Դաւթար (1778-1800)

Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ տէր Յովսէփ կաթուղիկոս եւ ծայրագոյն պատրիարք ամենայն Հայոց Առաքելականի եկեղեցւոյն Քրիստոսի, նաեւ լուսակերտի սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի:

Յորմէ բազմաւ սիրով Տեառնաւանդ ողջունիւ եւ անդրանիկ օրհնութեամբ ծանիր, սիրեցեալդ իմ հարազատ Դաւիթ բազմաշխատ վարդապետ, եւ յօգնահանՃար արքեպիսկոպոս: Զի գրեանքն քոյ` զորս ի Պօլսոյ գրեալ էիր, զերկուսն ի յունիսի քսան եւ ութն, եւ զմինն ի յուլիսին, սակս յիշատակեցման անուան մերոյ` եւ քոյդ իջանելոյ ի Ճանապարհ զամենայն ի միասին ընկալայ ի սեպտեմբերի 12, ի յԱժդարխան, ի դառնալն իմ ի նորոյն Նախիջեւանու, առ ուր դիմեալ է ի Մոսկովու, ըստ մեծահաւատ ջերմեռանդական խնդրոյ եւ թախանձանաց հասարակութեան նոցա, առ ի շնորհել զմերս Քահանայապետական օրհնութիւն: Ընկալայ եւ ըստ քոյդ գրեանց զբարձրագոյն ֆէրմանի ղատտի շէրիֆի օրինակն հզօր թագաւորութեան Օսմանցւոց, ընդ հայերէն թարգմանութեան իւրոյ. եւ զի որովհետեւ ամենայն թուղթքն ձեր եւ պատրիարքին Պօլսոյ, եւ իշխանացն եւ այլոց բազմաց, ընդ սիւրէթի* ֆարմանի, ի Սանկտ Պետերբուրգ առաքեալ էր դեսպանն, ուստի ի Ռուսաց բարբառ անդ թարգմանեալ զգիրս պատրիարքին, քոյ, եւ ամենայն իշխանացն եւս զղատի շէրիֆն. եւ այնպէս ցուցեալ էին ողորմած կայսերն մեծի, եւ ապա զամենայն ի միասին կնքեալ եւ զՀայեվար թարգմանութիւն ֆէրմանի ընդ նոսին առաքեալ էին առ մեզ, (զորոյ օրինակս առաքեցի ի Թիֆլիզ), զորս ընկալեալ մեր ուրախացաք, եւ զմիտ բերածն կատարելապէս գիտացեալ միամտեցաք, եւ մի ըստ միոջէ զգրութիւնսն քոյ ընթերցեալ Տնօրինողին ամենայնի փառս եւ գոհութիւն վերառաքեցաք, որ զընդհանուր զԱզգս մեր զտարացրուեալս աստ եւ անդ` այսպէս միաշունչ եւ միահոգիս կազմեաց. մինչ զի յաւուր Պայծառակերպութեան Տեառն որպէս ի մեծն Պօլիս, նոյնպէս եւ ի Մօսկով ի ներկայութեան մերում մեծաւ հանդիսիւ, եւ ի Նոր Նախիջեւան, ի Գրիգորուպօլ եւ յայլ քաղաքս, անուան մեր ընդհանուր Ազգիս Հայոց քահանայապետական կոչման սկիզբն եղեւ, որպէս թէ կանուխ ժամանակաւ խորհրդեամբ ձայնից էին տուեալ միմեանց:

Նոր պատրիարգն Մեծին Պօլսոյ երկիցս եւ գրեալ առ մեզ գիր, եւ զիւր խոր խոնարհութիւն եւ զորդիական հնազանդութիւնն այնու ցուցեալ այնու ցուցեալ առ մեզ կատարեալ խոստմամբ, ունիլ առ մեզ յարաժամ հաւատարմութիւն եւ զհրամանակատարութիւն մինչեւ ցմահ իւր. եւ խնդրեալ էր ի մէնջ շնորհել զկոնդակ վերահաստատութեան պատրիարքութեան իւրոյ. ուստի գրեցաք առ նա եւ առ ամենայն իշխանս զպատասխանին թղթոց իւրեանց եւ առ հասարակութիւնն զկոնդակ անդրանիկ օրհնութեան, ըստ փափագանաց սրտից իւրեանց, որք որպէս հարազատ որդիք կարօտք հայրական գրոյ եւ օրհնութեան մերոյ` ըղձանօք խնդրէին. եւ գրեցաք ի սմին զհամեղ խրատս եւ զփրկառիթ պատուէրս առ ամենայն մարդկեղէն կացութիւնս, ընդ որում եւս շնորհեցաք զվերահաստատութիւն պատրիարքութեանն եւ խրատս օգտակարս առ լցուցումն պարտաւորութեան իւրոյ, որ եւ յուսամ թէ ամենայն ժողովրդականացն դասք զբաւական մխիթարութիւն այնու ունիցին, զի ի բովանդակ յանցեալ կաթողիկոսացն մերոց հաւաստի գիտեմք որ նոյն գունակ կոնդակ քաղցր եւ ախորժ հայրական խրատուց եւ մխիթարութեան սրտի ընկալեալ չեն. եւ խոստացեալ եմ զլի'ն եւ զպատարուն ի սուրբ Աթոռոյդ գրել, յետ ընկալման օծմամբ զշնորհս սուրբ Հոգւոյն ի գլուխ մեր:

Զոր ինչ սակս Դանիէլ վարդապետին հարկաւորն էր` հայրական գթով յայցելեալ գրելոյ, զլիովինն գրեցի պատրիարքին եւ իշխանացն. զի եւ նա իմ է. կամիմ ես զամենեսեան ի գոգ խնամոց հայրական սիրոյս ժողովել. եւ ամենեցուն զհանգստութիւն եւ զանդորրութիւն պարգեւել, զի զչափ առցեն հեզութեան եւ քաղցրութեան սրտի իմոյ, եւ այնու ի բարելաւութիւն անդր յառաջնոց լինիցին ամփոփիչք սրտի` ըստ Հոգւոյն կոչման Հօրն իւրեանց, մխիթարութիւն համայն ազգիս Հայոց եւ պարծանք Մօրն լուսոյ սուրբ Աթոռոյն Միածնաիջի:

Քոյդ ամենայն թղթոց զպատասխանին զորս գրեալ եմ առ Քեզ` յուսամ թէ ընկալեալ իցես զի պատրիարքն եւ պարոն Գէորգն (Աղայէկեան) գրեալ էին մեզ յՕգոստոսի 15, թէ զամենայն յղեալ են առ քեզ յԻզնիմիդ, որովք ի հարկէ գիտացեալ ես զամենայն միտս իմ: Ես թէպէտ զբարձրագոյն պէրաթի զօրինակն ի դրանէ հզօր թագաւորութեանն Օսմանցւոց ընկալայ շնորհակալութեամբ, բայց տակաւին սպասեմ Օգոստափառ կայսերական մեծութեան բարեհաՃական հրովարտակին վասն ծայրագոյն պատրիարքութեան, եւ ընդհանուր ազգիս Հայոց կաթուղիկոսութեան մերոյ` զոր պատրաստեալ են, յուսամ յայս քանի օրս` կատարելապէս ընկալնուլ ընդ այլ կայսերավայել տրոց եւ յատկական պարգեւաց, եւ այնպէս փութով ելեալ ի Ճանապարհ, ժամանել առ անձկալի Մայրն իմ սուրբ Աթոռդ տիրակառոյց, եւ ընկալնուլ միահանգոյն ի սէր եւ ի գթութիւն իմ զամենայն զմիաբանս` որք սպասեալ ակնկալեն գալստեան մերոյ: Քանզի զամենայն զծանրութիւնս իմ առաքեալ եմ ի Մօզդոք եւ զեղբօրորդին իմ խնդրեալ` որ ընդ Կարապետ եւ Աբրահամ վարդապետացն մերոց զամենայն ինչ անցուսցեն ի Կովկաս, եւ մինչեւ ցմեր ժամանել ի Թիֆլիզ, սոքա յառաջասցին ի սուրբ Գահդ` որ մեզ Ճանապարհական ինչ խոչ չլինիցին: Իսկ (վասն) մեր` կան պատրաստեալ զօրք կայսերական առ ի անցուցանել ընդ Կովկաս եւ անվնաս հասուցանել ի սահմանս Վրաց:

Տառապեցուցանեն զհոգի իմ յիշատակութիւնք յափշտակութեան եւ աւերութեան անօրինաց` որք ի նորոյ հասուցին աշխարհիդ, վանօրէիցն եւ սուրբ Աթոռոյդ, որոյ մտածութեան ցաւով հիւծիմ եւ մաշիմ յամենայն կիտոջ, եւ տքնիմ զհնարս բուժեցման գտանել, որոյ վասն` որպէս առ Շահն եւ առ ՀաՃի Իպրահիմ խանն, զոր ինչ հարկն էր գրեցի, նոյնպէս եւ առ Տիրապահ դուռնն Օգոստափառ կայսերական Մեծութեան զամենայն ինչ հասուցի. եւ զօգնութիւն տառապակրութեանս մերոյ խնդրեցի, որ յուսամ ոչ մնալ ապարդիւն: Զայս գիր` եւ Տեղապահին իմոյ Մինաս արքեպիսկոպոսին ծերունազարդի տացես ընթեռնուլ, զի սրտադիւր լինիցի ի նեղսակրութեան իւրում մինչեւ ցգալն մեր: Քանզի զամենայն զպատշաՃաւոր կառավարութիւնս սուրբ Աթոռոյդ եւ համայն միաբանիցն, նորին խոհեմ խորհրդոցն եմ յանձնեալ. որոյ լինիցիք ամենեքեան` օրինաւոր հրամանացն լսօղ, եւ սուրբ Աթոռոյ բարեկարգութեանն պահպանօղ, եւ այնու Հօրն ձերոյ սրտի մխիթարութիւն պարգեւող. որպէս եւ զայսմանէ ունիմ կրկին գրել առ ձեզ ի մօտոյ ի յղելս զԿարապետ եւ զԱբրահամ վարդապետս մեր:

Պայծառ իշխան Մելիք Աբրահամն ըստ հաւատարիմ որդիութեան իւրոյ գրեալ է առ մեզ զպատասխան գրութեանց մերոց, որոյ զՔահանայապետական զօրհնութիւնն մեր նուիրեմ: Շնորհք տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ընդ քեզ եւ ընդ համայն միաբանսն սուրբ Աթոռոյդ, Ամէն:

Եթէ եկեալ իցես ի սուրբ գահն ցարդ` ունիս իշխանութիւն ի գործ մտանել ըստ զօրութեան գրոցն իմոց որ առ քեզ ի յունվարի 26: Սաստել անզգաստիցն զգաստանալ ի բաց թողլով զտղայական խաղս իւրեանց, որով բաւական խաղացին, եւ մինչեւ մեր գալն զներսնայինսն եւ զարտաքսայինսն ամենայն պահել ի զգաստութեան եւ ի պարկեշտ կացութեան, որ գտեալ զնոսա զգօնացեալս ի թմրութեանց, առիթ լինիցի ինձ ընդգրկել զնոսա հայրական գթով: Գիտես որ գալդ յայդր եւ տեսանելն մեր զերեսս միմեանց` օգուտ սրբոյ Աթոռոյն առաջանայ, ուստի եւ դու լինիցիս միամիտ` որ զյատուկ սէր իմ վայելելոց ես որպէս յատկացեալ բարեկամ եւ որդի. ուրեմն դու այսուհետեւ կարող ես զամենեսեան ի կարգի պահել ընդ տեղապահին, որպէս բնիկ սերտ իմ եւ հարազատ սուրբ գահիդ:

Յովսէփ կաթուղիկոս

Պարոն Բարսեղ եղբօրդ օրհնութիւն տամ, որոյ ձեռագիրն ընկալեալ եմ ի Թիֆլիզու առ որ գրեալ էր, եւ ծանեայ զամենայն գրութիւն նորին, իսկ մինչ դու հարազատ իմ եղեր` այն ամենայն ի սնոտիս գրեալ լինի որպէս գործ խելագարաց, գիտես զպատՃառն այնց ամենից, ըստ յառաջագոյն գրութեան իմում: