Ստորագրութիւն կաթուղիկէ Էջմիածնի

ԱՍՏԱՊԱՏ ԵՒ ՄԵԾԱԿԱՌՈՅՑ ԵԿԵՂԵՑԻ ՆՈՐԻՆ

578. Այս հռչակաւոր գիւղաքաղաք Աստապատ անուանեալ է ի հիւսիսոյ վերոյիշատակեալ մենաստանին Քարատակի հեռաւորութեամբ իբրկէս ժամու առ Երասխ գետով յարեւելից նորա: Յառաջագոյն բազմամարդ էր այս տեղի բնակեալ ի Հայոց, այլ զկնի զանազան աւերութեանց ասպատակութեանց Պարսից՝ գաղթեալ բնակչացն յայլ այլ սահմանս, եղիբրգեօղ մի փոքրիկ. ապա ի մերում ժամանակի արքայորդին Պարսից Ապպազի Միրզայ տեսեալ զյարմարութիւն տեղւոյն մերձ գոլոյն յԵրասխ գետ, ետ հանել զբնակիչսն անտի բնակեցոյց յարեւելից նորա հեռագոյն միջոցաւ զտեղին զայն ըստ յարմար դրութեանցն ետ ձեւացուցանել ամրոց պարսպապատ՝ ածեալ շուրջանակի խրամ խորագոյն. եդ ի նմա զզօրս զպատրաստութիւնս զինուց. ետ շինել ի նմա զհամբարանոցս՝ ուր ժողովէին ամի ամի զեկամուտ արդիւնս ի սահմանացն Նախիջեւանայ այլոց:

Զայս ամրոց զառաջինն անդ գրաւեցին զօրք Ռուսաց յամի 1827. ի մէջ ամրոցիս այսմիկ գտանի մեծակառոյց եկեղեցի շինեալ ի նախնի բնակչաց Աստապատու յեզեր անդ Երասխայ. քանզի ընդ մէջ Երասխայ եկեղեցւոյս է արեւմտեան պարիսպ ամրոցիս խրամ նորա. շէնք սորին բոլորովին աղիւսակերտ՝ որմունքն, տանիքն կաթուղիկէն. է կրկին՝ ներսին տաճար ընդարձակ գաւիթ նորա:

Այս տաճար կառուցեալ է յանուն սրբոյն մեծին Վարդանայ Մամիկոնեան զօրավարի. աւանդութիւն է բնակչացն վասն ստուգաբանութեան անուանս՝ Աստապատ. քանզի ասեն թէ զկնի նահատակութեանցն մեծին Վարդանայ ընկերաց նորուն, բերեն այսր զմարմինս նոցին. այն ինչ պատանեն զայնս առ ի ամփոփել անդէն, երեւելիք ի բնակչացն Մակուայ գան առնուն զայնս տանեն ամփոփեն անդ ի Մակու. յօրէ անտի մնաց այս անուանակոչութիւն Աստապատ. իբր աստ պատեալ՝ կամ աստ տեղի պատանելոյ մարմնոց սրբոց Վարդանանց. նորին աղագաւ անուանադրութիւն եկեղեցւոյս Սուրբ Վարդան:

Այս եկեղեցի բաւականաչափ մեծութեամբ, բարձրակամար կառուցեալ ի վերայ չորից սեանց՝ որպէս ընդարձակ գաւիթ նորին ըստ երկայնութեանն. ունի զմի սեղան յընդարձակ կամարայարկի եւ զերկուս աւանդատունս զկաթուղիկէ ի միջավայր տանեաց ներսին տաճարի:

Արձանագիր ի վերայ արեւմտեան դրան ներսին տաճարի՝ յայս օրինակ.

«Ի թուականիս Հայոց ՌՃԴ (1655) կանգնեցաւ սուրբ դուռնս այս հրաշազան յօրինմամբ որ անուն Սուրբ Վարդան զօրավարին ի վայելչութիւն աստուածապահ գիւղաքաղաքիս Աստապատու՝ զոր ետ կազմել խօջայ Սաֆարն ի հալալ ընչից ի փրկութիւն հոգո իւրոյ ծնողաց իւրոց Միրիջանին Նարինին կողակցին Հոռոմին (Հռիփսիմէին) որդւոցն պարոն Յովանիսին Մարգարին եւ քուերն Խանումին եւ... »: Վերջին երկտող արձանագրութիւնն խորտակեալ էր ի վնասող ձեռաց:

Արձանագիր ի ճակատ բեմին սեղանոյ սրբոյ ի միջին տեղւոջ ի պատուանդանի խաչվիմին.

«Սուրբ խաչս բարեխօս է Ագուլենց Պետրոսին ծնողացն Կիրակոսին, Խաթունջանին կողակցոյն Նունումին դստերցն Գհֆրին, Ղզեթարին, Հրէքնիազին: Թվին ՌՃ Է (1658)»:

Արձանագիր ի ճակատ միաստանի սեաւ մարմարոնեայ վիմի աւազանին սրբոյ.

«Յիշատակ է սուրբ աւազանս Պարոնենց Աստուածատուրին Վէլումենց Կարապետին՝ որդի Աւետիքին: Թվին ՌՃԼ (1681)»:

Արձանագիր շինութեան եկեղեցւոյս ի գաւթի անդ յարեւելեան ճակատի սեանն արեւելեան հարաւոյ՝ յայս օրինակ.

«Աշակերտ տեառն Յովսէփայ մեծի րաբունապետի. սուրբ խաչս բարեխօս լիցի ամենայն եկեղեցւոյս վերակացու... Մարտիրոսի վարդապետի, որ բազում երկամբք ի յաւարտ հասոյց. յիշեցէք եւ Աստուած ողորմի ասացէք իւրն ծնողացն տէր Ներսէսին Մարթային. ՌՃԾԲ (1703) թվին»:

Այս գիւղաքաղաք Աստապատ գտանի ի սահմանին Նախիջեւան քաղաքի մերձ նմին յարեւմտից հարաւոյ նորա՝ հեռաւորութեամբ աւելի քան զժամ մի ո՛չ ի Գողթն. որպէս դնէ Միքայէլ Չամչեան ի ցանկն վերջին հատորոյ Պատմութեանն ի բառն Աստապատ: