Օրագրութիւն

132 1129 տրէ զ, արամ իբ, յունվար զ, օրն գշաբթաթ, ես Զաքարեայ այսօր Աքուլիս ջրաւրհնէք արարի: Դ մահլէն ամէն ժողովեցին Վերի թաղի եկեղեցին, զգեստավորեցին, մեր վանքի առաջնորդ Պետրոս վարդապետն զգեստավորեց. մինչի ծ, կ շապիք յաքնող կէր: Նաղրով, զռնով գնացին Շաբի կհաւն, ջուր աւրհնեցին. լաւ, արեւ օր: Այսմ ամի Աքուլաց հաքիմն էր աքուլեցի Մուսաբէկենց Մուսաբէկն: Սայ ուղարկեց, Օրդուվարայ շխալիսլամն, դ, ե մեծ մարդ կանչեց, ինքն, թէ այլ քուրդեր նստան, չուրի ջուրն աւրհնեց, խաղաղութեամբ, սիրով ամէն վեր կացին, իւրենց տեղն գնացին: Թէ Օրդուվարայ քուրդերին, թէ Աքուլաց քուրդերին խարջ չառին հայերէն: Միայն մին աման էմիշ, գ քալայ շաքար տարան. այս էր խարջն:

133 1129 յունվարի իեումն Աքուլիս Վերի թաղի սուրբ Քրիստափոր եկեղեցումն այսօր գանձանակ սահմանեցինք, որ ամէն շաբաթ իրիգուն գանձանակ բռնէն, եկեղեցուն համար շորագին լինի: Առաջմէ կայր ոչ, նոր ըսկսբն արարաք: Ղութի շինեցի, ֆռանկի փակով, մհրեցինք, որ թաբաղ բռնեն, ինչ որ գայ, ածէն ղութինն: Ես Զաքարէս, դ, ե տարի այ, ասելով՝ այսօր ըսկիսբն ընկաւ Աստուծով:

134 1129 քաղոցի իգ, փետրվարի իբ, օրն կիրակի, ես Զաքարեայ բուն բարէկենդան արարի Աքուլիս. լի եւ առատ, ապա դիր սաստիկ ցուրտ եւ ձիւն կայր, որ բ թիզ ավել ձուն կայր գետնի: Ահայ գ ամիս այ, որ ձուն այ եկել: Այսմ ամի անչափ ձուն եկաւ վասն մեղաց մերոց:

135 1129 մարտի էումն, օրն կիրակի, որ Էջմիածնայ աթոռակալ Միքայել վարդապետն Նախավկայի վանքումն այսօր առ Աստուած հանգեաւ: Մարմինն անդ դիր հանգստեան եդին եկեղեցոյ պարսպին դուս, յարեւելեան կողմն կոնդին թաղեցին: Սայ էր կէ ամաց: Սայ էր ի գէղջէն Շամբու: Սայ ինքն կենդանի վոխտն դ ամով առաջ իւր տէղն, որ էր Նախավկայն, տված էր իւր ախպէր որդոյ Պէտրոս վարդապետին: Սորայ վանքն, աթոռն էր Նախավկայն, ապայ Էջմիածնայ սեւայգլուխն սայ ընդրեցին Էջմիածնայ աթոռակալ, քանզի առաջմէ քանի անգամ աթոռակալութիւն էր արարեալ: Այս պատճառէս եկեալ էր Գոխտան տունն նվիրակ, ժողովեց, գնաց Նախավկայն, մինչի ի օրի յիվանդացաւ, անդ հանգեաւ: Շատ աշխատաւոր, լեւ մարդ էր:

136 1129 ապրիլի ժա, մէհէկի ժբ, շամշ իբումն Աքուլիս ես Զաքարեայ այսօր զատիկ արարի: Ապայ աղքատ զատիկ էր, ամէն ինչ սուղ էր: Ոչխարի միսն լիդրն գճ դիան, պանիրն դճձ դիան. այս կերպիւ էր: Զերայ զ ամիս այ, որ ձմեռն այ: ինն իգ էր զատիկ:

137 1129 մայիսի զումն այսօր մեր Շմաւոնի Երեւանայ կնգանէ ելած տղայ Աղամիրն մօրէն թահր արած եկաւ Աքուլիս. այս է:

Այլվի սեփտեմբերի իումն եկաւ Երեւան:

1129 մայիսի ժթումն ինն բ օրական, եկաւոր կենդանակերպումն, Աքուլիս ը սհաթումն մին այնպէս անձրեւ եկաւ, գետն սէլաւ եկաւ, այլ ոչ ճանապարհ, թէ առու, թէ տնգութք, թէ ժարլղան, ամէն տարաւ: Բալքի թէ Աքուլաց բճ թուման զարար տվեց: Մին տղայ էլ տարաւ ղափանցի, ժ, ժբ տարեկան: Ես Զաքարէս մին թուման զարար քաշեցի, քանզի Ներքի այգուն մին ժ թթի տարաւ, ճանապարհ, առու տարաւ: Ամայ Տրունաց, քանց Աքուլաց շատ զարար էլաւ: Կամք Աստուծոյ եղիցի:

1129 մայիսի իումն ես Զաքարէս այսօր համբարձում Աքուլիս արարի:

1129 մայիսի իէումն, օրն եշաբաթ, այսօր աքուլեցի Մուսաբէկի թոռ Մուսաբէկն մեր Աքուլաց բազարումն յարաւայի կողմն մին քարվանսարայ յիմն ձգեց, դուգան, բազար շինէ: Տէղն առաւ գ, դ մարդուանէ, գինն լթ թուման: Սարքար Թումանեց Առաքելն էդիր, որ շինէ:

138 1129 յունիսի ժումն Աքուլիս, որ աքուլեցի խօջայ Ղօգազն առ Աստուած փոխեցաւ, շատ ապրանքի, ըռզակի տէր էր: Սայ սարքարութիւն արաւ, որ Վերի թաղի եկեղեցին շինեց: Շատ աշխատանք արաւ: Աստուած հոգոյն ողորմի:

1129 յունիսի ժումն որ Մուսաբէկն այսօր Աքուլաց դուս էլաւ, գնաց Երեւան: Զերայ աքուլեցիք ծածուկ մանսար վէքիլ ին արարեր աքուլեցի Խօջումենց Մանվելն, որ գնայ Ըսպհան գանգատ: Ահայ ժդ ամիս այ, որ գնացել այ Ըսպհան, յօքում հանել Երեւանայ Զալ-խանին օհտու: Այս ժե օր այ, որ Մանվելն եկել այ Երեւան: Այս Մուսաբէկս որ լսեց, սայ էլ գնաց Երեւան, Ավդուլաբէկն, Մէլիք-Օվին յետն տարաւ, զերայ հսաբ էն ուզում մելիքէն: Ահա այս դ տարի կէս այ, որ Մուսաբէկն Աքուլաց հաքիմն է. ոչ թէ միայն Աքուլաց. Մեղրի, Լէհրամ, Ազտապատ, Շօռութ սորայ զաֆտումն այ: Դարցեալ, յուլիսի ժգումն Զալ-խանի նազիր, որ է Ըռազայղուլի-բէկ, ի ձիաւորաւ այսօր եկաւ Աքուլիս, գնացին փէշվազ անթիւ մարդ: Մէլիք-Օվին, Մանվելն այսօր եկին Աքուլիս նազիրին յետ, որ Մուսաբէկին առած ահտազն գրեն, մէլիքի հսաբն տէսնուն: Ապայ Մուսաբէկն մնացել այ Երեւան: Այսօր Աքուլիս մին չալխանմիշ էլաւ: Դարցեալ, օգօստոսի իբումն խանի նազիրն եկաւ Երեւան: Օգօստոսի իէումն գանգատաւորքն եկին ճի մարդ: Թէ Աքուլաց, թէ Դաշտէն, թէ Շօռութու, թէ Ազտապատու, թէ Մեղրու ճի մարդ էկաւ: Մեղրու դ, ե մարդ էր, ամայ միուս գեղերիցն շատ էր, ամէն բէլու մարդ էր: Այս ջումիաթս եկին Երեւան: Շատ, անթիւ խօսք, դիվան էլաւ: Խանն Մուսաբէկիցն շատ փող կերաւ, բալքի դճ թուման ավել կերաւ: Խանն ընկաւ Մուսաբէկի կողմն, թէ՝ բարիշեցէք: Գանգատաւորքն քիչ քիչ գնացին, մնաց մին ի մարդ, խաս գեղի մարդն: Առաջ Զալ-խանի կաշառք ին ասել, թէ՝ Մուսաբէկն, թողզ թագաւորի մալիջհաթն, թէ ահտազ, թէ սիթամի, այս դ խասէն դռ թուման առել այ: Պիտի խանն հաղիղաթն անի, մեր դռ թուման առնի, մեզ տայ, մեք ճծ թուման տանք խանն: Յետով Ըսպհանայ խաբար եկաւ, թէ Մուսաբէկի հերն, որ էր Իսախան-բէկն, մեռաւ: Զերայ խասերն այս Իսախան-բէկն, մեռաւ: Զերայ խասերն այս Իսախան-բէկս իջարայ արել, այս ջանիբէս խասերն սոցանէ կտրեցաւ: Յետով Զալ-խան մին քանի մարդ բռնեց, բերին բճծ թուման Մուսաբէկիցն առին, տվին խաս գեղի մարդն, գիր առին, բարիշեցին, գնացին: Ամայ զ ամիս Երեւան կացին, ամէն գնացին:

1129 օգօստոսի մէկումն ես Զաքարէս Աքուլաց դուս էլայ, օգօստոսի զումն եկի Երեւան: Մեր Քասպարն յետս բերի. առաջին դուս գալն է: Դարցեալ, իմ Երեւան գալու պատճառն այս էր, որ Երեւան մին զառաբի, Հաջի-Թաղի անուն ոմն, գնայ Զալ-խանին արզայ կուտայ, թէ՝ Սիամոնիցն ժբ թուման կուզեմ: Ես ջանիբէս Սիամոնի կնիկն մին հայ մարդի վարց տայ, ղրկի Աքուլիս, թէ՝ ա՛յ Զաքարէ, հասնել թխտիս գալ պիտիս: Ես Զաքարէս ահայ այսօր եկի Երեւան:

139 1129 ռճիթ օգօստոսի բումն Ըստամբօլ Աստուածածին եկեղեցումն Յակոբ կաթուղիկոսն առ Աստուած փոխեց: Տարան Բէկ-օղլի հանգիստնումն թաղեցին: Օգօստոսի իէումն գիրն եկաւ Երեւան: Յակոբ կաթուղիկոսն էր հգ ամաց: Սայ կաթուղիկոսութիւն արաւ իե տարի:

140 1129 օգօստոսի էումն այսօր Հաջի-Ալի խան մտաւ Թարվեզ, որ այս քանի ամ է, որ Թարվեզ ջայնշին նստէր: Ահայ այս Հաջ-Ալի խանս Շահ-Սլէման թագաւորի յօքմով խան եկաւ, որ է մեծ սիփասալար խան: Այս խանս այնպէս յօքմ ունի, որ ամէն բէկ ու խան իւր նոքարի սանն տեսնելու, որ գարուն սայ ամէն խանի սանն տեսնու. այս է:

1129 օգօստոսի ժեումն ես Զաքարէս աստուածածին Էջմիածնումն արարի, որ անչափ ուխտաւոր էր եկել. շատ թամաշայ էր: Ես Զաքարէս Երեւան էի, գնացի Էջմիածին, այլվի կիրակի իրիգուն եկի Երեւան:

1129 օգօստոսի ժթումն Երեւան այսօր շատ փէշվազ արաւ, Զալ-խան ինքն էլ գնաց, որ ինչի բռ մարդ Հաջ ին գնում: Սոցայ գլխաւոր էր Ադրբէջանայ վէզիր Միրզայ Իբրահիմի ախպէր Միրզայ Սադխ: Սայ էր շահին մուստովֆայ մամլիք: Միուս գլխաւորն էր Մաշադու քալանթարն, որ այս քալանթարս շահի բարիբար խազինայ ունի, մուլք, որ կասին, թէ օրն իե թուման գալուր ունի. այսպէս մարդ է:

*Դարցեալ, օգօստոսի իզումն Երեւանայ դուս էլաւ, գնաց:

1130 մայիսի իեումն վերոյ հաջիլարն եկին Երեւան: Միրզայ Սադխն Քաբումն մեռած էր, քալանթարն գնացած էր Բաղդադու վերայ, բազին եկին Երեւան:

141 Թվին 1129 դէքտեմբերի ժեումն Աքուլաց սուրբ վանքի առաջնորդ Պետրոս վարդապետն այսօր Էջմիածնայ դուս էլաւ Հայաստան վարդապետաց, դովլաթավորաց, խանի գրով, մանսարով, որ գնայ Երուսաղէմ, թէ Ըստամբօլ Եղիազար վարդապետն բերեն Էջմիածին, կաթուղիկոս դնեն: Այսպէս սահմանք տեսին: Դարցեալ, Պետրոս վարդապետ գնաց Երուսաղէմ, Եղիազարին յետ լոյսն տեսան, եկին Ըզմիր, Բուրսայ, Ըստամբօլ, ապայ ծովով եկին Տարապզոն, եկին Առզռում: Օգօստոսի լումն թվին ռճլա հրաշալի այսօր եկին Էջմիածին, աթոռ նստաւ:

*Ամայ կաթուղիկոսութիւն յանձ չառաւ. անունն նորայ, նայ կու յիշէն: Այսպէս մնաց, ռճլբ Պետրոս վարդապետն աթոռակալ դրեց, բ ամիս արաւ, այլ դուս ընկաւ, Վիրաբի Դաւիթ վարդապետն ելաւ աթոռակալ: Ապայ Պետրոս վարդապետն ռճլբումն դեքտեմբերի իումն Աքուլիս իւր վանքն եկաւ:

142 1129 թվին օսմանցու Սուլթան Մահամադ թագաւորն հրաման կու տայ Առզռումայ Իբրահիմ փաշին, թէ՝ քո ղօլբակովն գնայ Վրաստանայ երկիրն Դադիան, Շահնուաստ խանի տղայ Շահնազար խանին վերայ կռիւ: Պատճառն այս կընի, թէ Ասլան փաշէն, որ էր Ախլցխու փաշէն, յետ Շահնազար խանին յետ մնա այ դառած: Այս պատճառէս Առզռումայ Իբրահիմ փաշէն գայ Ախլցխայ, Ասլան փաշի գլուխն կտրի, ինքն գնայ Դադիանու երկիրն Շահնազար խանի վերայ կռիւ. մին բ, գռ մարդ փաշիցն կոտորվի, փաշէն յետ դառնայ, սեփտեմբերի իումն գայ Առզռում, զերայ ձմեռն վերայ հասաւ: Դռ վրացու գերի բերաւ ասկարն:

143 Թվին 1129ումն որ Աքուլաց էլն կանկնեցին, յօքմն բերին Շահ-Սլէման թագաւորէ, բերին Երեւանայ Զալ-խանին օհտու, դիվան արին, շատ աղմուկ էլաւ, ե խասն Մուսաբէկէն կտրեցին: Մուսաբէկի հայրն ի տարի մօտ էր, որ Ըսպհան էր, այսմ յամի նայ Ըսպհան մեռաւ, անուն էր Իսախան-բէկ: Շահ-Սլէման թագաւորն ե խասն կու տայ խանդում-բաշի Խոստրով աղէն: Խոստրով աղէն կտա իւր մուսահիբ, շահի ղուլ այլվի Խոստրով աղէն, իւր անվանակիցն:

*Թվին 1130ումն այս Խօստրով աղէն կու գայ, Աքուլիս կու նստի, մարդիկն ղրկի Մեղրի, Շօռութ, Լեհրամ, Ազտապատ, իւր համար աղայութիւն կանի: Դարցեալ, Աքուլաց ջումիաթն Մելիք-Օվին բռնէլ կուտան աղին, շատ սիասաթ անէն: Այսպէս կանէն. վիզն գունդա կուտան, նստացանէն էշ, նաղրով, զռնով Աքուլիս, Դաշտն ման ածէն: Դաշտէն Մէլիք-Սլէմանն այլվի այսպէս ման ածէն, թէ՝ ամէն դուք արիք, որ Մուսաբէկն այսպէս սիթամ արաւ մեզ: Այս պատճառէս այսպէս սիասաթ բերին Մէլիք-Օվու գլուխն: Մին ճլ թուման առին, թողզ դիվանում խարջածն: Օվուն բալքի բճ թուման դուս էլաւ, ինքն էլ մելիքթենի դուս ընկաւ: Ամայ Սլէմանն կորցրին. Աստուած գիտէ, թէ ինչ էլաւ: Աքուլաց մէլիք Էխանեց Ափրահամն է, Խօջումէնց Ոսկանն: