Դաւթար (1778-1800)

Փետրվարի 27էն ելեալ ի Պետրբուրխու, եկի ի վերայ Մօսկովու, ի Եկատերինոյսլաւ, եւ անդ վասն տկարութեանս մէկ ամիս լրիւ կացեալ, եկի քաղաքս ապրելի 29 ին, զի թէպէտ Նախիջեւանցիք գրով խնդիր արձակեալ էին առ մեզ գնալ առ ինքեանս, սակայն` մեզ չէր հնար այսր նախ չդիմել, զի Եփրեմի ստութիւնն աստուածուրաց զրպարտանքն պայծառ անվան Յովսէփայ արկեալն` յայտնեսցի. ուստի նախ` իջի ի գիւղն լուսահոգւոյ եղբոր որդոց պատկանեալ, որ վեց ժամ հեռաւորութիւն ունի քաղաքէս, եւ ի մտի ունէի անդէն մնալ առ ժամանակ մի եւ անդէն աւարտել զհաշիւ սոցա, եթէ ունին ընդ հանգուցեալ ծնօղիս եւ կամ մեր, սակայն` քաղաքացիքն ի լսելն իւրեանց ի մի ժողովեալ ընտրեալ էին երեք պատւաւոր անձանց դէփութաթս եւ կամ խնդրակս, որ առ մեզ եկեալ ի հասարակաց դիմաց խնդրեսցեն առ իւրեանս որոյ աղաչանօք եկի ի քաղաք այսր, ուր բազմութիւնք քաղաքիս` քահանայք իշխանք եւ աղքատք եկին առ մեզ ամբոխիւ, եւ անկեալ ոտս մեր մեղայիւ թողութիւն խնդրէին տալ, եւ ներել անզգամութեան իւրեանց զոր ի յոմանց չարասիրաց պատրեցեալ` անզգամեցան ընդդէմ բարերարաց իւրեանց, յետոյ ի ծիծաղ արկեալ անամօթ չվք էրէցլ Յոհաննէս, որ բուն պղտօրիչն է խաղաղութեան սոցա ասաց, մեղաք ո՞վ տէր, զի առաւել ստոյգն այն է, որ մեք թէ իմանայաք որ դու իբրեւ Ղազարոս յարուցեալ գաս առ մեզ մեք, բնաւ ո'չ կարայաք զայս յիմարութիւնս առնել, ստութեամբ լնուլ զթուղթս ձեր, եւ անմեղ անձն լուսահոգւոյ եւ մեր զրպարտել, այլ` այնպէս իմացաք թէ դուք ընդ Յովսէփայ մեռաք, եւ զկնի մեռելոյ խօսիլն անպատասխան է, իսկ այժմ մինչ կենդանի տեսանեմք, մեղայի արկանեմք բուռն, որ զօրաւոր է քան քան զամենեսին ըստ վկայելոյ ս. գրոց, վերջապէս ըստ պատշաՃին խոսեալ ընդ նոսա արձակեցաք սիրով: Իսկ Եփրեմն նախ քան զգալուստ մեր այսր արձակեալ էր առ սոսա թուղթ մի` եւ պատւիրեալ էր, այն գրով զմեզ եպիսկոպոս չանւանել եւ չպատւել` համբոյր աջոյ չմերձիլ, եկեղեցի չթողուլ, եւ թէ անդգնեալ մտանիցեմք, եպիսկոպոսական պատիւ չտալ, խալիչայ եւ աթոռ չունիլ, եւ թէ մեռանիլ դիպեսցի քահանայական թաղմամբ չպատւել եւ այլն, եւ թէ անդգնեսցի ոք ընդդեմ նորին հրամանի վերոյ գրեցելոցն ցուցանել մեզ, հոգեւոր եւ մարմնաւոր պատժօք պատժեցեալ լինելոց է, այնպիսին, զի հրամանս ասէ` կայսերականէ, եւ զայս պատւէր ընթերցեալէ չիք էրէցն Յոհաննէս ի մէջ մաղիստրաթի, ի ներկայութեան հրապարակական ատենի, որ ի սոյն պատՃառ կոչեցեալ լեալք են, եւ այնց լսողաց եւ պատւեր ընկալնօղաց բազումք անբաւական համարեալ զինքեանս եկեալ են, առ քաղաքապետն եւ յայտնեալ զամենայն անցս, ասելով երբ կայսերական է հրամանն, եւ մեք պարտիմք լսօղ լինիլ, պարտ էիք եւ դուք ստանալ ի կուպէռնաթորէն, որ մեք առաւել յարգութեամբ ընդունէաք կայսերական հրամանն, քան մեր կարգաւորաց ձեռամբն եւ քաղաքապետն նեմցայ գոլով ազգաւ եւ արդարասէր ոմն, առաքեալ է միաւորական գրով յայտարարութիւն առ մաղիստրաթն` տալ եւ ինքեան գիտել, զայն կայսերական հրաման. զոր նոքա ընկալեալ են, զի եւ նա համեմատ հրամանի կայսերական պատւիրեսցէ ժողովրդեանն հեռի կալ ի մէնջ, եւ չպատւել եւ այլն. իսկ մաղիստրաթն տեսանելով վտանք ինքեանց եւ առաջնորդին իւրեանց ցուցմանէ գրոյն, ուրացեալ են թէ այնպիսի գիր չեն տեսեալ եւ չեն ընթերցեալ, քաղաքապետն եւ բազմութիւն ժողովրդեանն անկեալ ի մեր կողմն խնդրեն զթուղթն իսկ նոքա զմեզ շողոքորթելով ջանան ծածկել, վասնորոյ ամենայն կողմունքն զատ իրերաց գան, եւ հակառակ կողմն զրպարտութեամբ մրօտեն, բայց մեք ջանամք զմեր հարկաւորն գործել, եւ առնել, ո'չ նոցա եւ ո'չ միւսոցն տամք հաստատուն բռնետղ որով պարծեսցին այլ` թողում արածելով զհոտն շրջիլ, մինչեւ զիմն եզերեցից, այժմ սկսեալ եմ ապրանքի պահանջման, եւ տան քսուրքս, որ մինչեւ աթոռքս կողոպտեալ են գրեանքս եւ այլ ինչ բազում, այժմ տեսցուք մեղայից պտուղն զինչ կթեմք:

Ի գալս տեսի աստ ի գարանթինոջ զբարերար դեսպանն Թամար, խոսեցայ եւ լցուցի զականջն հարկաւոր գիտելեօք, բազում ջերմութիւն տեսի ի նմա առ մեր կողմն, Աստուած ինքն օգնեսցէ, եւ այլն ձեզ է յայտ նորա հոգի, վասն ձեր գրեալն Եփրեմի այդր ամիրայից ծանոյց ինձ, վասն այնմ` զինքն կացուցաներ դատախազ, փոխանակ ձեր, լինիլ առ Եփրեմն. եւ յուսադրեալ միամտեցոյց ի կողմանէ տեղոյդ նոր դեսպանին, որ իբր բոլորովին իւր շաւօղքն ընթանայ, տէր տացէ:

Նոյեմբերի 1էն գրեալ թուղթ ձեր ֆարմանի օրինակն, եւ փոքրիկ մանսարն նախ քան զգալուստ սրբազան պատրիարգի արարեալ, նոր ընկալայ ի գալն իմ ի Եկատերնոյսլաւ, զի մինչ անդր գրեալ էի թէ գալոց եմ, թողեալ էր փոչմեստրն զթուղթքս առ իւրն. ուր ի գալս գտի եւ ի ձենջ երեք թուղթ, նոյեմբերի` դեկտեմբերի եւ յունվարի ամսեան գրեցեալքն, եւ մէկ թուղթ Գեւորք Աղաեկով անուշիկ իմոյս բարեկամի: Մարտիրոս արհոյ բազմակնիք թուղթն ընկալայ աստէն եւ թարգմանեալ առաքեցի ի Պետրբուրխ որում հարկն էր, սակայն օգուտն փոքր է` մինչեւ տէր Յիսուս, ինքնին ո'չ այց ելցէ, ժամանակն հարկաւոր կորուսաք, ես աղաղկելով վաստակեցայ, իսկ Դաւիթ սրբազան վեհն վէմ անշարժ եղեալ ո'չ ետ զունկն ի լսել աղաղակի իմոյ, համարելով իրաւունս, թէ ո'չ գնի արծաթով շնորհն Աստուծոյ արդարեւ է, ապա որք ի սեղանոյ սպասաւորեն ի սեղանոյ անտի կերիցեն. սիրելոյն իմոյ եւ յարգոյ բարեկամին Գեւորք Աղաեկեանին բազում յարգանօք զողջոյն նւիրեմ, նոյնպէս մահտեսի Միեսեր եղբօրս, սպասեմ ես աստեն ամենայն արդար իրաւանցն, լսել եւ տեսանել, զի՞ եղեւ երրորդ ընտրութիւնն եւ կամ լուրն ի ս. Էջմիածնէ զոր իբրեւ հրատարակէ, եւ մահտեսին գրեալ էր թէ յատուկ սուրհանդակաւ սպասեմք ստոյգ լրոյ, ես աստ ունիմ ժամանակ մի լինիլ. վասնորոյ ձեր գիր այսր առաքէք, եւ զկնի ամենայնի ի մտի ունիմ ի Նախիջեւան բնականալ, հաստատուն սիրով կան վասն իմ եւ վասն լուսահոգի տեառնս զինեալ ընդդէմ ուրացողին իբրեւի:

Ամենայն սիրելեաց օրհնութիւն տւեալ մնամ վասն ձեր աղօթարար խոնարհ:

Գրիգոր արքեպիսկոպոս

Սրբոյ Էջմիածնի եւ սպասաւոր Յովսէփայ հոգելոյս կաթողիկոսի.

1803 մայիսի 15

ի Գրիգորիպոլ.

Աստ ի կողմունս առատ անձրեւօք ցնծան դաշտք, ուստի գուշակումն է մեծի առատութեան հացի: Քնեազ Բարսեղն, աղայ Պողոս Թումանովն զձեզ սիրով` եւ աղայ Գեւորքին յարգանօք ողջոյն նւիրեն, այժմ չեն աստ այլ դիմեցին ի կուպեռնայն Նիկօլայեւ ուր բացեալ լինի նոր կարգաւորեալ, կուպեռնայն այսօր:

Մարտիրոս սրբազան արքեպիսկոպոսին եւ որք են ընդ նմա Ճշմարտասէր հարց եւ եղբարց, նւիրեմ բազում կարօտիւ ողջոյն:

Սրբազան պատրիարգին Յօհաննու չկարացի յատուկ գրով նւիրել ծառայութիւնս խնդրեմ խոնարհութեամբս յայտ առնել կարօտական ողջոյնս, եւ ամենայն սիրակումար նորին գործակցաց:

Քոյային ամենեքեան ըստ քաջ տեղեկութեանս ողջ եւ առողջ են, եւ աղօթեն պատւականիդ կենաց սակս նոսա լեր անհոգս, այլ հոգա' տեղոյդ հարկաւորն, որ այս անկմանէ կանգնեսցուք, քաջ կալոց են եւ ամենայն մեզ յարգողք յայնժամ յոտին, եւ այլն Աստուած: Այժմ ունի իրաւունս իբրեւ չարասէր պարուրել` որքան հնար է եւ խելքն տնօրինեսցէ չարախնդաց բանս ի վերայ մեր զի գոյ սակաւ նմանութիւն, որ անզօրութենէ ելի ի Պետրբուրխու: