1802
օգոստ.
16
ի
Ս.
Պետրբ.
Յուլիսի
15-էն
գրեալ
թուղթ
ձեր,
ընդ
որդեկիդ
գրոյն
ամսոյս
13ին
ընկալայ.
եւ
տասն
եւ
հինգին
ամսոյս,
Աստուածատուր
սիրական
որդոյդ
գիրն`
իմ
գրովս
ուղեւորեցի
ի
Մօզդօկ
առ
Խաթիսէնց
Գաբրէլն,
որպէս
մատուցանէ
իւրն
զգիրն
իմ`
նոյնպէս
ի
նմանէ
առեալ
զթուղթ
առ
յիս
ուղղեւորեսցէ,
առ
այսմ
լե'ր
միամիտ:
Վասն
հաստատուն
գրութեան
մերոյ
առ
սրբազան
Կաթողիկոսն
մեծապէս
շնորհակալ
եմ,
եւ
ես
ի
յայն
միտս
ունիմ
լիովին
գրեալ`
յուսամ
մերն
այտի`
եւ
իմն
աստի,
առ
նա
հասեալ`
ազդեսցէ
ինչ
գերազանց
կարծութեանն
նորին:
Դանիէլեանքն
նորին
շռայլութենէ
ամենայն
տեղիս
գանկատին
իսկ`
մեք
ժլատութենէ
բողոքեմք,
չգիտեմ
որն
է
հաւատալի:
Գուցէ
թէ
նա
չառաքեսցէ
զնաղդ
դրամ,
այդ
չէ
առիթ
ուսահատութեան,
զի
թէ
փոխանակ
դրամոյն
որ
ներկայիս
չիցէ
ձեռնահաս
զհաստատուն
խոստմունս
գրով`
ձեզ
հաւատարմութեան
առաքեսցէ
եւ
այն
ընդունելի
է,
զի
յետ
կատարման
բանին,
ամենայն
ուստեքէ
հնար
է
դրամ
հասուցանելն,
զի
երբ
այդր
փոփոխիցի
բանն
աստ
իսկոյն
ստոր
անկանի
եւ
թուլանայ,
վասնորոյ
աստ
սակաւ
դրամօք
կարեմ
ես
գլուխ
բերել,
կամ
թէ
շատ
եւ
սակաւ
իմ
յանձին
լիցի
այն,
եւ
երբ
Տեառն
շնորհիւ
Յովհաննէսն
գտցէ
իւր
աթոռ,
միթէ
օգնելոց
չէ
սրբազան
Կաթողիկոսի
մսխիցն,
ես
յուսով
եմ
որ
նա
չգտանիցի
երախտամօռաց
անձն
ըստ
նմանութեանն
զոր
գիտես,
այլ`
այն,
մի'
է
եւ
անօրինակ,
բայց
չէ
ի
սմա
այժմ
օգուտ,
զի
ասի`
քենտի
տիւշէն
աղլամազ,
եւ
կամ
ըստ
Մարկոսի
Աւրելիոսի`
ամօթ
է
յետ
մատուցանել
բարեկամին
զամենայն
խորհուրդս
քոյ,
ասել`
սղալեցայ.
զի
երիւարն
ասէ
ո'չ
գնի
անփորձ,
վասնորոյ
եւ
ինձ
ամօթ
է,
որ
թէ
երկարիցեմ,
վասնորոյ
լռեմ`
վասն
զի`
պատկառիմ
ի
խօսելս,
բայց`
խնայեցէք
դարձեալ`
ո'չ
զիս,
զի
ես
կարեմ
ապրիլ
փառօք
յամենայն
կեանս
իմ,
ու՞ր
եւ
իցեմ,
բայց`
բազմամեայ
զաշխատանս
հոգեծնիս,
որոյ
գործակից
եւ
թիկնապահն
էիք,
եւ
միշտ
յուսադրութեամբ
մերով`
վստահանայր
ամենայն
ազգաօգուտ
իրակութիւնս
առնել,
այժմ
անօրինաց
ձեռս
անկեալ`
գլխովին
կործանի,
եւ
ամենայնի
եղծեալ`
աւերի,
վասնորոյ
ի
յայն
խնայեցէք,
ո'չ
թէ
միայն
այն`
այլ
ս.
Աթոռն
ահա'
ազգէն
իւրմէ
օտարանայ
աղախնածինն
զօրացեալ`
զտէրն
հանէ
ի
բաց,
նախնեաց
հաստատեալ
Աթոռն
կամի
քակել,
ուր
Լուսաւորիչն
խրախուսէր
զարքայն
Տրդատ,
Եկա'յք
շինեսցուք
սուրբ
զխորանն
լուսոյ,
քանզի
ի
սմա'
ծագեաց
մեզ
լոյս,
ի
Հայաստան
յաշխարհի:
Իսկ
Եփրեմն`
Դանիէլիւ,
խրախուսեն
զազգն
հայոց
եկա'յք,
քակեսցուք
սուրբ
զխորանն
լուսոյ,
եւ
կառուսցուք,
զԻւչքիլիսայն`
յորմէ
անունն
իմ
փառաւորեալ
բարձրասցի,
թէ
ես
արարի
զայս,
ընդդէմ
կամաց
եւ
հաՃութեան
ամենայն
ազգին
հայոց:
Իսկ
ես
հաստատուն
կամ
ի
հաւատս
եւ
սպասեմ
կատարածի
արդարութեան,
զի
եթէ
խորհուրդս
այս
ի
մարդկանէ
է`
ինքնին
քակտեսցի.
իսկ
թէ
ի
յԱստուծոյ`
մի
գուցէ
աստուածամարտ
գտանիցիմք,
բայց`
ըստ
խրատու
Փրկչին
ի
պտղոյ
իւրմէ
ծանիջի'ք
զնոսա,
ծառն
չար
է,
զիա՞րդ
արասցէ
զպտուղ
բարի:
Նախիջեւանու
ժողովուրդքն
երկու
տեփութաս
առաքեալեն
առ
կայսրն
պրվելէկիւ
իւրեանց,
երբ
եկեալ
կոփածու
մարդակերպ
առաջնորդն
իւրեանց
տեսին,
բացէ
ի
բաց
հեռացեալ`
առ
իս
դիմեցին
եւ
աղերս
արկին
օգնական
լինիլ
իւրեանց
գործոյն,
ես
առաջինն
չկամեցայ
սակայն`
ի
բազում
թախանձանսց
նոցա
աղաչանացն
լուեալ`
եւ
սրտացաւորէն
ցաւակից
լեալ`
ողորմութեան
նոցա,
որ
մնացեալ
են
թափառիկ
ըստ
յիմարութեան
իւրեանց
ի
անապատի
մոլորեալ`
առանց
հովւի,
ընկալայ
զնոսա
գթով,
մանաւանդ
ջատագովքն
էին
Յովսէփայ.
ուստի
ի
պատիւ
հոգեծնիս,
անկայ
առաջի
նոցա.
տարայ
առ
երեւելի
բարերար
իշխանս,
մատուցի
զգրեալ
վասն
նոցա
խնդիրն
իմ
ի
դիմաց
նոցա,
եւ
յանձնեցի
իմ
բարերար
եներալ
բրգուրորին
զգործն.
սիրով
յանձն
էառ,
զի
այրս
այս
յատուկ
պաշտպան
է
իմ,
եւ
երկրորդ`
անձն
թագաւորութեանս:
Վաղեան
օրն
որ
է
կիւրակէ,
տօն
վերափոխման
սրբուհոյն
Աստուածածնի,
կայսեր
լինելոց
են
ներկայ
առ
ի
մատուցանել
զփոքրիկ
զնծայիկս
իւրեանց,
որ
է
25
ջիֆտ
մաշկի
երես
կարովի,
եւ
տասն
հատ
ջզտան.
որով
ուրախացեալ
բերկրին
եւ
օրհնեն
զլուսահոգին
եւ
զմեզ,
գրեցին
առ
քաղաքացիս
իւրեանց
զկուրութիւն
իւրեանց
ժողովրդեան,
թէ
որպէս
նոքա
յիմարեցան
միանալ
ընդ
Հաշտարխանցիս,
այժմ
կամին
սոքա
ի
դիմաց
իւրեանց
հասարակութեան
կայսեր
վասն
իմ
խնդիր
մատուցանել,
թէ
մեք
օտարական
եմք
մեք
թարց
լեզուագէտ
առաջնորդ
գոլ
ո'չ
կարեմք,
զի
Եփրեմն
իբրեւ
մեզ
անգէտ
ունէ,
մեք
նմա
առաջնորդեսցուք,
թէ
նա
մեզ,
եւ
այսպիսի,
բայց`
ես
սպասեմ
որ
յետ
աւարտելոյ
բանից
իւրեանց
հասարակութեամբ
առ
կայսր
բողոքեսցեն,
որպէս
վասն
իմ
նոյնպէս
վասն
ս.
Էջմիածնի
որ
օտարանալ
չկարեմք:
Վասն
խիլային
ձերոյ
լերո'ւք
անհոգ,
երբ
ուրախացուսջիք
զմեզ.
բայց`
մի'
զլանայք,
այլ`
փութացէք
զի
կեանքս
մաշեցաւ
երբ
կենամաշ
մեռայ
եւ
ես
ընդ
Յովսէփայ
թաղեալ
ի
գերեզմանի
սակաւ
հարկաւորի
խնդութեան
զայս
աւետիս:
Վասն
քոյ
գրելոյ
խնդրոյն
չէ
պիտոյ
օրինակ
ռուսերէն
առաքել,
այլ
ըստ
յարմարին
գրեսջիք
հայերէն
եւ
առաքեսջիք
ուղիղ
կայսեր
անուամբ,
եւ
խնդիր
մի
վրացերէն
գրեալ
առ
Սէրկէ
Լազարիչն
խոստանալով
նմա
ծառայութիւնս
հաւատարմական,
որ
ցուցանէ
եւ
այլն:
Եւ
կամ
վրացերէն
լիցի
եւ
կայսերական
թուղթն,
ես
աստ
գիտելով
զժամանակն
թղթոյդ
ժամանման
հոգացայց
ի
ձեռն
որոյ
հարկն
է,
առ
այն
լեր
միամիտ:
Իսկ
վասն
ժամացուցին
լեր
անհոգ
մինչեւ
ցգալոյ
փոստն
հոգացից
եթէ
ըստ
գրեցելոյդ
գտանիցի,
լաւութեամբ
եւ
գնովն:
Զի
ես
ո'չ
թէ
գնովոյն
դարձուցմամբ,
այլ`
վասն
խաթէր
քոյ
բարեկամուհոյն
քո
կարեմ
ընծայել
որ
ի
յատուկ
սիրողէ
քումէ
մատուսցեն
ընծայն
սիրուհոյն
եւ
կամ
բարերարուհոյն
քո:
Գեւորք
Աղաեկեանին
կարօտիւ
զողջոյնս
նուիրեմ.
նոյնպէս
Ստեփաննոս
արհոյն,
զարմանամ
որ
ի
մէջ
իմոց
աննենգ
բարեկամաց
իմով
գանգատէք
ախքատութենէ,
ես
գրեալ
եմ
եւ
գրեմ
որ
իբրեւ
իսկական
ձեր
դրամ
ստասջիք
ի
նոցունց,
այսինքն
իմ
բարերարաց,
եւ
կամ
անձնադիր
բարեկամաց:
Այս
փոստին
ո'չ
կարացի
լուսահոգւոյ
կօնդակի
օրինակն
առաքել,
որով
յանձնէ
ինձ
զտպարանն
իւր
հանդերձ
ամենայն
նորին
պարագայիւք,
որմէ
գիտասցես
լիովին`
զոր
հարկն
է
գիտել
ձեզ
մինչ
այդր
էք
եւ
մերձ
Հնդկաց,
որ
կարասջիք
հրատարակել:
Եփրեմն
կայսերական
բացասութեան
ո'չ
բաւականացեալ
ի
պոլիցն
մատուցեալ
է
խնդիր
ի
վերայ
իմ
բողոք,
ո'չ
այնքան
ի
վերայ
իմ
որքան
ի
վերայ
լուսահոգոյն,
որ
իբր
ամենայն
հայոց
դրամս
ժողովեալ,
ո'չ
ինչ
բարեկարգութիւն
չէ
յառաջեցուցեալ
ի
յազգս,
եւ
զայն
ամենայն
իբր
ես
կողոպտեալ
եմ,
եւ
չեմ
հասուցեալ
ի
ս.
Աթոռն,
եւ
այլ
այսպիսի
մօլի
եւ
տգէտ
բանս,
որոց
կատարածն
յինքեան
ելցէ
խայտառակութեան
պտուղ:
Մահտեսի
Միեսերիդ
կարօտիւ
ողջունեմ,
շնորհակալ
եմ
գրոյդ
ընկալայ
ընդ
տէրտէրի
գրոյն,
բայց`
տակաւին
ոչ
ուրախ
առնես
զիս
գրովդ,
վասնորոյ
եւ
ես
զիմ
մեծամեծ
շնորհակալութիւնքն
գաղեալ
ունիմ,
ի
հոգոջ:
Եփրեմն
խայտառակ
եղեւ
առաջի
կայսեր,
զի
յայտնեցաւ
ստութիւնն
նորա,
թիֆլիզցիք
եւ
միաբանք
ս.
Էջմիածնի
բողոքեցին
ուղիղ
առ
կայսր
եւ
այժմ
ամենայն
ուստեքէ
ակնունիմ
արդարութեան
դատաստանին
լսելոյ:
Արիացիք
եւ
քաջալերեա'
զպարոն
Գեւորք
Աղաեկեան
աննենգ
բարեկամս
իմ,
զիարդ
ի
քուն
թմրեալ
թշնամեաց
ծաղր
լինիլ
թողու
զիս,
եւ
զգերեզման
սիրելոյն
իւրոյ
Յովսէփայ
զարթիցի
իբրեւ
հազար
ի
քնոյ.
եւ
կործանեալ
թոթափեսցէ
ընդ
ոտիւք
ջմլեսցէ
զթշնամիս
ս.
Էջմիածնի,
եւ
գերեզման
ծնողիս
որ
ի
զօրանալն
առաւել,
խայտառակել
ունին
զնորին
ոսկերս,
իսկ
պր.
Անդրէաս
Մինասեան
սիրական
իմոյ
բարեկամի
ամենայն
շարժմանցն
այնպէ'ս
երեւի
որ
հաջեալ
է
ընդ
կաթուղիկոսութիւնն
Դանիէլի,
զիա՞րդ
ո'չ
ցուցանէ
զբարեկամութեան
իւր
զնշան.
միթէ
ի
մահուանէ
երկնչի,
ո'չ
ապաքեն
ոչ
գուի
բարեկամն,
եթէ
ոչ
անձնադիր
լիցի
վասն
բարեկամին,
զի
բարեկամութեան
Ճշմարիտ
կապն
Փրկիչն
իւրով
ընթացիւքն
եցոյց,
յանձն
մատնելով
ի
չարչարանս
վասն
փրկելոյ
ի
մահուանէ
զբարկամ
բնութիւնս
մարդկային
յանձնէ
եւ
զմահ,
բեւեռեցաւ
ընդ
խաչափայտի
երբ
փախչի
ոչ
ի
դրամավատնութենէ
ի
նեղութենէ
ի
ցաւօց,
ի
հոգոց,
վասն
բարեկամի.
այլ`
ասել
թէ
բանիւ
պատրաստեմ
օգնել,
այնպիսի
կերպ
բարեկամք
բազումք
գտանին,
զի
եւ
թռչունք
սպասաւորեն,
յորժամ
տեսանեն
զփշրանս
ի
սեղանոյ
անկեալ,
զի
գտցեն
ի
շողոքորթուենէ
զկերակուր
անձանց
զայս
ոչ
միայն
վայելէ
պրն.
Անդրէասին,
այլ`
մեզ
ամենեցուն:
Վասնորոյ
ես
կամ,
զոր
խոստացայ
հաստատուն,
եթէ
ոչ
Տէր
բարձցէ
յինէն
զկեանս,
մեռանիմ
վասն
անուան
Յովսէփայ
եւ
ապրիմ
ընդ
պայծառ
անուան
նորա,
ոչ
վասն
այնմ
որ
իբր
ի
փշրանաց
անկելոց
ի
սեղանոյն
յագեցայ,
Տէր
ցրեսցէ
ոսկերս
այնպիսոյն,
այլ
այնմ
եւ
եթ,
որ
յետ
Աստուծոյ
նովաւ
համարիմ
կեալ,
եւ
գոլ:
Այլ
վասն
շահուց
հեռաւորք
առաւել
կարէին
պարծիլ,
քան
ես
որ
ես
մերձն
էի,
մանաւանդ
զի
եւ
բնութիւնն
իմ
եւս
չէր
կամակից
այնմ
արծաթսիրութեան,
վասնորոյ
եւ
ոչ
եղէ
հարուստ,
որպէս
ոմանք
ի
մեզ:
Այլ`
ես
անուամբ
պարծիլն
եմ
բարւոք
վարկայ
քան
քիսակով,
վասնորոյ
այժմ
երբեմն
համարիմ
ինձ
սխալեալ,
երբ
տեսանեմ
ամենայն
ունկն
արծաթոյ
հեզութեամբ
լսէ:
Իմոյ
աղքատութեանս
եւ
անարծաթութեանս
գուցէ
Աստուած
լսիցէ,
որ
եւ
յուսամ
ըստ
հաւատարիմ
խոստմանն,
եւ
Տէր
արժանացուսցէ
լսել
ուրախական
երանաւէտ
կենաց
ձայնին,
որ
գերագոյն
լինի
քան
զամենայն
բարիս
աշխարհի
համայն
սիրելօք
ձեօք
եւ
համայն
աշխատաւորօք,
որ
եւ
մնամ
վասն
ձեր
պատրաստական
ծառայ
եւ
խոնարհ
Գրիգոր
արքեպիսկոպոս
հայոց
եւ
սրբոյ
Էջմիածնի:
