անք
երթան
առ
նա,
այլ
ես
չհանդուրժեալ,
ես
գալով
{աշակերտ}
տէր
Գաբրիելի,
զիա՞րդ
համբերեցից
այսմ:
Այժմ
ն
յել
զձեր
ովսանն
պարտ
ու
պատշաճ
ներգործութիւն:
{Աշակերտ}
Լազարեան
լսարանի
Ռափայել
Պատկանեան,
որդի
արժանապ
եան
որպէս
լոկ
բարերար...
Այդ
բարերար
անուանուածը
{աշակերտ}
տուեց
Գիրսասը
մի
Բրամինի
մօտ։
Երկար
ժամանակ
մնաց
մանակ
Հայաստանը
Սահակի
եւ
Մեսրոպի
ձեռքով,
իբր
60
{աշակերտ}
Եւրոպա
կամ
Ալեքսանդրիա
ուղարկելով,
կարելի՞
է,
ո
չէ
ուսանում,
եւ
Խորենացու
ասածի
նման
լինում
է՝
{աշակերտ}
հեղգ
առ
ուսումն
եւ
փոյթ
առ
ի
վարդապետել,
նախ
քան
ոցա
ողբերին
եւ
լացին:
Թո՛ղ
աշխատին
դպրոց
շինել,
{աշակերտ}
հասուցանել,
ազգը
լուսաւորել:
Վանքերի
սաղմոսերգո
թեան
մէջ:
Ասում
են,
թէ
դպրոցը
ունի
մօտ
իբր
քսան
{աշակերտ}
ընդամենը,
որոնցից
երկուքը՝
ֆրանսիական
ազգից:
Ձ
ով
բնակւում
են
Փարիզում,
վկայեցին
մեզ,
թէ
ոչ
մի
{աշակերտ}
մինչեւ
այժմ
Մուրադեան
վարժարանի
մէջ
ստացած
կրթութ
շակերտների
ննջարանքը:
Ընդ
ամենն
տասն
եւ
եօթն
{աշակերտ}
գտայ
ես
ազգային
վարժարանում,
որ
պարապում
էին
նախ
,
թո՛ղ
լինի
այն
անհատը
Ներոն,
Կալիգուլա
կամ
նոցա
{աշակերտ}
մի
պոլիտիկական
աւազակ,
բնաւ
սարսափելի
չէ.
քանզի
անուր
գումարի
վրայ
իր
18-ամեայ
վարչութեամբ.
սորա
{աշակերտ}
Մազարինին,
Լուդ[ովիկոս]
XIV-ի
տղայութեան
եւ
մանկ
րէր[12],
Օգոստոս
16,
կէս
գիշեր:
Ոչ
Հեգելի
{աշակերտ}
ենք
եւ
ոչ
Շելլինգի,
բայց
արդարութիւնը
ստիպում
է
ամ
իր
Պատմութեան
մէջ
ինքն
էլ
ասում
է
իր
համար,
"
{աշակերտ}
Աղանայ
Արծրունւոյ
",
բայց
եւ
այնպէս,
որպէս
թէ
ա
վ
նորան,
բայց
այնտեղ
Փարպեցին
երեւում
է
ոչ
որպէս
{աշակերտ}
Մեծ
Թարգմանչաց,
այլ
որպէս
պատմիչ.
եւ
սորանով
չէ
հետ։
Մեզ
թւում
է,
թէ
Փարպեցին
Մեծ
Թարգմանչաց
{աշակերտ}
կարծողքը
օգնութիւն
չեն
ստանում
Կիրակոսից։
Փոխ
,
իր
գրքի
51-դ
երեսում,
ոչ
միայն
Մեծ
Թարգմանչաց
{աշակերտ}
է
ասում
Փարպեցուն,
այլ,
ուրիշների
հետ
նորա
անու
որ
անպատճառ
ուզում
է,
որ
Փարպեցին
Մեծ
Թարգմանչաց
{աշակերտ}
եղած
լինէր։
Բայց
պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
Խորենացին
Թարգմանչաց
եւ
յետոյ
թէ.
"
Սա
թէպէտ
եւ
չէր
յատուկ
{աշակերտ}
Սրբոյն
Սահակայ
եւ
Մեսրոպայ,
բայց
տեսեալ
էր
զնոսա
ամշապուհին
ականատես
ասես,
յետոյ՝
Մեծ
թարգմանչաց
{աշակերտ}
եւ
վերջը
այսպիսի
բացադրութեամբ
խօսքդ
յետ
առնուս։
ո՛չ
գործակից
է
եղել
Ս.
Գրքի
թարգմանութեան,
ո՛չ
{աշակերտ}
է
եղել
Մեծ
Թարգմանչաց,
ո՛չ
ուսել
է
նոցա
դպրոցում
չգիտենք,
թէ
ո՛րքան
ժամանակ
մնաց
Փարպեցին
Աղանին
{աշակերտ}
եւ
ե՞րբ
գնաց
Յունաստան,
բայց
պ.
Էմինը
ընդունում
ղաւ՝
433
թուականին։
Ո՛ւր
կը
մնայ
Փարպեցուն
նոցա
{աշակերտ}
եղած
լինելը,
կամ
Չամչեանի
թէ
Վռամշապուհին
ականատ
եցին,
ամեն
ուրիշից
լաւ
կարող
էր
իմանալ,
թէ
ո՛ւմ
{աշակերտ}
է
ինքը,
ապա
ուրեմն
առանց
այլ
եւ
այլի
պիտի
ասենք
անց
այլ
եւ
այլի
պիտի
ասենք,
որ
այդ
առաքինի
մարդը
{աշակերտ}
է
եղել
Աղանին
եւ
ոչ՝
Մեծ
Թարգմանչաց։
Փարպեցին
թ
ւթեան
եւ
թէ՛
Թղթին
մէջ
պարզապէս
ասում
է,
թէ
ինքը
{աշակերտ}
է
երանելի
Աղանին,
թէ
սա
է
եղել
Ղազարի
ազատութեան
է
այս
է
ճշմարիտը,
որ
Փարպեցին
Մեծ
Թարգմանչաց
ո՛չ
{աշակերտ}
է
եղել
եւ
ո՛չ
նոցա
հրամանով
Յունաստան
գնացել.
թո
յայտնի
էր
համալսարանի
մէջ
որպէս
գովելի
եւ
ժրաջան
{աշակերտ}
։
Նա
լաւ
գիտէր,
թէ
ո՞րքան
մեծ
եւ
ծանրակշիռ
է
իւր
.
Ինոզեմցովը,
ճանաչելով
նորան
որպէս
ընտիր
ուսած
{աշակերտ},
այլեւ
միտ
դնելով
Դեկան
Անքէ
վարդապետի
վկայութեա
ուսանող
Պ.
Փուղինեանցը
եւ
Պ.
Լազարեանց
ճեմարանի
{աշակերտ},
Պ.
Շահազիզեանը։
Մեք
բոլոր
յուղարկաւորքս
բաժան
ց
գիտութեամբ,
այժմեան
ժամանակումս
կարող
են
միայն
{աշակերտ}
լինել
եւրոպական
դպրոցներին,
-
պատասխանեց
Մանթուխ
րոցնէր
էր
շինում,
տիրացուն,
որ
եւ
քառասունի
չափ
{աշակերտ}
ունէր,
ի՛նչ
բան
էր
հարցանում:
Տիրեց
դարձեալ
սաղմոսը
սկսել,
վեր
առեցին
տուեցին
վաճառականի
մօտ
{աշակերտ},
փոքր
ի
շատէ
եթէ
եւ
անունս
գրել
գիտեմ,
այդ
ինքս
մատացած
լինելով
նորա
մէջ
Հայութեան
փոխանակ՝
նա,
{աշակերտ}
լինելով
մոլեկրօն
պապական
դպրոցի,
այն
ջանքի
վերայ
նի
կանոնադրութիւնը,
որ
Իգնատիոս
Լոյոլայի
երեւելի
{աշակերտ}
Լայենեցի
աշխատասիրութիւնն
էր,
թէեւ,
որպէս
բուն
անէ
յԵդեսիայ
եւ
ընդ
Փիւնիկէ
եւ
հասեալ
ի
Սամոս
առ
{աշակերտ}
Եպիփանու
Հռոփանոս
անուն,
որ
վարժ
էր
ի
գրթեան
Հել
ւնականումն,
առաքեն
զՄովսէս
Խորենացի՝
զձեռնասուն
{աշակերտ}
սրբոյն
Մեսրոպայ
ընդ
այլոց
յաջողամիտ
արանց
յԱլեքսա
սիսի
Խորենացւոյ:
Եղիշէ
եպիսկոպոս
Ամատունեաց,
{աշակերտ}
Սահակայ
Պարթեւի
եւ
Մեծին
Մեսրոպայ,
քարտուղար
Վար
ք
ի
կորովաբան
հայախօսից,
որպէս
Գրիգոր
Սկեւռացի՝
{աշակերտ}
Ներսիսի
Լամբրոնացւոյ,
սորա
ժամանակակից
Մխիթար
նացեալ
ընկերքը
ցրուին
Իտալիայի
բոլոր
անկիւնները՝
{աշակերտ}
ճարելու
համար։
Այստեղ
դրուեցան
հասարակութեան
համ
ս
աստիճանին
կարելի
էր
հասանել
եւ
չ'լինելով
գովանի
{աշակերտ}
։
Նոյնպէս
կարելի
էր
ուխտապահ
լինել
ժողովող
չեղած
ութեանը
եւ
սովորութեններին,
որոնց
օգնութեամբ
շատ
{աշակերտ}
ճարեց
իւր
վարդապետութեանը
մինչեւ
անգամ
եւ
Կայսերա
Կանտօն
քաղաքը,
բայց
խարդախ
Շօյլլը
հաւատացուց
իւր
{աշակերտ}
Կայսրին,
թէ
Հօլլանդացիք
շատ
փոքրիկ
երկրի
տէր
էին
ութեան
մայր
եւ
դայակ
էիր
հանդիսանում.
ո՞հ,
այժմ
{աշակերտ}
եւս
չես
կոչւում:
Ուրեմն
`
արդէն
ժամանակ
է
սթափել
կարելի
քարոզել,
եթե
հավաքես
ամբողջ
ժողովուրդը
եւ
{աշակերտական}
նստարաններին
նստեցնես,
-
մի
բան
որ
անհնար
է,
-
իա
եւ
նստում
է
Բարսելոնի
եւ
Սալամանկայի
դպրոցների
{աշակերտական}
նստարանների
վերայ։
Մանրէզի
անապատականը,
Քրիստոս
Փոխանակ
դորա,
Վարդան
պատմիչը,
որ
ժամանակակից
եւ
{աշակերտակից}
է
Կիրակոսին,
որովհետեւ
երկուքն
էլ
Վանական
վարդապ
էր
գիւտ՝
կամեցաւ
նաւել
յԵլլադա
եւ
գնալ
յԱթէնս
առ
{աշակերտակիցս}
իւր,
այլ
վասն
հողմոյն
ընդդէմ
լինելոյ՝
խոտորեցաւ
ի
թարգմանել
եւ
ի
գրել:
Նախանձաւոր
գործոցս
գտեալ
{աշակերտակցաց}
նոցա,
որոց
անուանքն
Ղեւոնդ
եւ
Կորիւն,
ինքնակամ
ոյ,
պարտաւորեալ
գտանի
մտանել
իւր
ի
թիւս
օրինաւոր
{աշակերտաց}
բարձրագոյն
ուսումնարանին,
լինել
գրագիր
ի
հոգեւոր
ց
հոգեւորականաց,
խնդրեաց
ի
բաց
հանել
զիս
ի
թուոյ
{աշակերտաց},
հակառակորդի
եդեալ
ի
վերայ
իմ
զանուն,
թէպէտ
եւ
տաստանի:
Այսպիսի
խրթնութիւնք
աղօտ
արկանեն
ի
միտս
{աշակերտաց},
մանաւանդ
զի
զկնի
յարէ
իսկոյն
զահեղ
դատաստանն
յե
վ,
թե
ո՛ր
եւ
է
գիրք
կամ
մատեան,
որ
ունի
աւանդել
{աշակերտաց}
որպէս
զմատեան
ինչ
առաջնորդող
՚ի
կրօնի,
պարտին
քն
ов
Մարտիրոս
Յովհաննէս
քահանայ
Մ[?]աւգեան.
թիւ
ի
{աշակերտաց}
տեարց
Լազարեանց
ճեմարանին,
որ
ի
Մոսկով
որ
է
հօրե
ածաշնչի
թարգմանութեան
մասին
եւ
երբեմն
էլ
գործակից
{աշակերտաց}
անունը
տալով,
չեն
յիշում
Փարպեցու
անունը։
Հ
լ
իրս
ամենեւին
տարտամ։
Ուստի
Մխիթար
աբբայ
յիւրոց
{աշակերտաց},
որոց
ոմանք
էին
բուն
իսկ
վարդապետք
Հայոց,
իբր
ն
է
ո՞յր
աղագս
ի
բառնիլ
ի
միջոյ
թարգմանչաց
եւ
նոցին
{աշակերտաց}
եւ
այլոց
նոցա
հետեւողաց
դպրութիւնն
հայկական
ննջեր
որ
գտանէ
աւար
բազում,
անդէն
առ
նմին
աջակցութեամբ
{աշակերտաց}
իւրոց
Յովհաննու
եւ
Յովսէփու
միջամուխ
լինի
ի
թարգմ
մ:
Սերմանեալ
զսերմն
բարի
ի
բանական
բարի
անդաստան
{աշակերտաց}
իւրեանց,
որոց
ընդ
առաջ
ելցուք
ի
ստորեւ:
"
Հա
լ
էր
ինչ
ինչ
'ի
դպրատան
նոցա,
եւ
յետ
մահու
նոցին
{աշակերտեալ}
եղեւ
երանելւոյն
Աղանայ"։
(Հատ.
Ա.,
եր.
540
անկութեամբը։
Բայց
Յիսուսեանք
տեղիք
չունէին
նորան
{աշակերտել}
խորամանկութեան
մասին,
ըստ
որում
ինքեանք
հեղինակ
ռը,
որովհետեւ
ես
իմ
մանկութեան
գեղեցիկ
ժամանակին
{աշակերտեցայ}
ոմն
Ստեփաննոս
անուն
մէկ
քահանայի.
պիտոյ
է
ասեմ,
ը,
իր
յառաջաբանի
մէջ
այսպէս
է
խօսում.
"
Գնացեալ
{աշակերտեցաւ}
Ղազար
առ
ոտս
Աղանայ,
որ
եւ
քեռի
գոլով
Վահանայ
Մա
իւր
ծնողի
տիպը
եւ
բնական
որակութիւնքը,
այնպէս
եւ
{աշակերտը}
կրում
է
իւր
վերայ
դպրոցի
դրոշմը:
Կառավարիչքը
կամ
նչ
ես
խօսում:
-
Ի՞նչ
պիտի
խօսեմ,
ո՛ր
դպրոցի
{աշակերտը}
տեսար,
որ
ազգը
սիրէր
ու
նորա
օգուտը
պաշտէր:
Ամե
իտութիւնքը
եւ
ուսմունքը
շատ
մեծ
խորհուրդ
ունին
մի
{աշակերտի}
կամ
մի
ուսանողի
համար,
բայց
դորանից,
եթէ
մեծ
չլ
ր
այնտեղի
դպրոցների
մինի
մէջ
(տարակոյս
չկայ,
որ
{աշակերտի}
պէս)
եւ
գո՛նէ
այնքան
բան
ուսանէր,
որ
նորա
մտածո
քեզ
Նա,
որ
խոստացաւ
իւր
անունով
մի
բաժակ
ջուր
մի
{աշակերտի}
տուողի
վարձը
եւս
չմոռանալ:
Չկարողացայ
դիմանա
ջ
բովանդակւում
են
աշակերտների
ննջարանքը՝
ամենայն
{աշակերտի}
համար
առանձին,
իսկ
միւսի
մէջ՝
դասատունքը՝
երեք
աղաքակրթութիւն
են
տարածում,
եւ
ոչ
ոք
չէ
հարցնում
{աշակերտի}
կամքը,
կամի՞
արդեօք
ուսանել,
թէ
ոչ:
Սակայն
չէ
աբանական
ճառս
ընդդէմ
Յովհաննու
Մայրոյ
վանեցւոյ
եւ
{աշակերտի}
նորին
Սարգսի
Բուխարացւոյ:
Մովսէս
Սիւնի
եպիսկ
յն
ուղտը
նորա
դրանը
կը
չոքէր.
միեւնոյն
ժամանակին
{աշակերտի}
շալակին
ստանում
էի
գաւազանի
հարուածը.
սորան
չհեր
,
եթէ
գտնէ
այդ
փիլիսոփայական
քարը,
ես
ոչ
միայն
"
{աշակերտիմ}
եւ
հետեւիմ
",
այլեւ,
"
Օ՜վսաննայ,
օրհնալ
եկեալ
ւթյունն
ազատել
զանազան
ավելորդաբանություններից
եւ
{աշակերտին}
անհարկավոր
հարցերից,
ցույց
տալով
նրան
սոսկ
օրենք
ուսուցչին
այլապէս
գիտէ
ներգործել
ի
սիրտ
եւ
ի
հոգի
{աշակերտին}
քան
թէ
գրուածքն
լոկ.
թող
թէ
բազում
են
եւ
յաշխարհ
սցէ
զուսումն,
ո՞վ
ուրախասցի
ընդ
յառաջադիմութիւնն
{աշակերտիս}.
ո՞վ
զհայրական
բարբառեսցի
զուարճութիւն,
մասամբ
տպանել,
ասել
թէ
Ալեքսանդր
Մակեդոնացին
Արիստոտէլի
{աշակերտն}
էր,
Ներոնը
`
Սենեկայի,
իսկ
Վոլթէռը
`
ճիզուիթներ
եւ
յիմար
ու
կարճատես
մարդերի
աչքը
ներկելու
համար
{աշակերտներ}
հաւաքեց
այստեղից
եւ
այնտեղից,
բայց
որովհետեւ
ինք
իսի
դպրոցի
չլինելը
ստիպել
էր
Սուրբ
թարգմանիչներին
{աշակերտներ}
ուղարկել
դէպի
յունական
դպրոցները,
որ
՚ի
լեզու
պա
վերայ՝
հարց
էր
արել,
թէ
ունի՞
արդեօք
յառաջադէմ
{աշակերտներ}
։
Երբ
լսել
էր
Աբովեանի
ստորասական
պատասխանը
այդ
մ
էին
աշխարհի
հետ։
Շուտով
Կսաւիէից
յետոյ
ուրիշ
շատ
{աշակերտներ}
եւս
մանաւանդ
Սպանիացիք
եւ
Պօրտուգալացիք,
հռչակաւ
րհ
ընկաւ
դէպի
Սպանիա՝
հաւաքուելու
տեղ
նշանակելով
{աշակերտներ}
Վենետիկ
քաղաքը։
Իգնատիոսը
երկար
չմնաց
հայրեն
ա
իւր
սովորական
կերպով
սկսեց
քարոզել
ժողովրդին
եւ
{աշակերտներ}
ճարել։
Հոգեւորականութիւնը
լաւ
աչքով
չէր
նայում
ն
ոցին
Իգնատիոսի
աշակերտքը,
որ
Փարիզումն
էին,
նոր
{աշակերտներ}
ճարեցին՝
Կլօդ
լէ
Ժէ
(Le
Jay),
Ժան
Կօդիւր,
Պա
"
անուանելով,
նախատո՛ւմ
էին՝
"
Ինչի՛
Յովհաննէսի
{աշակերտները}
եւ
փարիսեցիները
պահում
են
եւ
քո
աշակերտքը
չեն
պահ
համար,
բերեցին
սատանայի
մօտ
այս
իմաստասիրութեան
{աշակերտները}:
Սատանան
բռնեց
առաջինի
մազերից,
բարձրացրեց
օդի
է
վերջապէս
Կարգը
հիմնելու
ժամանակը։
Նա
իւր
բոլոր
{աշակերտները}
Հռովմ
կանչեց,
որոնք,
ժողովով
խորհուրդ
առնելով,
տանգաւոր
ժամանակում
ոչինչ
օգուտ
չէին
բերում։
{Աշակերտները}
կամենում
էին
Կարգը
անուանել
հիմնադրի
անունով
"
Իգ
ուտներին։
Այստեղ
հարկաւոր
է
ասել
եւ
այս,
թէ
այն
{աշակերտները},
որոնք
կարո՛ղ
էին
օգտակար
լինել
Կարգին,
անպատճա
է,
քանի
դեռ
այդ
քերականությունը
ուսուցիչների
եւ
{աշակերտների}
ձեռին
չի
լինի,
նոր
լեզվի
գրականությունը
ոչ
մի
առ
ւում
էր
մի
տիրացու՝
ահագին
գաւազանը
ձեռքին՝
իւր
{աշակերտների}
ոսկերքը
ջարդելու
համար,
եւ
այդ
տիրացուի
առաջեւ
կ
էս
բնակութիւնք,
որոնցից
մինի
մէջ
բովանդակւում
են
{աշակերտների}
ննջարանքը՝
ամենայն
աշակերտի
համար
առանձին,
իսկ
ել
անյիշաչար
Աստուածը,
այլ
նորա
համար,
որ
անմեղ
{աշակերտների}
սիրտքը
կարող
էին
վարակուիլ
ֆանատիկոսական
կոյր
ախտ
ն
պաշտօնը:
Տունը
ունի
մի
բաւական
ընդարձակ
պարտէզ
{աշակերտների}
եւ
կառավարիչների
հանգստութեան
համար
պարապ
ժամերու
իկ
շինութիւնք,
ուր
բովանդակւում
են
դասատունքը
եւ
{աշակերտների}
ննջարանքը:
Ընդ
ամենն
տասն
եւ
եօթն
աշակերտ
գտ
տրաստէ:
Դպրոցի
ազգայնութիւնը
կախուած
չէ
{աշակերտների}
եւ
վարժապետների
լոկ
Հայութենից.
լեզուն
է,
որ
մի
քր
լինել,
այն
վարդապետութիւնը,
որի
հեղինակը
իւր
{աշակերտների}
ոտքը
լուանալով
մերժում
է
եւ
հիմն
ի
վեր
տապալում
է
եղած
մեծ
շնորհին,
այլեւ
այդ
մարդոց
նոր
դարձուած
{աշակերտների}
հետ
գայթակղեցուցիչ
եւ
անհանճար
բաներ
խօսելու
համա
եմն,
գինեմո՛լ
եւ
ուտող
խմող
էին
անուանում՝
Նորա
{աշակերտների}
ասելով.
"
Ինչի՞
ձեր
Վարդապետը
մեղաւորների
հետ
մի
այլ
որպէս
պատմիչ.
եւ
սորանով
չէ
փարատւում
մութը
{աշակերտների}
կարգում
յիշուած
Ղազարի
վրայից,
որովհետեւ
նա
կարո
սարաբիայից
դէպի
Էջմիածին,
Աբովեանը
իւր
յառաջադէմ
{աշակերտների}
հետ
միասին,
որոնց
մէջ
կար
եւ
հանգուցեալը,
Երեւա
կրկին
անգամ
խոստմունքից,
եւս
առաւել
լարում
է
իւր
{աշակերտների}
զօրութիւնը՝
մեծապէս
աշխատելով
եւ
աշխատեցնելով
նո
մբ
մարդ,
վերջապէս
յուսահատւում
է՝
տեսանելով
իւր
{աշակերտների}
անորոշ
վիճակը.
հաւանում
է
Էջմիածին
գնալ
Երեւանից
ափառ
տէր,
ի՞նչպէս
է
ձեր
կամեցողութիւնը
ուղարկելի
{աշակերտների}
մասին
",
պատասխանում
է
Կաթողիկոսը.
"
Օրհնա՛ծ,
ում։
Այն
օրը
սուգի
օր
է
եղած
ե՛ւ
վարժապետի,
ե՛ւ
{աշակերտների}
համար։
Միւս
օրից
արդէն
ուսման
ընթացքը
ընդունում
քը
դուրս
է
փորել
հնութեան
աւերակների
տակից
եւ
իւր
{աշակերտների}
ձեռքով
բացել
է
Հայերի
համար
նոցա
մայրենի
լեզուի
ե
րդապետին։
Բայց
մեծ
զանազանութիւն
կա
վարդապետի
եւ
{աշակերտների}
մէջ.
այդ
է
ուղղութեան
զանազանութիւն։
Եւ
այդ
զան
իւնը
պապականութեան
լուծի
տակից,
թուլանում
է
նորա
{աշակերտների}
մէջ.
երեւում
են
մարդիկ,
որ
մտածում
են
Մխիթարի
պ
չէ
Մխիթարեանց
մատենագրական
գործունէութիւնը.
նորա
{աշակերտների}
օրից
սկսանում
է
նա
շարժուիլ։
Բայց
այդ
միջոցի
վ
ման
էին
գալիս
նորա
քամակից
եւ
գտանւում
էին
նորա
{աշակերտների}
համարում։
Այս
պատճառով
նորան
յափշտակեցին
եւ
բանդ
բ
միւս
մարդիկը
հնար
գտան
բանդից
փախչելու,
նա
իւր
{աշակերտների}
հետ
միասին
մնաց
բանդումը,
թէպէտեւ
դուռները
բաց
է
լորի
սիրտը,
որ
իսկոյն
արձակեցին
նորան
բանդից
իւր
{աշակերտների}
հետ
միասին։
Վշտանալով
Սալամանկայի
անշնորհակա
Այս
պատճառով
Աստուածածնի
վերափոխման
տօնի
օրը,
նա
{աշակերտների}
հետ
միասին
հեռացաւ
կուսանաց
Վանքը,
որ
Փարիզի
մօտ
ւարթ
եւ
ուրախ
երեսով
դուրս
վազեց
մատուռից
եւ
եկաւ
{աշակերտների}
մօտ,
յայտնեց
նորանց,
թէ
աղօթքի
ժամանակ
տեսիլք
է
էր
կարողանում
յայտնապէս
հետեւել
Լօյոլային
եւ
նորա
{աշակերտների}
կարգումը
լինել։
Բայց
դորա
փոխանակ
գործ
էր
դնում
՝
այս
կանոնը
ազդեցութիւն
չունենայ
Յիսուսականացու
{աշակերտների}
վերայ։
Այս
խնդրին
բոլոր
միաբերան
համաձայնեցան,
երկու
աստիճանների
վերայ
(այսինքն՝
անդամների
եւ
{աշակերտների}
),
յաւելացրեց
երրորդ
աստիճանը
եւս՝
"
Արտաքին
Յի
ւցանելով
Կօիմբրեան
Կօլլեգիումի
մէջ,
սերմանում
են
{աշակերտների}
սրտումը
այնպիսի
գիտութիւն,
որ
օգտակար
էր
Կարգին
րը
երկար
փորձուելուց
յետոյ
անցնում
էին
գովասանեալ
{աշակերտների}
Կարգը,
որոնք
կամ
ուսուցանում
էին
դպրոցների
մէջ,
,
վճռեց,
թէ
"
Յիսուսեան
աբեղայք
իբրեւ
խանգարիչք
{աշակերտների}
բարոյականութեանը,
որ
ուսանում
էին
նոցա
դպրոցներո
ան
դառնալ
մեր
ազգի
համար,
պիտոյ
է
ուսուցանէր
իւր
{աշակերտներին}
Հայերէն,
Յունարէն,
Լատիներէն,
Ֆրանսիարէն,
Գեր
վ
կասկածելի
էին
երեւել
Մխիթարեանք,
որպէս
ստիպողք
{աշակերտներին}
ուրանալ
իւրեանց
բուն
եկեղեցին,
հարկ
են
համարել,
որ
մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
այդ
բանը
արտագրել
տայ
{աշակերտներին}
եւ
ցրուէ
ազգի
մէջ
այդ
անճոռնի
փիլիսոփայութեան
օրի
՝
Փրկիչը
շուտ
շուտ
զգուշացնում
էր
այս
մասին
եւ
իր
{աշակերտներին},
թէ՝
ձե՛զ
էլ
պիտի
պատահի
այս
ամենը,
եւ
չլինի՛
որա
ամեն
մի
քաջալերական
խօսքերից,
որ
տալիս
է
իւր
{աշակերտներին},
պարզ
երեւում
է,
որ
ունէր
նա
իւր
սրտի
խորքում
մ
ուածաբանական
ֆակուլտետը։
Նա
այս
բանը
յայտնեց
իւր
{աշակերտներին},
բայց
նոքա,
ձանձրացած
լինելով
անորոշ
եւ
անհանգի
էջ։
Այս
բաներից
յետոյ
Լօյոլայն,
հարկադրելով
իւր
{աշակերտներին}
միեւնոյնը
գործել,
ինչ
որ
ինքը
գործել
էր
իւր
անձի
ւնը։
Լօյոլա
Աւետարանի
ուսման
հակառակ
տալիս
է
{աշակերտներին}
իւր
անձին
մի
մասը,
իւր
մտածութեան
փեճեկի
մի
թաղա
նորա
ընկերքը
ոչինչ
չունէին։
Այս
խորհրդով
նա
իւր
{աշակերտներին}
ուղարկեց
Հռովմ,
իսկ
ինքը
միայն
մնաց
Վենետկում։
րեկան
հարցաքննութենից
յետոյ
կա՛մ
պիտոյ
է
թոյլ
տար
{աշակերտներին}
ընդունել
ուխտը,
կա՛մ
յետ
դարձուցանէր
նորանց
իւրե
ն.
մէջի
եղած
գլխաւոր
բաները
դուրս
էր
հանած,
իսկ
{աշակերտներին}
պարապեցնում
էին
դպրոցական
իմաստակութեններով
եւ
այ
ի
գրաւոր
յիշատակարան.
միայն
այսքան
յայտնի
է,
որ
{աշակերտներից}
ոչ
մինը
մի
բան
ուսած
չեն
այդտեղ,
որոնցից
ոմանք
ք
ւցէ
մի
կամ
երկու
մարդ
ծերունիք,
մնացած
լինին
այդ
{աշակերտներից}:
Տպարանը
պիտոյ
է
մտածել,
որ
բաւական
օրինաւոր
բա
պեցու
Թղթում
յիշուած
վարդապետքը
են
Մեծ
Թարգմանչաց
{աշակերտներից},
որ
այն
միջոցին
բնաւ
պակաս
չէին
եւ
"
զմի
միով
ել
այդ
մասին,
խոստացել
էր
կաթողիկոսը
այդ
յառաջադէմ
{աշակերտներից}
տասն
տղայ
ուղարկել
Բեռլին,
որ
այնտեղ
պարապէին
զա
գմանել
էր
Կարնեցի
Խաչատուր
վարդապետը։
Այստեղ
իւր
{աշակերտներից}
մի
քանիքը
ձեռնադրել
տուեց
քահանայ,
որոնց
եւ
ուղա
արկադրուած
էր
Մխիթարը
ծածուկ
փախչել
Տաճկաստանից։
{Աշակերտներից}
երկու
երկու
ուղարկեց
նա
Մօրէա,
որ
գտանւում
էր
Վե
իթարեանց
ձեռքով,
Մխիթարի
մահից
եւ
նորա
անմիջական
{աշակերտներից}
յետոյ
էին
նախ
եւ
յառաջ
դոյն
միաբանութեան
երկդիմի
այդ
անկիրթ
Իգնատիոսի
գրածը
լինէր.
երեւի
թէ
նորա
{աշակերտներից}
մինը
եւ
մանաւանդ
Լայենէզն
էր
գրել։
Պաւլոս
III
Պա
սինքն՝
I)
Ունկնդիրներից
կամ
նորընծաներից,
II)
{Աշակերտներից},
III)
Ժողովողներից
(coactor)
եւ
IV)
Ուխտապահ
լով,
շարունակում
է.
"
Սոքօք
հանդերձ
(այսինքն՝
{աշակերտներով},
որ
մենք
չենք
յիշում
այստեղ)
թարգմանեցին
(Մեծ
սեպտեմբերի
8-ին
հաստատեց
մի
հոգեւոր
կարգ
իւր
ինն
{աշակերտներով},
որոնց
վերայ
իսկոյն
յաւելացան
այլ
եւս
եօթն,
որո
ռքը
Կոստանդնուպօլսի
մէջ։
Այս
պատճառով
Մխիթարը
11
{աշակերտներով}
1715
թուականին
նաւ
նստեց
ու
գնաց
Վենետիկ՝
միւս
ա
ենետիկեան
հասարակապետութեան
ձեռքումը
եւ
ինքը
երեք
{աշակերտով}
վաճառականի
զգեստով
նաւ
նստեց
եւ
գնաց
Զմիւռնիա,
ո
տ
Աղանայ
Արծրունւոյ
",
բայց
եւ
այնպէս,
որպէս
թէ
{աշակերտուած}
է
նաեւ
մեր
մեծ
Թարգմանչաց՝
Սուրբ
Սահակին
եւ
Սուր
րգմանութեան.
ուրեմն,
այդ
թուականներում
ոչ
միայն
{աշակերտուած}
պրծած
է
նա
Մեծ
թարգմանչաց,
այլեւ՝
Յունաստանից
է
րեգօտ
հագցրել։
Փարպեցին,
եթէ
նաեւ
մի
ամիս
լինէր
{աշակերտուած}
Մեծ
Թարգմանչաց,
ապա
անշուշտ
եւ
պարծանքով
կը
յիշէ
,
ուր
բնակւում
էր
Կարնեցի
Խաչատուր
վարդապետը,
որ
{աշակերտուած}
էր
պապական
ուսումն
տարածելու
դպրոցին
(Propaganda
այց
եւ
այնպէս
պ.
Էմինը
ընդունում
է,
որ
Փարպեցին
{աշակերտուել}
է
Աղանին
այս
բանից
յետոյ,
որովհետեւ
ասում
է,
թէ
ի
երիտասարդ
է
քառասուն
տարեկան,
երեխայ
ժամանակից
{աշակերտուելով}
մի
դերձակի
մօտ,
այժմ
համարւում
է
լաւ
դերձակներից
մարդ
եմ,
-
մտածում
էր
նա,
-
որ
երեխայ
ժամանակից
{աշակերտուեցայ}
Սիմոն
վարժապետին,
այնպիսի
կարդացող
եւ
աստուածաբա
ը
ասում
թէ
Փարպեցին
(Աշուշայի
տանից
դուրս
եկած)
{աշակերտուեցաւ}
Աղանին
եւ
"
զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սրբ
ձեռքում
եղած
գրքերը,
որոնց
մէջ
խօսք
կար
Փարպեցու
{աշակերտութեան}
մասին։
Կը
հաւատանք,
եթէ
ասեն
մեզ,
թէ
մի
քանի
ո
երջացաւ
մեր
բարեկամի
կեանքը
աշխարհի
երեսին,
նորա
{աշակերտութեան}
եւ
առհասարակ
կենդանութեան
միջոցին
սրտացաւ
էին
նոր
պեցուն
457
թուականից
յետոյ
մի
քանի
տարի
էլ
Աղանին
{աշակերտութիւն}
արած
ընդունելով,
յետոյ
Յունաստան
է
ուղարկում
նոր
աց,
եւ
առ
սակաւ
սակաւ
ամենեքին
եւ
զիւր
ձեռնասուն
{աշակերտս}
վարժեաց
'ի
նոյն
եղանակ,
որոց
գլխաւորն
եւ
իբրեւ
ի
գիւղում
վարժապետ
եւ
հաւաքում
էր
նորա
մօտ
մի
քանի
{աշակերտք},
ապա
պատրաստ
էին
այդ
օբսկուրանտները
մինչեւ
երկին
նք
յետ
դրած,
մեծ-մեծ
խօսել,
թէ
հասուցած
էին
400
{աշակերտք}:
Ովին
են
խաբում.
թո՛ղ
գնան
իւրեանց
գիւղերու
ց
(որ
գրել
է
Ղռմզանց),
յորում
ուսանին
բազմաթիւ
{աշակերտք}
զՀայերէն
եւ
զՌուսերէն"։
Հեղինակը
գրում
է
այ
շինուածոց
հարցն
մերոց
սրբոց
մեզ
ընծայեցուցանէ:
"
{Աշակերտք}
հեղգք
առ
ուսումն
եւ
փոյթք
առ
ի
վարդապետել,
որք
ն
կու
յիսուսեանք,
Լայենեզ
եւ
Սալմէրոն,
նախահրաւէր
{աշակերտք}
Իգնատիոսի
Լոյոլայի,
հիմնադրի
կարգին
ճիզվիթաց,
ո
րէայ
առնուլ
Արեւմուտքի
թերթերը
հաւաքել
եւ
բերել
{Աշակերտք}
Նեստորի
-
Թէոդորիտ,
Իւաս,
Յովհանն
Անտիոքցի.
Բա
ջոցին
Կոստանդնուպօլսումը
սկսեց
նա
ճարել
իւր
համար
{աշակերտք}
ու
բարեկամք,
որոնց
թիւը
շուտով
հասաւ
իննի։
Նոքա
նոյն
ինքն
Մխիթար
աբբայ,
նոյնպէս
եւ
իւր
ձեռնասուն
{աշակերտք},
մանաւանդ
առաջինքն,
էին
'ի
հերձուածողաց
անտի,
ել,
քանի՞
ուսումնարանք
ունին,
ո՞րքան
վարժապետք
ու
{աշակերտք}
։
Մեք
կը
պատասխանենք,
եւ
ոչ
մի։
Ո՛չ
թէ
միայն
չունի
սեն,
ընդէ՞ր
մեք
եւ
փարիսեցիքն
պահեմք
յաճախ
եւ
քո
{աշակերտքդ}
ոչ
պահեն
"
(Մատթ.,
գլ.
Թ.,
համ.
14)։
"
Ա
է՞ր
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
փարիսեցիքն
պահեն
եւ
քո
{աշակերտքդ}
ոչ
պահեն
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
հ.
18)։
"
Ընդ
,
բայց
որովհետեւ
ինքը
ոչինչ
չգիտէր,
վասնորոյ
եւ
{աշակերտքը}
եւս
կատարելապէս
նմանեցան
իւրեանց
վարդապետին:
Շատ
չէ,
այսօր
մեք
ենք
դորա
հանդիսադիրքը,
էգուց
մեր
{աշակերտքը},
ճշմարտութեան
դրօշակի
տակ
նահատակուիլ
յանձնառու
սանդրիա
ուղարկելով,
կարելի՞
է,
որ
մոռանային
այդ
{աշակերտքը}
եւ
ասէին,
թէ
Հայաստանը
չէր,
որ
դայեակ
վարձեց
մե
խնկելի
թարգմանիչքը
հոգաբարձու
եղած
չլինէին,
նոցա
{աշակերտքը}
ինքեանք
գնացած
լինէին
Եւրոպա
եւ
Ալեքսանդրիա
ուսան
մի
օրինաւոր
մարդ
չէ
տալիս
իւր
որդին
այդ
դպրոցը:
{Աշակերտքը},
որոնց
ընծայւում
է
գիտութիւն
Հայերէնի
եւ
Ռուսերէ
բաւական
գեղեցիկ
եւ
բաւական
ընդարձակ
մատուռ:
{Աշակերտքը}
այդ
դպրոցի
որդիք
են
հռովմէական
դաւանութեան
Հայերի
ննէսի
աշակերտները
եւ
փարիսեցիները
պահում
են
եւ
քո
{աշակերտքը}
չեն
պահում
եւ
խառն
ուտում
են
"
ասելով։
Նորան
"
արում
ամենայն
խնամատարութեամբ
կրթել
եւ
վարժել
իւր
{աշակերտքը}
գերմանական
լեզուի
մէջ՝
քարոզելով
նոցա,
թէ
այդ
լ
ելով
որոշել
ժամանակը,
երբ
կամք
էր
վեհափառ
տիրոջը
{աշակերտքը}
Բեռլին
ուղարկելու,
որպէսզի
Աբովեանը
կարողանայ
այ
էսզի
Աբովեանը
կարողանայ
այդ
միջոցին
պատրաստել
իւր
{աշակերտքը}
։
Կաթողիկոսը
ցոյց
է
տալիս
մեծ
յօժարութիւն,
գովու
՛նչ
լուր,
ի՛նչ
համբաւ
",
-
հանդէպ
են
դուրս
գալիս
{աշակերտքը},
որոնց
մէջ
գտանւում
էր
մեր
հանգուցեալը։
Այս
անմ
քին,
քանդեց
եւ
կործանեց
այդ
վարժատունքը,
ցրուեց
{աշակերտքը},
հալածեց
վարժապետքը
եւ
խաբեց
մի
քանի
յիմարի,
թէ
ցին
նորան
գնալ
այնտեղ,
որովհետեւ
գրում
էին
նորան
{աշակերտքը},
թէ
այնտեղի
իշխանքը
պատրաստ
էին
տալու
բնակութեան
վ
1715
թուականին
նաւ
նստեց
ու
գնաց
Վենետիկ՝
միւս
{աշակերտքը}
թողնելով
Մօթոնէ
քաղաքում,
որպէս
պահապան
վանքին
ե
արկոսեան
հրապարակից,
դէպի
Լիդօ։
Մխիթարը
եւ
նորա
{աշակերտքը}
տեղափոխուեցան
դէպի
այդ
կղզին,
ուր
եղած
էր
յառաջո
ւսումնասիրելու
հին
լեզուի
յիշատակարանքը,
որ
նորա
{աշակերտքը},
հետզհետէ
ձեռք
բերելով,
սկսեցին
ուսումնասիրել
ե
եցաւ։
Մխիթարեանք,
ուսանելով
մի
դպրոցի
մէջ,
որի
{աշակերտքը}
պատրաստւում
էին
դէպի
կրօնաւորութիւն,
լարում
էին
ձեռք
բերած
արծաթովը
մէջ
մտանել
այլ
գործերի։
Նորա
{աշակերտքը}
հետեւում
են
իւրեանց
վարդապետին։
Բայց
մեծ
զանազան
թիւնը
յառաջանում
է
եւ
կերպարանագործւում
է,
որքան
{աշակերտքը}
հեռանում
են
վարդապետից։
Մխիթարի
հաստատուն
մի
ոսը
իսկոյն
հրամայեց
բանդ
դնել
նորան
եւ
բոլոր
նորա
{աշակերտքը}
։
Իգնատիոսը
եւ
աշակերտքը
բանդումը
նստած
երգում
էի
դնել
նորան
եւ
բոլոր
նորա
աշակերտքը։
Իգնատիոսը
եւ
{աշակերտքը}
բանդումը
նստած
երգում
էին
հոգեւոր
տաղեր,
եւ
երբ
որուած
վիճակը
սաստիկ
խանգարեց
նորա
առողջութիւնը։
{Աշակերտքը}
բժիշկներ
կանչեցին,
որոնք
խորհուրդ
էին
տալիս
Իգնա
յոյս
ունէր
միաւորել
իւր
Կարգի
հետ
Լօյոլան
եւ
նորա
{աշակերտքը}
։
Բայց
Իգնատիոսը
կարո՞ղ
էր
արդեօք
իւր
նպատակից
հր
վ
դարձաւ
նորան
թշնամի։
Այս
միջոցին
Իգնատիոսի
{աշակերտքը},
որ
Փարիզումն
էին,
նոր
աշակերտներ
ճարեցին՝
Կլօ
ել
քահանայ
ո՛ր
եպիսկոպոսից
եւ
կամենան։
Իգնատիոսի
{աշակերտքը},
շատ
շնորհակալ
մնալով
Պապի
մարդասէր
ընդունելութե
իրակոսին,
որովհետեւ
երկուքն
էլ
Վանական
վարդապետի
{աշակերտքն}
են,
իր
գրքի
51-դ
երեսում,
ոչ
միայն
Մեծ
Թարգմանչ
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Յայնժամ
մատեան
առ
Նա
{աշակերտքն}
Յովհաննու
եւ
ասեն,
ընդէ՞ր
մեք
եւ
փարիսեցիքն
պահե
համ.
19.
Ղուկ.,
գլ.
Է,
հ.
34)։
"
Ընդէ՞ր
{աշակերտքն}
Յովհաննու
եւ
փարիսեցիքն
պահեն
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
պահեն
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
հ.
18)։
"
Ընդէ՞ր
{աշակերտքն}
Յովհաննու
պահեն
ստէպ
եւ
խնդրուածս
առնեն,
նոյնպէս
վախճանեցաւ
իսկ։
Եւ
ահա
մինչեւ
ցայսօր
անդ
բնակին
{աշակերտքն}
նորա,
թո՛ղ
եւ
զայլ
վանատունս
նոցա
աստ
եւ
անդ։
Ա
,
իսկ
Վարդան
քսան
եւ
երկու:
Ինքնին
սուրբն
Մեսրոպ
{աշակերտօքն}
հանդերձ
գնացեալ
առ
Դանիէլ
չգտանէ
ինչ
առ
նմա
աւելի
Քեօռօղլուի
"
Այվազըն
գիւմիշ
բչաղը"։
Քեարամի
եւ
{Աշըգ}
-Կարիբի
խաղերը:
Ո՞րն
է
լաւ,
ո՞րն
է
վատ
`
դորա
վր
նդած
Մե՜ծ
Պարթեւի
-
Սահակի
հետ
միասին,
{Աշխա՜րհ}
ծնան,
լո՛յս
աշխարհի.
Մա՛հ,
մի՛
մօտեցիր
ս
նդիրն,
յանձն
առի
զայն
եւ
զաւուրս
երկուս
անընդհատ
{աշխատ}
լեալ
ամենայն
հարազատութեամբ
թարգմանեցի
եւ
զստուգո
.,
գլ.
ԺԳ.
համ.
3)։
§
50.
"
Այսուհետեւ
{աշխատ}
ոք
զիս
մի՛
արասցէ,
զի
ես
զչարչարանս
Քրիստոսի
'ի
տուածաբան
կարծելոցն։
Իսկենտեր
պէյ
յետ
բազում
{աշխատ}
առնելոյ
յՕսմանեանս
հիւանդացաւ,
լուեալ
Օսմանեանց
ից,
մանաւանդ
թէ
առաւել
վասն
ամբաստանութէան
առնես
{աշխատ}...
Զի՞նչ
քեզ
առ
այսոքիկ
կարօտութիւն,
առասպելք
ս
որ
յառաջանում
էին
տգէտ
մարդերի
մէջ,
կապիկի
նման
{աշխատ}
լինելով՝
նմանեցնել
իւրեանց
գրածը
Եղիշէին
կամ
Խոր
ի
հետ,
որ,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
պիտոյ
է
գլխաւոր
{աշխատակից}
լինի
Պ.
Հրատարակողին,
գրում
եմ
ձեզ
այս
նամակը
ա
Հիւսիսափայլի
"
հրատարակողը
չեմ
եւ
ոչ
նորա
գլխաւոր
{աշխատակիցը}.
ես
պատասխանատու
եմ
այն
բաների
մասին,
որ
պիտի
ը
րւոք
կերպիւ
կատար
հասուցանէ
թարց
ընկալնուլ
զվարձն
{աշխատանաց}:
Երկրորդ,
աղաչելովն
Յիսուսի,
օրումս
առաջ
այ,
վասնորոյ
դեֆտերն
իմ
փակեալ
եղեւ
ցոյց
տալով
ի
{աշխատանաց}
իմոց
զամենայն
ստացուածք,
զոր
ունիմ
ի
վերայ
յերես
ուամենայնիվ
ինքնուրույն,
ավելին
կասեմ՝
բարեխիղճ
{աշխատանք}
է,
որովհետեւ
վրիպումներն
առաջ
են
եկել
ոչ
թե
հոգո
ը:
Ինչ
վերաբերում
է
այն
բանին,
որ
ես
նրան
որեւէ
{աշխատանք}
տամ,
ապա
իմ
կարծիքն
է՝
հետաձգել
այդ
բարենպաստ
ժ
եթե
մեկ
ուրիշը
հանձն
առներ
ձեռնարկելու
մի
այդպիսի
{աշխատանք}
՝
արդեն
իր
ձեռքն
ունենալով
մի
որեւէ
ֆոն՝
իմ
աշխա
այդ
բոլորին,
ոչ
ոք
չէր
խիզախում
նախաձեռնել
լուրջ
{աշխատանք}
եւ
մեր
կոչերին
պատասխանում
էին
միայն
հայհոյանքներ
առաջ
հիմնականում
կար
միայն
երկու
աղբյուր՝
հող
եւ
{աշխատանք},
բայց
այժմ
օդընտելացումից
կարելի
է
օգտվել
իբրեւ
անակին
իւրեանց
անունը
կտակում
են
աստղերին.
զո՜ւր
{աշխատանք}:
Միւս
տեղ
խելակորոյս
եւ
խաւարապաշտ
մարդիկ
փախչու
մ
եմ.
Հոգիս
ազատ,
ճիչըս
առատ,
Հոգս,
{աշխատանք}
չգիտեմ։
Ամենայն
օր
իմ
սեղանում
Բ
ւսիսափայլի
"
խմբագիրը
իր
համար
նախանշել
է
կրկնակի
{աշխատանք}:
Տարածել
ժողովրդի
մեջ
հանրամատչելի
տեղեկությունն
տէլ
(Chastel)
անունով։
Յիսուսեանների
համար
մեծ
{աշխատանք}
չէր
արժում
նորա
խելքին
նստեցնել,
թէ
ով
որ
սպանէ
իր
փեսային,
Իվան
Մինաեւիչին,
որ
հանձն
առնի
այդ
{աշխատանքը},
եւ
ես
համոզված
եմ,
որ
նա
ինձ
համար
չի
հրաժարվի
իլիսոփայության
եւ
աստվածաբանության
ինչ-որ
դոկտորի
{աշխատանքը}
՝
այստեղ:
Ա՜յ
թե
պատմություն
է,
եղբա՛յր:
Հետո
սկիզբն
անկատար
է
լինում:
Իմ
ենթադրությամբ,
այդ
{աշխատանքը}
ծավալով
կլինի
թերեւս
15-20
տպագրական
թերթ:
Եվ
մի
տանք՝
արդեն
իր
ձեռքն
ունենալով
մի
որեւէ
ֆոն՝
իմ
{աշխատանքը}:
Իսկ
քանի
դեռ
մեզանում
չկա
քաղաքացիական
լեզվի
թե
մուտքի
"
թէ՛
հիմնադրերի
եւ
թէ՛
շարադրողի
ջանքը
եւ
{աշխատանքը}
ունայնացնելու
համար:
Չգիտենք,
թէ
մինչեւ
ե՞րբ
պի
ան
եւ
բարեպաշտութեան
դիմակներով,
վերջին
ջանքը
ու
{աշխատանքը}
գործ
էր
դնում,
որ
կարողանայ
ձեռք
ձգել
բոլորի
կառ
լու,
այժմ
ես
պատրաստ
եմ
նման,
թեկուզ
հանդուգն,
{աշխատանքի},
սակայն
ոչինչ,
ես
կսկսեմ,
թող
ուրիշներն
ավարտե
եթե
գտնեմ
գեթ
ամենափոքր
արձագանք
ո՛չ
թե
հօգուտ
իմ
{աշխատանքի}
՝
այս
բառի
նեղ
մտքով,
այլ
հօգուտ
իմ
ուղղության.
իբրեւ
երրորդ
աղբյուրից՝
առաջին
երկուսի՝
հողի
եւ
{աշխատանքի}
օգնությամբ:
Անանիայի
ուշադրությունն
եմ
դարձնո
,
պահանջ-առաջարկի
այդ
գումարի
համեմատ
պահպանում
է
{աշխատանքի}
պահանջի
շուկան:
Ինձ
համար
շատ
հետաքրքրական
կլ
կուլ
տալ
այն
հացի
կտորը,
որ
գնուած
էր
ուրիշների
{աշխատանքի}
գնով...
-
Դու
ինչ
անհասկանալի
մարդ
ես,
ես
փ
ահատությամբ,
բարեխղճորեն
գնահատական
տալով
մտավոր
{աշխատանքի}
բնագավառի
յուրաքանչյուր
գործի:
Ամսագիրը
լու
ւ
ոսկորների
ծուծը,
որովհետեւ
նյութն
արժանի
է
այդ
{աշխատանքին}
(իսկ
շատ
բան
կա,
որոնց
մասին
կարելի
է
լուրջ
եւ
պարանափոխութիւն...
կապիկ
է
միանգամայն:
Ափսո՛ս
{աշխատանքիս},
ափսո՛ս
սիրելուս,
որ
զուր
տեղը
կորաւ...
երկի
անայի
առաջեւը:
Սատանան
բոլորովին
վաստակած
այսքան
{աշխատանքից},
ընկած
էր
սոֆայի
վերայ:
Մեր
հաշուով
առաւօտը
լու
ւնքը,
որ
ինձ
սպասում
է
ազատվելուցս
հետո՝
հիշյալ
{աշխատանքն}
է:
Եվ
մինչեւ
որ
չավարտեմ
այդ
խնդիրը՝
այնպես
ինչ
ի
մաuտաք
"
անունով:
Ահա
որքան
հարցումներով
եւ
{աշխատանքով}
բեռնավորեցի
Անանիային,
բայց
չէ՞
որ
պետք
է
աշխատե
նությունս
իզուր
չի
անցնի:
Ասենք,
ոչ
ոք
չի
տեսնի
{աշխատանքս},
եթե
ես
նրանից
գոհ
չլինեմ:
Այնուհետեւ՝
ցտեսութ
ընդհանրացնել
չեմ
կարող
եւ
հնարավոր
էլ
չէ՝
նախքան
{աշխատանքս}
ավարտելը
եւ
նախքան
իմ
ազատվելը:
Այդ
ներածության
երցանութեան
համար,
որքան
այդ
գրքի
մէջ.
պատճառ,
{աշխատասէր}
եւ
բազմահմուտ
հեղինակը
ամենայն
տեսակ
եւրոպական
ծա
րոն
Մեսրոպ
Դաւթեան
Թաղիադեանց,
ոչ
սակաւ
քան
զայր
{աշխատասէր}
զանազան
աշխատութեամբ
(որք
անագան
յոյժ
յետ
տպագրո
է
փոքր
աշխատութիւն
ի
կողմանէ
հասարակութեան
տալով
{աշխատասէր}
հեղինակաց
զֆիզիքական
քաջալերութիւնս
ի
շինութիւն
զ
րինակները
ջնջուեցան
որքան
կարելի
էր
Յիսուսեանների
{աշխատասէր}
եւ
անխոնջ
ձեռքովը։
Վերջ
ամենայնի
Գրիգոր
XV
մարտի
գիտէ:
Այնտեղ
այգուն
շտապում
է.
{Աշխատասէրը}.
Արեւծագին
քաղցր
քնով
Քնում
է
ծոյլը:
Կը
գան
վարդապէտք
Մին
մինի
հետքից,
{Աշխատասէրք}
կը
փրկուեն
Sգիւտութենից:
Վարդապե
ԵՐԿՐԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆԸ
ՈՐՊԷՍ
ՈՒՂԻՂ
ՃԱՆԱՊԱՐՀ
{ԱՇԽԱՏԱՍԻՐԵՑ}
ՍԻՄԷՕՆ
ՄԱՆԻԿԵԱՆ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹԵԱՆ
ՋԵՐ
Մոսկուա
յամի
1838,
Աղեքսանդր
Խուդաբաշեանց
իւրով
{աշխատասիրութեամբ}
օգնեալ
է
բազմաց
ի
թարգմանութեան
մասին,
որոց
գայթ
թեան
առարկայք
մատակարարւում
էին
դոյն
այդ
քահանայի
{աշխատասիրութեամբ}
վրաց
լեզուով,
որ
այն
ժամանակին
Թիֆլիզ
քաղաքի
մէջ
ականաց,
Բարեխօսականաց,
Գաւազանասիրաց
"
հասայ
իմ
{աշխատասիրութեամբ}
եւ
գաւազանի
բարեխօսութեամբ
իմ
վախճանական
նպատակին
ւ
փախստականների
ծայրագոյն
իշխանութեան
մասին.
այս
{աշխատասիրութեան}
վաստակքը
կամենում
եմ
ընծայել
Ձեր
մռայլութեանը:
Նազարեանց
ո՛չ
անարժան
համարեսցի
զայս
գործ
իւրումն
{աշխատասիրութեան},
եթէ
միայն
հասանէին
ի
թիկունս
ազգասիրական
քաջալե
,
որոնք
անմիջապէս
մեծարանք
են
նուիրած
ձեր
ճշմարիտ
{աշխատասիրութեանը}
եւ
ազգօգուտ
գործակատարութեանը:
Այո
́
երբ
սկ
եցաւ
Պաւլոս
երրորդ
պապին
հաստատութեան
համար,
այն
{աշխատասիրութիւնը},
որ
այս
պապը
կարդալով
բացագանչել
էր
ուրախութենից
ը,
որ
Իգնատիոս
Լոյոլայի
երեւելի
աշակերտ
Լայենեցի
{աշխատասիրութիւնն}
էր,
թէեւ,
որպէս
բուն
Լոյոլայի
գործ,
Կօնդարինի
ուր
բողոքներ
այդ
միսիոներների
դեմ:
Ախր
նրանք
մեծ
{աշխատավարձ}
էին
ստանում՝
Թուրքիայի
մահմեդականներին
ավետարանը
արարությանս
մեջ
(որ
շնորհ
ունիմ
Ձեզ
ուղարկելու)
{աշխատավոր}
հրատարակեցի
Հայաստանի
քարտի
տպագրության,
որին
ձե
երկա
եղած
քաղաքից
դուրս,
ուր
մենք
չենք
կարողացել
{աշխատավոր}
մի
պարոն
նշանակել
մեր
հայտարարության
մեջ,
եթե
հն
.
նա
հանդիպեց
Պետրոս
Ֆաբերին
(Le
feve),
որ
շատ
{աշխատաւոր}
եւ
քանքարաւոր
ուսանող
էր։
Իգնատիոսը
շատ
աշխատութ
ենք.
ի՛նչ
հարկ
կայ
Սօսի
սիրող,
երգող,
ուրախ
եւ
{աշխատաւոր}
բնաւորութիւնը,
որ
ամէն
տեղ
երեւում
է,
այդ
մի
դի
ալածանքի
տակ
է
ներկայումս.
եւ
այդ
մատենագրութեան
{աշխատաւորների}
վերայ
արձակւում
են
խաւարի
զինուորների
խեցեղէն
նետ
արոն.
բայց
դուք
շատ
լաւ
իմանում
էք
այս
գործերը:
{Աշխատաւորքը}
գործարանում
անձնատուր
են
մեզ,
ընդունողը
արդէն
յա
կկարդաս,
միայն
ինչ
որ
դու
կկարդաս
եւ
կհասկանաս,
{աշխատել}
որ
ուրիշներին
եւս
հասկացնես,
որ
ճշմարտությունը
հ
ղm,
բայց
այդքան
ստորագրություն
գալոց
տարու
համար
{աշխատել}
հանձն
առած
ենք:
Տարեկան
ծախքը
օրագրի
հազիվ
հազ
ի
է,
որ
ես
բարոյապես
թուլացած
չեմ,
կարող
եմ
շատ
{աշխատել},
բայց
աշխատելու
համար
հարկավոր
են
պայմանք,
որ
ե
ք
տեղւոյս
չեն
ըստ
Լոնդոնի,
այլ
համրաքայլ
յոյժ:
{Աշխատել}
աշխատեցայց
փութացուցանել
զվախճան
գործոցս
ըստ
հնար
բանտից.
այն
ժամանակ
կարելի
է
անհամեմատ
ավելի
լավ
{աշխատել},
քան
հիմա,
երբ
չեմ
լսում
հայերեն
ո՛չ
մի
բառ,
ո
ս
բերի
արժանավայել
ուղու
վրա,
որպեսզի
ստիպի
նրան
{աշխատել}
եւ
կանդիդատի
քննություն
տալ
ֆիզիկո-մաթեմատիկական
տանքով
բեռնավորեցի
Անանիային,
բայց
չէ՞
որ
պետք
է
{աշխատել}.
թո՛ղ
արիստոկրատները
ձեռքերը
ծալած
նստեն,
իսկ
մ
եւ
ոչ
մի
դեպքում
հնարավոր
չէր
մարդու
պես
նստել
եւ
{աշխատել}
քիչ
թե
շատ
կռացած.
ստիպված
էի
շիփշիտակ
նստել,
կ
նել:
Մի
գիրք
վեր
առնուլ
եւ
մտածութեամբ
կարդալ
եւ
{աշխատել}
օրըստօրէ
մաքրել
լեզուախօսութիւնը՝
չլսուած
բան
է
ընդհանուր
բարու
համար
աւելի
հարկաւոր
է
քրտնել
եւ
{աշխատել},
քան
թէ
իւր
սեպհականի,
որովհետեւ
մի
անհիմն
բան
արկը
ազգից
անընդհատ
ստանալու
համար
որքան
կարելի
է
{աշխատել}
հլու
հպատակ,
պահել
ազգը
խաւարի
բաբելոնեան
գերութ
այդ
գրուածքի
թերութիւնքը,
ամենայն
բարեմտութեամբ
{աշխատել}
էի
օգտակար
լինել
նորան,
փոխանակ
խոստովանելու
իւր
չասել
այն
մասին,
թէ
հեղինակը
այդ
գործի
զուր
տեղը
{աշխատել}
է՝
մի
քանի
բան
այլապէս
փոխելով.
աւելի
լաւ
էր
բա
եցի
4-ին:
Ժողովրդական
քերականութեան
վերայ
սկսեցի
{աշխատել}
ապրիլի
1-ից:
7-ին
նամակ
ստացայ
երկու
հատ,
մինը
տի
ցաւը,
տեսանելով
որ
պարոնը
փարատել
է,
կամ
գէթ
{աշխատել}
է
փարատել,
իւր
սրտի
ցաւը
խոշոր
գեղջուկ
հայհոյութ
օտաւորապէս
կատարելութեան
աստիճանին,
գոնէ
նա
միշտ
{աշխատել}
է
այդ
խորհրդով։
Եւ
ոչ
ոք
չէ
կարող
ասել,
թէ
բոլո
արուելով
հնախօս
հայկաբանի
ունայն
փառասիրութենից,
{աշխատել}
կենդանի
ժողովրդի
կենդանի
բարբառը
մշակելու,
որով
տոյ,
նորան
պէտք
չէ՞ր
այսպիսի
անարգ
ճանապարհներով
{աշխատել}
ամենեցուն
սիրտը
շահել.
այս
ընդդէմ
էր
իւր
պատուի
սեփականը
եւ
երբեք
յանձն
չառնուլ,
ուր
մնաց
ինքնին
{աշխատել}
եւ
գործակից
լինել
կարդինալին
հեռացն
ելու
գործարան
ը
նորան
լաւ
աչքով
չէ
նայում,
պարտ
էր
ամեն
կողմից
{աշխատել}
ծառայողներին
գոնէ
իւր
անձը
սիրելի
ընծայել,
որ
նո
ար
տէրութեանը
յայտնի
է,
թէ
ի՛նչ
ջերմեռանդութեամբ
{աշխատել}
եմ
միշտ
դժոխքի
օգտի
համար,
Ձեզ
յայտնի
է,
թէ
ինչ
ճանաչող
ինչպէս
վայել
էր.
շատերը
միմիայն
լսել
են
{աշխատել},
բայց
ինչպէ՞ս,
ի՞նչ
պայմաններով,
հասկացողութիւ
եւ
ո′չ
այսչափ
միայն,
այլեւ
պարտական
է
մտածել
եւ
{աշխատել},
որ
օրէ
օր
աւելի
կարողանայ
խմել,
որովհետեւ
մեր
:
-
Ուրեմն,
ինչո՞ւ
մեղադրում
ես
ինձ,
եթէ
ես
{աշխատել}
եմ
յարգի
կացուցանել
իմ
մարդկութիւնը
քան
թէ
մի
անբ
պիտի
տանենք
այստեղից․
մի
չոր
հոգի
ունինք,
պէտք
է
{աշխատել},
որ
դժոխքի
բաժին
չլինի
մեր
խեղճ
հոգին:
Ուսում
ս
ւրիշներից:
Ես
ման
գալով
շատ
հայաբնակ
տեղեր,
շատ
{աշխատել}
եմ,
որ
բուն
հայկական
մի
բան
կարողանամ
լսել,
բայ
մանքներին,
փոխեցին
իւրեանց
ուղղութիւնը,
սկսեցին
{աշխատել},
որ
հասանեն
հոգեւոր
բարձր
պաշտօնների,
որպէս
զի
սին
եւ
յետոյ
անհետացել,
եթէ
կամակորութենով
սկսէր
{աշխատել}
իւր
նախկին
նպատակին
հասնելու
համար,
այսինքն՝
քա
անութեան
ամբիոններ,
այլ
եւ
թոյլ
տուեց
Իգնատիոսին
{աշխատել}
Հռովմի
մէջ
հոգիների
փրկութեան
համար։
Այս
բան
րգի
խորհուրդին
եւ
գաղափարին։
Բոլոր
բնակիչք
ուսան
{աշխատել}.
այր
մարդիկը
աշխատում
էին
դաշտումը,
կանայք
ստան
անսիայի
մէջ
եւ
1577
թուականին
նոր
ի
նորոյ
սկսեցին
{աշխատել},
որ
ձեռք
բերեն
Փարիզի
Համալսարանի
ուսուցչապետակա
եւ
այնտեղ
պարտք
կայ
մեր
վրայ
խնամով
գործ
դնել
եւ
{աշխատել},
որ
բուն
իր
խնդրի
մօտ
մի
հին
յոգնակի
սեռական
յատ
րգոյ
ընթերցողներին,
թէեւ
այգ
գործի
վրայ
անձանձիր
{աշխատել}
ենք
եւ
աշխատում
ենք,
այս
րոպէիս
էլ:
Վերջաց
լ
հիվանդության
հետեւանքով,
ինձ
համար
շատ
դժվար
է
{աշխատելը}:
Տանից
ստացված
լուրն
ինձ
շատ
ուրախացրեց:
Կա
այն,
կատարեալ
առողջութիւնը
կամ
առողջանալու
համար
{աշխատելը}
աւելի
լաւ:
Աշտարակ
գեղի
հասարակաց
տեսչութեա
եցի,
եւ
այս
2-3
օրն
էլ
տան
պիտանի
բաները
ճարելու
{աշխատելով},
ահա
այսօր
առաջին
նամակը
գրում
եմ
Ձեզ
եւ...
աւոր
կրթութիւն։
Բայց,
երանի
տալուց
յետոյ
իսկոյն
{աշխատելով}
ծածկել
իւր
անկրթութեան
մեղքը,
շարունակում
է
ասիա
գիշերազգեստը
հագած,
ման
է
գալիս
մի
Հրէայի
հետ՝
{աշխատելով}
խաբել,
կամենալով
մի
մուշտակ
գնել
նորանից:
Ե
թէ
պիտի
շարունակէ՞
գործարանը
իւր
գործը,
որ
եւ
նա
{աշխատելով}
՝
ստանայ
մի
քանի
շիլլինգ
եւ
հոգայ
իւր
ընտանիքը:
ւել
լարում
է
իւր
աշակերտների
զօրութիւնը՝
մեծապէս
{աշխատելով}
եւ
աշխատեցնելով
նորանց
գերմանական
լեզուի
վերայ։
նա
գաւառական
ճեմարանը,
ուր
ամենայն
ժրաջանութեամբ
{աշխատելով}
՝
գրաւեց
բոլոր
վարժապետների
եւ
կառավարիչների
ուշա
անայ,
այս
վէրքերը
փոքր
ինչ
հին
են,
բայց
անդադար
{աշխատելով}
քո
փառքի
համար,
ես
դարձեալ
վիրաւորուեցայ,
եւ
նո
լ,
մռայլութիւն
ձեր,
ինչպէս
նոքա
խաբուած
են,
որ
{աշխատելով},
վասնզի....
-
Կանգնի՛ր,
-
գոռաց
սատանա
սատանայ,
Յայտնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
որ,
{աշխատելով}
առաւել
ընդարձակել
Ձեր
իշխանութիւնը
մարդկային
ազգի
ուր
եւ
սրտաշարժ
ներդաշնակութիւն:
Պ.
Մարկոսը
{աշխատելով}
այս
խաւար
մտածութեան
ամպերը
ցրուել
իւր
բարեկամի
գ
նեանցը
իսկոյն
ընդունեց
մի
պատուաւոր
դրութիւն
եւ,
{աշխատելով}
մի
փոքր
գործունեայ
մարդու
կերպարանք
ցոյց
տալ
բժշկ
ին
ուսումնասիրել
երկաթի
համբերութեամբ
եւ
անձանձիր
{աշխատելով}
։
Ահա
այս
համբերութեան
եւ
անձանձիր
աշխատութեան
ար
ինակների
գրչի
տակից։
Մխիթարեանք,
գիշեր
ու
ցերեկ
{աշխատելով},
շինեցին
ու
տպեցին
Հայոց
լեզուի
համար
բառարաններ
զգին
եւ
պապականութեանը։
Ծառայում
է
Հայոց
ազգին՝
{աշխատելով}
նորա
լեզուի
վերայ,
ծառայում
է
պապականութեանը՝
հ
Հայոց
ազգի
սիրտը
եւ
բարեացակամութիւնը։
Ինչո՞վ.
{աշխատելով}
ազգի
մատենագրութեան
վերայ
եւ
այնուհետեւ
ոչ
այն
խո
եւ
Սպանիայ,
գնաց
ամենայն
պապական
թագաւորի
մօտ՝
{աշխատելով}
պատերազմել
տալ
նորանց
Հենրիկոս
III-ի
հետ,
որովհե
հարկաւորութեանցը։
Ապա
եթէ
այս
չլինի,
հեղինակ,
{աշխատելով}
տիւ
եւ
գիշեր
եւ
վաստակելով,
չունի
կարողութիւն
իւ
դեօք
ուշադրութի՞ւն
լինւում
է
լեզուի
մշակութեանը՝
{աշխատելով}
օրէ
օր
դնել
նորան
մի
կարգի
տակ։
Կարգ
ասելով՝
չե
ր
ընկերության,
պիտի
Ձեր
վերա
առնուք
օրագրի
մասին
{աշխատելու}
ծանրությունը:
Ի՞նչ
պիտի
ասենք,
ազգը
դժվար
է
ոյապես
թուլացած
չեմ,
կարող
եմ
շատ
աշխատել,
բայց
{աշխատելու}
համար
հարկավոր
են
պայմանք,
որ
ես
չունիմ
եւ
որի
մ
ար:
Ամենեւին
ձեռնհաս
չեմ
"
Հյուսիսափայլի
"
համար
{աշխատելու}.
եղանակը,
դատաստանական
զբաղմունքը,
պանդխտությա
րատները
ձեռքերը
ծալած
նստեն,
իսկ
մենք
կոչված
ենք
{աշխատելու}:
Ինչ
վերաբերում
է
ինձ,
ես
առայժմ
աշխատում
եմ
քե
ս:
Բաժի՛ն
տուր
ինձ
քո
հողից,
այն
ժամանակ
ես
չեմ
{աշխատելու}
բռնի.
ես
կը
զգամ
ինձ
ազատ,
մեր
իրաւունքները
կը
մանակ:
Վերադառնում
է
իւր
տունը,
երբ
կորուսել
էր
{աշխատելու}
ընդունակութիւնը
եւ
յարմարութիւնը:
Ուրեմն,
վերադ
,
եւ
այլն,
եւ
այլն:
-
Ինչի՞
համար:
-
{Աշխատելու}
եւ
ընտանեաց
օգնելու:
-
Աշխատելու
եւ
ընտանեա
ր:
-
Աշխատելու
եւ
ընտանեաց
օգնելու:
-
{Աշխատելու}
եւ
ընտանեաց
օգնելու,
-
կրկնում
է
խօսակիցը
անհնար
բարերարի
կեանքի
վերայ,
փոխանակ
ջերմ
եռանդութեամբ
{աշխատելու}
իւր
երախտագիտութեան
պարտքը
վճարել,
չարութենների
կերպով
վարագուրելու
այս
անարգ
ընթացքը
եւ
փոխանակ
{աշխատելու}
խորամանկութեամբ
ձեռք
բերել
Հռոմի
պապութիւնը,
որ
նցնելու
(մարելու,
յանգեցնելու)
համար
զուր
տեղը
{աշխատելու}
ժամանակ
սարսափանքով
նկատեցին,
որ
ծառերը
եւ
նաւի
ռանալով
հրատարակողի
գործակցութենից,
դադարել
էինք
{աշխատելուց}
եւ
թէ
ինչո՛ւ
մինչեւ
այժմ
չյայտնեցինք
մեր
երկարատե
առնեմ
ապրեմ,
"
Հյուսիսափայլի
"
վերա
տիվ
եւ
գիշեր
{աշխատեմ},
բայց
"
Հյուսիսափայլից
"
մի
կոպեկ
չստանամ,
այդ
ոյն
կը
լինիմ
եւ
Յոյների
համար,
կամ
աւելի
լաւ,
կ՚
{աշխատեմ}
ճշմարտութեան
համար,
Հայերի
ընդդէմ,
եւ
յոյս
ունի
կ,
վասն
որոյ
իրաւունք
տալով
ձեր
դիտողութեանը,
կ'
{աշխատեմ}
օգուտ
քաղել
նորանից,
սակայն
այս
է
բանը,
որ
չեմ
լի
զայրացած
կխօսիմ
նորա
վերայ,
եւ
պատահած
տեղը
կ'
{աշխատեմ}
իսպառ
խայտառակել
նորա
ե՛ւ
անունը,
ե՛ւ
անձը:
Լաւ
պատասխանու...
-
Անպատճառ,
ես
կը
հոգամ
եւ
կ՚
{աշխատեմ}
նորա
եւս
խօսք
հասկացնել։
-
Մնաք
բարեաւ:
-
է
մեզ
մոտ
մարդիկ
իմանան
այս
բոլորը
եւ
իմանալով՝
{աշխատեն}
թեթեւացնել
մեր
ծանրությունը:
"
Հյուսիսափայլի
Թող
նոքա,
ինչպէս
մինչեւ
այժմ
եւ
այսուհետեւ
եւս,
{աշխատեն}
խաբել
մեր
ազգը
եւ,
սուտ
ու
չնչին
գովասանութեններ
նայեն
իմ
Յիշատակարանը,
եւ
բան
ուղարկելու
ժամանակ
{աշխատեն}
այնպիսի
բան
ուղարկել,
որ
ե՛ւ
իւրեանց,
ե՛ւ
ինձ,
աջորդք
պատրաստել
եւ
ուխտելով
նզով
առնել,
որ
նոքա
{աշխատեն}
իրագործել
ա՛յն
անդրդուելի
հոգով
եւ
ցանկութեամբ,
ւր
տարի
ետքը
նոցայ
ժառանգները
արիւն-քրտինքով
պիտի
{աշխատեն}
վերստին
որպէս
մի
կորած
բան
փնտրել,
ինչ
որ
նոքա
կ
ակ
է,
որ
եւ
դուք
եւ
մենք,
մինչդեռ
կենդանի
ենք,
{աշխատենք}
որքան
կարող
ենք,
մեր
ժամանակից
մի
փոքր
պարծանք
թ
իս
միջնորդութեամբ
խօսել,
ուր
մաքուր
խղճմտանքով
կ՚
{աշխատենք}
հանդէս
հանել
մեր
պատճառները
եւ
կերպարանագործել
մե
ան
ժամանակ
ճանապարհորդութեան
փոշիների
միջից
եւս
կ՚
{աշխատենք}
լսելի
կացուցանել
մեր
ձայնը
ընթերցող
հասարակութեան
իսի
վիճակի
մէջ
գտանուող
մարդու
գործ
կատարել:
{Աշխատենք}
պատասխան
տալ
եւ
հետեւեալ
խնդրին:
§4.
"
Հիւս
ինչպէս
պաշտում
է
Լուսաւորչի
լոյս
հաւատը,
պէտք
է
{աշխատենք},
որ
այդ
հաւատը
ամուր
եւ
անխախտ
պահպանուի,
մեզ
հ
,
թէ
ո՞րի
քամակից
գնայ
եւ
ո՛րը
ցոյց
տայ:
Մենք
կ՚
{աշխատենք}
մի
քանի
բան
հանդէս
հանել,
խորհուրդ
տալով
ամեն
հա
ք:
Բայց
այդ
մասին
կխոսենք
երեքշաբթի:
Խնդրում
եմ
{աշխատես}
քեզ
հետ
բերել
"
Սոս
եւ
Վարդիթերն
"
ու
"
Վերք
Հայա
ոկել
եւ
շինուածքին
պիտոյացնել։
Հազար
անգամ
էլ
որ
{աշխատես}
կամ
անկիւնը
վերականգնել
կամ
խոռոջը
կանգնել,
զուր
նկիւնը
վերականգնել
կամ
խոռոջը
կանգնել,
զուր
պիտի
{աշխատես},
որովհետեւ
կարկտանը
միշտ
կարկտան
կը
մնայ։
Ապ
ութեան
կանոններին
համաձայն։
Իսկ
եթէ
նոյն
քարերով
{աշխատես}
դարձեալ
երդիկով,
առանց
պատուհանների
եւ
հողէ
յատա
յ
եւ
երեքինն
՚ի
միասին
մին
կամքով
եւ
մին
խորհրդով
{աշխատեսցին}
ի
փառս
աստուծոյ
կատարեալ
աստ
զգրեալ
պատուիրանսն
ի
Նա
անյագ
սիրեց,
Գտնել
մի
հնար
Խիստ
շատ
{աշխատեց},
Որ
իւր
աղօթքը
Լինի
դիւրալուր,
գալ
եւ
նորա
տպագրութիւնը։
Նա
յանցաւոր
չեղաւ,
որ
{աշխատեց}
։
Նորա
աշխատութիւնը
պիտոյ
է
դառնայ
հասարակաց
ժառա
ահումեանց:
Մանուշակը
շատ
ուրախացաւ,
բայց
{աշխատեց}
ծածկել
իւր
ուրախութիւնը,
որ
յայտնի
չլինի
տրտմութ
ս
չեն
ըստ
Լոնդոնի,
այլ
համրաքայլ
յոյժ:
Աշխատել
{աշխատեցայց}
փութացուցանել
զվախճան
գործոցս
ըստ
հնարաւորին
եւ
վ
իչը...
Նոքա
արհամարհեցին
օտարի
տուած
պատիւը
եւ
{աշխատեցան}
դժպհի
պատուանշանների
տեղ
կրել
իւրեանց
ազգութեան
ա
մենտ
IX,
Կլեմենտ
XII
եւ
Բենեդիկտոս
XIV
զուր
տեղը
{աշխատեցան}
իւրեանց
անդադար
դուրս
տուած
կոնդակներովը
դարձնել
դը
Նոյալը
եւ
ուրիշ
հոգեւորական
մեծ
աստիճանաւորքը
{աշխատեցան}
սահմանափակել
Յիսուսեան
խոստովանահարց
ներգործութիւ
մեր
առջեւ
դրած
բուն
խնդրին
չդպանք,
մինչեւ
այստեղ
{աշխատեցանք}
միմիայն
մերկացնել
նորան:
Ի՛նչ
է
մեր
խնդիրը:
Ո՛չ
խնդրի
ճշմարտութիւնը,
որ
մեք
այս
նեղ
սահմանի
մէջ
{աշխատեցանք}
կերպարանագործել,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի,
անյուսա
լապէս
է
մտածում,
քան
թէ
մտածում
ենք
մեք,
քան
թէ
{աշխատեցանք}
մեք
նորա
առջեւ
կերպարանել
մեր
միտքը:
Ի՛նչ
է
նչ
եղաւ
հետեւանքը:
Մանր
վաճառականը
բոլոր
ժամանակ
{աշխատեցաւ}
իւրեան
ապրանք
տուողի
օգտի
համար,
եւ
ոչ
միայն
այս
,
բայց
ցարդ
չհասաւ
իւր
նպատակին,
որովհետեւ
միշտ
{աշխատեցաւ}
ճանապարհը
լայնացնել,
ուղղել,
հարթել՝
մոռնալով
խեղճ
վիճակի
մէջ
իրողապէս,
գերմանիկ
ոգին
իր
ելքը
{աշխատեցաւ}
փնտրել
անպտուղ
իդէալների
մէջ
եւ
մինչեւ
այսօր
չպակ
րամինի
բոլոր
գործերի
մասին,
որ
այնքան
երկար
տարի
{աշխատեցաւ}
դժոխքի
օգտի
համար,
որպէսզի
նա,
ներս
մտածի
պէս,
եամբ,
զի
ոչ
ոք
ի
հեղինակաց
18
եւ
19-երորդ
դարուց
{աշխատեցաւ}
պաշտել
զներգործութիւն
ժամանակին
ի
վերայ
լեզուին,
ան
մօտ,
ընդդիմացաւ
այս
բանին։
Կսաւիէն
զուր
տեղը
{աշխատեցաւ},
հիմնուելով
իւր
լիակատար
իշխանութեան
վերայ,
բայ
չափ
յառաջ,
այնքան
ծանր
պիտի
լինի
այդ
դատաստանը.
{աշխատեցէ՛ք}
պայծառ
յիշատակներ
կտակել
ձեր
ժառանգներին:
Կ
լոց
օրերը,
յիշեցէ՛ք
ձեր
հին
մայրերի
քաշածները
եւ
{աշխատեցէք}
Հայեր
տալ
մեզ,
ինչպէս
ձեր
նախնի
մայրերը
աշխատում
ետ
եւ
վերկացման
կարդինալ
դէմ:
Թէպէտ
ես
շատ
{աշխատեցի}
իմանալ,
թէ
այս
անցքից
յետոյ
գործարանը
ի՞նչ
եղաւ
ւ
միւս
անպիտանների
անուններ
լինէին:
Թէպէտ
ես
շատ
{աշխատեցի}
իմանալ
մի
փոքր
որոշակի
բաներ
նորանից,
բայց
նա
չկ
իւր
աշակերտների
զօրութիւնը՝
մեծապէս
աշխատելով
եւ
{աշխատեցնելով}
նորանց
գերմանական
լեզուի
վերայ։
Անցանում
է
հա
պիսի
բաների,
կամ
աւելի
ճիշդ
խօսելով,
ուրիշներին
{աշխատեցնում}
է
այդպիսի
եգիպտական
գործի
վերայ,
բայց
մեք
ինչպէս
,
եթէ
նախախնամութեան
կամք
եւ
այսպէս
հաճեցան
զմեզ
{աշխատեցուցանել}:
Աւա՛սիկ
արգասիք
ընթերցանութեանս,
բաշխեալ
կանչեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
թէ
իմ
ձեռքիցս
գար
ես
կ՚
{աշխատէի}
ամենայն
օր
խօսել
քո
հետ
այսպիսի
գեղեցիկ
բաների
վե
Անծանօթ
մարդը
մնաց
միւս
տանը
կանգնած:
Ես
կ՚
{աշխատէի}
արդարացնել
Մանուշակը
իմ
ընթերցողների
առաջեւ,
եթէ
կամ
թարգմանիչքը
նոյնպէս
գիտակից
հաշուատուութեամբ
{աշխատէին}
նոր
լեզուի
վրայ
եւ
ոչ
լոկ
բնական
ազդեցութեամբ,
ա
կները,
դպրոցական
փառքը
յետ
դնելով,
Ազգի
համար
չ'
{աշխատէին}
առողջամիտ
կերպով,
եւ
միւս
կողմից՝
Ազգի
կարողքը
թէ
մի
լավ
մարդ
եւս
նոցայ
կը
պատահէր,
՚ի
միասին
կ՚
{աշխատէին}
նորա
կեանքը
կարճեցնել:
Այստեղ
չկարողացայ
համբերե
իբրեւ
մի
ազգային
գործի
մասնակից,
իւրաքանչիւր
ոք
{աշխատէր}
իւր
պարտքը
լցուցանելու
է
՚ի
մեծ
խորհրդի
սպասաւորե
ւթիւնքը
ուշադրութեան
տակ
ձգէր,
եւ
ամենայն
ջանքով
{աշխատէր}
գործարանի
դէպի
վատը
տեղափոխութեան
առաջքը
առնուլ,
ռոմէական
ժողովրդին
առակ
նշաւակի
է
դարձած,
պէտք
է
{աշխատէր}
այն
կեղտ
անունը
իւր
վերայից
քերել,
եւ
ոչ
թէ
մէկմ
է
վարուէր,
այլ
քեզ,
եւ
գլխաւորը
ինձ
եւս
պիտոյ
է
{աշխատէր}
իւր
հրամանովը
վարել:
Եթէ
Աստուած
յաջողէ
այս
դրաց
ու
մի
բան,
որ
գալոց
աւելի
լուսաւոր
ժամանակը
պիտի
{աշխատէր}
քերել
այդ
բոլորը:
Թէ
մինչեւ
ո՞ր
ժամանակ
պարապել
ս,
մի
պրոֆեսոր
Մուխլինսկիից
խնդրել
է,
որ
նա
եւս
{աշխատի}:
Ուրիշ
մարդերից
չէր
կարելի
խնդրել
պատճառը,
որ
հ
աժանվի:
Խնդրեմ
ասացեք
տեր
Գեորգին,
որ
այս
մասին
{աշխատի}
ամենայն
ջանքով:
Լսեցի
Ձեր
այժմյան
պաշտոնավարո
մարդու
համար:
Տեր
Գեորգին
եւս
ասացեք,
որ
նա
եւս
{աշխատի}.
ես
հույս
ունիմ,
որ
մի
բաժինը
նա
ինքը
ստորագրեց
կանության
մեջ
այնպես
խիստ
զգալի
է:
Առայժմ
նա
թող
{աշխատի}
իր
մասնագիտությամբ՝
բժշկությամբ,
մնացյալի
մասին
իւնը
կը
շինէ
իւր
համար
մի
չարութեան
գործիք,
եւ
կ'
{աշխատի}
նորանով
ծնուցանել
եւ
կերպարանագործել
այն
չարութիւ
խաւոր
խորհուրդը
եւ
նպատակը
չէ
պիտոյ
այն
լինի,
որ
{աշխատի}
իւր
մահից
յետոյ
յետ
ձգել
իւր
ժառանգներին
շատ
արծա
լերութիւն
է
տալիս
"
Մեղուի
"
հրատարակողին,
որ
նա
{աշխատի},
եւ,
եթէ
կարելի
է,
ընդդէմ
դառնայ
ճակատագրի
ձեռ
կ,
եթէ
նա
ընդհանուր
մարդկութեան
գործը
թեթեւացնել
{աշխատի}
՝
իւր
հաւաքական
անձնաւորութեան
անունով
իրաւունք
ձ
ղ
միջին
դարու
գաղափարներով
Ամբոխը
խաբել
ճգնի
{աշխատի}:
Թո՛ղ
նա
թարգմանէ
զրպարտութիւնը,
համար,
եթէ
իւր
վատ
կիրքը
արտաքսելով
իւր
սրտից,
{աշխատի}
իւր
կոչմանը
համաձայն
ընթացք
ունենալ:
Եւ
որովհետե
տիրական
զաւակները
սնուցանելու
եւ
կրթելու,
եթէ
նա
{աշխատի}
նուիրաբեր
լինել
մարդկութիւնը
լուսաւորող
գանձանակի
լուխը
Գարեգինի
ձեռքի
վրայ
դնելով՝
խնդրում
է,
որ
{աշխատի}
երկուսին
(իրեն
եւ
Վարդիթերին)
իրար
կշտի
թաղել
տ
,
գլուխը
Գարեգնի
ձեռքի
վրայ
դնելով
խնդրում
է,
որ
{աշխատի}
երկուսին
(իրեն
եւ
Վարդիթերին)
իրար
կշտի
թաղել
տ
վ:
Ահա
այս
է
պատճառը,
որ
ամէն
բանական
մարդ
պիտի
{աշխատի}
ոչ
միայն
ինքը
ուսանել
բնութեան
օրէնքները,
այլեւ
ի
թագաւորը,
որի
բարկութիւնը
հատել
էր
մի
փոքր,
-
{աշխատի՛ր},
հոգիս,
փոքր
ինչ
շարժի՛ր,
հոգա՛...
-
Աշ
ողմնակի
եւ
իւր
ձեռքից
եկած
հնարները
գործ
դնելով,
{աշխատիլ}
՝
ազատուելու
համար
այն
սոսկալի
պատահարից,
որին
ա
ապազ
մեր
վաճառականներից
մի
կարծիք,
թէ
հարկաւոր
է
{աշխատիլ}
վաճառականութեան
վերայ,
որպէսզի
ազգը
հարստանայ:
իւր
անձն
Կոլլեգիացոց
բամբասանքից,
կամակորւում
է
{աշխատիլ}
պապականութեան
օգտի
համար։
Այս
հանգամանքների
ենարար
վարդապետութեններովը
շինել
Չինացոց
սիրտը
եւ
{աշխատիլ}
նոցա
հոգու
փրկութեան
համար,
այլ
յարմարում
էին
Աւ
հանուրի
շահի
մէջ
եւ
իմ
սեպհական
շահը
տեսնելով,
կ՚
{աշխատիմ}
ամենայն
զօրութեամբ:
Այն
ժամանակ
ես
կը
հետեւիմ
քո
րի
ձեռքով։
Այս
առհասարակ
նկարագրութիւնը
ես
կ'
{աշխատիմ}
կերպարանագործել
Յիսուսեան
Կարգի
պատմութեան
մէջ
Ֆր
սար
վիճակը
նիւթ
լինի
նոցա
ողբերին
եւ
լացին:
Թո՛ղ
{աշխատին}
դպրոց
շինել,
աշակերտ
հասուցանել,
ազգը
լուսաւորե
մ,
ի
վերջոյ,
մի
մաս:
Թո՛ղ
նոքա
այն
հիմքի
վերայ
{աշխատին},
եւ
նոցանից
իւրաքանչիւրը
կը
հասնի
իմ
կարողութեան
էս,
օգուտ
քաղեն
հասարակութեան
ընդունելութենից
եւ
{աշխատին}
անարատ
պահպանել
իւրեանց
կոչումը
վերոգրեալ
պատճառն
ի
սկզբնապատճառքը
մասնաւոր
ուշադրութիւն
դարձնեն
եւ
{աշխատին}
վերցնել
այն
բաները
եւս,
որ
կարող
էին
կամ
առիթ
լի
նց
ընթացքը
կը
յարմարեն
ժամանակի
որպիսութեանը
եւ
կ՚
{աշխատին}
այնպիսի
բաներով
պարապեցուցանել
ընթերցողները,
որ
ը
անցել
է,
այժմ
թող
մատաղահասքը
նային,
նոքա
թող
{աշխատին},
որ
լինին
քաղաքավարի,
խելօք,
ուսումնական,
բար
մտածելով
օգուտը
իւրեանց
ազգի
եւ
եկեղեցու,
այլեւ
{աշխատին},
ճանաչելով
իւրեանց
տգիտութիւնը,
ճանաչել
եւ
իւրե
մեք
կը
փառաւորենք
ճշմարտութիւնը,
մինչեւ
ի
մահ
կ'
{աշխատինք}
դուրս
վանել
ստութեան
եւ
խաբեբայութեան
դեւը
Հայաստ
ւնը
խլում
են
ինձնից
իմ
վերջին
հնարները:
Բայց
դու
{աշխատիր}
գեթ
մի
հատ
ազատամիտ
բան
թարգմանելու:
Ինչ
եւ
իցե
արմար
են
քո
ազգի
կեանքին
եւ
պէտքերին,
ապա
ուրեմն
{աշխատիր},
որ
այդ
ճշմարտութիւնքը
մտնեն
նորա
հասկացողութեան
տութիւնքը
մտնեն
նորա
հասկացողութեան
գումարի
մէջ:
{Աշխատիր}
իրականապէս
բարւոքել
քո
ազգի
կեանքը
եւ
թող
քո
բոլո
քեզ
ուրեմն
խնամախօսութիւն
բաց
դրացու
հետ,
միայն
{աշխատիր},
որ
Թիւթիւնճի-օղլույեանք
չիմանան
այս
բանը,
որպէ
։
Զինչ
ապա
ժողովուրդք,
-
ընդէ՞ր-
ասեն-
եւ
դուք
ոչ
{աշխատիք}
յօրինել
զգիրս։
"
Չկարեմք
"
ասեն։-
Ընդէ՞ր
ապա
ոչ
ութիւն
որքան
որ
կարողանամ
միշտ
վասն
ձեր
լավութեան
{աշխատող}
եմ,
լերուք
միամիտ
եւ
թէ
մէկ
հարկաւոր
բան
կ՚ունեն
մեջ
այդ
բանի
տարածվելուն,
որքան
կարելի
է,
Դուք
{աշխատող}
կլինիք
Ձեր
ազգասիրական
եւ
լուսասիրական
հոգովը,
ե
միլիոնները,
որ
բնակւում
են
Անգլիոյ
մէջ,
օրական
{աշխատող},
վարձկան
մշակներ
են,
ծառայ
եւ
գործաւոր:
Այդ
մի
:
Դորա
փոխանակ
Հեթումի
որդիքն
էլ
գնում
են
միւս
օր
{աշխատող}
երիտասարդներից
մինի
այգին
բանալու,
երրորդ
օր
մի
լով
շուտով
ջրի
պէս
սերտեցի
մինչեւ
վերջի
թերթը.
"
{Աշխատողականաց},
Բարեխօսականաց,
Գաւազանասիրաց
"
հասայ
իմ
աշխատա
կի
անզուգական
փիլիսոփան,
ազգի
համար
մինչեւ
ի
մահ
{աշխատողը}
եւ
այն
խոհե՛մ,
ծա՛նր,
խելացի
եւ
իմաստուն
ծերուն
ժանապէս
գնահատելով
այդ
գործը,
բարոյապէս
սրբում
է
{աշխատողի}
ճակատի
քրտինքը
եւ
քաջալերութիւն
է
տալիս
նորան
յառ
կույս
չկա,
որ
ավելի
գնով
ծախվի՝
ավելի
օգտակար
է
{աշխատողին},
որ
արդարեւ
չէ
արհամարհում
այդպիսի
հաշիվները:
Հ
սանողներին,
Բարւոք
ապրել
սովորցնում
է
{Աշխատողներին}:
Օրհնեալ
լինի
քո
սահմանողը,
Թող
սու
կանում
էին
Յիսուսեաններին,
որոնք
բաժին
էին
տալիս
{աշխատողներին}
այնքան
սահմանափակ,
որով
հազիւ
թէ
կարելի
էր
լցուց
նակ
չէ,
որ
հրատարակեց,
թէ
Իռլանդիոյ
անկախութեան
{աշխատողքը},
իբրեւ
տէրութեան
ընդդէմ
ապստամբք,
կարո՛ղ
են
դատ
ղբարք
պարտական
են
նոյնպէս
քաջալերել
իւրեանց
համար
{աշխատողքը},
սրբել
նոցա
ճակատի
քրտինքը
եւ
բարի
եւ
Ազգաշէն
գո
լ
կանոնի
վրայ,
ուստի
հարկաւոր
է,
որ
լեզուի
վրայ
{աշխատողքը}
իրենց
մշակութեան
արդիւնքը
եւ
իրենց
նկատողութիւնքը
յ,
շուտով
Ռուսերէնը
եւս
դուրս
կը
գայ՝
Պ.
էմինի
{աշխատութեամբ}
թարգմանուած:
Այդ
թարգմանութիւնը
կարող
է
Պ.
Իսահ
գրչագիրը
չէր
պատկանում
նորան,
ըստ
որում,
ուրիշի
{աշխատութեամբ}
էր
օրինակուած,
ո՛ւր
մնաց,
որ
հեղինակի
եւ
Սուրբ
որ
ոմանք
մարդիկ,
կա՛մ
ժառանգաբար,
կա՛մ
իւրեանց
{աշխատութեամբ}
աւելի
հարուստ
լինելով,
իսկ
ոմանք
մարդիկ,
կա՛մ
ի
ազարաւոր,
իսկ
միւսը
ամենեւին
ոչինչ:
Այլ
խնդիր
է
{աշխատութեամբ}
ձեռք
բերուած
այն
բանը,
որ
բնութիւնը
չէ
պահում
իւ
որ
ուտում
է
եւ
մաշում
է
բոլոր,
ինչ
որ
մարդը
իւր
{աշխատութեամբ}
վաստակել
էր:
Նա
հազիւհազ
ծայրը
ծայրին
է
հասուցան
քարշէ
նորան
այդ
կենդրոնից։
Ինչո՞վ,
միմիայն
իւր
{աշխատութեամբ},
եւ
այդ
մեքենական
աշխատութեամբ
ստացած
դրամը
չուն
ո՞վ,
միմիայն
իւր
աշխատութեամբ,
եւ
այդ
մեքենական
{աշխատութեամբ}
ստացած
դրամը
չունի
զօրութիւն:
Ապա
եթէ
երկրագործո
ռանց
մի
բան
ունենալու
այսչափ
վաստկեցայ
միմիայն
իմ
{աշխատութեամբ}:
Իմ
որդիքը
աւելի
լաւ
վիճակի
մէջ
պիտի
սկսանեն
իւր
ես
այսպիսի
քրտինքով
առաջ
բերած
մեծ
վաստակս
եւ
շատ
{աշխատութեամբ}
արած
ծախքս,
վատ
վաճառականութեամբ,
թեթեւ
բանի
հե
զարապետին
Միհրներսէհի,
զոր
մեծաւ
ջանիւ
եւ
սաստիկ
{աշխատութեամբ}
հաւանեցուցեալ
տայր
ասել
զթագաւորն
Յազկերտ
զի
շնոր
ւթեան
միջոցին,
նոյնպէս
եւ
մահից
յետոյ,
անձանձիր
{աշխատութեամբ}
եւ
եղբայրական
ջերմ
սիրով
գլխաւոր
գործակատար
գտանո
անունով
փողոցի
բանաստեղծը,
եւ
որ
սրբագրել
էր
մեծ
{աշխատութեամբ}
եւ
զգուշութեամբ
գրականութեան
դիւապետը:
Գնա՛
ան,
տէրն
Մամիկոնէից,
տպեալ
ի
Մոսկվա
յամի
1853,
{աշխատութեամբ}
արգոյ
գիտնականի
Մկրտչի
Էմին,
վերագրաւս
"
Մեղադրո
Աւգերեանք,
Ջախջախեան,
Ինճիճեան
իւրով
[տաժանելի]
{աշխատութեամբ}
"
Ստորագրութիւն
հին
Հայաստանի
"
եւ
"
Հնախօսութիւն
Թաղիադեանց,
ոչ
սակաւ
քան
զայր
աշխատասէր
զանազան
{աշխատութեամբ}
(որք
անագան
յոյժ
յետ
տպագրութեան
հասեալ
են
առ
մե
ն
Կռուզօի
հայերէն
թարգմանութիւնը,
Գամառ-Քաթիպայի
{աշխատութեամբ}
լոյս
հանած
եւ
շինած
ազգային
ժառանգութիւնը։
Ընթեր
եալ
յերկարութիւն
նամակիս,
ուրեմն
եւ
ի
ծանրութիւն
{աշխատութեան},
յաշխարհի,
ուր
գոգցես
հուր
տեղայ
յերկնից::
ճատ
էր,
որ
օրինաւոր
սրբագրութիւնը,
նորից
գրելու
{աշխատութեան}
հետ
հաւասար
լինելով,
թեթեւ
աչքով
եւ
առանց
կատարե
րի,
որ
կարելի
է
ասել,
միմիայն
անսխալ
մասն
է
այդ
{աշխատութեան},
ըստ
որում,
հեղինակը
ոչինչ
չէ
յաւելացուցել
իւրե
անգստացնել
նորան,
որ
ոչինչ
յարակցութիւն
չկայ
իւր
{աշխատութեան}
եւ
պատմական
հնախօսութեան
մէջ,
որ
մի
քար
գտանելով
չդարձուցանելով
այս
բաների
վերայ,
չտեսանելով
իւր
{աշխատութեան}
թուլութիւնը,
դեռ
նուիրաբերութեան
մէջ
գրքի
ճակատո
:
Մեք
ցաւում
ենք,
մանաւանդ,
արգոյ
վարդապետի
{աշխատութեան},
քան
թէ
այդ
գործը
մեր
ազգին
անհասկանալի
մնալու
վ
եւ
հոգաբարձութեան,
առանց
զոհաբերութեան
եւ
անդուլ
{աշխատութեան}
Տէրը
կ՚առնէ՞ր
այդ
գործը
անմիջապէս:
Տիրոջ
առա
րտութիւնը:
Աւելորդ
էր
նաեւ
ընդդէմ
զինուորուիլ
մի
{աշխատութեան},
որ
իւր
չնչին
կարծիքները
եւս
կամ
այս
ու
այն
տեղի
ւ
ոչ
կօշիկների
խրացը
արժանի
էր
լուծանել:
Այդպիսի
{աշխատութեան}
հատուցումը
է
մի
սառն
արհամարհութիւն,
որ
լիամասն
.
Խուդաբաշեւի
գրքից
(պարոնի
գործը
չարժէ
այսպիսի
{աշխատութեան}
)։
Թողունք,
որ
պարոնը,
"
Եւժեն
Բօռէի
աշխարհագր
եւ
Թէորիանոս
աբեղայի
խօսակցութիւնքը,
իւր
ներկայ
{աշխատութեան}
մէջ
նկարագրում
է
Ներսէս
Շնորհալին
որպէս
մի
երկդիմ
ուցանում
որպէս
Հայոց
ազգը,
նոյնպէս
իւր
տարժանելի
{աշխատութեան}
արդիւնքը:
Սորանից
աւելի
բան
չունինք
ասելու
ե
ԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆԸ
ՈՐՊԷՍ
ՈՒՂԻՂ
ՃԱՆԱՊԱՐՀ
"
Իմ
{աշխատութեան}
գաղափարքը
միայն
եզրակացութիւնք
են,
փաստերի
հետեւ
ը
ինչպէս
կարող
է
կառավարուիլ,
եթէ
չլինի
նիւթի
եւ
{աշխատութեան}
փոխադարձ
հատուցում:
-
Բայց
ես
մտածում
եմ,
աւ:
Սեպհականութիւնը
այն
բանի,
որ
առանց
մեր
{աշխատութեան},
բնութիւնը
դնում
է
մեր
առջեւ,
գողութիւն
է,
աւա
ւմ,
մինչ
միլիոնաւոր
հոգի
պիտի
ապրի
իւր
մեքենական
{աշխատութեան}
վարձով,
մինչ
եւ
այն
ամեն
ժամանակ
չէ
կարող
գտանել
մ
սակաւ
նիւթական
ոյժը,
ապաստան
է
իւր
երկու
ձեռքի
{աշխատութեան}:
Բայց,
չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
ազգը
օր
հոգաբարձութեամբ
յառաջ
է
բերում
այն,
ինչ
որ
առանց
{աշխատութեան}
բնութիւնը
ինքը
կարող
է
մեզ
տալ
Ասիայում,
եթէ
միա
մեր
ասածին:
Մեր
քարոզութեան
նպատակը
եւ
մեր
{աշխատութեան}
խորհուրդը
այն
է
միայն,
որ
ազգը
մտածէ
իւր
ապագան
ուղարկւում
էր
գործերի:
Եւ
տարու
մէջ
{աշխատութեան}
փոխանակ,
Նա
փոքր
արծաթ
չէր
ստանում
նորանից
իւսիսափայլի
"
խորհուրդը։
Ես
այդ
ունայն
ճանաչուած
{աշխատութեան}
մասնակից
էի,
յայտնի
է,
թէ
մեր
սքանչելի
պարոններ
նք
էլ
չգիտեն.
միայն
մերի
մոլորականութիւնը
եւ
մեր
{աշխատութեան}
ունայնութիւնը
գիտէին!!!
Կանոնաւոր
կերպով
վէճ
բանա
քը
հանդէս
չունենան
այդպիսիների
մէջ,
մանաւանդ
եթէ
{աշխատութեան}
խորհուրդը
է
գեղեցիկ
մի
պատմութիւն
կարդացողների
ճա
ւ։
Հեղինակը,
տարիներով
կեանք
մաշելուց
յետոյ
իւր
{աշխատութեան}
վերայ,
պարտական
չէ
հոգալ
եւ
նորա
տպագրութիւնը։
ան։
Եւժէն
Սիւ՝
մարդկութեան
բարեկամ
Պարոնը,
այս
{աշխատութեան}
մէջ
նկարագրում
է
Յիսուսեան
աբեղաների
անքրիստոնեայ
գործ
կատարել,
մանաւանդ
որ
Տէր
Պապը
նզովել
է
այս
{աշխատութեան}
հեղինակը
եւ
կարդացողը,
ուրեմն
եւ՝
թարգմանողը։
մ
էր
ամենայն
ինչ
մաքուր
խղճմտանքով։
Եւ
այս
երկար
{աշխատութեան}
մէջ,
ամենայն
քայլափոխումս
նոր
քաջալերութիւն
եմ
զ
ով
կարելի
էր
դարման
տանել
ախտացածներին"։
Իմ
{աշխատութեան}
բովանդակութեան
մասին
եւս
այսքան
ծանօթութիւն
տալու
պատշաճ
եմ
համարում
ասել
այն
մասին,
թէ
ես
իմ
այս
{աշխատութեան}
մէջ
գործ
դրել
եմ
ամենայն
ջանք,
որ
իմ
գրածը
պարզ
ւ
Նազարեանցի
"
Հանդէս
Նոր
հայախօսութեան
"
անունով
{աշխատութեան}
առաջին
հատորի
վերայ
է,
որ
անցեալ
1857
թ.
Մոսկվա
.
մի
խօսքով՝
հրապարակաւ
յայտնել
մեր
կարծիքը
այդ
{աշխատութեան}
մասին։
Բայց
յառաջ,
քան
թէ
ծանօթացուցել
էինք
յ
տալիս
է
կրիտիկայն
իւր
արդարացի
հարկը
մի
այդպիսի
{աշխատութեան}
՝
միտ
դնելով
դորա
որպիսութեանը
միայն
եւ
ուղիղ
պահ
մէջ։
Սոյնպէս,
բարեմտաբար
մատնացոյց
առնելով
{աշխատութեան}
մէջ
գտանուած
պակասութիւնքը
կամ
անհիմն
կարծիքները
մութեանը,
խորհրդով
ցոյց
է
տալիս
թերութիւնները
մի
{աշխատութեան},
քաւ
լիցի
նորան,
պախարակելու
համար
միայն
հանդէս
ողը
դժուարանում
է
ճանաչել
իւր
գործը,
իւր
մտքի
եւ
{աշխատութեան}
զաւակը...
Մի
ազգի
մատենագրութեան
մէջ
երեւու
,
բարոյական
խրատք
եւ
նկատողութիւնք։
Այդ
մեծ
{աշխատութեան}
եւ
բանագէտ
գործակատարութեան
վաստակը
վերջաւորւում
ալոց
ամսատետրակներից
մինի
մէջ
խօսել
այս
պատուական
{աշխատութեան}
երկրորդ
աւելի
ճոխ
հատորի
վերայ,
որ
այս
օրերումը
տրաստ
գտնում
են
նորան
եւ
առանց
վերստին
իրենց
անձը
{աշխատութեան}
տալու
ընդունում
են
նորան
որպէս
ծայր
գիտութեան,
դ
հասարակաց
հասկանալի
լինելու
ձգտողութիւնքը
միմիայն
{աշխատութեան}
մասնատութեամբ
(разделение
труда)
նա
կարող
էր
շա
եր
վարձը
կը
յաւելացնեմ,
պաշտօնաւորներին
`
թէ
ձեր
{աշխատութեան}
ժամերը
կը
բարւոքեմ
եւ
ձեր
վերայ
լաւ
հոգացողութիւն
առնելով
գինի
պատրաստել
բաւակա՜ն
մեծ
բան
է։
Ո՞վ
է
{աշխատութեան}
չափողը
նորա
արժանաւորութեամբը
եւ
որակութեամբը,
ք
ասին,
ինչքան
եղած
էին
դոքա
մինչեւ
նորա
օրը:
Այղ
{աշխատութեան}
խորհուրդը
է,
բանալ
մետալների
դէպի
ոսկի
փոխարկելո
ը
ունի
մի
գերբնական
գործակից,
որ
օգնում
էր
նորան
{աշխատութեան}
մէջ,
այլեւ
յաղթելու
այն
բոլոր
դժուարութեններին,
ր
բժշկութիւնը,
հարկաւոր
համարեց
պայման
կապել
իւր
{աշխատութեան}
համար
ստանալու
վարձի
մասին:
Աբեղան
խոստացաւ
100
նալ․
թող
մի
լաւ
զննեմ
դորան:
-
Որովհետեւ
իմ
{աշխատութեան}
վաստակն
է
դա,
այդ
պատճառով
եւս
ինձ
աւելի
քաղցր
է
մեանցը
քաղաքավարի
կերպով
շնորհակալ
եղաւ
Մանուշակի
{աշխատութեան}
մասին,
եւ
համը
նայելով
թէյին,
ասաց.
-
Ահա
ա
նձիր
աշխատելով։
Ահա
այս
համբերութեան
եւ
անձանձիր
{աշխատութեան}
արդիւնքն
է,
որ
հինգերորդ
դարու
հայախօսութիւնը
կե
խալների
վերայ
եւ
պարծենում
էր,
թէ՝
այս
ինչ
պարոնի
{աշխատութեան}
մէջ
այսքան
սխալ
գտայ։
Նա
թուով
էր
խօսում,
բայց
ես
մանուկը,
որ
չգիտէր
դեռեւս
ընթեռնուլ։
Ներկայ
{աշխատութեան}
մէջ,
որ
է
"
Ռօբինզօն
Կռուզօի
պատմութիւնը
",
եթէ
ջաւորութեանը
բացառականի։
Օրինակի
համար.
այս
{աշխատութեան}
11
երեսում,
փոխանակ
ասելու
"
նոցա
կամքից
",
ասո
ճիկների
նախդիրը
յետադիր
կամ
վերջադիր
էր։
Այս
{աշխատութեան}
մէջ
յոգնակի
սեռականները
հին
լեզուի
բնաւորութիւն
ե
նորան
մեր
բարեմիտ
փոքր
ի
շատէ
ծանօթութիւնքը
նորա
{աշխատութեան}
վերայ,
նորա
ապագայ
ասպարիզումը։
1858
թ.
մ
ենք
այժմ
անաչառապէս
հրատարակելու
մեր
կարծիքը
այդ
{աշխատութեան}
մասին:
Եւ
իրա՛ւ
որ,
հարկ
չկայ
կողմնապահութեան.
ածներ
առաջ
է
բերում
Արագօն,
վերը
յիշուած
հոյակապ
{աշխատութեան}
մէջ.
որքա՞ն
այսպիսիք
յիշուած
են
գերմանացի
Ցիմմեր
յանցանք
չէ
գործել,
որ
ներողութեան
կարօտի,
նորա
{աշխատութեան}
էական
արժանաւորութիւնքը
շատ
եւ
շօշափելի
են,
մինչ
վերաբերութիւն
ունէին
նոր
լեզուի
մշակութեան:
Այդ
{աշխատութեան}
շուտով
հրատարակելը
մենք
չենք
կարող
խոստանալ
արգոյ
մեր
հատուածը,
Սօս
եւ
Վարդիթեր
ազնիւ
եւ
պատուական
{աշխատութեան}
մասին,
որ
մեզ
շատ
մտքերի
պատճառ
դարձաւ,
որպէս
ե
ԱՆ
"
Փորձ
արդի
աշխարհաբառ
լեզուի
քերականութեան
"
{աշխատութեան}
ԱՌԱՋԻՆ
ՀԱՏՈՒԱԾ
ԱՍՒՈՒՄ
Է
ԼՍՈՒԵԼՈՒ
ՀԱՄԱՐ
Մի
մարդ
քել
այդ
բոլորը
եւ
նոցանով
խճողել
ու
հաստացնել
մեր
{աշխատութեան}
փորը
ձանձրալի
է
թւում
մեզ
եւ
կարծում
ենք,
որ
ընթ
քան
թէ
ծանօթացուցել
էինք
ժողովուրդը
այդ
պատուական
{աշխատութեանը},
պատշաճ
ենք
համարում
փոքր
ինչ
խօսել
մեր
ազգի
հետ
երկրի
վերայի
ամուսնական
գործերի
գլխաւոր
կառավարչի
{աշխատութեանը},
հրամայիր
ոսկեզօծել
սորա
կոտոշները:
Դեւերը
իմնւում
է
ազգային
բանաստեղծութեան
վրայ
եւ
այնպիսի
{աշխատութեանը},
որ
հայկական
հոգու
բխուածք
լինելով
հայ
ազգին
էին
որ
էլ
ուժ
չմնայ
պարը
շարունակելու:
Երկրագործական
{աշխատութեանը}
ժամանակ,
երբ
աղջիկը
չէր
ուզում
բանիլ
կամ
թէ
ուզո
մի
քանի
բաների
մասին,
որ
վերաբերւում
էին
ներկայ
{աշխատութեանս}
։
Մեր
Ազգայիններից,
որ
ծանօթ
էին
Ֆրանսիարէն
անաւորացն՝
ի
մատենագիրս
երեւիլ
ի
կարգի:
Հեղինակ
{աշխատութեանս}
մի
եւ
եթ
կալեալ
իւր
առաջնորդ
զլուսաւոր
բանականութ
:
13-ին
յայտնեցին
ինձ
երրորդ
բաժանման
հրամանը
իմ
{աշխատութեանց}
մասին:
16-ին
նամակ
ստացայ
15-ից
գրուած:
17-ին
վ,
գիտէք...
տիրոջ
մասին.
նորան
անչափ
անհանգիստ
{աշխատութեանց}
եւ
գիշեր
ցերեկ
Հայոց
աշխարհի
լուսաւորութեանը
վաստ
ասակարգութիւնը
ուղիղ
է,
եթէ
միայն
վերաբերենք
այդ
{աշխատութեանց}
ժամանակին
կամ
նոցա
բովանդակած
անցքերի
ժամանակին։
ամբ
դասակարգել,
նայելով
նոցա
վրայ
որպէս
պատմական
{աշխատութեանց}
վրայ,
ապա
ուրեմն
այս
երեքի
մէջ
առաջինն
է
Ղազար
Փ
Ստո՛յգ
է,
որպէս
Ս.
Գրքում,
նոյնպէս
եւ
նախնեաց
{աշխատութեանց}
մէջ
հանդիպում
է
երբեմն
այս
ձեւը,
բայց
զգուշալի
է
սիմեանս:
Յիրաւի,
պտուղք
այնքան
երկարավաuտակ
{աշխատութեանցն}
սակաւ
յոյժ
տեսանին,
այլ
պիտոյ
է
սակաւիկ
մի
զաչս
ած
էր
առհասարակ
մեր
բարեկամը,
եւ
արդեօք
անընդհատ
{աշխատութենի՞ց},
թէ
Մոսկուայի
ցուրտ
եղանակի
ազդեցութենից,
որին
այս
պատճառով
եւս
ազատ
մնացին
այն
ծանր
եւ
անպատիւ
{աշխատութենից},
որ
օբսկուրանտների
լրագիրը
յանձնառու
լինելով
կատ
ր
նախնի
մայրերը
աշխատում
էին:
Ձեր
ցանկութենից
եւ
{աշխատութենից}
կախւում
է
ծաղկեցնել
եւ
փառաւորել
այն,
որ
հազարնե
նը
այդ
գաղափարքը
երեւակայութեամբ
միայն
ըմբըռնելու
{աշխատութենից}.
թատրոնի
բեմն
է
այն
բարոյական
ահեղ
դատաստանը,
ո
ր
խմեմ.
ասում
են,
թէ․
"
Ծերաց
գաւազան
է
"
երկար
{աշխատութենից}
յետոյ:
-
Հրամեցէ՛ք,
անուշ
արեցէք:
Այս
ասել
տիարակների
ձեռքով՝
գոհանալով
իւրեանց
հոգեւորների
{աշխատութենից},
հրաժարուեցան
այնուհետեւ
նոցա
առաջնորդութեան
տակ
վ
տպած
մինչեւ
այժմ,
բաւական
տարբեր
են
այս
ներկայ
{աշխատութենից}
։
Ասուած
տետրակների
մէջ
մեք
ամենայն
քայլափոխում
տ
երեկոյացեալ
հասակում,
քան
թէ
նոր
տպած
գործի
պէս
{աշխատութենների}
հրատարակելը,
որ
բանի
տեղ
չանցանելուց
յետոյ,
անլ
փ
ցանկանում
ենք
կարողութիւն
եւ
յաջողութիւն
ապագայ
{աշխատութենների}
մէջ։
Քաղցր
պարտականութիւն
կը
համարենք
մեզ
Հի
ի
մասին,
բայց
այդ
աշխատութիւնը,
նորա
բոլոր
միւս
{աշխատութենների}
նման
պատած
է
ծածկախօսութեան
մառախուղով:
Այս
աստո
ած
է
ծածկախօսութեան
մառախուղով:
Այս
աստուածաբանի
{աշխատութենների}
մէջ
աոաջին
անգամ
տեսնում
ենք
աստեղահմայութեան
եւ
ւ
անորոշ
ժամանակով
կեանք
երկարացնելու
հնարը:
Իւր
{աշխատութենների}
մէջ
նա
մեծ
զանազանութիւն
է
դնում
ընդհանուր
դեղի,
անահայր
դառնալու
եւ
նոցա
խղճմտանքին
տիրելու
համար
{աշխատութենների}
գլխաւոր
հիմքը։
Բայց
Լօյոլա
միանգամայն
այլապէս
էր
են"։
Այդ
առածը,
որ
նա
անդադար
գործ
է
ածում
իւր
{աշխատութենների}
ճակատում,
մեք
չենք
տեսանում
որպէս
ընդհանուր
ուղղ
նք
տեսանում
որպէս
ընդհանուր
ուղղութիւն
նորա
բոլոր
{աշխատութենների}
մէջ.
նորա
"
Նոր
այբբենարանը
"
գրած
է
այնպիսի
լեզ
զգի
են
եւ
որ
գնողք
պիտի
լինէին
այդ
արհեստաւորների
{աշխատութեններին}:
Մշակութիւնը
չքաւոր
մարդերի
համար
բաւական
օգտակա
դհանրական
թղթերից,
հոգեշարժ
շարականներից
կամ
այլ
{աշխատութեններից}:
Մեք
բողոքում
ենք
այն
խօսքերի
ընդդէմ,
որ
Թէ
միայի
մասին
գրուած
ամենահին
աշխատութիւնների:
Այդ
{աշխատութեններից}
մինի
մէջ,
որ
լատին
թարգմանութեամբ
յայտնի
էր
անու
իւրեանց
անունը
մշտնջենական
արձաններով՝
աննախանձ
{աշխատութեններով}
։
Բայց
իմ
այս
ասելովը
թո՛ղ
մեր
սիրելի
Ազգը
չ'
ղդաբար
"
Ձայն
բարբառոյ
յանապատի"։
Դպրոցական
{աշխատութենով},
որ
մեր
պատուելի
հնասէր
հեղինակքը
համարում
են,
ր
Քրիստոնէութիւնը
հաւաքուած
ժողովրդին։
Նա
անխոնջ
{աշխատութենով}
ճանապարհորդում
էր
ամենայն
տեղ
եւ
շատ
անգամ՝
ոտով
եւ
տպուած
Ռօբինզօնի
պատմութիւնը՝
Գամառ-Քաթիպայի
{աշխատութենով}
։
Ս.
-Պետերբուրգ,
1857։
Մեր
սիրտը
եւ
հ
ոքր
ի
շատէ
եթէ
եւ
անունս
գրել
գիտեմ,
այդ
ինքս
իմ
{աշխատութենովս}
սովորել
եմ.
իսկ
դու
այդ
եւս
չգիտես,
-
յաւելացրեց
անբարոյական
մարդ:
Խնդրում
ենք,
որ
դուք
մի
փոքր
{աշխատութիւն}
յանձն
առնուիք
ծանօթանալ
Պեդագօգիայի
կանոնների
հետ
,
ազգասիրութիւն,
մարդասիրութիւն,
առաքինութիւն,
{աշխատութիւն},
արիութիւն
եւ
այլն,
եւ
այլն,
ինչպէս
կարող
են
յ
ձեռն
նիւթ
մատակարարեսցի
մերոյ
պատմութեան,
եթէ
ոք
{աշխատութիւն}
յանձն
առեալ
անդուլ
հետամուտ
եղիցի
ամենայն
հանգամա
այդ
եղանակը
անօգուտ
էր
ժողովրդին:
Արդարեւ,
մեծ
{աշխատութիւն}
է
յարգելի
վարդապետի
կողմից,
ոտանաւորով
թարգմանել
ատութիւնը
բռնադատական
չէ,
այլ
կամայական,
եթէ
նա
{աշխատութիւն}
է
եւ
ոչ
ծառայութիւն,
եթէ
մարդկային
իրաւունքները
րդավառ
ընդունելութեան,
ո՛չ
միայն
ամենայն
ջանք
եւ
{աշխատութիւն}
գործ
դնեն
իւրեանց
կատարելագործութեան
համար
(մանա
,
դարձեալ
պիտի
պար
գայ
Հերոդիադան,
դարձեալ
պիտի
{աշխատութիւն}
յանձն
առնու
Պ.
Չամուռճեանը
իւր
պառաւական
հերետիկ
թարգմանում
էին
մի
որպիսի
եւ
իցէ
ֆրանկի
կամ
ռուսի
{աշխատութիւն}
։
"
Հիւսիսափայլի
"
միակ
յանցանքը,
եթէ
յանցանք
էր
ում,
թէ
հազարաւոր
տարիներով
քնելուց
յետոյ
ո՞րքան
{աշխատութիւն}
պիտի
մեր
Ազգին
Հայկական
խօսքը
վերակենցաղելու,
քա
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
Պարոն
Փափազեանի
նման
մարդիկ
{աշխատութիւն}
են
կրում
մեր
համար
եկեղեցական
պատմութիւն
գրելու։
ղինակիցը
մի
անկարելի
բան։
Թող
որ
նա,
այնքան
մեծ
{աշխատութիւն}
յանձն
առած
ու
գլուխ
բերած,
այնքան
յստակ
եւ
գեղեց
շատ
են,
եւ
այդ
բոլորը
մանրամասն
գրել
այստեղ
շա՛տ
{աշխատութիւն}
եմ
համարում
եւ
աւելո՛րդ.
պա՛տճառ,
Հաւատքի
տեղեա
ապետ
էր
Թովմաս
Ակուինացու,
որ
նոյնպէս
թողել
է
մի
{աշխատութիւն}
Ալքիմիայի
մասին,
բայց
այդ
աշխատութիւնը,
նորա
բո
էջ,
թէ
ոսկու
մայր
էին:
Կեցցէ՛
գիտութիւն,
կեցցէ
{աշխատութիւն}:
Ասացի,
այս
վերջացած
բա՛ն
է,
այժմ
մտածենք
խնջո
է
նախախնամութիւնն
առանց
ամենայնի
ի
կոչման
է
ազգին
{աշխատութիւն}
հեղուցու
զիմաստութիւն
ի
խելապատակս
Հայոց
իբրեւ
զա
ասարակաց
են
այժմուս
յԵւրոպայ,
ուրեմն
պիտո
է
փոքր
{աշխատութիւն}
ի
կողմանէ
հասարակութեան
տալով
աշխատասէր
հեղինակաց
կան
պարունակութեանը,
նորա
մէջ
երեւում
են
ջանք
եւ
{աշխատութիւն}
Կարգի
օգտի
համար
սպանել
ամենայն
տեսակ
բնական
կամ
եւ
բոլոր
վարդապետները
պիտոյ
է
գործ
դնէին
ամենայն
{աշխատութիւն}
նորան
Համալսարանից
արտաքսելու։
Այսպիսի
խայտառակո
շխատաւոր
եւ
քանքարաւոր
ուսանող
էր։
Իգնատիոսը
շատ
{աշխատութիւն}
կրեց
մինչեւ
կարողացաւ
համոզել
այս
ուսանողին
դէպի
միմիայն
անհրաժեշտ
հարկաւորութեններով,
եւ
ի՞նչքան
{աշխատութիւն}
պիտոյ
է
գործ
դնէին
Յիսուսեանք,
որ
ջնջէին
Պարագու
այստեղ
հարկաւոր
է
համբերութիւն
եւ
յարատեւ
արիաջան
{աշխատութիւն}
։
Աւելորդ
է
ասել,
որ
մենք
բնաւ
պահանջողութիւն
ղթում
ենք
մի
փայլուն
գալոցք:
Մենք
մի
ուրիշ
{աշխատութիւն}
էլ
գիտենք,
հայ
հեղինակի,
հայոց
կեանքից
բխած,
մ
Հոգով
չափ
ցանկալի
էր,
որ
մեր
բնագէտ
եղրայրակիցքը
{աշխատութիւն}
յանձն
առնուին
այդ
ֆիզիկան
թարգմանելու:
Այդ
գործը
ը,
Թիֆլիսի
մագնիսեան
դիտանոցի
արգոյ
կառավարիչը,
{աշխատութիւն}
յանձն
առնուր
մեր
յիշած
ֆիզիկան
հայերնէն
մշակելու
Այստեղ
հարկաւոր
է
համբերութիւն
եւ
յարատեւ
արիաջան
{աշխատութիւն}:
Մի
փոքր
առաջ
պ.
Պռոշեանցի
յառաջաբանի
անու
ւմ
աւելի
մեծ
յոյսեր
տուող
երիտասարդ
բանաստեղծի
մի
{աշխատութիւն}.
"
եւ
հայրաբար
ներողամիտ
կը
լինի
նա
"
-
շարունակ
մենայնիւ
շատ
հաւանական
է,
որ
այսուհետեւ
եւս
միշտ
{աշխատութիւն}
գործ
դնի
գտանել
եւ
ընթեռնուլ
այն
մատեանները,
որ
ը
կաթողիկոսների
վերայ
եւ
շարք
կաթողիկոսաց
անունով
{աշխատութիւնը},
որ
ոչնչացուցած
է
երեւում
աբեղաների
ձեռքով:
Բայ
նելով
մեր
կարդացած
գրքի
հեղինակին,
հարկաւ,
նորա
{աշխատութիւնը}
պիտի
նմանէր
մի
առասպելի,
որ
մի
պառաւ
կարող
էր
պա
միայն
լցուցանել
մեր
պակաս
թողածքը,
այլեւ
փորձել
{աշխատութիւնը}:
Պահանջել
շատ
հեշտ
է,
բայց
ամենայն
պահանջողութի
ածում
եմ,
որ
կարող
է,
եւ
մանաւանդ
երջանիկ,
եթէ
{աշխատութիւնը}
բռնադատական
չէ,
այլ
կամայական,
եթէ
նա
աշխատութի
այս
տարբերութեամբ,
որ
տրուած
դրամը
կամ
անձնական
{աշխատութիւնը},
փոխանակ
դրամի,
համարւում
էր
հարկ,
իսկ
այժմ
նո
հողը
կայ
եւ
ո՛չ
նիւթը.
նա
տարաւ
իւր
հետ
միմիայն
{աշխատութիւնը},
այսինքն՝
իւր
երկու
ձեռքը:
Աշխատութիւնը
առանց
իմիայն
աշխատութիւնը,
այսինքն՝
իւր
երկու
ձեռքը:
{Աշխատութիւնը}
առանց
նիւթի
եւ
առանց
հիմքի,
հասարակաց
վերաբերութ
ամբ,
չունի՛
այն
ոյժը
եւ
զօրութիւնը,
ինչ
որ
ունի
{աշխատութիւնը},
երբ
նորա
հետ
զուգընթաց
է
նիւթը,
երբ
այդ
բոլորը
ր
եկամուտը
եւ
ծախքը,
նա
վարձկան
է,
իսկ
վարձկանի
{աշխատութիւնը}
իւր
համար
չէ.
վարձկանի
յառաջ
բերած
արդիւնքը
վայե
ի
սորանից,
ընտանեկան
կեանքից
զրկուիլը,
դժոխային
{աշխատութիւնը},
որով
պիտի
շահի
նա
այն
մի
քանի
յաւելեալ
ղուրուշն
ի
փոքր
դրամ
անցանէ,
եթէ
նա
յոյս
ունենայ,
որ
իւր
{աշխատութիւնը}
պիտի
գնահատուի,
եթէ
նա
տեսնէ
իւր
մշակութեան
պտու
ատ
ցաւելի
լինելով
մի
այդպիսի
վատաբախտութիւն,
այս
{աշխատութիւնը}
յանձն
առանց
այդ
կտակների
հաւատարիմ
օրինակները
հրա
ւ
ոչ
ոք
չէ
կարող
ասել,
թէ
բոլորովին
կորած
է
նորա
{աշխատութիւնը}
։
"
Հիւսիսափայլի
"
գրիչքը,
"
Հիւսիսափայլի
"
առաջ
ուրդ
զեվզէկութեամբ,
այլ
եւ
օգտակար
կը
լինէր
նոցա
{աշխատութիւնը}
լեզուի
մշակութեան։
Մինչեւ
այժմ
նոքա
լեզու
չեն
մշ
ւ
խեղճ
հեղինակը
տարիներով
չարչարւում
է
մինչեւ
իւր
{աշխատութիւնը}
գլուխ
կը
բերէ,
բայց
այդ
աշխատութիւնը
Ազգին
մի
բա
մինչեւ
իւր
աշխատութիւնը
գլուխ
կը
բերէ,
բայց
այդ
{աշխատութիւնը}
Ազգին
մի
բանի
տեղ
անց
կը
կենա՞յ.
գո՛նէ
մինչեւ
այ
գրութիւնը։
Նա
յանցաւոր
չեղաւ,
որ
աշխատեց։
Նորա
{աշխատութիւնը}
պիտոյ
է
դառնայ
հասարակաց
ժառանգութիւն,
թէեւ
դժբա
նելով
իւր
նպատակին,
կարո՛ղ
է
մխիթարուիլ,
որ
իւր
{աշխատութիւնը},
իւր
տարիներով
չարչարանքի
վաստակը
դարձած
է
այս
ր
ասարակութեան.
առնուած
միջոցում:
Բոկլի
մեթոդը
եւ
{աշխատութիւնը}
-
համակցել
մասնաւոր
երեւոյթքը
եւ
մի
ամբողջութիւն
Հեգելը,
այսինքն
Պրուսիոյ
մէջ,
-
կատարուած
է
այն
{աշխատութիւնը},
ինչ
որ
դեռ
Անգլիան
պիտի
կատարէ.
պրուսական
թագա
ը,
նոյնպէս
եւ
գիտական
լուսաւորութեան
բազմադարեան
{աշխատութիւնը},
արդէն
իրագործել
են
այն,
ինչ
որ
չկարողացան
անգլ
ղցր
պարտականութիւն
կը
համարենք
մեզ
հրատարակել
այս
{աշխատութիւնը}
տպագրութեամբ՝
հանգուցելու
խորհրդին
եւ
ցանկութեանը
մեծ
յառաջադիմութիւն
հանգուցելու
մէջ.
նորա
ժրաջան
{աշխատութիւնը}
շատ
բան
էր
խոստանում
ապագայումը։
Մի
կողմից
ար
գործը
մեր
ազգային
կենդանի
լեզուով։
Աւարտելով
այդ
{աշխատութիւնը},
սպասում
էր
մի
յարմար
ժամանակի,
տպել
նորան
երկո
թողել
է
մի
աշխատութիւն
Ալքիմիայի
մասին,
բայց
այդ
{աշխատութիւնը},
նորա
բոլոր
միւս
աշխատութենների
նման
պատած
է
ծած
ծ
Մանուշակը
ուշաթափ
ընկած
նստարանի
վերայ,
վերջին
{աշխատութիւնը}
գործ
էր
դնում,
որ
ետ
դարձնէ
նորա
զգայութիւնը:
Վ
անների
հետ՝
մտքերումը
ունենալով
նոցա
ամենասաստիկ
{աշխատութիւնը}
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ,
պապական
իշխանութեան
գործա
անց,
որ
չի
յուսահատուին,
այլ
շարունակեն
իւրեանց
{աշխատութիւնը}
։
Նորա
հետեւողութենով
խուզարկու
ատեանը
դատապարտեց
Պօրտուգալիայի
տէրութիւնը,
տեսանելով
Կսաւիէի
{աշխատութիւնը}
ժողովրդոց
վարքը
ու
բարքը
մաքրելու
մասին,
յանձնեց
։
Ժողովրդական
լեզուի
մասին,
որով
գրած
է
այդ
{աշխատութիւնը},
կարող
ենք
տալ
այսպիսի
կարծիք։
Պ.
Գամառ-Քա
,
եթէ
միայն
աջողի
մեզ
կատարելագործել
այդ
ձեռքկապ
{աշխատութիւնը}
։
Բայց
այս
չափ
միայն,
գոնէ
հարեւանցի,
անհրաժեշտ
ները
թէ
պատանիքը
եւ
թէ
աղջիկները
թողում
էին
իրենց
{աշխատութիւնը}:
Հարկաւոր
էր
հոգի
փրկել.
ո՛վ
կարող
էր
մեղադրել
լինի
բնականապէս,
բայց,
մի՞թէ
չկան
այնպիսի
թեթեւ
{աշխատութիւնը},
որ
առանց
ծանր
ուժ
գործ
դնելու
առաջանում
են,
եթ
րենի
լեզուովը
ազատական
գիտութիւնները,
թող
նա
այն
{աշխատութիւնը},
ինչ
որ
գործ
է
դնում
հին
եւ
մեռած
լեզուն
սովորել
Ազգը
երբէք
չի
կարող
ուրանալ
գերապատիւ
Նազարեանցի
{աշխատութիւնը}
եւ
անխարդախ
դէպի
ինքը
սէրը,
նա
ուղիղ
եւ
պարզ
մտք
ս
այդ
քարերը
դէպի
իրենց
սկզբնական
ձեւը,
քո
բոլոր
{աշխատութիւնը}
պիտի
լինի
մնացածը
տաշել
կոկել
եւ
շինուածքին
պիտոյ
դ
մարդը
հեղինակ
է
Ալքիմիայի
մասին
գրուած
ամենահին
{աշխատութիւնների}:
Այդ
աշխատութեններից
մինի
մէջ,
որ
լատին
թարգման
րէնքը
պատմաբանաբար
հասկանալը,
-
ասում
է
Հեգելը
իր
{աշխատութիւններից}
մէկի
մէջ,
-
որ
(այսինքն
հասկանալը)
աշխատում
է
ց
արապիլ,
մինչդեռ
պարանոցաթաղ
լինիմք
՚ի
բազմապատիկ
{աշխատութիւնս}
յաւէտ
օգտակարս
ե՛ւ
մեզ,
ե՛ւ
ազգին։
Այլ
զի՞նչ,
երջանկանալ:
Բայց
բոլոր
իմ
հարց
ու
խնդիրս,
բոլոր
{աշխատութիւնս}
զուր
կորան.
իսկ
աղջկայ
պատկերը
ասես
թէ
բեւեռել
է
ոլորովին,
որովհետեւ
համարում
էի
թէ
զուր
է
գնացել
{աշխատութիւնս},
ըստ
որում
մկնդեղը
պակաս
էր:
Վերջապէս
սառեցաւ
խ
լ։
Բայց
այս
երկու
դիպուածում
եւս
ամենայն
ջանք
եւ
{աշխատութիւնք}
զուր
կ՚երթան,
եթէ
դուք
չմերկանաք
ձեր
վերայից
անհ
ում
էին
եւրոպական
այլ
եւ
այլ
լեզուներից
թարգմանած
{աշխատութիւնք},
որոնց
մի
լավ
բաժինը
հասնում
էր
ընտիր
վէպերի։
Բ
Շատ
օրինակներ
ունինք
մեր
աչքի
առաջեւ,
որ
մեծամեծ
{աշխատութիւնք},
այո՛,
քրտինքով
գլուխ
բերած,
Ազգին
ամենեւին
օգ
նը.
այս
պատճառով
ահա
մոռացւում
են
այնքան
անհամար
{աշխատութիւնք},
որ
դուրս
են
գալիս
զանազան
տեղերում:
Թեպէտ
գրակ
ւ
"
Հիւսիսափայլ
"
օրագրի
մէջ,
որպէսզի
ընդունէ
իմ
{աշխատութիւնքը},
եթէ
պատահի
ինձ
ուղարկել:
Ես
կարդում
եմ
այստեղ
յ
մատենագրերի
կարգը.
եթէ
այդպէս
լինէր,
ապա
նորա
{աշխատութիւնքը}
պիտի
լինէին
Հայերէն
եւ
հարկաւորապէս
այլ
կերպարանք
պսակուի՝
կատարելագործելով
եթէ
ոչ
Հայ
հեղինակների
{աշխատութիւնքը},
գոնէ
հայատիպ
մամուլների
գրաշարութիւնը:
Մեր
ոնին
ընդդէմ
վարուեցաւ,
եւ
ինքը
իր
լաւութիւնքը
եւ
{աշխատութիւնքը}
մեծ
մեծ
պարծանքով
գրեց)։
Եւ
ո՛չ
բնաւ
որպէս
մի
դոքա
եւս
կորած
անհետացած
են,
որպէս
մի
քանի
ուրիշ
{աշխատութիւնքը},
որոնց
մասին
յիշել
ենք
մեր
յառաջաբանութեան
մէջ։
ւմն
է
առած
նախ
Օքսֆորդում,
յետոյ
Փարիզում:
Նորա
{աշխատութիւնքը}
կարդալով
չէ
կարելի
չզարմանալ
հեղինակի
բազմահայեաց
ophia,
maximus
in
theologia:
Շատ
են
այս
մարդու
{աշխատութիւնքը},
բայց
Ալքիմիայի
մասին
երկու:
Առաջինը
անուանւում
ոյլ
տալ,
որ
ժողովքը
լինի։
Բայց
զուր
գնացին
նորա
{աշխատութիւնքը}
այն
մասին,
որ
ժողովը
լինի
Իտալիայում.
նորան
հար
պատահած
անօրինակ
անցքերը,
նորա
անդադար
հոգսը
եւ
{աշխատութիւնքը},
որ
կրում
էր
Կարգը
ընդարձակելու
եւ
տարածելու
համ
ծ
դրեց
կրակը
մարելու
համար,
բայց
զուր
եղան
բոլոր
{աշխատութիւնքը}.
թղթերը
այրուեցան
եւ
ոչինչ
բան
չ'մնաց,
որոնցից
ղ
ենք
տալ
այսպիսի
կարծիք։
Պ.
Գամառ-Քաթիպայի
{աշխատութիւնքը},
տետրակներով
տպած
մինչեւ
այժմ,
բաւական
տարբեր
ե
արատութիւնը։
Ճշմարիտ
է
եւ
այն,
որ
շատ
անգամ
այդ
{աշխատութիւնքը},
տաղաչափութեան
ստիպանքի
տակ
լինելով,
հարկադրում
հասկանալի
եւ
օգտակար
նախիջեւանցոց
համար:
Այդ
{աշխատության}
տպագրությունը
կարոտ
է
400
մանեթ
ծախքի,
այս
պատճա
անը
խինդ
կլինի,
ուրեմն
Ձեր
առաջեւ
բացվում
է
այժմ
{աշխատության}
եւ
գործակցության
հանդեսը:
Ես
հույս
ունիմ,
որ
ած
կամ
երկբայական
բաներ
կան:
§
3.
Իբրեւ
վարձ
{աշխատության}
երեսփոխաններին
տալ,
ստանալիք
գումարից,
հարյուրի
ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական,
պատմա-աշխարհագրական
մի
մեծ
{աշխատության}
ներածության
համար,
մի
բան,
որ
դեռեւս
բոլորովին
երանգի
պահպանումով
եւ
մտավոր
կարգի
յուրաքանչյուր
{աշխատության}
բարեխիղճ
գնահատությամբ,
բարեխղճորեն
գնահատական
տ
աղքատ
Ռեթեոսին
(Ավետ)
50
ռուփի
՚ի
վարձ
բազմօրյա
{աշխատությանն}:
Ընդունեցեք,
խնդրեմ,
իմ
անկեղծ
հարգության
հ
գործունյա
մասնակցությունից,
խնդրում
է,
որ
ամեն
{աշխատություն}
ի
սեր
ազգի
գործ
դնեք
դարձյալ,
որ
մնացած
տոմսակնե
լ
իմ
վերա.
ես
ներքեւում
դնում
եմ
հասցես,
որ
եթե
{աշխատություն}
Հանձն
առնուք
օրհնել
ինձ
մի
նամակով,
իմանաք,
թե
ւ
Ձերն
է,
որովհետեւ
ազգինն
է,
պիտի
ամեն
ջանք
եւ
{աշխատություն}
գործ
դնեք,
որ
ինչքան
կարելի
է
բազմաթիվ
լինեն
ստո
ը:
Ես
հույս
ունիմ,
որ
մեր
բարեկամք
ամենեքյան
{աշխատություն}
հանձն
կառնուն
այս
մասին
հոգալ.
սառն
մնալով
բան
չ
կում
եմ
ձեզ
այն
պատկերները
եւ
շատ
խնդրում
եմ,
որ
{աշխատություն}
հանձն
առնուք
հրատարակել
այդ
պատկերները
մի
մանեթից
է
Կալկաթա:
Մենք
հատուկ
խնդրում
ենք
Ձեզանից,
որ
{աշխատություն}
հանձն
առնուք
ցույց
տալ
այն
պարոնին
աշխարհագրական
չը,
մանավանդ
որ
դա
եբրայականից
է
թարգմանված:
{Աշխատություն}
հանձն
առեք,
աղաչում
եմ,
տալ
մի
օրինակ
երկաթի
ճա
Այս
հիման
վերա
ես
խնդրում
եմ
Ձեզանից
չխնայել
ձեր
{աշխատությունը},
որ
նախարարությունը
հետ
չդարձուցանե
մեր
առաջարկո
յժմ
անտեր
անտերունջ:
Շատ
հույս
ունիմ,
որ
Ձեր
{աշխատությունը}
կպսակե
մեր
սրտի
ցանկությունը,
եւ
դա
հավիտենական
ան
կից
հիշյալ
կոմիտեի
քննությանը
ներկայացնելու
իմ
{աշխատությունը}
հայերեն
լեզվով՝
"
Եսեն
Սյուի
ստեղծագործության
(
կատար
իրավունք
ունի
թույլատրելու
ինձ
տպագրելու
իմ
{աշխատությունը}
այն
հիմամբ,
որ
յոթ
հոդվածներից
այն,
որոնք
կարող
աքներ:
Սիրական
եղբայր,
գիտես
մեր
գիշեր
ցերեկ
{աշխատությունը}
եւ
ջանքը,
ուրեմն
դուք
եւս
ձեր
կողմից
բան
չհասկաց
մեծահոգութենով
հանձնառու
դորա
տպագրությանը,
այդ
{աշխատությունը}
պիտի
մնար
ո՞վ
գիտե
որքան
տարի
եւ
իմ
այնքան
տարվա
իրական
օգնություն
մատուցանելուց,
որով
իմ
տարեվոր
{աշխատությունը}
պիտի
կենդանանա
ազգի
համար,
հավաստի
եմ
նույնպես,
ւ
այն
ժամանակ
պիտո
էր
մի
հոգաբարձություն
իմ
մյուս
{աշխատությունը}
հանդես
հանելու
համար,
որի
մասին
վաղուց
խնդրած
էի
սանելով,
որ
հասել
էր
Ձեր
պատվականության
ձեռքը
իմ
{աշխատությունը},
ուրախացա:
Այն
ստությունքը
եւ
խաբեությունքը,
ո
եւ
դիցուք
թէ
մի
տարի
զոհեցինք
ազգին
մեր
տարժանելի
{աշխատությունը},
բայց
ամեն
տարի
պարտական
չենք
էշի
նահատակ
լինել
Մեք՝
երկու
մարդ,
հանձն
ենք
առնում
այս
ահագին
{աշխատությունը}
եւ
ծանրությունը,
բայց
ուրիշները
չկամին
9
դ.
50
րից
մինչեւ
960
համարը,
եւ
խնդրում
եմ
չխնայել
Ձեր
{աշխատությունը}
այս
ազգօգուտ
գործի
մասին,
ուր
իմ
անձնականը
այնքա
իակ
հույսն
այն
բանակռիվն
է,
որ
առաջ
կբերի
իմ
այդ
{աշխատությունը},
տարբեր
վայրերից
գրված
ընդդիմախոսություններում
ե
աջողի
ինձ
գլուխ
բերել
որոշած
ծրագիրը,
այս
ամբողջ
{աշխատությունը}
30
-
35
տպագրական
թերթից՝
in
8°,
պակաս
չի
լինի
համար,
հավաստի
եմ
նույնպես,
որ
բավական
կմնաք
իմ
{աշխատությունից},
որովհետեւ
ամենայն
մաքուր
խղճմտանքով
գործակատար
ւնով,
որի
խորհուրդն
է,
ինչպես
եվրոպական
այդպիսի
{աշխատությունների}
խորհուրդը,
բարոյական
լուսավորություն
եւ
կրթությո
ոֆեսորը,
որը
նոր
հայերեն
լեզվով
գրած
իր
բազմաթիվ
{աշխատությունների}
գիտական
առաջաբաններում
ամբողջ
հիմնավորվածությամբ
շնորհակալ
եմ
եւ
քաջալերվում
եմ,
որ
իմ
ազգի
համար
{աշխատությունս}
կորած
չէ.
գոնե
կա
մի
մարդ,
որ
ճանաչում
է
եւ
ինձ
ղեք,
մի՛
կարծեք,
թե
մեք
քնած
էինք.
գիշեր
ցերեկ
{աշխատում}
ենք
ամեն
բանի
մասին:
Օդդենը
չկամի
ամենեւին
առնու
բ
գիշեր
ցերեկ
կուրծք
կոտրելով
եւ
աչք
խավարեցնելով
{աշխատում}
ենք
գրելով
ու
սրբագրելով,
տպելով
ու
չարչարվելով
լորեցնի
ո՛չ
որեւէ
Բարտոլդ,
ո՛չ
ինքը
միսիան,
որն
{աշխատում}
է
նույն
սկզբունքներով,
ինչ
սկզբունքներով
պատվարժ
ով,
ինչ
սկզբունքներով
պատվարժան
Ֆրանսուա
Կսավիեն
{աշխատում}
էր
Հնդկաստանում,
Ճապոնիայում
եւ
որոնցով
աշխատում
աշխատում
էր
Հնդկաստանում,
Ճապոնիայում
եւ
որոնցով
{աշխատում}
էին
հետագայի
եզվիտ-առաքյալները
"
երկնքի
որդու
"
մ
ենք
աշխատելու:
Ինչ
վերաբերում
է
ինձ,
ես
առայժմ
{աշխատում}
եմ
քերականության
վրա,
մի
վերին
աստիճանի
ծանր
գոր
ողնես
քեզ
մոտ
այդ
սրիկային:
Նա
մի
վարձկան
է,
որ
{աշխատում}
է
հօգուտ
Թուրքիայի
եւ
Անգլիայի
եւ
իր
զզվելի
թերթի
էս
հիմնուած
լինելով
նիւթական
շարժառիթների
վերայ,
{աշխատում}
էր
յանձն
առնուլ
ամենայն
տեսակ
ցածութիւն,
շողոքոր
թեամբ
կատարելով
իւր
գործը,
ամենայն
ապահովութեամբ
{աշխատում}
էր
հասանել
նպատակին:
Նախիջեւանցիք
սովոր
են
բժիշկ
որ
յարակցութիւն
ունէին
Ռուսերի
հետ,
ամենայն
կերպ
{աշխատում}
են
իւրեանց
Հայերէն
խօսակցութեան
մէջ
որքան
կարելի
ին,
մինչեւ
անգամ
միեւնոյն
գերդաստանների
անդամք,
{աշխատում}
են
առանձին
կերպով
վարել
իւրեանց
առուտուրքը
եւ
առա
գործ
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
օգտի
համար,
{աշխատում}
էին
մի
փոքր
բան
հասկացնել
այն՝
մինչեւ
այժմ
ասիակ
ր,
դարերով
ճարակելով
մեր
ազգի
հոգին
եւ
մարմինը,
{աշխատում}
է
վերջապէս
բոլորովին
մեռուցանել
նորան:
Եւ
այդպիս
ակատարքը,
արհամարհելով
ամենայն
արգելք
եւ
խափան,
{աշխատում}
են
բանալ
ազգի
աչքը
եւ
դորանով
հողի
հետ
հաւասարեցն
ծ
բբերը,
որ,
զուր
տեղը
բանալով
մեծ
մակերեւոյթ,
{աշխատում}
էին
այդ
թանձր
խաւարի
մէջ,
լուսի
շատ
ճառագայթներ
քին,
որովհետեւ
մասնակից
էին
ձեր
գործին,
եւ
դուք
{աշխատում}
էիք՝
ամրացնելով
ձեր
ոտքերը
նոցա
ձիւթապատ
ուսերի
դատուելու
մի
հարկադրական
պահանջողութենից,
ինքնին
{աշխատում}
ենք
օգնական
գտանուիլ
Հայ
մարդկութեանը,
որպէս
եւ
է
վերջանում
չարը՝
կտրատելով
միայն
նորա
ճիւղերը,
{աշխատում}
ենք
արմատը
կտրել
այդ
չարին,
որ
իսպառ
չորանայ:
Բ
ն
տեղ,
ամենայն
րոպէ
զանազան
ազգասիրական
խօսքերով
{աշխատում}
է
վարագուրել
դրամատիկական
գործողութեան
պակասութիւ
որ
տպաւորութիւնք,
պատերազմ
բանալով
ուղեղիս
մէջ,
{աշխատում}
էին
իւրաքանչիւրքը
առաջին
տեղը
բռնել
Յիշատակարանու
ժանապատիւ
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
Գալֆայեան
վարդապետքը
{աշխատում}
են
իւրեանց
կարողութեան
չափ
դպրոցի
վերայ՝
ինքեանք
համար,
արդարեւ
վկայում
է,
թէ
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
{աշխատում}
է
նա
ծաղկեցնել
հայկական
գրատպութիւնը
Եւրոպայի
խոր
շխատեցէք
Հայեր
տալ
մեզ,
ինչպէս
ձեր
նախնի
մայրերը
{աշխատում}
էին:
Ձեր
ցանկութենից
եւ
աշխատութենից
կախւում
է
ծ
ւ
համար
մեր
ընթերցողներին,
թէ
ինչ
բարեխղճութեամբ
{աշխատում}
էին
մի
քանի
երիտասարդք
այս
խնդրի
վերայ,
մէջ
եմ
բ
ջին
օրերումս
մի
քանի
մարդ,
չգիտեմ
ինչ
նպատակով,
{աշխատում}
են
փոքր
ցոյց
տալ
Հայերի
թիւը,
այսինքն՝
3-4
միլի
ժողովը:
Իսկ
միւս
նամակում
(յայտնի
նամակում)
նա
{աշխատում}
էր
միայն
մի
փոքր
մեղմել
զանազանութիւնքը
Հայերի
եւ
":
Ստիւարտ
Միլը
այս
գրքի
մէջ
բնական
պատճառներով
{աշխատում}
է
համոզել,
որ
տպագրութիւնը
ազատ
մնայ
ամենայն
յար
օրինակ
դառնալ
ընդհանուրին:
Այսօր
ամեն
մարդ
{աշխատում}
է
վաճառական
դառնալ,
նա
հաւատում
է,
թէ
վաճառական
Եւ,
ինչպէս
սովորական
կեանքի
մէջ,
մասնաւոր
մարդը
{աշխատում}
է
իւր
անձնական
օգտին
եւ
իւր
անձնական
ապահովութեան
ղում
է։
Ամենայն
օր
ես
ու
Բաքոս,
{Աշխատում}
ենք
ժիր
ջանքով,
Որ
իմ
փորիս
հաստութիւնը
շտ
անհաշտ։
Ամեն
մինը
դանակ
ձեռին
{Աշխատում}
է
անհանգիս
Իմ
քընարի
թելը
կտրել.
Ես
փա
Բարկացել
էր
նորա
վերայ,
իւր
ամօթի
փոխանակ
{Աշխատում}
էր
ողջ
քաղաքին
պապը
առնել
խայտառակ։
Չ
ր
գործերով
Բոլորովին
փոխուել
է:
{Աշխատում}
ես
մի
կերպով
Խաղաղութիւն
վրդովել,
Խլե
րծեմ
աւելորդ
ասացի.
եթէ
լատիներէն
գրելու
ժամանակ
{աշխատում}
են
ամենայն
բառ
այնպէս
գործածել,
ինչպէս
Կիկերոնն
տութիւններից
մէկի
մէջ,
-
որ
(այսինքն
հասկանալը)
{աշխատում}
է
ցոյց
տալ
նորա
(այսինքն
օրէնքի)
հիմքը
մոռացուա
հասկանալ
վերը
յիշած
հակադրութիւնը,
այս
պատճառով
{աշխատում}
է
համեմատութիւն
գնել
քրիստոնէութեան
գլխաւոր
հիմքե
ն
այլանդակութիւնքը
եւ
անմիջապէս
մերժելով
նորանց,
{աշխատում}
է
թուլացնել
անախորժ
տպաւորութիւնը
այդ
ժանգոտ
գաղա
ի
դուռները
փակել
այն
կէս
գիշերին
նոցայ
դէմ:
Սոքա
{աշխատում}
են
ներս
թափուիլ,
նոքա
ընդդիմանում
են:
Այստեղ
բո
նազանդում
եւ
նորա
ձայնը
կտրւում
է,
եւ
նա
իզուր
է
{աշխատում}
ազատուել
նեղից.
ահա
այսօրինակ
դրութեան
մէջ
նա
ար
իսկ
ա՛յժմ,
նախանձի
չարութեան
պատճառով,
շատե՛րն
{աշխատում}
էին
լինել
իմ
փոխանակ.
բայց
թէ
կարողանայի՜ն
լինել
մարդուն՝
Դաւթին,
անդադար
ականատներ
էր
դնում
եւ
{աշխատում}
էր
կորցնել։
Բայց,
էլ
ո՞ւր
եմ
խօսում
արարածն
արձեալ
ասում
էին.
"
Աղանդաւո՛ր
է"։
Եւ
այս
բանը
{աշխատում}
էին
շուտ
շուտ
ամենին
յայտնել
եւ,
տկարամիտ
մարդեր
մ
են,
որ
շիւղը
հանեն։
Եւ
այսպիսի
խաբեբայութեամբ
{աշխատում}
են
իրենց
անձը
արդա՛ր
ցոյց
տալ
աշխարհի,
բայց
այդ
իշ
չար
խօսքերով
քեզ,
Տէ՛ր,
իմ
վրայ
նեղացնել
էին
{աշխատում},
թէ
մի
մանուկ
չէ
կարող
վանքի
հոգաբարձութիւն
անել
մ
էին.
"
Ա՛յ
յիմար
մարդիկ,
ինչի՞
էք
ունայն
տեղը
{աշխատում},
ո՞ւր
էք
այդ
շոգ
կրակում
կենում
եւ
յիմարաբար
անձ
ղքը,
այսպիսի
խօսքերից
թուլանալով,
էլ
այնուհետեւ
{աշխատում}
էին
ժողովել
առաւել
իրենց
պարկերի,
քան
թէ
վանքի
ա
ռիւը,
որ
դիզուած
է
մեր
պատմութեան
վրայ,
տակաւին
{աշխատում}
ենք
մի
քանի
խուրձ
աւելցնել։
"
Դի՛ր
զմեղս
'ի
վերա
րքարշել
մի
վարագոյր,
որի
տակ
ամենայն
զգուշութեամբ
{աշխատում}
էին
տգէտ
մարդիկ
թագուցանել
ճշմարտութիւնը։
Յայտնի
վերադարձած
Դորպատեան
ճոխ
եւ
պայծառ
համալսարանից,
{աշխատում}
էր,
որքան
հնար
ունէր,
վառել
Հայերի
սրտի
մէջ
լու
րակի
աշխոյժ
եւ
կրակոտ
ազգասէր
սիրտը,
որ
Աբովեանը
{աշխատում}
էր
նորա
վերայ,
որպէս
իւր
հարազատ
զաւակի
վերայ։
մ
մեր
հոգին,
որովհետեւ
այդ
հարստահարուած
մարդիկը
{աշխատում}
են
միայն
իւրեանց
սեպհական
ազատութիւնը
ձեռք
բերել
՛ր,
հոգիս,
փոքր
ինչ
շարժի՛ր,
հոգա՛...
-
{Աշխատում}
եմ,
վազում
եմ,
հոգում
եմ,
բայց
դժուար
է,
Ձեր
փախչելով
ամենայն
լուսաւորութիւնից,
ամենայն
կերպ
{աշխատում}
են
մնալ
խաւարի
մէջ,
եւ
մեծ
կարծիք
ունին
իւրեանց
,
կանգնած
ոտքի
մատների
վերայ
եւ
պարզած
աջ
ձեռքը,
{աշխատում}
է
բռնել
մի
մեծ
թիթեռնակ,
որ
նստած
մի
թուփի
վերայ
արձաւ
Րեգենսբուրգի
եպիսկոպոս:
Սա
եւս
Բեքոնի
նման
{աշխատում}
էր
այն
ամենայն
ուսման
եւ
գիտութեան
մէջ,
որ
վերաբ
մոլորութեան
ամպերը
պղտորուած
հայկական
հորիզոնից,
{աշխատում}
են
ուսանել
մի
այնպիսի
բան,
որ
չկայ,
եւ
որի
գոյո
որպէս
բնագէտ,
Հելզինգֆորսի
համալսարանումը,
միշտ
{աշխատում}
էր,
որ
իւր
ծիծաղը
ուրիշի
համար
լինէր
մի
խրատական
ասացի,
թէ
մեր
կամքը
եւ
այլ
աննիւթ
կարողութիւնքը
{աշխատում}
են
բռնանալ
եւ
նոյնիսկ
բնութեան
վերայ,
աշխատում
ե
ը
աշխատում
են
բռնանալ
եւ
նոյնիսկ
բնութեան
վերայ,
{աշխատում}
են,
եթէ
կարելի
է
խլել
նորա
իրաւունքը
մեր
մարմնի
ւ
Շահումեանցին
իւր
առաջեւը,
որ
նորա
ձեռքից
բռնած
{աշխատում}
էր
վերայ
բերել
Մանուշակի
ուշը:
Արդէն
տասն
րոպ
ը,
Մանուշակը
ամենեւին
չէր
կամենում
բժշկի
գալը
եւ
{աշխատում}
էր
հաւատացնել
իւր
ծնողքը,
թէ
հիւանդ
չէր
ինքը:
ուսումնասիրութիւնը,
այլեւ
ականաւոր
մարդիկ
շատ,
{աշխատում}
են,
ուսումնարաններ
շինելով
եւ
Եւրոպական
նոր
լեզո
ա
խաւարեցնում
է
այն
կայծը,
որ
բանականութեան
ճիգը
{աշխատում}
էր
վառել
բորբոքել,
եւ
այսպիսի
բռնաւորական
ներգոր
Մխիթարը
մի
քանի
գրեանք
տպելով
կամ
թարգմանելով
{աշխատում}
է
շահել
Հայոց
ազգի
սիրտը,
աշխատում
է
ցրուել
այդ
մ
թարգմանելով
աշխատում
է
շահել
Հայոց
ազգի
սիրտը,
{աշխատում}
է
ցրուել
այդ
գրքերը
եւ
ձեռք
բերած
արծաթովը
մէջ
մտ
դում
են
ընկերութեանը։
Այս
ախտերի
ազդեցութեան
տակ
{աշխատում}
են
այնուհետեւ
Մխիթարեանց
բոլոր
անդամքը
անխտիր։
ն
ազգին,
թէ
ահա
հերձուածող
ճանաչուած
Մխիթարեանքը
{աշխատում}
են
Հայոց
ազգի
համար։
Վիեննայի
միաբանութիւնը
շատ
ցաւ,
որ
Մխիթարեանք
կտրուած
բաժանուած
են
ազգից
եւ
{աշխատում}
են
Հայոց
համար,
որպէս
պապականութեան
ձեռքով
վարձո
էութիւնը
ունէր
երկու
շարժառիթ.
մինին
հետեւելով՝
{աշխատում}
էին
հաճոյանալ
ազգին,
միւսին
հետեւելով՝
հաճոյանա
համը
տարել
էին
իւրեանց
լրբութեամբ.
ամենայն
կողմից
{աշխատում}
էին,
որ
խաւար
մնայ
ժողովուրդը,
որպէսզի
ինքեանք,
ն
այդպիսի
մարդերից
չէ
կարելի
Կարգ
հիմնել,
վասնորոյ
{աշխատում}
էր
իւր
կողմը
քարշել
խելօք
եւ
ուսումնական
մարդիկ։
ածւում
էր
Գերմանիայի
մէջ։
Զուր
տեղը
Լեւոն
X
Պապը
{աշխատում}
էր
փակել
նորա
առաջը
"
Նզովքի
կոնդակովը"։
Ինքը՝
կեղծաւորուելով
այնտեղի
հոգեւոր
իշխանների
առաջեւ,
{աշխատում}
էին
շրջել
նորանց
իւրեանց
կողմը։
Այս
Կարգի
Պ
ու
կանոն.
դուրս
եկաւ
մի
այնպիսի
իշխանութիւն,
որ
{աշխատում}
էր
հիմնել
մի
համաշխարհական,
մի
տիեզերական
թագաւո
եղծութենով
եւ
փիլիսոփայութենով
յոյս
ունէին,
նաեւ
{աշխատում}
էին
իսկ
հասանել
մի
նոր
լաւ
ապագայի։
Ի՞նչպէս
ուրե
չ
մինչեւ
անգամ
Քրիստոնէութեան
վերայ,
այլ
միմիայն
{աշխատում}
էին
մեծացնել
իւրեանց
հասարակութիւնը,
զօրացնել
եւ
ց
թագաւորի
ընդդէմ,
ծովային
աւազակ
դարձան
եւ
այժմ
{աշխատում}
են
Չինաստան
մտանել,
որպէս
զի
Կայսրի
թեթեւահաւատո
փարին։
Բոլոր
բնակիչք
ուսան
աշխատել.
այր
մարդիկը
{աշխատում}
էին
դաշտումը,
կանայք
ստանում
էին
սահմանեալ
չափով
արգին։
Հանճարեղ
Րիշիլիէն
զարմանալի
ճարտարութենով
{աշխատում}
էր
հասանել
իւր
նպատակին,
այսինքն՝
ջնջել
կալուած
նչեւ
մահը։
Դիւբուա
առաջին
նախարար
լինելուց
յետոյ
{աշխատում}
էր
ստանալ
Կարդինալական
գլխարկը,
վասն
որոյ
ամենայ
դովիկոս
XVIի
հօր՝
Դօֆինի,
դեղամահ
սպանութիւնը,
{աշխատում}
էր
առաջին
յաջող
դիպուածումը,
գլուխ
բերել
իւր
մտք
ը,
որի
մէջ
բնակւում
են.
ի՞նչ
խղճմըտանքով
ուրեմն
{աշխատում}
են
մի
այդպիսի
ապականութիւն
պահել
եկեղեցու
մէջ,
ո
ի
առաջ։
Յայտնի
է,
թէ
այն
մարդը,
որ
գիշեր
ցերեկ
{աշխատում}
է
մի
բան
աւելի
առաջ
տանել,
դորանով
ներկայ
վիճակը
մինչդեռ
շատ
ուրիշ
բանաստեղծք
բնականի
պակասութիւնը
{աշխատում}
են
երեւակայութեան
օգնութեամբ,
եւ
ոչ
միշտ
աջողութ
ում
լողալով
ազգութեան
եւ
լուսաւորութեան
անունով,
{աշխատում}
են
նորոգել
եւ
հաստատել
ազգի
վրայ
այդ
խաւար
ուղղու
ռանչպարն
էլ
(երկրագործ)
իրա
ցանքս
ու
վարքին
ա,
{աշխատում}
տարեկան
հացը
տուն
լցնում.
տաւար,
ոչխար,
գոմէշ
.
թէ
որ
նրանք
ոնց
որ
էս
մատաղ
հաւաքելու
համար
են
{աշխատում}
իրանց
բան
ու
գործին
կենային,
հիմի
ամէն
մինը
մի
խ
ան
խորհրդի
բռնաբարում
է
ներկայի
իրաւունքը
կամ
գէթ
{աշխատում}
է
բռնաբարել,
մենք
հրատարակում
ենք
մաքուր
եւ
զուտ
րին,
թէեւ
այգ
գործի
վրայ
անձանձիր
աշխատել
ենք
եւ
{աշխատում}
ենք,
այս
րոպէիս
էլ:
Վերջացնենք
մեր
հատուած
քաջալերութիւն
տային
այն
մարդերին,
որոնք
անդադար
{աշխատում}
են,
ինչպէս
յարմար
էր
ժամանակի
հարկաւորութեանցը։
ճանապարհ
",
"
աշխարհ
",
գրում
է
"
ճանապար
",
"
{աշխար}
",
որ
շատ
խորթ
է
ու
շատ
անգամ
փոխում
է
բառի
նշան
չհասկանալու
վտանգ
կար։
Տարակուսելի
բան
չէ,
որ
"
{աշխար}
",
"
ճանապար
"
հասկացող
մարդը
կը
հասկանայ
նոյնպէ
ցավ
մի
քանի
ժամանակ
դուրս
գալ
Մոսկվայից
դեպի
օտար
{աշխարհ},
իհարկե
դուն
լավ
գիտես
իմ
տկարության
որպիսությու
լիս,
որ
ոչ
ոտքը
դուրս
է
դրել
Ռուսիայից,
ոչ
օտար
{աշխարհ}
ճանապարհ
է
կատարել
եւ
ոչ
գիտե,
թե
ի՛նչ
ասել
է
կա
տ
հաջող
համեմատել
է
Հնդկաստանը
ծննդկանի
հետ,
որը
{աշխարհ}
բերելով
մի
այլ
անհատ,
ինքն
արդեն
մեռնում
է:
Այդ
մ
են,
թող
նոքա
որոնեն
իւրեանց
համար
մի
այլ
անբիծ
{աշխարհ}
եւ
այլն,
եւ
այլն"։
Ես
ասել
էի՝
վէրքերը
բա
ւթ
ամսական
յղի
թողնում
է
իւր
կինը
եւ
գնում
է
օտար
{աշխարհ}
՝
խիստ
պատուէրներ
տալով
իւր
կնոջը
զգուշանալ
իւր
ա
տք
օրագիրը:
Հիւսիս...
Մի
ցուրտ
եւ
անհամբոյր
{աշխարհ}.
այդտեղ
բնութիւնը
զրկուած
է
այն
բոլոր
վայելչութե
դը
վերջանում
է
մարդութենից:
Հիւսիսը
մի
տխուր
{աշխարհ}
է,
նոյն
ինքը՝
արեգակը,
տեսանելով
այդ
աշխարհի
ա
ի
բուսականի
կեանքը:
Այդ
ի՛նչ
ողբալի
եւ
տխուր
{աշխարհ}
է.
մի՞թէ
Նախախնամութիւնը
յաւիտենական
դատապարտութ
էս։
Մեք
պատասխանում
ենք՝
ո՛չ:
Նոքա
դեռ
նոր
{աշխարհ}
բերած
մանուկը,
ըստ
մեծի
մասին,
յանձնում
են
օտար
մի
քանի
մարդիկ
դուրս
գային
ու
ճանապարհորդէին
ամեն
{աշխարհ},
ուր
գտանւում
էր
Հայոց
ազգ
եւ
այնտեղ
ամենայն
ճշդ
իւնքը
դրել
են
նորա
երեսի
վերայ.
նա
որպէս
մի
օտար
{աշխարհ}
մտանում
է
թատրոնի
մէջ
վկայ
լինելու
միայն
մի
անցքի
իլիսոփայ,
Թէ
կուզես
որ՝
իմաստութեանդ
վրայ
{աշխարհ}
զարմանայ։
Ինչո՞ւդ
է
պէտք
գրել
կարդալ՝
որ
մ
այնքան
Կամ
կեղծաւոր,
երկերես,
Որ
ողջ
{աշխարհ}
սփոփելով,
Թողուս
Հայաստանն
անտես։
րս
տխրութիւնով՝
չըտեսայ
մի
բարեկամ.
Լիք
է
{աշխարհ}
կոծով-սուգով՝
չկայ
ծաղիկ
անթառամ.
Ո՛չ
ոք
չ
Ասել
խօսքերս
Ասկճի
Գասպարին.
Հայաստան
{աշխարհ}.
Նա
անյագ
սիրեց,
Գտնել
մի
հնար
Խ
Քո
լուսից
կը
տաս
հաւասար
բաժին:
ԱՌՕՐԵԱՅ
{ԱՇԽԱՐՀ}
Ի՛նչ
ես
գոռում,
ի՛նչ
խնդրում,
Կեանքս
վատնեցի.
Իմ
պարզամտութեամբ
Ես
{աշխարհ}
ամեն
`
Իմ
պէս
կարծեցի.
Է՛հ,
քարը
ձե
հոգեմաշ,
Այո՛,
գոհ
չե՛մ
քեզանից.
Տրտնջում
է
եւ
{աշխարհ}:
Իբրեւ
պատիժ
ինձ
տուիր,
Տրտում
սրտիս
մխիթար,
անքիս
գարունն
է
անցել,
Ինձ
ուշացած
է
քնար.
Օտար
{աշխարհ}
պանդխտիլ
Ինձ
մնում
է
մշտայար:
Բայց
դու,
որ
քեզ
զ
ո՛չ
երբեք,
Ժան-Ժակ
Ռուսսօ,
Պիտի
մոռանայ
{աշխարհ}.
Անմահ
ես
դու,
ոգի
արգոյ,
Թէեւ
հազա
ւկով
այրուած,
տոչորուած
երիտասարդը,
որ
աշխարհից
{աշխարհ}
գնացել
էր
բան
ուսանելու,
ազգը
լուսաւորելու
համար
է
երկու
տարին
մի
անգամ
կամ
տարին
մի
անգամ
մի
գրքի
{աշխարհ}
յայտնուիլը։
Եւ
խեղճ
հեղինակը
տարիներով
չարչարւու
Ո՛չ
երկէայց
ես,
թէպէտ
հարցի
ինձ
ի
դիմի
ողջ
{աշխարհ},
Ո՛չ
յուսաբեկ
եղէց
երբէք,
թէպէտ
անկեայց
ի
է
Աստուածաշունչը,
թէ
"
Սատանայի
նախանձե՛լով
մահը
{աշխարհ}
մտաւ"։
Դեռ
երկո՛ւ
մարդ
միայն
ծնուել
էին
Ադամից
ամ
աշխարհաբառ
խօսքերը
չեն
բաղկացած
գիր
եւ
բառ
կամ
{աշխարհ}
եւ
բառ
բառերից,
այլ
գիր
եւ
բարբառ,
աշխարհ
եւ
բարբ
բառ
կամ
աշխարհ
եւ
բառ
բառերից,
այլ
գիր
եւ
բարբառ,
{աշխարհ}
եւ
բարբառ։
Ոչ
մի
տեղում
չենք
տեսնում
ի
գրոց
բառ,
լէկոծուն
աշխարհից
դէպի
մի
աննիւթ,
անախտ
եւ
խաղաղ
{աշխարհ}
։
Այո՛,
Մարգարէն
նմանեցնում
է
մարդը
ծաղկի
այն
ժա
ս
ծանր
եւ
ախտաւոր
զգեստը,
վերացել
էր
դէպի
մի
այլ
{աշխարհ},
ուր
չկային
ո՛չ
ախտ,
ո՛չ
ցաւ,
ո՛չ
ծանրութիւն
ե
վհետեւ
գնացել
էր
նա
մի
աւելի
երջանիկ
եւ
նախանձելի
{աշխարհ}
՝
իւր
հայրենիքը,
իւր
արարչի
գոգը,
մեր
բոլորի
կե
րձակուրդ
խնդրել
Ձեզանից,
վեց
ամիս
ժամանակով
օտար
{աշխարհ}
գնալ,
հանքային
ջրերով
իմ
վէրքերը
բժշկելու...
նալով,
իւր
կնոջ
հետ
միասին,
գնացել
է
մի
հեռաւոր
{աշխարհ}
եւ
անմահանալով
այնտեղ
թագաւորում
էր
անսպառելի
գան
Իւրեանց
տանից
կամ
իւրեանց
բնակուած
քաղաքից
դուրս
{աշխարհ}
կա՞յ,
չկայ,
այդ
մասին
եւս
չունին
ոչինչ
տեղեկութ
է
իրականից
դէպի
մի
այլ
անչափելի
տարածութեամբ
լայն
{աշխարհ}
-
մի
աննիւթ
կամ
հոգեկան
աշխարհ:
Պատմութիւնը
աւան
տարածութեամբ
լայն
աշխարհ
-
մի
աննիւթ
կամ
հոգեկան
{աշխարհ}:
Պատմութիւնը
աւանդում
է
մեզ
ամբողջ
կարգ
իրողութե
ամն
էր,
աւել
չտեսայ,
Գնում
էի
ծովով
հեռաւոր
{աշխարհ}
․․․
Երկինքը
մթնեց,
մրրիկը
սուլեց,
Որոտ,
,
սկսեցին
պտոյտ
գալով
երգել.
Մեզ
մոռանում
չէ
{աշխարհ},
Դարձեալ
ունենք
մեզ
պաշտող.
Վստահ
եղէք,
քուրիկ
դութիւնը
ասում
է,
որ
դա
եօթն
մարդ
պիտի
տանի
միւս
{աշխարհ}
այն
ցեղից,
որի
ձէռքումն
էր
մատանին,
այս
պատճառո
էր
խորհրդական
ծովերի
մէջ՝
մարդկութեան
համար
նոր
{աշխարհ}
բանալու։
Միւս
տեղ
Գուտտենբերգը,
իւր
սրածայր
գոր
ի
վերայ
եւ
ազգի
մէջ,
պիտոյ
է
մուրացկանի
պէս
օտար
{աշխարհ}
գնային,
օտարի
հողի
վերայ,
օտարի
հացով
ու
ողորմո
ւր
եւ
ինքնին
Վարդանաւ
հանդերձ
անցանէ
յԱյրարատեանն
{աշխարհ},
ի
դուռն
առաքելով
Պարսից
ըստ
քաղաքական
գործոց
ժա
րք,
եւ
այլ
բազումք:
Յիններորդ
դարու
Հայաստան
{աշխարհ},
սրբեալ
զարտասուս
կարեկցութեամբ
իմաստուն
իշխանցն
մանակաց
իմ
աստանոյն
Խորնոյ՝
"
Ողբամ
զքեզ,
Հայոց
{աշխարհ}
",
ի
ժամանակաց
Շնորհալւոյն՝
"
Ողբացէ՛ք,
եկեղեց
ոքա
եւս
դուրս
գալով
Հրէաստանի
միջից՝
մտան
մի
նոր
{աշխարհ},
մի
հարուստ
եւ
հպարտ
աշխարհ,
որ
լի
էր
ոսկով
եւ
միջից՝
մտան
մի
նոր
աշխարհ,
մի
հարուստ
եւ
հպարտ
{աշխարհ},
որ
լի
էր
ոսկով
եւ
գոհարներով,
որ
արհամարհում
է
այդ
գիրքը՝
զուարճացանք
հոգեպէս,
որովհետեւ
դորա
{աշխարհ}
յայտնուիլը
եւս
բարի
խորհուրդ
ունէր
մեր
ազգի
համար
ագրութեանը։
Նա,
փոխանակ
գրելու
"
ճանապարհ
",
"
{աշխարհ}
",
գրում
է
"
ճանապար
",
"
աշխար
",
որ
շատ
խորթ
գրուած
լինէին
ինչպէս
հարկն
էր՝
"
ճանապարհ
",
"
{աշխարհ}
"
եւ
այլն։
Մեր
ժողովրդական
լեզուն
այնքան
աղճ
,
կամ
զօրութիւն
չունի
մորմի
խայթոցի
ընդդէմ,
երբ
{աշխարհ},
արարած
իր
աչքով
տեսնում
է,
որ
երէկ
մորմից
չարա
նցն
ցանկանում
էինք
դուրս
տալ
մի
հայկական
օրագիր,
{աշխարհաբառ}
լեզվով,
հասարակին
հասկանալի.
երկար
ժամանակ
այս
օս
լինելու,
իսկ
Նահապետի
անունով
գրուածքը,
թէեւ
{աշխարհաբառ},
բայց
շատ
յաղթահարուած
հին
լեզուից,
եւ
նմանել
ց
ճառով,
եթէ
նա
լսում
է
անծանօթ
գաղափարներ՝
Հայոց
{աշխարհաբառ}
լեզուով
եւ
եւրոպական
լօգիկայի
ազդեցութեան
տակ
լու
լով՝
չէ
կարելի
ասել
գրաբար,
այլ
գրաբառ,
ուրեմն
եւ
{աշխարհաբառ}
եւ
ոչ
աշխարհաբար։
Շտապում
ենք
այդ
պարոններին
իմաց
Շտապում
ենք
այդ
պարոններին
իմացնել,
որ
գրաբառ
կամ
{աշխարհաբառ}
խօսքերը
չեն
բաղկացած
գիր
եւ
բառ
կամ
աշխարհ
եւ
բառ
ն
բառը,
որով
եւ
դարձել
է
մէկ
բառ
(ածական)
գրաբառ,
{աշխարհաբառ}
։
Ածական
անունը
երբեմն
վարվում
է
որպէս
մակբայ,
ինչ
հին
լեզուի
կանոնով
էլ
սխալ
է
"աշխարհաբար"
ասելը,
{աշխարհաբառ}
ասելու
տեղ։
Շատ
նորելուկ
գրողներ
այնքան
ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ
"
Փորձ
արդի
{աշխարհաբառ}
լեզուի
քերականութեան
"
աշխատութեան
ԱՌԱՋԻՆ
ՀԱՏՈՒԱԾ
է,
եւ
թէ
ազգը
չի
հասկանայ։
Մեք,
խօսելով
մի
{աշխարհաբառ}
եւ
նորախօս
լեզուի
վերայ,
երբէք
չենք
մտածել,
որ
փոփոխութեան
կնիք,
թող
որ
մի
մարդ,
իսկ
թէ
կային
{աշխարհաբառ}
լեզուի
մէջ
այն
բառերը,
որոնց
փոխանակ
պատուելի
Նա
վ
ուղարկել
ինձ
մի
օրինակ
Կ.
Պոլիս
տպված
(1857)
{աշխարհաբար}
Աստվածաշունչ,
որ
կարի
շատ
հարկավոր
է,
ըստ
որում
ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ
ԱՂՑՄԻՔ
{Աշխարհաբար}
թարգմանութիւն
Մկրտիչ
Խէրանեանի
Nos
prêtres
ne
s
,
Աւետիքեան
Հ.
Գաբրիէլի
պէս
նոր
լեզուին
ասում
են
"
{աշխարհաբար}
"։
Չափեցէք
պարոններ,
բայց
այնպէս
արէք,
որ
նոյն
իսկ
չ
լոկ
ածական
անուն։
Բացի
սորանից,
եթէ
նոր
լեզուն
"
{աշխարհաբար}
"
է,
ուրեմն
հինը՝
"գրաբար"
եւ
ոչ
"գրաբառ"։
Յայտնի
ել
գրաբար,
այլ
գրաբառ,
ուրեմն
եւ
աշխարհաբառ
եւ
ոչ
{աշխարհաբար}
։
Շտապում
ենք
այդ
պարոններին
իմացնել,
որ
գրաբառ
կա
եմն
վարվում
է
որպէս
մակբայ,
ինչպէս
նաեւ
գրաբար
եւ
{աշխարհաբար}
խօսքեր՝
գըրաբառ
խօսել,
աշխարհաբար
գրել.
բայց
բուն
նաեւ
գրաբար
եւ
աշխարհաբար
խօսքեր՝
գըրաբառ
խօսել,
{աշխարհաբար}
գրել.
բայց
բուն
մակբայը
կամ
մակբայի
սեփական
վերջա
էս
ածական։
Նոյն
այս
հին
լեզուի
կանոնով
էլ
սխալ
է
"
{աշխարհաբար}
"
ասելը,
աշխարհաբառ
ասելու
տեղ։
Շատ
նորել
կայ,
այդ
իմ
Մանուշակս
է,
որ
ջրի
նման
կարդում
է
{աշխարհաբար}
Աւետարանը
եւ
ուսանում
է
միշտ,
եթէ
ունէր
պարապ
ժա
կան,
հիմակվան,
առվօտանց
եւ
այլն.
անոր
համար
որ
{աշխարհաբար}
վեվ
կըսենք
նէ,
վեվ
վեվ
ալ
գրելու
է
եւ
ոչ
ու
կամ
առակէք։
Հին
լեզուի
բար
մասնիկը
մակբայացուցիչ
է
եւ
{աշխարհաբարը}
մակբայ
եւ
ոչ
լոկ
ածական
անուն։
Բացի
սորանից,
եթէ
բան
ցոյց
տալ
եւ
հին
լեզուից,
որ
նոյն
է
այսօրուայ
{աշխարհաբարի}
կամ
տաճիկ
ասուած
բաղդասութեան
կամ
ձեւի
հետ.
հերի
ցմով
կիմանաս
պատճառը՝
որ
ինչո՞ւ
աս
քերականութեան
{աշխարհաբարին}
)
վեվով
դրինք,
անվան,
պատվական,
հիմակվան,
առ
ր
աշխատություն
հանձն
առնուք
ցույց
տալ
այն
պարոնին
{աշխարհագրական}
տախտակի
վերա
նորա
գնալու
տեղը
կամ
ճանապարհը:
նյութեր
եմ
պատրաստում
ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական,
պատմա-
{աշխարհագրական}
մի
մեծ
աշխատության
ներածության
համար,
մի
բան,
ո
ին
ինձ
ձերբակալելիս
վերցրած
էին
իմ
բոլոր
թղթերը,
{աշխարհագրական}
քարտեզները
եւ
մի
քանի
լուսանկար
պորտրեներ:
Գործս
Հյուսիսափայլի
"
մեջ)
հրատարակած
հայտարարությանս
{աշխարհագրական}
քարտեզի
տպագրության
մասին,
ուղարկում
եմ
Ձեզ
մի
հ
վ
քաղաքի
մէջ:
Պիտոյ
է
ասել,
որ
Նախիջեւանը՝
իւր
{աշխարհագրական}
դրութեամբ՝
Արեւմտեան
Եւրոպայի
եւ
հացաբեր
Ռուսիայ
ոյն
որակութեամբ,
կարող
է
պատրաստուիլ
Ասիոյ
մէջ:
{Աշխարհագրական}
անուանակոչութիւնքը
չեն
պատճառ,
որ
Եւրոպան
Եւրոպա
Եւրոպայից:
Նորա
կախարդական
թովչութիւնը
ո՛չ
նորա
{աշխարհագրական}
անունի
մէջ
է
եւ
ո՛չ
նորա
կլիմայի
մէջ:
Նորա
գործո
ան
ջերմեռանդ
քուրմը
հրատարակեց,
թէ
"
Իտալիան
լոկ
{աշխարհագրական}
անուն
է"։
Պարզամիտ
մարդիկ
կարող
են
հաւատ
ղաքակրթութիւն
է
տարածում:
-
Իռլանդիան,
իւր
{աշխարհագրական}
դրութեամբ,
իւր
բնական
սահմաններով,
իւր
կրօնքով
ամար
այդտեղից
բխող
հետեւանքները:
Տեղեկություններ
{աշխարհագրական}
հայտնագործությունների
վերաբերյալ,
հետաքրքրական
հ
։
Իսկ
այդ
ընկերութեան
բարբառը
կերպարանագործվել
է
{աշխարհագրական}
եւ
բնութեան
ազդեցութեան
տակ,
պատմական
դէպքերը
չե
տճառը,
որ
Արարատի
ձիւնական
գօտին,
չնայելով
նորա
{աշխարհագրական}
դրութեան,
այսինքն
հիւսիսային
լայնութեան,
աւելի
:
Իսկ
այդ
ընկերութեան
բարբառը
կերպարանագործվհլ
է
{աշխարհագրական}
եւ
բնութեան
ազդեցութեանց
տակ.
պատմական
դէպքերը
չ
ւ
գտանի
արձանագրեալ
ի
րեվիզսկի
սկազկային
ութերորդ
{աշխարհագրութեան},
ուստի
արձակեալ
օրինաւոր
վկայականաւ
մտի
ի
կոչում
ն,
ընդհանուր
օրէնսգիտութեան,
հին
եւ
նոր
քաղաքան
{աշխարհագրութեան}:
Գաւառներ
եւ
աշխարհներ
ստորագրող
մարդը,
բացի
այ
չէ՞ր
կարող
տեղի
անուն
եղած
լինել։
Միթէ
չկա՞յ
մեր
{աշխարհագրութեան}
մէջ
տեղ,
որ
Սեւուկ
կոչուէր.
"
եւ
զՍեւուկ
բերդակ
խատութեան)։
Թողունք,
որ
պարոնը,
"
Եւժեն
Բօռէի
{աշխարհագրութենից}
օգուտ
եմ
քաղել
"
ասելով,
հասկանում
է
եղած
իւր
բա
էն
եւ
Ռուսերէն,
ընդհանուր
պատմութիւն,
ընդհանուր
{աշխարհագրութիւն},
Հայոց
պատմութիւն,
Ռուսաց
պատմութիւն,
հնախօսու
ոլոր
բնական
գիտութիւնքը,
բնական
եւ
մաթեմատիկական
{աշխարհագրութիւն}:
Նա
իւր
նկատողութիւնքը
պիտի
արձանագրէ
ծանրաչափը
ազգային,
լեզու
ռուսաց,
մասնաւոր
թուաբանութիւն,
{աշխարհագրութիւն},
ազգային
պատմութիւն,
կրօն,
տնարարութիւն
եւ
կաք
ասպարէզ
կը
լինի,
թէեւ
մի
պապական
աբեղայ,
բնական
{աշխարհագրութիւնը}
խառնափնդորելով
աստուածաբանութեան
հետ,
գրել
էր,
մի
անդամ
եւս
համոզեց
ինձ,
որ
պատմությունն
առանց
{աշխարհագրության}
դժվար
հասկանալի
է:
Որտե՞ղ
էր
կատարվում
այդ
նավագ
նրա
ջերմ
վերաբերմունքի
համար:
Այդ
ի՞նչ
Դանիելի
"
{Աշխարհագրություն}
"
է:
Ասացեք
Անանիային,
եթե
իրոք
դա
ուշադրության
,
ուր
ամենայն
մանրամասնությամբ
կմտնեն
Ռուսաստանի
{աշխարհագրությունն}
ու
վիճակագրությունը,
հողերի
նկարագիրը,
նրանց
բն
տիրել
է
Կանտոնին
եւ
յոյս
ունի,
յառաջ
գնալով
այդ
{աշխարհակալական}
հանդիսումը,
ծաղկեցնել
իւր
օփէումի
վաճառականութիւ
ց
եւս
մասնակից
առնելու:
Մինչեւ
այժմ
բռնակալ
{աշխարհակալութիւնքը}
մի
սուտ
փաստ
ունէին
իւրեանց
ձեռքում,
որ
այսօր
չէ
ստան
մնացած
արտաքին
պատահմունքի:
Այն
փոքր
ի
շատէ
{աշխարհակալութիւնքը}
մեր
Արշակունի
թագաւորների,
Հայաստանի
սահմանագլխե
նս
ընդ
անուամբս
հոգեւոր
ուսուցչի
վարժապետել
այլոց
{աշխարհական}
մանկանց,
որոց
չունէր
յառաջն
զիրաւունս,
զայսցանէ
յք
օծցեն
զպատկերս
ընդէ՞ր
ապա
օծանեն
հրամանաւ
միոյ
{աշխարհական}
անձին,
եւ
թէ
կարելի
է
խնդրեմ
ներել
եւ
ինձ:
՝
հասարակութիւնը,
լինելով
տէր
եւ
հոգաբարձու
այդ
{աշխարհական}
դպրոցին,
առանց
մէջ
բերելու
հոգեւոր
մարդերի
գործա
իարակներ
պատրաստելու
համար.
դ)
Ազգային
դպրոցը,
{աշխարհական}
լուսաւորութիւնը
չշփոթել
կրօնի
կամ
կրօնաւորների
հե
տ.
ե)
Դպրոցի
կառավարութիւնը
յանձնել
ուսումնական
{աշխարհական}
անձերի.
զ)
Մերժել
հոգեւոր
վիճակից
մարդերի
իրաւա
ւոր
վիճակից
մարդերի
իրաւասութիւնը
որեւիցէ
ազգային
{աշխարհական}
դպրոցի
վերայից.
է)
Դպրոցը
վարել
ճիշդ
եւրոպական
աբեղայ
ասածդ
միշտ
վեր
է
համարում
իւրեան,
քան
թէ
{աշխարհական}
քահանան
եւ
այս
պատճառով
շատ
կոշտ
են
վարւում
քահան
հայաբնակ
քաղաքները,
կարօտ
է
մի
հիմնաւոր
ազգային
{աշխարհական}
ուսումնարանի,
որի
տէրը
լինելու
էր
ինքը
`
անմիջապ
ւր
աչքը
այդ
դպրոցի
վերա:
Մի
այդպիսի
ազգային
{աշխարհական}
բարեկարգ
դպրոց
նախ
եւ
յառաջ
կը
լինէր
մի
լուսաւորո
նի:
Լուսաւորութեան
լինել
մատակարար,
մեր,
{աշխարհական}
անդամոցս
ազգի,
է
գործ.
քանի
հոգեւորականութիւն,
ականը
նոյն
պատիժը
կրելու
չէ,
ինչ
որ
պիտի
կրէր
մի
{աշխարհական}:
Այդպիսի
դիպուածում,
եկեղեցականութիւնը
չէ՞
դառն
նակ
կը
տեսանեն
անտարակոյս,
որ
Հայերը
մինչեւ
այժմ
{աշխարհական}
դպրութիւն
չեն
ունեցել.
լաւ
ու
վատ
եղել
է
եւ
կայ
կը
պատասխանենք,
եւ
ոչ
մի։
Ո՛չ
թէ
միայն
չունի
ազգը
{աշխարհական}
դպրոց
տղաների
եւ
աղջիկների
համար,
այլեւ
ոչ
եկեղեց
ետական
վիպասանութիւններ,
բայց
այնտեղ
չ'կար
ոչինչ
{աշխարհական}
գիրք.
նորան
տուեցին
Պապական
վանքերի
աւանդութիւնք
ւորութիւնը
եւ
յատկութիւնը,
այժմ
կիսով
չափ
դարձաւ
{աշխարհական},
որ
(ինչպէս
կը
տեսանենք
յետոյ)
շատ
վէճերի
պատճ
տնի
էին
Կարգի
բոլոր
գաղտնիքը,
կամ
շինել
նորանցից
{աշխարհական}
ժողովողներ,
որոնք
կատարում
էին
ամենաստոր
պաշտօնն
անակ։
Ժողովողները
բաժանւում
էին՝
Հոգեւորական
եւ
{աշխարհական}
։
Առաջիններից
պահանջւում
էր
լաւ
կրթութիւն.
պատճա
դերի
համար
նոցանից
էին
նշանակւում
խոստովանահարք։
{Աշխարհական}
ժողովողները
Կօլլեգիումների
եւ
Ուխտապահերի
տներում
ւմ
է,
թէ
այս
աստիճանակարգը
սահմանուած
էր
այնպիսի
{աշխարհական}
մարդերի
համար,
որոնք
թէ
եւ
Յիսուսեան
էին,
բայց
գի
մարդիկը
կարող
էին
եւ
չզանազանուիլ
հագուստներով
{աշխարհական}
մարդերից։
Վերջին,
որ
եւ
ամենավերին
աստիճանա
արտել
Կարգի
դատաստանովը։
Եւ
եթէ
հարկաւոր
լինէր,
{աշխարհական}
իշխանաւորները,
երկիւղ
կրելով,
որ
չ'արտաքսէին
իւ
թագաւորների
Աստուածային
իրաւունքը,
եւ
այս
կերպով
{աշխարհական}
իշխանութիւնը
հաւասար
կացուցին
հոգեւոր
իշխանութեան
առաջուց
հարկաւոր
է
իմանալ,
թէ
Յիսուսեան
աբեղայքը
{աշխարհական}
են,
թէ
հոգեւորական։
Կարդինալը
չ'կարողացաւ
այս
հ
եց.
"
Յիսուսեան
աբեղաները
իրողապէս
բաղկացնում
են
{աշխարհական}
հասարակութիւն
իւրեանց
ուխտերին
համաձայն,
բայց
ո՛
նոքա
մոռանում
էին
իւրեանց
պաշտօնը
եւ
խառնւում
էին
{աշխարհական}
գործերի
մէջ,
այնպէս
եւ
վերոյիշեալ
Ֆրանսիայի
եւ
Ն
,
որ
ծառայում
էր
Յիսուսեան
Կօլլէգիումի
մէջ
իբրեւ
{աշխարհական}
ժողովող։
Սա
մի
շատ
անկիրթ
մարդ
էր,
եւ
քաղաքական
չ
բոլորովին
կատարեալ,
այլ
այս
պայմանով,
թէ
նոքա
{աշխարհականանում}
էին
հրապարակով
ուսուցանելով
մանուկներին
այն
ամենա
բամբասանք
սոսկալի,
անուն
քահանայութեան
ընդ
ոտիւք
{աշխարհականաց}
հեծէ
պատճառաւ
դադարման
առաքելութեան
մերոյ
եւ
տպագ
ո
որում
պատմագրութեանն
հանդէս
չէ
դոցա,
այլ
արանց
{աշխարհականաց}
եւ
քաղաքականաց,
որպիսիք
էին
պատմաբանք
Յունաց
եւ
ռճեանը,
ի՛նչ
նկատմամբ
արդեօք
եկեղեցականների
դասը
{աշխարհականներին}
անմերձենալի
քարոզելով,
բարձրացնում
է
մինչեւ
քուր
ւններ
եւ
կանոնադրութիւններ,
որով
բաժանուէր
Կարգը
{աշխարհականներից},
թէ
տուել
են
նորան
աւելորդ
արտօնութիւնք,
որ
վնա
համար
պիտի
գործէ,
ինչպէս
մարմնոյ
անդամք։
Միայն
{աշխարհականք}
չեն
ազգի
անդամք,
այլեւ
հոգեւորականք,
ուստի
եւ
ն
լոր
թագաւորական
աստիճանաւորքը՝
հոգեւորականք,
թէ
{աշխարհականք},
գնում
էին
դագաղի
յետքից
միանգամայն
սեւազգեստեալ
ինակաց
վաստակս,
բերկրեցաւ
յոգի,
[քաղելով]
անտի
[
{աշխարհահայեաց]}
տեսութիւնս
եւ
[բեղմնաւորի
գաղափարս,
ո՛չ
[ապաքէն
ւնների
վերաբերյալ,
հետաքրքրական
հոդվածներ՝
հինգ
{աշխարհամասերում}
կատարված
ճանապարհորդությունների
նկարագրություններ
բարոյական
կրթութեան
մասին,
իւր
արծաթը
վատնում
էր
{աշխարհային}
ունայն
եւ
անցաւոր
վայելչութենների
համար,
եւ
եթէ
,
որին
չեն
կարող
ընդդիմանալ
ո՛չ
մանկութիւնը,
ո՛չ
{աշխարհայնութիւնը},
ո՛չ
հարստութիւնը
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
հպարտ
անհա
ծել:
Այսպիսիները
այն
խորհրդով
դուրս
է
երեւեցնում
{աշխարհատնտեսի}
աներեւոյթ
աջը,
որ
նոցանով
զգուշացնէ
պարզամիտները
մինչ
իսպառ,
եւ
բազում
այն
է
ըստ
քաղաքաց
եւ
ըստ՝
{աշխարհաց}
կերպարանագործեաց
զհնչմունս
բառից,
մինչեւ
անհասկա
ամկին
տարաձայն
կերպաւորութեամբ
ըստ
քաղաքաց
եւ
ըստ
{աշխարհաց}:
Լեզու
չէ՛ր
այլ
ինչ՝
եթէ
ո՛չ
գործարան
եւ
հնար՝
ոց
աւուրց
բարբառ
աշխարհիկ,
զանազան
ըստ
տեղեաց
եւ
{աշխարհաց},
եւ
շատ
կամ
նուազ
մօտ
յստակ
հայախօսութեան,
թէպէ
չ
տարաձայն
կերպարանաւորութեամբ
ըստ
քաղաքաց
եւ
ըստ
{աշխարհաց},
այլ
զմի
եւ
եթ
կալեալ
շաւիղ
հասարակաց
հասկանալի
ղանայ
Արծրունւոյ
որդւոյ
Վասակայ
դարձեալ
'ի
Յունաց
{աշխարհէն}
եկն
երկիրս
Հայոց,
նովին
կրօնաւորական
խստամբերութ
կների
շարքն
է
դասվել
",
կործանում
է
ամբողջ
անտիկ
{աշխարհը}
եւ
գոռոզ
կեսարը
իջնում
է
իր
Կապիտոլիումի
բարձունք
քանի
որ
ահա՛
2.
000
տարի
է,
ինչ
ամբողջ
քրիստոնյա
{աշխարհը}
նրա
դեմ
է,
ու
չի
մնացել
այլեւս
փորձության
որեւէ
րա
արտաքին
շրջակայքը:
Մտանենք
այժմ
բարոյական
{աշխարհը}
եւ
առնունք
մի
առաքինի
մարդու
զաւակ,
որի
բնաւորու
ծ
բարկանում
է
մեր
վերայ,
ի՛նչպէս
չբարկանայ,
երբ
{աշխարհը}
տակ
ու
վերեւ
են
բերում
այսպիսի
թերահաւատ
մարդիկ:
ն
առանց
ամենայն
վնասի
ինձ
պիտոյ
է
արձակէք
դէպի
իմ
{աշխարհը},
որովհետեւ
ամենայն
իշխանութիւն՝
չարաչար
գործ
դր
տրաստել
ինձ
շատ
անախորժութիւնք,
բայց
այն
ժամանակ
{աշխարհը}
կը
նայի
ձեր
վերայ
որպէս
մի
խայտառակութեան
դրոշմը
Քեզ
շատ
փորձանք
կը
սպասէ.
Ազատութիւն
սիրողին
Այս
{աշխարհը}
խիստ
նեղ
է:
-
Ազատութի՜ւն,
-
գոչեցի,
-
Թող
որ
ւի
ուղարկել
տղան
դէպի
իւր
վաճառանոցը
կամ
դէպի
իւր
{աշխարհը}:
Եթէ,
որեւիցէ
կարեկցութիւն
ցոյց
տալով,
գործակա
րեշտակ։
Այժմ՝
այս
մարդասէր
դարում,
լուսաւորեալ
{աշխարհը}
նայում
է
կանանց
վերայ
որպէս
մարդու
վերայ:
Նա
ճան
հ
սէր
դէպի
ազգութիւնը,
դէպի
մեր
ազատ
կրօնը:
{Աշխարհը}
յառաջ
է
գնում,
վերստին
ծաղկում
են
թառամած
ազգութ
ոպիտ...
անկիրթ...
Մինչեւ
այժմ
չե՞ս
հասկցել,
որ
{աշխարհը}
լուսաւորել
է
եւ
չէ
կարող
այլեւս
բռնութեան
տանել.
եա՞ն
մէջ,
թէ՞
օդի
մէջ:
-
Այդ
ի՛նչ
խօսք
է,
{աշխարհը}
ինչպէս
կարող
է
կառավարուիլ,
եթէ
չլինի
նիւթի
եւ
ա
մի
քանի
երեւելի
մօնօպօլիստ
սեղանաւորների
մօտ,
որ
{աշխարհը}
խեղդում
են
պարտքի
մէջ,
եւ
երկրորդ,
հողատէրերի
մ
ո
ազգութիւնը,
հաստա՛տ
կացիր
քո
սիրու
մէջ
դէպի
քո
{աշխարհը},
սիրի՛ր
քո
եղբարքը,
պահի՛ր
քո
լեզուն,
որ
է
քո
բղխող
երկիրը,
ըստ
որում
անծանօթ
էր
նորան
աւետեաց
{աշխարհը},
մեք
ընթերցողներից
եւ
առհասարակ
Հայոց
ազգից
չենք
Անաղօտ
լոյսը
պայծառ
արեւին,
Նա
կը
մոռանայ
բոլոր
{աշխարհը},
Այլ
չի
պատկանիլ
նա
այս
աշխարհին:
Գրիչը
ձեռին
ուսաղէմի
մօտ,
որ
աստուած
այրեց,
Ու
անշարժ
{աշխարհը}
մեռեալ
ծով
ասեց,
Նորանից
դէն
դաշտումը
դեղնա
ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆ
Մա՛րդ,
իմացիր
դու
{աշխարհը},
Ունայն
են
քո
հոգսերը.
Մի՛
տառապիլ
զո
Նորա
կեանքը
միշտ
լեղի
է.
Դառն
է
նորա
{աշխարհը}.
Նա
անդադար
սպասում
է
Նըւիրական
վայրկ
խաղաղ
մնա՛,
Բռնակալի
դա
աստղ
էր,
Որ
{աշխարհը}
իւրեան
գերի
Ծնած
օրից
կարծել
էր։
Շատ
նոյնպէս,
Որ
չըփայլի,
հերի՛ք
է.
Այս
{աշխարհը}
ինձ
առանց
քեզ
Մութ
ու
խաւար
մի
բանտ
է"։
Քեզ
շատ
փորձանք
կը
սպասէ.
Ազատութիւն
սիրողին
Այս
{աշխարհը}
խիստ
նեղ
է"։
"
Ազատութի՜ւն,
-
գոչեցի,
-
Թող
երացական
եւ
միստիկական
բաներով,
անողոքելի
իրական
{աշխարհը},
երկաթի
գաւազանը
ձեռքում,
պահանջում
է
իւր
արդար
,
այդպէս
չէ.
Հայերի
համար
եւս
մի
փոքր
փոխուել
է
{աշխարհը}
։
Ճշմարիտ
է,
եւ
ո՛վ
կարող
էր
ուրանալ,
մեր
Ա
արեւմտքից
եմ
գալիս,
արեւելք
եմ
գնում:
Բովանդակ
{աշխարհը}
մի
վայրկենում
պտուտում
եմ,
տեսանելու
մարդերի
անա
րով
ու
հրով
մտան
Հայաստան
եւ
հիմն
ի
վեր
տապալեցին
{աշխարհը}.
դոցայ
փլատակները
մինչեւ
այսօր
եւս
կան:
Ես
տեսա
կիզբն
անելով
բանական
գիտութեան
պարապելու,
Յունաց
{աշխարհը}
գնաց,
եւ
այնտեղ
լաւ
եւ
առաքինի
մարդերի
ձեռքի
տակ
իտը
կատարելապէս
իր
մէջ
ընդունելով՝
վերադարձաւ
իր
{աշխարհը}
։
Եւ
որովհետեւ
մարդկութեան
մէջ
սովորական
մի
բա
արապել
եւ
հանգստանալ։
Այս
պատճառով
գնացի
Սիւնեաց
{աշխարհը}
եւ
երկու
տարի
կեցայ,
ձմեռները
մի
քարանձաւում,
գ
նգչելու
եւ
աղօթքի
պարապելու
համար,
գնացի
Սիւնեաց
{աշխարհը}
եւ
երկու
տարի
կեցայ,
ձմեռները
Մովսիսի
մօտ
Անձուկ
ների
մօտ,
եւ
հաշտութիւնից
յետոյ
գնացել
է
Սիւնեաց
{աշխարհը},
ուր
մնացել
է
միայն
երկու
տարի։
Փարպեցին
գնացել
4-ին
Վահանը
հաշտուեցաւ,
եւ
Փարպեցին
գնաց
Սիւնեաց
{աշխարհը}
։
Երկու
տարի
այդտեղ
մնալուց
յետոյ
վերադարձաւ
Այրա
,
բացի
չար
եւ
տղայական
անմտութենից:
Տե՛ս
ամբողջ
{աշխարհը},
քննիր
նոցա
լեզուախօսութեան
ձեւ
ու
ոճը
եւ
վերահա
ծելու
բան
կայ,
այնպէս
խնջոյք
կարելի
է
առնել,
որ
{աշխարհը}
զարմանայ:
Շամպայն
ասածդ
հեղեղի
պէս
կը
թափեմ,
կը
նից:
Այո՛,
պատմութեան
ասպարէզը
է
միմիայն
իրական
{աշխարհը},
բայց
բանաստեղծութիւնը
չէ
կարող
դորանով
բաւականա
հուրդներով:
Պ.
Յովնաթանեանցի
տեսութեամբ,
բոլոր
{աշխարհը}
շարժող
եւ
կառավարող
ուժը
եւ
զօրութիւնը
էր
արծաթը
եռեւս
զարմանում
են,
թէ
ինչպէ՛ս
Աստուած
ստեղծել
է
{աշխարհը}
առանց
մի
օգտի
ակնկալութեան,
եւ
թէ
ինչպէ՛ս
ամենայ
ունու՞մ
ես,
-
խօսքը
յառաջ
տարաւ
Շահումեանցը,
-
թէ
{աշխարհը}
ենթարկուած
է
մի
բնութեան
օրէնքի
տակ,
եւ
այնպիսի
աչել
եւ
քննել
ինքը
իւր
անձը,
ուրիշները
եւ
ամբողջ
{աշխարհը}:
Մարդը
հոգի
ունի,
ինչպէս
ասացիր,
բանականութիւն
որ
չէր
Թիւթիւնճի-օղլուն,
նա
այնպէս
մարդ
չէր,
եւ
{աշխարհը}
կը
վկայէր,
որ
նա
կեղտոտ
բաներ
չէր
սիրում:
-
նզգամ
կին
մարդերից
մինն
էր,
որ
համարում
էին,
թէ
{աշխարհը}
պարտական
է
շարժուիլ
նոցա
չնչին
եւ
խելացնոր
կամքով
ն
եւս
չէր
տիկինի
կողմից,
մանաւանդ
սորա
կողմից
որ
{աշխարհը}
տանէին,
հոգս
չունէր,
եւ
այդպիսի
անհոգ
լինելը,
աշխարհի
մէջ։
Կրօնն
էր
այդ
գաղափարական
եւ
աննիւթ
{աշխարհը}
՝
այնքան
անհրաժեշտ
հոգու
համար,
որքան
երկրի
նիւթ
ւոր
Սուրբ
Լիգան,
որ
քսան
տարի
չարչարեց
Ֆրանսիայի
{աշխարհը}
։
Ինչպէս
Մեզերիէ
ասում
է,
Յիսուսեանք
էին
նորա
քա
դուրս
չ'գնան,
կամ
միւս
անգամ
ոտք
կոխեն
Ֆրանսիայի
{աշխարհը},
պիտոյ
է
պաժուին
իբրեւ
թագաւորի
հրամանի
յայտնի
հ
զօր
Կլեմենտ
XIII-ին,
կառավարում
էր
բոլոր
պապական
{աշխարհը},
պատասխանեց.
"
Sint
ut
sunt
non
sint
"
(այսինք
րելով
նորան,
իրաւունք
է
ստանում,
որ
լուսաւորեալ
{աշխարհը}
պատուէ
իւրեան,
որովհետեւ
չէր
կամեցել
իւր
մէջ
պահ
կու
երեք
հազար
տարեկան
փոշին
եւ
էլ
հանեցիր
կեանքի
{աշխարհը},
ուրեմն
պատշաճապէս
ներգործել
տուր
ինձ,
ապա
թէ
ո
ը
բերում
է
մարդու
երեւակայութեան
առջեւ
ամբողջ
հայ
{աշխարհը},
որի
վրայից
արդէ՛ն
գլորուել
են
շատ
դարեր:
սիրածին
հասնել։
Աստուած
բարի
ճամփայ
տայ։
Ամբողջ
{աշխարհը}
չէ
կարող
իր
ամեն
բանը
ուրանալ
եւ
նորա
սիրականի
ետ
խոտ,
մի
բուռը
հող
դնում
ես
մէջտեղը
ու
ետքը
բոլոր
{աշխարհը}
ծածկում
ես
ջրհեղեղով,
էլ
խե՞լք
է
այնուհետեւ
պահա
,
որին
թէեւ
ենթակայ
է
նա,
բայց
չգիտէ։
Իմացական
{աշխարհը}
փակ
է
նորա
դիմաց։
Ահա
այն
սոսկալի
վատաբաղդութիւն
Նա
չի
ուզում
երբեք
լսել,
Որ
այս
{աշխարհըս}
երկու
Ունի
դռներ.
պէտք
եղածին
Մտնելու
իներով
ծածկված
գրականություններին,
որոնք
եղած
են
{աշխարհի}
երեսին
կամ
թե
կան
այժմուս:
Հայկական
լեզուն
ե
կին
հասանել,
որ
է
երիտասարդություն:
Եղած
են
{աշխարհի}
երեսին
լեզուներ,
որոնք
հազիվ
թե
մանկության
հասակ
ւ
երկչոտութենով
կնիկմարդու
նման
գործ
կատարելուց:
{Աշխարհի}
լուսավորությունը
ծայրն
է
դասած,
եւ
մի՞թե
մենք
այ
ն
պատմելու,
որ
կարողանային
դոքա
երեւել
մարդկեղեն
{աշխարհի}
մեջ։
Նազարյանցի
հանդեսի
Բ
հատորը
ավարտված
է,
էին
հասարակությունը:
Եթե
ես
բանտարկված
չլինեի,
{աշխարհի}
եւ
ոչ
մի
բարիքի
համար
էժան
չէի
նստեցնիլ
պ.
Պատկա
նդով
եւ
հանճարով
շատ
ավելի
բարձր
են
կանգնած
անտիկ
{աշխարհի}
բովանդակ
քաղաքակրթությունից:
Այդ
ժողովրդի
գոյութ
նրա
որոշ
ընդունակությունները:
Հրեաները
քրիստոնյա
{աշխարհի}
նկատմամբ
եւ
վերջինս
հրեաների
նկատմամբ
ներկայումս
ություն,
միայն
թե
Շլոսսերն
ուղարկեցեք
ինձ
ո՛չ
թե
{աշխարհի}
ստեղծագործությունից,
այլ
հռոմեական
պատմությունից
այժմեան
Հայոց
ազգի
դրութիւնը
հրատարակեմ
բովանդակ
{աշխարհի}
մէջ
Հայերէն,
Ռուսերէն,
Գերմաներէն,
Ֆրանսիարէն
րտութիւնը
աւելի
մեծ
յարգ
ունի
իմ
աչքումը,
քան
թէ
{աշխարհի}
բոլոր
թանգագին
գոհարները
եւ
հարստութիւնքը:
Ա
ել
մի
գործի
սրբութիւն:
-
Դու
կարծում
ես,
թէ
{աշխարհի}
երեսին
հարստականքը
արդարութեա՞մբ
ճարել
են
իւրեանց
յականութեամբը
եւ
ճշմարտութեամբը
երբէք
ճարելու
չէք
{աշխարհի}
երեսին
մի
երեւելի
արծաթագլուխ:
-
Եթէ
չճարենք
եւ
հոգւով
չափ
ուրախ,
որ
ձեր
կոչումը
եւ
դրութիւնը
{աշխարհի}
երեսին
խափան
չէ
ձեզ
մի
ազգային
եւ
բարի
գործի
մասն
ը,
հարկադրում
են
նորան
աւելի
մեծ
ասպարէզ
կատարել
{աշխարհի}
երեսին,
հայկական
լուսաւորութեան
մէջ,
քան
թէ
բնո
ութեանը,
բայց
ինչ
պիտոյ
է
առնել.
այդ
նոր
բան
չէ
{աշխարհի}
երեսին,
եւ
մտածող
մարդիկ
վաղուց
ահա
փորձով
իմացա
ց
մեք
այս
փոքրից
եւս
տեսանում
ենք
ահա,
որ
բնական
{աշխարհի}
օրէնքը
թոյլ
է
տալիս
անհատի
մէջ
յեղափոխութիւն,
թէ
ց
կը
տաս.
նա
միեւնոյն
է
իւրեան
շրջապատող
արտաքին
{աշխարհի}
եւ
ընկերութեան
ձեռքում,
ինչպէս
կաւը
բրուտի
ձեռքո
որ
ասէիր,
թէ
ահա
ամենայն
ինչ
վերջացած
էր
նորա
եւ
{աշխարհի}
մէջ,
թէ
մի
սատակիչ
շանթ
կարող
էր
իսկոյն
չքացնել
եւ
ահա
քունս
տարաւ:
Տեսանում
եմ
երազիս
մէջ,
որ
{աշխարհի}
ժամանակը
յետ
է
գնացել
քանի
հազար
տարիներով։
Թւու
ւդօրսկի,
Օբդօրսկի,
Կօնդիսկի
եւ
բոլոր
Հիւսիսային
{աշխարհի}
Հրամայող
եւ
Թագուհի
Իբերական,
Կարթալինեան
եւ
Վրա
,
Կարթալինեան
եւ
Վրացի
Թագաւորների
եւ
Կաբարդինեան
{աշխարհի}
վերայ,
այլեւ
Չերքասեան
եւ
Լեռնաբնակ
Իշխանների
եւ
դիսկի,
Վիտեպսկի,
Մստիսլաւու
եւ
բոլոր
Հիւսիսային
{աշխարհի}
Հրամայող
եւ
Թագաւոր
Իբերական,
Կարթալինեան,
Վրաց
որ
ստութիւնը,
ինչպէս
եղած
է
միշտ
եւ
կայ
այժմուս
{աշխարհի}
երեսին,
պիտոյ
է
շատ
հետեւողներ
ունենար,
քան
թէ
կենդանարար
աղբիւրը՝
Յիսուսի
Քրիստոսի
գոգը:
{Աշխարհի}
երեսին
ճշմարտութեան
պաշտօնեայն
միշտ
հանդիպել
է
եւ
տունը։
Դա
այն
մրրիկն
է,
որ
ցրուել
է
Հայոց
ազգը
{աշխարհի}
չորս
կողմը:
Այս
ախտը
մի
անբարոյականութիւն
է
եւ
բ
ւմ
է
առանց
ամենայն
դաստիարակութեան
եւ
կրթութեան,
{աշխարհի}
լուսաւորութենից
միանգամայն
օտար:
Մի
այդպիսի
զաւա
մ
է
անդադար
շարժողութեան
մէջ,
որ
է
նորա
կեանքը.
{աշխարհի}
երեսին
երկու
բան
կայ՝
այո
կամ
ոչ,
յառաջ
կամ
յետ
սաւորութիւնը,
ապա
ուրեմն՝
եւ
նորա
երջանկութիւնը
{աշխարհի}
երեսին:
Բայց...
Ափսո՛ս
եւ
հազար
ափսո՛ս,
որ
դոցա
վարժապետքը,
այն
ողորմելի
եւ
թշուառ
էակները
{աշխարհի}
երեսին,
արժանի
չէին
ամենեւին
առանց
պատրաստութեան
ն
են,
մի
նշանակութիւն
ունին
որպէս
մարդ
մարդկեղէն
{աշխարհի}
մէջ.
դորա
պատճառը
է
մեր
ազգի
անկրթութիւնը
եւ
լու
ւթեան
հետ,
ճշմարտութիւնը
ստութեան
հետ.
այսպէս
է
{աշխարհի}
կարգը,
այո՛,
եւ
Նախախնամութեան
կամքը,
որ
ընտրե
.
անցեալ
տարի
ո՞ւր
էր,
այժմ
ուր,
Հնդկաստանում՝
{աշխարհի}
ծայրումը,
ուր
նորա
ամուսինը
ուղարկուած
է
անգլիակ
նագիր
ստանալ
Պ.
Իսահակեանցից:
Ցնծա՛,
Շահբէ՛գ,
{աշխարհի}
ամենայն
կողմը
ճանապարհդ
բաց
է,
պասպորտ
տուողդ
պա
ջը,
հարկադրում
են
նորա
աւելի
մեծ
ասպարէզ
կատարել
{աշխարհի}
երեսին
հայկական
լուսաւորութեան
մէջ,
քան
թէ
բնութ
ռողջութեանը,
որ
անփորձ
ծնանի
մանուկը:
Որովհետեւ
{աշխարհի}
երեսին
ամենայն
բան
լինում
է
մեր
ցանկութեան
հակառա
ցոյց
տալ
ազգի
կեանքի
վերայ,
մանաւանդ
թէ
ասիական
{աշխարհի}
մէջ,
ուր
կին
մարդը,
զուրկ
լինելով
ամենայն
իրաւո
հները:
Բոլոր
արարածք,
որոնց
վիճակուել
էր
երեւել
{աշխարհի}
երեսին,
այդ
ցուրտ
աշխարհի
պայմանների
տակ
գոյանալ
նց
վիճակուել
էր
երեւել
աշխարհի
երեսին,
այդ
ցուրտ
{աշխարհի}
պայմանների
տակ
գոյանալով,
կրում
են
իւրեանց
ճակատ
երի
տակ
գոյանալով,
կրում
են
իւրեանց
ճակատի
վերայ
{աշխարհի}
որպիսութեան
կնիքը:
Հիւսիսային
սառուցեալ
օվկիանոս
ւր
աշխարհ
է,
նոյն
ինքը՝
արեգակը,
տեսանելով
այդ
{աշխարհի}
անհամբոյր
բնաւորութիւնը,
տեսանելով
նորա
փոթորիկն
մպերը,
յետ
է
քարշում
իւր
ոգեւորիչ
ճառագայթքը
այդ
{աշխարհի}
վերայից՝
երբեմն
երբեմն
հետաքրքրութեան
համար
նայե
որա
սկզբին,
ասես
թէ
արեւը
մի
փոքր
փոքրացել
է
այս
{աշխարհի}
վերայ.
մի
փոքր
մեղմացած
են
երեւում
կործանական
փո
ակ,
թէ
դորանից
ճշմարիտ,
դորանից
ուղիղ
կրօն
չկայ
{աշխարհի}
երեսին:
Ո՛րքան
վէճ
ունեցել
եմ
կրօնի
մասին,
ո՛րք
՝
դուք
ընդունակ
էք
մինչեւ
ձեր
կեանքի
վերջը
փորձել
{աշխարհի}
երեսի
բոլոր
կրօնքը
եւ
դաւանութիւնքը:
Ասել
է
մի
խ
լ
է
մի
խօսքով,
թէ
ոչինչ
սուրբ
բան
չկայ
ձեր
համար
{աշխարհի}
երեսին,
այլ
ամենայն
ինչ
խաղալիկ
է
ձեր
հզօր
ձեռքո
,
արժանի
է
դատապարտութեան:
Դուք՝
որպէս
իշխան
մի
{աշխարհի},
ուր
ամենայն
բան
խառնիխուռն,
անկարգ
եւ
անկանոն
արգեցիր
ինձ,
բայց
ես
քո
դատաստանը
կը
յանձնեմ
այն
{աշխարհի}
կառավարութեանը,
որին
հպատակ
ես
դու:
-
Միայն
լինիմ
ձեզանից,
եթէ
առիթ
տաք
ինձ
գործ
ունենալ
իմ
{աշխարհի}
կառավարութեան
հետ,
որ,
անտարակոյս,
բիւր
անգամ
ր
հետ
որպէս
մի
բռնակալի
հետ,
որ,
տիրապետելով
մի
{աշխարհի},
խռովում
էր
դրացի
ազգերի
խաղաղութիւնը:
Նա
ո՛չ
ե
ի
թուլութեամբ
եւ
ոչնչութեամբ:
Ո՞չ
ապաքէն
մեր
{աշխարհի}
կառավարութեան
մէջ
գտանուած
մեծամեծքը,
որ
գուցէ
մ
համազօր
է
կրակի
եւ
սուրի:
Այո՛,
ձեր
անունը
այդ
{աշխարհի}
մէջ
կը
դառնայ
մի
անարգութեան
ցուցակ,
եւ
եթէ
կամե
օշակը:
Որ
այս
րոպէիս
բեւեռից
մինչեւ
բեւեռ
ցրուած
{աշխարհի}
երեսին
գտանւում
է
խղճալի
վիճակի
մէջ,
գերի
եւ
ստր
ուղարկում
եմ
այս
նամակը
քեզ
հասուցանելու
համար,
{աշխարհի}
մոռացուած
ծայրից
`
մի
խուլ
տեղից,
ինչպէս
է
Բեդու
րից,
եւ
թէ
նորա
գործերը
արժանացած
են
լուսաւորեալ
{աշխարհի}
համակրութեանը,
բայց
Լամարթինի
գործերը
առաջին
հար
ինչ
վարձ
չառնում,
այլեւ
պարտակա՞ն
մնամ,
այս
ո՛ր
{աշխարհի}
կամ
ինչ
կրօնից
թոյլ
տրուած
գործ
է,
-
հարցանում
է
վրդի
մէջ,
ամուսինի
եւ
ընտանիքի
տէր,
վայելում
են
{աշխարհի}
վայելչութիւնը:
Աբեղան,
տեսանելով,
որ
քահան
ութիւն
է
ձգել
միշտ
իմ
սրտի
վերայ
մտածութիւնը,
թէ
{աշխարհի}
երեսին
գտանուած
ամենայն
ազգի
մէջ
հասարակ
ժողովուր
կադրւում
ենք
այսքան
միայն
ասել,
որ
հին
բարոյական
{աշխարհի}
եւ
հին
խելքերի
դրութիւնքը
չէին
կարող
այլ
հետեւանք
ողքը
եւ
ուսումնականքը
պարտական
են
լուծանել։
Չկայ
{աշխարհի}
երեսին
մի
այնպիսի
բան,
որ
ահարկու
լիներ
խաւարից
որ
յղանում
է
ազգի
գալոց
սերունդը։
Ինչպէս
բնական
{աշխարհի}
մէջ
ծնածը
պահում
է
իւր
ծնողի
տիպը
եւ
բնական
որակո
ռացել
է
աւելի
լաւը
որոնելու
գաղափարը:
Ներկայումս
{աշխարհի}
լուսաւորութիւնը
օրէ
օր
թուլացնում
է
ստրուկ
ազգերի
նոր
շնորհը
կը
լինի
մեր
վերայ,
եթէ
այսուհետեւ
գէթ
{աշխարհի}
լուսաւորութիւնը,
մի
փոքր
ազդեցութիւն
գործելով,
այոց
կրակապաշտութեան,
ապացուցանում
է
լուսաւորեալ
{աշխարհի}
առաջեւ,
որ
բնաւ
իսկ
գաղափար
չունի,
թէ
ի՛նչ
ասել
նակութիւն:
Այս
տեսակ
աղքատութիւն,
որ
ուրիշ
{աշխարհի}
մէջ
թերեւս
այնքան
զարմանալի
չէ,
բաների
վերայ
վեր
ից
զարկելու
հող
չունի:
Լոնդոնի՝
այն
հսկայ
քաղաք-
{աշխարհի}
հողը,
եօթն
ազնուական
տան
սեպհականութիւն
է,
որոն
ել,
որ
եթէ
մեր
հայեացքով,
միայն
մարդ
ու
հաց
կայ
{աշխարհի}
երեսին,
եթէ
մեք
մի
կտոր
հողի
վերայ
քարոզում
ենք
յն
մարդու
բնական
անունով.
մինչեւ
այժմ
մարդը
չկայ
{աշխարհի}
երեսին,
մինչեւ
այժմ
ազգեր
կան:
-
Խայտառակ
Ուրեմն,
կառավարութիւն
ասելով,
պիտի
իմանալ
որեւէ
{աշխարհի}
պաշտօնեա՞յքը
կամ
նոցա
գահերէ՞ցը:
-
Ճի՜շդ:
,
հակառակ
իւր
Վարդապետի
հրամանին,
բռնացել
է
այս
{աշխարհի}
վերաբերեալ
հողի
վերայ,
որ
պատկանում
է
Իտալիային
ջարկութեանց
քամակից
հասնում
են
նորան,
թողուլ
այս
{աշխարհի}
թագաւորութիւնը,
նա
չէ
յօժարում
եւ
հիւանդանալով՝
,
փո՛քր
է
այս,
աղքատ
ասած
բանը
բնաւ
չպիտի
լինէր
{աշխարհի}
վերայ:
Բայց
աւա՜ղ,
հարստութիւնը
ոչ
թէ
չէ
յարատե
րոնի
դուռի
մօտ
ցած
է
դնում
դէմքից
այն
դիմակը,
որ
{աշխարհի}
սուտ
դասակարգութիւնքը
դրել
են
նորա
երեսի
վերայ.
ունչ
առնուլ,
նախախնամութեան
ձեռքը
քաղցրացնում
էր
{աշխարհի}
մի
հեռաւոր
մաuնում
-
Հնդկաստանի
մէջ
-
բարեպաշտ
հա
ն
քաղաքին:
Հայերի
կեանքը,
նոցայ
դրութիւնը
{աշխարհի}
երեսին,
արդէն
մի
մեծ
շարժառիթ
է
այսպիսի
անձնազոհ
թշուառութեան
լուրը
կսկծեցուցել
էր
շատ
ազնիւ
սրտեր
{աշխարհի}
ամենայն
մաuներում
գտնուած
հայերի
մէջ,
եւ
ահա
երե
Հօրն
մերոյ
Սրբոյն
Գրիգորի
լուսաւորչին
Հայաստանեաց
{աշխարհի},
մկրտեալ
եւ
հաւատացեալ
՚ի
Քրիստոս,
իմ
կաման
եւ
մրի
պահէր
զազգն,
ցիր
ու
ցան
գնաց
ի
չորս
կողմունս
{աշխարհի}
ի
մշտնջենական
վիշտ
եւ
ցաւ
զգայուն
սրտից
եւ
՚ի
չար
որ
հիմնի
՚ի
թուաբերութիւն
եօթանասնից,
ի
սեղծմանէ
{աշխարհի}
մինչ
ցարդ
են
ամք
7368.
զի
ծնունդ
Քրիստոսի
դիպաւ
ել
յինքն
հայ
մանկտին,
զժամանակէ
ստեղծագործութեան
{աշխարհի}.
մինչ
վարդապետարանն
քրիստոնէութեան
ինքնին
դեդեւի
աց,
Ականատես
ես
վկայ
գտանէի
տխրազգեաց։
Երբ
{աշխարհի}
կարճեցաւ
գութ
առ
խնամս
Օծելոյն
Մատանց
նորա
գ
:
Խոր
գիշերը
լռութիւնով
`
ծածկեց
կէսը
{աշխարհի},
Էլ
չի
երգում
սոխակն
ուրախ,
լսի՛ր
վայերը
ց:
Ես
նստած
եմ
դարձեալ
նոյն
տեղ
նկատում
եմ
{աշխարհի}
Մեքենական
գործողութիւն.
Գիշերավարն
կը
փայլ
սիրտը
չէ՞
նեղւում
մնալ
այն
տեղ
անընկեր,
Երբ
{աշխարհի}
երեսին
այս
բանը
անհնար
էր...
Միայն
բուն
է
պատանք
-
Դա
օրէնք
է
բնութեան։
Այն,
որ
{աշխարհի}
երեսին
Անտուն,
անտէր
ու
մերկ
էր,
Հաւա
ստ
հեղինակ.
Մեզ
խաղալիք
շինեցիր,
Ողջ
{աշխարհի}
խայտառակ:
Լաց
ես
լինում,
հառաչում,
անց
նորան,
Մինչ
լոկ
սուտի
շնորհքով
Այս
{աշխարհի}
բարութեան
Մի
մասը
վայելելով,
Կարելի
էր
ից
յետոյ
եկաւ
գիտութիւն,
Իւր
ծանր
հայեացքով
{աշխարհի}
վերայ,
Ամեն
բան
ընկաւ
մտածութեան
տակ,
Ես
այն
ժամանակ
անհոգ
ու
ազատ
Կարծում
էի
ինձ
{աշխարհի}
իշխան:
Գերութեան
շղթան
ինձ
զգալի
չէր
Սահակի
հետ
միասին,
Աշխա՜րհ
ծնան,
լո՛յս
{աշխարհի}.
Մա՛հ,
մի՛
մօտեցիր
սուրբին:
մ
է
մի
կաթ.
Ընդհանուրի
չափից
է
կախ
Ողջ
{աշխարհի}
գործերը.
Մի
մարդ
ազնիւ
եւ
կամ
խարդախ
աբերութիւն
ունին
դաւանաբանական
խնդիրների:
Ո՞ր
{աշխարհի}
մէջ
տեսուած
է,
որ
եկեղեցականը,
քաղաքական
կամ
քր
ուցած
աւանդութիւն
չէր
կարող
արգելք
լինել
մեզ:
{Աշխարհի}
պատահական
կոչումները
եւ
պատուանունները
չեն
կարող
յ
արդիւնքն
է,
որ
հայոց
ազգը
ապրում
է
մինչեւ
այժմ
{աշխարհի}
երեսին:
Եթէ
կան
մի
տեսակ
մարդիկ,
որ
ընդունու
էն...
Եթէ
հայոց
ազգը
իւր
կրօնը
պահելով
մնաց
{աշխարհի}
երեսին,
այդ
մասին
շնորհակալութիւն
մահմեդականութե
,
որ
ինքն
ըստ
ինքեան
առաջնորդ
էր
միմիայն
արտաքին
{աշխարհի}
տպաւորութեններին,
սրտի
եւ
հոգու
մէջ
մտանելու։
Ե
ովուրդը
սիրում
է,
որի
մէջ
գրուած
են
ամենայն
տարի
{աշխարհի}
երեսին
պատահելու
գործերը,
արեգակի
եւ
լուսնի
խաւա
ութեան,
ընդունի
նորան
սիրով
սեղանով։
Բնական
{աշխարհի}
մէջ
ոչինչ
բան
չկայ,
ոչինչ
բան
չէ
կատարւում
առանց
աւատում,
թէ
այս
փոփոխութիւնը
իրագործուած
է
արդէն
{աշխարհի}
երեսին։
Ես
ամենեւին
երկբայութիւն
չունիմ
այս
ը,
որտեղից
կարելի
լինէր
ազատ
տեսողութենով
նկատել
{աշխարհի}
իրողութիւնքը
եւ
նկարագրել
այնպէս,
ինչպէս
որ
կայի
զոհելով
մարդկութեան
անբաւ
անդամները։
Ժամանակը,
{աշխարհի}
լուսաւորութիւնը,
ինքեանք
կարգել
են
այժմ
Պապական
ն
Կարգի
պատմութիւնը
Հայերի
համար
եւս
կենդանի
լինի
{աշխարհի}
երեսին։
Ես
հասած
եմ
իմ
նպատակիս։
1857
թ.
ուտ
ու
առողջ
հայացքներ
ստանան
կյանքի
եւ
շրջապատող
{աշխարհի}
մասին:
"
Ուսումնականք,
եթե
մի
քանի
այդպիսի
,
այլ
պիտո
է
մի
տխուր
եւ
արհամարհելի
խաղալիք
լինի
{աշխարհի}
հանգամանքների
ձեռքումը"։
Թույլ
տվեք
այժմ,
մարտապէս
ասելով,
շատ
անգամ
յայտնւում
է
մարդկեղէն
{աշխարհի}
մէջ
պարկեշտ
կերպարանքով
եւ
այս
պատճառով
եւս
չէ
ըն
մտածել,
թէ
ինքը
եւս
լուսաւոր
ազգերի
կարգումն
էր
{աշխարհի}
երեսին,
կամ
թէ
նորա
գոյութիւնը
մի
խորհուրդ
ունէր
կանում
էին
արդէն
ուսումնական
հանդէսին,
այսինքն՝
{աշխարհի}
կազմածի,
երկրի
բերքերի,
շնչական,
տնկական
եւ
հա
ան
ազատութիւնը,
որովհետեւ
ենթարկւում
է
շրջապատող
{աշխարհի}
եւ
ժամանակի
ազդեցութեան
եւ
զուգակշռւում
է:
Գ
հեստակիցքը
հիանան
քու
խոր
գիտութեան
վրայ.
բնական
{աշխարհի}
մէջ,
բնութեան
որդոց
մէջ
դու
տեղ
չունի՜ս,
կարցա՞
,
եթէ
ուսանենք
այն
ժամանակի
պէտքերը
եւ
շրջապատող
{աշխարհի}
հասկացողութեանը
գումարը,
այն
ժամանակ
միայն
կարող
ւրեմն
եւ
զգում
է
երբ
երես
առ
երես
քսւում
է
իրական
{աշխարհի}
հետ,
նա
դատապարտել
է
եւ
պիտի
դատապարտէ:
Չնայելո
է
հերիք
են
շատ
անգամ
դարաւոր
յոյսեր
ոչնչացնելու,
{աշխարհի}
զուգակշիռը
խանգարելու
համար
եւ
այդ
մի
ժամը
կամ
րո
ացած
սիրտը
ի
գութ
շարժէլ,
որ
խնայէր
բովանդակ
հին
{աշխարհի}
մայրաքաղաքին:
Մոռանում
էի
ասել,
թէ
Լանկթամուրը
պատմեմ:
Այս
բոլորը
դու
կարող
ես
լիովին
ընթեռնուլ
{աշխարհի}
պատմութեան
մէջ:
Այժմ
ես
մի
նոր
անցք
պատմեմ,
որ
եւ
թո՛ղ
դոցայ
գործերը
դատէ
անաչառ
պատմագրութիւնը
{աշխարհի}:
Բայց
ես
շատ
եմ
զարմանում
նախկին
վերակացուի
պարզ
որամուխ
քննութեան
հետեւանքն
է,
որ
այսօր
ընթերցող
{աշխարհի}
առաջեւ
բացայայտուեցաւ,
թէ
Քրիստոսի
արդիւնքը
չուր
ւնը
ամենափառաւոր
եւ
անսայթաք
կերպով
կառավարւում
է
{աշխարհի}
ստեղծագործութենից
առաջ:
Երբ
Ձեր
յօդուածը,
ած
կեանքիս
որպիսութիւնը
գիտէ
վերը
յիշուած
Սիւնեաց
{աշխարհի}
եպիսկոպոսը։
Եւ
դու,
փնտռելով
ինձ
եւ
գտնելով
Սիւ
արեգօտ
հագնողները
ազատուած
են
Քրիստոսով։
Իսկ
ինձ
{աշխարհի}
ծառայութիւնից
պարեգօտով
որոշող
եւ
ազատութեան
պատճ
մտաւ"։
Դեռ
երկո՛ւ
մարդ
միայն
ծնուել
էին
Ադամից
{աշխարհի}
երեսին՝
Կայէ՛ն
եւ
Աբէլ,
նախանձ
ձգող
դեւը
տիեզեր
որդեծնութեան
համար
սրբութեամբ
ամուսնանալով,
այս
{աշխարհի}
երկրորդ
հայրը
դարձաւ։
Այսպէս
եւ
մարգարէների
մէջ
աւղոսից՝
ա՛յն
մարդուց,
որով
Քրիստոսը
խօսում
էր
{աշխարհի}
հետ,
որ
Փրկչի
չարչարանքների
մնացո՛րդը
իր
նեղութե
խմիչքի
եւ
ցանկականի
համբերութեան
մէջ։
Իսկ
Հայոց
{աշխարհի}
աղանդը,
որ
ասո՛ւմ
են,
մի
հիմնադրի
անուն
չունի
ի
բայութեամբ
աշխատում
են
իրենց
անձը
արդա՛ր
ցոյց
տալ
{աշխարհի},
բայց
այդ
խաբեբայութիւնը
բնա՛ւ
չի
ծածկուիլ,
եւ
ջ
են
եւ
մէջտեղում,
թո՛ղ
հարցանուին
նոքա,
իմ
ըստ
{աշխարհի}
որպէս
հայր
տուած
խրատներիս
եւ
ըստ
հոգու
իմ
վարդապ
եր
ունի,
եւ
ես
կը
հանգստացնեմ
ձեզ
".
եւ
Պաւղոսը
{աշխարհի}
անյայտ
դէպքերից
անկանգնելի
ընկնելու
մասին,
դեռ
չ
էր
եւ
աչքերս
արտասուքի
աղբիւր
"
եւ
նստէի
լայի
մեր
{աշխարհի}
թշուառութիւնը։
Նոյնպէս
ասում
էին.
"
Առաջ
գիտ
անչափ
անհանգիստ
աշխատութեանց
եւ
գիշեր
ցերեկ
Հայոց
{աշխարհի}
լուսաւորութեանը
վաստակելու
վրայ
դրեց։
Ոսկորները
աբերից
եւ
ոմանք՝
Այլաբերդից
ասելով։
Իսկ
Սիւնեաց
{աշխարհի}
Մուշէ
եպիսկոպոսի
ինչ
տեղից
լինելը
մեզ
չէ
ասում
պա
թիւնը,
որ
ապացոյց
չունեցող
ենթադրութիւնը
դնում
է
{աշխարհի}
առջեւ,
որպէս
աներկբայելի
իրողութիւն։
Աղճատուած
որ
զՀոգւոյն
Սրբոյ
ասիցէ՝
մի
թողցի
նմա,
մի
յայսմ
{աշխարհի},
եւ
մի
'ի
հանդերձելումն
"
(Մատթ.,
գլ.
ԹԲ,
հ
ին,
այլ
ի
գրոց
բարբառ
կամ
ի
բարբառ
գրոց,
ի
բարբառ
{աշխարհի}
կամ
յաշխարհիկ
բարբառ,
որ
միանալով
(կրճատուել
է
բա
վերայ...
Այսպէս
վերջացաւ
մեր
բարեկամի
կեանքը
{աշխարհի}
երեսին,
նորա
աշակերտութեան
եւ
առհասարակ
կենդանու
ԲԱՐԵՊԱՇՏ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅՔ
II.
Ահա՛
մարդուս
կեանքը
{աշխարհի}
երեսին.
երեկ
խօսուն,
շարժուն
եւ
զգայուն
էակ,
ա
սփոփել
եւ
մխիթարել
սիրտը
այն
մօր,
որ
կապւում
էր
{աշխարհի}
հետ
միմիայն
իւր
որդու
կենդանութեամբը։
Բայց
դո
ը
լինէր
քեզ,
սիրելի
ընթերցող,
հասկանալ:
Ինչպէս
{աշխարհի}
երեսի
եղած
բաների,
նոյնպէս
եւ
դժոխքի
մասին
խօսել
է
իւր
պաշտօնական
հանդէսը,
ինչպէս
կատարում
են
այդ
{աշխարհի}
երեսին:
Մեր
պատմութիւնը
սկսւում
է
այն
ժաման
կ,
երեւելի
վարդապետ
եւ
վիրաբոյժ
Հիպոկրատեսը,
որ
{աշխարհի}
երեսին
հազարաւոր
մարդ
սպանեց
իւր
բժշկական
պատուէր
անձնիր
այդ
պաշտօնը.
նորանից
արժանաւորը
չկայ.
նա
{աշխարհի}
երեսին
անցաւոր
բռնակալի
հաճոյանալու
համար
չխնայեց
որպիսի
եւ
իցէ
շարադրութիւն,
իսկոյն
անյայտանում
է
{աշխարհի}
երեսից
այդ
գրքի
պատիւը
եւ
նորա
հեղինակի
անունը.
հազար
գոթիական
սիւներ,
որ
այժմ
շատ
գործածական
է
{աշխարհի}
երեսին,
կապել
յունական
եռանկիւնի
կամար,
առանց
ս
տաղի
ծակը
փակելու
համար:
Մի
անապատական,
որ
{աշխարհի}
փորձութիւններից
ազատուելու
համար
դժոխք
էր
գնացել
անան,
-
յետո՞յ:
-
Յետոյ,
Ձեր
մռայլութիւն,
{աշխարհի}
երեսին
մի
անանուն
ազգ
բնակւում
է
մի
մեծ
ճախինի
մօ
եւս
ունի....
երեւի
թէ
դժոխքումը
եւս,
ինչպէս
{աշխարհի}
երեսին,
փոքր
էր
օրինաւոր
եւ
հիմնաւոր
բաների
յարգ
նց
մեր
որոգայթների
մէջ,
ինձ
ենթադրեալ
օրագիրները
{աշխարհի}
երեսին
բաժանեցի
ես
զանազան
կարգերի
եւ
իւրաքանչիւր
ւթեան
աստիճանի
հասուցել
եմ
ես
դժոխքի
իշխանութիւնը
{աշխարհի}
վերայ՝
օրագիրների
միջնորդութեամբ,
խնդրեմ
հրամայ
րագոյն
Բրամինը.
որ
շատ
տարիներով
ահա
ծառայում
էր
{աշխարհի}
երեսին
դժոխքի
օգտի
համար,
վախճանել
է:
Սատանայի
եզօծեցին
նորա
կոտոշները,
յետոյ
արձակեցին
դարձեալ
{աշխարհի}
երեսը
`
սերմանել
անդադար
մարդկային
ազգի
երկու
ցեղ
րեւեցան
մանկլաւիկները.
բայց
դժոխքի
մանկլաւիկները
{աշխարհի}
երեսի
մանկլաւիկների
նման
չեն,
սոքա
ծերունի,
նիհ
ջից
այնպիսի
մի
նզովեալ
պիտոյ
է
դուրս
գայ,
որ
իւր
{աշխարհի}
երեսին
արած
չարութիւններովը
գերազանցելով
տէր
սատա
եւ
փառամոլութեան
կողմից,
շատ
նշանաւոր
է
դա.
կան
{աշխարհի}
երեսին
ծերունիք,
որ
գիտեն
թէ
ինչպէս
պատրաստ
էր
դ
երի
փոխանակ,
որ
չարչարուեցար
դժոխքի
փառքին
համար
{աշխարհի}
երեսին:
Այն
դեւերը,
որ
կանգնած
են
կատարելու
սպէս
խօսեց.
-
Պարոն,
դու
գիտե՞ս,
որ
մարդը
{աշխարհի}
միւս
բոլոր
արարածներից
գերազանց
է:
-
Գիտեմ,
ա,
որ
ես
շատ
լաւ
ճանաչում
եմ
իմ
արժանաւորութիւնը
{աշխարհի}
արարածների
մէջ:
Մի
անշունչ
էակ,
մի
տակառ,
որ
փ
ատա՛
ինձ,
անասունի
կեանքը
մեր
կեանքից
շատ
վատ
չէ
{աշխարհի}
երեսին:
-
Դու
եւս
ճշմարիտ
ես
խօսում:
-
...
-
Ապա,
պ.
Մարկոս,
այսպիսի
բաներ
կան
{աշխարհի}
երեսին:
-
Բայց
ասացէք
խնդրեմ,
-
շարունակեց
այնպիսի
մարդու
համար,
որ
այսօր
էգուց
դառնալու
էր
{աշխարհի}
հարստութեան
տէր:
-
Ես
տեսանում
եմ,
որ
դու
մ
րդ,
որի
պատահական
դրութիւնը
նախանձելի
մի
բան
չէր
{աշխարհի}
երեսին:
-
Գնանք,
գնանք,
-
պատասխանեց
կոմսը
այն
երեւոյթքը,
որ
մարմին
առան
ու
երեւեցան
իրական
{աշխարհի}
մէջ
այս
եւ
այն
կերպարանքով,
բայց
բանաստեղծութիւն
վերին
աստիճանի
ողորմելի
մարդ։
Գլխին
դրել
է,
թէ
{աշխարհի}
երեսին
կար
մի
առանձին
գիտութիւն
-
թալիսմանական,
ձանից
հարցանէին,
թէ
ո՛ր
բանից
մանաւանդ
զզւում
եմ
{աշխարհի}
երեսին,
ապա
պատասխանելու
էի,
թէ
մի
երեսից,
որ
ւ
վերջապէս
ամուսինս:
Ստո՛յգ
է,
որ
ասում
են,
թէ
{աշխարհի}
երեսին
ամենայն
լաւութիւն
վճարւում
է
ապերախտութեամ
-
Իսկ
ձեր
համար՝
բացի
մանէթներից,
այլ
բան
չկայ
{աշխարհի}
երեսին:
-
Միթէ՞
դուք
առանց
օգտի
կատարում
էք
է...
ես
այժմուս
կամէի
միայն
վկայութեններով
եւ
{աշխարհի}
երեսին
կատարուած
փորձերով
ապացուցանել
ձեզ,
թէ
մի
աստատ
պահէ,
որ
ազգը
սիրելով,
կառքերով
ման
գայ,
{աշխարհի}
վայելչութեններով
թմրի,
արբենայ.
մեզ
Հայերիս
պար
րողութիւն
ունէր
արծաթի
կողմից,
այլեւ
ճաշակ
ունէր
{աշխարհի}
բաների
մէջ:
Սա
մի
օր
եկեղեցու
մէջ
պատահմամբ
խօսա
եան
օրէնքի
տակ,
եւ
այնպիսի
օրէնքի,
որ
ոչինչ
բան
{աշխարհի}
երեսին
չէր
կարող
ընդդիմանալ
նորան,
եւ
թէ
աշխարհի
աշխարհի
երեսին
չէր
կարող
ընդդիմանալ
նորան,
եւ
թէ
{աշխարհի}
ամենայն
նիւթական
փոփոխութիւնքը
կատարւում
էին
այդ
ը,
յաւելացնելով
այս
հարցմունքը:
-
Դու
տեսե՞լ
ես
{աշխարհի}
բոլոր
արարածների
մէջ
մի
էակ,
որ
յաւիտեանս
յաւիտե
ցը:
-
Ես
գիտեմ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
{աշխարհի}
երեսին
յաւիտենական
բան
չկայ,
ամենայն
ինչ
աւերւու
նակը
եւ
խոստովանում
եմ,
որ
բան
չքացնել
չէ
կարելի
{աշխարհի}
երեսին,
-
վեր
առեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
րոպէաչափ
լռ
հարկադրեցիր,
որ
ապացուցանեմ
քեզ,
թէ,
մահ
չկայ
{աշխարհի}
երեսին:
-
Ինչպէս
թէ
մահ
չկայ,
-
կանչեց
Թիւթիւ
այսպիսի
գեղեցիկ
բաների
վերայ,
բայց
ի՞նչ
առնես,
{աշխարհի}
սուտ
եւ
անիրաւ
կարգը
մեր
երկուքի
մէջ
այնպիսի
մեծ
ան
լուր
էր
այն
փողոցի
պառաւների
բերանումը,
որոնք
{աշխարհի}
երեսին
երկու
բան
գիտեն,
աղեկատ
մանել
եւ
ուրիշի
ա
սէրը
անչափ
է
քո
վերայ.
գիտե՛ս,
որ
եթէ
իմ
հոգին
{աշխարհի}
երեսին
ունի
մի
թանկագին,
կամ
առաւել
լաւ
ասել
անգ
նով
երգելով.
Հասիք,
հասիք,
քուրիկներ.
Մեզ
{աշխարհի}
չորս
կողմից.
Անտառներից,
ձորերից,
Խոր
ծովերի
տ
ք
մեր
օրինակին:
Հասիք,
հասիք,
քուրիկներ,
Մեզ
{աշխարհի}
չորս
կողմից.
Անտառներից,
ձորերից,
Խոր
ծովերի
տ
կ՚երթայ
յաջող:
Հասիք,
հասիք,
քուրիկներ,
Մեզ
{աշխարհի}
չորս
կողմից,
Անտառներից,
ձորերից:
Խոր
ծովերի
տ
աստիճանի
անզգամ,
ասում
եմ
այն
պատճառով,
որ
եթէ
{աշխարհի}
երեսին
լինէր
մի
այնպիսի
կառավարութիւն,
որ
աստիճա
լու
ամբիոնը:
Փառք
Աստուծոյ,
որ
այդպիսի
բան
չկար
{աշխարհի}
երեսին
եւ
Վարդ-խաթունը
հերիքացած
էր
Անզգամ
պատուա
են
անցել
նորանից
յետոյ,
երբ
մեր
ցեղապետը
ապրել
է
{աշխարհի}
երեսին
Ղրիմի
Թաթարի
իշխանի
իշխանութեան
ժամանակին
արու
ժառանգը,
որով
պիտի
ջնջուի
մեր
ցեղի
յիշատակը
{աշխարհի}
երեսից.
իսկ
թէ
կամենալով
փրկուիլ
այս
պատիժներից
էր
թւում,
որովհետեւ
անմեղ
էր
նորա
կուսական
սիրտը
{աշխարհի}
չնչին
եւ
անմարդի
կեղտերից,
նա
երջանկութիւնը
համա
Մանուշակը
ոչինչ
չունէր,
բայց
թէ
նորանն
էին
եղած
{աշխարհի}
բոլոր
հարստութիւնը,
նա
բոլորը
միասին
պատրաստ
էր
նչ
գաղափար
չունէր,
ոչինչ
բանի
տեղեկութիւն
չունէր
{աշխարհի}
երեսին,
եւ
սկզբից
ահա,
մի
սիրելու
սիրտ
չունենալ
ն
մնացորդը։
Ազգի
մի
մասը,
մնալով
իւր
հայրենական
{աշխարհի}
մէջ,
մեռանում
է
իւր
տների
փլատակների
եւ
թշնամու
ւ
ցիր
է
լինում
դէպի
երկրի
չորս
կողմերը՝
որոնելով
{աշխարհի}
վերայ
մի
տեղ,
ուր
կարո՛ղ
է
դնել
իւր
գլուխը,
ուր
ատարել.
եւ
ինչպէս
ծառը,
այնպէս
եւ
պտուղքը։
{Աշխարհի}
երեսին
մի
մարդու
մտադրութիւն,
պատահելով
տեսակ
տե
ն
եւ
դուրս
երեւէին
այնպէս,
ինչպէս
որ
տեսուեցան։
{Աշխարհի}
կարգը
այդպէս
է,
այսինքն՝
բանական
կարգ
է.
միայն
Մխիթարը
աւարտեց
ու
կնքեց
իւր
բազմաշխատ
կեանքը
{աշխարհի}
վերայ
ապրիլի
16-ին՝
1749
թուակ.,
74
տարօք։
Նո
եան,
երեւում
է
նորանից,
որ
մարդը
չէ
կարող
ապրել
{աշխարհի}
երեսին
առանց
կրօնի։
Որքան
ժամանակ
մարդը
կայ
աշխա
արհի
երեսին
առանց
կրօնի։
Որքան
ժամանակ
մարդը
կայ
{աշխարհի}
վերայ,
նոյնքան
ժամանակ
է,
որ
եւ
կրօնը
կայ։
Այս
եւ
ցաւի
դարմանը,
եթէ
ոչ
մի
գաղափարական
եւ
աննիւթ
{աշխարհի}
մէջ։
Կրօնն
էր
այդ
գաղափարական
եւ
աննիւթ
աշխարհը
մարդու
հոգու
մէջ,
երբ
սա
առաջին
անգամ
երեւել
էր
{աշխարհի}
երեսին։
Այնուհետեւ
բնական
ազդեցութեամբ
հետեւելով
նականութիւնը։
Փիլիսոփայաբար
նայելով՝
կրօնը
{աշխարհի}
երեսին
բաժանւում
է
երկու
մեծ
ճիւղ՝
ստրկական
կամ
է
եւ
ո՛չ
մի
քանի
մասնաւորի,
որովհետեւ
մարդկեղէն
{աշխարհի}
մէջ
չկայ
օրէնք
եւ
կանոն՝
առանց
բացառութեան։
Գիտ
մ
էին
իւրեանց
անձը
անմիջական
երեսփոխան
Աստուծոյ,
{աշխարհի}
վերայ,
եւ
այն՝
անսխալելի
եւ
անմեղանչական
երեսփո
գորը,
մէջբերելով
իւր
ծայրագոյն
իշխանութիւնը
նոցա
{աշխարհի}
վերայ,
տարեկան
հարկ
պահանջեց
հարիւր
մարկա
արծաթի
նէութեան
պաշտպան
ձեւանալը
չէր
մի
դիմակ՝
պահպանող
{աշխարհի}
հանգամանքներից,
եւրոպացի
թագաւորների,
այո՛,
եւ
ան
մտքով.
ընդհանրապէս
չէ
կարելի
ասել,
որովհետեւ
{աշխարհի}
հանգամանքները
երբեմն
շատ
բաներ
ստիպում
են
կատարել
ութիւնը,
իւր
մէջ
կենտրոնացնելով
ամենայն
իրաւունք
{աշխարհի}
երեսին,
որ
ցած
էր
միայն
Աստուծոյ
իրաւունքից,
եր
ան
անդամներից։
Այս
մի
անժխտելի
օրէնք
է
մարդկեղէն
{աշխարհի}
մէջ,
որի
միլիոնաւոր
ապացոյցը
ամենայն
մարդ
տեսանո
,
ունի
իւր
սեպհական
հայեացքը
ամենայն
բանի
վերայ։
{Աշխարհի}
ընդհանուր
լուսաւորութիւնը
նորա
համար
չէ,
եթէ
լաւ
մի
ճշմարտութեան
լոյս
պապական
անմխիթար
եւ
մռայլոտ
{աշխարհի}
սահմաններում։
Ճշմարտութեան
եւ
լուսաւորութեան
շատ
անի
մէջ
էր
Եւրոպացոց
լուսաւորութիւնը,
մինչեւ
այդ
{աշխարհի}
ամենայն
տեսակ
գիտութիւնքը
փակուած
էին
վանական
եւ
ութեան
եւ
յափշտակեն
յաղթութեան
ձիթենին։
Այսպէս
է
{աշխարհի}
կարգը,
այո՛,
եւ
նախախնամութեան
կամքը,
որպէսզի
որ
Յիսուսեանքը,
յայտնի
են
եւրոպական
դպրութեան
եւ
{աշխարհի}
մէջ
որպէս
լեզուագէտք
եւ
որպէս
խորամանկ
քաղաքագէտք
լոյսը,
որ
ծագում
էր
պապական
հորիզոնից,
նայելով
{աշխարհի}
երեսին
կատարուած
ճիշտ
բարոյական-քիմիկական
փորձերի
հոգի,
որ
ձգում
է
գործը
որպէս
մարմին
եւ
երեւում
է
{աշխարհի}
երեսին
որպէս
մի
անձնաւորութիւն։
Մեք,
քննելով
Մխ
րք
միայն,
այլ
եւ
Հայ
բազմութիւնք
սկսեալ
'ի
ծագաց
{աշխարհի},
ոչ
դառնութեամբ
սրտի,
որպէս
յոսոխն
նշմարի,
այլ
այն,
ապա
եթէ
վրիպեալ
գայիր
աստ,
մինչ
'ի
կատարած
{աշխարհի}
տեւէր
այն։
Դոքա
իրաւունս
ունին
այսպէս
վարելոյ
զի
էր
համբարձեալ
զաչս
նկատել
եւ
ճանաչել
զիրողութիւնս
{աշխարհի]}:
Զկնի
երեքտասաներորդ
դարու,
խայտաճամուկ
կերպար
արաւոր
գերեզմանի,
զի
դորա
չի՛ք
տեղի
ի
կենդանեացն
{աշխարհի},
եւ
յայժմուս
ժամանակի՝
որ
ամենեւին
ա՛յլ
է
քան
զ
առ
հասարակ
այլ
ի
սմին
հակառակ
է
գտեալ
զմուտ
նորոյ
{աշխարհի},
ծաղկեցան
եւ
ծաղկին
օր
ըստ
օրէ
լուսաւոր
եւ
պայծա
ղց
սովալլուկ
հայկական
մանկտւոյ
ի
նորայն
անշքացեալ
{աշխարհի},
յառաջ
խաղալով
անդրէն
ի
կարգի
բանիս:
Արմատակ
եւ
ընդաբոյս
նախահարց
Հայկայ
բողբոջեալ
յԱրարատեան
{աշխարհի}
՝
բաժանի
յոստանիկ
եւ
յեզերականս
եւ
որպէս
կշռադատ
՝
որք
անցին
ի
տարածանիլ
քրիստոնէութեան
ի
Հայաստան
{աշխարհի}
՝
ի
ձեռն
սրբոյն
Գրիգորի:
Գոգցես
ամենայն
մատենագի
ց,
որոց
ընդ
առաջ
ելցուք
ի
ստորեւ:
"
Հայաստան
{աշխարհի}
վերակենցաղեալ
նորոգ
հոգեւոր
ծննդեամբ
տանի
ի
գլուխ
զ
յիշատակագիրք
ժամանակին:
Անիշխանութիւն
Հայաստան
{աշխարհի}
յանուսումնութենէ
եւ
յանդաստիարակութենէ
յառաջացեալ
ափոխութեանց
եւ
սասանութեանց
եղելոց
ի
Հայաստանեայց
{աշխարհի}:
Անպտղութիւն
եւ
առ
հասարակ
սով
ի
մատենագրութե
ւթիւնս
եւ
դատաւոր
նստիլ
ի
վերայ
նորա,
հանգամանաց
{աշխարհի},
եւ
ո՛չ
իբրեւ
ի
վեր
գերաշխարհիկ
իմն
էակի.
այլ
ո
ցք։
Բոլոր
Աբեղայական
կարգերից,
որ
երեւել
են
{աշխարհի}
երեսին
եւ
այժմ
համարեա՛
թէ
անհետացել
են,
ո՛չ
մին
նից,
մի
անսովոր
արագութենով
տարածուեցաւ
բովանդակ
{աշխարհի}
երեսին,
ստացաւ
անչափ
հարստութիւն
եւ
բոլոր
Եւրոպա
թագուցանում
էին
Փրկչի
կրած
չարչարանքները
եւ
նորա
{աշխարհի}
երեսին
ունեցած
աղքատ
ու
ապաշուք
կեանքը.
սրբացնու
ն
հոգին
չէր
կարելի
ջնջել.
նա
վաղուց
ահա՛
մտել
էր
{աշխարհի}
գործերի
մէջ։
Պիոս
VIIը,
որին
որսացել
էին
Յի
րծանուած
Կարգի
գործերը
եւ
ուղղութիւնը
կենդանի
էին
{աշխարհի}
երեսին։
Պիոս
VII,
ֆիզիկական
կենդանութիւն
պարգեւ
ընկան,
Սատանայն,
որ
մինչեւ
այժմ
կապել
էր
նորան
{աշխարհի}
հետ,
թողեց
յաւիտեան։
Իգնատիոսի
առաջին
խորհո
մայն
ոչնչացուցին
այն
կապը,
որ
կապում
էր
Կսաւիէին
{աշխարհի}
հետ։
Շուտով
Կսաւիէից
յետոյ
ուրիշ
շատ
աշակերտներ
լոր
ընկերքը
երդում
կերան
հանդէսով,
որ
հրաժարուին
{աշխարհի}
ամենայն
բարութեններից,
եւ
նուիրեն
իւրեանց
անձը
Ա
կը
չքանար,
ինչպէս
շատ
հոգեւոր
Կարգեր
երեւել
էին
{աշխարհի}
երեսին
եւ
յետոյ
անհետացել,
եթէ
կամակորութենով
սկ
ծնողաց
աղաչանքին
ականջ
դնելով,
կամ
գուցէ
դեռեւս
{աշխարհի}
ապագայ
փառաւոր
յոյսերից
հրապուրուելով,
մնային
այ
միայն
մնաց
Վենետկում։
Ֆաբեր
եւ
Կսաւիէ,
Պապական
{աշխարհի}
մայրաքաղաքը
հասանելուց
յետոյ,
ողջից
յառաջ
գնացին
եաններին
պատարագել
ամենայն
եկեղեցու
մէջ,
Պապական
{աշխարհի}
բոլոր
քաղաքների
մէջ,
քարոզել
ժողովրդին
հրապարակն
Ֆակուլտէտին,
որի
կարծիքը
շատ
յարգելի
էր
Պապական
{աշխարհի}
մէջ։
Այս
խորհրդով
Իգնատիոսը
դիմեց
դէպի
Լօտարինգե
շանակում
է.
"
Որի
հոգու
համար
բաւական
չէր
ամբողջ
{աշխարհի}
տարածութիւնը,
նորա
մարմինը
պահւում
է
այս
անշուք
քաղաքագէտներից
մինն
էր։
Ոչինչ
հասարակութիւն
{աշխարհի}
երեսին
հաստատուած
չէր
այսպիսի
ապահով
հիմքերի
վերա
ինչ
աբեղայական
Կարգ
չունեցաւ
այնքան
առաքելութիւնք
{աշխարհի}
ամենայն
մասներումը,
որքան
Յիսուսեան
Կարգը։
Յիսո
այսրի
թեթեւահաւատութենից
օգուտ
քաղելով՝
կողոպտեն
{աշխարհի}
հարստութիւնը։
Մատաղահաս
Կայսրը
լսեց
իւր
վարժապետ
նը
պատասխանեց,
թէ
Պապը,
իբրեւ
Քրիստոսի
փոխանորդ
{աշխարհի}
երեսին,
հոգեւոր
գործերի
մէջ
չէ
կարող
սխալուիլ։
ութեան
համար,
ընտելացնել
այն
մտքի
հետ,
թէ
չ'կայ
{աշխարհի}
երեսին
առաւել
բարձր
եւ
հզօր
իշխանութիւն,
քան
թէ
աստիճանի
կարողութեան.
նորա
անդամքը
տարածուած
էին
{աշխարհի}
ամենայն
կողմը,
հարստութեանը
չափ
չկար։
Միմիայն
Պ
։
Պ.
Պռօշեանցը
գիտէ
այս,
որովհետեւ
Արարատեան
{աշխարհի}
ծնունդ
է
եւ
իր
գրուածքի
մէջ
գլխաւորապէս
հետեւում
ի
անուշադրութիւնքը
մի
փոքր
էլ
հեղինակին
շրջապատող
{աշխարհի}
ազդացքը,
եթէ
նաեւ
ամենայն
խստութեամբ
դրուին
անդա
ւմ
մարդկութեան:
Որքան
մոլորութիւնք,
որ
կան
{աշխարհի}
երեսին,
այդ
բոլորը
սկզբնաբար
ծագել
են
կամ
բնութի
վրայ,
կամ
գոնէ
բարոյապէս,
երբ
յիշեցնում
է
նորան
{աշխարհի}
երեսին
մահ
լինիլը:
Ո՛հ,
եթէ
կրօնը
ազդէր
բարոյակ
անցի
ոտանաւորքը
մեծ
հարազատութիւն
ունին
Արարատեան
{աշխարհի}
եւ
տեղ-տեղ
էլ
ամբողջ
ազգի
ոգու
եւ
ձեւի
հետ:
Օրին
ամբ
ապացուցանում
էր,
թէ
Նապալէոն
առաջինը
եղած
չէ
{աշխարհի}
երեսին։
Գեղեցկութիւնը
իրաւունք
չէ։
Աշխարհիս
ւ,
վերացական
գեղեցկութեան
սիրահարուելով,
իրական
{աշխարհի}
պէտքերը,
այո՛,
եւ
իր
մարդկային
կոչումը
ուրանայ
մէկ
կողմից
նորա
տգեղութիւնը,
միւս
կողմից
"
Հայոց
{աշխարհի}
փափկասուն
տիկինների
"
գեղեցկութիւնը։
Ասենք
թէ
խե
ութիւնով
բեռնաւորելու
դիտաւորութիւնից,
որովհետեւ
{աշխարհի}
երեսին
ոչինչ
այնքան
շատ
չկայ,
որքան
մի
բնական
եր
,
հոտոտում
է,
հետեւաբար
եւ
ամեն
վայրկեան
արտաքին
{աշխարհի}
տպաւորութիւնքը
թափւում
են
նորա
զգացողութեան
վրայ
աւելորդ
էր
ասել,
որ
այս
լոյսը
լեզուն
էր։
Բնական
{աշխարհի}
լոյսը
եւս
մի
միջնորդ
է,
որ
բնութեան
մէջ,
նորա
ձ
ւսի
եւ
օդի,
մէկ
խօսքով՝
նորան
շրջապատող
արտաքին
{աշխարհի}
ազդեցութիւնից,
քանի
որ
կորուցել
էր
այդ
ուժերին
դ
ի
անունով:
Նորա
"
Աւագ
եւ
Փոքր
Մասիս
",
"
Հայոց
{աշխարհիկ}
",
"
Պլպուլն
Աւարայրի
"
տաղերգութիւնքը
ջերմացուց
հարկին
պահանջման
բնական
ընթացեալ
կանոնիւք
վարեցաւ
{աշխարհիկ}
զարդիս
կոչեցեալ
նոր
հայախօսութեամբ,
թէ
եւ
հետո
զ
ր
Հայոցս
յամի
1836
ի
Մոսկվա
զՆոր
կտակարան
ի
լեզու
{աշխարհիկ}:
Գործ
այս
արժանի
բիւր
շնորհակալեաց
առ
ի
մէնջ,
զ
յառաջ
խաղալով՝
ձեւակերպեցին
զմերոց
աւուրց
բարբառ
{աշխարհիկ},
զանազան
ըստ
տեղեաց
եւ
աշխարհաց,
եւ
շատ
կամ
նու
,
բայց
նմա
պիտի
լեզու
այլ,
նոր
եւ
կենդանի
լեզու
{աշխարհիկ},
շինեալ
եւ
մշակագործեալ
հեղինակացն
ջանիւք
իբրեւ
մար
",
զոր
հրատարակեաց
գերապատիւ
Նազարեանց:
Եթե
{աշխարհիկ}
լեզու
Հայոց,
յարդարեալ
եւ
մշակեալ
ըստ
պիտոյից
աւ
ութեան,
յետ
մշտագարուն
օդոցն
քաղցրութեան
Իտալիոյ
{աշխարհին}:
Յաւուր
տօնի
ծննդեան
եւ
մկրտութեան
փրկչին
մեր
ջացնէին:
Բայց
ծածկել
եւ
վարագուրել
ճշմարտութիւնը
{աշխարհին}
հաճոյանալու
համար,
սատանայի
գործ
է.
հեռի՛
մեզան
Գողգոթայի
վերայ,
այն
ճշմարտութիւնը,
որ
հաճոյ
չէ
{աշխարհին},
այն
ճշմարտութիւնը,
որին
ատում
են
սուտ
ազգասէրք
թեան
բնաւորութիւնը
սահմանելու
համար,
ըստ
որում,
{աշխարհին}
յայտնի
է
այսօր,
թէ
ինչ
ասել
է
աբեղայական
դաստիար
մաքուր
լինիմ,
ինչպէս
դու
սուրբ
ես,
Թող
ողջ
{աշխարհին}
երեւիմ
քեզ
պէս։
ՈւՍԱՆՈՂ
ԵՒ
ՄԵԾԱՏՈՒՆ
կը
մոռանայ
բոլոր
աշխարհը,
Այլ
չի
պատկանիլ
նա
այս
{աշխարհին}:
Գրիչը
ձեռին
թղթի
դաշտումը
Կը
վազէ
արագ,
ինչպէ
Խըփէ
դրօշակին
Մասեաց
դաշտերում
Հայոց
{աշխարհին},
Էլ
յետ
թող
չըգայ
Ձըմեռ
անըզգայ,
դուածները
Մասեաց
աղաւնի
կամ
Ծիածան
Կռունկ
հայոց
{աշխարհին}
Արամեանի
յայտարարութիւնը
Արեւմուտքի
մասին
Փարիզ
ատ
անգամ,
պաշտօնական
շրջաբերականներով
քարոզած
էր
{աշխարհին},
թէ
առանց
մեր
իշխանութիւնը
խոստովանելու,
առանց
Կամսարական
գիտեն
զՍիւնեացն
յառաջագրեալ
եպիսկոպոսն
{աշխարհին}
"
(եր.
40)։
Պ.
Էմինը
տէր
Մուշէի
վերաբերու
այոց
կաթողիկո՞ս
է
հասկանում
պ.
Էմինը
քահանայապետ
{աշխարհին}
խօսքը,
եւ
ուզում
է
ասել,
թէ
Փարպեցու
Սիւնեաց
աշ
յն
երկրի
վերաբերութեամբ
աւելցնում
է
"
քահանայապետ
{աշխարհին}
"
խօսքը,
որով,
յատկացնելով
նորան
Սիւնեաց
երկրին
արական
գիտեն.
զՍիւնեացն՝
յառաջագրեալ
եպիսկոպոսն
{աշխարհին}
",
որ
ասել
է՝
Յունաստանից
վերադառնելուց
յետոյ,
րբառ։
Ոչ
մի
տեղում
չենք
տեսնում
ի
գրոց
բառ,
ի
բառ
{աշխարհին},
այլ
ի
գրոց
բարբառ
կամ
ի
բարբառ
գրոց,
ի
բարբառ
աշ
Այո՛,
եւ
գողերը
եւ
յափշտակողքը
կամին
հաւատացնել
{աշխարհին},
թէ
իւրեանց
կողմում
ունէին
ճշմարտութիւնը,
բայց
ինձ
եւս,
ինչպէս
Բէգզադէին
մատին
փաթեթ
շինէ
եւ
{աշխարհին}
խայտառակէ:
Դնենք,
թէ
ես
չունիմ
այնպիսի
գործեր,
միայն
իւր
ամուսնուն,
որդուն,
մերձաւորին,
այլեւ
{աշխարհին}
կարող
է
հրամայել...
այսպէս
ահա
Մկրտիչը,
հարկա
ահէր
Պապի
սիրտը,
երբ
նորա
միաբանութեան
անդամները
{աշխարհին}
հրատարակէին,
թէ
"
Պապին
համար
գրիչը
ձեռքը
կացած
ձեռքով։
Այս
պապը,
ասում
եմ,
հրապարակով
յայտնեց
{աշխարհին},
թէ
ամենայն
մարդկային
իշխանութիւնք
կարգուած
են
Ա
անք
Մխիթարեանց
անուանը,
Յիսուսեան
ապիրատ
կարգի,
{աշխարհին}
յայտնի
կանոնադրութիւնը,
որ
Իգնատիոս
Լոյոլայի
երե
որմ
տգիտութեան՝
բանայ
ոսկեղէն
մատամբ
զմուտ
նորոյ
{աշխարհին}
որոյ
կենդանութեան՝
առաջի
Հայկական
մանկտւոյն:
Եւ
է
զամենայն
գրեանն
յունական
տառիւք,
հրաման
տուեալ
{աշխարհին}
ուսանել
զլեզու
եւ
զգիր
Պարսից:
Ի
թեւ
կատաղի
փոթ
րունակէ
զպատմութիւն
Ագաֆանգելոսի,
պատմելով
զանցս
{աշխարհին}
Հայոց
ի
344
թուականէ
մինչեւ
ց392
թուականն,
իսկ
վ
ալ
ատելութեան
եւ
ո՛չ
ընդունելութեան
ի
վերակացուաց
{աշխարհին}
՝
առաքէ
սուրբն
Սահակ
զՄեսրոպ
եւ
զՎարդան
զթոռն
իւր
ք
անագան
յոյժ
յետ
տպագրութեան
հասեալ
են
առ
մեզ
առ
{աշխարհին}
հեռաւորութեան,
յորում
գտանի
ուսումնական
ազգակիցն
ուածայնութեան
առաջեւը,
ահա
թէ
ինչ
բան
յաղթեց
հին
{աշխարհին}
եւ
չէ
դադարում
ծաղկիլ
եւ
պտուղ
բերել
եւ
նոր
աշխար
ժամանակ
Կարգը
հարկադրուած
կը
լինի
ցոյց
տալ
բոլոր
{աշխարհին},
թէ
ի՞նչ
կարող
էր
առնել"։
"
Ես
չեմ
հասկանում,
ջ
ազգ,
որ
դատապարտելով
յանցաւորը
ապացուցանում
էր
{աշխարհին},
թէ
ինքը
չէ
կարող
սառն
աչքով
հանդիսատես
լինել
այ
մարդկային
օրէնքներից,
վաղուց
արդէն
հասկացուցել
է
{աշխարհին},
թէ
մարդիկ
հաւասար
իրաւունքներով
դուրս
եկան
արար
լալիս
եմ)։
Բայց,
չնայելով
այս
բոլոր
Արարատեան
{աշխարհին}
ընդհանրացած
սովորութեան
վրայ,
կան
մարդիկ,
ինչպէ
թեան
հեղինակները,
որ
գրեթէ
բովանդակ
քաղաքակրթեալ
{աշխարհին}
հրովարտակ
են
տալիս
այնպէս
կամ
այսպէս
հագուիլ,
իր
աստեր
եւ
օրինակներ
հանդէս
հանել,
որ
աւելի
իրական
{աշխարհին}
պատկանելով,
շօշափելի
էին
նաեւ
լոկ
գիր
կարդալ
գիտ
ց
բան
չէ
յառաջացել.
դորա
մեղաւորը
Խորենացին
չէ:
{Աշխարհիս}
երեսին
ձայն
ասացեալը
լսողի
համար
է.
ով
ականջ
ուն
եան
պտուղը.
Աստուա՛ծ
իմ,
ի՛նչ
ողբալի
մարդիկ
կան
{աշխարհիս}
երեսին:
Գ.
Մի
մարդու
առաքինի
կամ
վատթար
լին
ում
նա
այդ
գինին:
"
Տե՛ս,
թէ
ո՞րտեղ
է
հասել
{աշխարհիս}
բանը.
պարտականը
ոչ
թէ
միայն
չկամի
հատուցանել
իւր
չէ,
որ
ազգը
նեղութեան
հանդիպի
հասկնալու
համար:
{Աշխարհիս}
երեսին
մարդ
չկայ,
որ
իւր
ապրուստի
համար
կարօտ
չլ
ան
իմ,
ամենայն
որ
ինչ
կայք
գտանիցին
ինձ
՚ի
վերայ
{աշխարհիս},
զայն
ամենայն
միանգամայն
ահա՛
ի
կենդանութեանս
իմ
ոջն
երկնաւոր
Պաշտեալ
առ
նախնիս
Յողջոյն
{աշխարհիս}.
Խնկեմ
զանուն
քո,
Երգեմ
զսէր
քո
դեռ
կատարելիս
յետ
մահու
Քրիստոսի
կամ
՚ի
կատարածի
{աշխարհիս},
զի
ա՞յդ
ապա
մեկնեսցէ
մեզ
Այվազովսքին
զառակսն
տա
իմ
խելքով՝
Զերէ
փողով
ամեն
բանը
կը
լըմըննայ
{աշխարհիս},
Բայց
ուսումով,
գիրք
կարդալով
չի
կըշտանալ
"
Երթա՛նք,
երթա՛նք
գերեզման,
Այս
է
յոյսը
{աշխարհիս}
"։
ԼՍԱՐԱՆ
Այն
ի՞նչ
տուն
է,
այն
ի
ն,
ինչ
ուղղութենով
որ
կամենում
էին։
Զարմանալի
է
{աշխարհիս}
փոփոխութիւնը,
բայց
առաւել
զարմանալին
այս
է,
որ
ղթութիւնը
քանի
գնում
է
ընդարձակում
է
իւր
ասպարէզը
{աշխարհիս}
հրապարակի
մէջ:
Ո՛վ
պարծանք
ճշմարտութեան
մի
մարդ
վարդապետութիւն,
զատուցանելով
զնա
'ի
ծառայութենէ
{աշխարհիս}
պարեգօտիւք։
Զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սր
ւկ,
եւ
զամառն
յաղագս
տօթոյ
տեղւոյն՝
քահանայապետ
{աշխարհիս}
՝
տէր
Մուշէ,
տանէր
զիս
առ
ինքն,
ուր
եւ
լինէր
'ի
.
"
իսկ
որ
զատոյցն
զիս
պարեգօտիւք
'ի
ծառայութեան
{աշխարհիս}
եւ
ա՛զատութեան
եղեւ
մեզ
առիթ
տէր
Աղան
քո
տեառն
քե
,
այլ
մանաւանդ
կորստի:
Ինչ
ունինք,
սիրելի,
այս
{աշխարհիս}
մէջ,
ինչ
պիտի
տանենք
այստեղից․
մի
չոր
հոգի
ունին
յց
այդ
բոլորը
զուր
է,
ողորմած
հոգին
լաւ
է
իմացել
{աշխարհիս}
բանը,
եւ
մեծ
խելք
բանեցնելով
ճարել
է
այնքան
հարս
դէպի
Քրիստոսի
ճշմարիտ
Աւետարանը։
Զարմանալի
բան
է
{աշխարհիս}
փոփոխութիւնը.
այն
մարդիկը,
որոնք
նուիրուած
էին
կութիւնը։
Մտքի
գոյները
ցոլացնողքը
բառերն
են,
եւ
{աշխարհիս}
երեսին
ոչ
մի
լեզուում
երկու
բառ
չկայ
մաթեմաթիկաբա
ր
ազգի
մէջ
կամենայ
թող
լինի,
բայց
եւ
այնպէս
չկայ
{աշխարհիս}
երեսին
մի
աւանդութիւն,
որ
առանց
ամենայն
պատճառի
որ
շատ
սահմանափակ
են
այդ
տեսակ
բառերի
թիւը:
Չկայ
{աշխարհիս}
երեսին
լեզու,
որ
օտար
խառնուրդ
չունենայ,
մեր
նո
է
աշխարհի
երեսին։
Գեղեցկութիւնը
իրաւունք
չէ։
{Աշխարհիս}
երեսին
ո՛չ
դրական
գեղեցիկ
կայ
եւ
ո՛չ
դրական
գեղեց
ուն
է
նոցա
որպիսութեան
եւ
վիճակի
յայտարարը։
Չկայ
{աշխարհիս}
երեսին
ազգ,
որ
բարբարոս
լինելով՝
լինէր
վսեմացած
թիւն,
բայց
գումարի
պատասխանը
ստորասական
է։
Չկայ
{աշխարհիս}
երեսին
բան,
որ
բնութեան
օրէնքներով
չկատարուէր.
իմ
այսուհետեւ
"
Հյուսիսափայլի
"
հետ.
ինչ
որ
օտար
{աշխարհից}
բերած՝
տվել
էի
"
Հյուսիսափայլին
",
պիտի
տպվի
հո
ւնները
հազիւհազ
գրել
ուսանելով,
պիտի
գան
ու
գնան
{աշխարհից},
քանի
որ
եւրոպական
մեծավայել
հոգեւոր
սեղանը
պատր
մս
ճշմարտութեան
ձայնը
թւում
է
նորան
որպէս
մի
օտար
{աշխարհից}
եկած
ձայն:
Այդ
ձայնը,
հասանելով
նորա
ականջին,
է,
-
մտածեցի
ես,
-
արդեօք
ի՞նչ
է
պատճառը,
որ,
{աշխարհից}
բոլորովին
յուսահատուելով,
մխիթարութիւն
է
որոնում
լիուն
եւ
ո՛չ
նաեւ
Այիշա-Ֆաթիմային։
Անհետացի՛ր
իմ
{աշխարհից}
ինչ
ճանապարհով
որ
եկար,
միայն
մի՛
մոռանար
Շամիլի
լուսաւորութեան՝
վերացնելով,
կորզելով
մտքերը
այս
{աշխարհից},
ուր
պահանջւում
է
գործունէութիւն
եւ
շարժողութիւն
սիրտը
պաղում
է:
Բայց
նորա
սիրտը
պաղում
է
եւ
այն
{աշխարհից},
ուր
ծնել
էր
նա...
Ի՞նչ
բանի
համար
վերադառնայ:
Այն
ժողովուրդը,
որ
դուրս
չէ
եկել
իւր
պատմական
{աշխարհից},
թող
եւ
չշարժի,
մեք
ընդդէմ
ենք
գաղթականութեան
ե
ն
չէ
մեր
քարոզածը.
իսկ
այն
մասը,
որ
դուրս
է
իւր
{աշխարհից},
ասել
է
թէ
գտնւում
է
գաղթականութեան
եւ
պանդխտութ
տարածում:
-
Պապը,
"
Իմ
թագաւորութիւնը
այս
{աշխարհից}
չէ՛
"
Ասողին
երեսփոխան
քարոզելով
իւր
անձը,
հակառ
Շատ
նեղութիւն,
չարչարանք,
Կրեց
նա
այս
{աշխարհից}.
Այլ
իւր
հոգին
որպէս
թէ
Զգաստացած
մի
նիքի
անձուկով
այրուած,
տոչորուած
երիտասարդը,
որ
{աշխարհից}
աշխարհ
գնացել
էր
բան
ուսանելու,
ազգը
լուսաւորելո
որեւիցէ
փիլիսոփայութիւն
անցնում
է
իր
ժամանակակից
{աշխարհից}
դէպի
դուրս
"
(Հեգել,
Իրաւանց
փիլիսոփայութեան
յա
ութիւն
չյղանայ,
ես-ին
ոգին
սանձէ
միմիայն
արտաքին
{աշխարհից}
-
հասնելու
պատիժից
վախենալով.
ուրեմն
ընկերութեան
յս
կերպով
(ասում
էր)
տգէ՛տ
եւ
չիք
մարդիկը
Հայոց
{աշխարհից}
հալածեցին
լաւ
եւ
պիտանի
մարդոցը։
Եւ
մանաւանդ
վստ
ռաչանքով
ասաց,
թէ.
"
Իրաւացի
չեղաւ
Ղազարի՝
մեր
{աշխարհից}
հեռանալը.
պատճառ,
նա
եկեղեցու
զարդ
էր"։
Եւ
լս
յիշւում
է
մեր
պատմութեան
մէջ։
Փարպեցին,
Սիւնեաց
{աշխարհից}
վերադառնալով,
ճանապարհի
վրա՞յ
արդեօք
պատահում
է
անականութիւն
էլ
բնաւ
չկայ,
թէ
Փարպեցին,
Սիւնեաց
{աշխարհից}
վերադառնալով,
առաջին
անգամ
ներկայացաւ
Վահանին
Ան
ր
մի
այլ
տեղ՝
մի
նիւթական,
ախտաւոր
եւ
ալէկոծուն
{աշխարհից}
դէպի
մի
աննիւթ,
անախտ
եւ
խաղաղ
աշխարհ։
Այո՛,
Մ
արէիցը
կը
լինի
լաւ
Մարասկէնով,
որ
ստացել
էի
օտար
{աշխարհից}:
Այս
հաշուիցս
տեսանում
ես
ահա,
որ
ես
քեզ
նմ
րելով
հարիւրաւոր
մղոններ,
կամ
թէ
տեսանեն,
որ
մի
{աշխարհից}
դէպի
միւսը
խօսում
են
երկու
րոպէում,
ելեքտրամագնի
նուիրական
րոպէներում
մարդը
հրաժարւում
է
նիւթական
{աշխարհից},
նա
մոռանում
է
իւր
շրջակայքը,
նա
դուրս
է
գալիս
տէր,
պատճառ,
նա
բնիկ
նախիջեւանցի
չէր.
այլ
օտար
{աշխարհից}
եկած
լինելով,
յայտնի
էր
միայն
անունովս
Թիւթեանճի
րի
տակ։
Միւս
մասը,
յօժարակամ
տարագիր
գնալով
իւր
{աշխարհից},
ցան
ու
ցիր
է
լինում
դէպի
երկրի
չորս
կողմերը՝
ո
ն
պատմութեանը,
մեր
խօսելիքը
երեւելու
էին
մի
օտար
{աշխարհից}
եկած
ձայն։
Նոքա
զարմացած
ապշելու
էին,
եթէ
մեք,
այ
եկող
Հայոց
ազգ
ղարիպականացն,
այսինքն
Հայաստան
{աշխարհիցն}
մեր
ազգ
ղարիպական
աղքատ
բիռուզիգար
մարդկանցն
որք
ս,
որ
թէպէտ
այն
մարդերի
կեանքը
վաղուց
է
վերջացել
{աշխարհիցս},
բայց
նոցայ
յաղթութիւնը
քանի
գնում
է
ընդարձակում
ան
Եւ
դրախտից
հեշտալի
Արտաքսուեցաւ
զոյգն
այն
Փշոց
{աշխարհն},
ուր
Եւան
Ծնում
է
ցաւո՛վ
մինչ
այսօր,
Թէեւ
եկել
հառաչում,
Գանգատդ
անգամ
յիմար
է,
Թէ
{աշխարհն}
իւր
գործերով
Բոլորովին
փոխուել
է:
այ։
Ինչպէս
բնութիւնն
է,
ինչպէս
մարդու
շրջապատող
{աշխարհն}
է,
այնպէս
կը
լինի
եւ
մարդուն
կեանքը
եւ
ինչպէս
կե
հին
եւ
նոր
քաղաքան
աշխարհագրութեան:
Գաւառներ
եւ
{աշխարհներ}
ստորագրող
մարդը,
բացի
այս
գիտութեններից,
պիտի
ք
շփեցին,
Մանրացուցով
տեսանելի
Մեզ
նոր
{աշխարհներ}
բացին.
Չտեսնուող,
չբռնուող
Զօրութիւն
անակ
նոքա
առաքելութեան
պատճառով
գնում
էին
հեռաւոր
{աշխարհներ},
աղճատում
էին
մինչեւ
անգամ
եւ
Քրիստոնէական
հաւատ
ունին
այն
հասակին,
որ
նա
ունի:
Գիտե՛նք,
որ
կան
{աշխարհներ},
ուր
տասը
տարեկան
աղջիկը
արդէն
մայր
է,
բայց
այդ
,
որով
փայլում
են
բարեխառն
գօտիների
տակ
գտանուած
{աշխարհները}:
Բոլոր
արարածք,
որոնց
վիճակուել
էր
երեւել
աշխար
իայն
բոլոր
մարդկութեան
վերայ
անխտիր,
այլեւ
բոլոր
{աշխարհների},
բոլոր
արարածների
վերայ,
որ
քարոզում
էին
նորա
ա
ի
միլիոնաւոր
ձեռքերի,
ի՛նչպէս
ուրեմն
կը
լինի
այն
{աշխարհների}
վիճակը,
ուր
անգլիական
արուեստի
եւ
ձեռագործութեան
ռագործութեան
եւ
հազարերորդ
մասը
չկայ,
եւ
եթէ
այն
{աշխարհների}
հասարակ
ժողովուրդը
թողու
իւր
հողը
եւ
երթայ
մայրաք
է
Հայը
միջնորդ
կամ
գործակատար
լինէր
երկու
համազօր
{աշխարհների}
մէջ,
գուցէ
կարողանար
ապահով
եղանակով
ապրիլ,
թէե
հետեւում
են
տակաւին
իւրեանց
կառավարութեան,
ուրիշ
{աշխարհների}
տիրելու,
ուրիշ
ազգութիւնք
սպանելու
եւ
իւրեանց
դր
:
Այն,
թէ
հզօր
կառավարութիւնքը
տիրում
են
զանազան
{աշխարհների},
զանազան
ազգերի,
միմիայն
վայրենութիւնը
քաղաքակր
Անգլիոյ
վրայ,
բայց
ռէվոլիւցիօնից
յետոյ
այդ
երկու
{աշխարհների}
պաշտօնքը
փոխուեցան
եւ
ռէվոլիւցիօնը
իր
կարգով
ազդե
է,
որ
Ֆրանսիայի
այգիքը
մեզ
անմօտենալի
են,
ուրիշ
{աշխարհների}
այգիքը
նոյնպէս.
Հայաստանի
այգիքը,
ուր
կարող
ենք
թիւնը
ճանապարհ
էր
բանում
ոտքը
չկոխուած
եւ
հեռաւոր
{աշխարհների}
մէջ,
միւս
կողմից՝
իսկոյն
նոցա
քամակից
կրակը
եւ
ին
պապականութեան
դրօշակը՝
ուտելով
ու
մաշելով
այդ
{աշխարհների}
ամենայն
ազատ
շարժողութիւնը։
Զարմանալի
է
ճակ
եւ
վերականգնեց
Յիսուսեան
ապիրատ
Կարգը
հին
եւ
նոր
{աշխարհների}
մէջ։
Բայց
կործանուած
Կարգի
գործերը
եւ
ուղղութիւն
այս
Կարգը,
եւ
նորա
անդամների
առաջեւ
փակած
մնացին
{աշխարհների}
դուռերը։
Բայց
եթէ
մի
քանի
տեղերում,
ինչպէս
Ռուս
ն
մահով
կնքեցին
քրիստոնէական
հաւատի
յաղթանակը
այս
{աշխարհների}
մէջ։
Բայց
Յիսուսեան
Առաքեալների
բերանով
քարոզուա
։
Յիսուսեանք,
քարոզելով
Քրիստոնէութիւնը
զանազան
{աշխարհների}
մէջ,
յարմարում
էին
նորան
ժամանակի
պահանջողութեան
ւմ
չէ
շինւում։
Այն,
որ
հազար
տարիներով,
տարբեր
{աշխարհների}
եւ
տարբեր
պատմական
դէպքերի
տակ
աւերվել
է
եւ
այդ
հ
ր
լեզուն,
գոյանալով
ա՛յլ
պատմական
դէպքերի,
ա՛յլ
{աշխարհների}
եւ
ա՛յլ
ժամանակների
ազդեցութեան
տակ,
շատ
բառ
չու
,
ուր
տասը
տարեկան
աղջիկը
արդէն
մայր
է,
բայց
այդ
{աշխարհների}
սահմանքը
փակուած
են
Խեցգետնի
եւ
Այծեղջիւրի
մէջ:
ցուրտը
առակ
է
եղած
հին
աշխարհում,
չունի
յիշուած
{աշխարհների}
ազդեցութիւնը,
այնտեղ
տասնումի
տարեկան
աղջիկը
դեռ
ջերմութիւնից:
Պէ՞տք
էր
աւելացնել,
թէ
տրոպիկական
{աշխարհների}
մշտական
պասսատքը
առաջանում
էին
հիմնուած
լինելով
է
քուած
է
(Ասիան
առնում
ենք
միայն
բարեխառն
եւ
ջերմ
{աշխարհների}
վերաբերութեամբ)
գաղտնախորհուրդ
եւ
սիմբոլական
բան
ր
մենք
ուզում
ենք:
Այն
որ
հազար
տարիներով
տարբեր
{աշխարհների}
եւ
տարբեր
դէպքերի
տակ
գոյացել
է
եւ
ամէն
տեղ
էլ
այ
են,
հարկաւոր
է
անօթներ
եւ
գործիք
բերել
տալ
օտար
{աշխարհներից}:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
մի
մի
փութ
եւս
պատրաստելու
ս
այս
դիպուածումը։
Նոքա
ինքեանք
Եւրոպայի
ամենայն
{աշխարհներից}
հալածուելուց
յետոյ
խոստովանեցան,
թէ
ճնշում
են
իւ
րտ։
Յիսուսեանք,
հալածական
լինելով
բոլոր
Պապական
{աշխարհներից},
)
ապաստանարան
գտան
Պրուսսիայի
եւ
Ռուսսիայի
մէջ
դեցութիւնքը,
եւ
նոքա
այն
միջոցին
հալածուեցան
այս
{աշխարհներից},
երբ
Պիոս
VII-ը
իւր
անպարծանք
կոնդակովը,
որ
տու
նք
զանազան
պատահարները
այդպիսի
հեռավոր
եւ
վայրենի
{աշխարհներում}
Ասիայի
մեջ
եւ
այն
անակնկալ
դեպքերը
եւ
ծախքերը,
ո
,
թէ
կայի՞ն
այնպիսի
օրէնքներ
բնական
եւ
բարոյական
{աշխարհներում},
որ
թոյլ
տային
այսպիսի
յեղափոխութիւն:
Առնու
է
արեւի
երեսը։
Ինչո՛ւ
տխուր
է
նա,
նա,
որ
ուրիշ
{աշխարհներում}
փեսայի
պէս
դուրս
է
ելանում
ծովերի
ծայրերից՝
իւր
ս
կը
բարձրանայ
նիւթերի
շատութեան
չափով:
Այն
{աշխարհներում},
ուր
հասարակ
ժողովուրդը
հող
չունի,
ուր
չէ
կարող
ած
ձեւերով
խօսք
բանալ:
Հայոց
ազգը,
զանազան
{աշխարհներում},
իւր
տարագրութեան
եւ
թշուառութեան
մէջ,
իւր
բազմ
որ
ազգութիւնքը
կան,
քանի
որ
բնութիւնը
այլ
եւ
այլ
{աշխարհներում}
ունի
այլ
եւ
այլ
կերպարանքներ
եւ
ազդեցութիւնք),
տական
կրօնի
անունով,
մինչդեռ
միւս
կողմից
զանազան
{աշխարհներում}
անքրիստոնեայ
ազգերը
չարչարում
էին
եւ
հարստահարում
յս
թագաւորութեան
մէջ,
այլ
եւ
բովանդակ
Քրիստոնեայ
{աշխարհներում}
՝
նոցա
խորամանկութենով,
կեղծաւորութենով,
նենգու
զգի
բարոյականութիւնից:
Մենք
կարդում
ենք
լուսաւոր
{աշխարհներում}
գործուած
յանցանքների
եւ
ոճիրների
վիճակագրութիւնքը
տաք,
իմանալով,
որ
շատ
օտար
մարդիկ
մեզ
այս
օտար
{աշխարհներումը}
ցույց
են
տալիս
շատ
մարդասիրություն,
ուրեմն
մեք
ե
որովհետեւ
Դոն-Չեզար
դե
Բազանի
հետ
կրկնում
եմ՝
"
{Աշխարհում}
ամեն
ինչ
չափ
ունի,
ամեն
ինչ
վախճան
ունի
",
եւ
ա
Հ.
Գ.
Ի՞նչ
նորություններ
կան
Մոսկվայի
թատերական
{աշխարհում}:
Հարցնում
եմ
ձանձրույթից,
իսկ
պատասխանը
հաճույք
հետեւանքով,
նրանով
քիչ
էին
զբաղվում,
իսկ
անտիկ
{աշխարհում}
նա
ստոր
գիտություն
էր
համարվում,
որովհետեւ
փիլիս
ր
բոլորն
իրենց
շրջապտույտը
կատարում
էին
վերացական
{աշխարհում}
։
Գործնական
կենդանաբանության
եւ
գործնական
բուսաբա
իւր
հողի
վերայ,
ամենայն
կենդանի
պիտոյ
է
ապրի
իւր
{աշխարհում}:
Այդ
օտար
դպրոցներ
ուղարկուած
զաւակներից
շատ
փոք
ռամած
տերեւների
վերայ:
Մարդ,
գտանուելով
այնպիսի
{աշխարհում},
ուր
շրջապատող
բնութիւնը
տրամադրում
էր
սիրտը
եւ
մխիթարութեան,
քան
թէ
այն
մարդը,
որի
բնակութեան
{աշխարհում}
մշտականաչ
գարունը
ուրախութիւն
էր
ցօղում
երկնքից:
ը,
բայց
ո՛րչափ
խօսք
եւ
զրոյց
կը
բարձրանայ
մի
այլ
{աշխարհում},
ուր
ո՛չ
դուք,
ո՛չ
մինը
եւ
ո՛չ
միւսը
կարող
չէին
(Grélle)
Ֆրանսիացու
հետ,
կատարում
է
վաճառական
{աշխարհում}
մեծակշիռ
գործեր:
Այս
երկու
ընկերակիցքը
ունին
վաճ
շիջանողք
են
եւ
վաղուց
արդէն
կորուսել
են
մարդկեղէն
{աշխարհում}
իւրեանց
գաղտնածածուկ
խորհուրդը:
Մեր
սիրտը
լց
ած
Հայերի
ստոյգ
թիւը
ներկայումս,
եւ
թէ
որքան
ո՛ր
{աշխարհում}
բնակւում
է:
Ես
չգիտեմ՝
ինչ
բան
կար
սորանից
թեթե
,
ազատ
չէք
այս
թշուառութենից,
ի՛նչպէս
ներենք
Ձեր
{աշխարհում}
բնակուող
մեր
եղբայրներին,
որոնք
այսպիսի
լուսաւոր
նքից:
Յարձակմո՞ւնք,
տպագրութեան
ընդդէ՞մ,
եւ
մի
{աշխարհում},
ուր
ամենայն
բան
տպւում
է
առանց
արգելքի,
որի՞
կ
եթէ
այսպէս
է
հասարակ
ժողովուրդի
վիճակը
մի
այնպիսի
{աշխարհում},
որ
բոլոր
երկրագունդին
բաժանում
է
իւր
ձեռագործքը
ժակը
անհասկանալի
է
մեզ:
Վաճառականութիւն
առնել
մի
{աշխարհում},
ուր
դրամի
գինը
մի
օրուայ
մէջ
այնքան
անգամ
փոխւո
ռք
են
զարկում
վաճառականութեան՝
պանդխտանալով
օտար
{աշխարհում}:
Նոցա
կեանքի
շաւիղի
վերայ
եւս
չկան
ծաղիկներ
եւ
վ
փառաբանեմ
Մեր
նախնեաց
պաշտած
Տիկին
վեհապանծ
`
{Աշխարհում}
ամբողջ
`
Ոսկիամօր
հետ:
Քեզ
կը
խնկարկեմ,
Քո
ս
յդպէս
էք
խօսում:
Թէ՞
կարծում
էք,
որ
{աշխարհում}
Վիեննացուց
զատ
մարդ
չկայ.
Ը՛հ,
Մեսրո
արսիկը
առակ
արել
է
Հային.
"
Եթէ
Ասորու
նման
{աշխարհում}
Չկայ
մի
վատ
ազգ,
բայց
քան
Ասորին
Էլ
վա
նդան
եմ,
ինձնից
չես
փրկուիլ,
Իսկ
այն
{աշխարհում}
ծերունու...
եւ
քո,
Դատաստանն
կայ
ձեռին
Աս
կոպոսը։
Եւ
դու,
փնտռելով
ինձ
եւ
գտնելով
Սիւնեաց
{աշխարհում},
տարիր
քո
տունը
ո՛չ
որպէս
մի
տան
պատկանաւորներից
Դեռ
արարածների
սկզբի՛ց
շատ
ոճիրներ
գործեց
նախանձը
{աշխարհում}
։
Սատանա՛ն,
դեռ
սկզբում,
նախանձելով
կործանեց
նա
հոյէ,
նորա
մեղքը
չթողուի՛,
ո՛չ
այս
եւ
ո՛չ
գալու
{աշխարհում}
",
բայց
արհամարհողների
պէս,
բանի
տեղ
չեն
դնում
այսպիսի
եւ
սորանից
է՛լ
աւելիներին
հանդիպելով
այս
{աշխարհում},
շատ
խիստ
վշտերով
վախճանեցան։
Երանելի
Մովսէս
ին
խօսքը,
եւ
ուզում
է
ասել,
թէ
Փարպեցու
Սիւնեաց
{աշխարհում}
մնալը
Մուշէ
կաթողիկոսի
օրով
էր,
ուրեմն
502
թուակ
իւն
է
դուրս
գալիս։
Փարպեցին
իր
Թղթում
իր
Սիւնեաց
{աշխարհում}
ունեցած
վարք
ու
բարքին
վկայ
է
բռնում
Մուշէին,
ու
,
ինքը
գիտէ
իմ
վարքս
ու
բարքս,
ըստ
որում
Սիւնեաց
{աշխարհում}
եղած
ժամանակս
ինձ
իր
մօտ
էր
պահում
ամառները։
Թէ
ալով,
առաջին
անգամ
ներկայացաւ
Վահանին
Անձեւացեաց
{աշխարհում},
ըստ
որում՝
Սեւուկի
դրախտում,
ըստ
որում՝
Սեւո
նորանց
եւ...
ինչ
այլեւս
կամիք,
օրհնում
է
օտար
{աշխարհում},
պանդխտութեան
մէջ
իւր
կեանքը
եւ
հարստութիւնը
կնք
ղդ
էք
եղած,
քան
թէ
ես:
Հաւասարութիւն
որոնել
այս
{աշխարհում},
արդէն
թշուառութիւն
է.
պատճառ,
մի
մազի
չափով
ե
աստանի
հողի
վերայ,
այլ՝
Հայաստանից
դուրս,
օտար
{աշխարհում}
։
Հայկական
դպրութեանը
պիտոյ
էր
հիւր
գնալ
Իտալիա
ե
ատարութեան,
որ
կատարւում
էին
միեւնոյն
քրիստոնեայ
{աշխարհում}
։
Արդեօք
դժոխքի
դուռերը
պիտոյ
է
յաղթահարէի՞ն
վերջ
ծայրացեալ
ազատութիւնը
ամենայն
բանի
մէջ
մարդկեղէն
{աշխարհում}
այն
է,
որ
ուրիշ
խօսքերով
անուանւում
է
պապական
ան
չպէս
կարող
էր
ստոյգ
լուսաւորութիւնը
տեղ
գտանել
մի
{աշխարհում},
որի
հիմքերը
եւ
տարերքը
էին
բռնակալութիւն
եւ
ստր
իայի
երկնքի
տակ։
Եւ
Հայերը,
անհոգ
նստած
իւրեանց
{աշխարհում},
թողեցին
պանդխտական
Մխիթարեան
քաջագօտի
աբեղաների
куляцiя,
շահաստացութեան
խորհրդով։
Մարդկեղէն
{աշխարհում}
ամենայն
գործողութիւն
վարձատրւում
է
կամ
դատապարտւո
արհին
եւ
չէ
դադարում
ծաղկիլ
եւ
պտուղ
բերել
եւ
նոր
{աշխարհում}
։
Յիսուսեանք
միեւնոյն
դրութեան
մէջ
էին
դէպ
ի
ջ:
Արարատեան
գաւառը,
որի
ցուրտը
առակ
է
եղած
հին
{աշխարհում},
չունի
յիշուած
աշխարհների
ազդեցութիւնը,
այնտեղ
ն
կարող
են
իմ
առջեւը
դնել
այն
բանը,
թէ
Արարատեան
{աշխարհում}
շատ
անգամ
պսակել
են
11-12
տարեկան
աղջիկ,
ուստի,
կիցներին,
որ
տասներով
գտնւում
են
այսօր
Արարատեան
{աշխարհում}
եւ
որոնք
ամէն
օր
լսելով
այս
սքանչելի
բժշկութեան
մ
Թուրքը
եւ
հայը
գտնւում
են
այսօր
գրեթէ
միեւնոյն
{աշխարհում}.
այդ
ազգերը,
միեւնոյն
հողի,
միեւնոյն
կերակրի,
նացած
կանայքը՞
պիտի
կենդանացնեմ
եւ
այն
այս
իրական
{աշխարհում},
այս
անողոքելի
դարում,
որի
թագաւորը
չէ
մի
որպիս
յայտնւում
է
բնութեան
մէջ՝
բովանդակուած
բարոյական
{աշխարհում}
։
Լեզուն
է
ազգութեանց
դրօշակը,
լեզուն
է
նոցա
որպ
ն
այս
ու
այն
պաշտօնակատարութիւնքը,
իսկ
բարոյական
{աշխարհում}
լեզուն
է
այդ
միջնորդը,
որի
սպասաւորութեամբ
կատար
րեք
անգամ
արիւնով
ներկեց
բոլոր
Ասիան
եւ
Եւրոպան:
{Աշխարհումը}
այդպիսի
անցք
շատ
են
պատահել:
Դուք
ձեր
կողմից
շատ
մենում
էր
ստութիւնը
ճշմարտութեան
զգեստով
շրջեցնել
{աշխարհումը}:
Այս
անմիտը
բոլորովին
չէ՛
ճանաչել
իւր
պարտա
,
թե
չէ
ամեն
ինչ
կաղվի,
կմաղվի,
ալյուր
կդառնա:
{Աշխարհումս}
անվերջ
բան
չկա,
եթե
դա
այդպես
է,
ապա
ուրեմն
ինձ
հոգին
առանց
մարմնի
չէ
կարող
գործ
կատարել
նիւթական
{աշխարհումս}:
Այս
ողորմելի
դրութիւնը
ազգի,
նորա
արտասուքը
եւ
մինից
հեռանալով,
ամենքդ
եւս
ջոկ
ջոկ
կտակարանաք՝
{աշխարհս}
որ
կա,
միաբանությամբ
կա,
եթե
այն
նյութերի
միաբա
ամբ
կա,
եթե
այն
նյութերի
միաբանությունը
քակտվի,
{աշխարհս}
եւս
կքանդվի.
այս
բաները
լավ
հարկավոր
է
իմանալ
եւ
նորա:
4)
Երես
7.
Առ
հարցումն
"
ուրեմն
այս
{աշխարհս},
եւ
ինչ
որ
կը
տեսնենք,
ան
ամենքն
ալ
ատենով
չկայ
երբեք
ասած
չէր.
Փարիսական
իւր
ձեւերով
{Աշխարհք}
խաբեց,
զարմացուց,
Այդ
պատճառով
Աստուած
նո
րբինների
սալը
ծեծելը,
որ
Արտաւազդը
դուրս
չգայ
ու
{աշխարհքը}
չքանդէ.
եւ
մենք
մեծ
ուրախութիւն
զգացինք,
երբ
տե
ւ
տիրական
բալայ:
Շնորհքով
զոռով
տղայ
դա՛ռ.
Սաղ
{աշխարհքը}
ձեռդ
առ.
Էս
մեր
դուշման
ազգերին,
Խեղճացրու
հոգի
քշերը
հէրդ
ջաղացն
էր
գնացել
ի՞նչ
կլներ
(?!)
մեզ
{աշխարհքի}
միջին
թուք
ու
բեդնամ
արիր
"
(եր.
92):
Նայելով
արկաւոր
տանի՞նք.
էս
հո
մենակ
մեզ
համար
չի՞.
սաղ
{աշխարհքի}
օրէնքն
ըտենց
ա.
դու
քու
բարութիւնիցն
ես
տանում,
ատիոսի
հետ։
Որպէս
զի
կարողանայ
նորանց
միանգամայն
{աշխարհքից}
հրաժարել,
կամեցաւ
Իգնատիոսը
երդումով
կապել։
Այս
ւ
1727
թուականը։
Վերջապէս
բոլորովին
հրաժարուեցաւ
{աշխարհքից}
եւ
առանձնանալով
մի
այրի
մէջ՝
սովամահ
մեռաւ։
Այս
եմ
այս
կարգով,
թէ
Յիսուսեանք,
ո՞ր
թուականում
ո՞ր
{աշխարհքից}
հալածուեցան։
1596,
Հօլլ
ւնը
չէր
ուղիղ
ճանապարհով,
եթէ
հին
լեզուն
կենդանի
{աշխարհքիցը}
տարագիր
չէր,
սուտ
է
ամենայն
լուսաւորութիւն,
զու
մ
երկնային:
Այլ
դու,
ո՛վ
մարդ,
այս
{աշխարհքում}
բեռնաւորուած
յոյսերով
Ի՞նչ
ես
օրդ
դատարկ
անց
տարուի
մահարձանիդ
երեսում:
Ուրեմն
միայն
այս
{աշխարհքում}
սա՛
է,
որ
ինձ
չի
թողնում,
Մինչեւ
ի
մահ
եւ
անձին։
Անցաւոր
է
ամենայն
ինչ
Այս
{աշխարհքում}
մեզ
յայտնի,
Մեզնից
ոչ
ոք
եւ
մի
խեցի
Ի
ւր
համակրութիւնը
Յիսուսեանց
հետ
եւ
համարելով,
թէ
{աշխարհքում},
բացի
Մխիթարեան
միաբանութենից,
այլ
մարդիկ
չ'կայ
ս
օրդ
դատարկ
անցնում
`
հառաչելով
ու
լալով.
{Աշխարհքումս}
թշուառութիւն,
ուրախութիւն,
մի
կերպով
Խիստ
բերկրեա՞յ,
Մուսան
ասաց
Ամիրեա՛ն,
Որ
{աշխարհքումս}
դու
ճարեցիր
Քեզ
այսպիսի
սիրական:
ՎԵՑԵ
յ
համար
Մահ
է՝
գալուստ
մահուան։
{Աշխարհքումս}
նա
չի
տեսել
Ո՛չ
նեղութիւն
եւ
ո՛չ
ցաւ,
`
ինձ
գրաւած
իբրու
գանձ.
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
{աշխարքումս}
՝
ես
հարուստ
եմ
գերապանծ:
Քաղցր
ու
դ
ա,
մարդ,
շուն,
կատու,
ղուրդ
ու
ղուշ,
ինչքան
{աշխարքումս}
ժժմունք
կան
քոմմայ
էլ
ուտում
են,
կէսը
անփոխ
հէնց
իւր
որպիսութիւնը։
Տեսանում
եմ,
որ
դա
բարեմիտ
եւ
{աշխոյժ}
երեւակայութեամբ
մի
երիտասարդ
է,
բայց՝
շատ
թոյլ
են,
Բայց
մեռած
է
սրտերը,
Մի
պատանի
{աշխոյժ}
կրքով
Տեսնում
է
այս
աստղը:
Նորան
առաջադիմութենից,
այնպէս
գրաւել
էր
իւր
դաստիարակի
{աշխոյժ}
եւ
կրակոտ
ազգասէր
սիրտը,
որ
Աբովեանը
աշխատում
էր
եա
թէ
մի
տարի
ժամանակ։
Աբովեանը,
մանաւանդ
որպէս
{աշխոյժ}
եւ
ջերմ
բնաւորութեամբ
մարդ,
վերջապէս
յուսահատւու
ք.
նորան
տուեցին
Պապական
վանքերի
աւանդութիւնքը։
{Աշխոյժ}
Իգնատիոսը,
այս
գիրքը
կարդալով,
զգաց
իւր
մէջ
մի
ծ
է
այն
Փարիզում
այն
ժամանակ,
երբ
արդեն
նորա
վառ
{աշխոյժը}
եւ
եռանդը
փոխւում
էր
դէպի
մի
սառն
քաղաքականութիւն
յ՝
Դուքսը
փոքր
առ
փոքր
կորուսանում
էր
իւր
նախկին
{աշխոյժը}.
հեշտախտ
կեանքը
քամեց
նորան։
Գիշերային
թատրոնակ
մանակներումը
չ'մնացին
Իգնատիոսի
մէջ
նորա
առաջուայ
{աշխուժի}
եւ
ոգեւորութեան
մինչեւ
անգամ
եւ
հետքը.
զանազան
հ
յի
նավահանգստում
կանգնած
էր
մի
ահագին
բազմություն
{աշխույժ}
երիտասարդների,
որոնց
կարմիր
շապիկը
վկայում
էր,
առաւն
է,
որ
մինչեւ
հիմա
Հայոց
ազգը
կանգուն
կեցած
{աշխրքիս}
մէջ,
գո՛նէ
ընկճեալ
ազգաց
թիւը
կը
համարուի։
Ըսին
կճուած
եւ
հարստահարուած
վիճակը,
այն
ժամանակ
բանը
{աշկարայ}
կը
լինի,
որ
հայը
եւ
թուրքը
այս
տեսակ
կապերով
միմ
ըլած
քար
ա.
Ես
քեզ
թաքուն
սիրեցի,
բա՛ս
ո՞վ
արաւ
{աշկարայ},
Իմ
եարն
ինձ
եար
պըտի,
-
ձեռումը
ֆանար
պրտի,
Իմ
։
Այլեւ
կարելի
է
յիշատակել
այն,
որ
ամենայն
տարի
{աշնան}
ժամանակ
մորթւում
են
այդ
քաղաքում
բիւրաւոր
ոչխարնե
ւ
խեղճ,
այրի,
մայրն
Հայաստան:
ՏԵՍԻԼ
{Աշնան}
վերջերում,
նոյեմբեր
ամսին,
Ցրտիցն
ստիպուած
,
ամենեւին
չհամաձայնեցաւ,
որ
Թիւթիւնճի-օղլուն,
{աշնան}
խառն
եղանակներում
դուրս
գայ,
թէեւ
շատ
ցանկանում
ում)
համբուրել
տալով
Վարդիթերին,
նշան
է
դնում:
{Աշնան}
Մողնու
ուխտին,
իր
մօտ
հիւր
եկած
կին
մարդուն
պատմ
որ,
այդ
տպաւորութեանը
հիմքի
վրայ,
մեզ
թւում
է:
{Աշնան}
Մողնու
ուխտից
Էջմիածին
թափուող
ահագին
բազմութիւնը
լ
որովհետեւ
չկարիմ
առաւել
մնալ
աստանօր
՚ի
պատճառս
{աշնանային}
եղանակաց
եւ
առ
դուրս
գալոյ
ձմեռան,
մինչդեռ
կայ
մ
էին
ցեխի
երեսից,
երբ
սկսանում
էին
գարնանային
եւ
{աշնանային}
անձրեւները
կամ
ձիւնհալը,
այնուամենայնիւ,
դեռեւս
րազմը
եղաւ
451
թուականի
գարնան։
Չի՛ք
Վասակը
450ի
{աշնանը}
բռնոտեց,
որպէս
Հմայեակ
Մամիկոնեանի
երեք
որդիքը,
,
գրող
պատմութեան
խաչակիր
զօրաց
եւ
թագաւորութեան
{Աշոտոյ}.
Պատմութիւն
սորա
սկսեալ
ի
952
թուականէ,
աւարտի
անի՝
Նոր
Քնարի
եւ
առ
հասարակ
ազգային
երգ
անունով
{աշուղների}
գրած
կամ
ասած
բաների
վերայ,
ընդհանրապէս,
իսկ
դո
մէջ
կաղին,
որ
դեռեւս
ընկած
չէին
հաւաքողի
ձեռքը:
{Աշունը},
մանաւանդ
թէ
Հիւսիսումը,
մի
շատ
տխուր
ժամանակ
է
նով,
որ
նայում
էին
դէպի
ցեխոտ
փողոցը,
որովհետեւ
{աշունը}
շատ
առատ
էր
եղել
իւր
անձրեւներովը:
Սենեակը,
որի
կը
գնար
բանը,
որովհետեւ
ամառները
եւ,
մանաւանդ,
{աշունքին}
հաշիւ
ու
համար
չունին
այդ
քաղաքը
մտած
սայլերը
ցոր
ել
ըստ
կարելույն
խոր
եւ
դաշտային
ցանքսերի
համար՝
{աշունքից}
).
սկզբնական
շրջանում,
սորգոյի
ծլելուց
հետո,
թ
ներորդի
Յազկերտի
արքայի
(455
թիւ),
իշխանն
Վրաց
{Աշուշայ}
աղաչէր
զաւագս
դրանն
արքունի,
բազում
եւ
անհամար
կ
կայ
որ
կոչիւր
Անոյշվռամ,
էառ
իւր
կին
բդեշխն
Վրաց
{Աշուշայ},
որ
եւ
էր
իշխան
Գուգարացւոց"։
Հանգուցեալ
վերապ
դուստր։
§
25.
Այս
բդեշխը
մեր
շատ
անգամ
յիշած
{Աշուշայ}
Վրաց
բդեշխն
է։
§
26.
Արկանելի
բառը,
մեր
լեզ
այլ
զարմանում
ենք,
որ
Պարոնը
ասում
թէ
Փարպեցին
(
{Աշուշայի}
տանից
դուրս
եկած)
աշակերտուեցաւ
Աղանին
եւ
"
զկնի
ու
եղբարց
հետ,
նորա
մայրը՝
Ձուիկը,
տարաւ
նորան
{Աշուշայի}
տունը,
ուր
ուսում
էին
տալիս
Փարպեցուն։
Դնենք,
55-ին,
երբ
Մեծ
Վահանը
վերադարձաւ
Պարսկաստանից
եւ
{Աշուշայի}
տանը
սննդակից
եւ
խաղակից
եղաւ
Փարպեցու
հետ,
եթէ
չէր
կարող
եղած
լինել
նա,
երբ
խաղակից
էր
Վահանին
{Աշուշայի}
տանը։
446
թուականներում
Փարպեցին
կամ
նո՛ր
էր
ծնա
գնաց
Յունաստան։
Փարպեցին
455-ին
խաղացող
պատանի
է
{Աշուշայի}
տանը,
Մեծ
Թարգմանիչքը
այդ
միջոցին
արդէն
15-16
տա
,
մենք
չգիտենք,
թէ
ո՛վքեր
էին
նորան
ուսում
տալիս
{Աշուշայի}
տանը,
եւ
հարկ
է,
թէ
կային
ուսուցիչք,
երբ
ասում
վաղ
տեսանեմք
զնորահասն
Ղազար
'ի
տան
Բդեշխին
Վրաց
{Աշուշայի},
յորոյ
'ի
դորան
կրթէին
յուսումն
դպրութեան"։
ք։
Եւ
սոքա
են
մեր
պատճառները։
Նախ,
Փարպեցու
{Աշուշայի}
դռնումը
երեւելը
կարող
էր
ունենալ
խիստ
շատ
պատճառ
չէ
ասում,
թէ
ինչ
պատճառով
տեսնում
ենք
Փարպեցուն
{Աշուշայի}
դռնում,
ուստի
եւ
իրաւունք
չունինք
եզրակացնել
այս
է
յայտնի,
ապա
ուրեմն
Վահանի
մայրը՝
Ձուիկը,
եւ
{Աշուշայի}
կինը՝
Անոյշ-Վռամը,
քոյրեր
են
Աղան
եւ
Մերհուժան
մ
անունը
ստիպում
է
մեզ
մի
փոքր
մտածել,
որովհետեւ
{Աշուշայի}
կնոջ
անունը
Անոյշ-Վռամ
է.
եւ
յայտնի
է,
թէ
աղջիկ
բռնեց
եւ
Հմայեկի
երեք
որդոցը
եւ
Դուռը
տարաւ,
երբ
{աշուշան},
Պարսկաստանից
յետ
բերելով,
նորանց
յանձնում
է
նոցա
րծակցութիւնը,
քանի
որ
կանգնեցնելու
չէ
մի
այդպիսի
{աշտանակ}
լուսաւորութեան,
քանի
որ
դոցա
երեխայքը,
իւրեանց
ն
քուրմի
հանդերձով
կարելի
է
մօտենալ
գիտութիւնների
{աշտանակին}
։
Անցան
այն
ժամանակները,
կրկնում
եմ,
երբ
չափով
արմանալի
մի
բան
է.
Քանաքեռ,
Երեւան,
Վաղարշապատ
եւ
{Աշտարակ},
իրարուց
երեք
չորս
ժամ
հեռաւորութիւն
ունին,
բայց
արդիթերը
այս
տարբերութեան
ծայրումն
են.
Քանաքեռ
եւ
{Աշտարակ},
ուստի
եւ
տարբերութիւնը
աւելի
շօշափելի
է։
Բայց,
ա
ոտոշներով,
ուսերի
վերայ
բարձած
մի
ասորու
սրածայր
{աշտարակ},
որի
մէջ
նստած
տէր
սատանան
գնում
էր
ծայրագոյն
Բր
էս.
-
Ես
էգուց
պիտի
հրամայեմ
թշնամիների
գլխից
{աշտարակ}
շինել,
քեզ
այն
շնորհը
կ՚առնեմ,
որ
քո
գլուխը
կը
ը
կամ
առողջանալու
համար
աշխատելը
աւելի
լաւ:
{Աշտարակ}
գեղի
հասարակաց
տեսչութեան
եւ
հասարակաց
տնտեսութեա
րբ
նոքա
այգեքաղի
ժամանակ
5-6
հարիւր
հոգի
գալիս
են
{Աշտարակ}
այգի
քաղելու,
երբ
Վարդիթերի
հայրը
տասն
այդպիսի
մ
րոյթքը
վերցուի"։
Բայց
մենք
երթանք
դարձեալ
{Աշտարակ}:
Ասենք
թէ
Աշտարակը
այգեգործ
է.
բարի
է,
բա
ի,
Որդիդ
մեռնի
վարդապետ,
-
սիրածը
չհա՞ս
կ՚ըլնի:
{Աշտարակ}
բարձր
տեղ
ա,
-
ջուրը
հիւանդին
դեղ
ա,
Սիրածը
սիրա
կուած
էին
վանական
եւ
կալուածատիրական
շինուածքների
{աշտարակազարդ}
պարիսպների
մէջ,
մինչեւ
այդ
գիտութենների
սպասաւոր
մբալճի
լուսովը
միմիայն,
տեսանելի
էր
տէր
սատանայի
{աշտարակաձեւ}
սեւացած
գահը
եւ
դեւերի
անհամար
բազմութիւն
նորա
չո
,
քաղաքաց,
շինից,
ամրոցաց,
կամրջաց,
բրգանց,
{աշտարակաց}
եւ
նմանեաց"։
Անխորհուրդ
եւ
սերտած
բառեր,
ո
ին
իւրեանց
ուսի
վերայից
ասորու
սրածայր
եւ
սեւացած
{աշտարակը},
որի
մէջ
նստած
էր
տէր
սատանան։
Իսկոյն
վէզիր
Բէհ
սովորութեան
վրայ,
կան
մարդիկ,
ինչպէս
նաեւ
բոլոր
{Աշտարակը}
(ինչպէս
երեւում
է
Սօս
եւ
Վարդիթերից),
որ
թէ
բա
լ,
որ
յայտնի
են
անունովս
"
պար"։
Արդեօք,
{Աշտարակը},
որ
պահել
է
մինչեւ
այժմ
Նուրինի
արարողութիւնը,
Ինչի՞
պիտի
այսպէս
լինի
Աշտարակի
վիճակը:
Եւ
միայն
{Աշտարակը}
չէ.
Աշտարակը
երջանիկ
գեղերից
մինն
է
տակաւին,
նո
պէս
լինի
Աշտարակի
վիճակը:
Եւ
միայն
Աշտարակը
չէ.
{Աշտարակը}
երջանիկ
գեղերից
մինն
է
տակաւին,
նորանից
անհամեմա
Բայց
մենք
երթանք
դարձեալ
Աշտարակ:
Ասենք
թէ
{Աշտարակը}
այգեգործ
է.
բարի
է,
բայց
այգին,
տարին
տասներկո
ը
պարապեն
այս
բանով,
որքա՞ն
օգուտ
կարող
է
ստանալ
{Աշտարակը}
կամ
ուրիշ
գեղեր:
Բայց
"
Սոս
եւ
Վարդիթերից
"
ը
հավաքեցի,
արեւը
վաղուց
արդեն
մայր
էր
մտնում
եւ
{աշտարակի}
ժամացույցը
ժամի
11-ի
զարկեց,
ի
դեպ,
ես
էլ
ընդու
ր:
Լուսաւորութիւնն
է
այն
աստուածային
շունչը,
որ
{աշտարակի}
օրերից
բաժանուածքը
միաւորում
է
դէպի
մի
կապ
եղբայր
Երեւանի
եւ
Վաղարշապատի
մէջ,
ինչպէս
այս
վերջինի
եւ
{Աշտարակի}
մէջ։
Բայց
եթէ
այս
շղթայի
մէկ
կամ
երկու
ողը
հանում
լ,
քեզ
այն
շնորհը
կ՚առնեմ,
որ
քո
գլուխը
կը
դնեմ
{աշտարակի}
ծայրումը,
այնպէս,
որ
քո
գլուխը
կը
կազմէ
նորա
սր
այն
մատեանս
եղեալս
յաշխարհին
Հայոց՝
կապեաց
յանել
{աշտարակի}
ի
հայրենի
քաղաքի
իւրում
ի
Սմարղանդ,
հրաման
տուեա
րի
պատմութիւնը
չէ,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասած
ենք,
այլ
{Աշտարակի}
կեանքը,
բայց
եւ
այնպէս,
իբր
թէ
եւ
որպէս
օգնական
անցիք։
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
գալիս
{Աշտարակի}
տղաքը,
տեսնում
են,
բայց
սիրտ
չեն
անում
մօտենալ
առաջաբանին։
Հեղինակի
լեզու
ասելով՝
չենք
իմանում
{Աշտարակի}
բարբառը),
որով
գրված
է
գործի
բնագիրը,
ուր
կամ
ործի
բնագիրը,
ուր
կամ
խիստ
քիչ
խառնել
է
հեղինակը
{Աշտարակի}
բարբառի
մէջ
օտար
ձեւ,
օտար
ոճ,
կամ,
կարելի
է
ա
ր
գործը
այդ
բարբառով
գրել,
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
{Աշտարակի}
վարքի,
բարքի,
այլ
նորա
լեզուի
վրայ
էլ
տեղեկութի
պագայ
ասպարիզում,
մանաւանդ
եթէ
ուխտ
չէ
արել
միշտ
{Աշտարակի}
լեզուով
գրելու։
Թէեւ
ճշմարտութեան
անունով
ասում
ճշմարտութեան
անունով
ասում
ենք,
որ
նորա
բնագրի
(
{Աշտարակի}
)
լեզուն
համեմատաբար
աւելի
կատարելութիւն
եւ
աւելի
միջին
թուք
ու
բեդնամ
արիր
"
(եր.
92):
Նայելով
{Աշտարակի}
կեանքի
ընդհանուր
որպիսութեան
(որպէս
նաեւ
բովանդա
երի
պատմութիւնը
չէ,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասած
են,
այլ
{Աշտարակի}
կեանքը,
բայց
եւ
այնպէս,
երբ
թէեւ
որպէս
օգնական
ոյ,
եթէ
մի
նկատող
մարդ
ուշադրութիւն
դարձնէ
բարձր
{աշտարակի}
կամ
թարգելի
սուր
ծայրին,
միշտ
կարող
է
տեսնել
սու
լինէինք:
Հեղինակի
լեզու
ասելով
չենք
իմանամ
{Աշտարակի}
բարբառը,
որով
գրուած
է
գործի
բնագիրը,
ուր
կամ
խ
ործի
բնագիրը,
ուր
կամ
խիստ
քիչ
խառնել
է
հեղինակը
{Աշտարակի}
բարբառի
մէջ
օտար
ձեւ,
օտար
ոճ,
կամ,
բնաւ
ո՛չ,
ր
գործը
այդ
բարբառով
գրել,
որ
կարդացողը
ոչ
միայն
{Աշտարակի}
վարքի
բարքի,
այլ
նորա
լեզուի
վրայ
էլ
տեղեկութիւն
ս
ինչ
սովորութիւն
ա
տո՛"։
Մեզ
շատ
շարժէլ
է
{Աշտարակի}
կանանց
ջերմ
կրօնասիրութիւնը,
ուր
տեսնում
ենք
ման
ղականութիւն
չունինք
այս
բանում:
Նկարագրելով
{Աշտարակի},
որով
գրեթէ
եւ
բիւրաւոր
ուրիշ
հայերի
բարոյական
ա
թում
այդ
երկնային
դեսպանին:
Պ.
Պռոշեանցը,
{Աշտարակի}
տնտեսական
վիճակը
եւ
հասկացողութիւնքը
երեւան
հանել
փողով
ենք
առնում"։
Ինչի՞
պիտի
այսպէս
լինի
{Աշտարակի}
վիճակը:
Եւ
միայն
Աշտարակը
չէ.
Աշտարակը
երջանիկ
ղ
խորհի
ընթերցողը
եւ
առողջ
դատաստան
կատարէ:
{Աշտարակի}
տնտեսական
կեանքի
մէջ
եթէ
կան
տխուր
բաներ,
գոնէ՛
.
XXX)
-
երբ
կայծակը
զարկեց
Հասսելտեան
եկեղեցու
{աշտարակին},
Ցուոլլէյի
եւ
Հասսելտի
միջոցում
(Հոլլանդիոյ
մէջ
մ
է
իւր
սիրականի
տարաբաղդութիւնը:
Մանրիկօն
բանտի
{աշտարակից}
յայտնում
է
նորան,
թէ
ոչինչ
միւս
փափագ
չունէր,
բ
նոցա
վերայ
այնպէս,
ինչպէս
մի
մարդ
կը
նայէր
բարձր
{աշտարակից}
դէպի
վայր,
փոքր
ինչ
յառաջ,
իւր
հետ
միասին
մի
յա
կարելի
է
բօժօժը
ծախել:
Իսկ
մեծ
գեղերում,
ինչպէս
{Աշտարակն}
է,
եթէ
շատ
շերամ
պահողք
լինին,
հեշտ
կարելի
է
ըն
րը,
որ
անցաւ,
եւ
այլն։
Շատ
անգամ,
ինչպէս
նաեւ
{Աշտարակում},
նախդրիւ
տրականի
տեղ,
օրինակ՝
գալիս,
գործ
են
ք
կոխէ
Հայաստան:
Բայց
ինչ
որ
ներկայումս
կայ
{Աշտարակում},
ինչ
վիճակում
որ
է
այդ
գեղի
կեանքը,
այդ
բոլորը
ք,
թէ
ի՛նչ
ողորմելի
վիճակում
է
շերամաբուծութիւնը
{Աշտարակում}:
Վարդիթերը
թութի
տերեւը
այգուց
առած
գնում
է
անցիք:
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
գալիս
{աշտարակցի}
տղաքը
․
տեսնում
են,
բայց
սիրտ
չեն
անում
մօտենալ
երին
ջուր
ցօղել:
Մենք
հաւատում
ենք,
որ
ոչ
միայն
{աշտարակցիք},
այլ
եւ
ուրիշ
շատ
հազարաւորը
կարդալով
պ.
Պռոշեա
երեխեքն
էլ
"-
երաշտութիւնից
գանգատուելով
ասում
են
{աշտարակցիք}
իրենց
մէջ
(եր.
66)
-
"
Նուրին
(Լազարէ)
էլ
չ
է
ոչ
ուրիշ
աղբիւրից,
շատերին
յայտնի
է,
թէ
բոլոր
{աշտարակցիք}
այգեգործութեամբ
են
պարապում,
այդ
է
նոցա
ապրուստի
ն
մասին
եւ
թէ
պահե՛լ
է,
ի՞նչ
աւանդութիւն
է
այդ.
{աշտարակցոց}
կարծիքով
ո՛վ
է
կամ
ի՛նչ
է
այդ
Նուրինը.
ցաւում
են
ովհետեւ
(տանը
մարդ
չկայ,
ամէնքն
էլ
հիքումն
են,
{աշտարակցունն}
էլ
էդ
մի
հիքին
ա,
-
ասում
է
նա:
-
Գարունքը
ծագո
ը,
կամիմ
ասել՝
այն
մեհեանները,
որ
գտանւում
էին
{Աշտիշատ},
Արտաշատ,
Տարօն
եւ
այլ
տեղեր:
Շատ
ազգեր
իւ
,
ընդ
երեւելի
եւ
հազուագիւտ
անդրիս
եւ
ընդ
մեհեանս
{Աշտիշատու},
Արտաշատու
եւ
բագնայ
Գիսանեայ
եւ
Դեմետրեայ
եւ
այ
թեան
դժբախտութեան
հանդիպի,
մեք,
իւր
ժամանակին,
{աոանձին}
ծրարի
մէջ
կ՚ուղարկենք
նորան
մի
օրինակ:
Ո՜հ,
ց
գրածիս
պատասխանը:
6-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
{Աոաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
13-ին:
8-ին
նամակ
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
{աոաջատարութիւնը},
որպէս
նաեւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
գ
իւր
վերայ,
ուստի
եւ
յօժարակամ
ընդունեց
այն
բոլոր
{աոաջարկութիւնքը},
որոնց
խորհուրդը
եւ
նպատակն
էր
մօտ
մնալ
եկեղեցու
մառախուղով:
Այս
աստուածաբանի
աշխատութենների
մէջ
{աոաջին}
անգամ
տեսնում
ենք
աստեղահմայութեան
եւ
Ալքիմիայի
զ
նհետացաւ
ամառը,
եւ
ցուրտը
դարձեալ
փչեց
իւր
բոլոր
{աոաջին}
խստութեամբ:
Երկար
ժամանակ,
բացի
Բենեդիկտեան
նուական
եւ
ստորին
դասակարգերի
վրայ
է
ներգործում:
{Աոաջինը}
չի
կարնալ
իր
անշարժ
սեփականութիւնը
բաժին-բաժին
ան
րդէն,
մերժուած
մի
դրութիւն
չդնէ
ուսանել
կամեցողի
{աոջեւը}
որպէս
գիտութեան
ներկայ
խօսքը:
Մեզ
թւում
է,
կամենում
թոյլ
տալ
Լէ-Ժէին
Կայսրի
ձեռքից
ընդունել
{Աուգսբուրգի}
եպիսկոպոսական
աթոռը։
Նա
երկիւղ
էր
կրում,
թէ
մի
րոններից,
որ
սպանիական
ինկվիզիցիոն
պատրաստում
էր
{աուտո}
-դա-ֆէ
կատարելու
համար:
Սորանից
յետոյ
խումբ-
նց
ժամանակ
X=0:
Պարոն
Ալաջալյանին
չէր
խանգարի
իր
{աչալուրջ}
ուշադրությունը
դարձնելու
այս
հանգամանքի
վրա,
բայ
Идти
туда
обедать:
Փակեցեք
ժամի
դուռը
{Աչառը}
առ
դու
հետըդ:
ՎԱՅՐ
ԸՆԿՆՈՂ
ԱՍՏՂԵՐ
(Թարգման
ատիրոջ
հետ,
թէ
արի՛
խարջ
տո՛ւր,
էլ
չեն
ասում
թէ
{աչառը}
գոմշի
հետ
կարա՞յ
լուծ
անիլ
"
(եր.
169):
է
տպագրել,
բայց
զգում
եմ,
որ
դա
պետք
է
լինի
մի
{աչառու}
ներբող՝
մասնագիտությամբ
իր
եղբայրակիցների՝
ամեր
դատաստանը,
ուր
արդարութիւնը
եւ
յանցանքը,
առանց
{աչառութեան},
ստանում
են
իւրեանց
արժանի
հատուցումը:
Մարդկայի
վրայ
քիչ
մը
խօսինք
ու
ազգայնոց
կամացը
դէմ
եւ
մեր
{աչաց}
առջեւը,
տներուն
մէջ
ելնել
մտնելով,
իրենց
ըրած
ա
Էին
հաստեալ,
յոր
եդայ,
Կան
առաջի
իմ
{աչաց}.
Ո՞չ
ինքնին
իսկ
Եհովայ
Զօր
հանապազ
ի
ած,
Եւ
ոչ
բնաւ
վրիպէր
Բան
ի
նորա
սուր
{աչաց},
Ահաբեկեալ
ընդ
երդումնն,
Զդողանի
հար
ւրց
ողող
աստուածառաք
պատուհաս
Զնոյ
հանդէպ
իմ
{աչաց}
պերճ
ընտանեօք
վերամբարձ.
Մինչ
լաստակերտն
կենդանե
գային
դպրութեան.
զի
որչափ
ինչ
հասանէ
տեսողութիւն
{աչաց},
տեսանեմք,
զի
աբեղայք
էին
որ
հիմն
եդին
գրականու
եսիլ,
այլ
ի
սրտին
գործարանի
երեւութացեալ
հոգւոյն
{աչաց}
թաթ
ձեռին
աջոյ
գրելով
ի
վերայ
վիմի
Ա,
Ե,
Է,
Ը
արտութիւնս
մերկանդամ,
թէեւ
բազումք
առ
տկարութեան
{աչաց}
չկարէին
յայս
հայել,
այո՛,
չունի
զլեզու
ասեմ
ք
վ
ն
խափանարար
լինի
շառաւիղաց
լուսոյն
ցոլանալ
ի
լոյս
{աչաց}
նստելոցն
ի
տան,
սապէս
ամբողջ
դարք
խափանաբար
լինի
անիր՝
յերեսաց
իմոց
թշնամեաց
եւ
սրբեցիք
զարտասուս
{աչացս}
հայրական
խնամարկութեամբ:
Եթէ
ազգասիրական
ձեռնտու
կանունք,
Եւ
խլրտում,
գալարւում,
Շողում
նրա
վառ
{աչկունք}.
Կոյս
գրկումը
իր
ջերմին
Մերթ
պրկում
էր
ու
թողնու
,
Եւ
խլրտէր
եւ
գելոյր
Եւ
շողային
վառ
{աչկունք}.
Մերթ
ի
գիրկս
կուսական
Ճնշէր,
պրկէր,
րբեք:
Ընդե՞ր
իսկ
բնաւ
եւ
մաղթանք՝
մի՛
որոց
{աչս}
ունիցին
տեսանելով
ո՞չ
զդոյն
գուշակիցեն,
անդէն
իս
չ
առնեն.
Ամենեքին
զիս
թողին
ձեռս
ի
ծնօտի,
{աչս}
ի
լաց
Սիրտ
իմ
ցաւօք
գելանի,
սակայն
ի
քէն
ա
ցջիք
ի
սփոփանս
ազգի,
զի
ամենեցուն,
որ
յազգին
են
{աչք}
՝
ի
Ձեզ
հային,
իբրեւ
ի
պաշտպան
տառապեալ
որդւոց
Հ
նչ
անձնազոհությամբ
գիշեր
ցերեկ
կուրծք
կոտրելով
եւ
{աչք}
խավարեցնելով
աշխատում
ենք
գրելով
ու
սրբագրելով,
ղեակ
ազգի
մերոյ
Հոգին
հաւատաց
ի
Ձեզ,
եւ
միլիոնից
{աչք}
յառեցան
ի
նոր
յաջորդդ
առաքելոց
սրբոց
Թադդէ
ի
եւ
Բ
ոքր
ատենի,
վասն
պարտուց:
Անդէն
առ
նմին
բացան
{աչք}
մեր
եւ
քննեալ
զօրինակս
կտակաց
տպագրելոց
յԱզդասէր
դարմացեալ
սիրտ,
ո՞ր
սալացեալ
խիղճ
կարիցէ
արդեօք
{աչք}
բացօք
տեսանել
զվիճակ
ազգի
մերոյ,
զաստիճան
թշուառ
Ութ
ամիս
գիշեր-ցերեկ
կարդում
եմ,
կամա-ակամա
ամեն
{աչք}
կհոգնի:
Մինչդեռ
դա
իմ
միակ
զբաղմունքն
է,
որի
,
որ
շատ
թէ
փոքր,
յայտնի
երեւում
են
առաջին
անգամ
{աչք}
ձգելու
ժամանակ:
Սաստիկ
խայտառակութեններից
մի
իայնութիւնը
չդառնայ
նորան
յանցանքի
ցուցակ
ամեն
մի
{աչք}
ունեցող
մարդու
համար:
Այլ
տեղ
մարդիկ,
վաղուց
ահ
ւուտներում
թաքթաքուր
Շտապում
են
երկուսով...
Ո՛վ
{աչք},
պահ
մի
եղիր
կո՜յր:
"
Ո՞վ
կը
պատմի
սիրոյ
ձօն
ոյշ
սիւք
Առագաստել
չզօրէ"։
Ասաց,
եւ
{աչք}
ցօղեցին
Յականողեաց
մարգարիտ.
Արտասուք
մօթ
ինձ
համարիմ
մարտ
դնել
ընդ
նմա,
այլ
զի
բացցին
{աչք}
ազգին,
եւ
ապրեսցին
մանկունք
մեր
՚ի
խմորոյ
պապակա
գին
մերում
ականջք,
որք
բաց
են
զօրհանապազ,
են
եւ
{աչք},
որք
տեսանել
տեսանեն
զամենայն.
ո՛չ
միայն
չխաբին
հաշուելով
`
անդադար
երգում.
Այստեղ
ինչ
որ
{աչք}
կը
տեսնէ,
ողջն
էլ
քնում
է,
Զառամ
Արեւելքի
եց,
երբ
խլեցին
հաց
որբից:
Քնած
էր
Ամիրան,
{աչք}
փակած
եւ
դիտող,
Ի
ժամու,
տարաժամ
դու
եղար
լիս,
որ
այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ինքը
ծնրադրութիւնից
{աչք}
չի
բանում
այս
կամ
այն
վարդապետութեան
առջեւ:
մ
զբերանս
իւրեանց,
եւ
ասացին
այո՛,
այո՛,
տեսին
{աչք}
մեր...
վա՛շ
վա՛շ
անձանց
մերոց,
զի
ընկլուզաք
զնա
տեարք
հարք,
ես
խնդրում
եմ,
որ
հաշիւներիս
վերայ
{աչք}
դարձուցանէք,
եկեղեցու
մի
կոպեկը
եւս
կրակ
լինի
իմ
ինձ
շատ
խիստ
խօսքերով:
-
Ճշմարտութիւնը
միշտ
{աչք}
է
ծակում:
-
Ճշմարտութիւնը
մի
վերացական
բան
է
,
որ
իւր
ծիծաղը
ուրիշի
համար
լինէր
մի
խրատական
ու
{աչք}
բացող
բան:
Այս
պատճառով
սկսեց.
-
Պարոն,
դու
նկնում
է
մի
մահանման
քնի
մէջ։
Հայոց
ազգը,
առանց
{աչք}
բանալու,
քնում
է
միալար
չորս
հարիւր
տարի՝
մինչե
այս
էր
պատճառը,
որ
Վատիկանը
արթնապէս
հսկում
է
եւ
{աչք}
է
պահում
այս
միաբանութեան
վերայ,
եւ
մի
քանի
բամբ
միլիոնաւոր
ապացոյցը
ամենայն
մարդ
տեսանում
է,
որ
{աչք}
ունէր
տեսանելու։
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
կրօն
բիծ
իցեն
սիրտք
մեր
յամենայն
կրօնամոլական
ախտից
եւ
{աչք}
մեր՝
ազատ
ի
մեկուսի
հայեցուածոց:
Թէպէտ
չկարեմք
ը
անվտանգ
էր
միանգամայն։
Այս
միջոցին
ամենայն
{աչք}
դարձաւ
այն
մարդի
վերայ,
որ
կանգնած
էր
թագաւորի
մ
է,
ուղիղ
մտածում
է,
յիշողութիւնը
չէ
կորցնում,
{աչք}
տեսնում
է
եւ
ականջը
լսում,
էլ
ի՞նչ
պատճառից
է
մե
իքը
յայտնելով
մերձաւորին՝
գտնում
է
իր
համար
օտար
{աչք},
օտար
ձեռք
ու
ոտք։
Ստո՛յգ
է,
չեն
սոքա,
որպէս
ամեմատութիւն
կայ
սոցա
եւ
մունջի
մէջ։
Այն
թշուառը
{աչք}
ունի,
ձեռք
ու
ոտք
ունի
եւ
շատ
անգամ
մի
առոյգ
առո
անց
ծանր
ուժ
գործ
դնելու
առաջանում
են,
եթէ
միայն
{աչքաբաց}
խնամատարութիւն
լինի
շինականի
կողմից:
Եթէ
միայն
շ
ներքո
մոռացել
են
կյանքն
ու
նրա
բովանդակությունը,
{աչքաթող}
անելով
մեր
դարի
աղաղակող
պահանջները
եւ
մտավոր
քաղ
ինել
նրանց,
ովքեր
որ
կաթողիկոս
էին
ընտրել
իրեն,
{աչքաթող}
արեց
ազգի
եւ
ռուս
կառավարութեան
ընդհանուր
շահը.
կարողութեան,
որին
յաջողել
է
քեզ
հասնել:
Դարձուր
{աչքդ}
դէպի
այն
օրերը,
երբ
դու
մանուկ
էիր,
կենդանացուր
րձաւոր
սիրելիդ.
Նորա
լուսոյ
շառաւիղքը
այսօր
{աչքդ}
է
ցոլացնում,
Էգուց
նոյնը
կը
կատարուի
մահար
:
Վե՞րջը:
Վերջը,
խելքդ
գլուխդ
հաւաքիր,
{աչքդ}
բաց
եւ
տունդ
քամիին
բացած
լոկ
գաղափարների
ետեւից
ս
է,
բաղանդիստների
շարադրութիւնների
մէջ,
որ
այդ
{աչքդ}
երեւելի
Պետրոս
անապատականը
հանել
է
իւր
մաշիկով,
,
դու
եւս,
մտանելով
այդ
քաղաքը,
պարտական
ես
մի
{աչքդ}
հանել,
որ
հաւասարուիս
ուրիշներին:
Բայց
կոմս
էմմ
մ
Կեսարը
կամ
Ալեքսանդրը,
բաց
ճշմարտութեան
հանդէպ
{աչքդ}
եւ
կը
տեսանես,
որ
ողջից
մեծ
է
Իգնատիոսը"։
աւորում
ենք,
Խանումի
խօսքերով
(եր.
76),
թէ
"
{Աչքդ}
լիս.
փառք
աստուծու,
անշառ,
անխաթա
էս
հաւկիթն
է
ռովմէական,
բողոքական,
յունական,
լեզո՞ւ,
ա՛հ,
{աչքդ}
լոյս,
ես
էլ
դորա
քամակիցն
եմ.
ո՞ւր
է։
"
Ուրեմն
կան
նորությունները:
Մոխրագույն
մազեր,
անագե
{աչքեր}
եւ
հետեւապես
(ըստ
Անանիայի
տեսության)
խցանային
րողացել
էր
ներկել
անդաստիարակ
եւ
անկիրթ
պարոնների
{աչքեր},
եղած
էին
նորա
անյագ
չարախօսութիւնքը
այս
կամ
այն
ք:
Բայց
ինչո՞ւ
ես
այդ
խնդրէի.
մի՞թէ
նրանք,
որ
{աչքեր}
ունեն
տեսնելու,
չպիտի՞
գուշակեն
այդ,
հէնց
որ
սկ
անւում
է
Էֆիմերդէ,
բայց
Սուրբ
գիրք՝
շատ
սակաւ։
{Աչքերդ}
ձգեցէք,
չասեմ
այլ
քրիստոնեաների,
այլ
անքրիստոնե
նան:
Պազերկյաններն
տեղիս
ամեն
օր
պիռժան
կերթան,
{աչքերը}
դեպի
Ստամպոլին
կնային,
թե
աճաբ
այդ
նավերն
ե՞րբ
կ
էին
անցնում,
այդ
պատճառով
ես
կարծում
էի,
թե
քո
{աչքերը}
առավել
բորբոքվել
են,
որի
համար
եւ
շատ
էի
անհանգս
է
"
Կռունկում
",
բայց
ես
ճգնաժամ
ապրեցի,
եւ
իմ
{աչքերը}
բացվեցին:
Ինձ
համար
այժմ
կարեւորություն
չունի,
Մինչդեռ
ես
պատմում
էի
այս
բաները,
Գուլի-Շամաման
{աչքերը}
տնկած
նայում
էր
երեսիս՝
ժամանակ
առ
ժամանակ
բացագ
ը՝
ասելով,
թէ
անարժան
է,
որ
Մարգարէի
փոխանորդի
{աչքերը}
կապանք
տեսանէ,
յետոյ
ասաց
ինձ,
որ
հետեւեմ
իւրեա
րկինք
վեր
բարձրացրեց
իւր
նիհար
ձեռքերը
եւ
վշտահար
{աչքերը},
եւ
ասաց.
-
Աստուա՛ծ
իմ,
Աստուա՛ծ
իմ,
այս
ասելու
ժամանակ
դարձեալ
վեր
բարձրացրեց
ձեռքերը
եւ
{աչքերը},
բայց
սոքա
արտասուքով
փայլում
էին
այս
անգամ:
իսի
կամ
եւս
աւելի
վատթար
կեղտերով:
Յիշատակարանիս
{աչքերը}
բա՛ց
են
եւ
ականջները
սո՛ւր...
Բարւոք
է
իւր
անձը
է
որքան
կուրացուցել
է
մեզ։
Լուանանք
մի
փոքր
մեր
{աչքերը}
եւ
դադարենք
գէթ
այսուհետեւ
կուրութեան
գազանին
զոհ
՛ղ
կենան,
թո՛ղ
ապրին
օդի
մէջ,
-
ասաց
մինը,
որի
{աչքերը}
աւելի
հեռատես
էին:
-
Ինչպէ՞ս,
թշուառական
դ
Կազբէգը
ծածուկ
ամբոխուեց,
Նա
իւր
ուշքը
ու
{աչքերը}
դարձուց
դէպի
հիւսիս,
Ուրալից
մինչեւ
Դանուբ
ն,
անտէր
աղքատին"։
Ժամի
դռնում
նա
կանգնած
է,
{Աչքերը}
կոր,
վիզը
ճուկ.
Նորա
նախկին
բարեկամքը
Չեն
ասում
Այս
խօսակցութենից
յետոյ
սկսաւ
նա
այլագունիլ,
{աչքերը}
դէպի
երկինք
բարձրացնել
եւ
ձեռները
դէպի
ինձ
երկայն
ցանել
արեգակի
ճառագայթքը,
որ
անհանգիստ
առնէին
իմ
{աչքերը}:
Այս
սաստիկ
ձգուած
կոնդակը
մտաւ
անցաւ
ճարտար
....
-
Կանգնի՛ր,
-
գոռաց
սատանան
եւ
նորա
{աչքերը}
վառուեցան
ինչպէս
փայլակն,
-
կանգնի՛ր,
հերիք
է.
ու,
զօշոտում
են
եւ
զօշոտած
ժամանակը
ապականում
են
{աչքերը}
ցեխով.
գրգռում
են
նոցա
մէջ
գործունէութիւն
եւ
գրգ
ա
ծերունի,
նիհար,
տգեղ,
խառն
ի
խուռն
մազերով,
{աչքերը}
ներս
ընկած,
երեսները
գունաթափ,
ասես
թէ
դոքա
կեն
մինը,
կարճահասակ,
մօրուքը
մինչեւ
ծունկը,
չոր,
{աչքերը}
ներս
ընկած,
ժանգոտ
ատամներով
եւ
անտանելի
բերանի
րս
մտաւ
սորա
սենեակը:
Պ.
Մարկոսը
քնաթաթախ
բացեց
{աչքերը}
եւ
երեսը
շփելով
հարց
արեց
քնից
վեր
կացած
աղախնու
ի
ծառան
բերել
էր:
Պ.
Մարկոսը
բացեց
կնիքը
եւ
{աչքերը}
տրորելով
կարդաց
հետեւեալ
խօսքերս․
"
Սրտա
ւեցաւ:
Նորա
երեսի
մեռելատիպ
կերպարանքը,
վշտահար
{աչքերը},
դողդոջուն
ձայնը
եւ
հեկեկանքից
ընդհատուած
կարճ
ե
րիորդը
բարձրահասակ
է,
սպիտակ,
մազերը
շիկագոյն,
{աչքերը}
պարզ
երկնագոյն,
շրթունքը
կարմիր,
որի
երեսը
նման
եսի
գծագրութիւնը
բաւական
անկանոն,
խոր
ներս
ընկած
{աչքերը},
իւրեանց
անսովոր
փայլողութեամբ,
հաստատում
էին
ն
ն
քո՞յր
ունի,
-
ասաց
պ.
Մարկոսը:
Շաքարեանցը
{աչքերը}
չորս
բացեց
սիրուն
քուէր
անուն
լսածի
պէս:
-
Ա
ը
վեր
բարձրացրեց
գլուխը
եւ
ձեռքի
թաշկինակով
սրբեց
{աչքերը}
շտապով,
բայց,
ծածկել
կամելով
իւր
արտասուած
լինե
փ,
մինչ
վեր
բարձրացրեց
Իւր
արտասուքով
լցուած
{աչքերը},
Եւ
ահա
լուսին
ամպերի
տակից
Դուրս
սողաց
ուրդ:
Մեր
պարոնը,
մանաւանդ
խաժամուժ
ամբոխի
{աչքերը}
ներկելու
համար,
ազգասիրութիւն
էր
ցոյց
տալիս
այնպ
էս
հաւատացնում
է
ամբոխը
ստորաքարշ
մարդերի,
որոնք
{աչքերը}
տնկել
էին,
որեւիցէ
կերպով
օգուտ
քաղել
ձեր
հարստո
-
Ինչպէս
թէ
մահ
չկայ,
-
կանչեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
{աչքերը}
պշուցած
Շահումեանցի
երեսին:
-
Այնպէս,
որ
ոչի
թարմ
վարգա-շուշանագոյն
երեսի
վերայ,
նորա
խարտեաշ
{աչքերը}
թէպէտ
եւ
ուղղեցած
էին
դէպի
իւր
կարը,
այսուամենայ
քի
վերայ
շփոթուած,
կարմրեցաւ
մինչեւ
ականջները
եւ
{աչքերը}
դէպի
գետին
կորացուցած,
մի
փոքր
լուռ
կանգնելուց
յ
ի
տակ,
երբ
որ
բակի
դուռը
բացուեց
ու
փակուեց,
նա
{աչքերը}
ձգած
պատուհանին
մի
արհամարհական
ձեւով
նայում
էր
պ
ցը:
-
Ինձ,
-
ասաց,
-
պատմել
էին
նորա
հասակը,
{աչքերը}...
Հագուստը:
-
Ո՞վ
էր
պատմել,
-
հարցրեցի
ե
պէսզի
վերջինս
այսպիսի
քաղաքավարութենով
ներկէ
նորա
{աչքերը}:
-
Մէք
միշտ
պարտական
ենք
հասակը
պատուել,
եւ
մի
երկու
վայրկենում
աւարտեցին:
Մանուշակը,
որ
{աչքերը}
տնկած
նայում
էր
հօր
եւ
Շահումեանցի
բաժակներին,
ի
այս
շռայլութիւնը,
իսկ
Մանուշակի
մայրը
վաղուց
ահա
{աչքերը}
փակում
էր,
մինչ
սկսել
էին
Շահումեանցը
եւ
Թիւթիւն
երջապէս
Մանուշակը
մի
խոր
հառաչանք
արձակելով
բացեց
{աչքերը},
եւ
տեսանելով
իւր
մօտ
Շահումեանցը,
այնպէս
զարմա
վատուժ,
անհնարին
խորշոմած,
խոր
ներս
ընկած
մանր
{աչքերը}
զրկուած
թերթերուկից
եւ
յօնքից,
հազիւ
հազ
երեւում
-Լաւ
ես
ասում,
քուրիկ,
միայն
Գասպարի
աղջկայ
{աչքերը}...
-Ի՞նչ
է,
շի՞լ
է
փոքր
ինչ,
իմը
եւս
այդպ
ատժի
այդ
մահը
իսկոյն
հարսնացած:
Վարդ-
Խաթունը
{աչքերը}
բացած
լսում
էր
այս
պատմութիւնը:
Երբ
որ
աւարտեց
ե
։
Դարձուր,
սիրելի՛
ընթերցող,
քո
քննող
ու
զննող
{աչքերը}
այդ
ազգերի
վերայ
եւ
պատասխանի՛ր
մեզ,
թէ
այդ
ազգե
օգուտ
քաղելով
ազգերի
տգիտութենից,
փակում
են
նոցա
{աչքերը}
։
Պիտոյ
է
տեսանենք
մորմոքուելու
համար,
թէ
ինչպէս
Ինչ
ժամանակ
Լուդովիկոս
XIV-ը
յաւիտեան
փակեց
իւր
{աչքերը},
Լետիլիէ
առեց
խաչը
եւ
դրեց
թագաւորի
ձեռքը։
Այն
նաս
բարով
ասէ,
ինքն
էլ
ուրախ
կենայ
(!),
յետոյ
{աչքերը}
վերեւ
բարձրացնում,
աղօթք
անում
ու
հոգին
աւանդում
ս
բարով
ասէ,
ինքն
էլ
ուրախ
կենայ
(!),
յետոյ,
{աչքերը}
վերեւ
բարձրացնում
աղօթք
անում
ու
հոգին
աւանդում:
արդարացնել,
ժանգոտ
օրօրոցի
մէջ
բացին
նոքա
իրենց
{աչքերը}:
Մեր
յարաբերութիւնը
միջին
դարերի
հետ
այնպէս
չէ:
դ
մի
հիքին
ա,
-
ասում
է
նա:
-
Գարունքը
ծագում
ա
{աչքերը}
տնկում
են
նրա
վրեն:
Ընչակ
մասիլը
վեր
են
ունում
ի
է
ցնցուես
`
տեղից
պոկուած
Կայմի
խրոխտ
շառաչից,
{Աչքերըդ}
վեր
երկինք
ուղղած
`
Մի՛
մոռանար,
յիշի՜ր
ինձ:
թյունները՝
այժմ
արդեն
ծաղրված,
այնուամենայնիվ,
{աչքերի}
կապը
դեռ
պինդ
է:
Ժամանակն
է
արդեն
մի
քիչ
հրաժարվ
ւ
գրեթէ
ատելութեան
աչքով
նայում
էր
դէպ
ուղիղ
նորա
{աչքերի}
մէջ:
-
Ինչու՞
այդպէս
շփոթում
է
եւ
խռովում
է
երով
գրել
է
յոյս:
Ապագան
ծածկուած
է
լոկ
կարճատես
{աչքերի}
համար:
Ապագան
ներկայի
ժառանգն
է,
եւ
եթէ
մարդը
ք
իեզերքը,
միթէ,
-
Գործն
Աստուծոյ,
այս
ահա՛,
Իմ
{աչքերի}
առաջ
չէ.
Եւ
ինքն
իսկ
չէ՞
Եհովան,
Որ
շրջում
է,
ածների
համար
շատ
ցաւեցուցիչ
է
ազատ
լոյսը,
թերեւս
{աչքերի}
նկատմամբ,
գիտէինք,
որ
հին
խելքերը
երբէք
համաձայ
մարդու,
եթէ,
միջին
դարերի
աբեղայական
ակնոցները
{աչքերի}
վերայից
հանած,
նային
ամենայն
բանի
վերայ
Հերշելի
ր,
ասես
թէ,
նորա
բոլոր
շարժողութիւնքը,
դէմքը,
{աչքերի}
փայլը,
ձայնը,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
ամենեքին
իւրե
տի
ոսկրը,
որպէս
մի
հովանոց,
ծածկում
էր
նորանց:
{Աչքերի}
կոպերը,
ծածկած
սպիտակ-դեղնագոյն
ճպռով,
որ
եւ
փո
ւ
նամանավանդ
քեզ
հետ,
եթե,
տերը
մի՛
արասցե,
քո
{աչքերիդ}
նույն
դժբախտությունը
պատահի,
ինչ
1856
թվականին:
ւթեան
վերայ.
առաւօտը
զարթնում
էր
եւ
նորա
կիսաբաց
{աչքերին}
երեւում
էին
ոսկեղէն
սարեր:
Նա
հաց
էր
ուտում
առան
երպարանք
ցոյց
տալ
բժշկապետին,
յօնքերը
մօտ
քարշեց
{աչքերին}:
Դուռը
բացուեցաւ,
եւ
բժշկապետը
երեւեցաւ
շեմ
ս
մէջ
անմար․
Թշնամի
վհուկ,
երեւի,
կախեց
{Աչքերիս}
վերայ
բժժանք
անհամար։
Ինձ
այն
ժամանակ
ք
իտենակա՜ն
ամօթի
ժառանգ
նոքա,
որ
ճնշում
են
անզօրի
{աչքերից}
մի
քանի
արտասուքի
կաթիլներ:
Ասես
թէ
այս
Նոր
րենք:
Ա.
ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ
Ամեն
առտու,
թօթափած
Քունն
{աչքերից}
`
գեղատես
Երազներով
իր
արբած
Կոյսը
իջնում
է
պար
ց
Այն
անտառների
թագուհին,
Որ
ծածկած
է
{աչքերից}:
Եւ
ո՞ւմ
արդեօք
նա
իւր
սիրտը
Գ
նա
հոգին:
Ո՛վ
սրբեց
նեղուածի
արտասուք
{աչքերից},
Ո՛վ
ողբաց,
բողոքեց,
երբ
խլեցին
հաց
որբի
թեամբ
վեր
թռաւ
գահիցը
դէպի
նա,
կայծակներ
թափելով
{աչքերից},
բերանը
եւ
ճանկերը
բացած,
որպէս
թէ
պատրաստւում
սուքի
երկու
խոշոր
կաթիլներ
դուրս
թռան
նորա
լցուած
{աչքերից}
եւ
թաղուեցան
գետնի
փոշու
մէջ:
Այո՛,
-
ասաց
նա,
ւ
կարմրութեամբ,
տհաճութիւնը
կաթում
էր
նորա
մեռած
{աչքերից}:
Նա
վերջին
ջանքը
գործ
դրեց
իւր
անձը
սառնարիւն
ցո
ւ
խեղճ
Մանուշակը
թուղթ
փոխել.
պատճառ,
արտասուքը
{աչքերից}
եւ
քթից
թափուելով
նամակի
վերայ,
ապականեցին
նորան
նց
թուլութիւնը
երեւում
էր
նորա
գունաթափ
երեսից
եւ
{աչքերից},
որ
կորուսել
էին
իւրեանց
սովորական
փայլը:
ժաման
ինք
մեր
ներկայ
վիճակի
վերայ,
արտասուք
էին
կաթում
{աչքերիցս}:
Բայց
ապագայի
յոյսերը
մեր
աչքի
առաջեւ
նկարագրելո
պատճառում,
թե՞
կարող
են
սփոփել
ինձ:
Մինչդեռ
քո
{աչքերն}
այնքա՜ն
թույլ
են:
Ինքդ
մտածիր,
ինչ
կլինի
մեր
ծն
ան
էլ
մեծ
չէ,
թեեւ
Ռոստովի
բանսարկուն
իր
գիշատիչ
{աչքերն}
ագահորեն
հառել
է
նրա
վրա:
4)
Ինչի՞
է
հավասար
Նա
ց
դժվարության
հնարավոր
չէ
կարդալ,
մանավանդ
որ
իմ
{աչքերով}
պարծենալ
բոլորովին
չեմ
կարող:
Ութ
ամիս
գիշեր-ցեր
կու
ծերունիքը
ոտքից
մինչեւ
գլուխս
չափեցին
իւրեանց
{աչքերով}:
-
Ո՞վ
ես
դու,
-
հարց
արեց
Շամիլը
բաւական
ք
րեսուն
տարեկանի:
Ինքը
խարտեաշ,
գեղեցիկ,
կապոյտ
{աչքերով},
մազերը
կարգով
սանրած
եւ
իւղած,
հագուստը
ամենեւ
թու
դէմքից
տխրած
մի
մարդ,
միջահասակ,
թուխ,
սեւ
{աչքերով},
սեւ
մազերով,
փաթաթուած
իւր
կիսամաշ
վերարկուի
մ
պարոն
Մկրտիչը
բակի
դուռը
չէր
բացած,
մինչ
կարմրած
{աչքերով}
նստել
էր
իւր
տեղումը
Մանուշակը
պատուհանի
տակ,
եր
...
-
Նա
երկար
հասակով
երիտասարդ
է,
փայլուն
{աչքերով}
եւ
լաւ
հագնուած:
-
Շատ
բարի,
-
պատասխանեց
պա
անչիւր
ոք
կանգնեցաւ
իւր
տեղում:
Այս
անգամ
անթարթ
{աչքերով}
նայում
էին
երեքը
միասին
պտուկին.
գլխաւոր
պառաւի
ատկանում
էր
նորա
քրոջը:
Աղուանեանցի
քոյրը
շիլ
{աչքերով},
թուխ
եւ
երկայն
երեսով,
արծուի
քթով
քառասուն
եւ
բ
Թորոս:
Նորանցից
մինը
միջահասակ,
թուխ,
սեւ
{աչքերով},
սեւ
մօրուքով...
Նոքա
մտան
եկեղեցին,
բայց
րաչափ
միմեանցից
բաժանելու
ձգտողութիւնը։
Եւ
առողջ
{աչքերով}
նայողը
կը
տեսնէ,
որ
նոր
լեզուի
մէջ,
ժամանակի
խն
Ներսէսը,
միայն
մնալով
Թէորիանոսի
հետ,
արտասուքը
{աչքերում},
յանձնեց
նորան
խնդրել
թագաւորից,
որ
Կոստանդնուպ
թեան
ժամերում
Մխիթարէր
ամեն
կերպ՝
արտասուքը
{աչքերում}.
Թէեւ
յաջող
ժամանակ
մեզ
մօտ
լինէր
ու
խնդար
ւր
գծագրութիւնը
եւ
արտասուքը,
որ
փայլում
են
նորա
{աչքերում}
։
Այն
օրը
սուգի
օր
է
եղած
ե՛ւ
վարժապետի,
ե՛ւ
աշա
րծես
թէ
մի
բան
անհանգիստ
էր
առնում
նորան:
Նա
իւր
{աչքերում}
զգաց
մի
անհանգիստ
կսկիծ.
յանկարծ,
նայելով
դէպի
աղաչում
եմ,
-
գոռաց
ծառան,
համարեա
թէ
արտասուքը
{աչքերում},
-
այդ
վնասակար
կը
լինի
եւ
ձեզ
եւ
իմ
պարոնիս:
Ն
ուժաթափուեցան,
Մանթուխեանցը,
ուրախական
արտասուք
{աչքերում}
եւ
հեկեկանքից
ընդհատուած
ձայնով
աղաղակեց.
-
ոսկի
Այս
խօսքի
ժամանակ
արտասուքը
փայլեցաւ
Մանուշակի
{աչքերում}:
-
Ի՞նչ
է,
Մանուշակս,
լաց
ես
լինում,
ի՛նչ
մ
կացած
իմ
ազնիւ
խօսքովը:
Մանուշակը
արտասուքը
{աչքերում}
փաթաթուեց
հօր
վզին,
բիւր
անգամ
համբուրեց
նորան,
ք
է,
արտասուքը
խեղդում
են
խօսքերս
կոկորդիս
մէջ,
{աչքերս}
ընդունակ
են
այժմ
առաւել
լալու,
քան
թէ
գիր
գրելու
:
Լսելիքս
ամբոխուեցան...
վաuտակեցան
{աչքերս}...
Կացինի
ձայն
հեռուից
յանկարծ
լսում
եմ.
մար,
բարձրաձայն
գոռում
է.
"
Չվախնանք,
չվախնանք
{աչքերս}
մատենագրութեան
վերայ
դարձնելու
",
որպէս
թէ
կար
մ
ր
ողբալով
ասէր.
"
Երանի՜
թէ
գլուխս
ջուր
լինէր
եւ
{աչքերս}
արտասուքի
աղբիւր
"
եւ
նստէի
լայի
մեր
աշխարհի
թշու
։
Այսպիսի
տխուր
եւ
խորհրդաւոր
հանդիսում,
եթէ
{աչքերս}
ձգենք
միայն
այն
ժամանակամիջոցի
վերայ,
երբ
հանգու
իական
ճին
չկայ,
մի
վեդրօ
իստակ
արաղով
կամենում
է
{աչքերս}
ներկել...
չէ,
եղբայր,
այդպէս
չէ,
ես
քեզ
մի
կայ
պատկերը
ասես
թէ
բեւեռել
էին
աչքիս,
որովհետեւ
{աչքերս}
այս
կամ
այն
կողմը
ձգելու
ժամանակ,
անդադար
տեսնու
աչքիս
է
երեւում...
շփում
եմ
ճակատս,
սրբում
եմ
{աչքերս},
որպէսզի,
եթէ
երեւոյթ
է
այդ,
ապա
արիւնը
երակնե
իկը
շինել
էր
բոլորովին
թափանցիկ,
եւ
այդ
պատճառով
{աչքերս}
վերստին
կախարդուեցան
նորա
գեղեցկութենից...
-
Ո՛չ,
մայրիկ,
ասեղով
ծակեցի
ձեռքս,
նորա
համար
{աչքերս}
լցուեցան,
-
պատասխանեց
Մանուշակը,
հարկադրելով
ցո
արիչը
կանգնել
էր
Հռովմէական
դատաւորի
առաջեւ։
{Աչքերս}
ձգենք
մի
հարիւր
յիսուն
տարու
ժամանակամիջոցի
վերայ
ւ
չգտանք
նորա
թղթերում,
թէեւ
ամենայն
մտադրութեամբ
{աչքէ}
անցուցինք,
ինչ
որ
մնացել
էր
նորանից։
Անշուշտ,
պէտ
որ
այդ
հարվածը
ստանանք.
հայտնի
բան
է,
այդ
նոցա
{աչքը}
ծակում
է
եւ
ծանր
բան
է
հրապարակով
ծրագրի
մեջ
խայտ
:
Ինչեւիցե,
ասի,
ինչ
ալ
ըլա
նե,
գրեմ,
աղջիկը
{աչքը}
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
գրած
գիրդ
որդուդ
Գաբ
մէջ
տարածելու
համար
եւ
յիմար
ու
կարճատես
մարդերի
{աչքը}
ներկելու
համար
աշակերտներ
հաւաքեց
այստեղից
եւ
այն
տ
Հայի
յայտնի
է,
որ
կամին
ներկել
խաժամուժ
ամբոխի
{աչքը},
թէ
ահա
այս
ինչ
աբեղայ
կամ
այս
ինչ
եպիսկոպոս
ազգ
ւ,
սուտ
ու
չնչին
գովասանութեններով
ներկելով
նորա
{աչքը},
նորա
յանցանքը
դնեն
նորա
առաջեւ
որպէս
առաքինութի
ամենայն
արգելք
եւ
խափան,
աշխատում
են
բանալ
ազգի
{աչքը}
եւ
դորանով
հողի
հետ
հաւասարեցնել
սուտ
ազգասէրների
ակաս
արէք
Ձեր
Յիշատակարանից,
մինչեւ
որ
ազգերնուս
{աչքը}
բացուի,
եւ
ես
պիտի
ուղարկեմ
Ձեզ
հետզհետէ
ազգային
Տէրը՝
Նա,
որ
քննում
է
մեր
բոլորի
գաղտնիքը,
որի
{աչքը}
համարում
է
մեր
աղիքի
խորհուրդները,
գիտէ,
որ
ես
րւում
նիւթով,
նորա
կառավարութիւնը
ներկում
է
նորա
{աչքը}
իւր
դրօշի
փառքով,
իւր
զէնքի
յաղթութեամբ,
իւր
սա
նուկը,
երբ
իւր
կարգով
հասնի
քո
հասակին
եւ
քո
պէս
{աչքը}
հետ
դարձնէ
դէպի
իւր
անցած
ճանապարհը,
պիտի
տեսանէ
հայ
մարդ
պարծանքով
եւ
զմայլանքով
դարձուցաներ
իւր
{աչքը}
այդ
դպրոցի
վերա:
Մի
այդպիսի
ազգային
աշխարհա
ինուածքը,
Եւ
ամեն
ինչ
տեսնում
էր
Նրա
անվրէպ
սուր
{աչքը}
`
Դողդողում
էր
երդումից
Եւ
ակնարկում
Ադամին
`
Խնդ
եղծաւոր
եւ
կամ
քաղցր
խօսքերը
Կը
զօշոտեն
մեր
{աչքը},
կը
մոռնանք
հն
ընկերը։
Երեւի
թէ
մեր
ուխտը
՚Ւ
հիւսած
մազերն
թուխ-թուխ
գլխի,
Կոկոն
{աչքը}
կը
փայլի,
Արդեօք
ու՞նք
է
աչքի
վերայ,
ջ,
Թափում
մահու
քիրտ
առատ։
Նորա
{աչքը}
խոժոռւում
է,
Երբ
տեսնում
է
իւր
տունը,
ստուած.
Այլ
քո
ծագելուց
մինչեւ
մտանելդ
{Աչքը}
քեզանից
չէ
հեռացնում
նա,
Որի
կորուստքը
անչա
էն.
Լուսեղէն
է,
թափանցիկ
է
մարմինը,
{Աչքը}
յօնքը
սեւ
սաթի
պէս
փայլում
են:
Չքնաղ
ամենեւին
սառը
մնալ,
ի՛նչպես
կարող
էր
փակել
յուր
{աչքը}
եւ
սիրտը,
կամ
թե
ուրանալ
յուր
կյանքի
խորհուրդը,
ասած
ենք,
"
թէ
շատ
չէ
անցանելու,
որ
ժողովուրդը
{աչքը}
այս
եւ
այն
կողմը
ձգածի
պէս
պիտոյ
է
տեսանէ
նոր
մատ
այդ
թերութիւնքը,
բացում
է
ընթերցող
հասարակութեան
{աչքը}
եւ,
դարձուցանելով
նորա
ուշադրութիւնը
այս
թերութի
գ
է,
մինչեւ
այն
մեծ
ռէվոլիւցիան
իսկապէս
Ֆրանսիոյ
{աչքը}
տնկուած
էր
Անգլիոյ
վրայ,
բայց
ռէվոլիւցիօնից
յետո
մող
բարի
աստուածը
չէ
մոռացել
մեզ:
Նորա
հսկողական
{աչքը}
մեր
վերայ
է:
Նա
այն
խորհրդով
բացել
է
մեր
առաջ
եւ
տեսութեան
կէտից
դիտելով,
պիտի
գուշակէր
հեռատես
{աչքը}.
որ
թէ
վաղ,
թէ
անագան
կը
բացուի
մի
հրաբուխ
արտա
վրայ
իրենց
բերանները
եւ
ասացին՝
վա՛շ
վա՛շ,
մեր
{աչքը}
տեսաւ։
Եւ
լոկ
վայրախօսութիւն
չէ
այս
իմ
կողմից,
ւցանէին,
այլ
նորա
հակառակը։
Իսկ
վերին
արդարատես
{Աչքը}
չէ
նայում
չա՛ր
կամքերի
ուզածներին,
այլ
իր
խնամակ
ղտոտ,
անճոռնի,
մազերը
եւ
բրդերը
խառնափնդոր,
մի
{աչքը}
փորած,
մի
կոտոշը
կոտրած
ծեր
դեւ.
ճանկերը
բորենո
րիս
ապացոյց
կարող
են
լինել
կոտրած
կոտոշը
եւ
փորած
{աչքը},
որ
Ձեր
մռայլութեան
առջեւ
են
այժմ...
-
Ա
ալիս
էր
օրագիրներին,
բոլորը
սուտ
են,
եւ
կամի
իմ
{աչքը}
ներկել:
Դժոխքի,
եւ
առհասարակ
իմ
խաւար
թագաւորու
ր
խօսքը,
պատասխան
չստանալով
գրականութեան
դեւից,
{աչքը}
ձգեց
նորա
վերայ
եւ
տեսաւ,
որ
գուճ
եկած
գրում
է
ա
պ.
Շաքարեանցի
ախոռը
եւ
ծունկ
չոքած
նորա
առաջեւ,
{աչքը}
արտասուք
խնդրել
է...
Ահա
այս
պարոնն
էր
պ.
այժմ
կաթողիկէի
ոսկեզօծ
խաչի
վերայ:
Այցելուն
{աչքը}
ձգեց
լայնարձակ,
գեղեցկանիստ
բակի
վերայ.
ոչի՛նչ
եւ
գործարանքը
ասես
թէ
դադարում
են
ներգործելուց:
{Աչքը},
տեսողական
գործարանը,
համարեա
թէ
սառչում
է,
եւ
Երբ
աւարտեց
երգը
օրիորդ
Մարիամը,
ամենի,
{աչքը}
դարձան
կոմսի
վերայ,
որ
լսեն
նորա
կարծիքը
այդ
երգ
,
հեռացած
լինելով
Թիւթիւնճի-օղլուի
փողոցից,
երբ
{աչքը}
բարձրացնելով
չորս
կողմը
նայեցաւ,
ետ
դարձաւ
կրկին
ի
շարժելովը
շնորհակալ
լինելով
Թիւթիւնճի-օղլուցը,
{աչքը}
մին
ձգեց
Մանուշակի
վերայ,
որ
հանդիպելով
նորա
հայ
ւ
եւ
Մանուշակին.
բայց
ինչպէ՞ս
զարմացաւ
նա,
մինչ
{աչքը}
բացած,
տեսաւ
Շահումեանցին
իւր
առաջեւը,
որ
նորա
տից
անցանողքը
եւ
քարշած
իւրեանց
մէջ,
ծռել
են
որի
{աչքը},
որի
ծնօտը,
որի
ոտք
ու
ձեռքը:
Այս
մարդիկը
ինքե
անդադար
մռմռալով,
քծնում
էր
պառաւների
ոտքերին
եւ
{աչքը}
չէր
հեռացնում
նոյնպէս
պտուկից,
որ
համարեայ
թէ
կր
ւուեց
կամ
տասնեւեօթն
տարեկան
աղջիկներ,
որ
մարդու
{աչքը}
կուրանում
էր
նոցայ
վերայ
նայելով.
մանաւանդ
նորա
ամուսնական
սիրուն...
թող
սիրտը
կատարեալ
լինի,
{աչքը}
դուրս
չլինի...
Կնոջ
առաջին
արժանաւորութիւնը.
նպիսի
զօրութիւն
է,
այնպիսի
ոյժ
է,
որ
ոչ
եթէ
շիլ
{աչքը}
կարող
է
ուղղել,
այլեւ
կտրիճի
աչքը
անգամ
շլացուցա
որ
ոչ
եթէ
շիլ
աչքը
կարող
է
ուղղել,
այլեւ
կտրիճի
{աչքը}
անգամ
շլացուցանել,
որ
չկարողանայ
տեսանել
կնոջ
աչ
քը
անգամ
շլացուցանել,
որ
չկարողանայ
տեսանել
կնոջ
{աչքը}
շիլ
լինելը...
-
Եթէ
դու
այդպէս
մտածում
ես,
ւ
սնոտի
կանոնների
թանձր
մառախուղով,
որպէսզի
նոցա
{աչքը}
չկարողանայ
տեսանել
պապականութեան
գործերը։
Ո՞
նելով,
ցրուել
միջնադարեան
մառախուղը,
բանալ
ազգի
{աչքը}
եւ
աւելի
հաւատ
դնել
նորա
մէջ
իր
վրայ,
իր
մարդկայ
է,
ուղիղ
մտածում
է,
յիշողութիւնը
չէ
կորցնում,
{աչքը}
տեսնում
է
եւ
ականջը
լսում,
էլ
ինչ
պատճառից
է
մեռ
ենք
(իրենք
ասում
են
թէ
գրագէտ
են),
որ
ժողովրդի
{աչքը}
բանալը,
հերետիկոսութիւն
են
համարում,
յանդգնաբար
եր
կէս
փայ
ազգը:
Իմ
Գրիգորը
մենծանայ,
Դուշմանի
{աչքը}
հանա.
Հայի
ազգին
օգնելով,
Փառք
ու
պատուի
տիրանա
ութեան
ենթարկուել,
եւ
որովհետեւ
պատկերները,
մեր
{աչքը}
եւ
յիշողութիւնը
մեզ
վկայում
են,
որ
շորը
չէ
փոխու
մ
է
այն
բանի
հետ
եւ
սկսում
է
վերստին
կախարդել
մեր
{աչքը}
։
Յայտնի
է
թէ,
հին
լեզուի
գեղեցկութեան
իրաւու
ր
տվողը
հավիտյանս
հավիտենից:
Ամեն
մարդ
ունի
յուր
{աչքի}
առաջը
յուր
ապագա
վիճակը,
իհարկե
դուք
որ
ինձ
մեղա
թափելով
կհասնի
ծերությանը,
կթողնի
կթառամի
եւ
մեր
{աչքի}
առաջ
կմնա
ավել
երկար
ժամանակ
նորա
ծերացած
վիճակը
պես
սուղ
է
եղած,
այնպես
կարճատեւ,
որ
չի
երեւում
{աչքի},
այլ
մնացել
է
միայն
նորա
մանկության
հիշատակարանք
ր
մաշում
է
հոգիս:
Իմանալով
այս
բոլոր
բաները,
{աչքի}
տակ
առնելով,
թե
այս
վիճակում
եղած
մարդու
սիրտը
ե
ն
տվել
եւ
տալիս
են
անդադար,
որպիսի
վտանգներ
պիտի
{աչքի}
տակ
առնու
ճանապարհորդը:
Ուր
թողունք
զանազան
պատա
ւ
ծախքերը,
որ
մինչեւ
պատահելը
չեն
երեւում
մարդու
{աչքի}
եւ
եթե
կանխատես
չէիր,
ապա
նոքա
կծառայեն
քեզ
հուս
աստանում:
Բացի
սրանից,
Դուք
եւ
քաղաքը
դատաստանը
{աչքի}
տակ
առած
լինելով,
չէ
պիտո
մոռանաք,
որ
գնացողքը
ւմ
հավանական
են
արյան
զարկերակայնության
դեպքում:
{Աչքի}
առաջ
ունենալով
իմ
ներկա
վիճակը,
հիվանդությանս
նկ
որ
այդ
արատները,
որոնք
այսօր
այդքան
կոպիտ
կերպով
{աչքի}
են
ընկնում,
պատվաստվել
են
այն
հայրերի
ձեռքով,
ո
ւթյուններ
հաղորդելու
համար,
որոնցից
ամենից
ավելի
{աչքի}
է
ընկնում
հայ
պարբերաթերթերի
cornage-ը:
Ոչ
պակաս
երեւս
այդպես
է.
բայց
մի՛
մոռանար,
որ
առաջ
էլ
ես
{աչքի}
չէի
ընկնում
իմ
գիրությամբ
եւ
անպետք
կլինեի
ճարպակ
ն
մշտնջենաւոր
ժամանակով՝
գալոց
հայկական
սերունդի
{աչքի}
առաջեւ,
նորա
ժամանակակից
պատմութեան
հորիզոնի
վեր
ր։
Շուտով
ահա
արեւի
ճառագայթքը
նեղացնելու
են
ձեր
{աչքի}
լայնացած
բբերը,
որ,
զուր
տեղը
բանալով
մեծ
մակեր
ում
է
վրիժական
հոգին:
Յանկարծ
պատկերանում
է
նորա
{աչքի}
առաջեւ
նորա
մայրը,
որ
խորովուելով
կրակի
վերայ,
շատ
եւ
շատ
վնասակար
է,
եթէ
առողջ
բանականութեամբ
{աչքի}
տակ
ձգենք
մեր
ազգի
վիճակը:
Մեզ
հարկաւոր
է
կեանք
.
այդպիսի
հեղինակը
ոչ
թէ
միայն
պիտի
կուրծք
մաշէ,
{աչքի}
լոյսը
թափէ
ազգին
նոր
գաղափարք
տալու
համար,
այլեւ
ք
ազգի
օգտին։
Գուցէ
մեղաւոր
ենք
նորանով,
որ
մեր
{աչքի}
առաջեւ
են
Հայոց
ազգի
համար
սորանից
հարիւր
տարի
յե
իւնը:
Երբեւիցէ
խօսելով
ազգի
վերայ՝
միշտ
մեր
{աչքի}
առաջեւ
ունինք
Հայոց
հասարակ
ժողովուրդը,
եւ
ազգ
ա
պինք,
յայտնի
բան
է,
շատ
չնչին
ներողութեան,
եթէ
{աչքի}
տակ
ձգուին
բոլոր
մեզ
շրջապատող
պայմանքը:
Իսկ
նքը
մեք
ընդունում
ենք
որպէս
իրողութիւն:
Մեր
{աչքի}
առջեւ
են
բիւրաւոր
անգործ
գործաւորքը,
որ
տանջւում
եան
յետընթաց
մասին
հետ:
Ռուսական
ազգը,
որի
{աչքի}
առջեւ
հանդիսանում
է
այս
դրամատիկական
թատրերգը,
կ
ձնապաշտից,
որի
փոյթը
չէ,
եթէ
նորա
ընկերը,
նորա
{աչքի}
առջեւ
ընկնում
է
սովամահ:
Բայց
մասնաւոր
ուշա
եւ
դերասանուհին
փոքրանում
են,
ստորանում
են
նորա
{աչքի}
առաջեւ:
Ամենափո՛քր
է
նա,
որ
ուրիշին
համարո
մ
են
մարդիկ,
որ
կամէին
սրբել
իւրեանց
ազգակիցների
{աչքի}
արտասուքը,
մխիթարել
նորանց
որպէս
թէ
ասելով.
"
ս
կ
չի
պատուիլ,
Մեզի
պատած
կոշտ
հողը
չի
ցօղիլ
{աչքի}
ցօղով։
Կ՚անցնեն
դարեր,
տարիներ,
մեր
շիրիմ
Կոկոն
աչքը
կը
փայլի,
Արդեօք
ու՞նք
է
{աչքի}
վերայ,
Եթէ
կամար
լուսինի:
Երես
լար
արօտի,
Ծով
դարձաւ
թափած
Արցունքըն
{աչքի}
։
Քո
գալն
իմացաւ
Մասիսի
վուլկան
,
Որի
սահմանը
փակել
են
բլուրք.
Տեսարան
{աչքի}
ուրախ,
գեղեցիկ։
Բնութիւնն
իւր
ամեն
գ
անձայն
ծերի
առաջին։
Նախանձ
սեւախանձ,
{աչքի}
մէջ
արիւն.
Պարզաբար
տեսայ
տեսիլ
մռայլուն.
յն
մասնաւոր
նիւթի
նուիրուած
օրագիրը
կարող
է
միայն
{աչքի}
տակ
ունենալ
մի
փոքր
հասարակութիւն,
որ
պարապում
է
եցին
հրատարակել
իրենց
սեփական
օրագիրը
կամ
թերթը,
{աչքի}
յայտնի
կերպով
ցոյց
տուին,
որ
ուրիշ
օրագիրների
վե
արակող
ընդհանրապէս։
Շատ
օրինակներ
ունինք
մեր
{աչքի}
առաջեւ,
որ
մեծամեծ
աշխատութիւնք,
այո՛,
քրտինքո
իժի
շաղկապը
է
լոկ
հաւասարութիւնը
եւ
ոչ
կեանքը"։
{Աչքի}
տակ
առնելով
միմիայն
այս
հաւասարութիւնը,
անհնարին
ծ
փիլիսոփայութիւնը,
ինչպէս
Հեգելը
անում
է
միշտ,
{աչքի}
առջեւ
ունենալով
յունական
իդէալը,
այն
ժամանակ
նոր
ու
կորուստը
դղրդել
էր
նորա
ուղեղը,
ուստի
եւ
նորա
{աչքի}
առջեւ
երեւում
էին
միայն
Լուդովիկոս
XVI-ի
եւ
Մարիա
ւք
էին
կաթում
աչքերիցս:
Բայց
ապագայի
յոյսերը
մեր
{աչքի}
առաջեւ
նկարագրելով,
մխիթարում
էինք
միմեանց
եւ
աս
յրաքաղաքին:
Մոռանում
էի
ասել,
թէ
Լանկթամուրը
իմ
{աչքի}
առաջեւ
երեք
անգամ
արիւնով
ներկեց
բոլոր
Ասիան
եւ
Ե
ռել
այն
ճշմարտութիւնը,
որ
մերկապարանոց
կար
նոցայ
{աչքի}
առաջեւ:
Ամենայն
ժամանակ
անվեհեր
հոգով
պատերազմու
ւնը
ապացուցանելու
համար,
որովհետեւ
ճշմարտութիւնը
{աչքի}
յայտնի
է։
Թէ
ինչ
ժամանակից
սկսուել
Վաղարշապատ
մեծ
փոփոխութեան
է
ենթարկվել,
որոնց
մի
քանիսը՝
մեր
{աչքի}
առջեւ
կատարված։
Սորանից
20-30
տարի
առաջ
շատ
պառաւ
այրն
էր
մտնում:
Իսկոյն
հասկացաւ
սատանան
իւր
{աչքի}
ցաւելու
պատճառը,
վասն
որոյ
եւ
գոռաց.
-
Ու՞ր
է
ճ
որ
Ձեր
մռայլութեան
առջեւ
են
այժմ...
-
Այդ
{աչքի}
համար
ասում
ես
դու
ինձ,
800
տարի
է
շարունակ.
ես
ր,
որ
եթէ
չափը
չճանաչէ,
ոչ
միայն
այսչափ,
այլեւ
{աչքի}
լոյսը
եւս
հանելու
էր:
Այստեղ
պ.
Մարկոսը
երեւակա
յս
խօսքերը
ասելով
տուեց
մետալը
Շաքարեանցին,
բայց
{աչքի}
հայեացքով,
ասես
թէ,
հեռուից
լափում
էր
այդ
մետալ
Կոմսը,
իւր
մի
րոպէ
նեղանալը
դատապարտեց
իսկոյն,
{աչքի}
տակ
առնելով
այս
բոլորը:
Եթէ
այնքան
ուժ
եւ
զօրութ
ն
եւ
բանաստեղծութեան
մէջ,
որ
երեւում
է
մի
անփորձ
{աչքի},
թէ
պատմութիւնը
մի
յիշատակարան
է
ստուգապէս
կատար
ազգի
ուղեղի
եւ
արիւնի
մէջ,
ահա
խնդիրը:
Այժմ
{աչքի}
տակ
առնունք
մեր
ազգի
կեանքը
-
ամայի՛
անապատ,
կամ
անապատ,
կամ
ձոր
Յովսափատեան
-
տրտմութեան
հովիտ․
{աչքի}
տակ
առնունք
մեր
ազգի
պատմութիւնը,
քննենք
նորա
քա
յն
հակառակաբանող
պատճառքը,
այլ
այս
միայն
առնունք
{աչքի}
տակ,
թէ
դուք
ինչպէ՛ս
կարողացաք
կարծել,
որ
կոմս
.
եթէ
նա
կենդանի
լինէր,
ինքը
քեզ
կը
վկայէր,
որ
{աչքի}
փոքր
ինչ
շիլ
լինելը
ոչինչ
արգելք
չէ
ամուսնական
սի
ուածքը:
Բայց
աւա՜ղ,
սորա
հակառակ
գալիս
էին
նորա
{աչքի}
առաջեւ,
որպես
թէ
հայրը
հրաժարւում
էր
պարոն
Շահու
կիցքը
Ռուսսիայում,
Տաճկաստանում
կամ
ուր
եւ
իցէ։
{Աչքի}
առաջեւ
ունենալով
այս
հանգամանքները՝
մեք
հարկադրւ
նների
հոգին
եւ
խաբեբայական
ուղղութիւնը,
մանաւանդ
{աչքի}
առջեւ
ունենալով
նոցա
ապստամբութիւնը
Պապական
հրամա
ան
ժողովի
անդամ
լինելու
յոյսը,
իսկ
միւս
կողմից,
{աչքի}
առաջ
ունենալով
իրենց
սահմանափակ
թիւը,
չէին
կարող
ւմ,
հաշուի
առնելով
ազգի
ընդհանուր
ցանկութիւնը
եւ
{աչքի}
առաջ
ունենալով
Երուսաղէմի
աւանդութեան
խախուտ
լինե
արում
է
մեր
հատուածը։
Գուցէ
աւելորդ
էլ
լինէր
այս
{աչքի}
յայտնի
թուլութեան
վրայ
շատ
խօսել,
մանաւանդ
որ
ին
ը
քերականութիւնից
պիտի
պահանջել,
բայց
մենք
աւելի
{աչքի}
երեւցող
եւ
ամեն
մարդու
հասկանալի
մէկ
պատճառը
միայ
շատ
անտեղի
անցք
եւ
բոլորովին
խելքի
հակառակ,
եթէ
{աչքի}
տակ
ենք
առնում
բոլոր
հանգամանքը:
Ի՛նչ
երեխայութի
արում
է
մեր
հատուածը:
Գուցէ
աւելորդ
էլ
լինէր
այս
{աչքի}
յայտնի
թուլութեան
վրայ
շատ
խօսել,
մանաւանդ
որ
ին
նում
են
մարդուն.
սա
միանգամայն
ոչնչանում
է,
երբ
{աչքի}
առջեւ
տեսնում
է
մի
այնպիսի
ուժ,
մի
այնպիսի
զօրու
կութիւն
տալ
ազգին
նորայ
մասին,
պէտք
էր,
որ
մենք
{աչքի}
տակ
առնուինք
բնութեան
մէջ
(բացի
երկնքի
լուսաւորն
րողներին,
-
եւ
հրաժարուիլ
իր
սրտի
վկայութիւնից
եւ
{աչքի}
յայտնի
ճշմարտութիւնից:
Բայց
երբ
դեռ
բանը
չէր
հաս
մ
հայհոյութիւնք
գտնէ,
երբ
խօսք
է
լինում
աստուծու
{աչքի},
ձեռքի,
կամ
բարեկամութեան
մասին:
Եթէ
ազգի
խամո
հնարաւոր
է
այս,
ապա
ուրեմն
է՛լ
աւելի
հարկաւոր
էր
{աչքի}
տակ
ունենալ
այս
խամութիւնը
այն
դատողութեանց
մէջ,
Աբովեանի
ուղղութեան,
իր
բովանդակ
գործի
մէջ
միշտ
{աչքի}
առջեւ
ունեցել
է
գործ
դնել
ազգային
առածներ,
ասացա
ռնուլ
որպէս
իրողութիւն:
Բայց
այնպիսին,
երբ
{աչքի}
տակ
առնու
բնութիւնը,
երկու
ազգի
կեանքերի
միօրինա
ւզում
երկար
խօսել
այս
մասին,
որովհետեւ
մեր
համար
{աչքի}
յայտնի
ճշմարտութիւն
է
այս:
Սակայն,
չենք
աս
հետեւ
եւ
տեսանելի
առարկաների
մէջ,
որ
ամեն
օր
մեր
{աչքի}
առջեւն
են,
շարժողութիւնը
ինքը
պատճառ
չէ,
այլ
պա
ր
նստիս
ու
լաս,
մինչեւ
որ
թաղման
գերեզմանդ
լցուի
{աչքիդ}
արտասուքով։
Իհարկէ,
ազգային
օրագրերից
գոնէ
հարի
ել
էի:
-
Դու
մտածում
ես
քո
ապրուստի
համար,
{աչքիդ}
առջեւ
ունիս
քո
ժառանգների
եւ
քո
սերունդի
ապագան,
հոները
թաղած
ըլլայիք
նե,
կենե
աղեկ
էր,
ամեն
օր
{աչքին}
տիմացն
չէր
ըլար,
ինձի
տեղով
հայտնիք,
եւ
թե
հոքո
այս
հրաւէրը,
եւ
ահա
Արեւմուտքը
երեւում
է
Հայերի
{աչքին}:
Մեք
գիտենք
մի
ազատախօս
հեղինակի
վիճակը
անկիրթ
ա
այս
է
պատճառը,
որ
"
Հիւսիսափայլը
"
փուշ
է
շատերի
{աչքին}
։
Բայց
միշտ
մտածում
ենք,
թէ
պատասխանատու
ենք
Աստ
ըստ
որում
մեք
ինքնին
պիտի
կասկածելի
երեւէինք
մեր
{աչքին}:
Ազգի
անդաստանի
մէջ
հինգ
ցորենաբոյս
չկայ,
բ
՜ղճ
վիճակում,
պատկերացնում
է
մի
վայրկեան
հիւանդի
{աչքին}
այն
ամենայն
բանը
կատարուած,
որոնց
փափագով
ցանկան
այ:
Նա
գտանելու
չէ
իւր
տունը,
իւր
ծնողքը,
նորա
{աչքին}
պիտի
հանդիպին
երկու
գերեզման
եւ
մի
ամայի
բնակարան
անում
իւր
հետ
առնուլ
իւր
դիմակը.
դարձեալ
դնում
է
{աչքին}
տեսութիւնը
խարդախող
ակնոցները
եւ
ահա
դերասանը
եւ
Լցուիլ
արիւնով,
եւ
այդ
նշանով
Դողդոջուն
{աչքին}
այդ
մարդասպանի
Երեւել
դարձեալ
կապոյտ
երկնքո
ն
Ճառագայթները
փայլուն,
Չեն
տանելի
մեր
{աչքին},
Ատելի
են
մեր
հոգուն:
Ճանաչում
բայց
ամպի
պէս
մի
պատկեր
Հեռուիցը
երեւեցաւ
իմ
{աչքին}.
Մօտ
վազեցի,
դարձեալ
տեսայ.....
ես
նո
էր
անդադար.
Ո՛հ,
թէեւ
այնքան
գեղեցիկ
էր
իմ
{աչքին},
Բայց
երկիւղից
սիրտս
զարկում
էր
կատաղած:
շքեղ
տաճար
Ու
դէպի
նա
աղօթեց։
Իմ
{աչքին}
ի՞նչ
երեւաց՝
Մի
շինուածք
կիսակործան
Որ
արդոց
պէս,
որ
իրենց
գերանին
չնայելով,
ուրիշների
{աչքին}
մօտենալով՝
նայում
են,
որ
շիւղը
հանեն։
Եւ
այսպի
ան
էակ,
որ
այս
րոպէիս
անտեսանելի
է
մեր
մարմնաւոր
{աչքին}
։
Մեր,
սովորաբար
անուանած
կեանքը
է
մի
ժամանակամի
.
վերջապէս
քուն
եղաւ...
քուն
եղաւ,
բայց
նորա
{աչքին},
երազում,
երեւեցան
կոմս
էմմանուէլը
եւ
Բեգզադէն
ուրդ
կամ
զօրութիւն
չունին,
բայց
եւ
այնպէս
ամբոխի
{աչքին}
երեւցող
լինելով,
ստիպում
են
բերանաբաց
ժողովրդին
դէմ
բան
խօսել:
Իսկ
ինչ
որ
վերաբերւում
է
Մարինոսի
{աչքին}
եւ
օխտը
ձիու
մուննաթ
անելուն,
ո՜հ,
դորա
ընդդէմ
այս
րոպես:
Սիրտս
շատ
կոտրած
է,
եւ
ոչինչ
բան
{աչքիս}
չէ
երեւում,
վերջին
հուսահատության
մեջ:
Այս
բոլո
վատաս՝
հոգիես
արեւես
զզվիլ
եմ.
ասօր
մեռնիմ
նե,
{աչքիս}
չերեւնալ,
բայց
երեւումը
տահա
կերեզման
չերեւնալ,
նեալ
մսուրի
մօտ:
Ձեռքիս
շղթաները
մերկացուցին
{աչքիս}
առաջեւ
կախարդական
վարագոյրը,
եւ
այդ
շղթաների
տխո
եւ
փիլիսոփայական
պատկերից,
մինչ
նոցա
հետ
միասին
{աչքիս}
առաջեւ
են
գալիս
աւերակ
Հայաստանը,
ցիրուցան
ժողով
ախարդական
գաւազանի
զարկուածքի
պէս
դղրդեց
ուղեղս:
{Աչքիս}
երեւեցան
իսկոյն
ֆրանսիական
Պուպլիցիստները,
Մարաթ
մենք
նորց։
Յանկարծ
Աստղիկը
իւր
որդւով
{Աչքիս}
առաջ
կանգնեցաւ.
Սրտէս
կարծես
փոքրափողիս
խոյն
իւր
շառաւիղքն
ամփոփեց,
Չերեւեցաւ
աւել
{աչքիս}
՝
յետքից
կարմիր
գոյն
թողեց:
Ես
նստած
եմ
դա
նը,
այն
սիրած
աղջիկս,
ուրուականի
պէս
երեւում
էր
{աչքիս}
եւ
անյայտանում
դարձեալ:
Շատ
մտածեցի,
շատ
որոնեց
ւր
կորան.
իսկ
աղջկայ
պատկերը
ասես
թէ
բեւեռել
էին
{աչքիս},
որովհետեւ
աչքերս
այս
կամ
այն
կողմը
ձգելու
ժաման
ծ,
կամենում
է
բռնել
մի
թիթեռնակ:
Ինձ
թուեց,
թէ
{աչքիս}
է
երեւում...
շփում
եմ
ճակատս,
սրբում
եմ
աչքեր
ցորդք,
որի
կազմուելու
ժամանակ
դուրս
էին
թռել
մեր
{աչքից}
ուրախութեան
արտասուք.
մոռանալ
մի
գործ,
իհարկէ՝
ութիւնը:
Իզիսը
պիտի
քօղով
ծածկուի
միշտ
եգիպտացու
{աչքից}
։
Այս
պատճառով
եւս
տեսանում
ենք
զանազան
խլրտմունք
,
թագուցանելով
փտած
եւ
ապականուած
վէրքերը
ընկերի
{աչքից},
կարող
էր
պարտակել
իւր
ողորմելի
դրութիւնը.
այդ
մ,
ըստ
որում,
ընկերական
հոգին
վաղուց
թռած
է
մեր
{աչքից}:
Աստուծոյ
մի
նոր
շնորհը
կը
լինի
մեր
վերայ,
,
կամի՞
արդեօք
ուսանել,
թէ
ոչ:
Սակայն
չէ
պիտոյ
{աչքից}
հեռացնել
նոցա
քաղաքակրթութեան
տարբերութիւնը
մեր
հ
արացնելու
համար
եւ
իւրեանց
բռնած
ճանապարհը
ամբոխի
{աչքից}
ծածկելու
խորամանկութեամբ
գրեցին
իւրեանց
դրօշակի
վ
նենալով
անուշ
սիւգ
`
Առագաստել
անզօր
է"։
Ասաց
`
{աչքից}
ցօղելով
Մարգարիտները
տրտում.
Առաջին
արցո՜ւնքն
էր
ւիտենական
ամօթ
ժառանգած
են
նոքա,
որ
ճնշեցին
նորա
{աչքից}
արտասուքի
կաթիլներ:
պ.
Կ[ոմս]
Էմ[մանուէլ],
Կա
ւմտքում
դիզուած
սեւ
սեւ
ամպերը
ծածկեցին
արեւը
մեր
{աչքից}:
Մեք
ընկղմուեցանք
մի
խոր
գիշերի
մէջ:
Կայծակի
ահ
յ
եւ
առանց
խնայելու
կտրատեցին,
երբ
տեսան,
թէ
քո
{աչքից}
ընկայ։
Եւ
այժմ,
իմ
ունեցածներով
զարդարուած,
մա
արձակէին
նորա
վրայ
բանսարկութիւնք
անել
Վահանին
եւ
{աչքից}
հանել։
Ոչ
օտար
ասելով,
մեզ
թվում
է,
թէ
ուզում
ները
եւ
սոցա
ողբալի
հետեւանքը
միշտ
անպակաս
է
ազգի
{աչքից}
։
§
67.
"
Մի
բազում
վարդապետս
լինել
եղբա՛րք
ի
ոյ,
եւ
չղջիկները
չեն
կարող
թաքչել
աստեղաբաշխների
{աչքից},
նոքա
այդ
բոլորը
դասում
են
երկնքի
լուսաւորների
կ
:
Հեռի՛
մեզանից,
դու
յանդուգն
յիմար,
կորի՛ր
մեր
{աչքից},
ստախօս
եւ
անպատիւ
դու,
մեք
ճանաչում
ենք
քո
խաբ
որպէս
մահապարտ․
Ինչ
անմեղութիւն,
ինչ
հայեացք
{աչքից}
։
Մինչ
ոտքից
գլուխ
սպիտակ
հագած
Դիմո
ծ,
Ինչպէս
յուսահատ
անմեղ
աղաւնին,
Բազէի
{աչքից}
անգութ
հալածուած:
Անդունդի
վերայ
այսպէս
մեր
նաւն
արագ
Վազեց
դէպ
յառաջ...
կորաւ
իմ
{աչքից}...
Եւ
այլ
միւս
անգամ
մինչեւ
այս
րոպէս,
,
իմ
երեսի
կեղտը
պիտի
որ
ես
ինքս
ծածկեմ
օտարների
{աչքից}...
Մինչդեռ
այսպիսի
մտածմունքով
ման
էր
գալի
փանցիկ
պաստառից
լայն
զգեստ,
որ
երբեք
չէր
ծածկում
{աչքից}
նոցայ
մերկութիւնը...
Աջ
ուսերի
վերայից
դէպի
մի
անմերձենալի
վարագուրի
տակ
ծածկած
լինելով
նորա
{աչքից}
պապականութեան
ստոյգ
ինչութիւնը,
միւս
կողմից՝
ան
արը
հարկադրուած
են
վարագուրել
պապական
իշխանութեան
{աչքից}.
նոքա
երեւում
են
բոլորովին
այլ
զգեստով՝
որպէս
ք
ուք
թէ
վարագուրում
էին
առ
ժամանակ
այդ
վէրքը
օտարի
{աչքից}
։
Ո՞չ
ապաքէն
մի
փոքր
ժամանակից,
դոյն
այդ
վէրքը
փտե
,
գործողութեան
կցորդը
կամ
սորանց
արդարադատութեան
{աչքից}
վարագուրողը,
բայց
ոչ
երբեք
մի
ամբողջ
ազգ,
որի
ա
ի
քամակից
գնալով՝
կէս
գոյները
կամ
կէս
ստուերները
{աչքից}
փախցնենք,
նկարի
տպաւորութիւնը
կը
կորցնէ
իր
ներդա
իր
խնդիրը:
Այնպիսի
բարակ,
հոգեբանական
եւ
շատերի
{աչքից}
անզգալի
կերպով
թռչող
անցնող
երեւոյթներ
է
բռնել
եւ
ւմ
է:
Շերամի
դեղնացաւը
պատճառւում
է
Մարինոսի
չար
{աչքից}.
դորա
ճարն
էլ
Պէտքականենց
Համազին
երթալ
"
օխտը
ձ
որան
զանազան
հրապուրիչ
գոյներով,
յետոյ,
ասես
թէ
{աչքից}
ձգելով
կամ
բարկանալով
այդ
բանի
վերայ,
այնպիսի
գա
ախօսութիւնը
որպէս
մաքսանենգութիւն
հազար
արկոսների
{աչքից}
ծածկելով,
որպէս
մի
սրբազան
աւանդ
սիրտը
բերանը
եկ
ամպերը
ծածկեցին,
Արուսեկի
նուազ
լոյսն
էլ
իմ
{աչքիցը}
խլեցին.....
Ով
բնութեան
դու
Արարիչ,
ի
ս
խօսքը
ասած
չասած,
ծուխի
պէս
Անյայտացաւ
իմ
{աչքիցը}
ամէն
բան:
Տեսանում
եմ,
որ
կանգնած
եմ
Թէ
սիրական
հայրենիքիս
մի
վտանգ
կայ.
Քունը
{աչքիցս}
փախաւ
հեռի
շաբաթներով,
Որ
Հայրենիքը
պաշտպան
ր
սրտումս
եւ
ճարակում
է
սորան:
Քունը
իսպառ
փախաւ
{աչքիցս},
օրը
ինձ
տարի
էր
թւում.
վերջապէս,
զրկուելով
ամ
:
Գիշերներով,
ամբողջ
գիշերներով,
քունը
փախել
է
{աչքիցս},
եւ
այն
կիսաքուն
թմրութեան
մէջ
քո
ուրուականն
է
ե
քով
չես
չափւում,
Ճառագայթիդ
եւ
մեր
հոգուոյ
{աչքն}
էլ
բնաւ
չի
դիմանում.
Դո՛ւ,
որ
բնութիւնը
ս
կատարած
Մեծատան
դէմքն
այլանդակեց
Երկու
{աչքն}
էլ
թողեց
բաց։
Անձն
իմ,
օրհնէ
այն
Աստ
ու,
բայց,
հաւասարութեան
ոգին
ունքը
շինեմ
ասելով
{աչքն}
էլ
հանեց
-
երկու
տունից
էլ
մի
մի
մարդ
առաւ
սպանեց
աւ
վայրապար։
Ի
Գողգոթայ
զառաջինն
իմ
բոցեղէն
սուր
{աչքոյք}
Զաստուած
տեսին
պիրկ
ի
փայտ,
ի
գլուխ
պսակ
բա
հասած՝
արդեն
ծերացել
են.
այս
բանը
տեսանում
ենք
{աչքով},
բայց
որովհետեւ
մանկությունից
մինչեւ
ծերություն
մ
եմ,
որ
այնտեղ
եւս
խելացի
եւ
բանագէտ
մարդիկ
այդ
{աչքով}
նայում
են
դորա
վերայ:
Մի
քանիքը
իմ
բարեկամներից
ստեղծել
նորան:
Ամենակալ
Տէրը
արդա՛ր
է
եւ
հաւասար
{աչքով}
նայում
է
ոչ
թէ
միայն
բոլոր
մարդկութեան
վերայ
անխտ
մի
այդպիսի
տղայի
մէջ
ցանկալի
հետեւանքը:
Այս
{աչքով}
նայելով
այս
ծանրակշիռ
եւ
մեծախորհուրդ
բանի
վերայ
ամն
է,
անփորձ
են...
Բայց,
համեմատաբար
եւ
ներող
{աչքով}
նայելով,
մանաւանդ,
ուշադրութիւն
դարձուցանելով
հ
յիբներ:
Պատանին,
որ
առաջնորդեց
ինձ,
ցոյց
տուեց
{աչքով}
երկու
ծերունու
մէջտեղը
նստած
մարդու
վերայ՝
առանց
ւ
որ
մի
փոքր
նստի
նոցա
ջերմութիւնը,
որպէսզի
սառն
{աչքով}
կարողանամ
նկատել
նորանց,
մանաւանդ
որ
այդ
բաները
ից
գրելու
աշխատութեան
հետ
հաւասար
լինելով,
թեթեւ
{աչքով}
եւ
առանց
կատարեալ
ուշադրութեան
նայել
է
սրբագրողը
բան
չունինք
ասելու
պարոն
թարգմանողին,
ներողամիտ
{աչքով}
նայում
ենք
թէ՛
լեզուի
եւ
թէ՛
թարգմանութեան
թերութ
ն
տղայաբար
այն
մարդիկը,
որոնց
ծանր
է
տեսանել
բաց
{աչքով}
որեւիցէ
պակասութիւն
մեր
ազգի
անդամների
վերայ.
առ
ւմ
է,
եւ
այդ
պատճառով
եւս
Բէգզադէն
սկսում
է
ծուռ
{աչքով}
նայել
ողորմելու
վերայ:
Հայհոյանք,
թուք
ու
մ
րին
այնքան
զոհ
տուեց
Հայաստանը
մինչեւ
այսօր:
Մեր
{աչքով}
տեսանում
ենք
ուրիշ
թառամած
ազգերի
վերստին
ծաղկիլը
տանուիլ:
Մեք
խնդրում
ենք
այն
մարդերից,
որ
թեթեւ
{աչքով}
նայում
են
մի
շարունակ
հրատարակութեան
վերայ,
իջան
մ
էր
սորա
բթամտութեան
վերայ,
եւ
գրեթէ
ատելութեան
{աչքով}
նայում
էր
դէպ
ուղիղ
նորա
աչքերի
մէջ:
-
Ինչո
լ
են
նորա
ոսկերքի
մէջ,
շատ
անգամ,
չէ
կարող
հաշտ
{աչքով}
նայել
ազատ
հրապարակախօսութեան
երեսին:
Նա
հալածու
ւն,
մինչ
հանդիսի
մէջ
երեւում
են
մարդիկ,
որ
պարզ
{աչքով}
տեսանելով
եւ
հասկանալով
ճշմարտութիւնը,
քարոզում
եանք
երջանիկ,
քեզ
ամեն
մարդ
Չի
ճանաչիլ
պարզ
{աչքով},
Միշտ
չարաչար
կը
գործածէ
Սիրտը
լցուած
միասին
անհաւատ
եւ
հերետիկոս
կոչուել,
քան
թէ
բաց
{աչքով}
մեր
մարդկութիւնը,
մեր
մարդկային
ազատութիւնը
եւ
ի
նջես։
Թող
չկարծեն,
թէ
մենք
չենք
ուզում
կամ
ծուռ
{աչքով}
նայում
ենք
նոցա
գրքին
կամ
օրագրին,
քաւ.
Մովսիսի
րութեան
մէջ,
եթէ
յանցանքը
մնայ
անպատիժ.
եթէ
բաց
{աչքով}
ներողութեան
տրուի
սպանութիւնը:
Զարմանք
յանցանքի
կողմից
պաշարուած
եւ
օրհասի
գրկի
մէջ,
արտասուալից
{աչքով}
աղօթեցինք
առ
երկնաւոր
Հայրը
եւ
մեր
կեանքի
փրկութե
մէջ
ձեռներս
դէպի
երկինք
տարածանելով,
արտասուալից
{աչքով}
աղօթք
արեցի
այսպէս.
"
Սիրով
խաչիդ,
դառն
վշ
եք
կեղծաւորուիլ:
Սոյն
այս
պատճառով
կարդինալը
խէթ
{աչքով}
էր
նայում
սորան:
Սա
ինքն
եղաւ
իւր
արձակման
պատճա
:
Երկրորդ,
լաւ
իմանալով,
որ
կարդինալը
նորան
լաւ
{աչքով}
չէ
նայում,
պարտ
էր
ամեն
կողմից
աշխատել
ծառայողնե
նգիստ։
Մեք
գիտենք,
որ
ապագայքը,
որ
կարող
էին
սառն
{աչքով}
նայել
անցած
գնացած
իրողութենների
վերայ,
եւ
ամենայ
չեւ
այն
աստիճան
անարգել
իմ
մարդկութիւնը,
որ
սառն
{աչքով}
նայեմ
այդ
բանի
վերայ,
եւ
հայհոյութիւն
չէ՞ր
իմ
կո
րեանց,
դու
մի
օր
յանկարծ
կը
մեռանիս
եւ
հոգիդ
բաց
{աչքով}
կը
մատնես,
որ
կերակուր
լինի
սատանայի:
Միթէ՞
ամօ
-
Եղբայր,
ես
կոյր
չեմ,
եւ
ինչ
որ
մարդկային
{աչքով}
կարելի
է
տեսանել,
միշտ
տեսանում
եմ:
Ինչպէ՞ս
չտե
Թագաւորական
Հասարակութիւնը,
որ
յառաջուց
շատ
սառն
{աչքով}
նայում
էր
այս
փորձերի
վերայ,
հարկ
համարեց,
որով
նթուխեանցը
խօսքերով
չպատասխանեց
այս
հարցմունքին,
{աչքով}
միայն
ստորասաբար
նշանացի
արեց.
նորա
ինքնաբաւական
էր
այդ
մետալի
կտորը:
Շաքարեանցը,
սեղանաւորի
{աչքով}
քննելով
մետալը,
խոստովանեց
նոյնպէս,
թէ
ոսկի
էր
սկսեց
նայել
Մանթուխեանցի
վերայ
նոյնպիսի
մեծարական
{աչքով}:
Եւ
Մանթուխեանցը,
որպէս
մի
տգէտ
մարդ,
իսկոյն
ս
արիտը
պիտոյ
է
ասել,
Շաքարեանցը
իւր
ժամանակին
այս
{աչքով}
նայած
չէր
Մանթուխեանցի
վերայ:
Ինչեւիցէ:
Մեք
թող
նց
ժամանակները,
ամենայն
բանի
վերայ
նայում
են
այն
{աչքով},
ինչ
աչքով
նոցա
հայրերը
նայում
էին,
կամ
ամենայն
րը,
ամենայն
բանի
վերայ
նայում
են
այն
աչքով,
ինչ
{աչքով}
նոցա
հայրերը
նայում
էին,
կամ
ամենայն
բան
չափում
ութիւնը
մի
գեղեցիկ
առաքինութիւն
է
եւ
եթէ
դուք
այդ
{աչքով}
նայում
էք
խնդրի
վերայ,
ուրեմն
թոյլ
տուեցէք
ինձ
ա
տեղ
չգտանէ
նոցա
սրտումը.
ի՛նչ
զարմանք,
եթէ
սառն
{աչքով}
նայեն
այսպիսի
բանի
վերայ,
առանց
որեւիցէ
գաղափար
օթեւանը:
Պ.
Յովնաթանեանցը,
որպէս,
Հայերի
{աչքով},
մի
փոքր
ի
շատէ
հարուստ
վաճառականի
գործակալ,
դե
որ
ծնողքի
համար
զաւակները
միեւնոյն
են,
չէ՞
որ
մի
{աչքով}
կը
նային
նոքա
իւրեանց
զաւակների
վերայ.
եւ
միթէ՞
համար:
Բայց
բնութեան
հարազատ
որդին
պիտոյ
է
սառն
{աչքով}
նայի
այս
բանի
վերայ
եւ
պիտի
օրհնէ
նորա
Արարիչը,
Ամենայն
մարդ
իւր
կարծիքն
է
ասում.
ի
հարկէ
նոցայ
{աչքով}
խելօքը
նա
է,
որ
մի
նոր
եւ
դժուարահաւատալի
բան
աս
պէս
սուրբ
էր
նորա
համար
Մանուշակի
խօսքը,
որ
թէեւ
{աչքով}
տեսանում
էր
նորա
թուլութիւնը,
այնուամենայնիւ
մեղ
տխուր
եւ
մռայլոտ
վարագոյրը՝
հնար
է
տալիս
նա
բաց
{աչքով}
նայել
լուսին
եւ
սորա
միջնորդութեամբ
քննել
եւ
գնահ
մ
է
ժողովրդին
իւր
պառաւական
տրամաբանութեամբ,
բաց
{աչքով}
անմեղանչական
եւ
անսխալելի
ճանաչել
նորա
անձը,
ուր
էջ
բերելու
քաղաքական
պատճառները,
առանց
կրիտիկոսի
{աչքով}
գնահատելու
որեւիցէ
իրողութիւն
ազգային
կեանքի
մէջ
րդին
եւ
աշակերտներ
ճարել։
Հոգեւորականութիւնը
լաւ
{աչքով}
չէր
նայում
նորա
վերայ
եւ
մինչեւ
անգամ
դատապարտում
ապացուցանում
էր
աշխարհին,
թէ
ինքը
չէ
կարող
սառն
{աչքով}
հանդիսատես
լինել
այդպիսի
ոճիրների.
ոչ
երբեք
մի
ա
ւնի
մորմի
խայթոցի
ընդդէմ,
երբ
աշխարհ,
արարած
իր
{աչքով}
տեսնում
է,
որ
երէկ
մորմից
չարաչար
խայթուած
(?)
ազարաւոր
գրքեր
տպուեցաւ,
բայց
ազգը
միայն
արտաքին
{աչքով}
տեսաւ։
Այսպէս
կը
լինի
եւ
900
տարի
յետոյ
եւ
1000
արտութիւնը
չեն
կարողանում
այդ
պարոնները
դեռ
իստակ
{աչքով}
տեսանել,
ուստի
եւ
ասում
են,
որ
պիտոյ
է
մարդ
այն
յն
այս
չափ,
այլ
շատ
անգամ
եւ
զզուա՜նքը։
Եթէ
բաց
{աչքով}
տեսնում
ենք
շորի
նոյնութիւնը,
նորա
անփոփոխութիւն
տեմ։
Նամակիս
հետ
վերադարձուցի
պահարանը,
որ
ինքդ
{աչքովդ}
տեսնես
խոսքիս
ստուգությունը:
Սիրելի
եղբայր,
ելով,
չպիտի
կարողացած
լինիմ
քեզ
ճանաչել
եւ
օտարի
{աչքովը}
պիտի
ճանաչեմ.
իմ
սերս
ահա՛
այսքան
է,
թեեւ
ձեր
ա
հետո
դարձյալ
նույն
գումարով
վերադառնալ:
Ովի
{աչքում}
որ
մեծ
բան
է
երեւում
3000
մանեթը
Նախիջեւանի
մեջ,
այդ
ձգտումը
կարող
էր
գցել
իմ
վարկը
հասարակության
{աչքում},
-
այդ
կողմից
ես
բոլորովին
հանգիստ
եմ,
-
այլ
որ
ւ
անկիրթ։
Նա
ոչինչ
չգիտէ։
Բայց
հասարակ
ժողովրդի
{աչքում}
լինում
են
վարսաւիրայք,
ո՛րտեղ
է
մնում
բժիշկը,
շ
ամարդիկ
են
դարձած
այդ
նահատակները
խաժամուժ
ամբոխի
{աչքում}
։
Փոյթ
չէ՛,
որ
մի
տեսաբանական
խաբէութեամբ
(опти
ւթիւնը.
ազատութեան
արժէքը
աւելի
վեր
բարձրացաւ
իմ
{աչքում},
եւ
այդ
օրից
ուխտեցի
վերջին
արիւնս
թափել
ազատութ
սէրը
այնքան
ծանր
կշիռ,
այնքան
մեծ
արժէք
ունի
իմ
{աչքում},
որ
այդ
բանի
համար
թէ
ինչի
ասես
պատրաստ
եմ...
ր
մի
մատենագիր
մարդ:
Այս
բաների
մէջ
ոչինչ
են
մեր
{աչքում}
մի
քանի
կռապաշտ
Հայերի
պատուասիրութիւնը
եւ
անձնաս
ջ
կամքը,
անշուշտ,
կորուսանելու
է
իւր
յարգը
նորա
{աչքում}...
Ինձ
հարկաւոր
է
այդ,
ես...
դեռեւս
կը
ծիծաղեմ
րատուրեանի
առաջարկած
խնդիրը
շատ
մեծ
յարգ
ունի
մեր
{աչքում}.
համաձայն
ենք
նորա
թէ՛
գաղափարին
եւ
թէ՛
այդ
գաղա
ան
լուսակամարի
երեւոյթը,
որի
մէջ
մի
քանի
մարդերի
{աչքում}
պատկերանում
էր
պարոնը:
Հասարակութիւնը
իրաւունք
տ
դարձուց
այն
բաների
վերայ,
որ
աւելի
մեծ
էին
նորա
{աչքում}
եւ
որ
յիրաւի
կարօտ
էին
ուղղութեան,
որպէս՝
ա.
Յ
ջոյ,
անբարոյական
պարսաւանքը,
թոյլ
երեւեցան
նորա
{աչքում}.
նորա
վշտացած
հասկացողութիւնը
թելադրում
էր
նորան
րդութիւնը,
բեռնակրութիւնը
աւելի
արժէք
ունին
նորա
{աչքում}:
Շատ
դառն
է
մեզ
ասել
այս
խօսքը,
բայց
ծածկել
այն
թող
պաշտօնական
բարոյականք
կնտրուկ
ծխեն
քեզ,
մեր
{աչքում}
դու
ամբարիշտ
ես:
Եւ
ի՞նչպէս
չդառնաս
դարձեալ
էի,
Չարութեան
ու
յանցանքի
էջը
Մարդոց
{աչքում}
կարդում
էի:
Ես
սկսայ
սէր
քարոզել,
ն
անմահ
բարեկամքը
եւ
անտարակոյս,
Պ.
Չամուռճեանի
{աչքում}
հերետիկոսները
եւ
հերձուածողները:
Բայց
երջանկութի
ւատացնում
ենք,
որ
ժանգոտ
փարայի
արժէք
չունին
մեր
{աչքում}:
Ահաւասիկ
մէք
կանգնած
ենք
այժմ,
բաց
հրապարակ
ը,
ինչպէս
այժմ,
նոյնպէս
եւ
առաջ
կշիռ
ունէին
մեր
{աչքում}
։
Չէ՛,
առաջ
էլ
նայել
էինք
նոցա
վրայ
որպէս
դատարկ
,
որ
այժմ
մեր
հասկացողութեամբ
կորուստ
են,
նոցայ
{աչքում}
եղած
են
որպէս
վնասակար
բաների
մերժողութիւնք:
Եւ
նչպէս
եւ
անդրանկական
համակարգութիւնը,
այո՛,
մեր
{աչքում}
շատ
ստգտանելի
է,
բայց
հարցնենք
անգլիացուց,
եւ
տ
րող
է
գործ
դնել
այղ
հնարը:
Եւ
այն,
որ
անգլիացու
{աչքում}
բնական
է
եւ
բաների
կարգում,
ինչպէ՞ս
կարող
է
ենթա
ալիս
էր,
իւր
կաշառակերութիւնը
ծածկելու,
եւ
պապի
{աչքում}
երեւելու
հաւատարիմ:
Եթէ
պապը
նորան
ասում
էր,
ու
ումը,
մի
փոքր
փառք
գտանելու
համար
ռամիկ
ժողովրդի
{աչքում}:
Ապա
թէ
ո՛չ,
նա
այնպիսի
մարդ
չէր,
որ
կարողանար
,
որ
այս
մարդկային
հնարները
յարգ
ստանան
մի
պարոնի
{աչքում},
որի
հիւանդութիւնն
էր
սիլլաների,
քաջերի,
դեւեր
րի
նման
մի
վարդապետ.
Հայոց
պատմութիւնն
էլ
շատերի
{աչքում}
մի
առասպել,
եւ
ոչ
գիտութիւն
եւրոպական
հասկացողու
յս
մասին
Վարդանի
վկայութիւնը
բնաւ
արժէք
չունի
մեր
{աչքում}
։
Գուցէ,
եթէ
Փարպեցու
պատմութիւնը
չլինէր
եւ
Թուղթն
է
ազգասէր
համարել
իւրեան
կամ
համարուել
ուրիշների
{աչքում}:
Ես
այս
խօսքը
ասում
եմ
միմիայն
մեր
հայերի
համար
,
ցաւելի
ճշմարտութիւն,
յարգ
ունի
խաժամուժ
ամբոխի
{աչքում},
այսպիսի
մի
մարդ,
որ
փորը
հաստացրել
էր
եւ
ընչան
արդալ
մի
այլ
աղօթք,
որ
աւելի
ներգործական
էր
նորա
{աչքում}:
Պ․
Շաքարեանցը
քնեց...
Դեռեւս
ամբոխուած
էր
նո
որ
յառաջ
շատ
սիրելի
էին
ինձ,
այժմ
դարձել
էին
իմ
{աչքում}
փսխողական
փոշի.
նոցա
իմ
մօտ
ներս
մտանելը
ատելի
է
ան
կամ
հարուստ
մարդ,
որ
յարգելի
էր
հասարակութեան
{աչքում},
ասէ
թէ
այսօր
ամսի
քառասուն
եւ
հինգն
է,
նա
պիտո
նակ
պիտի
կենդանի
մարդիկ
թուին
մեր
արտասուելի
ազգի
{աչքում}:
Երեւում
է,
որ
մեք
տեսանելու
չէինք
Նախախնամութե
րդ
եւ
արժէք
ունին
մեր
գիտուն
անուանուած
պարոնների
{աչքում},
ոչինչ
են
վերաբերութեամբ
դէպի
ազգի
քաղաքական
կեա
է
կերպով
օգուտ
քաղել
ձեր
հարստութենից,
բայց,
իմ
{աչքում}
ամենեւին
զանազանութիւն
չունիք
այն
ռամիկներից,
որ
ր
ցածացնել
պ.
Յովնաթանեանցի
պատիւը
նորա
ընտանիքի
{աչքում}:
-
Առաւօտը
ես
գնում
եմ
ամառանոց,
-
ասաց
տիկ
հումեանցին,
երջանիկ
եւ
ուրախ.
հարստութիւնը
նորա
{աչքում}
բան
չէր
թւում,
որովհետեւ
անմեղ
էր
նորա
կուսական
ը
պիտի
ճանաչեմ.
իմ
սերս
ահա՛
այսքան
է,
թեեւ
ձեր
{աչքումը}
եւ
մեկ
թուրքի
կամ
չերքեզի
կարգում
եմ,
որ
ամեն
նա
ուք
նորան
թուրքի
կամ
չերքեզի
հավասար
կկարծեիք
ձեր
{աչքումը}:
Այս
բաները
փոքր
ի
շատե
խոսելուց
հետո,
հայտն
եին:
Ազգի
եւ
ճշմարտության
համար
իմ
կյանքը
իմ
{աչքումը}
ոչինչ
է,
եւ
ամեն
րոպե
պատրաստ
եմ
զոհել,
եւ
այն
վ
մի
այդպիսի
հզօր
եւ
գիտնական
հակառակորդի"։
Ձեր
{աչքումը},
ճշմարիտ,
գուցէ
մի
անկիրթ
եւ
բիւր
տեսակ
նախապաշ
մարտութեան։
Ճշմարտութիւնը
աւելի
մեծ
յարգ
ունի
իմ
{աչքումը},
քան
թէ
աշխարհի
բոլոր
թանգագին
գոհարները
եւ
հարս
ել
ազգի
անմխիթար
պակասութիւնքը
բուն
ազգիցը
եւ
ձեր
{աչքումը},
ինչպէս
յայտնի
ցոյց
էք
տալիս,
միեւնոյն
կշիռ
ու
որոնց
թիւը
բարձրացնում
էք
մինչեւ
բիւր։
Գուցէ
ձեր
{աչքումը}
շատ
փոքր
նշանակութիւն
ունի
բիւրը,
բայց
մեք
տասն
չարագործութիւն:
Ես
ասել
էի,
որ
Պ.
Իսահակեանցի
{աչքումը}
միեւնոյն
յարգ
ու
արժանաւորութիւն
ունին,
թէ
ազգը
ւ
նոցա
գործը՝
յիշատակ
ճշմարիտ
ազգասիրութեան:
Իմ
{աչքումը}
այն
մարդիկը,
որ
պարապում
էին
այսպիսի
գործերով,
ս
կատարել
այս
իմ
ցանկութիւնը՝
իմ
պատիւը
ժողովրդի
{աչքումը}
պահելու
համար:
Եւ
այսպէս,
երկար
եւ
տեսակ
տ
ատճառով
էլ
ուսանողները
Դատարկ
մարդիկ
են
նոցա
{աչքումը}
։
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(I)
Անցան
օրերս
տխր
իկոսներ,
մեղաւորներ,
որոնք
յարգելի
էին
սատանայի
{աչքումը},
փառաւորուած
նեռներ,
նոցա
հետ
միասին
գտնւում
են
ական
լաւ
կազմով
գրքեր,
որ
համեղ
էին
երեւում
նորա
{աչքումը},
թաթախեց
իւր
ղահուէի
մէջ,
դրեց
բերանը
եւ
խածեց
բարեխօսութիւնը
եւս
յարգութիւն
չունի
տէր
սատանայի
{աչքումը},
նա
ինքը
իւր
ընտրութեամբ
տալիս
է
այդ
պաշտօնքը
իս
ձ,
մի
մարդ
չկայ,
որին
հաւանէր
այդ
պարոնը,
նորա
{աչքումը}
ամենեքեան
յիմար
են,
ամենեքեան
օբսկուրանտ,
ամենե
ճառ,
որ
տարաժամ
խլէր
նորա
կեանքը:
-
Միթէ՞
քո
{աչքումը}
մարդը
եւ
ճրագը
հաւասար
բան
են,
-
գանչեց
Թիւթիւնճի
:
-
Մի՞թէ
մոխիրը,
որ
կը
ստանայիր
փայտից,
քո
{աչքումը}
ոչինչ
էր.
ոչինչ
չէ՛
տեսանւում
եւ
չէ՛
շօշափւում,
եւ
խնամարկութիւնը
հաւասարաչափ
ստանալու.
մի՞թէ
քո
{աչքումը}
նոցանից
մինը
սիրելի
կը
լինէր
առաւել
քան
թէ
միւսը
տողութիւնը,
միայն
ես
չեմ
կարող
արդարացնել
քեզ
իմ
{աչքումը}
այն
բանի
մէջ,
որ
դու
կասկածում
ես
իմ
սրտիցը
եւ
հ
տարուեցան
առ
Աստուած։
Ոչինչ
էր
պապականութեան
{աչքումը}
այսքան
մարդերի
կորուստը.
նոցա
արիւնով
ոռոգում
էր
րեանց
այդ
ցանկութեանը,
եւ
թէ
աղբիւրը
պիղծ
էր
մեր
{աչքումը},
ո՞րչափ
եւս
այն
ջուրը,
որ
նորանից
բղխում
էր։
Ո
մէջ
միայնակ,
նայում
էի
պատուհանիցս
դէպի
դուրս:
{Աչքս}
ոչինչ
այլ
բան
չէր
տեսանում,
բացի
պատառուող
պղպջա
կանը
եւ
ստացականը
այն
օրիցն
եմ
ես
ուրացել,
երբ,
{աչքս}
բանալով,
բարոյապէս
նայել
եմ
մարդկութեան
վերայ:
ամենայն
օր
մի
քայլ
մօտենալով
գերեզմանի
բերանին,
{աչքս}
՝
դուռը,
նստած
եմ,
թէ
ո՛վ
արդեօք
շնորհ
կը
բերէ
ացմունքներով
լցուած
Թփթփում
էր
`
պատուհանից
{աչքս}
դէպի
դուրս
ձգած:
Ահա՛
պայծառ
երկնից
դժխոյն
աղաղակից
դուրս
գալով
այդ
խոր
մտածութեան
միջից
եւ
{աչքս}
դարձնելով
դէպի
այն
կողմը,
որտեղից
լսել
էի
աղաղակ
ռ,
ծաղկանկար
թեւերը:
Մի
անգամ
դարձեալ
սրբում
եմ
{աչքս}...
եւ
դարձեալ
տեսանելով
նորան
վազում
եմ
դէպի
ն
արարողութիւնը
կատարած,
մեծ
եւ
անզովանալի
փափագով
{աչքս}
ձգում
եմ
պտուկի
վերայ,
երեւում
է
ինձ
մի
կերպարան
պահանջած
վարձին
նայիր...
կորի՛ր,
կորի՛ր,
որ
{աչքս}
չտեսանէ:
Այլ
բան
չկար,
որ
խոսէր
ողորմելի
ծա
ի
վերաս...
Աւելի
ոչինչ
չգիտեմ:
Երբ
միւս
անգամ
{աչքս}
բացի,
տեսայ,
որ
դու
կանգնած
ես
մօտումս:
-
Ի
ւմ
եղանակ
բանիցս.
սիրտ
մեր
լցաւ
արեամբ
ի
տեսանել
{աչօք}
բացօք
զպատիւ
եւ
զփառս
ազգի
մերոյ
եւ
եկեղեցւոյ
առա
ո՛չ
իբրեւ
ինքնացեալ
ուսումնական,
չկարաց
անպղտոր
{աչօք}
տեսանել
զմայրենի
եկեղեցին,
այլ
մա՞րթ
ինչ
իցէ
արդ
ծածուկ
էր
առաւել
քան
թէ
երեւի
նկատողացն
հարեւանցի
{աչօք}:
Ուսումնական
ընկերութիւնք
առ
Հայս
Տաճկաստանի
եթէ
ն
Հռովմէական
լեզուաց,
չեմք
յերկբայս
թէ
նա
ինքնին
{աչօք}
բացօք
տեսանէր
զվտանգաւոր
արտեւան
քարակտուր
լերին
անն՝
իբրեւ
ազատալուր,
զի
այլ
ազգ
չկարէի
առնիլ.
{ապա}
թէ
ոչ՝
կորնչէր
ի
զուր
ամ
մի
ողջոյն:
Այժմ
թէ
բար
իմ
լավ
անունս
լսած
չեք
նե,
գեշը
բնավ
լսած
չեք,
{ապա}
ի՞նչ
է
իմ
ծնողաց
ընդդեմ
մեղքս,
ասացեք,
որ
ես
էլ
րին,
որ
չեմ
սպասում,
ըստ
կատարված
ուղղումների,
{ապա}
կոմիտեն
առանց
ինձ
այդ
մասին
նախապես
հայտնելու
լիա
սպասում
է,
որ
ստանա
յուր
վճռական
իրավունքները
եւ
{ապա}
գործ
կատարել
այնպես,
որ
ոչինչ
անհամությունք
չպատ
ով
ու
չարչարվելով.
այսքան
միայն
կգա
մեր
ձեռքից.
{ապա}
նյութական
հնա՞րը,
այդ
չունինք
մեք,
եւ
ազգը
պիտի
լը
չեն
երեւում
մարդու
աչքի
եւ
եթե
կանխատես
չէիր,
{ապա}
նոքա
կծառայեն
քեզ
հուսահատության
եւ
անտանելի
նեղո
պարտական
էր
իսկ
եւ
իսկ
բանալ
զկանոնաւոր
քննութիւն
{ապա}
հատանել
զվախճանական
զվճիռ
ի
սրբագումար
ատենին:
ականը
ցույց
է
տալիս
գործով,
որ
թե
հնար
ունենար,
{ապա}
ուրեմն
անշուշտ
խեղդելու
էր
Իտալիայի
նորաբողբոջ
ազ
,
դեսպանին
Ռուսսիոյ
ի
Լոնդոն,
սկսանել
զգործն
եւ
{ապա}
գիտութեամբ
եւ
վճռադատութեամբ
տէրութեանն
Անգլիոյ
ի
առաքել
յատենատեղի
մի
անուանեալ
"
Ֆօռն
օֆֆիս
"
եւ
{ապա}
ի
հիւպատոսարանն
Ռուսսիոյ:
Ուստի
ի
վաղիւ
դիմեց
առաջագոյն
ստանալ
զհրիտակսն,
յորոց
ի
ձեռս
իցէ
եւ
{ապա}
զթուղթն
զայն
տալ"։
Այսոքիկ
ամենայն
տեղեկութ
ւցանել
զի
թէ
նա
գրել
տայ
յօգուտ
այդ
անուն
դպրոցաց
{ապա}
ուրեմն
կային
յայնժամ
դպրոցքդ:
Այլ
բաց
ի
տանէ
ործակալ
Նախիջեւանայ:
ա)
զի
թէ
կտակ
էր
այն,
{ապա}
ուրեմն
կամայ
ակամայ
թողլոց
էր
զայն
ի
կառավարութեա
ազատություն
ես
վայելում,
թեեւ
շատ
նեղ
շրջանում,
{ապա}
դրանից
կարող
ես
եզրակացնել,
թե
ինչ
վիճակում
եմ
գ
դեպս,
նա
կարող
է
այստեղ
էլ
հարցնել,
եւ
եթե
կա,
{ապա}
առնել
2-3
մսխալ,
հետո
Մոսկվայում,
նույնպես
2-3
են
ստացել
ես
եւ
եթե
համաձայնվես
վերադառնալ
տուն,
{ապա}
հենց
ինքդ
կտանես
այդ
սերմերը
եւ
կկատարես
մնացյալը
եք
օգտվում,
քաղաքային
ծախսերը
եթե
չեն
ավելացել,
{ապա}
գոնե
մնացել
են
նույնը.
հարց
է
ծագում,
թե
ինչո՞ւ
նրանց
հարուցած
աղմուկն
այդ
նպատակն
է
հետապնդում,
{ապա}
կարելի
է
նրանց
դրականապես
ասել,
որ
շատ
ուշ
եք
ու
ող
է
փոխարինել
եթե
ոչ
կարգավորիչին
մեխանիկայում,
{ապա},
համենայն
դեպս,
ազատարար
նավակներին,
որոնց
մաս
ի
Շլոսսերը
կամ
Մակոլեյը,
եթե
քեզ
հաջողվի
ճարել,
{ապա},
խնդրում
եմ,
մի
քանի
հատոր
միասին
բերես,
եւ
ոչ
ստ
եղեք:
Եթե
մեզ
վիճակված
չէ
շուտով
տեսնվել,
{ապա}
մի՛
մոռանար
հաղորդել
ինձ
ձեր
հետապնդումների
արդյո
ում
է
այն
բանին,
որ
ես
նրան
որեւէ
աշխատանք
տամ,
{ապա}
իմ
կարծիքն
է՝
հետաձգել
այդ
բարենպաստ
ժամանակի,
նիս.
ի՞նչ
է՝
ստացա՞ր,
թե
ոչ:
Եթե
չես
ստացել,
{ապա}
պետք
կլինի
խնդրել
[բանտի]
վարչությունից
թույլտվու
ք
Անանիային,
եթե
իրոք
դա
ուշադրության
արժանի
է,
{ապա}
ինձ
համար
մի
օրինակ
ճարիր,
հավանաբար,
այստեղ
Գլ
որ
վիգերի
եւ
տորիների
գոյության
մասին
է
խոսում,
{ապա}
ուրեմն,
լիովին
ընդունում
է
արմատականների
եւ
առաջ
cto)
վերջին
հետքերը
քշեցին
հեռու
դեպի
բաց
ծովը,
{ապա}
միաժամանակ,
նա
չէր
կարող
չտեսնել
եւ
չզգալ
վտանգ
ի
Սանչոյի
հանդիպմանը
Դուլսինեայի
հետ
Տոբոզոյում,
{ապա}
վաղօրոք
կարելի
է
շնորհավորել
խմբագրությանը՝
ապագ
Եթե
սա
գրված
է
Քրիստոսի
ծննդից
մի
քանի
դար
առաջ,
{ապա}
այս
իսկական
գանձ
է
ստուգելու
հրեական
նազարեթյան
տ
ե
Անանիան
Ուստիմովիչին
կամ
Կովալսկուն
նամակ
գրի,
{ապա}
թող
ինձնից
նրանց
շնորհակալություն
հայտնի՝
ինձ
ու
րությունների
մեջ
չէին:
Եթե
ես
տեսնեի
Անանիային,
{ապա},
հավանաբար,
նրան
հարցերով
կգնդակոծեի,
եւ
նախ
ե
երջացնելու
վրա
եմ.
այնուհետեւ
կսկսեմ
Շլոսսերը
եւ
{ապա}
նորից
Ֆոշեն:
Մակոլեյն,
իր
մշտական
հումորով
ինձ
թագործ]
եւ
կառքը
մանրամասն
քննության
ենթարկի,
եւ
{ապա},
որպեսզի
նա
հարկ
եղածը
հիմնավորապես
ուղղել
տա,
ում,
նա
հավատացած
է,
որ
եթե
ոչ
ներկա
սերունդը,
{ապա}
հաջորդը
իրեն
ըստ
արժանվույն
կգնահատի.
"
Спи
пост
կարելի
հրաժարվել:
Բայց
ինչ
վերաբերում
է
Բոքլին,
{ապա}
խոստովանում
եմ,
որ
նա
ինձ
վախեցնում
է
ո՛չ
միայն
Շլոսսերը
չկա
(Հռոմեական
պատմությունից
սկսած),
{ապա}
ինձ
ուղարկեցեք
նրա
18-րդ
դարի
պատմությունը,
որ
ա
ելացնեմ,
որ
եթե
որեւէ
կերպ
թույլ
տան
տեսնվելու,
{ապա}
վաղօրոք
ձեզ
զգուշացնում
եմ,
որ
ես
ոչ
մի
դեպքում
անակներում:
Եթե
Անանիան
տեր
Մովսեսին
նամակ
գրի,
{ապա}
թող
նրան
հաղորդի,
որ
նրա
(այսինքն
տեր
Մովսեսի)
ւ
հարգանք:
Եթե
տանից
որեւէ
տեղեկություն
ստանաս,
{ապա},
հավատացած
եմ,
չես
մոռանա
ինձ
հաղորդել:
Առայժմ
ի,
եթե
դեկտեմբերին
ուղարկածիցդ
չի
կարելի
ճարել,
{ապա}
եկող
շաբաթ
կուղարկես
մի
ֆունտ՝
մի
քանի
օր
սրանից
րաժեշտը՝
ըստ
քո
նամակի
բովանդակության,
եթե
ոչ,
{ապա}
վաղը
առավոտյան,
միեւնույնն
է,
կհանձնեմ,
դու
բո
ջացնում
եմ,
իսկ
բան
է,
եթե
այսօր
ստացա
նամակդ,
{ապա}
պատասխանը
կգրեմ
երկուշաբթի:
Ցտեսություն:
Քո
:
Հավանորեն
մոտ
օրերս
Անանիային
նամակ
կգրես,
{ապա}
չմոռանաս
նրան
հաղորդել
իմ
սրտանց
շնորհակալություն
տաբար,
որովհետեւ
հին
ձեւով
այլեւս
չի
հասկանում
-
{ապա}
ի՞նչ
տրամաբանությամբ
մենք
կարող
ենք
դիմել
մի
բարբ
,
մեր
արդի
պահանջներին
համապատասխանող
նոր
ձեւեր,
{ապա}
խնդրեմ
տվեք:
Լեզուն
որեւէ
ուսմունք,
այսինքն
հպանել
կամ
չի
մշակել
տվյալ
մտքի
համար
որեւէ
ձեւ,
{ապա}
այստեղ
ո՛չ
մի
արխիվ
չի
օգնի,
սխալ
է
այն
ուղղությ
կ
սրա
համար
պետք
է
զինվել,
եթե
ոչ
մանրադիտակով,
{ապա}
գոնե
խոշորացույցով:
Ների՛ր,
եղբայր,
անհնարին
է
աշվի
է
առնվում
մեծամասնության
անգլերեն
չիմանալը,
{ապա}
ինչպե՞ս
են
անթարգմանելի
թողնում
հունական
մեջբերու
ը,
որի
համար
դու
տոմս
ունես:
Եթե
գիրքն
ստանաք,
{ապա}
տուր
կազմելու
ճիշտ
այնպես,
ինչպես
կազմված
է
առաջ
լ
կգաս,
եթե
պ.
Եղյանցը
ցանկանում
է
ինձ
տեսնել,
{ապա},
հավանորեն,
հնարավորություն
կգտնի
հետաձգելու
իր
էլ
ինձ
նման
համակրում
է
խեղճ
Գրիգոր
Ալաջալյանին,
{ապա}
հնարավոր
չէ՞,
որպեսզի
Անանիան
մի
անգամ
նրան
իր
մ
րկոծ
եղէց"։
Իսկ
եթե
նրան
այդ
գործը
հաջողվի,
{ապա}
նա
ինձ
մեծագույն
ծառայություն
մատուցած
կլինի,
դե
ик
естественных
наук
"
եւ
զբաղվելով
կենդանիների,
{ապա}
նաեւ
բույսերի
օդընտելացմամբ
(նա
հրավիրված
էր
այգ
ան
հավի
մի
քանի
ձու
-
կբազմանային
նրանք
այնտեղ,
{ապա}
կարելի
կլիներ
տարածել
եւ
ուրիշ
տեղեր:
Մի
անգամ
է
վ
ուսումնասիրենք,
նաեւ
նրանց
աճեցնելու
եղանակը,
{ապա}
կարելի
է
Արարատյան
դաշտի
հայ
շինականների
բարբառով
նրանք
ապրել
են
այնտեղ
մինչեւ
հիշյալ
եպիսկոպոսը,
{ապա},
անպայման,
այժմ
էլ
ապրում
են:
Բայց
առաջին
գործ
րում:
Եթե
ես
իմանայի
բանվորների
ընդհանուր
թիվը,
{ապա}
իմանալով
այդ
գործարանների
արտադրանքի
ընդհանուր
ար
գործը:
Իսկ
ինչ
վերաբերում
է
վավերագրի
էությանը,
{ապա}
եթե
մինչեւ
անգամ
իսկականը
ներկայացնեն
չաղճատված
ե
ա:
Աշխարհումս
անվերջ
բան
չկա,
եթե
դա
այդպես
է,
{ապա}
ուրեմն
ինձ
այժմ
հալածող
դժբախտությունը
նույնպես
վ
քստի
սրբագրությունը:
Եթե
նա
այդպես
պիտի
տպագրի,
{ապա}
երբեք
վերջ
չի
ունենա.
պետք
է,
չէ՞
վերջացնել
երբ
նրան
եւ
երբ
շաբաթ
օրը
գաք,
թողեք
Գ.
Բ.
-ի
մոտ,
{ապա}
թե
ոչ՝
ասացեք
Լ.
Ի.
-ին,
թե
բոլոր
մորեները
եւ
ւիս
եւ
օր
առաջ
այս
գործը
վերջանալուն
ջանք
կանիս,
{ապա}
թե
ոչ,
վնասը
ձեզ
կլինի,
ինձ
չէ,
ինչու,
որ
դու
ան
թէ
չիք
կանոն
զի
քահանայք
օծցեն
զպատկերս
ընդէ՞ր
{ապա}
օծանեն
հրամանաւ
միոյ
աշխարհական
անձին,
եւ
թէ
կար
րձակուել
է
ձեռնամերձ
լինել
նորա
Վարդապետութեանը,
{ապա}
հաւատացած
կաց,
որ
դորա
համար
պատասխանատու
կը
լին
ո՛ղ
հաց
պատրաստէ
նոցա
ապրուստը
ապահովելու
համար,
{ապա}
թէ
իրաւունք
կը
ստանայ
ասել,
թէ
"
գիտնական
որդիք
հետեւում։
Եթէ
գտանւում
են
առաքինի
մարդերի
մէջ,
{ապա}
սկսանում
են
ինքեանք
եւս
օրէ
օր
առաքինանալ,
եթէ
գ
ի
մարդ,
որ
կամի,
թէ
իւր
զաւակը
առաքինի
դառնայ,
{ապա}
նախ
եւ
յառաջ
թող
ինքը
առաքինութեան
օրինակ
լինի
իւ
րը
եւս
յարմար
ընթացուցանէ
միշտ
իւր
քարոզութեանը,
{ապա}
թէ
ոչ,
երեխայն
իսկոյն
կը
նկատէ
իւր
հօր
քարոզութե
մում
ես
այժմ
մեզ:
-
"
Աստուած
ինձ
սիրտ
էր
տուել
{Ապա}
ի՞նչ
բանի
համար.
Սիրականիս
շուտ
գտայ,
Նա
եւս
չը
այծակից
մեռած
կնոջ
մարմինը
լուացուի
անձրեւի
տակ,
{ապա}
կը
շարունակուի
այդ
անձրեւը
վեց
շաբաթ,
իսկ
այդպիս
.
-
Ուրեմն
գիտե՛ս:
-
Անտարակո՛յս:
-
{Ապա}
ասա՛,
ի՞նչ
ասել
է:
-
Անհաւատ,
հերետիկոս,
-
Եթէ
միայն
լսելով
քո
ականջն
է
ցաւում,
ի՞նչ
առնէ
{ապա}
այն
մարդը,
որի
փորի
մէջ
մտել
է...
-
Խելքդ
գ
ա
համար
Կալկաթայի
Ազգասէր
օրագրի
միջնորդութեամբ:
{Ապա}
այս
իրողութիւնը
ինչպէս
պիտոյ
է
համաձայնեցնել
այն
էր
նա
իւր
զաւակի
կրթութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը,
{ապա}
ուրեմն՝
եւ
նորա
երջանկութիւնը
աշխարհի
երեսին:
րժապետ
եւ
հաւաքում
էր
նորա
մօտ
մի
քանի
աշակերտք,
{ապա}
պատրաստ
էին
այդ
օբսկուրանտները
մինչեւ
երկինք
բարձ
էր
է,
դպրոցներ
է
բաց
անում,
ինչ
ուսեալ
մարդ
է,
{ապա}
նորա
քարոզը,
այնպէս
հրաշալի
քարոզ
ասաց
ուսումնար
էս
պիտի
խօսի
Յիշատակարանիս
կարդացող
Հայը,
ինչո՞ւ
{ապա}
վառեցիր,
բորբոքեցիր
իմ
մէջ
մի
ազգասիրութեան
անշի
էջ,
որովհետեւ
չկան:
Ասացի
արժանի
ուշադրութեան,
{ապա}
թէ
ոչ
այնպիսի
չնչին
գործողութիւնք,
որպիսիք
հրատա
ն
մէջ
դէպի
մեր
ազգը,
որպիսում
գտանւում
են
այժմ:
{Ապա}
եթէ
ազգը
լուսաւորուի,
նայի
յետ
եւ
յառաջ,
քննէ
ի
թիւնքը
եւ
լցուցանել
իւր
բազմադիմի
կարօտութիւնքը:
{Ապա}
եթէ
ազգը
լուսաւորուի,
եւ
ինքը
այնուհետեւ
սկսի
քե
:
Պարոնը
ասում
է.
"
Եթէ
կայ
եւս
մի
այդպիսի
փոս,
{ապա}
ուրեմն
Հայաստանը
պատրաստել
է
նորան
իւր
վսեմութիւն
կատարող
մոլորակներիցն
է.
շուտ
շուտ
չէ
երեւում։
{Ապա}
եթէ
սխալուել
եմ
եւ
կօմետը
ընդունել
եմ
մոլորակի
տե
նգստանալու:
Լեզուագիտութիւնը
շատ
լաւ
բան
է.
{ապա}
ի՛նչ
կը
լինէր
իմ
վիճակը,
եթէ
ես
չիմանայի
նոցա
լե
մէջ:
-
Ափսո՛ս,
որ
կէս
դար
յառաջ
չենք
ծնած,
{ապա}
թէ
ո՛չ,
գուցէ
դուք
եւս
ընկնէիք
ֆրանսիական
էնցիկլ
մ,
որ
եթէ
դուք
փոքր
ի
շատէ
յարգում
էք
ձեր
անձը,
{ապա}
ուրեմն
առանց
ամենայն
վնասի
ինձ
պիտոյ
է
արձակէք
դէ
շահս
մեծ
քաղեն
ի
լոյս
աղօտալոյս
մտաց
պատմութեան,
{ապա}
ո՞րքան
աւելի
եւ
առատաձեռն
նիւթ
մատակարարեսցի
մերո
նուհետեւ
ի
գուճս
անկանին
եւ
բարձրանան
եւ
աղօթեն.
{ապա}
յետ
կիսոյ
կամ
միոյ
ժամու
արշաւեն
ի
բարձունս
ի
չոր
յայնժամ
գոյ
յոյս
կենդանութեան
մօրս
թշուառացելոյ,
{ապա}
թէ
ոչ
ընկղմեալ
եմ
եւ
ընկղմիմ
ի
թշուառութենէ
ի
թշո
ուառութենէ
ի
թշուառութիւն
եւ
ի
վշտաց
ի
վիշտս,
եւ
{ապա}
անվրէպ
համբուրել
ունիմ
զմահ,
-
ասաց
զայս
ողբալին
էջ
կենդանացած
մարդերի
մարմինքը
եւս
կենդանանային,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
տեսանէի
անշուշտ,
թէ
ինչպէս
անբաղդ
Պո
ան
դաստիարակ:
Նոքա
չեն
արել
այս
եւ
չեն
առնելու.
{ապա}
եթէ
Հայոց
ազգը
յայտնէ
իւր
իրաւունքը՝
մասնակից
լի
վերածնելութիւն,
եթէ
կարելի
էր
երբեւիցէ
յուսալ,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
լինի
այն
ճշգրիտ
եւ
ստոյգ
լուսաւորութե
մտութիւն,
որքան
կայ
մեր
առնելու
պատմութեան
մէջ,
{ապա}
ուրեմն,
Յիշատակարանս
կը
հասանի
իւր
նպատակին,
եւ
00
մանէթ
պարտական:
-
Բայց
այդ
օտարքը
ի՛նչպէս
{ապա}
պիտի
ստանան
իւրեանցը
քո
մարդ
շինած
գործակատարից:
ւնը,
մեք
ինքնին
պարտական
ենք
նախ
գործ
սկսանել
եւ
{ապա}
խնդրել
Տիրոջ
յաջողութիւնը:
Առաջին
գործը
է
դպ
աջ
որպէս
Հայի
զաւակ
ուսանի
իւր
սեպհական
լեզուն
եւ
{ապա}
՝
օտարինը:
Ազգութիւնը
յառաջ
է,
քան
թէ
ընդհա
ընկնել
Հայ
մատենագրերի
կարգը.
եթէ
այդպէս
լինէր,
{ապա}
նորա
աշխատութիւնքը
պիտի
լինէին
Հայերէն
եւ
հարկաւո
մ
յայտնէ
Հիւսիսային
Ամերիկային.
եւ
թէ
չյայտնեց,
{ապա}
ուրեմն
ակամայ,
քանզի
յաղթութիւնքը,
որ
տանում
են
րազմի
պատճառով,
ժամանակաւորապէս
բամբակ
չգալուց,
{ապա}
եթէ
հարաւային
Ամերիկայի
միջից
ստրկութիւնը
վերնայ
-
Լսի՛ր,
եթէ
կամենում
ես
գեղի
մէջ
բնակուիլ,
{ապա}
ուրեմն
միւս
գեղացիների
չափով
կը
ստանաս
քո
բնակութ
սերունդը
եւս
այն
հողի
վերայ
իրաւունք
ունենալուց:
{Ապա}
եթէ
մի
գեղի
մէջ
100
տարու
միջոցում,
հողերը
աղքատ
նական
աշխատութեամբ
ստացած
դրամը
չունի
զօրութիւն:
{Ապա}
եթէ
երկրագործութիւնը
ծաղկի,
դրամի
հետ
փոխուելու
ւմ
ենք
ասել,
թէ
մարդը
նախ
եւ
առաջ
կենդանի
է,
եւ
{ապա}
բարոյական
էակ:
Նորածին
մանուկի
համար,
ինչ
հարկա
նորան,
եւ
եղածը
առնու՝
արծաթ
վճարելով
փոխարէն:
{Ապա}
եթէ
հայ
շինականի
ձեռքը
մի
փոքր
դրամ
անցանէ,
եթէ
,
եթէ
շատ
անգամ
գիտենք
նաեւ
նորա
ծագումը,
ինչպէս
{ապա}
ուրանում
ենք
նորա
լինելութիւնը:
-
Մեք
ուրան
չկայ,
դոքա
պատկանելիք
են
կառավարութեան:
-
{Ապա}
ազգը՞:
-
Ազգը
ի՛նչ
վերաբերութիւն
ունի
տէրու
նի:
Մեր
բաղդն
է,
որ
անշունչ
բնութիւնը
մարդ
չէ.
{ապա}
թէ
ոչ,
ի՛նչ
փոխարէն
պիտի
տայինք
արեւին,
որ
մեզ
գութիւնքը
դուրս
գան
եւ
կորչին
Նախիջեւանի
ձեռքից,
{ապա}
այդ
դիպուածում
նախիջեւանեցոց
գալոց
սերունդքը
պիտի
նքը
ստացել
էր
Նախիջեւանը
իւր
պատգամաւորի
ձեռքով,
{ապա}
կարող
է
անմիջապէս
Տագանրոգու
քաղաքապետի,
Նոր
Ռու
ւ
մին
ռուփի
ամսական
խարճն
եւ
կամ
այլն
վեր
առցեն,
{ապա}
մնացեալ
մապլաղն,
վերն
գրածի
համեմատ,
տասն
եւ
վե
կտակակատարին
իմոյ,
եղբայրակից
պարոն
Վարդանին
եւ
{ապա}
երկու
հարազատ
եղբարցս
Յովհաննէս
եւ
Գէորգին
նաեւ
մ
է
ցօղում.
Ու
ձեռներըս
տաք
սրտին
են
պատահում:
{Ապա}
ձեռքըս
վեր
տանելով
կրծքի
մօտ
`
Բաց
եմ
անում
պինդ
ի
թէ
սրտիդ
մէջ
փչէր
Շունչն
այն
բոցեղ,
կիզանուտ,
{Ապա}
իրօ՛ք
կը
կորչէր
Անդորրութիւնը
հոգուդ:
Եւ
ո՞ւր
դո
:
Նախ
տու՛ր
ինձ
սէր,
իմ
սրտի
Ամայութիւնը
լցրու,
{Ապա}
տես
թէ
կը
գայթի
Վէ՞ս
բնութիւնը
մարդու.
Երբե՛ք
ստ
Չի՞
սովրեցրել
Գիրքը
քեզ,
Թէ
չես
լսել
մինչ
հիմա,
{Ապա}
վեր
առ
եւ
կարդա:
Իսկ
այն
մասին,
թէ
նրան
Սիրէ
Ադ
ժոյգի
Եւ
ձգտում
է
հարուածել
Իր
եղջիւրով
շեշտակի.
{Ապա},
ոտքի՛
քաջաբար
Կպչում
է
լաւ
ճմլուած
Դրախտաբնակին
քո
փչէր
Զայն
շունչ,
այո՛,
բոց
հրոյ,
{Ապա}
կորուսեալ
իսկ
էր՝
Քո
զանդորրութիւն
հոգւոյ:
եւորք
մեր,
ընդ
այս
բողոքանս
ժպտին
առ
վայրկեան
եւ
{ապա}
որպէս
զխելակորոյս
դեմ
են
առ
ի
գիւտ
հնարից
կորստեա
ւ
ո՛չ
խոստովանի
Այվազովսքին
զհոգիս
գոլ
մահացուս,
{ապա}
ուրեմն
հարկադրի
խոստովանել
զանզգուշութիւն
իւր
՚ի
մահու
Քրիստոսի
կամ
՚ի
կատարածի
աշխարհիս,
զի
ա՞յդ
{ապա}
մեկնեսցէ
մեզ
Այվազովսքին
զառակսն
տասն
կուսանաց,
ց
եւ
կամաց
դատապարտի
որպէս
գործ
կատարեալ,
զիա՞րդ
{ապա}
սահմանեալ
է
մեզ
Այվազովսքին
աստիճան
ծանրութեան
կա
աւ:
Եթէ
այսպէս
իցէ,
որպէս
եւ
է
ստուգիւ՝
զիա՞րդ
{ապա}
զանցանել
զպաշտելիութեամբ
կիւրակէի
չունիցի
համարիլ
պատարագին
կայանայ
միայն
ի
գոյափոխութեան,
ընդէ՞ր
{ապա}
անուան
՚ի
պատարագ
կամ
նուէր.
ո՞վ
պատարագի
եւ
ո՞ւ
կոյր
ակամբք,
քան
զկուրացեալն
մտօք,
Ո՞ւր
քո
{ապա}
ոսկւոյ
անուն,
ո՞ւր
արծաթին,
ո՜
դու
կոյր,
շտպան,
Կան
այն
տեղ
խաղ,
պար,
երգեր.
{Ապա}
թէ
նա
հեռացած
է,
Փախէ՛ք,
ընտիր
երգիչներ,
ն
մոռցան...
Պարում
են
տօնի
շքեղ
զգեստով.
{Ապա}
ո՞վ
է
գիշերը,
որ
երբեմն
սրտադող
Վազում
է
դէ
ց,
Գութ
չունեցաւ
իւր
սրտում:
"
{Ապա}
այն
ի՛նչ
աստղ
է,
հայրիկ,
Որ
այնպէս
պարզ
վ
Լսի՛ր
խօսքիս,
բայց
տե՛ս,
դու
ձայն
չհանես.
{Ապա}
թէ
ո՛չ,
ահա
սուրս...
ինձ
պատուէր
Sուել
ե
:
-
"
Աստուած
ինձ
սիրտ
էր
տուել
{Ապա}
ի՞նչ
բանի
համար.
Սիրականիս
շուտ
գտայ,
ր
տանք,
Ազգ,
եկեղեցի
փրկենք
ազատենք։
{Ապա}
թէ
խօսենք։
ՅԻՇԵՆՔ
Հայկ
ու
Տիգրանին
յ
ռութիւն
Տիրեց
սրտերին,
դիմաց
ամենուն,
{Ապա}
ալեզարդ
ծերը
բարկութեամբ
Գոչեց
բարձրաձայն
յա
բէին.
յոյս
կայ,
որ
7-ին
վերստին
գան
տեսութեան:
{Ապա}
թէ
ոչ
`
13-ին:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
3-ից
գ
ը,
ձեռնածուների
արկղի
նման,
երկու
յատակ
չունի,
{ապա}
ուրեմն
պ.
Չամուռճեանը
հասել
է
մինչեւ
վատութեան
յ
ւունքի
առաջեւ
քննւում
է
եւ
դատւում
է
նախ
գործը
եւ
{ապա}
գործողը:
Գործը
գնահատելով
կարելի
է
վարձատրել
մի
մար:
Հոգեւորականք
նախ
եւ
յառաջ
քաղաքացի
են
եւ
{ապա}
հոգեւորական,
ուրեմն,
որպէս
կցորդ
քաղաքական
իրաւ
ւ,
եւ
ոչ
որպէս
խրտուիլակ
կամ
մի
այդպիսի
ժողով,
{ապա}
ուրեմն
կազմուած
չէ
հոգեւորների
անարժանութիւնքը
քօ
ա՞մբ,
քարոզութեամբ,
ընկերութիւններո՞վ,
ո՞ւր
են
{ապա}
այդ
բաները,
ուրեմն
ինչո՞վ...
եւ
վերստին,
ինչ
այթայթելու
համար
եւ
թէ
կամի
նա
խորհուրդ
ունենալ,
{ապա}
ուրեմն
պարտակածն
է
սպասաւորել
ազգի
յառաջադիմութեա
ւ
վերստին
իրենց
յետ
տալու
համար
միայն
գործ
դրինք,
{ապա}
թէ
ոչ
հայախօսութեան
մէջ
այսպիսի
բայ
տեղի
չունի։
ելի
հեղինակների
ընթացքը
այսպէս
շարունակուի
միշտ,
{ապա}
եւ
Հայերի
հոգեղէն
կեանքը
կը
շարունակուի
մի
օրինակ
աղբյուրներից
քաղել
բոլոր
կենսական
հյութերը:
{Ապա}
պ.
Նազարյանցն
իր
խոսքն
ուղղում
է
իր
ազգին
եւ,
ի
ացել
մինչեւ
այժմ
մեր
աբեղայական
մատենագրութիւնը,
{ապա}
մեք
դատապարութեան
արժանի
ենք։
Իսկ
եթէ
դորա
հակառ
մեր
ժամանակակիցքը։
Եթէ
նիւթական
զգեստը
այսպէս,
{ապա}
ի՞նչ
զարմանք,
որ
եւ
մտքի
զգեստը,
որ
լեզուն
է,
ւնք,
բարք
ու
վարք
պատկերացնող
կարճ
պատմութիւնք,
{ապա}
զանազան
խորհրդաւոր
բանահիւսութիւնք,
որ
պարունակո
ածում
փիլիսոփան
կանգնած
է
իւր
սեփական
հողի
վրայ:
{Ապա}
եթէ
նորա
համակարգութիւնը
բացի
իր
ազգի
կեանքից
ուն
ունի
այլ
եւ
այլ
կերպարանքներ
եւ
ազդեցութիւնք),
{ապա}
ուրեմն
ուսիր
քո
ազգի
կեանքը,
նորա
հասկացողութեան
գտակար
եւ
յարմար
են
քո
ազգի
կեանքին
եւ
պէտքերին,
{ապա}
ուրեմն
աշխատիր,
որ
այդ
ճշմարտութիւնքը
մտնեն
նորա
ը
մինչեւ
այն
աստիճան
շփոթում
է
հասկացողութիւնքը:
{Ապա}
եթէ
փիլիսոփայութիւնը,
այսինքն
որեւիցէ
պատրաստ
վա
ով
եւ
եթէ
մարդկային
խօսքը
կշիռ
ու
խորհուրդ
ունի,
{ապա}
ուրեմն
ամէն
խօսք
իրարից
տարբեր
է
եւ
չէ
շփոթւում:
վրայ:
Բայց
թէ
ազատութիւնը
մի
վսեմական
աւանդ
է,
{ապա}
այդ
աւանդը
պահեց
դարերի
յորձանքի
երեսից
Անգլիան:
ութիւն:
Երեք
ժամ
հաւասարապէս
կատարելով
հողմերը,
{ապա}
անակնկալ
դադարեցան,
եւ
տիրեց
մի
խորին
լռութիւն:
տ
բարեկամ
զրկէ
ինձ
իւր
քաղցրութեան
շառաւիղներից,
{ապա}
լա՛ւ
իմացիր,
որ
այնուհետեւ
ամենայն
ինչ
վերջացած
ը:
Երբ
պապը
յանձնում
է
սորան
մի
ցուցանելի
գործ.
{ապա},
օրինակի
համար,
եթէ
2000
ռուբլի
կաշառք
կ՚առնուր
առաջ
ասա՛
դու
ինձ,
թէ
ովքե՞ր
են
քո
բարեկամները,
{ապա}
ես
քեզ
կ՚ասեմ,
թէ
դու
ինչպիսի՛
մարդ
ես
",
պատաս
ամենում
էք
լսել
գործի
հանգամանքը
եւ
ուղղութիւնը,
{ապա}
ձեզ
պատմեմ,
թէեւ
ոչ
այնքան
երկարօրէն,
բայց
գոնէ
թար
կեղծաւորութեան
դիմակի
տակ
ման
եկող
հոգի
չէր,
{ապա}
քահանայապետի
կենդանութեան
ժամանակը
պէտք
չէր
այնքա
իպում
էին
այնպիսի
գնացք
ունենալ
ծառայողների
հետ,
{ապա},
նախ
սխալ
է
այն
պատճառով,
որ,
երբ
նորան
արձակո
փոքր
փառք
գտանելու
համար
ռամիկ
ժողովրդի
աչքում:
{Ապա}
թէ
ո՛չ,
նա
այնպիսի
մարդ
չէր,
որ
կարողանար
գործա
իրողութենների
մէջ,
որոնց
ամէնեւին
անտեղեակ
էին,
{ապա}
այսքան
չարիք
յառաջ
գալու
չէին:
Եւ
գործարանը
իւր
եան
կամեցած
էիք
խլել
թշնամու
ձեռքից
յաղթութիւնը,
{ապա}
զուր
էր
ձեր
կողմից,
խնդրել
ձեր
դաշնակիցների
օգնո
,
եթէ
դու
իրաւ
այդպիսի
բարեմիտ
մարդ
էիր,
ինչո՞ւ
{ապա}
չլսեցիր
ժողովրդի
աւագ
մարդերի,
պաշտօնատեարց
եւ
ծ
էր
լինում,
թո՛ղ
քննողը
հասկանայ,
եթէ
կարող
է.
{ապա}
թէ
ո՛չ,
թող
լռէ՛։
Արդ,
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
քա՛ղցր
անաւորի,
թէ
անարժանի,
այն՝
տուողը
լաւ
գիտցաւ,
{ապա}
արդա՛րեւ
քե՛զ
միայն
արժանի
էի։
Որովհետեւ
վերի
,
ձե՛զ
հասած
վշտերից
վախենաք։
Եթէ
ի՛նձ
սիրեցին,
{ապա}
եւ
ձե՛զ
կը
սիրեն,
եթէ
ինձ
հալածեցին,
ձե՛զ
էլ
կը
ւմ
Պաւղոսի
բողոքը.
"
թէ
որ
մեր
անձը
դատէինք
"
(
{ապա}
չպիտի
դատապարտուէինք)։
Ուրիշներն
էլ,
ագահութեա
նուած
վանքերից
փոքր
պակաս
կամ
յետ
մնացած
լինէին,
{ապա}
բնա՛ւ
արժանի
չէի
համարիլ
ինձ
այնտեղ
մնալ։
Թէպէտ
նուէրները
կատարեցին
նախ
Կաթողիկէ
եկեղեցու
մէջ
եւ
{ապա}
կոյսերի
նահատակուած
տեղերում
(տե՛ս
Փարպ.,
Պատմ
արայարկսն
"
(Սեբէոս,
եր.
140)։
"
Յետ
որոյ
{ապա}
քակեալ
սորա
(Կոմիտասայ)
զփայտակերտ
գմբէթ
Սրբոյ
ելով
նոցա
վրայ
որպէս
պատմական
աշխատութեանց
վրայ,
{ապա}
ուրեմն
այս
երեքի
մէջ
առաջինն
է
Ղազար
Փարպեցին,
ո
ւմ
անզգամութեանս...
մի
ոք
համարեսցի
զիս
անզգամ.
{ապա}
թէ
ոչ
գո՛նէ
իբրեւ
զանզգամ
ընկալարուք
զիս
"
(Թ.
ից
լաւ
կարող
էր
իմանալ,
թէ
ո՛ւմ
աշակերտ
է
ինքը,
{ապա}
ուրեմն
առանց
այլ
եւ
այլի
պիտի
ասենք,
որ
այդ
առաք
է
նաեւ
մի
ամիս
լինէր
աշակերտուած
Մեծ
Թարգմանչաց,
{ապա}
անշուշտ
եւ
պարծանքով
կը
յիշէր
այն
սուրբերի
եւ
մի
անակութիւն
չունի
այդ
խօսքը,
որքան
մեզ
է
յայտնի,
{ապա}
ուրեմն
Վահանի
մայրը՝
Ձուիկը,
եւ
Աշուշայի
կինը՝
Եթէ
Հ.
Չամչեանը
Վռամ
չասէր
այլ
մի
ուրիշ
անուն,
{ապա},
հիմնուելով
Փարպեցու
քեռի
խօսքի
վրայ,
առանց
երկ
ռքով,
որից
փոխ
է
առել
վերապատուելին
այդ
անունը,
{ապա}
ուրեմն
մեզ
մնում
է
ասել,
որ
բաւական
աջո՛ղ
է
եղել
ի
համար
ենք
գրում։
§
39.
"
Եթէ
զիս
հալածեցին
{ապա}
եւ
զձեզ
հալածեսցեն.
եթէ
զբանն
իմ
պահեցին,
ապա
ե
ն
ապա
եւ
զձեզ
հալածեսցեն.
եթէ
զբանն
իմ
պահեցին,
{ապա}
եւ
զձերն
պահեսցեն
"
(Յովհ.,
գլ.
ԺԵ.,
հ.
20
զբի
"
(Թիւք,
գլ.
ԻԵ,
հ.
6-8,
եւ
10-15)։
"
{Ապա}
եկաց
'ի
մէջ
Փենէէս,
քաւեաց
եւ
արգելաւ
մահ.
համա
,
համ.
26-27)։
Անթողլի
է
համարում
այս
մեղքը,
{ապա}
ուրեմն
Հոգւոյն
Սրբոյ
հայհոյութիւն
է
ճանաչում,
որ
Պաւղոսը
այսպէս
է
ասում.
"
Զի
եթէ
զանձինս
քննէաք
{ապա}
ոչ
դատապարտէաք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
Առաջ.
ւ
Պատմութեան
221-22
երեսները,
որ
ինքն
է
յիշում,
{ապա}
հազիւ
թէ
թոյլ
կը
տար
այս
ենթադրութիւնը։
Փարպեցու
ւ
վերստին
իրենց
յետ
տալու
համար
միայն
գործ
դրինք,
{ապա}
թէ
ոչ
հայախօսութեան
մէջ
այսպիսի
բայ
տեղի
չունի։
բառերում
ուզեցանք
ասել.
այսինքն՝
եթէ
ջրին
խումը,
{ապա}
եւ
երկաթին
ծեծուածքը։
Յոյս
ունինք,
որ
այժմ
հասկաց
ված
վերջաւորութիւնից։
Եթէ
այսպէս
է
(որպէս
եւ
է),
{ապա}
ուրեմն
կրաւորական
ընդունելութեան
ված
վերջաւորութե
ան
գործն
է
եւ
մեր
ներկայ
քննութեան
մէջ
տեղ
չունի.
{ապա}
թէ
ոչ,
մեր
հատուածը
բնաւ
չի
վերջանալ։
Թո
եւ
գոյանում
է,
աճում
է,
ծաղկում
է
եւ
չորանում
է
{ապա}
։
Բայց
մի՞թէ
մարդը
մարմին
էր
միայն.
եթէ
այսպէս
հ
է
մարդը
մարմին
էր
միայն.
եթէ
այսպէս
հաւատայինք,
{ապա}
զուր
էր
Քրիստոսի
մահը
մեր
համար,
անարդիւն
նորա
փ
լի
ջերմացնել
նորանց,
թո՛ղ
թէ
խորովել...
-
{Ապա}
ի՞նչ
շինեցիր
Իտալիայումը:
-
Ոչի՛նչ:
-
է
դաշնադրութիւնների
սրբութիւնը
պաշտեն
ու
չդրժեն:
{Ապա}
ի՛նչ
է
շինում
Անգլիան:
-
Նա
այժմ
պարապած
է
հ
չեւիցէ
պատճառով
մի
ապստամբութիւն
կամ
խռովութիւն,
{ապա}
թէ
ո՛չ,
ես
քեզ...
Quos
ego....
ինչպէս
աս
ն
ասում
է,
-
գոնէ
այժմ
մի
փոքր
հանգիստ
վայելեմ,
{ապա}
թէ
ոչ
կեանք
չունիմ
կնոջս
ձեռքիցը.
կինը
իւր
կարգո
իմանար,
որ
մի
տեղ
խռովութիւն
կար,
ու
ջանում
էր
{ապա}
գիշեր
ցերեկ,
որ
այդ
խռովութիւնը
բորբոքուի,
վէճը
:
-
Տնաքանդ,
եթէ
ճանաչում
ես
ճշմարտութիւնը,
{ապա}
է՞ր
չես
ընդունում:
Ես
մարդ
եմ,
լաւ
նայիր
իմ
վեր
Հայերի
մէջ
կան
եւ
այսպիսի
մտածութեան
տէր
մարդիկ,
{ապա}
ուրեմն,
դեռեւս
պ.
Մարկոսը
մի
երանելի
մարդ
է:
Ո
:
Որովհետեւ
խօսք
ընկաւ
այստեղ
պ.
Մարկոսի
վերայ,
{ապա}
թող
ծանօթացնենք
մեր
ընթերցողներին
դորա
ով
լինելը
անց
փորը
եւ
այնուամենայնիւ
համարւում
են
ազգասէր,
{ապա}
ուրեմն
պ.
Մարկոսը,
մի
խեղճ
մարդ,
արժանի
է,
որ
մարդ
էր:
Ինչպէ՛ս
գեղեցիկ
մեկնում
էր
ժողովածուն.
{ապա}
եկեղեցի
եւ
կաթողիկոս
բառերի
մեկնութիւնը,
չկարծեմ
րելի
էր
խեղանալ
իսկոյն
կամ
անդամալուծուիլ:
"
{Ապա}
հաւատով
խոստովանիմը
ո՞ր
օրի
համար
է,
յիմա՛ր,
Նա
չունիմ...
"։
-
Գուցէ
ճշմարիտ
էք
խօսում,
{ապա}
ուրեմն,
այդպիսի
վատաբաղդ
դիպուածում
վնասը
կը
հաս
եթէ
պ.
Մարկոսը
ստուգապէս
տեսել
էր
ամենայն
բան,
{ապա}
ինքն
եւս
խոստովանելու
էր
բոլորը․
այս
դիտմամբ
կտրե
սրբում
եմ
աչքերս,
որպէսզի,
եթէ
երեւոյթ
է
այդ,
{ապա}
արիւնը
երակներումս
ընթացք
ստանալով,
անհետանայ
այ
եթէ
կիսակատար
չթողուր
իւր
վհկական
արարողութիւնը,
{ապա}
երեւելու
էր
նորա
յաւերժահարսը
եւ
ինքը
հասանելու
ի
ց:
Երկրորդ,
միթէ՞
անասունքը
բան
չեն
հասկանում,
{ապա},
թէ
մարդ
ես,
վեր
ա՛ռ
գետնիցը
մի
քար
եւ
տես
թէ
ք
արի՛տ,
առաջին
անգամ
լսում
եմ
այդպիսի
բան:
-
{Ապա}
ի՛նչ
էիր
կարծում,
սիրելիս:
Ալքիմիան
քո
կարդացած
որա
ընդդէմ
մի
մեծ
թշնամութիւն
յառաջանալու,
որ
եւ
{ապա}
հարկադրեց
նորան
հեռանալ
Բազըլից:
Նա
զրկուած
ամեն
պէս
տեսանելով
բոլոր
մետալները,
ուրեմն
եւ
ոսկին,
{ապա}
հարկաւոր
էր
փորձել
եւ
իմանալ,
թէ
այս
մարմիններից
...
որպէս
զի
մեծ
են
գործք
քո,
տէր...
-
{Ապա},
պ.
Մարկոս,
այսպիսի
բաներ
կան
աշխարհի
երեսին:
Եթէ
մի
այդպիսի
մարդ
է
Կոմս
էմմանուէլը,
եղբայր,
{ապա}
նզովեալ
լինի
դորա
ծնունդը.
ինչ
հարկաւոր
է
մեզ
հր
երին,
-
պատասխանեց
Մանթուխեանցը:
-
Ինչպէս
է
{ապա}
նորա
կարծիքը
գուշակողների
մասին,
կամ
նոցա
գործած
բաղկացնում
են
այս
մետալը,
փորձ
արել
էիր,
ինչո՞ւ
{ապա}
այն
ժամանակ
չյաջողուեցաւ
ու
այժմ
այսպէս..
․
ստեղ
ես
համարեա
թէ
ոչինչ
եմ:
-
Ի՞նչ
բաներ
են
{ապա},
-
հարց
արեց
Մանթուխեանցը:
-
Ոսկին,
որ
առա
եթէ
կամիս,
որ
պատճառ
լինինք
ազգի
կործանութեանը,
{ապա}
բանանք
այդ
դպրոցը:
-
Ի՞նչ
ես
խօսում:
-
ց,
կոճատից
եւ
խունկից
այլ
բան
չունէր...
-
{Ապա}
ժողովուրդը՞,
-
հարց
արեց
կոմս
էմմանուէլը:
-
եմ
ձեր
ժողովրդի
վերայ:
-
Եթէ
զարմանում
ես,
{ապա}
ուրեմն
ոչինչ
հասկացողութիւն
չունիս
մեր
ազգի
մասին
րդարեւ,
եթէ
մարդու
կեանքը
առնունք
որպէս
մի
թել,
{ապա}
ուրեմն,
շատ
խայտաբղետ
եւ
պիսակ
մի
թել
է
նա:
Այդ
մահմետականք
էին
նոքա,
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
{Ապա}
որտեղի՛ց
է
Հայերի
մէջ
Ջալալեան
մականունը.
ես
այն
:
Ես
չգիտէի,
որ
ունի
նա
"
Տէ՛ր
կեցո
"-ի
նօտերը,
{ապա}
թէ
ո՛չ,
խնդրած
կը
լինէի
ածել
այդ
եւս,
ըստ
որում
Մարիամը
տանն
էր,
որ
կարողացաւ
ֆրանսիարեն
խօսել,
{ապա}
թէ
ոչ,
անհնարին
պիտի
լինէր
միմեանց
հասկանալ:
լ
էր
դատաստանի
տակ
ընկած
իրողութիւնը
կամ
անհատը,
{ապա}
ուրեմն,
անտարակոյս,
հարիւրին
եօթանասուն
պիտի
փո
է,
որ
մեք
ամենեւին
չունինք
երաժշտութիւն:
-
{Ապա}
հնուց
մնացած
տաղերը՞
եւ
խաղերը՞:
-
Նոցա
եղան
ժամանակ
կային
մեհենական
երգեր
ու
երաժշտութիւնը,
{ապա}
ուրեմն
խեղճ
ողորմելի
բաներ,
ըստ
որում
օրինաւոր
բ
այդ
իրողութիւնքը,
կամ,
եթէ
չեն
եւս
կատարուած,
{ապա},
կարո՛ղ
էին
կատարուիլ,
թէ
ո՛չ:
Այն
գերբնական
տ
էս
միաւորուածքը,
եթէ
բաղկանում
են
հազար
մասնից,
{ապա}
այդ
հազարը
եւս
պահում
են
իւրեանց
արմատական
կամ
բն
կրկնիր
ընթերցմունքը.
եւ
եթէ
այս
անգամ
եւս
չգան,
{ապա}
ուրեմն
տղայի
անձնաւորութեան
մէջ
կայ
մի
ներհակութի
,
այն
ժամանակ,
այն
ազգի
թղթով
երդում
տալ
տուր
եւ
{ապա}
հարցրու
հարցանելիքդ,
որ
պատասխանեն
եւ
ամենայն
ճշ
արց
ու
փորձդ,
պիտոյ
է
նորանց
արձակել,
որ
գնան,
{ապա}
թէ
ոչ,
պարտակա՛ն
են
մնալու
մինչեւ
որ
հրաման
տաս
է
այն
վարդապետութեան,
թէ
նպատակը
կը
սրբէ
հնարը,
{ապա}
ուրեմն
շատ
հեշտութեամբ
կարող
է
կարճ
ժամանակից
միլ
թէ
ո՛ր
բանից
մանաւանդ
զզւում
եմ
աշխարհի
երեսին,
{ապա}
պատասխանելու
էի,
թէ
մի
երեսից,
որ
ոչինչ
մարդկայ
պառ
խայտառակել
նորա
ե՛ւ
անունը,
ե՛ւ
անձը:
Լաւ,
{ապա}
եթէ
այդ
նզովեալը
վեր
կենայ,
եւ
ինձ
եւս,
ինչպէս
ի՞նչ
բան
կամիս
եւ
դու
չքացուր,
եթէ
կտրես:
-
{Ապա}
մի
փայտ
տո՛ւր
ինձ,
ես
կ՚այրեմ
եւ
կը
չքացնեմ
նորա
աւորութիւնը
եւ
պակասութիւնը.
եթէ
այս
գիտենայիր,
{ապա}
դու
ինքդ
կ՚ասէիր,
թէ
արժանաւոր
մարդը
միայն
պատկե
լ
ատելութիւն,
եթէ
կամենում
ենք
նմանել
Աստուծոյ,
{ապա}
պիտոյ
է
եւ
նորա
գործերը
եւս
գործէինք:
Մարդը
կը
հ
թիւնը.
այսպիսի
դիպուածում
նա
Աստուծոյ
պատկեր
է,
{ապա}
թէ
ոչ,
առանց
Աստուծոյ
գործերը
գործելու
եւ
դեռեւս
օսքը,
եւ
եթէ
տեղիք
կը
լինէր
այդպիսի
մեղադրանքի,
{ապա}
յիշել
Շահումեանցին
նորա
նամակի
սառնութիւնը:
Նշան
նկութիւնը
շարժուած
չէ
իմ
անունով,
հարստութենով,
{ապա}
խոստովանի՛ր
ինձ,
որ
ես
կարողանամ
հանգստացնել
իմ
եմ
քեզ,
ասա՛
մանրամասն
այդ
մատանու
պատմութիւնը,
{ապա}
թէ
ո՛չ...
Վերջին
խօսքը
ասելու
ժամանակ
Վարդ-
ւ
չորս
տարեկան
հասակում
ձեռնադրուեցաւ
սարկաւագ
եւ
{ապա}
ճանապարհորդեց
դէպի
Հայաստանի
հռչակաւոր
վանքերը,
լ,
որ
այդ
իրողութիւնը
պատահել
է
կրօնական
մտքով,
{ապա}
ուրեմն
Մխիթարը
եւ
նորա
դեռահաս
միաբանութիւնը
ընդո
դրեցաւ
սարկաւագ
յետ
ընդունելոյ
զայլ
աստիճանս,
եւ
{ապա}
քահանայ,
յետոյ
վարդապետ
եղեւ
ըստ
սովորութեան
Հայ
նմա
տեղի
բնակութեան
եկեղեցի
եւ
այլ
եւ
այլն։
{Ապա}
Մխիթար
աբբայ
առաքեալ
զոմանս
յաշակերտաց
իւրոց
'ի
Հ
աբբայն
ընդ
կանոնօք
սրբոյն
Բենեդիկտոսի
աբբայի։
Եւ
{ապա}
անցեալ
'ի
Վենետիկ
եւ
շինեալ
զվանս
Սրբոյն
Ղազարու
յ,
յաջորդեաց
նման
երկրորդ
Ստեփանոս
աբբայ,
որ
եւ
{ապա}
ձեռնադրեցաւ
եպիսկոպոս.
'ի
ժամանակի
սորա
առաւել
գ
եանց
եւ
երեւելի
մեծամեծաց
աբբայեան
ժողովրդոց,
եւ
{ապա}
Հ.
Եղիա
եւ
Հ.
Փիլիպպոս
եւ
այլքն.
եւ
ոչ
թէ
այն
րովհետեւ
մեղանչել
կարելի
է
դժրելով
մի
արգելանքի։
{Ապա}
եթէ
չկար
ոչինչ
արգելք
ու
խափան
որեւիցէ
թէ՛
նիւթակ
ւորների
համար,
այսինքն՝
ուսումնականների
համար,
{ապա}
թէ
ո՛չ,
ամբողջ
ազգի
համար։
Քառասուն
Մխիթար
եւ
ն
ան
ո՛չ
կարելով
տանել.
-
պու
նէ՞-
ասեն,
-
ջնջեսցին
{ապա}
սոքա
եւ
գիրք
սոցա
զի
հանգիցուք։
Զինչ
ապա
ժողովու
նջեսցին
ապա
սոքա
եւ
գիրք
սոցա
զի
հանգիցուք։
Զինչ
{ապա}
ժողովուրդք,
-
ընդէ՞ր-
ասեն-
եւ
դուք
ոչ
աշխատիք
յօ
շխատիք
յօրինել
զգիրս։
"
Չկարեմք
"
ասեն։-
Ընդէ՞ր
{ապա}
ոչ
ներէք
կարողաց։
"
Զի
խոչընդակ
են
մեզ
"
նոքա
"
սոյ
ժամու
էառ
զոր
խնդրէրն
զի
պատրաստ
էր
ամենայն։
{Ապա}
բացեալ
զգլուխ
իւր
յատենի
անդ
ասաց,
"
գոհանամ
զքէ
աք
ընդ
քեզ,
եկիր
յԱրեւելս
եւ
վճարեցեր
զամենայն,
{ապա}
եթէ
վրիպեալ
գայիր
աստ,
մինչ
'ի
կատարած
աշխարհի
տ
են
եւ
ականջաց
իւրեանց
յարմարաւոր,
փարին
զնովաւ.
{ապա}
թէ
այլազգ
ինչ,
մերժեն։
Յաւուր
միում
'ի
ժողո
ասեմ-
եթէ
կամիս
եւ
կարես
անսալ,
լո՛ւր
զինչ
ասես
{ապա},
զոր
վկայէ
սրբազան
Պապն
Հռովմայ
ընդունի՞ս։
"
Այ
րդի
սուրբ
եկեղեցւոյ,
ուրեմն
անմոլար
էջ
յայնժամ,
{ապա}
թէ
ո՛չ
անհարազատ
գտանէր,
դու
զի
ասես։
"
Ոչ
քննո
կարգել,
իբրեւ
այն
որ
գլուխ
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի.
{ապա}
թէ
ոչ,
կատարածն
հայի
'ի
յատակս
դըժոխոց։
Այո՛,
մեն
մի
Քրիստոնեայ
մարդու
համար,
թէեւ
գանգատում
էր
{ապա}
հոգեւորների
տգիտութեան
վերայ։
Ազգը
իրաւունք
չունի
նին
քարոզ
է
զհեղինակին
անժխտելի
արժանաւորութիւն,
{ապա}
ուրեմն
ասասցուք,
որ
ինչ
ասելի
զգործոյն
որ
եւ
ի
խ
ն
էր
[ոճ
խօսից]
եւ
գրերոյն
եւ
ժողովրդեանն՝
զի՞նչ
{ապա}
հեկեկանք
ծերունւոյն
Խորենացւոյ
առթեալք
ի
մահուանէ
ատասխանի
արասցէն
առողջ
հայեցողութեամբ՝
ընկալցուք
{ապա}
զկարծիսդ
իբր
հաւանական,
ապա
թե
ո՛չ
զմերն
յառաջ
խ
ղութեամբ՝
ընկալցուք
ապա
զկարծիսդ
իբր
հաւանական,
{ապա}
թե
ո՛չ
զմերն
յառաջ
խաղացուցանեմք
զընթացս
բանից,
որոց]
կազմի
միաբանութիւն
ուսումնականաց:
Գանգատին
{ապա}
նոքին
իսկ
ուսումնականք
հայոց՝
թէ
չիք
առ
հայս
լու
պահելոյ
յինքեան
զնուիրականն
բարբառ,
չաւանդէ
մեզ
{ապա}
եկելոցս
զայլ
ինչ,
ուստի
բաց
ի
Ազգային
պատմութեան
ւսաւորութիւն
ժողովրդականացն
առ
հասարակ,
[հարկ
էր
{ապա]}
ընթանալ
[նոցա
զայն
ճանապարհ],
զոր
ընթացան
ցարդ
,
ըստ
որում
մուրողաբար
օտարին
ապրի
ողորմութեամբ,
{ապա}
արժան
էր
զխաւարն
լուսով
փարատել,
եւ
կենդանութեամ
գիչքն
ի
Գողթան
բամբռամբ
երգէին։
Հիմնեալ
հաստատի
{ապա}
ի
պատմութիւնս,
թէ
եւ
ըստ
ժամանակին
անգթանալոյ
զր
ոչէին.
եւ
այլ
բազում
ինչ
իրօք
թշնամանեալ՝
յետոյ
{ապա}
յաղագս
այլոց
ամօթոյ
զխաբէական
զեպիսկոպոսութիւնս
ն
հատորս,
այլ
եթէ
ուսաք
զճշմարտութիւն
պաշտել,
բեր
{ապա}
ասասցուք,
աստէն],
զի
նա,
որպէս
վկայեաց
այսմ
ի
գել
զբազմութիւն
Հայոց
յեկեղեցին
Հռովմայ,
ասասցեն
{ապա}
թէ
ի՞,
ունին
պահել
զկենդանութիւն
ազգին,
լեզուա՞
անտի
եւ
մահ
առաջի
ըստ
կորովաբան
Նարեկացւոյն.
ո՞ր
{ապա}
հնար
էր
եւ
այն
միակ,
որ
կարէր
կակղել
զվայրենութի
ց
էր
անդնդասոյզ
միանգամայն
ի
յատակ
անյուսութեան,
{ապա}
արժան
էր
զցրտութիւնն
ջեռուցանել
ոչ
սառնամանեօք,
յից
աւուրցս,
ունելոց
էր
զանունդ
ռամկախօսութիւն,
{ապա}
ուրեմն
եւ
այլ
ամենայն
լեզուք,
որք
ի
լատինականէն
ն
հեղինակաց
Սինէացւոց
մինչ
չգիտէին
զլեզուն
նոցա,
{ապա}
իրաւունք
էին
դատապարտել
զժողովուրդ
մեր
առ
անգրասի
հայագէտ,
վաճառական,
քաղաքացի
եւ
գիւղական,
լսել
{ապա}
կարծեաց
նոցա
իւրաքանչիւրոց,
եւ
տեսանել,
թէ
դոքա
անուանեալ,
այլ
թէ
դեպ
լինէր
հարցանել,
թէ
զի՞նչ
{ապա}
պիտոյ
էր
ուսանիլ,
ցուցանէ
գէթ
զսրբազան
պատմութիւ
զգամ
ք,
մինչ
իրքդ
կատարին
սեպհական
գործարանօք,
{ապա}
եւ
լուսաւորութիւն
միջնորդութեամբ
օտարին
լեզւոյ
կա
ուրս
չ'մնար,
ինչ
որ
պատմութիւնը
մեզ
հասուցել
է,
{ապա}
հարկ
էր
ինձ
մի
Աստուածաշնչի
մեծութենով
գիրք
գրել
t
"
(այսինքն՝
"
թող
լինի
այնպէս,
ինչպէս
որ
է,
{ապա}
թէ
ո՛չ
թող
չ'լինի
")։
Պարլամենտի
ցանկութիւնը
եւ
անուղղակի
կերպով
մեղանչում
են
ազգութեան
ընդդէմ,
{ապա}
ուրեմն
արժանի,
իւրեանց
պաշտպանած
յանցաւորի
հետ
պ
էք
ստուգապէս
ցանկանում
ենք
ազգի
յառաջադիմութեան,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
քննենք
եւ
քրքրենք
ազգի
բարոյական
տարր
լով
չէ՞
լուծւում
քահանայութենից:
Եթէ
այսպէս
չէ,
{ապա}
ուրեմն
խաբեբայութիւն
է
ձեռնադրութեան
ժամանակ
ժողո
կան
ժողովը
այսուհետեւ
պիտի
ճանաչէ
նորան
քահանայ,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
հակառակի
Քրիստոսի
հրամանին:
Մեղ
.
այսինքն,
աւարտեսցի
բովանդակ
այբբենարանը:
{Ապա}
շուտով
սաղմոս
վեր
առայ
ձեռքս,
այդ
սաղմոսի
թերթեր
գրես,
մինչեւ
որ
ձեռքիդ
մատները
գրչին
սովորեն
եւ
{ապա}
կարողանաս
թղթի
վերայ
գրել,
որ
ապագային
տուր
եւ
ա
մօրուքը
շփացնելով
կանգնեց
հանդիսաւորների
առաջը.
{ապա}
կանչեց
բիրտ
ձայնով.
"
Որսկան,
դուրս
արի՛
շուտ
ե
ծ
լինեն
զրկուելու
իրենց
առաջին
կանոնադրութիւնից,
{ապա}
ազգի
նշանաւոր
մասը
անցնելու
է
կաթոլիկութեան
եւ
բո
ւ
քանի
որ
Ռուսաստանում
գտնւում
է
կէս
միլիոն
հայ,
{ապա}
ուրեմն
Թուրքիան
իր
որոշումով
խախտում
է
նրանց
անհե
ակցում
Էջմիածնի
ծայրագոյն
պատրիարքի
ընտրութեանը,
{ապա}
տեղին
չէ՞
այժմեանից
իսկ
միջոցներ
ձեռք
առնել
`
ոչն
այն
է
նորա
գործածած՝
Կառամզինի
իմաստուն
խօսքին,
{ապա}
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
մեկնել
նորա
գործակատարութիւնը,
ո
վ
չափ
ցանկալի
է
նոր
լեզուի
համազգային
միութիւնը,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
ամբողջ
գործ
մէջ
եւ
այն
աւելի
կարճութեան
եւ
ճշտութեան
համար,
{ապա}
թէ
ոչ
ըստ-ը
ինքն
իրեն
այն
նախադրութեանց
կարգումն
աշխարհը,
ուրեմն
պատշաճապէս
ներգործել
տուր
ինձ,
{ապա}
թէ
ոչ,
թո՛ղ
ճնշուիմ
դարերի
ծանրութեան
տակ։
Ա
է,
որովհետեւ
բաղդասութիւնը
եւ
ձեւերը
ծանօթ
են։
{Ապա}
եթէ
մի
այնպիսի
բառի
պատահենք,
որ
չկարողանանք
հաս
որ
դարեր
էլ
անցան,
եթէ
դարերը
զուր
չեն
անցնում,
{ապա}
ուրեմն
այս
նոր
դարերը
բնականաբար,
քիչ
շատ
թուլաց
ղածի
չափ
յարմարուելով
Աստուածաշնչի
պատմութեանցը,
{ապա}
մեր
ասելիքը
պիտի
հիմնենք
մեր
հին
հեղինակների
գործ
փոքր
ի
շատէ
գաղափար
ունի
էլեկտրականութեան
վրայ,
{ապա}
եթէ
այս
չենթադրելով
խօսելու
լինինք,
այն
ժամանակ
եւ
մէկ
օր
առաջ
տեսնել
ազգի
ազատութիւնը
խաւարից,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
լոյս
գործ
դնեն:
Խաւարը,
ո՛չ
ինքն
իր
ին:
Եթէ
ազգի
խամութեան
պատճառով
հնարաւոր
է
այս,
{ապա}
ուրեմն
է՛լ
աւելի
հարկաւոր
էր
աչքի
տակ
ունենալ
այս
իւն
ունենալով
արդարեւ
Փարպի
գնալով
բժշկւում
էին,
{ապա}
ուրեմն
նոցայ
բժշկութեան
բնական
պատճառը,
որ
անհնա
Սովորական
ոճով
խօսելով
գործ
դրինք
աւերանք
բառը,
{ապա}
թէ
ոչ
փիլիսոփայաբար
ուղիղ
մտածութեամբ
ոչ
դրական
կ
վ
լափ
ցանկալի
է
նոր
լեզուի
համազգային
միութիւնը,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
ամբողջ
գործ
չկայ
իմանալու
թէ
ով
մեզանից
ի՛նչ
ազգից
է
ծագում,
{ապա}
թէ
ոչ,
բուն
տոհմական
հայերը,
չնայելով
որ
այդ
խա
ւթեան,
բայց
երբ
ուզէ
նա
ազգի
կեանքի
մէջը
մտնել,
{ապա}
ուրեմն
այդ
դատապարտուած
ձեւերը
են
նորա
ապահով
անց
ա
պարիսպ
քաշել
ճշմարտութեան
ջրի
ընթացքի
հանդէպը,
{ապա}
թէ
ո՛չ,
ամենեւին
հակառակելու
տեղիք
չկար
այն
բանի
րեա
թէ
մեր
ամբողջ
ազգին,
ուր
եւ
գտանուէին
սոքա.
{ապա}
թէ
ոչ,
զուր
էր
ամենայն
ջանք
եւ
մտածութիւնք
ազգի
ղովրդին,
կարող
էր
կամուրջ
լինել
լուսաւորութեան,
{ապա}
ուրեմն
մեր
ժողովուրդը
շատ
ժամանակ
է,
որ
լուսաւոր
են,
ինչպէս
յարմար
էր
ժամանակի
հարկաւորութեանցը։
{Ապա}
եթէ
այս
չլինի,
հեղինակ,
աշխատելով
տիւ
եւ
գիշեր
այն
է,
որ
շինուածքը
ծառայէ
քո
իրական
պէտքերին,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
յարմարուին
միմեանց
հետ
եւ
ամբողջ
շինո
նորա
անփոփոխութիւնը,
ինչպէս
էր
տասը
տարի
առաջ,
{ապա}
ուրեմն
այն
ժամանակուայ
գեղեցկութեան
եւ
ներկայ
տգե
իշողութիւնը
մեզ
վկայում
են,
որ
շորը
չէ
փոխուել,
{ապա}
ուրեմն
մենք
ենք
փոխուողը,
այսինքն՝
մեր
հայեացքը
,
անշուշտ
մահառիթ
են,
եւ
եթէ
մահ
էլ
չպատճառեն,
{ապա}
ուրեմն
պիտի
համաձայնել,
որ
աւելի
այլանդակում
են
նգութանգի
կամ
կօրիլլի
համար
կայ
բարոյական
խնդիր,
{ապա}
ուրեմն
կայ
եւ
մունջի
համար,
բարոյական
խնդիրը
կար
գործերով
8
90
Համասփիւռին
11
91
Հայրապետեանցին,
{ապա[հովագրեալ]}
14
92
Նազարեանցին,
ապա[հովագրեալ]
19
93
Հայրապե
յրապետեանցին,
ապա[հովագրեալ]
14
92
Նազարեանցին,
{ապա[հովագրեալ]}
19
93
Հայրապետեանցին,
ապա[հովագրեալ]
94
Ղազարո
զարեանցին,
ապա[հովագրեալ]
19
93
Հայրապետեանցին,
{ապա[հովագրեալ]}
94
Ղազարոս
եղբօրս
95
Սիմէոնեանցին,
ապա[հովագ
հովագրեալ]
94
Ղազարոս
եղբօրս
95
Սիմէոնեանցին,
{ապա[հովագրեալ]}
96
Քալանթարեանցին
26
97
Վարդազարեանցին,
ուսմ
ալ
102
Հայրապետեանցին
103
Մատթ[էոս]
սրբազանին
{ապա[հովագրեալ]}
[Թիֆլիսից]
21
104
Հայրապետեանցին,
հասարակ
ինչ
ապաբախտութիւն
կապած
է
այդ
մատանու
հետ:
-
{Ապաբախտութի՞ւն}:
-
Այո,
ապաբախտութիւն,
այդ
մատանու
պատմութի
տեց
խօսքը
Աղուանեանցը,
-
բայց
դու
չգիտես,
թէ
ինչ
{ապաբախտութիւն}
կապած
է
այդ
մատանու
հետ:
-
Ապաբախտութի՞ւն:
յդ
մատանու
հետ:
-
Ապաբախտութի՞ւն:
-
Այո,
{ապաբախտութիւն},
այդ
մատանու
պատմութիւնը
յայտնի
չէ
քեզ,
բայց
ես
իւր
վերայ
դատապարտութիւն,
անէծք
եւ
նորանց
պտուղ
{ապաբախտութիւն}:
-
Քո
ամուսնու
մահը
չիմանաս
այլ
պատճառից,
եթ
ի
տեղ:
Ես
վաղուց
կը
փոխէի
քեզ,
բայց
համադիւական
{ապաբաղդութեամբ}
արժանաւոր
դեւ
չունիմ...
գնա՛:
Վէզիրը
գլու
անս
ողորմելի
անձին
իմոյ՝
եւ
հասանել
ի
յետին
ծայր
{ապաբաղդութեան}:
Ընդ
այսմ
համարձակիմ
խնդրել
զայս
եւս,
զի
ի
դէպս
արժանի
ժողովուրդը,
որի
վերայ
ծանրացել
է
ազգային
{ապաբաղդութեան}
հետեւանքը:
Անմխիթար
տխրութիւն
է
ձգել
միշտ
իմ
սրտ
ս
հավիտենից:
Ամեն
մարդ
ունի
յուր
աչքի
առաջը
յուր
{ապագա}
վիճակը,
իհարկե
դուք
որ
ինձ
մեղադրում
եք,
այս
բա
կարող
ենք,
մեր
ժամանակից
մի
փոքր
պարծանք
թողուլ
{ապագա}
սերունդի
համար
եւ
վառել
ազգասիրության
կրակը
սառած
րենիքի
փրկությունը,
ազատությունը,
միությունը
եւ
{ապագա}
երջանկությունը
համարում
է
պատերազմական
անարգությո
),
կապված
է
որեւէ
քիմիական
փոփոխության
հետ
հենց
{ապագա}
օրգանիզմի
կազմի
մեջ:
Տեղի
է
ունենում
այդ,
թե
ոչ
րակախոսն
անգամ
կարողանա
նախատեսել
նրա
համար
որեւէ
{ապագա}:
Այդ
ժողովուրդն,
սկզբից
ի
վեր
սնված
լինելով
Եգի
ապա
վաղօրոք
կարելի
է
շնորհավորել
խմբագրությանը՝
{ապագա}
coup
de
baton-ի
համար,
որով
հյուրասիրել
է
Դոն-Քի
անար
կանդիդատի
քննություն
բռնել:
Ո՞րն
է
այժմ
նրա
{ապագա}
հեռանկարը:
Ի՞նչ,
նա
դեռ
Մար[իա]
Նիկ[ոլաեւնայի]
ւնը
եւ
գործնական
բուսաբանությունն
առաջիկայում
մեծ
{ապագա}
ունեն:
Գյուղատնտեսությունը
եւ
քաղաքատնտեսություն
.
ճշմարիտ
է,
դեռ
մանուկ
է
նա,
բայց
թե
ինչպիսի՞
{ապագա}
է
սպասում
նրան
-
խոսքով
գրեթե
անկարելի
է
արտահայտ
եալ
ի
վերայ
երկուց
ճանապարհաց,
վասն
եղանակի
իմոց
{ապագայ}
կենաց
եւ
թէ
յի՞նչ
ունի
եզերիլ
վճիռ
Սինօդին
եւ
գտա
րծոյն
իմոյ
զպատկանեալ
ընթացս,
որով
հայտնեսցի
ինձ
{ապագայ}
վիճակ
իմ
այս
է
կամ
ընդունել
զիս
եւ
վերահաստատել
ի
ազգը:
Եթէ
այսպէս
չլինէր,
դուք,
ուրանալով
ազգի
{ապագայ}
բարօրութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը,
որ
պիտոյ
է
յառա
դ
դաստիարակութեան
մէջ
պարունակւում
են
նորա
զաւակի
{ապագայ}
առաքինութեան,
երջանկութեան,
վատթարութեան
եւ
թշո
րհքը,
չէ
պիտոյ
յօժարի
իւր
զաւակների
կրթութեան
եւ
{ապագայ}
բարօրութեան
համար
տարեկան
մի
բան
վճարե՛լ
ազգային
էր
ցոյց
տայ
մեր
վնասը
ազգի
ընդհանրութեանը
եւ
նորա
{ապագայ}
ճակատագրին:
Ազգի
լուսաւորութեան
եւ
հասկացողո
վարչացն
եւ
կամ
նոցա
օրդնի
յիշեալ
Տէր
Ստեփանոսի
եւ
{ապագայ}
նորին
տեղակալ
յիշեալ
կառավարչաց
օրդնուն,
այսու
պ
չափն
աստ
ի
ներքոյ
նշանաւորում
եմ
ըստ
այսմ
եւ
վասն
{ապագայ}
ապահով
մնալոյ
իմ
ստատին
եւ
ի
տանցն
եւ
այլն,
եւ
ե
սպէս
բաժանելով
յամենու
բաժինն.
վասն
ապահովության
{ապագայ}
պատահմանց
յանձնվի
Մադրու
որբոց
սնդուկին
եւ
մնասցէ
տ
եւ
ցաւ
զգայուն
սրտից
եւ
՚ի
չարաչար
թշուառութիւն
{ապագայ}
սերնդեան։
Նաւաբեկութիւնս
չարաշուք
պատճառ
եղեւ
եւ
աղափարս,
յաջողեցուցիչս
ազգային
անձնապահութեան
եւ
{ապագայ}
բարօրութեան,
բե՛ր
ասել,
ազատութեան
ի
ծառայութեն
ընդ
բարին
եւ
ընդ
խոտանն
ի
նոցանէ:
Եւ
զի՞նչ
{ապագայ}
ազգի
միոյ
ընկճելոյ,
որոյ
այսպէս
իցեն
հոգեւորք,
ոգով
չափ
ցանկանում
ենք
կարողութիւն
եւ
յաջողութիւն
{ապագայ}
աշխատութենների
մէջ։
Քաղցր
պարտականութիւն
կը
ւում
է,
թէ
այս
անպտղութիւնը
բնական
է,
որովհետեւ
{ապագայ}
մարդը
ենթարկուելով
իր
ժամանակի
ազդեցութեան
կրաւոր
նկ
եւ
անբարոյական
մարդիկն
են,
որ
քանդում
են
ազգի
{ապագայ}
երջանկութեան
պայմանքը
եւ
իւրեանց
քսակը
միայն
ցուց
գործերը
եւ
վրէժխնդիր
լինի
նոցայ:
Երբ
մարդկութեան
{ապագայ}
սերունդը
կը
կարդայ
նորա
թերթերի
մէջ
այս
ամենը,
ա
րան
պատասխանեցի.
թո՛ղ
այդ
բանը
քննել
մարդկութեան
{ապագայ}
սերունդը,
եւ
թո՛ղ
դոցայ
գործերը
դատէ
անաչառ
պատմ
աներէն
եւ
թուաբանութիւն,
եւ
մեծ
յոյսեր
տալով
իւր
{ապագայ}
յառաջադիմութենից,
այնպէս
գրաւել
էր
իւր
դաստիարակ
ուայ
լռութեան
մէջ,
որ
մեծ
ազդեցութիւն
ունէր
նորա
{ապագայ}
վիճակի
վերայ:
Մանուշակին
թեթեւ
թափելը
պատահեց
ծակցութիւնը
նոցա
հետ,
չէին
կարող
խոստանալ
մի
լաւ
{ապագայ}
հայկական
գրատպութեանը։
Նախախնամութեան
կամքն
էր,
այկական
չորրորդ
կամ
հինգերորդ
դարուց:
Այլ
յաղագս
{ապագայ}
հարցասիրաց
եւ
խուզարկուաց
հինն
հայախօսութեան
յիշե
րայ
լեզուին,
որպէս
պարոն
Թաղիադեացն:
Առ
հասարակ
{ապագայ}
հնախոյզք
առեալ
ի
ձեռն
զմատենագրութիւնս
ի
հին
լեզո
է
տեղւոյս
յիշել,
միակ
պարոն
Թաղիադեանն
լոյս
տացէ
{ապագայ}
խուզարկուաց,
թէ
զիա՞րդ
հայեցաւ
դարն
19-երորդ
ի
հ
աղաչանքին
ականջ
դնելով,
կամ
գուցէ
դեռեւս
աշխարհի
{ապագայ}
փառաւոր
յոյսերից
հրապուրուելով,
մնային
այնտեղ,
՝
այս
կոնդակի
հեղինակքը,
փախչելով
հեռատեսութեամբ
{ապագայ}
վէճերից
եւ
հերքողական
փաստերից,
չ'կամեցան
դատապա
նց
հետ.
եթէ
կը
հասկանան
ինչպէ՛ս
պիտոյ
էր
նոցայ,
{ապագայ}
օրերը
աւելի
լաւ,
աւելի
խելացի
կերպով
հոգալ
ու
տն
ց,
սրբութեամբ
սահմանելու
եւ
ճոխացրած
կտակելու
քո
{ապագայ}
սերունդին:
Ահա՛,
իմ
ազնուամիտ
ազգակից,
հ
,
խռովութիւն
առաջացրին
ազգի
մէջ,
պահանջելով,
որ
{ապագայ}
պատրիարքն
ընտրուի
բացառապէս
Երուսաղէմի
միաբանների
կան
յայտարարեց
աւանդութիւնը
եւ
սկսեց
քարոզել,
թէ
{ապագայ}
պատրիարքը
պէտք
է
ընտրուի
բացառապէս
Երուսաղէմի
վան
շատէ
ծանօթութիւնքը
նորա
աշխատութեան
վերայ,
նորա
{ապագայ}
ասպարիզումը։
1858
թ.
մայիս
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
{ապագայ}
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
գաւառական
բարբառների
նկատողութիւնքը
կարող
են
նորան
օգտակար
լինել
նորա
{ապագայ}
ասպարիզում,
մանաւանդ
եթէ
ուխտ
չէ
արել
միշտ
Աշտար
Բայց
այս
ուսումնասիրութիւնը
կարող
է
միայն
նոր
կամ
{ապագայ}
սերունդին
աջողիլ.
ինչ
որ
վերաբերւում
է
մեր
իմաստ
նորա
մշակութիւնը
եւ
աոաջատարութիւնը,
որպէս
նաեւ
{ապագայ}
միութեան
գաղափարը
առանց
այդ
գաւառական
բարբառների
եւ
քանի
որ
չէ
հաղթել
ու
չէ
դուրս
եկել
ներկայից,
{ապագայի}
մեծ
ճանապարհը
ընկնելու՝
նորան
հեշտ
չէ
հասկանալ
ե
ը
կէս
կոպէկի
գրչով
եւ
կէս
կոպէկի
թանաքով
կը
թողու
{ապագայի}
դատապարտութեան
եւ
արհամարհանքին
նորա
եղկելի
եւ
թշ
մեծի
եւ
փոքու
սիրտը
առհասարակ
իրենցից
կտրել,
որ
{ապագայի}
մէջը
կը
նշմարուի:
Վասն
զի
հիմա
մեր
ժողովուրդն
էլ
ր
գուշակում
ես:
-
Ո՛չ,
ես
մարգարէ
չեմ
եւ
իմ
{ապագայի}
մասին
գուշակութիւնը
հիմնւում
է
անցած
եւ
ներկայ
իր
Ընտանեկան
կամ
մայրենի
դաստիարակութեան
մէջ
է
ազգի
{ապագայի}
սերմը,
բայց
մեր
ազգի
մայրերը
տալիս
են
ազգին
կեղե
իւր
անձը,
քննել
իւր
անցածը,
իւր
ներկան
եւ
հոգալ
{ապագայի}
մասին:
Այս
է
գլխաւոր
պատճառը,
որ
ամենայն
թշուառ
ւնը
բարձրաձայն
խօսում
են
այստեղ:
Եթէ
յոյս
ունինք
{ապագայի}
վերայ,
նորա
երեւեցուցիչը
դուք
էք,
ձեզանից
կախւո
ները.
նոցա
արեւը
մտած
է,
իսկ
դուք
կենդանի
էք
եւ
{ապագայի}
արշալոյսը
ձեր
գլխի
վերայ
է
բացւում:
Ձեր
սակաւաթի
մի
քանի
օր,
եւ
այն՝
սպանուածների
հաշուով:
Այս
{ապագայի}
ստուերական
եւ
թոյլ
օրինակը
Պօլսի
մէջ
երեւցաւ
1861
ն
չէ
գգւում
մի
հրապուրիչ
յոյս,
նա
չէ
տեսնում
իւր
{ապագայի}
հորիզոնի
վերայ
մի
երջանկութեան
աստղ,
նորա
ներկան
լու,
մեր
սիրելի
Հայը
եւ
ոչ
անգամ
կամի
մտածել
իւր
{ապագայի}
վերայ.
նա
թողնում
է
իւր
երկիրները
եւ
կենդրոնանու
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
մտածէ
եւ
հոգաբարձու
լինի
իւր
{ապագայի}
մասին,
այս
բոլորից
առաջ,
մարդը
կարօտ
է
նիւթի:
աջքը,
թէեւ
այսօր
հալածակա՜ն
եւ
աքսորակա՜ն
են
այդ
{ապագայի}
մարգարեքը
եւ
առաքեալքը:
Եւ
ինչպէս
միջին
դարերում
ներկան,
այն
ժամանակ
իսկոյն
կը
ճեղքուի
նորա
առջեւ
{ապագայի}
կարծեցեալ
վարագոյրը:
-
Չէ՛,
փոքրիշատէ
կարո
իճակի
վերայ,
արտասուք
էին
կաթում
աչքերիցս:
Բայց
{ապագայի}
յոյսերը
մեր
աչքի
առաջեւ
նկարագրելով,
մխիթարում
է
ունէին,
նաեւ
աշխատում
էին
իսկ
հասանել
մի
նոր
լաւ
{ապագայի}
։
Ի՞նչպէս
ուրեմն
դադարեցուցանել,
մեռուցանել
մարդ
չունի
տարաժամ
եւ
այն
իր
բերնից
խօսելով
մերկացնել
{ապագայի}
վարագոյրը:
Իբրեւ
գրագէտ,
իբրեւ
հեղինակ
առաւել
ե
ուններին,
նոքա
ինչպէս
ներկայի
լուսին,
այնպէս
եւ
{ապագայի}
հետ
մասն
ու
բաժին
չունին,
եւ
նոցայ
հետ
չէ
մեր
խօ
ձակուիմ
այն
աղօտ
եւ
գունաթափ
լոյսը
ընդունել
որպէս
{ապագայի}
հրաշափառ
արեւ
լուսի
կարապետը։
Չկա՞յ
այս։
Բուեր
րենց
վերայ
եղած
խօսքերը,
բայց
շատ
կը
սխալին,
եւ
{ապագային}
այս
լռութիւնը
իրենց
շատ
թանգ
կը
նստի:
Աւելի
ց.
բնական
է
զի
ներկայն
ծնունդ
է
անցելոյն
եւ
ծնեղ
{ապագային},
բայց
եւ
ժամանակն
ունի
զիւր
ներգործութիւն
յիւրու
չին
սովորեն
եւ
ապա
կարողանաս
թղթի
վերայ
գրել,
որ
{ապագային}
տուր
եւ
առութեան
ժամանակիդ
պիտանի
լինի
քեզ:
-
Կրկ
ն
ենք
ընդդեմ
զինվորվել
եւ
ցույց
տալ
ժամանակով
մեր
{ապագայից},
որ
ազգի
համար
անհոգ
չենք
եղել,
որ
ազգի
թշնամին
ց
ժողովեսցէ
ի
գլուխ
գլխոցն
զլրիւ
չափ
արհամարհանս
{ապագայից}:
Առ
այժմ
զայսչափ
եւ
եթ
հասուցեալ
ձեզ
զտեղեկու
որ
ինչ
ասելի
զգործոյն
որ
եւ
ի
խրթնութիւնս
դարուց
{ապագայից}
[որ
անցանելոց
էին
ըստ
կարգի,
ահա
անցելոցն]
փայլե
իք
արդիւնաւոր
կացուցանել
վասն
ժամանակցաց
իւրոց
եւ
{ապագայից},
եթէ
զոր
գրեաց,
գրեալ
էր
ի
լեզու
առ
հասարակ
հաս
եզ
եւ
ազգին
մնայ
պատասխանատու
կալ
բարոյապէս
առաջի
{ապագայիցն},
իսկ
իմ
պաշտօն
եւ
առաքելութիւն
լրանայ
ամենայն
պա
յն
յիւրում
ժամանակի
ի
գիր
անցուցեալ,
աւանդեսցուք
{ապագայիցն}
մերոց,
դրոշմեալ
ի
ճակատ
ողորմելի
հակառակորդացն
տ
եւ
յառաջ,
քննէ
իւր
անցածը,
ներկայն
եւ
գուշակէ
{ապագայն},
այլեւ
հոգաբարձու
լինի
սորան
բարւոքելու
համար,
ի
հայը
ստորագրությամբ
պարտավորվել
է
հին
հայերին՝
{ապագայում}
չարտահայտվել
այլ
կերպ,
քան
խոսել
են
նրանից
2000
ժմ
բավական
թուլացել
է
եւ
շատ
հավանական
է,
որ
մոտ
{ապագայում}
բոլորովին
կկորչի:
Քո
հանձնարարած
օծանելիքը
ես
չբ
արիմ
առհաւատչեայ
լինել
ճշմարտութեան
քարոզիչների՝
{ապագայում}
եւս
անդուլ
գործունէութեան
մասին:
Եւ
այսպէս
յայտն
նախատինք
համարում
ենք
ներկայումս
եւ
պիտի
համարենք
{ապագայում},
ըստ
որում,
չենք
կարող
մեր
անձը
չանարգել՝
թոյլ
յդ
գործը
(եւ
իրաւունք
չունէր
չընդունելու)
որպէս
{ապագայում}
աւելի
մեծ
յոյսեր
տուող
երիտասարդ
բանաստեղծի
մի
աշ
ւ
անթիւ
աւերածք:
Ի՞նչ
տեսակ
կին
կարող
էին
դառնալ
{ապագայումը}
այն
աղջիկ
թոռները,
որ
իւրեանց
մեծ
մօրից
լսում
էի
կ,
իւր
հօր
անհոգութենից
անկիրթ
ու
խաւար
մնալով,
{ապագայումը}
դառնար
մի
վատթար
մարդ,
Աստուծոյ
եւ
մարդկութեան
ա
գի՝
կրթուած
եւ
դաստիարակուած
մայր
դառնալու
համար
{ապագայումը}.
այդ
շատ
օգտակար
գործ
է,
եւ
ես
այն
ժամանակ
կը
փ
անը,
որ
միշտ
եւ
հանապազ
կրելու
էր
քո
անունը,
եւ
{ապագայումը}
շատ
մայրեր
աղօթք
կ'առնէին
քո
հոգու
համար,
շատ
եր
ստուծուց
դուստր
եւ
դաստիարակած
նորան,
նա
պիտոյ
է
{ապագայումը}
օրհնէր
քո
յիշատակը
եւ
աղօթէր
քո
գերեզմանի
վերայ,
ի
լինելոց
ուսումնարանի
մասին,
եթէ
ոչ
այժմ,
գոնէ
{ապագայումը},
եւ
մի՞թէ
չէ
կարելի
սկսանել
այժմ
մի
հիմնաւոր
հոգ
ջ.
նորա
ժրաջան
աշխատութիւնը
շատ
բան
էր
խոստանում
{ապագայումը}
։
Մի
կողմից
արծաթի
պակասութիւնը,
միւս
կողմից
աբեր
եւս,
այլեւ
չար
եւ
թունաւոր
պտուղների
պատճառ
{ապագայումը}
։
Այս
երեւելի
Մխիթարը
արժանի
է
մեր
առանձին
ուշադր
նցեալի
վերայ,
հոգ
տարան
բարւոքել
ներկայն,
որ
սա
{ապագայումը}
գեղեցիկ
եւ
երջանիկ
օրերի
մայր
դառնայ։
Ազգերը,
ո
անաչեն
այստեղ
իւրեանց
անձը
եւ
գուցէ
կը
հրաժարուին
{ապագայումը}
այդպիսի
երեխայական
գործերից։
Մոսկուացի
ն
հանդարտ
է
եւ
խղճմտանքը՝
հանգիստ։
Մեք
գիտենք,
որ
{ապագայքը},
որ
կարող
էին
սառն
աչքով
նայել
անցած
գնացած
իրողո
պապականութիւնը
դրեց
իւր
երեսին
որպէս
դիմակ,
նորա
{ապագայքը}
ծնանում
են
արդէն
դիմակով,
բայց՝
հայկական
դիմակո
սողութեամբ
նկատել
զանցեալն
եւ
զներկայն,
ուստի
եւ
{ապագայքն}
ո՛րպէս
որդիք
ի
հօրէ
բնաւորեալ
են
յառաջանալ:
Ա
ը
գլուխը
բերած
պիտի
մտածե
յուր
անցածը,
ներկան
եւ
{ապագան},
պիտի
չափե
օգուտը,
որ
կարո՛ղ
էր
լինել
յուր
խելա
ող
է
հասկացնել
[.....
]
ինչպես
պիտի
որոշեմ
իմ
{ապագան},
որ
հ[ուսալով]
աստուծո
նախախնամությանը
նվիրել
եմ
ւույթքը.
իսկ
երբ
բավական
ճանապարհ
կատարելով
դեպի
{ապագան},
կամենա
ետ
նայել
յուր
անցածի
վերա,
յուր
կատարած
բան
է,
եւ
ճակատագիրը
նոյն
վիճակով
վճռելու
է
դորա
{ապագան},
որով
վճռուեցան
Կովկասը
եւ
Արարատը:
Ես
չեմ
կարո
ցածը,
ազգի
ներկան,
եւ
այսպիսի
ներկայի
հետեւելու
{ապագան},
երբէք
չէ
եղած
նորա
համար
ուսումնասիրութեան
եւ
փ
որ
ազգը
մի
փոքր
կարեկից
լինէր
նոցա՝
վճռելով
նոցա
{ապագան}
եւ
կորզելով
այն
վհատական
դրութեան
միջից,
որի
հոր
որա
երեւեցուցիչը
դուք
էք,
ձեզանից
կախւում
է
ազգի
{ապագան}
եւ
ձեր
վերայ
է
միակ
յոյսը:
Ինչ
չափով
պիտի
արդարա
ղը
պիտի
լինի
ձեր
գործը:
Մի՛
մոռնաք,
որ
ձեր
{ապագան}
պիտի
դատաստան
կատարէ
ձեր
գերեզմանի
վերայ,
ինչպէս
,
աչքիդ
առջեւ
ունիս
քո
ժառանգների
եւ
քո
սերունդի
{ապագան},
իսկ
ես,
որ
ոչինչ
ունիմ,
ինձ
ապրուստ
պէտք
չէ՞
ոյրը,
որի
քամակում
կանգնած
է
Ռուսիոյ
սոսկավիթխար
{ապագան},
լուռ
կացին
եւ
առանց
միմեանց
հետ
խօսելու,
միմեա
իզոնի
վերայ
մի
երջանկութեան
աստղ,
նորա
ներկան
եւ
{ապագան}
խաւար
է:
Նա
տանում
է
իւր
կեանքի
ծանր
խաչը,
մինչ
անապէս
բարւոքել
իւրեանց
կեանքը,
իւրեանց
ընտանիքի
{ապագան},
մեռածը՞
պիտի
հոգայ:
Նորա
ընտանիքին
սպասու
տակ
մի
կտոր
հող
ճանկելու
եւ
նորա
մշակութեամբ
իւր
{ապագան}
ապահովելու,
մեր
սիրելի
Հայը
եւ
ոչ
անգամ
կամի
մտա
րներ
եւ
կղզիք
կենդանի
վկայք
են
մեր
խօսքին:
Ասիոյ
{ապագան}
աւելի
մեծ
է,
աւելի
լայն
է
տնտեսական
խնդրի
վերաբե
տնտեսական
խնդրի
վերաբերութեամբ,
քան
թէ
Եւրոպիոյ
{ապագան}:
Հայերին
մնում
է
վաղօրօք
օգուտ
քաղել
իւրեանց
դրո
տութեան
խորհուրդը
այն
է
միայն,
որ
ազգը
մտածէ
իւր
{ապագան}
եւ
ազատէ
իւր
անձը
սարսափելի
նեղութենից
եւ
աղքատու
ուայ
գալիքը,
քան
թէ
այսօրուայ
քննութիւնը,
քանզի
{ապագան}
ծածկուած
է
վարագուրով,
որի
վերայ
մարդը
խոշոր
տառ
րով,
որի
վերայ
մարդը
խոշոր
տառերով
գրել
է
յոյս:
{Ապագան}
ծածկուած
է
լոկ
կարճատես
աչքերի
համար:
Ապագան
ներ
ս:
Ապագան
ծածկուած
է
լոկ
կարճատես
աչքերի
համար:
{Ապագան}
ներկայի
ժառանգն
է,
եւ
եթէ
մարդը
քննէ
ներկան,
այ
մ
է
բիւր
բերան,
Քեզ
դաբնի
պսակներ
հիւսում
է
{ապագան}.
Ընդունի՛ր
այս
երկտող
իմ
անշուք
հիւսուածը
յօժար
սրտով
վերաները
առած,
գուշակելու
մի
մարդու
{ապագան},
չէին
իմանում
թէ
ի՞նչ
գործով
է
պարապում
Թիւթիւնճ
րից
անշուշտ
երեւում
էր,
թէ
ո՛րքան
ապահով
էր
նորա
{ապագան},
ընկերութեան
կառավարութեան
կերպը,
այդ
տեսակ
կառ
յդ,
առժամանակեայ
անախորժութիւնների
գնով
գնւում
է
{ապագան}:
Կէսկտուր
հնարները
միշտ
վնասեցին
մարդկութեան,
հ
նօթք
Մանունք,
անտեսք,
մազանման.
Չէ՞
{ապաժոյժ}
այս
արդեօք
Նախկին
հեղեալ,
սրբազան,
Թ
տանել,
զառաջինն
[զի
մի
սովամահ
կորիցին],
քան
թէ
{ապախտ}
արարեալ
վզնոցին
պիտոյիւք]
փառս
անձին
որոնել
տղայա
"
Մեղուի
"
կուրծքի
վերայ,
որ,
դուրս
քարշուելով
{ապականեալ}
հիւթերը,
ճանապարհ
տային
ազատ
շնչելու:
-
"
Մ
հաւատալ,
թէ
գտանւում
եմ
բանտում՝
գոմի
մէջ,
մի
{ապականեալ}
մսուրի
մօտ:
Ձեռքիս
շղթաները
մերկացուցին
աչքի
խային
ամբոխումն
եւ
նախանձի
որդերը
եռ
են
գալիս
այն
{ապականեալ}
սրտի
վերայ:
-
Արդեօք
այդ
բաները
յարակցութիւն
թութեան
մէջ
շրջեց
թանաքամանը
տետրակի
վերայ,
որով
{ապականեց}
գրածի
մեծ
մասը:
Որքան
տեղ
մնացել
էր
մաքուր,
նոյ
րտասուքը
աչքերից
եւ
քթից
թափուելով
նամակի
վերայ,
{ապականեցին}
նորան:
Վերջապէս
յաջողեցաւ
նորան
աւարտել
իւր
ն
անում
էր
փտել,
իւր
վերլուծութեան
միջոցին,
օդը
կ'
{ապականէ}
անպիտան
արտաշնչութեամբ,
որից
յառաջանում
են
զանազ
,
անսանձ
խելագար,
որ
ընկնում
է
ամենայն
կողմ,
որ
{ապականէ}
եւ
պղծէ
կարապների
մաքուր
փետուրների
պատուական
սպի
առանց
իրիք
կողմնապահութեան
եւ
կամ
այլ
ուխտից,
որ
{ապականիչք}
էին
մարդկային
ազնուութեան,
յուսամք
թէ
ջանք
մ
եր
եան
մրուրը
մինչեւ
տակը
խմեցնելու
համար,
այլ
ազգի
{ապականող}
աղուէսները
բռնելու
եւ
հոտը
գիշատող
գայլերը
ջնջելո
ւ
հեղեղի
յորցանքը
այն
սահմանի
մէջ
ուղղելով՝
նորա
{ապականող}
եւ
աւերող
ուժերից
փրկուել։
Բնութիւնը
կրա՛կ
է,
կ
նեվաճառութեան
եւ
լոմայափոխութեան
մէջ
մոլորուած
եւ
{ապականուած}
լինէին,
եւ
ազգային
գիտութեան
եւ
յառաջադիմութեան
ւնեվաճառութեան
եւ
լոմայափոխութեան
մէջ
մոլորուած,
{ապականուած}
լինէին:
Սիրելիս,
աղաւնեվաճառութիւնը
եւ
լոմայափո
դեօք
չունէի՞ն
ինքեանք
եւս
այդպիսի
գործեր,
արդեօք
{ապականուած}
չէի՞ն
նոյնպիսի
կամ
եւս
աւելի
վատթար
կեղտերով:
Յի
ր,
տեսանելով
ապականութիւնը,
ասում
է
յայտնի,
թէ
{ապականուած}
ես:
Տարակոյս
չկայ,
մեր
ազգի
հիւանդութիւնը
դ
բժշկից,
նա
կարծում
է,
թէ,
թագուցանելով
փտած
եւ
{ապականուած}
վէրքերը
ընկերի
աչքից,
կարող
էր
պարտակել
իւր
ողոր
ղանց
կամ
շատ
անգամ
զօշաքաղութեամբ
եւ
պոռնկութեամբ
{ապականուած}
մի
ձեռք:
Ո՛հ,
ինչ
սարսափելի
վիհ
կայ
այն
անցա
ակին
երեւում
էր
մի
խուրձ
թուղթ,
արիւնով
եւ
ցեխով
{ապականուած},
գօտուցը
կախած
մի
սուր
եւ
երկու
թափանչայ.
ձեռքո
դրած
ականջի
քամակումը,
թեւերի
տակին
սեւ
թղթակիր
{ապականուած}
թանաքով
եւ
լեղիով,
մօտեցաւ
խաւարի
թագաւորի
գահին
թար.
ըստ
որում
շատ
ռամիկների
սիրտ
եւ
հոգի
այնքան
{ապականուած}
չէ,
ինչպէս
ձերը:
Կարծեմ
թէ
ապացուցել
էի
ձեզ
են
կարգել
եւ
դէպի
յաւիտենական
ամօթ
դատապարտում
են
{ապականութեան}
անքրիստոնեայ
գործերը։
Զարմանալին
այս
է,
որ
Մխիթ
,
այդ
պառլամենտականութիւնը
շտեմարան
է
պոլիտիկական
{ապականութեան}
եւ
անխելքութեան։
"
Ձեւաւոր
ազատութեան
աղաղակը
եւ
ն
յանդիմանող
անձն
է:
Տարաբախտ
ճշմարտութիւն,
դու
{ապականութեան}
դարումը
Թեբայի
անապատը
գտար
քեզ
ապաստանարան,
այժ
թարթափել:
Չէ
կարելի
մաքրութիւն
քարոզել
եւ
{ապականութեան}
ծովի
մէջ
լողալ:
Չէ
կարելի
նորի
շինութիւնը
րի
գործ
լինելով,
յետոյ
հռոմէական
բարքի
ընդհանուր
{ապականութեան}
ժամանակ
դարձաւ
ազնիւ
երիտասարդների,
պատրիկիոսներ
եւ,
բռնելով
ցանկացողի
ձեռքից,
հանում
է
ցեխից
եւ
{ապականութենից}
դէպի
վեր,
դէպի
մի
երջանիկ
կեանք:
Մեր
ազգը
վ
իր
էին
ածում
գլխներին,
որ
ստանում
էին
կովի
այրած
{ապականութենից}
։
Ինչ
ժամանակ
կոյս
աղջիկը
ստանում
էր
իւր
կատարեալ
նձ,
որպէս
Հայի,
ցաւելի
է
տեսանել
որեւէ
արատ
կամ
{ապականութիւն}
մեր
ազգի
անդամներից
մինի
վերայ,
մանաւանդ
մի
այնպ
.
ի՞նչ
խղճմըտանքով
ուրեմն
աշխատում
են
մի
այդպիսի
{ապականութիւն}
պահել
եկեղեցու
մէջ,
որ
մի
նուիրակա՜
ն
սրբութիւն
քան
թէ
բարկանալ
այն
մարդու
վերայ,
որ,
տեսանելով
{ապականութիւնը},
ասում
է
յայտնի,
թէ
ապականուած
ես:
Տարակոյ
աղուել
էր
ստրկութեան
մէջ:
Բռնակալութիւնը,
բարքի
{ապականութիւնը},
սնանկութեանը
եւ
մարդկային
արժանաւորութեան
ուրաց
ոյս
չկայ,
մեր
ազգի
հիւանդութիւնը
դարաւոր
է.
այն
{ապականութիւնքը},
որով
նա
պղծել
է
իւր
հայութեան
անունը,
մեծ
հնար
ի
խորհուրդն
է
դուրս
բերել
հիւանդի
կազմուածքից
այդ
{ապականութիւնքը}:
Իջանելով
Հայ
դպրութեան
ասպարէզը՝
մեք
գիտէի
չեն
ախորժում,
եթէ
ցեխոտուի
իւրեանց
հանդերձը
կամ
{ապականուի}
իւրեանց
տունը,
որի
մէջ
բնակւում
են.
ի՞նչ
խղճմըտ
ցի
կոմենդանտին
խնդիր
միջատների
մասին,
որ
անդադար
{ապականում}
էին
կերակուրքը
եւ
թէյը:
Երեկոյեան
ինձ
յայտնեց
վե
ամենայն
մարդու,
զօշոտում
են
եւ
զօշոտած
ժամանակը
{ապականում}
են
աչքերը
ցեխով.
գրգռում
են
նոցա
մէջ
գործունէութ
րհուրդ
հոգացողութիւնը
պ.
Յովնաթանեանցի,
որով
մի
{ապակեկազմ}
սենեակ
եւս
յաւելացուց
իւր
տան
կողքին,
որի
ծաղկազ
երպով
լծորդուած
է
իրար
հետ:
Տեսաբանութեան
մէջ
մի
{ապակի}
է
մտնում,
քիմիայի
մէջ
մի
տարր
է
աւելանում
եւ
ահա
ներգործողքը
էին
զանազան
աղեր,
պաղլեղ,
արջասպ,
{ապակի},
բուռա,
քացախ
եւ
կրակ:
Ջեբերի
ժամանակից
սկ
արծաթափայլ
ճառագայթները
խաղում
էին
տանս
պատուհանի
{ապակիների}
հետ:
Կապոյտ
երկինքը
զարդարուած
անհամար
գոհարներո
գործակատարին,
շտեմարանի
պատուհանների
կոտրատուած
{ապակիների}
տեղ
հաստ
թուղթ
կպցնել,
որ
ընդունող
աստիճանաւորը
երկնակամարի
օդը,
այլեւ
իմ
ողորմելի
պատուհաններիս
{ապակիքը},
որ
ներկել
էր
ժամանակը
ծիրանի
գօտու
գոյներով:
Ա
ճաշակի,
սովորութեան,
հասկացողութեան
եւ
ժամանակի
{ապակիքը}
վարում
են
ամենամեծ
պաշտօնը,
միեւնոյն
բանը
ցոյց
ե
թների
կրկին
բեկբեկումն
"
է:
Յոյս
ունինք,
որ
մեր
{ապակու}
երեսը
նոյնպէս
հարթ
լինի
եւ
նորա
թանձրութիւնը
զուգ
,
ինչպէս
արեւի
ճառագայթքը,
անցնելով
մի
ոսպնաձեւ
{ապակուց},
որ
իսկոյն
կրակեն
այդ
կատաստրօֆը,
եթէ
համեմատու
ան,
ինչպէս
արեւի
ճառագայթքը
անցնելով
մի
ոսպնաձեւ
{ապակուց},
որ
իսկոյն
կրակեն,
-
այդ
կատաստրոֆը,
եթէ
համեմա
գործերի
մէջ,
վաճառականութիւնը
եւ
ձեռագործութիւնը
{ապահո՛վ}
են,
ուստի
եւ
միջին
դասակարգը
ժողովրդի
միշտ
պաշտպ
լոյ
վեհափառութեանդ,
կամ
անձամբ
անձին,
կամ
այլով
{ապահով}
ճանապարհաւ,
եթէ
հանգամանք
արգելուցուն
զիս
ի
կատա
մի
կատարել,
որպէս
եւ
հասուցանել
ի
Հնդիկս
կարճ
եւ
{ապահով}
ճանապարհաւ
զամենայն
զթուղթ
առ
Ձէնջ
եթէ
հաճեսջիք
նակւում
էր
նորա
մարմնաւոր
եւ
հոգեկան
երջանկութեան
{ապահով}
գրաւականը,
եւ
որքա՛ն
մեծ
է
այս
պարտականութիւնը,
նորա
սերունդը
հաստատում
է
իւր
կեանքը
մի
ամուր
եւ
{ապահով}
հիմքի
վերայ,
եւ
անհնա՛ր
է,
որ
նա
կա՛մ
աղքատութե
էր
երկու
համազօր
աշխարհների
մէջ,
գուցէ
կարողանար
{ապահով}
եղանակով
ապրիլ,
թէեւ
միմիայն
իւր
համար,
այսինքն
մ
նա,
եւ
ամեն
մարդ
առանց
երկբայութեան,
իբրեւ
մի
{ապահով}
տեղ
դնում
է
իւր
ունեցածը:
Եւ
ինչի՞
պիտի
վախենայ
տուն
եւ
այլն
եւ
այլն,
ուրեմն,
ինչպէս
իմ
կեանքը
{ապահով}
էր,
նոյնպէս
եւ
իմ
ժառանգները
ապահովուած
են"։
Ն
եւ
այլն,
եւ
նորանով
կարծում
ես
թէ
քո
ժառանգները
{ապահով}
են,
իսկ
մեք
ասում
ենք,
որ
այդ
կարծեցեալ
ապահովո
ինէր
քո
ասածը,
գուցէ
քո
որդիքը
կամ
նոցա
սերունդը
{ապահով}
լինէին:
Բացի
սորանից,
ուր
չկայ
դուրս
արտադրող
զ
տ
ի
ներքոյ
նշանաւորում
եմ
ըստ
այսմ
եւ
վասն
ապագայ
{ապահով}
մնալոյ
իմ
ստատին
եւ
ի
տանցն
եւ
այլն,
եւ
եմ
վասն
ւ
խութերը
մի՞թէ
չի
հարթում
Եւ
չի՞
բաց
անում
ուղի
{ապահով}.
Մարդն
է
առած
սղոց
ու
մուրճ
Գետի
վրայ
գցում
կամ
հեռի
շաբաթներով,
Որ
Հայրենիքը
պաշտպանեմ
ես
{ապահով}:
Թէ
իմացայ,
որ
մի
տեղում
Ռուսի
Աթոռը
-
Սորանից
յետոյ
ես
շարժեցուցի
եւ
մի
այլ
ազգ,
որ
{ապահով}
բնակւում
էր
հիւսիսային
աւազների
վերայ
մի
մեծ
գետի
յ
դրութիւնը,
որից
անշուշտ
երեւում
էր,
թէ
ո՛րքան
{ապահով}
էր
նորա
ապագան,
ընկերութեան
կառավարութեան
կերպը
էակ
Հոգի,
եւ
ինչպէս
մարմինը
կարող
է
այնքան
աւելի
{ապահով}
կացուցանել
իւր
ամբողջութիւնը,
իւր
բարօրութիւնը,
կ
մարդ,
իւր
գոյքը
եւ
բարեկենդանութիւնը
մի
կերպով
{ապահով}
կացուցանելու
համար
բռնակալութեան
երեսից։
Պապական
,
նիւթական
օգուտներ
ճարելով
այս
տգիտութենից,
միշտ
{ապահով}
կացուցանեն
իւրեանց
բարեկեցութիւնը։
Նոքա
խլել
էին
ն,
որպէս
թէ
երեւել
է
նորան
Քրիստոս
եւ
խոստացել
է
{ապահով}
մուտք
տալ
Վենետիկ։
Ճշմարիտ.
մինչեւ
անգամ
Վենետկ
սարակութիւն
աշխարհի
երեսին
հաստատուած
չէր
այսպիսի
{ապահով}
հիմքերի
վերայ,
ինչպէս
Յիսուսեան
Կարգը։
Սարսափել
տնել,
ապա
ուրեմն
այդ
դատապարտուած
ձեւերը
են
նորա
{ապահով}
անցագիրը
եւ
առանց
նորա
ազգի
կեանքի
դուռերը
փակ
են
րպով
չէր
կարող
ձեռքից
դուրս
գալ,
եւ,
այս
կերպով
{ապահոված}
լինելով
իմ
ներկայութիւնը,
թոյլ
չտուեց
իւր
բարկու
այն
ժամանակ
այդ
ազգի
ընդհանրութիւնը
հարուստ
է
եւ
{ապահովեալ},
որովհետեւ
նորա
հիմքը
դրուած
է
բնականապէս
եւ
բնո
ծագոյն
մասը:
Ազգի
մեծագոյն
մասը
երկրագործութեամբ
{ապահովեալ}
է,
եւ
անհնար
է,
թէ
նեղութեան
պատահի
ապրուստի
կո
կան
մեքենական
վաճառականութեան
մէջ.
այնտեղ
մարդը
{ապահովեալ}
է
բնութեան
օրէնքներով:
Այն
մարդը,
որ
բնութեան
հ
ակ:
15-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
ասի,
որ
Սերոբին
{ապահովեալ}
թուղթ
գրէ:
20-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
առաջ[ի
ազարեանցին,
ուսմ[ան]
վրայով
98
Հայրապետեանցին,
{ապահովեալ}
99
Սիմէոնեանցին,
ապահովեալ
Հոկտեմբեր
10
100
98
Հայրապետեանցին,
ապահովեալ
99
Սիմէոնեանցին,
{ապահովեալ}
Հոկտեմբեր
10
100
Նախիջեւանայ
քաղաքական
գլխոյ,
քաղաքական
գլխոյ,
ի
մասին
հնդկ[ական]
հրի[տակաց],
{ապահովեալ}
101
Պատգամ[աւորաց],
ի
մասին
եկեղ[եցական]
դրամո
01
Պատգամ[աւորաց],
ի
մասին
եկեղ[եցական]
դրամոց,
{ապահովեալ}
102
Հայրապետեանցին
103
Մատթ[էոս]
սրբազանին
ապ
ագիր
ի
հոգեւոր
կառավարութեան
տեղւոյդ,
առ
ի
նովաւ
{ապահովել}
զսնունդ
իւր
յայդմիկ
պանդխտութեան,
զորմէ
ունի
խնդ
այնտեղ,
ուր
է
ազգը.
բ)
Դպրոցը
հիմնելուց
յառաջ
{ապահովել}
նորա
մշտնջենաւորութիւնը,
որ
ազատ
մնայ
ամենայն
պա
ն,
այլ
մանաւանդ
օգուտ
են
քաղել
դորանից
եւ
առաւել
{ապահովել}
են
իւրեանց
բարեկենդանութիւնը:
Երբեւիցէ
խօսել
ւիցէ
աղքատ
համարուած
ազգ,
եթէ
ունի
մի
կտոր
հող,
{ապահովել}
է
իւր
կեանքը,
մինչդեռ
անգլիական
գործաւորը,
որ
ա
տարեկան
ապրուստը,
զիարդ
եւ
իցէ,
պիտի
կարողանար
{ապահովել}:
Նա
չէ
կարող
աւելի
ցանել,
որովհետեւ
ոյժ
չունի,
ր
էական
պէտքերը,
երբ
այդ
բոլոր
ասում
ենք
հոգալով
{ապահովել}
էր
իր
կեանքը,
այն
ժամանակ
միայն
զարթում
են
նորա
ման
ապառաժ
էլ
դէմ
անէիր
կայծակին,
կարո՞ղ
էիր
քեզ
{ապահովել}
նորա
հարուածից։
Բայց
տե՛ս,
բնութիւնը
դարձեալ
զէ
ուցանելու
համար,
թո՛ղ
հաց
պատրաստէ
նոցա
ապրուստը
{ապահովելու}
համար,
ապա
թէ
իրաւունք
կը
ստանայ
ասել,
թէ
"
գիտ
կը,
գո՛նէ
պիտի
բարւոքէր
ներկան
գալոց
ժամանակները
{ապահովելու}
համար,
գոնէ՛
այժմ
պիտոյ
է
հոգաբարձու
լինէր
մի
ար
րներ
են,
այլ
հնար
գտնել
իւր
կեանքը
եւ
գոյութիւնը
{ապահովելու}
համար:
Եւ
հաւատացէ՛ք,
որ
վաճառականութիւնը
եւ
ար
ն
խնդիրը
միակ
խնդիր
է
մարդու
կեանքը
եւ
գոյութիւնը
{ապահովելու}
համար,
եւ
որչափ
ծանր
արժէք
ունի
այս
խնդիրը,
որչ
կտոր
հող
ճանկելու
եւ
նորա
մշակութեամբ
իւր
ապագան
{ապահովելու},
մեր
սիրելի
Հայը
եւ
ոչ
անգամ
կամի
մտածել
իւր
ապա
յաճախելով
եւ
այս
ոչ
միայն
թատրոնի
նիւթական
կեանքը
{ապահովելու},
այլեւ
բարոյական
քաջալերութիւն
տալու
համար:
աւասարութիւնը
աւելի
հզօր
ներգործող
է
ընկերութիւնը
{ապահովելու}
համար:
Եսական
ոգով
վարակուած
ընկերութեան
մէջ
պահպանել
էինք
մեր
եւ
մեր
զաւակների
կենդանութիւնը
{ապահովելու}
համար։
Ո՞րը
աւելի
շուտ
կարող
է
մեզ
կշտացնել,
մե
եռք
բերելու
համար,
որպէսզի
այդ
ազգութեան
անդամքը
{ապահովեն}
իւրեանց
ապրուստը,
որպէսզի
գերի
եւ
ստրուկ
չլինին
նի...
գո՛նէ,
մի
քանի
տարի
ժամանակով,
դարձեալ
կ՚
{ապահովէ}
իւր
գիտութեան
համբաւը,
որ
սկսել
էր
արդէն
գունաթա
ններից
ազատուելու
համար
դժոխք
էր
գնացել,
որպէսզի
{ապահովէ}
իւր
անձը,
ականջին
ասաց
մի
դեւի,
որ
կանգնած
էր
ի
հպատակ
մնալով՝
մարդը
պիտոյ
է
յաւիտեանս
յաւիտենից
{ապահովէր}
իւր
անանցանելի
երանութիւնը։
Այս
կեանքի
կենտրոնը
ՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
Հարազատ
բարեկամ,
Ձեր
գրած
{ապահովյալ}
նամակը
արձակած
հուլիսի
15-ից,
եթե
չեմ
սխալվում
թ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ձեր
{ապահովյալ}
նամակը
ամսույս
19-ից,
հասանելով
ինձ
27-ին,
հայտ
:
Դիցուք
թե
պարտապանը
ճանաչվի
պարտապան,
բայց
դա
{ապահովո՞ւմ}
է
արդյոք
հասարակության
պահանջը:
Նախ
որ,
ի
հաշիվ
էս
իմ
կեանքը
ապահով
էր,
նոյնպէս
եւ
իմ
ժառանգները
{ապահովուած}
են"։
Նորա
մտածութիւնը
աւելի
չէ
տարածւում,
քան
դք,
որ
այսօր
երեւում
են
քեզ:
Մինչդեռ
ընդհանուրը
{ապահովուած}
չէ,
մասնաւորի
երջանկութիւնը
մի
վաղանցուկ
երա՜զ
է
յլ,
հանդարտութեամբ
կատարելով
իւր
գործը,
ամենայն
{ապահովութեամբ}
աշխատում
էր
հասանել
նպատակին:
Նախիջեւանցիք
սովոր
Ազգային
վաճառականք
ուրեւիցէ
կարող
են
ամենայն
{ապահովութեամբ}
գործ
կատարել
այս
տան
հետ,
մանաւանդ,
Նախիջեւանցո
քա՛ն
դողալ
հարկաւոր
է,
մինչեւ
այդ
բոլորը
ամենայն
{ապահովութեամբ}
կ'անցանէ
ձեռքից:
Ամենայն
անգամ
ես
գիտեմ,
թէ
ի՛ն
ր
այնտեղ
կանգնելով,
վերջապէս
վեր
առեց
խարիսխը
եւ
{ապահովութեամբ}
հասաւ
Երուսալեմ
դեկտեմբերի
4-ին
1523
թուականին։
որպէս
արդիւնք
մի
պատահական
կայծի,
առանց
որեւիցէ
{ապահովութեան},
այս
րոպէումս
գտանւում
է
նեղութեան
մէջ
դրամական
անկութիւնը
պիտի
երեւի
նորա
ընտանեկան
եւ
տնտեսական
{ապահովութեան}
մէջ,
նորա
խղճմտանքի
եւ
բանականութեան
ազատութեան
է
կառավարութեան
վերայ,
այլ
մեծապէս
պատճառ
է
նորա
{ապահովութեան}
կամ
կործանութեան:
Մեր
ընտանեկան
կեանքը
նման
ուսումնականը
մեր
մէջ
վիճակուած
է
այնպիսի
նիւթական
{ապահովութեան},
որ
կարողանար
այսպիսի
զոհ
բերել
ազգին:
Հայք
չու
ւնքը:
Մեր
դաւանութիւնը
Հայոց
ազգի
ամբողջական
{ապահովութեան}
վերաբերութեամբ
այսպէս
է,
թէ
ազգը
պիտի
իւր
գոյութ
մէջ
եկեղեցու
ինքնուրոյնութիւնը
եղել
է
եւ
մեր
ազգի
{ապահովութեան}
գրաւականը:
Մեք
միշտ
ուրախութեամբ
ենք
յիշել,
որ
հ
բերած
լինէին
իւրեանց
քաղաքականութեան
կամ
մի
այլ
{ապահովութեան}:
Նոքա
լաւ
էին
հասկանում,
որ
կրօն
ասացեալը,
րդը
աշխատում
է
իւր
անձնական
օգտին
եւ
իւր
անձնական
{ապահովութեան}
համար,
ինչպէս
շատ
տեղ
վնասում
է
նա
մի
ուրիշ
անհա
նքն
իմ
կրկին
ի
նոյն
սանդղօջն
փակեալ
պահեսցեն
վասն
{ապահովութեան}
։
Նոյնպէս
ամենայն
ստացուած
եւ
իմ
անուամբ
գտեալ
տն
ն,
տանում
էր
ինձ
իր
մօտ,
ինչ
տեղ
որ
լինէր
ինքը
{ապահովութեան}
դուրս
եկած։
Եւ
ա՛յսպէս,
իմ
առաջուայ
վարք
ու
տանում
էր
ինձ,
ուր
եւ
ինքը
դուրս
եկած
էր
լինում
{ապահովութեան},
այդ
միջոցի
կեանքիս
որպիսութիւնն
էլ
այս
յիշուած
րկութեան
համար,
պապականութիւնը
ազգեր
չքացուց
իւր
{ապահովութեան}
համար
եւ
դեռեւս՝
պաշտպան
քրիստոնէութեան
հրատարակ
անսիա
մտանել,
այսուամենայնիւ
չեմ
կարող
իմ
կեանքի
{ապահովութեան}
համար
երաշխաւոր
լինել։
Այդ
մարդիկը
ամենայն
տեղ
գ
:
Երկրորդ,
Ապարանը,
որպէս
այժմ
նոյնպէս
եւ
առաջ
{ապահովութեան}
տեղ
եղած
լինելով,
շատ
հաւանական
է,
թէ
ապարան
հա
կար
բաները,
ո՞վ
փոյթ
տարաւ
ոչխարի
առողջութեան
եւ
{ապահովութեան}:
"
Աղաչեցէ՛ք
զտէր
հնձոցդ
հանել
զմշակս
ի
հո
էր
երաշխաւոր
լինել
յաւելուածի
եւ
ամբողջ
շինուածքի
{ապահովութեանը}:
Գլխաւոր
շինութեան
մէջ
բովանդակւում
են
մատենադար
րաշխաւոր
լինել
նախկին
Արքունի
խոստովանահօր
կեանքի
{ապահովութեանը},
որի
ընդդէմ
պատրաստ
էր
ժողովուրդը
գործ
դնել
ամեն
ւ
խաղաղութիւն.
մի
խօսքով՝
նորա
մահը
գրաւական
եւ
{ապահովութիւն}
եղաւ
ամենայն
կերպով
մեր
կեանքին
եւ
գոյութեանը։
ւրոպիոյ
եւ
Թիւրքիոյ
մէջ
եւ
ոչ
անգամ
երազելի
է
այն
{ապահովութիւնը},
քանի
որ
Թիւրքիան
յարաբերում
է
Եւրոպային՝
իբրեւ
ապահով
են,
իսկ
մեք
ասում
ենք,
որ
այդ
կարծեցեալ
{ապահովութիւնը}
անհիմն
է"։
-
Ինչպէ՛ս,
-
հարցնում
է
նա
մեզ
-
հասնելու
պատիժից
վախենալով.
ուրեմն
ընկերութեան
{ապահովութիւնը}
էականապէս
հիմնուած
է
երկիւղի
վրայ.
ամէն
մի
անգամ
ն,
այլ
կցկտուր․
եւ
այդ
կեանքի
շարունակութիւնը
եւ
{ապահովութիւնը}
բոլորովին
ապաստան
մնացած
արտաքին
պատահմունքի:
Այ
նց
վերայ
բարդելով
կուտակելով
եւ
նորա
միաւորութեան
{ապահովութիւնը}
այդ
միաւորուածների
քարշողական
յատկութեան
մէջ
տեսա
,
չէ
ուզում
ասպարեզ
մտանել
յուր
անունով
եւ
առավել
{ապահովության}
համար
ծածկում
է
յուր
անձը
բոլոր
հոգեւորականության
ին
բաժին.
այսպէս
բաժանելով
յամենու
բաժինն.
վասն
{ապահովության}
ապագայ
պատահմանց
յանձնվի
Մադրու
որբոց
սնդուկին
եւ
ազգի
հիմքը,
լծակը,
շարժարանը:
Ընդհանրութիւնը
կ'
{ապահովուի},
քանզի
զօրութիւնը
կը
գրաւէ
իւր
կողմը,
քանզի
Եւր
նորա
ժառանգներին
մշտնջենաւոր
ժամանակով,
դորանով
{ապահովում}
էր
նա
իւր
զաւակի
կրթութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը,
կամ
նոցա
գահերէ՞ցը:
-
Ճի՜շդ:
-
Ինչո՞վ
{ապահովում}
է
կառավարութիւնը
այն
պարտքը,
որ
առնում
է
ժողովու
ն։
Նոցա
գլխաւոր
հաստարանը
ճշմարտութիւն
լինելով,
{ապահովում}
է
մարդկային
ընկերութիւններ՝
նոցա
փոխադարձ
միմեան
տեցնում
է
օդի
ելեքտրականութեան
գործունէութիւնը
եւ
{ապահովում}
է
քեզ
ու
քո
տունը։
Ի՛նչ
է
պատճառը,
որ
Մասիսի
նմ
դրացու
աղջկանը
մեր
շեմքի
վերայ,
իբրեւ
քո
հարսի
{ապայ}
այն
օրից
պիտի
փոխեմ
նորա
վարքը,
բարքը,
մտածութի
ծի
վերայ
եւ
իր
կարծիքով
գրուածքը
իսկոյն
պատառելով
{ապաշխարեց}
եւ
մեղայ
գոչեց։
Սմբատ
թագաւորի
եղբայր
Աբասը,
իր
ե
աց
եւ
ոտաբոբիկ
կանգնած
եկեղեցու
դռնումը,
պիտոյ
է
{ապաշխարէր}
։
Դեսպանքը
միւս
Հենրիկոս
չորրորդի,
որ
ընկել
էր
Ս
՛չ
ոք
բարեպաշտ
Հնդկացիներից
չէր
ուտում
կովի
միս։
{Ապաշխարողքը}
ապաշխարութեան
օրերում
մոխիր
էին
ածում
գլխներին,
էջ
մեր
եւ
'ի
Քաղկեդոնականացն,
վասն
որոյ
աղօթահայց
{ապաշխարութեամբ}
եւ
առաջի
անկմամբ
պատառեցի
նովին
սուրբ
ձեռօք
զձեռն
մնական
կրօնաւոր,
իսկ
այժմ
սոսկական
Պօղոսը
մինչեւ
{ապաշխարութեամբ}
չքաւէ
իւր
մեղքերը,
չեմ
կարող
հաղորդութիւն
ունենա
ների
հակառակը.
թող
նայի՛ն
եւ
տեսնե՛ն
առաջին
հարց
{ապաշխարութեան}
ճանապարհը։
Աստուծու
մա՛րդը՝
Ենո՛վքը,
որ
օրինաւ
շտ
Հնդկացիներից
չէր
ուտում
կովի
միս։
Ապաշխարողքը
{ապաշխարութեան}
օրերում
մոխիր
էին
ածում
գլխներին,
որ
ստանում
էին
ն
դասեր,
բայց
շուտով
նորանից
յետոյ
սկսեց
դարձեալ
{ապաշխարութիւն}
եւ
խիստ
բարոյականութիւն
քարոզել
ժողովրդին։
Նորա
ի
մէջ,
քարոզում
էին
ժողովրդին
բարքի
սրբութիւն
եւ
{ապաշխարութիւն}
։
Այսպիսի
կեանքը
սիրելի
դարձաւ
Իգնատիոսին.
նա
դի
ւեցան
բոլոր
Իտալիայի
քաղաքները
եւ
սկսեցին
քարոզել
{ապաշխարութիւն},
վարքի
սրբութիւն
եւ
հնազանդութիւն
դէպի
Պապական
ա
ուկ
նոցա
համար
պատրաստուած
տան
մէջ
եւ
քարոզում
էր
{ապաշխարութիւն}
։
Մի
անգամ
այս
կանանց
մէջ
պատահեցաւ
մի
ամուսնաւոր
եւ
սկսեց
երեխայք
հաւաքել
եւ
ուսուցանել,
քարոզել
{ապաշխարութիւն},
վարքի
ու
բարքի
մաքրութիւն։
Նա
այս
բաները
քարոզ
թէ
կամենում
էր
Քրիստոսի
գերեզմանի
մօտ
կատարել
իւր
{ապաշխարութիւնը}
։
Աբեղայն
գովեց
այս
դիտաւորութիւնը։
Իգնատիոսը,
ն
հասանելու
համար
ոչինչ
բան
չէր
խնայում։
Անդադար
{ապաշխարութիւնը},
երեխաներ
կրթելը,
ընտանեկան
գործերում
միջնորդ
լ
:
Այն
մարդը
աղաչաւոր
եւ
բարեխօս
դառնալով
այս
{ապաշնորհին},
հաւանեցրեց
քահանայապետին
թոյլ
տալ
սորան.
որով
յս
մարդերի
գործերի
վերայ.
տեսա՞ր
դու
այդ
մարդերի
{ապաշնորհութեան}
չափը.
տեսա՞ր,
թէ
դոքա
այն
մեծ
խորհրդաւոր
գործար
ղ
սոքա
մնան
մի
փոքր
լռութեան
մէջ,
տեսանենք
դորայ
{ապաշնորհութիւնը}
ուրիշ
բաների
մէջ:
Սա
լինելով
խորհրդական
ան
արանքները
եւ
նորա
աշխարհի
երեսին
ունեցած
աղքատ
ու
{ապաշուք}
կեանքը.
սրբացնում
էին
ստրկութիւնը
եւ
հերձուածը,
ամէն
չափ
ու
կշիռ
եւ
ֆրանսզների
համբերութիւնը
եթէ
{ապառաժ}
լինէր,
չէր
կարող
դիմանալ
որ
չպատռէր:
Նա
էլ
չէր
ը
պատմութեան
մէջ
թէ
ո՛չ.
սա
մի
անգամ
գտանուել
էր
{ապառաժ}
Լիգուրիայի
պատերազմումը,
որ
ծածկուած
է
անվերջ
ան
րատեան
դաշտը,
որ
ամէն
կողմից
գրեթէ
շրջապատուած
է
{ապառաժ}
եւ
մերկ
սարերով,
նոյնպէս
եւ
Արագածի
վիթխարի
քարա
Ֆրանկլինի
շանթարգելը,
որ
հազար
տարի
Մասիսի
նման
{ապառաժ}
էլ
դէմ
անէիր
կայծակին,
կարո՞ղ
էիր
քեզ
ապահովել
ն
րստ
դէպի
հիւսիս
հեռաւորութեամբ՝
մի
բաւական
բարձր
{ապառաժեայ}
սարի
վերայ:
Վանքը
հիմնուած
է
յիշատակի
արժանի
Յով
անում
եմ
այս
րոպէիս
եւ
Պ.
Իսահակեանցը:
Դա
է
այն
{ապառաժը},
որի
վերայ
ընկնողը
կը
փշրուի
եւ,
թէ
ինքը
մի
բան
ւրեան
պաշտողներին,
որի
հիմքը
դրուած
է
ազատութեան
{ապառաժի}
վերայ,
որ
ոռոգուած
է
Յիսուսի
Քրիստոսի
արիւնով:
Միշտ
անդղորդ,
անսասան,
Կանգնած
նման
{ապառաժի}
`
Ձեռք
պարզեցիր
մարդկութեան:
Եւ
փարատում
է
ամենայն
խաւար,
հիմնուած
լինելով
սիրոյ
{ապառաժի}
վերայ՝
ամենայն
տեղ
տարածում
է
սէր
եւ
խաղաղութիւն
հոգալով
նորա
հոգեկան
պիտոյքը։
Երանի՛
էր
մեզ,
եթէ
{ապառաժի}
վերայ
չլինէր
մեր
սերմանածը,
երանի՛
էր
մեզ,
եթէ,
ց
կալի
անձնազոհութիւն։
Այս
կարգից
դուրս
գործերը
եւ
{ապառաժի}
նման
հաստատ
կամքը,
որ
տեսանում
ենք
Կարգի
անդամնե
լը
եւ
այն
հերիք
ենք
համարում,
որ
վերստին
չյիշենք
{ապառաժի}
անմատչելի
լինելը,
աղօթկերի
Նարեկը,
Եփրեմ
Խորինը
քեզ
ու
քո
տունը։
Ի՛նչ
է
պատճառը,
որ
Մասիսի
նման
{ապառաժի}
չկարողացածը
կարողանում
է
մի
չնչին
երկաթի
կտոր։
Յ
եանց
քրինօլինների
մէջ՝
մոլորութեան
մի
վէմից
միւս
{ապառաժին}
զարկուելով։
Այլ
իրաւունք
չենք
համարում
երես
թեքե
ուրը
նոյնպէս
քաղցրահամ
եւ
մաքուր,
որ
հոսում
է
մի
{ապառաժից},
ոչ
շատ
հեռի
գետի
ափից՝
քաղաքի
հարաւային
արեւել
տեղը
սերմ
ցանել
չոր
ու
մացառոտ
երկրի
վերայ,
կամ
{ապառաժների}
եւ
ճանապարհի
վերայ,
օգուտ
ամենեւին
ունենալու
չէր
ում,
ազգի
ազատութիւնը
վաղուց
ահա
գրած
էր
Ալբիոնի
{ապառաժների}
վրայ:
Նա
միայն
մէկ
խօսք
ունէր
-
մա՜հ
ֆրանսիական
...
Ջրեղէն
դաշտում,
դեռ
նոր
խաղաղած
Մի
{ապառաժուտ}
կղզի
երեւեց:
Ահա՛,
նա
դարձեալ
ծովում
լ
Ներկայն՝
անցեալն՝
եւ
գալոցն՝
որոյ
անունս
{ապառնի}
։
Մահկանացուք
մինչ
յարեւ
կայտռան
զօրէն
հէգ
մանկան
անկատարի
մէջ,
որովհետեւ
եմ
բայի
կատարեալը
եղէ,
{ապառնին}
եղէց
է,
մինչդեռ
եմ
լծորդութեան
տակ
գնացող
բայերի
դեռ
եմ
լծորդութեան
տակ
գնացող
բայերի
կատարեալի
եւ
{ապառնու}
վերջաւորութիւնքը
եցի
եւ
եցից
է։
Կարող
են
մեզ
վրա
ս
գլխովին
տատանեալ
ի
մտայոյզ
խռովութեան
յոգիս
եղէ
{ապաստան}
եւ
մինչեւ
ցայժմ
չստացեալ
զպատասխանին,
ի
մեծի
տրտ
աքանչիւր
զրկեալ
յուսայ
փրկութեան,
քանզի
նա
միայն
{ապաստան}
զրկելոց
յանիրաւութենէ
անբարեբարոյից:
Բարեւհաճեսց
ենաողորմած
կայսերութեան
Ռուսաց՝
յոր
միայն
գտանիմ
{ապաստան}
(այլ)
առանց
հայելոյ
ի
ծակախոյզ
պատասխանիս
քահան
ւրս
28,
ուրեմն
զաւուրս
38
ունիմ
լողալ
ի
ծովու,
{ապաստան}
արարեալ
զկեանս
ի
չնչին
փայտն:
Յուսամ
թէ
ոչ
դո
ւոր
անձանց
ի
գործ,
պաշտօնական
արձանագրութեամբք,
{ապաստան}
արարեալ
յիս
միայն,
բռնադատիմ
բողոքել
առաջի
Ձեր
ե
.
եւ
ոչ
այսչափ
միայն
այլեւ
զիւր
զկտակ
առնէ
ի
նա
{ապաստան}:
Որդի
սորա,
յիշատակեալ
Յարութիւնն
Կիրակոսեան
՚ի
սմա
՚ի
լեզու
բնիկ
մեզ,
եթէ
յազգասիրութիւն
Ձեր
{ապաստան}
առնեմ
տեսանել
զհաշիւ
հրիտակին
ընդ
պ.
Հագի
(ընդհ
ճառականների
ունեցած
շատ
կամ
սակաւ
նիւթական
ոյժը,
{ապաստան}
է
իւր
երկու
ձեռքի
աշխատութեան:
Բայց,
չնայե
Եւրոպայից,
որովհետեւ
սովորական
չափով
բերածը
եւս
{ապաստան}
է
հանգամանքներին
եւ
շատ
անգամ
մնում
է
անվաճառ՝
կ
չէ
երեւակայել,
որովհետեւ
իրականապէս
կան),
օդին
{ապաստան}
արած
իւրեանց
կեանքը:
Նոքա
գալիս
են
եւ
գնում
են,
սուրբ
ժողովը
մեր
ազգի
կեանքի
մէջ։
Այդ
ժողովին
էր
{ապաստան}
Ս.
Լուսաւորչի
շինած
նաւը,
եւ
այդ
ժողովը,
դարձե
կեանքի
շարունակութիւնը
եւ
ապահովութիւնը
բոլորովին
{ապաստան}
մնացած
արտաքին
պատահմունքի:
Այն
փոքր
ի
շատէ
աշխա
ռանձնութեանն
վայր
Աստուծոյ
Ամենակալի
թողեալ
զիրսն
{ապաստան}:
Յաւուրսն
յայնոսիկ
Վռամշապուհ
արքայ
Հայոց,
երթե
մեռանի
թողեալ
զգործն
յԱւետիս
եւ
յՈսկան
Երեւանցիս
{ապաստան},
որք
լրացուցեալ
զշինութիւն
տառիցն
ի
թիւս
զանազան
ացնում
է
նոյն
գաղափարը։
Յայտնի
է
թէ
նոր
լեզուն,
{ապաստան}
մնալով
միմիայն
հասարակ
ժողովրդի
բերնին,
պիտի
ճապ
ուածում,
եկեղեցականութիւնը
չէ՞
դառնում
արդեօք
մի
{ապաստանարան},
ուր
կարելի
էր
ամենայն
անօրէնութիւն
գործել
անպատ
դու
ապականութեան
դարումը
Թեբայի
անապատը
գտար
քեզ
{ապաստանարան},
այժմ
ու՞ր
պէտք
է
ապաւինիս
քո
անիրաւ
եւ
անհամար
անելու
համար,
ուր
նա
կարո՛ղ
էր
գտանել
մի
հանգիստ
{ապաստանարան}
։
Այսպէս
եւս
կատարուեցաւ։
1588
թուականի
յուլիսի
հալածական
լինելով
բոլոր
Պապական
աշխարհներից,
)
{ապաստանարան}
գտան
Պրուսսիայի
եւ
Ռուսսիայի
մէջ,
բայց
շուտով
եւ
ութեան
զբարեբաստիկ
կեանս,
եւ
առողջութիւն,
մնամք
{ապաստանել}
յօժանդակութիւն
աղօթից
ձերոց
ամենախոնարհ
ծառայ
Բոնապարտը
մերկեց
իր
երկաթը:
Ազատութիւնը
դարձեալ
{ապաստանեցաւ}
դէպի
այն
կղզին,
որ
միայն
մի
նեղ
ջրանցքով
բաժանւո
կորուսեալ
է
առաջինն
եւ
չիք
յայժմուս.
մնայ
ուրեմն
{ապաստանիլ}
ի
կրօնն
եւ
ի
լեզուն,
այլ
եթէ
պատուելի
Մխիթարեանք
ր
ազգի
զգացմանը
գործակից
եղող
հոգեւորականք
այնտեղ
{ապաստանին},
բացի
վանքերէն,
որպէսզի
"
Հիւսիսափայլի
"
մեղադր
հարկ
ժամանակում:
Այսքան
Ձեզ
հայտնի
լինի,
որ
գեր[
{ապատիվ]}
Այվազովսկին
հայտնի
թշնամի
է
մեր
օրագրին,
գանգատ
տուն
մի
փառաւոր,
ընդդէմ
սորա
կանգնեաց
եւ
այլ
ոմն
{ապարան}
մի,
ընդ
այս
չկարացեալ
տանիլ
առն,
բազում
ինչ
արա
նում
է,
որին
բնաւ
չէ
դիպել
հեղինակի
գրիչը:
{Ապարան}
բառի
ստուգաբանութիւնը,
այսինքն
պ.
Պռոշեանցի
կար
որ
այս
վերջինը
եղած
լինէր
դպրութեան
մէջ,
մինչդեռ
{Ապարան}
խօսքը
(յատուկ
առքով)
երեւում
է
գործածուած:
Երկ
հովութեան
տեղ
եղած
լինելով,
շատ
հաւանական
է,
թէ
{ապարան}
հասարակ
անունից
լինի
յատկացած:
Այլ
թէ
ինչի՞
կարո
ծ
եւ
այդ
բոլորովին
նոր
բարդութիւն
է.
յայտնի
է
թէ
{Ապարանը}
անպարանից
դուրս
գալու
համար
հարկաւոր
էր,
որ
այս
(յատուկ
առքով)
երեւում
է
գործածուած:
Երկրորդ,
{Ապարանը},
որպէս
այժմ
նոյնպէս
եւ
առաջ
ապահովութեան
տեղ
եղա
ած:
Այլ
թէ
ինչի՞
կարող
էր
մի
իշխանի
կամ
թագաւորի
{ապարանը}
այնտեղ
եղած
լինիլ:
Բայց
մենք
այստեղ
բառերի
ծագու
րը:
Իւրաքանչիւրք
աջ
բազուկների
վերայ
ունէին
ոսկի
{ապարանջան}
հիանալի
քանդակած:
Հրաւիրուած
քուրերը,
ամէն
մ
ը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
ծամելիս
"
տեսնում
են
նորան
{Ապարանցիք}
։
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
գալիս
Աշտար
ը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
ծամելիս
"
տեսնում
են
նորան
{ապարանցիք}:
Մի
շաբաթ
է,
որ
նորա
քամակից
ման
են
գալիս
աշտար
ս։
1710
թուականին
Կարգը
ունէր
612
Կօլլեգիա,
340
{ապարանք},
59
նորընծայական
տուն,
200
առաքելական
ժողով
եւ
րծել
եւրոպական
պալատների
վերայ:
Ես
տեսայ
այն
{ապարանքը},
այն
տները,
ուր
ապրում
էր
Ֆրանսիան,
այո՛,
Ֆրա
երայ:
Այդ
ժամերում
բիւրաւոր
ճրագներով
լուսաւորած
{ապարանքը}
խաւար
էր
այժմ...
Հազար
յիշատակներ
եւ
բիւր
մտ
պատերը
զարդարել
զանազան
քանդակներով,
քանդել
հին
{ապարանքը}
Sարտարոսի
կողմից
ճանապարհ
բանալու
համար,
կրով
ծե
խաւարովը,
որ
թագաւորում
է
նորա
մէջ,
կարող
է
լաւ
{ապարանքի}
տեղ
ծառայել
օբսկուրանտների
համար։
Կարծեմ,
որ
Պ
),
-
ամենայն
օր
ահագին
հաշիւներ
ցոյց
ես
տալիս
իմ
{ապարանքի}
նորոգութեան
համար,
բայց,
որ
կողմը
եւ
նայես,
ամ
ինչ
նա
քնած
էր
անկողնի
մէջ:
Գիշերը
կոխում
է,
{ապարանքի}
մէջ
հանգչում
են
ճրագները,
պալատականներից
ամէն
մա
ան
գործերի
վերայ։
Իգնատիոսը,
բնակուելով
Պապական
{Ապարանքի}
մօտ,
որ
այն
ժամանակներումը
փայլում
էր
Եւրոպայի
մ
ատում
եմ,
որ
կայսրների,
թագաւորների
եւ
դուքսերի
{ապարանքները}
բոլոր
մահկանացուների
բնակարաններից
ամենափառաւորքն
էական
մասը
եւ
չէին
կարող
ոչինչ
բանի
տիրել։
Բայց
{ապարանքները},
Կօլլեգիաները
եւ
նորընծայական
տները
առաջինների
ն
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
չ'հրաժարուել
եւ
թագաւորական
{ապարանքներից}
։
Թագաւորները,
ամենայն
կողմից
փորձանքներով
եւ
ամ
ծել
մեր
ազգի
մէջ,
նորա
գործը
չէր
եւ
նա
բոլորովին
{ապարդիւն}
գտանուեցաւ։
Մխիթարեանք,
ուսանելով
մի
դպրոցի
մէջ
անց
ի
վերայ
կուտակելոյ
զլերինս
դժուար
ուսանելի
եւ
{ապարդիւն}
հին
հայախօսութեան:
Առ
ի
վկայութեամբ
հաստատելոյ
զ
ւթիւնքը
Օրանժեանի
ընդդէմ,
եւ
պաշտպանութիւնքը
նախ
{ապարքայ}
Յակոբ
II-ին
եւ
վերջը
նորա
որդուն,
որ
70
տարի
թագ
քն
գլխովին
հայացեալ
եւ
մերժեալ
զաղանդ
կաթոլիկաց,
{ապացոյց}
այնմ
բերելով
զմկրտութիւն
երկուորեակ
զաւակաց
իւրոց
"
հրատարակողի
գրագիր
լինելը
Կաթողիկոսի
մօտ
ոչինչ
{ապացոյց}
չէ
նորա
գիտնական,
ուսումնական
եւ
եւրոպացի
մարդ
լ
եւ
ողբ
կատարելը
անօգուտ
էք
համարում
ազգին։
Իբրեւ
{ապացոյց}
ձեր
խօսքին՝
մէջ
էք
բերում
Խորենացու
ողբը
Հայոց
ա
,
գնաց,
ի՞նչ
էք
վզիս
նստել՝
անհաւատ
մարդերի
պէս
{ապացոյց}
պահանջելով,
տեսուած
բա՞ն
է
Հայերի
մէջ
օրինաւոր,
ը
միլիոններ
հաւատում
են
միմեանց,
դուք
ինձ
մի
չոր
{ապացոյց}
չէ՞ք
հաւատում...
"
Մեղուն
"
ձեզ
երաշխաւոր...
Պ
մ
օգտակարութիւնը:
Հեղինակը
իւր
գործի
մէջ
նոր
{ապացոյց}
է
տալիս
մեզ
իւր
անսահման
իրաւունքներին,
որից
օգո
Մի
քանի
օր
սորանից
յառաջ
ստացած
նամակը
մի
նոր
{ապացոյց}
տալիս
է
մեզ
մեր
աբեղաների
ֆանատիկոսութեան
մասին:
աշեւը,
զենդական
խօսքերի
անունը
յիշելով
եւ
նորանց
{ապացոյց}
բերելով
Հայոց
կրակապաշտութեան,
ապացուցանում
է
լո
հասկանալը
(թէպէտ
հարկաւոր
եւս
չէր
այս
բանի
համար
{ապացոյց}
ներս
բերել)
նորանով,
որ
նոյն
այդ
յառաջ
բերած
"
նորհալին,
գիտութիւնը
չէ
կարող
ընդունել:
Այդ
դեռ
{ապացոյց}
չէ,
եթէ
ոչ
մի
տեղում
չեղած
եւ
ոչ
մի
ուրիշի
վկայո
պաճոյճ
`
Յայտնում
ենք,
որ
չենք
խաբում,
Ահաւասիկ
{ապացոյց}:
Ադամն
ուխտել
էր
անխաբ
Չսխալուել
մեղկօրէն,
Ուստ
Փարպեցին
վերջին
կառավարիչը
չէր,
այդ
մասին
դրական
{ապացոյց}
ունինք։
Փարպեցու
հալածուելուց
առաւել
քան
թէ
հարի
գալիս
է,
կարելի
է
ասել.
էլ
ո՛չ
քննութիւն
եւ
ո՛չ
{ապացոյց}
։
Մենք
ոչ
միայն
չենք
մեղադրում
Չամչեանին,
այլ
ու
ր
Փարպեցու
ձեռքով։
Մեզ
թւում
է՝
պ.
Էմինը
բնա՛ւ
{ապացոյց}
չունի։
Թղթի
օրինակը,
որ
տպել
է,
ապացոյց
չէ,
ո
բնա՛ւ
ապացոյց
չունի։
Թղթի
օրինակը,
որ
տպել
է,
{ապացոյց}
չէ,
որովհետեւ
այնտեղ
կան
եւ
ուրիշ
սխալներ
եւ
ուր
պարտածը
Հրատ
անունը
չէ,
այլ
այն
ուղղութիւնը,
որ
{ապացոյց}
չունեցող
ենթադրութիւնը
դնում
է
աշխարհի
առջեւ,
որ
կռուեցուցել
եմ
ես
մարդիկը
միմեանց
հետ.
ասածներիս
{ապացոյց}
կարող
են
լինել
կոտրած
կոտոշը
եւ
փորած
աչքը,
որ
Ձ
ք
է,
չարագործ
մարդիկ
պատուհասելու
համար:
Ասածիս
{ապացոյց}
քեզ
ջրհեղեղը,
ինչով
ջնջեց
Աստուած
մարդկութիւնը,
որ
գործւում
է
նոցա
մէջ
կրակի
ազդեցութենից,
է
մի
{ապացոյց},
թէ
այդ
մետալները
կարող
են
առաւել
եւս
կատարելագո
ւմ,
մարդը
նման
է
Աստուծո՞յ.
այդ
անկարելի
է,
եւ
{ապացոյց}
չկայ.
եթէ
հոգու
կողմից
ես
ասում,
ես
մասնաւորապէ
ւթական
կապանքի
տակ։
Կրօնի
անհրաժեշտ
լինելը
հերիք
{ապացոյց}
է,
որ
նա
մեծ
ազդեցութիւն
ունի
մի
մարդու
կամ
ազգի
անաւոր
[յառաջախաղացութեան
դարուս
իննուտասներորդի]
{ապացոյց}
տամք
[մանաւանդի
զնոր
հայախօսութիւն
հեղինակիս,
մշ
ողութիւն
ամենաճիգն
լինիլ
ի
խրթնաբանութեան,
զորոյ
{ապացոյց}
՝
կարեմք
քաղել
ի
գովաբանութեանց
նոցին
իսկ
վանեցւո
ինակին:
Ոչ
ուրանամք
բնասիրութիւն
նորա,
զորոյ
{ապացոյց}
կարեմք
ի
մէջ
բերել
զՅովհաննէս
կաթողիկոս
եւ
զթուղթ
բամբռամբ
երգէին
ի
ցուցս.....
ըստ
ոմանց
{ապացոյց}
Համարին
բանաստեղծական
յօրինուածոց,
որոց
լեալ
կար
աւորների
ներկայութեամբը
ոտքի
տակ
կոխել
խաչը
որպէս
{ապացոյց}
նորա
անքրիստոնէութեանը։
Ամենայն
ոք
այս
անարգութի
ւթիւնը։
Այս
բաները
ոչ
այլ
ինչ
են,
եթէ
ոչ
յայտնի
{ապացոյց}
եւ
քարոզ,
թէ
այդ
Յիսուսեան
աբեղայքը
ջարդ
ու
փշու
ելով,
հեռացաւ
նորանից։
Բայց
այս
բանը
դեռ
հաստատ
{ապացոյց}
չէր.
պատճառ,
Դամիէնը
ծառայում
էր
Յիսուսեան
Կօլլ
ւցին
մի
խղճալի
վիճակ
վեհերոտութեան,
մի
անմերժելի
{ապացոյց}
այն
բանին,
թէ
այդ
հնարների
գործ
դնողքը
ազատուած
իտեմ
ես,
բայց
թէ
գիտե՞ն
ստուգապէս,
դորան
դրական
{ապացոյց}
չկայ,
մանաւանդ
թէ
ամեն
քայլափոխ
հակառակ
վկայութի
է
տապանակի
եւ
վկայութեան
խորանի
գաղտնիքը,
-
թեթեւ
{ապացոյց}
չէ:
Հոգով
չափ
ցանկալի
էր,
որ
մեր
բնագէտ
եղ
պիտի
նորա
ժառանգին
խնամ
տանի,
սորանից
աւելի
հզօր
{ապացոյց}
չունի
նա՝
իր
սէրը
դէպի
մեռածը
վկայելու։
Իսկ
սոր
ներիս
գրուածքին
կարողանում
եմ
պատասխանել:
Ասածիս
{ապացոյցը}
կը
տեսանես
իմ
մի
քանի
նկատողութենից
Պ.
Իսահակեան
'ասեմ,
եւ
դուք
պարտական
էք
հաւատալ
եւ
ընդունել,
{ապացոյցը}
յետոյ
մէջ
կը
բերեմ,
ուրիշները
միլիոններ
հաւատում
ցոյց
տալով
նոցայ,
ազգի
բարոյական
զօրութեան
եւ
մի
{ապացոյցը}:
Պակաս
ուրախութիւն
չզգացինք
մեք,
տեսանելով
մի
գիտնական
կամ
կանոնաւոր
կերպով
գրած
բան.
սորա
{ապացոյցը}
տեսնում
ենք
մենք
եւ
կարող
ենք
ցոյց
տալ
մեր
ընդդիմ
ա՞յ.
գո՛նէ
մինչեւ
այժմ
չէ
երեւում
դորա
մի
դրական
{ապացոյցը}
։
Բանը
այստեղ
հասած
լինելով՝
հարկաւոր
էր
հեղ
մուռճեանի
աստուածաբան
եւ
տրամաբան
լինելու
այս
նոր
{ապացոյցը},
վերին
աստիճանի
տխուր
տպաւորութիւն
թողեց
մեր
վեր
լի
օրէնք
է
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ,
որի
միլիոնաւոր
{ապացոյցը}
ամենայն
մարդ
տեսանում
է,
որ
աչք
ունէր
տեսանելու
ական
ասուած
մոլորական
կրակների
լուսին։
Ասածներիս
{ապացոյցը}
երեւում
է
նոցա
մի
քանի
ձախ
ու
ծուռ
պատմաբանական
գ
ի
մէջ,
եւրոպացոց
պէս
ամենայն
բանի
համար
ցոյց
տալ
{ապացոյցներ}
եւ
փաստեր:
Ւ՛նչ
սովորութիւն
է.
մի
բան
էր,
ասաց
սքն
է
լինում,
որին
ո՛չ
տասնաւոր,
այլ
հարիւրաւոր
{ապացոյցներ}
պատրա՛ստ
ենք
դնել
պահանջողի
առջեւը։
Բանը
այն
եւ
տանել,
բայց
անպիտան
պառաւը
սկսեց
հազար
տեսակ
{ապացոյցներ}
պահանջել,
հարցրեց,
թէ
ո՞ր
տեղից
նամակի
եմ
սպասո
ենք
կարծում
ենք,
թէ
իրաւունք
չկայ,
առանց
դրական
{ապացոյցներ}
ունենալու,
ամէն
մի
հին
աւանդութեան
մնացորդ
տեսնե
ին
ձմեռնային
երկար
երեկոներում՝
առանց
փաստերի
եւ
{ապացոյցների},
միմիայն
կոյր
հաւատ
պահանջելով
լսողների
կողմից:
ծ
բա՞ն
է
Հայերի
մէջ
օրինաւոր,
կապակից,
հիմնաւոր
{ապացոյցներով}
եւ
փաստերով
խօսել։
Այսօր
բանը
կ'ասեմ,
եւ
դուք
պ
իկոսքը
սովորութիւն
ունին
մի
գործի
արժանաւորութիւն
{ապացոյցներով}
հաստատելու
համար,
զանազան
հատուածներ
դուրս
գրել
անգամանաց,
յորոց
միջի
գտանիմք
մեք:
Չեմք
նոյնպէս
{ապացոյցս}
թէ
պատուելի
հայրենակիցք
մեր
ընկալցին
զգրածս
մաքու
սարանի
տեսեալ
զայնս՝
ոչ
բաւականանայ,
զի
այնոքիկ
{ապացոյցք}
են
գէթ
իմում
վարժապետութեան,
եւ
թէ
գտանիմ
ի
Ձերո
ոնը
մեծ
ազդեցութիւն
ունէր
Հայաստանի
վերայ:
Իբրեւ
{ապացոյցք}
մեր
այս
մասին
ասածներին՝
դնում
ենք
Պ.
Խուդաբաշե
,
սպառնալեօք
եւ
հալածանօք,
ըստ
որում
չեն
ի
միջի
{ապացոյցք}
յաղթողք՝
պատճառք
բանաւոր.
ողբալի
ճշմարտութիւն,
լ
է
վարագուրի
քամակում
եւ
իւր
հսկայական
գիտութեան
{ապացոյցքը}
գրաւորական
կերպով
բերած
դրած
չէ
հանդիսի
մէջ,
որ
ձակ
քայլափոխներ
է
անում,
այդ
մասին
հարիւրաւոր
են
{ապացոյցքը}:
Նոյնիսկ
մեր
յիշած
Ցիմմերմանի
ֆիզիկան,
-
ուր
էլե
զ
ասել,
թէ
մինչեւ
այժմ
մեր
բերած
վկայութիւնքը
եւ
{ապացոյցքը}
աւելի
վերաբերւում
են
այն
խնդրին,
թէ
ո՞րը
պիտի
նա
,
հետեւաբար
մարմինների
տեսակը
եւս
կջնջվեր,
սորա
{ապացույց}
ունինք
շատ
լեզուներ,
որոնց
մի
քանիսի
միայն
անուն
տ
պատրաստ
են.
իհարկե
այս
ոչ
այլ
ինչ
է,
բայց
եթե
{ապացույց}
նորա
բարոյականության
հիվանդությանը:
Գիտեմ,
ո
ը"։
Ահա
մի
նոր
խրատ
մարդկության,
մի
սոսկալի
{ապացույց}
այն
բանին,
թե
բռնակալության
արվեստի
դժոխային
մեք
Առանց
այդ
արշավի
նա
երբեք
չէր
աղաղավորվի.
ահա
մի
{ապացույց}
եւս
այն
բանի,
որ
"
չիք
չարիք,
առանց
բարեաց"։
չեւ
իսկ
ներկա
լինելու
դեպքում
լռություն
պահպանելն
{ապացույց}
չէ,
որ
բացակայողը
կամ
նա,
ով
լռում
է,
իրավունք
է
մեր
խեղճ
հասարակության
աներկբայելի
օգտի
մասին:
{Ապացույցների}
համար
հեռու
գնալու
կարիք
չկա.
մեր
քաղաքի
նախկին
բառն
այժմ
այնքան
առաձգական
է,
որ
առանց
փաստական
{ապացույցների}
ոչինչ
չի
նշանակում.
երկրորդ,
բոլոր
մարդիկ,
որո
5
տարում:
Ինչեւիցե,
դուք
կտեսանեք
այս
բաների
{ապացույցքը}
եւ
նկատողությունքը
յուր
ժամանակին,
այժմ
կամեի
տե
յս
թոյլ
լիցի
ասել
(թէ
եւ
պատրաստ
եմք
ի
պատասխանի
{ապացուցական}
փաստիւք
[որոց]
այլապէսն
խորհին).
որովհետեւ
հայա
ծիքը:
Առաջին
կարծիքը՝
նորանով,
որ
պարոնը,
{ապացուցանել}
կամելով
Հայաստանում
մոգական
կրօնի,
այսինքն՝
կրա
ենայն
ջանք
գործ
է
դնում
Յիսուսեանների
խաւարը
լոյս
{ապացուցանել},
իսկ
հակառակորդների
լոյսը՝
խաւար։
Ցաւում
եմ,
ւնենայինք,
այնուամենայնիւ
կարելի
էր
հաստատողապէս
{ապացուցանել},
թէ
Փարպեցու
գրչիցն
է
դուրս
եկած
այդ
Թուղթը.
պա
քանը
գիտենք,
որ
պ.
Էմինը
ո՛չ
մի
կերպով
չէ
կարող
{ապացուցանել},
եւ
հաւանականութիւն
էլ
բնաւ
չկայ,
թէ
Փարպեցին,
այութեններով
եւ
աշխարհի
երեսին
կատարուած
փորձերով
{ապացուցանել}
ձեզ,
թէ
մի
ընտանիք,
ինչպէս
ձերն
է,
երբեք
ճաշակ
եզրակացութիւնը
մեր
ընթերցողների
առաջեւ,
որով
եւ
{ապացուցանել},
թէ
ինչ
կերպով
կամ
ինչ
ճանապարհով
ստրկութիւնը
մա
յտառակութիւն
զի
թէ
անտեղի
էին
առ
լուսաւորեալ
ազգս
{ապացուցանել},
թէ
գիշերն
խաւար
է,
իսկ
տիւն
լոյս,
առ
մեզ
պէտս
ալին
է
եւ
չար
քան
զամենայն,
զայլ
ոճ
խօսից.
առ
ի
{ապացուցանել}
զայս
կարծիք
պիտոյ
է
գէթ
հրաւիրել
յիւրաքանչիւր
անջ
ռողջամիտ
փաստերով,
եւ
խոստացաւ
հետեւեալ
նիստումը
{ապացուցանել},
որ
ինքեանք
Յիսուսեանք
են
հերետիկոս
եւ
կամենում
աբեղաների
ճշմարտութիւնը։
Այսպէս
կամենում
են
նոքա
{ապացուցանել}
իւրեանց
իրաւունքը
եւ
հերքել
հոյակապ
Պասկիէի
իմաստ
յհոյութիւն,
գաւազան
եւ
բռնութիւն
երբէք
չեն
կարող
{ապացուցանել}
մի
շինովի,
հնարած
ճշմարտութիւն։
Վա՜յ
այն
ճշմարտ
թէ
ոչ
կախարդութեան
էութիւնը
եւ
ներգործականութիւնը
{ապացուցանել}:
Մեզ
թւում
է
թէ
այս
ուղղութիւնը
դատապարտելու
մեծ
դէպի
իր
ազգը,
քան
ձեր
սէրը.
դժուար
թէ
կարողանաք
{ապացուցանել}
։
Բուն
այն
ճշմարիտ
սէրը,
որ
չի
հնանում,
որ
չէ
վ
ծեմ
թէ
այսքան
հաւաստի
վկայութիւնք
բաւական
են
վասն
{ապացուցանելոյ}
զնորին
կաթոլիկութիւն:
Երկրորդ՝
զայն
ամենայն
գրո
րզ
եւ
բնա՛ւ
երկբայութեան
տակ
չընկնող
վկայութիւնքը
{ապացուցանելով}
ապացուցանում
են,
որ
Ս.
Գրիգոր
Լուսաւորչի
հիմնած
Օրանսկին
ասացին
սրտաշարժ
իմաստներով
անգիր
ճառեր՝
{ապացուցանելով}
իւրեանց
սէրը
եւ
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
հանգուցեալը
ն
խորհուրդը,
որ
փեսան
հրապարակով
ցոյց
է
տալիս
եւ
{ապացուցանելով}
ընկերութեան
իր
այրութիւնը
եւ
արժանաւորութիւնը
իրա
Բօսքոյի
ճարտարութեամբ,
երեւի
մաքսատան
կնիքը...
{Ապացուցանելու}
համար,
թէ
սահմանից
դուրս
գործուած
ու
ներս
բերուա
յ
է
հանդէս
հանել
ազգի
առաջեւ
նորա
խաւար
կողմերը՝
{ապացուցանելու}
համար,
թէ
լաւութեան
ոյժը
չէր
կարող
յաղթահարուիլ
ես
դառնում:
Ո՞վ
է
թքում
քո
հարստութեան
վերայ
եւ
{ապացուցանելու}
համար,
թէ
դու
ոչինչ
վնաս
չէիր
կարող
տալ
ինձ
քո
ա
,
տեսել
էր
Հայաստանի
ամենայն
բանը
գլխիվայր,
եւ,
{ապացուցանելու}
համար,
թէ
Խորենացու
այդ
ողբ
գրելը
պտուղ
չէր
մի
ր
ձեւ
է,
եւ
նամակը
բաւակա՛ն
է
գրողի
կենդանութիւնը
{ապացուցանելու}
համար:
Չկամիմ
դարձեալ
մէջ
բերել
իմ
առ
ու
տրական
այլն"։
Այս
ծանրակշիռ
վկայութիւնը
հերիք
է՝
{ապացուցանելու}
համար
ազգային
եւ
եկեղեցական
պատմութեան
անտեղեակ
Պ
թեան:
Մեզ
ուրիշ
վկայութիւն
հարկաւոր
չէ
մեր
ասածը
{ապացուցանելու}
համար.
ազգի
վիճակը
առնում
ենք
իբրեւ
իրողութիւն
ե
ձը
իբրեւ
վկայութիւն
դնելով
հասարակութեան
առաջեւ,
{ապացուցանելու}
համար,
թէ
թատրոնաբեմը
չէ՛,
որ
կողոպտում
է
բարոյ
ալի
եւ
ըմբռնելի
դրութիւնը
այսօր
կարօտութիւն
չունի
{ապացուցանելու}
նաեւ
շատ
միջակ
հասկացողութեամբ
մարգոց:
Բայց
աւելորդ
են
Նոր
քաղաքի
եւ
Վաղարշապատի
նոյնութիւնը
{ապացուցանելու}
համար,
որովհետեւ
ճշմարտութիւնը
աչքի
յայտնի
է։
գրեթէ
վերջանում
է
լճի
մօտ։
Այդքանն
էլ
հերիք
է՝
{ապացուցանելու}
համար,
թէ
Ս.
Կաթողիկէ
Էջմիածինը
Վաղարշապատ
քաղա
արող
էինք
եւ
ուրիշ
վկայութիւնք
բերել
մեր
ասածները
{ապացուցանելու}
համար,
բայց
այսչափն
էլ
գուցէ
աւելորդ
երեւի
ոմանց
ում,
ուր
հարկ
չկայ
իւր
ցանկութիւնը
իսկոյն
գործով
{ապացուցանելու}:
Ի՛նչ
մի
դժուար
բան
է
խօսքերով
միայն
լինել
ազգաս
ը,
որ
իւրեանք
սիրում
էին
միմեանց,
կամ,
լաւ
եւս
{ապացուցանելու}
համար
ասածը,
ցոյց
տար
իւր
նամակի
պատասխանները,
թեան,
այդպիսի
փաղաքշանքով
ներս
ընդունեց
նորանց՝
{ապացուցանելու}
համար
իւր
նախանձաւորութիւնը
Պապականութեան
օգտին,
երը
պիտոյ
է
յաղթահարէի՞ն
վերջապէս
պապական
աթոռը։
{Ապացուցանելու}
համար,
թէ
այսպիսի
մի
վտանգ
կարելի
բան
էր,
հերիք
լու
իւր
եւ
միաբանութեան
ջերմեռանդն
պապականութիւնը
{ապացուցանելու}
համար,
որովհետեւ
այլ
կերպով
չէր
կարելի
արդարանալ
իսուսեանք
հարիւր
հատորից
աւելի
գրեցին
միմիայն
այս
{ապացուցանելու}
համար,
թէ
Քրիստոնէութիւնը
ո՛չ
Հնդկաստանում,
ո՛չ
էի
իմաստուն
ասածները։
Ի՞նչ
ասել
է,
ճշմարտութիւն
{ապացուցանելու}
համար
հայհոյել
եւ
նզովել.
եթէ
ունին
նոքա
իրաւուն
հնարների
էր
կարօտում։
Ողբա՜լի
հնար
ճշմարտութիւն
{ապացուցանելու}
։
Բայց
այս
կարապները
օրէ
օր
աւելի
գործի
տէր
է
ն
ուսումնականներին
մի
պարզ
եւ
յայտնի
ճշմարտութիւն
{ապացուցանելու}
համար
պիտոյ
էին
այդքան
խօսք,
վկայութիւնք
եւ
օրին
խանեց
Շահումեանցը,
-բայց
դու
ինձ
հարկադրեցիր,
որ
{ապացուցանեմ}
քեզ,
թէ,
մահ
չկայ
աշխարհի
երեսին:
-
Ինչպէս
նենք,
երբ
Պ.
Իսահակեանցը
օրինաւոր
վկայութեամբ
կ'
{ապացուցանէ},
ըստ
որում,
երեխայական
օդաբաղխութիւնը
բանականու
ն
դաւանութիւնը՝
որպէս
թէ
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
{ապացուցանէ},
թէ
ինքը
կատարեց
այս
գործը
ո՛չ
եթէ
Պապից
երկիւղ
ներորդ
եւ
եօթեւտասաներորդ
դարս
եւ
լեզուին
աղճատել
{ապացուցանի}
եթէ
ո՛չ
ի
մէջ
բերցուք
զայլս
պատմագրութեամբ
Առաքել
մուրճի
տակ.
պատճառ,
բանականութենով
եւ
խելքով
կ'
{ապացուցանուի}
ճշմարտութիւնը,
եթէ
կայ,
բայց
հայհոյութիւն,
գաւ
իւղից,
մինչդեռ
Չամչեանը,
Աւգերեանը
եւ
Ինճիճեանը
{ապացուցանում}
են
հայոց
լեզուի
առաջնութիւնը
եւ
Ադամի
լեզու
լինել
թէ
ազգը
եւ
թէ
նորա
պակասութիւնքը։
Ասածս
դարձեալ
{ապացուցանում}
է
այդ
պարոնը՝
ասելով,
թէ
"
ազգը
պակասաւոր
լինել
եւ
նորանց
ապացոյց
բերելով
Հայոց
կրակապաշտութեան,
{ապացուցանում}
է
լուսաւորեալ
աշխարհի
առաջեւ,
որ
բնաւ
իսկ
գաղափա
՛նչ
ասել
է
Հնդկա-եւրոպական
լեզուներ,
կատարելապէս
{ապացուցանում}
է,
որ
անտեղեակ
է
այդ
լեզուների
ծագման
եւ
կերպարա
110):
Պ.
Խուդաբաշեւը,
այս
տողերը
գրելով,
{ապացուցանում}
է
մեզ,
թէ
ազգի
հոգին
եւ
հասկացողութիւնը
քաղաքակա
:
Մարդիկ
իւրեանց
գոյութիւնը
եւ
ներկայութիւնը
{ապացուցանում}
են
իւրեանց
ազգութեամբ:
Կենդանի
եմ
ես
եւ
խօսում
ե
ան
տակ
ընկած
առարկայի
յառաջադիմութեան
վերայ,
այդ
{ապացուցանում}
է
ամենօրեայ
փորձը։
Շատ
անգամ
մի
այսպիսի
իրող
ւում
է,
սոքա
շատ
դուր
են
եղել,
ինչպէս
առհասարակ
{ապացուցանում}
է
փորձը:
Եթէ
նոքա
կամեցած
լինէին
հայրենիքին
ծառա
կբայութեան
տակ
չընկնող
վկայութիւնքը
ապացուցանելով
{ապացուցանում}
են,
որ
Ս.
Գրիգոր
Լուսաւորչի
հիմնած
եւ
շինած
կաթ
իորդի
ուրուականը
կանչելը
եւ
այդ
հրէշի
ինձ
երեւելը
{ապացուցանում}
էր,
թէ
օրիորդը,
որի
վերայ
սիրահարուած
էի,
արդա
նը.
նորա
այսպիսի
տուն
ընտրելը
արդէն
հիմնաւորապէս
{ապացուցանում}
է,
թէ
որքան
շատ
մտածում
էր
եւ
հոգս
էր
առնում
իւր
այ,
այնտեղ,
ուր
շատ
անգամ
շատ
մարդիկ
դրականապէս
{ապացուցանում}
են
կամ
հերքում
են
մի
բան
առանց
ամենեւին
իմացած
լի
պատուէրը։
Շատ
օրինակներ
կան
պատմութեան
մէջ,
որ
{ապացուցանում}
էին
մեր
ասածը,
բայց
մեք
յիշենք
այստեղ
մի
իրողութ
նալը։
Մեր
մինչեւ
այժմ
ասածերը,
բացի
Չամչեանից,
{ապացուցանում}
են
եւ
միւսքը։
Այս
նամակից
երեւում
է
ահա,
որ
Աւգ
գմանութիւնը,
եւ
Փափազեանի
եկեղեցական
պատմութիւնը
{ապացուցանում}
են
մի
ուրիշ
բան։
Այդ
մի
ողբալի
բան
է՝
նոցա
կամա
տ
էր
ենթարկուիլ
մի
նոր
վերանորոգութեան։
Մեր
ասածը
{ապացուցանում}
է
այն
իրողութիւնը,
որ
ժողովուրդը
սիրով
ընդունեց
Յ
ւթիւն
էր
գրել,
որի
մէջ
շատ
հասուն
բանականութենով
{ապացուցանում}
էր
աբեղայական
Կարգերի
անօգտութիւնը
եւ
մինչեւ
անգա
ը
առ
հասարակ
վարդապետում
է
Պապական
իշխանութիւնը,
{ապացուցանում}
է
Պետրոսի
գերազանցութիւնը
միւս
առաքեալներից,
որի
ը
Համալսարանի
Սենտիկ
էր,
մի
գիրք
շարադրեց,
որով
{ապացուցանում}
էր
Յիսուսեանների
քաղաքական
տեսութեան
բոլոր
վնասը
եան
մէջ։
Նա
իւր
մահու
մահճումը
բողոք
գրեց,
որով
{ապացուցանում}
էր
Կարգի
որպէս
թէ
անմեղութիւնը։
Այս
միջոցին
համարձակ
գրչի
ներգործելով,
այդ
մարդիկը
իրողապէս
{ապացուցանում}
են,
որ
դեռեւս
չեն
հասկանում,
թէ
այլ
է
ազգութիւն
չ
երբեք
մի
ամբողջ
ազգ,
որ
դատապարտելով
յանցաւորը
{ապացուցանում}
էր
աշխարհին,
թէ
ինքը
չէ
կարող
սառն
աչքով
հանդիսա
նչում
ասում
է
այն
պատճառով,
որ
ինքը
հիմնաւորապէս
{ապացուցանում}
է
ւիւնի
ձայնաւոր
լինելը,
ինչպէս
այժմեան
ֆրանսիակ
եր
ենթադրութեան.
պատճառ,
ինչպէս
ասացինք,
փեսան
{ապացուցանում}
է
դորանով,
թէ
կարօղ
է
հոգալ
իր
ընտանիքի
ապրուստը
վ
յայտնում
են
իւրեանց
միտքը.
սորանով
իրանք
իրանց
{ապացուցանում}
են,
որ
նոր
լեզուն
ունէր
կեանք
ու
գործածութիւն
ըն
րհիկ
եպիսկոպոսին,
որ
իր
սքանչելի
տրամաբանութեամբ
{ապացուցանում}
էր,
թէ
Նապալէոն
առաջինը
եղած
չէ
աշխարհի
երեսին։
compagnie
des
Jesuites"։
Այս
առաջարկութեան
մէջ
{ապացուցանւում}
էր,
որ
երկու
Յիսուսեանք
իւրեանց
շարադրութիւնների
րօտ
խնդիր
չէ,
որովհետեւ
պատմութեան
ձեռքով
արդէ՛ն
{ապացուցեալ}
ճշմարտութիւն
է։
Բայց
սակայն
չենք
կարող
ասել,
թէ
ատճառք
բանաւոր.
ողբալի
ճշմարտութիւն,
գաւազանաեւ
{ապացուցեալ},
ըստ
որում
հակառակորդն,
թող
զբռնութիւն
գազանակա
պանել
Հայաստանի
հետ:
Կտոր
փշուր
եղած
դէպքերը
եւս
{ապացուցել}
են
արդէն
վաղուց,
որ
Հայաստանին
օգնելու
մտքով
չէր
գիտական
առաջաբաններում
ամբողջ
հիմնավորվածությամբ
{ապացուցել}
էր
հայերին՝
ներկայիս
կրթության
համար
հարկավոր
կե
յնքան
ապականուած
չէ,
ինչպէս
ձերը:
Կարծեմ
թէ
{ապացուցել}
էի
ձեզ
եւ
ձեր
ընկերակիցներին,
թէ
տեղիք
չունիմ
ծա
..
եւ
վերստին,
ինչո՞վ:
Այս
բոլորի
հակառակը
{ապացուցելու}
համար
փաստերը
մեր
ձեռքում
կանգնած
ենք
եւ
այսուհետ
տով
այդ
բաները
գրուելուց
յետոյ,
ինքը
պատմութիւնը
{ապացուցեց},
թէ
ինչպէս
անհիմն
էին
այս
մռայլոտ
գուշակութիւնքը
Չամուռճեանի
անժխտելի
տրամաբանութիւնն
է,
որ
այսօր
{ապացուցեց}
մեզ,
թէ
դեւերի
գոյութիւնը
կամ
կախարդութեան
լինել
նեց
Համալսարանի
իրաւունքը։
Գեղեցիկ
ճարտարութենով
{ապացուցեց}
Յիսուսեանների
վնասակարութիւնքը
Ֆրանսիացոց
հոգեւոր
արի
պաշտօնեայ
դառնալու։
Սխալ
է
նորա
տեսութիւնը՝
{ապացուցէք}.
բայց
եւ
ո՛չ
այդ
դիպուածում
իրաւունք
ունիք
դատապ
ինեցայ
վերոյգրեալ
սրբազան
հարց
եւ
բանաւոր
փաստիւք
{ապացուցի}
զպարականոն
լինել
վերջաւորութեան
գործոյն,
յայնժամ
ն
բան,
որ
կարող
էր
յիշեցնել
կռապաշտութիւնը,
այդ
{ապացուցի}
կարօտ
խնդիր
չէ,
որովհետեւ
պատմութեան
ձեռքով
արդէ
աչնչին
հանգամանքի
վրայ
ոչ
ո՛ք
իրաւունք
ունի
առանց
{ապացուցի}
բերան
բանալ։
Մեր
դատապարտածը
Հրատ
անունը
չէ,
այ
տորագրութեամբ
կնքելու,
որին,
եթէ
վերստին
մի
նոր
{ապացուցի}
տեղ
չկարողանայ
ծառայել
այս
նամակս,
մի
օր,
երբ
թ
եամբ,
որի
լինելութիւնը
եւ
ազդեցութիւնը
դեռեւս
չէ
{ապացուցուած}
եւ
ընդդէմ
է
մինչեւ
այժմ
յայտնի
բնական
օրէնքներին
սոփայական
քննութիւններ,
որոնցով
ոչինչ
քննուած
ու
{ապացուցուած}
չէ.
պատմութիւններ,
որոնց
մէջ
ոչինչ
չէ
պարունակւ
հոգին
ապրում
է
քո
հոգու
կեանքովը,
եւ
այս
բոլորը
{ապացուցուած}
է
արտասուքի
հազարաւոր
կաթիլներով:
Գիշերներով,
ա
compagnie
des
Jesuites"։
Այս
վճռահատութեան
մէջ
{ապացուցուեցաւ},
որ
երկու
Յիսուսեանք
իւրեանց
շարադրութենների
մէջ
գիշերն
խաւար
է,
իսկ
տիւն
լոյս,
առ
մեզ
պէտս
ունի
{ապացուցութեան}
՝
լարեալ
թերեւս
զկարելին
ոյժ
եւ
զկարողութիւն
տրամ
,
այլ
այսպիսի
կարծիք
պէտս
ունին
մեծամեծ
փաստից
եւ
{ապացուցութեանց},
թերեւս
աղաչէաք
զհնասէրս
ի
հանդէս
հանել
զայնս
առ
ն,
ոչ
կամելով
ունկն
մատուցանել
օրինաւոր
բանից
եւ
{ապացուցութեանց}
առ
ի
մտածողացն
կողմանէ,
եւ
փողին
զհնախօսութիւն
ա
նպէս,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
բազմապատիկ
փաստից
եւ
{ապացուցութեանց}
ոչինչ
օգտիմք,
զի
սիրտք
հնամոլացդ
այդոցիկ
բերեն
յ
մ
այնր
տալ
զապացուցութիւն
ըստ
որում
պատասխանի
կամ
{ապացուցութիւն}
պահանջին
յայնմանէ
յորոյ,
վասն
որոյ
գտանի
ոք
խնդր
ենդանարարն
նիւթ
յագուրդ
տալ
նքողեալ
հոգւոյն:
Եթէ
{ապացուցութիւն}
բանիս
պահանջեսցի
ի
հնասիրաց,
աղաչեմք
տալ
պատասխա
այլ
այն,
թէ
լոկ
անունը
չէ
կարող
ընդունուիլ
որպէս
{ապացուցութիւն}
Ժամանակի,
աւանդութեանց
մէջ:
Այդ
լոյսը
կամ
ել,
թէ
նա
ինքն
է
հերետիկոս,
եւ
այս
բանը
պիտոյ
է
{ապացուցուի},
մի
ազատ
եւ
օրինաւոր,
լրացեալ
ժողովքով։
Եթէ
Սի
ախված
է
յուրաքանչյուր
քաղաքացու
բարի
կամքից
եւ
չի
{ապացուցում}
երբեք,
որ
նա
իրավունք
չունի
ներկա
գտնվելու:
Դրա
,
ոչ
բոլոր
անդամներն
են
ներկա
լինում.
մի՞թե
այդ
{ապացուցում}
է,
որ
բացակայող
պատգամավորի
կողմից
ներկայացվող
հ
ապտես:
Արտասուաթոր
անոք
հիգին
դու
ես
միայն
{ապաւէն}.
Ում
ոտնահար
լինին
մարդիկ,
եւ
ում
երեu
ոչ
անկատար
վասն
չունելոյ
զարձակուրդ
ի
ճեմարանէ:
{Ապաւինեալ}
ի
շնորհս
ազգասիրական
հոգւոյ
Ձերոյին
գերազանցութեա
մբ
մերով
դիմեցին
անպատճառ
յայն
ատեան,
յոր
եսն
եմ
{ապաւինեալ}
։
Զի՛
կայր
քո
եւ
սոյնպիսեացդ,
հա՛յր
Միքայէլ.
բա
տեսանելոյ
զտրուպս
արդարացուսցէ
զիս,
քանզի
'ի
նա
{ապաւինեցայ}
։
Իսկ
զոր
ինչ
գրեալ
էիք
վասն
Վահանին,
թէ
'ի
նմա
ի
անապատը
գտար
քեզ
ապաստանարան,
այժմ
ու՞ր
պէտք
է
{ապաւինիս}
քո
անիրաւ
եւ
անհամար
հալածիչների
երեսից:
Վերակաց
մբ
հասեալ
աստանօր
եւ
իմացեալ
զայնց
ամենից՝
մնացի
{ապաքէն}
յապշութեան
թէ
ե՞րբ
է
իմ
ունեցեալ
զգրութիւն
ընդ
Բա
նակ
հրամանի,
վիճակային
կոնսիստորիային
պարտաւորիմ
{ապաքէն},
սրբազնագոյն
տէր
տարածանել
առաջի
Ձերոյին
գերամբա
վերայ
զգործն
Կալկաթեան
հրիտակաց,
այո՛,
բողոքէի
{ապաքէն}
առ
փոխարքայն
եւ
խնդրէի
բանալ
զքննութիւն
ի
վերայ
պ
ծաղիկ
բանալու
որակութիւնը:
Այս
ի՞նչ
բան
է.
ո՞չ
{ապաքէն}
այդ
ծառը
ունէր
իւր
մէջ
պտուղ
բերելու
ընդունակ
գոր
իւր
մէջ
պտուղ
բերելու
ընդունակ
գործարանները,
ո՞չ
{ապաքէն}
ոչինչ
բան
աւերուած
ու
պակասած
չէ
նորա
ներքին
կազմ
իարակուած
օրիորդքը
հայհոյելու
էին
քո
անունը,
ո՞չ
{ապաքէն}
ամեն
մինը
նոցանից
երախտագիտական
արտասուքով
պատուե
-
Ի՛նչ
բանի
համար
պահում
ես
դու
այդ
շանթերը,
ո՞չ
{ապաքէն}
չարագործ
մարդիկ
պատժելու
համար:
-
Այո՛:
ածելու,
թէ
ո՛վ
են
այդ
կամեցողքը
եւ
առնողքը,
ո՞չ
{ապաքէն}
իւր
նման
անդամք
հասարակութեան:
Ահա
այս
կերպով
հա
զութիւնը
եւ
նպատակը,
եթէ
ոչ
իմ
խօսքերից,
եւ
ո՞չ
{ապաքէն}
այդ
իմ
խօսքերից
բաղկանում
էր
իմ
քարոզութիւնը
եւ
ն
եթէ
կը
վնասէ
ինձ,
գլուխը
քարը,
թո՛ղ
վնասէ.
ո՞չ
{ապաքէն}
միանգամ
պիտի
մեռանիմ,
գոնէ
մինչդեռ
ժամանակ
ունիմ
յ
մնում
է
առանց
մի
չար
հետեւանքի
նորա
համար։
Ո՞չ
{ապաքէն}
ձեր
ոյժը
եւ
զօրութիւնը,
որի
մասին
մեծ
կարծիք
ուն
րին
աստիճանի
թուլութեամբ
եւ
ոչնչութեամբ:
Ո՞չ
{ապաքէն}
մեր
աշխարհի
կառավարութեան
մէջ
գտանուած
մեծամեծքը
քննութիւն
առնելով,
հատուցել
է
արժանի
վարձը:
Ո՞չ
{ապաքէն}
առաւել,
քան
թէ
թեթեւամիտ
է
նա,
որ
այսպիսի
անհիմ
առնուր
իւր
պարոնից։
Ինչ
ազատութիւն
էր
այս,
ո՞չ
{ապաքէն}
եւ
առաջ
նոյնն
էր
գործում,
միայն
այս
տարբերութեամ
հատուի,
եթէ
նա
տեսնէ
իւր
մշակութեան
պտուղը,
ո՞չ
{ապաքէն}
կրկնապատիկ
կը
սկսի
ցանել,
կրկնապատիկ
հնձել:
Ո՞չ
կրկնապատիկ
կը
սկսի
ցանել,
կրկնապատիկ
հնձել:
Ո՞չ
{ապաքէն}
դաշտերը
կը
մշակուին
եւ
ժողովուրդը
մի
փոքր
ազատ
շո
տէր
մարդը,
պատասխանում
ենք
մեք:
Վաճառականը
ո՞չ
{ապաքէն}
դրամ
է
տալիս
իւր
վաճառելի
ապրանքը
ձեռք
բերելու
հա
լիս
իւր
վաճառելի
ապրանքը
ձեռք
բերելու
համար:
Ո՞չ
{ապաքէն}
ունի
մի
քանի
փարայ,
որի
շրջանառութեամբ
ապրում
է
է
նա
եւ
նորա
ընտանիքը:
Կարողութեան
տէր
մարդը
ո՞չ
{ապաքէն}
իւր
արծաթը
դնում
է
սեղանաւորի
մօտ
կամ
տալիս
է
մաս
ո՞ղ
է
հարստանալ՝
առանց
քսանի
շահին
դպչելու:
Ո՞չ
{ապաքէն},
եթէ
մեզնից
մինը
իւր
ունեցածից
աւելի
մի
հարիւր
ս
ի՝
համարեսցի
բղխել
կամ
յառաջագայել
յՈրդւոյ,
ո՛չ
{ապաքէն}
եւ
առաքեալք
տային
զհոգին,
ո՞չ
զնոյն
տայ
այսօր
քա
Քրիստոս
ասէր
զՂազարու
հանգչիլ
՚ի
գոգ
Աբրահամու,
{ապաքէն}
այդ
առակ
էր,
սովորական
ձեւ
խօսից
Քրիստոսի
ի
քարո
ով
կա՛մ
արքայութիւն
կերթայ
կա՛մ
դժոխք"։
Այսուիկ
{ապաքէն}
ուսուցանէ
զմասնաւոր
դատաստանն,
այլ
արձակելով
զհո
կ
է
լայն
եւ
տայ
ի
դպրոցս
յուսումն
մանկտւոյն.
ո՞չ
{ապաքէն}
այս
գործ
Այվազովսքւոյ
ինքնին
դատախազ
լինի
նմա։
Մ
Եւ
ասեն,
թէ
ընդ
Մովսիսի
միա՞յն
խօսեցաւ
Տէր.
ոչ
{ապաքէն}
եւ
ընդ
մե՞զ
խօսեցաւ
եւ
լուաւ
Տէր...
Եւ
եղեւ
բարկ
-
Դու
դարձեա՞լ
խօսում
ես
այդ
լեզուով:
-
Ո՛չ
{ապաքէն}
համոզեցայք
Դուք
ինքնին։
-
Ես
թոյլ
տուեցի
մի
վաղ
մարդ
ուղարկելուս
պատճառով:
Օրհնած
հոգի,
ո՞չ
{ապաքէն}
տոմսակումս
գրել
էի
հրաւիրելուս
պատճառը.
փառք
Աստ
՛վ
է
տեսել
այդ
հոգին,
մարդու
վիզը
որ
կտրես,
ո՞չ
{ապաքէն}
այնպէս
մեռանում
է,
ինչպէս
այն
սեւ
հաւը,
որ
տեսա
նալուց
կարելի՞
է
եզրափակել
նոցա
անբանութիւնը,
ոչ
{ապաքէն}
մեր
խօսածը
եւս
նոցա
համար
այնպէս
անհասկանալի
է,
,
բայց
բնակուելով
անխելների
եւ
տգէտների
հետ,
ո՞չ
{ապաքէն}
պարտական
էր
գոնէ՛
պատշաճի
ընդդէմ
չներգործելով,
ի
բամբասող
եւ
վատաբանող:
Միթէ՛
կարելի
է
այս,
ո՛չ
{ապաքէն}
Մարկոսը
եւ
Կիրակոսը
քրիստոնեայք
են:
Եւ
ինչպէս
քր
Բացի
դորանից,
քո
համար
մի
զարմանալի
բան
չէ,
ո՞ր
{ապաքէն}
դու
ես
դորա
արարիչը,
ո՞չ
ապաքէն
էգուց
փութերով
կ
ալի
բան
չէ,
ո՞ր
ապաքէն
դու
ես
դորա
արարիչը,
ո՞չ
{ապաքէն}
էգուց
փութերով
կարող
ես
ստանալ․
թող
մի
լաւ
զննեմ
,
-
ինչպէս
է,
որ
առանց
մկնդեղի
ստացուել
է:
Ո՞չ
{ապաքէն}
ուրիշ
անգամ,
սոյն
իսկ
նիւթերով
որ
այժմ
բաղկացնու
:
Երեսփոխանը
ի՛նչ
է.
ովի՛
երեսփոխանն
է
նա.
ո՞չ
{ապաքէն}
ժողովրդի
եկեղեցու
մէջ,
ժողովրդի
գործակատարը:
Ժո
ժամը
չկայ,
թէ
տուն
գնաս
ի՛նչ
պիտոյ
է
առնես,
ո՛չ
{ապաքէն}
ժամանակ
է,
որ
անցուցանում
ենք,
եթէ
միայն
ձանձրա
զանցառու
եղայ
իմ
ծառայական
պարտականութեանը:
Ո՞չ
{ապաքէն}
դուք
ինքներդ
գովեցիք
ինձ,
մինչ
ես
երկու
միլիոն
կ
ս
եւ
ցուցանեն
գործք
որ
գործեցան
յառաջ
ժամանակաւ։
{Ապաքէն}
Աբրահամ
կաթողիկոս
Լիբանանու
վասն
դատի
միոյ
ժամու
գուրում
էին
առ
ժամանակ
այդ
վէրքը
օտարի
աչքից։
Ո՞չ
{ապաքէն}
մի
փոքր
ժամանակից,
դոյն
այդ
վէրքը
փտելով
եւ
ճարակ
հայեաց]
տեսութիւնս
եւ
[բեղմնաւորի
գաղափարս,
ո՛չ
[
{ապաքէն]}
ամենօրեայ
փորձն
ինքնին
ախոյեան
ելանէ
ընդդէմ
մոլա
ւթեամբ
կամ
կենդանութեամբ
նոյն
լեզուի:
Քաջայայտ
է
{ապաքէն},
թէ
հին
լեզուն
մեռեալ
է
եւ
դնի
ի
խորս
գերեզմանի
ցաղել
զնիրհեալ
հոգի
հայկական
մանկտւոյն,
որ
լինէր
{ապաքէն}
հրաժարելով
ի
քարուտն
ճանապարհ
է
եւ
ուղեւորելով
ըն
մարմնի՝
ցանկ
երկնային
զօրացն
էր
քաղաքակից.
ո՞չ
{ապաքէն}
ի
տեղւոջէ
ի
տեղի
աբեղեանդ
Հայոց
հալածական
արարին
"
կամելով
ասել
թէ
առ
ի
լուսաւորութի՞ւն
ազգի.
ո՞չ
{ապաքէն}
հալածանօք
վախճանեցուցաք
զփիլիսոփոսն
Մովսէս
եւ
մար
եւ
մարտ
թերեւս
ընդ
ոսկերս
եդեալ
արկաք
ի
գետ,
ո՞չ
{ապաքէն}
զՂազար
մ
երկ
ողորմելի
ի
վանացն
արտաքսեցաք
յափշտակ
արժանաւորութեանը,
իսկ
արդ,
ո՛վ
է
եկեղեցին,
ո՛չ
{ապաքէն}
հաւատացեալների
բազմութիւնը
անխտիր:
"
Աստուածային
ակատար
առողջություն,
եթե
տենդից
դեռ
բոլորովին
չի
{ապաքինվել},
իսկ
երկրորդին
ցանկանում
եմ,
որ
ամբիոնն
ստանա:
ոխացն,
եւ
ի
դատաստան
մտանել
եւ
մինչեւ
յԵւրոպ
եւս
{ապել}
առնել.
Եւ
ի
յայսպիսի
պատահմունս
ամենայն
մանրամաս
3/15
Չեթու
5/17
Սուլթանին
11/23
Ամբր[ոսիոս]
վարդ[
{ապետին]}
Արեւմուտքին,
Ոսկանեանին
[12/24
հ[այր]
Ղեւոնդին
աքուր
էր
Մխիթարեանց
խղճմտանքը
(կա՞յ),
չէ
պիտոյ
{ապերախտ}
գտանուէին
ընդդէմ
բարերարին,
չէ
պիտոյ
պապականութի
ւաքէին,
որ
ապրէր:
Մի՞թէ
ծանր
չէր
նորան
ընդունել
{ապերախտ}
բռնակալից
14000
ֆրանկ
որպէս
ողորմութիւն:
Մեր
ընթ
երին,
ինչպէս
առիւծ,
Նոքա
եղան
նորա
հանդէպ
{ապերախտ}
ինձ:
Գայիսոնը,
գահն
ու
սուրը
ա՛ռ
դու
ների՛ր
դու
ինձ՝
Իբրեւ
որդւոյ
քո
ազգի,
{Ապերախտ}
եմ
առաջիդ
Որպէս
անդամ
ամբողջի,
Օ
իւն,
որ
պիտոյ
է
դարուց
դար
քարոզուի
ազգերի
մէջ:
{Ապերախտ}
կարդինալը
փոխանակ
իւր
կեանքը
դնելու
իւր
առատաշնոր
պարտելի
դու
ի
զինուց,
որս
եղեր
չար
դաւանաց
{Ապերախտին}
անգութ
ձեռամբ
խզեցաւ
թել
քո
կենաց.
Անջնջել
,
թէ
աշխարհի
երեսին
ամենայն
լաւութիւն
վճարւում
է
{ապերախտութեամբ}:
Եղբայրս
որ,
եթէ
ես
չլինէի,
պիտի
ծառայ
լինէր
ո
ում
է
նորա
կեանքի
լապտերը:
Ահա
քեզ
մի
զարհուրելի
{ապերախտութիւն},
որ
պիտոյ
է
դարուց
դար
քարոզուի
ազգերի
մէջ:
Ապե
ամբ
գինով
ընդ
մեռելոյն
կագին"։
Մի՞թե
հնար
է
ընդ
{ապերախտութիւն}
պարեգօտաւորացս
չքստմնիլ....
Մամբրէ
վերծան
կցութիւնները:
Երբ
որ
պապը
շտապում
էր
պատժել
նորա
{ապերախտութիւնը}
եւ
անհաւատարմութիւնը,
կարդինալը
դարան
է
գործում
կացն,
հարկադրեալ
եղէ
հրաժեշտ
տալ
հոգեւոր
կոչմանն
{ապիկար}
զանձս
առ
սպասակարկութիւն
գտեալ
աստուածեան
տաճարին
աւ:
-
Ոչի՛նչ,
մռայլագոյն
սատանայ:
Ես
այժմ
{ապիկար}
զօրական
եմ,
եկած
եմ
արձակուրդ
խնդրել
Ձեզանից,
վ
յ
բոլորը
կ'իմանայ։
Արդարեւ,
արձակեալ
կապիտանը,
{ապիկար}
զինուորը
թողնում
է
իւր
օդեղէն
գաղափարները,
վերադ
.
փառք
եւ
պարծանք
Մխիթարեանց
անուանը,
Յիսուսեան
{ապիրատ}
կարգի,
աշխարհին
յայտնի
կանոնադրութիւնը,
որ
Իգնա
ցի
եւ
առաքելականաւդ
հեզութեամբ
հաճեաց
ներել
քումդ
{ապիրատ}
զաւակաց,
որոց
բանդագուշեալ
ի
զառանցանս
կրօնամոլո
mnium
Ecclesiarum,
որով
եւ
վերականգնեց
Յիսուսեան
{ապիրատ}
Կարգը
հին
եւ
նոր
աշխարհների
մէջ։
Բայց
կործանուած
ացի
զաշակերտ
Մեծին
Ներսիսի
ի
սուգ
անմխիթար:
Զկնի
{ապիրատութեանս}
գործելոյ
երանելին
Մեսրոպ
թողու
լքանէ
զքարտուղարու
դատապարտուած
Կարգին,
չէր
կարող
ջնջել
նորա
անցեալ
{ապիրատութենների}
յիշատակը
Ազգերի
սրտից,
որ
ամենայն
րոպէ
սպանում
է
ւնդի
էլեկտրականութեան
հետ,
երեւել
են
զարմացած
եւ
{ապշած}
ամբոխին
լուսեղէն
կտուցով:
Նոյն
այս
բնական
երեւոյ
է:
Ընդհանրապէս,
նկարագրուած
բնաւորութիւնքը
{ապշելի}
հարազատութեան
ունին,
բայց
երբեմն
աւելի
զօրութեան
ու
էին
մի
օտար
աշխարհից
եկած
ձայն։
Նոքա
զարմացած
{ապշելու}
էին,
եթէ
մեք,
համարձակ
ձեռքով
ճեղքելով
այդ
թագո
,
նա,
կարդալով
Ֆոշեի
գիրքը,
չի
կարող
չզարմանալ
{ապշեցուցիչ}
եւ
ակներեւ
առաջադիմության
վրա՝
կատարված
այնպիսի
իանի
վրայ,
կամ
Սահարի
անապատում.
թէեւ
ոչ
այնպէս
{ապշեցուցիչ},
ինչպէս
մի
Ամազոն,
Միսսիսիպի
կամ
Օրինոկոյ,
կամ
սորան.
Ազգի
վիճակը
ծանրացաւ
սրտիս...
{Ապոլլոն}
տուեց
ինձ
իւր
քնարը,
Որպէս
փարատիչ
տրտում
Լո՛ւռ
կաց,
դու
քնար,
այլ
մի՛
հնչեր
ինձ,
{Ապոլլոն},
յե՛տ
առ
դարձեալ
դու
նորան,
Տո՛ւր
մի
այլ
մ
ում
Դելֆեան
հարցուկին:
ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ
Դու
{Ապոլլոն},
որ
տուիր
Ինձ
այս
քնար
հոգեմաշ,
Այո՛,
գոհ
չե՛մ
,
Նա
այլ
չէ
լսում
Դելֆեան
հարցուկին:
{ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ}
Դու
Ապոլլոն,
որ
տուիր
Ինձ
այս
քնար
հոգեմաշ
զանց
ներկայութեամբ
առաջին
անգամ
բացին
ազգի
առաջեւ
{ապոլոնեան}
հայելու
հրապարակական
վարագոյրը:
Կեցցէ՛
երի
,
նորա
ծառաները,
Աղեքսանդրացի
Արիոսի,
Գատիկեցի
{Ապողինարոսի},
Անտիոքացի
Նեստորի,
Կոստանդնուպօլսեցի
Եւտիքէսի
նաղի
քնարը,
Հնչէ՛,
ինչպէս
հնչում
էիր
{Ապողոնի}
ձեռումը։
Հայր
Աստուածը
երբ
բարկացած
գալը
հաստատ
է
նե,
ճիճայիս
ասա
ինձի
մեկ
ճիվթ
աղեկ
{ապուխտ}
թող
բիրե:
Երեշկիկ
չուզիմ,
չիմ
ուտիլ,
միայն
ապո
ւխտ
թող
բիրե:
Երեշկիկ
չուզիմ,
չիմ
ուտիլ,
միայն
{ապուխտ},
ան
ալ
2
հատ,
չըլլա
թե
ավելի,
զերե
խըմըզի
ատեն
տի
մէջ
շատ
բան
ցոյց
են
տալիս
արեւին
չորացնելու
եւ
{ապուխտ}
շինելու
համար,
բայց
դարձեալ
վէրքեր
չէին,
որ
չոր
միասին
իջած
էր
տան
գետնատունը,
տնտեսական
գործով
{ապուխտ}
եւ
երշիկ
պատրաստելու
համար.
-
յինանց
պաշար.
-
որ
Մարտին
Մակարիչի
անունով
եկած
ձուկը
եւ
երեշկիկ
{ապուխտը}
ստացա,
շնորհակալ
եմ,
բայց
նա
խոստացավ
Նախիջեւան
ազմարուեստ
անձն,
մանաւանդ
որ
նորա
հակառակորդները
{ապուշ}
մարդիկ
էին,
կարողացաւ
նոցայ
դիւրեաւ
յաղթել,
այս
մբ
շատ
ու
շատ
գերազանցում
են
նրան:
Ճիշտ
չէ՞,
որ
{ապուշի}
անուն
ու
տիտղոս
կվաստակեր
մեկը,
եթե
անհրաժեշտ
պա
լով
անձնական
դյուրությամբ,
նեապոլիտանյան
նեղսիրտ
{ապսոլյուտիզմի}
ժամանակ,
եթե
չկարողացավ
դեմ
դնել
ազգի
միջից
դուր
թեամբ
հում
նիւթեր
առնուլ
հայ
երկրագործից,
ապրանք
{ապսպարել}
նորան,
մանր
մունր
գումարներ
տալ
յառաջուց
այս
եւ
ների
եւ
փերիների
հետ
խօսակից
լինել
միշտ․
նոցա
բան
{ապսպարել},
եւ
շատ
անգամ
հաւատացուցած
է
իւր
ընկերներին
եւ
բ
նը,
չկայ
մինը,
որ
ապրանք
խնդրէ
նորանից,
ապրանք
{ապսպարէ}
նորան,
եւ
եղածը
առնու՝
արծաթ
վճարելով
փոխարէն:
նից
խնդրում
են
կօշիկ,
նա
կարում
է.
մանաւանդ
եթէ
{ապսպարողը}
եւս
իւր
կողմից
երբէք
մտածել
չէ
այն
բաների
արժանաւ
այն
խնդրի
մէջ,
թէ
ի՛նչ
չափով
պիտանի
էր
այդ
գործը
{ապսպարողին}:
Նորանից
խնդրում
են
կօշիկ,
նա
կարում
է.
մանաւա
ի
խոցուածք:
-
Արհեստաւորը,
կատարելով
իւրեան
{ապսպարուած}
գործը,
կարօտութիւն
չունի
մտանել
այն
խնդրի
մէջ,
ս
եւ
գլխաւոր
խոհարար.
նա
կառավարում
է
խոհարանը,
{ապսպարում}
է
ճաշ,
եւ
նախաճաշիկը
ինքը
իւր
ձեռքովն
է
բերում:
լորին
կատարեալ
խռովութեան
եւ
անհանգստութեան
մէջ.
{ապսպարում}
եմ
ապստամբութիւն
նշանակուած
օրում
եւ
ժամում,
գահ
ապոնկաների
ստացածդ
մինչեւ
այժմ
չի
հայտնեցիր:
Ինձ
{ապսպրած}
բաներդ
Բերբերովի
ձեռքով
անպատճառ
կստանաս.
նա
այս
սեց
գրականութեան
դեւի
հետ:
Վէզիրը,
որ
հրովարտակ
{ապսպրելով}
վերադարձել
էր
սատանայի
մօտ,
յայտնեց
թէ
հնդկական
ոյ,
իր
սիրտը
կատարելապէս
բանալով
Անոյշի
առջեւ
եւ
{ապսպրելով}
Սօսին
հասցնել
իր
գաթան,
ասում
է,
որ
ինքը
հաստատ
անել
առ
նախարարն
տէրութեան
զիւր
անմիտ
գանգատ,
թէ
{ապստամբ}
ոք
իցեմ
ես,
խռովեցուցիչ
ժողովրդեան
եւ
զրպարտող
ա
ւաբանը:
(Պ.
Այվազովսքին
պատասխանում
է)-
Մի
{ապստամբ}
մարդ:
-
Իրաւունք
թողո՞ւց
պ.
Այվազովսքին
այսո
նել,
ահա
այժմ
եւս
իմ
մօտ
կան
տասն
հատ
գերմաներէն
{ապստամբական}
ճառեր,
որ
ասուեցան
Համբախումը
եւ
ամբողջ
թիւ
Die
իկ
դաշնադրութիւն.
նոքա
երդում
կերան,
որ
երեւելի
{ապստամբական}
քանքարով
գերազանց
կը
լինին,
քան
իւրեանց
նախնի
հի
իւր
թագաւորութիւնը։
Մի
ամսից
յետոյ
յայտնագործած
{ապստամբական}
դաշնադրութիւնը
ցոյց
տուեց,
թէ
Սրբազան
Լիգայի
եւ
։
Բնակիչքը,
կորուսանելով
իւրեանց
համբերութիւնը,
{ապստամբեցան}
Պօրտուգալացոց
ընդդէմ,
եւ
Կրիմինալը,
Յիսուսեաննե
ն
ստրկանում
էին
Պապութեանը,
այժմ
յայտնի
համարձակ
{ապստամբեցան}
ընդդէմ
Պապականութեան
եւ
փոքր
մնաց,
որ
ջնջէին
Արե
տ
փոքրիկ
երկրի
տէր
էին
յառաջ
Եւրոպայի
մէջ,
յետոյ
{ապստամբեցան}
իւրեանց
թագաւորի
ընդդէմ,
ծովային
աւազակ
դարձան
ե
որա
գործք
անբան
բողոք
կալան
սաստկագոյն։
Դժողակէզ
{ապստամբն}
խիստ
՚ի
շղթայս
ահագին,
Կաշկանդեցաւ
իմ
հանդէ
անական
ոճը
սեպհական
է
վատնողների,
կռուարարների,
{ապստամբների}
եւ
լուսնոտների.
իսկ
մեծ
մարդերի
համար,
ինչպէս
դ
ան
անաստուածներին,
մա՜հ
թագաւորասպաններին,
մա՜հ
{ապստամբներին}:
Գերմանական
ազգը
մեծ
ազգ
չէ
եւ
նորա
փոքրութի
Միայն
ձեր
պարտականութիւնը
այն
լինի,
որ
դուք
այս
{ապստամբներին},
որ
կալանաւորեցինք
մեք
պատերազմում,
պահպանէք
ձե
նց
մասին
քեզ
վերեւում
ասացի,
եւ
սկսում
են
որոնել
{ապստամբներին}:
Ես
ականատես
էի,
երբ
սոքա
դատում
էին
այն
անմեղն
Չկարողացայ
դիմանալ,
որ
այլեւս
խօսէր
նա,
արիւնը
{ապստամբուեցաւ}
երակներիս
մէջ,
փաթաթուեցայ
նորա
վզին՝
աղաղակելո
կան
էին
յայտարարութիւնք
կատարել.
արհի
նախագահը,
{ապստամբութեան}
եւ
խռովութեան
առաջին
դուքսը,
օրագրութեան
ոստիկան
ց
տէր
սատանայի
պոչի
ծայրը:
-
Թո՛ղ
հանդէս
գայ
{ապստամբութեան}
եւ
խռովութեան
արհի
նախագահը,
-
ասաց
սատանան:
Գ
աչէր
նորա
դէմքից,
թէ՛
սա
չար
ոգի
էր
խռովութեան,
{ապստամբութեան}
եւ
յեղափոխութեան,
որի
անունը
Աստարօտ:
Յառաջ
եկա
դէմ
անգլիացոց,
բայց
դա
մի
արժանաւոր
բան
չէ.
այդ
{ապստամբութեան}
մէջ
չէ
երեւում
մեր
հոգին,
որովհետեւ
այդ
հարստահա
,
մի
մօրուքաւոր
հեծելազօրական,
որ
ամենեւին
չգիտէ
{ապստամբութեան}
խորհուրդը,
յարգը
եւ
արժանաւորութիւնը,
վիրաւորեց
ր
մռայլութիւնը...
-
Լո՛ւռ
կաց....
{Ապստամբութեան}
դեւը,
իւր
ծննդական
լրբութենով
կամենում
էր
ահա
դա
մասին:
Սատանան
վազում
էր
Աստարօտի
քամակից,
բայց
{ապստամբութեան}
արհի
նախագահը,
իսկապէս
սատանայի
նման,
ամենայն
ժ
իւր
գլխի
վերայ,
ձգեց
սարսափելի
զօրութեամբ:
{Ապստամբութեան}
խեղճ
դեւը,
թափանցելով
բոլոր
դժոխքից,
անցավ
երկր
ւմ
են
երկնքի
լուսաւորների
կարգը:
Այս
միջոցին
{ապստամբութեան}
դեւը
թռաւ,
թռաւ,
թռաւ
ու
սաստիկ
ճայթոցով
ընկաւ
ս
զի
կարողանայ
այս
ընդհանուր
ընդդէմ
Պապականութեան
{ապստամբութեան}
առաջը
առնուլ,
անհրաժեշտ
հարկ
համարեց
ընդունել
հա
լ
Փարիզի
մէջ։
Լուդովիկոս
XVը,
կամելով
փակել
այս
{ապստամբութեան}
առաջը,
համաձայնեցաւ
Պարլամենտի
անարդար
առաջարկու
-
Չկայ
եւ
ո՛չ
մի
օրինաւոր
բան,
բացի
հնդկական
{ապստամբութենից}
ընդդէմ
անգլիացոց,
բայց
դա
մի
արժանաւոր
բան
չէ.
կազմակերպութիւնը,
որ
կարողացաւ
դիմանալ
Եւրոպական
{ապստամբութեններին},
որի
պատճառը
ակներեւ
է։
"
Հոգեւոր
Վարժութեան
"
ողմից
ազատութեամբ
յառաջացուցած,
մեք
ճանաչում
ենք
{ապստամբութիւն},
իսկ
ապստամբութիւնը՝
պատժի
արժանի
յանցանք:
Դու
ք,
եթէ
իրաւունք
պահանջելը,
վսեմ
ոճով,
կարելի
է
{ապստամբութիւն}
անուանել:
Կառավարութիւնը
զէնք
գործ
դրեց
նոցա
վեր
ք
բերել:
-
Ին՞չ
պատճառով
չկայ
ոչ
մի
օրինաւոր
{ապստամբութիւն}.
ի՞նչ
եղան
այն
ապստամբութիւնքը,
որ
քանի
տարի
սո
շուտով
սկսանես,
ուրեւիցէ,
ինչեւիցէ
պատճառով
մի
{ապստամբութիւն}
կամ
խռովութիւն,
ապա
թէ
ո՛չ,
ես
քեզ...
Quos
e
ն,
կեղծաւորւում
են,
բամբասում
են.
խռովութիւն,
{ապստամբութիւն},
զրկանք,
արիւն,
հրկէզ,
արտասուք,
կողոպուտ,
լ
խռովութեան
եւ
անհանգստութեան
մէջ.
ապսպարում
եմ
{ապստամբութիւն}
նշանակուած
օրում
եւ
ժամում,
գահավիժում
եմ
իշխանո
ռաջացուցած,
մեք
ճանաչում
ենք
ապստամբութիւն,
իսկ
{ապստամբութիւնը}
՝
պատժի
արժանի
յանցանք:
Դու
այնքան
երկար
կը
մնաս
ուղղութիւնը,
մանաւանդ
աչքի
առջեւ
ունենալով
նոցա
{ապստամբութիւնը}
Պապական
հրամաններին
եւ
կոնդակներին
ընդդէմ,
1773
,
որ
միացած
էին
այն
զօրքի
հետ,
որ
եկած
էր
այնտեղ
{ապստամբութիւնը}
շիջուցանելու
համար,
ընկաւ
պատերազմի
մէջ
մեռած։
ելու,
Լարօշելը
առնելու,
Ֆրանսիայի
ազնուականների
{ապստամբութիւնը}
շիջուցանելու
ժամանակներումը.
այս
բոլոր
երեւելի
դ
ան
հաւատալիք։
Ժողովրդի
վրդովումը
սաստկանում
էր.
{ապստամբութիւնը}
պատրաստ
էր
ահա՛
վառուիլ
Փարիզի
մէջ։
Լուդովիկոս
X
քո
յայտարարութիւնը:
Դու
պատմեցիր
ինձ
միայն
երեք
{ապստամբութիւնների}
մասին,
ո՞ւր
մնացին
միւսերը:
Մի
փոքր
յառաջ
պարծե
տեղեակ
էր.
-
յետո՞յ:
-
Այս
երեք
արժանաւոր
{ապստամբութիւններից}
յետոյ
ես
քաշուեցայ
դէպի
Փարիզ
-
իմ
գլխաւոր
բնակու
թիւն,
ազատութիւն,
խաղաղութիւն
ու
կարգ.
բայց
իմ
{ապստամբութիւններից},
խաբեբայութիւններից
եւ
առհասարակ
իմ
գործերից,
ո
շինում
Անգլիան:
-
Նա
այժմ
պարապած
է
հնդկական
{ապստամբութիւններով},
երկիւղի
մէջ
է,
որ
մի
գուցէ
հնդկացիք
եւս
անցանի
ւառներում
դուրս
երեւեցան
զանազան
ընդդիմութիւնք
եւ
{ապստամբութիւնք},
եթէ
իրաւունք
պահանջելը,
վսեմ
ոճով,
կարելի
է
ա
գահը:
Ասա
ինձ,
համառօտ
եւ
բացայայտ,
քանի՞
նոր
{ապստամբութիւնք}
ես
բարձրացրել:
-
Չկայ
եւ
ո՛չ
մի
օրինաւոր
բա
ական
կատարելութեանը։
Վկայ
է
պատմութիւնը,
որ
{ապստամբութիւնք},
խռովութիւնք,
սպանութիւնք,
հրկէզք,
յափշտակութ
չկայ
ոչ
մի
օրինաւոր
ապստամբութիւն.
ի՞նչ
եղան
այն
{ապստամբութիւնքը},
որ
քանի
տարի
սորանից
յառաջ
սկսուել
էին
մինչեւ
ե
երկու
հարյուր
տարի
առաջ,
Արգոսյան
դուքսի
ընդդեմ
{ապստամբության}
ժամանակակից
անցքերը,
թեթեւ
կերպով
կրկնվել
են
դար
լոկ
ընդունելութիւն
չի
ցոյց
տալ,
որովհետեւ
մեռածը
{ապստամբում}
է
բնութեան
ընդդէմ՝
իր
գերեզմանից
դուրս
գալով։
ոյ
անկախութեան
աշխատողքը,
իբրեւ
տէրութեան
ընդդէմ
{ապստամբք},
կարո՛ղ
են
դատապարտուիլ
դէպի
թիարան...
-
Ք
Ուզում
են
կռուե՞լ
մեր
հետ.
Ա՛հ,
խելագար
{ապստամբք}:
Ուզո՞ւմ
են,
որ
մի
խօսքով
Դորանց
դժո
բայց
երբ
սկսեցի
կարդալ
արդէն
յառաջաբանը,
ասես
թէ
{ապտակ}
իջեցուց
երեսիս.
հարկ
չկայ
ասել,
որ
բոլոր
գիրքը
ն
որոտալից
ձայնով
եւ
հասուց
Բուբանդուսի
երեսին
մի
{ապտակ},
մի
այնպիսի
ապտակ,
որի
զօրութենից
գեղեցկախօս
ճա
ւ
հասուց
Բուբանդուսի
երեսին
մի
ապտակ,
մի
այնպիսի
{ապտակ},
որի
զօրութենից
գեղեցկախօս
ճարտասանը,
որ
նստած
ւր
առանցքի
վերայ
666
դարձուած.
պատճառ,
սատանայի
{ապտակի}
զօրութիւնը,
համեմատելով
մեր
շոգեշարժ
մեքենաների
այլ
հնի,
մեռածի
դարավոր
ավերակներից,
կպցրած
են
{ապրած}
-անցած
սիստեմի
ազդեցությամբ,
որտեղ
թեկուզ
երբեմն
յ
կրած
չլինէին
Փիւնիկեցի
յատուկ
անունը,
եթէ
նոքա
{ապրած}
լինէին
մարդու
անունով,
նոքա
չպիտի
վերջանային,
ո
ութեան
անունով:
Եւ
քաղաքական
նաւաբեկութենից
{ապրած}
մարդիկ,
եթէ
հասկանում
են
ազգութիւնը
մի
ամբողջութ
յերին,
որոնք
պաշտպանում
են
բնությունն
ու
իր
դարն
{ապրած}
ձեւերը,
այդ
միջնադարյան
մարդկանց,
հին
դասական
լ
եւ
ընթերցողը
կարդաց,
կամ,
եթէ
սոցանից
շատ
առաջ
{ապրած}
հեղինակների
գործերում
էլ
լինի
սոցա
նմանքը,
մենք
իսպառ
ընկաւ
որսորդութիւնը:
Գրեթէ
երկու
դար
յետոյ
{ապրած}
Արշակ
Գ-ի
ժամանակի
վերաբերութեամբ,
լսում
ենք
մեր
հանելու,
ինչ
իրաւունք
որ
ուներ
4.
000
տարի
առաջ
{ապրած}
հայը
այնպէս
խօսել,
նոյն
իրաւունքին
համազօր
իրաւո
անեմ
Տէր
Ստեփաննոս
Յարութիւնիցն,
միաւորած
ընդ
իմ
{ապրանաց}
բաժին
գննի
եւ
մի
եւ
նոյն
ջուքամում
կգոյ
տեղս
եւ
յ
պարտադրաբար
կամ
պաշտոնապես,
այլ
որպես
մաքսանենգ
{ապրանք},
գաղտնի,
որպեսզի
ընդդիմադրություն
առաջ
չբերենք
ական
է:
Նամանավանդ
որ,
Նախիջեւանը
համարյա
ոչ
մի
{ապրանք}
չի
ստանում
արտասահմանից,
որ
մեծ
նշանակություն
ու
ի
մէջ:
Եթէ
Եւրոպացին,
երրորդ
ձեռքից
ստանալով
մի
{ապրանք},
որից
արդէն
քանի
մարդիկ
շահուել
էին,
ուրեմն
հետ
րծակից
էր
մի
ազգասէր
Հայ:
Եթէ
շատ
ցորեան
կամ
այլ
{ապրանք}
ուղարկուելու
լինի
Եւրոպա
Մարսէյլի
վերայով,
այդպի
ասի
ճանապարհը
փակելու
համար
գրում
է
Բէգզադէին
նոր
{ապրանք}
ուղարկել:
Բէգզադէն,
սկզբումը
այսօր
էգուց
ասելով
է
նա
եւ
շատ
անգամ,
եթէ
չէ
կամենում
Բէգզադէն
նոր
{ապրանք}
հասուցանել,
որպէսզի
կա՛մ
ինքը
գնայ
այդ
քաղաքը,
իտասարդի
ձեռքը
յանձնել
էր
Բէգզադէն
30.
000
մանէթի
{ապրանք},
գործակատարը
ժամանակ
առ
ժամանակ
հասուցանել
է
Բէգ
5.
000
մանէթ:
Ներկայ
ցոյց
է
տալիս
10.
000
մանէթի
{ապրանք}
՝
հաշուելով
այն
գնով,
ինչ
գնով
Բէգզադէն
յանձնել
որանից:
Երկրորդ՝
Բէգզադէն
սովորութիւն
ունէր
{ապրանք}
ուղարկել
մի
մեծ
քաղաք,
երբ
վաճառի
հանդէս
էր
լինո
ում
է,
որ
եթէ
այդ
անգամը
Բէգզադէն
յօժարի
մարդ
եւ
{ապրանք}
չուղարկել
այդ
վաճառահանդէսը,
ինքը՝
պարոնը,
պատ
ս
ժամանակով
գնել
Բէգզադէից
մօտ
իբր
15.
000
մանէթի
{ապրանք}
՝
հարիւրին
10
շահով:
Բէգզադէն
համաձայնում
է,
տա
ն
վաճառականք:
-
Այս
ինչ
պարոնի
այսքան
արծաթի
{ապրանք}
հաւատացի,
բայց
թէ
նորան
վաճառած,
թէ
ծովը
ձգած,
մութեամբ
գնելով
նա
օտարազգիներից
հետզհետէ
զանազան
{ապրանք}
եւ,
վաճառելով
նորանց,
կարողութիւն
կը
ստանայ
վճա
ն
ժամանակները,
երբ
կանայք
համարւում
էին
որպէս
մի
{ապրանք},
ինչ,
կահ,
կարասիք,
գնելու
կամ
վաճառելու
բան
Եւ
մինչեւ
այս,
թող
հայ
վաճառականը
հազար
տարի
{ապրանք}
բերէ
Եւրոպայից
ու
վաճառէ,
կամ,
որ
նոյն
է,
օտար
կայ
այդ
ապրանքի
վաճառականութիւնը,
չկայ
մինը,
որ
{ապրանք}
խնդրէ
նորանից,
ապրանք
ապսպարէ
նորան,
եւ
եղածը
ա
անութիւնը,
չկայ
մինը,
որ
ապրանք
խնդրէ
նորանից,
{ապրանք}
ապսպարէ
նորան,
եւ
եղածը
առնու՝
արծաթ
վճարելով
փ
վստահութեամբ
հում
նիւթեր
առնուլ
հայ
երկրագործից,
{ապրանք}
ապսպարել
նորան,
մանր
մունր
գումարներ
տալ
յառաջու
յառաջուց
այս
եւ
այն
շինականին
եւ
հունձից
յետոյ,
{ապրանք}
ստանալ
փոխարէն:
Կարողութեան
տէր
մարդը,
նոյն
այս
ւելի
(թէեւ
ունենար
աւելի
դրամական
ոյժ)
չէ
կարող
{ապրանք}
բերել
Եւրոպայից,
որովհետեւ
սովորական
չափով
բերած
ում
է
մեր
առջեւ:
Գրեթէ
ազգովին
սովորութիւն
առնել
{ապրանք}
գնել
Եւրոպայից,
մինչ
ինքեանք
կրկին
անգամ
աւելի
պ
ի
մանր
վաճառականը
ոյժ
չունի,
նա
խաղալիք
է
իւրեան
{ապրանք}
տուող
մեծ
վաճառականի,
կամ
գործարանատիրոջ
եւ
կամ
:
Մանր
վաճառականը
բոլոր
ժամանակ
աշխատեցաւ
իւրեան
{ապրանք}
տուողի
օգտի
համար,
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
այլ
առեւ
նը,
ի՛նչ
գործէ:
Հաւատարմութիւնը
ընկած
է,
ոչ
ոք
{ապրանք}
կամ
դրամ
չէ
տալիս
նորան,
եւ
եթէ
տային
եւս,
հարի
րի՛
երթանք
շուտով
խանութ
մեր
զանազան
հնարքով
{Ապրանք}
ծախենք
թէկուզ
մեր
հօրը,
սակայն
շատ
մեծ
օգուտով։
դոս
կայսրից
Պարսից
ընդդէմ
օգնութիւն
խնդրելու
(Ինչ
{ապրանք}
էր
այդ
կայսրը,
Եղիշէն
ասում
է
թէ
"քանզի
խաղաղասէր
,
գինիներն
ծախել
է,
բայց
մարդը
տահա
վերուցած
չէ
{ապրանքը}
եւ
փողը
տված
չէ:
Սրբազանի
բաները
նույն
դրութ
նկերութիւնքը
երկրորդ
եւ
երրորդ
ձեռքից
ստանում
էին
{ապրանքը},
մինչդեռ
Հայը
անմիջական
միջնորդ
էր
լինելու
ռուսա
դիկ
շահուել
էին,
ուրեմն
հետեւաբար
եւ
թանգացած
էր
{ապրանքը},
եթէ
սորան
վաճառում
է
նա
Եւրոպայի
մէջ
եւ
դարձեալ
ասարդ՝
տարեկան
վարձ
տալով
նորան
եւ
խանութի
բոլոր
{ապրանքը}
հաշուով
յանձնելով:
Երիտասարդը,
ինչպէս
վերեւում
Նա
պարտակա՛ն
էր
վաճառած
ապրանքի
արծաթը
եւ
մնացած
{ապրանքը}
ցոյց
տալ
Բէգզադէին
նոյն
հաշուով,
ինչ
հաշուով
ստա
յդ
քաղաքը,
կա՛մ
մի
այլ
մարդու
յանձնէ,
հաշիւը
եւ
{ապրանքը}
ստանայ
իւրեանից
եւ
գործը
աւարտել:
Բէգզադէն,
րդին:
Բայց
Բէգզադէն
մի
մանէթով
երիտասարդին
տուած
{ապրանքը}
յետ
չէ
ընդունում
մի
մանէթի
տեղ,
այլ
հաշւում
է
75
Պարո՛ն,
թէ
նոր
է,
թէ
հին
է,
ահա
քո՝
ինձ
տուած
{ապրանքը},
ես
չեմ
կերել,
չեմ
վատնել,
այլ
որքան
վաճառել
ե
ազար
եւս
շահ
հանելով,
ուստի
արժա՛ն
է,
որ
մնացած
{ապրանքը}
յետ
առնուս
նոյն
գնով,
ինչ
գնով
ես
քեզանից
ստացել
՝
թաբակը
քաշելուց
յետոյ
տուփի
կողքին
զարկելով:
-
{Ապրանքը}
հնացած
է
եւ
այժմ
չէ
արժում
մի
մանէթ:
Այս
կեր
ով
եւս
վերջացնում
է
Բէգզադէն
իւր
հաշիւը.
մնացորդ
{ապրանքը}
յետ
է
ընդունում
ցած
գնով,
չէ
տալիս
երիտասարդի
վա
իւրին
10
շահով:
Բէգզադէն
համաձայնում
է,
տալիս
է
{ապրանքը}
եւ
ստանում
է
պարոնից
կանոնաւոր
մուրհակ:
Երբ
գնող
էգզադէն
բարերարութեան
անունով
իւր
մնացորդ
եւ
փտած
{ապրանքը},
որ
եթէ
վաճառելու
լինէր,
անշուշտ,
իւրաքանչիւր
դէն
սպառնում
է
ոչ
մի
կոպէկ
վարձ
չտալ
սայլորդներին
{ապրանքը}
բերելու
համար:
Այս
բաներից
յետոյ
գնում
է
Բէգ
ն
պատճառն
ես
հարցանում
ինձանից,
պատճառը
ո՞րն
է:
{Ապրանքը}
իմը
չէ՞,
երէկ
վաճառում
էի
տասնի,
այսօր
քսանից
պ
ն,
հաստգլուխ
ես
եղած,
որ
մինչեւ
այժմ
չհասկցար:
{Ապրանքը}
նոցա
ապրանքը
չէ՞...
-
Հերիք
է,
լսիր:
Քո
բ
ես
եղած,
որ
մինչեւ
այժմ
չհասկցար:
Ապրանքը
նոցա
{ապրանքը}
չէ՞...
-
Հերիք
է,
լսիր:
Քո
բոլոր
ասածների
երէ
Եւրոպայից
ու
վաճառէ,
կամ,
որ
նոյն
է,
օտարի
{ապրանքը}
ուղարկէ
Եւրոպա։
Ազգին
ո՛չ
շահ
կայ
եւ
ո՛չ
վնաս,
տեան
չպիտի
լինի
ոչինչ
գործունէութիւն,
երկրագործի
{ապրանքը}
կարող
էր
մնալ
նորա
ձեռքում,
որովհետեւ
չկայ
այդ
ա
:
Վաճառականը
ո՞չ
ապաքէն
դրամ
է
տալիս
իւր
վաճառելի
{ապրանքը}
ձեռք
բերելու
համար:
Ո՞չ
ապաքէն
ունի
մի
քանի
փարա
հով
կարող
է
աճեցնել
իւր
գումարը:
Եւ
եթէ
չկամի
նա
{ապրանքը}
պահել
իւր
ձեռքում,
մի
րոպէի
մէջ
կամեցաւ
եւ
ահա
պ
էջ
կամեցաւ
եւ
ահա
պատրաստ
են
վաճառականք
գնել
նորա
{ապրանքը}:
Այս
ճանապարհով
միայն
դրամի
շրջանառութիւնը
ներ
չեն,
եւ
նորա
մանր
վաճառականը
պիտի
վաճառէ
իւր
{ապրանքը}
հասարակ
ժողովրդին:
Ժողովուրդը
շատ
անգամ
շռայլանո
,
երկրագործութեան
բերքերի
վաճառականը
պիտի
գնէ
իւր
{ապրանքը}
Թիւրքիոյ
մէջ
եւ
պիտի
վաճառէ
Եւրոպացոց,
ասել
է
թէ
մից՝
խաղալիք
է
բիւր
հանգամանքների
ձեռքում:
Նորա
{ապրանքը},
ինչպէս
ասացինք,
չունի
այն
ոյժը,
այն
կարեւորու
ութիւնը,
որ
մարդը
առանց
նորան
չկարողանայ
ապրել:
{Ապրանքը}
մնում
է
անվաճառ,
կամ
վաճառուածի
դրամը
անհնար
է
ձ
շուարել
նորա
նման։
Մնում
է
առանց
վաստակի
վաճառել
{ապրանքը},
որպէսզի
պարտքը
կարողանայ
վճարել:
Եթէ
գործ
չդնէ
ապրանքի
վաստակը,
թէեւ
սկզբում
ծանր
թուեցաւ
նորան
{ապրանքը}
առանց
վաստակի
վաճառել
եւ
պարտքը
վճարել:
Ուստի
իջ
նորա
մէջ
բերած
գումարը
եւս
հալեցաւ,
բոլոր
ձեռքի
{ապրանքը}
պարտքի
փոխանակ
տալուց
յետոյ
դեռեւս
պարտական
մնաց
էս
կենդրոնանում
է
այնտեղ,
որտեղից
դուրս
ելաւ
այն
{ապրանքը}
կամ
գումարը:
Զօրութիւնը
եւ
ոյժը
այնտեղ
է,
կրկնո
ը
այնտեղ
է,
կրկնում
ենք,
ուր
որ
դրամագլուխը
կամ
{ապրանքը}
կայ:
Առնողը
տկար
է,
քան
թէ
տուողը,
առնողը
կարօ
ոչինչ
ունի:
Նա
միայն
յոյս
ունի,
թէ
ահա
կ'առնու
{ապրանքը},
կը
վաճառէ,
նորանից
կը
վճարէ
ապրանքի
տիրոջ
իւր
նցնէ
նորա
ձեռք,
թո՛ղ
որչափ
կամի,
փոքր
լինի
նորա
{ապրանքը}.
ոյժը,
այնուամենայնիւ,
դրական
զօրութիւն
է,
քա
րոպացին
վատնում
է
ածուխի
կամ
փայտի
համար:
Եւ
այն
{ապրանքը},
որի
հում
նիւթը,
շատ
անգամ
Ասիայից
երթալով
Եւրո
թեամբ
եւ
միեւնոյն
հաստատ
յուսով,
որ
այս
տարի
մեր
{ապրանքը}
ամէնից
շուտ
հասանելով
Հնդկաստան,
պէտք
է
որ
մեք
ե
վի
խաղաղել
էր:
Թէպէտ
մեք
կորուսել
էինք
մեր
բոլոր
{ապրանքը},
բայց
ողջանդամ
փրկուեցանք
մեզ
մօտեցած
մակոյկների
մ,
անուամբ
Նահատակ.
հռչակաւոր
Փարիզից
մեր
բոլոր
{ապրանքը}
վեր
առած,
իմ
տասն
եւ
մի
ընկերներիս
հետ
շոգենաւ
ն
անքը
մահուան
գրկից,
բայց
ամենեւին
կորցրեցինք
մեր
{ապրանքը}:
Իմ
բոլոր
ընկերներս
այստեղ
ու
այնտեղ
գնացին
իւրե
որ
կին
միջնորդի
ձեռքով
ինքը
վաճառում
էր
իւր
եղբօր
{ապրանքը}
կամեցածի
պէս:
Այսպիսի
անզգամ
կնոջ,
այնպիսի
տխմա
յդտեղ
վաճառական
ընկերութիւնք,
մանաւանդ՝
հացեղէն
{ապրանքի},
որով
պարապողքը
մեծ
մասնով
երեւելի
արծաթագլխի
տէ
ւրոպայում
իւր
համար
մի
գործակալ,
եւ
այդ
պատճառով
{ապրանքի}
գինը
Նախիջեւանի
մէջ
բարձրանում
է
եւ
ցածրանում
է
`
եւ
իւր
հետ
գործ
կատարել
կամեցողներին
միշտ
յայտնել
{ապրանքի}
գները
եւ
հարկաւորութենների
քանակութիւնքը:
Մանաւա
գզադէի
շահին
կամ
վնասին։
Նա
պարտակա՛ն
էր
վաճառած
{ապրանքի}
արծաթը
եւ
մնացած
ապրանքը
ցոյց
տալ
Բէգզադէին
նոյն
է
պարոնից
կանոնաւոր
մուրհակ:
Երբ
գնող
պարոնը
իւր
{ապրանքի}
հետ
միասին
հեռացած
էր
քաղաքից
դէպի
վաճառահանդէսը
է
Բէգզադէն,
-
նա՝
որպէս
անկախ
մարդ,
եւ
այդքան
{ապրանքի}
տէր
երեւելով
վաճառականների
մէջ,
կարո՛ղ
է
հաւատար
էթը,
որ
գտանւում
էր
Բէգզադէի
մօտ:
Կանչում
է
իւր
{ապրանքի}
համար
վարձուած
սայլորդները,
նոցա
եւս
պատուիրում
,
չէ
կարող
բամբակ
տալ
Անգլիային,
նորա
բամբակեղէն
{ապրանքի}
գործարանքը
փակւում
են,
գործարանատերքը
սնանկանում
որ
բոլորը
եւս
միացել
են
եւ
կրկնապատկել
են
իւրեանց
{ապրանքի}
գինը:
-
Ների՛ր,
պարո՛ն,
հաստգլուխ
ես
եղած
նող
ապրանքների
մաքսը
աննշան,
իւր
մէջ
պատրաստուած
{ապրանքի}
վերայ
աւելի
ծանր
հարկ,
ո՛չ
երկրագործութիւն,
ո՛չ
իւնը
կարգի
դնելու
եւ
դուրս
տուած
եւ
ներս
ընդունած
{ապրանքի}
կամ
դրամի
մէջ
զուգակշիռը
պահելու
ձգտողութիւն,
եր
ը
կարող
էր
մնալ
նորա
ձեռքում,
որովհետեւ
չկայ
այդ
{ապրանքի}
վաճառականութիւնը,
չկայ
մինը,
որ
ապրանք
խնդրէ
նո
վաճառականը
առողջ
դրամ
պիտի
վճարէ
Եւրոպայից
ստացած
{ապրանքի}
փոխարէն,
իսկ
ինքը
պիտի
վաճառէ
Թիւրքիոյ
մէջ
ո՛վ
գ
եռագործի
վաճառականին,
ըստ
ինքեան:
Ձեռագործ
{ապրանքի}
մանր
վաճառականը
ոյժ
չունի,
նա
խաղալիք
է
իւրեան
ա
որ
պիտի
վճարէ
իւր
նոր
պարտքի
համար,
կը
տանի
նորա
{ապրանքի}
վաստակը,
թէեւ
սկզբում
ծանր
թուեցաւ
նորան
ապրանքը
կի
վաճառել
եւ
պարտքը
վճարել:
Ուստի
իջեցնում
է
նա
{ապրանքի}
գինը
հարիւրին
մի
քանի
տասանորդ:
Միւս
վաճառականը
նորդ:
Միւս
վաճառականը
ի՛նչպէս
կարող
է
պահել
նոյն
{ապրանքի}
նախկին
արժէքը.
իջեցնում
է
եւ
նա:
Կէս-մեռ,
կէս-
հա
կ'առնու
ապրանքը,
կը
վաճառէ,
նորանից
կը
վճարէ
{ապրանքի}
տիրոջ
իւր
պարտքը
եւ
աւելորդ
շահով
ինքը
կ'ապրի
կամ
յժը,
այնուամենայնիւ,
դրական
զօրութիւն
է,
քանզի
{ապրանքի}
փոխարէն
պիտի
ստանայ
զուտ
արծաթ:
-
Մի՛թէ
այս
քով
մեր
ընկերութիւնը
պիտի
տուր
եւ
առք
առնէր,
այդ
{ապրանքի}
տեսակից
եւ
բաւական
պաշար
վեր
առած,
Փարիզից
ուղեւ
Մի
քանի
տարի
ծառայում
է
այս
երիտասարդը,
խանութի
{ապրանքները}
օրէ
օր
սկսանում
են
հատանիլ,
այս
պատճառով
եւս
տես
ռում
կային
շտեմարաններ,
ուր
պահւում
էին
վաճառելի
{ապրանքները}
՝
ոսկի,
արծաթ,
գոհարեղէնք։
Նոցա
երեւելի
վաճառա
-
Նախ,
որ
Տէրութեան
սահմանի
ներսումը
գործած
{ապրանքների}
վերայ,
Կարոլոս
Բօսքոյի
ճարտարութեամբ,
երեւի
մաք
րդները,
նոցա
եւս
պատուիրում
է,
որ
չհամարձակուին
{ապրանքների}
հետ
վերառնուլ
տղան
եւ
հնար
տալ
Մ...
քաղաքը
հասան
որ
տարիներով
չեն
տեսնում
ռոճկի
երես,
ներս
մտանող
{ապրանքների}
մաքսը
աննշան,
իւր
մէջ
պատրաստուած
ապրանքի
վերայ
եւս
չկայ.
որքա՛ն
կամիս,
այնքան
կարես:
Ձեռագործ
{ապրանքների}
մեծագոյն
մասը
կեանքի
էական
պիտոյքներ
չեն,
եւ
նոր
անք
մշակ
դարձան
եւրոպացոց:
Որեւիցէ
ձեռագործ
{ապրանքով}
վաճառականութիւն
առնողի
շահին
հակառակ
է,
եթէ
նոյն
վաճառականութիւն
առնողի
շահին
հակառակ
է,
եթէ
նոյն
{ապրանքով}
վաճառականք
բազմանան
նորա
չորս
կողմում,
իսկ
բնակա
ռականների
համար
սոսկալի
տարբերութիւն
կայ
ձեռագործ
{ապրանքով}
եւ
երկրագործութեան
բերքերով
վաճառականութիւն
առնել
ընկեր,
որով
բոլորեցունցս
թիւն
էր
տասներկու:
Ինչ
{ապրանքով}
մեր
ընկերութիւնը
պիտի
տուր
եւ
առք
առնէր,
այդ
ապր
,
թէ
ի՞նչ
անամօթ
լրբութեամբ
պատասխան
է
տալիս:
"
{ապրե՞ս},
որդի,
խելօք
ես
խօսում,
օձի
փուշը
լակլակը
(ար
իակ
խնդիրս
եւ
ցանկությունս.
Փարիզում
ես
կարող
եմ
{ապրել}
800
մանեթով.
եթե
դուք
այնքան
բարի
եք
եղել,
որ
հ
կուքս
կարողանանք
այնտեղ
ամիսը
40
ֆունտ
ստերլինգով
{ապրել}:
§
5.
Երբ
որ
քաղաքին
հայտնած
էինք,
թե
այսքա
ածն
է
անում
եւ
ապրում
է
այնպես,
ինչպես
կցանկանար
{ապրել}:
Սիրելի
եղբայր,
ե՞րբ,
արդյոք,
մենք
կտեսնվ
ւթյուններ
եմ
ստանում
այն
շրջանից,
ուր
մի
ժամանակ
{ապրել}
եմ,
թե
չէ
ես
ինձ
կզգայի
ուղղակի
բեւեռից
դուրս,
որ
այդպիսի
մի
քանի
փոխակերպումներից
հետո
ուղղակի
{ապրել}
հնարավոր
չի
լինի:
Այժմ
ուժեղ
հազը՝
շնչափողի
եւ
երի:
Չէ՞
որ
ժողովուրդը
թողել
է
կամ
այսպես
ասած՝
{ապրել},
անց
է
կացրել
(пережил)
հին
լեզվով,
հին
ձեւով
ախտաբար,
ընտանիքի
աղքատությունը
հարկադրել
է
նրան
{ապրել}
Իսահակի
հետ,
իսկ
սա
Գրիշայով
բոլորովին
չի
զբաղվե
միջատները)
որոնել
ու
գտնել.
չէ՞
որ՝
եթե
նրանք
{ապրել}
են
այնտեղ
մինչեւ
հիշյալ
եպիսկոպոսը,
ապա,
անպայմ
տագա
սերունդը
մինչեւ
իսկ
չիմանա,
թե
50
տարի
առաջ
{ապրել}
են
նման
ողորմելի
արարածներ:
Մեզանում
ոչ
ոք
չ
րկել
մինչեւ
իմ
վերադառնալը.
ապրի՛ր
տանը,
ինչպես
{ապրել}
ես
մինչեւ
այսօր,
պայմանագիրը,
որ
կնքել
ես
դու,
Ահա՛
իմ
վերջին
խոսքը.
1)
Ապրիր
տանդ,
ինչպես
{ապրել}
ես
ու
մի՛
փոխադրվիր.
մեզ
մոտ
մի
քանի
ընտանիքի
հա
իս
անցած
օրերում,
Որքա՞ն
մարդ
էր
ինձ
սիրում.
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն,
Իմ
սպիտա
հինգի
միւս
կողմը,
Չէի
քնում
գիշերներ...
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
կանիս
շուտ
գտայ,
Նա
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
անց
կացնում
առաւել,
Ուրիշի
հետ
քնքշութեամբ:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
ատուն,
Եկեղեցու
միջումը
Օրէնքով
պսակուելով:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
սնել
կարող
էր...
Չտեսաւ.
թէեւ
էր
ներկայ...
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
որ
գործած
մեղքերըս
Հազիւ
կասեմ
պարզ,
մեկին:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
րմեռանդ
զոհեր,
Միշտ
ըստանում
էր
կուռքը:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
ուն
ոտք"։
-
Մեծ
մայր,
արդեօք
արժա՞ն
էր
Եւ
մեզ
{ապրել},
ինչպէս
դուք
Ապրել
էիք
ձեր
կեանքում.
-
Թոռներն
այր,
արդեօք
արժա՞ն
էր
Եւ
մեզ
ապրել,
ինչպէս
դուք
{Ապրել}
էիք
ձեր
կեանքում.
-
Թոռներն
արեցին
հարցմունք:
արք
գործեցին
եթէ,
Ձեզ,
Աստուած
է
հրամայել:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Իմ
սպիտա
մի՞թէ
լաւ
ուտել,
լաւ
խմել,
լաւ
հագնել,
փառաւոր
{ապրել},
հարստութիւն
ճարել,
փառք
ու
պատիւ
ստանալ։
Մի՞թ
քատ
կանայք
առաւել
լաւ
կը
համարեն
մուրացկանութեամբ
{ապրել},
քան
թէ
ծառայել
մի
մարդու
տան
մէջ
որպէս
աղախին,
նաչե՞լ
ենք
մեզ,
թէ
մարդ
ենք,
ուրեմն
եւ
արժան
էր
{ապրել}
եւ
մարդկութեան
համար՝
հրաժարուելով
եսական
անձնաս
.
լա՛ւ
է
ազատութեան
մէջ
մեռանել,
քան
թէ
բանտում
{ապրել}:
Ինչո՛ւ
համար:
Նորա
համար,
որ
եթէ
զրկո
ւակներին:
Հա՛յ
կանայք,
մեր
ազգը
մինչեւ
այժմ
{ապրել}
է
ողորմելի
խեղճութեան
մէջ.
նա
մոխիր
է
կերել
հացի
դարձել
է
մի
ամենօրեայ
հաց,
առանց
որին
չէր
կարելի
{ապրել},
մի
ելեքտրականութեան
պէս
բան,
որ
փայլակի
շուտու
ան
վերայ
խօսիլ,
ո՞ր
բանը
այսպէս
չէ:
Այսքան
տարի
{ապրել}
եմ
եւ
միշտ
կօշիկ
եմ
հագել,
եւ
միշտ
մի
զոյգ
կօշիկ
թեամբ,
քանզի
ինքը՝
կառավարութիւնը,
մինչեւ
այժմ
{ապրել}
է
արտաքին
եւ
ներքին
պարտքերով:
Ահա՛
այդ
համեմատա
կարեւորութիւնը,
որ
մարդը
առանց
նորան
չկարողանայ
{ապրել}:
Ապրանքը
մնում
է
անվաճառ,
կամ
վաճառուածի
դրամը
թեան
խնդիրը
եւ
ուշադրութեան
արժանի
բան
չէ.
մարդը
{ապրել}
է
Հայի
անունով,
թէ
մի
այլ
անունով,
դարձեալ
միեւ
ն
ապրուստ,
որ
կազմել
է
իւրեան
մի
ճանապարհ,
որով
{ապրել}
է
եւ
կ'ապրի
դեռեւս,
այդպիսի
մարդը,
բնականապէս
ե
Նիկողայոսի
ձեռքով
Ազատուել
էր
վտանգներից
ու
{ապրել}
էր
ասրահով:
Խղճմտանից
բռնադատուած
`
ինքն
է
արանը
նոր
ծնող
է
Ուսանողներին,
Բարւոք
{ապրել}
սովորցնում
է
Աշխատողներին:
Օրհնեալ
լի
ոյն
է
եղել,
Նոյն
կը
լինի
յաւիտեան,
-
{Ապրել}
արեւու
երեսին
Կամ
քնել
խաղաղ
քուն
մահուան։
րում,
Որքա՞ն
մարդ
էր
ինձ
սիրում.
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն,
մը,
Չէի
քնում
գիշերներ...
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
,
Նա
եւս
չըսպասեց
ինձ
երկար:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
ել,
Ուրիշի
հետ
քնքշութեամբ:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
միջումը
`
Օրէնքով
պսակուելով:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
Չտեսաւ.
թէեւ
էր
ներկայ....
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
ս
Հազիւ
կ՚ասեմ
պարզ,
մէկին:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
ր,
Միշտ
ըստանում
էր
կուռքը:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
-
Մեծ
մայր,
արդեօք
արժա՞ն
էր
Եւ
մեզ
{ապրել},
ինչպէս
դուք
Ապրել
էիք
ձեր
կեանքում,
-
ք
արժա՞ն
էր
Եւ
մեզ
ապրել,
ինչպէս
դուք
{Ապրել}
էիք
ձեր
կեանքում,
-
Թոռներն
արեցին
հարցմուն
,
Ձեզ,
Աստուած
է
հրամայել:
Ես
{ապրել}
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես,
իմ
ջերմ
մանկութիւն.
նորդութեամբ:
Երկիւղն
է,
որ
յոյս
է
տալիս
մարդուն
{ապրել}
ուրիշ
մարդու
հետ,
ենթադրելով,
որ
այդ
ուրիշը
պատ
թէպէտ
անկեայց
ի
դժուար:
Յուսամ
զի
ես
կարեմ
{ապրել}
յովկիանու
ջուրցն
եւ
խոր,
Թէ
յիմ
վերայ
հովա
չունիմ
տէր,
պարտ
եմ
սորա
եւ
նորա
դրանը
մուրալով
{ապրել}:
Երկու
կողմից
եւս
պաշարուած
եմ:
Իմ
խօսքս
վերջաց
գաղտնիքը
բանալու
համար:
Ութերորդ
դարու
մօտ,
{ապրել}
է
Արաբացոց
մէջ
Գեբեր
կամ
Ջեբեր
անունով
գիտնականը
եղը,
որի
օգնութեամբ
կարելի
է
քանի
հարիւր
տարիներ
{ապրել}:
Ֆրանսիսկեան
կարգի
աբեղայքը,
նորա
նախանձոտ
եղբա
րհներով
յառաջ
գնալով
քաղաքականութիւնը,
չէր
կարող
{ապրել}
որպէս
մի
բարոյական
էակ.
ամենայն
էակ
ապրում
է
պայ
կը,
որ
պատահած
էին
մահին,
այնուհետեւ
առաւել
չեն
{ապրել},
այլ
իսկոյն
մեռել
են:
-
Չկամի՞ս
արդեօք
ասել
անք.
եւ
բնութեան
համար
միեւնոյն
է,
թէ
մի
արարած
{ապրել}
է
այս
կամ
այն
ձեւի
տակ,
նորա
կանոնը
միայն
այս
է
իրէ
իւր
ընկերը,
ազգը
եւ
մարդկութիւնը
առհասարակ:
{Ապրել}
միմիայն
իւր
համար,
գազանին
է
սեփական,
արծաթ
հաւ
տարիներ
են
անցել
նորանից
յետոյ,
երբ
մեր
ցեղապետը
{ապրել}
է
աշխարհի
երեսին
Ղրիմի
Թաթարի
իշխանի
իշխանութեան
քննութեան,
երեւում
է
նորանից,
որ
մարդը
չէ
կարող
{ապրել}
աշխարհի
երեսին
առանց
կրօնի։
Որքան
ժամանակ
մարդը
նելութեան
վերայ։
Եւ
ինչպէս
կարելի
էր
առանց
կրօնի
{ապրել}.
առաջին
մարդիկը,
որ
գուցէ
եւ
չգիտէին
իւրեանց
բա
,
նոյնքան
եւս
բացայայտ
է,
որ
ոչինչ
մարդ
չէ
կարող
{ապրել}
առանց
կրօնի,
թող
լինի
նա
անաստուած,
ամենաստուած
ոյն
գնացին
նորա
քամակից
հիւանդանոցները
եւ
սկսեցին
{ապրել}
մուրացկանութենով։
Իգնատիոսը
Մոնտեգիւ
(Montaigu
րուել.
այնպիսի
դիպուածում
նա
կարող
է
շատ
տարիներ
{ապրել}
։
Թոքերը
կամ
սի՞րտն
է
կաթուածահար
եղել.
այն
ժամա
արւում
է
եղած
կամ
Մինասի
ժամանակ,
որ
շատ
առաջ
էր
{ապրել}
Թորոսից
կամ
Նիկողոսի,
որ
Թորոսից
շատ
դարեր
յետոյ
Թորոսից
եւ
կը
վերագրեն
մի
մարդու,
որ
կամ
առաջ
է
{ապրել}
Թորոսից
կամ
վերջը,
որի
վրայ
ազգը
մեծ
համարում
ու
ւմ
ենք
այսքան,
որ
ամէն
ազգ
իր
մանկութեան
ժամանակ
{ապրել}
է
եւ
այժմ
եւս
վայրենիքը
ապրում
են
որսորդութեամբ:
ախինն
քինչ
դատաստանաւ
ամենայն
տվել
եւ
թողլով
վասն
{ապրելեաց}
մին
տուն
հանդերձ
երկու
աղածին
եւ
ընդ
նմին
իւր
ուն
ինչեւ
այժմ
այն
ազգութիւնը,
որ
ոյժ
ունի,
որ
ինքը
{ապրելով}
չկամի
ուրիշի
կեանքի
վերայ
մտածել,
աւելի
կամ
պակա
մարմնավոր
օգուտը,
ուտելով,
խմելով,
փառավորապես
{ապրելով},
որպես
թե
աստված
ստեղծել
էր
մարդս
նյութական
բարե
մել,
որ
մարմնի
մէջ
եղած
ժամանակ
անմարմինների
պէս
{ապրելով}
հրեղէ՛ն
կառքով
դէպի
հոգեղէն
կեանքը
վերացաւ։
Իսկ
արհորդութիւնից
յետոյ,
երկար
ժամանակ
գետնի
երեսին
{ապրելով},
այստեղ
էլ
վախճանեցաւ
(Տե՛ս
Չորր.
թագ.,
գլ.
ոց
մեծատունը
կերակրի,
հանդերձի,
գինու,
փառաւոր
{ապրելու},
սնոտի
եւ
անցաւոր
փառք
ճարելու
համար
թափում
է
իւ
ապրում
է
այսօր,
չգիտէ
թէ
վաղը
պիտի
հնար
ունենա՞յ
{ապրելու},
թէ
ոչ,
քանզի
չգիտէ,
թէ
պիտի
շարունակէ՞
գործար
ը,
որ
ինձանից
յետոյ
ոչինչ
ստանալու
չեն
ինձանից,
{ապրելու}
չե՞ն:
Բայց
դու
կը
քանդուիս,
այսինքն՝
քո
աւելոր
ւրեանց
պատմութիւնը,
եթէ
ընդունակ
լինին
իբրեւ
ազգ
{ապրելու}.
իսկ
եթէ
ոչ,
օրըստօրէ
կ'անհետանան,
որպէս
մի
կա
ն
գրաւական
մեր
բարեկամութեանը։
Քո
քաղցր
յիշատակը
{ապրելու}
է
մեր
սրտում,
քանի
սա
զարկում
էր
մեր
կուրծքի
մէջ
պում
է
ուրախանալ:
Չքաւորութիւնը,
աղքատութիւնը,
{ապրելու}
եւ
ընտանիք
պահելու
հոգսը,
շատ
անգամ
խտրութիւն
չո
ող
կին
դառնալ
այդպիսի
մարդու,
որի
մտածութիւնքը,
{ապրելու}
կերպը,
պարապմունքը
եւ
այլ
անհամար
պարագաները
հակ
լ
անհամար
պարագաները
հակառակ
էին
իմ
մտածութեանը,
{ապրելու}
կերպին
եւ
այլ
հանգամանքներին,
այստեղ
իմ
յոյսը
դո
րից
պիտի
փոխեմ
նորա
վարքը,
բարքը,
մտածութիւնը,
{ապրելու}
կերպը,
եւ
հոգին
էս.
մի
խօսքով,
բացի
մարմնի
կեր
առանց
ոչ
թէ
շաբաթներով,
օրերով,
այլ
եւ
ժամերով
{ապրելու}
։
Թէ
Սօսն
ասես,
շատ
կեղծ
վիճակում
է։
Ցրտում
ժամանակ
պիտի
որ
իսկոյն
մեռնէր,
առանց
շաբաթներով
{ապրելու}:
Իսկ
միւս
ներքին
գործարանների
կաթուածահարութիւնը
ւսանողի
կյանքի
պոեզիան
բաղկացած
է՝
ցանկացածի
պես
{ապրելուն}
արգելակող
միջոցների
դեմ
մղած
պայքարից
եւ
իրական
ա
ի՛նչ
խելագարություն
է,
որ
ես
ուրիշից
պարտք
առնեմ
{ապրեմ},
"
Հյուսիսափայլի
"
վերա
տիվ
եւ
գիշեր
աշխատեմ,
բ
Ողջակէզ
է
միշտ
պատրաստ։
"
Այսպէս
{ապրեն}
թէ
ապրում
են,
-
"
Ասում
է
փորն
իմ
ճարպոտ,
էս
է
եւ
ինչ
պիտի
լինի
այդ
նորը:
Եթէ
մենք
քեզ
հետ
{ապրենք}
մինչեւ
այն
ժամանակ,
եթէ
ուսանենք
այն
ժամանակի
պէ
տերը
քեզ
պէս,
Կեանք
գտանել,
որ
միշտ
մնաս,
{ապրես}
արեւու
երես,
Լսի՛ր
Քրիստոսի
խօսքերին,
թէ
ելից
մրրիկ,
Հուր,
բոց
տիեզերասաստ,
{Ապրեսցի}
՞
քո
մակուկիկ"։
Զայս
սերովբէն
ննջելոյն
մարտ
դնել
ընդ
նմա,
այլ
զի
բացցին
աչք
ազգին,
եւ
{ապրեսցին}
մանկունք
մեր
՚ի
խմորոյ
պապականութեան,
զոր
առատու
լցուած
էր
սիրտս
եւ
հոգիս․
Որով
շնչեցի,
որով
{ապրեցայ},
Ինչպէս
մի
ծաղիկ
գգուած
զեփիւռից։
ւների
տակից
դուրս
շողացին
պողովատիկները:
Նոքա
{ապրեցան}
եւ
քրտնեցան
ընդհանուրի
օգտի
համար,
լաւ
հասկացած
է
հարկաւոր
ներկայումս,
իսկ
մեր
գեղեցիկ
նախամարքը
{ապրեցան}
եւ
մեռան
երկու
հազար
տարի
առաջ,
եւ
մեզ
այս
սերու
կրատելու
համար:
Մինչեւ
այժմ
վերացականութեամբ
{ապրեցանք},
որ,
ուրիշ
խօսքերով,
ասել
է
մեռանք,
մի՞թէ
պէտ
ացուր
քո
յիշողութեան
առջեւ
այն
շրջապատը,
որի
մէջ
{ապրեցար},
ի՞նչպէս
են,
կա՞ն
այն
հարուստները,
որ
տեսել
էի
գութեամբ:
Եղան
ժամանակներ,
որ
մարդը
հարիւր
տարի
{ապրեցաւ},
բայց
մի
օրուայ
ճամփայ
չգնաց,
բայց
եղան
ժամանակ
նքը
ապրում
էր
ողորմութենով։
Այսպիսի
դրութեան
մէջ
{ապրեցաւ}
նա
1722
թուականից
մինչեւ
1727
թուականը։
Վերջապէս
ձեր
պարոնները
վերջացած
է.
գնացէ՛ք,
ուր
կամիք
եւ
{ապրեցէ՛ք},
ինչպէս
կամիք"։
Բայց
կառավարութիւնը
եւ
ազ
այժմ
դրվատվում
է
"
Կռունկում
",
բայց
ես
ճգնաժամ
{ապրեցի},
եւ
իմ
աչքերը
բացվեցին:
Ինձ
համար
այժմ
կարեւորո
ուած
որդուն:
Եթէ
մարդու
ձեռքում
հնար
չկայ
մեռածը
{ապրեցնել},
արդարութեան
եւ
հաւասարութեան
անունով
երկու
նոր
տամ,
գոնե
մեկ
տեղ
կգտանեն,
եւ
կկարողանամ
գլուխս
{ապրեցնելով}
իմ
գործը
շարունակել
եւ
այս
հուսով
դուրս
եկա
Մոսկվ
,
չէ
կարող
եւ
այն
մի
քանի
շիլլինգը
ճարել
ընտանիքը
{ապրեցնելու}
համար:
Անգլիոյ
մէջ
որեւիցէ
մի
ձեռագործի
ընկ
ւնը,
անհնարին
է
խօսք
եւս
մէջ
բերել
հաշտութեան
եւ
{ապրեցնելու}
մասին:
Բոլորովին
ուրիշ
բան
է,
երբ
սէրը
կը
լինի
ձեռքով
Սաւուղը
այն
թշնամին
կործանող
եւ
ժողովուրդը
{ապրեցնող}
մարդուն՝
Դաւթին,
անդադար
ականատներ
էր
դնում
եւ
ողորմելի
տիրացուն,
բացի
գիշեր
ցերեկ
խոնարհեցո՛-
{ապրեցո}
՛
ասելով
փրփրելուց,
այլ
բան
չգիտէր։
Ազգի
համար
ե
լ
'ի
մեզ
զնոր
իմն
աւազան
լուսաւորութեան,
որով
եւ
{ապրեցուցանել}
զգալոցն
ազգ
'ի
սպառնացեալ
ահաւոր
կորստենէ:
Հո
իներուն
եւ
Կօլլեգիումներուն,
իսկ
ինքեանք
պիտոյ
է
{ապրէին}
մուրալով։
Բայց
թէ
գտանուէին
Կօլլեգիումներում
եւ
Լամարթինի
համար
պիտոյ
է
ողորմութիւն
հաւաքէին,
որ
{ապրէր}:
Մի՞թէ
ծանր
չէր
նորան
ընդունել
ապերախտ
բռնակալից
քան
թէ
լինելութիւնը,
եթէ
մարդը
պիտոյ
է
լինէր
ու
{ապրէր}
որպէս
մի
լոկ
բուսական
կամ
շնչական
արարած:
Ես
անգ
ում
էր
կեանքը
շարունակել,
պէտք
էր
որ
աւելի
երկար
{ապրէր[}
12],
Օգոստոս
16,
կէս
գիշեր:
Ոչ
Հեգելի
աշակ
ոյ
է
աճէ
իւր
հողի
վերայ,
ամենայն
կենդանի
պիտոյ
է
{ապրի}
իւր
աշխարհում:
Այդ
օտար
դպրոցներ
ուղարկուած
զաւա
ղովուրդ,
անհող
եւ
անկայան,
ի՛նչ
գործէ,
ինչպէ՛ս
{ապրի}:
Նոյն
հողը,
որի
վերայ
բնակւում
էր
եւ
որ
գործում
իչ:
Այսպիսի
վիճակում,
մինչ
միլիոնաւոր
հոգի
պիտի
{ապրի}
իւր
մեքենական
աշխատութեան
վարձով,
մինչ
եւ
այն
ամ
էթ
պիտի
երեւի,
որ
իւր
ողորմելի
ստրուկներից
աւելի
{ապրի}
մի
քանի
օր,
եւ
այն՝
սպանուածների
հաշուով:
Այս
տի
գոյանայ,
յառաջ,
քան
թէ
գոյանալուց
յետոյ
պիտի
{ապրի},
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
քննէ
եւ
իմաստասիրէ
իւր
անձը
ապրանքի
տիրոջ
իւր
պարտքը
եւ
աւելորդ
շահով
ինքը
կ'
{ապրի}
կամ
գանձ
կը
դիզէ:
Եւ
այս
տեսակ
վաճառականութեամբ
ր
կազմել
է
իւրեան
մի
ճանապարհ,
որով
ապրել
է
եւ
կ'
{ապրի}
դեռեւս,
այդպիսի
մարդը,
բնականապէս
եւ
ծանր
նստած
նքում
Չունէր
ապրուստ,
շոր
կամ
տուն,
Կ՚
{ապրի}
նոյնպէս
այնուհետեւ
Աղերսելով
գթութիւն։
ղքը
հպատակօրէն
գլուխ
տալով
աղաղակեցին
միաձայն,
-
{ապրի}
՛
տէր
սատանան.
բայց
նոցա
ձայնը
ոչ
ոք
ձեզանից
չէր
ռնալ
զնախատինս
նորա,
ըստ
որում
մուրողաբար
օտարին
{ապրի}
ողորմութեամբ,
ապա
արժան
էր
զխաւարն
լուսով
փարատե
թէ
օտարացեալ
է
ի
սեպհական
գրականութենէ
եւ
օտարին
{ապրի}
ժառանգութեամբ,
նա
զօրհանապազ
ցուցանէ
այսմ
առիթ
գ
ամ
մերժել,
արդարացնել
կամ
պարտաւորել:
Թո՛ղ
{ապրի}
՛
հրապարակախօսութիւնը:
Ինձ,
որպէս
Հայի,
ց
ւմ
-
ոչ
մի
բան
չձեռնարկել
մինչեւ
իմ
վերադառնալը.
{ապրի՛ր}
տանը,
ինչպես
ապրել
ես
մինչեւ
այսօր,
պայմանագիրը
րձր
ձայնով:
Բոլոր
դեւերը
ցած
ձայնով
աղաղակեցին
-
{ապրի՛ք}.
իսկ
Բրուսսելի
օրագիրները
միւս
օրը
հրատարակեցին
արի
առաջ
հարիւր
ոսկի
ունենալով,
հանգիստ
կարող
էր
{ապրիլ}
մի
տարի,
այժմ
նոյն
մարդը
երկու
հարիւր
ունի,
բայ
ովուրդը
հող
չունի,
ուր
չէ
կարող
երկրագործութեամբ
{ապրիլ},
նա
կենդրոնանում
է
քաղաքներում
եւ
մայրաքաղաքներո
սը
այս
տեսակ
վաճառականների
հազիւհազ
կարողանում
են
{ապրիլ},
բաւական
բազմաթիւ
մասը
զոհ
գնաց
Թիւրքիայի
դրամակ
աշխարհների
մէջ,
գուցէ
կարողանար
ապահով
եղանակով
{ապրիլ},
թէեւ
միմիայն
իւր
համար,
այսինքն՝
առանց
ազգի
ը
լս
հոգեղէն
եւ
իմացական
զուարճութեանց,
՚ի
մարմինս
{ապրիլ}
՝
կեանս
համարեցան:
Բայց
սակայն
ազգն
մեր
վեր
տարան,
ամուր
պահենք
մեր
մտքումը։
1851
{Ապրիլ}
ՀԵՐՔՈՒՄՆ
ՅԻՄԱՐԱԿԱՆ
ԿԱՐԾԵԱՑ
ԶՈՐ
ԱՆՄԻՏՔ
ՈՒՆԻՆ
ԹԻՒՆՆԵՐ]
ՄԱՏԵԱՆ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՔ
[1859]
Վառշաւ[այ]ից
{Ապրիլ}
3/15
տուն
Սալտիկեանցին
Սրբազանին
Չեթու
Սահ
51
Լուսեղէն
եղբօրս
52
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
{Ապրիլ}
6
53
Նազարեանցին
20
54
Ղազարոս
եղբօրս
22
55
Ս
4/16
50
Եզեանցին
9/21
51
Սուլթանին
[Փարիզից]
{Ապրիլ}
1/13
52
"
Մեղուին
"
12/26
53
"
Մեղուին
",
4
պա
3
Հայրապետեանցին
26
54
Տիգրանին
27
55
Տիգրանին
{Ապրիլ}
10
56
Ս.
Հ.
Աբգար
57
Հ.
Գ.
Աբգար
58
Ս.
.
Աստուծոյ
համար
ասա՛,
կարելի՞
է
այդքան
գումարով
{ապրիլ},
տուն
տեղ
եւ
ընտանիք
պահել:
Մեզ
ասում
են,
թէ
ա
նդամները
պարտական
են
բնակուիլ
հիւանդանոցներում
եւ
{ապրիլ}
մուրացկանութեամբ,
բ)
այն
անդամները,
որ
կը
բնակ
յնտեղի
հիւանդանոցը,
սկսեց
ծառայել
հիւանդներին
եւ
{ապրիլ}
ողորմութենով։
Իւր
լիակատար
իրաւունքների
մասին,
տեւ
առանց
նորան
ինքը
այդ
մարդը
չէ
կարող
երեւիլ
եւ
{ապրիլ}
մի
ընկերութեան
մէջ:
Այն
յանցանքի
ցուցակը,
ռքերը
․
այդպիսի
դիպուածում
նա
կարող
է
շատ
տարիներ
{ապրիլ}:
Թոքե՞րը
կամ
սի՞րտն
է
կաթուածահար
եղել,
այն
ժամ
ւնը.
նա
չէ
կարող
ներկան
ուրանալով
անցածի
անունով
{ապրիլ}:
Այն
ուղղութիւնը,
որ
առանց
մի
էական
խորհրդի
բռն
հետեւ
ո՛չ
Փարիզեան
տարազաւորը
իր
շորերով
կարող
էր
{ապրիլ}
արջային
շրջանակի
տակ
եւ
ո՛չ
Լուկուլլոսը
իր
կերակո
եպի
Ձեզ
այս
շաբաթ,
եւ
ապրիլի
մեջ
կտպենք
մարտը
եւ
{ապրիլը},
այնպես
որ
մայիսին
կհավասարվինք
եւ
այս
անտեղի
ու
ստրի
տուած
խրատը,
ուր
ասում
էր
նա,
թէ
"
պարտքով
{ապրիլը}
նմանում
է
ծակ
տակառի
մէջ
ջուր
լցնելու"։
Մոռանո
ծառայ
Միքայէլ
Ղազարեան
Դարբնեանց
1848,
ի
7
{ապրիլի}
ի
Նախիջեւան
4.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈՐ
Կ
ամսոյն
մարտի:
Միքայէլ
դպիր
Նալբանտեանց
յ13
{ապրիլի}
1850
ամի
Ի
Նախիջեւան
1851
9.
ԵՓՐԵՄ
ՎԱՐ
ն
նոյն
հոգեւոր
կառավարութիւն
ի
3-էն
յաջորդ
ամսեան
{ապրիլի}
ետու
զպատասխանի,
այլ
յօրէ
յայմանէ
մինչեւ
ցայսօր
ծառայ
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
Նալբանդյան
Ի
20
{ապրիլի},
1852
ամի,
ի
Քիշնեւ
13ա.
ԵՓՐԵՄԱՅ
ՎԱՐԴԱՊ
բարձր
սրբազնութեան
Մատթէոս
արքեպիսկոպոսի
ի
21-էն
{ապրիլի}
1852
ամի
եւ
ընդ
ձեռն
Սինօդի
սրբոյ
Էջմիածնի
ի
10-է
որոգություն
լինի։
Հայտնում
եմ
եղբայրությանդ,
որ
{ապրիլի}
3-ին
գրած
սիրո
նամակը
ստացա
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր՝
մ
եմ
քեզ
միշտ
բարյացակամ
Մ.
Նալբանդյանց
19
{ապրիլի}
1856
Մոսկվա
Իմ
հասցես.
На
Большой
Дмит
լ
եմ,
որ
այդպես
ստեպ
գրագրություն
կանես:
Ես
քեզ
{ապրիլի}
8-ին
մի
ստրախավոյ
նամակ
գրել
եմ
եւ
Ֆեոդոր
Միխայլի
հարազատ
բարեկամ
եղբայր
Մ.
Նալբանդյանց
12
{ապրիլի}
1857
Մոսկվա
30.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
երկրորդը
ճանապարհ
կընկնի
դեպի
Ձեզ
այս
շաբաթ,
եւ
{ապրիլի}
մեջ
կտպենք
մարտը
եւ
ապրիլը,
այնպես
որ
մայիսին
կհ
ոս
եւ
Վիրգինիան
",
իմ
"
Թափառական
Հրեան
"
մինչեւ
{ապրիլի}
10
կավարտվի
նույնպես,
եւ
այն
ժամանակ
պիտո
էր
մի
ուցանել
ինձ
հարկավոր
արծաթը,
որ
կարողանամ,
գոնե
{ապրիլի}
20-ից
սկսանել
տպագրությունը,
որովհետեւ
այդ
միջոց
ուց
փոշտ
կընկնի,
3-ը
ամսույս
20-ին
փոշտ
կընկնի.
{ապրիլի}
15-ին
կստանաք
չորրորդը՝
կտակներով
հանդերձ:
Գ
Մ.
Նալբանդյանց
42.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
23
{ապրիլի}
1859
թիվ
Փարիզ
5
մայիսի
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ական
խոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
Ի
10
{ապրիլի}
1860
ամի,
Ի
Ս.
Պ.
Բուրգ
47.
ՄԵԼՔՈՆ
ՓԱՆ
Ի
Ս.
Պ.
Բուրգ
47.
ՄԵԼՔՈՆ
ՓԱՆՅԱՆԻՆ
Ի
20
{Ապրիլի},
1860
Ս.
Պ.
Բուրգ
ԱՐԳՈ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
ՄԵԼՔՈՆ
ԳԱՍՊԱ
.
Նալբանդյան
48.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
30
{Ապրիլի},
1860
թ.
Ս.
Պ.
Բուրգ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ,
Ա
հայ
եկեղեցւոյ,
յամի
1825,
՚ի
10-երորդ
թուականէ
{Ապրիլի},
նամակաւ
իւրով
առ
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոսն
րկրորդ
կտակի
նորին,
ստորագրելոյ
յամի
1795,
՚ի
1
{Ապրիլի},
սեպհականք
են
երկուց
ազգային
դպրոցացն,
յանուն
ս
вечал.
Я
в
долгу!!
Мишель.
1863
թ.,
{ապրիլի}
8,
Պետերբուրգ
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Ե
ю
тебя
и
до
свидания.
Твой
Мишель.
1863,
{ապրիլի}
12,
Ս.
Պետերբուրգ
Իմ
անգին
եղբայր,
что,
она
употребит
всю
свою
силу.
1863,
{ապրիլի}
19,
Ս.
Պետերբուրգ
Թանկագին
իմ
եղբայր.
3/4
արշին
հեռավորության
վրա
մեկը
մյուսից:
Ցանել
{ապրիլի}
սկզբին,
երբ
այլեւս
առավոտյան
սառնամանիքներից
վտա
:
Բայց
ես
դրանից
էլ
օգուտ
չպիտի
քաղեմ.
պատճառ,
{ապրիլի}
15-ին,
թե
միայն
մնացի
կենդանի,
կերթամ
քաղաքից
դ
ալ
եմ,
բայց
այս
է
բանը,
որ
շոգենավերը
հազիվ
հազ
{ապրիլի}
20-ին
սկսին
ներգործել,
իսկ
ես
մայիսի
1-ին
դուրս
չերեւնալ,
կասե
թուղթ
նայող
Ասվատուրը:
Թէ
որ
{ապրիլի}
մեջ
ճիճայիս
ինձի
տեսության
գալը
հաստատ
է
նե,
ճիճ
ՆՆԵՐ
Կոմս
Էմմանուէլի
օրագրութեան
թերթերից
Ա.
{Ապրիլի}
20.
այսօր
շատ
վաստակած
եմ
եւ
բաւական
թոյլ,
բայց
պատճէնը.
"
Ողորմած
Պարոն,
Կոմս
Էմմանուէլ.
{Ապրիլի}
14,
1858.
Րեդուտկալէ:
Իմ
ձեռքը
հասած
"
Հիւսիսա
ի
վերայ,
որ
տպած
էր
այդ
"
Մեղուի
"
14
համարում,
{Ապրիլի}
5-ից:
Խնդրեմ
շուտով
ուղարկել
ինձ
այն
երաժշտա
բաների
կարգին:
Նախիջեւանցիք
տարին
մի
անգամ՝
{Ապրիլի}
23-ին,
տեսանում
են
իւրեանց
քաղաքի
բազմութիւնը
Սո
չեն
հասանում
իւրեանց
բուն
նպատակին:
Ներկայ
տարու
{Ապրիլի}
14
թուականից
ուղարկել
էի
Պ.
Կ.
Էմմանուէլին
մի
յ
ւր,
նորա
ասելով,
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլը
"
Մեղուի
"
{Ապրիլի}
19-ին
դուրս
եկած
թերթը
կարդում
է
Մոսկուայի
մէջ
Ապ
լի
19-ին
դուրս
եկած
թերթը
կարդում
է
Մոսկուայի
մէջ
{Ապրիլի}
20-ին:
Ես
բացի
"
Հիւսիսափայլի
"
վերոյիշեալ
երեսը
սւում
է
միայն,
որ
մեր
նորընտիր
Վեհափառ
Հայրապետը
{Ապրիլի}
մէջ
գալու
է
մեր
կողմերը
եւ
գնալու
Էջմիածին:
ՈՒԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐՍ
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
Բեռլինից,
{Ապրիլի}
12-ից
գրած
նամակդ,
որով
Քրիստոսի
յարութիւնը
շնոր
կտակով
(մինը
1794
մայիսի
30-ից,
իսկ
միւսը
1795
{ապրիլի}
առաջին
թուականից)
աւանդում
է
իւր
անշարժ
գոյքի
Նո
նս
անզրաւ
յաւիտենիւ
ամէն:
Եղեւ
յամի
Տեառն
1795,
{Ապրիլի}
ամսոյ
մինն
ի
Կալկաթա:
Մասէհ
Բաբաջան
կամ
Մար
ինձ
յայտնեցին,
թէ
Զատկին
տեսութիւն
թոյլ
կը
տան:
{Ապրիլի}
1-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
այլոց:
3-ին
նամակ
ստաց
:
Ժողովրդական
քերականութեան
վերայ
սկսեցի
աշխատել
{ապրիլի}
1-ից:
7-ին
նամակ
ստացայ
երկու
հատ,
մինը
4-ից,
ղիկ,
Ուպմանից:
Մայիսի
1-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
`
{ապրիլի}
29-ին
ստացածիս
պատասխանը:
2-ին
նամակ
ստացայ
1-ի
իւն
եղբօրս
հետ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
{ապրիլի}
6-ին:
[Ապրիլի]
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
ապրիլի
6-ին:
[
{Ապրիլի]}
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նո
ւ
Համազասպը,
դահճի
ձեռքով
մորթուեցան
նոյն
786
թ-ի
{ապրիլի}
8-ին՝
հաստատ
եւ
հաւատարիմ
մնալով
ազգին
եւ
եկեղեցո
աքսատան
մէջ,
նարինջ
գնելու
գնացած
լինելով
այնտեղ
{ապրիլի}
մէջ:
Իսկ
այս
միջոցին
Մանուշակի
18
տարեկան
լինելը
արտեց
ու
կնքեց
իւր
բազմաշխատ
կեանքը
աշխարհի
վերայ
{ապրիլի}
16-ին՝
1749
թուակ.,
74
տարօք։
Նորա
մարմինը
թա
-
Կեցցէ՛,
կեցցէ՛:
-
Թո՛ղ
կենան,
թո՛ղ
{ապրին}
օդի
մէջ,
-
ասաց
մինը,
որի
աչքերը
աւելի
հեռատես
սեպհականութիւն
չէ,
նորա
վերայ
ապրում
են
եւ
պիտի
{ապրին}
բոլոր
նորա
որդիքը
անխտիր:
-
Բայց,
եթէ
ես
ի
ը,
թէ.
"
Թո՛ղ
աստուածասէրքը
ամեն
ժամանակ
այնպէս
{ապրին},
որ
նոցա
խիղճը
չտանջէ
նորանց
"),
աղօթք
էր
անո
ատճառով
չեմ
կարող:
Ահա՛
իմ
վերջին
խոսքը.
1)
{Ապրիր}
տանդ,
ինչպես
ապրել
ես
ու
մի՛
փոխադրվիր.
մեզ
մոտ
րի
Շրթունքներից
նրբանուրբ
Գեղեցկութեան
պանծալի
{Ապրշումէ}
քօղը
սուրբ
Շղարշում
է
լաւ
ձգուած
Մուտքը
հեշտին
հայկական
առեւտրի
պատմության
համար:
Մեր
արխիվը
`
{ապրող}
սերունդն
է.
եթե
նա
չի
պահպանել
կամ
չի
մշակել
տվյ
ում
է
չքացած,
եւ
երբ
յառաջանում
է,
վաղուց
արդէն
{ապրող}
մի
բազմութեան,
կազմում
է
նոր
դարագլուխ
կեանքի
եւ
ւնը
կենդանացաւ
տասն
եւ
ութ-տասն
եւ
ինն
դարերի
մէջ
{ապրող}
մի
քանի
մասնաւոր
մարդերի
համար։
Թող
ինքը՝
Մխիթա
ւ
կենդանի
գոյներ
ունին.
եւ
այդ
հասարակութեան
մէջ
{ապրող}
բնաւորութեանը
այս
կամ
այն
մոմենտները
հիանալու
արժ
ես,
որովհետեւ
կարկտանը
միշտ
կարկտան
կը
մնայ։
{Ապրող}
ծառի
ճիւղ
կարելի
է
միայն
ապրող
ծառի
վրայ
պատուաստ
րկտան
կը
մնայ։
Ապրող
ծառի
ճիւղ
կարելի
է
միայն
{ապրող}
ծառի
վրայ
պատուաստել,
չորցած
ծառի
ճիւղը
որ
կտրես
ատուաստել,
չորցած
ծառի
ճիւղը
որ
կտրես
եւ
բերես,
{ապրող}
ծառն
էլ
կտրելով
նորա
տեղը
պատուաստես,
կամ
ապրող
ապրող
ծառն
էլ
կտրելով
նորա
տեղը
պատուաստես,
կամ
{ապրող}
ծառը
կտրես
ու
տանես
չորցած
ծառի
արմատի
վրայ
պատու
աստես,
երկու
դիպուածումն
էլ
զուր
տեղը
կտրեցիր
քո
{ապրող}
ծառը,
որովհետեւ
ոչ
չոր
ծառի
ճիւղը
պիտի
կենդանանա
ետեւ
ոչ
չոր
ծառի
ճիւղը
պիտի
կենդանանայ
եւ
զարթի՝
{ապրող}
ծառի
վրայ
պատուաստվելով,
եւ
ոչ
թարմ
եւ
զարթուն
ծ
Ավստրիայում,
Վալախիայում,
Մոլդավիայում
եւ
այլն
{ապրում}
են
ավելի
քան
500,
000
հայեր:
Միայն
Եվրոպական
Թու
նո,
եւ
այլն,
ըստ
նորագույն
հետազոտությունների՝
{ապրում}
են
450,
000
հայեր.
Վալախիայում
եւ
Մոլդավիայում՝
իմ
ջանքերին:
-
Ուստիմովիչն
ինչո՞ւ
էր
Իսահակի
հետ
{ապրում}.
ինչը
նրան
ստիպեց,
փող
չունե՞ր,
ինչ
է:
Կարծեմ
ւմ
է,
բայց
այնուամենայնիվ,
իր
ուզածն
է
անում
եւ
{ապրում}
է
այնպես,
ինչպես
կցանկանար
ապրել:
Սիրելի
եղ
կարը:
Ի՞նչ,
նա
դեռ
Մար[իա]
Նիկ[ոլաեւնայի]
մոտ
է
{ապրում},
թե
եղբոր,
ինչպես
ասում
է
Անանիան՝
փողոցում:
նչեւ
հիշյալ
եպիսկոպոսը,
ապա,
անպայման,
այժմ
էլ
{ապրում}
են:
Բայց
առաջին
գործն
է՝
լավ
ուսումնասիրել
այս
ինչ
չի
նշանակում.
երկրորդ,
բոլոր
մարդիկ,
որոնք
{ապրում}
են
ու
հանդուրժելի
են
քաղաքային
հասարակության
կողմ
ՍԱՆԴՐ
ՆԻԿՈԼԱԵՒԻՉ
Կայսեր,
որովհետեւ
ՍՈՑԱ
շնորհքով
{ապրում}
է
այսօր
Մեծ
Մօր՝
Ռուսսիայի
հողի
վերայ
որպէս
իւր
՝
ամենեւին
ճախինի
մէջ,
ուր
բուսանում
է
եղէգն
եւ
{ապրում}
են
զանազան
զեռունք
եւ
սողունք։
Այս
շնչաւորների
մ
ն,
եւ
ահա
կը
տեսանես
ամենայն,
որի
մէջ
կամ
որպէս
{ապրում}
եմ
ես:
Ահա,
այս
վիճակի
մէջ
անցուցանելով
օրե
րայ:
Ես
տեսայ
այն
ապարանքը,
այն
տները,
ուր
{ապրում}
էր
Ֆրանսիան,
այո՛,
Ֆրանսիան,
որովհետեւ
Վերսայլ
գաղափար
յղացողը
կամ
այդ
խրատաբանութեան
հետեւողքը
{ապրում}
են
միեւնոյն
արեւի
լուսի
տակ,
ինչպէս
բնակւում
են
րա
հոգին,
եւ
այս
պատճառով
եւս
Հայը
մարմնով
միայն
{ապրում}
է
առողջ:
Մի
քանի
թեթեւամիտ
օրագրերի
եւ
լրագր
ռքին
ջուր
ածող
կամ
այն
պարզ
կերակուրը
եփող,
որով
{ապրում}
էին:
Իւրեանց
ձեռքի
արուեստով
կերակրուեցան
նոքա
ե
ործարանի
մէջ
եւ
ստանալով
շաբաթը
մի
քանի
շիլլինգ,
{ապրում}
էին
որպէս
եւ
իցէ.
այժմ
այն
գործաւորը
դարձած
իւր
րմերը
եւ
նորա
հազարաւոր
մշակները,
որ
այնչափ
տարի
{ապրում}
էին
այն
հողի
վերայ,
ոչինչ
ունին
ասելու
ազնուական
լ
է
իւր
կեանքը,
մինչդեռ
անգլիական
գործաւորը,
որ
{ապրում}
է
այսօր,
չգիտէ
թէ
վաղը
պիտի
հնար
ունենա՞յ
ապրելո
երկրագունդը
անհատի
սեպհականութիւն
չէ,
նորա
վերայ
{ապրում}
են
եւ
պիտի
ապրին
բոլոր
նորա
որդիքը
անխտիր:
հողը
կիսեմ
քո
հետ,
ես
կը
քանդուիմ,
ես
մինչ
ցարդ
{ապրում}
եմ
նորանով.
ի՛նչ
կը
լինի
յետոյ
իմ
ժառանգների
եւ
են
այդ
զօրութեան:
Նոցա
շահը
այն
է,
որ
հազիւ
հազ
{ապրում}
են,
բայց
նոցա
կեանքը
զոհուած
է
զօրութեան
շահին:
ի
տարի,
այժմ
նոյն
մարդը
երկու
հարիւր
ունի,
բայց
{ապրում}
է
նեղութեամբ,
քանզի
այժմեան
երկու
հարիւրը
անցած
ւմ
դարձեալ
մարդկային
կեանքի
վերայ,
քանի
որ
մարդը
{ապրում}
է
եւ
օդ
է
շնչում,
մեք
հրատարակում
ենք
նորան
իմաս
՞չ
ապաքէն
ունի
մի
քանի
փարայ,
որի
շրջանառութեամբ
{ապրում}
է
նա
եւ
նորա
ընտանիքը:
Կարողութեան
տէր
մարդը
ո՞չ
առականների
ընդհանրութիւնը՝
միջին
թիւը,
հազիւհազ
{ապրում}
է,
եւ
աղքատութիւնը
օրէ
օր
տարածում
է
իւր
սեւ
վար
տեան
կայ
",
-
կցորդում
ենք
մեք:
Չքացած
ազգը
{ապրում}
է
իւր
ժառանգների
մէջ,
յառաջացած
նոր
ազգը
վաղո՛ւց
է
իւր
ժառանգների
մէջ,
յառաջացած
նոր
ազգը
վաղո՛ւց
{ապրում}
էր
իւր
նախահարց
մէջ:
Ազգի
մահը
անհատի
մահի
պէս
չ
անձնաւորութեան:
Եւ
այդ
անձնաւորութիւնը
բարոյապէս
{ապրում}
է
եւ
ինքնուրոյնաբար
ունի
իւր
սեպհական
կեանքը,
իւ
րողանում
է
նոցա
դէմ
դնել,
պահպանում
է
իւր
անձը՝
{ապրում}
է:
Բայց
երբ
էակի
ներքին
եւ
արտաքին
աւերիչ
ոյժերի
ն
եւ
լուծում
են
նորա
կազմուածքը:
Ազգութիւնը
{ապրում}
է,
եթէ
նորա
մէջ
կայ
արտաքին,
աւերիչ
ոյժերի
հաւա
-
Եւ
ի՛նչ
հարկաւոր
է
քեզ
կերակուր,
երբ
դու
{ապրում}
ես
այդ
փառքով:
Չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
պահում
արտաքին
ոյժերի
ընդդէմ,
որով
եւ
ազգութիւնը
{ապրում}
է:
Դու
հազար
տարի
քարոզէ
ինձ
քո
վերացական
ազգութ
որա
հետ
վերաբերութիւն
չունի,
ըստ
որում
անցածը
չէ
{ապրում}
այլեւս:
Այսօր,
եթէ
մի
ժողովուրդ
ստրուկ
է,
լիս
մի
երկիր,
ուր
ամենայն
ընտանի
գրաստ
աճում
է,
{ապրում}
է
եւ
բազմանում
է,
հետեւաբար
նոցա
բերքը
եւս,
այս
ասնաւորի
կերպարանքով:
Դնենք,
թէ
քսան
հոգի,
մեք
{ապրում}
ենք
մի
տեղում
եւ
վաճառականութիւն
ենք
առնում
մեր
մ
,
նա
չէ
քննում,
նա
թողնում
է
եւ
առօրեայ
տեսածով
{ապրում}
է
այսօր,
վաղը
ինչ
կամի
թող
լինի:
Նորան
աւելի
թե
տուռն
այս
Քո
անունով
կոչելու,
Տունն
այս,
որտեղ
{ապրում}
են
Քո
որդիները
հլու:
Սեղան
շինուեց
սրբութեան,
կէզ
է
միշտ
պատրաստ։
"
Այսպէս
ապրեն
թէ
{ապրում}
են,
-
"
Ասում
է
փորն
իմ
ճարպոտ,
-
"
Բ
կը
տանի,
սպասաւորել
մարդկութեան,
քանի
որ
միասին
{ապրում}
ենք
երկրագունդի
վերայ.
խոստովանում
ենք
մեր
տկարո
Պ.
Չամուռճեանը,
գտանուելով
երկրագունդի
վերայ,
{ապրում}
է
շատ
հեռի
նորա
մակերեւոյթից.
երկիրը
փոքր
է
նորա
ոգեւորներից,
թէ
նոցայ
արդիւնքն
է,
որ
հայոց
ազգը
{ապրում}
է
մինչեւ
այժմ
աշխարհի
երեսին:
Եթէ
կան
մի
տեսա
րովհետեւ
մի
ոտքը
գրած
է
լոկ
գաղափարի
վրայ,
որ
չէ
{ապրում}
այլեւս
որպէս
կենդանի,
այլ
տեսնւում
է
եւ
բռնւում
:
Է՜յ,
դու,
որ
եւ
ոչ
բնաւ
գերմանացի
ես,
դու
որ
{ապրում}
ես
հարիւր
տարի
Քանթից
յետոյ,
քեզ
ի՛նչ
կարող
են
օ
(Խորենացին),
որ
արդա՛րեւ,
մինչդեռ
մարմնով
էր
{ապրում},
գրեթէ
երկնքի
զօրքերին
էր
քաղաքակից.
չէ՞
որ
այդ
միայն
այն
ժամանակամիջոցի
վերայ,
երբ
հանգուցեալը
{ապրում}
էր
մի
նիւթական
շրաջապատի
մէջ,
այն
ժամանակ
չափից
նիստ
բակի
վերայ.
ոչի՛նչ,
եւ
ո՛չ
ոք...
Այնտեղ
{ապրում}
էր
միայն
անշունչ
բնութիւնը.
այնտեղ,
քամին
միայն
գիտէ.
նորա
խելքը
չէ
հասանում
այդպիսի
բաների:
Նա
{ապրում}
է
քաղաքի
մէջ
իւր
չքաւորութեամբ
եւ
յոյս
ունի
հարու
է
գալիս
մտքի
ծովի
վերայ
եւ
այդ
ճանապարհորդութեամբ
{ապրում}
է
այն
րոպէին:
Այդպիսի
րոպէներում
մարդու
բոլոր
զգ
ճերը
բոլորովին
անկիրթ
եւ
անդաստիարակ,
համարեա
թէ
{ապրում}
են
միմիայն
բուսական
եւ
շնչական
կեանքով,
իմացական
ղ
է
ստանալ
մի
այնպիսի
բանից,
որ
կեանք
ունէր,
որ
{ապրում}
էր
ոչ
որպէս
մի
հանք
կամ
մի
եգիպտական
մումիա,
այ
կարող
ապրել
որպէս
մի
բարոյական
էակ.
ամենայն
էակ
{ապրում}
է
պայմանների
տակ,
բայց
Հայոց
համար
պակաս
էին
այս
րաժշտութեան,
չունինք
բանաստեղծութիւն,
որովհետեւ
{ապրում}
ենք
միմիայն
բուսականաբար
եւ
շնչականաբար:
Հաւը
կո
ւ
չէր
եղած
իւր
զաւակների
կրթութեան
մասին:
Պարոնը
{ապրում}
էր
բաւական
լաւ,
եւ
նորա
մօտ
ել
ու
մուտ
ունէին
ոչ
այլ
տեսակ
կեանք.
ածխածինը,
ջրածինը,
թթուածինը
{ապրում}
էին
մի
ժամանակ
իբրեւ
ծառ,
իբրեւ
բուսական,
փոխու
խանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
մարդը
մեռանելով,
չէ
{ապրում}
այլեւս
իւր
համար,
թէեւ
նորա
մարմինը,
ճշմարիտ,
ամաց-կամաց
վաճառում
է
եւ
նորանցից
ստացած
արծաթովը
{ապրում}
է.
բայց
նորա
Նախիջեւան
գալը
արդէն
տասն
եւ
եօթն
տ
տը
դուրս
է
թռչում
դէպի
քեզ.
գիտե՛ս,
որ
իմ
հոգին
{ապրում}
է
քո
հոգու
կեանքովը,
եւ
այս
բոլորը
ապացուցուած
է
"
Պապին
համար
գրիչը
ձեռքը
կացած
է,
Պապին
համար
է
{ապրում}
եւ
այլն
եւ
այլն
")։
Մեք
հաւատացած
ենք,
որ
Մխի
նորան,
բայց
նա
բոլորը
բաժանեց
աղքատներին
եւ
ինքը
{ապրում}
էր
ողորմութենով,
այսինքն՝
մուրացկանութենով։
Դժ
կարողացաւ
ազատութեամբ
մտանել
Վենետիկ։
Այնտեղ
եւս
{ապրում}
էր
մուրացկանութենով
եւ
գիշերները
հանգչում
էր
սուր
անանց
մէջ
պատահեցաւ
մի
ամուսնաւոր
կին,
որ
կռուով
{ապրում}
էր
իւր
մարդի
հետ։
Նա,
համոզուելով
Իգնատիոսի
քար
եցած
կայքը,
արծաթը
բաժանեց
աղքատներին,
իսկ
ինքը
{ապրում}
էր
ողորմութենով։
Այսպիսի
դրութեան
մէջ
ապրեցաւ
նա
որքան
կարող
էին
զգալ:
Խորհրդաւոր
ժամանակում
ենք
{ապրում}
մենք.
եւ
մեծ
պարտականութիւն
կայ
մեր
վրայ,
գրգռե
ւմ
են
այն
մէկ
անգամ
դրուած
օրէնքով,
ինչպէս
մարդը
{ապրում}
է
եւ
բազմանում
է,
թէեւ
առաջին
մարդը
միայն
դուրս
մանկութեան
ժամանակ
ապրել
է
եւ
այժմ
եւս
վայրենիքը
{ապրում}
են
որսորդութեամբ:
Տարակոյս
չկայ,
որ
եւ
մեր
ազգը
նչպէս
ասացինք,
անխտիր
միեւնոյն
պայմանների
տակ
են
{ապրում}:
Ով
որ
միայն
ազգ
ազգից
բաժանում
է
անունով
եւ
կրօ
անց
ստամոքսը
յագեցուցանում
եւ
օտարի
կենդանութենով
{ապրում}
են,
եւ
սորանով
հետզհետէ
օտարանում
են,
այսուամեն
ս
են
շատ
միլիոնների,
բայց
այդ
միլիոնները
նոյնպէս
{ապրում}
են,
ինչպէս
ապրում
են
շատ
նկարիչք,
որ
քսան
երեսո
,
բայց
այդ
միլիոնները
նոյնպէս
ապրում
են,
ինչպէս
{ապրում}
են
շատ
նկարիչք,
որ
քսան
երեսուն
տարիներով
Հռովմ
ավոր
տեղ
ծառայություն
գտանելով
"
կարողանամ
օրական
{ապրուստ}
ճարել
եւ
բժշկությունը
շարունակել:
Պետք
է
որ
ես
ի
այց
չունեւորքը
կ'ստանան
ՄԵՐ
գանձատնից
ոչ
թէ
միայն
{ապրուստ}
առաջին
տարու
համար,
այլեւ
սերմանացութեան
համար,
րդը
իւր,
չասենք
հարստութիւնը,
այլ
ապրուստը.
եւ
{ապրուստ}
հաւաստի,
մշտնջենական
եւ
ոչ
առօրեայ:
Հասարակ
ժող
քի
որդիք
ենք,
եղբայր
ենք:
Ինչպէս
քեզ
հարկաւոր
է
{ապրուստ},
նոյնպէս
եւ
ինձ,
ինչպէս
դու
կրում
ես
հայրենիքի
ո
սերունդի
ապագան,
իսկ
ես,
որ
ոչինչ
ունիմ,
ինձ
{ապրուստ}
պէտք
չէ՞.
իմ
ժառանգները
եւ
իմ
սերունդը,
որ
ինձա
արող
գտանել,
կարելի՞
է
հարստութիւն,
հնարաւո՞ր
է
{ապրուստ}
։
Եւ
եթէ
այսպէս
է
հասարակ
ժողովուրդի
վիճակը
մի
ա
ատէ
կարողութեան
տէր
մարդը,
որ
ունի
արդէն
բաւական
{ապրուստ},
որ
կազմել
է
իւրեան
մի
ճանապարհ,
որով
ապրել
է
ե
ցանկայ
Աղքատ
մարդը
այս
կեանքին,
Չունի
{ապրուստ},
տուն
ու
հանգիստ,
Չունի
սակաւ
դիւր
անձին։
վ։
Նորա
ընտանին
եւ
իւր
կեանքում
Չունէր
{ապրուստ},
շոր
կամ
տուն,
Կ՚ապրի
նոյնպէս
այնուհետեւ
ան
տներում,
այն
ժամանակ
ստանում
էին
նոքա
իւրեանց
{ապրուստ}
այս
շինուածների
եկամուտից։
Ժողովողների
ուխտը
կատ
նորանց
սնուցանելու
համար,
թո՛ղ
հաց
պատրաստէ
նոցա
{ապրուստը}
ապահովելու
համար,
ապա
թէ
իրաւունք
կը
ստանայ
ասել
ուսսիայում,
տաւարի
կամ
ոչխարի
ճարպը,
մշակները,
{ապրուստը},
բնակութեան
վարձը,
մի
խօսքով՝
ամենայն
բան
թանգ
անալով
մի
քանի
շիլլինգ
մի
անգամ,
մինչդեռ
հացը
եւ
{ապրուստը}
հարկաւոր
է
ամեն
անգամ:
Ֆրանսայի
մէջ՝
Լիոն
ասարակ
ժողովուրդը
իւր,
չասենք
հարստութիւնը,
այլ
{ապրուստը}.
եւ
ապրուստ
հաւաստի,
մշտնջենական
եւ
ոչ
առօրեայ
ժամանակների
հարիւրի
զօրութիւնը
չունի,
որովհետեւ
{ապրուստը}
թանգ
է:
-
Ի՛նչ
է
այդ
թանգութեան
պատճառը
եւ
մանում
է
եւ
հնձում
է
այնքան,
որքանը
նորա
տարեկան
{ապրուստը},
զիարդ
եւ
իցէ,
պիտի
կարողանար
ապահովել:
Նա
չէ
,
որպէսզի
այդ
ազգութեան
անդամքը
ապահովեն
իւրեանց
{ապրուստը},
որպէսզի
գերի
եւ
ստրուկ
չլինին
ուրիշին:
Ազգութի
մբ:
Այսքան
միայն
յայտնի
էր,
որ
Թիւթիւնճի-օղլուի
{ապրուստը}
շատ
պարզ
էր,
նորա
կեցութիւնը
շատ
հասարակ.
մարդ
կարո՛ղ
էր
որեւիցէ
ճանապարհով
վաստակել
իւր
օրական
{ապրուստը}
։
Այս
թշուառ
իրողութենների
մէջ
շիջաւ
Հայաստանում
ջապէս
կարողացաւ
ճանաչել
նորա
թոյլ
կողմը։
Կսաւիէի
{ապրուստը}
շատ
շռայլ
էր,
վասնորոյ
շատ
անգամ
արծաթի
մեծ
պակա
ուցանում
է
դորանով,
թէ
կարօղ
է
հոգալ
իր
ընտանիքի
{ապրուստը}:
Մենք
կարծում
ենք,
թէ
իրաւունք
չկայ,
առանց
դրա
եմ,
եւ
տկարությունս
իսպառ
փարատեցավ:
Որպես
{ապրուստի}
ճանապարհ
ես
պիտո
է
լինեի
կանդիդատ
եւ
գնում
եմ
Պետ
լու
եւս
արծաթ
չլինի,
թողում
այնտեղ
բնակության
եւ
{ապրուստի}
հոգսը,
ինչպե՞ս
կլինի
մարդու
սիրտը
եւ
վիճակը:
Ին
բա՛յր,
եթէ
դու
աւելորդ
կարողութիւն
ունիս,
որ
քո
{ապրուստի}
համար
հարկաւոր
չէր,
եւ
եթէ
մի
այդպիսի
արծաթագլու
նհրաժեշտ,
ինչպէս
ջուրը
ձուկի
համար,
միակ
աղբիւր
{ապրուստի}
եւ
հարստութեան
է
երկրագործութիւնը:
Երբ
որ
մի
ազգ
բ
ապահովեալ
է,
եւ
անհնար
է,
թէ
նեղութեան
պատահի
{ապրուստի}
կողմից:
Փոքրագոյն
մասը,
որ
բաղկանում
է
վաճառակա
:
Այո՛,
փորձերը
ուսուցին,
ի
վերջոյ,
եւ
առօրեայ
{ապրուստի}
կարօտութիւնը
ստիպում
է
մի
փոքր
խելացի
լինել:
Հող
ակութիւնը
փոքրացրել
էի:
-
Դու
մտածում
ես
քո
{ապրուստի}
համար,
աչքիդ
առջեւ
ունիս
քո
ժառանգների
եւ
քո
սեր
ղ
վարձկանութեանը,
միշտ
եւ
միշտ
կարօտ
է
թէ՛
էական
{ապրուստի}
վերաբերեալ
հում
նիւթերի
եւ
թէ՛
գործելի
կամ
մշակել
ական
մնաց
եւ
առանց
ամենայն
հնարի,
որ
անհրաժեշտ
է
{ապրուստի}
համար:
Ո՛ւր
գնայ
այժմ
այն
վաճառականը,
ի՛նչ
կնալու
համար:
Աշխարհիս
երեսին
մարդ
չկայ,
որ
իւր
{ապրուստի}
համար
կարօտ
չլինի
նիւթի
եւ
չհասկնայ
հացի
խնդիրը.
ւսանելով
իւրեանց
հարստութիւնը,
շատերը
նոցանից
եւ
{ապրուստի}
հնարը,
պատերազմական
ծուխի
եւ
թափառական
ճանապարհո
նտեղի
իշխանքը
պատրաստ
էին
տալու
բնակութեան
տեղ
ու
{ապրուստի}
հնար։
Այս
հիմքի
վերայ
դուրս
եկաւ
Մխիթարը
Ցանթէ
կ
սովորել
է
նիւթականովը
միայն
շատանալ,
իւր
փառաւոր
{ապրուստի}
վերայ
հոգալ։
Մեք
այն
ազգն
ենք,
որի
մէջ
առաջին
անգ
թիւն
հաւաքելու,
որ
տեղից
բաւական
արծաթ
բերեց
իւր
{ապրուստի}
համար։
Այս
միջոցներումը
կարողացաւ
նա
մի
քանի
թէ
երկրագործութիւնը
եղած
լինի
ընդհանուր
ժողովրդի
{ապրուստի}
լծակը:
Այն
մարդը,
որ
կարող
էր
մաճ
բռնել,
նա
ստ
տարակցիք
այգեգործութեամբ
են
պարապում,
այդ
է
նոցա
{ապրուստի}
միակ
ճանապարհը:
Տեսէ՛ք
այժմ,
թէ
ինչ
աջողականութ
իմ
ազատութիւնը
յայտնեմ
բացարձակապէս,
պիտի
զրկեմ
{ապրուստից}
ե՛ւ
ինձ,
ե՛ւ
իմ
ընտանիքս,
ծառայ
լինելուց
դադարե
ործից:
Ցանկալի
էր
իմանալ՝
ինչ
է
դոցա
արածը,
որ
{ապօթէոս}
են
պահանջում
մեզանից՝
դեռեւս
չորս
միլլիոն
ազգի
ե
քները։
Բայց
XVII
դարու
սկզբումը,
երբ
Յիսուսեանք
{Ապօթէոս}
էին
պատրաստում
իւրեանց
նահապետին,
Րիբադանէյրայի
րն
իրավունք
չունեին,
եւ
նրանց
կատարած
վավերագիրն
{ապօրինի}
է:
Եթե
դա
ունենար
գեթ
մի
փոքր
ուժ,
մեր
հասարակո
ել
են
իւրեան
հետ,
եւ
թէ
նա,
իւր
պարտապահանջների
{ապօրինի}
ընթացքի
պատճառով
հասել
է
մեծ
վնասի,
որ
դուրս
էր
անութեան
միջնորդութենով
անցաւ
Ֆլօրենտացի
զօրավարի
{ապօրինի}
որդու՝
Յուլիոս
Մեդիչիսի
ձեռքը։
Այս
ամենանենգաւո
Եպիսկոպոսը,
որ
հռչակաւոր
Դիւպրա
(Duprat)
Կանցլերի
{ապօրինի}
որդին
էր,
որ
կամենում
էր
գնել
Պապական
Աթոռը
1,
200
րավոր
չի
լինի:
Այժմ
ուժեղ
հազը՝
շնչափողի
եւ
նրա
{աջ}
ճյուղի
անհաճելի
խտտոցով,
քիչ
է
կրկնվում,
իսկ
խո
կ
ձգողը:
-
Լսի՛ր,
-
աղաղակեց
Պ.
Բէգզադէն՝
{աջ}
ձեռքը
դէպի
յառաջ
պարզելով
օդի
մէջ,
-
այսօր
քնած
ուտելու
համար:
Վանքի
սարից
որ
ցած
ես
գնում
դէպի
{աջ},
վանքից
կէս
վերստ
հեռաւորութեամբ,
կամ
աւելի
եւս
իարակ
կրօնաւորների
բնակարանքը:
Գլխաւոր
շինութեան
{աջ}
ու
ձախ
կողմից
շինած
են
նոյնպէս
բնակութիւնք,
որոն
,
ի
ծառայս,
Եւ
մի՛
յիշեր
զանուղղայս,
{Աջ}
Քո
լիցի
ի
նոսա,
Այլ
ի
չարէն
զիս
փրկեա՛,
կամ
զգեստ,
պատարագ:
Ո՛վ
խնամող
եւ
հաստիչ
{աջ},
ո՜վ
երկնային
կառավար,
Ո՞վ
է
հաշուել,
քա
"
կրիտիքելուկ)՝
քննադատելու
էին
դուրս
գալիս
եւ
{աջ}
ու
ձախ
բրդում։
Մեր
ամենամեծ
ցանկութիւնը
այն
է
մի
ցաւերը:
Մօտեցանք
միմեանց
անծանօթաբար,
մէկ
մեկու
{աջ}
կարկառեցինք,
եւ
իրեար
ողջունելուց
յետոյ,
նստեցի
դուրս
գալով,
եթէ
իսկոյն
դէմքդ
շրջես
արեւմուտք
եւ
{աջ}
կողմդ
Սրբազնագոյն
Սիւնհոդոսի
շինուածքը,
իսկ
ձախ
յառաջ,
միւսները
քարշում
են
հետ,
մինը
քարշում
է
{աջ},
միւսը
`
ձախ,
եւ
միջականի
հետեւողքը
անշարժ
մնու
պատճառ,
մի
մեծ
ամբոխ
դեւերի,
դուրս
պրծած
դժոխքի
{աջ}
կողմից,
խառն
ի
խուռն
աղաղակով
գալիս
էին
դէպի
սատ
ն
Բրամինի
նախահայրը,
որ
կանգնած
էր
սատանայի
գահի
{աջ}
կողմից,
ձեռքին
բռնած
գալարած
մի
թերթ
թուղթ,
յառ
ութեան
մէջ,
կանգնած
ոտքի
մատների
վերայ
եւ
պարզած
{աջ}
ձեռքը,
աշխատում
է
բռնել
մի
մեծ
թիթեռնակ,
որ
նստ
րբեք
չէր
ծածկում
աչքից
նոցայ
մերկութիւնը...
{Աջ}
ուսերի
վերայից
դէպի
մէջքի
ձախ
կողմը,
ձգած
է.
ու
աց
կապոյտ
գունով,
որ
յետոյ
մէջքի
վերայով
դարձեալ
{աջ}
կողմը
բերած,
կապած
էր
այնպիսի
ճարտարութենով,
այ
չէին
ծածկում
հրեշտականման
երեսները:
Իւրաքանչիւրք
{աջ}
բազուկների
վերայ
ունէին
ոսկի
ապարանջան
հիանալի
քա
բունքի,
առանց
ուղղութեան
հանդիպածը
գրում
են,
էլ
{աջ}
ու
ձախ
նայել
չկայ։
Լեզուի
մասին
ատեան
ենք
կանչու
վաղը:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Յովհ[աննէսի]
եւ
{Աջ[եմեանի]}
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
20
արգ
եւ
զպարտականութիւն
իւր
եւ
ընկերին,
եւ
այսպէս
{աջակից}
գտեալ
միմեանց՝
նորոգէին
փոքր
մի
զհոգեկան
կենդանո
ինչ
կարէր
վճարել,
չեւ
ստացեալ
զժողովուրդն
ինքեան
{աջակից}
եւ
լծակից
մի,
զի
զոր
կարէր
հեղինակն
պատրաստել
վա
ընդհանուր
օգտին:
Նախիջեւանը
գտանւում
է
Դօն
գետի
{աջակողմեան}
ափում՝
մի
բաւական
բարձր
սարի
վերայ,
ափսո՛ս,
որ
քով
եւ
Ձեր
ստորագրությամբ
կգրեք
տետրակի
մեջ,
որի
{աջակողմյան}
բաժինը
կտրելով
կտաք
ստորագրել
պարոններին,
որպես
որպէս
այր,
որ
գտանէ
աւար
բազում,
անդէն
առ
նմին
{աջակցութեամբ}
աշակերտաց
իւրոց
Յովհաննու
եւ
Յովսէփու
միջամուխ
լի
ցությանը,
ամենախոնարհաբար
խնդրում
եմ
չմերժել
Ձեր
{աջակցությունը}
վերոհիշյալ
թղթերն
ետ
ստանալու
համար:
Կանդիդատ
ւր
եւ
առութեան
ժամանակիդ
պիտանի
լինի
քեզ:
-
Կրկին
{աջահամ}...
Անէ՜.
որ
մարդ
դարձար
եւ
խալֆայ
եղար,
գնաց
տարեն
յամի
ամի՝
նուիրելով
եւ
հոգեւորականաց
զառատ
{աջահամբոյր}.
ես
բազմիցս
ջանացայ
ի
խափանել
զայն
վնասակար
սովո
,
պատուելի
վարժապետս
այբբենարանը
տուեց
կարդալու.
{աջահամբոյրը}
ի
հարկէ
անշուշտ
պիտոյ
է
լինէր.
ես
եւս
այս
անկար
թիւն՝
շարունակ
կարգաւ
ստանալով
ի
ժողովրդոց
զառատ
{աջահամբոյրս},
ուստի
լոկ
հրաման
նորա
առանց
օրինակի
եղեալ
է
անպ
տի՛
է
քեզ
այդ
արծաթը,
այն
ժամանակ
ասում
էր
նա
իմ
{աջահամբոյրս}
է:
Այժմ
բաւական
հարստութեան
տէր
է,
25
հազար
ֆրա
ննում
են,
ասում
են.
Նուրին
Նուրինն
էկել
ա
{Աջբայ}
հուրին
էկել
ա
Շիլայ
շապիկ
հագել
ա
Կարմիր
գօտիկ
կ
ն
կարգի
վաճառական
Սեվաստօպօլեայ
զպարոն
Հարութիւնն
{Աջեմեան},
զորս
եւ
վաւերական
ստորագրութեամբ
արգոյ
ժողովրդա
լոցն,
պ.
Միքայէլի
Նալբանդեանց
եւ
պ.
Յարութիւնի
{Աջեմեանց},
վասն
գնալոյ
ի
Հնդկաստան,
ի
խնդիր
ազգային
հրիտա
այսօր
հաստատել
զթուղթ
երեսփոխանութեան
իմ
եւ
արգոյ
{Աջեմեանցի},
զտուեալն
յազգէն
Հայոց
բնակելոց
ի
քաղաքիդ,
յաղա
,
ետուն
արգոյ
երեսփոխանաց
պ.
Նալբանդեանցի
եւ
պ.
{Աջեմեանցի}
զլիակատար
զերեսփոխանութեան
զթուղթ,
վաւերական
հաս
0
Նազարեանցին
[Նոր
Նախիջեւանից]
Յուլիս
19
81
{Աջեմեանցին}
26
82
Խաֆաֆեանցին
83
Խալիբեանցին
[Թիֆլիսից]
6
օրինակի
փող
2
օրինակ
Իզմիրեանցին
1
օրի[նակ]
{Աջեմեանցին}
1
-
Եզեանց
1
-
Բուդաղ[եանց]
1
-
Կարկանով
1
-
Շ
գն
զանազան
պայմանադրութեամբ,
ընդ
իս
եւ
ընդ
արգոյ
{Աջեմեանցն},
ընտրեալ
էր
իւր
երեսփոխանութիւն,
զորմէ
ոմանք
ան
ւրում
ի
Հնդկաստան,
երեսփոխան
ճանաչել
զիս
եւ
զպ.
{Աջեմեանցն},
ի
մասին
ասացեալ
գործոյն
եւ
ձեռնտու
լինիլ
մեզ
՚ի
աքելական
եկեղեցւոյ:
Երեսփոխանակից
նորին,
պ.
{Աջեմեանցն}
յաւուրս
յայսոսիկ
հասանք
նոյնպէս
'ի
Նախիջեւան
եւ
ա
ց
եւս
յուրյանց
կարգով:
Ահավասիկ
իմ
եւ
պ.
Հ.
{Աջեմյանի}
պայմանները.
եթե
Դուք
կամ
քաղաքը
հավանիք
այս
պայմ
ող
ենք
վճռել
այս
խնդիրը:
Ես
եւ
պ.
Հարություն
{Աջեմյանցը},
որի
հետ
Ձեր
նամակի
հիման
վերա
խոսեցա,
հոժար
են
ուրդ
ընդհանուր
ձեռնարկութիւնը
թող
օրհնէ
Բարձրելու
{աջը}:
ՄԵՔ,
քննելով
ձեզանից
ՄԵԶ
ուղարկած
ընդհանուր
եւ
րհրդով
դուրս
է
երեւեցնում
աշխարհատնտեսի
աներեւոյթ
{աջը},
որ
նոցանով
զգուշացնէ
պարզամիտները,
արթնեցնէ
թմ
է՛ր,
նայիր
քո
ծառային,
Անուղղելոյս
մի՛
յիշիր.
{Աջըդ}
լինի
նրանց
վրայ,
Իսկ
ինձ
չարից
դու
փրկի՜ր,
Որդ
ւնն,
զաստուածապէս
համբարձումն
եւ
զնստիլ
նորա
ընդ
{աջմէ}
Հօր,
յորմէ
ո՛չ
երբէք
մեկնեցաւ:
Ունայնանայ
խորհո
`
Որ
սփռում
էր
սերովբէն:
Եւ
կարկառւում
է
ստեղծիչ
{Աջն}
էութեանց
վա՛ր
դէպի,
Բարեխօսներն
շուրթերից
Այս
են
այունք
՚նդ
երկնից
մաղթանս
համօրէն,
Եւ
{աջն}
՝
հաւակ
էութեանց,
Ի
վայր
յերկիր
կարկառի,
իմ
երրորդ
տանն
եւ
տան
ամենայն
սարանջամն,
այսինքն
{աջնասն}
բոլորն
անպակաս
յանձնեսցեն
թաֆսիլով
իմ
աղախին
Աննա
անունը,
ապա
ուրեմն
մեզ
մնում
է
ասել,
որ
բաւական
{աջո՛ղ}
է
եղել
այդ
առասպելի
արուեստականութիւնը։
Խնդրի
վա
Պոլլուկս,
-
նաւաստիքը
ուրախանում
են,
որովհետեւ
{աջող}
նաւարկութիւն
են
բերում
Կաստորը
եւ
Պոլլուկսը,
յու
լեզուն
ուսաւ
Յունաստան։
Յայտնի
է,
թէ
այս
շատ
{աջողակ}
վկայութիւն
է
եւ
մեծ
օգնութիւն
այն
մարդուն,
որ
ան
:
Առհասարակ
պ.
Պռոշեանցի
ծանօթաբանութիւնքը
{աջողակ}
չեն:
Խօսելով
հարսանիքի,
որսի
եւ
մենամարտութեան
ցա
ապրուստի
միակ
ճանապարհը:
Տեսէ՛ք
այժմ,
թէ
ինչ
{աջողականութեամբ}
մեղադրում
է
հեղինակը:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
"
թացքից
մի
կտոր
է
դուրս
բերւում:
Գոնէ՛
մենք
աւելի
{աջողականութիւն}
չունինք
այս
բանում:
Նկարագրելով
Աշտարակի,
հետքը
այդ
գործի
վրայ,
առանց
դորան
չէր
լինիլ
բայց
{աջողակի},
ինչպէս
արդերն
ասացինք,
այդ
թերութեանքը
եւ
խորդ
փ
ինչ
զօրէ
մարդկայինս
մտաց
ոյժ,
զայն
ամենայն
շատ
{աջողակութեամբ}
ի
գործ
եդեալ
հոգիացելոցս
ի
մարմնի,
եւ
վտարեալ
զա
ր
չեմ
հաւատում,
թէ
կարող
էի
երբեւիցէ
հասանել
այն
{աջողակութեանը},
որ
տանելի
կերպով
երգէի:
-
Յուր
անձին
վերայ
ւր
ամէնի
թելերն
էլ
քաշուէին:
Թել
քաշելը
թէեւ
մեծ
{աջողակութիւն}
եւ
մեծ
զգուշութիւն
է
պահանջում
քաշողի
կողմից,
մա
կապ
անձինս,
թարգմանիչս
յունական
դպրութեան,
որոց
{աջողաձեռն}
յաջողութեամբ
բերէ
յինքեան
զտիպար
հինգերորդ
դարու
նրամասն
կը
խօսինք
այս
բաների
մասին,
երբ
Աստուծու
{աջողելով}
հրատարակենք
Փարպեցու
թարգմանութիւնը։
§
10.
Բ
եսութիւնը
նոր
լեզուի
մշակութեան
մասին,
եթէ
միայն
{աջողի}
մեզ
կատարելագործել
այդ
ձեռքկապ
աշխատութիւնը։
Բայ
ներածութիւն
է...
Եթէ,
ինչպէս
մի
անգամ
ասացինք,
{աջողի}
մեզ
գլուխ
բերել
այդ
կտիտ
գործը։
Այս
բոլոր
խօս
սիրութիւնը
կարող
է
միայն
նոր
կամ
ապագայ
սերունդին
{աջողիլ}.
ինչ
որ
վերաբերւում
է
մեր
իմաստուններին,
նոքա
ի
մ
չա՛ր
կամքերի
ուզածներին,
այլ
իր
խնամակալութեան
{աջողութեամբ},
հանապազ
եւ
անփոփոխ
բարին
է
կատարում,
իր
սո՛ւրբ
շխատում
են
երեւակայութեան
օգնութեամբ,
եւ
ոչ
միշտ
{աջողութեամբ},
ծածկել:
Պ.
Պռոշեանցը
երբեք
կարօտ
չէ
այդ
օգնու
ենք
կենարար
սկեպտիցիզմի
արած
ազդեցութիւնը:
Մենք
{աջողութի՛ւն}
եւ
ընթա՛ցք
ենք
մաղթում
այդ
երկնային
դեսպանին:
ալ
Եւրոպան:
Ծաղկազարդ
կիրակին
առհասարակ
մեծ
{աջողութիւն}
է
բերել
հեղինակի
գրչին:
Եկեղեցու
մէջ
ժողովրդի
նկ
ղակի
ուղւոյ
լինի
յԷջմիածին,
'ի
համբոյր
սրբազնեալ
{աջոյ}
մեծի
քահանայապետիդ
'ի
վերտողեալ
միտս:
Վեհափառ
ւթեան
ոգին,
իսկ
միւսի
գլխի
վերայ
հրեղէն
լեզու
եւ
{աջոյ}
ձեռքում
բռնած
մի
ջահ,
լուսաւորում
է
Արարատը:
Սո
,
Մոկաց
եւ
Ռշտունեաց
իշխաններին)
կէսքն
փափաքեալք
{աջոյ}
կողմանն
գրո՛հ
տուեալ
ընթանային
'ի
հօտ
ոչխարացն
ժա
տին
գործարանի
երեւութացեալ
հոգւոյն
աչաց
թաթ
ձեռին
{աջոյ}
գրելով
ի
վերայ
վիմի
Ա,
Ե,
Է,
Ը,
Ի,
Ո,
Է,
զ
այել
Նալբանդեանց
Պատկառ
ակնածութեամբ
սրբոյ
{աջոյն}
համբույր
շատ
Ի
6-ն
ամսույս
շնորհս
գտի
ստանալ
սպետի
Հայկազն
Միքայել
Նալբանդեանց
Սրբոյ
{աջոյն}
համբոյր
շատ
Անօթք,
որք
պահեն
զազգութի
քնքուշ
եւ
թարմ
կանացի
ձայն,
որ
երգում
էր.
"
{Աջովդ}
համատարած
Զազգ
մեր
արտահալած
Փոյթ
գումարէ
ստանալով
ձախումը՝
պարսպից
արձակուած
քարից,
իսկ
{աջումը}
հրազէնքի
գնտակից,
վայր
ընկաւ
մեռելի
նման։
Նորա
նչ:
Ինչ
եւ
իցէ,
այժմ
ամենայն
հոգեւորականք
երթան
{առ}
նա,
այլ
ես
չհանդուրժեալ,
ես
գալով
աշակերտ
տէր
եմ
ի
քէն
յայտնել
ինձ,
կարելի՞
է
զայն
գիրք
առաքել
{առ}
Սենատդ
առ
ի
յառնուլ
զհրամանս
տպագրութեան,
յայտնե
այտնել
ինձ,
կարելի՞
է
զայն
գիրք
առաքել
առ
Սենատդ
{առ}
ի
յառնուլ
զհրամանս
տպագրութեան,
յայտնել
աղերսեմ
դպիր
Ղազարեան
Ուստայեանց
1866,
ի
Նախիջեւան
{առ}
Տօնաւ:
2.
ՏԻՐԱՑՈՒ
ՍԱՐԳՍԻՆ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ստորիայն,
սակայն
չգտանի
անդ
եպիսկոպոս,
վասնորոյ
{առ}
քեզ
գրեմ,
եւ
զժամանակ
օծութեան
կաթողիկոսին.
նոյ
են:
Խնդրեմ
զպատասխանին
գրեսջիք:
Ի
Նախիջեւան
{առ}
Տօնաւիս
գետով:
Գրէ
Միքայէլ
Ղազարեան
"
դպիրն
ս
,
զի
սա
է
ժողովուրդ
եւ
խաշն
արօտի
քո,
որ
աղաղակէ
{առ}
քեզ
հոգւով.
"
Ովսաննայ
բարձրելոյդ"։
Ընկալ
ի
տե
եզ
առաջնորդ
ըստ
հոգւոյ
ու
ըստ
մարմնոյ՝
հա՛ն
զմեզ
{առ}
այն,
որում
հանդերձեալ
ես
զմեզ
մատուցանել,
ասելո
արձրագույն
կարգադրութեան:
Ուստի
դիմեալ
յուսով
{առ}
Ձերդ
բարձր
սրբազնութեան,
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
մի
գրութիւնս
յանուն
իւր
գրեցեալս,
որպէս
թէ
յինէն
{առ}
ինքն
գրեցեալ,
եւ
երկրորդ
լսեմ
այժմ
զի
այնոքիկ
թո
ըստ
յանձնարարութեան
նորին
վեհափառութեան
հասեալ
են
{առ}
Նախիջեւանայ
քաղաքական
գլուխ
ազնուական
աղայ
Յարութ
ոք,
եւ
որովհետեւ
կայի
ի
հեռաւոր
բացակայութեան՝
{առ}
այն
մնացեալ
էր
վասն
իմ
առնելն
կառավարութենէդ
զտնօ
այեանն......
եւ
թէ
Նալպանտեան
դպիր
չէ
գրեալ
{առ}
ինքն
զգիր։
Ինքն
գոլով
ծնեալ
եւ
սնեալ
ի
սմին
քաղա
սիկ
գրութիւնս
իւր
զոր
այժմ
ուրանայ
ուղղել
շեշտակի
{առ}
կառավարութիւնդ
ի
քննել
առ
ի
զգրողն
ածել
ի
յայտ
ե
ուրանայ
ուղղել
շեշտակի
առ
կառավարութիւնդ
ի
քննել
{առ}
ի
զգրողն
ածել
ի
յայտ
եւ
ո՛չ
նորանոր
ճարտասանութե
ամբ
որ
ո՛չ
է
վայել
կոչման
իւրոյ
եւ
աստիճանի
գրել
{առ}
մասնաւոր
անձինս
հրատարակել
զայդպիսիս
եւ
վերջապէս
այն
առաքմամբ
պատճէնի
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
{առ}
իս
բաւականացուցանել
զիս,
այլ
օրինաւոր
պահանջմամբ
բարձրագոյն
դատաստանս
համաձայն
առաջին
խնդրոյ
իմոյ
{առ}
գա
հետեւեցելոյ
ի
8-էն
նախընթաց
ամսոյն
մարտի:
խնդրել
փութացայց
ի
բարձրապատուութենէ
ձերմէ
զայն,
{առ}
որ
մշտապատրաստ
հանդիսացուցեալ
էք
զձեզ
(այս
է
ի
ձ
,
լինել
գրագիր
ի
հոգեւոր
կառավարութեան
տեղւոյդ,
{առ}
ի
նովաւ
ապահովել
զսնունդ
իւր
յայդմիկ
պանդխտութեան
րել
ի
նոյն
հոգեւոր
ատենէ
կարգել
զինքն
ի
նոյն:
{Առ}
այնպիսի
նպատակ
նորա,
որ
թեւակոխէ
յապահովութիւն
ս
,
զի
թէ
մարթ
ինչ
իցէ,
չխնայել
զձեր
ներգործութիւն
{առ}
այն
նպատակ
Պատկանեանին,
որով
ունիք
պարտաւորել
զի
ականի
զանդառնալի
միջնորդութենէ
սրբազան
հօրն
մերոյ
{առ}
քաջափայլ
աղայ
Լազարեան
վերազինս
զարդիս
ժամ
է
ինձ
եւ
ծանուցեալ
զքաջառողջ
դրութենէ
ձերմէ
ուրախ
եղէ,
{առ}
որ
մատուցանեմ
զիմս
լիաբերան
շնորհակալիս,
առաքեմ
տ
որում
չէ
մեզ
պիտոյ,
դուք
պահեցէք
զայն
գիր
միշտ
{առ}
Ձեզ
իբրեւ
զամրագիր
կամ
դոկումենտ:
Դրութիւն
մե
իպոլ,
զի
անդ
քահանայ
ոչ
գոյ,
վասն
զի
տէր
Մակարն
{առ}
աստուած
փոխեցաւ,
տէր
Գրիգորն
մերձ
ի
մահ
է.
եւ
գ
,
տէր
Գրիգորն
մերձ
ի
մահ
է.
եւ
գտանի
ի
Դուպաuար
{առ}
ոտս
բժշկին,
եւ
տէր
Յարութիւն
գտանի
ի
շրջակայ
գիւ
ալ
է
վկայել
նորին
սրբազնութիւնն
ի
գրութեան
իւրում
{առ}
տէր
փոխարքայն
Կովկասու,
որ
վասն
ընդունելոյ
զկաթո
րտիրոս
քահանային
Թորոսեան,
որ
արարեալ
էր
միմիայն
{առ}
ի
խաբել
զպարզամիտսն
ի
հասարակութեան
հայոց
Նախիջեւ
ամենայնի
ես
ընդ
այլոց
հոգեւորականաց
սկսայ
յաճախել
{առ}
նոյն
կաթոլիկն
այլ
տեսանելով
զօր
հանապազ
զակնյայտն
որին
դաստիարակութիւն,
որ
առեալ
էր
յանձին
միմիայն
{առ}
ի
գտանել
զաւուրն
պարէն
եւ
առ
ի
ունել
զիրաւունս
ըն
ալ
էր
յանձին
միմիայն
առ
ի
գտանել
զաւուրն
պարէն
եւ
{առ}
ի
ունել
զիրաւունս
ընդ
անուամբս
հոգեւոր
ուսուցչի
վ
յտարարութիւն
ի
Նախիջեւանայ
հոգեւոր
կառավարութիւնն
{առ}
բան
հարցման
նորին,
կամ
յամի
1846,
կամ
1847,
զո
847,
զորոյ
չունիմ
օրինակն,
եւ
առաւել
քան
զայս,
{առ}
ի
ծածկել
զարժանաւոր
նախատինս
կաթոլիկաց,
ծագեալ
ի
աւ,
եւ
ես
ինքն
ենթարկիմ
քննութեան
եւ
դատողութեան
{առ}
այն
իմով
խնդրաւ
ի
8
նոյն
մարտի
յանուն
Նախիջեւանայ
ի
իւրում
ի
29-էն
նոյն
մարտի
համարաւ
218,
առաքեաց
{առ}
իս
զպատճէն
պատասխանւոյ
նոյն
Բարսեղ
քահանային,
որ
կարէ
հաւաստել,
թէ
ես
գրեալ
իցեմ
նմա
զգիր
թէ
ոչ,
{առ}
որ
վերստին
խնդրագրութեամբ
իմով
յանուն
նոյն
հոգեւո
յ
գնալն
եւ
վերադառնալն
բաղկացուցանէ
զ4600
վերսս,
{առ}
որ
անշուշտ
պէտք
են
դրամոց
իբրեւ
400
մանէթ
արծաթ,
փառութիւնն
բարեհաճեալ
է
յիշել,
չեմ
ես
բնաւ
գրեալ
{առ}
տիրացու
Սարգիսն,
քանզի
չունէի
ընդ
նմա
զգրագրութի
ւն,
զի
զի՞նչ
օգուտ
կարէր
ինձ
բերել
գրելն
իմ
զայդ
{առ}
տիրացու
Սարգիսն,
երբ
նա
ինքնին
աստանդական
դեգերէ
ուր
ճշմարիտ
արդարադատութեան
եւ
վարձ
հարազատութեան
{առ}
եկեղեցին
ազգային,
եթէ
բազմօրինակ
ծեքաբանութիւնք
ետութեան՝
դիւանատունս
պատիւ
ունի
ընդ
այսմ
առաքել
{առ}
ձեզ
զայն
ծրար,
ծանուցանելով
զվերտողեալ
տեղեկութե
բերանոյ
զհրամանագրութենէ
Սինօդին
սրբոյ
Էջմիածնի՝
{առ}
իւր
բարձր
սրբազնութիւն,
յաղագս
յետադրելոյ
զտնօրի
ութիւն
քննողական
գործոյն
իմոյ
վարելոյ
ի
Սինօդին,
{առ}
այն
տնօրինութիւն
լուսաւորչեան
Սինօդին՝
պարտաւորի
րեմ
այժմիկ
խօսիլ
ինչ,
այլ
նոյնութեամբ
հասուցանել
{առ}
իս
զայն
ընդ
ձեռն
տեղւոյս
բարձր
սրբազնութեան
վիճակ
իքայէլ
ջահընկալ
Ղազարեան
Նալբանդեանց,
համաթուեալ
{առ}
գղերս
Նախիջեւանայ
սուրբ
Լուսաւորչայ
աւագ
եկեղեցւո
րեալ
եղէ
հրաժեշտ
տալ
հոգեւոր
կոչմանն
ապիկար
զանձս
{առ}
սպասակարկութիւն
գտեալ
աստուածեան
տաճարին.
այսու
եւոր
կոչմանէ
եթէ
հաստատեալ
իցէ,
իսկ
թէ
ոչ,
յետս
{առ}
իս
զարձակման
թուղթն
իմ
առաքել,
զոր
եւ
ընկալայ
եղ
տօն
հոգեւոր
եւ
կալ
մնալ
ի
սպաս
տաճարին
աստուծոյ:
{առ}
այս
նպատակ
ուղղեալ
ես
զիմ
մտադրութիւն,
ընկալայ
վ
բր
ութն
ամսոյ
նորին
բարձր
սրբազնութիւն
կոչեալ
զիս
{առ}
իւր,
յայտնեաց
ինձ
զհրամանագրութենէ
Սինոդին
սրբոյ
տնեաց
ինձ
զհրամանագրութենէ
Սինոդին
սրբոյ
Էջմիածնի
{առ}
ինքն,
որով
ծանուցանէր
նոյն
իշխանութիւնն
թէ
զառաջ
զիս
ի
հոգեւոր
կոչումն
եւ
կամ
թէ
անարժան
ոք
ղատիմ
{առ}
այն,
առանց
զիս
դեգերեցուցանելոյ
եւ
ծախելոյ
զժամա
եցուցանելոյ
եւ
ծախելոյ
զժամանակ
իմ
ի
նանիր,
յետս
{առ}
իս
զվկայագիր
իմ
դարձուցանել,
որպէսզի
ընկալեալ
զա
աստատել
ի
հ[ոգեւոր]
կոչման
եւ
կամ
վերադարձուցանել
{առ}
իս
զվկայագիր
իմ
ամենայն
ամբողջութեամբ,
զի
առանց
լ
լիջիք
ինձ
նեղելոյս,
եւ
հրամայեսջիք
դարձուցանել
{առ}
իս
զօրինաւոր
վկայագիրս
իմ
որք
գտանին
այդր,
եւ
զա
աթուղթս
իմ՝
պարտավորեսջիք
զիս
գոլ
միշտ
երախտագէտ
{առ}
ազգասէր
գերդաստան
Ձերոյին
գերազանցութեան:
Մնալով
վ
որչափ
ուժ
է
իմ
կարողութիւն՝
զբարերարութիւն
Ձեր
{առ}
իս,
ի
վեր
քան
զհայրական,
եւ
զերախտապարտութիւն
ի
ս,
ի
վեր
քան
զհայրական,
եւ
զերախտապարտութիւն
իմ
{առ}
Ձերոյին
գերազանցութիւնս:
Աղաղակեմ
այսօր,
աղ
պաշտօնի,
երկրորդն՝
գրութեան
գերազանց
Պութկովայ
{առ}
Ձերոյին
գերազանցութիւնս՝
ի
նոյն
միտս
դարձեալ:
Բ
վին
այլ
բաների
մասին:
Ուրիշ
բան
չունիմ
գրելու
{առ}
ժամս:
Մնում
եմ
քեզ
միշտ
բարյացակամ
Մ.
Նալ
կդնեմ
գրքի
ճակատումը:
Ուրիշ
բան
չունեմ
ասելու
{առ}
ժամս,
միայն
խնդրում
եմ
կատարել
խնդիրս,
եթե
կարե
ոսի
մասին
ո՞վ
ձեզանից
ընտրվեցավ
դեպուտատ:
Ժամ
{առ}
ժամ
սպասում
եմ
Ձեր
ավետավոր
նամակին:
Ողջ
եղեք
իկողայոսյանի
նշանածներդ
իմացա,
շնորհավորում
եմ:
{Առ}
ժամս
ուրիշ
բան
չունիմ
գրելու,
ողջ
եղիր:
Քեզ
ուսիսափայլի
"
11
№.
այնտեղ
կտեսնեք
իմ
մին
նամակը
{առ}
հրատարակողը,
որ
ճշմարտությունից
եւ
խղճմտանքից
հա
դարձյալ
Գաբրիել
վարդապետ
Այվազովսկին
գանգատավոր
է
{առ}
նախարարն
Ազգային
լուսավորության,
որպես
թե
"
Հյու
թե
ձեռքերից
գա,
ամեն
րոպե
կխափանեին,
բայց
հույս
{առ}
աստված,
ամեն
բան
կդրստվի:
Ամենեւին
վատ
չէր
լինե
ւյս
չկա,
որ
դուք
գիտեք
ձեր
բանը
[.....
]
{Առ}
ժամս
այսքան,
ավելի
ոչինչ
[..
]
մինչեւ
որ
Մոսկվա
ես
գրել
է,
հավաքում
է
ծանոթությունք
եւ
մինիստրին
{առ}
ժամս
առնելու
բան
չկա,
ուստի
միամիտ
կացեք,
մինչե
թին
բանը
ինչպես
վերջացուցածը
ինձի
հայտնեց,
որ
ես
{առ}
միամիտ
լինեմ:
Ես
ողջ
եմ
ու
առողջ
եւ
ամառը
անպ
յնի,
յոր
զձեռն
մխեմք,
առաջնորդիմք
ի
սուրբ
սիրոյ
{առ}
ազգն
մեր,
շատ
այն
է՝
նշկահեալ
զմրրկօք,
որ
բազմ
իրազեկ
լինել
զազգաշահ
գործոց
եւ
զբարեկարգութեանց
{առ}
՚ի
Վեհափառութենէդ
ազգին
շնորհելեաց:
Ասպարէզ
մ
կայքեր
են
գնած
կտակի
զորությամբ,
գուցե
թե
քաղաքը
{առ}
ժամս
բան
չստանա
ներկա
առձեռն
պատրաստ
արծաթով
կամ
թով
իւրեանց
կացուցին
զնուաստութիւնս,
երեսփոխան,
{առ}
ի
ներկայանալ
վեհաստիճան
ծայրագոյն
քահանայապետիդ
ը
դ
ըստ
զօրութեան
շնորհաձիր
կոնդակի
Ձերոյ,
տողելոյ
{առ}
նոսա
ի
6-էն
Հուլիսի
այսր
ամի
համարաւ
370,
եւ
առ
առ
նոսա
ի
6-էն
Հուլիսի
այսր
ամի
համարաւ
370,
եւ
{առ}
ի
պաշտպանել
զիրաւունս
ազգին
անտեսեալ
ի
Գաբրիէլ
վա
նուաստութեան
երեսփոխան
եւ
երկրորդ,
զգործն
վարեալ
{առ}
ի
նոցանէ,
յորում,
մանաւանդ
ի
վճռի
պատգամաւորացն
կամ
Ձերոյին
վեհագունութեան,
կամ
որում
հրամայեսցի
{առ}
՚ի
Ձէնջ:
Յիմոյս
կողմանէ,
որ
ինչ
քննչացն
թուե
ց
թէ
բանիւ
եւ
թէ
գրով
եւ
յամենայնի
գործակից
լինել
{առ}
՚ի
գիւտ
իրաւանց
ազգին
մերոյ,
որ
ի
Նախիջեւան:
լ
էր
իւր
երեսփոխանութիւն,
զորմէ
ոմանք
անբարեմիտք
{առ}
ազգն,
թիւր
մտօք
գրեալ
էին
առ
նորին
վեհափառութիւն
մէ
ոմանք
անբարեմիտք
առ
ազգն,
թիւր
մտօք
գրեալ
էին
{առ}
նորին
վեհափառութիւնն,
առաքելով
զպատճէն
գրութեան
եհափառութիւնն,
առաքելով
զպատճէն
գրութեան
իւրեանց
{առ}
քաղաքական
խորհրդարանն,
զորմէ
քաջ
գիտէք,
յայն
մի
վեհափառութիւնն
ընդ
փոյթ
գրելոց
է
զառանձին
զթուղթ
{առ}
պայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու
եւ
ծանուցանելով
զբ
ան
Ձերում
մնայ
տնօրինել
զարժանն
վասն
հասուցանելոյ
{առ}
իս,
ընդ
ձեռն
փոխանակագրաց,
զմնացորդն
պայմանեալ
:
Խնդրելով
աներկբայ
լինիլ
յանկեղծութեան
իմոյ
{առ}
Ձեզ
յարգանաց
Մնամ
արգոյ
հայրենակցիդ
խ.
ծ.
կայ
ամի,
որ
համաձայն
կոնդակի
նորին
վեհափառութեան
{առ}
Ձեզ
ի
6-էն
Յուլիսի
համարաւ
370,
քաղցի
պարտականու
յն
յայտարարութեամբ
մատուցի
զբովանդակ
գործն
վարեալ
{առ}
ի
ձէնջ,
յաղագս
ի
նորոյ
արկանելոյ
զայն
ի
ներքոյ
մ
րծակից
նորա
զԱյվազովսքի
վարդապետն,
եւ
այն
թերեւս
{առ}
ի
զանձինս
պահելոյ
յանպարտութեանց,
քանզի
ընկալեալ
ղթն
զոր
41
անձինք
տուեալ
են
վարդապետին
Այվազեան:
{Առ}
այդ
հարկեցայ
յայտնել
ժողովականաց
ի
ներկայութեան
վ
յ,
առանց
գիտութեան
համօրէն
ազգին
ինքնին
կոչեալ
է
{առ}
ինքն
զասացեալ
անձինս
եւ
ինքնին
գրեալ
զգիրն
մատուց
զասացեալ
անձինս
եւ
ինքնին
գրեալ
զգիրն
մատուցեալ
է
{առ}
ի
ստորագրել
ուր
զառաջինն
Խալիբեանք
կամակար
ստորագ
վսքին,
թէ
եւ
Այվազովսքին
յառաքելն
զպատճէն
թղթոյս
{առ}
Սինօդն
գրեալ
է
թէ
գիտութեամբ
հասարակութեան
եւ
համ
ին
զգացեալ
ազդեցութենէ,
եթէ
խարդախութիւն
ինչ
կայ
{առ}
դուրս
յաւելեալ
են
ի
ստորագրին,
թէ
յօժարին
ընդ
հի
մայեաց
առաքել
զմի
ոք
յանդիմոց
Սինօդին
ի
Նախիջեւան
{առ}
ի
քննել
զգործն
ի
նորոյ,
գործակից
ինքեան
ունելով
աւուրց
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
Մակար
հրաւիրեալ
զիս
{առ}
ինքն
խնդրեաց
թարգմանել
զվճռադատութիւն
ձեր,
զոր
տ
ութեան
մերկանալոց
են
խարդաւանութիւնք
պաշտպանելոցն
{առ}
ի
նոցանէ
գործք
քստմնելի
սեղանակապտութեան:
Թէ
եւ
վերջէ
18
ամսոյս
հոկտեմ[բերի]
Սինօդն
հրովարտակ
գրէ
{առ}
իս
համարաւ
[բաց],
յորում
երեւի
գայթ
ի
գայթ
եւ
կց
ալ
է
ընդ
զայն
մինչդեռ
պարտական
էր
զգուշանալ
զի
մի
{առ}
ոտն
կոխեսցի
արդարութիւնն
եւ
օրէնքն
տէրութեան:
Զպ
երութեամբ,
զորոյ
զպատճէն
վաղ
ուրեմն
հասուցեալ
եմ
{առ}
Ձեզ,
եւ
ի
ժողովի
անդ
իբրեւ
տեսի
եթէ
ոչ
ուղիղ
գնա
նդ
՚ի
պաշտպանողական
ոգի
վերոյգրեալ
երկուց
անդամոց
{առ}
վնասապարտս
ազգի
եւ
եկեղեցւոյ
ոչինչ
աւելի
մարթացայ
զգործն
Կալկաթեան
հրիտակաց,
այո՛,
բողոքէի
ապաքէն
{առ}
փոխարքայն
եւ
խնդրէի
բանալ
զքննութիւն
ի
վերայ
պարա
ւել
մնալ
աստանօր
՚ի
պատճառս
աշնանային
եղանակաց
եւ
{առ}
դուրս
գալոյ
ձմեռան,
մինչդեռ
կայ
մնայ
ինձ
ընդ
ցամ
յօտարութիւն:
Զգործն
եկեղեցական
դրամոց
վարեալ
{առ}
ի
Ձէնջ
առաքեցից
ի
Թիֆլիզոյ
առաջին
սուրհանդակաւ
յա
ելով
զՁեզ
աներկբայ
լինել
՚ի
մշտական
յարգութեան
իմ
{առ}
Ձեզ
ցանկամ
մնալ
նովին
ազգասէր
պարոնացդ
միշտ
մենայն
Հայոց
ի
14-էն
այսր
Հոկտեմբ.
համարաւ
504,
{առ}
նորին
պայծառափայլութիւնն
գլխաւոր
հրամանատարն
կովկ
րամանատարն
կովկասեան
բանակի
եւ
փոխարքայն
Կովկասու
{առ}
տէր
գեներալ-ֆեյլդմարշալ,
իշխան
Ալեքսանդր
Իվանովի
նքով
դիպլոմատիկական
դիւանատան
իւրոյ,
այլեւ
գրեալ
{առ}
մինիստրն
արտաքին
գործոց
ի
Ս.
Պետերբուրգ,
որպէս
թիւն
երեսփոխանական
թղթոյն
եւ
գիր
տեառն
փոխարքային
{առ}
մինիստրն
արտաքին
գործոց
ուղղի
ի
Ս.
Պ.
Բուրգ:
ելոց
է
ի
Տրապիզոն:
Ոչ
զանց
արարից
հասուցանել
{առ}
Ձեզ
զվաւերական
պատճէն
գրութեան
տեառն
փոխարքային,
Ձեզ
զվաւերական
պատճէն
գրութեան
տեառն
փոխարքային,
{առ}
մինիստրն
արտաքին
գործոց,
ի
տեղեկութիւն
Ձեր:
:
Ընկալարուք,
աղաչեմ,
զանկեղծ
հաւաստիս
իմոյ
{առ}
Ձեզ
կատարեալ
յարգութեան
եւ
մտերմութեան,
որովք
ցա
Չեմ
նախանձում
Իտալիայի
ազատության,
դորա
հակառակ
{առ}
ի
սրտե
ուրախ
եմ,
սակայն
տեսանելով
նորա
ազատությո
ն
հնդկական
հրիտակացն,
զգրելոյ
վեհափառ
հայրապետին
{առ}
զպայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
գրեալ
ծան
թուականէ
ասացեալ
նոյեմբերի,
համարաւ
1303,
գրեալ
{առ}
պ.
նախարարն
արտաքին
գործոց
տէրութեան
Ռուսսիոյ,
իս:.
Անդէն
ըստ
պատշաճեալ
կարգին
ներկայացեալ
{առ}
պ.
Բույլվեր,
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
՚ի
նմանէ
վերայ
հիման
գրութեան
պ.
նախարարին
արտաքին
գործոց
{առ}
տէրութիւնն
Անգլիոյ
եւ
երեսփոխանական
թղթոյն,
միջն
ն,
առանց
սկիզբն
առնելոյ
գործոյն,
մինչեւ
ընկալցի
{առ}
այն
զլուծումն
բացարձակապէս
Մինչ
՚ի
Թիֆլիս
էի,
եւան
զձերբակալ
լինել
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
{առ}
յինէն
գրելոյ,
առ
պ.
Նազարեանցն
եւ
այն
որպէս
թէ
ել
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
գրելոյ,
{առ}
պ.
Նազարեանցն
եւ
այն
որպէս
թէ
շնորհիւ
պ.
Յովնան
դրագրով,
ստորագրութեամբ
իբր
280
անձանց
առաքեալ
է
{առ}
վեհափառ
կաթողիկոսն:
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
՚ի
Թիֆլ
ափառ
կաթողիկոսն:
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
՚ի
Թիֆլիսէ
{առ}
պ.
Նազարեանցն.
մի
նամակ
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
ւն
նամակին,
կամ
զոր
յարաբերութիւն
բովանդակութեան
{առ}
որսացողս
եւ
ոյք
280
անձինք
բողոքաւորք
զայնմանէ
զա
զոր
թշնամիք
մեր
վերագրեն
նմա:
Նամակք
հասեալք
{առ}
իս
ի
Թիֆլիսէ,
ստորագրեալք
յառաջներորդ
թուականէ
ա
է
գոյութիւն
նամակին,
որպէս
նաեւ
առաքումն
այնորիկ
{առ}
վեհափառ
կաթողիկոսն,
ծնունդ
իցէ
նեխեալ
ուղեղի,
ո
նդկական
հրիտակացն,
եւ
զգրելոյ
վեհափառ
հայրապետին
{առ}
պայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
գրեալ
ծանո
ասու,
ի
վերայ
հիման
գրութեան
վեհափառ
կաթողիկոսին
{առ}
ինքն,
հրամայեաց
դիպլոմատիկական
դիւանատան
իւրում
ռաջներորդէ
ասացեալ
նոյեմբերի
համարաւ
1303,
գրեալ
{առ}
պ.
նախարարն
արտաքին
գործոց,
ի
Պետերբուրգ,
խնդր
օլիս:
Անդէն
ըստ
պատշաճեալ
կարգին
ներկայացեալ
{առ}
պ.
Բույլվել,
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
տալ
ինձ
վերայ
հիման
գրութեան
պ.
նախարարին
արտաքին
գործոց
{առ}
տէրութիւնն
Անգլիոյ
եւ
՚ի
վերայ
հիման
երեսփոխանակա
զայս
նամակ:
Ի
մուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
{առ}
նմին
գնացի
ի
նամակատունն
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նա
լ
են
զձերբակալ
լինիլ
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
{առ}
յինէն
գրելով
առ
պ.
Նազարեանցն,
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ինիլ
անգոյ
նամակի
իրիք,
որպէս
թէ
առ
յինէն
գրելով
{առ}
պ.
Նազարեանցն,
եւ
այն
ընդ
ձեռն
պ.
Յոնանեանցին
ամակն
այն
խնդրագրով
մերձ
իբր
280
անձանց
առաքեալ
է
{առ}
վեհափառ
կաթողիկոսն,
եւ
այլն:
Ցաւիմ
վասն
թշնա
ողիկոսն,
եւ
այլն:
Ցաւիմ
վասն
թշնամեացս,
որք
{առ}
ի
վնասել
զիս
պարապին
անձնախաբէութեամբ
եւ
զպառաւակ
ուաքաղօք
մխիթարել:
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
ի
Թիֆլիզէ
{առ}
պ.
Նազարեանցն,
մի
նամակ
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
ին
ի
գործ
դնել
թշնամիք,
անկորուստ
հասեալ
են
միշտ
{առ}
որս
ուղղեալ
են,
թողեալ
զթշնամիս
բերանաբաց
մէկուս
մ
արդէն
վաղ
ուրեմն
Ձեզ:
Վերջին
պաշտօնական
թուղթն
{առ}
յինէն
առաքեցաւ
՚ի
Լոնդոնէ,
յանուն
Ձեր,
ի
13/25
այ
հիման
գրութեան
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու
{առ}
ինքն,
գրեալ
պ.
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
որ
՚ի
Լոնդոն
:
Վսեմափայլ
մինիստրն
Անգլիոյ
պ.
Ջոն
Ռօսսըլըն
{առ}
այս
գրութիւն
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
յետ
գրագրութեան
սդարեան
բազմութեամբ
ամաց,
եթէ
դէպ
լիցի
ինձ
դիմել
{առ}
վսեմապատիւ
ընդհանրական
նահանգապետն:
Երիւք
աւ
անական
զթուղթն
յանդիման
առնել
հիւպատոսին
Ռուսսիոյ
{առ}
ի
վկայել:
Այսօր,
ներկայացեալ
ի
Հիւպատոսարանն
այտնեցի
զպատուիրելոյն
ինձ,
ի
պ.
կոմս
Բլուդովէ,
{առ}
որ
պատասխանի
արար
ինձ
պ.
հյուպատոսն,
եթէ
հարկ
Ուստի
ի
վաղիւ
դիմեցից
դարձեալ
՚ի
դեսպանատունն
{առ}
ի
յայտնել
զպատասխանւոյն
եւ
առ
ի
խնդրել
զանօրէնու
ալ
՚ի
դեսպանատունն
առ
ի
յայտնել
զպատասխանւոյն
եւ
{առ}
ի
խնդրել
զանօրէնութիւն
յաղագս
պատշաճ
եղանակաւ
հաս
ըստ
հին
տոմարի,
թէեւ
հարկ
ի
վերայ
իմ
կայր
անդէն
{առ}
նմին
ուղեւորիլ
ի
Հնդկաստան,
այլ
ձմեռնային
եղանակ
իւպատոսն
Անգլիոյ
ի
Ղրիմ:
Խորհուրդ
թղթոյն
հայի
{առ}
ի
ձեռս
բերել
զհրիտակսն,
զորոց
ես
ինքնին
առաքիմ
՚
՚ի
Հնդիկս:
Այլ
թէ
յանուն
որո՞յ
իցէ
թուղթն
այն
եւ
{առ}
ո՛չ
գտանի
այժմ,
զայդ
չկարեմ
գիտել,
իսկ
գոյութիւ
Թադթէոս
եպիսկոպոսն,
պաշտօնական
գրութեամբ
իւրով,
{առ}
Այվազովսքին,
խնդրէ
առաքել
առ
ինքն
զպաշտոնական
թ
գրութեամբ
իւրով,
առ
Այվազովսքին,
խնդրէ
առաքել
{առ}
ինքն
զպաշտոնական
թուղթ
մի,
ստորագրութեամբ
իւրով
սոքիկ
ամենայն
տեղեկութիւնք,
աղբերացեալ
եւ
հասեալ
{առ}
իս
ի
պաշտօնական
անձանց,
իրողութիւնք
են
եւ
որպէս
եւան
եւ
հրաւիրել
Ձեզ
ի
գործ
դնել
զպատշաճեալ
հնարս
{առ}
ի
կարճել
զներգործութիւնս
ոյր
ուրուք
եւ
իցէ
եւ
զառ
կութիւն:
Խնդրելով
աներկմիտ
լինել
ի
յարգանս
իմ
{առ}
Ձեզ
եւ
առ
ազգն,
մնամ
մեծապատիւ
հայրենակցիդ
մե
Խնդրելով
աներկմիտ
լինել
ի
յարգանս
իմ
առ
Ձեզ
եւ
{առ}
ազգն,
մնամ
մեծապատիւ
հայրենակցիդ
մեծարողապէս
ի
1861
ամի,
՚ի
Կալկաթա.
Hotel
gallais
No
93
{ԱՌ}
ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ
ՏԷՐ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԱՒԱԳ
ՔԱՀԱՆԱՅ
ՍՈՒՐԲ
ՆԱԶԱ
է
յօգուտ
դպրոցին
եւ
տպարանին
Նոր
Նախիջեւանայ,
որ
{առ}
երի
ամրոցին
Ազովու,
մերձ
իբր
զութսուն
հազար
հու
ար
զԿիրակոսն
Յարութիւնեան:
Զայսմանէ
զառաջինն
գրէ
{առ}
Եփրեմ
սրբազնակատար
կաթողիկոսն
ամենայն
հայոց,
Յար
բ
իւրով
յերեսներորդէ
ամսեանն
Նոյեմբերի
1828
ամի,
{առ}
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
Ներսէս,
որ
յետոյ
կաթողիկոս
նդ
փոշւով
գրեա՛
թէ
կէսդարեան
ժամանակի
չեն
բաւական
{առ}
ի
գտանել
զհետս
այնոցիկ
հրիտակաց
գուցէ
եւ
իսպառ
ան
սն
ծանօթութիւնս
եւ
զամենայն
՚ի
վար
արկանել
զհնար
{առ}
ի
գիւտ
այնոցիկ
հրիտանաց,
յայս
սակս,
դիմեալ
առ
առ
ի
գիւտ
այնոցիկ
հրիտանաց,
յայս
սակս,
դիմեալ
{առ}
արժանապատուութիւն
Ձեր,
շնորհ
ունիմ
խոնարհաբար
խն
հաղորդ
կացուցանել
զիս
տեղեկութեանց,
վերաբերելոց
{առ}
այսոսիկ
հրիտակս,
եթէ
ունիք
ինչ
քաղեալ
՚ի
լրոյ,
է,
՚ի
Մադրաս
եւ
զքաղեալ
զծանօթութիւնս
հասուցանել
{առ}
իս,
ի
լրութիւն
գործոյն,
յաղագս
յանդիման
առնելոյ
ապատուութիւնդ
յանկեղծութիւն
յարգանացս,
զոր
ունիմ
{առ}
Ձեզ:
Մնամ
նովին
մեծարանօք
խոնարհ
ծառայ
Կ
ռ
վաճառականութեամբ,
յԵւրոպա
եւ
յԱսիա
հռչակաւոր,
{առ}
խնդիրս
իմ
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
ծանոյց
թ
13
Յունիսի,
յաւուր
Համբարձման
տօնի,
ներկայացեալ
{առ}
պ.
Հագն
ու
ցուցեալ
նմա
զթուղթն
երեսփոխանութեան,
նձն
իմ,
որպէս
եւ
զպատճառ
գալստեանս
՚ի
Կալկաթա:
{Առ}
այս
պատասխանի
արար
ինձ
պ.
Հագն,
եթէ
հարկ
է
սկսա
րէ
միշտ
զամենայն
զդատաստանսկան
զգործս
վերաբերեալս
{առ}
պ.
Աբգարեանցն:
Ուստի
պ.
Աբգարեանցն
արձակեալ
ը
ն
արձակեալ
ընդ
իս
զորդին
իւր
զպ.
Սէթն
Աբգարեանց
{առ}
ի
վեր
անդր
ասացեալ
օրէնսգէտն,
յանձն
արար
որդւոյ
անութեան
իմոյ,
եւ
զայն
թարգմանին
դիւանի
իւրոյ,
{առ}
ի
թարգմանել
յանգլիական
լեզու,
ի
ֆրանսիական
թարգմ
առափայլ
փոխարքային
Կովկասու,
հրաւիրելով
զիս
գալ
{առ}
ինքն
յետ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
գնացի
ինքն
յետ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
գնացի
{առ}
նա
եւ
նորա
առեալ
զպատրաստի
թարգմանութիւնն
զոյգ
ը
նագրի
երեսփոխանական
թղթոյն
եւ
կտակին,
որ
գտանիւր
{առ}
նա
ինքն,
ի
նոյն
իսկ
օր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պաշտօ
կին,
որ
գտանիւր
առ
նա
ինքն,
ի
նոյն
իսկ
օր
յղեաց
{առ}
պ.
Հագն,
պաշտօնական
գրութեանբ։
Ի
գրութեանս
աստել
զտունն
եւ
զկրպակսն
այլեւ
զգումարեալ
դրամս,
{առ}
ի
յանձնել
ինձ,
ըստ
օրինադրեալ
կերպին:
Առ
այս
ս,
առ
ի
յանձնել
ինձ,
ըստ
օրինադրեալ
կերպին:
{Առ}
այս
գրութիւն
օրէնսգիտին,
պ.
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
պատ
պ.
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
պատասխանի
ինչ.
եւ
՚ի
գնալ
իմ
{առ}
նաեւ
ի
խնդրել,
փութացուցանել
զպատասխանին,
ասաց
.
զի
ըստ
զօրութեան
կտակին
ինքն
օգտի
յարդեանցն,
{առ}
հարիւրն
հինգ:
Մանաւանդ
առիթ
առեալ
ինչքեան,
որպէ
կաց
ինչ
կորուստ:
Թէ
որքան
իցէ
գումարեալն
դրամ
{առ}
Ադմինիստրատորն,
զայդ
ոչ
ոք
կարէ
գուշակել
հաւաստե
աքեսցէ
Ադմինիստրատորն
զճիշտ
եւ
զմանրամասն
հաշիւսն
{առ}
օրէնսգէտն:
Եկամուտն,
ի
տանէն
եւ
ի
կրպակաց
գումարէ
աստի,
ինքն
Ադմինիստրատորն
տասանորդ
առնու
{առ}
հարիւրն
հինգ.
նոյնպէս
վճարէ
՚ի
գանձարանն
տէրութե
825,
՚ի
10-երորդ
թուականէ
Ապրիլի,
նամակաւ
իւրով
{առ}
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոսն
գրէ,
թէ,
հանեալ
ի
զհաշիւսն:
Այս
ամենայն
տեղեկութիւնք
վերաբերին
{առ}
մի
տուն
եւ
առ
կրպակս
հանգուցեալ
Բաբաջանեանի,
որ
Այս
ամենայն
տեղեկութիւնք
վերաբերին
առ
մի
տուն
եւ
{առ}
կրպակս
հանգուցեալ
Բաբաջանեանի,
որք,
ըստ
զօրութ
՚ի
կտակին:
Օրէնսգէտ
պ.
Բայլն,
ի
թղթի
իւրում
{առ}
Ադմինիստրատոր
պ.
Հագն,
պահանջէ
զլիակատար
համար
զլիակատար
համար
տնտեսութեան
նորա,
վերաբերեալ
եւ
{առ}
կառավարութիւնս
այսոցիկ
տանց՝
զորս
ցարդ
չէ
իմ
տես
աւուր
ամսեանն
Նոյեմբերի
1818
ամ
ի,
ի
Կալկաթայէ,
{առ}
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոսն,
երեւի,
թէ
բաժին
գնեն
եւ
ընդունին
զտոմսակն,
՚ի
բաց
զեղջեալ
զքսան
{առ}
հարիւրն
(дисконт)։
Տիկինն
պ.
Յովհանջանի
չ
ալ
ի
Կալկաթա
բնակի
՚ի
տան
իւրում:
Այսօր
ուղղեցի
{առ}
նա
զգիր
մի
օրինակ
զայս:
"
Մեծարու
Տի՛կին
մրոցն
Ազովու),
խոնարհաբար
խնդրէ
ի
Ձէնջ
նշանակել
{առ}
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
պատշաճ
թուեսցի
Ձեր
ձերում,
այլ
եւ
խնդրելով
ընդունիլ
զյարգութիւն
իւր
{առ}
Ձեզ,
Մեծարու
Տիկին,
Մնայ
նովին
յարգանօք
լիակ
Hotel
gallais"։
Յետ
ստանալոյ
զպատասխանի
{առ}
այս
երթայց
առ
նա
եւ
խնդրեցից
զհրիտակն,
զորոյ
յան
":
Յետ
ստանալոյ
զպատասխանի
առ
այս
երթայց
{առ}
նա
եւ
խնդրեցից
զհրիտակն,
զորոյ
յանցուցանել
ի
Նախ
ոյ
յանցուցանել
ի
Նախիջեւան
եւ
ի
կորուսանեալ
զքսան
{առ}
հարիւրն
ստացայց
՚ի
բանկէն
կամ
ի
սեղանաւորէն
զհաշի
ւր,
յուղի
անկանելն
ի
Մադրաս
կամ
ի
Կալկաթա:
{Առ}
՚ի
գտանել
զհետս
արանցս
այսոցիկ,
կամ
կտակին
ու
կա
՛ղ
զմեծակշիռ
կորուստ
ազգին,
ափ
ի
բերան
պապանձեմ
{առ}
մերազնեայս
եւ
առ
օտարս,
մինչ
հարցանեն
զպատճառ
վա
ւստ
ազգին,
ափ
ի
բերան
պապանձեմ
առ
մերազնեայս
եւ
{առ}
օտարս,
մինչ
հարցանեն
զպատճառ
վաթսուն
եւ
հինգ
ամե
րգիս
Ծատուրն
Աղաւելեան,
ըստ
տեղեկութեանց
դասելոց
{առ}
իս.
այրն
մեծանուն
եւ
հռչակաւոր
ազգասէր,
յամի
1
եթող
հայրն
իւր
եւ
՚ի
վճարիլն
վատնէ՜
եւ
զթողեալսն
{առ}
ի
Սարգսէ
Ծատուրեան
Աղաւելեան:
Այլ
զայսմանէ
ճգ
որիապօլսի
ընդ
Գրիգոր
եպիսկոպոսի
իւրեանց:
{Առ}
այժմ
ոչ
աւելի,
քան
զոր
գրեցի,
գիտեմ
ինչ.
զամեն
Խնդրելով
հաւատալ
անկեղծութեան
հարգանացս
զոր
ունի
{առ}
Ձեզ,
մնամ
նովին
միշտ,
որպէս
յերեկն
եւ
յեռանդն՝
նդրէ
՚ի
յարգութենէ
Ձերմէ,
շնորհ
առնել,
նշանակել
{առ}
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
պատշաճ
թուեսցի
մեծ
Ձերում,
այլեւ
խնդրելով
ընդունել
զյարգութիւն
իւր
{առ}
Ձեզ,
Մեծապատիւ
հայկազնուհի,
մնայ
նովին
յարգ
№
97
Յունիս
2014
Հուլիսի
1861,
Կալկաթա
{ԱՌ}
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՊԱՐՈՆ
ՊԱԼ
Մեծարու
պարոն,
՚Ի
գործո
եկութեանց
բովանդակելոց
՚ի
վեր
ասաց
գրութեան
իմում
{առ}
որս
վերաբերին
ըստ
մասին
գրելիքս
յառաջ
խաղամ
ի
պա
ըստ
մասին
գրելիքս
յառաջ
խաղամ
ի
պատմութեանս:
{Առ}
ձեզ
է
գրութիւն
իմ՝
նախկին
՚ի
Կալկաթայէ,
կալարու
ախկին
՚ի
Կալկաթայէ,
կալարուք
զայն
եւ
ընթերցջիք,
{առ}
՚ի
բարւոք
եւս
՚ի
միտ
առնուլ
զոր
ինչ
գրեմս
այժմիկ
արւոք
եւս
՚ի
միտ
առնուլ
զոր
ինչ
գրեմս
այժմիկ:
{Առ}
պահանջողութիւն
իմ
յադմինիստրաթորէն
Կալկաթեան
Սուպ
է
ոչ
ներկայացուցեալ
զգործն
յատեան
դատաստանի
հանեց
{առ}
նա
զբացարձակ
հրաման
Սուպրիմ
Կորտի
առ
՚ի
տալ
ինձ
զ
աստանի
հանեց
առ
նա
զբացարձակ
հրաման
Սուպրիմ
Կորտի
{առ}
՚ի
տալ
ինձ
զհրիտակն:
Զայս
պատասխանի
նորա
ընկալայ
/28
այնր
Յունիսի:
Աւելի
քան
զամիս
մի
դեգերեալ
{առ}
օրէնսգէտս
եւ
առ
փաստաբանս
պարապեցայ
պատրաստութեամ
:
Աւելի
քան
զամիս
մի
դեգերեալ
առ
օրէնսգէտս
եւ
{առ}
փաստաբանս
պարապեցայ
պատրաստութեամբ
թղթոց
ըստ
ճիշտ
եւ
փաստաբանն
պատրաստէին
զթղթեանն,
ես
ներկայացեալ
{առ}
պ.
Ադմինիստրատորն,
պահանջեցի
զհաշիւ
գումարին
գտ
մինիստրատորն,
պահանջեցի
զհաշիւ
գումարին
գտանելոյ
{առ}
ինքն,
յաղագս
մուծանելոյ
զքանակութիւն
նորա
՚ի
բող
րկրորդական
առարկայ,
որպէս
ոչ
ուղղակի
վերաբերեալ
{առ}
ներկայ
պահանջողութիւնս
իմ:
Իսկ
զկնի
ստանալոյ
00
ռուփիս,
այն
է
զ70
ֆունտ
ստերլինգս,
զոր
անդէն
{առ}
նմին
հատուցեալ,
ընկալայ
զպաշտօնական
ստացագիր:
՚
ա
զհաւատարիմ
եւ
զարժանաւոր
ոք
ի
փոխանորդութիւն
իմ
{առ}
՚ի
վարել
զդատն:
Գէթ
այսպիսի
եղանակաւ
ազգն
զերծան
,
առաքելով
փոխանորդ
կարգելոյն
զգումար
դրամոց
լոկ
{առ}
՚ի
պէտիս
դատաստանական
ծախուց
եւ
վարձոց
օրէնսգիտաց
ք
առաւել
իցէ
քան
զծախս,
զոր
անհրաժեշտ
պիտի
առնել
{առ}
ի
գիւտ
կորուսելոցն:
Այլ
զայսմանէ
գրեցից
զկնի,
ե
րէնսգէտն
իմ
յարդարեաց
զթղթեանն,
առաքեաց
զայնոսիկ
{առ}
օրէնսգէտս
պ.
Հագին
եւ
Տիկնոջն
Յովհանջան
Էլիազ,
նտարկելոցն
ի
փոքր
ատենի,
վասն
պարտուց:
Անդէն
{առ}
նմին
բացան
աչք
մեր
եւ
քննեալ
զօրինակս
կտակաց
տպա
յս
եւ
ի
Հիւսիսափայլ
օրագիրս
այլեւ
զօրինակս
եղեալս
{առ}
իս,
գտաք
ստուգիւ,
թէ
յերկրորդ
թղթի
գտանի
սսորագ
ցեալ
սովին
եւս
հերիքնալ,
դիմեցաք
ի
Սուպրիմ
Կօրտն
{առ}
ի
տեսանել
զբնագիր
կտակին
եւ
երկրորդ
թղթոյն,
այլ
երկուս
վկայս:
Իբրեւ
այսպէս
խուճապէաք,
դիմեցի
{առ}
հիւպատոսս
Ֆրանսիոյ
եւ
Բելգիոյ
խորհուրդ
հարցանել
ի
նժամեան
եւ
արդի
օրինաց
Անգլիոյ:
Ելեալ
անտի
գնացի
{առ}
օրէնսգէտն
իմ
եւ
առանց
յայտնելոյ
նմա
զխրատելն
իմ
հ
ռաջնոյ
կտակին,
քանզի
երկրորդն
չէ
վաւերական:
{Առ}
այս
ասեմ
ցնա-
եւ
ո՛վ
ասաց
ձեզ,
թէ
կտակ
իցէ
երկրո
փեաց
գումարաւն
արդեաց:
Ելեալ
անտի,
փութացայ
{առ}
փաստաբանն
իմ
եւ
խնդրեցի
բողոքել
առաջի
գեներալ
Պրօ
եան
տակին
եւ
պարգեւագրոյն:
Գեներալ
Պրօկուրօրն
{առ}
այս
բողոք
պատուիրեաց
յիշեալ
օրէնսգիտին
թոյլ
տալ
բ
օրէնսգէտն
այն
անշուշտ
նեղսրտեալ,
ցայս
վայր
պահէ
{առ}
ինքն
զթուղթն,
այլ
ի
վաղիւ
հասանէ
վերջին
օրն,
աւ
չկարէ
պահել
եւ
՚ի
դարձուցանել
նորա
զայն
ամենայն
{առ}
օրէնսգէտն
իմ,
գործն
այն
բովանդակ,
այն
է
կտակն
Ահա
ներկայ
վիճակ
Բաբաջանեան
գործոյն.
եկից
այժմ
{առ}
հրիտակն
հանգուցեալ
Տիկնոջ
Կատարինեայ
Խօջամալ:
զվիճակէ
հրիտակն,
յաւելի
եւ
զպատճէն
գրութեան
իմոյ
{առ}
Տիկին
Վառվառ
Յովհանջան
Էլիազ,
առ
որ
գտանի
գումար
ն
գրութեան
իմոյ
առ
Տիկին
Վառվառ
Յովհանջան
Էլիազ,
{առ}
որ
գտանի
գումարն:
Առ
յիշեալ
գիր
իմ
Տիկինն
Էլի
Վառվառ
Յովհանջան
Էլիազ,
առ
որ
գտանի
գումարն:
{Առ}
յիշեալ
գիր
իմ
Տիկինն
Էլիազ
՚ի
15/27-էն
Յունիսի
պա
նիսի
պատասխանի
գրեաց,
որով
եւ
խնդրեաց
յինէն
գնալ
{առ}
ինքն
յետ
վեց
աւուրց,
այն
է
յ3
Յուլիսի:
Իբրեւ
ցէ
զպահանջողութիւն
իւր
ընդ
ձեռն
դատաստանի"։
{Առ}
այս
ասացի
ցտիկինն
-
եթէ
Այվազովսքին
գաղտագողի,
զ
սէք
այդպէս,
իսկ
յերեսփոխանական
գրութեան
առաքելոյ
{առ}
՚ի
նմանէ,
ստորագրեալ
են
երեւելիք
ի
Նախիջեւանայ
"
ն
ընդ
ձեռն
օրէնսգիտի
իմոյ
եւ
փաստաբանի,
վճարելով
{առ}
ժամս
զ300
ռուփիս
՚ի
պէտս
թղթոց
եւ
տպագրութեան
նոր
տանալիք
մեր,
այսինքն
ամբողջ
հրիտակն,
ոչ
բաւեսցէ
{առ}
ի
ծախս:
Զայս
ամենայն
դնեմ
ի
տեսութիւն
ազգին
յսր
ամենայնի
պարտական
է
ծախուցն,
զոր
ի
գործ
դնեմ
{առ}
ի
ցրել
զորոգայթն
լարեալ
առ
՚ի
նմանէ
եւ
թէ
յայսմ
գ
ուցն,
զոր
ի
գործ
դնեմ
առ
ի
ցրել
զորոգայթն
լարեալ
{առ}
՚ի
նմանէ
եւ
թէ
յայսմ
գտայց
անյաջող,
յայնժամ
պարտ
ն:
Բազում
են
այժմ
գրաւոր
տեղեկութիւնք
հասեալք
{առ}
իս
ի
մասին
հրիտակացս,
յորոց
երեւի,
թէ
փախստական
լ
ի
ձեռս
բերել
զգումարն
դրամոց
Մ.
Բաբաջանեանին,
{առ}
՚ի
հիմնել
՚ի
Փարիզ
զդպրոց:
Երեւի
դարձեալ,
թէ
:
Մի՞թե
չիցէ
զարմանալի
ձգտողութիւնք
հոգեւորացս
{առ}
՚ի
ձեռս
բերել
զսեպհականութիւն
ազգի
մերոյ
եւ
այն
կ
լորդ
է
այլեւս
խօսիլ,
քանզի
տեղեկութիւնք
հասեալք
{առ}
իս
վկայել
վկայեն,
թէ
անդարձ
կորուսեալ
է
այն.
ա
գլուխ
գլխոցն
զլրիւ
չափ
արհամարհանս
ապագայից:
{Առ}
այժմ
զայսչափ
եւ
եթ
հասուցեալ
ձեզ
զտեղեկութիւնս,
ՍԵԱՆԻՆ
17/29
Օգոստ.
1861
Կալկաթա
№
126
{ԱՌ}
ԱՐԳՈՅ
ԵԿԵՂԵՑՊԱՆ
ՍՈՒՐԲ
ՆԱԶԱՐԷԹ
ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ
ՀԱՅՈՑ
՚Ի
ղեկութեան:
Ուստի
շնորհ
ունիմ
դիմել
գրութեամբս
{առ}
Ձեզ,
որպէս
առ
եկեղեցպան
տեղւոյս
եւ
հաւաստի
առնել
Ուստի
շնորհ
ունիմ
դիմել
գրութեամբս
առ
Ձեզ,
որպէս
{առ}
եկեղեցպան
տեղւոյս
եւ
հաւաստի
առնել
զՁեզ,
արգոյ
պ
ՐԵԱՆԻՆ
ԵՒ
ԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆԸ
1861,
սեպտեմբերի
21,
{ԱՌ}
ՄԵԾԱՐԻ
ՀԱՅԿԱԶՆ
ԱՐԳՈՅ
ՊԱՐՈՆ
ԱԲԳԱՐ
ԵՒ
ԱՌ
ՊԱՏՈՒԵԼԻ
Ը
բերի
21,
ԱՌ
ՄԵԾԱՐԻ
ՀԱՅԿԱԶՆ
ԱՐԳՈՅ
ՊԱՐՈՆ
ԱԲԳԱՐ
ԵՒ
{ԱՌ}
ՊԱՏՈՒԵԼԻ
ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս
Յետ
մեծի
կարեկցութեան
ւրս
ինչ
եւ
ես
չկարեմ
այլեւս
մնալ
աստէն,
վասնորոյ
{առ}
ժամս
՚ի
հաշիւ
կիսոյ
բաժնին
ստացայ
՚ի
պ.
Հագէ
զվա
պ.
Ս.
Յ.
Աբգար
եւ
պ.
Պ.
Յ.
Պալ,
յայտնելով
{առ}
ժամն
պարոնին
այնմիկ
եթէ
զՁեր
յարգութիւն
կարգեմ
լի
միկ
եթէ
զՁեր
յարգութիւն
կարգեմ
լիակատար
երեսփոխան
{առ}
՚ի
վերջաւորել
ընդ
նմա
զհաշիւսն,
ստանալ
զմնացուա
շիւսն,
ստանալ
զմնացուածս
գումարին
եւ
հասուցանել
{առ}
իս
զոր
նա
ընկալաւ
կամակար:
Այժմիկ
աղաչանք
իմ
յանուն
իմ
՚ի
Լոնդոն
եւ
զփոխանակագիրսն
հասուցանել
{առ}
իս
յաղագս
ստանալոյ
զգումարն
՚ի
Բէնկէն
Անգլիոյ
որ
bandoff"։
՚Ի
միասին
ընդ
փոխանակագրացն
առաքել
{առ}
իս
զհաշուագրութիւնս
պ.
Հագի
եւ
օրէնսգէտ
պ.
Պալի
արոն
Հագէ:
Զփոխանակագիրսն
եւ
զհաշիւսն
առաքել
{առ}
իս
՚ի
Լոնդոն
այսպիսի
հասցէիւ
Michei
Nalbandoff
Ch
արոն
Բայլէ
՚ի
մասին
գործոյն
Բաբաջանեանի
առաքեալ
է
{առ}
փաստաբան
իւր
խնդրելով
զնորա
(1
անընթեռ.
)
թէ
զի
յ
զպատասխանի
՚ի
փաստաբանէ
իւրմէ
ունի
վերստին
գրել
{առ}
պարոն
Բայլն:
5.
Գրութիւն
տէր
Յովհաննես
Ա.
ք
Աղաւելեան:
Ընդ
այսմ
առաքէ
զպատճէն
գրութեան
իւրոյ
{առ}
Թադթէոս
եպիսկոպոսն
Բեկնազարեան
՚ի
մասին
հրիտակին
եւ
պ.
Յարութիւնի
Աբգար
՚ի
27
դեկտեմբ.
1859
ամի
{առ}
Թադթէոս
եպիսկոպոս
Բեկնազարեանց:
7.
Գրութիւն
ութիւնէ
Աբգարեանց:
Ծրարքս
այսոքիկ
յանձն
եղեն
ինձ
{առ}
անկորուստ
մատուցանելոյ
վեհափառութեանդ,
կամ
անձամ
սմ,
ի
սպաս
վեհապետիդ
զնամականիսն,
որք
վերաբերին
{առ}
առաջնորդութիւն
յիշեալ
եպիսկոպոսի:
Ի
նստիլ
իմ
եալ
լինին
նշանք
՚ի
տէրութենէ
պարսից
եւ
գոհութիւնք
{առ}
աստուած
՚ի
քրիստոնէական
եկեղեցւոյ
ընթանան
զմահմե
:
Այլ
մեք
դառնամք
՚ի
խորհուրդ
թղթոյս:
Ունիմք
{առ}
մեզ
զբովանդակ
կայից
եւ
կալուածոց
զցուցակ,
որք
սե
ասն
ստուարութեան
նորա
չկարեմք
արձանագրել
աստէն
մի
{առ}
մի,
յուսալով
ի
պատեհ
ժամու
ի
տիպ
արձանացուցանել
ացուցանել
զայն
ընդ
այլոց
տեղեկութեանց
վերաբերելոց
{առ}
ազգն
մեր
՚ի
Ջուղա
եւ
առ
առաջնորդութիւն
Ամենափրկչե
տեղեկութեանց
վերաբերելոց
առ
ազգն
մեր
՚ի
Ջուղա
եւ
{առ}
առաջնորդութիւն
Ամենափրկչեան
վանաց,
որպէսզի
Սիւնհ
իւ
տնտեսութեան
առաջնորդ
կացուցելոցն
՚ի
Ջուղա:
{Առ}
ի՞նչ
պէտս
արդեօք
վատնին
եկամուտք
վանացն
մինչ
եւ
դ
ահա
նամականիք
արժանաւորք
լրացեալ
հաւատոց
հասանին
{առ}
իս
եւ
ծանուցանեն,
եթէ
ազգն
մեր
՚ի
Հնդկաստան
ոչ
ա
եքն
դեկտեմբերի
1861
ամի,
վճռեալ
են
աղերս
արկանել
{առ}
վեհափառութիւն
Ձեր
յաղագս
յետս
կոչելոյ
զԹադթէոս
եպ
ինքնագովք,
թերեւս
եւ
նոյն
իսկ
՚ի
Կալկաթայէ
հասցէ
{առ}
Ձեզ
ստորագրութեամբ
քանի
մի
անձանց.
թուղթ
նմանօրի
րութենէ:
Կարծեմք,
թէ
բողոքանք
հարստահարելոց
{առ}
ազատ
ազգականս
իւրեանց
՚ի
Հնդիկս
ստուգագոյնք
իցեն
անութիւն
վեհափառութեանդ
կարէ
բացերես
տեսանել:
{Առ}
Ձեզ
է
բողոք
իմ
զանարժան
հոգեւորաց
ընդհանրապէս,
ո
ղղեալ
՚ի
Պետերբուրգէ
՚ի
11-էն
փետրվարի
1850
ամի,
{առ}
Ձեզ
են
բազմապատիկ
բողոքանք
զանազան
հասարակութեանց
պարտականութիւն,
եւ
զի՞նչ
արդեօք,
զառաջինն
դիմել
{առ}
Ձեզ,
որպէս
առ
ընդհանրական
Հայրապետ
ազգի,
առանց
,
եւ
զի՞նչ
արդեօք,
զառաջինն
դիմել
առ
Ձեզ,
որպէս
{առ}
ընդհանրական
Հայրապետ
ազգի,
առանց
ձեռն
սկսելոյ
՚ի
համարի
լցեալ,
այն
ինչ
ամենայն
լրջութեամբ
դիմեմք
{առ}
Ձեզ,
հաւատալով,
եթէ
վեհափառութիւն
Ձեր
կարեկից
ե
ով
ազգին,
չունիցի
անտեսել
զբողոք
նորա,
երբ
մինչ
{առ}
Ձեզ
բարձրանայ
ի
մղձկեալ
սրտէ:
Սրբազնակատար
տէ
ւս
եւ
կատաղիմք
իսկ,
իբրեւ
ի
շանթից,
ի
հարուածոց
{առ}
ազգն,
ընդոստացեալ,
քանզի
չեմք
նմա
օտար,
քանզի
ոյ
ազգի
մինչ
իսպառ
բողոքել
զանիրաւութեանց
դասելոց
{առ}
ազգն
յարտաքոյ
եւ
ի
ներքոյ:
՚Ի
նանիր
փորձեն,
որք
արկու:
Զամենայն
զհրաման
կամ
զյանձնարարութիւն
{առ}
ի
Ձէնջ
պատրաստ
կամի
կատարել,
որպէս
եւ
հասուցանել
Հնդիկս
կարճ
եւ
ապահով
ճանապարհաւ
զամենայն
զթուղթ
{առ}
Ձէնջ
եթէ
հաճեսջիք
շնորհել:
Զայդ
ամենայն
պարտ
ն
ըստ
ներքոյգրեալ
հասցէիս.
անտի
անկորուստ
հասանի
{առ}
իս
ուր
եւ
իցեմ
ես
եւ
հետեւաբար
հրաման
եւ
յանձնարո
թղթիս,
կարէք
զկոնդակն
կնքեալ
մակագրել
այսպես.
"
{առ}
Մ.
Նալբանդեանց,
յաղագս
հասուցանելոյ
ի
Հնդկաստան
Մ.
Նալբանդեանց,
յաղագս
հասուցանելոյ
ի
Հնդկաստան
{առ}
պ.
Յարութիւն
Աբգարեանց.
եւ
յետոյ
զայդ
կնքեալ
ծր
իմ
բնակեալ
ի
տան
յորում
եւ
ես
բնակիմ,
հասուսցէ
{առ}
իս
անկորուստ,
ուր
եւ
իցեմ
ես
եւ
ես
ըստ
կարգին
հա
պ.
Հարություն
Աբգարյան
բարեպաշտ
ծերունվո
նամակը
{առ}
վեհափառ
կաթողիկոսը
ուղարկել
եմ
հունվարի
20-ին
մի
անձին
նամակով,
որի
պատճենը
այս
մեկով
ուղարկել
եմ
{առ}
պ.
Ս.
Հ.
Աբգար,
եւ
խնդրել
եմ
որ
ինքյանք
կարդա
յդ
մասին
անհոգ
կացեք:
Կաթողիկոսի
հարաբերությունը
{առ}
Թադթեոս
եպիսկոպոսը
ինձ
հայտնի
է,
որի
մասին
կարծե
ութենէ
Ձերմէ
ժողով
գումարել
հասարակութեան
մերոյ,
{առ}
՚ի
տալ
նմա
զկարեւոր
տեղեկութիւնս
եւ
զգումար
հրիտա
ձեռս
բերել:
Խնդրելով
ընդունել
զհաւաստիս
իմոց
{առ}
Ձեզ
անկեղծ
յարգանաց,
մնամ
միշտ
մեծարու
հայրենակց
շատ
ուշ
եք
ուշքի
եկել:
Ընդունեցե՛ք
ողորմած
տեր,
{առ}
Ձեզ
անկեղծ
հարգանացս
հավաստիքը,
որով
պատիվ
ունեմ
թարգմանված
էր
թուրքերեն:
Բացի
այդ,
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
Դռանը
կրկնում
էին,
որ
հայերը,
որոնք
դավ
իմ
սիրելի
Սաշայի:
Դրա
հետ
մեկտեղ
նրան
հաղորդեցեք
{առ}
նա
ունեցած
իմ
խորին
հարգանքն
ու
պատիվը:
Տեսակ
տի
ինձ
հարկ
եղավ
ամսույս
15-ից
վաղօրոք
խնդիր
գրել
{առ}
գավառապետն,
որ
հրաման
հանե
կամ
ինքը
տա
մայիսի
1-
վերջացնում
եմ
գիրս,
ցանկալով
քեզ
ու
քո
ընտանիքին
{առ}
ի
սրտե
ամեն
բարի,
ամեն
հաջողություն,
առողջությո
ք,
չկա,
շատ
սուտ
չի
լինիլ:
Մնամ
քեզ
միշտ
եւ
{առ}
ի
սրտե
բարյաց
փափագող
եղբայր
Մ.
Նալբանդյանց
տուցանել
վասն
այսր
զոր
եւ
իցէ
քանակութիւնս
դրամոց
{առ}
որ
եւ
իցէ
վախճան
պատրաստ
եմ
հատուցանել,
ըստ
որու
իջեւան,
յայտնագործեալ
զվաղնջուց
թողածն
հասուսցեն
{առ}
ազգն
մեր,
ի
բարւոք
տնտեսութիւն
բարոյական
պիտոյից
,
որպէս
այր
արդարեւ
ազգասէր
եւ
բարեմիտ,
փութացաւ
{առ}
այժմ
միայնակ
ելանել
յԷջմիածին
եւ
արկանել
զազգային
վ
չէ
դա,
եթէ
ոչ,
որ
ազգի
սրտացաւ
անդամքը,
փոքր
{առ}
փոքր
հասկանալով
բանի
զօրութիւնը,
բժշկութեան
հնար
ա
բովանդակութիւնը.
այս
պատճառով
արտագրում
եմ
բառ
{առ}
բառ:
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլ.
"
Ես
լսած
իմ
դատողութիւնը
Պ.
Յովհաննիսեանի՝
Նոր
Քնարի
եւ
{առ}
հասարակ
ազգային
երգ
անունով
աշուղների
գրած
կամ
աս
մագնիսեան
սլաքի
վերայ:
Ոչինչ
այլ
բան
չունիմ
{առ}
ժամս
ձեզ
գրելու,
մնացէք
բարեաւ
մինչեւ
ցմիւս
նամա
ւմնարան։
Դու
այդ
քո
աւելորդ
արծաթը
գործ
դիր
գոնէ
{առ}
ժամս,
մի
փոքրիկ
ուսումնարան
բաց,
ուր
թող
ուսանի
պչի
քո
Բէգզադէութիւնը։
Ի
սէր
Աստուծոյ,
ձեռք
վեր
{առ}
ինձանից.
ականջներս
ցաւում
են,
չեմ
կարող
լսել..
ՈՅՆ,
եւ
Ռուսաց
Կայսրների
ողորմութիւնքը՝
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
առատացած
Նախիջեւանու
վերայ,
վերստին
օրհն
"
Մի՛
արկանէք
զմարգարիտս
ձեր
առաջի
խոզաց,
զի
մի
{առ}
ոտն
կոխեսցեն"։
Եւ
այս
պատճառով
եւս
ազատ
մնացին
ելով
բնութեան
վերայ
եւ
տեսանելով,
երբ
որ
սա
փոքր
{առ}
փոքր
հետ
էր
քարշում
իւր
կենսական
զօրութիւնքը
եւ
պ
Հայաստանի
մոխրացած
աւերակներին
մի
համբոյր
տալու:
{Առ}
այժմս
ուրիշ
արժանի
ուշադրութեան
բան
չունիմ
գրելու
արեցին
իւրեանց
ասպարէզը,
իմ
սիրտը
չէ
դիմանում
մի
{առ}
մի
նկարագրել:
Ես
տեսանում
եմ,
որ
Պ.
Իսահակեանց
,
եւ
Խորենացու
ասածի
նման
լինում
է՝
աշակերտ
հեղգ
{առ}
ուսումն
եւ
փոյթ
առ
ի
վարդապետել,
նախ
քան
զտեսութ
ի
նման
լինում
է՝
աշակերտ
հեղգ
առ
ուսումն
եւ
փոյթ
{առ}
ի
վարդապետել,
նախ
քան
զտեսութիւնն
աստուածաբան:
ի-Շամաման
աչքերը
տնկած
նայում
էր
երեսիս՝
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
բացագանչելով:
Երբ
աւարտեցի
ես
իմ
պատմութ
Ինչեւիցէ,
ուրիշ
շատ
խօսակցութեններից
յետոյ,
որ
{առ}
այժմս
անպատշաճ
եմ
համարում
ներս
բերել
Յիշատակարան
արժանի
լինելով
հարցասիրութեան,
արտագրում
եմ
բառ
{առ}
բառ.
"
Րեդուտկալէ,
14
Փետր.,
1859
)
վերստին
ընդունեցի
Սուննաթի
դաւանութիւնը,
անդէն
{առ}
նմին
հասկացայ,
որ
սխալուած
էի՝
Շիյեաթների
կրօնը
ո՛ւր
էին
այս
մտածութիւնքը
այն
ժամանակ,
երբ
երես
{առ}
երես
կանգնած
էի
Շամիլի
առաջեւ,
ո՛րտեղ
մնացել
էր
"
Եւ
ես
Հա՛յ
եմ,
եւ
ես
Հայ,
մեր
սիրական
Հայերին
{առ}
ի
սրտէ
բարի
կամեցող"։
Բայց
այնպիսի
կրքով
եւ
ապացուցանելու
համար:
Չկամիմ
դարձեալ
մէջ
բերել
իմ
{առ}
ու
տրական
գործերիս
ընթացքը,
որովհետեւ
նոքա
ոչինչ
րես
503)
խօսում
է
հեղինակը
Հայաստանի
բերանից.
"
{Առ}
այժմ
լիովին
սփոփիմ
եւ
զովարար
ցօղ
հիւսիսոյ
խառնեա
ակարանի
մէջ
այս
բոլորի
մանրամասն
նկարագրութիւնը:
{Առ}
այժմ
ուրիշ
ոչի՛նչ
գրելիք,
սպասում
եմ
նամակիդ:
Ո
երեկոյ
առաւօտ:
Աղօթքի
բովանդակութիւնը
է
մի
խնդիր
{առ}
Աստուած,
որ
բոլոր
Հայերը,
պապական
դառնալով,
մի
սըկէց
ելի
հունա
նստէ
",
"
այդ
կուժը
ձգէ,
միւսն
{առ}
"
եւ
ասոր
նման
հազար
ու
մէկ
խրատներ
եւ
սպառնալիք
՝
մի
քանի
բան
այլապէս
փոխելով.
աւելի
լաւ
էր
բառ
{առ}
բառ
օրինակել
Բեռնարդէն
դը
Սան-Պիեռի
"
Պաւլոս
եւ
Վ
հրատարակողը
եւ
հիմնադիրքը
թող
հաճին
ընդունել
մեր
{առ}
ի
սրտէ
հրապարակական
շնորհակալութիւնը,
որոնց
ցանկ
զադէն
30.
000
մանէթի
ապրանք,
գործակատարը
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
հասուցանել
է
Բէգզադէին
25.
000
մանէթ:
Նե
մարով
գրում
եմ
տեսածս
եւ
լսածս:
Բայց
հերիք
է
{առ}
այժմ,
շրջենք
մեր
երեսը
այդպիսի
մառախլապատ
կերպար
արակութիւնը,
որ
պահանջելի
էր
եւրոպացի
կանանցից.
{առ}
ժամս,
մինչեւ
մեր
ազգի
նոր
մայրերը,
հերիք
է
մեզ
եւս
չկամին
մի
այդպիսի
բան,
ուստի
մտածում
եմ,
թէ
{առ}
այժմս
պիտոյ
էր
ազգի
թուովը
միայն
շատանալ,
որ
հեշ
նդիրքը
հասել
են
մեզ
բազմաթիւ
նամակներով,
թէպէտեւ
{առ}
ի
սրտէ
պատրաստ
էինք
յարգել
մեր
ազնուամիտ
թղթակիցք
գուտ
եմ
քաղել
"
ասելով,
հասկանում
է
եղած
իւր
բառ
{առ}
բառ
թարգմանելը։
Թողունք
Պ.
Խուդաբաշեւի
ծուռ
եւ
կզբում
ինձ
ցոյց
կը
տամ
Հայոց
կողմում,
յետոյ
փոքր
{առ}
փոքր,
աստիճան
առ
աստիճան
եւ
զգուշութեամբ
կը
սկսե
տամ
Հայոց
կողմում,
յետոյ
փոքր
առ
փոքր,
աստիճան
{առ}
աստիճան
եւ
զգուշութեամբ
կը
սկսեմ
բանալ
նոցա
իւրեա
ծածուկ)
նամակի
մէջ
նա
ուղղակի
ցոյց
էր
տալիս
իւր
{առ}
ի
սրտէ
ցանկութիւնը՝
ուղղափառ
եկեղեցու
հետ
միաւոր
ն
բան։
Պատասխանելու
չենք
տրտնջանքին,
որ
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
բարձրանում
են
այսպիսի
չնչին
զոհերի
պատճառ
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
կամ
միւս
օր
պիտի
հանդիպի
երես
{առ}
երես:
Ի՛նչ
հնար
կարող
է
գործ
դնել
հասարակու
ան
կազմող
մասերը
օրըստօրէ
ընկնին,
եւ
մնացողը
եւս
{առ}
վաղիւ
յարատեւելու
չկարողանայ
երաշխաւորել:
Ա
Լեհաստանի
ընդդէմ
մեր
նօտր
գրով
տպածը,
գրեթէ
բառ
{առ}
բառ:
Եւ
մի՛թէ
շա՞տ
ժամանակ
անցաւ
այն
օրից,
երբ
յստեղ
յաջող
ենք
համարում
եւ
դէպի
նոցայ
ուղղել
մեր
{առ}
ի
սրտէ
շնորհակալութիւնը
եւ
ընթացք
ու
յաջողութիւն
ինն
է
գաւիթն
սուրբ
եկեղեցւոյն.
այսինքն
յարեւելից
{առ}
յարեւմուտս
հաւասար
չափոյ
տանս
երկայնութեան
ուղղագ
երձ
Հայոց
եւ
լատինացոց
եկեղեցւոյն
եւ
է
սահմանակից
{առ}
յարեւելս
եւ
առ
հիւսիս
Գաբրիէլ
Յովհաննիսի
տան,
առ
տինացոց
եկեղեցւոյն
եւ
է
սահմանակից
առ
յարեւելս
եւ
{առ}
հիւսիս
Գաբրիէլ
Յովհաննիսի
տան,
առ
յարեւելս
սհաթս
առ
յարեւելս
եւ
առ
հիւսիս
Գաբրիէլ
Յովհաննիսի
տան,
{առ}
յարեւելս
սհաթսազ
Մարգարի
որդի
Նիկողոսի
տանն,
իսկ
լսէթ
եւս
յայտնէ:
Երրորդ
տունն
է
սահմանակից
{առ}
յարեւելս
Սաքսանլուեան
Ստեփանոս
Յարութիւնի
տանն,
յարեւելս
Սաքսանլուեան
Ստեփանոս
Յարութիւնի
տանն,
{առ}
հիւսիս
հեթանոս
Ամիրշանտի
տան,
առ
յարեւմուտս
Դավի
րութիւնի
տանն,
առ
հիւսիս
հեթանոս
Ամիրշանտի
տան,
{առ}
յարեւմուտս
Դավիթ
Ստեփանոսի
տանն.
իսկ
հարաւ
կողմա
րկու
մասն
հիւանդանոցին
եւ
երկու
մասն
որբոց
տանն,
{առ}
ի
մնալ
անդ
ի
նոսա
ինձ
յիշատակ
ի
քաւութիւն
մեղացս
անիցին
եւ
յիշեալ
վեց
սամիցն
աւելի
մապլաղ
մնասցէ,
{առ}
այս
պատուիրեմ,
զի
նոյն
մապլաղովն
ի
նոյն
բանտումն
ւ
երեք
սամատեարքն,
թողում
դարձեալ
մնալ
հաստատուն
{առ}
ի
կառավարել
եւ
ի
ժառանգել
զմիւս
տներն
եւ
ստատն
ըս
ն
եւ
ի
տանցն
եւ
այլն,
եւ
եմ
վասն
միամտեալ
գնալոյ
{առ}
տէր։
ԶՆոր
Նախիջեւանում
բարեկարգութեանց
կառավարիչ
իչսն
եւ
կամ
զնոցա
օրինին
եւ
վերայ
իմ
կտակակատարաց
{առ}
իմ
կտակակատարութեան
գործոյն
մշտնջենաւորական
էմին
առիչքն
եւ
կամ
նոցա
օրինին
իմ
կտակակատարաց
զգործսն
{առ}
իմ
ստատն
քննեսցեն
եւ
զամենայն
իմ
կտակիս
ներհակ
եւ
զի
սոքա
են
տեղեակ
իմ
ամենայն
անցիցն։
Ես
ահա
{առ}
այս
զերկուս
թուղթս
գրեալ
ի
մի
յօրինակ
է
ներկայութ
Յիսուսի,
օրումս
առաջ
դրվեցայ
ելանելոյ
աստի
ծովով
{առ}
ի
յերկիրն
Մադրաս
եւ
Կալկաթայ,
վասնորոյ
դեֆտերն
ի
ք
որ
հարկաւոր
լինիցի,
զնոյնն
նոյն
դրամով
տպեսցեն
{առ}
ի
յիշատակի
իմոյ
եւ
ծնողացս
եւ
յետ
այնու
տպեցեալ
գ
պեցեալ
գրքերոջ
վաճառի
բովանդակութիւնն
յետս
դարձցի
{առ}
տպարանն
որպէս
վայր
դրամոյ
եւ
շահն
ի
վաճառմանէ
տպե
աշտօնի՝
օր
մի
ի
միոյն
տարոջ
տէր
ողորմեա
հայցելով
{առ}
ամենագթած
արարչէն
թողութիւն
մեղաց
եւ
փրկութիւն
հո
երայ
տասն
եւ
երկու
բաժնոյ
թողում
Ժառանգութիւն
նախ
{առ}
կտակակատարին
իմոյ,
եղբայրակից
պարոն
Վարդանին
եւ
խի,
մինչեւ
ի
նոցանէ
լինիցի
հոգացողութիւն
տանելոյ
{առ}
իւրեանց,
բայց
կտակակատարն
իմ
ոչ
երբեք
յապաղէ
յայ
նացած
Ծխում
արցունք
մարդկային,
Իբր
անուշ
խունկ,
{առ}
Աստուած,
Ալելուներն
են
հնչում
Երկնային
ողջ
զօրու
եցրել
Գիրքը
քեզ,
Թէ
չես
լսել
մինչ
հիմա,
Ապա
վեր
{առ}
եւ
կարդա:
Իսկ
այն
մասին,
թէ
նրան
Սիրէ
Ադամն
պիտ
Վարդենեաց
ոչինչ
նիազ
Գողտրիկ
անդրաձայնութիւն:
{ԱՌ}
ԸՆԹԵՐՑԱՆԵԼԻՍ
Je
ne
veux
pas
passer
pour
թ
կանխեմք
աղաչել,
զի
մի՛
ոք
համարեսցի
եթէ
եւ
մեք
{առ}
հայկաբանս
կամ
առ
քերթօղս
զանձինս
գրիցեմք.
քաւ
լի
,
զի
մի՛
ոք
համարեսցի
եթէ
եւ
մեք
առ
հայկաբանս
կամ
{առ}
քերթօղս
զանձինս
գրիցեմք.
քաւ
լիցի
մեզ:
Դուզնաքե
ս
արարեալ
ճշմարտութեան՝
ո՛չ
երբեք
զանձինս
ունիմք
{առ}
որ
չեմք,
եւ
ո՛չ
երբեք:
Ընդե՞ր
իսկ
բնաւ
եւ
ուցանեմք.
ո՞չ
բազումք
իցեն,
քան
եթէ
սակաւք,
զի
{առ}
ծանր
թեթեւութեան
անձամբ
զանձինս
յանդգնեցուցանեն,
թարգմանչաց
զգահուց
բուռն
հարկանել:
Սակա՞ւք
իցեն
{առ}
մեզ,
օրէն
լիցի
հարցանել,
որ
ի
չափս
ինչ
արուեստա
քատին
Ի
մերայոց
օթեւան։
Tiens!
կացեալ
{առ}
դուրս
տան
Ձայնէ
առ
իս
նուիրակ,
Եւ
ես
ան։
Tiens!
կացեալ
առ
դուրս
տան
Ձայնէ
{առ}
իս
նուիրակ,
Եւ
ես,
յանգէտս
ի
մթան,
նեցաւ
Սեղան
Տեառնդ
ընդ
հարաւ,
Որդւոյդ
{առ}
յիշատակի
Հաց
եւ
գինի
Քեզ
մատչի:
Մի՛
թշնամի՞
Աստուած
ի
քեզ
զայդ
ելոյց"։
Զայս
{առ}
կոյսն,
եւ
զնորա
իրանաւ
Պարապատեալ
թաւալիմք
կոյսն,
եւ
զնորա
իրանաւ
Պարապատեալ
թաւալիմք
{առ}
վարդենեաւ
Ի
դալարիս,
յոր
երկինք
դեռ
ցօղէին
տղիկ
վեհափառ՝
Արուսեակդ
փարփառ
Կոչեր
{առ}
նախնեօք,
Եւ
պաշտէր
բագնօք:
Իսկ
զքեզ
Ընդ
Ոսկիամօր
Տիկնոջն
երկնաւոր
Պաշտեալ
{առ}
նախնիս
Յողջոյն
աշխարհիս.
Խնկեմ
զանու
եզ,
քո՛յր,
տիրաւա՛նդ
ողջույն
"...
Այլ
նա
{առ}
այս.
-
Եւ,
ո՞
իցես
դու:
"
Յոյր
ի
դրախտին
ն
խորտակման:
Պատի՜ր
սոքա
են
ուրուականք
{Առ}
անձկութեամբ
հրեշտակին.
Չի՛ք
ի
բնաւս,
չի՛ք
ագնոյ
Ոչ
շողայ
թարց
քերելոյ,
Է
Ածէ՛ք
{առ}
քերօղն
Անուանեալ
քերթող:........
տխրադիտակ.
"
Ես
հի՞մ,
ասէ,
ստեղծայ,
{Առ}
ի՞նչ
այս
դրախտ
փափկութեան,
Առ
ի՞նչ
հանուրց
եղծայ,
Առ
ի՞նչ
այս
դրախտ
փափկութեան,
{Առ}
ի՞նչ
հանուրց
կացուցայ
Էից
ի
բնաւս
տէր,
իշխա
նաւակ
մի
փոքրիկ,
Որ
ի
կրծիս
մակուկէ,
{Առ}
չունելոյ
զանոյշ
սիւք
Առագաստել
չզօրէ"։
պէտս
բաղբաղայս,
Յօդես,
ասէ
նախահայրն
{Առ}
սերովբէն,
յանզգա՞յս
Բնաւ
ունիս
դու
զմարդն
ս,
սերովբէ.
Ըստ
քեզ
միթէ
սիրտ
մարդոյ
{Առ}
վսեմն
դօ՞ս
իցէ։
Ո՞
կարիցեմ
ես
ի
սէր
Զ
ուժ
է
մարդն"։
Ընդ
հենգն
ելանէ
Ադամ
Եւ
{առ}
սերովբէն
բարբառի,
Ժպիտ
ի
դէմս
առ
վայրկեան
մ
Եւ
առ
սերովբէն
բարբառի,
Ժպիտ
ի
դէմս
{առ}
վայրկեան
Փայլեալ
շողայ
դժպհի.
-
Որ
ոչ
ալ
ի
զով
զիւր
ստուեր,
Շնչոյն
դիւրէր
տուր
եւ
{առ}
՝
Եւ
սերովբէն
հասանէր:
Եւ
առ
Ադամ
մատ
տուր
եւ
առ՝
Եւ
սերովբէն
հասանէր:
Եւ
{առ}
Ադամ
մատուցեալ
Նստի
յահեկէ
կուսէ
Եւ
զ
սեն
խայտացեալ
Ի
մենաւոր
վայրս
անքոյթ,
{Առ}
ի՞նչ,
-
այդ
չէ
ասացեալ:
Յամբովկ
հասեալ
սե
լ
ընդ
երդումնն,
Զդողանի
հարկանէր,
Եւ
{առ}
Ադամ՝
զներումն
Խնդրել
երդմանցն
ակնարկէր.
հեռանայ,
Իսկ
հարսնացուն
լուսեղէն
Ածէ
{առ}
Ադամ
զԵւայ:
Այն
ինչ
յառեալ
Ադամայ
Ի
ճա
ովին՝
"
Ոչինչ
գտայց
ուխտազանց,
Ասէ,
{առ}
ի՞նչ
տուաւ
կին:
Իմ
ուխտեալ
է
չմեղկիլ
,
Յի՞նչ
ուրեմն
ինձ
տուան
Սէր,
կին,
{առ}
ի՞նչ
Տէր
օրհնեաց,
Յի՞նչ
ակնարկէ
նորա
բան,
ամբ
Զարկուցանէ
զանշաղախն
Յորսայս
անդէն
{առ}
ետեղբ,
Եւ
ընդ
գճեալ
շեշտ
ընդ
ակնն
Նկր
ահաւոր
ճշմարտութիւն
խոստովանի
ամբողջ
Եւրոպա,
եւ
{առ}
ի
պահպանութիւն
բարոյական՝
ընդ
նմին
եւ
նուիրական
եւ
որ
ո՛չ
զօրէ
կենդանացուցանել
զմեռեալն,
այն
ինչ
{առ}
կենդանութեամբն
չկարաց
պահպանել
զնոյն:
Ազգա
,
առանց
թեւակոխելոյ
յամբիոնն
ուսուցչութեան,
կա՛մ
{առ}
փառասիրութեան
կամ
առ
չարաչար
տգիտութեան,
յորում
ամբիոնն
ուսուցչութեան,
կա՛մ
առ
փառասիրութեան
կամ
{առ}
չարաչար
տգիտութեան,
յորում
դեդեւին:
Շատ
իսկ
է
մ
,
որ
ժպտի
տխրութեամբ
ընդ
այս
տգիտութեան
արգասիս:
{Առ}
մեզ
անպէտ
առ
ամենայն
կացութիւն
մարդ՝
պիտանի՛
դատ
ութեամբ
ընդ
այս
տգիտութեան
արգասիս:
Առ
մեզ
անպէտ
{առ}
ամենայն
կացութիւն
մարդ՝
պիտանի՛
դատի
առ
հոգեւորա
եզ
անպէտ
առ
ամենայն
կացութիւն
մարդ՝
պիտանի՛
դատի
{առ}
հոգեւորականութիւն.
եւ
այսպէս
խրթնացեալ
եկեղեցի
մ
մերոց
սրբոց
մեզ
ընծայեցուցանէ:
"
Աշակերտք
հեղգք
{առ}
ուսումն
եւ
փոյթք
առ
ի
վարդապետել,
որք
նախ
քան
զտ
այեցուցանէ:
"
Աշակերտք
հեղգք
առ
ուսումն
եւ
փոյթք
{առ}
ի
վարդապետել,
որք
նախ
քան
զտեսութիւնն
աստուածաբա
նհատի,
նախ
քան
զբարին
հասարակաց:
Հոգեւորք,
որք
{առ}
ընկճեալ
ազգս
խրախոյս
եւ
քաջալեր
կարդացին
հօտին
իւ
ւածոց
իւրեանց
եդին
ի
վկայութիւն
սերնդոց
իւրեանց,
{առ}
մեզ,
այս
թշուառացեալս
յամենայնի,
հոգեւորք
մեր
ա
ռ
մեզ,
այս
թշուառացեալս
յամենայնի,
հոգեւորք
մեր
{առ}
անձնական
օգտի
կամ
մուրանալոյ
յօտարէն
զչնչին
փառս
վերջէ
զազգն
ամբողջ
ինչ
ո՛չ
խղճահարին
կորուսանել,
{առ}
՚ի
գիւտ
բարեկենդանութեան
կամ
ի
զովացումն
փառասիրա
պատմական
իրողութիւնս
ներկա
ժամանակիս:
Բազում
են
{առ}
մեզ
օրինակք
աննուէր
քահանայից
եւ
անկնդրուկ
եպիսկո
ի
ժամուս.
հոգեւորք
մեր,
ընդ
այս
բողոքանս
ժպտին
{առ}
վայրկեան
եւ
ապա
որպէս
զխելակորոյս
դեմ
են
առ
ի
գիւ
ժպտին
առ
վայրկեան
եւ
ապա
որպէս
զխելակորոյս
դեմ
են
{առ}
ի
գիւտ
հնարից
կորստեան
բողոքաւորացն.
իսկ
եթէ
զքա
ւորացն.
իսկ
եթէ
զքարի
փշրեսցին
ատամունքն,
անդէն
{առ}
նմին
զամենայնն
հողմոց
հնչիւնս
վարկուցեալ
հանապազո
գի,
խօսեցայց
ուրեմն
՚ի
մասնաւորի:
Այլ
որովհետեւ
{առ}
սակաւութեան
ժամանակի
չկարեմք
զբազմաց
ճառել,
յայն
շխանութենէ
երազեաց.
եւ
եղբայրն
հարցուխնդիր
լինէր
{առ}
ամենեսին,
եթէ
գուցէ
արդեօք
օրինակ
ի
պատմութեան
մ
ալ:
Մանրամասնութիւնք
գործոյս,
ո՛չ
անագան
հասցեն
{առ}
Ձեզ
՚ի
ձեռն
բողոքանաց
բովանդակ
ազգին
հայոց
բնակել
պետին
Նազարեանց:
Այվազովսքին
փութացաւ
հասուցանել
{առ}
նախարարն
տէրութեան
զիւր
անմիտ
գանգատ,
թէ
ապստամբ
ղխել
գէթ
ի
Հօրէ:
3)
Երես
5.
Այվազովսքին,
{առ}
հարցումն,
եթէ
մարթ
իցէ
յաւելուլ
՚ի
հանգանակն
զոր
ւ
յՈրդւոյ
բղխի
",
պատասխանէ,
թե
"
անհնա՜ր
է
".
{առ}
այս
պատճառս
տալով
ո՛չ
զխանգարումն
հասկացողութեան
լ
թէ
սուրբ
հարքն
մեր
ընկալեալ
զհանգանակն
Նիկիոյ,
{առ}
հարկին
յաւելին
՚ի
նմա
զքանի
մի
բառս
բացադրականս,
ոց
էր
յաւելուլ
-
ըստ
որում
ի
պատասխանւոյն
տուելոյ
{առ}
հարցումն
որ
ի
2
§,
յայտնի
երեւի,
թէ
ուղղափառ
ճա
րաստութիւն
մտաց
եւ
կամաց
նորա:
4)
Երես
7.
{Առ}
հարցումն
"
ուրեմն
այս
աշխարհս,
եւ
ինչ
որ
կը
տեսն
ուսուցանէ
զհաւատոյս,
պարտի
դրականապէս
պատասխանել
{առ}
առաջարկեալ
հարցմունս,
եւ
ո՛չ
բնաւ
տարակուսել:
Ը
ամիտեալ
ի
Քաղկեդոնիտսն:
Եթէ
ուրեք
ուրեք
բան
լինի
{առ}
սուրբ
հարս
մեր
զկրկին
բնութենէ
՚ի
Քրիստոս,
այն
ո
բնութիւն
չիմանամք
զպատճառն։
7)
Երես
50.
{Առ}
հարցումն.
"
Պատրիարքաց
մէջ
նախապատմութեան
կողման
նատիոսի
Լոյոլայի,
հիմնադրի
կարգին
ճիզվիթաց,
որք
{առ}
շրջելոյ
զուշադրութիւն
ժողովոյն
ի
բուն
խնդրոյն,
ո
ցնծացին
ընդ
կամագիւտն
լինել:
Եթէ
ինքեանք
պապք,
{առ}
`
անձնասիրութեան
եւ
փառասիրութեան
իւրեանց
համարեա
լ
քան
զայլ
առաքեալս,
թերեւս
կշտամբեալ
ի
Քրիստոսի
{առ}
փառասիրութեան,
՚ի
հարցանելն,
եթէ
ո՛վ
իցէ
մեծ,
րցմունք
գիտութեամբ
առաջարկեալ
լինին
յԱյվազովսքւոյ
{առ}
ի
ցուցանել
զգերադասութիւն
պապին
Հռովմայ,
եւ
՚ի
վ
ւն
եւ
առաքելականութիւն):
Զկնի
այսորիկ
պատասխանէ
{առ}
հարցումն
ստորասաբար,
զի
եւ
մասնաւոր
եկեղեցիք
կար
ասնաւոր
եկեղեցեաց,
զորս
ուղղափառս
խոստովանի
այժմ
{առ}
հարկին
ստիպելոյ,
որպէս
եւ
ի
պատասխանւոյն՝
որ
առ
առ
հարկին
ստիպելոյ,
որպէս
եւ
ի
պատասխանւոյն՝
որ
{առ}
հարցումն,
երես
52,
երեւի.
"
ուրեմն,
ո՞ր
եկեղե
ր
մեղքերուն
ամենն
ալ
մահուչափ
կամ
մահացո՞ւ
են"։
{Առ}
այս
պատասխանէ
բացասաբար,
յաւելեալ
եթէ
ըստ
ծանրու
ինչ
Քրիստոս
ասէ.
"
ամենայն
որ
հայի
՚ի
կին
մարդ,
{առ}
ի
ցանկանալոյ,
անդէն
շնացաւ
ընդ
նմա
՚ի
սրտի
իւրու
ւթիւնս
կուրօրէն
հաւատալ,
ըստ
պապական
պահանջման,
{առ}
մեզ
ճանաչի
հետեւիլ
փարիսականութեան,
եւ
հաւատ,
ո
,
զոր
ո՛չ
ընդունի
հոգին,
մաքուր
խղճմտանօք,
այլ
{առ}
հարկի
կամ
ստիպանաց,
չար
քան
զանհաւատութիւն
խոստո
,
ո՛չինչ
նուազ
քան
"
զվարժութիւն
հոգեւոր
պաշտեալ
{առ}
ճիզվիթս,
յորում
գտանի
ամենայն
ինչ
բաց
ի
ճշգրիտ
վ
տրկականս,
եւ
՚ի
կոյր
հնազանդութեան
ժողովրդեան
որ
{առ}
հոգեւորսն՝
զքրիստոնէութիւն
տեսեալ,
զայն
ամենայն
եթէ
ուրուք
չիցէ
պաշտեալ
զկիրակէն,
առանց
ստանալոյ
{առ}
այդ
դրժողութիւն
զբացարձակ
հրաման
յօրինաւոր
առաջնո
ինաւոր
առաջնորդաց:
Սրբել
զօր
շաբաթուց,
կացուցաւ
{առ}
Մովսիսիւ:
Քրիստոս
բազում
ուրեք
ելոյծ
զշաբաթսն,
նալ
լճանապարհ,
այլ
գիտակցութեամբ,
եթէ
արժան
է,
{առ}
վայր
մի
թողեալ
է
մարմնականսն
զԱստուծոյ
եւ
զԱստուա
բ
կիւրակէի
չունիցի
համարիլ
ի
մեղս,
եթէ
ունիցի
ոք
{առ}
այն
զներողութիւն
առաջնորդին.
Մի՞թե
եկեղեցին
մեր
րով
զդաշն
ուխտին
վաւերացուցեալ.
միթե
մե՞ծ
ճանաչի
{առ}
մեզ
առաջնորդն
քան
զեկեղեցին
եւ
քան
զպատուիրանն
սր
մենայն
ինչ
կարծել
հնարաւոր
եւ
ներելի,
եթէ
ունիցի
{առ}
այն
զաններելի
հրաման
առաջնորդաց,
որպէս
զի
զնոսա
ւնքդ
՚ի
դատապարտելի
սկզբանց
եգիպտական
քրմաց,
որք
{առ}
անձնապահութեան
եւ
եթ
կուրացուցանել
կուրացուցանէին
նքդ
ի
դրութեանց
դպրաց
եւ
փարիսեցւոց,
որք
նոյնպէս
{առ}
անձնապահութեան
իւրեանց,
զանցեալ
զպատուիրանաւ
Աստ
զառաջնորդս
մեղանացն
կացուցանեն:
Եւ
առաջնորդ,
որ
{առ}
պատուասիրութեան,
կամ
վասն
այլոյ
իրիք
ախտի,
ժպրհ
նախատինք,
զի
Այվազովսքին
աղճատէ
զտասնաբանեալսն,
{առ}
տգիտութեա՞ն,
եթէ
արհամարհանօք
բերեալ
զնոցանէ,
յ
կն
Հոգին
՚ի
վերայ
մկրտելոյն:
Եւ
մկրտեալ
ոք,
եթէ
{առ}
չբերելոյ
հանգամանացն
չընկալցի
զխորհուրդ
դրոշմ
ին
ոգւոյ:
15)
Երես
94.
Հարց.
-
"
Զայս
արարէք
{առ}
իմոյ
յիշատակի
ըսելով,
ի՞նչ
ըրաւ
Քրիստոս"։
Պատա
ոխազաց
քոց
ըմպեմ
ո՛չ
".
եւ
բանիւս
"
զա՛յս
արարէք
{առ}
իմոյ
յիշատակի
"
հաստատեաց
զխորհուրդ
անարիւն
պատար
յ
եւ
ուղղութեան
մատենկանն
Այվազովսքւոյ,
արձակեաց
{առ}
նա
զհրաման,
յաղագս
ժողովելոյ
զցրուեալ
օրինակս
Վա
ս
պատուէր,
եւ
ահա
հրաման
արձակէ
ի
թեմական
ատենէն
{առ}
ամենայն
ենթադրեալ
հոգեւոր
կառավարութիւնս
եւ
անձին
լի
արդարաբանութիւնս:
Սխալանք
տպագրութեան
համարին
{առ}
ամենայն
ազգս,
եթէ
փոխանակ
տառիս
դ՝
տպեսցի
թ,
ե
տովանութիւն
նորա.
ձեռն
մխել
յայն
ո՛ր
եւ
է
մտօք,
{առ}
մեզ
համարի
սպանանել
զազգն
եւ
մինչ
իսպառ
մատնել
յա
մեր,
որ
հազարօք
եւ
բիւրուք
անկան
՚ի
պատերազմունս
{առ}
պահպանութիւն
ազգի
եւ
կրօնի
մերոյ:
Սերունդ
եմք
քա
աց
խաղաղութեան
ազգի
եւ
եկեղեցւոյ:
Ոչի՛նչ
են
{առ}
մեզ
ախտացելոց
ոմանց
ըղձակաթութիւնք,
ժողով
գումար
ի
համար
Հերոստրատեանց:
Զայս
նամակ,
ուղղեալ
{առ}
Վեհափառ
Տէրս,
յանձն
արարից
նոյնպէս
պատմութեան,
զճանապարհ
կենսագործ
Փակեաց,
ես
անդկայի
մերձ
{առ}
սերովբէն
ահագին։
Աղեխորով
մինչ
Եւայ
առ
դիակամբ
Ա
կայի
մերձ
առ
սերովբէն
ահագին։
Աղեխորով
մինչ
Եւայ
{առ}
դիակամբ
Աբելի
Արտասուաթոր
հեկեկէր,
ես
ցաւակ
լուսափիւռ
խոր
համակէր
՚ի
խաւար։
Մինչ
զվերջինն
նա
{առ}
Հայր
մահուն
բարբառ
որոտաց,
Ականատես
ես
վկայ
վկայ
գտանէի
տխրազգեաց։
Երբ
աշխարհի
կարճեցաւ
գութ
{առ}
խնամս
Օծելոյն
Մատանց
նորա
գործք
անբան
բողոք
րակոյս։
Զարքայորդւոյն
Սողոմոնի
զարդար
{առ}
այդ
վճիռ
լուր,
Որ
լաւ
ասէ
զկոյր
ակամբք,
քա
ՎԵՑԵՐՈՐԴԸ
-
ՄԻ՛
ՇՆԱՐ...
Եւրոպացոց
{առ}
հասարակ
քաղաքական
մի
ծէս
էր,
Որ
այր
մարդը
հ
уда
обедать:
Փակեցեք
ժամի
դուռը
Աչառը
{առ}
դու
հետըդ:
ՎԱՅՐ
ԸՆԿՆՈՂ
ԱՍՏՂԵՐ
(Թարգմանութ
ր
օրից
հասած
գիշերին,
Աղօթք
է
առնում
վերեւ
{առ}
Աստուած.
Այլ
քո
ծագելուց
մինչեւ
մտանելդ
ու
պէս
սուր
սրած,
Մի
կարճ
աղօ՛թք
արա
շուտով
{առ}
Աստուած"։
-
Միթէ
կարելի՞
է...
ու
քնար,
այլ
մի՛
հնչեր
ինձ,
Ապոլլոն,
յե՛տ
{առ}
դարձեալ
դու
նորան,
Տո՛ւր
մի
այլ
մարդու,
որ
օձի
պէս
Կարէ
մտնել
մարդ
միայնակ։
{Առ}
խարխափ
շօշափելով
Գտանում
է
այն
ծակի
մէջ
Ուրացողք,
ծո՛ւնկ
չոքեցէք:
ՈՒՂԵՐՁ
{Առ}
Մեչուխեչան
ի
Կոստանդնուպօլիս
Հողմերից
Ա՜խ
որի
գործը,
որ
մարդու
արարք
Պատմեմ
մի
{առ}
մի,
պատանի
հայազգ,
Մեհրուժան,
Վասակ,
Նիկ
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նոյն
օրը
գրեցի
եւ
{առ}
Ֆ[եօդո]ր
Իւան[ովիչը]
մօրս
մասին:
5-ին
նամակ
ստաց
ելուց
յետոյ,
քանի
մի
անգամ
հանդիպեցաւ
մեզ,
երես
{առ}
երես
պատահել
անամօթ
վատութեան:
Եւ
ո՛չ
անգամ
վշտա
ով,
չենք
կարող,
միեւնոյն
ժամանակ,
չյայտնել
մեր
{առ}
ի
սրտէ
կարեկցութիւնը
պ.
Չամուռճեանի
գրուածքին
պա
ն
մարդիկ
այդ
ճանապարհը,
բայց
ի
վերջոյ,
երբ
երես
{առ}
երես
հանդիպեցան
եւ
զարկուեցան
անանցանելի
պատին,
այդ
խաւար
ճանապարհը,
կամ
թէ
որչա՛փ
մարդիկ
դեռեւս
{առ}
թարթափ
գնում
են
նորանով,
շատ
անգամ
առաջնորդուած
ղոսը,
որոնց
մասին
Հիւսիսափայլը
բողոքած
է
ժամանակ
{առ}
ժամանակ,
այլեւ
շատերը...
այլեւ
Երուսաղէմի
միա
ների
ձեռնադրութեան
պայմանների
մէջ,
մինչեւ
այժմ
"
{Առ}
մեզ
անպէտ
առ
ամենայն
կացութիւն
մարդ,
պիտանացու
դ
ւթեան
պայմանների
մէջ,
մինչեւ
այժմ
"
Առ
մեզ
անպէտ
{առ}
ամենայն
կացութիւն
մարդ,
պիտանացու
դատի
առ
հոգեւո
անպէտ
առ
ամենայն
կացութիւն
մարդ,
պիտանացու
դատի
{առ}
հոգեւորականութիւն
",
մինչեւ
այժմ
սիմոնականութիւ
,
լսելով
այս
մահաձայն
աղեղների
դռնչիւնքը,
աղօթեց
{առ}
Տէր
եւ
վճարեց
իւր
կեանքը,
որի
եւ
ոսկերքը
օտարք
ե
րդ
դարում,
երբ
բան
է
լուսաւորութեան
մասին:
"
{Առ}
դառնաշունչ
նախանձու
իւրեանց,
որ
բունեալ
է
ի
նոսա
...
պատատեալ
եւ
քօղարկեալ
երեսօք
նստին,
որպէս
{առ}
հոտեալ
դիական,
պապանձեալ
իբրեւ
զհամր
դեւ"։
ենակիցքը,
շատ
անգամ
լսելով
ազնուամիտ
հեղինակների
{առ}
ի
սրտէ
ճշմարտասէր
եւ
ցաւակցական
խօսքերը
Ազգի
անու
ին
հրիտակացն)
94
Կովայլսկուն,
Բեռլին
14/26
95
{առ}
Վառվառ
տիկին
Էլիազ
15/27
96
առ
Հ.
Գ.
Աբգար
22
Բեռլին
14/26
95
առ
Վառվառ
տիկին
Էլիազ
15/27
96
{առ}
Հ.
Գ.
Աբգար
22/4
97
առ
պ.
Պալ
Օրէնսգէտ,
ի
մա
ռ
տիկին
Էլիազ
15/27
96
առ
Հ.
Գ.
Աբգար
22/4
97
{առ}
պ.
Պալ
Օրէնսգէտ,
ի
մասին
Աղաւելեանի
26/8
98.
իսլաւին
Օգոստոս
2/14
121
Խաֆաֆեանցին
3/15
122
{առ}
պր.
Պալ
Օրէնսգէտ
10/22
123
Հայրապետեանցին
124
բարեխղճության
մեջ:
Ընդունեցե՛ք,
ողորմած
պարոն,
{առ}
ձեզ
ունեցած
իմ
անկեղծ
հարգանքի
հավաստիքները,
որո
ներիս
մխիթարութեան
ու
դաստիարակութեան
համար։
{Առ}
հասարակ
մեծ
շնորհակալութեան
արժանի
բան
է,
որ
գեր
մ
է
մտաւորական
եւ
կենսական
շարժողութիւն։
Մեր
{առ}
ի
սրտէ
երախտագիտական
շնորհակալութիւնը
թող
հաճի
ըն
ութեան
շրջանր
աւելի
տարածութիւն
է
ստանում
աստիճան
{առ}
աստիճան:
Մասնաւոր
դրութիւնք,
որ
շատ
մօտ
են
նձնից
պատասխանի
մի
սպասէ,
ես
փիլիսոփայ
չեմ:
{Առ}
այժմ,
ես
այսչափ
միայն
գիտեմ,
որ
կորցուածը
պէտք
րել
իր
ուղեղը,
ասել
է
ուրեմն
եւ
զգում
է
երբ
երես
{առ}
երես
քսւում
է
իրական
աշխարհի
հետ,
նա
դատապարտել
եւ
օրհասի
գրկի
մէջ,
արտասուալից
աչքով
աղօթեցինք
{առ}
երկնաւոր
Հայրը
եւ
մեր
կեանքի
փրկութեան
յոյսը
դրեց
ցան,
եւ
տիրեց
մի
խորին
լռութիւն:
Սեւ
սեւ
ամպերն
{առ}
փոքր
փոքր
սկսան
ցանուցիր
լինել:
Արեգակը
դուրս
գա
լսէք:
Այստեղ
ես
նորա
խօսքը
կտրեցի
ասելով.
{առ}
ժամանակ
թո՛ղ
այդ
բաները,
նախ
եւ
յառաջ
պատմի՛ր
ին
ունի
նա
Քուէպէքի
մէջ,
խաբուած
քահանայապետի
սիրոյ
{առ}
նա
շնորհն
են:
Բայց
թո՛ղ
սոքա
մնան
մի
փոքր
լ
Երբ
այս
լուրը
առաւօտուն
վաղ
կարդինալին
հասաւ,
նա
{առ}
երեսս
շատ
հաճութիւն
ցոյց
տուեց
եւ
հրամայեց
բերել
Երբ
այս
պաշտօնական
թղթի
պատճէնը
կարդացինք,
անդեն
{առ}
նմին
համոզուեցանք,
որ
այսուհետեւ
ասելիք
չկայ,
ա
յն
եւ
չհանգուցանէր
'ի
ծերութիւնս.
եւ
կարող
լինէի
{առ}
նմա
գո՛նեայ
սուղ
ինչ
ժամանակ
մնալ,
թէպէտ
եւ
ոչ
թ
եալ
իմն
զօրհնելոյ
տիկնոջ
Աւագի
զմիտսն
ոչ
ծանուցին
{առ}
ժամայն.
նա
աղաչելով
զերանելի
մայրն
հոգացեալ
իբրե
ձեռքում՝
գո՛հ
եղանք
գտնուածով։
Յայտնի
է,
թէ
"
{առ}
'ի
չգոյէ
Աստուծոյ
'ի
մէջ
Իսրայէլի
առ
Ճանճիկ
աստու
տնի
է,
թէ
"
առ
'ի
չգոյէ
Աստուծոյ
'ի
մէջ
Իսրայէլի
{առ}
Ճանճիկ
աստուածն
Ակկարոնի
դիմեցին"։
Դեռ
լա՛ւ
է,
ստուածաշնչի
վկայութիւնը,
որ
բերինք
այստեղ,
բա՛ռ
{առ}
բառ
ուղի՛ղ
է
բո՛ւն
հրէական
բնագրի
հետ։
Թովմա
Արծ
ում.
"
յորում
եւ
ե՛ս
իսկ
ճգնիմ
անխիղճ
միտս
ունել
{առ}
Աստուած
եւ
առ
ամենայն
մարդիկ
յամենայն
ժամ
"
(Գոր
եւ
ե՛ս
իսկ
ճգնիմ
անխիղճ
միտս
ունել
առ
Աստուած
եւ
{առ}
ամենայն
մարդիկ
յամենայն
ժամ
"
(Գործք
Առաք.,
գլ
արածն
եղիցի
ըստ
գործոց
իւրեանց
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.,
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ.
13-15)։
§
1
աջի
Աստուծոյ,
'ի
Քրիստոս
խօսիմք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.
երկր.
գլ.
Բ,
համ.
17)։
"
Յոր
ինչ
արիսպն,
եւ
փախեայ
'ի
ձեռաց
նորա"։
Թուղթ
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ.
21-33։
Բացի
սո
9)։
Պաւղոսից
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Մանաւանդ
{առ}
ընտանիսն
հաւատոյ
".
Թ.
Պաւղ.
առ
Գաղատ.
գլ.
Զ
ը.
"
Մանաւանդ
առ
ընտանիսն
հաւատոյ
".
Թ.
Պաւղ.
{առ}
Գաղատ.
գլ.
Զ,
համ.
10։
Իններորդ
դարում
ծաղկա
խօսքն
է
այս.
"
Եւ
համարիմ
կղկղանս
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Փիլիպ,
գլ.
Գ,
համ.
8)։
§
15.
Բնագիրը.
լ
որդի
"
(եր.
40)։
Մենք
թէեւ
թարգմանեցինք
բառ
{առ}
բառ,
բայց
յայտնում
ենք
այստեղ,
որ
միտքը
չենք
հա
գո՛նէ
իբրեւ
զանզգամ
ընկալարուք
զիս
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Կորթ.
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ.
1
եւ
16)։
§
17
յանձնառու
չենք
դրական
պատասխան
տալ
այս
բանին։
{Առ}
հասարակ,
տարածուած
կարծիք
է,
թէ
Փարպեցին,
թէեւ
մէջ
այսպէս
է
խօսում.
"
Գնացեալ
աշակերտեցաւ
Ղազար
{առ}
ոտս
Աղանայ,
որ
եւ
քեռի
գոլով
Վահանայ
Մամիկոնենի
։
Զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
{առ}
ոտս
սրբակրօն
առնս
ըստ
հրամանի
նորին
եւ
վարդապետաց
"
զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
{առ}
ոտս
սրբակրօն
առնս
ըստ
հրամանի
նորին
եւ
վարդապետաց
սքերը
ասում
ենք
այն
պատճառով,
որ
Փարպեցու
ասած
"
{առ}
'ի
բժշկութիւն
վիրաւորաց
փութա՛
հա՛ս
յօգնել
"
բանի
'ի
Սիւնիս
կեցի
անդ
ամս
երկուս,
զձմեռն
'ի
քարայրի
{առ}
առն
միում
հռչակելոյ
'ի
բնակչաց
գաւառին
յամենայն
կ
յն՝
քահանայապետ
աշխարհիս՝
տէր
Մուշէ,
տանէր
զիս
{առ}
ինքն,
ուր
եւ
լինէր
'ի
հովու։
Արդ՝
զառաջինն
կել
րութեամբ
(տե՛ս
Փարպ.,
Պատմ.,
եր.
180)։
Թէ
{առ}
հասարակ
ո՞ր
աստիճանի
յարգութեամբ
եւ
քաղաքավարութե
ջն
Եթէովպացւոյ,
զոր
ա՛ռ
Մովսէս.
զի
կին
Եթովպացի
{առ}
։
Եւ
ասեն,
թէ
ընդ
Մովսիսի
միա՞յն
խօսեցաւ
Տէր.
ո
գլ.
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Յայնժամ
մատեան
{առ}
Նա
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
ասեն,
ընդէ՞ր
մեք
եւ
փա
գլ.
նոյն,
հ.
2)։
§
37.
"
Քանզի
գիտէր
թէ
{առ}
նախանձու
մատնեցին
զնա...
առեալ
ջուր
լուաց
զձեռս
ամենայն,
որ
կախեալ
կայցէ
զփայտէ
"
(Թուղթ
Պաւղ.
{առ}
Գաղատ.,
գլ.
Գ,
համ.
13)։
Մեր
ուսումնական
ե
.
"
Եւ
ահա
այր
Իսրայէլացի,
գայր
ածէր
զեղբայր
իւր
{առ}
կին
իւր
Մադիանացի
յանդիման
Մովսիսի,
եւ
յանդիման
ենայն
ժողովրդեան
որդւոցն
Իսրայէլի,
եւ
նոքա
լային
{առ}
դրան
խորանին
վկայութեան։
Եւ
տեսեալ
Փենէէսի
որդւո
իում
աւուր
քսան
եւ
չորք
հազարք
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.
Առաջ.
գլ.
Ժ,
համ.
8)։
"
Պղծեցան
նոք
ամ.
20)։
§
48.
Ամենայն
որ
հայի
'ի
կին
մարդ
{առ}
'ի
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
շնացաւ
ընդ
նմա
'ի
սրտի
զՔրիստոսի,
որ
ինեւս
ընդ
ձեզ
խօսի
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.,
երկր.,
գլ.
ԺԳ.
համ.
3)։
§
50
րանս
Քրիստոսի
'ի
մարմնի
իմում
կրեմ
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Գաղատ.,
գլ.
Զ.,
համ.
17)։
"
Լնում
զպակասո
ութիւն
նեղութեանցն
'ի
մարմնի
իմում
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Կողոս.,
գլ.
Ա,
համ.
24)։
Ամենայն
Հայոց
եկե
ւը.
"
Զի
ընդ
գիտունս
օրինաց
խօսիմ
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Հռովմ.,
գլ.
Է,
համ.
1)։
§
52.
Բնագրում
անի՛
իսկ
'ի
ձեզ
ընդէ՛ր
պոռնկութիւն
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.,
առաջ.,
գլ.
Ե,
հ.
1)։
Որ
միեւնո՛յ
,
գլ.
Ե,
հ.
1)։
Որ
միեւնո՛յն
է,
գրե՛թէ
բառ
{առ}
բառ,
Փարպեցու
Թղթի
բնագրում
մէջբերուածի
հետ.
"
ն
եւ
անուանեսցի
մի՛
'ի
միջի
ձերում
"
(Թ.
Պաւղ.
{առ}
Եփես.,
գլ.
Ե,
համ.
3)։
§
54.
"
Ամենայն
նձ
հրոյն
որ
ուտիցէ
զհակառակորդսն
"
(Թուղթ
Պաւղ.
{առ}
Եբր.,
գլ.
Ժ,
համ.
26-27)։
Անթողլի
է
համարո
էր
ասած.
"
Յաղագս
որոյ
եւ
զայլսն
ամենայն
եւ
զորս
{առ}
նոսա
արանցն
ծառայք
նորա
",
եւ
այլն.
(եր.
48)
է
տեսնել
ընթերցողը,
թէեւ
թարգմանել
ենք
գրեթէ
բառ
{առ}
բառ,
բայց
խոստովանում
ենք,
որ
մի
փոքր
մութ
է
եր
ն,
քաղեցէք
նախ
զորոմնդ,
եւ
կապեցէք
զայդ
խրձունս
{առ}
ի
յայրել
եւ
զցորեանն
ժողովեցէք
'ի
շտեմարանս
իմ
"
անձինս
քննէաք
ապա
ոչ
դատապարտէաք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
{առ}
Կորնթ.
Առաջ.,
գլ.
ԺԱ.,
համ.
31)։
(Դատապ
կարդում
ենք.
"
Եւ
բանից
գլուխ
խօսիցս
",
որ
բառ
{առ}
բառ
է
յունականի
հետ.
"
Kefàlaion
dè
èpi
tojs
leg
ալ
գայ
ի
մեզ
Վասակ,
լրբի
անամօթութեամբ
սրտիւ
գալ
{առ}
մեզ
յողջոյն,
եւ
քո
զմտաւ
ածեալ,
որպէս
պարտ
է
առ
գործ
դնել,
ինչպէս
հալածը,
որի
մասին
խօսեցանք։
{Առ}
հասարակ
մենք
խօսում
ենք
ընդհանուր
կանոնների
վրայ,
ում
էին՝
"ձեռօքս
գրի",
բայց
այժմ
իսպառ
չէ
լսվում։
{Առ}
հասարակ
այդ
քաղաքի
լեզուն
մեծ
փոփոխութեան
է
ենթար
ատօլ
անուն,
որ
էր
նորա
սպարապետ
արեւելից,
առաքեաց
{առ}
նա
բազում
գանձիւք։
Եւ
արք
Պարսիկք,
որ
փախուցեալ
է
օրութիւն։
Պ.
Անքէի
խորհուրդը
անպտուղ
չմնաց.
{առ}
ժամանակ
մի
հրաժարուելով
իւր
մտադրութենից՝
կամէր
ղ
պարտականութիւն
ենք
համարում
նոյնպէս
յայտնել
մեր
{առ}
ի
սրտէ
անկեղծ
շնորհակալութիւնը
ազնուական
հայկազն
եւ
ձգեց
դէպի
ճարտարապետի
ճակատը,
ասելով.
-
վեր
{առ}
այս
ներողութեան
կոնդակը
եւ
փակիր
սորանով
առաստաղի
անւում
էին
`
արդ,
քանզի՛
եւ
արդ,
իբրեւ
յորժամ,
{առ}
բառերով,
եւ
մինչեւ
այժմ
ոչ
ոք
այդպէս
համարձակաբա
աննշան
եւ
խելացնոր
մարդիկ
դուրս
են
տալիս
ժամանակ
{առ}
ժամանակ,
առանց
օրագիր
անունը
վերան
դնելու,
որպէ
է
մնասցէ
այս
արձան
յիշատակի
երախտապարտութեան
իմոյ
{առ}
տէրդ՝
ի
ժամս
եւ
ի
ժամանակս:
Լեզու
իմ
ծանրաշարժ
ռայլութիւն
Ձեր
հետամուտ
լինի
հնար
դիւականս
հնարել
{առ}
ի
չարչարել
զմեզ
եւ
թափուր
ի
փառաց
հեղինակի
կացուց
րեսցի
անուն,
այսմ
ամենայնի
մարթ
է
հասնել
միայն,
{առ}
խարխաբ
զժողովուրդն
ընթացուցանելով
ի
տգիտութեանն
ա
գահ
նորա
ամբարձեալ
էք
Դուք,
մռայլագոյն
սատանայ:
{Առ}
ի
բարւօք
եւս
յապահովի
կացուցանելոյ
զիշխանութիւն
Ձ
րամին
գլխաւոր.
Յաւուրց
անտի
մանկութեան
{Առ}
դրան
կացեալ
մեհենին
`
Նա
դիւական
նենգութեամբ
կարդանք,
-
իսկոյն
պատասխանեց
պ.
Մարկոսը:
-
{Առ},
կարդա՛,
բայց
ձայնով,
ես
եւս
կամիմ
լսել,
որով
ծ
չէր
Մանթուխեանցի
վերայ:
Ինչեւիցէ:
Մեք
թողունք
{առ}
ժամանակ
սորանց
այստեղ,
եւ
տեղափոխուինք
մտքով
դէպ
մ
գոյքի
մէջ"։
-
Թէ
Աստուած
սիրում
ես,
ձեռք
վեր
{առ}
այդ
բաներից,
մեք
լաւ
ճանաչում
ենք
քեզ,
Աստուած
ժամը
ինն
էր
համարեա,
եւ
շամանդաղը
սկսում
էր
փոքր
{առ}
փոքր
գետինը
առնուլ:
Դատարկ
փողոցի
մէջ
լսւում
էր
կորդային
լեա
խազը
կարօտ
է
մի
փոքր
մշակութեան:
Եւ
{առ}
ժամանակ
ես
խորհուրդ
չեմ
տալիս
ձեզ
երգել
այնպիսի
բ
ց,
Պարսից,
Յոյնից
եւ
ուրիշներից,
որոնց
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
հպատակեցան
Հայք:
Նորերումս
դուրս
եկան
ազ
երը
հրաւիրել,
հարկ
է,
որ
սուրբ
մնաս
անկողնուց:
{Առ}
մի
կլայեկած
աման,
դի՛ր
նորա
մէջ
մի
հայելի,
յետո
այնքան
ջուր
լի՛ց
ամանի
մէջ,
որ
հայելին
ծածկուի:
{Առ}
մի
ութ
կամ
տասն
տարեկան
տղայ,
բայց
հարկաւոր
է,
է
ինձ.
բայց
ես
չեմ
համարձակւում
այդքան
խնդրել,
{առ}
ժամս
հերիք
է
տասն
արծաթը:
Խնդրում
եմ,
ոտքերդ
հա
թիւնը
մերժող
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
"
-
{Առ}
քեզ
խայտառակութիւն,
-
բացականչեց
պարոնը,
ձեռքը
մ
ի՛տ
է,
շատ
չար
են
ժամանակիս
տղայքը:
-
Ուրեմն
{առ}
այս
գիրը
եւ
հասցրո՛ւ,
ինչպէս
ասացի,
պարոն
Շահու
մոլորակի
մի
նշանակեալ
տեղ
գալը,
սպասում
են
րոպէ
{առ}
րոպե.
սպասում
է
եւ
ամբողջ
քաղաքը
նոցայ
հետ:
Մի՞
որ
կորուսել
էին
իւրեանց
սովորական
փայլը:
ժամանակ
{առ}
Ժամանակ
ցաւութիւն
էր,
զգում
նա
իւր
մարմնի
մէջ,
նչ
կախարդական
ոյժ
ունի
այդ
անիրաւը,
ճշմարիտ,
իմ
{առ}
ու
տուրը
կարող
է
լաւ
կանգնել,
եթէ
երկու
հազար
մա
ր
ցեղապետի
մօտ,
եօթն
մարդ
պիտի
մեր
ցեղից
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
մեռանին
տարաժամ,
վերջին
զոհը
պիտի
լինի
մ
,
նորան
եւս
նոյնպէս
գրկախառնեց
եւ
քանի
անգամ
փոխ
{առ}
փոխ
կատարեց
այս
ամբոխուած
գրկախառնութիւնը
բոլորով
ց
Հայոց
ծնաւ
Մխիթար
աբբայ,
եւ
'ի
մանկութեան
սնաւ
{առ}
ոտս
երկուց
կուսանաց,
որք
ունէին
համարումն
'ի
նոյ
նետիկեան
հասարակապետութեան.
եւ
կառավար
տեղւոյն,
{առ}
'ի
ծաղկեցուցանել
զայն
տեղի
այլեւայլ
ազգօք
եւ
բնակ
ար
աբբայ
առաքեալ
զոմանս
յաշակերտաց
իւրոց
'ի
Հռովմ
{առ}
սրբազան
Պապն
Կղեմէս
XI,
ընկալաւ
'ի
նմանէ
բերանաց
ւին
աղքատ
իւրովքն
հանդերձ
պէտս
ունէր
նպաստից,
եւ
{առ}
այս
ոչ
ոք
այնպէս
կարող
էր
օգնել
ուղղափառ
եղելոց
ա
պէս
եւ
զկնի
նորա,
եւ
թղթովք
օրհնութեանց
առաքելով
{առ}
մեծամեծս
'ի
նոցանէ,
եւ
առաւել
եւս
'ի
հեռաւոր
վայ
րութիւնս
լեզուին
Հայոց,
ունելով
զայն
ոճ
Եւրոպացի
{առ}
'ի
շահել
զամենեսին,
զի
մի
ոք
հայասէր
դիցէ,
եւ
ա
չէր
դիպող
ժամ
եւ
ժամանակ.
եկեսցեն
աւուրք,
յորս
{առ}
սակաւ
սակաւ
կարասջիք
ընտելացուցանել
զհակառակորդս
ովին
մտօք
հեռի
կային
'ի
Հռովմայ.
եւ
հուսկ
ուրեմն
{առ}
'ի
ճողոպրել
զանձինս
'ի
ձեռաց
Քօլլեճեանց
'ի
յերեւա
Չամչեանց
եւ
այլն,
որոշեցին
ստանալ
տեղի
'ի
Հռովմ
{առ}
'ի
ջատագովել
եւ
պաշտպանել
զմիաբանութիւն
իւրեանց
ե
ւսն
եւ
կամակից
գտան
նմա
եւ
երեւելիք
'ի
վանաց,
եւ
{առ}
սակաւ
սակաւ
ամենեքին
եւ
զիւր
ձեռնասուն
աշակերտս
վ
խնդրոց,
միաբանութեամբ
Պօղոս
աղայի
Սեբաստեան
գրէր
{առ}
Կոստանդի՛՛
(գուցէ
'ի
Կոստանդնուպօլիս)
առ
իւրայի
ն
գրէր
առ
Կոստանդի՛՛
(գուցէ
'ի
Կոստանդնուպօլիս)
{առ}
իւրայինս,
հնարել
հնարս
եւ
առնուլ
'ի
ձեռաց
Հայոց
լեճեանց
'ի
վիճաբանել
եւ
գտանել
հնարս
միաբանութեան
{առ}
'ի
յաղթող
երեւիլ
Մխիթարեանց,
եւ
որպէս
զի
արդարաս
իլիպպոս
եւ
այլքն.
եւ
ոչ
թէ
այն
անձինք,
որ
յետոյ
{առ}
հարկի
ստիպեալ
'ի
բռնութենէ
տէրութեան
եւ
պատրիարգի
րաման
ետ
երթալոյ,
երբ
նա
ինքն
առաքեցաւ
'ի
նոցանէ
{առ}
Մօնսինեօր
Քորեսսի
հարցանել
զնա
վասն
այսորիկ։
Եւ
ց
երկրորդ
Ստեփանոս
աբբա
Գիւվեր
Ագոնց
եւ
եպիսկոպոս
{առ}
իւր
կրօնակիցս,
թէ
բարւոք
է
արարք
ձեր.
բայց
յանց
զկրօնակիցս
իւրեանց
ունիթօռս
եւ
հերետիկոսս
կոչեցին
{առ}
'ի
զերծուցանել
զանձինս
իւրեանց
եւ
'ի
ծածկել
զկեղծ
ս
իւրենաց
ոչ
անդադար
խօսէին
եւ
խորհէին
եւ
գործէին
{առ}
'ի
ճարել
զարդարացումն
Հայոց,
եւ
իբր
թէ
ոչ
կրթէին
րութիւն
յանձին
բերէին
զինաւորելով
երկսայրի
զինուք
{առ}
'ի
գործ
ածել
երբեմն
յաջ
եւ
երբեմն
յահեակ,
միայն
րոպա
գոլով
ոչ
ուսուցանել
իւրայնոց
զլեզու
Եւրոպացի
{առ}
'ի
համարձակ
վարիլ
ընդ
որոց
արժանն
էր
եւ
պիտոյ,
թ
ւ
որպէս
զի
մի
ունիցին
գրիչ
'ի
ձեռին,
գրել
անձամբ
{առ}
անձին
եւ
զեկուցանել
առ
որ
պարտն
էր,
այլ
ամենայն
րիչ
'ի
ձեռին,
գրել
անձամբ
առ
անձին
եւ
զեկուցանել
{առ}
որ
պարտն
էր,
այլ
ամենայն
ինչ
'ի
գլխաւոր
նոցին
ամ
խիթարեանց
ընդ
Քօլլեճեանս,
եւ
սակայն
այս
ո՛չ
հայի
{առ}
խնդիր
ինչ
եւ
կամ
հետեւողութիւն
հեղինակի
յԱստուածա
աբանական
եւ
'ի
փիլիսոփայական
վիճմունս,
այլ
միայն
{առ}
Հայոց
ջատագովութիւն
եւ
այս
այնու
օրինակաւ,
որ
ըն
ձէնջ
Հռովմէական
սուրբ
ժողովոյն
տարածման
հաւատոյ,
{առ}
'ի
ըստ
իւրումն
խոհեմութեան
դատել
եւ
ուղղել։
Ի
վե
մասին
հասկացողութիւնը,
ուրեմն
եւ
կրօնը,
ժամանակ
{առ}
ժամանակ
կերպարանափոխ
է
լինում,
թէ
ի՞նչպէս
մարդկա
ներ
կտրուեցան
ու
գոհաբանական
աղօթքներ
կատարուեցան
{առ}
Աստուած։
Ոչինչ
էր
պապականութեան
աչքումը
այսք
ս
է
խօսել
այստեղ
եւրոպական
լուսաւորութեան
աստիճան
{առ}
աստիճան
յառաջխաղացութեան
մասին.
այդ
բոլորը
աւանդ
ոլոր
մարդկային
ազգը,
քարոզում
էին
ազգերին,
թէ
(
{առ}
ժամս)
կրօնական
մտքով
պիտոյ
է
հարկաւորաբար
լսել
ա
ամ
տասնապետն
իւր,
եւ
ել
հրաման
մենամարտելոյ
նոցա
{առ}
'ի
մահ
նահատակեալ։
Յայնժամ
ծերոյն
ել
ընդդէմ
եւ
կ
կացուցից։
Անզգամութեամբ
ասեմ,
շատ
են
ոսկերք
իմ
{առ}
շաղփաղփ
Աստուածաբան
կարծելոցն։
Իսկենտեր
պէյ
ոխն
նշմարի,
այլ
պահանջմամբ
արդարութեան
բողոքելով
{առ}
ամենայն
տէրութիւնս.
եւ
ոչ
իսկ
դադարէ
մինչեւ
ոչ
տ
քարալաշիւ
600
ղուռուշ
ծախելով
առաքեցին
'ի
Պուքրէշ
{առ}
Ելքենճի
խանն,
զի
անձամբ
տարցէ
'ի
Հռովմ,
եւ
փաստ
լորեցուցչաց
Հայոց
եւ
այլն"։
Այսչափ
ինչ
շատ
լիցի
{առ}
այժմ.
զի
չիք
կար
զօրութեան
'ի
ձեռին
իմում։
Բայց
։
Եթէ
ունիս
զօրինակ,
առաջնոյ
թղթոյն
գրելոյ
յինէն
{առ}
սրբազան
ժողովն,
ընթերցիր,
զի
յայն
թուղթ
բովանդա
գրիս
թուղթ
մի
համառօտ,
որոյ
օրինակն
այս
է։
{Առ}
սրբազան
Հայրդ
երկու
գիրս
գրեցի,
առ
սրբազան
ժողով
ն
այս
է։
Առ
սրբազան
Հայրդ
երկու
գիրս
գրեցի,
{առ}
սրբազան
ժողովն
իբրեւ
բողոք,
զայս
գրեմ
առ
սրբութի
գրեցի,
առ
սրբազան
ժողովն
իբրեւ
բողոք,
զայս
գրեմ
{առ}
սրբութիւնդ
իբրեւ
աղերս,
լուեալ
էք
եւ
լսէք
զվիճակ
մէջ
ոստիւնք,
այլ
ամենայն
բան
կատարւում
է
աստիճան
{առ}
աստիճան,
փոքր
առ
փոքր,
աննշմարելի
կերպով,
վասնորո
ամենայն
բան
կատարւում
է
աստիճան
առ
աստիճան,
փոքր
{առ}
փոքր,
աննշմարելի
կերպով,
վասնորոյ
անհրաժեշտ
էր
այ
նդէսը
է
աստուածաբանական
գիտութենների
մէջ.
իսկ
մեք
{առ}
այժմս
Աստուածաբանութիւն
գրելու
միտք
չունինք,
վասն
ինքը՝
Քերթողահայրը.
"Այլ
ինձ
թուի,
որպէս
այժմ
եւ
{առ}
հինսն
Հայաստանեայց
լեալ
անսիրելութիւն
իմաստութեան
գի
վերայ,
ծածկել
նորան։
Դիցուք
թէ
վարագուրում
էին
{առ}
ժամանակ
այդ
վէրքը
օտարի
աչքից։
Ո՞չ
ապաքէն
մի
փոքր
սպանեցին
Խոսրովիկը
(տե՛ս
Ղազարայ
Փարպեցւոյ
թուղթ
{առ}
Վահան
տէրն
Մամիկոնէից,
Մոսկուա,
1853,
երես
63-65)
ԳՐՈՒԹԵԱՆ
Ճ
Ա
Ռ
"
Այլ
ինձ
թուի,
որպէս
այժմ
եւ
{առ}
հինսն
Հայաստանեայց
լեալ
անսիրութիւն
իմաստութե
գերորդ
ոսկեղէն
[ասացելոցն,
յորժամ]
բանականն
հոգի
{առ}
հայս
[զարթուցեալ
ի]
բազմաժամանակեայ
[իւրոյն
քնոյ]
ըստ
կարգի,
ահա
անցելոցն]
փայլեսցի
անշէջ,
որպէս
{առ}
մեօք
գործք
ականաւոր
արանց
Եւրոպիոյ,
որք
զառաջինն
՝
որոց
չեւ
էր
ողջունեալ
զհինն
դպրութիւն,
եւ
թէ
[
{առ}
ոչինչ]
համարիւր
յաչս
նորա
փառքն
էին
հայախօսութեան
ղափարօք
եւ
մաքուր
հայեցողութեամբ
ի
բնաւս
եւ
իբրեւ
{առ}
անձնական
եւ
մասնաւոր
ինչ
պաշտեն
զհին
դպրութիւնս
Յ
սինքն
է
ի
պէտս
պատմաբանական
գիտութեանց,
եւ
ոչ
թե
{առ}
ի
յունարէն
եւ
հռոմէաբար
գրել
եւ
խօսել
յունկն
ժողո
ով
եւ
մշակելով
զնորն
բարբառ
հասարակաց
հասկանալի,
{առ}
ի
հնարաւոր
կացուցանել
զնա
լինել
յայտարար
խորհրդոց
անգամ
երեւեսցին
ի
հանդիսիս
անձինք՝
թէ
այժմ
եւ
թէ
{առ}
յապայն
մատուցանել
հեղինակին
զլիաբերան
գոհաբանութի
ց
անմերձենալի
էր
հինն
լեզու,
թերեւս
եւ
անպիտան,
{առ}
ոչ
ունելոյ
յինքեան
զկենդանարարն
նիւթ
յագուրդ
տալ
նի
"
[մինչ]
ամենայն
դարձուածք
բանից
[ըմբռնելի
էին
{առ}
ի
ընթերցանելեացն՝
առանց
եւ
դոյզն
բացառութեան,
ե
ն
բեղմնաւոր
մտացն
եւ
լուսաւոր
տեսութեանցն,
[այլ]
{առ}
հարթութեան
[հնախօս
ոճոյն՝
գրելոյն:
Զաւակն
հայկա
ակէ]
առաջի
նորա,
մի՞թե
ուրասցի
զերախտապարտութիւն
{առ}
առաջնորդն՝
որ
ուղղեաց
զնա
ի
փրկարարն
ուղի:
Հ
ց
աղբերանայր
ոչ
ի
կենդանի
եւ
ոճոյ
խօսից]
պաշտելոյ
{առ}
ազգն,
այլ
[ի
պղտորեալ
վտակաց
անագանեալ
Բիւզանդեա
թիւնդ
այդ՝
թէպէտ
մնալ
այդպէս
ոչ
կարէ,
ըստ
որում
{առ}
դուրս
գայ
ժամանակին
անվեհեր
Հաննիբալ:
Հետեւանք
ա
ք
էին
քաղաքականք
եւ
եկեղեցականք,
յաւելուլ
զեղերս
{առ}
այն
թէ
չէ
ոք
ի
միջի
որ
յարգեսցէ
զուսումն
եւ
զգիտո
նց,
թերեւս
աղաչէաք
զհնասէրս
ի
հանդէս
հանել
զայնս
{առ}
ի
պարզել
զայս
խնդիր
ազգային
մատենագրութեան:
Խնդր
յլեւ
եգիտ
զտեղի
ի
Դիւանս՝
Արքունեաց:
Ժողովուրդն
{առ}
հասարակ
ըստ
հարկին
պահանջման
բնական
ընթացեալ
կանո
ամանակին],
թերեւս
եւ
ո՛չ
առանց
գիտակցութեան,
զի
{առ}
ասիականս
որպէս
եւ
ցայսօր
իսկ՝
պաշտելի
է
աւանդութ
՝
կամ
էին
փառս
որոնել
անձանց
ի
սրտի
ժողովրդեան,
{առ}
անհասկանալի
նմա
գրելոյն,
որով
եւ
զլեզուին
անգործ
եւս
բազում
հանճարոյ
եւ
իմացականութեան
պէտս
ունին
{առ}
ի
ճանաչել
միայն
զզիարդն
եւ
զորպէսն
նոր
հայախօսութ
մաբանութեամբ
առաջարկելով
հետեւեցուցանել
այտի,
թէ
{առ}
ազնուագործելոյ
եւ
մշակելոյ
զլեզուն՝
պիտի
խաթարել
ազմած
բուն
հայախօսութեանն՝
որ
միակ
աղբիւր
ճանաչի
{առ}
ի
լցուցանել
զպակասութիւնս
նորոյ
լեզուին:
Ո՞րով
հ
՝
որպէս
թէ
առաջի
կայցէ
կործանումն
հնախօս
լեզուին
{առ}
շինութեամբ
նորոյն,
ուսցուք
ի
լուսաւորեալ
ազգաց,
ութեանց
ժամանակին,
յար
եւ
նման
էին
հայախօսութեան
{առ}
հայս՝
տեղի
ետ
ծնելութեան
նորոցն,
եւ
մի՛թէ
նորան
տենագրութիւնս
հեղինակաց,
եւ
[այժմուս
պաշտի
միայն
{առ}
սակաւաթիւ
ուսումնական
ոմանս,
եւ
այն
մասնաւոր
եւ
յողջոյն
ընթացս
գրուածոյն
իբրու
ընդ
մի
օղ
շարեալ,
{առ}
եւ
ո՛չ
մի
հեղինակ
գտանեմք,
թո՛ղ
զոմանս
ի
նոցանէ
վ,
որպէս
ասաց
ոմն
ի
հնոց:
Մինչեւ
յե՞րբ
պաշտեսցի
{առ}
մեզ
ասիականդ
մոլորութիւն
խօսիլ,
գրել,
երգել,
ա
անգատին
ապա
նոքին
իսկ
ուսումնականք
հայոց՝
թէ
չիք
{առ}
հայս
լուսաւորութիւն,
եւ
թէ
մանկտին
հայկական
չէ
հ
ւթեան.
բայց
ինձ
այլապէս
թուի,
ճշմարտութիւն
չի՛ք
{առ}
հայոց
ուսումնականս,
թո՛ղ
զայն
[յոյժ
տարակուսելի]
էր
չափել
չափով
բարեկամութեան
կամ
թշնամութեան,
որ
{առ}
եւրոպացիս
միշտ
երկրորդական
իրք
էին,
մինչ
[քննելի
շմարտութիւն
կարծեաց
որոյ
եւ
իցէ
առն
մտածողի:
[
{Առ}
Հայս
ի
շրջակայս
մեր
տեսանի
եւ
ճշմարտութիւն
մի
այլ
ափայլին
միտք,
կենդանանայ
եւ
սնանի
հոգին,
եւ
կամ
{առ}
անհնարին
հնասիրութեանցն
յաղթահարեալ
ի
կրից՝
հնչե
ւն,
որ
չէ
այլ
ինչ,
եթէ
ոչ
հնար
իմն
արուեստակեալ
{առ}
ի
խաբել
զազգին
պարզամտութիւն:
Ասացաք
արդէն
եւ
խն
թիւնս
Յունաց
եւ
Հռովմայեցւոց,
որ
զայն
բան
ունէին
{առ}
մերս
հայկական,
զոր
բան
տիւ
առ
գիշեր.
եւ
ոչինչ
մ
որ
զայն
բան
ունէին
առ
մերս
հայկական,
զոր
բան
տիւ
{առ}
գիշեր.
եւ
ոչինչ
մխիթարեմք՝
քաջ
գիտելով
թէ
դպրու
է
զի՞նչ
իմանան
իմաստունքն
հայոց
կործանութիւն
Ազգի
{առ}
շինութեամբ
նոր
մատենագրութեան,
ցաւ
է
ինձ
խոստովա
մարթ
լինել
ազգի.
նա
հոգի
է
ազգի,
եւ
ազգ
մարդկան
{առ}
հասարակ
նովաւ
կեայ.
իսկ
լեզու
չոր
եւ
անծուծ,
այ
ի՞նչ
այդ
տրամաբանութիւն
ամենեւին
նոր
եւ
անբանական
{առ}
իմաստունս
Հայոց,
որք
յառաջարկութեանցս՝
թե
Ազգ
Հ
րն
զայն
հիւթ,
զորպիսի
պահանջէ
դարս
լուսաւորեալ՝
{առ}
ի
պահպանել
ըստ
կարի
զկենդանութիւն.
բանականութեան
ենդանին
բարբառ,
դնելով
ի
նմա
ուղ
եւ
ծուծ
բաւական
{առ}
ի
կեանս
հրաշագործել
զննջեցեալ
բանականութիւն,
աստ
ւեցուցանեն,
թէ
կործանի
ազգն,
եթէ
ո՛չ
թարթափեսցի
{առ}
նսեմ
լուսով
հնոյն
մատենագրութեան
եւ
եթէ
ջովացեալ
հաստելով
լուսաւորութեան՝
զնորն
բարբառ
հասկանալի
{առ}
հասարակ
այլ
ի
սմին
հակառակ
է
գտեալ
զմուտ
նորոյ
աշ
որ
քարոզիւր
բերանով
իմաստնոյն
Դանթեայ.
հալածանք
{առ}
ի
դպրոցականաց
ընդդէմ
նորոյս
իտալախօսութեան
ոչ
այլ
եւ
չորանան
հոգւով],
զգեցցեն
զայնքան
գէթ
արութիւն
{առ}
խոստովանելոյ
միայն
զճշմարտութիւնս,
եւ
ի
բաց
յանձ
նթեռնու
եւ
[տեղեկանայ
իւրոցն]
պարտականութեանց
իւր
{առ}
[անձն
իւր],
առ
ընկերն,
եւ
առ
Աստուած,
եւ
որ
ին
կանայ
իւրոցն]
պարտականութեանց
իւր
առ
[անձն
իւր],
{առ}
ընկերն,
եւ
առ
Աստուած,
եւ
որ
ինչ
վերաբերին
յաստ
արտականութեանց
իւր
առ
[անձն
իւր],
առ
ընկերն,
եւ
{առ}
Աստուած,
եւ
որ
ինչ
վերաբերին
յաստուածայինն
վարդա
աստի
եւ
անտի
հաւաքելոց,
քան
[թէ
ընթերցանելի
բանս
{առ}
ի]
հեղինակէն:
Որպէս
մեզ
թուի՝
[կրօնուսոյց]
մատե
ք
նոցա
միտեալ
էին
ի
լուսաւորութիւն
ժողովրդականացն
{առ}
հասարակ,
[հարկ
էր
ապա]
ընթանալ
[նոցա
զայն
ճանապա
ամեն
հարկաւոր]
հոգաբարձութիւն
[ոչ
ուրեք
տեսանիմք
{առ}
ի
մերng]
աստուածաբան
[վարդապետաց,
որք,
վայելելո
եզու
աշխարհիկ:
Գործ
այս
արժանի
բիւր
շնորհակալեաց
{առ}
ի
մէնջ,
զի
ո՞ր
այն
իցէ
առաւելագոյն
շնորհ,
քան
ճ
ունկն
մատուցանել
օրինաւոր
բանից
եւ
ապացուցութեանց
{առ}
ի
մտածողացն
կողմանէ,
եւ
փողին
զհնախօսութիւն
անվե
աչեմք
ասել,
եթէ
զգայութիւն
ո՛չ
թելադրէ
նմա
անդէն
{առ}
նմին
զխօսելիսն,
եթէ
բանականութիւնն
ծածկեալ
է
դեռ
ս
դժուար
ուսանելի
եւ
ապարդիւն
հին
հայախօսութեան:
{Առ}
ի
վկայութեամբ
հաստատելոյ
զասացեալսն
ցայս
վայը,
ո
երել
հարեւանցի
զպատմութեամբ
գրականութեանս
մերոյ,
{առ}
ի
լուսափայլ
կացուցանել
զսով
հոգեղէն
կերակրոց՝
որ
կ
անուանեալ,
զի
զսա
գտանեմք
յերգս
վիպասանաց,
եւ
{առ}
արքունի
դիւանաւ
Տրդատայ.
իմա
դու
ինձ
զմատենագրու
Ագաֆանգելեայ
յոյն
պատգամագրի,
իսկ
հեռացեալ
փոքր
{առ}
փոքր
ի
միջերկրէից
յեղափոխի
յեզերականս.
յեօթն
ազգ
թիւն
լեզուիս,
որչափ
լոյս
տան
մեզ
նշխարք
մնացեալք
{առ}
հինաւուրցն
Խորնոյ՝
յար
եւ
նման
առ
ամենայն
ազգս
ս
շխարք
մնացեալք
առ
հինաւուրցն
Խորնոյ՝
յար
եւ
նման
{առ}
ամենայն
ազգս
սկսանի
վիպասանական
երգովք
զքաջագործո
րպես
Մար
Իբաս
առաքեալ
ի
Վաղարշակայ
արքայէ
Հայոց՝
{առ}
Արշակ
արքայ
եւ
յուզեալ
զդիւանն
արքունի՝
որ
ի
Նին
լեն
գրոց՝
զպատմութիւն
ազգիս
եւ
բերէ
զայն
ի
Մծբին
{առ}
Վաղարշակ
արքայ՝
յոյն
եւ
ասորի
գրով։
Պատմակա
ց
եւ
ոյր
ուրուք
գործոց
քաջութեան՝
այրել,
իսկ
որ
{առ}
իւրովք
ժամանակօք՝
դադարեցուցանել,
եւ
որ
ինչ
վաս
րու,
ի
ձեռն
Լուսաւորչին
Հայաստանեայց
դատապարտեալ
{առ}
հասարակ
իբրու
շտեմարան
սնոտիապաշտութեան,
ընդ
երե
իստոսի
[խտրոց
ի
մէջ
անկանի],
վիհ
մեծ
անանցանելի
[
{առ}
ի
մէնջ]:
Ոչ
շատացեալ
ժամանակին
եւ
այսու
զոհագործ
ք
ծաղկեալք
ի
Հայաստան,
ի
կատարած
առաջինն
դարու՝
{առ}
Արտաշիսիւ
Երկրորդաւ,
զորոց
մանրամասն
աւանդէ
մեզ
ի
մեզ
աստանօր,
փոքր
ինչ
ըստ
սահման
ելեալ
ճառիս,
{առ}
որով
պաշտի
համառօտութիւն
բանից՝
հանդարտաքայլ
ընթ
եւ
օրէնք,
այլ
միայն
քաղել
անտի
զկարեւոր
գիտելիս
{առ}
ի
վկայութիւն
ասացելոցն
ի
մէնջ,
ուստի
զհամառօտիւ
նելին
Մեսրոպ
թողու
լքանէ
զքարտուղարութեանն
պաշտօն
{առ}
Արքունի
դրան
եւ
փուլթացեալ
դիմ
ի
ցանկալին
միայնակ
րութենէ
Ազգին
եւ
ի
խնդիր
ելեալ
հայկական
նշանագրաց
{առ}
ի
կենագործել
զդպրութիւնն՝
գայ
առ
սուրբն
Սահակ
զե
կական
նշանագրաց
առ
ի
կենագործել
զդպրութիւնն՝
գայ
{առ}
սուրբն
Սահակ
զելս
խորհել
իրացն,
այլ
եւ
զնա
ինքն
ճարտար,
զի
յետ
մեկնելոյ
սրբոյն
Մեսրոպայ՝
դպիրք
{առ}
հասարակ
եղեալք
առ
արքունի
դրանն,
պարսկականաւն
վա
եկնելոյ
սրբոյն
Մեսրոպայ՝
դպիրք
առ
հասարակ
եղեալք
{առ}
արքունի
դրանն,
պարսկականաւն
վարէին
եւ
եթ
գրչութե
անցն
եղեալ,
յելանել
իւրում
ի
Հայս
գտանէ
ժողովեալ
{առ}
Մեծն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
(որ
վերստին
գնացեալ
էր
առ
Ս
լ
առ
Մեծն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
(որ
վերստին
գնացեալ
էր
{առ}
Սահակ)
զամենայն
եպիսկոպոսունս
առ
հոգալոյ
զգիւտ
դ
ստին
գնացեալ
էր
առ
Սահակ)
զամենայն
եպիսկոպոսունս
{առ}
հոգալոյ
զգիւտ
դպրութեան
Հայոց,
եւ
յիրազեկ
առնել
չլինել
անփոյթ,
վասն
որոյ
հրեշտակ
վաղվաղակի
առաքէ
{առ}
Աբել
զայր
հաւատարիմ
Վահրիճ
անուն,
զկատարումն
պահ
նջեալ
խոստմանցն:
Առեալ
հրեշտակին
զԱբել
եւ
երթեալ
{առ}
Դանիէլ՝
հմտանայ
քաջ
նշանագրացն
եւ
դարձ
ի
ժողովն
նելոյ
վերահասու
եղեալ՝
թէ
նշանագիրքն
չեն
բաւական
{առ}
ի
յօդել
զամենայն
վանկ
բառից,
առ
պակասաւորութեանն
իրքն
չեն
բաւական
առ
ի
յօդել
զամենայն
վանկ
բառից,
{առ}
պակասաւորութեանն
զորոց
թիւ
Ասողիկ
դնէ
քսան
եւ
ինն
:
Ինքնին
սուրբն
Մեսրոպ
աշակերտօքն
հանդերձ
գնացեալ
{առ}
Դանիէլ
չգտանէ
ինչ
առ
նմա
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
ձե
պ
աշակերտօքն
հանդերձ
գնացեալ
առ
Դանիէլ
չգտանէ
ինչ
{առ}
նմա
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
ձեռն
հրեշտակին
կանխաւ
ա
ռ
նմա
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
ձեռն
հրեշտակին
կանխաւ
{առ}
նա
առաքելոյ:
Եւ
ո՛չ
կամեցեալ
ձեռնունայն
ի
Հայս
ե
անցանէ
յԵդեսիայ
եւ
ընդ
Փիւնիկէ
եւ
հասեալ
ի
Սամոս
{առ}
աշակերտ
Եպիփանու
Հռոփանոս
անուն,
որ
վարժ
էր
ի
գր
ժ
էր
ի
գրթեան
Հելլենականին,
խնդրէ
զձեռնտուութիւն
{առ}
ի
կատարել
զգործն,
այլ
եւ
ի
սմանէ
ինչ
ո՛չ
օգտեալ
ր՝
հանդերձ
Հռոփանոսիւ
կերպաձեւեալ
զգիրն
Մեսրոպայ
{առ}
ձեռն
պատրաստ,
փոխատրելով
զհայերէն
աթութայսն
ըստ
սրոպայ,
որպէս
այր,
որ
գտանէ
աւար
բազում,
անդէն
{առ}
նմին
աջակցութեամբ
աշակերտաց
իւրոց
Յովհաննու
եւ
Յո
ւորեալ
զգործն՝
բէրէ
նշանագրօք
հանդերձ
ի
Հայաստան
{առ}
սուրբն
Սահակ
եւ
առ
Վռամշապուհ
արքայ
Հայոց:
Այլ
զ
է
նշանագրօք
հանդերձ
ի
Հայաստան
առ
սուրբն
Սահակ
եւ
{առ}
Վռամշապուհ
արքայ
Հայոց:
Այլ
զի
արանցս
այսոցիկ
մե
արգադրելոյ
հրաւիրեալ
լինէր
սուրբն
Մեսրոպ
ի
Վիրս՝
{առ}
ի
նոյն
գործ,
որոց
եւս
արարեալ
զնշանագիրս,
իջանէ
ի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
նոյն
առաքելութիւն
եւ
{առ}
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
ի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
նոյն
առաքելութիւն
եւ
{առ}
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Յունաց.
այլ
հանդիպեալ
ատել
թոռն
իւր
ի
Բիւզանդիոն,
տուեալ
նոցա
տանել
զթուղթս
{առ}
Թէոդոս
կայսր,
առ
Ատտիկոս
եպիսկոպոս
Յունաց,
որ
ի
իոն,
տուեալ
նոցա
տանել
զթուղթս
առ
Թէոդոս
կայսր,
{առ}
Ատտիկոս
եպիսկոպոս
Յունաց,
որ
ի
Հայոցս
ազգէ
Սեբաս
ոս
Յունաց,
որ
ի
Հայոցս
ազգէ
Սեբաստացի
քաղաքաւ
եւ
{առ}
Անատոլիս
զօրավար,
որպէս
զի
կայսերական
արասցեն
հր
սրոպ
գրեալ
յառաջին
վարդապետսն:
Հասեալ
հրեշտակացս
{առ}
Սահակ
խիլայեալ
ի
կայսերէ՝
զանձուկ
փափագանաց
սրտի
ց
հոսանս:
Այլ
Սահակայ
զՄեսրոպ
բաւական
գոլ
տեսեալ
{առ}
ի
կեանս
հրաշագործելոյ
զդպրութիւն
Ազգին
յարեւմուտս
հրաշագործելոյ
զդպրութիւն
Ազգին
յարեւմուտս՝
թողու
{առ}
նմա
զթոռունս
իւր
եւ
ինքնին
Վարդանաւ
հանդերձ
անցան
առաքելականն
կատարելոյ
զպարտս,
ելանէ
ի
Վաղարշապատ
{առ}
սուրբն
Սահակ:
Ուստի
խորհուրդ
արարեալ
լուսաւորչաց
ողբ
գեղջէ
Եզնիկ
անուն
առաքեն
ի
Միջագետս
յԵդեսիա՝
{առ}
ի
թարգմանել
եւ
բերել
զգիրս
առաջնոց
հարց
փութանակի
որենացի,
զորով
չկարեմք
առնել
զանց
եւ
հարկաւորեմք
{առ}
վայր
մի
զկայ
առնուլ
եւ
սքանչանալ
ընդ
այրն
եւ
ընդ
նն
էր
գիւտ՝
կամեցաւ
նաւել
յԵլլադա
եւ
գնալ
յԱթէնս
{առ}
աշակերտակիցս
իւր,
այլ
վասն
հողմոյն
ընդդէմ
լինելո
ելոյ՝
խոտորեցաւ.
յԻտալիա
եւ
ելեալ
ի
Հռոմ,
եկաց
{առ}
ժամանակ
ինչ
շահեցեալ
զգիտութիւն
զանազան
իրաց,
ու
պիտոյից
"
եւ
զայլ
բազում
եկեղեցական
երգս,
որք
մի
{առ}
մի
յիշատակին
ի
յառաջաբանութիւնս
շարականաց
տպելոց
գօտաւորքն,
զայն
ամենայն
կամ
ի
հուր
դատէին
եւ
կամ
{առ}
ի
կուլ
ջրոյ
մատնէին,
Նինոսին
ախտացեալ
զախտ,
զի
գլխաւորաց
քահանութեանն,
չերկուանամք
նոյնպէս
սոցա
{առ}
գրել
զպատճառ
կոորստեան
զանազան
թարգմանութեանց
Մեծ
ամային,
զորոց
յիշէ
երանելին
Ղազար
ի
Թղթի
իւրում
{առ}
Վահան
զայս
օրինակ.
"
Երանելի
փիլիսոփոսն
Մովսէս,
ին:
Ո՞չ
զԼուսաւորիչն
եւ
զտգիտահալած
զգրեանն
նորա
{առ}
անգիտութեան
"
փաթաղիկէս
"
կոչէին.
եւ
այլ
բազում
վերահասու
լինել
կամիցի՝
կարէ
տեսանել
ի
Թղթի
նորա
{առ}
Վահան,
տէրն
Մամիկոնէից,
տպեալ
ի
Մոսկվա
յամի
185
եմք՝
եթէ
կոչել
զսա
համարձակեսցուք
"
Ոսկի
բերան
"
{առ}
Հայս,
զի
որ
սորայս
են
պարզութիւնն
ոճոյ
լծորդեալ
լիսոփայականին,
առողջ
եւ
կենդանի
հայեցողութիւնք,
{առ}
եւ
ո՛չ
մի
ընկերակիցս
նորին
գտանեմք:
Յատկութի
Խոսրովից
է,
զոր
Ղազար
Փարպեցի
յիշէ
ի
թղթի
իւրում
{առ}
Վահան
Մամիկոնեան,
զորմ
է
յիշեցաք,
յասելն
յերես
ստանէ
լուեալ
զդռնչիւն
մահաձայն
աղեղանցն՝
աղօթեաց
{առ}
Բարձրեալն
եւ
վաղվաղակի
ընկալաւ
զխնդիրն,
որում
եւ
արդացւոյ:
Եօթներորդն
դար,
թէեւ
բաղդատութեամբ
{առ}
այլ
հոծ
եւ
հարուստ
դարս,
անբերրի
եւ
ամուլ
գտաւ
ի
Շիրակացի,
որ
ուսեալն
էր
զմաթեմատիկական
ուսմունս
{առ}
Տիւքիկոսի
Բիւզանդացւոյ
ի
Տրաբիզոնդ,
յօրինէ
զաստղ
ի
Բուխարացւոյ:
Մովսէս
Սիւնի
եպիսկոպոս
քերթող
{առ}
մեզ
անուանեալ
յաղագս
յօրինելոյ
զքերականութիւն,
զ
ականութիւն
սորա
եւ
զհռետորական
գիտութեանցն
կանոնս
{առ}
գրեն
ի
դարձ
փոխարինին
պատուական
ծերունւոյն:
Այլ
շատք
վասն
մեր՝
համարին
կորուսեալ,
իսկ
որ
պահին
{առ}
մեզ՝
են
սոքին,
թարգմանեալք
ի
յունականէն,
Դիոնե
քաղաքացի
քան
Նարեկացի,
որոյ
աստուածաքարոզ
աղօթք
{առ}
մեզ
Նարեկ
անուանեալ,
գործ
արդարեւ
անզուգական,
ա
պատմութեան
Հայոց.
ի
սկզբանէ
ազգիս
ց1001
ամն,
որ
{առ}
ճշգրիտ
տարեգրութեան
համարի
նախապատիւ
քան
զայլս:
ուանեցաւ
եւ
Կլայեցի:
Բազմաթիվ
են
գրուածք
սորա
եւ
{առ}
ուսումնական
եւ
աստուածաբանական
գրուածոցն,
հարկաւ
՝
մեկնիչ
Ղուկասու
աւետարանի,
իսկ
Սարգիս
վարդապետ
{առ}
քաղցրութեան
բանիցն
եւ
խորին
ուղղամտութեան
Շնորհալ
թուականէ,
աւարտի
ի
1132
թուականի.
ոճ
գրութեանն
{առ}
հասարակ
պակասեալ
ի
բուն
հին
հայախօսութենէ,
չունե
տայ
գոնե
մեզ՝
նմանեցուցանել
Ղազարայ
Փարպեցւոյ,
{առ}
որոյ
տեսանեմք
զհատու
իմաստից
զեղմունս:
Ի
կատարած
ւ
համախմբութեամբ
քաղաքական
իրաւանց,
հիմնաւորելոց
{առ}
հասարակ
ի
վերայ
օրինաց,
եդելոց
ի
Թէոդոսէ
եւ
ի
Յո
է
վասն
ճշգրիտ
ժամանակագրական
ծանօթութեանցն,
զորս
{առ}
նմա
գտանեմք.
երեւին
եւ
ի
գրածս
սորա
հետք
այժմեան
դէմ
Խաչին
Քրիստոսի՝
կործանեաց
զեկեղեցիս,
յաւարի
{առ}
զանօթս
սպասահարկութեանց,
գերփեաց
զբնակիչս
եւ
զամ
ն
բարի
գործս,
անխորհուրդ,
յիմարական
նախանձ
սոցա
{առ}
միմեանս,
կրկնապատկէ
զցաւ
եւ
զվիշտ
Հայաստանի,
այ
եւ
շատ
կամ
նուազ
մօտ
յստակ
հայախօսութեան,
թէպէտ
{առ}
հասարակ
պիտոյ
է
ասել,
թէ
հին
հեղինակացն
բարբառ
չ
եղելոց
ի
Հայաստանեայց
աշխարհի:
Անպտղութիւն
եւ
{առ}
հասարակ
սով
ի
մատենագրութեան
մերում
ի
վեշտասաներո
աթողիկոսէ
Հայոց
յամի
1655:
Արհեստ
տպագրութեան
{առ}
Հայս
տեսանի
զառաջինն
է
Կոստանդնուպօլիս,
այլ՝
ո՛
ակոբայ
Կաթողիկոսի,
հոգ
տանի
յղել
յԵւրոպայ
զայր՝
{առ}
ի
կերտել
տալոյ
զգաղափարս
մաքուր
գրոց,
վասն
որոյ
ս
զանազան
եկեղեցական
գրեանց
տպագրեն
նաեւ
զառաջինն
{առ}
Հայս
զԱստուածաշունչ
մատեանն,
թէեւ
ցաւելով
պիտոյ
ոյն
Ղազարու
ի
Վենետիկ:
Մատենագրութիւնն
մեր
եւ
{առ}
հասարակ
կենդանութիւն
լեզուին,
իմա
դու
ինձ
զբառդ
,
յորս
ըստ
իս,
որչափ
պատահեալ
եմ
գրուածոց
նոցին
{առ}
հասարակ,
կորովաբան
թուին
հարք՝
Վրթանէս
Ասկերեան
ատմաբանական
գրուածովք,
ընտիր
հայախօսութեամբք
զոր
{առ}
սակաւս
եւ
եթ
ոմանս
տեսան
եմք.
այո՛,
չկարեմք
նոյ
ութեանց,
ազգային
պատմութեանն
վերաբերելոց,
քանզի
{առ}
նմա
գտանեմք
ո՛չ
միայն
զմասնաւոր
ինչ
ստութիւն,
այ
ելս,
հռովմէական
եղջերուաքաղս:
Կաթողիկոսք
մեր
եւ
{առ}
հասարակ
եկեղեցին
լուսաւորչական
մինչ
հերքեն
զկարծե
ատմական
արժանաւորութենէ.
ոչինչ
տարադէպ
համարիմք
{առ}
տեղեաւս
խօսիլ
սակաւուք
զՊատմութենէ
Հայոց,
եթէ,
այն
կարելի
էր
անուանել
զայն
պատմութիւն:
Ուսանիմք
{առ}
հասարակ
ի
լուսաւորեալ
ազգաց,
եթէ
պատմութիւնդ
անո
ոց
նախ
քան
զամենայն
զնիւթ,
զկերպ,
զգործարանս
եւ
{առ}
հասարակ
զկազմած,
յար
եւ
նման
կազմութեան
գործարան
երութիւնս
Չամչեանին,
թէ
զրկեալ
է
Պատմութիւն
նորա
{առ}
հասարակ
ի
պատմաբանական
կարգաց
(systema),
այլ
ե
անք
ազգի
մերոյ
չեն
բնաւ
եղեալ
պատմականք,
զորպիսի
{առ}
այլս
նկատեմք,
այլ՝
ընդհատեալ,
հատուկոտոր,
ստր
խանութեանց,
եւ
այն՝
թեեւ
ցաւ
է
մեզ
խոստովանիլ՝
{առ}
տարրացեալ
ի
Հայս
դժոխային
իմն
հոգւոյ
անմիաբանութե
ոյ
էր
տալ
նոր
հայոյն
եւ
նոր
յոճ
խօսից,
հասկանալի
{առ}
հասարակ,
վասն
զի
հասկանալիքն
կարէին
օգնել
նմա,
գիտնաւոր
եւ
քան
զբազումս
արժանի:
Այլ
հերիքասցին
{առ}
այժմս
բանք
զպատմութենէ
Հայոց:
Դարձցուք
վերստին
ի
ածոց:
Թէպէտ
չկարեմք
դատապարտել
զՄխիթար
Սեբաստացի
{առ}
ուրացութեան
զեկեղեցին
Հայոց,
բայց
եւ
ոչ
գովեմք
զ
ւ
ոչ
գովեմք
զայրն
այդպէս
ընթացեալ:
Ինձ
թուի,
թէ
{առ}
ի
ոչ
անիրաւել
առ
Մխիթար
հաւատափոխ,
պարտ
էր
միտ
դ
այդպէս
ընթացեալ:
Ինձ
թուի,
թէ
առ
ի
ոչ
անիրաւել
{առ}
Մխիթար
հաւատափոխ,
պարտ
էր
միտ
դնել
բռնակալ
հանգա
իւն
ազգին
պահեն
թագաւորութիւն,
կրօնն
եւ
լեզուն.
{առ}
մեզ
կորուսեալ
է
առաջինն
եւ
չիք
յայժմուս.
մնայ
ու
անհասկանալի
է
ազգին
հինն
եւ
նուիրականն,
իսկ
նորն
{առ}
նոսա
աղճատեալ
ցայն
վայր,
զի
դժուար
էր
ականջաց
լս
ն,
այդորիկ
վասն
ոչ
ուրանալ
զմեր
շնորհապարտութիւն
{առ}
նոսա.
այլ
թէ
այդ
վերակենցաղութիւն
հնոյն
լեզուի
ո
ենցաղութիւն
հնոյն
լեզուի
ունէ՞ր
ընդհանուր
ինչ
բան
{առ}
ազգն
Հայոց,
զա՛յսմանէ
է
բովանդակ
ճառս:
Այո՛,
ո
զա՛յսմանէ
է
բովանդակ
ճառս:
Այո՛,
ո՛չ
պակասին
եւ
{առ}
մեզ
նախապաշարեալ
անձինք,
որք
արտաբերեալ
զբառդ
Վե
նց
պատրաստել
վասն
զաւակաց
իւրեանց
զսեպհական
հնարս
{առ}
ի
լուսաւորել
զնոսա,
զի
լոյս
ցոլացեալ
յօտարաց
չար
ձ,
որպէս
եւ
ազգն
ողջոյն
գրաւեալ
մաքուր
խղճմտանօք
{առ}
ի
նմանէ:
Երանի
թէ
ողջոյն
օրագիրք
մեր
նովին
ընթան
թեամբ
(որք
անագան
յոյժ
յետ
տպագրութեան
հասեալ
են
{առ}
մեզ
առ
աշխարհին
հեռաւորութեան,
յորում
գտանի
ուսո
որք
անագան
յոյժ
յետ
տպագրութեան
հասեալ
են
առ
մեզ
{առ}
աշխարհին
հեռաւորութեան,
յորում
գտանի
ուսումնական
անակին
ի
վերայ
լեզուին,
որպէս
պարոն
Թաղիադեացն:
{Առ}
հասարակ
ապագայ
հնախոյզք
առեալ
ի
ձեռն
զմատենագրութ
սխանի
տան
ուսումնական
հարցասիրաց,
այլ
ժողովուրդն
{առ}
հասարակ
զի՞նչ
օգտի
ի
սմանէ՝
ոչինչ
եւ
կրկին
անգամ
ոյլ,
այլ
շնորհիւ
Ամենակալին
բերանք
մեր
բացեալ
են
{առ}
ամենայն
հակառակորդը
ճշմարտութեան
եւ
աղեղունք
լարե
ւ
իւրեանց
յատուկ
բանականութեամբ
լոյս
հնարաւորելով
{առ}
ի
լուսաւորութիւն
իւրայնոց,
չեւ
զայս
արարեալ
սուտ
ւթիւն,
որոյ
անուն
ընդ
օդ
գէթ
հնչի
հանապազօր:
{Առ}
ի
զընթացս
գլխաւորել
բանիս
ասասցուք
եւ
զհեղինակաց
թացս
գլխաւորել
բանիս
ասասցուք
եւ
զհեղինակաց
մերոց
{առ}
Ռուսահայս,
թէպէտ
եւ
դժուար
եւ
կարի
դժուար
էր
որո
ատողացն
հարեւանցի
աչօք:
Ուսումնական
ընկերութիւնք
{առ}
Հայս
Տաճկաստանի
եթէ
շատ
ինչ
ոչ
արարին
վասն
ազգի,
գործել
ցուցանել
զեռանդն
արգասիրութեան:
Հեղինակք
{առ}
մեզ
ի
Ռուսահայս
արժանաւոր
են
յոյժ
թուով,
յորոց
ս
ոչ
նուազ
երեւելոյ
ի
խումբս
եկեղեցականաց
մերոց
չէ
{առ}
տեղեաւս
պատշաճաւոր
գրել,
այլ
ի
պատմութենէ
նորին
րջէ
լքեալ
զօտարին
եկեղեցի,
ոչ
տարակուսեցաւ
դիմել
{առ}
իւրն
եւ
ախոյեան
հանդիսացեալ
ընդդէմ
լատինահայոց՝
Ճշմարիտ
է՝
այրս
այս
համեմատելով
իւրոցն
կարգակցաց
{առ}
հոգեւորս
Հայոց,
գերազանց
էր
յաստուածաբանական
եւ
ոց
եւ
ապագայից,
եթէ
զոր
գրեաց,
գրեալ
էր
ի
լեզու
{առ}
հասարակ
հասկանալի
ժողովրդեան.
եւ
միթէ
ընթերցողք
ն
Ռուսաց,
որ
կամիցին
ուսանիլ
զլեզու
Հայոց,
բայց
{առ}
ուսանելոյ
Հայոց
լեզու
Ռուսաց
յաւէտ
պիտանի
էր
բառա
էր
տեսանել
զբանասիրական
քննութենէ
(ոչ
վասն
ազգին
{առ}
հասարակ,
այլ
հայագիտաց),
զի
ամենայն
որ
գիտուն
ափայլ
կացուցանել
զխնդիրս,
զմթութիւնս
վերաբերեալս
{առ}
լեզու
մեր
եւ
առ
գրականութիւն,
այլ
պատուելի
հեղին
զխնդիրս,
զմթութիւնս
վերաբերեալս
առ
լեզու
մեր
եւ
{առ}
գրականութիւն,
այլ
պատուելի
հեղինակդ,
զարմանամք
երես
5,
ասէ.
"
որոց
գոյութիւն
(ազգային
երգոց)
{առ}
մեզ,
չգիտեմ
էր
վասն,
միակամ
յամենեցունց
ժխտի
"
զՅովհաննէս
կաթողիկոս
եւ
զթուղթն
Ղազարայ
Փարպեցւոյ
{առ}
Վահան
Մամիկոնեանց
տէր,
զորս
տպեաց
ի
Մոսկվա
յամի
կական
պէտս
ունի
շատ
եւ
շատ
մշակութեանց
լոյս
առեալ
{առ}
հասարակ
յեւրոպէականացն
փորձութենէ:
Քարոզութիւ
,
զկոչականն՝
ընդ
նմին
գրաբար
դարձեալ
պատասխանել
{առ}
հարցուածս
վարժապետին՝
ըստ
մեզ
համարին
ողորմելութ
ութիւն
նորա
եւ
զբիւր
հանգամանս,
յորոց
զրկեալ
եմք
{առ}
հասարակ,
ընդունիմք
եւ
խոստովանիմք
զայդ
ամենայն
մ
:
Անգրասիրութեան
եւ
արմատացեալ
ուսումնատեցութեան
{առ}
հասարակ
ազգի
մերոյ
ականատես
վկայք
են
եւ
քարոզք
ին
գրուած
յօտար
լեզուս...
զի՞նչ
էր
պատճառ
զի
Հայք
{առ}
հասարակ
հակադրական
հոգւով
հայէին
ընդ
գրականութիւն
ի՞թէ
չէ
լուեալ
դոցա
զօրհանապազն
գանգատ
ժողովրդեան
{առ}
ոչ
հասկանալոյ
նորա
գրուածս
ի
լեզու
Հայ.
մի՞թէ
չգ
րոյ
լեզուի,
զի
պիտին
նմա
ամբողջ
հինգ
կամ
վեց
ամք
{առ}
ուսանելոյ
զնա.
ամենայն
Հայորդի
չեւ
յարբունս
հասե
անկոխ
անապատս
զսերմն
բարի,
ջուր
տալ
եւ
սնուցանել
{առ}
պտղաբեր
գործելոյ,
եթէ
ո՛չ
խօսիլ
ընդ
ազգին
լեզուա
րօտ
մնալով
մեկնութեան
ոմանց
թերակիրթ
անձանց,
որք
{առ}
հասարակ
սովոր
են
յազգի
մերում
միջամուխ
լեալ
ի
խու
ցին
զանսիրելութիւն
իմաստութեան,
որ
որպէս
այժմ
եւ
{առ}
հինսն
Հայաստանեայց
լեալք
ուսանիմք
ի
ծերունւոյն
Խո
ւոյն
Խորնոյ,
այլ
այս
ցրտութիւն
նորա
ջեռցի
տակաւ
{առ}
տակաւ
եւ
աստիճան
առ
աստիճան,
իսկ
մինչ
դեռ
պաշտօն
յս
ցրտութիւն
նորա
ջեռցի
տակաւ
առ
տակաւ
եւ
աստիճան
{առ}
աստիճան,
իսկ
մինչ
դեռ
պաշտօնակատար
գտանի
հինն
բա
է
ամենայն
ջանք
եւ
զուր
են
քըրտունք
իմաստնոց
Հայոց
{առ}
ի
լուսաւորութիւն
ազգին,
զոր
ի
գործ
դնեն.
եթէ
դն
Արք
ոմանք
որք
ի
բանագիտաց
համարի
զանձինս
ունին
{առ}
անձնապահութեան
եւ
եթ
ախոյեան
հանդիսանան
երկնային
նքն
ըստ
Հայկական
առակին
ի
[կոկիւսոն]
հայոց
եւ
ո՛չ
{առ}
երես
նետեալ
զսքեմ
աբեղայութեան՝
աղաղակէր
ռամկախօ
եանս
մտաց,
ցայն
վայր
յետնեալ
գտաւ
ի
ճշմարտութենէ
{առ}
անձնապահութեան
եւ
եթ...
զի
ո՛չ
կարաց
դատել,
թ
լութեամբ,
ո՞ր
լեզու
զառաջինն
ոչ
կակազեաց,
տակաւ
{առ}
տակաւ
չմշակեցաւ:
Ստեղծագործութիւն
լեզուի
ե՞րբ
ար
եւ
այն
ի
նշանակեալ
ժամ
ու՝
որպէս
թէ
ըստ
օրինակի
{առ}
հասարակ
երկասիրութեանց՝
մարթ
էր
կազմ
ել
զլեզու,
ճատեաց
զլեզուն,
անհատ
ոք
անկարանայ
ուղղագործել,
{առ}
այս
պիտին
ժամանակ
եւ
բազում
գրողը:
Մերձ
է
առ
մեզ
լ,
առ
այս
պիտին
ժամանակ
եւ
բազում
գրողը:
Մերձ
է
{առ}
մեզ
եթէ
չունիմք
զայնքան
համբերութիւն
զաչս
դարձուց
է
յաւէտ
ամօթն
եւ
խայտառակութիւն
զի
թէ
անտեղի
էին
{առ}
լուսաւորեալ
ազգս
ապացուցանել,
թէ
գիշերն
խաւար
է
ապացուցանել,
թէ
գիշերն
խաւար
է,
իսկ
տիւն
լոյս,
{առ}
մեզ
պէտս
ունի
ապացուցութեան՝
լարեալ
թերեւս
զկարե
երեւս
զկարելին
ոյժ
եւ
զկարողութիւն
տրամաբանութեան
{առ}
ի
խելամուտ
առնլոյ
զիմաստունս
մեր:
Այո՛,
չունիմք
ցանեմք
անդուլ
արդարասիրութեամբ,
կամ
գուցէ
հզօր
է
{առ}
նոսա
կամակորութիւն
քան
զառողջ
դատողութիւն
կամ
անձ
ոչ
իսկ
խոտ
դալարի:
Հին
սովորութիւն
է,
որպէս
{առ}
ամենայն
ազգս
եւ
առ
մեզ,
զի
պատուելի
հեղինակք
բամ
:
Հին
սովորութիւն
է,
որպէս
առ
ամենայն
ազգս
եւ
{առ}
մեզ,
զի
պատուելի
հեղինակք
բամբասել
զժողովուրդն
ա
ռ
մեզ,
զի
պատուելի
հեղինակք
բամբասել
զժողովուրդն
{առ}
անուսումնասիրութենէ
նորա,
որպէս
թէ
չէ
կարող
նա
դ
ել
զարժանաւորութիւնս
քանքարաց
հսկայից
իւրոց,
որք
{առ}
մեզ
համարին
պարոն
հեղինակք
հնախoս
գրուածոց.
առ
տ
ք
առ
մեզ
համարին
պարոն
հեղինակք
հնախoս
գրուածոց.
{առ}
տեղեաւս
չէ
տարադէպ
եթ
է
տալ
յօժարեսցուք
պատուական
ի
խորախոհիցդ
այդոցիկ,
թէ
զինչ
վարձ
ուն
էին
դոքա
{առ}
հասարակ
վասն
հեղինակաց
Սինէացւոց,
զորոց
զլեզուս
նոցա,
ապա
իրաւունք
էին
դատապարտել
զժողովուրդ
մեր
{առ}
անգրասիրութեանն,
զի
որ
ինչ
վասն
իմաստնոց
Հայոց
հ
նէ
ընդ
ընկերս,
օցտ
է
եւ
փեռեկտէ
զմարդիկ
իրերաց.
{առ}
մեզ,
որպէս
եւ
առ
կիսալուսաւոր
ազինս,
բաժանեալք
տ
է
եւ
փեռեկտէ
զմարդիկ
իրերաց.
առ
մեզ,
որպէս
եւ
{առ}
կիսալուսաւոր
ազինս,
բաժանեալք
այդոքիկ
ունին
զիւր
ր
ողբալին
է
եւ
չար
քան
զամենայն,
զայլ
ոճ
խօսից.
{առ}
ի
ապացուցանել
զայս
կարծիք
պիտոյ
է
գէթ
հրաւիրել
յի
ոյ
ազգի
ունէին
ամենեքին
զմի
նպատակ
վերաբերութեամբ
{առ}
լուսաւորութիւն
ազգին,
քաւ
լիցի.
գիտէի՞ն
եւ
հասկ
ով
եւ
բարեծնունդ
վերապատուութեամբ
խորհի
գէթ
զհնար
{առ}
ի
կեցութիւն
այնպիսի,
յորում
չպակասէր
ոչինչ.
նա
անց
ոչ
միայն
զանձինս
հոգալ,
այլ
եւ
զընկերն.
իսկ
{առ}
մեզ
հոգեւորականն,
ուսեալ
ի
դրունս
եկեղեցւոյն
զշա
ամենայն
խնդիրս,
թէեւ
չունէր
զոչինչ
յարաբերութիւն
{առ}
այն
զդաւանաբանական
գիտելիս,
բազում
այն
է
անդուլ
մարդկային
կանոնադրութեանց,
որք
համ
եմ
ատութեամբ
{առ}
երկնային
Վարդապետութիւն
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստ
ին
լուսաւորութենէ,
այլ
զի՞նչ
հոգեւորրականք
մեր,
{առ}
ի՞նչ
արդեօք
ձգտեն
միտք
դոցա,
եթէ
ոչ
համոզել
զժող
ենդանութիւն
իւրեանց,
ի
սպառ
կործանեալ:
Հայք
{առ}
հասարակ
դաստիարակեալ
ընկերատեցական
հոգւով
եւ
հայր
կերատեցական
հոգւով
եւ
հայրենի
ժառանգական
նախանձու
{առ}
միմեանս
չունին
զ
ուսումնասիրական
ընկերութիւնս,
յ
դարու,
զոր
ուսանիմք
ի
Թղթոյ
Ղազարայ
Փարպեցւոյ
որ
{առ}
Վահան
տէրն
Մամիկոնէից,
այն
ինչ
լուան
զգալուստ
մի
թէ
"
ահա
ուր
գայ
միւս
թարգմանն
"
կամելով
ասել
թէ
{առ}
ի
լուսաւորութի՞ւն
ազգի.
ո՞չ
ապաքէն
հալածանօք
վախ
որութեան
որդիք
են
առաջնոցն,
որք
զայս
արարին:
{Առ}
Հայս
Ռուսաստանի
միակ
գերդաստան
է
եւ
այն
գերապատիւ
եւ
ի
նմա
եւս
դժբախտաբար
պաշտի
հինն
դպրութիւն,
եւ
{առ}
հասարակ
լեզուն
գործական
օտար
է
Հայոց.
բայց
ի
վեր
ւթեան:
Լազարեանք
միակ
շատ
արար
են
համեմատութեամբ
{առ}
ազգն
ողջոյն,
նոքա
զառաջինն
բացին
զԱթենեան
տաճար
եւ
ինքեանք
պատկանէին,
ճանաչել
զնոսա
եւ
հնար
տալ
{առ}
ի
լուսաւորութիւն:
Դիցուք
եթէ
նախնիք
այժմեան
Ռ
եւ
ժամանակն
ունի
զիւր
ներգործութիւն
յիւրում
կարգի
{առ}
հասարակ
ի
վերայ
ենթալուսնէից,
եթէ
այսմ
չիցէր,
ս
ոստովանել
զճշմարտութիւնս
մերկանդամ,
թէեւ
բազումք
{առ}
տկարութեան
աչաց
չկարէին
յայս
հայել,
այո՛,
չունի
թեան
եղեալ
է
պատճառ
կորստեան
բանաստեղծական
հոգւոյ
{առ}
Հայս,
թէպէտ
պիտոյ
էր
խոստովանել
զճշմարտութիւն,
այս՝
կարծիք
է
եւ
եթ,
մանաւանդ
յառաջ
ի
հնասիրաց
{առ}
ի
զօշոտել
զաչս
հասարակաց:
Ըստ
մեզ
Հայք
իբրեւ
ժող
ել
եւ
զայնպիսի
կորովի
բանաստեղծութիւնս,
զորպիսիս
{առ}
այլս
տեսանեմք,
զի
որպէս
ըստ
մեզ,
սապէս
ըստ
լուս
սառն
կերակրոյն,
յորովայնն
զջուր
եւ
եթ
արկանէր:
{Առ}
ի՛նչ
դոցա
հոգալ
զլուսաւորութենէ
ազգի.
հերիք
է
զա
Հայք
Ռուսաստանի
առեալ
ի
ձեռին
զտաղաչափութիւնս
եւ
{առ}
հասարակ
բանաստեղծութիւնս
Հեղինակաց
Ռուսաց,
որպիս
ին,
որ
փոքր
մի
ազնիւ
էր
քան
զհասարակայն
բարբառ.
{առ}
մեզ
հինն
լեզու
կրէ
յինքեան
զայս
արժանաւորութիւն.
գրականութեան
Ռուսաց
եւ
ի
Հին
հայկական
դպրութեան:
{Առ}
այսոսիկ
անտեղի
պատճառանս
յիշեալ
իմաստնոյն
Հայոց
տ
լեզուին,
այլ
ի
բանաստեղծական
գեղեցիկ
մտացն,
որք
{առ}
մեզ
բնաւին
չիք.
եւ
թէ
տացեն
եւս
այսպիսի
գաղափարք
է,
զհին
հեղինակաց,
որոց
տեղեակ
է
մտածութեանց
թէ
{առ}
անձնասիրութեան
եւ
եթ
անխղճ
էին
խօսիլ
ընդ
ազգին
հի
իայն
հեղինակք,
թէեւ
լինէր
նա
երկնային
ոք
եւ
անձն
{առ}
ի
լուսաւորել
զհայրենակիցս
պատարագեալ,
ի
վերայ
այ
աջի
հայկական
հասարակութեան
եւ
զայլ
ինչ
վերաբերեալ
{առ}
լուսաւորութիւն
զաւակաց:
Ի
դերուն
հետէ
սովորութիւ
սաւորութիւն
զաւակաց:
Ի
դերուն
հետէ
սովորութիւն
է
{առ}
մեզ
թէ
շատ
եւ
եթ
փոքր
այսու
ամենայնիւ
զհետ
լինիլ
դեցութեամբ
համարեն
զայն
կրթել
զորդիս,
տուեալ
զնա
{առ}
եկեղեցական
ոք՝
սերտել
անգիր
զսաղմոս
եւ
զշարական
դպրոցաց
ի
կրթութիւն
եւ
արական
սեռի,
որ
չիք
այժմ
{առ}
մեզ,
հարկաւոր
է
անշուշտ,
յորում
պարտի
լինել
միջ
գիտութեանց
ամբարտակս
առանց
օտարին
ձեռն
կարկառելոյ
{առ}
որս
զարդիս
դեգերեմք
մուրողաբար,
եթէ
կերակուր
այլ
յրենակիցս
մեր
ոչ
վերջանամք
յառաջ
բերել
եւ
զայս
զի
{առ}
ի
լուսաւորել
զմանկտին
հայկական
սեպհական
լեզուախօս
պաշարեցին
Պամպէլունա
քաղաքը։
Պաշարուած
զօրքը
եւ
{առ}
հասարակ
բնակիչքը
անյաջող
հակառակամարտութենից
յետո
սիրտը
յղացաւ
նոր
խորհուրդ
աւետարանել
Թուրքերին
եւ
{առ}
հասարակ
արեւելեան
ազգերին։
Նորա
անսանձ
երեւակայո
ւելեան
ազգերին։
Նորա
անսանձ
երեւակայութիւնը
փոքր
{առ}
փոքր
հանդարտեց,
երեւեցաւ
նորա
մէջ
մտածողութիւն
ե
ձեալ
մուրացկանութիւն
առնել։
Բայց
Ֆրանսիացիք,
որ
{առ}
հասարակ
մեծահոգի
են,
ակամայ
տալիս
էին
Սպանիական
մատնեց
նորանց
խուզարկու
ատենին։
Այս
կերպով
փոքր
{առ}
փոքր
յառաջացաւ
նա
իւր
ասպարէզի
մէջ,
այսինքն՝
Յի
num
regem),
խօսել
այս
թագաւորի
հետ,
յետոյ
փոքր
{առ}
փոքր
թագաւորի
տեղը
դնել
Քրիստոսը,
ժողովրդի
տեղ՝
կի
մէջ։
Այս
կերպով
Աբեղայական
Կարգից
աստիճան
{առ}
աստիճան
գոյացաւ
մի
հասարակութիւն,
որ
ունէր
իւր
ս
)։
Յիշեմ
միայն
այս,
թէ
Լայենէզը
առաջին
մասնումը
{առ}
հասարակ
վարդապետում
է
Պապական
իշխանութիւնը,
ապաց
ատ
արտօնութիւններ
իւր
Կարգին։
Նա
ինքը
սկսեց
փոքր
{առ}
փոքր
յետ
կենալ
իւր
առաուջայ
ուխտերից։
Պորտուգալի
եան
կարօտութիւնը
զգում
էին
ամենայն
տեղ,
աճում
էր
{առ}
հասարակ
քննողական
հոգին,
եւ
երեւում
էին
նոր
նոր
ոնցով
շատ
եւ
շատ
պարապած
էր
մարդկութիւնը։
Մարդիկ
{առ}
հասարակ
ուսումնականութենով,
բանաստեղծութենով
եւ
այս
հրաշալի
մարդու
երեսը։
Կսաւիէ
վեր
ելանում
էր
{առ}
հասարակ
ծառերի
վերայ
եւ
այնտեղից
քարզում
էր
իւր
Ք
եղեցիներ
էին
շինում,
պատարագի
ժամանակ
պահում
էին
{առ}
հասարակ
ո՛չ
թէ
Պապական,
այլ
Հնդկական
արարողութիւ
ր
պատճառը,
որ
ամենայն
նորանց
գոյացուցածը
աստիճան
{առ}
աստիճան
քանդւում
էր
Կարգի
նենգաւոր
քաղաքականութեա
բանդ
դրուեցաւ
եւ
մեռաւ
մարտիրոսական
մահով։
Բայց
{առ}
հասարակ
Յիսուսեանների
ուրախութիւնը
շատ
կարճաժաման
ան
թշնամու
շատութենից։
Կայսրը
մեծ
հալածանք
հանեց
{առ}
հասարակ
Քրիստոնեաների
վերայ.
ամենայն
օտարական
մա
Բայց
այնպիսի
խորամանկութեամբ
ներգործում
էին,
որ
{առ}
հասարակ
դուրսից
նայելով
երեւում
էր,
որ
նոցա
գործ
իսուսեանները,
վախճանեցաւ
շուտով,
նորա
ժառանգը,
{առ}
հասարակ
քրիստոնեաներին
չ'սիրելով,
խլեց
քարոզիչնե
եսանելի
կերպով
հետեւում
է
նոցա
քամակից
եւ
աստիճան
{առ}
աստիճան
չորացնում
է
այն
հողը,
որի
վերայ
սերմանել
մի
ազատ
եւ
հանգիստ
կեանք
պարգեւելու
համար
եւ
փոքր
{առ}
փոքր
իւրեանց
Կարգի
իշխանութեան
հետ
ընտելացնելու
հ
հանդիսավեհութեամբ,
ինչպէս
Աստուածային
պաշտօնը։
{Առ}
հասարակ
ներկայացնում
էին
զանազան
անցքեր
Սրբազան
պ
ն
այլ
Կարգերի
նման
եպիսկոպոսների
իրաւասութիւնը
եւ
{առ}
հասարակ
Ֆրանսիայի
մէջ
հրաժարուէին
իւրեանց
արտօնու
պատասխան
է,
վասն
որոյ
դուրս
եմ
գրում
այստեղ
բառ
{առ}
բառ։
"
Թող
Պասկիէ
շաղփաղփէ
այնքան,
մինչեւ
որ
մե
ուորուիլ
այս
գրքի
ընդդէմ
եւ
դատապարտել
նորան,
որ
{առ}
հասարակ
Յիսուսեանների
սովորութիւնն
էր,
վասն
որոյ
այելով
իւր
փայլուն
շնորհքների
վերայ՝
Դուքսը
փոքր
{առ}
փոքր
կորուսանում
էր
իւր
նախկին
աշխոյժը.
հեշտախտ
համեմատւում
է,
այս
տեղ
հինգ
զգայարանքների
աստիճան
{առ}
աստիճան
գործակցութենովը
քննւում
է
պատկերի
բոլոր
մ
քը,
եւ
վերջապէս
Խօսակցութիւն
(Golloquium)
աղօթք
է
{առ}
Աստուած,
որի
մէջ
նկարւում
են
այն
բոլոր
զգացողութի
րտակի
պատճէնը,
որ
կարողանայի
այս
յօդուածի
մէջ
բառ
{առ}
բառ
արտագրել.
մանաւանդ
այն
պատճառաւ,
որ
Պարոն
Փափ
արժառիթ
նամակովս:
Թէպէտ
եւ
ես
ի
վաղուց
հետէ
{առ}
ի
սրտէ
կամենում
էի
մի
առանձին
նամակով
յայտնուիլ
ձ
մէջ
չկար
որեւէ
բան,
որ
կարող
լինէր
փոխել
հայերի
{առ}
Դուռն
ունեցած
հպատակութիւնը,
քանի
որ
այն
վերաբեր
ւթիւնից,
ենթարկուած
Դռան
կամայականութեանը,
փոքր
{առ}
փոքր
կ՚անցնի
(եւ
արդէն
անցնում
է,
մասամբ
կաթոլի
կից
հանելիս
ու
ծամելիս"։
Բայց
այս
մասին
այսքանը
{առ}
այժմ
հերիք
է։
Նոր
լեզուի
մէջ
կրաւորական
բայը
սեռի
անհատների
աճելութիւնը
եւ
սորա
օրէնքը,
քայլ
{առ}
քայլ
երթալով
նորա
իւրաքանչիւր
գլխաւոր
մոմենտների
ւել
վասն
ամբաստանութէան
առնես
աշխատ...
Զի՞նչ
քեզ
{առ}
այսոքիկ
կարօտութիւն,
առասպելք
սուտ...
Մի
արդէ
ըստ
մարմնոյ,
որ
են
իսրայէլացիք
"
(թուղթ
Պօղոսի
{առ}
Հռովմայեցիս,
Գլ.
Թ,
համար
3):
Թո՛ղ
չկար
չէր
հասել
այդտեղ
նա
ունի
գրած
մի
պատուական
նամակ
{առ}
Madama
Christina
Granduchessa
madre,
որից
դնում
յ:
Շնորհքով
զոռով
տղայ
դա՛ռ.
Սաղ
աշխարհքը
ձեռդ
{առ}.
Էս
մեր
դուշման
ազգերին,
Խեղճացրու
հոգին
առ:
եռդ
առ.
Էս
մեր
դուշման
ազգերին,
Խեղճացրու
հոգին
{առ}:
Ձենդ
լսողը
սասանի,
Ծակը
մտնի,
տազ
անի,
Ասի
ում
էին
նոր
Հայախօսութենով,
այլ
եւ
ջանք
անէ
փոքր
{առ}
փոքր
մաքրել
իւր
խօսուածքը՝
դուրս
ձգելով
այն
բառե
էր
Աստուած
եւ
Աստուած
էր
բանն.
նա
էր
'ի
սկզբանէ
{առ}
Աստուած,
ամենայն
ինչ
նովաւ
եղեւ
եւ
առանց
նորա
եղ
որի
վրայով
կարող
են
ազատօրէն
ընթացք
ստանալ
մտքերի
{առ}
եւ
տուրքը։
Անլեզու
մարդու
վիճակը,
այսինքն՝
մու
հական
զօրութիւնը,
կեանքը,
որ
անդադար
շարժելով՝
{առ}
ու
տուրի
մէջ
էր
այդ
ներգործողների
հետ։
Ինչ
մն
վ,
դեռ
խօսել
լոկ
առտնին
խոշոր
բաների
մասին,
կամ
{առ}
եւ
տուրի
մասին՝
առանց
համարձակուելու
մօտենալ
գիտ
Ես
եւս
անքաղաքավարութիւն
համարելով
ստիպել
նորան,
{առա}
նորա
հրաժարական
ողջոյնը,
նա
ինձանից
լուսի
թռչողա
րի
վրայ
տեսուչ
կարգուիլը
այդ
Թղթի
հրատարակուելուց
{առա՛ջ}
էր
յայտնի
Ստեփանոս
Տարօնեցու
պատմութիւնից,
ուր
3
,
ինքը,
ազգն
էր
ստրկացել
է
թուրքին.
եւ
լեզուից
{առա՛ջ}
է
ստրկացել:
Բայց
ի՛նչ
խօսիս:
Մարդ
խոցելու
,
կուտ,
կուտ
-
կի՜
"
Կղզում
է
տափած:
-
Բերքն
{առա՛տ}
լինի,
-
Ասում
եմ
արբած
Եւ
զիլ
ու
հպարտ
`
ձայնով
մեղքի
պատճառով
ամուլ
ամպերի
թող
չնմանի
դա՛,
այլ
{առա՛տ}
անձրեւ
թափելով՝
թող
ջրէ՛
մեր
հոգիների
անդաստանքը
եայք
էր
անուանւում
(ըստ
որում,
անհիմն
կարծիքներ
{առա՛տ}
են
մեր
ժամանակներում),
ուստի
վկայ
ենք
կանչում
Ա
ն
չունեմ
-
մենակությունը
միշտ
առատ
է
դրանով:
Եթե
{առա՜նց}
ինձ
քեզ
համար
ձանձրալի
է
եւ
տխուր,
քեզ
համար,
ո
ր
է
այժմ
դատել
թէ
այդ
լոյսը
կամ
կրակը
Լուսաւորչից
{առա՞ջ}
էր
տեսել
ազգը,
թէ՞
յետոյ:
Լուսաւորչի
անունը
այդ
իր
նաւարկել,
Ո՛վ
տէր
Ադամ,
հմտօրէն,
Զի
սրտերին
{առագաստ}
Լցրեց
սիրոյ
բոց-մրրիկ,
Կը
դիմանա՞յ
բոցին
սաստ
Ար
հմտօրէն
Ի
նաւալիւղն
լինել,
Զի
զսրտիդ
{առագաստ}
Սիրոյն
ելից
մրրիկ,
Հուր,
բոց
տիեզեր
անվտանգ
յափն
անքոյթ
իմ
կենաց,
Խաղաղութէամբ
{առագաստեալ}
ընդ
անհուն
ծով
փորձանացէ:
Այս
սրտաբուխ
աղօթ
զպարզամիտսն
ի
հասարակութեան
հայոց
Նախիջեւանայ
եւ
{առագաստել}
զիւր
կաթոլիկութին,
զի
մի՛
խտրութիւն
ինչ
ծագեսցի
Որ
կրծքիս
տակ
նաւում
է,
Չունենալով
անուշ
սիւգ
`
{Առագաստել}
անզօր
է"։
Ասաց
`
աչքից
ցօղելով
Մարգարիտները
տրտ
րծիս
մակուկէ,
Առ
չունելոյ
զանոյշ
սիւք
{Առագաստել}
չզօրէ"։
Ասաց,
եւ
աչք
ցօղեցին
Յական
ւր
գործին
`
շատ
է
տեսել
ալիքներ,
Նորա
նաւի
{առագաստը}
՝
շատ
են
ուռցրել
գիժ
հողմեր:
Բայց
անվտանգ
արդերին:
Փոշոտուեցան
եւ
ծխոտուեցան
սենեակները
եւ
{առագաստները}
նորահարսների,
եւ
սարդի
ոստայն
պատեց
նոցա
նախկին
կոխել
վճռաբար
նոր
սահմանագլխի
վերայ,
ուր
մանուկ
{առագութեամբ}
ծածանում
է
յառաջընթացների
դրօշակը:
Չէ
կարելի
միե
ի
Քրիստոսի:
Պատուելի
Այվազովսքին
պատրուակ
ինքեան
{առադրեալ}
զանունդ
"
Վարդապետարան
քրիստոնէութեան
",
ըստ
իրի
րտութիւն,
ճեղքելով
զցնցոտի
պատրուակս
զոր
սովոր
է
{առադրել}
ամենայն
ոք
յանցաւոր,
ոչ
միայն
արժա՛ն
է
ժառանգորդ
պաշտպանելոյ
զիրաւունս
ազգի
մերոյ
թշուառացելոյ
եւ
{առաթուր}
կոխելոյ,
քանզի
ուխտեալ
է
նոցա
սպաս
հարկանել
ազգի
ամ
այն
պարոնի
վերայ՝
հրատարակելով
սորանց
տգէտ
եւ
{առաթուր}
կոխելիք
իւր
բարձրագոյն
գիտութեան
ոտքի
տակ:
Ա
չօք
բացօք
զպատիւ
եւ
զփառս
ազգի
մերոյ
եւ
եկեղեցւոյ
{առաթուր}
կոխեալ:
Խորամանկութեամբ
եւ
ճիզվիթական
հնարիւք
սպ
նք
մեր
բոլոր
կարողութիւնը:
Պաշտպանել
այն
Հայի
{առաթուր}
կոխուած
իրաւունքը
է
մեր
կեանքի
բուն
խորհուրդը
եւ
աստակոց,
արդէն
երանելի
զմեզ
համարիմք:
Ա.
{ԱՌԱԻՕՏՈՒՑ}
Այգուն
այգուն,
Ի
բուրաստան
շուշա
կրթություն,
եւ
որովհետեւ
այդ
բանի
գլխավոր
նյութը
{առած}
է
նախիջեւանցոց
կյանքից,
վասն
որո
եւ
մանավանդ
հաս
ան
ստորագրություն
գալոց
տարու
համար
աշխատել
հանձն
{առած}
ենք:
Տարեկան
ծախքը
օրագրի
հազիվ
հազ
կարողանում
:
Բացի
սրանից,
Դուք
եւ
քաղաքը
դատաստանը
աչքի
տակ
{առած}
լինելով,
չէ
պիտո
մոռանաք,
որ
գնացողքը
գործ
ունի
ի՞նչ
հայրենասիրութիւն
է,
որ
կացին
եւ
մանգաղ
վեր
{առած},
լեզուները
սրած՝
ազգը
պախարակելու
վերայ
են
եւ
վ
վ
բան
խնդրելու
համար,
յանձնառու
չենք։
Մեք
փորձը
{առած}
ենք
այդ
բաների,
եւ
մեր
մեծատունների
տտիպ
համը
առ
նտանի
խնդիրներուն
մէջ
մտնելու
արտօնութիւնը
ուստի՞
{առած}
է:
Երկրորդ՝
նոյն
արտօնութիւնը
մեզ
ալ
կը
տա՞
ւարթ,
ինչպէս
դուրս
էր
եկել
այնտեղից,
այլ
հասակն
{առած},
ոյժաթափ
եւ
թօշնած:
Վերադառնում
է
իւր
տունը...
ի
հարթում
Եւ
չի՞
բաց
անում
ուղի
ապահով.
Մարդն
է
{առած}
սղոց
ու
մուրճ
Գետի
վրայ
գցում
կամուրջ:
Եւ
խաղե
։
Չեմ
մոռացել
եւ
Հոմերը,
Որ
քեզ
{առած}
իւր
ձեռին
Երգեց
Յունաց
հերոսները
Ու
քան
ւխեչան
ի
Կոստանդնուպօլիս
Հողմերից
թեւ
{առած},
թռչում
ես,
Մեչուխեչա,
Ծովերից
ու
ցամաքի
լի
բան։
Թող
որ
նա,
այնքան
մեծ
աշխատութիւն
յանձն
{առած}
ու
գլուխ
բերած,
այնքան
յստակ
եւ
գեղեցիկ
ոճով
խօս
վ
իւր
մէջ
գաղափարներ՝
ունի
դոցա
համար
եւ
ձեւեր՝
{առած}
նոյն
իսկ
ազգային
լեզուի
աղբիւրից
եւ
ո՛չ
Թուրքից
ե
ստանում
է
երկու
փայտ
իրար
հետ
քսելով:
Առաջին
{առած}.
Զարգացման
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
նորա
ս
ստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
նորա
սկզբին:
Երկրորդ
{առած}.
Եթէ
մի
որեւիցէ
ազգ
հասել
է
իր
զարգացման
վերին
ա
առնէր,
այդ
ապրանքի
տեսակից
եւ
բաւական
պաշար
վեր
{առած},
Փարիզից
ուղեւորուեցանք
դէպի
Բօրդօ,
շոգեշարժ
կա
սնաւորապէս
բարեհոգի
անձինք,
որոնք
ամէն
բան
յանձն
{առած},
իւրեանց
կեանքը
մեր
փրկութեան
վերայ
դնելով,
արի
Նահատակ.
հռչակաւոր
Փարիզից
մեր
բոլոր
ապրանքը
վեր
{առած},
իմ
տասն
եւ
մի
ընկերներիս
հետ
շոգենաւ
նստեցի
Բօր
մեր
բացատրութեանց
մէջ,
որ
մենք
ուրիշ
գրքերից
ենք
{առած}
։
Չկամենալով
ամեն
անգամ
կրկնել,
թէ
մեր
գործ
դրած
ւ
իր
ուրացութիւնից։
Երբ
Վասպուրականի
իշխանութիւնը
{առած}
վերադառնում
էր
իր
երկիրը,
Վան
քաղաքում
նստող
Մամի
մերսետ
կոմսութեան
մէջ
1214
թուականին
եւ
ուսումն
է
{առած}
նախ
Օքսֆորդում,
յետոյ
Փարիզում:
Նորա
աշխատութիւ
եց
Մանթուխեանցին:
Պ.
Մանթուխեանցը,
բաժակը
ձեռք
{առած}
չառած,
կարդաց
տակի
գրերը...
-
Չկամի՞ք
ծխե
երը՞:
-
Նոցա
եղանակների
մեծ
մասը
թուրքերից
է
{առած}
․
միւսները,
նայելով
թէ
ժողովուրդը
ինչ
ազգերի
մէջ
հեղինակը
էր
ինքը
կոմսը,
եւ
երգի
բովանդակութիւնը
{առած}
էր
ստուգապէս
պատահած
անցքից...
-
Արդէն
ժամ
նի
խորհուրդը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իւր
վերայ
էր
{առած}
տէրութենական
հիւանդանոցների
համար
պատրաստել,
չգի
ատ
անգամ
պատգամախօսի
պաշտօնը
յօժար
սրտով
վերաները
{առած},
գուշակելու
մի
մարդու
ապագան,
չէին
իմանում
թէ
ի
ի
ճրագ
Թիւթիւնճի-օղլուն,
միւսը
Մանուշակը
ձեռքերը
{առած},
ճանապարհ
էին
ձգում
Շահումեանցը.
բայց
վերջինս,
ալ
անկողին.
այս
պատճառով
եւ
Մանուշակը
միւս
ճրագը
{առած}
ձեռքը,
գնաց
իւր
ննջարանը,
անորոշ
զգացմունքով:
լու
համար։
Սոցա
քարոզիչքը,
ծով
եւ
ցամաք
ոտի
տակ
{առած},
հողմի
թեւերով
թռչում
էին
անհաւատալի
տարածութիւն
համարուի,
ուրեմն
կասկած
չ'կայ,
որ
բոլորը
միասին
{առած},
եթէ
հակառակուին
Պապին,
հերետիկոս
կը
համարուին
հասանեն
ագռաւները
եւ
անգղները՝
նորա
մարմնի
հոտը
{առած},
գերեզման,
որին
չէ
պիտոյ
կարողանան
մարդիկ
մօտեն
որ
արդարասիրութեան
եւ
ազատամտութեան
մուրճը
ձեռքն
{առած}
անաչառապէս
փշրում
է
շատ
զարտուղի
ընթացքներ,
ամեն
ը
Աշտարակում:
Վարդիթերը
թութի
տերեւը
այգուց
{առած}
գնում
է
տուն
(եր.
71-72).
հայրը
հանդիպում
է
ն
լսում
ենք
բանագէտ
մարդերի
բերանից,
որոնք,
փորձ
{առած}
լինելով,
կարող
էին
փորձանքի
մէջ
եղողներին
օգնակա
կքը,
մինչեւ
այսօր
ասիացի
դաստիարակութենով
սնունդ
{առած}
լինելով,
աւելի
նախընտիր
են
համարել,
որ
իւրեանք
անութիւնքը։
Բայց
չէ
պիտոյ
մոռանալ
Ղազար
Փարպեցու
{առածը}.
"
Ըստ
խոզի
հարսնացելոյ
կոյաջուր
բաղանիք
",
այդ
իս,
որ
ծիծաղեն
իմ
վերայ
եւ
ասեն
դեռեւս
հասարակաց
{առածը},
թէ
"
խելագարի
հացը
խելօքի
փորը"։
Շատ
շնորհակա
"
Խորհուրդ
մարդկան,
կամք
Աստուծոյ
",
-
ասում
է
{առածը}.
սորա
ճշմարտութիւնը
ինձ
եւս
պատահեցաւ
փորձել,
ի
տ
(որպիսի՛
սրբապղծութիւն)։
Բայց
մի՞թէ
ստոյգ
չէ
{առածը}.
"
Նման
զնմանն
սիրէ"։
Դարձեալ
պիտոյ
է
ասենք
ճշ
հարիւրից
գերմաներէն
էլ
չգիտէին.
բայց
ինչ
անես,
{առածը}
ասում
է.
"
Լեզուն
ոսկոր
չունի
",
ուստի
եւ
նոքա
թագուցանել
ճշմարտութիւնը։
Յայտնի
է
մեզ
լատինական
{առածը},
"Մեռածների
վերայ
կամ
լաւ,
կամ
ոչինչ
խօսել".
բայց
նանոցի
անկարգութենից,
եւ,
ինչպէս
ասում
է
Ռուսաց
{առածը},
սատանան
ոտը
կը
կոտրէր
մտանելով
այդ
անկարգ
պահար
չներգործելով,
ինքը
եւս
անխելանալ
եւ
յիմարանալ:
{Առածը}
ասում
է,
եթէ
մի
քաղաքում
բնակուող
մարդիկը
միական
լաւ
է.
Repetitio
est
mater
studiorum,
ասում
է
{առածը},
-
հաւելացուց
կոմսը,
ժպտելով:
-
Ինչու՛
չէ
մ
են
եւ
խօսել
այնպէս,
ինչպէս
որ
գրում
են"։
Այդ
{առածը},
որ
նա
անդադար
գործ
է
ածում
իւր
աշխատութենների
ճ
փուեցաւ
եւ
"
բնութեանը
դարտակութիւնից
վախում
է
"
{առածը}
մերժուեցաւ,
այն
օրից,
երբ
Նիւտօնը
գտաւ
կենտրոնա
ագործութեանց
հիմնական
արդիւնքը
երեւում
է
հետեւեալ
{առածի}
մէջ.
"
Զարգացման
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
տականութիւն
ենք
համարում
պահել
այստեղ
այդ
հոյակապ
{առածի}
բնագիրը.
"
Ըստ
խոզի
հարսնացելոյ
կոյաջուր
բաղանիք
բաց
օդում
ավելի
մնալ,
բայց
քամի
էր
ու
հետեւելով
{առածին},
թե՝
"
լավից
քիչ-քիչ
",
վերադարձա
բնակավայրս,
կրակ
յաւելացնելը
մօտենում
է
Հօմէօպատների
խելագար
{առածին}
՝
similia
similibus
curantur:
Լամարթինի
գործ
կնել
նորա
գործակատարութիւնը,
որ
անհամաձայն
է
այդ
{առածին},
մանաւանդ
այնպիսի
գրքի
մէջ,
որ
առաջին
անգամ
պիտ
ությունը
եւս
ունեցել
է
երգեր,
ավանդություններ
եւ
{առածներ},
որոնցից
մի
քանիսը
Խորենացի
պատվական
ծերունու
մի
նում
են
նորա
հասկացող
ունակութիւնը
եւ
կան
այնպիսի
{առածներ},
որ
ուղղակի
բնութեան
արտափայլութիւն
լինելով
բիւր
ի
մէջ
միշտ
աչքի
առջեւ
ունեցել
է
գործ
դնել
ազգային
{առածներ},
ասացածներ:
Մենք
լիասիրտ
շնորհակալութիւն
ենք
յա
49)։
Թէպէտ
եւ
սովորաբար
չեն
թարգմանում
այսպիսի
{առածները},
մանաւանդ
որ
շատ
անգամ
եւ
չէ
թարգմանւում,
կամ
հ
րա
կեանքից,
նորա
խօսքերը
եւ
գործածական
զուարճալի
{առածները}.
պատմում
էինք
միմեանց
ո՛վ
ինչ
գիտէր
նորա
վարքից
ամենայն
ազգի
գրականությունը
սկսանում
է
երգերով,
{առածներով}
եւ
տաղաչափություններով:
կարծես
թե
այս
հասակը
համ
ավոյ
նամակ
գրել
եմ
եւ
Ֆեոդոր
Միխայլիչից
200
մանեթ
{առածս}
հայտնել
եմ,
հուսամ,
որ
մինչեւ
այս
նամակիս
ստանա
գրիլ
եմ
հունվարի
28-ին,
անկից
ետեւ
մեմ
ալ
աս
էր
{առածս},
քանիում
գիրս
է
տեյին
խոռոզլամիշ
եղածդ
ի՛նչ
է,
րա
մէջ
եղած
երեւոյթների
վերայ,
յետոյ՝
բարոյական
{առածք},
սկզբնական
հիմունք,
բարոյական
խրատք
եւ
նկատողու
կը
դնէ,
ու
գրիչը
Փարիզի
Հայոց
վրայ
կը
դարձնէ
եւ
{առակ}
չթողուր
իրենց
կանչելէն
ետեւ,
անոր
ալ
գոհ
չըլլար
ը
Պ.
Խուդաբաշեւը,
ըստ
որում,
ինչպէս
մի
ժամանակ
{առակ}
էին
արել
Թիւրքիայի
Հայերը,
"
արտաքին
թշնամանք
չէ
էր
զՂազարու
հանգչիլ
՚ի
գոգ
Աբրահամու,
ապաքէն
այդ
{առակ}
էր,
սովորական
ձեւ
խօսից
Քրիստոսի
ի
քարոզութեան,
աղմկելով
մեր
հոգին,
Տո՛ւր
մեզ
տաղեր,
վէպ,
{առակ},
Հաճոյացիր
մեր
սրտին։
Թո՛ղ
դատ
Հիմի
է՞լ
խօսենք,
երբ
հրապարակում
Պարսիկը
{առակ}
արել
է
Հային.
"
Եթէ
Ասորու
նման
աշխարհում
էր
նա,
եւ
լաւ
իմանալով,
որ
հռոմէական
ժողովրդին
{առակ}
նշաւակի
է
դարձած,
պէտք
է
աշխատէր
այն
կեղտ
անունը
շառ
ճշմարտութեան
սրբութիւնը։
Այսչափ։
Այլ
{առակ}
լուարուք.
"իսկ
զկնի
վճարման
սուրբ
նահատակացն
մեր,
,
-
ո՛ր
կողմ...
Աստուած
յաջողէ:
-
Տիկի՛ն,
{առակ}
կայ,
ասում
են,
թէ
"
երեխային
միրգ
խոստացիր,
սո
եւ
Այծեղջիւրի
մէջ:
Արարատեան
գաւառը,
որի
ցուրտը
{առակ}
է
եղած
հին
աշխարհում,
չունի
յիշուած
աշխարհների
ա
նց
այս
լեզուին
չկայ
ազգ,
սուտ
բան
է
եւ
առասպել,
{առակ}
։
Ոչինչ
բան
չէ
կարող
բնութեան
մէջ
լինել
կենդանի,
զեղմունս:
Ի
կատարած
երկոտասաներորդ
դարու
Մխիթար
{առակախօս},
մականուանեալ
"
Գօշ
",
մտանէ
ի
թիւ
հեղինակաց
հա
հաննու
եւ
Յովսէփու
միջամուխ
լինի
ի
թարգմանութիւնս
{առակացն}
Սողոմոնի,
եւ
Նոր
Կտակարանի,
եւ
գլխաւորեալ
զգործ
ց,
եթէ
չկայցէ
թշնամի
ընտանի)։
Բայց
արդ
բացից
{առակաւ}
զբերան
իմ,
լուարուք
զոր
ասեմս
եւ
զոր
գիտեմ։
Ի
հ
նքակտելի
բարեկամությանը:
Ուղարկում
եմ
Քռիլովի
{առակը}.
խրիստոմատիան
վերջին
տիպը
դեռ
չէ
դուրս
եկել.
եթ
վրայ
է
ակնարկում։
Կարդացողը
կարո՛ղ
է
տեսնել
այդ
{առակը}
Մատթ.
գլ.
ԻԵ,
համ.
1-12։
§
58.
Սաղմոսիցն
Ճռաքաղ
արեցէք,
մնացորդը
քաղցր
է
լինում,
ասում
է
{առակը},
գոնէ
այդ
չնչին
գործողութիւնովը
կը
կարողանաք
հաւ
այ:
-
Իմ
համար
ասում
են,
թէ
շատ
բաներ
ունիմ
{առակի}
ձեւերով,
եւ
թէ
իմ
բովանդակած
բաների
մասին
նախընթ
ա՛
այս
է
Եզովպոսեան
սառած
օձի
եւ
երախտաւոր
մարդու
{առակի}
միտքը,
որ
այնքան
իմաստութեամբ
է
ասած:
Սորա
կեան
§
57.
Քրիստոսի
ասած
յիմար
եւ
իմաստուն
կոյսերի
{առակի}
վրայ
է
ակնարկում։
Կարդացողը
կարո՛ղ
է
տեսնել
այդ
ն:
Մինն
ի
նոցանէ
վերամբարձեալ
զինքն
ըստ
Հայկական
{առակին}
ի
[կոկիւսոն]
հայոց
եւ
ո՛չ
առ
երես
նետեալ
զսքեմ
աբ
ենայն
տեղից
լսվում
են
երգերի
ձայներ,
տեսնվում
են
{առակներ},
բանաստեղծություններ
հատված
բաներ,
որոնք
դարձյա
տիկոսների
կարգը՝
քննելով
Գամառ-Քաթիպայի
Եզովպոսի
{առակները}:
Այս
բանում
եւս
չէ
կարելի
չտեսանել
նորա
պարկեշտո
էր
նկարագրելու
կասկածաւոր
մարդերի
վիճակը,
եթէ
ես
{առակուելու}
լինէի
դորանով։
Մի՞թէ
այս
եւս
Մուզան
է
ասել
Պ.
Ի
ոսք
երջանկանան
յարքայութեան
երկնից:
Եթէ
զամենայն
{առակս}
ասացեալս
՚ի
Քրիստոսէ
ունիմք
ընդունել
որպէս
իրողու
թիւ
հեղինակաց
հայկական
դպրութեան
իւրով
բարոյական
{առակօք}
եւ
համախմբութեամբ
քաղաքական
իրաւանց,
հիմնաւորելո
իվ
մարդիկ
են:
Նախ
եւ
առաջ,
այդ
բառն
այժմ
այնքան
{առաձգական}
է,
որ
առանց
փաստական
ապացույցների
ոչինչ
չի
նշանա
ժուեցաւ,
այն
օրից,
երբ
Նիւտօնը
գտաւ
կենտրոնական
{առաձգութեան}
օրէնքը,
այդ
օրերից
բռնած
էլ
ջուրը
չէ
հնազանդւում
մինչ
ամենայն
մարդ
քնեց
ու
չորս
կողմը
հանդարտեց,
{առայ}
թղթերիս
միջից
Յուլիա
Պաստրանայի
պատկերը,
ցած
իջա
բովանդակ
այբբենարանը:
Ապա
շուտով
սաղմոս
վեր
{առայ}
ձեռքս,
այդ
սաղմոսի
թերթերը
ճղելով
քամու
նման
վազ
անալի
լեզվավ.
կաթոլիկների
մեջքը
կոտրելու
է
այդ:
{Առայժմ}
ներե
եղբայր,
որ
երկար
չեմ
գրում,
թեեւ
հարկավորո
ւնիմ
խոսելու:
Պետր
Նիկոլաեւիչին
սիրով
բարեւ:
{Առայժմ}
այնքան:
Մնաս
բարեւ
մինչեւ
տեսություն:
Քո
հար
Ահա
այսքան
լուր
միայն
Իտալիո
մասին
կարող
եմ
գրել
{առայժմ}:
Չեմ
նախանձում
Իտալիայի
ազատության,
դորա
հակառա
վ
թե
Լոնդընի՞,
այդ
կախված
է
գործիս
ընթացքից:
{Առայժմ}
այստեղի
ծայրագույն
դատարանի
մեջ
(Սուպրիմ
կորտ)
,
-
այդ
թվում
նաեւ
հոգու
հանգստություն,
-
որոնք
{առայժմ}
չկան
իմ
տրամադրության
տակ:
Ուրեմն
համբերություն
եր
հայրենի
գրականության
մեջ
այնպես
խիստ
զգալի
է:
{Առայժմ}
նա
թող
աշխատի
իր
մասնագիտությամբ՝
բժշկությամբ,
ան
կամ
ավելի
պարզ
խոսքերով
շարադրված
նամակիդ,
ես
{առայժմ}
ինձ
մոտ
եմ
թողնում
հիշյալ
պատճենները
եւ
անցնում
ե
ետեւակներ
ենք
եւ
Հռոմից
դենը
չենք
գնում՝
մնացածը
{առայժմ}
տրամադրելով
Վինկելմաններին,
Բեկերին
եւ
մյուս
բնա
:
Այժմ,
սրտապնդվելով,
կկարդամ
ե՛ւ
բուն
գիրքը:
{Առայժմ}
կարդալու
բան
ունեմ.
եւ
ես
գրքերը
ո՛չ
թե
սոսկ
կար
հումորով
ինձ
մեծ
հաճույք
է
պատճառում:
Գերվինուսն
{առայժմ}
լուրջ
գրող
է,
չգիտեմ
ինչ
կլինի
հետագայում:
Բայց
ինչ
չափ
ունի,
ամեն
ինչ
վախճան
ունի
",
եւ
այլն:
{Առայժմ}
անկաշկանդ
կողքի
ընկած,
անդորրության
մեջ,
մեծ,
,
ապա,
հավատացած
եմ,
չես
մոռանա
ինձ
հաղորդել:
{Առայժմ}
չեմ
կարող
ավելի
ծավալել
այս
նամակը,
եւ
սպասելով
դեպս,
կոկորդդ
ու
քիթդ
մրի
նման
չի
ծածկում:
{Առայժմ}
ուրիշ
ոչինչ
չունեմ
գրելու:
Սպասում
եմ
զատկին
եւ
ը,
ինչ
կցանկանայի
հաղորդել
նրան,
եւ
ավելի...
{առայժմ}
ոչինչ:
Հույս
ունեմ,
որ
դու
ամեն
ինչ
ճշտորեն
կհա
կարդալ
"
Կռունկում
"
մատնանշված
հոդվածները,
իսկ
{առայժմ}
հանգուցյալ
Ախվերդյանի
կարծիքի
մասին,
թե
"
Տարոնի
-Ռյումինի
խմբագրության
չեն
խոսում:
Է՜հ,
ոչինչ,
{առայժմ}
այդ
էլ
բավական
է:
Բայց
բանն
այն
է,
որ
այդ
մասը
կոչված
ենք
աշխատելու:
Ինչ
վերաբերում
է
ինձ,
ես
{առայժմ}
աշխատում
եմ
քերականության
վրա,
մի
վերին
աստիճանի
մ
կարող
քեզ
ասել,
թե
երբ
այդ
ամենը
կվերջանա:
{Առայժմ}
այլեւս
ուրիշ
բան
չունիմ
գրելու:
Հա՛,
մոռացա,
ե
,
թե
բոլոր
մորեները
եւ
թառափները
կանհայտանան:
{Առայժմ}
այլեւս
բան
չունեմ
գրելու:
Քո
եղբայր
Միքայել
գիրն
ինձ
մոտ
է,
եւ
ես
այն
կբերեմ,
երբ
գամ,
իսկ
{առայժմ}
ո՛չ
քեզ,
ո՛չ
ինձ
այն
հարկավոր
չէ:
Սերովբե
եղ
Երբ
ես
կգամ,
այն
ժամանակ
մնացածը
կլրացնեմ.
իսկ
{առայժմ}
ես
հանգիստ
եմ,
գիտենալով,
որ
մայրս
կհոգա
հորս
մ
ապությունից
այնքան
գրեմ,
որ
դուք
էլ
զզվիք,
բայց
{առայժմ}
ներեցեք:
1866
101.
ԱՆՀԱՅՏ
ԱՆՁՆԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ
ի՛նչ
է
տէրութիւնը,
այդ
մասին
մի
ուրիշ
ժամանակ.
{առայժմ}
այսչափ
միայն,
որ
անգլիական
ազգը
ամեն
ազգից
աղքատ
եցցէ՛
հոգեւոր
վարժութեանը,
Կեցցէ՛
Լոլօյան"։
{Առայժմ}
միջոց
չունինք
ուրիշ
բան
ասելու,
առայժմ
հերիքանու
ան"։
Առայժմ
միջոց
չունինք
ուրիշ
բան
ասելու,
{առայժմ}
հերիքանում
ենք
երկու
տողով:
Բայց
մեր
տեսածը
եւ
լ
րութենից,
որ
ճնշում
է
հոգիս...
բայց
ինչ...
{առայժմ}
այսքան
ասեմ
ձեզ,
որ
ազգային
երգ,
կամ
առհասարակ
այն
կերպով
ընթանամ
նորա
հետ:
Ուրիշ
բան
չունիմ
{առայժմս}
գրելու,
պատճառ,
ինչ
որ
ունեի
ասելու՝
ստրախավոյ
նից,
որ
խեղճ
մայրս
հոգս
չառնե:
Եվ
գնալուս
մասին
{առայժմս}
ոչ
ոքին
բան
չասես,
ոչ
ոքին
ամենեւին,
ոչ
թշնամու
ւյն,
Պետրոս
Նիկողայոսյանին
նույնպես:
Այսքանը
{առայժմս}
բավական
է,
միայն
աղաչում
եմ,
նամակս
ստացածովդ
փ
ուհետեւ
տերս
գիտե:
Փոշտի
ժամանակն
անցնում
է,
{առայժմս}
այսքան,
մինչեւ
հետեւյալ
նամակս:
Ողջ
եղիր
աստ
ինել
բնական
կանոնից:
Մենք,
հերիք
համարելով
{առայժմս}
այսքան
խօսքը,
կտրում
ենք
մեր
ճառի
ընթացքը,
ձեռք
մեզ
ազգի
հոգեկան
կեանքի
այն
երեւոյթքը,
որ
մարմին
{առան}
ու
երեւեցան
իրական
աշխարհի
մէջ
այս
եւ
այն
կերպարա
ետադրեաց
զիւր
վասն
իմ
տնօրինութիւն,
պարտաւորեցայ
{առանձին}
խնդրագրաւ
ի
10-էն
դեկտեմբերի
անցեալ
1852
ամի
աղեր
վունք
հայտնի
կերպով
պարապել
այսպես
բանի,
թեպետեւ
{առանձին}
գործակից
եմ
օրագրին,
ըստ
որում
մի
մարդու
անկարել
տվից:
Օրագրի
"
Հիշատակարանների
"
վերա
դարձուր
{առանձին}
ուշադրություն,
մանավանդ
7
եւ
8
համարներին,
եւ
հ
գրավական
լինել
ասած
կամ
խոստացած
բաներիս:
Խնդրեմ
{առանձին}
ուշադրությամբ
կարդաք
7
եւ
8
համարների
"
Հիշատակար
կեցած
տեղը:
Մերոնց
ողջունիր,
ժամանակ
չունեի
{առանձին}
նամակ
գրելու:
"
Հյուս[իսափայլի
"]
1
տետ[րը]
ս
ցին
եթէ
նախ
քան
զկարգելն
նորոյ
քննութեան
ընդ
ձեռն
{առանձին}
քննչաց
արժան
իցէ
պահանջել
բացատրութիւնս
յԱյվազովս
302:
Նորին
պայծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն,
{առանձին}
պաշտօնական
գրութեամբ,
յառաջներորդ
թուականէ
ասացե
ս,
որպէս
թէ
նամակն
այն
անկեալ
ի
ճանկս
թշնամեաց,
{առանձին}
խնդրագրով,
ստորագրութեամբ
իբր
280
անձանց
առաքեալ
ն,
՚ի
յարգանս
միջնորդութեան
վեհափառ
հայրապետին,
{առանձին}
պաշտօնական
գրութեամբ
յառաջներորդէ
ասացեալ
նոյեմբե
նզի
ըստ
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
այդ
դատ
պարտի
{առանձին}
վարիլ,
որպէս
երկրորդական
առարկայ,
որպէս
ոչ
ուղ
վեհափառ
կաթողիկոսը
ուղարկել
եմ
հունվարի
20-ին
մի
{առանձին}
նամակով,
որի
պատճենը
այս
մեկով
ուղարկել
եմ
առ
պ
նիր
երկու
սեռի
բոլոր
ծանոթներիս,
յուրաքանչյուրին
{առանձին}
-առանձին:
Այնուհետեւ
բոլորդ
ողջ
եղեք
եւ
ներողամիտ
ւ
սեռի
բոլոր
ծանոթներիս,
յուրաքանչյուրին
առանձին-
{առանձին}:
Այնուհետեւ
բոլորդ
ողջ
եղեք
եւ
ներողամիտ
շփերթ
ն
ուր
լեզվին
կարող
են
օգնել
ինքնուրույնաբար
մշակված
{առանձին}
բառերով
եւ
արտահայտություններով,
ընդ
որում
միայն
րաժեշտության
մեջ,
այդ
ինձ
բավական
է:
Ես,
որպես
{առանձին}
վերցրած
միավոր,
մասնակի
հարցերում
կարող
եմ
եւ
մե
մ
հնարավոր
չէ
պահանջել,
որ
նկարի
յուրաքանչյուր,
{առանձին}
վերցրած
դեմքը
նկարված
լինի
գերազանց
կերպով.
իմ
ն
են,
որովհետեւ
գրում
եմ
յուրաքանչյուր
թեզի
մասին
{առանձին}:
Այստեղ
այդ
նյութերն
ընդհանրացնել
չեմ
կարող
եւ
հ
է
ուսումնասիրել
այն:
Դա
կարելի
է
հրատարակել
նաեւ
{առանձին},
իբրեւ
8-10
թերթանոց
գրքույկ,
թեեւ
առաջին
հրատա
ի
որեւիցէ
կոչմամբ,
ամենեցուն
միասին
եւ
ամեն
մինի
{առանձին}
թող
հասանի
ՄԵՐ
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ողորմած
ողջոյն:
Ձ
.
Երբ
որ
դուք
արդէն
բնակութիւններ
էիք
հաստատել
մի
{առանձին}
քաղաքում՝
Պօլուդենկա
ասացեալ
սահմանի
մօտ,
Նախիջ
ը
եւ
գիւղերումը
պաշտպանութեան
համար
կարգուելու
են
{առանձին}
մեծաւորներ
Ռուսաց
ազգից,
որ,
չխառնուելով
այս
գա
եւ
այլն:
Քաղաքը
կամ
նորա
շրջակայքը
չունին
մի
{առանձին}
բերք,
որ
յատկապէս
նորան
պատկանէին:
Նոր
ժամանակն
ի
եւրոպական
բնաւորութիւն:
Ամենայն
մարդ
իւր
համար
{առանձին},
մինչեւ
անգամ
միեւնոյն
գերդաստանների
անդամք,
աշ
անգամ
միեւնոյն
գերդաստանների
անդամք,
աշխատում
են
{առանձին}
կերպով
վարել
իւրեանց
առուտուրքը
եւ
առանձնապէս
վայ
լուսաւորութեան
պատմութիւնը
գրելու
տեղը
չէ,
եւ
թէ
{առանձին}
պիտի
գրէ"։
Ինչպէ՛ս
է,
սիրելի՛
ընթերցող,
Պ.
Ի
որ
փաշան,
Պայծառափայլ
Դուռնից
հրաման
խնդրելով,
{առանձին}
գերեզմանատուն
նշանակեց
Աւետարանական
Հայերի
համար
ր
խնդրում
եմ,
որ
դու
եւ
քո
Յիշատակարանիդ
սիրողքը
{առանձին}
ուշադրութեամբ
եւ,
մանաւանդ,
համբերութեամբ
կարդա
պատարագ
խոստացել
են
նորան:
Հնախօսութիւնը
մի
{առանձին}
եւ
հոյակապ
գիտութիւն
է,
եւ
հնախօս
լինել
կարող
է
թեան,
ներկայացուցած
է
Վատիկանին
եւ
արժանի
է
եղած
{առանձին}
ինդուլգենցիայի:
Ազգը
այսքան
տարիներով
լռում
է
եւ
են
աշակերտների
ննջարանքը՝
ամենայն
աշակերտի
համար
{առանձին},
իսկ
միւսի
մէջ՝
դասատունքը՝
երեք
կարգ
բաժանուա
մինչեւ
այժմ
դեռեւս
չտպուած
տաղերգութիւնքը
տպել
է
{առանձին}
՝
որպէս
Նուագք,
Հայրունի
մակագրով:
Հին
լեզուով
ոպան
ալ
առաւել
որոշ
կերպիւ
եւ
ըստ
ամենայնի
զատ
ու
{առանձին}
ազգ
մը
կը
ճանչնար
զիրենք:
Հիմա
դուն
ըսէ,
սր
եւ
շփոթ:
Արգոյ
վարդապետը
այս
բաները
տպում
է
իւր
{առանձին}
տպարանում:
Խօսելով
տպարանի
վերայ՝
պարտականութիւ
եւ
ցուցակը
այդպիսի
տառերի
վաղուց
հրատարակած
է
մի
{առանձին}
մեծ
թերթի
վերայ:
Մեծ
հաճութեամբ
յաջողեցաւ
մեզ
լս
ամիսներով
եւ
տարիներով
ողբալու
նիւթ:
Մեք
մի
{առանձին}
յօդուածով
մասնաւորապէս
կը
խօսենք
"
Արեւմուտքի
"
վ
ծում
Պ.
Թիւյսիւզեանը
եւ
Պ.
Գռէյլը
պատրաստ
են
մի
{առանձին}
տուն
բանալ
Մարսէյլում:
Ահաւասիկ
Պ.
Թիւսիւզեանի
մեր
ազգի
անդամներին,
որոնց
չեմ
կարող
ամեն
մինին
{առանձին}
առանձին
նամակ
գրել,
թող
որ
շատերի
հետ
ծանօթութիւ
ի
անդամներին,
որոնց
չեմ
կարող
ամեն
մինին
առանձին
{առանձին}
նամակ
գրել,
թող
որ
շատերի
հետ
ծանօթութիւն
եւս
չո
ոցա
հարցմունքին,
բայց
ֆիզիկական
անկարելութիւնը՝
{առանձին}
պատասխանել
այդ
բոլորին,
յաղթահարում
է
մեզ
եւ
հար
մաբան
Կաթողիկոսի
խօսքերը,
որ,
պատմելով
Արեւելքի
{առանձին}
առանձին
պատրիարքութենների
հիմնարկութիւնքը
եւ
հաստ
թողիկոսի
խօսքերը,
որ,
պատմելով
Արեւելքի
առանձին
{առանձին}
պատրիարքութենների
հիմնարկութիւնքը
եւ
հաստատութիւն
նդունում
են
այլ
բարոյական
կերպարանք՝
կազմելով
մի
{առանձին}
ազգութիւն,
ա՛յլ
պայմանների
տակ,
կամ
մտանում
են
ոյ
տիրէ
այնտեղ,
մինչեւ
այդ
երկու
կողմերը
չկազմեն
{առանձին}
առանձին
տէրութիւնք:
Եւ
այն
ժամանակ
միայն
Անգլիան
այնտեղ,
մինչեւ
այդ
երկու
կողմերը
չկազմեն
առանձին
{առանձին}
տէրութիւնք:
Եւ
այն
ժամանակ
միայն
Անգլիան
կը
հասն
այց
մի՛
մոռնար,
որ
այն
իւրաքանչիւր
մասերի
տէրերը
{առանձին}
առանձին
պիտի
կազմեն
քո
նման
գերդաստան:
Իւր
կարգո
մոռնար,
որ
այն
իւրաքանչիւր
մասերի
տէրերը
առանձին
{առանձին}
պիտի
կազմեն
քո
նման
գերդաստան:
Իւր
կարգով,
նոցա
ւթիւն
ենք
առնում
մեր
մէջ:
Մեք
ամենքս
գործում
ենք
{առանձին}
առանձին,
իւրաքանչիւր
մարդ՝
իւր
օգտի
համար,
եւ
ք
առնում
մեր
մէջ:
Մեք
ամենքս
գործում
ենք
առանձին
{առանձին},
իւրաքանչիւր
մարդ՝
իւր
օգտի
համար,
եւ
մեզնից
ի
իմով
կատարելապէս
վաղֆ
արարի
եւ
ետու
յատկացեալ
եւ
{առանձին}
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորչի
անու
ն
Անապատում
դու
հնչեցիր,
Երբ
յուսահատն
{առանձին}
Մահ
էր
խընդրում
ճարակըտուր,
Սփոփ
Միայն
քնարս
հնչեն
նոքա
Իւրեանց
հոգուն
{առանձին}
։
Արարատի
շուրջ
բոլորած
Թո՛ղ
ագռա
ռքը
տիկնոջ,
քաշեց
նորան
իրեն
մօտ։
Երբ
{առանձին}
ջերմ
համբոյրներ
նորա
ձեռին
տալիս
էր,
Քարտո
Կտեսնես
այնտեղ
անտարակոյս
Եւ
քո
պատկերն
{առանձին}
։
Անցաւոր
է
ամենայն
ինչ
Այս
աշխար
մակ
ստացայ
27-ից
գրուած,
պատասխանեցի
եւ
գրեցի
մի
{առանձին}
նամակ
մեր
տունը,
որ
կ՚երթայ
29-ին:
29-ին
նամակ
ծ
ու
վարագուրած
գաղտնիք,
որ
պահած
լինեին
մի
քանի
{առանձին}
եգիպտոսյան
քուրմերի
համար:
Գիտությունը
չէ
այսօր
ւր
գործի:
Ամսագիրը
լույս
կտեսնի
ամեն
ամիս,
{առանձին}
գրքերով,
8-10
ութածալ
տպագրական
թերթերով:
Բնագի
յն
պարոնի
գործը։
Մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
մի
{առանձին}
հաճութեամբ
կատարեց
այդ
յանձնարարութիւնը
եւ
դեռեւս
բարակ
զէվզէկութիւն:
Այս
բոլորը
եթէ
իբրեւ
մի
{առանձին}
գիտութիւն,
համակարգութիւն,
աւանդւում
են
մի
մարդ
ը:
Զարմանալով
Րիշելիօյի
եւ
Նապոլէօնի
սեփական
{առանձին}
յատկութիւնքը
ճնշելու
արուեստի
վրայ,
նա
ինքը
միեւ
ամէն
տեսակ
փիլիսոփայութեան
եւ
կարծիքների
մէջ
եղած
{առանձին}
յատկութեանց:
Նա
ձգտում
էր
հպատակեցնել
միտքը
նոյն
շատ
ընդհանուր
վիճակից
մինչեւ
էութեան
իւրաքանչիւր
{առանձին}
կարգի
ամենաճիշտ
մանրամասնութիւնքը
երեւում
է
այս
վ
,
դոքա
եղան
իմ
վրայ
քո
խօսքի
հրամանը
կատարողքը,
{առանձին}
առանձին,
ի՛րենց
կամեցողութեամբ,
վանքի
պտղաբերու
եղան
իմ
վրայ
քո
խօսքի
հրամանը
կատարողքը,
առանձին
{առանձին},
ի՛րենց
կամեցողութեամբ,
վանքի
պտղաբերութիւնը
հա
երից
ստացել
էի,
այդ
բոլորը՝
իւրաքանչիւրի
տուածը
{առանձին}
առանձին
գրի
անցուցած,
մնաց
վանքում,
եւ
ինձ
մե՛ր
ցել
էի,
այդ
բոլորը՝
իւրաքանչիւրի
տուածը
առանձին
{առանձին}
գրի
անցուցած,
մնաց
վանքում,
եւ
ինձ
մե՛րկ
եւ
խայ
ւ
իմ
հետ,
ինչպէս
Փրկիչը
հրամայում
է,
ես
եւ
ինքը
{առանձին},
կամ
մէկ
եւ
կամ
երկու
ընկերով,
որ
չհաւնելով
եւ
րշապատի
մէջն
էլ
չէ,
այլ
նորա
հարաւային
կողմում,
{առանձին}
եւ
շէնից
մեկուսի։
Բայց
սակայն
այդ
եկեղեցին
շինու
ա՛րդ
զայդ
ձեռագործ,
եւ
զերիս
աւուրս
շինեցից
ա՛յլ
{առանձին}
ձեռագործի։
Սակայն
եւ
այնպէս
չէր
նման
վկայութիւնն
տեւ
այդ
լեզուն,
ինչպէս
մեր
լեզուն,
նա
եւ
նոյն,
{առանձին}
դերանուն
չունի,
այլ
երկուքի
գաղափարն
էլ
տալիս
է
զգասէր
եւ
միշտ
վառ
հոգին,
թէեւ
շատ
պարապած
լինէր
{առանձին}
գործերով,
քաղցր
հաճութեամբ
սովոր
էր
մտածել
ազատ
ւնքը
երբէք
արգելք
չեղան
նորա
յառաջադիմութեանը
իւր
{առանձին}
բժշկական
գիտութեան
մէջ։
Նա,
սրտի
յօժարութեամբ
ո
ունիս
գողանալ
նիւթեր,
եւ
մի
այլ
տեղում
շինել
մի
{առանձին}
դժոխիկ,
քո
սիրեկանի
անունով,
եւ
բնակել
այնտեղ
ի
միմեանց
հետ,
եւ
առաջին
ճախնային
ժողովրդին
տուեցի
{առանձին}
թագաւորութիւն,
ուր
դարձեալ
կանո՛ն
գրեցի
չճանաչել
ի
ես
զանազան
կարգերի
եւ
իւրաքանչիւր
օրագրի
տուեցի
{առանձին}
կարգ
եւ
ուղղութիւն:
Միմիայն
Ֆրանսիայումը
կարգեցի
ը
դրել
էր:
-
Այս
ձեւով
ահա
հնարագործելով
մի
{առանձին}
քաղաքական
գաղափար,
մի
այնպիսի
գաղափար,
որ
ամենա
Դեռեւս
ամբոխուած
էր
նորա
շնչառութիւնը,
սիրտը
մի
{առանձին}
խռովութեամբ
բաբախում
էր
կուրծքի
մէջ.
երեսի
վերայ
ւ
վարդապետ
Պրայսը
անդամ
էր
այդ
հասարակութեան,
մի
{առանձին}
ժողով
կարգել,
ոսկեգործութեան
հնարները
եւ
եղանակն
գի
մասին:
Ժողովուրդ
ասացեալը
բաղկանում
է
զանազան
{առանձին}
առանձին
մարդերից,
այնպէս
չէ՞:
-
Անտարակոյս
:
Ժողովուրդ
ասացեալը
բաղկանում
է
զանազան
առանձին
{առանձին}
մարդերից,
այնպէս
չէ՞:
-
Անտարակոյս:
-
մն
ժողովուրդը
խօսելու
համար,
հարկաւոր
է,
որ
այդ
{առանձին}
առանձին
մարդիկը
միմեանց
մօտենան,
խորհուրդ
կատարե
ուրդը
խօսելու
համար,
հարկաւոր
է,
որ
այդ
առանձին
{առանձին}
մարդիկը
միմեանց
մօտենան,
խորհուրդ
կատարեն,
եւ
ի
լի
մարդ։
Գլխին
դրել
է,
թէ
աշխարհի
երեսին
կար
մի
{առանձին}
գիտութիւն
-
թալիսմանական,
վհկութիւն,
եւ
թէ
ամեն
ն
չեն,
զոր
օրինակ,
երկու
հանք,
որ
բաղկացած
էին
{առանձին}
առանձին
երկու
կամ
երեք
տարերքից,
կարող
են
միաւոր
զոր
օրինակ,
երկու
հանք,
որ
բաղկացած
էին
առանձին
{առանձին}
երկու
կամ
երեք
տարերքից,
կարող
են
միաւորուիլ
եւ
կապած
էր
մի
նեղ
թաւիշեայ
սեւ
ժապաւէն,
որի
տակից
{առանձին}
ոսկի
շղթայով
կախած
փոքրիկ
եւ
գեղեցիկ
ոսկի
խաչը
բա
ով.
մանաւանդ
նորա
մէջտեղում
նստածը
փայլում
էր
մի
{առանձին},
սքանչելի
գեղեցկութենով,
որի
նմանը
դեռեւս
չէ
ստ
ճառ
ապագայումը։
Այս
երեւելի
Մխիթարը
արժանի
է
մեր
{առանձին}
ուշադրութեանը,
եւ
նորա
վաստակքը
իրաւունք
ունին
պ
ը
եւս
գտանւում
են
Մխիթարեանք,
որ
կազմում
են
այժմ
{առանձին}
միաբանութիւն։
Մխիթարը
աւարտեց
ու
կնքեց
իւր
բ
ական
աթոռը,
որ
պապ
դառնալուց
մի
քանի
շաբաթ
յետոյ
{առանձին}
ժողովով
վճռել
էր,
որ
ո՛չ
թէ
միայն
քահանայք
անկին
մնեղէն
կատարելութիւնքը,
որ
ցիր
ու
ցան
երեւում
են
{առանձին}
առանձին
կենդանական
եւ
բուսական
թագաւորութենների
մ
ատարելութիւնքը,
որ
ցիր
ու
ցան
երեւում
են
առանձին
{առանձին}
կենդանական
եւ
բուսական
թագաւորութենների
մէջ։
Նկա
յօրէ
բորբորքեալ
տոչորէ
եւ
ոչ
ունի
շիջանիլ
հնարիւք
{առանձին}
մարդոյ։
Հա՛յր
սուրբ,
ձեռն
սրբութեանդ
կարէ
բարեկ
եւ
Յիսուսեանները,
բայց
դորա
փոխանակ
Սպանիայի
մէջ
{առանձին}
պաշտպանութիւն
ցոյց
տուեց
նորանց
Ֆրանսիսկոս
Բօրջիա
ում,
ասում
է
Լայենէզ,
եթէ
իւրաքանչիւր
եպիսկոպոս
{առանձին}
առանձին
պարտական
են
հնազանդուել
Պապին,
եւ
թէ
նոր
ում
է
Լայենէզ,
եթէ
իւրաքանչիւր
եպիսկոպոս
առանձին
{առանձին}
պարտական
են
հնազանդուել
Պապին,
եւ
թէ
նորանցից
մի
Երկրորդ
մասնումը
հերքում
է
նա
այն
կարծիքները,
որ
{առանձին}
առանձին
տրուեցան
Պապի
հակառակ։
Այս
ճառը
զանա
մասնումը
հերքում
է
նա
այն
կարծիքները,
որ
առանձին
{առանձին}
տրուեցան
Պապի
հակառակ։
Այս
ճառը
զանազան
տպաւ
որա
գոված
Պապը։
Մանաւանդ
Փարիզի
Արքեպիսկոպոսը
մի
{առանձին}
ոգեւորութենով
ջարդեց
Լայենէզի
կարծիքները
օրինաւոր
Ոմանք
սրբացնում
են
նորան,
ոմանք
վերագրում
են
մի
{առանձին}
քանքար։
Ճշմարիտը
խօսելով
եթէ
ասենք,
նա,
ո՛չ
այ
անները
չունէին
յատկացուցած
օրէնքներ.
իւրաքանչիւր
{առանձին}
պատահմունքների
համար
կամ
Գեներալը,
կամ
կառավարիչ
)։
Բացի
սորանցից,
կային
եւ
այլ
Յիսուսեանք,
որ
{առանձին}
գաղտնի
երդումներով
կապուած
էին
Կարգի
հետ,
բայց
բ
,
իսկ
իւրաքանչիւր
գաւառների
համար
նշանակւում
էին
{առանձին}
այցելուք
(visitator)։
Բոլոր
գաւառների
դէպո
րը,
ինչպէս
Պապ
ընտրելու
ժամանակ,
փակւում
էին
մի
{առանձին}
սենեակի
մէջ
(conclavium)
եւ
ո՛չինչ
կերակուր
չէի
երում
արձակ
ճանապարհ
Կարգի
անդամների
համար։
Նա,
{առանձին}
ներգործելով
Կարգից,
չ'սեպհականեց
ինքեան
նորա
բնա
կան
Առաքելութեան
վերայ։
Այս
երկիրը
ունէր
իւր
{առանձին}
սովորութիւնքը՝
Չիներից
ստացած։
Սա
եւս
Չինաստանի
չէ
կարելի
մտածել,
որ
Կարգի
անդամներից
ամենայն
ոք
{առանձին}
եւ
առանց
բացառութեան
այսպէս
եւ
այս
հոգով
ներգործէ
աւը,
որ
եւ
երիտասարդ
ժամանակին
չէր
ցոյց
տուել
մի
{առանձին}
խելք,
եւ
փակեց
նորան
Պուատուի
Շատինիէ
անունով
ամ
հրաւիրեց
նորան
ճաշ
ուտելու
իւր
մօտ։
Ճաշից
յետոյ
{առանձին}
մնալով
Րիշիէի
հետ,
առաջարկեց
մի
քանի
խնդիրներ,
եցան
դատապարտել
Քենելի
գրքի
իւրաքանչիւր
կանոնները
{առանձին}
-առանձին.
ահագին
ներածութենից
յետոյ,
հասարակաբար
ապարտել
Քենելի
գրքի
իւրաքանչիւր
կանոնները
առանձին-
{առանձին}.
ահագին
ներածութենից
յետոյ,
հասարակաբար
Պապի
իշ
,
եթէ
քո
եղբայրը
մեղանչէ
քո
ընդդէմ
`
խրակիր
նորան
{առանձին}.
եթէ
չլսէ
`
մի
երկու
վկայի
առջեւ.
եթէ
դարձեալ
չ
էպէտ
եւ
ես
ի
վաղուց
հետէ
առ
ի
սրտէ
կամենում
էի
մի
{առանձին}
նամակով
յայտնուիլ
ձեր
յարգութեանը,
նամանաւանդ
այ
ւն
վանականներին:
Սրա
հետ
մէկտեղ
հարկաւոր
է
{առանձին}
ուշադրութիւն
դարձնել
այն
հանգամանքի
վրայ,
որ
յիշ
սեռականից՝
նախդիր
յաւելացնելով
վերան,
եւ
չունին
{առանձին}
բացառական
վերջաւորութիւն։
Այսպէս
եւ
բոլոր
հոլովմ
տեղ
անյարմար
է
ասպարէզ
բանալ.
ուրիշ
ժամանակ,
մի
{առանձին}
գործով
կը
հրատարակենք
մեր
տեսութիւնը
նոր
լեզուի
մ
լով,
իսկ
բայական
վերջաւորութիւնը՝
եմ,
ես,
է,
{առանձին}
գրելով։
Բայց,
արդարութեան
անունով
խոստովանում
ե
ւնին
ինչպէս
վերը
դրված
եմը։
Այս
վերջաւորութիւնքը
{առանձին}
առնված
բայ
չեն,
բայացուցիչ
մասնիկներ,
այնպէս
որ
մանակ
բայական
վերջաւորութիւնը
պէտք
չէր,
որ
իբրեւ
{առանձին}
առնված
էական
բայ
բայարմատից
բաժանէին.
ի՞նչ
են
կա
նելութիւն
որ
եմ,
ես
է'ն
իբրեւ
էական
բայ
գրում
են
{առանձին}
։
Թերեւս
մեր
պահանջողութիւնը
երիտասարդ
գրողներից
,
խնդիր
է
լինում,
ներկումից
չէ
ընդունվում
որպէս
{առանձին}
առնված
բայ
եւ
ներկումը
նորան
խնդիր,
այլ
երկուքը
,
ինչպէս
մի
չգիտցած
լեզու
սովորելու
ժամանակ,
եթէ
{առանձին}
առանձին
առնված
բառեր
միայն
սորվենք,
հերիք
չէ
մեզ
մի
չգիտցած
լեզու
սովորելու
ժամանակ,
եթէ
առանձին
{առանձին}
առնված
բառեր
միայն
սորվենք,
հերիք
չէ
մեզ
այդ
բառ
անք
նոր
լեզուի
ոգուն
բաղդասութեան
եւ
օրէնքներին։
{Առանձին}
առանձին
առնված
բառեր
սորվելը
շատ
հեշտ
է,
մենք
մե
լեզուի
ոգուն
բաղդասութեան
եւ
օրէնքներին։
Առանձին
{առանձին}
առնված
բառեր
սորվելը
շատ
հեշտ
է,
մենք
մեր
փորձեր
չունի
այս
ցաւին
ճար
անելու.
բայց
ժողովուրդը
այդ
{առանձին}
առանձին
առնված
բառերը
կարող
է
կամաց
կամաց
սորվել
յս
ցաւին
ճար
անելու.
բայց
ժողովուրդը
այդ
առանձին
{առանձին}
առնված
բառերը
կարող
է
կամաց
կամաց
սորվել
եւ
հասկա
մ,
իսկ
այնտեղ,
ուր
բնաւորութեանքը
ներգործում
են
{առանձին}
առանձին
եւ
ուր,
նոցայ
ներգործութիւններից
աւելի,
այնտեղ,
ուր
բնաւորութեանքը
ներգործում
են
առանձին
{առանձին}
եւ
ուր,
նոցայ
ներգործութիւններից
աւելի,
ընթերցո
ծ
է
(այսինքն
ֆիզիկայի
մասին
գրուած
գրքի)
կամ
մի
{առանձին}
հատուածի
էլեկտրականութեան
մասին
եւ
ոչ
բնաւ
կարելի
միաւորուիլ:
Երկու
այլասեռ
էլեկտրականութիւնքն
էլ
{առանձին}
-առանձին
կարող
են
իրենց
ներկայութիւնը
յայտնել
քննո
ւիլ:
Երկու
այլասեռ
էլեկտրականութիւնքն
էլ
առանձին-
{առանձին}
կարող
են
իրենց
ներկայութիւնը
յայտնել
քննողին
եւ
ա
մ
շատ
անգամ
յիշւում
է
մի
լոյս,
որ
երեւել
է,
կամ
{առանձին}
-առանձին
զինուորների,
կամ
նոքա
ամբողջ
լեգէոնի
նիզ
գամ
յիշւում
է
մի
լոյս,
որ
երեւել
է,
կամ
առանձին-
{առանձին}
զինուորների,
կամ
նոքա
ամբողջ
լեգէոնի
նիզակների
ս
կատարելութեան
գաղափարը
այնպիսի
մեծ
բան
է,
որ
մէկ
{առանձին}
առնուած
հոգի,
թող
լինէր
նա
ամենամեծը
մահկանացուն
ալու
համար։
Եւ
դեռ
հերիք
չէր,
եթէ
բարբառները
{առանձին}
առանձին
առաջ
երթային
լոկ
իրենց
շրջապատի
վերաբերու
ար։
Եւ
դեռ
հերիք
չէր,
եթէ
բարբառները
առանձին
{առանձին}
առաջ
երթային
լոկ
իրենց
շրջապատի
վերաբերութեամբ։
էեւ
չէ
նշմարւում
մի
քանի
տարում,
կամ
չէ
կարելի,
{առանձին}
առանձին
քննելով,
գտնել
մի
մեծ
տարբերութիւն,
բայ
շմարւում
մի
քանի
տարում,
կամ
չէ
կարելի,
առանձին
{առանձին}
քննելով,
գտնել
մի
մեծ
տարբերութիւն,
բայց
գումար
ոյ.
զի
որ
քրիստափոր
անուանիմ
քրիստոնեայ
եմ.
այլ
{առանձինն}
գոհանամ
զԱստուծոյ,
զի
այսպիսի
վարանս
զարթոյց
յոգ
ացած
էինք,
այս
պատճառով
անհրաժեշտ
հարկաւոր
է
մեր
{առանձնախօսութիւնը},
որից
յետոյ
պիտոյ
էր
ինձ
առարկայ
բանալ
իսկոյն
քո
,
մի
հօրեղբայր
ունիմ,
որ
միշտ
քննում
է
իմ
բոլոր
{առանձնական}
գրուածքս
անգամ:
Իմ
անունով
ուղարկուած,
բայց
,
-
ասացի
ես,
-
եթէ
անպարկեշտութեամբ
վրդովեցի
քո
{առանձնական}
ժամերի
խորհրդականութիւնը,
բայց
ես
չեմ
մեղաւոր,
մասին:
"
Ուսումնականք,
եթե
մի
քանի
այդպիսի
{առանձնական}
մարդիկ
կային
հայոց
մեջ
Ռուսաստանում,
-
գրում
է
պ
նը։
Վերջապէս
բոլորովին
հրաժարուեցաւ
աշխարհքից
եւ
{առանձնանալով}
մի
այրի
մէջ՝
սովամահ
մեռաւ։
Այսպիսի
անսովոր
դիպ
մպի
մէջ
առաջանում
են
էլեկտրական
լարողութիւնք,
որ
{առանձնանում}
են
ամպի
եւ
երկրագունդի
մէջ
եղած
օդով,
որովհետեւ
ում
ենք
եւ
հաւատարմացնում
ենք
այդ
իրաւունքների
եւ
{առանձնաշնորհութենների}
զօրութիւնը
եւ
անձեռնամերձ
լինելը,
որի
հաւատարմու
իարակութեան
համար,
ինչու
միայն
որպէս
մի
մասնաւոր
{առանձնաշնորհութիւն}
հասանում
է
այդ
բոլորը
պապական
Հայերին:
Ինչո՞ւ
հա
ել
է
ցուցանել
Նոր
Նախիջեւանու
Հայոց
ազգին
զանազան
{առանձնաշնորհութիւնք}:
Շատերը
Նախիջեւանցի
Հայերից
անունով
միայն
գիտեն
ութեան
մէջ
վայելել
ոչ
թէ
միայն
բոլոր
իրաւունքը
եւ
{առանձնաշնորհութիւնքը},
որ
ՄԵՐ
համօրէն
հպատակքը
ՄԵԶԱՆԻՑ
եւ
ՄԵՐ
Նախնիքից
եւ
օրէնքների
հովանաւորութեան
տակ:
Այս
բոլոր
{առանձնաշնորհութիւնքը}
տալով՝
ՄԵՔ
հանդիսաբար
եւ
ժառանգաբար
բոլոր
հասարա
եց
Վիցէ-Կանցլեր
Կոմս
Իւան
Օստերման:
Այս
{առանձնաշնորհութիւնքը}
վերստին
հաստատուած
են
այլ
Բարձրագոյն
հրովարտակներ
:
Հրովարտակ
ՄԵՐ
Սենատին.
Իրաւունքները
եւ
{առանձնաշնորհութիւնքը}
Նախիջեւանի
Հայոց
հասարակութեան,
ՄԵՐ
Ամենասիրելի
ՄԵԶ
ամենահպատակագոյն
խնդիր,
նոցա
իրաւունքները
եւ
{առանձնաշնորհութիւնքը},
պարգեւած
ի
Տէր
հանգուցեալ
Մեծ
Թագաւորների,
ՄԵՐ
աղաքը
մինչեւ
այսօր
վայելում
է
այս
իրաւունքները
եւ
{առանձնաշնորհութիւնքը}.
մինչեւ
այսօր
քաղաքական
կառավարութիւնը
գտանւում
մը
ունի
իւր
ձայնը
եւ
իրաւունքը.
արտօնութիւնքը
եւ
{առանձնաշնորհութիւնքը}
չեն
տրուած
միմիայն
Մարկոսին,
Կիրակոսին,
որ
ուրի
ով
հումեդահավի
պես
այնքան
է
բղավել,
որ
մշակել
է
{առանձնապես}
աննորմալ
տոնի
ձայնալարեր:
Հաճախ
կարեւորագույն
ժո
ում
են
առանձին
կերպով
վարել
իւրեանց
առուտուրքը
եւ
{առանձնապէս}
վայելել
իւրեանց
հարստութիւնը:
Չկան
այդտեղ
վաճառա
ն
Մուրադեան
վարժարանին,
եւ
նոցա
մասին
միտք
ունիմ
{առանձնապէս}
խօսել,
մանաւանդ՝
այն
խնդրի
վերայ,
թէ
արժանայիշ
յ
ընկայ
այս
ու
այն
տեղ՝
իմ
պէտքս
եւ
կարօտութիւնս
{առանձնապէս}
հոգալով.
սակայն
իմ
քարոզութիւնքս
շատ
ախորժելով
ե
ն
տալիս,
որ
ոչ
մի
կողմին
կուսակից
չեն,
բայց
եթէ
{առանձնապէս}
պատահեն
երիտասարդին,
գովում
են
նորա
կարծիքը
եւ
հ
ասել,
թէ
բաղկանում
էր
երկու
սենեակից,
որի
մինը
{առանձնապէս}
պատկանում
էր
նորա
քրոջը:
Աղուանեանցի
քոյրը
շի
հաց
ունէր
եւ
ո՛չ
պատիւ.
ամենայն
մարդ
մտածում
էր
{առանձնապէս}
իւր
օգտի
վերայ,
որպէս
թէ
մասնաւոր
օգուտը
կարելի
եցան
տիկին
Յովնաթանեանցի
ներս
մտանելով
մեր
պարոնի
{առանձնարանը}:
Յովնաթանեանցը,
բոլորովին
ամբոխուած,
ծածկե
ի
բոլոր
փառքը
անյայտացաւ,
եւ
ինքը
գտանուեցաւ
իւր
{առանձնարանի}
մէջ:
Վէզիրը
ահ
ու
դողով
կանգնած
էր
տէր
սատան
։
Այն
միջոցին,
երբ
սոքա,
հաւաքուած
Մային
դուքսի
{առանձնարանի}
մէջ,
խորհուրդ
էին
կատարում,
երեւեցաւ
Բուրգուան
հրամայեցի
ծառայիս
ընդունել
նորան.
նախասենեակի
եւ
{առանձնարանիս}
դուռերը
բացուեցան
եւ
փակուեցան,
եւ
ներս
մտաւ
պ.
ը
եւ
ամենայն
քաղաքավարութեամբ
սկսեց
թօթափել
նորան
{առանձնարանիս}
մէջ։
Ես
նայում
եմ
նորա
վերայ,
նա
երկար
ժամանակ
ն
ուշ
էր,
եւ
պ.
Յովնաթանեանցը
միայնակ
նստած
իւր
{առանձնարանում}
նայում
էր
ճրագին,
որ
չգիտէ
ոչինչ
տնտեսութիւն
եւ
խնդրէր
ինքեան
տալ:
Երբ
որ
բաւական
սրսրկել
էր
{առանձնարանս}
անձրեւի
ջրով,
ձեռքերը
տրորելով՝
մօտեցաւ
ինձ,
ե
տկերքը
եւ
կահ
կարասիքը,
այն
կանացի
եւ
խորհրդական
{առանձնարանքը}...
խուռն
յորձանքով
յիշեցնում
են
Լուդովիկոսները,
ձեզ
Ազովեան
գաւառի
մէջ
այն,
միւս
բնակութեններից
{առանձնացած}
հողաբաժինը
Սուրբ
Դիմիտրիյ
Րօստովսկիու
ամրոցին,
ի
քը
եւ
երբ
իւրաքանչիւրը
նոցանից
օդի
միջնորդութեամբ
{առանձնացած}
լինելով
գտնւում
է
լարուած
վիճակում,
այն
ժամանակ
,
որ
1/4-ը
ամբողջապես
փոշի
է,
եւ
ես
պետք
է
փոշին
{առանձնացնեի},
որովհետեւ
խառնած
հավասար
չի
ծխվում։
Չնայած
այդ
ս,
չմոռանաս,
որ
գրքում
եղած
աղյուսակները
պետք
է
{առանձնացնել},
եւ
ոչ
թե
գրքի
հետ
կազմել,
որովհետեւ
ձեր
մեղքով
,
կամայ
ակամայ
յօժարում
է:
Մեր՝
իմ
բարեկամի
հետ
{առանձնութեան}
միջոցին,
միւս
սենեկումը
բաղանիքի
հանդէս
է
կատարո
կին
դուրս
էր
գալիս
մեծ
Տրիանոնից
անտառի
եւ
գիշերի
{առանձնութեան}
մէջ՝
ողբալու
իւր
թշուառութիւնը,
գիշերին,
ծառեր
Լուսաւորիչը
գնում
էր
այդ
սարի
գլուխը,
գիշերային
{առանձնութեան}
մէջ
Նարեկ
քաղելու,
այն
ժամանակ
հրամայում
էր
եւ
ի
երի
ընդդէմ
եւ
միայն
գիշերով,
ծածուկ,
խորհրդական
{առանձնութեան}
մէջ
բողոքել,
երբ
ոչ
ոք
չէր
լսում
նորա
բողոքը..
րենի
լեզուն,
ինչ
կերպարանքներով,
ինչ
ձեւերով
եւ
{առանձնութեններով}
երեւում
է
զանազան
Հայ
հեղինակների
գրչի
տակից։
Մխ
մ
տպել,
արդեօք
կարելի՞
է
առաքել
զայն
ի
Սինհոդոսդ
{առանց}
առաքման
ի
կոնսիստորիայն
ի
Քիշնեւ
յաղագս
դատաքննու
Բազում
ժամանակք
են,
յորս
բանաւոր
փարախս
այս
կայ
{առանց}
Հովուապետի,
յօրէ՝
յորմէ
հետէ
եբարձ
Տէր
զՏէրն
մե
մ
ի
Բարսեղ
քահանայէ
զոր
հառաջացուցեալ
է
նա
ինքն՝
{առանց}
տալոյ
ինձ
զտեղի
բարձրացուցանել
զիմ
բողոք
արդար
ի
րութեան
Ռուսաց՝
յոր
միայն
գտանիմ
ապաստան
(այլ)
{առանց}
հայելոյ
ի
ծակախոյզ
պատասխանիս
քահանային
Բարսեղի՝
դորին
վերատեսողութեան
յամենաողորմած
տէրութենէ,
{առանց}
տալոյ
ինձ
զպատճառ
բարձրացուցանելոյ
զիմ
բողոք
իրաւ
արծէր)
ի
լսելիս
նորին
վեհափառութեան,
ի
հարկէ
թէ
{առանց}
յիշելոյ
զայն
ամենայն,
զորս
ի
վերոյ
յիշեցի,
այլ
տ
ամենայն
քրիստոնէական
իւրոյ
խղճի
գ)
անընդհատ
եւ
{առանց}
խտրելոյ
լուծանէ
նա
զպահս
ձկամբ,
այսմ
կարեն
վկայե
նապարհի
զգումար,
որովք
մարթացայց
անկանել
ի
չու,
{առանց}
որոյ
չունիմ
ես
զմիջոց,
մանաւանդ
զի
գործն,
որոյ
ռաջարկութիւն
նորին
բարձր
սրբազնութեան
ունի
թողուլ
{առանց}
ընթացից
մինչեւ
գործն
ծագեալ
ըստ
անձամբ
կարգադրութ
գեւոր
կոչումն
եւ
կամ
թէ
անարժան
ոք
ղատիմ
առ
այն,
{առանց}
զիս
դեգերեցուցանելոյ
եւ
ծախելոյ
զժամանակ
իմ
ի
նան
նել
առ
իս
զվկայագիր
իմ
ամենայն
ամբողջութեամբ,
զի
{առանց}
կորուսանելոյ
զժամանակ
իմ
յընդվայր
կարողացայց
զայն
յսերական
Համալսարանի
տեղւոյս
ըստ
բժշկական
մասին.
{առանց}
որոյ
մնայի
թերեւս
զրկեալ
ի
հնարից
առնելոյ
եւ
զոտն
եծ
արարեալ
ի
վերայ
իմ
ղՁեր
բարերարութիւն,
իսկոյն
{առանց}
ժամավաճառ
լինելոյ
ունիմ
մատուցանել
զայն
ընդ
այլ
թ
թյունը
բանաստեղծություն
է,
եւ
ի՞նչ
հնար
կար,
որ
{առանց}
նվիրական
երգերի
կատարվեին
նոցա
պաշտամունքը:
Ա
լի
օրինակներովը
մեկնել:
Գիտենք
որ
թե
մի
բուսական
{առանց}
բնության
ներգործության,
այլ
արվեստի
բռնութենովը
յան
վերա,
ես
բաց
սրտով
գրում
եմ
Ձեզ
այս
նամակը,
{առանց}
սուտ
քաղաքավարությունների,
որ
մինչեւ
այժմ
եւս
չե
բավականություն
տալ
եւ
խնդիրի
մեջ
գրել
ենք,
թե
նա
{առանց}
վարձի
պատրաստ
է
ծառայել,
որպեսզի
տերությունը
չհա
սպասում,
ըստ
կատարված
ուղղումների,
ապա
կոմիտեն
{առանց}
ինձ
այդ
մասին
նախապես
հայտնելու
լիակատար
իրավունք
յալ
վիճակը:
Ես
գրում
եմ
Ձեզ
որպես
բարեկամի,
{առանց}
թագուցանելու,
որպեսզի
Դուք
իմանալով
իմ
հանգամանք
գասիրական
օգնությունը
չեք
խնայելու:
Եղբայր,
մեք
{առանց}
ձեր
ոչինչ
ենք,
նույնպես
եւ
դուք
առանց
մեր.
պետք
բայր,
մեք
առանց
ձեր
ոչինչ
ենք,
նույնպես
եւ
դուք
{առանց}
մեր.
պետք
է
ձեռք
ձեռքի
տալ
եւ
միաբան
ուժով
ջարդե
րիշները
կարդան
եւ
հավատան,
որ
Նալբանդյանցը
ոչ
թե
{առանց}
ստորագրության
սորան
եւ
նորան
նամակ
գրող
է,
այլ
յ
մեր
թշնամիքը:
Ինչ
ասեմ,
կարծեմ
որ
դուք
ամեն
բան
{առանց}
իմ
ասելուն
եւս
գիտեք
եւ
հասկանում
եք:
Ցանկանո
եւս,
ուրիշների
հետ
միասին,
աներկբա
մնալով,
որ
{առանց}
տոմսակի
եւս
օրագիրը
պիտի
հասաներ
մի
այդպիսի
պարոն
արապայման
նեղության
մեջ.
մեր
ազգը,
փառք
աստծո,
{առանց}
այդպիսի
պատճառների
եւս,
շատ
սեր
չունի
լուսավորու
մալսարանում։
Իմացիր
որ
ես
մայիսին
կանդիդատ
եմ
{առանց}
այլեւայլի.
թող
այդ
ստանամ,
ինձ
վնաս
բերելու
չէ
նչեւ
Կալկաթա,
այսպես
են
այդ
հավաստի
լուրերը,
որ
{առանց}
հաշվելու
Կալկաթայում
բնակության
ծախքը,
միմիայն
ճ
հետ,
չեն
կարող
խոզի
նման
բնակվել
Հնդկաստանում,
{առանց}
յուրյանց
սեպհական
պատիվը,
կամ
քաղաքի
պատիվը,
որ
ս
լոկ
քաղաքացի
եւ
որպես
լոկ
ազգի
օգտին
ցանկացող,
{առանց}
այն
պատճառի,
թե
հասարակության
ընտրությունը
ընկնե
:
§
3.
Մեր
ստացած
ճանապարհի
ծախքի
արծաթով,
{առանց}
վերստին
այլ
ծախք
պահանջելու,
կմնանք
Հնդկաստան
եր
աստան
երկու
ամիս:
§
4.
Եթե
այդքան
ժամանակում
{առանց}
դատաստանի
չկարողանանք
գործը
ավարտել,
եւ
եթե
հարկ
յս
պայմանները
եւ
գործը
հանձնելով
մեզ,
կհարկադրվի
{առանց}
արծաթ
չթողուլ
մեզ
օտարության
մեջ,
եթե
հարկ
լինի
,
քանզի
ընկալեալ
զխաբէական
գրութիւն
Այվազովսքւոյ
{առանց}
ամ[ենայն]
հիման
եւ
ուշադիր
լինելոյ
որպիսութեան
գո
առաքուր
կոխելով
զշահ
եկեղեցւոյն,
այլ
Այվազովսքին
{առանց}
պաշտոնական
ձեւոյ,
առանց
գիտութեան
համօրէն
ազգին
եցւոյն,
այլ
Այվազովսքին
առանց
պաշտոնական
ձեւոյ,
{առանց}
գիտութեան
համօրէն
ազգին
ինքնին
կոչեալ
է
առ
ինքն
զ
նէ,
կամ
ի
պատգամաւորացն,
այլ
թէ
յօժար
են
նոքա,
{առանց}
դատաստանական
վիճմանց
վերջաւորել
զգործն
այսինքն
եր
տերութենական
շինվածքների
ճակատում,
այդ
բոլորը,
{առանց}
ամենայն
բացառության,
խորտակված
են
այժմուս
եւ
նոց
րն
եւ
ընդ
նմին
յաւելոյր,
զի
թէ
իջայց
ի
Կալկաթա,
{առանց}
զառաջինն
խնդիր
գործելոյ
ի
Լոնդոն,
յայնժամ
կառավա
ռավարութիւնն
հնդկական
ինքնին
գրելոց
է
՚ի
Լոնդոն,
{առանց}
սկիզբն
առնելոյ
գործոյն,
մինչեւ
ընկալցի
առ
այն
զլ
րում,
յիւր
անուն
պատուէր
տալ
օրէնսգիտին
այնմիկ,
{առանց}
ամենայն
զանցառութեան
Հոգեբարձու
լինիլ
գործոյն
մեր
չունի
տալ
զտունն
կամ
զարդիւնս,
խաղաղութեամբ
եւ
{առանց}
դատաստանական
երկար
եւ
ձիգ
վիճաբանութեանց.
զի
ըս
նեցի
ձեզ
զամենայն,
որ
ինչ
յայնժամ
գիտէի,
այժմիկ
{առանց}
կրկնելոյ
զոմանս
՚ի
տեղեկութեանց
բովանդակելոց
՚ի
վ
ր
գտանէ
ի
պանդոկի
զմի
եւ
եթ
սենեակ
եւ
զկերակուր
(
{առանց}
իրիք
ոգիաւոր
ըմպելեաց)
վճարեալ
յաւուր
զմի
ֆունտ
այսմ
յամիսն
արժէ
ինձ
կառքն
9
ֆունտ
ստերլինգ:
Իսկ
{առանց}
կառաց
անհնար
է
շրջիլ
հետի,
մի
վասն
սաստիկ
յորդահ
սն
տարածութեան
քաղաքիս:
Ըստ
այսմ
ծախք
իմ
աստէն,
{առանց}
վարձուց
թափչի
(լուացարարի)
եւ
առանց
այլոց
մանրա
իմ
աստէն,
առանց
վարձուց
թափչի
(լուացարարի)
եւ
{առանց}
այլոց
մանրամասնութեանց
հասանէ
մինչեւ
70
ֆունտ
ստե
գրութիւնք
երկուց
վկայից)
կտակն
ոչ
կարէ
վաւերանալ
{առանց}
երից
վկայից:
Զայս
եդեալ
ի
պատճառս,
հետեւեցու
նաց
Անգլիոյ:
Ելեալ
անտի
գնացի
առ
օրէնսգէտն
իմ
եւ
{առանց}
յայտնելոյ
նմա
զխրատելն
իմ
հիւպատոսէն
Ֆրանսիոյ,
ա
համոզել
զտիկինն,
որ
պարզապէս
զլացաւ
տալ
զհրիտակն
{առանց}
հրամանի
դատարանին,
ըստ
որում
Այվազովսքին
պահանջե
ն
ազգի
մերոյ
եւ
այն
կանխուլ
ի
նմանէ,
գաղտագողի,
{առանց}
համաձայնութեան
նորա,
առանց
գէթ
յայտնելոյ
նմա
ինչ
ի
նմանէ,
գաղտագողի,
առանց
համաձայնութեան
նորա,
{առանց}
գէթ
յայտնելոյ
նմա
ինչ
եւ
կատարելապէս
հակառակ
կամա
վանաց,
որ
յետ
ունելոյ
զայնքան
աղբիւրս
եկամտից
եւ
{առանց}
ծախելոյ,
զդանկ
մի
ի
շինութիւն
ազգի
կամ
ի
պահպանո
մել
առ
Ձեզ,
որպէս
առ
ընդհանրական
Հայրապետ
ազգի,
{առանց}
ձեռն
սկսելոյ
՚ի
հնարս
զառ
ի
Ձէնջ
անկախս:
Եւ
բնակ
գիր,
իսկ
ձախակողմյանը
կթողուք
տետրակի
մեջ,
որով
{առանց}
շփոթության
հայտնի
կլինի
ստորագրողի
անունը,
օրինա
րն
էլ
դրամ
են,
չեն
կարող
հանձնվել
հասարակությանը
{առանց}
իմ՝
հասարակությանը
լիակատար
հաշվետվություն
ներկա
նախատիպը,
կիսաստվածը
12
տարի
կառավարել
է
քաղաքը
{առանց}
վերահսկողության,
առանց
որեւէ
հաշվետվության.
հաս
2
տարի
կառավարել
է
քաղաքը
առանց
վերահսկողության,
{առանց}
որեւէ
հաշվետվության.
հասարակության
վրա
յուրաքանչ
լ
ես,
մի
անդամ
եւս
համոզեց
ինձ,
որ
պատմությունն
{առանց}
աշխարհագրության
դժվար
հասկանալի
է:
Որտե՞ղ
էր
կատ
այն
ժամանակ
ոչ
մի
խոնավություն
չի
ազդի
նրա
վրա:
{Առանց}
այդ
արշավի
նա
երբեք
չէր
աղաղավորվի.
ահա
մի
ապացո
.
ահա
մի
ապացույց
եւս
այն
բանի,
որ
"
չիք
չարիք,
{առանց}
բարեաց"։
Սակայն,
ցտեսություն,
ձանձրույթից
եր
եմ
փաթաթում
քո
վզին,
բայց
արդյոք
փող
ունե՞ս.
{առանց}
այդ
էլ
ասում
էիր,
թե
այստեղ
արդեն
պարտքեր
ես
արե
միտքը,
որ
դու
այստեղ,
օտարության
մեջ,
կարող
ես
{առանց}
փողի
մնալ,
բացի
այդ
ընկնել
նաեւ
պարտքի
մեջ:
Իմ
ավարտեմ
դեռեւս
առավոտյան
սկսած
նամակս:
Երկար
եւ
{առանց}
ընդմիջման
չեմ
կարողանում
գրել.
անդրադառնում
է
կր
քիայում։
Առողջությունս
վատ
չէ.
հույս
կա,
որ
{առանց}
որեւէ
դեղորայքի
կանցկացնեմ.
կրկին
շնորհակալությո
Սուլթան-Շահին
եւ
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամներիս՝
{առանց}
բացառության:
Անանիային
ողջույն
չեմ
գրում,
որովհ
սնում,
թե
թարգմանիչներն
ինչպես
են
հրապարակ
հանել
{առանց}
ծանոթագրությունների,
in
modo
crudo:
Այդ
վերնագի
նությունից
կամ
պուրիտանիզմից,
ինչպես
ուրիշներն,
{առանց}
այլեւայլության,
բխեցնում
են
անպայման
կաթոլիկությ
այս
երրորդ
հատորն
այնքան
մանրատառ
է
տպագրված,
որ
{առանց}
դժվարության
հնարավոր
չէ
կարդալ,
մանավանդ
որ
իմ
ա
հետ,
որպեսզի
ձեզ
նամակ
գրելու
դեպքում
գործածեմ՝
{առանց}
ոչ
ոքի
նեղություն
տալու:
Հույս
ունեմ,
որ
հետեւյ
դեպքում
տեսակցության
տեղը
չեմ
գա,
եթե
դուք
կգաք
{առանց}
ինձ
համար
կաշառք
բերելու,
առանց
սիգարի:
Կրեյցբե
,
եթե
դուք
կգաք
առանց
ինձ
համար
կաշառք
բերելու,
{առանց}
սիգարի:
Կրեյցբերգը
գազաններին
ձրի
ցույց
չի
տալիս
յժմ
առավել
եւս
կհամբերի,
քանի
որ
իր
նամազն
էլ
նա
{առանց}
արեւմտյան
դեսպանների
թույլտվության
չի
կատարում:
վության
չի
կատարում:
Է՛հ,
բավական
է
այս
մասին,
{առանց}
այն
էլ
դրան
շատ
տեղ
հատկացրի:
Երեւի
Անանիան
մ
հարկե,
օտար
բառերից՝
եթե
ժողովուրդը
գործածում
է
{առանց}
կարիքի
եւ
առանց
խտրության
շարադրել
նոր
լեզվի
համե
երից՝
եթե
ժողովուրդը
գործածում
է
առանց
կարիքի
եւ
{առանց}
խտրության
շարադրել
նոր
լեզվի
համեմատական
քերականո
եւ
ինչ
որ
առավել
շոյում
է
մեր
ինքնասիրությունը՝
{առանց}
դպիրների,
բնության
երկրպագուների,
ինչպես
եւ
գավ
դրանով
գիտության
համար
դյուրանցանելի
ուղի
բանալ,
{առանց}
որի
ամեն
մի
լուսավորություն
եւ
ամեն
մի
ազատագրում
գշաբթի
օրը
նրա
մոտ
գնալու,
որպեսզի
թափ
տա):
Ես
{առանց}
այն
էլ
ձանձրանում
եմ
եւ
օրերն
եմ
հաշվում,
թե
երբ
մասին
ես
գրում
եմ
միանգամայն
լուրջ
եւ
թող
Անանիան
{առանց}
կատակի
զբաղվի
դրանով,
եթե
չի
ցանկանում
մի
օր
նոր
ւնեն:
Գյուղատնտեսությունը
եւ
քաղաքատնտեսությունն
{առանց}
նրանց
մեռյալ
են,
կամ
թե՝
առանց
կողմնացույցի
նավ
աքատնտեսությունն
առանց
նրանց
մեռյալ
են,
կամ
թե՝
{առանց}
կողմնացույցի
նավարկություն:
Թեկուզ
նորագույն
փիլ
ությունները,
բնապատմությունն
էլ
չոր
ֆորմուլ
էր՝
{առանց}
կենսագործման,
եւ
դրա
հետեւանքով,
նրանով
քիչ
էին
Ռուլյեն
-
օդընտելացման
առաջին
հիմքը
դրեց,
գրեթե
{առանց}
որեւէ
օգնության,
աղքատիկ
միջոցներով
հրատարակելով
ն
մասը
սկսած
էլ
չի
եւ
այն
չի
կարելի
այստեղ
մշակել
{առանց}
նյութերի,
թերեւս
կարելի
է
նույնպես
մի
բան
անել,
շաբթի
բերես
ինձ
նույն
տեսակի
մի
ծխափող,
միայն
թե
{առանց}
օղակի:
Վերջին
ծխափողս
ես
դարձյալ
կոտրեցի
այդ
անի
ւ
այն
գրքերը,
որոնց
մասին
ես
գրել
եմ
քեզ
15-ին:
{Առանց}
գրքերի
չափազանց
ձանձրալի
է,
իսկ
ես
քեզ
արդեն
գրե
որոնց
տեղ
հասցնելը
մեծ
ծախսերի
հետ
չի
կապված:
Ես
{առանց}
այն
էլ
կամենում
էի
Բենգալիայից
բերել
մի
զույգ
ընտ
սարքել
է
Գաբրիել
Այվազովսկին,
այդ
ձեւով
անգամ,
{առանց}
խարդախության,
չի
ներկայացված
Սինոդին.
պատգամավո
մ
այս
անբարեխիղճ
միջոցառումը
ոչ
թե
նրա
համար,
որ
{առանց}
դրան
վավերագիրն
ուժ
կունենար,
ո՛չ,
այլ
իբրեւ
նմ
յն,
որ
ստորագրող
պարոնները
համաձայն
են
հաշիվներն
{առանց}
դատարանի
վերջացնելուն,
այսինքն,
ուրիշ
խոսքով,
րտատիրոջը
եւ
թույլ
են
տալիս
նրան
վճարել
իր
պարտքն
{առանց}
դատական
կամ
վերջնական
որոշման
եւ
դրանով
փրկում
են
խ
եւ
առաջ,
այդ
բառն
այժմ
այնքան
առաձգական
է,
որ
{առանց}
փաստական
ապացույցների
ոչինչ
չի
նշանակում.
երկրոր
մ
մեր
սորգոյին:
Դու
արդեն
գիտես,
որ
փորձն
անցավ
{առանց}
հետեւանքի.
բայց
не
все
коту
масленница,
մյուս
ա
անկագին
անձը,
երկրորդ՝
բողոք
եղբորս
արածի
դեմ,
{առանց}
իմ
գիտության:
Ինձ
համար
այդ
անհրաժեշտ
է,
որպեսզ
այնվեմ
դիմել
Մեֆիստոֆելի
օգնության,
քան
թե
նրա:
{Առանց}
ավելորդ
երկարաբանությունների,
այդ
բոլորը
ես
կշար
անէիք,
վասնորոյ
մնացեալ
է
մինչեւ
ցայսօր
ժամանակի
{առանց}
օծման:
Ի
նորումս
ի
քաղաքիս
աստիճանաւոր
Խալիբո
զերեսուն
արծաթս
զորս
եւ
ոչ
տուեալ
իմ
մնաց
պատկերս
{առանց}
օծման:
Զայսմանէ
յայտնելով
խոնարհաբար
Ձեր
բարձ
եմ
հատուցանել,
ըստ
որում
պարոն
Խալիպովն
թոյլ
չետ
{առանց}
դրամոց,
թէեւ
եկեղեցին
մեր
չունի
եւ
հերքէ
զսիմոնա
որ
գիտակցաբար
ճանաչում
էր
իւր
արժանաւորութիւնը:
{Առանց}
որեւիցէ
փոքրոգի
կասկածաւորութեան,
պիտոյ
է
հանդէս
արդիկ,
այդ
մանուկը,
չափահաս
լինելով,
կարո՞ղ
էր
{առանց}
զզուելու
նայել
իւր
հօր
կամ
եղբայրների
դատապարտելի
յ՝
բանագէտ
եւ
առաքինի
մայրեր
պատրաստելու
համար:
{Առանց}
այս
հոգաբարձութեան
սո՛ւտ
է
ամենայն
կատարեալ
եւ
ըն
անին:
Անցեալները
գրում
էր
մի
պարոնի
տեսութիւնը՝
{առանց}
ծոցից
արծաթ
դուրս
տալու
իւր
պարտքերը
հատուցանելու
եան
եւ
անբարոյականութեան
հետ
(պարտք
հատուցանել՝
{առանց}
իւր
ծոցից
արծաթ
դուրս
տալու)
շատ
լաւ
բան
էր,
բա
երեք
օր,
անձրեւը
գետի
նման
թափւում
էր
երկնքից՝
{առանց}
մի
րոպէ
դադարելու:
Այս
առատութիւնը
անձրեւի
պատճա
ւրը
մի
քաղաքավարի
մարդ
պիտոյ
է
լինի,
որովհետեւ,
{առանց}
իւր
անունը
եւ
ո՛վ
լինելը
ծառայիս
յայտնելու,
հրամ
,
եւ
մեր
մէջ
բացուեցաւ
մի
այսպիսի
խօսակցութիւն՝
{առանց}
ողջունի.
-
Մեր
տղա՛յ,
ոչինչ
բանից
տեղեկութի
փոստայով
ուղարկեց
իմ
մօտ
մի
ոտանաւորի
պատճէն,
որ
{առանց}
ստորագրութեան
ստացել
էր
Թիֆլիզից
եւ
որի
բնագիրը
Մ
ժամանակով
բոլոր
հասարակութեան
օգտի
եւ
շահի
համար
{առանց}
որեւիցէ
հարկատուութեան
դէպի
ՄԵՐ
գանձատունը:
փայտ
եւ
այլ
հարկաւորութիւնք
կը
տրուին
գանձարանից
{առանց}
վճարի,
իսկ
ունեւորքը
կարող
են
նոցա
տրուած
հողերի
,
ցոյց
են
տալիս,
որ
քաղաքի
հիմնարկութիւնը
եղած
է
{առանց}
ուշադիր
լինելու
այն
օգուտներին,
որ
յառաջանալու
է
.
նորա
հոգը
չէ,
նա
ամենեւին
տգէտ
է,
որ
արիւնը,
{առանց}
դորան
եւս
ջրացած
լինելով,
հասարակ
տենդը
փոխելու
որ
մօտենում
էին
Նախիջեւանին:
Այս
եւս
հարկաւոր
է
{առանց}
յիշատակութեան
չթողուլ,
որ
օրական
մշակութիւնը
երե
ակ
նոցա
հաշուատունքը
Նախիջեւանի
եւ
Մարսէյլի
մէջ,
{առանց}
ամենայն
տարակուսի,
ոչ
թէ
միայն
պակաս
լինելու
չէի
ընդունել
եւ
իմ
բերանով
քարոզուած
ճշմարտութիւնը՝
{առանց}
մտածելու,
թէ
ես
եւ
իմ
քարոզած
ճշմարտութիւնը
ջոկ
նի
նա
ամենահարուստի
որդի,
աճում
է
եւ
զարգանում
է
{առանց}
ամենայն
դաստիարակութեան
եւ
կրթութեան,
աշխարհի
լո
ինելով
տէր
եւ
հոգաբարձու
այդ
աշխարհական
դպրոցին,
{առանց}
մէջ
բերելու
հոգեւոր
մարդերի
գործակցութիւնը,
քանի
ջակայքից
պիտի
նայի
այդ
լուսաւոր
եւ
առատ
սեղանին՝
{առանց}
վայելելու
նորան,
Նախիջեւանի
դրութիւնը
կը
մնայ
այ
է.
"
Իմ
ի՞նչ
գործն
է,
թող
ինչ
կամին,
առնեն
"՝
{առանց}
մտածելու,
թէ
ո՛վ
են
այդ
կամեցողքը
եւ
առնողքը,
ո
որովհետեւ
մի
անհիմն
բան
է
մասնաւորի
երջանկութիւնը
{առանց}
ընդհանուրի
եւ
հասարակաց
բարօրութեան:
Նախիջե
ս,
որ
այս
ասածներս
մնալու
են
Յիշատակարանիս
մէջ՝
{առանց}
մասնակցութիւն
գտանելու
ընդհանուրի
սրտի
մէջ։
Ափսո
ինչեւ
երկինք
բարձրացնել
մի
այդպիսի
գործողութիւն՝
{առանց}
մտածելու,
թէ
ինքը՝
այդ
ողորմելի
տիրացուն,
բացի
ւառ
էակները
աշխարհի
երեսին,
արժանի
չէին
ամենեւին
{առանց}
պատրաստութեան
ոտք
կախել
մեր
խնդրած
ուսումնարանի
շ
նում,
որ
մեր
համար
նա
է
օրինաւոր
ազգասէրը,
որ,
{առանց}
մեզանից
արծաթ
խնդրելու,
բացում
էր
ուսումնարաններ
ոյն
է
ուսումնարանի
լինելը
կամ
չլինելը,
բայց
թէ,
{առանց}
մեր
ձեռնարկութեան,
մի
գիւղում,
մի
գոմի
մէջ,
եր
նձ
բարեկամութեան
մասին,
իսկ
եթէ
չէ
հասկանալու
եւ
{առանց}
իւր
օգուտը
ճանաչելու
պիտի
բամբասէ
մի
մարդ,
որ
ազ
ցանքը
ձեւացուցել
էին
առաքինութիւն,
այն
ժամանակ,
{առանց}
ամենայն
տարակուսի,
այդ
տեսակ
ստախօս
գրքերը
եւ
լր
րփրացէք,
եւ
ձեր
պարսաւները,
որ
գրում
էք,
որքան
{առանց}
լոգիկայի
գրէք,
այնքան
փառք
ու
պատիւ
է
ձեզ։
Բայց
առաջ
դրականապէս
բարեաւ
մնայ
է
ասել
լօգիկային,
որ
{առանց}
դորան
եւս
շատ
սիրելի
չէ
օբսկուրանտներին:
Ճշմարիտ
ինք
շատ
թուլութիւնք.
երբեմն
սիրում
ենք
մի
մարդ՝
{առանց}
կարողանալու
հաշիւ
ու
համար
տալ
մեզ,
թէ
ինչո՞ւ
հա
վը,
հասկանալով
մարդու
եւ
մարդկութեան
խորհուրդը,
{առանց}
բռնադատուելու
մի
հարկադրական
պահանջողութենից,
ին
երի
խօսելու
մասին
Պ.
Իսահակեանցի
հետ:
Բայց
նա,
{առանց}
լուծանելու
իմ
երկբայութիւնը,
մէջ
է
բերում
մեծատո
ել
եւ
"
Հիւսիսափայլ
"
կտրիճ
եւ
անխարդախ
օրագիրը,
{առանց}
կարօտելու
վերացական
անունների
գործակցութեանը,
առ
նց
կարօտելու
վերացական
անունների
գործակցութեանը,
{առանց}
կարօտելու
քնքուշ
Մուզաների
գործակցութեանը,
ողբու
Պ.
Իսահակեանցը,
մեծ
շնորհ
է
ցոյց
տալիս
ինձ՝
"
{առանց}
դիտողութեան
թողնելով
իմ
անվերջանալի
վէճը
աբեղաներ
վ
սեղանի
վերայ
իւր
ընտանիքի
եւ
զաւակների
առաջեւ,
{առանց}
մտածելու,
որ
գալոց
օրի
համար
չունէր
հացի
գին
անգ
եւ
անխել:
Մեք
երբէք
իրաւունք
չունինք
ուրախանալու
{առանց}
օրինաւոր
պատճառների,
եւ
այդ
պատճառքը
էին
մեր
գոր
համար՝
հրաժարուելով
եսական
անձնասիրութենից:
{Առանց}
այս
բաները
քննելու,
Նոր
տարին
նոյնպիսի
օր
է,
ին
կան
ենք
ցոյց
տալ
ամենայն
մարդկային
կարեկցութիւն՝
{առանց}
զզուելու
եւ
յետ
քարշուելու:
Անցեալները
գրում
է
ի
тно!
"
երգի
եղանակով:
Մի
բան
եւս
չէ
պիտոյ
թողուլ
{առանց}
ուշադրութեան.
Պ.
Չիքուայիձէ
Վրացի
ուսանողը,
մա
հոգեւորականք
էլ
Մեսրովբ
դառնան:
Չէ՛,
եղբա՛յր.
{առանց}
Վռամշապուհներ
ունենալու,
Մեսրովբներ
չի
ունենար
մ
ու,
Մեսրովբներ
չի
ունենար
մեր
ազգը։
Թէ
որ
իրանք
{առանց}
Վռամշապուհ
դառնալու
կ՚ուզեն,
որ
մենք
Մեսրովբ
դառ
խից:
Այսպէս,
ահա,
սկսանում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
{առանց}
ճարտար
ներածութենների,
եւ
խոնարհաբար
խնդրում
եմ
,
վատ
չէ,
վատ
չէ,
մինչեւ
այն
աստիճան,
որ
այժմ
{առանց}
Շամիլի
հրամանին
չենք
կարող
քեզ
արձակել,
թէեւ
մի
աչքով
երկու
ծերունու
մէջտեղը
նստած
մարդու
վերայ՝
{առանց}
ձայնի
հասկացնելով,
թէ
նա
է
ահա
Շամիլը:
Ես
ո
դուք
փոքր
ի
շատէ
յարգում
էք
ձեր
անձը,
ապա
ուրեմն
{առանց}
ամենայն
վնասի
ինձ
պիտոյ
է
արձակէք
դէպի
իմ
աշխարհը
ասն
որոյ
բարի
խորհուրդ
տալիս
եմ
ձեզ
արձակել
ինձ՝
{առանց}
հրապարակելու
մեր
խօսակցութիւնը
մեր
կառավարութեանը
նէ,
որ
ձեր
գանգատը
մի
անզօր
մարդու
վերայ
մնում
է
{առանց}
մի
չար
հետեւանքի
նորա
համար։
Ո՞չ
ապաքէն
ձեր
ոյժը
տեսանում
էք,
որ
ձեր
ներկայութիւնը
խափան
չէ
ինձ՝
{առանց}
վարագուրելու
խօսել
ճշմարտութիւնը,
բայց
ո՛րչափ
խօ
մէջ:
Այսպէս
անցաւ
իմ
առաջին
տեսութիւնը:
{Առանց}
ամենայն
այցելութեան
երկու
շաբաթ
մնացի
գոմի
մէջ:
բարձրանալ
մտքով
դէպի
քեզ:
Այս
խօսքերը
ասաց՝
{առանց}
ուշադրութիւն
դարձուցանելու
իմ
վերայ։
Յետոյ,
որպ
որան
ինքս
ինձանով,
թէ
կարօտ
է
նա
մեկնութեան,
թէ
{առանց}
առաջնորդի
կը
գայթակղուիմ
եւ
կը
կորչիմ...
Աւա՜ղ,
ի
ներողամտութիւնը,
որ
ինձ
եւս
ձգես
քո
մէջ,
եւ,
{առանց}
վերահասու
լինելու
իմ
դրութեանը,
ծուլութեան
դրոշմ
րող
կը
լինին
նայել
եգիպտական
աստուածուհու
երեսը՝
{առանց}
քօղով
ծածկելու
նորան:
-
Այդ
ե՞րբ
է
լինելու:
ստացայ
ամսուս
14-ին,
եւ
ահա
գրում
եմ
պատասխանը՝
{առանց}
գիտելու,
թէ
ուր
էիր
այժմ,
միմիայն
յուսալով
Վիսբ
աշխատութեան
հետ
հաւասար
լինելով,
թեթեւ
աչքով
եւ
{առանց}
կատարեալ
ուշադրութեան
նայել
է
սրբագրողը,
կամ
սա՛
էջ
է
նորա
առաջին
եւ
գլխաւոր
սխալը:
Չէ
կարելի
{առանց}
ծիծաղելու
կարդալ,
մինչ
յարգի
հեղինակը
իւր
կցկտու
պատմել
իւր
թոռներին
ձմեռնային
երկար
երեկոներում՝
{առանց}
փաստերի
եւ
ապացոյցների,
միմիայն
կոյր
հաւատ
պահան
ղովրդոց
զառատ
աջահամբոյրս,
ուստի
լոկ
հրաման
նորա
{առանց}
օրինակի
եղեալ
է
անպտուղ"։
Այստեղ
բամբասւում
ն
Հանքաբանութիւնը
եւ
Քիմիան,
այն
ժամանակ,
գուցէ
{առանց}
փորձի,
անալոգիայով
միայն
կարող
էր
իմանալ,
որ
այ
նաւոր
քննութիւն
եւ
հասկացողութիւն
դժուար
էր
նորան
{առանց}
ձեռքում
ունելու
բաղդատող
կշիռը
եւ
չափը:
Վերջ
ում,
որ
մեր
նորընտիր
Հայրապետը
չթողու
այս
խնդիրը
{առանց}
ուշադրութեան:
Ինձ
պատմեցին
Փարիզում,
թէ
Մխի
դդէմ
է
առողջ
բանականութեան
որեւիցէ
գործ
սկսանել՝
{առանց}
մի
հաստատ
հիմք
ունենալու,
այս
պատճառով
եւս
ազգայ
գային
դպրոցը,
որպէս
արդիւնք
մի
պատահական
կայծի,
{առանց}
որեւիցէ
ապահովութեան,
այս
րոպէումս
գտանւում
է
նե
ւսուցանել,
հեղինակութիւն
կամ
թարգմանութիւն
առնել
{առանց}
հոգու
եւ
սրտի
անդորրութեան,
անհնարին
բան
է,
եւ
է
յոյս
ունենալ
մեր
անձին
եւ
մեր
ընկերի
վերայ,
եւ
{առանց}
լքանելու
եւ
վերացական
բաների
թողնելու
մեր
մասին
հ
մէկ
դի:
Համախոհաց
ծիծաղելի
Աստուածաբանութեան
{առանց}
մատչելու
(որն
որ
արհեստնիս
չէ,
մօտենալու
միտք
ա
կ
ուր
ստրկութիւն,
այնտեղ
չկայ
կեանք:
Հայոց
ազգը
{առանց}
նորան
եւս
քաղաքականապէս
մեռած
է
ներկայումս.
մի
վ
տք
առնելով
այս
մեծախորհուրդ
բառիս
նշանակութիւնը,
{առանց}
թոյլ
տալու
իւրաքանչիւր
մարդու
ազատօրէն
խոստովանել
մաքրէ
հայկական
մոլախոտեալ
անդաստանը:
Արդեօք
{առանց}
մեր
կողմից
ջանքի
եւ
հոգաբարձութեան,
առանց
զոհաբե
Արդեօք
առանց
մեր
կողմից
ջանքի
եւ
հոգաբարձութեան,
{առանց}
զոհաբերութեան
եւ
անդուլ
աշխատութեան
Տէրը
կ՚առնէ՞ր
Դպրոցի
օգուտը
պիտի
հետեւի
նորա
ուղղութենից.
{առանց}
խղճի
եւ
մտքի
ազատութեան,
չկայ
լուսաւորութիւն:
ցուած
գեղերի
եւ
քաղաքների
մէջ
ներս
մտանելը։
Բայց
{առանց}
այդ
ճանապարհորդութեան
եւս
կարող
ենք
մեր
ներկայ
խն
վերայ
խօսել,
ազգի
վերանորոգութեան
վերայ
մտածել,
{առանց}
ճիշդ
տեղեկութիւն
ունենալու
ազգի
վերայ,
նորա
որքա
:
Ազգութիւնը
ասես
թէ
դարձել
է
մի
ամենօրեայ
հաց,
{առանց}
որին
չէր
կարելի
ապրել,
մի
ելեքտրականութեան
պէս
բ
ի՛նչ
դպրոցի
եւ
ի՛նչ
փիլիսոփայութեան
հետեւող
եմ:
{Առանց}
դատողութեան
չեմ
ընդունում
ո՛չ
Քանթը
եւ
ո՛չ
Հեգելը
ձեռքով
դատապարտուեցան
դէպի
կորուստ,
դէպի
կրակ՝
{առանց}
ամենեւին
խնայելու,
կորան,
կործանուեցան
եւ
այն
գ
յետոյ,
բայց
եւ
այս
պայծառ
օրերը
Հայերի
անցել
են
{առանց}
մի
ծառայութիւն
ցույց
տալու
ազգին՝
քրքրելով
եւ
մշ
նը
ոյժ
առնու
եւ
կարողանայ
ինքնօրէն
գործ
կատարել,
{առանց}
վերստին
ծանրաբեռնելու
իւր
պատուելի
անդամքը:
Ես
մ
պետական
հոգին՝
պարզութեամբ
դիմել
դէպի
մի
մարդ
եւ
{առանց}
վարագոյրների
յայտնել
սրտի
խորհուրդը:
Թողունք
ը
կարդալը
հաւասար
էր
կից
ընդունելու:
Թողունք
{առանց}
ուշադրութեան
այլ
սխալները,
որովք
շատ
փարթամ
է
Պ
վածու՝
տեղի
եւ
անտեղի,
հում
եւ
խակ
նիւթերի,
որ
{առանց}
ընտրութեան,
առանց
կարգի,
այս
ու
այն
տեղից
հաւաք
եղի,
հում
եւ
խակ
նիւթերի,
որ
առանց
ընտրութեան,
{առանց}
կարգի,
այս
ու
այն
տեղից
հաւաքել
է
եւ,
տպելով
խո
որութեան
լայն
ասպարէզը:
Մեր
կարծիքով,
առաջինը,
{առանց}
երկրորդին,
երբէք
յաջողութիւն
չէ
գտանելու,
եւ
քա
այս
անգամս
ուրիշ
բաների
վերայ
խօսել,
ըստ
որում,
{առանց}
նոցա
եւս
բաւական
ձգուեցաւ
բանի
ընթացքը:
Բայց
եւ
կարող
էք
մշակել
եւ
գործել
ձեր
բաժին
ընկած
հողը,
{առանց}
վաճառելու
կամ
գրաւ
դնելու
իրաւունք
ունենալու,
քա
վաճառելու
իրաւունք
չունենալով,
իսկ
միւս
կողմից,
{առանց}
արգելքի
հողը
գործելու
եւ
արդիւնաւորելու
իրաւունքը
ճառականութիւնը
եւ
արուեստը
որչափ
որ
ծաղկին,
թէեւ
{առանց}
երկրագործութեան
չկայ
եւ
վաճառականութիւն,
որչափ
եւ
կանգնեցաւ:
Սեպհականութիւնը
այն
բանի,
որ
{առանց}
մեր
աշխատութեան,
բնութիւնը
դնում
է
մեր
առջեւ,
գ
նգամ,
ինքը
ազգը
զգում
է
բռնութեան
ծանրութիւնը
եւ
{առանց}
արմատը
քննելու,
այսինքն,
առանց
իւր
անձը
քննելու
ն
ծանրութիւնը
եւ
առանց
արմատը
քննելու,
այսինքն,
{առանց}
իւր
անձը
քննելու,
ասպարէզ
է
դուրս
գալիս
այն
չարչ
դէ՞մ,
եւ
մի
աշխարհում,
ուր
ամենայն
բան
տպւում
է
{առանց}
արգելքի,
որի՞
կողմից
արդեօք,
մինչ
կառավարութիւն
գնած
է
Ռուսիոյ
սոսկավիթխար
ապագան,
լուռ
կացին
եւ
{առանց}
միմեանց
հետ
խօսելու,
միմեանց
միտքը
եւ
դրութիւնը
նութիւնը
զոհ
չբերէ
երկիրը,
բայց
ինչպէ՛ս
լուծել՝
{առանց}
հող
տալու
շինականին:
Երկիր
չտալ
նոցա,
ասել
է
23
նքեան
լոկ
խօսք
է
եւ
իրողապէս
չէ
կարող
մարմնանալ՝
{առանց}
տնտեսական
խնդրի
լուծուելուն:
Ոչ
մի
ազատ
կառավարո
ւթիւնը,
այսինքն՝
իւր
երկու
ձեռքը:
Աշխատութիւնը
{առանց}
նիւթի
եւ
առանց
հիմքի,
հասարակաց
վերաբերութեամբ,
ն՝
իւր
երկու
ձեռքը:
Աշխատութիւնը
առանց
նիւթի
եւ
{առանց}
հիմքի,
հասարակաց
վերաբերութեամբ,
չունի՛
այն
ոյժ
ակաս
կարել:
Խօսելիք
ունի՞ս։
Եթէ
չվճարես
ոսկին,
{առանց}
կօշիկի
կը
մնաս:
Կարո՞ղ
ես
բռնի
կարել
տալ:
Ո՞ր
մ
ակների
մտերմական,
գողտրիկ
եւ
անմեղ
հայեացքը,
որ
{առանց}
ձայնի,
առանց
խօսելու,
կարող
են
ամոքել
ճակատագրի
ան,
գողտրիկ
եւ
անմեղ
հայեացքը,
որ
առանց
ձայնի,
{առանց}
խօսելու,
կարող
են
ամոքել
ճակատագրի
դառնութիւնը,
ակատագրի
դառնութիւնը,
եւ
այս
բոլորը
անխորհուրդ,
{առանց}
հիմնական
հաշուի,
եւ
չկամելուց,
արմատական
կերպով
երք
ունի,
եւ
այս
թանձրութիւնը
վկայ
է
բերում
Նա:
{Առանց}
մարմնի
չկայ
շօշափելի
կենդանութիւն,
իսկ
մարմինը
ն
ին
անգամ
դուրս
արձակում
է
իւր
թոքերից
ածխաթթուն,
{առանց}
վերստին
թթուածինը
ներս
ընդունելու,
նա
կենդանի
չէ
,
չունի
այն
ոյժը,
այն
կարեւորութիւնը,
որ
մարդը
{առանց}
նորան
չկարողանայ
ապրել:
Ապրանքը
մնում
է
անվաճառ
շուարել
է,
շատերն
են
շուարել
նորա
նման։
Մնում
է
{առանց}
վաստակի
վաճառել
ապրանքը,
որպէսզի
պարտքը
կարողանա
ւ
այնպէս
վճարէ.
չվճարել
իւր
ժամանակին
չէ
կարող,
{առանց}
գործերը
դադարեցնելու:
Բայց
այն
տոկոսը,
որ
պիտի
վաստակը,
թէեւ
սկզբում
ծանր
թուեցաւ
նորան
ապրանքը
{առանց}
վաստակի
վաճառել
եւ
պարտքը
վճարել:
Ուստի
իջեցնում
րտքի
փոխանակ
տալուց
յետոյ
դեռեւս
պարտական
մնաց
եւ
{առանց}
ամենայն
հնարի,
որ
անհրաժեշտ
է
ապրուստի
համար:
անակով
ապրիլ,
թէեւ
միմիայն
իւր
համար,
այսինքն՝
{առանց}
ազգի
ընդհանրութեան
մի
օգուտ
բերելու։
Բայց
Եւրոպի
բիւր
հոգաբարձութեամբ
յառաջ
է
բերում
այն,
ինչ
որ
{առանց}
աշխատութեան
բնութիւնը
ինքը
կարող
է
մեզ
տալ
Ասիայո
ո՛,
գործունէութիւնը
շարժողութեան
հետեւանք
է,
եւ
{առանց}
շարժողութեան,
չկայ
գործունէութիւն:
Ուր
չկայ
գոր
ել
նորան:
Մարդը
մինչեւ
այժմ
չէ
հասել
այնտեղ,
որ
{առանց}
երկրորդական
եւ
պաշտօնական
անունի
հանդէս
գայ,
միա
նորա
վերայ:
Նա
տանում
է
աղքատութեան
ծանր
լուծը՝
{առանց}
հաշիւ
տալու
ինքը
ինքեան,
թէ
ի՛նչ
բանի
համար
են
ա
ար,
ներքին
պարտք
է
հրատարակում
նա,
եւ
ամեն
մարդ
{առանց}
երկբայութեան,
իբրեւ
մի
ապահով
տեղ
դնում
է
իւր
ու
,
անզէն
մարդոց
վերայ
յարձակուելով,
սպանում
են՝
{առանց}
խնայելու
հասակի
եւ
սեռի,
Ռուսիոյ
գերմանաթաթար
կա
ռաքելութեան
ընթացքը:
Չոր
չոր
ազգութիւն
քարոզել,
{առանց}
մեկնելու
քո
քարոզութեան
պատճառները,
ոչ
այլ
ինչ
է
սպէս.
-
Ես
իմ
հօրից
ոչինչ
ստացայ,
ինքնին,
{առանց}
մի
բան
ունենալու
այսչափ
վաստկեցայ
միմիայն
իմ
աշխա
բերել
մեր
մէջ,
մեզնից
մինը
կարո՞ղ
է
հարստանալ՝
{առանց}
քսանի
շահին
դպչելու:
Ո՞չ
ապաքէն,
եթէ
մեզնից
մին
կորուսանէ
այն
բանաստեղծական
(poetique)
գոյնը,
{առանց}
որի
անապատ
է
մարդու
կեանքը:
Մի՞թէ
մեք
հակառ
յգ
հաշուի
վերայ,
յոյս
չէ,
այլ
անձնախաբէութիւն:
{Առանց}
սերմանելու
հունձ
չկայ:
-
Գուցէ՞
լինի,
շատ
ւթեան
տէր
մարդ,
չէ՛,
իմ
պարոն,
համաձայնիր,
որ
{առանց}
հաշուի
է
քո
յոյսը,
թէ
քո
որդիքը
նոյնպէս
պիտի
տիր
ն
ահեղ
դատաստանը,
ուր
արդարութիւնը
եւ
յանցանքը,
{առանց}
աչառութեան,
ստանում
են
իւրեանց
արժանի
հատուցումը
բարոյականի
եւ
իմացականի
քամակից,
ըստ
որում
հոգին
{առանց}
մարմնի
չէ
կարող
գործ
կատարել
նիւթական
աշխարհումս
ի
այդպիսի
վատաբախտութիւն,
այս
աշխատութիւնը
յանձն
{առանց}
այդ
կտակների
հաւատարիմ
օրինակները
հրատարակել
Հիւս
անի,
որի
տէրը
լինելու
էր
ինքը
`
անմիջապէս
ազգը,
{առանց}
դիմելու
դէպի
հոգեւոր
մարդերի
գործակցութիւնը,
ըստ
ւ
բոլոր
անշարժ
կայքն
իմ,
այսինքն
տներն
եւ
այլն,
{առանց}
վաճառել,
առանց
գրաւել
եւ
առանց
գին
դնել
մնասցէ.
այքն
իմ,
այսինքն
տներն
եւ
այլն,
առանց
վաճառել,
{առանց}
գրաւել
եւ
առանց
գին
դնել
մնասցէ.
քանզի
ամրափակեմ
ն
տներն
եւ
այլն,
առանց
վաճառել,
առանց
գրաւել
եւ
{առանց}
գին
դնել
մնասցէ.
քանզի
ամրափակեմ
կտակաւս
իմով
եւ
եալ
Մասէհի
ստատովն
գնեցինք
եւ
որ
յիշատակ
մնալոց
է
{առանց}
վաճառելոյ
եւ
առանց
գրաւ
դնելոյ
յաւիտեանս
ժամանակա
գնեցինք
եւ
որ
յիշատակ
մնալոց
է
առանց
վաճառելոյ
եւ
{առանց}
գրաւ
դնելոյ
յաւիտեանս
ժամանակաց,
որպէս
վերն
յիշե
ւ
տան
ամենայն
սարանջամովն
՚ի
յիշեալ
տանն
բնակեսցի
{առանց}
քրէհի
մինչեւ
իւր
մահն,
եւ
իմ
մօրս
աղախին
Սուզայի
րեսցեն
եւ
ի
հարկաւոր
ժամանակի
կարողութիւն
ունիցին
{առանց}
հարցանելոյ
միւս
սամատեարցն
եւ
կտակակատարացս
իմ,
,
վերոյ
տասն
եւ
ինն
հատորին
բովանդակութիւնն,
որ
{առանց}
ոչ
ինչ
պատճառ
բարւոք
կերպիւ
մատուցումն
եղիցի:
ցուածէս
եւ
հարիւր
յիսուն
150
ռուպլի
արծաթ
դրամ
եւ
{առանց}
ոչ
ինչ
պատճառի
հատորս
այս
կատարելն
կխնդրեմ։
ի.
ասում
ենք
եւ
վերջացնում,
այլ
ինչ
որ
պէտք
է,
{առանց}
ամենեւին
քաշուելու,
իսկական
ճշմարտութեամբ
եւ
փոր
իր
բիւր
ու
անբաւ,
Եւ
որովհետեւ
գոհարն
մեծագին
{Առանց}
տաշուելու
չի՜
փայլում
բնաւ
`
0՜,
բերուի
այն
տաշո
ա՛ւ,
եւ
մի՛
լիցի,
ասեմք
եւ
կնքեմք,
այլ
զդիպողն
{առանց}
բնաւ
թանգուզանաց,
արդիւնաւոր
ճշմարտութեամբ
եւ
ի
ելով
զդպրոցս
եւ
պաշտպան
կալով
նոցա
աննախանձաբար,
{առանց}
թեւակոխելոյ
յամբիոնն
ուսուցչութեան,
կա՛մ
առ
փառա
զիւ
ուրեմն
կարող
գրել
եւ
ընթեռնուլ,
շատ
ա՛յն
է՝
{առանց}
զընթերցեալն
հասկանալով,
թշնամիք
են
լուսաւորութեա
օլսոյ
ի
տիպ
զայն
մուծանել՝
այլ
զի
զանցեալն
ողբալ
{առանց}
ամենայն
ի
ներկայումս
գործունէութեան՝
պառաւանց
մի
հարկին
յաւելին
՚ի
նմա
զքանի
մի
բառս
բացադրականս,
{առանց}
մուծանելոյ
յայն
զայնպիսիս,
ընդ
որս
մտանել
ունէին
չ
վարդապետարանն
քրիստոնէութեան
ինքնին
դեդեւի,
եւ
{առանց}
ամենայն
հիման
դիմէ
երբեմն
՚ի
վեց,
եւ
երբեմն
յեօթ
կանապէս
եւ
ընդդէմ
շփոթողաց
եւ՛
ընդդէմ
բաժանողաց,
{առանց}
երբեմն
յայս
եւ
երբեմն
յայն
կողմն
շեղլոյորպէս
ցուց
զկնի
յարէ
իսկոյն
զահեղ
դատաստանն
յետ
յարութեան,
{առանց}
՚ի
սկզբան
անդ
սահմանելոյ
զորոշակի
յատկութիւնս
մաս
ւթիւն
համարի,
եթէ
ուրուք
չիցէ
պաշտեալ
զկիրակէն,
{առանց}
ստանալոյ
առ
այդ
դրժողութիւն
զբացարձակ
հրաման
յօրի
առ
լոյսը
տեսանելով
արեւին.
Մայր
է
մտնում,
{առանց}
նորա
խաւար
ու
գէջ
գիշեր
է.
Ինչո՞ւ
համար
չե
Որ
չըփայլի,
հերի՛ք
է.
Այս
աշխարհը
ինձ
{առանց}
քեզ
Մութ
ու
խաւար
մի
բանտ
է"։
Ճշմարտութեան
անպատճառ:
Մինչդեռ
եւ
{առանց}
նորան,
Մինչ
լոկ
սուտի
շնորհքով
Այս
աշխ
Ես
պիտի
դուրս
գամ
դէպի
հրապարակ,
{Առանց}
քնարի,
անզարդ
խօսքերով.
Ես
պիտի
գոչեմ,
պ
եր
տունը,
որ
կ՚երթայ
29-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
{առանց}
ամսաթուի:
Սիգար
հարիւր
հատ,
ընտիր
ծաղիկ,
Ուպմա
ացայ
երկու
նամակ,
մինը
նոյն
թուականից,
երկրորդը
{առանց}
թուականի,
որով
ուղարկեցին
թաբակ,
նարինջ
եւ
խաւի
ր
սրտի
խորքից
ցաւում
ենք,
որ
մեր
անունը,
թերեւս
{առանց}
մեր
կամքի
եւ
գիտութեան,
մի
այդպիսի
վիշտ
է
պատճառ
ս
բանի
վերայ
եւ
խնդրում
ենք
սրբագրել,
եթէ
յիրաւի
{առանց}
բացատրութեան
ասուած
է,
թէ
եկեղեցականների
դատը
պա
միահամուռ:
Մէք
խօսում
ենք
պարզ,
այնպէս,
ինչպէս
{առանց}
կարմրելու
կարող
էինք
մեր
բանականութեան
հաշիւ
ու
հ
ով
գրաւում
է
մեր
ուշադրութիւնը
եւ
նորան
դարձեալ,
{առանց}
եւ
վայրկենական
երկմտութեան,
նուիրեցինք
մեր
բոլոր
րորդ,
սաստիկ
պատուէր
տալ
բոլոր
եկեղեցականներին,
{առանց}
աստիճանի
եւ
պաշտօնի
խտրութեան,
չհամարձակուիլ
ձեռ
լինելով,
թէ
սո՛ւտ
է
մասնաւորի
քաջաբախտութիւնը,
{առանց}
ընդհանուրի
երջանկութեան:
Նոքա
չկաշառուեցան
օտ
ետարանը:
Այս
Վարդապետարանն
էր
դարձեալ,
որ,
{առանց}
նորա
դատապարտութիւնը
քաջափայլ
մինիստրի
կողմից
յիշ
րձուածող
է
գանչում:
-
Այդ
տեղ
նա
մեղաւոր
չէ,
{առանց}
նորա
կամքին,
վանքը
յաւելացուցել
է
այդ
էջերը։
էլ
տրամաբանութիւն
է
պահանջում.
բայց
եւ
այնպէս,
{առանց}
ճշմարտութիւնը
թաքցնելու,
ցոյց
էի
տալիս
"
Հիւսիսա
ուի
վրայ,
թերեւս
նոցա
կողմից
բոլորովին
ակամայ
եւ
{առանց}
գիտնալու։
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուի
թերութիւնքը,
ելի
անհոգութեամբ,
այո՛,
շատ
անգամ
եւ
տգիտաբար,
{առանց}
բնաւ
հայ
լեզուն
ուսած
լինելու,
անկարգ,
անկանոն
մէկ
խօսք,
որ
"
Հիւսիսափայլի
"
գրիչքը
գրած
լինէին
{առանց}
չափելու
եւ
կշռելու.
ուրիշ
խնդիր
է,
թէ
ինչպէս
էր
կարող
է
ուղղագործուել,
եթէ
անյաջող
էր,
մինչդեռ
{առանց}
չափի,
առանց
մի
որոշեալ
համակարգութեան
տակ,
այսպ
ագործուել,
եթէ
անյաջող
էր,
մինչդեռ
առանց
չափի,
{առանց}
մի
որոշեալ
համակարգութեան
տակ,
այսպէս
ասուած,
կ
.
ինչ
օրագիր,
ինչ
լրագիր
կամ
ինչ
թերթ
ասես,
որ
{առանց}
վէպի
օր
անցնէ։
Թողում
ենք
այն
բազմահատոր
վիպասան
,
վասնորոյ
եւ
մնում
են
սորա
եւ
նորա
տանը
ընկած՝
{առանց}
անգամ
եւ
բացուելու,
կամ՝
քանի
մի
հին
լեզու
իմաց
երաբերուէր
ընդհանուր
կրթութեան,
եւ
այնպէս,
որ,
{առանց}
նախընթաց
կարօտութեան
օրինաւոր
դպրոցների
եւ
Համալս
ալ։
Իսկ
մեք
ո՛չ
եթէ
օրինաւոր
պատուանդան,
այլ
եւ
{առանց}
մի
ոտք
կոխելու
տեղ
ունենալու,
կամենում
ենք
օդի
վ
բերանը,
նոյն
յատկութեններով
դուրս
գար
որովայնից
{առանց}
մարսուելու
եւ
արիւն
դառնալու.
պատճառ,
մարմինը,
խարհի
մէջ
ոչինչ
բան
չկայ,
ոչինչ
բան
չէ
կատարւում
{առանց}
խորհրդի։
Հեղինակները
եւս
մնալով
այս
հասարակաց
բն
ռնէին
նորանց,
սուտ
է
ամենայն
լուսաւորութիւն,
եւ
{առանց}
ամենայն
գործունէութեան
սպասելը
մի
լուսաւրող
ժաման
սել,
թէ
այս
վիպասանութիւնը,
այս
հրաշալի
գործը,
{առանց}
ամենեւին
կողմնապահութեան
նկարագրելով
Յիսուսեաններ
նոցա
տգիտութիւնը,
կարծում
են,
թէ
մեր
բոլոր
Ազգը
{առանց}
բացառութեան
այդպիսի
մարդերից
է
բաղկացած.
եւ
թէ,
վորության
յուրաքանչյուր
ճշմարիտ
գնահատող
չի
կարող
{առանց}
համակրական
ուշադրության
լսել
մարդկության
հաջողութ
առավել
մոտ
է
հայոց
կենդանի,
ընկերական
բարբառին,
{առանց}
լինելու
խաժամուժ
ամբոխի
գռեհկաբանություն"։
Պարո
լ,
թե
նա
հարազատ
որդի
է
տասն
եւ
իններորդ
դարու,
{առանց}
մասնակից
լինելու
դորա
հոգեղեն
բարութեններին,
պաշ
ժամանակի
ուտող
մաշող
ատամներին.
ուրեմն
եւ
մի
ազգ
{առանց}
մտավոր
եւ
բարոյական
լուսավորության
չէ
կարող
պահպա
նց
անձը
Խորենացի
ու
Եղիշէ։
Մեր
այսպէս
խօսածը
{առանց}
հիմքի
չէ։
1853
թուակ.
մի
հայ
սխօլաստիկ
Թիֆլիզ
ք
ւնի
եւ
մատենագրութիւն.
պատճառ,
մատենագրութիւն՝
{առանց}
կրիտիկայի,
միեւնոյն
է,
ինչպէս
մարմին՝
առանց
հո
՝
առանց
կրիտիկայի,
միեւնոյն
է,
ինչպէս
մարմին՝
{առանց}
հոգու։
Իսկ
այն
ազգը,
որ
չունի
մատենագրութիւն,
դով
այս
րոպէիս
այնտեղ
ենք
հասած,
որ
չենք
կարող,
{առանց}
մեր
խղճմտանքը
արատաւորելու,
ասել,
թէ
մեր
ազգը
ո
ո՞ր
փոքր
ի
շատէ
հասկացող
ու
զգացող
Հայը
կարող
էր
{առանց}
հոգիանալու
եւ
ջերմանալու
եւ
սիրտը
շարժուելու
կարդ
րքի
մէջ,
եւ
ուրիշները
պատրաստ
գտնում
են
նորան
եւ
{առանց}
վերստին
իրենց
անձը
աշխատութեան
տալու
ընդունում
են
դառնում
են
այն
հեղինակի
արծաթագին
ստրուկը,
թէեւ
{առանց}
գիտնալու
եւ
զգալու:
Կորցուած
ազատութիւնը
երեւում
պէտքերը
լցնելու
հնարները
եւ
կը
դառնաս
փիլիսոփայ,
{առանց}
սորա
կամ
նորա
պատրաստած
համակարգութիւնքը
ընդունել
:
Նա
դառնում
է
դէպի
թամաշաւորքը
դառն
խօսքերով.
"
{Առանց}
բարկութեան,
առանց
երկիւղի,
զբօսանքի
համար,
դու
թամաշաւորքը
դառն
խօսքերով.
"
Առանց
բարկութեան,
{առանց}
երկիւղի,
զբօսանքի
համար,
դուք
մահի
տալիս
էք
մար
փիլիսոփաներ,
որ
քամի
կուլ
տալով
իդէա
քարոզեցին,
{առանց}
այդ
սքանչելի
իդէան
երբեւիցէ,
իրենց
համար
մարմնաւ
ալիս
անգլիական
կառավարչութեան
ստոյգ
թերութիւնքը:
{Առանց}
պայմանի
պիտի
համաձայնել
կրիտիկոսի
(Հեգելի)
հետ
ախենամ
է
գերմանացին,
ինչպէս
ագռաւը
խրտուիլակից,
{առանց}
քննելու
թէ
այդ
երեւոյթը
ամենեւին
անվնաս
է,
եթէ
գ
ակ
քաղաքագէտ
եւ
շատ
հասարակ
պուպլիցիստ
չէին
կարող
{առանց}
ամաչելու
արտաբերել
իրենց
բերնից
այն
խօսքերը,
ինչ
ել
մարդկային
սովորական
եւ
ընկերական
կեանքի
վրայ,
{առանց}
վնաս
տալու
այդ
կեանքի
բնական
առողջութեան
եւ
առանց
առանց
վնաս
տալու
այդ
կեանքի
բնական
առողջութեան
եւ
{առանց}
պատուաստելու
այն
ցաւագարական
ախտերը
նորա
կազմուած
ոյն
լարով
լափուիլ,
միեւնոյն
ուղղութեամբ
քայլել,
{առանց}
անօգուտ
եւ
վնասակար
դառնալու:
Բայց
ի՛նչ
անես,
ո
յս
պատճառով,
հազիւ
թէ
կարողանան
նոքա
իրագործուել
{առանց}
տէրութեան
եւ
հասարակութեան
շաղկապը
սաստկապէս
սասա
ը:
Այդպիսի
մի
համակարգութիւն
անհնար
է
երեւակայել
{առանց}
ձեւաւոր,
յուսալի
եւ
գործարանաւորուած
ընկերութեան
խեղճ
վիճակում
է,
կարող
է
հասնել
այդ
աստիճանին,
{առանց}
այնքան
ժամանակ
եւ
այնքան
ուժ
գործ
դնելու,
որքան
ոռաց
կը
մնայ
մեր
հոգու
մէջ:
Մտանք
Հնդկաստան
{առանց}
արծաթի
եւ
ճանապարհի
հանդերձով.
երկար
թափառեցանք
րակացուն,
իւր
վերայ
պարտք
համարեց
գործ
կատարել,
{առանց}
խորհրդակից
լինելու
հոգատարների
հետ:
Ամէնից
առաւե
ր
Հռոմի
ժողովուրդը
նորա
դէմ
վեր
կը
կենաս,
եթէ
նա
{առանց}
որեւիցէ
օրինաւոր
պատճառի
արձակ
է
վերակացուն.
այս
խորամանկութեամբ
ձեռք
բերել
Հռոմի
պապութիւնը,
որ
{առանց}
մեծ
պատրաստութեան
եւ
ժողովրդի
միաբան
ընտրութեան,
անակը
շատ
մեծամեծ
անցքեր
անցան,
որ
կպատմեմ,
եթէ
{առանց}
ձանձրութեան
կը
լսէք:
Այստեղ
ես
նորա
խօսքը
կ
էր
ֆրանսիացւոց
դեսպանի
թեւարկութեամբ:
Այս
մարդը
{առանց}
տարակուսի
կամ
շատ
անզգայ,
կամ
շատ
անհմուտ
մարդ
պ
զոհուեցաւ
վերակացուի
չարահոգութեանը,
որ
ի
հարկէ
{առանց}
կարդինալի
գիտութեանը
չէր:
Քննենք
ինչպէս
սորա
գոր
էմ:
Եթէ
դու
տեսանէիր,
թէ
ինչպէ՞ս
սա
աներկիւղ
եւ
{առանց}
նիզակակցի
այս
կողմ
ու
այն
կողմ
էր
վազում
եւ
երկու
զէնքով,
բայց
թշնամի
չկայ:
Ասում
են,
եթէ
այսպէս
{առանց}
մեր
նիզակակցութեան
կամեցած
էիք
խլել
թշնամու
ձեռքի
ձեր
կողմից,
խնդրել
ձեր
դաշնակիցների
օգնութիւնը:
{Առանց}
ձեզ
եւս
կատարել
ենք
յաղթութիւնը,
այնտեղից
գոռում
տը
միմիայն
դէպի
Քրիստոսի
փրկարար
տնօրէնութիւնքը,
{առանց}
կախարդութեան,
որ
ենթադրւում
է,
թէ
լինում
է
դեւե
տեւ
Քրիստոսի
տնօրէնութիւնքը
չե՛ն
կարող
ընդունուիլ
{առանց}
կախարդութեան
եւ
դեւերի
գոյութիւնը
ընդունելու,
դր
են
ընդդէմ
պ.
Չամուռճեանի,
բացի
կարեկցութենից:
{Առանց}
դեւերի
միջնորդութեան,
միմիայն
Քրիստոսի
արդիւնքին
տօնական
շրջաբերականներով
քարոզած
էր
աշխարհին,
թէ
{առանց}
մեր
իշխանութիւնը
խոստովանելու,
առանց
մեր
զօրութե
խարհին,
թէ
առանց
մեր
իշխանութիւնը
խոստովանելու,
{առանց}
մեր
զօրութեան
եւ
ազդեցութեան
հաւատալու,
ընդունայ
եան
խօսքերի
մասին.
եւ
ինչ
որ
ամեն
մինը
լսել
են,
{առանց}
իրենց
հոգին
պարտաւորելու
թող
ճշմարիտը
ասեն։
Բ
գայլերի
նման
վազեցին
իմ
ունեցած
չունեցածի
վրայ
եւ
{առանց}
խնայելու
կտրատեցին,
երբ
տեսան,
թէ
քո
աչքից
ընկա
Յառաջաբանը
տալիս
է
մեզ
մի
քանի
տեղեկութիւնք,
{առանց}
որոնց
աւելի
պիտի
մթնէր
մեր
համար
Թղթի
բովանդակութ
ելով
զբանն
Պօղոսի,
զի
յամենայն
ժամ
աստուածասէրքն
{առանց}
խղճի
մտաց
կեցցեն
"
(եր.
37)։
Ո՛չ
միայն
Պաւղոս
ութիւնը,
որ
կարող
էինք
տալ
Փարպեցու
Պատմութեան՝
{առանց}
վախենալու
եւրոպական
գիտութեան
դատաստանից։
Հայ
շատերը
նոցանից
Ադամից
են
սկսում,
այնուամենայնիւ
{առանց}
քննութեան,
առանց
դատաստանի
փոխ
են
առնում
իրենց
ն
ամից
են
սկսում,
այնուամենայնիւ
առանց
քննութեան,
{առանց}
դատաստանի
փոխ
են
առնում
իրենց
նախորդներից,
թէեւ
ղ
էր
իմանալ,
թէ
ո՛ւմ
աշակերտ
է
ինքը,
ապա
ուրեմն
{առանց}
այլ
եւ
այլի
պիտի
ասենք,
որ
այդ
առաքինի
մարդը
աշա
լու,
որ
նորա
օրով
էլ
կային։
Պ.
Էմինը,
թէեւ
{առանց}
հիմքի
գրել
էր
այս
ծանօթութիւնը,
գո՛նէ
պիտի
չմոռա
երի
մասին,
այդ
ինքը՝
կարդացողը,
կարող
է
տեսնել
{առանց}
մեր
ասելու։
Երրորդ՝
մեր
բոլոր
պատմութեան
մէջ
ի
ամենաչնչին
հանգամանքի
վրայ
ոչ
ո՛ք
իրաւունք
ունի
{առանց}
ապացուցի
բերան
բանալ։
Մեր
դատապարտածը
Հրատ
անուն
ուն,
ապա,
հիմնուելով
Փարպեցու
քեռի
խօսքի
վրայ,
{առանց}
երկարաբանութեան
կ'անցնէինք՝
եւ
բնա՛ւ
իսկ
ուշ
չդն
ղութեանը,
ձախողակի,
շփոթուել
է
նոր
լեզուի
մէջ։
{Առանց}
նորան
էլ
մեր
մէջ
դերանունները,
սեռ
չունենալով,
Ս.
Յովսէփը,
որ
կաթողիկոսական
պաշտօն
էր
վարում,
{առանց}
Ս.
Ղեւոնդի
հրամանին
ոչ
մի
բան
չէր
անում.
եթէ
աս
եպիսկոպոսների
վրայ։
Թէեւ
այո՛,
մենք
էլ
երբեմն,
{առանց}
քննութեան,
պ.
Էմինին
հետեւելով,
այդ
նզովքը
վեր
ղ
ասում
են
գրուած.
այս
երկուքը
տարբեր
բաներ
են
եւ
{առանց}
ուղղախօսութիւնը
շփոթելու
չեն
կարող
իրար
տեղ
գործ
ի
վերայ
դրած
վկայել
մեր
ասածին,
եւ
խղճմտանքով,
եւ
{առանց}
կողմնապահութեան
դատաստան
առնել.
բայց
ուշաբարձութի
կարծելով,
թէ
կարելի
է
ընդունել
քաղկեդոնեան
ժողովը
{առանց}
ուղղափառ
լինելուց
դադարելու՝
հրատարակել
էր
այս
մա
խօսելով՝
պատմում
են
մեզ
ե՛ւ
Փարպեցին,
ե՛ւ
Եղիշէն՝
{առանց}
Ձուիկի
կամ
որեւիցէ
կնոջ
անուն
յիշելու։
Չենք
կարող
կամ
մի
բոզ
յայտնուէր,
իսկոյն
քարկոծում
էին
նորան
{առանց}
խնայելու։
Էլ
ի՞նչպէս
ուրեմն
կարող
էր
յատուկ
բոզան
յիշել
հնոցը
պոռնկանոց
հասկացողքը,
որովհետեւ
այժմ
{առանց}
վկայութեան
էլ
հաւատ
չկայ։
Հետեւեալ
§
4
առաջ
էր
խաղում
իւր
ասպարիզումը,
որ
շուտով
ահա
եւ
{առանց}
տարակուսի
ստանալու
էր
վարդապետութեան
աստիճանը։
սմանեան
պատմութեան
վերջին
թերթերից
մի
քանիսը,
որ
{առանց}
հեղինակի
գիտութեանը
յաւելացուցել
էին
տէր
սատանայի
աշխարհի
երեսին,
կապել
յունական
եռանկիւնի
կամար,
{առանց}
սորան
չէ
կարելի
գամել
արեւելեան
փոքրիկ
դռնակը,
ե
ծեր
դեւ.
ճանկերը
բորենու
ճանկերի
նման,
ատամները
{առանց}
շրթունքի,
ինչպէս
դիակը
լինում
է.
մի
մեծ
սպեղանի
ւ
թափանչայ.
ձեռքումը
մի
գաւազան
եւ
ժանգոտ
հրացան
{առանց}
հրացայտի,
ծոցերը
լիք
մանր
քարերով
եւ
խորտակուած
համարձակւում
ես
սուտ
խօսել,
իմ
առաջեւս,
այդպէս
{առանց}
խղճմտանքի,
որպէս
թէ
յայտնի
չէ
ինձ,
որ
մարդիկ
եր
մեծ
մարդ
եմ...
կարդա՛
ինձ
ճարտասանական
ոճով,
{առանց}
ծանրացնելու
իմ
գլուխը
եւ
խրտնեցնելու
իմ
երեւակայո
լացնոր
մարդիկ
դուրս
են
տալիս
ժամանակ
առ
ժամանակ,
{առանց}
օրագիր
անունը
վերան
դնելու,
որպէս
թէ
իւրեանց
խել
ի
նման
գրել,
պարզ,
առողջ,
բնական,
հասկանալի,
{առանց}
դպրոցական
նեղ
սահմանների,
առանց
ճարտասանական
դիմ
ան,
հասկանալի,
առանց
դպրոցական
նեղ
սահմանների,
{առանց}
ճարտասանական
դիմակների,
հասկանո՞ւմ
ես
թէ
չէ:
ժամանակներումը
մինչեւ
անգամ
բոլոր
աղախինքը
գիտեն
{առանց}
սատանայի
գործակցութեանը.
բայց
բոլորից
գերազանցը
եյը
առաւել
խորամանկ
լինելով,
ստացաւ
նորա
հոգին,
{առանց}
պարգեւ
տալու,
թէ
ինչպէ՛ս
պատահեցաւ
այս,
կ'իմանա
տէ
ազատ
կեցութեան
հնարք:
Ահա
այս
էր
պատճառը,
որ
{առանց}
Ասմոդեյի
կողմից
պարգեւի,
նորա
հոգին
եկած
է
ձեր
խ
ուելուց
յետոյ,
մի
քանի
մարդ
եւ
ինքը
մնան
զգաստ,
{առանց}
արբենալու,
այն
ժամանակ
ինչպէս
բարձր
խօսելով
գինի
ինչ
է,
ականջիդ
լա՞ւ
է
եկել
ազգասիրի
անունը,
դու
{առանց}
զրկանքի
կամիս
առաքինի
լինել,
ինչպէ՞ս
կարելի
է
այ
շարժ
կալուածք,
որոնց
արդիւնքով
կառավարւում
էր
նա
{առանց}
գլխացաւութեան:
Պ.
Շաքարեանցը,
իւր
բոլոր
կե
,
այդ
բոլորշի
գծի
կենտրոնում
մի
մորթած
սեւ
հաւ,
{առանց}
ամենայն
պիսակի,
եւ
մի
սեւ
կոթով
դանակ:
Բնական
բ
յդ
բանը
առնել,
բայց
չէի
կամենում,
յուսալով,
որ
{առանց}
դորան
եւս
կարող
եմ
մի
բան
իմանալ:
Քանի
օր
էր
արդ
ղած
լինէինք
դոցա
բոլորի
բնաւորութեանը,
որովհետեւ
{առանց}
այսպիսի
խտրութեան,
հանդիպողին
հրաւիրել,
իմ
կարծ
ընկերութեան
ուղղութեանը:
Պատահում
են
մարդիկ,
որ
{առանց}
ուշադիր
լինելու
տեղին,
հանգամանքներին
եւ
պատշաճի
րը
չկար,
բոլորը
խառնիխուռն
ծալուած
ճնշուած,
որը
{առանց}
երեսի,
որի
թերթերը
ցիրուցան,
որը
ցեցակեր.
մի
խ
ի
մէջ
ցոյց
էր
տուել
փիլիսոփայական
քարի
գաղտնիքը,
{առանց}
յայտնելու
շահաստացութեան
ցանկութիւն:
Պիտոյ
է
նոյ
,
նա
պատասխանեց,
թէ
չունի
այլեւս
այն
փոշիները,
{առանց}
որոնց
անհնար
էր․
բացի
սորանից
մէջ
բերեց
մի
քանի
ա
որի
կարողութիւնը
անսահման
է:
Ոչինչ
չէ
յառաջանում
{առանց}
նորան.
իսկ
նորանով
ամենայն
բան
կարելի
է:
Կր
այի
վայրենիքը,
եթէ
տեսանեն,
որ
շոգեշարժ
կառքը,
{առանց}
մի
գրաստի
կամ
թէ
մարդու
օգնութեան,
որ
մինչեւ
այժ
ենից:
Երկու
բարեկամքը
եւս
բաւական
ժամանակ
մնացին
{առանց}
խօսելու:
Այդ
միջոցին,
նոցա
միտք
հասկացնող
միջնո
այ
շատ
զարմանում
եմ,
-
ասաց
նա,
-
ինչպէս
է,
որ
{առանց}
մկնդեղի
ստացուել
է:
Ո՞չ
ապաքէն
ուրիշ
անգամ,
սոյ
եան
մէջ:
Դպրութեան
կանոնքը
արգելում
են
մեզ,
{առանց}
որեւիցէ
մարդու
կամք
ստանալու,
տպագրութեամբ
հրատա
պիսի
մարդու
վարդապետութիւնը
զոհաբերութեան
մասին
(
{առանց}
որին
ոչինչ
առաքինութիւն
չկայ)
այսպէս
է,
թէ
այն
բ
կատարում
էր
այդ
գործը,
եւ
ամենեւին
մեքենաբար,
{առանց}
մտածելու
եւ
իւր
գործի
հետեւանքից
կամ
շարժառիթից
մ
րիտասարդ,
արիւնդ
տաք,
ինչ
ասես
մտածել
է
տալիս,
{առանց}
կշռելու
այն
հանգամանքը,
որոնց
թոյլտուութենից
կախ
ենայն
բան
կամաց
կամաց
լինի,
համբերութեամբ
լինի,
{առանց}
մի
մարդու
անձնասիրութեան
մօտենալու,
բայց
երիտասա
ւմ
էր
նա
մտածել․
անտարակոյս
այն,
ինչ
որ
լինում
է
{առանց}
հոգաբարձուի
մնացած
անչափահաս
որբերի
վերջը․․․
խանեց
տիրացուն
կակազելով
եւ
բոլորովին
մեքենաբար,
{առանց}
հասկանալու
ասածի
խորհուրդը:
Կոմս
էմմանուէլը
րաժշտական
քանքարը:
Այստեղ
հարկաւոր
է
չթողուլ
{առանց}
յիշատակի
այն,
որ
միւս
առաւօտը,
որի
օրամտի
մասին
լքից,
որ
շատ
գեղեցիկ
երգում
էք:
-
Խնդրեմ,
{առանց}
հաճոյախօսութեան...
ես
ի՛նչ
երգող
իմ,
այսքան
հ
ից
`
երբեւիցէ,
մի
անարդար
վկայութիւն
ձեր
մասին:
{Առանց}
կեղծաւորութեան
ասում
եմ,
դուք
շատ
գեղեցիկ
երգում
րմանք,
եթէ
սառն
աչքով
նայեն
այսպիսի
բանի
վերայ,
{առանց}
որեւիցէ
գաղափար
ունենալու
ազատական
արուեստների
մա
ց
ահա
ներս
էին
մտած
մեր
եկեղեցու
մէջ:
Հարկաւոր
է
{առանց}
ուշադրութեան
չթողուլ
այն
եւս,
որ
եթէ
հայերի
հեթա
ննութեններով
ձանձրացնել
եւ
այս
պատուելիքը,
որոնք
{առանց}
տարակոյսի
ախորժակ
չունին
տխրելու:
-
Ոչի՛նչ,
ւմ
է
այդ
անցքերի
բնական
եւ
լոգիկական
պատճառները,
{առանց}
տեղ
տալու
իւր
էջերի
վերայ
վերացականութեան.
եւ
մի
նում
է
մեզ
ազգի
հոգեկան
կեանքի
այն
երեւոյթքը,
որ
{առանց}
մարմին
ստանալու
մնացին
ազգի
հասկացողութեան
մէջ
որ
կը
որպէս
մի
գործարանաւոր
էակ,
այլ
հանքերի
նման,
{առանց}
ներքին
զօրութեան,
առանց
գործարանների,
միմեանց
վ
էակ,
այլ
հանքերի
նման,
առանց
ներքին
զօրութեան,
{առանց}
գործարանների,
միմեանց
վերայ
բարդելով
կուտակելով
ծ
միմիայն
ոտքերի
եւ
վերջերի
նոյնայանգութեան
վերայ
{առանց}
ամենայն
մտքի,
բովանդակութեան,
խորհրդի
եւ
բանակա
դութեամբ:
Բայց
գիտելի
է,
որ
երբ
երեւին
փերիքը,
{առանց}
ուրիշ
բան
հարցանելու,
պիտոյ
է
հարցանել,
-
ինչ
ա
անալ,
պահանջում
էք.
միթէ՛
չէ
կարելի
խնդրել,
որ
{առանց}
փոխարինի
երգէք:
-
Միթէ՛
չէ
կարելի,
-
պատաս
է՜ս
փրկեց
նա
Աւազակներից
մի
անմեղի
կեանք․
{Առանց}
խօսելու,
համր
նշանով,
Վտանգի
ժամը
յայտնեց
բ
րելով
իւր
պարոնի
գործերը
այս
քաղաքում,
իհարկէ
ոչ
{առանց}
անձնական
օգտի,
վերջապէս
դարձել
էր
նորան
ընկերակի
նրբանում
է
եւ
զօրանում
է
մինչեւ
այն
աստիճան,
որ
{առանց}
մի
ձայն
լսելու,
միմիայն
նայելով
խօսողի
բերանի,
րմանում
են,
թէ
ինչպէ՛ս
Աստուած
ստեղծել
է
աշխարհը
{առանց}
մի
օգտի
ակնկալութեան,
եւ
թէ
ինչպէ՛ս
ամենայն
օր
ե
մենայն
օր
երկնքի
լուսաւորքը
լուսաւորում
են
երկիրը
{առանց}
մի
բան
ստանալու:
Այս
պարոնը
ունէր
նոյնպէս
մի
քան
ն
լինել
ազգասէր
եւ
այսպիսի
ամուլ
շատախօսութեամբ,
{առանց}
ամենայն
զոհաբերութեան,
տօնացուցի
մէջ
գրուելու
ար
ւ
բերան
սերտած
բառերով
հաստատում
էր
նոցա
օգուտը,
{առանց}
ամենեւին
գաղափար
ունենալու,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
դպրոց
երին
երեւում
էին
ոսկեղէն
սարեր:
Նա
հաց
էր
ուտում
{առանց}
մոռանալու
ճիշդ
մաթեմատիկական
հաշիւը,
թէ
այն
օրու
ւ
դուք
մեքենաբար
խօսում
էք
այդպիսի
բաների
վերայ,
{առանց}
զգալու...
-
Ես
շատ
պարապած
եմ,
ուստի
շատ
,
այլ
բան
չկայ
աշխարհի
երեսին:
-
Միթէ՞
դուք
{առանց}
օգտի
կատարում
էք
ձեր
բժշկական
պաշտօնը:
-
Ես
օրինակ
պահպանում
է
եւ
դարմանում
է
ամբողջ
տիեզերքը
{առանց}
խտրութիւն
առնելու,
թէ
այս
մինը
մարդ
էր,
իսկ
այն
դո՛ւք
չարաչար
օգուտ
քաղեցիք
ձեր
հարստութենից,
եւ
{առանց}
մարդկային
սրտի
զգացողութեան
ընթանալով
ձեր
դստեր
ե
ւ
արծաթն
է
տալիս
ձեզ
այդպիսի
տմարդի
իրաւունք,
եւ
{առանց}
այդ
արծաթին,
պիտոյ
է
մինը
լինէիք
այն
ռամիկներից
անի
շատ
հասարակ
պատկերներ,
պատահմունքով
գնուած,
{առանց}
հասկանալու,
թէ
ո՞վի
պատկերներն
էին,
այլ
իրրեւ
ս
ն
բանի,
որի
միայն
կարող
էր
ժամանակը
կորուսանել,
{առանց}
խտրելու
այս
բաների
յատկութիւնքը,
այսպէս
ահա
Շահո
,
նա
պիտոյ
է
ետ
ստանայ
քեզանից,
նա
արդար
է,
եւ
{առանց}
տոկոսիքի
է
ստանում
այն
գումարը,
ինչ
որ
գործ
էիր
դրականապէս
ապացուցանում
են
կամ
հերքում
են
մի
բան
{առանց}
ամենեւին
իմացած
լինելու
բանի
զօրութիւնը,
այլ
մի
ննջարանը,
մինչ
այն
մարդը
եւս
նոյնպէս
ամբոխուած,
{առանց}
յառաջ
խաղալու
շեմքի
վերայից,
հարցրեց
նորանից,
թ
անջելուց,
չկարողացաւ
եւս
լսել,
մինչեւ
Մանուշակը
{առանց}
եւ
մի
խօսք
եւս
ասելու
իսկոյն
վեր
ելաւ
սանդուղքից
ւ
անկիրթ
մարդ
էր,
եւ
Մանուշակին
խօսել
էր
իւր
կին
{առանց}
հարցանելու
նորա
կամքը,
եւ
Մանուշակի
ծնողքը
եւս,
անուշակի
հետ,
տեսանելով,
որ
նա
գեղեցիկ
է,
բայց
{առանց}
ամենեւին
մի
հոգեկան
ձգտողութեան,
իսկ
Մանուշակը
ո
այս
յաջողութեամբ,
որ
նամակը
կարողացաւ
ուղարկել,
{առանց}
մի
մարդու
իմացնելու
իւր
կարծիքը:
IV
Երեկոյացե
ւ
սրտիցը
ծածուկ
բարկացած
մտածում
էր,
եւ
որպէս
թէ
{առանց}
ձայնի
եւ
խօսքերի
պատասխանում
էր
մօրը,
եթէ
առաջու
ց,
ի՞նչ
ուխտ
է,
որ
դնում
է
աղջիկը
մի
մարդու
հետ
{առանց}
նորա
երեսը
անգամ
տեսանելու:
Մարդ,
մի
ասեղ,
մի
ասեղի,
մի
մատնոցի
չափ
արժանաւորութիւն
չունի,
որ
{առանց}
նայելու,
տեսանելու
եւ
քննելու
պիտոյ
է
լինի,
եւ
ի՞նչ
ասացիր,
-
յաւելացրեց
նա:
-
Ես
ասացի,
որ
{առանց}
քո
հետ
խօսելու
չեմ
կարող
կտրական
բան
ասել:
-
հրամայեցէ՜ք,
պարոն
Շահումեանց"։
Շահումեանցը
{առանց}
խօսքի,
միայն
գլխի
շարժելովը
շնորհակալ
լինելով
Թի
,
որ
կակազում
է
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
պատճառ,
մինը
{առանց}
միւսին
անկատար
էր:
-
Չէ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլ
ն
ազդեցութեանը
հետեւելով,
գործում
են
ամենայն
ինչ
{առանց}
այս
եւ
այն
կողմը
նայելու:
Մարդը
կը
լինի
արժանաւո
հոգին
եւ
աճեցուցել
էր
Աստուծուց
ստացած
քանքարը,
{առանց}
լուսաւորութեան
սէր
չկայ,
եւ
այս
բարոյական
լուսաւ
ընկերը,
պարտական
ենք
սիրել
ամբողջ
մարդկութիւնը,
{առանց}
խտրելու,
-
թէ
այս
ոք
հեթանոս
էր,
միւսը
հրէայ,
իսի
դիպուածում
նա
Աստուծոյ
պատկեր
է,
ապա
թէ
ոչ,
{առանց}
Աստուծոյ
գործերը
գործելու
եւ
դեռեւս
լցուելով
ամեն
տեսութիւն
առնելու,
կամ
մի
անմեղ
թղթախաղ
խաղալու
{առանց}
վճարի,
կամ
թէ
շատ
շատ
մի
բաժակ
ղահուէով,
որի
ար
նց
չափը
եւ
չմոռանալ
պատշաճը:
Մօտաւորութիւնը,
{առանց}
բարոյական
եւ
օգտակար
խորհրդի,
որ
լինում
է
ղահուէ
,
-
շարունակեց
Շահումեանցը,
-
ուշաթափ
ընկնիլ...
{Առանց}
պատճառի...
Անկարելի
է:
-
Դու
ուշացար,
Շահ
ղեցապէս:
Ամուսնութիւնը
խաղալիք
չէ,
որ
կատարուէր
{առանց}
մտածելու,
առանց
խօսելու,
առանց
մինը
միւսի
վճռակ
ւթիւնը
խաղալիք
չէ,
որ
կատարուէր
առանց
մտածելու,
{առանց}
խօսելու,
առանց
մինը
միւսի
վճռական
կամքը
լսելու,
է,
որ
կատարուէր
առանց
մտածելու,
առանց
խօսելու,
{առանց}
մինը
միւսի
վճռական
կամքը
լսելու,
միմիայն
հետեւել
ական
Մանուշակ,
ժամանակը
ուշ
է...
Մանուշակը
{առանց}
խօսեյոլ
համբուրեց
Շահումեանցի
երեսը:
-
Մնաս
բ
ցին,
ուրեմն
եւ
Մանուշակը
մնաց
իւր
տկարութեան
մէջ
{առանց}
բժշկուելու:
Մի
շաբաթ
յետոյ
այս
անցքից,
որ
մի
ան
հնարներ
այդ
ցաւերը
բժշկելու,
թեթեւը
բժշկում
է
{առանց}
ամենայն
տարակուսութեան:
Թեթեւ
թափողը,
եթէ
հանդի
ր
դուռը
բանայ:
Դայեկը
բացում
է
դուռը.
մարդիկ
{առանց}
ներս
մտանելու,
կարճ
խօսքերով
խնդրում
են
նորանից
էր
մեզիմեն
աղեկների
մէջ,
սայլումը
դեռեւս
նստած,
{առանց}
ձայն
հանելու,
կամաց
թափում
է
գոգնոցից
սխտորի
փեճ
ակ,
բացի
անձրեւի
պղպջակների
պատառուելու
ձայնից:
{Առանց}
որոտմունքի
փայլակը
երբեմն-երբեմն
ներկում
է
դաշտը
արոն
հայրը
նա՞զի
նստեց,
ես
մի
քանի
օր
յառաջ,
եւ
{առանց}
այս
բանին
եւս,
կամենում
էի
ասել
քեզ,
որ
ինքդ
հր
նես,
այդպիսի
բռնակալ
մարդերի
չէ
կարելի
հաճոյանալ
{առանց}
մի
քանի
զրպարտութիւն
գործելու,
առանց
մահապարտ
լի
ի
հաճոյանալ
առանց
մի
քանի
զրպարտութիւն
գործելու,
{առանց}
մահապարտ
լինելու...
Այժմ
եւս
կան
մարդիկ,
որ
հ
աւորութեանը
նայելով
պիտի
քեզ
հարս
ընտրես,
ուրեմն
{առանց}
կին
կը
մնաս:
Խելքի
մասին
հարկաւոր
չէ
քննութիւ
անութենից
յետոյ
անհնարին
պիտի
լինի
մնալ
Ղրիմի
մէջ
{առանց}
իւրեանց
անձը
վտանգի
տակ
ձգելու,
իսկոյն
գրում
են
շուտով
ղեպի
Ղրիմ,
այնքան
արծաթով,
որքան
ունէր,
{առանց}
դուրսից
մի
բան
ստանալու:
X
Առաւօտեան
ինն
ժամը
ամբոխուած
գրկախառնութիւնը
բոլորովին
մեքենաբար
եւ
{առանց}
գիտակցութեան:
Այս
միջոցին,
աղախինը
ներս
մտաւ
մբ.
18...
Սուդաղ
-
Մէք
հարսանիքը
եւ
{առանց}
քեզ
կ՚առնենք,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-Օղլուն,
-
եւ
ո՛չ
գ
դին
է
մկրտելին:
Պարոն
Մկրտիչը
գունաթափուեց
եւ
{առանց}
հրաժարական
ողջունի
բաժանուեց
քահանայից:
Քահանան
րնէն
ընկնում
է
մի
մահանման
քնի
մէջ։
Հայոց
ազգը,
{առանց}
աչք
բանալու,
քնում
է
միալար
չորս
հարիւր
տարի՝
մ
տի
վերայ,
որպէս
թէ
մասնաւոր
օգուտը
կարելի
բան
էր
{առանց}
ընդհանուրին։
Տասն
եւ
ութերորդ
դարու
գործակատ
ւ
հաղորդէին
յԱստուածայինս
ընդ
բուն
իսկ
չարափառս,
{առանց}
ինչ
բանս
զմտաւ
ածելոյ,
ընդհանուր
նախապաշարմամբ
ե
եանց
ուսեալք
'ի
նոցանէ
'ի
գործ
արկին
պարզ
մտօք
եւ
{առանց}
փօլիթիքայի։
Զի
թէ
ճշմարիտ
էր
վարդապետութիւն
ո՛րքան
մեծախորհուրդ
բան
է
կրօնը
ընդհանրապէս,
եւ
{առանց}
մանրմասն
քննութեան,
երեւում
է
նորանից,
որ
մարդը
նորանից,
որ
մարդը
չէ
կարող
ապրել
աշխարհի
երեսին
{առանց}
կրօնի։
Որքան
ժամանակ
մարդը
կայ
աշխարհի
վերայ,
ն
ամ
այլպէս
լինելութեան
վերայ։
Եւ
ինչպէս
կարելի
էր
{առանց}
կրօնի
ապրել.
առաջին
մարդիկը,
որ
գուցէ
եւ
չգիտէի
քան
եւս
բացայայտ
է,
որ
ոչինչ
մարդ
չէ
կարող
ապրել
{առանց}
կրօնի,
թող
լինի
նա
անաստուած,
ամենաստուածեան,
հետեւ
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ
չկայ
օրէնք
եւ
կանոն՝
{առանց}
բացառութեան։
Գիտենք,
սարսափանք
էր
գալու
քո
վերա
ռ
կրօնին,
դառնում
է
մի
մեքենայ,
մի
աւտօմատ,
որ
{առանց}
ամենայն
գիտակցութեան,
զգացողութեան
եւ
անձնաճանաչ
ի՞նչպէս
լսում
է
իւր
այդօրինակ
դատակնիքը,
թէեւ՝
{առանց}
այն
զզուելի
հանդիսաւորութեան։
Յետոյ
պապերից
մինը
սը
եւ
դէպի
նորա
յաջորդքը
հաւատարմութեան
երդումը՝
{առանց}
երկբայելու,
թէ
"
այսպիսի
ընթացքին
երիտասարդ
արքա
րական
գործունէութիւնը
Հայկական
լեզուի
հանդիսում,
{առանց}
գնահատելու
այս
գործունէութեան
արժանաւորութիւնը,
նուած
է
Մխիթարեանց
ձեռքով
բոլորովին
անխորհուրդ
եւ
{առանց}
որեւիցէ
ազնիւ
նպատակի։
Թողունք,
որ
Մխիթարեանք
մ
տճառով,
որ
Աստուած
բարկացել
էր
Հայաստանի
վերայ,
{առանց}
մէջ
բերելու
քաղաքական
պատճառները,
առանց
կրիտիկոս
վերայ,
առանց
մէջ
բերելու
քաղաքական
պատճառները,
{առանց}
կրիտիկոսի
աչքով
գնահատելու
որեւիցէ
իրողութիւն
ազգ
պէ
մոռանալով,
թէ
խօսում
էր
Հայերի
հետ,
ուրեմն,
{առանց}
հայութեան
դիմակով
ծածկելու
իւր
պապականութիւնը,
հ
գործարան
տպագրութեան
հարիւրամեայ
ժամանակաց
եւ
այն
{առանց}
քննութեան։
Եկեղեցին
Քրիստոսի
բերս
ոչ
սաղարթի։
Բ
ժամու
զերիս
ամս
պարաւանդեցաւ
այդր,
եւ
հուսկ
զկնի
{առանց}
կոչման
ել
բռնի
յատեան
դոցա,
եւ
'ի
միջոյ
կիսոյ
ժա
մում։
Բայց
ակն
ունիմ,
թէ
նա
ինքն
սուրբ
եկեղեցին
{առանց}
ինչ
տեսանելոյ
զտրուպս
արդարացուսցէ
զիս,
քանզի
'ի
ւթիւնը։
Այստեղ
մի
բան
եւս
հարկաւոր
է
չթողուլ
{առանց}
յիշատակի,
այսինքն՝
թէ
Մխիթարեանք
տէր
են
իւրեանց
յն
էր,
որ
չունէինք
այս
նամակի
մի
այլ
օրինակը,
իսկ
{առանց}
համեմատութեան,
միմիայն
հետեւելով
լօգիկային
սրբագր
րձուածք
բանից
[ըմբռնելի
էին
առ
ի
ընթերցանելեացն՝
{առանց}
եւ
դոյզն
բացառութեան,
եւ
ո՞վ
արդեօք
կարիցէ
[կորզ
եղայական
հոգւոյ
յղացեալս
եւ
ի
լոյս
ծնեալս
նոյնպէս
{առանց}
գործակցութեան
յաջողակ
մանկաբարձութեան
առաջնորդակա
ս
իսկ
է
պատճառն
զի
Բիւզանդեանց
ուսումնականութիւնն
{առանց}
պատշաճօրէն
հայացուցանելոյ,
պատուաստեալ
ի
վերայ
հ
ք
ի
միջի
որ
յարգեսցէ
զուսումն
եւ
զգիտութիւն:
{Առանց}
ամենայնի
գիտակցութեան
զհնութիւն
ախտացեալ
զախտ,
չ
կալան
շաւիղ
եւ
նոցին
առաջնորդեալ
տեսութեամբ,
եւ
{առանց}
միտ
դնելոյ
սեպհական
ազգի
պիտոյիցն]
`
նախընտիր
վար
ւ
[բուն
Հելլենական
ըստ
ժամանակին],
թերեւս
եւ
ո՛չ
{առանց}
գիտակցութեան,
զի
առ
ասիականս
որպէս
եւ
ցայսօր
իսկ
լուսոյ],
զհետ
պնդել
խաւար
առաջնորդութեան
հնոցն,
{առանց}
[շրջանկատն
ուշադրութեան
որ
ինչ
այժմուս
հայկական
ը
գովաբանութեանց
նոցին
իսկ
վանեցւոյն
հետեւողաց,
որ
{առանց}
[մտացն
լծակալ
կշռելոյ,
թէ
արժանաւորութիւն
իմացակ
ջին
եւ
վերջին
հնար
բորբոքելոյ
զհայրենասիրութիւն,
{առանց}
որոյ
առաջի
կայցէ
կործանումն
ազգի,
մանաւանդ,
եթէ
ալ՝
թէ
ասացեալն
Ազգ
չէ
այլ
ինչ,
եթէ
ո՛չ
լեզու,
{առանց}
որոյ
չէ
մարթ
լինել
ազգի.
նա
հոգի
է
ազգի,
եւ
ազգ
խորհուրդ
մեքենապաշտ
ձգտողութիւն
գիտելոյ
զլեզուն,
{առանց}
մշակելոյ
զանշէն
մնացեալ
բանականութիւնն,
առանց
յղ
,
առանց
մշակելոյ
զանշէն
մնացեալ
բանականութիւնն,
{առանց}
յղկելոյ
զտեսողութիւն
նորա,
վասն
զի՝
լուսաւոր
մտ
ն
ծովացեալ
եւ
յանհնարինս
ճիւղաւորեալ
գիտութեանց,
{առանց}
ի
վերայ
կուտակելոյ
զլերինս
դժուար
ուսանելի
եւ
ապա
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
զայլս
ունին
ի
Բիւզանդիոն
առաքել՝
{առանց}
կամաց
եւ
հրամանի
վարդապետաց
իւրեանց
դիմեն
շեշտակի
ց
յայտնի
են
մեզ
գրածք։
Վեցերորդն
դար
անցանէ,
{առանց}
թողլոյ
մեզ
զկնիք
հետոց
նշանաւոր
գտեալ
միայն
վերան
օսութեան:
Աւելորդ
համարելով
մեզ
յիշել
աստանօր
{առանց}
բացառութեան
զամենայն
հեղինակս
որպէս
երկոտասաներոր
եւ
ի
ներքուստ
աճեսցի
անսայթաք
յերիւրմամբ
ճիւղոց,
{առանց}
խառնափընդորելով
զկազմածն:
Այս
ամենայն
պայմանը,
նախնեաց,
չգիտէ
զհարս՝
որոց
է
որդի:
Անհոգութիւն
{առանց}
պատասխանի
տալոյ:
Քաջայոյս
եմք,
թէ
գերապատիւ
Ստե
ոկ.
թող
թէ
բազում
են
եւ
յաշխարհիկ
մատենագրութեան
{առանց}
ի
վերայ
յաւելոյ
մեկնաբանութիւն
ուսուցչին,
անհասկ
լ
աղճատանաց
Մխիթարեան
միաբանութեան
Վիեննայի,
որք
{առանց}
յաջ
եւ
յահեակ
նայելոյ
գոլն
գործեն
գէթ
թարգմանել
զ
յելոյ
գոլն
գործեն
գէթ
թարգմանել
զԳերմանական
բառ:
{առանց}
զուգակշիռ
ունելոյ
զպայմանս
լեզուի
մերոյ,
թէ
կարէ
անգոյն
փոքրիկ
նաւակաց՝
յածելով
միշտ
ի
ծովու
խորշ
{առանց}
զարձակավայրս
ծովուն
թեւակոխելոյ:
Պատուելի
հեղինա
կերպարանափոխութեամբ
կազմեցան
ի
հնոց՝
նոր
լեզուք
{առանց}
կրելոյ
զխժական
տիտղոսը։
Ժամ
է
արդեն
զաչս
դարձուց
լուսաւորութիւն
ազգին,
զոր
ի
գործ
դնեն.
եթէ
դնեն
{առանց}
ամենեւին
գիտակցութեան,
անձնապահութեան
եւ
եթե
աղա
ցանել
յարեւմտեանն
Եւրոպա,
ազգն
Ռուսաց,
կարող
եմ
{առանց}
իրիք
նեղութեան
քննել
եւ
քրքրել
զպատմութիւն
նորոգո
,
ուսեալ
ի
դրունս
եկեղեցւոյն
զշարական
եւ
զսաղմոս
{առանց}
ամենայն
գիտակցութեան
եւ
ընտրութեան,
յառաջ
բերէ
յ
տութեամբ
մտածեն,
եթէ
մտածեն,
թէ
նախախնամութիւնն
{առանց}
ամենայնի
ի
կոչման
է
ազգին
աշխատութիւն
հեղուցու
զի
ակ
եւ
եթ
նպատակ
ազգային
լուսաւորութեան.
հեղինակն
{առանց}
ժողովրդեան
եւ
ժողովուրդն
առանց
հեղինակի
չզօրեն
ին
րութեան.
հեղինակն
առանց
ժողովրդեան
եւ
ժողովուրդն
{առանց}
հեղինակի
չզօրեն
ինչ
առնել,
այլ
միացեալ
ի
կամս
եւ
ան,
չեւ
զսեպհական
ամբարձեալ
գիտութեանց
ամբարտակս
{առանց}
օտարին
ձեռն
կարկառելոյ
առ
որս
զարդիս
դեգերեմք
մու
ծս
մաքուր
խղճմտանօք
իբրեւ
բղխուածք
ազգասէր
սրտի,
{առանց}
իրիք
կողմնապահութեան
եւ
կամ
այլ
ուխտից,
որ
ապակա
ի
մի
այր,
ուր
անցուց
քանի
մի
ժամանակ
համարեա՛
թէ
{առանց}
կերակուր
ուտելու։
Կասկած
չ'կայ
թէ
նա
կը
մեռանէր
տառակութենից
յետոյ
եւ
ինքը
ոչինչ
ուսումն
չունէր,
{առանց}
որին
չէր
կարող
անգամ
եւ
մտածել
իւր
գաղափարը
կենդա
ել
ժողովրդին
փողոցներում
եւ
հրապարակներում
եւ
դ)
{առանց}
ամենայն
վարձի։
Իգնատիոսը,
Ֆաբերը
եւ
Լայենէզը
ու
երքը
համաձայնեցան
նորա
հետ
եւ
առաջարկութիւնը
մնաց
{առանց}
հաստատուելու։
Բայց
Լօյոլա
եւ
նորա
ընկերքը
չ'
օնութիւնը,
որ
Հռովմի
աթոռը
ինքը
իւր
ազատ
կամքովը
{առանց}
ոչ
ոքի
համաձայնութեան
սեպհականել
էր
իւրեան։
Շատ
կ
կարող
էր
յետ
կանչել
քարոզիչները,
եթէ
կամենար,
{առանց}
խնդրելու
Պապի
յատուկ
համաձայնութիւնը։
Բացի
բոլոր
"։
Սոքա
յատկացեալ
պաշտօն
չունէին
Կարգի
մէջ,
այլ
{առանց}
ձայն
հանելու
պիտոյ
է
հնազանդուէին
Կարգի
կամքին
եւ
նորընծայական
տների
կայքը
անցուցանէր
օտարի
ձեռքը,
{առանց}
Կարգի
օգտին,
III)
եթէ
ընկնէր
կրօնական
մոլորութե
ները։
Սոցա
նման
հասարակութիւնը
կարող
է
յարատեւել
{առանց}
այլայլութեան,
որովհետեւ
չ'կայ
նորանում
փոփոխութե
րիկայում
եւ
ո՛չ
Աֆրիկայում
կարո՛ղ
էր
հաստատուիլ՝
{առանց}
նոցա
գործակցութեանը,
եւ
թէ
շատ
Յիսուսեանք
մարտիր
իւր
ջերմեռանդութենովը
դէպի
Քրիստոնէական
հաւատը,
{առանց}
գործ
դնելու
խորամանկութիւն
եւ
կեղծաւորութիւն,
որ
շմարտութիւնքը
քարոզում
էին
շատ
վերացական
կերպով՝
{առանց}
ամենեւին
կապելու
նորան
Հնդկաստանի
հասարակաց
կարգի
քահանայական
կանոնը,
եւ
կատարուի
այս
ցանկութիւնը
{առանց}
յետաձգութեան
(ulteriori
dilatione
remota)"։
Բ
կմունքը
եւ
ասպատակութիւնը
Չինաստանից։
Յիսուսեանք
{առանց}
օգուտ
քաղելու
չ'թողեցին
եւ
այս
բանը.
նոքա
սկսեցի
շուտով
տիրապետեց
երկնքի
որդու
կամքին,
ուղղակի
եւ
{առանց}
յօժարութիւնը
հարցանելու
մուտք
ստացաւ
Կայսրի
մօտ,
էր
Պապի
ոտքերը
եւ
հաւատացնում
էր,
թէ
իւր
Կարգը,
{առանց}
մի
սահմանափակութեան,
հլու
հպատակ
է
Պապի
կամքին։
տածել,
որ
Կարգի
անդամներից
ամենայն
ոք
առանձին
եւ
{առանց}
բացառութեան
այսպէս
եւ
այս
հոգով
ներգործէր։
Լուզի
նկութիւնը
իրագործուեցաւ.
երեւեցաւ
մի
Տէրութիւն՝
{առանց}
շնչառութեան,
առանց
շարժողութեան,
զրկուած
կեանքի
ցաւ.
երեւեցաւ
մի
Տէրութիւն՝
առանց
շնչառութեան,
{առանց}
շարժողութեան,
զրկուած
կեանքի
ամենայն
նշաններից։
րեզման,
որին
չէ
պիտոյ
կարողանան
մարդիկ
մօտենալ՝
{առանց}
քիթերը
բռնելու
գարշահոտութեան
պատճառով.
որի
վերա
ամի
թագաւորի
եւ
Տէրութեանը,
պարտական
են
բոլորը,
{առանց}
բացառութեան,
այս
վճիռը
յայտնուելուց
երեք
օրից
յե
սաստիկ
Յիսուսեանների
վերայ։
Շատերը
մեռանում
էին
{առանց}
հաղորդութեան,
բայց
չէին
ընդունում
Unigenitus
կոն
խիստ
եւ
կամակոր
մարդը,
որ
մի
քայլ
եւս
չէր
փոխում
{առանց}
Յիսուսեանների
կամքին։
Այս
մարդը
սարսափելի
հալածա
աւ
այն
մարդի
վերայ,
որ
կանգնած
էր
թագաւորի
մօտ՝
{առանց}
գլխարկը
հանելու։
Զինուորքը
յափշտակեցին
այս
մարդը
գործեր,
կալուածներ
ստանալ
կամ
կորուսանել
նորանց
{առանց}
Գեներալի
հրամանին,
ուրեմն
ո՛չ
թէ
ամբողջ
Կարգը,
նքի
պաշտպանութիւն:
Ոչ
ոք
չէ
կարող
յանցանք
գործել
{առանց}
ուրիշի
իրաւունքը
յափշտակելու.
ոչ
ոք
չէ
կարող
յան
ը
յափշտակելու.
ոչ
ոք
չէ
կարող
յանցանքը
պաշտպանել
{առանց}
զրկուածի
իրաւունքը
խեղդելու:
Բնական
օրէնքով,
իր
նելով,
պիտի
պաշտպանի
իրաւադատութիւնը,
որովհետեւ
{առանց}
նորան
ինքը
այդ
մարդը
չէ
կարող
երեւիլ
եւ
ապրիլ
մի
ւ
բողոքական
եկեղեցիների
առաջնորդքը.
եթէ
կարող
են
{առանց}
իւրեանց
եկեղեցին
անարգելու
ընդունել
մի
այդպիսի
մա
ինչպէ՞ս
գեղեցիկ
մեկնում
էր
այն
սաղմոսի
ծածկամիտ,
{առանց}
այբ
եօթն
տունը.
չկարծեմ,
որ
եպիսկոպոսները
եւս
ա
իւնից
եւ
չէին
կարող
ձեռնարկել
կարեւոր
որեւէ
բան
`
{առանց}
սրա
թոյլտուութեան:
Ազգը,
որ
վաղուց
էր
կամենում
կամ
տեղական
մասնիկներ,
որոնցից
կարելի
է
փախչել,
{առանց}
լեզուի
ժողովրդականութիւնը
կորուսանելու,
աղճատում
են
Ռուսաստանի
Հայերի
մէջ,
եւ
պատճառը
ակնյայտնի
է
{առանց}
մեր
բացատրութեանը
եւս։
Հայերը,
իւրեանց
բոլոր
ու
աւառական
բարբառի։
Գրել
ժողովրդական
լեզուով՝
{առանց}
ծառայանալու
գաւառական
բարբառներին,
միեւնոյն
ժամա
յ
ենք
դնում
այն
բանին,
թէ
մտել
ենք
քննութեան
մէջ
{առանց}
ծածուկ
մտքերի,
այլ
պարզութեամբ,
եւ
խօսում
ենք
ո
էեւ
մեզ
հասկանալի
այլ
ընդհանուրին
ո՛չ,
մնացել
են
{առանց}
բացատրութեան,
թէեւ
շատերն
էլ
բացատրված
են։
Բացի
կաթուածահար
եղել.
այն
ժամանակ
պիտի՛
որ
մեռնէր՝
{առանց}
ոչ
թէ
շաբաթներով,
օրերով,
այլ
եւ
ժամերով
ապրելո
նութեան
դանակի
տակ
ձգել.
այդ
շատ
երկար
կը
լինի։
{Առանց}
նորան
էլ
երկարում
է
մեր
հատուածը։
Գուցէ
աւելորդ
ամբ
կարդան
այս
անցքերի
նկարագրութիւնը,
որ
մենք,
{առանց}
մեր
կողմից
մեծ
խօսք
եւս
աւելցնելու,
քաղեցինք
բնա
թեան
տակ,
պատմական
դէպքերը
չեն
անցել
նորա
վրայից
{առանց}
իրենց
հետքը
խոր
դրոշմելու,
եւ
բարբառները
նոցա
խօ
նը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
{առանց}
այդ
գաւառական
բարբառների
օգնութեան
աներեւակայելի
ենք
համարում
ասել,
որ,
ստրկանալով
հին
լեզուին,
{առանց}
ժողովրդին
ականջ
դնելու,
լեզուի
նոր
ծլած
ձեւերը,
նոր
լեզուն
պիտի
նայվի
եւ
մշակվի
ինքնուրոյնաբար,
{առանց}
ամենեւին
հին
լեզուից
խպնելու)
եւ
առանց
այս
կամ
յնաբար,
առանց
ամենեւին
հին
լեզուից
խպնելու)
եւ
{առանց}
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառին
ստրկանալու։
Բոլոր
ութեան
արդիւնք.
որովհետեւ
շատ
նորելուկ
գրողներ,
{առանց}
սկզբունքի,
առանց
ուղղութեան
հանդիպածը
գրում
են,
րովհետեւ
շատ
նորելուկ
գրողներ,
առանց
սկզբունքի,
{առանց}
ուղղութեան
հանդիպածը
գրում
են,
էլ
աջ
ու
ձախ
նայե
թիւն
ցոյց
տուող
է
այն
թարմատար
համարված
Ս
տառը
եւ
{առանց}
նորան,
տալի
եմ
ասելով,
չենք
կարող
ցոյց
տալ
այն
գի
հանրական
կանոն
է
եւ
ոչ
մի
տեղ
չենք
լսում
նորան
{առանց}
վեվի։
Պ.
Պռօշեանցը
նոյնպէս
ընդունում
է
այս,
թէ
թոյլ
տալ
մէկ
լեզու,
որ
միայն
էական
բայ
ունենայ,
{առանց}
ուրիշ
բայեր
էլ
ունենալու.
յետոյ
կարելի՞
է
մի
այդ
ր
բայի
իւրաքանչիւր
ժամանակը,
դէմքը
եւ
թիւը
գրվեն
{առանց}
էական
բայի։
Բայց
մենք
տեսնում
ենք,
որ
ինչպէս
մե
անգամ
երեւի,
նորան
հետեւող
բայերը
կարելի
է
դնել
{առանց}
այդ
վերջաւորութեան.
այսպիսի
դիպուածում
էլ
այս
հե
էական
բայ
է
եւ
նոր
լեզուի
բայերի
կազմող,
ուրեմն
{առանց}
նորան,
բայը
չպիտի
բայ
լինի,
բայց
մենք
վերի
օրին
էմքը
եւ
թիւը,
պատասխանի
մէջ
կարելի
է
բայերը
դնել
{առանց}
եմ,
ես
է'ի.
օրինակ,
"
ի՞նչ
են
անում
ծոյլերը
"
խմում,
պառկում
չէին
կարող
բայի
զօրութիւն
ունենալ
{առանց},
անպատճառ,
իրենց
վերջում
ունենալու
եմ,
ես,
է
ինչպէս
ձեռ-քեր-ն
են-ներ-կում,
որով
ձեռքերը
խօսքը
{առանց}
իր
նշանակութիւնը
փոխելու
կամ
կորցնելու
ձգտում
է
մ
էս՝
կոտրում,
բերում,
վառում
եւ
այլն,
կարող
են
{առանց}
վերջաւորութեան
գրվիլ։
Եւ
դ),
նոյն
այս
կանոնի
զ
",
Կիրակոսը
կարող
է
պատասխանել
բուն
հարցմունքին
{առանց}
բայական
վերջաւորութեան,
ինչպէս,
"
ուտում,
խմու
հարթութիւն
ունենայ
եւ
մի
կանոնով
առաջնորդվի,
իսկ
{առանց}
կանոն,
առանց
համակարգութիւն,
երբեմն
արեւելք
նայ
ենայ
եւ
մի
կանոնով
առաջնորդվի,
իսկ
առանց
կանոն,
{առանց}
համակարգութիւն,
երբեմն
արեւելք
նայելով
եւ
երբեմն
,
մեզ
անծանօթ
բառ
հանդիպելու
էլ
լինի,
շատ
անգամ
{առանց}
բառարանի
օգնութեան
հասկանում
ենք
նորա
նշանակութիւ
կները
շատ
տեղ
գործ
են
դնում
այս
առքական
անունները
{առանց}
նուի,
ինչպէս՝
հերքում,
մերժում,
հոլովելով
հեր
ում
է
այն
փարելի
բնական
աղբիւրներին,
որոնց
ջուրը
{առանց}
մարդկային
ճարտարութեան,
առանց
ջրմուղների,
առանց
երին,
որոնց
ջուրը
առանց
մարդկային
ճարտարութեան,
{առանց}
ջրմուղների,
առանց
մարմարոնեան
շատրուանների
եւ
հռ
առանց
մարդկային
ճարտարութեան,
առանց
ջրմուղների,
{առանց}
մարմարոնեան
շատրուանների
եւ
հռոմէական
ագուգաների
փի
տերեւները
պսակում
է
ադամանդեայ
կաթիլներով.
եւ
{առանց}
մի
նեղ
սահմանի
մէջ
փակուելու
ազատօրէն
վազում
է
դէ
պիտի
իր
հայեացքը
ուղղէ
դէպի
հեղինակի
խօսքերը,
որ
{առանց}
ուրիշի
բերան
տալու,
ինքը
հեղինակն
է
խօսում,
այդ
րդիթերը:
Այս
գործի
մէջ
բանի
ընթացքը
առաջ
է
դնում
{առանց}
Սօսից
եւ
Վարդիթերից
կախում
ունենալու.
այնտեղ
հաւ
ութիւնը
պիտի
թողուին
իրենց
հետքը
այդ
գործի
վրայ,
{առանց}
դորան
չէր
լինիլ
բայց
աջողակի,
ինչպէս
արդերն
ասաց
րմանալի
է,
որ
ինչպէս
մեզ
է
թւում,
պ.
Պռոշեանցը
{առանց}
հարկի
եւ
ստիպողութեան
ընկել
է
այս
հակասութեանը
մէ
նորան,
գէթ
ծածուկ
տեղեկութիւն
կը
տար
իր
եղբօրը,
{առանց}
ամենեւին
հոգով
սրտով
իր
էրկայ
դաւադրութեան
հաղորդ
թէ
մի
իշխան
պատուէր
է
տուել
իր
ծառային
եւ
ծառան,
{առանց}
տիրոջ
մի
խօսքը
եւս
մոռնալու,
կատարում
է
պատուերը
տու
է
լինում
նորան,
բայց
հասարակ
ժողովուրդը,
որ
{առանց}
նորան
էլ
տրամադրուած
է
կախարդութեան
եւ
չար
ոգիներ
այ
տեսարանի
առաջուց
արած
ճիշտ
ստորագրութիւնը,
որ
{առանց}
եւ
մէկ
մազի
չափ
վրիպելու
կատարուել
է:
Ինչպէս
առա
ածահար
եղել,
այն
ժամանակ
պիտի
որ
իսկոյն
մեռնէր,
{առանց}
շաբաթներով
ապրելու:
Իսկ
միւս
ներքին
գործարանների
նութեան
դանակի
տակ
ձգել,
այդ
շատ
երկար
կը
լինի,
{առանց}
նորան
էլ
երկարում
է
մեր
հատուածը:
Գուցէ
աւելորդ
ղութիւնը
իր
ամլութեամբ
մաշում
է
կենդանի
ազգի
ուժը
{առանց}
ամենեւին
արդիւնք
տալու:
Նա
նմանում
է
այն
քարէ
ձո
է
այդ
ոտանաւորը
եւ
ասւում
է
բոլորովին
պիտակաբար,
{առանց}
որեւէ
արարողութեան
կամ
խորհրդի:
Չորս
տող
միայն
յ
լխին
միշտ
նկարուած
է
լինում
մի
անհեթեթ
շինուածք.
{առանց}
դորան
չէր
լինիլ,
-
այդ
Նոյեան
տապանն
է:
Արագածի
ւ
այնպէս
չկայ
աշխարհիս
երեսին
մի
աւանդութիւն,
որ
{առանց}
ամենայն
պատճառի
առաջանար:
Այո՛,
այդ
աւանդութիւն
անութիւնը
վերջի
սերունդը
ընդունում
է
պատկերաբար,
{առանց}
նոցայ
մէջ
թաքնուած
ճշմարտութեան
կամ
փիլիսոփայութե
այդ
կրակները
եւ
լուսերը
ոչ
բարձր
են
ամպերից
եւ
ոչ
{առանց}
երկրի
գործակցութեան
[են]
առաջանում:
Բնութիւնը,
կներում:
Մեծ
ճարտարապետը,
որ
քեզ
ստեղծել
է
{առանց}
քո
օգնութեան
կամ
խորհրդին
կարօտելու,
մի՞թէ
կարօտ
մասնութեամբ,
մինչդեռ
նոցայ
ընդդէմ
մերժողութիւնքը
{առանց}
բացատրութեան,
լոկ
Լաւուազիէ,
Դեւի
եւ
Լիբիղ
հեղի
աւուազիէ,
Դեւի
եւ
Լիբիղ
հեղինակների
անուններով,
{առանց}
ասում
ենք,
գոնէ՛
մասնաւորապէս
յիշելու
թէ
ի՛նչ
ճա
նելով
նորան
իրենց
անձնական
շահասիրութեան:
Բայց,
{առանց}
լսելու
պէտք
չէ
դատապարտել
մի
հեղինակ,
որ
չի
դիպչ
ապրուստը:
Մենք
կարծում
ենք,
թէ
իրաւունք
չկայ,
{առանց}
դրական
ապացոյցներ
ունենալու,
ամէն
մի
հին
աւանդու
նց
տակ.
պատմական
դէպքերը
չեն
անցել
նորա
վրայից,
{առանց}
իրենց
հետքը
խոր
դրոշմելու,
եւ
բարբառները
նոցայ
ա
ատարութիւնը,
որպէս
նաեւ
ապագայ
միութեան
գաղափարը
{առանց}
այդ
գաւառական
բարբառների
օգնութեան
աներեւակայեւի
տ
ենք
համարում
ասել,
որ
ստրկանալով
հին
լեզուին,
{առանց}
ժողովրդին
ականջ
դնելու,
լեզուի
նոր
ծլած
ձեւերը,
որ
լեզուն
պիտի
նայուի
եւ
մշակուի
ինքնուրոյնաբար,
{առանց}
ամենեւին
հին
լեզուից
խպնելու,
առանց
գաւառական
բա
ուրոյնաբար,
առանց
ամենեւին
հին
լեզուից
խպնելու,
{առանց}
գաւառական
բարբառների
կամ
օտար
լեզուների
ազդեցութե
Սակայն
ինչպէս
ամենայն
ճանապարհորդի
ներելի
է,
{առանց}
թերեւս
զանազան
պատճառների
խոր
քննութեան,
միմիայն
բայց,
մի՞թէ
չկան
այնպիսի
թեթեւ
աշխատութիւնը,
որ
{առանց}
ծանր
ուժ
գործ
դնելու
առաջանում
են,
եթէ
միայն
աչք
անաչէ,
որ
յետոյ
համոզուի
եւ
գնա՛յ
նոցա
քամակից:
{Առանց}
սոցա
ոչ
միայն
չեղած
օգտակարը
չէ
կարող
ներս
բերել
որութիւն:
Ի՞նչ
է
պատճառը.
ինձ
պատասխանեցին,
թէ
{առանց}
ծառի
էլ
մոծակի
ձեռքից
օր
ու
արեւ
չունին.
ծառն
էլ
յդ
դատապարտուած
ձեւերը
են
նորա
ապահով
անցագիրը
եւ
{առանց}
նորա
ազգի
կեանքի
դուռերը
փակ
են
հեղինակի
առջեւ:
վ
բանը,
կարելի՞
է
խոր
ներս
մտնել
ազգի
կեանքի
մէջ
{առանց}
այդ
կեանքի
սեփական
ձեւ
ու
ոճը
գործ
դնելու:
Մենք
նալով
անցածի
անունով
ապրիլ:
Այն
ուղղութիւնը,
որ
{առանց}
մի
էական
խորհրդի
բռնաբարում
է
ներկայի
իրաւունքը
կ
,
-
մթնել
ա
տուն
չի
գալիս,
Էս
անտէր
բարձի
վրայ,
-
{առանց}
եար
քուն
չի
գալիս:
Ոչխարն
արել
եմ
բակը,
-
դէմ
տո
՝
իւրեանց
տուրքովը,
պիտոյ
է
գործ
կատարեն.
մինը
{առանց}
միւսին
ոչինչ
չեն
կարող
առնել,
եւ
եթէ
այսպիսի
պատ
եք
տեսանում
ենք
մարդումս
բաղկացութիւն
երկու
իրի,
{առանց}
որոց
եւ
չէր
մարդ,
այսինքն՝
հոգին
եւ
մարմինն,
ե
գութիւնը
ունի
իւր
հոգին,
եւ
այս
հոգին
լեզուն
է։
{Առանց}
այս
լեզուին
չկայ
ազգ,
սուտ
բան
է
եւ
առասպել,
առ
նջի
թմբուկի
արձագանքը
կը
լսէր
այն
հասարակ
մարդը՝
{առանց}
ոչինչ
հասկանալու։
Ի՞նչպէս
կարելի
է
խօսել
մի
մարդ
մ
փոխւում
է
նոյն
իսկ
այդ
ազգի
միջնորդութեամբ,
որ
{առանց}
պատճառի,
առանց
հարկի,
առանց
որեւիցէ
ազդեցութեան
իսկ
այդ
ազգի
միջնորդութեամբ,
որ
առանց
պատճառի,
{առանց}
հարկի,
առանց
որեւիցէ
ազդեցութեան
ոչ
մի
խօսք
աւել
միջնորդութեամբ,
որ
առանց
պատճառի,
առանց
հարկի,
{առանց}
որեւիցէ
ազդեցութեան
ոչ
մի
խօսք
աւելցնում
է,
եւ
ո
։
Իսկ
եթէ
նոյն
քարերով
աշխատես
դարձեալ
երդիկով,
{առանց}
պատուհանների
եւ
հողէ
յատակով
տուն
շինել,
ինչպէս
պէս
մի
այլ
բանի
վրայ,
որ
մեր
ճաշակը
փնտռում
էր,
{առանց}
ուրիշ
խորհրդի,
միմիայն
գեղեցութեան
համար։
Գեղեց
անում։
Եթէ
մենք
էլ
քո
խելքին
ընկնինք,
ասել
է
թէ
{առանց}
կնիկ
պիտի
մնանք,
որովհետեւ
ներկայ
աղջիկները
դոքա
'ի
սկզբանէ
առ
Աստուած,
ամենայն
ինչ
նովաւ
եղեւ
եւ
{առանց}
նորա
եղեւ
եւ
ո՛չինչ
որ
ինչ
եղեւն.
նովաւ
կեանք
էր
ս
կապակից
են
իրար
հետ
եւ
մինը
չէ
կարող
առաջ
երթալ
{առանց}
միւսին,
մինը
չէ
կարող
յետ
մնալ
եւ
աւերուել
առանց
առանց
միւսին,
մինը
չէ
կարող
յետ
մնալ
եւ
աւերուել
{առանց}
միւսին։
Լեզուն
ըստ
ինքեան
մի
աման
է,
որով
մարդը
յս
խնդրի
մէջ
բնաւ
սխալ
չէ
եւ
եզրակացականը
եւ
մենք
{առանց}
յողդյողդուելու
կարող
ենք
մի
անհատի
մի
մունջ
մարդո
մ,
իրաւունք
չունիք
եւ
չէք
կարող
նորան
քարկոծել՝
{առանց}
ստութեան
եւ
խաւարի
պաշտօնեայ
դառնալու։
Սխալ
է
նո
դէն
ըստ
ինքեան
արժանի
է
յարգութեան
ամեն
մարդ,
որ
{առանց}
վարագուրելու
եւ
կեղծաւորուելու
պարզապէս
եւ
որոշակ
տնին
խոշոր
բաների
մասին,
կամ
առ
եւ
տուրի
մասին՝
{առանց}
համարձակուելու
մօտենալ
գիտութեանց,
թող
ներեն
մեզ
շատ
կարող
էին
մօտենալ,
այսքանը
անժխտելի
է,
որ,
{առանց}
ընդհանուր
միութեան
լեզուի,
ունա՜յն
երազ
է
հասարա
ւում
է
հասարակ
ժողովրդի
վերայ.
սա
է
այդ
մեքենայի
{առանցքը},
լծակը
եւ
հաստարանը:
Ազգի
մէջ
երեւեցած
մեծա
ծայրումը
շինած
է
մի
դրօշակ,
որ
պտոյտելով
փայտեայ
{առանցքի}
վերայ,
ցոյց
է
տալիս,
թէ
ո՛ր
կողմից
փչում
էր
քամ
ծայրումը
եւ
այնպէս
յաջող,
որ
հանդիպեցաւ
ամենեւին
{առանցքի}
կենդրոնին,
ուստի
եւ
ամրացաւ,
հանդիսաւորութեամբ
գեղեցկախօս
ճարտասանը,
որ
նստած
էր
գդակի
դրօշակի
{առանցքի}
վերայ,
սկսեց
այնպիսի
սաստկութեամբ
պտոյտ
գալ,
որ
ցաւ
նա
մի
ամբողջ
շաբաթ,
մի
րոպէում
կատարելով
իւր
{առանցքի}
վերայ
666
դարձուած.
պատճառ,
սատանայի
ապտակի
զօր
այդ
ազգի
օրէնսդրութիւնը,
որովհետեւ
օրէնսդրութեան
{առանցքի}
վերայ
կատարում
է
իւր
շրջադարձը
մարդկային
բարոյակա
եղբօր
հետ։
Արդարեւ
կրկին
շարժողութիւնքը
ե՛ւ
ի՛ր
{առանցքի}
վրայ,
ե՛ւ
դէպի
միւս
իր
նմանը։
Կա՞յ
այս
շարժողու
պելու
հրաման
ուղարկեց
վեհափառ
կաթողիկոսը,
թերեւս
{առանք}
կարդալու,
հրաման
կը
տայ
եւ
ինքը
յետոյ,
կաթողիկո
Կարգին։
Նա
ինքը
սկսեց
փոքր
առ
փոքր
յետ
կենալ
իւր
{առաուջայ}
ուխտերից։
Պորտուգալիայի
թագաւորը
կամենում
էր
իւր
ւած
զեփիւռից։
Այդ
մի
երազ
էր․․․
կամ
գէթ
{առաչօք},
Որ
կրակ
ձգեց
սրտիս
մէջ
անմար․
Թշնամի
վհ
:
Ուղւոյ
եղեալ
այլ
ոք
այր
Ընդ
բոխասեր
{առապար},
Ո՞չ
զսատանն
օ՜ն
ի
բաց,
Եւ
ռահ
հորդեա
ս
չէր
արժան
դեգերեցուցանել
զմանկտին
ընդ
անմատչելի
{առապարս}
մոլախոտեալ
յերեքտասան
դարուց
հետէ:
Թող
զի
ո՛չ
եր
նձի
շուտով
գրեք,
որ
ես
ալ
միամիտ
ըլամ,
եւ
ասկեց
{առաջ}
Սերոբին
թուղթ
գրիլ
էի
ձեր
թղթի
մեջն,
աղեկ
հասկըց
հավան
թե
կամիք
հարցանել՝
տաք
է,
մեկ
երկու
շաբաթ
{առաջ}
քիչ
մը
ցրտեց
եւ
բուք
եկավ,
այժմ
տաք
է,
փառք
աստ
ծո
միայն
հայտնի
է:
Դուք
ձեզի
հակառակ
խոսում
եք.
{առաջ}
ասում
եք,
թե
ինձ
սիրում
եք
իբրեւ
եղբայր,
հետո
Մ
հին
երգերի
մեջ,
նորանից
հետո
հանկարծ
գալիս
է
մեր
{առաջ}
նորա
ծերացած
հասակը.
Աստվածաշնչի
թարգմանություն
ով
կհասնի
ծերությանը,
կթողնի
կթառամի
եւ
մեր
աչքի
{առաջ}
կմնա
ավել
երկար
ժամանակ
նորա
ծերացած
վիճակը,
իսկ
Ավտուշն
եւս
հետներս
էր:
Հույս
ունիմ,
որ
սորանից
{առաջ}
գրած
նամակներս
ստացած
լինիք,
թեպետ
ես
շատ
ժամանա
ն
կգանք
երեքս
էլ
աստուծով:
Այս
գիրիցս
քանի
մի
օր
{առաջ}
մի
գիր
գրիլ
եմ
օֆիցեր
հայ
Գեորգ
Հովհաննիսյան
Շահխ
նչո՞ւ
եք
բարկանում
իմ
վերա,
ինչ
եմ
արել
ես.
եթե
{առաջ}
չեմ
հայտնել
իմ
վիճակի
մասին
(երեւի
թե
այս
է
մեղք
ն
վերաբերությամբ:
Բայց
պարզության
համար,
նախ
եւ
{առաջ}
հարկավոր
է
մեջ
բերել
այստեղ
Ձեր
նամակի
դրությունք
ջ:
Երեւում
է,
որ
սորանից
իբր
երկու
հարյուր
տարի
{առաջ},
Արգոսյան
դուքսի
ընդդեմ
ապստամբության
ժամանակակի
ախություն
"
անունով:
Այդ
օրագիրը
սորանից
երեք
օր
{առաջ}
ասում
էր,
թե
շուտով
պիտի
ազատվին
ե՛ւ
Հռովմը,
ե՛
րտի
սկզբին:
Պետք
է
այդ
սերմերը
ցանել
երկու
շաբաթ
{առաջ}
այն
օրից,
որից
հետո,
հավանականության
տեսությամբ
վանական
են
արյան
զարկերակայնության
դեպքում:
Աչքի
{առաջ}
ունենալով
իմ
ներկա
վիճակը,
հիվանդությանս
նկատմամ
սեմ՝
բարեխիղճ
աշխատանք
է,
որովհետեւ
վրիպումներն
{առաջ}
են
եկել
ոչ
թե
հոգու
խարդախությունից՝
ճշմարտությո
մեղադրել
հեղինակին,
քանի
որ
շատ
կողմից
է
նրանից
{առաջ}
բացված
ու
տրորված
սխալ
ուղին:
Իհարկե,
քարտեզի
ա
դրյալը
խաչել
է
անմեղին:
Թող
խոնարհվին
այդ
հսկայի
{առաջ}
բոլոր
օրենսդիրները,
քաղաքակրթիչները
եւ
հրապարակա
անալ:
Եթե
սա
գրված
է
Քրիստոսի
ծննդից
մի
քանի
դար
{առաջ},
ապա
այս
իսկական
գանձ
է
ստուգելու
հրեական
նազարե
հավանաբար,
նրան
հարցերով
կգնդակոծեի,
եւ
նախ
եւ
{առաջ},
իհարկե,
կասեի
"
Cвет
Любим
Карпович!
Հիշո՞ւմ
ե
բագրիչ:
Ցանկանում
էր
խցկվել
թատրոն,
իհարկե
նրան
{առաջ}
տանելու
վսեմ
նպատակով,
բայց
հետո,
վերջապես,
դա
չեմ
մոռանա:
Վերջերս
միտս
ընկավ,
սրանից
ութ
տարի
{առաջ}
Մոսկվայում
մեր
միասին
կատարած
այցելությունը
ձեղնա
վաղուց
է,
ես
նրա
նամակները
չեմ
կարդացել,
ախր
նա
{առաջ}
գրում
էր:
Անանիա,
այնուամենայնիվ
սպասում
եմ
Տոբ
եկող
շաբաթ
կուղարկես
մի
ֆունտ՝
մի
քանի
օր
սրանից
{առաջ}
ուղարկածիցդ,
բայց
միայն՝
եթե
կարելի
է,
հոգ
տար
ակով:
Պարոնայք
միսիոներներն
իրենց
միսիայի
ատյանի
{առաջ}
ամբողջ
հայ
ժողովուրդը
ներկայացրել
են
որպես
մահմեդ
աջին
երեսը,
հենց
այն
պատճառով,
որ
դրանից
ոչ
շատ
{առաջ}
"
Le
principe
"
թարգմանված
էր
թուրքերեն:
Բաց
ութերը,
բայց
իմ
միակ
հույսն
այն
բանակռիվն
է,
որ
{առաջ}
կբերի
իմ
այդ
աշխատությունը,
տարբեր
վայրերից
գրվա
ահայտվել
այլ
կերպ,
քան
խոսել
են
նրանից
2000
տարի
{առաջ}:
Ահա՛
աղաղակող
եւ՝
նոր
լեզուն
գործածության
մեջ
դունում
ենք
միայն
հարաբերականորեն,
որովհետեւ
նրա
{առաջ}
բացարձակորեն
ստրկանալը
մեզ
ուղղակի
կհասցնի
անվերջ
եթե
նա
չպետք
է
դիտվի
ինքնուրույնաբար:
Ես
ինքս
էլ
{առաջ},
ավելի
կամ
պակաս
չափով,
պաշտպանում
էի
այն
ուղղո
սանենգ
ապրանք,
գաղտնի,
որպեսզի
ընդդիմադրություն
{առաջ}
չբերենք:
Որեւէ
բարբառի
հին
ձեւերը
նոր
լեզվի
ւնը
սոցիալական
տեսակետից
մեծ
նշանակություն
ունի։
{Առաջ},
ինչպես
բոլոր
գիտությունները,
բնապատմությունն
է
ծված:
Եթե
քիմիան
ու
մանրադիտակը
մի
քանի
քայլ
եւս
{առաջ}
գնային,
այն
ժամանակ
հենց
միայն
հիացմունքից,
հեն
ը
մարդկային
կենցաղի
բարելավման
մի
նոր
աղբյուր
է.
{առաջ}
հիմնականում
կար
միայն
երկու
աղբյուր՝
հող
եւ
աշխա
:
Առաջին
անգամ
նրանց
հայտաբերել
է
20
կամ
25
տարի
{առաջ}
ծաղկարար
եպիսկոպոս
Սահակը,
որի
համար
եւ
ռուս
կառ
թեեւ
դանդաղ,
թեեւ
հավի
քայլով,
այնուամենայնիվ,
{առաջ}
է
գնում:
Ես
մտադիր
չեմ
ավարտելու
այդ
գործը
բանտա
гожку
",
թերեւս
այդպես
է.
բայց
մի՛
մոռանար,
որ
{առաջ}
էլ
ես
աչքի
չէի
ընկնում
իմ
գիրությամբ
եւ
անպետք
կլ
ն:
Հավանորեն
կրկին
կերթաս
Մակարիա
եւ
սեպտեմբերից
{առաջ}
Պիտեր
չես
ընկնի.
ճիշտ
չէ՞:
Բարեւիր
այնտեղ
բոլոր
պահպանելով
`
պահանջի
շուկան,
յուրաքանչյուր
տարի
{առաջ}
է
բերում
հավասար
գումար
առաջարկի
շուկայում:
Այնի
ովիչը
կմեկնի
սույն
ամսի
5-ին,
ուրեմն,
16
-17-ից
{առաջ}
չի
լինի
այստեղ:
Մ.
Ն.
89.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱ
մի
հասարակ
նամակ
գրելու
համար:
Հիվանդությունս
{առաջ}
չի
գնում,
բայց
եւ
չի
թուլանում:
Այսօր
քսան
օր
է
րեսպաշտ
արդարության
դեպքում:
Տնային
եւ
օրենքի
{առաջ}
ոչ
մի
զորություն
եւ
իմաստ
չունեցող
վավերագիրը,
ո
այդ
պարոնները.
կասեն՝
ազնիվ
մարդիկ
են:
Նախ
եւ
{առաջ},
այդ
բառն
այժմ
այնքան
առաձգական
է,
որ
առանց
փաս
,
այդ
վավերագիրը
բնավ
չունի
նման
իմաստ
եւ
օրենքի
{առաջ}
հավասար
է
∞
0,
ես
կանվանեի
նրա
բնական
եւ
միակ
խո
զի
հետագա
սերունդը
մինչեւ
իսկ
չիմանա,
թե
50
տարի
{առաջ}
ապրել
են
նման
ողորմելի
արարածներ:
Մեզանում
ո
դասում
են
լայն
պողոտայից:
Դեռ
սրանից
4.
000
տարի
{առաջ}
Եգիպտոսում
վերականգնված
էր
այն
աքսիոմը,
որ
կոր
գ
րա
բոլոր
գործողությունների
համար,
հետեւապես,
քո
{առաջ}
կանգնած
է
քո
հարազատ
եղբայրը,
եւ
ոչ
այլ
ոք:
ն,
բացի
այդ,
նամակներս
պետք
է
կարդամ
կոմենդանտի
{առաջ}.
բարբարոսի
արարքն
էլ
ծայր
սահման
չունին:
Եթե
նա
արո՛ն,
Որպես
հավելված,
ճիշտ
սրանից
երեք
տարի
{առաջ}
("
Հյուսիսափայլի
"
մեջ)
հրատարակած
հայտարարությ
ս
ունիմ,
որ
դուն
ալ
նույն
ոգվույն
կհետեւիս
եւ
օր
{առաջ}
այս
գործը
վերջանալուն
ջանք
կանիս,
ապա
թե
ոչ,
վն
նայող
բժիշկն
ալ
առաջվան
պես
չի
վախնալ.
մեկ
ամիս
{առաջ}
ես
ալ
շատ
հույս
չունեի,
բժիշկն
ալ
նութխը
բռնված
ր
անհատների
թշուառութիւնը:
Մի
տեսակ
ժապաւէն,
որ
{առաջ}
գործածական
էր,
դուրս
ընկաւ
սովորութենից,
եւ
ժող
յուսալը՝
խելագարութիւն:
Թո՛ղ
բնաւ
չյուսայ,
որ
{առաջ}
հարստանայ
եւ
յետոյ
երկիր
ձեռք
բերէ.
այդ
լինելու
ր
պարոնից։
Ինչ
ազատութիւն
էր
այս,
ո՞չ
ապաքէն
եւ
{առաջ}
նոյնն
էր
գործում,
միայն
այս
տարբերութեամբ,
որ
տ
դու
մօտ
աւելի
դրամ
կայ,
քան
թէ
սորանից
տասն
տարի
{առաջ}:
Դրամը
պակասել
չէ,
այլ
զօրութիւն
չունի,
որովհե
թալով
զօրանում
է:
Մի
մարդ,
որ
սորանից
տասն
տարի
{առաջ}
հարիւր
ոսկի
ունենալով,
հանգիստ
կարող
էր
ապրիլ
մի
տոյ
մոռանալ,
որ
մի
այսպիսի
վատաբաղդ
դիպուածում,
{առաջ}
քրիստոնեայք
կը
կողոպտուին,
կը
մերկանան
եւ
կը
մեռ
ին
վաճառականութիւնը,
երբ
նա,
գլխաւորապէս,
Հայի
{առաջ}
բերած
նիւթը
եւ
արդիւնքը
վաճառէ,
այն
ժամանակ
միայ
ւ
հոգաբարձու
լինի
իւր
ապագայի
մասին,
այս
բոլորից
{առաջ},
մարդը
կարօտ
է
նիւթի:
Անցա՛ն
այն
ժամանակները,
չունի,
այլ,
կամենում
ենք
ասել,
թէ
մարդը
նախ
եւ
{առաջ}
կենդանի
է,
եւ
ապա
բարոյական
էակ:
Նորածին
մանուկ
տանաց:
Երկրորդ,
աղաչելովն
Յիսուսի,
օրումս
{առաջ}
դրվեցայ
ելանելոյ
աստի
ծովով
առ
ի
յերկիրն
Մադրաս
ե
t
Dieu
m'a
dit:
Ne
sois
rien".
Béranger
Ամենից
{առաջ}
այս
մի
բանն
ենք
խնդրում,
որ
ոչ
մէկը
չկարծի,
թէ
,
միթէ,
-
Գործն
Աստուծոյ,
այս
ահա՛,
Իմ
աչքերի
{առաջ}
չէ.
Եւ
ինքն
իսկ
չէ՞
Եհովան,
Որ
շրջում
է,
ժուռ
ի
ցօղ
զմատունս:
Զի՜
գեղեցիկ,
Զի
ընդ
{առաջ}
յայգորել
Բերի
յուշիկ,
Եւ
զվարդունս
համ
"
ասկէ
վեց
եօթը
հազար
կամ
շատ
շատ
միլիոն
մը
տարի
{առաջ}
այս
բաներս
չկային
բնաւ"։
Ամեն
այն
գիր,
որ
ուսո
Մարդըս
ջոկվում
է
ի՛նչով։
Ես
ուզելով
նախ
եւ
{առաջ}
Նորա
խելքը
լաւ
չափել,
Ասի.
-
Բայց
դու
նորց։
Յանկարծ
Աստղիկը
իւր
որդւով
Աչքիս
{առաջ}
կանգնեցաւ.
Սրտէս
կարծես
փոքրափողիս
Նո
ւ,
միշտ
երկնից
արժան,
Մարդերի
եւ
աստուծոյ
{առաջ}:
Ծածկեալ
խորհրդի
հոգսերով
`
Սու
չեւ
Դանուբ,
մինչ
այն
մեծ
գետը
Շարելով
դէպի
{առաջ}
գալիս
է
զօրքը:
Ծռծռում
են
սուլթանները
զինչ
Մովսէս
թէեւ
օրէնք
տուեց,
Բայց
գիրը
կար
շատ
{առաջ},
Մեսրովբ
ազգերին
գիր
տուեց,
Չարժէ՞
ս
ճ
իմ
ստիպեց,
որ
ուղիղն
ու
պարզն
Յայտնեմ
ձեր
{առաջ},
որ
այսքան
տարի
Պահել
չկարացայ,
գիտէ
տէր
Ա
ւղարկեցի:
11-ին
առողջութիւնս
թէեւ
լաւ
է,
քան
թէ
{առաջ},
բայց
տակաւին
շատ
տկար
եմ.
լերդս
եւ
գլուխս
ցաւո
իւնը
նշանակուած
է
թէեւ
12-ին,
բայց
յոյս
կայ,
որ
{առաջ}
էլ
տեսնուինք:
Այս
երեկոյ,
լոյս
6,
սաստիկ
տկարա
(§34)
դնում
է,
"
թէ
որ
մէկը
պատիժ
կ՚ընդունի,
{առաջ}
պիտի
կատարէ
զայն
եւ
յետոյ,
թէ
որ
ասելիք
մը
ունի
ի,
թէ
նոցա
կարծիքները,
ինչպէս
այժմ,
նոյնպէս
եւ
{առաջ}
կշիռ
ունէին
մեր
աչքում։
Չէ՛,
առաջ
էլ
նայել
էինք
,
նոյնպէս
եւ
առաջ
կշիռ
ունէին
մեր
աչքում։
Չէ՛,
{առաջ}
էլ
նայել
էինք
նոցա
վրայ
որպէս
դատարկ
հողմարածութե
ղմնապահ
լինել
նաեւ
դէպի
մեզ.
այս
պատճառով
ինչպէս
{առաջ},
այնպէս
եւ
այս
գրութեան
մէջ
ասացինք
եւ
խոստովանե
չէ,
այլ՝
ժամանակի
եւ
պատմութեան
ազդեցութեան
տակ
{առաջ}
գնացած
աճելութիւն։
Եթէ
նոր
լեզուն
չունի
հին
լեզո
չէ
նշանակում,
թէ
նա
աւերուել
է,
այլ
մանաւանդ
թէ
{առաջ}
է
գնացել։
Բայց
"
Հիւսիսափայլի
"
1862-ի
նոր
համակ
ի
մէջ
խեղճութեան
արդիւնք
է։
Յայտնի
է,
թէ
տալուց
{առաջ}
պիտի
ունենալ.
իսկ
այն
գրիչը,
որ
տակաւին
իր
լեզո
լով
մայրենի
նորախօսութեան,
միշտ
չափի
ու
կշռի
տակ
{առաջ}
տանելով
սորան,
գիտցել
են,
այո՛,
չափել
ու
կշռել
մարդկային
բանական
արժանաւորութիւն։
Ինչպէս
այժմ,
{առաջ}
էլ
այս
սկզբունքի
տէր
էինք,
ուստի
եւ
զարմանք
չէ,
ավ
բաժինը
հասնում
էր
ընտիր
վէպերի։
Բայց,
ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասացինք,
մեր
ողորմելիքը
ասում
էին,
թէ
այդ
վէ
ան,
որպես
լուսավորության
ու
գիտության
սանդուղքով
{առաջ}
շարժվելու
արմատական
պայմաններից
մեկը:
Հարգա
Ինչպէ՛ս
հրճուանք
է
գալիս
մարդու
վրայ,
որ
կէս
դար
{առաջ}
միմիայն
հռչակաւոր
փիլիսոփային
հասկանալի
եւ
ըմբռնե
րող
ամէն
ժամանակ
ուղիղ
լինել,
որովհետեւ
ժամանակն
{առաջ}
է
վազում,
հասկացողութեանց
գումարը
կերպարանափոխ
է
վերջին
միտքը
ընկել
էր
թղթի
վրայ.
կեանքը
գնում
է
{առաջ},
գնում
է
եւ
նորա
փիլիսոփայութիւնը:
Բայց
փիլիսոփ
տրաստած
համակարգութիւնքը
ընդունելու:
Գիտութիւնքը
{առաջ}
են
գնում
եւ
նոցայ
ընթացքը
զարմանալի
կերպով
լծորդո
ւմ
եւ
ահա
բովանդակ
գիտութիւնքը
միայղոյն
վազում
են
{առաջ}:
Այս
վիճակում
լինելով
բանի
զօրութիւնը,
յայտնի
է
ձեալ
զարմանալու
արժանի
մարդ
է,
որովհետեւ
նորանից
{առաջ}
ուղեղի
համար
քար
էլ
է
ասող
չէ
եղած,
պատրաստ
գիտո
վերջո՞յ,
խոստովանեցաւ
գոնէ
Հայմը,
թէեւ
մի
փոքր
{առաջ}
համաձայնում
էր
թէ
անգլիական
սահմանադրութիւնը
"
ան
ու
չափով
եւ
կատարելութեան
գաղափարը
շարժում
է
դէպի
{առաջ}:
Յայտնի
է,
թէ
փրկութիւնը
դրած
է
դէպի
կատարելութ
գործ
դրուի
մինչեւ
այն
կէտը,
բայց
եւ
կէտը
կը
վազէ
{առաջ}
ձգտողութեան
ուժգնութեան
չափով:
Սորանից
յետեւում
ւթեան
եւ
մանկութեան
ժամանակ
կառավարելով,
նոյնպէս
{առաջ}
նայեցաւ,
բայց
այն
յիսո՞ւն
երկաթէ
տարիները,
որ
ա
նը
ներգործելով
արդէն
ընդունուած
սկզբունքների
վրայ
{առաջ}
վարէ
իր
ընթացքը
թէ
ներքին
եւ
թէ
արտաքին
գործերի
մ
նուր
ձեւերը
յայտնագործելով,
որոնց
միջնորդութեամբ
{առաջ}
է
դնում
զարգացման
գործողութիւնը:
Այս
յայտնագործո
ն
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
սկզբին,
որտեղից
{առաջ}
է
գնում
այդ
զարգացումը"։
Այս
վարդապետութիւն
արող
է
ուղղակի
շոգենաւին
ձեռք
զարկել:
Մարդը,
որ
{առաջ}
կրակը
տեսաւ
մի
կայծակից
զարկուած
ծառի
արմատում,
ան
աչքը
մեր
վերայ
է:
Նա
այն
խորհրդով
բացել
է
մեր
{առաջ}
եւ
այսպիսի
նեղութեան
ասպարէզներ,
որ
փորձել
մեր
հ
ուելով
հիմնադրի
մեծ
նպատակից,
մի
նոր
ուղղութեամբ
{առաջ}
է
գնում:
Սորա
պատճառն
եւս
այն
էր,
որ
ո՛չ
հոգատա
աք
կերպով
կառավարւում
է
աշխարհի
ստեղծագործութենից
{առաջ}:
Երբ
Ձեր
յօդուածը,
Մոլորութեան
Ոստիկանի
ձ
,
որով
եւ
լուսափայլէ
վաստակը
իր
քարոզութեան,
որ
{առաջ}
արել
էր
նոցա
մէջ,
որպէսզի
չարախօս
մարդոց
լեզուն
անձի
պատճառով
Հրէից
ժողովուրդը
եւ
քահանայապետքը,
{առաջ}
ժամանակներում
ծաղր
անելով,
թշնամանում
էին՝
երբե
մարում։
Բայց
նոցա
հայհոյանքի
խորհուրդը,
մի
փոքր
{առաջ}
յիշուած,
դարձեալ
նոցա
ասած
բաներին
նման
էր,
ինչ
յսօր
էլ
անում
են։
Իսկ
ինքս
ինձ
յանդգնութեամբ
{առաջ}
քշել
դէպի
վարդապետութիւն,
ինչպէս
անպիտաններից
շա
գամութիւն
է
նոցա
արածը.
բայց
ես
այսպիսի
քրտինքով
{առաջ}
բերած
մեծ
վաստակս
եւ
շատ
աշխատութեամբ
արած
ծախքս
նդունելի
երեւի,
խնդրում
եմ
Տիրոջիցդ,
ամեն
բանից
{առաջ}
այդ
բանը
քննել,
եւ
ճիշդ
տեղեկանալով,
կամ
զարմաց
նչ
որ
նորա
գիտութեան
մասին
էք
խօսում,
ստո՛յգ
է,
{առաջ}
շատ
համեղ
եւ
զօրաւոր
կերպով
էր
քարոզում,
իսկ
այս
աշխարհի
թշուառութիւնը։
Նոյնպէս
ասում
էին.
"
{Առաջ}
գիտնաբար
էր
խօսում
Ղազարը,
իսկ
այժմ՝
անգիտաբար
սի
շինուածքը,
իսկ
ձախ
կողմդ
Ներսէսեան
լիճը
բռնած
{առաջ}
գնաս
բաւական
տեղ
դէպի
արեւմուտք,
այն
ժամանակ
հին
լի
այլեւս
հաստատ
ասել.
բայց
երեւի
թէ
տակաւին
շատ
{առաջ}
էր
գնում,
որովհետեւ
Ս.
Գայիանեանց
վանքը
բաւակա՜
այլն
եւ
այլն
մի
ուրախական
տօնի
պատճառով,
նախ
եւ
{առաջ}
իրենց
ուխտերը
եւ
աղօթքը
կատարում
են
Վաղարշապատի
Ս
նը
գտած
Պարսկաստանից
Հայաստան
վերադարձաւ,
նախ
եւ
{առաջ}
գնաց
Վաղարշապատ
քաղաքը,
ուր
իր
սովորութեան
համեմ
նպէս
եւ
Վաղարշապատի
Կաթողիկէ
եկեղեցու
գմբէթը,
որ
{առաջ}
փայտից
էր
շինուած)։
Թողնելով
ուրիշների
վկայու
ի
յառաջաբանը
գրողը
այս
խօսքերն
է,
որ
ուրիշ
ձեւով
{առաջ}
է
բերում.
պատճառ,
բացի
սոցանից
եւ
ոչ
մի
նման
բա
համ.
21-33։
Բացի
սոցանից,
եւ
ուրիշ
տեղերում
{առաջ}
է
բերում
Պաւղոսը
իր
պարծանքները.
բայց
մենք
հերիք
եցաւ
421
թուին.
ուրեմն
Փարպեցին
ծնած
էր
այդ
թւից
{առաջ},
եթէ
Վռամշապուհի
ականատես
էր։
Երբեմն
ասում
է,
,
թէ,
ո՛վ
վարդապետ,
ո՛վ
է
վիզդ
չաթու
ձգել,
որ
{առաջ}
Վռամշապուհին
ականատես
ասես,
յետոյ՝
Մեծ
թարգմանչ
խորդներից,
թէեւ
այո՛,
երբեմն
այլայլելով
իրենցից
{առաջ}
գրողների
ասածը։
Բայց
այն
բոլոր
կարծիքները,
ո
ինք,
եւ
ընթերցողը
կարդաց,
կամ,
եթէ
սոցանից
շատ
{առաջ}
ապրած
հեղինակների
գործերում
էլ
լինի
սոցա
նմանքը,
ւած
Սիւնեաց
եպիսկոպոսը
գիտէ։
Երկրորդ,
ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասացինք
(§
20),
Մեծ
Վահանը
հաշտուեցաւ
Պարսի
միայն
եղած
չէ,
որ
Մուշէ
անուն
էր
կրում.
նորանից
{առաջ}
էլ,
յետոյ
էլ
եղած
են
Մուշէներ։
Պատճառ
չունինք
չ
շտ
եւ
հանապազ,
նո՛յնպէս,
եւ
մա՛նաւանդ
1500
տարի
{առաջ}
պատահած
պատմական
անցքերի
նաեւ
մի
ամենաչնչին
հանգա
ակ
եղած
ենթադրելու։
Մենք
այսքանը
գիտենք,
ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասացինք,
պատմութեան
մէջ,
որպէս
գիտութեան
մէջ
քսան
եւ
չորք
հազարք
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
{Առաջ}.
գլ.
Ժ,
համ.
8)։
"
Պղծեցան
նոքա
'ի
Բէլփեգով
եզ
ընդէ՛ր
պոռնկութիւն
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
{առաջ}.,
գլ.
Ե,
հ.
1)։
Որ
միեւնո՛յն
է,
գրե՛թէ
բա
ինչ
պակասի.
գուցէ
անուն
իցէ
Յովհաննու,
որոյ
եւ
{առաջ}
բերեալ
տեսանի
բան"։
Լիակատա՛ր
իրաւունք
ունի
պ.
րգարէս
իւր...
եւ
արհամարհեցին
զհրեշտակս
նորա
"
(
{Առաջ}.
Եզր.,
գլ.
Ա,
հ.
50-51)։
"
Եւ
ասէ
Անգէոս
աք
ապա
ոչ
դատապարտէաք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Կորնթ.
{Առաջ}.,
գլ.
ԺԱ.,
համ.
31)։
(Դատապարտէաք
խօսքը
ներ։
Բայց
մենք
ուզում
ենք
տակաւին
մի
քայլափոխ
{առաջ}
տանել
մեր
սկեպտիցիզմը։
Ի՛նչ
է
մեր
հիմքը,
որ
մեն
is
telos
egapesen
autus
Տիմոթէոսին
գրուած
Պաւղոսի
{Առաջ}.
թղթում
գլ.
Ա,
համ,
5,
թարգմանուած
է
գլուխ.
նիսը՝
մեր
աչքի
առջեւ
կատարված։
Սորանից
20-30
տարի
{առաջ}
շատ
պառաւներ
կամ
ծերունիք
գործ
էին
ածում
այնպիսի
երանքը
շինել.
հերիք
է,
եթէ
միայն
այդ
ուղղութիւնով
{առաջ}
երթանք։
"Ասւում
է
լսուելու
համար"
եւ
"Գլ
զի
խաղաղասէր
էր
'ի
Քրիստոս,
ոչ
կամեցաւ
ելանել
ընդ
{առաջ}
պատերազմաւ.
այլ
այր
մի
Անատօլ
անուն,
որ
էր
նորա
ս
.
13-14)։
Թէեւ
այս
բանը
Հայոց
օգնութիւն
խնդրելուց
{առաջ}
էր)։
Իսկ
այն
չիք
Մեհրուժաններից
առաջինը,
որ
եւ
մինների
վերայ,
արդէն
յիսուն-վաթսուն
տարի
սորանից
{առաջ}
նշանաւոր
էր
գտանուած
իւր
դժոխային
խռովասիրութեամբ
ն
եւ
պահպանւում
են
բնութեան
մէջ:
-
Ես
մի
ժամ
{առաջ}
ինձ
համարում
էի
անբաղդ,
բայց
այժմ
տեսանում
եմ,
ռացաւ:
Մանուշակը
մտաւ
ներս:
Մանուշակի
մի
ժամ
{առաջ}
ունեցած
ուրախութիւնը
եւ
սրտի
ցաւը
ուրախութիւն
էր
րջին
բաժակը,
եւ
Թիւթիւճի-օղլուն
նոյնպէս,
ինչպէս
{առաջ},
ուրախ
էր
այս
խօսքերի
բայց
Շահումեանցը
քիչ
մնաց
ղը:
Թեթեւ
թափողը
գալով
հիւանդի
տունը,
նախ
եւ
{առաջ}
առնում
է
մաղի
միջից
արճիճը,
տանում
է
նորան
խոհար
ոգու
վերին
աստիճանի
ամբոխմունքը:
Նա
մի
քանի
քայլ
{առաջ}
եկաւ
եղբօր
առաջեւ
եւ
ընդհատուած
խօսքերով
ասաց
դրա
անական
բարի
անդաստան
աշակերտաց
իւրեանց,
որոց
ընդ
{առաջ}
ելցուք
ի
ստորեւ:
"
Հայաստան
աշխարհի
վերակենցա
,
-
միանգամայն
ոչինչ,
զի
հազարաւոր
խոչընդակք
ընդ
{առաջ}
ելանեն
ի
մերայնոց
իսկ
եւ
խափան
արկանեն
հնարից
ազգ
ահա
սորանից
յետոյ
հանդէս
բացուեցաւ
Յիսուսեանների
{առաջ}
ցոյց
տալու
իւրեանց
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
Առաքելակ
ռաջը,
որ
ինչպէս
մի
կրակ
չոր
նիւթերի
մէջ,
այնպէս
{առաջ}
էր
վազում
դէպի
ամենայն
կողմ
ժողովրդի
մէջ։
Այո՛,
ատելու
Յիսուսեանները,
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ
նոցա
{առաջ}
բերած
խնդիրների
եւ
կարծիքների
մասին,
հաստատեց
ֆա
լը,
ընտանեկան
գործերում
միջնորդ
լինելը
բղխում
էր
{առաջ}
միմիայն
հաւատից,
բայց
յետոյ,
այսինքն՝
Իգնատիոս
ք
չէր
Յիսուսեանների
համար։
Շուտով
բացուեցաւ
նոցա
{առաջ},
իւրեանց
թշնամիները
հալածելու
համար,
մի
նոր
հնա
է
սերովբէներ
սպասաւորում
են
ահաւոր
աստուծոյ,
որի
{առաջ}
եւ
սոսկալի
յանցանքներով
դրոշմուած
մի
անձն
պիտի
յա
չ
անծանօթ
մարդը
բազմարդիւն
քամիներ
է
փչել,
ետ
ու
{առաջ}
չնայելով.
միեւնոյն
ժամանակին
բախտաւոր
կը
գտնուէի
Պոլսի
հայ
պատրիարքների
միջոցով
եւ
վերջապէս
`
Դռան
{առաջ}
իսկ
խաղալու
հայ
ժողովուրդը
ներկայացնողների
դեր:
կան
գործերը:
Այս
ժողովները
պատասխանատու
էին
ազգի
{առաջ}
`
ի
դէմս
նրա
պատգամաւորների:
Միւս
ժողովները
-
ու
ղովի
անդամ
լինելու
յոյսը,
իսկ
միւս
կողմից,
աչքի
{առաջ}
ունենալով
իրենց
սահմանափակ
թիւը,
չէին
կարող
որեւ
հաշուի
առնելով
ազգի
ընդհանուր
ցանկութիւնը
եւ
աչքի
{առաջ}
ունենալով
Երուսաղէմի
աւանդութեան
խախուտ
լինելու
հ
,
բայց
ոչ
թէ
Կանոնադրութեան
կէտերի,
կամ
12
տարի
{առաջ}
տրուած
ֆիրմանի
հիման
վրայ,
այլ
ըստ
իր
`
պատրիարք
ի
պատրիարքութիւնը:
Այդ
դէպքում
մեր
եպիսկոպոսների
{առաջ}
կը
բացուի
ճանապարհ
դէպի
Թուրքիայ:
Ուղղակի
կախում
րիշ
նշանակութեամբ
գիտէինք,
այսինքն՝
աբեղայ,
որ
{առաջ}
ամուսնաւոր
քահանայ
էր
եւ
այրիանալով
վանական
դարձա
երը
հասկանան
այն
փոխաբերական
ձեւերը
եւ
ոճերը,
որ
{առաջ}
չէին
հասկացել,
եւ
որոնք
շատ
տեղ,
այո՛,
աղ
ու
հ
հուրդը
Սօսի
կամ
Վարդիթերի
պատմութիւնը
չէ,
ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասած
ենք,
այլ
Աշտարակի
կեանքը,
բայց
եւ
այնպէ
ում
ենք
անդադար
ընթացքի
մէջ,
մեր
կարծիքով՝
դէպի
{առաջ}
։
Յայտնի
է,
թէ
այն
մարդը,
որ
գիշեր
ցերեկ
աշխատո
յն
մարդը,
որ
գիշեր
ցերեկ
աշխատում
է
մի
բան
աւելի
{առաջ}
տանել,
դորանով
ներկայ
վիճակը
չէ
կարող
նորան
գոհա
։
Ո՛չ.
այդ
տակաւին
խորհուրդ
ունէր
եւ
սկզբունքից
{առաջ}
էր
գալիս,
թէեւ
ոչ
դրականապէս
գործադրելի
էր
այդ
ս
ում
է
յատկացուցեալին,
որ
անմիջապէս
յարաբերականից
{առաջ}
է։
Պ.
Պռօշեանցը
հին
լեզուի
համաձայն,
բայց
նոր
փոխանակ՝
մոռացնել
կամ
մոռցնել
տալիս,
յառաջ
կամ
{առաջ}
գալիս,
հոգի
է
տալիս
ասելու
տեղ։
Ինչպէս
երեւում
յս
հասարակաց
փոխադարձ
գործակցութեամբ
լեզուի
գործը
{առաջ}
երթայ։
Բացի
սորանից,
վեվի
տեղ
ու
գործ
դնել
ա
Գաբրիէլեան
ականաւոր
Քերականը
սորանից
յիսուն
տարի
{առաջ}
խոստովանել
է
իր
ընտիր
քերականութեան
մէջ,
նոր
լեզ
նց
գրած
աւելի
շատ
են
հասկանում,
քան
թէ
տասը
տարի
{առաջ}
։
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
քսան
տարի
ետքը
աւելի
լաւ
պի
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
"
դրած
է.
մեր
առջեւ
նախ
եւ
{առաջ}
որպէս
բանաստեղծութիւն,
որպէս
վիպասանութիւն,
բայ
մ
Սօսը
կամ
Վարդիթերը:
Այս
գործի
մէջ
բանի
ընթացքը
{առաջ}
է
դնում
առանց
Սօսից
եւ
Վարդիթերից
կախում
ունենալո
նք
լսած
ենք
մեր
պառաւներից,
որ
սորանի
60-70
տարի
{առաջ},
Նոր-նախիջեւանի
մէջ
էլ
եղել
են
այդպիսի
անճոռնի
պ
Տիրանի
մեքենայքը
խայտառակել):
Եւ
այդ
մարդը,
որ
{առաջ}
այնպէս
սիրով
ընդունում
էր
Սօսի
առաջարկութիւնը,
ս
ամասփիւռը
մեղադրանքով
խօսում
է
Արշաւրի
մասին,
թէ
{առաջ}
շատ
յորդորել
է,
որ
Վարդիթերը
Սօսին
տան,
իսկ
այժ
կով
նախատում
է
իր
դուստրը,
խայտառակելով
եւ
ամէնի
{առաջ}
յայտնելով,
թէ
երիտասարդ
տղոց
ձի
խաղացնելը,
տաղ
(զօրութիւնը)
եւս
գիտեմ"։
Սորանից
մի
վայրկեան
{առաջ}
էլ,
դարձեալ
նոյն
տեղում
Վարդիթերի
վրայ
է
թափում
ալը
կամ
չտալը
կախւում
է
լոկ
Գարեգնի
խօսքից:
{Առաջ}
էլ
ասացինք,
որ
հեղինակը
անդադար
պարապելով
իր
առա
նի
այն
տեղերի
հայ
ընկերութեան
մէջ:
Մենք,
ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասացինք,
թերութեանը
կարգ
չենք
դնում
այն
չնչին
անց
եւ
մէկ
մազի
չափ
վրիպելու
կատարուել
է:
Ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասացինք,
մենք
բան
չէինք
ունենալ
արգոյ
հեղինակ
հուրդը
Սօսի
կամ
Վարդիթերի
պատմութիւնը
չէ,
ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասած
են,
այլ
Աշտարակի
կեանքը,
բայց
եւ
այնպէս
ռնում
է
ազգի
հասկացողութիւնից,
բայց
մենք
մի
փոքր
{առաջ}
ասածներս
վերստին
կրկնում
ենք,
թէ
դպրութեան
եւ
լո
նաւորի
հետքը
կայ
Նոր-նախիջեւանում.
գոնէ
շատ
տարի
{առաջ},
ես
լսել
եմ
պառաւներից:
Որքան
միտքս
գալիս
է,
ա
ք
Աստուածածնի
եւ
ուրիշ
սրբերի
վրայ:
Գեղացիք,
որ
{առաջ}
աւելի
աւանդապահ
էին
քան
թէ
այժմ,
ունին
զանազան
ե
հանէ
այդպիսի
տեղեկութիւնը
եւ
աւելի
կատարելութեամբ
{առաջ}
տանի
սկսածը:
Մենք
քաջ
որ
Սօս
եւ
Վարդիթերը
չէ
հատ
ծուած:
Երկրորդ,
Ապարանը,
որպէս
այժմ
նոյնպէս
եւ
{առաջ}
ապահովութեան
տեղ
եղած
լինելով,
շատ
հաւանական
է,
բանը
համարւում
է
եղած
կամ
Մինասի
ժամանակ,
որ
շատ
{առաջ}
էր
ապրել
Թորոսից
կամ
Նիկողոսի,
որ
Թորոսից
շատ
դա
որ
Թորոսից
շատ
դարեր
յետոյ
էր
ծնել:
Այդ
ժամանակի
{առաջ}
ու
հետ
խաղալը
կախւում
է
Թորոսի,
Մինասի
եւ
Նիկողո
կը
խլեն
Թորոսից
եւ
կը
վերագրեն
մի
մարդու,
որ
կամ
{առաջ}
է
ապրել
Թորոսից
կամ
վերջը,
որի
վրայ
ազգը
մեծ
համ
ընդունելով
որպէս
իրողութիւն,
բնականաբար
խնդիր
է
{առաջ}
գալիս,
թէ
ի՞նչ
լոյս
կամ
ի՞նչ
կրակ
եղած
պիտի
լինի
է
առաջացել,
որովհետեւ
այդ
կրակը
քրիստոնէութիւնից
{առաջ}
էլ
նշմարած
են,
եւ
ինչպէս
առաջ,
այնպէս
եւ
քրիստո
ը
քրիստոնէութիւնից
առաջ
էլ
նշմարած
են,
եւ
ինչպէս
{առաջ},
այնպէս
եւ
քրիստոնէութեան
ժամանակ,
նոյն
այդ
կրա
ինչեւ
մեզ
հասցնելու:
Բայց,
այժմ,
կայծակից
{առաջ}
կամ
շուտով
կայծակից
յետոյ,
եթէ
մի
նկատող
մարդ
ու
:
Վերը
յիշուած
կայծակի
զարկելուց
մի
քանի
ակնթարթ
{առաջ},
նոքա
տեսան,
որ
բոլոր
նոցայ
հալաւները
(շորերը
արուեցաւ"։
Որքա՞ն
ուրիշ
այսպիսի
դիպուածներ
{առաջ}
է
բերում
Արագօն,
վերը
յիշուած
հոյակապ
աշխատութեա
Ցիմմերմանի
ֆիզիկան,
-
ուր
էլեկտրական
մասին
մէջ,
{առաջ}
բերելով
Բեն
Դաւիթի,
Միխայէլիսի
եւ
Լիհտենբերգի
ու
ութիւնը
երբեք
չէ
կանգնում
մի
կէտի
վրայ,
այլ
միշտ
{առաջ}
է
գնում.
ամէն
օր
լինում
են
նորանոր
յայտնագործութ
ի
եւ
Քոփփի
սքանչելի
կարծիքները
ճշմարտանման
կերպով
{առաջ}
են
բերուած,
բաւական
քիմիական
մանրամասնութեամբ,
ծել,
որ
մեր
գրագէտքը
կարդալով,
իմ
մինչեւ
այստեղ
{առաջ}
տարած
խօսքերը,
կ՚ասեն
թէ
"
այդ
բոլորը
մեզ
մի
անծ
սիրելի
է
մեզ
կարծել,
ուզում
են
փարատել
եւ
մէկ
օր
{առաջ}
տեսնել
ազգի
ազատութիւնը
խաւարից,
ապա
ուրեմն
պիտի
չու
քամուն"։
Մենք
հասած
ենք
մեր
նպատակին:
{Առաջ}
ենք
գնում:
Առհասարակ
պ.
Պռոշեանցի
ծանօթաբա
ք
Հռովմի
կրկէսում
-
գլադիատորներին
(ըմբիշ),
որ
{առաջ}
միայն
ստրուկների
գործ
լինելով,
յետոյ
հռոմէական
բ
,
թէ
դոքա
շատ
հին
ժամանակներից,
եւ
թագաւորներից
{առաջ}
ժամանակներից,
մնացած
արարողութիւնք
են
կամ
այդ
ար
ւքը
հասկանան
այն
փոխաբերական
ձեւերը
եւ
ոճերը,
որ
{առաջ}
չէին
հասկացել
եւ
որոնք,
այո՛,
շատ
տեղ
աղ
ու
համ
նձ
"
ասելով
հասկանում
եմ
այն,
ինչ
որ
4.
000
տարի
{առաջ}
հասկացնում
էին
"
տու՛ր
ինձ
զհաց
"
ասելով,
լեզուն
անդէս
հանելու,
ինչ
իրաւունք
որ
ուներ
4.
000
տարի
{առաջ}
ապրած
հայը
այնպէս
խօսել,
նոյն
իրաւունքին
համազօր
վ
հաւան
չէ,
գնա՛յ
գերեզմանները
փնտրէ
4.
000
տարի
{առաջ}
մեռածներին
եւ
այդ
մեռելների
հետ
խօսի:
Իսկ
մենք,
իւն
եւ
յարատեւ
արիաջան
աշխատութիւն:
Մի
փոքր
{առաջ}
պ.
Պռոշեանցի
յառաջաբանի
անունը
տալով
ձախ
ածականո
դհանուր
առքով)
մտացածին
չհամարուէին:
Ամէն
բանից
{առաջ}
քննելիքը
է
ազգի
կեանքը,
որովհետեւ
այդ
կեանքն
է
բ
ի,
նա
էլ
քեզ
պէս
մի
մարդ:
Բայց
Վայկունը
էլ
{առաջ}
է
տանում
իր
բողոքը,
-
ի՞նչ
են
խարջում,
եղն
էլ,
ապարտում
է
իր
եղբարց
երկու
երեսանութիւնը:
Ինչպէս
{առաջ}
էլ
ասացինք,
ափսո՛ս,
որ
շատ
քիչ
հանդէս
ունի
"
[Ս
ց
մէջ
էին
նոքա
իրենց
գեղում.
ուստի,
եւ,
ինչպէս
{առաջ}
ասացինք,
այդ
աղքատութեան
պատճառը
չենք
կարող
հաստ
ոտք
չէ
կոխել
Հայաստան,
մեր
գրագէտքն
էլ
ջրհեղեղից
{առաջ}
մնացած
գաղափարների
քարոզ:
Ո՛չ
գիրք,
ո՛չ
կարդացո
ովրդի
իրաւունքը
ոտքի
տակ
կոխելը,
քանի
հազար
տարի
{առաջ}
մեռած
հայերի
իրաւունքի
անունով:
Շատ
ազգերի
ԱԾ
Գլ.
VI
Նոր
լեզուի
մշակութիւնը
չէ
կարելի
{առաջ}
տանել՝
ստրկանալով
հին
լեզուի
ոգուն
կամ
ազդեցութե
ափելի
օրինակը
թերեւս
շորերի
վրայ
տանք։
Տասը
տարի
{առաջ},
թողնում
եմ
դարերով
առաջինները,
մեր
հագած
շորեր
։
Տարակոյս
չկայ,
շորը
նոյնն
է,
ինչ
որ
տասը
տարի
{առաջ}
շատ
գեղեցիկ
էր
երեւում
եւ
մենք
էլ
էինք
հագնում։
թիւնը,
նորա
անփոփոխութիւնը,
ինչպէս
էր
տասը
տարի
{առաջ},
ապա
ուրեմն
այն
ժամանակուայ
գեղեցկութեան
եւ
ներկ
են
ամենամեծ
պաշտօնը,
միեւնոյն
բանը
ցոյց
են
տալիս
{առաջ}
մեզ
գեղեցիկ,
ներկում
են
նորան
զանազան
հրապուրիչ
եան
քաղցը,
բայց
ոչ
պէտքերի
քաղցը,
եւ
ամեն
բանից
{առաջ}
եթէ
մենք
պէտքի
քաղցը
չկշտացնենք,
մեր
գոյութեան
հ
ղեցիկ
նախամարքը
ապրեցան
եւ
մեռան
երկու
հազար
տարի
{առաջ},
եւ
մեզ
այս
սերունդը
թողեցին,
որին
այժմ
դու
չես
քան
թէ
այն
պատճառներին,
թէ
ինչու
համար
չէ
կարելի
{առաջ}
տանել
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
հին
լեզուի
ազդեցութե
կական
տրամաբանութեան
տակ,
եւ
թէ
նորա
մշակութիւնը
{առաջ}
չտարուի
հնի
ազդեցութեան
ստրկացնելով,
այն
ժամանակ
երկուքը
եւս
կապակից
են
իրար
հետ
եւ
մինը
չէ
կարող
{առաջ}
երթալ
առանց
միւսին,
մինը
չէ
կարող
յետ
մնալ
եւ
աւ
ա,
որ
գո՛հ
է
ազգի
վիճակից,
որ
կարծում
է,
թէ
նա
{առաջ}
է
գնում,
որ
մտածում
է
(եթէ
կարող
էր
կատարել
այս
Եւ
դեռ
հերիք
չէր,
եթէ
բարբառները
առանձին
առանձին
{առաջ}
երթային
լոկ
իրենց
շրջապատի
վերաբերութեամբ։
Ո՛չ,
ր
միութեան
լեզուի,
ունա՜յն
երազ
է
հասարակաց
ազգի
{առաջ}
գնալը։
Բայց
կրկնում
ենք,
այս
շատ
զգուշալի
եւ
նա
։
Անհնար
է,
թէ
լեզուն,
յեղափոխուելով
ազգի
աւելի
{առաջ}
գնացած
մասին
մէջ,
անփոփոխ
մնայ
միւս
մասին
վերաբե
5-ին
պատասխանեցի:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
16-ին:
11-ին
Քերոբի
ակ
ստացայ
եղբօրիցս:
16-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
18-ին
նամակ
,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
13-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տե[սութիւնը]
20-ին:
15-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրից
8-ին
նամակ
ստացայ:
20-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
27-ին:
23-ին
նամակ
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
27-ին
տես[ութիւն].
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
մայիսի
4-ին:
Այսօր
ցս
նոյն
օրից
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տե[սութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
11-ին:
Այսօր
ստացայ
16-ից
գրուած:
18-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
25-ին:
21-ին
նամակ
ից
գրածիս
դարձը:
25-ին
տես[ութիւն
եղբ[օրս]
հետ:
{Առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
յունիսի
1-ին:
Այսօր
պատասխանը:
Յունիսի]
8-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
15-ին:
12-ին
նամակ
3-ին:
15-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Անանիային
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
22-ին:
Այսօր
հիւանդ
ացայ
եղբօրիցս:
22-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
29-ին:
Մօրս
գիրը:
թիւն
եղբ[օրս]
հետ.
այսօր
իմացայ
Անանուշին
մահը:
{Առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
յուլիսի
6-ին:
Յուլ
եւ
այլն,
եւ
այլն:
6-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
13-ին:
7-ին
նամակ
ւ
եղբօր[իցս]:
13-ին
տես[ութիւնս]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
20-ին:
14-ին
այսօր
հովեալ
թուղթ
գրէ:
20-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
27-ին:
22-ին
լերդս
ցս
22-ից
գրուած:
27-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ,
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
օգոստոսի
3-ին:
Օգոստ
տոսի
3-ին:
Օգոստոսի
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
10-ին:
5-ին
սենեակս
:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Սուլթ[անշահի]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրից
:
17-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
եւ
վարդապետի
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակած
է
24-ին:
19-ին
նամակ
ստա
ացայ
եղբօրիցս:
24-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ,
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
31-ին:
26-ին
նամակ
կ
ստացայ
եղբօրիցս:
31-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
{Առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
սեպտեմբերի
7-ին:
Ս
րիցս
4-ից
գրուած:
7-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
14-ին:
9-ին
նամակ
11-ից
գրուած:
14-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
21-ին:
16-ին
նամակ
կ
ստացայ
եղբօրիցս:
28-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
հոկտեմբերի
5-ին:
Հոկ
ն
եղբօրս
հետ,
Մագ[դաղինէի]
եւ
Լ[ազար]
Ի[լյիչի].
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
12-ին:
8-ին
նամակ
հ[աննէսի]
հետ.
այսօր
տուի
Սուլթ[անշահի]
նամակը.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
19-ին:
Տունից
եկած
22
էր
գրուած:
26-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
նոյեմբերի
2-ին:
29
ութիւն]
եղբօրս,
Յովհ[աննէսի]
եւ
Աճեմ[եանի]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
16-ին:
11-ին
նամակ
ն]
եղբ[օրս]
հետ,
Յովհ[աննէսի]
եւ
տէր
Գրի[գորի]:
{Առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
23-ին:
18-ին
նամակ
որեւիչի],
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Մագդ[աղինէի]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
դեկտեմբերի
7-ին
[Դեկ
է:
7-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս
հետ]
եւ
Բերբ[երի]:
{Առաջ[իկայ]}
տեսութիւնը
14-ին:
10-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
14-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
եւ
Սուլթ[անշահի]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
21-ին:
16-ին
երկու
ն
ս
18-ից
գրուած:
21-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
28-ին:
24-ին
նամակ
ր
տարի:
Յունուարի
1-ին
տես[ութիւն
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
4-ին:
4-ին
տես[ութ
այ
8-ից
գրուած:
11-ին
տե[սութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
18-ին:
13-ին
բոլոր
լ
երեւեցաւ.
տեսնենք:
Տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
25-ին:
Այսօր
ընդ[ուն
աննշմարելի
է:
25-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
փետրուարի
1-ին:
25
1-ին
տես[ութիւն]
Յովհ[աննէսի]
եւ
Ան[անիայի]
հետ,
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
8-ին:
Այսօր
ընդունեցի
7-երորդ
բաղն
պէս
բժշկին
Լ[ազար]
Ի[լյիչի],
Մ[ագդաղինէի]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
15-ին:
8-9
վատ:
9
է
իսպառ
լաւ
եմ:
15-ին
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
22-ին:
15-ին
ընդ[ո
աւը
իսպառ
քամեց
ուժս.
տես[ութիւն]
եղբ[օրս]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
մարտի
1-ին:
22-23
id[em]
23-24
լա
,
Գոհ[արինէի],
Յովհ[աննէսի]
եւ
Ան[անիայի]
հետ.
{առաջ[իկայ]}
տես[ութիւնը]
նշ[անակուած
է]
8-ին:
Վերջ
ԱՄԻԹ
ՔԱՂԱՔԻՑ
ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ
ՍՏԱԽՕՍ
ԱԲԵՂԱՆԵՐԻՆ
ԹՂԹԻ
{ԱՌԱՋԱԲԱՆԸ}
)
Աստուածային
շնորհը
միշտ
լուսաւորում
է
արդարութ
յդ
անբնականութիւնը,
որ
թէ
ուրիշ
ամենը
թողած՝
իր
{առաջաբանի}
մէջ
գործ
դրված
յատկացուցիչներին
նայի,
կը
տեսնէ,
լեզվով
գրած
իր
բազմաթիվ
աշխատությունների
գիտական
{առաջաբաններում}
ամբողջ
հիմնավորվածությամբ
ապացուցել
էր
հայերին՝
կ
մարդկութեան,
թէեւ
նոցայ
մշակողքը
միայն
մի
քանի
{առաջադէմ}
ազգեր
եղած
լինէին:
Ազգերի
սեփական
դպրութեան
մէջ
ապա
ուրեմն,
լիովին
ընդունում
է
արմատականների
եւ
{առաջադիմականների}
համատեղ
գոյությունը:
Նա
այն
գաղափարն
է
անցկացնու
նի
գործական
ամլութիւնը,
ուստի
եւ
սահմանափակում
է
{առաջադիմութեան}
ասպարէզը
"
գոնէ
տեսական
յարաբերութեամբ
"
խօսքով:
ցիօնը
իր
կարգով
ազդեցութիւն
ունեցաւ
Անգլիոյ
աւելի
{առաջադիմութեան}
վրայ:
Բայց
թէ
ազատութիւնը
մի
վսեմական
աւանդ
է,
բեր
ազդեցութիւն
կունենայ
նոր
լեզուի
մշակութեան
եւ
{առաջադիմութեան}
վրայ,
գոնէ
կը
դանդաղեցնէ
նորա
ընթացքը։
Կան
բառե
րայ
հակառակ
այդ
մերժողութիւնը
միակ
պայման
է
նոցայ
{առաջադիմութեան}:
Քաջ
Լամբրոնացին
մի
ուրիշ
դիպուածով
աղաղակում
է
նը.
եւ
չկայ
ոչի՛նչ
բան
այնպէս
վնասակար
գիտութեան
{առաջադիմութեանը},
ոչի՛նչ
բան,
այնպէս,
հասկացողութիւնքը
խաւարեցն
է
տեսական
յարաբերութեամբ
կարող
են
համարուել
որպէս
{առաջադիմութիւն}
"։
Այս
խօսքերում,
պ.
Հայմը
մեծապէս
սխալւու
արձեալ
գերմանական
փիլիսոփայութիւնը:
Նորա,
որպէս
{առաջադիմութիւն}
ընդունած
"
պարզ
ձեւերը
",
որ
հիմնուած
էին
նոր
տէ
օսում
կրթութեան
եւ
լուսաւորութեան
վրայ,
ու՛ր
ենք
{առաջադիմութիւն}
եւ
քաղաքակրթութիւն
բառերը
բերան
առնում:
Գեղ
ք
շինելու
համար):
Արդէն
քաղաքակրթութեան
մէջ
մեծ
{առաջադիմութիւն}
է,
երբ
մի
վայրենի,
թափառական
որսորդութեամբ
պարա
իտուցիաները,
Ֆոշեի՝
"
քաղաքական
փիլիսոփայության
{առաջադիմության}
"
դեպքում:
Միթե՞
նա
մատնացույց
կանի
Վերսալը:
Ո՞
րգին
հանուն
պ.
Ֆոշեի
"
քաղաքական
փիլիսոփայության
{առաջադիմության}
"։
Ֆրանսիացիները
շատ
են
սիրում
իրենց
ռեւոլյուցիա
գիրքը,
չի
կարող
չզարմանալ
ապշեցուցիչ
եւ
ակներեւ
{առաջադիմության}
վրա՝
կատարված
այնպիսի
կարճ
ժամանակամիջոցում,
ին
տիարակներ,
պետք
է
ծանոթանան
մեր
լուսավորված
դարի
{առաջադիմության}
հետ
եւ
օգուտ
ու
առողջ
հայացքներ
ստանան
կյանքի
եւ
քան
շատ
գոռում
էին
անգլիական
ժուռնալները:
Դա
մեծ
{առաջադիմություն}
է
ծովագնացության
համար
զորեղ
քամիների
ժամանակ:
Ա
անակներից
քաղաքական
փիլիսոփայությունը
բավականաչափ
{առաջադիմություն}
է
արել
եւ
այլն"։
Այնուհետեւ,
որ
"
յուրաքանչյու
րի
ձեռին
չի
լինի,
նոր
լեզվի
գրականությունը
ոչ
մի
{առաջադիմություն}
չի
ունենա:
Կարելի
է,
թերեւս,
սահուն
էլ
գրել,
,
պ.
կոմս
Բլուդովն
յայտնեալ
ինձ
զայսմ
ամենայնէ,
{առաջադրեաց}
զերեսփոխանական
զթուղթն
յանդիման
առնել
հիւպատոսին
ոլոր
այդ
փիլիսոփաներն
իրենց
ամբիոնների
բարձունքից
{առաջադրում}
են
տեսություն
տեսության
հետեւից,
դեռ
մինչեւ
հիմա
ւնն
ընենք,
ու
այս
օրուան
ունեցած
իր
պատուաւոր
եւ
{Առաջակայ}
վիճակովը
մերկանդամ
ազգին
առջեւը
խայտառակենք...
ել
Համասփիւռի
անկրթութեան,
որից
սովոր
է
ամէն
բան
{առաջանալ},
ուստի
եւ
այնքան
անբնական
չեն
հակասութիւնքը,
որ
երեսին
մի
աւանդութիւն,
որ
առանց
ամենայն
պատճառի
{առաջանար}:
Այո՛,
այդ
աւանդութիւնքը,
որքան
հեռանում
են
իր
անձն
կառնուն
այս
մասին
հոգալ.
սառն
մնալով
բան
չէ
{առաջանում},
պիտո
է
ջերմությամբ
կպչել
գործին:
Գիտեմ,
որ
այ
մս։
Մենք
չենք
ելած
քննելու
այն
պատճառները,
որից
{առաջանում}
են
մեր
օրագիրների
տարածութեան
սահմանափակութիւնը։
omo
res
sacra...
"
ամեն
մարդ
ազնիւ
է,
որովհետեւ
{առաջանում}
է
աստուծուց.
եթէ
քու
ազգաբանութեան
մէջ
կայ
մի
մո
ծ
թթուածնի
ներկայութեամբ),
բայց
դա
ինքն
իրեն
չէ
{առաջանում}
բնութեան
մէջ.
վրայ
երկու,
որ
այն
ժամանակ
բնաւ
յ
տրականութեան
մասին:
Երկրագունդի
եւ
ամպի
մէջ
{առաջանում}
են
էլեկտրական
լարողութիւնք,
որ
առանձնանում
են
ամ
ր
են
ամպերից
եւ
ոչ
առանց
երկրի
գործակցութեան
[են]
{առաջանում}:
Բնութիւնը,
ինքը,
ոչ
թէ
մի
լոկ
հրաշք
է,
այլ
բ
ացնել,
թէ
տրոպիկական
աշխարհների
մշտական
պասսատքը
{առաջանում}
էին
հիմնուած
լինելով
էապէս
այն
պայմանների
վրայ,
եթեւ
աշխատութիւնը,
որ
առանց
ծանր
ուժ
գործ
դնելու
{առաջանում}
են,
եթէ
միայն
աչքաբաց
խնամատարութիւն
լինի
շինակա
կա՛մ
անմիջապէս,
կա՛մ
կեանքի
միջնորդութեամբ,
որ
{առաջանում}
է
բնական
պայմանների
վերայ։
Ինչպէս
բնութիւնն
է,
Այնինչ
ֆաբրիկացիան,
նախքան
ի
վիճակի
լինի
այդպիսի
{առաջարկ}
անելու,
պահանջ-առաջարկի
այդ
գումարի
համեմատ
պահպ
ինչ
որ
աստված
տա:
Շնորհակալությունս
Անանիային՝
{առաջարկած}
ձկան
համար,
միայն
խնդրում
եմ,
մի՛
բերի,
ինձ
ոչ
որդ՝
պիտի
ասել,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
փախչում
է
իմ
{առաջարկած}
հարցմունքին
ուղղակի
պատասխանելուց.
երեւի
թէ
ձեռք
քեր:
Օրհնեա՛լ
է
Աստուած:
Պարոն
Տիրատուրեանի
{առաջարկած}
խնդիրը
շատ
մեծ
յարգ
ունի
մեր
աչքում.
համաձայն
են
եւ
կերպարանագործել
մեր
հայեացքը,
որ
ունէինք
այս
{առաջարկած}
խնդիրների
մասին:
§1.
Պ.
Չերքեզեանցին
յարգո
ի՜նչ
պիտոյ
է
առնենք
ազգի
համար:
-
Ուրեմն
քո
{առաջարկած}
մտածելի
բաները
ազգի՞ն
են
վերաբերւում:
-
Այո
եւորական
կոչումն,
որպէս
եւ
յիշեալ
կառավարութիւնն
{առաջարկեալ}
էր
զայնմանէ
Ձերդ
բարձու
սրբազնութեան
զոր
նոյն
օրի
նել
նորան
իւր
մօտ:
Յիսուն-վաթսուն
տարեկան
մարդու
{առաջարկեալ}
ծառայութիւնը
պարոնների
համար
չէ
կարող
լինել
մի
հր
ուցանէ
զհաւատոյս,
պարտի
դրականապէս
պատասխանել
առ
{առաջարկեալ}
հարցմունս,
եւ
ո՛չ
բնաւ
տարակուսել:
Ըստ
աստուածա
յութիւնիս:
Այսոքիկ
ամեն
այն
հարցմունք
գիտութեամբ
{առաջարկեալ}
լինին
յԱյվազովսքւոյ
առ
ի
ցուցանել
զգերադասութիւն
ակաւորի
ի
Նախիջեւան
յիշեալ
հոգեւոր
կառավարութիւնն
{առաջարկեաց}
նորին
բարձր
սրբազնութեան
շնորհել
եւ
ինձ
ի
թիւս
այ
Ձերդ
բարձր
սրբազնութեան,
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
{առաջարկել}
զայսմանէ
լուսաւորչական
Հայոց
Սիւնհոդոսին
Էջմիածնի
մ
է
Վիկտոր
Էմմանուելի
դրոշակը,
երբ
քանի
մի
անգամ
{առաջարկել}
է
պ.
Ֆեռգուլային
անձնատուր
լինել,
նա
մերժելով
ա
այդ
հարցմունքին,
որ
շատ
մարդ
մեր
ազգից
կարող
էր
{առաջարկել}
ինձ:
Այն
շարժառիթը,
որ
ստիպում
է
սուտ
ազգաս
,
որ
խնդրեմ
Ձեզանից
Յիշատակարանիդ
միջնորդութեամբ
{առաջարկել}
մի
խնդիր.
մի՞թէ
չէ
կարելի
մի
ընկերութիւն
կազմել
եշտ
հարկ
ստիպէր
զԱյվազովսքին,
զայսպիսի
հարցմունս
{առաջարկել}
մանկտւոյն
մերոյ,
քա՛ջ
ճանաչեմք
զնախապատրաստութիւ
անել
ձգել
Մխիթարյանց
ձեռքը:
Դուք
կամ
քաղաքը,
{առաջարկելով}
գնացողներին
երեսփոխանություն
եւ
դատաստան
մտանելու
՞վ
այդքան
վստահ
մինչեւ
նոր
օրինակ
տրամաբանութեամբ
{առաջարկելով}
հետեւեցուցանել
այտի,
թէ
առ
ազնուագործելոյ
եւ
մշա
նել,
պատճառ,
խորհուրդ
չգտանք
զուր
տեղը
խնդիրներ
{առաջարկելու}
մէջ,
միմիայն
մերժելու
եւ
չէ
ասելու
համար:
Օրինա
որանց
այս
գործի
համար
եւ,
երբ
նոքա
հաւաքուին,
կ՚
{առաջարկեմ}
նոցա
այն
բոլոր
վկայութիւնքը,
որոնց
վերայ
մտածում
իշխանութեան
տակ
ստորադրուիլ,
եւ
նոքա
ինչ
որ
քեզ
{առաջարկեն},
այն
եւս
կը
լցուցանես
դու:
Հեզահոգի
մարդը
իման
տայ
եւ
կը
հեռանայ,
մանաւանդ
եթէ
մի
այդպիսի
խնդիր
{առաջարկես}.
թող
այդ
խնդիրը
լինէր
խելացի
եւ
լօգիկական,
բայց
յդ
աղքատներուն
օգնելու
համար։
Նոյնիսկ
Գարիբալդին
{առաջարկեց}
Իտալիոյ
մէջ
մի
հանգանակութիւն:
Այս
տեսակ
աղ
բարի
անդամ
մարդկութեան
բարեկամ
ընկերութեանը,
եւ
{առաջարկեց}
Պ.
Կրէյզէր
բժշկին
ընդունել
նորան
իւր
հիւանդանոցի
անում:
Տիրեց
դարձեալ
լռութիւն:
Տիրացուն
{առաջարկեց}
մի
այլ
պատմական
խնդիր:
-
Պարոն,
-
ասաց
նա,
րեց
Շահումեանցին.
սա
պատուել
կամենալով
տանուտէրը
{առաջարկեց},
որ
յառաջ
Թիւթիւնճի-օղլուն
առնու:
-
Այդ
ի՞նչ
ով
դեռեւս
խունկ
ծխել
Խաչատուրի
պատուասիրութեանը,
{առաջարկեց},
որ
ինքը՝
Խաչատուրը,
գլուխ
լինի
այդ
միաբանութե
նքը։
Վանահայրը
մի
քանի
Աստուածաբանական
հարցմունք
{առաջարկեց}
։
Ի
հարկէ
նա
ոչինչ
չ'կարողացաւ
պատասխանել,
եւ
ին
su)։
Վերջապէս
Լօյոլա
Կարդինալ
Կօնտարինու
ձեռքով
{առաջարկեց}
Պապին
իւր
կարգի
պայմանքը։
Այդ
պայմանները
այնպիսի
իւր
մօտ։
Ճաշից
յետոյ
առանձին
մնալով
Րիշիէի
հետ,
{առաջարկեց}
մի
քանի
խնդիրներ,
որ
յարաբերում
էին
Պապական
իշխա
մենայնի
հակառակ
էր
Յիսուսեաններին։
Նա
քանի
անգամ
{առաջարկեց}
թագաւորին
ջնջել
այս
Կարգը
Ֆրանսիայի
միջից։
Շուազ
ոնադրութիւնքը
տարի
ու
կէս
քննելուց
յետոյ
վերջապէս
{առաջարկեց}
թագաւորին
իւր
վճռադատութիւնը
անունովս
"
Recueil
m
ջացաւ
վերջին
երկրաշարժութիւնից:
Ես
քանի
մի
անգամ
{առաջարկեցի}
Ձեր
մռայլութեանը,
միանգամայն
քանդել
այս
շինուածը
յի
եւ
Գերմանիայի
Եպիսկոպոսները,
ճարերը
կտրուած,
{առաջարկեցին}
ժողովքի
դատողութեանը,
Հռովմէական
Աթոռի
գործը,
ա
գանգատին։
Յիսուսեանք,
խրախուսուելով
այս
բանից,
{առաջարկեցին}
նորան
Քրիստոնէական
Հասարակապետութեան
գաղափարը,
ո
այ
մարդ,
անդամ
որեւիցէ
ստրկացած
ազգի,
թող
այսօր
{առաջարկէ}
Անգլիոյ
մէջ
անգործ
եւ
յուսահատ
գործաւորներին
եւ
ա
կրնա՞ն
ըսուիլ
կաթողիկէ
եկեղեցի"։
Զայս
հարցումն
{առաջարկէ}
Այվազովսքին,
յետ
խօսելոյ
եւ
սահմանելոյ
զյատկութի
,
յուրաքանչյուր
տարի
առաջ
է
բերում
հավասար
գումար
{առաջարկի}
շուկայում:
Այնինչ
ֆաբրիկացիան,
նախքան
ի
վիճակի
քան
ի
վիճակի
լինի
այդպիսի
առաջարկ
անելու,
պահանջ-
{առաջարկի}
այդ
գումարի
համեմատ
պահպանում
է
աշխատանքի
պահանջի
նդունելի
ամենեցուն,
եւ
կամ
թէ
չեն
բաւական
այդմ,
{առաջարկի}
'ի
ձէնջ
Հռովմէական
սուրբ
ժողովոյն
տարածման
հաւատո
լիս
կրօնի
կամ
դաւանութեան
դաշինքներին
փոփոխութիւն
{առաջարկողին}.
այս
պատճառով
մեծ
խորհուրդ
է
ունեցել
եկեղեցին
Հա
ի
մարդու
էր
վերաբերում
եւ
ոչ
երկուքի:
Թող
մտածեն
{առաջարկողքը},
որ
ամիս
ու
կես
կամ
lիսուն
օր
միմիայն
ծովի
վերա
նացողների,
ե՛ւ
քաղաքի
առաջեւ:
Ներկայումս
ոչ
{առաջարկողքը}
գիտեն
բանի
զորությունը
եւ
ո՛չ
այդ
առաջարկության
ը
րութիւնների
տէրապիան
շատ
հարուստ
չէ՛
եւ
մանաւանդ
{առաջարկուած}
հնարները
շատ
պարզ
բաներ
լինելով,
օրինակ
սառն
ջրո
ս
բուն
Լոյոլայի
գործ,
Կօնդարինի
Կարդինալի
ձեռքով
{առաջարկուեցաւ}
Պաւլոս
երրորդ
պապին
հաստատութեան
համար,
այն
աշխա
ան,
որ
եւ
շուտով
զրկուեցաւ
իւր
պաշտօնից
հեղինակի
{առաջարկութեամբ}
եւ
գնաց
Էջմիածին:
Ո՛հ,
ինչքա՛ն
նիւթեր
մեր
ժաման
մասին,
այդ
բոլորը
միշտ
պատահել
են
նախ՝
Յոյների
{առաջարկութեամբ}
եւ
երկրորդ՝
ազգի
անիշխանութեան
կամ
մի
այնպիսի
ժա
րաւունքը"։
Մի
այսպիսի
գործունեայ
մարդ,
այսպիսի
{առաջարկութեամբ},
կարող
է
հազարաւոր
կամաւոր
զինուորք
գտնել
Անգլիո
յրագոյն
պատրիարգ
կաթողիկոսի
ի
Նոր
Նախիջեւան,
ըստ
{առաջարկութեան}
տեղւոյն
Հոգեւոր
կառավարութեան
ընկալաւ
զիս
ի
թիւս
ensceignées
par
la
compagnie
des
Jesuites"։
Այս
{առաջարկութեան}
մէջ
ապացուցանւում
էր,
որ
երկու
Յիսուսեանք
իւրեան
արձակուի
այսպիսի
բացասական
պատասխան
տալ
իւր
եղբօր
{առաջարկութեանը},
որ
նոյնպէս
համաձայն
էր
իւր
մտքին:
Վարդ-խաթո
։
1615
թուականին
Կայսրը,
հաւանելով
մի
Մանդարինի
{առաջարկութեանը},
սարսափելի
հալածանք
հանեց
նոցա
վերայ,
որի
պատճա
ամբութեան
առաջը,
համաձայնեցաւ
Պարլամենտի
անարդար
{առաջարկութեանը}
եւ
որոշեց
հրատարակել,
թէ՝
ա.
"
Թեպէտեւ
Unigeni
թերեւս
աղաչէի
զմեծիդ
մռայլութիւն,
ներել
յանդուգն
{առաջարկութեանս},
թոյլ
տալ
ինձ
ի
գրի
հարկանել
զոր
ինչ
շրթունք
իմ
րը
սկսում
են
սաստիկ
յուզուիլ,
երբ
առաջարկութիւնք
{առաջարկութեանց}
քամակից
հասնում
են
նորան,
թողուլ
այս
աշխարհի
թագ
թիւնը,
հրաժարուելով
հրաժարուել
էինք
այդ
բարեկամի
{առաջարկութենից}
՝
միեւնոյն
ժամանակ
չկարողանալով
թաքուցանել
մեր
սր
,
որպես
թէ
հայրը
հրաժարւում
էր
պարոն
Շահումեանցի
{առաջարկութենից},
եւ
կամենում
էր
ճիշտ
պահել
իւր
խօսքը,
որ
տուել
ց,
ինձ
աւելի
զարմացրեց,
քան
թէ
համոզեց:
Դու
իմ
{առաջարկութենների}
ընդդէմ
գրում
ես
ինձ,
թէ
անհնար
է
այժմ
գլուխ
բերե
ը,
որ
վերակենցաղէ
Հայկական
դպրութիւնը։
Բայց
այս
{առաջարկութենով}
Մխիթարը
չէր
կարող
բաղխել
Վենետիկեան
կառավարութեան
de,
շատ
ջերմեռանդութենով
մտաւ
այս
վէճի
մէջ,
որի
{առաջարկութենով}
դուրս
եկան
անթիւ
պապական
կանոնադրութիւնք
Չինաստան
ճշմարտասէր
եղբայրների
խորհրդակցութեամբ
կազմել
մի
{առաջարկութիւն}
`
հիմնելու
մի
այնպիսի
բարեկարգ
դպրոց,
որ
առաջինը
ան,
Որ
չլինիս
դահիճ
մարդերին:
{ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹԻՒՆ}
Մի
շատ
հարուստ
անգլիացի
մեծատուն,
ստացել
եմ
յառաջուց,
Լսի՛ր,
ուրեմն,
այս
իմ
{առաջարկութիւն}.
Ուրիշի
հետ
վտանգաւոր
մի
բան
էր,
ական
ձեռնագրով,
պ.
մինիստրի
հրամանին
համաձայն.
{առաջարկութիւն}
գրեց
թեմական
ատենին,
որ
սա
շրջաբերական
հրամաններ
իմանալով
ազատութեան
պայմանը,
մերժում
է
որպէս
այդ
{առաջարկութիւնը},
նոյնպէս
եւ
Լէոնորան՝
լաւ
համարելով
մեռանել,
ք
ոգեւոր
դպրոցը,
որքան
մեզ
յայտնի
եղաւ
դորա
ուսման
{առաջարկութիւնը},
շատ
աննշան
է։
Հարկաւոր
է
զօրացնել,
բայց
ասում
կրօնը
եւ
դաւանութիւնը,
չեն
կարող
ընդունել
կայսրի
{առաջարկութիւնը}:
Այս
բանի
մանրամասն
պատմութիւնը
գտանում
ենք
Սեբէ
մեզ
մի
պատմական
իրողութիւն:
Բայց
մինչեւ
նորա
այս
{առաջարկութիւնը}
ընդունելը
կամ
մերժելը,
թող
ներուի
մեզ
կարծել,
թ
գեւորականութիւն
չէ
այլ
անարգ
դահճութիւն:
Այս
{առաջարկութիւնը}
առնելուց
յետոյ,
կը
սպասենք
Կրօնական
ժողովի
շրջաբ
դ
խօսքերը։
Մենք
դրականապէս
ընդունեցինք
պ.
Էմինի
{առաջարկութիւնը}.
բայց
յայտնում
ենք,
որ
մենք
երաշխաւոր
չենք,
թէ
ոյն
Բրամինը:
Սատանան
մեծ
հաճութեամբ
ընդունեց
այս
{առաջարկութիւնը}:
Կարդացողը
անտարակոյս
պիտոյ
է
զարմանայ,
որ
.
ես
կարճ
եմ
ասում
ձեզ,
որ
եթէ
դուք
չկատարէք
իմ
{առաջարկութիւնը},
ձեր
դստեր
բանը
շատ
եւ
շատ
վատթարանալու
է:
շատ
եւ
շատ
վատթարանալու
է:
-
Ներկայումս
այդ
{առաջարկութիւնը}
կատարել
ինձ
ամենեւին
անհնար
է,
-
պատասխանեց
պ.
։
Այսպիսի
հոգու
տէր
մարդու
համար
ի՛նչ
էր
Մխիթարի
{առաջարկութիւնը}
։
Այս
պատճառով
եւս
շատ
դժուարութիւնք,
այլեւ
մեծ
անը։
Նորա
երկու
ընկերքը
համաձայնեցան
նորա
հետ
եւ
{առաջարկութիւնը}
մնաց
առանց
հաստատուելու։
Բայց
Լօյոլա
եւ
նորա
յդ
մարդը,
որ
առաջ
այնպէս
սիրով
ընդունում
էր
Սօսի
{առաջարկութիւնը},
սրտանց
երդնում
էր,
որ
նորան
տայ
իր
քոյրը,
յան
։
Մենք
վերեւը
աւելորդ
համարեցինք
լատին
լեզուի
{առաջարկութիւնը},
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
նոյն
բանը,
նոյն
առա
ւնը,
մանաւանդ
այն
պատճառով,
որ
նոյն
բանը,
նոյն
{առաջարկութիւնը}
կարելի
է
առնել
եւ
հայ
մարդուն,
որ
նա
խօսի
Խորենա
րսավիրայի
մօտ՝
խորհուրդ
հարցանելու,
սորա
նախկին
{առաջարկութիւնն}
է
արիւն
թողուլ,
որովհետեւ
այդ
դիպուածում
ստանալո
եւ
երբ
խնդիրները
սկսում
են
սաստիկ
յուզուիլ,
երբ
{առաջարկութիւնք}
առաջարկութեանց
քամակից
հասնում
են
նորան,
թողուլ
նկարագրութիւնը,
նա
մինչեւ
անգամ
խօսակցութիւնքը
(
{առաջարկութիւնքը}
եւ
դիմադրութիւնքը)
եւ
պառլամենտական
ճառերը
համար
դեւը
ասելով.
-
Տեսանում
ես
ինչպէս
կատարում
եմ
քո
{առաջարկութիւնքը},
եթէ
հիմնած
էին
առողջ
դատողութեան
վերայ:
-
յին
գործականութեան
համար։
Այնտեղ
Կոլոմբոսը,
իւր
{առաջարկութիւնքը}
ձեռքին,
ծեծում
էր
թագաւորների
դուռերը
եւ,
ստանա
Թուրքիայի
միլիոնավոր
հայերը
ծարավի
են
դրան:
Այդ
{առաջարկությամբ}
ինձ
հաճախ
էին
դիմում,
բայց
ես
այն
ժամանակ
հնար
չ
ոչ
առաջարկողքը
գիտեն
բանի
զորությունը
եւ
ո՛չ
այդ
{առաջարկության}
ընդունելիքը.
դորա
հակառակ,
եթե
առաջուց
վերահասո
ությունը,
որ
նախարարությունը
հետ
չդարձուցանե
մեր
{առաջարկությունը}
եւ
թույլ
տա
սկսանել
մեր
գործը:
Պարոն
Նազարյանցը
որ
առաջարկում
եք,
եւ
մեզ,
որ
պիտի
ընդունենք
այդ
{առաջարկությունը}:
Ձեր
դրությանը
վերա
մեր
կարծիքը
եւ
մտածությունքը
պ.
Ֆեռգուլային
անձնատուր
լինել,
նա
մերժելով
այս
{առաջարկությունը},
սպառնացել
է
ռմբակոծել
քաղաքը,
եթե
ստիպեն
զիջան
հինգ
կամ
վեց
ամիս
անցավ,
վասն
որո
նորոգում
եմ
իմ
{առաջարկությունս},
հարակցելով
թե,
եթե
դուք,
ազգի
իշխանքդ
եւ
կարո
րին
տասն
պրոցենտ:
Այժմ
մի
փոքր
քննենք
այս
{առաջարկությունքը},
մտածենք,
եւ
դուրս
դնենք
մեր
մտածության
հետեւան
եպի
իմ
նվաստությունը
բարեկամության
եւ
սիրո
վերա,
{առաջարկում}
եմ
իմ
անձնական
խնդիրս,
որ
թեպետ
ուղղված
է
ազգին
ործի
մեջ
թեթեւաբար
ընթանալ
աններելի
է
եւ
Ձեզ,
որ
{առաջարկում}
եք,
եւ
մեզ,
որ
պիտի
ընդունենք
այդ
առաջարկությու
երկու
մարդու
գնալու
եւ
գալու
որպես
ճանապարհի
ծախք
{առաջարկում}
է
քաղաքը,
ոչ
հիմք
ունի
եւ
ոչ
հաշիվ:
Ես
"
Հյուսի
ծաթ
կամ
կայք
ստանալու
իրավունք,
ոչինչ
պայման
չեք
{առաջարկում},
որ
եթե
այն
գնացողքը
հարկադրվին
այնտեղ
երկար
մնա
ի
Կրօնական
ժողովը
եւ
իբրեւ
անդամ
ազգի
եւ
եկեղեցու
{առաջարկում}
ենք
նախ,
հասկանալ
եւ
ընդունիլ,
որ
հոգեւորականու
երի
իրեն
անձնական
դրութեանը
բացատրութեամբ
եւ
նոքա
{առաջարկում}
են
իրենց
կարծիքները
ոչ
որպէս
գործին
պատկանաւոր
ան
գործ
է
դնում
յօգուտ
Յիսուսեանց:
Իսկ
վերակացուին
{առաջարկում}
էր
այսպէս.
"
քոյ
գործերում
պիտոյ
էր
քեզ
օգնական
դուսը,
որ
թողած
այդ
մեզ
շատ
ձեռնտու
տետրակները,
{առաջարկում}
է
օրագիրներ
բերել
տալ
դժոխքի
փառքի
համար:
-Գ
տ,
եւ
դուռից
ներս
մտած
չմտած,
բարեւը
ասած
չասած
{առաջարկում}
էր
մի
խնդիր,
որպէսզի
պատճառ
տայ
Թիւթիւնճի-օղլուի
ը
եւ
վառած
մոմերովը
դնում
են
տան
շեմքի
վերայ,
եւ
{առաջարկում}
են
հիւանդին,
երեք
անգամ
անցանել
նորա
վերայով.
ս
տկանում
էր
Վենետիկեան
հասարակապետութեան,
մինչդեռ
{առաջարկում}
էր
իւր
ընկերութեան
պայմանքը
Պապի
նկատողութեանը
եւ
լու
էր
մեր
վերա:
Եթե
ձեր
մեջ
կան
քաջ
մարդիկ,
որ
{առաջարկված}
պայմաններով
(3000)
կարող
էին
հանձն
առնուլ,
գնա
դ
աքցանով
էլ
չի
կարելի
պոկել
հաջորդ
սերնդից:
{Առաջարկված}
արխիվները
գործին
բոլորովին
չեն
վերաբերում:
Նյութ
աքին:
Այժմ
խնդիր
է,
գնացող
պարոնները,
որոնց
{առաջարկվում}
է
հարյուրին
տասն
պրոցենտ,
ո՛ր
հարյուրից
պիտի
ստա
անում
գրել,
գլխացավս,
անիծված
լյարդի
մեծանալուց
{առաջացած}
կողքիս
ցավը,
ինձ
զրկում
են
պարապելու
հաճույքից:
գիտցել
են,
այո՛,
չափել
ու
կշռել
ուրիշների
գրչով
{առաջացած}
նորախօսութիւնն
էլ
եւ
այս
վերջինի
քննութիւնը
վաղու
րիք
չհամարելով
ընտրողութեան
եւ
կաշառելու
պատճառով
{առաջացած}
ամբոխմունքի
եւ
անկարգութեան
ամենասաստիկ
կտրուկ
գծ
,
որի
հասակը
չափւում
է
հոգաբարձութեան
ազատ
կամքից
{առաջացած}
չափով,
այնտեղ
հանդէսը
պատկանում
է
ֆրիդրիկոսներին
ն
"
սահման
"
եւ
"
դրութիւն
"
բառերից:
Յետագայում
{առաջացած}
հայկական
հարցի
շնորհիւ,
եւրոպական
պարբերականները
թեան
միջից
առնու
իր
չունեցածը,
որ
հայ
ազգի
ոգուց
{առաջացած}
լինելով,
աւելի
հեշտ
կարող
է
մարսական
լինել
ազգի
անթեղի
գաղափարին:
Նոյնպէս
եւ
լուսատու
միջատներից
{առաջացած}
կամ
վերջապէս
մի
մարդու
ձեռքով
վառուած
սովորական
կ
նորդ
է
էլեկտրականութեան:
Երկրագունդի
եւ
ամպի
մէջ
{առաջացած}
էլեկտրականութիւնքը
զանազան
են,
նոցանից
մինը
անու
ոյսը
`
փայլակ,
եւ
լսում
ենք
նոցայ
միաւորութիւնից
{առաջացած}
ձայնը
`
որոտ:
Բայց
այժմ
այս
վերջինը
մեզ
պէտք
չէ
ածութիւնք
բերում
են
այս
կանխամուտ
կարծիքները,
որ
{առաջացած}
էին
տգիտութիւնից:
Անի
քաղաքի
բնական
երկրաշա
մեական
կայսրության
փլատակների
վրա,
մայր
ցամաքում
{առաջացան}
մի
շարք
սահմանադրական
պետություններ,
որոնք
միմյա
ազնուութեան
աղբիւրը,
դէպի
այն,
որից
մենք
ամէնքս
{առաջացել}
ենք
-
մենք
ամէնքս
աստուծոյ
որդիք
ենք"։
Այս
խօսք
կոբ
աղան,
նոյնպէս
զոհւում
է
մի
ջլային
տենդի,
որ
{առաջացել}
էր
Ագապի
օրիորդի
սգալի
վախճանի
պատճառած
հարուածից
մոս
խօսքը,
ինչպէս
կարծում
են
Հելենէի
աւերանքից
է
{առաջացել},
որովհետեւ
այդ
կրակը
քրիստոնէութիւնից
առաջ
էլ
նշ
:
Երբ,
ինչպէս
ասացինք,
երկրագունգի
եւ
ամպի
մէջ
{առաջացել}
են
այն
այլասեռ
էլեկտրականութիւնքը
եւ
երբ
իւրաքանչ
,
այստեղ
բարձրանում
են
ձայները,
թէ
"
նոր
լեզուն
{առաջացել}
է
տաճկական
տրամաբանութեան
տակ,
եւ
թէ
նորա
մշակու
դու
վայելուչ
կերպով
խօսք
բանալ
եւ
ոճով
կարգով
բան
{առաջացնել}
այդ
իրենց
սքանչելի
լեզուով։
Կը
տեսնենք
այն
ժաման
Վեպերը
ձանձրացրել
են,
իսկ
բառարանները
զզվանք
են
{առաջացնում},
ինչպես
tartarus
stibioticus-ը,
ուստի
խնդրում
ե
անցած
լինելով
կարող
է
նայուել
որպէս
անցած
կեանքի
{առաջացուցած}
արդիւնք,
որպէս
յիշատակարան
գերմանական
ոգու
կերպա
մ
խիղճը
այն
բանի
մէջ,
թէ
ես,
աւերելով
մի
մարդու
{առաջացրած}
ամուսնութիւն,
երջանկացուցել
էի
մի
օրիորդ,
որ
զո
ղէմի
վանականներրը,
Դռան
ներշնչումով,
խռովութիւն
{առաջացրին}
ազգի
մէջ,
պահանջելով,
որ
ապագայ
պատրիարքն
ընտրո
ուամենայնիվ
դուք
շատ
բարեկամներ
ունենալով,
որոնց
{առաջեւ},
հավաստի
գիտեմ,
որ
հարգելի
էր
Ձեր
միջնորդությու
որքան
այս
տարի
էր,
բանը
խինդ
կլինի,
ուրեմն
Ձեր
{առաջեւ}
բացվում
է
այժմ
աշխատության
եւ
գործակցության
հանդե
այտ
կացուցանեին
խնդիրը
եւ
գնացողների,
ե՛ւ
քաղաքի
{առաջեւ}:
Ներկայումս
ոչ
առաջարկողքը
գիտեն
բանի
զորութ
ւրս
գալու
ժամանակ
կանգնեցանք
չորս
ժամ
Ադեն
քաղաքի
{առաջեւ}.
սա
հին
Թատմորն
է
արաբական,
որ
երբեմն
Սողոմոն
շ
համար
պատասխանատու
կը
լինի
նա
Տէրութեան
դատաստանի
{առաջեւ}:
Ինչ
որ
դու
ասում
ես
Հայոց
լեզուի
համար,
ես
ամա
ը
անարգում
են
ազգի
անունը
ամենայն
եւրոպացի
մարդու
{առաջեւ},
որովհետեւ
այն
մարդը,
որ
չէր
խոստովանում
իւր
պա
րոգի
կասկածաւորութեան,
պիտոյ
է
հանդէս
հանել
ազգի
{առաջեւ}
նորա
խաւար
կողմերը՝
ապացուցանելու
համար,
թէ
լաւ
արժանի
ե՛ւ
մարդկային,
ե՛ւ
աստուածային
դատաստանի
{առաջեւ}:
Արի՛
մի
փոքր
ֆիզիկապէս
եւ
բարոյապէս
քննենք
առաջ
թող
ինքը
առաքինութեան
օրինակ
լինի
իւր
զաւակի
{առաջեւ},
թո՛ղ
ոչ
թէ
միայն
գիշեր
ցերեկ
առաքինութիւն
քարոզ
ՄԵԾ
ՄԱՅՐ
Պառաւը,
մի
փոքր
հարբած,
Իւր
թոռների
{առաջեւ},
Թառամ
գլուխը
շարժելով
Մեղքերն
յայտնեց
բացերեւ:
նողը
պիտոյ
է
պատասխան
տայ
Աստուծոյ
ահեղ
դատաստանի
{առաջեւ}:
Հայազգի՛
ծնողներ,
զգուշացէ՛ք
այս
ծանր
պատա
ն
կարողանայ
պատասխան
տալ
Աստուծոյ
արդար
դատաստանի
{առաջեւ},
հարկաւոր
չէ
իւր
վերայ
առնուլ
եւ
զաւակների
պատաս
մեծ
գոմը,
որ
մեծ
հայրս
շինել
էր
անտառի
մօտ՝
լճի
{առաջեւ}
՝
մեծ
արծաթ
վատնելով:
Քրտինքս
թափուել
էր
գետի
նմ
ահաւատ
մարդ
էր:
Միայն
մի
խաչ
է
դրել
Յունիսի
27-ի
{առաջեւ},
բայց
այդ
խաչը
ցոյց
է
տալիս
արիւն
թողնելու
համար
նջենաւոր
ժամանակով՝
գալոց
հայկական
սերունդի
աչքի
{առաջեւ},
նորա
ժամանակակից
պատմութեան
հորիզոնի
վերայ:
թո՛ղ
գնան
իւրեանց
գիւղերումը
պարծենան
շինականների
{առաջեւ},
բայց
մի
օրինաւոր
ընկերութիւն
այդպիսի
անամօթ
լրբ
կերտների
ոսկերքը
ջարդելու
համար,
եւ
այդ
տիրացուի
{առաջեւ}
կային
նստած
մի
քանի
երեխայք՝
այբբենարանները
ձեռք
երով
ներկելով
նորա
աչքը,
նորա
յանցանքը
դնեն
նորա
{առաջեւ}
որպէս
առաքինութիւն
եւ
հեռացնեն
ժողովուրդը
ամենայն
ղ
զանազանել
սեւը
եւ
ճերմակը,
իսկ
եթէ
վառուի
ազգի
{առաջեւ}
Պրոմէթէոսեան
լուսաւորութեան
կրակը,
այն
ժամանակ,
էս
յարգի
է
այն
հայելին,
որ
ճիշդ
ցոլացնում
էր
իւր
{առաջեւ}
դրած
առարկայի
պատկերը,
նոյն
չափով
մի
մատենագրութ
ու
համար:
Բայց
Պ.
Իսահակեանցի
այս
մեծահոգութեան
{առաջեւ}
սեւերես
չմնալու
համար
պիտոյ
է
նորան
մի
բարի
խորհո
ը
անարգում
են
ազգի
անունը
ամենայն
Եւրոպացի
մարդու
{առաջեւ},
որովհետեւ
այն
մարդը,
որ
չէր
խոստովանում
իւր
պա
երեխայական
օդաբաղխութիւնը
բանականութեան
դատաստանի
{առաջեւ}
յարգ
չունի:
Պարոնը
ասում
է
"
ինչպէ՞ս
կարելի
է
ան
ի
Հայ
քրիստոնէի
ննջեցեալ
մարմին
եւ
ձգել
է
շուների
{առաջեւ}
՝
պատճառելով,
թէ
այն
մարդը
Աւետարանական
էր
եղած
անը
դնելով
սեղանի
վերայ
իւր
ընտանիքի
եւ
զաւակների
{առաջեւ},
առանց
մտածելու,
որ
գալոց
օրի
համար
չունէր
հացի
վրիժական
հոգին:
Յանկարծ
պատկերանում
է
նորա
աչքի
{առաջեւ}
նորա
մայրը,
որ
խորովուելով
կրակի
վերայ,
բոցերով
ը:
Ես
ողջունեցի
խոնարհաբար
եւ
կանգնեցայ
նորա
{առաջեւ}.
երկու
ծերունիքը
ոտքից
մինչեւ
գլուխս
չափեցին
իւր
կանալ
իմ
վերայ,
եթէ
ես
չկամեցայ
կեղծաւորուիլ
ձեր
{առաջեւ},
մեր
կրօնը
սաստիկ
արգելում
է
այդ
մեղքը:
Ես
միշտ
էք
ձեր
ազգի
մէջ
ձեր
Մարգարէի
փոխանորդ,
Աստուծոյ
{առաջեւ}
պարտական
էք
ընթացք
տալ
օրինապատշաճ
ազատութեան:
այն
ժամանակ,
երբ
երես
առ
երես
կանգնած
էի
Շամիլի
{առաջեւ},
ո՛րտեղ
մնացել
էր
իմ
սառնարիւն
դատողութիւնը,
այ
չմօտեցանք
բուն
խնդրին,
որի
մասին
ինձ
բերեցին
ձեր
{առաջեւ}
։
Ես
այսքան
միայն
ասում
եմ,
որ
եթէ
դուք
փոքր
ի
շ
ոյժը
ձեռք
ձգած
մարդու
վերայ,
որ
կանգնած
էր
նորա
{առաջեւ}:
-
Հը՛մ,
-
արեց
Շամիլը,
-
դու
ուրախ
կը
լին
ես
եւ
մահու
պարտական,
որովհետեւ
այս
ծերունիների
{առաջեւ}
յանդուգն
խօսքերով
անարգեցիր
ինձ,
բայց
ես
քո
դատա
այն
լոկ
կերպարանքը
մեծ
ազդեցութիւն
է
գործում
նորա
{առաջեւ}
կանգնած
մարդու
վերայ.
մի
հայեացք
կայծակի
պէս
թռչ
եսակ
երազներ,
ի՜նչ
պատկերներ
ներկայացան
իմ
հոգու
{առաջեւ},
բայց
հարկաւոր
չէ
այդ
բաները
գրել
այստեղ.
ով
գի
-
պատասխանեց
խորհրդական
ծանօթս
եւ
նետեց
կապոցը
իմ
{առաջեւ}
՝
նշանացի
առնելով,
որ
բանամ
նորան:
Երբ
բացե
սուրի
մօտ:
Ձեռքիս
շղթաները
մերկացուցին
աչքիս
{առաջեւ}
կախարդական
վարագոյրը,
եւ
այդ
շղթաների
տխուր
եւ
մ
Այդ
գրողներից
մինը
եւս
ես
եմ,
որ
կանգնած
եմ
ձեր
{առաջեւ}:
-
Ուրեմն,
դու
եւս
պատերազմի
մէջ
ես
այդ
խնդ
լիսոփայական
պատկերից,
մինչ
նոցա
հետ
միասին
աչքիս
{առաջեւ}
են
գալիս
աւերակ
Հայաստանը,
ցիրուցան
ժողովուրդը,
որ
զգեստով
հանդէս
հանէ
երբեմն
մեր
ընթերցասէրներիս
{առաջեւ}:
"
Ընծայի
"
հեղինակը,
սաստիկ
սրտնեղած
Պ.
Կ
ց
միշտ
մտածում
ենք,
թէ
պատասխանատու
ենք
Աստուծոյ
{առաջեւ},
պատասխանատու՝
խղճմտանքի
եւ
առողջ
դատողութեան
ա
ւ,
պատասխանատու՝
խղճմտանքի
եւ
առողջ
դատողութեան
{առաջեւ}:
Եթէ
մեր
խորհուրդը
լինէր
գնալ
օգտի
եւ
շահաստ
էր
նա
մարգարէին:
Ամաչում
ենք
մի
օտար
մարդու
{առաջեւ},
երբ
պատմելով
մեզ
մեր
ազգի
անսրտութիւնը,
նիւթակ
ւթիւնքը,
որոնց
համար
ամօթապարտւում
էինք
օտարների
{առաջեւ}:
Մեր
ազգի
խոցերը
եւ
ցաւերը
քաջ
յայտնի
են
մեզ
ի
օգտին։
Գուցէ
մեղաւոր
ենք
նորանով,
որ
մեր
աչքի
{առաջեւ}
են
Հայոց
ազգի
համար
սորանից
հարիւր
տարի
յետոյ
գալ
որ
նա
քաղաքի
նշանաւոր
փողոցի
մէջ՝
իւր
վաճառանոցի
{առաջեւ},
օր
ու
ցերեկով,
գիշերազգեստը
հագած,
ման
է
գալի
ամանակ
սուրբ
պարտականութիւն
կը
համարենք
դնել
նոցա
{առաջեւ}
Բէգզադէի
ամբողջ
եւ
լիակատար
վարքագրութիւնը
(біог
եան
Տէրը
կ՚առնէ՞ր
այդ
գործը
անմիջապէս:
Տիրոջ
{առաջեւ}
դատապարտուած
է
ծուլութիւնը
եւ
անհոգութիւնը,
մեք
:
Երբեւիցէ
խօսելով
ազգի
վերայ՝
միշտ
մեր
աչքի
{առաջեւ}
ունինք
Հայոց
հասարակ
ժողովուրդը,
եւ
ազգ
ասելով՝
րեանց
պաշտօնատարութիւնը,
յանցաւոր
են
լինում
ազգի
{առաջեւ},
եւ
այս
յանցանքի
գաղափարը
միմիայն
կարող
է
բացատր
նակ,
եւ
զայրացած
ամօթապարտւում
ենք
մեր
խղճմտանքի
{առաջեւ}
՝
մտածելով,
թէ
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
աւերանքի
եւ
բա
կապաշտութեան,
ապացուցանում
է
լուսաւորեալ
աշխարհի
{առաջեւ},
որ
բնաւ
իսկ
գաղափար
չունի,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
Հնդկ
ր
այս
մասին
ասածներին՝
դնում
ենք
Պ.
Խուդաբաշեւի
{առաջեւ}
մեր
ազգային
հեղինակների
գործերը
եւ
խորհուրդ
ենք
տ
թեան
եւ
որի
վերայ
հիմնուելով՝
Հայերի
եւ
օտարների
{առաջեւ}
սեւացնում
է
Ներսէս
Շնորհալին,
գիտութիւնը
չէ
կարո
րում
է
բռնութիւնը:
Նոյն
այս
տնտեսական
խնդրի
{առաջեւ}
կանգնած
է
այսօր
ռուսական
կառավարութիւնը
եւ
ազնուա
ն
հայկազանց
ներկայութեամբ
առաջին
անգամ
բացին
ազգի
{առաջեւ}
ապոլոնեան
հայելու
հրապարակական
վարագոյրը:
,
եւ
մերկապարանոց
դնում
է
հասարակութեան
դատաստանի
{առաջեւ}:
Բայց
այն
րոպէին,
հասարակութեան
մնում
է
մ
երասանուհին
փոքրանում
են,
ստորանում
են
նորա
աչքի
{առաջեւ}:
Ամենափո՛քր
է
նա,
որ
ուրիշին
համարում
է
փո
ւրեանց
անձը
իբրեւ
վկայութիւն
դնելով
հասարակութեան
{առաջեւ},
ապացուցանելու
համար,
թէ
թատրոնաբեմը
չէ՛,
որ
կ
եւ
որ
պատկառելի
պիտի
կացուցաներ
ազգը,
ուրիշների
{առաջեւ}
ցոյց
տալով
նոցայ,
ազգի
բարոյական
զօրութեան
եւ
մի
ը
եւ
աղաչանքը
մոռացուած
չէին
նախախնամութեան
աթոռի
{առաջեւ}.
ազգի
թշուառութեան
լուրը
կսկծեցուցել
էր
շատ
ազնի
Պառաւը,
մի
փոքր
հարբած,
Իւր
թոռների
{առաջեւ},
Թառամ
գլուխը
շարժելով
Մեղքերն
յայտնե
նցք,
որ
այս
առաւօտ
Անցաւ
իմ
ու
միւս
մարդկան
{առաջեւ},
Ահա
պարունակ
անցքին
համառօտ։
Պ
մ
քրէական
յանցանքների
համար
դատուի
կրօնական
ատենի
{առաջեւ}:
Մէք
բողոքում
ենք,
մինչեւ
այժմ
հայոց
մէջ
եղա
տճառով
պիտի
դատուի
քաղաքական
եւ
քրէական
ատեանների
{առաջեւ},
միայն
Կրօնական
ժողովի
կողմից
մի
պատգամաւորի
ներ
պանութեան
համար
պիտի
յանդիման
լինի
կրօնական
ատենի
{առաջեւ},
միթէ՞
այդ
կրօնական
ատեանը
գողութիւնը,
անառակու
ցականութիւնը:
Մեր
համար,
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
{առաջեւ},
ոչ
եկեղեցական
կայ,
ծայրացեալ
իրաւունքներով
եւ
յելով,
շտապում
ենք
ասել,
որ
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
{առաջեւ}
քննւում
է
եւ
դատւում
է
նախ
գործը
եւ
ապա
գործողը:
եր
փոյթը
չէ.
մեք
կը
դատապարտենք
նորան
պատմութեան
{առաջեւ},
իսկ
Պ.
Չամուռճեանը
եթէ
կամի
խունկ
եւ
զմուռս
ծխ
ը
եւ
պատուանունները
չեն
կարող
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
{առաջեւ}
միջնորմն
լինել
յանցանքի
եւ
հատուցումի
մէջ,
որովհ
Հոգեւորականութիւնը,
օրէնքի
եւ
իրաւադատութեան
{առաջեւ}
չունի
այն
միստիկական
խորհուրդը,
ինչ
որ
ունեցած
տ
ական
իրաւունքների,
պատասխանատու
հասարակաց
օրէնքի
{առաջեւ}:
Մարդկութեան
գլխից
անցածը
ուսուցել
է
մեզ,
որ
նալու
ակնկալութեամբ,
պատնէշ
չենք
կանգնեցնում
մեր
{առաջեւ}
զանազան
սուտ
սկզբունքներ,
սոփեստական
գաղափարներ
լու
համար
չէ
պիտոյ
ընկրկինք
ոչ
բանտի
եւ
ոչ
աքսորի
{առաջեւ},
ոչ
միայն
բանիւ
եւ
գրչով,
այլեւ
զէնքով
եւ
արիւն
Այո՛,
ժամանակը
լցուած
է,
ուստի
եւ
հրապարակի
{առաջեւ}
ասում
ենք,
տէրութենական
լրտես
-
եկեղեցական,
ազգ
րտակա՛ն
է
լուսափայլ
կացուցանել
ազգի
ընդհանրութեան
{առաջեւ}:
Լռութիւն...
Պատուելի
Այվազովսքին
մեր
մինչ
ղ
ընդհանրապէս։
Շատ
օրինակներ
ունինք
մեր
աչքի
{առաջեւ},
որ
մեծամեծ
աշխատութիւնք,
այո՛,
քրտինքով
գլուխ
ների
վերայ։
Այո՛,
մեծ
հանդէս
կայ
բանիմաց
Հայերի
{առաջեւ},
եթէ
դոքա,
հասկանալով
իրաց
կարգի
փոփոխութիւնը,
վացուցիչ
աղբյուրը
ամենայն
փոքրիշատե
մտածող
մարդու
{առաջեւ},
որ
ծարավելով
իմաստության,
մոտենում
է
նորան
եւ
աչուած
սխօլաստիկների
շնորհքով
մեղաւոր
է
Կրիտիկայի
{առաջեւ},
որովհետեւ
սխալ
կարծիք
ունի
նորա
վերայ,
թէպէտ
ն
նկողմնապահ
դատաստան
է,
մի
այնպիսի
դատաստան,
որի
{առաջեւ}
միեւնոյն
են
բարեկամ
եւ
թշնամի,
որ
եւ
մի
անաչառ
դ
ն
կաթում
աչքերիցս:
Բայց
ապագայի
յոյսերը
մեր
աչքի
{առաջեւ}
նկարագրելով,
մխիթարում
էինք
միմեանց
եւ
ասում
էին
ղաքին:
Մոռանում
էի
ասել,
թէ
Լանկթամուրը
իմ
աչքի
{առաջեւ}
երեք
անգամ
արիւնով
ներկեց
բոլոր
Ասիան
եւ
Եւրոպան
յն
ճշմարտութիւնը,
որ
մերկապարանոց
կար
նոցայ
աչքի
{առաջեւ}:
Ամենայն
ժամանակ
անվեհեր
հոգով
պատերազմում
էին
ս
դոքա
կեղծաւորութեամբ
չափից
դուրս
խոնարհում
են
մեր
{առաջեւ}:
Պապի
հետ
եւս
շատ
խորամանկութեամբ
վարուեցաւ
նա,
քննութեան
հետեւանքն
է,
որ
այսօր
ընթերցող
աշխարհի
{առաջեւ}
բացայայտուեցաւ,
թէ
Քրիստոսի
արդիւնքը
չուրանալու
ռնանք
մի
քանի
նեղսիրտ,
պղտոր
տեսութեամբ
պարոնների
{առաջեւ},
որ
ծածկելով
ազգի
պակասութիւնքը՝
խառնափնդորում
էի
րայ
կամ
լաւ,
կամ
ոչինչ
խօսել".
բայց
մեր
դատաստանի
{առաջեւ}
աւելի
յարգ
ու
արժանաւորութիւն
ունի
ազգի
բուն
օգու
յիշատակին,
փոքր
ի
շատէ
պարտավճար
լինի
նորա
հոգու
{առաջեւ}
։
Բայց
այս
երկրորդական
պարապմունքը
երբէք
արգե
եանց
խելքով
խաբում
էին
կառավարութիւնը
եւ
ժողովրդի
{առաջեւ}
հանդիսանում
էին
մի
երեւելի
գործակատար
մատենագրութ
ն
Բրամինը,
որ
այն
րոպէին
ներկայացաւ
տէր
սատանայի
{առաջեւ}:
Մահադեղից
պատճառուած
փրփուրը
դեռեւս
թափում
էր
ն
թ
ողորմութիւն
տալով:
Նա
գովում
է
ազգը,
նա
օտարի
{առաջեւ}
ծածկում
է
նորա
պակասութիւնքը:
Նա
այնքան
սիրում
է
գիշերին
պ.
Շաքարեանցի
ախոռը
եւ
ծունկ
չոքած
նորա
{առաջեւ},
աչքը
արտասուք
խնդրել
է...
Ահա
այս
պարոնն
է
իմ
գլուխը:
Փոյթ
չէ,
դրացի,
ես
մի
օր
քո
դրան
{առաջեւ}
եւս
կը
չոքեմ...
-
Ասա՛,
խնդրեմ,
ի՛նչ
խոր
հարուստ
կը
դառնայ,
որ
Րօթշիլդը
կոպեկ
չարժէ
նորա
{առաջեւ}:
-
Ի՛նչ
ես
խօսում:
-
Լսի՛ր,
նա
պարապու
հարկադրեցին
Պրայսին
փորձ
կատարել
ժողովի
անդամների
{առաջեւ},
նա
պատասխանեց,
թէ
չունի
այլեւս
այն
փոշիները,
թէ
պիտոյ
է,
որ
այդ
մարդը
շատ
կանգնած
լինէր
կրակի
{առաջեւ},
որովհետեւ
այդպիսիների
երեսը
մեծ
մասնով
յատկանու
զան
ուղղութիւններով
շարում
է
իւր
խաղակից
ժամանակի
{առաջեւ}:
ժամանակը
տանում
է
այդ
քարերը
յատակից...
ս
կամէր
հաւատացնել
Կոմսին:
Այս
էր
լաւը,
որ
նորա
{առաջեւ}
կանգնողը
եւս
շատ
խաբուելու
պտուղ
չէր.
նա
ինքը
մի
ի՜
թէ
քանի
չեմ
մեռած,
թափէի
սրտիս
եղածը
մեր
ազգի
{առաջեւ},
պատառէի
մի
քանի
կախարդական
վարագոյրներ...
բա
ի
հետ
եւ
հողի
հետ
չհաւասարուիլ
ամէն
մի
հանգամանքի
{առաջեւ},
որպէս
մի
անբան
անասուն
կամ
մի
կոտոր
կապերտ:
մբ
բացուեցաւ
նախասենեկի
դուռը:
Պ.
Յովնաթանեանցի
{առաջեւ}
դրած
սեղանի
վերայ
վառւում
էին
երկու
ճրագ,
որ
չէի
եւ
ուրիշ
ամէն
տեղ
անարգուելուց
յետոյ,
հայ
պարոնի
{առաջեւ}
եւս
անարգւում
էր:
Մի՛
վրդովուիք,
պատուելի
ը
մեծ
մարդ
ցոյց
տալ
իւրեան,
մանաւանդ
իւր
ընտանիքի
{առաջեւ}:
Այսպիսի
խայտառակող
մի
նամակ
կարող
էր
ցածացնել
պ
Ես
կ՚աշխատէի
արդարացնել
Մանուշակը
իմ
ընթերցողների
{առաջեւ},
եթէ
դոքա
հայեր
չլինէին
եւ
չիմացող
լինէին,
թէ
Մ
,
թէ
հայերի
կանայքը
առհասարակ
իւրեանց
ամուսինների
{առաջեւ}
համարւում
էին
եթէ
ո՛չ
բոլորովին,
գոնէ՛
մի
բարակ
մարդ
էր:
Մանուշակը
սիրում
էր...
Նորա
հոգու
{առաջեւ}
մի
խելքի
եւ
հարստութեան,
սէրի
եւ
մարդավարութեան
իւթիւնճի-օղլուի
հիւրընդունարանի
անկիւնում
պատկերի
{առաջեւ}
վառած
կանթեղը
սկսել
էր
արձակել
մի
նուազ
եւ
գունաթ
ինչ
Աստուածային
տաճարի
մէջ,
այն
ահարկու
դատաւորի
{առաջեւ},
խոստանում
էին
հնազանդուիլ
եւ
հետեւիլ,
խաչը,
ա
ազանդ
մնայ
եւ
ականջները
սուր
պահէ
խղճմտանքի
ձայնի
{առաջեւ},
եւ
ոչինչ
այնպէս
բան
չգործէ,
որ
խղճմտանքը
խածատ
րդը,
ինչպէս
եւ
այլ
արարածները,
մեզիմեն
աղէկների
{առաջեւ}
մոմի
նման
կակուղ
են.
եւ
թէ
մեզիմեն
աղէկները
ինչ
անի
ամբոխմունքը:
Նա
մի
քանի
քայլ
առաջ
եկաւ
եղբօր
{առաջեւ}
եւ
ընդհատուած
խօսքերով
ասաց
դրականապէս:
-
Այս
ը:
Բայց
աւա՜ղ,
սորա
հակառակ
գալիս
էին
նորա
աչքի
{առաջեւ},
որպես
թէ
հայրը
հրաժարւում
էր
պարոն
Շահումեանցի
կարօտութեան
հետ,
որ
զգում
էր
ազգը։
Մարդկութեան
{առաջեւ}
բացւում
էր
նոր
անցքերի
տեսարանը,
մարդկային
իմացա
ի
մշտնջենաւոր
միաբանութիւն
հաստատել,
որ
դնէր
իւր
{առաջեւ},
որպէս
գլխաւոր
կէտ
նպատակի,
տարածել
ազգի
մէջ
բո
ում,
այդ
բոլորը
չեն
մտածում
լուծանելու
համար
մեր
{առաջեւ}
դրած
խնդրի
մէջ.
դոքա
աւանդւում
են
կրօնների
պատմո
ների
արիւնը,
նա
չէ
հոտոտում
զոհերի
սեղանը,
նորա
{առաջեւ}
ոչինչ
է
ամենայն
փարիսականութիւն.
նա
կամի
մաքուր
ուցիչ
վարագոյրը,
մերկացնէինք
պապականութիւնը
ազգի
{առաջեւ}
իւր
բոլոր
սարսափելի
փառահեղութեամբ։
Մեզ
պատերազմ
համար
նոցա
արարիչը
կանգնել
էր
Հռովմէական
դատաւորի
{առաջեւ}
։
Աչքերս
ձգենք
մի
հարիւր
յիսուն
տարու
ժամանակ
ինչպէս
հակապապի
մեռած
մարմինը
բերւում
է
նոր
պապի
{առաջեւ}
իւր
գահընկեցութեան
դատակնիքը
լսելու
համար,
իսկ
ե
ջ,
այս
իրողութենների
ճիշդ
պատմութիւնը
դրել
է
մեր
{առաջեւ}
այն
անխորտակելի
ճշմարտութիւնը,
թէ
ստրկութիւնը
մա
ի
փոքր
պարզել
այս
եզրակացութիւնը
մեր
ընթերցողների
{առաջեւ},
որով
եւ
ապացուցանել,
թէ
ինչ
կերպով
կամ
ինչ
ճան
ն
մի
արդարացի
արժանաւորութիւն
մարդկային
դատաստանի
{առաջեւ}.
պատճառ,
դուրս
գալով
իւրեանց
շղթայակապ
արգելանք
Ռուսսիայում,
Տաճկաստանում
կամ
ուր
եւ
իցէ։
Աչքի
{առաջեւ}
ունենալով
այս
հանգամանքները՝
մեք
հարկադրւում
ենք
ք
առաջի
յօդուածի
մէջ,
բամբասուեցաւ
պապական
աթոռի
{առաջեւ},
որպէս
կիսակատար
պապական
եւ
հարկադրուեցաւ
Հռովմ
մի
լոկ
դիմակ,
որով
երեւում
են
միմիայն
Հայոց
ազգի
{առաջեւ}
։
Մխիթարի
կենդանութեան
ժամանակ
մեծ
չէ
Մխիթարե
կդիմի
կեղծաւորութիւնը
Հայոց
ազգի
եւ
պապականութեան
{առաջեւ},
երկրորդ՝
մի
լոկ
վաճառականութեան
գաղափար՝
спек
մչեանին
եւ
պաշտպանում
են
նորան
վատիկանի
դատաստանի
{առաջեւ},
ուրեմն
համաձայն
են
Չամչեանին
հաստատ
մնալ
Հայոց
շտօնեայ
լինել
ճշմարտութեան"։
Իսկ
անաչառ
դատաստանի
{առաջեւ}
միեւնոյն
է
մերկացուցանել
թէ՛
իւրայինների
եւ
թէ՛
օ
տեղում
չ'ընդունեցին
այս
Կարգը,
եւ
նորա
անդամների
{առաջեւ}
փակած
մնացին
աշխարհների
դուռերը։
Բայց
եթէ
մի
քան
ն
Աստուածամայրը։
Ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
{առաջեւ}
երդում
կերաւ
իւր
անձը
իւր
ծառայութիւնը
նուիրել
Աս
ան
դարձաւ.
ամենայն
տեսակ
կեղծաւորւում
էր
Կսաւիէի
{առաջեւ},
վերջապէս
կարողացաւ
ճանաչել
նորա
թոյլ
կողմը։
Կս
(villas
et
oppida),
յետոյ
նկարագրել
իւր
հոգու
{առաջեւ}
երկրի
թագաւորը
իւր
ժողովրդի
մէջ
(punctum
primum
նով,
որ
կեղծաւորուելով
այնտեղի
հոգեւոր
իշխանների
{առաջեւ},
աշխատում
էին
շրջել
նորանց
իւրեանց
կողմը։
ական
հաւատի
ուսումը,
խաչը
թագուցանել
հեթանոսների
{առաջեւ}
հոգեւոր
հանդէս
կատարելու
ժամանակ։
Ո՛չ
ոք
այն
սու
ծ
մնացին
Համալսարանի
դուռները
Յիսուսեան
աբեղաների
{առաջեւ}
։
Շուտով
սորանից
յետոյ
կազմակերպեցաւ
հռչակաւո
յ,
մեծացուցած
եւ
հակառակ
կերպով
նկարագրելով
նորա
{առաջեւ}
երիտասարդութեան
ժամանակ
գործած
մեղքերը,
որ
Լուդո
ուր
շրջանակի
մէջ
հանդիսանայ
ընդհանուր
մարդկութեան
{առաջեւ}:
Եթէ
մի
մարդ
վախենում
է
կամ
չկամի
լուանալ
իւր
աղ
հաստափոր
արջի
կերպարանքով
կենդանի,
կանգնեց
տիրոջ
{առաջեւ},
յեւտեւի
երկու
թաթերի
վերայ.
ես
որոշ
նկատեցի
որ
ամարեցանք
փոքրիշատէ
հանդէս
հանել
հայոց
մանուկների
{առաջեւ}
Յունաստանի
հին
կրօնագիտութիւնը.
նրանով
կարող
էին
Նորան
միշտ
ու
միշտ
գովում
եմ.
Օտար
ազգի
{առաջեւը}
Պակասութիւնքը
ծածկում
եմ:
Թէ
մի
ր
Ազգի
մէջ
նաեւ
լուսաւոր
մարդիկ,
որոնց
դատաստանի
{առաջեւը}
պատճառ
ունէին
կարմրիլ
եւ
ամաչել
հրապարակական
ստախ
ամենայն
ջանք
գործ
էր
դնում
արդարանալ
տէր
սատանայի
{առաջեւը},
թափելով
իւր
բոլոր
համոզողական
փաստաբանութեան
զօ
ւ
ոչինչ
չի
շինել
եւ
կամք
չունի
շինելու,
սկսեց
իմ
{առաջեւը}
գովել
մարդերի
խելք
ու
միտքը...
ցանկալի
էր
իման
:
Վէզիրը
ահ
ու
դողով
կանգնած
էր
տէր
սատանայի
{առաջեւը}:
Սատանան
բոլորովին
վաստակած
այսքան
աշխատանքից,
ցաւ
նա,
մինչ
աչքը
բացած,
տեսաւ
Շահումեանցին
իւր
{առաջեւը},
որ
նորա
ձեռքից
բռնած
աշխատում
էր
վերայ
բերել
Մա
աբեբայ
կամ
ժողովրդի
մոլորեցուցիչ
տարեց
Եպիսկոպոսի
{առաջեւը}
։
Եպիսկոպոսը
իսկոյն
հրամայեց
բանդ
դնել
նորան
եւ
բ
երունի
հայրը
եւ
մանաւանդ
եղբայրը
ծունկ
չոքած
նորա
{առաջեւը}
աղաչում
էին
մնալ։
Նա
հերքեց
նոցա
խնդիրը,
հրաժար
եց
կեղծաւորուիլ
այնտեղի
Պետրոս
Կարաֆֆա
եպիսկոպոսի
{առաջեւը}
(որ
յետոյ
Պապ
դարձաւ՝
Պաւլոս
IV
անունով)
եւ
բո
մարդկութեան,
որ
ներկայ
էր
նորա
Աստուածայնութեան
{առաջեւը},
ահա
թէ
ինչ
բան
յաղթեց
հին
աշխարհին
եւ
չէ
դադարո
մենում
էին
իւրեանց
Կարգը
հանդիսացուցանել
Եւրոպայի
{առաջեւը},
դեսպանութիւն
ուղարկեցին
Հռովմ,
որի
մէջ
կային
ե
չ
ժամանակ
ներկայանալով
Կայսրին,
ծունկ
չոքեց
նորա
{առաջեւը}
Չինացոց
սովորութեամբ։
Յիսուսեանք,
Մանդարինի
հագ
ցից
դէպի
միւսը
շուռ
գալու
ժամանակ
դուրս
եկան
նոցա
{առաջեւը}
մի
քանի
սայլեր՝
խոտով
բեռնաւորած։
Թագաւորական
ս
ները
հարկադրուած
էին
խոնարհել
խիստ
նախարարի
կամքի
{առաջեւը},
որ
եւ
խորամանկութենով
եւ
ուժով
գիտէր
ոչնչացնել
,
ո՛չ
ես,
այլ
դուք
պիտոյ
է
պատասխան
տաք
Աստուծոյ
{առաջեւը}.
նա
գիտէ,
որ
ես
բարի
ցանկանում
էի
Հռովմէական
եկ
թէ
հաւատը
կորչում
է,
եւ
թէ
մեծ
ասպարէզ
կայ
նոցա
{առաջեւը},
այսինքն՝
պահպանել
հաւատը
Ֆրանսիայի
մէջ։
Նոքա
սիրութեան
քաղցը
լցուցանելու
համար,
օգուտ
քաղելով
{առաջեւի}
մարդու
առաւել,
քան
թէ
ինքը
յիմար
լինելուց,
մեռո
նորերումս
այդ
ծովի
մէջ
մի
նաւ,
անցանելով
Սինոպի
{առաջեւից},
նստաւ
ցամաքի
վերայ:
Երբ
մի
այլ
նաւից
օգնութիւն
ուչենային
շղթաներով
կապած
տանում
են
Մանրիկօյի
տան
{առաջեւից}
դէպի
բանտ,
որդին
տեսանում
է
նորան
եւ
վազում
է
փր
ում՝
կանաչ
արօտի
վերայ,
թեք
ընկած
մի
ծառի
տակ։
{Առաջեւիցս}
վազում
էր
մի
քաղցր
եւ
պայծառ
վտակ:
Տեսայ,
որ
գա
զգականաց,
եւ
այս
գիրս
լավ
մը
կարդաս
հորս
եւ
մորս
{առաջեւն},
որ
նոքա
եւս
իմանան
իմ
արդարությունը
այս
բանի
մի
տնակողմը
փորելով
եւ
նորա
քար
ու
հողը
շինութենների
{առաջեւներումը}
լցնելով,
բաւական
խոր
մտան
գետի
մէջ,
եւ
այս
լցու
ոպէ
չքաշեց
նոր
լցրած
բաժակներ
յայտնուեցան
երկուքի
{առաջեւում}
եւս:
-
Ուրեմն,
պարոն
Շահումեանց,
-
ասաց
Թիւթ
՝
լրագիրը,
չունի
իւր
համար
մի
ուխտեալ
խորհուրդ,
{առաջեւումը}
մի
նպատակ,
որին
հասանէր.
դա
մի
առօրեայ
բան
է,
հեռի
մեզանից
այդպիսի
նիւթապաշտութիւն։
Ինչ
որ
մեր
{առաջեւումը},
դագաղի
մէջ
դրած
է
այս
րոպէիս,
չէ՛
նա,
որին
կո
եպիսկոպոսները
համարեցին,
թէ
տեսանում
էին
իւրեանց
{առաջեւումը}
ո՛չ
թէ
մի
հասարակ
մարդ,
այլ
Աստուծոյ
մարգարէ,
ո
ր
նամակը,
այսինչ
թուականից,
ստացայ:
Այդ
նամակը
{առաջեւս}
է
այժմ,
քառորդ
ժամից
յետոյ
կը
լինի
քամակումս,
ո
այնով.
-
ինչպէ՞ս
համարձակւում
ես
սուտ
խօսել,
իմ
{առաջեւս},
այդպէս
առանց
խղճմտանքի,
որպէս
թէ
յայտնի
չէ
ինձ
սաւորքը
զզուելով
տալիս
են
ինձ
մի
բաժակ
արաղ,
կամ
{առաջեւս}
դնում
են
կերակուրը.
շատ
անգամ
տեսել
եմ,
որ
բաժա
ղը
հավիտյանս
հավիտենից:
Ամեն
մարդ
ունի
յուր
աչքի
{առաջը}
յուր
ապագա
վիճակը,
իհարկե
դուք
որ
ինձ
մեղադրում
իկոսից,
որ
նա
իւր
Հայրապետութեան
սկզբումը
դեռեւս
{առաջը}
փակէ
այս
բանիս,
որ
մեծ
եւ
մեծ
վնասակարներից
մինն
ս
որ,
սորանից
յիսուն
տարի
ետքը,
եթէ
այս
աղճատանքի
{առաջը}
չառնվի,
հարիւր
բառի
մէջ
քսան
հինգ
բառ
հայի
չպիտի
Վան
քաղաքում
նստող
Մամիկոնեան
Դաւիթ
իշխանը,
նորա
{առաջը}
դուրս
գալով,
Վասպուրականի
տեղ
դժոխք
ուղարկեց՝
նոյ
այլերով:
-
Չէ,
-
ասաց
նա,
-
պիտի
այս
բանի
{առաջը}
առնուլ.
անշուշտ
վատ
կը
լինի
սորա
վերջը
եւ
կը
խայ
ջ։
Զուր
տեղը
Լեւոն
X
Պապը
աշխատում
էր
փակել
նորա
{առաջը}
"
Նզովքի
կոնդակովը"։
Ինքը՝
Կայսրը,
մի
կողմից
գո՛նէ
դորանով
կարելի
լինի
փակել
Պրօտեստանտութեան
{առաջը},
որ
ինչպէս
մի
կրակ
չոր
նիւթերի
մէջ,
այնպէս
առաջ
այս
ընդհանուր
ընդդէմ
Պապականութեան
ապստամբութեան
{առաջը}
առնուլ,
անհրաժեշտ
հարկ
համարեց
ընդունել
հասարակա
ովքի
մէջ
եւ
Կայսրի
խաղաղութեան
մասին
խորհուրդների
{առաջը}
փակում
էին։
Ահա՛
այս
կերպով
ժողովը
չ'կարողացաւ
հ
Լուդովիկոս
XVը,
կամելով
փակել
այս
ապստամբութեան
{առաջը},
համաձայնեցաւ
Պարլամենտի
անարդար
առաջարկութեանը
նունով,
մօրուքը
շփացնելով
կանգնեց
հանդիսաւորների
{առաջը}.
ապա
կանչեց
բիրտ
ձայնով.
"
Որսկան,
դուրս
արի՛
սպառնալով
գնդակոծել
եկեղեցիքը,
իսկ
մյուս
կողմից
{առաջընթացքը}
ահացուցանելով
իտալական
եկեղեցու
վերանորոգությամբ
էսզի
ընկալեալ
զայս
խնդիր
իմ
հրամայեալ
լիցի
յաղագս
{առաջի}
առնելոյ
զվերոյիշեալ
վկայագիրս,
ուր
հարկն
է
ի
մաս
նավերն
ե՞րբ
կուգան
դեյին,
եւ
երբ
որ
գան
նե,
ես
{առաջի}
փոշտիվ
իմաց
կուտամ
իրեն,
եւ
ինքս
ալ
կերթամ
քամեռ
գրիլ
տվեք,
եւ
մեք
փողն,
ո՛րքան
է
նե,
անպատճառ
{առաջի}
փոշտով
կխրկինք
ձեզի,
այդ
մաuի
միամիտ
եղիք,
միայ
յին
պարտաւորիմ
ապաքէն,
սրբազնագոյն
տէր
տարածանել
{առաջի}
Ձերոյին
գերամբարձ
սրբազնութեան
զոմանս
ի
հանգամանա
րեալ
էի
ի
բարձրապատիւ
Եփրել
վարդապետէ՝
միջնորդել
{առաջի}
Ձերոյին
գերազանցութեան
յաղագս
իմոյ
վկայագրաց:
՝
նհաս
եմ,
անմահ
բարերարք՝
ի
մարմնացուցանել
զայն
{առաջի}
Ձերոյին
գերազանցութեանց
այլապէս.
կենդանի
է
յոյս
ելոց
են
ընդ
Ձեզ,
եւ
զօրհանապազ
աղօթք
մեր
ընդ
Ձեր
{առաջի}
սեղանոյ
Տեառն:
ԶԱստուած
կարողութիւն
աղաչեմք՝
այն
երեսփոխանութեան
ունի
զկատարեալ
զօրութիւն
իւր
{առաջի}
որ
եւ
է
անգլիական
ատենի,
ուր
ուրէք
եւ
իցէ:
Մնայ
ք,
ապաստան
արարեալ
յիս
միայն,
բռնադատիմ
բողոքել
{առաջի}
Ձեր
եւ
բովանդակ
ազգին
Հայոց
ի
Նախիջեւան
եւ
հրաւիր
ամ,
Ձեզ
եւ
ազգին
մնայ
պատասխանատու
կալ
բարոյապէս
{առաջի}
ապագայիցն,
իսկ
իմ
պաշտօն
եւ
առաքելութիւն
լրանայ
աթողիկոսի
ամենայն
Հայոց
եւ
զպատասխանատուութիւն
իմ
{առաջի}
օրինացն
Ռուսսիոյ,
ըստ
պաշտամանս,
հարկ
անժխտելի
տակ,
այդ
խօսք
նորա
չէ
վաւերական,
ուստի
բողոքեմ
{առաջի}
քո
եւ
հրատարակեմ
զթուղթն
զայն
պարգեւագիր
լոկ
արար
նտի,
փութացայ
առ
փաստաբանն
իմ
եւ
խնդրեցի
բողոքել
{առաջի}
գեներալ
Պրօկուրօրին,
որպես
զի
սա
ստիպեսցէ
ըստ
օր
դ
աւուրս
ընդ
այսոսիկ
յանդիման
լիցի
Ատենին,
որում
{առաջի}
առնեմ
եւ
զթարգմանութիւն
պատճէնի
եզրակացութեան
ազգ
Եւ
այս
ուխտ
է,
որ
այսօրինակ
բանայ
զբերան
մեր
{առաջի}
ամենեցուն,
այս
ո՛ւխտ
է,
որ
ստիպէ
զմեզ
անպատրուա
րիստոսի
խրատը,
թէ.
"
Մի՛
արկանէք
զմարգարիտս
ձեր
{առաջի}
խոզաց,
զի
մի
առ
ոտն
կոխեսցեն"։
Եւ
այս
պատճառով
ի
վաճառականաց,
վասնորոյ
ահա՛
ճշմարիտն
խոստովանիմ
{առաջի}
Աստուծոյ,
որ
մինչի
ներկայ
թարեխս
ամենեւին
ումեք
միմեանց
գոլով,
մի
եւ
նոյն
ժամանակումն
ձեռնադրեաց
{առաջի}
մեր:
Տէր
Ստեփաննոս
քահանայ
Տէր
Յարութիւնեան
շատակեսցէն:
Ուստի
եւ
արդէն
իսկ
ահա
խոստանամ
{առաջի}
Աստուծոյ
եւ
մարդկան,
ո՛չ
եւս
իշխել
այսուհետեւ
ի
ջ
նաեւ
միտքս
բոլորովին
կատարեալ,
կտակս
այս
գրեցի
{առաջի}
Աստուծոյ
եւ
մարդկան,
որ
յետ
մահուան
իմոյ
հաստատո
ործ
ձեռաց
Էին
հաստեալ,
յոր
եդայ,
Կան
{առաջի}
իմ
աչաց.
Ո՞չ
ինքնին
իսկ
Եհովայ
Զօր
հ
ափառ
Տեառնդ,
անպատրուակ
մերկացուցեալ
զսիրտ
որպէս
{առաջի}
հօր
ազգի,
խօսեցայց
ուրեմն
՚ի
մասնաւորի:
Այլ
որո
րտակիր
մինչդեռ
նա
՚ի
մահ
փութաց
կամակար,
Իմ
{առաջի}
անիրաւ
վճիռ
լուաւ
վայրապար։
Ի
Գողգոթայ
զառաջինն
կրօնի
Վազեց
երդուել
եկեղեցին
սուրբ
սեղանոյն
{առաջի},
Թէ
պատրաստ
է
նորա
համար
թափել
վերջին
արիւ
յիշում
էին
Քրիստոսի
խօսքերը,
թէ
"
որ
ուրասցի
զիս
{առաջի}
մարդկան,
ուրացայց
եւ
ես
զնայ
առաջի
Հօր
իմոյ
որ
յ
ր
ուրասցի
զիս
առաջի
մարդկան,
ուրացայց
եւ
ես
զնայ
{առաջի}
Հօր
իմոյ
որ
յերկինս
է"։
Գիտես,
ի՞նչ
սուր
այլ
իբրեւ
'ի
հաստատութենէ,
այլ
իբրեւ
յԱստուծոյ,
{առաջի}
Աստուծոյ,
'ի
Քրիստոս
խօսիմք
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
նախանձու
մատնեցին
զնա...
առեալ
ջուր
լուաց
զձեռս
{առաջի}
ժողովրդեանն
եւ
ասէ.
քաւեալ
եմ
ես
յարենէ
արդարոյդ
կանալ,
յունական
բնագրին
համաձայն)։
§
69.
"
{Առաջի}
իմ
եղեւ
դատաստան,
եւ
առնոյր
դատաւորն
կաշառս.
վա
դոնականացն,
վասն
որոյ
աղօթահայց
ապաշխարութեամբ
եւ
{առաջի}
անկմամբ
պատառեցի
նովին
սուրբ
ձեռօք
զձեռնագրեալսն
մբ
եւ
զանուն
ձեր
եւ
համայն
ննջեցելոց
ձերոց
գրեցաք
{առաջի}
սուրբ
սեղանոյն,
յորոյ
վերայ
սուրբ
պատարագն
մատչի
պիտի
երթայ
եւ
մինչեւ
զատիկ
այնտեղ
պիտի
մնայ,
իսկ
{առաջի}
պսակներին
Սուրբ
Կարապետ
պիտի
երթայ:
-
Լաւ
հաշ
ով
զիւրն
փօլիթիքա,
եւ
զիւր
ուղղափառ
դաւանութիւնն
{առաջի}
դնելով,
յինքն
յանկոյց
զՀռովմ.
բայց
ո՛չ
կամեցաւ
Մխիթարեան
միաբանութիւնը։
Մխիթարը,
ինչպէս
տեսանք
{առաջի}
յօդուածի
մէջ,
բամբասուեցաւ
պապական
աթոռի
առաջեւ
րի
1815,
ընկալայ
'ի
16
փետրուարի
1816.
ընթերցայ
{առաջի}
մերայնոց)
զամենայն
զբանսդ,
ընդ
որ
ոչ
սակաւ
ուր
րելագործել
զնոյն,
զի
թէ
երբէք
պիտոյ
ինչ
լինիցի,
{առաջի}
ընծայեսցի
սուրբ
գահին
իբր
բողոք
եկեղեցւոյն
Հայոց
եան
մերոյ,
յիս
ձգեսջիք
զնետս
ձեր,
կամ
ես
աւասիկ
{առաջի}
ձեր,
մխեսցին
նետք
ձեր
յաչս
իմ
եւ
ոչ
յաչս
այլոց.
։
Այս
այն
գիրքն
է,
զոր
'ի
ժողովն
երեք
ամօք
յառաջ
{առաջի}
արարին
նոքին
իսկ
չարախօսք,
թէ
բովանդակեալ
կայ
'ի
ն
մատամբ
զմուտ
նորոյ
աշխարհին
որոյ
կենդանութեան՝
{առաջի}
Հայկական
մանկտւոյն:
Եւ
ո՞ւմ
արդեօք
[մրցանակ
անվա
ւնիցի
իրաւունս
ընթանալ
զնոյն՝
որ
[բաց
եւ
արձակէ]
{առաջի}
նորա,
մի՞թե
ուրասցի
զերախտապարտութիւն
առ
առաջնոր
կն
ընկերին
ազդելով,
կամ
թէ
միջնորդութեամբ
գրոյ՝
{առաջի}
առնելով
ընթերցանելեացն.
առաւել
քան
զայս
չիք
պաշտ
յ
լեզուին:
Ո՞րով
հիմամբ
մարթ
է
մտածել՝
որպէս
թէ
{առաջի}
կայցէ
կործանումն
հնախօս
լեզուին
առ
շինութեամբ
նոր
ին
հնար
բորբոքելոյ
զհայրենասիրութիւն,
առանց
որոյ
{առաջի}
կայցէ
կործանումն
ազգի,
մանաւանդ,
եթէ
մատենագրես
կուլ
ջրոյ
մատնէին,
Նինոսին
ախտացեալ
զախտ,
զի
մի
{առաջի}
որոց
գալոցն
էին՝
հանդիսասցին
գործք
առաքինեաց
եւ
կութիւնք
հոգւոյ
առնս
մեծի՝
նկարագրին
վաւերաբար,
{առաջի}
՝
որոց
ընթեռնուն
զպատմութիւն
պատերազմին
Վարդանանց
նդութեանց,
զգործոց
նախնի
Հայկազանց
ի
հանդէս
դնել
{առաջի}
նոր
հայոյն,
որպէս
պահանջէին
կարգք
եւ
օրէնք
պատմա
ջոյն
օրագիրք
մեր
նովին
ընթանային
կանոնօք,
դնելով
{առաջի}
Հայկական
ազգին
մաքուր,
որքան
եւ
որչափ
կարելի
էր
,
որք
յաւէտ
քան
զայլ
առարկայս
տեսանին,
արդարանալ
{առաջի}
կրիտիկական
սուրբ
դատաստանի,
բնական
հատուած
ծրագր
ահանջէ
զայդ
ամենայն,
վիհ
աստի,
վիհ
անտի
եւ
մահ
{առաջի}
ըստ
կորովաբան
Նարեկացւոյն.
ո՞ր
ապա
հնար
էր
եւ
այ
ազգն
ողջոյն,
նոքա
զառաջինն
բացին
զԱթենեան
տաճար
{առաջի}
հայկական
զաւակաց,
այլ
թէ
հետեւանքն
չիցեն
ըստ
նպա
համազգեաց:
Ոչինչ
անտեղի
համարեմք
լուսափայլել
{առաջի}
հայկական
հասարակութեան
եւ
զայլ
ինչ
վերաբերեալ
առ
տառապեալ
ազգի
մերոյ
ընդ
երեսս
երկրի,
արդարասցին
{առաջի}
դատաստանի
արդար
եւ
արդեամբք
ազգասիրաց,
չասեմք
հի
կը
իմ
հոգու
դատակնիքն
է,
բայց
ես
չեմ
զղջում,
ես
{առաջի}
Աստուծոյ
պարտական
էի
դուրս
տալ
նորան"։
Արդարեւ
էգ
որպէս
փոշի
ցանեաց:
Արկանէ
զսառն
որպէս
պատառոտ
{առաջի}
ցրտոյ
նորա
կարէ
կալ"։
Ի՛նչ
վսեմ
նկարագրութիւն:
ինձ՝
Իբրեւ
որդւոյ
քո
ազգի,
Ապերախտ
եմ
{առաջիդ}
Որպէս
անդամ
ամբողջի,
Օշական
Վեհ
ացանք
եւ
փառավորապես
կարդացինք
օրագրի
11
համարը:
{Առաջիկա}
փոստայով
մի
այլ
նամակ
եւս
կգրեմ
բոլորովին
այլ
գոր
արկեք
տոմսակներ,
կանոնի
համեմատ:
Եթե
մինչեւ
{առաջիկա}
սեպտեմբ.
15-[ը]
ցրված
ավարտած
լինիք
բոլոր
Ձեզ
հա
ողջունիր
իմ
կողմից:
Շնորհավորում
եմ
նրանց
բոլորի
{առաջիկա}
նոր
տարին
եւ
Քրիստոսի
ծննդյան
եւ
հայտնության
գալի
պարետի
շնորհիվ
մինչեւ
ժամը
11-ն
ինձ
իմաց
են
տալիս
{առաջիկա}
տեսակցության
մասին
եւ
ես,
միանգամայն
պատրաստ,
ն
ուսեալսն,
պարտ
է
ինձ
մնալ
մինչ
ցվերջ
կոյս
Մայիսի
{առաջիկայ}
1862
ամի:
բ)
թանգութիւն
բնակութեան
ի
քաղաքիս
ան
Էլիազ,
որով
վերջինս
նշանակէ
ինձ
զտեսութիւն
յ3
{առաջիկայ}
Հուլիսի:
(Ըստ
նոր
տոմարի):
2.
Գրութիւն
Վ
Սուլթանշահի,
Նազարեանցի
եւ
Լ[ազար]
Իլի[չի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
25-ին:
18-ին
ստացայ
նամ
23-ին:
25-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Եզեանցի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
3-ին:
28-ին
նամակ
րի,
Մարի[ա]
Աթանաս[եւնայի]
եւ
Մագդ[ալինէի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
յայտնի
չէ:
7-ին
նամակ
ստացայ
7-ից
գրո
սութիւն
եղբօրս,
Յովհ[աննէսի]
եւ
Աջ[եմեանի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
20-ին:
13-ին
նամ
րս,
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
տէր
Մատթէոսի
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
մայիսի
27-ին:
22-ին
նամա
ւն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Վ[արդերեսի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
յունիսի
3-ին:
29-ին
նամ
եւ
ճար
են
խնդրում:
3-ին
տեսութիւն
եղբարցս
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
10-ին:
5-ին
ստացայ
երկու
սութիւն
եղբօրս,
տէր
Մատթէոսի
եւ
Ալեքսանդրի
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
17-ին:
12-ին
նամակ
ստաց
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Միքայէլի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
յունիսի
24-ին:
19-ին
նա
ն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
յուլիսի
1-ին:
Այսօր
սկսե
իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Մ[ոիսէյ]
Զ[ախարիչի]
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
8-ին:
Այսօր
առողջութիւնս
,
Ալեքս[անդրի],
Սուլթ[անշահի],
Կարապ[ետի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
15-ին:
Այսօր
ինձ
ասացին
Գ[րիգորեւիչի],
Սուլթ[անշահի]
եւ
Բաղդասարի
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
22-ին:
Այսօր
նամակ
գրեցի
ե
եղբօրս,
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Սուլթանի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
29-ին:
24-ին
սկսեցի
սիգ
անիէլ]
Թ[որոսիչի]
եւ
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
օգոստոսի
5-ին:
31-ին
նա
անիէլ]
Թ[որոսիչի]
եւ
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
թէեւ
12-ին,
բայց
յոյս
կա
իգորեւիչի],
Յովհանն[էս]
խանի
եւ
Ալեքսանդրի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
19-ին:
14-ին
նամակ
ստացա
ինձ
բերել
էր
Լ[ազար]
Ի[լյիչը]
հարիւր
հատ
սիգար:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
26-ին:
21-ին
նամակ
ստաց
ն]
Գ[րիգորեւիչի],
Յովհ[աննէսի]
եւ
Յովակիմի
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
սեպտեմբերի
2-ին:
28-ին
ն
:
Օգոստոսի
28-ից
գրած
նամակս
եղբայրս
չէ
ստացել:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
սեպտեմբերի
9-ին:
4-ին
նամ
ւն
եղբօրս,
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Սուլթանշահի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
16-ին:
12-ին
նամակ
ստացայ
տ,
բերել
էին
պակսիմատ
եւ
Ռանքէի
գիրքը՝
կազմած:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
23-ին:
18-ին
նամակ
ստացայ
.
Սուլթ[անշահի]
հետ.
գրքերի
հաշուացուցակը
տուի:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
30-ին:
Այսօր
բերեց
ինձ
շեր
յ
եւ
տանձ:
Տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Յովհաննէսին
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
հոկտեմբերի
7-ին:
Սեպտեմբեր
րիգ[որի],
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Սարգսի
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
14-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
ւնայի],
Մագդ[աղինէի]
եւ
Յովհաննէսի
հետ.
այսօր:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
21-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
,
Վարդ[երեսի],
Յովհ[աննէսի]
եւ
Միք[այէլի]
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
28-ին:
23-ին
նամակ
ստացայ
ին:
28-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Բուդաղեանցի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
նոյեմբերի
4-ին:
30-ին
ն
:
Նոյեմբերի
4-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
11-ին:
Այսօր
երեկոյեան
ն
ինակները:
11-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց,
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստաց
հետ
եւ
Յովհ[աննէսի],
եւ
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
25-ին:
Այսօր
բերին
բառար
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
եւ
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
դեկտեմբերի
2-ին:
Այսօր
ի
անցի
մահը:
2-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
այլոց
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
դեկտեմբերի
9-ին:
3-ին
ն
բերի]
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
դեկտեմբերի
16-ին:
11-ին
ս
է
եկել
Թիֆլիսից:
16-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
23-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
եւ
այլն:
23-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
այլոց:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
դեկտեմբերի
30-ին:
26-ին
ն
ութիւն
է
նշանակած:
27-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
30-ին:
30-ին
տեսութ
ւն
եղբօրս,
Մարիամ
Աթանասեանի
եւ
Մագդաղինէի
հետ:
{Առաջիկայ}
տեսութիւնը
յայտնի
չէ:
31-ին
ժամը
11-ին
երեկոյեա
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
դրսուանց,
հազիւ
1/2
ժամ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
13-ին:
Այսօր
տուի
եղբօրս
Ա
ցս
նոյն
թուականից:
13-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
20-ին:
15-ին
նամակ
ստացայ
ցս
նոյն
թուականից:
20-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակած
է
27-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
ցն
էլ
էր
մի
նամակ:
27-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
փետրուարի
3-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
ե
,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
10-ին:
6-ին
նամակ
ստացա
եղբօրիցս
նոյն
օրից:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
{առաջիկայ}
տես[ութիւնը]
17-ին:
13-ին
նամակ
ստացայ
եւ
գրքեր
ւած:
17-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Մագդաղինէի
հետ,
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
24-ին:
19-ին
նամակ
ստաց
եղբօրս
հետ:
[Մարտի]
2-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
9-ին
է:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
տուի
Սերոբին
ուղարկուելու
թուղթը,
թուեալ
25-ից.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
30-ին:
25-ին
նամակ
ստացա
եւ
իմ
գործի
վճիռը:
30-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
ապրիլի
6-ին:
[Ապրիլի]
1
օրիցս
9-ից
գրուած:
11-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակուած
է
18-ին:
14-ին
նամակ
ստաց
ի
հետ].
եղբայրս
հիւանդութեան
պատճառով
չէր
եկած,
{առաջիկայ}
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
28-ին:
22-ին
նամակ
գր
ն[ակուած
է]
4-ին:
4-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս
հետ.
{առաջիկայ}
տեսութիւնը
նշանակ[ուած
է]
11-ին:
6-ին
նամակ
ստաց
կը
այսօր
է
տգեղ
լինում,
իսկ
այսօրուայ
գեղեցիկը՝
{առաջիկայ}
տարում։
Սորա
պարզ
եւ
շօշափելի
օրինակը
թերեւս
շոր
ւմ
մանրամասնորեն
շարադրածի
համար,
Հուսով
եմ,
որ
{առաջիկայում}
էլ
իր
հումորից
ինձ
չի
զրկի:
Ալաջալյանի
վերաբերմո
կենդանաբանությունը
եւ
գործնական
բուսաբանությունն
{առաջիկայում}
մեծ
ապագա
ունեն:
Գյուղատնտեսությունը
եւ
քաղաքատն
եւ
իրեմեն
փողը
ստացածին
ձեռագիր
թող
տա,
եւ
դուք
{առաջին}
փոշտիվ
մեզի
խրկեցեք,
կամ
Ավետիքին
գրիլ
տվեք,
եւ
քիմ
ինչ
վանքի
մարդը
գա
նը:
[Նամակի
կողքին
{առաջին}
երեսի
լուսանցքի
վրա
ավելացրած
է].
Սիրելի
Խազա
զիմ
բողոք
իրաւացի
ի
բարձրագոյն
դատաստանս
համաձայն
{առաջին}
խնդրոյ
իմոյ
առ
գա
հետեւեցելոյ
ի
8-էն
նախընթաց
ամս
ւնկնդիր,
դասախոսություն
լսել
բժշկական
ֆակուլտետի
{առաջին}
կուրսում,
Ձերդ
գերազանցությանը
խնդրում
եմ
այս
առ
ադրության
նամակը
եւ
այսօր,
որ
ամսույս
10
է,
ահա
{առաջին}
պոչտով
գրում
եմ
քո
ամեն
մի
խոսքիդ
պատասխանը:
մ,
նույնպես
Ավետիքը
եւ
Մարտին
Մակարիչը,
որ
տեսա
{առաջին}
անգամ
ամսույս
8ին
երեկոյան
ժամանակ:
Այժմ
միշտ
տե
ել
էի,
ստացա՞ր
թե
ոչ:
Խնդրեմ
գիրիս
պատասխանը
{առաջին}
փոշտով
գրիս,
սպասում
եմ:
Աստված
քեզ
կատարյալ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ
ՍԻՄԵՈՆ
ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ,
ԱՐԳՈ
ԲԱՐԵԿԱՄ
{Առաջին}
նամակը,
որ
գրում
եմ
Ձեզ,
մանավանդ
առաջին
անգամ
ԿԱՄ
Առաջին
նամակը,
որ
գրում
եմ
Ձեզ,
մանավանդ
{առաջին}
անգամ
ծանոթանալուց
հետո,
պարունակում
է
յուր
մեջ
բայց
այդ
պարոնները
փորձով
կտեսանեն.
եւ
աստուծով
{առաջին}
անգամ
մեր
օրագրի
վերա,
թե
ժողովուրդը
փոքր
ի
շատե
մ
տեղեկացնել,
որ
ամբողջապես
նշված
29
հոդվածներից
{առաջին}
17-ը
բոլորովին
ոչնչացրել
եմ,
ուստի
ես
հարկադրված
ր
խզած
նամակագրությունը:
Հույս
ունիմ,
որ
օրագրի
{առաջին}
ամսատետրակը
ստացաք,
այժմ
երկրորդը
ճանապարհ
կընկն
եր
ազգի
մեջ,
այնուհետեւ
ինքը
ազգը
կխնդրեմ,
բայց
{առաջին}
անգամը
ծանր
է:
Հիվանդը
դառն
դեղը
դժվար
է
ընդունո
նը:
Ի՞նչ
պիտի
ասենք,
ազգը
դժվար
է
հասկանում
{առաջին}
անգամը,
բայց
եթե
մի
երկու
տարի
շարունակվի,
այն
Ահա
գրում
եմ
Ձեզ
երրորդ
նամակս,
որ
խոստացել
էի
{առաջին}
նամակիս
մեջ:
Գուցե
ժամանակով
ինձ
հարկավոր
լինի
հ
ստանի
փողերի
մասին
թղթերի
օրինակին,
որ
կարողանամ
{առաջին}
համարի
մեջ
հրատարակել,
մինչդեռ
այդ
բանը
չէ
երեւի
նամակս
ստացածովդ
փողի
մասին
հոգաբարձություն
առնես
{առաջին}
փոշտով
Նարզարյանցի
վերա:
Հույս
ունիմ,
որ
խնդ
լյուի
մոտ,
բերող
չլինելով.
Սահակին
հանձնել
եմ,
{առաջին}
եկողի
հետ
կուղարկե:
Կտակը
յուր
հառաջաբանով
եւ
գության
մասին:
Ինչպես
ցանկանում
էիք,
ահավասիկ,
{առաջին}
սուրհանդակով,
հայտնում
եմ
Ձեզ
իմ
կարծիքը
եւ
մտքե
Երկու
մարդ
ընտրել,
որոնց
եւ
տալ
ճանապարհի
ծախք,
{առաջին}
անգամը
3000
մանեթ:
§
2.
Օրինավոր
թղթով
քաղա
ՈՆ
ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ,
Այս
նամակովս
խնդրում
եմ
Ձեզանից
{առաջին}
մեքենայով
ուղարկել
ինձ
մի
օրինակ
Կ.
Պոլիս
տպված
ցական
դրամոց
վարեալ
առ
ի
Ձէնջ
առաքեցից
ի
Թիֆլիզոյ
{առաջին}
սուրհանդակաւ
յանուն
արգոյ
պարոնի
Հայրապետեանց:
ց
անգլիացւոց
եւ
միոյ
հայի
Կիրակոսի
Յարութիւնեան:
{Առաջին}
երկուքն
մեռանին
ընդ
փոյթ
եւ
մնայ
միայն
Կիրակոսն
ատմութիւն
գործոյն
եւ
զբողոք
իմ,
պատճառելով,
եթէ
{առաջին}
կտակն
հանգուցեալ
Բաբաջանեանին
իցէ
օրինաոր,
ըստ
ո
ւթյուն
չունեմ,
բայց
ունեմ
պատիվ
եւ
ես
պատրաստ
եմ
{առաջին}
հնարավոր
դեպքում
լրիվ,
ամենամանրամասն,
մինչեւ
վ
ու
դրա
համար
-
թեեւ
այլ
պատճառաբանությամբ
-
գրքի
{առաջին}
էջում
գործ
է
ածում
սովորական
փծուն
Sprach:
Հավան
եմ
գնում,
թե
ուղարկում
են
ինձ,
բացի
նրանից,
որ
{առաջին}
դեպքում
ծխախոտն
ավելի
շուտ
է
ձեռքս
հասնում։
Այդ
ղ
մնան
որպես
հուշարձան
Ֆոշեի
գրքի՝
իմ
վրա
գործած
{առաջին}
տպավորության:
Ես
այն
ուշադրությամբ
կկարդամ,
րդ
հատորի,
Մակոլեյի
երկրորդ
հատորի
եւ
Գերվինուսի
{առաջին}
պրակի
հետ
միասին
ստացա
այսօր,
ճաշից
հետո:
Նամակ
թող
իմ
հաշվին
գրի,
ես
շնորհակալությամբ
կվճարեմ՝
{առաջին}
հնարավորության
դեպքում:
Նստատեղի
եւ
կառապանի
տեղ
ծավալով,
այլեւ
տեսակարար
կշռով.
ասացեք
խնդրեմ,
{առաջին}
հատորը
70
թերթ
է,
եւ
դեռ
հազիվ
մինչեւ
18-րդ
դարն
բայց
հազիվ
թե,
եթե
նույնիսկ
թույլատրեն,
հաջողվի
{առաջին}
օրը.
գուցե
երկուշաբթի:
Բացի
այդ,
քեզ
որոշակի
ո
ը
շատ
պատասխաններ
ունի,
բայց
դրանք
կարճ
են:
{Առաջին}.
-
Քառասնական
թվականներին,
հայ-կաթոլիկների
տմար
ն
ազդեցությունը:
Դուռը
հասկացել
է
միայն
[մեդալի]
{առաջին}
երեսը,
հենց
այն
պատճառով,
որ
դրանից
ոչ
շատ
առաջ
կկատարեմ
այն՝
եթե
միայն
չմեռնեմ:
Այսպիսով,
{առաջին}
զբաղմունքը,
որ
ինձ
սպասում
է
ազատվելուցս
հետո՝
արի
է
անցել
այն
օրից,
երբ
այդ
լեզվով
լույս
տեսավ
{առաջին}
գիրքը,
եւ
մենք
միշտ
մամուլում
արտահայտել
ենք
մեր
ն
ունի
(բայց
ոչ
իրավունքը):
Բայց
լեզվի
մշակման
{առաջին}
խնդիրն
այն
է,
որպեսզի
նա
հասնի
դյուրըմբռնելի
բար
ը
բացառապես
այն
է,
որ
նա
հասկանա
ինձ:
Հասկանալն
{առաջին}
քայլն
է,
ինչ
որ
ներկա
սերունդը
կհասկանա,
այդ
աք
ապա
տուր
կազմելու
ճիշտ
այնպես,
ինչպես
կազմված
է
{առաջին}
հատորը:
Միայն
տես,
չմոռանաս,
որ
գրքում
եղած
աղ
,
եւ
ոչ
թե
գրքի
հետ
կազմել,
որովհետեւ
ձեր
մեղքով
{առաջին}
հատորի
աղյուսակները
հատորից
դուրս
մնացին,
այդ
պա
,
այսինքն՝
կենդանիների
եւ
բույսերի
օդընտելացումն
{առաջին}
անգամ
կիրառեց
Փարիզում
նոր
վախճանված
նշանավոր
Սեն
Ի.
Ժոֆրուայի
ուղիով
-
Կ.
Ռուլյեն
-
օդընտելացման
{առաջին}
հիմքը
դրեց,
գրեթե
առանց
որեւէ
օգնության,
աղքատի
կավար:
Ես
սաղմնաբանությունից
ոչինչ
չգիտեմ,
բայց
{առաջին}
հնարավոր
դեպքում
պիտի
զբաղվեմ
այդ
գիտությամբ,
նա
լացումից
կարելի
է
օգտվել
իբրեւ
երրորդ
աղբյուրից՝
{առաջին}
երկուսի՝
հողի
եւ
աշխատանքի
օգնությամբ:
Անանի
գտնվում
եւ
աճում
է
Հայաստանում,
Արաքսի
հովտում:
{Առաջին}
անգամ
նրանց
հայտաբերել
է
20
կամ
25
տարի
առաջ
ծաղկ
ոպոսը,
ապա,
անպայման,
այժմ
էլ
ապրում
են:
Բայց
{առաջին}
գործն
է՝
լավ
ուսումնասիրել
այս
խնդիրը:
Անանիան
նաեւ
առանձին,
իբրեւ
8-10
թերթանոց
գրքույկ,
թեեւ
{առաջին}
հրատարակությունը
լույս
կտեսնի
միանգամից,
այսինքն
ի
մասին,
-
որ
մեզ
մոտ
ստացվում
է
Սիբիրից
մի
քանի
{առաջին}
կարգի
վաճառականների
միջոցով,
-
ցուցակի
մեջ
ոչինչ
ր,
արհեստավորներ
հասնում
է
maximum
7.
000-ի:
Սա
{առաջին}
նախադրյալն
է:
Ահա՛
եւ
երկրորդը:
Ռուսաստանի
ե
երկրորդ
հատորը:
Այն
հրատարակվում
է
Մոսկվայում
եւ
{առաջին}
հատորը
ես
արդեն
կարդացել
եմ
մեծ
հաճույքով։
Հեղին
լ
տան
պիտանի
բաները
ճարելու
աշխատելով,
ահա
այսօր
{առաջին}
նամակը
գրում
եմ
Ձեզ
եւ...
Այս
քաղաքի
մասին
րեկամական
կերպով
իրեար
ողջունելուց
յետոյ
իմ
հիւրի
{առաջին}
խօսքը
այն
եղաւ,
որ
հարցանէ
ինձանից
զանազան
նորու
նում
էր
տեսանել
ինձ՝
յաւելացնելով,
թէ
որովհետեւ
{առաջին}
անգամ
տեսանում
էր
այդ
մարդը,
վասնորոյ
եւ
չէր
կար
րեր
աղօթք
կ'առնէին
քո
հոգու
համար,
շատ
երեխայք,
{առաջին}
անգամ
խօսել
սկսանելով,
սիրով
կը
սովորէին
արտաբեր
են,
այլեւ,
բացի
դորանից,
հրամայեցինք
ՄԵՔ.
{Առաջին}.
Ձեր
ներկայ
տեղափոխութեան
միջոցին
դէպի
Ազովեան
գ
եւորքը
կ'ստանան
ՄԵՐ
գանձատնից
ոչ
թէ
միայն
ապրուստ
{առաջին}
տարու
համար,
այլեւ
սերմանացութեան
համար,
ամենայ
ստուծոյ
յաջողեցուցիչ
ողորմութեամբ
ՄԵՔ՝
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ
{ԱՌԱՋԻՆ},
ԿԱՅՍՐ
եւ
Ինքնակալ
ամենայն
Ռուսաց,
Մոսկուայի,
,
պատկանում
է
ժառանգական
պատուամեծար
քաղաքացի
եւ
{Առաջին}
կարգի
վաճառական
Հայրապետեան
եղբարց:
Ցաւելի
է
նոյ
աքը
եօթանասուն
եւ
հինգ
տարի
է,
որ
կայ։
Դիցուք,
{առաջին}
քսան
եւ
հինգ
տարումը
դժուար
էր,
բայց
գոնէ
այս
տա
եան,
երկու
մեծ
հատոր:
4)
Թափառական
Հրէայ
(
{առաջին}
մեծ
հատոր):
5)
Դքսուհի
դը
Շեւրեօզ:
6
ւթենից
Պ.
Իսահակեանցի
պատասխանու
վերայ
ընդդէմ
իմ
{առաջին}
նկատողութեանը,
որ,
ուղարկելով
քեզ,
խնդրում
եմ
ցած
է
ամենայն
կրիտիկայից,
բայց
Պ.
Իսահակեանցին
{առաջին}
անգամից
շատ
սիրեցի,
եւ
այժմ
եւս
սիրում
եմ.
ի՞նչ
թեամբ
յապաւել:
Դարձեալ
մի
նոր
զարմանք.
պատճառ,
{առաջին}
անգամ
հրապարակեցի
իմ
գրաւոր
վաստակը
Պ.
Իսահակեան
ը
շինովի
էին,
որ
շատ
թէ
փոքր,
յայտնի
երեւում
են
{առաջին}
անգամ
աչք
ձգելու
ժամանակ:
Սաստիկ
խայտառակութ
յսեր
խոստանում
է
մեզ:
Անցեալ
տարում
դուրս
ցայտեց
{առաջին}
անգամ
Հայերի
համար
Հիւսիսային
փայլողութիւնը
իւր
պ
ատճառով
քանի
ամիս
արդէն
մնացած
էր
բարձիթողի:
{Առաջին}
մարդու
անունը,
որին
պիտի
պատահէք
Յիշատակարանիս
մ
ինը։
Նամակը
ստանում
է
նա
այն
ժամանակ,
երբ
մայրը
{առաջին}
անգամ
իւր
կեանքումը
պատմում
էր
Մանրիկօյին
իւր
եւ
ներից
ամենապատուականը:
Համալսարանի
Հայ
ուսանողքը
{առաջին}
անգամ
Մոսկուայի
մէջ
առտնին
թէատրոնական
բեմի
վերայ
,
բայց
ինչ
օգուտ,
նոքա
ունին
իւրեանց
պատճառները.
{առաջին}
անգամն
է,
անփորձ
են...
Բայց,
համեմատաբար
եւ
նե
ատ
ուրախացայ՝
կարդալով
այս
նամակը.
փոյթ
չէ,
որ
{առաջին}
անգամ
մի
փոքր
անհարթ
է
գնացել
գործը,
ուրիշ
անգամ
լ
տարան
եւ
փակեցին
գոմի
մէջ:
Այսպէս
անցաւ
իմ
{առաջին}
տեսութիւնը:
Առանց
ամենայն
այցելութեան
երկու
կորեկաջուր:
Այդ
երկու
շաբաթական
բանտարգելութիւնը
{առաջին}
անգամ
փորձական
կերպով
շօշափելի
կացուց
ինձ
արգելակ
ութիւնը
այդպիսի
տպաւորութիւն
էր
գործել
քո
վերայ:
{Առաջին}
անգամ
տեսանում
եմ
ես
մի
մարդ,
որ
այդպէս
քնքշութե
Յիշատակարանումս:
-
Ո՛վ
Յիշատակարան՝
դու
իմ
{առաջին}
եւ
վերջին
մխիթարութիւն,
արդարամիտ
եւ
բարեգործ
մա
բանալով
ուղեղիս
մէջ,
աշխատում
էին
իւրաքանչիւրքը
{առաջին}
տեղը
բռնել
Յիշատակարանումս,
բայց
ես
թողնում
եմ
ն
րկրորդ
հատորը
`
տպած
Թիֆլիզում
1858-ին:
Դորա
{առաջին}
հատորը
տեսած
ես,
ուստի
աւելո՛րդ
է
տեղեկութիւն
տա
այնպէս,
ինչպէս
Գուդդեմբերգը
փորձեց
տպագրութիւնը
{առաջին}
անգամ
կամ
`
գուցէ
աւելի
տգեղ:
Բայց
այս
նոր
բան
չ
բովանդակութիւնը
եւ
բնաւորութիւնը
նոյն
է,
ինչ
որ
{առաջին}
հատորի,
ժողով
մակագրերի,
որ
կարելի
է
ասել,
միմ
ոյց
տալ
իւր
անկախութիւնը,
եւ
այն
բանի
մէջ
է
նորա
{առաջին}
եւ
գլխաւոր
սխալը:
Չէ
կարելի
առանց
ծիծաղելու
ալ
աշխարհի
համակրութեանը,
բայց
Լամարթինի
գործերը
{առաջին}
հարկաւոր
բաները
չեն
մի
ազգի
համար,
որի
մատենագրա
հաստատած
ենք,
թէ
մեր
ամեն
թշուառութեանցը
միակ
եւ
{առաջին}
եւ
վերջին
պատճառ
դուք
(եւ
ձեզի
նման
ազգատեաց
թէ՛
ից:
Այդպիսի
վաճառականքը
Պ.
Թիւսիւզեանցի
հետ
{առաջին}
անգամ
ծանօթացնելու
եւ
աւելի
մանրամասն
լուրեր
եւ
ծ
վ՝
անուանեցինք
"
Բէգզադէի
եօթն
հրաշալիքը"։
{Առաջին}
՝
Բէգզադէն,
մի
մեծ
քաղաքում
ունենալով
մի
վաճառան
րծ
սկսանել
եւ
ապա
խնդրել
Տիրոջ
յաջողութիւնը:
{Առաջին}
գործը
է
դպրոցների
հիմնարկութիւնը.
այս
է
մեր
առաջ
աջին
գործը
է
դպրոցների
հիմնարկութիւնը.
այս
է
մեր
{առաջին}
եւ
վերջին
ճանապարհը
փրկութեան:
Էջմիածնի
մէջ
երին,
պիտի
վարժեցնէին
նորանց
այդ
լեզուների
մէջ։
{Առաջին}
հարկաւոր
բանը
չէ,
որ
ազգի
զաւակը
ուսանի
օտար
լեզ
նչեւ
անգամ
եւ
լեզուն.
այս
պատճառների
հիման
վերայ
{առաջին}
փոյթը
պիտի
լինի
նախ
եւ
յառաջ
կենդանացնել
մայրենի
նք,
եթէ
հասանէինք
եւս
այդ
նպատակին,
բայց
դա
այն
{առաջին}
աստիճանն
է
լուսաւորութեան
սանդուղքի,
որի
վերայ
չ
փիլիսոփաների
իշխանութեանը՝
առողջ
փիլիսոփայութեան
{առաջին}
ընդդէմ
գործ
համարելով
ազատութեան
կորուստը,
երկրո
կրորդ
խնդիրը,
որ
արել
էին
մեզանից:
§2.
Երբ
{առաջին}
անգամ
դուրս
երեւեցաւ
Պ.
Խուդաբաշեւի
գիրքը,
մեք
արծիք
ունի
այն
երկնաքաղաքացի
ծերունու
վերայ:
{Առաջին}
անգամ
լսելով
այս
բանը
Պ.
Խուդաբաշեւից՝
բնաւ
չտա
բաշեւի
գրքի
հաւաստեց
մեզ
եւ
երկրորդ
կարծիքը:
{Առաջին}
կարծիքը՝
նորանով,
որ
պարոնը,
ապացուցանել
կամել
եր
անունով.
մինը՝
ծածուկ,
իսկ
միւսը՝
յայտնի:
{Առաջին}
(այսինքն՝
ծածուկ)
նամակի
մէջ
նա
ուղղակի
ցոյց
ւ
հետ
միաւորուելու,
եւ
վկայում
էր,
թէ,
հաւասար
{առաջին}
երեք
ընդհանրական
ժողովների,
ընդունում
է
Քաղկեդոն
ս
մատնաչափ
մի
գրքից,
մանաւանդ՝
քննութեան
արժանի
{առաջին}
բանը
համարելով
հանդէս
հանել
տպագրութեան
սխալները
նելը,
կարօտ
է
նիւթի:
Նիւթական
խնդիրը
միշտ
կայ:
{Առաջին}
շունչի
հետ
մարդը
առնում
է
օդի
թթուածինը.
եւ
երբ
ց
վճարի
ժամանակը
աւելի
մօտեցաւ,
ի՛նչ
ճար:
"
Այս
{առաջին}
հատուցումը
ձեռք
բերելու
համար
վճռում
է
նա
իւր
մէջ
անօգուտ,
քանզի
նոյն
գործողութիւնը,
ինչ
որ
անցաւ
{առաջին}
անգամ,
պիտի
կրկնուի,
անշուշտ,
որովհետեւ
նոյն
հ
ւթեան
մէջ
նշմարում
է
եսականութիւն
եւ
թուլացնում
է
{առաջին}
տպաւորութիւնը:
Մեր
պարտքն
է,
ուրեմն,
յառա
է
տարածում:
-
Պրուսիան՝
Լեհաստանի
մահուան
{առաջին}
պատճառը,
յափշտակել
է
նորա
Պօզնայնի
դքսութիւնը
եւ
քո
զաւակները:
Եւ
ահա
կարողութիւնը,
ոյժը
դեռեւս
{առաջին}
ազգում
(պորտ)
կիսուեցաւ,
քառորդուեցաւ,
կամ
աւ
եղ
խօսածից
երեւում
է,
որ
մեք
մարդուն
համար
իբրեւ
{առաջին}
խնդիր
առնում
ենք
տնտեսական
խնդիրը
եւ
անուանում
են
մբերի
14-ի
երեկոյին
խուռն
հայկազանց
ներկայութեամբ
{առաջին}
անգամ
բացին
ազգի
առաջեւ
ապոլոնեան
հայելու
հրապարա
(մինը
1794
մայիսի
30-ից,
իսկ
միւսը
1795
ապրիլի
{առաջին}
թուականից)
աւանդում
է
իւր
անշարժ
գոյքի
Նոր
Նախիջ
ւ
նոցանով
իւր
բարոյական
վիճակը
բարւոքելու:
{Առաջին}
հոգաբարձութիւնը,
որ
պիտոյ
է
առնէր
Նախիջեւանը,
է
հոգեւոր
դաստիարակների
ձեռքով
(տե՛ս
Հիւսիսափայլ,
{առաջին}
տարեգնացք,
1858,
յունիս,
համար
6,
երես
475
եւ
բաժնիցն
իմոց,
ահա՛
հաստատեցի
ինձ
նախկին
տեղակալ
{առաջին}
կտակակատար
եւ
կատարեալ
վէքիլ
զՆոր
Նախիջեւանում
բա
յրապետեանն,
վասնորոյ
հաստատեմ
զի
նոքա
եղիցին
ինձ
{առաջին}
կտակակատար
եւ
կատարեալ
վէքիլ:
Այլ
եւս
վերն
յիշեա
է"։
Ասաց
`
աչքից
ցօղելով
Մարգարիտները
տրտում.
{Առաջին}
արցո՜ւնքն
էր
մարդու
`
Հոսում
տխուր
այս
հովտում:
ում
են
արնատար
Անօթները
մազանման
`
Արդեօք
հեղուած
{առաջին}
Արիւնը
չէ՞
սրբազան:
Կոյս
զոյգերը
թեւիթեւ
Գլորւու
իւն
իւր
՚ի
մասին
բնութեան
Քրիստոսի,
հարկադրի
նախ
{առաջին}
հարցանել
զհարցանողն,
եթէ
զիա՞րդ
ընդունի
նա
ինքն
տասխան
է
Այվազովսքին,
թէ
ընդհանրական
ժողովք
միշտ
{առաջին}
համարել
են
միշտ
զպապն
Հռովմայ,
իբր
զյաջորդ
առաքե
Շարան
ո՞վ
է,
Ֆոյլը
ի՞նչ
է
Մէկ
խօսքով
իմ
{առաջին}.
Երկու
թունկի
օրը
չըխմել
Մեծ
ամօթ
է
ին
ւմ
Ռուսի
Աթոռը
Ցած
է
դրած
ուրիշներից
եւ
ո՛չ
{առաջին},
Թուրը
ձեռիս,
կտրիճի
պէս
հասայ
շուտով,
պատճառ
կայ.
Որ
մեք
բարեկամք
ենք
միմեանց
`
{առաջին},
Երկրորդ
`
քեզնից
ես
շատ
անգամ
շահուեցայ:
դէմքով
Հորիզոն
ի
վեր
խաղում
է
փառքով,
{Առաջին}
իւր
լոյս,
կարծես
թէ
այստեղ
Պիտի
ամփոփէ
ոսկե
սեւագլուխ
հասակով
միջակ
Չոքած
էր
անձայն
ծերի
{առաջին}
։
Նախանձ
սեւախանձ,
աչքի
մէջ
արիւն.
Իբրեւ
մարգարիտ
թափուեցան
գետին,
Դարձեալ
{առաջին}
բարկութեամբ
ասեց։
"
Իմ
արդար
դատից,
ի
1-ին
վերջին
անգամ
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
12-ին
{առաջին}
անգամ
կանչեցին
ինձ
ծերակոյտ:
13-ին
ծերակոյտի
հր
է:
Շնորհաւոր
նոր
տարի,
1865,
1
յունուարի,
ժամ
{առաջին}:
1865
Շնորհաւոր
նոր
տարի:
Յունուարի
1-ին
տես[
շտներ
յայտնուեցան.
12-ի
երեկոյին
արդէն
երեւեցան
{առաջին}
նշանները,
որ
սաստիկ
թոյլ
լինելով
աննշմարելի
մնաց
էմին
քրտինք:
Քուն
չկայ
իսպառ:
[Այսօր
ընդունեցի]
{առաջին}
բաղանիսը:
15
լոյս
16
զարհուրելի
գիշեր
անցուցի.
ամը
բաւական
սաստիկ
նեղութիւն
տուեց
քորը,
թէեւ
ոչ
{առաջին}
օրերի
նման:
19
լոյս
20
հանգիստ
էի:
20-ին
ցերեկ
սանք,
որ
կարապետել
են
Պարոնին
դէպի
այդ
վիհը:
{Առաջին},
երբ
մեր
փոքրութիւնը
ոտք
կոխեց
Պոլիս,
ազգային
լ
ականութիւնը,
այն
աստուածային
քուրաները,
որոնցից
{առաջին}
անգամ
դուրս
թռան
ազատութեան
կայծերը:
Այո՛,
գ
հաւատ
չունինք,
հաւատալով,
որ
Աստուած
ազատ
է
եւ
{առաջին}
լոյս.
ուստի
եւ
ամենայն
հաւատ
դէպի
նա
ազատ
խղճմտա
այստեղ,
որ
յետոյ
մի
քանի
խօսք
ասեմ
դոցա
մասին։
{Առաջին}
յանցանք.
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուն
ծանր
է,
արուես
իւնը։
"
Հիւսիսափայլի
"
գրիչքը,
"
Հիւսիսափայլի
"
{առաջին}
անգամ
երեւցած
օրից
ուշ
դնելով
մայրենի
նորախօսութե
ւրեանց,
ինչպէս
երեւում
է,
արդարացի
պատճառները։
{Առաջին}
՝
թէ
նոցա
գրածները՝
հին
եւ
մեռեալ
լեզուով,
անմօ
գալիք
տարվա
հունվարից:
Գիտնական
խմբագիրը՝
{առաջին}
հայը
Ռուսաստանում,
որը
նոր
Եվրոպայի
ժողովրդական
"
Հանդէս
Նոր
հայախօսութեան
"
անունով
աշխատութեան
{առաջին}
հատորի
վերայ
է,
որ
անցեալ
1857
թ.
Մոսկվայի
մէջ
մէջ։
Մեք,
մեր
կողից,
ընթերցասիրելով
այդ
գործի
{առաջին}
հատորը,
արժան
ենք
համարում
մասնակից
առնել
ընթերց
ալիս
է
նորան
այլ
կերպարանք՝
երբեմն
այնքան
տարբեր
{առաջին}
կերպարանքից,
որ
հեղինակը,
գործի
արարիչը,
ստեղծ
իւ
Նազարեանցի
նոր
հայախօսութեան
հանդէսի
հետ,
որի
{առաջին}
հատորը,
ինչպէս
վերեւումը
ասացինք,
բաւական
վաղու
ատ
եւ
բուն
մատենագրութիւնը
ճոխացնելու
համար։
{Առաջին}
հատորը,
որի
վերայ
է
այժմ
մեր
խօսքը,
ազգի
փոքր
ի
դէն,
եթէ
համեմատենք
միմեանց
հետ
նոյն
մատենագրի
"
{Առաջին}
Հոգեղէն
կերակուրը
Հայոց
երեխաների
համար
",
"
Վար
ր
Դեկարտը
մինչ
գրում
էր,
թէ
"
ես
սկսելով
քննել,
{առաջին}
գործս
այն
արի,
որ
թափեցի
վրայիցս
ինչ
որ
մինչեւ
ա
ութեան
պատմութիւնը
կայսերութեան
եւ
քրիստոնէութեան
{առաջին}
դարում.
Ադ.
Շմիդտ:
Собрание
сочинений
Гран[овс
ոյն
զգացմունքը,
որ
հեռացնում
էր
այդ
տեսարաններից
{առաջին}
քրիստոնեաներին:
Նա
դառնում
է
դէպի
թամաշաւորքը
դա
ր
անհողդողդ
պահպանել
էր
իր
կառավարչական
ձեւերը
եւ
{առաջին}
ֆրանսիական
յեղափոխութեան
մրրիկը
ցամաքահողի
մէջ
այ
ւնք:
Եւ
կառավարութեան
մեքենան
շարժւում
է
միմիայն
{առաջին}
եւ
միջին
դասակարգերի
ուժով:
Այդ
երկու
դասակարգի
կրակը
ստանում
է
երկու
փայտ
իրար
հետ
քսելով:
{Առաջին}
առած.
Զարգացման
վերին
աստիճանը
իր
ձեւով
նման
է
ն
այնքան
ժամանակ
եւ
այնքան
ուժ
գործ
դնելու,
որքան
{առաջին}
ազգը,
եւ
բնաւ
չհանդիպելով
միջին
մոմենտներին,
որ
չհանդիպելով
միջին
մոմենտներին,
որոնցից
անցել
էր
{առաջին}
ազգը:
ետոյ
սկսում
էր
արեւելքը
վարդագոյն
վառուիլ
արեգակի
{առաջին}
ճառագայթներից:
Շիջանում
էին
այնուհետեւ
երկնքի
պա
ծ
անցքերը
ահա
պատմեմ
քեզ
երեք
շրջանով:
Գործարանի
{առաջին}
շրջանը
մինչեւ
վերակացուի
հրաժարուիլը
Գործարա
միմեանց,
իւրաքանչիւր
ոք
կամելով
իւրեան
սեփականել
{առաջին}
տեղը
գործարանումը
եւ
նորանով
մի
կշիռ
ունենալ
ժողո
վայել
գործերի
համար
պէտք
է
զրկուէր
իւր
պաշտօնից:
{Առաջին}
տհաճութիւնքը
բացուեցան
եւս
առաւել
գործավարի
գրգռո
ւին
հոգատարների
հետ
միասին
եւ
ասաց
այսպէս.
թէպէտ
{առաջին}
անգամը
ես
քեզ
ասացի,
որ
գործարանի
հոգատարքը
պարտ
ա
շատ
մերձաւոր
բարեկամներից
լինի.
եւ
եթէ
մի
մարդ
{առաջին}
անգամը
հանդիպի,
երկրորդումը
անկարելի
էր
նորա
հիւ
մասին,
ես
երեք
շրջանի
մէջ
ամփոփեցի
նորա
անցքը:
{Առաջին}
համարելով
գործարանի
հիմնադրութենից
մինչեւ
վերակաց
այն
մարդիկը,
որոնք
ճշմարտասիրութեամբ
համախոհ
էին
{առաջին}
վերակացուին,
գիտես
թէ
ի՛նչ
մեքենաներ
լարեց
նոցայ
էր,
այլ
եկաւոր
էր.
նա,
որ
այժմ
այնպէս
շքեղ
է,
{առաջին}
օրերումը
մի
խեղճ
դրութեան
մէջ
էր,
բայց
Քուեպեքի
Այսպէս
ահա
խաբել
ու
որսացել
էր
նա
եւ
Քուէպէքի
այն
{առաջին}
մարդիկը,
որոնցից
կարելի
էր
յուսալ
մի
բան
եւ
կամ
է:
Քարտուղար
Իմացած
լինիս,
որ
այս
պաշտօնը
{առաջին}
անգամը
վարում
էր
մի
պապական
վարդապետ
շատ
ֆրանսիագ
ը
ազդու
կացուցանել
ժողովրդի
սրտի
մէջ:
Վերակացուի
{առաջին}
օգնականը
Սա
բաւական
հմուտ
մարդ
էր
միայն
դար
գեղեցի՜կ
նահատակութիւն:
Գործարանի
հոգատարքը,
որ
{առաջին}
անգամը
այսպիսի
պատուով
եւ
գովաբանութեամբ
նորան
նե
:
Սորա
անխոհեմութիւնը
ամէնից
տարապայման
է
եղել:
{Առաջին},
որ
եթէ
սա
ճշմարտասէր
մարդ
լինէր,
այնքան
բաներ
:
Երրորդ,
գլխաւոր
սխալն
այն
է,
որ
չկամ
են
ալով
{առաջին}
փորձովը
խրատուիլ,
վերստին
շարունակել
է
իւր
խիստ
,
որ
անհարազատ
գտանուեցան,
նա
ի՞նչ
մեղաւոր
էր:
{Առաջին}
հոգատար
Սա
որդի
էր
մի
Հռոմէական
վարդապետի,
զանց
է
երեք
բանով,
որպէս
քեզ
կը
պատմեմ
կարգով:
{Առաջին}.
իւր
անմիտ
փառասիրութեամբ:
Սա,
երբ
գործարան
կը
ւնաւորեցին
քո
փրկութեան
բաժակը:
Դու
կորցրեցիր
քո
{առաջին}
փառքը,
եւ
շիջուցիր
քեզ
լուսատու
ճրագը։
Կորցրեցի
յաւիտենական
կամօք
հաճեցաւ
շնորհել
Ձեզ
`
Արուսեակի
{առաջին}
կարգի
ասպետութիւնը,
որը
նշանը
պիտի
գտանէք
այս
ծր
լսել
այդ
բաների
հակառակը.
թող
նայի՛ն
եւ
տեսնե՛ն
{առաջին}
հարց
ապաշխարութեան
ճանապարհը։
Աստուծու
մա՛րդը՝
ետ
է
խօսքս։
Այլ
այն
քի՛չ
խօսքերից,
որ
Կորնթացոց
{առաջին}
թղթումն
է
գրում,
թէ
ինչի՞
բնաւ
պոռնկութեան
անու
ի
հասցնել,
ինչպէս
եպիսկոպոսութեան,
կամ
նոցա
մէջ
{առաջին}
պաշտօնի
եւ
կամ
եկեղեցու
դատաւորութեան,
այլ
քորեպ
§
1.
Այս
Թուղթը,
ինչպէս
ամենին
յայտնի,
է
{առաջին}
անգամ
հրատարակուեցաւ
տպագրութեամբ
Մոսկուայի
մէջ,
դուրս
է
ցոյց
տալ,
թէ
ե՛րբ
է
երեւում
մեր
գրքերում
{առաջին}
անգամ
Էջմիածին
անունը։
Թէ
Նոր
քաղաքը
նո՛յն
Վա
կենտրոն
քրիստոնէութեան
ամենայն
Հայոց,
որպէս
նաեւ
{առաջին}
օրօրոց
հայկական
ընդհանուր
Քրիստոնէութեան,
փոխել
եղել
առաջինը,
որ
երրորդ
է
կոչել
իր
Պատմութիւնը՝
{առաջին}
համարելով
Ագաթանգեղոսի
եւ
երկրորդ
Փաւստոս
Բիւզանդ
եշտակակրօն
առաքինութեամբ
կեցեալ
"
եւ
այլն։
Լեւոն
{առաջին}
կայսրն
թագաւորեց
457-ին։
Աղանի
հայրը
մեռաւ
Լեւոն
(Թիւք,
գլ.
ԺԲ,
համ.
1-10)։
§
31.
Տե՛ս
{Առաջին}
Թագաւորութեանց
ժը,
ժթ,
ի,
իբ,
իգ,
իդ
եւ
իզ
գ
։
Ինչպէս
ընթերցողը
արդէն
տեսաւ,
մենք
գրել
ենք
"
{առաջին}
թղթում
",
որովհետեւ
յերկրորդումն
խօսքը
Փարպեցու
ում,
թէ
Փարպեցին,
Սիւնեաց
երկրից
վերադառնալով,
{առաջին}
անգամ
"
յանդիման
եղեւ
մեծի
մարզպանին
'ի
Սեւկոյ
դր
յ,
թէ
Փարպեցին,
Սիւնեաց
աշխարհից
վերադառնալով,
{առաջին}
անգամ
ներկայացաւ
Վահանին
Անձեւացեաց
աշխարհում,
ը
սպելաբանութեան
մէջ։
§
71.
Մեր
պատմութեան
մէջ
{առաջին}
անգամ
լսւում
է
այս
անունը։
§
72.
Բնագրում
աս
են
"գալման
եմ",
"գոլման
եմ"
(Գալը
գոլ
է
եղել։
Երբ
{առաջին}
անգամ
լսեցի
այբի
ո
կամ
ե
փոխուելը
(նոքա
չեն
ասում
ով
միայն,
ինչպէս
ինքը՝
Փաւստոսն
էլ
յայտնում
է,
որ
{առաջին}
է
ժամանակով
բոլոր
հայոց
եկեղեցիներից։
Թ
գուցեալը
սաստիկ
տկարացաւ
իւր
ուսումնական
ասպարէզի
{առաջին}
ընթացքում,
այնպէս,
որ
անհնար
եղաւ
նորան,
տարու
տմութիւնը,
Եւրոպա
լրագրի
1856
թուականի
յունուարի
{առաջին}
թերթը,
հայերէն
գրուած
Օսմանեան
պատմութեան
վերջին
րել.
արհի
նախագահը,
ապստամբութեան
եւ
խռովութեան
{առաջին}
դուքսը,
օրագրութեան
ոստիկանը,
գրականութեան
մեծ
երեւելի
Պետրոս
անապատականը
հանել
է
իւր
մաշիկով,
{առաջին}
խաչակիր
զօրքերի
պատերազմի
ժամանակ,
իսկ
կոտոշդ
կո
հետ.
բայց
ես
կռուեցուցի
նորանց
միմեանց
հետ,
եւ
{առաջին}
ճախնային
ժողովրդին
տուեցի
առանձին
թագաւորութիւն,
տարաւ
ռումբի
բեկորը,
որ
բացեց
եւ
զայրացուց
նորա
{առաջին}
վէրքը:
Սատանան,
ձգելով
Աստարօտը
դէպի
երկրի
կարող
էք
ծանօթութիւն
ունենալ
Բուբանդուսի
ձեւին,
{առաջին}
դուքսի
եւ
օրագրութեան
ոստիկանի,
որ
ծառայում
է
Նո
եցի
չորս
տեսակ
օրագիր,
եթէ
հինգերորդը
չհաշուեմ։
{Առաջին}
կարգը
անուանել
եմ
"
օրագիր
շարժողութեան
",
երկրո
ել:
Դժոխքի,
եւ
առհասարակ
իմ
խաւար
թագաւորութեան
{առաջին}
թշնամիքն
են
օրագիրները
եւ
լրագիրները,
նորանից
օգ
ն
մեր
անունին
եւ
մի
քանի
ուրիշների
մէջ
մեր
անունը
{առաջին}
տողումը
պիտոյ
է
տպուէին
բաժանորդների
կարգումը:
ը
եւ
այլն,
եւ
պոչովը
զարկում
էր
յատակին
խազերը:
{Առաջին}
անգամ,
որ
տեսանէիք
դուք
նորան,
կը
կարծէիք
երեւե
ն:
Այս
հարցմունքին
պատասխան
չեկաւ:
Սատանան
{առաջին}
անգամ
նկատում
էր
մի
այսպիսի
լրբութիւն
իւր
գրականո
ր
ճառ
կարդալ
այն
հանդէսի
մէջ,
ուր
պիտոյ
է
երեւէր
{առաջին}
անգամ
ծայրագոյն
Բրամինը:
Սատանան
մեծ
հաճութեամբ
ր
է
միայն
լաւ
ուսանել
Ալքիմիան:
-
Ճշմարի՛տ,
{առաջին}
անգամ
լսում
եմ
այդպիսի
բան:
-
Ապա
ի՛նչ
էիր
կ
527
թուականը
մի
մեծ
տարեգլուխ
է
Ալքիմիայի
համար:
{Առաջին}
ամբիոնը
դասախօսութեան
հիմնուեցաւ
Բազըլ
քաղաքում
ե
ապա,
-
հարց
արեց
Մանթուխեանցը:
-
Ոսկին,
որ
{առաջին}
անգամ
այդքան
փոքր
շինեցիր,
երկրորդ
անգամը
շատ
պի
իաւորութիւն,
որ
միաւորուածքը
կորուսանէին
իւրեանց
{առաջին}
տիպը
եւ
որակութիւնքը
եւ
կազմէին
մի
նոր
մարմին:
Ֆ
ւց
ահա
բնակւում
էր
պ.
Յովնաթանեանցը:
Այս
անունը
{առաջին}
անգամ
պատահում
է
մեր
ընթերցողներին,
ուստի
պարտակ
ը,
որի
պատճառով
այսքան
խօսք
յառաջացաւ:
-
Իմ
{առաջին}
եւ
վերջին
խորհուրդը
այս
է,
որ
յետ
հրաւիրէք
դուք
Է՛հ,
ձեզ
գիտեն...
-
Գիտեն,
գիտեն,
բայց
{առաջին}
ժամանակները
չեն
այժմ,
ասես
թէ
իմ
աստղը
վայր
է
ըն
դրը
փոխել
էր
միւս
անգամ
իւր
ձեւը
եւ
ստացել
էր
իւր
{առաջին}
կերպարանքը,
միթէ՞
կարելի
է
ասել,
թէ
նա
չքացաւ,
եմ,
որ
շփոթուեցար:
-
Ի՞նչ
զանազանութիւն
կայ
{առաջին}
եւ
վերջին
օրինակների
մէջ,
-
հարցրեց
Շահումեանցը:
ը:
-
Այն,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
{առաջին}
օրինակդ,
այսինքն
կղմինդրը,
հողից
շինուած
լինելո
ի
զանգակատնից
լսուեցաւ
երեկոյեան
զանգակահարութեան
{առաջին}
հարուածը,
ուրեմն
երեք
ժամն
էր
ճաշից
յետոյ:
Այս
ուշակը
մի
տարեկան
ծծի
երեխայ
էր,
երբ
մի
քանի
հայ
{առաջին}
անգամ
տեսել
էին
այս
ընտանիքը
Տագանրոգի
մաքսատան
մ
կը
մնամ
այնտեղ
մինչեւ
զատիկ.
զատկից
յետոյ
մինչեւ
{առաջին}
պսակները
չէ
կարելի
այդ.
իսկ
յունիսի
մէջ,
ես
նոյ
էր
իւր
զարկը,
որովհետեւ
մօտենում
էր
մի
ժամ,
երբ
{առաջին}
անգամ
իւր
կեանքում
պիտի
խոսէր
նա
մի
օտար
մարդու
հ
հետ,
հօրից
եւ
մօրից
ծածուկ:
Նա
մտածում
էր,
{առաջին}
անգամ
Շահումեանցը
տեսածովը
մեղադրել
սաստիկ,
նորա
ւ,
ամենեւին
ետ
նայելու
չէ
թեթեւը
ձգելուց
յետոյ.
{առաջին}
այն
պատճառով,
որ
հիւանդը
չէր
բժշկուելու,
երկրոր
ս
է,
երեխայն
ծնանում
է
արդարեւ
արու:
Երեխայի
{առաջին}
ձայնի
հետ
միասին
սկսանւում
են
երաժշտութիւնքը,
բա
որոնց
մէջ
ամփոփուած
էին
թալիսմանական
հրաւիրանք:
{Առաջին}
գնդակի
մէջ
դրած
էր
օդում
բնակուող
մեզիմեն
աղեկներ
տոյ,
գլխաւոր
պառաւը
ասաց
մի
զզուելի
ձայնով,
-
"
{առաջին}
գնդակը
հալուեցաւ
",
իսկոյն
այս
խօսքի
վերայ
կատու
կամ
դժոխքում,
Կառած,
կապած,
թէ
արձակ:
{Առաջին}
անգամի
նման,
պառաւները
աւարտեցին
պտոյտ
գալը,
եր
Այս
միջոցին
կատուն
դարձեալ
մլաւեց,
եւ
պառաւները
{առաջին}
երկու
անգամի
պէս,
սկսեցին
պտոյտ
գալով
երգել.
Դրած
էր
մի
ծառազարդ
այգու
մէջ:
Սեղանի
ճակատում
-
{առաջին}
տեղում,
երեք
ոսկեզօծ
եւ
թաւիշով
կարած
աթոռներ,
սիրտը
կատարեալ
լինի,
աչքը
դուրս
չլինի...
Կնոջ
{առաջին}
արժանաւորութիւնը.
ճշմարիտ
է,
դրացու
աղջիկը
գրել
նէ
իմ
գումարի
մէջ,
ի՜նչ
ուրախութիւն
պիտի
առնեմ,
{առաջին}
գործս
քեզ
մի
թաւշեայ
վերայնոց...
-
Ո՞հ,
եղ
ԵԲԱՍՏԱՑԻ
ԵՒ
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՔ
(Կիսատ)
ՅՕԴՈՒԱԾ
{ԱՌԱՋԻՆ}
ՄԽԻԹԱՐԸ
Տասներեքերորդ
դարու
ելքումը
Հայա
տրոս
Մանուկեան,
իսկ
մօր
անունը՝
Շահրիստան։
Իւր
{առաջին}
դաստիարակութիւնը
ստացաւ
նա
երկու
բարեպաշտ
կրօնաւո
ւմը,
ուր
օրէ
օր
բազմացան
նորա
լսողքը։
Արդէն
իւր
{առաջին}
տարու
կեցութեան
միջոցին
Կոստանդնուպօլսումը
սկսեց
վախճանի
Մխիթարայ
աբբայ
հօր
յաջորդեաց
նմա
Ստեփանոս
{առաջին}
աբբայ
յաշակերտաց
նորա,
որ
եւ
առաւել
ջատագով
երեւ
իւն
առդնելով
եւ
յօգուտ
ազգային։
Իբրեւ
վախճանեցաւ
{առաջին}
Ստեփանոս
աբբայ,
յաջորդեաց
նման
երկրորդ
Ստեփանոս
իտութիւնը
քննելու
եւ
հաստատապէս
նկարագրելու
համար
{առաջին}
անհրաժեշտ
պայմանն
է
քննել
եւ
ուսանել
այն
սկզբունք
ն
վերայ։
Եւ
ինչպէս
կարելի
էր
առանց
կրօնի
ապրել.
{առաջին}
մարդիկը,
որ
գուցէ
եւ
չգիտէին
իւրեանց
բարոյական
ա
նալու
սերմերը
տնկած
էին
մարդու
հոգու
մէջ,
երբ
սա
{առաջին}
անգամ
երեւել
էր
աշխարհի
երեսին։
Այնուհետեւ
բնակա
ենեւին՝
այդ
անխորհուրդ
եւ
ամուլ
ծիսակատարութիւնը
{առաջին}
բանը
շինելով,
փոխանակ
իրաւունք
տալու
օրինաւոր
կե
տակ,
բայց
դոքա
երկրորդական
բան
են
համեմատութեամբ
{առաջին}
նպատակին,
որին
կամի
հասանել։
Նորա
մտացածին
եւ
կ
ւաբար
մօտենալով
ուրիշի
ստացուածին
եւ
իրաւունքին,
{առաջին}
անգամ
մերկացուց
երկաթը
անզօրի
եւ
անպաշտպանի
պարան
ւսաւորութիւնը
հետեւանք
է
կրօնի։
Ասացինք
այս
ճառի
{առաջին}
գլխումը,
թէ
"
ասա՛
ինձ
ո՛ր
կրօնի
խոստովանող
ես
դ
,
որ
անմիջաբար
առիթ
էին
այդ
գործունէութեանը։
{Առաջին}
յօդուածի
մէջ
տեսանք
մեր
ազգի
ընդհանուր
աւերութիւն
րհակալութիւն
մատուցանել
Մխիթարեան
միաբանութեանը.
{առաջին}
՝
այն
պատճառով,
որ
մշակագործեցին
ու
ծաղկեցուցին
։
Մխիթարը
սաստիկ
սխալուեցաւ
իւր
հաշւում։
Մինչդեռ
{առաջին}
անգամ
ոտք
էր
հաստատում
նա
այն
հողի
վերայ,
որ
պատ
րից,
ինչպէս
Մխիթարի
մէջ,
այլ՝
երկու
աղբիւրից։
{Առաջին}
աղբիւրը՝
համարեա՛
թէ
հայկական՝
պապականութեամբ
կ
,
որ
իւր
կարգով
ճնշում
է
եւ
օր
ըստ
օրէ
չքացնում
է
{առաջին}
աղբիւրը։
Այս
պատճառով
եւս
միաբանութիւնը
օր
ըստ
օ
վ,
վասնորոյ
անհրաժեշտ
էր
այդ
վերանորոգութիւնը,
որ
{առաջին}
քայլն
էր
դէպի
մարդկային
ազատութիւնը։
Ք
ր
ապրուստի
վերայ
հոգալ։
Մեք
այն
ազգն
ենք,
որի
մէջ
{առաջին}
անգամ
հայոց
նշանագիրքը
եւ
նոցա
ուսուցիչը
պիտոյ
է
հնախօսութիւնն
կամ
ինքնին
է
լուսաւորութիւն
եւ
կամ
{առաջին}
եւ
վերջին
հնար
լուսաւորութեան,
գոնեա՛
զայս
լսեմք
ն
ազգի
կախի
զհին
մատենագրութենէ,
եւ
թէ
սա
ինքն
է
{առաջին}
եւ
վերջին
հնար
բորբոքելոյ
զհայրենասիրութիւն,
առա
առաջինն
ի
նոր
լեզու
երկասիրութիւն,
մակագրեալ՝
"
{Առաջին}
հոգեղէն
կերակուր
հայազգի
երեխաների
համար
",
զկնի
նօր
պարզապէս
խոստովանիլ
զճշմարտութիւնն,
թէ
[այս]
{առաջին}
անգամ
է],
զի
Ազգ
հայոց
[ի
լեզու
հասկանալիք
ընթեռ
այսմ
ի
նորումս
"
Եւրոպա
"
լրագիր
Վիեննայի,
1853
{առաջին}
թերթ
յունուար
20,
ելեալ
ի
ծոցոյ
պապին,
առեալ
զգ
ւք
իբրեւ
գործարան
ազգային
լուսաւորութեան:
Այս
էր
{առաջին}
պահանջելին,
բայց
մնա
եւ
մի
այլ
պահանջելի,
որում
նայն
խօսք
եւ
զրոյցք
լսելի
եղեն
զկնի
տպագրութեան
"
{Առաջին}
հոգեղէն
կերակրոյ
Հայազգի
երեխաների
համար
",
զոր
ութիւնս
գերապատիւ
Ստեփաննոս
վարդապետի
Նազարեանց
"
{Առաջին}
հոգեղէն
կերակուր
հայազգի
երեխաների
համար
"
եւ
"
զ
5
Ноября
1903
г.
ՅԻՍՈՒՍԵԱՆՔ
ՅՕԴՈՒԱԾ
{ԱՌԱՋԻՆ}
Իգնատիոս
Լօյոլա.
-
Յիսուսեան
Կարգի
ծագումը.
ը
կատարեցի՝
ժամանակի
սակաւութեանը
յարմարուելով։
{Առաջին}
անգամը
այսքան
ծանօթութիւն
բաւական
համարելով՝
չեմ
որան
աշխարհի
հետ,
թողեց
յաւիտեան։
Իգնատիոսի
{առաջին}
խորհուրդը
եւ
նպատակը
Երուսալեմ
ճանապարհորդել
եղաւ
փառական
քարոզչից,
կամենում
էին
ցամաք
հանել
նորան
{առաջին}
անմարդաբնակ
կղզու
վերայ։
Հակառակ
քամին,
որ
մղեց
ատարեց
"
Հոգեւոր
Վարժութիւնը"։
Այս
կերպով
Ֆաբեր
{առաջին}
հետեւողը
դարձաւ
Իգնատիոսին։
Սորանից
պակաս
դժուար
ատութիւնը։
Արդէն
ասացինք,
որ
այս
գիրքը
Լօյոլայի
{առաջին}
տարիներումը
գրուած
բան
չէ.
երեւի
թէ
գրուած
է
այն
ը
տարեց
Պապի
մօտ,
որ
շատ
սիրով
ընդունեց
նորանց,
{առաջին}
հարկաւոր
դէպքումը
խոստացաւ
գործ
դնել
նոցա
ծառայու
ակցութենից։
Հաւաստի
է
միայն
այս,
որ
Լայենէզ
իւր
{առաջին}
անգամ
ժողովքի
մէջ
յայտնուելու
ժամանակ
կասկած
տարա
.
139.
et
squ)։
Յիշեմ
միայն
այս,
թէ
Լայենէզը
{առաջին}
մասնումը
առ
հասարակ
վարդապետում
է
Պապական
իշխանու
լի
էր
Յիսուսեաններին,
որ
գրէր
հեղինակը,
եւ
նորա
{առաջին}
տպագրած
օրինակները
ջնջուեցան
որքան
կարելի
էր
Յիսո
ագրեցի
ես
այստեղ
Յիսուսեան
Կարգի
հիմնարկութեան
եւ
{առաջին}
անգամ
բոլոր
Եւրոպական
տէրութենների
մէջ
տարածուելո
յն
հասուցանել
իւրենաց
օգնութիւնը,
երբ
Յիսուսեանք
{առաջին}
անգամ
պահանջում
էին։
Քրէական
յանցանքների
համար
Յ
,
որ
տալիս
էր
ուսուցիչներին։
Այս
կանոնադրութեան
{առաջին}
օրէնքներից
մինը
այս
էր՝
Nemo
novus
introducat
du
Daphnydic
et
Lycidae
"
(Սուրբ
Իգնատիոսը
եւ
նորա
{առաջին}
ընկերը՝
Պետրոս
Ֆաբեր
իբրեւ
Դաֆնիս
եւ
Լիցիդա)։
մինչեւ
Կարգի
նորոգութիւնը
Պիոս
VII-ի
ձեռքով։
{Առաջին}
յօդուածի
մէջ
ես
արդէն
ասացի,
թէ
Կարգի
գլխաւոր
խո
քրիստոնէութիւն
չէր,
ո՛չ
առաքեալների
եւ
եկեղեցու
{առաջին}
վարդապետների
քրիստոնէութիւն,
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
իւրեանց
Քրիստոնէական
համոզման
վերայ,
ինչպէս
էին
{առաջին}
դարերի
մարտիրոսքը,
այլ
սոքա
մարտիրոսանում
էին
կո
Կսաւիէ,
որ
անուանուեցաւ
"
Առաքեալ
Հնդկաստանի
",
{առաջին}
քարոզիչը
եղաւ
Յիսուսեանների
միջից։
Նա
Պօրտուգալա
երազմի
մէջ
մեռած։
Յիսուսեան
Կարգը
Քրիստոնէութեան
{առաջին}
նահատակ
անուանեց
նորան,
եւ
խնդրելով
Պապից՝
դասե
ար
տանելի
երեւիլ։
Րոբերդ
Նօբիլի
Յիսուսեանը
հագաւ
{առաջին}
անգամ
Բրամինի
հագուստ
եւ
անուանուեցաւ
Եւրոպական
Բ
,
որպիսի
դրութեան
մէջ
գտանւում
էին
Քրիստոնէութեան
{առաջին}
քարոզիչքը
Հռովմում
դէպի
նորա
հաստատ
եւ
հզօր
քաղաք
դացիք
մտան
Եափոնիայ,
որ
այն
ժամանակ
Եւրոպայի
մէջ
{առաջին}
վաճառական
մարդիկն
էին։
Բոլոր
վաճառականութիւնը
Պօ
սրի
մօտ,
բայց
ոչինչ
չ'կարողացաւ
յառաջացուցանել։
{Առաջին}
տեսաւորութեան
ժամանակ
Կայսրը,
նշանացի
առնելով
Պա
որ
եւ
վայրենի
մարդերի
վերայ
ամենայն
ազատութեամբ։
{Առաջին}
անգամից
երեւում
է,
թէ
Յիսուսեանների
քաղաքական
Կա
նսահման
հնազանդութիւն
ունենալ
դէպի
այս
դաբիրաները
{առաջին}
կրօնական
պահանջողութիւնն
էր։
Այս
կերպով
Յիսուսեա
եւ՝
իւրեանց
Կարգի
իշխանութիւնը։
Բայց
ինչպէս
{առաջին}
յօդուածի
մէջ
յիշուեցաւ,
հանգամանքների
դժուարութի
մէջ
հրաժարուէին
իւրեանց
արտօնութենից։
Յիսուսեանք
{առաջին}
անգամ
ընդունեցին
բոլոր
պայմանները
եւ
բացին
Փարիզի
այս
պաշտպանութենով,
եւ
որի
մասին
դեռեւս
ժողովքի
{առաջին}
նիստումը
գովասանութիւն
էր
խօսել
հռչակաւոր
Դիւպէնը
թագաւոր
Ֆրանսիայի
եւ
Նավարրայի,
թագաւոր
Բէարնա,
{առաջին}
Պէր
Ֆրանսիայի,
ընդդիմանում
է
Հռովմի
պապ
անուանու
երկու
հարուած
տուեց
Հենրիկոսի
կուրծքին
դանակով,
{առաջին}
հարուածը՝
մահացուցիչ։
Մեծ
շփոթութեան
մէջ
ընկան
րութեանը։
Յիսուսեանք
հասկացան,
որ
Կարդինալը
իւր
{առաջին}
անգամ
հակառակ
ներգործութենովը,
կարող
էր
ջնջել
նո
լ
նորան,
որ
նորա
ձեռքով
կարողանան
օգուտ
քաղել
եւ
{առաջին}
ներգործողը
դառնալ
յետոյ
Ֆրանսիայի
մէջ։
Ես
աւելոր
Արքայական
դուռն)
անուանուած
վանքը։
Լետելիէի
{առաջին}
քաջագործութիւնը
եղաւ
Արքայական
դուռնը
քանդելը,
ո
ւթիւնը
եւ
սիրելի
մնաց
նորան
մինչեւ
մահը։
Դիւբուա
{առաջին}
նախարար
լինելուց
յետոյ
աշխատում
էր
ստանալ
Կարդինա
հօր՝
Դօֆինի,
դեղամահ
սպանութիւնը,
աշխատում
էր
{առաջին}
յաջող
դիպուածումը,
գլուխ
բերել
իւր
մտքի
դրածը
այ
էին
Մեղուի
զարկուածքից:
Հայոց
ազգի
մէջ
դեռ
{առաջին}
անգամն
է,
որ
մի
օրագիր,
իւր
վճիռը
հրապարակելով
ղ
հոգին
եւ
չվրդովուի
ձեր
ստոյգ
ազատամտութիւնը
այս
{առաջին}
անգամ
Ձեզ
եւ
ինձ
միմեանց
հետ
ծանօթացնող
շարժառիթ
ն
աւետաբեր
եւ
բարեգուշակ
ձայնին,
որ
նորա
ճակատին
{առաջին}
անգամ
հնչեց
դէպի
մեզ,
"
այսուհետեւ
լոյս
եւ
ճշմար
որ
այն
ժամանակին
Թիֆլիզ
քաղաքի
մէջ
լուսաւորութեան
{առաջին}
եւ
գլխաւոր
աղբիւրն
էր
համարւում,
որպէս
եւ
այժմ
չ
ամբ:
Հայոց
պատրիարքարանում
նրա
հրատարակման
{առաջին}
օրը
Կանոնադրութեան
ներկայ
հակառակորդներից
գլխաւոր
տրւում
էին
Երուսաղէմի
վանականութիւնից
դուրս:
Դրա
{առաջին}
օրինակը
Յակոբ
Նալեան
պատրիարքն
է,
որ
ընտրութեամբ
դէպս,
եթէ
հայերը
ստիպուած
լինեն
զրկուելու
իրենց
{առաջին}
կանոնադրութիւնից,
ապա
ազգի
նշանաւոր
մասը
անցնելո
այն
է
այդ
առածին,
մանաւանդ
այնպիսի
գրքի
մէջ,
որ
{առաջին}
անգամ
պիտի
ողջունէր
Հայոց
մանուկը,
որ
չգիտէր
դեռ
այնքան
աղճատուած
չէ,
ինչպէս
թւվում
էր
մի
մարդու
{առաջին}
անգամ.
այն
աւերանքը,
որ
յառաջացել
են
Իտալականի
,
ի
նայել։
Ս
տառը
չպէտք
է
ընդունել
այստեղ
որպէս
{առաջին}
դէմք
ցոյց
տուող,
այլ
որպէս
բանի
մօտաւորութիւնը,
ործեմը
բայ
է
եւ
ցոյց
է
տալիս
անելու
գործողութիւնը
{առաջին}
դէմքում,
որոշեալ
եղանակով,
ժամանակով
եւ
թըվով։
րենց
ոչինչ
նշանակութիւն
եւ
խորհուրդ
չունին։
Թէեւ
{առաջին}
լծորդութեան
վերջաւորութիւնը
նման
է
էական
եմ
բային
այը
բայ
է,
նոր
լեզուինը
բայ
չէ՞։
Եթէ
հին
լեզուի
{առաջին}
լծորդութեան
բայերի
եմ
վերջաւորութիւնը
էական
բա՞յ
նուն
հնչվում
է
այդ
հետեւեալ
ձայնաւորով
սկսած
բառի
{առաջին}
վանկի
հաշուով,
այնպէս,
որ
մէկ
ամբողջ
վանկ
պակաս
ս,
որ
մնացած
հինգ
հոլովմունքը,
միասին
առնելով,
{առաջին}
հոլովման
տակ
գնացող
բառերի
եւ
մի
քառորդը
չունին.
նում
ունին,
իսկ
յոգնականի
մէջ
բոլորն
էլ
գնում
են
{առաջին}
հոլովման
տակ,
եթէ
միայն
դուրս
հանենք
մի
քանի
բառ
եւ
ոչ
թէ
ժողովրդի
ոգու
կամ
հանճարի
ստեղծած։
Մեր
{առաջին}
հոլովումը
է
քաղաք,
քաղաքի,
քաղաքից.
քաղաքներ,
մարդուց։
Մեր
երկրորդ
հոլովումը
Տաճկաստանի
Հայոց
{առաջին}
հոլովումն
է
եւ
մեր
առաջինից
աւելի
բռնակալ,
այնպէ
րուածքի
մէջ
գլխաւորապէս
հետեւում
է
բուն
Արարատեան
{առաջին}
հոլովման,
եթէ
այդ
հոլովումի
տակ
է
հոլովվում
բառը
քրիստոնեայ,
եթէ
ոչ
նոյնպէս
անտիկեան,
ըստ
որում
{առաջին}
երեք
դարերում
քրիստոնէութիւնը
քաղաքացու
իրաւունք
էլ
մի
պստի
բըժութ
ու
ման
են
դայի
տները,
որ
դրան
{առաջին}
կաննում
են,
ասում
են.
Նուրին
Նուրինն
էկել
քով,
ինչպէս
մարդը
ապրում
է
եւ
բազմանում
է,
թէեւ
{առաջին}
մարդը
միայն
դուրս
էր
եկած
բուն
աստուծու
ձեռքից:
մէնամարտո՞ւմ
էին
նոքա
զուարճութեան
համար.
այդ,
{առաջին}
անգամ
լսում
ենք
պ.
Պռոշեանցից:
Գո՛նէ
խոստովանու
պատշաճ
են
համարում.
"
Քա՞,
ընչի՞
ես
էս
բարի
լսի
{առաջին},
սուրբ
ըխտի
ճամփին
բերանդ
փիս
բաց
անում...
է:
րդի
աշխարհաբառ
լեզուի
քերականութեան
"
աշխատութեան
{ԱՌԱՋԻՆ}
ՀԱՏՈՒԱԾ
ԱՍՒՈՒՄ
Է
ԼՍՈՒԵԼՈՒ
ՀԱՄԱՐ
Մի
մարդ
ունէր
ին
եւ
յարմար
էին
ժամանակի
հարկաւորութեններին։
{Առաջին}
անգամ
պատշաճ
համարեցանք
փոքրիշատէ
հանդէս
հանել
հա
անպատճառ
պիտոյ
էր
ազգային
մատենագրութիւն.
սա
էր
{առաջին}
եւ
վերջին
քարը,
որ
կարող
էր
տնկել
իւրաքանչիւր
մա
երկրի
յատկացեալ
բարբառ.
պատճառ,
որ
մեր
նպատակին
{առաջին}
արգելքը
կը
լինէր
այդ,
այլ
միշտ
իմացել
ենք
այն
յս
են
ելեքտրականութիւն,
ջերմութիւն
եւ
այլն,
լեզուն
{առաջին}
զօրութիւնն
է,
որ
յայտնւում
է
բնութեան
մէջ՝
բովա
ւ
վերաբերութեամբ
նաեւ
այնպիսի
ըմբռնողութեանց,
որ
{առաջին}
աստիճանքն
էին
լուսաւորութեան,
թո՛ղ
վսեմ
խնդիրներ
ում
են
նորան
կազմող
տարերքը։
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
{առաջին}
մահացուցիչ
հարուածի
հետ
դադարում
է
եւ
բարոյական
խ
կելի
արգելք
նոցա
միաւորութեան,
ինչպէս
կարծւում
է
{առաջին}
անգամ
ակը
տալիս։
Կենդանի
լեզուն
հոսանուտ
մի
բան
պոչտով
գրում
եմ
քո
ամեն
մի
խոսքիդ
պատասխանը:
{Առաջինը}
ինձի
շատ
զարմանալի
է,
որ
դուն
ինքդ,
ինձի՝
ձեզի
փոշտի
ձեզ
նամակ
չեմ
գրել,
այդ
եւս
զուր
տեղը
չէ.
{առաջինը},
որ
ամեն
փոշտի
գրելու
բան
չունիմ,
երկրորդը՝
ժա
ետեւ
հարած-վարած
մարդոցմե
ինձ
վերա
բան
չհարցնել.
{առաջինը},
որ
նոքա
ինձ
չեն
տեսնուլ
այստեղ,
երկրորդ,
ես
ն
ս
ունիմ,
որ
կարո՛ղ
է,
միայն
դու
քեզ
պահպանի՛ր,
{առաջինը}
չմրսես,
երկրորդը՝
ծխելը
թարաքը
հանե,
մինչեւ
զա
ի
պայմանքը,
որի
համառոտ
պարունակությունը
այս
է.
{առաջինը}
՝
որ
այդ
օրագիրը
պիտի
դուրս
տա
պ.
Նազարյանցը,
ա
տորագրվածը,
այնտեղ
եւս
մեր
Նախիջեւանի
անունը
թող
{առաջինը}
լինի
յուր
ազգասիրութենովը
եւ
լուսավորություն
սիրե
չարաբաստիկ
արկածների
մասին:
Իհարկե
նախադասում
եմ
{առաջինը}:
Այսպես
ուրեմն,
նորից
կրկնում
եմ՝
գրքեր,
գրքե
ր,
ճաշից
հետո:
Նամակիդ
քննության
մեջ
չմտնելով,
{առաջինը}
հարկ
եմ
համարում
նկատել,
որ
վերոհիշյալների
հետ
ս
բայց
պատրաստելու
պետք
չկա,
ինչպես
քեզ
հայտնի
է,
{առաջինը}
տանը
մնաց,
իսկ
երկրորդը
Եկատերինոսլավումն
է:
Խն
անդիմանությունից
դուրս:
Քաղաքացիական
լեզուն
մենք
{առաջինը}
ընդհանուր
գործածության
մեջ
մտցրինք
գրականության
մ
ր,
վայրի,
չմշակված
ձեւը.
ո՛չ
թե
նրա
համար,
որ
{առաջինը}
վատ
է
կամ
այլանդակ
է
նորից,
կամ
ընդհակառակը՝
նո
-
Սիրելի՛,
-
պատասխանեցի
ես,
-
քո
կանոնների
{առաջինը}
խաբէութիւն
է
եւ
մաքսանենգութիւն,
երկրորդը՝
զրկո
հանգամանքը
բռնի
խլել
էին
նորա
բերանից
այդ
ողբը։
{Առաջինը}
՝
Պարո՛ն,
Խորենացին
անկարօտ
է
մեր
նման
փաստաբանն
գտակար
չէ՞ր
Պ.
Իսահակեանցին
եւ
Հայոց
ազգին,
եթէ
{առաջինը},
թողնելով
Ղզլարի
մանկավարժութիւնը,
Եւրոպա
գնար
արանք.
մինը՝
Մուրադեան,
իսկ
միւսը՝
Հայկական:
{Առաջինը}
գտանւում
է
Մխիթարեան
միաբանութեան
իշխանութեան
տակ
ուր
լուսաւորութեան
լայն
ասպարէզը:
Մեր
կարծիքով,
{առաջինը},
առանց
երկրորդին,
երբէք
յաջողութիւն
չէ
գտանելու
կութիւն
`
հիմնելու
մի
այնպիսի
բարեկարգ
դպրոց,
որ
{առաջինը}
լինէր,
եւ
տասն
տարու
մէջ
ամենայն
հայ
մարդ
պարծան
Թեսաւրոսի
փիլիսոփայութիւնը,
եւ
այս
վերջինից
դէպի
{առաջինը}:
Մեք
ազատակամ
նուիրեցինք
մեզ
հասարակ
ժողովրդ
։
Այս
պատճառների
հիման
վերայ
հեղինակի
գրելիքը
{առաջինը}
պիտոյ
է
լինէին
նոր
հայախօսութենով։
Երկրորդ՝
հեղ
`
կերպարանափոխ
է
լինում,
ինչպէս
վերջինը
ջնջում
է
{առաջինը}:
Բայց
ֆլօրենտացի
պուպլիցիստը,
մեզ
թւում
է
թէ
աւ
ն
մեռա՞ծ
տառի
ուժով,
թէ՞
թագի
հարստահարելով:
Ոչ
{առաջինը}
եւ
ոչ
երկրորդը.
այդ
բխում
է
բուն
անգլիական
կեանք
42)։
Պատճառ
ունինք
ենթադրելու,
թէ
Փարպեցին
{առաջինը}
չէր,
որ
կառավարում
էր
Ս.
Կաթողիկէ
եկեղեցին,
որ
լ
ասել
չենք
կարող։
§
9.
Փարպեցին
ինքն
է
եղել
{առաջինը},
որ
երրորդ
է
կոչել
իր
Պատմութիւնը՝
առաջին
համար
վ
ներգործականի
վրայ,
ինչպէս՝
կատարելագործվել։
Ո՛չ
{առաջինը}
եւ
ո՛չ
երկրորդը
տալիս
են
նոր
լեզուում
կրաւորականի
խնդրելուց
առաջ
էր)։
Իսկ
այն
չիք
Մեհրուժաններից
{առաջինը},
որ
եւ
Մե՜ծ
ուրացող,
Ս.
Ներսէս
Մեծի
ժամանակ,
այն
մի
յարմար
ժամանակի,
տպել
նորան
երկու
խորհրդով.
{առաջինը}
՝
որ
ժառանգութիւն
դարձուցանէ
այդ
բարոյապէս
արժանի
աւոր
չէ՛,
այս
դժոխքը
դեռեւս
շատ
լաւ
է
իմ
համար,
{առաջինը},
որ
տաք
է,
երկրորդը
`
խաւար
եւ
գլխաւոր՝
խաւար
ուրեմն
լսիր
եւ
այս
գաղտնիքս,
որ
ոչ
ոք
չգիտէ,
եւ
{առաջինը}
դու
պիտոյ
է
լինիս,
որ
իմանաս:
Ես
քո
բարեկամութե
րդու
աշխատութիւնքը,
բայց
Ալքիմիայի
մասին
երկու:
{Առաջինը}
անուանւում
է
De
Alchymia
այստեղ
կարդում
է
քիմիակ
ը․
ականջը,
լսողական
գործարանը,
նոյնպէս,
եւ
եթէ
{առաջինը}
կամ
երկրորդը
հասուցանեն
մի
կիսատ
թերատ
տպաւորութի
արտել,
երրորդ,
դստերս
հիւանդութիւնը...
-
{Առաջինը},
-
կտրեց
խօսքը
տիկին
Յովնաթանեանցը
շտապ
խօսելով
ի
ամբողջ
ազգի
բարոյականութիւն
երկու
աղբիւր
ունի.
{առաջինը}
եւ
գլխաւորը՝
կրօնը,
երկրորդը՝
լուսաւորութիւնը
ի
մէջ,
թէեւ
կան
վեց
հոլովմունք),
բայց
նոցանից
{առաջինը}
իր
տակ
քաշել
է
բառերի
ամենամեծ
մասը,
այնպէս,
որ
ծագոյն
մասին
հասկանալի,
խօսք
ենք
տալիս,
որ
մենք
{առաջինը}
վազենք
նորա
դրօշի
տակ:
Բայց
ցաւելին
այս
է
ե
ելի
տրամաբանութեամբ
ապացուցանում
էր,
թէ
Նապալէոն
{առաջինը}
եղած
չէ
աշխարհի
երեսին։
Գեղեցկութիւնը
իրաւուն
ունով
պատերազմում
էր
իր
դաւաճան
թագաւորի
`
Կարլոս
{առաջինի}
հետ,
երբ
զիջողութիւնք
զիջողութեանց
քամակից
որպէս
անհասկանալի
բան
է:
Ասես
թէ
ո՛չ,
սա
չէր
կարող
ոչ
{առաջինի}
եւ
ոչ
երկրորդի
պաշտօն
լցուցանել:
Սա
նոցանից
գերա
տ
այս
իմաստասիրութեան
աշակերտները:
Սատանան
բռնեց
{առաջինի}
մազերից,
բարձրացրեց
օդի
մէջ,
փչեց
նորա
քթումը
ե
րդի
ժամանակ.
Անգլիայի
Ազնուապետութեանը,
Կարոլոս
{առաջինի}
եւ
Յակոբ
երկրորդի
ժամանակ,
Սպանիայի
ինքնակալութե
ւն
հայտնի՝
ինձ
ուղարկած
ողջույնի
համար:
Նրանցից
{առաջինին}
ցանկանում
եմ
լիակատար
առողջություն,
եթե
տենդից
դ
քինութեան
վսեմութիւնը,
մոլութեան
վատթարութիւնը.
{առաջինին}
խրախուսելով
եւ
երկրորդից
զգուշացնելով
եւ
ոչ
միայն
բերանում
է
մահ,
իսկ
քրիստոնէութիւնից
կեանք:
{Առաջինից}
փոխադարձ
վրէժխնդրութիւն,
իսկ
երկրորդից
փոխադարձ
խնդրութիւն,
իսկ
երկրորդից
փոխադարձ
ներողութիւն,
{առաջինից}
ժառանգական
եւ
յաւիտենական
թշնամութիւն,
իսկ
երկրո
ն,
իսկ
երկրորդից
մշտնջենական
սէր
եւ
հաշտութիւն,
{առաջինից}
եսականութիւն
եւ
վայրենութիւն,
իսկ
երկրորդից
անձն
կարդալու
բաներդ,
ծննդեան
ճրագալուցի
գրքերը
բացի
{առաջինից},
"
Ի
սկզբանէ
արար
Աստուած
"
եւ
բացի
վերջինից
"
Յ
ովումը
Տաճկաստանի
Հայոց
առաջին
հոլովումն
է
եւ
մեր
{առաջինից}
աւելի
բռնակալ,
այնպէս,
որ
գրեթէ
լեզուի
բոլոր
բա
ՏՅԱՆ,
38,
54,
76
Ձեր
գրած
երկու
նամակը,
{առաջինն}
՝
տեղ
հասանելուց
հետո
գրածդ,
երկրորդը՝
այդ
մեղա
յոց
ի
"
Չինի-բազար
"
ասացեալ
փողոցի,
որ
գրեա՛
թէ
{առաջինն}
է
ի
Կալկաթա,
ո՛չ
ըստ
գեղեցկութեան,
այլ
վասն
վաճ
՝
ազդակի
կամ
դիաստազզի
մասին,
լծակի
մասին,
որն
{առաջինն}
է
ուժ
հաղորդում
ամբողջ
մեխանիզմին:
Ո՞ր
սաքսը
կամ
ողը,
եօթն
ազնուական
տան
սեպհականութիւն
է,
որոնց
{առաջինն}
է
թագաւորական
տունը:
Հասարակ
ժողովուրդը
իւր
երկո
աւնի
Փափազեանց
արգոյ
օրիորդների
անունները,
որոնք
{առաջինն}
են,
որ
քաջութեամբ
ոտք
կոխեցին
թատրոնաբեմի
վերայ
ենայն
յատկութեամբ
ի
ներքոյ
գրեալ
տեսանի,
այսինքն
{առաջինն}
այս
է,
զի
մերձ
Հայոց
եկեղեցւոյն
ունիմ
մին
մեծ
բա
հատոր
բանս
բովանդակեմ,
որ
է
այս.
Ա
ՀԱՏՈՐ.
{Առաջինն}
պատուիրեմ
կտակակատարացն
իմոց,
զի
թաղեսցեն
զիմ
մա
եցան.
եւ
ի
քրիստոնէական
գիրս,
ածականդ
"
մեռած
"
{առաջինն}
է՝
զի
տուեալ
լինի
հոգւոց:
Եթէ
եւ
ո՛չ
խոստովանի
գլիան
իր
կառավարութեան
ստգտանուած
ձեւերով,
այսօր
{առաջինն}
է
Եւրոպիոյ
մէջ
ազատութեան
մասին,
եւ
անգլիական
մա
ական
աշխատութեանց
վրայ,
ապա
ուրեմն
այս
երեքի
մէջ
{առաջինն}
է
Ղազար
Փարպեցին,
որի
պատմութիւնը՝
ստո՛յգ,
անց
մասին,
ասում
է.
"
կացեալ
անդ
մինչեւ
'ի
ժամանակս
{Առաջինն}
Լեւոնի
կայսեր,
մեռանի
անդ
Վասակ
եւ
Տաճատ...
իսկ
ր,
որ
տեսանողը
զարմանայ,
քաղաքավարի,
հնազանդ:
{Առաջինն}
ես
նորա
մի
տարի
լեզու
պահել
կը
տամ,
բայց
դորայ
էնջ
եւ
գիտութիւնք
ծաղկեալք
ի
Հայաստան,
ի
կատարած
{առաջինն}
դարու՝
առ
Արտաշիսիւ
Երկրորդաւ,
զորոց
մանրամասն
ն
Փաւստոս
Բիւզանդացի
եւ
Մեծն
Ներսէս
Պարթեւ,
որոց
{առաջինն}
՝
շարունակէ
զպատմութիւն
Ագաֆանգելոսի,
պատմելով
զ
կագրեալ
"
Եղծ
աղանդոց
"
ի
չորս
հատուածս
տրոհեալ.
{առաջինն}
՝
ընդդէմ
հեթանոսութեան,
երկրորդն՝
ընդդէմ
դենին
ի
կաթողիկոս
Հայոց
Մեծաց
զկնի
Գիւտայ,
եւ
Խոսրով:
{Առաջինն}
ի
սոցանէ
կարկառէ
մեզ
զարդիս,
զաստուածաբանական
ճա
աւորութիւն,
կրօնն
եւ
լեզուն.
առ
մեզ
կորուսեալ
է
{առաջինն}
եւ
չիք
յայժմուս.
մնայ
ուրեմն
ապաստանիլ
ի
կրօնն
ե
չիսի
ընդառաջ,
որ
այն
ժամանակուայ
գեղեցկուհիներից
{առաջինն}
էր,
խելացի
եւ
խորագէտ
կին,
որի
ճակատը
գրած
էր
մ
ործ
է
դնում
ճիւղեր,
ճիւղերու։
Խօսքը
այն
չէ,
թէ
{առաջինն}
է
գեղեցիկը,
թէ
երկրորդը,
այլ
այն,
թէ
ո՞րը
սոցա
Ցուոլլէյի
եւ
Հասսելտի
միջոցում
(Հոլլանդիոյ
մէջ,
{առաջինն}
ամրոց
է,
այժմ
գրեթէ
աւերակ,
իսկ
երկրորդը
քաղաք
ի
վրայ
տանք։
Տասը
տարի
առաջ,
թողնում
եմ
դարերով
{առաջինները},
մեր
հագած
շորերը,
որ
շատ
գեղեցիկ
էին
թւում
մեզ
ապարանքները,
Կօլլեգիաները
եւ
նորընծայական
տները
{առաջինների}
նման
գլխաւոր
պաշտօն
չունէին
Կարգի
մէջ
եւ
կարո՛ղ
է
ց
էր
տալիս
իւր
մէջ
միայն
ստրկաբար
փոխառութիւն
այս
{առաջիններից},
մինչ
բոլորի
խելքերը
դառնում
էին
եւ
ոգեւորւում
է
ղները
բաժանւում
էին՝
Հոգեւորական
եւ
աշխարհական։
{Առաջիններից}
պահանջւում
էր
լաւ
կրթութիւն.
պատճառ,
նոքա
քահան
շգրտապատումք,
ի
հայկաբանութեանն
մասին
համարի
ընդ
{առաջինսն},
թէպէտ
ի
տեղիս
տեղիս
ցուցանէ
ճապաղ
ոճ
խօսից
եւ
ա
ուիրանն
սրբեալ
ի
դարուց
ժամանակաց,
մինչդեռ
հարքն
{առաջինք}
ընդ
ամպովն
՚ի
Սինա
ընդունէին
զկոփածոյսն:
Եւ
զիա՞
այ,
նոյնպէս
եւ
իւր
ձեռնասուն
աշակերտք,
մանաւանդ
{առաջինքն},
էին
'ի
հերձուածողաց
անտի,
որք
ծանօթացեալք
ճշմա
ն
կառավար,
Ո՞վ
է
հաշուել,
քանի՞
արդեօք
քո
{առաջից}
անցաւ
դար,
Մենք
`
հող,
մոխիլ,
դու
`
մեր
Պատերազմական
վաշտերը
կարգով
գալիս
են,
{Առաջից}
դրօշակները,
թմբուկ
խփում
են:
Թնդանօթները
պ
ամէն
օր
Նոր-նոր
բան
կ՚ասեն,
Ուսանողաց
{առաջիցը}
Նոր
լոյս
կը
վառեն:
Ծոյլը
զրկուած
է
`
ի
քաղելու,
երբ
Վարդիթերի
հայրը
տասն
այդպիսի
մշակ
{առաջն}
արած
տանում
է
իր
այգին
ամէն
մինին
իր
քաղլակովը
մի
տոյ
էր
ընծայաբեր
լինէի
իմ
կողմից,
որ
այբբենարանի
{առաջնաթերթի}
ճակատին
դրոշմած
"
խաչ,
օգնէայ
ինձ
"
սորայ
օգնակա
րայով,
բայց
տարի
կտեւի
մինչեւ
ստացվելը,
մինչդեռ
{առաջնակարգ}
նշանակություն
ունի
այն
խնդիրը,
թե
արդյոք
Նախիջեւ
արդյոք,
այն
թղթերը,
որ
քեզ
էի
տվել.
այս
հարցը
{առաջնակարգ}
կարեւորության
հարց
է:
Ինչպե՞ս
է
M-lle
Madelai
նպիտանութեան
մասին:
Թիֆլիզը,
որ
այսօր
Ռուսսիայի
{առաջնակարգ}
քաղաքներից
մինն
է,
դեռեւս
տպում
է
այնպէս,
ինչպէ
հակառակ
գործ
գործեց.
Ադամ
Շօյլ
Յիսուսեանը
ստացաւ
{առաջնակարգ}
Մանդարինի
արժանաւորութիւն,
որի
պաշտօնը
էր,
նայե
զնիւ
գործը:
Աւելորդ
է
ասել,
որ
միայն
Տաճկաստանի
{առաջնակարգ}
հայ
գրագէտի
բան
է
նորան
թարգմանելը,
չլինի
թէ
ռու
ռաջ
էլ
ասացինք,
որ
հեղինակը
անդադար
պարապելով
իր
{առաջնակարգ}
ներգործողների
հետ
մեզ
զրկում
է
շատ
հարցասիրութեան
ր
հսկողութիւնը:
Հոգեւոր
գործերի
վերաբերմամբ
{առաջնին}
համազօր
միւս
ժողովը,
դարձեալ
պատրիարքի
նախագահու
:
Նա
պատասխանի
ետ,
եթէ
պատրաստ
է
զթուղթ
՚ի
վերայ
{առաջնոյ}
կտակին,
քանզի
երկրորդն
չէ
վաւերական:
Առ
այս
ւ,
եթէ
հանգամանք
արգելուցուն
զիս
ի
կատարելոյ
ըստ
{առաջնոյ}
եղանակին:
Որովհետեւ
հանգամանք
պաշտամանս
ոչ
կա
մենայն
ճշմարտութիւն
հաւատոյ։
Եթէ
ունիս
զօրինակ,
{առաջնոյ}
թղթոյն
գրելոյ
յինէն
առ
սրբազան
ժողովն,
ընթերցիր
ութեան
Հայոց
1988
թուականէ
ի
թագաւորութենէ
Գագկայ
{առաջնոյ}
ի
տանէն
Բագրատունեաց
մինչեւ
ց1071
թուականն:
Պատմ
լ
ի
բուն
հին
հայախօսութենէ,
չունելով
զհարթութիւն
{առաջնոյ}
հայկաբանից՝
նշմարին
եւ
հետք
այժմեան
նոր
հայախօսո
տս
առաքել
զարձակման
վկայագիրս,
զի
ես
լինելով
ըստ
{առաջնոյն}
հարկատու
անձն
ամենողորմած
կայսեր
եւ
արձակեալ
ի
հո
բարեհաճեսցի
զարձակման
է
հարկաց
վկայագիր
իմ,
ըստ
{առաջնոյն},
չեղծանել,
վասն
զի
հարկաւոր
լիցի
ինձ
այն
յայնժա
յան,
խնդրելով
ընդ
նմին
զվկայագիր
իմ
չեղծանել
ըստ
{առաջնոյն}
խաչագծիւ
ի
պատճառս
պիտոյ
այնր
ինձ
լինելոյ:
8
որբանոցի
զհրիտակս
ողորմութեանց:
Պատճէն
կտակի
{առաջնոյն},
այն
է
հանգուցեալ
Եղիայի
Յակոբեան,
որոյ
բնագիրն
աց,
ընդ
որս
ծանօթացեալ
էի
այսր,
բերելով
յանուն
{առաջնոյն}
ի
Փարիզէ
զգիր
յանձնարարութեան
յԱրնօ
անուն
զօրապետ
Զվարձս
պ.
Գէորգ
Աւետի
եւ
պ.
Յովհաննու
Աւդալ
{առաջնոյն}
երկու
հարիւր
չորս
(204)
եւ
երկրորդին
ութսուն
(
ան
ծարիրը
(սիւրմէ)
եւ
պարսկական
խինան,
որոնցից
{առաջնովը}
արտեւանունքն
են
ներկում,
իսկ
երկրորդովը
մատները
աւենեաց
զմեզ
զամենեսին
յորդեգրութիւն
եւ
եղեալ
մեզ
{առաջնորդ}
ըստ
հոգւոյ
ու
ըստ
մարմնոյ՝
հա՛ն
զմեզ
առ
այն,
որ
ի
տեսարանս.
վանքն
Ամենափրկչեան
հռչակի
պարտապան,
{առաջնորդ}
նորա
քարոզէ
զանձն
անինչ
եւ
անարծաթ,
իսկ
սպասաւոր
ըստ
այնմ
պահանջիցեն
զհամար
եւ
զհաշիւ
տնտեսութեան
{առաջնորդ}
կացուցելոցն
՚ի
Ջուղա:
Առ
ի՞նչ
պէտս
արդեօք
վատ
րուածով
վերջանալու
են
մարդ
լինելուց
նորա
խարդախ,
{առաջնորդ}
ձեւացած
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւսերը:
Խաւարի
զա
Աստրախանում:
Այն
ժամանակ,
ինչքան
ես
յիշում
եմ,
{առաջնորդ}
չունէր
Աստրախանը,
պաշտօնը
վարում
էր
Բարսեղ
Եպիսկ
աչար
գործ
դնելով
իւրեանց
իշխանութիւնը:
Աստրախանի
{առաջնորդ}
սրբազան
Մատթէոս
թեմակալ
Արքեպիսկոպոսի
բարեմտութիւ
իարքական
աթոռից
իջանելը
եւ
նորա
փոխանակ
Բրուսսայի
{առաջնորդ}
Ամենապատիւ
սրբազան
Սարգիս
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքա
,
այլեւ
կցորդ
զառաջնորդս
մեղանացն
կացուցանեն:
Եւ
{առաջնորդ},
որ
առ
պատուասիրութեան,
կամ
վասն
այլոյ
իրիք
ախտ
գիրկը՞
եւ
որ,
աւելին
ասեմ,
լուսաւորչական
հայերի
{առաջնորդ}
կարգուելուց
յետոյ
հրատարակել
է,
հայոց
եկեղեցու
հ
ւ
հետ
եւ
ո՛չ
նորա
ականջի
հետ,
որ
ինքն
ըստ
ինքեան
{առաջնորդ}
էր
միմիայն
արտաքին
աշխարհի
տպաւորութեններին,
սրտ
նքը
կամ
անհիմն
կարծիքները,
լինում
է
զգուշացուցիչ
{առաջնորդ}
հասարակութեան
համար
եւ
նոյն
ժամանակին
առիթ
է
տալի
մ
Մուշէին,
ուրեմն
նա
այն
ժամանակ
դարձեալ
Սիւնեաց
{առաջնորդ}
էր
եւ
ոչ
կաթողիկոս,
եւ
առաւե՛լ
եւս
ոչ
այն
մարդը
կաթողիկոս
չէ
նշանակում
այստեղ,
այլ՝
եպիսկոպոս,
{առաջնորդ},
վանահայր
եւ
այլն։
Եկեղեցական
ժողովների
վերաբեր
ութեամբ
դէպի
խաղաղութիւնը։
Աստուծոյ
հրեշտակը
քեզ
{առաջնորդ}.
նա
թո՛ղ
հասուցանէ
քեզ
այն
օթեւանը,
ուր
եւ
մեք
հոգի
Ետ
յողջակէզ
դժոխոց,
Այլ
եւ
բազմաց
{առաջնորդ}
Հանդիսացաւ
յայս
հուր,
բոց:
Ցնծա՛,
դժ
այստեղ
հոգեւոր
իշխանութիւն
կայ,
կառավարութիւն
եւ
{առաջնորդ},
-
պատասխանեց
ժամակոչը,
ճակատի
քրտինքը
սրբելով
թիւն
ունի
եւ
գլխաւոր
սոցայ
մէջ,
սոցայ
դատաւոր
եւ
{առաջնորդ},
խիղճ
ունի:
Մարդը
ազատ
է
ճանաչել
բարին
եւ
չարը
կարգի:
Հեղինակ
աշխատութեանս
մի
եւ
եթ
կալեալ
իւր
{առաջնորդ}
զլուսաւոր
բանականութիւնն,
ճախարակեալ
եւրոպէական
ութենէ,
եւ
թէ
հինն
լեզու՝
ո՛չ
կարելով
լինել
նմա
{առաջնորդ}
ի
լուսաւորութիւն,
ըստ
չունելոյ
յինքեան
զսննդարար
ագրեաց
յընտիր
օրինակէ
Մխիթար
վարդապետ
Սեբաստացի՝
{առաջնորդ}
ուխտի
սրբոյն
Ղազարու
ի
Վենետիկ:
Մատենագրութիւ
պիտանի
պաշտօն
ունէր,
ընդդիմանում
էր
այս
վճռին
եւ
{առաջնորդ}
դառնալով
մի
քանի
հարիւր
կտրիճ
զինուորների՝
վերջի
եւ
երկրագունդի
մէջ
եղած
օդով,
որովհետեւ
օդը
վատ
{առաջնորդ}
է
էլեկտրականութեան:
Երկրագունդի
եւ
ամպի
մէջ
առաջ
արում
է
Մասիսի
պաշտօնը,
որովհետեւ
իւրը
աւելի
վատ
{առաջնորդ}
լինելով
ջերմութեան,
նորա
օդը
աւելի
խիտ
է,
քան
թ
ը,
որ
անմիջական
յարակցութիւն
ունի
ջերմութեան
լաւ
{առաջնորդ}
մարմինների
հետ:
Երկու
անգամ
կանգնելով
հնդկական
Մ
նորա
կարողութիւնը,
որ
իբրեւ
ելեքտրականութեան
լաւ
{առաջնորդ},
կամուրջ
է
լինում
օդի
եւ
երկրագունդի
մէջ,
այնպէ
ոչ
միայն
մեզ,
այլեւ
բոլոր
ժողովուրդներին,
որոնց
{առաջնորդած}
է,
ուստի
եւ
ստիպուած
ենք
դպրոցի
աննշանաւորութեան
մեջ
է
մտանում
այնպիսի
գործերի,
որ
չէ
ենթարկվում
{առաջնորդական}
տեսչության,
գրեցինք
թե
Այվազովսկին
երեսփոխան
չէ
Ահա
այս
տեսակ
բաներ
ամէն
գիտութեանց
վերաբերեալ
{առաջնորդական}
գրքերի
մէջ
կարող
են
պատահիլ,
որպէս
եւ
մեր
յիշած
յնպէս
առանց
գործակցութեան
յաջողակ
մանկաբարձութեան
{առաջնորդականին}
մտաց,
սխալել
ոչ
համարիմ.
բայց
այս
գուցէ
ներելի
հարեալ
ազգայնոց,
ազատել
զտառապեալ
վիճակս
՚ի
լծոյ
{առաջնորդաց},
հակառակ
առաքելոյն,
վիճակացն
տիրողաց,
լուսափա
սպառ
խափանել,
եթէ
ներգործութիւն
իմ
լինէր
ձեռնտու
{առաջնորդաց}:
Սերոբէ
Արքեպիսկոպոսն
կամեցեալ
էր
խափանել
զայն
ս
լոյ
առ
այդ
դրժողութիւն
զբացարձակ
հրաման
յօրինաւոր
{առաջնորդաց}:
Սրբել
զօր
շաբաթուց,
կացուցաւ
առ
Մովսիսիւ:
Քրի
որ
եւ
ներելի,
եթէ
ունիցի
առ
այն
զաններելի
հրաման
{առաջնորդաց},
որպէս
զի
զնոսա
ուսցի
ճանաչել
միակ
փակակալ
արքայ
պարազի
եւ
եթ
կանոնադրութիւն,
տուեալ
յիշխանութիւն
{առաջնորդաց}:
Ցանկալի
էր
մեզ
գիտել,
ի՞ւ
արդեօք
տարբերին
սկզբ
թէ
յաւելցուք,
թէ
մեղանչականք
գործեցեալք
հրամանաւ
{առաջնորդաց}
՝
դատապարտութեան
լինին
պատճառը,
ոչ
միայն
որոց
գո
ւմ
ուսանելոց
էին
քահանայացուք,
եպիսկոպոսացուք
եւ
{առաջնորդացուք}:
Հոգեւորք
մեր
անկիրթ
եւ
վայրենի,
հազիւ
ուրեմն
կ
ան
Ծերունւոյս,
եթէ
ժամանակակցացն
միահաղոյն
նովին
{առաջնորդեալ}
էր
լեզուախօսութեամբ,
որով
եւ
այս
աւանդէր
նոցա
զն
ոճ
խօսից
յունականին],
զնոյն
կալան
շաւիղ
եւ
նոցին
{առաջնորդեալ}
տեսութեամբ,
եւ
առանց
միտ
դնելոյ
սեպհական
ազգի
պի
՝
նախատինք
էին
անլուանալի,
որոց
սովին
տեսութեամբ
{առաջնորդեալ}
՝
կամ
էին
փառս
որոնել
անձանց
ի
սրտի
ժողովրդեան,
եզուին
անգործ
թողուին
պաշտօն:
Եթէ
թարգմանիչք
մեր
{առաջնորդեալ}
եղեն
յունական
տեսութեամբ,
այլ
եւ
յաղթահարեալ
յըն
իցուք
թէ
Մխիթար
իբրեւ
այր
16
եւ
17-երորդ
տարուց,
{առաջնորդեալ}
եղեւ
միջին
դարուց
տեսութեամբ,
եւ
կամ
իբրեւ
այր
ո
աւուրն
պարենի
անբանացեալ
չիցեն
աղքատ,
ողորմելի,
{առաջնորդեալ}
բնական
ազդեցութեամբ
քան
բանականութեամբ,
որ
սեպհա
ր
դու
իմ
վերայ,
Լարէ
քնարիս
թելերը,
{Առաջնորդել}
իմ
մատերիս,
Թող
հնչէ
իմ
քնարը:
մ
ինքեան
այն
պատճառով,
որ
անձամբ
անձին
կարողանայ
{առաջնորդել}
զօրքերի
խումբին,
որ
դուրս
էին
գնում
Հռովմից
պատե
ողբք
եւ
հառաչանք,
լաց
եւ
արտասուք
ոչ
երբէք
կարեն
{առաջնորդել}
յանվեհերութիւն
եւ
ի
քաջութիւն,
այլ
ի
միակ
եւ
եթ
յետոյ
ներս
են
գալիս
հոգատարքը
վերակացուի
հետ,
եւ
{առաջնորդելով}
նոցայ
այն
վարձկան
մարդիկը,
որոնց
մասին
քեզ
վերեւ
տուգալացոց
ընդդէմ,
եւ
Կրիմինալը,
Յիսուսեաններին
{առաջնորդելով},
որ
միացած
էին
այն
զօրքի
հետ,
որ
եկած
էր
այնտեղ
կոնդակի
մէջ։
Այս
բոլոր
բաները
լինում
էին
ազգերին
{առաջնորդելու}
դէպի
փրկութեան
ճանապարհը...
Մի
կողմից,
քարո
մխիթար
դպրութեան
մէջ.
ահա,
այսպիսի
գրուածք
պիտի
{առաջնորդեն}
ազգին
դէպի
լուսաւորութիւն:
Բիւր
անգամ
ցաւելի
երե
փթթեալ
նրանց,
Եւ
մուծեալ
լեռնակողման
{Առաջնորդես}
այգւոյդ
գինւոյն
Ի
կենսաբաշխ
խառնելիս՝
էին
նոյնպէս
երկու
ծերունի
նայիբներ:
Պատանին,
որ
{առաջնորդեց}
ինձ,
ցոյց
տուեց
աչքով
երկու
ծերունու
մէջտեղը
նստ
՛ղջ
եղիր
ամենայն
յաջողութեամբ,
ամենակալ
Տէրը
թող
{առաջնորդէ}
ձեզ
ձեր
վտանգաւոր
ճանապարհորդութեան
մէջ:
Մնաս
բա
իայն
ողբալ
զթշուառութիւն
եկեղեցեաց
վիճակիս,
որոց
{առաջնորդէ}
մատնիչ
ոք
կամ
դահիճ:
Անհասանելի
խա՜ղ
ճակատագրի:
Պատերազմում
փորձ
ու
արի,
իբրեւ
մրրիկ,
{Առաջնորդէ}
սպառն[աց]այտ
զօրապետ
ծերիկ
Գալիս
են
կարող
գն
ահարց
եղիր
արժան
ընտիր
ժառանգ
Իմ
հոգին
քեզ
կ՚
{առաջնորդէ}
ամեն
բանում.
Նիկողոսը
ասէր,
թ.
Եւրոպ
չի՛
րոգութիւնը,
ինչպէս
առաջուց
կարելի
է
գուշակել,
կ՚
{առաջնորդէ}
միմիայն
դէպի
կորստաբեր
հետեւանքներ:
Այս
պատճառով
նշան
է։
Հարկաւոր
է
զօրացնել,
բայց
ասում
են,
թէ
{առաջնորդը}
չունի
այն
ազատութիւնը
գերագոյն
իշխանութենից,
որի
յլ
մաքուր
սրտի
եւ
առողջ
բանականութեան
վերայ,
որի
{առաջնորդը}
էր
խղճմտանքը,
բայց
ի՞նչ
առնես,
կան
րոպէներ
մարդ
-ԲՈՒՐՂԱՅ
Դիւանատուն
Լուսաւորչական
Հայուց
Թեմակալ
{Առաջնորդի}
Նոր
Նախիջեւանայ
եւ
Բեսարաբիոյ
հմր.
74,
ի
4
մարտ
,
ոչ
անգամ
հայեցեալ
ի
ծանօթութիւնս
նախկին
թեմակալ
{առաջնորդի}
մերոյ,
որք
բողոքելով
բողոքէին
զապիրատութեանց
Խալ
նորա
քարոզէ
զանձն
անինչ
եւ
անարծաթ,
իսկ
սպասաւոր
{առաջնորդի}
վանացն,
որպէս
ծառայ
եկեալ
ընդ
առաջնորդին
ի
Ջուղա
:
Դորա
հակառակ՝
ճշմարտութեան
զինուորների
եւ
նոցա
{առաջնորդի}
անունները
վառվռուն
աստղերի
նման
փայլելու
են
մշտնջ
ւետարանական
Հայերի
համար,
որ
չէ
ենթարկւում
Հայոց
{առաջնորդի}
իշխանութեանը:
Այս
բանի
մասին
շատ
խօսք
եւ
զրոյց
յ
նքս
ինձանով,
թէ
կարօտ
է
նա
մեկնութեան,
թէ
առանց
{առաջնորդի}
կը
գայթակղուիմ
եւ
կը
կորչիմ...
Աւա՜ղ,
որպէս
թէ
նի
խօսակցութիւնքը.
-
Շահբէգի
նամակը.
-
Թիֆլիզու
{առաջնորդի}
ճանապարհորդութեան
երկրորդ
հատորը.
-
Փարիզեան
ազգ
եմ
նորանից,
որ
այս
օրերումս
ձեռքս
հասաւ
Թիֆլիզի
{առաջնորդի}
Ճանապարհորդութեան
երկրորդ
հատորը
`
տպած
Թիֆլիզում
ալը
մի
օրէնք
է,
որ
կատարում
ենք,
լցուցանում
ենք
{առաջնորդի}
հրամանը,
որ
սաստիկ
պատուիրում
է
ուշի
ուշով
քննել
քն
էր,
առնեմք,
եւ
յամենայնի,
յոր
զձեռն
մխեմք,
{առաջնորդիմք}
ի
սուրբ
սիրոյ
առ
ազգն
մեր,
շատ
այն
է՝
նշկահեալ
Դուք
6
մարտ.
վերջին
անգամ
գրեցիք
սրբազան
Մատթեոս
{առաջնորդին}
պ.
Խալիբյանցի
եկեղեցական
մեծագումար
պարտքի
մասին
իս,
զահարկու
զտառապանաց
ազգիս,
զբռնակալութեանց
{առաջնորդին}
Ջուղայու,
զաւարելոյ
Ամենափրկչեան
վանաց,
որ
յետ
սպասաւոր
առաջնորդի
վանացն,
որպէս
ծառայ
եկեալ
ընդ
{առաջնորդին}
ի
Ջուղա,
հարուստ
լինի
քան
զտէր
իւր
եւ
քան
զվանս
տութեան
եւ
պատւոյ,
Ղազարդ
այդ
ծառայ
մնայ
դարձեալ
{առաջնորդին}
։
Այսմ
սակաւուք
նմանի
սեղանաւորութիւն
սպասաւոր
ոչ
այլ
եւս
կարելով
ժոյժ
ունիլ
չարաչար
տեսչութեան
{առաջնորդին}
՚ի
Ջուղա,
՚ի
ժողով
գումարեալ
՚ի
սրահ
եկեղեցւոյն
,
Սերոբէն
վախճանած
էր
արդէն:
Եւ
չգիտենք,
թէ
ո՛ր
{առաջնորդին}
է
վերաբերում,
որ
ընդդիմութիւն
է
ցոյց
տուել,
կամ
պատրիարգին։
Հարիւր
ռուպլի
Նոր
Նախիջեւանու
{առաջնորդին}
։
Հարիւր
ռուպլի
Հալաբայ
առաջնորդին:
իջեւանու
առաջնորդին։
Հարիւր
ռուպլի
Հալաբայ
{առաջնորդին}:
Երկու
հարիւր
ռուպլի
սրբոյ
Էջմիածնայ
եղեալ
ամարիլ
ի
մեղս,
եթէ
ունիցի
ոք
առ
այն
զներողութիւն
{առաջնորդին}.
Մի՞թե
եկեղեցին
մեր
ընդունի՞
զայլ
հիմն,
քան
զոր
բայց
եկեղեցին
ո՛չ
հոգեւոր
կառավարութեանն
է
եւ
ոչ
{առաջնորդին}.
եկեղեցին
պատկանում
է
ժողովրդին
եւ
դեռ
օրէնքի
զօ
շն
ուխտին
վաւերացուցեալ.
միթե
մե՞ծ
ճանաչի
առ
մեզ
{առաջնորդն}
քան
զեկեղեցին
եւ
քան
զպատուիրանն
սրբեալ
ի
դարուց
]
առաջի
նորա,
մի՞թե
ուրասցի
զերախտապարտութիւն
առ
{առաջնորդն}
՝
որ
ուղղեաց
զնա
ի
փրկարարն
ուղի:
Հայկական
դպ
Կօզանօղլուն,
ազգի
եւ
կաթողիկոսի
կամքին
ընդդէմ,
{առաջնորդներ}
է
կարգում.
շատ
անգամ,
այո՛,
բռնադատում
է
եւ
եպ
ղիկոս
ունինք,
Լուսաւորչի
յաջորդը,
պատրիարքներ,
{առաջնորդներ}.
վանքերը
լի
են
վարդապետներով,
թող
նոքա
մտածեն
ա
ալ,
թէ
ինչ
տեղ
էր
այդ,
եւ
ահա
յիշեցի
ցերեկը
ինձ
{առաջնորդող}
սպասաւորի
պատմածը:
Այդտեղ
լինում
էին
երբեմն
երաժ
եան,
որ
ունի
աւանդել
աշակերտաց
որպէս
զմատեան
ինչ
{առաջնորդող}
՚ի
կրօնի,
պարտին
քննիլ
յատեն
ի
Սիւնհոդոսին
Սրբոյ
իմ
վերայ,
երբ
մտածում
եմ,
թէ
իմ
սիրական
Հայը,
{առաջնորդուած}
լինելով
մինչեւ
այժմ
օբսկուրանտների
ձեռքով,
կարդա
իւնը,
մեք
ճանաչում
ենք
կորստաբեր
իմաստակութիւն՝
{առաջնորդուած}
ճիզուիթական
հոգով:
-
Կեցցէ՜
ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ:
Ազատ
Աս
դիկ
դեռեւս
առ
թարթափ
գնում
են
նորանով,
շատ
անգամ
{առաջնորդուած}
Պ.
Չամուռճեանի
նման
մի
աղօտ
լուսով
լապտերի,
այդ
,
դաստիարակուելով
սուտ
ազգասէրների
ուղղութեամբ,
{առաջնորդուելով}
նոցա
ձեռքով,
արդարեւ
այս
րոպէիս
բացարձակում
է
իւ
ծանելու
խնդիր,
որովհետեւ
մեր
ազգը,
մինչեւ
այսօր
{առաջնորդուելով}
պապական
աբեղաների
գրած
գրքերով,
մի
անմերձենալի
վ
տարանի
բանքը,
դաստիարակուելով
այդ
ազատական
կրօնի
{առաջնորդութեամբ}
։
Մեր
խօսքը
այստեղ
ընդհանուրի
վերայ
է
եւ
ո՛չ
մի
ք
լ
եւ
ի
սմանէ
ինչ
ո՛չ
օգտեալ
ինքնին
հանճարեղ
մտացն
{առաջնորդութեամբ}
ստեղծանէ,
զորմէ
բան
պատմի
ի
Խորնոյ
զայս
օրինակ.
ին
կրթւում
է
եւ
դաստիարակւում
է
նորա
կրօնի
ուսման
{առաջնորդութեամբը}
։
Բայց
կրօնի
վարդապետութիւնը
տարածելու
մասին
ժողո
րների
աշխատութենից,
հրաժարուեցան
այնուհետեւ
նոցա
{առաջնորդութեան}
տակ
մնալուց.
ինքեանք
սկսեցին
լինել
իւրեանց
դաստի
մ
փակեալ
ճշմարտութեանն
լուսոյ],
զհետ
պնդել
խաւար
{առաջնորդութեան}
հնոցն,
առանց
[շրջանկատն
ուշադրութեան
որ
ինչ
այժմ
,
ի
սպաս
վեհապետիդ
զնամականիսն,
որք
վերաբերին
առ
{առաջնորդութիւն}
յիշեալ
եպիսկոպոսի:
Ի
նստիլ
իմ
ի
Կալկաթա,
զամ
ղեկութեանց
վերաբերելոց
առ
ազգն
մեր
՚ի
Ջուղա
եւ
առ
{առաջնորդութիւն}
Ամենափրկչեան
վանաց,
որպէսզի
Սիւնհոդոսն
սրբոյ
Էջմ
նը
կազմուի,
նա
պիտի
ունենայ
մի
կանոն,
որով
պիտի
{առաջնորդուի}
իւր
բոլոր
գործողութեան
մէջ:
Կո՛մս,
խնդրեմ,
ծ
Ֆրանսիսկոս
Երկրորդին,
փակված
են
այնտեղ
եւ
նոցա
{առաջնորդում}
է
մայոռ
Ֆեռգուլան:
Մեսսինայի
քաղաքական
կառավա
պատիւ
Պետրոս
Մարկոսեան
արքիմանդրիտի
անունով,
որ
{առաջնորդում}
էր
Ղրիմեցի
Հայերին,
երբ
սոքա
գաղթեցին
Ղրիմից
դէպ
-
Հաւատարմութիւն
դէպի
Ձեր
մռայլութեան
գահը,
որ
{առաջնորդում}
է
իմ
տկար
զօրութեանը,
եւ
պատշաճ
հոգաբարձութիւն
ի
որպէս
բնական
հետեւանք
եզուիտեան
կանոնադրութեան,
{առաջնորդում}
են
ընկերութեանը։
Այս
ախտերի
ազդեցութեան
տակ
աշխա
ր
իր
ձեւը
եւ
ոճը
հարթութիւն
ունենայ
եւ
մի
կանոնով
{առաջնորդվի},
իսկ
առանց
կանոն,
առանց
համակարգութիւն,
երբեմն
ջանիկ
օրերի
մայր
դառնայ։
Ազգերը,
որ
մինչեւ
այժմ
{առաջնորդւում}
էին
հոգեւոր
դաստիարակների
ձեռքով՝
գոհանալով
իւրե
ջ
սար
ու
ձորեր
կան՝
չնայելով,
որ
Մխիթարեանք
եւս
{առաջնորդւում}
էին
Յիսուսեան
կարգի
կանոնադրութեամբ։
Մեր
ասածը
կ
ին
թող
մտածեն
հռովմէական
եւ
բողոքական
եկեղեցիների
{առաջնորդքը}.
եթէ
կարող
են
առանց
իւրեանց
եկեղեցին
անարգելու
ը
եամբ,
որով
եւ
այս
աւանդէր
նոցա
զնշխարս
հնութեանց
{առաջնոց}
Հայկազանց:
Ո՞ր
անձն
բանական
ի
միտ
առեալ
իմաստնապ
թո՛ղ
զոմանս
ի
նոցանէ
երեւեալս
երբեմն
ի
[վաստակս՝
{առաջնոց}
մատենագրաց,
իմա՛
դու
ինձ
զթարգմանիչս
մեր:
Ասասց
Միջագետս
յԵդեսիա՝
առ
ի
թարգմանել
եւ
բերել
զգիրս
{առաջնոց}
հարց
փութանակի
ի
Հայս՝
զի
ի
նոյն
պաշտօն
յղեսցին
լ
էր
ի
Պալեստին
վասն
թարգմանելոյ
ի
հայ
լեզու
զգիր
{առաջնոց}
հարց,
եւ
որ՝
այլ
այսպիսի
ինչ
է.
այժմիկ
արժանի
ջ
դարք
խափանաբար
լինին
ժողովրդեան
հասկանալ
զլեզու
{առաջնոց}
Հայկազանց:
Եւ
գտցէ՞
արդեօք
թշուառութիւն
ինչ,
վն
ոստանալ
թէ
վերջինն
լինելոց
է
այս
ի
մէնջ
ի
լեզու
`
{առաջնոց}
Հայկազանց,
այլ
որ
ինչ
այսուհետեւ
նոր
եւ
հասկանալ
]
Ազգիս:
Ասասցեն՝
որ
ինչ
ցայս
վայր
հեղինակք
ըստ
{առաջնոցն}
շաւղաց,
[իբր
թէ
արդիւնաւոր
գտան,
որ
եւ
ի
կարծիս
թէ
եւ
ցաւ
է
մեզ
խոստովանիլ,
այդ
եւս
ըստ
օրինակի
{առաջնոցն}
էանց
գնաց
եւ
եղեւ
ի
մոռացօնս
ազգին,
զի
փոյթ
չեղե
եւ
լաւութեան՝
հրամայէ
զբազում
մատեանս
եւ
զգրոյցս
{առաջնոցն}
ըստ
տեղեաց
տեղեաց
եւ
ոյր
ուրուք
գործոց
քաջութեան
,
եւ
այժմեան
հակառակորդք
լուսաւորութեան
որդիք
են
{առաջնոցն},
որք
զայս
արարին:
Առ
Հայս
Ռուսաստանի
միակ
գե
գերեանը
եւ
Ինճիճեանը
ապացուցանում
են
հայոց
լեզուի
{առաջնութիւնը}
եւ
Ադամի
լեզու
լինելը:
Նալբանդեանցին
խայտառակել
միայն
մարդ
կայ,
որ
կարող
է
Փարպեցուց
առնուլ
նորա
{առաջնութիւնը},
եւ
այդ
մարդը
է
անզուգական
Մովսէս
Խորենացին։
Բա
թուզ
կը
բերէ,
իսկ
փուշը՝
փուշ"։
Այդ
տեսակ
{առաջնութիւնը}
եւ
նախամեծարութիւնը
ազգերի,
որպէս
եւ
դորա
հակառա
ւած
վկայութիւնը
Կորնթացոց
երկրորդ
թղթում
չէ,
այլ
{առաջնում},
եւ
ահաւասիկ.
"
Բնաւ
եւ
անուանի՛
իսկ
'ի
ձեզ
ընդ
,
որ
հասել
է.
պատճառ,
դա
ցոյց
է
տալիս
մեզ
ազգի
{առաջշարժութիւնը}:
Մանաւանդ
սրտաշարժ
է
անմահ
Գալիլեյի
գլխի
անցքը,
վարս
նորա,
եւ
յետ
բազում
ծանօթութեանց
զոր
ստացաւ
{առաջոյ}
եւ
զկնի
'ի
վերայ
Եւրոպեան
ազգաց
եւ
գահին
Հռովմայ
մը,
որպէս
թէ
սթափուելով
եւ
հետեւեալ
դրութեամբ
իր
{առաջուայ}
կարծիքները
հիմն
ի
վեր
կործանելով,
-
"
բայց
",
-
ինքը
ապահովութեան
դուրս
եկած։
Եւ
ա՛յսպէս,
իմ
{առաջուայ}
վարք
ու
բարքս
գիտեն
տէր
Ներսէ՛հ
եւ
Հրահա՛տ
Կամսա
առանց
ձայնի
եւ
խօսքերի
պատասխանում
էր
մօրը,
եթէ
{առաջուայ}
աղջիկները
ոչինչ
չէին
խօսում,
այն
էր
պատճառը,
որ
զօր
թշնամի
ուներ
Հռովմի
մէջ՝
Կարաֆֆա
Կարդինալը
(
{առաջուայ}
Վենետիկի
Եպիսկոպոսը)
եւ
Պետրոս
Օրտիցը,
այն
երեւ
տիոսին.
նա
դիպուած
էր
որոնում,
որ
կարողանայ
իւր
{առաջուայ}
ուխտիցը,
այսինքն՝
Երուսալեմ
գնալուց
յետ
կենալ։
ո՛ղ
էին
օգտակար
լինել
Կարգին.
այս
պատճառով
բոլոր
{առաջուայ}
ուխտերի
միայն
անունը
մնաց,
եւ
Կարգը
կորուց
մինչե
վերջին
ժամանակներումը
չ'մնացին
Իգնատիոսի
մէջ
նորա
{առաջուայ}
աշխուժի
եւ
ոգեւորութեան
մինչեւ
անգամ
եւ
հետքը.
զ
ն,
ժամանակի
հանգամանքներին,
որոնք
փրկեցին
նորան
{առաջուայ}
ուխտերից,
այսինքն՝
աղքատութենից
եւ
հեզութենից,
րի
մէջ
մի
ահարկու
իշխանութիւն,
որ
կոխեց
ու
անցաւ
{առաջուայ}
իշխանութեններից,
որոնք
չափի
ու
սահմանի
տակ
էին
ե
նորա
հետ
մշտնջենական
եւ
անհաշտ
պատերազմ...
Եթէ
{առաջուայ}
ժամանակներումը
նորա
նախորդ
թագաւորները
գիտէին՝
ի
րող
ճանաչել
երբեմն
մեծ
թագաւորը։
Լուդովիկոսի
{առաջուայ}
սիրելի
Փարիզի
Արքեպիսկոպոս
Կարդինալ
դը
Նոյալը
զրկ
Նոյալը
դարձեալ
երեւեցաւ
Պալատի
մէջ
եւ
ստացաւ
իւր
{առաջուայ}
ոյժը։
Համալսարանին
յետ
դարձուեցան
այն
արտօնութիւ
օրէնսդրութիւնը
նոյն
զօրութիւն
ունի,
ինչ
որ
ունէր
{առաջուանը}.
մէկ
խօսքով,
կենդանի
սահմանադրութիւն
եւ
կենդանի
յդ
առաջարկության
ընդունելիքը.
դորա
հակառակ,
եթե
{առաջուց}
վերահասություն
գործվեր
բանի
զորության,
այն
ժաման
Նամակներդ
հասել
են
ինձ.
նրանց
բովանդակությունը
{առաջուց}
համարյա
ես
գիտեի,
որովհետեւ
ինձ
հայտնի
է,
թե
ին
առամ
Արեւելքի
գործ
չէ,
որ
ինձի
յաղթէ"։
"
{Առաջուց}
դու
մի՛
պարծենար,
-
ասաց
Էլբրուս,
-
Միգում
մ
պարանքում
(phasis)
պիտի
աղբերացնէ
նոր
հայեացք:
{Առաջուց}
գրուած
համակարգութիւնքը
կանգնում
են,
նա
մեռած
է
ւթիւն
է,
բարով
երթաս:
Մարդը
իր
կեանքը
չէ
տանում
{առաջուց}
նշանակուած
մի
ճամփով.
կեանքը
հոսանուտ
բան
է
եւ
հ
:
Մինչեւ
անգամ
մտադրեալ
վերանորոգութիւնը,
ինչպէս
{առաջուց}
կարելի
է
գուշակել,
կ՚առաջնորդէ
միմիայն
դէպի
կորս
դում
եմ
ցնծալով,
որ
այն
վէրքերով,
իմ
հոգիս,
որ
{առաջուց}
խոցոտուած
էր
մեղքերով,
առողջանալով
զօրացաւ։
ը
սորվելով,
լեզուին
ընդդէմ
չմեղանչենք։
Բայց
թող
{առաջուց}
յայտնի
լինի,
որ
հեշտութեամբ
չենք
թողուլ
պատերազմ
համաձայնէինք,
եթէ
հեղինակը
այդ
վիճակները
հանելով
{առաջուց}
չտեսնէր
Սօսի
եւ
Վարդիթերի
գլխին
պատրաստուող
փոթոր
ւրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
ներկայ
անցքի
ներկայ
տեսարանի
{առաջուց}
արած
ճիշտ
ստորագրութիւնը,
որ
առանց
եւ
մէկ
մազի
չ
ր
բոլորին,
ասա,
որ
ես
ողջ-առողջ
եմ,
եւ
որ
մենք
{առաջվա}
նման
տեսնվում
ենք:
Թերեւս
դա
իրականանա:
Սպասելո
երթամ
տեյի,
հույս
ունիմ,
եւ
ինձ
նայող
բժիշկն
ալ
{առաջվան}
պես
չի
վախնալ.
մեկ
ամիս
առաջ
ես
ալ
շատ
հույս
չու
Աղեկը
ի՛նչ
է.
ջերմը
ամեն
օր
չի
բռնիլ,
բռնածն
ալ
{առաջվան}
չափ
էզելմիշ
չանիլ.
աս
ջերմն
է
իմ
տունս
քանդողը,
շտ
ամեն
օր՝
նոր
նոր
բաներ
մտքէդ
հանել,
Կամ
{առաջվան}
ընկերներուդ՝
ախմախ,
յիմար,
պակաս
կանչել։
,
որեւիցէ
կողմից,
չէ
պիտոյ
կարողանայ
փակել
նորա
{առաջքը},
թէեւ
այսօր
հալածակա՜ն
եւ
աքսորակա՜ն
են
այդ
ապագ
ջանքով
աշխատէր
գործարանի
դէպի
վատը
տեղափոխութեան
{առաջքը}
առնուլ,
եթէ
նա
յիրաւի
բարեմիտ
եւ
բարեխորհուրդ
մա
պելք
սուտ...
Մի
արդէօք
յունական
պերճ
եւ
ողո՛րկ
{առասպե՞լքն}
իցէն,
հանդերձ
պատճառաւ,
որք
զճշմարտութիւն
իրաց
ներին՝
հրատարակել
նանրահաւատութենից
յառաջացած
մի
{առասպել},
թէ
կայծակից
զարկուած
ու
մեռած
կին
լուացել
են
ան
Մի
քանի
այլ
շինականների
բերանից
լսւում
էր
մի
այլ
{առասպել},
որով
մխիթարւում
էին
նոքա,
որ
չկամէին
անձրեւի
տ
ի
այնպիսի
տեղից,
ուր
ոսկին
եւ
արծաթը
դարձել
է
մի
{առասպել},
եւ
ուր
ինքը՝
Տէրութիւնը,
չգիտէ,
թէ
ինչ
ճանապ
վարդապետ.
Հայոց
պատմութիւնն
էլ
շատերի
աչքում
մի
{առասպել},
եւ
ոչ
գիտութիւն
եւրոպական
հասկացողութեամբ.
ուս
գալիս
իր
բնական
շրջապատից
եւ
բնութիւնը
դառնում
է
{առասպել}
)
շատ
ընտիր
են
եւ
վսեմ,
իսկ
այնտեղ,
ուր
բնաւորո
ւն
է։
Առանց
այս
լեզուին
չկայ
ազգ,
սուտ
բան
է
եւ
{առասպել},
առակ։
Ոչինչ
բան
չէ
կարող
բնութեան
մէջ
լինել
կե
ին,
եթէ
այդպիսիքը
մասնաւոր
զուարճութիւն
են
զգում
{առասպելաբանութեան}
մէջ։
§
71.
Մեր
պատմութեան
մէջ
առաջին
անգամ
լ
եւրոպական
հասկացողութեամբ,
բանաստեղծութիւն,
այն
{առասպելական}
ժամանակների
եղածները
պիտի
լինէին
շատ
հասարակ
եւ
խ
"։
Մոռանում
է,
դարձեալ,
որ
գաւառները
Կրեսոսի
{առասպելեալ}
գանձարանքը
չեն:
Զուր
տեղը
որոնում
է
նա
իւր
արծաթ
առասպելով
մեկնաբանել
մեր
գործը
չէ.
դորայ
փոխանակ
{առասպելեալ}
բնական
երեւոյթը,
իր
մոգական
քօղերից
ազատել
եւ
բն
սողների
կողմից:
Եւ
մի՞թէ
սորանից
աւելի
է
այն
{առասպելը},
որ
հեղինակը
տալիս
է
ազգին
համարեա՛
թէ
հալած
իւղ
նակին,
հարկաւ,
նորա
աշխատութիւնը
պիտի
նմանէր
մի
{առասպելի},
որ
մի
պառաւ
կարող
էր
պատմել
իւր
թոռներին
ձմեռնա
ա՛րեւ
արժա՛ն
էր,
որ
ա՛յդպիսի
մի
աղանդ
բուսանէր,
{առասպելի}
ասածին
համեմատ,
թէ
"
Խո՛զի
պէս
հարսին
կպրէ-կարաս
մն
մեզ
մնում
է
ասել,
որ
բաւական
աջո՛ղ
է
եղել
այդ
{առասպելի}
արուեստականութիւնը։
Խնդրի
վախճանական
լուծումը
թո
ն
բերում
Կաստորը
եւ
Պոլլուկսը,
յունական
անտիկեան
{առասպելի}
հերոսքը:
Շատ
անգամ
պատահում
է,
որ
եկեղեցիների
գ
կենդանանա՞ն,
որ
գան
իմ
պէտքերին
ծառայեն։
Իսկ
թէ
{առասպելի}
մէջ,
Շամիրամը
իր
թալիսմաներով
եւ
Առլեզներով
չէ
կ
պատմական
կեանքի,
իսկ
մեր
հայերիս
կեանքը,
ոչ
թէ
{առասպելների}
ժամանակ,
այլ
նաեւ
շատ
յետոյ,
երբեք
չէ
ունեցել
մ
արը,
ո՛չ
ինքն
իրեն
կը
փարատուի
եւ
ոչ
խաւարով
կամ
{առասպելներով}:
Մեղադրելի
չէ
ժողովուրդը,
եթէ
վազում
է
դէ
ծ
պիտի
լինի:
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
բնական
երեւոյթը
{առասպելով}
մեկնաբանել
մեր
գործը
չէ.
դորայ
փոխանակ
առասպելեա
ով
վնաս
ինչ
իրական
հասուցանել
ինձ,
զանձինս
խաբեն
{առասպելս}
հնարելով:
Զայս
մի
ինչ
չկարեմ
գուշակել,
թէ
պ
վնասել
զիս
պարապին
անձնախաբէութեամբ
եւ
զպառաւական
{առասպելս}
հռչակելով
որպէս
իրողութիւն:
Այո՛,
չկարէն
իսկ
այ
նչ
ստութիւն,
այլ
ի
բովանդակ
ընթացս
բանին
զամբողջ
{առասպելս},
հռովմէական
եղջերուաքաղս:
Կաթողիկոսք
մեր
եւ
առ
ռնես
աշխատ...
Զի՞նչ
քեզ
առ
այսոքիկ
կարօտութիւն,
{առասպելք}
սուտ...
Մի
արդէօք
յունական
պերճ
եւ
ողո՛րկ
առաս
փանք
քեզ,
եւ
Բիւրասպի
Աժդահակայ
փցուն
եւ
անճոռնի
{առասպելքն}
իցէն.
եւ
կամ
է՞ր
սակս
զմեզ
պարսից
անյարմար
եւ
ան
դեւերից,
որոնցով
լցուած
է
լինում
դահլիճը
մինչեւ
{առաստաղը}:
Եթէ
ձեզ
պատահել
է
երբեւիցէ
ընթեռնուլ
հայր
Բուզե
ց
մի
անհանգիստ
կսկիծ.
յանկարծ,
նայելով
դէպի
վեր
{առաստաղի}
վերայ,
տեսաւ
մի
ծակ,
որից
անցանում
էին
արեգակի
րի
ծնողն
էր.
դու
ուրուագիծ
եւ
հաշիւ
կազմիր
միայն
{առաստաղի}
վերանորոգութեան
համար:
-
Ուրուագիծը
եւ
հաշի
տարոսի
կողմից
ճանապարհ
բանալու
համար,
կրով
ծեփել
{առաստաղի}
ճեղքուած
ծակը.
այդ
ժամանակ
ահա,
Ձեր
մռայլութիւն
-
վեր
առ
այս
ներողութեան
կոնդակը
եւ
փակիր
սորանով
{առաստաղի}
ծակը.
կան
մարդիկ,
որ
հաւատում
են,
թէ
սորա
գրող
եցաւ,
գլուխ
տուեց
եւ
վեր
առաւ
քաւութեան
մագաղաթը
{առաստաղի}
ծակը
փակելու
համար:
Մի
անապատական,
որ
աշխա
եւերը,
որ
ներկայ
էին
հանդիսին,
երկիւղից
սկսեցին
{առաստաղին}
կպչոտել
եւ
ծակերը
մտնել.
խառնակութիւնը
շատ
մեծ
է
եւի
ոտքով
ականջը
քորելով
ասաց.
-
Հրամայիր
դժոխքի
{առաստաղից}
կախած
մեծ
կոչնակը
զարկել,
հանդէս
պատրաստիր
ընդու
,
որ
շնորհակալ
եմ,
Ֆեոդր
Միխայիլիչը
երես
եղավ
եւ
{առավ}
Քաչադքով
ասած
մարդից,
որ
Նաժավոյ
լինիումը
ունի
յ
որ
գուցե
հոր
նման
կամ
ավել
քաջ
կլիներ,
պատվելով
{առավել}
նորա
հոր
երեսը.
թող
հայրը
մնա
պատված,
իսկ
որդու
րագրից,
չէ
ուզում
ասպարեզ
մտանել
յուր
անունով
եւ
{առավել}
ապահովության
համար
ծածկում
է
յուր
անձը
բոլոր
հոգե
50
ֆունտ
ստերլինգի:
Իսկ
մեք
հեռի
ենք
Հնդկաստանից
{առավել}
քան
թե
մի
լոնդոնցի,
ուրեմն
մեզ
անհնար
է
եւ
350
ֆ
ցնում,
այդ
պատճառով
ես
կարծում
էի,
թե
քո
աչքերը
{առավել}
բորբոքվել
են,
որի
համար
եւ
շատ
էի
անհանգստանում
վանել
իմ
բացարձակ
միայնության
վիշտը.
նման
բաներն
{առավել}
եւս
չեն
հասնում
իրենց
նպատակին,
քանի
որ
դրանք
սա
ամտելու:
Այդ
պատճառով
նա
համբերում
էր,
իսկ
այժմ
{առավել}
եւս
կհամբերի,
քանի
որ
իր
նամազն
էլ
նա
առանց
արեւ
երին
վերոհիշյալ
փրկարար
գիտակցությանը,
եւ
ինչ
որ
{առավել}
շոյում
է
մեր
ինքնասիրությունը՝
առանց
դպիրների,
,
գուցե
այդ
գործի
ժամն
արդեն
հասել
է:
Այժմ
մենք
{առավել}
եւս
պետք
է
ուրախանանք
եկեղեցական
փողերի
[խնդրի]
հ
դարության:
Համենայն
դեպս,
ճշմարիտ
է
մեր
գործը,
{առավել}
եւս՝
աներեսպաշտ
արդարության
դեպքում:
Տնային
ւ
անգամ
այն
կատարված
լիներ
նույն
պարոնների
կողմից
{առավել}
ձեւականությամբ:
Ինչո՞ւ:
Որովհետեւ
ոչ
մի
մասնավո
գաղաթի
կամ
աստիճան
հաստատող
վկայագրի
զորությամբ,
{առավել}
եւս՝
հարստության
զորությամբ,
որ
ոչ
մի
իրավունք
1865
Ք.
Տ....
Ամսիս
7-ին
մտա
Կամիշին
{առավել}
մեռած
քան
թե
կենդանի.
ճանապարհին
քաշածներս
անտան
էլ
ծանր
հիվանդության
տիրացած
եմ,
որ
մաշում
է
ինձ
{առավել}
քան
թե
տարի,
ուստի
եւ
բնավ
սիրտ
չունիմ
ձեր
անճոռ
սա
կարող
էր
հասկանալ,
այսինքն
այնպիսի
ոճով,
որ
{առավել}
մոտ
է
հայոց
կենդանի,
ընկերական
բարբառին,
առանց
ները:
Չգիտեմ,
թերեւս
տեքստի
թարգմանությունն
{առավելություն}
ունի,
եթե
չեմ
սխալվում,
Բույնիցկու
թարգմանությո
ւրիշի
սեփականությունը
գողացավ
եւ
հափշտակեց:
Մինի
{առավելությունը}
պիտի
հիմնվի
մյուսների
աղքատության
վերա.
ազնվական
կություն
է.
նախկինն,
այնուամենայնիվ,
ուներ
այն
{առավելությունը},
որ
տպագրված
էր
տանելի
տառերով,
իսկ
սրա
համար
պ
աղր,
-
վայելած
չլինեին
լավ
կազմակերպության
բոլոր
{առավելությունները},
թերեւս
[հաջորդ)
սերունդը
ֆրանսիական
պատմության
ենի
մոտը
պատահել,
ես
բանի
ու
գործի
տեր
մարդ
եմ,
{առավոտ}
մինչեւ
2
ժամը
լինում
եմ
ամեն
օր
Համալսարանումը,
տալիս,
որ
իմ
ազատվելուցս
մի
տարի
հետո
մի
գեղեցիկ
{առավոտ}
ընկերության
այգում
կերեւա
գետաձին:
Այնուհետեւ
կա
ՂԱԶԱՐՅԱՆ
Քո
դեկտեմբերի
29-ին
գրած
նամակն
այսօր
{առավոտյան}
ստացա:
Նա
ինձ
ուրախացրեց
եւ
ահա
թե
ինչու:
Որովհ
իջեւան
հուլիսի
10-ի
երեկոյան
եւ
ձերբակալվեցի
14-ի
{առավոտյան}.
ես
հո
չէի
կարող
երեք
օրվա
ընթացքում
պատրաստել
հ
",
վերադարձա
բնակավայրս,
որպեսզի
ավարտեմ
դեռեւս
{առավոտյան}
սկսած
նամակս:
Երկար
եւ
առանց
ընդմիջման
չեմ
կարող
ըստ
քո
նամակի
բովանդակության,
եթե
ոչ,
ապա
վաղը
{առավոտյան},
միեւնույնն
է,
կհանձնեմ,
դու
բոլորը
կստանաս
հե
հարյավ"։
Հավետ
քո
Միշել
Մարտի
30-ին,
{առավոտյան}
ժամը
7-ին:
Սպասած
նամակդ
չստացա,
բայց
միեւնո
3,
U.
Պետերբուրգ
Սիրելի
եղբայր,
Երեկ
{առավոտյան}
ուղարկած
իմ
նամակից
հետո,
ժամը
1-ին
կեսօրից
անց
ա
մեկը
մյուսից:
Ցանել
ապրիլի
սկզբին,
երբ
այլեւս
{առավոտյան}
սառնամանիքներից
վտանգ
չկա:
Մնացյալի
մասին
ես
կհա
կացությունից,
որով
բռնված
ես
զարթնեցի
երկուշաբթի
{առավոտյան}:
Տեսակցությունից
հետո
տենդս
ուժեղացավ,
իսկ
երեկ
ոցներն
իսկույն
գործի
դրի,
որպեսզի
քրտնեմ:
Մյուս
{առավոտյան}
արդեն
բժիշկը
եկավ
մոտս:
Կեցցե՛
HCI-ը:
Այդ
թթվից
եւ
օծանելիք
kali
jodatum։
Երկուշաբթի
օրից
սկսած
{առավոտները}
խմում
եմ
մեկական
բաժակ
դառը
ջուր,
բայց
տակավին
"
կծառայեն
քեզ
հուսահատության
եւ
անտանելի
նեղության
{առատ}
աղբյուրի
տեղ։
Եթե
այս
բաները
եւս
անտես
առնեն
յդ
բանին
կարոտություն
չունեմ
-
մենակությունը
միշտ
{առատ}
է
դրանով:
Եթե
առա՜նց
ինձ
քեզ
համար
ձանձրալի
է
եւ
մբ
մենք
կարող
ենք
դիմել
մի
բարբառի,
որտեղ
այնպես
{առատ}
են
հին
ձեւերը:
Նոր
լեզուն
բոլորովին
կկորցնի
իր
ի
կ
տեղի
վերայ,
որ
բաժանւում
է
սարից
վանքի
աղբիւրի
{առատ}
վտակով:
Վանքից
մինչեւ
ջրի
ափը
շինած
է
մի
քարեայ
,
իւր
խաւար
շրջակայքից
պիտի
նայի
այդ
լուսաւոր
եւ
{առատ}
սեղանին՝
առանց
վայելելու
նորան,
Նախիջեւանի
դրու
828,
810,
344
ֆրանկ
կամ,
աւելի
պարզ,
իւրեան
իսկ
{առատ}
հաշուով
4,
106,
152,
500
ղուրուշ:
Տարակոյս
չկայ
այտառ.
Գեղջուկն
ինչպէ՜ս
տենչում
է
իր
Ցորենարտի
{առատ}
հունձին,
Եւ
կամ
այգու
տէրն
անձկալիր
Խաղողաշա՜տ
Յի՛ս,
կո՛յս,
յի՛ս
ցօղեա՛
Կուսութիւնս
{առատ}
Նորոյդ
Սանիրայ
Զուղխս
անարատ,
Լի
Ես
քեզ
միայն
սիրում
եմ.
Հոգիս
ազատ,
ճիչըս
{առատ},
Հոգս,
աշխատանք
չգիտեմ։
Ամենայ
փոր,
իմ
Բաքոս,
Բաժակումս
փըրփըրում
է
{Առատ}
գինին
երկնահոս։
Թէ
հոգի
է՝
այն
իմ
փորն
է.
Աստուած
է՝
միշտ
նոյն
է,
Նորա
համար
կեանքս
{առատ}
Ողջակէզ
է
միշտ
պատրաստ։
"
Այսպէս
րեանցն
է
քու
տէրը.
Ես
լուսինին
հրաման
կը
տամ
{առատ}
ծագել
իւր
շողը:
Յունաստանից
շուտ
կը
փո
Տառապում
է
մահիճի
մէջ,
Թափում
մահու
քիրտ
{առատ}
։
Նորա
աչքը
խոժոռւում
է,
Երբ
տես
եւ
մարդկությունը:
Այսպիսի
օրհնությամբ
լի
ու
{առատ}
դարու
քաղաքացի
հայը
ի՛նչպես
կարող
էր
ամենեւին
սառ
այ
պատճառով
չէ
ուզում
տեսնել
նորա
մէջ
շրջան
առնող
{առատ}
ուժերի
հարստութիւնը:
Այստեղ
վերստին
կատարւում
է
նդուն
եւ
կրակոտ
երիտասարդի
վերայ,
որին
բնութիւնը
{առատ}
ձեռով
բաշխել
էր
իւր
ձիրքը,
թէպէտ
նա
շատ
հմուտ
չէ
,
երբ
տեսան,
որ
մարդիկ,
միմեանց
պատմելով
շնորհի
{առատ}
թափուիլը,
հակամիտ
էին
գովելու՝
յարգելով
եւ
անմո
արեկամը:
Սա
զարթեցաւ
պ.
Մարկոսի
ներս
մտանելուց․
{առատ}
քրտինքը
թափւում
էր
նորա
ճակատից,
եւ
ամենեւին
չիմ
իւնը
այն
է,
որ
մարդու
փորը
կուշտ
լինի,
ըմպելիքը
{առատ},
օրը
ուրախ,
սիրական
կինը
կողքումը:
Եթէ,
սորան
տանի՛քս
ինչ
առնեմ...
որ
կարող
է
ծառայել
կոմսին
{առատ}
շտեմարանի
տեղ...
Այս
մտածութիւնքը
ընդհատու
յում
էին
դէպի
ցեխոտ
փողոցը,
որովհետեւ
աշունը
շատ
{առատ}
էր
եղել
իւր
անձրեւներովը:
Սենեակը,
որի
մէջ
նստա
նենան
այսպիսի
ոգիաբնակ
տեղերի
մասին,
որոնցով
շատ
{առատ}
է
Նախիջեւանը,
եւ
որոնց
ճիշտ
նկարագիրը
պատկերացնե
ալների
վերայ,
զարդարած
ոսկի,
արծաթ
սպասներով
եւ
{առատ},
եօթը
տեսակ
մրգերով...
Դրած
էր
մի
ծառազարդ
այ
ս։
Այո՛,
մարդը
չէ
կարող
ունենալ,
բայց
ճիզուիթը
{առատ}
ու
հարուստ
է
սրտի
վկայութեամբք.
նա
այնքան
ունի
ե
ի,
Եւ
սուրբ
Յակոբ
Նահապետի
Ջրհորիցըդ
տաս
խմի,
{Առատահոս}
աղբըրակիդ
Անոյշ
բախտից
դու
հրճուես,
Չի՛
ցամաքի
ւ
իմ
գիրքը
գրեթէ
բոլորովին
թաց
էր
եղել
արտասուքիս
{առատահոս}
հեղեղից:
Ալֆօնզօ
Ռաթթի
Հռոմ.
2
ս
աղօտալոյս
մտաց
պատմութեան,
ապա
ո՞րքան
աւելի
եւ
{առատաձեռն}
նիւթ
մատակարարեսցի
մերոյ
պատմութեան,
եթէ
ոք
աշխա
ւնը։
Եւ
այսպէս
թափուեցան
նորա
մօտ
ամենայն
կողմից
{առատաձեռն}
պարգեւներ,
եւ
Վենետիկեան
Ծերակոյտը
շնորհեց
միաբա
րագործութիւնը
ծաղկի,
դրամի
հետ
փոխուելու
նիւթերը
{առատանան},
դրամը
չէ
կարող
կենտրոնանալ
զանազան
ձեռքերում,
:
Ապերախտ
կարդինալը
փոխանակ
իւր
կեանքը
դնելու
իւր
{առատաշնորհ}
բարերարի
կեանքի
վերայ,
փոխանակ
ջերմ
եռանդութեամբ
մէջ,
մանաւանդ
բանը
Մանուշակի
վերայ
լինելով,
նա
{առատապէս}
վարձատրեց
Հոլոյին
կնիկը,
որ
հարիւր,
հազար
շնորհ
ենք
կարող
մեկնել
Վենետիկեան
կառավարութեան
այդպիսի
{առատասիրտ}
գործակատարութիւնը,
քան
թէ
այն
խորհրդով,
որ
կառա
ւսաց
Կայսրների
ողորմութիւնքը՝
ժամանակ
առ
ժամանակ
{առատացած}
Նախիջեւանու
վերայ,
վերստին
օրհնելու
է
իւր
հովանա
չքաւորութեան
վերայ,
հրատարակում
են
իւրեանց
անձը
{առատացած}
ամենայն
բանով՝
տղայական
մեծամտութեամբ
տգիտանալով
աջողել
է
մեզ
քննել
նորա
հոգեբանական
կողմերը,
շատ
{առատացած}
է
միստիկականութիւնը,
որ
միշտ
խափան
եւ
արգելք
է
լ
ութիւն
յղանալ
եւ
նախանձ
ծնանել։
Իսկ
երբ
դոցանում
{առատացաւ}
այդպիսի
չարակամութիւնը,
խօսքը
դադարեցաւ
եւ
արգել
:
Այս
տեղ
չկարողացայ
ես
ծածկել
իմ
ծիծաղը,
որ
{առատութեամբ}
դուրս
թռաւ
կուրծքիցս:
Պ.
Խ.,
անորոշ
կերպով
նա
արկը
աթոռի
վերայ,
հանեց
վերարկուն,
որից
ամենայն
{առատութեամբ}
թափւում
էր
ջուրը,
նոյնպէս
թօթափեց
եւ
գուցէ
կը
ձգ
մ
էին
կուրծքի
եւ
սեռական
գործարանքը,
մինչ
արիւնը
{առատութեամբ}
վազում
էր
մարմնի
դէպի
այդ
սահմանքը,
արդէն
մեծ
յա
13)
Պ.
Չերքեզեանցի
հայհոյութիւնքը,
որ
ամենայն
{առատութեամբ}
թափում
էր
"
Հիւսիսափայլի
"
թէ՛
հրատարակողի
եւ
թէ՛
րեսցին
մանկունք
մեր
՚ի
խմորոյ
պապականութեան,
զոր
{առատութեամբ}
բաշխէ
Այվազովսքին
-
քանզի
ի
պէտս
ազգային
դպրոցաց
րդ,
որ
ստանար
Այս
խօսքերը
իւր
բաժին,
{Առատութեամբ},
որ
նա
տուեց
Ուսանող
Ամիրեանին:
աւաքուելուն:
Արիւնը
անդադար
եւ
սովորականից
դուրս
{առատութեամբ}
մտանելով
այդ
մազի
նման
երակների
մէջ,
լայնացնում
դու,
քո
անզգուշութենովը
կը
զրկուիս
ժամուցիցդ
որ
{առատութեամբ}
կը
տայ
քեզ
պարոն
Շահումեանցը:
-
Ոչ
ոքի
չեմ
ցո
րեզմանատնում
սեղանի
վերայ,
մինչ
Պ.
Սանասարեանցի
{առատութենից}
եւ
Պ.
Մարկոսեանի
հոգաբարձութեամբ,
բոլոր
յուղարկ
ափւում
էր
երկնքից՝
առանց
մի
րոպէ
դադարելու:
Այս
{առատութիւնը}
անձրեւի
պատճառ
էր
տուել
մեր
գիւղի
շինականներին՝
քի.
պատճառ,
ամենայն
տղայ
գիտէ
պարոն
Շահումեանցի
{առատութիւնը},
այս
պատճառով
կը
ցանկանայ,
որ
ինքը
հասուցանէ,
ութեանց,
արհամարհոտ
եւ
խէթ
հայեացքների,
որոնցով
{առատօրէն}
վարձատրւում
է
մի
խեղճ
ծառայ
մի
անտաշ
եւ
տմարդի
պա
կարող
են
յառաջ
բերել
Եւրոպիոյ
մէջ,
եւ
որ
այնպէս
{առատօրէն}
պարգեւել
է
բնութիւնը
Ասիային:
Անգլիոյ
երկրա
ինչպէս
ուրիշ
շատերը
եւ
մանաւանդ
Դուքս
Վելլինգտօնը
{առատօրէն}
քաղած
լինելով
իր
սկզբունքների
արդիւնքը
պատերազմի
ստիպում
են
նրանց
ծիծաղի
եւ
ընդհանուր
անպատվության
{առարկա}
դառնալ:
՝
Ամբողջ
քաղաքը
գիտի,
որ
ես
եկա
Նախ
այդ
չկարեմ
գիտել,
իսկ
գոյութիւն
թղթոյն՝
ոչ
բնաւ
{առարկայ}
երկբայութեան:
Բաց
ի
սմանէ,
նոյն
Թադթէոս
եպի
այդ
դատ
պարտի
առանձին
վարիլ,
որպէս
երկրորդական
{առարկայ},
որպէս
ոչ
ուղղակի
վերաբերեալ
առ
ներկայ
պահանջողո
թեամբը
կարող
էր
տգէտների
համար
լինել
ծաղրածութեան
{առարկայ}:
Դեռեւս
չգիտեն
մտածել,
որ
մի
ազգ
բաժանւում
է
մի
յն
սկսանել
մի
բարի
գործի
հիմնարկութիւն,
շինել
մի
{առարկայ},
որ
մօտ
լինէր
ժողովրդի
հոգուն
եւ
սրտին,
այնուհե
մար
ուսումնասիրութեան
եւ
փիլիսոփայական
մտածութեան
{առարկայ}:
Թէպէտ
եւ
պիտի
արդարութեամբ
խոստովանել,
որ
մի
ա
մ,
միթէ՞
Յուլիա
Պոստրանայի
պատկերը
եւս
անհրաժեշտ
{առարկայ}
է
դիւթութեան
մէջ,
որ
չղջկի
ոսկրի
հետ
միասին
դրել
ոյական
մօտաւորութիւն,
կա՞յ
Հայերի
համար
մի
սուրբ
{առարկայ},
որի
անունով
ամենայն
երկրորդական
պղտորութիւնք
հե
մասնաւոր
մարդու
արտասուքի
համար
եւս
չկայ
մի
ազնիւ
{առարկայ},
որ
ժողովէր
այս
ազնիւ
հիւ֊թը,
որ
միմիայն
հոգու
է
մեր
առանձնախօսութիւնը,
որից
յետոյ
պիտոյ
էր
ինձ
{առարկայ}
բանալ
իսկոյն
քո
հօր
հետ
այս
մասին,
եւ
պսակել
մեր
ած
է
միշտ
այնպիսի
տասներորդական
կամ
քսաներորդական
{առարկայ},
որի
վերայ
կարելի
էր
հազար
տարիներից
յետոյ
եւս
մտ
ակ
են
հեղինակի
առջեւ:
Յայտնի
է,
թէ
ամէն
գիտական
{առարկայ}
իր
լեզուն
եւ
իր
ոճերը
ունի,
ազգի
ամենօրուայ
եւ
ը
ն
մոմենտները,
աւելի
քան
թէ
ուրիշները
չեն
հասնում
{առարկայական}
էութեան,
մնալով
միայն
որպէս
տրամարանական
մոմենտ
զարգացման
գործողութիւնը
ազատւում
է
այդ
մոմենտները
{առարկայական}
էութեան
հասցնելուց"։
"
Որ
զփորձ
առեալ
է,
կ
,
իւրաքանչիւր
դիպուածում
անշուշտ
հասնելու
լինէին
{առարկայական}
էութեան,
զարգացումը
ոչ
միայն
դանդաղ
այլեւ
անհնար
կտրւում,
որովհետեւ
մի
անգամ
հասել
է
այն
մոմենտը
{առարկայական}
էութեան
եւ
հերիք
է:
Մինչեւ,
մրրկից
կոտրուել
րտեղ
եւ
երբ
հասել
են
այս
միջին
մոմենտները,
իրենց
{առարկայական}
էութեան,
այսինքն
փայտը
ջուրը
ընկնելուց
մինչեւ
շո
ժանաւորութիւնը
հասկացողութեան
համակարգութենում
եւ
{առարկայապէս}
(объективно)
կազմակերպուած,
յայտնի
կարգի
մէջ
բ
ութեան
խնդրեցի
բանալ
զօրինաւոր
քննութիւն
ըստ
այսր
{առարկայի}
վասն
ի
յայտ
բերելոյ
զչարագործութիւնս
չարագործաց,
յն
հայելին,
որ
ճիշդ
ցոլացնում
էր
իւր
առաջեւ
դրած
{առարկայի}
պատկերը,
նոյն
չափով
մի
մատենագրութիւն,
որի
մէջ
ճ
ունեցել
եմ
կրօնի
մասին,
ո՛րքան
բան
գրել
եմ
այդ
{առարկայի}
վերայ,
բայց
երբ...
(քեզ
հարկաւոր
չէ
իմանալ
այդ
որոնցից
իւրաքանչիւրքը
դասատու
են
նոյնպէս
մի
քանի
{առարկայի}:
Դպրոցը
բացուած
է
Սարգիս,
Գաբրիէլ
եւ
Ամբրոսիոս
ութեան
նիւթ,
բայց
մեր
ցանկութիւնը
այն
է,
որ
այդ
{առարկայի}
վերայ
ամուլ
շատախօսութեամբ
չհերիքանան:
Շատ
փ
ացել
էր
մի
շարունակ
դաւանաբանական
գրագրութիւն
այս
{առարկայի}
վերայ՝
ուղարկելով
ուրիշների
հետ
Թէորիանոս
անունո
ձր
եւ
վերին
կրթութիւն
մի,
որպիսի
եւ
իցէ
մասնաւոր
{առարկայի}
կամ,
լաւ
ասել,
ուսման
ճիւղի։
Այժմեան
դրութեան
ան
ազդեցութիւն
ունէր
նոյն
իսկ
քննութեան
տակ
ընկած
{առարկայի}
յառաջադիմութեան
վերայ,
այդ
ապացուցանում
է
ամենօր
յդ
գիտութեան
վերայ,
որպէս
արդէն
բոլորովին
յայտնի
{առարկայի}
վերայ:
Ալքիմիկոսներից
ոմանք
հաստատում
էին,
թէ
ի
ք,
որ
ծնողքը
չնկատեցին,
խորացած
լինելով
իւրեանց
{առարկայի}
մէջ,
որի
մասին
խօսում
էին:
Այս
միջոցին
աղախի
առականութիւն
չէ
առնում
խղճմտանքով։)
Այս
{առարկայի}
առաւել
մանրամասն
քննութիւնների
հանդէսը
է
աստուածա
մեն
բան
կախւում
է
այն
կէտից,
ինչ
կէտից
նայում
ես
{առարկայի}
վրայ։
Ամէն
բան
կախւում
է
չափից,
չափը
միակն
է,
մ
է,
եւ
այն
րոպէին
նորա
վերայ
ընկած
ճառագայթը
մի
{առարկայից},
չէ
հասանում
դէպի
ուղեղը․
ականջը,
լսողական
գործ
խօսակցութենից,
որ
իւր
մտածողութիւնը
չհեռանայ
այն
{առարկայից},
որ
պիտոյ
է
վճռէր
նորա
կեանքի
բոլոր
որպիսութիւնը
հայերենագէտք,
որք
բաւական
գրեանս
ըստ
այլ
եւ
այլ
{առարկայից}
թարգմանեցին
ի
լեզու
հայ
յօտարաց,
յորս
ըստ
իս,
ո
մոլորեցնելով
ժողովքի
ուշադրութիւնը,
հեռացնեն
այն
{առարկայից},
որի
մասին
գումարուել
էր
ժողովքը
եւ
որ
ամենայն
ի
րո՛ղ
է
հասանել
բարձր
կամ
վերին
կրթութեան
մասնաւոր
{առարկայն}
մէջ
միայն
այն
ժամանակ,
եթէ
այդ
առարկայն,
այդ
ու
մասնաւոր
առարկայն
մէջ
միայն
այն
ժամանակ,
եթէ
այդ
{առարկայն},
այդ
ուսման
ճիւղը
հնար
էր
նորա
նիւթական
բարեկենդ
թիւն,
որ
պարապում
էր
մասնաւորապէս
այն
նիւթով
կամ
{առարկայով},
որին
նուիրել
էր
օրագիրը
իւր
գործունէութիւնը։
Ե
անց
եւ
դամբանական
ոտանաւորաց,
որք
յաւէտ
քան
զայլ
{առարկայս}
տեսանին,
արդարանալ
առաջի
կրիտիկական
սուրբ
դատաստ
մը
փոխանակ
ազգային
լեզուով
զարգանալու,
գիտութեան
{առարկայք}
մատակարարւում
էին
դոյն
այդ
քահանայի
աշխատասիրութե
Նա,
սրտի
յօժարութեամբ
ուսումնասիրելով
իւր
գիտելի
{առարկայքը},
միշտ
յայտնի
էր
համալսարանի
մէջ
որպէս
գովելի
եւ
պակասութենների
պատճառով,
որովհետեւ
նա
է
այն
միակ
{առարկան},
որ
մօտ
է
իմ
սրտին
եւ
հոգուն,
որովհետեւ
նորա
ար
երսայլը
էր
բոլոր
եւրոպական
թագաւորների
նախանձելու
{առարկան}:
Վերսայլի
ճոխութիւնը,
նորա
ֆանտաստիկական
շռայլո
ւ
կարողութեան
ճառագայթքը:
Թէեւ
դոյն
այդ
պարծանքի
{առարկան}
ժամանակներից
յետոյ
դարձաւ
ֆրանսիացոց
համար
մի
խայ
արծում
էիր,
թէ
ահա
շօշափում
է
նա
իւրեան
հարկաւոր
{առարկան}...
Կը
ստանայ
նորան...
Բայց
չէ.
ստանալը
այնպէս
թիւն:
Մարդն
է
փիլիսոփայութեան
ե՛ւ
հեղինակը,
ե՛ւ
{առարկան}:
Անցան
այն
ժամանակները,
երբ
մի
տեսակ
երկարաքղան
անչում
է
նա:
-
Աւելի
հասկնալի
շինելու
համար
{առարկան},
բացատրենք
քեզ
մեծը
եւ
ընդհանուրը՝
փոքրի
եւ
մաս
ղութիւնք,
որ
յաջողել
էր
նորան
կատարել:
Երկրորդի
{առարկան}
են
հանքերը,
որ
ցոյց
են
տալիս
հեղինակի
հասուն
գիտ
,
հրապարակով
ծիծաղեցաւ
իմ
վերայ:
Նա
ասաց,
թէ
իմ
{առարկան}
միջին
դարերում
ահա
խելքից
հանել
էր
Եւրոպայում
մի
ն
հիմք
դնելը։
Այս
երկրորդ
յօդուածի
մէջ
մեր
խօսքի
{առարկան}
լինելու
է
ահա
նոյն
այդ
ընկերութիւնը.
յանձն
ենք
ա
ր
դադարման
կէտին
նուագի
մէջ,
այսինքն՝
Խորենացու
{առարկան}
նուագն
է
կամ
Չամչեանի
խօսքերով՝
"
նուագն
է
խնդիր
ատուածը
նոյնպէս
շպար
չունի,
ինչպէս
մեր
քննութեան
{առարկան}
`
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը"։
Շատ
կարդալ
հարկաւո
վ,
այդպիսի
գրքերի
թարգմանիչը
պիտի
լաւ
գիտենայ
իր
{առարկան}
եւ
գիտութեան
ներկայ
վիճակը,
որպէսզի
հնացած
եւ
ար
նակ:
Ո՜հ,
ի՛նչ
ցաւալի
պաշտօններ,
ի՜նչ
տխուր
{առարկաներ}
նիւթ
են
այսօր
մեր
խօսքին:
Ա՞յս
էր
մեր
գործը:
չէ
կարող
տանել
նոցա
ճշդութեանը,
նա
չէ
ուսել
այդ
{առարկաները}
։
Իսկ
մեր
միջումը
եթէ
կան
եւս
նորախօս
մատեանք,
ն
տեղի,
որի
մէջ
պիտոյ
է
երեւակայել
իւր
անձը
եւ
այն
{առարկաները},
որ
գտանւում
են
նորա
մէջ։
Պարբերութիւն
(Punctum)
գործադրվի
դատարանի
վճռի
մեջ
որոշակիորեն
սահմանված
{առարկաների}
վրա,
որ
ինքը
հասարակությունն
անմիջականորեն
պիտի
նանալ
իւր
մէջ:
Կտրել
ամենայն
հաղորդակցութիւն
այն
{առարկաների}
հետ,
որ
շրջապատում
էին
մի
արարած:
Ինչո՛ւ
համար
զմել
էր
մարդու
եւ
նորա
կազմուածքից
դուրս
գտանուած
{առարկաների},
մարդերի
եւ
նոյնիսկ
բնութեան
հետ,
մարդը
վերջանո
ետաքրքիր
ածականը
տալիս
էինք
մարդուն,
իսկ
անշունչ
{առարկաների}
վերաբերութեամբ
գրում
էինք
արժանի
հարցասիրութեան,
երանուն,
ինչպէս
սա,
դա,
նա,
գործ
դնել
անշունչ
{առարկաների}
կամ
վերացեալ
ըմբռնողութեանց
տեղ,
բայց
երբեմն
երբ
կսել
էր
արձակել
մի
նուազ
եւ
գունաթափ
լոյս
շրջակայ
{առարկաների}
վերայ:
Մանուշակը
վեր
կացաւ
տեղից,
ճրագ
վառեց
ւի
մէջ
չէ
գործածվում։
Համաձայն
ենք,
որ
գիտնական
{առարկաների}
մէջ,
ուզենք
չուզենք,
պիտի
ստիպվինք
ըստ-ը
ներս
ա
ըստ-ը
պիտի
ստիպուենք
ներս
առնուլ,
բայց՝
գիտական
{առարկաների}
մէջ
եւ
այն
աւելի
կարճութեան
եւ
ճշտութեան
համար,
նալ
այս
խամութիւնը
այն
դատողութեանց
մէջ,
այնպիսի
{առարկաների}
մասին,
որ
բնաւ
չեն
ենթարկւում
ամբոխի
նկատողութեա
ց:
Ճշմարիտ
է,
երբ
դպրութիւնը
միայն
գիտական
{առարկաների}
վրայ
խօսի,
այնտեղ
այն
աստիճանի
կարօտ
չէ
այն
դատա
ետեւանք
ներգործող
պատճառի,
որովհետեւ
եւ
տեսանելի
{առարկաների}
մէջ,
որ
ամեն
օր
մեր
աչքի
առջեւն
են,
շարժողութիւ
ին
վարժարանում,
որ
պարապում
էին
նախակրթական
պարզ
{առարկաներով},
ինչպէս
նաեւ
Մուրադեան
վարժարանի
մէջ:
Դպրոցը
գտ
ւ
հասկացողութեանց
որպէս
յայտարար,
ինչպէս
գիտական
{առարկաներում}
ստիպուած
ենք
եւրոպական
բառեր
առնուլ:
Մենք
մի
օր
պաշտօնակատարն
պրօկուրօրի,
պ.
Թաղիանոսեանցն,
եւ
{առարկեալ}
զխնդրոյն
սկսաւ
մանրամասն
հանգամանօք
վերահասու
լին
աւուրց,
այն
է
յ3
Յուլիսի:
Իբրեւ
ներկայացեալ
{առարկի}
զհրիտակէն,
յայտնելով
վերստին
զերեսփոխանութենէս,
րտութիւն
էր
եւ
ճշմարտութեան
համար
խաչի
մահը
յանձն
{առաւ}.
իհարկէ,
այդ
բաները
քո
համար
անհասկանալի
են,
մ
գզադէն,
սաստիկ
յուսահատուած
իմ
սառնութենից,
վեր
{առաւ}
գլխարկը
եւ
վերարկուն
եւ,
անձրեւի
գետօրէն
թափուել
ի
վաստակասէր
հոգեւորական
իր
հարստութեան
թեւի
տակն
{առաւ},
պահեց,
որ
նա
այն
ժամանակ,
իր
անձնական
հոգսից
քում
ուրախացաւ,
ասաց՝
ա՜
ա՜
դու
էլ
ընկար.
{Առաւ}
ածուխ,
գրեց
պատին.
"
վեցերորդը՝
մի՜
շնար"։
Ուր
երեք
գոյն
կան
որոշ:
Եղբայրն
{առաւ}
եւ
ողջունեց
Իւր
սիրական
քնքուշ
քոյր,
եւ
ողջունեց
Իւր
սիրական
քնքուշ
քոյր,
{Առաւ}
զէնքը,
սուր,
հրացան,
Հեծաւ
իւր
ձին
սեւաթ
ասելով
աչքն
էլ
հանեց
-
երկու
տունից
էլ
մի
մի
մարդ
{առաւ}
սպանեց
եւ
մի
նոր
թէեւ
սրբացուցած
յանցանք
էլ
սա
գո
եւ
գնահատել:
Այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ի՛նչ
տեղից
{առաւ}
իր
դրութիւնքը.
յայտնի
է,
թէ
կայ
աղբիւր,
կան
քն
ւն
ունենալ,
բայց
յօգուտ
իւր
հայրենակիցների
յանձն
{առաւ}
այս
անախորժութիւնը:
Բայց
իզուր,
որովհետեւ
կարդի
նն
եւս
այն
է,
որ
մի
մեծատունից
բաւական
մեծ
արծաթ
{առաւ},
պապից
նորա
համար
մի
օրհնութեան
կոնդակ
հանելու:
ազգին
եւ
եկեղեցուն։
Բայց
այս
Մեհրուժանն
էլ
համ
չ'
{առաւ}
իր
ուրացութիւնից։
Երբ
Վասպուրականի
իշխանութիւնը
ա
վերայ:
Ճարտարապետը
ժպտեցաւ,
գլուխ
տուեց
եւ
վեր
{առաւ}
քաւութեան
մագաղաթը
առաստաղի
ծակը
փակելու
համար:
կարդալուց
յետոյ:
Երբ
աւարտել
էր
թէյ
խմելը,
վեր
{առաւ}
վերարկուն,
գլխարկը
եւ
ջոխին,
եւ
դուրս
գնաց
իւր
պատասխանեց
պ.
Շաքարեանցը:
Մանթուխեանցը
վեր
{առաւ}
ցուցակը
եւ
հարեւանցի
նայելով
նորա
վերայ
ասաց,
-
ց
ծոցից
եւ
տուեց
կոմս
էմմանուէլին:
Կոմսը
վեր
{առաւ}
եւ
սկսեց
կարդալ.
ՓԵՐԻՆԵՐ
ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ
ԽՐԱՏ
կները․․․
Գործակատարը
պատրաստակամութեամբ
յանձն
{առաւ}
կատարել
իւր
պարոնի
պատուերը
ամենայն
ճշտութեամբ:
նձն
առնուլ,
համաձայնեցաւ
նոցա
աղաչանքին
եւ
յանձն
{առաւ}
Յիսուսեան
Կարգի
Գեներալութեան
իշխանութիւնը
եւ
պատ
եցին,
կաթողիկոսի
թուղթը
պատառ-պատառ
արին
եւ
ծայր
{առաւ}
արիւնահեղ
մի
կռիւ
ժողովրդի
եւ
վերոյիշեալ
անձերի
վ
քորից
եւ
ցաւից:
Քրտինք
ունէի:
16-ին
ամբողջ
օրը
{առաւ[ոտեան]}
9-ից
մինչեւ
4
ոտքի
վրայ
ման
եկայ,
որով
մի
փոքր
եւ
ճշմարտասէ՛ր
մի
մարդ
ես,
եւ
Աստուծու
հաւատքին
{առաւե՛լ}
մօտ
ծանօթ),
ինչպէս
եւ
քո
ամեն
նախնիքը։
Իսկ
ե՛
ն
եւ
կամ
որ
ա՛յժմ
կան
Հայերի
մէջ,
եւ
իմ
շնորհը՝
{առաւե՛լ},
քան
շատ
պարեգօտաւորների
շնորհից
(ահա
անզգամեցա
է՛
իմ
անզգամութեան),
այս
պատճառով
էլ,
ճի՛շդ
եւ
{առաւե՛լ},
քե՛զ
միայն
արժանի
էի։
Եւ
ես
եմ
ա՛յն
Ղազարը
դարձեալ
Սիւնեաց
առաջնորդ
էր
եւ
ոչ
կաթողիկոս,
եւ
{առաւե՛լ}
եւս
ոչ
այն
մարդը,
որից
բողոքում
էր
Փարպեցին.
պա
շարժում
օդի
մէջ,
այնպէս,
Ինչպէս
մի
փետուր․
{առաւե՛լ}
թեթեւ։
Մի
անգամ
տեսայ
Աթենասի
պէս
Զ
յամի
1846,
կամ
1847,
զորոյ
չունիմ
օրինակն,
եւ
{առաւել}
քան
զայս,
առ
ի
ծածկել
զարժանաւոր
նախատինս
կաթոլի
ղեկութիւն
եւ
ծանօթութիւն
զդրութենէ
գործոյն
եւ
ո՛չ
{առաւել},
քան
զայս
հետամուտ
եղեալ
այնմ:
Ահաւասիկ
այսո
քան
դրամս
վասն
ծախուց
ճանապարհի,
ի
ներքոյ
գտանիմ
{առաւել}
քան
զայն
պարտուց
վասն
իմոց
անցեալ
անընդհատ
երկու
ռ
եկեղեցւոյ
ենթարկէ
զիս
քննութեան
եւ
դատաստանի
եւ
{առաւել}
քան
զայն
ճանապարհական
չարչարանաց,
եթէ
այս
միայն
դի
սրբոյ
Էջմիածնի
ի
10-էն
դեկտեմբերին
նոյն
ամ
ի,
{առաւել}
քան
զորս
չունիմ
ասել
ինչ,
ըստ
որում
ամենայն
հանգ
նոն
ներգործութեանց
Սինօդին,
այլ
որովհետեւ
չկարիմ
{առաւել}
մնալ
աստանօր
՚ի
պատճառս
աշնանային
եղանակաց
եւ
առ
նայ
ինձ
ընդ
ցամաք,
այն
է
՚ի
վերայ
լերանց
կատարել
{առաւել}
քան
զ700
վերստ,
որ
է
ճանապարհ
աւուրց
իբր
տասնից
չգիտեմ,
միայն
նամականիք
իմ
վաղ
ուրեմն
տնօրինեալ
{առաւել}
իմաստութեամբ,
քան
զոր
կարէին
ի
գործ
դնել
թշնամիք
նի,
զիւր
օգնութիւն
ի
ծանր
յայս
գործ,
խրթնացեալ
{առաւել}
քան
կիսդարեան
բազմութեամբ
ամաց,
եթէ
դէպ
լիցի
ինձ
ց
աստի
այլուր,
ուր
պիտոյք
կենաց
դիւրագին
իցեն,
{առաւել}
քան
յԱնգլիայ,
եւ
անդ
մնացից
մինչեւ
ցկէս
Մարտի,
քան
յԱնգլիայ,
եւ
անդ
մնացից
մինչեւ
ցկէս
Մարտի,
{առաւել}
կամ
պակաս,
հայեցեալ
յորակութեան
եղանակաց
եւ
հող
ովանդակութենէ
լռէ
նամակագիրն
իսպառ:
Որովհետեւ
{առաւել}
քան
զայսոսիկ
չգիտեմք
ինչ,
՚ի
մասին
հրատակացս,
ստուգեսցի
այժմէն,
թէ
կորուստ
ազգին
մերոյ
բազմօք
{առաւել}
իցէ
քան
զծախս,
զոր
անհրաժեշտ
պիտի
առնել
առ
ի
գիւ
ժամ
պարտական
է
Այվազովսքին
բովանդակ
վնասուցն,
որ
{առաւել}
է,
քան
զերկու
հազար
ֆունտ
ստերլինգաց:
Թող
փա
առականութեան
եւ
այն
գործական
վաճառականութեան,
ես
{առաւել}
լաւ
գիտեմ,
քան
թէ
"
Հիւսիսափայլի
"
հրատարակողը:
վ
նորա
հետ
Վարւում
էի.
բայց
յաճախ
Օր
անց
կացնում
{առաւել},
Ուրիշի
հետ
քնքշութեամբ:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
ովը
արդէն
հնարաւոր
է
կացուցած:
Երկրորդ.
Ձեր
{առաւել}
յարմարաւոր
բնակութեան
համար
տալ
ձեզ
Ազովեան
գաւառ
թիւն՝
թագաւորութենից
դուրս
եւ
նորա
մէջ,
եւ
նորա
{առաւել}
օգտի
համար
թոյլ
է
տրւում
կառուցանել
ձեր
յատուկ
ծա
աբար
բոլոր
հասարակութեանը
մշտնջենաւոր
ժամանակով,
{առաւել}
հաստատութեան
համար
մեր
յատուկ
ձեռքով
ստորագրեցինք
լցուցանելու
համար,
օգուտ
քաղելով
առաջեւի
մարդու
{առաւել},
քան
թէ
ինքը
յիմար
լինելուց,
մեռուցանում
է
խղճմ
րաշխաւոր
լինել,
որ
մի
փոքր
սուլեմա
եւս
տալու
չէր
{առաւել}
շուտով
բժշկելու
համար...
Ասիացիք
առհասարակ
ս
րեւում
է
միայն
այր
մարդերի
մէջ,
իսկ
աղքատ
կանայք
{առաւել}
լաւ
կը
համարեն
մուրացկանութեամբ
ապրել,
քան
թէ
ծա
րամադրում
էր
սիրտը
եւ
հոգին
դէպի
մելամաղձութիւն,
{առաւել}
կարօտ
է
մխիթարութեան,
քան
թէ
այն
մարդը,
որի
բնա
մեր
Հայ
մարդկութեամբ,
որովհետեւ
Հայ
մարդկութիւնը
{առաւել}
մօտ
է
մեզ,
այս
պատճառով
պարտականութիւն
համարում
մասնը,
եթէ
ունէր։
Կրթութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը
{առաւել}
աճեցնում
են
եւ
կերպարանագործում
են
սէրը:
Բայց
ես
հակեանցը
ասում
է,
թէ
մի
քանի
իմ
նման,
գուցէ
եւս
{առաւել}
գիտուն
անձինք
կարողացել
էին
իմ
մարդկօրէն
սխալանքը
որհուրդ
այցելութեններին,
վասնորոյ,
տանը
նստած,
{առաւել}
լաւ
եմ
համարում
մի
փոքր
մտածել
քո
հետ,
պատուելի՛
րտասուքի
կաթիլներ:
Ասես
թէ
այս
Նոր
տարում
ես
{առաւել}
ուրախ
եմ,
քան
թէ
անցած
նոր
տարիներում.
պատճառ,
ս
մէջ,
ահա
քեզ
եւս
պատճառ
եմ
տալիս
մտածելու,
որ
{առաւել}
օգտակա՛ր
է
քեզ,
քան
թէ
իմ
երեքկոպէկեան
այցելատոմ
րի
կրօնը
պաշտպանելով:
Այս
միջոցին
նայիբներից
{առաւել}
ծերունին
ասաց
իւր
ընկերին
ցած
ձայնով,
որ
ես,
թէ
սորա
իրաւունքը
իւրեանց
ազգի
այն
բաժնի
մէջ,
որոնց
{առաւել}
սիրելի
էր
խաւարը:
Հաշտուելով
մեք՝
պիտի
վերջանար
ւթեան:
Ազգի
արծաթը
ծախւում
է,
որ
պապականութիւնը
{առաւել}
խոր
տարրանայ
ազգի
անմեղ
զաւակների
սրտի
մէջ,
որոն
ռնալի
կերպիւ
հեռացած
կ՚ըլլային,
այլեւ
Եւրոպան
ալ
{առաւել}
որոշ
կերպիւ
եւ
ըստ
ամենայնի
զատ
ու
առանձին
ազգ
մը
կառավարութեան:
Շնորհակալութիւն
Պ.
Արամեանին
եւ
{առաւել}
շնորհակալ
կը
լինինք,
եթէ
բոլորովին
ազատօրէն
եւ
ա
արդը
չէ
կարող
չտեսանել,
որ
Հայերի
մէջ
եւս
օրէ
օր
{առաւել}
շատ
դուրս
երեւելու
վերայ
են
օրագիրք,
լրագիրք
կամ
ւ,
ինչպէս
պատմում
են,
մեր
ազգից
կարգուած
պարոնը
{առաւել}
խիստ
վարւում
է
հեղինակների
հետ,
քան
թէ
պահանջում
ղը
ուղարկի՛ր
ինձ:
Այս
խօսքերի
վերայ
Բէգզադէն
եւս
{առաւել}
բարկանում
է:
Այս
միջոցին
տղայի
մայրը
ուղարկում
է
ոխութեան,
այլ
մանաւանդ
օգուտ
են
քաղել
դորանից
եւ
{առաւել}
ապահովել
են
իւրեանց
բարեկենդանութիւնը:
Երբեւ
րկուած
ենք
ներկայումս
այդ
պարծանքից:
Չկամինք
{առաւել}
խօսել
Պ.
Չերքեզեանի
գրուածի
պատճառով,
այլապէս
դ
ւն
առնելով,
հատուցել
է
արժանի
վարձը:
Ո՞չ
ապաքէն
{առաւել},
քան
թէ
թեթեւամիտ
է
նա,
որ
այսպիսի
անհիմն
եւ
ան
են
խօսքերս
կոկորդիս
մէջ,
աչքերս
ընդունակ
են
այժմ
{առաւել}
լալու,
քան
թէ
գիր
գրելու։
Վերջացնում
եմ
նամակս
րենիքը
պահպանելու
եւ
նորա
պատիւը
տեղը
բերելու
կամ
{առաւել}
փառաւորելու
համար"։
Եւ
խեղճ
ազգը
կրում
է
ծանր
հ
Խնդիրը
նոյնիսկ
այնտեղ
է,
որ
նա
աղքատ
է
եւ
պիտի
{առաւել}
աղքատանայ,
եթէ
ճգնի
իւր
մինչեւ
այժմ
բռնած
ճանապա
ան
կեանքին,
եթէ
ոչ
աւելի,
գէթ
հարիւրին
քառասուն
{առաւել}
է
եւ
ծախքը:
Եթէ
մարդը,
հինգ
ստանալով,
աղքատ
էր
րակել,
լոկ
միջնորդութիւն,
ուրիշի
ծառայութիւն
եւ
{առաւել}
ուրիշին,
քան
թէ
իւրեան
օգտակար:
Վաճառականութեան
քրիստոնէական
հաւատս
ընկալան
ի
տանն
իմ,
վասնորոյ
{առաւել}
հարկ
է
զնոսա
խնամել:
Գ.
ՀԱՏՈՐ.
Երրո
աքեալ
եմ
ի
Նախիջեւան
Նոր.
եւ
այժմ
վասն
ներկայ
իմ
{առաւել}
հարկաւորութեան
եւ
օգտին,
ի
յիշեալ
կտակացն
իմ
յայ
լ
պապին
առաքելոյն
Պետրոսի՝
չտայ
նմա
իրաւունս
ինչ
{առաւել}
քան
այլոց
եպիսկոպոսաց,
ըստ
որում
ինքն
Պետրոս
չէ՛
քան
այլոց
եպիսկոպոսաց,
ըստ
որում
ինքն
Պետրոս
չէ՛
{առաւել}
քան
զայլ
առաքեալս,
թերեւս
կշտամբեալ
ի
Քրիստոսի
ա
պտոս,
եւ
քաղցրանային
՚ի
քիմս
նորա
սոխն
եւ
խստորն
{առաւել}
քան
զմանանայն
երկնառաք:
9)
Երես
56.
Հարց
Վարւում
էի.
բայց
յաճախ
Օր
անցկացնում
{առաւել},
Ուրիշի
հետ
քնքշութեամբ:
Ես
ապ
րդու
անձնաւորութիւնը
պաշտպանուած
է
ամենայն
կերպ,
{առաւել}
քան
թէ
բոլոր
Եւրոպայի
մէջ,
բայց
կան
յանցանքներ,
ն։
Այսպիսի
ձայները
լսողութեան
վերայ
ներգործելուց
{առաւել},
այլ
ազդեցութիւն
չ'ունէին։
Այս
պատճառով
ժողովրդ
հասարկ
կրթութիւն,
որպէս
պատրաստողական
հնար
դէպի
{առաւել}
բարձր
եւ
հիմնաւոր
կրթութիւն,
եւ
ո՛չ
բարձր
եւ
վեր
ին
ժամանակներումը
տեղ
տեղ
երեւում
են
գործածուած.
{առաւել}
անհասկանալի
կը
լինի
մեր
գրածը
եւ
կը
փառաւորուի
մե
ւմ
էին։
Զարմանալի
է
աշխարհիս
փոփոխութիւնը,
բայց
{առաւել}
զարմանալին
այս
է,
որ
այժմ
եւս
կան
շատ
մարդիկ,
ո
ից
շարունակելու
մեզ
սիրելի
Յիշատակարանը:
Ոմանք,
{առաւել}
վատթար
լեզուք,
Յիշատակարանիդ
մի
փոքր
ուշանալը
մե
,
ուրեմն
եւ
դորա
յայտարար
ձեւերը,
որոնց
մինը
եւ
{առաւել}
գլխաւորը
լեզուն
է,
որ
պիտի
յարմարուի
կեանքի
որպի
,
ճաշակագէտ
մեղուի
նման,
հաւաքել
է
իւր
գրքի
մէջ
{առաւել}
ընտիր,
առաւել
պատուական
հիւթերը։
Եւ
Հայոց
մ
ղուի
նման,
հաւաքել
է
իւր
գրքի
մէջ
առաւել
ընտիր,
{առաւել}
պատուական
հիւթերը։
Եւ
Հայոց
մանուկը,
կամ
թո
կ
անունը։
Լեզուն,
որով
գրուած
է
այդ
գիրքը,
{առաւել}
ճոխ
է,
առաւել
հարուստ
եւ
առաւել
մօտ
կենդանի
ժողո
Լեզուն,
որով
գրուած
է
այդ
գիրքը,
առաւել
ճոխ
է,
{առաւել}
հարուստ
եւ
առաւել
մօտ
կենդանի
ժողովրդի
բարբառին,
ած
է
այդ
գիրքը,
առաւել
ճոխ
է,
առաւել
հարուստ
եւ
{առաւել}
մօտ
կենդանի
ժողովրդի
բարբառին,
քան
թէ
հեղինակի
ա
Նոր
Հայախօսութեան
հանդէսը։
Այո՛,
ցանկանում
ենք
{առաւել}
ժողովրդացած
տեսանել
նորա
լեզուն.
պատճառ,
տեղ
տե
եղինակի
գրչի
տակ
մեր
ժողովրդական
լեզուն
կը
ստանայ
{առաւել}
քաղաքացութիւն
եւ
օր
ըստ
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
նպատակ
նդան,
ուրեմն,
որպէս
բռնաբարուած
խելքի
արդիւնք,
{առաւել}
եւս
պիտի
մերժուին
եւ
արժանի
չեն
ընդունելութեան:
,
թէ
այդ
տիեզերական
նոր
շարժողութիւնը
տարածուելով
{առաւել}
եւ
առաւել
կարող
է
ճամփից
հանել
ոչ
միայն
տէրութիւն
իեզերական
նոր
շարժողութիւնը
տարածուելով
առաւել
եւ
{առաւել}
կարող
է
ճամփից
հանել
ոչ
միայն
տէրութիւնը,
այլեւ
շոգենաւի
կողերին,
խորտակւում
էին
մռնչելով:
Մեզ
{առաւել}
սարսափեցնողը
մեր
ողորմելի
դրութեան
մէջ
այն
էր,
ո
մէջ:
Նոցանցից
իմ
մօտ
մնաց
մինը
միայն,
որ
ամէնից
{առաւել}
քնքուշ
սիրտ
ունէր
եւ
էր
նա
բարեբարոյ
եւ
ընկերասէր
ն,
հեռանում
էինք
չարից:
Այս
անպաճոյճ
կեանքը
ինձ
{առաւել}
սիրելի
էր
քան
այն
զեխ
օրերը,
որ
ես
անցուցի
Փարիզ
ելու
իմ
թշուառութեան
երեսից:
Իմ
միայնութիւնը
ինձ
{առաւել}
մաշողական
էր,
քան
թէ
այնքան
վշտերի
կուտակութիւնք
ցայ
պաշտօնը
յանձնեց
արժանաւոր
մարդերի:
Գործարանը
{առաւել}
արդիւնաւոր
առնելու
եւ
նորա
անունը
բարձրացնելու
հա
առանց
խորհրդակից
լինելու
հոգատարների
հետ:
Ամէնից
{առաւել}
զայրացողը
գործավարն
էր,
որ
իւր
անվայել
գործերի
հ
իւր
պաշտօնից:
Առաջին
տհաճութիւնքը
բացուեցան
եւս
{առաւել}
գործավարի
գրգռութեամբ:
Ամենեքեան
իւրեանց
վերջին
այսպէս
է
վերջացել
բոլոր
մեծ
մարդերի
կեանքը:
Բայց
{առաւել}
զարմանալին
այն
է,
թէ
ինչպէ՞ս
այն
ժողովուրդը,
ո
սները
շատ
զգալի
եղան
Հռոմայ
համար.
ինչ
որ
նորան
{առաւել}
զզուելի
է
կացուցանում
հռոմայեցոց,
այն
է,
որ
նա
ճառն
եւս
այս
էր
պապի
մահուան:
Կարդինալի
հոգին
ես
{առաւել}
բարւոք
ճանաչեցնելու
համար,
եւ
ցոյց
տալու,
թէ
նա
ն,
գիտես
թէ
ի՛նչ
մեքենաներ
լարեց
նոցայ
դէմ,
եւս
{առաւել}
պաշտօնաւորներին:
Միշտ
յուսադրում
էր
ամեններին,
ը
կարդայ
նորա
թերթերի
մէջ
այս
ամենը,
այն
ժամանակ
{առաւել}
պարզ
վճիռ
կը
հատանէ
դոցայ
արարքի
վերայ:
Իմացիր,
յց
ուրիշ
գործերում
հինգ
մարդու
հաւասար:
Սա
{առաւել}
տեղեակ
լինելով
կարդինալի
հոգուն,
եւ
քաջ
իմանալով
էր,
որ
տեսանէ,
թէ
ծառայողներից
ո՞րն
է
ցուցանում
{առաւել}
ջերմեռանդ
մեծարանք
դէպի
նա:
Որին
արի
կը
նկատէր
ա
դիկ
միշտ
վնասակար
են.
պէտք
է
լաւ
հասկացած:
Սոքա
{առաւել}
լաւ
մարդիկ
կը
լինէին,
եթէ
իրենց
որպիսութիւնը
արդ
է
հաւատը
դէպի
մեր
թշնամին
-
Քրիստոսը.
բայց
Դուք
{առաւել}
քաջ
հանդիսացաք
այս
վսեմակա՜ն
ասպարիզի
մէջ,
վկայ
այոց
զօրավար
եւ
Մամիկոնէից
Տէրը,
կամենալով
նորան
{առաւել}
մերձաւոր
եւ
սիրելի
անել
իրեն,
նորան
յանձնեց
Նոր
քո
քաջութիւնդ
զօրացնելով,
պայծառացուց
ամեններից
{առաւել},
քան
որ
կային
եւ
կամ
որ
ա՛յժմ
կան
Հայերի
մէջ,
ե
նը
տէ՛րն
էի,
Բէեղզեբո՛ւղ
անուանեցին,
ո՞րչափ
եւս
{առաւել}
ձե՛զ
եւ
իմ
մօտ
մարդոցը
պիտի
ասեն։
Ա՛յսպէս
էլ
ց
թուլանալով,
էլ
այնուհետեւ
աշխատում
էին
ժողովել
{առաւել}
իրենց
պարկերի,
քան
թէ
վանքի
ամբարի
մէջ։
Բայց
ես
ր,
աղօթքի
էր
կարօտում
եւ
աղաչում
էր,
ո՞րչափ
եւս
{առաւել}
մենք՝
շատ
տկարութիւններով
պատած,
այժմեան
մարդիկ
ն
համը
հերիք
է
եթէ
մարդ
միանգամ
առնու,
ուզում
էի
{առաւել}
մեռնել,
քան
թէ
այդ
սիրուց
զրկուիլ։
Բայց
այժմ
հայկական
նախամեծար
եկեղեցին։
Ի՜նչ
ուրիշ
եկեղեցի
{առաւել}
յարմարութեամբ
կարո՛ղ
էր
հանդիսարան
լինել
այն
փառա
սին
դրական
ապացոյց
ունինք։
Փարպեցու
հալածուելուց
{առաւել}
քան
թէ
հարիւր
քսան
տարի
յետոյ՝
Կոմիտաս
կաթողիկոս
տօնեայք
Քրիստոսի՞
իցեն,
յանդգնագոյնս
ասացից,
թէ
{առաւել}
եւս
ես։
Եթէ
վաստակօք,
առաւել.
եթէ
գանիւք,
ե՛ւ
ագոյնս
ասացից,
թէ
առաւել
եւս
ես։
Եթէ
վաստակօք,
{առաւել}.
եթէ
գանիւք,
ե՛ւս
առաւել,
եթէ
բանտիւ,
աւելի
ք
ւս
ես։
Եթէ
վաստակօք,
առաւել.
եթէ
գանիւք,
ե՛ւս
{առաւել},
եթէ
բանտիւ,
աւելի
քան
զնոսա,
եթէ
մահուամբ,
բ
սքանը։
§
13.
Բնագիրը.
"
Եւ
հաւատոց
Աստուծոյ
{առաւել}
ընդանի
"
(եր.
39)։
Պաւղոսից
է
փոխ
առնում
այս
նոս
եպիսկոպոսի
յաջորդը,
որ
եւ
նոյնչափ
երեւելի
եւ
{առաւել}
եւս,
Պետրոս
եպիսկոպոսի
նախորդը,
որ
քերթող
է
կոչ
իր
ազգակցութիւնը։
Եթէ
ազգակից
լինէր,
ո՞րչափ
եւս
{առաւել}
պիտի
ասէր՝
"
ըստ
այդմ
մասին
քեզ
տեառնդ
անկ
էի
"
"
Եթէ
զտանուտէրն
Բէեղզեբուղ
կոչեցին.
ո՛րչափ
եւս
{առաւել}
զընտանիս
նորա
"
(Մատթ.,
գլ.
Ժ.
համ.
15)։
ռաքինիք
իւր
զաւակների
մէջ,
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
{առաւել}
զգալի
է
անկեղծ
սրտերին,
եթէ
փոքրանում
էր
եւ
այդ
ութիւն
ստանալով
այն
կրկին
անգամ
խոստմունքից,
եւս
{առաւել}
լարում
է
իւր
աշակերտների
զօրութիւնը՝
մեծապէս
աշխ
ունէր
տանից
դուրս
գալու.
տկարութիւնը
զօրանում
էր
{առաւել}
եւ
առաւել,
մինչեւ
որ
Պ.
Ինոզեմցովը
խորհուրդ
տու
ց
դուրս
գալու.
տկարութիւնը
զօրանում
էր
առաւել
եւ
{առաւել},
մինչեւ
որ
Պ.
Ինոզեմցովը
խորհուրդ
տուեց
նորան
տ
չ
չէ
խնայելու:
-
Շատ
բարի,
-
ասաց
վէզիրը
եւ
{առաւել}
ցոյց
տալու
համար
իւր
խոնարհութիւնը,
համբուրեց
եր
Յառաջ
եկաւ
Աստարօտը.
գլուխ
տուեց
սատանային
եւ,
{առաւել}
յարգութիւն
ցոյց
տալու
համար,
երեք
անգամ
պտոյտ
ե
ինձ
ի՞նչ
օգուտ
դորանից.
լաւ
էր
թէ
թողել
էիր
դոցա
{առաւել}
ծեծկուիլ:
-
Դորա
հակառակ,
օգուտը
ակներեւ
է
-
Ինչպէ՛ս
ոչինչ...
մանաւանդ
որ
հրամայել
էի
{առաւել}
ներգործել
Իտալիայումը:
-
Դուք
հրամայել
էիք,
Յայտնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
որ,
աշխատելով
{առաւել}
ընդարձակել
Ձեր
իշխանութիւնը
մարդկային
ազգի
վերայ
ում
եմ,
Ձեր
մռայլութիւն,
ես
իմ
բոլոր
ընկերներից
{առաւել}
շատ
մարդ
ձգեցի
կորստական
ճանապարհի
վերայ,
ես
կրկ
խային
անիծեալների
հետ:
-
Մռայլագոյն
տէր,
նա
{առաւել}
ճիշտ
գիտէ,
թէ
ո՛վ
կայ
դժոխքումը.
պատճառ,
նա
իւ
է
Ասմոդեյը
կը
տար
նորան
մի
պարգեւ,
բայց
Ասմոդեյը
{առաւել}
խորամանկ
լինելով,
ստացաւ
նորա
հոգին,
առանց
պարգ
յնիւ
չկարողացայ
գտանել:
Այն
բանից
յետոյ,
սէրը,
{առաւել}
եւ
առաւել
զօրացաւ
իմ
մէջ,
որ
հալումաշ
արեց
ինձ.
ղացայ
գտանել:
Այն
բանից
յետոյ,
սէրը,
առաւել
եւ
{առաւել}
զօրացաւ
իմ
մէջ,
որ
հալումաշ
արեց
ինձ.
թւում
էր
ւթենից,
է
մի
ապացոյց,
թէ
այդ
մետալները
կարող
են
{առաւել}
եւս
կատարելագործուիլ:
Ալքիմիկոսք
կարծում
են,
թէ
անք
չէ.
երեսի
այդ
մասը
զրկուած
լինելով
մազերից,
{առաւել}
ենթարկւում
է
ջերմութեան
ազդեցութեանը,
որ
գրգռելո
ելով
երեւակայութեան
եւ
ֆանտաստիկական
պատկերների,
{առաւել}
շուտով
ընդունում
էին
մի
ճշմարտութիւն,
եթէ
բնական
,
բաղդիս,
գործողութիւնը
յաջողուել
էր
այնպէս,
որ
{առաւել}
լաւ
չէր
կարելի
ցանկանալ...
Այս
խօսքերը
խօս
յառաջ,
գալիս
էր
Շաքարեանցի
մօտ,
որպէս
իւրեանից
{առաւել}
մեծ
մարդու
մօտ,
ըստ
որում,
ինչպէս
ասել
ենք
իւր
սպի
հետ
զուգահեռաբար,
որոնց
ստուերքը
ստանում
էին
{առաւել}
եւ
առաւել
հսկայական
երկայնութիւն,
որքան
արեւը
խո
ւգահեռաբար,
որոնց
ստուերքը
ստանում
էին
առաւել
եւ
{առաւել}
հսկայական
երկայնութիւն,
որքան
արեւը
խոնարհւում
է
հնար
լինէր,
որ
այդպիսի
գործողութիւնք
կատարուէին
{առաւել}
ստեպ:
-
Ճշմարի՛տն
ասեմ,
ցաւելու
չեմ,
եթէ
ա
լքի
բան
է
այսպիսի
բաների
վերայ
խօսել:
Երիտասարդը
{առաւել}
է
զայրանում
եւ
պատասխանում
է.
ժամանակը
մեզ
է
պատ
արում
էի
անբաղդ,
բայց
այժմ
տեսանում
եմ,
որ
դուք
{առաւել}
անբաղդ
էք
եղած,
քան
թէ
ես:
Հաւասարութիւն
որոնել
ԳՐԻԳՈՐԻ
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ
ՈՐՊԷՍ
ՄԻ
{ԱՌԱՒԵԼ}
ԸՆՏԻՐ
ԵՒ
ԱԶՆԻՒ
ԱՆԴԱՄԻ
ՄԵՐ
ԱԶԳԻ
ՆՈՒԷՐ
ՍԻ
կալութիւնը:
Բայց
մի
մատենագիր
մարդ
ի՛նչ
բանով
{առաւել}
կարող
է
ցոյց
տալ
այս
մարդկային
ազնիւ
զգացողութիւն
է
այն
մարդիկը,
որ
պատահած
էին
մահին,
այնուհետեւ
{առաւել}
չեն
ապրել,
այլ
իսկոյն
մեռել
են:
-
Չկամի՞ս
ար
ներելով
իմ
այս
անհամբերութեանը,
դու
գոնէ
ինձանից
{առաւել}
համբերող
գտանուիր,
եթէ
ես,
կտրելով
խօսակցութեան
չին
քաղաքավարութիւնները:
Բայց
այս
երեկոյ
մի
բանը
{առաւել}
զարմանալի
էր,
որ
Շահումեանցը
ներս
մտած
տեսանելով
յութիւն
կայ,
բնութիւն
չկայ:
Թիւթիւնճի-օղլուն
{առաւել}
եւս
զարմացաւ
այս
խօսքերի
վերայ,
պատճառ,
թէեւ
նա
ւ.
մի՞թէ
քո
աչքումը
նոցանից
մինը
սիրելի
կը
լինէր
{առաւել}
քան
թէ
միւսը,
չէ՞
որ
ծնողքի
համար
զաւակները
միեւ
ուց,
այդ
փողոցի
փայտաշեն
եւ
կեղտոտ
տների
տեսքը,
{առաւել}
եւս
տխուր
դէմք
էին
ցոյց
տալիս,
թրջուելով
սեւանալ
որ
նորա
կուսական
սիրտը
զարկում
էր
մի
րոպէում
ո՛չ
{առաւել},
քան
թէ
ութսունհինգ
անգամ:
Վիզը
կապած
էր
մի
րհական
ձեւով
նայում
էր
պարոն
Մկրտչի
գնացածին,
որ
{առաւել}
քան
թէ
քայլելու,
ճօճելու
նման
էր:
Թիւթիւնճի-օղլ
կան
ազդեցութեամբ
հասկանալով,
որ
բանը
իւր
վերայ
է
{առաւել}
եւ
առաւել
զայրանում
էր
նորա
սրտի
ցաւը:
Մանու
ւթեամբ
հասկանալով,
որ
բանը
իւր
վերայ
է
առաւել
եւ
{առաւել}
զայրանում
էր
նորա
սրտի
ցաւը:
Մանուշակը
Աղուա
ղջիկը
լուռ
եւ
տրտում
կը
նստէր,
կամ,
եթէ
կամենար
{առաւել}
ցոյց
տալ
ծնողքին
իւր
պարկեշտութիւնը
եւ
տխրութիւնը
վերայ,
թէ
Շահումեանցի
յանձնառութեան
վերայ,
բայց
{առաւել}
հաւանական
է
վերջինիս,
պատճառ,
Մանուշակը
մահացու
կամենում
եմ
խօսել
այս
հարցմունքի
վերայ,
պատճառ,
{առաւել}
մօտ
է
մեզ,
եւ
ամենայն
բանից
հարկաւոր
է
իմանալ,
եմ
քեզ.
ո՛չ
թէ
իբրեւ
տան
տէր,
այլ
իբրեւ
ինձանից
{առաւել}
հասակաւոր,
մէք
հրաման
ունինք
Աստծուց
ծերը
պատուե
արծեմ,
թէ
Շահումեանցը
այս
մտքով
ասած
լինէր,
այլ
{առաւել}
շուտ
կարելի
էր
կարծել,
որ
եթէ
Թիւթիւնճի-օղլուն
ե
թէ
իմ
հոգին
աշխարհի
երեսին
ունի
մի
թանկագին,
կամ
{առաւել}
լաւ
ասել
անգին
բան,
այդ
դու
էիր.
ուրեմն,
ինչպէ
սիրտը
եւ
երկիւղ
եմ
կրում,
թէ
միգուցէ
այդ
խօսքերը
{առաւել}
եւս
վրդովէին
քո
հոգին:
Այդ
խօսքերի
վերայ
Մանո
,
որպէս
թէ
չէր
հերքում
բժշկի
օգտակարութիւնը,
այլ
{առաւել}
ստոյգ
համարելով
պահում
էր
նորան,
գործ
դնել
նեղու
ւ
կամենան
կարող
են
տալ
զանազան
զգայարանքների:
{Առաւել}
լաւ
հաստատութիւն:
Մի
գիշեր
գալիս
են
եւ
բախում
են
տուած
իբրեւ
ոգիաբանի,
զարհուրելի
տեղ,
այս
գիշեր
{առաւել}
զարհուրելի
էր...
Երեք
հատ
եօթանասուն,
ութս
գոյն
էր
տալիս
երկայն
ու
կորացած
եղունգներին,
որ
{առաւել}
նման
էին
գիշատող
թռչունների
մագիլների:
Մի
մեծ
մ
էին
երեքը
միասին
պտուկին.
գլխաւոր
պառաւի
դէմքը
{առաւել}
զարհուրելի
էր
նորա
գլխի
անդադար
ցնցուելուց:
Նա
մ
Նա
զարմացաւ
տեսանելով
եղբօր
դէմքի
փոփոխութիւնը
եւ
{առաւել}
եւս
զարմացաւ,
լսելով
այս
փոփոխութեան
պատճառը,
ը
արիտ
է,
դրացու
աղջիկը
գրել,
կարդալ
չգիտէ,
բայց
{առաւել}
լաւ.
մայրս
ասում
էր,
որ
կնիկ
մարդերու
համար
առա
ւել
լաւ.
մայրս
ասում
էր,
որ
կնիկ
մարդերու
համար
{առաւել}
լաւ
գիր
կարդալ
չիմանալը,
քան
թէ
իմանալը,
պատճառ
մանկ
ժպիտ,
որով
նորա
առհասարակ
տգեղ
կերպարանքը,
{առաւել}
եւս
այլանդակուեցաւ,
մանաւանդ
երբ
երեւեցան
նորա
ե
Աղուանեանց
Մկրտիչի
ցած
եւ
ստորաքարշ
բնութեան
կամ
{առաւել}
լաւ
ասել,
անբարոյականութեան
վերայ,
խեղճ
ողորմել
էջ,
եւ
թէ
ինքն
երջանիկ
էր
լինելու
այս
դիպուածում
{առաւել},
քան
թէ
ամուսնանալով
Մկրտչի
հետ:
Տղայական
մտ
եանց
թագաւորութեան
կործանուելուց
յետոյ
օրէ
օր
եւս
{առաւել}
սաստկանում
է
տգիտութիւնը,
եւս
առաւել
թանձրանում
օրէ
օր
եւս
առաւել
սաստկանում
է
տգիտութիւնը,
եւս
{առաւել}
թանձրանում
է
խաւարը
եւ
ազգը
համօրնէն
ընկնում
է
մի
արել
իւրեանց
հոգու
կարողութիւնքը
եւ
ամրանալով
եւս
{առաւել},
գրաւել
յաղթութեան
արմաւենին։
Մխիթարը
իւր
դիտաւ
Յիսուսեանքը
իւր
տէրութենից
1606
թուականին,
որպէս
{առաւել}
կասկածաւոր
եւ
վնասակար
տէրութեանը,
քան
թէ
միւս
ա
ռել
Հայկական
դպրութեան
համար։Թ՛ղ
նորա
բամբասողքը
{առաւել}
լաւ
գործ
կատարեն,
թո՛ղ
խրատ
քաղելով
նորա
արածներ
Հայոց,
որոյ
մի
մասն,
զոր
եւ
երկրորդ
կոչեմք,
որ
{առաւել}
յաշխարհականս
գտանէր,
էին
բարեմիտք,
չունէին
ինչ
,
չունէին
ինչ
հակառակութիւն
ընդ
ուղղափառս,
բայց
{առաւել}
ընտրէին
մնալ
միաբան
ընդ
ազգին,
քան
բաժանիլ
'ի
նմ
ք
օրհնութեանց
առաքելով
առ
մեծամեծս
'ի
նոցանէ,
եւ
{առաւել}
եւս
'ի
հեռաւոր
վայրս,
գուցէ
յակնածութենէ
եւս
Քօլ
նմա
Ստեփանոս
առաջին
աբբայ
յաշակերտաց
նորա,
որ
եւ
{առաւել}
ջատագով
երեւէր
Հայոց։
Ի
ժամանակի
սորա
յառաջիկայի
գերեան
ջատագով
նմա
հանդերձ
ընկերօք
իւրով։
Եւ
ահա
{առաւել}
քան
զամենեսին
գիրք
սոցա
եւ
արձակ
համարձակ
ջատագով
ր
եւ
ապա
ձեռնադրեցաւ
եպիսկոպոս.
'ի
ժամանակի
սորա
{առաւել}
գժտութիւն,
հակառակութիւն
եւ
վիճաբանութիւն
'ի
մէջ
առաւական
աւանդութիւնքը,
որ
յարգի
էին
այն
միջոցին
{առաւել}
քան
Աստուծոյ
պատուիրանքը,
)
քարոզեց
ճշմարիտ
Ա
յ
էր
ներողութիւն
տալ
մեղքերին
հարկաւորապէս,
բայց
{առաւել}
փոքր
բաների
համար,
միայն
թէ
դա
մի
կերպով
օգտակար
վ
եւ
իմաստասիրելով
այս
գործունէութեան
շարժառիթը,
{առաւել}
արդարացի
կերպով
կարող
է
գնահատուիլ,
հաշուի
ու
հա
զում
ինչ
ամենայն
իրօք
հայեցեալ
իս
Հայոց
գտի
զնոսա
{առաւել}
քան
զքսան
միլիոն),
ահ
կալաւ
զիս,
զիա՛րդ
ա
մ,
ելցէ
ընդդէմ.
բայց
քանզի
իսպառ
տկարացեալ
եմ,
{առաւել}
քան
զոր
կարծէք,
եւ
անկեալ
'ի
յիշողութենէ
եւ
օրէ
իւն
չէ
առնում
խղճմտանքով։)
Այս
առարկայի
{առաւել}
մանրամասն
քննութիւնների
հանդէսը
է
աստուածաբանական
նորդութեամբ
գրոյ՝
առաջի
առնելով
ընթերցանելեացն.
{առաւել}
քան
զայս
չիք
պաշտօն
լեզուի,
եւ
ո՞վ
այդքան
վստահ
ճառս,
վարժ
գտաւ
սա
ի
դպրութեան
հելլենականին,
եւ
{առաւել}
եւս՝
ականաւոր
ի
հայկաբանութեան
մասին,
մինչեւ
բա
ռ
մեզ
Նարեկ
անուանեալ,
գործ
արդարեւ
անզուգական,
{առաւել}
ըստ
մտացն
բարգաւաճութեան
եւ
վսեմութեան
ոճոյն,
սո
աց
եւ
այլոց
հետ
զհետէ,
յորս
էանց
զչափ
անգթութեան
{առաւել}
քան
զամենեսին
դժոխածինն
Լանկթամուր,
որ
ճակատ
յար
վաստակոց
դոցա:
Պատճառ
իրողութեանդ
գաղտածածուկ
էր
{առաւել}
քան
թէ
երեւի
նկատողացն
հարեւանցի
աչօք:
Ուսումնակ
այն
նեղութիւնքը
քաւում
են
նորա
մեղքերը,
վասնորոյ
{առաւել}
զօրանում
էր
հոգով։
Այս
անտանելի
ճանապարհորդո
ամենայն
տօնի
օր
ուսանողները
բանում
էին
լեզուի
մէջ
{առաւել}
կրթուելու
համար։
Զուր
տեղը
պատիժներ
էին
սպառնում
յոյս
ունէին
գործի
յառաջադիմութեան
վերայ
եւ
այնքան
{առաւել}
վհատում
էին,
որքան
մօտենում
էին
Սուրբ
Քաղաքին՝
Լօյոլա
եւ
նորա
ընկերքը
չ'վհատեցան
ամենեւին։
Նոքա
{առաւել}
եւս
սկսեցին
գործ
դնել
իւրեանց
ջերմեռանդութիւնը,
,
որ
այս
հասարակութեան
անդամների
թիւը
քառասունից
{առաւել}
չ'լինի։
Սորանից
յետոյ
հասարակութեան
անդամքը
յն
կողմից
փորձանքներով
եւ
ամբոխմունքներով
պատած,
{առաւել}
եւս
քան
թէ
այլ
մահկանացուք,
կարօտ
էին
մեր
օգնութ
արոզէ
անհաւատներին
Քրիստոսի
Աւետարանը,
վասն
որոյ
{առաւել}
պատշաճ
է
Սուրբ
Յովհանն
երուսալեմայու
Ասպետների
նմ
ամբ
կարելի
է
նշանաւոր
համարել,
այն
ժամանակ
Կարգը
{առաւել}
երախտապարտ
է
քան
թէ
հիմնարկողին,
ժամանակի
հանգամ
միմեանցից,
որով
Գեներալի
իշխանութիւնը
լինում
էր
{առաւել}
անսահման։
Բացի
այս
ծանօթութեններից,
գաւառականքը
ծանօթութիւնքը
գաւառներից
ստացածների
հետ։
Եթէ
մի
{առաւել}
հարկաւոր
կամ
գաղտնի
բան
լինէր,
այս
ծանօթութիւնքը
եւ
ոյժը,
նոցա
մտքի
ուղղութիւնը,
եւ
շատ
անգամ՝
{առաւել}
լաւ,
առաւել
ճիշտ,
քան
թէ
նոցա
թագաւորները
եւ
նա
ցա
մտքի
ուղղութիւնը,
եւ
շատ
անգամ՝
առաւել
լաւ,
{առաւել}
ճիշտ,
քան
թէ
նոցա
թագաւորները
եւ
նախարարները։
Ն
s)"։
Այսպէս
եւս
Բենեդիկտոս
XIV
իւր
կոնդակի
մէջ
{առաւել}
ազդու
կերպով
ասում
է.
"
Մեք
կամենում
ենք
եւ
հրամ
անգամ
չ'մնաց։
Չինաստանում
Յիսուսեանների
մէջ
{առաւել}
փառաւորուեցան
Մատէօ
Րիկցի՝
խորամանկ
եւ
հնարագէտ
թռչուններ։
Պալատական
Մանդարին-Յիսուսեանք
Կայսրից
{առաւել}
ծիծաղեցան,
որ
շատ
ուրախացել
էր
իւր
սրամիտ
խօսակց
Փէքինի
մէջ
բերում
էին
ամենայն
տարի
իւրաքանչիւրքը
{առաւել}
քան
թէ
յիսուն
հազար
տալլեռ)։
Բայց
Քրիստոնէութի
ընտելացնել
այն
մտքի
հետ,
թէ
չ'կայ
աշխարհի
երեսին
{առաւել}
բարձր
եւ
հզօր
իշխանութիւն,
քան
թէ
կարգի
իշխանութ
միայն
այս
վաճառատեղիքը
տարեկան
արդիւնք
բերում
էին
{առաւել}
քան
տասն
միլլիօն
Տալլեր։
Այս
Տէրութենական
կա
ն
իւր
անմատչելի
սահմաններում՝
լինելով
օր
ըստ
օրէ
{առաւել}
խորհրդական,
առաւել
անմռունչ։
Յիսուսեանների
ցանկ
աններում՝
լինելով
օր
ըստ
օրէ
առաւել
խորհրդական,
{առաւել}
անմռունչ։
Յիսուսեանների
ցանկութիւնը
իրագործուեցա
i
vaisse
et
qui
rend
sa
gorge),
հերետիկոս,
կամ
{առաւել}
վատթար,
կեղտոտ
եւ
զզուելի
հեգնող,
յիմարների
նահ
ոքա,
ինչպէս
երեւում
է
դը-Տու
նախագահի
խօսքերից,
{առաւել}
կատաղի
դահիճք
եղան
այն
հռչակաւոր
սպանութեան
մէջ,
ասխանեց
Հենրիկոսը
միեւնոյւն
ձեւով,
-
թագաւորներին
{առաւել}
ա՛հ
է
ազատուիլ
այսպիսի
յղութենից,
քան
թէ
կնիկ
մա
ովանութեան
ժամանակ
ասում
էին
ինձ"։
Այս
խօսքերից
{առաւել}
ոչինչ
չ'կարողացան
լսել
նորանից։
Հենրիկոս
IVի
պաշտպանում
էին
ուրիշից
դուրս
եկածները,
որպէս
զի
{առաւել}
եւս
զայրացնեն
ժողովուրդը
Յիսուսեաններին
ընդդէմ։
լեզուի
մշակութեան
գաղափարին,
որ
է
որքան
կարելի
է
{առաւել}
շատ
եւ
առաւել
մեծ
բազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօս
եան
գաղափարին,
որ
է
որքան
կարելի
է
առաւել
շատ
եւ
{առաւել}
մեծ
բազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօսել։
Այս
պատճա
ապագայի
վարագոյրը:
Իբրեւ
գրագէտ,
իբրեւ
հեղինակ
{առաւել}
եւս
իրաւունք
չունի
այսպիսի
խօսքերի
հանդէս
տալով
դ
զմեզ
պարսից
անյարմար
եւ
անոճ
բանից,
մանաւանդ
թէ
{առաւել}
վասն
ամբաստանութէան
առնես
աշխատ...
Զի՞նչ
քեզ
առ
մանրամասն
քննութիւնը
ազգային
պատմութեան,
մեզանից
{առաւել}
հմուտ
եւ
աւելի
ժամանակ
ունեցող
մարդերի:
Այս
ա
շատ
ձախ
յառաջաբանութիւնը,
վերջինս
եթէ
չլինէր,
{առաւել}
գոհ
պիտի
լինէինք:
Հեղինակի
լեզու
ասելով
չեն
եզուի
մշակութեան
սկզբունքին,
որ
է
որքան
կարելի
է
{առաւել}
շատ
եւ
առաւել
մեծ
բազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօս
ան
սկզբունքին,
որ
է
որքան
կարելի
է
առաւել
շատ
եւ
{առաւել}
մեծ
բազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօսել:
Այս
պատճա
ւթենով
գործ
է
կատարում։
Հայոց
ազգի
մեծատունքը
{առաւել}
մեր
կարծիքով
պիտոյ
է
նախանձաւոր
լինէին
ազգի
լուսա
ալ
վանորայքն
չհամարէի
զանձնս
արժանի
կալոյ...
Այլ
{առաւելագոյն}
այր
մի
Ակիթ
անուն
որ
եկեալ
'ի
տեղիդ
'ի
Գարդմանայ
ժանի
բիւր
շնորհակալեաց
առ
ի
մէնջ,
զի
ո՞ր
այն
իցէ
{առաւելագոյն}
շնորհ,
քան
ճանապարհ
յարդարել
քրիստոնէին
չճանաչել
րովին
դատապարտել
նորանց։
Նոցա
կողմնակիցքը
օրէ
օր
{առաւելանում}
էին։
Կլեմենտ
XIը
որոշեց
դեսպանութիւն
ուղարկե
ր
եւ
ես
ինքն
աստ
էի,
աստ
եւ
ոսոխք
իմ
ութսնիւ
չափ
{առաւելեալք}
եւ
Աստուածաբան
վերաձայնեալք.
զարմանք
են
զի
ոչ
ոք
ն
մասին
անմերժելի
պարտականութիւն
համարեցինք
մեզ՝
{առաւելը}
թողնելով
ուրիշներին:
Յոյս
ունիմ,
որ
այս
նամ
նչ
արժանի
դատիցիք
զայս,
մանաւանդ
զի
հաւատամ,
թէ
{առաւելն}
ցանկալի
է
ազգին
կենդանութիւն
իմ,
եթէ
ոչ
վասն
իմ
այս
է,
որ
այսպիսի
վճիռը
հաստատուեցաւ
երկու
ձայնի
{առաւելութեամբ}
ընդդէմ
միւս
անդամներին,
որոնց
մի
կէսը
դատապարտու
այրն
հոգացեալ
իբրեւ
զեղբայրս
'ի
վերայ
եղբօր,
այլ
{առաւելս}
զայրացուցեալ,
գրգռելով
զկամացն
իւրեանց
նովաւ
կատ
Վառիս,
երթաս
զոտս
ամբարձեալ
Եւ
խոյզ
քո
ոչ
{առաւիր},
Զկենսատուն
քաջ
ընդգրկեալ
Շրթամբք
ցն
ինձ,
այնքան
սիրել
եմ
Պ.
Իսահակեանցին,
որ
երեկի
{առաւօտ}
իմ
բոլոր
ժամանակը
շոգենաւի
վերայ
պարապած
էի
նկատո
ան
ծանրաչափը
(բարօմետրը)
գուշակում
է
մի
գեղեցիկ
{առաւօտ}:
Այս
բոլոր
բաները
վառում
են
սրտիս
մէջ
մի
փոքրիկ
կու
գիշեր
ճանապարհ
կատարելով՝
վերջապէս
մի
ուրբաթ
{առաւօտ},
մինչդեռ
նոր
բաժանւում
էր
մութը
լոյսից,
մտանք
Շ
որ
տարրանայ
ազգի
անմեղ
զաւակների
սրտի
մէջ,
որոնց
{առաւօտ}
եւ
երեկոյ
աղօթք
են
կարդացնում,
որ
Հայերը
դարձ
գա
նել
է
մի
աղօթք,
որ
Մուրադեան
տղայքը
երգեն
երեկոյ
{առաւօտ}:
Աղօթքի
բովանդակութիւնը
է
մի
խնդիր
առ
Աստուած,
եւս
պիտի
հասանեն
Պօլսի
օրը,
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
{առաւօտ}
թէ՛
Պօլսի
եւ
թէ՛
գաւառների
մէջ
մարդիկ
չպիտի
կարող
եղծուած
`
Արեւ,
լուսին
եւ
աստղեր,
Մեղմ
երեկոյ,
{առաւօտ},
Խաղաղ
ու
զով
գիշերներ
Եւ
ցերեկը
լուսայորդ,
Ծառ
մ,
որ
այսօր
իմ
վերջըն
է.
Ուստի՞
գիտեմ,
որ
{առաւօտ}
ինձ
համար
այլ
կը
լինի,
Ինչո՞ւ
չքնաղ
արեգակ
յնով:
Հեզիկ
հողմին
պատուէր
կը
տամ,
որ
{առաւօտ},
երեկոյ
Փչէ
քաղցրիկ,
ցօղէ
ցօղը,
որ
միշտ
մն
ահա
ես
եկայ
քո
մօտ,
Պատմել
մի
անցք,
որ
այս
{առաւօտ}
Անցաւ
իմ
ու
միւս
մարդկան
առաջեւ,
Ահա
պ
որա
խորհուրդով
սուրբ
ծերին
տուի...
Նա
միւս
{առաւօտ}
չկար
երկրումս
Նորան
այն
մահով
մեծ
փառք
հասու
անը
դրուած
է
17-ը,
որովհետեւ
փոշտի
օր
է:
17-ին
{առաւօտ}
կանուխ
բերին
ինձ
եղբօրս
ուղարկած
գրքերը,
որ
չէի
յս
8
սաստիկ
տկարացայ
որովայնալուծութեամբ,
մինչեւ
{առաւօտ}
16
անգամ
լուծողութիւն
արիւնախառն:
8-ին
շարունակւ
ւքն
էլ
անթուական:
5-ին
պատասխան
գրեցի,
որ
տուի
{առաւօտ}
6-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
ւ
1
ֆ[ունտ]
թաբակ:
Պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը
{առաւօտ},
այսինքն
13-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այ
եւ
որով
յայտնեց
Վարդերեսի
հիւանդութիւնը:
30-ին
{առաւօտ}
խաղող
ստացայ
եւ
տանձ:
Տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Յովհան
ակ:
Նոյն
օրը
պատասխանեցի:
Այս
նամակը
տուի
18-ին
{առաւօտ}:
18-ին
այսօր
թէեւ
վերահաս
տկարութիւնս
թոյլ
է,
ն:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
3-ից
գրուած:
5-ին
{առաւօտ}
պատասխանեցի,
4-ից
թուեալ:
7-ին
տեսութիւն
եղբօր
րովհետեւ
իրմէն
նամակ
չունէի:
Այս
գիրը
տուի
11-ին
{առաւօտ}:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
11-ից
գրուած:
14-
ուել
էր,
ցրտից
զարթեցայ,
եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
{առաւօտ}
մինչեւ
11
ժամը
բաւական
սաստիկ
նեղութիւն
տուեց
քոր
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
22-ին
պատասխանեցի,
{առաւօտ}:
22-ին
ընդունեցի
4[-րդ]
բաղնիսը:
22
լոյս
23
քր
երսի
կողմից
եւ
շատ
թարախ
ու
արիւն
վազեց:
27-ին
{առաւօտ}
ուռոյցը
շատ
եւ
շատ
նստած
է,
եւ
ցաւ
գրեթէ
չկայ:
մտայ
(մտանք)
29
Ալեքսանդրիայից
ելայ
մայիսի
2,
{առաւօտ}
ժամը
9
Քահիրէ
(մտայ),
նոյն
օրը
զկնի
կէս
աւուր
րից
յետոյ)
ժամը
4-ին
Քահիրէից
ելայ
մայիսի
5-ին,
{առաւօտ}
ժամը
8
Սուէզ
մտայ
երեկոյ[եան]
ժամը
3
Սուէզից
ելա
եւմտքումը
չէր
երեւում
բոլորովին
ոչ
մի
ամպի
հետք:
{Առաւօտ}
ու
կապուտակ
արշալուսից
յետոյ
սկսում
էր
արեւելքը
վ
մ
էր
գիշերային
աղջամուղջ
մթութենից
մի
արփիաճաճանչ
{առաւօտ}:
Մեր
շոգենաւը
սուրալով
կապուտակ
ծովի
յստակ
եւ
հա
ք
մեք
պատերազմում,
պահպանէք
ձեր
բանտի
մէջ
մինչեւ
{առաւօտ}.
դոքա
իւրեանց
անհնազանդութեան
վրէժը
կը
հատուցանե
ին
երեկոյեան
ժամերգութիւն,
ուրեմն
սատանայի
համար
{առաւօտ}
էր
լուսացել:
Ա
Ճռճռացին
սատանայի
ննջարանի
եր
կախարդուեցան
նորա
գեղեցկութենից...
-
Այսօր
{առաւօտ}
ուղարկեցի
քեզ
այն
տոմսակը,
որ
ստացար.
իսկ
ինքս
փորձք,
որ
անտարակոյս
կը
կատարէ
այսօր,
կամ
էգուց
{առաւօտ}
եւ
կը
վերջացնէ
բանը:
Դժուարը
եօթանասուն
հինգ
փոր
հքերը,
այլեւ
մեծ
պահքը
պահում
են
ամբողջ
երեկոյ,
{առաւօտ}
եկեղեցի
են
գնում,
տարին
մի
քանի
անգամ
պատարագ
եւ
,
երեւի
թէ
դարձեալ
գնում
է
Մահտեսի
Թովմասի
տուն,
{առաւօտ}
եւս
այնտեղ
էր,
ես
տեսայ
նոցա
տանից
դուրս
գնալը:
ան:
-
Այո՜,
-
պատասխանեց
կոմսը,
-
ես
այսօր
{առաւօտ}
եւս
այնտեղ
էի,
եւ
օրիորդ
Մարիամը
ածեց
իմ
համար
Պ
ասել
ձեզ
իմ
կարծիքը
եւ
խորհուրդը:
Ինչքան,
այսօր
{առաւօտ}
ձեր
տան
մէջ,
եւ
այժմ
փողոցից
լսելով,
նկատեցի
ձե
րիամը
ունէր
"
Տէր
կեցո
"ի
նօտերը,
ինչո՛ւ
չասացիք
{առաւօտ},
որ
մի
րոպէ
աւելի
յառաջ
վայելած
լինէի
այդ
երգը
լ
պատճառ
եղաւ,
որ
գնեցի
երգարանը։
Մի
մարդ,
այսօր
{առաւօտ},
ձեր
քամակից
ներս
մտաւ
մեր
տուն,
լաւ
որ
Մարիամը
յոց
երգ
լսելու
համար:
Ես
ժամանակ
նշանակեցի
էգուց
{առաւօտ}
դարձեալ
տասներկու
ժամը,
եթէ
կարո՛ղ
էք,
դուք
եւս
կանին,
որի
յոյսը
դրուած
է
միմիայն,
գիշերային
եւ
{առաւօտեան},
բարձրից
գալու
ցօղի
վերայ:
Ցօղը
դեռ
հազիւհազ
նս
հաս
լինել,
մեզ
արդէն
բախտաւոր
կը
համարենք:
Ա.
{ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ}
Ամեն
առտու,
թօթափած
Քունն
աչքերից
`
գեղատես
Եր
յաւէժ
ամպովք
ծածկեսցի,
Մինչ
անաղօտ
ուսման
փայլէ
{առաւօտեան}
արուսեակ։
Ոչ
արբանեակ
ասեմ
արփւոյն
էականին
լուսա
:
15
լոյս
16
զարհուրելի
գիշեր
անցուցի.
5
ժամը
(
{առաւօտեան}
)
զարկել
էր,
որ
քնեցի,
այն
էլ
7-ին
զարթեցայ
քոր
15-ից:
16-ին
լոյս
17
գիշերը
բաւական
տանելի
էր,
{առաւօտեան}
4
ժամին
քնեցայ
մինչեւ
11
ժամը:
17-ին
այսօր
ցերեկ
դում
այս
րոպէիս:
17
լոյս
18
գիշերը
լաւ
անցուցի,
{առաւօտեան}
2-ին
քնեցայ
մինչեւ
9,
բոլորովին
հանգիստ.
10-11
եւ
քամեց
վերջին
զօրութիւնքը։
Փետրուարի
16ին,
{առաւօտեան}
6
ժամին,
այլեւս
չկար
նա
կենդանի
մարդերի
կարգում
ից,
որ
անխնամ
չթողու
նորան։
Փետրուարի
18ին,
{առաւօտեան}
ինն
ժամին,
բոլոր
հայ
ուսանողքը
Մոսկուայի
Կայսերա
աստակած
եմ.
շուտով
երեկոյ
է,
Հռովմումը
կը
սկսեն
{առաւօտեան}
ժամը.
հանգստանալու
ժամանակ
է.
գնա
եւ
դու
հանգստ
շարական
չէին
թողնում,
որ
չերգէին...
Սովորաբար
{առաւօտեան}
տասն
ժամից
կը
սկսուէր
այս
բանը
եւ
կը
տեւէր
մինչեւ
րքան
ունէր,
առանց
դուրսից
մի
բան
ստանալու:
X
{Առաւօտեան}
ինն
ժամը
զարկեց:
Մանուշակը,
առողջ
եւ
մի
անսո
պատակին:
XI
18...
օգոստոսը
վերջանում
էր:
{Առաւօտեան}
տասն
ժամին
երկու
ձիաւոր
մտան
Սուրբ
Գէորգի
եկեղեցո
,
եւ
այնուհետեւ
զուր
էր
ծագելու
գեղեցիկ
եւ
խաղաղ
{առաւօտը}
նորա
լուռ
ու
մունջ
գերեզմանի
վերայ:
Այս
անախ
ի՛
ընթերցող,
մի
տարով
եւս
ծերացանք...
Նոր
տարու
{առաւօտը}
հազիւ
լուսացած,
եւ
ահա
Նոր
տարի
շնորհաւորողքը
գլ
թէ
երազում
էի
տեսել
այս
վերեւում
պատմած
բաներս:
{Առաւօտը}
վեր
կացայ
տեղից
հոգու
մեծ
զօրութեամբ,
թէեւ
բաւակ
ռաւ՝
Յիսուսեան
(եզուիտ,
ճիզուիթ)
դարձած:
{Առաւօտը}
վաղ
վերադարձայ
Փարիզ:
Փարիզի
մէջ
կան
երկու
ա
աւորութեան
արեւը:
Եւ
այդ
ահագին
բազմութիւնը,
որ
{առաւօտը}
զարթելով՝
պիտի
մտածէ,
թէ
ի՞նչպէս
սնանի
կամ
ի՞նչ
ամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
յոյն
Աստուածաշունչ:
Նոյն
{առաւօտը}
Կորեան
գիրքը
դարձուցի:
19-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
աշխատանքից,
ընկած
էր
սոֆայի
վերայ:
Մեր
հաշուով
{առաւօտը}
լուսանալու
վերայ
էր:
-
Մռայլագոյն
տէր,
-
աս
858
թուականի
մայիս
ամիսն
էր:
Դեռ
նոր
լուսացել
էր
{առաւօտը},
դեռեւս
նոր
վեր
բարձրացել
էր
արեւը
հորիզոնի
վերա
ղ
հարկաւոր
է
չթողուլ
առանց
յիշատակի
այն,
որ
միւս
{առաւօտը},
որի
օրամտի
մասին
խօսեցի,
պաշտօնական
լուր
էր
այ
նած
ժամանակ
եւս
մտածում
էր
շահաստացութեան
վերայ.
{առաւօտը}
զարթնում
էր
եւ
նորա
կիսաբաց
աչքերին
երեւում
էին
ո
Յովնաթանեանցի
պատիւը
նորա
ընտանիքի
աչքում:
-
{Առաւօտը}
ես
գնում
եմ
ամառանոց,
-
ասաց
տիկինը,
-
արդէն
ժա
ւթիւնը
ընդհատում
էր
փողոցի
լռութիւնը:
VI
Միւս
{առաւօտը}
այն
գիշերին,
որի
մասին
խօսեցանք,
Մանուշակը
առող
մեանց
Գէորգի
միւս
նամակը,
որ
Մանուշակը
ստացել
էր
{առաւօտը}
նորանից.
որով
խոստանում
էր
սիրականը
այսօր
իսկ
վե
եռեւս
չէր
լուսացել
բանական
լուսաւորութեան
գեղեցիկ
{առաւօտը},
որ
տակաւին
չգիտէին
ազատութեան
ճաշակը,
որ
մի
բա
ւ
իշխանն
Մոկաց
Յոհան
անուն,
բազում
այրուձիով
ընդ
{առաւօտն}
ծագել։
Եւ
սոցա
զգացեալք
կէսքն
զինեալք
եւ
կէսքն
թ
ր
կայ
մեր
քաղաքում,
օդի
մաքրութիւնն
է,
մանաւանդ
{առաւօտները}
եւ
երեկոյեան
ժամանակ:
-
Ստո՛յգ
է,
ես
եւս
նկ
ակ
կառքն,
արժէ
յաւուրն
3
ռուփի,
սկսեալ
ի
6
ժամէ
{առաւօտու}
մինչեւ
48
ժամն
երեկոյեան
եւ
զմի
եւ
նոյն
զերիս
ռու
յն
իսկ
յութերորդ
ժամու
երեկոյեան
փոխանակ
ի
6
ժամէ
{առաւօտու}:
Ըստ
այսմ
յամիսն
արժէ
ինձ
կառքն
9
ֆունտ
ստերլինգ
մօտ
նստած,
քրտնելով,
ուսանելով,
նկատելով,
եւ
{առաւօտու}
լոյսը
բացուել
է
դորա
վերայ՝
նոյնպէս
գիրքը
ձեռքին
ի
գլուխ
կպանծան
պատմագրութեան
մէջ:
Երբ
այս
լուրը
{առաւօտուն}
վաղ
կարդինալին
հասաւ,
նա
առ
երեսս
շատ
հաճութիւն
ճշմարիտն
ասեմ,
շատ
վախեցայ...
-
Երեւի
թէ
{առաւօտուն}
վաղ
մարդ
ուղարկելուս
պատճառով:
Օրհնած
հոգի,
ո՞չ
յելած
լինէի
այդ
երգը
լսելու
երջանկութիւնը:
-
{Առաւօտուն}
չկար,
եւ
մի
օտարոտի
բան
պատճառ
եղաւ,
որ
գնեցի
ե
լուց
յետոյ,
մտաւ
անկողին,
որոշելով
իւր
մտքում,
{առաւօտուն}
գնալ
կոմսի
մօտ
եւ
բանը
մի
կերպ
վերջացնել
խաղաղութ
ը
երեսը
խաչ
հանելով,
մտանում
է
տուն
եւ
քնում
է:
{Առաւօտուն}
հանդերձ
հագնելու
ժամանակ,
տեսանում
է,
որ
գոգնոց
Եւ
ի
թաւուտս
Սաղարթախիտս
պարտիզկան
Ընդ
{առաւօտս}
Կանխեն
ամոլք
միաբան.
"
Ո՞
պատմեսցէ
տուած
եւ
առ
ամենայն
մարդիկ
յամենայն
ժամ
"
(Գործք
{Առաք}.,
գլ.
ԻԴ.,
համ.
16)։
Մեզ
թւում
է՝
Թղթի
յ
նդ
իմում
յԵրուսաղէմ,
տեղեակ
են
"
եւ
այլն.
Գործք
{Առաք}.
գլ.
ԻԶ,
համ,
4։
§
18.
Այստեղ
բնագրում
ա
Յիսուս՝
զոր
դուքն
սպանէք
կախեալ
զփայտէ
"
(Գործք
{Առաք}.,
գլ.
Ե,
համ.
30)։
"
ԸզՅիսուս
որ
'ի
Նազարե
ն.
եւ
են
մեղք,
որ
մահու
չափ
են
"
(Թուղթ
Յովհ.
{Առաք}.,
գլ.
Ե,
համ.
16-17)։
§
56.
"
Վասն
այդ
ի
մեծ
դատաստան
ընդունելոց
եմք
"
(Թ.
Կաթ.
Յակ.
{Առաք}.,
գլ.
Գ,
համ
1)։
§
68.
Բնագրում
ասած
է
իրացուի
բանասիրական
քննութիւնը․
լսւում
էր.
"
{Առաքեա}
՛
ի
բարձանց
Զհամակցութիւն
կամաց
Ի
մերազնեա
առանձին
խնդրագրով,
ստորագրութեամբ
իբր
280
անձանց
{առաքեալ}
է
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն:
Ոչինչ
է
իմ
գրեալ
՚ի
որպէս
թէ
նամակն
այն
խնդրագրով
մերձ
իբր
280
անձանց
{առաքեալ}
է
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն,
եւ
այլն:
Ցաւիմ
վասն
ցեալս
՚ի
պարոն
Բայլէ
՚ի
մասին
գործոյն
Բաբաջանեանի
{առաքեալ}
է
առ
փաստաբան
իւր
խնդրելով
զնորա
(1
անընթեռ.
)
նայ
ի
մին
օրինակ
կտակ
ունիմ
գրեալ,
յորոց
եւ
մինն
{առաքեալ}
եմ
ի
Նախիջեւան
Նոր.
եւ
այժմ
վասն
ներկայ
իմ
առաւե
Առաքեալի
Թղթում,
ուստի
մենք
գրեցինք
"
Յովհաննէս
{Առաքեալ}
"։
Ահաւասիկ
բուն
խօսքերն
էլ.
"
Են
մեղք,
որ
մահ
եան
եկեղեցի
եւ
այլ
եւ
այլն։
Ապա
Մխիթար
աբբայ
{առաքեալ}
զոմանս
յաշակերտաց
իւրոց
'ի
Հռովմ
առ
սրբազան
Պապն
,
զորս
ի
մէջ
բերէ
Խորենացին,
թէ
ո՛րպես
Մար
Իբաս
{առաքեալ}
ի
Վաղարշակայ
արքայէ
Հայոց՝
առ
Արշակ
արքայ
եւ
յու
ի
տպարանին՝
զոր
կառոյց
Մատթէոս
սարկաւագ
Ծարեցի,
{առաքեալ}
ի
Յակոբ
Կաթողիկոսէ
Հայոց
յամի
1655:
Արհեստ
տպ
մանին։
Ֆրանսիսկոս
Կսաւիէ,
որ
անուանուեցաւ
"
{Առաքեալ}
Հնդկաստանի
",
առաջին
քարոզիչը
եղաւ
Յիսուսեանների
լինելով),
իբրեւ
մի
անզգամ,
ինչպէս
Պաւղոս
մեծ
{առաքեալը},
բայց
դո՛ւ
Քրիստոսին
նմանելով,
տանելով
եւ
ներել
պաշխարուելու
մեղքի
տակ,
որոնց
մասին
եւ
Յովհաննէս
{առաքեալը}
յիշում
է՝
ասելով,
թէ
"
կա՛ն
մեղքեր,
որ
մահի՛
որը
եւ
տէրութեան
բոլոր
երեւելի
մարդիկը.
պատճառ,
{Առաքեալը},
այդ
օրից
սկսած
նայելով
Ռուսիայի
վերայ
որպէս
իւր
յց
որովհետեւ
այդ
խօսքերը
Աւետարանի
մէջ
չէին,
այլ
{Առաքեալի}
Թղթում,
ուստի
մենք
գրեցինք
"
Յովհաննէս
Առաքեալ
"
ասիցէ
զխաւարն
լոյս,
եւ
զլոյսն
խաւար
",
եւ
դէպի
{առաքեալի}
ասածը,
թէ.
"
Խօսեցարո՛ւք
զճշմարտութիւն
իւրաքանչ
ները
եւ
կատարել
կուրօրէն
ամենայն
ինչ,
որ
հրամայէ
{Առաքեալի}
տեղապահը։
Այսպէս
սկսեց
այս
հռչակաւոր
հասարակութի
ոհութեան
ուխտը
եւ
կոյր
հնազանդութիւն
ունենալ
դէպի
{առաքեալի}
փոխանորդը,
ուր
եւ
բարեհաճէր
նա
ուղարկել
Կարգի
ան
իչը
եւ
Տէրը
Յիսուս
Քրիստոսը,
սաստիկ
զգուշացնելով
{առաքեալիներին},
պատուիրում
էր,
թէ
երբ
ամեն
ինչ
որ
հարկն
է
կատա
ուս,
գալ
եւ
ուսանել
զարհեստ
քերականութեան:
Գրէ
{առաքեալն}.
"
Ամենայն
ոք,
որ
ընդ
իշխանութեամբ,
ի
հնազանդո
տակ
յետ
մահուան
հաստատում
է
որպէս
հրամայէ
սրբազան
{Առաքեալն}
Պօղոս.
Արդ
ներքոյ
ձեռնադրող
կեսարիացի
Մահտե
՛
իւր
անդամների
եւ
թէ՛
յատուկ
այս
բանին
նուիրուած
{առաքեալների}
ձեռքով,
այն
բոլոր
գործերը,
որոնց
անունը
միայն
մ
ւ
որոնք
սկզբնաբար
խառնելով
Թադդէոս
եւ
Բարթողիմէոս
{առաքեալների}
եւ
նոցա
հարազատ
յաջորդների
արիւնով՝
ոռոգել
էին
Հ
ետրոսի
գերազանց
է
այլ
եպիսկոպոսներից,
որոնք
միւս
{առաքեալների}
յաջորդներն
էին,
ուրեմն
գերազանց
է
եւ
ներկայ
ամբո
ատի
յաղթանակը
այս
աշխարհների
մէջ։
Բայց
Յիսուսեան
{Առաքեալների}
բերանով
քարոզուած
Քրիստոնէութիւնը
Աւետարանական
քր
տոնէութիւնը
Աւետարանական
քրիստոնէութիւն
չէր,
ո՛չ
{առաքեալների}
եւ
եկեղեցու
առաջին
վարդապետների
քրիստոնէութիւն,
ւնը,
ապացուցանում
է
Պետրոսի
գերազանցութիւնը
միւս
{առաքեալներից},
որից
դուրս
է
բերում
եզրակացութիւն,
թէ
եւ
Պապը
պոսաց,
ըստ
որում
ինքն
Պետրոս
չէ՛
առաւել
քան
զայլ
{առաքեալս},
թերեւս
կշտամբեալ
ի
Քրիստոսի
առ
փառասիրութեան,
սցի
բղխել
կամ
յառաջագայել
յՈրդւոյ,
ո՛չ
ապաքէն
եւ
{առաքեալք}
տային
զհոգին,
ո՞չ
զնոյն
տայ
այսօր
քահանայութիւն
ԺԷ,
համ.
10)։
§
11.
"
Զի
այնպիսիքն
սո՛ւտ
{առաքեալք},
մշա՛կք
նենգաւորք
կերպարանին
'ի
կերպարանս
առաքել
,
ուր
հասանեն
զկնի
եւ
Յովհան
եւ
Արձան,
կանխագոյն
{առաքեալք}
ի
Սահակայ
եւ
ի
Մեսրոպայ,
որոց
դանդաղեալ
ի
Կեսարի
տճառ
մէջ
բերելով
մեր
Բարթողիմէոս
եւ
Թադդէոս
սուրբ
{առաքեալքը},
որ
Տիրոջից
վիճակուեցան
Հայերին,
որպէս
քարոզք
ե
ածակա՜ն
եւ
աքսորակա՜ն
են
այդ
ապագայի
մարգարեքը
եւ
{առաքեալքը}:
Եւ
ինչպէս
միջին
դարերում
Ասիոյ
անկիւններից
խուռ
ո՛ր
սուրբերը
ուսեալ
էին:
Մարգարէքը
հովիւ
չէի՞ն,
{առաքեալքը}
ձկնորս
չէի՞ն:
Աստուած,
ողորմիր
ինձ
ասել
չուսանո
չաց
ընկալաւ
զտօնն
շաբաթական,
"
եւ
կարգեցին
սուրբ
{առաքեալքն}
եւ
եդին
հաստատութեամբ,
սուրբ
առնել
զմիաշաբաթն
ի
րովարտակի
իւրում
ի
29-էն
նոյն
մարտի
համարաւ
218,
{առաքեաց}
առ
իս
զպատճէն
պատասխանւոյ
նոյն
Բարսեղ
քահանային,
ւթեանս.
այնինչ
օրէնսգէտն
իմ
յարդարեաց
զթղթեանն,
{առաքեաց}
զայնոսիկ
առ
օրէնսգէտս
պ.
Հագին
եւ
Տիկնոջն
Յովհան
հրեշտակք
են
"
(Մատ.,
գլ.
Ժ,
հ.
39)։
"
Եւ
{առաքեաց}
Տէր
Աստուած
հարցն
նոցա
'ի
ձեռն
մարգարէիցն.
կանխե
ր
Աստուած
հարցն
նոցա
'ի
ձեռն
մարգարէիցն.
կանխեալ
{առաքեաց}
զհրեշտակս
իւր...
արհամարհէին
զհրեշտակս
նորա
եւ
ա
Երկր.
Մնացորդ.,
գլ.
ԼԶ,
համ.
15-16)։
"
Եւ
{առաքեաց}
Աստուած
հարցն
նոցա
զհրեշտակս
եւ
զմարգարէս
իւր...
յր
մի
Անատօլ
անուն,
որ
էր
նորա
սպարապետ
արեւելից,
{առաքեաց}
առ
նա
բազում
գանձիւք։
Եւ
արք
Պարսիկք,
որ
փախուցեա
.
խնդրեմ
ի
քէն
յայտնել
ինձ,
կարելի՞
է
զայն
գիրք
{առաքել}
առ
Սենատդ
առ
ի
յառնուլ
զհրամանս
տպագրութեան,
յայ
զայն
ամենայն,
այժմ
կամիմ
տպել,
արդեօք
կարելի՞
է
{առաքել}
զայն
ի
Սինհոդոսդ
առանց
առաքման
ի
կոնսիստորիայն
ի
այն
ի
Քիշնեւ
յաղագս
դատաքննութեան,
թէպէտ
հարկ
էր
{առաքել}
զայն
ի
կոնսիստորիայն,
սակայն
չգտանի
անդ
եպիսկոպո
րգադրեալ,
ոչնչացուցանել
զառաջին
գործն
իմ
եւ
յետս
{առաքել}
զարձակման
վկայագիրս,
զի
ես
լինելով
ըստ
առաջնոյն
հանայապետութեան՝
դիւանատունս
պատիւ
ունի
ընդ
այսմ
{առաքել}
առ
ձեզ
զայն
ծրար,
ծանուցանելով
զվերտողեալ
տեղեկո
իցէ,
իսկ
թէ
ոչ,
յետս
առ
իս
զարձակման
թուղթն
իմ
{առաքել},
զոր
եւ
ընկալայ
եղծեալ
խաչագծիւ:
4
Ի
1848
ամ
զոր
բարձրացուցանէի,
վեհափառ
կաթողիկոսն
հրամայեաց
{առաքել}
զմի
ոք
յանդիմոց
Սինօդին
ի
Նախիջեւան
առ
ի
քննել
զգ
ախ
եւ
յառաջ
զթուղթն
զայն,
ընդ
ձեռն
դեսպանութեան
{առաքել}
յատենատեղի
մի
անուանեալ
"
Ֆօռն
օֆֆիս
"
եւ
ապա
ի
հ
տօնական
գրութեամբ
իւրով,
առ
Այվազովսքին,
խնդրէ
{առաքել}
առ
ինքն
զպաշտոնական
թուղթ
մի,
ստորագրութեամբ
իւ
hel
Nalbandoff"։
՚Ի
միասին
ընդ
փոխանակագրացն
{առաքել}
առ
իս
զհաշուագրութիւնս
պ.
Հագի
եւ
օրէնսգէտ
պ.
Պ
իք
ի
պարոն
Հագէ:
Զփոխանակագիրսն
եւ
զհաշիւսն
{առաքել}
առ
իս
՚ի
Լոնդոն
այսպիսի
հասցէիւ
Michei
Nalbandoff
Զայդ
ամենայն
պարտ
է
կնքել
ի
մի
ծրար
յանուն
իմ
եւ
{առաքել}
ի
Պետերբուրգ
՚ի
բնակութիւն
իմ
մշտական
ըստ
ներքոյգ
հասցէ,
զոր
ունիք
գտանել
ի
վերջ
միւսոյ
նամակիս
եւ
{առաքել}
է
Պետերբուրգ:
Եթե
գտայց
ես
անդր,
այն
է
զի
ընկալ
այլ
պատմական
խնդիր:
-
Պարոն,
-
ասաց
նա,
-
{Առաքել}
․․․
պատմագիրը,
Քեօռ-օղլուն
եւ
նորա
աւազակ
ընկերնե
քեցաւ,
նշանակեալ
եւ
զտեղիս
'ի
սրբագրել
եւ
այնպէս
{առաքել}.
եւ
հարկիւ
հաւանեալ
էին
այնմ
մասնաւորապէս
Հ.
Մկ
դէպուղիղ
'ի
Հռովմ
եւ
կրկին
եւս
առաքեցին
եւ
ունին
{առաքել}
։
Այս
ամենայն
եղեւ
եւ
լինի,
բայց
ընդ
վայր,
զի
կ
թէ
Մեծն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
զայլս
ունին
ի
Բիւզանդիոն
{առաքել}
՝
առանց
կամաց
եւ
հրամանի
վարդապետաց
իւրեանց
դիմեն
ուցանի
եթէ
ո՛չ
ի
մէջ
բերցուք
զայլս
պատմագրութեամբ
{Առաքել}
վարդապետի
Դաւրիժեցւոյ,
զոր
Ոսկան
վարդապետ
տպագրե
վիժէին
ի
բերանոյ
նորին
ի
վերայ
ամենասուրբ
անուան
{Առաքելական}
եկեղեցւոյ
Հայոց,
նոյնպէս
եւ
զապարդիւն
նորին
դաստ
ՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ
{ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ}
ՄԱՅՐ
ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ
ՄԵՐՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
Խ
ՅՆ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ
{ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ}
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
ԵՎ
ԶԱՆԱԶԱՆ
ՆՇԱՆԱՑ
գարշապարօք
Գերաստիճանեալ
Հայրապետիդ
Հայաստանեայցս
{առաքելական}
եկեղեցւոյ:
Երեսփոխանակից
նորին,
պ.
Աջեմեանց
զվարդապետութիւն
միայնոյ,
սուրբ,
ընդհանրական
եւ
{առաքելական}
եկեղեցւոյ:
Ախորժեմք
ուսանիլ,
թէ
է՞ր
աղագաւ
մասն
տապարտէ
Հայաստանեայցս
մի,
սուրբ,
ընդհանրական
եւ
{առաքելական}
եկեղեցի։
Ամսօրեայ
իբր
ժամանակօք
յառաջ
քան
զ
գնացողների
գրուածքը,
որոնց
Սուրբ,
Կաթուղիկէ
եւ
{առաքելական}
Եկեղեցին
նզովե՛լ
եւ
դո՛ւրս
է
ձգել,
որոնք
հեռացած
ասաց
պ.
Մարկոսը,
-
մեզանով
կը
լինի
տասներկու.
{առաքելական}
թիւ
է,
խորհրդաւոր
է:
Միայն
գիտե՞ս,
ես
այդ
մարդ
մ.
Հ.
Էմմաննուէլ
Ջախջախեան
գրէր
'ի
Հռովմայ,
թէ
{առաքելական}
է
գործք
մեր,
որպէս
եւ
Հ.
Մատաթիա
գրեաց
յորդորան
իւնը...
Ա՞յս
է
Քրիստոսի
վարդապետութիւնը։
Ա՞յս
է
{առաքելական}
Քրիստոնէութիւնը։
Լօյոլա
Աւետարանի
ուսման
հակ
երի
առաջ
ցոյց
տալու
իւրեանց
ջերմեռանդութիւնը
դէպի
{Առաքելական}
Աթոռը,
կամենում
եմ
ասել,
թէ
կազմուեցաւ
Տրիդենտե
դերի
բնակարաններից,
II
Ուխտաւորական
տներից,
III
{Առաքելական}
ժողովներից
(missia)։
Բացի
սորանցից,
կային
եւ
լլեգիա,
340
ապարանք,
59
նորընծայական
տուն,
200
{առաքելական}
ժողով
եւ
20,
000
Յիսուսեան,
բացի
կողմնակի
Յիսուս
ր
շնորհ,
որ
միշտ
լնու
զպէտս
սրբոյ
սպասաւորութէան
{առաքելական}
եկեղեցւոյ,
կոչէ
(զայս
անուն)
սարկաւագս
՚ի
սարկ
եսցի
յերկինս
անունդ
Մեսրոպ,
երկնային
քաղաքացի
եւ
{առաքելականաւդ}
հեզութեամբ
հաճեաց
ներել
քումդ
ապիրատ
զաւակաց,
որ
յ.
(միութիւն,
սրբութիւն,
ընդհանրականութիւն
եւ
{առաքելականութիւն}
):
Զկնի
այսորիկ
պատասխանէ
առ
հարցումն
ստորասաբար
շատ
շնորհի
պատճառով
աստուածաբան
ասուեցաւ,
եւ
մեր
{առաքելանմա՛ն}
նահատակ
Հայոց
վարդապետ
Գրիգորի
մասի՛ն
է
խօսքս,
ե
նքան
են
յանդգնում,
մինչեւ
գուցէ
մեր
բազմերախտ
եւ
{առաքելանման}
թարգմանիչների
գահից
են
բռնում:
Քչե՞րը
կան
մեզ
մօ
նում
եմ
հրեշտակների
եւ
մարդերի
առջեւ,
բայց
ուրիշ
{առաքելանման}
մարդիկը
ինչի՞,
այսպիսի
եւ
սորանից
է՛լ
աւելիներին
։
Յայտն.
գլ.
Գ.
համ.
12։
Թէ
մեր
բազմերախտ
եւ
{առաքելանման}
Լուսաւորիչը
ամենայն
նախանձայուզութեամբ
հետամուտ
է
ը.
ըստ
որում,
նորա
սկսածը
կատարելագործեցին
նորա
{առաքելանման}
որդիքը
եւ
թոռները։
Վաղարշապատ
քաղաքը
ունի
այս
"
Դուք
ասէք
այդպէս,
իսկ
յերեսփոխանական
գրութեան
{առաքելոյ}
առ
՚ի
նմանէ,
ստորագրեալ
են
երեւելիք
ի
Նախիջեւանա
յ
զԹադթէոս
եպիսկոպոսն
յառաջնորդութենէ
Ջուղայոյ
եւ
{առաքելոյ}
զայլ
ոք
՚ի
տեղի
նորա
հնգամեայ
ժամանակօք:
Լսե
աւելի
քան
զոր
ուսան
ի
ձեռն
հրեշտակին
կանխաւ
առ
նա
{առաքելոյ}:
Եւ
ո՛չ
կամեցեալ
ձեռնունայն
ի
Հայս
ելանել
թափուր
այսպիսի
եղանակաւ
ազգն
զերծանի
ի
ծախուց
բնակութեան
{առաքելոյն}
ի
Կալկաթա,
առաքելով
փոխանորդ
կարգելոյն
զգումար
տել
զտառապեալ
վիճակս
՚ի
լծոյ
առաջնորդաց,
հակառակ
{առաքելոյն},
վիճակացն
տիրողաց,
լուսափայլ
կացուցանել
զճշմար
ռաջին
համարել
են
միշտ
զպապն
Հռովմայ,
իբր
զյաջորդ
{առաքելոյն}
Պետրոսի:
Եկեղեցին
Հայոց
ընդհանրականս
ճանաչէ
մի
մ
ղեցական
պատմութեան
Բարոնէոսի:
Յաջորդ
լինել
պապին
{առաքելոյն}
Պետրոսի՝
չտայ
նմա
իրաւունս
ինչ
առաւել
քան
այլոց
կաւ
իւրով
յանուն
իմ,
ի
9-էն
ամսոյս
համարաւ
[բաց]
{առաքելով}
ընդ
այնմ
եւ
զճանապարտական
անցաթուղթ
վասն
գնալոյ
յ
ն,
թիւր
մտօք
գրեալ
էին
առ
նորին
վեհափառութիւնն,
{առաքելով}
զպատճէն
գրութեան
իւրեանց
առ
քաղաքական
խորհրդարանն
զերծանի
ի
ծախուց
բնակութեան
առաքելոյն
ի
Կալկաթա,
{առաքելով}
փոխանորդ
կարգելոյն
զգումար
դրամոց
լոկ
առ
՚ի
պէտի
եւ
անդ
որպէս
եւ
զկնի
նորա,
եւ
թղթովք
օրհնութեանց
{առաքելով}
առ
մեծամեծս
'ի
նոցանէ,
եւ
առաւել
եւս
'ի
հեռաւոր
անաւ
հանդերձ
անցանէ
յԱյրարատեանն
աշխարհ,
ի
դուռն
{առաքելով}
Պարսից
ըստ
քաղաքական
գործոց
ժամանակին՝
զՍմբատ
աս
տաց
ի
Ձեզ,
եւ
միլիոնից
աչք
յառեցան
ի
նոր
յաջորդդ
{առաքելոց}
սրբոց
Թադդէ
ի
եւ
Բարթողոմեայ:
Շատից
քան
սակաւուց
սն
ամենայն
Հայոց,
զօրինաւոր
եւ
զանժխտելի
յաջորդն
{առաքելոց}
Թադդէի
եւ
Բարթոլոմեայ:
8)
Երես
52,
Հարց.
ութեան,
ըստ
հարազատ
ձայնարկութեան
աւետարանչաց
եւ
{առաքելոց},
անժխտելի
վկայից
փրկագործ
տնօրէնութեանց
Յիսուսի
ս"։
Պատասխ[անի].
"
Հրաման
եւ
իշխանութիւն
տուաւ
{առաքելոց}
եւ
անոնց
յաջորդաց,
նոյնպէս
փոխարկելու
զգացն
ի
մա
աքեալք,
մշա՛կք
նենգաւորք
կերպարանին
'ի
կերպարանս
{առաքելոց}
Քրիստոսի,
եւ
չեն
ինչ
զարմանք.
քանզի
եւ
ինքն
սատ
ա՜ն
ասպարիզի
մէջ,
վկայ
բռնելով
Ձեզ
նոյնիսկ
Գործք
{Առաքելոցը},
որին
մօտենալու
մէք
չունէինք
իշխանութիւն:
ձ
աբեղայ
է
կարծում,
որովհետեւ
անտեղի
մէջ
բերելով
{Առաքելու}
ասածը.
"
Եթէ
զլեզուս
մարդկան
խօսիցիմ
եւ
զհրեշտակ
սաղաւարտը,
անմիջապէս
յանձնած
էր
Հռովմի
պապին
մեծ
{առաքելու}
ձեռքով։
Նայելով
այս
պապի
նամակներին,
ամենայ
եւ
Ֆրանսիսկեան
կրօնաւորները,
որ
գալիս
էին
այնտեղ
{առաքելութեամբ}
։
Մօրալէս
անունով
Դօմինիկեանը,
փրկուելով
Յիսուսե
տասխանել
սորան:
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
ծանր
է
այդ
{առաքելութեան}
ընթացքը:
Չոր
չոր
ազգութիւն
քարոզել,
առանց
մեկնե
երժուեցաւ,
ա՛յլ,
պայծառապէս
կացաւ
ու
մնաց
նո՛յն
{առաքելութեան}
մէջ։
Եւ
թէ
ինչի՞
այս
այսպէս
էր
լինում,
թո՛ղ
քնն
եան
ընդ
ոտիւք
աշխարհականաց
հեծէ
պատճառաւ
դադարման
{առաքելութեան}
մերոյ
եւ
տպագրութեան։
Այս
հուր
օր
յօրէ
բորբորքեա
մտածութիւնքը
եւ
խորհուրդը։
Ինչ
ժամանակ
նոքա
{առաքելութեան}
պատճառով
գնում
էին
հեռաւոր
աշխարհներ,
աղճատում
է
եւ
յառաջ
քանի
մի
խօսք
ասենք
Եափոնիայի
Յիսուսական
{Առաքելութեան}
վերայ։
Այս
երկիրը
ունէր
իւր
առանձին
սովորութ
ապական
կոնդակներով,
որ
ամենեւին
չէին
մտածում
ո՛չ
{առաքելութեանց},
ո՛չ
Պապի
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
Քրիստոնէութեան
վեր
ն
վճարեալ՝
փութան
մի
զկնի
միւսոյն
զպսակ
ընդունիլ
{առաքելութեանցն}
ի
վերինն
Երուսաղէմ:
Սերմանեալ
զսերմն
բարի
ի
բանա
կալ
բարոյապէս
առաջի
ապագայիցն,
իսկ
իմ
պաշտօն
եւ
{առաքելութիւն}
լրանայ
ամենայն
պարծանօք:
Յուսամ,
թէ
զտնօրինո
նց
ի
Հայս
ի
բաժնի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
նոյն
{առաքելութիւն}
եւ
առ
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Պարսից՝
դիմեն
փափագա
,
եղեալս
ի
բաժնի
Պարսից՝
դիմեն
փափագանօք
ի
նոյն
{առաքելութիւն}
եւ
առ
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
Յունաց.
այլ
հանդիպեա
կեց,
որ
քննէ
Յիսուսեանների
յանցանքը
եւ
ջնջէ
նոցա
{առաքելութիւնը}
Արեւելքից։
Յիսուսեանք,
չ'կարողանալով
կեղծաւ
ՅՕԴՈՒԱԾ
ԵՐԿՐՈՐԴ
ԵՒ
ՎԵՐՋԻՆ
Յիսուսեան
{Առաքելութիւնք}.
-
Հնդկաստանի,
Չինաստանի
եւ
Եափոնիայի
մէջ.
-
Պար
նորան։
Ոչինչ
աբեղայական
Կարգ
չունեցաւ
այնքան
{առաքելութիւնք}
աշխարհի
ամենայն
մասներումը,
որքան
Յիսուսեան
Կարգ
րը,
ուխտապահական
եւ
նորընծայական
տները,
այլեւ՝
{առաքելութիւնքը}
։
Բացի
սորանցից,
կային
եւ
այլ
շատ
ստորին
աստիճան
ղէ,
առ
որ
մատուցանեմ
զիմս
լիաբերան
շնորհակալիս,
{առաքեմ}
ընդ
այսմ
իսկական
գիրն
դիրեկտօրին
զոր
գրեաց
նորին
ՏԻԻ
ՊԱՐՈՆ,
ԱՐԳՈՅ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ,
Ընդ
այսմ
{առաքեմ}
ի
տեղեկութիւն
Ձեր
եւ
համօրէն
ազգին
մերոյ
բնակելոյ
եսփոխանական
թղթոյն
երեւի,
թէ
վասն
չորից
հրիտական
{առաքեմ}
ի
Հնդիկս:
Նախ,
վասն
Մասեհի
Բաբաջանեան,
երկրորդ
սէփ
եւ
զընկեր
նորին
ի
նմին
Կողբ
գեղջէ
Եզնիկ
անուն
{առաքեն}
ի
Միջագետս
յԵդեսիա՝
առ
ի
թարգմանել
եւ
բերել
զգիր
Մեծն
Սահակ
վարժ
էր
քան
զամենեսին
ի
յունականումն,
{առաքեն}
զՄովսէս
Խորենացի՝
զձեռնասուն
աշակերտ
սրբոյն
Մեսր
մ
արասցեն,
ութ
սամն
նոյն
յառաջակայ
ջանէր
ամսումն
{առաքեսցեն}
ի
Նորն
Նախիջեւան
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն
լսօղն
չհաւատալ
ոչ
միոցն
եւ
ոչ
միւսոցն,
մինչեւ
ոչ
{առաքեսցէ}
Ադմինիստրատորն
զճիշտ
եւ
զմանրամասն
հաշիւսն
առ
օրէ
երքոյ
կառավարութեան
իւրոյ
իբրեւ
տէր
եւ
զշարժելիսն
{առաքեսցէ}
ի
Նոր
Նախիջեւան:
Եւ
ի
հաստատութիւն
այն
տուր
եւ
ա
ն:
Եզնիկ
Կողբացին,
ընկեր
Յովսէփը,
ընդ
որում
{առաքեցան}
ի
Բիւզանդիոն՝
թուղու
մեզ
զերկասիրութիւն
իւր
մակա
նութեան
խնդրեաց
զարժանին
տնօրինութիւն,
յորմ
է
եւ
{առաքեցաւ}
ի
Սինօդն
սրբոյ
Էջմիածնի:
3
Ի
նմին
1848
ամ
ի
ի
պէս,
միշտ
Ձեր
Միքայել
Նալբանդեանց
փոփոխեալ
{առաքեցաւ},
հանդերձ
հասցէիւ
՚ի
13/25
Յունվարի,
1
աղ
ուրեմն
Ձեզ:
Վերջին
պաշտօնական
թուղթն
առ
յինէն
{առաքեցաւ}
՚ի
Լոնդոնէ,
յանուն
Ձեր,
ի
13/25
յունվարի
այսր
ա
լի,
եւ
հնարիւք
իմն
ազատեաց
զնա։
Ի
նմին
ժամանակի
{առաքեցաւ}
'ի
վանաց
եւ
"
Սեղան
խնկոց
"
կոչեցեալ
գիրք
Հ.
Միք
չասացից
թէ
եւ
Հայաձայնք
եւ
աղմկեցուցիչք,
որ
յետս
{առաքեցաւ},
նշանակեալ
եւ
զտեղիս
'ի
սրբագրել
եւ
այնպէս
առաքե
ան,
թէ
Մօնսինեօր
հրաման
ետ
երթալոյ,
երբ
նա
ինքն
{առաքեցաւ}
'ի
նոցանէ
առ
Մօնսինեօր
Քորեսսի
հարցանել
զնա
վասն
րէներից.
"
որք
ասէին,
այսպէս
ասէ
Տէր,
եւ
ես
ոչ
{առաքեցի}
զնոսա
եւ
ես
Տէր
ոչ
խօսեցայ
եւ
սկսան
յարուցանել
բա
ն
'ի
Հռովմ
եւ
զգիրն
քարալաշիւ
600
ղուռուշ
ծախելով
{առաքեցին}
'ի
Պուքրէշ
առ
Ելքենճի
խանն,
զի
անձամբ
տարցէ
'ի
Հ
Հռովմ,
եւ
փաստաբանեալ
արասցէ
զոր
կարեն։
Դարձեալ
{առաքեցին}
եւ
զայլ
գիր
դէպուղիղ
'ի
Հռովմ
եւ
կրկին
եւս
առաքեց
աքեցին
եւ
զայլ
գիր
դէպուղիղ
'ի
Հռովմ
եւ
կրկին
եւս
{առաքեցին}
եւ
ունին
առաքել։
Այս
ամենայն
եղեւ
եւ
լինի,
բայց
ն:
Զգործն
եկեղեցական
դրամոց
վարեալ
առ
ի
Ձէնջ
{առաքեցից}
ի
Թիֆլիզոյ
առաջին
սուրհանդակաւ
յանուն
արգոյ
պարոն
զայսմանէ
գրեցից
զկնի,
եւ
ընդ
դէպս
հարկաւորութեան
{առաքեցից}
եւ
զօրինակ
թղթոյ
երեսփոխանութեան,
թէ
ո՞րպէս
իցէ
ե
գտայց
ես
անդր,
այն
է
զի
ընկալեալ
զայն,
իսկոյն
{առաքեցից}
ի
Կալկաթա,
որպէս
արժանն
է,
իսկ
թէ
կոնդակ
Ձեր
հա
տան
եկամուտն,
նոյնպէս
եւ
նոր
ստացելոց
զեկամուտն
{առաքեցից}
՚ի
Նոր
Նախիջեւանի
բարեկարգութեանց
կառավարչաց
ձեռն
է
ց215
ռուփիս:
Ընդ
այնմ
գրութեան,
քահանայս
այս
{առաքէ}
եւ
զհաշիւսն,
զորոյ
զօրինակն
գտանեմ
ի
գործն:
րութիւն
պ.
Յ.
Գ.
Աբգար
՚ի
15/27
հունիսի,
որով
{առաքէ}
զգրութիւն
տիկնոջն
Վառվառայ
Յովհանջան
Էլիազ,
որով
օրէնսգ[էտ]ին
Բայլ
ի
15/27
թուականէ
ամսոյս,
որով
{առաքէ}
զբնագիր
պատասխանի
գլխաւոր
Ադմինիստրաթորին
-
Հագ,
յի
Յակոբեան
եւ
Սարգսի
Ծատուր
Աղաւելեան:
Ընդ
այսմ
{առաքէ}
զպատճէն
գրութեան
իւրոյ
առ
Թադթէոս
եպիսկոպոսն
Բեկն
10.
Գրութիւն
պ.
Պայլի
ի
16էն
Օգոստ.,
որով
{առաքէ}
զսպեալ
օրինակ
գործոյն
եւ
բողոքանաց
ի
մասին
Բաբաջա
աղաչի
չլինել
անփոյթ,
վասն
որոյ
հրեշտակ
վաղվաղակի
{առաքէ}
առ
Աբել
զայր
հաւատարիմ
Վահրիճ
անուն,
զկատարումն
ան
եւ
ո՛չ
ընդունելութեան
ի
վերակացուաց
աշխարհին՝
{առաքէ}
սուրբն
Սահակ
զՄեսրոպ
եւ
զՎարդան
զթոռն
իւր
ի
Բիւզա
,
վասն
որոյ
զայր
հաւատարիմ
գտեալ
զՄատթէոս
Ծարեցի
{առաքէ}
ի
Վենետիկ,
ի
Հռովմ
եւ
Ամստերդամ,
որ
ի
վերջնումս
թեանդ
",
կը
շարունակէ
օրհնութեան
գիրը,
"
զի
զօր
{առաքէալ}
էիք
ձեռամբ
(այսինչ
անձին)
զմի
տեօրտի
պիրլիք,
Bruxelle
Շամախի
Սարգիս
վարժապետ
Համբարձումեանց
{Առաքէլ}
Յովսէփեան
Օսմանցով,
շամախեցի
Тифлис
Михаилу
Ме
հայի
առ
ի
ձեռս
բերել
զհրիտակսն,
զորոց
ես
ինքնին
{առաքիմ}
՚ի
Հնդիկս:
Այլ
թէ
յանուն
որո՞յ
իցէ
թուղթն
այն
եւ
արժանի
կացուցանէ
իւր
մարդկութիւնը
այս
շնորհին
իւր
{առաքինական}
գործերով,
ուրեմն,
պիտոյ
է
լուսաւորէ
եւ
հարստացն
հաստատ
է
մնում
իւր
սուրբ
պայմանի
վրայ:
Դոյն
այդ
{առաքինական}
հոգին
նորա
անպաճոյճ
գերեզմանի
վրայ,
որ
դեռեւս
չէ
մարդերի
մէջ,
ապա
սկսանում
են
ինքեանք
եւս
օրէ
օր
{առաքինանալ},
եթէ
գտանւում
են
անբարոյական
մարդերի
մէջ՝
ամենե
ստիարակուիլ,
կրթուիլ,
յետոյ,
սոցա
ազդեցութեամբ
{առաքինանալով},
Աստուծոյ
նմանիլ
եւ
վայելել
մի
հոգեկան
եւ
յաւիտե
,
զի
մի
առաջի
որոց
գալոցն
էին՝
հանդիսասցին
գործք
{առաքինեաց}
եւ
զի
մի
երեւեսցին
ընտրեալքն:
Սոցա
ձեռաց
են
անտա
լի
մարդիկ
կան
աշխարհիս
երեսին:
Գ.
Մի
մարդու
{առաքինի}
կամ
վատթար
լինելու
շարժառիթը
գտանւում
է
նոյն
այդ
նորա
շրջակայ
ընկերութեան
մէջ։
Մի
մարդ,
որ
այժմ
{առաքինի}
էր,
կարո՞ղ
էր
դա
վատթար
մարդ
լինել,
եթէ
սնած
ու
ինէր
մի
վատթար
շրջակայքի
մէջ,
կամ
մի
վատթար
մարդ
{առաքինի}
լինել՝
գտանուելով
առաքինի
շրջակայքում.
այս
խորհ
ջ,
կամ
մի
վատթար
մարդ
առաքինի
լինել՝
գտանուելով
{առաքինի}
շրջակայքում.
այս
խորհրդածութենով
պարապուած
է
միտ
թենից:
Արտասուելի՜
բան.
մարդը,
որ
կարող
էր
{առաքինի}
լինել,
լինում
է
մի
վատթար,
մի
չարագործ
էակ,
դա
Մտանենք
այժմ
բարոյական
աշխարհը
եւ
առնունք
մի
{առաքինի}
մարդու
զաւակ,
որի
բնաւորութիւնը
կերպարանագործուա
ութիւն,
եթէ
մի
այդպիսի
մանուկ
առնուինք
եւ
տայինք
{առաքինի}
դաստիարակի
ձեռք,
յետոյ
դնէինք
նորան
մի
բարեկարգ
արոյական
դպրոցի
մէջ,
այնուհետեւ
շրջապատէին
նորան
{առաքինի}
մարդիկ,
այդ
մանուկը,
չափահաս
լինելով,
կարո՞ղ
է
տահական
ուղղութեանն
են
հետեւում։
Եթէ
գտանւում
են
{առաքինի}
մարդերի
մէջ,
ապա
սկսանում
են
ինքեանք
եւս
օրէ
օր
փորձական
քննութիւնք
հաւաստում
են
մեզ,
թէ
մարդու
{առաքինի}
կամ
վատթար
լինելը
պատահական
բան
է
եւ
կախուած
նորա
,
արդար
չէր
լինելու
Աստուծոյ
տնտեսութիւնը՝
մինը
{առաքինի}
եւ
միւսը
վատթար
ստեղծելով,
եւ
այնուհետեւ
այդ
վատ
լինելու
համար.
քա՛ւ
լիցի
այսպիսի
ամբարշտութիւն:
{Առաքինի}
մարդը
եւս
կորուսանելու
էր
իւր
արժանաւորութիւնը,
ա
առաքինութիւնը
իւր
վաստակը
չէր,
վասն
զի
Աստուած
{առաքինի}
էր
ստեղծել
նորան:
Ամենակալ
Տէրը
արդա՛ր
է
եւ
հաւա
է
սերմանուածը:
Մի
մարդ,
որ
կամի,
թէ
իւր
զաւակը
{առաքինի}
դառնայ,
ապա
նախ
եւ
յառաջ
թող
ինքը
առաքինութեան
օ
ի
կրթութեան
եւ
դաստիարակութեան
վերայ՝
բանագէտ
եւ
{առաքինի}
մայրեր
պատրաստելու
համար:
Առանց
այս
հոգաբարձութե
այութիւնը:
Աստուծոյ
նմանելու
համար
պիտոյ
է
լինել
{առաքինի}
եւ
բարոյական
մարդ,
որովհետեւ
Աստուած
աղբիւր
է
եւ
ւթիւն
ճարելով,
փառք,
պատիւ
գտանելով,
չէր
կարող
{առաքինի}
դառնալ,
նորա
առաքինութեան
շարժարանը
գտանւում
է
դ
՝
գետնի
վերայ
տարածուելով,
չարչարակից
գտանուեցան
{առաքինի}
զինուորներին:
Ինքեանք
հոգացին
իւրեանց
պիտոյքը
եւ
ինք
չհամարեցին
ինքեանց,
այլ
մանաւանդ՝
պարծանք,
{առաքինի}
ժուժկալութեամբ
հարսնանալով
երկնաւոր
անմահ
փեսային
մեզ
յայտնի
է,
տեղիք
չէր
տալիս
մտածելու,
թէ
այդ
{առաքինի}
հոգին,
եկեղեցու
եւ
ազգի
համար
կենդանի
նահատակը,
սուտ
բարեկամներից
եւ
դրուժաններից.
այդ
հոգիացած
{առաքինի}
մարդերից
ոմանք՝
ծեծի
տակ
հոգին
փչելով
(մի
խրտու
ինչեւ
սուրբ
Սահակը,
Շահակ,
Զաւէն,
Ասպուրակէս,
{առաքինի}
կաթողիկոսքը,
ինքնուրոյնաբար
կաթողիկոսութիւն
արած
ար,
անմահացնելով
իւրեանց
խնկելի
յիշատակը
իւրեանց
{առաքինի}
գործերի
մէջ:
Այս
առաքինի
հայերից
գլխաւորն
յիշատակը
իւրեանց
առաքինի
գործերի
մէջ:
Այս
{առաքինի}
հայերից
գլխաւորն
է
յիշատակի
արժանաւոր
Մասեհ
Բաբաջ
ել,
եթէ
մեծատունք
թշուառք
դատապարտին
ի
դժոխս
իսկ
{առաքինի}
Ղազարոսք
երջանկանան
յարքայութեան
երկնից:
Եթէ
զամ
աս
տուած
չէ.
Այն
լուսաւոր
բակն
է
նորա
{Առաքինի}
գործքերը.
Աղօթք
արա,
որ
երկարուին
Նո
արապելու,
Յունաց
աշխարհը
գնաց,
եւ
այնտեղ
լաւ
եւ
{առաքինի}
մարդերի
ձեռքի
տակ
ուսանելով
եւ
աստուածային
խօսքի
տ
եւ
սուրբ
Ներսէս
կաթուղիկոսի
մասին
եւ
կրօնաւոր,
{առաքինի}
եւ
Հայոց
մեծ
լուսաւորիչ
տէր
Սահակի
եւ
ուրիշ
շատեր
ապա
ուրեմն
առանց
այլ
եւ
այլի
պիտի
ասենք,
որ
այդ
{առաքինի}
մարդը
աշակերտ
է
եղել
Աղանին
եւ
ոչ՝
Մեծ
Թարգմանչա
քով.
պատճառ,
պիտոյ
է
մեզ
այսօր
բօթաբեր
լինել
մի
{առաքինի}
հայազնեայ
երիտասարդի
վաղահաս
վախճանի
մասին,
որի
նում
էր
եւ
այդ
սակաւ
եղած
ընտիրների
թիւը։
Այս
{առաքինի}
երիտասարդը,
որ
թռաւ
գնաց
մեզանից,
էր
ազնուատոհմ
կում
է
գալոց
անյաջողութիւնը։
Շատ
մեծ
է
անկեղծ
եւ
{առաքինի}
հոգիների
բնական
ազդեցութիւնը։
Այս
անգամ
շատ
ս
յոյսերի
հիմքը,
որոնց
աւերակքը
լուացուեցան
յետոյ
{առաքինի}
հոգու
ազգասիրական
արտասուքի
հեղեղով։
"
Վարժապ
ուրծքի
մէջ.
չենք
մոռանալու
քեզ
եւ
ոչ
քո
ազնիւ
եւ
{առաքինի}
ունակութիւնքը,
ո՛չ
այն
րոպէները,
որոնց
միջոցին
է
եկել
ազգասիրի
անունը,
դու
առանց
զրկանքի
կամիս
{առաքինի}
լինել,
ինչպէ՞ս
կարելի
է
այդ,
մինչ
առաքինութիւնը
համարումն
'ի
նոյն
ժողովրդեան
սրբակեցիկ
վարուց
եւ
{առաքինի}
անձանց,
զորոյ
յիշատակն
ունիմք
'ի
վարս
նոյն
իսկ
Մ
րզամտութիւն,
ներողամտութիւն,
եւ
ուր
բարեպաշտ
ու
{առաքինի}
հայ
կինը
իսկոյն
ճանաչւում
է:
Փարպու
ճանապարհի
բա
անկացող,
Հայ
մարդը։
Շատ
չունի
Հայաստանը
այսպիսի
{առաքինիք}
իւր
զաւակների
մէջ,
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
առաւել
է՞ս
չարագործ
մարդիկը
քեզանից
միշտ
նախատուել
են
եւ
{առաքինիքը}
պսակուել:
Այնուհետեւ
յառաջ
տարաւ
իւր
պատմո
կ
հասարակաց
հաւասարութեան
մէջ,
լոկ
իւր
անհատական
{առաքինութեամբ}
նշանաւոր
դառնալու,
ամենայն
օր
մեղանչում
է
այս
սր
ովին
կրօնաւորական
խստամբերութեամբ
եւ
հրեշտակակրօն
{առաքինութեամբ}
կեցեալ
"
եւ
այլն։
Լեւոն
առաջին
կայսրն
թագաւորեց
Ասպարէզ
մեծ
կայ
յանդիման
Ձեր,
ասպարէզ
գերագոյն
{առաքինութեան}
՝
ձեռն
տալ
ազգի
ընկճելով,
որ
ընդ
հուր
եւ
ընդ
ջու
դորա
հակառակ,
պիտոյ
է
յաղթէր
նորան
եւ
կանգնեցնէր
{առաքինութեան}
դրօշակը
ջարդ
ու
փշուր
եղած
չարագործութեան
ամրոցի
վերջին
մանէթը,
բայց
ազգային
գործի,
մի
վերացական
{առաքինութեան}
համար,
որի
վարձը
իսկոյն
երեւելու
չէր
նորա
վերայ
ում
են
այս
բանը,
թէ
մարդը
ծնանելով
չունի
իւր
մէջ
{առաքինութեան}
կամ
վատթարութեան
սկիզբն
կամ
տարր,
եւ
հոգու
այդ
ո
ութիւնք.
դորա
հակառակ,
նորա
հոգու
մէջ
տնկել
էին
{առաքինութեան}
սերմերը,
որ
հետզհետէ
աճում
ու
զօրանում
էին։
Նոր
րդերի
մէջ՝
ամենեւին
բնականաբար
վատթարանալ:
Թէեւ
{առաքինութեան}
կամ
վատթարութեան
կերպարանագործութիւնը
կարօտ
է
ժամ
զաւակը
առաքինի
դառնայ,
ապա
նախ
եւ
յառաջ
թող
ինքը
{առաքինութեան}
օրինակ
լինի
իւր
զաւակի
առաջեւ,
թո՛ղ
ոչ
թէ
միայն
ւն
կոչումն
եւ
այլն,
եւ
այլն.
դոքա
չեն
մարդկային
{առաքինութեան}
տարերքը,
դոքա
խանգարիչք
են
առաքինութեան,
եթէ
մի
արդկային
առաքինութեան
տարերքը,
դոքա
խանգարիչք
են
{առաքինութեան},
եթէ
մի
մարդ,
ունենալով
այդ
բոլորը,
զուրկ
էր
ս
արակութեան
մէջ
պարունակւում
են
նորա
զաւակի
ապագայ
{առաքինութեան},
երջանկութեան,
վատթարութեան
եւ
թշուառութեան
սեր
դ,
որովհետեւ
Աստուած
աղբիւր
է
եւ
կենտրոն
ամենայն
{առաքինութեան}
եւ
բարոյականութեան,
իսկ
մարդը,
հարստութիւն
ճարե
պատիւ
գտանելով,
չէր
կարող
առաքինի
դառնալ,
նորա
{առաքինութեան}
շարժարանը
գտանւում
է
դաստիրակութեան
եւ
կրթութեան
ում
հասարակութեան
գաղափարքը,
այլ
եւ
ցոյց
է
տալիս
{առաքինութեան}
վսեմութիւնը,
մոլութեան
վատթարութիւնը.
առաջինին
ատրաստած
մի
պիտանի
անօթ,
օրինակ
հաւատարմութեան,
{առաքինութեան},
եւ
ճշմարտախօսութեան
իւր
համազգիների
համար:
Եթէ
րենց
եւ
թէ՛
լսողների
հոգիները
թեւաւորեն
այն
տեսակ
{առաքինութեան}
մասների
հասնելու
համար.
որովհետեւ,
զօրութեան
եւ
իւր
զաւակի
առաջեւ,
թո՛ղ
ոչ
թէ
միայն
գիշեր
ցերեկ
{առաքինութիւն}
քարոզէ
իւր
զաւակներին,
այդ
շատ
փոքր
էր,
այլեւ
թ
ական
նախամեծարութիւնքը։
Նա
մի
վերին
եւ
գերամեծար
{առաքինութիւն}
է,
նորա
ճանապարհը
նեղ
է
եւ
փշոտ,
նորա
դրօշակը
կ
նկերասիրութիւն,
ազգասիրութիւն,
մարդասիրութիւն,
{առաքինութիւն},
աշխատութիւն,
արիութիւն
եւ
այլն,
եւ
այլն,
ինչ
նորա
աչքը,
նորա
յանցանքը
դնեն
նորա
առաջեւ
որպէս
{առաքինութիւն}
եւ
հեռացնեն
ժողովուրդը
ամենայն
օր
ճշմարիտ
լուսաւո
ին
որպէս
կատարելութիւնք,
յանցանքը
ձեւացուցել
էին
{առաքինութիւն},
այն
ժամանակ,
առանց
ամենայն
տարակուսի,
այդ
տես
գործողը:
Գործը
գնահատելով
կարելի
է
վարձատրել
մի
{առաքինութիւն}
եւ
դարձեալ,
պատմել
եւ
պատուհասել
մի
չարագործութի
փնդորում
էին
ամենայն
դատողութիւնք՝
յանցանքը
որպէս
{առաքինութիւն}
ձեւացնելով
եւ
առաքինութիւնը
որպէս
յանցանք։
Բայց
մ
ց
յետոյ,
դժուար
բան
չէ.
բայց
մի
աղքատ
եւ
չքաւոր
{առաքինութիւն}
ճանաչել
ու
մեծարել,
ա՛յդ
է
ահա
գործը։
Այսպէս
մինչ
առաքինութիւնը
զրկանք
է
մի
մարդու
համար,
որ
{առաքինութիւն}
էր
գործում:
Զրկանք
յանձն
առնո՞ւս.
քավ
լիցի,
դո
պետութիւնը
զոհաբերութեան
մասին
(առանց
որին
ոչինչ
{առաքինութիւն}
չկայ)
այսպէս
է,
թէ
այն
զոհն
է
արժան
եւ
ընդունել
նիւթական
ճանապարհով:
Նա
չկամի
եւս
հասկանալ,
թէ
{առաքինութիւն}
ասածը
մի
վերացական
բան
է
եւ
չէ
երեւում
նիւթական
կ
բար:
Այո՛,
կատարելութեան
ցանկութիւնը
մի
գեղեցիկ
{առաքինութիւն}
է
եւ
եթէ
դուք
այդ
աչքով
նայում
էք
խնդրի
վերայ,
ո
ի
վերայ,
անշուշտ
պիտի
ազգանայ․
ազգի
յանցանքը
եւս
{առաքինութիւն}
է,
այն
տիղմը
եւ
հոտած
ճահիճը,
որի
մէջ
պարանոցաթ
զորպիսի
եւ
իցէ
պատկերս
յեկեղեցւոջ,
որպէս
թէ
մեծ
{առաքինութիւն}
եւ
քաջագործութիւն
էր.
ուրացեալ
զօգուտն
հասարակաց
վանել
կամ
դատապարտել
ոչ
թէ
միայն
յանցանք
չէ,
այլ
{առաքինութիւն}:
Ամեն
այն
ազգային
անդամ
ինչ
չափով
պարտական
էր
սի
անելու
էր
իւր
արժանաւորութիւնը,
ըստ
որում,
նորա
{առաքինութիւնը}
իւր
վաստակը
չէր,
վասն
զի
Աստուած
առաքինի
էր
ստեղ
էին
նորա
ամենակարողութիւնը
եւ
փառքը:
Մարդու
{առաքինութիւնը}
եւ
վատթարութիւնը
կախուած
է
նորա
դաստիարակութիւնից
պատերազմ
ունի
հին
կարգի
հետ,
լոյսը
խաւարի
հետ,
{առաքինութիւնը}
մոլութեան
հետ,
ճշմարտութիւնը
ստութեան
հետ.
այսպ
ւթիւնք՝
յանցանքը
որպէս
առաքինութիւն
ձեւացնելով
եւ
{առաքինութիւնը}
որպէս
յանցանք։
Բայց
մեք
որպէս
ուսումն
եւ
խրատ
ամե
կամիս
առաքինի
լինել,
ինչպէ՞ս
կարելի
է
այդ,
մինչ
{առաքինութիւնը}
զրկանք
է
մի
մարդու
համար,
որ
առաքինութիւն
էր
գոր
ենդանի
օրինակ
համարուելով,
պիտոյ
է
նորան
մեծ
մեծ
{առաքինութիւններ}
ունենալ,
որ
կարողանայ
իւր
խօսքերը
ազդու
կացուցան
քեզ
իմ
երախտագիտական
շնորհակալությունը,
բայց
քո
{առաքինությունը}
գերազանցեց
քան
թե
իմ
երախտագիտությունը՝
հեռի
փախ
որոյ
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
յատէնէ
այտի
ո՛չ
միայն
{առաքմամբ}
պատճէնի
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
առ
իս
բաւակա
,
արդեօք
կարելի՞
է
առաքել
զայն
ի
Սինհոդոսդ
առանց
{առաքման}
ի
կոնսիստորիայն
ի
Քիշնեւ
յաղագս
դատաքննութեան,
թ
մ
մի
օր
նորից
այնպիսի
վիճակի
մեջ
ընկնել,
որպեսզի
{առաքյալի}
նման
ասի.
"
Երիցս
քարկոծ
եղէց"։
Իսկ
եթե
նրա
ապոնիայում
եւ
որոնցով
աշխատում
էին
հետագայի
եզվիտ-
{առաքյալները}
"
երկնքի
որդու
"
մայրաքաղաքում:
Ափսոս,
որ
այստե
Heralde-ը,
որտեղ
ջարդ
ու
փշուր
էին
արել
այդ
կեղծ
{առաքյալներին}:
1861-62
թվականների
Times-ում
նույնպես
կարելի
է
զրակացուցանել,
թէ
գոյութիւն
նամակին,
որպէս
նաեւ
{առաքումն}
այնորիկ
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն,
ծնունդ
իցէ
նեխեալ
իկ
ամեն
այն
ո՛չ
ցուցանեն
զմշտնջենաւոր
ծագումն
կամ
{առաքումն}
Հոգւոյն
եւ
յՈրդւոյ,
այլ
զայս
թե՝
Հոգին
առնու
ա՛
կան
յեկեղեցւոյ,
յութերորդ
դարու
հիմնեցան
՚ի
բառս
{առաքումն}
զոր
՚ի
հինգերորդ
դարու
անտի,
ուրեք
ուրեք
՚ի
գործ
՚ի
գործ
եդին
աստուածաբանք
նոցա:
Եթէ
ժամանակաւոր
{առաքումն}
Հոգւոյն
յՈրդւոյ
կամ
հասանել
Հոգւոյն
ընդ
ձեռն
Քրիս
անէ
բղխի
Հոգին:
Ո՜վ
հայհոյութեանս:
Զժամանակաւոր
{առաքումն}
Հոգւոյն
յՈրդւոյ՝
ո՛չ
ճանաչէ
մերս
եկեղեցի,
որպէս
ումար
դրամոց
գործն
ըստ
քմաց
ի
հաճոյս
Խալիբեանի
եւ
{առաքուր}
կոխելով
զշահ
եկեղեցւոյն,
այլ
Այվազովսքին
առանց
պ
ժամանեալ
ի
սուրբ
աթոռս,
մեծի
երջանկութեան
իմում
{առգրեմ}
մատուցանել
Ձեզ,
ո՛
աստուածընտիր
Հայրապետ,
նախ
ւղէ
նոցա
եւ
ոչ
'ի
բաց
վտարել
զայն,
ազգասիրութիւն
{առդնելով}
եւ
յօգուտ
ազգային։
Իբրեւ
վախճանեցաւ
առաջին
Ստեփա
Վառեալ
սիրոյ
երկնային՝
Թափուր
զհաղբս
{առդնեմ},
Լարեալս
ինձ
եւ
թռչիմ
Ի
մենացեալն
Գրը
գին,
քան
բաժանիլ
'ի
նմանէ.
որք
եւ
ազգասիրութիւն
{առդնէին}
եւ
անհակառակ
բարս
ունիլ,
ուստի
եւ
հաղորդէին
յԱստ
,
նոյնպէս
եւ
զապարդիւն
նորին
դաստիարակութիւն,
որ
{առեալ}
էր
յանձին
միմիայն
առ
ի
գտանել
զաւուրն
պարէն
եւ
առ
թեմակալ
արքեպիսկոպոսն
Մատթէոս
խնամ
տարեալ
ինձ
եւ
{առեալ}
ընդ
իւրեան
ի
քաղաքէն
Նախիջեւանայ
եւ
տարեալ
յՕդեսս
երթալոց
էր
՚ի
Մարսէյլ
եւ
ըստ
այսմ,
զառաջինն
զկայ
{առեալ}
զաւուրս
քանիս
ի
Նէապօլիս,
ուր
թափելոց
էր
շոգենաւ
ւն
երթալոց
էր
ի
Մարսէյլ
եւ
ըստ
այսմ
զառաջինն
զկայ
{առեալ}
՚ի
Նէապօլիս,
ըստ
որում
շոգենաւն
թափեալ
զբեռինսն
աշտօն
կտակակատարութեան
զոմն
Վարդան
Գասպարեան,
եւ
{առեալ}
ընդ
իւր
զամենայն
զստացուածս
իւր,
ելանէ
ի
նաւ՝
յ
ց
աւուրց:
՚Ի
5/17
ամսոյս
գնացի
առ
նա
եւ
նորա
{առեալ}
զպատրաստի
թարգմանութիւնն
զոյգ
ընդ
բնագրի
երեսփոխ
օգտի
յարդեանցն,
առ
հարիւրն
հինգ:
Մանաւանդ
առիթ
{առեալ}
ինչքեան,
որպէս
եւ
հարեւանցի
իմն
զգացոյց
զիս,
զա
երաշխաւոր
վասն
այդչափ
գումարաց:
Զայս
ամենայն
{առեալ}
ի
նկատի
իմ
կարծիք
այս
են,
թէ
յաջողիլ
ինձ
տիրել
րեսցի
մերոյ
պատմութեան,
եթէ
ոք
աշխատութիւն
յանձն
{առեալ}
անդուլ
հետամուտ
եղիցի
ամենայն
հանգամանօք
եւ
ուշադ
իւր
ռուփի
սքայ
տացեն
յիշեալ
Սուզային.
եւ
փարխաթի
{առեալ}
ի
Սուզային
հանցեն
զնա
ի
տանէն,
իսկ
Աննայն
մնասցէ
ղբ
անդուլ
հեծեն
այսօր
արձագանք
լերանց
Հայաստանի՝
{առեալ}
ի
բերանոյ
ծերունւոյն
Խորնոյ:
Զարդիս
ամենայ
ոյ
անճառաբար
",
քանզի
ըստ
մտաց
պապական
եկեղեցւոյ
{առեալ}
զայս
բան,
հակասութիւն
լինի
խոստովանութեանց
Շնորհ
հալւոյն
այլուր:
Դերանունս՝
"
՚ի
նոցունց
"
ի
կիր
{առեալ}
ի
Լուսաւորչէն,
ածական
անուն
է.
նոյնպէս
կամելով
ամ
ու,
ակնարկէ
յերրորդ
կայարան
ինչ
հոգւոց,
առիթ
{առեալ}
ինքեան
զառակն
մեծատան
եւ
Ղազարոսին,
յորում
Քրիստ
առարկայական
էութեան
հասցնելուց"։
"
Որ
զփորձ
{առեալ}
է,
կարող
է
փորձանաւորաց
օգնական
լինել
"
այս
վարդ
լ
տեղին
տէրունական
տանն
եւ
մեզ
հրամայեալ,
'ի
մէջ
{առեալ}
'ի
պատիւ
փակեսցուք.
թագաւորն
եւ
ամենայն
ժողովուր
ոյ
նահատակին
Հմայեկայ
'ի
տոհմէն
Մամիկոնէից,
զորս
{առեալ}
էր
նենգաւոր
իշխանին
Սիւնեաց
Վասակայ
'ի
դայեկաց,
7.
"
Քանզի
գիտէր
թէ
առ
նախանձու
մատնեցին
զնա...
{առեալ}
ջուր
լուաց
զձեռս
առաջի
ժողովրդեանն
եւ
ասէ.
քաւեա
արոնի
քահանայի,
յարեաւ
'ի
միջոյ
ժողովրդեանն,
եւ
{առեալ}
գեղարդն
'ի
ձեռն
իւր
եւ
եմուտ
զհետ
առնն
Իսրայէլացւ
եւ
գրոց
տպագրութեամբ
պայծառացոյց
զազգն
իւր
'ի
բաց
{առեալ}
զնիւթս
գայթ
'ի
գայթ
բանից,
որ
հայի
'ի
ջատագովութ
սակաւաթիւ
գիտակս
[ոմանս]
նոյն
լեզուի,
եւ
ո՞ր
հայ
{առեալ}
ի
ձեռի
"
զԽորենացւոյն,
զԵղիշէին,
զՓարպեցւոյն
եւ
ւթեանց
առաջնոց
Հայկազանց:
Ո՞ր
անձն
բանական
ի
միտ
{առեալ}
իմաստնապէս
զգրուածս
սորա
ո՛չ
խիլայէր
մեծաւ
յարգու
ցաց
նոցա,
ցուցանեմք
ահա:
Թարգմանիչք
մեր
լոյս
{առեալ}
ի
յունաց
եւ
ստրկաբար
կալանաւորեալ
[յոճ
խօսից
յուն
նի
տալոց
են
մեզ
իմաստունքդ
մեր՝
եթէ
ի
բանից
նոցա
{առեալ}
հարցցուք
զնոսա,
թէ
վասն
է՞ր
ո՛չ
կործանեցան
ազինք
յոց՝
խնամ
տարեալ
հայկական
մանկտւոյն,
որ
ի
բերան
{առեալ}
զանուղ
եւ
զանծուծ
ուղղականն
եւ
զսեռականն՝
[զզուի
մ
Վահրիճ
անուն,
զկատարումն
պահանջեալ
խոստմանցն:
{Առեալ}
հրեշտակին
զԱբել
եւ
երթեալ
առ
Դանիէլ՝
հմտանայ
քաջ
գմանութեան
եօթանասնից
Հին
եւ
Նոր
Կտակարանի,
զորս
{առեալ}
Սահակայ
եւ
Մեսրոպայ,
թարգմանեն
վերստին
զմիանգամ
սանել
զառաջինն
զանցեալս
մեր,
կարգ
ըստ
կարգէ
լոյս
{առեալ}
ինքնին
ի
ժամանակին
զրուցաց
եւ
ի
հաւաստի
պատմութեա
անութիւն,
զքերականութիւն,
զճարտասանութիւն
ի
փոխ
{առեալ}
զայս
ամենայն
ի
Յունաց
եւ
ի
Քաղդէացւոց,
գրէ
եւ
զզ
3
առաջին
թերթ
յունուար
20,
ելեալ
ի
ծոցոյ
պապին,
{առեալ}
զգրիչ
վասն
պապին,
ջանացեալ
է
միշտ
պղտորել
զընթաց
պէս
պարոն
Թաղիադեացն:
Առ
հասարակ
ապագայ
հնախոյզք
{առեալ}
ի
ձեռն
զմատենագրութիւնս
ի
հին
լեզու՝
հինգ
եւ
19-
թիւն,
այլ
պատուելի
հեղինակդ,
զարմանամք
թէ
ուստի
{առեալ}
զբանսդ
յերես
5,
ասէ.
"
որոց
գոյութիւն
(ազգային
քն
Հայկական
պէտս
ունի
շատ
եւ
շատ
մշակութեանց
լոյս
{առեալ}
առ
հասարակ
յեւրոպէականացն
փորձութենէ:
Քարոզու
լուսաւորութենէ,
զոր
կարողք
էաք
հաղորդել
նմա
լոյս
{առեալ}
յԵւրոպականաց:
Անգրասիրութեան
եւ
արմատացեալ
ուսու
թենէ
եւ
յուսումնասիրութենէ,
եթէ
հասկանայցէ
զայնս
{առեալ}
ի
ձեռն
անկարօտ
մնալով
մեկնութեան
ոմանց
թերակիրթ
ա
մեզ,
այլ
ընդհակառակն
ամենայն
ազգք
եւ
ազինք
ի
բաց
{առեալ}
զԱփրիկեան
եւ
զԱսիական
բարբարոսս
եւ
զմարդակերս
հար
մեր
զվասն
էրն՝
շարունակեաց,
թ
է
Հայք
Ռուսաստանի
{առեալ}
ի
ձեռին
զտաղաչափութիւնս
եւ
առ
հասարակ
բանաստեղծու
տով,
Գոգոլ
եւ
այլն,
սքանչանան
եւ
հրճուին
զճաշակ
{առեալ}
քաղցրութեան
լեզուին,
որ
փոքր
մի
ազնիւ
էր
քան
զհա
ւխի
փողն
առնէիր,
եթէ
առիր,
լաւ
է,
բայց
եթէ
չես
{առել},
նա
ես
կը
հատուցանեմ,
միամիտ
եղիր:
Ես
ողջ
եւ
ա
ափել,
այլ
մեկ
բան
է,
մեկ
մեղադրանք
սովորել
եք,
{առել}
եք
ու
կերթաք.
փոխանակ
ինձ
իմ
օտարությանս
մեջ
մխի
պատրաստ
եմ
զոհել,
եւ
այն
օրից,
երբ
գրիչ
վեր
եմ
{առել}
ձեռքս,
մինչեւ
գերեզման
ես
պիտի
պատերազմեմ
ստությ
եթով.
եթե
դուք
այնքան
բարի
եք
եղել,
որ
հանձն
եք
{առել}
զոհել
600,
տարակույս
չունիմ,
որ
կզոհեք
եւ
800
մ
միայն
կարելի
է,
որ
քիմիան
եւ
մանրադիտակը
կանգ
են
{առել}
արդեն
այն
սահմանագծի
վրա,
այն
շեմքում,
որտեղ
ար
րհ:
Բայց
հենց
այստեղ
էլ
նրանք
դժբախտաբար
կանգ
են
{առել}:
20-րդ
եւ
հաջորդ
դարերի
մանուկը
հավանորեն
պիտ
ած
ենք
այդ
բաների,
եւ
մեր
մեծատունների
տտիպ
համը
{առել}
են
մեր
ատամները։
բայց
եթէ
դուք
չէք
փորձել,
փորձ
նակ
Ղրիմում
կենակից
լինելով
Թաթարների
հետ,
վեր
է
{առել}
նոցա
շատ
սովորութիւնքը,
որ
մինչեւ
այսօր
եւս
պաշտ
գզադէն,
մի
մեծ
քաղաքում
ունենալով
մի
վաճառանոց,
{առել}
էր
իւր
մօտ
մի
պատուական
երիտասարդ՝
տարեկան
վարձ
ի
արժանաւորութեան
վերայ,
որ
գործակատարը
յանձն
էր
{առել}
պատրաստել:
-
Ուրեմն,
уплата
той
же
монетой!
,
ես
գող
չեմ,
ես
հողը
չեմ
յափշտակել,
ես
ձրի
չեմ
{առել},
դրամով
է
գնել
իմ
հայրս,
իմ
պապս:
-
Ինձ
ի
գացման
վերայ։
Իսկ
թէ
Ազգայինքը
այդ
խօսքերը
բերան
{առել}
են
միայն
այն
մտքով,
որ
բամբասեն
հեղինակների
արդա
ն
10
1.
16
15
1.
31
2.
1
Մարկոսեանցից
{առել}
էի
`
43.
22
2.
1
41.
21
Պիտի
ուղարկեմ
նորան
այժ
։
Սոցանով
հերիքացել
չէ
հեղինակը.
նա
յանձն
է
{առել}
Հայոց
խելացի
մանուկներին
եւ
ազգին
պատմել
մտառութե
նքը
"
ասելով,
գրեթէ
Փարպեցու
բոլոր
Թուղթը
ներս
է
{առել}
իր
յառաջաբանի
մէջ,
որպէս
նաեւ
Թղթի
անանուն
յառաջ
.
Չամչեանի
եւ
կա՛մ
այն
մարդու
ձեռքով,
որից
փոխ
է
{առել}
վերապատուելին
այդ
անունը,
ապա
ուրեմն
մեզ
մնում
է
Թիֆլիս
ուղարկուելուն։
Նորա
հօրեղբայրը
ստիպանքով
{առել}
էր
նորա
մօր
հաւանութիւնը,
որ
նորա
որդին
ծառայէ
ք
է
կերակրեղէնի
եւ
թէ
ըմպելիքի
մասին:
Միմիայն
արաղ
{առել}
եմ
մի
վեդրօ,
իսկ
հասարակ
խմելի
գինի
հարիւր
քսան
ւի
մէջ
տեսանում
էի
այն
գեղեցիկ
օրիորդը,
որ
խելքս
{առել}
էր
գլխիցս:
Ուրախ
ուրախ
ման
էի
գալիս
դրսումը
ամբո
յառաջ
վարելուց:
Դնենք,
թէ
ես
պարտականութեան
էի
{առել}
իմ
վերայ
Տէրութեան
զօրքի
համար
պատրաստել
մի
բան,
ու
մեծացել
էր։
Այս
բոլոր
զոհաբերութիւնքը
յանձն
է
{առել}
Հայկական
դպրութեան
համար։Թ՛ղ
նորա
բամբասողքը
առա
ն
լինելու
է
ահա
նոյն
այդ
ընկերութիւնը.
յանձն
ենք
{առել}
քննել
եւ
նկարագրել
այս
ընկերութեան
սկզբունքը,
բա
կեանքը,
բայց
եւ
այնպէս,
իբր
թէ
եւ
որպէս
օգնական
{առել}
է
Սօսը,
Վարդիթերը
եւ
սիրու
կրակը,
ցանկալի
էր,
նաեւ
օտար
լեզուներից
առնունք,
ինչպէս
մեր
նախնիք
{առել}
են,
որ
մենք
կարող
ենք
հարիւրներով
ցոյց
տալ։
Տար
հեղինակը
մեղաւոր
կամ
պատասխանատու
չէ.
նա
իր
վիզը
{առել}
է
ժողովրդի
մէջ
եղածը
նկարագրել,
բայց
ցաւն
այս
է
եանքը,
բայց
եւ
այնպէս,
երբ
թէեւ
որպէս
օգնական,
{առել}
է
Սօսը,
Վարդիթերը
եւ
սիրու
կրակը,
ցանկալի
էր
մե
,
տարու
եղանակները,
նոցայ
ազդեցութիւնքը
լեզու
են
{առել}
հեղինակի
գրչի
տակ:
Արժանաւորութեան
կարգ
ենք
ինչ
որ
ինձ
կը
հասնէր
խարջը
տալու,
էրկու
էնքան
են
{առել}.
սաքի
ասում
են,
որ
գեղի
միջին
տարեկան
մասրաֆ
ա
յաւիտեանս
յաւիտենից
կը
մնար
իբրեւ
մի
անլուծանելի
{առեղծուած}
օրինատուերի
եւ
Տէրութենական
մարդերի
համար,
եթէ
1
մար,
որ
Չորս
ուխտիցը
չէին,
մնում
էր
անլուծանելի
{առեղծուած},
թէ
ո՞վ
ո՞ր
Կարգին
է
պատկանում։
Յայտնի
էր
միայն
քը,
այժմեան
խօսակցութիւնդ,
իմ
համար,
եգիպտական
{առեղծուածներից}
(հանելուկներից)
անցան:
-
Պարո՛ն
Մարկոս,
հ
թեամբ
տիրելով
մարդկային
բանականութեան,
եգիպտական
{առեղծուածներով}
պատգամ
էին
տալիս
նորան,
անցան
այն
ժամանակները,
ղուիմ
եւ
կը
կորչիմ...
Աւա՜ղ,
որպէս
թէ
եգիպտական
{առեղծուածք}
կտակել
էր
մեզ
Նա,
որ,
հերքելով
ամենայն
փարիսակա
ագրէ
անտի,
յորում
ոչ
զվերջին
տեղին
ունին
ամսական
{առեղծուածք}
Մխիթարեանց,
հանելուկ
վերտառութեամբ
պատուասիրեալ
ին
'ի
ճանապարհի,
մերձեալք
'ի
քաղաքագեօղն
որ
կոչի
{Առեստ}.
'ի
ժամանակի
քառասնորդացն
պահոց
'ի
մեծի
շաբաթու
-
Ի՛նչ
ասել
է
Ալքիմիա,
խնդրեմ
հասկացրու,
-
վեր
{առեց}
շուտով
պ.
Մարկոսը:
-
Դա
մի
գիտութիւն
է,
որ
,
որ
բան
չքացնել
չէ
կարելի
աշխարհի
երեսին,
-
վեր
{առեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
րոպէաչափ
լռութենից
յետոյ,
-
բա
,
հանեց
սեղանի
արկղից
բարակ
եւ
կապտագոյն
թուղթ,
{առեց}
գրիչը
եւ
գրում
էր:
Երկու
անգամ
հարկադրուեցաւ
խեղ
Քո
սիրական
Մանուշակը:
Մանուշակը
շուտով
{առեց}
մկրատը
եւ
շինելով
մի
քնքուշ
ծրար,
կընքեց
նորան
ե
նանք
մեր
տուն,
գնանք
մեր
մօտ
ճաշի
"
ասելով,
վեր
{առեց}
եւ
արդարեւ
տարաւ
իւր
մօտ,
տան
մէջ
ի՞նչ
մաքրութիւ
ց
լաւ
եղաւ,
որ
շուտով
եկար:
Թիւթիւնճի-օղլուն
{առեց}
ծխաքարշը,
լցրեց
թաբակով
եւ
սկսեց
ծխել.
նորա
դէմ
-
Այսօր
մեր
փեսայ
Մկրտիչը
եկել
էր
մեր
մօտ,
-
վեր
{առեց}
կինը,
-
եւ
գիտե՞ս
ինչ
պատճառով:
-
Գալը
եւս
չգ
ում
էր
հօր
եւ
Շահումեանցի
բաժակներին,
իսկոյն
վեր
{առեց},
երբ
աւարտել
էին
խմելը:
Երկու
րոպէ
չքաշեց
նոր
լ
Շահումեանցը
աւարտել
էր
իւր
խօսքը,
Մանուշակը
վեր
{առեց}.
-
Ինչ
որ
դու
ասում
ես
ամուսնութեան
մասին,
բ
պարոն
Շահումեանցի
հետ:
Նա
իսկոյն
գլխարկը
վեր
{առեց}
եւ
գնաց,
խոստանալով
ուղղակի
տուն
դառնալ
նորա
մօտ
ժմ
երեխայս
մի
ամսական
կը
լինէր:
-
Ովի՞
աղջիկը
{առեց},
-հարցրեց
սա:
-
Թիւթիւնճի-օղլուի:
-
Ի՞նչ
Նաւը,
մի
քանի
օր
այնտեղ
կանգնելով,
վերջապէս
վեր
{առեց}
խարիսխը
եւ
ապահովութեամբ
հասաւ
Երուսալեմ
դեկտեմբե
դովիկոս
XIV-ը
յաւիտեան
փակեց
իւր
աչքերը,
Լետիլիէ
{առեց}
խաչը
եւ
դրեց
թագաւորի
ձեռքը։
Այն
ժամանակ
Յիսուսե
ւթիւնը։
Վերջապէս
Աբբայ
Դիւբուայն
միանգամայն
ձեռք
{առեց}
Տէրութեան
կառավարութիւնը։
Այս
Աբբայն
երբեմն
սպաս
ան։
Շուտով
սորանից
յետոյ
Լուդովիկոս
XVը
ձեռք
{առեց}
Ֆրանսիայի
կառավարութիւնը։
Ժողովուրդը
զայրացած
էր
րոյականութեան։
Այդ
մի
ցած
զրպարտութիւն
է,
-
վեր
{առեցի}
ես:
-
Ձեր
վէճ
ու
կռիւը,
որպէս
մի
գայթակղեցո
Հ
Ա
Շ
Ի
Վ
Ն
Ե
Ր]
Պարոն
Պետրոս
Եագորիչ
Թութունովէն
{առեցի}
75
մանէթ
եւ
պիտի
տամ
Մոսկուա,
պարոն
Մովսէս
Բայեն
Դեւերը,
որ
կանգնած
էին
այնտեղ
որպէս
պահակ,
վեր
{առեցին}
Ֆիֆիքոքոն,
տարեցին
նորան
գեհեանը
եւ
այնտեղ
գլուխ
ած
են
կատարելու
մեր
սատանայի
հրամանը,
իսկոյն
վեր
{առեցին}
ծայրագոյն
Բրամինը,
տարեցին
դէպի
այն
բնակարանը,
թէ
քերականը
աւարտել
էի,
հէգ
սաղմոսը
սկսել,
վեր
{առեցին}
տուեցին
վաճառականի
մօտ
աշակերտ,
փոքր
ի
շատէ
եթէ
լ
էր
այդ,
եւ
այսպիսի
ամօթալի
խաբեբայութեամբ
ձեռք
{առեցին}
դարձեալ
իւրեանց
նախկին
իրաւունքը
եւ
գործը
եւ
վերջ
վ
իւրեանց
տեսութեան
կատարեալ
անյաջողութիւնը,
վեր
{առեցին}
այլ
ուղղութիւն։
Այս
օրից
նոքա
յայտնւում
են
ամենա
մեծ
ազդեցութիւն
ունէին
ժողովրդի
վերայ,
ռամիկները
{առեցին}
հանգուցեալ
Պապի
պատկերը
եւ
կախեցին
որպէս
մահապարտ
նորան
իւր
մանուկ
փոքրաւորի
հետ,
յետոյ
ստիպուելով
{առեւանգեալ}
կնոջ
բողոքելուց,
ամուսնութիւնը
լուծել
եւ
վերստին
րանք
տուողի
օգտի
համար,
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
այլ
{առեւտուր}
սկսելու
ժամանակ,
նորա
մէջ
բերած
գումարը
եւս
հալե
տեւ
եթէ
իւր
ցանկացածին
չհասնի,
չպիտի
գործէ:
Այս
{առեւտուր}
է.
պիտի
տայ
ստանալու
ակնկալութեամբ,
բարի
պիտի
գ
ը
լսեց
իւր
վարժապետի
խօսքին
եւ
արգելեց
Հօլանդացոց
{առեւտուր}
առնել
Չինաստանի
մէջ։
Յիսուսեանք
շուտով
ահա
ս
էին
Եւրոպացոց։
Յիսուսեանները
համաշխարհային
{առեւտուր}
ունէին
Պարագուայի
բուսական
բերքերի,
մանաւանդ՝
բ
վերեւում,
թէ
մեր
վաճառականք
եւրոպական
ձեռագործի
{առեւտուրը}
սովորութիւն
են
արել
ինքեանց:
Այո՛,
սովորութիւն
պարտական
էին
նորան,
չեն
վճարում
իւրեանց
պարտքը,
{առեւտուրը}
ընկած
է,
ոսկին
կրկին
արժէքի
բարձրացած,
եւ
ահա
ե
տացան
Մանդարինական
արժանաւորութիւն,
եւ
Չինաստանի
{առեւտուրը}
Եւրոպայի
հետ
անցաւ
Յիսուսեանների
ձեռքը,
որ
ունէի
ան
հետ
մակարդած
վերին
աստիճանի
խորամանկութենով
եւ
{առեւտուրով},
որ
ունէր
Հռովմի
եւ
Ֆրանսիայի
Արքունեաց
հետ,
նե
հետեւ
հայերը
Ալեքսեյ
Միխայլովիչ
ցարի
ժամանակներից
{առեւտրական}
որոշ
կապեր
են
ունեցել
ռուս
կառավարության
հետ:
Բա
մ.
անցնում
եմ
քո
նամակի
բովանդակությանը.
1)
{Առեւտրական}
տեղեկությունների
մեջ
կա
մի
հոդված՝
"
Անասնապահու
զմել
ռեալ
համեմատություն
եւ
կցուցադրեի
Նախիջեւանի
{առեւտրական}
գործունեության
շատ
հետաքրքիր
հարաբերությունը
գործ
նքս
նոյնպէս
Սամսոն
գնացել
էի
մի
ամիս
ժամանակով
իմ
{առեւտրական}
գործերի
համար.
այդ
էր
ահա
եւ
իմ
լռութեան
պատճառը
րկութիւնը
կապուեցաւ,
երբ
ես
մի
փոքր
թեթեւացայ
իմ
{առեւտրական}
անվերջանալի
գործերից,
մտածեցի
ընթերցանութեան
եւ
րտելով
իւր
ուսման
ընթացքը,
պարապում
է
ներկայումս
{առեւտրական}
գործողութեամբ:
Այս
պարոնը,
ընկերանալով
Պ.
Գռէյ
ւթեան։
Այս
խնդրին
կարող
է
կատարելապէս
պատասխանել
{առեւտրական}
կապակցութիւնը:
Ես
միանգամ
Յիշատակարանիս
մէջ
(18
նելու
եւ
աւելի
մանրամասն
լուրեր
եւ
ծանօթութիւնք,
{առեւտրական}
գործողութենների
վերաբերեալ,
տալու
համար
պատրաստ
մութիւնը
կորուսանելով,
չկարողանայ
շարունակել
իւր
{առեւտրական}
գործողութիւնքը,
որպէսզի
ասպարէզը
մնա
միմիայն
Բէգ
րծերը
մի
փոքր
յաջող
էին։
Իսկ
այժմ՝
դրամական
կամ
{առեւտրական}
նաւաբեկութենից
յետոյ,
հարկը
ստիպում
է
նորան
երթա
իարակութենից,
շատ
վարժ
եւ
յաջող
կերպով
սկսեց
իւր
{առեւտրական}
գործողութիւնքը:
Նա
ձեռք
էր
զարկում
գործերին
նոյն
գերի
էր
իւր
քրոջ
ձեռքին,
քոյրը
գիտէր
նորա
բոլոր
{առեւտրական}
հաշիւները
անգամ
եւ
շատ
էր
պատահում,
որ
կին
միջնո
եան
կանոնների
զօրութենով
կարող
էր
ունենալ
այսպիսի
{առեւտրական}
գործեր,
կալուածներ
ստանալ
կամ
կորուսանել
նորանց
որ
նա
պատկանելիս
լինի.
գիտնականին
թե
թերուuին,
{առեւտրականին}
թե
արհեստավորին,
կյանքի
զանազան
ասպարեզներում
գո
աքրքրությունը
բավարարելու
համար,
թերեւս
հայկական
{առեւտրի}
պատմության
համար:
Մեր
արխիվը
`
ապրող
սերունդն
է
,
այն
է՝
ձեր
ցուցակից
երեւում
է,
որ
Նախիջեւանի
{առեւտրի}
ամբողջ
շրջանառության
ծավալը
հավասար
է
8.
750.
000
մ
ի
պաշտոնե.
փառք
աստծո,
որ
հայերը,
բացի
իրենց
{առեւտրից},
ուրիշ
ոչինչ
չգիտեն,
թե
չէ
վատ
կլիներ
նրանց
բան
սն
սրբազանին
միամտության
Կարապետ
աղայեն
մեկ
թուղթ
{առեք},
որ
իրեն
կատարյալ
չարած
եդ
չի
դարձուցին:
Եվ
իրե
եբրայականից
է
թարգմանված:
Աշխատություն
հանձն
{առեք},
աղաչում
եմ,
տալ
մի
օրինակ
երկաթի
ճանապարհը,
կ
0,
Ղուկ.
ԻԳ.,
համ.
4,
14,
15,
եւ
22)։
"
{Առէ՛ք}
զնա
դուք,
եւ
ըստ
ձերոց
օրինացն
դատեցարուք
"
(Յո
որ
քահանան
մի
փոքր
յառաջ
բռնել
էր
աղջկայ
ձեռքը
եւ
{Առէալ}
զձեռն
Եւայի
ասելով,
տուել
էր
մի
մարդու
ձեռք:
ւ
մահի
արժանի
յանցանք
բնաւ
չգտայ
դորանում,
դո՛ւք
{առէք}
եւ
ձեր
օրէնքով
դատեցէք"։
Եւ
ձգեց
նորան
օրէնքի
եւ
հեղինակները:
-
Ի
սէր
Աստուծոյ,
ձեռք
վեր
{առէք}
այդպիսի
խորհրդից․
եթէ
կամիս,
որ
պատճառ
լինինք
ազ
ի
լինին
ձեր
գլխից
այս
տեսակ
փորձանքներ.
ձեռք
վեր
{առէք}
դոցանից
եւ
այն
բարձրաստիճան
պատուանդաններից
իջէ՛ք
րդեանն՝
զի՞նչ
ապա
հեկեկանք
ծերունւոյն
Խորենացւոյ
{առթեալք}
ի
մահուանէ
Սահակայ
Պարթեւի՝
Հայրապետի
Հայոց,
եւ
դէն,
թէ
որ
ինչ
անհասկանալի
է
ի
մէնջ,
չկարէ
նոյն
{առթել}
զհրճուանս,
զի
զգայութիւն
մեր
ոչ
ենթարկի
կրաւորաբ
ին
կուրսում,
Ձերդ
գերազանցությանը
խնդրում
եմ
այս
{առթիվ}
ինձ
տոմս
տալ:
Ընդ
որում,
պատիվ
ունեմ
ներկայացնե
բույրին
պատասխանում
եմ
համբույրով:
Այժմ,
տոների
{առթիվ},
երեւի
մեր
հորեղբորորդի
Սաշան
արդեն
տանն
է,
ողջ
ությունների
համար:
Խնդրում
եմ,
Քրիստոսի
տոնի
{առթիվ},
իմ
անխախտ
հարգանքը
եւ
շնորհավորանքը
(եթե
կարել
անքը՝
նրա
հարեւանի
գրական
ժողովածուն
ընդհատվելու
{առթիվ}:
Լավ
է,
որ
նրանք
դադարեցրել
են,
թե
չէ,
իրավ,
եզանից
մի
նամակ
էլ
ստացա
մոլորված
Անանիայի
նամակի
{առթիվ},
անթվակիր:
Փառք
աստծո,
որ
նա
առողջ
է,
թե
չէ
ե
Կ
ԵՒ
ԴԱՄԲԱՆԱԿԱՆ
ԳԷՈՐԳ
ՆԱԶԱՐԵԱՆ
ԳԵՂԱՄԵԱՆՑԻ
ՄԱՀՈՒԱՆ
{ԱՌԹԻՒ}
I.
Այո՛,
հոգով
չափ
ցանկալի
էր
մեզ,
մեր
գրչի
ձգտեալ
պարտիզիս՝
Բայց
տուժեցա՛ւ...
զի
իմ
{առժամայն}
Ցից
ընդ
ներքին
վարեալ
ծամելիս...
Զար
Ես
Բեռլինից
կամ
Վիեննայից
դարձյալ
կգրեմ
եւ
դու
{առժամանակ},
մինչեւ
իմ
հասցես
կարողանամ
ուղարկել,
եթե
կամեն
այդ
հարիւրը:
Եւ
այս
հարիւր
ոսկին
երեւութական
եւ
{առժամանակեայ}
մի
վաստակ
է,
քանզի
ընդհանրութիւնը
չունի
հարստութ
ւնը
վկայում
է
մեզ,
թէ
վճռական
հնարները
բերում
են
{առժամանակեայ}
անախորժութիւնք,
բայց
նոյն
պատմութեան
միւս
երեսի
տմութեան
միւս
երեսի
վերայ
տեսանում
ենք,
որ
այդ,
{առժամանակեայ}
անախորժութիւնների
գնով
գնւում
է
ապագան:
Կէսկտուր
ուք
կենէ
միամիտ
չէք:
Երեկ
մեր
Խազարոս
աղաչէն
գիր
{առի}
Յակոռիցկիէն,
եթէ
գիր
գրիք
նոցա,
բարեւ
արեք,
ես
գումարը,
Նազարյանցի
ձեռքով
ստրախ[ավոյ]
գիրդ
եւս
{առի},
անչափ
շնորհակալ
եմ,
որ
այդպես
մեծահոգությամբ
հ
ի
ես
կարոտություն
դրամի,
իսկույն
պ.
Սադայից
փոխ
{առի}
1
ամիս
ժամանակով
այդ
դրամը
եւ
հասուցի,
որոնց
արժ
ւն
ընթացիկ
գործոյն,
քան
յարգելով
զխնդիրն,
յանձն
{առի}
զայն
եւ
զաւուրս
երկուս
անընդհատ
աշխատ
լեալ
ամենայ
եթէ
այդպէս
իցէ
ստուգիւ:
Քանզի,
ի
գործոցն
ինձ,
{առի}
Ձէնջ
յանձն
եղելոց
տեսանի,
թէ
տէր
Յովսէփ
Ստեփանեա
տեյի:
Քո
գրած
գիրդ
որդուդ
Գաբրիելին
գիրին
մեջը,
{առի}
եւ
ձեր
ողջությունը
իմանալով
ուրախ
եղա:
Կգրես
(տե՛ս
երես
460).
"
Ի
բազմաթիւ
աւետարանաց
զմինն
{առի}
ընդ
իս,
ըստ
որում
արտագրեալ
էր
յիսկական
ձեռագրէ
ակութեան
հրամանից:
"
Որ
հայիցի
ի
կին
մարդ,
{առի}
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
շնացաւ
ընդ
նմա,
ի
սրտի
իւ
ղֆարարութեանս
իմ,
մին
գուլհօր
ոսկի
բէհանայ
յինքն
{առի}
ի
յիշեալ
կառավարչաց
օրդնի
Տեր
Ստեփանոս
Տեր
Յարութ
ինքն
օգտի
յարդեանցն,
առ
հարիւրն
հինգ:
Մանաւանդ
{առիթ}
առեալ
ինչքեան,
որպէս
եւ
հարեւանցի
իմն
զգացոյց
զի
.
հույս
ունիմ
որ
իմ
դեպի
քեզ
այս
բարեկամությունը
{առիթ}
չշինես
ուրիշների
հետ
անախորժ
դրության
մեջ
մտանելո
ժողովրդի
կրթության
ընդհանուր
մակարդակը,
որքան
ես
{առիթ}
եմ
ունեցել
տեսնել
այս
եւ
այն
պետության
մեջ,
շատ
մորս
պաշտպանեմ
վիրավորանքներից...
Քեզ
համար
{առիթ}
չի
կարող
հանդիսանալ
մեր
հորը
խնամելդ:
Նրան
քեզան
ճառւում
է
եւ
արիւնի
անկարգ
շրջանառութիւնը,
եւ
սա
{առիթ}
է
լինում
նոյնպէս
բարակացաւի
երեւելուն:
Եւ
մի
օրի
,
Քո
երկարաժամանակեայ
լռութիւնը
կարող
էր
ինձ
{առիթ}
տալ
մտածելու,
թէ
տկարացած
էիր,
եթէ
մեր
"
Հիւսիս
իք,
եւ
ես
անչափ
շնորհակալ
կը
լինիմ
ձեզանից,
եթէ
{առիթ}
տաք
ինձ
գործ
ունենալ
իմ
աշխարհի
կառավարութեան
հետ
առնել
դադարեցնել
այդ
վնասակար
աղօթքը,
եթէ
չկամին
{առիթ}
տալ
գայթակղութեան,
եթէ
չկամին
բորբոքել
մի
մեծ
տա
վճռել
ճակատագիրը:
Շնորհակալ
ենք
"
Ընծայից
",
որ
{առիթ}
տուեց
կարդալու
"
Ընդունելութիւն
Ընծայի
"
անունով
ան
մարդիկ
չուրախանան,
թէ
ինքեանք,
ազատ
մնալով,
{առիթ}
ունէին
զուարճանալու՝
տեսանելով
Բէգզադէի
բրդգզութ
ք,
պիտի
պատերազմին
ձեզ
հետ.
այս
բնական
է,
բայց
{առիթ}
կայ
եւ
նոցանից
օգուտ
քաղելու։
Ոյժը
չէ
կարելի
զգա
աշխատին
վերցնել
այն
բաները
եւս,
որ
կարող
էին
կամ
{առիթ}
լինել
որեւէ
անկարգութեան,
կամ
վայրապար
վաստակեցն
տեալ
խորհրդին:
Այս
մեր
ընդհանրապէս
խօսակցութիւնը
{առիթ}
ունինք
մի
փոքր
պարզելով
շօշափելի
կացուցանել
մեր
ը
Աբրահամ
ու,
ակնարկէ
յերրորդ
կայարան
ինչ
հոգւոց,
{առիթ}
առեալ
ինքեան
զառակն
մեծատան
եւ
Ղազարոսին,
յորում
իչ
առաջնորդ
հասարակութեան
համար
եւ
նոյն
ժամանակին
{առիթ}
է
տալիս
հեղինակին
ուղղելու
եւ
կատարելութիւն
տալու
անալ
եւ
այդ
խորհրդով
սպանել,
երբ
արդարադատութիւն
{առիթ}
չունի
այլեւս
զրպարտողների
եւ
սուտ
վկաների
թակարդի
ք
'ի
ծառայութեան
աշխարհիս
եւ
ա՛զատութեան
եղեւ
մեզ
{առիթ}
տէր
Աղան
քո
տեառն
քեռի
էր
"
(եր.
41)։
Երրո
սօր
էլ
այս
սուրբ
եպիսկոպոսը
քաղկեդոնական
հռչակել՝
{առիթ}
առնելով
նորա
րոպէական
ակամայ
սխալը։
Ահաւասիկ
բուն
ախարարների՝
Հայաստան
մնացած
կանանց
վրայ,
Փարպեցին
{առիթ}
չէ
բաց
թողում,
որ
կարելի
եղածի
չափ
մանրամասն
չպատ
ով։
Բայց
այս
նորա
հեզութիւնը
եւ
խաղաղասիրութիւնը
{առիթ}
է
եղել,
որ
Հայաստանի
աբեղայքը
մականուանել
են
նոր
անգամայն
ստիպող
չքաւորութիւն
նոցա
'ի
սկզբան
անդ,
{առիթ}
եղեւ
փօլիթիքայի
նոյն
իսկ
Մխիթարայ
աբբայ
հօր
եւ
հե
ու
համարի
տակ
դնելով
շատ
հանգամանք,
որ
անմիջաբար
{առիթ}
էին
այդ
գործունէութեանը։
Առաջին
յօդուածի
մէջ
հայրենի
ժառանգութենէ,
որպէս
ասէ
պարոն
Էմին,
զի
{առիթ}
ետուն
նմա
գուն
գործել
որդիական
սիրով
հնոցն
մերոց
ն
ապրի
ժառանգութեամբ,
նա
զօրհանապազ
ցուցանէ
այսմ
{առիթ}
գոլ,
զդատապարտելի
միանգամայն,
կարծիքդ
իմաստնոց
հալածելու
համար
գործ
էր
դնում
Յանսէնի
գիրը
իբրեւ
{առիթ}.
ուրեմն
բնականաբար
պիտոյ
է
բարեյաջող
լինէր
նա
Յի
ոչ
մտաւոր
զարգացման:
Այս
ծրագրի
իրագործման
{առիթ}
դարձաւ
անցեալ
տարում
մեռած
Երուսաղէմի
հայոց
պատրի
մի
բան
էր
անգամ
իր
համար:
Նա
սպասում
էր
միայն
մի
{առիթի},
երբ
որ
կարելի
կը
դառնար
`
միջամտելու
հայերի
ներ
ստի:
Աւելի
լաւ
էր
պատասխան
տալ
եւ
բամբասանքի
{առիթները}
իրենց
վերայից
վերցնել,
քան
թէ,
լռութիւն
պահելով
այ,
բողոքում
ենք
այն
մարդերի
ընդդէմ,
որ
զանազան
{առիթներից}
եւ
ախտերից
ստիպուած
համոզում
էին
ազգին
ձեռք
զարկե
քին:
Այն
մարդը,
որ
իւր
հարստութեամբ
կամ
որեւիցէ
{առիթով}
դուրս
կը
բարձրանայ
հասարակաց
ազգի
մակերեւոյթից,
ս
է
պատասխան
չունիմ
տեյի.
ես
քեզիմեն
մեկ
հատ
գիր
{առիլ}
էի,
պատասխանը
հատուկ
քո
անունովդ
գրիլ
եմ
հունվար
,
թե
դուն
քո
բաժինդ
հարսնությանդ
ժամանակ
ավելոքով
{առիլ}
իս,
եւ
ինքն
է
եղել
պապայիս
ստակ
տվողը,
ադ
ալ
նո
տին,
որ
խաչաձեւ
կտրում
էր
նոցայ
ճանապարհը,
կանգ
{առին}
եւ
սկսան
մտածել:
Թէ
որչա՛փ
փոխուած
է
այժմ
այդ
խա
անորոգութիւնը
վերաբերւում
է
դաւանաբանութեան,
թեւ
{առին}
ու
թռան,
ո՛հ,
ո՛հ,
Հիւսիսափայլը
բողոքականութիւ
որդւոցն
Աստուծոյ
զդստերսն
մարդկան
զի
գեղեցիկ
էին
{առին}
իւրեանց
կանայս
յամենեցունց
զոր
ընտրեցին
"
(Ծնուն
արեալներին.
Ֆրանսիացիք
մի
քանի
օրից
յետոյ
քաղաքը
{առին}
։
Իգնատիոսը
գտանւում
էր
թշնամիների
մեծահոգի
խնամա
եւ
անուանուեցաւ
Եւրոպական
Բրամին։
Նորանից
օրինակ
{առին}
եւ
այլ
Յիսուսեանք.
նոքա
թողում
էին
Քրիստոնէական
ակ
Յիսուսեանների
սովորութիւնն
էր,
վասն
որոյ
ձեռք
{առին}
նոքա
իւրեանց
խորամանկութիւնը,
որ
խաբեն
ե՛ւ
Պապը
ներս
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ:
"...
Վերջապէս
{առինք}
ու
կարդացինք
",
-
գրում
է
հեղինակը
("
Ընդունելո
Մեք,
վաղ
ուրեմն,
գուցէ
շատ
յառաջ,
քան
թէ
գրիչ
{առինք}
ու
հրապարակ
իջանք,
գիտէինք,
որ
խաւար
շրջապատի
մ
չունիմ
ոչ
մի
կողմից:
"
Հյուսիսափայլից
"
ձեռք
վեր
{առիչ}
ըստ
որում
մի
ժանգոտ
կոպեկ
չեմ
ստանում:
Ի՞նչ
հարկ
ր
9
ռուբլի
քանի
կոպեկն
թանսուխի
փողն
առնէիր,
եթէ
{առիր},
լաւ
է,
բայց
եթէ
չես
առել,
նա
ես
կը
հատուցանեմ
գիտես,
թէ
ինչ
է
թանգութիւնը,
ինչ
ասացիր
ու
գրիչ
{առիր}
ձեռքդ:
Թանգութեան
պատճառն
ես
հարցանում
ինձանից,
իւր
նմանը,
Թէ
նա
օգնեց
ուրիշներին,
ինչպէս
{առիւծ},
Նոքա
եղան
նորա
հանդէպ
ապերախտ
ինձ:
փայլակ
ու
բոց
ջրերի
մէջ
փայլեցան:
Կատաղած
{առիւծը}
վազեց
մորին,
մարդիկ
ահից
թաք
կացան.
Զարկեց
րձակուել
էին
որպէս
ճշմարտութեան
պաշտօնեայ
մօտենալ
{առիւծի}
աւարին...
Այո՛,
շատերի
համար
իւրեանց
ճշմարտութի
՚ի
շահէն
պարսից
երկրորդ
աստիճանի
նշանաւ
արեւու
եւ
{առիւծոյ},
սպասաւորս
այս
ընդունի
նոյնպէս
զմեդալիոն
շքոյ
ի
Իսկ
թէ
առասպելի
մէջ,
Շամիրամը
իր
թալիսմաներով
եւ
{Առլեզներով}
չէ
կարողանում
Արայի
նոր
անշնչացած
դիակը
կենդանացն
մե՛ծ
ես,
Տէր,
Սիրոյդ
ի
շունչ.
որ
զտիեզերս
{առլցեր}.
Եւ
ժպրհեսցի՞
ստգիւտ
դնել
ի
գործ
քոյ
ւթածալ
տպագրական
թերթերով:
Բնագիտական
հոդվածների
{առկայության}
դեպքում՝
պոլիտիպաժով,
պատմական
դեմքերի
կենսագրա
նավորք,
corpora
organica)
ենթարկված
են
բնության
{առհասարակ}
կանոններին,
իմանում
ենք
նույնպես,
որ
մարմինները
դ
խռովությունքըն,
սիրտս
պաղեցավ.
ասացի,
ինչպես
{առհասարակ}
ասում
են.
"
ասոր
մեկ
խայիրլըսըն
կա
"
եւ
հանձնեցի
ծանոթ
եմ
Ձեր
գործերի
կամ
լավ
ասել
ազգային
գործերի
{առհասարակ}
ընթացքին:
Ես
մինչեւ
այժմ
սպասում
էի
Ձեզանից
իմ
ն
ան
ինձ
կօգնի
այդ
գործում:
Նախիջեւանի
ցորենի,
{առհասարակ}
արտասահման
բաց
թողնված
հում
նյութերի
համեմատությո
սիրամարգի
տեղ,
ինչպէս
ասել
էր
Նալբանդեանցը:
Դու
{առհասարակ}
լա՛ւ
կարդա
"
Հիւսիսափայլը
"
եւ
կը
տեսանես,
որ
նա
ծ
զրկողութենների
գին։
Գաղտնիքը,
որով
վարւում
են
{առհասարակ}
վաճառականք,
անմօտենալի
են
քեզ
եւ
քո
նման
մարդերի
ռնուիք
ծանօթանալ
Պեդագօգիայի
կանոնների
հետ,
եւ,
{առհասարակ},
վատ
չէր
լինելու,
եթէ
մի
բարեկարգ
դպրոցում
ստան
ել
Աստուածը,
իւր
ընկերը,
իւր
անձը,
իւր
ազգը
եւ
{առհասարակ}
բոլոր
Աստուծոյ
գործերը։
Նա
պիտի
սիրէ
սորանց
բոլո
,
որ
ցանկալի
էր
նոցա,
իւրեանց
ծախքով,
ամենեքեան
{առհասարակ}
ազատ
մնալով
ամենայն
իջեւանատուութենից
աստիճանաւոր
արութեանը:
Զարմանք
չէ
Նախիջեւանում,
ինչպէս
նաեւ
{առհասարակ}
Ասիայի
մէջ,
ըստ
մեծի
մասին
գործածական
կերակուրքը
չէր
առաւել
շուտով
բժշկելու
համար...
Ասիացիք
{առհասարակ}
սովորութիւն
ունին
իւրեանց
հոգաբարձութեան
վերաբերե
է
ազգութիւնը:
Նախիջեւանի
կեանքը
ոգեւորուած
է
{առհասարակ}
ասիական
բնաւորութեամբ:
Ընկերական
կեանք
չէ
երեւու
մեր
մէջ
ուրախացուցիչ
նիւթեր՝
մեր
բարի
գործերը:
{Առհասարակ},
տօները
բերում
են
իւրեանց
հետ
մի
պայմանաւոր
ուրա
է
նորան:
Այս
էր
եղերերգութեան
բովանդակութիւնը:
{Առհասարակ},
շատ
թոյլ
բան
եւ
զուրկ
ամենայն
բանաստեղծական
ճար
լի
գեղեցիկ
տպաւորութիւն
կը
թողուր
մեր
վերայ:
{Առհասարակ},
շնորհակալութիւն
այդ
ուսանողներին
նոցա
գովանի
ցա
թէ,
լռութիւն
պահելով,
ազգի
մեծի
եւ
փոքու
սիրտը
{առհասարակ}
իրենցից
կտրել,
որ
ապագայի
մէջը
կը
նշմարուի:
Վաս
անտառները,
բուսականքը,
լիճերը,
ճահիճները
եւ,
{առհասարակ},
այն
բաները,
որոնցից
ենթադրւում
էր,
թէ
լինում
նհատների
մեծագոյն
մասը
պարապի
երկրագործութեամբ
եւ
{առհասարակ}
գիւղական
տնտեսութեամբ,
այն
ժամանակ
այդ
ազգի
ընդհ
ք
արհեստաւորքը
եւ
հայաստանցի
բեռնակիրքը,
մնացածը
{առհասարակ}
վաճառական
է.
ի՞նչ
վաճառական,
կարելի
է
ասել
իւր
որ
սնոտի
նախապաշարմունքներ,
փտած
սկզբունքներ
եւ
{առհասարակ}
գլխիվայր
հասկացողութիւնք
պաշտելի
են
նոցա,
խորամա
թ
էր
նորան
աւետեաց
աշխարհը,
մեք
ընթերցողներից
եւ
{առհասարակ}
Հայոց
ազգից
չենք
պահանջում
եւ
այն
կոյր
հաւատը
դէպ
այսրը
Բայց
տես
այն
կողմ,
ի՞նչ
առնում
է
{առհասարակ}
ռամիկը,
Տե՛ս,
ի՞նչ
ոգով
կոծում
է
նա
Նիկող
երջանիկ
էակին,
Որին
յանձնած
է
ընդունել
{Առհասարակ}
մեր
հոգին։
Ինչքան
քընքոյշ
էլ
որ
նայես
..
Ռեֆօրմ
պահանջում
ենք
հոգեւոր
իշխանների
եւ
{առհասարակ}
եկեղեցականների
դէպի
ազգը
ունեցած
յարաբերութեան
մէ
ը
վերջին
տեղը
չունի...
Ռեֆօրմ
պահանջում
ենք
{առհասարակ}
եկեղեցական
կառավարութեան
մէջ,
որ
խառն
ի
խուռն
եւ
րերով
յետ
են
մնացած
այժմեան
ժամանակներից։
Եւ
{առհասարակ}
մեր
մատենագրութեան
մէջ
ի՞նչ
գրքեր
կան.
Սուրբ
գիր
ս
կնքում
եմ
սորանով,
թէ
մինչեւ
նոր
լեզուն
չ'լինի
{առհասարակ}
մատենագրական
լեզու,
մինչեւ
գրուածների
իմաստը
ըմբ
ին
քննել
իմաստասիրաբար,
թէ
ի՞նչ
է
Պապականութիւնը
{առհասարակ},
քննել
նորա
պատմութիւնը
եւ
նորանից
կարողանալ
դու
ութեանը,
որ
միշտ
որոնում
է
զանազան
նորութիւնք
եւ
{առհասարակ}
այնպիսի
բաներ,
որ
զգալի
ազդեցութիւն
կարող
էին
գո
ք,
եւ
պատրաստել
տալ
մեր
համար
այնպիսի
զգեստ,
որ
{առհասարակ}
կրում
էին
մեր
ժամանակակիցքը։
Եթէ
նիւթական
զգեստը
ինչպէս
երեւում
է,
սոքա
շատ
դուր
են
եղել,
ինչպէս
{առհասարակ}
ապացուցանում
է
փորձը:
Եթէ
նոքա
կամեցած
լինէին
հա
եւանցի
յիշուած,
բայց
Թղթում
իսպառ
չեղած
բաները։
{Առհասարակ},
այս
յիշատակարաններից
ենթադրելով
միայն
պիտի
գուշ
է
օրինաց
Աստուծոյ
")։
Փարպեցին
այս
Թղթի
մէջ
{առհասարակ}
շա՛տ
է
հետեւում
Պաւղոսի
ձեւերին,
ինչպէս
պիտի
տես
յս
խօսքերը։
Մենք
զարմանում
ենք,
ոչ
թէ
պ.
Էմինի
{առհասարակ}
ձեւի
վրայ,
որով
խօսում
է
եւ
պատմում
է
մեզ,
որ
Ա
"։
Նախնեաց
գրուածքը
սրբագրելը
շատ
զգուշալի
բան
է
{առհասարակ}.
բայց
մանաւանդ,
երբ
չենք
հասկանում
մեր
սրբագրու
սառնութիւնը
եւ
պաղութիւնը,
որով
պաղած
էին
Հայերը
{առհասարակ}
։
Հանգուցեալը
քանի
մի
տարի
ուսանելով
յիշեալ
Աբովե
հարցափորձի
մէջ։
Տկար
կազմուածքի
վիճակուած
էր
{առհասարակ}
մեր
բարեկամը,
եւ
արդեօք
անընդհատ
աշխատութենի՞ց,
ւայի
ցուրտ
եղանակի
ազդեցութենից,
որին
անսովոր
են
{առհասարակ}
Հարաւի
բնակիչքը,
հանգուցեալը
սաստիկ
տկարացաւ
իւր
ամի
կեանքը
աշխարհի
երեսին,
նորա
աշակերտութեան
եւ
{առհասարակ}
կենդանութեան
միջոցին
սրտացաւ
էին
նորա
համար
Պ.
Ն
րայ:
-
Զարմանք
չէ,
-
պատասխանեց
դեւը,
-
նա
{առհասարակ}
թշնամի
է
ամենայն
լուսաւորութեան....
-
Ին՜
այց
իմ
ապստամբութիւններից,
խաբեբայութիւններից
եւ
{առհասարակ}
իմ
գործերից,
որ
հիմնած
ու
հաստատած
էին
Ձեր
մռայլ
ձգեցի
կորստական
ճանապարհի
վերայ,
ես
կրկնապատկեցի
{առհասարակ}
մեղքի
չափը.
մարդիկ
մեղանչում
էին
յառաջ
համառօտ
ե
րը
սուտ
են,
եւ
կամի
իմ
աչքը
ներկել:
Դժոխքի,
եւ
{առհասարակ}
իմ
խաւար
թագաւորութեան
առաջին
թշնամիքն
են
օրագիրն
ը
հետեւաբար
կշիռ
տայ
նորա
ասածներին
կամ
ընդունէ:
{Առհասարակ}
ստրկութեան
մէջ
գոյացած
եւ
ստրկութեան
ատմոսֆէրայի
ել
մի
եկաւոր
կամ
հարցախնդիր
մարդու
ուշադրութիւն:
{Առհասարակ}
շատ
տխուր
երեւոյթ
է
այս,
բայց
անմիջական
հետեւանք
սկսանի
գալ
եկեղեցի
եւ
խափան
լինել
մեր
գործին"։
{Առհասարակ}
շատ
բարեսիրտ
են
մեր
քահանայք,
այս
չէ
կարելի
ուրա
կամի
խորհուրդ,
եւ
ոչ
որպէս
պատուէր
կամ
խրատ,
ես
{առհասարակ}
սովորութիւն
չունիմ
իմ
խրատնելով
գլխացաւութիւն
պատ
..
առայժմ
այսքան
ասեմ
ձեզ,
որ
ազգային
երգ,
կամ
{առհասարակ}
ազգային
երաժշտութիւն
ասած
բանը
պատկանում
է
բանաստ
գայարանի
պաշտօնը:
Կոյր
մարդերի
ձեռքի
մատները
կամ
{առհասարակ}
շօշափողական
ջլերը
այնպէս
զօրանում
են
եւ
նրբանում
ն,
թէ...
ինչե՛ր
չեն
ասում
չար
լեզուները...
{Առհասարակ}
պիտի
իմանալ,
որ
այսպիսի
գործողութենների
մէջ
մտան
գում
իւր
վերայ
այդպիսի
զգալի
փոփոխութեան
պատկեր:
{Առհասարակ}
հանքերի
բաղկացուցիչ
տարերքը
երկու
են,
շատ
սակաւ
րայ
իւր
կնիքը
-
խորշումը:
Նորա
հագուստը,
ինչպէս
{առհասարակ}
նախիջեւանցի
կնիկ-մարդերի
հագուստը,
շատ
հաւատարիմ
մի
թեթեւ
կերպով
ցոյց
է
տալիս,
թէ
հայերի
կանայքը
{առհասարակ}
իւրեանց
ամուսինների
առաջեւ
համարւում
էին
եթէ
ո՛չ
նհանգստութիւն
է,
պարոն
Մկրտիչ,
զոքանչի
համար
եւ
{առհասարակ}
ծնողքի
համար,
փեսայի
նոցայ
տուն
գալը,
-
ընդհատեց
նայ,
պիտի
սիրէ
իւր
ընկերը,
ազգը
եւ
մարդկութիւնը
{առհասարակ}:
Ապրել
միմիայն
իւր
համար,
գազանին
է
սեփական,
ա
ութիւնը,
իսկոյն
կամեցաւ
բժիշկ
կանչել:
Կինը,
որ
{առհասարակ}
չէր
հաւատում
բժշկի
տուած
դեղերին,
որովհետեւ
նա
ա
ով.
սորանից
յետոյ
արդէն
առնում
են
նորա
մրգերը
եւ
{առհասարակ}
այն
բաները,
որ
պիտի
ձգուէին:
Թեթեւ
թափողը
բոլոր
է
դաշտը
դեղնախառն,
կարմիր
գունով,
Խանլը-դերէն,
{առհասարակ}
դատապարտուած
իբրեւ
ոգիաբանի,
զարհուրելի
տեղ,
այ
ւեց
իւր
բերանի
վերայ
մի
խորամանկ
ժպիտ,
որով
նորա
{առհասարակ}
տգեղ
կերպարանքը,
առաւել
եւս
այլանդակուեցաւ,
ման
աղուեցաւ
եւ
մի
անմխիթար,
աղջամուղջ
գիշեր
տարածեց
{առհասարակ}
Հայաստանի
հորիզոնի
վերայ
իւր
խաւար
վարագոյրը։
մանակ
չգտանէին
ուշադրութիւն
դարձուցանել
պապերի
եւ
{առհասարակ}
եկեղեցականների
անկարգ
գործերի
վերայ։
Դեռեւս
ջացել
նոցանից
որեւիցէ
ուսումնական
հանդիսում։
{Առհասարակ}
այն
խնդիրը,
որ
պիտի
լուծանէր
Մխիթարեանց
միաբանու
նգլիագէտք,
Ֆրանսիագէտք,
Իտալագէտք
եւ
այլն։
Իսկ
{առհասարակ}
այլ
գիտութենների
հանդէսը
շատ
սահմանափակ
լինելով
ա
անտեղի,
որովհետեւ
կարող
էր
փոփոխութիւն
յառաջանալ։
{Առհասարակ},
ինչպէս
ինքը
Չամչեանը
վկայում
է,
նամակը
ցոյց
է
տա
անութեան
նորա
կենդանի
բարբառովն,
որով
վարին
հայք
{առհասարակ}
յընկերական
կենցաղս:
Չգիտեմք
բնաւ,
եւ
զարմանք
զմ
ւ
եւ
եթ
լեզուախօսութեամբ:
Իսկ
հոգատարութիւն
վասն
{առհասարակ}
դպրոցաց
ի
կրթութիւն
եւ
արական
սեռի,
որ
չիք
այժմ
գի
հոգին,
մանաւանդ
արգելք
լինելով
Յիսուսեաններին
{առհասարակ},
Յիսուսեանները
քանի՛
անգամ
պիտոյ
է
փոխէին
իւրեան
եր
կառավարւում
էին
Յիսուսեանների
ձեռքով։
Այս
{առհասարակ}
նկարագրութիւնը
ես
կ'աշխատիմ
կերպարանագործել
Յիսու
աստանի
եւ
Տաճկաստանի։
Բացառականքը
շինւում
են
{առհասարակ}
ից
մասնիկներով,
բայց
երբեմն
մի
անհասկանալի
պատճա
ւսնաւոր
քահանայ
էր
եւ
այրիանալով
վանական
դարձած։
{Առհասարակ},
տեղ-տեղ
խրթին
գաւառական
բառեր,
որ
թէեւ
մեզ
հաս
սած
ենք
մեր
նպատակին:
Առաջ
ենք
գնում:
{Առհասարակ}
պ.
Պռոշեանցի
ծանօթաբանութիւնքը
աջողակ
չեն:
Խօսե
պէտք
է
լինի
մեր
նախնի
թագաւորների
ժամանակից,
որ
{առհասարակ}
երբեմն-երբեմն
զուարճութեան
համար
անում
էին"։
ն
առջեւ
պաշտպանել
իր
ընտանիքը,
կերակրել
նորան
եւ
{առհասարակ}
դէպ
դնել
մի
կոպիտ
ուժի,
եթէ
սա
որեւիցէ
կերպով
կա
նիսկ
լուսաւորեալ
Եւրոպան:
Ծաղկազարդ
կիրակին
{առհասարակ}
մեծ
աջողութիւն
է
բերել
հեղինակի
գրչին:
Եկեղեցու
երականգնեցին
բանաստեղծի
ասուած
տունը,
կամ
ինչպէս
{առհասարակ}
փորում
են
եւ
բացում
են
թէ՛
Պոմպէյի
եւ
թէ՛
Հերքուլ
ում
են
տպագրական
մամուլի
տակ,
կարող
են
հաւատարիմ
{առհաւատչեայ}
լինել
ճշմարտութեան
քարոզիչների՝
ապագայում
եւս
ան
տ
Հռոմի
համար
մի
բարեբախտութեան
եւ
լուսաւորութեան
{առհաւատչեայ}:
Ես
չեմ
ասում
այն
օրագրերը,
որ
սորայ
եռանդագին
տիտ
ինչ
մատենիկ,
"
Վարդապետարան
Քրիստոնէութեան
"
{առձայնեալ},
թարգմանեալ
՚ի
ֆրանսիականէ
եւ
ձախոյ
ձեռամբ
կարկա
լական
(risum
teneatis,
amici)
զեկեղեցի
Հռովմայ
{առձայնելով}:
Դիցուք
թէ
Մխիթար
իբրեւ
այր
16
եւ
17-երորդ
տարու
ւթյամբ,
գուցե
թե
քաղաքը
առ
ժամս
բան
չստանա
ներկա
{առձեռն}
պատրաստ
արծաթով
կամ
փոքր
բան
ստանա
եւ
մնացածը
(ս
յուրից
պիտի
ստանան:
Բոլոր
կայքերի
արժողության
եւ
{առձեռն}
պատրաստ
գումարի
հարյուրներից
ընդհանրապե՞ս
թե
միմի
լու
գործ
է
այդ
բաների
բացարձակապես
տիրապետելը
կամ
{առձեռն}
պատրաստ
գումարը
ստանալը
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ,
որ
աղաքի
օրինավոր
ատենական
վճռադատությամբ,
եւ
որքան
{առձեռն}
պատրաստ
գումար
դարձյալ
մեր
ձեռքով
հասուցանվի
քաղա
նույն
քաղաքի
գլխին
եւ
հասարակության,
նույնպես
եւ
{առձեռն}
պատրաստ
գումարը,
եթե
լինի,
քաղաքը,
յուր
եւ
մեր
ազգային
լուսաւորութեանը,
իսկ
վանքերինը
հազիւհազ
{առձեռն}
արդեամբ
զիրենք
կը
կառավարեն
եւ
հոգեւորականութեան
շինեսցին
եւ
յարդարեսցին
որչափ
եւ
որքան
հնար
գոյր
{առձեռն},
եւ
այսպէս
կրթեալ
աղջկունքդ
այդոքիկ
մայր
եղեալ
ե
ւց
յետոյ:
Եւ
այս
բոլորը,
հեթանոսական
եւ
հրէական
{առմամբ},
զոհի
անունով:
Մարդկային
համերաշխութիւնը
զոհ
չգ
ս,
որ
անցեալ
ընդունելութիւնը
գործ
է
դրվում
ածական
{առմամբ}
։
Իսկ
ուած
կամ
ուածքը,
երբ
միանում
են
մի
բառի
հետ,
աց
հետէ
պահի
եւ
յոտին
կայ
միմիայն
ծախիւք
բարեպաշտ
{առն}
ոչ
անծանօթի
վեհափառութեանդ,
ազգասիրի
ասեմ
մեծապ
մկրտութեան
եւ
՚ի
ձեռնադրութեան:
Ամենայն
մկրտեալ
{առն}
ու
զհոգին
եւ
յայս
հային
աղօթք
ի
մկրտութեան,
որով
իլիպ,
գլ.
Գ,
համ.
8)։
§
15.
Բնագիրը.
"
{Առն}
եղեալ
որդի
"
(եր.
40)։
Մենք
թէեւ
թարգմանեցինք
Սիւնիս
կեցի
անդ
ամս
երկուս,
զձմեռն
'ի
քարայրի
առ
{առն}
միում
հռչակելոյ
'ի
բնակչաց
գաւառին
յամենայն
կրօնա
իւրում
եւ
քաւեաց
վասն
որդւոցն
Իսրայէլի։
Եւ
անուն
{առն}
Իսրայէլացւոյ
հարելոյ,
որ
հարաւ
ընդ
կնոջն
Մադիանա
աց
եւ
այլ
ոմն
ապարան
մի,
ընդ
այս
չկարացեալ
տանիլ
{առն},
բազում
ինչ
արար
եւ
ծախեաց
զի
բարձցէ
զայն
գո՛նէ
իւք]
փառս
անձին
որոնել
տղայականս,
[վասն
զի]
փառք
{առն}
՝
օգուտ
հասարակաց:
Եվ
զի՞նչ
փառք
ի
տասա՞նց
եւ
ի
ձամբ
զանձինն
կնքել
դատավճիռ,
զի՞նչ
փառք
արդարացի
{առն}
՝
որ
միայն
խօսեսցի
ի
լեզու
հինգերորդ
դարու
յայժմո
մինչ
[քննելի
էր
ճշմարտութիւն
կարծեաց
որոյ
եւ
իցէ
{առն}
մտածողի:
[Առ
Հայս
ի
շրջակայս
մեր
տեսանի
եւ
ճշ
նգամ
չկարացաք
այնմ
պատահիլ
ի
յաջորդսն
յուսալ՝
չէ
{առն}
բանագիտի
գործ,
յորս
դուն
ուրեք
երեւին
արք
ականաւ
քաղցկեղ,
որ
ճարակէ
եւ
զառողջ
մարմին
ազգին,
չէր
{առն}
բանականի
գործ,
վասընորոյ
տեսանել
տեսցեն
պատուելի
ք
թէ
վասն
էր,
միթէ
յաղագս
ստանալոյ
զփառս
հայագէտ
{առն}
միայն,
գրեալ
է
հին
հայախօսութեամբ,
անհասկանալի
սել
եւ
խուզարկել,
զի
որ
ոք
եւ
տեսցէ
զայն,
անդէն
{առն}
մեն
ճանաչէ
զսեպհական
յիշեալ
հեղինակացն
եւ
զկարկատ
յիշատակարանք
էին
կործանութեան
մերոյ,
անբնական
է
{առն}
մտեալ
ի
տուն
մեռելոյ
պարել
որպէս
ի
հարսանիս,
այս
րդյոք
պիտո
է
մեկնեինք
մեզ
այդ
լեզուների
ընթացքը.
{առնանք}
զորօրինակ
մեր
հին
լեզուն.
նորա
տղայությունը
կամ
հն
թակարդեալ
-
Կամ
զի՞նչ
նորա
փայլ:
"
{Առնաչափ}
ահա՝
Ի
վեր
բարձրանայ
Եզերտից
[?]
սահե
իրութիւն,
թէեւ
ցաւելով
խոստովանիմք
թէ
ուղղութիւն
{առնդ}
ուսումնականի
չէր
ամենեւին
համաձայն
ազնիւ
նպատակի
րաւունս
հարցանելոյ,
եթ
է
դիտաւորութիւն
պատուական
{առնդ}
էր
զազգ
Հայոց
ի
մերումս
դարու
ուսուցանել
եւ
դաստի
ն
զերախտիս
սուրբ
վարդապետաց,
որք
կամ
էին
բնաջինջ
{առնել}
զայնպիսի
աղանդաւոր
ի
քաղաքաց
իւրեանց,
այլ
կուրաց
ս
հպատակութիւն
ցուցանեալ
մեր
Հայրապետին,
հաճեցաք
{առնել}
զայն,
բայց
ակամայ,
քանզի
ակներեւ
տեսանէաք,
զի
ի
բաց
հանելոյ
զիս
ի
թուոյ
ցեխավոյից
Նախիջեւանայ,
{առնել}
զպատկանեալ
կարգադրութիւն:
Ի
10
մայիսի
1848
ամ
ւն:
Վասն
որոյ
ամենախոնարհաբար
հայցեմ
յԱտենէդ
{առնել}
վաղվաղակի
զյարաբերեալն
տնօրինութիւն
սակս
բանալոյ
ոք
խնդրագործ:
Ես
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
դատ
{առնել}
ընդ
մէջ
իմ
եւ
քահանային
Բարսեղի
համաձայն
սրբազան
Զայսմանէ
սրբազան
վեհն
յատուկ
հրամայեաց
ինձ
իրազեկ
{առնել}
զձեզ,
ահա
եւ
ես
ըստ
նորին
պաշտելի
հրամանի,
ծանո
ան
իմացեք,
որ
դուք
միաբանվելով
շատ
բան
կարո՛ղ
եք
{առնել},
իսկ
մին
մինից
հեռանալով,
ամենքդ
եւս
ջոկ
ջոկ
կտ
ով
սորանից
եւ
նորանից,
հոժարակամ
պատրաստ
է
անտես
{առնել}
ամենայն
ազգօգուտ
գործ:
Մինչեւ
այս
օրերս
չենք
ստա
այս,
որ
բարեհաճի
պ.
նախարարը
մեզանից
հարցմունք
{առնել},
մեք
շատ
ուրախ
ենք,
եթե
այդպես
լինի,
որովհետեւ
ծառափայլութեան,
պարտականութիւն
ինձ
համար
իմ
յայտ
{առնել}
Ձեզ,
թէ
նորին
պայծառափայլութիւնն
հրամայեաց
տալ
ի
նուկ
ազատության:
Որչափ
կարողացա
հարց
ու
փորձ
{առնել},
որ
դղյակի
մեջ
փակված
զորքի
վիճակը
շատ
ողբալի
է
րծոց
տէրութեան
Ռուսսիոյ,
խնդրեաց
՚ի
նմանէ
իրազեկ
{առնել}
զտէրութիւնն
Անգլիոյ,
զբովանդակութենէ
գործոյն:
ւք
եւ
իցէ
հնարողի
զառասպելը:
Խնդրեմ.
միամիտս
{առնել}
զայսմանէ
զբարեմիտ
ազգայինս,
յորոց
ամենայն
դրութե
ն
գործոց,
ի
Պետերբուրգ,
խնդրեաց
՚ի
նմանէ
իրազէկ
{առնել}
զտէրութիւնն
Անգլիոյ
զբովանդակութենէ
գործոյն:
լ
զթշնամիս
բերանաբաց
մէկուսի:
Խնդրեմ
միամիտս
{առնել}
զայսմանէ
զլրութիւն
ազգիս,
որք
ամենայն
բարեացակամ
նէ
գրութեան
պ.
փոխարքային,
պատուիրեալ
էր
իրազեկ
{առնել}
զայնմանէ
զտէրութիւնն
Անգլիոյ,
պատշաճեալ
կերպիւ:
արտաքին
գործոց
Անգլիոյ
՚ի
վսեմապատիւ
Ջոն
Ռօսսըլէ
{առնել}
զայնմանէ
զվերաբերեալն
կարգադրութիւն,
յաղագս
հրամ
այնէ,
առաջադրեաց
զերեսփոխանական
զթուղթն
յանդիման
{առնել}
հիւպատոսին
Ռուսսիոյ
առ
ի
վկայել:
Այսօր,
ներկ
օր
ի
Սուէզ,
կարեւոր
դատեցայ
զեղելոցն
ցարդ
իրազեկ
{առնել}
զյարգութիւն
Ձեր,
զայլսն
թողլով
հետեւեալ
շոգենալ
ու,
խոնարհաբար
խնդրէ
՚ի
յարգութենէ
Ձերմէ,
շնորհ
{առնել},
նշանակել
առ
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
պատշ
լ
գումարացն
եւ
վաճառեալ
տանց,
այլ
ես
չկարեմ
զայդ
{առնել}
վասն
հետագայ
պատճառաց.
ա)
զի
դատաստանն,
ըս
բազմօք
առաւել
իցէ
քան
զծախս,
զոր
անհրաժեշտ
պիտի
{առնել}
առ
ի
գիւտ
կորուսելոցն:
Այլ
զայսմանէ
գրեցից
զկնի
բս
առ
Ձեզ,
որպէս
առ
եկեղեցպան
տեղւոյս
եւ
հաւաստի
{առնել}
զՁեզ,
արգոյ
պարոն,
թէ
՚ի
շնորհս
համարեցայց,
ե
ԵՀԱՓԱՌՈԻԹԻՒՆ
ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ
ՏԷՐ
Շնորհ
ունիմ
յայտ
{առնել}
սովին
Ձերոյին
վեհափառութեան,
թէ
՚ի
վիմագրեալ
պատ
ռութիւնդ
շնորհաբաշխ
կոնդակաւ
ձերով
հաճեսջիք
յանձն
{առնել},
որպէս
երեսփոխանի
՚ի
ձերմէ
կողմանէ
պ.
Յարութիւն
թէ
կամիցիք
այլով
ճանապարհաւ
գրել,
կամ
իսպառ
զանց
{առնել},
կամք
վեհափառութեանդ
են,
ես
զիմ
կատարեցի
զպարտա
սի
սպառնալիքներից,
հավատացեք,
որ
ոչինչ
չէ
կարող
{առնել}
ձեզ:
Երկյուղ
ունիք
կաթողիկոսից,
թե
մի
գուցե
եպի
տահելու
չէ,
եւ
եպիսկոպոսը
ոչինչ
չէ
պիտո
կարողանա
{առնել}:
Ողջունեցեք
հատկապես
ձեր
պատվական
եղբայրը:
,
նա
կարող
է
այստեղ
էլ
հարցնել,
եւ
եթե
կա,
ապա
{առնել}
2-3
մսխալ,
հետո
Մոսկվայում,
նույնպես
2-3
մսխալ
ախիջեւան
որեւէ
գնացողի
հետ:
Պետք
է
միջոցներ
ձեռք
{առնել},
որպեսզի
սերմերը
չսառչեն,
այսինքն՝
լավ
փաթաթվա
անձը
ստութեան
սպասաւորութեանը,
բայց
ինչ
պիտոյ
է
{առնել}.
այդ
նոր
բան
չէ
աշխարհի
երեսին,
եւ
մտածող
մարդի
Եւ
իմ
բոլոր
մերձաւորքը
Կամէին
ինձ
քարկոծ
{առնել}
"։
Եւ,
արդարեւ,
ճշմարտութիւնը
մի
այնպիսի
բ
պիտոյ
է
ասել,
սիրում
եմ
հին
բաներ։
Ինչ
պիտոյ
է
{առնել},
ամենայն
մարդ
ունի
իւր
համար
մի
սիրական
բան։
Իմ
են
Նախիջեւանցիք:
Մի
մարդ
չէ
կարող
այս
բաները
{առնել},
բայց
եթէ
հինգ-տասն
երեւելի
հարուստք
միանային
եւ
ւ
վերայ
է,
թէեւ
սակաւ
մարդերի
մէջ:
Ի՛նչ
պիտոյ
է
{առնել},
պիտոյ
է
յուսալ,
որ
այդ
սակաւքը
շատանան,
միայն
եւ
ծնողի
միմեանցից
բաժանուելը,
բայց
ինչ
պիտոյ
է
{առնել},
բնութեան
կանոնն
է,
որ
զաւակները
թաղեն
իւրեանց
շատ
սիրեցի,
եւ
այժմ
եւս
սիրում
եմ.
ի՞նչ
պիտոյ
է
{առնել},
մարդ
ենք,
ունինք
շատ
թուլութիւնք.
երբեմն
սիրո
ը
յանձն
ես
առնում
եւ
քաւում
ես
դու։
Ի՞նչ
պիտոյ
է
{առնել}.
երեւի
այդպէս
նախասահմանուած
է
նոցա
վիճակը:
Պար
ասես
միւս
անգամ
բաժանուել
լինո՞ւմ
է.
ինչ
պիտոյ
է
{առնել},
գիտեմ,
վատ
սովորութիւն
է,
բայց
միանգամ
ենթարկ
րիս
փորձանք
դարձաւ,
կարող
էք
ասել՝
ի՞նչ
պիտոյ
է
{առնել},
այսպիսի
Բէգզադէների
պարտական
ենք
ցոյց
տալ
ամենա
ին
կենդանի
մնալ
գորգերի
վերայ,
թո՛ղ
թէ
անհանգիստ
{առնել}
ինձ
իւրեանց
եղջերային
դարանակալ
խայթոցներով...
լ
նամակով
ուղարկել
էր
ինձ։
Աւելի
ոչինչ
չեմ
կարող
{առնել}.
իմ
ձեռքում
ոչինչ
չկայ:
Իսկ
ինչ
որ
վերաբերւում
ւթիւնը,
նոյնպէս
եւ
պարտքը
վճարելը:
Ի՛նչ
պիտոյ
է
{առնել},
վաճառականութիւն
է...
Ասացի,
այս
պարապութեան
մ
աւային
ջերմութեան
կամի
զիս
ծաղկազարդել,
պտղաբերս
{առնել}
եւ
օր
աւուր
վերածել
ի
լաւ
անդր
վիճակ"։
Ի՛նչ
դութեամբ)
խնդրեմ
վերապատուելի
Հ.
Ղեւոնդից
շնորհ
{առնել}
դադարեցնել
այդ
վնասակար
աղօթքը,
եթէ
չկամին
առիթ
ել,
ուսուցանել,
հեղինակութիւն
կամ
թարգմանութիւն
{առնել}
առանց
հոգու
եւ
սրտի
անդորրութեան,
անհնարին
բան
է
զ
լսել
Պ.
Արամեանից,
թէ
նա
շուտով
պատրաստւում
է
{առնել}
մի
հրատարակութիւն,
թէ
ամենայն
ուղարկուած
ձեռագիր
:
Տարակոյս
չկայ,
որ
նորա
ամուսինը
կարողանալու
չէ
{առնել}
այդ
բաները,
ուստի
պիտի
բորբոքուի
նոցա
մէջ
անմիաբ
ուտէք,
խմէք
եւ
քնէք,
այլ
պարտական
էք
մայրութիւն
{առնել}
եւ
ձեր
Հայութիւնը
երեւեցնել
ձեր
զաւակների
մէջ.
մ
ժամանակ՝
մեզ
յաջորդք
պատրաստել
եւ
ուխտելով
նզով
{առնել},
որ
նոքա
աշխատեն
իրագործել
ա՛յն
անդրդուելի
հոգով
է
մեզ
հետեւեալ
լուրը,
որի
մասին
չենք
կարող
զանց
{առնել}:
"
Պարոն
Յովհաննէս
Տէր-Գաբրիէլեան
Պատկանեանց
մէջ
սաստիկ
ցանկանում
էր
միաւորուիլ
եւ
խաղաղութիւն
{առնել}
(Յունաց
հետ),
ծածուկ
արտասուելով
սխալական
վարդ
ամանակ
դուրս
էր
մնացել
եկեղեցուց,
եւ
յետոյ
աղօթք
{առնել}
մոլորութեան
մէջ
(այսինքն՝
Յունաց
դաւանութիւնը
չ
ւ
բանի
ընթացքը:
Բայց
եւ
այնպէս,
կարելի
չէր
զանց
{առնել}
եւ
չյայտնել
Կոստանդնուպօլսի
Ամենապատիւ
սրբազան
Գէ
ոք
բողոքի
քամակից,
որի՞
ընդդէմ,
ո՛վ
ինչ
կարող
է
{առնել}:
Ժողովքներով
վճռուեցաւ,
որ
իւրաքանչիւր
պատուաւո
ելու
ախորժակը
անհասկանալի
է
մեզ:
Վաճառականութիւն
{առնել}
մի
աշխարհում,
ուր
դրամի
գինը
մի
օրուայ
մէջ
այնքա
րոպէական
արժէքը,
եւ
ո՛չ
տուողը,
վաճառականութիւն
{առնել}
մի
տեղում,
ուր
ոչինչ
հաստատ
բան
չկայ,
ուր
շատ
ա
ղը
երկու
հազար
կամ
աւելի
վճարել,
վաճառականութիւն
{առնել}
մի
տեղում,
ուր
գործի
սկսուած
օրից
երեւում
է
սնան
ր
բացւում
է
մեր
առջեւ:
Գրեթէ
ազգովին
սովորութիւն
{առնել}
ապրանք
գնել
Եւրոպայից,
մինչ
ինքեանք
կրկին
անգամ
երբ
յառաջանալու
էր
դարձը
դէպի
առողջութիւն,
անտես
{առնել}
այդպիսի
ժառանգութեններ,
որով
կարելի
էր
կանգնեցնե
,
եւ
ի
դատաստան
մտանել
եւ
մինչեւ
յԵւրոպ
եւս
ապել
{առնել}.
Եւ
ի
յայսպիսի
պատահմունս
ամենայն
մանրամասնաբար
ժառանգութիւն
յինէն
եւ
զայս
պարտ
է
կտակակատարն
իմ
{առնել}
ի
ժամ
բաժանման
զստացուածքն
եւ
զոր
ինչ
որ
բովանդակ
կոպոսաց,
եւ
այնքան
շատ,
զի
դժուարիմք
ընտրութիւն
{առնել}
ընդ
բարին
եւ
ընդ
խոտանն
ի
նոցանէ:
Եւ
զի՞նչ
ցին
սուրբ
առաքեալքն
եւ
եդին
հաստատութեամբ,
սուրբ
{առնել}
զմիաշաբաթն
ի
շաբաթուն,
եւ
այս
կրկին
խորհրդով.
մ
մք
գիտուն
լինել
ասացելոցս,
զի
մեզէն
չկարեմք
խտիր
{առնել}
ընդ
վերաuաց
սկզբունս,
զորս
միահամուռ
մերժեմք,
ե
ՈւՍԱՆՈՂ
ԵՒ
ՄԵԾԱՏՈՒՆ
Ուսանողաց
վրայ
{առնել}
դատաստան
Հեշտ
չէ
շատ,
ունի
անհամար
պայման.
քաջ
մշակեալ
նորան
անդրէն.
Ինչ
որ
կարո՛ղ
էի
{առնել},
կատարեցի,
Իմ
ասպարէզը
այս
օրուայ
օրը
լրաց
ր
ամօթի
փոխանակ
Աշխատում
էր
ողջ
քաղաքին
պապը
{առնել}
խայտառակ։
Չգիտեմ
ինչո՞ւ.
բայց
գիտեմ
տեսնելու
Ես
իմ
որդու
երեսը:
"
Շուտ
է
{առնել}
դատաստան
",
-
Ասաց
գազանն
անբաղդիս,
-
սրիդ
տակ
ձգել
է,
Փոյթ
չէ.
բայց
ես
ինձ
չար
{առնել}
չեմ
կարող,
Մորթիր
ինքդ...
"
Անխ
ր
գտանուի.
միմիայն
հեղինակները
ո՛չինչ
չեն
կարո՛ղ
{առնել}
։
Դնենք,
թէ
գրեցին
շատ
բաներ.
գրուածքը
կարօտ
են
գործի
առաջին
հատորը,
արժան
ենք
համարում
մասնակից
{առնել}
ընթերցող
ազգը
այն
տպաւորութեանը,
որ
գործել
էր
մե
սերտ
յիշատակք
կացցեն
քարոզ
քո
կենաց,
Յաւերժ
{առնել}
չարագործին
ըզյիշատակ
եղեռանց:
Իսկ
Կարդինալի
.
հո՞
մեռաւ
պապը,
այսուհետեւ
հո՞
չէ՛
կարող
ոչինչ
{առնել}
այսուհետեւ
հո՞
կը
խօսեմ
նորա
վերայ
համարձակ:
Եթէ
գործարանը
բերեց:
Սորա
բոլոր
գործն
էր
լրտեսութիւն
{առնել}
եւ
ոչ
թէ
գործարանին
ծառայել:
Հասակաւ
բաւականին
փ
բարոյական
անձն
լինելով,
նորան
հրամայել
էր
այդպէս
{առնել},
միթէ՞
նա
չկարողացաւ
այնքան
հասկանալ,
թէ
երկիւղ
դորայ
մէջ
այնպիսի
սկզբունք,
որ
պէտք
էր
արմատախիլ
{առնել}
իւր
սրտից,
որ
բարոյական
մարդիկ
նորան
սիրէին:
Վա
ասասջիք,
թէ
ծառայք
անպիտանք
եմք,
զոր
պարտեա՛քն
{առնել}
արարաք
"
(Ղուկ.
գլ.
ԺԷ,
համ.
10)։
§
11
առ
մեզ
յողջոյն,
եւ
քո
զմտաւ
ածեալ,
որպէս
պարտ
է
{առնել}
մեզ,
հրամայեա՛
եւ
այնպէս
առնեմք
մեք
"
(եր.
130
եւ
խղճմտանքով,
եւ
առանց
կողմնապահութեան
դատաստան
{առնել}.
բայց
ուշաբարձութիւնը
սովոր
է
հրաժարուիլ
ամենայն
որ
այս
պաքսիմատները
դիւրամարս
չեն.
ի՞նչ
պիտոյ
է
{առնել},
եթէ
չկայ
սոցանից
լաւը.
բայց
իմ
կարծիքով,
թէպէ
կարելի
գամել
արեւելեան
փոքրիկ
դռնակը,
եւ
երթեւեկ
{առնել}
քամակի
կողմից
շուրջանակի,
յատակը
փոխել,
պատերը
ակը
փակելով,
բանալ
միւսը
եւ
զանազան
փոփոխութիւնք
{առնել}
զանազան
մասների
չափակցութեան
եւ
զուգապատշաճութեան
ասացի՜ք...
դեռեւս
համարձակւում
էք
դատողութի՜ւն
{առնել}....
եկէ՛ք
իմ
մօտ,
թշուառականք,
ես
ձեզ
ցոյց
օտ,
թշուառականք,
ես
ձեզ
ցոյց
կը
տամ
դատողութիւն
{առնել}
իմ
դժոխքի
մէջ:
-
Այն
դեւերը,
որ
կարգուած
է
իտեմ,
որ
եթէ
դու
կամենաս,
ամենայն
բան
կարո՛ղ
ես
{առնել},
-
ասաց
դեւերի
թագաւորը,
որի
բարկութիւնը
հատել
լից
գործս
որք
նկրտին
ի
լուսաւորել
զմարդիկ,
անտես
{առնել}
եւ
չտպել
երբեք:
Այսու
կարկեսցին
բերանք
բացեալք
ի
-
Ի՞նչ
պատրաստութիւնք․
-
սկսեց
պ.
Մարկոսը
հարց
{առնել}:
-
Հրամայել
էր
ինձ
գտանել
մի
բոլորովին
սեւ
կ
ն
զօրութիւնը...
ես
յառաջ
եւս
կարող
էի
այդ
բանը
{առնել},
բայց
չէի
կամենում,
յուսալով,
որ
առանց
դորան
ե
,
ուրեմն
համաձայն
ես
ինձ,
որ
պիտոյ
էր
ընտրութիւն
{առնել}
հրաւիրելի
մարդերի
մէջ:
-
Ամենեւին
համաձայն
ե
մարդիկը,
ամենայն
ծանրութեամբ
սկսեցին
ընտրութիւն
{առնել}
մարդերի,
որ
հրաւիրելու
էին
իւրեանց
խնջոյքին
մասն
եռքումն
էր
նա,
կարող
ենք
ամենայն
տեսակ
լրբութիւն
{առնել},
-
յառաջ
տարաւ
իւր
խօսքը
պ.
Մարկոսը:
-
Գիտ
րայ
ինչ
մտածելու
բան
կայ,
այնպէս
խնջոյք
կարելի
է
{առնել},
որ
աշխարհը
զարմանայ:
Շամպայն
ասածդ
հեղեղի
պէս
ցիների
պատկերները
արծաթապատել,
քառասնիցը
անպակաս
{առնել},
ննջեցեալների
գերեզմանը
օրհնել
տալ,
մատաղը
չմոռ
ղ
են
հասկանալ
խեղճ
կոմսի
դրութիւնը:
Ին՜չ
պիտոյ
է
{առնել}:
Ընկել
էր
մի
անգամ:
-
Երկնաւոր,
անմահ
սուր
երի
յայտնութիւնը,
եթէ
տեսաւ:
-
Ի՛նչ
պիտոյ
է
{առնել},
-
ասաց
կոմս
էմմանուէլը,
-
նանրահաւատութիւնը
եւ
յստեղ:
-
Լսելու
համար
այդ
երգը,
ինչ
պիտոյ
է
{առնել},
հարկաւոր
է
յանձն
առնուլ
այդ
թէեւ
ծանր
պայմանը:
ցէք
ինձ,
որպէս
բժշկապետի,
մի
քանի
նկատողութիւնք
{առնել}
ձեր
ընտանեկան
կեանքի
մասին,
բարի
խորհրդով:
ր
բժշկապետի
այցելութեանը...
-
Ին՛չ
պիտոյ
է
{առնել},
-
ասաց
պ.
Յովնաթանեանցը,
մի
փոքր
ուղղուելով,
կմունքից,
որ
ուղղւում
է
միայն
իմ
ընդդէմ:
Ինչպէս
{առնել},
որ
մի
կերպ
վերջացնէինք
այս
բանը...
ինչ
յիմար
բայց
եթէ
դուք
անպատճառ
կամենում
էք,
ի՞նչ
պիտոյ
է
{առնել},
խօսքը
կտրիճինն
է...
Պարոն
Մկրտիչը
չթողեց
իւնը:
Ես
գալոց
ամառից
յառաջ,
չեմ
կարող
հարսանիք
{առնել},
ինչպէս
կամի,
թո՛ղ
գնայ
գայ
երթալու
տեղերը,
յե
րող
գանձանակին:
Այս
ամենայն
բանը
մարդ
կարող
է
{առնել},
եթէ
կամենայ,
բայց
շատ
անգամ
մի
մարդ
չէ
կարող
մ
ն,
որ
մոռացաւ
իւր
մեղադրանքը,
որ
պատրաստուել
էր
{առնել}
Շահումեանցին
նամակի
սառն
հոգով
գրուածի
համար:
աղջի՛կը
կտրիճ
պիտի
խնդրէ,
մէք
կամեցանք
բաղդաւոր
{առնել}
Թիւթիւնճի-օղլուի
աղջիկը,
իսկ
պարոն
հայրը
նա՞զի
ն
ր
ունիմ
տեսանելու,
եւ
չկամիմ
ինչպէս
եւ
իցէ
հարսն
{առնել}
մի
հատիկ
Մանուշակս.
ի՛նչ
կայ,
կարող
է
վեց
եօթն
ենայն
բանիցս
ասացելոց
զհետ
գայ,
թէ
պարտ
է
դարման
{առնել}
այսմ,
կամ
անձամբ
անձին
բարձցեն
բոլորովին
եւ
բնաջ
ւմ
է
նորա
կանոնքը
եւ
պայմանքը,
որոնց
խորհուրդը
է
{առնել}
տալ
մինը
կամ
թողուլ
միւսը,
եւ
այս
կանոնների
եւ
պ
լինէր
պապականութեանը,
սա
իսկոյն
պատրաստ
էր
անտես
{առնել}
Աստուծոյ
ձայնը,
Քրիստոսի
պատուէրը։
Շատ
օրինակնե
ւմ,
իսկ
եթէ
արդարութիւնն
կենդանի
գոլով
ոչ
կամիցի
{առնել},
զոր
արժանն
է,
բազուկն
արդարութեան,
ժողովուրդն
,
զի
թոյլ
տուեալ
է
յարքայէ.
յոչ
կարել
նորա
զայս
{առնել},
յանդիմանակցացն
յաւել
յարկ
մի
եւս
եւ
խեղդեաց
զտո
ին
է
ցուցանել,
թէ
մարթ
է
ուղղափառաց
հաղորդութիւն
{առնել}
ընդ
հերձուածողաց
'ի
հոգեւորս,
կարծիք
մերժելի
է
յ
մեզ
[մերոյս
վասն
հայկական
դպրութեան
ճառի]
սկիզբն
{առնել}
[այսու
բանիւք],
թէ
ի
[նկարագրի
մերումս
լուսաւորո
օնից,
եւ
ինքնին
ուսանելոյ
անտի,
զոր
ինչ
պարտ
էր
{առնել}
եւ
թողուլ:
Երանի՜
թէ
եւ
ի
մերայոց
ոք
նախանձաւոր
ն,
պարսկականաւն
վարէին
եւ
եթ
գրչութեամբ:
Ի
դարձ
{առնել}
Վռամշապհոյ
ի
Միջագետաց,
քահանայ
ոմն
յազգէ
ասորի
ւնս
առ
հոգալոյ
զգիւտ
դպրութեան
Հայոց,
եւ
յիրազեկ
{առնել}
նորա
զժողովն
բանիցն
Աբելի՝
աղաչի
չլինել
անփոյթ,
երոյ՝
փիլիսոփոսն
Մովսէս
Խորենացի,
զորով
չկարեմք
{առնել}
զանց
եւ
հարկաւորեմք
առ
վայր
մի
զկայ
առնուլ
եւ
սքա
ութեան
Հայոց.
զայս
ասացեալ
չկամիմք
բնաւ
մատնանիշ
{առնել}
ի
թերութիւնս
Չամչեանին,
թէ
զրկեալ
է
Պատմութիւն
ն
նչ
գործ
վասն
ազգի
վճարեաց,
այսմ
մարթ
է
պատասխանի
{առնել},
եթ
է
միայն
անբիծ
իցեն
սիրտք
մեր
յամենայն
կրօնամ
ժամանակին
անտէր
եւ
անպատրաստ,
այլ
արդեօք
կար
էին
{առնել}
ինչ,
-
միանգամայն
ոչինչ,
զի
հազարաւոր
խոչընդակք
ողովրդեան
եւ
ժողովուրդն
առանց
հեղինակի
չզօրեն
ինչ
{առնել},
այլ
միացեալ
ի
կամս
եւ
հոգի
բազում
ինչ
է
լուսաւո
ից։
Այն
ժամանակ
սկսեց
նա
դարձեալ
մուրացկանութիւն
{առնել}
։
Բայց
Ֆրանսիացիք,
որ
առ
հասարակ
մեծահոգի
են,
ա
ին։
Ժողովքի
մէջ
սահմանուած
էր
շատ
փոփոխութիւններ
{առնել}
աբեղայական
Կարգերում,
որոնց
մէջ
կայր
եւ
այս
թէ,
ր
վարժապետի
խօսքին
եւ
արգելեց
Հօլանդացոց
առեւտուր
{առնել}
Չինաստանի
մէջ։
Յիսուսեանք
շուտով
ահա
սկսեցին
ը
լինի
ցոյց
տալ
բոլոր
աշխարհին,
թէ
ի՞նչ
կարող
էր
{առնել}
"։
"
Ես
չեմ
հասկանում,
-
շարունակեց
Մուրաօ
անուն
թէ
եւ
ես
երկնքի
որդի
եմ,
եթէ
մտածէի
դատողութիւն
{առնել}
Եւրոպական
գործերի
վերայ"։
"
Սրբազան
Պապը
չէ
կամ
վերայ"։
"
Սրբազան
Պապը
չէ
կամենում
դատողութիւն
{առնել}
Չինաստանի
վերայ,
-
պատասխանեց
Մեցցաբարդան.
-
նա
կ
ծ
մասը,
Սպանիացի
լինելով,
կարող
էին
լրտեսութիւն
{առնել}
այն
ժամանակ
մանաւանդ,
մինչ
Ֆրանսիայն
եւ
Սպանիայն
Յիսուսեանք։
Երբ
Սիւլլի
խորհուրդ
էր
տալիս
նորան
չ'
{առնել}
այս
գործը,
Հենրիկոսը
պատասխանեց.
"
Գիտեմ,
որ
Յ
մեան
ժամանակումը
անտեղի
է.
ինչ
որ
այսօր
կարելի
է
{առնել}
անվտանգ,
էգուց
նոյն
բանը
գլուխ
կը
գայ
սարսափելի
ր
լինին
այս
բանի
մէջ.
ահա՛,
ինչ
որ
ես
կարո՛ղ
եմ
{առնել}
այժմ։
Եթէ
դուք
խաբեցիք
ինձ,
ո՛չ
ես,
այլ
դուք
պ
եանց
որոմնացանութենով
Պալատի
մէջ
կարողացան
այնպէս
{առնել},
որ
թագաւորը
Հրովարտակ
տուեց
Պարլամենտին
ինքեան
թեանը,
ապա
տեղին
չէ՞
այժմեանից
իսկ
միջոցներ
ձեռք
{առնել}
`
ոչնչացնելու
Երուսաղէմի
պատրիարքութիւնը:
Այդ
դէ
գործ
կատարեն.
մինը
առանց
միւսին
ոչինչ
չեն
կարող
{առնել},
եւ
եթէ
այսպիսի
պատշաճաւոր
միաբանութիւններ
չկայի
ռով,
որ
նոյն
բանը,
նոյն
առաջարկութիւնը
կարելի
է
{առնել}
եւ
հայ
մարդուն,
որ
նա
խօսի
Խորենացու
կամ
Եղիշէի
յիս
ստակ
տվողը,
ադ
ալ
նոր
լսեցինք:
Այս
գիրս
{առնելէդ}
ետքը,
անպատճառ
ճիճայիս
երթաս
եւ
գիրս
կարդաս
ու
ի
բան
չկա,
եթե
կկամենաք
եւ
եթե
նորա
այստեղ
ուսումն
{առնելը}
ձեզ
հաճո
չէ,
ինձի
սիմ
սիմ
մի
ասեք,
գրեցեք
պարզ
ած:
Այսպիսի
նորակերպ
տողի
մը
նշանակութիւնն
ի
միտ
{առնելը}
մեր
կարողութենէ
վեր
ըլլալը
կը
խոստովանինք,
վասնզ
մնացած
պարապութիւնը
լցնելու
համար,
որ
իսպառ
զանց
{առնելի}
էր,
որպէս
նաեւ
Սօսի,
իր
եղբօր
Պարէտին,
իր
սիրա
դը
հաց
չունի,
մարդը
հանդերձ
չունի,
բնութիւնը
իր
{առնելիքները}
կը
պահանջէ,
խոհեմ
եւ
բնական
ճամփան,
մարդասէր
հն
հեռաւոր
բացակայութեան՝
առ
այն
մնացեալ
էր
վասն
իմ
{առնելն}
կառավարութենէդ
զտնօրինութիւն,
յաղագս
ներկայանալո
նկալեալ
զայս
խնդիր
իմ
հրամայեալ
լիցի
յաղագս
առաջի
{առնելոյ}
զվերոյիշեալ
վկայագիրս,
ուր
հարկն
է
ի
մասին
ի
բաց
ն
մասին.
առանց
որոյ
մնայի
թերեւս
զրկեալ
ի
հնարից
{առնելոյ}
եւ
զոտն
փոխ
մի,
ի
մեռեալ
վիճակէ՝
ի
կենդանատուն
ք
հաւաստեաւ
ենթադրել,
թէ
յետ
ընթեռնելոյ
եւ
ի
միտ
{առնելոյ}
զամենայն,
որ
ինչ
բովանդակիւր
ի
քաղուածին
յայնմիկ
հնդկական
ինքնին
գրելոց
է
՚ի
Լոնդոն,
առանց
սկիզբն
{առնելոյ}
գործոյն,
մինչեւ
ընկալցի
առ
այն
զլուծումն
բացարձա
անել
առ
իս,
ի
լրութիւն
գործոյն,
յաղագս
յանդիման
{առնելոյ}
զայն
ազգին
հայոց
ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
վեհափառ
կաթող
ս
պ.
Հագի
եւ
օրէնսգէտ
պ.
Պալի,
յաղագս
յանդիման
{առնելոյ}
զայն
կառավարութեան
հայոց
ի
Նոր
Նախիջեւան:
Զվա
ամ
եւ
ի
յօրէ
այնմանէ
զինչ
գնեալ
եղէ
նմա
յօժարացայ
{առնելոյ}
հոգեւորդի
ինձ
եւ
այժմս,
թէ
կենդանի
մնացի
մինչեւ
բան
կարծելոցն։
Իսկենտեր
պէյ
յետ
բազում
աշխատ
{առնելոյ}
յՕսմանեանս
հիւանդացաւ,
լուեալ
Օսմանեանց
զհիւանդո
շառլաթյանի
խոսքով
կավերվի.
այս
գրածներս
լավ
միտք
{առնելով}
կարդա
ու
հետո
քո
խղճմտանքովդ
քո
սրտին
եւ
հոգուն
պ
թյուն
Ձեր
ծանոթների
եւ
բարեկամների
մեջ:
16
բաժին
{առնելով}
այդ
գումարը,
յուրաքանչյուրին
կհասանի
25
մանեթ,
է
հոգիս:
Իմանալով
այս
բոլոր
բաները,
աչքի
տակ
{առնելով},
թե
այս
վիճակում
եղած
մարդու
սիրտը
եւ
հոգին
ինչպ
պանին
Ռուսսիոյ
՚ի
Լոնդոն,
սկսանել
զգործն,
վստահ
{առնելով}
զիս
եթէ
ամենայն
հանգամանք
գործոյն
ո՛չ
լիցին
յայտն
ին
ամենույն
Հայոց,
յիւրում
ժամանակի:
Հաւաստի
{առնելով}
զարժանապատուութիւնդ
յանկեղծութիւն
յարգանացս,
զոր
նակ
շնորհակալութիւն
մատուցանելու
ինձ,
որ,
յանձն
{առնելով}
կարդալ
նորա
գրածը
"
Մեղուի
"մէջ
եւ
ցոյց
տալով
այդ
ս
է
նորան
մեռած
մանուկը
եւ
բաւական
շատ
արծաթ
եւ,
{առնելով}
նորա
կենդանի
զաւակը,
տանում
է,
տալիս
է
տիկին
Բէ
րդական
ծանօթս
եւ
նետեց
կապոցը
իմ
առաջեւ՝
նշանացի
{առնելով},
որ
բանամ
նորան:
Երբ
բացեցի,
ո՛վ
խայտառակո
եանց
միտքը,
գրքին
պատասխանատուութիւնն
իրենց
վրան
{առնելով},
ըստ
սովորութեան
(լռութեամբ)
"
ա՛ս
ալ
անցաւ
"
գի:
Բայց
լուսաւորութիւն
ստուգապէս,
լաւ
միտք
{առնելով}
այս
մեծախորհուրդ
բառիս
նշանակութիւնը,
առանց
թոյլ
ազգօգուտ
ամենահարկաւոր
գործի
մէջ:
Հաւատարիմ
{առնելով}
Ձեզ
իմ
անդրժելի
բարեկամութիւնը,
մնամ
եւ
այլն
տութիւնը
ընդունել
է
նորան
եւ,
օրինաւոր
քննութիւն
{առնելով},
հատուցել
է
արժանի
վարձը:
Ո՞չ
ապաքէն
առաւել,
ք
րիգոր
Լուսաւորչի
անուամբ
աւագ
եկեղեցւոյն,
անմասն
{առնելով}
այսմ
տանս
զմիւս
սամատեարսն
որ
ի
կտակին
կան:
Եւ
զ
ն
զԱստուծոյ
եւ
զԱստուածայնոցն
խորհել,
սապէս
դիւր
{առնելով}
շատ
այն
է
տաժանեալ
մարմնոյ
ընդ
բազմապատիկ
ծառայու
ասպարիզի
մէջ։
Սոյնպէս,
բարեմտաբար
մատնացոյց
{առնելով}
աշխատութեան
մէջ
գտանուած
պակասութիւնքը
կամ
անհիմն
պը
է
լոկ
հաւասարութիւնը
եւ
ոչ
կեանքը"։
Աչքի
տակ
{առնելով}
միմիայն
այս
հաւասարութիւնը,
անհնարին
է
խօսք
եւս
ունք
էին
խաղում
նոցայ
հոգիների
մէջ:
Նոքա
ելեւելք
{առնելով}
միմեանց
վերայից,
ժողովուում
էին
ճշմարտութեան
դրօ
ռքով։
Եւ
յաղթօղ
երեւելու
համար,
գիտութեան
զէնքը
{առնելով}
իր
ձեռքը,
ուղարկեց
այս
թուղթը
բարեսէր,
մեծ
եւ
պ
վախելով։
Դահեկանները
լիքը
բռնով
Սամարացի
գթածիցը
{առնելով}
այդ
արծաթը՝
հիւանդները
նայելու
գինը,
սապատների
,
զպաշտօնեայս
ուխտին
մեծարելով,
բարեշէն
զաշխարհս
{առնելով}
։
Նոյնն
եւ
ի
ժամանակս
իշխանութեան
իւրոյ
զմեծ
կաթո
ից
էր
մնացած
եւ
դրել
են
Նոր՝
թերեւս
խորհրդով
փոխ
{առնելով}
այդ
անունը
Ս.
Գրքից։
"
Եւ
գրեցից
'ի
վերայ
նորա
հարիւր
տարի
է,
ամեն
հեղինակ,
իր
նախորդներից
փոխ
{առնելով},
կրկնում
է։
Կիրակոս
Գանձակեցին,
խօսելով
Մեծ
լ
այս
սուրբ
եպիսկոպոսը
քաղկեդոնական
հռչակել՝
առիթ
{առնելով}
նորա
րոպէական
ակամայ
սխալը։
Ահաւասիկ
բուն
ճշմարտո
խելքերը
կորուսած
ընկել
էին
ձեւի
քամակից,
անփոյթ
{առնելով}
իրի
կորուստը.
ժամանակի
անհարազատ
որդիք
են
դոքա,
եթեւահաւատ
մարդերի,
թէ
դատարկապորտ
չէիք,
ճռաքաղ
{առնելով}
գինի
պատրաստել
բաւակա՜ն
մեծ
բան
է։
Ո՞վ
է
աշխատու
րդի
պէս
գինու
թասը
ձեռքին
կանգնած
նոցա
մօտ,
ծաղր
{առնելով}
նոցա
թուլամորթութիւնը:
Յետոյ
երեւակայում
էր,
որ
իւր
մի
րոպէ
նեղանալը
դատապարտեց
իսկոյն,
աչքի
տակ
{առնելով}
այս
բոլորը:
Եթէ
այնքան
ուժ
եւ
զօրութիւն
ունենար
ծում
է
եղած,
որ
շնորհ
է
ցուցանում
մեզ
մեր
աղջիկը
{առնելով}.
նորան
նայի՛ր,
նորա
սրտին...
Այդպիսի
նեղսիրտ
երին
ազդելով,
կամ
թէ
միջնորդութեամբ
գրոյ՝
առաջի
{առնելով}
ընթերցանելեացն.
առաւել
քան
զայս
չիք
պաշտօն
լեզու
միայն,
գրեալ
է
հին
հայախօսութեամբ,
անհասկանալի
{առնելով}
զբանն
Ազգին:
Հարցանեմք
եւ
ունիմք
իրաւունս
հարցան
մկին
ստանձնել
ինքեանց՝
զԿիկերոնեան
ամբիոն:
Զայս
{առնելով}
ոչ
իմանամ
թէ
Հայք
իսկ
եւ
իսկ
ընդ
նորոգել
գրականու
ակերտները
Հռովմ
կանչեց,
որոնք,
ժողովով
խորհուրդ
{առնելով},
իւրեանց
նախկին
կանոններին
վերայ
(աղքատութիւն
ե
լ։
Առաջին
տեսաւորութեան
ժամանակ
Կայսրը,
նշանացի
{առնելով}
Պապական
կոնդակների
հակառակաբանութիւնքը
Յիսուսեանն
եսպանի
երեսը։
Մեցցաբարդան,
վերջապէս
բարեաւ
մնաս
{առնելով}
Կայսրի
հետ,
որ
վերջին
տեսաւորութեան
ժամանակ
շատ
սի
հայոց
նախկին
Սարգիս
պատրիարքը
սկզբում,
հաշուի
{առնելով}
ազգի
ընդհանուր
ցանկութիւնը
եւ
աչքի
առաջ
ունենալով
սը,
այնպէս,
որ
մնացած
հինգ
հոլովմունքը,
միասին
{առնելով},
առաջին
հոլովման
տակ
գնացող
բառերի
եւ
մի
քառորդը
ուի
կենդրոնը,
սա
ոչ
միայն
չէ
կարող
ծաղկել
եւ
ուժ
{առնելով}
՝
հանրական
խորհուրդ
ունենալ
ազգի
համար,
այլ
կա՛մ
ուններից
նորանով,
որ
միայն
դէմք
ցոյց
տուող
տառեր
{առնելով}
՝
իր
վերջը
կատարելապէս
բայի
որականութիւն
է
ստանու
խօսեցանք
-
յայտնի
է
թէ
որպէս
ծովից
մի
կաթիլ
ջուր
{առնելով}
-
եւ
ասացինք,
որ
այդ
միաւորութիւնը
զգալի
է
լինու
քիչ
հաւանական
կարծիքներ,
բայց
մենք
այս
երեւոյթը
{առնելով}
որպէս
իրողութիւն,
տեսնում
ենք,
որ
չնայելով
մեր
չունի
իւր
մէջ։
Ուրեմն
ամենայն
հայ,
այն
գրերիցը
{առնելով}
եւ
իւր
տանը
պահելով
(ինչպէս
պիտոյ
է
անէ
հին
լեզո
է,
հավաքում
է
ծանոթությունք
եւ
մինիստրին
առ
ժամս
{առնելու}
բան
չկա,
ուստի
միամիտ
կացեք,
մինչեւ
պատգամավորն
ընտրուած
պարոններից
հոգ
չէ
տարել
քաղաքը
սալայատակ
{առնելու}
մասին,
թէեւ
շատ
հեշտ
ճանապարհ
ունէր՝
կանոն
դնել
արդիկը,
որ
Վանայ
կողմերից
եկած
էին
բեռնակրութիւն
{առնելու}
համար,
իւրաքանչիւրը
այդ
պանդխտական
եւ
մշակ
մարդե
ւ
տխրութեան
զաւակը,
ծիծաղելու
էր
իմ
վերայ,
ծաղր
{առնելու}
ինձ,
եւ,
դեռեւս
մի
կարեկցութիւն
ցոյց
տալով,
աս
ջողէր
այդ
համալսարաններումը
մի
հիմնաւոր
կրթութիւն
{առնելու}
",
համաձայնում
է
իմ
իստակ
սրտից
տուած
խորհրդին՝
մէջ
կրօնական
դաստիարակ:
Նոքա
չեն
արել
այս
եւ
չեն
{առնելու}.
ապա
եթէ
Հայոց
ազգը
յայտնէ
իւր
իրաւունքը՝
մասնա
խղճութիւն,
այնքան
արդարամտութիւն,
որքան
կայ
մեր
{առնելու}
պատմութեան
մէջ,
ապա
ուրեմն,
Յիշատակարանս
կը
հաս
անքով
եւ
երկրագործութեան
բերքերով
վաճառականութիւն
{առնելու}
մէջ:
Թողունք
տակաւին
այն,
որ
ձեռագործի
վաճառակա
նելու
եւ
իւրեանց
դրօշի
փառքին
նորանց
եւս
մասնակից
{առնելու}:
Մինչեւ
այժմ
բռնակալ
աշխարհակալութիւնքը
մի
ռանօք
եւ
խոնարհութեամբ
հասկցուած
կտորներէն
խրատ՝
{առնելու},
չհասկցուածին
հաւատալու,
եւ
յամենայնի
եկեղեցւոյ
կաշխատի
ճնշեալ
ժողովրդի
իրաւունքը
իսպառ
ոտքի
տակ
{առնելու}
համար:
Վա՛յ
մեզ,
որ
ոչ
երբեք
պիտի
արժանանան
ամաններ
տարածէ
բոլոր
վաճառուած
վարդապետարանքը
հետ
{առնելու}
եւ
իւրեան
հասուցանելու
համար,
ըստ
որում
այսպէս
է
ց
արժանաւոր
մարդերի:
Գործարանը
առաւել
արդիւնաւոր
{առնելու}
եւ
նորա
անունը
բարձրացնելու
համար,
կամեցաւ
Ֆրանս
հաս
վախճանի
մասին,
որի
վերայ,
անտարակոյս,
սուգ
{առնելու}
է
ամենայն,
իւր
ազգի
օգտին
եւ
յառաջադիմութեան
ցան
է
եւ
դարմանում
է
ամբողջ
տիեզերքը
առանց
խտրութիւն
{առնելու},
թէ
այս
մինը
մարդ
էր,
իսկ
այն
միւսը
մի
խեղճ
ճճի
ում
եմ
մի
քանի
պատուելի
ծերունիների
հետ
տեսութիւն
{առնելու},
կամ
մի
անմեղ
թղթախաղ
խաղալու
առանց
վճարի,
կամ
վ
վատնելու
այն
ժամանակը,
որ
տուել
է
Աստուած
բարի
{առնելու},
Աստուած
սիրելու,
մարդկութիւնը
սիրելու
համար,
անեց
Մանուշակը,
-
այդպիսի
սիրտ
խոցոտող
հարցմունք
{առնելու}
ժամանակ,
դու
գիտե՛ս,
որ
իմ
սիրտը
դուրս
է
թռչում
եղիք
գալոց
տարու
վերափոխման
տօնից
յետոյ
հարսանիքը
{առնելու}:
Ողջ
եղիք:
Ձեր
խոնարհ
ծաոայ
Մկրտիչ:
18
ն
՛չ,
-
պատասխանեց
քահանան,
-
մէք
մկրտութիւն
ունինք
{առնելու},
կնքահօրն
ենք
սպասում:
-
Ովի՞
երեխայն
է
մկրտ
ն,
եւ
ժողովը,
որ
Պապը
կազմել
է
միմիայն
խորհուրդ
{առնելու}
համար,
կը
դառնայ
հերետիկոսական
ամբոխ։
Այս
բոլոր
Փարիզի
մէջ
այս
բանից
վիրաւորուած
մարդիկը
զինաթափ
{առնելու}
համար։
Հենրիկոս
IVը
ամենեւին
չէր
սիրում
իւր
կինը
ներգործութիւնքը
Հուգենօտները
հալածելու,
Լարօշելը
{առնելու},
Ֆրանսիայի
ազնուականների
ապստամբութիւնը
շիջուցան
բոլորովին
սեւացած։
Տարակոյս
չ'կար
նորան
դեղամահ
{առնելու}
մէջ։
Յիսուսեան
կողմնակիցքը
համբաւ
հրատարակեցին,
վերջաւորութիւն
են
ստանում
վերացական
նշանակութիւն
{առնելու}
համար։
Մնացած
միւս
դիպուածներում
մենք
յօժար
ենք
ինի
շինականի
կողմից:
Եթէ
միայն
շերամաբուծութեանը
{առնելու}
լինինք,
որ
գրեթէ
լոկ
մայիս
ամսի
գործ
է,
եթէ
չաս
է
ուրախանանք
եկեղեցական
փողերի
[խնդրի]
հարություն
{առնելուն},
քանի
որ
նրանց
համարում
էին
անվերադառնալի
եւ
որ
առայքը
կանգնած
պատրաստ
սպասում
են
նորա
մի
նշանացի
{առնելուն},
որ
իսկոյն
կատարէին
նորա
հրամանը:
Շատ
խօսակց
չէ
այլ
անարգ
դահճութիւն:
Այս
առաջարկութիւնը
{առնելուց}
յետոյ,
կը
սպասենք
Կրօնական
ժողովի
շրջաբերական
հր
Այսպիսի
խելացի
եւ
բազմակողմանի
վերահասութիւն
{առնելուց}
յետոյ
տալիս
է
կրիտիկայն
իւր
արդարացի
հարկը
մի
այդ
ր,
թէպէտեւ
շատ
օգուտ
ունենար
դորանից:
Իսկ
յանձն
{առնելուց}
յետոյ,
նորան
պէտք
չէ՞ր
այսպիսի
անարգ
ճանապարհներ
եանցի
թուլացած
զօրութիւնքը:
Արդարեւ
մի
րոպէ
հոգի
{առնելուց}
յետոյ,
երկու
սրտակից
բարեկամների
խօսակցութիւնը
ս
չիքա,
ասեք
անոր
բանը
թող
հոգա:
Եվ
այս
եւս
հայտ
{առնեմ},
որ
նոր
ճանավարներուտ
անունը
չի
կարցա
կարդալու-
աճո
չէ,
ինձի
սիմ
սիմ
մի
ասեք,
գրեցեք
պարզ,
վեր
{առնեմ}
մի
հավատարիմ
եկողի
հետ
ուղարկեմ։
Ես
իմ
պարտականո
:
Այդ
ի՛նչ
խելագարություն
է,
որ
ես
ուրիշից
պարտք
{առնեմ}
ապրեմ,
"
Հյուսիսափայլի
"
վերա
տիվ
եւ
գիշեր
աշխատ
րս
ընդ
այսոսիկ
յանդիման
լիցի
Ատենին,
որում
առաջի
{առնեմ}
եւ
զթարգմանութիւն
պատճէնի
եզրակացութեան
ազգին
Հայ
ի
լեզու
բնիկ
մեզ,
եթէ
յազգասիրութիւն
Ձեր
ապաստան
{առնեմ}
տեսանել
զհաշիւ
հրիտակին
ընդ
պ.
Հագի
(ընդհանրակա
մ,
Գրիգոր
Ղազարյան,
Եղբայրական
ողջունիվ
hայտ
{առնեմ},
որ
հունվարի
11-ից
գրած
նամակդ
ստացա
երեկ,
այսի
չունիմ։
Ա՞յդ
է
քո
շատ
հարկաւոր
գործը,
խելքիդ
աղ
{առնեմ}.
ո՛վ
մարդ,
տարիքդ
քառասունից
անցել
են,
քո
խելք
չմոռանաս:
Մնացել
եմ
վարանման
մէջ
եւ
չգիտեմ
ի՞նչ
{առնեմ}.
եթէ
վերադառնամ
իմ
հայրենիքս
այսպէս
մերկ
ու
աղքա
ածելը
անգամ
դառն...
իսկ
որդիքս,
որդիքս.
ի՛նչ
{առնեմ},
ո՞ւմ
ասեմ,
իմ
երեսի
կեղտը
պիտի
որ
ես
ինքս
ծածկ
իւղ
կրել
կոմսի
յարձակմունքից.
բայց
ընտանի՛քս
ինչ
{առնեմ}...
որ
կարող
է
ծառայել
կոմսին
առատ
շտեմարանի
տե
րծաթ
մտանէ
իմ
գումարի
մէջ,
ի՜նչ
ուրախութիւն
պիտի
{առնեմ},
առաջին
գործս
քեզ
մի
թաւշեայ
վերայնոց...
-
թշնամիների
գլխից
աշտարակ
շինել,
քեզ
այն
շնորհը
կ՚
{առնեմ},
որ
քո
գլուխը
կը
դնեմ
աշտարակի
ծայրումը,
այնպէս
իմ,
հուրն
էլ.
նրա
հրամանը
կատարելու
համար
վեր
կ՚
{առնեմ}
ամէն
թաք
ու
մուրն
էլ"։
Տեղն
է,
որ
մէկը
աս
քրութեանս:
Ոչինչ
աւելի,
քան
զոր
պարտքն
էր,
{առնեմք},
եւ
յամենայնի,
յոր
զձեռն
մխեմք,
առաջնորդիմք
ի
եթէ
ոչ
անտեսեսցէ
Տէրդ
զայս
խնդիր
ազգային,
յանձն
{առնեմք}
զանձինս
'ի
պաշտպանութիւն
աղօթից
Ձերոց
մնալ
ալ,
որպէս
պարտ
է
առնել
մեզ,
հրամայեա՛
եւ
այնպէս
{առնեմք}
մեք
"
(եր.
130)։
Մեզ
թւում
է,
թէ
այս
բանը,
ցառութիւն
յընդհանուրն
մարդկութենէ,
մեք
հաւատարիմ
{առնեմք}
զպատուելիսդ,
զի
բնութիւնն
եւ
ժամանակն
միօրինակ
ե
Նա
ասում
է.
"
Իմ
ի՞նչ
գործն
է,
թող
ինչ
կամին,
{առնեն}
"՝
առանց
մտածելու,
թէ
ո՛վ
են
այդ
կամեցողքը
եւ
ա
եւ
հաւանեմք
յոյժ
ընդ
այն,
եթէ
գործք
մեր
յանդիման
{առնեն}
զմեզ
Աստուծոյ:
Եւ
՚ի
պարանոցաթաղ
լինել
մեր
՚ի
փա
.
Ում
ոտնահար
լինին
մարդիկ,
եւ
ում
երեu
ոչ
{առնեն}.
Ամենեքին
զիս
թողին
ձեռս
ի
ծնօտի,
աչս
ի
լ
նդէ՞ր
աշակերտքն
Յովհաննու
պահեն
ստէպ
եւ
խնդրուածս
{առնեն},
նոյնպէս
եւ
փարիսեցւոցն,
եւ
քոյքդ
ուտեն
եւ
ըմպե
հիացած,
չգիտեն
ինչ
մտածեն,
որին
հաւատան
եւ
ինչ
{առնեն}.
նոքա
ամենայն
րոպէ
սպասում
են
կորստական
դիպուածն
շատ
մասը
անցուցել
ենք,
թող
մեր
որդիքը
ինչ
կամին
{առնեն}:
Ահա
քեզ,
պարոն,
մի
անշուք,
բայց
ճիշտ
պատ
սիս
եւ
զբօսնուն
եւս.
(զեֆքինէ
վարմաք
իստերլէր)
{առնեն}
զոր
հաճին
եւ
խօսին
'ի
հաճիլ.
(գնա՛
մեռի՛ր,
եկո
ուին,
կարկատելով
զանհեդեդ
պատճառանս,
զոր
օրինակ
{առնեն}
այսօր
իմաստունք
հայոց
հնասէրք
եւ
մանաւանդ
որ
ի
նո
խանձեալ
էր
զնախանձ
Ազգին,
վասն
որոյ
հրաման
անդէն
{առնեն}
սրբոյն
Մեսրոպայ
բանալ
զդպրոցս
եւ
զհետ
լինել
ծաղկե
կան
բարձր
աստիճանների
հասնելով,
մոռանան
եւ
անտես
{առնեն}
Կարգի
օգուտը։
Այս
միջոցին
Իգնատիոսը
իւր
Կարգ
րեցուցանեն
նորա
ճշմարիտ
աճեցականութիւնը,
ուժաթափ
{առնեն}
նորան
դպրոցական
շարժողութիւններով
եւ
խեղդեն
գիտու
ն
Կօլլեգիումը,
այն
պայմանով,
որ
դասախօսութիւն
չ'
{առնեն}
այնտեղ։
Բայց
վեց
տարուց
յետոյ,
այսինքն՝
1609
թ
դուք
մեր
հարերին
կ'առնէք
այնտեղ,
նոյն
բանը
ձեզ
կ'
{առնեն}
Վերսայլումը,
ինչպէս
դուք
այնտեղ
նորանց
հետ
կը
վար
ուն,
ուրեմն
մեք
եւս
նույն
բանը
պետք
է
ուրիշներին
{առնենք}:
Սիրելի
ծնողացս
շատ
եւ
շատ
բարեւ՝
Գրիգոր
եղբ
առատ
աղբյուրի
տեղ։
Եթե
այս
բաները
եւս
անտես
{առնենք},
չէ
պիտո
գեթ
մոռանալ
այն,
որ
գնացող
պարոնները,
ւ
նույնիսկ
կլիմայի
դրոշմը"։
Մի
րոպե
այստեղ
կանգ
{առնենք}:
Ենթադրենք,
որ
Անգլիայում
հիշյալ
սիստեմը
զարգաց
է
հայրենասիրութիւնը
պարծանք
ենք
համարում,
այսպէս
{առնենք}
կամ
այնպէս
առնենք
",
ինչ
կամիք,
արեցէ՛ք
սիրելիս
ը
պարծանք
ենք
համարում,
այսպէս
առնենք
կամ
այնպէս
{առնենք}
",
ինչ
կամիք,
արեցէ՛ք
սիրելիս,
եւ
մեք
հոգւով
չ
ժուած
Հռովմէական
պարգեւը
չելնէ
նէ,
կատակնիս
ետ
կ՚
{առնենք}...
Գնա՛,
Մխիթարեա՛ն
համախոհ,
գնա՛,
ներքին
համ
եզ
անցաթուղթ
չկայ"։
Ինչ
երկար
գլխացաւութիւն
{առնենք}
ընթերցողներին։
Գործակատարը
գնում
է,
մուշտակը
եւ
ռով
հին
լեզուի
անգործածական
բառերը
եւ
ոճերը
անտես
{առնենք},
որոնք
հին
ժամանակներումը
տեղ
տեղ
երեւում
են
գոր
չյաջողուեցաւ
ու
այժմ
այսպէս..
․
-
Է՛հ,
ինչ
{առնենք},
եթէ
փորձը
չյաջողուեցաւ
այն
ժամանակ,
միթէ
դատապ
ռնալուց
յետոյ,
ասելիքս
այս
էր,
թեւ
ի՜նչ
պիտոյ
է
{առնենք}
ազգի
համար:
-
Ուրեմն
քո
առաջարկած
մտածելի
բա
ատներին
հանդերձ
բաժանել:
Անտարակոյս
այս
բոլորը
կ'
{առնենք}
մեք
քո
հետ.
բացի
սորանից
հարկաւոր
է,
որ
դարպաս
ր,
-
շարունակեց
իւր
խօսքը
մայրը,
-
որ
շուտով
հարս
{առնենք}
քեզ,
զաւա՛կս,
ի
հարկէ
Աստուած
բարի
պսակի
արժանի
.
Սուդաղ
-
Մէք
հարսանիքը
եւ
առանց
քեզ
կ՚
{առնենք},
-
ասաց
Թիւթիւնճի-Օղլուն,
-
եւ
ո՛չ
գալոց
տարու
օգ
մ։
Յայտնի
է,
թէ
այդպիսի
դիպուածում
պիտի
բառ
փոխ
{առնենք}
հին
լեզուից,
եւ
այնպէս
գաղափարների
համար,
որ
նո
խանութը,
մինչեւ
որ
դու
այս
մասին
հոգաբարձություն
{առնես}:
Սրբազանի
գործերը
մի
կտրողական
ընթացք
չունեց
եմ,
նամակս
ստացածովդ
փողի
մասին
հոգաբարձություն
{առնես}
առաջին
փոշտով
Նարզարյանցի
վերա:
Հույս
ունիմ,
..
ինձ
պատուէր
Sուել
են
քեզ
սպանանել.
ի՛նչ
{առնես}....
Եւ
թէպէտ
ես
այս
րոպէիս
կարող
եմ
խօսակցութեան
ձեւը
ունի
պակասութիւններ,
բայց
ի՞նչ
{առնես}.
ամենայն
մարդ
իւր
պէս
կը
խօսի,
անհատութիւնը
չէ
պատրաստ
էր
զոհ
բերել
իւր
բարեկամներին․
բայց
ի՛նչ
{առնես},
այս
րոպէին
նա
այնպիսի
դրութեան
մէջ
է,
որ
ժաման
դեռեւս
տասն
ժամը
չկայ,
թէ
տուն
գնաս
ի՛նչ
պիտոյ
է
{առնես},
ո՛չ
ապաքէն
ժամանակ
է,
որ
անցուցանում
ենք,
եթէ
եղ
խօսքը
իրի
վերայ
է
եւ
ո՛չ
նորա
ձեւի:
-
Ի՞նչ
{առնես},
որ
դու
իր
ասելով
ձեւ
ու
կերպարանք
ես
հասկանում
լ
քո
հետ
այսպիսի
գեղեցիկ
բաների
վերայ,
բայց
ի՞նչ
{առնես},
աշխարհի
սուտ
եւ
անիրաւ
կարգը
մեր
երկուքի
մէջ
այ
-
որ
տեսանում
էք
իմ
հագուստը
այդպէս
անկարգ,
ի՛նչ
{առնես}.
տան
հարկաւորութիւնքը
ստիպում
են
երբեմն
դուրս
գա
՞,
պարոն
Մկրտիչ,
բայց
նա
միայն
ամաչել
էր,
ի՞նչ
{առնես},
աղջիկ
տղայ
է,
նորան
այնպէս
կը
վայելէ:
-
Չէ
ան
վերայ,
որի
առաջնորդը
էր
խղճմտանքը,
բայց
ի՞նչ
{առնես},
կան
րոպէներ
մարդու
կեանքի
մէջ,
որ
նման
չէին
նո
սկոյն
հասկանում
է
բանի
զօրութիւնը...
Բայց
ի՛նչ
{առնես},
որ
միւսները
թափել
էր
ճանապարհին:
Մէք
այսպի
ւ
պատճառ
է
եղել,
որոնք
անմեղ
են
եղած,
բայց
ի՞նչ
{առնես},
այդպիսի
բռնակալ
մարդերի
չէ
կարելի
հաճոյանալ
առա
ւ
համար
կարճ
եւ
ստեպ
էր
շունչ
քաշում,
-
բայց
ի՛նչ
{առնես},
այդ
եւս
մի
յիմարութիւն
է,
ոչ
այս,
ոչ
այն,
յա
ոճ
բանից,
մանաւանդ
թէ
առաւել
վասն
ամբաստանութէան
{առնես}
աշխատ...
Զի՞նչ
քեզ
առ
այսոքիկ
կարօտութիւն,
առաս
ք
որ,
ավելի
հաճելի
կլիներ,
եթե
մեկ
ուրիշը
հանձն
{առներ}
ձեռնարկելու
մի
այդպիսի
աշխատանք՝
արդեն
իր
ձեռքն
անչափ
շնորհակալ
եմ,
եթե
այդ
բարերարությունը
ինձ
{առնեք},
որ
ես
կարողանամ
2
տարի
ժամանակով
Փարիզ
մնալ
եւ
լաք,
այսինքն
երկերիւր
եւ
յիսուն
հազար
ռուփի,
որ
{առնէ}
քսան
եւ
հինգ
հազար
լիբրէ
ստերլ[ինգ]
(25.
000)
րութիւնեանց.
եւ
ոչ
այսչափ
միայն
այլեւ
զիւր
զկտակ
{առնէ}
ի
նա
ապաստան:
Որդի
սորա,
յիշատակեալ
Յարութի
կայս,
զորմէ
մթին
իմն
լուայ
ի
միոյ
եւ
եթ
աննշան
{առնէ},
յայնժամ
չիք
տեղի
երկբայութեան,
թէ
մտանել
մտան
ոս
Յարութիւնեան:
3250.
000
ռուփեաց
կէսն,
որ
{առնէ}
125,
000
ռուփի,
ըստ
զօրութեան
կտակին
անկանի
յօգո
եռն
արժանայարգ
պ.
Ս.
Յ.
Աբգար,
գումար
երկուցն
{առնէ}
երկու
հարիւր
ութսուն
չորս
(284)
կումպանու
ռուփի
Խաչիկեան,
իսկ
երկրորդն
ի
մեծարու
եւ
ի
պատկառելի
{առնէ}
յողջոյն
Հնդկաստան
՚ի
պ.
Յարութիւնէ
Աբգարեանց:
Ծ
եծագումար
դրամս
ի
փոխ
տայ
վանաց,
վաճառականութիւն
{առնէ}
գոհարաց,
որպէս
վկայեն
ականատեսք,
եւ
մինչ
Թադթէո
ր
նորա,
որ
ցարդ
իսկ
ծառայէ
նմա,
սեղանաւորութիւն
{առնէ}
՝
հրապարակի:
Խայտառակութիւնն
ոչ
լինի
եղջիւրա
հաշուելով
ըստ
ռուսական
դրամոց,
ըստ
արդի
գնոցն,
{առնէ}
մերձ
իբր
1852
մանէթս
արծաթոյ
եւ
որ
ի
հարկէ
մինչեւ
Ի՞նչ
պարտական
եմ
ես
ազգին,
ամենայն
ծնող
թող
հոգս
{առնէ},
եթէ
կամի,
իւր
զաւակի
դաստիարակութեան
վերայ։
Դ
թէ
չունէիր
դուստր.
մի՞թէ
մարդը
պիտոյ
է
այն
բանը
{առնէ}
միայն,
որից
օգուտ
էր
յառաջանում
իւր
ընտանիքի
եւ
-
Եթէ
միայն
լսելով
քո
ականջն
է
ցաւում,
ի՞նչ
{առնէ}
ապա
այն
մարդը,
որի
փորի
մէջ
մտել
է...
-
Խել
ւասարութիւն
չկայ,
կա՛մ
արդարութիւն,
որ
իրաւունք
{առնէ}
մեր
հաւասարութեան
իրականապէս,
քանի
որ
հաւասարութ
Իսկ
լուսնի
պայծառ
լոյսը
խաւարի
Հետքերը
անհետ
{առնէ}
գիշերի,
Եւ
մի
հոյակապ
կրակի
նման
Այս
դ
ողովրդին,
մինչեւ
Ազգը
խոհեմ
ճանապարհներով
հոգս
չ'
{առնէ}
սեպհական
Ազգային
դպրոցների
մասին
եւ
վերջապէս,
որ
վկայում
մեր
խօսքին.
"
Մեծ
հայրապետն
Հայոց
Բաբգէն
{առնէ}
ժողով
եպիսկոպոսաց
Հայոց,
Վրաց
եւ
Աղուանից
'ի
Նոր
ալ
(Բուխայ)
յՈւտի
գաւառ՝
ձերբակալ
'ի
Տուս
գիւղ
{առնէ}
զՍտեփանոս,
որում
եւ
Կոն
անուանէին
զնա.
որ
'ի
նա
րականութեան,
որոյ
ամենախոնարհ
յայտնութեանց
ունչս
{առնէ}
այժմ,
մինչ
երբեմն
զնոսա
իսկ
ի
հրովարտակս
վաւերաց
արձութիւն
է
առնում,
որ
լաւ
կերպով
ընդունելութիւն
{առնէ}
ծայրագոյն
Բրամինին:
Ճշմարիտ
է
այդ
խնդիրը,
բայց
արտակա՛ն
է
ազգին,
թող
ազգը
մտածէ,
թող
ինքը
հոգս
{առնէ},
իմ
ազգասէրը
մասնաւոր
մարդ
է,
փորը
կուշտ,
արծա
,
անձնասիրութիւնը,
ինչպէս
սովոր
է,
թող
ինչ
կամի
{առնէ},
գլուխը
քարը...
Կորչի
գնայ...
մեզ
հարկ
ւորներին,
Աստուած
նոցա
շուքը
մեր
վերայից
անպակաս
{առնէ}:
Այսպէս
էր
Մանթուխեանցի
քարոզը,
որ
կարդաց
Շ
ր
Յովնաթանեանցը
երկիւղ
կրէ
նորանից.
ի՛նչ
պիտոյ
է
{առնէ},
որի՞ն
է
վախեցնում:
Ես
այսուհետեւ
աւելի
զայրացա
խանեց
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
Աստուած
ընդունելի
{առնէ}.
բայց,
որդի՛ս,
բանը
այս
է,
որ
մէք
դեռեւս
պատր
Մարիկս,
-
պատասխանեց
աղքատը,
-
Աստուած
օրդ
երկայն
{առնէ}...
Բայց
ես
խաբեբայ
չեմ,
եւ
Աստուած
վկայ
է,
ո
լինի:
-
Շատ
բարի,
հոգիս,
Աստուած
օրդ
երկայն
{առնէ}...
-
Նա
երկար
հասակով
երիտասարդ
է,
փայլուն
քեզ,
զաւա՛կս,
ի
հարկէ
Աստուած
բարի
պսակի
արժանի
{առնէ},
բայց
ես
չգիտեմ,
այժմ
մէք
պատրաստութիւն
չունէին
բայց
մի՛
բարկանար
իմ
վերայ,
Աստուած
մի
օրդ
հազար
{առնէ},
ես
աղքատ
կին
եմ...
Հետաքրքրութիւնս
ստիպեց
տ
պիտի
երթայ:
-
Լաւ
հաշիւներ
են.
այսպէս
պիտի
{առնէ},
այնպէս
պիտի
առնէ,
բայց
հարցրե՞լ
է
ինձ,
խնդրե՞
Լաւ
հաշիւներ
են.
այսպէս
պիտի
առնէ,
այնպէս
պիտի
{առնէ},
բայց
հարցրե՞լ
է
ինձ,
խնդրե՞լ
է
իմ
համաձայնութի
րացւոյ
լեզուին
նշանագիրս,
դարձ
անդրէն
ի
Հայաստան
{առնէ},
եւ
գտանէ
զսուրբն
Սահակ
ի
թարգմանութիւնս
Հին
Կտա
առանց
զոհաբերութեան
եւ
անդուլ
աշխատութեան
Տէրը
կ՚
{առնէ՞ր}
այդ
գործը
անմիջապէս:
Տիրոջ
առաջեւ
դատապարտու
Շամիլը,
-
դու
ուրախ
կը
լինէիր,
որ
ես
իմ
ձեռքով
{առնէի}
քո
դատաստանը,
բայց
ի՛նչ
հարկաւորութիւն
ունիմ
անհ
,
որ
սեպհական
ինձ
վերաբերեալ
բանի
համար
անհանգիստ
{առնէի}
մի
ուրիշ
եղբայր։
Տխրութեանս
աղբիւրն
է
մեր
արտասո
ւ
էր
քո
անունը,
եւ
ապագայումը
շատ
մայրեր
աղօթք
կ'
{առնէին}
քո
հոգու
համար,
շատ
երեխայք,
առաջին
անգամ
խօսել
երպով,
եւ
միւս
կողմից՝
Ազգի
կարողքը
օգնութիւն
չ'
{առնէին}
նորանց,
սուտ
է
ամենայն
լուսաւորութիւն,
եւ
առանց
այն
միջոցին
բնաւ
պակաս
չէին
եւ
"
զմի
միով
ելեւելս
{առնէին}
",
ինչպէս
ասում
է
Փարպեցին
իր
Պատմութեան
մէջ։
Մ
ն
կարող
անցանել
արեգակի
ճառագայթքը,
որ
անհանգիստ
{առնէին}
իմ
աչքերը:
Այս
սաստիկ
ձգուած
կոնդակը
մտաւ
ան
նց,
տուեցէք
այդ
խորհուրդը
Հայաստանին։
Մեք
եւս
կ'
{առնէինք}
այդ
գործը
եւ
չէինք
ծանրաբեռնելու
ձեզ,
եթէ
մօտ
լի
ը,
-
որ
եթէ
կարելի
է
այս
եօթն
շաբաթի
մէջ
հարսանիք
{առնէինք}.
պատճառ,
ես
յիսնակից
յետոյ
գնալու
եմ
Ղրիմ
եւ
կը
ժամանակն,
որ
9
ռուբլի
քանի
կոպեկն
թանսուխի
փողն
{առնէիր},
եթէ
առիր,
լաւ
է,
բայց
եթէ
չես
առել,
նա
ես
կը
-
պատասխանեց
պարոն
Մկրտիչը,
-
միայն
խնդրեմ
այնպէս
{առնէիք},
որ
այո՛
լինէր
քան
թէ
ո՛չ.
պատճառ,
ամենայն
մար
,
հարկադրում
է
ամուսնուն
լուացուիլ.
ինչ
պիտոյ
է
{առնէր},
կամայ
ակամայ
յօժարում
է:
Մեր՝
իմ
բարեկամի
հետ
ան.
շանթը
ինքը
չէր
ուտողը,
թող
Բրամինապետը
հոգս
{առնէր},
մանաւանդ,
անձրեւի
տակ
ընկնելով,
կարող
էր
տկար
ութեան
մէջ
այրեց
իւր
սեպհական
որդին:
Ինչ
պիտոյ
է
{առնէր},
թշուառ
Ազուչենան
սնուցանում
է
կոմսի
որդին
իւր
զ
քելու:
Առաջին
հոգաբարձութիւնը,
որ
պիտոյ
է
{առնէր}
Նախիջեւանը,
էր
պատշաճաւոր
կերպով
վերահասութիւն
գ
յանիրաւի
ստանձնեալ
է
իւրեանց
զայս
պատիւ:
Բարւոք
{առնէր}
Այվազովսքին,
եթէ
հաճէր
ընթեռնուլ
զմանրամասնութիւ
:
Ինչ
ապրանքով
մեր
ընկերութիւնը
պիտի
տուր
եւ
առք
{առնէր},
այդ
ապրանքի
տեսակից
եւ
բաւական
պաշար
վեր
առած,
ը
չկար
քաղաքական
սուրհանդակ,
ուրեմն
ի՞նչ
պիտոյ
է
{առնէր}:
Այսպիսի
դիպուածներում
այր
մարդերի
բոլոր
հնար
որ
երբեմն
յաւուրս
Արամայ
նահապետի
իւրոյ
հրովարտակ
{առնէր}
ընդ
ամեն
այն
սահմանս
պետութեան
Հայկականաւ
վարել
լ
եօք,
-
ասաց
Կայսրը,
-
որ
Պապը
ճշմարիտ
դատողութիւն
{առնէր}
Չինաստանի
մասին,
որ
երբէք
տեսած
չէր
եւ
ոչինչ
հաս
ա՛ծ
Պարոն,
յիշեցէ՛ք,
թէ
ինչ
որ
դուք
մեր
հարերին
կ'
{առնէք}
այնտեղ,
նոյն
բանը
ձեզ
կ'առնեն
Վերսայլումը,
ինչպէս
ող
է
գրել
իր
փեսային,
Իվան
Մինաեւիչին,
որ
հանձն
{առնի}
այդ
աշխատանքը,
եւ
ես
համոզված
եմ,
որ
նա
ինձ
համ
երգործելու
հնարաւորութիւնից,
հետեւաբար
եւ
կանգ
կ՚
{առնի}
նրանց
կրօնի
եւ
ազդեցութեան
պրոպագանդը:
Ինչ
ի՞,
որ
ասեմ
Սօսն
ա
ղրկել,
համա
թէ
որ
խռովի,
չի
{առնի},
յետոյ
արի,
էշը
ցեխից
դու
հանա՛,
փալանը
դու
դզ
արել
եմ
բակը,
-
դէմ
տուել
սելի
ակը,
Ով
իմ
սիրածը
{առնի},
-
չի
վելի
(վայելի)
գլխի
թագը:
Կաքաւը
կաննել
Համալսարանն՝
իբրեւ
ազատալուր,
զի
այլ
ազգ
չկարէի
{առնիլ}.
ապա
թէ
ոչ՝
կորնչէր
ի
զուր
ամ
մի
ողջոյն:
Այժմ
ազգի
հարազատ
որդիքը
ունին
կարողություն
բարոյապես
{առնիլ}
այդ
բաները
հազար
անգամ
լուսավոր
գաղափարներով,
քա
յանցի
վերա:
Հույս
ունիմ,
որ
խնդիրս
անտես
չես
{առնիլ}
եւ
ինձ
չես
մոռանալ,
ես
եւս
կմնամ
քեզ
հավիտյան
եր
(եր.
39)։
Բո՛ւն
Աւետարանի
խօսքերը.
"
Յորժամ
{առնիցէք}
զամենայն
հրամայեալսն
ձեզ,
ասասջիք,
թէ
ծառայք
ան
ոյժ
եւ
զկարողութիւն
տրամաբանութեան
առ
ի
խելամուտ
{առնլոյ}
զիմաստունս
մեր:
Այո՛,
չունիմք
ամենեւին
իրաւունս
ալի
գովասանքից
եւ
այնպէս
մեծ
պարտականութիւն
յանձն
{առնլով},
չէ
կարողացել
արդիւնաւորել:
Լաւ
կը
լինէր,
եթէ
լուէր
են:
Որովհետեւ
գործարանը
իւրեանց
ձեռք
{առնլով},
ո՛չ
այլ
ինչ
չեն
մտածել,
բայց
միայն
ժողովուրդը
ու:
Ի
հարկէ,
պապը
այնպիսի
անարգութիւն
յանձն
չէր
{առնլու},
բայց
նա
իւր
սրամտութեամբ
ճանապարհ
գտաւ
եւ
գլուխ
տնել
արգոյ
պարոնիդ:
Ի
մտանել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
{առնմին}
փութացի
ի
նամակատունն,
տեսանել
եթէ
գուցէ
ինչ
նամ
գիտել
զայս:
Տանէր
սերովբէն
թերութեան
{Առնն}
արւոյ
կամակար,
Զի
Արարչին
էր
պատգամ
եանն,
եւ
առեալ
գեղարդն
'ի
ձեռն
իւր
եւ
եմուտ
զհետ
{առնն}
Իսրայէլացւոյ
'ի
հնոցն)
եւ
խոցեաց
զերկոսին
զայր
ով
զԱստուծոյն
Աստուծոյ,
զմարդոյն
մարդոյ,
տացուք
{առնն}
զոր
ինչ
քաջ
իրաւամբք
վայել
է
նմա.
suum
cuique]:
համար,
որ
առաքինութիւն
էր
գործում:
Զրկանք
յանձն
{առնո՞ւս}.
քավ
լիցի,
դու
երկու
կոպեկով.
ոչ
միայն
ազգասէր
եւ
դոցայ
պատճառով
չէ
ուզում
տեսնել
նորա
մէջ
շրջան
{առնող}
առատ
ուժերի
հարստութիւնը:
Այստեղ
վերստին
կատարւո
(Հայմը),
-
կենդանի
պատմութեան
եւ
նորա
մէջ
շրջան
{առնող}
ոգու
ուժը,
ամէն
ուսումնական
կուսակցութիւններից
զ
,
որի
մասին
քանի
անգամ
բամբասուած
էր
որպէս
անտես
{առնող}
։
Մի
քանի
Կոլլեգիացի
պապական
աբեղաների
ձեռքով
ինը
մի
օրուայ
մէջ
այնքան
անգամ
փոխւում
է,
որ
ո՛չ
{առնողը}
գիտէ
նորա
րոպէական
արժէքը,
եւ
ո՛չ
տուողը,
վաճառ
րկնում
ենք,
ուր
որ
դրամագլուխը
կամ
ապրանքը
կայ:
{Առնողը}
տկար
է,
քան
թէ
տուողը,
առնողը
կարօտ
է,
քանզի
ո
կամ
ապրանքը
կայ:
Առնողը
տկար
է,
քան
թէ
տուողը,
{առնողը}
կարօտ
է,
քանզի
ոչինչ
ունի:
Նա
միայն
յոյս
ունի,
:
Որեւիցէ
ձեռագործ
ապրանքով
վաճառականութիւն
{առնողի}
շահին
հակառակ
է,
եթէ
նոյն
ապրանքով
վաճառականք
բա
ծաղիկ
հասակի
մէջ
է,
սորա
վերայ
այժմ
դատողութիւն
{առնողները}
շատ
կսխալուին:
Երեք
հոգատարք
Մնացին
հոգատա
ն
"՝
առանց
մտածելու,
թէ
ո՛վ
են
այդ
կամեցողքը
եւ
{առնողքը},
ո՞չ
ապաքէն
իւր
նման
անդամք
հասարակութեան:
Ահա
աձայն)։
§
69.
"
Առաջի
իմ
եղեւ
դատաստան,
եւ
{առնոյր}
դատաւորն
կաշառս.
վասն
այնորիկ
ցրուեցան
օրէնք
եւ
տալիս
են
անդադար,
որպիսի
վտանգներ
պիտի
աչքի
տակ
{առնու}
ճանապարհորդը:
Ուր
թողունք
զանազան
պատահարները
այ
:
Ի
զգումարէ
աստի,
ինքն
Ադմինիստրատորն
տասանորդ
{առնու}
առ
հարիւրն
հինգ.
նոյնպէս
վճարէ
՚ի
գանձարանն
տէրո
,
իսկ
ի
կտակէն
երեւի,
թէ
զամենայն
զստացուածս
իւր
{առնու}
ընդ
իւր,
յուղի
անկանելն
ի
Մադրաս
կամ
ի
Կալկաթա
րեկոյեան
եւ
զմի
եւ
նոյն
զերիս
ռուփիս
պահանջէ.
եւ
{առնու}
օրինօք,
եթէ
վարձեսցես
ի
նոյն
իսկ
յութերորդ
ժամու
եալ,
քանզի
չեմք
նմա
օտար,
քանզի
մի
արիւն
շրջան
{առնու}
յերակս,
եւ
հետեւաբար
հեկեկանք
հոգեւար
ազգության
կ
թաժա
չորցած
թառան
ձուկ,
կիսաչոր
ալ
ըլանե,
թող
{առնու},
հոս
կչորնա,
զարար
չունի:
Ուրիշ
բան
պետք
չէ
մանէթ
արծաթ,
մինչեւ
որ
ընկերութեան
գանձարանը
ոյժ
{առնու}
եւ
կարողանայ
ինքնօրէն
գործ
կատարել,
առանց
վերստի
թիւն
է,
աւազակութիւն
եւ
յափշտակութիւն,
եթէ
մինը
{առնու}
հարիւրաւոր,
հազարաւոր,
իսկ
միւսը
ամենեւին
ոչինչ
իւնը:
Ինչ
կամիս,
արա՛,
բայց
ժամանակը
իւրեանը
կ'
{առնու}:
Նոր
կառավարութիւնը
տեսաւ
այս
բոլորը,
հասկցաւ,
ք
խնդրէ
նորանից,
ապրանք
ապսպարէ
նորան,
եւ
եղածը
{առնու}
՝
արծաթ
վճարելով
փոխարէն:
Ապա
եթէ
հայ
շինականի
ձ
ուր
ինքը՝
Տէրութիւնը,
չգիտէ,
թէ
ինչ
ճանապարհով
{առնու}
Եւրոպայից,
մեր
կարողութենից
վե՛ր
է
այս
սովորութե
չդնէ
այս
հնարը,
հարկաւորապէս,
պիտի
շահով
պարտք
{առնու}
եւ
այնպէս
վճարէ.
չվճարել
իւր
ժամանակին
չէ
կարող
՛րքան
ընթացք
եւս
կատարէ,
ո՛րքան
զանազան
շրջաններ
{առնու},
ի
վերջոյ,
էականապէս
կենդրոնանում
է
այնտեղ,
որ
քանզի
ոչինչ
ունի:
Նա
միայն
յոյս
ունի,
թէ
ահա
կ'
{առնու}
ապրանքը,
կը
վաճառէ,
նորանից
կը
վճարէ
ապրանքի
տի
համար
են
այն
զրկանքը,
որ
յանձն
է
առնում:
Ի՛նչ
կ'
{առնու}
իւր
դրօշի
փառքից,
եթէ
այդ
փառքը
չէ
բերում
նորան
օրինէ
սերովբէն,
Եւ
մատուցեալ
ունելեօք
{Առնու}
զկայծակն
բոցավառ
Ի
սեղանոյն
ծխելոյ,
Եւ
Հոգին
ճշմարտութեան,
որ
ի
Հօրէն
ելանէ"։
Ո՛չինչ
{առնու}
յՈրդւոյ,
եւ
ո՛չ
յառաջ
գայ
յՈրդւոյ,
որով
Այվազով
առաքումն
Հոգւոյն
եւ
յՈրդւոյ,
այլ
զայս
թե՝
Հոգին
{առնու}
ա՛նտի,
ուստի
եւ
Որդին:
Քրիստոս
ասէր՝
"
յիմմ
է
լուսոյ
"
բղխումն
ի
Հօրէ
"
՚ի
վերաuաց
միտս
՚ի
կիր
{առնու}
զոճդ
"
առող
յՈրդւոյ
անճառաբար
",
քանզի
ըստ
մտաց
,
հուսկ
ուրեմն
ըստ
Չինաց
եւ
զմիլիօն
թուականն
եւս
{առնու}
ի
բերան:
5)
Երես
15.
Հարց.
-
"
Այն
մեռած
.
Նորանց
յիշելով
արդեօք
մի
նոր
կեանք
{Առնու}
Հայաստան
-
նոցա
խե՜ղճ
այրին:
Կեցցէ՛
յ
,
Գուցէ
այս
կերպով
մի
ստոյգ
նոր
կեանք
{Առնու}
խեղճ,
այրի,
մայրն
Հայաստան:
ՏԵՍԻԼ
Ա
լաւ
եմ
այսօր:
Պատասխան
գրեցի
եղբօրս,
որ
վաղը
կ՚
{առնու}:
7-ին
ի
լոյս
8
սաստիկ
տկարացայ
որովայնալուծութեա
երդակալի
մօտ,
կարծելով
թէ
27-ին
եղբայրս
կը
գայ
կ՚
{առնու},
բայց
չեկաւ,
նամակն
էլ
այնտեղ
մեռելկոխ
եղաւ:
ծ,
բ)
15
-ից:
17-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚
{առնու}
վաղը:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
18-ից
գրուած:
ր
գայ
Հերոդիադան,
դարձեալ
պիտի
աշխատութիւն
յանձն
{առնու}
Պ.
Չամուռճեանը
իւր
պառաւական
հերետիկոս
եւ
անհաւա
տառակուին
մեր
ոխերիմ
թշնամիքը,
եւ
արդարութիւնը
կ՚
{առնու}
իւր
վարձը:
Ծանի՛ր,
թշուառ,
բայց
սիրելի
բարեկամ
վ,
որի
անուշութեան
համը
հերիք
է
եթէ
մարդ
միանգամ
{առնու},
ուզում
էի
առաւել
մեռնել,
քան
թէ
այդ
սիրուց
զրկ
-
Բայց
եթէ
պատրաստութիւն
չկայ,
մայրիկ,
ի՞նչ
կ՚
{առնու}
նա
պահանջելով.
կարող
է
սպասել
մինչեւ
որ...
վ
տանուտէրը
առաջարկեց,
որ
յառաջ
Թիւթիւնճի-օղլուն
{առնու}:
-
Այդ
ի՞նչ
բան
է,
-
կանչեց
Թիւթիւնճի-օղլուն
ել,
թեւ
Շահումեանցը
այսպիսի
կեղտոտ
կատակ
յանձն
կ՚
{առնու}
կատարել:
Յանկարծ,
լսում
է
ծառերի
եւ
թուփերի
միջ
նեց
գլխարկը,
իսկոյն
վերարկուն
վազեց
Մանուշակը
որ
{առնու},
հայրը
մի
անթարգմանելի
կերպով
նայելով
նորա
վերայ
ւ,
որ
ստացեալ
զաշակերտս
իբր
վաթսնից՝
փոյթ
ի
մէջ
{առնու}
կրթել
զնոսա
յուսումն
"
եւ
ի
գիտութիւն
Հելլէն
դպրո
ձեռքից
թաշկինակը։
Հենրիկոսը
խոնարհեցաւ,
որ
վեր
{առնու},
եւ
այս
դիպուածը
փրկեց
նորա
կեանքը։
Ի՞նչպէս։
Շ
ովհետեւ
թագաւորը
խոնարհել
էր
այս
միջոցին,
որ
վեր
{առնու}
թաշկինակը,
վասն
որոյ
դանակը
հասաւ
նորա
երեսին
եւ
ակում
էր
այնտեղ,
վասնորոյ
եւ
գանչեց.
"
Սատանայն
{առնու}
այս
յիմարին.
ինձ
վիրաւորեց"։
Այս
խօսքերի
վերայ
րօտ,
աւելի
լաւ
չէ՞,
որ
մի
հայ
ընկերութեան
միջից
{առնու}
իր
չունեցածը,
որ
հայ
ազգի
ոգուց
առաջացած
լինելով
բան
հանդէս
հանել,
խորհուրդ
տալով
ամեն
հայի,
որ
{առնու}
այդ
գիրքը
եւ
ինքը
կարդայ,
որովհետեւ
անհնար
է
նոր
էս
իրողութիւն:
Բայց
այնպիսին,
երբ
աչքի
տակ
{առնու}
բնութիւնը,
երկու
ազգի
կեանքերի
միօրինակ
եւ
միաձե
ոն
ազգիդ,
որ
նա
թողու
իր
սովորական
ձեւ
ու
ոճը
ու
{առնու}
կամ
հպատակի
հին
լեզուի
ձեւին,
ոճին
կամ
տրամաբանո
նակուած
է
յուլիսի
1-ին:
Այսօր
սկսեցի
սիգարը,
որ
{առնուած}
է
Ուպմանից.
100
հատ:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրի
իր
մէջ,
այլ
ինչ
կայ
չկայ
եւրոպական
լեզուներից
է
{առնուած}
։
Այս
յանցանքները
հրապարակում
էին
եւ
իրենց
դատապա
եթէ
ոչ
հասկացողութեան
եւ
կարծիքի
գումար,
որեւիցէ
{առնուած}
հասարակութեան.
առնուած
միջոցում:
Բոկլի
մեթոդը
ե
կարծիքի
գումար,
որեւիցէ
առնուած
հասարակութեան.
{առնուած}
միջոցում:
Բոկլի
մեթոդը
եւ
աշխատութիւնը
-
համակցե
րանից,
ցաւում
ենք,
որ
պ.
Պռօշեանցը
փոխաբերաբար
{առնուած}
ոճերի
եւ
ձեւերի
բուն
նշանակութիւնը
չէ
բացատրում՝
է,
թէ
գլխաւոր
ներգործողների
վերաբերութեամբ,
մի
{առնուած}
միջոցում,
բնականի
նկարագրութեանը
պաշարը
գործ
գրո
ցողութիւնը,
իսկ
Սօս
եւ
Վարդիթեր
անձնաւորութեանքը
{առնուած}
են
որպէս
օգնական:
Սօս
եւ
Վարդիթերը
մենք
չենք
կար
մեր
վերջին
խօսքը:
Պ.
Պռոշեանցը
փոխաբերաբար
{առնուած}
ոճերի
եւ
ձեւերի
բուն
նշանակութիւնը
չէ
բացատրում,
ն
օգնել
լեզուի
մշակութեան,
որքան
մի
որեւիցէ
մարդ
{առնուած}
մի
որեւիցէ
անկիրթ
հասարակութիւնից:
Այս
խօսքերը
թ
ւթեան
գաղափարը
այնպիսի
մեծ
բան
է,
որ
մէկ
առանձին
{առնուած}
հոգի,
թող
լինէր
նա
ամենամեծը
մահկանացուներիը.
ա
մ
ազգի
մէջ,
թէեւ
նոցանից
մի
քանիսը
ոմանք
թուրքից
{առնուած}
համարելու
միշտ
հակամէտ
են:
Մենք
այս
թուրքից
փոխա
րից
"
մի
այնպիսի
ոճ,
որ
իրա՛ւ,
կարելի
է
թուրքից
{առնուած}
համարել,
ինչպէս.
"
հլա
էն
գնալն
ա,
ինչ
գնացել
ք,
այսինքն՝
յարաբերաբար
դրական
գեղեցկութեան
տեղ
{առնուածը},
այլ
է
մի
ուրիշ
գեղեցկութիւնից,
որ
ամենեւին
բան
նչպէս
կարելի
է
գուշակել,
շատ
յարմար
են
եղել,
չի
{առնուէին}
գործարանի
ներքին
իրողութենների
մէջ,
որոնց
ամէնեւ
աթ,
իսկ
այդպիսի
անձրեւային
եղանակի
մէջ,
եթէ
վեր
{առնուի}
մի
հորթ
եւ
ողջ
ողջ
թաղուի
գետնի
մէջ,
այնուհետեւ
գործութեան
ձեւը
եւ
ուղղութիւնը։
Եթէ
ես
յանձն
{առնուի}
գրել
Յիսուսեանների
մասին
այնպէս,
որ
ոչինչ
բան
դո
եւ
յառաջ
ու
յետոյ
պիտոյ
է
մի
օր
աճէին,
կերպարանք
{առնուին}
եւ
դուրս
երեւէին
այնպէս,
ինչպէս
որ
տեսուեցան։
Ա
էր,
որ
մեր
բնագէտ
եղրայրակիցքը
աշխատութիւն
յանձն
{առնուին}
այդ
ֆիզիկան
թարգմանելու:
Այդ
գործը
գրուած
է
հասա
թիւնքը
այնպէս,
որ
աստիճան-աստիճան
աճէին
ու
հասակ
{առնուին}
կարդացողի
առջեւ,
դորա
փոխանակ
հասարակաց
կեանքի
ն
ւրը
կտրում:
Պէ՛տք
էր
որ
Հեթումի
պէս
մարդիկը
խրատ
{առնուին}
այս
բանից.
մանաւանդ
հեղինակը,
Հեթումի
այս
անիրա
եռեւս
չունէր
գիտակցութիւն,
եթէ
մի
այդպիսի
մանուկ
{առնուինք}
եւ
տայինք
առաքինի
դաստիարակի
ձեռք,
յետոյ
դնէինք
արժան
էր,
որ
մէք
եւս
ուսանէինք
նորանից,
օրինակ
{առնուինք}
նորանից
եւ
հետեւէինք
նորան:
Բայց
ափսոս,
մեր
կամ
ալ
ազգին
նորայ
մասին,
պէտք
էր,
որ
մենք
աչքի
տակ
{առնուինք}
բնութեան
մէջ
(բացի
երկնքի
լուսաւորներից)
եղած
բ
,
՚ի
հրաշակերտ
տաճարի
մօրն
մերոյ
սրբոյ
Էջմիածնի,
{առնուիք}
՚ի
գագաթ
զօծումն
սրբութեան,
ո՞չ
վայրկենակից
նմին
:
Խնդրում
ենք,
որ
դուք
մի
փոքր
աշխատութիւն
յանձն
{առնուիք}
ծանօթանալ
Պեդագօգիայի
կանոնների
հետ,
եւ,
առհասա
ընկալութեան
հրաւիրեալ
եղէ
յոմանց
ազգասիրաց
յանձին
{առնուլ}
վերստին
զպաշտօն
հոգեւոր
եւ
կալ
մնալ
ի
սպաս
տաճարի
ի՝
այն
է
յամի
1846,
յորում
զիս
բռնադատին
յանձին
{առնուլ}
գոլ
յանցաւոր,
գտանէի
ես
17
ամեայ
մանուկ
անչափահա
գիր
կառնում
Նախիջեւանից
կամ
երբեմն
ամիսներով
չեմ
{առնուլ}:
Ես
եղած
բան
չէ,
որ
ձեզանից
նամակ
ստանամ
ու
պատ
ատում
ենք
ամեն
բանի
մասին:
Օդդենը
չկամի
ամենեւին
{առնուլ}
եւ
նորան
մեծ
օյինի
բերել
են,
մի
մարդ
8000
մանեթը
չէիր
իմ
վերա:
Պարոն
Օդդենը
չկամի
այն
բաներն
{առնուլ},
ես
եւս,
դուն
իս
իմ
պարունս,
արզ
ունիմ
ղուլլու
,
բայց
ինչպես
տեսանում
եմ,
այժմ
պիտի
մի
մարդուց
{առնուլ}
եւ
տալ
նորան,
պատճառ,
շուտով
գնալու
է,
միգուցե
կհոգա,
եւ
չեն
համարձակվելու
խանութներդ
ձեռքերեդ
{առնուլ},
ուրեմն
միամիտ
եղիր:
Շատ
ուրախացա,
որ
գոնե
ր
առաջարկված
պայմաններով
(3000)
կարող
էին
հանձն
{առնուլ},
գնալ
եւ
գործ
կատարել,
ամենայն
մաքրությամբ
հոգո
ան
ցանկությամբ
խնդրե
մեզանից,
ազգի
անունով
հանձն
{առնուլ}
այս
ծանր
պաշտոնը,
այն
ժամանակ
չենք
հրաժարվում
եւ
եան
ներկայանալ
պայծառափայլ
փոխարքային
Կովկասու
եւ
{առնուլ}
ի
նմանէ
որպէս
զհաստատութիւն
թղթոյս,
նոյնպէս
եւ
զ
արճել
զներգործութիւնս
ոյր
ուրուք
եւ
իցէ
եւ
զառաջս
{առնուլ}
գրութեան
թղթոյն
խնդրելոյ
ի
Թադթէոս
եպիսկոպոսէ,
զ
արուք
զայն
եւ
ընթերցջիք,
առ
՚ի
բարւոք
եւս
՚ի
միտ
{առնուլ}
զոր
ինչ
գրեմս
այժմիկ:
Առ
պահանջողութիւն
իմ
յա
ային
հրիտակաց
թողելոց
ի
բարեպաշտ
հայկազանց
յանձն
{առնուլ}
Ձեր
կատարել
զմնացուածս
այսր
գործոյ,
արդարեւ
անցա
վ
նիւթական
շարժառիթների
վերայ,
աշխատում
էր
յանձն
{առնուլ}
ամենայն
տեսակ
ցածութիւն,
շողոքորթել
ազգի
թեթեւամ
ոյ
արդար
դատաստանի
առաջեւ,
հարկաւոր
չէ
իւր
վերայ
{առնուլ}
եւ
զաւակների
պատասխանատուութիւնը:
Այս
միջոց
նորոյ
չէ
կարողացել
գրաւ
դնել,
չէ
կարողացել
արծաթ
{առնուլ},
ուրեմն
եւ
այն
մեծ
շահը
շահուիլ:
Այժմ
դատաս
մար
հարկաւոր
լինէր
ձեւ
ու
ոճ
որոնել:
Մի
գիրք
վեր
{առնուլ}
եւ
մտածութեամբ
կարդալ
եւ
աշխատել
օրըստօրէ
մաքրել
արուած
լինելով,
չկարողանար
այս
քաղցր
լուծը
յանձն
{առնուլ}:
Ի՛նչ
է
պատճառը,
որ
Կոստանդնուպօլսի
մէջ
եւ
այն
արեա՛
թէ
զրկել
էին
ինձ
կարողութենից
գրիչ
ձեռք
վեր
{առնուլ}:
Միւս
կողմից
բիւր
նորանոր
տպաւորութիւնք,
պատերա
ւրս
էր
զարկում
թոքերիցս,
եւ
ես
սկսեցի
ազատ
շունչ
{առնուլ}:
Շո՛ւտ
գրիչ,
թանաք,
թուղթ,
եւ
ահա
Պ.
Շահ
ան
ծանրութեանը,
հրաւիրած
են
Պ.
Ոսկանեանին
յանձն
{առնուլ}
միայն
շարադրելը:
Ազնիւ
Հայը,
զոհելով
իւր
ժամանա
մակը
եւ,
սրտիս
ցաւը
թափելով,
մի
փոքր
ազատ
շունչ
{առնուլ}:
Իհարկէ,
պիտի
հարցանես,
թէ
այս
ինչ
մարդ
է
վ
նորա
կրօնին
կամ
դաւանութեանը,
կամենում
էին
վեր
{առնուլ}
այն
որոշող
պատը,
որ
բաժանում
էր
միմեանցից
այդ
ազ
այլանդակ
գաղափարք
չհամարձակուին
միւս
անգամ
մարմին
{առնուլ}
եւ
երեւել
ազգի
մէջ:
Կո՛մս,
Դուք
պարտակա՛ն
է
ւմ
եմ
նամակս
եւ
ցանկութիւն
չունիմ
միւս
անգամ
ձեռք
{առնուլ}
այդ
գիրքը:
Ես
այս
օրից
մոռանում
եմ
յաւիտեան
որպէ
ին
մանուկի
համար,
ինչ
հարկաւոր
է
նորածին
մանուկը
{առնուլ}
մեզ
օրինակ,
պատանու
համար
մինչեւ
նորա
խելահասութ
ռնալու,
կարող
է
ամենայն
վստահութեամբ
հում
նիւթեր
{առնուլ}
հայ
երկրագործից,
ապրանք
ապսպարել
նորան,
մանր
մո
է
դարձեալ
իւր
ատմոսֆերի
մէջ,
չէ
մոռանում
իւր
հետ
{առնուլ}
իւր
դիմակը.
դարձեալ
դնում
է
աչքին
տեսութիւնը
խար
ան
քաղաքը
շինելով
սկսանում
էին
մի
փոքր
ազատ
շունչ
{առնուլ},
նախախնամութեան
ձեռքը
քաղցրացնում
էր
աշխարհի
մի
ներն
եւ
այլ:
Եւ
կամ
ի
կողմանէ
այսոցիկ
հախսայ
վեր
{առնուլ}
յիմ
ըuտատիցն,
իսկ
միւս
այլ
որ
ինչ
եւ
գտանիցի
ինձ
րծ,
Եւ
վաստակոցն
արդեօք
քրտանց
Բերես
{առնուլ}
զքաջ
փորձ...,
Սիրողապէս
թէ
ուղղեսցես
լ։
Աւելորդ
իմն
համարիմք
ասել,
թէ
ի
բարւոք
ի
կիր
{առնուլ}
զայսոսիկ
անօթս,
ազգն
ի
դէպ
ժամ
ու
կարէ
յարուցանե
ռս
աւազակաց,
անառակ
որդւոյն,
գնալոյ
ազնուականին
{առնուլ}
իւր
թագաւորութիւն
եւ
դառնալ,
տասն
մնասացն,
այգո
նմա:
Եւ
որ
գլխաւորն
է,
զորով
չկարեմք
բնաւ
զանց
{առնուլ},
Հեղինակ
մատենկանս
սնեալ
եւ
դաստիարակեալ
ի
պապակ
ին
նեղսրտութեամբ,
որպէս
փարիսեցիքն,
մինչեւ
զկայ
{առնուլ}
՚ի
գնալ
լճանապարհ,
այլ
գիտակցութեամբ,
եթէ
արժան
ն
ի
լոյս
փութա
գիտութեան,
Յաջող
ի
քայլ
զճեմ
{առնուլ}
ի
լուսեղէն
ի
կամար,
Ի
բա՛ց
ընկեա՛
զախտ
արծա
ծերութեամբ
Եւ
մինչ
սպասէի
լալով
Կարօտս
{առնուլ}
տեսութեամբ։
Այս
այլանդակը
շտապեց
զէնքով
եւ
արիւնով,
եթէ
մի
օր
արժանի
լինինք
զէնք
{առնուլ}
մեր
ձեռքը
եւ
մինչեւ
այժմ
քարոզած
ազատութիւնը
նուի
ր[ես]
68:
ՅԻՇԵԼԻՔ
Քանի
մի
օրինակ
Թափառական
հրէայ
{առնուլ}
Արեւմուտքի
թերթերը
հաւաքել
եւ
բերել
Աշակերտք
Նե
ը։
Այժմ
Հայոց
մանուկը
Ռուսաստանի
մէջ
կարող
է
{առնուլ}
իւր
ձեռքը
մի
գիրք
եւ
հոգեպէս
զուարճանալ,
եւ
գերա
հեղինակները),
գերմանական
ուսումնականք
չեն
ուսել
{առնուլ}
նոցանից
գեղեցիկ
եւ
կենդանի
ձեւով
աւանդելու
գաղտնի
էր
այսպէս.
"
քոյ
գործերում
պիտոյ
էր
քեզ
օգնական
{առնուլ}
հոգատարքը"։
Թէպէտ
այն
բարեբարոյ
անձին
շատ
դժուա
աշխատէր
գործարանի
դէպի
վատը
տեղափոխութեան
առաջքը
{առնուլ},
եթէ
նա
յիրաւի
բարեմիտ
եւ
բարեխորհուրդ
մարդ
էր.
եղութիւն,
հալածանք
եւ
նախատինք
ի
սէր
ազգին
յանձն
{առնուլ}.
մի
խօսքով,
միայն
նորա
դրօշի
տակ
զինուորուիլ
եւ
պատճառ,
միմիայն
մարդ
կայ,
որ
կարող
է
Փարպեցուց
{առնուլ}
նորա
առաջնութիւնը,
եւ
այդ
մարդը
է
անզուգական
Մով
արդ
եւ
այլն,
յայտնի
է,
թէ
այս
խօսքերը
չէ
կարելի
{առնուլ}
բացառոցաբար
նորա
ծագման
վերաբերութեամբ,
այլ
մանա
ոչ,
եւ
դեռ
համարձակւում
ես
մարգարէի
լեզուն
բերան
{առնուլ},
որի
անունը
արտաբերելու
ժամանակ
իմ
գահը
դղրդում
արեա,
եւ
շամանդաղը
սկսում
էր
փոքր
առ
փոքր
գետինը
{առնուլ}:
Դատարկ
փողոցի
մէջ
լսւում
էր
մի
բարձրաձայն
երգեց
ր
այդ
երգը,
ինչ
պիտոյ
է
առնել,
հարկաւոր
է
յանձն
{առնուլ}
այդ
թէեւ
ծանր
պայմանը:
Օրիորդի
շրթունքի
վերա
նա
ձեռք
զարկել
մեծ
մեծ
գործերի.
սկսեց
իւր
վերայ
{առնուլ}
զանազան
տէրութենական
պաշարներ
պատրաստելու
պարտակա
վ:
-
Չէ,
-
ասաց
նա,
-
պիտի
այս
բանի
առաջը
{առնուլ}.
անշուշտ
վատ
կը
լինի
սորա
վերջը
եւ
կը
խայտառակու
Մի
մոռանաք,
գէթ
այսուհետեւ,
զգուշութեամբ
բերան
{առնուլ}
իմ
անունը.
դուք
չէք
կարող
ծամել
եւ
կուլ
տալ
նորա
ասացի,
այո՛,
ես
եմ,
տուր
նամակը
եւ
կամենում
էի
{առնուլ}
նամակը
ձեռքից
եւ
տանել,
բայց
անպիտան
պառաւը
սկսե
ութենով,
այնպէս
քնքուշ,
որ
պատճառ
ունէին
օրինակ
{առնուլ}
Փարիզի
տարազահնարքը,
այդ
շռայլութեան
հեղինակքը:
ի
Կոստանդնուպօլիս)
առ
իւրայինս,
հնարել
հնարս
եւ
{առնուլ}
'ի
ձեռաց
Հայոց
եղանակ
ինչ
ուղիղ
դաւանութեան
զոր
կ
եւորուած,
պատրաստ
էր
ամենայն
զոհաբերութիւն
յանձն
{առնուլ}
ազատական
կրօնի
անունով,
մինչդեռ
միւս
կողմից
զանա
իւր
Մարգարիտ
թագուհուց
եւ
սորա
կենդանութեամբ
կին
{առնուլ}
Մարիա
Մեդիչիսը,
հարկաւորապէս
բանախօսութիւն
բացեց
ելու
է,
որքան
Հայ
մարդը
կարող
էր
մի
հայերէն
գիրք
{առնուլ}
իւր
ձեռքը։
Մխիթարեան
միաբանութիւնը՝
այդ
մեզ
ք,
թէ
ո՞վ
ոք
[ի
հայկականս
ընկերութենէ]
կարէ
զայն
{առնուլ}
ի
ձեռն
եւ
միթէ
հրճուանք
ոմանց
հնասիրաց՝
յընթեռնո
չկարեմք
առնել
զանց
եւ
հարկաւորեմք
առ
վայր
մի
զկայ
{առնուլ}
եւ
սքանչանալ
ընդ
այրն
եւ
ընդ
բազմավաստակ
արդիւնս
ել,
թէ
չէր
արժան
զպակասեալս
յաշխարհիկ
լեզուի
փոխ
{առնուլ}
ի
Պարսից
կամ
յԱրաբացւոց,
այլ
ի
սեպհական
հին
լեզո
ս
լցին
կենցաղոյս
եւ
զի՞
պիտի
ներկայիցն
օրինակ
պար
{առնուլ}
ի
նախնեաց.
բնական
է
զի
ներկայն
ծնունդ
է
անցելոյն
րակաց
խնդիրը,
որ
ծունկ
չոքած,
աղաչում
էին
յանձն
{առնուլ},
համաձայնեցաւ
նոցա
աղաչանքին
եւ
յանձն
առաւ
Յիսու
նդհանուր
ընդդէմ
Պապականութեան
ապստամբութեան
առաջը
{առնուլ},
անհրաժեշտ
հարկ
համարեց
ընդունել
հասարակաց
ցանկո
ինութիւնը
սկսանել
եւ
անցածի
հիւանդանոցից
օգնականք
{առնուլ}:
Չէ
կարելի
ազատութիւն
քարոզել
եւ
խղճմտանք
բ
շւումը
չէի
կարողանում,
գոնեայ
մի
անգամ
գրիչ
ձեռք
{առնուլ}
եւ
պատշաճաւոր
կերպով
մի
նամակ
գրել
Ձեր
յարգութեան
ինչպէս
կարնայ
ժողովուրդը
իր
կարդացած
գրքից
մի
ձեւ
{առնուլ}
մի
որոշեալ
բառի
վերաբերութեամբ,
երբ
այդ
բառը
տար
ի
մէջ,
ուզենք
չուզենք,
պիտի
ստիպվինք
ըստ-ը
ներս
{առնուլ},
բայց
եւ
այնտեղ
պարտք
կայ
մեր
վրայ
խնամով
գործ
դ
ց
եւ
իդէայից
")։
Միշտ
ներելի
է
հին
լեզուից
փոխ
{առնուլ},
եթէ
նորում
չկայ
այդ
ձեւը
կամ
այդ
բառը,
բայց
մի
լով։
Մենք
ասացինք,
որ
ըստ-ը
պիտի
ստիպուենք
ներս
{առնուլ},
բայց՝
գիտական
առարկաների
մէջ
եւ
այն
աւելի
կարճ
որ
չնչին
պատճառով
կամենայ
վնասել
Սօսին,
կամ
վրէժ
{առնուլ}
նորանից,
բայց,
բանը
այս
է,
որ
ընթերցողը
նաեւ
ա
կների
մասին
եւ
ասում
է,
թէ
ինքը
չէր
յօժարում
վիզ
{առնուլ}
այդ
յանձնարարութեանը,
վախելով,
թէ
մի՛
գուցէ
Վար
է
վատ
`
դորա
վրայ
չէ
խնդիրը,
երեւոյթը
հարկաւոր
է
{առնուլ}
որպէս
իրողութիւն:
Բայց
այնպիսին,
երբ
աչքի
անքի
մէջ
պիտի
ստիպուինք
բուն
թուրքի
բառեր
էլ
ներս
{առնուլ},
ամենօրուայ
կեանքի,
պէտքերի
եւ
հասկացողութեանց
գիտական
առարկաներում
ստիպուած
ենք
եւրոպական
բառեր
{առնուլ}:
Մենք
մի
օր
ցոյց
կը
տանք
այնպիսի
թուրքի
բառեր,
երպով,
այնուամենայնիւ
չպիտի
կարողանայ
այդ
բառերը
{առնուլ}
ժողովրդի
շրթունքից
ու
նոցա
տեղը
գնել
թէեւ
սեփական
իւրեանց
ողբալի
տգիտութենովը
համարձակւում
են
բերան
{առնուլ}
գերապատիւ
Ստեփանոս
վարդապետի
գրուածքը,
թէ
նորա
լ
ողդուելու
կարող
ենք
մի
անհատի
մի
մունջ
մարդու
տեղ
{առնուլ}
մի
ամբողջ
ազգ՝
նոյնպէս
զուրկ
լուսից,
նոյնպէս
ան
րդիկ,
-
խօսեց
Շահումեանցը,
-
որ
միմեանց
բարեւ
տալ-
{առնուլը},
կամ
ղահուէտնումը
թուղթ
խաղալը
միմեանց
հետ,
սէր
անակի
իրավունքը,
կտեսնեն,
թե
Հայը
եթե
մի
գիր
չի
{առնում}
ձեռը,
բոլոր
պատճառը
այն
չէ,
որ
չի
կամենում
կարդ
ի
նահատակ
լինել:
Մեք՝
երկու
մարդ,
հանձն
ենք
{առնում}
այս
ահագին
աշխատությունը
եւ
ծանրությունը,
բայց
ո
:
Ազգային
լուսավորության
նախարարն
հարցմունք
է
{առնում}
Ցենզուրնիյ
Կոմիտետից,
թե
ինչպե՞ս
թույլ
է
տվել
այ
ործողություններից,
այնուամենայնիվ,
ես
հանձն
չեմ
{առնում}
Կարլոսի
փաստաբանը
լինել,
որն
այնպես
անխղճաբար
դա
ռում
ես
այդ
մասին,
ուստի
ես
ոչ
մի
կերպ
հանձն
չեմ
{առնում}
բացատրել:
Այդ
նշանակո՞ւմ
է,
արդյոք,
որ
այդ
պատ
ե՞նը,
եթե
այո՛
եւ
եթե
Լիտան
խոսքն
էլ
այնտեղից
եք
{առնում},
ասել
է
թե
բնագիր
ասորերենը
կա
Ձեր
ձեռքում
կա
գե
սքս,
Պ.
Խ.
գանչեց.
-
Չարախօսութիւն
է,
որ
{առնում}
ես
Կաթողիկոսի
վերայ.
ինչպէ՞ս
համարձակւում
ես...
չմնամ
նորան,
այլեւ
մի
քանի
հարիւր
մանէթի
մուրհակ
{առնում}
նորանից
այն
արծաթի
հանդէպ,
որ
ցոյց
էի
տալիս
իմ
ի
եանց
ձեռքումը
նիւթական
հնար
ունենալով,
անտես
էին
{առնում}
իւրեանց
զաւակների
դաստիարակութիւնը
ե՛ւ
կերակրելով
տեւ
դուք
ձեր
յիմար
աւանդութենների
համար
անտես
էիք
{առնում}
Աստուծոյ
բանը:
Ձեզանից
շատերի
տանը
գտանւում
է
Էֆ
արցանել
փրփրածին
Աստղկից...
Մի
մարդ
տիրութիւն
էր
{առնում}
նորան
երեխայ
ժամանակին.
կարծիք
կար
այդ
մարդու
եւ
նայ:
Բայց
որովհետեւ
Պ.
Իսահակեանցը
իւր
իդէաները
{առնում}
էր
այգիներից,
ուստի
չէր
կարող
այնտեղ
այսպիսի
գոր
ր,
քանի
քանի
հեղինակի
եւ
գրողների
մեղքը
յանձն
ես
{առնում}
եւ
քաւում
ես
դու։
Ի՞նչ
պիտոյ
է
առնել.
երեւի
այդ
եղ
Մանրիկօն
իւր
բարեկամների
օգնութեամբ
ցանուցիր
է
{առնում}
կոմսի
զինուորքը
եւ
ձեռք
է
բերում
Լէոնորան:
Կոմսը
միշտ
պատրաստ
են
ինձ
նամակ
գրել,
եթէ
ես
եւս
յանձն
{առնում}
նոյնպէս
նոցա
գրել,
բայց
արի
տե՛ս,
որ
նոքա
շատ
ե
թէ
տեսանելով
նորա
հոգու
ամենածածուկքը,
զինաթափ
է
{առնում}
նորան:
Խաբեբայ
մարդիկ
այս
հոգեբանական
երեւոյ
ս
երիտասարդի
վարձը
եւ
պակաս
մնացած
արծաթի
փոխարէն
{առնում}
է
մուրհակ:
Երիտասարդը
չէ
կամենում
դատաստան
մտանե
տասխանում
է
Բէգզադէն,
-
գիտե՞ս,
թէ
ինչ
խորհրդով
{առնում}
եմ
ես
այդ
բաները:
-
Ո՞րտեղից
պիտի
իմանամ:
այսպէս,
60
կոպէկանոց
բանը
մի
մանէթի
տեղ
տալով՝
{առնում}
է
խեղճ
մարդուց
33.
000
մանէթի
մուրհակ,
որի
զօրու
ելով,
որ
աւելորդ
էր
վիճել
Բէգզադէի
հետ,
յանձն
է
{առնում}
վճարել
76
մանէթը,
ուստի
եւ
խնդրում
է
իւր
անցաթու
անար
եւրոպական
քննութեան
հրափորձութեանը:
Զանց
եմ
{առնում}
յիշել
այստեղ
պատմութեան
անունով
մեր
մէջ
ման
եկած
եկած
գրքերի
թերութիւնքը
եւ
խակութիւնքը,
զանց
եմ
{առնում}
նոյնպէս
հռչակել
յառաջանալի
օգուտը
մի
օրինաւոր
պատ
ր
թողեց
երկրագործութիւնը
եւ
գնաց
քաղաք,
վաստակ
է
{առնում}
դարձեալ,
բայց
երկրագործութեան
եւ
այն
վաստակի
մէջ
րացել
էր
իբրեւ
մի
ծաղիկ
իւր
սեպհական
հողի
վերայ,
{առնում}
է
ձեռքը
իւր
հօր
պանդխտական
գաւազանը
եւ
գնում
է..
վերայով
մի
քանի
տարի։
Յանկարծ
այս
նորեկը
լուր
է
{առնում},
որ
իւր
ծերունի
հայրը
վախճանել
է,
մայրը
հիւանդ
իւթական
խնդիրը
միշտ
կայ:
Առաջին
շունչի
հետ
մարդը
{առնում}
է
օդի
թթուածինը.
եւ
երբ
վերջին
անգամ
դուրս
արձակ
որ
չէ
մեր
ասածը
ապացուցանելու
համար.
ազգի
վիճակը
{առնում}
ենք
իբրեւ
իրողութիւն
եւ
նորան
դարձեալ
իբրեւ
վկայ
,
թէ
ի՛նչ
բանի
համար
են
այն
զրկանքը,
որ
յանձն
է
{առնում}:
Ի՛նչ
կ'առնու
իւր
դրօշի
փառքից,
եթէ
այդ
փառքը
չ
Ինչո՞վ
ապահովում
է
կառավարութիւնը
այն
պարտքը,
որ
{առնում}
է
ժողովուրդից:
-
Ի՛նչպէս
թէ
ինչով,
տէրութե
ւնիմ
քո
հետ,
ի՛նչ
պատճառով,
հակառակ
իմ
կամքին,
{առնում}
ես
եւ
բռնութեամբ
դնում
ես
քո
կշռի
թաթի
մէջ:
Ուրի
ը,
եթէ
նոցա
ազգութեան
հասկացողութիւնը
իւր
սկիզբը
{առնում}
է
անցածի
խայտաճամուկ
աւանդութեններից
եւ
չէ
հիմնւո
ոլոր
Թիւրքիոյ
մէջ,
չնայելով
այն
նոր
պարտքին,
որ
{առնում}
է
նա
Անգլիայից:
Այդ
լիբրէները
շատ
կարճ
ժամանակի
,
մեք
ապրում
ենք
մի
տեղում
եւ
վաճառականութիւն
ենք
{առնում}
մեր
մէջ:
Մեք
ամենքս
գործում
ենք
առանձին
առանձին
եւում
է,
որ
մեք
մարդուն
համար
իբրեւ
առաջին
խնդիր
{առնում}
ենք
տնտեսական
խնդիրը
եւ
անուանում
ենք
նորան
"
մահ
փչել
եւ
լրբութեամբ
Շեքսպիրի
կամ
Շիլլէրի
հովեր
են
{առնում},
որոնց
անարժէք
համբակներին
անգամ
յարմար
չէ
մեղադ
ենդանիքն
այն
ամեն
Կրակի
տեսքից
խրտնելով,
Մասն
են
{առնում}
-
ասում
են
-
Սիրոյ
հրից
հոգեթով.
Եւ
ամոլները
զոյ
աւ՜
մեր
կայսրը
Բայց
տես
այն
կողմ,
ի՞նչ
{առնում}
է
առհասարակ
ռամիկը,
Տե՛ս,
ի՞նչ
ոգով
կոծու
Որ
գոհ
իւր
օրից
հասած
գիշերին,
Աղօթք
է
{առնում}
վերեւ
առ
Աստուած.
Այլ
քո
ծագելուց
մինչեւ
մտ
եսածը
եւ
լսածը
մեր
հետ
գերեզման
չտանելու
խոստումը
{առնում}
ենք
հրապարակով:
Ընթերցող
հասարակութեանը
կարող
է
մինչեւ
անգամ
այն
մարդոց
լեզուի
վրայ,
որ
գրիչ
էին
{առնում}
միմիայն
մեզ
հայհոյելու։
Մենք
նոյն
այդ
հայհոյութե
,
որ
հատուցում
կայ,
բայց
նոյնպէս
զգուշութիւնք
է
{առնում},
որ
այդ
հատուցումը
իրեն
չհասնի,
այո,
շատ
անգամ
ւիղը,
կէս
մի
այլ
ընթացք
է
բռնում,
կէս
մի
կանգ
է
{առնում},
կէս
մի
վազում
է
անհնարին
արագութեամբ:
Եղան
ժամ
Բարի
Յուսոյ
սարաւանդին,
ուր
սովորաբար
հանգիստ
են
{առնում}
Եւրոպայից
դէպի
Հնդկաստան
ճանապարհորդ
բոլոր
վաճառա
յ,
որ
մեր
նաւաբեկութեան
աղէտքի
մեջ
մեզ
անտես
էին
{առնում}:
Ո՛չ.
նեղութեանը
մեծահոգութեամբ
պէտք
է
յաղթել:
ւմ
է
իւր
պաշտօնի
կոչումը
եւ
բռնակալի
գործ
է
յանձն
{առնում}.
մի
կողմից
խրախուսում
է
իւրայինները,
եւ
միւս
կո
լով։
Շատ
տեղ
էլ
Ս.
Գրքից
ձեւեր
եւ
ոճեր
է
փոխ
{առնում}
Փարպեցին։
Մենք
այդ
տեղերն
էլ
ցոյց
տուինք՝
արտագ
ւծոյ
առաւել
ընդանի
"
(եր.
39)։
Պաւղոսից
է
փոխ
{առնում}
այս
ձեւը.
"
Մանաւանդ
առ
ընտանիսն
հաւատոյ
".
Թ.
մենայնիւ
առանց
քննութեան,
առանց
դատաստանի
փոխ
են
{առնում}
իրենց
նախորդներից,
թէեւ
այո՛,
երբեմն
այլայլելով
յ
Օրինաց
են
խօսքս
"
(եր.
46)։
Պաւղոսիցն
է
փոխ
{առնում}
այս
ձեւը.
"
Զի
ընդ
գիտունս
օրինաց
խօսիմ
"
(Թ.
գլ.
ԻԵ,
համ.
1-12։
§
58.
Սաղմոսիցն
է
փոխ
{առնում}
այս
ձեւը.
"
Սուրք
նոցա
մտցին
'ի
սիրտս
նոցա
եւ
աղ
'ի
Սեւկոյ
դրախտին
էր
"
(եր.
21)։
Ի՛նչ
տեղից
է
{առնում}
պ.
Էմինը
այս
հարցասիրութեան
արժանի
տեղեկութիւնը
.,
ՃԼԹ.,
համ.
3)։
§
76.
Սաղմոսիցն
է
փոխ
{առնում}.
"
Բացին
'ի
վերայ
իմ
զբերանս
իւրեանց,
եւ
ասացին
.
բայց
եւ
այնպէս
հայերը
ոչ
միայն
թուրքերից
փոխ
են
{առնում},
այլ
եւ
ծաղկեցնում
են
նոցա
լեզուն։
Սոցա
համար
(յայտնի
է,
թէ
նոր
լեզուում)
միայն
մի
վեվ
է
{առնում},
իսկ
թէ
անդէմ,
օրինակ՝
աներեւոյթ
եղանակ,
այն
ժամա
մարդ
ես.
քեզ
մի
բան
ասացին,
այլեւս
ձեռք
չես
վեր
{առնում}
դու"։
Այս
տխուր
խորհրդաւոր
խօսքերը
Կաթողիկոսի
բ
ուող
դեւերի
վերայ.
կարծես
թէ
մի
բան
անհանգիստ
էր
{առնում}
նորան:
Նա
իւր
աչքերում
զգաց
մի
անհանգիստ
կսկիծ.
սում,
գողանում
են,
սպանում
են,
խարդախութիւն
են
{առնում},
սեղանակապտութիւն
են
գործում.
իմ
մեծ
ու
ահագին
րովհետեւ
այս
եւ
այն
բաների
մասին
հոգաբարձութիւն
է
{առնում},
որ
լաւ
կերպով
ընդունելութիւն
առնէ
ծայրագոյն
Բրա
կան
արարողութեանս
մասին:
Ձայնաւոր
մտածութիւնք
էի
{առնում}
եւ
նկարագրում
էի
այն
օրիորդը,
որ
անշուշտ
համարու
նգամանքներին
եւ
պատշաճին,
փիլիսոփայութիւն
է,
որ
{առնում}
են
եւ
այդ
կերպով
գլխացաւութիւն
պատճառելով
ներկայ
ն
գնում,
տարին
մի
քանի
անգամ
պատարագ
եւ
մատաղ
են
{առնում},
եւ
եթէ
տեղը
գայ,
ես
Լուսաւորչական
եմ,
դա
Աւետ
ցից.
այս
պատճառով,
ամենայն
սառնութեամբ
յանձն
էր
{առնում}
Մանթուխեանցի
կոպիտ
քնքշութիւնքը:
Դորա
փոխանակ,
ացուցանում
է,
թէ
որքան
շատ
մտածում
էր
եւ
հոգս
էր
{առնում}
իւր
ընտանիքի
մասին:
Մի
խուլ
տան
մէջ
նորա
ընտանիք
հաւատարիմ
պառաւ
ես,
այսինքն,
խաբեբայութիւն
չես
{առնում},
ես
քեզ
աւելի
կը
տայի,
եւ
ոչ
միայն
ես,
այլեւ
ց
ղլուի
Մանուշակը
իւր
հարսանիքի
վերայ
դատողութիւն
է
{առնում}
մօր
հետ:
Այդ
լաւ
չէ՛,
զաւա՛կս,
քեզ
ի՞նչ
փոյթ
մ
աթ
հաւաքել,
հարստութիւն
ճարել,
այդ
եւ
մրջիւնն
է
{առնում},
նա
ամբողջ
ամառը
սերմեր
է
հաւաքում
իւր
ամբարի
մէ
ի
քանի
թերահաւատ
մարդիկ,
ծակ
մարգարէութիւններ
են
{առնում},
գուշակում
են
հազար
վերստերով
հեռի
քաղաքների
մէջ
ր
կատարւում
այդ
արարողութիւնը:
Նախ
եւ
յառաջ,
{առնում}
են
մի
ցորեանի
մաղ.
սորա
մէջ
դնում
են
եօթն
տեսակ
Թեթեւ
թափողը
գալով
հիւանդի
տունը,
նախ
եւ
առաջ
{առնում}
է
մաղի
միջից
արճիճը,
տանում
է
նորան
խոհարան,
եւ
անգամ
անցանել
նորա
վերայով.
սորանից
յետոյ
արդէն
{առնում}
են
նորա
մրգերը
եւ
առհասարակ
այն
բաները,
որ
պիտի
ագնուած
մարդիկ
նայում
են
պատուհանից
եւ
նշանացի
են
{առնում},
որ
դուռը
բանայ:
Դայեկը
բացում
է
դուռը.
մար
խիջեւանի
ծեր
ծնողքը,
հագնում
է
իսկոյն
հանդերձը,
{առնում}
է
իւր
հետ
մետաքս
երեխայի
պորտը
կապելու
համար,
ե
հօրը
կանգնած
ննջարանի
շեմքի
վերայ:
-
Ի՞նչ
ես
{առնում}
այդտեղ,
Մանուշակ:
-
Փոշին
մաքրում
եմ
պատկերի
դէպի
չարը
գործ
դնելով
այս
գաղափարքը,
ահաբեկ
էին
{առնում}
ժողովուրդը՝
յաւելացնելով
սոցա
վերայ
եւ
այլ
մարդկ
լի
հանդիսաւորութեան։
Յետոյ
պապերից
մինը
վարձու
է
{առնում}
իւր
անմեղանչականութիւնը
տասն
եւ
ութն
տարեկան
հասա
ղբիւրը։
Երանի՛
այն
մարդուն,
որ
վաճառականութիւն
չէ
{առնում}
խղճմտանքով։)
Այս
առարկայի
առաւել
մանրամ
մանուկներին
կրօնագիտութիւն.
նա
մանաւանդ
հոգս
էր
{առնում}
բարքերի
մաքրութեան
մասին։
Այն
միջոցին
Հռովմէ
արեցին
Չինացիները
Քրիստոնեայ
շինելուց
եւ
հոգս
էին
{առնում}
միմիայն
կարգի
եկամուտների
մասին։
Յիսուսեան
երկու
։
Նոքա
խոստմունք
էին
տալիս
ինքեանց,
իսկ
ուրիշից
{առնում}
էին
գրաւոր
ստորագրութիւն։
Ամենայն
այս
տեսակ
գրագ
վալլետ
անունով
Յիսուսեանը,
որ
վաճառականութիւն
էր
{առնում}
Ամերիկայի
մէջ,
սնանկանալով,
պարտական
մնաց
Մարսե
ջը:
Հետ
այնորիկ
վարժապետից
խնդրեցի,
որ
ժամագիրք
{առնում},
բայց
վարժապետը
հրամայեց
ասելով.
որդի,
դու
ո՞յ
նը
եկեղեցական
մի
կանոնադրութիւն
չէ.
այն
սկիզբ
չէ
{առնում}
որեւէ
ժողովից,
այլ
Երուսաղէմի
վանականների
մի
յօր
,
երբ
այս
ու
այն
գաւառական
բարբառներից
բառեր
ենք
{առնում}
։
Այս
է
դարձեալ
պատճառը,
որ
մենք
շատ
անգամ
սեռակ
հին
լեզուում
սովորաբար
վերջահոլով
տրական
խնդիր
է
{առնում},
նոր
լեզուում
բոլորովին
անգործածական
է։
Ժողովու
նութեանցն
",
այն
ժամանակ
ըստ-ի
խնդիր
դարձած
բառը
{առնում}
է
սեռական
հոլովով
եւ
նորա
մօտ
դնում
է
կամ
չափ
խօս
արտելով,
ինքներս
շատ
անգամ
աւելի
խրթին
բառեր
ենք
{առնում}
հին
լեզուից,
որ
ժողովուրդը
չէ
գործածում,
տեղ-տե
նցք
եւ
բոլորովին
խելքի
հակառակ,
եթէ
աչքի
տակ
ենք
{առնում}
բոլոր
հանգամանքը:
Ի՛նչ
երեխայութիւն
է.
"
Դու
այ
ւկ
տիրացուի
գործ
չէ.
բ)
Այն
անտէր
երազները
մենք
{առնում}
ենք
ոչ
միայն
որպէս
աւելորդ
ներմուծութիւնը,
այլ
ո
արժէք:
Անշուշտ,
հեղինակը
չէ
շարադրել
նորան
`
նա
{առնում}
է
ազգի
հասկացողութիւնից,
բայց
մենք
մի
փոքր
առաջ
նք
առաջադիմութիւն
եւ
քաղաքակրթութիւն
բառերը
բերան
{առնում}:
Գեղեցիկ
է
խօսում
հոյակապ
Լիբիզը
իր
նամակնե
ւմ
է
անմիջապէս
մարդու
սրտում:
Մարդը
իր
գաղափարքը
{առնում}
է
բնութիւնից:
Ինչ
չափով
ճանաչել
եւ
ուսել
է
նա
բն
ին
մարդու
գլխում,
ո՛չ.
նոքա
շատ
անգամ
մարմին
են
{առնում}
Շիւայի,
Դուրգայի
եւ
Վիշնուի
անհեթեթ
կերպարանքներ
նալով
մի
աղջկայ
հետ,
բարոյական
պարտականութիւնք
է
{առնում}
իր
վրայ
մարդկային
ընկերութեան
առջեւ
պաշտպանել
իր
ն,
որի
երեւակայութեանը
միշտ
բորբոքուած
է
(Ասիան
{առնում}
ենք
միայն
բարեխառն
եւ
ջերմ
աշխարհների
վերաբերութե
ջած
մի
որպիսի
եւ
իցէ
խեղճ
դպրոցի
նստարանից
գրիչ
է
{առնում}
ձեռքը
եւ
ազգի
դժբախտութիւնից
լցնում
է
մի
քանի
վայ
աղան
(եր.
139-140),
Սօսի
անունով
երեք
ոչխար
է
{առնում}
թուրքից
եւ
Սօսին
ոչ
միայն
մէկ
հատ
ցոյց
տալիս,
այ
յց
կենդանի
ազդը,
որի
հետ
փոքր
ի
շատէ
ծանօթ
ենք,
{առնում}
ենք
որպէս
անխարդախ
գիրք,
եւ
համեմատելով
ուրիշներ
եր
կենում.
համա
ես,
որ
տեսնում
եմ
էկաւ,
գլուխս
{առնում}
եմ
կորչում,
թէ
հիմի
գզիրը
կը
քցի
ճիպոտի
տակը
(!
ն
էլ
չենք
կարում
եօլայ
տանել,
ամէն
բան
փողով
ենք
{առնում}
"։
Ինչի՞
պիտի
այսպէս
լինի
Աշտարակի
վիճակը:
կարող
մեր
կարծիքը
չյայտնել:
Մենք
գիտութեամբ
{առնում}
ենք
"
Սոս
եւ
Վարդիթերից
"
մի
այնպիսի
ոճ,
որ
իրա՛
ի
բնական
եւ
հոգեբանական
պատճառը,
որ
թուրքը
համ
է
{առնում}
հայի
վհատ
ու
աղիողորմ
խաղերից,
տաղերից,
ինչպէս
յն,
իւրեանց
թքածը
չկամենալով
լիզել,
յանձներն
են
{առնում}
համրանալ
եւ
ճշմարտութիւնը
չխոստովանել։
Քանի
մ
ստեղ
պ.
Էմինը
ծանօթաբանում
է
այսպէս.
"
Ոչ
յանձն
{առնումք}
համարձակապէս
ասել,
եթէ
յո՛ր
'ի
քահանայապետից
մեր
զմեր
ստութիւն,
պաշտօնն
այն,
զոր
մեք
մատենագիրքս
{առնումք}
այժմ
ի
ժողովրդենէն,
կարճեսցի
անշուշտ,
ընդ
շօշափ
լ
զլեզուն՝
որոց
յայլմ
է
գաւառէ
էին,
զորոյ
զփորձ
{առնումք}
մեք
այսօր
իսկ՝
անձամբ
անձին:
Հնասէր
մատենագ
սոսկ
տեսիլ
կայծականն
Շրտուցեալ
երամակաց
{Առնուն},
ասես,
սիրոյ
զմասն
Եւ
զկծեալ
զոյգ
ի
զոյգ
ութիւնը,
մանաւանդ
եթէ
գտանուին
մարդիկ,
որ
յանձն
{առնուն}
հրատարակել
պ.
Այվազովսքիի
ընթացքի
եւ
գործերի
պատ
հերիքանում
ենք՝
ասելով,
թող
բանիմաց
Հայերը
ձեռք
{առնուն}
գերապատիւ
Նազարեանցի
գիրքը,
եւ
իսկոյն
համաձայնել
գիտուն
ասացեալքն
հայոց,
եւ
յարդի
ժամանակս
երկիր
{առնուն}
զհին
ձեւ
խօսից,
որով
երբեմն,
մանաւանդ
թէ,
յուն
ողքս,
մի
երկու
օրուայ
մէջ
ձեռքս
ոտքս
կապած,
վեր
{առնուն}
ու
տան...
Յոյս
ունիմ
քո
վերայ,
համբուրում
եմ
ց,
այդպիսիներին
շատ
անգամ
ասում
եմ,
որ
ձեռք
վեր
{առնուն}
իւրեանց
սուտ
փիլիսոփայութենից,
եւ
քան
թէ
այդպիսի
երում,
որ
թոյլ
տային
այսպիսի
յեղափոխութիւն:
{Առնունք}
մի
բոյս,
որ,
դիցուք
թէ,
բուսանում
էր
Հայաստանո
ր
հողից,
օդից
եւ
ջրից:
Մի
բուսական
կամ
մի
ծառ,
{առնունք},
զոր
օրինակ՝
փշատը,
որ
Հայաստանում
տալիս
է
քաղ
)
համաձայն
էին
նորա
մտքին.
ամենեւին
այդպէս:
{Առնունք}
այժմ
մի
կենդանի,
որ
ծնել
էր,
դիցուք
թէ,
Հարաւա
շրջակայքը:
Մտանենք
այժմ
բարոյական
աշխարհը
եւ
{առնունք}
մի
առաքինի
մարդու
զաւակ,
որի
բնաւորութիւնը
կերպա
Կամ
կախաղան
պիսի
ուտէր
գլուխս.
Բայց
ի՛նչ
կ՚
{առնունք}
մեք
անցածը
յիշելով,
Կիւրակէ
է
այսօր,
ահա՛
ւնէր։
Բայց
եթէ
այս
ամենը
մոռնալով,
միայն
այս
{առնունք},
որ
ինքը՝
Փարպեցին,
ամեն
ուրիշից
լաւ
կարող
էր
ոպէին
օդի
վերայ:
Արդարեւ,
եթէ
մարդու
կեանքը
{առնունք}
որպէս
մի
թել,
ապա
ուրեմն,
շատ
խայտաբղետ
եւ
պիսա
ղի
եւ
արիւնի
մէջ,
ահա
խնդիրը:
Այժմ
աչքի
տակ
{առնունք}
մեր
ազգի
կեանքը
-
ամայի՛
անապատ,
կամ
ձոր
Յովսափա
կամ
ձոր
Յովսափատեան
-
տրտմութեան
հովիտ․
աչքի
տակ
{առնունք}
մեր
ազգի
պատմութիւնը,
քննենք
նորա
քաղաքական
եւ
հ
նք
ամենայն
հակառակաբանող
պատճառքը,
այլ
այս
միայն
{առնունք}
աչքի
տակ,
թէ
դուք
ինչպէ՛ս
կարողացաք
կարծել,
որ
իբր
60
անդամից,
որոնց
թիւը
նուազած
է
այժմ,
եթէ
{առնունք}
միմիայն
Վենետիկեան
Ս.
Լազարու
միաբանութիւնը,
որ
ի
բարոյական
տարրերը.
նորի
շինութեան
պիտանին
պիտի
{առնունք},
իսկ
փտածները,
որ
մինչեւ
այժմ
եւս
արգելք
են
եղա
Մենք
արդէն
ասած
ենք,
որ
թէ
"
Սօս
եւ
Վարդիթերը
"
{առնունք}
որպէս
բանաստեղծութիւն,
նորա
տկար
եւ
թոյլ
կողմերը
ն
լեզուում
էլ
չունինք,
պիտի
նաեւ
օտար
լեզուներից
{առնունք},
ինչպէս
մեր
նախնիք
առել
են,
որ
մենք
կարող
ենք
հ
եթէ
նոյնիսկ
մեր
ցաւի
եւ
հիւանդութեան
պատճառը
պիտի
{առնունք}
որպէս
ճար
ու
դեղ,
է՛լ
ո՞ւր
ենք
խօսում
կրթութեան
:
-
Լսելով
բան
չէ
դառնում,
դու
մի
Էֆիմերդէն
{առնուս}
ձեռքդ,
մի
սարսափելի
երազ
եմ
տեսել...
-
Ես
Է
հանելով,
ուստի
արժա՛ն
է,
որ
մնացած
ապրանքը
յետ
{առնուս}
նոյն
գնով,
ինչ
գնով
ես
քեզանից
ստացել
էի:
Եթէ
մ
քդ,
տեսնեմ
քու
փիլիսոփայական
կատեգորիներից
ինչ
կ՚
{առնուս}:
Փիլիսոփայութիւնը
նաեւ
ազատութիւն
քարոզած
ժամանա
աշակերտ
եւ
վերջը
այսպիսի
բացադրութեամբ
խօսքդ
յետ
{առնուս}
։
Բայց
մենք
չենք
մեղադրում
Չամչեանին.
նա
էլ
իր
ն
հեղեղից
յետոյ
իսկոյն
գործ
դրեց
նորան...
ի՞նչ
կ'
{առնուս}
գորտի
նման
ջուր
խմելուց.
ջուրը
Աստուծոյ
ձեռքին
մ
իայն
քահանայապատկան
ուսանելիք
են,
այժմ
գրիչ
պիտի
{առնուս}
ձեռքդ,
որ
վրացերէն
գրել
սովորես,
բայց
մէկ
եզան
րծում
էր,
այժմ,
ազատուելուց
յետոյ,
պիտի
վարձու
{առնուր}
իւր
պարոնից։
Ինչ
ազատութիւն
էր
այս,
ո՞չ
ապաքէն
հետ
վտանգաւոր
մի
բան
էր,
Ուրիշն
գուցէ
սուրս
{առնուր}
ինձ
ըսպանէր.
Բայց
դու
հոգիդ,
գիտեմ,
չես
ցուցիչ
միօրինակութիւն։
Եւ
դնենք,
թէ
մի
հայ
մարդ
{առնուր}
իւր
ձեռքը
հին
լեզուով
շարադրած
մի
գիրք
(իհարկէ՝
.
ապա,
օրինակի
համար,
եթէ
2000
ռուբլի
կաշառք
կ՚
{առնուր},
500
ռուբլին
տալիս
էր,
իւր
կաշառակերութիւնը
ծած
ւց
յետոյ,
չպէտք
է
գործարանումը
ծառայութիւն
յանձն
{առնուր}:
Երկրորդ,
լաւ
իմանալով,
որ
կարդինալը
նորան
լաւ
լինէր,
եթէ
յառաջագոյն
պատրաստուէր,
յետոյ
յանձն
{առնուր}
այդ
մեծ
պաշտօնը:
Ցաւալին
այն
է,
որ
մինչեւ
ցայսօ
արած
որոգայթը,
կարողանար
զգուշացնել
ինձ
եւ
յանձն
{առնուր}
լինել
իմ
համար
երկրորդ
ես,
որ
անշուշտ
կ'անէի։
ւշակը,
արդարեւ
արժան
էր,
որ
ամենայն
ծնող
օրինակ
{առնուր}
նոցանից.
նորա
հագուստները
մաքուր,
գեղեցիկ,
նոր
ամքն
էր,
որ
Հայոց
գրատպութիւնը
եւս
աճէր
ու
հասակ
{առնուր}
Իտալիայի
երկնքի
տակ։
Եւ
Հայերը,
անհոգ
նստած
իւր
հաւատար
Տիրանին
եւ
մինչեւ
այն
աստիճան,
որ
կապոց
{առնուր}
նորանից
որպէս
թըլիսմ
եւ
Գարեգնից
ծածուկ
ուղարկէր
եան
դիտանոցի
արգոյ
կառավարիչը,
աշխատութիւն
յանձն
{առնուր}
մեր
յիշած
ֆիզիկան
հայերնէն
մշակելու:
Անշուշտ,
ե
պապականին:
Եթէ
նա
հիմնի
ի
բանն՝
"
զի
յիմմէ
անտի
{առնուցու}
",
կամ
ի
Լուսաւորիչն
"
Հայր
յանձն
է.
Որդի
՚ի
Հօ
ի,
ուստի
եւ
Որդին:
Քրիստոս
ասէր՝
"
յիմմ
է
անտի
{առնուցու}
",
այսինքն
՚ի
միոյ
սկզբանէ,
ուստի
եւ
ես:
Այլապ
արակութիւնն
մեր
զկնի
սակաւ
ժամանակաց
ինքնին
զփորձ
{առնուցու}
թէ
ո՞րպէս
աղջկունք
նոցա
օր
ըստ
օրէ
սնանին
եւ
ուռճ
որ
համար։
Վերջապես
մարդուն
հոժարացունուք,
թուղթ
{առնուք},
ճամբու
խարճ
տաք,
խրկիք
շուտով
եւ
իրեն
ձեռագիրն
ազանցութեանց,
համարձակիմ
ակս
ունիլ,
թէ
ո՛չ
զանց
{առնուք}
զխնդրով
իմով,
եւ
թէ
երջանկացուցանէք
զիս
Ձերով
մշ
եւում
դնում
եմ
հասցես,
որ
եթե
աշխատություն
Հանձն
{առնուք}
օրհնել
ինձ
մի
նամակով,
իմանաք,
թե
ո՛ւր
եւ
ի՛նչպ
տավարոզ
եւ
ճշմարտասեր
ընկերության,
պիտի
Ձեր
վերա
{առնուք}
օրագրի
մասին
աշխատելու
ծանրությունը:
Ի՞նչ
պի
կերները
եւ
շատ
խնդրում
եմ,
որ
աշխատություն
հանձն
{առնուք}
հրատարակել
այդ
պատկերները
մի
մանեթից
մինչեւ
կես
մ
ատուկ
խնդրում
ենք
Ձեզանից,
որ
աշխատություն
հանձն
{առնուք}
ցույց
տալ
այն
պարոնին
աշխարհագրական
տախտակի
վերա
ւել
իւր
խմելու
վերայ,
-
եթէ
դուք
հրաւիրելը
յանձն
{առնուք},
խայտառակելը
իմ
վիզը,
կամի՛ք,
դաշն
բռնենք
մի
վ
խօսքը
չկայ,
որովհետեւ
հրամայական
եւ
հնազանդական
{առնչութեան}
մէջ
ազատութիւն
չկայ:
Մեք
համոզում
գիտենք,
որ
հն
ն
ի
վեր
տապալում
է
ամենայն
իշխանական
եւ
ծառայական
{առնչութեան}
սկզբունք,
հանապազօրեայ
փորձերից
եւ
էական
պիտոյքն
եց
մարդկային
ազգի
մէջ,
սորա
դէպի
Աստուած
ունեցած
{առնչութեան}
հայր
որդիական
գաղափարը՝
ուսուցանելով
այլապէս
չկո
արժանաւորութիւնների
վերայ,
որի
հետ
բացի
հոգեկան
{առնչութենից}
ոչինչ
ունիք
հասարակաց,
հապա՛
չափեցէք
իմ
ուրախութ
Ինչպէս
երեւում
է
սորա
դէպի
գործարանը
ունեցած
{առնչութեններից},
սա
ինքն
կամ
եկել
է
նորա
փոխանակ
վերակացու
կարգո
րեխայի
վերայ,
որ
դոքա
ունենային
մի
հայր
որդիական
{առնչութիւն},
թէեւ
այդ
մարդը
ցոյց
էր
տալիս
իւրեան
որպէս
լոկ
բ
դեգերելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
առ
ոտս
սրբակրօն
{առնս}
ըստ
հրամանի
նորին
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
դեգերելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
առ
ոտս
սրբակրօն
{առնս}
ըստ
հրամանի
նորին
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
րա
ո՛չ
խիլայէր
մեծաւ
յարգութեամբ
զարժանաւորութիւն
{առնս}
հանճարեղի,
եւ
զի՞
էր
սմա
յողբսն
որ
վասն
բարձման
ընկերակիցս
նորին
գտանեմք:
Յատկութիւնք
հոգւոյ
{առնս}
մեծի՝
նկարագրին
վաւերաբար,
առաջի՝
որոց
ընթեռնո
մեքէ
լոյս
տալ
ազգին
անխոնջ
երկասիրութեամբ:
Զփառս
{առնս}
մեծի,
որ
անձնագրաւ
նահատակեցաւ
ի
լուսաւորութիւն
ցի
հանճարեղ
մտացն
ծննդականութեամբ:
Յաշակերտաց
{առնս}
մեծի
եւ
երեւելոյ,
սկսեալ
ի
հիմնարկութենէ
ուխտին
տեարց
Լազարեանց
Ճեմարանի:
Մանրամասն
պատմություն
{առնս}
ոչ
նուազ
երեւելոյ
ի
խումբս
եկեղեցականաց
մերոց
չէ
մանրախուզիւ
դատապարտել
զկարծիսդ,
ներողամիտ
գտեալ
{առնս}
վասն
այն
միայն,
զի
անտեղեակ
էր
այլոց
լեզուաց
եւ
կան
լեզուն
եւս
իբրեւ
մարդկային
լեզու
ամենեւին
բաց
{առնված}
չէ
այս
կանոնից:
Տեսնում
ենք
ամբողջի
օրինակը
մեր
,
թեեւ
թե՛
իմ
եւ
թե՛
Ձեր
կողմից
միջոցներ
էին
ձեռք
{առնված}
դրանց
նկատմամբ,
ուստի
անհրաժեշտ
էլ
չէ
ինձ
արդարա
նչպես
1:
50:
Նախիջեւանի
հասարակության
միջին
թվից
{առնված}
մեկ
միավորի
շրջանառության
արժեքի
էկվիվալենտը
կամ
ի
է
այն
էկվիվալենտից,
որ
բաժին
է
ընկնում
մեկին,
{առնված}
վերը
մեջ
բերված
ավելի
քան
երկու
միլիոն
բնակիչների
պէս
վերը
դրված
եմը։
Այս
վերջաւորութիւնքը
առանձին
{առնված}
բայ
չեն,
բայացուցիչ
մասնիկներ,
այնպէս
որ
թէ
նոք
յական
վերջաւորութիւնը
պէտք
չէր,
որ
իբրեւ
առանձին
{առնված}
էական
բայ
բայարմատից
բաժանէին.
ի՞նչ
են
կարծում
ա
է
լինում,
ներկումից
չէ
ընդունվում
որպէս
առանձին
{առնված}
բայ
եւ
ներկումը
նորան
խնդիր,
այլ
երկուքը
միասին
ցած
լեզու
սովորելու
ժամանակ,
եթէ
առանձին
առանձին
{առնված}
բառեր
միայն
սորվենք,
հերիք
չէ
մեզ
այդ
բառերով
խօ
գուն
բաղդասութեան
եւ
օրէնքներին։
Առանձին
առանձին
{առնված}
բառեր
սորվելը
շատ
հեշտ
է,
մենք
մեր
փորձերից
կարո
,
չէ
կարող
հասկանալ
ո՛չ
հին
լեզուի
եւ
ո՛չ
օտարից
{առնված}
բառերը.
այստեղ
ո՛չ
ժողովուրդն
է
մեղաւոր,
ո՛չ
հե
ճար
անելու.
բայց
ժողովուրդը
այդ
առանձին
առանձին
{առնված}
բառերը
կարող
է
կամաց
կամաց
սորվել
եւ
հասկանալ,
մ
ւթեան
հաւատարիմ
մնալ,
եւ
հին
կամ
օտար
լեզուներից
{առնված}
բառերը
ժողովրդին
յայտնի
օրէնքով
կապակցել։
Ժողովր
յտնել
մեզ,
որ
մեր
կողմից
կարեւոր
պատրաստությունք
{առնվին}
այդ
ճանապարհորդության
մասին,
եւ
գանք
Նախիջեւան,
քը
թարգմանվում
է
ռուսերեն,
նշանակում
է,
հաշվի
է
{առնվում}
մեծամասնության
անգլերեն
չիմանալը,
ապա
ինչպե՞ս
են
։
Մնացել
են
միայն
ուղղականքը,
իսկ
միւս
հոլովները
{առնւում}
են
նաից։
Սորա
հակառակ
Կոստանդնուպօլսի
բարբառում
Ս.
Գ.
Սուլթան-Շահին
նա
-
ինձ
ուղարկեց
Բոկը՝
"
{Առո՛ղջ}
եղեք"։
Բոկը
շատ
խնդիրներում
իրավացի
է:
Բայց
նո
ալ
նրա
արդի
վիճակը,
այժմ
նա
միանգամայն
մենակ
է,
{առո՞ղջ}
է
գեթ:
Հենց
որ
նամակս
ստանաս,
գնա
նրա
մոտ
եւ,
ռ՝
այնպիսի
սրտաշարժ,
այնպիսի
տխուր
եւ
ներդաշնակ
{առոգանութեամբ},
որ
բոլոր
ներկայ
գտանուողքը
արտասուեցին։
Եկեղեց
սնէ,
որ
նոր
լեզուի
մէջ,
ժամանակի
խնայողութիւը,
{առոգանութեան}
ներդաշնակութիւնը
եւ
արտաբերութեան
հեշտութիւնը
մեծ
Հոգին
սուրբ
՚ի
նոցունց
",
եւ
կամ
՚ի
Շնորհալին
"
{առող}
յՈրդւոյ
անճառաբար
",
սխալի
յոյժ.
զի
այսոքիկ
ամե
ւմն
ի
Հօրէ
"
՚ի
վերաuաց
միտս
՚ի
կիր
առնու
զոճդ
"
{առող}
յՈրդւոյ
անճառաբար
",
քանզի
ըստ
մտաց
պապական
եկեղ
սեանն
ողջոյն
նուիրէ
եւ
ամենայն
ընտանիք
ձեր
ողջ
եւ
{առողջ}
են:
Խնդրեմ
զպատասխանին
գրեսջիք:
Ի
Նախիջեւան
իմ
որպիսությունս
հարցանել,
փառք
աստուծո,
ողջ
եւ
{առողջ}
եմք
ամենեքյանքս,
եւ
սրբազան
հայրն
ալ
նմանապես:
իբրեւ
զամրագիր
կամ
դոկումենտ:
Դրութիւն
մեր
եւ
{առողջ}.
գոհանամք
զաստուծոյ.
զի
մարդասիրութեան
նորա
ժամ
լ,
նա
ես
կը
հատուցանեմ,
միամիտ
եղիր:
Ես
ողջ
եւ
{առողջ}
եմ,
նոյնպէս
ցանկամ,
որ
դուք
ալ
ողջ
լինիք:
Մեր
,
հայտնում
եմ
իմ
որպիսությունս,
որ
ես
ողջ
եմ
եւ
{առողջ}
եւ
հետեւում
եմ
իմ
գործիս,
նույնպես
Ավտուշն
ողջ
ե
ւ
հետեւում
եմ
իմ
գործիս,
նույնպես
Ավտուշն
ողջ
եւ
{առողջ}
է,
այս
բարեկենդանի
օրերն
ինձ
մոտ
էր
եւ
լավ
ուսան
գիրս
գրած
ժամանակս
աստուծո
ողորմությունովը
ողջ
եւ
{առողջ}
եմ,
նույնպես
Ավետիքը
եւ
Մարտին
Մակարիչը,
որ
տես
ձեր
ողջությունը,
գոհացա
աստուծուց,
որ
ողջ
եք
եւ
{առողջ},
թեպետեւ
քո
հիվանդությունդ
ինձ
չարչարում
է.
աստ
ել,
մինչեւ
այժմ
չտեսա:
Ես
եւ
Ավտուշն
ողջ
ենք
եւ
{առողջ}:
Մեր
բոլոր
ընտանյացը
սիրո
բարեւ,
Կայանուշին
Պողոս
աղա
Չոռնովին
սիրո
ողջույն,
որդին
ողջ
է
եւ
{առողջ},
միայն
չի
հանգչում
այստեղ,
ինչքան
լինի,
փոքր
է
մեր
վարժապետի
գործը,
հույս
կա՞
փրկության
կամ
ողջ
{առողջ}
է,
եւ
գործը
ի՞նչ
դրության
մեջ
է:
Մեք
ամենքյա
Մեք
ամենքյան,
որոնց
որ
ճանաչում
ես,
ողջ
են
եւ
{առողջ}
եւ
ողջունում
են
ձեզ:,
Այս
անգամ
այսչափ
գրով
,
իսկ
գիրքերը
փոշտով
կստանաս:
Ես
դեռ
կատարյալ
{առողջ}
չեմ,
եւ
այս
օրերս
շատ
ցուրտեր
կա
տեղը:
Խնդրե
գիրով
գրիլիմ
ամսույս
8-ին:
Սրբազանն
ողջ
է
եւ
{առողջ},
եւ
քո
ասած
բաներդ
բոլորը
ասիլ
իմ,
եւ
նա
համաձա
Սրբազան
Հայրն,
Նազարյանցն
եւ
քահանայք
ողջ
եւ
{առողջ}
են
եւ
ողջունում
են
քեզ:
Պետք
է
տեսնես
թե
"
Ժի
ցս
հետո,
խնդրեմ
մերոնց
միամտացնես,
թե
ես
ողջ
եւ
{առողջ}
եմ
եւ
թե
բան
ուսանելու
գնացել
եմ
զագրանից,
որ
խե
ւթյունը
կարդալ
ելլեսիս
վերա:
Ուրախ
եմ
միայն,
որ
{առողջ}
եմ,
եւ
տկարությունս
իսպառ
փարատեցավ:
Որպես
հայտնեց,
որ
ես
առ
միամիտ
լինեմ:
Ես
ողջ
եմ
ու
{առողջ}
եւ
ամառը
անպատճառ
այդտեղ
կլինեմ,
ողջ
եղեք
ամենայ
շատ
էի
անհանգստանում:
Այժմ,
փառք
աստծո,
որ
դու
{առողջ}
ես,
ամենակարեւորն
առողջությունն
է:
Դու
ինձ
ա
կա,
ոչինչ
չեմ
հասկանում:
Ցտեսություն,
եղբայր,
{առողջ}
եւ
ուրախ
եղիր:
Հավետ
քո
Միքայել
Նալբանդյան
յունս,
որ
նա
որքան
կարելի
է
շատ
տարիներ
ուրախ
եւ
{առողջ}
անցկացնի
այդ
օրը:
Սեղմում
եմ
սիրելի
Անանիայի
եւ
քրքրում
է:
Քո
նամակում,
բացի
նրանից,
որ
բոլորդ
{առողջ}
եք,
ուրախացուցիչ
այլ
բան
չգտա.
նամակդ
ինչ
որ
թա
կ
գրիր
տուն
եւ
ողջունիր
բոլորին,
ասա,
որ
ես
ողջ-
{առողջ}
եմ,
եւ
որ
մենք
առաջվա
նման
տեսնվում
ենք:
Թերեւս
նից
նամակ
չկա:
Փառք
աստծո,
որ
մերոնք
բոլորը
ողջ-
{առողջ}
են,
որը
եւ
քեզ
եմ
ցանկանում:
Փառք
աստծո,
ես
եւ
քեզ
եմ
ցանկանում:
Փառք
աստծո,
ես
նույնպես
{առողջ}
եմ
եւ
միայն
քո
տեսության
եմ
փափագում։
Երեկ
չէ
մյ
.
սեղմում
եմ
նրա
ձեռքը
եւ
ցանկանում
եմ,
որ
լինի
{առողջ},
ուրախ
եւ
երջանիկ:
Ահա
այն
ամենը,
ինչ
կցանկանա
հակալությունս՝
ուղարկածի
համար:
Փառք
աստծո,
ես
{առողջ}
եմ
եւ
բավական
լուրջ
պարապում
եմ.
հուսով
եմ,
որ
ղջույնը:
Տանից
հաղորդած
լուրը,
թե
մերոնք
բոլորն
{առողջ}
են՝
ինձ
ուրախացրեց.
ես
այն
ժամանակ
մոռացա
հարցն
իայի
նամակի
առթիվ,
անթվակիր:
Փառք
աստծո,
որ
նա
{առողջ}
է,
թե
չէ
ես
արդեն
մռայլ
մտածմունքների
մեջ
էի
ընկ
տիքի
նամակը
եւ
շատ
ուրախացա,
որ
մերոնք
բոլորն
էլ
{առողջ}
են,
այդ
նամակի
պատասխանը
կգրեմ
այս
մի
քանի
օրերս
ս
եւ
եղբայրս՝
Ղազարոսը,
փառք
աստծո,
ողջ
ենք
եւ
{առողջ}:
Գրիգոր
եւ
Սերովբե
եղբայրներիս
նամակների
պատասխա
նել
մեր
ծնողներին:
Ես,
փառք՝
աստծո,
ողջ
եւ
{առողջ}
եմ.
յուրաքանչյուր
շաբաթ
տեսնվում
եմ
եղբորս
հետ
ե
ւթյուն
էր
գտել:
Հույս
ունիմ,
որ
վաղը
միանգամայն
{առողջ}
կզգամ
ինձ:
Ես
պահած
ունեի
Tinctu[ra]
Belladonae
բայց
այդ
սուրը
միակ
հնար
է՝
փտած
եւ
ճարակած
խոցը
{առողջ}
մասներից
բաժանելու
եւ
հեռացնելու
համար:
Ես,
ճշմ
է
հիւանդին
այնպիսի
դեղեր
եւ
այնպիսի
չափերով,
որ
{առողջ}
մարդը
եւս
մեծապէս
վտանգուելու
էր,
թող
թէ
հիւանդը
ում
այդ՝
որպէս
առողջապահական
հնար:
Եւ
մի
մարդ՝
{առողջ},
թէ
հիւանդ,
որ
գնացել
էր
վարսավիրայի
մօտ՝
խորհ
նհաւան
են
նոյնպէս,
որ
բժշկի
տուած
դեղերը
հիւանդի
{առողջ}
մերձաւորների
զգալիքի
վերայ
չունին
մի
որոշ
ազդեցու
նի
չլինելը
հետեւանք
էր
արծաթագլխի
չլինելուն:
{Առողջ}
բանականութիւնը
թոյլ
չէ
տալիս
ընդունել
Նախիջեւանի
են
մեր
հետ,
ինչո՞ւ
բացում
են
մեր
վէրքերը...
Մեք
{առողջ},
հիւանդ
չենք,
մեզ
դեղ
չէ
հարկաւոր,
ունինք
զՄով
ր
չէին,
որ
չորացնում
են։
Գաստռօնօմիան
գործ
ունի
{առողջ}
անասունների
հետ,
ցաւագար
եւ
վիրաւոր
անասունքը
գա
նալով
տեսանում
է
իւր
մօտ
դրած
կոմսի
զաւակը
ողջ
եւ
{առողջ}:
Ազուչենան
խելագարութեան
մէջ
այրեց
իւր
սեպհական
ց:
Չկամիմ
նամակս
սկսանել
նորանով,
թէ
ողջ
եւ
{առողջ}
էի.
մաշուած
ձեւ
է,
եւ
նամակը
բաւակա՛ն
է
գրողի
կ
բաղադրութեամբ
եւ
ինչ
չափով
տարերքի
հարկաւոր
էր՝
{առողջ}
մարմնի
առողջութիւնը
շարունակ
պահելու
համար,
որպէ
նուպօլսի
Հայերի
ուսերի
վերայ:
Որովհետեւ
ընդդէմ
է
{առողջ}
բանականութեան
որեւիցէ
գործ
սկսանել՝
առանց
մի
հաս
իայն
օգտակար
չէ,
այլ
շատ
եւ
շատ
վնասակար
է,
եթէ
{առողջ}
բանականութեամբ
աչքի
տակ
ձգենք
մեր
ազգի
վիճակը:
Մ
ով
որեւիցէ
պակասութիւն
մեր
ազգի
անդամների
վերայ.
{առողջ}
բանականութիւնը
պահանջում
է
հանդէս
հանել
դորանց
եւ
ենք
Աստուծոյ
առաջեւ,
պատասխանատու՝
խղճմտանքի
եւ
{առողջ}
դատողութեան
առաջեւ:
Եթէ
մեր
խորհուրդը
լինէր
,
եւ
այս
պատճառով
եւս
Հայը
մարմնով
միայն
ապրում
է
{առողջ}:
Մի
քանի
թեթեւամիտ
օրագրերի
եւ
լրագրերի
խելա
մ
երբէք
ստրկացնել
այդ
փիլիսոփաների
իշխանութեանը՝
{առողջ}
փիլիսոփայութեան
առաջին
ընդդէմ
գործ
համարելով
ազատ
ար:
Եւ
այլ
այսպիսի
բաներ,
որ
չգրեցի,
եւ
որ
{առողջ}
դատողութիւնը
ինքնին
հասկացնում
է:
Յայտնի
բան
է,
Հերի՛ք
է
միայն
ցոյց
տալ,
որ
ձեռագործի
վաճառականը
{առողջ}
դրամ
պիտի
վճարէ
Եւրոպայից
ստացած
ապրանքի
փոխարէն
ոց,
ասել
է
թէ,
փոխանակ
տալու,
ինքը
պիտի
ստանայ
{առողջ}
դրամը:
Ձեռագործի
վաճառականը
իւր
սովորական
չ
ոյակապ
աւազան
լուսաւորութեան,
մինչդեռ
մի
այսպիսի
{առողջ}
ծննդարանի
հարկաւորութիւն
մեծապէս
զգալի
էր
բոլորին
արգ
դպրոց
նախ
եւ
յառաջ
կը
լինէր
մի
լուսաւորութեան
{առողջ}
ծննդարան
մեր
ազգին.
երկրորդ,
Նախիջեւանին
փառք
ո
մ
կաման
եւ
իմ
յօժարութեամբն
եւ
ամենայն
զգայարանօք
{առողջ}
նաեւ
միտքս
բոլորովին
կատարեալ,
կտակս
այս
գրեցի
ա
օրից,
հանդերձ
մրգօք:
Գրում
են,
թէ
մերոնք
ողջով
{առողջ}
են.
փառք
Աստծոյ:
Ես
էլ
լաւ
եմ
այսօր:
Պատասխան
յն
անխախտելի
հիմքերի
վերայ,
որ
ազատ
իրաւունքը
եւ
{առողջ}
բանականութիւնը
թելադրում
է.
հետեւաբար
ոչինչ
կանխ
է
ուղղակի
պատերազմ
յայտնել.
մեռած
կենդանու
մորթը
{առողջ}
կենդանու
վրայ
չէ
կպչում,
չորացած
ծառի
ճիւղը
կենդ
ր
լուսավորված
դարի
առաջադիմության
հետ
եւ
օգուտ
ու
{առողջ}
հայացքներ
ստանան
կյանքի
եւ
շրջապատող
աշխարհի
մասի
է
լինում
ե՛ւ
հասարակութեանը,
ե՛ւ
հեղինակին։
{Առողջ}
բանականութիւնը,
ցանկանալով
մարդկային
ազգի
օրէ
օր
է,
եւ
մեք,
հետեւելով
մեր
խղճի
ու
բանականութեան
{առողջ}
թելադրութեանը,
պարտականութիւն
ենք
համարում
մեր
վ
ս
նեղ,
որոշեալ
եւ
սահմանափակ
չէ
մարդկային
կեանքի
{առողջ}
վիճակը:
Զինուորը
միայն
թշնամու
հետ
կարող
է
զարկո
չինչ
վիճակ
չէ
կարող
նորան
պատահել:
Իսկ
մարդկային
{առողջ}
կեանքը
իր
լայն
ճանապարհի
վրայ
ամէն
վայրկեան
զարկւ
պատերազմը
իբրեւ
ցաւագարական
(патологический)
եւ
{առողջ}
կեանքը
իբրեւ
բնիկ
(նախագաղափարական
(нормальный
ութեան
մէջ,
որովհետեւ
այդ
երեւոյթի
մէջ
երեւում
է
{առողջ}
կեանք:
Եւ
մարդը
կամ
իր
քաղաքակրթութեան
աստիճանից
նկրտմունքը
եւն
եւն,
ի
վերջոյ
վերստին
հնչեցնում
է
{առողջ}
բանականութեան
ձայնը:
"
Բայց,
-
ասում
է
նա
(
լով
եւ
պատուականութեամբ
ընդունում
էին,
ինչպէս
մի
{առողջ}
վարդապետի
քարոզութիւն,
եւ
հօր
պէս
էլ
պատւում
էին
:
Ես
քեզ
հրամայում
եմ
իմ
ասածի
նման
գրել,
պարզ,
{առողջ},
բնական,
հասկանալի,
առանց
դպրոցական
նեղ
սահման
կան
դիմակների,
հասկանո՞ւմ
ես
թէ
չէ:
-
Գրել
{առողջ},
պարզ,
խելացի...
-
կրկնեց
քթի
տակին
գրականու
ս
կատարում
եմ
քո
առաջարկութիւնքը,
եթէ
հիմնած
էին
{առողջ}
դատողութեան
վերայ:
-
Եւ
զտկար
դատողութիւնս
մ
ան
լեզուք,
զանազան
արտաքին
գիտութիւնք,
բայց
եթէ
{առողջ}
բանականութեամբ
քննենք,
այդ
բոլորը
հոգու
փրկութեա
կում
ոչ
թէ
միայն
չէ
կարելի
հիւանդը
բժշկել,
այլեւ
{առողջ}
մարդիկ
կարող
են
հիւանդանալ
եւ
մեռանել
եւս:
Դո՛ւք
իւն,
այլ
երեխայութենից
բռնած,
ստացած
լինելով
մի
{առողջ}
եւ
բնական
կրթութիւն
եւ
վերջումը
աւարտած
լինելով
ի
ոտ
ոսկու
ու
արծաթի
վերայ
չէր,
այլ
մաքուր
սրտի
եւ
{առողջ}
բանականութեան
վերայ,
որի
առաջնորդը
էր
խղճմտանքը
ւօտը
այն
գիշերին,
որի
մասին
խօսեցանք,
Մանուշակը
{առողջ}
վեր
չկացաւ
իւր
անկողնից:
Նորա
չափազանց
թուլու
ատանուց,
քո
ամուսինը
փեսայանալուց
յառաջ,
ինչպէս
{առողջ},
քաջ
եւ
ուժեղ
տղայ
էր,
մի
ոչխարը
նորան
հազիւ
թէ
:
X
Առաւօտեան
ինն
ժամը
զարկեց:
Մանուշակը,
{առողջ}
եւ
մի
անսովոր
ուրախութենով,
նստած
էր
իւր
տեղում
ւորութեան
կենտրոն,
թո՛ղ
մի
անսխալ
հիմքի
վերայ
մի
{առողջ}
գործ
հիմնարկեն
եւ
յառաջ
տանեն
նորան
միաբան
զօրութ
նագիրք
եւ
լեզուագէտք:
Եթէ
այսմ
պատասխանի
արասցէն
{առողջ}
հայեցողութեամբ՝
ընկալցուք
ապա
զկարծիսդ
իբր
հաւան
նթէայ
եւ
ճանապարհ
հորդելով
նմա
եւ
այլոց
հետեւողաց
{առողջ}
բանի՝
ի
կազմել
զնոր
դարագլուխ
լուսաւոր
մատենագրո
անից
զայս
ամենայն
ի
լսելիս
մերայոց,
որոց
ունիցին
{առողջ}
ականջս
լսելոյ,
եւ
այսպէս
ահա
կատարելով
արդարապէս
ոց
ոք
նախանձաւոր
գտեալ
տարածելոյ
զբանն
Աստուծոյ,
{առողջ}
հոգւով,
եւ
հմուտ
ձեռամբ
ընծայէր
Ազգին
զբոլորամաս
ձու
լինել
նոցին,
արշաւին
ի
մարտ
պատերազմի
ընդդէմ
{առողջ}
դատողութեան,
ոչ
կամելով
ունկն
մատուցանել
օրինաւո
ն
պարզութիւնն
ոճոյ
լծորդեալ
ընդ
փիլիսոփայականին,
{առողջ}
եւ
կենդանի
հայեցողութիւնք,
առ
եւ
ո՛չ
մի
ընկերակի
յօտարաց
չար
է,
քան
զսեպհական
խաuար,
ի
հարկէ
եթէ
{առողջ}
բանականութեամբ
քննէր
այր
իւրաքանչիւր
զխորհուրդ
բա
"
թէ
հարթութեամբ
ոճոյ
նոր
հայախօսութեանն,
եւ
թէ
{առողջ}
դատողութեամբ,
գտաւ
ցայս
վայր
պտղաւէտ
եւ
օգտակար
ուազութիւն,
որ
թուլացուց
Իգնատիոսի
ի
բնէ
բիրդ
եւ
{առողջ}
կազմուածքը։
Երբ
բոլորովին
զրկուած
ուժից,
ընկած
արք
մարդը
ցոյց
է
տալիս
ուղեղի
եւ
ջլերի
անխոտոր
եւ
{առողջ}
պաշտօնակատարութիւն։
Եթէ
նորա
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
հաւասարաչափ
միմեանցից
բաժանելու
ձգտողութիւնը։
Եւ
{առողջ}
աչքերով
նայողը
կը
տեսնէ,
որ
նոր
լեզուի
մէջ,
ժամ
արք
մարդը
ցոյց
է
տալիս
ուղեղի
եւ
ջլերի
անխոտոր
եւ
{առողջ}
պաշտօնակատարութիւն:
Եթէ
նորա
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
ոքերի
կիսակենդան
ներգործութիւնից,
որոնք
զգում
են
{առողջ}
օդի
կարօտութիւն,
որքան
կարող
էին
զգալ:
Խորհրդաւ
կայ
մեր
վրայ,
գրգռել
այդ
թոքերի
գործունէութիւնը
{առողջ}
օդ
ներս
շնչելով,
հերիք
է,
որքան
թմրեցուցիչ
թոյն
ւ
դորայ
պարագաների
հետ
եւ
որը
անհամաձայն
կը
լինէր
{առողջ}
դատողութեան
`
մերժէինք,
իսկ
որի
կողմում
որ
լինէր
ծ
էին
եւ
ջրվախութիւն
ունէի՞ն
(Hydrofobia),
թէ՞
{առողջ}
շան
խածած,
կամ
Սօսի
նման
ջրվախ
էին,
որ
իր
Փարպի
որմից
չարաչար
խայթուած
(?)
աղջիկը,
միւս
օր
ողջ
{առողջ}
բանում
է
իր
բանը:
Հիւանդների
լուռ
ու
անխօս
ք
նորան,
բայց
այդ
ութ
երես
յառաջաբանի
մէջ
կայ
մի
{առողջ}
կտոր,
եւ
այս
է
նորա
միտքը,
թէ
ցանկալի
է,
որ
ամ
մարդկային
ազգը,
դորա
վրայ
թող
խորհի
ընթերցողը
եւ
{առողջ}
դատաստան
կատարէ:
Աշտարակի
տնտեսական
կեանքի
չի
յառաջանայ։
Երանի
թէ
դորա
գրողներն
կենդանի
եւ
{առողջ}
ականջ
ունենային՝
այս
խօսքերը
լսելու.
Պատճառ,
ո
ս
սիրահարը
վազում
է,
որովհետեւ
բազմութիւնը
աւելի
{առողջ}
է,
քան
թէ
սիրահարը,
որ
մաշւում
է
սէրի
ախտով։
անացանի
ի
բանական
անդաստան
Հայկեան
մանկտւոյն:
{Առողջահայեաց}
հեղինակ
զարդիս
ի
մէնջ
ջատագովեալ
"
Վարդապետարանի
ի
դաւանաբանական
մասին,
թէեւ
դատելով
իբրեւ
մարդու
{առողջահայեաց},
չունեմք
իրաւունս
եպերելոյ
զնա,
վասն
զի
թողեալ
պրոցական
փառքը
յետ
դնելով,
Ազգի
համար
չ'աշխատէին
{առողջամիտ}
կերպով,
եւ
միւս
կողմից՝
Ազգի
կարողքը
օգնութիւն
ել
եւ
խօսել
յունկն
ժողովրդեան:
Նոցին
շրջանկատ
եւ
{առողջամիտ}
Եւրոպացոց
անմոլար
շաւղօք
ընթացեալ
տեսանեմք
զքարոզ
եթէ
միայն
հասանէին
ի
թիկունս
ազգասիրական
քաջալերք
{առողջամիտ}
հայրենասիրաց:
Ի
հարկէ
ոչ
հրամայելով
նմա
որպէս
իւ
ւորութենով
ջարդեց
Լայենէզի
կարծիքները
օրինաւոր
եւ
{առողջամիտ}
փաստերով,
եւ
խոստացաւ
հետեւեալ
նիստումը
ապացուցա
եանը:
Ուրեմն
թողնենք
այսպիսի
խնդիրները
ձեր
{առողջամիտ}
դատողութեանը,
որովետեւ
վաղուց
յայտնի
է,
որ
դուք
րուեցաւ
ինքը
Շամիլը
դէպի
Ռուսսիայ:
Պատուելի
{առողջամիտ}
ազգակից,
գիտեմ,
որ
կը
ցանկանայիր
իմանալ
որեւիցէ
ւգահեռաբար
յառաջ
գնալով
ազգի
կեանքի
հետ,
ամենայն
{առողջամտութեամբ}
հարկադրուած
ես
այդպէս
ընթանալ:
Ճշմարտութիւնը
աւե
ամ
լաւ
է
քան
թէ
նորը
եւ
փայլունը,
ինչպէս
ամենայն
{առողջամտութեամբ}
հաստատեց
Մեղու
Հայաստանի
անունով
լրագիրը,
որ
դո
րի
մասի՛ն
է
խօսքս,
եւ
նոցա՛
նմաններին,
որ
նո՛յն
{առողջամտութեան}
ճանապարհին
հետեւելով
վարդապետեցին։
Այս
պատճառով
նին.
մենք
վերջն
կօծինք
տեյին,
զերե
եթե
նրա
ոտքը
{առողջանա},
մենք
անպատճառ
առողջացածովն
գալու
եմք:
Մի՞թե
այ
ունում,
եթե
մերձավորքը
չհարկադրեն,
բայց
մի
փոքր
{առողջանալ}
սկսելով
ինքը
խնդրում
է
այնուհետեւ:
Հոկտ.
տե
արհով
երկու
օր,
երկու
շաբաթ
կամ
երկու
ամիս
յետոյ
{առողջանալ},
քան
թէ
վտանգաւոր
կերպով
այդքան
յառաջ:
Պիտոյ
էր
վ,
իմ
հոգիս,
որ
առաջուց
խոցոտուած
էր
մեղքերով,
{առողջանալով}
զօրացաւ։
Եւ
այսպէս
կատարելով
իրենց
կամքի
բոլո
ւն
է
ճանաչւում
արիւն
թողուլ:
Հիւանդը
թողնում
է՝
{առողջանալու}
յուսով,
իսկ
առողջը
գործ
է
դնում
այդ՝
որպէս
առող
եղութեան
մէջ,
եթէ
Աստուած
մի՛
արասցէ,
Մանուշակը
{առողջանալու}
չլինէր
իւր
մօր
դեղերով:
Մանուշակը
թէեւ
լաւ
գի
մեմա՛տ
լաւ
է,
սակայն,
կատարեալ
առողջութիւնը
կամ
{առողջանալու}
համար
աշխատելը
աւելի
լաւ:
Աշտարակ
գեղի
հասա
ուրծքս
եւ
թիկունքս
ցավից
խեղդում
են,
երբ
մի
փոքր
{առողջանամ},
պարապությունից
այնքան
գրեմ,
որ
դուք
էլ
զզվիք,
ի
մասին:
Աբեղան
խոստացաւ
100
գուլդըն,
եթէ
միայն
{առողջանայ}:
Պարացելսոսը
պատրաստեց
օփիւմից
երեք
հատադեղ
եւ
ք
ենց
ցանկութեան
հասած
էին,
մորմից
խայթուած
աղջիկը
{առողջանում}
էր.
արեւն
էլ
մտնելու
վրայ.
ուստի
ամէնքն
էլ
գոհա
երում
է
Անանիայի
բարի
եւ
սրտագին
խորհուրդներին
եւ
{առողջապահական}
զգուշացումներին,
ինձ
մնում
է
միայն
շնորհակալ
լին
ալու
յուսով,
իսկ
առողջը
գործ
է
դնում
այդ՝
որպէս
{առողջապահական}
հնար:
Եւ
մի
մարդ՝
առողջ,
թէ
հիւանդ,
որ
գնացել
ուն
խորութեամբ
փորել
գերեզմանը,
այս
պահանջում
են
{առողջապահական}
կանոնք:
Բայց
ժամկոչը
ուշադիր
չեղաւ
այս
խօսքե
ի
բժշկաց
թագաւորել
ի
վերայ
իմ
ցմահ,
յընթացս
այսր
{առողջարար}
դեղընկալութեան
հրաւիրեալ
եղէ
յոմանց
ազգասիրաց
յան
աղբիւրի,
որ
ժողովրդից
անուանւում
է
Սաղլըգ-սու
(
{առողջարար}
ջուր)։
Այդ
ջրով
լուացւում
են
ամենայն
ջերմնախտ
ո
հաւատում
են,
թէ
բժշկւում
էին:
Աղբիւրը
ստացել
է
{առողջարար}
անունը
այն
պատճառով,
որ
տեսած
էին
նորա
վերայ
լոյ
,
այնտեղ
խօսում
են,
քննում
են
եւ
շատ
անգամ
աւելի
{առողջարար}
մտածում
են,
քան
թէ
մի
ութսուն
տարեկան
ջախջախած
ծ
քսան
եւ
չորս
ժամի
մէջ
առողջացրեց
հիւանդ
աբեղան:
{Առողջացած}
աբեղան
համարեց,
թէ
խոստացած
արծաթը
շատ
մեծ
էր,
երկրպագելու.
բայց
որովհետեւ
նորա
վէրքը
բոլորովին
{առողջացած}
չէր,
վասնորոյ
նստաւ
ձիու
վերայ,
կապեց
թամքին
գօ
եյին,
զերե
եթե
նրա
ոտքը
առողջանա,
մենք
անպատճառ
{առողջացածովն}
գալու
եմք:
Մի՞թե
այդքան
կարելի
չէ
խոսք
հասկացուն
անզգայ,
յորմէ
օգնութեամբ
բժշկաց
անդանօր
դիպելոց
{առողջացեալ},
անկայ
հետեւաբար
յախտ
թուլութեան
մինչեւ
չիմանալ
առողջությունը:
Պետք
է
ենթադրել,
որ
նա
նույնպես
{առողջացել}
է,
քանի
որ
դու
ոչինչ
չես
գրում,
տա՛
աստված:
ձատրութիւն,
որովհետեւ
հիւանդը
խիստ
կարճ
միջոցում
{առողջացել}
էր:
Պարացելսոսը
կորուսանելով
այս
վէճը,
ցոյց
տու
ասէ,
մինչեւ
որ
ինքը
գործ
դնէ
Մանուշակի
վերայ
իւր
{առողջացուցիչ}
հնարքը,
եւ
եթէ
չառողջանայ
Մանուշակը,
այն
ժամանա
տեց
օփիւմից
երեք
հատադեղ
եւ
քսան
եւ
չորս
ժամի
մէջ
{առողջացրեց}
հիւանդ
աբեղան:
Առողջացած
աբեղան
համարեց,
թէ
խոս
ւլ:
Հիւանդը
թողնում
է՝
առողջանալու
յուսով,
իսկ
{առողջը}
գործ
է
դնում
այդ՝
որպէս
առողջապահական
հնար:
Եւ
զտկար
դատողութիւնս
մարթ
է
սատանայական
հայեցուածով
{առողջն}
տեսանել:
-
Դու
դարձեա՞լ
խօսում
ես
այդ
լեզուո
լինի
թթուածինը,
քան
թէ
21,
նոյնպէս
վնասակար
էր
{առողջութեան},
չափազանց
միանալով
ածխածինը
արիւնի
հետ,
որպէս
ե
կեանքի
վրայ,
առանց
վնաս
տալու
այդ
կեանքի
բնական
{առողջութեան}
եւ
առանց
պատուաստելու
այն
ցաւագարական
ախտերը
նորա
մս
Շերեմետեվի
գիւղում։
Բայց
մեք,
տեսանելով
նորա
{առողջութեան}
թուլութիւնը,
հեռացնում
էինք
նորան
այդ
խորհրդից։
մած
ժամանակ
այդպիսի
թունաւոր
լեզու
ունին,
որ
վատ
{առողջութեան}
տէր
են,
հարբելով
դառնում
են
մի
թրջած
հաւ,
եւ
այ
ահա
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուին
յանձնուեցաւ
Մանուշակի
{առողջութեան}
մասին
գլխաւոր
հոգաբարձութիւնը:
Թիւթիւնճի֊օղլո
ողուլ
այդ
վնասակար
բաները,
ո՞վ
փոյթ
տարաւ
ոչխարի
{առողջութեան}
եւ
ապահովութեան:
"
Աղաչեցէ՛ք
զտէր
հնձոցդ
հ
հ՝
խիստ
պատուէրներ
տալով
իւր
կնոջը
զգուշանալ
իւր
{առողջութեանը},
որ
անփորձ
ծնանի
մանուկը:
Որովհետեւ
աշխարհի
երե
ղենջակը
թօթափելով
հիւանդի
վերայ,
պատասխանում
է
`
{առողջութի՛ւն}.
յետոյ
ստանալով
իւր
վարձը,
գնում
է
իւր
բանին:
անկալով
ձերոյին
հայրութեան
զբարեբաստիկ
կեանս,
եւ
{առողջութիւն},
մնամք
ապաստանել
յօժանդակութիւն
աղօթից
ձերոց
ամե
լոց
անդէն,
նաւեցի
ի
Գենուա:
Իբրեւ
տեսի,
եթէ
{առողջութիւն}
իմ
վտանգելով
վտանգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
ում
է
այն
րոպէում,
երբ
յառաջանալու
էր
դարձը
դէպի
{առողջութիւն},
անտես
առնել
այդպիսի
ժառանգութեններ,
որով
կարել
երկրորդը,
-
նստի՛ր
նորա
մօտ
եւ
ամենայն
փռնգալուն
{առողջութիւն}
ասա՛
նորան:
Գնացէ՛ք
կորէ՛ք,
յիմարներ:
Uատա
Թիւթիւնճի-օղլուի
անունով,
ես
պարգեւում
եմ
նորան
{առողջութիւն}:
Խմեցին
եւ
միւս
բոլոր
օրիորդները,
կրկնելով
այս
որ
իւր
սուրբ
նպատակին
հասանելու
համար
հարկաւոր
է
{առողջութիւն},
իսկոյն
մօրուքը
ածիլեց,
մազերը
եւ
եղունգները
կտ
աչք
ունի,
ձեռք
ու
ոտք
ունի
եւ
շատ
անգամ
մի
առոյգ
{առողջութիւն}
ընդհանուր
կազմուածքի.
տեսնում
է,
շօշափում
է,
ճ
,
որ
ջրհեղեղից
յառաջ
խօսում
էին:
-
Ինչպէ՛ս
է
{առողջութիւնդ},
կէտադիր
դեւ,
-
ասաց
սատանան:
-
Մտերիմ
ծառ
պ.
Մարկոսը
յառաջեց
խօսել.
-
Ինչպէ՛ս
է
այժմ
{առողջութիւնդ},
ես,
ճշմարիտն
ասեմ,
շատ
վախեցայ...
-
Եր
բ
եւ
ինչ
չափով
տարերքի
հարկաւոր
էր՝
առողջ
մարմնի
{առողջութիւնը}
շարունակ
պահելու
համար,
որպէսզի
իւր
կատարած
փորձ
ց
գրուած,
որով
յայտնում
է
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
{առողջութիւնը}:
Նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
29-ին
շկական
հնարներ
գործ
դնելով,
բաւական
ամրացուց
իւր
{առողջութիւնը}
այնքան,
որ
կարողացաւ
աւարտել
իւր
ուսման
ամբողջ
ը
ու
վերայ.
այս
էր
պատճառը,
որ
չխնայելով
իւր
թոյլ
{առողջութիւնը}
՝
զոհեց
միանգամայն
եւ
իւր
կեանքը։
Գեղեցիկ
խօսեց
կ
բաց
է
մեր
դուռը:
Ինչպէ՞ս
է
Վարդ-խաթուն
խնամուս
{առողջութիւնը}:
-
Փառք
Աստուծոյ:
Խօսքերը
վերջացան
եւ
տիր
իւթիւնճի-օղլուն
եւ
Մանուշակը:
-
Ինչպէ՞ս
է
ձեր
{առողջութիւնը},
-
հարցրեց
Շահումեանցը
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուից:
մնացած
դէպի
իւրեանց
սիրական,
մի
հատիկ
Մանուշակի
{առողջութիւնը}:
Այսպէս
ահա
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուին
յանձնուեց
յսպիսի
խառնափնդորուած
վիճակը
սաստիկ
խանգարեց
նորա
{առողջութիւնը}
։
Աշակերտքը
բժիշկներ
կանչեցին,
որոնք
խորհուրդ
էի
եւ
ծարաւ,
բնաւ
նորա
երեսի
գոյնը
չէ
թռչում,
նորա
{առողջութիւնը}
չէ
սասանում։
Իսկ
երբ
տանը
նստած
լսում
է
Վարդիթեր
եւ
այնպէս
նորա
երեսի
գոյնը
բնաւ
չէ
թռչում,
նորա
{առողջութիւնը}
չէ
սասանում.
իսկ
երբ
տանը
նստած
լսում
է
Վարդիթեր
ւանդութիւնից
անհամեմա՛տ
լաւ
է,
սակայն,
կատարեալ
{առողջութիւնը}
կամ
առողջանալու
համար
աշխատելը
աւելի
լաւ:
Ա
չէի
նորա
հարստութեանը։
Այսպէս
ինչ
օգուտ
է
օտարի
{առողջութիւնը}
եւ
կենդանութիւնը,
եթէ
ես
հիւանդ
այսօր
կամ
վաղը
ս
ամար։
Ո՞րը
աւելի
շուտ
կարող
է
մեզ
կշտացնել,
մեր
{առողջութիւնը}
պահպանել՝
մեր
ունեցած
չոր
հացը՞,
որ
ուտւում
է,
կուց
աւուրց
մեծ
նեղութեամբ:
Իբրեւ
տեսի,
եթէ
{առողջութիւնն}
իմ
վտանգելով
վտանգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
ղ
տեղ
գործածուած
այս
ձեւը,
օրինակ՝
"
գլուխ
բանը
{առողջութիւնն}
է
",
փոխանակ
"
գլխաւոր
բանի
",
լոկ
պատահական
նմ
9-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
28-ից
գրուած:
Այսօր
{առողջութիւնս}
լաւ
է,
քան
թէ
երէկ:
30-ին
այսօր
քինա
սկսեցի
ընդ
ն
թէ
երէկ:
30-ին
այսօր
քինա
սկսեցի
ընդունել,
եւ
{առողջութիւնս}
անհամեմատ
լաւ
է,
քան
թէ
երէկ:
[Յուլիսի]
1-ին
տ
տ.
առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
8-ին:
Այսօր
{առողջութիւնս}
լաւ
էր,
քան
թէ
երէկ:
Երեկոյեան
գլուխս
էր
ցաւում
ամակ
ստացայ
եղբօրիցս
Սուլթանի
նամակի
զօրութեամբ:
{Առողջութիւնս}
ուղղւում
է
կամաց-կամաց:
3-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
այ
վաղը:
Այս
նամակը
պատռեցի,
չուղարկեցի:
11-ին
{առողջութիւնս}
թէեւ
լաւ
է,
քան
թէ
առաջ,
բայց
տակաւին
շատ
տկար
կանով,
որով
ուղարկում
են
մրգեր,
թամա՜մ:
12-ին
{առողջութիւնս}
գրեթէ
ուղղուեցաւ:
Տեսութիւն
եղբօրս,
Մ[արիա]
Ա[ֆ
ւնտ
թաբակ:
15-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
{Առողջութիւնս}
բաւական
միջակ
է:
17-ին
նամակ
ստացայ
Աւետիքից,
դս
գրգռուած
է,
ըստ
որում
ցաւում
է:
19-ին
այսօր
{առողջութիւնս}
լաւ
է:
Վաղը
ուզում
եմ
դեղը
վերջացնել:
20-ին
դե
րկիր:
Խնդրում
եմ՝
թող
սիրելի
քույրիկս
զբաղվի
իր
{առողջությամբ}.
նրա
առողջությունից
է
կախված
իր
ամբողջ
ընտանիքի
եմ
դարձել.
հիվանդությունիցս
հետո
մի
լավ
օրինավոր
{առողջության}
երես
տեսած
չեմ,
որ
քիչ
մը
կռատուսի
ուժով
բան
տես
վ
ողջույնը
ես
մոռացած
չեմ
եւ
միշտ
մտածում
եմ
նորա
{առողջության}
որպիսությանը
վերա,
թե
ինչ
վիճակի
մեջ
է
այժմ,
լա
դեն
յոթ
ամիս
է,
ինձ
մոտ
անօգուտ
ընկած
են:
Իմ
{առողջության}
վերաբերմամբ
հանգիստ
եղեք.
բոլորովին
չեմ
կարող
պա
դու
տնեցոց
հաճախ
ես
գրում
եւ
հետեւաբար,
իմ
եւ
քո
{առողջության}
մասին
մերոնք
գիտեն,
դա
անհրաժեշտ
է
նրանց
հանգստո
թե
դրա
համար,
այլ
միայն
ցանկանում
եմ
իմանալ
նրա
{առողջության}
մասին
եւ
թե՝
որտեղ
է
գտնվում
այժմ:
Անանիան
նրա
թըփ-թըփ
կեցիլիք.
աճապ
ի՞նչ
խապեր
կառնուք
ինձմեն
{առողջությանս}
մասին.
ինչ
գրելուս
ես
ալ
չի
գտիմ,
միայն
կանուխվ
գնալ-գալ
չունիմ:
Ողջ
եղեք
եւ
աստված
քեզ
կատարյալ
{առողջություն}
պարգեւե,
ամառն
աստուծով
կտեսանենք
եւ
այս
բաները
փոշտով
գրիս,
սպասում
եմ:
Աստված
քեզ
կատարյալ
{առողջություն}
տա
եւ
միմյանց
տեսնելու
եւ
ուրախանալու
արժանի
անե
ասկանում
եք:
Ցանկանում
եմ
Ձեզ
հոգվով
եւ
սրտով
{առողջություն},
երկար
կյանք
եւ
ամ
են
տեսակ
հաջողություն։
Աստվա
սկվայում,
բայց
հանքային
ջրերը,
հույս
ունիմ,
որ
{առողջություն}
տան
ինձ:
Եթե
այնպիսի
բաներ
ունենաս,
որ
հարկա
նի
համար:
Նրանցից
առաջինին
ցանկանում
եմ
լիակատար
{առողջություն},
եթե
տենդից
դեռ
բոլորովին
չի
ապաքինվել,
իսկ
երկ
նություններով,
հաջողություն
եմ
նրան
ցանկանում
եւ
{առողջություն}:
Քո
Միշել
88.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
13
տանիքին
առ
ի
սրտե
ամեն
բարի,
ամեն
հաջողություն,
{առողջություն}
եւ
երջանիկ
կյանք:
Ինձանից
շատ
նամակ
մի՛
սպասի
Ղազարոս
եղբորս
շատ
եւ
շատ
բարեւ,
աստված
կատարյալ
{առողջություն}
տա:
Դիմացի
փոշտին
ալ
Բերբերովին
կգրիմ,
ամենը
յան
նամակդ,
ստացա
եւ
շատ
ուրախացա,
իմանալով
Ձեր
{առողջությունը}.
փույթ
չէ,
մեղադրիր,
եղբայր,
ինձ
համար
շատ
քա
լաեւնային
շատ
սիրով
բարեւ.
արդյոք
ինչպե՞ս
է
նորա
{առողջությունը}.
եթե
գաս,
նորա
մասին
եւս
բաներ
ունիմ
խոսելու:
վոր
է՝
շտապ
գրիր
նրան,
որ
անհոգության
չմատնի
իր
{առողջությունը},
որ
դիմե
լավագույն
բժշկի
խորհուրդին
եւ
կատարե
նր
կառքը
եւ
տա
նրան
նախկին
տեսքն
ու
ամրությունը:
Իմ
{առողջությունը}
վատ
չէ.
այսօր
չնայած
արեւ
է,
բայց
որովհետեւ
սառ
ւորության
հարց
է:
Ինչպե՞ս
է
M-lle
Madelaine-ի
{առողջությունը}:
Պետք
է
ենթադրել,
որ
նա
նույնպես
առողջացել
է,
ց:
Բարեւիր
երկու
սեռի
բոլոր
բարեկամներիս,
իմ
{առողջությունը}
-
idem.
Քո
եղբայր
Միքայել
Հ.
Գ.
Նամ
թող
սիրելի
քույրիկս
զբաղվի
իր
առողջությամբ.
նրա
{առողջությունից}
է
կախված
իր
ամբողջ
ընտանիքի
բախտը,
իսկ
դա
երկրոր
ժմ,
փառք
աստծո,
որ
դու
առողջ
ես,
ամենակարեւորն
{առողջությունն}
է:
Դու
ինձ
ասում
ես,
որ
ուրիշները
տոնում
էին
.
Շամիլը
յուր
Խալիլ
Նայիրին
մին
հոգոց
ասե:
Իմ
{առողջությունս}
այս
րոպեիս
այնպես
է,
ինչպես
թողել
էիր
Մոսկվայում
որ
Նախիջեւան
ես,
անտարակույս
դուն
եւս
կգրես:
{Առողջությունս}
շատ
վեր
է.
ահա
միայն
սորանով
մխիթարվում
եմ
իմ
վշ
ժամ.
երեկ
նույնպես
զբոսնել
եմ,
բայց
ավելի
քիչ:
{Առողջությունս}
իմ
-
ոչինչ,
բայց
երեկվանից
փայծախս
ինչ-որ
բան
է
(ստատուտ)
վերջնական
հաստատումը
Թուրքիայում։
{Առողջությունս}
վատ
չէ.
հույս
կա,
որ
առանց
որեւէ
դեղորայքի
կանց
:
Եւ
խեղճ
ազգը
կրում
է
ծանր
հարկեր,
զոհում
է
իւր
{առոյգ}
զաւակները
թշնամին
վանելու
համար,
ոգեւորւում
է
յա
պի
իւր
երկիրը:
Վերադառնո՛ւմ
է...
բայց
ոչ
այնպէս
{առոյգ}
եւ
զուարթ,
ինչպէս
դուրս
էր
եկել
այնտեղից,
այլ
հ
մատնէ
զլոյսն
՚ի
կորուստ։
Հայաստանին
արդ
մանկտւոյ
{առոյգ}
ոգի
զուարթուն
Յօդս
ճախրէ
լուսագանգուր
յիմաստութեա
արունակեցի
իմ
զբօսանքը:
Յանկարծ
տեսանում
եմ,
մի
{առոյգ}
պատանի
գալիս
է,
դէպի
ինձ
ուղղած
իւր
քայլերը,
նո
.
Շաքարեանցը
թէեւ
բանաստեղծ
չէր,
թէեւ
չունէր
մի
{առոյգ}
եւ
կայտառ
հոգի,
մի
կենդանի
լեզու,
այնուամենայնի
ւ
թագաւորութեանը...
Մի
վաթսունամեայ,
բայց
{առոյգ}
ծերունի,
ճաղատ
ճակատով
եւ
սպիտակ
մազերով,
բահը
նորան"։
Արդարեւ
Կարգի
ջնջուելուց
ութ
ամիս
յետոյ
{առոյգ}
եւ
զուարթ
Պապը
հիւանդացաւ
յանկարծ
եւ
մի
քանի
ժամի
ուառը
աչք
ունի,
ձեռք
ու
ոտք
ունի
եւ
շատ
անգամ
մի
{առոյգ}
առողջութիւն
ընդհանուր
կազմուածքի.
տեսնում
է,
շօ
վիճակում
ու
է
վերջանում,
ինչպէս
լեզու,
կատու,
{առու}
եւ
այլն
եւ
այլն,
կամ
պատասխանատու,
հարկատու,
ո
նայնիւ
(երես
86)
կապում
է
ուրիշի
այգու
ջուրը
եւ
{առու}
բացում
դէպի
իր
այգին,
"
իմ
ողորմածիկ
հօրիցը
էս
ե
ակութեամբ
եւ
երկրորդ՝
հրատարակելու
կերպով,
որից
{առուած}
է
եւ
գրքի
մակագիրը՝
"
Ընծայ"։
Շնորհակալ
են
ԳԱՐՆԱՆ
ՄՈՒՏ
Քեզ
բարով,
զուարթուն
{Առուգահասակ}
գարուն,
Քեզ
ողջոյն
բիւր՝
անբուն,
Տալ
րժելի
խշխշոց.
ծաղիկները
եւ
արօտները
սկսանում
էին
{առուգանալ},
թարմանալ
եւ
բարձրացնել
իւրեանց
գլուխը,
ազատուե
ա
կարողանաս
թղթի
վերայ
գրել,
որ
ապագային
տուր
եւ
{առութեան}
ժամանակիդ
պիտանի
լինի
քեզ:
-
Կրկին
աջահամ...
Ա
է
ի
Նոր
Նախիջեւան:
Եւ
ի
հաստատութիւն
այն
տուր
եւ
{առութեանս}
եւ
վաղֆարարութեանս
իմ,
մին
գուլհօր
ոսկի
բէհանայ
սուն
հազար
ռուփոյ
եկամուտ
խսելով,
այսպէս
տուր
եւ
{առութիւն}
արարի,
որ
իմ
յիշեալ
տունն
մշտնջենաւոր
վաղֆ
մնասց
պի
մնացորդը
կը
հանդիպի
քեզ
դէ՛մ
յանդիման՝
Քասաղի
{առուի}
վրայ։
Թէ
ո՞րքան
երկայնւում
էր
տակաւին
այդ
պարիսպ
երում
Մեր
հրեշտակն
իր
ֆալլոսով...
Կրկնաղբիւրի
{առուն}
բռնած
Մղում
ճամբով
ցօղապատ
եւ
Սողոսկելով
բարձրա
չեստրի,
Մարսէյլի
կամ
այլ
եւրոպական
քաղաքների
հետ
{առուտուր}
ունենալը
կարելի
է
անուանել
ազգային
վաճառականութիւ
են
հատանիլ,
այս
պատճառով
եւս
տեսակի
պակասութենից
{առուտուրը}
սկսում
է
թուլանալ:
Արի
երիտասարդը
նկատում
է
այս
ե
ոչ,
վնասը
ձեզ
կլինի,
ինձ
չէ,
ինչու,
որ
դուք
{առուտուրի}
մարդ
եք:
Ինձ
համար
թե
որ
երկարելու
լինի,
միեւնո
ր
մանէթ,
որ
շատ
օգտակար
կարող
էր
լինել
նորան
իւր
{առուտուրի}
մէջ
Ղրիմ
գնալու
միջոցին:
Նորա
ցաւը
հարսանիքի
ուշ
րանց
ա
հասնում.
աղպե՛ր,
դուք,
քաղքցիք
էք,
որդ
{առուտուրի}
էք,
որդ
փէշակի,
մէջներիդ
պարապ
մարդ
չկա.
ռանչ
այլ
վաճառական
պարոն,
որ
նոյնպէս
պարապում
էր
այդ
{առուտուրով},
գնում
է
Բէգզադէի
մօտ
եւ
ասում
է,
որ
եթէ
այդ
ան
անդամք,
աշխատում
են
առանձին
կերպով
վարել
իւրեանց
{առուտուրքը}
եւ
առանձնապէս
վայելել
իւրեանց
հարստութիւնը:
Չկան
ում
էր
Եւրոպա,
այլեւ
երկաթ,
իւղ
եւ
կաշի,
որոնց
{առուտուրքին}
ծանօթ
են
Նախիջեւանցիք:
Մի
մարդ
չէ
կարող
այս
ը
գրված
է]
Ծածուկ
կարդացեք:
Ամոթ
է:
Օտար
մարդու
{առջեւ}
չի
կարդաք:
1850
7.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ր
դրությունը,
տարակույս
չկա,
որ
մեք
օտար
մարդու
{առջեւ}
ցույց
չենք
տալիս
մեր
իսկական
դրությունը,
բայց
պե
,
որի
համար
ես
պարտավորվել
եմ
անգլիական
դատարանի
{առջեւ},
այսինքն,
որ
այդ
դրամը
կգործադրվի
դատարանի
վճռի
ինքնին
նսեմանում
է
հազարամյակներ
տեւող
ստրկության
{առջեւ}
Եգիպտոսում,
Բաբելոնում
եւ,
վերջապես,
ամբողջ
եր
եք
ընդունում
ենք
որպէս
իրողութիւն:
Մեր
աչքի
{առջեւ}
են
բիւրաւոր
անգործ
գործաւորքը,
որ
տանջւում
են
սո
որ
առանց
մեր
աշխատութեան,
բնութիւնը
դնում
է
մեր
{առջեւ},
գողութիւն
է,
աւազակութիւն
եւ
յափշտակութիւն,
ե
:
-
Դու
մտածում
ես
քո
ապրուստի
համար,
աչքիդ
{առջեւ}
ունիս
քո
ժառանգների
եւ
քո
սերունդի
ապագան,
իսկ
ե
ւպօլսի
պարիսպքը
խոնարհեցան
դաշնակից
զինուորութեան
{առջեւ},
Նիկողայոսը
մեռաւ:
Մեռաւ
նորա
հետ
եւ
նորա
համակ
ետընթաց
մասին
հետ:
Ռուսական
ազգը,
որի
աչքի
{առջեւ}
հանդիսանում
է
այս
դրամատիկական
թատրերգը,
կուսակի
ւ
ո՞ւր
են
այն
ոսկիքը:
Մի՞թէ
տէրութեանց
մօտ:
Մեր
{առջեւ}
դրած
է
բոլոր
տէրութեանց
եկամուտի
եւ
ծախքի
ցուցակն
լը
շատ
հեշտ
է:
Բայց
մինչեւ
այստեղ,
մեք
մեր
{առջեւ}
դրած
բուն
խնդրին
չդպանք,
մինչեւ
այստեղ
աշխատեցան
այն
սարսափելի
վիհի
խորութիւնը,
որ
բացւում
է
մեր
{առջեւ}:
Գրեթէ
ազգովին
սովորութիւն
առնել
ապրանք
գնել
Եւր
այնտեղ
ճեղքւում
է
վարագոյրը,
եւ
ահա
վիհը
տեսնողի
{առջեւ}
է:
Կամայական
անձնախաբէութեամբ
վիհը
չքննելո
ութիւն
եւ
նորան
դարձեալ
իբրեւ
վկայ
դնում
ենք
ազգի
{առջեւ}:
Այսքան
տարիներ
գնում
է
ազգը
այս
ճանապարհը
եւ
այ
Եւրոպան
կանգնած
է
այսօր
մի
դժուար
լուծանելի
խնդրի
{առջեւ}
։
Այդ
տնտեսական
խնդիրն
է,
մարդը
եւ
հացը:
Եւ
այդ
շտից,
որի
փոյթը
չէ,
եթէ
նորա
ընկերը,
նորա
աչքի
{առջեւ}
ընկնում
է
սովամահ:
Բայց
մասնաւոր
ուշադրութե
վերայ,
որպէսզի
հակառակախօս
չերեւինք
մեր
նեղսիրտի
{առջեւ}:
Վնասակար
եւ
անիրաւ
է
այնպիսի
ազգութիւնը,
ն
թէ
մտածում
ենք
մեք,
քան
թէ
աշխատեցանք
մեք
նորա
{առջեւ}
կերպարանել
մեր
միտքը:
Ի՛նչ
է
արդեօք
նորա
մտ
քննէ
ներկան,
այն
ժամանակ
իսկոյն
կը
ճեղքուի
նորա
{առջեւ}
ապագայի
կարծեցեալ
վարագոյրը:
-
Չէ՛,
փոքրիշ
,
երբ
դու
մանուկ
էիր,
կենդանացուր
քո
յիշողութեան
{առջեւ}
այն
շրջապատը,
որի
մէջ
ապրեցար,
ի՞նչպէս
են,
կա՞
ութեան
անունով,
որ
մեք
չենք
ընդունում:
Մեք
նորա
{առջեւ}
պիտի
դնենք
գործ,
նա
մեր
առջեւ
պիտի
դնէ
հրաման:
դունում:
Մեք
նորա
առջեւ
պիտի
դնենք
գործ,
նա
մեր
{առջեւ}
պիտի
դնէ
հրաման:
Գործը
ցոյց
տալով՝
պիտի
խօսինք
բիւր,
անկեղծ
եւ
հաշուատու
բարոյականութեան
եւ
որի
{առջեւ}
միայն
խոնարհեցնում
ենք
մեր
ծունրը:
Մարդը
չէ
ն
բարձր
կանգնած
են,
որ
մարդը
հող
եւ
մոխիր
է
նոցա
{առջեւ}
։
Բռնակալները
սեպհականութիւն
են
պահանջում,
նոքա
իսոփայութիւնը,
ինչպէս
Հեգելը
անում
է
միշտ,
աչքի
{առջեւ}
ունենալով
յունական
իդէալը,
այն
ժամանակ
նորա
փիլի
սորվել,
եւ
պահանջել,
որ
հանդիպողը
ծունր
դնէ
իր
{առջեւ},
պարզ
ցոյց
է
տալիս,
որ
այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ինք
ութիւնից
աչք
չի
բանում
այս
կամ
այն
վարդապետութեան
{առջեւ}:
Անձնաճանաչութիւն,
գիտակցութիւն,
հաշուատու
ա՛
փիլիսոփայութեան
աղբիւրը,
որ
բաց
է
ամէն
մարդու
{առջեւ},
միայն
թէ
մարդը
չծուլանայ
օգուտ
քաղել:
Եւ
եթէ
մ
րուստը
դղրդել
էր
նորա
ուղեղը,
ուստի
եւ
նորա
աչքի
{առջեւ}
երեւում
էին
միայն
Լուդովիկոս
XVI-ի
եւ
Մարիայ
Անտո
(замен)
իմաստութեան,
որ
նստած
էր
կանաչ
մահուդի
{առջեւ}
եւ
որ
երեւցնում
էր
իր
ենթակայութիւնը
հրովարտակներ
ս
իմ
կողմից,
այլ
ստո՛յգ
իրողութիւն
է,
որ
Տիրոջդ
{առջեւ}
դնում
եմ։
Մի
երեւելի
ազնուական
մարդ,
ականաւո
արդ
իմ
անունը
Աւագի
մօտ,
մի
քանի
պարեգոտաւորների
{առջեւ},
տրտում
հառաչանքով
ասաց,
թէ.
"
Իրաւացի
չեղաւ
Ղ
ցի
ահա,
եւ
խոստովանում
եմ
հրեշտակների
եւ
մարդերի
{առջեւ},
բայց
ուրիշ
առաքելանման
մարդիկը
ինչի՞,
այսպիսի
որ
ապացոյց
չունեցող
ենթադրութիւնը
դնում
է
աշխարհի
{առջեւ},
որպէս
աներկբայելի
իրողութիւն։
Աղճատուած
ձեռագր
կամ
երեւակայութեան
արդիւնքը
կամենում
են
դնել
մեր
{առջեւ}
որպէս
գիտութեան
խօսքը։
Գիտութեան
խօսքերը
չեն
դոք
ւ
ենք
համարում
ճշմարտութեամբ
խոստովանել
ընթերցողի
{առջեւ}
մեր
տգիտութիւնը
Սեւուկի
մասին՝
ազատ
թողնելով
ուր
ոփոխութեան
է
ենթարկվել,
որոնց
մի
քանիսը՝
մեր
աչքի
{առջեւ}
կատարված։
Սորանից
20-30
տարի
առաջ
շատ
պառաւներ
կա
կոտրած
կոտոշը
եւ
փորած
աչքը,
որ
Ձեր
մռայլութեան
{առջեւ}
են
այժմ...
-
Այդ
աչքի
համար
ասում
ես
դու
ւնս,
թէ
ի՛նչ
էր
մի
Հայի
պարտականութիւնը
իւր
ազգի
{առջեւ}:
-
Դու
մի
գիտուն
մարդ
ես,
մի
գուցէ
սկսանես
հոգին
եւ
խաբեբայական
ուղղութիւնը,
մանաւանդ
աչքի
{առջեւ}
ունենալով
նոցա
ապստամբութիւնը
Պապական
հրամաններին
անի
գիշեր
ծունկի
վերայ
մնալով
Աստուածածնի
պատկերի
{առջեւ},
կախեց
իւր
գլխարկը
եւ
սուրը
սեղանի
վերայ,
եւ
ու
ններից,
վերադարձան
Վենետիկ,
ուր
Պապական
դեսպանի
{առջեւ}
ուխտեցին
կամաւոր
աղքատութեան
եւ
ողջախոհութեան
ուխ
խրակիր
նորան
առանձին.
եթէ
չլսէ
`
մի
երկու
վկայի
{առջեւ}.
եթէ
դարձեալ
չլսէ
`
"
ասասջիր
եկեղեցւոյն
եւ
եթէ
չենք
կարող
այս
դրութեան
հետեւել.
նոր
լեզուն
հնի
{առջեւ}
այնպէս
յանցաւոր
չէ,
ինչպէս
Սիքստոսը
յանցանք
էր
հ
ու
համար:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերը
"
դրած
է.
մեր
{առջեւ}
նախ
եւ
առաջ
որպէս
բանաստեղծութիւն,
որպէս
վիպասան
ր
ինքը
բան
չէ
ասում
մեզ,
այլ
մարդիկ
է
հանում
մեր
{առջեւ},
ներգործել
տալով
նոցայ,
-
նա
ցոյց
է
տալիս,
էլ
տ
ն,
որի
լոկ
յիշելը
բերում
է
մարդու
երեւակայութեան
{առջեւ}
ամբողջ
հայ
աշխարհը,
որի
վրայից
արդէ՛ն
գլորուել
ե
րածի
պղծութիւնը
"
անխտիր
սրբացնե՞լ,
անխտիր
նոցայ
{առջեւ}
ծունկ
չոքել
ու
խո՞ւնկ
ծխել,
որովհետեւ
մինը
հազար
տիցս
լսել
էի,
այն,
վերեւը
գրեցի,
ինչպէս
աստծու
{առջեւ},
ամենայն
հարազատութեամբ:
Որ
ազգի
մէջ
կամեն
են
մարդուն.
սա
միանգամայն
ոչնչանում
է,
երբ
աչքի
{առջեւ}
տեսնում
է
մի
այնպիսի
ուժ,
մի
այնպիսի
զօրութիւն,
ւժ,
մի
այնպիսի
զօրութիւն,
այնպիսի
տեսարան,
որի
{առջեւ}
տկարանում
է
ոչ
լոկ
մի
մարդու,
այլեւ
բովանդակ
մար
,
բայց
այստեղ
աւելորդ
համարեցինք
մեր
ընթերցողների
{առջեւ}
էլ
նոյնը
անել,
պատճառ,
խորհուրդ
չգտանք
զուր
տեղ
կանութիւնք
է
առնում
իր
վրայ
մարդկային
ընկերութեան
{առջեւ}
պաշտպանել
իր
ընտանիքը,
կերակրել
նորան
եւ
առհասար
մ
Սօսի
նման
ջրվախ
էին,
որ
իր
Փարպի
գնալը
Գարեգնի
{առջեւ}
արդարացնելու
համար
սուտ
ու
մուտ
բաներ
էր
հնարում
արոյական
եւ
այլն
եւ
այլն
վիճակը
լոյս
հանէ
ու
ազգի
{առջեւ}
դնէ:
Այս
խօսքերը
եւ
այս
գաղափարը
ամենայն
ընդունե
աստիճան-աստիճան
աճէին
ու
հասակ
առնուին
կարդացողի
{առջեւ},
դորա
փոխանակ
հասարակաց
կեանքի
նկարագիրը
շատ
վառ
կութեամբ
նոյն
վայրկենին
չէ
բացում
իր
սիրտը
Անոյշի
{առջեւ}.
"
Քա՛,
ինձ
տուր,
ես
քո
աղպոր
ղարաւաշն
եմ
(աղ
կենից
յետոյ,
իր
սիրտը
կատարելապէս
բանալով
Անոյշի
{առջեւ}
եւ
ապսպրելով
Սօսին
հասցնել
իր
գաթան,
ասում
է,
ո
իայն,
որ
նա
Հանավանքից
տուն
դառնալուց
եւ
Հեթումի
{առջեւ}
բոլոր
անցքը
ուրանալուց
յետոյ,
չէ
հերիք
անում
իր
եանի
ուղղութեան,
իր
բովանդակ
գործի
մէջ
միշտ
աչքի
{առջեւ}
ունեցել
է
գործ
դնել
ազգային
առածներ,
ասացածներ:
եւ
առանց
նորա
ազգի
կեանքի
դուռերը
փակ
են
հեղինակի
{առջեւ}:
Յայտնի
է,
թէ
ամէն
գիտական
առարկայ
իր
լեզուն
եւ
նը,
այնպիսին
երբէք
չէ
կարող
այսպիսի
ոչինչ
բաների
{առջեւ}
ընկրկիլ։
Ինձ
հարկաւոր
է,
որ
իմ
միտքը
առջեւիս
կա
է
սարից,
կարգելուի՞,
եթէ
մտածես
պատ
քաշել
նորա
{առջեւ}
եւ
քո
տունը
այդ
ճամփով
փրկել.
չէ՞
որ
աւելի
խելքի
ճառը,
դուք
էք
Հայկայ
անմեղ
զաւակներուն
ետեւէն
ու
{առջեւէն}
ընկնողը,
որ
գետերուն,
սարերուն
եւ
գայլերուն
բեր
իր
պատուաւոր
եւ
Առաջակայ
վիճակովը
մերկանդամ
ազգին
{առջեւը}
խայտառակենք...
Եօթներորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա
քիչ
մը
խօսինք
ու
ազգայնոց
կամացը
դէմ
եւ
մեր
աչաց
{առջեւը},
տներուն
մէջ
ելնել
մտնելով,
իրենց
ըրած
անզգամու
՞ւր
կերթայ"։
Պատասխանի
-
"
Քրիստոսի
Տեառն
մերոյ
{առջեւը}
կելլէ,
եւ
ըստ
գործոց
մերոց
դատուելով
կա՛մ
արքայո
Ծածկեալ
խորհրդի
հոգսերով
`
Սուրբ
պատկերի
{առջեւը}
`
Կանգնած
ես
դու,
ոստ
Սալեմի,
Սրբութ
պուպլիցիստը,
մեզ
թւում
է
թէ
աւելի
խոր
մտած
է
իր
{առջեւը}
դրած
գաղափարի
մէջ,
աւելի
համարձակ
հաստատութեամբ
յական
խօսքերի
եւ
իրաւունքը
ճանաչել,
որպէսզի
նորա
{առջեւը}
արդարացնէ
իւր
անձը
այս
թղթի
ձեռքով։
Եւ
յաղթօղ
եր
են
նախնիքը։
Իսկ
ե՛ս՝
անպիտա՛նս,
թէպէտեւ
Տիրոջդ
{առջեւը}
ամենների
կղկղանք)
երեւիմ,
տղամարդի
որդի
լինելո
ց,
եւ
իրենք
ուրախացած
բացագանչում
էին
դատողների
{առջեւը},
ուր,
ինչպէս
Աւետարանիչը
վկայո՛ւմ
է,
Պիղատոսը
հարիւրաւոր
ապացոյցներ
պատրա՛ստ
ենք
դնել
պահանջողի
{առջեւը}
։
Բանը
այն
է,
որ
Խորենացին,
Փարպեցին,
Յովհ
ստացաւ,
պիտոյ
է
ամենայն
ջանք
գործ
դնէին
ժողովքի
{առջեւը}
փակելու,
որ
թէ
կազմուէր,
անտարակոյս
ցոյց
կը
տար
ամ
շատ
ուրիշներ
էլ,
իբրեւ
իրողութեան
կարող
են
իմ
{առջեւը}
դնել
այն
բանը,
թէ
Արարատեան
աշխարհում
շատ
անգամ
տունը
(եր.
107-109):
Նա,
խաղող
դնելով
նոցայ
{առջեւը},
ներողութիւն
է
խնդրում,
որ
մի
ուրիշ
բանով
չէ
կա
յանուն
Տեառն
"
ասելով,
ծունկ
կը
չոքեմ
նաեւ
նորա
{առջեւը}
։
Պարոն,
լեզուի
խնդիրը
ծանր
խնդիր
է
եւ
որքան
ծան
ելի
համարձակ
հաստատութեամբ
բռնել
է
ամէն
կողմից
իր
{առջեւի}
խնդիրը:
Հեգելը
իր
քաղաքական
ասպարէզը
"
Գերմանիան
ների
առջեւ
ընկրկիլ։
Ինձ
հարկաւոր
է,
որ
իմ
միտքը
{առջեւիս}
կանգնած
մարդը
հասկանայ։
Ես,
գործ
դնելով
նոր
լեզ
ել
ժամանակի
այն
ակնթարթը
միայն,
որ
անցնում
է
մեր
{առջեւից}.
իսկ
երբ
նա
անցել
է,
անօգուտ
է
այլեւս:
Նա,
իբ
անոնց
համար
վանք
շինէ
ու
երկաթեայ
պատուհաններուն
{առջեւն}
ալ
մէյմէկ
զինուոր
կայնեցնէ,
եւ
կամ
ամենքը
ժողովէ
ն
սեռին,
անմեղաց
արեան
շոգին
Աստուծոյ
կենդանւոյն
{առջեւն}
ելած
"
բնակութեան
ձեր
աւերակ
լիցի
"
ըսելու
վրայ
է
եւ
տեսանելի
առարկաների
մէջ,
որ
ամեն
օր
մեր
աչքի
{առջեւն}
են,
շարժողութիւնը
ինքը
պատճառ
չէ,
այլ
պատճառի
հ
աւ,
այլ
թէ
ինչ
որ
կորցրել
էր
գտաւ,
նորը
տակաւին
{առջեւումն}
է:
Բայց
ինչպէս
է
եւ
ինչ
պիտի
լինի
այդ
նորը:
Եթէ
ն
իւրեանց
ազգութեամբ:
Կենդանի
եմ
ես
եւ
խօսում
եմ
{առջեւս}
կանգնած
մարդու
հետ,
բայց
նա
չէ
ընդունում,
թէ
ես
թո՛ղ
որ
հեղինակը,
կա՛մ
վախէն
եւ
կա՛մ
տկարութենէն
{առջի}
քաջութիւնը
մոռնալով,
ինքզինքը
Մխիթարեանց
զօրաւոր
ին)
վեվով
դրինք,
անվան,
պատվական,
հիմակվան,
{առվօտանց}
եւ
այլն.
անոր
համար
որ
աշխարհաբար
վեվ
կըսենք
նէ
ղ
է
օգնել,
ոչ
բառարանը։
Այս
պատճառով
հին
լեզուի
{առտաքին}
ձեւերը,
նորա
բաղդասութեան
կճեպը
(կեղեւը)
նոր
ժ
ր
չունէր
այն
ժամանակ՝
իւր
գաղափարը
իրագործելու:
{Առտնին}
կամ
ծնողական
դաստիարակութիւնը
ստանում
է
երեխայն
գ
ալսարանի
Հայ
ուսանողքը
առաջին
անգամ
Մոսկուայի
մէջ
{առտնին}
թէատրոնական
բեմի
վերայ
կատարեցին
մի
եղերերգական
ե
ն
միւս
գեղացիների
չափով
կը
ստանաս
քո
բնակութեան,
{առտնին}
պարտիզի,
անասնոց
գոմի
եւ
այլ
կարեւոր
բաների
հարկ
այս
ամեն
սքանչելի
յատկութեններով,
դեռ
խօսել
լոկ
{առտնին}
խոշոր
բաների
մասին,
կամ
առ
եւ
տուրի
մասին՝
առան
արդէն
բախտաւոր
կը
համարենք:
Ա.
ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ
Ամեն
{առտու},
թօթափած
Քունն
աչքերից
`
գեղատես
Երազներով
իր
ղովեալ
մալաղիցն
ֆի
հարիւրին
հինգ
իրանց
հախսայ
վեր
{առցեն}:
Նոյնպէս
եւ
իմ
թաղման,
տների
մարամաթի,
խաղնի
ե
քոյ
յիշեալ
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
ամսական
խարճն
վեր
{առցեն}
եւ
մնացեալ
մապլաղին
Կումպանու
մանաթ
կամ
սարթեփիկէ
ւ
մնացեալ
մապլաղին
Կումպանու
մանաթ
կամ
սարթեփիկէթ
{առցեն}
մուդաթ
մնասցէ.
եթէ
Կումպանու
սանաթ
կամ
սարթիփիկէ
ուդաթն
ո՛չ
բաւականասցի
զայն
՚ի
գնել,
մուդաթի
վեր
{առցեն}
որքան
դրամ
եւ
հարկաւոր
իցէ
եւ
զնոյն
գնեսցեն
եւ
յե
իցն
նախ
իւրեանց
ֆի
հարիւրն
ինչ
իւրեանց
հախսայ
վեր
{առցեն},
յետ
այնորիկ
եւս
տների
մարամաթի,
խազնի
եւ
վերն
րեսուն
եւ
մին
ռուփի
ամսական
խարճն
եւ
կամ
այլն
վեր
{առցեն},
ապա
մնացեալ
մապլաղն,
վերն
գրածի
համեմատ,
տասն
այսորիկ
գրեաց
'ի
բերանոյ
նոցա
եւ
'ի
վանս
զի
յանձն
{առցեն}.
եւ
թէ
նեղիցին
'ի
Հռովմայ
վասն
այսորիկ,
'ի
բաց
նորին
սրբութեան
ծայրագոյն
պատրիարքին
վասն
իմ
ո՛չ
{առցէ}
զիւր
վախճանական
լրումն:
6
Գործս
այս
լինելով
ա
սելն
մեր
հասկանալի
ոճով,
ժողովուրդն
ամենայն
զչափ
{առցէ}
զմերոյ
տգիտութեան,
ծանիցէ
զճշմարտութիւնն
եւ
զմեր
եմք
զբազմաց
ճառել,
յայն
սակս,
յայս
նուագ
ի
նիւթ
{առցուք}
խօսից
մի
միայն
զԱյվազովսքի
Գաբրիէլ
վարդապետն։
էք
մեկնեցաւ:
Ունայնանայ
խորհուրդ
պատարագին,
եթէ
{առցուք}
զայն
ըստ
Այվազովսքւոյ
-
քա՛ւ
լիցի
մեզ
գլորիլ
յայս
րկու:
Ինչ
ապրանքով
մեր
ընկերութիւնը
պիտի
տուր
եւ
{առք}
առնէր,
այդ
ապրանքի
տեսակից
եւ
բաւական
պաշար
վեր
ողովուրդը
դատապարտելի
չէ,
եթէ
այդ
ումն
վերացական
{առքական}
անուններն
փոխանակել
է
նոյն
բայերի
աներեւոյթ
եղանա
որահիւս
հայ
հեղինակները
շատ
տեղ
գործ
են
դնում
այս
{առքական}
անունները
առանց
նուի,
ինչպէս՝
հերքում,
մերժում
ործի
զուգակշիռը
պահելու
համար:
Հասակի
այս
անաջող
{առքը}
խիստ
անախորժ
տպաւորութիւն
է
անում
կարդացողի
վրայ
նէր
դպրութեան
մէջ,
մինչդեռ
Ապարան
խօսքը
(յատուկ
{առքով}
)
երեւում
է
գործածուած:
Երկրորդ,
Ապարանը,
որպէ
կանութիւնից,
եթէ
հայկական
կեանքի
մէջ
(ընդհանուր
{առքով}
)
երեւեցնէր
մեզ
այնպիսի
բնաւորութիւնք,
որ
սկզբից
րկայումս,
ուր
այդպիսի
բնաւորութիւնքը
(ընդհանուր
{առքով}
)
մտացածին
չհամարուէին:
Ամէն
բանից
առաջ
քննելիքը
ւրդ,
առաջեւումը
մի
նպատակ,
որին
հասանէր.
դա
մի
{առօրեայ}
բան
է,
եւ
ճակատագիրը
նոյն
վիճակով
վճռելու
է
դորա
ապրուստը.
եւ
ապրուստ
հաւաստի,
մշտնջենական
եւ
ոչ
{առօրեայ}:
Հասարակ
ժողովրդի
համար
ուղղակի
եւ
մնացած
մասին
ց
ամենափոքրագոյն
մի
մասը
միայն
կարող
է
ենթարկուիլ
{առօրեայ}
եւ
անցողական
նեղութեան,
քանզի
ազգի
հիմքը
դրուած
լինելու:
Այո՛,
փորձերը
ուսուցին,
ի
վերջոյ,
եւ
{առօրեայ}
ապրուստի
կարօտութիւնը
ստիպում
է
մի
փոքր
խելացի
լի
ան
սիրելի
չէ
այս,
նա
չէ
քննում,
նա
թողնում
է
եւ
{առօրեայ}
տեսածով
ապրում
է
այսօր,
վաղը
ինչ
կամի
թող
լինի:
անին
Քո
լուսից
կը
տաս
հաւասար
բաժին:
{ԱՌՕՐԵԱՅ}
ԱՇԽԱՐՀ
Ի՛նչ
ես
գոռում,
ի՛նչ
խնդրում,
Մի՛
գար
միւս
անգամ
հանդէս:
Մեք
{առօրեայ}
բաների
Ծառայում
ենք
անդադար,
Դու
ինչ
եկ
այլ
մասում,
վերջնականապես
կսպանե
ինձ:
Իմ
{առօրյա}
կյանքի
միանգամայն
պրոզայիկ
վիճակից
երես
շրջելով,