863,
փետրվարի18,
երեկո,
ժամը
9,
Ս.
{Պ[ետեր]Բ}.
Սիրելի
եղբայր,
Քո
այսօրվա
ձեալ
նորան,
հասարակ
90
Խաֆաֆեանցին,
{Պ[ետեր]բուրգ}
91
մեր
տունը,
Նախիջեւան
92
Րուդնեւ
ի
պատճառով
խօսում
են
անարժան
բաներ։
{Պա՛տճառ},
ո՞վ
արդեօք
երկայնամիտ
եւ
բարկութիւն
չ
տ
աշխատութիւն
եմ
համարում
եւ
աւելո՛րդ.
{պա՛տճառ},
Հաւատքի
տեղեա՛կ
մարդու
հետ
է
խօսքս։
ց,
այս
խօսքո՛վ
է
միայն
եւ
ո՛չ
գործով.
{պա՛տճառ},
մարմնի
պարկեշտութեամբ,
ամե՛ն
ճգնութե
րպեցու
գրչիցն
է
դուրս
եկած
այդ
Թուղթը.
{պա՛տճառ},
սորա
ոճը,
նո՛յն
է
Փարպեցու
Պատմութեա
իւնը,
որոնց
տակ
ճնշուել
է
այդ
Թուղթը.
{պա՛տճառ},
իբրեւ
իրողութիւն
ուզում
է
մեզ
հաւատաց
ղի,
եւ
ո՛չ
ես
տապանամ։
Եթէ
պարծել
ինչ
{պա՛րտիցէ},
զտկարութեա՛նն
պարծեցայց։
Աստուած
եւ
Ի
սո՜ւրբ
սիրոյ
հայրենիս՝
Ուր
{պա՜ր}
յաւէրժ
եւ
խրախճան,
Ընդ
քարշ
տանի
նը
-
ոսկին
սարեսար
կ՚ուզեմ:
Կիրակի
էլ
{պա՞ս}
կ՚ըլնի,
-
էրծաթից
լաւ
թա՞ս
կ՚ըլնի,
Որդ
ը,
անկլիցքի
սոլին,
սապռին
ու
հոքնան:
{Պազերկյաններն}
տեղիս
ամեն
օր
պիռժան
կերթան,
աչքերը
դե
:
Գալուստովի
արկածը,
որ
դու
այդքան
{պաթետիկ}
նկարագրել
ես,
մի
անդամ
եւս
համոզեց
ինձ
ք
լուսացնում.
ո՞ւր
են
այժմ
մեր
անատոմա-{պաթոլոգիական}
եւ
ֆիզիկո-բժշկական
հավաքույթները,
գրքե
.
"
Ծիածանի
"
եւ
"
Մասյաց
աղավնու
"
{պաթոլոգիական}
վիճակն
ինձ
զարմացնում
է.
ասենք
մյուս
ա
անցնում
եմ
Անանիայի
նամակին:
Փոքրիկ
{պաթոլոգիական}
հարձակում
եղավ.
ահա
մոտ
մի
ամիս
է,
ին
մ
ոտք
կոխեն
Ֆրանսիայի
աշխարհը,
պիտոյ
է
{պաժուին}
իբրեւ
թագաւորի
հրամանի
յայտնի
հակառակոր
1861,
Կալկաթա
ԱՌ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՊԱՐՈՆ
{ՊԱԼ}
Մեծարու
պարոն,
՚Ի
գործոց
յանձն
ւթեամբ
պ.
Ս.
Յ.
Աբգար
եւ
պ.
Պ.
Յ.
{Պալ},
յայտնելով
առ
ժամն
պարոնին
այնմիկ
եթէ
/27
96
առ
Հ.
Գ.
Աբգար
22/4
97
առ
պ.
{Պալ}
Օրէնսգէտ,
ի
մասին
Աղաւելեանի
26/8
98
2/14
121
Խաֆաֆեանցին
3/15
122
առ
պր.
{Պալ}
Օրէնսգէտ
10/22
123
Հայրապետեանցին
12
136
U.
Հ.
Աբգար
137
պ.
Պ.
Հ.
{Պալ}
138
եղբօրս
[Ալեքսանդրիայից]
31/12
Քեյ,
Բերա,
Ղալաթիա,
Խասքեյ,
Էյուբ,
{Պալատ}
եւ
բուն
Կոստանդնուպոլսում՝
Սամաթիա,
Վ
ղօթքի
հետ
եղաւ
եւ
միւս
օրը
գնաց
Արքունի
{պալատ}
։
Երբ
կամենում
էր
ներս
մտանել,
պահապան
կոխում
էի
գետինը՝
այն
ծառերի
տակ,
ուր
{պալատական}
տիկինները
ժողովում
էին
ծնկաչոք
ասպետներ
յս
տեսակ
պաքսիմատներ
պատուիրել
էր
նորան
{պալատական}
արհի
բժիշկ,
երեւելի
վարդապետ
եւ
վիրաբո
եան,
եւ
սատանան
ընդունեց
նորան
իւր
մօտ
{պալատական}
արհի
բժշկի
պատուանունով:
Սատանան
է,
-
ասաց
սատանան
նայելով
բարկացած
իւր
{պալատական}
գրապետի
վերայ.
-
սա,
մինչեւ
անգամ
տաք
յս
քաջագործութեան
համար
ընդունուեցաւ
նա
{պալատական}
ճարտարապետ
տէր
սատանայի
մօտ:
Պիտոյ
է
ծ
գաւորին.
նա
երկու
պաշտօն
ունի
այնտեղ,
{պալատական}
բամբասողի
եւ
հրատարակողի
այն
օրագրին,
ամար
դարձեալ
Ֆերդինանդոսի
եւ
Իզաբելլայի
{պալատական}
դարձաւ.
ամենայն
տեսակ
կեղծաւորւում
էր
ւթիւն,
քաղաքավարութիւն
եւ
մինչեւ
անգամ
{Պալատական}
կեանքի
շռայլութիւնը։
Նա
վերին
աստիճանի
ց
Յիսուսեանք
շուտով
Հռովմ
ուղարկեցին
մի
{Պալատական}
Յիսուսեան՝
Պետրոս
Մարտինի
անունով,
որ
տում
է
օդի
մէջ
եւ
սպանում
է
թռչուններ։
{Պալատական}
Մանդարին-Յիսուսեանք
Կայսրից
առաւել
ծիծա
ւնէին
յառաջուց։
Բայց
Յիսուսեանք
մնացին
{Պալատական}
Մաթեմաթիկոսների
պաշտօնում՝
Օրացոյց
եւ
Պետրոս
Հալլերշտէյն
Շուապացի
Յիսուսեանը
{Պալատական}
Մանդարին
էր
եւ
Չինաստանի
Մաթեմաթիկական
րբոքուած,
վառուած
այս
խրատներից,
գնաց
{Պալատական}
Գաբրիէլ
անունով
տիկինի
տունը,
ուր
ամեն
ւմը
գտանւում
էր
իւր
խոստովանահօր
եւ
այլ
{Պալատական}
Յանսէնեանների
անսահման
իշխանութեան
տակ
իսուսեան
աբեղայքը։
Հայր
Լետիլիէ
եւ
այլ
{Պալատական}
Յիսուսեանները
շուտով
հեռացուեցան։
Բովա
ription
de
la
Chine.
Մարիաննա
{Պալատական}
Յիսուսեանը
Մադրիտի
մէջ
Ֆիլլիպպ
IIի
հրամ
ները,
դժոխային
կեղծաւորները,
դժոխային
{պալատականները}
եւ
դժոխային
լրտեսները:
Այստեղ
կը
գտնէք
գամ
մտադիր
եմ
հարկադրել
Ֆրանսիայի
բոլոր
{պալատականներին},
կանոն
հրատարակել,
որ
ամենայն
մարդ,
ակապատ
տեղը,
որի
դուռը
յայտնի
էր
միայն
{պալատականներին}
եւ
Խանին,
եւ
ուր
Խանը
նստելով
լսում
էր
,
նա
հիւանդ
պառկած
տեղից
ասաց
շրջապատող
{Պալատականներին}.
"
Ուրեմն
պիտոյ
է,
որ
այս...
Յիսուսե
է,
ապարանքի
մէջ
հանգչում
են
ճրագները,
{պալատականներից}
ամէն
մարդ
գնում
է
իւր
տեղը,
ներքինապետ
էս
շուտ
կատարուեցաւ
այս
շարժողութիւնը,
{Պալատականք},
որ
կային
տիկինի
տան
մէջ,
չ'իմացան
իս
,
երկուսը
եւս
ճարտար
խռովարար
եւ
յաջող
{Պալատականք}
։
Նոքա
կարողացան
դարձուցանել
իւրեանց
վե
ետոյ,
պարզեց
ձեռքը
դէպի
տակառը,
բոլոր
{պալատականքը}
անչափ
հետաքրքրութեամբ
նայում
էին
նորա
վ
ակա՜ն
լռութիւն...
Բնակիչներից
ամայացած
{պալատը}
սարի
վերայից
տխուր
ճակատով
նայում
էր
իւ
պիսի
տեղում,
ուստի
երեւում
էին
գլխաւոր
{պալատը}
եւ
մեծ
ու
փոքր
Տրիանոնքը:
Եւ
եթէ
այն
ր
ւոր,
ծառերով
եւ
շատրուաններով
զարդարած
{պալատը},
օրհնելու
նորան:
Խանը
ընդունում
է
այս
ութիւն
էին
լինում։
Ի
հարկէ
թագաւորական
{Պալատը}
եւ
հասարակութեան
վերին
կարգը
ծիծաղում
է
կիորեն
հակասող
սխալը:
Չէ՞
որ
Տուրինյան
{պալատի}
օրինակելի
բանավիճողներից
ոչ
մեկը
եւ
կամ
իկոս
Պուասսոնը
երկար
ժամանակ
ֆրանսիական
{պալատի}
անդամ
է
եղել
եւ
միշտ
ներկա
է
գտնվել,
մ
դուրս
ցոլացաւ
Ռեւօլիւցիայի
բոցը:
{Պալատի}
զարդարանքի,
շռայլութեան
եւ
միւս
բոլորի
րը
ունէր
մի
հզոր
փաստաբան
երեսփոխանական
{պալատի}
մէջ,
իր
հոգու
վերջին
կարողութիւնքը
ամե
ախճանուեցաւ
որկրամոլութիւնից,
սատանայի
{պալատի}
մէջ
կարգուած
է
տնտես
եւ
գլխաւոր
խոհարար
ւ
Իզաբելլայի
պալատում
իբրեւ
մանկլաւիկ։
{Պալատի}
ճոխութեան
եւ
շռայլութեան
մէջ,
մանաւանդ
Բայց
այս
միակերպ
կեանքը,
թէպէտ
եւ
պերճ
{պալատի}
ճոխութենով,
չ'կարողացաւ
յագեցուցանել
ն
ւմը,
երեւելի
ներգործող
անձն
էր
Պապական
{պալատի}
մէջ։
Օրտիցը
ինքը
այս
երեք
ընկերներ
որին.
"
Եթէ
Կարդինալը
այս
րոպէիս
երեւի
{Պալատի}
մէջ,
ամենեքեան
կը
մտածեն,
թէ
Ձեր
Մեծո
։
Այսպիսի
հանդէս
չէր
տեսնուած
ամենեւին
{Պալատի}
մէջ։
Մեծ
թագաւոր
Լուդովիկոս
XIV-ը
մեռա
ն։
Կարդինալ
դը
Նոյալը
դարձեալ
երեւեցաւ
{Պալատի}
մէջ
եւ
ստացաւ
իւր
առաջուայ
ոյժը։
Համալ
ն։
Գիշերային
թատրոնական
խաղարկութիւնքը
{պալատի}
մէջ,
որին
մասնակից
էին
Փարիզի
հռչակաւո
դատուի
Փարիզի
Պարլամենտի
մէջ՝
յուսալով
{Պալատի}
հետ
ունեցած
կապակցութեններովը
իւրեանց
կ
ւանք
ունենայ,
իւրեանց
որոմնացանութենով
{Պալատի}
մէջ
կարողացան
այնպէս
առնել,
որ
թագաւոր
Վաղարշապատի
մէ՛ջտեղը՝
մօտ
թագաւորական
{պալատին},
որ
գուցէ
ընկնում
էր
եկեղեցու
հարաւայի
դովիկոս
Տասնեւհինգերորդը
դուրս
էր
գալիս
{պալատից}
՝
ոգեւորուած
միմիայն
այդ
խորհրդական
ճրա
ր
են,
որոնց
վերայ
կարելի
է
ուրախութեան
{պալատներ}
եւս
շինել:
-
Եղբայր,
ների՛ր,
մոռ
ժամանակ
ազդեցութիւն
են
գործել
եւրոպական
{պալատների}
վերայ:
Ես
տեսայ
այն
ապարանքը,
այն
կւում
է
Տուիլերիու,
Լուվրի
եւ
Սէն-Կլու
{պալատներում},
իսկ
Լամարթինի
համար
պիտոյ
է
ողորմութի
Մի
օրինակ,
անխըտիր
Ե՛ւ
հանգչողին
{պալատներում},
Ե՛ւ
գործողին
միշտ
երկիր.
Զ
ում
պատմութեան
մէջ,
որ
մեր
թագաւորական
{պալատներում}
կամ
քաղաքներում
եղած
չլինէր
այնպիսի
սով
զարկում
կարօտակէզ...
Փրփրածինի
պերճ
{պալատում},
Կրկնալուսնի
խոր
ակօսով
Յաւերժահարսի
ում
գտնւում
էր
Ֆերդինանդի
եւ
Իզաբելլայի
{պալատում}
իբրեւ
մանկլաւիկ։
Պալատի
ճոխութեան
եւ
շ
դժոխքումը
մանկլաւիկ
լինել
տէր
սատանայի
{պալատումը}
`
մեծ
պատիւ
է:
Մանկլաւիկներին
հետե
ործի
տէր
էին
դառնում
Եկատարինէ
Մետիչիսի
{պալատումը},
Սպանիացիք
ներգործում
էին
նոցա
ձեռքով
ին:
Օրագիրը
այդ
հրատարակեալ
ի
գիտնական
{Պալդազարեանէ},
յուսամք
թէ
յարատեւեսցի
անդուլ
յառաջադ
շնորհակալիս,
զի
եւ
նոքին
իսկ
ըստ
պարոն
{Պալդազարեանի}
փոյթ
տարան
զնոր
բարբառն
ազգային
ի
յարգի
ընկեր
Ընձակայ,
ընդ
որում
գնացեալ
էր
ի
{Պալեստին}
վասն
թարգմանելոյ
ի
հայ
լեզու
զգիր
առաջն
ս
զի
այնտեղ
նաւ
գտանելով՝
նստի
եւ
նաւէ
{Պալեստին}
։
Բայց
ճանապարհին
իմանալով,
որ
Բարսելո
տել
այն
զինուորական
նաւը,
որ
նաւում
էր
{Պալեստին}
։
Բանի
տեղ
չ'դնելով
ծովային
հիւանդութիւ
ՊԱԼԵՍՏԻՆՈՒ
ՈՍՏ
Ասա՛
ինձ,
ոստ
{Պալեստինեան},
Ո՞ւր
բուսար
կամ
ո՞ւր
ծաղկեցար,
Բահալին
եւ
Աստարդին։
Բայց
Հռովմայեցոց
{Պալեստինին}
տիրելու
ժամանակները,
Բահալը
եւ
Աստարդը
ր
էր
վտանգի՝
չի
պղտորի
եւ
սիրտը:
{ՊԱԼԵՍՏԻՆՈՒ}
ՈՍՏ
Ասա՛
ինձ,
ոստ
Պալեստինեա
մպանու
ռուփիս,
զորմէ
խնդրեալ
եմ
՚ի
պ.
{Պալէ}
մուծանել
զայն
՚ի
ցուցակ
ծախսուցն
եւ
՚ի
րտի
՚ի
պ.
Հագէ,
ընդ
ձեռն
օրէնսգէտ
պ.
{Պալի},
ի
վերջէ՝
14/26
երրորդէ
աւուր
ամսեանն
աշուագրութիւնս
պ.
Հագի
եւ
օրէնսգէտ
պ.
{Պալի},
յաղագս
յանդիման
առնելոյ
զայն
կառավարո
եւ
գործոյն:
13.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
{Պալի}
ի
1628էն
Օգոստ.
1861,
որով
պահանջէ
զ3
ամալեան:
14.
Ստացագիր
պ.
օրէնսգէտ
{Պալիի}
17/29էն
Օգոստ.
համարաւ
104,
վասն
ստան
ոյ
Միքայել
Նալբանդեանց
62.
ՊՈՂՈՍ
{ՊԱԼԻՆ}
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգին
Հայո
ումպանու
ռուփիս
հատուցեալ
կամ
չորսն
պ.
{Պալին}
ընդ
ձեռն
արժանայարգ
պ.
Ս.
Յ.
Աբգար,
եաթիպեանցին
26
33
Պօղոս
Մելիտոսին
34
{Պալին}
35
Թ.
Խ.
Աւետում
36
Մ.
Կ.
Մ.
Դ
րիմ
հեթանոս
Մօհանայ
բաբուն
եւ
իմ
սարքար
{Պալիչերեն}
Դէյն,
ամսական
վարձիւք
պահեսցէ
յիշեալ
ի
ի
1852
Քիշնեւ
Պերնէն
արուն
քա
նէ
{պալխ}
նէ
քսի,
խաֆեիով
խմէ:
Հազի
Խճտխ
,
միմիայն
կմտածեմ,
թե
ո՞վ
գիտնա
Սերոբն
{Պալչոքին}
թաղման
օրը
ինչպես
կսկծվեցավ,
վա՜յ
տիրո
ինչպէ՞ս
կարելի
է
անմիջապէս
եւ
անտարբեր
{պախարակել}
եւ
այլն
"։
Չչգիտեմ՝
ինչ
է
հասկանում
ա
կեանքի
հետ
յարակից
հանգամանքների
մէջ:
{Պախարակել}
մի
սովորութիւն,
որպէս
ազգային
ախտ,
իր
ս
ասելով,
միտք
չ'ունիմ
միայն
այս
գործը
{պախարակել}
կամ
սորա
անտեղի
լինելը
յայտնել,
այլ
այ
մտածենք,
թէ
նորա
դիտաւորութեանը
եղել
է
{պախարակել}
այդ
կողմերի
վաղ
ամուսնութիւնը
իգական
սե
ստիկը
սխալներ),
եւ
թէ
դորա
հեղինակը
{պախարակելի}
էր,
ըստ
որում
յառաջ
փակեղ
է
կրել,
իսկ
յն
մեղադրելի
չէ
նա
այդ
մասին,
ոչ
միայն
{պախարակելի}
չէ,
այլ
դարձեալ
զարմանալու
արժանի
մարդ
արդը,
ուրեմն
պատասխանատու
չէ
եւ
ոչ
իսկ
{պախարակելի}
կամ
ծաղրելի,
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
ը,
ուրեմն
եւ
պատասխանատու
չէ
եւ
ոչ
իսկ
{պախարակելի}
կամ
ծաղրելի,
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
սութիւնքը,
որ
ծիծաղեմ
դոցա
վերայ,
կամ
{պախարակելով}
անցանեմ
հարեւանցի
նոցա
մօտով.
ոչ,
այդ
նադրութեան
վրայ,
նա
չէ
գոհանում
նորանց
{պախարակելով},
այլ
որպէս
թէ
աւելի
ծանրացնելու
համար
մանգաղ
վեր
առած,
լեզուները
սրած՝
ազգը
{պախարակելու}
վերայ
են
եւ
վէրք
վէրքի
վերայ
դնելու։
Ա
նները
մի
աշխատութեան,
քաւ
լիցի
նորան,
{պախարակելու}
համար
միայն
հանդէս
հանել
մի
հեղինակի
պա
ւ
համար
իր
պատասխանատուութիւնը,
նորանց
{պախարակելու}
չափով
դրուատներ
եւ
տաղեր
է
երգում
գերմա
չում
պ.
Պռօշեանցին՝
ոչ
ծաղրելու
եւ
ոչ
{պախարակելու}
մտքով,
այլ
կատարեալ
բարեմտութեամբ,
յո
ւթեանը
վրայ:
Բայց
մենք
չենք
տեսնում
մի
{պախարակութեան}
նշմարք
եւ
համարում
ենք
այս
մի
ակամայ
սխ
կանք,
որոնք
որ
աբեղայական
բառին
տակ
կը
{պախարակուին},
պատասխան
տային
ամեն
իրենց
եղած
գրաւոր
բանը,
որ
ջատագով
էր
ճշմարտութեան,
որ
{պախարակում}
էր
Քրիստոսի
օրէնքին
ընդդէմ
գործերը
եւ
ն
րի
անուրջների
(
мечта)
հետ:
Հեգելը
չէ
{պախարակում}
ձգտողութիւնը
եւ
վերանորոգութեան
խնդրի
(
Զբնութեան
ճմլիցէ՞
Ոք
զկզակ
ի
{պախուց},
Կամ
զօրութեա՞ն
դնիցէ
Նորա
դ
ակաց
անարգութեան
պիտի
հանդիպի:
Եւ
միթէ
{պակա՞ս}
քաջութիւն
հարկաւոր
է,
հասարակաց
մի
սխա
,
որ
իւրաքանչիւր
դարում
այսպիսի
մարդիկ
{պակա՞ս}
են
եղել
աղաւաղելու
մեծ
տղամարդերի
պատմո
այ,
անկողմնապահ
ճշմարտութեան
անունով։
{Պակա՞ս}
էր
նորա
սէրը
դէպի
իր
ազգը,
քան
ձեր
սէր
սրբազան
հայրն
միշտ
իր
շնորհը
ձեր
վրայէն
{պակաս}
չանի,
նույնպէս
եւ
իմս
նուաստութիւն
որք
լ
էի
3000
մանեթ
կամ
փոքր
ավելի
կամ
փոքր
{պակաս}
՝
ծախք
գնալու
եւ
գալու
համար,
այդ
մի
մ
մնացից
մինչեւ
ցկէս
Մարտի,
առաւել
կամ
{պակաս},
հայեցեալ
յորակութեան
եղանակաց
եւ
հողմ
ենթարկվում
են
փոփոխության
եւ
ավելի
կամ
{պակաս}
շեղվում
նորմայից,
որը
թերեւս
(
իմ
անձն
ն
եւ
յուրաքանչյուրը
զինված
էր
ավելի
կամ
{պակաս}
լիբերալ
խարտիայով:
Անգամ
Բավարիան
ունե
մար:
Համաձայն
եմ,
բայց
մի՞թե
Ֆրանսիան
{պակաս}
մածուցիկ
թաթեր
ունի:
Անգլիային
հանդիմա
կնում
հայ
պարբերաթերթերի
cornage-ը:
Ոչ
{պակաս}
հետաքրքրական
են
թատերական
նորություններ
րույնաբար:
Ես
ինքս
էլ
առաջ,
ավելի
կամ
{պակաս}
չափով,
պաշտպանում
էի
այն
ուղղությունը
նայած
իր
որակին,
որեւէ
տեղ,
ավելի
կամ
{պակաս}
հետեւողներ
կգտնի:
Բայց
լեզուն
ուսմունք
ներին,
պետք
է
ասեմ,
որ
ոչ
ավելի
եւ
ոչ
{պակաս}
"
թույլ
"
են,
ուստի
եւ
խնդրում
եմ
ազատ
ունը
30
-
35
տպագրական
թերթից՝
in
8°,
{պակաս}
չի
լինի,
որովհետեւ
15
թերթից
ավելի
անպ
կան
տեղեկություններին
պատասխանում
եմ
ոչ
{պակաս}
հետաքրքրական
եզրակացություններով,
այն
պատիվը,
որը
հակառակ
դեպքում
ավելի
կամ
{պակաս}
չափով
պիտի
տուժեր:
Բայց
ես
արդեն
ասացի
ից
քամի
էր
փչում,
բայց
մի՞թե
Պուասսոնը
{պակաս}
իրավունք
ուներ,
քան
անդադրում
խոսող
մյ
դիսանալ
մեր
հորը
խնամելդ:
Նրան
քեզանից
{պակաս}
չեն
խնամում,
եւ
ես,
համենայն
դեպս,
ա
ու
մէջ,
բայց
եկեղեցուց
դուրս։
Ի՞նչ
մի
{պակաս}
բան
է
թռչնավաճառութիւնը։
Ձեզ
յայտնի
չէ
տ,
եւ
եւրոպացի
երեւելի
Բանկերը
ի՛նչ
մի
{պակաս}
արդիւնաբեր
կամ
անբարոյական
գործ
են,
որ
եմ
կարող
կատարել
քո
փափագը,
երկու
խօսք
{պակաս}
խօսելու
համար,
վատ
չէր
լինելու,
եթէ
թ
Բայց
եթէ
ձեր
բնակութենների
համար
այնտեղ
{պակաս}
էր
հողը
եւ
Ազովեան
ամրոցի
սահմանումը,
էս
վերստ
հեռաւորութեամբ,
կամ
աւելի
եւս
{պակաս},
հանդիպում
ես
մի
փոքրիկ
աղբիւրի,
որ
ժ
,
առանց
ամենայն
տարակուսի,
ոչ
թէ
միայն
{պակաս}
լինելու
չէին
եւրոպական
հաշուատներից,
ա
նը:
Հրամերես,
միայն
քո
ցանկութիւնն
էր
{պակաս}
այդ
բանի
համար:
Սպասի՛ր,
Պ.
Բէգզ
ինքը,
չնայելով
որ
մարդերի
որսորդ
էր,
{պակաս}
ուրախանալու
չէր,
եթէ
ազատուէր
այդ
հոգո
միանալով
ածխածինը
արիւնի
հետ,
որպէս
եւ
{պակաս}
լինելով
եւ
թողնելով
չայրուած
ածխածին
ար
անէթի
բանը
պիտոյ
է
75
կոպէկով
յետ
տալ,
{պակաս}
մնացած
25
կոպէկը
որտեղի՞ց
պիտի
դուրս
գա
ցած
գնով,
չէ
տալիս
երիտասարդի
վարձը
եւ
{պակաս}
մնացած
արծաթի
փոխարէն
առնում
է
մուրհակ
մայրերը,
կանայքը,
քոյրերը
եւ
դստերքը
{պակաս}
չերեւեցան
այն
քաջերից,
որ
ազգի
պահպանո
ն,
իմանան
հոգացողքը,
թէ
ո՛րտեղ
ինչ
էր
{պակաս}
կամ
աւելորդ։
Տեղագրութիւնը
նոյնպէս
հար
ով
պիտի
լինի
4-5
կամ
հինգ
միլիոնից
փոքր
{պակաս}:
Յայտնի
բան
է՝
մեծ
բազմութիւնը
գտանւո
արելով
ամենարդար
դատապարտութիւն
այդպիսի
{պակաս}
եւ
անկազմ
ծնունդների
համար...
Բայց
Աստ
արէզը
եւ
դորանով
ոչ
միայն
լցուցանել
մեր
{պակաս}
թողածքը,
այլեւ
փորձել
աշխատութիւնը:
Պ
փ
են
եւ
ոչ
մինինը
աւելի,
իսկ
միւսինը՝
{պակաս}:
-
Պարոն,
Հաւասարութի՛ւն,
մոռցա
նորա
բռնակալական
ձգտողութիւնքը
բնաւ
իսկ
{պակաս}
չեն
արտաքին
բռնութեան
ձգտողութեններից:
,
երէկ
վաճառում
էի
տասնի,
այսօր
քսանից
{պակաս}
չեմ
տալիս,
կարո՞ղ
ես
բռնի
յափշտակել:
թէ
ես
նորան
չտամ
հարիւր,
ուրիշ
տեղ
եւս
{պակաս}
գնով
չէ
պիտոյ
գտանեմ,
ուստի
եւ
հարկադր
շկակարը
ասում
է,
թէ
չէ
կարող
մի
ոսկուց
{պակաս}
կարել:
Խօսելիք
ունի՞ս։
Եթէ
չվճարես
ոս
ռնտու
եւ
աւելի
ախորժելի
չէ,
գոնէ՛
բնաւ
{պակաս}
չէ
Եւրոպայից:
Նորա
կախարդական
թովչութի
ուրիշի
կեանքի
վերայ
մտածել,
աւելի
կամ
{պակաս}
չէ
մասնաւոր
անձնապաշտից,
որի
փոյթը
չէ
այց
եւ
վաղ
ժամանակներից
արգելք
եւ
խափան
{պակաս}
չէին
եղած
այդ
մեծախորհուրդ
գործի
սկզբնա
րոյական
զօրութեան
եւ
մի
ապացոյցը:
{Պակաս}
ուրախութիւն
չզգացինք
մեք,
տեսանելով
Զմ
ախս
կ՚ունենայ
մօտ
3000
ռուբլի,
մի
փոքր
{պակաս}
կամ
աւելի:
Երբ
բոլոր
ծանօթութիւնքը
ստա
այլայլելոյ
սորա
եւ
ոչ
մի
ինչ
յաւել
կամ
{պակաս}
կամ
իցէ.
այլայլողն
պարտական
լիցի
ահեղ
:
Ո՛չ
կամիմք
վերջանալ
՚ի
հայութենէ,
եւ
{պակաս}
ինչ
համարել
քան
զքաջ
նախնիս
մեր,
որ
հա
մ
առաջվան
ընկերներուդ՝
ախմախ,
յիմար,
{պակաս}
կանչել։
Արի՛
երթանք
շուտով
խանութ
աստան
".
Հա՛,
հա՛,
հա՛,
այդ
էր
{պակաս}
մնացել,
Որ
նախանձայոյզ
դառնայ
հայ
ի
որ
մեր
եկեղեցականներին
դեռեւս
շատ
բան
{պակաս}
է
եգիպտական
քուրմ
կամ
եզուիտ
լինելու
հա
մ
ենք,
ինչ
էք
կարծում,
ոչ
աւելի
եւ
ոչ
{պակաս},
որպէս
բաբելաբանութեան
վրայ,
եթէ
միայ
իտ
է՛
եւ
չեմ
ուրանում,
որ
էֆիմէրտէ
եւս
{պակաս}
չէ,
այն
հրաշալի
գիրքը,
որ
մեր
ժողովու
,
որ
մեր
հին
լեզուով
խօսող
հեղինակները
{պակաս}
են
այս
խորհրդից։
Մի
այդպիսի
հեղինակի
ս
ոճերի
ամփոփութեան
կողմից
Խորենացուց
եւս
{պակաս}
չ'մնայ։
Բայց
ես
կարծեմ
աւելորդ
ասացի.
նա
մոռացել
էր,
որ
XVI
նոցանից
ոչ
միայն
{պակաս},
այլեւ
աւելի
էր
անցել
ամէն
չափ
ու
կշիռ
ւմ,
բայց
միեւնոյն
ժամանակ
ամէն
ուրիշից
{պակաս}
է
ընդունում
նորան:
Մանրամասնութեանց
`
ք,
որ
այսուհետեւ
ասելիք
չկայ,
ամենայն
{պակաս}
կատարելագործեց
սա:
Մնում
է
միայն
մեզ
հ
կու
հարիւր
տարուց
շինուած
վանքերից
փոքր
{պակաս}
կամ
յետ
մնացած
լինէին,
ապա
բնա՛ւ
արժան
աւելի
ցաւելին
է,
երկու
թերթ
էլ՝
իսպառ
{պակաս}
։
Շահխաթունեան
Յովհաննէս
սրբազան
եպի
էր
երանելի
Փարպեցուն,
ո՛չ
աւելի
եւ
ո՛չ
{պակաս},
է
նոյն
այն
Ս.
Կաթուղիկէ
եկեղեցին,
ո
գամ։
'Ի
Հրէից,
հնգիցս,
քառասուն
միով
{պակաս}
արբի.
երիցս
ձաղկեցայ.
միանգամ
քարկոծ
նչաց
աշակերտներից,
որ
այն
միջոցին
բնաւ
{պակաս}
չէին
եւ
"
զմի
միով
ելեւելս
առնէին
",
ի
ս
խօսքերին
յաջորդող,
միւս,
սոցանից
ոչ
{պակաս},
զարմանալի
խօսքերը
այդ
յառաջաբանութեան
աւ
այգիք,
արեւելքում,
Հայաստանում
եւս
{պակաս}
չէ,
կարող
էք
գնել
քանի
մի
այգու
խաղող
ւածը.
եւ
ահա
ես
իսկոյն
կը
հոգամ
ինչ
որ
{պակաս}
է.
է՛յ,
Սարգի՛ս:
Սարգիսը
Շաքարեա
մար,
որ
խօսում
էր
եւ
համարում
էր
ոչինչ
{պակաս},
քան
թէ
կարող
էր
մարդը,
եւ
խեղճ
Րօճեր
փայլում
էր
մի
այլ
նշանաւոր
մարդ,
ոչինչ
{պակաս}
իւր
գիտութեամբ
քան
թէ
Բեքոնը:
Սա
էր
Ալ
գնացել
աշխատութիւնս,
ըստ
որում
մկնդեղը
{պակաս}
էր:
Վերջապէս
սառեցաւ
խառնուրդը
եւ
կարե
մ
են,
միւս
անգամ
կշռում,
թէ
մի՛
գուցէ
{պակաս}
էր,
որ
բոլորովին
նման
են
անպիտան
ձիու
զգի
հոգու
կամ
հոգեղէն
կեանքի
մասին,
որ
{պակաս}
էր
թողել
պատմութիւնը:
Դիցուք
թէ
բանաս
ում
է
պայմանների
տակ,
բայց
Հայոց
համար
{պակաս}
էին
այս
պայմանները,
վասն
որոյ
եւ
չդիմա
ութեան
մնայ,
մեք
երկուսս
եւս
միմեանցից
{պակաս}
չենք,
ո՞վ
է
տուել
մեզ
քաղաքավարութիւն
ւ
մինին,
ոչ
մի
րոպէ
աւելի,
ոչ
մի
րոպէ
{պակաս},
պիտոյ
է
տեսանէ
Շահումեանցին:
Վերջ
իւն
պատճառեց
Մանուշակին,
ոչ
աւելի,
ոչ
{պակաս}
մի
սպիտակ
կատու
էր,
որ
լսելով
պարտիզի
ւստ,
ուսումնական
մարդու
համար
աղջի՞կ
է
{պակաս}
Նախիջեւանի
մէջ,
որ
խնդրում
է
Մանուշակի
ին
հետեւողը
դարձաւ
Իգնատիոսին։
Սորանից
{պակաս}
դժուարութիւն
չ'կրեց
Իգնատիոսը
իւր
երկրո
ոսը,
որ
ոչինչ
բանով
իւրեան
նախորդներից
{պակաս}
չէ,
յոյս
ունի
Աստուծոյ
օգնութենովը
վրէ
յդպիսի
սեռականք
(
վերջահոլով
տրականն
էլ
{պակաս}
չէ)
իրար
քամակից
են
գալիս։
Իսկ
միավան
կեանքի
վերաբերութեամբ,
ոչ
աւելի
եւ
ոչ
{պակաս},
մի
անխարդախ
հայելի
է,
ուր
ցոլանում
ե
Անճար
աղքատութիւնը
սովից
ու
պաշարումից
{պակաս}
չէ:
Արտասուել
պիտի,
քան
թէ
սրտնեղել
ա
սկ
հիւսիսային
Եւրոպայի
մէջ
քաշուած
թելը
{պակաս}
արժէք
ունի,
քան
թէ
հարաւային
Ֆրանսիայի
ները,
ո՞չ
ապաքէն
ոչինչ
բան
աւերուած
ու
{պակասած}
չէ
նորա
ներքին
կազմակերպութեան
միջից,
ւյս
կա,
որ
գալոց
տարի
ավելանա,
ուրեմն
{պակասածը}
միայն
պիտի
լինի
Ղրիմում
եւ
Նախիջեւանում
գինք
արեան.
իսկ
Հայք
ի
հարկէ
ծայրագոյն
{պակասամտութեամբ}
մտածեն,
եթէ
մտածեն,
թէ
նախախնամութիւն
փող
խարճած
պերածներս
անոր
համար
է,
որ
{պակասավոր}
չիմնա
տեյին,
չյունքի
նա
վարպետ
է
ամենե
է
արեւուն
ցոյց
տալու
համար,
թէ
որ
ազգը
{պակասաւոր}
լինելու
համար
անարգում
են,
թող
նոքա
որ
անում
է
այդ
պարոնը՝
ասելով,
թէ
"
ազգը
{պակասաւոր}
լինելու
համար
անարգում
են
եւ
այլն
":
Դ
իսկ
Տիրոջիցդ։
Եւ
հասակով
թերակատար
կամ
{պակասաւոր}
մարդիկ
չեն,
այլ
թէ
խելքով
եւ
թէ
քաջութ
յն
եւ
կարասներս
սակաւ
եւ
ներկիս
գոյները
{պակասաւոր},
խնդրեմ
դուք
ինքներդ
օգնութիւն
հասուցա
կան
առ
ի
յօդել
զամենայն
վանկ
բառից,
առ
{պակասաւորութեանն}
զորոց
թիւ
Ասողիկ
դնէ
քսան
եւ
ինն,
իսկ
յախօսութեան:
Եւ
արդարեւ՝
եթէ
չէր
դոցա
{պակասեալ}
ի
հասկացողութենէ,
հարկ
էր
դոցա
վաղ
ուր
ւ
անպատսպար՝
մնայ
ընդ
երկար
յետնեալ
եւ
{պակասեալ}
մինչ
ի
սպառ
ի
լուսաւորութենէ,
եւ
թէ
հի
1132
թուականի.
ոճ
գրութեանն
առ
հասարակ
{պակասեալ}
ի
բուն
հին
հայախօսութենէ,
չունելով
զհա
ցուցանէ:
Թո՛ղ
զի
պատմությունն
ողջոյն
{պակասեալ}
է
յոյժ
եւ
յոյժ
ի
պատմական
արժանաւորութե
պատմաբանական
[մատեանք],
իբր
ի
բազումս
{պակասեալք}
եւ
ի
կանոնաց՝
պատմագրութեան
եւ
ժամանակ
,
քան
թէ
սորանից
տասն
տարի
առաջ:
Դրամը
{պակասել}
չէ,
այլ
զօրութիւն
չունի,
որովհետեւ
թա
-ի
գործերովը
եւ
Լեւոն
X-ի
շռայլութենովը
{պակասել}
էին
պատշաճից...
Իգնատիոսը
իւր
ուշադրու
անց
ձեւը,
շատ
անգամ
եւ
բաղադրութիւնը,
{պակասելով}
կամ
յաւելանալով,
եւ
սկսում
են
մի
այլ
ձ
այս
քաղաքից,
դուք
մտածեցիք,
թէ
ոչինչ
{պակասելու}
չէր
ձեր
դստերը
այստեղ,
բայց
մոռացաք,
ր
ձեր
դստերը
այստեղ,
բայց
մոռացաք,
որ
{պակասելու}
էր
նորան
մի
մարդ,
որի
պաշտօնը
օրինաւոր
,
հոնեն
կխրկիմ:
Դուն
խնդրեմ,
գիրդ
մի՛
{պակասեր}
եւ
թաթիեորիի
բանին
դուն
ալ
օր
չանցուցած
չանցաւ,
երկնքիցը
Մի
այլ
վառ
աստղ
{պակասեց}.
Ո՞վի
աստղիկն
էր
որ
ընկաւ,
նկատէր,
Որ
հետեւեալ
գիշերին
{Պակասեցաւ}
երկնքիցը
Մի
պայծառ
աստղ
խնդագին:
Բէգզադէն:
-
Իմ
ռոճիկը
հերիք
չէ
այդ
{պակասը}
լցուցանելու
համար,
-
կցորդում
է
երիտաս
հարկը
ստիպում
է
արհեստականով
լցնել
նորա
{պակասը}:
Անգլիական
ազգի
այն
ահաւոր
գաղթականութ
զարթի:
Վաճառականութիւնը
կը
լրացնէ
{պակասը}:
Ո՞վ
արգելառիթ
է
Հայոց
ժողովրդին
ր
այս
երկտող
իմ
անշուք
հիւսուածը,
{Պակասը}
թո՛ղ
լցնէ,
սիրած
իմ,
Քո
ազգը:
ածուելով,
չունին
միւս
հոլովները։
Սոցա
{պակասը}
լցնում
են
այն
'ի
հոլովները։
Մեզ
թւում
այսպես.
"
Յէջ
25.
անուն
քաղաքին,
որ
{պակասի}
ի
մերում
թարգմանութեան
ի
բնագրին
Լիտան
Էմինը
ծանօթաբանում
է.
"
Աստէն
բառ
ինչ
{պակասի}.
գուցէ
անուն
իցէ
Յովհաննու,
որոյ
եւ
ա
զա՛յսմանէ
է
բովանդակ
ճառս:
Այո՛,
ո՛չ
{պակասին}
եւ
առ
մեզ
նախապաշարեալ
անձինք,
որք
արտ
...
72,
842,
059
Լիբրէ
ստերլինգ
{Պակասորդ}.......
2,
540,
385
Լիբրէ
ստերլի
.......
335,
225,
300
Ֆրանկ
{Պակասորդ}
49,
124,
685
Ֆրանկ:
Ահաւասիկ
Թիւր
աւելորդը
կը
չափաւորուի,
որի
հաշուով
իմ
{պակասորդը}
կը
լցուի,
սակայն
մի
մոռնար,
որ
քո
ցեղ
Թիւրքիոյ
պարտքերի
շահը
եւ
տարեկան
ծախքի
{պակասորդը}:
Ի՛նչ
պիտի
լինի
ուրեմն
այս
հնարների
ու
յետոյ
կը
բարձրացնեմ
գինը,
եւ
կը
լրանայ
{պակասորդը}
":
Կը
լրանայ...
Միւս
կողմից,
այն
մար
եւ
անկարգութեան
վրէժխնդիր,
եւ
ամեն
այն
{պակասութեան}
յանդիմանող
անձն
է:
Տարաբախտ
ճշմարտութի
դէպի
հայրենիքս
վերադառնալ,
բայց
արծաթի
{պակասութեան}
պատճառով
նոր
ի
նորոյ
ընկայ
հոգսերի
մէջ
եան
վկայութիւնը,
եթէ
կայ,
այդ
է
միայն
{պակասութեան}
խոստովանելը:
Ազգի
պակասութիւնը
խոստովա
րս
մինչեւ
մեր
վիզը
թաղված
ենք
այդ
տեսակ
{պակասութեանց}
մէջ։
Աւելորդ
չէ
երկու
խօսք
ասել
այս
պա
ւմ
են
հատանիլ,
այս
պատճառով
եւս
տեսակի
{պակասութենից}
առուտուրը
սկսում
է
թուլանալ:
Արի
երիտա
ւթիւնը,
բայց,
սրտի
եւ
հոգու
քաջութեան
{պակասութենից},
վախենում
են
միանգամ
այն
կտրել
բաժանել
երանալուց
յետոյ,
խունկ
չէիք
ծխելու
այդ
{պակասութենների}
կուռքերին
եւ
չէիք
ազգացուցանելու
նորանց
կի
եւ
կտրական
կերպով
կարո՛ղ
է
խօսել
իւր
{պակասութենների}
վերայ,
որ
գիտակցաբար
ճանաչում
էր
իւր
ա
արհիր
իմ
անձը,
մի՛
անարգիր
իմ
ազգը
այդ
{պակասութենների}
պատճառով,
որովհետեւ
նա
է
այն
միակ
առար
իւր
տարապայման
համարձակախօսութեամբ
ազգի
{պակասութենների}
վերայ,
կամ
ազգին
յարգելի
մարդերի
վերայ
ացել
էիր
ազատուած
տեսանել
նորան
ամենայն
{պակասութեններից}:
Եւ
այդ
պակասութիւնքը
արժանի
էին,
որ
րտում
են
ազգի
պակասութիւնքը։
Ազգը
ինքը
{պակասութիւն}
չէ.
ա՛յլ
է
ազգը,
եւ
ա՛յլ
է
ազգի
պակաս
տացած
եմ,
որ
եթէ
Պ.
Կ.
Էմմանուէլը
մի
{պակասութիւն}
տեսանէ
իմ
վերայ,
այնքան
ազնիւ
կը
լինի
որոնց
ծանր
է
տեսանել
բաց
աչքով
որեւիցէ
{պակասութիւն}
մեր
ազգի
անդամների
վերայ.
առողջ
բանակա
էքի
ընկնիլը
համարձակ
կարելի
է
թարգմանել
{պակասութիւն}
եւ
կարօտութիւն
այն
նիւթերի,
որոնց
հետ
ան
քննում
է
մի
գործի
արժանաւորութիւն
եւ
{պակասութիւն}
։
Նա
վերահասու
է
լինում
գործին
ամենայն
բանի
վերայ
է,
թէ
պ.
Մարկոսի
համար
մի
{պակասութիւն}
չէ,
եթէ
նա
մտածում
է
շատ
խմելու
վերայ
մարդու
վերայ,
եթէ
տեսել
էր
նորանում
մի
{պակասութիւն},
այլ
երեխայութենից
բռնած,
ստացած
լինե
ռայլ
էր,
վասնորոյ
շատ
անգամ
արծաթի
մեծ
{պակասութիւն}
էր
զգում
եւ
ամենահարկաւոր
բաների
համար
ն
քո
գործարանի
կարասները
չունին
նիւթերի
{պակասութիւն}
եւ
դու
հարկադրած
ես
այդ
գործերը
յառաջ
տ
ւմ
լաւ
է
սուտը,
որ
վարագուրում
էր
ազգի
{պակասութիւնը}:
Բան
էք
շինել
ձեր
համար.
ճշմարտութիւն
է
վարագուրել
դրամատիկական
գործողութեան
{պակասութիւնը}
եւ
չքաւորութիւնը:
Այս
եւս
պիտի
ասել,
ում
է
դրամի,
այնչափ
սաստկանում
է
դրամի
{պակասութիւնը},
որչափ
որ
ամեն
կողմից
ոսկի
եւ
արծաթ
է
Ի՛նչ
կայ:
-
Դու
ասացիր,
որ
դրամի
{պակասութիւնը}
հետեւանք
է
երկրագործութեան
ընկնելուն,
):
Այդ
սխալ
տեսութիւն
է,
քանզի
դրամի
{պակասութիւնը}
երեւութական
է,
որովհետեւ
այսօր
ամեն
մա
ւթիւնքը,
այդ
լեզուով
գրողների
անձնական
{պակասութիւնը}
չէր,
այլ
մանաւանդ
նոր
լեզուի
մանկութեա
էր,
այլ
մանաւանդ
նոր
լեզուի
մանկութեան
{պակասութիւնը}
։
Եւ
երբ
նոր
լեզուն,
տակաւին
անմշակ,
ւթ
տեղերը.
չէ՛ր
լցւում
նոյնպէս
թերթերի
{պակասութիւնը}
։
Թղթի
հարազատութիւնը
երկբայութեան
տանում
ապագայումը։
Մի
կողմից
արծաթի
{պակասութիւնը},
միւս
կողմից
հանգուցելու
հօրեղբօր
ընդդ
,
ահա
ի′նչ
է
նշանակում
դաստիարակութեան
{պակասութիւնը}:
Եթէ
նա
կարդացած
լինէր
այն
գրեանքը,
ի
ւմ
ծիծաղել
ծնողքի
վերայ,
թէեւ
որչափ
ես
{պակասութիւնը}
ունենային:
Ճշմարի՛տ
է,
նա
երբեմն
մեղա
իտոյ
է
ասես
նորա
եւ
արժանաւորութիւնը
եւ
{պակասութիւնը}:
-
Իմ
կարծիքով,
-
սկսեց
Թիւթիւնճի-օ
ի՞նչ
է
մարդը,
նորա
արժանաւորութիւնը
եւ
{պակասութիւնը}.
եթէ
այս
գիտենայիր,
ապա
դու
ինքդ
կ՚աս
ի
քանի
ունկնդիրք։
Նոցա
քարոզութեան
մեծ
{պակասութիւնը}
այն
էր,
որ
նոքա
Քրիստոնէական
ճշմարտութ
է
միայն
պակասութեան
խոստովանելը:
Ազգի
{պակասութիւնը}
խոստովանել
կամ
դատապարտել
ոչ
թէ
միայն
յ
.
մինչդեռ
շատ
ուրիշ
բանաստեղծք
բնականի
{պակասութիւնը}
աշխատում
են
երեւակայութեան
օգնութեամբ,
օդը
պիտի
վազէ
լցնել
Արարատեան
դաշտի
օդի
{պակասութիւնը}:
Բայց
որովհետեւ
ջերմութեան
ժամերը
այնք
աւ
գիտեմ,
որ
իմ
խօսակցութեան
ձեւը
ունի
{պակասութիւններ},
բայց
ի՞նչ
առնես.
ամենայն
մարդ
իւր
պէ
ա
մարդ
է
խայտառակում,
թէ
նա,
հեղինակի
{պակասութիւնները}
երեսին
զարկելով,
ծիծաղում
է
նորա
վերայ
ու
համար
միայն
հանդէս
հանել
մի
հեղինակի
{պակասութիւնք}
։
Այդ
կը
լինէր
մի
չար,
սեւահոգի
մարդու
այն
թերի
համարուած,
եւ
իրաւամբ
մի
քանի
{պակասութիւնք}
ունեցող
սահմանադրութեամբ,
աւելի
եւ
աւե
մարտութիւնը
ասելով,
մերկացնում
ես
ազգի
{պակասութիւնքը}
եւ
ամօթը:
Եթէ
մի
ճշմարտութիւն
հրապարակ
ով,
ասում
ես
դու,
թէ
յայտնում
էի
ազգի
{պակասութիւնքը}.
եթէ
այդպէս
եւս
լինի,
մի
ուրիշ
խորհրդ
րդու
պէս
այն
խորհրդով
եմ
մերկացնում
այդ
{պակասութիւնքը},
որ
ծիծաղեմ
դոցա
վերայ,
կամ
պախարակել
անցանեմ
հարեւանցի
նոցա
մօտով.
ոչ,
այդ
{պակասութիւնքը}
ծակում
են
իմ
սիրտը,
եւ
շատ
արտասուքի
պ
,
որ
չէք
կարող
զանազանել
ազգի
անմխիթար
{պակասութիւնքը}
բուն
ազգիցը
եւ
ձեր
աչքումը,
ինչպէս
յայ
կշիռ
ու
յարգ
ունին
թէ՛
ազգը
եւ
թէ՛
նորա
{պակասութիւնքը}
եւ,
եթէ
աւելի
լաւը
կամիք,
պակասութիւն
կասութիւնքը
եւ,
եթէ
աւելի
լաւը
կամիք,
{պակասութիւնքը}
աւելի
նախընտիր
են,
քան
թէ
բուն
ազգը:
լուսաւորութիւնը,
որ
պիտոյ
է
յառաջանար
{պակասութիւնքը}
վերանալուց
յետոյ,
խունկ
չէիք
ծխելու
այ
ետեւ
այն
մարդը,
որ
չէր
խոստովանում
իւր
{պակասութիւնքը},
չունէր
ուրեմն
եւ
սեփական
արժանաւորութ
ժել
եւ
պատուհասել
բերանով
եւ
գրչով
ազգի
{պակասութիւնքը},
հրապարակել
նորանց
այնքան,
մինչեւ
որ
պիտոյ
է
ուրեմն
խոստովանենք
մեր
ունեցած
{պակասութիւնքը},
որովհետեւ
նա
միայն
ուղղակի
եւ
կտրական
այժմ
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւսքը
դոյն
այդ
{պակասութիւնքը}
գովել
էին
ազգին
որպէս
կատարելութիւնք,
ետեւ
այն
մարդը,
որ
չէր
խոստովանում
իւր
{պակասութիւնքը},
չունէր
ուրեմն
եւ
սեպհական
արժանաւորու
անաւորութիւն
ունին,
թէ
ազգը
եւ
թէ
նորա
{պակասութիւնքը}
։
Ասածս
դարձեալ
ապացուցանում
է
այդ
պարո
չեն
անարգում,
այլ
դատապարտում
են
ազգի
{պակասութիւնքը}
։
Ազգը
ինքը
պակասութիւն
չէ.
ա՛յլ
է
ազգ
ւթիւն
չէ.
ա՛յլ
է
ազգը,
եւ
ա՛յլ
է
ազգի
{պակասութիւնքը}:
Անարգելով
ազգի
պակասութիւնքը՝
ոչ
թէ
լ
է
ազգի
պակասութիւնքը:
Անարգելով
ազգի
{պակասութիւնքը}
՝
ոչ
թէ
միայն
չես
անարգում
ազգը,
ոչ
թէ
նորան
ամենայն
պակասութեններից:
Եւ
այդ
{պակասութիւնքը}
արժանի
էին,
որ
դատապարտուէին.
այդ
արա
ւս
անխնայ
կը
պատժեմ
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլի
{պակասութիւնքը},
եթէ
տեսանեմ,
եւ
հաւաստի
եմ,
որ
շնոր
վում
եմ.
Օտար
ազգի
առաջեւը
{Պակասութիւնքը}
ծածկում
եմ:
Թէ
մի
աղքատ
կը
ուսումնական
են։
Չեմ
ասում
այստեղ
նոցա
{պակասութիւնքը}
՝
թէ՛
լեզուի
եւ
թէ՛
կարիքների
կողմից։
նացոյց
առնելով
աշխատութեան
մէջ
գտանուած
{պակասութիւնքը}
կամ
անհիմն
կարծիքները,
լինում
է
զգուշա
եամբ
պարոնների
առաջեւ,
որ
ծածկելով
ազգի
{պակասութիւնքը}
՝
խառնափնդորում
էին
ամենայն
դատողութիւնք
է
ազգը,
նա
օտարի
առաջեւ
ծածկում
է
նորա
{պակասութիւնքը}:
Նա
այնքան
սիրում
է
Հայոց
ազգը,
որ
նո
Նա
այնքան
սիրում
է
Հայոց
ազգը,
որ
նորա
{պակասութիւնքը}
խայտառակողներին
ատելով
ատում
է,
բամբաս
կատարելապէս,
նորա
արժանաւորութիւնքը
եւ
{պակասութիւնքը},
ոչ
թէ
համեմատելով
այլ
կենդանիների
հետ
եթէ,
ցոյց
տալով
հրապարակով
այս
ազգային
{պակասութիւնքը},
կարողանային
պատճառ
դառնալ
մեր
ազգի
հար
փով
պարտակա՛ն
է
նշաւակել
եւ
սպանել
նորա
{պակասութիւնքը},
որպէսզի
ազգութիւնը,
աւելի
մաքուր
շրջ
անց
անձը,
խօսքը
եւ
գրիչը
սորա
կամ
նորա
{պակասութիւնքը}
ծածկելու:
Ոչ
երբեք
պիտի
չառաջանայ
իւրեանց
սէրը
դէպի
ազգը
յայտնում
են
նորա
{պակասութիւնքը}
քօղարկելով,
որով
անուղղակի
կերպով
մեղա
ամար
չեն,
եթէ
ոչ
ուրիշի
գրածը
դատել
եւ
{պակասութիւնքը}
երեւան
հանել,
մինչդեռ
մենք
ինքներս
մին
չո՞վ
կը
տաշուին,
կը
կոկուին
նոր
լեզուի
{պակասութիւնքը},
եթէ
ոչ
մշակութեամբ
եւ
գրի
տակ
ձգելով
ձեւը
գերադասվում
է
մյուսից:
Ընդհանուր
{պակասության}
եւ
ընդհանուր
կարիքի
փոխադարձ
լրացումը
ն
ում
են
մեզ
մերկացնել
հենց
իրենց
սեփական
{պակասությունները}
հասարակական
գործում:
Ես
հարստությու
Նստատեղի
եւ
կառապանի
տեղի
տակի
արկղները
{պակասում}
են,
բայց
պատրաստելու
պետք
չկա,
ինչպես
ցկությունից
ու
շքեղությունից,
երբ
նրան
{պակասում}
է
իրական
եւ
կենդանի
կինը՝
թող
որ
ոչ
այ
ախապես
կարող
եմ
ասել,
որ
խոնարհումները
{պակասում}
են,
իսկ
եղանակներն
ու
ժամանակներն
ավել
մայրաքաղաք,
նշանակում
է,
թէ
օրըստօրէ
{պակասում}
է
երկրագործների
թիւը,
հետեւաբար
ընկնու
նը
նմանում
էր
մի
մեծամարմին
նաւի,
որին
{պակասում}
էր
մի
ամուր
ղեկ,
եւ
մի
ներհուն
նաւուղ
շնորհը
յետ
չէ
դառնում,
եւ
պարգեւքը
չեն
{պակասում}
",
այլ
դոցանից,
որ
իրենց
փրկութեան
խօ
487-ին։...
։
Ծանօթ.
Այստեղ
{պակասում}
են
մի
քանի
բացատրութիւնք.
գուցէ
ծանր
հ
իւն,
ըստ
որում
կարդում
ենք...
Այստեղ
{պակասում}
է
շարունակութիւնը,
այսինքն՝
բերելու
օրի
ի
հաշուով,
այնպէս,
որ
մէկ
ամբողջ
վանկ
{պակասում}
է,
որով
խօսքը
թեթեւանում
է։
Եթէ
գրենք
եանն
անդ
երկոքումբք
Քօղեալ
զդէմսն
{պակուցեալ},
Զոտսն՝
ներքին
այլ
թեւովք,
ոչ
մի
խօսք
աւելցնում
է,
եւ
ոչ
մի
խօսք
{պակսեցնում}
կամ
այլայլում.
այլ
լեզուի
ամեն
շարժողո
ստացայ
7-ից
գրուած,
որով
ուղարկում
են
{պակսիմաթ}
եւ
ասում
են,
թէ
Կալկաթայի
երեսփոխանութ
ակուած
է
25-ին:
18-ին
ստացայ
նամակ
եւ
{պակսիմատ}.
19-ին
պատասխանեցի,
որ
գնաց
20-ին:
2
յ
վաղը
եւ
խնդրեցի
շերամադարմանութիւն
եւ
{պակսիմատ}:
24-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թու
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից
եւ
{պակսիմատ}:
25-ին
փոքր-ինչ
տկարութիւն
զգում
եմ
լ
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
այլեւ
{պակսիմատ}
եւ
Ռանքէ:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս,
Լ[ազ
իցս
այսօրուայ
թուականով,
որով
ուղարկեց
{պակսիմատ}
եւ
"
հասարակաց
շահի
"
տպած
գրքերի
ցուցա
եղբօրս
եւ
Յովհ[աննէսի]
հետ,
բերել
էին
{պակսիմատ}
եւ
Ռանքէի
գիրքը՝
կազմած:
Առաջիկայ
տես
ով
ուղարկեց
"
հասարակաց
շահի
"
հաշիւը,
{պակսիմատ},
այլեւ
տեղեկութիւն
տուեց
Սերոբի
որդու
ն
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
ուղարկեց
{պակսիմատ}
եւ
խաղող,
եւ
որով
յայտնեց
Վարդերեսի
հի
ացայ
եղբօրիցս
1-ից
գրուած
որով
ուղարկեց
{պակսիմատ}:
5-ին
զուր
տեղը
նամակի
սպասեցի:
7-ին
եղբօրիցս
10-ից
գրուած,
գրքեր,
ձուկ
եւ
{պակսիմատ}:
12-ին
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
ղարկեցի.
11-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
{պակսիմատ},
թաբակ
եւ
տետրակներ:
12-ին
պատասխանե
նամակը:
Այդ
թղթերը,
ինչպես
եւ
Ձեզ
{պահ}
տված
դրամը,
պետք
է
մնան
Ձեզ
մոտ
մինչեւ
եւ
մյուսներին
բանկային
տոմսերը,
որ
ես
{պահ}
էի
տվել
Ձեզ,
մինչեւ
իմ
գործի
վերջանալը
քուր
Շտապում
են
երկուսով...
Ո՛վ
աչք,
{պահ}
մի
եղիր
կո՜յր:
"
Ո՞վ
կը
պատմի
սիրոյ
ձ
որ
վաղը
միանգամայն
առողջ
կզգամ
ինձ:
Ես
{պահած}
ունեի
Tinctu[ra]
Belladonae,
բայց
մենք
ունիք,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
ծածուկ
{պահած}
ազգի
վէրքերը՝
վիրաբուժական
դարմաններ
մ
,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
ազգի
ծածուկ
{պահած}
վէրքերը՝
վիրաբուժական
դարմաններ
մատուց
կան,
ծածկած
ու
վարագուրած
գաղտնիք,
որ
{պահած}
լինեին
մի
քանի
առանձին
եգիպտոսյան
քուրմ
Դեւերը,
որ
կանգնած
էին
այնտեղ
որպէս
{պահակ},
վեր
առեցին
Ֆիֆիքոքոն,
տարեցին
նորան
ի
վիճակի
լինի
այդպիսի
առաջարկ
անելու,
{պահանջ}
-առաջարկի
այդ
գումարի
համեմատ
պահպանում
վճռված
ու
ավարտված
է
եւ
մենք
այսուհետեւ
{պահանջ}
չունինք,
ո՛չ.
այլ
նա
ասում
է
միայն,
գամինը
եթէ
Տէրդ
գիտնար
եւ
ինձանից
համար
{պահանջած}
լինէր,
որ
ամեն
բան
մանրամասն
քեզ
յայտն
եմ:
Սորան
նայիր,
ծառայութեանը
նայիր,
{պահանջած}
վարձին
նայիր...
կորի՛ր,
կորի՛ր,
որ
ին
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
կատարել
նորա
{պահանջածը},
այսինքն՝
յետ
գանչել
աքսորից
Յիսուսեա
քննութեան,
որպէս
եւ
նորին
ազնուութիւնն
{պահանջեալ}
է
ի
դմին
Ատենէ
յիմմէ
կողմանէ
զպատգամաւո
րն
հետազօտութեան
տալ
ինձ
զբաւականութիւն
{պահանջեալ}
համաձայն
օրինաց
տէրութեան,
զզրկանս
իմ
ամանի
դատարանին,
ըստ
որում
Այվազովսքին
{պահանջեալ}
էր
յառաջագոյն:
Իբրեւ
տեսի,
եթէ
ոչ
այր
հաւատարիմ
Վահրիճ
անուն,
զկատարումն
{պահանջեալ}
խոստմանցն:
Առեալ
հրեշտակին
զԱբել
եւ
եր
մէ
եւ
զորպիսութենէ
երեսփոխանական
թղթոյն
{պահանջեաց}
նախ,
մատաղ
անել
ինքեան
զմանրամասն
հաշի
զգործն,
օրէնսգէտն
պաշտօնական
գրութեամբ
{պահանջեաց}
յինէն
վասն
ծախուց
պատրաստութեան
թղթոց
ե
,
կարողանան
դատաստան
մտանել,
եթե
հարկը
{պահանջել},
որպեսզի
կառավարության
ատյանների
ձեռքո
ւթեան
ընդ
ձեռն
առանձին
քննչաց
արժան
իցէ
{պահանջել}
բացատրութիւնս
յԱյվազովսքւոյ
վասն
ամենայ
աճեցաւ
կոնդակաւ
իւրով
պատուիրել
Սինօդին
{պահանջել}
յԱյվազովսքւոյ
զգումարս
դրամոց
զորոց
յիշ
օրութեան
կտակին
եւ
պարգեւագրոյն,
այն
է
{պահանջել}
զկէս
յարդեանց
երկուց
վաճառեալ
տանց
եւ
զ
ղեն:
Ներկա
միջոցներով
այժմ
հնարավոր
չէ
{պահանջել},
որ
նկարի
յուրաքանչյուր,
առանձին
վերց
լուց
եւ
շատ
բնական
է,
որ
անհնարին
էլ
է
{պահանջել}
նրանից:
Ինչպես
տեսնում
եմ,
եթե
միայն
ջապէս
օրինաւոր
դատաստան
բանալով
սկսեցին
{պահանջել}
այդ
գումարը,
եւ
նա
դարձեալ
կամակորուեց
ենայն
քաղաք
մտանող
շինականների
սայլերից
{պահանջել}
մի
սալ
քար
ներս
բերել
քաղաքը,
ինչպէս
ս
ղութեամբ
գլուխ
բերել,
իսկ
այլ
մարդերից
{պահանջել},
որ
ամենայն
բան
կատարուէր
իսկոյն,
որպ
:
Նախիջեւանցիք
սովոր
են
բժիշկ
մարդերից
{պահանջել}
այսպիսի
շուտափոյթ
գործողութիւն.
նոքա
ա
,
դոյն
այդ
լրագրի
միջնորդութեամբ
արծաթ
{պահանջել}:
Ասացին.
"
Ճշմարտութեան
քարոզիչների
լ
ն
կատարող
անձն:
Անարդարութիւն
կը
լինէր
{պահանջել}
այստեղ
Հայերից
այն
բանը,
որի
համար
Ասի
չեղաւ:
Մեր
ազգը
այսպէս
է.
տալ
չգիտէ,
{պահանջել}
սորված
է.
չի
ցաներ,
հնձելը
արդարութեա
աններում...
Անտարակոյս,
դեռեւս
վաղ
էր
{պահանջել}...
Բայց
դուք,
որ
համարւում
էք
ձեր
ազգ
ային,
սա
իրաւունք
ունի
դատաւորի
ձեռքով
{պահանջել}:
Անտարակոյս,
միմիայն
Հայոց
լեզու
ս
թողածքը,
այլեւ
փորձել
աշխատութիւնը:
{Պահանջել}
շատ
հեշտ
է,
բայց
ամենայն
պահանջողութիւ
ուր
մատենագրութիւն!
Եւ
ի՞նչպէս
կարելի
է
{պահանջել},
որ
ժողովուրդը
ընթացք
տայ
այսպիսի
մատե
եւ
հեղինակի
անձնաւորութիւնը։
Չէ
կարելի
{պահանջել},
որ
ամենայն
մարդ
մի
կերպ
խօսի,
կամ
թէ
ւ
այլն
փիլիսոփայութիւնքն
եմ
սորվել,
եւ
{պահանջել},
որ
հանդիպողը
ծունր
դնէ
իր
առջեւ,
պար
Այս
բաների
մանրամասն
քննութիւնը
պէտք
է
{պահանջել}
գալոց
քերականութիւնից
նոր
լեզուի։
§
իւնքը
պիտի
քերականութիւնից
եւ
բառարանից
{պահանջել}
։
Մենք
շատ
հին
լեզուով
գրողնե
սրել,
համարձակւում
է
պատիւ
ու
յարգանք
{պահանջել}
մեզանից,
որովհետեւ
նա
հարուստ
էր,
իսկ
տան
պառաւը
սկսեց
հազար
տեսակ
ապացոյցներ
{պահանջել},
հարցրեց,
թէ
ո՞ր
տեղից
նամակի
եմ
սպաս
է,
ոչ
այս,
ոչ
այն,
յանկարծ
հարսանիք
{պահանջել}.
ես
ստանալիք
ունիմ,
պատրաստութիւններ
խառնել
եւ
շփոթել
զդարս
եւ
զժամանակս
եւ
{պահանջել},
[անխորհրդաբար],
զի
Հայք
19-րորդ
դարո
զմանկտին
մեռեալ
եւ
անծուծ
լեզուաւ,
եւ
{պահանջել}
ի
նմանէ,
զի
ընկալցի
նա
զայն,
եւ
սնուս
Ի
լրումն
ամենայնի,
-
եթէ
անյարմար
է
{պահանջել},
որ
Ռուսաստանի
հայերը
մասնակցութիւն
ու
նրամասն
քննութիւնը
քերականութիւնից
պիտի
{պահանջել},
բայց
մենք
աւելի
աչքի
երեւցող
եւ
ամեն
ների
ազդեցութեան
տակ,
ինչպէ՞ս
կարելի
է
{պահանջել},
որ
պատմական
իրողութիւնքը
իրենց
կնիքը
ւմ
ես
ջրհեղեղով,
էլ
խե՞լք
է
այնուհետեւ
{պահանջել},
որ
խոտը
չոր
մնայ,
կամ
հողը
չցրուի։
դտեղ
հայկական
տրամաբանութիւնը
կարելի՞
է
{պահանջել}
։
Ո՞ր
խիղճն
է,
որ
պիտի
ներէ,
ո՞ր
ձեռք
ւթիւնք
եւ
ապստամբութիւնք,
եթէ
իրաւունք
{պահանջելը},
վսեմ
ոճով,
կարելի
է
ապստամբութիւն
ան
նադրութեան
ժամանակ
ժողովրդի
վկայութիւնը
{պահանջելը}:
Թո՛ղ
այս
խնդիրը
գէթ
լուծանէ
մեր
Կրօնա
նից
այն
ընտանեկան
դաստիարակութիւնը,
որ
{պահանջելի}
էր
եւրոպացի
կանանցից.
առ
ժամս,
մինչեւ
առաջին
պահանջելին,
բայց
մնա
եւ
մի
այլ
{պահանջելի},
որում
մինչեւ
այժմ
ոչ
ոք
ի
Հայս
Ռուսաս
ազգային
լուսաւորութեան:
Այս
էր
առաջին
{պահանջելին},
բայց
մնա
եւ
մի
այլ
պահանջելի,
որում
ութեան
էին
պիտոյք
եւ
ժամանակիս
արդարացի
{պահանջելիք},
եւ
զի՞նչ
այդ
պաշտօն
հեղինակի,
եւ
զի՞
ել
էր
քեզ,
եւ
կը
ստանայ
այնքան,
որքան
{պահանջելիքն}
էր.
նա
չունի
մուրհակի
կարօտութիւն.
պա
ց
Հայոց,
եւ
պահանջէ
(
եւ
ունի
իրաւունս
{պահանջելոյ},
եթէ
միայն
մեք
պահանջէաք
ի
նմանէ
ընթեռ
զիս
նստել՝
անհաւատ
մարդերի
պէս
ապացոյց
{պահանջելով},
տեսուած
բա՞ն
է
Հայերի
մէջ
օրինաւոր,
երի
եւ
ապացոյցների,
միմիայն
կոյր
հաւատ
{պահանջելով}
լսողների
կողմից:
Եւ
մի՞թէ
սորանից
,
թող
լսէ:
Մի
կողմից՝
քահանաներից
{պահանջելով}
ազգի
զաւակներին
գրել
կարդալ
ուսուցանել
տութիւն
չկայ,
մայրիկ,
ի՞նչ
կ՚առնու
նա
{պահանջելով}.
կարող
է
սպասել
մինչեւ
որ...
-
Ա
ու
օրինաւոր
կերպով
քննելու
այս
բոլորը,
{պահանջելով}
մի
կոյր
եւ
ստրկական
անպայման
հնազանդութ
ումով,
խռովութիւն
առաջացրին
ազգի
մէջ,
{պահանջելով},
որ
ապագայ
պատրիարքն
ընտրուի
բացառապէս
ծախքի
արծաթով,
առանց
վերստին
այլ
ծախք
{պահանջելու},
կմնանք
Հնդկաստան
երկու
ամիս:
§
4
կութիւն,
բայց
իրաւունք
ունի
մեր
կողմից
{պահանջելու}
փոյթ
եւ
խնամք
իւր
վերայ:
"
Հայաստանը
ո
աստանը
ոչինչ
իրաւունք
չունի
մեզանից
բան
{պահանջելու},
-
ասում
եմ
շեշտելով,
-
թո՛ղ
նա
յառաջ
չունին
իրաւունք
մեզանից
կատարեալ
հաւատ
{պահանջելու}:
Այս
վերջին
օրերումս
մի
քանի
մարդ
նին
ուրիշներից
եւս
ճիշդ
քաղաքավարութիւն
{պահանջելու},
բայց
մեք՝
ասիացիքս,
զուրկ
ենք
այդպի
յոց
եկեղեցու
ոտքից
մինչեւ
գլուխ
ռեֆօրմը
{պահանջելու}:
Այո՛,
մի
տեսակ
մարդիկ,
կարծելով
,
այն
ժամանակ
ինչպէս
բարձր
խօսելով
գինի
{պահանջելու}
էր
պ.
Շաքարեանցից,
սորա
ժլատութիւնը
խ
կաթը
իւր
տիրոջը
տալով,
իրաւո՛ւնք
ունի
{պահանջելու},
որ
տէրը
հաշիւ
տար
նորան,
թէ
որքա՛ն
ա
արգողը
կորուսանում
է
ուրիշներից
յարգանք
{պահանջելու}
իրաւունքը:
Գիտէ՞ք
այս,
օրիորդ
Մարիամ
ների
վերայ.
եւ
միթէ՞
քո
որդու
մինը
եթէ
{պահանջելու}
լինէր
քեզանից,
որ
դու
աւելի
սիրէիր
նոր
րայ,
եւ
այս
պատճառով
շատ
ճիշտ
է
տուածը
{պահանջելու}
ժամանակ.
նորա
գանձարանը
երբեք
չէ
վնասւ
թեանը,
եւ
նորա
վաստակքը
իրաւունք
ունին
{պահանջելու}
մեզանից
մի
անկողմնապահ
սառն
քննութիւն
ե
ամբոխուած
լինելով
այս
անակնկալ
հարսանիք
{պահանջելուց},
չկարողացաւ
եւս
լսել,
մինչեւ
Մանուշակ
տս
պատրաստութիւն
թղթոց
օրէնսգիտաց
յորոց
{պահանջեմ}
ես
զգումարսն
եւ
ի
պէտս
տպագրութիւն
յայտ
մարիտն
ասում
եմ
ձեզ,
որ
այդ
ազգից
պիտի
{պահանջեմ}
"։
Այլ
տգէտները
պիտի
մխիթարեն
մեզ
Հրէի
ի
եւ
բաժին
ինչ
յարդեանց
տանն,
զոր
մեքս
{պահանջեմք}:
Յայտ
իսկ
է
ձեզ
՚ի
կտակէ
հանգուցեալ
դրութեամբ
կնքոյ
վկայէ
"
եւ
այլն.
զայս
{պահանջեն}
տեղական
օրէնք
անգլիականք:
Գումարդ
ա
ւն
աւանդել
զհայոցս
գրականութեան,
որպէս
{պահանջեն}
կարգք
եւ
օրէնք,
այլ
միայն
քաղել
անտի
զ
այլն
է
գործ
ածում,
այդպիսի
պարոնից
ինչ
{պահանջես}
։
Թող
չկարծեն,
թէ
մենք
չենք
ուզում
կամ
եկեղեցւոյն
յիմ
տան
գետնիցն,
ուրեմն
եթէ
{պահանջեսցեն}
ինչ
եւ
ձրի
ո՛չ
թաղեսցեն
զդին
իմ
եւ
կամ
վ,
չիթով
կամ
խսեպագրով,
ուրեմն
եթէ
ոք
{պահանջեսցէ}
ինչ,
անընդունակ
արասցեն:
Յետ
այսորիկ
ողեալ
հոգւոյն:
Եթէ
ապացուցութիւն
բանիս
{պահանջեսցի}
ի
հնասիրաց,
աղաչեմք
տալ
պատասխանի
հարց
ընդդէմ:
Ներսէս
Երրորդի
օրով
բոլոր
ազգը
{պահանջեց}
Կաթողիկոսից,
որ
սա
անխախտելի
պահէ
ազգա
լով
իւր՝
Հայոց
մէջ
գտանուած
զօրքերից,
{պահանջեց},
որ
Հայոց
եկեղեցին
միանայ
Յունաց
եկեղե
պաշտպանը
լինի
"։
Պապը
միեւնոյն
երդումը
{պահանջեց}
Սվենոն
Դանեմարքացուց։
Լեհացիներից,
որ
թիւնը
նոցա
աշխարհի
վերայ,
տարեկան
հարկ
{պահանջեց}
հարիւր
մարկա
արծաթի։
Ծայրագոյն
հրովարտ
իրով
ընդունեց
Հենրիկոսի
դեսպանքը,
բայց
{պահանջեց}
անպատճառ,
որ
թոյլ
տան
այս
դեսպանքը
ծեծ
ինչ
կըլլա
եղեր։
Ինձանից
շատ
նամակ
մի՛
{պահանջեցեք}.
գիտե
աստված,
որ
չունիմ
ուժ
եւ
զորութ
ես
ներկայացեալ
առ
պ.
Ադմինիստրատորն,
{պահանջեցի}
զհաշիւ
գումարին
գտանելոյ
առ
ինքն,
յաղա
՚ի
գիր
եւ
կնքեալ
ստորագրութեամբ
իմով,
{պահանջեցի}
յառաջ
վարել
զդատն
ըստ
զօրութեան
կտակին
տելով
Յիսուսեան
աբեղաների
այս
ընթացքը,
{պահանջեցին},
որ
աքսորուեն
Յիսուսեանք
Ֆրանսիայի
միջ
սէնի
աղանդին։
Ֆրանսիացոց
եպիսկոպոսները
{պահանջեցին},
որ
Պապը
բացայայտէ,
թէ
Քենելի
գրքի
կա
գ
հարիւր
երկու
հազար
ֆրանկ։
Յիսուսեանք
{պահանջեցին},
որ
գործը
դատուի
Փարիզի
Պարլամենտի
մէջ
թղթի
իւրում
առ
Ադմինիստրատոր
պ.
Հագն,
{պահանջէ}
զլիակատար
համար
տնտեսութեան
նորա,
վերա
ն
երեկոյեան
եւ
զմի
եւ
նոյն
զերիս
ռուփիս
{պահանջէ}.
եւ
առնու
օրինօք,
եթէ
վարձեսցես
ի
նոյ
,
որ
նախ
քան
զտեսանել
եւ
զլսել
զդատն,
{պահանջէ}
զ1000
ռուփիս
՚ի
գրաւ,
կամ
զերաշխաւոր
վ
մարի)
որով
կոչէ
զիս
՚ի
վաղիւ
յատեան
եւ
{պահանջէ}
զ700
ռուփիս
զ400
վասն
գործոյն
Մասեհի
Բա
նսգէտ
Պալի
ի
1628էն
Օգոստ.
1861,
որով
{պահանջէ}
զ350
ռուփիս
վասն
երկուց
փաստաբանաց
ի
մա
ծ
է.
չի
ցաներ,
հնձելը
արդարութեամբ
կը
{պահանջէ}
։
Ուրիշ
տեղ
ասածս
այստեղ
էլ
կրկնեմ,
որ
ների,
որ
ամուսնութենից
յետոյ
նոյն
բանը
{պահանջէ}
իւր
ամուսնուց:
Տարակոյս
չկայ,
որ
նորա
ունով,
նա,
հրամանը
մէջ
բերելով,
պիտի
{պահանջէ}
հնազանդութիւն:
Հնազանդութի՛ւն...
դեսպանի,
Անգլիոյ
կառավարութեան
ձեռքով
{պահանջէ}
այդ
արծաթագլուխքը:
Նախիջեւանը,
իւն
ո՛չ
շատանայ
լոկով
եւ
եթ
նշանօք.
նա
{պահանջէ}
զգործս
արժանիս
քրիստոնէի
եւ
հեղինակի
քր
երձ
չունի,
բնութիւնը
իր
առնելիքները
կը
{պահանջէ},
խոհեմ
եւ
բնական
ճամփան,
մարդասէր
հնա
ներին,
հասկանալով
նոցայ
նպատակը,
պիտի
{պահանջէ},
որ
իւր
մարմինը
ազատ
մնար
այս
օրէնքներ
.
նորա
գանձարանը
երբեք
չէ
վնասւում.
կը
{պահանջէ}
այնքան,
որքան
տուել
էր
քեզ,
եւ
կը
ստա
յինքեան
զսննդարարն
զայն
հիւթ,
զորպիսի
{պահանջէ}
դարս
լուսաւորեալ՝
առ
ի
պահպանել
ըստ
կա
րի
զկենցաղականս
հայթայթել,
զի
ժամանակն
{պահանջէ}
զայդ
ամենայն,
վիհ
աստի,
վիհ
անտի
եւ
իանգամայն,
կարծիքդ
իմաստնոց
Հայոց,
եւ
{պահանջէ}
(
եւ
ունի
իրաւունս
պահանջելոյ,
եթէ
միա
ւնի
իրաւունս
պահանջելոյ,
եթէ
միայն
մեք
{պահանջէաք}
ի
նմանէ
ընթեռնուլ
զգրուածս
մեր),
զի
գ
ալ
ի
նոսա
հակառակասիրութեան
եւ
նախանձու
{պահանջէին}
անխղճօրէն,
զի
Այվազովսքին
լիցի
տէր
հրի
ի
հանդէս
դնել
առաջի
նոր
հայոյն,
որպէս
{պահանջէին}
կարգք
եւ
օրէնք
պատմաբանականք.
չիք
յայս
արար
ինձ,
թէ
"
որովհետեւ
զգումարդ
զայդ
{պահանջէր}
Այվազովսքի
վարդապետն
որպէս
տէր,
եւ
որո
եսփոխան
կարգեալ
ինքեան
զառաջնորդն
մեր,
{պահանջէր}
զգումարն,
որ
եւ
գուցէ
վերստին
կրկնեսցէ
ն,
որ
չէ
դատապարտել
այնպէս,
ինչպէս
կը
{պահանջէր}
արդարադատութիւնը,
բա՛
նորա
այնքան
ցոյց
չար
գործադրութիւնը,
եւ
գուցէ
դեռեւս
կը
{պահանջէր},
որ
իսկական
Պապական
կառավարութիւնը,
ի
հոյակապ
համալսարան
ունին,
եւ
եթէ
դուք
{պահանջէք}
ինձանից
ցոյց
տալ
այդ
համալսարանը,
իմաց
յց
դա
ապահովո՞ւմ
է
արդյոք
հասարակության
{պահանջը}:
Նախ
որ,
ի
հաշիվ
իր
պարտքի
նա
դեռ
185
աշքշուկից
հետո,
պարտապանն
ունի՞
արդյոք
{պահանջը}
բավարարելու
կարողություն:
Նա
երեւի
իր
Երուսաղէմի
միաբանների
միջից:
Այո
{պահանջը}
հիմնում
էին
նրանք
ինչ-որ
մի
կարծիքի
բաց
ր
Ալի
փաշան
խոստացաւ
բաւարարել
ժողովրդի
{պահանջը}
եւ
միաժամանակ
գործ
դնել
բոլոր
միջոցները
ն
եկամուտ:
Այդ
գումարով,
պահպանելով
`
{պահանջի}
շուկան,
յուրաքանչյուր
տարի
առաջ
է
բերո
դ
գումարի
համեմատ
պահպանում
է
աշխատանքի
{պահանջի}
շուկան:
Ինձ
համար
շատ
հետաքրքրական
ց
դէպի
Դուռը
եւ
այնտեղ
պնդեց
դարձեալ
իր
{պահանջի}
վրայ:
Նախկին
մեծ
վէզիր
Ալի
փաշան
խոստա
ն
ըստ
որում
պատասխանի
կամ
ապացուցութիւն
{պահանջին}
յայնմանէ
յորոյ,
վասն
որոյ
գտանի
ոք
խնդ
կանալի
ընթերցանելեացն.
[բայց
ասոքիկ
ոչ
{պահանջին},
դոքա]
սքանչանան
[միայն
ընդ]
այս
խրթնա
զամենայն
յականէ
եւ
յանուանէ
եւ
ըստ
այնմ
{պահանջիցեն}
զհամար
եւ
զհաշիւ
տնտեսութեան
առաջնորդ
կ
որ
մնացեալ
է
անդր
եւ
որ
մնասցէ,
եթէ
ոչ
{պահանջիցէք},
կարէ
սատար
լինել
Ձեզ,
թերեւս
ի
շինու
իս
բաւականացուցանել
զիս,
այլ
օրինաւոր
{պահանջմամբ}
իմոց
զրկանաց
ի
յիշեալ
քահանայէն
համաձայ
ւթեամբ
սրտի,
որպէս
յոսոխն
նշմարի,
այլ
{պահանջմամբ}
արդարութեան
բողոքելով
առ
ամենայն
տէրութ
րութիւնս
կուրօրէն
հաւատալ,
ըստ
պապական
{պահանջման},
առ
մեզ
ճանաչի
հետեւիլ
փարիսականութեան
նեաց:
Ժողովուրդն
առ
հասարակ
ըստ
հարկին
{պահանջման}
բնական
ընթացեալ
կանոնիւք
վարեցաւ
աշխարհ
դարել
ընդդէմ
ներգործութեան
ժամանակին
եւ
{պահանջման}
բնութեանն.
զանազանութիւն
ի
նոսա
զէթ
այ
թէ
ըստ
այլ
եւ
այլ
իրողութեանց
",
"
ըստ
{պահանջման}
հանգամանաց
վիպասանութեան
"։
Ասես
թէ
լո
եւ
նոր
եւ
հասկանալի
ժողովրդեան
համաձայն
{պահանջմանց}
ժամանակին
եւ
այլոց
բիւր
հանգամանաց,
յո
ինձ
կայք
uանաթով,
չիթով
եւ
խըսեպագրով
{պահանջմունս}
որպես
ամենահարկաւոր
թուղթքն
եւ
տներիս
բ
վին
ընծայ
թողում
միայնակ
նմա
եւ
մի՛
ինչ
{պահանջմունք}
ունիցին
ի
նմանէ
եղբայր
Գէորգն,
եւ
կամ
համենայն
դեպս
կբավարարեին
հասարակության
{պահանջները},
մինչդեռ
նա,
այնուամենայնիվ,
մնում
է
ունը,
աչքաթող
անելով
մեր
դարի
աղաղակող
{պահանջները}
եւ
մտավոր
քաղցից
մեռնող
հայ
երիտասարդու
համապատասխանեն
անհրաժեշտ
հարցասիրության
{պահանջներին}:
Ահա
ձեզ
ծրագիր:
Գալուստովի
արկածը
եւապես,
իր
սոցիալական
եւ
ֆիզիոլոգիական
{պահանջներին}
համապատասխան:
Եթե
չկա
ավելի
գեղեցիկը,
ն
ժամանակի
ընթացքում
մշակված,
մեր
արդի
{պահանջներին}
համապատասխանող
նոր
ձեւեր,
ապա
խնդրեմ
տ
ումար
դրամոց,
որպէս
թէ
ի
փոխ
տուելոց,
{պահանջող}
լինի
ի
վանաց:
Միթէ
ո՛չ
ի
զարմանալիս
հարիւրաւոր
ապացոյցներ
պատրա՛ստ
ենք
դնել
{պահանջողի}
առջեւը։
Բանը
այն
է,
որ
Խորենացին,
նիսկ
վերեւում
յիշուած
Գրիգոր
եօթներորդի
{պահանջողութեամբ}
Հենրիկոս
չորրորդ
Գերմանիայի
կայսրը,
ցո
եզմանի
այցելուի
նամակը
-
Գամառ-Քաթիպայի
{պահանջողութեան}
պատասխանը:
Անցաւ
տարին...
Ան
ից
դէպ
ի
մեր
արժանաւորութիւնը,
որ
բնաւ
{պահանջողութեան}
յանդգնութիւն
չունի:
Այդ
հրատարակութ
թէեւ
սովորաբար
թարգմանում
են
մեր
լեզուի
{պահանջողութեան}
համեմատ
երբեմն
նա
եւ
երբեմն
նոյն,
բայց
ատարուեցան
որպէս
հետեւանք
ազգերի
կեանքի
{պահանջողութեան},
որպէս
հետեւանք
այդ
ազգերի
կերպարանագո
ար
էր
Պապի
ցանկութեանը
եւ
հանգամանքների
{պահանջողութեանը},
վասն
որոյ
հրամայեց
նա
Գեներալին
ընտրե
ների
մէջ,
յարմարում
էին
նորան
ժամանակի
{պահանջողութեանը},
աղճատում
էին
եւ
փոփոխում
էին,
ինչպէս
երբ
հիմնւում
է
նա
իմացական
եւ
զգայական
{պահանջողութեանը}
վրայ:
Բայց
մենք
չենք
տեսնում
մի
պախարա
յանցաւոր:
Այլ
այն
ամենայնիւ
ես
ի
դէմս
{պահանջողութեանց}
նորին
սրբութեան
տուեալ
եմ
զիմ
պատասխանի
թեանց
շահի
եւ
աւելի
հիմնաւոր
ազատութեան
{պահանջողութեանց}
մէջ
չէր
լինել
ոչինչ
միջին
ծայրագոյն
իշխ
դը,
առանց
բռնադատուելու
մի
հարկադրական
{պահանջողութենից},
ինքնին
աշխատում
ենք
օգնական
գտանուիլ
ութեան
մէջ։
Չէ,
լինինք
խելացի
մեր
{պահանջողութենների}
մէջ.
չպահանջենք
հեղինակիցը
մի
անկարելի
ը,
որին
գրելու
էիք,
ձեր
օրէնքի
ընդդէմ
{պահանջողութեններին}
լռութեամբ
միայն
պատասխանելով,
կ՚անարգէ
միտ
առնուլ
զոր
ինչ
գրեմս
այժմիկ:
Առ
{պահանջողութիւն}
իմ
յադմինիստրաթորէն
Կալկաթեան
Սուպրիմ
Կ
նը:
Պահանջել
շատ
հեշտ
է,
բայց
ամենայն
{պահանջողութիւն}
պիտի
լինի
բանական
դատողութեամբ:
Աւ
են,
բայց
ոչ
մինը
այդ
լուսաւոր
մարդերից
{պահանջողութիւն}
չունի
գուշակողական
պատուանուն
ստանալու
թիւն։
Աւելորդ
է
ասել,
որ
մենք
բնաւ
{պահանջողութիւն}
չունինք,
թէ
մեր
գործադրած
ձեւ
ու
ոճը
ա
Ամերիկայի
միջից:
(
Այսինքն
հիւսիսայնոց
{պահանջողութիւնը}
եւ
պատերազմը,
զուր
է)։
Հարաւայնոց
ատ
էական
բայ
գրում
են
առանձին։
Թերեւս
մեր
{պահանջողութիւնը}
երիտասարդ
գրողներից
այնքան
խիստ
չէ,
որ
նալ
դէպի
այս
դաբիրաները
առաջին
կրօնական
{պահանջողութիւնն}
էր։
Այս
կերպով
Յիսուսեաններին
դժուար
չ
,
որպէս
ոչ
ուղղակի
վերաբերեալ
առ
ներկայ
{պահանջողութիւնս}
իմ:
Իսկ
զկնի
ստանալոյ
զգումարն,
զ
՛ր
աստիճան
յիմար
եւ
բարբարոսական
են
ձեր
{պահանջողութիւնքը}:
Դուք
տեսանում
էք,
որ
ձեր
ներկայութիւ
եւս
յայտնէ
իւր
երեխայամիտ,
անդատաստան
{պահանջողութիւնքը}:
Յարգել
եւ
պատուել
հանճարը
եւ
բանակ
րմը
հետ
չառնելով
կրկնում
ենք
այսօր
նոյն
{պահանջողութիւնքը}:
Այո՛,
ռեֆօրմ
խնդրում
ենք
այն
սկզբ
այսպէս
լինելով
բանը,
ո՞ւր
կը
մնան
ձեր
{պահանջողութիւնքը}
եւ
խօսքերը:
Շատ
տխուր
տպաւորութիւն
նա
դարձեալ
կամակորուեցաւ,
այն
ժամանակ
{պահանջողքը}
իրաւաբանական
կարգով
արգելք
դրեցին
նորա
անեմ:
Եթե
հեռու
եմ
նոցանից
տեղով,
այդ
{պահանջում}
է
հարկը,
ես
այստեղ
բժիշկ
դառնալով,
կա
տ:
Դա
անհրաժեշտ
է,
որեւէ
այլ
խնամք
չի
{պահանջում}
այս
շատ
օգտակար
պլանտացիան:
Խնդրում
եմ
,
եւ
ոչ
ավելին,
մինչդեռ
ներկայի
ցավերը
{պահանջում}
են
արդի
միջոցներ:
Ուրախ
եմ
"
Տրովատորի
ստան
է
բացել
իւր
պարտապահանջների
հետ
եւ
{պահանջում}
է
նոցանից
իւր
չկրած,
մտացածին
վնասը,
իւր
անձը
արդարացուցած:
Այդպէս
չէ։
Ես
{պահանջում}
եմ
իմ
հարցմունքի
ճիշտ
եւ
որոշ
պատասխանը
գին
եւ
արժէք
չունին
գիտութեան
մէջ,
որ
{պահանջում}
է
փորձական
ստուգագործութիւն:
Օդի
օգտակ
անալ՝
ինչ
է
դոցա
արածը,
որ
ապօթէոս
են
{պահանջում}
մեզանից՝
դեռեւս
չորս
միլլիոն
ազգի
երես
խիստ
վարւում
է
հեղինակների
հետ,
քան
թէ
{պահանջում}
էր
Թիւրքիայի
խարխալեալ
կառավարութիւնը:
անդամների
վերայ.
առողջ
բանականութիւնը
{պահանջում}
է
հանդէս
հանել
դորանց
եւ
խայտառակել
եւ
ի
ընդունական
դաստիարակութիւն:
Չենք
{պահանջում}
ձեզանից
այն
ընտանեկան
դաստիարակութիւնը
իրը
աւազակի
ձեռքից
ազատելու
համար.
այս
{պահանջում}
եմ
ձեզանից:
Իսկ
սորա
փոխանակ,
ես,
իմ
տի
ունենանք:
-
Այո՛,
մեր
օգուտը
{պահանջում}
է
այդ:
-
Ինչպէ՞ս:
-
Լսի՛ր,
ու,
այժմ
տան
տէրը
չկամի
տալ
յիսունի
եւ
{պահանջում}
է
հարիւր։
Ի՛նչ
կարող
ես
ասել:
"
Եթէ
դ
նդէս
է
գալիս
այրական
հաստատամտութեամբ,
{պահանջում}
է
ուրիշների
հաւասար
իրաւունք
եւ
ոչինչ
չ
հող
ձեռք
բերել,
իրաւունքը
եւ
ժամանակը
{պահանջում}
են
տնօրինել
այնպէս,
ինչպէս
ցոյց
է
տալի
րցողներից
եւ
առհասարակ
Հայոց
ազգից
չենք
{պահանջում}
եւ
այն
կոյր
հաւատը
դէպի
մեր
քարոզութիւն
առջեւ։
Բռնակալները
սեպհականութիւն
են
{պահանջում},
նոքա
կենդրոնացած
են
իւրեանց
մէջ,
իւր
կան
աշխարհը,
երկաթի
գաւազանը
ձեռքում,
{պահանջում}
է
իւր
արդարացի
հարկը:
Մարդկութիւնը
կապ
արդերի
որեւէ
պաշտօն
ստանալը:
Ռեֆօրմ
{պահանջում}
ենք
եկեղեցու
տնտեսական
կառավարութեան
մէ
քուրաների
մէջ
չհալուին...
Ռեֆօրմ
{պահանջում}
ենք
հոգեւոր
իշխանների
եւ
առհասարակ
եկեղ
ձինս
արածէք
եւ
ոչ
զխաշինս
":
Ռեֆօրմ
{պահանջում}
ենք
եկեղեցականների
կրթութեան
եւ
դաստիար
,
որ
հայերէն
չէ
կարող
խօսել:
Ռեֆօրմ
{պահանջում}
ենք
եկեղեցականների
ձեռնադրութեան
պայման
թիւնը
վերջին
տեղը
չունի...
Ռեֆօրմ
{պահանջում}
ենք
առհասարակ
եկեղեցական
կառավարութեան
ւթիւնը
երկու
կողմից
էլ
տրամաբանութիւն
է
{պահանջում}.
բայց
եւ
այնպէս,
առանց
ճշմարտութիւնը
,
որ
նա
ամէն
ուրիշից
աւելի
բարւոքում
է
{պահանջում},
բայց
միեւնոյն
ժամանակ
ամէն
ուրիշից
պա
այր
ի
ծայր
մեզ
ուսուցանելով,
համար
էին
{պահանջում}
մեզանից
եւ
այն
բոլորը
Դաւթի
սաղմոսի
պէս
։
Ցաւալի
երեւոյթ։
Արդարութիւնը
{պահանջում}
է
խոստովանել,
որ
այս
կարճութեան
համար
պ
,
եւ
որովհետեւ
սաստիկ
խառնուած
լինելով
{պահանջում}
են
մի
ամենազուտ
մաքրողութիւն,
այդ
պատճ
այլեւ
հաւատ
եւ
գիտակցութիւն
չունենալով
{պահանջում}
է,
որ
ճշմարտութիւն
խօսողը
մի
գերբնական
մ
եւ
հաւան
չեն
ծերերի
կարծիքին:
Ծերերը
{պահանջում}
են,
որ
ամենայն
բան
կամաց
կամաց
լինի,
ասիրութեան
մօտենալու,
բայց
երիտասարդքը
{պահանջում}
են,
որ
վճռաբար
կատարուի
ամենայն
գործ,
անգուն
խորութեամբ
փորել
գերեզմանը,
այս
{պահանջում}
են
առողջապահական
կանոնք:
Բայց
ժամկ
,
-
իմանալով,
որ
չեմ
կարող
խոստանալ,
{պահանջում}
էք.
միթէ՛
չէ
կարելի
խնդրել,
որ
առանց
ւմ
եմ
քեզ
իմ
սիրտը,
բայց
դորայ
փոխանակ
{պահանջում}
եմ
նոյնպէս
քո
սիրտը,
ես
ուխտ
եմ
դնում
մնալ
քեզ
մինչեւ
իմ
մահը,
եւ
նոյն
ուխտը
{պահանջում}
եմ
եւ
քեզանից:
Մի՛
վիրաւորուիր
դու
իմ
քերով
ասաց
դրականապէս:
-
Այս
րոպէիս
{պահանջում}
եմ
քեզանից
այդ
խորհրդական
մատանու
պատմո
ւնեցած
հաւատով։
Քրիստոնէութիւնը
չէ
{պահանջում}
ամուլ
եւ
անխորհուրդ
մեքենականութիւն.
ն
անի
Վարդապետութեան
հետ։
Պապականութիւնը
{պահանջում}
էր
ազգերից
կոյր
եւ
անպայման
հաւատ.
հաւ
ով
իւրեանց
բնակութեններից.
Ինկվիզիցիօն
{պահանջում}
էր
այս,
պապի
քաղաքականութիւնը
պահանջու
ահանջում
էր
այս,
պապի
քաղաքականութիւնը
{պահանջում}
էր
արիւն,
մահ,
հուր
եւ
սուր։
Քրիստոս
սփոխան
քարոզելով
իւր
անձը,
նոյն
պատիւը
{պահանջում}
էր
ժողովրդից,
որ
պարտական
էր
միայն
Աստ
իշներին
միմիայն
ձեւի
եւ
կարգի
անուրը
եւ
{պահանջում}
է
դէպի
իւր
Աստուածը
ո՛չ
թէ
մանկական
սէր
էպի
Պապական
իշխանութիւնը։
Այս
պատճառով
{պահանջում}
էր,
որ
ջնջուին
այսպիսի
աբեղայական
Կարգ
նից,
Ֆրանսիայի
եւ
Սպանիայի
Եպիսկոպոսքը
{պահանջում}
էին
իւրեանց
արտօնութիւնը
մանաւանդ
Եպիսկ
ացիք
եւ
մինչեւ
անգամ
Սպանիացիք
զուր
էին
{պահանջում},
որ
մի
Տիեզերական
ժողով
լինի,
եւ
քննո
գնութիւնը,
երբ
Յիսուսեանք
առաջին
անգամ
{պահանջում}
էին։
Քրէական
յանցանքների
համար
Յիսուսե
փոխարէն
այն
բարերարութեանը,
որ
արեց,
{պահանջում}
էր
նորընծայ
Կարդինալից,
որ
հարկադրէ
նա
ն
օրէնքով,
իրաւունքների
հաւասարութիւնը
{պահանջում}
է,
մարդկային
օրէնքի
միջնորդութեամբ,
ը
արժանի
չէ
նրա
կոչմանը
`
հայ
ժողովուրդը
{պահանջում}
է
նրա
հրաժարականը:
Պատրիարքը
չէր
համաձ
։
Անցքի
կատաստրօֆը,
որ
ամեն
իրաւունքով
{պահանջում}
է
հեղինակից
աւելի
հմտութիւն
եւ
ճարտարու
ով։
Ստոյգ
է,
որ
շատ
անգամ
լեզուի
ոգին
{պահանջում}
է
այդ
վերջաւորութիւնքը
գրել
նախադաս
եւ
նը
նախադաս։
Կան
քանի
մի
պատճառներ,
որ
{պահանջում}
են
շատ
անգամ
բայական
վերջաւորութեանը
նա
:
Անցքի
կատաստրոֆը,
որ
ամէն
իրաւունքով
{պահանջում}
է
հեղինակից
աւելի
հմտութիւն
ու
ճարտարու
Սօսին
ոչ
միայն
մէկ
հատ
ցոյց
տալիս,
այլ
{պահանջում}
է,
որ
նա
այն
մէկն
էլ
մենակ
չուտէ,
այլ
ւ
մեծ
աջողակութիւն
եւ
մեծ
զգուշութիւն
է
{պահանջում}
քաշողի
կողմից,
մանաւանդ
անդադար
ուշադր
աւոր,
ժամանակի
հարկաւորութիւնքը
անխնայ
{պահանջում}
են,
նա,
իւր
սեպհականը
չունելով,
օտար
ուղը
եւ
ծուծը,
եթէ
նա
մշակած
չէ
ինչպէս
{պահանջում}
էր
հարկը,
ոչ
այլ
ինչ
է,
բայց
եթէ
մին
րող
են
պիտոյանալ
նոր
շինուածքի,
ինչպէս
{պահանջում}
է
ժամանակի
ճարտարապետութեան
ճաշակը։
Եւ
։
Բնութիւնը
եւ
ընկերական
կեանքը
կնիկ
են
{պահանջում},
կենդանի,
շարժուն,
ջերմութիւն
եւ
երա
հարձակողական
գործողությունների
դեպքում
{պահանջվում}
են
միանգամայն
այլ
պայմաններ,
-
այդ
թվո
ով,
կորզելով
մտքերը
այս
աշխարհից,
ուր
{պահանջւում}
է
գործունէութիւն
եւ
շարժողութիւն
եւ
ձգե
իւն,
չափաւորութիւն
եւ
մեծահոգութիւն
են
{պահանջւում},
որոնցից,
ինչպէս
երեւում
է,
սոքա
շատ
Հոգեւորական
եւ
աշխարհական։
Առաջիններից
{պահանջւում}
էր
լաւ
կրթութիւն.
պատճառ,
նոքա
քահանա
յս
չ'կայ,
որ
Չորս
ուխտի
Յիսուսեաններից
{պահանջւում}
էին
խորին
գիտութիւն,
խելք,
բանականութ
անդերձ,
եւ
սմ
ենակալ
տերը
թող
լինի
քեղ
{պահապան}:
Անձնանվեր
եղբորդ
հարազատ
բարեկամ
նգնած
են
Մեսսինայի
ծովածոցի
մեջ,
որպես
{պահապան}
մանուկ
ազատության:
Որչափ
կարողացա
այ
եւ,
երկու
զրահաւորուած
մարդիկ
վերաս
{պահապան}
կարգելով,
ինքեանք
եւս
գնացին
հանգստանա
ն:
Հոգեւորք,
որոց
պաշտօն
է
պաշտպան
եւ
{պահապան}
կալ
կրօնի
իւրեանց,
դանդաչեն
յօտար
ուսմ
ու,
ոստ
Սալեմի,
Սրբութեան
լուրջ
{պահապան}:
Ճրագի
վերջին
պայծառ
լոյսի
կերտքը
թողնելով
Մօթոնէ
քաղաքում,
որպէս
{պահապան}
վանքին
եւ
եկեղեցուն։
Երբ
որ
Մօթոնէում
,
բայց
ես
չեմ
մեղաւորը,
փողոցի
անիծեալ
{պահապանը}
կանգնած
էր
ձեր
պարտիզի
պարսպի
տակ,
այն
յով:
Բաւական
միջոց
սպասեցի,
մինչեւ
որ
{պահապանը}
գնաց
փողոցի
միւս
ծայրը,
որ
ես
կարողացա
ի
պալատ։
Երբ
կամենում
էր
ներս
մտանել,
{պահապանը}
արգելեց։
Ինչ
ժամանակ
աբեղայն
բարձր
բար
Մութ
եւ
մառախուղ:
Փողոցից
լսւում
էր
{պահապանի}
ձայնը,
որ
քնաթաթախ
կանչում
էր
երբեմն,
ի՛նձ.
այդ,
ինչպէս
ասում
եմ,
պատահեց
{պահապանի}
պարսպին
մօտ
կանգնած
լինելուց:
Մանու
չ
ժամանակ
աբեղայն
բարձր
բարձր
խօսում
էր
{պահապանի}
հետ,
Հենրիկոս
III-ը,
լսելով
այս
աղաղա
ներս,
թէ
մատենագրութիւնը
բանականութեան
{պահապանն}
է։
Եթէ
Հայոց
ազգի
անդամքը
իւրեանց
բանա
ուիրում
էին
նորան,
գործ
էր
դրւում
նորա
{պահապանները}
եւ
բանդապետները
կերակրելու
համար։
Նոքա
տով
անհետացաւ
նա
թանձր
մառախուղի
մէջ
եւ
{պահապանների}
երբեմն-երբեմն
քնաթաթախ
ձայնարկութիւնը
ը
էին
ազատւում
արգելանքից,
այլ
մնում
էին
{պահապանների}
պահպանութեան
տակ։
Կարգի
Գեներալ
Րի
ունով:
Երբ
մօտեցայ
պատանուն,
հրամայեց
{պահապաններին}
արձակել
ձեռքիս
շղթաները՝
ասելով,
թէ
ա
լ
ի
զօրացուցանել
մեր
զինքն
ուրոյն
անօթս
{պահապանս}
ազգի,
այն
է՝
քարոզելով
հանապազօր
զանյ
այի
վերայ,
որ
նորա
բնակարանի
դուռի
մօտ
{պահապանք}
էին
կանգնած,
եւ
ո՛չ
ոք,
մինչեւ
անգամ
։
Ճշմարիտ.
մինչեւ
անգամ
Վենետկի
դուռի
{պահապանքը}
չ'հարցրեցին
Իգնատիոսից,
թէ
ո՞վ
է,
ո՞ր
տրաստած
էր,
եւ
ցցեց
թագաւորի
կուրծքը։
{Պահապանքը},
լսելով
թագաւորի
աղաղակը,
ներս
վազեցի
ց.
եւ
յետոյ
զայդ
կնքեալ
ծրար
դնել
յայլ
{պահարան}
եւ
վերստին
կնքեալ
ի
վերայ
արտաքին
պահար
։
Մատենագրութիւնը
մի
յիշատակարան
է,
մի
{պահարան},
ուր
ամփոփւում
են
մարդկային
բանականութ
.
ամենայն
որ
եւ
է
լեզու,
տեսեալ
իբրեւ
{պահարան}
գիտելեաց,
յարգելի
էր
եւ
եթ.
բայց
այն
յդ
մարդը
շատ
դարերից
յետոյ
դառնում
է
մի
{պահարան},
մի
շտեմարան
սքանչելի
անցքերի
եւ
գործե
։
Մեք
տեսանում
ենք
նորան
միմիայն
իբրեւ
{պահարան}
հայոց
հինգ
դարու
լեզուախօսութեան
եւ
քան
մարտութիւն՝
յանձնելով
սմին
եւ
զծրար
մի
{պահարանեալ}
յանուն
ձեր։
Ի
հետևումն
այս
եղանակ
հ
տճառը
չգիտեմ։
Նամակիս
հետ
վերադարձուցի
{պահարանը},
որ
ինքդ
աչքովդ
տեսնես
խոսքիս
ստուգութ
րա
հակառակ,
ժողովրդին
անմօտենալի
է
այդ
{պահարանը},
եթէ
նա
չունի
բանալիք
այդ
փակած
պահարա
աւ
տեղից
եւ
գնալով
միւս
սենեակը,
բացեց
{պահարանը}
եւ
սկսեց
որոնել:
Նորա
պահարանի
անկարգո
գրում
ամսաթիւը
կամ
քաղաքի
տեղը:
Նամակի
{պահարանի}
վերայ
երեւում
էր՝
17
Փետր.
1860,
Թիֆ
հարանը,
եթէ
նա
չունի
բանալիք
այդ
փակած
{պահարանի}
համար
եւ
չէ
կարող
հասկանալ,
թէ
ի՞նչպէս
,
բացեց
պահարանը
եւ
սկսեց
որոնել:
Նորա
{պահարանի}
անկարգութիւնը
անցել
էր
Օսմանեան
սուլթան
տանան
ոտը
կը
կոտրէր
մտանելով
այդ
անկարգ
{պահարանի}
մէջ:
Գրչագիր
ախտարքների,
ուրբաթագրքեր
քով,
բաբելոնեան
խառնակութիւն:
Ահա
այս
{պահարանի}
մէջ
սկսեց
որոնել
Մանթուխեանցի,
Ալքիմիա
հարան
եւ
վերստին
կնքեալ
ի
վերայ
արտաքին
{պահարանին}
մակագրել
զանուն
իմ
եւ
զլիակատար
հասցէ,
նծայ
էր
ուղարկել
սատանային
ինկվիզիցիոնի
{պահարանից}:
Մոռացայ
ձեզ
ասել,
որ
սատանան
ամենայն
վերայնոցս
սառոյցի
նման
ժապաւէնով
դրած
է
{պահարանումը}.
եւս
ուրախ
կը
լինիմ,
որ
դու
կ՚ազատուի
ա
"
եւ
հանձնեցի
աստծուն,
որ
ողջությամբ
{պահե}
եւ
մեզ
եւ
ձեզ,
որ
գալոց
ամառ
արժանի
լի
ամ
այդ
օտարոտի
արարողութեան
մասին
եւ
թէ
{պահե՛լ}
է,
ի՞նչ
աւանդութիւն
է
այդ.
աշտարակցոց
լ
է
մինչեւ
այժմ
Նուրինի
արարողութիւնը,
{պահե՞լ}
է
նոյնպէս
մի
աւանդութիւն
կամ
հասկացողու
լի
է
եւ
ո՛չ
բնաւ
հետեւելի։
§
75.
"
{Պահեա}
՛
զիս
տէր,
'ի
ձեռաց
մեղաւորի
եւ
'ի
մարդ
"
Հիմէ՜ն,
ո՛վ
դու
կո՛յս,
Եւ
{պահեա՜լ}
անխախտ,
Լե՛ր
ինձ
կենախուզ
Կ
կզբանէ
անտի
ընդ
ումեք
զամենայն
կարճ
չեմ
{պահեալ}
երբէք
ըստ
ծիսի
վաճառականաց,
վասնորոյ
ա
ցիք
կարեն
համարիլ
ուղղափառս,
ըստ
որում
{պահեալ}
էր
նոցա
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տեղիս
զմի
ե
ղեցի,
բաժանեալ
ի
բուն
եկեղեցւոյ,
բայց
{պահեալ}
զբնաւորութիւն
եւ
զյատկութիւն
ճշմարիտ
եկ
ւով
ի
դարու
մերոց
`
թարգմանչաց՝
տեսանի
{պահեալ}
զթերաշունչ
կենդանութիւն
մինչեւ
ի
վախճան
կարող
է
եգիպտական
մումիայի
նման
գոյացած
{պահել}
միայն
ձեւը
եւ
դրությունը,
զրկվելով
մյո
ի
սերմիցը
հառաջացած՝
խոստանում
էին
մեզ
{պահել}
նորա
անմահությունը,
ուրեմն
ջանք
ու
խնա
արունս,
արզ
ունիմ
ղուլլուղիդ
աղա
ջան,
{պահել}
իմ
տանս
եւ
սպասում
եմ
հրամանիդ:
Ին
հասանէ
վերջին
օրն,
աւելի
քան
զոր
չկարէ
{պահել}
եւ
՚ի
դարձուցանել
նորա
զայն
ամենայն
առ
փաթաթված
դնել
ճամպրուկի
մեջ,
այլ
ոչ
թե
{պահել}
բացօթյա:
Հակառակ
դեպքում
կփչանան:
ւանը
պարտավոր
չէ
Թեոդոսիայում
անկելանոց
{պահել},
որտեղ
ինչ-որ
մի
Խորենի
վճարվում
է
տար
ն,
ասես
թէ
երկինքը
այն
պատճառով
հաստատ
{պահել}
էր
իւր
կամարակապ
տարածութիւնը,
որ,
կո
իր
օրէնքով,
այն
ժամանակ
միայն
կարող
էր
{պահել}
իւր
բուն
յատկութիւնը,
եթէ
իւր
անձնաւոր
ն
տալու
համար
մի
բոյսի,
կարող
էր
նորան
{պահել}
այնպիսի
շրջապատի
մէջ,
որի
արդիւնքը
(
р
յդ
կենդանին
Հայաստան։
Արդեօք
կարո՞ղ
էր
{պահել}
դա
իւր
բուն
յատկութիւնքը,
ասենք
թէ
չէր
նտեղ
իմ
սպասաւորի
կերպարանքով,
շանթերդ
{պահել}
էի
վահանիս
տակ,
որ
անտեսանելի
էր
նորան
ում,
ուր
կարելի
էր
միլիոնաւոր
փեթակներ
{պահել},
ո՛րքան
պարապ
եւ
ամայի
թողած
դաշտեր,
ւթեամբ
եւ
յաջողութեամբ
կարողանան
հաստատ
{պահել}
խաւարի
դժոխային
իշխանութիւնը
մեր
ցաւելի
ց
անձը
ստութեան
սպասաւորութեանը,
ամուր
{պահել}
խաւարի
թագաւորութիւնը
մեր
ազգի
վերայ,
ար
որքան
կարելի
է
աշխատել
հլու
հպատակ,
{պահել}
ազգը
խաւարի
բաբելոնեան
գերութեան
մէջ:
րում.
պատճառ,
մի
քանի
տարի
ոտքի
վերայ
{պահել}
մի
դպրոց
եւ
այնուհետեւ
խափանել
արդէն,
,
ոչինչ
աւելի
ծանր
չգիտենք,
քան
թէ
յետ
{պահել}
մեր
ծիծաղը
մի
այսպիսի
տղայական
եւ
պատու
նք,
ա՛ն
էր,
որ
իր
ազգային
ազատութիւնը
{պահել}
ուզեց,
անոր
ուզելուն
եւ
ի
գործ
դնելուն
-
Լաւ
գիտես,
որ
նա
կարողանալու
չէ
կառք
{պահել}
իւր
կնոջ
համար,
այս
պատճառով
ես
սովորե
րեանց
յատկութիւնը
եւ
որակութիւնը
մաքուր
{պահել}
՝
միմիայն
կերպարանագործուելով
ազգային
լ
ից:
Եթէ
օրագիրքը
մի
կողմից
պարտական
են
{պահել}
իւրեանց
ազգայնութեան
նեղ
շրջանակը,
միւ
չունին
այն
յարատեւ
ոյժը,
որ
կարողանան
{պահել}
եւ
դիմանալ
միլիոնաւոր
գերդաստանների
ծան
նել
նորա
մէջ,
որպէսզի
կարողանայ
հաստատ
{պահել}
իւր
վերայ
լինելոց
շինութիւնը:
Ինչ
լ
իւր
գումարը:
Եւ
եթէ
չկամի
նա
ապրանքը
{պահել}
իւր
ձեռքում,
մի
րոպէի
մէջ
կամեցաւ
եւ
ա
անորդ:
Միւս
վաճառականը
ի՛նչպէս
կարող
է
{պահել}
նոյն
ապրանքի
նախկին
արժէքը.
իջեցնում
է
մէջ:
Դու
կամենում
ես
քո
հաւասարակշիռը
{պահել}
եւ
այն՝
իրաւունքի
անունով,
բայց
ինձ,
նովին
յիշատակ
կենարար
յարութեան
Տեառն:
{Պահել}
զկիւրակէ
ընդունիմք
եւ
պաշտեմք
իսկ
զկարգ
ահէ
մաքրութիւն,
Զիա՞րդ
կարէ
անախտ
{պահել}
զքեզ
յասպարէզ
կենցաղոյս.
Այլ
գիտո
Յայտնեմ
ձեր
առաջ,
որ
այսքան
տարի
{Պահել}
չկարացայ,
գիտէ
տէր
Աստուածն...
որանից
լաւ
մարդ
էր)
այդքան
երկար
ծառայ
{պահել},
բայց
նա
զայրացաւ
ամենեցուն
վերայ:
ղթը
եւ
յառաջաբանը,
պարզ
երեւում
է,
որ
{պահել}
են
իրենց
մէջ
եղած
բաների
հազիւ
մի
հարիւ
։
§
60.
Պարտականութիւն
ենք
համարում
{պահել}
այստեղ
այդ
հոյակապ
առածի
բնագիրը.
"
Ըս
վ
այս
գրքից,
մտածում
է
այդքան
տարի
եւս
{պահել}
նորան,
բայց
զուր
է.
դարձեալ
բան
չէ
հա
ը:
-
Այսուամենայնիւ
պիտոյ
է
կարգը
{պահել}.
ի՞նչ
կասէ,
եթէ
տեսանէ
անկարգութիւն,
ը
օրհնել
տալ,
մատաղը
չմոռանալ
եւ
պահքը
{պահել}
․
եթէ
սորանից
աւելի
կամենանք,
ընդունելի
ան
գումարով
ապրիլ,
տուն
տեղ
եւ
ընտանիք
{պահել}:
Մեզ
ասում
են,
թէ
արդիւնք
ունէինք
ժող
միջից...
Հերիք
չէր
այս,
դուք
հետ
էք
{պահել}
ձեր
մօտ
նորա
ամուսինը,
որ,
աստուածայի
այն
ընդդիմադրող
ոյժը,
որով
մինչեւ
այժմ
{պահել}
էր
իւր
կազմուածքի
կերպարանքը,
թացութիւ
հնազանդ:
Առաջինն
ես
նորա
մի
տարի
լեզու
{պահել}
կը
տամ,
բայց
դորայ
փոխանակ
խօսելու
վա
ցի
առաջարկութենից,
եւ
կամենում
էր
ճիշտ
{պահել}
իւր
խօսքը,
որ
տուել
էր
ուխտաւոր
Մկրտչի
մանակ,
վերջին
ջանքը
գործ
ենք
դրել
ճիշդ
{պահել}
արդարութեան
կշիռը,
անարատ
խղճի
մաքրութ
յս
գործունէութեան
արժանաւորութիւնը,
որ
{պահել}
ենք
հետեւեալ
գլխին,
որ
եւ
յառաջուց
քնն
ւանդութիւնքը,
միւս
կէսը,
կամելով
ազատ
{պահել}
իւր
անձն
Կոլլեգիացոց
բամբասանքից,
կամա
տեւինք
Քրիստոսի
խրատին.
նա
չէ
հրամայում
{պահել}
մեր
վերայ
այն
զգայարանը,
որ
գայթակղեցնո
կանի
հասարակաց]
մարդկութեանս,
[պարտ
էր
{պահել}
ի
թագստեան
եւ
բանալ
միայն]
հնգից
կամ
տա
ցին
Հռովմայ,
ասասցեն
ապա
թէ
ի՞,
ունին
{պահել}
զկենդանութիւն
ազգին,
լեզուա՞ւ
միայն՝
ամբը
հրապարակով
ու
հանդիսով
ուխտեց
ճիշտ
{պահել}
աղքատութեան,
ողջախոհութեան
ուխտը
եւ
կո
թէ
կարո՛ղ
է
այս
ճանապարհով
իւր
ձեռքում
{պահել}
թագաւորական
իշխանութիւնը,
բայց
շատ
սխա
Հայր
Վարադը
պատուիրել
է
այս
մարդին
պաս
{պահել}
այս
սուրբ
գործը
կատարելուց
յառաջ
(
նա
ա
ձեւը
էր
միմիայն
կրօնական,
այս
է
հաստատ
{պահել}
Պապականութիւնը
Փարիզի
մէջ,
իսկ
ներքին
խ
յետեւաբար,
մեծապէս
պարտական
էր
անարատ
{պահել}
իւրեան:
Բայց,
մի
այսպիսի
ցաւից
սրտիս
եմն
աշխատում
են
մի
այդպիսի
ապականութիւն
{պահել}
եկեղեցու
մէջ,
որ
մի
նուիրակա՜
ն
սրբութ
լինիցի
սա
զաստիճան
քահանայութէան
անարատ
{պահել}
եւ
այլն
":
Ահա
այն
պայմանքը,
որ
անց
այստեղի
համերկրացիները
կարողացան
ետ
{պահել}
նրանց
այդ
քայլից
`
մինչեւ
Կանոնադրութեա
որ
երբեմն
հարկը
ստիպում
է
վեվի
տեղ
ուն
{պահել}
՝
չնայելով,
որ
իսկոյն
հետեւում
է
կամ
ո
ր
նստել
է
մեր
վրայ,
մենք
պարտական
չենք
{պահել}:
Կան
ազգեր,
որ
միջին
դարերում
ծնեցան
ս
"
պար
":
Արդեօք,
Աշտարակը,
որ
{պահել}
է
մինչեւ
այժմ
Նուրինի
արարողութիւնը,
պ
թէ
մեր
պատմութեան
յիշատակարանքը
տեղ-տեղ
{պահել}
են
մեր
թագաւորների
որսորդութեանը
յիշատա
աքար
ու
ղանդի
նման,
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
{պահել},
-
ծալած
գիւլբանդի
նման,
Կանգնել
եմ
ախ
ւղիղ
դատողութենով
բաց
է
թողել
մեռածը
եւ
{պահել}
է
իւր
մէջ
կենդանի
լեզուն,
թէեւ
անուսու
յոց
ազգի
կողմից,
որ
այնքան
կարողացել
է
{պահել},
որ
այսօր
մեզ
պէս
ազգի
կորած
շուարած
ո
ցի
ուած)
վերջաւորութիւնից
վեվի
տեղ
ու
{պահելը}
աւելորդ
շռայլութիւն
է
եւ
քանի
որ
այդ
ու
մ
է
խոստովանել,
որ
այս
կարճութեան
համար
{պահելն}
էլ
իրաւունք
չէ։
Նոր
լեզուի
բառը
կարճ
է
վարդապետն,
եւ
այն
թերեւս
առ
ի
զանձինս
{պահելոյ}
յանպարտութեանց,
քանզի
ընկալեալ
զխաբէակ
ք
կարծիս,
թէ
հին
մատենագրութիւնն
բաց
ի
{պահելոյ}
յինքեան
զնուիրականն
բարբառ,
չաւանդէ
մե
հոգի
է
ազգի,
որ
վերջին
եւ
միակ
հնար
է
{պահելոյ}
զկենդանութիւն
նորա:
Հայք
հարուածեալ
են
վրա
այնքան
իրավացիորեն
գանգատվում
են,
{պահելով}
նավը
համեմատաբար
ավելի
բարձր
ջրի
մակերե
գրել
այս
բառերը,
բայց
եւ
այնպես,
ազատ
{պահելով}
մորս
ամեն
մի
վիրավորանքից,
դատարան
կգն
պես
օրենքը՝
կհրամայե,
ծախե
եւ
գումարը
{պահելով}
յուր
գանձարանում,
քննե
եւ
վճռե
ժառանգն
արդերի,
որ
ամենեւին
խնդրած
չէին՝
ճիշդ
{պահելով}
մեր
Տիրոջ՝
Քրիստոսի
խրատը,
թէ.
"
Մի՛
ան:
Բայց
լռութիւն
կը
պահեն
եւ
լռութիւն
{պահելով}
՝
իբր
թէ
կ՚արհամարհեն
իրենց
վերայ
եղած
ենց
վերայից
վերցնել,
քան
թէ,
լռութիւն
{պահելով},
ազգի
մեծի
եւ
փոքու
սիրտը
առհասարակ
իր
ձեռքով
եւ
ի
վերայ
այնր
ամենայնի
անխախտ
{պահելով}
իւրեանց
կրօնը
եւ
դաւանութիւնը,
չեն
կար
եւ
արդիւնաւորելու
իրաւունքը
անկողոպտելի
{պահելով},
այդ
հասարակութեան
անդամը
եւ
նորա
սերո
եւ
իւր
եկամուտն
ի
ներքոյ
կառավարութեանս
{պահելով}
իբրեւ
ի
կողմանէ
նոցա
գործակալ,
հաւատար
ծանքի:
"
Հիմէ՜ն,
ով
կոյս
տենչավառ,
{Պահելով}
դու
միշտ
անխախտ
`
Հրեշտակիս
կեանքը
ա՛ռ
նչպէս
թռչնակ:
Յաւերժի
ուխտը
{պահելով}
`
Ինձ
արբածք
խոնարհում
են.
ուրբերը
ուսեալ
էին.
Կրօնի
ծէսերը
{պահելով},
Անշուշտ
կ՚երթամ
արքայութիւն
":
արդէն...
Եթէ
հայոց
ազգը
իւր
կրօնը
{պահելով}
մնաց
աշխարհի
երեսին,
այդ
մասին
շնորհակ
տաւորի)
պարտականութիւն՝
ամենեւին
ազատ
{պահելով}
իւր
անձը
կանխակալ
սովորութեններից
եւ
կա
դնելով
դորա
որպիսութեանը
միայն
եւ
ուղիղ
{պահելով}
արդարութեան
կշիռը
դէպի
որեւիցէ
հեղինակ
ը
իւր
ներքին
եւ
արտաքին
բարեկարգութիւնը
{պահելով},
մեծաքայլ
յառաջ
կ՚երթար,
հիմնադրի
մեծ
կ,
մինչեւ
հի՛նգ
հարիւր
տարի
կուսութիւն
{պահելով}
եւ
սորանից
յետոյ
որդեծնութեան
համար
սրբ
թիւնից
փախչելով,
յետ
դրինք
այս
անգամ՝
{պահելով}
հրատարակել
Փարպեցու
Պատմութեան
թարգմանո
այ,
բայց
բան
չէ
խօսում
քաղաքավարութիւն
{պահելով}.
սատանան,
մի
նայէք,
որ
սատանայ
է,
ն
անարատ
խղճի
մաքրութիւնը,
ականջներս
բաց
{պահելով}
դէպի
Քրիստոսի
այն
խօսքերը.
"
Վա՛յ,
որ
աջ
խաղալ
մեր
ընթացքում,
հետեւեալ
գլխին
{պահելով}
խօսել
բուն
Մխիթարեանց
լուսաւորութեան
վե
անից
մի
մայրպետի
ձեռքով,
մինչ
Չամչեանը,
{պահելով}
ձեռագիրը
բարձի
տակ,
դուրս
էր
գնացած
սեն
ն
բարբառներին,
միեւնոյն
ժամանակ
ամբողջ
{պահելով}
լեզուի
ժողովրդականութիւնը,
մշակել
այդ
ն
հայ,
այն
գրերիցը
առնելով
եւ
իւր
տանը
{պահելով}
(
ինչպէս
պիտոյ
է
անէ
հին
լեզուով
հայ
մա
ազգային
մարմնոյ
բարոյական
կենդանութիւնը
{պահելու}
նոքա
գործակից
չեն
լինում,
Սաղմոսի
գուբ
անկութիւնը՝
իմ
պատիւը
ժողովրդի
աչքումը
{պահելու}
համար:
Եւ
այսպէս,
երկար
եւ
տեսակ
էր՝
առողջ
մարմնի
առողջութիւնը
շարունակ
{պահելու}
համար,
որպէսզի
իւր
կատարած
փորձերի
արդ
դունած
ապրանքի
կամ
դրամի
մէջ
զուգակշիռը
{պահելու}
ձգտողութիւն,
երբ
հասարակաց
ծանրաչափը
ա
թիւնը,
ժխտում
է
ինձ,
իմ
կենդանութիւնը
{պահելու}
համար
պէտք
եղած
կարիքը
կամ
նորանց
լցնել
նդրեմ,
ի՛նչ
բանի
համար
պահենք,
ի՛նչ
է
{պահելու}
օգուտը
եւ
ի՛նչ
է
կորուսանելու
վնասը:
Վ
Եւ
չթուլանալու
համար,
Եւ
մարմինը
{պահելու},
Երբեմն
մի
փոքր
զրկել...
Եր
է
դոցա
անբնական
իշխանութիւնը
ազգի
վերայ
{պահելու}
համար,
երանի՜,
որ
կաշխատի
ճնշեալ
ժողո
նից:
Եթէ
հոգեւորք
ընդունակ
էին
ազգը
{պահելու},
ինչու՞
չպահեցին
այս
գաղթականութիւնը
Ե
կ՚երթա՞ր:
Գործարանը
բարեկարգութեան
մէջ
{պահելու},
եւ
այդպէս
օգուտ
տառաջացնելու
համար,
օգտի
վերայ
մտածող:
Բանի
թելը
շարունակ
{պահելու}
համար,
դառնանք
դէպի
վերակացուն.
սոցայ
ր
պաշտօնը
անարժանութեամբ
գործարանում
ու
{պահելու}
համար,
ամեն
ոխերիմ
թշնամի
էր
նախկին
վե
ւնը,
աղքատութիւնը,
ապրելու
եւ
ընտանիք
{պահելու}
հոգսը,
շատ
անգամ
խտրութիւն
չունին
հնար
միւսը,
եւ
այս
կանոնների
եւ
պայմանների
{պահելու}
մէջ
մարդու
հոգին
գտանում
է
իւր
մխիթարու
ճառել
ազգերին,
որոնց
ոտքի
վերայ
հաստատ
{պահելու}
համար
նոցա
արարիչը
կանգնել
էր
Հռովմէակա
նոքա
երդում
էին
կերել
աղքատութեան
ուխտը
{պահելու}
։
Այս
ահագին
միութիւնը
կառավարւում
ն
կամ
ընկերական
կեանքի
պայմանները
սուրբ
{պահելու}
համար.
այդ
օրից
սկսած,
դատապարտութեան
եւ
քանի
որ
այդ
ուն
վեվ
պիտի
հնչվի,
ու
{պահելու}
խորհուրդն
ի՞նչ
է.
ընթերցանութիւնը
դժար
ն,
ամոլների
մէջ
սիրու
գործի
զուգակշիռը
{պահելու}
համար:
Հասակի
այս
անաջող
առքը
խիստ
ան
թէ
մեռանում
է
մի
մարդ:
-
Ինչ
մեղքս
{պահեմ},
այո՛.
իմ
աղքատութիւնը
ստիպում
է
ուրա
-
ինքը
իւր
հետ
խօսակցելով:
Ին՞չ
մեղքս
{պահեմ},
հետաքրքրութիւնս
բռնադատեց
ականջ
դնել
հ
ձգէք
ձեր
հիւրը,
իսկ
ես
մի
փոքր
երկար
{պահեմ}
Եումը
մեր
մօտ,
այնպէս
որ
դո՛ւք
հանդիպէ
,
եւ
Մանուշակի
ծնողքը
եւս,
ի՞նչ
մեղքս
{պահեմ}
-
ուրիշ
նախիջեւանցի
ծնողների
նման,
յար
նով:
Թիւթիւնճի-օղլուի
կինը,
ինչ
մեղքս
{պահեմ},
շատ
զզուած
էր
այս
բանից,
բայց
ո՞վին
ննու
եւ
ասեն,
ընդէ՞ր
մեք
եւ
փարիսեցիքն
{պահեմք}
յաճախ
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
պահեն
"
(
Մատթ
վարից
շատ
վատ
է,
վասն
որո
թող
յուրյանց
{պահեն}:
Հայոց
ազգի
մեջ
կան
այժմ
մարդիկ,
որ
կ
եւ
հոգեւորականութեան
շարունակութիւնը
կը
{պահեն},
եւ
եկեղեցւոյ
կառավարութեան
ղեկը
ձեռքե
,
կամ
թէ
երբէք
չկան:
Բայց
լռութիւն
կը
{պահեն}
եւ
լռութիւն
պահելով՝
իբր
թէ
կ՚արհամարհ
ջոյն
համբոյր
շատ
Անօթք,
որք
{պահեն}
զազգութիւն
ո՛ր
եւ
է
ազգի,
երեք
թուին
ի
.
Նազարյանցը,
-
միշտ
եւ
հանապազ
անմոռաց
{պահեն}
յուրյանց
մտքի
մեջ,
որ
ոչինչ
բան
ժամանա
իսեցիքն
պահեմք
յաճախ
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
{պահեն}
"
(
Մատթ.,
գլ.
Թ.,
համ.
14)։
"
նդէ՞ր
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
փարիսեցիքն
{պահեն}
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
պահեն
"
(
Մարկ.,
գ
եւ
փարիսեցիքն
պահեն
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
{պահեն}
"
(
Մարկ.,
գլ.
Բ.,
հ.
18)։
"
Ըն
հ.
18)։
"
Ընդէ՞ր
աշակերտքն
Յովհաննու
{պահեն}
ստէպ
եւ
խնդրուածս
առնեն,
նոյնպէս
եւ
փա
այսմ
տարակոյս,
եթէ
զկենդանութիւն
ազգին
{պահեն}
թագաւորութիւն,
կրօնն
եւ
լեզուն.
առ
մե
երկասիրութիւնք
նորա
թաղեալ
եւ
թաքուցեալ
{պահեն}
ի
խորշս
մատենադարանաց
ի
վայելս
անբանից
որ
ուսուցանեն
Պարագուայեցիներին
կարգ
եւ
{պահեն}
նորանց
կատարեալ
տգիտութեան
մէջ։
Այս
պա
իհը
քաշի,
տասը
մարդ
գեղիցը
քու
դիհը
կը
{պահեն},
ընդուր
որ
գիտեն,
թէ
դու
ինձանից
լաւ
միշտ
չպիտի
հասկնամ:
Դու
ինձ
ասում
ես՝
{պահենք}
մեր
ազգութիւնը,
մեր
լեզուն,
մեր
աւանդ
,
բայց,
ասա՛
խնդրեմ,
ի՛նչ
բանի
համար
{պահենք},
ի՛նչ
է
պահելու
օգուտը
եւ
ի՛նչ
է
կորու
ւթիւնը,
Եկեղեցի,
աւետարան,
ամուր
{պահենք}
մեր
մտքումը։
1851
Ապրիլ
գրեանքն
իմ
կրկին
ի
նոյն
սանդղօջն
փակեալ
{պահեսցեն}
վասն
ապահովութեան։
Նոյնպէս
ամենայն
ստա
ն.
եթէ
զբանն
իմ
պահեցին,
ապա
եւ
զձերն
{պահեսցեն}
"
(
Յովհ.,
գլ.
ԺԵ.,
հ.
20)։
խին
Սուզային
եւս
յիւր
կառավարութիւնումն
{պահեսցէ}
յիշեալ
Աննայն
նոյն
խարճովն,
բայց
եթէ
տ
ց
անպակաս
եւ
անթերի
տիրեսցէ։
Զանշարժսն
{պահեսցէ}
ի
ներքոյ
կառավարութեան
իւրոյ
իբրեւ
տէր
սարքար
Պալիչերեն
Դէյն,
ամսական
վարձիւք
{պահեսցէ}
յիշեալ
իմ
տեղակալ
օրդենին
ի
սպասու
իւր
ւորական
իր
հարստութեան
թեւի
տակն
առաւ,
{պահեց},
որ
նա
այն
ժամանակ,
իր
անձնական
հոգսի
հայրենիքը
փրկեց,
հողը
փրկեց
եւ
պատիւը
{պահեց}:
Սորանից
աւելի
կոպիտ
եւ
խոշոր
հեգնութի
ութեամբ
հեռի
մնալով
մահմեդականութենից,
{պահեց}
իւր
կրօնը,
հետեւաբար
եւ
ազգութիւնը:
ս
հոգեւորականութիւնը
պիտի
պարծի
թէ
ա՞զգ
{պահեց}:
Մեր
միւս
խօսքերը,
հոգեւորների
ընդ
նը
մի
վսեմական
աւանդ
է,
ապա
այդ
աւանդը
{պահեց}
դարերի
յորձանքի
երեսից
Անգլիան:
Մի
փոք
զար
մանէթ
արծաթ
ունէր,
բայց
այդ
բոլորը
{պահեց}
Ալքիմիային
զանազան
նիւթեր
գներով:
Այս
ատին
ջուրն
ի
վիմաց
արաuտոյ,
Քեւ
{պահեցաւ}
ի
խորս
ջուրց
նոյն
չարաբաստ
ծառայն
քո:
ամությունը
եւ
նամակակցությունը
անընդհատ
{պահեցեք}
սրբազան
Մատթեոս
արքեպիսկոպոսի
հետ,
այդ
Լազարեանց
ըստ
որում
չէ
մեզ
պիտոյ,
դուք
{պահեցէք}
զայն
գիր
միշտ
առ
Ձեզ
իբրեւ
զամրագիր
կամ
դրում
ենք
գործ
ցուցանել
մեզ:
Ինչո՞վ
{պահեցին}
ազգը,
դպրոցներո՞վ,
մատենագրութեա՞մբ,
ն
ապա
եւ
զձեզ
հալածեսցեն.
եթէ
զբանն
իմ
{պահեցին},
ապա
եւ
զձերն
պահեսցեն
"
(
Յովհ.,
գլ
իւնքը.
բայց
սակայն,
բացատրութեանց
մէջ
{պահեցինք}
ոչ
միայն
բուն
Ս.
Գրքի
խօսքերը՝
ուղղակ
ք
հասկանում
պարզապէս.
ուստի
եւ
բնագիրը
{պահեցինք},
գուցէ
կարդացողը
մեզանից
աւելի
հասկանա
ով,
մեր
թարգմանութեան
մէջ
բնագրի
խօսքը
{պահեցինք},
որովհետեւ
չգիտենք
ստուգապէս,
թէ
ի՞նչ
ւմ
եւ
չգիտենք։
Այս
պատճառով
էլ
բնագիրը
{պահեցինք}
այստեղ,
որ
ընթերցողը
տեսնէ։
§
60.
յց
մեք
չկամեցանք
սրբագրել,
մինչեւ
անգամ
{պահեցինք}
այն
աղճատ
յարմարագրութիւնը։
Մեր
չկամելո
սգէտն
այն
անշուշտ
նեղսրտեալ,
ցայս
վայր
{պահէ}
առ
ինքն
զթուղթն,
այլ
ի
վաղիւ
հասանէ
վե
պահանջեց
Կաթողիկոսից,
որ
սա
անխախտելի
{պահէ}
ազգային
եկեղեցու
անկախութիւնը
եւ
ինքնու
կեանքի
նկարագրութեամբ...
Միայն
թէ
հեռի
{պահէ}
իւր
հեղինակական
քանքարը
Հայոց
ազգից:
Նիւթ
ժանգահար,
որ
ըստ
ինքեան
զիւր
ո՛չ
{պահէ}
մաքրութիւն,
Զիա՞րդ
կարէ
անախտ
պահ
ենդանութիւնը:
Գողգոթայի
նահատակը
հեռի՛
{պահէ}
ամենայն
անբախտ
ժողովրդի
այսպիսի
չարարու
ղանալով
Սաղմոսերգողին
պէս
աղօթել,
թէ
"
{պահէ}
՛,
Տէ՛ր,
մեղաւորի
ձեռքից
եւ
չա՛ր
մարդո
է.
Աստուած
կեանք
տայ,
Աստուած
հաստատ
{պահէ},
որ
ազգը
սիրելով,
կառքերով
ման
գայ,
-
պատասխանեց
պառաւը,
-
Աստուած
անփորձ
{պահէ},
շատ
խնդաս:
Աղքատը
հեռացաւ:
Մանու
վերջապէս
հնազանդ
մնայ
եւ
ականջները
սուր
{պահէ}
խղճմտանքի
ձայնի
առաջեւ,
եւ
ոչինչ
այնպէ
ուխտ
է
անում,
որ
հետեւեալ
տարին
էլ
կը
{պահէ}:
Պահուածի
էլ
մետաքսը,
միայն
տան
եւ
եւրոպացի
մարդ
չլինէր,
Կաթողիկոսը
կը
{պահէ՞ր}
նորան
իւր
մօտ:
Ես
չգիտեմ,
թէ
ինչ
մտած
ջեւանի
մէջ
հաշուատուն
կամ
գործակալ
մարդ
{պահէին}
գո՛նէ
միմիայն
Ֆրանսիայի
Մարսէյլ
քաղաքի
թագակապ
Վաղակաւոր
սուր
յազդիր
գահ
{պահէին}
յաջողակ։
ԶԱնի
գիտեմ
բազմամարդ
յորժամ
բ
արածկամ
այնտեղից
այստեղ
բերած,
անփոփոխ
{պահէր}
իւր
բուն
յատկութիւնը,
մինչդեռ
փոփոխուե
ոյ,
կորուսեալ
զմոգականն
ոյժ՝
որ
յամրի
{պահէր}
զազգն,
ցիր
ու
ցան
գնաց
ի
չորս
կողմունս
Աստուած
պաշտէր,
ժամը
երթար,
պասը
{պահէր}
հաւատքով,
Արի՛
բա՛ց
թող
այդ
ուսու
մ։
'Ի
Դամասկոս
ազգապետն
Արետա՛յ
արքայի
{պահէր}
զքաղաքն
Դամասկացոց
ունել
զիս.
եւ
ընդ
պ
"
(
Ագաթ,
եր.
119)։
§
28.
"
Եւ
{պահէր}
Եսաւ
ո՛խս
Յակովբայ
վասն
օրհնութեանցն
զո
րութիւնը,
որ
իւր
կրքի
սանձը
միշտ
ամուր
{պահէր}
ձեռքում
եւ
ամենայն
բանի
վերայ
դատաստան
երի
մէջ
մի
էակ,
որ
յաւիտեանս
յաւիտենից
{պահէր}
իւր
ձեւը:
-
Ձե՞ւը,
-
հարցրեց
Թիւթիւ
ւցանել
զնորն
յարդարեալ
եւ
մշակեալ,
զոր
{պահէր}
դեռ
ազգն:
Կորուստ
լեզուին,
կորուստ
ր
հոգաբարձութիւնը
այն
է
եղել
միայն,
որ
{պահէք},
մեծացնէք,
պայծառ
եւ
փառաւոր
զգեստներ
ոցն
ազգային
՚ի
Ջուղա
ի
բազում
ամաց
հետէ
{պահի}
եւ
յոտին
կայ
միմիայն
ծախիւք
բարեպաշտ
առ
լ
յընդարձակ
պատմութենէ
վարուց
նորա,
որ
{պահի}
'ի
նոյն
վանս
շարադրեալ
'ի
Հ.
Մատթէոս
վ
,
որ
եւ
ի
կարծիս
էին
թէ]
ինքեանց
եւ
եթ
{պահի}
յաղթանակս
(
[թէ]
միայն
հնար
էր
[յափշտակ
ը
(
!)
թէ
արի
ձին
բռնի՛,
տա՛ր
գոմումդ
{պահի},
խոտ,
գարի
տու՛ր,
մովրովի
համար
ճուտ
կարիքների
հետ:
Իսկ
երբ
դու
ասես
ինձ՝
{պահի՛ր}
քո
ազգութիւնը,
հաստա՛տ
կացիր
քո
սիրու
ջ
դէպի
քո
աշխարհը,
սիրի՛ր
քո
եղբարքը,
{պահի՛ր}
քո
լեզուն,
որ
է
քո
ազգութեան
դրօշը
եւ
երեւի,
հիշում
եք,
որ
մեր
տեսակցության
{պահին}
ես
գանգատվում
էի
տենդային
կացությունից
ք
վասն
մեր՝
համարին
կորուսեալ,
իսկ
որ
{պահին}
առ
մեզ՝
են
սոքին,
թարգմանեալք
ի
յունա
քրիստոնէական
հաւատոյ:
Գրիգոր
Մագիստրոս
{Պահլաւունի},
որոյ
ոճ
կարի
ծանր
ստրկացեալ
միանգամա
չեցաւ:
Յերկոտասաներորդ
դարու
Գրիգոր
{Պահլաւունի}
ուղղագործեալ
զտովմար
եւ
զտօնացոյց
Հայոց
մահ
շիրմիդ
անապատի
Որդին
կանգնած
է
{պահնակ}:
Նորա
վերարկուն
սպիտակ
`
Գո
անունը,
որին
խոստացաւ
տալ
զինուորական
{պահնորդներ}
անվտանգ
Ֆլանդրիա
հասանելու
համար,
ուր
յի
հողի
վերայ
եւ
նկատենք,
թէ
այդ
բոյսը
{պահո՞ւմ}
էր
արդեօք
իւր
բնական
որակութիւնքը,
որ
րաստելու
իւր
հիւթը,
իւրեան
թարմութիւնը
{պահող}
կենսական
ոյժը
եւ
զօրութիւնը:
Վա՛յ
այն
եթէ
գործ
է
դրւում
միայն
որպէս
զուգակշիռ
{պահող}
տարր
ընդդէմ
նեղսիրտ
գրականութեան:
չէ
լինում,
եթէ
նորա
շինուածքը,
հաստատ
{պահող}
հիմքերը
չկային,
այն
չորս
տեսակ
ըմպելին
կան
ազգի
համար,
եւ
նոցայ
յարուցանողը,
{պահողը}
եւ
դարմանողը
ազգն
է
դարձեալ:
Անցան
նչ
չունի
կրօնի
հետ:
Եկեղեցին
շինողը
եւ
{պահողը}
է
ժողովուրդը,
սորա
վերայ
է
նորա
ծանրու
տի
գտնուին
մէջերնին
անոր
կանոնները
ճիշդ
{պահողներ},
որ
ըսել
է
հայ
ճիզվիթներ։
Եւ
մենք
այն
ում,
ինչպէս
Աշտարակն
է,
եթէ
շատ
շերամ
{պահողք}
լինին,
հեշտ
կարելի
է
ընկերովի
բանալ
մի
տէն
ազատեսցեն
յաւուրս
մեծի
աւագ
շաբաթու
{պահոյն},
բայց
եթէ
՚ի
նոյն
բանտին
քրիստոնեայ
ան
ր
կոչի
Առեստ.
'ի
ժամանակի
քառասնորդացն
{պահոց}
'ի
մեծի
շաբաթու
զատկին,
յանկարծակի
յան
ազմոցի
վերայ,
մաքրում
էր
մի
ունդեղէն,
{պահոց}
կերակուր
պատրաստելու
համար:
-
Բարկա
իւնքը
սկսուած
են
արդէն,
ասես
թէ
մեզ
էր
{պահուած}
վկայ
գտանուիլ
դորա
սկզբին,
ասես
թէ
արե
Սեբէոս
Եպիսկոպոսի
Պատմութեան
մէջ,
ուր
{պահուած}
է
եւ
վերեւում
յիշուած
նամակի
պատճէնը:
չունի
խառնուելու,
որովհետեւ
այդ
բոլորը
{պահուած}
է
հոգեւոր
իշխանութեան:
-
Եկեղեցու
ծունէութիւն
ցոյց
տուող
շարժողութեան
տակ
{պահուած}
է
սարսափելի
անգործութիւն
եւ
անշարժութիւ
յց
տեսանում
ենք,
նոյնպէս,
որ
նորը
եւս
{պահուած}
է
շատ
տեղ,
այս
պատճառով
կարծում
ենք,
-
Գուցէ
թէ
այլ
տեղերում
մի
փոքր
այլապէս
{պահուած}
լինի
այս
աւանդութիւնը,
վէճ
չունինք.
մ
մ,
որ
հետեւեալ
տարին
էլ
կը
պահէ:
{Պահուածի}
էլ
մետաքսը,
միայն
տան
մէջ
գործածելու
հ
հազարների
արիւնով
եւ
բիւրերի
արտասուքով
{պահուել}
է
մինչեւ
այժմ,
նոյնպէս
ձեր
ծուլութենից
ում
էր
Հենրիկոս
IV-ը,
եւ
մի
ծածուկ
տեղ
{պահուելով}
՝
սպասում
էր
թագաւորի
գալուն։
Գաբրիէլ
րողացան
`
փախան,
եւ
որոնք
չկարողացան
`
{պահուեցան}
գործարանումը,
որ
իւրեանց
վերջին
աղէտքո
իւնքը
մշակող
եւ
վաճառող,
որ
զուգակշիռը
{պահուի}
եւ
աղքատութիւնը
տարագիր
գնայ:
-
Բ
ուրբ
խորհուրդին
հաղորդելու
ժամանակ
ճիշտ
{պահուի}
քահանայական
կանոնը,
եւ
կատարուի
այս
ցա
միջեւ
եւ
իրեն
այնպես
չնչին
եւ
զզվելի
էր
{պահում},
որ
սկսեց
քարոզել
18-ամյա
մի
պատանու
(
"
Ես
լսած
եմ,
որ
դու
յիշատակարան
ես
{պահում}
տանդ
եւ
ամենայն
օրում
պատահած
կամ
լսած
ս
իժ
օձի
նման,
եթէ
այդ
քո
հարստութիւնը
{պահում}
ես
ձեռքումդ,
որ
չարութիւնք
յառաջացնես
Ձեր
փոյթը
չէ
ամենեւին,
եթէ
մի
մարդ
չէր
{պահում}
Աստուծոյ
պատուէրները,
որ
Աւետարանի
մէջ
:
-
Ի՛նչպէս:
-
Ի՛նչ
բանի
համար
{պահում}
ես
դու
այդ
շանթերը,
ո՞չ
ապաքէն
չարագոր
ն
շարժառիթը,
ի՞նչ
է,
որ
այդպէս
հաստատ
{պահում}
է
դոցա
իւրեանց
կամակորութեան
մէջ:
Բայց
ի
վերարկու
գնելու
համար:
Բայց
Բէգզադէն
{պահում}
է
արծաթը
իւր
մօտ:
Երբ
որ
դրականապէս
աս
ունդը։
Ինչպէս
բնական
աշխարհի
մէջ
ծնածը
{պահում}
է
իւր
ծնողի
տիպը
եւ
բնական
որակութիւնքը
ձեռք
բերուած
այն
բանը,
որ
բնութիւնը
չէ
{պահում}
իւր
գոգում,
որ
բնութիւնը
չէ
պատրաստում
աւաքական
անձնաւորութիւնը՝
ազգութիւնը,
{պահում}
է
եւ
պաշտպանում
է
իւր
օգուտը
եւ
ոտքի
տա
,
բայց
Անգլիան,
հակառակ
նորա
կամքին,
{պահում}
է
նորան
իւր
ձեռքի
մէջ,
եւ
Թէյմսը
շատ
ժ
ութեան
մէջ
ներգործելով,
հաւասարակշիռ
է
{պահում}
արտաքին
ոյժերի
ընդդէմ,
որով
եւ
ազգութի
"
Հիւսիսափայլում
"
երեւան
ելած
մակգիրքը
{պահում}
են։
Ուրա՜խ
ենք,
եթէ
այդ
կերպով
եւս
օգ
Յովհաննէսի
աշակերտները
եւ
փարիսեցիները
{պահում}
են
եւ
քո
աշակերտքը
չեն
պահում
եւ
խառն
ո
իսեցիները
պահում
են
եւ
քո
աշակերտքը
չեն
{պահում}
եւ
խառն
ուտում
են
"
ասելով։
Նորան
"
դ
,
թէ՝
վա՜յ
նորան,
որ
չար
ագահութիւն
է
{պահում}
իր
տանը
"։
Դարձեալ
ասում
էին,
թէ
"
ց
աշխարհում
եղած
ժամանակս
ինձ
իր
մօտ
էր
{պահում}
ամառները։
Թէ
ինչ
է
այդ
տեսակ
ծանօթաբան
նատնում,
որպէս
թէ
մի
բան
քարշում
էր
եւ
{պահում}
էր
մեզ
այնտեղ,
յետոյ
Հայկազն
բժիշկ
Սար
սել
բոլորի
տպագրութեան
տարին,
միտքն
էր
{պահում},
թէ
ո՛ր
գրքում,
որքան
երես
կայ.
բայց
են,
խուճապում
են,
կապում
են
կայքերը,
{պահում}
են
բեռները,
լցնում
են
հրացանները,
կամ
ճը
ասել,
այս
թերթերի
օգնականութեամբ
ես
{պահում}
եմ
բոլորին
կատարեալ
խռովութեան
եւ
անհան
այ,
դուք
թէեւ
այսպիսի
անկարգութեան
մէջ
{պահում}
էք
դժոխքը,
բայց
անարժան
էր,
պիտոյ
է
ք
էջ,
ուր
նստում
էր,
որպէս
պաշտօնակալ,
{պահում}
էր
մի
սիրական
եւ
բոլոր
գողութեան
եւ
կաշ
ի
քոյրերը
Ոողայ
եւ
Ոողիբայ
անունով,
որ
{պահում}
էք
Ձեր
կանանոցի
մէջ,
որպէս
վարդապետութ
քները:
Բացի
դորանից,
ես
միշտ
իմ
վերայ
{պահում}
եմ
կտորը
այն
ծառի,
որին
կապել
էին
Քրիս
եւ
շաբաթական
պահքերը,
այլեւ
մեծ
պահքը
{պահում}
են
ամբողջ
երեկոյ,
առաւօտ
եկեղեցի
են
գն
իւրեանց
մէջ:
Նոցանից
մինը
կամ
երկուքը
{պահում}
են
երիտասարդի
կողմը,
միւսքը
պաշտպանում
ի
անցք
կամ
խօսելով
մի
մարդու
մասին,
չէ
{պահում}
այդ
անցքերի
կարգը,
գործ
է
դնում
զանազա
ւմ
են
հազար
մասնից,
ապա
այդ
հազարը
եւս
{պահում}
են
իւրեանց
արմատական
կամ
բնական
բնաւորո
եանը:
Բնութիւնը
մի
այնպիսի
զուգակշիռ
է
{պահում}
արարածների
մէջ,
մի
այնպիսի
տնտեսութիւն
կարութիւնը,
այլ
առաւել
ստոյգ
համարելով
{պահում}
էր
նորան,
գործ
դնել
նեղութեան
մէջ,
եթ
ամ
մահով:
Այս
պատճառով
մեր
ցեղապետը
{պահում}
է
իւր
մօտ
այս
մատանին,
որպէսզի
գոնէ
ժա
որ
Վատիկանը
արթնապէս
հսկում
է
եւ
աչք
է
{պահում}
այս
միաբանութեան
վերայ,
եւ
մի
քանի
բամ
ը,
հիմնուած
լինելով
ստրկութեան
վերայ,
{պահում}
է
այս
տարրը
իւր
քաղաքականութեան։
ից
շատերը
կիրակէ
եւ
տօնի
օրերը
պահք
էին
{պահում}
եւ
չէին
գնում
Կօլլէգիումը
եկեղեցական
վէ
դէմ
(
Հնդկաստանի
քրիստոնեայք
շատ
հարճեր
{պահում}
էին)
եւ
փոքր
ի
շատէ
կարողացաւ
դղրդել
ա
կեղեցիներ
էին
շինում,
պատարագի
ժամանակ
{պահում}
էին
առ
հասարակ
ո՛չ
թէ
Պապական,
այլ
Հնդ
ի
մէջ,
Եափոնիայում
եւ
Չինաստանում
նոքա
{պահում}
են
միեւնոյն
ուղղութիւնը,
միեւնոյն
որսո
ն
մեռածի
շորերը
եւ
իբրեւ
մի
սուրբ
նշխար
{պահում}
էին
իւրեանց
մօտ։
Նորան
մեծ
հանդէսով
թա
եթէ
հոլովված
ժամանակ
իր
ուղղական
վիճակը
{պահում}
է.
մանաւանդ
լեզվի
վերածնութեան
ժամանակ
նք
շատ
անգամ
սեռական
կամ
ուրիշ
հոլովում
{պահում}
ենք
բառերի
ամբողջ
ուղղականը,
մինչդեռ
ն
նակում,
ժամանակում,
դէմքում,
թվում,
{պահում}
է
իր
կազմուածքը
անխախտելի,
անթերի
եւ
ա
րները,
որ
հայոց
ազգի
մէջ
շատ
տեղ
կան,
{պահում}
են
իրենց
վրայ
նաեւ
Մասիսի
եւ
Արագածի
եր
ար,
ոչխար,
գոմէշ,
ձի,
գութան,
չութ
{պահում}.
հացը,
եղը,
պանիրը,
բուրդը,
ամէն
բ
տեղը
փչանում
ա:
Մարդս
մի
երկու
կով
ենք
{պահում},
թէ
երեխեքանց
մածուն
էլ
ա
ըլնի,
էն
էլ
նդ՝
գաղղիացւոց,
որոնց
բառերի
շատը
դեռ
{պահում}
է
իւր
մէջ
բնական
Լատին
ձայն։
Լեզուն
մի
տօնից
ստանալ
ոչ
թէ
միայն
այն
արծաթը,
որ
{պահուցել}
էր
յառաջուց
որպէս
գին
իւր
պաշտօնին,
այլ
ատուր-փիլիսոփա
չէ
եւ
ոչ
էլ
դոկտրինյոր,
{պահպանե}
նրան
Ադովնա
Եհովան:
Ի
դեպ,
ես
կկարդամ
րհաբար
թելադրել
զՀոգեւոր
Ատեանն
տեղւոյդ
{պահպանել}
ի
գրութիւնս
իւր
զսահմանեալ
եղանակն
թղթա
ր
արխիվը
`
ապրող
սերունդն
է.
եթե
նա
չի
{պահպանել}
կամ
չի
մշակել
տվյալ
մտքի
համար
որեւէ
ձե
սենք
թէ
չէր
մեռանում
այնտեղ,
կարո՞ղ
էր
{պահպանել}
իւր
մարմնի
կանոնաւոր
մեծութիւնը,
ծննդա
,
Աղա՛
ասելով,
գլուխները
իւղել
եւ
անձը
{պահպանել},
բարեաւ
վայելէ
իւր
սովորութիւնը,
չենք
անսիրելութիւն
է.
ամենայն
մարդ
կարող
է
{պահպանել}
իւր
մէջ
այդ
աստուածային
մասնը,
եթէ
ուն
սպէս
է.
ա)
Դպրոց
հարկաւոր
է
հիմնել
եւ
{պահպանել}
այնտեղ,
ուր
է
ազգը.
բ)
Դպրոցը
հիմնել
լ
մի
հիմնաւոր
եւ
շարունակ
դաշնակցութիւն
{պահպանել}
Հայաստանի
հետ:
Կտոր
փշուր
եղած
դէպքերը
դնել
արտաքին
ազդեցութեանց,
նա
չէ
կարող
{պահպանել}
իւր
անձը
եւ
այն
րոպէին
մեռնում
է:
Արտա
դրի
վերայ,
քանզի
նորանով
միայն
կարող
է
{պահպանել}
մարդը
իւր
նիւթական
գոյութիւնը:
Բա
ւթեան
ընդունելութենից
եւ
աշխատին
անարատ
{պահպանել}
իւրեանց
կոչումը
վերոգրեալ
պատճառների
հա
եալն,
այն
ինչ
առ
կենդանութեամբն
չկարաց
{պահպանել}
զնոյն:
Ազգասէր
հոգեւորք,
յորոց
արժառիթը,
պաշտպանել
չարագործ
Պօղոսը
եւ
{պահպանել}
նորա
խայտառակուած
ճակատի
վերայ
եկեղեցակ
որ
եւ
բարոյական
լուսավորության
չէ
կարող
{պահպանել}
ո՛չ
յուր
լեզուն,
ո՛չ
յուր
եկեղեցին
եւ
ն
ոգին
մտաւ
նաեւ
Անգլիայ,
որ
անհողդողդ
{պահպանել}
էր
իր
կառավարչական
ձեւերը
եւ
առաջին
ֆրա
ւմ
են
Ռոսսելի
բարեկամքը,
-
որ
կարողանաք
{պահպանել}.
տենդային
ամբոխմունքով
խռնւում
է
ազգը
զգի
կեանքի
բնաւորութենից
եւ
ոչ
կարող
են
{պահպանել}
ազգը
կամ
տէրութիւնը:
Սորա
ոյժը
եւ
կեան
ւ
կերպարանքը։
Մխիթարեանք,
կամելով
{պահպանել}
կորստից
հնախօս
լեզուի
յիշատակարանքը,
ո
կին
մեռուցանել
անհնարին
է,
բայց
գոնեայ
{պահպանել}
զայն
պարտ
էր՝
ասեն
իմաստունքն
հայոց.
զորպիսի
պահանջէ
դարս
լուսաւորեալ՝
առ
ի
{պահպանել}
ըստ
կարի
զկենդանութիւն.
բանականութեան
եծ
ասպարէզ
կայ
նոցա
առաջեւը,
այսինքն՝
{պահպանել}
հաւատը
Ֆրանսիայի
մէջ։
Նոքա
մինչեւ
անգա
ինչ
որ
կարող
էր
փրկաւէտ
լինել
նոցա,
եւ
{պահպանել}
Գաղղիացոց
համար,
ինչ
որ
նա
տուած
էր
նոց
իւրեան,
որովհետեւ
չէր
կամեցել
իւր
մէջ
{պահպանել}
մի
գայթակղութեան
խմոր:
Ստոյգ
արժա
ինք.
այլ
այն
մանաւանդ,
թէ
հարկաւո՞ր
է
{պահպանել}
ժողովրդի
վնասակար
եւ
մոլորական
նախապաշա
լ
է
մեր
ստամոքսը
եւ
որ
հազար
նեղութեամբ
{պահպանել}
էինք
մեր
եւ
մեր
զաւակների
կենդանութիւնը
կարող
է
մեզ
կշտացնել,
մեր
առողջութիւնը
{պահպանել}
՝
մեր
ունեցած
չոր
հացը՞,
որ
ուտւում
է
ազգին:
Փարիզեան
ազգային
վարժարանի
{պահպանելը}
կամ
փակելը
ներկայումս
համարեա
թէ
հասարա
չեւ
իսկ
ներկա
լինելու
դեպքում
լռություն
{պահպանելն}
ապացույց
չէ,
որ
բացակայողը
կամ
նա,
ով
.
000
համախառն
եկամուտ:
Այդ
գումարով,
{պահպանելով}
`
պահանջի
շուկան,
յուրաքանչյուր
տարի
ա
ալ
իրաւունք
է
տալիս
այդ
մարդերին,
որ,
{պահպանելով}
իւրեանց
եկեղեցու
անկախութիւնը,
պահպանե
նպիսի
ժողովրդական
լեզու
ստեղծել,
որը,
{պահպանելով}
նախնական
արմատն
ու
հիմքը,
պարզ
ու
գեղե
թէ
իմ
ո՞ր
արուեստի
համար
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
{պահպանելով}
պիտի
մեծարէիր
ինձ
"։
Սորանում
ի՞նչ
բան
մի
այդպիսի
ուսումնարան
մշտնջենաւորապէս
{պահպանելու}
համար
հարկաւոր
է
մեծ
արծաթագլուխ,
թէ
ք
իքը։
Այդ
պատճառով
միմիայն
իւրեանց
անձը
{պահպանելու}
համար
ստիպւում
են՝
որքան
կարող
էին
թան
ղափարը
այնքան
ծանր
կշիռ
ունի,
որ
դորան
{պահպանելու}
եւ
օգնելու
մտքով
պատրաստ
ենք
ամենայն
զո
ո՛ւր,
ա՛զգ,
կեանքդ
տո՛ւր
քո
հայրենիքը
{պահպանելու}
եւ
նորա
պատիւը
տեղը
բերելու
կամ
առաւել
որ
կարգուած
էին
դահլիճի
բարեկարգութիւնը
{պահպանելու}
համար,
բերեցին
սատանայի
մօտ
այս
իմաստա
զօրութիւն
Պապականութիւնը
Ֆրանսիայի
մէջ
{պահպանելու}
համար
եւ
Հենրիկոս
III-ի
մահից
յետոյ
Կար
ածքը
ստանամ
էր
իր
տեսակի
յարատեւութիւնը
{պահպանելու}
բնական
ունակութիւնը:
Իբրեւ
թերութ
ր
ցանկութեան
հակառակ,
եւ
ինչ
բան
աւելի
{պահպանես},
այն
բանը
աւելի
վտանգների
տակ
է
ընկնու
լութիւն
մահմեդականութեան.
սա
բացասաբար
{պահպանեց}
հայերի
կրօնը:
Ազգը
որչափ
եւս
թաղուած
լ
րին
մեղադրելուն,
որովհետեւ
նրանք
ամուր
{պահպանեցին}
եւ
չդավաճանեցին
իրերի
կարգին
հանուն
պ.
պանելով
իւրեանց
եկեղեցու
անկախութիւնը,
{պահպանեցին}
ազգի
գոյութիւնը,
եւ
մեր
համար
սուրբ
են
ք
եւ
բավական
մխիթարական:
Դո՛ւք
պիտի
{պահպանեք}
մեր
ծրագիրը,
նա
եւ
Ձերն
է,
որովհետեւ
այսպէս
է,
թէ
ազգը
պիտի
իւր
գոյութիւնը
{պահպանէ}
իւր
եկեղեցու
միջնորդութեամբ:
Համաշխարհ
ն,
որ
կալանաւորեցինք
մեք
պատերազմում,
{պահպանէք}
ձեր
բանտի
մէջ
մինչեւ
առաւօտ.
դոքա
իւրե
ւյս
ունիմ,
որ
կարո՛ղ
է,
միայն
դու
քեզ
{պահպանի՛ր},
առաջինը
չմրսես,
երկրորդը՝
ծխելը
թար
թապահ
գործիք
":
Վաճ.
-
"
Կայծակից
{պահպանող}.
ուր
որ
կայ
այդ
բանը,
այնտեղ
կայծակը
էութեան
պաշտպան
ձեւանալը
չէր
մի
դիմակ՝
{պահպանող}
աշխարհի
հանգամանքներից,
եւրոպացի
թագաւ
պիտի
լուծուի:
Ոչինչ
բռնութիւն,
ոչինչ
{պահպանողական}
համակարգութիւն,
ոչինչ
ընդդիմադրութիւն
աքաղէ
յունական
այգւոյն,
աբեղայք
էին
որ
{պահպանողք}
գտան
այդր
գրականութեան,
ուստի
եւ
մինչե
այն
կարող
է
իրագործուիլ,
երբ
հիմնած
ու
{պահպանուած}
էին
բուն
ազգային
դպրոցներ,
որոնց
մէջ
պ
ճրագը,
այստեղ
ու
այնտեղ
շատ
աղօտափայլ
{պահպանուելով}
միայն
Հայաստանի
վանքերի
մէջ։
Բայց
ի՞նչ
,
եթէ
նոքա
չլինէին,
մեր
լոյս
հաւատը
կը
{պահպանուէ՞ր}
մինչեւ
այժմ.
Աստուած
կեանք
տայ
մեր
հոգ
գոնէ
հարիւրին
8
տոկոս
բերել,
որով
պիտի
{պահպանուէին}
լինելոց
ուսումնարանը,
տպարանը,
հիւանդ
անօր
թէ
զի՞նչ
իմանան
ուսումնականք
հայոց
{պահպանութեամբ}
կամ
կենդանութեամբ
նոյն
լեզուի:
Քաջայայ
անոցի,
աղքատանոցի,
անկելանոցի
օգտի
եւ
{պահպանութեան}
համար
տարին
հինգ
տասն
մանէթ՝
չնայելով
տոյ
շիջանում
են
շուտով՝
չլինելով
հնարք
{պահպանութեան}:
Պէտք
էր
մի
փոքր
աւելի
շրջանկատ
լինել
ը
պակաս
չերեւեցան
այն
քաջերից,
որ
ազգի
{պահպանութեան}
համար
քաջութեամբ
ընկան
պատերազմի
դաշտու
միջոց
ժամանակի
կեալ
հնազանդ
եւ
ի
ներքոյ
{պահպանութեան}
կտակակատարոյս
եւ
կտակադրել
հարկայ
ունիլ
նթաց
եւ
՚ի
յետագայ
բանս,
երեւի
՚ի
ճիշդ
{պահպանութեան}
ամուլ
ծիսից
եւ
արտաքին
արարողութեանց.
արգելանքից,
այլ
մնում
էին
պահապանների
{պահպանութեան}
տակ։
Կարգի
Գեներալ
Րիկչին
բանդ
դրո
այնուամենայնիւ,
չէ
մոռանում
իր
կեանքի
{պահպանութեան}
հոգսը.
"
Խոտի
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
,
այնուամենայնիւ
չէ
մոռանում
իր
կեանքի
{պահպանութեան}
հոգսը,
"
խոտի
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
վերաբերում,
մենք
ընդդէմ
ենք
այս
տեսակ
{պահպանութեանց},
որովհետեւ
ծանր
են
գալիս
հասարակ
ժողով
խելոյ,
զդանկ
մի
ի
շինութիւն
ազգի
կամ
ի
{պահպանութիւն}
դպրոցաց,
որ
ըստ
օրէ
թաղի
ընդ
պարտուք,
ւթիւն
խոստովանի
ամբողջ
Եւրոպա,
եւ
առ
ի
{պահպանութիւն}
բարոյական՝
ընդ
նմին
եւ
նուիրական
անօթո
զառաջինն
մեծակշիռ
շնորհեալ
են
պաշտօնք
ի
{պահպանութիւն}
ազգիանօթ
քդ
այդոքիկ
-
կրօնն
եւ
լեզու:
զգի
մերոյ,
կախի
զանթերի
եւ
զինքնուրոյն
{պահպանութիւն}
է
կրօնի
եւ
խոստովանութիւն
նորա.
ձեռն
մ
րօք
եւ
բիւրուք
անկան
՚ի
պատերազմունս
առ
{պահպանութիւն}
ազգի
եւ
կրօնի
մերոյ:
Սերունդ
եմք
քաջաց
միանգամայն,
երբ
եւ
կարի
հարկաւորն
էր
ի
{պահպանութիւն}
լեզուին,
ըստ
որում
եւ
ամ
ենայն
լեզու
հ
ւ
մտածէին,
որ
նոցայ
ազգութեան
եւ
կրօնի
{պահպանութիւնը}
նորա
արդիւնքիցն
էր
կախ:
Այսպիսի
գործար
այաստանի
վանքերի
մէջ։
Բայց
ի՞նչ
էր
այդ
{պահպանութիւնը}
՝
համեմատելով
այն
կարօտութեան
հետ,
որ
դպրութեան
հանդիսում,
էր
հին
լեզուի
լոկ
{պահպանութիւնը}
եւ
մշակութիւնը.
ընդհանուր
լուսաւորութի
ել
է
միմիայն
լեզուի
մշակագործութիւնը
եւ
{պահպանութիւնը}
։
Հայր
Միքայէլ
Չամչեանի
նամակը),
հին
չէր
լինէին.
ինչ
որ
մնացել
է,
նորա
{պահպանութիւնը},
նորա
մշակութիւնը
եւ
նորան
ծաղկեցնելը
շ
շատեր,
մեզ
պէս,
ոչ
բարով,
գրողների
{պահպանութիւնք}
կամ
թոյլատուութիւնք
են,
այս
կամ
այն
պա
շխատենք,
որ
այդ
հաւատը
ամուր
եւ
անխախտ
{պահպանուի},
մեզ
հարկաւոր
է
ոչ
թէ
հաւատի
թշնամիք
յ
ւ,
պահանջ-առաջարկի
այդ
գումարի
համեմատ
{պահպանում}
է
աշխատանքի
պահանջի
շուկան:
Ինձ
համ
լեզուով,
եւ
լեզուն
է,
որ
գլխաւորապէս
{պահպանում}
է
ազգութիւնը:
Նախիջեւանի
կեանքը
ոգ
այն
ժամանակ
յիշիր,
որ
Հայերը
ունին
եւ
{պահպանում}
են
դեռեւս
մի
կրօնական
միութիւն,
յիշիր
եւ
քանի
որ
կարողանում
է
նոցա
դէմ
դնել,
{պահպանում}
է
իւր
անձը՝
ապրում
է:
Բայց
երբ
էակի
ն
լութեան
համար:
Սատանան
թէպէտ
խիստ
{պահպանում}
էր
ամենայն
բանի
կարգը
իւր
տէրութեան
մէջ
եան
գործը
չէ:
Նախախնամութիւնը
միօրինակ
{պահպանում}
է
եւ
դարմանում
է
ամբողջ
տիեզերքը
առանց
ծությունները
ամեն
մի
բանավիճային
երանգի
{պահպանումով}
եւ
մտավոր
կարգի
յուրաքանչյուր
աշխատությ
րքան
այդ
բարբառի
մեջ
տեսնում
ենք
լիովին
{պահպանված}
հին
լեզվի
ձեւերը:
Ժողովուրդը
մշակված
ե
ի
գավառում
ավելի
շատ,
քան
մի
այլ
տեղ,
{պահպանվել}
են
լեզվի
լավագույն
ձեւերը
":
Ես
հար
կորած
չէ,
այլ
ամենայն
բան
յուր
կարգով
{պահպանվում}
է,
եւ
գնացողները
իսկույն
պիտի
ստանան
կ
ած
էին
այդ
հասարակութեան
եւ
մինչեւ
այժմ
{պահպանւում}
էին
անփոփոխ,
որքան
ժամանակ
դոքա
համաձա
եր
են
բոլոր
արարածք,
որ
գոյանում
են
եւ
{պահպանւում}
են
բնութեան
մէջ:
-
Ես
մի
ժամ
առաջ
տանալով
միայն
նիւթական
հնարներով,
որով
{պահպանւում}
էր
նոցա
մարմնի
շինուածքը։
Ի՛նչ
կերպով
եւ
զրպարտութեան
ձեւով,
որ
մինչեւ
այժմ
{պահպանւում}
է
Փարիզի
Պարլամենտի
հին
դիւանների
մէջ։
ության
դարումը
կարծես
թե
ամենայն
կողմից
{պահվում}
է
նույնպես
այս
կանոնը,
ամենայն
տեղից
լ
տուածաբանութեամբ
եկեղեցականների
գործերը
{պահւում}
են
Կրօնական
ժողովին,
այսինքն,
նոյնիսկ
ւ:
Սկսեցին
գնալ:
Երկու
կողմից
եւս
{պահւում}
էր
մի
կամակոր
լռութիւն:
Կոմսի
միտ
ւ
երեք
չորս
փակով
կղպած
արկղի
մէջ,
ուր
{պահւում}
էին
հարուստների
արծաթը,
ոսկին
եւ
ստացո
ողջ
աշխարհի
տարածութիւնը,
նորա
մարմինը
{պահւում}
է
այս
անշուք
եւ
նեղ
բլուրի
տակ։
Եթէ
դո
անչիւր
գաւառում
կային
շտեմարաններ,
ուր
{պահւում}
էին
վաճառելի
ապրանքները՝
ոսկի,
արծաթ
խօսքերից
պարզ
երեւում
է,
թէ
ի՞նչ
սիրով
{պահւում}
է
այնտեղ
շերամը:
Ծառի
տէրը
խնայում
է
ի
ուտում
է,
խմում
"։
Բացի
սորանից,
"
{պահք}
չպահո՛ղ
եւ
ամեն
ժամանակ
կերակուր
ուտող
նում
է
իւր
ազգը,
հաւատն
ու
օրէնքը,
ոչ
{պահք}
է
իմանում,
ոչ
մատաղը,
ո՛չ
քաւութիւն,
ետեւողներից
շատերը
կիրակէ
եւ
տօնի
օրերը
{պահք}
էին
պահում
եւ
չէին
գնում
Կօլլէգիումը
եկ
.
ուրբաթի,
չորեքշաբաթի,
եւ
շաբաթական
{պահքերը},
այլեւ
մեծ
պահքը
պահում
են
ամբողջ
երեկ
բաթի,
եւ
շաբաթական
պահքերը,
այլեւ
մեծ
{պահքը}
պահում
են
ամբողջ
երեկոյ,
առաւօտ
եկեղեց
րեզմանը
օրհնել
տալ,
մատաղը
չմոռանալ
եւ
{պահքը}
պահել․
եթէ
սորանից
աւելի
կամենանք,
ընդ
,
Նոր
տարին
նոյնպիսի
օր
է,
ինչպէս
Մեծ
{պահքի}
երկուշաբթին.
օրի
կանաչը
եւ
կարմիրը
ո՛չ
չարչարուած
եւ
միանգամայն
հալումաշ
եղած
{պահքից}
եւ
հիւանդութենից,
ոչինչ
տեղում
չէր
գտա
անայ
ձեռնադրուելով
Արդէնեան
Եպիսկոպոսից
{պահքով}
ու
աղօթքով,
բնակւում
էին
Վենետիկ
քաղաք
15-ին
ընդ[ունեցի]
16[երորդ]
բաղնիսը.
{պաղ}
էր,
եւ
սկսեցի
վատանալ:
15-16
id[em]
խանակ
ջերմացնելու
իմ
սիրելի
ազգակիցների
{պաղած}
սիրտը,
խորովելու
էր
իմ
ներսը:
Նախախնա
ել
այն
սառնութիւնը
եւ
պաղութիւնը,
որով
{պաղած}
էին
Հայերը
առհասարակ։
Հանգուցեալը
քանի
ում
ենք
որպէս
մերկ
սուտ
նորա
արտասուալի
{պաղատելը}
Թէորիանոսին
եւ
Հայերը
մոլորուած
ճանաչել
ու
խնկեց,
Մի՛
կարծեր
թէ
միջաբեկ,
Պիտ՚
{պաղատիմ}
դէպի
քեզ:
Ես
կ՚ընդունիմ
կամակար,
Թէ
,
որ
լսելով
այդ
խռովությունքըն,
սիրտս
{պաղեցավ}.
ասացի,
ինչպես
առհասարակ
ասում
են.
"
իլեր,
բայց
եւ
շատ
անգամ
հիւսիսի
ցուրտը
{պաղեցնում}
է
նորանց
արեւագալից
յառաջ...
Նայել
ձերի
մէջ
ներգործողքը
էին
զանազան
աղեր,
{պաղլեղ},
արջասպ,
ապակի,
բուռա,
քացախ
եւ
կրա
ւն,
չէ
նե
չոխրախին
ճամբան,
չէ
նա
աճաբ
{պաղնիքին}
ճամբան.
Խասբիքային
տունին
ետեւի
տերեյի
յոյս
ունէր
ջերմացնել
այն
սառնութիւնը
եւ
{պաղութիւնը},
որով
պաղած
էին
Հայերը
առհասարակ։
Հան
այ,
մի
"
Հոգւոց
",
եւ
պանդուխտի
սիրտը
{պաղում}
է:
Բայց
նորա
սիրտը
պաղում
է
եւ
այն
աշխ
դուխտի
սիրտը
պաղում
է:
Բայց
նորա
սիրտը
{պաղում}
է
եւ
այն
աշխարհից,
ուր
ծնել
էր
նա...
ութիւն
'ի
հեռաւոր
երկիրս
գնաց
մինչեւ
'ի
{Պաղտատ},
եւ
սա
եւս
օժտեալ
գոլով
փօլիթիքական
ձր
ղալիկի
կամ
որպէս
մի
հագնուած,
զուգուած
{պաճուճապատանքի}
վերայ:
Հինգերորդ
դարում,
երբ
Հայոց
ըն
1521
թուականին
Ֆրանսիացիք
պաշարեցին
{Պամպէլունա}
քաղաքը։
Պաշարուած
զօրքը
եւ
առ
հասարակ
թշնամու
ձեռքը։
Միմիայն
Իգնատիոսը,
որ
{Պամպէլունայի}
զօրքի
մէջ
կապիտանի
պաշտօն
ունէր,
ընդդի
թեանց:
8.
Ստացագիր
պարոն
օրէնսգէտ
{Պայլի},
յ2էն
Օգոստ.
(
ըստ
նոր
տոմարի)
համար
ամալեան
300
ռուփի:
9.
Գրութիւն
պ.
{Պայլի}
յ3էն
Օգոստ.,
որով
կոչէ
զիս
յատեան:
կոչէ
զիս
յատեան:
10.
Գրութիւն
պ.
{Պայլի}
ի
16էն
Օգոստ.,
որով
առաքէ
զսպեալ
օրին
Բեկնազարեանց:
7.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
{Պայլին}
՚ի
1էն
Օգոստոսի
(
ըստ
նոր
տումարի)
որ
դեօք
այնպէ՞ս,
որ
հանգիստ
խղճմտանքով
եւ
{պայծառ}
ճակատով
կարող
էինք
ձեռքերս
սրտերիս
վերա
յերի
համար
Հիւսիսային
փայլողութիւնը
իւր
{պայծառ}
ճառագայթքը,
անցեալ
տարում
լայնարձակ
աս
ի
տակ։
Առաջեւիցս
վազում
էր
մի
քաղցր
եւ
{պայծառ}
վտակ:
Տեսայ,
որ
գալիս
է
հեռուից
մի
եր
իք
է
մի
լուցկի
մօտեցնել
այդ
շոգուն,
որ
{պայծառ}
վառուէր:
Իսկ
թէ
այդ
շոգիքը
հաւաքուէին
անց
ոյժը,
ես
մտայ
Վերսայլի
ծառաստանը:
{Պայծառ}
էր
գիշերը,
զովարար
քամին
մխիթարում
էր
յն
է
եղել
միայն,
որ
պահէք,
մեծացնէք,
{պայծառ}
եւ
փառաւոր
զգեստներով
զարդարէք
եւ
կօրսե
ութիւնը
Լուսաւորչից
յետոյ,
բայց
եւ
այս
{պայծառ}
օրերը
Հայերի
անցել
են
առանց
մի
ծառայութ
նր
պիտի
լինի
այդ
դատաստանը.
աշխատեցէ՛ք
{պայծառ}
յիշատակներ
կտակել
ձեր
ժառանգներին:
ուշի
միջից
-
Աստղը
վեհափառ
`
Արուսեակ
{պայծառ}
Էր
կոչւում
հնում,
Պաշտըւում
բագնում
կարօտով
դիտում
է
նա
Փարոսի
հուր
-
շողը
{պայծառ}.
Եւ
ստրուկը
բազմաչարչար
Ինչպէ՜ս
տենչ
ահար
Թաթաւեալ
զձորձս
Ի
բոսոր
{պայծառ}
Տաճարին
ի
մուտս,
Գայ
որպէս
Թէ
գործ
ունիս
արժանաւոր
`
լուսնի
շողից
{պայծառ}
է,
Քո
դամբանը
նա
յաւիտեան
եւ
դարե
ուծոյ
սիրած
քաջ
զինուորն
էր
Այնպէս
{պայծառ}
ճակատով,
Ինչպէս
դու,
միշտ
երկնից
ուրջ
պահապան:
Ճրագի
վերջին
{պայծառ}
լոյսի
Տապանակ,
խաչ,
սուրբ
հանգան
զմայլում
է
իմ
հոգին,
Հորիզոնում
{պայծառ}
լոյսը
տեսանելով
արեւին.
Մայր
է
մ
ղնում,
Մինչեւ
ի
մահ
եւ
մահից
յետ
{պայծառ}
դիմօք
հանդիպում.
Ա՜խ,
փարելի
դո
ւհանից
աչքս
դէպի
դուրս
ձգած:
Ահա՛
{պայծառ}
երկնից
դժխոյն
իւր
շառաւիղքն
ամփոփեց,
րբ
երկնքից
կը
փայլէ
հոգուն
Անաղօտ
լոյսը
{պայծառ}
արեւին,
Նա
կը
մոռանայ
բոլոր
աշխարհը,
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղը
թռաւ,
Հետքից
{պայծառ}
գիծ
թողեց.
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքից
,
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղ
թռաւ,
Հետքից
{պայծառ}
գիծ
թողեց,
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքից
նպէս
պարզ
վառւում
է,
Նորա
մաքուր
{պայծառ}
լոյսը
`
Չորս
կողմը
բակ
բռնել
է
":
իշերին
Պակասեցաւ
երկնքիցը
Մի
{պայծառ}
աստղ
խնդագին:
Երրորդ
օրը
շատ
սգա
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղը
թռաւ,
Հետքից
{պայծառ}
գի՛ծ
թողեց,
Աստղիկն
ընկաւ
երկնքի
անի՜
դար
Դու
երկնքումը
փայլում
ես
{պայծառ},
Բայց
ո՛րքան
ստեպ
լուսաւորում
ես
մ
է
իւր
բաղդի
վերայ:
Ո՛հ,
{պայծառ}
լուսին,
դու
պայծառ
լուսին,
Վկայ
:
Ո՛հ,
պայծառ
լուսին,
դու
{պայծառ}
լուսին,
Վկայ
չես
միայն
լոկ
արտասո
ւի
մի
մարդու
արիւն.
Բայց
նոյնպէս
{պայծառ},
դու
նոյն
սառնութեամբ
Կը
լուսաւոր
չի՛ր,
հսկայ,
Դամասկոսի
Հողում,
{պայծառ}
երկնի
տակ,
Անմահ
շիրմիդ
անապատի
ոսկեայ
ճաճանչով։
Իսկ
լուսնի
{պայծառ}
լոյսը
խաւարի
Հետքերը
անհետ
առնէ
գի
ած
արիւնով,
հրաբորբոք
տառերով
գրւում
է
{պայծառ}
ճակատների
վերայ,
իսկ
հայը
եւ
այսօր
չէ
ատքի
մասունքները
յաւելացուց,
մի
նոր
եւ
{պայծառ}
լոյս
ծաւալելով
աստուածաբանական
գիտութեա
,
որ
ամեն
երեւելի
մարդոց
մէջ
երեւելի
եւ
{պայծառ}
երեւին,
այսպէս
էլ
իմաստուն
եւ
Աստուծու
5
թուականին
վերադարձած
Դորպատեան
ճոխ
եւ
{պայծառ}
համալսարանից,
աշխատում
էր,
որքան
հնար
եւ
արժանի
վարձ
տալ
քեզ,
-
ասաց
սատանան
{պայծառ}
երեսով:
-
Ասմոդե՛յ,
-
գանչեց
սատանան
տութեան
եւ
թուլամորթութեան
ամօթը
դժոխքի
{պայծառ}
դրօշակի
վերայից,
այո,
իմ
որդին
արժանի
ր
նստած
մի
թուփի
վերայ,
շարժում
էր
իւր
{պայծառ},
ծաղկանկար
թեւերը:
Մի
անգամ
դարձեալ
ս
մարդու
պէս:
Երեկեան
երեկոյին,
երկինքը
{պայծառ}
էր,
դուրս
եկայ
բակը
մի
փոքր
ման
գալու
ահումեանցը
խօսում
էր
այսպէս,
Մանուշակը
{պայծառ}
երեսով
նայում
էր
նորա
վերայ,
պատճառ,
ղկեցան
եւ
ծաղկին
օր
ըստ
օրէ
լուսաւոր
եւ
{պայծառ}
հայեցողութեամբք
ի
բնաւս:
Այսու
իսկ
օտա
րօնս
մոգութեան:
Ոգի
հեղինակիս
զուարթ,
{պայծառ}
եւ
հեզ,
գրուածքն
ի
հայկաբանութեան
մասի
աւելի
կերպարանագործութիւն
մաղթելով
նորա
{պայծառ}
ընդունակութեանը:
Մեզ
էլ
շնորհաւոր
մի
ակնթարթում
շինվի,
կոկվի,
փայլի
եւ
{պայծառանայ}.
այստեղ
հարկաւոր
է
համբերութիւն
եւ
յար
է,
որ
մի
ակնթարթում
շինուի,
կոկուի
եւ
{պայծառանայ}:
Այստեղ
հարկաւոր
է
համբերութիւն
եւ
յար
էս
մի
սխալուած
մարդ
մերժուեցաւ,
ա՛յլ,
{պայծառապէս}
կացաւ
ու
մնաց
նո՛յն
առաքելութեան
մէջ։
եւ
եպիսկոպոսների
մէջ
արուսեակ
աստղի
պէս
{պայծառացած}
էր
փայլում։
Մեծիմաստ
Վահան
մարզպանը
կեանք։
Նորա
վարդապետութեան
հիմքի
վերայ
{պայծառացան}
ազգեր,
կազմուեցան
ընկերութիւններ,
ծաղ
զբազումս
պարեգօտաւորաց
"
(
զօրացուցեալ
{պայծառացոյց}
Վերին
Խնամակալութիւնն),
ասում
է
ինքն
բազում
գիտութեամբ
եւ
գրոց
տպագրութեամբ
{պայծառացոյց}
զազգն
իւր
'ի
բաց
առեալ
զնիւթս
գայթ
'ի
գ
այս
դարում,
քո
քաջութիւնդ
զօրացնելով,
{պայծառացուց}
ամեններից
առաւել,
քան
որ
կային
եւ
կամ
նն
ընդ
փոյթ
գրելոց
է
զառանձին
զթուղթ
առ
{պայծառափայլ}
փոխարքայն
Կովկասու
եւ
ծանուցանելով
զբով
գրութեան
նորին
վեհափառութեան
ներկայանալ
{պայծառափայլ}
փոխարքային
Կովկասու
եւ
առնուլ
ի
նմանէ
ո
կացն,
եւ
զգրելոյ
վեհափառ
հայրապետին
առ
{պայծառափայլ}
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
գրեալ
ծանուց
անել,
զի
պ.
մինիստրն
արտաքին
գործոց,
{պայծառափայլ}
իշխան
Գորչաքովն,
՚ի
վերայ
հիման
գրութե
խան
Գորչաքովն,
՚ի
վերայ
հիման
գրութեան
{պայծառափայլ}
փոխարքային
Կովկասու
առ
ինքն,
գրեալ
պ.
ն,
արարելոյ
ի
դիպլոմատիկական
դիվանատան
{պայծառափայլ}
փոխարքային
Կովկասու,
հրաւիրելով
զիս
գ
նչեւ
անգամ
տաճիկների
վերայ,
որ
փաշան,
{Պայծառափայլ}
Դուռնից
հրաման
խնդրելով,
առանձին
գերեզ
եւ
զբնագիրն
երեսփոխանական
թղթոյ,
նորին
{պայծառափայլութեան},
պարտականութիւն
ինձ
համար
իմ
յայտ
առնե
րեսփոխանական
թղթոյ,
խնդրելոց
է
ի
նորին
{պայծառափայլութենէ},
ընդ
ձեռն
որոց
անկն
իցէ,
տալ
զտեղեկու
լիսէ,
պաշտօնական
գրութեամբ:
Նորին
{պայծառափայլութիւն}
տէր
փոխարքայն
Կովկասում,
համաձայն
խնդր
մատեան
դիւանին
համարաւ
1302:
Նորին
{պայծառափայլութիւն}
տէր
փոխարքայն,
առանձին
պաշտօնական
գրու
Թիֆլիսէ
պաշտօնական
գրութեամբ:
Նորին
{պայծառափայլութիւն}
տէր
փոխարքայն
Կովկասու,
ի
վերայ
հիման
թիւն:
Չիք
տեղի
տարակուսի,
թէ
նորին
{պայծառափայլութիւնն},
տէր
փոխարքայն
Կովկասում,
համաձայն
մի
ն
այսր
Հոկտեմբ.
համարաւ
504,
առ
նորին
{պայծառափայլութիւնն}
գլխաւոր
հրամանատարն
կովկասեան
բանակի
եւ
ինձ
համար
իմ
յայտ
առնել
Ձեզ,
թէ
նորին
{պայծառափայլութիւնն}
հրամայեաց
տալ
ինձ
զվաւերական
թարգմանութ
մատեան
դիւանին
համարաւ
1302:
Նորին
{պայծառափայլութիւնն},
՚ի
յարգանս
միջնորդութեան
վեհափառ
հայր
վազովսքին
լիցի
տէր
հրիտանացս,
թերեւս
ի
{պայծառութիւն}
դպրոցին
հիմնելոյ
եկեղեցական
գումարօք
ի
բ
դէպի
Հայոց
ազգային
օգուտը
եւ
եկեղեցու
{պայծառութիւնը}
)։
Այս
իրողութենների
մէջ
ահա
ժաման
րծաթ
կամ
կայք
ստանալու
իրավունք,
ոչինչ
{պայման}
չեք
առաջարկում,
որ
եթե
այն
գնացողքը
հա
ալկաթա:
Այս
պայմաններից
դուրս
ոչինչ
{պայման}
ընդունելի
չէ
մեզ,
եւ
թե
պատվելի
հասարա
հիմնուած
է
միայն
մի
պայմանի
վերայ։
Ինչ
{պայման}
է
այդ.
որ
ընդդէմ
չլինի
տպելի
բանը
ֆրան
տում
եմ
ես
նորա
խօսքը:
-
Բայց
դու
{պայման}
դրեցիր,
որ
գրաւ
դնելու
կամ
վաճառելու
ի
ատաստան
Հեշտ
չէ
շատ,
ունի
անհամար
{պայման}.
Նայելով
նորա
դուրսի
ընթացքին
Որ
տալիս
է
մեզ
բնութիւն,
չըկայ
որոշեալ
{պայման}.
Կեանքի
պատկերն
ամենայն
օր
նկարո
խօսելու
ժամանակ,
ճշդութիւնը
անհրաժեշտ
{պայման}
է.
պատճառ,
դու
կը
տեսնես,
որ
դժոխքու
Ձեզ
յայտնի
է,
որ
դեռ
հինգերորդ
դարումը
{պայման}
էինք
կապել,
որի
զօրութեամբ
դեւերը
պար
դնել
իւր
բժշկութիւնը,
հարկաւոր
համարեց
{պայման}
կապել
իւր
աշխատութեան
համար
ստանալու
վա
երգ
լինէր
ազգային:
Նոքա
ունին
միայն
մի
{պայման}
եւ
համարում
են,
թէ
դորա
մէջ
էր
ամէն
բա
յլ
դորայ
հակառակ
այդ
մերժողութիւնը
միակ
{պայման}
է
նոցայ
առաջադիմութեան:
Քաջ
Լամբրոնաց
ր
տանը,
ինչպես
ապրել
ես
մինչեւ
այսօր,
{պայմանագիրը},
որ
կնքել
ես
դու,
հավանորեն,
կարելի
չի
լինի:
Դու
էլ,
քո
հերթին,
կարող
ես
{պայմանագրով}
բնակարան
վարձել,
որտեղ
որ
սիրտդ
ուզենա
15
Յուլիսի
այսր
ամի,
որով
ազգն
զանազան
{պայմանադրութեամբ},
ընդ
իս
եւ
ընդ
արգոյ
Աջեմեանցն,
ընտրե
իսկոս
Երկրորդը
անձնատուր
չլինի:
Այդ
{պայմանաժամը}
եւս
հեռի
չէ.
այսօր
չորրորդ
օրն
է,
որ
հրատարակել
էր,
այդ
բանը
ստանալու
համար
{պայմանած}
ժամանակը
կորուսանելով,
զրկուելու
էին
ա
թիւնը
այդ
ժառանգութիւնքը
ստանալու
համար
{պայմանած}
է
ժամանակ,
եւ
այդ
ժամանակը
շատ
մօտ
է
վ
է
պատրաստել,
եւ
ի
վերջոյ,
որի
արժէքը
{պայմանական}
է,
մի
խօսքով՝
դրամը,
որ
մարդը
վաստակ
րովին
անխելք
եւ
տղայական:
Դրամի
արժէքը
{պայմանական}
մի
բան
է.
նորա
զօրութիւնը
կամ
անզօրութ
առնում:
Ահա՛
այն
միակ
թալիսմանը,
որով
{պայմանավորված}
են
այդ
դավանանքների
հաջողությունները
Թո
այ,
Մեհրուժանի
եւ
այլոց,
որոց
դրժեցին
{պայմանաց}
եւ
դաշանց
ազգի
եւ
եկեղեցւոյ:
Եւ
զանուա
ղակալ
յիշեալ
կառավարչաց
օրդնուն,
այսու
{պայմանաւ},
այսինքն
եթէ
վերն
յիշեալ
վաղֆարարութիւ
սարակ,
տօները
բերում
են
իւրեանց
հետ
մի
{պայմանաւոր}
ուրախութիւն.
այդ
օրերում
շատ
վշտակիր
մ
իս,
ընդ
ձեռն
փոխանակագրաց,
զմնացորդն
{պայմանեալ}
ճանապարհական
ծախուց
ի
պէտս
գործադրութեա
ի,
նա
երբէք
կարողանալու
չէր
վճարել
ինձ
{պայմանեալ}
արծաթը:
-
Այդ
ինչպէ՞ս,
-
հարցանու
ւթիւնը։
Մանրիկօն,
իմանալով
ազատութեան
{պայմանը},
մերժում
է
որպէս
այդ
առաջարկութիւնը,
բանը
ֆրանսիական
քաղաքականութեանը:
Այս
{պայմանը}
շատ
հեշտ
յանձնառական
է,
մանաւանդ
որ
Հա
մնայ
":
Մեք
վկայում
ենք,
որ
այս
{պայմանը}
ծնրադրութեամբ
կ՚ընդունին,
քանզի
սո՛ւրբ
եւ
ո՛չ
ոք
չէ
կարող
հասկանալ,
բայց
այս
{պայմանը}
մեծ
հաճութեամբ
ընդունեց
ժողովուրդը:
,
հարկաւոր
է
յանձն
առնուլ
այդ
թէեւ
ծանր
{պայմանը}:
Օրիորդի
շրթունքի
վերայ
խաղաց
մի
խ
խառնափընդորելով
զկազմածն:
Այս
ամենայն
{պայմանը},
որն
անհրաժեշտ
են
ի
պատմութեան՝
չիք
ի
ինչեւ
ցայսօր
իւր
սպասաւորութեան
չափը
եւ
{պայմանը}:
Բայց
ինչպէ՞ս
օգնես
մեր
ասիամիտ
ա
ւմարը,
եթե
լինի,
քաղաքը,
յուր
եւ
մեր
{պայմանի}
զորությամբ,
իսկույն
կհատուցանե
մեզ
այդ
եւ
այդ
կարելութիւնը
հիմնուած
է
միայն
մի
{պայմանի}
վերայ։
Ինչ
պայման
է
այդ.
որ
ընդդէմ
չլ
առավարչութեան
ստոյգ
թերութիւնքը:
Առանց
{պայմանի}
պիտի
համաձայնել
կրիտիկոսի
(
Հեգելի)
հե
ութիւնն
է,
որ
հաստատ
է
մնում
իւր
սուրբ
{պայմանի}
վրայ:
Դոյն
այդ
առաքինական
հոգին
նորա
ա
ւթիւն
է.
ես
ամենեւին
չեմ
հասկանում
այդ
{պայմանի}
զօրութիւնը:
-
Ես
եւս
չեմ
հասկանում
երբեւիցէ
կը
դադարէին,
բայց
այժմ,
այս
{պայմանի}
զօրութեամբ,
նոքա
ամենայն
օր
պիտոյ
է
կռ
որեց
նորա
յառաջադիմութիւնը,
որ
իւրեանց
{պայմանի}
զօրութեամբ,
պիտի
մեծ
ազդեցութիւն
ունեն
ցնել
գործից,
եթէ
կերպարանագործես
նորան
{պայմանիդ}
խորհուրդը:
Եւ
այսպէս,
դնենք,
թէ
խօսո
մենեւին
հակառակ
նուիրելու
ձեռնադրութեան
{պայմանին}:
Այո՛,
կարգը
տալիս
է
եպիսկոպոսը
րողացա
քեզ
վերստին
նամակ
գրել,
որպեսզի
{պայմանիս}
համաձայն
քեզանից
նամակ
ստանալու
իրավուն
աբարձութիւնը
սովոր
է
հրաժարուիլ
ամենայն
{պայմանից}.
այդպիսի
վատաբաղդ
դիպուածում
եւս
մեր
հո
ապէս
նկարագրելու
համար
առաջին
անհրաժեշտ
{պայմանն}
է
քննել
եւ
ուսանել
այն
սկզբունքը
կամ
այ
րի
դեպքում
պահանջվում
են
միանգամայն
այլ
{պայմաններ},
-
այդ
թվում
նաեւ
հոգու
հանգստություն
ոյ
է
կերպարանագործուէր
այդ
բոյսը.
ի՞նչ
{պայմաններ}
են
դոքա՝
հողը,
օդը,
ջուրը:
Եթէ
անտա
ացող
պարոնները
ինքեանք
չգիտեն,
թէ
ի՛նչ
{պայմաններ}
էին
հարկաւոր,
որ
մի
երգ
լինէր
ազգային
թեան
համար
հարկաւոր
է
հող,
հարկաւոր
են
{պայմաններ}
եւ
հնարներ,
որոնցից
զուրկ
ենք
այսօր
եւ
իօրինակ
կատարվում
են
սորա
վերա
բնության
{պայմանները}:
Լեզվի
հղությունը,
ծնունդը,
տղայությ
րով:
§
8.
Քաղաքը,
ընդունելով
այս
{պայմանները}
եւ
գործը
հանձնելով
մեզ,
կհարկադրվի
առա
,
որ
քաղաքը
պիտի
տա
մեզ,
այս
մեր
բոլոր
{պայմանները}
պիտի
գրվին
եւ
հաստատվին
օրինավոր
դաշնագ
ով:
Ահավասիկ
իմ
եւ
պ.
Հ.
Աջեմյանի
{պայմանները}.
եթե
Դուք
կամ
քաղաքը
հավանիք
այս
պայմա
էգոիզմն
ինձ
թույլ
կտայի,
եթե
միայն
նրա
{պայմանները}
ներեին.
եւ
թույլ
կտայի՝
լիովին
հավատա
ածել,
թէ
ունէ՞ր
արդեօք
իւր
ձեռքում
այն
{պայմանները},
որոնցով
միայն
հնարաւոր
է
վաճառականութ
րի
մէջ
տեսնում
ենք
նորա
կեանքը,
կեանքի
{պայմանները}:
Պայմանների
մէջ
տեսնում
ենք
տնտեսական
լ
այժմեան
կենդանի
ազգի
հետ,
որի
կեանքի
{պայմանները},
լինելով
ամենեւին
այլայլուած
ու
փոփոխո
րի
տակ,
բայց
Հայոց
համար
պակաս
էին
այս
{պայմանները},
վասն
որոյ
եւ
չդիմացաւ
հին
կամ
միջին
դ
ռաջարկեց
Պապին
իւր
կարգի
պայմանքը։
Այդ
{պայմանները}
այնպիսի
խելքով,
այնպիսի
խորին
իմաստութ
եք
Կարդինալի
վերահասութեանը
յանձնեց
այն
{պայմանները}
։
Այս
Կարդինալներից
մինը
էր
Բարթոլոմէոս
կեանքի
երջանկութեան
համար
ունէր
ամենայն
{պայմանները},
բացի
այն
բաներից,
որ
կարող
էր
կերպար
իսուսեանք
առաջին
անգամ
ընդունեցին
բոլոր
{պայմանները}
եւ
բացին
Փարիզի
մէջ
Կլերմոնդեան
Կօլլեգի
ենայնի,
ընտանեկան
կամ
ընկերական
կեանքի
{պայմանները}
սուրբ
պահելու
համար.
այդ
օրից
սկսած,
ութիւնը
չգիտենք,
այսինքն
այն
ընկերական
{պայմանները},
որոնց
մէջ
էին
նոքա
իրենց
գեղում.
ուս
ն,
եթե
միայն
այդ
պաշտոնը
հիմնվի
կարելի
{պայմանների}
վերա,
որ
կգտանեք
նամակիս
վերջումը:
եւել
աշխարհի
երեսին,
այդ
ցուրտ
աշխարհի
{պայմանների}
տակ
գոյանալով,
կրում
են
իւրեանց
ճակատի
կ
ժողովուրդը
չունի
մի
ոտնաչափ
տեղ:
Այս
{պայմանների}
վերայ
կարելի՞
է,
որ
երկրագործութիւնը
դ
ի,
քան
թէ
զիարդ
եւ
իցէ,
որովհետեւ
այն
{պայմանների}
տակ
անհնար
է
ուրիշ
կերպ:
Արհեստաւորը
ե
կարող
են
ներգործել
Եւրոպայի
մէջ,
ծանր
{պայմանների}
տակ,
կարող
են
ներգործել
եւ
Ասիոյ
մէջ,
՝
կազմելով
մի
առանձին
ազգութիւն,
ա՛յլ
{պայմանների}
տակ,
կամ
մտանում
են
ուրիշ
ազգութեանց
կ
նւում
ուղղակի
ներկայ
սերունդի
եւ
ներկայ
{պայմանների}
վերայ,
եթէ
նոքա
մտածում
են
երեւեցնել
ի
մ
ենք
նորա
կեանքը,
կեանքի
պայմանները:
{Պայմանների}
մէջ
տեսնում
ենք
տնտեսական
խնդիրը,
տեսն
անջում
ենք
եկեղեցականների
ձեռնադրութեան
{պայմանների}
մէջ,
մինչեւ
այժմ
"
Առ
մեզ
անպէտ
առ
ամե
կեան
մտածել
էին
նոր
լեզուի
օրէնքների
եւ
{պայմանների}
վրայ,
հազիւ
թէ
կարող
էին
իրենք
իրենց
կ
մի
բարոյական
էակ.
ամենայն
էակ
ապրում
է
{պայմանների}
տակ,
բայց
Հայոց
համար
պակաս
էին
այս
պա
յն
իսկ
սերմերի,
նոյն
իսկ
հիմնարկութեան
{պայմանների}
մէջ
եւ
յառաջ
ու
յետոյ
պիտոյ
է
մի
օր
աճէ
կամ
թողուլ
միւսը,
եւ
այս
կանոնների
եւ
{պայմանների}
պահելու
մէջ
մարդու
հոգին
գտանում
է
իւր
իջնորդութեամբ,
ընկերական
կամ
ընտանեկան
{պայմանների}
եւ
արտօնութիւնների
պաշտպանութիւնը:
Եւ
ամեմատելով
Պետերբուրգ
քաղաքի
մէջ
տպելու
{պայմանների}
հետ։
Այս
գրքի
գինը
նշանակել
է
թարգմանի
ռաջանում
էին
հիմնուած
լինելով
էապէս
այն
{պայմանների}
վրայ,
որոնց
մասին
խօսեցանք.
բայց
մենք
ը
եւ
մենամարտութիւնը
անին
իրենց
մէջ
այս
{պայմանների}
սիմբոլական
խորհուրդը,
որ
փեսան
հրապարա
,
որովհետեւ
այդ
երկու
արարողութեանց
կամ
{պայմանների}
մէջ
մի
ազդուութիւն
չենք
տեսնում,
որ
բն
տճառ,
ինչպէս
ասացինք,
անխտիր
միեւնոյն
{պայմանների}
տակ
են
ապրում:
Ով
որ
միայն
ազգ
ազգից
բ
ն
է
մտել,
թէ՞
ինչ
բնական
կամ
ընկերական
{պայմանների}
տակ
թուրքինը,
որ
կերպարանագործուել
է
ն
թուրքինը,
որ
կերպարանագործուել
է
նոյն
{պայմանների}
տակ
ինքնուրոյնաբար
կերպարանուել
է
եւ
հա
միջնորդութեամբ,
որ
առաջանում
է
բնական
{պայմանների}
վերայ։
Ինչպէս
բնութիւնն
է,
ինչպէս
մար
նում
ենք,
որ
մի
փոքրիկ
խմորոցը
որոշեալ
{պայմանների}
ազդեցութեան
տակ
խմորում
է
շաղախը՝
եթէ
նները.
եթե
Դուք
կամ
քաղաքը
հավանիք
այս
{պայմաններին},
ուրեմն
կարող
եք
իսկույն
հայտնել
մեզ,
ճակի
մէջ,
նայելով
նորա
երկրագործութեան
{պայմաններին},
նայելով
նորա
ձեռագործութեան
աստիճանին
Մխիթարեան
ընկերութեան
նոյնիսկ
սկզբնական
{պայմաններին}
պապական
հովանաւորութեան
տակ,
միտ
դնելո
դրժել
ընկերական
կամ
ընտանեկան
նուիրական
{պայմաններին}:
Իրաւադատութեան
մէջ
է
ազգի
կեանք
որ
յարմար
էր
մեր
ժամանակի
եւ
մեր
կեանքի
{պայմաններին}
։
Այսպիսի
ուրախ
հոգով
ողջունեցինք
այս
օ
ճանապարհ
ելանենք
դեպի
Կալկաթա:
Այս
{պայմաններից}
դուրս
ոչինչ
պայման
ընդունելի
չէ
մեզ,
ե
ւ
տիտղոս
կվաստակեր
մեկը,
եթե
անհրաժեշտ
{պայմաններից}
թելադրված՝
ամուսնությունից
հրաժարվեր
մ
յան
սանդուղքով
առաջ
շարժվելու
արմատական
{պայմաններից}
մեկը:
Հարգարժան
պրոֆեսորը,
որը
ն
:
Չնայած
մեզանից
յուրաքանչյուրի
կյանքի
{պայմաններն}
ավելի
քան
սահմանափակ
էին,
բայց
այն
քաղ
ձեր
մեջ
կան
քաջ
մարդիկ,
որ
առաջարկված
{պայմաններով}
(
3000)
կարող
էին
հանձն
առնուլ,
գնալ
իշյալ
ազգային
գործի
պատճառով,
հետեւյալ
{պայմաններով}:
§
1.
Մեր
երկուքի
գնալու
եւ
գալու
նպէս,
ինչպէս
ընկնող
հարուստը,
եւ
նոյն
{պայմաններով},
ուրեմն
եւ
նոյն
ճանապարհի
վերայ
եւ
նա
ն
լսել
են
աշխատել,
բայց
ինչպէ՞ս,
ի՞նչ
{պայմաններով},
հասկացողութիւն
եւս
չունին
դոցա
վերայ
գիտէ
խճողել
զանազան
նշանական
ձեւերով
եւ
{պայմաններով},
-
զարդ
խաբեբայութեան,
-
որոնք
թէեւ
ըստ
ն,
բայց
այն
քաղցր
բերկրանքն
ավելի
լայն
{պայմաններում}
էլ
այլեւս
չենք
տեսնի:
Ուսանողի
կյանքի
մ
նրան
իր
մոտ
կանչի
եւ
խիստ
téte-a-téte
{պայմաններում}
ասի
նրան
բոլորն
անկեղծորեն,
ցույց
տալո
,
թե
հառաջ
հարկավոր
է
մարդ
ուղարկել
այն
{պայմանով},
որ
նա
քննել,
հարցանե,
տեղեկանա,
իմ
րը.
իսկ
վագրերի
բանը
հեշտ
է,
միայն
մի
{պայմանով},
որ
ընկերությունը՝
երախտագետ
գտնվելով
լխաւորը
ստորագրում
եմ
այստեղ,
բայց
այն
{պայմանով},
որ
դու
միայն
կարդաս,
եւ
Յիշատակարանի
ին
ինձանից։
Եկեք
գնանք
այնտեղ
հետեւեալ
{պայմանով}:
Ձեզանից
իւրաքանչիւր
գնացող
պիտի
զէնք
-
Չորրորդ
օրը
ես
հաշտեցուցի
նորանց
այն
{պայմանով},
որ
նոցա
թագաւորը
պիտոյ
է
լինի
արքայ,
թագաւոր...
-
Ինչպէ՞ս:
-
Այն
{պայմանով},
Ձեր
մռայլութիւն,
որ
թագաւորը
պիտի
է
ւ
դորանից:
-
Շատ
գեղեցիկ
բան:
Այս
{պայմանով}
ես
այնպէս
խառնափնդորեցի
յիմար
մարդերի
գ
աթեան
դուքսին
թագաւորի
պատուանուն,
այն
{պայմանով},
որ
իւրաքանչիւր
տարի
երկու
հարիւր
մարկ
տանում
է
կատարել
Հենրիկոսի
խնդիրը,
այն
{պայմանով}
միայն,
որ
սա
յետ
գանչէր
աքսորից
Յիսուս
դ
միաբանութիւնը
ոտքի
վերայ,
եթէ
ոչ
այն
{պայմանով},
որ
այդ
միաբանութիւնը,
խորթանալով
ազգ
կտեմբերի
27-ին
հաստատեց
կարգը
միայն
այն
{պայմանով},
որ
այս
հասարակութեան
անդամների
թիւը
ք
մենայն
տեսակ
հաւատ
պաշտելու,
միայն
այն
{պայմանով},
որ
հակառակ
չ'լինէին
այդ
հաւատները
Տէր
էր
ներգործել
արձակ
համարձակ,
միայն
այն
{պայմանով},
որ
հատուցանէ
Արքունի
գանձարանին,
որ
եաններին
մնալ
Տէրութեան
մէջ,
միայն
այն
{պայմանով},
որ
ընդունէին
այլ
Կարգերի
նման
եպիսկոպ
,
բայց
ո՛չ
բոլորովին
կատարեալ,
այլ
այս
{պայմանով},
թէ
նոքա
աշխարհականանում
էին
հրապարակո
եցան
կրել
այս
հոգեւոր
պատիժը,
բայց
այն
{պայմանով},
որ
այդ
կատարուի
եկեղեցու
մէջ,
Կարդին
տունը
եւ
Կլերմոնտեան
Կօլլեգիումը,
այն
{պայմանով},
որ
դասախօսութիւն
չ'առնեն
այնտեղ։
Բայ
ատել,
բայց
աշխատելու
համար
հարկավոր
են
{պայմանք},
որ
ես
չունիմ
եւ
որի
մասին
չկամիմ
ոչ
ո
կարողանանք
հետ
կենալ
եւ
որպեսզի
ամենայն
{պայմանք}
կատարվին
արդարությամբ
երկու
կողմից
եւս
որի
հետ
միասին
ուղարկեց
եւ
տպելի
օրագրի
{պայմանքը},
որի
համառոտ
պարունակությունը
այս
է.
ը
լուծանելու
համար
հարկաւոր
է
քննել
այն
{պայմանքը},
որոնց
ազդեցութեան
տակ
պիտոյ
է
կերպարա
եթէ
աչքի
տակ
ձգուին
բոլոր
մեզ
շրջապատող
{պայմանքը}:
Իսկ
ի՛նչ
ասենք,
մինչդեռ
Դուք
եւս
որ
քանդում
են
ազգի
ապագայ
երջանկութեան
{պայմանքը}
եւ
իւրեանց
քսակը
միայն
ցուցանելով,
զոհ
եցութեանը,
ընդունում
է
նորա
կանոնքը
եւ
{պայմանքը},
որոնց
խորհուրդը
է
առնել
տալ
մինը
կամ
,
մինչդեռ
առաջարկում
էր
իւր
ընկերութեան
{պայմանքը}
Պապի
նկատողութեանը
եւ
հաստատութեանը,
Մ
արինու
ձեռքով
առաջարկեց
Պապին
իւր
կարգի
{պայմանքը}
։
Այդ
պայմանները
այնպիսի
խելքով,
այնպի
ր
գրել։
Պաւլոս
III
Պապը,
կարդալով
այս
{պայմանքը},
ուրախութենիցը
բացականչեց
"
Spiritus
D
անարատ
պահել
եւ
այլն
":
Ահա
այն
{պայմանքը},
որի
վերայ
նուիրեալը
ստանում
է
քահանայ
մեր
խօսքը,
պատճառ
կեանքի
եւ
ընկերական
{պայմանքը}
փոխուած
են:
Մենք
չենք
ուզում
մեղա
արվում
այդ
նավագնացությունը,
անհավասար
{պայքար}
մահվան
դեմ
եւ,
որ
վատթարագույնն
է,
գա
եւ
բազում
ուրեք
շանթիւք
նզովից
մտանեն
ի
{պայքար}
ընդ
լուսաւորութեան,
որ
ժպտի
տխրութեամբ
ս
ապրելուն
արգելակող
միջոցների
դեմ
մղած
{պայքարից}
եւ
իրական
այն
կյանքից,
որ
նա
վարում
է
Խառքովա
չի
գնացածին
համար,
զերե
տիժար
{պան}
է
հեմ
կսկիծի
հանդիպել,
հեմ
ճամբա
քալել
ինձի
թեզով
հայտնիք:
Ես
ոչինչ
ուրիշ
{պան}
միտք
չիմ
անիլ,
միմիայն
կմտածեմ,
թե
ո՞
Էմմ[անուէլ]ից
եւս
Սահակին,
Սամ[արսկի]
{պանդ[ոկ]}
22/3
Նազարեանցին
Սրբազանին
Բրիւսէլ
0/11
Նազարեանցին
Սահակին,
Սամ[արսկի]
{պանդ[ոկ]}
Դրուցքոյին,
Լոնդ[ոն]
[Ֆրանկֆուրտից
ով
[Յունիս]
9/21
Սահակին,
Սամ[արսկի]
{պանդ[ոկ]}
Սարգիսին
Փարիզից
Յուլիս
4-ին
Նազ
եւ
Յիշատա[կարան]
Սահակին,
Սամ[արսկի]
{պանդ[ոկ]}
Վարսովիուց
Յուլիս
7/19
Մարկոսեանց
ութիւն
առնելու
համար,
իւրաքանչիւրը
այդ
{պանդխտական}
եւ
մշակ
մարդերից
վճարում
է
ազգային
դպրո
կան
հողի
վերայ,
առնում
է
ձեռքը
իւր
հօր
{պանդխտական}
գաւազանը
եւ
գնում
է...
-
Ո՞ւր
բար
անհոգ
նստած
իւրեանց
աշխարհում,
թողեցին
{պանդխտական}
Մխիթարեան
քաջագօտի
աբեղաների
խնամատարու
չում
եմ
աստվածը
օգնել
ձեզ,
օգնել
ինձ,
{պանդխտականիս}...
Մնաք
բարյավ,
աստված
թող
ձեր
հետ
անդութենից,
որ
քեզ
այդ
օրը
ձգեց:
{Պանդխտակիցքը}
գալիս
են
նորան
մխիթարելու:
Մի
երկ
իրը՝
ձեռք
են
զարկում
վաճառականութեան՝
{պանդխտանալով}
օտար
աշխարհում:
Նոցա
կեանքի
շաւիղի
վեր
որա,
որ
թեւակոխէ
յապահովութիւն
սննդեան
{պանդխտացելոյն},
ես,
իբրեւ
եղբայր
նորա
հարազատ,
նոյն
ս
նոցա
զաւելու
այժմիկ
եւ
բողոք
մերազանց
{պանդխտելոց}
ի
Կալկաթա:
Վեհափառ
տէ՛ր,
մինչդեռ
գ
նցել,
Ինձ
ուշացած
է
քնար.
Օտար
աշխարհ
{պանդխտիլ}
Ինձ
մնում
է
մշտայար:
Բայց
դու,
որ
քե
ի
գիրկ
աղխիցիս,
Հնչեսցին
քո
հէգ
{պանդխտին}
Մրմունջք
ի
կոյս
լսելիս,
Յան
բ
գտանի
ի
քաղաքիս
թէ
ոչ,
ըստ
որում
ամք
{պանդխտութեան}
նորա
չէին
աւելի
յայնժամ,
քան
զերիս.
ե
առ
ի
նովաւ
ապահովել
զսնունդ
իւր
յայդմիկ
{պանդխտութեան},
զորմէ
ունի
խնդրել
ի
նոյն
հոգեւոր
ատեն
չէ
անցել
օտարի
ձեռք:
Նա
որոշում
է
մնալ
{պանդխտութեան}
մէջ
եւ
այս
որոշումով
յօժարում
է
մինչեւ
,
ասել
է
թէ
գտնւում
է
գաղթականութեան
եւ
{պանդխտութեան}
մէջ,
նորան
հրաւիրում
ենք
վերադառնալ,
լեւս
կամիք,
օրհնում
է
օտար
աշխարհում,
{պանդխտութեան}
մէջ
իւր
կեանքը
եւ
հարստութիւնը
կնքած
մի
բազմութեան
դուրս
գնալն,
նորա
թափառական
{պանդխտութիւնը}
Արեւմտեան
Եւրոպայի
մէջ,
նորա
քաշածները
ւ.
եղանակը,
դատաստանական
զբաղմունքը,
{պանդխտության}
դժնդակ
ծանրությունը
խլում
են
ինձնից
իմ
ստատուն
մի
ոտքի
կայան,
Ու
որդիքն
{պանդո՜ւխտ},
իրենց
բո՛ւն
երկրում:
Եղբա
սանելով,
լաւ
էր
համարել
մտանել
Բարբոյի
{պանդոկը},
եւ
մի
փոքր
կաղամբով
միս
կերած,
դառնա
տալեաց,
քանզի
այր
յիւրաքանչիւր
գտանէ
ի
{պանդոկի}
զմի
եւ
եթ
սենեակ
եւ
զկերակուր
(
առանց
ի
ֆունտ
ստերլինգ,
ըստ
այսմ
ծախք
իմ
լոկ
ի
{պանդոկի}
աստ
յամիսն
լինի
60
ֆունտ
ստերլինգ:
Իսկ
նեանց։
Ի
նստիլ
տասնապետի
միոյ
ծերոյ
'ի
{պանդոկի},
եկին
անդ
եւ
ոմանք
յՕսմանեանց
անտի,
յ
նեանց
անտի,
յըմպել
նոցա
եւ
յարբենալ
'ի
{պանդոկի}
անդ,
մին
յՕսմանեանց
քար
արձակեաց
յանու
տի
ձեռքը,
որ
փակեց
նորան
դը-Րէ
անունով
{պանդոկի}
մէջ,
ուր
ամենայն
մարդ
ազատ
մուտք
ունեն
ատների
մէջ
է
ժողովում,
իսկ
հիւանդներին
{պանդոկից}
հանելով
դուրս
է
ձգում,
մե՛ծ
ամփութութե
նելով։
Մտանում
էր
խաղարկութեան
տներ
եւ
{պանդոկներ},
այս
բաները
Յիսուսեան
Կարգի
կանոնով
թո
ն
վաճառելով
մի
տեսակ
մարդերի,
մանաւանդ
{պանդոկների}
անկիւններում,
կարծիք
էր
տարածել
ամբոխի
կեանքի,
որ
միմիայն
կարելի
է
անցուցանել
{պանդոկներում}:
Մեր
ընտանիքների
մէջ
լսուած
խօսքերը
են
Նախիջեւանայ,
իսկ
մնացեալն
կիսի
ի
վերայ
{պանդուխտ}
հայոց
եկելոց
այսր
եւ
բանտարկելոցն
ի
փոք
նակից
եւ
մայրը
մեռնում
է:
-
Լաց,
{պանդուխտ},
բնական
զգացողութեամբ
չես
կարող
լաց
չլ
Այսպէս
մահը
հանդիպում
է
Աղքատ,
{պանդուխտ},
խեղճ
մարդիկ,
Ինչպէս
վաղուց
չտես
ինի...
մի
քահանայ,
մի
"
Հոգւոց
",
եւ
{պանդուխտի}
սիրտը
պաղում
է:
Բայց
նորա
սիրտը
պաղում
Այդ
պատճառով
էլ
բերին
եւ
ձըկներ,
{Պանիր}
ու
խաւեար
եւ
այլ
շատ
բաներ,
նրա
գառն
ու
ոչխարը,
թուրքը
նրա
եղն
ու
{պանիրը},
դաշտցին
`
եօնջէն,
ցորենը.
ամէն
մարդ
ի,
գութան,
չութ
պահում.
հացը,
եղը,
{պանիրը},
բուրդը,
ամէն
բանն
էլ
իրան
իրան
գալիս
լ
դէպի
յունական
դպրոցները,
որ
՚ի
լեզու
{պանծալի}
եւ
ստոյգ
յօդանալով
ճեմարանին
վերաբանութ
ի
Շրթունքներից
նրբանուրբ
Գեղեցկութեան
{պանծալի}
Ապրշումէ
քօղը
սուրբ
Շղարշում
է
լաւ
ձգ
լոս
ասելով
Հռոմի
բարեբաստութեան
համար,
{պանծալի}
նահատակ
Հայրենիքի,
անդրդուելի
սիւն
Հռո
ւանդ
թէ,
յունաբանեցին
նախնիք,
ի
լեզու
{պանծալի},
եւ
ստոյգ
յօդացեալ
ճեմարանին
վերաբերու
աջողամիտ
արանց
յԱլեքսանդրիա՝
"
ի
լեզու
{պանծալի},
ի
ստոյգ
յօդանալ
ճեմարանին
վերաբանութե
լ
այնպիսի
գիտելիս,
որովք
բարձր
ի
գլուխ
{պանծան}
եւրոպացւոցն
մատենագրութիւնք
ի
մերումս
դ
յն
ազգ
գիտութեանց,
որովք
բարձր
ի
գլուխ
{պանծան}
Եւրոպացի
մանկտիք:
Դէպ
եղեւ
մեզ
երբե
.
Մոսկվայից
իմ
մեկնելու
ժամանակ
Մ.
Ն.
{Պանովայի}
հետ
նա
այնքան
էլ
լավ
հարաբերությունների
լ)
հաղորդես
ամենաբարի
Մարիա
Նիկոլաեւնա
{Պանովային}:
Ես
շատ
հաճախ
եմ
մտածում
նրա
ներկա
վիճ
ում
եմ
հաղորդիր
անձամբ
Մարիա
Նիկոլաեւնա
{Պանովային}
իմ
ջերմաջերմ
պատասխանը
նրա
ջերմ
բարեւին
ալիս
".
-
Աստուա՜ծ,
ճի՛շտ
Սանչոյ
{Պանսա}
։
"
Ասա՛,
հաճի
Կարապետ,
Ո՞
ինչեւ
այժմ
նոքա
դատել
են
միայն
գինու
եւ
{պանրի}
արժանաւորութիւնը:
Ժամանակ
է,
որ
մի
փո
մեզ
ծանոթ
միջավայրից:
Ճիշտ
է,
նա
մեծ
{պաշար}
ունի
որպես
աղբահորի
խմբագիր
(
թեեւ
նախկ
ից
դեսպան,
Դու
ես
մեր
կեանքի
{Պաշար}
ու
պաշտպան։
Երբ
հեզիկ
մօտեց
առնէր,
այդ
ապրանքի
տեսակից
եւ
բաւական
{պաշար}
վեր
առած,
Փարիզից
ուղեւորուեցանք
դէպի
ր
վարքից
ու
գիտութենից,
ոչինչ
նիւթական
{պաշար}
չէր
ճարել,
իւր
սեպհական
արծաթովը
հոգաց
ց
կտաւը,
որ
գնել
էի
իմ
ձեռքով,
տուեցի
{պաշար}
ընդունող
աստիճանաւորին
նշանակած
տասն
եւ
խտ
եւ
երշիկ
պատրաստելու
համար.
-
յինանց
{պաշար}.
-
որ
Նախիջեւանի
սովորութենով
մեծ
տնտես
ը
հարկադրուիք
յայտնել,
թէ
դժոխքը
պատած
{պաշարած}
է
թշնամիներից
եւ
թէ
գտանւում
է
պատերազմ
։
Նորա
այս
վիրաւորութիւնը
դատակնիք
եղաւ
{պաշարեալներին}.
Ֆրանսիացիք
մի
քանի
օրից
յետոյ
քաղաքը
տացն
իւրոց
ելով
կաթոգին:
Սուգ
անհնարին
{պաշարեաց}
զերանելին,
այն
ինչ
ետես՝
թե
բազմերախտ
ոմսը,
հաւաքելով
իւր
բանակը,
մտածում
է
{պաշարել}
բոլորովին
Մանրիկօյի
բնակութիւնը
եւ,
խլ
ենցաղս:
Չգիտեմք
բնաւ,
եւ
զարմանք
զմեզ
{պաշարեն}
՝
թէ
զի՞նչ
պատասխանի
տալոց
են
մեզ
իմաստ
անդ
հասակի
պաշարեցար
յորոց
պաշարեցարն.
{պաշարեցայ}
այո՛,
բայց
'ի
պաշարմանս
վստահ
եմ։
Պատ
Հայր
Միքայէլ,
զի
'ի
ծերութեանդ
հասակի
{պաշարեցար}
յորոց
պաշարեցարն.
պաշարեցայ
այո՛,
բայ
զի
'ի
ծերութեանդ
հասակի
պաշարեցար
յորոց
{պաշարեցարն}.
պաշարեցայ
այո՛,
բայց
'ի
պաշարմանս
վս
յութեան։
1521
թուականին
Ֆրանսիացիք
{պաշարեցին}
Պամպէլունա
քաղաքը։
Պաշարուած
զօրքը
եւ
ու
թագաւորքը
միացուցին
իւրեանց
զօրքը
եւ
{պաշարեցին}
Փարիզը։
Սարսափած
մնացին
Տասն
եւ
վեցը
ե
ոգալ
եւ՛
վատնողների
պէտքերը,
եւ՛
վանքի
{պաշարը}
։
Բայց
դո՛ւ,
Տէր,
լաւ
յիշողութիւն
նուած
միջոցում,
բնականի
նկարագրութեանը
{պաշարը}
գործ
գրուելուց
յետոյ,
եթէ
հեղինակը
չպա
քաջ
որ
Սօս
եւ
Վարդիթերը
չէ
հատցրել
նորա
{պաշարը}.
մանաւանդ,
որ
դեռ
շատ
բան
մնում
է,
ո
ետացել
են,
եւ
Ղրիմից
բերած
թաթար
բառերի
{պաշարի}
վրայ
ոչ
միայն
"օր
ըստ
օրէ",
այլ
"ժամ
ըս
ասակէ
անտի
լցուցանելով
զմիտս
նոցա
այնու
{պաշարմամբ},
եւ
ոչ
իսկ
պարտ
էին
դրոշմել
'ի
գիրս
իւ
Յայտնի
է
թէ
այս
էլ
պատահում
է
սովի
կամ
{պաշարման}
ժամանակ:
Եւ
մե՛ր
ազգի
պատմական
յիշատակ
ց
պաշարեցարն.
պաշարեցայ
այո՛,
բայց
'ի
{պաշարմանս}
վստահ
եմ։
Պատմեցից
ձեզ
ինչ
մի
հարեւանց
այլ
եւ
յաղթահարեալ
յընդաբոյս,
ասիական
{պաշարմանց}
մատենագրեցին
[դժուարիմաց,
այո՛
եւ
ոչ
ի
ինու
ծովակի
մէջ,
որ
Ձեր
ամբողջ
տարեկան
{պաշարն}
էր,
այդ
պաքսիմատների
թթու
եւ
տտիպ
նիւթ
նի
մօտ,
որի
խորհուրդը
է
զանազան
մսեղէն
{պաշարներ}
պատրաստել
Եւրոպա
ուղարկելու
համար:
ց
իւր
վերայ
առնուլ
զանազան
տէրութենական
{պաշարներ}
պատրաստելու
պարտականութիւնք:
Ո՛ւր
արդարէք
եւ
կօրսետի
եւ
քրինօլինի
հարուստ
{պաշարներով}
օր
յառաջ
ամուսնացնէք
նորանց,
որքան
կար
Այսպէս,
տեսանելով
մեր
անձը
ամեն
կողմից
{պաշարուած}
եւ
օրհասի
գրկի
մէջ,
արտասուալից
աչքով
դրանը
մուրալով
ապրել:
Երկու
կողմից
եւս
{պաշարուած}
եմ:
Իմ
խօսքս
վերջացնելուց
յետոյ
ես
ասա
րանսիացիք
պաշարեցին
Պամպէլունա
քաղաքը։
{Պաշարուած}
զօրքը
եւ
առ
հասարակ
բնակիչքը
անյաջող
հա
ր.
143):
Անճար
աղքատութիւնը
սովից
ու
{պաշարումից}
պակաս
չէ:
Արտասուել
պիտի,
քան
թէ
սրտն
սկի
սուտը,
ամեն
նավը
բոտրադ
կանեմ,
որ
{պաշխա}
մարդ
չառնե,
այտ
կողմանե
միամիտ
թող
ըլլ
կը
դարձնեմ,
Կը
փառաբանեմ
Մեր
նախնեաց
{պաշտած}
Տիկին
վեհապանծ
`
Աշխարհում
ամբողջ
`
ութիւնը,
որ
դարձել
է
նորա
հոգին,
նորա
{պաշտական}
գաղափարը,
տեսաւ
այս
եւ
խաչակիր
արշաւան
ւութիւն
իմ
առաջի
օրինացն
Ռուսսիոյ,
ըստ
{պաշտամանս},
հարկ
անժխտելի
դնեն
յիմ
վերայ
քաղել
զմ
աջնոյ
եղանակին:
Որովհետեւ
հանգամանք
{պաշտամանս}
ոչ
կախին
զինէն
եւ
որք
թերեւս
ունիցին
զի
,
ըստ
չափու
կարեաց
եւ
ըստ
արտօնութեանց
{պաշտամանց},
ձեռնտու
լինել
կանգուն
կալոյ
նորա,
մի
Որ
յաւակնին
զբնութեան
Բռնազբօսել
{պաշտամունս}
՝
Հրեշտակն
ասէ
բարձր
ի
ձայն
մ
եք,
որով
հանդիսացուցանէին
զնուիրական
{պաշտամունս}
իբրու
աստուածային
բարբառով:
Այլ
այս
պղ
թիւն
չէ՞
ստոյգ
Կենալ
նրան
հակառակ:
Որք
{պաշտամունք}
բնութեան
Բռնադատել
են
ջանում,
Նրանց
հր
որ
առանց
նվիրական
երգերի
կատարվեին
նոցա
{պաշտամունքը}:
Այժմուս
մեր
լեզվի
վերանորոգության
նդ
Ոսկիամօր
Տիկնոջն
երկնաւոր
{Պաշտեալ}
առ
նախնիս
Յողջոյն
աշխարհիս.
ո՛չինչ
նուազ
քան
"
զվարժութիւն
հոգեւոր
{պաշտեալ}
առ
ճիզվիթս,
յորում
գտանի
ամենայն
ինչ
բ
րանազանցութիւն
համարի,
եթէ
ուրուք
չիցէ
{պաշտեալ}
զկիրակէն,
առանց
ստանալոյ
առ
այդ
դրժողո
րդ,
թէեւ
պարտական
է
միշտ,
ճիշդ
կերպով
{պաշտել}
բարոյականութեան
օրէնքը,
բայց
մանաւանդ
բաշեանի
գրուածի
հոգին
հարկադրում
էր
մեզ
{պաշտել}
մի
ամենեւին
լռութիւն՝
թոյլ
տալով,
որ
եւս
անցուցել
է
իւր
դիւցազների
կարգը
եւ
{պաշտել}
է:
Բացի
սորանից,
Պ.
Խուդաբաշեւը,
զե
րարեր
զիս
որդի
ծնանիլ
վասն
քեզ
միայնուդ
{պաշտել},
այլ
այժմս
աղաչեմ
զքեզ
Տէր,
քաւեա
զմե
Այն
է
որ
մենք
չգիտենք
ընկերը
սիրել
ու
{պաշտել},
Թէեւ
լինէր
այնպիսին
մեզ
համար
մի
անդը
Ֆրանսիոյ
ձեռք,
բայց
նա
չկարողացաւ
{պաշտել}
նորան
նպատակի
յարմար
ձեւով:
Վերստին
կո
ւ
լուսաւոր
սիրտ,
որ
կարելի
էր
սիրել
եւ
{պաշտել}:
Հազիւ
թէ
Շահումեանցը
աւարտել
էր
իւ
աց,
[ի
հարկէ
ստիպեալ
գտաւ՝
այնուհետեւ
{պաշտել}
եւ
զդաւանութիւն
որո՛ց՝
հիւրասիրութեամբ
ին
հատորս,
այլ
եթէ
ուսաք
զճշմարտութիւն
{պաշտել},
բեր
ապա
ասասցուք,
աստէն],
զի
նա,
ո
ղինակաց
18
եւ
19-երորդ
դարուց
աշխատեցաւ
{պաշտել}
զներգործութիւն
ժամանակին
ի
վերայ
լեզուի
Այլ
միթէ
Լազարեա՞նք
իցեն
միայն
պարտաւոր
{պաշտել}
զազգասիրութիւն,
միթէ
Լազարեանք
միա՞կ
կ
իրազեկ
առնել
զձեզ,
ահա
եւ
ես
ըստ
նորին
{պաշտելի}
հրամանի,
ծանուցի
ձեզ
յուրախութիւն
սրտի
ր
եւ
առհասարակ
գլխիվայր
հասկացողութիւնք
{պաշտելի}
են
նոցա,
խորամանկութեամբ
օգուտ
են
քաղո
,
զի
առ
ասիականս
որպէս
եւ
ցայսօր
իսկ՝
{պաշտելի}
է
աւանդութիւնդ
զվերաբերելիս
կրօնի
եւ
աս
աղբերանայր
ոչ
ի
կենդանի
եւ
ոճոյ
խօսից]
{պաշտելոյ}
առ
ազգն,
այլ
[ի
պղտորեալ
վտակաց
անագան
չէ
այդպիսի
գերդաստանի
որեւիցէ
անդամին,
{պաշտելով}
իւր
սեպհական
անձնասիրութիւնը,
անհոգանա
ս
եւ
այն
հարկադրող
հանգամանքների,
որ,
{պաշտելով}
մեր
անձին
իրաւացի
ազատութիւնը,
չենք
փո
ր
ճանաչեց
նորա
մոլորականութիւնը,
այլ,
{պաշտելով}
այդ
կրօնը,
երբէք
կարողանալու
չէր
տիրապ
կողմից,
յարգելով
ժողովրդի
իրաւունքը,
{պաշտելով}
նոր
լեզուի
իրաւունքը,
այնուամենայնիւ
հ
ից
լինելու
դորա
հոգեղեն
բարութեններին,
{պաշտելով}
միայն
յուր
մարմնավոր
օգուտը,
ուտելով,
ւմ
թոյլտւութիւն
կար
ամենայն
տեսակ
հաւատ
{պաշտելու},
միայն
այն
պայմանով,
որ
հակառակ
չ'լին
եան
Տեառն:
Պահել
զկիւրակէ
ընդունիմք
եւ
{պաշտեմք}
իսկ
զկարգդ,
թէեւ
ո՛չ
նովին
նեղսրտութեա
յն
պիտոյ
է
դաշնադրութիւնների
սրբութիւնը
{պաշտեն}
ու
չդրժեն:
Ապա
ի՛նչ
է
շինում
Անգլիան:
ւս
եւ
իբրեւ
առ
անձնական
եւ
մասնաւոր
ինչ
{պաշտեն}
զհին
դպրութիւնս
Յունաց
եւ
Հռոմայեցոց,
ռովմայ,
յորում
ոչ
այնքան
Աստուածայնոյն
{պաշտեն}
պատուէր
հրամանի,
որքան
դիւրագայթ
եւ
սխ
,
որպէս
ասաց
ոմն
ի
հնոց:
Մինչեւ
յե՞րբ
{պաշտեսցի}
առ
մեզ
ասիականդ
մոլորութիւն
խօսիլ,
գրե
մեծ
չափով
եւ
դրականապէս
վնասակար
կերպով
{պաշտեց},
քան
թէ
երբեւիցէ
ունեցած
էին
այն
պարոն
Աստուծոյ
սեղանի
վերայ
դրեցին
մի...
Եւ
{պաշտեցին}
՝
այս
է
բանականութեան
Աստուածը
ասելով:
մեր
թշուառ
կրքին,
Որին
շատ
անգամ
{պաշտեցինք},
իբր
ստրուկ
նորա
կամքին.
Սուրբ
ո
,
միշտ
պիտի
օտարին
գովէ,
օտարի
օգուտը
{պաշտէ}
եւ
իւր
ազգից
հեռանայ
ու
օտարանայ,
այլե
գն
անտուն
Ձօնեալ
յիւր
ի
սէր
{Պաշտէր},
յանձանձէր,
Աւանիկ
ահա
Ընդ
արփառ
Կոչեր
առ
նախնեօք,
Եւ
{պաշտէր}
բագնօք:
Իսկ
զքեզ,
ո՛վ
կոյս,
ուն՝
որ
հորերուս
ատեթով,
Աստուած
{պաշտէր},
ժամը
երթար,
պասը
պահէր
հաւատքով,
տը
տեսար,
որ
ազգը
սիրէր
ու
նորա
օգուտը
{պաշտէր}:
Ամենայն
ոք,
որ
փոքր
ի
շատէ
ուսումն
է
`
Արուսեակ
պայծառ
Էր
կոչւում
հնում,
{Պաշտըւում}
բագնում:
Իսկ
քեզ,
ով
դու
կոյս,
Շու
մատենագրութիւնս
հեղինակաց,
եւ
[այժմուս
{պաշտի}
միայն
առ
սակաւաթիւ
ուսումնական
ոմանս,
քր
ինչ
ըստ
սահման
ելեալ
ճառիս,
առ
որով
{պաշտի}
համառօտութիւն
բանից՝
հանդարտաքայլ
ընթա
եւ
զտպարան,
թէեւ
ի
նմա
եւս
դժբախտաբար
{պաշտի}
հինն
դպրութիւն,
եւ
առ
հասարակ
լեզուն
գ
գ
հարիւր
ռուպլին
ծախս
թաղմանս,
հանդերձ
{պաշտմամբ}
քահանայից,
յոր
տեղ
որ
մահն
իմ
հանդիպես
մարդ՝
իւր
ազգը
խաբող,
յունական
օգուտը
{պաշտող}
եւ
աւելի
Յոյն,
քան
թէ
Հայ:
Բացի
սորան
մեր
փափագը:
Քեզ
միշտ
սիրող
ու
սրտով
{պաշտող}
Գ.
Շահումեանց:
Մանուշակը,
մոռանում
չէ
աշխարհ,
Դարձեալ
ունենք
մեզ
{պաշտող}.
Վստահ
եղէք,
քուրիկներ,
Մեր
գործը
կ՚
ը
եւ
Աստարդը
ունէ՞ին
դարձեալ
իսրայելացի
{պաշտողներ}
։
Յայտնի
է,
թէ
չէ,
թէեւ
այն
ժամանակ
Ի
րուեստը
կարող
էր
ազդեցութիւն
ունենալ
իր
{պաշտողների}
ճաշակի
վրայ:
Ծիծաղելին
այն
է,
որ
շատե
րբեմն,
Հռովմի
մէջ
Աթենասի
պաշտողքը
խաչ
{պաշտողների}
արիւնը
թափեցին,
թող
այժմ
խաչը
յաղթական
կրօն,
որ
լոյս
է
եւ
լոյս
է
տալիս
իւրեան
{պաշտողներին},
որի
հիմքը
դրուած
է
ազատութեան
ապառաժի
կանալու,
որովհետեւ
այդ
համակարգութեանց
{պաշտողքը},
ընդունում
են
նորանց
որպէս
դրական
կէտ
անկեղծ,
նոյնչափ
եւ
նորա
կեղծից
ոչ
ազատ
{պաշտողքը}:
Իր
սկզբամբ
միապետական,
փակուած
եւ
բա
ասում
էր,
երբեմն,
Հռովմի
մէջ
Աթենասի
{պաշտողքը}
խաչ
պաշտողների
արիւնը
թափեցին,
թող
այժ
մանավանդ
այժմ,
որ
վարում
եք
քաղաքագլխի
{պաշտոն},
ուրեմն
ավելի
հնար
ունեք
ներգործել:
Ձ
,
իսկ
մյուս
մասը
հրաժարելով
եկեղեցական
{պաշտոն}
վարելուց,
կան
դեռեւս
յուրյանց
տներում
երտացիա
ի
խրատ
քաղաքային
կառավարչության
{պաշտոնաթող}
փարիսեցիների,
որոնք
ի
չարը
գործադրելով
զշահ
եկեղեցւոյն,
այլ
Այվազովսքին
առանց
{պաշտոնական}
ձեւոյ,
առանց
գիտութեան
համօրէն
ազգին
ի
սկ
գուցե
եւ
Ընկ.
Դեգտյարնի
նրբանցքից)
{պաշտոնական}
ժողովում,
ենթադրում
եմ՝
մեր
քաղաքի
հա
յին
գործվածքների
ընդհանուր
արժեքը,
ըստ
{պաշտոնական}
տեղեկությունների,
հավասար
է
250.
000.
ց
կարծիքը
ընդհանուր
ժողովում
քաղաքագլխի
{պաշտոնական}
նախագահությամբ,
բայց
ո՛չ
երբեք
ինքնակա
ն
Ճեմարանի
հայոց
լեզվի
կրտսեր
ուսուցչի
{պաշտոնակատար}
Միքայել
Նալբանդյանից
Դիմում
Ցան
թուղթը:
Հայոց
լեզվի
կրտսեր
ուսուցչի
{պաշտոնակատար}
Միքայել
Նալբանդյան
1854
թ.,
սեպ
ենք
լեզվի
մեջ,
բայց
ոչ
պարտադրաբար
կամ
{պաշտոնապես},
այլ
որպես
մաքսանենգ
ապրանք,
գաղտնի,
ի
ամենայն
ջանքով:
Լսեցի
Ձեր
այժմյան
{պաշտոնավարությունը}
եւ
ուրախ
եմ,
որ
անտես
եղած
ազգային
գոր
աքանչյուր
ամիս
մատնություններ
է
անում
ի
{պաշտոնե}.
փառք
աստծո,
որ
հայերը,
բացի
իրենց
ա
ից,
ազգի
անունով
հանձն
առնուլ
այս
ծանր
{պաշտոնը},
այն
ժամանակ
չենք
հրաժարվում
եւ
պատիվ
ություն
ցույց
տալ
ազգին,
եթե
միայն
այդ
{պաշտոնը}
հիմնվի
կարելի
պայմանների
վերա,
որ
կգտա
,
որ
կամեցածիս
պես
ուղղեմ
իմ
ընթացքը.
{պաշտոնիս}
հանգամանքները
չթողին
ինձ
եւ
որ
չկարծեմ
ցողի:
Թեպետեւ
այս
բանը
Ձեր
ծառայության
{պաշտոնից}
դուրս
է,
այսուամենայնիվ
դուք
շատ
բարեկ
անխել
կարծիքները
երեսուն
քառասուն
տարի
{պաշտուեցան}
քաղաքի
կամ
ազգի
վնասի
համար:
Միւս
մնաց
ի
սրտի
մեծ
ցաւի
համար
պիտի
մինչեւ
վերջը
{պաշտուին},
պարոնը
ճանաչում
է
"
կարօտ
ուղղութեան
ր,
դու
նորանց
Սիրու՞մ
էիր,
ինչպէս
քեզ
{Պաշտում}
էին
սիրողքդ,
Որ
պատմում
ես
այժմ
մեզ:
շատ
սովորութիւնքը,
որ
մինչեւ
այսօր
եւս
{պաշտում}
է
որպէս
բուն
ազգային
սովորութիւնք:
Բնա
Սարգիս
Բուխարացու
ձեռքով:
Ես
ունիմ
եւ
{պաշտում}
եմ
մի
այնպիսի
կրօն,
որ
լոյս
է
եւ
լոյս
իշտ
երէկը.
այսօրը
է
նորա
Աստուածը,
որ
{պաշտում}
է,
վաղը
ի՛նչ
կամի
թող
լինի,
ովի՛
բան
Նա
-
կոյսը
սիրուն,
Ով
խեղճին
անտուն
{Պաշտում}
է
անանց
Իր
սէրը
ձօնած
`
Երկնքում
ահա
այս
տեսարան։
Ահա
այսպէս
քեզ
{պաշտում}
եմ,
Իմ
կեանք,
իմ
փոր,
իմ
Բաքոս
արակաւ
մարդերը.
Որ
իւր
խօսքը
չէին
{պաշտում}
ու
իւրեանց
հին
կանոնով
Վարւում
էին
ց
Սիրո՞ւմ
էիր,
ինչպէս
քեզ,
{Պաշտում}
էին
սիրողքդ,
Որ
պատմում
ես
այժմ
ութեանը),
ստացել
է
իւր
կրօնը,
ինչպէս
{պաշտում}
է
Լուսաւորչի
լոյս
հաւատը,
պէտք
է
աշխատ
spiritualia,
եւ
որ
Յիսուսեանք
խիստ
շատ
{պաշտում}
են։
Չ'նայելով
այս
գրքի
խորհրդական
պարո
։
Օրլէանեան
Դուքսը
ոչինչ
հաւատ
չէր
{պաշտում}
։
Նա
միօրինակ
ծիծաղում
էր
ե՛ւ
Յանսէնեան
աններին,
թէպէտ
եւ
ինքը
ոչինչ
հաւատ
չէր
{պաշտում}
։
Պարլամենտը,
որ
չէր
կամենում
օրագ
ակ
էլ
դեռ
իրենց
նախահարցը
որպէս
աստուած
{պաշտում}
էին
Տարօնում:
Հայոց
ազգի
մէջ
մտած
են
չ
:
Եւ
թէ
այսպէս
եւ
թէ
այնպէս,
եթէ
միայն
{պաշտպան}
կալն
իմ
յամենայն
ժամ
իմոյ
ուղղափառ
եկեղ
ցութենէ,
զի
Դուք,
ողորմած
տէր,
իբրեւ
{պաշտպան}
ցուցեալ
ինձ
ի
բարձր
սրբազան
տեառնէ՝
խն
ր
յազգին
են
աչք՝
ի
Ձեզ
հային,
իբրեւ
ի
{պաշտպան}
տառապեալ
որդւոց
Հայկայ,
ընդ
բաղդին
հազ
զարկելով
այս
հնարին,
մոռանում
է
իւրեան
{պաշտպան}
եւ
իւր
սեպհական
շահին
համար
Թիւրքիոյ
բա
ձեռնտու
լինել
մեզ,
հիմնելով
զդպրոցս
եւ
{պաշտպան}
կալով
նոցա
աննախանձաբար,
առանց
թեւակոխ
ձակաթն
լինին:
Հոգեւորք,
որոց
պաշտօն
է
{պաշտպան}
եւ
պահապան
կալ
կրօնի
իւրեանց,
դանդաչեն
ն
ճոխ
աւաններ.
Թէ
զինուորն
է
նոցա
{պաշտպան},
Կան
այն
տեղ
խաղ,
պար,
երգեր.
,
Դու
ես
մեր
կեանքի
Պաշար
ու
{պաշտպան}
։
Երբ
հեզիկ
մօտեցար
Մաս
զգին
կեանքը
տուեց
Հայրենիքին
կացաւ
{պաշտպան}
Ազգը
նրան
զլացաւ
Կառուցանել
մ
լոկ
գործիք,
այլ
ինքնակայապէս
կամ
որպէս
{պաշտպան}
կամ
որպէս
հակառակորդ
պատմութեան
օրէնքի
ուստի
եւ
միջին
դասակարգը
ժողովրդի
միշտ
{պաշտպան}
այդ
սկզբունքներին:
Սորանից
պարզ
է,
թէ
րրորդ.
իւր
չափազանց
կեղծաւորութեամբ
նա
{պաշտպան}
էր
հանդիսացել
այն
գործավարին,
որի
մաս
րի
խորհուրդը.
մին,
որ
ցոյց
տային,
թէ
{պաշտպան}
են
քրիստոնէութեան,
եւ
դորանով
սովորեցն
ցուց
իւր
ապահովութեան
համար
եւ
դեռեւս՝
{պաշտպան}
քրիստոնէութեան
հրատարակելով
իւր
անձը։
այնիլ,
թէ
նորա
կրօնը
եւ
Քրիստոնէութեան
{պաշտպան}
ձեւանալը
չէր
մի
դիմակ՝
պահպանող
աշխարհ
բռնակալութենից։
Բռնակալական
հոգին,
որ
{պաշտպան}
է
ստրկութեան,
բռնակալութիւնը,
որ
չկամ
մարուած
չէ
եւ
համարուելու
չէ
ազատութեան
{պաշտպան}
։
Նորա
կանոնադրութիւնքը,
հոգեւոր
կարգե
,
զի
ես
նորա
եմ
որդի,
նա
իմ
մայր
եւ
իմ
{պաշտպան}.
եթէ
կամիցի
եւ
եթէ
ոչ,
շատ
է
ինձ,
այ
համար,
այսինքն՝
Պապական
իշխանութեանը
{պաշտպան}
դառնալու
համար,
որ
երկիւղ
էր
կրում
եւ
րանսիայի
մէջ։
Կարդինալը
խոստացաւ
նորան
{պաշտպան}
լինել
Ֆրանսիայի
տէրութեան
մօտ,
եւ
ճշմա
ւթիւնը,
վասնորոյ
եւ
անուանեցին
իւրեանց
{պաշտպան}
ամենայն
ուսման
եւ
արուեստի։
Նոքա
տալիս
այն
էր,
որ
ընդդէմ
Վերանորոգութեններին
{պաշտպան}
լինի
Պապականութեանը
եւ
Քրիստոնէութիւն
տ
իւրեանց
օգուտը
Պապական
Աթոռի
օգուտից,
{պաշտպան}
դուրս
գալով
Պապական
իշխանութեանը,
շատա
նք
նուիրուած
էին
միմիայն
այն
բանին,
որ
{պաշտպան}
լինէին
Պապական
իշխանութեանը,
որ
թեւ
ու
ան
հետ
եւ
այն
կարգադրութենների
հետ,
որ
{պաշտպան}
էին
այս
իշխանութեններին։
Այս
ժամանակնե
ական
ասպարէզի
մէջ
հռչակաւոր
Գիզերը,
որ
{պաշտպան}
էին
Յիսուսեան
Կարգին։
Սոցա
միջնորդութե
կան
ամբիոնները։
Բուրբօն
Կարդինալը,
որ
{պաշտպան}
էր
Յիսուսեաններին,
կանչեց
իւր
մօտ
Համա
որանց
Հենրիկոս
III-ի
հետ,
որովհետեւ
սա
{պաշտպան}
էր
Հուգենօտներին։
Նորա
հետ
միացաւ
եւ
մ
րել
Օգոստինոսի
մասին
գրած
գիրը
եւ
սկսեց
{պաշտպան}
լինել
Յիսուսեաններին։
Րիշիլիէի
մահից
յ
ով
գրգռուելով
Հենրիկոս
III-ի
ընդդէմ,
որ
{պաշտպան}
էր
Հուգենօտներին,
կազմեց
Սուրբ
Լիգա,
այ
ան
ընդդէմ,
ապա
ուրեմն
արժանի,
իւրեանց
{պաշտպանած}
յանցաւորի
հետ
պատժակից
լինելու:
Հուլիսի
այսր
ամի
համարաւ
370,
եւ
առ
ի
{պաշտպանել}
զիրաւունս
ազգին
անտեսեալ
ի
Գաբրիէլ
վարդ
ոգեւորականությունը
շատ
կերպով
կամեցած
է
{պաշտպանել}
հին
դրությունը,
տեսանելով,
որ
հառաջըն
onum
"..
Ես
կարող
էի
արդարացնել
եւ
{պաշտպանել}
մեր
գործը,
մինչեւ
իսկ
ընդունելով
այդ
վ
եւ
պաշտպաններից,
որ
միմիայն
կարող
էին
{պաշտպանել}
նորանց
կրակապաշտ
պարսկի
նեղութեններից
"
պէս
մի
բարոյական
գործարան,
պարտակա՛ն
է
{պաշտպանել}
իւր
ազգը
եւ
եկեղեցին:
Հերի՛ք
է,
ա
Երկրորդ
եւ
աւելի
բթամիտ
շարժառիթը,
{պաշտպանել}
չարագործ
Պօղոսը
եւ
պահպանել
նորա
խայտառ
որդ,
որ
գրուածքի
հետեւութիւնն
է
Պօղոսը
{պաշտպանել}:
Ինչ
որ
մեր
ամբաստանուած
նամակի
մէջ
նուիրեցինք
մեր
բոլոր
կարողութիւնը:
{Պաշտպանել}
այն
Հայի
առաթուր
կոխուած
իրաւունքը
է
մե
ասին:
Ինչպէս
Հեգելը,
նոյնպէս
ոչ
ոք
չի
{պաշտպանել}
-
թողնելով
այդ
իրաւունքը
չնչին
հնապաշտն
ւանդ
եթէ
կամենում
էին
բամբասուած
դպրոցը
{պաշտպանել},
ասել
թէ
Ալեքսանդր
Մակեդոնացին
Արիստոտ
իք
նոյնպէս
պատրաստուեցան
զէնքը
ձեռքերին
{պաշտպանել}
իւրեանց
իրաւունքը
եւ
անկախութիւնը,
մին
ստանալ
տեղի
'ի
Հռովմ
առ
'ի
ջատագովել
եւ
{պաշտպանել}
զմիաբանութիւն
իւրեանց
եւ
ստանալ
բարեկամ
իրաւադատութիւն
քարոզել
եւ
անիրաւութիւնը
{պաշտպանել}:
Չէ
կարելի
յառաջադիմութիւն
քարոզե
ը
յափշտակելու.
ոչ
ոք
չէ
կարող
յանցանքը
{պաշտպանել}
առանց
զրկուածի
իրաւունքը
խեղդելու:
Բնա
ում
իր
վրայ
մարդկային
ընկերութեան
առջեւ
{պաշտպանել}
իր
ընտանիքը,
կերակրել
նորան
եւ
առհասար
ց:
Նոքին
ոչ
կամիցին
՚ի
բողոքելոյ
եւ
՚ի
{պաշտպանելոյ}
զիրաւունս
ազգի
մերոյ
թշուառացելոյ
եւ
առ
դպես
վարվեցին
ձախակողմյանները:
Նրանք,
{պաշտպանելով}
անիրավ
դատը,
այնքան
ծախսեր
անել
տվին
ի
ցայ,
որ
սխալուած
էի՝
Շիյեաթների
կրօնը
{պաշտպանելով}:
Այս
միջոցին
նայիբներից
առաւել
ծեր
երսէսի
յաջորդ
Սահակը,
ջերմեռանդութեամբ
{պաշտպանելով}
ոչ
այնքան
եկեղեցու
օգուտը,
որքան
իւր
ա
ու
համար,
նա
կազմուած
չէ
անիրաւութիւնը
{պաշտպանելով},
հարստահարուած
ազգին
թշուառութեան
մրու
եւ
Կոպերնիկի
տիեզերական
համակարգութիւնը
{պաշտպանելով},
իր
եօթանասուն
տարեկան
հասակում
հալածո
դէմ,
հին
լեզուի
բաղդասութեան
իրաւունքը
{պաշտպանելով},
համազօր
է
նոր
լեզուն
սպանելու
եւ
ժամա
քննութեան
մերկանալոց
են
խարդաւանութիւնք
{պաշտպանելոցն}
առ
ի
նոցանէ
գործք
քստմնելի
սեղանակապտու
Այս
խօսքերը
չեմ
ասեր՝
հոգեւորականները
{պաշտպանելու},
այլ
կ՚ուզեմ,
որ
Ձեր
Յիշատակարանի
մէջ
ն
եկեղեցու
օգուտը,
որքան
իւր
անձնականը
{պաշտպանելու}
մտքով
չէ
դիմել
դէպի
Կեսարիա:
Եթէ,
րոզել,
որովհետեւ
եկեղեցու
անկախութիւնը
{պաշտպանելու}
եւ
օտարից
հեռանալու
զգացողութիւնը
բարձր
արողութիւնքը
ուղղում
ենք
մեր
ազգութիւնը
{պաշտպանելու}
համար:
Եւ
մեր
ամենիս
պարտքն
է
մինչեւ
ա
տուգէ,
թէ
զօրութիւն
ունիմ
իմ
իրաւունքը
{պաշտպանելու}:
Այս
տողերը
գրելու
միջոցին
Թէյմսը
սուն,
ազա՜տ
է:
Մի
գործ
կամ
մի
մարդ
{պաշտպանելու}
կամ
դատապարտելու
ժամանակ
մեք
հիմնւում
ե
ւիրեցինք
մեզ
հասարակ
ժողովրդի
իրաւունքը
{պաշտպանելու}:
Մեր
անձը
եւ
գրիչը
չնուիրեցինք
հարուստ
խանձաւոր
ենք
հասարակ
ժողովրդի
իրաւունքը
{պաշտպանելու}
եւ
այս
խորհրդով
ամենայն
բանի
ընդունակ:
մինչեւ
այն
ժամանակ
թափել
էր
ազատութիւն
{պաշտպանելու}
համար,
չվախենալով
նորա
կերպարանքներից
պաշտօնատարքը
մէկ
էին
դարձել
եւ
սա
մէկ,
{պաշտպանելու}
մի
այնպիսի
անարժան
մարդ,
որից
բոլորեքե
արդ
յատուկ
անուն
Գէթ
ի
հալածեալ
նախդիրը
{պաշտպանելու},
որպէս
բո՛ւն
Փարպեցու
ձեռքով
դրուած
նա
իրաւունքը,
ծէսերը
եւ
դաւանաբանութիւնը
{պաշտպանելու}
համար
Կոլլեգիացոց
եւ
միւսերի
երեսից,
ի
երի
միջից:
Դուռը
ակնբախ
շատ
ունէր
{պաշտպանելու}
աւանդութիւնը.
լաւագոյն
միջոցն
էր
այդ,
նք
շատ
փաստեր
հաւաքած
ենք
այս
դրութիւնը
{պաշտպանելու}
համար,
բայց
այստեղ
անյարմար
է
ասպարէզ
թէ
ոչ
բոլորովին
փրկելու,
գէթ
մի
մասնով
{պաշտպանելու}
համար
ստիպւում
ենք
կատարելութիւն
չգտնել
է
անգամ:
Մեր
այստեղ
քարոզած
դրութիւնքը
{պաշտպանելու}
համար
հաւաքած
ենք
շատ
փաստեր,
բայց
այս
քը՝
նոյն
իսկ
օրինակներով
մեր
դրութիւնը
{պաշտպանելու}
եւ
հակառակ
կարծիքները
շօշափելի
փաստերով
նքները:
Եվ
այդ
ես
կանեմ,
որպեսզի
մորս
{պաշտպանեմ}
վիրավորանքներից...
Քեզ
համար
առիթ
խաւ
հեռի
շաբաթներով,
Որ
Հայրենիքը
{պաշտպանեմ}
ես
ապահով:
Թէ
իմացայ,
որ
մի
Եթէ
թերեւս
հաւասարութեան
անունով
պիտի
{պաշտպանեն}
"
ակն
ընդ
ական
"
վարդապետութիւնը,
մենք
րեկամը,
որի՞
վերայ
յարձակուին
եւ
ովի՞ն
{պաշտպանեն}.
նոքա
ցերեկը
չեն
աւարտում
իւրեանց
ճաշը
ստաբանը՝
Էտիէն
Պասկիէ,
փառաւոր
կերպով
{պաշտպանեց}
Համալսարանի
իրաւունքը։
Գեղեցիկ
ճարտարո
շութեամբ,
գէթ
իրաւամբ)
բանաւոր
կերպիւ
{պաշտպանեցինք}
եւ
բացէիբաց
մերժեցինք
այն
անարժան
հայհո
է,
որ
օրագիրը
խափանվի,
բայց
դուք
պիտի
{պաշտպանեք}
մեզ
ազգի
եւ
ճշմարտության
համար,
մինչեւ
ւորի
ներկայութեամբ,
որ
հարկ
դիպուածում
{պաշտպանէ}
պարտաւորուածի
իրաւունքը,
եթէ
քաղաքական
ւ
Մակար
արքեպիսկոպոսունք,
զգալի
կերպիւ
{պաշտպանէին}
զվնասապարտն
եկեղեցական
օգտի
զաստիճանաւո
տեղ
հարկաւոր
էր,
որ
Պապի
կողմի
մարդիկը
{պաշտպանէին}
Հռովմի
Աթոռը։
Լայենէզը
կատարեց
այս
գոր
ոնադրութիւնը,
որպէս
մի
միջոց,
որ
պիտի
{պաշտպանէր}
ազգը
յայտնի
անձնաւորութիւնների
ազդեցութ
զումը
լավ
խայտառակվել
է,
նույնպես
նորա
{պաշտպանը}
Սարգիսը:
Հունվարից
Մըսըրը
կամի
"
Ճռաքա
եզ
լուսատու
ճրագը։
Կորցրեցիր
քո
օրէնքի
{պաշտպանը}
եւ
քո
բարեբախտութեան
վերայ
մտածողներին
իւր
սեպհականութեան
վերայ,
պիտոյ
է
նորա
{պաշտպանը}
լինի
"։
Պապը
միեւնոյն
երդումը
պահանջեց
օնը՝
թագուհու
սիրելին
եւ
Յիսուսեանների
{պաշտպանը},
տուեց
Րաւալեակը
Մօնտինի
ասպետի
ձեռքը
մարզպանութեամբ
Վահանայ
Մամիկոնէի
իւրոյ
{պաշտպանի}:
Ոգի
հեղինակիս
անվեհեր
եւ
գրուածք
սորա
որ
պարծենում
է
իւր
մարդ
լինելով,
պիտի
{պաշտպանի}
իրաւադատութիւնը,
որովհետեւ
առանց
նորան
էին,
Հայերը
զրկուեցան
օգնականներից
եւ
{պաշտպաններից},
որ
միմիայն
կարող
էին
պաշտպանել
նորանց
սուսեանները
զրկուեցան
իւրեանց
ջերմեռանդ
{պաշտպաններից}
։
Շուտով
ահա
Կայսրը
եւ
այլ
մանր
իշխաննե
ութիւն,
յայն
սակս
հայեցեալ
մանաւանդ
՚ի
{պաշտպանողական}
ոգի
վերոյգրեալ
երկուց
անդամոց
առ
վնասապ
անդությանս
նկատմամբ
ես
կարող
եմ
միմիայն
{պաշտպանողական}
դիրք
ընդունել.
հարձակողական
գործողությ
,
որպէս
բուն
հայկական
վարդապետից,
այժմ
{պաշտպանողական}
եւ
բարեխօսական
նամակներ
է
հասուցանում
Հ
ադար
պատերազմների,
յարձակողութեանց
կամ
{պաշտպանողութեանց}
հանդիսարան
եղած
լինելով,
չէ
կարելի
ենթ
ն
օրէնսդրութեամբ
մարդու
անձնաւորութիւնը
{պաշտպանուած}
է
ամենայն
կերպ,
առաւել
քան
թէ
բոլոր
Եւ
արտութեան
մի
մարդ,
որ
սօրայ
վահանի
տակ
{պաշտպանուած}
լինի,
եւ
սորա
սրովը
գօտեւորուած,
նա
ի
ը,
որ
դաշնակիցների
քաղաքականութեամբ
եւ
{պաշտպանութեամբ}
վերանորոգուել
էր
մեծ
յեղափոխութիւնից
յե
եան)
տակ:
Իսկ
քաղաքումը
եւ
գիւղերումը
{պաշտպանութեան}
համար
կարգուելու
են
առանձին
մեծաւորներ
ուրբ
Ինկվիզիցիօն
ընդունեց
նորանց
իւրեան
{պաշտպանութեան}
տակ,
եւ
Լօյոլան
կարողացաւ
վերջապէս
Ֆեր
տիոս
X
Պապը
ընդունեց
Դօմինիկեանները
իւր
{պաշտպանութեան}
տակ
եւ
դատապարտեց
Յիսուսեան
կրօնաւորներ
րենացին
անկարօտ
է
մեր
նման
փաստաբանների
{պաշտպանութեանը},
մանաւանդ
որ
ոչինչ
սուտ
չկայ
նորա
ասած
յայտնութիւնը,
որ
մանաւանդ
փայլեցաւ
այս
{պաշտպանութենով},
եւ
որի
մասին
դեռեւս
ժողովքի
առաջին
նի
շուրջ
պատելոց:
Յանձն
արարեալ
զմեզ
ի
{պաշտպանութիւն}
աղօթից
Վեհաստիճան
Հայրապետիդ՝
Մնամ
իրս
յարուցանեն,
որք
ակն
յայտնի
հային
ի
{պաշտպանութիւն}
Այվազովսքւոյ,
այնինչ
Սինօդն
հերիք
համա
խնդիր
ազգային,
յանձն
առնեմք
զանձինս
'ի
{պաշտպանութիւն}
աղօթից
Ձերոց
մնալով
վեհափառութեա
ծ:
Մինչեւ
այսօր
ամեն
յարձակում
եւ
ամեն
{պաշտպանութիւն}
այս
հաւասարակշռի
անունով
յառաջացաւ:
խրախուսեսցի
վանել
զամենայն
դիմամարտ
՚ի
{պաշտպանութիւն}
եկեղեցւոյ
իւրոյ
սրբոյ,
որում
իղձ
լինիմ
խնդրութիւն
չէ,
այլ
հասարակաց
իրաւունքի
{պաշտպանութիւն}:
Հոգեւորականութիւնը,
օրէնքի
եւ
իրա
գաւորների
դուռերը
եւ,
ստանալով
մի
փոքր
{պաշտպանութիւն},
մտանում
էր
խորհրդական
ծովերի
մէջ՝
մա
կ
եւս
չենք
տեսանում
Հայաստանումը
սէր
եւ
{պաշտպանութիւն}
լուսաւորութեան,
թէպէտեւ
շատ
անմխիթար
յ
որա
միաբանութեանը
հող,
բնականութիւն
եւ
{պաշտպանութիւն},
որ
ծաղկեցնէ
Մօրէան
զանազան
տեսակ
բնակ
յառնել
ոչ
եթէ
ընդդէմ
թշնամեաց,
այլ
'ի
{պաշտպանութիւն}
զրկելոյս,
մինչեւ
զանձինս
եւս
դնել
'ի
վ
բայց
դորա
փոխանակ
Սպանիայի
մէջ
առանձին
{պաշտպանութիւն}
ցոյց
տուեց
նորանց
Ֆրանսիսկոս
Բօրջիայն,
մի
մէջ
տեսանում
ենք
հասարակաց
իրաւունքի
{պաշտպանութիւն}:
Ոչ
ոք
չէ
կարող
յանցանք
գործել
առանց
ո
իւնների
փոխարէն:
Այն
մարդիկը,
որ
{պաշտպանութիւն}
էին
ցոյց
տուել
չարագործին,
կարծեմ
թէ
բ
,
աղաչում
էր
նորան
եւ
խնդրում
էր
նորայ
{պաշտպանութիւնը}.
նա
ասում
էր.
"
Տիրածի՛ն,
ես
չեմ
կար
գնատիոսին
հարկաւոր
եղաւ
դիմել
դէպի
Պապի
{պաշտպանութիւնը},
որ
իւր
կոնդակովը
սրբեց
Իգնատիոսի
եւ
ն
ճշմարտանման
"
probabilis։
Միմիայն
Պապի
{պաշտպանութիւնը}
փրկեց
նորան
Յիսուսեանների
ենթադրեալ
վրի
իցքը
գտանելուց
եւ
պատժելուց
եւ
մանաւանդ
{պաշտպանութիւնը},
որ
ցոյց
էր
տալիս
Յիսուսեաններին,
ճշմ
ընտանեկան
պայմանների
եւ
արտօնութիւնների
{պաշտպանութիւնը}:
Եւ
նա,
որ
պարծենում
է
իւր
մարդ
լինել
:
Հայ
ազգը,
զուրկ
արտաքին
ամէն
մի
{պաշտպանութիւնից},
ենթարկուած
Դռան
կամայականութեանը,
փո
եւ
ձգտողութիւնքը
Օրանժեանի
ընդդէմ,
եւ
{պաշտպանութիւնքը}
նախ
ապարքայ
Յակոբ
II-ին
եւ
վերջը
նորա
ո
ծերը
կարոտ
են
երկու
կողմից
փաստաբանների
{պաշտպանության}:
Ավստրիայի
կամ
մի
ուրիշ
բռնակալ
տե
:
Փաշաների
բռնություններից
նրանք
իրենց
{պաշտպանության}
տակ
են
վերցնում
այն
քրիստոնյաներին,
որ
երը,
կամենում
են
փախչել
եւ
կամենում
են
{պաշտպանուիլ}.
նոքա
չեն
հասկանում
ով
է
թշնամին
եւ
ո՞
ւորաբար
լսել
այս
հովուի
ձայնին
միայն
եւ
{պաշտպանուիլ}
նորա
հովանաւորութեան
տակ։
Պապական
զանա
ի,
յափշտակողի
վրայ
եւ
իրար
երեսից
պիտի
{պաշտպանուին}
միմիայն
երկիւղի
միջնորդութեամբ:
Երկիւղ
ինքս
էլ
առաջ,
ավելի
կամ
պակաս
չափով,
{պաշտպանում}
էի
այն
ուղղությունը,
որ
այժմ
դրվատվում
է
նորա
ընդդէմ,
եւ
նորա
ընդդէմ
դարձեալ
{պաշտպանում}
է
եւ
քարոզում
է
տպագրութեան
անպայման
ազ
նաւորութիւնը՝
ազգութիւնը,
պահում
է
եւ
{պաշտպանում}
է
իւր
օգուտը
եւ
ոտքի
տակ
է
կոխում
ուրիշ
արստացնել
սեւ
հողը։
Նա
իւր
անձն
է
{պաշտպանում},
գող
է
կամ
փախստական
Եւ
կամ
անտու
քաղաքական
կառավարութեան
ձեռքը,
միմիայն
{պաշտպանում}
ենք
հասարակաց
իրաւունքը:
Եթէ
Պ.
Չա
ս
երեւում
է,
այն
եզակի
հայերին,
որոնք
{պաշտպանում}
են
բնությունն
ու
իր
դարն
ապրած
ձեւերը,
ջ,
որովհետեւ
կարդինալը
նոր
վերակացուին
{պաշտպանում}
էր
ֆրանսիացւոց
դեսպանի
թեւարկութեամբ:
ւքը
պահում
են
երիտասարդի
կողմը,
միւսքը
{պաշտպանում}
են
ծերի
կարծիքը.
բաբելոնեան
խառնակութի
տիոս
վարդապետքը
համախոհ
են
Չամչեանին
եւ
{պաշտպանում}
են
նորան
վատիկանի
դատաստանի
առաջեւ,
ու
զինուորների՝
վերջին
յուսահատութեան
մէջ
{պաշտպանում}
էր
քաղաքը։
Բայց
ոտքերի
վերայ
վէրք
ստան
ինքեանք
տարածում
էին
այսպիսի
լուրեր
եւ
{պաշտպանում}
էին
ուրիշից
դուրս
եկածները,
որպէս
զի
ա
նը,
կամ
"
ինքնակիզութիւնը
"
եւ
չէ
բնաւ
{պաշտպանում},
բայց
նոցա
ընդդէմ
կային
բաներ,
որ
ուս
ւս
կարելի
է
ենթադրել,
թէ
ծառը
մի
մասով
{պաշտպանում}
է
մեզ
մոծակից:
Այժմ
այն
շուրթի
վրայ
յա
յլն,
համարյա
արտասվելով,
այդ
անզգամից
{պաշտպանվելու}
համար
դիմեց
ինձ:
Ես
դուրս
եկա
տախտակամ
բանը,
որ
իրենք
չեն
կարող
հերքել:
Նոքա
{պաշտպանւում}
են
կրօնի
կեղծաւոր
նախանձաւորութեամբ,
բ
հաւատի
թշնամիք
յաւելացնել,
այլ
հաւատի
{պաշտպանք}
եւ
պատսպարողք:
Վարժատուն
ասած
բանդ,
ճ
իմա՛
դու
ինձ
զթարգմանիչս
մեր:
Ասասցեն
{պաշտպանք}
հին
հայախօսութեան,
եւ
ասասցեն
մաքուր
խ
ութենների
մէջ,
ունէին
միայն
լինել
նոցա
{պաշտպանքը}
եւ
հովանաւորքը:
Բայց
երբ
որ
այս
կամ
այ
լափոխ
չէ
դէպի
լուսաւորութիւն,
եթէ
սորա
{պաշտպանքը}
հրատարակեն
սորա
իրաւունքը
իւրեանց
ազգի
գտանւում
էին
Կարգի
իրաւունքների
Գեներալ-{Պաշտպանքը}
(
general
procurator),
իսկ
իւրաքանչիւ
ելի
խորամանկութիւնը։
Պապականութեան
այս
{պաշտպանքը}
ցոյց
տուեցին
միայն
ընդհանուր
պատմութեան
պիտանիության,
այն
բանի,
որ
մի
ժամանակ
{պաշտվել}
եւ
իդեալ
է
եղել:
Ժամանակակից
մարդու
յատկական
բնաւորութեան,
որ
մինչեւ
այսօր
{պաշտւում}
են,
եւ
որ
Պ.
Խուդաբաշեւի
սրտի
մեծ
ցաւ
ք,
երբ
տեսանք
(
եր.
42),
որ
տակաւին
{պաշտւում}
է
այդ
անտիկեան
աւանդութիւնը,
թէեւ
այդ
կալ
բարոյապէս
առաջի
ապագայիցն,
իսկ
իմ
{պաշտօն}
եւ
առաքելութիւն
լրանայ
ամենայն
պարծանօք
աւերացուցանելոյ
զիւր
զկտակ,
կարգեալ
՚ի
{պաշտօն}
կտակակատարութեան
զոմն
Վարդան
Գասպարեան
ընտրելոյ
զնուաստութիւն
իմ
'ի
տարժանելի
{պաշտօն}
քաղաքագլխութեան
եւ
ահա
ընկալայ
զխնդիր
բ
ւ
թէատրոնի
մէջ
հանդէս
գալ
իբրեւ
գործ
ու
{պաշտօն}
կատարող
անձն:
Անարդարութիւն
կը
լինէր
պ
չգիտէր
ֆիզիօլոգիա,
որ
չգիտէր,
թէ
ինչ
{պաշտօն}
ունի
կատարելու
օդը
մեր
շնչական
կեանքի
յ
մեք
արգելք
չենք.
եւ
յիրաւի,
ի՛նչ
այլ
{պաշտօն}
ունէր
նա,
բացի
սորանից,
կատարելու:
ր
գրեթէ
անհրաժեշտ
են
ամէն
մարդու
մի
նոր
{պաշտօն}
կատարելու
ժամանակ:
Յոյս
ունենք,
որոյց
ըղձակաթն
լինին:
Հոգեւորք,
որոց
{պաշտօն}
է
պաշտպան
եւ
պահապան
կալ
կրօնի
իւրեանց
ռաջ
քան
զ7368
ամս,
աստուածաբանութեան
է
{պաշտօն}
ժխտել,
թողլով
բնական
գիտութեան
զիւր
յա
րկեցին
սրտիս
բիւր
հազար
նետեր.
Իմ
{պաշտօն}
թուեցաւ
նոցա
հակառակ
Երբ
սփռում
էի
րոնցից
կախուած
են
հոգեւոր
մարդերի
որեւէ
{պաշտօն}
ստանալը:
Ռեֆօրմ
պահանջում
ենք
եկեղե
.
նա
ընկերական
եւ
քաղաքային
կեանքի
մէջ
{պաշտօն}
չունի.
նա
այն
միջոցին
ճնշուած
է
նեղ
շր
սա
չէր
կարող
ոչ
առաջինի
եւ
ոչ
երկրորդի
{պաշտօն}
լցուցանել:
Սա
նոցանից
գերազանց
է
երեք
։
Ինքը՝
Ս.
Յովսէփը,
որ
կաթողիկոսական
{պաշտօն}
էր
վարում,
առանց
Ս.
Ղեւոնդի
հրամանին
ելութեանց
մէջ,
Ս.
Ղեւոնդի
գլխաւորապէս
{պաշտօն}
վարելը,
որի
անունով
եւ
բոլոր
նահատակքը
յառաջ
Նադիր
Շահի
մօտ
երեւելի
լեզուագէտի
{պաշտօն}
ունէր:
Այս
դեւը
անգիր
գիտէր
բոլոր
շարա
ոյ
է
ծանօթաբանել,
որ
դժոխքումը
մի
դեւի
{պաշտօն}
տալու
համար
չկայ
կողմնապահութիւն,
կաշա
տ
սիրական
է
դժոխքի
թագաւորին.
նա
երկու
{պաշտօն}
ունի
այնտեղ,
պալատական
բամբասողի
եւ
հր
-
Ես
մեղաւոր
չեմ,
եթէ
դու,
թէեւ
{պաշտօն}
ունէիր
գրականութեան
դեւապետի,
քո
տգիտո
ան:
-
Եկեղեցու
ել
ու
մուտը
հոգեւոր
{պաշտօն}
չէ,
մի
սրբազան
խորհուրդ
չէ,
որ
սոսկակ
րակութեան
մէջ
կամենում
էր
խելացի
մարդու
{պաշտօն}
վարել:
Նորա
ամէն
մի
քայլը,
ամէն
մի
շա
Այնտեղ,
ուր
մի
մարդ
արծաթով
գնում
է
մի
{պաշտօն},
ասել
է
թէ՝
յոյս
ունի
իւր
պաշտօնից
ստան
ելոյն,
որով
եւ
զլեզուին
անգործ
թողուին
{պաշտօն}:
Եթէ
թարգմանիչք
մեր
առաջնորդեալ
եղեն
յ
ակիս
արդարացի
պահանջելիք,
եւ
զի՞նչ
այդ
{պաշտօն}
հեղինակի,
եւ
զի՞նչ
այդ
կարծիք
եւ
տեսու
ով
ընթերցանելեացն.
առաւել
քան
զայս
չիք
{պաշտօն}
լեզուի,
եւ
ո՞վ
այդքան
վստահ
մինչեւ
նոր
ին
Մեսրոպ
թողու
լքանէ
զքարտուղարութեանն
{պաշտօն}
առ
Արքունի
դրան
եւ
փուլթացեալ
դիմ
ի
ցան
աջնոց
հարց
փութանակի
ի
Հայս՝
զի
ի
նոյն
{պաշտօն}
յղեսցին
եւ
ի
Բիւզանդիոն:
Այլ
սոցա,
հա
ի՞նչ
գործ
վճարեսցէ
վասն
Հայոց
ազգի:
{Պաշտօն}
նորա,
ջանք
եւ
վաստակք,
եթէ
ըստ
խղճի
մ
ս
տպագրեաց
մինչդեռ
զուսուցչութեան
ունէր
{պաշտօն}
ի
տեարց
Լազարեանց
Ճեմարանի:
Մանրամասն
սը,
որ
Պամպէլունայի
զօրքի
մէջ
կապիտանի
{պաշտօն}
ունէր,
ընդդիմանում
էր
այս
վճռին
եւ
առա
ésuites
indifférants
"։
Սոքա
յատկացեալ
{պաշտօն}
չունէին
Կարգի
մէջ,
այլ
առանց
ձայն
հանե
ընծայական
տները
առաջինների
նման
գլխաւոր
{պաշտօն}
չունէին
Կարգի
մէջ
եւ
կարո՛ղ
էին
սեպհակա
ել,
թէ
ով
որ
սպանէ
Հենրիկոս
IV-ը,
մեծ
{պաշտօն}
կը
լինի
կատարած
կրօնին
եւ
Ֆրանսիային
եւ
Նոր
լեզուի
բովանդակ
կազմութեան
մէջ
մեծ
{պաշտօն}
ունի
այս
տնտեսութիւնը,
որպէս
նաեւ
բառե
ուածները
իսկի
միւս
ներգործողներից
աւելի
{պաշտօն}
չունին,
բացի
նորանից,
որ
փոթորիկը
նոց
ունին,
քան
թէ
նորանց
կազմող
անհատքը:
{Պաշտօն}
ունին
սովորութիւնքը
եւ
ծէսերը,
որպէս
բ
հետ,
ուր,
երբեմն,
հազիւհազ
մի
աննշան
{պաշտօն}
են
ստանում
Սօսը
կամ
Վարդիթերը:
Այս
գոր
բ
Վարդիթերը
վարում
է
մի
էրուած
սիրուհու
{պաշտօն},
եւ
որի
սէրը
արդէն
երկու
տարի
է,
որ
մ
ի
խօսքը
փոխելը
եւ
նորա
դրժողութիւնը
մեծ
{պաշտօն}
են
վարում
գործի
մէջ
եւ
եղկելի
վերջի
թել
տէ
մինչեւ
անգամ,
թէ
ի՛նչ
է
ինքը,
ի՛նչ
{պաշտօն}
ունի
ամենաբարի
բնութեան
գոգում
կատարելո
նայն
քաղաքի
մէջ,
ուր
նստում
էր,
որպէս
{պաշտօնակալ},
պահում
էր
մի
սիրական
եւ
բոլոր
գողութե
եւորների
իշխանութեան
տակ:
Անպատմելի
էր
{պաշտօնակալների}
սուգը,
որովհետեւ
գիտէին,
թէ
կարդինալը
նները
եւ
յափշտակեց
նոցա
կալուածքը,
իւր
{պաշտօնակալութեան}
մէջ
դորա
ձեռքը
չմաքրուեցաւ
կաշառքից.
ե
ծին:
51.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ,
ԱՐԳՈՅ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱ
ԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ
ԺՈՂՈՎԻ
ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻՆ
{Պաշտօնական}
ԱՐԳՈՅ
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑՔ
ԵՒ
ԱՆԽԱՐԴԱԽ
ԱԶԳԱՍԷՐՔ
սօրեայ
իբր
ժամանակաւ
սպասելով
որ
եւ
իցէ
{պաշտօնական}
տեղեկութեան
՚ի
կողմանէ
Սինոդին։
Ի
միածին
53.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
Ի
28
հոկտեմբ.
1860
ամի,
Թիֆլիս
ՄԵ
1861
55.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
21/24
Հունվարի
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
դէն
գրեալ
ծանուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ,
{պաշտօնական}
գրութեամբ:
Նորին
պայծառափայլութիւն
յծառափայլութիւն
տէր
փոխարքայն,
առանձին
{պաշտօնական}
գրութեամբ,
յառաջներորդ
թուականէ
ասացեա
ndon
56.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ՝
{Պաշտօնական}
12/24
Հունվարի,
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈ
արդէն
գրեալ
ծանուցեալ
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ
{պաշտօնական}
գրութեամբ:
Նորին
պայծառափայլութիւն
նորդութեան
վեհափառ
հայրապետին,
առանձին
{պաշտօնական}
գրութեամբ
յառաջներորդէ
ասացեալ
նոյեմբեր
№
1
57.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
8/20
փետր.
1861,
Լոնդոն
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂ
յտնեալ
եմ
արդէն
վաղ
ուրեմն
Ձեզ:
Վերջին
{պաշտօնական}
թուղթն
առ
յինէն
առաքեցաւ
՚ի
Լոնդոնէ,
յ
նդ
ներքին
Գերագոյն
Տեսչութեան
Անգլիոյ,
{պաշտօնական}
թղթով,
յայտնեալ
է
նմա,
եթէ
Գերագոյն
դեանց
58.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
22
փետրվ.
6
մարտի
1861,
Լո
Բաց
ի
սմանէ,
նոյն
Թադթէոս
եպիսկոպոսն,
{պաշտօնական}
գրութեամբ
իւրով,
առ
Այվազովսքին,
խնդր
կութիւնք,
աղբերացեալ
եւ
հասեալ
առ
իս
ի
{պաշտօնական}
անձանց,
իրողութիւնք
են
եւ
որպէս
ասացին
միջամուխ
լինել
մասնաւոր
անձանց
ի
գործ,
{պաշտօնական}
արձանագրութեամբք,
ապաստան
արարեալ
յիս
թէ
ազգն
կամ
յարգութիւն
Ձեր,
որպէս
անձն
{պաշտօնական},
լռեսջիք
եւ
ի
լռութենէ
աստի
աղբերաuցի
նդեանց
60.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
12/24
Յունիսի,
1861
ամի,
՚ի
Կալկա
նքն,
ի
նոյն
իսկ
օր
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
{պաշտօնական}
գրութեանբ։
Ի
գրութեանս
յայս,
օրէնս
նդյանց
64.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{Պաշտօնական}
27
Յուլիսի
1861,
Կալկաթա
8
Օգոստոսի
հրիտակացն
Միքայել
Նալբանդեանց
{Պաշտօնական}
գրութեամբ
՚ի
Կալկաթայէ
՚ի
12/24
Յունիսի
ա:
Ի
սկսանել
իմ
զգործն,
օրէնսգէտն
{պաշտօնական}
գրութեամբ
պահանջեաց
յինէն
վասն
ծախուց
պ
'ի
խնդիր
մեծակշիռ
ժառանգութեանն:
'Ի
{պաշտօնական}
ազգային
ժողովի,
զոր
գումարեցի
'ի
հնգետ
:
'Ի
վերայ
հիման
վերոյգրեալ
ազգային
{պաշտօնական}
եզրակացութեան,
պատուելի
եւ
յառաջադէմ
ա
քոքտ
խմեցնող,
եւ
ոմանք,
որ
մի
բաւական
{պաշտօնական}
բան
է
իւրեանց
կարծիքով,
վարսավիրայք՝
՛ր,
-
ասելով՝
դուրս
է
գնում
աբեղան
եւ
{պաշտօնական}
թղթով
զրկում
է
նորան
իւր
ծուխից
եւ
ուղա
ի
մէջ:
Այս
տողերը
գրելու
միջոցին
հասած
{պաշտօնական}
լուրը
իմաց
տուեց,
թէ
Տուերի
յառաջընթաց
հասել
այնտեղ,
որ
առանց
երկրորդական
եւ
{պաշտօնական}
անունի
հանդէս
գայ,
միայն
մարդու
բնական
կը,
որոնց
ազգութիւնը
խոստովանուած
չէ,
{պաշտօնական}
կերպով
չեն
համարւում
կենդանի։
Այո՛,
ն
յականութիւն
չկայ,
այս
բարոյականութիւնը
{պաշտօնական}
է:
Եթէ
այս
կէտից
նայելու
լինինք
բարոյա
զար
կեանք
փրկէ
դու
այդ
ճանապարհով,
թող
{պաշտօնական}
բարոյականք
կնտրուկ
ծխեն
քեզ,
մեր
աչքու
22/6
41
Հայրապետեանցին
42
դարձեալ,
{պաշտօնական}
43
դարձեալ,
Խաֆ[աֆեանցին],
ձեռքով
յից]
Յունիս
12/24
88
Հայրապետեանցին,
{պաշտօնական}
89
դարձեալ
նորան,
հասարակ
90
Խաֆաֆ
ցինք,
այն
ժամանակ
ցոյց
տուեց
նա
մեզ
մի
{պաշտօնական}
թղթի
պատճէն,
որի
բնագիրը
ուղղուել
է
պ
կ
Տէ՛ր,
մեր
իշխանութիւնը,
շատ
անգամ,
{պաշտօնական}
շրջաբերականներով
քարոզած
էր
աշխարհին,
նշանագրելով)
"
Արտաւազդ
"
Երբ
այս
{պաշտօնական}
թղթի
պատճէնը
կարդացինք,
անդեն
առ
նմին
արժանաւորութիւնը
եւ
յառաջադիմութիւնը,
{պաշտօնական}
թղթակցութեամբ
յանձնեց
նորան
բժշկականութ
ՍԱՏԱՆԱՅԻ
{ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ}
ՄԵԾ
ՀԱՆԴԷՍԸ
Հողագնդի
կենտրոնումը
կա
ով
պատրաստած
սենեակներ,
նոյնպէս
մի
մեծ
{պաշտօնական}
դահլիճ,
ուր
դրած
է
դժոխքի
իշխանի
փառաւ
:
Այս
գահի
վերայ
նստում
է
սատանան,
երբ
{պաշտօնական}
հանդէսով
կամենում
է
տեսնել
իւր
ստորադրե
այն
օրերը
միայն,
երբ
հարկաւոր
էր
նորան
{պաշտօնական}
կերպով
հանդէս
դուրս
գալու.
եւ
այսպէս,
սատանան
միեւնոյն
կարգով
կատարում
է
իւր
{պաշտօնական}
հանդէսը,
ինչպէս
կատարում
են
այդ
աշխարհ
րացնում
են
նորա
ստամոքսը.
այս
պատճառով
{պաշտօնական}
հրովարտակով
պատուիրեց
տալ
իւրեան
նոր-նո
այս
մասին,
բայց
դոցա
մասին
մնում
է
մի
{պաշտօնական}
ծանօթութիւն
դժոխքի
մէջ:
Դժոխքի
հր
յութիւնքը
դժոխքին
պիտոյ
է
հրատարակուէին
{պաշտօնական}
կերպով,
եւ
արժան
էր
վարձատրել
այդ
նզով
հիմնած
ու
հաստատած
էին
Ձեր
մռայլութեան
{պաշտօնական}
հրովարտակների
վերայ,
ծագեցան
հալածանք
ոխքի
մէջ
յայտնի
է
եւ
ընդունւում
է
որպէս
{պաշտօնական}:
Նորա
մէջ,
խաւարի
որդին
իւր
զուարճութ
երայ
գլխաւոր
ոստիկան
եմ
Ձեր
մռայլութեան
{պաշտօնական}
հրովարտակով:
Չպարծենալով
ասում
եմ
այստեղ,
երկրի
տակ,
հինգ
հատ
քաղաքական-{պաշտօնական}
օրագիր,
պարտաւորւում
եմ
պոչովս
եւ
երդւ
Ինձ
խորհուրդ
է
տալիս
անզգամը
քաղաքական
{պաշտօնական}
օրագիր
շինելու
համար,
բերել
տալ
ֆրանսի
,
ինչ
հարկաւոր
է
մեզ
դժոխքում
քաղաքական
{պաշտօնական}
օրագիր
շինելու
համար
բերել
տալ
այդ
օրագ
առաջուց
ծանօթանալ
այն
աւանդութեանը,
որ
{պաշտօնական}
կերպով
ընդունուած
է
դժոխքի
միմիայն
իշխա
թիւնը:
Նա
այստեղ
ազատ
է,
չէ
հաւաքուել
{պաշտօնական}
խորհրդով,
որ
միտքը
փոքր
ի
շատէ
լարուած
ուած
լինի,
չէ
սերտել
խօսելիքը,
ինչպէս
{պաշտօնական}
ժողովների
ժամանակ.
բացի
սորանից,
նա
ա
իւս
առաւօտը,
որի
օրամտի
մասին
խօսեցի,
{պաշտօնական}
լուր
էր
այդ
քաղաքի
պառաւների
բերանում,
նուշակի
18
տարեկան
լինելը,
համարեայ
թէ
{պաշտօնական}
լուր
էր
այն
փողոցի
պառաւների
բերանումը
որպէս
նաեւ
դատավճիռը
գործ
դնելու
մէջ,
{պաշտօնակատար}
է
միմիայն
խղճմտանքը
եւ
իրաւադատութիւնը
աւ
եւ
աստիճան
առ
աստիճան,
իսկ
մինչ
դեռ
{պաշտօնակատար}
գտանի
հինն
բարբառ,
սուտ
է
ամենայն
ջանք
ոյն,
յայնժամ
երկոքին
նոքա
ի
միասին
ընդ
{պաշտօնակատարին}
պրոկուրօրի,
ի
մէջ
բերին
զթուղթն
զոր
41
հաճեցաւ
կոչել
եւ
զիս,
ուր
ներկայ
էր
եւ
{պաշտօնակատարն}
պրօկուրօրի,
պ.
Թաղիանոսեանցն,
եւ
առա
եւ
երասանակ
Սինօդին,
եւ
որովհետեւ
պ.
{պաշտօնակատարն}
պրօկուրօրի
լռէ
յամենայն
դէպս
ոչ
ի
գործ
ԽՕՍՔ
Թէ
ինչպէս
է
մեր
հայեացքը
մի
օրագրի
{պաշտօնակատարութեան}
մասին։
Անշուշտ,
մեր
խօսքը
վերաբերում
ւելու
կրիտիկա,
որ
մի
սուրբ
եւ
զգուշալի
{պաշտօնակատարութիւն}
է՝
ճշմարտութիւնը
գիտութեան
մէջ
յառաջ
տ
տալիս
ուղեղի
եւ
ջլերի
անխոտոր
եւ
առողջ
{պաշտօնակատարութիւն}
։
Եթէ
նորա
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
վիճակում
տալիս
ուղեղի
եւ
ջլերի
անխոտոր
եւ
առողջ
{պաշտօնակատարութիւն}:
Եթէ
նորա
ուղեղը
եւ
ջլերը
այն
վիճակում
ելը
կամ
ցոյց
տալը,
այսինքն՝
բուն
բայի
{պաշտօնակատարութիւնը}
երեւում
է
այս
եմ
վերջաւորութեան
մէջ,
ո
նչպէս
ում,
իմ,
ամ.
սոքա
էլ
ճիշտ
նոյն
{պաշտօնակատարութիւնն}
ունին
ինչպէս
վերը
դրված
եմը։
Այս
վերջա
օրէնքները,
սոցա
բնական
եւ
աստուածադիր
{պաշտօնակատարութիւնքը},
անտարակոյս,
պիտոյ
է
հրաշք
թուին:
մէջ,
նորա
ձեռքով
կատարուին
այս
ու
այն
{պաշտօնակատարութիւնքը},
իսկ
բարոյական
աշխարհում
լեզուն
է
այդ
աւորութեամբ
կատարվում
են
իմացականութեան
{պաշտօնակատարութիւնքը}
։
Թէեւ
մենք
ընդհանրապէս
կուսակից
ենք
փո
կ
մահուան
օրին
նա
գործարանումը
բազմաթիւ
{պաշտօնակիցների}
մօտ
խօսում
էր
այսպէս.
հո՞
մեռաւ
պապը,
ս
ճշմարտութիւնը
կ՚ուրանան
նորա
բազմաթիւ
{պաշտօնակիցքը},
վախենալով
դորայ
վրէժխնդրութենից,
ճշմ
հակառակ
կուսակցութեան
կողմն
անցնելով,
{պաշտօնապէս}
վաւերական
յայտարարեց
աւանդութիւնը
եւ
սկ
սմին
քաղաքի
նամանաւանդ
բազմաժամանակեայ
{պաշտօնատար}
գրագրութեան
դմին
Ատենի,
միթէ
չգիտէր
թէ
մ
մնում
էր
հիմնադրի
անուն
կրել,
երբեմն
{պաշտօնատարը}
-
վերակացուի
կշիռ
ունենալ,
շատ
անգամ
եւ
րծավարը,
ո՛չ
խորհրդականը,
ո՛չ
գլխաւոր
{պաշտօնատարները}
եւ
ո՛չ
վերակացուի
օգնականները
լուսաւոր
Այն
եւս
իմացա՞ր,
թէ
ինչպէ՛ս
շատերը
եւ
{պաշտօնատարներից}
տեսանելով
կարդինալի
անիրաւութիւնը,
տեղ
տ
պատճառ
դառնային
ուղեղի
եւ
ջլերի
ուղիղ
{պաշտօնատարութեան}
խանգարուելու:
Թէ
Սօսն
ասես,
շատ
օգուտը,
չարաչար
էին
գործ
դնում
իւրեանց
{պաշտօնատարութիւնը},
յանցաւոր
են
լինում
ազգի
առաջեւ,
եւ
ա
որ
ծառայողները,
գործարանի
հիմնադիրը
եւ
{պաշտօնատարքը}
մէկ
էին
դարձել
եւ
սա
մէկ,
պաշտպանելու
ո՞ւ
ապա
չլսեցիր
ժողովրդի
աւագ
մարդերի,
{պաշտօնատեարց}
եւ
ծառայողների
միաբան
խօսքին,
որ
քեզ
զ
շ
ճանապարհներ
եւս
բռնել,
բայց
քաջասիրտ
{պաշտօնաւոր}
երիտասարդներից
մինը,
օրինաւոր
կերպով
հ
մեքենաներ
լարեց
նոցայ
դէմ,
եւս
առաւել
{պաշտօնաւորներին}:
Միշտ
յուսադրում
էր
ամեններին,
թէ
ձեր
մեններին,
թէ
ձեր
վարձը
կը
յաւելացնեմ,
{պաշտօնաւորներին}
`
թէ
ձեր
աշխատութեան
ժամերը
կը
բարւոքեմ
աuինս
այսմիկ,
թեեւ
թարգմանին
Սինոդի
էր
{պաշտօնդ}
այդ,
այլ
ես
մանաւանդ
ստիպեալ
ի
փութացո
թիւն
ասելով,
պիտի
իմանալ
որեւէ
աշխարհի
{պաշտօնեա՞յքը}
կամ
նոցա
գահերէ՞ցը:
-
Ճի՜շդ:
բայց
ինչ
որ
խօսում
եմ,
խօսում
եմ
որպէս
{պաշտօնեայ}
ճշմարտութեան։
Ճշմարտութիւնը
աւելի
մեծ
ն
մեր
խօսք
ու
զրոյցը:
Ճշմարտութեան
{պաշտօնեայ}
լինել
մի
հատիկ
խորհուրդն
է
մի
բարոյական
թեան
կառավարիչքը
իւրեանց
անձնական
շահին
{պաշտօնեայ},
տէրութեան
գանձը
հասարակ
ժողովրդի
արիւ
րի
մէջ
մեծը՝
Մովսէ՛սը.
այսպէս
էլ
նորա
{պաշտօնեայ}
եւ
կուսութեամբ
պատուած
Յեսո՛ւն։
Իսկ
այ
,
ծաղկին
եւ
զուարթանան:
Սա
մի
լաւ
{պաշտօնեայ}
էր
ստութեան,
դորա
մէջ
ոչինչ
ճշմարտութի
որ
համարձակուել
էին
որպէս
ճշմարտութեան
{պաշտօնեայ}
մօտենալ
առիւծի
աւարին...
Այո՛,
շատերի
այց
մի
հատ
է
մեր
մեր
խորհուրդը՝
"անաչառ
{պաշտօնեայ}
լինել
ճշմարտութեան"։
Իսկ
անաչառ
դատաստա
րան
քարկոծել՝
առանց
ստութեան
եւ
խաւարի
{պաշտօնեայ}
դառնալու։
Սխալ
է
նորա
տեսութիւնը՝
ապա
գոգը:
Աշխարհի
երեսին
ճշմարտութեան
{պաշտօնեայն}
միշտ
հանդիպել
է
եւ
հանդիպում
է
զանազան
հրեշտակ
լուսոյ.
եւ
ոչինչ
է
մեծ,
թէ
եւ
{պաշտօնեայք}
նորա
կերպարանին
իբրեւ
զպաշտօնեայս
արդար
եւ
ես.
զաւակ
Աբրահամո՞ւ
իցեն,
եւ
ես.
{պաշտօնեայք}
Քրիստոսի՞
իցեն,
յանդգնագոյնս
ասացից,
իտանի
մասնաւոր
յոյժ
անձանց,
որք
ըստ
իս
{պաշտօնեայք}
համարին
նուիրական
տաճարի
հնոյն
հայախօսո
ատմութեան
մէջ
ժամանակ,
որ
ճշմարտութեան
{պաշտօնեայքը}
հանդիպած
չլինէին
բազմադիմի
տհաճութեններ
պիսի
բացագանչութեամբ
դառնում
է
դէպի
իւր
{պաշտօնեայքը}
),
-
ամենայն
օր
ահագին
հաշիւներ
ցոյց
ե
ւնը,
այլեւ
նորա
կոյր
հաւատը
դէպի
կրօնի
{պաշտօնեայքը},
որոնց
ձեռքով
միայն
կարելի
էր
մօտենալ
Քրիստոսի
ժամանակներում
Հրէական
կրօնի
{պաշտօնեայքը}
համը
տարել
էին
իւրեանց
լրբութեամբ.
ամեն
ի
կողմը:
Այս
մասին
պարզ
խօսում
են
Դռան
{պաշտօնեաները},
ինչպէս
նաեւ
Երուսաղէմի
վանականները:
յեմբերի
մէջ
կարգել
էր
ստորին
եկեղեցական
{պաշտօնեաների}
եւ
նորընծայ
քահանաների
վերայ
վարժապետ,
անակ
ա՛յլ
կը
լինէր
ճշմարտութեան
եւ
նորա
{պաշտօնեաների}
վիճակը
Նախիջեւանի
մէջ:
Միայն
մի
այդպիս
?),
որ
դեսպան
էր
այդ
մայրաքաղաքում,
{պաշտօնեաների}
կարգում:
Մի
զարմանալի
հանգամանք
հա
զօրութիւնը
եւ
ոյժը
կենտրոնանում
է
նորա
{պաշտօնեաների}
մէջ,
որ
վարւում
են
ազգերի
հետ
ամենեւին
նութեան
դատաստան,
փա՛ռք
եւ
պարծանք
նորա
{պաշտօնեաներին}
։
Այդ
տարում
խլրտուեցան
մի
քանի
միտքեր
հալածւում
է
միշտ
եւ
պատճառ
է
լինում
իւր
{պաշտօնէի}
հալածանքին։
Մի
այդպիսի
անբաղդ
պաշտօնէի
պաշտօնէի
հալածանքին։
Մի
այդպիսի
անբաղդ
{պաշտօնէի}
համար
ճշմարտութիւնը
շատ
անգամ
ճանապարհ
երի,
բայց
մանաւանդ
ողբալի
է
մի
այդպիսի
{պաշտօնէի}
վիճակը
մեր
ազգի
մէջ:
Մեր
սիրելի
Հայերը
ցանում
էի
Սինօպից,
պատահեցայ
մի
Տաճկաց
{պաշտօնէի},
որ
ծառայում
էր
տեղական
փաշայի
մօտ
եւ
կան
ուղղեցեալ
յօգուտ
եւ
յանձնապահութիւն
{պաշտօնէիցն}
կրօնի
ընդհանրապես,
իսկ
յապահովութիւն
գ
խօս
հեղինակներից
պարսաւապետ
չէ,
եւ
այդ
{պաշտօնը}
՝
իւր
պարծանքով
հանդերձ,
մնացած
է
Հայո
տ
լաւ,
բայց
պետերբուրգեցի
աստիճանաւորի
{պաշտօնը}
չափից
դուրս
անպիտանացուց
Պ.
Խատիսեանցը
յիշում
եմ,
առաջնորդ
չունէր
Աստրախանը,
{պաշտօնը}
վարում
էր
Բարսեղ
Եպիսկոպոսը
Տէր
Մարտիրո
մի
սենեակ,
ուր
կատարւում
է
աստուածային
{պաշտօնը}:
Տունը
ունի
մի
բաւական
ընդարձակ
պարտէզ
եւ
ախտերի,
երբ
որ
պիտոյ
էր
կատարել
իւր
{պաշտօնը}:
Ուր
չկայ
մտքի
եւ
բանականութեան
ազ
ճանաչել
է
այժմ
այն
մեծ
եւ
խորախորհուրդ
{պաշտօնը},
որ
վիճակել
էր
Աստուած
կանանց
ազգին
լց
ազգային
դպրոցք
պարտական
են
կատարել
այս
{պաշտօնը}
քնքուշ
խնամով:
Մեր
ազգին
հարկաւոր
աքներում
հաստատել
պարզ
դպրոցներ,
որոնց
{պաշտօնը}
էր
լեզու
եւ
գիր
ուսուցանել
ազգի
զաւակնե
տ
լինին
այսպիսի
յիշատակարաններով:
Սոցա
{պաշտօնը}
պատմութեան
մէջ
այն
է,
որ
շատ
անգամ
կար
ր
եւ
շատ
ժողովուրդ:
Ո՞վ
չգիտէ
հողի
մեծ
{պաշտօնը}
նաեւ
մինիստրերի
ընտրութեան
ժամանակ:
Այ
"
ժամանակ
եւ
այն,
դերասանների
իւրեանց
{պաշտօնը}
տարապայման
դանդաղկոտութեամբ
կատարելուց
տան.
Եւ
բնութեան
չնչին
մասն
իւր
{պաշտօնը}
կատարեց,
Մանանեխը
թռչնոց
համար
նի
ենք
նորան,
թէ
Կրօնական
ժողովի
գործը
եւ
{պաշտօնը}
է
քննել
եւ
դատել
հոգեւորների
այն
գործեր
նելու
համար,
պէտք
է,
որ
ամէն
մարդ
իւր
{պաշտօնը}
քաջ
ճանաչէր
եւ
մինը
միւսի
գործին
չխառնո
լոր
անհմուտ
մարդ
կը
գործարանից
եւ
նոցայ
{պաշտօնը}
յանձնեց
արժանաւոր
մարդերի:
Գործարանը
ա
է,
բոլորը
գործ
է
դնում,
վարդապետական
{պաշտօնը}
քրմապետութիւն
փոխելով,
Բաքոսի
տաճարի
մ
անի
տարի
եւս
սորանից
յառաջ
վարել
էր
այդ
{պաշտօնը}
շատ
արժանաւորութեամբ.
բայց
որովհետեւ
Ք
:
Քարտուղար
Իմացած
լինիս,
որ
այս
{պաշտօնը}
առաջին
անգամը
վարում
էր
մի
պապական
վարդ
պէտք
է
հեռի
փախչէր
նորանից,
եւ
այդ
մեծ
{պաշտօնը}
յանձն
չառնուր.
եթէ
բարոյական
անձն
էր
ն
ամար,
այս
պատուական
անձը
վեր
կալաւ
այդ
{պաշտօնը}
եւ
տարժանաւոր
գործի
հոգսերը
վայրենի
եւ
ատրաստուէր,
յետոյ
յանձն
առնուր
այդ
մեծ
{պաշտօնը}:
Ցաւալին
այն
է,
որ
մինչեւ
ցայսօր
շարո
ին,
որի
մասին
վերեւում
ասացի,
թէ
իւր
{պաշտօնը}
անարժանութեամբ
գործարանում
ու
պահելու
հ
ին
իւր
հրաժարական
ողջոյնը։
Մինչ
այս
{պաշտօնը}
կատարւում
էր,
եկեղեցու
մէջ
ներկայ
էին
է
մեր
մօտ,
նորան
անշուշտ,
հանձնիր
այդ
{պաշտօնը}.
նորանից
արժանաւորը
չկայ.
նա
աշխարհի
խանն
էր,
տասն
եւ
հինգ
տարի
կատարեց
այս
{պաշտօնը},
բայց
ինչպէ՛ս,
մի
հարցրու:
Տարին
տարի
վարեց
հանգուցեալը
երեսփոխանութեան
{պաշտօնը}:
Բայց
երբ
սորանից
հինգ
տարի
յառաջ
հիւա
անալ
այսպիսի
ժողովներից:
Իմ
կոչումը
եւ
{պաշտօնը}
այնպէս
է,
որ
ոչ
ոք
արժանի
չէ
համարում
է՛
կիսով
չափ,
այն
խանգարուած
զգայարանի
{պաշտօնը}:
Կոյր
մարդերի
ձեռքի
մատները
կամ
առհասա
ուք
առանց
օգտի
կատարում
էք
ձեր
բժշկական
{պաշտօնը}:
-
Ես
ոչ
ոքին
պարտական
չեմ
ձրի
ծառ
ք,
որ
պակասելու
էր
նորան
մի
մարդ,
որի
{պաշտօնը}
օրինաւոր
կերպով
ոչ
ոք
չէր
կարող
լցուցան
ծ,
թէ
դուք
հետամուտ
էք
խլել
այդ
պարոնի
{պաշտօնը}
եւ
այլ
այսպիսի
շատ
բաներ:
Դուք,
իմանա
ալու,
խօսելու
եւ
շատ
անգամ
պատգամախօսի
{պաշտօնը}
յօժար
սրտով
վերաները
առած,
գուշակելու
տ,
այս
օրից
կամքը
ստացաւ
իւր
յատկացեալ
{պաշտօնը}
։
Բայց
Լօյոլան
ոչինչ
ուսումն
չունի,
հա
րին,
ուրեմն
նոցա
նախանձաւորութիւնը
այս
{պաշտօնը}
լրութենով
կատարելու
համար
մարդկային
չէր
պաշտօնից՝
անհամաձայն
համարելով
այսպիսի
{պաշտօնը}
իւր
դրած
հեզութեան
ուխտին։
Այս
բանը
բո
ջնակարգ
Մանդարինի
արժանաւորութիւն,
որի
{պաշտօնը}
էր,
նայելով
աստղերի
ընթացքին,
մեկնել
հանդիսավեհութեամբ,
ինչպէս
Աստուածային
{պաշտօնը}
։
Առ
հասարակ
ներկայացնում
էին
զանազան
ա
Պապն
է,
երբ
նոքա
մոռանում
էին
իւրեանց
{պաշտօնը}
եւ
խառնւում
էին
աշխարհական
գործերի
մէջ
ղ
հաւասարապէս
հասարակաց
է
ներգործութեան
{պաշտօնը}:
Եթէ
պ.
Պռոշեանցի
գործը
համեմատենք
նկ
շաւրի
բնաւորութիւնը,
կամ
մանաւանդ
նորա
{պաշտօնը}:
Գործի
կատաստրոֆը,
եթէ
ուղիղն
ասենք,
ու
անգամ
պիտակաբար
երեւելուց
յետոյ,
իր
{պաշտօնը}
աւարտում
է
այգում,
արաղ
քաշած
երեկոյին
ի
վրայ.
ընդունում
ենք,
բայց
ինչ
է
մեր
{պաշտօնը}:
Ի՞նչ
է
քաղաքակրթութիւնը,
status
qus?
յն
դիպուածներում
ծովը
կատարում
է
Մասիսի
{պաշտօնը},
որովհետեւ
իւրը
աւելի
վատ
առաջնորդ
լին
ամանակների
պիտոյքին
յարմար
լցնում
էր
իր
{պաշտօնը}:
Նեղսրտութիւն
եւ
կատարելութիւն
տեսնել
նձ
զհաց
"
ասելով,
լեզուն
կատարում
է
իր
{պաշտօնը}
լիքը
չափով:
Էլ
այստեղ
իրաւունք
չկայ,
անից,
մեր
իսկ
մտքի
ծնունդն
էր։
Լեզուի
{պաշտօնը}
այստեղ
այս
էր,
որ
մեր
մտքի
հասկացածը
ն
վրայ,
եւ
այդ
ազդեցութիւնքը
արդէն
իրենց
{պաշտօնը}
կատարելուց
յետոյ
անհնար
է
քերել
հանել
ա
եղ
բնութիւնը
ուրեմն
ստացաւ
դարձեալ
չափի
{պաշտօնը}.
ուրեմն
եւ
լեզուի
գեղեցկութիւնը
պիտի
չ
եւ
ժամանակի
ապակիքը
վարում
են
ամենամեծ
{պաշտօնը},
միեւնոյն
բանը
ցոյց
են
տալիս
առաջ
մեզ
ապէս
հասկացել
է
լեզուի
խորհուրդը,
նորա
{պաշտօնը},
այնպիսին
երբէք
չէ
կարող
այսպիսի
ոչինչ
ում
է
իր
խորհրդից
եւ
չէ
կարում
վարել
իր
{պաշտօնը},
երբ
խօսօղը
չէ
հասնում
իր
նպատակին,
ո
որ
մտածում
է
(
եթէ
կարող
էր
կատարել
այս
{պաշտօնը}
),
թէ
ազգը
սքանչելի
լեզու
ունի,
բայց
կան
տեսչութենէ՝
հաստատէ
ի
վարժապետական
{պաշտօնի},
երկրորդն՝
գրութեան
գերազանց
Պութկովա
նալով
այց
ելանել
եւ
խօսիլ
ընդ
Ձեզ,
ըստ
{պաշտօնի}
իւրոյ,
ի
մասին
հրիտակին,
թողելոյ
ի
բա
,
որ
յայնմ
ժամանակի
գտանիւր
՚ի
Փարիզ
՚ի
{պաշտօնի}
՚ի
Հիւպատոսարանի
օսմանեան
պետութեան,
բ
յայնցանէ
մասն
ինչ
անել
ծախոյ
հանդիսաւոր
{պաշտօնի}
՝
օր
մի
ի
միոյն
տարոջ
տէր
ողորմեա
հայցե
լոր
եկեղեցականներին,
առանց
աստիճանի
եւ
{պաշտօնի}
խտրութեան,
չհամարձակուիլ
ձեռք
վերցնել
ով:
Վերջումը
անճարացած
ընկերներիս
մինը
{պաշտօնի}
մէջ
մտաւ
մի
վաճառականի
մօտ,
միւսը
վերս
մի
հատ
գիրք
կը
բաղկացնեն:
Սա
թէպէտ
այս
{պաշտօնի}
մէջ
թոյլ
է,
բայց
ուրիշ
գործերում
հինգ
իւր
ձիրքը,
թէպէտ
նա
շատ
հմուտ
չէր
իւր
{պաշտօնի}
մէջ,
զանազան
պատճառներով.
բայց
իւր
գե
ողանում
դորանից
օգուտ
քաղել,
քաղաքական
{պաշտօնի}
մէջ
մտաւ:
Սա
այնտեղ
մեծ
արծաթ
ժողովեց
ր
յաղթուեցաւ
իւր
կողմը,
մոռանում
է
իւր
{պաշտօնի}
կոչումը
եւ
բռնակալի
գործ
է
յանձն
առնում
ս
եպիսկոպոսութեան,
կամ
նոցա
մէջ
առաջին
{պաշտօնի}
եւ
կամ
եկեղեցու
դատաւորութեան,
այլ
քոր
է՛
իւրեանց
արժանաւորութեան
եւ
թէ՛
վարած
{պաշտօնի}
պատճառով։
"
Հրաման
տային
սուրբ
քահանայ
յդ
միջոցին,
եւ
բնաւ
որեւիցէ
եկեղեցական
{պաշտօնի}
մէջ
չէր։
գ)
484-ին
Վահանը
հաշտուեց
յիշատակովը։
Այս
միջոցին,
նորա
ըստ
{պաշտօնի}
ընկեր,
բժշկականութեան
վարդապետ
Պ.
Օրա
րձեալ
հանգուցելու
վերայ։
Այստեղ
ըստ
{պաշտօնի}
ընկեր
հանգուցելուն
Պ.
Սեվաստինսկին,
Պ
եւ
պատշաճ
հոգաբարձութիւն
ինձ
յանձնուած
{պաշտօնի}
մասին...
-
Կա՛ց,
-
բացագանչեց
ս
մի
երեւելի
գործ
ունի,
ի՛նչ
մի
արքունի
{պաշտօնի}
տէր
է,
որ
չկարողանար
բարեկամների
համար
ր
նկատել
իւր
անձը,
փորձել
իւր
անձը
իւր
{պաշտօնի}
մէջ։
Այս
բաներից
յետոյ
Լօյոլայն,
հարկ
ն
չափ
պարտական
ենք
սպասաւորել
այս
սուրբ
{պաշտօնին}:
Մեր
համար
ազգութիւնը
եւ
ամբողջ
ազգի
կ
սկ
նոցա
մէջտեղ
մի
մարդ
էր
բազմած,
{Պաշտօնին}
յարմար
զգեստներ
հագած,
Մօրուքն
սպ
բոլորովին
անընդունակ
եւ
անարժան
էր
այս
{պաշտօնին},
բայց
կարդինալը
այնպէս
կամեցաւ.
եւ
թ
իւր
գործի
մէջ:
Թէպէտ
սա
անարժան
էր
այն
{պաշտօնին},
բայց
սորան
եւս
հարկն
էր
ստիպում:
Գով
,
թէ
դուք
կարող
էիք
հասանել
այն
պարոնի
{պաշտօնին}:
Գուցէ
դուք
ձեր
ծանծաղամտութեամբ
երեւա
Հաստատ
կացանք
մեր
ուխտին,
Հաւատարիմ
{պաշտօնին}.
Հետեւեցէք,
քուրիկներ,
Եւ
դուք
մեր
օ
,
որ
պահուցել
էր
յառաջուց
որպէս
գին
իւր
{պաշտօնին},
այլեւ՝
աւելի
մեծ
արծաթի
գումար։
Այս
է
ատրիարքն
է,
որ
ընտրութեամբ
կոչուեց
այդ
{պաշտօնին}
աւանդութեան
սկզբնաւորութիւնից
15
տարի
յ
հա
պարունակ
անցքին
համառօտ։
{Պաշտօնիս}
անուամբ
գնացի
այնտեղ,
Մտայ
վանքի
849
թուականին
բոլորովին
հեռացուեցաւ
այդ
{պաշտօնից}
որպէս
զգուշալի
մարդ:
Նախիջեւանի
բն
արտիրոսեան,
որ
եւ
շուտով
զրկուեցաւ
իւր
{պաշտօնից}
հեղինակի
առաջարկութեամբ
եւ
գնաց
Էջմիածի
-
Մի
անհաւատ:
-
Վ.
Հ.
Աարգիսը
իւր
{պաշտօնից}
ձգելու
համար,
պ.
Այվազովսքին
գրում
է
նվայել
գործերի
համար
պէտք
է
զրկուէր
իւր
{պաշտօնից}:
Առաջին
տհաճութիւնքը
բացուեցան
եւս
առա
սուտ
խօսել,
եւ
իսկոյն
հրաժարուեցաւ
իւր
{պաշտօնից}:
Այնուհետեւ
բոլոր
բաները
մեծ
փոփոխութ
սել
նորան
իւր
երեսից
եւ
հոգեւոր
գործերի
{պաշտօնից}:
Այն
պապին,
որի
խոհեմութեան
վերայ
զար
կ
իւր
դէմ
զինուորելով,
արձակուեցաւ
իւր
{պաշտօնից}:
Սորա
անխոհեմութիւնը
ամէնից
տարապայման
նցք
պատճառ
դարձաւ,
որ
նա
հրաժարուի
այդ
{պաշտօնից}:
Նա,
ուսուցանելով
Ալքիմիա,
պարապում
պան
գնալու,
հրաժարուելու
չէին
այդ
ծանր
{պաշտօնից},
այդպիսիներին
շատ
անգամ
ասում
եմ,
որ
մ
է
մի
պաշտօն,
ասել
է
թէ՝
յոյս
ունի
իւր
{պաշտօնից}
ստանալ
ոչ
թէ
միայն
այն
արծաթը,
որ
պահու
ա
Յիսուսեանը,
որ
հրաժարուեցաւ
այս
վսեմ
{պաշտօնից}
՝
անհամաձայն
համարելով
այսպիսի
պաշտօնը
ին
Կարգի
դպրոցներից՝
զրկուելով
իւրեանց
{պաշտօնից}
։
Փիլիսոփայութիւն
դաս
էին
տալիս
Արի
պ.
Յովնանեանցին
ընծայեալ
են
զանպարծանք
{պաշտօնն}
որսալոյ
զայլոց
զնամականիս,
եթէ
պարապի
անիցէ
զճշմարտութիւնն
եւ
զմեր
ստութիւն,
{պաշտօնն}
այն,
զոր
մեք
մատենագիրքս
առնումք
այժմ
ոյլ
եւ
անխելք
խաղի
մէջ,
հաշուէ
թէ
նոյն
{պաշտօնն}
է
վարում,
ինչ
որ
Սօսի
մայրը
Տիրանի
ձեռ
նորան
մի
օրինակ:
Ո՜հ,
ի՛նչ
ցաւալի
{պաշտօններ},
ի՜նչ
տխուր
առարկաներ
նիւթ
են
այսօր
մե
ղովողներ,
որոնք
կատարում
էին
ամենաստոր
{պաշտօններ}
։
Երրորդ
աստիճանակարգը
բաղկանում
էր
ժող
խտապահերի
տներում
կատարում
էին
ամենացած
{պաշտօններ}
եւ
չէին
կարող
քահանայանալ։
Ժողովողները
քը,
մնաց
որ
այգեգործութեան
մեծ
եւ
ծանր
{պաշտօնները}
երիտասարդների
վրայ
պիտի
լինի
բնականապէս
դադարեցաւ
եւ
խափանեց
Բահալի
եւ
Աստարդի
{պաշտօնները}
։
Յայտնի
է,
թէ
իսրայէլական
բնութիւնը
յ
տ
Հայոց
այդ
ուսուցիչքը,
թող
թէ
մեծ
մեծ
{պաշտօնների}
հասցնել,
ինչպէս
եպիսկոպոսութեան,
կամ
ջրով,
որպէս
բանագէտ
բժիշկ։
Այս
երկու
{պաշտօնների}
մէջ
եւս
նա
գրաւել
էր
բոլոր
ընկեր
բժիշկն
եցին
աշխատել,
որ
հասանեն
հոգեւոր
բարձր
{պաշտօնների},
որպէս
զի
կարողանան
մի
կերպով
ներգործե
պաշտօնքը
պարզ
եւ
յատկացած։
Բայց
այսքան
{պաշտօնների}
գործերի
մէջ,
որ
շատ
լաւ
կապած
են
մինը
ան:
Այս
մարդիկ,
հասնելով
պետական
{պաշտօնների}
եւ
հետեւաբար
մօտիկ
յարաբերութիւններ
ուն
ախտերը
կարող
էին
զուգապատշաճ
լինել
այն
{պաշտօններին},
որ
Վարդիթերը
ունի
այդ
գործում:
Բացի
նեքեանքդ
բոլոր
Տէրութենական
հարկերից
եւ
{պաշտօններից},
որպիսի
եւ
լինէր
ձեր
կոչումը,
տասն
տա
աչուած
գործը,
եւ
ո՛չ
վախենալ
շատ
բարձր
{պաշտօններից}
։
Այո՛,
մեզ
պիտոյ
է
հիւանդանոցներումը
եղինակը,
լրացեալ
իրաւունքներով,
քննչի
{պաշտօնով}
գտանւում
էր
Աստրախան,
Սերոբէն
վախճանած
անի
մէջ,
ուր
գտանւում
էր
դաստիարակական
{պաշտօնով}:
Արգոյ
հեղինակը
ողբում
է
վանքերի
կ
ւսեանք
մնացին
Պալատական
Մաթեմաթիկոսների
{պաշտօնում}
՝
Օրացոյց
եւ
զանազան
գուշակութիւնք
շարա
օրն
իմ,
կատարելով
զամենայն
հոգեւորական
{պաշտօնս}
ըստ
ծիսի
քրիստոնէականաց
օրինաւոր
եւ
միջ
նդհատ
քան
զառաջինն
մեծակշիռ
շնորհեալ
են
{պաշտօնք}
ի
պահպանութիւն
ազգիանօթ
քդ
այդոքիկ
-
կր
էվոլիւցիօնից
յետոյ
այդ
երկու
աշխարհների
{պաշտօնքը}
փոխուեցան
եւ
ռէվոլիւցիօնը
իր
կարգով
ազդ
ը,
նա
ինքը
իւր
ընտրութեամբ
տալիս
է
այդ
{պաշտօնքը}
իսկապէս
արժանաւորներին:
-
Աւազա՛կ
.
պատճառ,
որ
գրեց
Միրային.
"
Այդպիսի
{պաշտօնքը}
հակառակ
չեն
մեր
կոչմանը.
մեք
պարտական
քանչիւր
այս
աստիճանաւորքը
ունին
իւրեանց
{պաշտօնքը}
պարզ
եւ
յատկացած։
Բայց
այսքան
պաշտօննե
ները
եւ
այսպէս
անուանուած
պոչի
(
երկայն
{պաոռլամենտի}
մնացորդքը)
լրբութիւնքը:
Բոռքի
ժամանակ
ն
մարդու
կամ
աղջկայ
Չըյանդգնի
ձեռը
{պաչել}
ըստ
հասարակ
կանոնին,
Թէ
լոկ
նայել
Պիոսը,
Թէ
կին
գտնէ,
պիտի
անշուշտ
{պաչէ}
նորա
ոտները,
Բարկացել
էր
նորա
վեր
ընենց
տուն
ունենայի,
էն
աղեքանց
ոտը
կը
{պաչէի},
իմ
տանս
վեր
կը
բերէի,
խօսքս
կշտին
կտ
Որ
այր
մարդը
հանդիպելիս՝
կնոջ
ձեռը
կը
{պաչէր}.
Չկար
թէեւ
խենէշութեան
մի
անպարկե
ն
խորհուրդ,
Հռոմէական
եկեղեցու
եռապսակ
{պապ}
դառնալ:
Գործարանի
գրագիրը
եւ
խորհրդակա
ապետութեան
հակառակ
կոնդակը,
որ
Պաւլոսը
{Պապ},
յուսալով
իւր
անմեղանչականութեան
եւ
Աս
ն
կին
մարդերի
ձեռքից,
մինը
ինքը
իւրեան
{պապ}
ընտրեց։
Հրաժարականը
պապական
աթոռից
մի
՝
տասներկուսից
յառաջ։
Տեսանում
ենք
մի
{պապ},
որ
փոխանորդ
է
ընտրում
ինքեան
այն
պատճ
որը,
որի
խելքով
եւ
կառավարութեամբ
հինգ
{պապ}
նստել
էին
պապական
գահը,
որ
մի
զարմանալ
աջողութեամբ
անցել
էր
պապական
աթոռը,
որ
{պապ}
դառնալուց
մի
քանի
շաբաթ
յետոյ
առանձին
ժ
արժանաւորս
տեղեկութեան:
Սեղեխածինն
{Պապ}
՝
որդի
Արշակայ
արքայի
Հայոց
տարփաւորին
ս
Կարաֆֆա
եպիսկոպոսի
առաջեւը
(
որ
յետոյ
{Պապ}
դարձաւ՝
Պաւլոս
IV
անունով)
եւ
բոլորով
ում
էր
իւր
մօտակայ
կործանումը։
Ամենայն
{Պապ}
երկիւղ
էր
կրում
վերջացնել
այն
գործը,
ո
ընտրութեան
համար։
Ընտրողները,
ինչպէս
{Պապ}
ընտրելու
ժամանակ,
փակւում
էին
մի
առանձ
ին
Պէր
Ֆրանսիայի,
ընդդիմանում
է
Հռովմի
{պապ}
անուանուած
(
soi
disant
pape
de
Rome)
հաստատում
է,
թէ
պարոն
Սիկստոս
V-ը,
որ
{պապ}
է
կոչւում,
չ'նայելով
իւր
սրբազնութեան
ւսավորությունը
մեր
ազգի
մեջ
պիտո
է
փտած
{պապական}
աբեղաների
ձեռքով
մտանե:
Նոցա
լույսը
խա
ար
անգամ
լուսավոր
գաղափարներով,
քան
թե
{պապական}
մոլակրոն
եւ
նախապաշարմունքների
մեջ
փտած
ամբ,
որոնց
մէջ
գտանւում
է
միայն
մի
հատ
{պապական}
Հայ,
որ
հանգուցեալ
ՆԵՐՍԷՍ
Կաթողիկոսը
1
ռանձնաշնորհութիւն
հասանում
է
այդ
բոլորը
{պապական}
Հայերին:
Ինչո՞ւ
համար
ազգը,
լուռ
ու
մ
մի
խնդիր
առ
Աստուած,
որ
բոլոր
Հայերը,
{պապական}
դառնալով,
միանան
պապական
փարախի
մէջ:
ոլոր
Հայերը,
պապական
դառնալով,
միանան
{պապական}
փարախի
մէջ:
Այդ
աղօթքը
ներկայացուցուած
խօսք
չասել
Փարիզում
գտանուած
մի
ծերունի
{պապական}
Հօր
մասին:
Նորա
վերտառութիւնը
այսպէս
է
ող
յՈրդւոյ
անճառաբար
",
քանզի
ըստ
մտաց
{պապական}
եկեղեցւոյ
առեալ
զայս
բան,
հակասութիւն
ումն
Հոգւոյն
միմիայն
ի
Հօրէ:
Վարդապետք
{պապական}
յեկեղեցւոյ,
յութերորդ
դարու
հիմնեցան
՚
անեաւ,
ակնարկէ
Այվազովսքին
՚ի
քաւարանն
{պապական},
զոր,
ո՛չ
ընդունի
Արեւելեան
եկեղեցին
ծիսակատարութիւնս
կուրօրէն
հաւատալ,
ըստ
{պապական}
պահանջման,
առ
մեզ
ճանաչի
հետեւիլ
փարիս
,
արեամբ
իւրով
սրբէ
ալ
զուխտն
կտակին։
{Պապական}
եկեղեցին,
որոյ
խորհուրդ
բազում
ուրեք
ք
նոյնպէս,
եթէ
զիա՛րդ
խտրին
սկզբունքդ
ի
{պապական}
դատապարտեա՛լ
սկզբանց,
որք
զազատութիւն
ը
կատարուի
ինքնուրոյնաբար,
հեռի
մնալով
{պապական}
եւ
բողոքական
եկեղեցիներից:
Կրօնական
է
խոստովանել՝
ի՞նչպէս
կարելի
է,
որ
մի
{Պապական}
աբեղայ
հակառակուի
այնպիսի
մի
մարդու,
ո
..
(
մի՞թէ)։
Գո՛հ
եմ
Աստուծուց,
որ,
{Պապական}
չ'լինելով,
ունիմ
ազատութիւն
գրել
եւ
թա
ինակը։
Անցան
այն
ժամանակները,
երբ
{Պապական}
իշխանութիւնը
կարգում
էր
խուզարկու
ատեան
ուսաւորութիւնը,
ինքեանք
կարգել
են
այժմ
{Պապական}
գործերի
վերայ
քննութեան
Ատեան։
Այն
մար
այս
պաշտօնը
առաջին
անգամը
վարում
էր
մի
{պապական}
վարդապետ
շատ
ֆրանսիագէտ:
Բայց
կարդինալ
րձրութիւնը
99
ասպարէզ
կը
լինի,
թէեւ
մի
{պապական}
աբեղայ,
բնական
աշխարհագրութիւնը
խառնափ
րէզ
է
այս
բնակարանի
բարձրութիւնը,
բայց
{պապական}
աբեղային
հաւատալ
չէ
կարելի,
եթէ
դժոխքի
Խաչատուր
վարդապետը,
որ
աշակերտուած
էր
{պապական}
ուսումն
տարածելու
դպրոցին
(
Propaganda
ծակատար։
Խաչատուր
վարդապետ
ասացեալ
{պապական}
աբեղան
ժամանակ
չունէր
մտածելու
իւր
ազգի
փոխանակ՝
նա,
աշակերտ
լինելով
մոլեկրօն
{պապական}
դպրոցի,
այն
ջանքի
վերայ
էր,
որ
կարողա
ինի
եւ
նորա
յատկապէս
փոխանցութիւնը
դէպի
{Պապական}
եկեղեցու
հետ
միաւորուած
Հայերի
կողմը։
ապետութիւնը
չէր
յօժարում
տեղ
ու
հող
տալ
{Պապական}
հոգեւորների
եւ
վանքերի
համար,
ի՞նչպէս
ւր
կրօնը,
կեանքը,
գոյքը
եւ
զօրութիւնը
{պապական}
ծառայութեան,
այդպիսի
փաղաքշանքով
ներս
էս
անտես
առնող։
Մի
քանի
Կոլլեգիացի
{պապական}
աբեղաների
ձեռքով
Մխիթարեանց
մասին
գրուա
նութեան
հետ
միասին,
արդէն
որպէս
յայտնի
{պապական},
որպէս
վկայեալ
կրօնադրուժ,
մատնուէր
բ
մշակագործութեամբ
տարածել
Հայոց
ազգի
մէջ
{պապական}
ուղղափառութիւնը։
Ե՛ւ
Պապը,
ե՛ւ
Վենետի
եան
հողի
վերայ,
հարկադրուել
է
սկզբումը
{Պապական}
ձեւանալ։
Նորա
մեղքը
չէ,
որ
նորա
միաբա
կերութեան
նոյնիսկ
սկզբնական
պայմաններին
{պապական}
հովանաւորութեան
տակ,
միտ
դնելով,
այո
ւտ,
այլեւ
վնասակար
էր
Մխիթարեանց
պղտոր
{պապական}
լուսաւորութիւնը։
Այստեղ
պատշաճ
ենք
ն
յարաբերութիւնը
դէպի
մեր
ազգը
կամ
դէպի
{Պապական}
աթոռը։
Այս
նամակը
յայտնում
է
նոյնպէս
Կ
մեր
ազգը,
մինչեւ
այսօր
առաջնորդուելով
{պապական}
աբեղաների
գրած
գրքերով,
մի
անմերձենալի
որ
նախապաշարուած
խելքերի
հետ,
պատերազմ
{պապական}
աբեղաների
կողմից։
Բայց
վահանափակելով
մ
ու
փշուր
վերադարձած
արշաւանքից,
եւ
ահա
{պապական}
կոնդակները
եկեղեցու
բեմերը
դըրդում
են՝
նը
ինքը
իւրեան
պապ
ընտրեց։
Հրաժարականը
{պապական}
աթոռից
մի
անգամ
գնուեցաւ
լի
քսակով,
եր
ի
դուռերը
պիտոյ
է
յաղթահարէի՞ն
վերջապէս
{պապական}
աթոռը։
Ապացուցանելու
համար,
թէ
այսպիս
կայութեան
համար
հարկաւոր
էր
դնել
այստեղ
{պապական}
պատմութենից
մի
քանի
իրողութիւնք,
բայց
ով
եւ
կառավարութեամբ
հինգ
պապ
նստել
էին
{պապական}
գահը,
որ
մի
զարմանալի
յաջողութեամբ
անց
,
որ
մի
զարմանալի
յաջողութեամբ
անցել
էր
{պապական}
աթոռը,
որ
պապ
դառնալուց
մի
քանի
շաբաթ
կան
տիրոջ։
Կօրսիկա
դեսպան
ուղարկուեցաւ
{պապական}
սեպհականութիւնքը
կառավարելու
այս
կղզու
Ֆրանսիայի,
Սպանիայի
եւ
Գերմանիայի
մէջ
{պապական}
դեսպանքը
ունէին
պապի
իշխանութիւն,
որոն
դկութեան,
որ
չկամէին
գլուխ
խոնարհեցնել
{պապական}
անբնական
հրամաններին,
խոնարհեցուցին
իւ
եւ
աճեցնում
էր
կոյր
հնազանդութեան
ծիլը
{պապական}
մարդերի
հոգու
մէջ։
Խեղճ
ողորմելի
Ս
,
այլեւ
արտաքին
կերպով
(
կեղծաւորաբար)
{պապական}
ձեւացած
լինելով,
կարող
էին
մի
խորհրդաւ
այն
է,
որ
ուրիշ
խօսքերով
անուանւում
է
{պապական}
անմեղանչականութիւն։
Ինչո՞ւ։
Նորա
համա
ան
քարոզութիւնը
եղած
է
մահու
դատակնիք։
{Պապական}
կրակն
ու
սուրը
այրել
ու
կտրել
են
այն
լե
ւթեամբ
խլրտուել
էր
մի
ճշմարտութեան
լոյս
{պապական}
անմխիթար
եւ
մռայլոտ
աշխարհի
սահմաններու
քարոզիչք
փչել
են
իւրեանց
վերջին
շունչը
{պապական}
բանտերի
բորբոսած
պատերի
տակին
չարագործն
թիւն։
Ուսումը
եւ
լուսաւորութիւնը՝
{պապական}
դայեակների
ձեռքով
մատակարարուած
մարդկայ
այդ
գիտութենների
սպասաւորքը
էին
զանազան
{պապական}
կարգերի
աբեղայք։
Արդեօ՞ք,
այդ
գիտութի
ողովրդի
դաստիարակութեանը
հոգաբարձու
էին
{պապական}
հոգեւորք,
ցնծում
էր
նեղսիրտ
դպրոցականո
սաւորութիւնը՝
բաշխուած
մարդկային
ազգին
{պապական}
դաստիարակների
ձեռքով։
Ի՞նչպէս
ուրե
տից
անհրաժեշտ
էր
մեզ՝
ցուցանելու
համար
{պապական}
լուսաւորութեան
որպիսութիւնը,
որի
մէջ
ո
ց
բարոյականութեան
երրորդ
աղբիւրը,
որ
է
{պապական}
քաղաքականութիւնը։
Վաղուց
ահա
պապեր
ոզելով,
մի
բարակ
կերպով
ներս
էին
բերել
{պապական}
շրջապատի
մէջ
այն
գաղափարը,
թէ
ամբողջ
ե
պաշտպանուիլ
նորա
հովանաւորութեան
տակ։
{Պապական}
զանազան
կարգերը
(
ordo)
նախանձաւոր
գոր
ւմ
էին
բոլոր
մեղքերը՝
ընդունելով
միայն
{պապական}
իրաւասութիւնը։
Դեռ
եւս
պապական
իրաւասո
վ
միայն
պապական
իրաւասութիւնը։
Դեռ
եւս
{պապական}
իրաւասութեան
ընդունելը
բաւական
մեծ
բան
պատասխանում
ենք,
որովհետեւ
Մխիթարեանց
{պապական}
լինելը
զրկում
էր
նորան
ամենայն
ստոյգ
լո
մէջ.
պատճառ,
այն
լոյսը,
որ
ծագում
էր
{պապական}
հորիզոնից,
նայելով
աշխարհի
երեսին
կատա
մեր
օրերումը,
աճելով
այն
փոքրիկ
սերմից
{պապական}
հողի
վերայ,
ծառ
դարձան,
տերեւներ
արձա
ը,
բայց
դիտաւորութեամբ
ենթարկուեցաւ
նա
{պապական}
լուծի
տակ։
Նորա
ամեն
մի
քաջալերական
խօ
երբեմն
թափել
իւր
անձը
եւ
միաբանութիւնը
{պապական}
իշխանութեան
տակից
եւ
ուրանալ
նորա
իրաւա
,
Մխիթարը
արդէն
հրատարակել
էր
իւր
անձը
{պապական}
։
Դեռեւս
նոր
կազմուել
էր
Մխիթարեան
եսանք
առաջի
յօդուածի
մէջ,
բամբասուեցաւ
{պապական}
աթոռի
առաջեւ,
որպէս
կիսակատար
պապական
պապական
աթոռի
առաջեւ,
որպէս
կիսակատար
{պապական}
եւ
հարկադրուեցաւ
Հռովմ
գնալ՝
արդարանալ
ելու
գաղափարը
հարկադրուած
են
վարագուրել
{պապական}
իշխանութեան
աչքից.
նոքա
երեւում
են
բոլ
րին
սխօլաստիկական
գրքեր,
որ
գրուած
էին
{պապական}
պղտոր
հայեցուածքով։
Մխիթարը
մի
քա
կեղծաւորուած,
իսկ
երկրորդը՝
բոլորովին
{պապական},
որ
իւր
կարգով
ճնշում
է
եւ
օր
ըստ
օրէ
ր
է
Մխիթարեանց
անձնապահութեանը,
փոքր
է
{պապական}
հայերի
թիւը,
իսկ
Մխիթարեանց
ժողովուրդ
լուեալ
զայսպիսի
անարժան
բանս
ի
բերանոյ
{պապական}
Հայոց,
ի
կարծիս
լինել,
որպէս
թէ
ջանք
անօգուտ
եւ
մինչեւ
անգամ
ծանրութիւն
էին
{Պապական}
իշխանութեանը,
որ
ահի
ու
դողի
մէջ
էր
Լո
Քրիստոնէական
հաւատի
հոգին,
բայց
ո՞վ
էր
{Պապական}
կոնդակների
ականջ
դնողը,
թէպէտեւ
նոցա
ա
չքի
առջեւ
ունենալով
նոցա
ապստամբութիւնը
{Պապական}
հրամաններին
եւ
կոնդակներին
ընդդէմ,
177
րգը՝
դատապարտելով
նորան
որպէս
վնասակար
{Պապական}
դաւանութեան։
Բայց
Յիսուսեանների
Մաքիաւ
ր
ոչինչ
աշխարհական
գիրք.
նորան
տուեցին
{Պապական}
վանքերի
աւանդութիւնքը։
Աշխոյժ
Իգնատիոս
իայն
մնաց
Վենետկում։
Ֆաբեր
եւ
Կսաւիէ,
{Պապական}
աշխարհի
մայրաքաղաքը
հասանելուց
յետոյ,
ճառականներից,
վերադարձան
Վենետիկ,
ուր
{Պապական}
դեսպանի
առջեւ
ուխտեցին
կամաւոր
աղքատութ
պատակին
ձեռք
զարկելու
համար,
այսինքն՝
{Պապական}
իշխանութեանը
պաշտպան
դառնալու
համար,
ո
գործերումը,
երեւելի
ներգործող
անձն
էր
{Պապական}
պալատի
մէջ։
Օրտիցը
ինքը
այս
երեք
ը
ը
շատ
փոքր
է
սիրում
այլ
Կարգերը,
որոնք
{Պապական}
իշխանութեան
այն
վտանգաւոր
ժամանակում
ոչ
մինչեւ
անգամ
նոցա
վնասակարութիւնը
դէպի
{Պապական}
իշխանութիւնը։
Այս
պատճառով
պահանջում
է
ւ
մարդկութեանը,
ե՛ւ
Քրիստոնէութեանը
եւ
{Պապական}
իշխանութեանը։
Նորա
երկու
ընկերքը
համաձ
,
վարքի
սրբութիւն
եւ
հնազանդութիւն
դէպի
{Պապական}
աթոռը։
Նոցա
բարեպաշտութեան
համբաւը
տար
ններին
պատարագել
ամենայն
եկեղեցու
մէջ,
{Պապական}
աշխարհի
բոլոր
քաղաքների
մէջ,
քարոզել
ժ
որ
թէ
կազմուէր,
անտարակոյս
ցոյց
կը
տար
{Պապական}
իրաւունքների
չարաչար
գործադրութիւնը,
ե
ւ
գուցէ
դեռեւս
կը
պահանջէր,
որ
իսկական
{Պապական}
կառավարութիւնը,
ինքը
իսկ
Պապութիւնը
են
եղաւ
նորան
իւր
ցանկութիւնը
կատարելու։
{Պապական}
Աթոռը
զանազան
վէճերի
եւ
Սիմոնականութեան
ր
նախ
եւ
յառաջ
շատ
ջերմեռանդ
հպատակ
էին
{Պապական}
աթոռին,
երկրորդ՝
երեւելի
Աստուածաբան
իսուսեանները,
նոցա
կոյր
հնազանդութիւնը
{Պապական}
իշխանութեան,
ատելութիւնը
դէպի
հերետիկո
մասին
Լայենէզը
եւ
Սալմերօնը,
որ
իբրեւ
{Պապական}
Աստուածաբանք
հասան
Տրիդենտեան
ժողովը
մա
իդենտի
մէջ,
տեղափոխեց
ժողովը
Բօլոնեա։
{Պապական}
կողմնակիցքը,
նոցա
կարգում
եւ
երկու
Յիս
.
այն
վէրքը,
որ
Վերանորոգութիւնը
դրեց
{Պապական}
սրտի
վերայ,
աւելի
խոր
էր
ներգործում
հե
րձեալ
յայտնուեցան
այս
ժողովքի
մէջ
իբրեւ
{Պապական}
Աստուածաբանք։
Նոցա
գլխաւոր
միտքը
այն
է
քը
եւ
որ
ամենայն
իրաւունքով
սպառնում
էր
{Պապական}
Աթոռին
չարաչար
կործանումն։
Այստեղ
իւր
ռաջին
մասնումը
առ
հասարակ
վարդապետում
է
{Պապական}
իշխանութիւնը,
ապացուցանում
է
Պետրոսի
գ
ան
տպաւորութիւն
գործեց
լսողների
վերայ։
{Պապական}
դեսպանները
մինչեւ
երկինք
բարձրացուցին
Լ
աւ
հասանել
իւր
գլխաւոր
նպատակին,
որ
էր
{Պապական}
Աթոռի
եւ
Տէրութեան
վերանորոգութիւնը։
իկ
աշխատութիւնը
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ,
{պապական}
իշխանութեան
գործադրութիւնը
արդարացնելու
ակուլտէտին,
որի
կարծիքը
շատ
յարգելի
էր
{Պապական}
աշխարհի
մէջ։
Այս
խորհրդով
Իգնատիոսը
դի
նաւոր
էին
ճանաչւում
Ֆրանսիայի
մէջ
բոլոր
{պապական}
Կոնդակները
Կարգի
արտօնութենների
մասին
ե
գործերի
վերայ։
Իգնատիոսը,
բնակուելով
{Պապական}
Ապարանքի
մօտ,
որ
այն
ժամանակներումը
փա
Կարգի
մէջ
անմիջապէս։
Բայց
Պապի
կամ
այլ
{Պապական}
Տէրութենների
մօտ
գտանւում
էին
Կարգի
իրա
ին,
որ
ջոկէին
յայտնապէս
իւրեանց
օգուտը
{Պապական}
Աթոռի
օգուտից,
պաշտպան
դուրս
գալով
Պապ
կան
Աթոռի
օգուտից,
պաշտպան
դուրս
գալով
{Պապական}
իշխանութեանը,
շատացուցին
նորանց
գանգատ
եսանենք
նորանց
իբրեւ
շատ
զօրացած
մարդիկ
{Պապական}
կոնդակներով,
որ
ամենեւին
չէին
մտածում
րի
քրիստոնէութիւն,
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
{Պապական}
Քրիստոնէութիւն։
Յիսուսեանք,
քարոզելով
կատար
իրաւունքների
մասին,
որ
ստացել
էր
{Պապական}
եւ
Պօրտուգալական
Տէրութեններից,
յայտնե
ն
միմիայն
այն
բանին,
որ
պաշտպան
լինէին
{Պապական}
իշխանութեանը,
որ
թեւ
ու
թիկունք
դառնայ
գի
ժամանակ
պահում
էին
առ
հասարակ
ո՛չ
թէ
{Պապական},
այլ
Հնդկական
արարողութիւն,
չէին
կամե
ջ,
որի
առաջարկութենով
դուրս
եկան
անթիւ
{պապական}
կանոնադրութիւնք
Չինաստանի
Քրիստոնէական
տաղութենով։
Յիսուսեանք
արհամարհում
էին
{պապական}
կոնդակները.
նոքա
Ասիայի
եւ
Եւրոպայի
մէ
ութեան
ժամանակ
Կայսրը,
նշանացի
առնելով
{Պապական}
կոնդակների
հակառակաբանութիւնքը
Յիսուսեա
վ,
օձ,
սողուն,
գորտ,
խօսքերով
միայն
{Պապական},
իսկ
իրողապէս
Աստուած
մի
անձն
դաւանող
յն,
որ
քանի
անգամ
ուղարկուեցաւ
զանազան
{Պապական}
թագաւորների
մօտ
օգնութիւն
խնդրելու։
իայ,
Իտալիայ
եւ
Սպանիայ,
գնաց
ամենայն
{պապական}
թագաւորի
մօտ՝
աշխատելով
պատերազմել
տալ
րանց
համոզել
Ֆիլիպպ
II-ը
դաշնակից
լինել
{Պապական}
թագաւորների
հետ
1584
թուականի
դեկտեմբեր
կը
գրելուց
յետոյ
Հենրիկոս
IV-ը
ընդունեց
{Պապական}
դաւանութիւնը՝
որպէս
թէ
այն
դիտաւորութե
կից
մեռաւ
եւ
Գրիգոր
XIV-ը,
որ
անցել
էր
{Պապական}
աթոռը
արդէն
խոր
ծերութեան
մէջ։
Նորան
յ
եց
մի
քանի
խնդիրներ,
որ
յարաբերում
էին
{Պապական}
իշխանութեանը։
Երբ
վարդապետը
պարզ
հոգով
պին,
որ
նա
այս
կոնդակը
հրատարակէ
իբրեւ
{պապական}
եկեղեցւոյ
հիմնաւոր
հաւատալիք։
Հակառակո
enitus
կոնդակը
իբրեւ
հիմնաւոր
հաւատալիք
{պապական}
եկեղեցու,
եւ
Յանսէնեանք
դիմեցին
դէպի
թ
ր
Կլեմենտ
XIII-ին,
կառավարում
էր
բոլոր
{պապական}
աշխարհը,
պատասխանեց.
"
Sint
ut
sunt
n
մենտ
XIII-ը
վախճանեցաւ,
նորա
տեղ
նստաւ
{Պապական}
աթոռը
Կլեմենտ
XIV
շատ
ուսումնական
եւ
լա
երը
շրջապատեցին
կօրսիկացի
զինուորները։
{Պապական}
աստիճանաւորքը,
զրահաւորուած
զօրականներ
ումների
մէջ
երեւեցաւ
հրկիզութիւն։
Թէեւ
{Պապական}
կառավարութիւնը
ամենայն
ջանք
գործ
դրեց
կ
քը
յայտնի
կերպով
պատժեց
յանցաւորը։
{Պապական}
Շուէյցարիայի
մէջ,
ուր
Յիսուսեանք
մեծ
ա
։
Յիսուսեանք,
հալածական
լինելով
բոլոր
{Պապական}
աշխարհներից,
)
ապաստանարան
գտան
Պրուս
ի
ապօրինի
որդին
էր,
որ
կամենում
էր
գնել
{Պապական}
Աթոռը
1,
200000
լիբրէով։
մ,
կողմնապահ
ըլնում.
հիմի,
էս
հո
մեր
{պապական}
հիքին
ա,
ուզենան
կը
խլեն
կը
տան
ուրիշի
խալեաց.
ազգն,
բազում
անգամ
նենգեալ
՚ի
{պապականաց},
գտաւ
եւ
յայս
նուագ
անխրատ,
եւ
իբրեւ
ասել
է՝
նոցունց
էութենէ:
Դաւանութիւն
{պապականաց},
թե
Հոգին
սուրբ
բղխի
՚ի
Հօրէ
եւ
յորդւո
,
թէպէտ
յոյժ
ազգակից
խաւար
ճշմարտութեան
{պապականաց}
յընթացս
միջին
դարուց
եւ
անդր
եւս.
իմա՛
այլ
լուսաւորութիւն
տալ
Հայերին,
քան
թէ
{Պապականը},
որովհետեւ
Պապականութեան
ուսերի
վերայ
նէ
զխոստովանութիւն
մերոյս
եկեղեցւոյ
ընդ
{պապականին}:
Եթէ
նա
հիմնի
ի
բանն՝
"
զի
յիմմէ
անտի
ութիւն
եւ
զերրորդականութիւն,
այսինքն,
{պապականն},
Նեստորականն
եւ
այլն
եւ
այլն
ուղղափառք
է
սպանել
Հենրիկոս
III-ը,
որ
հալածում
է
{Պապականները}
։
Այս
րոպէին
Բիւսսի-Լեկլեր
(
Bussi-Lecl
անության
գիրք
դառնա՝
միեւնույն
ժամանակ
{պապականների}
աղբաթը
խառնող,
դորա
պատճառը
դու
էիր:
աղբիւրք
էին
բարոյականութեան
համար
բոլոր
{պապականների}
։
Բացի
սորանից,
հարկաւոր
էր
հանդէս
բեր
մաւենին,
վճռում
է
զոհել
իւր
անձը
բոլոր
{Պապականների}
փրկութեան
համար,
այսինքն,
թէ
կամենում
համար
մի
կրօնագիտութիւն՝
խիստ
յարգուած
{Պապականներից}
եւ
մինչեւ
այժմ։
Ֆրանսիայի
մէջ
բաղդ
Առաջին
աղբիւրը՝
համարեա՛
թէ
հայկական՝
{պապականութեամբ}
կեղծաւորուած,
իսկ
երկրորդը՝
բոլորովին
որ
եւ
հաւաստի
նշան
միաբանութեան
հարազատ
{պապականութեան},
ներկայացուցած
է
Վատիկանին
եւ
արժանի
է
ր
լռութեամբ
շատացնում
է
ազգի
զաւակներից
{պապականութեան}
գնացած
զոհը
Հիւրմիւզների
ձեռքով,
որ
սո
արդապետների
ձեռքով,
երբ
սոքա
կտրուեցան
{պապականութեան}
հետ
հաղորդակցութենից։
Դպրոցի
ծանրութիւ
ին,
եւ
ապրեսցին
մանկունք
մեր
՚ի
խմորոյ
{պապականութեան},
զոր
առատութեամբ
բաշխէ
Այվազովսքին
-
ք
ղինակ
մատենկանս
սնեալ
եւ
դաստիարակեալ
ի
{պապականութեան},
ինքնին
հատուցեալ
բարբարոս
բռնակալութե
պէս
էր
Յիսուսեան
Կարգի
ուղղութիւնը,
որ
{Պապականութեան}
հարազատ
զաւակներն
էին։
Այսքան
եւս
աւել
մեծակշիռ
գործ
կը
յանձնէր,
որից
կախ
էր
{պապականութեան}
օգուտը
եւ
հռոմէական
ազգի
հաստատութիւնը
նը
եւ
որի
իւրաքանչիւր
թերթերից
կաթում
է
{Պապականութեան}
թոյնը։
Այսպիսի
հոգու
տէր
մարդու
համար
ացուցանելու
համար
իւր
նախանձաւորութիւնը
{Պապականութեան}
օգտին,
որի
մասին
քանի
անգամ
բամբասուած
յում
են
այս
միաբանութեան
վերայ
որպէս
մի
{Պապականութեան}
գործիքի
վերայ։
Եւ
այս
էր
պատճառը,
է
լինում
Պապին,
կասկած
տանելով
Մխիթարի
{պապականութեան}
վերայ,
Հռովմ
գանչել
նորան՝
արդարանալո
լ
Հայերին,
քան
թէ
Պապականը,
որովհետեւ
{Պապականութեան}
ուսերի
վերայ
միայն
կարող
էր
նա
գործ
կատ
սիրտը
մաքուր
է
եղած,
որ
նա,
ընկնելով
{Պապականութեան}
հողի
վերայ,
հարկադրուել
է
սկզբումը
Պապ
անց
Հիմնադրի
բուն
խորհուրդը,
դարձել
են
{Պապականութեան}
մշակողներ
կամ,
լաւ
եւս
ասել,
արծաթագի
ւրդը)։
Բեր
այժմ
խօսենք
իւր
կարգով
եւ
{պապականութեան}
վերայ,
որովհետեւ
դա
երկրորդ
մասն
է
այս
վարագուրի
տակ
ծածկած
լինելով
նորա
աչքից
{պապականութեան}
ստոյգ
ինչութիւնը,
միւս
կողմից՝
անտեղե
իւնով,
կաշկանդւում
են
եւ
կարկամւում
են
{պապականութեան}
շնչելուց։
Վաղուց
ահա
պապերը
սովորե
,
որպէսզի
նոցա
աչքը
չկարողանայ
տեսանել
{պապականութեան}
գործերը։
Ո՞ր
գործերը.
մի՞թէ
պապեր
ան
կրօնների
բնաւորութիւնքը։
Ի՞նչ
է
{պապականութեան}
խորհուրդը,
որ
ներգործում
է
այսպէս.
այ
ին
գաղափար
տալ
մեր
ազգին,
թէ
ինչպէս
էր
{պապականութեան}
ուղղութիւնը
եւ
խորամանկ
քաղաքականութիւն
մաններին,
խոնարհեցուցին
իւրեանց
գլուխը
{պապականութեան}
անգութ
կացնի
տակ։
Շատերի
մոխիրը
ցրուեց
ի
վերայ։
Շատերը
ոչխարի
նման
մորթուեցան
{պապականութեան}
ձեռքով
այն
խորհրդաւոր
երեկոյին,
երբ
ին
ր
կատարուեցան
առ
Աստուած։
Ոչինչ
էր
{պապականութեան}
աչքումը
այսքան
մարդերի
կորուստը.
նոցա
ր
անձը։
Ճշմարտութեան
դիտանոցից
նայելով
{պապականութեան}
վերայ՝
մի՞թէ
կարելի
է
չտեսանել,
որ
նա
երպարանագործուել
էին
հայկական
ջատագովքը
{պապականութեան}
։
Տեսանելով
այս,
որպէս
մեք,
նոյնպէս
ե
ոգու
վկայութիւնը
եւ
այս
կերպով
բաց
ձգել
{պապականութեան}
լուծը
իւրեանց
պարանոցի
վերայից,
բայց
ա
ի
կողմից
սաստիկ
նախապաշարուած
են
մտքերը
{պապականութեան}
օգտի
համար,
միւս
կողմից՝
բռնութիւնը
ե
յժմ
ասուեցաւ,
վերաբերւում
էր
ընդհանուր
{պապականութեան}
։
Անցանենք
այժմ
քննել
Մխիթարեանց
բա
քամակից
կրակը
եւ
երկաթը
բարձրացնում
էին
{պապականութեան}
դրօշակը՝
ուտելով
ու
մաշելով
այդ
աշխարհ
յարաբերւում
էին
կամ
Հայոց
ազգին
եւ
կամ
{պապականութեան}.
սոցա
մէջ
երեւում
է
նոցա
Յիսուսականութ
եան
մէջ,
ուր
պատմութիւնը
հնազանդւում
է
{պապականութեան}
քաղաքական
տեսութեններին,
ուր
փիլիսոփայ
ական
գրքերից,
որ
բոլորովին
յարմարած
են
{պապականութեան}
օգտին։
Այսպիսի
գրքերի
կարգում
են
եւ
Չա
դ
օրից
ահա
Մխիթարի
գաղափարը
ստրկանում
է
{պապականութեան}
օգտի
հայեացքին,
այդ
օրից
սկսանում
է
եր
րոզիչ
եւ
տարածող
ուղղափառութիւն
ասացեալ
{պապականութեան}
Հայերի
մէջ,
որ
փոքր
ի
շատէ
ոտքի
տեղ
գտ
եմն
թափել
իւր
անձը
եւ
իւր
միաբանութիւնը
{պապականութեան}
լուծի
տակից,
թուլանում
է
նորա
աշակերտն
խիթարեան
միաբանութեան
մէջ,
կեղծաւորեալ
{պապականութեան}
փոխանակ,
ձգտողութիւնը
անօթ
ընտրութեան
ակ,
ձգտողութիւնը
անօթ
ընտրութեան
լինել
{պապականութեան}
համար.
այստեղ
փորձւում
է
միաբանութիւնը
ցոց
բամբասանքից,
կամակորւում
է
աշխատիլ
{պապականութեան}
օգտի
համար։
Այս
հանգամանքների
վերա
Մխիթարեանց
ձեռքով,
այդ
բոլորը
պարգեւ
է
{պապականութեան}
կողմից։
Այստեղ
քաջ
յայտնի
երեւեցաւ,
ո
զգից
եւ
աշխատում
են
Հայոց
համար,
որպէս
{պապականութեան}
ձեռքով
վարձուած
մշակներ։
Ահա
թէ
մի
ն
երկդիմի
կեղծաւորութիւնը
Հայոց
ազգի
եւ
{պապականութեան}
առաջեւ,
երկրորդ՝
մի
լոկ
վաճառականութե
որպէս
զի
կարողանայ
այս
ընդհանուր
ընդդէմ
{Պապականութեան}
ապստամբութեան
առաջը
առնուլ,
անհրաժեշտ
ենում
էր
ինքը,
կամ
ինչպէս
ցանկանում
էր
{Պապականութեան}
սիրտը,
թէ
գրուած
լինէին,
եւ
կանոն
գրք
այժմ
յայտնի
համարձակ
ապստամբեցան
ընդդէմ
{Պապականութեան}
եւ
փոքր
մնաց,
որ
ջնջէին
Արեւելքից
ո՛չ
ւմ
էր
Կարգի
սարսափելի
խորամանկութիւնը։
{Պապականութեան}
այս
պաշտպանքը
ցոյց
տուեցին
միայն
ընդհան
էր
լինում
յայտնի
աստիճանի։
Պարծանք
{Պապականութեան},
Յիսուսեան
Կարգ.
արժանի
որդիք,
արժան
ր,
միայն
թէ
դա
մի
կերպով
օգտակար
լինէր
{պապականութեանը},
սա
իսկոյն
պատրաստ
էր
անտես
առնել
Աստո
առայել
երկու
պարոնների՝
Հայոց
ազգին
եւ
{պապականութեանը}
։
Ծառայում
է
Հայոց
ազգին՝
աշխատելով
նո
շխատելով
նորա
լեզուի
վերայ,
ծառայում
է
{պապականութեանը}
՝
հալած
իւղի
տեղ
տալով
Հայերին
սխօլաստի
ընդդէմ
Վերանորոգութեններին
պաշտպան
լինի
{Պապականութեանը}
եւ
Քրիստոնէութիւն
տարածէ
Ասիայի
եւ
նոր
մ
է
կրօնական
մտքով,
որ
Հայերը
ընդունեն
{Պապականութիւն},
իսկ
երբեմն
քաղաքական
մտքով,
որ
Հայեր
փախչելով,
իւր
եկեղեցուն
դրժող
եւ
դէպի
{պապականութիւն}
դիմող
-
եկեղեցական,
կաթողիկոս
չընտրուե
րութեան
խորհուրդը
լինելու
է
Հայոց
ազգին
{Պապականութիւն}
քարոզել,
Հռովմէական
եկեղեցուց
դուրս
գտ
իտոյ
է
մեզ
դիմել
դէպի
նոցա
կրօնը,
որ
է
{պապականութիւն}
։
Թէ
ի՛նչ
է
պապականութիւնը,
ասել
ենք
ն
արեանց
բարոյականութեան
կրօնական
աղբիւրը
{պապականութիւն}
էր։
Աւելորդ
է
երկարաբանել.
ով
որ
ական
իրաւութեան:
Ազգի
արծաթը
ծախւում
է,
որ
{պապականութիւնը}
առաւել
խոր
տարրանայ
ազգի
անմեղ
զաւակներ
տ
գտանուէին
ընդդէմ
բարերարին,
չէ
պիտոյ
{պապականութիւնը}
որպէս
մի
պատնէշ
կանգնեցնէին
աղքատ
Հայեր
կարծեմ,
որ
անյայտ
լինի
Մխիթարեանց,
թէ
{պապականութիւնը}
ուշացած
է
Հայերի
համար,
եւ
այդ
խորհրդո
լինէին
քննել
իմաստասիրաբար,
թէ
ի՞նչ
է
{Պապականութիւնը}
առհասարակ,
քննել
նորա
պատմութիւնը
եւ
ն
ամանակ
չունէր
մտածելու
իւր
ազգի
վերայ։
{Պապականութիւնը}
վաղուց
ահա
արմատացած
լինելով
նորա
մէջ
Հ
ր
կարողացածի
չափ
տարածէր
Հայոց
ազգի
մէջ
{Պապականութիւնը}
։
Այս
մարդի
անճոռնի
քարոզգիրքը
տպուեցաւ
նութիւնը
ընդունած
էին
արդէն
այդ
միջոցին
{Պապականութիւնը}
։
Ինչպէս
եւ
եղած
լինէր
այդ
բանի
շար
դիրը,
թէ
ի՞նչ
ասել
է
կրօնը
եւ
թէ
ինչ
է
{պապականութիւնը}.
պատճառ,
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ըն
ւածի
մէջ
լուծանելու
խնդրին։
Ի՛նչ
է
{պապականութիւնը}.
մեր
համար
ծանր
լուծանելու
խնդիր,
որո
ով
այդ
թագուցիչ
վարագոյրը,
մերկացնէինք
{պապականութիւնը}
ազգի
առաջեւ
իւր
բոլոր
սարսափելի
փառահեղ
գրքի
եւ
Աւետարանի
Վարդապետութեան
հետ։
{Պապականութիւնը}
պահանջում
էր
ազգերից
կոյր
եւ
անպայման
հ
ահաբեկ
լինելով
սպառնալիքից,
որ
տալիս
է
{պապականութիւնը},
այդպիսի
մի
կրօնի
ի՞նչ
անուն
ունէիր
տա
ց,
որ
այն
ժամանակ
դեռ
նոր
ընդունել
էին
{պապականութիւնը},
Գրիգորը,
մէջբերելով
իւր
ծայրագոյն
իշ
թիւնը։
Այսպէս
ահա,
միջին
դարերում
{պապականութիւնը}
մեծամեծ
քայլերով
յառաջ
գնաց
դէպի
իւր
դա
ց
տարաւ
քամին
էշաֆոտների
վերայից,
մինչ
{պապականութիւնը},
անձնատուր
եղած
սպանդարամետական
զգացմո
տոս
ինքը
մեռաւ
ազգերի
փրկութեան
համար,
{պապականութիւնը}
ազգեր
չքացուց
իւր
ապահովութեան
համար
եւ
Վարդապետ
Այվազեանի
հետ,
թէ
Մխիթարեանց
{պապականութիւնը}
լոկ
դիմակ
էր,
թէ
ամենայն
րոպէ
կարելի
է
կրօնը,
որ
է
պապականութիւն։
Թէ
ի՛նչ
է
{պապականութիւնը},
ասել
ենք
նախընթաց
գլխումը։
Մարդկ
ցուցանելու
համար
բռնակալութեան
երեսից։
{Պապականութիւնը},
իւր
մէջ
կենտրոնացնելով
ամենայն
իրաւու
մէջ
էր
քո
բանականութիւնը
"։
Արդարեւ,
{պապականութիւնը},
լինելով
մի
իմանալի
եւ
հոգեւոր
Չինաստա
որա
կուրծքի
մէջ
Րավայլեակի
դանակը։
{Պապականութիւնը}
շատ
դիպուածներում
զոհում
էր
իւր
անսխալե
արանալու
իւր
եւ
միաբանութեան
ջերմեռանդն
{պապականութիւնը}
ապացուցանելու
համար,
որովհետեւ
այլ
կեր
եանց
բոլոր
անդամքը
անխտիր։
Մխիթարը
{պապականութիւնը}
դրեց
իւր
երեսին
որպէս
դիմակ,
նորա
ապագ
՝
հայկական
դիմակով։
Մխիթարի
արտաքինը՝
{պապականութիւնը},
դառնում
է
նոցա
համար
ներքին,
Մխիթարի
,
առանց
հայութեան
դիմակով
ծածկելու
իւր
{պապականութիւնը},
հրապարակով
քարոզեց,
թէ
ինչ
որ
Հայոց
ղբալի
բան
է՝
նոցա
կամակոր
եւ
ֆանատիկոս
{պապականութիւնը}
։
Այդ
գործերի
մէջ
մեք
հանդիպում
ենք
նոց
յարատեւութիւնը,
այն
ժամանակ,
երբ
ինքը
{Պապականութիւնը}
կործանւում
էր
ահա՛։
Ցոյց
կը
տամ
յետոյ
եռ
Ադրիանոս
VI-ը
մտածում
էր
վերանորոգել
{Պապականութիւնը},
բայց
վերահաս
մահը
արգելք
եղաւ
նորան
ի
մնաց,
որ
ջնջէին
Արեւելքից
ո՛չ
թէ
միայն
{Պապականութիւնը},
այլ
եւ
Քրիստոնէութիւնը։
Յիսուսեա
տաւորուեցան
գործ
դնել
ամենայն
զօրութիւն
{Պապականութիւնը}
Ֆրանսիայի
մէջ
պահպանելու
համար
եւ
Հենրի
էր
միմիայն
կրօնական,
այս
է
հաստատ
պահել
{Պապականութիւնը}
Փարիզի
մէջ,
իսկ
ներքին
խորհուրդը
բոլորո
նայն
եպիսկոպոսունս,
զայդ
ընկալան
միայն
{պապականք},
եւ
զարդիս
ընդունի
միայն
Այվազովսքին:
լեզու
համարի
մայրենի,
եւ
մեք
զառաջինն
{պապակիմք}
հետեալ
ձայնարձակութեան
մարց.
ի
հարկէ
բ
,
Գրիգոր
Ղազարյան:
Սրբազանն
այս
փոշտի
{Պապային}
եւ
Մկրտիչ
վարդապետին
գիր
գրից,
որ
թաթի
Յակոբեանցին
11
24
Բուդաղեանցին
12
25
{Պապային}
26
"
Մեղուին
"
13
27
Կովայլսկուն
15
շտմալճեանցին
17
29
Բուղաղեանցին
19
30
{Պապային}
31
"
Մեղուին
"
21
32
Քեաթիպեանցին
26
Դաւթեանց
37
Ս.
Հ.
Աբգար
Մարտ
3
38
{Պապային}
39
նորան
դարձեալ
8
40
Քեաթիպեանցին
2
42
Բուդաղեանցին
43
Խաֆաֆեանցին
44
{Պապային},
ա,
բ
45
Սուաճեանցին
18
46
Նուրիճա
մանակ
ավելոքով
առիլ
իս,
եւ
ինքն
է
եղել
{պապայիս}
ստակ
տվողը,
ադ
ալ
նոր
լսեցինք:
Այ
երեսօք
նստին,
որպէս
առ
հոտեալ
դիական,
{պապանձեալ}
իբրեւ
զհամր
դեւ
":
Այս
տխուր
պատմու
ղ
զմեծակշիռ
կորուստ
ազգին,
ափ
ի
բերան
{պապանձեմ}
առ
մերազնեայս
եւ
առ
օտարս,
մինչ
հարցան
ւնքս,
եւ
կամենում
ես
բռնակալ
հայեացքով
{պապանձեցնել}
լեզուս,
մինչդեռ
ասում
ես,
թէ
ձեռք
բեր
իչքը
կամաւ
մասնակից
են
լինում
Զաքարիայի
{պապանձմանը}
։
Շատերը
կորան
բանդի
մէջ,
մի
քանիսին
վ
բայց
ի՛նչպես
լուռ
մնանք՝
համր
դեւի
պէս
{պապանձուած},
կամ
ի՛նչպես
չբողոքենք
այն
զրպարտութեն
մի
հոտած
սատկոցի
մօտ,
մո՛ւնջ
դեւի
պէս
{պապանձուած}
։
Եւ
եթէ
Մարդասէրը
գթալով,
ժողովրդոց
փ
է
մարգարէն
Քո
սուրբ
հոգով
ներշնչուած:
{Պապանձուեցին}
չարերի
Բերան,
լեզու
թունալի,
Մինչեւ
ուածաբանական
գիտութեան
վերայ:
Թող
{պապանձուին}
չար
լեզուները,
որ
երբեւիցէ
շարժուած
են
ջ
խորհրդակցութեամբք,
որ
ունէր
միշտ
նոր
{պապացու}
կարդինալի
հետ,
եւ
իւր
կիկերոնեան
լեզու
ում
ենք
ծերունի
հօր
բերանից,
այս
է.
"
{Պապեան}
եղիր,
որ
խալսիս
":
Լսեցինք,
թէ
այս
թ
ւ
յոյսը
չար
անձնախաբէութիւն
է.
եթէ
մեր
{պապերը}
եւ
հայրերը
սերմանած
լինէին,
մեք
այժմ
կ
պապականութեան
շնչելուց։
Վաղուց
ահա
{պապերը}
սովորել
են
մտածել,
թէ
Սուրբ
գրքի
մէջ
ե
ոխան։
Շատ
ժամանակ
էր,
որ
քարոզում
էին
{պապերը}
եւ
նոցա
արբանեակքը,
թէ
երկնքի
արքայութ
հարստահարում
էին
Քրիստոնեայ
բնակիչքը,
{պապերը}
մի
կերպով
իւրեանց
անձը
գլուխ
եկեղեցու
ց
ռաջ
այս
իրողութեններից
ստեղծագործել
էին
{պապերը}
իւրեանց
տիեզերական
իրաւասութեան
գաղափար
ւթեան
գործերը։
Ո՞ր
գործերը.
մի՞թէ
{պապերը}
անվայել
գործեր
էին
գործում,
մի՞թէ
Աստո
կայութեամբ։
Կրակով
ու
սրով
կապեցին
{պապերը}
մարդկութեան
բերանը,
նորա
բանականութեան
պական
քաղաքականութիւնը։
Վաղուց
ահա
{պապերը},
իւրեանց
անձը
Յիսուսի
Քրիստոսի
անսխալե
ցան
բոլոր
Եւրոպական
թագաւորութեններից։
{Պապերը}
ինքեանք
եւս
տեսան
վերջապէս,
թէ
Յիսուսա
ան։
Շատ
բնական
եւ
հասկանալի
բան
է,
որ
{Պապերը},
տեսանելով,
որ
գործը
այսպիսի
ընթացք
ս
ադար
դեսպաններ
էին
ուղարկում
Պապի
մօտ։
{Պապերը}
գործ
էին
դնում
երբեմն
ողոքանք,
երբեմն
Վերջապէս
Կլեմենտ
X
եւ
Իննովկենտիոս
XII
{Պապերը},
տեսանելով
Յիսուսեան
քարոզիչների
կամակ
ատալիքը՝
հերքելով
այն
ամենայն,
ինչ
որ
{Պապերը}
իւրեանց
անձնական
օգտի
համար
աւելացրել
է
ւթեան
մէջ
էին
թողնում
Յիսուսեանք
Հռովմի
{պապերը}
։
Բացի
այս
կարծիքից,
ստացուեցան
ահա
ամ
ածուրացական
եւ
այլն
եւ
այլն։
{Պապերը}
անսխալ
եւ
անմեղանչական
են
այս
հիման
վեր
բնակւում
եմ
ես,
եւ
որ
երբեմն
եղած
է
իմ
{պապերի}
բնակարանը,
տեսել
է
շատ
ցրտաշունչ
փոթոր
րդան
իւրեանց
անհոգ
եւ
անփոյթ
հայրերի
եւ
{պապերի}
գողացած
ոսկորների
վերա:
Մեր
համա
ատութիւնը
հետզհետէ
կապանքի
տակ
է
դրւում
{պապերի}
ձեռքով,
որ,
օգուտ
քաղելով
ազգերի
տգիտ
մանակ
չգտանէին
ուշադրութիւն
դարձուցանել
{պապերի}
եւ
առհասարակ
եկեղեցականների
անկարգ
գործ
անահայր
կարգելու։
Մինչեւ
սորա
ժամանակը
{պապերի}
անկախութիւնը
մնացած
էր
լոկ
խօսքերով
միա
,
եւ
տեսանում
ենք
ահա,
որ
քսան
եւ
չորս
{պապերից},
որ
այս
միջոցին
նստան
Հռովմէական
եկեղե
նց
այն
զզուելի
հանդիսաւորութեան։
Յետոյ
{պապերից}
մինը
վարձու
է
առնում
իւր
անմեղանչականու
Հայաստանին
եւ
թագաւոր
դնել
Արշակի
որդի
{Պապը}:
Թէոդոսը
թագ
է
կապում
Պապին
եւ
իւր
զօր
պարսիկների
հետ,
յաղթւում
են
սոքա,
եւ
{Պապը},
եւ
Հայաստանը
հանգստանալով,
յետ
են
դա
տանալով,
յետ
են
դառնում
Յունաց
զօրքը:
{Պապը},
նմանելով
իւր
հօրը,
սկսում
է
անպիտանո
լ։
Սուրբ
Ներսէսը
յանդիմանում
է
նորան:
{Պապը}
բարկացած,
բայց
սուտ
բարեկամ
կեղծաւորու
եան
համախոհք
ասոր
ըսելիք
ունի՞ն.
իրենց
{պապը}
սա՛
ժամանակիս
միլլիոն
մը
հաւատարիմ
ժողո
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տարածում:
-
{Պապը},
"
Իմ
թագաւորութիւնը
այս
աշխարհից
չէ՛
արկեշտ
նշանակ,
Բայց
վեցերորդ
Պիոս
{պապը}
դուրս
տուեց
մի
մեծ
կոնդակ.
թի
փոխանակ
Աշխատում
էր
ողջ
քաղաքին
{պապը}
առնել
խայտառակ։
Չգիտեմ
ինչո
որ
գտնւում
էր
տան
մօտին։
Իմ
{պապը}
երբ
տեսաւ
նորան,
տեսաւ
չքնաղ
երեսը,
.
"
վեցերորդը՝
մի՜
շնար
"։
{Պապը}
տեսաւ,
որ
իւր
գործը
քարտուղարը
իմացաւ
ւ.
Քարտուղարը
այն
մասին
գրեց,
որ
{պապը}
վեցերորդ
էր,
Մանաւանդ
այս
համարն
այսպիսի
գործ
կատարել,
մանաւանդ
որ
Տէր
{Պապը}
նզովել
է
այս
աշխատութեան
հեղինակը
եւ
կա
մ
էին
շատ
հռոմայեցի
գաղթականներ,
Հռոմի
{պապը}
մի
ժամանակ
ժողովրդի
ձեռնտուութեամբ
բաց
ւում
է
կարդինալի
անհաւատարմութիւնը
դէպի
{պապը}
եւ
նորա
Յիսուսեան
կարգի
հետ
ունեցած
հա
ետ
ունեցած
հաղորդակցութիւնները:
Երբ
որ
{պապը}
շտապում
էր
պատժել
նորա
ապերախտութիւնը
ե
աջ
բերել
նորա
գործերից
մէկ
քանիսը:
Երբ
{պապը}
յանձնում
է
սորան
մի
ցուցանելի
գործ.
ապ
եւ
պապի
աչքում
երեւելու
հաւատարիմ:
Եթէ
{պապը}
նորան
ասում
էր,
ուստի՛
է
քեզ
այդ
արծաթ
ի
օրհնութեան
կոնդակ
հանելու:
Ի
հարկէ,
{պապը}
այնպիսի
անարգութիւն
յանձն
չէր
առնլու,
պարհ
գտաւ
եւ
գլուխ
բերեց
կոնդակը:
{Պապը}
իմացաւ
այս
բանը.
բայց
ինչպէս
վերեւում
չարաբանելով
իւր
մեծ
բարերարը,
որի
հետ
{պապը}
եկեղեցական
գործերի
պատճառով
ունէր
շատ
վ
ա
դէմ:
Այս
բոլորիս
պատճառն
այն
էր,
որ
{պապը}
մի
ժամանակ
բարկացաւ
նորա
յանցանքի
վերայ
ին
կիրք:
Դիցո՛ւք
թէ
նա
կարծում
էր,
թէ
{պապը}
անիրաւութիւն
է
արել
նորան,
որ
չէ
դատապ
իցների
մօտ
խօսում
էր
այսպէս.
հո՞
մեռաւ
{պապը},
այսուհետեւ
հո՞
չէ՛
կարող
ոչինչ
առնել
այն
ազգակործան
գործերը:
Եթէ
հանգուցեալ
{պապը}
չլինէր,
դու
կարծո՛ւմ
ես,
թէ
Հռոմի
ժող
:
Երրորդ
հոգատար
Սորան
հանգուցեալ
{պապը}
արժանաւորութիւն
տուեց,
բայց
թէ
ի՞նչ
պա
Մխիթարեանք
քահանայապետ
խօսքով՝
Հռովմի
{Պապը}
։
Թիւր
ըմբռնողութիւն
է,
եթէ
վերը
յիշու
շ
ազգերի
պատրիարքները,
որպէս
եւ
Հռովմի
{Պապը}.
ո՛ւր
մնաց,
որ
Յովհաննէս
Աւետարանիչը
րել
է
այնքան
հարստութիւն,
որ
յետոյ
մեր
{պապը}
եւ
հայրը
ողջ
փչացուցել
են,
ասելս
այն
է
րոտալից
փայլատակները։
Պաւլոս
հինգերորդ
{պապը},
1605
թ.
յաջորդելով
Կլեմենտ
ութերորդի
712
թուականին
Կլեմենտ
տասն
եւ
մի
երրորդ
{Պապը}
հաստատեց
Մխիթարեան
միաբանութիւնը,
որ
ա
ազգի
մէջ
պապական
ուղղափառութիւնը։
Ե՛ւ
{Պապը},
ե՛ւ
Վենետիկեան
կառավարութիւնը
նայում
ին
գնում
Հռովմից
պատերազմի
համար։
Միւս
{պապը},
մեծ
արծաթ
ստանալով,
յօժարում
է
Կոստա
գոր
եօթներորդ
պապի
կեանքից։
Մինչեւ
այս
{պապը}
արեւմուտքի
թագաւորքը
իւրեանց
հողի
վերայ
արուէր
ամուսնաւոր
քահանայի
ձեռքով։
Այս
{պապը},
ասում
եմ,
հրապարակով
յայտնեց
աշխարհի
ասպատակութիւնը։
Յայտնի
է
նոյնպէս,
որ
{պապը}
պարգեւեց
Դմիտրի
Դալմաթեան
դուքսին
թագաւ
թութիւն
էին
տալիս
Ռուսաց
թագաւորին,
թէ
{պապը},
զիջանելով
երիտասարդ
արքայազնի
խնդրին
վերայ,
պիտոյ
է
նորա
պաշտպանը
լինի
"։
{Պապը}
միեւնոյն
երդումը
պահանջեց
Սվենոն
Դանեմա
եղ
քարոզւում
էր
կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
{պապը},
ամենայն
տեղ
ներւում
էին
բոլոր
մեղքերը
բանը
ընդդէմ
էր
Աստուծոյ
օրէնքին։
Բայց
{պապը}
խոստանում
է
կատարել
Հենրիկոսի
խնդիրը,
այքը։
Հենրիկոս
չորրորդը
խոստացաւ։
{Պապը}
լուծեց
նորա
ամուսնութեան
կապը
Մարգարիտի
ն
համար,
այն
աշխատասիրութիւնը,
որ
այս
{պապը}
կարդալով
բացագանչել
էր
ուրախութենից՝
S
հարազատ
զաւակներ...
Կլեմենդ
XIV
{Պապը},
հասկանալով
Յիսուսեանների
հոգին
եւ
խաբ
յր
հնազանդութիւն
դէպի
կարգի
Գեներալը
եւ
{Պապը}
"։
Վերջին
ուխտը
Լօյոլա
անհրաժեշտ
համար
անհրաժեշտ
համարեց.
պատճառ,
գիտէր,
թէ
{Պապը}
շատ
փոքր
է
սիրում
այլ
Կարգերը,
որոնք
Պ
մանաւանդ
Լայենէզն
էր
գրել։
Պաւլոս
III
{Պապը},
կարդալով
այս
պայմանքը,
ուրախութենիցը
ապատկեց
ջանքը,
որ
իւր
կողմը
շրջէ
որպէս
{Պապը},
նոյնպէս
եւ
Կարդինալ
Գուիդիչիօնին.
փո
ասաւ
իւր
ցանկացած
նպատակին։
Պաւլոս
III
{Պապը}
իւր
կոնդակովը,
որ
գրած
էր
1540
թիւ
դեկ
օնի
եկեղեցին
եւ
Կօիմբրի
դպրոցը։
Ինքը՝
{Պապը},
Սալմերոն
եւ
Բրուէ
Յիսուսեանները
ուղար
նորանց
թիւը
բարձրացաւ
մինչեւ
ութսուն։
{Պապը},
օրէ
օր
համոզուելով
Իգնատիոսի
ջերմեռան
ամ
այնպիսի
մեղքերին,
որ
մինչեւ
այն
օրը
{Պապը}
միայն
քաւում
էր։
Պապին
մնացել
էր
սեպհա
մ
էր
Գերմանիայի
մէջ։
Զուր
տեղը
Լեւոն
X
{Պապը}
աշխատում
էր
փակել
նորա
առաջը
"
Նզովքի
կ
արդէն
բանը
բանից
անցել
էր։
Պաւլուս
III
{Պապը},
որպէս
զի
կարողանայ
այս
ընդհանուր
ընդդ
արկադրեցին,
որ
լինի
այն
Տրիդենտի
մէջ։
{Պապը}
կամենում
էր
ուղարկել
այն
ժողովը
իբրեւ
ի
ոսների
մէջ
յայտնի
թշնամութիւն
ծագեցաւ։
{Պապը},
օգուտ
քաղելով
ժանտախտի
յայտնուելուց
Տ
ու
էին
ահա
գործը։
Այս
պատճառով
Պիոս
IV
{Պապը}
հարկադրուեցաւ
տասն
տարուց
յետոյ
նոր
ի
ն
ից
դուրս
է
բերում
եզրակացութիւն,
թէ
եւ
{Պապը}
որպէս
յաջորդ
Պետրոսի
գերազանց
է
այլ
եպի
հերետիկոս
կը
համարուին,
եւ
ժողովը,
որ
{Պապը}
կազմել
է
միմիայն
խորհուրդ
առնելու
համար
րհամարհանքով
դէպի
նա
եւ
դէպի
նորա
գոված
{Պապը}
։
Մանաւանդ
Փարիզի
Արքեպիսկոպոսը
մի
առան
ում
կատարեալ
հնազանդութիւն
ունենալ
դէպի
{Պապը},
ուր
եւ
ուղարկելու
լինէր
նորանց
Աւետար
ի
6-ին
1623
թուականին
Ուրբանոս
Ութերորդ
{Պապը}
դասեց
նորան
սուրբերի
կարգը։
Կսաւիէից
յ
ին
երեք
հատ
նորադարձ
իշխաններ։
Պիոս
IV
{Պապը}
շատ
փաղաքշանքով
ընդունեց
այս
դեսպանութի
ել
իւրեանց
Կարգի
համար։
Իննովկենտիոս
X
{Պապը}
ընդունեց
Դօմինիկեանները
իւր
պաշտպանութե
լ
Իննովկենտիոս
X-ի
յաջորդ
Ալեքսանդր
VII
{Պապը}
եւ
հաւատացնել
նորան,
թէ
Դօմինիկեանք
ին
Յիսուսեաններին
զրպարտել
են
նորանց։
Նոր
{Պապը}
դատապարտեց
Դօմինիկեանները
եւ
արդարացուց
ակից
դարձան
Յիսուսեաններին։
Կլեմենտ
XI
{Պապը}
տեսաւ,
որ
ճար
չ'կայ,
դարձեալ
նզովեց
Յ
յառաջ
Յիսուսեաններից
մինը
ասաց.
"
Եթե
{Պապը}
միտք
ունի
այլեւս
վշտացնել
Յիսուսեանները
կարմիր
"։
Դեսպանը
պատասխանեց,
թէ
{Պապը},
իբրեւ
Քրիստոսի
փոխանորդ
աշխարհի
երեսի
կարելի՞
է,
արդեօք,
-
ասաց
Կայսրը,
-
որ
{Պապը}
ճշմարիտ
դատողութիւն
առնէր
Չինաստանի
մաս
լ
Եւրոպական
գործերի
վերայ
"։
"
Սրբազան
{Պապը}
չէ
կամենում
դատողութիւն
առնել
Չինաստանի
ծերակուտի
անդամքը,
յայտնեց
նորանց,
թէ
{Պապը}
եւ
թագաւորը
ցանկանում
էին
տեսանել
Յիսու
անուկներին
այն
ամենայն
գիտութիւնքը,
որ
{Պապը}
պարզապէս
նշանակել
էր
իւր
կոնդակներից
մի
IV-ի
ընդդէմ
գրուած
նզովքի
կոնդակը։
{Պապը}
շատ
սիրով
ընդունեց
Հենրիկոսի
դեսպանքը,
յարմարուելով
քաղաքական
հանգամանքներին։
{Պապը}
խոստացաւ
լուծանել
այս
ամուսնական
կապը.
ումը
լուր
ստացուեցաւ,
թէ
Ուրբանոս
VIII
{Պապը}
ոչնչացուցել
է
Սիկստոս
V-ի
կոնդակը,
որի
ներին։
Արդարեւ
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
{Պապը}
դրեց
նախարարի
եղբօր՝
Ալֆոնս
Դիւպլեսսու
ակում
անուանուեցաւ
Լիոնի
Արքեպիսկոպոս։
{Պապը},
իբրեւ
փոխարէն
այն
բարերարութեանը,
որ
իւրեանց
խորամանկութիւնը,
որ
խաբեն
ե՛ւ
{Պապը},
ե՛ւ
Լուդովիկոս
XIVը։
Նոքա
հաւատացուց
որհակալ
կը
լինէր
Պապից,
եթե
դատապարտէր
{Պապը}
այս
գիրքը։
Կլեմենտ
XIը,
կարդալով
այս
չէր
հաւատացնել
եւ
Լուդովիկոս
XIVին,
թէ
{Պապը}
շատ
ցանկանում
էր,
որ
թագաւորը
ընդունէր
րանսիացոց
եպիսկոպոսները
պահանջեցին,
որ
{Պապը}
բացայայտէ,
թէ
Քենելի
գրքի
կանոններից
ո
բարեպաշտ
ականջի
համար
լսելու
անպատեհ։
{Պապը}
պատասխանեց,
թէ
նորա
կոնդակը
բացայայտ
է
եններից
գանգատներ
Յիսուսեանների
վերայ։
{Պապը}
քննութեան
ժողովք
նշանակեց
մանաւանդ
այնպ
երջապէս
1773
թուականի
յուլիսի
21
օրումը
{Պապը}
ստորագրեց
այն
կոդակը,
որով
ջնջում
էր
Յ
ջուելուց
ութ
ամիս
յետոյ
առոյգ
եւ
զուարթ
{Պապը}
հիւանդացաւ
յանկարծ
եւ
մի
քանի
ժամից
յետ
ս
անուանւում
է
այն
նզովքի
կոնդակը,
որով
{Պապը}
դուրս
է
ձգում
եկեղեցուց
Յիսուսեան
քարոզ
թէ
մարդս
սխալական
է
եւ
մեղանչական,
իսկ
{Պապը}
մարդ
է,
միմիայն
անսխալելի
եւ
անմեղանչակ
անմեղանչական
Աստուծոյ
ձեռագործ.
ուրեմն
{Պապը},
մարդ
լինելով,
անսխալ
է
եւ
անմեղանչական
գությամբ,
որ
այսուհետեւ
պիտի
դուրս
գար
{պապի}
իրավասության
տակից,
հոգեւորականություն
,
դուրս
գալով
հերետիկոսութենից,
մտանեն
{Պապի}
գիրկը
եւ
արժանի
լինին
փրկութեան:
Այս
ա
որ
Գերմանիոյ
թագուհին
Հիւր
էր
եկել
{պապի}
մօտը
մի
օր,
երբ
նա
տանը
չէր.
"
Պ
.
նա
ողջ
Իտալիան
աւէր
դարձրուց.
Լեւոն
{պապի}
արտասուքի
կաթիլները
հազիւ
կարողացան
նոր
ատարք
ունեցաւ,
որոնցից
երկուքը
եղել
են
{պապի}
քահանաներից:
Նոցանից
եւ
ո՛չ
մինը
նէր
գործարանը
եւ
ցոյց
տար
իւր
պտուղքը:
{Պապի}
արժանաւոր
գործերից
մինը
եւս
այս
էր,
որ
:
Բանը
հասաւ
պապին.
պէտք
է
իմանալ,
որ
{պապի}
սիրելի
կարդինալն
եւս
հոգատարների
կողմու
ործարանի
գրագիրը
եւ
խորհրդական
անդամը,
{պապի}
մեռանելուց
յետոյ,
անց
են
կենում
դէպի
կ
գնական
լինել,
բայց
սուտ
էր
այդ
խօսքը.
{պապի}
ասութեամբ
քեզ
պարտ
է
նոցայ
իշխանութեան
էր,
իւր
կաշառակերութիւնը
ծածկելու,
եւ
{պապի}
աչքում
երեւելու
հաւատարիմ:
Եթէ
պապը
նո
ալի
ձեռնով:
Երկրորդ
պատճառն
եւս
այս
էր
{պապի}
մահուան:
Կարդինալի
հոգին
ես
առաւել
բար
բ
չափից
դուրս
խոնարհում
են
մեր
առաջեւ:
{Պապի}
հետ
եւս
շատ
խորամանկութեամբ
վարուեցաւ
ն
ը
հայհոյել
քահանայապետի
ոսկերքը:
Արդէն
{պապի}
նոյնիսկ
մահուան
օրին
նա
գործարանումը
բա
արող
բաղխել
Վենետիկեան
կառավարութեան
եւ
{Պապի}
մարդասիրութեան
դուռերը։
Այս
տեղերում
ց
յկական
եկեղեցին
եւ
այդ
ճանապարհով
շահէր
{Պապի}
սիրտը,
երբ
նորա
միաբանութեան
անդամները
ն,
եւ
դորանով
սովորեցնէին
ազգերը
նայել
{պապի}
վերայ
որպէս
եկեղեցու
գլխի
վերայ.
երկրո
էս
հակապապի
մեռած
մարմինը
բերւում
է
նոր
{պապի}
առաջեւ
իւր
գահընկեցութեան
դատակնիքը
լսե
ատ,
ոչ
թէ
անմիջապէս
դէպի
Աստուած,
այլ
{պապի}
միջնորդութեամբ,
որովհետեւ
արքայութեան
՝
պատմելով
մի
կարճ
բան
Գրիգոր
եօթներորդ
{պապի}
կեանքից։
Մինչեւ
այս
պապը
արեւմուտքի
թա
ւ
եպիսկոպոսների
վերայ,
որ
պարտական
էին
{պապի}
ձեռքից
ստանալ
իւրեանց
թագ
ու
սաղաւարտը
ն
մեծ
առաքելու
ձեռքով։
Նայելով
այս
{պապի}
նամակներին,
ամենայն
տեղ
տեսանում
ես
այ
հեմ
գտանուելով,
հրատարակում
է
իւր
անձը
{պապի}
գործակալ
եւ
համաձայնում
է
հարկ
տալ
նորա
րկուեցաւ
նոյնպէս,
որի
մէջ
աւանդւում
էր
{պապի}
ծայրագոյն
իշխանութիւնը
այդ
կղզու
վերայ
անւում
էր
մի
երիտասարդ
մարդ,
որ
Գրիգոր
{պապի}
նամակներից
մինի
մէջ
անուանւում
է
Ռուսաց
Գերմանիայի
մէջ
պապական
դեսպանքը
ունէին
{պապի}
իշխանութիւն,
որոնց
թուլութեան
կամ
սաստ
լների
ձեռքով
ծեծուեցան
Կլեմենտ
ութերորդ
{պապի}
ներկայութեամբ։
Կրակով
ու
սրով
կապե
ններից.
Ինկվիզիցիօն
պահանջում
էր
այս,
{պապի}
քաղաքականութիւնը
պահանջում
էր
արիւն,
մ
էս
բանախօսութիւն
բացեց
Կլեմենտ
ութերորդ
{պապի}
հետ,
որ
միա՛յն
կարող
էր
լուծանել
ամուս
նից՝
Spiritus
Dei
est
hic,
եւ
որ
նոյն
{պապի}
կոնդակով
1540
թուականի
դեկտեմբերի
27
օր
եւ
վերհամբարձ
մտածութիւնը
ստրկանում
են
{պապի}
յանդգնամիտ
անմեղանչականութեանը։
Գի
առաջարկում
էր
իւր
ընկերութեան
պայմանքը
{Պապի}
նկատողութեանը
եւ
հաստատութեանը,
Մխիթար
դնողը,
թէպէտեւ
նոցա
անդամները,
որոնք
{Պապի}
երեսն
էին
տեսանում,
լիզում
էին
նորա
ոտ
,
թէ
ինքեանք
ոչինչ
այլ
բան
չեն,
եթէ
ոչ
{Պապի}
արբանեակներ
եւ
Հռովմէական
եկեղեցու
հարա
աթափները
եւ
այլ
ուխտաւորների
հետ
միասին
{Պապի}
օրհնութիւնը
ստանալով,
շարունակեց
իւր
ճ
մէջ։
Այս
խորհրդով
խոստացան
նոքա
ընկնել
{Պապի}
ոտքերը,
խնդրել
նորա
օրհնութիւնը,
մատո
նը
կատարելու
համար
անպատճառ
հարկաւոր
էր
{Պապի}
օրհնութիւնը
եւ
մանաւանդ
ողորմութիւնը.
ատիոսի
աշակերտքը,
շատ
շնորհակալ
մնալով
{Պապի}
մարդասէր
ընդունելութենից,
ստանալով
նոր
Ֆաբերը
եւ
Լայենէզը
գնան
Հռովմ,
ընկնեն
{Պապի}
ոտքերը
եւ
մատուցանեն
նորան
իւրեանց
ծառա
Օրտիցը
ինքը
այս
երեք
ընկերները
տարեց
{Պապի}
մօտ,
որ
շատ
սիրով
ընդունեց
նորանց,
առ
ութեամբը,
նոր
կողմնակիցներ
ստացաւ,
որ
{Պապի}
դռնումը
զօրեղ
մարդիկ
էին։
Նոցա
մէջ
էին
րծ
էր
դնում
նա
իւր
բոլոր
ջանքը
եւ
հնարը
{Պապի}
դռնումը,
որ
յառաջադիմութիւն
պարգեւէ
Իգ
ց
ջերմեռանդութիւնը,
որ
կարողանան
շահել
{Պապի}
հաճութիւնը.
ցրուեցան
բոլոր
Իտալիայի
քա
տոյ
Իգնատիոսին
հարկաւոր
եղաւ
դիմել
դէպի
{Պապի}
պաշտպանութիւնը,
որ
իւր
կոնդակովը
սրբեց
ը.
ամենայն
ինչ
մի
խօսքով
շատ
յարմար
էր
{Պապի}
ցանկութեանը
եւ
հանգամանքների
պահանջողու
մարդումը
ամենայն
ազատ
կամք։
Շուտով
{Պապի}
երեսփոխանների
եւ
այլ
եպիսկոպոսների
մէջ
ն
սեպհականելը։
Այստեղ
հարկաւոր
էր,
որ
{Պապի}
կողմի
մարդիկը
պաշտպանէին
Հռովմի
Աթոռը։
արծիքները,
որ
առանձին
առանձին
տրուեցան
{Պապի}
հակառակ։
Այս
ճառը
զանազան
տպաւորու
մ
են
խռովել
եկեղեցու
խաղաղութիւնը։
{Պապի}
դեսպանները
եւ
Յիսուսեանները
գործ
դրեցին
ի
մօտ,
ամենայն
հնար
գործ
էր
դնում,
որ
{Պապի}
կողմը
շրջէ
նորան։
Երբ
այս
անօգուտ
եղաւ
տածութենների
մասին
ծանօթութիւն
էր
տալիս
{Պապի}
դեսպաններին
եւ
Յիսուսեաններին,
որոնք
ի
ոզիչները,
եթէ
կամենար,
առանց
խնդրելու
{Պապի}
յատուկ
համաձայնութիւնը։
Բացի
բոլոր
այս
ամարւում
էին
ուրացողք,
հերետիկոսք,
եւ
{Պապի}
տուած
արտօնութեան
զօրութենովը
կարելի
էր
ինքեանք
իսկ
Կարգի
մէջ
անմիջապէս։
Բայց
{Պապի}
կամ
այլ
Պապական
Տէրութենների
մօտ
գտանւո
էր
"
ճշմարտանման
"
probabilis։
Միմիայն
{Պապի}
պաշտպանութիւնը
փրկեց
նորան
Յիսուսեաններ
ին
չէին
մտածում
ո՛չ
առաքելութեանց,
ո՛չ
{Պապի}
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
Քրիստոնէութեան
վերա
մից
եւս
անդադար
դեսպաններ
էին
ուղարկում
{Պապի}
մօտ։
Պապերը
գործ
էին
դնում
երբեմն
ողոք
օրացած
էին,
որ
կարո՛ղ
էին
չհնազանդուիլ
{Պապի}
կամքին։
Բայց
այնպիսի
խորամանկութեամբ
ն
եցցաբարդայի
խորհուրդը
այն
է,
որ
տարածէ
{Պապի}
իշխանութիւնը
Չինաստանի
մէջ
եւ
դորանով
վ
տած
էր,
միեւնոյն
ժամանակում
ընկնում
էր
{Պապի}
ոտքերը
եւ
հաւատացնում
էր,
թէ
իւր
Կարգը
անց
մի
սահմանափակութեան,
հլու
հպատակ
է
{Պապի}
կամքին։
Մեցցաբարդան,
ինչ
ժամանակ
րունակեց
Մուրաօ
անունով
միւսը,
ի՞նչպէս
{Պապի}
խիղճը
չէ
տանջում,
այլ
ներում
է
այսպիսի
եան
ժամանակ,
երբ
Մեցցաբարդան
խօսում
էր
{Պապի}
ամենայն
գործերի
մէջ
անմեղանչականութեան
փարը՝
ամենայն
իշխանութենից
վեր
դասելով
{Պապի}
իշխանութիւնը,
այս
ճանապարհով
եւ՝
իւրե
ը
որոշեց
հնազանդուիլ
միանգամայն
Սիկստոս
{Պապի}
կոնդակին,
որի
մէջ
Հենրիկոս
IV-ը
անուան
ող
էր
ջնջել
նորանց
Ֆրանսիայի
միջից
եւ,
{Պապի}
հետ
մօտ
լինելով,
կարո՛ղ
էր
վնասել
եւ
բ
ահագին
ներածութենից
յետոյ,
հասարակաբար
{Պապի}
իշխանութեան
եւ
հերետիկոսութեան
վերայ,
ի
վերայ,
ե՛ւ
Յիսուսեանների
վերայ,
ե՛ւ
{Պապի}
վերայ։
Երբ
հանդիսաւոր
օրերում
նա
իւր
մ
մ
էին
Աստուծոյ
փոխանորդի՝
անմեղանչական
{Պապի}
կոնդակը
Կարգի
ջնջուելու
մասին։
Հրամանի
հրատարակուեցան
զանազան
գուշակութիւններ
{Պապի}
մօտակայ
վախճանի
վերայ։
Ման
էին
գալիս
զ
կանումը։
Այս
գուշակութիւնքը
այլայլեցին
{Պապի}
հոգու
խաղաղութիւնը.
"
Ես
գիտեմ,
-
ասու
րդի
վերայ,
ռամիկները
առեցին
հանգուցեալ
{Պապի}
պատկերը
եւ
կախեցին
որպէս
մահապարտ։
Յիս
Արշակի
որդի
Պապը:
Թէոդոսը
թագ
է
կապում
{Պապին}
եւ
իւր
զօրքով
հանդերձ
ուղարկում
է
Հայաս
րախի
մէջ:
Այդ
աղօթքը
ներկայացուցուած
է
{Պապին}
եւ
արժանացած
է
ինդուլգենցիայի:
Շատ
եւ
ն
հռովմէականութեան
պատրաստ
չենք,
այլեւ
{Պապին}
անունը
մեզի
յիշած
ատեննիդ
վրանիս
այնպիս
աց
ժողովսդ
չեղեն
ինչ
բանք
զիրաւասութենէ
{պապին},
քանզի
գումարեցան
ի
դատապարտել
զԱրիոս
նաւոր
ժողովս
խօսեցան
այո՛
զիրաւասութենէ
{պապին},
մանաւանդ
՚ի
Տրիտենդեանն,
ուր
ի
կողմա
մանաւանդ
՚ի
Տրիտենդեանն,
ուր
ի
կողմանէ
{պապին}
իբրեւ
պատգամաւորք
յայտնեցան
երկու
յիսու
կանին,
բանս
՚ի
մէջ
արկին
զիրաւասութիւն
{պապին},
այլանդակ
տրամաբանութեամբ,
որում
մեծա
զոչինչ
որոշեալ.
իսկ
ճիզվիթ
պատգամաւորք
{պապին}
ցնծացին
ընդ
կամագիւտն
լինել:
Եթէ
ինքեա
եկեղեցւոյ
միշտ
հերքեցին
զգլխաւորութիւն
{պապին}:
Ո՞ւր
թողցուք
զայն,
զի
մին
ի
պապից
Հռ
կան
պատմութեան
Բարոնէոսի:
Յաջորդ
լինել
{պապին}
առաքելոյն
Պետրոսի՝
չտայ
նմա
իրաւունս
ի
վազովսքւոյ
առ
ի
ցուցանել
զգերադասութիւն
{պապին}
Հռովմայ,
եւ
՚ի
վերջնոց
սակի
գրել
զկաթո
տիկոս
ես
արդէն.
Չես
հաւատում
ո՛չ
{պապին},
ո՛չ
Աստուծուն,
Քեզ
մահի
մէջ
չկա
ճանապարհ
ձգելու
վերակացուն:
Բանը
հասաւ
{պապին}.
պէտք
է
իմանալ,
որ
պապի
սիրելի
կարդին
այն
է,
թէ
ինչպէ՞ս
այն
ժողովուրդը,
որ
{պապին}
իւր
երկարամեայ
աքսորանքից
վերադառնալուն
րեսից
եւ
հոգեւոր
գործերի
պաշտօնից:
Այն
{պապին},
որի
խոհեմութեան
վերայ
զարմացել
էին
ֆր
ն
դափնիքը,
նորան
չէր
հաւանում
սա:
Այն
{պապին},
որ
մոռացութեան
տալով
սորա
բոլոր
յանցա
թիւն,
նորան
չարանախանձ
էր
կոչում:
Այն
{պապին},
որ
անբախտ
Հռոմի
եղած
չեղած
յոյսն
էր,
համար
-
նորան
բարբարոս
էր
կոչում:
Այն
{պապին},
որ
Հռոմի
նախկին
իրաւունքը
ձեռք
բերելո
ամբասողների
խօսքը
հերիք
պատճառ
է
լինում
{Պապին},
կասկած
տանելով
Մխիթարի
պապականութեան
ն
անդամները
աշխարհին
հրատարակէին,
թէ
"
{Պապին}
համար
գրիչը
ձեռքը
կացած
է,
Պապին
համար
թէ
"
Պապին
համար
գրիչը
ձեռքը
կացած
է,
{Պապին}
համար
է
ապրում
եւ
այլն
եւ
այլն
")։
Մ
սաղաւարտը,
անմիջապէս
յանձնած
էր
Հռովմի
{պապին}
մեծ
առաքելու
ձեռքով։
Նայելով
այս
պ
ու
հարիւր
մարկա
արծաթ
հարկ
վճարէ
Գրիգոր
{պապին}
եւ
նորա
օրինաւոր
յաջորդներին,
սոցա՝
Դ
ոնադրութիւնքը,
շատ
մեծամեծ
մեղքեր,
որ
{պապին}
միայն
տուած
էր
ներելու
իրաւունք,
ներւո
,
նպատակին
հասանելու
համար։
Մնացել
էր
{պապին}
սեպհական
թողութիւն
տալ
այն
մեղքերին
միա
նալի
ձեռքով
առաջարկուեցաւ
Պաւլոս
երրորդ
{պապին}
հաստատութեան
համար,
այն
աշխատասիրութիւ
ադար
հպատակութեան
թղթեր
են
գրում
Հռովմի
{պապին}
։
Խօսելով
այս
բաները՝
չէ
պիտոյ
մոռանալ
ն,
միւսին
հետեւելով՝
հաճոյանալ
Հռովմի
{պապին}
։
Ահա
գերապատիւ
Չամչեանը
եւ
նորա
գո
,
Հայոց
կաթողիկոսքը
հպատակում
են
Հռովմի
{պապին},
այստեղ
ճանաչում
են
նորա
գլխաւորութիւն
նորա
յեկեղեցւոյն
Հայոց
եւ
անկանիլ
ի
գոգ
{պապին}
Հռովմայ,
այլեւ
աղճատել
զգրածս
նախնեաց
առաջին
թերթ
յունուար
20,
ելեալ
ի
ծոցոյ
{պապին},
առեալ
զգրիչ
վասն
պապին,
ջանացեալ
է
մ
ելեալ
ի
ծոցոյ
պապին,
առեալ
զգրիչ
վասն
{պապին},
ջանացեալ
է
միշտ
պղտորել
զընթացս
հատ
ո
ան
մինչ
հերքեն
զկարծեցեալ
գլխավորութիւն
{պապին}
Հռովմայ
եւ
զանտեղի
իշխանութիւն
նորա
ի
վ
շրջել
նորան
իւրեանց
կողմը։
Օրտիցը
ինքը
{Պապին}
ներկայացրեց
նորանց,
որ
տուեց
իւր
օրհնո
լա
Կարդինալ
Կօնտարինու
ձեռքով
առաջարկեց
{Պապին}
իւր
կարգի
պայմանքը։
Այդ
պայմանները
այն
ր
մինչեւ
այն
օրը
Պապը
միայն
քաւում
էր։
{Պապին}
մնացել
էր
սեպհական
թողութիւն
տալ
այն
մե
նոքա
իւրեանց
համբերութիւնը,
սպառնացան
{Պապին},
որ
թէ
նա
չ'հաւաքի
մի
օրինաւոր
ընդհանր
առանձին
առանձին
պարտական
են
հնազանդուել
{Պապին},
եւ
թէ
նորանցից
մինը
չ'հնազանդուի,
հե
որ
բոլորը
միասին
առած,
եթէ
հակառակուին
{Պապին},
հերետիկոս
կը
համարուին,
եւ
ժողովը,
այս
երդումը
մի
մեծ
զօրութիւն
չունէր
եւ
{Պապին}
մեծ
օգուտ
չէր
կարող
բերել.
պատճառ,
Գե
հալածանքից
եւ
Եւրոպա
հասած,
իմաց
տուեց
{Պապին}
Չինաստանի
մէջ
Յիսուսեանների
ձեռքով
տարա
նամակի
մէջ,
որ
գրել
էր
Բենեդիկտոս
XIV
{Պապին},
վարում
էին
մի
գայթակղեցուցիչ
կեանք՝
ր
լուացուել).
այս
պատճառով
խոստացաւ
{Պապին}
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
կատարել
նորա
պա
հաղորդութենից։
Յիսուսեանք
համոզում
էին
{Պապին},
որ
նա
այս
կոնդակը
հրատարակէ
իբրեւ
պապ
գործութիւնք.
մինչեւ
անգամ
համոզում
էին
{Պապին}
ընդունել
նորան
սուրբերի
կարգը։
Օրլ
վասն
որոյ
ամենայն
կերպ
ջանում
էր
օգնել
{Պապին}
եւ
Յիսուսեաններին,
թէպէտ
եւ
ինքը
ոչինչ
ւն
պապին:
Ո՞ւր
թողցուք
զայն,
զի
մին
ի
{պապից}
Հռովմայ,
արծաթով
յօժարանայր
վաճառել
պա
ով
երկար
ժամանակ
պարապելով:
Հետ
ուրեմն
{պապից}
նորան
յանձնած
մի
քանի
գործերում
հաւատար
մի
մեծատունից
բաւական
մեծ
արծաթ
առաւ,
{պապից}
նորա
համար
մի
օրհնութեան
կոնդակ
հանելու
Այս
միջոցին
Իգնատիոսը
խնդրեց
եւ
ստացաւ
{Պապից}
ուրիշ
շատ
արտօնութիւններ
իւր
Կարգին։
Ն
նութենից
դուրս
էր,
Սէն-Ժերմէնի
Աբբային
{Պապից}
պարգեւած
արտօնութեան
զօրութենովը։
Իգնա
եթէ
ծնողքը
եւս
չ'կամենային,
որովհետեւ
{Պապից}
Յիսուսեան
Կարգին
տուած
արտօնութեան
զօրո
ին
նահատակ
անուանեց
նորան,
եւ
խնդրելով
{Պապից}
՝
դասել
տուեց
նորան
սուրբերի
կարգը։
անէ,
թէ
ինքը
կատարեց
այս
գործը
ո՛չ
եթէ
{Պապից}
երկիւղ
կրելով։
"
Paris
vaut
bien
une
m
մ
է
այս
գիրքը
եւ
շատ
շնորհակալ
կը
լինէր
{Պապից},
եթե
դատապարտէր
Պապը
այս
գիրքը։
Կլեմե
նս
յաշակերտաց
իւրոց
'ի
Հռովմ
առ
սրբազան
{Պապն}
Կղեմէս
XI,
ընկալաւ
'ի
նմանէ
բերանացի
հ
լո՛ւր
զինչ
ասես
ապա,
զոր
վկայէ
սրբազան
{Պապն}
Հռովմայ
ընդունի՞ս։
"
Այո՛,
ընդունիմ
"
Ահաւասիկ
երեքտասաներորդ
Գրիգոր
սրբազան
{պապն}
հրովարտակ
եհան
վասն
Հայոց,
յորում
վկայ
նը
(
de
tels
galants),
ինչպէս
Սիկստոս
{Պապն}
է,
երբ
նոքա
մոռանում
էին
իւրեանց
պաշտօ
ութիւն
չունէին,
կուրօրէն
ստրկանում
էին
{Պապութեանը},
այժմ
յայտնի
համարձակ
ապստամբեցան
ընդդ
ատելու
խորամանկութեամբ
ձեռք
բերել
Հռոմի
{պապութիւնը},
որ
առանց
մեծ
պատրաստութեան
եւ
ժողովրդ
կական
Պապական
կառավարութիւնը,
ինքը
իսկ
{Պապութիւնը}
ենթարկուի
վերանորոգութեան,
որ
գո՛նէ
դո
չեմ
առել,
դրամով
է
գնել
իմ
հայրս,
իմ
{պապս}:
-
Ինձ
ի՛նչ
փոյթ:
Բռնակալութիւնը
ծացին
ընդ
կամագիւտն
լինել:
Եթէ
ինքեանք
{պապք},
առ
`
անձնասիրութեան
եւ
փառասիրութեան
,
որ
ժողովուրդը՝
միմեանցից
բաժանուած,
{պառակտուած},
չկամի
ամենեւին
ունենալ
մի
որեւիցէ
ընկ
նչպէս,
բարձուում
է,
վերահաստատուիլը,
{պառակտուիլը},
պատարուիլը
եւ
այլն։
Բայց
մի
տեղ
էլ
գ
ք
քո
հետ
ո՛չ
երեխայ
ենք
եւ
ո՛չ
խելացնոր
{պառաւ},
որ
ամօթ
չլինէր
հաւատալ
այդպիսի
բաների
ութիւնը
պիտի
նմանէր
մի
առասպելի,
որ
մի
{պառաւ}
կարող
էր
պատմել
իւր
թոռներին
ձմեռնային
պիտի
իջանէ
Ասիա:
Պիտի
գայ
օր,
երբ
այն
{պառաւ}
Ասիան
պիտի
մանկանայ,
եւ
ասիական
ազգերը
ուրս
նայեց
պատուհանից
եւ
տեսաւ
մի
աղքատ
{պառաւ}
կին:
-
Ողորմութի՛ւն
արա,
զաւա՛կս,
կը,
-
եւ
եթէ
իմանայի,
որ
դու
հաւատարիմ
{պառաւ}
ես,
այսինքն,
խաբեբայութիւն
չես
առնում
վ
կը
ցանկանայ,
որ
ինքը
հասուցանէ,
դու
{պառաւ}
կին
ես
եւ
անզօր,
կը
խլեն
նամակը
ձեռքից
մ:
Դուրս
էի
գալիս
այնտեղից,
ահա
մի
{պառաւ}
աղքատ
կին
մի
նամակ
ձեռքին
մտած
պարոն
Շա
ասխանեց
կինը:
-
Եւ
ինչպէ՞ս
խորամանկ
{պառաւ}
էր,
այնպիսի
հարցմունքներ
արեց,
որ
չկա
է
իւր
գործը
եւ
կամենալով
գնալ,
ահա
մի
{պառաւ},
ինչպէս
Մանուշակ
դայեկը
համարել
է
ծննդ
ը,
անատամ
ծերունի
է,
իսկ
նորա
մայրը
`
{պառաւ}:
Եւ
որպէս
թէ
հերիք
չէր,
որ
այս
ծերուն
որիս
ծերանաս,
Երբոր
խելքիդ
տէր
ըլնիս,
{Պառաւ}
տատիդ
չմոռնաս:
Տատը
գլխովդ
պտիտ
գայ,
ացան
օծելոյն,
ես
յայն
գտայ
՚ի
հանդէս.
{Պառաւածինն}
մարգարէ
Յորդանանու
՚ի
վտակ
Մինչ
մկ
ւրանտները
մի
տղայական,
կամ
աւելի
լաւ
`
{պառաւական}
ցնորամտութեամբ
համարում
են
իւրեանց
անձը
յնով,
-
այդ
հազար
կարկատաններով
կցկցած
{պառաւական}
ձեռագործը
տուեցին
ինձ
այն
կտակի
փոխանակ
տութիւն
յանձն
առնու
Պ.
Չամուռճեանը
իւր
{պառաւական}
հերետիկոս
եւ
անհաւատ
խօսքերը
մեր
համար
անը
երաշխաւոր
է
միայն
անհիմն,
չնչին
եւ
{պառաւական}
աւանդութիւնը:
-
Ես,
որ
մտայ
նորա
ակալ
հոգու
հետ՝
մերժելով
անխորհուրդ
եւ
{պառաւական}
աւանդութիւնքը,
որ
յարգի
էին
այն
միջոցի
հողեղէն
մարդ
հարկադրում
է
ժողովրդին
իւր
{պառաւական}
տրամաբանութեամբ,
բաց
աչքով
անմեղանչակա
ի
մխիթարութիւն
դիւախորհուրդ
սրտից
մերոց
{պառաւամիտ}
թշնամեաց,
որք
չկարելով
վնաս
ինչ
իրական
ց
ամենայն
ի
ներկայումս
գործունէութեան՝
{պառաւանց}
միայն
[է]
ճահաւոր,
յայն
սակս
արժան
համ
ում
էին
հետեւեալ
խօսքերը.
ՄԵԾ
ՄԱՅՐ
{Պառաւը},
մի
փոքր
հարբած,
Իւր
թոռների
առաջեւ,
նք
ճշմարտութեան
պարծանքի
համար,
որ
այդ
{պառաւը}
իւր
վայրիվերոյ
խօսակցութեան
պատուհասը
ը
էր
որ
տեսայ:
ՄԵԾ
ՄԱՅՐ
{Պառաւը},
մի
փոքր
հարբած,
Իւր
թոռների
առ
արա,
զաւա՛կս,
ողորմութի՛ւն,
-
կրկնեց
{պառաւը},
-
Աստուած
բարի
դուռ
բանայ
քեզ:
Մա
աչու՞մ
ես
եղբօրս...
-
Չէ՛,
-
ասաց
{պառաւը},
-
եւ
քեզ
եւս
չեմ
ճանաչում,
միայն
գիտե
աղը,
գիտե՞ս:
-
Գիտեմ,
-
պատասխանեց
{պառաւը},
-
ամենայն
չորեքշաբաթ
օր
ես
գնում
եմ
Աս
:
-
Ոչ
ոքի
չեմ
ցոյց
տալ
գիրը,
-
ասաց
{պառաւը},
-
ես
միայն
տունը
կը
հարցնեմ,
միամիտ
կ
հագնուած:
-
Շատ
բարի,
-
պատասխանեց
{պառաւը},
-
Աստուած
անփորձ
պահէ,
շատ
խնդաս:
լ
նամակը
ձեռքից
եւ
տանել,
բայց
անպիտան
{պառաւը}
սկսեց
հազար
տեսակ
ապացոյցներ
պահանջել,
կը
տան
նամակի
տէրը:
-
Գիտէի,
-
ասաց
{պառաւը},
-
որ
դու
չէիր,
պարոն,
բայց
մի՛
բարկա
,
շուտ
կը
ծերանաս,
հայրս,
-
պատասխանեց
{պառաւը},
եւ
նշան
տուեց,
որ
կամենում
էր
գնալ,
ամանակ
պտուկին
նայելուց
յետոյ,
գլխաւոր
{պառաւը}
ասաց
մի
զզուելի
ձայնով,
-
"
առաջին
գնդ
անի
վայրկեան
անցանելուց
յետոյ,
գլխաւոր
{պառաւը}
ասաց,
-
"
երկրորդ
գնդակը
հալուեցաւ
":
րիկոս
IV-ը
բռնեց
այս
եօթանասուն
տարեկան
{պառաւը},
որ
եւ
երիտասարդ
ժամանակին
չէր
ցոյց
տո
ս
մի
խորագէտ
կին.
"
Սատանի
յետի
ոտն
էր
{պառաւը}
",
-
ասում
է
հեղինակը
(
եր.
116):
ը
պիտի
բռնուի,
բայց
եւ
այնպէս
խորամանկ
{պառաւը}
օգուտ
է
քաղում
այն
ազդեցութիւնից,
որ
ա
մարդ
էինք
կարծում,
բայց
նա
եւս
շատախօս
{պառաւի}
նման
երազներով
է
լցրել
իւր
նամակը:
դ
գրուածը
հաւանելի
էր
եղել
մի
թեթեւամիտ
{պառաւի},
որ
երբեմն
մի
քանի
կեղծաւոր
մարդերի
բե
նքը
տայ
նամակը:
Բայց
նամակ...
Աղքատ
{պառաւի}
ձեռք...
Որտեղի՞ց,
որտե՞ղ:
-
Երե
վերայ,
պատճառ,
հայրը
պատմել
էր
աղքատ
{պառաւի}
անցքը,
բայց
Շահումեանցը
չգիտէր
Մանուշա
անիւթը
եփւում
էր
ահա,
եւ
երբեմն
երրորդ
{պառաւի}
երեսին,
հասկանալ
կամելով
նորա
միտքը
նո
յում
էին
երեքը
միասին
պտուկին.
գլխաւոր
{պառաւի}
դէմքը
առաւել
զարհուրելի
էր
նորա
գլխի
ան
տասարդութեան
մէջ,
ստացել
էր
խորտակուած
{պառաւի}
կերպար:
IX
Թէեւ
Աղուանեանցի
հայրը
մ
ն
պատերազմեց
մի
իրաւունքից
զրկուած
հզօր
{պառաւի}
հետ,
որի
գիշերատեսիլ
զինուորքը
շատ
էին
ուրել
տալիս:
Մենք
ուզում
ենք
մէջ
բերել
{պառաւի}
այն
խօսքերը
միայն,
որ
նա
Հանավանքից
տո
Նանիկը
մէջ
բերել
(
եր.
100),
ուր
հայ
{պառաւի}
ոգին
եւ
սիրտը
ամէն
հարազատութեամբ
թափել
էր
վախեցածից,
բայց
որքա՞ն
շնորհակալ
էր
{պառաւից},
որ
նամակը
չէր
տուել
իւր
հօրը,
որով
ա
ւ
կատարված։
Սորանից
20-30
տարի
առաջ
շատ
{պառաւներ}
կամ
ծերունիք
գործ
էին
ածում
այնպիսի
բառ
եօթանասուն,
ութսուն
տարեկան,
քրքրուած
{պառաւներ}
ձորի
խորքի
մի
անկիւնում
շարուած
վհկական
ային
այնուհետեւ
մէջտեղումը
ոչ
ձոր,
ո՛չ
{պառաւներ},
ո՛չ
խարուկ,
ո՛չ
պտուկ
եւ
ո՛չ
կատու:
առը
հոլովելի
ժամանակ
Նոր
Նախիջեւանի
հին
{պառաւները}
ասում
էին՝
"ձեռօքս
գրի",
բայց
այժմ
իսպա
հեղանիւթով
լիք
դրուած
էր
կրակի
մէջ:
{Պառաւները}
մինը
միւսից
այլանդակ:
Գլխի
խառնիխու
նակւում:
Յանկարծ
կատուն
մլաւեց:
{Պառաւները}
սկսեցին
շուրջանակի
պտոյտ
գալ
խարուկի
չո
ր
նոցա
ոտքերին,
երկրորդ
անգամ
մլաւեց:
{Պառաւները}
այս
մլաւելու
վերայ,
դարձեալ
սկսեցին
պտ
թէ
արձակ:
Առաջին
անգամի
նման,
{պառաւները}
աւարտեցին
պտոյտ
գալը,
երգի
վերջանալով
Այս
միջոցին
կատուն
դարձեալ
մլաւեց,
եւ
{պառաւները}
առաջին
երկու
անգամի
պէս,
սկսեցին
պտոյտ
ում,
Կառած,
կապած,
թէ
արձակ:
{Պառաւները}
երրորդ
անգամ
աւարտեցին
իւրեանց
երգը
եւ
մար
քուրերով,
որոնց
հրաւիրում
էին
երեք
{պառաւները}...
Չկային
այնուհետեւ
մէջտեղումը
ո
ի
դաւաճանութեան
զոհուածները:
Օ՜հ,
այդ
{պառաւները}
ամէն
օր
եկեղեցի
են
դնում,
եւ
ինչպէ՜ս
ջ
թէ
ասենք,
որ
լոկ
ծերերը,
աղջիկները
եւ
{պառաւները}
պարապեն
այս
բանով,
որքա՞ն
օգուտ
կարող
ձեւով,
բայց
կին
մարդերի
մէջ,
մանաւանդ
{պառաւների}
մէջ
կան
դեռեւս
բաւական
Թաթարի
ձեւեր:
Ա
խանակ,
որի
գրողը
եւ
հեղինակը
էր
եւ
այդ
{պառաւների}
արարիչը:
Այստեղ
չկարողացայ
դիմանալ
խօսեցի,
պաշտօնական
լուր
էր
այդ
քաղաքի
{պառաւների}
բերանում,
թէ
կոմս
էմմանուէլը
կամի
նշան
մարեայ
թէ
պաշտօնական
լուր
էր
այն
փողոցի
{պառաւների}
բերանումը,
որոնք
աշխարհի
երեսին
երկու
եւ
կատու,
անդադար
մռմռալով,
քծնում
էր
{պառաւների}
ոտքերին
եւ
աչքը
չէր
հեռացնում
նոյնպէս
պ
բարոս
խորհուրդը,
եթէ
թողունք
դժոխային
{պառաւների}
դաւաճանութեան
զոհուածները:
Օ՜հ,
այդ
պ
բարձունսը,
տղոց
ճեռ
ու
ճօճանակները,
{պառաւների}
բարձրախօս
աղաղակը,
երիտասարդ
տղոց
աղջի
րան:
Հեղինակը
քաջ
հասկացել
է
այդ
տեսակ
{պառաւների}
եւ
ընդհանրապէս
կանացի
բնութեան
ձգականու
տղայութեանս
ժամանակ
շատ
եմ
զզուեցուցել
{պառաւներին},
որ
պատմեն
ինձ,
թէ
ո՛վ
է
այս
Նորինը
կ
գուստները
եւս,
երկայն,
իւղոտ:
Այս
{պառաւներից}
մինի
մէջքը
կապած
էր
յարդից
հիւսած
գօտի
Ինչի՛
չէ,
կարելի
է,
մենք
լսած
ենք
մեր
{պառաւներից},
որ
սորանի
60-70
տարի
առաջ,
Նոր-նախիջ
անում.
գոնէ
շատ
տարի
առաջ,
ես
լսել
եմ
{պառաւներից}:
Որքան
միտքս
գալիս
է,
այնտեղ
մի
փոքր
առաջարկութիւնքը
եւ
դիմադրութիւնքը)
եւ
{պառլամենտական}
ճառերը
համարում
է
որպէս
չնչին
փոխանակիչ
որա
օրհնած
հետեւանքը,
ինչպէս
անգլիական
{պառլամենտականութեան}
մէջ
":
Ի
վերջո՞յ,
խոստովանեցաւ
գոնէ
Հ
դրութեանց
":
Հեգելի
կարծիքով,
այդ
{պառլամենտականութիւնը}
շտեմարան
է
պոլիտիկական
ապականութեան
եւ
երը
Կարլոս
I
ձեռքից,
չէր
յիշում
երկայն-{պառլամենտը},
քաղաքական
պատերազմները
եւ
այսպէս
անու
ամանակ,
փոխում
է
կրօնը,
ի
վերջոյ
ինքը
{պառլամենտը}
եւ
"
իշխող
եւ
իշխեցեալ
",
ինքը
դնում
է
ին
է
այժմ
վէճը,
եւ
ճանապարհ
բանայ
դէպի
{պառլամենտը}
տիրապետող
համակարգութեան
հակադիր
մարդոց
ադիր
էր
զինված
ուժերով
հարձակում
գործել
{պառլամենտի}
վրա:
Ինչ
էլ
որ
լինի,
այնուամենայնիվ,
նարին
տհաճութեամբ
լսեցինք
մեք
անգլիական
{պառլամենտի}
մէջ
լորդ
Ջօհն
Ռըսսելի
խօսքերը
ամերիկեան
.
տենդային
ամբոխմունքով
խռնւում
է
ազգը
{պառլամենտի}
դռներում,
որ
կարողանար
ստանալ
թերեւս
ո
հմանադրութեանց
կեանքը:
"
Անգլիական
{պառլամենտի}
մասին
Հեգելի
դատողութեանց
մէջ,
լիքը
չա
ատէ
ազատ
օրէնսդրութիւնքը:
Անգլիական
{պառլամենտները}
խաւար
դոմինիկեանների
ժողովները
չեն,
ան
ախ
կարեւորագույն
ժողովներում,
օրինակ,
{պառլամենտներում},
ոչ
բոլոր
անդամներն
են
ներկա
լինում.
այստեղ,
հազիվ
մի
բնակարան
գտա
եւ
4
օր
{պառկած}
էի
ջերմով
բռնված,
մինչեւ
ստիպվեցա
հրավ
։
Խաւար
ու
գէշ
հողի
տակ
նա
միայնակ
{պառկած}
է,
Ոչ
ոք
նորան
այց
չերթալ,
որ
մի
մեռած
է։
Այն
եկողը
չգիտէ,
ո՞վ
է
{պառկած}
այն
տեղը,
Որի՞
ոսկերքն
են
փթում
հ
ենեւին:
Տեսանում
է
մի
գեղեցիկ
կին,
{պառկած}
փափուկ
փետրալից
անկողնի
վերայ,
ծննդակա
տնեցին
Հենրիկ
IVին
այս
բանը,
նա
հիւանդ
{պառկած}
տեղից
ասաց
շրջապատող
Պալատականներին.
"
ըլլայ՝
ուտենք
հագնենք՝
գինին
խմենք
ու
{պառկենք}.
Եւ
աս
կերպով
մեր
օրերնիս՝
ուրախ
Երեկոյեան
խաղաղ
ու
զով
Թէ
ծառի
տակ
դու
{պառկես},
Վարդի
բոյրից
թէ
հարբելով
Անոյշ
գրկի
քսանովն
եւ
պ.
Պոպովն,
ես
հիվանդացա
եւ
{պառկեցա}
18
օր
մեծ
նեղության
մեջ.
վերջապես
աստվ
,
տարիներ,
մեր
շիրիմը
կը
կորչի.
{Պառկի՛ր}
խաւար
հողի
տակ,
յոյս
մի՛
կապիլ
ոչ
ոքի
արճիճը,
բերում
է
հիւանդի
մօտ.
հիւանդը
{պառկում}
է
մէջքի
վերայ,
երեսը
ծածկում
են
մի
պաս
են
անում
ծոյլերը
"՝
"
ուտում,
խմում,
{պառկում}
",
այսինքն՝
ուտում
են,
խմում
են,
պա
ւմ
",
այսինքն՝
ուտում
են,
խմում
են,
{պառկում}
են։
Յայտնի
է,
որ
թէ
եմ,
ես
էն
էական
ւ
միւս
բայերի
կազմող,
ուտում,
խմում,
{պառկում}
չէին
կարող
բայի
զօրութիւն
ունենալ
առանց
ւորութեան,
ինչպէս,
"
ուտում,
խմում,
{պառկում}
"։
Որեւիցէ
հեղինակ,
մի
բան
գրելու
ած
քո
ձայնից.
Յնշի՛ր,
քանի՛
դէպի
{Պառնաս}
Իռիս
հասաւ
նորանից։
Խն
ած
Նորան
քըշեց
շանթահար,
Դու
{Պառնասի}
աստուածները
ցած
բերեցիր
Հովուաց
պա
թունդ
թըմրեցան։
Դու
հնչեցիր
{Պառնասումը},
Երբ
Արմազդ
յաղթական
Տիտաննե
րուն,
վաղն
կըլլաս
փրօդեստան.
Ո՛չ
{պաս}
գիտնաս
եւ
ո՛չ
ուտիք,
ո՛չ
հաւատքով՝
աղ
Հայր
Վարադը
պատուիրել
է
այս
մարդին
{պաս}
պահել
այս
սուրբ
գործը
կատարելուց
յառաջ
os,
Հորթաթողի
բարեկենդան
կամ
Հորթաթողի
{պաս}
խօսքերը,
որ
այլաբանութիւն
չէ,
այլ
պար
ով,
Աստուած
պաշտէր,
ժամը
երթար,
{պասը}
պահէր
հաւատքով,
Արի՛
բա՛ց
թող
այդ
ամաբանական
հակասութեան
մէջ:
Սուրբ
Խաչի
{պասին}
էր,
որ
Սօսը
յայտնի
տեսաւ
իր
փեսայի
եւ
որհրդով
տնկել
էիր:
-
Քո
քարոզը
մեծ
{պասից}
երկայն
էր։
Ես
արծաթ
եմ
վաստակել՝
քրտի
՝
Կլօդ
լէ
Ժէ
(
Le
Jay),
Ժան
Կօդիւր,
{Պասկիէ}
Բրուէտ
եւ
այլ
մի
քանի
խելացի
եւ
քանքարա
եւ
այն
ժամանակ
անյայտ
փաստաբանը՝
Էտիէն
{Պասկիէ},
փառաւոր
կերպով
պաշտպանեց
Համալսարանի
ուրս
եմ
գրում
այստեղ
բառ
առ
բառ։
"
Թող
{Պասկիէ}
շաղփաղփէ
այնքան,
մինչեւ
որ
մեր
անդամնե
բուերը
եւ
այլ
գիշատող
թռչունները։
{Պասկիէ},
անառակ,
Փարէզեան
խաբեբայ,
խեղկատակ
sa
nature),
ամենայն
տեսակ
յիմար։
{Պասկիէ}
վերագիր
ամենայն
տեսակ
զրպարտութենների
(
եգիումի
մէջ։
Երիտասարդ
փաստաբանի
(
{Պասկիէի}
)
փառաւոր
յայտնութիւնը,
որ
մանաւանդ
փա
նել
իւրեանց
իրաւունքը
եւ
հերքել
հոյակապ
{Պասկիէի}
իմաստուն
ասածները։
Ի՞նչ
ասել
է,
ճշմար
պէս
եւ
ջախջախուած
խորտակուած
միանգամայն
{Պասկիէի}
ճշմարտութեան
մուրճի
տակ.
պատճառ,
բանա
տոտի
մեր
քերուբ.
Ի
շաղ
կրծոց
նորա
{պասուք}
՝
Ո՜հ,
բժշկի
ի
մի
ումպ:
Անդ
աշխարհի
ամենայն
կողմը
ճանապարհդ
բաց
է,
{պասպորտ}
տուողդ
պատրաստ,
ո՞ր
օրիդ
ես
սպասում,
ցնել,
թէ
տրոպիկական
աշխարհների
մշտական
{պասսատքը}
առաջանում
էին
հիմնուած
լինելով
էապէս
այ
րի
տակումը
փռած
էր
հիւանդի
հանդերձից
մի
{պաստառ}.
թեթեւի
պատրաստութիւնը
լինում
է
երեկոյ
որութենով:
Վերայի
կապան,
թէեւ
հասարակ
{պաստառից},
բայց
կուրծքը
բաց
կարած.
եւ
այս
սէգմե
ծ
էին
մի
սպիտակ
փրփուրի
նման
անթափանցիկ
{պաստառից}
լայն
զգեստ,
որ
երբեք
չէր
ծածկում
աչքից
ձախ
կողմը,
ձգած
է.
ուրարաձեւ
նոյնպիսի
{պաստառից}
շղարշ,
բաց
կապոյտ
գունով,
որ
յետոյ
մէ
կերութիւնը:
Բայց
դայեկը
վերմակ
կամ
այլ
{պաստառներ}
խնդրելով
նորածինը
փաթաթելու
համար,
բեր
էին
մաքրել
կամ
գործել
նորանցից
զանազան
{պաստառներ}
մի
շաբաթուայ
մէջ։
Երեխայք
մինչեւ
անգամ
երը
մաքուր,
գեղեցիկ,
նոր
եւ
արժանաւոր
{պաստառներից}:
Թիւթիւնճի-օղլուի
կինը,
որին
դեռ
չենք
ում
է
մէջքի
վերայ,
երեսը
ծածկում
են
մի
{պաստառով}.
մի
կին,
բռնում
է
մաղը
իւր
սարքովը
հի
արտավորեցրած
կլինես:
Ես
չգիտեմ,
թե
{պաստոր}
Բարտոլդը
Թուրքիայի
հայ
բողոքականների
մա
ը
հանդարտեց,
առայ
թղթերիս
միջից
Յուլիա
{Պաստրանայի}
պատկերը,
ցած
իջայ
պատից
նորա
բակը
եւ
ո
րպէ՞ս
ստրուկ
թոպեալ
ի
գանս
Որպէ՞ս
{պասքի}
փրկութեան,
Կամ
բռնութեանն
զոհ
ի
կ
սի
Բ
հատորը
ավարտված
է,
շուտով
կտպվի
"
{Պավլոս}
եւ
Վիրգինիան
",
իմ
"
Թափառական
Հրեան
"
սրտե
շնորհակալ
եմ
սիրելի
բարեկամ
Անանիա
{Պավլովիչ}
Սուլթան-Շահին,
նրա՝
իմ
վիճակի
մասին
հ
ջնում
է
սարից,
կարգելուի՞,
եթէ
մտածես
{պատ}
քաշել
նորա
առջեւ
եւ
քո
տունը
այդ
ճամփով
՚երթայ
28-ին:
28-ին
ստացայ
մի
նամակ.
{պատ[ասխանը]}
գրեցի
29-ին,
որ
կ՚երթայ
30-ին:
Այսօր
,
300
երկու
տ[ող]
54
Խաֆաֆ[եանցին],
{պատ[կերի]}
եւ
2
տողի
մա[սին]
55
Լոնդոն
56
Կով
ջ
պարունակելով,
երբեմն
եւս
այս
հեղուկը
{պատած}
եղջերային
կամ
ոսկրանյութ
պատենով.
ուրե
ի
մէջ
Աստղիկ
էր
ծագում...
Թէեւ
երկինքը
{պատած}
էին
թանձր
ամպերով:
-
Ծնանելու
ժամա
րբ
սա
երեւում
էր
հայկական
թանձր
խաւարով
{պատած}
խոնաւ
գետնափորի
մէջ...
Ամեն
մի
զու
:
Անցա՛ն
այն
ժամանակները,
երբ
մշուշով
{պատած}
մարդկային
երեւակայութիւնը
ոչնչից
տիեզեր
այ,
մեր
յիշատակ
չի
պատուիլ,
Մեզի
{պատած}
կոշտ
հողը
չի
ցօղիլ
աչքի
ցօղով։
Կ՚
թիւնքը
մի
ազգի,
որ
միջնադարեան
մշուշով
{պատած}
կամ
ոչինչ
չէ
կարդում,
կամ
թէ՝
ժողոված
փ
եւս
առաւել
մենք՝
շատ
տկարութիւններով
{պատած},
այժմեան
մարդիկս։
Իսկ
այդ
Հայոց
աբ
ունելութեան
տեղ
կարող
է
հասկացվել,
թէեւ
{պատած}
կարելի
է
եւ
կրաւորականապէս
գործ
դնել,
ի
Դուք
կը
հարկադրուիք
յայտնել,
թէ
դժոխքը
{պատած}
պաշարած
է
թշնամիներից
եւ
թէ
գտանւում
է
ը,
նորա
բոլոր
միւս
աշխատութենների
նման
{պատած}
է
ծածկախօսութեան
մառախուղով:
Այս
աստու
յն
լուսաւորութիւն
ասուած
խաւարին,
որով
{պատած}
էր
Եւրոպան
միջին
դարերում:
Չէ
իմանում
րբ
երեւեցան
նորա
երկայն
եւ
կանաչ
ժանգով
{պատած}
ատամները:
Այս
ժպիտը
նախընթաց
էր
այն
կա
կողմից
փորձանքներով
եւ
ամբոխմունքներով
{պատած},
առաւել
եւս
քան
թէ
այլ
մահկանացուք,
կ
միայն
Քրիստոսի
պատկերը՝
ոսկիով
արծաթով
{պատած},
յաղթական
կերպով
կանգնած
թագաւորների
ե
Հեգելի
սահմանադրական
շինուածին
եւ
նորա
{պատահաբար}
ինքնավարութիւնը
(
самоуправление)
յարգ
արո՛ղ
էր
պատահել,
որ
մի
ծանօթ
կրօնաւոր
{պատահաբար}
մօտենար
նորան։
Բայց
բանը
այս
էր,
որ
Դ
տակարան
ես
պահում
տանդ
եւ
ամենայն
օրում
{պատահած}
կամ
լսած
անցքերդ
գրում
ես
այնտեղ,
մանա
մբ,
թէեւ
ոչինչ
բնական
կապակցութիւն
չէր
{պատահած}
այդ
օտար
երկրացի
կատուների
հետ:
Այսպէս
զանազան
հայաբնակ
տեղերում,
ուր
եւ
մեք
{պատահած}
ենք
երբեմն
երբեմն...
Բանը
միայն
տօն
կա
թողեց
մեզ
մի
սարսափելի
յիշատակ
իւր
մէջ
{պատահած}
զարհուրելի
գործերի,
որոնց
ամեն
մինը
եօ
ադեան
շնորհին,
ինձ
պատասխանեց,
թէ
այն
{պատահած}
անախորժութեններից
յետոյ,
որով
կասկածել
ձեռքով,
ըստ
որում՝
այդ
բոլոր
անցքերը
{պատահած}
էին
երազում:
"
Ընծայի
ընդունելութեան
"
նո՛յնպէս,
եւ
մա՛նաւանդ
1500
տարի
առաջ
{պատահած}
պատմական
անցքերի
նաեւ
մի
ամենաչնչին
հան
այսպիսի
թեթեւահաւատ
ժողովրդի
եւս
երբեք
{պատահած}
չէի:
Ես
այնպիսի
ճարտարութեամբ
լարեցի
ն
երգի
բովանդակութիւնը
առած
էր
ստուգապէս
{պատահած}
անցքից...
-
Արդէն
ժամանակ
է
դէպի
ւ
աւելի
զայրացած
կխօսիմ
նորա
վերայ,
եւ
{պատահած}
տեղը
կ'աշխատեմ
իսպառ
խայտառակել
նորա
ե՛
-
ես
այսքան
գիտեմ,
թէ
այն
մարդիկը,
որ
{պատահած}
էին
մահին,
այնուհետեւ
առաւել
չեն
ապրել
ւխ
կը
գան,
ամենեւին
եւ
մտածել
չկամին,
{պատահած}
ժամանակը
ասում
են,
թէ
հոգս
ունէին
եւ
մ
ժամանակիս
կամ
թէ
մի
փոքր
յառաջ
պիտոյ
է
{պատահած}
լինի
եւ
նորա
յատկապէս
փոխանցութիւնը
դէպ
թէ
բանը
վերաբերւում
է
Քրիստոսի
կեանքում
{պատահած}
մի
անցքի,
այն
ժամանակ
հարկաւոր
է
երեւա
այսինքն՝
Լօյոլայի
մահը։
Նորա
կեանքում
{պատահած}
անօրինակ
անցքերը,
նորա
անդադար
հոգսը
ե
թէ
նոցայ
հիմքը
եղած
չլինի
կամ
մի
ստոյգ
{պատահած}
իրողութիւն
(
թէեւ
այլապէս)
կամ
մի
գաղա
անցք,
կամ
մի
իրողութիւն,
որ
ստուգապէս
{պատահած}
էր,
դնենք,
Թորոսի
ժամանակ,
այդ
բանը
:
Անհնարին
էր,
որ
ուրիշ
ազգերի
մէջ
{պատահածը}
չպատահէր
եւ
մեր
մէջ.
այս
րոպէում
անչափ
սին
եղած
վիճակագրության
բախտը:
Զանազան
{պատահական}
մարդիկ
ինչքա՞ն
են
գրել
այդ
փափուկ
եւ
սա
ընդունակութիւնքը,
այնուհետեւ
շատ
անգամ
{պատահական}
ուղղութեանն
են
հետեւում։
Եթէ
գտանւում
զ,
թէ
մարդու
առաքինի
կամ
վատթար
լինելը
{պատահական}
բան
է
եւ
կախուած
նորա
դաստիարակութենից
րտը,
որ,
անիրաւաբար
օգուտ
քաղելով
իւր
{պատահական}
դրութենից,
չարաչար
գործ
էր
դնում
իւր
ո
:
Աւազակի
հոգին
մոռանում
է
մի
րոպէ
իւր
{պատահական}
դրութիւնը,
մոռանում
է
օգուտ
քաղել
նորա
վ
եւս
ազգային
դպրոցը,
որպէս
արդիւնք
մի
{պատահական}
կայծի,
առանց
որեւիցէ
ապահովութեան,
այ
րա
բնաւորութեան
յատկութիւնքը,
ամենեւին
{պատահական}
չեն,
այլ
յառաջանում
են
նորանից,
որ
հա
անութիւն
է...
հիմք
չունի,
այլ,
իբրեւ
{պատահական}
մի
բան,
ենթակայ
եւ
պատահարների
ազդեցու
րբոքւում
իբրեւ
մի
րոպէական
կայծ,
իբրեւ
{պատահական}
եւ
հանգամանքներից
կախուած
մի
բան,
այլ
ի
հաշուով:
Եւ
այդ
հարստութիւն
չէ,
այլ
{պատահական}
հակումն
հարստութեան
կշռի,
երբեմն
դէպի
նքի
գործեր:
"
Չկայ
մի
գործ
{պատահական},
Մարդու
հոգին
ունի
կապ.
Նո
չէր
կարող
արգելք
լինել
մեզ:
Աշխարհի
{պատահական}
կոչումները
եւ
պատուանունները
չեն
կարող
վորական
երեւոյթ
չէ,
այլ
ցաւագարական
եւ
{պատահական},
որի
օրէնքը
երբեք
չէ
կարող
դրուել
մարդ
նն
է
",
փոխանակ
"
գլխաւոր
բանի
",
լոկ
{պատահական}
նմանութիւն
է,
կարծում
ենք,
յունականին
բայց
վերջը
ստուգեցի,
որ
այս
նմանութիւնը
{պատահական}
էր)։
Թէեւ
հին
լեզուի
մէջ
գոլումն,
տալու
րհել
եւ
գայթակղեցնել
մի
խեղճ
մարդ,
որի
{պատահական}
դրութիւնը
նախանձելի
մի
բան
չէր
աշխարհի
տար
ազգեր
իւր
գայիսոնի
տակ
խոնարհեցնելը
{պատահական}
բաներ
են,
ոչ
բղխում
են
ազգի
կեանքի
բնա
աւորութիւնը
մարդկութեան
եւ
ոչ
արտաքին,
{պատահական},
կամ
գնած
պատիւների
մէջ.
եւ
դուք,
գե
ւ
եւ
չնկատեց
այս
կերպարանքը.
բայց
նորա
{պատահական}
հայեացքից
դէպի
դռան
կողմը
սարսափեցաւ
կե
ւթիւնը
նման
է
էական
եմ
բային,
բայց
այդ
{պատահական}
նմանութիւն
է
միայն
սահմանական
եղանակի
ն
ի
վերայ
հիմնուած
ուղղութիւն
է
այդ
եւ
ոչ
{պատահականութեան}
արդիւնք.
որովհետեւ
շատ
նորելուկ
գրողնե
աշխատիլ՝
ազատուելու
համար
այն
սոսկալի
{պատահարից},
որին
անտարակոյս,
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
ռնու
ճանապարհորդը:
Ուր
թողունք
զանազան
{պատահարները}
այդպիսի
հեռավոր
եւ
վայրենի
աշխարհներում
տնջենաւորութիւնը,
որ
ազատ
մնայ
ամենայն
{պատահարների}
երեսից.
գ)
Դպրոցից
յառաջ
հոգաբարձութի
լ,
իբրեւ
պատահական
մի
բան,
ենթակայ
եւ
{պատահարների}
ազդեցութեան:
Երկրորդ,
որ
հող
եւ
երկիր
կ
Եւրոպայի
ձեռագործքը
գնելու
եւ
փոխանակ
{պատահարների}
ձեռքում
խաղալիք
դառնալու,
կարող
է
ամեն
լեզու
հայ
յօտարաց,
յորս
ըստ
իս,
որչափ
{պատահեալ}
եմ
գրուածոց
նոցին
առ
հասարակ,
կորովաբա
եցաւ
եւ
'ի
Հռովմ
եւս
հանդիսացաւ,
եւ
զի
{պատահեաց}
նմա
զի
այժմ
ընթերցմամբ
տգիտաց
մոլորական
ծ
չեմ,
ես
չեմ
կարող
ամեն
օր
ամենի
մոտը
{պատահել},
ես
բանի
ու
գործի
տեր
մարդ
եմ,
առավոտ
յ
էր
այստեղ
գրել
այն
խօսակցութիւնը,
որ
{պատահել}
է
մի
շինականի
եւ
մի
վաճառականի
մէջ:
ազատուած:
*
*
*
Նոյն
օրին,
երբ
որ
{պատահել}
էր
իմ
եւ
Պ.
Բէգզադէի
հետ
այստեղ
յիշած
:
Հարցանում
եմ.
-
Պարո՛ն,
ի՞նչ
է
{պատահել}
քեզ,
միգուցէ
հիւանդ
էիր,
որ
ենթարկուե
են
մեզ:
Քանի
քանի՛
անգամ
ցաւելու
համար
{պատահել}
է
մեզ
տեսանել
այնպիսի
մարդիկ,
որ
անարգ
կացա.
պատճառ,
ո՛չ
մի
անբաղդութիւն
չէր
{պատահել},
որ
ինձ
վիշտ
պատճառելով
կարողանար
ուրա
եւ
այստեղ
սխալուեցայ.
չգիտեմ՝
ինչ
էր
{պատահել}
այդ
մարդուն,
երեւի
թէ
իմ
հաստատ
եւ
խիս
ւորութեան
խնդրի
մասին,
այդ
բոլորը
միշտ
{պատահել}
են
նախ՝
Յոյների
առաջարկութեամբ
եւ
երկր
ան
սկզբունքը
կ'ընդունուի:
Կարող
է
{պատահել},
որ
ոմանք
մարդիկ,
կա՛մ
ժառանգաբար,
կ
մի
անգամ
հանդիպեցաւ
մեզ,
երես
առ
երես
{պատահել}
անամօթ
վատութեան:
Եւ
ո՛չ
անգամ
վշտացան
դատարկ
հողմարածութեան
վրայ։
Որքան
մեզ
{պատահել}
է
լսել
այսպիսի
կարծիքներ,
դոքա,
մեծ
մ
Մխիթարեանց
մէջ,
որոնց
շատերին
ես
ինքս
{պատահել}
եմ,
որոնք,
բացի
Rosarium
եւ
Pater
nos
բերութիւնք,
ոչինչ
վիճակ
չէ
կարող
նորան
{պատահել}:
Իսկ
մարդկային
առողջ
կեանքը
իր
լայն
ճա
ւրոպան:
Աշխարհումը
այդպիսի
անցք
շատ
են
{պատահել}:
Դուք
ձեր
կողմից
շատ
անխոհեմութեամբ
էք
ինում
դահլիճը
մինչեւ
առաստաղը:
Եթէ
ձեզ
{պատահել}
է
երբեւիցէ
ընթեռնուլ
հայր
Բուզենբաումի
րջին
ամսի
ցուցակն
էր,
այն
գործերի,
որ
{պատահել}
էին
բովանդակ
երկրագունդի
վերայ:
-
,
որ
ներս
վազեցի...
բայց
թէ
ի՛նչ
էր
{պատահել}
այնուհետեւ,
դու
պիտոյ
է
ինձանից
լաւ
իմ
ձայնում
են
նորա
հետ.
իսկ
թէ
բախտը
բերէ
{պատահել}
ծերին,
նորանից
եւս
չեն
հրաժարւում,
նո
,
-
բոլոր
Եւրոպա
ման
է
եկած,
վերջումը
{պատահել}
է
Պետերբուրգ,
կարծեմ
Մոսկուա
եւս,
այժ
:
-
Ես
եւս
զարմացայ,
երեւի
այդպէս
{պատահել}
է...
ինչեւիցէ,
խնդրեցի
որ
նստի,
ար
եւս
եկել
է
բիւզանդական
ճշտութենից,
այդ
{պատահել}
է
բոլորովին
ակամայ:
Պատճառ,
երգեցողու
ձեռների
մէջ:
-
Քեզ
անպատճառ
մի
բան
{պատահել}
է,
-
շարունակեց
Շահումեանցը,
-
ուշաթափ
ների
վերայ:
Այն
տեղերումը
շատ
անգամ
{պատահել}
են
մարդիկ,
որ
տեսել
են
մեզիմեն
աղէկներ
անտարակոյս
մտածել,
որ
այդ
իրողութիւնը
{պատահել}
է
կրօնական
մտքով,
ապա
ուրեմն
Մխիթարը
ե
եւ
այնքան
կարող
է
ունենալ,
որքան
գործ
{պատահել}
են
կամ
պիտի
պատահեն
նորա,
մանաւանդ
թէ
ւ
Ֆրանսիայից։
Գտանուեցան
եւ
վկայք,
որ
{պատահել}
էին
Սալամանկայում
այն
ժամանակ,
երբ
Դոմ
վճռեց
աքսորել
նորան
այն
նահանգից,
ուր
{պատահել}
էր
գործողութիւնը։
Զարմանալին
այս
է,
ո
իսուսեան
Կօլլեգիումի
մէջ,
եւ
կարո՛ղ
էր
{պատահել},
որ
մի
ծանօթ
կրօնաւոր
պատահաբար
մօտենա
ուրուականների
ամրոցը:
Զօրօրինակ
ինչպէս
{պատահել}
էր
պ.
Շահբէգին,
որ
արիւնկզակ
լեզգիներ
այդ
ակամայ
սխալ
լինի,
ինչպէս
նաեւ
մեզ
{պատահել}
է
մեր
"
Թափառական
Հրէայ
"
անունով
Հայեր
ազդել
բնութիւնը
եւ
ոչ
այսպէս,
թէ
ինչի
{պատահել}
են
այս
կամ
այն
պատմական
դէպքերը
եւ
ինչի
իքը,
թէ
հին
ժամանակներում
աւելի
ստեպ
է
{պատահել}
այդ
երեւոյթը,
քան
թէ
նոր
ժամանակներում
ազդել
բնութիւնը
եւ
ոչ
այսպէս.
թէ
ինչի՜
{պատահել}
են
այս
կամ
այն
պատմական
դէպքերը
եւ
ինչի
ցան
մեր
ազգի
գլխից,
բայց
որ
եղել
են
ու
{պատահել}
են
եւ
իրենց
հետքն
էլ
թողել
են
ազգի
կեան
անակնկալ
դեպքերը
եւ
ծախքերը,
որ
մինչեւ
{պատահելը}
չեն
երեւում
մարդու
աչքի
եւ
եթե
կանխատես
՝
այսպիսի
հզօր
եւ
գիտնական
հակառակորդի
{պատահելով}:
-
Ես
յիմարութիւնների
կարդացող
չեմ
յունական
լուսաւորութիւնը
տարածելու,
եւ
{պատահելով}
ազգի
իշխանների
անսիրտ
ընդունելութեանը
ե
եւիցէ
անսովոր
բան:
Այս
երկու
ամսումը,
{պատահելով}
մի
քանի
վաճառահանդէսների
մէջ,
տեսայ
մի
ուած
տեղից
բարձրանում
է
որպէս
շոգի
եւ,
{պատահելով}
ջրերի
(
ուրեմն
աւելի
ցած
աստիճանի
ջերմո
ս
ունենք,
որ
նոքա
հասարակութեան
կողմից
{պատահելով}
մի
վարդավառ
ընդունելութեան,
ո՛չ
միայն
Աշխարհի
երեսին
մի
մարդու
մտադրութիւն,
{պատահելով}
տեսակ
տեսակ
հանգամանքների,
կարող
է
եւ
ցեալ
1860
թուականի
յունուար
ամսոյ
23-ին
{պատահելով}
Սատանի
հայ
Շումէ
գիւղի
մէջ,
տեսայ
մի
զ
իք,
որ
կաթողիկոսի
կողմից
ձեզ
ոչինչ
չար
{պատահելու}
չէ,
եւ
եպիսկոպոսը
ոչինչ
չէ
պիտո
կարողա
ջ
գրուած
են
ամենայն
տարի
աշխարհի
երեսին
{պատահելու}
գործերը,
արեգակի
եւ
լուսնի
խաւարումը՝
ից
ուրիշ
բան
տեսած
չլինելով,
մի
մարդու
{պատահելու}
ժամանակ,
երբեք
չէ
մտածում,
որ
այդ
մար
մ
են
հազար
վերստերով
հեռի
քաղաքների
մէջ
{պատահելու}
անցքը...
Եւ
դրականապէս
սպասում
են
այ
ն։
Այս
բաները
խօսելուց
յետոյ,
եթէ
{պատահելու}
լինի
մեզ
տեսանել
այդ
հնամոլ
պարոնների
կ
պատերազմ
անեն,
թող
անեն
եւ
մեզ
միացած
{պատահեն}:
Իհարկե
կարդացած
կլինեք
Մխիթարյանց
մաս
ղմին
կուսակից
չեն,
բայց
եթէ
առանձնապէս
{պատահեն}
երիտասարդին,
գովում
են
նորա
կարծիքը
եւ
ւնենալ,
որքան
գործ
պատահել
են
կամ
պիտի
{պատահեն}
նորա,
մանաւանդ
թէ
այդ
գործը
յարակցութի
ւերը
ծանօթ
են։
Ապա
եթէ
մի
այնպիսի
բառի
{պատահենք},
որ
չկարողանանք
հասկանալ,
ում
հարցնեն
քաններ
եւ
կամ
այլ
ինչ
արժանաւոր
շինուած
{պատահեսցի}
եւ
գնեսցեն,
եւ
յորժամ
այնպիսի
ինչ
պատա
եսցի
եւ
գնեսցեն,
եւ
յորժամ
այնպիսի
ինչ
{պատահեսցի}
՝
եթէ
նոյն
մուդաթի
մապլաղն
եւ
իւր
մուդա
նոյն
խարճովն,
բայց
եթէ
տարաձայնութիւն
{պատահեսցի},
մինն
եւ
կամ
միւսն
չկամիցին
միմեանց
մօ
ոյն
տուն,
դուքան,
քուդամ,
գաթ
եւ
մին
{պատահեսցի}
ի
վաճառս,
զայնոսիկ
եւս
գնեցից
դարձեալ
ւմ
եմ
Գուլի-Շամամային.
-
Ի՛նչ
լաւ
{պատահեց}
քո՝
իմ
մօտ
գալը:
Բէգզադէի
ինձ
նամակ
գ
այս
մէկին,
Պատմենք
ամենը
հերթով,
Ինչ
{պատահեց}
մեր
զոյգին:
Երբ
որ
երկրում
հարսնքոյր
Ե
առնալուց,
մտաւ
նա
մի
մութ
փողոց.
{Պատահեց}
մի
վարձով
բռնած
աւազակ,
Որին
գիտ
ն
մէջ:
Այժմ
ես
մի
նոր
անցք
պատմեմ,
որ
{պատահեց}
Հիւսիսային
Ամերիկայում:
Յիրաւի՛,
որ
ն
-
Զարմանք
է,
-
շարունակեց
մայրը,
-
ի՞նչ
{պատահեց}
այս
մարդու
հետ,
որ
այսքան
ուշացաւ:
Է՜
տնից
դուրս
եկած
տուն
էի
գալիս,
յանկարծ
{պատահեց}
պարոն
Շահումեանցը,
բռնեց
եւ
բաց
չթողեց
ընկած
էր
խելագարութեան
մէջ:
-
Ի՞նչ
{պատահեց}
քեզ,
սիրական,
-
հարց
արեց
Շահումեանցը
:
Ներիր
ի՛նձ.
այդ,
ինչպէս
ասում
եմ,
{պատահեց}
պահապանի
պարսպին
մօտ
կանգնած
լինելուց:
ւր
ճանապարհորդութիւնը։
Ճանապարհի
վերայ
{պատահեց}
նորան
մի
Մաւր,
որի
հետ
սա
կրօնական
վէճ
ւսեան
Կարգը,
մինչ
իսկոյն
Ֆրանսիայի
մէջ
{պատահեց}
զօրեղ
հակառակորդների,
որք
էին
Պարլամեն
հի.
այս
օրերս
իմ
բարեկամներից
մինի
հետ
{պատահեցայ}
ես
մի
հազուագիւտ
քաղաքավարի
մարդու:
պատժելու
համար:
-
Այո՛:
-
Ես
{պատահեցայ}
ի
չարագործի,
որ
վերատեսուչ
էր
Հնդկական
հետ
ունենայի
մի
հասարակաց
գաղափար:
Շատ
{պատահեցայ}
գեղեցիկ
եւ
պատուական
հոգու
տէր
մարդերի
Քո
Ս.
Շահբէգ
":
Այո՛,
ես
{պատահեցայ}
Փարիզում
եւ
Հայկական
Մուրադեան
վարժարան
մսոն
գնալու
համար
անցանում
էի
Սինօպից,
{պատահեցայ}
մի
Տաճկաց
պաշտօնէի,
որ
ծառայում
էր
տեղ
ծանք
է
նորա
համար:
Շատ
ժամանակ
չէ,
ես
{պատահեցայ}
Կունցով
ագարակում
մի
քանի
հայ
երիտասար
ջութիւնը:
Սորանից
մի
քանի
տարի
յառաջ,
{պատահեցայ}
մի
հայ
երիտասարդի...
քաղաքում,
որ
խեցին
Հայաստան,
թէ
ի՛նչ
ընդունելութեան
{պատահեցան}
եւ
ի՛նչպէս
կատարեցին
իւրեանց
ասպարէզը,
նայ
հորիզոնից
ներքեւ...
Շատ
ազգեր
{պատահեցան}
անբախտութեան,
բայց
այդ
չեղաւ
նոցայ
համ
ազգի
լուսաւորութեան
համար։
Երկու
անգամ
{պատահեցանք}
Մխիթարին
Կոստանդնուպօլսի
ճանապարհի
վերա
թիւնս
հարուստ
է
այն
խօսակցութեամբը,
որ
{պատահեցաւ}
իմ
եւ
Պ.
Խ...
մէջ,
որ
ընդդէմ
ամենայն
ի
կատակերգական
խաղարկութիւնք:
Այս
բանը
{պատահեցաւ}
Յունուարի
27-ին
Հայկազն
Միքայէլ
Յարութի
ւմ
է
առածը.
սորա
ճշմարտութիւնը
ինձ
եւս
{պատահեցաւ}
փորձել,
ինչպէս
շատերը
փորձել
են:
ացի
շարունակ,
մնացածը
տեղ
տեղ,
ինչպէս
{պատահեցաւ}:
Բայց
ինչ
որ
կարդացի,
կարդացի
կատարեա
էր
կտակը
համօրէն
ազգի
օգտի
համար:
Ինձ
{պատահեցաւ}
խօսք
բանալ
պատուելի
կառավարչի
հետ,
թէ
ամի
տպարանում
սկսուածը
շարունակել:
Երբ
{պատահեցաւ}
ինձ
հարցանել
Պ.
Արամից
այդպիսի
թանգութ
րապար
վաստակեցնել
հանդիսականքը,
ինչպէս
{պատահեցաւ}
"
Երկու
մոռացկոտների
"
ժամանակ
եւ
այն,
արհորդութեան
միջոցին
(
1859)
շատ
անգամ
{պատահեցաւ}
մեզ
տեսանել
հոյակապ,
բայց
այժմ
ամայի,
էտ,
անհեթեթ,
թոյլ
եւ
ամենացած
գործը։
{Պատահեցաւ}
ինձ
եւս
ընթեռնուլ,
որի
բովանդակութիւնը
արժանաւոր
եպիսկոպոսից։
Մեզ,
նոյնպէս,
{պատահեցաւ}
տեսանել
այս
Թղթի
մի
ձեռագիր
օրինակը
Ս.
հոգին,
առանց
պարգեւ
տալու,
թէ
ինչպէ՛ս
{պատահեցաւ}
այս,
կ'իմանաք
յայտարարութեանս
վերջումը
բողջ
ստացած
էր
նորա
նամակը.
այնպէս
եւս
{պատահեցաւ},
թէեւ
Մանուշակը
տարակոյս
չունէր
նորա
ս
մնայ
կապերի
եւ
կապանքների
մէջ:
Այսպէս
{պատահեցաւ}
եւ
Մանուշակին.
բայց
ինչպէ՞ս
զարմացաւ
ն
ճակի
վերայ:
Մանուշակին
թեթեւ
թափելը
{պատահեցաւ}
հինգշաբթի
երեկոյ:
VII
Նախիջեւան
քա
գնալուց
յետ
կենալ։
Այս
դիպուածը
շուտով
{պատահեցաւ}
։
Փորթուգալիայի
եւ
Վենետկի
մէջ
պատերազմ
ապաշխարութիւն։
Մի
անգամ
այս
կանանց
մէջ
{պատահեցաւ}
մի
ամուսնաւոր
կին,
որ
կռուով
ապրում
էր
Բայց
Կարգը
իւր
արագ
յառաջադիմութեան
մէջ
{պատահեցաւ}
եւ
հզօր
հակառակորդների,
որ
ճանաչում
էի
չէ
լինելու
"։
Մեցցաբարդայն
հինգ
անգամ
{պատահեցաւ}
Կայսրի
մօտ,
բայց
ոչինչ
չ'կարողացաւ
յառ
մէջ
նշանաւոր
է
մանաւանդ
այն
գործը,
որ
{պատահեցաւ}
Տուլօնի
թագաւորական
սերմնարանի
կառավարի
24
օր
ծովի
վերա
էի.
շատ
մրրիկների
եւս
{պատահեցի}:
Կարմիր
ծովից
դուրս
գալու
ժամանակ
կանգ
տարի
տեսանք
Մարիենբադումը,
անցեալները
{պատահեցի}
նորան
Տրապիզոնտի
մէջ.
ինչպէ՞ս
ուրախացա
այն
կարեկցութեան
արժանի.
ճշմարիտ,
եթէ
{պատահէի}
նորան,
կը
խրատէի,
որ
հետ
կենար
այսպիս
սես
թէ
խելք
կա՞ր
գլուխներս,
որ
միմեանց
{պատահէինք},
քանի
որ
երեսի
վերայ
մնացած
ազգը
փրկել
ւթիւն
յիմարութեան
վերայ:
Եթէ
մի
մարդու
{պատահէիր},
որ
խօսում
էր
քո
հետ,
փոխանակ
նորա
խօ
եհեզեայ
շապիկը
եւս
տեսանելու
չէիր,
եթէ
{պատահէիր}
այնտեղ.
պատճառ,
կապայի
տակից
ծածկում
րի
բոցը
պիտի
այրէր
եւ
լափէր
ինչ
բանի
որ
{պատահէր},
թէ
լաւ
եւ
թէ
վատ:
Ֆրանսիական
ռէվ
ք
էին:
Եւ
եթէ
մի
լավ
մարդ
եւս
նոցայ
կը
{պատահէր},
՚ի
միասին
կ՚աշխատէին
նորա
կեանքը
կարճ
ինչ
ժամանակ
պարոն
Շահումեանցը
այնտեղ
կը
{պատահէր},
եթէ
հօր
բարեկամութիւնը
եւս
կտրուած
չլ
:
Առաջին
մարդու
անունը,
որին
պիտի
{պատահէք}
Յիշատակարանիս
մէջ,
Բէգզադէն
է:
Բէգզադ
գործ
սկսանել:
Եթե
արժանի
գիտության
բան
{պատահի},
կգրեմ
Ձեզ
անշուշտ:
Ձեզ
միշտ
բարյ
յդ
հանձնարարութենից,
որի
վերա
գուցե
թե
{պատահի}
զոհել
եւ
մեր
կյանքը,
որ
կարծում
ենք,
կնի
դատաստանի,
այն
ժամանակ,
ով
գիտե,
{պատահի},
որ
տարիներով
հարկ
լինի
մնալ,
եւ
մեք
րասցե,
քո
աչքերիդ
նույն
դժբախտությունը
{պատահի},
ինչ
1856
թվականին:
Զգուշացի՛ր,
եղբա
մանաւանդ
եթէ
մի
արժանի
ուշադրութեան
բան
{պատահի}.
այս
օրերս
իմ
բարեկամներից
մինի
հետ
պա
որպէսզի
ընդունէ
իմ
աշխատութիւնքը,
եթէ
{պատահի}
ինձ
ուղարկել:
Ես
կարդում
եմ
այստեղ
"
Մ
թիւն:
Պարո՛ն
ընթերցող,
այսուհետեւ
եթէ
{պատահի},
որ
ասեմ,
թէ
հայերը
մի
հոյակապ
համալս
է
եւ
մեր
սրտի
խոստովանութիւնը:
Եւ
եթէ
{պատահի}
մեզ,
ո՛վ
գիտէ,
ճանապարհորդութեամբ
կամ
պահովեալ
է,
եւ
անհնար
է,
թէ
նեղութեան
{պատահի}
ապրուստի
կողմից:
Փոքրագոյն
մասը,
որ
բ
պրծնի,
Եւ
թէ
իսկոյն
նոր
ծանօթ
մեզ
{պատահի}
փողոցում,
Նորա
տեղը
աներկբայ
նա
կ
րիշը
քեզ
սպանէ,
կամ
դու
քեզ,
Կամ
{պատահի},
որ
քո
մահով
մեռանիս,
Քո
ճանապա
էնութիւն
գործել
անպատիժ:
Եւ
եթէ
այդպէս
{պատահի},
ձախողակի,
այնուհետեւ
այդ
եկեղեցականո
եւ
իր
աշակերտներին,
թէ՝
ձե՛զ
էլ
պիտի
{պատահի}
այս
ամենը,
եւ
չլինի՛
թէ,
անպատրա՛ստ
գ
գուցէ,
քո
վերստին
բանդագուշելովը,
ինձ
{պատահի}
սրտնեղութիւն
կամ
փսխել,
այս
պատճառով
գ
ո՛ղ
էք
երգել,
եթէ
մի
խնջոյք
կամ
մի
բան
{պատահի}:
-
Շատ
շնորհակալ
եմ.
բայց
չեմ
կա
ում,
գոնեա՛
եւ
այս
անգամ
չկարացաք
այնմ
{պատահիլ}
ի
յաջորդսն
յուսալ՝
չէ
առն
բանագիտի
գոր
զայսմանէ
չէ
խնդիրս.
այդ
ամենայն
կարեն
{պատահիլ}
եւ
ամենայն
դարս,
զի
ի
հինգերորդ
նուիրա
բերեալ
առաջնորդական
գրքերի
մէջ
կարող
են
{պատահիլ},
որպէս
եւ
մեր
յիշած
գրքի
մէջ
էլ
կան,
ղէին.
Եւ
ձեռք
քաղուսք
սրտի
կուսին
{պատահին}:
Այլ
խուն
ի
վեր
ամբարձեալ
անդի
զա
րորդ
հատորում
յիշեցեալ
ժառանգորդացս
մահ
{պատահիցի},
յայնժամ
ժառանգութիւնս
զոր
տուեալ
եմ
ն
նախ
քան
զմահն
իմ
կտակակատարոյն
իմոյ
մահ
{պատահիցի}
յայնժամ
փոխանակ
ի
Տէր
հանգուցելոյն,
կտ
ին...
Քազ
հետ
նոքա
կը
խօսեն,
որ
{պատահմամբ}
հիւր
եկան
Ահա
ինչպէս
ես
այսօր՝
ծա
րողութիւնք,
որ
մի
հեղինակ
խորհրդով
կամ
{պատահմամբ}
զանց
էր
արել։
Եւ
արդեօք
այդպիսի
իրողու
արհի
բաների
մէջ:
Սա
մի
օր
եկեղեցու
մէջ
{պատահմամբ}
խօսածի
համար
յանդիմանութիւն
լսելով
Թիւթ
,
գիտութեամբ
յանձնել
է
այդ
աղքատին,
որ
{պատահմամբ}
գնացել
էր
նորանց
տուն,
որ
նա
տանի
եւ
ք
եւ
կայիցն
եւ
կամ
վասն
այլ
ինչ
հարկաւոր
{պատահմանց},
զորս
ամենայն
աստ
ի
թղթոջս
ի
հինգ
հատո
մենու
բաժինն.
վասն
ապահովության
ապագայ
{պատահմանց}
յանձնվի
Մադրու
որբոց
սնդուկին
եւ
մնասցէ
ւ
յԵւրոպ
եւս
ապել
առնել.
Եւ
ի
յայսպիսի
{պատահմունս}
ամենայն
մանրամասնաբար
սեպելով
սղեալ
խար
լխի
գալիքը:
Ի
հարկէ
կարելի
է
ասել,
որ
{պատահմունք}
է
այս.
կը
համաձայնէինք,
եթէ
հեղինակը
ւթիւնը
բոլորովին
ապաստան
մնացած
արտաքին
{պատահմունքի}:
Այն
փոքր
ի
շատէ
աշխարհակալութիւնքը
մե
կացուցած
օրէնքներ.
իւրաքանչիւր
առանձին
{պատահմունքների}
համար
կամ
Գեներալը,
կամ
կառավարիչը
դնո
խած
էին
մի
քանի
շատ
հասարակ
պատկերներ,
{պատահմունքով}
գնուած,
առանց
հասկանալու,
թէ
ո՞վի
պատ
նհետացած
իրականության
պատկերը:
Հաճախ
է
{պատահում},
որ
այդպիսի
մարդիկ,
որոնք
օժտված
են
հ
դպրոցներ
ուղարկուած
զաւակներից
շատ
փոքր
{պատահում}
է,
որ
նմանէին
մեղուի
թոյնը
թողած
եւ
մի
իւր
ազգականի
տուն:
Դեռ
ես
այր
մարդիկը
{պատահում}
են
միմեանց
փողոցի
մէջ,
վաճառանոցում
կա
րդավառից,
ամառները՝
ամենայն
կիւրակէ,
{պատահում}
են
այդտեղ
տասն,
քսան
գերդաստան,
որ
գն
գնդի
կենտրոնի
հետ...
Այսպիսի
բաներ
{պատահում}
են
տարու
սկզբից
մինչեւ
նորա
վերջը:
Շատ
սնուցանել
իւր
որդու
պէս,
բայց
ի՞նչ...
{Պատահում}
են
այդպիսի
բաներ...
-
Ի՛նչպէս
թէ
պ
մ
են
այդպիսի
բաներ...
-
Ի՛նչպէս
թէ
{պատահում}
են.
դա
շատ
հազուագիւտ
կանացի
սիրտ
է,
է
նորա
բանականութեան
վերայ,
շատ
անգամ
{պատահում}
է
մեզ
արտասուքի
հեղեղներով
լուանալ
եւ
ա
մի
ժամ
իւր
զօրութիւնը
եւ
իշխանութիւնը:
{Պատահում}
են
րոպէներ,
երբ
ե՛ւ
բարբարոսը,
ե՛ւ
աւ
ն
զոհ
գնալուց:
Աղետալի
անցքեր,
որ
{պատահում}
են
ամենայն
օր
մեր
կողմերում,
յատկապէս
քն
է
ցօղում.
Ու
ձեռներըս
տաք
սրտին
են
{պատահում}:
Ապա
ձեռքըս
վեր
տանելով
կրծքի
մօտ
`
յլ
որպէս
լոկ
գործակատար
մարգերի,
{Պատահում}
էր,
որ
այդ
մարդը
շատ
անգամ,
Անգլ
մ։
Ամեն
այսպիսի
դիպուածներում
(
երբեմն
{պատահում}
էր
որ
հինգ-տասը
հոգի
միասին
էին
գալիս
վ
լու
գաղտնիքը:
Այս
պատճառով,
շատ
անգամ
{պատահում}
է
նոցա
խօսել
յունական
արուեստի
յաւիտենա
ի
տեսակ
կերակրով,
որ
շատ
անգամ
եւս
չէր
{պատահում}:
Երբ
մտածում
էինք
մեր
ներկայ
վիճակի
վե
նալ,
շատ
անգամ
եւս
աւելի
վերին:
Յաճախ
{պատահում}
էր
եւ
այսպիսի
բան,
որ
ստորին
ծառայքն
ե
ս
կարդինալը:
Սա
իւր
մանկութեան
օրերում
{պատահում}
է
դիպուածով
մի
հռոմէական
վարդապէտի,
որ
եկան
խաղացմունքի
մէջ:
Եւ
թէ
այս
ե՞րբ
է
{պատահում},
նշանով
ասեմ,
որ
իմանաս:
Այն
օրը,
ե
ներին
քաղաքական
բանտն
էին
տանում,
նոքա
{պատահում}
են
մի
քանիսին
հռոմայեցուոց
աւագ
մարդերի
շնչարգել
եղաւ:
Ինչպէս
մարդու
շատ
անգամ
{պատահում}
է
երազի
մէջ,
երբ
նորան
պատկերանում
է
մ
ց
վերադառնալով,
ճանապարհի
վրա՞յ
արդեօք
{պատահում}
է
մարզպանին
Սեւուկի
պարտէզում,
թէ՞
Դու
ելի,
եւ
ամենայն
երկու-երէք
բառից
յետոյ
{պատահում}
են
անպատճառ
մռայլ
եւ
խաւար
բառեր.
այդ
մբ
ոգեւորուած
ընկերութեան
ուղղութեանը:
{Պատահում}
են
մարդիկ,
որ
առանց
ուշադիր
լինելու
տե
թէ
այն
օրիորդի
համար
էք
ասում,
որ
միշտ
{պատահում}
է
նորա
տնում.
բայց
այսքան
պիտի
իմանալ
ցին
դէպի
սա:
Զարմանք
բան
է.
շատ
անգամ
{պատահում}
է,
որ
մեզանից
իւրաքանչիւրը
ստանում
է
շ
թ:
Ամբողջ
մանէթ
տասն
տարին
մի
անգամ
չէ
{պատահում}:
Մնում
է
մեռեալը.
գերեզման
փորելուց
ս
ա
վերայ:
Բայց,
սատանայական,
այնպէս
է
{պատահում},
որ
եթէ
ոչ
միշտ,
գոնէ
շատ
անգամ,
այս
Յովնաթանեանցը:
Այս
անունը
առաջին
անգամ
{պատահում}
է
մեր
ընթերցողներին,
ուստի
պարտականութ
,
դառնալ
ղահուէտուն,
ինչպէս
շատ
անգամ
{պատահում}
էր:
Զարմանք
բան
է,
որ
Նախիջեւանի
ն
տորի
փեճեկները...
Բայց
ինչպէս
եւ
իցէ
{պատահում}
է,
որ
երկարը
ամրացած
մնամ
են
գոգնոցի
վ
որ
առեւտրական
հաշիւները
անգամ
եւ
շատ
էր
{պատահում},
որ
կին
միջնորդի
ձեռքով
ինքը
վաճառում
ուսել
էր
ինքն
իւրեան:
Միշտ
այսպէս
է
{պատահում},
եթէ
մի
երկբայելի
բանի
մասին
մարդ
մի
տ
լի
ընտրութեան
ժամանակից,
շատ
սակաւ
էին
{պատահում}
այսպիսի
ժողովքներ
եւ
այն
երեւելի
գործեր
րալի
ազդեցութեան
տակ,
ուրեմն
երբէք
չէր
{պատահում},
որ
դատապարտուէր
Գեներալը
հրապարակով։
նարանը,
բայց
ընդ
հակառակն.
երբեմնապէս
{պատահում}
էր,
որ
իմ
կոյր
բախտից
չէի
կարողանում
ը
Այս
եւ
նմանապիսի
սխալանքը
բաւական
յաճախ
{պատահում}
են
Ռուսաստանի
Հայերի
մէջ,
եւ
պատճառը
ա
են
իրենց
զաւակները:
Յայտնի
է
թէ
այս
էլ
{պատահում}
է
սովի
կամ
պաշարման
ժամանակ:
Եւ
մե՛ր
ա
:
Նաւերի
կայմերի
վրայ,
նոյնպէս
յաճախ
է
{պատահում}
այս.
եւ
եթէ
միայն
մի
լեզուաձեւ
լոյս
է
ն
անտիկեան
առասպելի
հերոսքը:
Շատ
անգամ
{պատահում}
է,
որ
եկեղեցիների
գլխի
խաչերը
լուսաւոր
ք
ու
գործածութիւն
ընկերութեան
մէջ։
Եթէ
{պատահում}
էր
հարցանել
դոցա,
թէ
ինչո՞ւ
հին
լեզուո
նոյն
շողը
հանդիպել
քո
դիակին,
Երբ
{պատանած}
սուրբ
կտաւօք
քեզ
թաղել
կը
պատրաստին:
փլուզանես
դու
յոխորտ։
Թո՜ղ
{պատանեակդ},
մինչ
յառոյգ
տիս
մինչ
զօրեսցէ
հաստատու
լ
տկարութիւնը
մանուկ
մարդերի
մէջ,
սոցա
{պատանեկութեան}
հասակում,
մինչեւ
կերպարանագործւում
էին
յնեցէք
ինքներդ.
ձեր
դուստրը
գտանւում
է
{պատանեկութեան}
հասակում.
նա
սովորած
լինելով
քնքշութեա
նատիոսի
Յիսուսեան
Կարգի։
Իգնատիոսը
{պատանեկութեան}
հասակում
շատ
գեղեցիկ
էր
եւ
անչափ
կնամոլ
արելի
ասել,
թե
հայոց
լեզուն
չի
ունեցել
{պատանեկություն}
կամ
երիտասարդություն
այլ
այդ
հասակները
րական
գրված,
ինչպե՞ս
է
անցել
այս
լեզվի
{պատանեկությունը}
եւ
երիտասարդությունը,
ո՞ւր
է
նորա
հիշա
ուղարկեց՝
նոյն
իսկ
հանդիպած
տեղում
նորա
{պատանը}
ձեւելով։
Ցաւելի
է,
որ
մի
քանի
չքերի
վերայ:
Բաւական
յաճախ
երեւում
է
այդտեղ
{պատանի}
աղջիկների
եւ
կին
մարդերի
մէջ
օրիորդական
սին:
Այսպէս
ութ
ժամը
կը
լինէր,
մի
{պատանի}
գեղեցկադէմ
եւ
գեղեցկազգեստ
մօտ
եկաւ
գոմ
ւթիւնը,
ինչ
որ
վերեւում
ասացինք:
Նորա
{պատանի}
կամ
մանուկ
որդին,
շատ
անգամ
տասներկու
,
Բայց
մեռած
է
սրտերը,
Մի
{պատանի}
աշխոյժ
կրքով
Տեսնում
է
այս
աստղը:
որ
մարդու
արարք
Պատմեմ
մի
առ
մի,
{պատանի}
հայազգ,
Մեհրուժան,
Վասակ,
Նիկոլ
օսանքը:
Յանկարծ
տեսանում
եմ,
մի
առոյգ
{պատանի}
գալիս
է,
դէպի
ինձ
ուղղած
իւր
քայլերը,
արդիկ
նորան
սիրէին:
Վարպետը
Սա
մի
{պատանի}
մարդ
էր,
մեղմ
բնաւորութեան
տէր
եւ
խիստ
ենք,
որ
Փարպեցին
455
թուականին
խաղացող
{պատանի}
է։
Մենք
չգիտենք,
թէ
ո՛րքան
ժամանա
տ,
եթէ
այդ
թուականին
նաեւ
քսան
տարեկան
{պատանի}
ճանաչենք
Փարպեցուն,
որ
չէ
կարելի
թոյլ
նաց
Յունաստան։
Փարպեցին
455-ին
խաղացող
{պատանի}
է
Աշուշայի
տանը,
Մեծ
Թարգմանիչքը
այդ
մ
օրեղբօր
ընդդիմութիւնը
արգելք
էին
լինում
{պատանի}
Գեղամեանցի
Թիֆլիս
ուղարկուելուն։
Նորա
կազարդ
վայելչութիւնը
կարող
էր
տրամադրել
{պատանի}
օրիորդների
սիրտը
եւ
հոգին
դէպի
մի
րօման
էին
'ի
վանս
ընդ
այս
դիպուած,
որպէս
եւ
{պատանի}
ոմն
նորընծայ
եկեալ
'ի
վանացն
վկայեաց
այ
րոզել
18-ամյա
մի
պատանու
(
հայ):
Խեղճ
{պատանին}
միսիոների
հարցերի
տարափի
տակ
շփոթված,
ած
էին
նոյնպէս
երկու
ծերունի
նայիբներ:
{Պատանին},
որ
առաջնորդեց
ինձ,
ցոյց
տուեց
աչքով
այելու
համար:
Գործակատարը
գրում
է,
եւ
{պատանին}
յայտնւում
է
Նիժնիյ-Նովգորոդի
վաճառահանդ
բ:
Երկու
օրից
յետոյ
իմանում
է
խեղճ
{պատանին},
թէ
խաբուել
էր
իւր
քեռուց:
Լաց
է
լինո
.
"
ես
քո՛
եմ
":
Ամիրեանն
էր
այն
{պատանին},
Որ
ես
այստեղ
յիշում
եմ:
:
-
Քուրի՛կ,
-
գանչեց
քաջ
{պատանին},
-
Մնա՛ս
բարեաւ,
սիրական,
շակող
հեղինակների
կողմից:
Այն
նորելուկ
{պատանին},
որ
տակաւին
նոր
իջած
մի
որպիսի
եւ
իցէ
Խոր-խոր
քունջերից
Հաւաքուած
են
{պատանիներ}
Ամենայն
ազգից:
Նոցայ
անուն
րականության
փորձ,
որպես
ձեռնարկ
ի
պետս
{պատանիների}
՝
այն
բոլոր
դպրոցների
համար,
որտեղ
լսվ
ս
պարապում.
ո՛վ
գիտէ,
որքա՛ն
խեղճ
Հայ
{պատանիք}
անբաղդացած
են
քո
բարբարոսութենով,
եւ
դ
Մուրադեան
վարժարանում
գտանուած
ազգային
{պատանիք},
թերեւս
Հռովմէական
դաւանութենից,
հաստ
խայթեց:
Իսկոյն,
բոլոր
բանուորները
թէ
{պատանիքը}
եւ
թէ
աղջիկները
թողում
էին
իրենց
աշխատո
ւթիւն
":
Ո՛հ,
երանի՜
թէ
մեր
ամէն
{պատանիքը}
այդպէս
լինէին.
այն
ժամանակ,
Կոմս
էմմա
էր
պահում,
որ
սկսեց
քարոզել
18-ամյա
մի
{պատանու}
(
հայ):
Խեղճ
պատանին
միսիոների
հարցեր
խօսքեր
թափւում
են
Բէգզադէի
կողմից
աղքատ
{պատանու}
վերայ:
Բանը
այնտեղ
է
հասնում,
որ
Բէգզ
ր
է
նորածին
մանուկը
առնուլ
մեզ
օրինակ,
{պատանու}
համար
մինչեւ
նորա
խելահասութիւնը
չկայ
բ
նդունի
Սոս
եւ
Վարդիթերը,
որպէս
մի
տկար
{պատանու}
նուաստ
երկասիրութիւն
":
Ո՛հ,
երա
լ
նայիբի
բարեկամի
անունով:
Երբ
մօտեցայ
{պատանուն},
հրամայեց
պահապաններին
արձակել
ձեռքիս
աթը
իւր
մօտ:
Երբ
որ
դրականապէս
ասել
էր
{պատանուն},
թէ
չկամէր
ունենալ
նորան
իւր
խանութի
մ
բերել
կոյս։
Օ՜ն
սիգաճեմ
ընդ
{պատանւոյն}
ի
լոյս
փութա
գիտութեան,
Յաջող
ի
ք
բռնած
սուր
մանգաղ
Ու
սպիտակ
մահու
{պատանք}:
Ատամները
խիստ
սուր
են,
որերկրեայ
օթեւանում
Ունին
կտաւ
լոկ
{պատանք}
։
Երանի՜
թէ
նոցա
համար
նէր
մշտական.
Չէ՛,
կը
փըթի
եւ
այդ
{պատանք}
-
Դա
օրէնք
է
բնութեան։
Այն,
ց
այսպէս.
"
Պատրա՛ստ
կաց,
Մահու
{պատանք}
լուանում
եմ
քո
համար
".
Եւ
այս
խ
ւնքը
բռնաբարելով,
կենդանին
մեռեալի
հետ
{պատանքելը}
նմանում
է
այն
բանին,
թէ,
տեսնելով,
ո
յ,
կապելով
եւ
ճնշելով
անցածի
եւ
մեռածի
{պատանքի}
մէջ,
նոր
լեզուի
մշակութեան
գաղափարը
ազ
յ,
կապելով
եւ
ճնշելով
անցածի
եւ
մեռածի
{պատանքի}
մէջ,
նոր
լեզուի
մշակութեան
գաղափարը
ազ
չէ
ծաղկում,
կենդանի
մարդը
մեռեալի
հետ
{պատանքում}.
ամենը
ունի
իր
իրաւունքը
եւ
սուրբ
է։
Կանգնած
է
մի
աղքատ
կին.
Նորա
հանդերձը
{պատառ}
պատառ,
Չունի
շապիկ
իւր
հագին.
Անհամար
ած
է
մի
աղքատ
կին.
Նորա
հանդերձը
պատառ
{պատառ},
Չունի
շապիկ
իւր
հագին.
Անհամարձակ
նա
այ,
իսկ
ինքը
վազեց
խոհարանը,
կտրեց
մի
{պատառ}
հաց
եւ
բերեց,
բայց
անձրեւից
գիճացած
եւ
.
քահանային
բռնեցին,
կաթողիկոսի
թուղթը
{պատառ}
-պատառ
արին
եւ
ծայր
առաւ
արիւնահեղ
մի
կռ
նային
բռնեցին,
կաթողիկոսի
թուղթը
պատառ-{պատառ}
արին
եւ
ծայր
առաւ
արիւնահեղ
մի
կռիւ
ժող
ը․
ի՞նչ
կայ
այդտեղ,
որ
այս
խեղճի
լերդը
{պատառել}
էր
":
Թէեւ
պ.
Մարկոսը,
զանազան
դ
ծի
վերայ
եւ
իր
կարծիքով
գրուածքը
իսկոյն
{պատառելով}
ապաշխարեց
եւ
մեղայ
գոչեց։
Սմբատ
թագաւոր
նորան,
մանաւանդ՝
բամբասողների
սրտերը
{պատառելու}
համար:
Բայց
Պ.
Իսահակեանցի
այս
մեծահո
քո
խելքդ
ե՞րբ
է
գալու։
Դիցուք
թէ
փորդ
{պատառենք},
միջումը
այբ
չկայ,
բայց
եւ
խելապատակի
օթահայց
ապաշխարութեամբ
եւ
առաջի
անկմամբ
{պատառեցի}
նովին
սուրբ
ձեռօք
զձեռնագրեալսն
յինէն
կ
ծ,
թափէի
սրտիս
եղածը
մեր
ազգի
առաջեւ,
{պատառէի}
մի
քանի
կախարդական
վարագոյրներ...
բա
թվով
գրած
տոմսակդ
հանրագիտական
բառարանի
{պատառիկի}
հետ
միասին
ստացա:
Նախօրոք
շնորհակալութ
որպէս
փոշի
ցանեաց:
Արկանէ
զսառն
որպէս
{պատառոտ}
առաջի
ցրտոյ
նորա
կարէ
կալ
":
Ի՛նչ
վսեմ
ճանկերը
բացած,
որպէս
թէ
պատրաստւում
էր
{պատառոտել}
նորան:
Աստարօտը
սկսեց
փախչել,
սա
արդ
միգաց
սաստիկ
վարագոյր
Շիւ
՚ի
ծուէնս
{պատառոտէ}
նորա
գուպար
լուսաճեմ,
Արի՛ք
զսոսա
որք
սատանան:
Գ
Յառաջ
եկաւ
մի
անպիտան,
{պատառոտուած},
վիրաւոր,
կեղտոտ,
անճոռնի,
մազերը
ե
եռնոցները,
որ
շատ
անգամ
մի
երեկոյի
մէջ
{պատառոտուելով}
անպիտանանում
են
կատաղի
ծափահարութենից:
այտառակութեանս,
գտայ
կապոցի
մէջ
հին
եւ
{պատառոտուն}
հանդերձներ՝
հարիւր,
հազար
կարկատաններ
լ
այժմ
միաբանութեան,
զի
իբրեւ
ձորձ
ինչ
{պատառոտուն}
ընդ
որով
մերկութիւն
մարմնոյն
երեւի,
'ի
ած
հայերի,
այլակերպ
եւ
վերջին
աստիճանի
{պատառոտուն}
հանդերձները,
մի
գրաստի
վրայ
այր
եւ
կին
ն
քոյր
Եւ
սրսկապան
խորանին
՚Ի
{պատառուածս},
բեկանին
Յանկարկատելի
ցելոյր
ձայն,
աղաղակ,
բացի
անձրեւի
պղպջակների
{պատառուելու}
ձայնից:
Առանց
որոտմունքի
փայլակը
երբեմ
Աչքս
ոչինչ
այլ
բան
չէր
տեսանում,
բացի
{պատառուող}
պղպջակներից,
որ
լողում
էին
լճացած
անձր
մէջ
փայլատակելու
ժամանակ
թւում
էր,
թէ
{պատառւում}
է
երկինքը,
իսկ
փայլակների
լոյսը
ներկու
ցոյց
տալիս
իւրեան
մեծատունը,
որի
լեղին
{պատառւում}
էր
ներսումը
բարկութենից,
թէ
ինչո՛ւ
համ
որ
երկրում
հարսնքոյր
Եւ
խորանի
վարագոյր
{Պատառւում}
են
անկարկատ
`
Նաեւ
թել-թել,
աննկատ
`
Կ
ր
կ՚երթայ
13-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ,
{պատաս[խանեցի]}
նոյն
օրը,
կ՚երթայ
15-ին
(
12
շիշ
գինի
ստացայ
եղբօրիցս
23-ից
գրուած,
նոյն
օրը
{պատասխ[անեցի]},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-ին
նամակ
ստացա
յիշատակի
ըսելով,
ի՞նչ
ըրաւ
Քրիստոս
":
{Պատասխ[անի]}.
"
Հրաման
եւ
իշխանութիւն
տուաւ
առաքել
ին,
բայց
ես
ժամանակ
չունէի,
վասն
որոյ
{պատասխան}
տուի,
ինչպէս
հարկն
էր,
ուստի
դուք
ըստ
հետո
քո
խղճմտանքովդ
քո
սրտին
եւ
հոգուն
{պատասխան}
տուր,
թե
իրավո՞ւնք
է
այդ:
Եղբայր,
եթ
ղած
բան
չէ,
որ
ձեզանից
նամակ
ստանամ
ու
{պատասխան}
չգրեմ:
Ես
ուղարկել
էի
քեզ
2
ռեցեպտ,
ա
րս
մի
գիր
գրեցի,
չգիտեմ
ստացավ
թե
ոչ,
{պատասխան}
չունիմ
մինչեւ
այս
օրս:
Սրբազանն
Պետերբ
վրա,
այն
ժամանակ
կգրեմ
քեզ
դարձյալ
եւ
{պատասխան}
եւս
կպահանջեմ,
բայց
այժմ
գրում
եմ
միայ
անը
լինի,
թե
չէ
այնքան
անախորժ
է,
երբ
{պատասխան}
չի
լինում,
կարծես
հարցդ
հավիտենության
ղ
գրությունը:
Այս
բոլոր
հարցերին
ես
մի
{պատասխան}
ունեմ
-
այն
որ,
տարակուսած
եմ
եւ
բոլոր
նն
այդ
հարցին
տալիս
է
ուղղակի
եւ
դրական
{պատասխան},
նշանակում
է՝
բնության
ուսումնասիրութ
ւ
"
ինչի՞
հիման
վրա
"
հարցերին
մենք
կամ
{պատասխան}
չունենք,
կամ
այդ
պատասխանն
այնքան
անիմ
խ
եղա:
Կգրես,
թե
աս
քանիում
գիրս
է
{պատասխան}
չունիմ
տեյի.
ես
քեզիմեն
մեկ
հատ
գիր
առ
ի
մեղքի
համար
նորա
թշուառ
ծնողը
պիտոյ
է
{պատասխան}
տայ
Աստուծոյ
ահեղ
դատաստանի
առաջեւ:
ւրաքանչիւր
ոք
իւր
համար
միայն
կարողանայ
{պատասխան}
տալ
Աստուծոյ
արդար
դատաստանի
առաջեւ,
հ
ր
աբեղայական
բառին
տակ
կը
պախարակուին,
{պատասխան}
տային
ամեն
իրենց
եղած
գրաւոր
բամբասանքն
ենց
շատ
թանգ
կը
նստի:
Աւելի
լաւ
էր
{պատասխան}
տալ
եւ
բամբասանքի
առիթները
իրենց
վերայի
նք։
Այսպիսի
գրքի
մը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
{պատասխան}
կրնայինք
տալ:
Դուք,
որ
այդ
գիրքը
կարդ
.
մեր
գրութեան
հիմը
եւ
միտքը
դատել
կամ
{պատասխան}
տալ
չէր,
այլ
միայն
կատակել
զհամախոհս
Մ
գ
տողերը
կարդա...:
Ան
թող
ըլլայ
քեզի
{պատասխան},
եթէ
ոչ
այսուհետեւ
քո
արժէքդ
կատակ
է:
ուող
մարդու
գործ
կատարել:
Աշխատենք
{պատասխան}
տալ
եւ
հետեւեալ
խնդրին:
§4.
"
Հիւ
Մեք
չենք
կարող
նոցանից
ամեն
մինին
{պատասխան}
տալ.
ո՛չ
թէ
ասելիք
չունինք,
այլ,
որո
թիւնը,
ո՜հ,
շատ
մերկ
է:
Եւ
աւելորդ
է
{պատասխան}
տալ
այնտեղ,
ուր
խօսում
են
հեղինակութեա
ախապատմութեան
կողմանէ
ի՞նչ
կարգ
կայ
".
{պատասխան}
է
Այվազովսքին,
թէ
ընդհանրական
ժողովք
մ
պս
կարէ
յայտնել
մարդ
զդաւանութիւն
իւր,
{պատասխան}
է
Այվազովսքին.
թէ
"
բերանով
եւ
գործով
ւսանողներն
դատարկ
մարդիկ
են,
Նոցա
{պատասխան}
ես
կ՚ասեմ
այսօր,
-
Այդ
կարծեաց
տէ
ով
գնանք
մենք
ատեան,
Ֆիզիկից
տալ
{պատասխան}:
Ով
մեզանից
չգիտէ,
Չգ
լուանում
ես
երգելով:
-
Ինձ
{պատասխան}
տուեց
այսպէս.
"
Պատրա՛ստ
կաց,
Մ
Իմ
հարցմունքին
այսպէս
տուեց
{պատասխան}.
"
Քո
օրհասը
մօտեցել
է,
տախտակնե
յդպէս
գիշատում
էք
իմ
սիրտը,
Շուտ
{պատասխան}
տուր
նազելի
խղճալով:
-
"
Մե
ցելութեան:
13-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս.
{պատասխան}
չստանալով,
17-ին
կրկնեցի:
21-ին
վերս
,
ուր
յայտնում
են,
թէ
այսօր-էգուց
պիտի
{պատասխան}
ընդունեն,
պիտի
ընդունուի՞
ռնգեղջիւրը,
նամակ
գրեցի
եղբօրս
եւ
Սուլթանին
նամակին
{պատասխան}
միեւնոյն
նամակի
մէջ:
10-ին
տեսութիւն
13-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
`
10-ից
գրածին
{պատասխան}:
Այսօր
վերակացուի
ձեռքով
ուղարկեցի
կոմ
են.
փառք
Աստծոյ:
Ես
էլ
լաւ
եմ
այսօր:
{Պատասխան}
գրեցի
եղբօրս,
որ
վաղը
կ՚առնու:
7-ին
ի
ն
նամակ
ստացայ
Աւետիքից,
9-ից
գրուած.
{պատասխան}
գրեցի
նոյն
օրը,
որ
եղբօրս
տամ
երկուշաբ
23
թուականից
օգոստոսի,
որին
պատրաստեցի
{պատասխան}
սեպտեմբերի
1-ին,
որ
2-ին
եղբօրս
տամ,
ուլթանից,
երկուքն
էլ
անթուական:
5-ին
{պատասխան}
գրեցի,
որ
տուի
առաւօտ
6-ին:
6-ին
նամ
,
որով
ուղարկեց
Վադուժի
նամակը:
24-ին
{պատասխան}
գրեցի
թէ
եղբօրս
եւ
թէ
Վադուժին.
կ՚երթա
29-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
28-ից
ստացածիս
{պատասխան},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Դեկտեմբերի
1-ին
նամ
խճանելը:
Տէր
լուսաւորեսցէ
հոգին:
8-ին
{պատասխան}
գրեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
նամակ
ս
ցս,
ուր
գտայ
եւ
Սուլթ[անշահի]
նամակը:
{Պատասխան}
գրեցի
Սուլթ[անշահին]
թուեալ
12-ից,
որ
ստացայ
եղբօրիցս
10-ի
երեկոյից:
12-ին
{պատասխան}
գրեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
14-ին
նամակ
մ,
տանել
գերեզման
եւ
թաղել
"։
Եւ
նա,
{պատասխան}
տալով,
ասաց
պատգամաբերին.
"
Քրիստոսի
հասկացնել.
մենք
յանձնառու
չենք
դրական
{պատասխան}
տալ
այս
բանին։
Առ
հասարակ,
տարածու
մանակ,
բայց
երբ
աւարտել
էր
իւր
խօսքը,
{պատասխան}
չստանալով
գրականութեան
դեւից,
աչքը
ձգե
արց
արեց
սատանան:
Այս
հարցմունքին
{պատասխան}
չեկաւ:
Սատանան
առաջին
անգամ
նկատում
էր
նպիսի
հարցմունքներ
արեց,
որ
չկարողացայ
{պատասխան}
տալ:
Մանուշակը
դողում
էր
վախեցածից
ուի
տուն
հարսանիք
խնդրելու,
բայց
ոչինչ
{պատասխան}
չստացաւ
հարսնացուի
ծնողքի
կողմից.
նա
ա
ճի-օղլուն
համարձակուի
այսպիսի
բացասական
{պատասխան}
տալ
իւր
եղբօր
առաջարկութեանը,
որ
նոյնպ
որան,
երեւի
թէ
եղբայրը,
եթէ
բացասական
{պատասխան}
տալու
լինէր,
պիտի
ուտէր
քրոջ
ձեռքից
այ
տ,
հազիւ
թէ
երկու
խօսքին
ստանում
էր
մի
{պատասխան},
եւ
այն
անիմաստ,
կցկտուր
եւ,
որքան
կ
տի
հին
դիւանների
մէջ։
Այս
շատ
նշանաւոր
{պատասխան}
է,
վասն
որոյ
դուրս
եմ
գրում
այստեղ
բառ
երբ
Դօբենին
կանչուեցաւ,
Պարլամենտի
մէջ
{պատասխան}
տալու
համար,
ասաց
նախագահին.
"
Աստուա
խաբեցիք
ինձ,
ո՛չ
ես,
այլ
դուք
պիտոյ
է
{պատասխան}
տաք
Աստուծոյ
առաջեւը.
նա
գիտէ,
որ
ես
տիճանի
փափուկ
մի
խնդիր
էր
այդ.
ուղղակի
{պատասխան}
տալ
այդ
հարցին
չէր
կարելի.
վերոյիշեալ
,
որ
տեսէք,
թէ
ի՞նչ
անամօթ
լրբութեամբ
{պատասխան}
է
տալիս:
"
ապրե՞ս,
որդի,
խելօք
ես
խօ
նդհանրապէս,
այլ
նոր
լեզուով,
կը
լսէիր
{պատասխան},
թէ
սովորական
լեզուն
ազգի
բերանում
այս
որ
եթէ
իւրեանցից
եւս
հարցանէիր,
չունէր
{պատասխան}
։
Թող
որ
մինչեւ
հիմա
իսկ
այն
հեղինակներ
եանց
նորա,
յայնժամ,
Ձեզ
եւ
ազգին
մնայ
{պատասխանատու}
կալ
բարոյապէս
առաջի
ապագայիցն,
իսկ
իմ
սկ
եթե
ոչ,
բացի
քեզանից
անկասկած
ոչ
ոք
{պատասխանատու}
չի
լինի:
Դու
էլ,
քո
հերթին,
կարող
ես
ի,
այդ
նա
անելու
է
իմ
ներշնչմամբ
եւ
ես
{պատասխանատու}
եմ
նրա
բոլոր
գործողությունների
համար,
անը,
ապա
հաւատացած
կաց,
որ
դորա
համար
{պատասխանատու}
կը
լինի
նա
Տէրութեան
դատաստանի
առաջեւ:
չեմ
եւ
ոչ
նորա
գլխաւոր
աշխատակիցը.
ես
{պատասխանատու}
եմ
այն
բաների
մասին,
որ
պիտի
ընկնէին
Յ
կամ
թէ
այս
անունը
փոխ
տալով՝
Հեղինակը
{պատասխանատու}
կեցնելէն
եւ
հարկ
եղած
ատենը,
անոր
վրայ
տերի
աչքին։
Բայց
միշտ
մտածում
ենք,
թէ
{պատասխանատու}
ենք
Աստուծոյ
առաջեւ,
պատասխանատու՝
խղ
,
թէ
պատասխանատու
ենք
Աստուծոյ
առաջեւ,
{պատասխանատու}
՝
խղճմտանքի
եւ
առողջ
դատողութեան
առաջեւ
,
որպէս
կցորդ
քաղաքական
իրաւունքների,
{պատասխանատու}
հասարակաց
օրէնքի
առաջեւ:
Մարդկութեա
խանատու,
թող
սյժմ
սովորին
համովիլ,
թէ
{պատասխանատու}
են.
թող
սովորին
այս
գաղափարին,
թէ
հոգ
արելու
կրօնական
գործերը:
Այս
ժողովները
{պատասխանատու}
էին
ազգի
առաջ
`
ի
դէմս
նրա
պատգամաւորնե
արդիւնքն
են։
Յայտնի
է,
թէ
ոչ
մէկ
մարդ
{պատասխանատու}
չէ,
թէ
մի
որոշեալ
տեղում
այնպէս
է
ազդե
ութեան
եւ
պատմութեան
ազդեցութեանց
մասին
{պատասխանատու}
չէ
մարդը,
ուրեմն
պատասխանատու
չէ
եւ
ոչ
նց
մասին
պատասխանատու
չէ
մարդը,
ուրեմն
{պատասխանատու}
չէ
եւ
ոչ
իսկ
պախարակելի
կամ
ծաղրելի,
ե
ու,
կատու,
առու
եւ
այլն
եւ
այլն,
կամ
{պատասխանատու},
հարկատու,
որ
ստէպ
ութիւն
վերջաւորութ
վարդապետութիւնը,
հեղինակը
մեղաւոր
կամ
{պատասխանատու}
չէ.
նա
իր
վիզը
առել
է
ժողովրդի
մէջ
եղա
տ,
եթէ
աւանդութիւնը
կորել
է,
հեղինակը
{պատասխանատու}
չէ,
բայց
այդպիսի
դիպուածում
էլ
բնաւ
աւ
արդիւնքն
են:
Յայտնի
է,
թէ
ոչ
մէկ
մարդ
{պատասխանատու}
չէ,
թէ
ի՞նչի
մի
որոշեալ
տեղում
այնպէս
ութեան
եւ
պատմութեան
ազդեցութեանց
մասին
{պատասխանատու}
չէ
մարդը,
ուրեմն
եւ
պատասխանատու
չէ
եւ
մասին
պատասխանատու
չէ
մարդը,
ուրեմն
եւ
{պատասխանատու}
չէ
եւ
ոչ
իսկ
պախարակելի
կամ
ծաղրելի,
ե
րեմ
"
կ՚ըսէ:
Իսկ
եթէ
մինակ
հեղինակն
էր
{պատասխանատուն},
ի՞նչ
հարկաւորութիւն
կար
այդ
Մխիթարեան
կոչել
զիս
յէջմիածին
վասն
յատենի
Սինօդին
{պատասխանատուութեան},
յաղագս
որպէս
թէ
գրութեան
իմոյ
ընդդէմ
խիթարեանց
զօրաւոր
անուամբը
պատսպարեր
ու
{պատասխանատուութեան}
հրաժարականն
ելեր
ի
սկզբանէ
տուեր
է.
աս
Հայազգի՛
ծնողներ,
զգուշացէ՛ք
այս
ծանր
{պատասխանատուութենից}.
հերի՛ք
է,
եթէ
մեզանից
իւրաքանչիւր
ոք
ենթարկուելով
նեղութենների
եւ
ծանր
ծանր
{պատասխանատուութենների},
որ
յառաջացած
կամ
յառաջանալու
էին
դպրո
րկաւոր
չէ
իւր
վերայ
առնուլ
եւ
զաւակների
{պատասխանատուութիւնը}:
Այս
միջոցներում
ստացած
նամակների
այլ
որպէս
թէ
աւելի
ծանրացնելու
համար
իր
{պատասխանատուութիւնը},
նորանց
պախարակելու
չափով
դրուատներ
եւ
անայ,
ոչ
միայն
ազատ
է
այդ
լեզուի
մասին
{պատասխանատուութիւնից},
այլ
եւ
մեծ
շնորհակալութեան
արժանի։
Մ
ի
չէ,
ոչ
միայն
ազատ
է
այդ
լեզուի
մասին
{պատասխանատուութիւնից},
այլեւ
մեծ
շնորհակալութեան
արժանի:
Մե
,
վասնզի,
եթէ
Մխիթարեանց
միտքը,
գրքին
{պատասխանատուութիւնն}
իրենց
վրան
առնելով,
ըստ
սովորութեան
(
ւթյուն
եմ
բռնել:
Ոչ
մի
կերպ
ես
ինձ
վրա
{պատասխանատվություն}
չեմ
վերցնում
հարցին
այնպես
պատասխանել
կ
tres
ուղարկեց
նրան՝
բոլորովին
ազատելով
{պատասխանատվությունից}
եւ
դատավարությունից:
Այդ
խաբեբաների
այ,
կարծում
ենք
թէ
աւելի
ծանր
լինի
իւր
{պատասխանատւութիւնը},
մանաւանդ
եթէ
գտանուին
մարդիկ,
որ
յան
տե
ղրանց
ինտիմ
գործերը.
թերեւս
Անանիան
{պատասխանե}
այս
հարցերին:
Ինչպե՞ս
է
Գրիշան:
Համալ
՝
անգէտ
համբակաց:
Երկրորդ՝
վերտողեալ
{պատասխանեաւ},
ակնարկէ
Այվազովսքին
՚ի
քաւարանն
պապակ
ն
կառավարութենից
զորքի
անունով.
քաղաքը
{պատասխանել}
է,
թե
Մեսսինան
կամ
Իտալիան
զորք
չունին
որդ
նամակներում
չասացի
քեզ,
որ
դու
չես
{պատասխանել}
իմ
հարցին,
թե
տանից
ստացե՞լ
ես
արդյոք
ւմների
պատասխաններից,
որոնց
ես
դեռ
չեմ
{պատասխանել}:
Ես
պարտքի
տակ
եմ:
Միշել
83.
Ղ
ւր
է
այն
բացարձակ
չափանիշը,
որ
կարող
է
{պատասխանել}
այս
հարցին:
Բացարձակ
ոչինչ
չկա,
այլ
ա
անատվություն
չեմ
վերցնում
հարցին
այնպես
{պատասխանել}
կամ
խնդիրն
այնպես
լուծել,
որ
կարելի
լի
մ
ես
Հայոց
լեզուի
համար,
ես
ամաչում
եմ
{պատասխանել},
ամաչում
եմ
խոստովանել,
որ
այժմ
եւս
կ
օտ
բարեկամներիս
գրուածքին
կարողանում
եմ
{պատասխանել}:
Ասածիս
ապացոյցը
կը
տեսանես
իմ
մի
քանի
ութեան։
Այս
խնդրին
կարող
է
կատարելապէս
{պատասխանել}
առեւտրական
կապակցութիւնը:
Ես
միանգամ
Յ
ւ
երեխայական
դատողութիւնքը,
խնդրում
են
{պատասխանել},
թէ
ի՛նչ
աղբիւրից
յառաջանում
էին
դոքա
բայց
ֆիզիկական
անկարելութիւնը՝
առանձին
{պատասխանել}
այդ
բոլորին,
յաղթահարում
է
մեզ
եւ
հարկ
ութեան
մէջ,
անշուշտ,
կը
հարկադրուէինք
{պատասխանել},
բայց
Պ.
Չերքեզեանցի
գրուածի
մէջ,
բա
յութեան:
Ազգութիւնը
միայն
կարող
է
{պատասխանել}
սորան:
Ազգութիւնը
է
ազգի
անձնաւոր
է
քարոզուել
է
Հայոց
ազգի
մէջ,
չէ
կարող
{պատասխանել}
սորան:
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
ծանր
է
այ
ուսուցանէ
զհաւատոյս,
պարտի
դրականապէս
{պատասխանել}
առ
առաջարկեալ
հարցմունս,
եւ
ո՛չ
բնաւ
տ
իւնը
շատ
բանի
մէջ
երեւեցաւ:
Գեղեցիկ
էր
{պատասխանել}
հին
փիլիսոփաներից
մէկը
մի
անառակ
մարդու
եզ
կ՚ասեմ,
թէ
դու
ինչպիսի՛
մարդ
ես
",
{պատասխանել}
էր
նորան
փիլիսոփան:
Քեզ
փոքրիշատէ
տեղե
ական
լրբութենով
կամենում
էր
ահա
դարձեալ
{պատասխանել}
սատանային,
մինչ
սա
ամենալի
բարկութեամբ
կոսի
վերայ,
բայց
չկարողացան
դրականապէս
{պատասխանել}
նորա
հարցասիրութեանը,
թէ
ի՛նչ
դիպուածո
ն,
զկոչականն՝
ընդ
նմին
գրաբար
դարձեալ
{պատասխանել}
առ
հարցուածս
վարժապետին՝
ըստ
մեզ
համար
ռաջարկեց։
Ի
հարկէ
նա
ոչինչ
չ'կարողացաւ
{պատասխանել},
եւ
ինչպէս
կարող
էր
պատասխանել,
մինչ
րողացաւ
պատասխանել,
եւ
ինչպէս
կարող
էր
{պատասխանել},
մինչ
դեռ
ոչինչ
չգիտէր։
Վանահայրը,
տ
։
Կարդինալը
չ'կարողացաւ
այս
հարցմունքին
{պատասխանել}
։
Բայց
մի
գաւառական
Յիսուսեան
աբեղայ,
պէս
"
ինչ
են
անում
",
Կիրակոսը
կարող
է
{պատասխանել}
բուն
հարցմունքին
առանց
բայական
վերջաւոր
է
անունով
եւ
կրօնով,
այնպիսին
չէ
կարող
{պատասխանել}
կամ
մեկնել,
թէ
ի՛նչ
է
այն
երեւոյթի
բնա
ակ
կպատասխանեի,
բայց
այնպիսի
թուղթերու
{պատասխանելը}
իմ
գործս
չէ:
Որովհետեւ
իմ
աքսորը
եւ
ելով
լսելեաց
եւ
ընթերցանելեաց:
Եթէ
ըստ
{պատասխանելոյ}
հնասիրացդ,
դիտաւորութիւն
դոցա
էր
ստուգ
որի
հոկտեմբերի
9-ին
գրած
նամակին
այսօր
{պատասխանելով},
մասնավորապես
հայտնեցի.
այլ
ոչ
բոլորո
յց
այս
հարցմունքին
ամենայն
ստուգութեամբ
{պատասխանելով}
՝
արդեօք
բորբոքելու
չէի՞նք
նոցա
դէպի
մե
դդէմ
պահանջողութեններին
լռութեամբ
միայն
{պատասխանելով},
կ՚անարգէ
ձեր
կոչումը
եւ
անձը:
Մեր
կա
տ
էինք
յարգել
մեր
ազնուամիտ
թղթակիցքը՝
{պատասխանելով}
նոցա
հարցմունքին,
բայց
ֆիզիկական
անկար
ին
յարգութիւն
ցոյց
տուած
պիտի
լինէինք՝
{պատասխանելով}
նորա
գրուածին։
Բայց
մեք
կարող
չէինք
յա
ւստի
եւ
հարկ
եղաւ
լռութեամբ
մերժել,
որ
{պատասխանելով}
մի
գուցէ
մեք
եւս
ընկերանայինք
արժանի
գր
հբէգը
աբեղաների
հետ,
չգիտեմ՝
ինչ
ունի
{պատասխանելու}
Ղզլարի
մանկավարժը:
Ես,
հերքելով
նորա
արժանի
հեղինակին:
Եւ
ինչ
հարկ
կար
{պատասխանելու}
մի
գրուածի,
մինչդեռ
հասարակաց
կարծիքը
զոհել
ենք
եւ
պիտի
զոհենք
ամենայն
բան։
{Պատասխանելու}
չենք
տրտնջանքին,
որ
ժամանակ
առ
ժամանակ
ող
գրելու
զիջանք,
այդ
պ.
Չամուռճեանին
{պատասխանելու}
համար
չէ,
այլ
ընթերցող
հասարակութիւնը
կարեկցութիւնը
պ.
Չամուռճեանի
գրուածքին
{պատասխանելու}
խորհրդով
կորուսած
ժամանակի
վերայ:
Ի
խօսում
էր
քո
հետ,
փոխանակ
նորա
խօսքին
{պատասխանելու},
պիտո՞յ
է
ասէիր,
թէ
գնա
դու
այժմ,
եւ
մանաւանդ
զզւում
եմ
աշխարհի
երեսին,
ապա
{պատասխանելու}
էի,
թէ
մի
երեսից,
որ
ոչինչ
մարդկային
ը։
Ի՛նչ
կերպով
կատարւում
է
այս։
Սորան
{պատասխանելու}
համար
պիտոյ
է
քննել
այդ
կրօնի
բուն
սկզբ
չում
է
իմ
առաջարկած
հարցմունքին
ուղղակի
{պատասխանելուց}.
երեւի
թէ
ձեռք
չէ
տալիս
նորան,
եւ,
խ
իք
ի
Նախիջեւանայ
":
-
Ոչ
այդպէս,
-
{պատասխանեմ}
նմա,
թէոդոսեցիք
են
ստորագրողք,
գուցէ
որոշ
պատասխանը,
իսկ
նորա
ասածներին
կը
{պատասխանեմ}
մեծ
ուրախութեամբ:
Սոքա
են
իմ
խնդիրները
ասա՛,
ես
լսում
եմ,
կը
հասկանամ
եւ
կը
{պատասխանեմ}
քեզ,
եւ
լաւ
է,
որ
մեր
խօսակցութիւնը
ս
մէք:
-
Ի՞նչ
կողմից
կամենում
ես,
որ
{պատասխանեմ}
քեզ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
այսինքն
ալ
տուր
եւ
ապա
հարցրու
հարցանելիքդ,
որ
{պատասխանեն}
եւ
ամենայն
ճշդութեամբ
եւ
հաւատարմութեամ
անք
համարել
նորը
դրականապէս:
Ի՞նչ
պիտի
{պատասխանեն}
մեզ,
եթէ
հարցնենք,
թէ
ինչ
բանում
է
կա
կոպէկի
արժանաւորութիւն
չունին,
ուրեմն
{պատասխանենք}
այդ
հարցմունքին,
որ
շատ
մարդ
մեր
ազգից
ողք:
"
Շատ
հասարակ
կերպով
",
-
կը
{պատասխանենք}
մեք:
"
Ազգ
ասելով՝
պիտի
իմանալ
հ
ր
մի
մասնաւոր
վարդապետի
տեսչութեան։
{Պատասխանենք}
կարճառօտ.
Փարպեցու
ժամանակ,
որպէս
եւ
ն,
ո՞րքան
վարժապետք
ու
աշակերտք։
Մեք
կը
{պատասխանենք},
եւ
ոչ
մի։
Ո՛չ
թէ
միայն
չունի
ազգը
աշխա
մարդ
հարցանելով,
կամենում
եմ,
որ
դու
{պատասխանես}
ինձ
նորա
մասին
կատարելապէս,
նորա
արժան
չեմ
մտանում
ուսումնական
բաների
մէջ,
-
{պատասխանեց}
իմ
հիւրը,
-
բայց
ինչ
որ
վերաբերւում
է
-
Մի՞թէ
մոռացել
ես
իմ
տեսած
երազը,
-
{պատասխանեց}
Պ.
Բէգզադէն:
-
Չեմ
մոռացել,
բայց
ուեցին
այդ
խօսքերը
խօսելու:
Շամիլը
{պատասխանեց}
ինձ.
-
Սուտ
չէ՛
քո
կարծիքը
իմ
հայ
էջ,
-
հարց
արեցի
ես:
-
Չգիտեմ,
-
{պատասխանեց}
խորհրդական
ծանօթս
եւ
նետեց
կապոցը
իմ
առ
ղդը
խօսակից
լինել:
-
Ես
Հայ
եմ,
-
{պատասխանեց},
-
եւ
աւելի
ոչինչ:
Եթէ
իմ
մարդկութիւն
մասնակից
լինել
Մուրադեան
շնորհին,
ինձ
{պատասխանեց},
թէ
այն
պատահած
անախորժութեններից
յետո
Արամից
այդպիսի
թանգութեան
պատճառը,
նա
{պատասխանեց},
թէ
բոլորովին
այլ
պատճառով
հրաժարուեցա
աբար
վարւում
են
քահանաների
հետ:
Աբեղան
{պատասխանեց},
թէ
ինքեանք,
վանքի
մէջ
չլբուր
ուտելով
եւ
յանդիմանեց,
նա
ուրիշ
այլ
բաների
մէջ
{պատասխանեց}
եւ
այս,
թէ
ինքը՝
Ներսէսը,
հակառակ
է
ր
ենք
միմեանց
անբաժան
",
Օրիորդը
{պատասխանեց}
հեգնելով.
"
Նա
երէցն
է,
իսկ
ես
,
Ինչպէ՞ս
չէին
արգելում:
Նա
ինձ
այսպէս
{պատասխանեց}.
Նոցայ
միջի
նախագահ
մարդերը
կարդ
իբրեւ
փայտ:
-
Ձեր
մռայլութիւն,
-
{պատասխանեց}
վախեցած
դեւը,
-
լաւը
չկարողացայ
գտնել
ճեղքուածներ:
-
Հին
շինուածք
է,
-
{պատասխանեց}
անիծեալը,
գլուխ
տալով
եւ
անամօթաբար
ժպ
ականութեան
վերայ:
-
Զարմանք
չէ,
-
{պատասխանեց}
դեւը,
-
նա
առհասարակ
թշնամի
է
ամենայն
-
Չէ,
չեմ
լսած
այդպիսի
ազգի
մասին,
-
{պատասխանեց}
սատանան,
եւ...
փռը՜շ...
փռնգաց
բ
Սատանան,
ընդհատելով
նորա
խօսքը,
{պատասխանեց}
-
Սիրական
Բուբանդուս,
սկսիր
շուտով
սինքն
ընդհակառակը:
-
Շատ
բարի,
-
{պատասխանեց}
վէզիրը.
իրաւ
որ
իսկական
դժոխային
գիտու
-
Միայն
ծառայ,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
{պատասխանեց}
օրագրապետը,
-
ես
յառաջ
եւս
ծառայ
կարդա
ւթեան
վերայ
չէ,
այլ
ժողովրդի
վերայ,
-
{պատասխանեց}
լեղապատառ
օրագրութեան
ոստիկանը,
-
վիպա
պասանութեան
վերայ
եւս
չկամիմ
մտածել,
-
{պատասխանեց}
դժոխքի
թագաւորը
բարկացած,
-
ի՞նչ
հարկա
-
Ամենեւին
ճշմարի՛տ
է
ձեր
ասածը,
-
{պատասխանեց}
Բէհեղզեբուղը
գլուխ
տալով:
-
Լսուա
ել...
թէ
ախտոտեալ
էր
իմ
հարբղխով,
-
{պատասխանեց}
կէտադիրը:
-
Ա՛յ
դու
խելագար,
-
գ
-
Արդարեւ
այդքան,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
{պատասխանեց}
դեւը:
-
Գովելի
է,
գովելի
է,
-
բա
,
որ
նորա
պարոնը
գնացել
էր
ախոռ:
Ծառան
{պատասխանեց},
թէ
բաւական
ժամանակ
է:
-
Բայց,
-
յաւ
կը:
-
Խօսենք,
եղբա՛յր,
խօսենք,
-
{պատասխանեց}
պ.
Շաքարեանցը
մեքենաբար,
ցանկանալով
մ
ատարել,
ովի՛ն
հրաւիրել
եւ
ովի՛ն
ոչ,
-
{պատասխանեց}
պ.
Մարկոսը:
-
Այո՛,
այդպէս:
Ես
ու
ժամանակ
չէ,
բե՛ր
կարդանք,
-
իսկոյն
{պատասխանեց}
պ.
Մարկոսը:
-
Առ,
կարդա՛,
բայց
ն:
-
Այնպէս
կարդամ,
որ
հիանաս,
-
{պատասխանեց}
պ.
Մարկոսը
ջերմութեամբ:
Եւ
արդարեւ
նո
րձ
կատարել
ժողովի
անդամների
առաջեւ,
նա
{պատասխանեց},
թէ
չունի
այլեւս
այն
փոշիները,
առանց
թուխեանցի
քուրայից
կը
ստանանք
նորան,
-
{պատասխանեց}
պ.
Շաքարեանցը
ինքնաբաւական
կերպով:
եց
Մանթուխեանցը:
-
Ահա
ցուցակը,
-
{պատասխանեց}
պ.
Շաքարեանցը:
Մանթուխեանցը
վեր
ա
ւիրես,
ծանօթ
կը
լինի
կ'երթայ,
-
իսկոյն
{պատասխանեց}
պ.
Մարկոսը:
-
Ինչ
բաներ
էք
խօսում
ց
Շաքարեանցը:
-
Նորա
համար...
-
{պատասխանեց}
Մանթուխեանցը,
-
նորա
համար,
որ
նա
մի
րպէս
թեթեւամիտ
մարդ
իսկոյն
համաձայնելով
{պատասխանեց}.
"
Եթէ
մի
այդպիսի
մարդ
է
Կոմս
էմմանուէ
ը
ձգեմ,
որ
շունը
ձեռքից
հաց
չառնու,
-
{պատասխանեց}
պ.
Մարկոսը
մի
փոքր
վիրաւորուած
Մանթուխ
ան
մարդ,
որ
ողջի
վերայ
ծիծաղում
էր,
-
{պատասխանեց}
Շաքարեանցը:
-
Եւ
ինչպէս
էր
ծիծաղու
աշակերտ
լինել
եւրոպական
դպրոցներին,
-
{պատասխանեց}
Մանթուխեանցը:
-
Ինչպէս
է
ապա
նորա
,
դուք
ազատ
էք
տնօրինել
ինչպէս
կամիք,
{պատասխանեց}
Մանթուխեանցը:
Պ.
Շաքարեանցը,
որպ
սը
խնդրեց
յատկացնել
խնջոյքի
օրը.
նորան
{պատասխանեց}
Շաքարեանցը,
թէ
լինելու
է
մայիսի
20-ին
,
-
ասաց
նա:
-
Աստուծոյ
բարին,
-
{պատասխանեց}
խօսակիցը:
-
Դարձեա՞լ
գերեզման..
իւն
կայ,
կառավարութիւն
եւ
առաջնորդ,
-
{պատասխանեց}
ժամակոչը,
ճակատի
քրտինքը
սրբելով:
ութիւնը,
այդպիսի
գերեզմա՞ն
կը
լինի,
-
{պատասխանեց}
կոմս
էմմանուէլը:
-
Ի՛նչ
է,
մտածու
եւ
թոքերի
մէջ:
-
Այո՛,
ե՛ս
եմ,
-
{պատասխանեց}
տիրացուն:
-
Երեւի,
օդի
լաւութեան
պատճ
-
Ստո՛յգ
է,
ես
եւս
նկատում
եմ
այդ,
-
{պատասխանեց}
կոմսը,
բայց
այնպիսի
սառնութեամբ,
որ
յ
շխարհի
երեսին:
-
Գնանք,
գնանք,
-
{պատասխանեց}
կոմսը,
-
բայց
այսպէս...
ուղիղ.
պատ
առքի,
զուարթ
լոյս
-
Յիսուս
Քրիստոս,
-
{պատասխանեց}
կոմսը,
ախ
քաշելով
սրտի
խորքից:
Ինքը
ի
է՞
չգիտէք,
որ
մահմետականք
էին
նոքա,
-
{պատասխանեց}
կոմսը:
-
Ապա
որտեղի՛ց
է
Հայերի
մէջ
ց
դուրս
գնալը:
-
Շատ
կարելի
է,
-
{պատասխանեց}
մայրը,
-գուցէ
նշանուելու
դիտաւորութիւն
ուք
ճանաչու՞մ
էք
նորան:
-
Այո՜,
-
{պատասխանեց}
կոմսը,
-
ես
այսօր
առաւօտ
եւս
այնտեղ
էի
ց
լինել
ձեզ:
-
Ոչի՜նչ,
ոչի՜նչ,
-
{պատասխանեց}
տիրացուն
կակազելով
եւ
բոլորովին
մեքենաբ
ամօթ
է
մինչեւ
անգամ
իմ
պէսին
երգել,
-
{պատասխանեց}
օրիորդը
մի
փոքր
կարմրելով:
Բայց
բոլորո
իքը:
-
Ամենեւին
զուր
էք
խօսում,
-
{պատասխանեց}
կոմս
էմմանուէլը,
-
եւ
ես
չէի
կարող
երբ
այդ
ժամին
հիւր
պիտի
ընդունեմ
իմ
մօտ,
-
{պատասխանեց}
կոմսը:
-
Ահա
այս
պատճառով
գնացի
գն
լով
դէպի
օրիորդ
Մարիամը:
-
Այո՛,
-
{պատասխանեց}
օրիորդը:
-
Չէ՞
կարելի,
որ
վերստին
ա՞ք,
-
ընդհատեց
կոմսը:
-
Այո՛,
-
{պատասխանեց}
Մահտեսի
Թովմասը,
-
գողացայ
ահա
այս
թու
արցանել,
թէ
ինչ
թուղթ
էր
այն:
Օրիորդը
{պատասխանեց},
թէ
մի
տաղ
է,
եւ
թէ
պատրաստ
է
երգել
ա
րինի
երգէք:
-
Միթէ՛
չէ
կարելի,
-
{պատասխանեց}
օրիորդ
Մարիամը,
-
որ
դուք
մի
փոքր
վաղ
նչպէ՛ս
գտաք:
-
Չէ
կարելի
գովել,
-
{պատասխանեց}
բժշկապետը:
-
Նորա
հիւանդութիւնը
խճճւու
իրական
խորհուրդը:
-
Լաւ
ասացիք,
-
{պատասխանեց}
բժշկապետը,
-
իմ
տալու
խորհուրդը
չէ
միա
ած
եմ,
ուստի
շատ
անգամ
շփոթւում
եմ,
-
{պատասխանեց}
պ.
Յովնաթանեանցը,
ծածկելով
իւր
տհաճու
թիւնը
կատարել
ինձ
ամենեւին
անհնար
է,
-
{պատասխանեց}
պ.
Յովնաթանեանցը:
-
Բայց
ձեր
դստե
mania)
ստանալը
ամենեւին
հնարաւոր
է,
-
{պատասխանեց}
բժշկապետը
գերմանական
սառնութեամբ:
բաւական
մեծաքանակ
արծաթ
արաղի
համար,
-
{պատասխանեց}
գործակատարը,
ստրկական
պատկառանքով:
րեց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-Պարոն,
-
{պատասխանեց}
ծառան
դողալով,
-
խնդրեմ,
եթէ
կարելի
է
արեց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-
Այո՛,
-
{պատասխանեց}
գործակատարը
եւ
ձեռքը
տարաւ
դէպի
ծոցը,
ցուց
տիկինը:
-
Ինչպէս
կարելի
է,
-
{պատասխանեց}
պ.
Յովնաթանեանցը.
-
Նախ
որ
ես
դեռ
որո
նք
կլինի՞.
ով
չգիտէ
մահի
ինչ
լինելը,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն
Շահումեանցի
հարցմունքի
եմ
ասում,
թէ
մարդ
է,
կամ
սատանայ
է,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն
մի
կերպ
հանգստութեամբ
-
հարցրեց
Շահումեանցը:
-
Նորանից,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
դու,
մարդը,
որ
երո՞րդ
ժամն
է:
-
Դեռեւս
վեցերորդ,
-
{պատասխանեց}
Շահումեանցը,
նայելով
իւր
կրկնափակ
ոսկե
նքի
ազդեցութենով:
-
Ընդունում
եմ,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Շատ
բարի,
-
ասա
ց
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Այո,
ձեւը,
-
{պատասխանեց}
Շահումեանցը:
-
Ես
գիտեմ,
-
ասաց
Թիւ
-
ասաց
Շահումեանցը:
-
Ինչպէս
չէ,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Տեսանո՛ւմ
ես,
-
ած
էր
հողից,
այնպէս
չէ՞:
-
Այո՛,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Շատ
լաւ,
-
ասաց
ինձ,
ես
կ՚այրեմ
եւ
կը
չքացնեմ
նորան,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Մի՞թէ
մոխիրը,
էջ,
-
հարցրեց
Շահումեանցը:
-
Այն,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
առաջին
օրինակդ,
տի
վերայ:
-
Այո՛,
մահի
վերայ
էր,
-
{պատասխանեց}
Շահումեանցը,
-բայց
դու
ինձ
հարկադրեցիր
վ
վերայ
բերեց
Շահումեանցը:
-
Այն,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
մարդը
մեռանելով
-օղլու
տիկինը:
-
Ամենեւին
այդպէս,
-
{պատասխանեց}
պարոն
Մկրտիչը,
-
ձեզ
յայտնի
է,
որ
ես
դ
լ
եմ,
փառք
Աստուծոյ:
-
Շատ
բարի,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
Աստուած
ընդու
ամ
անհամաձայնութիւնը:
-
Շատ
բարի,
-
{պատասխանեց}
պարոն
Մկրտիչը,
-
միայն
խնդրեմ
այնպէս
առ
մութիւն
ստանալու
համար:
-
Մարիկս,
-
{պատասխանեց}
աղքատը,
-
Աստուած
օրդ
երկայն
առնէ...
տուածածնի
թաղը,
գիտե՞ս:
-
Գիտեմ,
-
{պատասխանեց}
պառաւը,
-
ամենայն
չորեքշաբաթ
օր
ես
գնու
րով
եւ
լաւ
հագնուած:
-
Շատ
բարի,
-
{պատասխանեց}
պառաւը,
-
Աստուած
անփորձ
պահէ,
շատ
խն
"
հայրդ
չէ՞
եկած
դեռեւս
":
-
Ոչ,
-
{պատասխանեց}
Մանուշակը:
-
Զարմանք
է,
-
շարունակե
չեկած,
այդ
է
քո
քաղաքավարական
խօսքը,
-
{պատասխանեց}
կինը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
ժպտեցաւ
եւ
ա
ալը
լաւ
չէ,
շուտ
կը
ծերանաս,
հայրս,
-
{պատասխանեց}
պառաւը,
եւ
նշան
տուեց,
որ
կամենում
էր
ւն,
որ
նա
տանի
եւ
քանի
կոպեկ
շահուի,
-
{պատասխանեց}
կինը:
-
Եւ
ինչպէ՞ս
խորամանկ
պառաւ
է
արդէն
հրամայել
եմ
թէյի
մեքենան
դնել,
-
{պատասխանեց}
կինը,
-
կարծելով,
թէ
դու
տանն
էիր,
բ
-
Գալը
եւս
չգիտեմ,
ոչ
թէ
պատճառը,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն
ժպտելով
եւ
միտքը
ամենե
ենք
զուր
տեղը:
-
Թող
այդպէս
լինի,
-
{պատասխանեց}
Շահումեանցը:
Մանուշակը
ժպտեցաւ
քթի
-
Ես
շատ
խորունկները
չեմ
մտանում,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ես
միայն
գիտեմ
վեր
ծութիւնը
եւ
յանցանքները
այլ
բաներ
են,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն.
-
նա
նորանց
փոխանակ
պ
եմ,
որ
այդպէս
սէր
ցոյց
ես
տալիս
ինձ,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
եւ
մանաւանդ
շնորհակ
նձ
մարդու
ինչ
լինելը:
-
Շատ
բարի,
-
{պատասխանեց}
Շահումեանցը,
փոքրիկ
արծաթի
դրգալով
թէյ
նը
վերջին
անգամ։
-
Երթաք
բարեա՛ւ,
-
{պատասխանեց}
նորան
Թիւթիւնճի-օղլուն,
դուռը
փակելով
Ես...
ինքս
եւս
չգիտեմ,
-
ընդհատուած
{պատասխանեց}
Մանուշակը,
որի
սիրտը
զարկում
էր
դեռեւս
:
-
Մի՞թէ
քո
խիղճը
չէ
տանջում
քեզ,
-
{պատասխանեց}
Մանուշակը,
-
այդպիսի
սիրտ
խոցոտող
հարց
եանցը:
-
Երթաս
բարեա՛ւ,
սիրական,
-
{պատասխանեց}
Մանուշակը
`
բաժանուելով
նորա
գրկից:
չգրել:
-
Ի
հարկէ,
այդ
է
պատճառը,
-
{պատասխանեց}
կինը,
-
բայց
այդտեղ,
ե՛ւ
նա
մեղաւոր
է
ի
ձեռքս,
նորա
համար
աչքերս
լցուեցան,
-
{պատասխանեց}
Մանուշակը,
հարկադրելով
ցոյց
տալ
իւրեան
պարոն
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Ես
եմ,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
մօտենալով
ծառային:
եանցը:
-
Ի՞նչ
տեղից
պիտի
իմանամ,
-
{պատասխանեց}
կինը,
որ
արդարեւ
չէր
կարող
մտքից
եւս
ա
արցրեց
կինը:
-
Պարոն
Շահումեանցը,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
խնդրում
է
մեր
Մանու
-
Կարօտութիւն
կա՞յ
հարցնելու...
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-
Օղլուն:
Մանուշակը
այնպէս
պերի
բազմութիւնը:
-
Ամենեւին
ո՛չ,
-
{պատասխանեց}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ես
շատ
ուրախութենով
մաքրում
եմ
պատկերի
վերայից,
հայրի՛կ,
-
{պատասխանեց}
դուստրը:
-
Ե՛կ
այստեղ,
-
ասաց
հայրը
րաստ
սպասում
էիք:
-
Ամենեւին
ո՛չ,
-
{պատասխանեց}
քահանան,
-
մէք
մկրտութիւն
ունինք
առնելո
դեղին
եւ
երբեմն
կարմիր
"։
Դեսպանը
{պատասխանեց},
թէ
Պապը,
իբրեւ
Քրիստոսի
փոխանորդ
աշխ
ւմ
դատողութիւն
առնել
Չինաստանի
վերայ,
-
{պատասխանեց}
Մեցցաբարդան.
-
նա
կամենում
է,
որ
այս
ա
պատասխանում
"։
"
Շատ
սրամիտ
բան
էր,
-
{պատասխանեց}
Կարդինալը,
-
եւ
Ձեր
մեծութիւնը
անչափ
քա
արդապետական
աթոռների
վերայ։
Կառավարիչը
{պատասխանեց},
թէ
այդ
բանը
գլուխ
բերելու
համար
յառաջ
նորանից
բացայայտել
այս
խօսքերը։
Աբեղան
{պատասխանեց}.
"
Յիսուսեան
աբեղաները
իրողապէս
բաղկաց
ց
արդէն
ծնանում
են
"։
"
Իմ
բարեկա՛մ,
-
{պատասխանեց}
Հենրիկոսը
միեւնոյւն
ձեւով,
-
թագաւորներ
լիս
նորան
չ'առնել
այս
գործը,
Հենրիկոսը
{պատասխանեց}.
"
Գիտեմ,
որ
Յիսուսեանները
յետ
կանչել
պաշտ
ականջի
համար
լսելու
անպատեհ։
Պապը
{պատասխանեց},
թէ
նորա
կոնդակը
բացայայտ
է
եւ
պարզ,
ց
ես
չունիմ
ոչինչ
ատելութիւն
դէպի
նա,
-
{պատասխանեց}
Լուդովիկոսը.
-
ես
միշտ
սիրել
եմ
նորան։
,
կառավարում
էր
բոլոր
պապական
աշխարհը,
{պատասխանեց}.
"
Sint
ut
sunt
non
sint
"
(
այսինքն՝
կ
ամենայն
յօդուածք,
որոց
`
կարճառօտիւք
{պատասխանեցաք}
ըստ
ներելոյ
ժամանակին,
շարեն
ըզգրքոյկ
համարը:
-
Չէ՛,
չեմ
կարդացել,
-
{պատասխանեցի}
ես,
-
որովհետեւ
չեմ
ստանում:
-
Ա
նից:
-
Բոլորովին
ներում
եմ
քեզ,
-
{պատասխանեցի}
ես,
-
կարող
ես
ինչ
կամիս
խօսել,
որովհ
լ
ազգի
հարստութեանը:
-
Սիրելի՛,
-
{պատասխանեցի}
ես,
-
քո
կանոնների
առաջինը
խաբէութիւն
բերգութիւնը,
վասնորոյ
մեծ
ուրախութեամբ
{պատասխանեցի}
Գուլի-Շամամային,
թէ
այդ
ողբերգութիւնը
կան
քաղաքավարութեամբ:
-
Հայ
եմ,
-
{պատասխանեցի}
ես:
-
Ինչու՞
համար
ներկայացած
ես
ի
բերելու
քամակից:
-
Ո՛ղջ
լինիս,
-
{պատասխանեցի}
ես,
-
եթէ
կարելի
է,
խնդրում
եմ
չխօսել
:
Ովի՞ն
է
խաբում
սա:
-
Ուրեմն,
-
{պատասխանեցի}
ես
Շամիլին,
-
եթէ
ձեր
համար
այդպէս
հեշ
հանդերձ
1
ֆ[ունտ]
թաբ[ակով]
եւ
թղթով
եւ
{պատասխանեցի}
4-ին:
Ժողովրդական
քերականութեան
վերայ
կու
հատ,
մինը
4-ից,
իսկ
միւսը
6-ից
եւ
{պատասխանեցի}
8-ին,
որ
գնաց
նոյն
օրը:
9-ին
տեսութի
եւ
Յովհանն[էսի]:
11-ին
նամակ
ստացայ.
{պատասխանեցի}
12-ին,
որ
կ՚երթայ
13-ին:
14-ին
նամակ
18-ին
ստացայ
նամակ
եւ
պակսիմատ.
19-ին
{պատասխանեցի},
որ
գնաց
20-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ,
նդունուի՞
ռնգեղջիւրը,
թէ
չէ:
Նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
23-ին:
25-ին
տեսութիւն
ե
-ին:
28-ին
նամակ
ստացայ
27-ից
գրուած,
{պատասխանեցի}
եւ
գրեցի
մի
առանձին
նամակ
մեր
տունը,
ո
ւղթը
պիտի
երթայ
եղած
մայիսի
1-ին:
7-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
8-ին:
9-ին
նամակ
ստացայ
ե
ցայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրած
եւ
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
21-ին:
22-ին
նամակ
ստացա
ացայ
եղբօրիցս,
նոյն
թուականից:
27-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
28-ին:
29-ին
նամակ
ստացա
այ
եղբօրիցս
այսօրուայ
թուականով:
18-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
19-ին:
20-ին
նամակ
ստացա
[արապետ]
Մ[արգարեանի]
գալուստը:
Իսկոյն
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
25-ին:
28-ին
նամակ
ստացա
,
որով
ուղարկեց
մի
ֆունտ
թաբակ:
15-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Առողջութիւնս
բաւակա
եղբօրիցս
նոյն
թուականով
գրուած.
22-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը
եւ
խնդրեցի
շերամադարմ
]
Բոկլ
եւ
շերամադարմանութիւն.
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
31-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
Բերբե
յսօրուայ
թուականով
եւ
1
ֆ[ունտ]
թաբակ:
{Պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը
առաւօտ,
այսինքն
13-ի
հանդերձ
տետրակներով
եւ
խաղողով:
19-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
նամակ
ստացա
որով
յայտնում
է
իր
տկարութիւնը:
26-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-ին
երեկոյեան
նա
մակ.
այս
շատ
զարմացնում
է
ինձ:
10-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
11-ին:
12-ին
նամակ
ստացա
ցս
այսօրուայ
թուականով
եւ
խաղող:
17-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը,
այսինքն
18-ին:
19
ցայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆ[ունտ]
թաբակ:
30-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
31-ին:
Նոյեմբերի
4-ին
տե
:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
իսկոյն
{պատասխանեցի}:
Այսօր
ուղարկել
էր
ինձ
հին
հեղինակները
մակ
ստացայ
13-ից
գրուած,
որին
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
15-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
րձ
թաբակով
եւ
մունշտուկներով,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
24-ին
նամակ
ստացայ
անդերձ
քեռորդուոց
նամակներով,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}
եղբօրս,
Աւտուշին,
Գաբրիէլին
եւ
Բերբեր
ուած,
գրքեր,
ձուկ
եւ
պակսիմատ:
12-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
14-ին
նամակ
ստացայ
ղբօրիցս,
խաղող,
գիրք
եւ
թաբակ:
19-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
20-ին:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
Հիւսիսափայլ
եւ
Կռունկ:
2-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
7-ին
տեսութիւն
եղբ
ն
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
միեւնոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
2
հատ.
:
29-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
30-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Փետրուարի
1-ին
նամա
ի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
3-ին
տեսութիւն
եղբ
րուած,
եւ
ձուկ,
եւ
խաւիար:
6-ին
թէեւ
{պատասխանեցի},
բայց
վերակացուն
մոռացել
էր,
եւ
կ՚երթ
13-ին
նամակ
ստացայ
եւ
գրքեր,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
13-ին
յայտնեցին
ինձ
երրորդ
բաժանման
հ
րթեր,
թաբակ,
խաղող
եւ
այլն.
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
20-ին
տուի
գրուածքս
քննութեան:
21-ի
է:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
5-ին
{պատասխանեցի}:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկա
պակսիմատ,
թաբակ
եւ
տետրակներ:
12-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
13-ին:
14-ին
նամակ
ստացայ
ագիրքը,
որ
բացին
բերդակալի
մօտ:
26-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
28-ին
նամակ
ստացայ
այ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
չգիտեմ
երբ
կ՚երթայ:
3-ին
նամակ
ստաց
ցս
եւ
Հիւսիսափայլը,
1864
№2:
Նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
13-ին
տեսութիւն
եղ
:
15-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
16-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
18-ին
նամակ
ստացայ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրուած,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
26-ին
նամակ
ստացայ
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
թաբակ:
29-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Մայիսի
2-ին
նամակ
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
նամակ
ստացայ
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
[Յետոյ
աւելացրած]
Ա
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրուած,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
Յոյս
ունիմ,
թէ
վաղը
երթայ:
24-ին
ն
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Յունիսի
1-ին
երկրոր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից,
4-ին
{պատասխանեցի}:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուա
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}
հանդերձ
հեռագրով
ի
Նախիջեւան:
14-ին
ն
այ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
Այս
նամակը
տուի
18-ին
առաւօտ:
18-ին
նամակ
ստացայ
Յովհանն[էսից]
եւ
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
որով
յա
13-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
Աւտուշին
եւս
գրեցի:
17-ին
տես[ութիւ
ցայ
եղբօրիցս,
ձուկն
եւ
խաւիար:
20-ին
{պատասխանեցի}:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գր
26-ին
նամակ
ստացայ
եւ
խաղող,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
30-ին
նամակ
ստացայ
կ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
թուականից,
3-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
6-ին
նամակ
ստացայ
ակ
ստացայ
եղբօրիցս
8-ից
գրուած:
10-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
12-ին
նամակ
ստացայ
ն:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
17-ին
{պատասխանեցի}:
19-ին
նամակ
ստացայ:
21-ին
տեսութիւ
:
23-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
24-ին
{պատասխանեցի}:
25-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]:
26-
ի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
2-ից
գրու
:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս:
22-ին
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
23-ին:
24-ին
նամակ
ստացա
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
31-ին
նամակ
ստացայ
ացայ
եղբօրիցս
3-ից
գրուած:
5-ին
առաւօտ
{պատասխանեցի},
4-ից
թուեալ:
7-ին
տեսութիւն
եղբօրս
]
Գ[րիգորեւիչի]
առողջութիւնը:
Նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
29-ին
նամակ
ստացայ
ի]
10
օրից
վերադարձը
Փարիզից.
նոյն
օրը
{պատասխանեցի},
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նոյն
օրը
գրեցի
եւ
ա
ից
եւ
Աւտ[ուշից]
25
դ[եկտեմբերի].
7-ին
{պատասխանեցի}:
10-ին
նամակ
ստացայ
8-ից
գրուած:
11-ի
ը:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս.
15-ին
{պատասխանեցի}:
15-ին
տկարութիւնս
շարունակւում
է
ամեն
կ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
եւ
թաբակ,
նոյն
օրը
{պատասխանեցի}:
20-21
եւ
21-22
հանգիստ
եմ,
տկարութի
:
21-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
22-ին
{պատասխանեցի},
առաւօտ:
22-ին
ընդունեցի
4[-րդ]
բաղն
բօրիցս
9-ից
գրած
եւ
այսօր
փոստ
տուած
եւ
{պատասխանեցի}
`
վաղը
տալու
համար:
10-11
id[em]
այսօ
սնաւոր.
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
իսկոյն
{պատասխանեցի},
նոյնպէս
եւ
Սերոբին
գրեցի
մի
նամակ:
արդար,
եւ
որը՞
դատապարտելի:
Ես
նորան
{պատասխանեցի}.
թո՛ղ
այդ
բանը
քննել
մարդկութեան
ապագա
րարածներից
գերազանց
է:
-
Գիտեմ,
-
{պատասխանեցի}
ես:
-
Ուրեմն,
ինչո՞ւ
մեղադրում
ես
մարդը
ընդհանրապէս,
ես
եւս
քեզ
նոյնպէս
{պատասխանեցի}:
-
Ես
սկզբումը
եւս
ասացի,
թէ
մարդ
նձրութիւն
չէ
լսել
ձեր
խօսակցութիւնը,
-
{պատասխանեցին}
մի
քանի
ձայներ
հիւրերի
միջից:
-
Տե
բանաստեղծութեան:
-
Անտարակոյս,
-
{պատասխանեցին}
մի
քանի
մարդիկ
Մահտեսի
Թովմասի
հետ
միաս
է
խլուէին
պարտքի
դէմ։
Բայց
Յիսուսեանք
{պատասխանեցին},
թէ
Հ.
Լաւալլետը,
գլխաւոր
իշխան
լինե
ու
դիտաւորութիւն:
Ի՞նչ
է
պատճառը.
ինձ
{պատասխանեցին},
թէ
առանց
ծառի
էլ
մոծակի
ձեռքից
օր
ու
պատկեր
է
Աստուծոյ:
-
Փոքր
ինչ
նման
{պատասխանեցիր},
բայց
ոչ
կատարեալ.
պատճառ,
մարդու
հո
որ
խնդրում
է
Մանուշակին:
-
Դու
ի՞նչ
{պատասխանեցիր},
-
հարցրեց
կինը:
-
Կարօտութիւն
կա՞յ
լինելու
կտակին,
օրէնքը
պիտի
ստորասաբար
{պատասխանէ}
Հայերի
օգտի
համար:
Եւ
մեզ
այնպէս
է
թւո
անգանակն
զոր
ի
Հօրէ
եւ
յՈրդւոյ
բղխի
",
{պատասխանէ},
թե
"
անհնա՜ր
է
".
առ
այս
պատճառս
տալ
սնենք,
ան
ամենքն
ալ
ատենով
չկայի՞ն
",
{պատասխանէ}.
"
ո՛չ
"
ասկէ
վեց
եօթը
հազար
կամ
շատ
շ
ւն
եւ
առաքելականութիւն):
Զկնի
այսորիկ
{պատասխանէ}
առ
հարցումն
ստորասաբար,
զի
եւ
մասնաւոր
ալ
մահուչափ
կամ
մահացո՞ւ
են
":
Առ
այս
{պատասխանէ}
բացասաբար,
յաւելեալ
եթէ
ըստ
ծանրութեան
գինւոյն՝
Քրիստոսի
արիւնը
միայն
կայ
"
-
{պատասխանէ}
Այվազովսքին.
"
Քրիստոսի
մարմինը
եւ
արի
ուսաւորել։
Խնդրում
էինք,
եթէ
միայն
կը
{պատասխանէին}
մեզ
այդ
պարոնները,
ո՞րտեղ
է
տեսնուած,
ռաջին
պոչտով
գրում
եմ
քո
ամեն
մի
խոսքիդ
{պատասխանը}:
Առաջինը
ինձի
շատ
զարմանալի
է,
որ
ել
էի,
ստացա՞ր
թե
ոչ:
Խնդրեմ
գիրիս
{պատասխանը}
առաջին
փոշտով
գրիս,
սպասում
եմ:
Աս
կլինիք
"
Մեղուի
"
10
համարի
իմ
նամակիս
{պատասխանը},
որ
գրել
է
պ.
Բալասանյանցը:
Ես
երկու
,
որպեսզի
քո
նամակում
իմ
բոլոր
հարցերի
{պատասխանը}
լինի,
թե
չէ
այնքան
անախորժ
է,
երբ
պատ
նամակդ
ստացա
երեկոյան,
այսօր
գրում
եմ
{պատասխանը},
որ
դու,
հավանորեն,
կստանաս
վաղը:
սին
գրել
էիր,
թե՞
ոչ:
Պարզ
է,
որ
դրա
{պատասխանը}
կարճ
է՝
այո
կամ
ոչ,
իսկ
դու
գլուխդ
ազ
խարհում:
Հարցնում
եմ
ձանձրույթից,
իսկ
{պատասխանը}
հաճույք
կպատճառի
ինձ:
80.
ՂԱԶԱՐՈՍ
սակցության,
բայց
մինչ
այս
րոպեն
խնդրիս
{պատասխանը}
չունեմ,
չնայած
հուսով
եմ...
Շատ
չեմ
կարող
ասել,
մանավանդ
որ,
իմ
խնդրի
{պատասխանը}
դեռեւս
չունեմ:
Խնդրում
եմ
անկեղծ
հա
սկ
բան
է,
եթե
այսօր
ստացա
նամակդ,
ապա
{պատասխանը}
կգրեմ
երկուշաբթի:
Ցտեսություն:
Քո
հիմա
խոսել:
Օրինակ,
հանգստացուցիչ
այն
{պատասխանը},
որ
իբր
"
ատոմների
զանազան
դասավորությ
Մարիա
Նիկոլաեւնա
Պանովային
իմ
ջերմաջերմ
{պատասխանը}
նրա
ջերմ
բարեւին:
Սրտանց
շնորհակալ
եմ
կարող
է
գտնել
ամեն
տեսակ
հարցմունքների
{պատասխանը}
իմ
ուղղության
եւ
քերականական
կանոնների
եւէ
բան
կա։
Պ.
Մորոզովը
թող
տպագրե
իր
{պատասխանը},
ես
չեմ
կարող
շուտով
վերջացնել,
որովհ
մերոնք
բոլորն
էլ
առողջ
են,
այդ
նամակի
{պատասխանը}
կգրեմ
այս
մի
քանի
օրերս,
հիմա
այլեւս
տ
Գրիգոր
եւ
Սերովբե
եղբայրներիս
նամակների
{պատասխանը},
ինչպես
նաեւ
Ավետիք
քրոջորդուս,
կգրեմ
տեյի.
ես
քեզիմեն
մեկ
հատ
գիր
առիլ
էի,
{պատասխանը}
հատուկ
քո
անունովդ
գրիլ
եմ
հունվարի
28-
:
Իհարկէ,
լսելու
եմ
այն
սովորական
{պատասխանը},
թէ
մի
այդպիսի
ուսումնարան
մշտնջենաւոր
պահանջում
եմ
իմ
հարցմունքի
ճիշտ
եւ
որոշ
{պատասխանը},
իսկ
նորա
ասածներին
կը
պատասխանեմ
մեծ
է,
սիրելի՛
ընթերցող,
Պ.
Իսահակեանցի
{պատասխանը},
հարցմունքին
յարմար
չէ՞,
կամ
օրինաւոր
ծ
եղէք,
որ
պիտի
կրկնեմ
Պ.
Իսահակեանցի
{պատասխանը},
թէ
այստեղ
այդ
բանի
վերայ
գրելու
տեղը
նամակը
-
Գամառ-Քաթիպայի
պահանջողութեան
{պատասխանը}:
Անցաւ
տարին...
Անցաւ,
եւ
մ
,
ստացայ
ամսուս
14-ին,
եւ
ահա
գրում
եմ
{պատասխանը}
՝
առանց
գիտելու,
թէ
ուր
էիր
այժմ,
միմ
թէ
այս
թերթը
եւս
ընդունել
է
իւր
արժանի
{պատասխանը},
բայց
մեզ
չյաջողեցաւ
տեսանել
եւ
ընթեռն
ւթեամբ
եւ
փորձից
դուրս
բերելով
`
յարմար
{պատասխանը}
տալիս
ենք։
Մի՞թէ
չկան
շատերը
(
եւ
ոչ
ք
ե՛տ:
ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆ
ՄԵԾ
ՎԱՀԱՆԻ
{ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ}
Հիմի
է՞լ
խօսենք,
եղբարք,
հ
22-ից,
իսկ
միւսը
23-ից:
24-ին
գրեցի
{պատասխանը},
որ
կ՚երթայ
25-ին:
27-ին
ստացայ
մի
ն
երթայ
25-ին:
27-ին
ստացայ
մի
նամակ
եւ
{պատասխանը}
գրեցի
նոյն
օրը,
որ
կ՚երթայ
28-ին:
28
ակ
գրեցի
եղբօրս
`
ապրիլի
29-ին
ստացածիս
{պատասխանը}:
2-ին
նամակ
ստացայ
1-ից
գրած,
եղբօրս
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-ից
գրածիս
{պատասխանը}:
6-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ:
Աոաջ[իկա
ացայ
եղբօրիցս
5-ից
գրուած,
4-ից
գրածիս
{պատասխանը}:
Յունիսի]
8-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
ր),
Հիւսիսափայլը
կը
կշռէ
նոցայ
արժանի
{պատասխանը}
(
sic!):
30
Միքայէք
Նալբանդեան
ուրիշ
բան
չկարողանալով
ասել,
միայն
այս
{պատասխանը}
տուին,
թէ.
"
Նորա
հալածուելու
պատճառը
շեցնում
են
մեզ
Պաւղոսի
Ագգրիպասին
տուած
{պատասխանը}.
"
կենաց
իմոց
որ
'ի
մանկութենէ
'ի
սկզբ
րտներ։
Երբ
լսել
էր
Աբովեանի
ստորասական
{պատասխանը}
այդ
մասին,
խոստացել
էր
կաթողիկոսը
այդ
նմեղ
մանուկների
սիրտ
կտրատող
հարցմունքի
{պատասխանը}
լինում
է
Աբովեանի
դէմքի
տխուր
գծագրութի
ասէիր,
թէ
գնա
դու
այժմ,
եւ
ես
խօսքիդ
{պատասխանը}
կը
գրեմ
նամակով
այն
պատճառով,
որ
բերան
ն,
իսկ
սա
կը
հարցանէ
փերիներից,
որոնց
{պատասխանը}
նոյնպէս
կը
ստանաս
տղայի
միջնորդութեամբ
ես
պատիւ
կը
համարիմ,
-
խօսքը
եղաւ
սորա
{պատասխանը}:
Բայց
այս
խօսակցութեան
մէջ
արդէն
ս
անցին,
ճրագը
ձեռքին
ետ
դարձաւ.
նամակի
{պատասխանը}
գոգնոցի
գրպանում
էր:
Երբ
նա
ներս
էր
կին
դարձողը
չէր.
բայց
Թիւթիւնճի-Օղլուի
{պատասխանը}
ցրեց
նորա
կասկածները
եւ
երկիւղը,
ինչպէ
,
Կայսրին
հաւանական
չեղաւ
Մեցցաբարդայի
{պատասխանը},
վասնորոյ
արձակեց
իւր
երեսից։
Երկրորդ
,
որ
գործել
էր
նորա
ճառը,
գրեցին
ճառի
{պատասխանը}
հայհոյանքի
եւ
զրպարտութեան
ձեւով,
որ
մ
ա՛յ,
ո՞ւմ
էր
հրամայում
",
ճիպոտն
եղաւ
{պատասխանը},
այնպէս
որ
ցաւիցը
մղկտալով,
վարպետիս
ել,
այդ
անհասկանալի
էր
ժողովրդին։
Այս
{պատասխանը}
արդար
էր
եւ
ճշմարիտ,
բայց
արի
քննենք։
տնել
մի
մեծ
տարբերութիւն,
բայց
գումարի
{պատասխանը}
ստորասական
է։
Չկայ
աշխարհիս
երեսին
բան
ի
դէմ
այնր
տալ
զապացուցութիւն
ըստ
որում
{պատասխանի}
կամ
ապացուցութիւն
պահանջին
յայնմանէ
յոր
ողութեանց
նորին
սրբութեան
տուեալ
եմ
զիմ
{պատասխանի}
ընդ
ձեռն
բարձր
սրբազնութեան
Մատթէոս
արք
ինք
Ցենզուրական
Կոմիտետին,
որ
գրե
յուր
{պատասխանի}
մեջ,
բացի
յուր
արդարացուցիչ
փաստերից
ե
լոյն
ինձ,
ի
պ.
կոմս
Բլուդովէ,
առ
որ
{պատասխանի}
արար
ինձ
պ.
հյուպատոսն,
եթէ
հարկ
է
նա
ւ
զպատճառ
գալստեանս
՚ի
Կալկաթա:
Առ
այս
{պատասխանի}
արար
ինձ
պ.
Հագն,
եթէ
հարկ
է
սկսանել
ութիւն
օրէնսգիտին,
պ.
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
{պատասխանի}
ինչ.
եւ
՚ի
գնալ
իմ
առ
նաեւ
ի
խնդրել,
րիմ
Կորտի
առ
՚ի
տալ
ինձ
զհրիտակն:
Զայս
{պատասխանի}
նորա
ընկալայ
՚ի
16/28
այնր
Յունիսի:
նչ
արարեալ
է
նորա
՚ի
մասին
գործոյն:
Նա
{պատասխանի}
ետ,
եթէ
պատրաստ
է
զթուղթ
՚ի
վերայ
առաջ
գիր
իմ
Տիկինն
Էլիազ
՚ի
15/27-էն
Յունիսի
{պատասխանի}
գրեաց,
որով
եւ
խնդրեաց
յինէն
գնալ
առ
ի
ելով
վերստին
զերեսփոխանութենէս,
Տիկինն
{պատասխանի}
արար
ինձ,
թէ
"
որովհետեւ
զգումարդ
զայդ
27
թուականէ
ամսոյս,
որով
առաքէ
զբնագիր
{պատասխանի}
գլխաւոր
Ադմինիստրաթորին
-
Հագ,
՚ի
մասի
ый
орешок)
Զմյուռնիայից
է:
Սպասում
եմ
{պատասխանի}:
Նորից
Հ.
Գ.
Ի՞նչ
բույս
է
խավ
տվո
ւթիւնը
ինչպէս
պիտոյ
է
համաձայնեցնել
այն
{պատասխանի}
հետ,
թէ
ուսումնարանի
չլինելը
հետեւանք
գի
գիտութեան
եւ
յառաջադիմութեան
տունը։
{Պատասխանի}
եմ
ստանում,
թէ
"
այստեղ
ազգի
անցեալ
եւ
կել
է
մի
փոքրիկ
թերթ,
որպէս
մերժողական
{պատասխանի},
բայց
այդ
թերթի
իւրաքանչիւր
տողերից
դո
Մեսիային
արքայութեան
փառացը
հասա՞ն
":
{Պատասխանի}
"
ո՛չ,
այլ
գոգ
Աբրահամու
ըսուած
տեղը
ա
Մի՞
բնութիւն
է
՚ի
Քրիստոս,
թէ
երկու:
{Պատասխանի}
՝
"
Մի
կամ
միաւորեալ
բնութիւն
կը
դաւանե
Մեռնելէն
ետեւ
մեր
հոգին
ո՞ւր
կերթայ
":
{Պատասխանի}
-
"
Քրիստոսի
Տեառն
մերոյ
առջեւը
կելլէ,
Սուրբ
գիրքը
ի՞նչ
կերպով
կարդալու
է
":
{Պատասխանի}.
"
Պատկառանօք
եւ
խոնարհութեամբ
հասկցու
)
Երես
92.
Հարց.
-
"
Դրոշմը
ի՞նչ
է
":
{Պատասխանի}.
"
Այն
խորհուրդն
է
որ
զՀոգին
սուրբ
կու
դ
նորը,
բայց
մինչեւ
այն
ժամանակ
ինձնից
{պատասխանի}
մի
սպասէ,
ես
փիլիսոփայ
չեմ:
Առ
այ
արարեալ
"
(
եր.
51),
որ
նշանակում
է
{պատասխանի}
գլխաւոր
բանը,
պատասխանի
բովանդակութիւն
որ
նշանակում
է
պատասխանի
գլխաւոր
բանը,
{պատասխանի}
բովանդակութիւնը։
Այս
ձեւը
շատ
գործածակ
ենում
էին:
Վերջապէս
նա
մտածում
էր,
թէ
{պատասխանի}
այսքան
ուշանալը
յայտնի
նշան
էր
բացասութ
նից
ստացաւ
մի
մերժողական
կամ
հրաժարական
{պատասխանի}
։
Այնուհետեւ
ճանապարհ
ընկաւ
նա
դէպի
Կոս
կոչեցաւ
Մխիթար
աբբայ
հայր
'ի
Հռովմ
տալ
{պատասխանի},
յորում
Մխիթար
աբբայ
իւրով
փօլիթիքական
ց
Վենետիկեցւոց
Հ.
Մկրտիչ
Աւգերեան
տայր
{պատասխանի}
ամենայն
խնդրոց,
միաբանութեամբ
Պօղոս
աղ
լոր
իջեալ,
եւ
զիա՞րդ
լինիցի
այս։
Ետու
{պատասխանի},
"
այդ
քեզ
անհասկանելի
է
"
(
դեմիրտէն
այս.
(
պու
նէ՞
փեհրիս
եւ
այլն)։
Ետու
{պատասխանի}
"
իմացիր
եւ
զայդ
զոր
ասես,
այս
գիրք
հա
նիս
պահանջեսցի
ի
հնասիրաց,
աղաչեմք
տալ
{պատասխանի}
հարցմանս
(
որ
իբրու
վէմ
անվանելի
յառաջը
յս
թոյլ
լիցի
ասել
(
թէ
եւ
պատրաստ
եմք
ի
{պատասխանի}
ապացուցական
փաստիւք
[որոց]
այլապէսն
խոր
եւ
մատենագիրք
եւ
լեզուագէտք:
Եթէ
այսմ
{պատասխանի}
արասցէն
առողջ
հայեցողութեամբ՝
ընկալցու
աւ,
եւ
զարմանք
զմեզ
պաշարեն՝
թէ
զի՞նչ
{պատասխանի}
տալոց
են
մեզ
իմաստունքդ
մեր՝
եթէ
ի
բան
զհարս՝
որոց
է
որդի:
Անհոգութիւն
առանց
{պատասխանի}
տալոյ:
Քաջայոյս
եմք,
թէ
գերապատիւ
Ստե
նչ
գործ
վասն
ազգի
վճարեաց,
այսմ
մարթ
է
{պատասխանի}
առնել,
եթ
է
միայն
անբիծ
իցեն
սիրտք
մեր
յս
ամենայն
լցուցանեն
գէթ
զցանկութիւն
եւ
{պատասխանի}
տան
ուսումնական
հարցասիրաց,
այլ
ժողովո
յով
ցոյց
տայ
ժամանակը,
դէմքը
եւ
թիւը,
{պատասխանի}
մէջ
կարելի
է
բայերը
դնել
առանց
եմ,
ես
նող
ու
զննող
աչքերը
այդ
ազգերի
վերայ
եւ
{պատասխանի՛ր}
մեզ,
թէ
այդ
ազգերի
բանականութիւնը,
սո
Տէր,
ուրիշ
էլ
շատ
բաներ
ասելով,
տուած
{պատասխանիդ}
գլխաւոր
բանը
այս
արիր,
թէ
"
պէ՛տք
էր
,
ողջ
եղիր.
սպասում
եմ
ստրախավոյ
գիրիս
{պատասխանին}:
Ձեր
հարազատ
բարեկամ
եղբայր
Մ.
ինչեւ
այժմ
սպասում
էի
Ձեզանից
իմ
նամակի
{պատասխանին},
որ
գրել
էի
դեռեւս
անցյալ
տարումը,
բա
նստել
անդէն
զամիսս
չորս,
մինչեւ
հասցի
{պատասխանին}
ի
Լոնդոնէ,
ուղղեցի
զընթացս
իմ
ի
Կոստան
եռնարկ:
Սպասում
եմ
Անանիայից
այս
հարցի
{պատասխանին}:
Հարցնել
օդընտելացնողներից՝
կարելի՞
է
է
յատկացած
մի
պնդութեամբ։
Ամենազօրաւոր
{պատասխանին},
որ
լսում
ենք
ծերունի
հօր
բերանից,
այ
ք
պատուական
հեղինակացդ
լի
կշռով
զպատշաճ
{պատասխանին}:
Լսել
ցանկամք
ի
խորախոհիցդ
այդոցիկ
պաստան
(
այլ)
առանց
հայելոյ
ի
ծակախոյզ
{պատասխանիս}
քահանային
Բարսեղի՝
դատել
ըստ
իրաւանց
ա
նպատճառ
իմով
ներկայութեամբ
տալ
զայսոսիկ
{պատասխանիս},
յայնժամ
բարեհաճեսցի
նշանակել
վասն
ծախ
ղություններով,
կարծես
խուսափելով
ուղիղ
{պատասխանից}:
Սատանան
գիտե
ինչու՝
մի
տեսակ
բթացել
Մեր
ցեղապետը
սարսափած
այս
մահագուշակ
{պատասխանից},
խորհուրդ
է
կատարում
Խանի
կերակուր
պատ
ազատ
կացուցանել
զիս
յայսմանէ,
քանզի
իմ
{պատասխանիք}
են
այսոքիկ,
նախ,
զի,
որպէս
ի
վերոյ
ի
,
երեսն
պատովն,
իշտե
քեզի
կարճ
ժամկոցի
{պատասխանն}:
[Նամակի
վերեւը
գրված
է]
Ծածուկ
կա
ինչ
որ
գրել
էիր,
կարդալով
իմացա:
Ահա
{պատասխանն}
գրում
եմ,
որ
ինձի
համար
միամիտ
լինիք
ե
ծ
նամակս
ստացե՞լ
է,
թե
ոչ
եւ
խնդրես
որ
{պատասխանն}
շուտով
գրի,
ես
նորան
եւս
գիր
պիտի
գրեի
0-ին
քեզանից
կստանամ
ամսիս
27-ի
նամակիս
{պատասխանն}
էլ,
այն
ժամանակ,
հարկ
եղած
դեպքում,
րին
մենք
կամ
պատասխան
չունենք,
կամ
այդ
{պատասխանն}
այնքան
անիմաստ
է,
որ
ամոթ
է
հիմա
խոսել
նի
է
գործածվում
եւ
ինչպե՞ս
է
մշակվում:
{Պատասխանն}
սպասում
եմ
Անանիայից:
87.
ՂԱԶԱՐՈՍ
իայի
միտումը
շատ
պարզ
է:
Այդ
հարցը
շատ
{պատասխաններ}
ունի,
բայց
դրանք
կարճ
են:
Առաջին
ել
եմ.
ուշ
եմ
հասկանում
մութ
եւ
խճճված
{պատասխանները}:
Հուսով
եմ,
որ
այս
անգամ
կբավարարես
ի
նելու
համար
ասածը,
ցոյց
տար
իւր
նամակի
{պատասխանները},
որ
ստացած
էր
Մանուշակից,
եւ
եթէ
Թիւթ
րան։
Բայց
բանը
այս
էր,
որ
Դամիէնը
իւր
{պատասխանների}
մէջ
գործ
էր
ածում
"
մեք
"
բառը,
եւ
երբ
ությունից
եւ
ինձ
վրա
եղած
հարձակումների
{պատասխաններից},
որոնց
ես
դեռ
չեմ
պատասխանել:
Ես
պարտ
ելն
ալ
չմոռանալով,
Մուրադին
կը
հասնի:
{Պատասխաննիս}
ատոր
իրաւ
կամ
սուտ
ըլլալուն
վրայ
չէ,
ա
մ
մի
քանի
նկատողութենից
Պ.
Իսահակեանցի
{պատասխանու}
վերայ
ընդդէմ
իմ
առաջին
նկատողութեանը,
բէգի
մի
քանի
նկատողութիւնքը
Իսահակեանցի
{պատասխանու}
վերայ
(
տե՛ս
"
Մեղու
Հայաստանի
",
համա
ալ:
-
Ուրեմն
ես
մի
քանի
օրից
սպասեմ
{պատասխանու}...
-
Անպատճառ,
ես
կը
հոգամ
եւ
կ՚
ետրակներ
եւ
յօդուածներ,
որոնց
թէպէտ
եւ
{պատասխանուեցաւ},
բայց
"
Ընծայի
"
վիճակը
այլապէս
էր
վճռ
եկամներիս:
Հովհաննես
եղբորս
համբույրին
{պատասխանում}
եմ
համբույրով:
Այժմ,
տոների
առթիվ,
ե
ախաձեռնել
լուրջ
աշխատանք
եւ
մեր
կոչերին
{պատասխանում}
էին
միայն
հայհոյանքներով
եւ
համատարած
կ
չդեռ
ձեր
հետաքրքրական
տեղեկություններին
{պատասխանում}
եմ
ոչ
պակաս
հետաքրքրական
եզրակացություն
Շատ
փորձեր
եւ
օրինակներ
ստորասաբար
{պատասխանում}
են
այս
խնդրին,
այո՛,
եւ
իմ
սեպհական
ն
երպով,
քաղցր
ժպիտը
շրթունքների
վերայ՝
{պատասխանում}
է.
-
Հայրի՛կ...
-
Իմ
շանթե՛րը
հակեանցին,
թէ
ո՞ւր
էր
այդ
տունը,
որին
{պատասխանում}
է
նա,
թէ
"
այժմ
ժամանակ
չէ
խօսելու,
յ
ւին
կամք
եւս
չունի
կարդալու,
որովհետեւ
{պատասխանում}
է,
պարոն
Խ...
-ին,
թէ
յիմարութենների
կուել
ես
այդպիսի
փոփոխութեան:
Ինձ
{պատասխանում}
է.
-
Ես
անհաւատ
մարդերի
հետ
գործ
ւմ
է
Գուլի-Շամաման:
-
Մի
կոմս,
-
{պատասխանում}
եմ,
-
խարուկի
վերայ
այրում
է
մի
ժամանա
,
-
աղաղակում
եմ
ես:
"
Դու
չգիտես,
-
{պատասխանում}
են
սրբապիղծքը,
-
դու,
մեր
հոգաբարձութ
պատճառելով,
թէ
հնացած
էին:
Երիտասարդը
{պատասխանում}
է.
"
Պարո՛ն,
թէ
նոր
է,
թէ
հին
է,
ահ
ուրս
գայ
":
-
Քո
վարձից,
-
շուտով
{պատասխանում}
է
Բէգզադէն:
-
Իմ
ռոճիկը
հերիք
չէ
ա
երիտասարդը:
-
Ես
փիլիսոփայ
չեմ,
-
{պատասխանում}
է
Բէգզադէն՝
թաբակը
քաշելուց
յետոյ
տուփ
սում
են
մարդիկ:
-
Խօսքս
այն
չէ,
-
{պատասխանում}
է
Բէգզադէն,
-
արել
է
կամ
չէ
արել,
այլ
-
Հը՛մ,
դո՞ւ
եւս
չես
հասկացել,
-
{պատասխանում}
է
Բէգզադէն,
-
գիտե՞ս,
թէ
ինչ
խորհրդով
ն
մարդիկ:
-
Շատ
հասարակ
կերպով,
-
{պատասխանում}
է
Բէգզադէն,
-
նա՝
որպէս
անկախ
մարդ,
կա՛մ
իւր
տեղը
ուղարկիր
նորան:
Բէգզադէն
{պատասխանում}
է,
թէ
չէր
կարող
գողը
եւ
աւազակը
ընդուն
ր
ստացել
էր
պարոնից:
-
Փոյթ
չէ,
-
{պատասխանում}
է
գործակատարը,
-
միեւնոյն
է,
էգուց
կը
եւ
խնդրում
է
իւր
անցաթուղթը:
Բէգզադէն
{պատասխանում}
է.
"
Մինչեւ
76
մանէթը
չբերես,
քեզ
անց
ում
է,
թէ
ի՞նչ
էր
կարդացածը:
Քահանայն
{պատասխանում}
է՝
"
Արեւմուտք
"
օրագիր:
-
Դու
ին
իւրեանց
զաւակների
մասին
բարոյապէս։
Մեք
{պատասխանում}
ենք՝
ո՛չ:
Նոքա
դեռ
նոր
աշխարհ
բեր
ը
կամ
փոքրիշատէ
կարողութեան
տէր
մարդը,
{պատասխանում}
ենք
մեք:
Վաճառականը
ո՞չ
ապաքէն
դրամ
է
տխուր
եւ
սեւ
կողմերը:
Որովհետեւ,
{պատասխանում}
ենք,
այն
մխիթարիչ
եւ
լուսափայլ
կողմերը
պում
է
նորան
եւ
ազատութեան
մարգարէներին
{պատասխանում}
է
բանտով,
կնուտով
եւ
աքսորով:
-
ւթիւնքը
եւ
այլն,
եւ
այլն։
Շա՛տ
բարի,
{պատասխանում}
եմ
ես,
բայց,
ասա՛
խնդրեմ,
ի՛նչ
բանի
րիշատէ
կարողութեան
տէր
մարդը
մեր
ասածին
{պատասխանում}
է
այսպէս.
-
Ես
իմ
հօրից
ոչինչ
ստա
ւմ
համար:
-
Իմ
հարցմունքին
{պատասխանում}
է
այսպէս.
"
Ես
քո
համար
պատրաստո
է
այդ
հարցանողը:
(
Պր.
Այվազովսքին
{պատասխանում}
է.
)-
Մի
հերետիկոս։
-
Քրիստոնէական
է
այդ
հետախոյզը:
(
Պ.
Այվազովսքին
{պատասխանում}
է)
-
Մի
անհաւատ:
-
Վ.
Հ.
Աարգիսը
Ո՞վ
է
այդ
քննիչը:
(
Պ.
Այվազովսքին
{պատասխանում}
է)-
Մի
անբարոյական
մարդ:
-
Պ.
Այվ
է
այդ
իրաւաբանը:
(
Պ.
Այվազովսքին
{պատասխանում}
է)-
Մի
ապստամբ
մարդ:
-
Իրաւունք
թո
ութիւնը
ուղարկելի
աշակերտների
մասին
",
{պատասխանում}
է
Կաթողիկոսը.
"
Օրհնա՛ծ,
ինչ
անհանգիս
-
ասաց
վէզիրը,
որ
երբեք
բացասաբար
չէր
{պատասխանում}
նորին
մռայլութեանը:
`
Այս
անցքի
մ
այն
աղջկայ
քամակից,
ամենեւին
մեքենաբար
{պատասխանում}
էի
մի
անորոշ
բան,
ո՛չ
ստորասական
եւ
ո՛
ռքում
էր
եկեղեցին:
Հանճարեղ
երեսփոխանը
{պատասխանում}
էր.
"
Չէ՛,
տեարք
հարք,
ես
խնդրում
եմ
օսել:
Երիտասարդը
առաւել
է
զայրանում
եւ
{պատասխանում}
է.
ժամանակը
մեզ
է
պատկանում,
եւ
մեք
ա
էր,
եւ
որպէս
թէ
առանց
ձայնի
եւ
խօսքերի
{պատասխանում}
էր
մօրը,
եթէ
առաջուայ
աղջիկները
ոչինչ
անգամ
ղենջակը
թօթափելով
հիւանդի
վերայ,
{պատասխանում}
է
`
առողջութի՛ւն.
յետոյ
ստանալով
իւր
վ
ո՞ւր
էին
տանում
իւրեան
կամ
ո՞րի
տուն,
{պատասխանում}
են,
թէ
փոյթ
չէ
նորան
եւ
թէ
նա
ստանալու
որ
տարել
էր
թշնամիների
վերայ:
Խանը
{պատասխանում}
է
այսպէս.
-
Ես
էգուց
պիտի
հրամայեմ
ժների
որպիսութիւնը
եւ
պատճառը:
Դերվիշը
{պատասխանում}
է,
թէ
քանի
այն
մատանին
գտանւում
է
մեր
մահայեաց
եւրոպական
կրթութիւն
"։
Այո՛,
{պատասխանում}
ենք,
որովհետեւ
Մխիթարեանց
պապական
լինե
ցրեց
Կայսրը
Մեցցաբարդայից,
-
ինչո՞ւ
չես
{պատասխանում}
"։
"
Շատ
սրամիտ
բան
էր,
-
պատասխանեց
Կ
ւ
հիմնաւոր
հաւատալիք,
բայց
Լուդովիկոսը
{պատասխանում}
էր.
"
Դուք
գիտէք,
որ
ես
այս
բանի
մասի
թէ
ունէ՞ր
արդեօք
խորհրդակիցք,
նա
միշտ
{պատասխանում}
էր.
"
Եթէ
ունիմ
եւս,
բայց
նոքա
այստեղ
յդ
ազատութեան
քաղցր
պտուղները
ճաշակել:
{Պատասխանում}
էր
արգոյ
հեղինակը.
"
երբ
հայկական
սերո
դպէս,
կայ
այդ
բանի
մէջ
ճշմարտութիւն,
-
{պատասխանում}
է
Յիշատակարանը:
Ուրեմն
քո
գործարա
,
նա
դրականապէս
եւ
ինքնաբաւական
կերպով
{պատասխանում}
էր
ինձ,
թէ
"
երբ
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւոր
տեսնում
է
բանը
եւ
բողոքում
է:
Հեթումը
{պատասխանում}
է.
"
որդի՛,
քո
արեւը,
ես
խաբար
չեմ,
ից
տանում
ա
նրան
":
-
Սօ՛ս
ջան,
-
{պատասխանում}
է
Վայկունը,
-
էդ
դրուստ
ես
ասում,
համա
էպի
նոցա
յառաջադիմութիւնը։
Պատմութիւնը
{պատասխանւոմ}
է՝
քա՛ւ
լիցի։
Միջին
դարերումը,
մինչդ
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զոյգ
ընդ
պատճէնի
{պատասխանւոյ}
Բարսեղ
քահանային
Պոպովեանց
զտողեալն
ի
2
գեւոր
կառավարութիւնդ
տուեալ
ինձ
զպատճէն
{պատասխանւոյ}
Բարսեղ
քահանային
Պոպովեանց՝
հրամայէ
ի
յատէնէ
այտի
ո՛չ
միայն
առաքմամբ
պատճէնի
{պատասխանւոյ}
Բարսեղ
քահանային
առ
իս
բաւականացուցանել
րտի
համարաւ
218,
առաքեաց
առ
իս
զպատճէն
{պատասխանւոյ}
նոյն
Բարսեղ
քահանային,
որով
նա
ցուցանէ
նչ
զանգիտելոց
էր
յաւելուլ
-
ըստ
որում
ի
{պատասխանւոյն}
տուելոյ
առ
հարցումն
որ
ի
2
§,
յայտնի
ե
նի
այժմ
առ
հարկին
ստիպելոյ,
որպէս
եւ
ի
{պատասխանւոյն}
՝
որ
առ
հարցումն,
երես
52,
երեւի.
"
72.
Բնագրում
ասած
էր.
"
Գլուխ
պատգամի
{պատասխանւոյն}
արարեալ
"
(
եր.
51),
որ
նշանակում
է
ու
իւրեանց,
որ
բունեալ
է
ի
նոսայ...
{պատատեալ}
եւ
քօղարկեալ
երեսօք
նստին,
որպէս
առ
հո
աբանել,
որ
բնագրում
ասած
է,
Գլխարկեալք,
{պատատեալ}
երեսօք,
եւ
այլն։
Հայկազնեան
բառարանը
"գ
էր
այդ
բուրգերի
մակագիրը
կամ
ովի՛ն
քանի
{պատարագ}
տրուելու
յիշատակարանը:
Հայոց
պատմութեա
այն
վանքին
եւ
թէ
վանքերի
միաբանքը
քանի՞
{պատարագ}
խոստացել
են
նորան:
Հնախօսութիւնը
մ
ւրբ
եկեղեցում,
որ
յամէն
շաբաթում
օր
մի
{պատարագ}
մատուցանվի
վասն
թողութեան
մեղաց
իմոց։
,
որ
նոյն
դրամիցն
յամեն
շաբաթում
օր
մի
{պատարագ}
մատուցանվի
վասն
թողութեան
մեղաց
ննջեցել
ի
գոյափոխութեան,
ընդէ՞ր
ապա
անուան
՚ի
{պատարագ}
կամ
նուէր.
ո՞վ
պատարագի
եւ
ո՞ւմ
նուիրի
ն
մարդուն
ընտիր
զոհեր
`
կեր
կամ
զգեստ,
{պատարագ}:
Ո՛վ
խնամող
եւ
հաստիչ
աջ,
ո՜վ
ե
՝
այնուհետեւ
ոչ
եւս
պիտոյ
է
վասն
մեղաց
{պատարագ}.
այլ
ահեղ
ակնկալութիւն
դատաստանին,
եւ
եկեղեցի
են
գնում,
տարին
մի
քանի
անգամ
{պատարագ}
եւ
մատաղ
են
առնում,
եւ
եթէ
տեղը
գայ,
ռի
մէջ
Լայենէզը,
որ
արդէն
քահանայ
էր,
{պատարագ}
արեց,
եւ
պատարագից
յետոյ
բոլոր
ընկերքը
ոք
եւ
անձն
առ
ի
լուսաւորել
զհայրենակիցս
{պատարագեալ},
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
նորա
արժանաւորո
այոց
եկեղեցու
մէջ
Քաղկեդոնեան
ժողովը
եւ
{պատարագել},
ուր
Ներսէսը՝
իւր
եպիսկոպոսներով
հանդ
գամանքներին,
թոյլ
տուեց
Յիսուսեաններին
{պատարագել}
ամենայն
եկեղեցու
մէջ,
Պապական
աշխարհի
դրոշմուած
մի
անձն
պիտի
յանդգնէր
Քրիստոս
{պատարագել}
իւր
եւ
ներկայ
ժողովրդի
դատապարտութեան
հ
Քանի
որ
այդ
վանքերք
կան,
քանի
որ
անմահ
{պատարագը}
կը
մատուցանուի
այդ
տեղերում,
այդ
արծաթ
եան
իշխանութիւնը
եւ
պատիւը։
Լօյոլա
{պատարագը}
մատուցանելուց
յետոյ,
ինչքան
Հռովմումը
ւ
յիսուն
ռուպլի
սրբոյ
Էջմիածնայ
Սրբազան
{պատարագի}
յիշեն:
Հարիւր
ռուպլին
Երուսաղեմա
ր
ապա
անուան
՚ի
պատարագ
կամ
նուէր.
ո՞վ
{պատարագի}
եւ
ո՞ւմ
նուիրի,
եւ
զի՞նչ
պատճառ
անարի
այ
լինել
երեք՝
որպէս
թէ
միմեանց
ներհակ
{պատարագի}
խորհրդակատարութեան,
որ
կատարւում
էին
մ
կների
համար
ջոկ
եկեղեցիներ
էին
շինում,
{պատարագի}
ժամանակ
պահում
էին
առ
հասարակ
ո՛չ
թէ
Պա
յարիւն
իւր
":
Ո՛չ
այսպէս:
Խորհուրդով
{պատարագին},
նուիրմամբ
մարմնոյ
իւրոյ
եւ
արեան,
դա
յիշատակի
"
հաստատեաց
զխորհուրդ
անարիւն
{պատարագին}:
Խորհուրդ
պատարագին
հայի,
ի
յիշել
Հօր
զխորհուրդ
անարիւն
պատարագին:
Խորհուրդ
{պատարագին}
հայի,
ի
յիշել
Հօր
Աստուծոյ
զմահ
Որդւոյ
արմին
իմ,
այս
է
արիւն
իմ
":
Զխորհուրդ
{պատարագին}
ո՛չ
բնաւ
կացոյց
Քրիստոս,
որպէս
զգործար
:
Աղէ,
եթէ
ըստ
Այվազովսքւոյ՝
խորհուրդ
{պատարագին}
կայանայ
միայն
ի
գոյափոխութեան,
ընդէ՞ր
՛չ
երբէք
մեկնեցաւ:
Ունայնանայ
խորհուրդ
{պատարագին},
եթէ
առցուք
զայն
ըստ
Այվազովսքւոյ
-
քա
իայն
մարմնոյ՝
ո՛չ
լրացուցանէ
զխորհուրդ
{պատարագին}
կամ՝
հաղորդութեան,
քանզի
որոշակի
հրամ
որ
արդէն
քահանայ
էր,
պատարագ
արեց,
եւ
{պատարագից}
յետոյ
բոլոր
ընկերքը
երդում
կերան
հանդէս
արեան
հնոյ
ուխտին,
եւ
կարգեաց
զանարիւն
{պատարագն}
ըստ
Մելքիսեդեկի,
՚ի
հաց
եւ
ի
գինի
նշան
ռաջի
սուրբ
սեղանոյն,
յորոյ
վերայ
սուրբ
{պատարագն}
մատչի
եւ
այլն:
Քանի
որ
այդ
վանքերք
կան
յանձնել
էին
մի
Օգոստինեան
աբեղայի,
որ
{պատարագում}
էր
նոցա
համար,
եւ
խնդրել
էին
այս
աբեղա
ի
արհին
բալասան...
Ամէ՛ն.
եղեւ
{պատարագս}
Բնութեան
ի
հոտ
անուշից,
Եւ
ա
նկալաւ
այր
հովուաց։
Արքայազունք
երեքին
{պատարագօք}
մինչ
՚ի
տես
Ներկայացան
օծելոյն,
ե
ում
է,
վերահաստատուիլը,
պառակտուիլը,
{պատարուիլը}
եւ
այլն։
Բայց
մի
տեղ
էլ
գործ
է
դրել
ամ
ծանօթիւք
բազմաց,
այլ,
սմին
հակառակ],
{պատարուն}
եւ
ճոխ
հոգեսնունդ]
գաղափարօք
եւ
հասկանա
,
որ
Պ.
Խուդաբաշեւը
ընդունում
է
որպէս
{պատգամ}
սրբութեան
եւ
որի
վերայ
հիմնուելով՝
Հայ
անականութեան,
եգիպտական
առեղծուածներով
{պատգամ}
էին
տալիս
նորան,
անցան
այն
ժամանակները
մէջ:
Նորա
գործունէութիւնն
է,
որ
այսօր
{պատգամ}
է
տալիս
բոլոր
երկրագունդին:
Շուեցիայի
ռնն
արւոյ
կամակար,
Զի
Արարչին
էր
{պատգամ}
Կամաց
նորա
կալ
պատկառ.
Ուստ
նդ
զուարթունն,
Եւ
յայս
անհամբոյր
{պատգամ}
Դառնայ
սերովբէն
ընդ
կրունկն,
,
Սովրեցնում
է
մեզ
Մովսէսը,
սա
է
{պատգամ}
երկնային:
Այլ
դու,
ո՛վ
մա
խօսի
ինքը՝
Փարպեցին.
"
Եւ
լուեալ
զայս
{պատգամ}
չորեցունց
գաւառաց
նախարարացն
(
Վահանն
է
մքով
կամ
սենեակիդ
մէջ
թուր
շողացնելով՝
{պատգամ}
տալ
5
միլիոն
ազգիդ,
որ
նա
թողու
իր
սով
հնդկ[ական]
հրի[տակաց],
ապահովեալ
101
{Պատգամ[աւորաց]},
ի
մասին
եկեղ[եցական]
դրամոց,
ապահով
թաղել
"։
Եւ
նա,
պատասխան
տալով,
ասաց
{պատգամաբերին}.
"
Քրիստոսի
շնորհելով
ո՛ղջ
եղիր,
եւ
ա
ւ
ինձ
զմատենագրութիւն
Ագաֆանգելեայ
յոյն
{պատգամագրի},
իսկ
հեռացեալ
փոքր
առ
փոքր
ի
միջերկրէի
խորհուրդ
մեր
կեանքին:
Թո՛ղ
{պատգամախօսը},
հնացած
Դելֆի,
Իւր
եռոտանու
վեր
ա
անցքը
իմանալու,
խօսելու
եւ
շատ
անգամ
{պատգամախօսի}
պաշտօնը
յօժար
սրտով
վերաները
առած,
գու
հայ
հասարակության,
որ
չէին
գտել
մի
այլ
{պատգամավոր}
բացի
նրանից:
Ինչպես
էլ
որ
լինի,
նա
մե
.
մի՞թե
այդ
ապացուցում
է,
որ
բացակայող
{պատգամավորի}
կողմից
ներկայացվող
հասարակությունն
իրավ
ւ
բան
չկա,
ուստի
միամիտ
կացեք,
մինչեւ
{պատգամավորների}
գալը
բան
չավերվիլ:
Հարկ
կլինի
կայսեր
խ
խարդախության,
չի
ներկայացված
Սինոդին.
{պատգամավորների}
ստորագրություններն
արտագրված
եւ
թարգման
13)
Այվազովսքին
խօսեցեալ
զտասնաբանեայ
{պատգամաց},
աղճատէ
ո՛չ
միայն
զհամարսն,
այլ
եւ
զա
իւն
գործ
է
ածում
"գլուխ"
խօսքը.
"Գլուխք
{պատգամաց}
թղթիս
ամբաստանութիւն
էր"
եւ
այլն
(տե՛ս
իջեւանի
քաղաքի
Հայոց
հասարակութիւնը
իւր
{Պատգամաւոր}
Կարապետ
Սահակեանի
եւ
Մկրտիչ
Նազիրեանի
ձ
զատուելու
համար
էր
սահմանել
այդ
կարգը,
{պատգամաւոր}
չընտրեց
յիշեալ
անձերին,
որով
ոչ
միայն
իմնարկութիւններին
այլ
ձեւ
`
քան
ընտրովի
{պատգամաւորական}
ժողովի
կերպարանք:
Ըստ
Կանոնադրութեան,
ընդհանուր
ժողովը
ներկայացնում
էր
ազգը:
{Պատգամաւորական}
ընդհանուր
ժողովն
էր
ընտրում
քաղաքական
ե
ԶԱՆ
ԿԱՅՍԵՐՈՒԹԵԱՆՑ
ԱՍՊԵՏԻ
յԵրեսիոխանէ
{պատգամաւորաց}
ընտրելոց
՚ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց
որ
ան
դրամոց:
Որպէս
լիակատար
երեսփոխան
{պատգամաւորաց},
ակն
ունիմ,
եթէ
գործդ
այդ
անկցի
ընդ
ցուցանել,
որպէս
բերան
կամ
որպէս
պատկեր
{պատգամաւորաց}
թէ
բանիւ
եւ
թէ
գրով
եւ
յամենայնի
գործակ
տօքս
բառդ
"
հիմնաւորս
՚ի
ստորագրութիւնս
{պատգամաւորաց}
ի
պատճէնին
վաւերացելոյ
յԱյվազովսքւոյ
ոչ
մն
եւ
զխնդիր
իմ
որպէս
զխնդիր
երեսփոխանի
{պատգամաւորաց}
ընտրելոց
՚ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց,
սակա
պետ,
նախ,
զորդիական
գրութիւն
վերասաց
{պատգամաւորացն},
որով
յայտնեն
տէրութեանդ
զկարգելոյ
իմո
առ
ի
նոցանէ,
յորում,
մանաւանդ
ի
վճռի
{պատգամաւորացն},
որպէս
՚ի
հայելւոջ,
կարճ
ի
կարճոյ
երե
ւթեանց
գործելոց
կամ
ի
Խալիբեանէ,
կամ
ի
{պատգամաւորացն},
այլ
թէ
յօժար
են
նոքա,
առանց
դատաստան
ծանօթութիւնքը
ստացել
էր
Նախիջեւանը
իւր
{պատգամաւորի}
ձեռքով,
ապա
կարող
է
անմիջապէս
Տագանրոգ
ռաջեւ,
միայն
Կրօնական
ժողովի
կողմից
մի
{պատգամաւորի}
ներկայութեամբ,
որ
հարկ
դիպուածում
պաշտ
ին
ազգի
կողմից
գաղտնի
քուէարկութեամբ
եւ
{պատգամաւորների}
ընդհանուր
ժողովը
ներկայացնում
էր
ազգը:
պատասխանատու
էին
ազգի
առաջ
`
ի
դէմս
նրա
{պատգամաւորների}:
Միւս
ժողովները
-
ուսումնական,
տնտեսա
ժողովի
կերպարանք:
Ըստ
Կանոնադրութեան,
{պատգամաւորներն}
ընտրւում
էին
ազգի
կողմից
գաղտնի
քուէարկ
Ի
13
նախընթաց
ամսոյն
օգոստոսի
արգոյ
{պատգամաւորք}
հաստատեալք
միակամ
ընտրութեամբ
ազգին
յաղ
Տրիտենդեանն,
ուր
ի
կողմանէ
պապին
իբրեւ
{պատգամաւորք}
յայտնեցան
երկու
յիսուսեանք,
Լայենեզ
եւ
ուծաւ
այն,
զոչինչ
որոշեալ.
իսկ
ճիզվիթ
{պատգամաւորք}
պապին
ցնծացին
ընդ
կամագիւտն
լինել:
Եթէ
զկնի
ցայսօր
ժամանակի:
Երրորդ,
թէ
{պատգամաւորքն}
ի
ստորագրելն
զթուղթն
գոգցես
՚ի
ներքին
զ
ռաց
նախարարացն
(
Վահանն
էր
ուղարկել
այս
{պատգամը}
Արծրունեաց,
Անձեւացեաց,
Մոկաց
եւ
Ռշտո
ոսկեղէն
հորթը
չձուլէր,
քո
հրամանը
կամ
{պատգամը}
կարծում
ե՞ս,
թէ
տեղ
կը
հասնի
եւ
հինգ
մ
։
§
72.
Բնագրում
ասած
էր.
"
Գլուխ
{պատգամի}
պատասխանւոյն
արարեալ
"
(
եր.
51),
որ
կարդինալից
ծածուկ
է:
Կարդինալի
քրմական
{պատգամից}
ո՛չ
մի
հատուցումն
չստանալով,
վերադառնո
"
Եւ
կամաւ
եւս
խորհիցիս
զյիշելդ
զտուեալ
{պատգամն}
երանելւոյն
Յովհաննու
Գիւտայ
կաթողիկոսի
ւմն
մանկտւոյն
ի
կրօնական
մասին,
եւ
ահա
{պատգամքն}
ահաւոր
աղճատեալ
են
՚ի
նմա:
Եւ
որ
գլխաւ
հազար.
զայն
տեսեալ
Իսկենտերայ
նստաւ
'ի
{պատգարակ}
եւ
ել
ընդդէմ
նոցա։
Իբրեւ
լուան
նոքա
թէ
Իբրեւ
լուան
նոքա
թէ
Իսկենտեր
ինքնին
գայ
{պատգարակաւ},
'ի
փախուստ
փութացան
եւ
ցիր
ուցան
մաշե
ւթացան
եւ
ցիր
ուցան
մաշեցան։
Գամ
եւ
ես
{պատգարակաւ}
ծերութեանս.
մի
ինչ
զարհուրիք,
վստահիմ
զքեզ
Տէր,
քաւեա
զմեղս
յանցանաց
իմոց
եւ
{պատեա}
հոգի
եւ
մարմին
իմ
անարատ
մինչեւ
ի
կէտ
մ
բարեկամքս,
այլ
միայն
մի
հողեղէն
թանձր
{պատեան},
որի
մէջ
երեք
օր
յառաջ
բնակւում
էր
մի
ուրը
դեռ
մերկ
չէ,
դեռեւս
նա
գտանւում
է
{պատեանի}
մէջ։
Եթէ
այսօր,
այս
ժողովքի
մէջ,
թագ
ամանակ
հարկաւոր
կը
լինի
հանել
այս
սուրը
{պատեանից}
։
Ես
գիտեմ,
ձեզանից
մի
քանիսը
ժամանակ
ւում
են՝
որքան
կարող
էին
թանձր
ամպերով
{պատել}
ժողովրդի
տեսութիւնը,
չզարթեցնել
նորան
դարերով
ահա
հաւաքուելով
եւ
լեռնանալով,
{պատել}
էին
հայկական
բարոյականութեան
հորիզոնը,
ւառ
կրքերից
մինը,
որ
մեր
խեղճ
կեանքն
է
{պատել},
Այն
է
որ
մենք
չգիտենք
ընկերը
սիր
Գերեզմանական
լռութիւն
խորին
{Պատել}
էր
նստած
մարդերի
սրտին.
Մի
մարդ
ս
ութեան
տեղ
վարվել,
մանաւանդ
որ
պատուածը
{պատել}
բայի
կրաւոր
անցեալի
ընդունելութեան
տեղ
ուրայի
մէջ,
որ
նախատեսութեամբ
յառաջուց
{պատել}
էի
բարակ
մաղած
մոխրով:
Հեռացուցի
կրակը
րը
մտանելու
ժամանակ,
մի
թանձր
մառախուղ
{պատել}
էր
բոլորովին
թաց
քաղաքը,
այս
պատճառով
ցա,
եթէ
ոչ
համոզել
զժողովուրդն
արծաթով
{պատել}
զորպիսի
եւ
իցէ
պատկերս
յեկեղեցւոջ,
որպ
ց
երկաթակապ
հաստ
գերաններով
եւ
փայտերով
{պատելով},
յառաջացուցին
զանազան
նաւահանգիստք,
ո
,
որ
շատ
ժամանակից
է
թանձր
ամպերի
նման
{պատելով}
Հայաստանի
հորիզոնի
շուրջը,
չէ
թողում
ճ
,
որքան
եւ
որչափ
ներեալ
լիցուք
ի
շուրջ
{պատելոց}:
Յանձն
արարեալ
զմեզ
ի
պաշտպանութիւն
արձանագրել
աստէն
մի
առ
մի,
յուսալով
ի
{պատեհ}
ժամու
ի
տիպ
արձանացուցանել
զայն
ընդ
այլ
ղիք
էք
տալիս,
որ
աւելի
տխրութեան
ամպեր
{պատեն}
իմ
սրտին:
Դուք
ցոյց
էք
տալիս
ինձ,
որ
հեղուկը
պատած
եղջերային
կամ
ոսկրանյութ
{պատենով}.
ուրեմն
եւ
լեզուն
պիտո
է
մնա
անմահ,
բ
անայ
յանձն
է
իւրմէ
զանուն
հեղինակութեան
{պատեպատ}
պատրուակաբանութեամբ
իւրով
անգէտ
լեալ
զգ
օդս
"
եւ
այլն:
Եթե
մեր
թշնամիքը
միացած
{պատերազմ}
անեն,
թող
անեն
եւ
մեզ
միացած
պատահեն:
ելի
է
ասել,
15
տարի
է
արդեն,
ինչ
մենք
{պատերազմ}
ենք
մղում:
Ո՞վ
գիտե,
գուցե
այդ
գործի
նպես՝
լո՞ւյս
է
տեսել
արդյոք
Պրուդոնի
"
{Պատերազմ}
եւ
խաղաղություն
"
գրքի
երկրորդ
հատորը:
յ,
որ
կամակոր
է
դարձեալ
եւ
կամի
իմ
հետ
{պատերազմ}
բանալ,
եկայ
Ոլիմպոս:
Դուք
լսում
էիք
ա
ւանի
այդ
ընտիր
որդիքը
պիտի
մի
բարոյական
{պատերազմ}
կատարէին
խաւարի,
տգիտութեան,
ստութեան
մէջ:
Ամենայն
ժամանակ
բաների
նոր
կարգը
{պատերազմ}
ունի
հին
կարգի
հետ,
լոյսը
խաւարի
հետ,
ր
զօրքով
հանդերձ
ուղարկում
է
Հայաստան։
{Պատերազմ}
է
լինում
պարսիկների
հետ,
յաղթւում
են
ս
իւս
կողմից
բիւր
նորանոր
տպաւորութիւնք,
{պատերազմ}
բանալով
ուղեղիս
մէջ,
աշխատում
էին
իւրա
իշատակներ
եւ
բիւր
մտածութիւնք,
ասես
թէ
{պատերազմ}
ունէին
ուղեղիս
մէջ:
Ես
կոխում
էի
գետին
օրինաւոր
մատենագիրը
կամ
օրագրի
հեղինակը
{պատերազմ}
ունի
ոչ
միայն
ազգի՝
դարերով
կարծրացած
՝
մեք
գիտէինք,
որ
դարաւոր
տգիտութիւնը
{պատերազմ}
պիտի
յայտնէ
գիտութեանը,
որին
լինելով
մ
ւ
համար,
ուրեմն՝
ազատութեան
անունով,
{պատերազմ}
բացեց
հարաւային
մասի
դէմ.
քանզի
այս
մա
յս
բոլորի
վերայ,
քիչ
մնաց,
որ
Անգլիան
{պատերազմ}
յայտնէ
Հիւսիսային
Ամերիկային.
եւ
թէ
չյ
ոյքից,
նա
ստիպուած
է...
Ամերիկան
{պատերազմ}
ունի
իւր
մէջ,
չէ
կարող
բամբակ
տալ
Անգլ
է:
Երբ
տէրութիւնը
պէտք
ունի,
երբ
{պատերազմ}
ունի,
շատ
անգամ
իւր
մասնաւոր
հաճոյքի
կ
ունենայ
իւր
ձեռքում
եւ
հարկ
դիպուածում
{պատերազմ}
պիտի
մղէ,
իմ
հետ
հաւասար,
երկիրը
աւազ
ձգել,
ասել
է,
այդ
ազատութեան
միւս
օրը
{պատերազմ}
ունենալ
23
միլիոն
բազմութեան
հետ,
որ
ս
ո՛ւշ
եւ
տատա՛սկ:
Եւ
այնտեղ,
ուր
մարդը
{պատերազմ}
ունի
չքաւորութեան
հետ,
որ
չգիտէ,
թէ
վ
րամաբանութեան
ընդդէմ
անկարելի
է
ուղղակի
{պատերազմ}
յայտնել.
մեռած
կենդանու
մորթը
առողջ
կե
են:
Այստեղ
բորբոքւում
է
մի
զարհուրելի
{պատերազմ}:
Վերակացուն
տեսանելով,
որ
յաղթուեցաւ
ւթիւն
է,
-
բացագանչեց
սատանան,
որքա՛ն
{պատերազմ}
մարդ
ու
կնոջ
մէջ,
շարունակեց
նա
կարդալ
վորութեններին
եւ
հասկացողութեանը
ընդդէմ
{պատերազմ}
է
բացում.
չէ
խնայում
ոչ
ոքին,
ամէնի
ճ
րիւն
ցոյց
տալու,
որովհետեւ
ձեռնտու
չէր
{պատերազմ}
յայտնել
բժշկապետին,
նախ,
որ
նա
գիտէր
դակ:
Գլխի
խառնիխուռն
մազերը
ասես
թէ
{պատերազմ}
էին
կանգնել
միմեանց
ընդդէմ,
երեսները
չ
ւր
բոլոր
սարսափելի
փառահեղութեամբ։
Մեզ
{պատերազմ}
է
սպասում
հազարաւոր
նախապաշարուած
խելքե
մ
հազարաւոր
նախապաշարուած
խելքերի
հետ,
{պատերազմ}
պապական
աբեղաների
կողմից։
Բայց
վահանափ
ատահեցաւ։
Փորթուգալիայի
եւ
Վենետկի
մէջ
{պատերազմ}
բացուեցաւ,
որով
ծովային
ճանապարհորդութ
սեաններին։
Հենրիկոս
II-ը,
ինչ
ժամանակ
{պատերազմ}
ունէր
Սպանիայի
հետ,
քշեց
Փարեզից
բոլոր
'ունենայ
նորա
հետ
մշտնջենական
եւ
անհաշտ
{պատերազմ}...
Եթէ
առաջուայ
ժամանակներումը
նորա
թիւնից
ու
յատկութիւնից:
Յայտնի
է
թէ
մի
{պատերազմ},
մի
քաջագործութիւն,
մի
յաղթութիւն
չի
ել
քաղաքը,
եթե
ստիպեն
զիջանիլ
դեպի
այդ
{պատերազմական}
անարգությունը:
Տեսե՛ք,
թե
մինչեւ
ո
ունը
եւ
ապագա
երջանկությունը
համարում
է
{պատերազմական}
անարգություն:
Նորա
փույթը
չէ,
որ
արյո
նը,
շատերը
նոցանից
եւ
ապրուստի
հնարը,
{պատերազմական}
ծուխի
եւ
թափառական
ճանապարհորդութեան
փո
լանները
բռնում,
հանում
են
փոշի:
{Պատերազմական}
վաշտերը
կարգով
գալիս
են,
Առաջից
պէս
ընդդէմ
էր
ամենայն
վերնորոգութեան
եւ
{պատերազմական}
դրական
կարգերը
(
дисциплина)
շատ
խոր
տ
պաշարած
է
թշնամիներից
եւ
թէ
գտանւում
է
{պատերազմական}
դրութեան
մէջ:
Նոյնիսկ
Ձեր
մռայլութիւնը
ելու.
այս
դերվիշը
տեսանելով
Գիրէյ-խանի
{պատերազմական}
պատրաստութիւնը,
մի
օր
գնում
է
նորա
փառ
'ի
Քրիստոս,
ոչ
կամեցաւ
ելանել
ընդ
առաջ
{պատերազմաւ}.
այլ
այր
մի
Անատօլ
անուն,
որ
էր
նորա
սպ
,
որ
ձեր
կայսրը
արժան
է
համարում
իմ
հետ
{պատերազմել}:
Իմ
որդին,
Պետերբուրգում
կրթուած
լինե
էջ
ձգտողութիւնը:
Մեր
պարտականութիւնն
է
{պատերազմել}
հանգամանքների
հետ
եւ
հողի
հետ
չհաւասարո
մենայն
պապական
թագաւորի
մօտ՝
աշխատելով
{պատերազմել}
տալ
նորանց
Հենրիկոս
III-ի
հետ,
որովհետ
,
կարո՛ղ
ես
անցած
գնացած
բաների
ընդդէմ
{պատերազմել},
կարող
ես
բնութեան
ընդդէմ
ճակատ
ճակատի
,
կարող
ես
բնութեան
ընդդէմ
ճակատ
ճակատի
{պատերազմել}
։
Այս
տեսակ
ձգտողութեան
տէր
մարդիկը,
ե
զգաստանար
մի
փոքր,
որ
ճշմարտութեան
դէմ
{պատերազմելը}
ամենեւին
անօգուտ
էր
եւ
խթանի
դէմ
աքացող
ում
են
սովից
եւ
վերջին
ճիգն
են
թափում՝
{պատերազմելով}
մի
ծայրացեալ
աղքատութեան
հետ:
Երե
րաւոր
գերդաստանք,
դառն
աղքատութեան
հետ
{պատերազմելով},
կարող
են
սովամահ
կորսուիլ:
Հարո՞ւստ
չեմ,
պիտի
բողոքեմ,
Խաւարի
ընդդէմ
{պատերազմելով}:
Ներկայ
օրերում
այլ
ի՛նչ
ս
պտուղ
ծիսակատարութեան,
եւ,
քաջութեամբ
{պատերազմելով}
խաւարի
եւ
մոլորութեան
հակառակ,
հիմնում
ութիւնը
եւ
լոյսը,
ասես
թէ
միշտ
պիտոյ
է
{պատերազմելով}
յաղթեն
խաւարին
եւ
ստութեան
եւ
յափշտակեն
զանից
ընկած
հատուածը,
օտարութեան
մէջ,
{պատերազմելով}
բազմադիմի
նեղութենների
հետ,
քունը
կտրե
տ
անգամ
կառք
էր
ելանում,
երբ
երկարատեւ
{պատերազմելուց}
վաստակում
էր:
Բայց
սա
մի
ամբողջ
ժամ
պա
եմ
առել
ձեռքս,
մինչեւ
գերեզման
ես
պիտի
{պատերազմեմ}
ստության
եւ
խավարի
հետ
եւ,
որքան
թույլ
լ
շուտով։
Արդարեւ,
Վենետկեցոց
անյաջող
{պատերազմերը}
Տաճիկների
հետ,
արդարացի
կասկածանք
տուե
նելուց
յետոյ,
երբ
բոլոր
խռովութեանց
եւ
{պատերազմերի}
ժամանակները
Կամսարականների
մօտ
էի,
այդ
րականների
կանանց
գերութիւնը,
Մեծ
Վահանի
{պատերազմերի}
ժամանակ
Պերոզի
օրով։
Չենք
կարող
թոյլ
տա
ւց
վաստակում
էր:
Բայց
սա
մի
ամբողջ
ժամ
{պատերազմեց}
մենակ
այն
անհամար
թշնամիների
հետ
եւ
չձա
թիւնը,
յայտնուելով
Հրէաստանի
մէջ,
)
{պատերազմեց}
կրօնական
բռնակալ
հոգու
հետ՝
մերժելով
ա
կէս
դար
մանուկ
զօրութեամբ
սուրը
ձեռքին
{պատերազմեց}
մի
իրաւունքից
զրկուած
հզօր
պառաւի
հետ,
կոխեցին
թատրոնաբեմի
վերայ:
Քաջութեամբ
{պատերազմեցան}
հասարակաց
նախապաշարմունքի
իւրեանց
վերայ
եւով։
Ցոյց
կը
տամ
վերջապէս,
թէ
ինչպէս
{պատերազմեցաւ}
նա
հզօր
քաղաքականութեան
հետ,
որ
արդէն
շատ
դժուարութենների
տանելուց
յետոյ
պիտի
{պատերազմէին}
եւ
մի
հինցած
նախապաշարմունքի
ընդդէմ
եւ
նքը։
Եւրոպայի
եւ
Ասիայի
մէջ
նա
պիտոյ
է
{պատերազմէր}
ներկայ
բաների
կարգի
հետ.
բայց
այստեղ՝
ւս
կըսկսե
յուր
գործակատարությունը:
Մեր
{պատերազմը}
դադարած
չէ,
եւ
ձերը
չէ
պիտո
դադարի,
մ
նից
յառաջանում
է
անմիաբանութիւնը
եւ
այն
{պատերազմը},
որ
լոյսը
եւ
ճշմարտութիւնը
պիտոյ
է
ուն
արտութիւնը՝
ստութեան
հետ։
Այդ
վէճը
եւ
{պատերազմը}
հարկաւոր
էր,
որ
մի
օր
յառաջանային
մեր
սպասաւոր՝
օրհնեցինք
եւ
ընդունեցինք
այդ
{պատերազմը}:
Անհնարին
էր,
որ
ուրիշ
ազգերի
մէջ
կարելի
է
դիմանալ:
Եկաւ
արեւելեան
{պատերազմը},
կառավարութիւնը
ընկաւ
պարտքի
մէջ,
ժող
րան:
Ի՛նչ
է
մեր
խնդիրը:
Ո՛չ
Ամերիկայի
{պատերազմը},
ո՛չ
Անգլիոյ
սեպհականութեան
օրէնքը,
ո
Այսինքն
հիւսիսայնոց
պահանջողութիւնը
եւ
{պատերազմը},
զուր
է)։
Հարաւայնոց
ատելութիւնը
դէպ
քը
պատերազմի
դաշտում,
մոռանում
են,
թէ
{պատերազմը}
մարդկային
կեանքի
մէջ,
բնական,
սովորակ
ետ:
Յայտնի
է,
թէ
այս
երկու
մոմենտքը,
{պատերազմը}
իբրեւ
ցաւագարական
(
патологический)
եւ
տիրապետող
համակարգութեան
հակադիր
մարդոց
{պատերազմը}
կարող
էր
լինել
միայն
աւելի
վտանգաւոր
պա
Հոռոմս
"։
Սուրբ
Վարդանանց
Աւարայրի
{պատերազմը}
եղաւ
451
թուականի
գարնան։
Չի՛ք
Վասակը
ւ
484
թիւը,
Վահանի
անհնազանդութիւնը
եւ
{պատերազմը}
տեւում
էր
Պարսից
ընդդէմ։
Փարպեցին,
ին
նորան.
ըստ
որում
Պաւիա
քաղաքի
մօտ
եղած
{պատերազմը}
դեռ
չէին
մոռացել։
Իգնատիոսը
մի
աբեղայի
ականի
սկզբումը
Վենետկումը
լինէին։
Բայց
{պատերազմը},
որ
պատրաստւում
էր
բորբոքուիլ
Ֆրանսիայ
ստուած
ուրիշ
բանի
համար
չէ
բորբոքել
այս
{պատերազմը},
եթէ
ոչ
նոցա
նախկին
մտադրութիւնքը
խանգ
Տուրնոնը
դրուեցաւ
Մակաօ
քաղաքի
բանդը։
{Պատերազմը}
այս
խնդիրի
վերայ,
թէ
Կօնֆուցիուն
Աստու
տոսից
եւ
Փիւնիկեայից։
Մինչեւ
Տրոյացւոց
{պատերազմը}
կամ
300
տարի
նորանից
յետոյ՝
մինչեւ
Հոմ
համարում
եմ
Եղիշեի
քաղցրախոս
Վարդանանց
{պատերազմի}
նկարագրությունը:
Եթե
տարակույս
չուն
եւս
ավարտվի,
իսկույն
կհասուցանեմ,
իսկ
{պատերազմի}
վերաբերյալ
երգերու
հոտը
եւս
չկա
այժմ
Մո
եմ
ձեր
առաջեւ:
-
Ուրեմն,
դու
եւս
{պատերազմի}
մէջ
ես
այդ
խնդիրների
վերայ:
-
Անտ
զգի
պահպանութեան
համար
քաջութեամբ
ընկան
{պատերազմի}
դաշտումը:
Նոքա
մոռացան
իւրեանց
կանացի
եան
մէջ:
Այսքան
վնաս
յառաջացաւ
միմիայն
{պատերազմի}
պատճառով,
ժամանակաւորապէս
բամբակ
չգալո
աւայինը,
այդտեղ
չէ
մեր
խնդիրը:
Ներկայ
{պատերազմի}
այսօրուայ
հետեւանքը
մեք
ընդունում
ենք
ո
ելու
երկիւղից
եւ
յուսահատութենից,
պիտի
{պատերազմի}
սարսափելի
զօրութեամբ:
Երկիր
տալ
նոցա,
803,
034:
Տարակոյս
չկայ,
որ
Ամերիկայի
{պատերազմի}
պատճառով
այսօր
Լոնդոնի
մէջ
կայ
3
միլիոն
նէութեան,
եւ
ի
զրահաւորել
զմկրտեալս
՚ի
{պատերազմի}
ընդդէմ
սատանայի,
որ
յաստի
կենցաղս:
Հո
Ինչքան
կին
մարդ,
մի
թոյլ
էակ,
{Պատերազմի}
գործերում
`
Կարէ
օգնել
իւր
եղբօրը
,
Գնա՛
փրկել
մեր
հայրենիք,
{Պատերազմի}
վառ
հանդէս:
Ամենայն
տեղ
մահ
՛,
ունի
հոյակապ
արժանաւորութիւն,
բայց
{պատերազմի}
դաշտից
դուրս,
մարդկային
եւ
ընկերական
յ
sine
qua
non,
նա
կարծում
էր
թէ
ինչպէս
{պատերազմի}
յաջող
ելքը
շատ
դիպուածում
կախւում
է
գնդ
քաղած
լինելով
իր
սկզբունքների
արդիւնքը
{պատերազմի}
դաշտում,
մոռանում
են,
թէ
պատերազմը
մա
ել:
Շատ
են
զարմանում,
երբ
տեսանում
են
{պատերազմի}
դաշտի
ծածկուած
բազմախուռն
զէնքով,
բայց
ցա
մօտ
է
կեցել
այն
բոլոր
խռովութեանց
եւ
{պատերազմի}
ժամանակները,
որ
Պերոզի
ընդդէմ
մղում
էր
է
իւր
մաշիկով,
առաջին
խաչակիր
զօրքերի
{պատերազմի}
ժամանակ,
իսկ
կոտոշդ
կոտրեցիր
դեռ
XVII
նը
շատ
մեծ
էր,
որպէս
թուրքի
դիւանում,
{պատերազմի}
գործերը
որոշելու
մասին:
Սատանան
վազում
կին
մարդերի
մէջ.
նորա
մազերը
կարծես
թէ
{պատերազմի}
բարձրացան
գլխի
վերայ,
մկնակները
լարուե
րի
խումբին,
որ
դուրս
էին
գնում
Հռովմից
{պատերազմի}
համար։
Միւս
պապը,
մեծ
արծաթ
ստանալով
հոգաբարձու
լինել
նոցին,
արշաւին
ի
մարտ
{պատերազմի}
ընդդէմ
առողջ
դատողութեան,
ոչ
կամելով
ո
ինէին
սոքա,
զրահաւորուի
մի
մշտնջենաւոր
{պատերազմի}
եւ
խռովութեան
հոգով։
Յիսուսականութ
ստամբութիւնը
շիջուցանելու
համար,
ընկաւ
{պատերազմի}
մէջ
մեռած։
Յիսուսեան
Կարգը
Քրիստոնէութ
ն
զէնքեր,
որ
Յիսուսեանք
գործ
էին
ածում
{պատերազմի}
ժամանակ,
դրացի
Հնդկացիների
հետ,
կամ
վ
այտնի
լինի,
որ
հեշտութեամբ
չենք
թողուլ
{պատերազմի}
ասպարէզը։
Մենք,
բացի
գալ,
տալ
բայերի
ւիրել
Աստուածածնին
եւ
նորա
անունի
վերայ
{պատերազմիլ}
անհաւատների
հետ,
որոնց
եւ
քարոզել
քրիս
չու
որ
կամենում
էին
մինչեւ
յետին
շունչը
{պատերազմիլ}
եւ
ճշմարտութիւնը
չխոստովանել։
Սորա
պատ
արծիքները,
որպէսզի
աւելի
չասենք,
պիտի
{պատերազմին}
ձեզ
հետ.
այս
բնական
է,
բայց
առիթ
կայ
ար,
առաջի՝
որոց
ընթեռնուն
զպատմութիւն
{պատերազմին}
Վարդանանց՝
ընդ
Սասանեանս,
որում,
որպ
Եղերերգութեան
մէջ
Հայոց
զօրքը,
Պարսից
{պատերազմից}
յետ
դառնալով,
երգեց
գիտնական
Թէոդորոս
եկեղեցին,
որովհետեւ
Վարդանանց
Աւարայրի
{պատերազմից}
եւ
սուրբ
Ղեւոնդեանց
նահատակութիւնից
յետ
րն
էլ
եւ
հօրեղբարքն
էլ
գնացին
Վարդանանց
{պատերազմից}
անմիջապէս
յետոյ,
գուցէ՝
Աղանն
էլ
նոցա
լի
դարձաւ
նորան։
Լուդովիկոսը
սկսած
այն
{պատերազմից},
որ
արեց
Սպանիայի
ժառանգութեան
համար,
ցած
աղաղակող
անկարգութիւնները
Արեւելեան
{պատերազմից}
յետոյ
ծայրայեղութեան
հասան:
Սրա
գլխաւո
եանքը,
մեք
տեսանում
ենք
ստէպ
արիւնահեղ
{պատերազմներ},
որոնցով
ամրանում
է
ազգի
մատաղահաս
զօր
էր
յիշում
երկայն-պառլամենտը,
քաղաքական
{պատերազմները}
եւ
այսպէս
անուանուած
պոչի
(
երկայն
պաոռ
,
կարո՛ղ
էք
նոցանից
տեղեկանալ։
Իսկ
երբ
{պատերազմները}
վերջանան,
եւ
ես,
հանգչելու
եւ
աղօթքի
ծ
կեցայ
Կամսարականների
մօտ,
այն
բոլոր
{պատերազմների}
եւ
խռովութեանց
ժամանակները
մինչեւ
ձեր
հ
ղաղութեան
երես
տեսած
չլինելով,
անդադար
{պատերազմների},
յարձակողութեանց
կամ
պաշտպանողութեանց
նել։
Լսելով
այս
բոլորը՝
Ղազարը
քաջ
{պատերազմողի}
պէս
զինեց
իրեն,
որ
զօրաւոր
խօսքերով
իր
ու
քննություն
տալ.
իմ
ամեն
բանը
այսպես
{պատերազմով}
պիտի
լինի,
բայց
երեւակայիր
քեզ,
եթե
ա
ալ
նոր
գաղափարներին,
գիտէինք,
որ
նորը
{պատերազմով}
պիտի
կանգնեցնէր
իր
դրօշակը
հնութեան
աւե
անգաբար
պատկանում
էր
նորան,
պիտոյ
է
նա
{պատերազմով}
ստանար։
Յիսուսեան
աբեղայքը,
որոնց
խոր
ւմ
ծուխ
հանելով
պատրոյգը
վառւում,
{Պատերազմում}
փորձ
ու
արի,
իբրեւ
մրրիկ,
Առաջն
ուականների
հրատարակուածից)
գլխաւորապէս
{պատերազմում}
է
նոր
լեզուի
այն
ոճերի
եւ
ձեւերի
հետ,
աւագարական
ախտերը
նորա
կազմուածքի
մէջ:
{Պատերազմում}
մի
ժամ,
մի
րոպէ
հերիք
են
շատ
անգամ
դար
եցաւ:
Երբ
անգլիացին
ազատութեան
անունով
{պատերազմում}
էր
իր
դաւաճան
թագաւորի
`
Կարլոս
առաջինի
առաջեւ:
Ամենայն
ժամանակ
անվեհեր
հոգով
{պատերազմում}
էին
ստութեան
ընդդէմ
եւ
խոստովանում
էին
յս
ապստամբներին,
որ
կալանաւորեցինք
մեք
{պատերազմում},
պահպանէք
ձեր
բանտի
մէջ
մինչեւ
առաւօտ
ժողովրդից
քսան
եւ
չորս
հազար
հոգի
մէ՛կ
{պատերազմում}
ընկան։
Ամոնը
չէ՞ր,
որ,
անխե՛լք
խօսք
թացի
էր
նոյնպէս։
Երբ
Սաւուղը
իր
վերջին
{պատերազմում}
մեռաւ
եւ
նորա
մահի
լուրը
Դաւթին
հասաւ,
ազգի
եւ
եկեղեցու
ընդդէմ,
մինչեւ
վերջին
{պատերազմում}
Հայոց
սպարապետ
հոյակապ
Սմբատ
ասպետը
բռն
ուղղութիւն.
XV
եւ
XVI
դարերումը
Կարգը
{պատերազմում}
է
թագաւորների
միապետական
իշխանութեան
հե
կանգնեց
այն
մշտնջենաւոր
հերոսը
Կաննեայ
{պատերազմումը}
Վարոնի
ընդդէմ:
Այն
մարդը
աղաչաւոր
մի
անգամ
գտանուել
էր
ապառաժ
Լիգուրիայի
{պատերազմումը},
որ
ծածկուած
է
անվերջ
անտառներով:
ս
հանելով,
պսակուեցաւ
սպարապետից:
Այն
{պատերազմումը}
այս
եղաւ
սորա
յառաջանալու
պատճառը,
որո
իս
մեր,
որ
հազարօք
եւ
բիւրուք
անկան
՚ի
{պատերազմունս}
առ
պահպանութիւն
ազգի
եւ
կրօնի
մերոյ:
Ս
անում,
նոցայ
հառաչանքն
անգամ
գործարանի
{պատերը}
դղրդում
էին,
բայց
շատ
անզօր
գտանուեցան
մակի
կողմից
շուրջանակի,
յատակը
փոխել,
{պատերը}
զարդարել
զանազան
քանդակներով,
քանդել
հ
ի
ահագին
ձայնով,
որից
սասանեցան
դժոխքի
{պատերը}:
Այս
ձայնի
վերայ
վեր
թռաւ
նստած
տեղից
շատակը
թողեցին
մի
քանի
ոսկիների
վերայ.
{պատերի}
վերայի
կարմիր
գրերը
դատապարտուեցան
մնալ
ալիկ...
Այժմ
փողոցում
քնում
է
նա
Խոնաւ
{պատերի}
տակին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Ա
լ
ձեզ,
ողորմած
պարոն,
մեր
մայրաքաղաքի
{պատերի}
ներսում՝
գրական
մի
նոր
նախաձեռնության
ցնելով
հաշուապահանջ
իշխաններին,
թէ
այս
{պատերի}
համար
պատրաստուած
աղիւսները,
անդադար
ա
վերջին
շունչը
պապական
բանտերի
բորբոսած
{պատերի}
տակին
չարագործների
եւ
աւազակների
հետ
մի
,
Որքան
քո
մէջ
ծխեցի
Խոնաւ
{պատերիդ}
Ես
մտիկ
տալով,
Որքան
ժամանա
րուելով
ցոյց
էր
տալիս
անմարդացած
փողոցի
{պատերին}
իւր
երաժշտական
քանքարը:
Այստեղ
հար
հարիւրամեայ
ծառերը
արմատից
եւ
տան
ծածքը
{պատերից}
խլող
մրրիկ,
ո՛չ,
այլ
այնպիսի
խաղաղ
եր
գաստները
նորահարսների,
եւ
սարդի
ոստայն
{պատեց}
նոցա
նախկին
շքեղութեան
վերայ:
Շատ
ձմեռ
Լսեց
իշխան,
թողեց
զարդը,
թխով
{պատեց}
իւր
անձը,
Ոսկենըկար
գլխարկներին
ց,
կազմեցին
նորա
ոսկերքը,
մորթ
ու
ջիլ
{պատեցին}
նորա
վերայ:
Մարդկային
մարմինը,
երբ
շի
նը,
կամենում
էին
վեր
առնուլ
այն
որոշող
{պատը},
որ
բաժանում
էր
միմեանցից
այդ
ազգերը,
քի
մէջ
շինեց
մի
աւագ
եկեղեցի,
որի
երեք
{պատը}
գողացաւ.
հաւատացնելով
հաշուապահանջ
իշխ
րժանի,
իւրեանց
պաշտպանած
յանցաւորի
հետ
{պատժակից}
լինելու:
Չէ
կարելի
իրաւադատութիւ
խ
սպիտակ
հագած
Դիմում
էր
տխուր
դէպի
{պատժարան},
Անհոգ
արձակած
սաթի
պէս
մազերը,
շմարտասէր
Հայի
վերայ
պարտականութիւն
կայ
{պատժել}
եւ
պատուհասել
բերանով
եւ
գրչով
ազգի
պակ
դակցութիւնները:
Երբ
որ
պապը
շտապում
էր
{պատժել}
նորա
ապերախտութիւնը
եւ
անհաւատարմութիւն
նորա
նախորդ
թագաւորները
գիտէին՝
ինչպէս
{պատժել}
այսպիսի
մարդերի
ամբարտաւանութիւնը
(
de
յդ
շանթերը,
ո՞չ
ապաքէն
չարագործ
մարդիկ
{պատժելու}
համար:
-
Այո՛:
-
Ես
պատահեցայ
ւր
վատթարութեան
համար,
դատապարտելու
եւ
{պատժելու}:
Մեր
փոյթը
չէ,
եթէ,
ոտքից
մինչեւ
ելը
Րավալեակի
խորհրդակիցքը
գտանելուց
եւ
{պատժելուց}
եւ
մանաւանդ
պաշտպանութիւնը,
որ
ցոյց
էր
իմ
արժանաւորութիւնը,
ես
եւս
անխնայ
կը
{պատժեմ}
Պ.
Կոմս
Էմմանուէլի
պակասութիւնքը,
եթէ
Յիսուսեան
աբեղայք
ասում
են,
թէ
Աստուած
{պատժեց}
Հենրիկոս
III-ը
Մարշալ
Մատինեօնի՝
Յիսու
րակեցին,
թէ
ինքը
երկինքը
յայտնի
կերպով
{պատժեց}
յանցաւորը։
Պապական
Շուէյցարիայի
մէ
ութիւն,
Ձեր
մռայլութիւն.
մեղաւոր
եմ.
{պատժեցէք},
բայց
եւ
գթացէ՛ք...
-
Ին՞չ
բան
նշիջանելի
կրակ,
ինչո՞ւ
այդպէս
անգթաբար
{պատժեցիր}
ինձ
`
բորբոքելով
այդ
կրակը,
մինչ
նա,
նք
ապստամբութիւն,
իսկ
ապստամբութիւնը՝
{պատժի}
արժանի
յանցանք:
Դու
այնքան
երկար
կը
մն
սկզբունքին
զոհելով
կամ
հաւասարութիւնը
(
{պատժի}
եւ
մահի
մէջ)
սիրոյ,
զոհելով:
Միթ
մարդու
հետ,
ենթադրելով,
որ
այդ
ուրիշը
{պատժից}
վախենալով
չպիտի
յանցանք
գործել
Յայտնի
է
ն
Հիւսիսափայլ,
եւ
զիս
արկանել
ընդ
խիստ
{պատժովք}
եւ
դատապարտութեամբ,
ըստ
ամենայն
սաստկո
ք
հարուածեալ
են
յետ
բազում
հարուածոց
եւ
{պատժոց}
նաեւ
կորստեամբ
լեզուի,
զոր
չկամին
եւ
մ
իտի
գնայ
նոյն
ճանապարհը,
որով
գնում
էր
{պատժուած}
մինը:
Մասնաւոր
ուշադրութեան
արժանի
է
մ
ել
Յիսուսեան
Կօլլեգիումի
մէջ։
Բարրիերը
{պատժուեցաւ}
(
սպանուեցաւ),
իսկ
Հայր
Վարադը
փախաւ
ը
բարկացած
է
նորա
վերայ,
եւ
թէ
նա
պիտի
{պատժուի}
չարաչար
իւր
եղեռնագործութեան
մասին:
Այ
ոյ
եւ
ընդունելի
է
սուրբ
կուսին
անհաւատի
{պատժուիլը},
ձին
կ'երթայ
այնպիսի
ճանապարհով,
որ
ա
էմ
Աստուածային
օրէնքին
"։
Նա
{պատժում}
էր,
նզովում
էր
հրապարակաւ
մարդերը.
մէջ,
բայց
կան
յանցանքներ,
որ
մահով
է
{պատժում}
այդ
ազատ
կառավարութիւնը:
Իսկ
մէք
Պօ
բանի
կարգը
իւր
տէրութեան
մէջ
եւ
անխնայ
{պատժում}
էր
ամենայն
որեւիցէ
անկարգութիւն,
բայց
քաղցրութիւնը:
-
Ինչու
այդպէս
խիստ
{պատժում}
է
Նախախնամութիւնը
իմ
ընտանիքը:
-
Ո
ի
մերժենք
եւ
դատապարտենք:
Օրէնքը
{պատժում}
է
յանցաւորը.
ասիացին
տեսանում
է
այստեղ
խասահմանության
կամքն
էր,
որ
մեր
ձեռքով
{պատժվեին}
եւ
խայտառակվեին:
Ազգի
եւ
ճշմարտութ
սափում
է
ժողովուրդը
եւ
որոնք
անանցանելի
{պատի}
նման
գրականությունը
բաժանում
են
ժողովրդ
ան
կարասիքներով:
Սենեկի
հիւսիսային
{պատի}
մօտ
մի
գեղեցիկ
սօֆայի
վերայ
նստած
էր
Շա
էր
շատ
հասարակ
եւ
աղքատ
կարասիքներով,
{պատի}
վերայ
կախած
էին
մի
քանի
շատ
հասարակ
պատ
արքայութեան
բանալիքը
կախուած
է
Վատիկանի
{պատի}
վերայ։
Մինչդեռ
մարդկութիւնը,
նոր
դեռե
,
օրէ
օր
այդ
բարբառքը
միմեանցից
բաժանող
{պատի}
այս
աղիւսը,
այն
քարը,
միւս
սիւնը
քակե
պանս՝
Կապարանին
խորտակման:
{Պատի՜ր}
սոքա
են
ուրուականք
Առ
անձկութեամբ
դի
թէ՛
սակաւութիւնը
եւ
թէ՛
աղքատութիւնը
{պատիժ}
պիտի
համարուէր
քահանային:
Խեղճ
քա
տեւ
մեղք
է,
որովհետեւ
յանցանքի
փոխարէն
{պատիժ}
կայ:
Ասել
է,
այնպիսին,
եթէ
իւր
անձը
քն
ձգեալ
բեռանց
կոյտ,
Գուշակէի
՚ի
{պատիժ},
՚ի
մահ
բերիլ
մօտալուտ։
Սուր
բոցեղէն
քեզանից.
Տրտնջում
է
եւ
աշխարհ:
Իբրեւ
{պատիժ}
ինձ
տուիր,
Տրտում
սրտիս
մխիթար,
Թէ՞
զ
՛ր
իմ,
խնայէ՛,
հոգեւոր,
Մի՛
տալ
{պատիժ}
խիստ
սաստիկ.
Մի՞թէ
չկայ
մարմնաւո
կամացն
կայ.
Տուէք
երկուսիս
արժանի
{պատիժ}
Ինձ
եւ
Գերսասին,
բնութեամբ
սատանա
րձակուին
որեւիցէ
դիպուածում,
մարմնաւոր
{պատիժ}
գործ
դնել
ազգի
անդամների
վերայ:
Եթէ
ների
մէջ
(
§34)
դնում
է,
"
թէ
որ
մէկը
{պատիժ}
կ՚ընդունի,
առաջ
պիտի
կատարէ
զայն
եւ
յե
ի
սպանութիւնը:
Զարմանք
յանցանքի
ընդդէմ
{պատիժ}
դնելով
մի՞թէ
կարելի
է
յանցանքը
սանձել:
ւնը
հաստատուած,
արդեօք
անմեղն
էլ
մահու
{պատիժ}
չէ՞
կրում,
եւ
այս
հաւասարութեան
ոգուց
ց
Թիւթիւնճի-օղլուն.
-
նա
նորանց
փոխանակ
{պատիժ}
կը
ստանայ,
բայց
Աստուծոյ
պատկեր
լինելը
ւր
կեանքի
վերջը
կրել
իւր
պարանոցին,
մի
{պատիժ}
է,
որ
գերեզմանը
միայն
կարող
էր
վերացնե
ութեամբը
ծեծել
Իգնատիոսին.
այս
մի
խիստ
{պատիժ}
էր,
որ
գործ
էին
դնում
այն
ժամանակ,
եր
ըստ
մեծի
մասին
նշանակուած
էր
մարմնական
{պատիժ},
բայց
մեծամեծ
յանցանքները,
զոր
օրինակ
ատելու։
Նա
գանչում
է
կոմսին
դադարեցնել
{պատիժը},
բայց
կոմսը
յայտնում
է,
թէ
ամենայն
բա
այդ
յանցանքները
գործող
եկեղեցականը
նոյն
{պատիժը}
կրելու
չէ,
ինչ
որ
պիտի
կրէր
մի
աշխարհա
սելիք
մը
ունի,
տեսչին
հասկցնէ
":
-
{Պատիժը}
կրելուց
յետոյ
արդարանալու
օգուտը
ի՞նչ
է
նանցանելի
վիհ
կար,
բայց
օրէնքով
տրուած
{պատիժը}
համարւում
էր
մաքուր
արդարադատութիւն,
յ
արողացաւ
նորան
համոզել,
որ
յետ
ձգէ
այս
{պատիժը}
։
Նա
խոստացաւ
ջերմեռանդութենով
լսել
դաս
ուց
յետոյ
համաձայնեցան
կրել
այս
հոգեւոր
{պատիժը},
բայց
այն
պայմանով,
որ
այդ
կատարուի
ե
ի
իւրեանց,
դեսպաններին,
կանգնած
լինել
{պատիժը}
կատարելու
ժամանակ)։
Հենրիկոս
IV-ը,
էր
մաքուր
արդարադատութիւն,
յանցանքի
եւ
{պատիժի}
շաղկապը
է
լոկ
հաւասարութիւնը
եւ
ոչ
կեան
նձէ
միմիայն
արտաքին
աշխարհից
-
հասնելու
{պատիժից}
վախենալով.
ուրեմն
ընկերութեան
ապահովու
մէջ
առաւել
կրթուելու
համար։
Զուր
տեղը
{պատիժներ}
էին
սպառնում
նորանց,
որովհետեւ
լսողը
չ
ղեկութենների
վերայ,
հարցանում
է
գալուց
{պատիժների}
որպիսութիւնը
եւ
պատճառը:
Դերվիշը
պատաս
քաղաքականապէս
ենթարկելու
նորա
անձը
այն
{պատիժներին},
որ
սահմանւում
են
քրէական
ոճրագործութի
ի
երեսից.
իսկ
թէ
կամենալով
փրկուիլ
այս
{պատիժներից}
մեր
ցեղապետը
մի
կերպով
ոչնչացնէ
այս
մատ
քը
զարմանային։
Փաղաքշանքով
եւ
խրատական
{պատիժներով}
ներս
էին
բերում
նոքա
այս
վայրենի
Ազգի
մ
՜
դու
էլ
ընկար.
Առաւ
ածուխ,
գրեց
{պատին}.
"
վեցերորդը՝
մի՜
շնար
"։
րես
հանդիպեցան
եւ
զարկուեցան
անանցանելի
{պատին},
որ
խաչաձեւ
կտրում
էր
նոցայ
ճանապարհը
րութիւնս
բռնադատեց
ականջ
դնել:
Մօտեցայ
{պատին},
եւ
ահա
լսում
եմ,
որ
շաղփաղփում
է
մի
եմ
այս
առթիվ
ինձ
տոմս
տալ:
Ընդ
որում,
{պատիվ}
ունեմ
ներկայացնելու
Լազարյան
ճեմարանից
Ն՝
Մոսկվա,
19
հունիսի,
1856
թ
{Պատիվ}
ունեմ
սրան
կից
հիշյալ
կոմիտեի
քննության
ԲՈՒՐԳԻ
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Սրան
կից
{պատիվ}
ունեմ
երկրորդ
անգամ
կոմիտեի
քննարկմանը
աշտոնը,
այն
ժամանակ
չենք
հրաժարվում
եւ
{պատիվ}
կհամարինք
մեր
ծառայություն
ցույց
տալ
ազ
Ես
հարստություն
չունեմ,
բայց
ունեմ
{պատիվ}
եւ
ես
պատրաստ
եմ
առաջին
հնարավոր
դեպքու
ռ
Ձեզ
անկեղծ
հարգանացս
հավաստիքը,
որով
{պատիվ}
ունեմ
մնալ
Ձեր
խոնարհ
ծառա
Միքայել
Ն
ույս
Արարատյան
"-ը
մի
անարգ
թերթ
է,
որ
{պատիվ}
չի
բերում
հայ
մամուլին,
ունի
միայն
մի
ար
պորտրեներ:
Գործս
ավարտելուց
հետո
ես
{պատիվ}
ունեցա
ներկայանալ
III
բաժանմունք՝
ետ
ս
իմ
անկեղծ
հարգանքի
հավաստիքները,
որով
{պատիվ}
ունեմ
լինել
Ձեր
խոնարհ
ծառա
Մ
ավոր
չէ,
թող
թշնամիք
չուրախանան,
նորա
{պատիվը}
մերն
է,
ուրեմն
խոստովանություն
մնա
քո
Հնդկաստանում,
առանց
յուրյանց
սեպհական
{պատիվը},
կամ
քաղաքի
պատիվը,
որի
երեսփոխանքն
է
ց
յուրյանց
սեպհական
պատիվը,
կամ
քաղաքի
{պատիվը},
որի
երեսփոխանքն
էին,
ոտքի
տակ
դնելու
եցեք
առ
նա
ունեցած
իմ
խորին
հարգանքն
ու
{պատիվը}:
Տեսակցության
վերաբերյալ
ահա
թե
ինչ
րջնական
որոշման
եւ
դրանով
փրկում
են
նրա
{պատիվը},
որը
հակառակ
դեպքում
ավելի
կամ
պակաս
չ
ցը
հավատացած
է
այն
բանում,
որ
ժողովրդի
{պատիվը}
մեծ
մասամբ
կախված
է
նրա
ազգային
լեզվից
ից
Յուլիա
Պաստրանայի
պատկերը,
ցած
իջայ
{պատից}
նորա
բակը
եւ
որովհետեւ
միշտ
համարեա
բաց
Սրբազան
քահանայապետութեան՝
դիւանատունս
{պատիւ}
ունի
ընդ
այսմ
առաքել
առ
ձեզ
զայն
ծրար,
ւոր
ապրել,
հարստութիւն
ճարել,
փառք
ու
{պատիւ}
ստանալ։
Մի՞թէ
մարդը
չունի
մի
բարոյական
սկ
մարդը,
հարստութիւն
ճարելով,
փառք,
{պատիւ}
գտանելով,
չէր
կարող
առաքինի
դառնալ,
ն
ան
առանց
լոգիկայի
գրէք,
այնքան
փառք
ու
{պատիւ}
է
ձեզ։
Բայց
ագահութիւն
մի՛
արէք
այդ
պա
ով,
ասում
է
Բէգզադէին:
-
Այս
ի՞նչ
{պատիւ}
է,
որ
ցոյց
ես
տալիս
գործակատարիդ
հարսն
բերելու
նպատակը
եւ
խորհուրդը
փառք
չէ,
{պատիւ}
չէ,
դոքա
երեխայական
գաղափարներ
են,
այ
քանի՞
յանիրաւի
ստանձնեալ
է
իւրեանց
զայս
{պատիւ}:
Բարւոք
առնէր
Այվազովսքին,
եթէ
հաճէր
Եթէ
աղայ՝
իշխան՝
անձինք՝
մեզիմէն
{պատիւ}
կառնուն,
Փող
շատ
ըլլայ՝
ուտենք
հ
Լսելով
քո
որդու
խօսքը.
Փառք
ու
{պատիւ}
քեզ
կը
բերեն
Քո
մարմնապաշտ
մեծատո
վերայ
եւ
ցոյց
տուեց
այնքան
մեծարանք
ու
{պատիւ},
որքան
չէին
ցոյց
տուել
նոցայ
նախահարքը
ձեռք
բերելու
համար,
մոռացել
էր
փառք,
{պատիւ}
եւ
մարդկային
երկիւղ,
նորան
կործանիչ
ժո
ոց
մէջ
հասել
է
մեծապէս
օգտակարութիւն
եւ
{պատիւ}
եւ
փա՛ռք,
իսկ
մի
քանիսին
էլ
մահից
դէպի
տանն
եւ
մեզ
հրամայեալ,
'ի
մէջ
առեալ
'ի
{պատիւ}
փակեսցուք.
թագաւորն
եւ
ամենայն
ժողովու
ընդդէմ։
NB.
Իւ
վերջացած
բառերը,
ինչպէս
{պատիւ},
եթէ
գործ
են
դրվում
որպէս
պատուած
եւ
այ
աւիկ
լինել
տէր
սատանայի
պալատումը
`
մեծ
{պատիւ}
է:
Մանկլաւիկներին
հետեւում
էին
չոր
ել
էր
եւ
ընչանցքը
սրել,
համարձակւում
է
{պատիւ}
ու
յարգանք
պահանջել
մեզանից,
որովհետեւ
ւն
է.
մեր
նորան
հրաւիրելը
արդէն
մի
մեծ
{պատիւ}
էր,
որ
ցոյց
էինք
տալիս,
-
շարունակեցի
ձ,
բայց
այժմ
հասկացայ,
որ
ես
մազի
չափ
{պատիւ}
չեմ
ունեցել
քո
մօտ:
Միթէ՞
խաղ
է,
կամ
ք,
ի՞նչ
ասել
է
փոխանակ
տան
տէրը
հիւրին
{պատիւ}
տալու,
հի՞ւրը
պիտոյ
է
պատուէ
տան
տիրոջ
է
թոյլ
կը
տաք,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
ես
{պատիւ}
կը
համարիմ,
-
խօսքը
եղաւ
սորա
պատասխանը
չելու
չինի
մի
հասարակ
մարդ,
վերջինս
մի
{պատիւ}
կը
համարի
իւրեան
գնալ
նորա
տուն
եւ
լսել
սէր
որդիների
համար
ո՛չ
հաց
ունէր
եւ
ո՛չ
{պատիւ}.
ամենայն
մարդ
մտածում
էր
առանձնապէս
իւ
,
զի
յետ
վաստակելոյ
իմ
զամս
բազումս
'ի
{պատիւ}
եկեղեցւոյ,
'ի
ձեռն
գողոց
դատապարտեցայ
ան՝
գլխների
վերայ
վարդի
պսակներով
եւ
ի
{պատիւ}
Աստուածամօր
եւ
այլ
սուրբերի
հոգեւոր
տաղ
խնդիրի
վերայ,
թէ
Կօնֆուցիուն
Աստուծոյ
{պատիւ}
տալը
քաղաքակա՞ն,
թէ՞
կրօնական
գործողու
եան
վերաբերեալ
գրքերը,
թէեւ
այո՜,
մեծ
{պատիւ}
են
բերում
մի
ազգի,
եթէ
սա
հարուստ
էր
ա
ւլ,
որ
գալիս
ա
բա
նրան
հաց
չի՞
պէտքը,
{պատիւ}
չի՞
պէտքը,
հաւի
միս
չի՞
պէտքը,
գառը,
եւս
իմ
փոյթը
չէ.
պատճառ,
այն
փառք
ու
{պատիւը}
եւ
այն
անարգանքն
ու
նախատինքը
համարւում
ւում
ես
կատարել
այս
իմ
ցանկութիւնը՝
իմ
{պատիւը}
ժողովրդի
աչքումը
պահելու
համար:
Ե
դ
տո՛ւր
քո
հայրենիքը
պահպանելու
եւ
նորա
{պատիւը}
տեղը
բերելու
կամ
առաւել
փառաւորելու
համ
տարեց,
հայրենիքը
փրկեց,
հողը
փրկեց
եւ
{պատիւը}
պահեց:
Սորանից
աւելի
կոպիտ
եւ
խոշոր
հե
Խաւար
օրով
յայտնըւում
է
մեզ
արեւի
{պատիւը}:
Չէ
մարդ,
թէ
միշտ
գիտէ
հանգիստ
:
Ուստի,
մինի
միստիկական
իրաւունքը
եւ
{պատիւը}
երկրորդի
ստրուկ
համարուելու
սուտ
փաստի
իչը...
Նոքա
արհամարհեցին
օտարի
տուած
{պատիւը}
եւ
աշխատեցան
դժպհի
պատուանշանների
տեղ
կ
տմութիւնը
եւ
արատաւորելու
նոցայ
ճշմարիտ
{պատիւը}:
Միայն
երախտագիտութիւնն
է,
որ
հա
ն
անյայտանում
է
աշխարհի
երեսից
այդ
գրքի
{պատիւը}
եւ
նորա
հեղինակի
անունը.
այս
պատճառով
պատուի
մասին,
պատճառ,
մինչեւ
անձնական
{պատիւը}
եւ
անձնասիրութիւնը
չմեռանի,
ստրկութիւն
,
նոյն
քահանայքը,
նոյն
խորովածը,
նոյն
{պատիւը},
տաղը
եւ
շարականը,
հետեւաբար
եւ
նոյն
.
դուք
վերստին
վշտացնում
էք
իմ
այրական
{պատիւը}
մրոտ
ճանապարհներով,
որ
ես...
բայց
ո
ոչ
այս
խօսքերով,
թէ
դուք
վշտացնելով
իմ
{պատիւը},
պարտական
էք
զղջալ
եւ
քաւութիւն
որոնել
մակ
կարող
էր
ցածացնել
պ.
Յովնաթանեանցի
{պատիւը}
նորա
ընտանիքի
աչքում:
-
Առաւօտը
ես
ալի
երեսփոխան
քարոզելով
իւր
անձը,
նոյն
{պատիւը}
պահանջում
էր
ժողովրդից,
որ
պարտական
էր
ն
",
բայց
Լօյոլա
հրաժարեց
իւրեանից
այդ
{պատիւը}
եւ
համոզեց
նորանց
անուն
տալ
Կարգին
"
Յի
եան
Կարգի
Գեներալութեան
իշխանութիւնը
եւ
{պատիւը}
։
Լօյոլա
պատարագը
մատուցանելուց
յետ
գնատիոսի
եւ
նորա
ընկերների
արատաւորուած
{պատիւը}
։
Այս
միջոցին
Յիսուսեանները
ցրուեցա
ում
է
հեղինակը
(
եր.
116):
Հայի
{պատիւը},
որեւէ
կերպով,
եթէ
ոչ
բոլորովին
փրկել
անդգնութեամբ
մէջբերել
ու
անոր
բարոյական
{պատիւն}
աղտեղել:
Մխիթարեանց
ու
համախոհ
ընկերին
Խօսքերնիս
"
Ընծային
"
չէ,
վասնզի
այն
{պատիւն}
անոր
ընելու
միտք
չունինք
եւ
ուխտիւք
կը
այից,
այո,
իմ
որդին
արժանի
էր
շատ
մեծ
{պատիւների},
բայց
իմ
հպատակական
պարկեշտութիւնը
թոյ
ան
եւ
ոչ
արտաքին,
պատահական,
կամ
գնած
{պատիւների}
մէջ.
եւ
դուք,
գերադաս
համարելով
ձեզ,
52
"
Մեղուին
"
12/26
53
"
Մեղուին
",
4
{պատկ[եր]},
300
երկու
տ[ող]
54
Խաֆաֆ[եանցին],
ամուրջ:
Ո՞չ
հրեշտակն
ցցասաց
{Պատկա՛ռ}
այդմ
օրինաց,
Զամենայն
փակեալ
բան
չի
ըլլալ,
թե
որ
օրենքը
կտրե:
Ղորդ
է,
{պատկանած}
ժամանակն
ալ
մեկ
մեծ
բան
մը
չէ,
բայց
ին
ուհետեւ
Բէգզադէն
տալու
չէր
գործակատարին
{պատկանած}
2000
մանէթը,
որ
գտանւում
էր
Բէգզադէի
մ
ի
պէս
պիտոյ
է
տեսանէ
նոր
մատենագրութեան
{պատկանած}
մի
գիրք
եւայլն
"։
Այս
րոպէիս
մեր
ս
թիւնը,
եթէ
բովանդակում
է
իւր
մէջ
ազգին
{պատկանած}
բաներ,
եթէ
այդ
բանաստեղծութեան
սկզբնակ
րրը
է
մի
իրողութիւն
կամ
թէ
անձն,
ազգին
{պատկանած}.
նոյնպէս,
ազգային
է
բանաստեղծը,
եթէ
ում
են
իրենց
կարծիքները
ոչ
որպէս
գործին
{պատկանաւոր}
անձինք,
այլ
որպէս
արտոնունակ
(
привиле
նչպէս
դուք
էք,
ճարտասանական
ձեւը
աւելի
{պատկանաւոր}
է.
գոնէ
չէ
նեղացնում
եւ
չէ
ծանրացնում
ծ
արդիւնաւոր,
համաշխարհական
պատմութեան
{պատկանաւոր}
մարդ,
որ
իւր
ազգի
գրաւոր
յիշատակարանքը
րող
լինել
մի
այնպիսի
բան,
միջին
դարերի
{պատկանաւոր},
որ
օգտակար
եւ
փրկարար
խորհուրդ
ունենա
ն
դարերի
վերջի
եւ
միջին,
դարերի
սկզբին
{պատկանաւոր}:
Ի՞նչ
կարող
են
մեզ
յիշեցնել
միջին
դարե
ինքն
ընդ
իս,
եւ
երկրորդ
խնդրեմ՝
զկնի
{պատկանաւորն}
հետազօտութեան
տալ
ինձ
զբաւականութիւն
պա
իման
կացուցանելոյ
զայն
ուր
հարկն
է
վասն
{պատկանաւորն}
հաստատութեան,
որ
եւ
մատուցեալ
նորին
բա
դեսպանին
Անգլիոյ
որ
ի
Կոստանդնուպօլիս
ի
{պատկանաւորն}
տնօրէնութիւն:
Չիք
տեղի
տարակուսի,
րհում,
տարիր
քո
տունը
ո՛չ
որպէս
մի
տան
{պատկանաւորներից},
կամ
սպասաւորներից
մի
աղքատ
մարդ,
եւ
նց
արծաթագլխից,
րուբլիուց
մի
պրոցենտ,
{պատկանաւորքը}
արուեստաւորների
ընկերութեանը,
որպէս
եւ
ոց
ի
Կալկաթա,
պատրաստի
գումար
դրամոց,
{պատկանեալ}
սրբոյ
աթոռոյն
Էջմիածնի,
որ
շահուք
հանդ
լ
այս
օրագիրը
կարող
են՝
իւրեանց
խնդիրը
{պատկանեալ}
արծաթով
հանդերձ
հասուցանել
կամ
Պ.
Նազա
խում
էր
Արեւելեան
Հնդկաստանի
Ֆրանսիացոց
{պատկանեալ}
մասերի
մէջ
նահանգապետները։
Պօնդիկերի
հա
թիւն
կարեկից
էր
մեզ:
Այժմ
տէր
Գաբրիէլն
{Պատկանեան}
չուեաց
ի
Տփղիս
հրամանաւ
վեհափառ
կաթողիկ
ն:
Աշակերտ
Լազարեան
լսարանի
Ռափայել
{Պատկանեան},
որդի
արժանապատիւ
Գաբրիէլ
քահանայի
Պատ
եան,
որդի
արժանապատիւ
Գաբրիէլ
քահանայի
{Պատկանեանին},
որ
գտանի
այդ
նպատակաւ
մտանելոյ
յակադե
խնայել
զձեր
ներգործութիւն
առ
այն
նպատակ
{Պատկանեանին},
որով
ունիք
պարտաւորել
զիս
յանչափս:
:
"
Պարոն
Յովհաննէս
Տէր-Գաբրիէլեան
{Պատկանեանցը},
վիմագրութեամբ
տպելով
մեր
Վեհափառ
Կաթո
վ
այս
ընծան,
պարգեւել
է
ճարտարագէտ
Պ.
{Պատկանեանցին}
մի
գեղեցիկ
բռիլլիանտիայ
մատանի,
իսկ
Թա
զկնի
մահու
կտակողին
պարտ
էր
տանն
այնմիկ
{պատկանել}
Նախիջեւանայ
եւ
ոչ
ի
կենդանութիւն
պարգեւ
րդու,
հասարակության
ո՛ր
դասին
էլ
որ
նա
{պատկանելիս}
լինի.
գիտնականին
թե
թերուuին,
առեւտրա
ւ
է
դնում:
-
Տարակոյս
չկայ,
դոքա
{պատկանելիք}
են
կառավարութեան:
-
Ապա
ազգը՞:
ութեան
հաստատեաց
եւ
վճռեաց
տալ
նոցա
ըստ
{պատկանելոյն}
զառանձին
թուղթ
լրացեալ
երեսփոխանութեան
,
որ
Հայերը
հասանելու
չէին
փրկութեան՝
{պատկանելով}
մի
ինքնուրոյն,
ազատ
եւ
անկախ
եկեղեցու
հանդէս
հանել,
որ
աւելի
իրական
աշխարհին
{պատկանելով},
շօշափելի
էին
նաեւ
լոկ
գիր
կարդալ
գիտն
.
Նազարյանցի
անունով,
նա
կտնօրինե
ըստ
{պատկանելումն}.
էգուց
փոշտան
մին
ստրախավոյ
գիր
կուտամ
նին
մի
առանձին
բերք,
որ
յատկապէս
նորան
{պատկանէին}:
Նոր
ժամանակներումս
լսւում
է,
թէ
ձկնո
միոյ
իսկ
գերդաստանի,
որում
եւ
ինքեանք
{պատկանէին},
ճանաչել
զնոսա
եւ
հնար
տալ
առ
ի
լուսաւ
յակապ
շինուածք
չկայ
այդ
քաղաքի
մէջ,
որ
{պատկանէր}
հասարակութեան
եւ
շինուած
լինէր
մի
բարոյ
ւս
քանդւում
են:
Որեւիցէ
գործ,
որ
պիտի
{պատկանէր}
ամբողջ
ազգին,
հարկ
է
որ
կատարուի
հասար
:
Ի
10
մայիսի
1848
ամի,
խնդիրս
այս
{պատկանի}
մատուցանել
ի
Նախիջեւանայ
հայոց
հոգեւոր
ն
կայսերական
մեծութեան:
Խնդիրս
այս
{պատկանի}
մատուցանել
լուսաւորչական
հայոց
Սինօդին
799
ամի,
ի
Բատավիա,
ի
կղզին
Եավա,
որ
{պատկանի}
տէրութեանն
Հօլանդիոյ
եւ
հեռի
է
ի
Կալկաթ
եաց
դոցա,
թէ
[զասացեալն
գիտութիւն,
որ
{պատկանի}
հասարակաց]
մարդկութեանս,
[պարտ
էր
պահե
,
Նա
կը
մոռանայ
բոլոր
աշխարհը,
Այլ
չի
{պատկանիլ}
նա
այս
աշխարհին:
Գրիչը
ձեռին
թղթի
դաշ
էնսգէտն
այն
որպէս
եւ
այլք
նմանքն
նմա,
{պատկանին}
գլխաւոր
դատարանի
տեղւոյս
Կորտ
անուանել
,
ի
կենագործ
խաչն
Քրիստոսի:
Այսմ
դարու
{պատկանին}
նոյնպէս
Ստեփաննոս
Ասողիկ,
հեղինակ
պատմ
եղեցւոյ,
եթէ
միայն
լուրջ
հովիւք,
որոց
{պատկանին}
ոչխարք,
տացեն
թոյլ,
այլ
շնորհիւ
Ամենա
մբ,
իսկույն
կհատուցանե
մեզ
այդ
բոլորից
{պատկանյալ}
պրոցենտը:
§
11.
Հայտ
բերված
կայքեր
վունքը
եւ
ըստ
այնմ
յուրաքանչյուրին
յուր
{պատկանյալ}
բաժինը
տա:
Այս
խնդրի
մեջ,
որ
այսօր
Հիշո՞ւմ
ես,
դու
ինձ
ասում
էիր,
թե
Ռ.
{Պատկանյանը}
ցանկանում
է
ինչ
որ
թերթ
հրատարակել.
ի՞
չ
մի
բարիքի
համար
էժան
չէի
նստեցնիլ
պ.
{Պատկանյանին}
նրա՝
հայոց
պատմության
վերաբերյալ
գրած
:
Ե՞րբ,
վերջապես,
լույս
կտեսնի
Ռ.
{Պատկանյանին}
վաղուց
խոստացած
լրագիրը,
որի
մասին
դու
ՄԵԼՔՈՆ
ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ,
Ինձ
պ.
Հովհաննես
{Պատկանյանցը}
հանձնել
էր
100
հատ
պատկերը
մեր
վեհափառ
նն
եմ
դարձնում
"
Coccinella
"
ընտանիքին
{պատկանող}
որդերի
պատմության
ուսումնասիրության
վրա
որդերը
գտնվում
են
"
կակտուս
"
ընտանիքին
{պատկանող}
բույսերի
վրա,
այնուամենայնիվ,
նա
(
որ
րութեան
կէսը
անցել
է
արդէն
Սուրբ
Լիգայի
{պատկանողների}
դրօշի
տակ։
Որոշեց
նա
վերջապէս
ինքը
իւր
մ
երեք
մեծ
հատուած,
յետոյ
այդ
հատուածի
{պատկանողքը}
եւս,
իւրեանց
մասնաւորի
տեղ
դնելով,
թո
ւն
Քրիստոսի
",
զոր
շարադրէի
ի
վարժատան
{Պատկանով}
քահանայի,
ի
կատար
հասուցեալ
զայն
ամենա
այնի
միամիտ
եղիք
իմ
մասին:
Յուսամ,
որ
{Պատկանովին}
յանձնած
լինես
70
մանէթ,
բայց
ես
մոռացա
ի,
որոնց
կարմիր
շապիկը
վկայում
էր,
թե
{պատկանում}
են
իտալական
Հերոսին՝
Գառիբայլդիու
բանա
ունված
գծից
շեղվելուն:
Բայց
այդ
մարդիկ
{պատկանում}
են
բացարձակ
դպրոցին,
որն
իր
հերթին
չի
ումս,
թէ
նա
ստացել
էր
աւելորդ,
քան
թէ
{պատկանում}
էր
նորան.
ահա
իմ
վաճառականութեան
գլխաւ
աններով
եւ
թէ՛
այլ
հոյակապ
շինութեամբ,
{պատկանում}
է
ժառանգական
պատուամեծար
քաղաքացի
եւ
Առ
յկական
լեզուի
վերայ։
Նախիջեւանի
լեզուն
{պատկանում}
է
Տաճկաստանի
բարբառին,
թէեւ
չունի
մի
ք
առով
չենք
կարող
որոշակի
դատել,
թէ
ո՛ւմ
{պատկանում}
են
այդ
անկատարութիւնքը՝
հեղինակի՞ն,
ե
ան
հետ.
երեւի
մտածում
է,
թէ
իւր
գործը
{պատկանում}
էր
հնախօսութեան:
Այդ
կողմից
հեշտութեամ
նուածքի
ամբողջութիւնը,
որի
կազմութեանը
{պատկանում}
էր
գտած
քարը,
այլ,
քննելով
նորա
վերայ
ն
օդ
կարծածը
նաւթի
շոգիք
են,
իսկ
նաւթը
{պատկանում}
է
ածխային
մարմինների:
Քարեայ
ածուխը,
ի
հետ,
այնուամենայնիւ
այդ
գրչագիրը
չէր
{պատկանում}
նորան,
ըստ
որում,
ուրիշի
աշխատութեամբ
լոր
մարդերի
եւ
աստուածների
արձանքը,
որ
{պատկանում}
են
Յունական
եւ
Հռովմէական
հնութեններին
յիշիր,
որ
ամենայն
տեղ
կան
քահանայք
եւ
{պատկանում}
են
մի
վիճակի,
մի
իշխանութեան,
այսինքն
թէ՛
մեհենական
գրուածք
կամ
մատեանք,
որ
{պատկանում}
էին
Հայոց
ազգի
հեթանոսական
կեանքին,
Լո
ը
ստիպում
է
մի
փոքր
խելացի
լինել:
Հողը
{պատկանում}
է
հասարակութեան,
որի
ամեն
մի
անդամ
հաւ
նիքի
բարիքը
եւ
ծանրութիւնը
հաւասարաչա՞փ
{պատկանում}
են
մեզ:
-
Այո՛:
-
Ուրեմն,
այս
աշխարհի
վերաբերեալ
հողի
վերայ,
որ
{պատկանում}
է
Իտալիային,
եւ
երբ
խնդիրները
սկսում
ե
ւթեան
ասուած
է,
թէ
եկեղեցականների
դատը
{պատկանում}
է
Կրօնական
ժողովի
տեսչութեան:
Եկեղեցակ
պատմել
մտառութեան
արժանի
գիտելիքը,
որ
{պատկանում}
էին
արդէն
ուսումնական
հանդէսին,
այսինք
կեանքից
եւ
պատմութիւնից,
ինչ
ազգի
ինքը
{պատկանում}
է.
այսպիսի
դիպուածում
փիլիսոփան
կանգնա
ակարգութիւնը,
այնուամենայնիւ
մի
մասնով
{պատկանում}
է
վերացականութեան,
որովհետեւ
մի
ոտքը
գ
կամքից
առաջացած
չափով,
այնտեղ
հանդէսը
{պատկանում}
է
ֆրիդրիկոսներին
եւ
մարդկային
ընկերութի
եւ
հնար
է
տալիս
նորան
դպրոց
կազմելու,
{պատկանում}
է
կրթութեան
արդէն
անցած
ձեւին.
ինչ
բան
առեր.
այդ
իսկապէս
իմ
սիրածն
է
եւ
ինձ
է
{պատկանում}:
Բուբանդուսը
պատրաստւում
էր
կարդա
հանգուցեալը
փչել
էր
իւր
հոգին,
նոյնպէս
{պատկանում}
է
մեզ.
նոր
հանդերձը
իբրեւ
կողոպուտ
կպ
համար
փորում
ես
այդ
գերեզմանը,
նոյնպէս
{պատկանում}
է
այս
վերջին
տեսակի
մարդերին:
-
Աւ
արութեանն
է
եւ
ոչ
առաջնորդին.
եկեղեցին
{պատկանում}
է
ժողովրդին
եւ
դեռ
օրէնքի
զօրութեամբ
եւ
ացած
են,
թէ
կարծիք
յայտնելու
իրաւունքը
{պատկանում}
է
միայն
պարոնների,
այսինքն
նոցա,
որ
շ
անում
եւ
պատասխանում
է.
ժամանակը
մեզ
է
{պատկանում},
եւ
մեք
աւելի
լաւ
ճանաչում
ենք
նորան
ք
ռհասարակ
ազգային
երաժշտութիւն
ասած
բանը
{պատկանում}
է
բանաստեղծութեան:
-
Անտարակոյս,
ւորութիւնը
էր
այն,
որ
միեւնոյն
ժամանակ
{պատկանում}
էր
երկու
փողոցի.
նորա
պատուհանքը
նայու
ծ.
ամիսը
հինգ
մանէթով
արդէն
քսան
մանէթ
{պատկանում}
է
ինձ.
բայց
ես
չեմ
համարձակւում
այդքան
ուիք,
պատուելի
ընթերցողք,
այս
պատկերը
{պատկանում}
է
պ.
Յովնաթանեանցի
ներքին
ընտանեկան
կե
էին
այս
երկու
մարդիկը,
ինչպէս
ասացի,
{պատկանում}
էր
Թիւթիւնճի-օղլուին,
որ
չգիտեմ
ինչ
պա
էր
երկու
սենեակից,
որի
մինը
առանձնապէս
{պատկանում}
էր
նորա
քրոջը:
Աղուանեանցի
քոյրը
շի
ոտք
էր
հաստատում
նա
այն
հողի
վերայ,
որ
{պատկանում}
էր
Վենետիկեան
հասարակապետութեան,
մինչդ
ւծանելի
առեղծուած,
թէ
ո՞վ
ո՞ր
Կարգին
է
{պատկանում}
։
Յայտնի
էր
միայն,
որ
Գեներալը,
Գաւառ
րոպայի,
Ասիայի
եւ
Ամերիկայի
մէջ։
Նոցա
{պատկանում}
էին
եւ
շատ
երեւելի
մարդիկ,
ինչպէս
Ֆրան
ջնջուած
էին.
հասարակաց
քրտունքի
պտուղը
{պատկանում}
էին
Յիսուսեաններին,
որոնք
բաժին
էին
տա
ւանեց
իւրեան։
Այն
թագը,
որ
ժառանգաբար
{պատկանում}
էր
նորան,
պիտոյ
է
նա
պատերազմով
ստանար
ահաճոյ
միւս
ձեռնարկութիւնները:
Նրան
էր
{պատկանում}
նաեւ
միւս
երկրորդական
ժողովների
բարձր
հ
նա
պէտք
է
իմանար,
որ
Երուսաղէմի
վանքը
{պատկանում}
է
բովանդակ
հայ
ազգին
եւ
ոչ
թէ
միայն
թու
պիսի
պատկերացոյց
էր
այն
ազգին,
որին
եւ
{պատկանում}
էր,
որ
ազգի
հոգին,
լուսաւորութիւնը,
իմ,
եթէ
այլ
ազգ
լիցի
վախճան
նպատակիս:
{Պատկառ}
ակնածութեամբ
աղաչեմ
զՍինօդն,
իբրու
ողո
ԱՅԼՆ
ԵՎ
ԱՅԼՆ
Միքայել
Նալբանդեանց
{Պատկառ}
ակնածութեամբ
սրբոյ
աջոյն
համբույր
շա
ուք,
վեհափառ
տէ՞ր,
ընդունել
զհաւաստիս
{պատկառ}
ակնածութեան,
որով
մնամ
միշտ
ծայրագոյն
Արարչին
էր
պատգամ
Կամաց
նորա
կալ
{պատկառ}.
Ուստի
ոչինչ
դժդմնեալ
Ընդ
դ
կամայական
ձեւ
խօսից,
այլ
ըստ
ամենայնի
{պատկառ}
կալ
սահմանի
եկեղեցւոյն:
2)
Երես
նդ,
ո՛չ
միայն
Այվազովսքւոյ
պատուէր
տալ
{պատկառ}
կալ
խոստովանութեան
մերոյս
եկեղեցւոյ,
ա
աստուածաբանական
գրուածոցն,
հարկաւորեմք
{պատկառ}
ակնածութեամբ
ասել
զայրս
զայս
արդարեւ
հօ
ւմ
էին
բազմութեան
մէջ՝
ամենայն
ամօթ
ու
{պատկառանք}
յետ
դրած,
մեծ-մեծ
խօսել,
թէ
հասուցած
խոնարհութիւնը,
համբուրեց
երկիւղամեծար
{պատկառանքով}
տէր
սատանայի
պոչի
ծայրը:
Խաւարի
թ
,
գլուխ
տուեց
տէր
սատանային,
համբուրեց
{պատկառանքով}
նորա
պոչի
ծայրը
եւ
սկսեց
կարդալ:
Թ
ՅԱ
ր,
-
պատասխանեց
գործակատարը,
ստրկական
{պատկառանքով}:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
խօսք
դուրս
չգայ
գ
՞նչ
կերպով
կարդալու
է
":
Պատասխանի.
"
{Պատկառանօք}
եւ
խոնարհութեամբ
հասկցուած
կտորներէն
խր
թնդացնէ
Հողագունդ
ամեն.
Թող
{պատկառանօք}
Մեզ
վերայ
ասեն.
Հայաստ
Խաչիկեան,
իսկ
երկրորդն
ի
մեծարու
եւ
ի
{պատկառելի}
առնէ
յողջոյն
Հնդկաստան
՚ի
պ.
Յարութիւն
ւց
յետոյ
եւ
մահից
զկնի
չեն
հաշտւում
այն
{պատկառելի}
ծերունու
հետ,
սեղանապիղծ
ձեռքով
մօտենո
,
ի՞նչ
հարկաւորութիւն
կար
այդ
Մխիթարեան
{պատկառելի}
անունը
յանդգնութեամբ
մէջբերել
ու
անոր
խելու
պատճառ
ըլլան։
Այսպիսի
բանաւոր
եւ
{պատկառելի}
բողոքնուս
ընդդիմութիւն
ընող
Մխիթարեան
հ
երայ
պարծանքով
պիտի
նայէին
հայերը
եւ
որ
{պատկառելի}
պիտի
կացուցաներ
ազգը,
ուրիշների
առաջեւ
ղեցականութիւնը
եւ
մահով
չհաշտուեցաւ
այն
{պատկառելի}
ծերունու
հետ.
նորա
ոսկերքը
փորեց
հանեց
սքերին
անզուգական
Մովսէս
Խորենացին՝
այն
{պատկառելի}
եւ
խնկելի
ծերունին,
որ
իւր
օրերումը
տես
ու,
Զի
պատուէրն
էր
Արարչի
`
Լինել
նրան
{պատկառու}.
Ուստի
եւ
նա
անվրդով
Խստութիւնից
Ադամա
ան
կարգել
այդ
մարդիկը,
որ
նոքա,
որպես
{պատկեր}
քաղաքի,
կարողանան
դատաստան
մտանել,
եթ
փայլ
կացուցանել,
որպէս
բերան
կամ
որպէս
{պատկեր}
պատգամաւորաց
թէ
բանիւ
եւ
թէ
գրով
եւ
յամ
անց
վերայ,
հանդիսացնում
են
մի
ողորմելի
{պատկեր}
մտաւորական
մեռելութեան,
մինչեւ
զգացող
րիչ,
իսկոյն
գոռաց
իմ
սիրտը,
Ի՞նչ
{պատկեր}
էր,
որ
ես
տեսայ,
ի՞նչ
էր
սորա
իմաստը
կարենամ
նկարագրել
Նորա
դէմքի
ճիշտ
{պատկեր}:
՚Ւ
հիւսած
մազերն
թուխ-թուխ
աղխեց
նորա
դուռ,
Մի
այլանդակ
չոր
{պատկեր}:
Տեսաւ
դժբաղդն
նորանում
քո
մեծ
խոստմունքը,
Ո՞ւր
նկարած
քո
{պատկեր}:
"
Յուսա՛յ,
յուսայ
"
-
լսելով
Երթում
եմ
ես...
բայց
ամպի
պէս
մի
{պատկեր}
Հեռուիցը
երեւեցաւ
իմ
աչքին.
դ
եմ,
լաւ
նայիր
իմ
վերայ,
ես
Աստուծոյ
{պատկեր}
եմ,
ես
բանականութիւն
ունիմ,
եւ
այս
խօ
շինած,
որ
ո′չ
հոգի
ունէր,
ոչ
Աստուծոյ
{պատկեր}
էր,
այդպիսի
մի
չնչին
էակ,
ասում
եմ,
ամար,
թէեւ
գտանւում
էր
մի
կենդանութեան
{պատկեր}
ունեցող
կեղեւի
մէջ:
Մի
այդպիսի
մարդու
Ահա
քեզ,
պարոն,
մի
անշուք,
բայց
ճիշտ
{պատկեր}
մեր
հասարակութեանը․
այսպէս
լինելով
բանը
ւը
մեր
նաւին.
Ի՛նչ
սիրտ
կտրատող
մի
{պատկեր}
էր
այն,
Թշուառ
յուսահատ
իբր
անխել
ան
չէր
ցոյց
տալիս:
Երեսը
արդարեւ
հոգու
{պատկեր}
է.
հոգու
ամէն
մի
շարժուածքը
ջլերի
անբա
ու,
մարդը,
որ
հոգի
ունի,
որ
Աստուծոյ
{պատկեր}
է,
հաւասարեցիր
մի
ճրագի
հետ,
որ
մարդո
ում
իւր
վերայ
այդպիսի
զգալի
փոփոխութեան
{պատկեր}:
Առհասարակ
հանքերի
բաղկացուցիչ
տարերքը
շատ
անգամ
մի
տպաւորութիւն,
որ
այսպիսի
{պատկեր}
տեսանելը
գործում
է
մեր
վերայ,
հասկացնո
անաւորութիւնը
այս
է
գլխաւորապէս,
այլեւ
{պատկեր}
է
Աստուծոյ:
-
Փոքր
ինչ
նման
պատասխա
,
-
ես
միայն
գիտեմ
վերջապէս,
որ
մարդը
{պատկեր}
է
Աստուծոյ:
-
Եւ
այդ
պատկեր
լինելը
ր
մարդը
պատկեր
է
Աստուծոյ:
-
Եւ
այդ
{պատկեր}
լինելը
դու
ի՞նչ
տեսակ
ես
հասկանում,
մա
կարծիքներով
ամենայն
մարդ
որ
հոգի
ունի,
{պատկեր}
է
Աստուծոյ.
մի՞թէ
մի
չարագործ,
մի
աւա
կարող
է
համարձակուիլ
ասել,
թէ
Աստուծոյ
{պատկեր}
էր:
-
Չարագործութիւնը
եւ
յանցանքներ
փոխանակ
պատիժ
կը
ստանայ,
բայց
Աստուծոյ
{պատկեր}
լինելը
ես
միշտ
ընդունում
եմ:
-
Սխալ
ինքդ
կ՚ասէիր,
թէ
արժանաւոր
մարդը
միայն
{պատկեր}
է
Աստուծոյ,
իսկ
անարժանը
ամենեւին
ոչ:
ր
սրտում,
Աստուած
ունի
իւր
մէջ:
Մարդը
{պատկեր}
է
Աստուծոյ
այն
պատճառով,
որ
կարող
է
սի
համար:
Մէք
ինչպէ՞ս
կը
լինէինք
Աստուծոյ
{պատկեր},
եթէ
նա
սէր
է,
իսկ
մէք
միանգամայն
մար
ւթիւնը.
այսպիսի
դիպուածում
նա
Աստուծոյ
{պատկեր}
է,
ապա
թէ
ոչ,
առանց
Աստուծոյ
գործերը
եսակ
մոլութեններով
ասել,
թէ
"
աստուծոյ
{պատկեր}
եմ
"
սուտ
բան
է,
եւ
այդտեղ
պատկերի
բան
լաբանութիւնը
վերջի
սերունդը
ընդունում
է
{պատկերաբար},
առանց
նոցայ
մէջ
թաքնուած
ճշմարտութեան
երկրաչափութեան
կանոններով:
Ով
որ
միշտ
{պատկերաբար}
հասկանում
է
ամէն
բան,
այնպիսին
պիտի
որ
Ֆենելոնի
Տելեմաքը,
որի
կէսը
արդէն
տպած
{պատկերազարդ}
եւ
հոյակապ
Պ.
Արամի
տպարանում
թողում
ե
որ,
չնայելով
մաքուր
եւ
լաւ
թղթի
վերայ
{պատկերազարդ}
տպագրութեանը,
շատ
դիւրագին
է՝
մանաւան
յաղթահարում
է
վրիժական
հոգին:
Յանկարծ
{պատկերանում}
է
նորա
աչքի
առաջեւ
նորա
մայրը,
որ
խորո
եւոյթը,
որի
մէջ
մի
քանի
մարդերի
աչքում
{պատկերանում}
էր
պարոնը:
Հասարակութիւնը
իրաւունք
տու
անգամ
պատահում
է
երազի
մէջ,
երբ
նորան
{պատկերանում}
է
մի
զարհուրելի
տեսարան
եւ
կամ
գնում
է
եալս
ի
զանազան
անձանց,
ստացեալ
ի
տեարց
{պատկերաց}
յիւրաքանչիւրոց
զտասնեւհինգ
մանէթ
արծաթի
դրամոց
եւ
ի
կեղակարծ
նոցունց
դրոշմատիպ
{պատկերաց}
իմաստունք
շահս
մեծ
քաղեն
ի
լոյս
աղօտալո
այման
են:
Մարդկութեան
թէատրոնի
մէջ
ինձ
{պատկերացած}
տեսարանները
շատ
աղեխարշ
են:
Իմ
պատմութ
է
Նախիջեւանը,
եւ
որոնց
ճիշտ
նկարագիրը
{պատկերացնելու}
համար,
պիտոյ
են
էժեն
Սիւ
եւ
Դիւմայ,
ֆ
րժանի
փոքրիկ
պատմութիւնք,
բարք
ու
վարք
{պատկերացնող}
կարճ
պատմութիւնք,
ապա
զանազան
խորհրդաւ
լ
մի
գործ,
որ
յառաջաբանից
մինչեւ
վերջը
{պատկերացնում}
է
մի
անկարգութիւն,
մի
զարհուրելի
խաօս
մանաւանդ՝
մի
այդպիսի
խե՜ղճ
վիճակում,
{պատկերացնում}
է
մի
վայրկեան
հիւանդի
աչքին
այն
ամենայն
րողանայ
երաշխաւորել:
Այն,
ինչ
որ
{պատկերացնում}
է
այժմ
մեր
խեղճ
ազգի
վիճակը:
Ի՛նչ
տեղ
ծքի
հոգին,
բոլորովին
քննականից
դուրս,
{պատկերացնում}
է
մի
կատաղի
թշնամութիւն,
երկրորդ,
որ
ութեան
կանոնները,
նորա
երեւակայութիւնը
{պատկերացնում}
էր
զանազան
բաներ։
Վերջապէս,
Բարսելոնո
ի
բան
էր.
պատճառ,
որ
կրօնը
մի
այնպիսի
{պատկերացոյց}
էր
այն
ազգին,
որին
եւ
պատկանում
էր,
ո
շիլ
եւ
զզվել,
որպես
բռնակալության
ուժի
{պատկերացույցից},
նույնպես
եւ
նորա
շրջանակից
եւ
պարագան
ին
դրութենից,
բայց
եւ
նորին
չհասանելով
{պատկերացուցին}
մի
խղճալի
վիճակ
վեհերոտութեան,
մի
անմե
թեպետ
անցյալներն
Մանուկ
աղային
գրեցինք
{պատկերը}
չօծվելու
համար,
մենք
գիտեինք
նոցա
սիրտ
մնի
մի
կտորը
բաժանելով,
կա՛մ
բովանդակի
{պատկերը}
մի
կաթիլ
հեղուկի
մեջ
պարունակելով,
երբ
րպես
անունը,
նույնպես
այս
փայլողության
{պատկերը}:
Հույս
ունինք,
որ
տերությունը
հրամայե
ովհաննես
Պատկանյանցը
հանձնել
էր
100
հատ
{պատկերը}
մեր
վեհափառ
կաթողիկոսի,
որ
ուղարկեմ
Մո
նգնում
են
վաղուց
անհետացած
իրականության
{պատկերը}:
Հաճախ
է
պատահում,
որ
այդպիսի
մարդիկ
ի
իմ
պատկերս
մամայիս
համար,
եւ
մամայիս
{պատկերը}
Ռոստով
հանել
տաս
եւ
ինձի
խրկիս
անպատճառ
դ
ցոլացնում
էր
իւր
առաջեւ
դրած
առարկայի
{պատկերը},
նոյն
չափով
մի
մատենագրութիւն,
որի
մէ
մէջ
ստուգապէս
երեւում
էր
ազգի
կեանքը
եւ
{պատկերը}
։
Սորա
հակառակ,
անպիտան
է,
եթէ
հայելի
ղ
չէ
եւ
չէ
ցոլացնում
ստուգապէս
այն
բանի
{պատկերը},
որ
ցոյց
էիր
տուել,
այսպէս
եւ
մատենագ
ւմ
էր
մտանել
քնի
մէջ,
տխրում
է՝
մահու
{պատկերը}
կամ
թէ
մարդկային
կեանքի
օրինակը
որպէս
հ
տառերը՝
Ս.
Գ.
Ա.
Խ.:
Այս
բոլորը
(
{պատկերը}
եւ
տառերը)
նշանակում
են,
թէ
Սարգիս,
նը,
կամ
աւելի
լաւ,
գրքի
ճակատում
դրած
{պատկերը}
՝
"
սկիզբն
եւ
վերջ
ընդունելութեան
"
ստո
տուրեանի
նամակները
-
Վեհափառ
Կաթողիկոսի
{պատկերը}:
Ազգութեան
հաստարանը
եւ
լծակ
գրութեամբ
տպելով
մեր
Վեհափառ
Կաթողիկոսի
{պատկերը},
համեմատ
լուսանկար
օրինակին,
որ
ստացո
նացնում
են
իմ
մէջ
այն
տխուր
յիշատակների
{պատկերը},
որ
հազիւ
էի
կարողացել
փոքր-ինչ
հանել
ով
իր
ոգու
եւ
անվախութեան
եւ
կերպարանքի
{պատկերը}
այս
թղթի
ձեռքով
յայտնէ
նոցա,
որով
եւ
լ
քի
կարթաձեւ
ոսկրը
եւ
Յուլիա
Պոստրանայի
{պատկերը}:
Այս
բաները
մեծ
զարմանք
բերեցին
պ.
Մա
ց
ասա՛
խնդրեմ,
միթէ՞
Յուլիա
Պոստրանայի
{պատկերը}
եւս
անհրաժեշտ
առարկայ
է
դիւթութեան
մէջ
տեսանում
եմ:
Ինչպէ՞ս
չտեսայ
Պոստրանայի
{պատկերը},
եւ
դեռ
եւս
ներկով
նկարած:
-
Վա՛յ
որ
աշխատութիւնս
զուր
կորան.
իսկ
աղջկայ
{պատկերը}
ասես
թէ
բեւեռել
էին
աչքիս,
որովհետեւ
ա
,
միմիայն
երեւակայելով
այն
հրեշտակային
{պատկերը}:
Ահա
այսպիսի
հոգեմաշ
հանգամանքների
մէջ
վ
լիք
պտուկի
յատակում
Յուլիա
Պոստրանայի
{պատկերը},
որ
ձեռքով
եւ
բաւական
կոպիտ
նկարած
էր
րայ...
-
Ի՞նչ
բան
ունի
այդ
հրէշի
{պատկերը}
իմ
պտուկի
մէջ,
ո՞ր
սատանան
ձգել
է
նորա
իների
գործակցութեամբ
պիտի
տեսաներ
նորայ
{պատկերը}
կամ
ուրուականը,
մի
ջրով
լցուած
պտուկի
,
առայ
թղթերիս
միջից
Յուլիա
Պաստրանայի
{պատկերը},
ցած
իջայ
պատից
նորա
բակը
եւ
որովհետեւ
են
նորա
ախոռի
դուռերը,
խնամով
ընկղմեցի
{պատկերը}
պտուկի
մէջ
եւ
լաւ
զետեղեցի
նորա
պտուկի
ախոռը,
հերիք
չէր,
որ
դրեցի
վերասացեալ
{պատկերը},
այլ
եւ
մի
բան
եւս
գողացայ:
-
Գող
ի՛
վրդովուիք,
պատուելի
ընթերցողք,
այս
{պատկերը}
պատկանում
է
պ.
Յովնաթանեանցի
ներքին
ըն
մեռանդութենով
համբուրում
էր
Աստուածածնի
{պատկերը},
որ
կախած
էր
նորա
ննջարանի
անկիւնում
մ
նկարագրել.
արտասւում
էր,
փայփայում
էր
{պատկերը}
եւ
այնքան
մոռացել
էր
ինքն
իւրեան,
որ
չ
ատել։
Նոքա
տեսանում
էին
միայն
Քրիստոսի
{պատկերը}
՝
ոսկիով
արծաթով
պատած,
յաղթական
կերպո
ր
կախած
իւր
վզից
Ողջախոհութեան
Աստուծոյ
{պատկերը},
այն
խորհրդով,
թէ
նոքա
պատրաստ
էին
ար
եւ
զօրացած
կարողութենով։
Այս
զօրութեան
{պատկերը}
շատ
անգամ
տեսած
էր
նա։
Բայց
Աստուած
խա
ւմ
էին
Քրիստոսի
խաչելութիւնը
եւ
Տիրամօր
{պատկերը}
։
Զարմանք
չէ՛,
որ
այսպիսի
գործողութենն
երայ,
ռամիկները
առեցին
հանգուցեալ
Պապի
{պատկերը}
եւ
կախեցին
որպէս
մահապարտ։
Յիսուսեանք
մէջ։
Պարբերութիւն
(Punctum)
երեւակայած
{պատկերը}
մանրամասնաբար
համեմատւում
է,
այս
տեղ
հի
ր
զգացողութիւնքը,
որ
ծնել
էին
հոգու
մէջ
{պատկերը}
տեսանելու
ժամանակ։
Իգնատիոսը
ինքը
չէ
զա
շրջանակի
մէջ
տեսնէինք
ցաւալի
կատաստրոֆի
{պատկերը}:
Անբնակա՛ն
է,
երբ
Վարդիթերը
որպ
օսակցութիւնքը
եւ
սոցանից
երեւցած
կեանքի
{պատկերը}
այն
աստիճանի
գեղեցկութիւն
ունին,
որ
մե
Ծածկեալ
խորհրդի
հոգսերով
`
Սուրբ
{պատկերի}
առջեւը
`
Կանգնած
ես
դու,
ոստ
Սալե
չէ,
կամ
թէ
ինչ
ազդեցութիւն
գործեց
այդ
{պատկերի}
յայտնութիւնը,
եթէ
տեսաւ:
-
Ի՛նչ
պ
ւմ
եմ
նորանց
իւրեանց
տեղում.
մարդկային
{պատկերի}
տակ
անասնութիւն...
կղկղա՛նք
մարդկութ
ւր
ննջարանի
մէջ
ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
{պատկերի}
տակ,
աղաչում
էր
նորան
եւ
խնդրում
էր
նո
թիւնճի-օղլուի
հիւրընդունարանի
անկիւնում
{պատկերի}
առաջեւ
վառած
կանթեղը
սկսել
էր
արձակել
մ
ւծոյ
պատկեր
եմ
"
սուտ
բան
է,
եւ
այդտեղ
{պատկերի}
բան
չկայ:
Ահա
մեր
հայեացքը
մարդու
եւ
մ
դտեղ,
Մանուշակ:
-
Փոշին
մաքրում
եմ
{պատկերի}
վերայից,
հայրի՛կ,
-
պատասխանեց
դուստրը
Աստուածամայրը։
Ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
{պատկերի}
առաջեւ
երդում
կերաւ
իւր
անձը
իւր
ծառայո
ի
գիշեր
ծունկի
վերայ
մնալով
Աստուածածնի
{պատկերի}
առջեւ,
կախեց
իւր
գլխարկը
եւ
սուրը
սեղա
ան
առ
աստիճան
գործակցութենովը
քննւում
է
{պատկերի}
բոլոր
մանրամասնութիւնքը,
եւ
վերջապէս
Խօ
շարժուն
տեսարաններ
է
ստանում,
որ
տասը
{պատկերի}
նիւթ
կը
լինի,
որոնց
խօսքերով
միայն
ստո
ի,
միմիայն
գեղեցութեան
համար։
Գեղեցիկ
{պատկերի},
գեղեցիկ
արձանի
վրայ
նայելով՝
կշտանու
ք
այն
պատճառով,
որ
ոչ
Մասիսը
նման
է
իր
{պատկերին}
եւ
ոչ
Արագածը:
Յայտնի
է
թէ
այդ
պատկերն
ի
եւ
Գերմանիայի
մտածող
եւ
փիլիսոփայական
{պատկերից},
մինչ
նոցա
հետ
միասին
աչքիս
առաջեւ
են
այդ,
միթէ՞
ես
երկիւղ
կրելով
այդ
յիմար
{պատկերից},
անկատար
թողեցի
իմ
արարողութիւնը,
որ
,
ամմա
եթե
շատ
կուզին
նե,
գրիլ
է,
թող
{պատկերն}
իրեն
տեղն
դնին.
մենք
վերջն
կօծինք
տեյի
իմ
հրամայել
քահանայից
օծանել
եւ
զբերեալ
{պատկերն}
ընդ
ձեռն
իմ,
պարոն
Խալիբովն
ոչ
կամեցաւ
ն,
չըկայ
որոշեալ
պայման.
Կեանքի
{պատկերն}
ամենայն
օր
նկարում
է
արեւը,
Քանի
Կտեսնես
այնտեղ
անտարակոյս
Եւ
քո
{պատկերն}
առանձին։
Անցաւոր
է
ամենայն
ւ
վսեմ
ստեղծուածը,
որ
միայն
իւր
արարչի
{պատկերն}
էր։
Այսպէս
ազգութիւնը
ունի
իւր
հոգին,
ոյ
քնեցայ...
Ի՜նչ
տեսակ
երազներ,
ի՜նչ
{պատկերներ}
ներկայացան
իմ
հոգու
առաջեւ,
բայց
հարկա
Նոյնիսկ
լուսին
հարկադրեցին
Մեզ
{պատկերներ}
նկարել
Եւ
շոգեվար
նաւ
ու
կառքին
րաստել
եւ
նստելով
աթոռի
վերայ,
զանազան
{պատկերներ}
երեւակայել
իւրեանց
խնջոյքի
մասին:
Միան
ոշտ
վարեցողութիւն
եւ
այլն:
Այսպիսի
{պատկերներ}
ստեղծագործելով
ուղեղի
մէջ,
խմում
էր
պ
մի
խռովէք
ինձ,
Իմ
մոլորութեան
քաղր
{պատկերներ}
․
Ինձ
չէ
թոյլ
տուած
երկաթի
կեանքում
ատի
վերայ
կախած
էին
մի
քանի
շատ
հասարակ
{պատկերներ},
պատահմունքով
գնուած,
առանց
հասկանալո
է
եւ
ոչինչ
նեղություն
չունի:
Լազարյանց
{պատկերները}
կստանաս
շուտով
մեկ
եկողի
հետ
եւ,
թե
ու
մինչեւ
որ
ստանաս
ստրախավոյ
նամակս:
{Պատկերները}
շուտով
կպատրաստվին.
մարդը
ասում
է,
որ
ավոր
մարդ
գտանել,
ուղարկում
եմ
ձեզ
այն
{պատկերները}
եւ
շատ
խնդրում
եմ,
որ
աշխատություն
հան
շխատություն
հանձն
առնուք
հրատարակել
այդ
{պատկերները}
մի
մանեթից
մինչեւ
կես
մանեթով
յուրաքանչ
Մեք
հրաժարւում
ենք
այս
թշուառութեանց
{պատկերները}
նկարագրելուց:
Նոցա
ահարկու
կերպարանքը
ւնն
է
եկեղեցիք
շինել,
եղած
եկեղեցիների
{պատկերները}
արծաթապատել,
քառասնիցը
անպակաս
առնել,
րը,
ինչ
որ
գիտենք
այդ
մասին:
Էջմիածնի
{պատկերները},
որ
հայոց
ազգի
մէջ
շատ
տեղ
կան,
պահու
վրայ
նաեւ
Մասիսի
եւ
Արագածի
երեւակայեալ
{պատկերները}:
Այս
խօսքը
գործ
դրինք
այն
պատճառով,
ո
ն
փոփոխութեան
ենթարկուել,
եւ
որովհետեւ
{պատկերները},
մեր
աչքը
եւ
յիշողութիւնը
մեզ
վկայում
լինելով
երեւակայութեան
եւ
ֆանտաստիկական
{պատկերների},
առաւել
շուտով
ընդունում
էին
մի
ճշմարտ
նտը
նկարէր.
բայց,
դու
կրա՛կը
տես,
որ
{պատկերների}
բովանդակութիւնը
այնպիսի
բազմապարունակու
ատկերին
եւ
ոչ
Արագածը:
Յայտնի
է
թէ
այդ
{պատկերների}
վրայ
Մասիսի
գլխին
միշտ
նկարուած
է
լինու
եմ
Սահակին
եւ
խնդրել
եմ,
նա
կկատարե.
{պատկերներն}
յուրյանց
մակագրով
հանդերձ
պատրաստ
թողեց
քով
գնուած,
առանց
հասկանալու,
թէ
ո՞վի
{պատկերներն}
էին,
այլ
իրրեւ
սովորական
զարդարանք
գոր
ունակությանը,
պիտո
է
զարդարվեն
գեղեցիկ
{պատկերներով}
եւ
օրինակներով։
Երրորդ՝
օրագիրը
պիտո
րի
կենսագրական
բնութագրության
ժամանակ՝
{պատկերներով}
։
Տարեկան
գինը
Մոսկվայի
բնակիչների
ակ
թղթերի
վերայ
տպած,
կէտադրութենով
ու
{պատկերներով}
զարդարած,
ոսկեզօծ
եւ
փառաւոր
կաշով
կազ
եան
ճակատը
զարդարած
է
մի
այսպիսի
փոքրիկ
{պատկերով}:
Երեւում
է
Արարատը,
երկնքի
վերայ՝
ծի
վերայ,
որ
այն
ժամանակ
կտրուել
էին
նորա
{պատկերով}
։
Ֆրանսիայն
շփոթութեան
մէջ
էր,
թէ
էր
իւր
վանքովը
եւ
Աստուածամօր
հրաշագործ
{պատկերովը}
։
Այստեղ
Իգնատիոսը
արձակեց
իւր
ծառայքը
նի
տողը
դարձյալ
գրեցի:
Ուղարկեցի
իմ
{պատկերս}
մամայիս
համար,
եւ
մամայիս
պատկերը
Ռոստ
րեսուն
արծաթս
զորս
եւ
ոչ
տուեալ
իմ
մնաց
{պատկերս}
առանց
օծման:
Զայսմանէ
յայտնելով
խոն
ժողովուրդն
արծաթով
պատել
զորպիսի
եւ
իցէ
{պատկերս}
յեկեղեցւոջ,
որպէս
թէ
մեծ
առաքինութիւն
ջ
մնացել
են
այժմ
նոցա
նախկին
բնակիչների
{պատկերքը}
եւ
կահ
կարասիքը,
այն
կանացի
եւ
խորհրդա
,
ինչպէս
էին
ձեր
նախնի
մայրերը,
որոնց
{պատկերքը}
եւ
արձանները
դուք
ամեն
օր
տեսնում
էք
Վա
ոցա
խոսքով
քեզ
այդպիսի
նամակ
չէի
գրեի,
{պատճառ},
որ
ինձ
մեծ
ամոթ
կհամարեի,
որ
ես
քու
աստված
գիտնա:
Ես
չգիտեմ,
թե
ինչո՞վ
{պատճառ}
տվել
եմ
իմ
ծնողացս
տրտմության,
ինչո՞վ
նացել
էր
մեր
սրտումը
բոլորովին
անգործ,
{պատճառ},
որ
զանազան
հանգամանք
արգելք
էին
լինու
թն
թերթ
(
իմ
անվամբ
խնդրել
չէր
կարելի,
{պատճառ},
որ
ես
համալսարանում
լինելով
եւ
բժշկու
անի
մի
հնամոլ
մարդերի
ընդդեմ
պիտի
թվի,
{պատճառ},
որ
դոքա
հին
եւ
մեռյալ
լեզվի
քամակից
գ
ք
կատարում
մենք,
կանարգենք
մեր
անձը
եւ
{պատճառ}
կտանք
ուրիշներուն
եւս
անարգել
մեզ:
:
Ուրիշ
բան
չունիմ
առայժմս
գրելու,
{պատճառ},
ինչ
որ
ունեի
ասելու՝
ստրախավոյ
գիրով
ուցեք
եւ
դորանով
այս
ազգապարծանք
գործին
{պատճառ}
եղեք
հառաջ
գնալուն:
Հերի՛ք
է,
սրբե
հայտնել
քեզ
իմ
սրտի
շնորհակալությունը,
{պատճառ},
եթե
այդ
գիրքը
պետք
է
երեւի
հայոց
ազգի
մ
պիտի
մի
մարդուց
առնուլ
եւ
տալ
նորան,
{պատճառ},
շուտով
գնալու
է,
միգուցե
քո
ուղարկել
:
Բայց
ես
դրանից
էլ
օգուտ
չպիտի
քաղեմ.
{պատճառ},
ապրիլի
15-ին,
թե
միայն
մնացի
կենդանի
խորտակելի
կամակորութիւնը
ոչինչ
այլ
բանի
{պատճառ}
չէ
լինելու,
եթէ
ոչ
հարկադրելու
ինձ,
ո
ը
ծակում
են
իմ
սիրտը,
եւ
շատ
արտասուքի
{պատճառ}
են
դառնում:
Ես
դիտաւորութիւն
չունիմ
մի
այց
գիտեմ,
որ
յիմար
բան
պիտոյ
է
լինի.
{պատճառ},
չեմ
կարծում,
որ
համաձայն
լինէր
իմ
վա
տանան
Հայոց
ազգի
մէջ,
կարող
են
գլխաւոր
{պատճառ}
դառնալ
ազգի
հարստութեանը:
-
Սիրելի
ւելի
մտածութիւն.
արդեօք
կա՞յ
մի
բնական
{պատճառ},
որ
այդ
մարդիկը
ստանում
էին
այդպիսի
ստ
ւթեան
քարը:
Այդ
պարոնը
ազգի
յետ
մնալու
{պատճառ}
լուսաւորութեան
կողմից
դնում
է
այն
բանը
ս
վրդովել
էին
ձեր
հոգու
խաղաղութիւնը
եւ
{պատճառ}
էին
տուել
ձեզ
այնքան
խօսելու,
մինչեւ
ո
ակայութեամբ
Մուզայի
Մասեաց
դարեւանդից.
{պատճառ},
մուզայք
չեն
բնակւում
Արարատի
վերայ,
,
որ
ճշմարտութիւնը
հալածւում
է
միշտ
եւ
{պատճառ}
է
լինում
իւր
պաշտօնէի
հալածանքին։
Մի
ա
ւ,
ճշմարտութիւնը
մի
այնպիսի
բան
է,
որ
{պատճառ}
է
լինում
մարդերի
միմեանցից
հեռանալուն։
դատապարտելի
գործի
վերայ։
Ամենեւին
ոչ.
{պատճառ},
նա
չէր
տեսել
իւր
շրջապատի
մէջ,
որ,
ոպէ
դադարելու:
Այս
առատութիւնը
անձրեւի
{պատճառ}
էր
տուել
մեր
գիւղի
շինականներին՝
հրատա
ւրեանց
տգիտութեամբ
մոլորւում
են,
յետոյ
{պատճառ}
են
դառնում
եւ
ուրիշների
մոլորութեանը:
ը
շատ
փոքր
հանդէս
ունի
այդ
քաղաքի
մէջ.
{պատճառ},
եթէ
կար
եւս
մի
որեւիցէ
արհեստ,
եւ
այ
ւ
էր
ինձ
թշնամի,
այդ
եւս
իմ
փոյթը
չէ.
{պատճառ},
այն
փառք
ու
պատիւը
եւ
այն
անարգանքն
ո
րպէս
մի
երեւելի
ուսումնականների
վերայ.
{պատճառ},
զուրկ
լինելով
լուսաւորութենից,
չէ
կա
զուր
է
այս
խրախոյսը
եւ
քաջալերութիւնը.
{պատճառ},
արդէն
ամենայն
մարդ,
որ
հազիւհազ
թէ
ի
ն
Պ.
Իսահակեանցի
հոգու
խաղաղութիւնը
եւ
{պատճառ}
էին
տուել
նորան
այնքան
խօսելու,
մինչեւ
մեր
համար:
Ինչպէս
կարող
էին
նոքա,
{պատճառ}
դնելով
Հայաստանում
համալսարան
չլինելը,
ւ
ողջամտութեամբ
վարդապետէ
Սուրբ
Գիրքը.
{պատճառ},
մկրտութեան
ժամանակ
նա
խօսում
է
եւ
խոս
թիւնը
եւ
նպատակը։
Այլապէս
չէր
կարելի.
{պատճառ},
ի՛նչ
խօսքեր
կարող
էր
գործ
դնել
մի
մար
յն
բան
ուսուցանել
օտարի
լեզուով,
հերիք
{պատճառ}
է,
որ
ամենայն
Հայի
սիրտ
օտարանայ
այդ
դ
եամբ
յապաւել:
Դարձեալ
մի
նոր
զարմանք.
{պատճառ},
առաջին
անգամ
հրապարակեցի
իմ
գրաւոր
վա
թիւնը
թուլանում
է
ուրախութեան
ժամանակ.
{պատճառ},
ուրախութիւնը
հետեւում
է
լրութենից,
ի
ւրախ
եմ,
քան
թէ
անցած
նոր
տարիներում.
{պատճառ},
նախընթաց
տարին
անխորհուրդ
անցած
չլինե
ձգելով
Յիշատակարանիս
մէջ,
ահա
քեզ
եւս
{պատճառ}
եմ
տալիս
մտածելու,
որ
առաւել
օգտակա՛ր
ընթերցող,
որովհետեւ
ես
եւս
չհասկացա.
{պատճառ},
ո՛չ
մի
անբաղդութիւն
չէր
պատահել,
որ
ատամեանցը
եւ
Պ.
Տիգրանեանցը
քանի
անգամ
{պատճառ}
տուեցին
Հայերին՝
մի
բան
տեսանելու
կամ
եւ
հիմնաւոր
հաշիւ
տեսանելուց
փախչելով,
{պատճառ}
է
եղել
այս
իմ
վատաբաղդութեանս:
-
Վ
յն
ազատութիւնը,
որ
սկզբից
մինչեւ
այսօր
{պատճառ}
է
եղել
արիւնահեղութեան,
բանտի,
հալածա
ելի
է,
խնդրում
եմ
չխօսել
կրօնի
վերայ.
{պատճառ},
այդ
բանը,
շատ
մօտ
լինելով
ամէն
մի
մա
ազատութեան
անունով,
ձեր
դատակնիքն
է.
{պատճառ},
ով
չունի
իւր
ձեռքում
մի
իշխանութեան
գ
այս
բոլորը
միասին
դղրդեցին
իմ
հոգին
եւ
{պատճառ}
տուեցին
այդ
խօսքերը
խօսելու:
Շամիլ
ամ:
-
Մի՞թէ
մարդերի
անարդարութիւնը
{պատճառ}
է
եղել,
որ
այդպէս
զզուել
ես
մարդերից։
,
որ
այդ
իմ
սուրբ
եւ
մաքուր
ցանկութիւնը
{պատճառ}
է
եղել
իմ
հալածանքին
անիրաւ
եւ
բռնակալ
կռիւը,
որպէս
մի
գայթակղեցուցիչ
գործ,
{պատճառ}
է
լինում
անբարոյականութեան,
թէեւ
յատկա
րայ
արած
նկատողութիւնքը
եւս
ուղիղ
չեն.
{պատճառ},
այդ
բաների
աղբիւրը
ամենայն
խնամով
պիտ
մարդու
համար:
Սովորութեան
չխափանուելու
{պատճառ}
բերւում
է
Սերոբէն։
Ինձ
թւում
է,
որ
ար
կատ
լինել
այսպիսի
ծանրակշիռ
գործերում.
{պատճառ},
մի
քանի
տարի
ոտքի
վերայ
պահել
մի
դպրո
նման
եւ
խաղաղութիւնը
խռովութեան
փոխելու
{պատճառ}
ըլլան։
Այսպիսի
բանաւոր
եւ
պատկառելի
բո
թշուառութեանցը
միակ
եւ
առաջին
եւ
վերջին
{պատճառ}
դուք
(
եւ
ձեզի
նման
ազգատեաց
թէ՛
Լուսաւ
նհիմն
եւ
ամենայն
ընդունելութեան
անարժան
{պատճառ}
է,
թէ
օտար
լեզուներ
խօսեցնելով
ազգի
զա
ում
է
կառավարութեան
վերայ,
այլ
մեծապէս
{պատճառ}
է
նորա
ապահովութեան
կամ
կործանութեան:
եւ
շատ
անգամ
այս
տղայական
բաները
հերիք
{պատճառ}
են
լինում
ընտանիքների
կարծեցեալ
երջանկո
վք
շատ
փարթամ
է
Պ.
Խուդաբաշեւի
գիրքը.
{պատճառ},
ուղղել
այդ
բոլորը,
մէջ
բերելով
նորա
սուրբ
Սահակին
ճանաչում
է
Հայոց
ազգը
մեծ
{պատճառ}
իւր
լուսաւորութեան,
այլեւ
հիմնադիր
թար
եծ
Ներսէսը.
ինչպէս
արժան
էր,
իրաւախոհ
{պատճառ}
մէջ
բերելով
մեր
Բարթողիմէոս
եւ
Թադդէոս
ղիկոսութիւն
արած
լինելով,
սուրբ
Սահակը
{պատճառ}
չունէր
Կեսարիա
դիմելու,
թէ
եւ
պարոնը
չ
անելուց
յետոյ,
անլուանալի
մեղադրութեան
{պատճառ}
են
լինում,
քանի
որ
Հայոց
տառը
պիտի
կար
ծ
լուրերը
աւելորդ
էինք
համարել
մերժել.
{պատճառ},
մեզ
քաջ
յայտնի
էր
նորա
հրատարակած
համ
իւնը
եւ
արուեստը
անհրաժեշտ
է
եւ
մեծապէս
{պատճառ}
ազգի
հարստութեան,
բարօրութեան
եւ
երջան
:
Աշխարհագրական
անուանակոչութիւնքը
չեն
{պատճառ},
որ
Եւրոպան
Եւրոպա
է
դարձել,
իսկ
Ասիա
քերն
ենք
ասում,
չէին
կարող
եւ
չէ
պիտոյ
{պատճառ}
եւ
հիմն
լինէին
մի
այսպիսի
գործի,
հաւատ
ը,
որ
անփոյթ
լինելով
ազգի
օգտի
մասին,
{պատճառ}
էր
դառնում
ու
գիտութեան
իշխանութիւնը
ազ
շատ
քաղաքների
բարոյական
վերածնելութեան
{պատճառ}
լինել:
Ինչպէս
մեր
միտքը
գալիս
է,
Ազգա
տորին
բովանդակութիւնն,
որ
առանց
ոչ
ինչ
{պատճառ}
բարւոք
կերպիւ
մատուցումն
եղիցի:
Չ
ագայ
սերնդեան։
Նաւաբեկութիւնս
չարաշուք
{պատճառ}
եղեւ
եւ
մեծապէս
սատար
տարածման
նիւթական
ո՞վ
պատարագի
եւ
ո՞ւմ
նուիրի,
եւ
զի՞նչ
{պատճառ}
անարիւն
զոհիս:
Պատուէր
ունիմք
՚ի
Քրիստ
թիւն
իւր
՚ի
ժամ
տպագրութեան՝
եղեալ
իցէ
{պատճառ}
սպրդման
այլանդակ
գաղափարաց,
աղճատողաց
է
թագակիր,
Եթէ
սոսկական
քաղաքացի
լոկ.
{Պատճառ}
`
ուղիղը
խօսելից
յետո
Պէտք
է
սպասել
դառ
,
Բայց
չկամինք
խոստովանել.
{Պատճառ}
՝
նոքա
շփոթում
են
Մեր
երջանիկ
կեա
արող
եմ,
Բայց
մի
երկու
խափանարար
{պատճառ}
կայ.
Որ
մեք
բարեկամք
ենք
միմեանց
ակ,
Եղան
ազգութեան
կործանիչ
{պատճառ},
Աւերման
երկրի,
գործովք
անարդար
իւնը
մինչեւ
ի
մահ
տիրելով
նոցայ
վերայ,
{պատճառ}
էր
եղել
այդ
ցնցողական
եւ
անգիտակից
շարժ
ւ
անկարգութեամբ
յառաջանալով,
մեծ
մասով
{պատճառ}
է
եղել
ազգի
դարաւոր
թշուառութեան:
Ա
համար
երկրից
երկիր
գաղթեցնելով
մի
կէսին
{պատճառ}
եղաւ
մահի,
օդի
եւ
կեանքի
հանգամանքների
լոկ
խօսքեր
էին,
խօսքեր
եւ
էլի
խօսքեր.
{պատճառ},
իրենց
հրատարակութիւնը
այս
պէտք
չեղած
ւունք
կը
տամ
ժողովրդի
անգրասիրութեանը.
{պատճառ},
թէեւ
հեղինակները
ինքեանք
գրելու
ժաման
ովրդի
անգրասիրութեան
վերայ
զարմանալու.
{պատճառ},
մեր
մատենագրութիւնը
մինչեւ
այսօր
Աբեղ
ից
առանց
մարսուելու
եւ
արիւն
դառնալու.
{պատճառ},
մարմինը,
իւր
շինուածքի
համար
նիւթ
չ'
ղճահարւում
այս
խօսքերը
ասելու
ժամանակ.
{պատճառ},
կենդանի
ճշմարտութիւն
է,
թէեւ
դժբաղդա
է
դուրս
եկել
Հայերի
մէջ։
Այս
բանը
ինձ
{պատճառ}
տուեց
գերապատիւ
Եւժէեն
Սիւ
հեղինակի
վիպ
ւսաւոր
մարդիկ,
որոնց
դատաստանի
առաջեւը
{պատճառ}
ունէին
կարմրիլ
եւ
ամաչել
հրապարակական
ս
ւնի
կրիտիկա,
չունի
եւ
մատենագրութիւն.
{պատճառ},
մատենագրութիւն՝
առանց
կրիտիկայի,
մի
րցանութեան
համար,
որքան
այդ
գրքի
մէջ.
{պատճառ},
աշխատասէր
եւ
բազմահմուտ
հեղինակը
ամեն
ռաւել
ժողովրդացած
տեսանել
նորա
լեզուն.
{պատճառ},
տեղ
տեղ
աւելի
մօտ
է
հին
լեզուին,
քան
մը
կարող
էր
լինել
միայն
աւելի
վտանգաւոր
{պատճառ},
արտոնութեանց
շահի
եւ
աւելի
հիմնաւոր
ա
ք
է
յաւիտենական
նախատինք
լինէր
նորան
եւ
{պատճառ}
տար
նորա
անունը
դրոշմելու
չարագործների
արդ
էր
այն
կարդինալը,
որ
այդքան
աղէտքի
{պատճառ}
եղաւ
Հռոմին,
յետոյ
կը
պատմես
այն
անցքե
ը
մինչեւ
վերջին
վրդովեցուցիչ
անցքը,
որ
{պատճառ}
տուեց
ժողովրդին
կարդինալի
դէմ
վեր
կենալ
դու
անբարոյականութիւնը
եւ
կարճմտութիւնը
{պատճառ}
էր
լինում
այն
բոլոր
սխալանքի,
որ
սա
ցո
հրամայեց
բերել
կալանաւորներին:
Ա՛յ
դու
{պատճառ}
ամենայն
չարիքի,
եթէ
դու
իրաւ
այդպիսի
բ
աւատալ
պարտակա՛ն
է
ամենայն
քրիստոնեայ.
{պատճառ}
`
քրիստոնէական
եկեղեցու
հիմքը
դրուած
է
վհետեւ,
զօրութեան
եւ
իմաստութեան
որպէս
{պատճառ}
ընդունեցին
այդ
խօսքը՝
սորվելով
մարգարէ
ը
անարգից
հանէ
իմ
բերանը
կը
լինի
"։)
{Պատճառ},
ճշմարիտ,
արդար
եւ
օրինաւոր
խօսքը՝
ժ
ութիւնից
պարեգօտով
որոշող
եւ
ազատութեան
{պատճառ}
եղողը
Տէր
Աղանն
էր՝
Տիրոջդ
մօրեղբայրը
իշխանութեան
գործ
գտնեմ,
ո՛չ
երբէ՛ք.
{Պատճառ},
ինձ
ատելու
համար
(
կարելի
է՝
իմ
անար
յարգելի
մարդ
է
եւ
հրապարակում
երեւելու
{պատճառ}
ունի
եւ
Տիրոջից.
եւ
Քրիստոսի
շնորհից
ա
նը,
այս
խօսքերը
ասողի
բարեխօսութեամբ.
{պատճառ},
շատ
անգամ
ինձ
հանգստացուց
եւ
իմ
հալած
չեղաւ
Ղազարի՝
մեր
աշխարհից
հեռանալը.
{պատճառ},
նա
եկեղեցու
զարդ
էր
"։
Եւ
լսողները,
էի
ամեն
բանի
հարկից
լինելով
ստիպուած։
{Պատճառ},
որպէս
ամուր
եւ
պիրկ
կապով
կապուած
լին
գտնուիլ
եւ
մէջտեղում
լինել
դո՛ւ,
Տէ՛ր
{պատճառ}
ես
եղած։
Այժմ,
տեսնելով
Տիրոջդ
օրէ
օր
գեղեցիկ
անզգամութեամբ
(
եր.
42)։
{Պատճառ}
ունինք
ենթադրելու,
թէ
Փարպեցին
առաջինը
անում
ենք
այն
ծանօթաբանութեան
վրայ
(
որ
{պատճառ}
դարձաւ
մեզ
ակամայ
այսքան
խօսելու)
"
կա
քերն
է,
որ
ուրիշ
ձեւով
առաջ
է
բերում.
{պատճառ},
բացի
սոցանից
եւ
ոչ
մի
նման
բան
կայ,
ւի
Փարպեցին,
այդ
մենք
չենք
ընդունում.
{պատճառ},
միմիայն
մարդ
կայ,
որ
կարող
է
Փարպեցո
իւնեաց
երկրին,
պարզացնում
է
բանը
եւ
էլ
{պատճառ}
չէ
թողում,
որ
ո՛վեւիցէ
համարէ
նորան
Հա
ց
առաջ
էլ,
յետոյ
էլ
եղած
են
Մուշէներ։
{Պատճառ}
չունինք
չընդունելու,
որ
նորա
օրով
էլ
կ
այն
մարդը,
որից
բողոքում
էր
Փարպեցին.
{պատճառ},
այն
ժամանակ
պիտի
այլապէս
խօսէր
Թղթում
է
այս
տեսակ
եզրակացութիւնքն
են
մանաւանդ
{պատճառ}
եղել
մեր
պատմական
յիշատակարանների
մթութ
նումը
երեւելը
կարող
էր
ունենալ
խիստ
շատ
{պատճառ},
բացի
նորա
ծնողների
ականաւոր
եւ
հարուս
են
Աղան
եւ
Մերհուժան)
Արծրունիներին.
{պատճառ},
Աղանի
հայրը
Վասակ
Արծրունին
լինելը,
չէր,
այլ
օրինակող
գրիչների
աղճատանք.
{պատճառ},
մէջ
բերուած
վկայութիւնը
Կորնթացոց
երկ
փոքր
մութ
է
երեւում
մեզ
այս
ասացուածը.
{պատճառ},
չէ
հասկացվում,
թէ
որ
ասում
է՝
"
ծառ
ւմ
է,
թէ
ձեռագիրը
կրճատուած
է
այստեղ.
{պատճառ},
Պաւղոսը
այսպէս
է
ասում.
"
Զի
եթէ
զան
,
թէ
այս
բանի
մասին
պէտք
էր
հոգ
տանել.
{պատճառ},
մե՛րն
էլ,
նոցա՛նն
էլ
գովելի
բան
չէ։
ւած
ենք
մեր
գրիչքը
շաղախել
արտասուքով.
{պատճառ},
պիտոյ
է
մեզ
այսօր
բօթաբեր
լինել
մի
առ
կամի
թաղումը,
մի
այնպիսի
թաղում,
որին
{պատճառ}
ուէին
նախանձել
շատ
մարդիկ։
Բ
,
եթէ
դժոխքի
վերայ
եւս
խօսելու
լինէր.
{պատճառ},
նա
մի
յարակցութիւն
ստեղծագործելով
դժո
մանակ,
ճշդութիւնը
անհրաժեշտ
պայման
է.
{պատճառ},
դու
կը
տեսնես,
որ
դժոխքումը
սատանան
նեց
դագաղից
մի
մեծ,
ահագին
շիպի
կտոր,
{պատճառ},
նա
չէ
գործածում
ճակնդեղի
կամ
եղէգնաբո
կ
չեմ,
պիտոյ
է
դոքա
դիւրամարս
լինէին.
{պատճառ},
այդ
բոլորի
մէջ
եւս
չկայ
եւ
ո՛չ
մի
հատ
յց
զուր
է.
դարձեալ
բան
չէ
հասկանալու.
{պատճառ},
ինքը
գրողը
եւս
չէ
հասկացել:
-
Գտ
ւորութեամբ:
-
Դու
ամենայն
բանի
մի
{պատճառ}
գտանում
ես.
քո
ծուլութենից
հետեւում
է
արելով
իւր
առանցքի
վերայ
666
դարձուած.
{պատճառ},
սատանայի
ապտակի
զօրութիւնը,
համեմատե
րողացաւ
յառաջ
տանել
իւր
հռետորութիւնը,
{պատճառ},
մի
մեծ
ամբոխ
դեւերի,
դուրս
պրծած
դժո
ւոր
կառավարիչ
դեւի
արտաքին
կերպարանքը.
{պատճառ},
իմ
գրածը
կարդացող
ամուսնացած
մարդերի
զօրութեանը.
այդ
անպատճառ
հարկաւոր
է,
{պատճառ},
դա
նոր
է
գալիս
այստեղ,
ուրեմն
եւ
արժ
աւել
ճիշտ
գիտէ,
թէ
ո՛վ
կայ
դժոխքումը.
{պատճառ},
նա
իւր
ամբողջ
կեանքը
վարեց
ընկերակցու
ւնուած
է
դժոխքի
միմիայն
իշխանների
մէջ.
{պատճառ},
խաժամուժ
ամբոխը
դեւերի
չգիտէ
ոչինչ
թա
ն
մեր
հայերի
համար
եւ
ոչ
ուրիշ
ազգերի.
{պատճառ},
որքան
հեշտ
է
մեր
ազգի
մէջ
ազգասէրի
ան
,
որ
այսօր
շուտ
աւարտուի
նորա
հանդէսը,
{պատճառ},
շատ
պատրաստութիւնք
տեսաւ
ախոռը
մտանել
վ
ներկայ
գտնուած
մարդերին,
արդէն
հերիք
{պատճառ}
են
դառնում,
որ
նոցա
հոգին
ուրախութենից
ղ
եւ
Նիկոլայոս
Ֆլամելը,
որ
շատ
խօսքերի
{պատճառ}
է
եղել
իւր
կեանքի
մասին:
Ազգը
ասում
էր
ուսումնապետ
Ալքիմիայի:
Մի
օտարոտի
անցք
{պատճառ}
դարձաւ,
որ
նա
հրաժարուի
այդ
պաշտօնից:
ի
անիրաւ
վճռահատութեան
վերայ.
այս
բանը
{պատճառ}
տուեց
նորա
ընդդէմ
մի
մեծ
թշնամութիւն
յա
թեան
ազդեցութեանը,
որ
գրգռելով
կաշին,
{պատճառ}
է
տալիս
արիւնի
աւելորդ
հաւաքուելուն:
Ա
ոնէութիւնը,
չարաչար
գործ
դրուած,
միշտ
{պատճառ}
է
եղել
անքրիստոնեայ
բարբարոսութենների․
նացող
եւ
չար
ազգը
միայն
նշան
կը
խնդրէ.
{պատճառ},
ինքը
խելք
չունենալով
հասկանալ
որեւիցէ
իւ
զգացողութիւն
անձնական
պատուի
մասին,
{պատճառ},
մինչեւ
անձնական
պատիւը
եւ
անձնասիրութ
ր
առէք
այդպիսի
խորհրդից․
եթէ
կամիս,
որ
{պատճառ}
լինինք
ազգի
կործանութեանը,
ապա
բանանք
ամբ
քննենք,
այդ
բոլորը
հոգու
փրկութեան
{պատճառ}
չէ
կարող
լինել,
այլ
մանաւանդ
կորստի:
մ
են:
Խոլերայի
ժամանակ
ճշմարի՛տ
աւելի
{պատճառ}
ունէի
տրտմելու,
ըստ
որում
երկիւղ
կար
ս
օսել,
կամ
հրատարակել
իւրեանց
կարծիքը.
{պատճառ},
միանգամ
հաւատացած
են,
թէ
կարծիք
յայտ
նեց
կոմսը,
-
բայց
այսպէս...
ուղիղ.
{պատճառ},
ես
այժմ
վերադառնում
եմ
դէպի
տուն
եւ
մ
-
Առաւօտուն
չկար,
եւ
մի
օտարոտի
բան
{պատճառ}
եղաւ,
որ
գնեցի
երգարանը։
Մի
մարդ,
այ
ենից,
այդ
պատահել
է
բոլորովին
ակամայ:
{Պատճառ},
երգեցողութեան
դպրոց
չլինելով,
ամէն
մ
ը:
-
Այդ
կորստական
սկզբունքը
հերիք
{պատճառ}
է,
որ
դուք
չհարստանայիք
երբեք:
-
ազատ
թողուլ
ինձ
ձեր
նկատողութեններից.
{պատճառ},
ամենայն
խրատ
եւ
խորհուրդ,
որ
ուղղակի
այս
աշխարհում,
արդէն
թշուառութիւն
է.
{պատճառ},
մի
մազի
չափով
եւս
խելք
չկայ
դորա
մէջ
չդրեց
Շահումեանցի
դէմքի
փոփոխութիւնը.
{պատճառ},
նա
նորա
հարցմունքը
եւս
համարում
էր
ոչ
իրաւորուած
էր
Շահումեանցի
հարցմունքից.
{պատճառ},
թթու
երեսով
նայեց
նորա
վերայ
եւ
երկու
որ
գալիս
է,
կտրում
է,
ներգործում
է.
{պատճառ},
այդ
գործողութիւնքը
կարող
է
կատարել
մի
էր
իւր
կեանքը
մի
ժամանակ,
թէեւ
չկար
մի
{պատճառ},
որ
տարաժամ
խլէր
նորա
կեանքը:
-
Մի
իւր
յատուկ
անունը
եւ
ոչ
ոք
եւս
չգիտէր,
{պատճառ},
նա
բնիկ
նախիջեւանցի
չէր.
այլ
օտար
աշ
ս
Թիւթիւնճի-օղլուի
հիւրընդունարանն
էր.
{պատճառ},
սենեակի
միւս
երկու
դուռները
տանում
էի
չասած
առաջարկում
էր
մի
խնդիր,
որպէսզի
{պատճառ}
տայ
Թիւթիւնճի-օղլուին
խօսելու,
ինչպէս
ելի
է,
որ
այս
երեկոյ
եւ
բարեւ
չտուած.
{պատճառ},
քանի
գնում
էին,
շատ
մօտ
ծանօթանում
է
ւրբ
օրէնքները
եւ
չէին
կարող
եւս
լինել,
{պատճառ},
այդ
գրքերի
խորհուրդը
մարդ
խաբել
եւ
յի
առաւել
եւս
զարմացաւ
այս
խօսքերի
վերայ,
{պատճառ},
թէեւ
նա
կարդալու
մօտ
չէր,
բայց
լսել
ջումը,
երբեք
չէր
կերպարանագործուելու,
{պատճառ},
բնութեան
օրէնքներն
էին,
որ
բաղկացուց
քն
էր.
նա
չունի
մուրհակի
կարօտութիւն.
{պատճառ},
ամենայն
արարածը,
որ
նա
սնուցանում
է
ենայիր,
չէիր
կարող
վատնել
նորա
նիւթը,
{պատճառ},
շրջապատած
էիր
նոյնպէս
բնութեան
օրէնքն
,
զուր
է
իմ
ընդունելը
կամ
չընդունելը.
{պատճառ},
երկու
դիպուածում
եւս
մեռանելու
էի,
ե
էր,
որ
այս
մարդը
մի
մտածմունք
ունէր.
{պատճառ},
շատ
անցած,
հեռացած
լինելով
Թիւթիւնճի
ջեւան
գալը
արդէն
տասն
եւ
եօթն
տարի
էր.
{պատճառ},
Մանուշակը
մի
տարեկան
ծծի
երեխայ
էր,
տեսանելու
չէիր,
եթէ
պատահէիր
այնտեղ.
{պատճառ},
կապայի
տակից
ծածկում
են
կուրծքերը
մի
երգեցողութեան
վերջին
հանդէսներից
մինը.
{պատճառ},
ձմեռը
շուտով
փակելու
էր
ահա
նորա
բերա
ուստի
վերայ
շատ
զգալի
էր
փոփոխութիւնը.
{պատճառ},
մի
մեծ
ղենջակ
սկսած
մէջքից
ծածկում
էր
այս
եօթն
շաբաթի
մէջ
հարսանիք
առնէինք.
{պատճառ},
ես
յիսնակից
յետոյ
գնալու
եմ
Ղրիմ
եւ
կ
պէս
առնէիք,
որ
այո՛
լինէր
քան
թէ
ո՛չ.
{պատճառ},
ամենայն
մարդ
իւր
հաշիւը
ունի.
ինձ
այ
Մկրտիչը
սէր
ասացեալ
ինչ
եղածը
չգիտէր.
{պատճառ},
դորայ
համար
հարկաւոր
է
քնքուշ
սիրտ.
ուց
հասկացել
էր,
որ
նա
մի
խնդիր
ունի.
{պատճառ},
եթէ
այդպէս
չլինէր
փեսացուն,
փոքր
ինչ
կադրուեցաւ
խեղճ
Մանուշակը
թուղթ
փոխել.
{պատճառ},
արտասուքը
աչքերից
եւ
քթից
թափուելով
ն
նը,
բայց
նամակը
ցոյց
մի՛
տուր
ոչ
ոքի.
{պատճառ},
ամենայն
տղայ
գիտէ
պարոն
Շահումեանցի
ա
վեր
ելաւ
սանդուղքից
լերդագոյն
երեսով,
{պատճառ},
խոնաւ
տեղում
երկար
ժամանակ
կորացած
նս
ը
տարակոյս
չունէր
նորա
ստանալու
վերայ,
{պատճառ},
հայրը
պատմել
էր
աղքատ
պառաւի
անցքը,
կատարուեց,
որ
ոչ
ոք
ոչինչ
չհասկացաւ,
{պատճառ},
Շահումեանցը
համարեայ
թէ
ներս
մտածովը
այ,
բայց
առաւել
հաւանական
է
վերջինիս,
{պատճառ},
Մանուշակը
մահացու
մեղք
էր
համարում
ծի
ամենում
եմ
խօսել
այս
հարցմունքի
վերայ,
{պատճառ},
առաւել
մօտ
է
մեզ,
եւ
ամենայն
բանից
հ
լով,
որ
կակազում
է
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
{պատճառ},
մինը
առանց
միւսին
անկատար
էր:
-
Չ
նման
պատասխանեցիր,
բայց
ոչ
կատարեալ.
{պատճառ},
մարդու
հոգի
ունենալը,
բանականութիւն
որայ
մէջ
մի
ընդհանուր
արժանաւորութիւն,
{պատճառ},
դու
չես
ասում
այդ
արժանաւորութիւնների
ասակը
պատուել,
եւ
այս
բնական
օրէնք
է,
{պատճառ},
ծերը
երիտասարդից
կանուխ
է,
եւ
ծերերն
րան,
այն
ժամանակ
մարդ
չէ,
այլ
գազան,
{պատճառ},
գազանները
իւրեանը
բնական
ազդեցութեանը
ինել:
-
Դու
կարելի
է
ունիս
հիմնաւոր
{պատճառ}
խօսելու
ուրիշ
մարդերի
վերայ,
բայց
ինձ
լ
ձեր
այնտեղ
գնալը
դատապարտելու
մտքով,
{պատճառ},
հասարակութեան
մէջ
երեւել,
դատապարտու
(
Մանուշակը)
մի
կերպով
գլխից
ցանելու.
{պատճառ},
Մանուշակը
մտածում
էր,
թէ
յայտնապէս
հ
չկար:
Նա
բարկացաւ
ժամացոյցի
վերայ,
{պատճառ},
չէր
կարող
ամենեւին
կարծել,
թեւ
Շահու
ս
թոյլ
ես
Մանուշակ,
եւ
ինչպէ՞ս
մի
փոքր
{պատճառ}
դղրդում
է
քո
ջլերը:
Ի՞նչ
պիտոյ
է
եղած
հոգիս,
այժմ
ես
քո
մօտումն
եմ.
ուրեմն
{պատճառ}
չունիս
երկիւղ
կրելու:
Ճշմարիտ
է,
ես
մ
ունէի
քեզ
ասելու,
որ
չեմ
կարող
այժմ,
{պատճառ},
աղմկուած
է
քո
սիրտը
եւ
երկիւղ
եմ
կրու
հարցմունք
արեցի.
ես
ունիմ
մի
հիմնաւոր
{պատճառ}.
այս
է,
թէ
ես
նայում
եմ
ամուսնութեան
մ
հետ
այս
պատճառներով,
ես
չկամիմ
այդ.
{պատճառ},
ամուսնութիւնը
սուրբ
է,
եւ
վա՜յ
այն
ա
:
Մի՛
վիրաւորուիր
դու
իմ
այս
խօսքերից,
{պատճառ},
հարկաւոր
էր,
որ
լսէիր
դու
նորանց
յառ
կը
պայծառ
երեսով
նայում
էր
նորա
վերայ,
{պատճառ},
մաքուր
էր
նորա
խիղճը,
եւ
հոգու
յօժար
իւնը
ծառերի
մէջ,
թէեւ
ոչ
այնքան
պարզ.
{պատճառ},
օդը
շատ
թանձր
լինելով,
թոյլ
չէր
տալի
յտանում
են
եւ
բերողքը
եւ
ձին
եւ
սայլը,
{պատճառ},
աքաղաղը
լուսադէմին
սկսած
է
լինում
խօս
յառաջ
վազել
էր
թշերի
եւ
քթի
մէջտեղում,
{պատճառ},
խարոյկի
լուսովը
երեւում
էր
փայլուն
թա
ի:
Երեւում
էր,
որ
սա
ամէնից
մեծն
էր.
{պատճառ},
միւս
երկուքի
մէջն
էր
կանգնած
եւ
այն
ե
պիսի
ճարտարութենով,
այնպէս
քնքուշ,
որ
{պատճառ}
ունէին
օրինակ
առնուլ
Փարիզի
տարազահնարք
որ
ինքդ
հրաժարուէիր
այդ
ամուսնութենից.
{պատճառ},
լաւ
բաներ
չեն
խօսում
այդ
աղջկայ
մասին
գիր
կարդալ
չիմանալը,
քան
թէ
իմանալը,
{պատճառ},
նորանից
լաւ
բան
դուրս
չէ
գալիս:
Պէտք
իս,
դու
եւ
մի
աղջիկ
եւս
չես
գտանելու.
{պատճառ},
մեր
ցեղից
խելօքը
չկայ,
մեր
ցեղապետը
ած
ճշմարիտ
է,
մի
քանի
մարդ
կախել
տալու
{պատճառ}
է
եղել,
որոնք
անմեղ
են
եղած,
բայց
ի՞ն
ի
վերայ,
կարծես
թէ
խելքին
նստում
էին.
{պատճառ},
ինչպէս
Վարդ-խաթունը,
այնպէս,
եւ
սա
հայրը
չգիտէր,
թէ
ո՛ր
մատանին
էր
այն.
{պատճառ},
երկու
հատ
էին
նոքա.
ինչպէս
քեզ
եւս
յ
տանջուելով
խղճմտանքից,
որ
իւր
ձեռքովը
{պատճառ}
էր
եղած
քո
ամուսնու
մահին,
ինքը
եւս
հի
ի
անզգամների
հրամանը,
այո՛,
հրամանը.
{պատճառ},
անզգամ
կինը
չէ
խնդրում
իւր
ամուսնուց
անալ
դրացու
հետ
աղջկայ
մասին
միւս
օրը.
{պատճառ},
այն
օրը
անցած
գնացածի
յիշատակութիւննե
լուն,
ընդհատուած
արտաբերելով
խօսքերը,
{պատճառ},
թաբակը
վառելու
համար
կարճ
եւ
ստեպ
էր
Տարակոյս
չկայ,
որ
մեծ
վշտերի
եւ
ցաւերի
{պատճառ}
պիտոյ
է
լինէր
այս
գրագրութիւնը,
եւ
անշ
նուշակը
գունաթափուեց
ինչպէս
մարմարիոն.
{պատճառ},
հասել
էր
ահա
ճակատագրական
րոպէն,
կամ
գալիս...
Սուրբ
Կարապետից
էին
գալիս.
{պատճառ},
Սուրբ
Կարապետից
եկողները
ուղիղ
Սուրբ
ր
եւս,
այլեւ
չար
եւ
թունաւոր
պտուղների
{պատճառ}
ապագայումը։
Այս
երեւելի
Մխիթարը
արժանի
բարեկամները
տուած
էին
նորան
Մօրէայից,
{պատճառ}
տուեցին
նորան
գնալ
այնտեղ,
որովհետեւ
գ
տը,
տեսանելով
այս
բանը,
արդէն
վճռական
{պատճառ}
էր
ստացել
հալածել
Յիսուսեանքը
իւր
տէրու
ղայքը
մականուանել
են
նորան
"
լաւ
չէ
".
{պատճառ},
Մխիթարը,
տեսանելով
մի
անպատեհ
բան,
յ,
եւ
մի
քանի
բամբասողների
խօսքը
հերիք
{պատճառ}
է
լինում
Պապին,
կասկած
տանելով
Մխիթարի
յնպիսի
գայթ
վարդապետութիւն,
եւ
չլինէին
{պատճառ}
չարեաց,
եւ
ոչ
եւս
պարտ
էին
կրթել
այնու
ացարձակ։
Էր,
էր
եւ
արտաքին
եւ
բանաւոր
{պատճառ},
որպէս
այն
թէ,
զի
մի
հայկաբանութիւնն
ել
է
կրօնը
եւ
թէ
ինչ
է
պապականութիւնը.
{պատճառ},
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ընկերութեան
րը
եւ
տէրութեան
բոլոր
երեւելի
մարդիկը.
{պատճառ},
Առաքեալը,
այդ
օրից
սկսած
նայելով
Ռու
աւորութիւն
մարդկային
դատաստանի
առաջեւ.
{պատճառ},
դուրս
գալով
իւրեանց
շղթայակապ
արգելան
միդայի
ձեռքը։
Խեղճութիւնը
նիւթականապէս
{պատճառ}
տուեց
կամ,
լաւ
ասել,
որպէս
մի
խթանով
ետի
խօսքերը
երկբայութեան
տակ
ընկնելու.
{պատճառ},
Մխիթարեանք
իւրեանց
բոլոր
գործողութենն
նձը
գիտութիւնք
տարածելու
մեր
ազգի
մէջ.
{պատճառ},
այն
լոյսը,
որ
ծագում
էր
պապական
հորի
դրել
նոցա
կատարել
այդ
գործը,
թէ
մի
այլ
{պատճառ},
եւ
ահա
սրտցաւութեամբ
տեսանում
ենք
ուր
գը
իրաւունք
չունի
գանգատելու
այդ
մասին.
{պատճառ},
գիտուն
քահանայք
դաշտում
չեն
բուսանում,
այս
ազգային
պակասութիւնքը,
կարողանային
{պատճառ}
դառնալ
մեր
ազգի
հարուստներին
եւ
իշխաննե
ոգու
եւ
ուղղութեան
տէր
մարդիկ։
Երեւի
թէ
{պատճառ}
ունէր
կասկածելու։
Հետեւեալ
գլխումը
կը
տ
Սեբաստացւո՛յ,
զայդ
ոչ
ուրանամք.
բայց
{պատճառ}
ցաւելի
իրողութեանս
էր
նոյն
իսկ
ուսումնա
դոր
Պատմութիւն
Չամչեանին,
եւ
այս
իսկ
է
{պատճառ},
զի
ժողովուրդ
մեր
չգիտէ
զպատմութիւն
իւ
ւ
ինքնին
ոչ
բացայայտեսցէ
զիւր
նպատակ
եւ
{պատճառ}
այդունակ
ուղղութեանն:
Եկեսցուք
այժմ
ի
յաղագս
անարդիւն
եւ
ժլատ
վաստակոց
դոցա:
{Պատճառ}
իրողութեանդ
գաղտածածուկ
էր
առաւել
քան
թ
ինչ
գրուած
յօտար
լեզուս...
զի՞նչ
էր
{պատճառ}
զի
Հայք
առ
հասարակ
հակադրական
հոգւով
հա
կորուստ
քաղաքական
կենդանութեան
եղեալ
է
{պատճառ}
կորստեան
բանաստեղծական
հոգւոյ
առ
Հայս,
ւնի
փոխանակ։
Օրերով
ոչինչ
չէր
ուտում,
{պատճառ},
չէր
գտանում։
Ամենայն
մարդ
փախչում
էր
ն
չէր
գտանում
նորա
կրօնամոլութեան
մէջ.
{պատճառ},
ինքը
շատ
հաստատ
չէր
հաւատի
վերայ։
Բա
ճութիւնը
դէպի
Իգնատիոսը
երկար
չ'տեւեց.
{պատճառ},
Կարաֆֆայն
ինքը
եւս
մտածում
էր
մի
Կարգ
օրհնութիւնը
եւ
մանաւանդ
ողորմութիւնը.
{պատճառ},
Իգնատիոսը
եւ
նորա
ընկերքը
ոչինչ
չունէ
Վերջին
ուխտը
Լօյոլա
անհրաժեշտ
համարեց.
{պատճառ},
գիտէր,
թէ
Պապը
շատ
փոքր
է
սիրում
այլ
մնաց
այս
տան
մէջ։
Այս
բանը
արդէն
հերիք
{պատճառ}
էր
կարգի
թշնամիներին.
նոքա
յանցաւոր
էի
ռչակաւոր
ժողովը։
Այն
բաների
մասին,
որ
{պատճառ}
եղան
այս
ժողովքի
կազմութեանը,
հարկաւոր
նք
համարում
էին,
թէ
նա
Պելագիական
էր.
{պատճառ},
վեցերորդ
նիստումը,
երբ
խօսակցութիւն
նութիւն
տալով
ամբողջ
սահմանադրութեանը,
{պատճառ}
դարձաւ
վերջումը,
որ
Յիսուսեանք
չ'ընդու
անը
բոլորովին
անհաճոյ
եղաւ
Իգնատիոսին.
{պատճառ},
որ
գրեց
Միրային.
"
Այդպիսի
պաշտօնքը
(
ինչպէս
կը
տեսանենք
յետոյ)
շատ
վէճերի
{պատճառ}
եղաւ
Փարիզի
Պարլամենտի
հետ։
Բայց
Կ
նդունուիլ
"։
Փարիզի
Արքեպիսկոպոսը,
որ
{պատճառ}
ունէր
ատելու
Յիսուսեանները,
Տրիդենտեան
որա
ներքին
կազմակերպութիւնը,
որ
ինչպէս
{պատճառ}
էր
Կարգի
արագ
տարածութեանը,
նոյնպէս
նո
ո՞ր
աստիճանակարգի
մէջ
պիտոյ
է
մնային.
{պատճառ},
այդ
բանը
Գեներալի
կամքիցն
էր
կախւում
աջիններից
պահանջւում
էր
լաւ
կրթութիւն.
{պատճառ},
նոքա
քահանայք
էին
եւ
դպրոցների
մէջ
ու
էր
եւ
Պապին
մեծ
օգուտ
չէր
կարող
բերել.
{պատճառ},
Գեներալը
ամենայն
ժամանակ
կարող
էր
յետ
րհական
հասարակութեան
հոգին
էր
եւ
կապը.
{պատճառ},
ոչինչ
բանով
չէր
սահմանափակւում
եւ
ո՛չ
ների
մասին
պիտոյ
է
միեւնոյն
բանը
ասել.
{պատճառ},
որ,
բացի
արտաքին
ձեւից,
ոչինչ
պարու
րանց
գանգատաւորների
թիւը
եւ
դորանով
իսկ
{պատճառ}
տուեցին
Վերանորոգութեանը
յաղթանակելու։
ոս
դառնային
(
ինչպէս
եւ
պիտոյ
է
լինէր.
{պատճառ},
խաբեբայութենով
էին
մկրտուած)՝
խնդրե
նոքա
շատ
փոքր
յառաջադիմութիւն
ունեցան.
{պատճառ},
այս
Ազգի
հասկացողութիւնը
շատ
կոշտ
ու
այնքան
դժուար
չէր,
որքան
երեւում
էր.
{պատճառ},
Յիսուսեանները
նորադարձերին
թոյլ
էին
տ
վել.
եթէ
ունին
նոքա
իրաւունք,
փաստ
եւ
{պատճառ},
թո՛ղ
հանդէս
բերեն,
թո՛ղ
մարդավայել
կ
ամայն
Պասկիէի
ճշմարտութեան
մուրճի
տակ.
{պատճառ},
բանականութենով
եւ
խելքով
կ'ապացուցանո
ց
Յիսուսեան
աբեղաների
չարագործութեանը.
{պատճառ},
Յիսուսեանք
չարաչար
հանեցին
որդուց
հօր
նի
ձեռք
տալ.
նոցա
հարկաւոր
էր
միայն
մի
{պատճառ},
որ
բոլորովին
ջնջէին
իւրեանց
հակառակոր
աց
միօրինակ,
ինչպէս
էր
դէպի
Րիշիլիէն.
{պատճառ}
որ,
սա
ինքը
եւս
իւր
թշնամիքը
հալածելու
Բայց
այս
բանը
դեռ
հաստատ
ապացոյց
չէր.
{պատճառ},
Դամիէնը
ծառայում
էր
Յիսուսեան
Կօլլեգի
իսիք,
որ
աւելորդ
ենք
համարում
կրկնել.
{պատճառ},
ուշադրութեամբ
կարդացողը
իսկոյն
կը
հաս
անուր
ուսումնասիրութեան
նիւթ
չէր
եղած.
{պատճառ},
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
նորա
ից
ո՛չ,
այլ
պ.
Պռօշեանցից,
որի
գործը
{պատճառ}
է
եղել
մեզ
այս
տողերը
գրելու։
Դարձե
ւելով,
այդ
յատկացուցչին
է
յարաբերում.
{պատճառ},
նոր
լեզուի
մէջ
յարաբերեալի
եւ
յարաբեր
այց
մենք
կամեցանք,
որ
այս
երկու
խօսքով
{պատճառ}
տանք
մեր
գրագէտներին,
որ
թէ
մենք
սխալվ
ետ,
որ
շատ
կարելի
է
թէ
անաջողութեան
էլ
{պատճառ}
դարձաւ:
Եթէ
երբ
եւ
լինի
այդ
կիսատ
մնաց
իգական
սեռի,
այդ
բանում
էլ
անաջող
է.
{պատճառ},
եթէ
ութը,
ինը
տարեկան
աղջիկը
սիրահար
ութիւնքն
անդամ
կարող
են
շատ
աւերութեանց
{պատճառ}
դառնալ
եւ
Արշաւիրը
ընդունակ
է,
որ
չնչի
eut
"
խօսքը,
քան
թէ
մի
բնական
երեւոյթի
{պատճառ}
կեանքի
կամ
նորա
նկարագրութեան
մէջ:
մասին,
որ
այսպէս
փոքր
հանդէս
ունի
սա.
{պատճառ},
հեղինակը
նորանով
ցոյց
է
տալիս
մեզ
նոր
է
ոչ
պիտի
սպանէին
իսկոյն,
պիտի
անշուշտ
{պատճառ}
դառնային
ուղեղի
եւ
ջլերի
ուղիղ
պաշտօնատ
դժուար
է
հերքել
սուտ
վարդապետութիւնը.
{պատճառ},
նա
հիմնուած
է
այն
հասկացողութեան
վրայ
,
կարող
են,
այո՛
չարաչար
մոլորութեանց
{պատճառ}
լինել:
Եւ
այդ
մոլորութիւնքը,
երանի՜
թ
ւանականութիւն,
ընդունէինք
որպէս
բնական
{պատճառ}
կանթեղի
աւանդութեան:
Մենք,
թէեւ
այդ
վ
մեր
ընթերցողների
առջեւ
էլ
նոյնը
անել,
{պատճառ},
խորհուրդ
չգտանք
զուր
տեղը
խնդիրներ
առ
իտի
թարգմանուին
լաւ
բնագէտների
ձեռքով.
{պատճառ},
լոկ
թարգմանութիւնը
շատ
անգամ
թերի
է
լ
նայինք
իմանալ,
թէ
ժողովրդի
մոլորութեան
{պատճառ}
լինելը,
երկրից
երկիր
տարագրելը
եւ
բախտ
նք
բիւրաւոր
ժողովրդի
մահին,
տառապանքին
{պատճառ}
եղած
չլինինք:
"
Ուխտիւք
խնդրէի
ես
իսկ
ի
հասնէր,
եւ
ուրա՛խ
ենք,
որ
հասել
է.
{պատճառ},
դա
ցոյց
է
տալիս
մեզ
ազգի
առաջշարժութի
բնական
զուգակշիռը
խանգարուած
է
այդտեղ,
{պատճառ},
բնական
օրէնքով,
հեղուկ
եւ
օդանման
մա
թէ
աւելի
ուժ
է
տալիս
մեր
ենթադրութեան.
{պատճառ},
ինչպէս
ասացինք,
փեսան
ապացուցանում
է
ողութիւնքը
որոնց
մասին
եղաւ
մեր
խօսքը,
{պատճառ}
կեանքի
եւ
ընկերական
պայմանքը
փոխուած
են
նորա
քարոզը
հռչակւում
է
խոր
փիլիոսփայ.
{պատճառ},
նա
միայն
գիտէ
այդ
բոլորի
գաղտնիքը
եւ
տարուած
էր
որեւիցէ
գաւառական
բարբառով.
{պատճառ},
նոր
լեզուի
հիմնաւոր
գիտութիւնը,
նորա
:
Այդ
դառը
խոտը
ծխելը
գուցէ
մի
տեղական
{պատճառ}
ունի,
մի
բնական
հիմք,
մենք
չգիտենք:
պիսութիւնը
չիմանալը
հարիւրաւոր
հոգիների
{պատճառ}
է
լինում,
որ
զրկուեն
մի
պատուական
ճեմե
ելու,
խօսելու
ձեւերով
բնականապէս
մօտ.
{պատճառ},
ինչպէս
ասացինք,
անխտիր
միեւնոյն
պայմ
ն
աշխատութեան
մասին,
որ
մեզ
շատ
մտքերի
{պատճառ}
դարձաւ,
որպէս
եւ
շատ
էջեր
լցնելու.
մե
գի
անդաստանի
մէջ
ցանելու
գործի
դառնար.
{պատճառ},
որ
մշակած
լեզու
էր։
Այս
տգէտ
եւ
միան
ժամանակ,
եւ
այդ
շատ
ուղիղ
մի
բան
էր.
{պատճառ},
որ
կրօնը
մի
այնպիսի
պատկերացոյց
էր
այ
ն
հանդէսը
կարելի
էր
քննել
նորա
կրօնից.
{պատճառ},
որ
որքան
լուսաւոր
էր
ազգը,
այնքան
մա
րուած
է,
եւ
մեք
սխալ
կարծիքի
մէջ
ենք.
{պատճառ},
որ
եւրոպացի
լեզուներով,
որ
հայոց
հին
տարուայ
ցրտերով
արդէն
սառուց
է
դարձել.
{պատճառ},
որ
նախ
եւ
յառաջ
կեանք
եւ
գործադրութիւ
ը։
Ով
որ
ականջ
ունի
լսելու,
թող
լսէ.
{պատճառ},
որ
ասւում
է
լսուելու
համար։
Մինչե
ականջ
ունենային՝
այս
խօսքերը
լսելու.
{Պատճառ},
որ
ասւում
է
լսուելու
համար։
Ազգը
եռուցանելով
իւրեանց
խիղճը,
կամենում
են
{պատճառ}
դառնալ,
որ
հայոց
մանուկների
տարաբաղդ
վ
միտքը
արդէն
խօսելի
բանը
դասաւորում
է.
{պատճառ},
որ
խօսքը,
որ
ձայնաւորուած
լսւում
էր
ասնաւոր
կամ
մի
երկրի
յատկացեալ
բարբառ.
{պատճառ},
որ
մեր
նպատակին
առաջին
արգելքը
կը
լին
ական
լեզուներն
մեզ
ամենեւին
անպիտան
է.
{պատճառ},
որ
այն
կոշտ
ու
կոպիտ
լեզուովը
ոչինչ
մ
մեր
աչքի
առջեւն
են,
շարժողութիւնը
ինքը
{պատճառ}
չէ,
այլ
պատճառի
հետեւանք։
Այն
հիմ
վերաբերութեամբ
մտքի
ձեւն
է
բնութիւնը.
{պատճառ},
միտքը
եւ
նորա
ձեւը
կերպարանագործւում
չէ
կարող
յաղթել
նոր
լեզուի
իրաւունքը.
{պատճառ},
տգեղ
երեւցածը
չէ
տանում
ժամանակը,
իս
ութիւնը,
թերեւս
թոյլ
տալով
այս,
հերիք
{պատճառ}
է,
որ
նորան
գերի
լինելով,
նորա
վրայ
ս
ուկի
կերպարանքը,
քան
թէ
գեղեցկացնում.
{պատճառ},
բնութեան
անբռնաբարելի
իրաւունքի
վրայ
քագործուելով՝
բարբարոս
լեզու
ունենար։
{Պատճառ},
սոքա
երկուքը
եւս
կապակից
են
իրար
հետ
տքից
ընկած
մարդը
մխիթարւում
է
լեզուով.
{պատճառ},
լեզուի
միջնորդութեամբ
իր
կարիքը
յայտն
ը՝
մահադեղ:
Այսպիսի
ասիական
եւ
անտեղի
{պատճառաբանութեամբ}
բամբասւում
է
այդ
քաղաքի
մէջ
մեր
գիտնակա
կութիւն
նորա
՚ի
բողոք
իմ:
Յետ
ընդերկար
{պատճառաբանութեանց}
եւ
թանգարանաց
ի
վերջոյ
հանեալ
զընդհանրա
հրամայում
է
միայն
եւ
չէ
ընդունում
ոչինչ
{պատճառաբանութիւն}
։
Նորա
գլխաւոր
էական
մասունքը
բաղկանում
՛յս
է
մեր
ասածը,
թէ
պ.
Էմինի
մէջբերած
{պատճառաբանութիւնքը}
չեն
կարող
եւ
թոյլ
են
Փարպեցին
ականաւոր
խմբագրությունն
ու
դրա
համար
-
թեեւ
այլ
{պատճառաբանությամբ}
-
գրքի
առաջին
էջում
գործ
է
ածում
սովորա
նի
ձեւերը
նույնպես
արհամարհվում
էին
այն
{պատճառաբանությամբ},
թե
դրանք
չկան
հին
լեզվի
մեջ,
որովհետ
նույնիսկ
ամենաայլանդակ
կնոջից
միայն
այն
{պատճառաբանությամբ},
թե
Վատիկանի
արձանները
շքեղությամբ
եւ
առաջացել
էր
Ագապի
օրիորդի
սգալի
վախճանի
{պատճառած}
հարուածից:
Բնականութիւնը
եւ
արուեստը
ի
րոգութեան
լեզուին,
կարկատելով
զանհեդեդ
{պատճառանս},
զոր
օրինակ
առնեն
այսօր
իմաստունք
հայո
հայկական
դպրութեան:
Առ
այսոսիկ
անտեղի
{պատճառանս}
յիշեալ
իմաստնոյն
Հայոց
տուեալ
զպատասխան
ութեններից
եւ
կարծիքներից։
Թէ
ի՞նչ
{պատճառավ}
տալիս
ենք
մեր
յօդուածին
մի
այսպիսի
յառա
յին
դասալիք
աբեղայից,
յայսոցիկ
բանաւոր
{պատճառաց}
շարժեալ
նորա
ի
թշնամութիւն
ընդ
իս,
քան
,
հետեւաբար
եւ
ի
յարգանաց
ըստ
հետեւեալ
{պատճառաց},
նախ,
զի
41
անձինքն
չէին
ընտրեալ
յազգ
,
այլ
ես
չկարեմ
զայդ
առնել
վասն
հետագայ
{պատճառաց}.
ա)
զի
դատաստանն,
ըստ
օրինաց,
չ
նաւ
երեւի,
յայտ
է
թէ
թիւր
մտօք:
Այսու
{պատճառաւ}
հարկ
անձին
համարեցայ
բողոքել
զայսմանէ
ե
հաւատարիմ
չէ
իմ
սրտին,
ո՛,
գիտէ՝
ինչ
{պատճառաւ}
եւ
այլն:
Ինչ
որ
վերաբերւում
է
իմ
ցանկո
վին
եւ
կամ
ըստ
մասին
իւրք
ինչ
կերպիւ
եւ
{պատճառաւ},
յայնժամ
յիշեալ
ութսուն
հազար
սթայ
ռեփ
հանայութեան
ընդ
ոտիւք
աշխարհականաց
հեծէ
{պատճառաւ}
դադարման
առաքելութեան
մերոյ
եւ
տպագրութ
ի
մէջ
բառ
առ
բառ
արտագրել.
մանաւանդ
այն
{պատճառաւ},
որ
Պարոն
Փափազեանը,
իւր
եկեղեցու
պատմո
երճ
եւ
ողո՛րկ
առասպե՞լքն
իցէն,
հանդերձ
{պատճառաւ},
որք
զճշմարտութիւն
իրաց
այլաբանաբար
յի
ուզեց,
անոր
ուզելուն
եւ
ի
գործ
դնելուն
{պատճառաւն}
է,
որ
մինչեւ
հիմա
Հայոց
ազգը
կանգուն
կ
նման
խոսքերը
չեն
կարող
ինձ
ուրախություն
{պատճառել}
եւ
վանել
իմ
բացարձակ
միայնության
վիշտը
վում
եմ
ձերդ
գերազանցությանը
նեղություն
{պատճառել},
խնդրելով
թույլ
տալ
ինձ
Մոսկվայում,
ս
առում
են
այնպիսի
հրայրեացք,
որպիսի
չէր
{պատճառել}
յունական
բանակի
հուրը
Ագամեմնոնի
կառավա
անուել
է
մի
աւելորդ
ջերմութեան
մէջ,
եւ
{պատճառել}
է
այդ
ցնորքը:
Հանգստացի՛ր,
դա
մի
վնաս
նը,
այլեւ
ճախինը
ինքնըստինքեան
կարող
է
{պատճառել}
այն
լոյսը,
որ
յայտնի
է
անունովս՝
Ճախն
խութիւն
չէ
եւ
չէ՛
կարող
մեզ
ուրախութիւն
{պատճառել},
եթէ
չկային
մեր
մէջ
ուրախացուցիչ
նիւթե
ջ:
Ինձ
ո՛չ
մի
բան
չէ
կարող
ուրախութիւն
{պատճառել},
բացի
նորանից,
որ
եղած
էր
կամ
լինում
ք
համարում
վերստին
խնդրելով
ձանձրութիւն
{պատճառել}:
Չէ
կարելի
մի
երկու
խօսք
չասել
Փար
ցել:
Այո՛,
կլիմաները
կարող
են
շատ
բան
{պատճառել},
բայց
Եւրոպայի
եւ
փոքր
Ասիոյ
եղանակներ
Մինչեւ
այժմ
նա
չգիտէ
ուր
եւ
ում
{Պատճառել}
էր
մի
վիշտ
կամ
ցաւ
իւր
կեանքում:
կամքի
եւ
գիտութեան,
մի
այդպիսի
վիշտ
է
{պատճառել}
պարոնին.
միւս
կողմից
չափաւորւում
է
մեր
ւթիւն
չունիմ
իմ
խրատնելով
գլխացաւութիւն
{պատճառել}
օրիորդներին,
-
հաւելացոյց
կոմսը
ծիծաղե
ղութիւնք,
որ
օգուտ
կամ
վնաս
չէին
կարող
{պատճառել}
ֆիզիկապէս.
նա
յօժարեցաւ
այս
բանին
դարձ
խալելի
ընթացքով
կարող
էին
գայթակղութիւն
{պատճառել}
ազգերին,
որոնց
ոտքի
վերայ
հաստատ
պահել
ւ,
թողուլ
յայնմ
աւուր
զգործն
անկատար,
{պատճառելով},
եթէ
արժան
իցէ
ընթերցեալ
զբովանդակ
զգո
գրել
զպատմութիւն
գործոյն
եւ
զբողոք
իմ,
{պատճառելով},
եթէ
առաջին
կտակն
հանգուցեալ
Բաբաջանեա
րա
բռնութեան
տակ,
բիւր
տեսակ
սօսափիւնք
{պատճառելով}
իւրեանց
տերեւներով
ու
ճիւղերով,
այս
բո
եցեալ
մարմին
եւ
ձգել
է
շուների
առաջեւ՝
{պատճառելով},
թէ
այն
մարդը
Աւետարանական
էր
եղած:
Ա
անբաղդութիւն
չէր
պատահել,
որ
ինձ
վիշտ
{պատճառելով}
կարողանար
ուրախացնել
այդ
մարդկային
նախա
մանէթի
տեղ,
այլ
հաշւում
է
75
կոպէկով՝
{պատճառելով},
թէ
հնացած
էին:
Երիտասարդը
պատասխանու
եան
մրրիկը
ցամաքահողի
մէջ
այնքան
դէպքեր
{պատճառելով}
անվնաս
անցել
էր
նորա
գլխից:
-
Վերա
ր
առնում
են
եւ
այդ
կերպով
գլխացաւութիւն
{պատճառելով}
ներկայ
գտնուած
մարդերին,
արդէն
հերիք
պ
խնդրեց,
որ
փոքր
ինչ
ջուր
յաւելացնեն,
{պատճառելով},
թէ
ատամները
ցաւում
էին,
եւ
չէր
կարող
ով
մօտեցած
խնդրում
է
նորանից
մի
շնորհ,
{պատճառելով}
նորա
այսքան
յաղթութիւնքը,
որ
տարել
էր
ժողովուրդը
Սուրբ
գրքի
ընթերցանութենից,
{պատճառելով},
թէ
ազգերը,
տգետ
լինելով,
թիւր
կը
հա
ացած
օդից,
սկսում
է
վազել
դէպի
դաշտը,
{պատճառելով}
այն
ախորժ
քամին:
Այդ
քամու
ուժը
միշտ
հ
չ
ուրիշներին
եւս
զզվանք
եւ
ձանձրություն
{պատճառեմ},
դուք
լավ
գիտեք,
որ
միմիայն
վերջին
աս
բնակութիւնը:
Ի՛նչ
աւելորդ
գլխացաւ
{պատճառեմ}
՝
նկարագրելով
նորա
քաղաքը
կամ
տունը,
ա
օգուտ
չտալուց
յետոյ
դեռ
զրկանքներ
էլ
կը
{պատճառեմ}
քեզ
":
Դպրոց
պէ՞տք
է,
բնական
գիտութիւ
դացի
նամակդ,
որ
ինձ
մեծ
բավականություն
{պատճառեց}:
Այնուհետեւ,
մեր
տեսակցության
հարցի
ը
Շատ
հալածանք,
շատ
նեղութիւն,
{Պատճառեց}
նա
իւր
կեանքում.
Շատ
տուն
քանդեց
որհակալ
եղաւ
օրիորդից,
որ
զուարճութիւն
{պատճառեց},
երգելով
ու
ածելով,
սակայն
կոմսի
երես
Բայց
այդ
սպիտակ
բանը,
որ
ուշաթափութիւն
{պատճառեց}
Մանուշակին,
ոչ
աւելի,
ոչ
պակաս
մի
սպի
որ
Պօղոսին,
եւ
որ
մի
սարսափելի
գգուանք
{պատճառեց}
մեզ
դէպի
խայտառակուած
չարագործի
անձը,
խոհեմ
նախանձայուզութեամբ
օգտելոյ
հոգւոց
{պատճառեցի},
վասն
որոյ
եւ
յետս
կոչեմ
եւ
որոշեմ
զան
յ,
որովհետեւ
անտարակոյս
պիտի
նեղութիւն
{պատճառէի}
քեզ.
խնդրեմ,
հրամայեցէք
նստեցէք,
շատ
ն
մի
ուրիշին
պիտի
զրկանք,
վիշտ
կամ
մահ
{պատճառէր},
այլ
որովհետեւ
մեղք
է,
որովհետեւ
յանց
երկրորդ,
զի
հոգեկան
զուարճութիւն,
զոր
{պատճառէր}
ընթերցողին
մատենագրութիւնն
Ռուսաց,
չէր
մեր
խնդիրը
չի
ընդունվելու,
մանավանդ
որ
{պատճառը}
պատրաստ
է:
Վասն
որո
ովի՞ն
կարող
էի
դիմ
խատի:
Ուրիշ
մարդերից
չէր
կարելի
խնդրել
{պատճառը},
որ
հայերը
դժբախտաբար
այնպիսի
մի
զարմա
Հայը
եթե
մի
գիր
չի
առնում
ձեռը,
բոլոր
{պատճառը}
այն
չէ,
որ
չի
կամենում
կարդալ,
բան
հա
քո
մի
քանի
հանձնարարությունքը
կատարել,
{պատճառը}
անթիվ
զբաղմունքներս
էր,
որ
գիտե
աստված
ինելուն:
Լեպետեւային
տարին
Պետեր.
{պատճառը}
բերանով
կասիմ
մի
օր:
Ամառը
խոստացել
ամանակ
պապականների
աղբաթը
խառնող,
դորա
{պատճառը}
դու
էիր:
Հույս
ունիմ,
որ
իմ
այս
խո
Երկար
ժամանակ
նամակներիդ
չպատասխանելուս
{պատճառը}
էր
իմ
անդադար
զբաղմունքը
եւ
եթե
ճշմարիտ
ավ
եւ
լավացա
մին
փոքր:
Ահա
գիր
չգրածիս
{պատճառը}:
Երբ
որ
դու
գնացիր
այստեղից,
խոստ
յուն
գործես
փող
հասուցանելու,
հիմնավոր
{պատճառը}
կիմանաս
մյուս
նամակիցս:
Տեր
Մովսիս
վաղուց
նախատես
էի
այս
բանին,
եւ
այս
էր
{պատճառը},
որ
ասում
էի,
թե
հառաջ
հարկավոր
է
մար
Մտածեցի
մոտենալ
բազմության
եւ
հասկանալ
{պատճառը},
բայց
հազիվ
թե
կարողացել
էի
ոտքս
շարժե
նթացք
գործոյն
եւ
անախորժութեանց
յարիցին
{պատճառը}:
Իսկ
թէ
ազգն
կամ
յարգութիւն
Ձեր,
ո
տքերի
կառուցվածքին:
Միեւնույն
պատմական
{պատճառը},
որ
հարկադրել
է
ժողովրդին
թողնել
հին
ձ
ակդ
ստացա
երեկ,
այսինքն
ամսույս
7-ին.
{պատճառը}
չգիտեմ։
Նամակիս
հետ
վերադարձուցի
պահար
պիսի
ստրկական
ուղղութիւն
հոգու:
Եւ
այդ
{պատճառը}
պիտոյ
էր
որոնել
նոցա
կազմուածքի՞
մէջ
ֆի
յին
ջերմութեան
մէջ
խօսում
էք,
եւ
այդ
է
{պատճառը},
որ
չէք
կարող
զանազանել
ազգի
անմխիթար
կար
ժամանակ
չէր
եկած
իմ
մօտ,
եւ
այդ
էր
{պատճառը},
որ
ծառաս
չէր
ճանաչում,
որովհետեւ
նոր
երի:
Եւ
եթէ
Աստուած
բարկանում
է,
դորա
{պատճառը}
մեք
չենք՝
Էֆիմերդէ
չընդունողներս,
այլ
շ
այդպիսի
յիմարաբանութիւնք,
եւ
ա՞յդ
էր
{պատճառը},
որ
ձեր
պէս
խելօքների
բերանով
անուանւո
եղից:
Պիտոյ
է
կարծել,
որ
անհիմն
է
այդ
{պատճառը},
որովհետեւ
քաղաքի
կենտրոնը,
ուր
գտանւ
ւնը
(
chlorosis),
եւ
դորա
յառաջանալու
{պատճառը}
ճանաչւում
է
նոցա
նստողական
կեանքը,
որի
մարդու
տան
մէջ
որպէս
աղախին,
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
Նախիջեւանի
մէջ
ամենայն
տեսակ
ծառայ
ի
մօտ
լինելով
այդ
սահմանին:
Ւ՛նչ
է
{պատճառը},
որ
չկայ
այս
բաներից
ոչ
մինը,
ի՛նչ
է
,
որ
չկայ
այս
բաներից
ոչ
մինը,
ի՛նչ
է
{պատճառը},
որ
ժողովուրդը՝
միմեանցից
բաժանուած,
վեր
է
եւ
ճոխ
իւր
հարստութեամբ:
Գլխաւոր
{պատճառը}
քաղաքի
հետ
մնալուն
է
ժողովրդի
անդաստիար
քան
մեծախորհուրդ,
նոյնքան
չարախորհուրդ
{պատճառը}
մի
ազգի,
մի
քաղաքի,
որպէս
եւ
Նախիջեւա
թիւն
":
Այդ
ուսումնարանի
չլինելն
է
{պատճառը},
որ
Նախիջեւանի
մէջ
(
ինչպէս
նաեւ
ուրիշ
ր
այս
քաղցր
լուծը
յանձն
առնուլ:
Ի՛նչ
է
{պատճառը},
որ
Կոստանդնուպօլսի
մէջ
եւ
այն
մարդիկը
որպէս
մարդ
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ.
դորա
{պատճառը}
է
մեր
ազգի
անկրթութիւնը
եւ
լուսաւորութե
րծերի
համար.
այդ
էր
ահա
եւ
իմ
լռութեան
{պատճառը}:
Յոյս
ունիմ,
որ
այսուհետեւ
կենդանանայ
քանդը:
Իմ՝
Պ.
Իսահակեանցի
սիրելու
մի
{պատճառը}
նորա
այս
սրամտութիւնն
է,
զարմանալի
սրա
նից
հարցանում
եմ
քո
այդպիսի
փոփոխութեան
{պատճառը}...
-
Մի՞թէ
մոռացել
ես
իմ
տեսած
եր
ից
դէպի
Կովկասու
սարերը...
Ի՛նչ
ծածկեմ
{պատճառը},
մի
փոքր
արծաթի
հաշիւ
ունէի
մի
նայիբի
մար
ներկայացած
ես
ինձ:
-
Ես
չգիտեմ
{պատճառը},
ձեր
մարդիկը
բռնեցին
ինձ
ճանապարհի
վեր
օր
մարդիկ
զրկուած
են
նորանից:
Եւ
այդ
է
{պատճառը},
որ
միները
տիրողք
են,
իշխող
եւ
հրամայ
մարդ
է,
-
մտածեցի
ես,
-
արդեօք
ի՞նչ
է
{պատճառը},
որ,
աշխարհից
բոլորովին
յուսահատուելո
եան,
ես
հիւանդ
եմ,
եւ
իմ
հիւանդութեան
{պատճառը}
դուրս
է
իմ
կազմուածքի
միջից:
Ցաւը,
որ
մում
էիր
ինձ
քո
ճանապարհորդութեան
տխուր
{պատճառը},
ստացայ
ամսուս
14-ին,
եւ
ահա
գրում
եմ
կատարուած
եւ
չէ
կատարւում
էապէս.
սորա
{պատճառը}
դրած
էր
նորա
նոյն
իսկ
կտակի
մէջ,
որով
ուսուցչութեան
գինը,
եւ
այս
է
մանաւանդ
{պատճառը},
որ
շատ
հասարակ
մարդիկ
դասատու
են
այդ
տպել:
Այս
անբնական
գործողութեան
ստոյգ
{պատճառը}
մեք
չկարողացանք
հասկանալ:
Պատուելի
թար
հարցանել
Պ.
Արամից
այդպիսի
թանգութեան
{պատճառը},
նա
պատասխանեց,
թէ
բոլորովին
այլ
պատճ
արուեցան
շարունակել
սկսուածը,
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
պատուելի
թարգմանիչքը
յառաջ
էին
բեր
էք
միլլիոնաւոր
ժողովրդոց
անհետ
ըլլալուն
{պատճառը},
դուք
էք
Հայկայ
անմեղ
զաւակներուն
ետեւ
ելի
ենք
կացուցանում
մեր
անձը,
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
"
Հիւսիսափայլը
"
փուշ
է
շատերի
աչք
եւ
ստիպուած
ենք
դպրոցի
աննշանաւորութեան
{պատճառը}
վերագրել
հնարների
եւ
կարողութեան
սակաւո
եւ
հոգալ
ապագայի
մասին:
Այս
է
գլխաւոր
{պատճառը},
որ
ամենայն
թշուառ
վիճակ
տանելի
է
եղել
այժմ
չյայտնեցինք
մեր
երկարատեւ
լռութեան
{պատճառը}:
§4.
Մեզ
գրում
են,
թէ
ինչո՛ւ
համ
ամենայն
տարի
շատանում
է,
ի՛նչ
է
ուրեմն
{պատճառը},
որ
ժողովուրդը
չէ
տեսնում
նորա
երեսը,
ը
թանգ
է:
-
Ի՛նչ
է
այդ
թանգութեան
{պատճառը}
եւ
ի՛նչ
ասել
է
թանգութիւն:
-
Եթէ
նգութեան
պատճառն
ես
հարցանում
ինձանից,
{պատճառը}
ո՞րն
է:
Ապրանքը
իմը
չէ՞,
երէկ
վաճառու
-
Ճշմարիտ
է
այդ
բոլորը,
բայց
ի՞նչ
է
{պատճառը},
որ
բոլորը
եւս
միացել
են
եւ
կրկնապատկե
սինքն՝
դրամի
զօրութիւն
չունենալը,
իսկ
{պատճառը},
որ
կարծում
ես,
թէ
յառաջանում
է
տանը
ի
գինը:
Մեղքը
Մօհամմէդի
վիզը,
որ
սորա
{պատճառը}
չէ
գրել
Կուրանի
մէջ:
Ուրիշ
տէրութեանց
-
Պրուսիան՝
Լեհաստանի
մահուան
առաջին
{պատճառը},
յափշտակել
է
նորա
Պօզնայնի
դքսութիւնը
,
չէ
կարող
պատասխանել
սորան:
Եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
ծանր
է
այդ
առաքելութեան
ընթացքը:
են
կատաղի
ծափահարութենից:
Ի՞նչ
է
սորա
{պատճառը}:
Թատրոնի
մէջ
անկեղծ
է
հասարակութի
մանաւ
առաջնորդաց՝
դատապարտութեան
լինին
{պատճառը},
ոչ
միայն
որոց
գործեալն
էին,
այլեւ
կց
բացուել
էր,
ցրտից
զարթեցայ,
եւ
այս
էր
{պատճառը},
որ
առաւօտ
մինչեւ
11
ժամը
բաւական
սաստ
նում:
Որտե՛ղ
մի
գայթակղութիւն,
որի
{պատճառը}
չէր
եկեղեցական,
որտե՛ղ
հարստահարութիւն
լ
նոցանից
եւ
ոչ
հոտ։
Եւ
այս
է
մանաւանդ
{պատճառը},
որ
"
Հիւսիսափայլը
"
լեզուի
կողմից
այն
օտարների
շնորհին։
Այս
ողբալի
բանի
{պատճառը}
պարզ
տեսանելի
է
ամենայն
մարդու,
եթէ,
ել
այս
բանը
հայերէն
թարգմանել
եւ
տպել,
{պատճառը}
կարօտութիւն
չունի
մեկնութեան։
Եւժէն
Սի
ի
այս
մասին
հոգաբարձութիւնքը։
Եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
Պարոն
Փափազեանի
նման
մարդիկ
աշխատո
անները
սկսում
են
իրագործուիլ։
Բուն
այս
{պատճառը}
հարկադիր
է
լինում
մեզ
բարձրացնել
մեր
ձա
եւրոպէաբար
բացատրել
է
իւր
միտքը,
դորա
{պատճառը}
կարծում
ենք
այն,
որ
Հայոց
ազգի
ժողովրդ
,
նոյնպէս
եւ
ես
գիտենայի
ձեր
տրտմութեան
{պատճառը},
եւ
թէ
ո՛վ
էիք
դուք:
Եթէ
կարելի
է,
պ
ցուին,
հոգատարների
բոլոր
թերութիւնների
{պատճառը}
ընծայելով
նորան.
բայց
ճշմարտութեամբ
պէ
իտի
միայն
իւր
ոտքը
վիրաւորէր.
այս
չէ՞ր
{պատճառը},
որ
այն
տասներկու
անզէն
մարդիկը
յաղթեց
:
Քննենք
ինչպէս
սորա
գործարան
մտանելու
{պատճառը},
նոյնպէս
եւ
նորա
հրաժարման:
Այս
ամեն
այում
սորան:
Սա
ինքն
եղաւ
իւր
արձակման
{պատճառը}:
Որովհետեւ,
ինչպէս
ականատես
էի,
սա
շ
պատերազմումը
այս
եղաւ
սորա
յառաջանալու
{պատճառը},
որովհետեւ
նա
իւր
արծաթով
եւ
աստիճանի
որ
Ղազարի
այս
տեղից
վերադառնալուն
բուն
{պատճառը}
դարձաւ,
որ
մարդիկ
միւսանգամ
խմեն
նորա
տասխանը
տուին,
թէ.
"
Նորա
հալածուելու
{պատճառը}
բնա՛ւ
մենք
չենք.
բայց
ինչ
որ
նորա
գիտո
,
նոյնպէս
եւ
Ս.
Գրքի
խօսքերը.
եւ
սորա
{պատճառը}
մեր
բացատրութեանց
մէջ
յայտնած
ենք
մի
տե
րի
հազիւ
մի
հարիւրերորդ
մասը,
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
տեղ
տեղ
անհասկանալի
է
մնում
մեզ
Թո
Աղանին,
թէ
սա
է
եղել
Ղազարի
ազատութեան
{պատճառը},
թէ
իր
տղայութեան
ժամանակ
Աղանից
է
ուս
ենք
քաղել
պ.
Էմինի
սրբագրութիւնից.
եւ
{պատճառը}
այս
է,
թէ
ո՛րքան
պ.
Էմինը
իրաւունք
ու
հանայապետ
խօսքը
միակողմանի
հասկանալն
էր
{պատճառը},
որ
ինչպէս
§
21
ցոյց
տուինք,
Սիւնեաց
ի
առաքինիք
իւր
զաւակների
մէջ,
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
առաւել
զգալի
է
անկեղծ
սրտերին,
եթ
ւնէին
նորա
սրտի
եւ
հոգու
վերայ.
այս
էր
{պատճառը},
որ
չխնայելով
իւր
թոյլ
առողջութիւնը՝
սկոյն
հասկացաւ
սատանան
իւր
աչքի
ցաւելու
{պատճառը},
վասն
որոյ
եւ
գոռաց.
-
Ու՞ր
է
ճարտարա
միայն
գրել
եւ
ո՛չ
խօսել:
Այս
է
ահա
{պատճառը},
որ
խելացի
մարդիկ
հարցանում
էին,
թէ
ի
ը
կատարուեցաւ
տէր
սատանայի
վերայ:
Սորա
{պատճառը}
իմանալու
համար
հարկաւոր
է
յառաջուց
ծանօ
շատէ
ազատ
կեցութեան
հնարք:
Ահա
այս
էր
{պատճառը},
որ
առանց
Ասմոդեյի
կողմից
պարգեւի,
նո
եց
քնից
վեր
կացած
աղախնու
ներս
մտանելու
{պատճառը}:
Այս
միջոցին
մօտեցել
էր
նորան
աղախինը
չ
ապաքէն
տոմսակումս
գրել
էի
հրաւիրելուս
{պատճառը}.
փառք
Աստուծոյ.
ի՛նչ
վախենալու
բան
կա
ցայ
գնալ
եւ
հարցասիրել
քո
խելագարութեան
{պատճառը}:
Ախոռը
ներս
մտայ,
տեսայ
մի
մեծ
շրջանա
ես
գիտեմ
քո
բարեկամութիւնը,
եւ
այդ
էր
{պատճառը},
որ
յօժարեցայ
հաւատալ
քեզ
իմ
գաղտնիքը․
դիմացս
կանգնած
մարդը
հակառակախօսութեան
{պատճառը}
չգտանելով,
թողուր
ինձ
հանգիստ:
Ամենայ
են
զանազան
վատ
հիւանդութիւնք:
Եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
օրէնքը
եւս
հրամայում
է
երեք
կանգու
պատճառով:
-
Ո՛հ,
շատ
խո՛ր
է
դորա
{պատճառը},
եւ
որքան
խոր,
այնքան
եւս
խորին
ցաւակ
էիք
բամբասել
Նախախնամութիւնը,
թէ
նա
էր
{պատճառը},
որ
ձեր
ընտանիքը
ճաշակելու
չէր
երջանկո
ւրեանցից
մի
քանի
մոխրային
աղեր
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
մոխիրը
եթէ
բերանդ
ես
դնում,
աղի
հ
մի
ոտք
յառաջ
ամուսնանալ.
չէ՛,
այդ
չէր
{պատճառը}.
Մանուշակի
սրտին
այլ
մարդ
էր
տիրած.
ն
այ
աղջիկները
ոչինչ
չէին
խօսում,
այն
էր
{պատճառը},
որ
ծնողքը
կապում
էին
նոցայ
բերանը,
ի
պատճառով:
-
Գալը
եւս
չգիտեմ,
ոչ
թէ
{պատճառը},
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն
ժպտելով
Սխալ
է,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
եւ
դորայ
{պատճառը}
այն
է,
որ
դու
չգիտես,
թէ
ի՞նչ
է
մարդը
,
եւ
ծերերն
էին
երիտասարդների
գոյութեան
{պատճառը},
-
շարունակեց
Շահումեանցը:
-
Յատուկ
ից,
որ
փոքր
ինչ
ջուր
յաւելացնէ
վերան.
{պատճառը},
շատ
քաղցր
էր:
-
Իմը
քաղցր
չէ,
-
ա
անուշակը
մտածում
էր,
թէ
իւր
տկարութեան
{պատճառը}
հոգեկան
ցնցմունք
լինելով,
եւ
այս
թուլո
անք
ստանալուցը
մեկնում
է
հիւանդի
ցաւերի
{պատճառը}.
թէ
ի՞նչ
կերպով
կամ
ու՞ր
հանդիպել
է
հի
լ
եւս
զարմացաւ,
լսելով
այս
փոփոխութեան
{պատճառը},
ըստ
որում
անհնարին
բան
էր
համարում,
յետոյ
ընկաւ
բարակացաւի
մէջ.
այս
բոլորի
{պատճառը}
էր
մատանին,
հայրս
տանջուելով
խղճմտանքի
մկնակները
եւ
ջլերը.
այսպիսի
կեանքը
էր
{պատճառը},
որ
նա,
դեռ
երիտասարդութեան
մէջ,
ստա
նում
է
գալուց
պատիժների
որպիսութիւնը
եւ
{պատճառը}:
Դերվիշը
պատասխանում
է,
թէ
քանի
այն
մ
արող
բան
յառաջացնել:
Չգիտեմ
ի՛նչ
էր
{պատճառը},
երեւի
թէ
յաջող
չգնաց
այս
խնամախօսութի
է
մի
նամակ
չգրել:
-
Ի
հարկէ,
այդ
է
{պատճառը},
-
պատասխանեց
կինը,
-
բայց
այդտեղ,
ե՛ւ
չկարողացաւ
հասկանալ
նորա
այս
շփոթութեան
{պատճառը}:
կանութեան
գործիքի
վերայ։
Եւ
այս
էր
{պատճառը},
որ
Վատիկանը
արթնապէս
հսկում
է
եւ
աչք
ւմ
է,
վերանում
է
դէպի
բոլորի
գոյութեան
{պատճառը}
եւ
այս
կերպով
դղրդեցնում
է
այդ
մարդու
կ
ին
երազներում։
Մի
հատ
է
այս
ողբալի
բանի
{պատճառը}
՝
կոյր
եւ
կամակոր
տգիտութիւնը,
որ
մեր
սի
յն
աղճատ
յարմարագրութիւնը։
Մեր
չկամելու
{պատճառը}
այն
էր,
որ
չունէինք
այս
նամակի
մի
այլ
օ
ծելու։
Հետեւեալ
գլխումը
կը
տեսանենք
այս
{պատճառը}
։
Կոլլեգիացիք
Կոստանդնուպօլս
մանալ
Եւրոպական
ապստամբութեններին,
որի
{պատճառը}
ակներեւ
է։
"
Հոգեւոր
Վարժութեան
"
մէջ
Հնդկաստանի
հասարակաց
կարգի
հետ։
Այս
էր
{պատճառը},
որ
չ'կարողացան
Հնդկաց
հասարակ
մարդերի
լոր
Աստուածային
պարզութենով։
Եւ
այս
էր
{պատճառը},
որ
Քրիստոնէութիւնը
տարածւում
էր
հրաշա
անց
քաղաքական
հաշիւների
հետ,
եւ
այս
էր
{պատճառը},
որ
ամենայն
նորանց
գոյացուցածը
աստիճան
Քաղաքականութեան
մէջ
պարունակւում
է
դորա
{պատճառը}
։
Այս
միջոցներում
Յիսուսեան
կարգը
հ
մեղ,
կարողացաւ
լինել
ահա՛
այս
ցանկացած
{պատճառը}
։
Յանսէն
եպիսկոպոս
էր
Հօլլանդիայի
Ի
մ
անարուեստ
ոճով
նամակագրութեան
իսկական
{պատճառը},
որովհետեւ
ես
իմ
մանկութեան
գեղեցիկ
ժա
ժողովուրդը։
Ի՞նչ
էր
ինքնահակառակութեան
{պատճառը}
։
Եթէ
Պ.
Գամառ-Քաթիպայի
սրտի
վկայո
պատահում
են
Ռուսաստանի
Հայերի
մէջ,
եւ
{պատճառը}
ակնյայտնի
է
առանց
մեր
բացատրութեանը
եւս
ր
որոշակի
չէ
լսւում
հ
տառի
ձայնը,
դորա
{պատճառը}
է
տառի
հագագային
լինելը,
որ
բառերի
վեր
անխորհուրդ,
անաջող
եւ
սառը
ոտանաւոր։
{Պատճառը}
շատ
բնական
է։
Գործը
հեղինակի
մտքում
եւ
ք
այդ
բոլորի
վրայ
թէ
խօսում
ենք,
այն
է
{պատճառը},
որ
պ.
Պռօշեանցի
գործի
մէջ
մի
անգամ
ե
.
թուական
եւ
թվական։
Ասոնցմով
կիմանաս
{պատճառը}
՝
որ
ինչո՞ւ
աս
քերականութեան
աշխարհաբար
ռներից
բառեր
ենք
առնում։
Այս
է
դարձեալ
{պատճառը},
որ
մենք
շատ
անգամ
սեռական
կամ
ուրիշ
հ
քի
երեւցող
եւ
ամեն
մարդու
հասկանալի
մէկ
{պատճառը}
միայն
դնենք։
Նոր
լեզուի
բաղաձայն
բառով
մբ։
Գո՛նէ
այսպէս
է
մեր
հայեացքը
եւ
այն
{պատճառը},
որ
տեղն
եկած
ժամանակ,
երբ
ուրիշ
հնար
անը
այս
է,
որ
ընթերցողը
նաեւ
այն
չնչին
{պատճառը},
նաեւ
տհաճութեան
մի
լոկ
նշմարք
անգամ
չ
ի
անխորհուրդ
անաջող
եւ
ցուրտ
ոտանաւոր:
{Պատճառը}
շատ
բնական
է:
Գործը
հեղինակի
մտքում
եւ
գաւազանների
կամ
Ականատեսների:
Եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
Երեւանի
Դալմի
ջուրը,
որի
ճանապարհ
,
եթէ
նոյնիսկ
մեր
ցաւի
եւ
հիւանդութեան
{պատճառը}
պիտի
առնունք
որպէս
ճար
ու
դեղ,
է՛լ
ո՞ւ
բնութիւնը
ուղիղ
հասկանալով:
Ահա
այս
է
{պատճառը},
որ
ամէն
բանական
մարդ
պիտի
աշխատի
ոչ
մ
ած
լոյսը
իրողութիւն
է,
իսկ
նորա
բնական
{պատճառը}
նորան
անյայտ:
Սոսկալի
վնասներ
եւ
աւերա
կամաց-կամաց
բարձրանալ
դէպի
վեր
եւ
այս
է
{պատճառը},
որ
ջերմութեան
ժամանակ
անօսրանում
է
այ
ւթիւն
է
գործում
կազմուածքի
վրայ:
Այս
է
{պատճառը},
որ
Արարատի
ձիւնական
գօտին,
չնայելով
ին,
ապա
ուրեմն
նոցայ
բժշկութեան
բնական
{պատճառը},
որ
անհնար
է
թէ
չլինի,
եթէ
ջրվախր
բժշ
,
ինչպէս
առաջ
ասացինք,
այդ
աղքատութեան
{պատճառը}
չենք
կարող
հաստատապէս
գիտնալ:
Հաւանակա
այ
եւ
ոչ
տնկելու
դիտաւորութիւն:
Ի՞նչ
է
{պատճառը}.
ինձ
պատասխանեցին,
թէ
առանց
ծառի
էլ
մ
նչ
է
այն
երեւոյթի
բնական
եւ
հոգեբանական
{պատճառը},
որ
թուրքը
համ
է
առնում
հայի
վհատ
ու
ա
ւ
ճշմարիտ,
բայց
արի
քննենք։
թէ
ի՞նչ
է
{պատճառը},
որ
այդ
պատուելի
պարոնները
ինչ
ժամանակ
միլ
եւ
ճշմարտութիւնը
չխոստովանել։
Սորա
{պատճառը}
մեզ
քաջ
յայտնի
է,
եւ
այդ
պարոնները
իրա
Նազարեանցի
խօսուածքը
գրոց
լեզուի
հետ,
{պատճառը}
շատ
հեշտ
էր
ճանաչել.
որ
նոր
լեզուն
չու
րը
եւ
մանանան,
քան
թէ
սոխը
եւ
սխտորը։
{Պատճառը}
շատ
պարզ
է.
որովհետեւ
Իսրայէլը,
դարաւ
ը,
ո՛չ
Մովսէս
կար
եւ
ո՛չ
Եղիա։
Ի՛նչ
է
{պատճառը},
որ
Եգիպտոսից
դուրս
եկած
օրից
այնքան
դ
եւ
ապահովում
է
քեզ
ու
քո
տունը։
Ի՛նչ
է
{պատճառը},
որ
Մասիսի
նման
ապառաժի
չկարողացածը
կա
պես
լոկ
ազգի
օգտին
ցանկացող,
առանց
այն
{պատճառի},
թե
հասարակության
ընտրությունը
ընկնելո
այց
մի
ուրախութիւն,
որի
որպիսութեան
եւ
{պատճառի}
մասին
չէինք
կարող
հաշիւ
ու
համար
տալ
մե
ր
տեղեկութիւն
չեմ
տուել
նորան
չտպուելու
{պատճառի}
մասին:
Պիտի
իմանալ,
որ
ես
"
Հիւսիսափա
ն
150
ռուպլի
արծաթ
դրամ
եւ
առանց
ոչ
ինչ
{պատճառի}
հատորս
այս
կատարելն
կխնդրեմ։
Իննե
կայ
ունիլ
հետեւողութիւն
ուսման
նորա,
ի
{պատճառի}
զոր
ես
սիրեցի
եւ
սիրեմ
նոյն
գունօք
եւ
ի
ը
կենաս,
եթէ
նա
առանց
որեւիցէ
օրինաւոր
{պատճառի}
արձակ
է
վերակացուն.
այս
պատճառով,
նոց
հումեանցը,
-
ուշաթափ
ընկնիլ...
Առանց
{պատճառի}...
Անկարելի
է:
-
Դու
ուշացար,
Շ
տենք
Արշաւրի
նենգութեան
կամ
դրժողութեան
{պատճառի}
մասին:
Գործի
բովանդակութեան
մէջ
չկայ
տ
րեսին
մի
աւանդութիւն,
որ
առանց
ամենայն
{պատճառի}
առաջանար:
Այո՛,
այդ
աւանդութիւնքը,
ո
իսկ
այդ
ազգի
միջնորդութեամբ,
որ
առանց
{պատճառի},
առանց
հարկի,
առանց
որեւիցէ
ազդեցութե
ինի,
լինում
է
որպէս
հետեւանք
ներգործող
{պատճառի},
որովհետեւ
եւ
տեսանելի
առարկաների
մէջ
են,
շարժողութիւնը
ինքը
պատճառ
չէ,
այլ
{պատճառի}
հետեւանք։
Այն
հիման
վրայ,
ինչ
իրա
ել
եմ
խիստ
շատ.
Աստուած
կեանք
տայ
դորա
{պատճառին}:
Փա՛ռք
Աստուծոյ,
ազատուեցայ
քո
ձեռքից
խիստ
սիրական,
բայց
օտարի
համար
գաղտնի
{պատճառից},
չէ
պիտոյ
երեւին
ուրիշին,
սա
իրաւունք
ի
հիմքի
վերայ,
կամ
գուցէ
մի
այլ
բնական
{պատճառից},
պ.
Յովնաթանեանցը,
ամենեւին
զուրկ
լի
իւն:
-
Քո
ամուսնու
մահը
չիմանաս
այլ
{պատճառից},
եթէ
ոչ
մատանուց,
քո
ամուսինը
փեսայան
եւ
այդպիսի
անհոգ
լինելը,
գուցէ
եւ
այն
{պատճառից}
էր,
որ
գլուխը
փոքր-ինչ
բարակ
չլինելով
աչք
տեսնում
է
եւ
ականջը
լսում,
էլ
ի՞նչ
{պատճառից}
է
մեռնում։
Ոտքե՞րն
են
կաթուածահարուել
աչքը
տեսնում
է
եւ
ականջը
լսում,
էլ
ինչ
{պատճառից}
է
մեռնում:
Ոտքե՞րն
են
կաթուածահարուել
է,
եւ
այն
սկիզբն,
որ
դուրս
մնացել
է,
{պատճառն}
է
Խաչատուր
աղային
Պետերբուրգ
չիգտնուիլն
ը,
պիտի
կարգադրություն
լինի,
եւ
այս
է
{պատճառն},
որ
սրբազանը
սուս
է,
սպասում
է,
որ
ս
ալ,
թէ
այս
ի՛նչ
տեսակ
խօսակցութիւն
է:
{Պատճառն}
այն
է,
որ
վաղուց
ճանաչում
ենք
միմեանց
դարձողների
վերայ
մատով
չեմ
ցոյց
տուել։
{Պատճառն}
այն
է
եղել,
որ
մեր
մեծատուններից
մարմի
հետ.
մեք
չտեսանք
դեռեւս,
եւ
չտեսնելու
{պատճառն}
այն
է,
որ
մեր
կանայք
կորուսել
են
իւրեա
ասացիր
ու
գրիչ
առիր
ձեռքդ:
Թանգութեան
{պատճառն}
ես
հարցանում
ինձանից,
պատճառը
ո՞րն
է:
պ.
Հայմը
մեծապէս
սխալւում
է,
եւ
դորա
{պատճառն}
է
դարձեալ
գերմանական
փիլիսոփայութիւնը:
որուեցաւ
իւր
կարդինալի
ձեռնով:
Երկրորդ
{պատճառն}
եւս
այս
էր
պապի
մահուան:
Կարդինալի
հոգ
մի
նոր
ուղղութեամբ
առաջ
է
գնում:
Սորա
{պատճառն}
եւս
այն
էր,
որ
ո՛չ
հոգատարքը,
ո՛չ
գոր
արեւոր
ժամանակով
նորա
դէմ:
Այս
բոլորիս
{պատճառն}
այն
էր,
որ
պապը
մի
ժամանակ
բարկացաւ
նո
էի,
պիտի
ծառայ
լինէր
ուրիշին,
գլխաւոր
{պատճառն}
է
այս
բոլոր
բաների:
Նորա
կինը,
թէեւ
գ
րել.
եւ
ինչպէս
կարծում
եմ,
գիր
չգրածի
{պատճառն}
այն
է,
որ
փոքր
ինչ
վիրաւորուեց,
թէ
չէ
իկեցւոց
եւ
Քօլլեճեանց
վասն
սոցին
իրաց,
{պատճառն}
էր
նոյն
իսկ
հոմաձայն
փօլիթիքա
նոցա,
որ
անձարձակ
գտանիցին
եւ
այլն։
Բայց
ներքին
{պատճառն}
եւ
բուն
վանական
փօլիթիքայն
'ի
սկզբանէ
հ
ց
բիւզանդականացեալ
Հայոց.
եւ
այս
իսկ
է
{պատճառն}
զի
Բիւզանդեանց
ուսումնականութիւնն
առանց
ինակը
կամենում
է
ասել
եւ
գրել։
Եւ
սորա
{պատճառն}
այս
էր,
որ,
իւրաքանչիւր
այդպիսի
բառի
նշանաւոր
էին,
եւ
մի
քանի
մեղադրութեան
{պատճառներ}
Ներսէսը
իւր
նամակների
մէջ
հրատարակել
էր
տարել
իւր
ուսման
ընթացքը,
բայց
զանազան
{պատճառներ}
հարկադրեցին
նորան
դառնալ
Մոսկուա
եւ
այն
շ
եւս
չէր
կերած
տանը.
երեւի
թէ
զանազան
{պատճառներ}
ուշացրել
էին
նորան
Խաչատուր
աղայի
ղահու
եւ
ահա
սրտցաւութեամբ
տեսանում
ենք
ուրիշ
{պատճառներ}
եւս,
որ
թուլացնում
են
այդ
գործունէութե
ն
վերջաւորութիւնը
նախադաս։
Կան
քանի
մի
{պատճառներ},
որ
պահանջում
են
շատ
անգամ
բայական
վեր
օսքերով
ասելով՝
ինչ
պատմական
եւ
բնական
{պատճառներ}
ունէր
հին
լեզուի
այնպէս
եւ
ոչ
ուրիշ
տես
լ
այս
դրութիւնը.
որովհետեւ
եթէ
այդպիսի
{պատճառներ}
չլինէին,
լեզուն
չէր
ընկնիլ
յեղափոխութե
երել
եւ
այստեղ
չբացահայտել
պատմական
այն
{պատճառները},
որոնք
ստիպում
են
ինձ
լրիվ
չընդունել
հ
նը,
բայց
ինչ
օգուտ,
նոքա
ունին
իւրեանց
{պատճառները}.
առաջին
անգամն
է,
անփորձ
են...
Բայց
րացել
էին
սորա
հորիզոնից:
Այս
բանի
{պատճառները}
քննել
եւ
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ՝
չուն
խղճմտանքով
կ՚աշխատենք
հանդէս
հանել
մեր
{պատճառները}
եւ
կերպարանագործել
մեր
հայեացքը,
որ
ու
քարոզել,
առանց
մեկնելու
քո
քարոզութեան
{պատճառները},
ոչ
այլ
ինչ
է,
եթէ
ոչ
ֆանատիկոսութիւն
ողութիւնը,
այլ
աղբերանում
է
փաստերը
եւ
{պատճառները}
գիտակցութեամբ
քննելուց:
Այո՛,
մա
որան,
իւր
երջանկութեան
եւ
թշուառութեան
{պատճառները}
գտանել
երկրագունդի
վերայ:
Անցան
եւ
ներկայումս։
Մենք
չենք
ելած
քննելու
այն
{պատճառները},
որից
առաջանում
են
մեր
օրագիրների
տարա
վ
իւրեանց,
ինչպէս
երեւում
է,
արդարացի
{պատճառները}
։
Առաջին՝
թէ
նոցա
գրածները՝
հին
եւ
մե
նչպէս
լինէր,
կայի՞ն
արդեօք
լինելութեան
{պատճառները},
ո՞ւր
են
Ազգային
դպրոցները,
ո՞ւր
են
Ա
ատարք:
Սոքա
էին
այն
բոլոր
թշուառութեան
{պատճառները}:
Սոքա
էին
կարդինալին
գրգռողները
դէպի
ա
լ
թէ՛
մեր
անհամաձայնութիւնը
եւ՛
թէ
սորա
{պատճառները}
։
Եւ
ինչ
որ
սոցանից
զատ
հարկաւոր
համարե
նքը
Փարպեցին
է
կրճատել.
եւ
սոքա
են
մեր
{պատճառները}
։
Նախ՝
Ղազար
Փարպեցին
իր
Պատմութեան
ոմանք
էին
եւ
հարուստք։
Եւ
սոքա
են
մեր
{պատճառները}
։
Նախ,
Փարպեցու
Աշուշայի
դռնումը
եր
անին
եւ
մանաւանդ,
երբ
մէջ
է
բերում
այն
{պատճառները},
որոնցով
ասում
է,
թէ
ինքը
արժանի
էր
Վ
ննում
է
այդ
անցքերի
բնական
եւ
լոգիկական
{պատճառները},
առանց
տեղ
տալու
իւր
էջերի
վերայ
վերաց
անի
վերայ,
առանց
մէջ
բերելու
քաղաքական
{պատճառները},
առանց
կրիտիկոսի
աչքով
գնահատելու
որեւ
րսափելի
հալածանք
հանեց
նոցա
վերայ,
որի
{պատճառները}
չ'բացայայտելու
համար
Յիսուսեան
Կարգի
պա
իմ
աղջիկը
":
Թէեւ
այս
փոփոխամտութեանց
{պատճառները}
դրած
են
անցքի
բովանդակութեան
մէջ,
բայց
կուայ
գեղեցկութեան
եւ
ներկայ
տգեղութեան
{պատճառները}
պիտի
փնտռենք
մեր
մէջ։
Որովհետեւ,
եթէ
.
մեր
ազգը,
փառք
աստծո,
առանց
այդպիսի
{պատճառների}
եւս,
շատ
սեր
չունի
լուսավորության
վերա
ւածքի՞
մէջ
ֆիզիկաբար,
թէ
լոկ
բարոյական
{պատճառների}
մէջ.
արդեօք
այդպիսի՞
մարդիկ
շատ
հարստա
ունք
չունինք
ուրախանալու
առանց
օրինաւոր
{պատճառների},
եւ
այդ
պատճառքը
էին
մեր
գործերը:
Մին
եղ
կորած
է
մինչեւ
անգամ
եւ
լեզուն.
այս
{պատճառների}
հիման
վերայ
առաջին
փոյթը
պիտի
լինի
նախ
արատ
պահպանել
իւրեանց
կոչումը
վերոգրեալ
{պատճառների}
համար:
Մենք
մեր
գոհութիւնը
եւ
շնորհակա
րա
նիւթական
բարեկենդանութեանը։
Այս
{պատճառների}
հիման
վերայ
հեղինակի
գրելիքը
առաջինը
պի
պիտի
փոքրանար
նեղսրտելու
եւ
բարկանալու
{պատճառների}
թիւը:
Վերջապէս,
օրիորդ
Մարիամը
աւ
լսել
կամենալուցը
եզրակացնում
էր,
թէ
նա
{պատճառների}
էր
ման
եկել
իւրեան
(
Մանուշակը)
մի
կեր
ւր
Լիօի
ճանապարհ
լինէր
այն)։
Այս
{պատճառների}
համար
չէր
կարելի
վաւերական
կերպով
ցոյց
արհորդի
ներելի
է,
առանց
թերեւս
զանազան
{պատճառների}
խոր
քննութեան,
միմիայն
իր
վրայ
եղուած
ւագրքերով։
Բայց,
միտ
դնելով
ներգործող
{պատճառներին},
Մխիթարեան
ընկերութեան
նոյնիսկ
սկզբնակ
նք՝
հի՛ն,
թէ՛
նոր
լեզուն,
քան
թէ
այն
{պատճառներին},
թէ
ինչու
համար
չէ
կարելի
առաջ
տանել
ն
ը,
որ
լոկ
բնական
հետեւանք
են
այն
ազդող
{պատճառներին}
։
Հեղեղը,
որ
իջնում
է
սարից,
կարգե
ել
է՝
անձնասպան
լինել:
Ահա,
այս
{պատճառներից}
ստիպուած
եւ
ես
իջանում
եմ
հայկական
դպրո
աջանում
է
ե՛ւ
ֆիզիկական,
ե՛ւ
բարոյական
{պատճառներից}:
Մեհեկի
16,
Հայոց
1309
թ.
ապետութեան,
թէեւ
այն
միջոցին
քաղաքական
{պատճառներից}
ստիպուած
Վաղարշապատ
չէին
նստում
մեր
կաթ
ունում
էին
մի
ճշմարտութիւն,
եթէ
բնական
{պատճառներից}
յառաջացած
գործողութիւնը
կամ
բնական
կերպ
ամաչելուց
եւ
այլ
հազար
տեսակ
հարկադրող
{պատճառներից},
ի՞նչ
ուխտ
է,
որ
դնում
է
աղջիկը
մի
մա
նցած
հեթանոսական
կեանքերի
մէջ:
Այս
{պատճառներով}
ահա,
մեզ
յայտնի
չեն
շատ
բաներ,
չգիտեն
եամբ
կամ
այլ
զանազան՝
մեզանից
չկախուած
{պատճառներով}
աւելի
երկար
լուռ
մնալ,
այնուամենայնիւ
ty
":
Ստիւարտ
Միլը
այս
գրքի
մէջ
բնական
{պատճառներով}
աշխատում
է
համոզել,
որ
տպագրութիւնը
ազ
որի
վատաբանութիւնք
Անպտուղ
եղան
քո
{պատճառներով}...
"։
Դեռ
խօսքը
կիսատ,
դռ
նութեան
տակ
մնացել
էին
հիւանդ,
զանազան
{պատճառներով}:
Նորան
քարտուղարութիւն
տալով,
կարծեց
շատ
հմուտ
չէր
իւր
պաշտօնի
մէջ,
զանազան
{պատճառներով}.
բայց
իւր
գեղեցիկ
բնաւորութեամբ
եւ
ցած
ե՛զ
հետ,
ձե՛ր
պէս
սնուցին։
Այս
բոլո՛ր
{պատճառներով}
քե՛զ՝
Տիրո՛ջդ
արժանի
էի։
Իսկ,
իմ
ւթիւնք.
գուցէ
ծանր
հիւանդութեան
եւ
այլ
{պատճառներով}
հանգուցեալը
կարողացած
չէր
աւարտել
կամ
պ
ը,
գուցէ
թէ
ամուսնանում
էիր
իմ
հետ
այս
{պատճառներով},
ես
չկամիմ
այդ.
պատճառ,
ամուսնութիւն
բազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօսել։
Այս
{պատճառներով},
նոր
լեզուն
պիտի
նայվի
եւ
մշակվի
ինքնո
նակից
կամ
Հիւսիսափայլից
կախում
չունեցող
{պատճառներով}
ընդհատուեցաւ:
Մեր
կարծիքով
այդ
գործին
13300
ոտնաչափ:
Նոյն
այս
օրէնքներով
եւ
{պատճառներով}
Հիմալայեան
սարի
ձիւնական
գօտին
բարձր
է
ով
զինաթափ
անեմ
ինձ
մշտապես
տհաճություն
{պատճառող}
ստոր
լորձաթաղանթը:
Այս
շաբաթ
ոչ
մի
անգ
,
որն
իր
սիրելի
տիրոջը՝
նրան
ձանձրույթ
{պատճառող}
ճանճերից
ազատելու
համար՝
միանգամից
լու
րությունը
կարոտ
է
400
մանեթ
ծախքի,
այս
{պատճառով}
խնդրում
եմ,
որ
ինչպես
Նազարյանցի
հանդե
յժմ
տպագրության
փողը
չենք
ստացած
եւ
այդ
{պատճառով}
գտանվում
ենք
պարտքի
տակ:
Մի՞թե
արժան
չ
րինություն
կառնեմ:
Ես
իմ
տկարության
{պատճառով},
խորհրդով
Վանավինսկուն
եւ
Գլեբովին,
գ
եւ
այսօր
հասա
Վարսովիա:
Իմ
տկարության
{պատճառով}
հարկավոր
համարվեցավ
մի
քանի
ժամանակ
դու
մ
բարկացած
ես
իմ
այսքան
անկամ
լռությանս
{պատճառով},
բայց
պիտի
ներողամիտ
լինես,
եթե
իմանա
ոքի
բերան
բանալ
եւ
բան
խնդրել:
Այս
{պատճառով}
ոչինչ
մասնակցություն
չունիմ
այսուհետեւ
իտ
եղիր:
Շատ
ուրախացա,
որ
գոնե
այս
{պատճառով}
գիր
ստացա,
շատ
ժամանակ
է
ոչ
մեկդ
գիր
չ
ալ
Հնդկաստան,
վերոհիշյալ
ազգային
գործի
{պատճառով},
հետեւյալ
պայմաններով:
§
1.
Մեր
րում,
Աստվածաշունչի
վերաբերյալ
խոսքերի
{պատճառով}
գրում
եմ
մի
հոդված,
քննելով
մեր
Աստված
ոքում
է
այս
խոշոր
տարբերությունը
եւ
այս
{պատճառով}
եւս
հիշյալ
երկու
կացությունքը
գործ
տեսա
ր
սահմանած
օրերը
զուր
էին
անցնում,
այդ
{պատճառով}
ես
կարծում
էի,
թե
քո
աչքերը
առավել
բոր
՝
Գայանեի
նամակն
անչափ
վշտացրեց
ինձ
այն
{պատճառով},
որ
նրա
կուրծքը
ցավում
է
եւ
նա
հազում
ար
ցավալի
էր
լսել
այդ
մասին.
ոչ
թե
այն
{պատճառով},
որ
պ.
Ալաջալյանի
այդ
ձգտումը
կարող
է
է
ձեզ
մխիթարեմ
եւ
ոչ
թե
հակառակը,
այդ
{պատճառով}
ձեզ
լիակատար
ազատություն
եմ
տալիս
լաց
լ
երում
է
քառասնական
թվականներին
եւ,
այդ
{պատճառով}
հեղինակին
կարելի
է
ներել
մյուս
վրիպումն
է
տալիս
ինձ
հրեաների
մասին
հոդվածը
այն
{պատճառով},
որ
այնտեղ
երեւում
է
հրեաների
ձգտումը
չկարողացա
նրա
մոտ
լինել
իմ
հիվանդության
{պատճառով}
եւ
աններելի
անփութության
հետեւանքով:
Վ
րեն
վերջինիս
իր
քրոջ
հետ
գժտված
լինելու
{պատճառով},
եւ
լուր
էր
պտտվում,
թե
Իսահակն
ամուս
ամբ
հանդերձ,
մեծադիր
թղթի
ուղղակի
սովի
{պատճառով},
պետք
է
բավականանամ
փոքրով:
Հոմորով
լ
ձախողվեցին
գերազանցապես
գրպանի
թոքախտի
{պատճառով},
բայց
չէ՞
որ
Գ.
Այվազովսկու
հիշյալ
ամ
միայն
[մեդալի]
առաջին
երեսը,
հենց
այն
{պատճառով},
որ
դրանից
ոչ
շատ
առաջ
"
Le
principe
"
ների
կրոնական
գործերին
միջամտելու:
Այդ
{պատճառով}
նա
համբերում
էր,
իսկ
այժմ
առավել
եւս
կ
որդներին
նախազգուշացնում
է,
թե
իբր
այդ
{պատճառով}
կարելի
է
գիրքը
ետ
դարձնել,
եթե
թերթերը
աղյուսակները
հատորից
դուրս
մնացին,
այդ
{պատճառով},
ճարահատյալ,
երկրորդ
հատորի
աղյուսակն
ը
համարյա
զուր
անցավ
գարշելի
ռեւմատիզմի
{պատճառով},
որովհետեւ
ոչ
մի
դեպքում
հնարավոր
չէր
քերականությունը
ես
մեկուսացնում
եմ
այն
{պատճառով},
որ
ինչքան
կարճ
է,
այնքան
պարզ
է,
ին
նամակս
վաղուց
արդեն
ուղարկված
էր:
Այդ
{պատճառով}
խնդրում
եմ,
որ
դու
երկուշաբթի
բերես
ին
ղս
ես
դարձյալ
կոտրեցի
այդ
անիծյալ
օղակի
{պատճառով}:
Դրա
համար
հենց
նամակս
սկսեցի
ծխափողից
իբրեւ
ժուռնալիստ
որեւէ
կշիռ
ունի
եւ
այդ
{պատճառով}
տալիս
են
նրան,
իբրեւ
ողորմություն,
այ
ուժ
չունի,
ոչ
մի
օրինական
իմաստ,
այդ
{պատճառով}
ես
վճռականորեն
չեմ
ընդունում
այն,
եւ
չ
անության
ամենափոքր
նշույլից
անգամ,
այդ
{պատճառով}
էլ
հասարակությունն
ուշադրություն
չի
դար
լոր
բարեկամներիս։
Հավանորեն,
որեւէ
{պատճառով}
մոռացել
եք
այսօր
բերել
ֆիզիկան
-
Ligam
ե
չեմ
ուզում
այստեղ
այդ
կրկնել,
դա
այն
{պատճառով},
որ
չեմ
ցանկանում,
որպեսզի
մեր
ընտանե
բան
ունեի
քեզ
գրելու,
բայց
վերոհիշյալ
{պատճառով}
չեմ
կարող:
Ահա՛
իմ
վերջին
խոսքը.
1
ար
շոգենավերի
եւ
անցորդների
հաճախության
{պատճառով}:
Բայց
ես
դրանից
էլ
օգուտ
չպիտի
քաղեմ.
ր
Ստեփա՞նը...:
-
Այո՛,
նա.
ի՞նչ
{պատճառով}
այդքան
շատ
հարցանում
ես:
-
Նորա
հա
,
բայց
գուցէ
"
Մեղուի
"
հրատարակողը
այն
{պատճառով}
անվաւեր
է
համարում,
որ
Նազարեանցը
եւս
տեսութեանը,
մի՞թէ
յիմար
էր:
-
Այն
{պատճառով},
որ
վաճառականութեան
մասին
իմ
տեսութիւն
ով
վատնելով
իւրեանց
պարոնի
արծաթը։
Այս
{պատճառով},
եթէ
մի
այդպիսի
տղամարդ
դուրս
գնալու
լ
տ
ծիծաղելի
է
նորա
բովանդակութիւնը.
այս
{պատճառով}
արտագրում
եմ
բառ
առ
բառ:
Պ.
տարակոյս
չունիմ,
որ
ցաւելու
էր
թէ
ինչ
{պատճառով}
բնութիւնը
այդպէս
վշտացուցել
է
այդ
մարդե
ւած
երկիւղ
լինէին,
ասես
թէ
երկինքը
այն
{պատճառով}
հաստատ
պահել
էր
իւր
կամարակապ
տարածութի
:
Շատ
տեղ
չարչարւում
է
լօգիկան,
եւ
այդ
{պատճառով}
Պ.
Իսահակեանցը
ինքն
չէ
իմանում
կշռի
ո՛
արձակուիլ
մի
քանի
Պարոնների
վերայ,
այն
{պատճառով},
որ
նոքա,
ճշմարտութիւն
քարոզելով,
բա
ւմ
հատուցանել
այդ
գումարը,
արդեօք
ա՞յն
{պատճառով},
որ
այդ
պարտքը
հատուցանելով
խանգարելու
ա,
իւր
պարտապահանջների
ապօրինի
ընթացքի
{պատճառով}
հասել
է
մեծ
վնասի,
որ
դուրս
էր
բերում
է
ստութեան
եւ
խարդախութեան
վերայ,
այդ
{պատճառով}
պիտոյ
է
միշտ
մնայ
գող
եւ
աւազակ
մարդերի
այդ
կնոջ
անզգոյշ
մերձաւորքը,
եւ
թէ
այդ
{պատճառով}
վեց
շաբաթ
շարունակ
անձրեւը
հեղեղելու
էր
,
որ
ես
Էֆիմերդէ
բանամ
քո
համար
եւ
այդ
{պատճառով}
եւս
եկած
ես
իմ
մօտ,
այնպէս
չէ՞:
-
էն
ասացի
քեզ,
թէ
Էֆիմերդէ
չունիմ,
այդ
{պատճառով}
եւս
չեմ
կարող
լցուցանել
քո
ցանկութիւնը
ւ
բան
հասկացող
էին
համարուելու,
եւ
այս
{պատճառով}
ամբողջ
նախադասութիւնք
շատ
անգամ
Ռուսի
ա
:
Աղբիւրը
ստացել
է
առողջարար
անունը
այն
{պատճառով},
որ
տեսած
էին
նորա
վերայ
լոյս
իջանելը
րոպայում
իւր
համար
մի
գործակալ,
եւ
այդ
{պատճառով}
ապրանքի
գինը
Նախիջեւանի
մէջ
բարձրանում
եր
է
վաստակում
կարճ
ժամանակի
մէջ,
ի՛նչ
{պատճառով}
դորա
անմիջական
վաճառատունը
չէ
շահուելու
րը
լաւ
գիտեն
իւրեանց
գլխին
գալիքը։
Այդ
{պատճառով}
միմիայն
իւրեանց
անձը
պահպանելու
համար
ս
լ
է
լսել
ամենայն
օր
գովասանութիւն,
այդ
{պատճառով}
այժմեան
ժամանակումս
ճշմարտութեան
ձայնը
մենայն
րոպէ
ծակում
են
մեր
սիրտը...
Այս
{պատճառով},
ճշմարտութիւնը
հնչում
է
Հայոց
ազգի
ակա
ոզաց,
զի
մի
առ
ոտն
կոխեսցեն
"։
Եւ
այս
{պատճառով}
եւս
ազատ
մնացին
այն
ծանր
եւ
անպատիւ
աշխ
Հայ
մարդկութիւնը
առաւել
մօտ
է
մեզ,
այս
{պատճառով}
պարտականութիւն
համարում
ենք
մեզ
անփոյթ
գրաւոր
վաստակը
Պ.
Իսահակեանցի
յօդուածի
{պատճառով},
դորանից
յառաջ
եւ
ո՛չ
մի
տող
բան
տպած
ոյապէս
նայել
եմ
մարդկութեան
վերայ:
Այս
{պատճառով},
որպէս
իմ
մասնաւոր,
ինձ
միայն
վերաբեր
որը,
որոնք
իւրեանց
նիւթական
ծանրութեան
{պատճառով},
արդէն
Նիւտոնի
օրէնքով
կապուած
էին
երկ
րեկան
շրջանառութիւնը,
որ
հիւանդութեանս
{պատճառով}
քանի
ամիս
արդէն
մնացած
էր
բարձիթողի:
ահ
է
տալիս,
թէ
կը
սպանէ
Մանրիկօյին
այն
{պատճառով},
որ
համարձակուել
էր
սիրահարուիլ
մի
օրի
րկբայում
է...
Բայց,
մտածելով,
թէ
իւր
{պատճառով}
պիտի
մեռանին
անբաղդ
բանտարկուածքը,
յօժ
է
այդ
բանը
Պ.
Փուղինեանցի
ձեռքով.
այս
{պատճառով}
չենք
կարող
որոշակի
դատել,
թէ
ո՛ւմ
պատկ
րժ
բաների
տեղիք
տալ:
Ես,
Խալիլ
նայիբի
{պատճառով}
ընկնելով
քո
մարդերի
ձեռքը,
երբէք
յոյս
Շիյեաթների
դաւանութիւնը
ուրացաւ
ոչ
այն
{պատճառով},
որ
ճանաչեց
նորա
մոլորականութիւնը,
այ
մի
բան
է:
Այս
խօսքերը
չեմ
ասում
ես
այն
{պատճառով},
որ
արգելեմ
ձեր
գրութիւնը։
Ամենեւին
ո
մասին,
որ
գործուել
էին
իմ
վերայ:
Այս
{պատճառով}
իմ
երազներից
գլխաւորը
ստորագրում
եմ
այս
մի՛
անարգիր
իմ
ազգը
այդ
պակասութենների
{պատճառով},
որովհետեւ
նա
է
այն
միակ
առարկան,
որ
քեզանից,
շատ
սխալւում
ես:
-
Ի՞նչ
{պատճառով}
դու
այդպէս
սիրում
ես
ինձ,
-
հարցանում
է
ում
փողոցներ
չափել
դատարկ
նորասիրութեան
{պատճառով}:
Ես
չտեսած
հաւատում
եմ,
որ
կայսրների
այն
տխուր,
այլեւ
զզուելի
բանը,
ոչ
այն
{պատճառով},
որ
այս
անբնական
աղօթքով
կարող
էին
նոք
ձ
շատ
յարգելի
է
Հայր
Ղեւոնդի
անձը,
այս
{պատճառով}
եւս
թախանձելով
խնդրեցի
դադարեցնել
այդ
ա
՝
առանց
մի
հաստատ
հիմք
ունենալու,
այս
{պատճառով}
եւս
ազգային
դպրոցը,
որպէս
արդիւնք
մի
պ
տնտեսական
մասնում
գտանուած
անկարգութեան
{պատճառով}:
Շատ
եւ
շատ
ցաւելի
է
նոցա
վիճակը
եւ
ցա
ճառը,
նա
պատասխանեց,
թէ
բոլորովին
այլ
{պատճառով}
հրաժարուեցան
շարունակել
սկսուածը,
եւ
ա
բարձրացած
կրօնական-սխօլաստիկեան
վէճերի
{պատճառով}
Մխիթարեան
միաբանութիւնը
ուղղակի
կամ
անմ
օղով
ծածկուի
միշտ
եգիպտացու
աչքից։
Այս
{պատճառով}
եւս
տեսանում
ենք
զանազան
խլրտմունք
եւ
թ
վէրքերը
ճարակում
են
նորա
հոգին,
եւ
այս
{պատճառով}
եւս
Հայը
մարմնով
միայն
ապրում
է
առողջ:
նքները
օրէ
օր
սկսանում
են
հատանիլ,
այս
{պատճառով}
եւս
տեսակի
պակասութենից
առուտուրը
սկսու
ար
անուանէ,
իրաւունք
ունի:
-
Ի՞նչ
{պատճառով},
-
հարցանում
են
վաճառականք:
-
Այս
ալու
չէ
կառք
պահել
իւր
կնոջ
համար,
այս
{պատճառով}
ես
սովորեցնում
եմ
հարսնացուն
կառքերի
եւ
ր
ժամանակից
տղան
հիւանդանում
է,
եւ
այդ
{պատճառով}
եւս
Բէգզադէն
սկսում
է
ծուռ
աչքով
նայել
յժմ
ինձ
հարկաւոր
է
այս
չնչին
արծաթը
այն
{պատճառով},
որ
բնակարանս
հեռի
է
եւ
չկամէի
միւս
ան
րեան,
քան
թէ
աշխարհական
քահանան
եւ
այս
{պատճառով}
շատ
կոշտ
են
վարւում
քահանաների
հետ՝
ամ
ակին։
Ի՛նչպէս
կարելի
է,
որ
նա
երեխայի
{պատճառով}
յետ
մնայ
խրախճաններից,
պարահանդէսներից
նեկան
կամ
մայրենի
դաստիարակութիւն,
այս
{պատճառով}
ազգային
դպրոցք
պարտական
են
կատարել
այս
վերայ:
§2.
Մեզ
գրում
են,
թէ
ի՛նչ
{պատճառով}
մինչեւ
այժմ
մի
քանի
բառ
չխօսեցինք
Պ.
Խ
§3.
Մեզ
գրում
են,
թէ
ո՛ր
զանցառութեան
{պատճառով}
չմերժեցինք
լուրերը,
որ
Ճռաքաղից
յետոյ
մ
է
դիմել
դէպի
մամուլի
օգնութիւնը:
Այս
{պատճառով}
եւս
որոշեցինք
Յիշատակարանիս
միջնորդութե
ինք
առաւել
խօսել
Պ.
Չերքեզեանի
գրուածի
{պատճառով},
այլապէս
դէպի
չարը
պիտի
գործ
դրած
լինէ
մաղթելով
Չերքեզեանցին՝
Պ.
Նազարեանցի
{պատճառով}
գրելու
գրքի
մէջ,
դառնում
ենք
դէպի
երկր
,
կա՛մ
երկիւղի,
կա՛մ
այլ
յարակցութեան
{պատճառով}
օտարի
հետ,
խախտեցին
երանելի
նախնեաց
ու
ի
մասնաւոր
կամ
անձնական
ցաւի
կամ
վտանգի
{պատճառով}.
քա՛վ
լիցի,
ես
մի
անհամ
մարդ
պիտի
լին
ողմերում,
յատկապէս
այս
կրօնական
վէճերի
{պատճառով},
շատ
մեծ
շարժառիթք
են,
որ
նստիս
ու
լա
շինքներին
փոփոխութիւն
առաջարկողին.
այս
{պատճառով}
մեծ
խորհուրդ
է
ունեցել
եկեղեցին
Հայոց
ա
ւնինք,
իսկ
նորանից
աւելի՝
ոչինչ.
այս
{պատճառով}
եւս
այդ
անցքերի
պատմութեան
վերայ
նայում
սեմական
նամակները
դէպի
"
Մեղուն
",
այս
{պատճառով}
եւս
աւելորդ
համարեցինք
մի
երկու
բառ
խօս
անակ
բարձրանում
են
այսպիսի
չնչին
զոհերի
{պատճառով}:
Դորա
հակառակ
շնորհակալ
կը
լինինք,
եթ
անից՝
չենք
կարող
չյայտնել
մեր
ցաւը
այն
{պատճառով},
որ
չենք
կարող
այս
անգամս
ուրիշ
բաների
Այսքան
վնաս
յառաջացաւ
միմիայն
պատերազմի
{պատճառով},
ժամանակաւորապէս
բամբակ
չգալուց,
ապա
է
բնականապէս
եւ
բնութեան
վերայ:
Եւ
այս
{պատճառով},
փոքրագոյն
մասը,
որ
չէ
պարապում
երկրա
կայ,
պիտի
հնազանդուիլ
ճակատագրին:
Այս
{պատճառով},
շատ
հող
ունեցող
ազնուականը
ունի
իւր
ք
յքի
կամ
մինիստրի
անձնական
յարաբերութեան
{պատճառով}
յառաջացուցած,
որից
հասարակ
ժողովրդի
`
ոմանք
մարդիկ,
կա՛մ
իւրեանց
ծուլութեան
{պատճառով},
կա՛մ
մի
դժբախտութեամբ
աղքատ
լինելով,
Տարակոյս
չկայ,
որ
Ամերիկայի
պատերազմի
{պատճառով}
այսօր
Լոնդոնի
մէջ
կայ
3
միլիոն
բնակիչ:
լ
ազգային
վաճառականութիւն,
միմիայն
այն
{պատճառով},
որ
ինքեանք
Հայ
էին:
Նոցա
վաճառականու
ւթենից
դուրս
եկած
լինելով,
կա՛մ
մի
այլ
{պատճառով}
։
Մինչդեռ
հում
նիւթերի
համար
չկայ
որեւի
քայլ
խոտորիլ
մեր
ուղիղ
ճանապարհից:
Այս
{պատճառով}
մէջտեղ
դնում
ենք
խնդիրը՝
ի՛նչ
է
ազգութ
եւին
վերաբերութիւն
չունիմ
քո
հետ,
ի՛նչ
{պատճառով},
հակառակ
իմ
կամքին,
առնում
ես
եւ
բռնո
ց
յետոյ
անկատարին
հետեւիլ,
միմիայն
այն
{պատճառով},
որ
անկատարը
ժամանակով
յառաջ
է,
քան
թ
էս
նաեւ
քո
բոլոր
ընտանիքի
տէրը,
եւ
այս
{պատճառով}
քո
ունեցած
կարողութիւնը
հերի՛ք
է
այսօր
եւ
աւազակ:
Մարդը
չէ
սպանում,
եթէ
այն
{պատճառով}
միայն,
որ
սպանութիւնը
արգելուած
է,
ի
ելոց,
եթէ
նա
գործում
է
այն
միմիայն
այն
{պատճառով},
որ
հաւատում
է,
թէ
փոխարէն
պիտի
ստանա
ոկ
պատրաստեն՝
կըմնայ
քաղցած.
Այդ
{պատճառով}
էլ
բերին
եւ
ձըկներ,
Պանիր
ու
խաւե
աւարտեց,
քնած
էր
մեծատունն,
Այդ
{պատճառով}
էլ
ուսանողները
Դատարկ
մարդիկ
են
նո
Աշխարհք
խաբեց,
զարմացուց,
Այդ
{պատճառով}
Աստուած
նորա
Աստղի
լոյսը
խաւարցու
բի
նամակը
թուեալ
է
մայիսի
26-ից,
փոշտի
{պատճառով}:
25-ին
100
հատ
սիգար-ծաղիկ
ուպմանեան:
Յովհ[աննէսի
հետ].
եղբայրս
հիւանդութեան
{պատճառով}
չէր
եկած,
առաջիկայ
տես[ութիւնը]
նշանակ
ղեցականը,
քաղաքական
եւ
քրէական
գործերի
{պատճառով}
պիտի
դատուի
քաղաքական
եւ
քրէական
ատեանն
առական:
-
Չկատարուելու
կանոնը
ի՞նչ
{պատճառով}
է
տպւում:
-
Ո՞վ
է
այդ
իրաւաբանը:
Ռուսիոյ
մէջ,
եւ
թէ՛
Տաճիկստանում,
այս
{պատճառով}
էլ
ասացինք,
թէ
մասնաւոր
խորհրդի
նուիրո
վհետեւ
ես
"
Հիւսիսափայլի
"
հետ
էի։
Այս
{պատճառով}
"
Հիւսիսափայլի
"
հրատարակողի
եւ
իմ
յանց
ում
կողմնապահ
լինել
նաեւ
դէպի
մեզ.
այս
{պատճառով}
ինչպէս
առաջ,
այնպէս
եւ
այս
գրութեան
մէ
առաւել,
այլ
ազդեցութիւն
չ'ունէին։
Այս
{պատճառով}
ժողովրդի
սրտի
վերայ
ներգործելու
համար
պ
ծել,
ինչպէս
Կիկերոնն
է
գործածել,
ի՞նչ
{պատճառով}
հայերս
ամբողջ
ոճեր
եւ
դարձուածներ
չէ
պի
ացուց
եւ
Յովհաննէս
Կաթողիկոսից...
ի՞նչ
{պատճառով}
հին
լեզուի
անգործածական
բառերը
եւ
ոճերը
աշխարհի
մէջ
պարկեշտ
կերպարանքով
եւ
այս
{պատճառով}
եւս
չէ
ընկնում
ընթերցողների
ուշադրութեա
դոցա
յայտարար
բառերը
եւ
ձեւերը.
եւ
այդ
{պատճառով},
եթէ
նա
լսում
է
անծանօթ
գաղափարներ՝
Հ
մ
1852,
յունուար
12,
տարեգլխի
հանդէսի
{պատճառով}.
Гран[овский],
I,
եր.
27):
"
հասկանալ
վերը
յիշած
հակադրութիւնը,
այս
{պատճառով}
աշխատում
է
համեմատութիւն
գնել
քրիստոնէո
կենդանի
ձեւով
աւանդելու
գաղտնիքը:
Այս
{պատճառով},
շատ
անգամ
պատահում
է
նոցա
խօսել
յունա
կեանքի
այն
մութ
կողմերի
վրայ,
եւ
դոցայ
{պատճառով}
չէ
ուզում
տեսնել
նորա
մէջ
շրջան
առնող
ա
իք
չհամարելով
ընտրողութեան
եւ
կաշառելու
{պատճառով}
առաջացած
ամբոխմունքի
եւ
անկարգութեան
ամ
իմիայն
դէպի
կորստաբեր
հետեւանքներ:
Այս
{պատճառով},
եթէ
նաեւ
յաջողութիւն
գտնէ
խնդիրը
(
bi
ւնը
արտոնունակ
դասակարգի
ձեռքին
է:
Այս
{պատճառով},
աւելի
կանոնաւոր
եւ
հիմնաւոր
սկզբունքն
անգլիական
տէրութենական
սկզբունքին,
այս
{պատճառով},
հազիւ
թէ
կարողանան
նոքա
իրագործուել
ա
ենք
այստեղ
մի
երկու
խօսք
աւելացնել
այն
{պատճառով},
մանաւանդ,
որ
Հեգելի
այս
տեսակ
կարծիք
նտեղ
սորա
եւ
նորա
դրանը
մեր
աղքատութեան
{պատճառով}:
Վերջումը
անճարացած
ընկերներիս
մինը
պա
անօթ
բարեկամ,
որտեղի՞ց
ես
գալիս,
ի՞նչ
{պատճառով}
եւ
ո՞ւր
ես
գնում:
Ա՜խ,
ասացի
ես
նորան
ռացան
մեր
անունը
եւ
լոկ
քաղաքավարութեան
{պատճառով}
ընդունում
են
մեր
ողջոյնը:
Եթէ
իմ
ինաւոր
պատճառի
արձակ
է
վերակացուն.
այս
{պատճառով},
նոցայ
պարզմտութիւնը
պղտորելու
համար,
դրան
ճակատի
վերայ,
իւր
մարդասպանութեան
{պատճառով}.
նա
մի
շատ
անհաստատ
եւ
կասկածելի
բնութ
ան,
մարդատեցութեան,
եւ
շողոքորթութեան
{պատճառով},
թէպէտ
այդ
մարդը
իւր
տիրոջն
եւս
հաւատա
երարը,
որի
հետ
պապը
եկեղեցական
գործերի
{պատճառով}
ունէր
շատ
վէճեր:
Թող
մեզ
խրատ
լինի
այս
յց
կարդինալը
այնպէս
կամեցաւ.
եւ
թէ
ինչ
{պատճառով},
ահա՛:
Կարդինալը
քաջ
գիտէր,
որ
այս
մ
որ
չգիտէր
երբեք
կեղծաւորուիլ:
Սոյն
այս
{պատճառով}
կարդինալը
խէթ
աչքով
էր
նայում
սորան:
Ս
ւթեամբ
էր
վարւում
ծառայողների
հետ,
այս
{պատճառով}
նոքա
բողոքեցին
կարդինալին,
որով
չափաւո
ծառայողների
հետ,
ապա,
նախ
սխալ
է
այն
{պատճառով},
որ,
երբ
նորան
արձակում
էին,
է՛ր
աղա
արդինալ
սորան
շատ
էր
սիրում
մի
անձնական
{պատճառով},
եւ
շատ
մեծ
կարծիք
ունէր
սորա
վերայ:
պը
արժանաւորութիւն
տուեց,
բայց
թէ
ի՞նչ
{պատճառով},
անհասկանալի
բան
է:
Ասես
թէ
ո՛չ,
սա
ան
փախչում
էին,
նորա
չարագործութենների
{պատճառով}:
Բայց
սա
ուշադիր
էր
իւր
օգտին
եւ
ո՛չ
թ
քս
վերադառնալ,
բայց
արծաթի
պակասութեան
{պատճառով}
նոր
ի
նորոյ
ընկայ
հոգսերի
մէջ:
Իմ
բախտ
ւրացած
կը
լինի
Քրիստոսի
արդիւնքը
եւ
այս
{պատճառով}
հաւատը
միմիայն
դէպի
Քրիստոսի
փրկարար
տն
թերից
հեռի
մնալ
եւ
այլն,
եւ
այլն.
այս
{պատճառով}
եւս
չե՛նք
կարծում,
որ
այս
մարդկային
հն
ու
փայտեղէն
շինուածքի
կրակից
վնասուելու
{պատճառով}
շատ
նեղութիւն
քաշեց
Ղազարը
չնչին
եւ
անպ
ութիւնը)
իմ
երանելի
Ղազարը
գրեց.
այս
{պատճառով},
այդ
գրքի
մէջ
մենք
նորա
այս
Թուղթն
էլ
եցայ
աղօթքի
պարապել
եւ
հանգստանալ։
Այս
{պատճառով}
գնացի
Սիւնեաց
աշխարհը
եւ
երկու
տարի
կեց
Իսկ
ամառները,
այն
տեղի
շատ
տաք
լինելու
{պատճառով},
Սիւնեաց
եպիսկոպոսը՝
տէր
Մուշէն,
տա
Տէր
Աղանն
էր՝
Տիրոջդ
մօրեղբայրը։
Այդ
{պատճառով},
Հայերի
մէջ,
քե՛զ,
Տիրո՛ջդ
արժանի
էի
մ
մի
փոքր
ներէ՛
իմ
անզգամութեան),
այս
{պատճառով}
էլ,
ճի՛շդ
եւ
առաւե՛լ,
քե՛զ
միայն
արժա
րդ
չկայ.
իսկ
ա՛յժմ,
նախանձի
չարութեան
{պատճառով},
շատե՛րն
աշխատում
էին
լինել
իմ
փոխանակ
եւ
Տիրոջը՝
Յիսուս
Քրիստոսին,
նախանձի
{պատճառով}
Հրէից
ժողովուրդը
եւ
քահանայապետքը,
առա
վելով,
իրենց
նախանձի
եւ
վրէժխնդրութեան
{պատճառով},
ոչինչ
բաներ
էին
խօսել
տալիս
նորանց,
՛ւմ
է,
Պիղատոսը
ճանաչելով,
թէ
նախանձի
{պատճառով}
մատնեցին
նորան,
ձեռքերը
լուանալով,
աս
ցը
պիտի
ասեն։
Ա՛յսպէս
էլ,
նախանձի
{պատճառով},
իմ
մասին
հանել
էին
շատ
բամբասանքներ՝
հանում
են
անպիտան
համբաւներ
եւ
նախանձի
{պատճառով}
խօսում
են
անարժան
բաներ։
Պա՛տճառ,
որովին
մի
կո՛ղմ
թողած,
լո՛կ
ցանկութեան
{պատճառով}
նայե՛լը
կատարուած
շնութեան
հետ
հաւասարե
ասարեց՝
ասելով,
թէ
որ
մէկը
ցանկութեան
{պատճառով}
նայի
կին
մարդու
վերայ,
արդէն
իր
սրտի
մ
թշուառակա՛ն
մարդիկը,
թէ
ինչի՞
նախանձի
{պատճառով}
ձգում
են
իրենց
անձը
չապաշխարուելու
մեղք
չեն
դնում։
Բայց
մարդ
մարմնի
թուլութեան
{պատճառով}
մեղք
է
գործում,
ինչպէս
եւ
ես,
որ
ամեն
եւ
Նազազացի
Գրիգորի,
որ
իր
շատ
շնորհի
{պատճառով}
աստուածաբան
ասուեցաւ,
եւ
մեր
առաքելանմ
ճանապարհին
հետեւելով
վարդապետեցին։
Այս
{պատճառով}
եւ
մի՛ւս
բոլորը
եւ
ինչ
որ
նոցա
մօտ
եղած
(
որ
յետոյ
Մանի
անուանեց
իրեն,
եւ
այս
{պատճառով}
էլ
նորա
հետեւողքը
Մանիքեցիք
կոչուեցան)
նման
եմ։
Բայց
ես
չէի
դատապարտում
ա՛յն
{պատճառով}
որ
ուսել
էի
Քրիստոսից,
որ
չէ
հրամայում
լու
համար
(
կարելի
է՝
իմ
անարժանութեան
{պատճառով}
)
սո՛ւրբ,
անարա՛տ
եւ
ամեն
մեղքից
ազատ
հաշտ
լինելը
քո
ծառաների
հետ։
Մեր
մեղքի
{պատճառով}
ամուլ
ամպերի
թող
չնմանի
դա՛,
այլ
առա՛տ
նց
սրտերի
հետ
միացած
դառնաշունչ
նախանձի
{պատճառով},
այդ
բաների
հակառակն
են
անում,
եւ՛
իր
լու
համար
բանալով
իրենց
բերանը։
Այս
{պատճառով}
զարհուրած
վախենում
եմ,
չլինի
թէ
եւ
դոց
եւ
պարծանք,
եթէ
կարելի
լինէր,
նախանձի
{պատճառով},
շատերը
կը
կամենային
հնարք
գտնել,
որ
որոնց
բնա՛ւ
չենք
կարող
համաձայնիլ.
այս
{պատճառով},
երբ
թարգմանեցինք
այս
Թուղթը,
հարկ
եղ
նք
Թղթի
բնագրի
խօսքերն
էլ,
եթէ
որեւիցէ
{պատճառով}
հարկաւոր
թուեցաւ։
Սուրբ
գիրքը,
բաց
զօրքը
եւ
այլն
եւ
այլն
մի
ուրախական
տօնի
{պատճառով},
նախ
եւ
առաջ
իրենց
ուխտերը
եւ
աղօթքը
կ
նանք։
Այս
վերջին
խօսքերը
ասում
ենք
այն
{պատճառով},
որ
Փարպեցու
ասած
"
առ
'ի
բժշկութիւն
վ
ուց։
Պատմութիւնը
մեզ
չէ
ասում,
թէ
ինչ
{պատճառով}
տեսնում
ենք
Փարպեցուն
Աշուշայի
դռնում,
(
նոյն,
գլ.
Ժ.,
համ.
38-39)։
Այս
{պատճառով}
Պաւղոսը
ասում
է.
"
Քրիստոս
գնեաց
զմեզ
արզապէս
չենք
հասկանում
եւ
չգիտենք։
Այս
{պատճառով}
էլ
բնագիրը
պահեցինք
այստեղ,
որ
ընթերցո
,
բացի
Անձեւացեաց
իշխանից։
Եւ
ի՞նչ
{պատճառով}
Սեւուկը
անպատճառ
պիտի
մարդուն
անուն
կար
այս
մարդի
անունը
յիշեցինք
այստեղ
ոչ
այն
{պատճառով},
որ
ասինք,
թէ
նորա
պարտիզումն
է
անցել
նց
արժանաւորութեան
եւ
թէ՛
վարած
պաշտօնի
{պատճառով}
։
"
Հրաման
տային
սուրբ
քահանայապետքն
Աս
(
եր.
136)։
Նո՛յնպէս
արժանաւորութեան
{պատճառով}
եւ
սարկաւագը
անուանւում
է
քահանայ.
Սու
։
Տպագրական
ինչ
ինչ
արգելքների
{պատճառով}
այս
"բացատրութիւնքը"
չկարողացանք
զետեղե
եաց
ամենայն
Հայաստանեայց",
բայց
այս
այն
{պատճառով}
միայն,
ինչպէս
ինքը՝
Փաւստոսն
էլ
յայտնու
ձեւելով։
Ցաւելի
է,
որ
մի
քանի
չքերի
{պատճառով}
որպէս
Մեհրուժան,
նոյնպէս
եւ
Վասակ
անուն
համար
արիւն
թափել.
ուստի
մի
քանի
չքերի
{պատճառով}
այն
մարդոց
անունն
էլ
կորցնելը
լաւ
բան
չ
արող
զովացնել
նորա
հոգեկան
ծարաւը,
այս
{պատճառով},
մօր
գիտութեամբ
եւ
Աբովեանի
օգնականութ
իքը,
ծանրացնում
են
նորա
ստամոքսը.
այս
{պատճառով}
պաշտօնական
հրովարտակով
պատուիրեց
տալ
իւ
քի
պատիւը
եւ
նորա
հեղինակի
անունը.
այս
{պատճառով}
ահա
մոռացւում
են
այնքան
անհամար
աշխատու
կատարուեն,
-
ասաց
սատանան,
արդեօք
այն
{պատճառով},
թէ
ցանկանում
էր
նոր-նոր
եւ
զանազան
ծա
կան
ազատութիւնը
ձեռք
բերել:
-
Ին՞չ
{պատճառով}
չկայ
ոչ
մի
օրինաւոր
ապստամբութիւն.
ի՞ն
ց
դորա
մէջ
ոչինչ
միտք
չկայ:
-
Այդ
{պատճառով}
եւս
հնարած
է:
-
Անհնարին
է:
րող
հաշիւ
ու
համար
տալ
ինքեանց,
թէ
ինչ
{պատճառով}
ջարդւում
էին,
եւ
ինչ
էին
կամենում
դուր
,
շուտով
սկսանես,
ուրեւիցէ,
ինչեւիցէ
{պատճառով}
մի
ապստամբութիւն
կամ
խռովութիւն,
ապա
թ
արիմ
հպատակ:
-
Ինչո՞ւ:
-
Այն
{պատճառով},
որ
մենք
հանդիսով
հակառակուեցանք
Փարիզ
ն
դժոխքի
համար
այս
տետրակները,
նախ
այն
{պատճառով},
որ
ոչինչ
չեն
պարունակում
իւրեանց
մէջ
ինձ
պատահի
սրտնեղութիւն
կամ
փսխել,
այս
{պատճառով}
գործ
կը
դնեմ
իմ
թագաւորական
վճռական
հնա
ես
խօսքիդ
պատասխանը
կը
գրեմ
նամակով
այն
{պատճառով},
որ
բերանով
խօսելու
ժամանակ
այնպէս
գեղ
ապետքը
եւ
խաբեց
մի
քանի
յիմարի,
թէ
այն
{պատճառով}
լինում
են
դոքա,
որ
ունի
մի
հոյակապ
դպր
իւրեանց
անդաստիարակութեան
եւ
տգիտութեան
{պատճառով}
դատապարտուած
են
ոտաբոբիկ
այս
ու
այն
կող
որ
միմիայն
ազգին
բարի
ցանկացած
լինելու
{պատճառով},
համարուի
ազգասէր:
Պ.
Մարկոսը
հո
արեց,
թէ
նոր
է
գալիս
պ.
Մարկոսը:
Այս
{պատճառով}
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
կամեցաւ,
յառաջ
գնալ
Երեւի
թէ
առաւօտուն
վաղ
մարդ
ուղարկելուս
{պատճառով}:
Օրհնած
հոգի,
ո՞չ
ապաքէն
տոմսակումս
գ
կը
շինել
էր
բոլորովին
թափանցիկ,
եւ
այդ
{պատճառով}
աչքերս
վերստին
կախարդուեցան
նորա
գեղեցկ
մ
կատարել
եմ
եւ
աւելի
ծանր
գործեր,
այս
{պատճառով}
ոչինչ
տարակոյս
չունէի
իմ
յառաջադիմութեա
իմ
կարծիքով,
յիմարութիւն
է:
Նախ,
այն
{պատճառով},
որ
մեր
խնջոյքի
մէջ
կարող
էր
մի
անախոր
ջ:
-
Ամենեւին
համաձայն
եմ,
եւ
այդ
{պատճառով}
եւս
խնդրել
եմ
քեզ
իմ
մօտ.
արի՛
նստենք
ջում
են
մի
ամենազուտ
մաքրողութիւն,
այդ
{պատճառով}
կրակը
է
մի
մեծ
ներգործող,
որի
կարողութ
ար
դուրս
էր
երեւում
Մանթուխեանցից.
այս
{պատճառով},
ամենայն
սառնութեամբ
յանձն
էր
առնում
Մ
,
այլ
եւ
հարկաւոր
էր,
որ
եռ
գային․
այս
{պատճառով}
թողեցի
այդ
սաստիկ
կրակի
մէջ
իմ
պատրաստո
հետեւ
իմ
աշխատութեան
վաստակն
է
դա,
այդ
{պատճառով}
եւս
ինձ
աւելի
քաղցր
է
նայել
դորա
վերայ
ի
փոքր
մեղադրես
այդպիսուն
նորա
սխալների
{պատճառով},
կը
տեսանես
ահա,
որ
յիմար
ֆանատիկոս
ա
մբ
հրատարակել
նորա
վարքագրութիւնը.
այս
{պատճառով}
համարձակութիւն
չունիմ
խօսել
հրապարակով
տպւում
են
Հիւսիսափայլ
օրագրի
մէջ.
այս
{պատճառով}
եւս
իմ
ընթերցողքը
չեն
կարող
ասել
ինձ,
ղոպուտ
կպատկանի
ծխատէր
քահանային,
այս
{պատճառով}
ահա
մեռեալից
աւելի
եկամուտքի
արդիւնաւոր
ւթեան
մասին
եւս
հետ
չեն
ժողովրդից.
այս
{պատճառով}
եւս
ասում
էին.
-
օրհնա՛ծ,
այսքան
տարի
որ
լինում
էին
այսպիսի
տեղերում,
եւ
այս
{պատճառով}
եւս
ցոյց
է
տալիս
իւր
հոգու
միջինը
ամենա
ի
երիտասարդ
կամ
նոր
հարստացած
մարդ․
այս
{պատճառով}
եւս,
նորա
կարծիքը
կամ
խօսքը
աւելի
մեծա
անեց
տիրացուն:
-
Երեւի,
օդի
լաւութեան
{պատճառով}
դուրս
էք
եկել
ման
գալու,
շատ
լաւ
էք
ար
խռովութեան
մինչեւ
հնարաւոր
ծայրը.
այս
{պատճառով}
կոմսը
չէր
կարող
խօսել
այլ
բանի
մասին,
երկրորդ,
որ
իմ
անակնկալ
ներս
մտանելու
{պատճառով}
այս
արգոյ
հիւրերը
եւս
զրկուեցան
այդ
քաղ
օտ,
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
Ահա
այս
{պատճառով}
գնացի
գնեցի
Հայոց
երգարանը,
որի
մէջ
Մա
անում
տաղի
խօսքերը
նորա
լեզուի
հնութեան
{պատճառով}
։
Ցաւելի
է
մեր
ազգի
դրութիւնը
ընդհ
բուն
հայկական
ազգային
երգ:
-
Ի՛նչ
{պատճառով}:
-
Այն
պատճառով,
որ
տաղի
բովանդակ
ն
երգ:
-
Ի՛նչ
պատճառով:
-
Այն
{պատճառով},
որ
տաղի
բովանդակութիւնը
նա
չէ
կարող
հ
էին,
անհնարին
էր
թոյլ
տալ
մանաւանդ
այն
{պատճառով},
որ
շատ
տեղեր
Հայաստանում
քրիստոնէութի
ւոր
բան
չէին
կարող
ունենալ:
-
Ի՛նչ
{պատճառով}:
-
Ո՛հ,
շատ
խո՛ր
է
դորա
պատճառը,
անուսումնասիրութեան
եւ
անընդունակութեան
{պատճառով},
դուրս
քշուեցան
դպրոցից,
ուր
դրել
էր
ն,
որ
չգիտեմ,
թէ
ինչ
մտածեմ,
թէ
ի՛նչ
{պատճառով}
մէջ
էք
բերում
այդ
բաները:
-
Ներողո
այն
խնդրում
եմ
լսել
ձեր
խորհուրդը,
որի
{պատճառով}
այսքան
խօսք
յառաջացաւ:
-
Իմ
առաջին
եւս:
Դո՛ւք,
ձեր
տարապայման
ժլատութեան
{պատճառով},
չկամենալով
կատարել
ձեր
խոստմունքը,
ո
ւոր
անկիւնը,
ուր
բացուեցաւ
դուռը,
այս
{պատճառով}
եւս,
դուռը
բացուելուց
յետոյ,
շեմքի
վե
ինէր
մի
խրատական
ու
աչք
բացող
բան:
Այս
{պատճառով}
սկսեց.
-
Պարոն,
դու,
որ
բանի
տեղ
,
-
ուրեմն
այս
հիման
վերայ,
մարդը
ի՞նչ
{պատճառով}
աւարտելու
չէր
իւր
կեանքը
մի
ժամանակ,
թ
ւմ
էր
Թիւթիւնճի-օղլուին,
որ
չգիտեմ
ինչ
{պատճառով}
ոչ
ոքի
չէր
ասում
իւր
յատուկ
անունը
եւ
ո
չկայ,
հասարակաց
մատենադարան
չկայ,
այս
{պատճառով}
այնտեղի
մարդիկը
պիտոյ
է
անպատճառ
յօժարէ
չհարցրեց
նորա
ուր
լինելը,
կարելի
է
այն
{պատճառով},
որ
Թիւթիւնճի-օղլուն
կասկած
չտանի..
այս
երկուքը
հակառակ
են
միմեանց,
եւ
այս
{պատճառով}
ինչ
տեղ
բնութիւնը
կայ,
այնտեղ
սուտ
չկա
յետոյ
բաղկացնեն
մի
այլ
մարմին.
եւ
ի՞նչ
{պատճառով}
մարդը
ականատես
լինելով
բնութեան
փոփոխակ
որ
գործ
էիր
դրել
դու
քո
վերայ,
եւ
այս
{պատճառով}
շատ
ճիշտ
է
տուածը
պահանջելու
ժամանակ.
ագրեցինք
այս
կնկայ
հագուստը
եւ
ձեւը
այն
{պատճառով},
որ
շատ
անգամ
մի
տպաւորութիւն,
որ
այս
ինքը
մնալով
գետնատնումը
մօրը
տեղ:
Այս
{պատճառով}
անծանօթը
դեռ
չէր
ուղղուած
իւր
շփոթութեն
իտէ
պարոն
Շահումեանցի
առատութիւնը,
այս
{պատճառով}
կը
ցանկանայ,
որ
ինքը
հասուցանէ,
դու
պ
մի
տխուր
բան
անցել
էր
այդ
տեղ,
եւ
այս
{պատճառով}
շուտով
հարցրեց
կնոջից:
-
Ի՞նչ
կայ.
ր
մօտ,
-
վեր
առեց
կինը,
-
եւ
գիտե՞ս
ինչ
{պատճառով}:
-
Գալը
եւս
չգիտեմ,
ոչ
թէ
պատճառը
ը
չէին,
այլ
քաղաքի
սովորութիւնքը.
այս
{պատճառով}
Մանուշակը
մեղադրելով
իւր
ծնողքը,
չէր
դ
քամահրանքը
այն
խօսակցութեան
վերայ.
այս
{պատճառով}
միշտ,
երբ
սկսում
էին
այսպիսի
խօսակցութ
ի
իւր
մէջ:
Մարդը
պատկեր
է
Աստուծոյ
այն
{պատճառով},
որ
կարող
է
սիրել,
եւ
այս
ոչ
այնպիսի
պատրաստւում
էր
արդէն
գնալ
անկողին.
այս
{պատճառով}
եւ
Մանուշակը
միւս
ճրագը
առած
ձեռքը,
գն
ու
յառաջ,
քան
թէ
ամուսնացած
էինք,
այս
{պատճառով}
անհրաժեշտ
հարկաւոր
է
մեր
առանձնախօսութի
ուղ
պատել
էր
բոլորովին
թաց
քաղաքը,
այս
{պատճառով}
գիշերուայ
մթութիւնը
թանձրացել
էր
այնպէս
ւմ
էի
քո
հետ,
քո
անունի
եւ
հարստութեան
{պատճառով},
կարդում
ես
ինձ
այդ
քարոզը:
Ես
ինքս
գ
մ
հակառակուիլ
Մանուշակի
խօսքին:
Եւ
այս
{պատճառով}
եւս
բժիշկ
կանչելը
թողուցին,
ուրեմն
եւ
էս.
նա
յօժարեցաւ
այս
բանին
դարձեալ
այն
{պատճառով},
որ
հանդարտեցնէ
ծնողաց
սիրտը,
որ
մաքո
մէջ,
գերադաս
էր
համարում
թեթեւը,
այս
{պատճառով}
սկսեց
նա
թեթեւի
պատրաստութիւնը
տեսանել
ձնառու
չենք
մեկնել
դրականապէս,
թէ
ի՞նչ
{պատճառով}
այդ
արարողութեան
անունը
թեթեւ
է.
բայց
ութիւն,
վասն
որոյ
մտածում
ենք,
թէ
այս
{պատճառով}
եւս
ստացած
լինի
այդ
արարողութիւնը
թեթեւ
ու
չէ
թեթեւը
ձգելուց
յետոյ.
առաջին
այն
{պատճառով},
որ
հիւանդը
չէր
բժշկուելու,
երկրորդը
չունինք
այստեղ,
այլ
այս
մի
քանիքը
այն
{պատճառով}
յիշեցինք,
որ
մեր
ընթերցողը
մի
փոքր
ծան
ընծայիր,
եւ
ոչ
մատանին...
-
Ի՞նչ
{պատճառով}
մատանին
ոչ.
շատ
գեղեցիկ
շինուած
է,
քա
ն
ցեղից,
որի
ձէռքումն
էր
մատանին,
այս
{պատճառով}
աղաչում
եմ,
եթէ
բարով
ամուսնանամ,
այդ
տի
ուտէր
քրոջ
ձեռքից
այդ
հարուածը,
այն
{պատճառով}
Աղուանեանցը
շտապեց
կտրել
քրոջ
խօսքը,
ե
.
վերին
աստիճանի
անզգամ,
ասում
եմ
այն
{պատճառով},
որ
եթէ
աշխարհի
երեսին
լինէր
մի
այնպիս
երկու
անգամ
հիւանդանում
էր,
բայց
ի՞նչ
{պատճառով}.
սաստիկ
բարկութենից
կապւում
էր
նորա
մա
եմ
ասում
եւ
ո՛չ
թուականը
իսկապէս,
այն
{պատճառով},
որ
չգիտեմ.
միայն
այս
քան
կարող
եմ
աս
ջնջուի
մեր
ցեղը
տարաժամ
մահով:
Այս
{պատճառով}
մեր
ցեղապետը
պահում
է
իւր
մօտ
այս
մատան
,
մատանու
ողբալի
պատմութիւնը.
ահա
այս
{պատճառով}
խնդրում
եմ
քեզանից,
որ
չընծայես
այն
իմ
նչ
է,
Մանուշակս,
լաց
ես
լինում,
ի՛նչ
{պատճառով}:
-
Ո՛չ,
մայրիկ,
ասեղով
ծակեցի
ձեռ
ւթիւն
փոխանցումը:
Նա
ուրախանում
էր
այն
{պատճառով},
որ
այս
նամակը
ճշմարտում
էր
Շահումեանց
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն
իւր
կնոջը,
-
ինչ
{պատճառով}
էր
կանչել
ինձ
պարոն
Շահումեանցը:
-
չլինելով
շատ
բան
չէր
հասկանում,
եւ
այս
{պատճառով}
եւ
չէր
խառնւում
եւս
բանի
մէջ:
-
Պար
ար
ի՛նչ
էր
Մխիթարի
առաջարկութիւնը։
Այս
{պատճառով}
եւս
շատ
դժուարութիւնք,
այլեւ
մեծ
արծաթ
նում
կամ
չէր
կարող
օգնել
Մխիթարին.
այս
{պատճառով}
եւս,
զանազան
արգելառիթք
մէջ
բերելով,
ենակցութեան,
այլեւ
այն
նախապատիւ
սիրու
{պատճառով},
որ
ունէր
դոցա
հետ,
կասկածանք
տուեց
Կ
րդ
մանաւանդ
այն
ժամանակներում։
Այս
{պատճառով}
հարկադրուած
էր
Մխիթարը
ծածուկ
փախչել
Տա
դրութիւնը
Անտօն
աբբայի
անունով,
եւ
այդ
{պատճառով}
եւս
ինքը՝
Մխիթարը,
անուանուեցաւ
Աբբա
նութեան
ձեռքը
Կոստանդնուպօլսի
մէջ։
Այս
{պատճառով}
Մխիթարը
11
աշակերտներով
1715
թուականին
ը
եւ
երկրորդաբար
քաղաքականութիւնը։
Այն
{պատճառով}
երկրորդական
է
քաղաքականութիւնը,
որ
թէե
պապ,
որ
փոխանորդ
է
ընտրում
ինքեան
այն
{պատճառով},
որ
անձամբ
անձին
կարողանայ
առաջնորդել
Մխիթարեան
միաբանութեանը.
առաջին՝
այն
{պատճառով},
որ
մշակագործեցին
ու
ծաղկեցուցին
Հայոց
գեւորների
անփոյթութենից.
երկրորդ՝
այն
{պատճառով},
որ
Մխիթարեանք
չնուիրեցին
իւրեանց
անձը
այլ
օտար
ազգեր
աւերում
են
Հայաստանը
այն
{պատճառով},
որ
Աստուած
բարկացել
էր
Հայաստանի
վերա
ոյական
ճեղքը,
որի
մասին
խօսեցինք։
Այդ
{պատճառով}
եւս
մատենագրութեան
յառաջ
շարժող
զօրութի
ըստ
օրէ
չքացնում
է
առաջին
աղբիւրը։
Այս
{պատճառով}
եւս
միաբանութիւնը
օր
ըստ
օրէ
օտարանում
րդը։
Ինչ
ժամանակ
նոքա
առաքելութեան
{պատճառով}
գնում
էին
հեռաւոր
աշխարհներ,
աղճատում
ն
ունիմ
խօսել
միայն
Ֆրանսիայի
մասին
այն
{պատճառով},
որ
այս
ազգի
հոգին,
մանաւանդ
արգելք
լ
աւանդ
անդադար
ամբոխմունքների
եւ
աղաղակի
{պատճառով},
նա
չ'կարողացաւ
ստանալ
մի
հիմնաւոր
կրթ
,
մի
խօսքով՝
մարդը
շինել
մեքենայ։
Այս
{պատճառով}
չէ
կարելի
կարծել,
թէ
մի
անկիրթ
երեւակա
ում
էին
նորա
աշակերտների
համարում։
Այս
{պատճառով}
նորան
յափշտակեցին
եւ
բանդ
դրեցին։
Նա
դ
ւմ
նորանց,
որովհետեւ
լսողը
չ'կար։
Այս
{պատճառով}
կառավարիչը
(
Rector)
եւ
վարդապետները
(
կամեցաւ
Իգնատիոսը
երդումով
կապել։
Այս
{պատճառով}
Աստուածածնի
վերափոխման
տօնի
օրը,
նա
աշ
րաժարուեց
միանգամայն,
եւ
Կարաֆֆայն
այս
{պատճառով}
դարձաւ
նորան
թշնամի։
Այս
միջոցին
Ի
րանցից
դէպի
մի
մատուռ՝
աղօթք
կատարելու
{պատճառով}
։
Քիչ
ժամանակից
յետոյ
զուարթ
եւ
ուրախ
ե
ութիւնը
դէպի
Պապական
իշխանութիւնը։
Այս
{պատճառով}
պահանջում
էր,
որ
ջնջուին
այսպիսի
աբեղա
ովներով
վերջացնելու
էին
ահա
գործը։
Այս
{պատճառով}
Պիոս
IV
Պապը
հարկադրուեցաւ
տասն
տարուց
ց
կարո՛ղ
էին
օգտակար
լինել
Կարգին.
այս
{պատճառով}
բոլոր
առաջուայ
ուխտերի
միայն
անունը
մնա
նդութեամբը
հպատակէին
Կարգի
կամքին։
Այս
{պատճառով}
մեծ
զգուշութեամբ
ընդունւում
էին
այս
աստ
սին։
Այս
կանոնը
դրուած
էր
ոչ
միայն
այն
{պատճառով},
որ
իմացուի
Յիսուսեանների
գաղտնիքը,
ո
ն
Գողգոթայն
եւ
չարչարանքի
բաժակը
եւ
այս
{պատճառով}
եւս
յաղթեցին,
եւ
յաղթական
հանդիսացուցի
են
նորանց
կատարեալ
տգիտութեան
մէջ։
Այս
{պատճառով}
հեռացնում
էին
նորանցից
ամենայն
գիտութիւ
լ՝
առանց
քիթերը
բռնելու
գարշահոտութեան
{պատճառով}.
որի
վերայ
պիտոյ
է
բուսանին
մամուռ
եւ
այեց
իւր
կողմնակիցներին,
որ
յատուկ
այս
{պատճառով}
ուղարկում
էր
Հռովմ,
զարկել
իսկական
Վատ
Յիսուսեանք
հրաժարուեցին
երդումից.
այն
{պատճառով},
որ
Յիսուսեան
աբեղայքը
չէին
կամենում
ե
ը
Փարէզը
արիւնով
էր
լուացուել).
այս
{պատճառով}
խոստացաւ
Պապին
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
անց
սպանած
թագաւորի
մարմինը
թաղելու
այն
{պատճառով},
որ
ժողովուրդը
նոցա
սուտ
տխրեցուցած
եր
ը։
Նոքա
Յանսէնը
ատում
էին
մանաւանդ
այն
{պատճառով},
որ
նա
գրել
էր
մի
գիրք,
ինչպէս
յիշեցի
իէ
Կարդինալը,
որ
ատում
էր
Յանսէնին
այն
{պատճառով},
որ
վերջինս
նորա
գործերի
ընթացքը
անուա
աւորութենից
եւ
սովամահ
եղաւ
միմիայն
այն
{պատճառով},
որ
բռնել
էր
Քենելի
կողմը։
Լուդովիկոս
ագաւորութեան
մէջ
զինուորական
ոյժը,
այս
{պատճառով}
եւս
դիմեցին
դէպի
զօրքերի
գունդը։
Խոստո
ն։
Փոքր
դանակովն
էր
նա
վիրաւորել.
այս
{պատճառով}
անվտանգ
էր
դրած
վէրքը։
Այս
մարդը
անուա
լլեգիումը
Կլերմոնտեան
անուանւում
էր
այն
{պատճառով},
որ
դորա
գումարը
կտակով
թողել
էր
Յիսուս
իդէան
եւ
բանի
խորհուրդը
նոյնն
էր։
Այս
{պատճառով}
մեք
աւելորդ
ենք
համարում
այդ
նոր
տպածի
ասնիկներով,
բայց
երբեմն
մի
անհասկանալի
{պատճառով}
Պ.
Գամառ-Քաթիպան
հետեւում
է
Տաճկաստանի
ս,
որ
նորը
եւս
պահուած
է
շատ
տեղ,
այս
{պատճառով}
կարծում
ենք,
որ
այդ
ակամայ
սխալ
լինի,
դհանուրին
ընծայուի,
թէեւ
պ.
Պռօշեանցի
{պատճառով}
էինք
խօսք
բացում։
Պ.
Պռօշեանցի
ձեւ
ելի
անհասկանալի,
ասել
է
թէ՝
այս
երկու
{պատճառով}
էլ
ոյասիրութիւնը
չէ
կարող
արդարանալ,
մ
,
եթէ
հարկ
չկայ։
Այսպէս
ասում
ենք
այն
{պատճառով},
որ
երբեմն
հարկը
ստիպում
է
վեվի
տեղ
ու
179
եր.
)։
Ծուռ
հնչում
ասում
է
այն
{պատճառով},
որ
ինքը
հիմնաւորապէս
ապացուցանում
է
ւ
թիւնը
էական
բա՞յ
չէ
դարձել
եւ
միայն
այն
{պատճառով},
որ
երկու
երեք
ժամանակի
մէջ
երեւում
է
նք
կամ
թոյլատուութիւնք
են,
այս
կամ
այն
{պատճառով}
եւ
ոչ
թէ
ժողովրդի
ոգու
կամ
հանճարի
ստեղ
նց
մէջ։
Աւելորդ
չէ
երկու
խօսք
ասել
այս
{պատճառով},
որ
երեւցած
հակառակութիւնը
բացատրվի։
րկոսը
կարող
է
օգնել,
ոչ
բառարանը։
Այս
{պատճառով}
հին
լեզուի
առտաքին
ձեւերը,
նորա
բաղդաս
կեղեւը)
նոր
ժողովուրդը
չի
մարսիլ.
այս
{պատճառով}
էլ
մենք
ընդդէմ
ենք,
երբ
ամբողջ
նախադաս
յերէն
չթարգմանեցին
այդ
գործը:
Թէ
ի՞նչ
{պատճառով}
տաճկերէն
է
գրել
դորայ
հեղինակը,
կամ
թէ
ացնէ
նորա
արժէքի
եւ
քանքարի
փայլը,
այս
{պատճառով}
մենք
հաստատ
որոշում
ենք
ամէն
նորա
արժան
առնալ
եւ
Արշաւիրը
ընդունակ
է,
որ
չնչին
{պատճառով}
կամենայ
վնասել
Սօսին,
կամ
վրէժ
առնուլ
հետ
ծաղկազարդի
մանուշակների
կամ
գաթայի
{պատճառով}:
Ցաւում
ենք,
որ
աւելի
ծանօթութիւն
չու
իւն
է,
բայց
մանաւանդ
ենթադրում
ենք
այն
{պատճառով},
որ
այդ
ոտանաւորի
հետքը
կայ
Նոր-նախիջե
լ
պատկերները:
Այս
խօսքը
գործ
դրինք
այն
{պատճառով},
որ
ոչ
Մասիսը
նման
է
իր
պատկերին
եւ
ոչ
բաները
անշուշտ,
այնպէս
գրելու
չէին
այս
{պատճառով},
այդպիսի
գրքերի
թարգմանիչը
պիտի
լաւ
գի
ան
Եւրոպայի
մէջ,
նորա
քաշածները
եւ
այդ
{պատճառով}
Շիրակի
գաւառի
ամայանալը,
որպէս
նաեւ
Ան
եւ
Անի
քաղաքի
աւերակ
մնալը,
այդ
նզովքի
{պատճառով}
չէ՞:
"
Անի
քաղաքը
անիծուած
է.
ո՛վ
որ
ական
եւ
բնագիտական
յաւիտենակա՜ն
գիւտերի
{պատճառով},
այլեւ
Կոպերնիկի
տիեզերական
համակարգու
արեկամութեան
մասին:
Եթէ
ազգի
խամութեան
{պատճառով}
հնարաւոր
է
այս,
ապա
ուրեմն
է՛լ
աւելի
հ
ն,
-
ինչպէս
են
բնական
գիտութիւնքը:
Այս
{պատճառով}
խօսելով
այդ
գիտութեանց
վրայ,
չէ
կարելի
ծանօթաբանութիւնքը:
Չենք
մեղադրում
այն
{պատճառով},
որ
նա
հաւատացած
գրում
է
այդ
բանը,
ին
բազմութեան
հասկանալի
կերպով
խօսել:
Այս
{պատճառով},
նոր
լեզուն
պիտի
նայուի
եւ
մշակուի
ինք
թեամբ
բժշկուի
նոցա
միտքը:
Եթէ
այն
{պատճառով}
պիտի
մեղադրուի
հեղինակը,
որ
նորա
գործի
եղացիների
յարաբերութիւնը
հողի
հետ:
Այս
{պատճառով}
սանձում
ենք
մեր
գրիչը,
որ
անգիտութեամբ
կամէտ
են:
Մենք
այս
թուրքից
փոխառութեան
{պատճառով}
չենք
կարող
մեր
կարծիքը
չյայտնել:
ու
կարդայ։
Եւ
չենք
ուզում
միմիայն
այն
{պատճառով},
որ
մեր
ցանկութիւնն
է
այս
գործի
մէջ
այ
դալ
գիտնալով
մեր
գրածը
կարդացողին։
Այս
{պատճառով}
ասում
ենք՝
երթանք
Իտալիա
եւ
այնտեղ
Իտա
ցի,
որ
թողնի
իր
հարսնացուն
միմիայն
այն
{պատճառով},
որ
նա
նմանութիւն
չունէր
քո
ցոյց
տուած
ին
լեզուի
առաջարկութիւնը,
մանաւանդ
այն
{պատճառով},
որ
նոյն
բանը,
նոյն
առաջարկութիւնը
կա
նմանում
է
կենդանի
զաւակի
սպանելու,
այն
{պատճառով},
որ
նորա
մեռած
մայրը
աւելի
գեղեցիկ
էր
կ
էր,
նոյն
այն
հին
լեզուի
գեղեցկութեան
{պատճառով}
նոր
լեզուն
էլ
քաշկռտել
եւ
ժողովրդի
իրաւ
Աստուածաշունչ
կարդում
են։
Մենք
էլ
այս
{պատճառով}
դիմում
ենք
դէպի
նորա
օգնութիւնը։
Ինչի՞
խօսել,
որ
չարչարողը
վրայ
չհասնի
եւ
այս
{պատճառով}
բառերի
ձայնաւորքը
թողնել,
կամ
ձայնը
չլ
էջ։
Ափսո՛ս,
որ
սրտիս
ցաւը
եւ
կսկիծը,
{պատճառուած}
իմ
սիրելի
ազգակիցների
լուսաւորութեան
մա
արութեան
կատաղաբար
զայրանալը
եւ
սորանից
{պատճառուած}
աննկարագրելի
ֆիզիկական
թուլութիւնը
համա
կայացաւ
տէր
սատանայի
առաջեւ:
Մահադեղից
{պատճառուած}
փրփուրը
դեռեւս
թափում
էր
նորա
չորացած
շ
կարող
էր
մի
անախորժ
դիպուած
յառաջանալ,
{պատճառուած}
որեւիցէ
յիմարութենից.
երկրորդ,
զանազա
նոն
գունափոխութիւնը
մազերի,
երեւի
թէ,
{պատճառուած}
էր
զանազան
քիմիական
շոգիների
ազդեցութեն
մի
տղայական
հպարտութիւն,
մի
բարակ
ժպիտ
{պատճառուած}
այն
բանից,
որ
պարոն
Շահումեանցի
նման
մ
հումեանցը
տեսանելով
Մանուշակի
դրութիւնը
{պատճառուած}
օդի
ազդեցութիւնից,
մանաւանդ
որ
արդէն
բ
կարող
ընդունել:
Որպէս
թէ
արբեցութիւնից
{պատճառուած}
"
ինքնակիզութեան
"
խնդրի
մէջ:
Մունքէի
այն
շփոթութեան
եւ
խառնակութեան
մէջ,
որ
{պատճառուել}
էր
ռումբի
ճայթելուց,
որ
նորա
գովական
ի
զ,
-
բացագանչեց
սատանան,
-
ի՞նչ
բանից
{պատճառուեցաւ}
այդ:
-
Նորանից,
Ձեր
մռայլութիւն,
.
ի՞նչ
է,
նրանք
քեզ
բավականություն
են
{պատճառում},
թե՞
կարող
են
սփոփել
ինձ:
Մինչդեռ
քո
,
իր
մշտական
հումորով
ինձ
մեծ
հաճույք
է
{պատճառում}:
Գերվինուսն
առայժմ
լուրջ
գրող
է,
չգիտ
փոխանակ
ուրախության,
վիշտ
ու
թախիծ
են
{պատճառում}
։
Հավանորեն,
մեր
եղբորորդի
Ղազարոսն
ար
եւ
ջրային
տենդ
ստանալով,
որ
շատ
անգամ
{պատճառում}
են
Արարատի
եւ
Արագածի
մէջ
խաղացած
սառն
ն
կան
շատ
երկաթահանք
եւ
մագնիսաքար,
որ
{պատճառում}
էին
այդ
ազդեցութիւնը
մագնիսեան
սլաքի
վե
յր,
քո
շանթերը,
որ
այժմ
նորա
փորի
մէջ
{պատճառում}
են
այնպիսի
հրայրեացք,
որպիսի
չէր
պատճա
սարան,
ամեն
մի
կրթուած
ու
բարեկարգ
ազգ
{պատճառում}
էր
իմ
մէջ
մի
տրտում
մտածութիւն,
որ
սիր
ոսին,
վերստին
տպելու
հրաման
խնդրելով:
{Պատճառում}
էր
իւր
նամակի
մէջ,
թէ
բոլոր
տպուածքը
վ
ւմբի
լճի
մէջ
նոյն
աղաղակը
գործելով,
որ
{պատճառում}
է
մի
գերան,
ջրի
մէջ
ընկնելու
ժամանակ:
քամին,
խաղալով
ծառերի
տերեւների
հետ,
{պատճառում}
էր
մի
ախորժելի
խշխշոց.
ծաղիկները
եւ
ար
վ
ստամոքսի
եւ
արիւնի
մէջ,
նախ
եւ
յառաջ
{պատճառում}
էր
փսխողութիւն
եւ
լուծողութիւն.
երկրոր
,
թէ
եւ
այսպիսի
բժշկութիւնը
մեծ
ցաւ
էր
{պատճառում}
նորան։
Ցաւի
մեծը
այն
էր,
որ
այս
բաներ
չ,
այլ
այնպիսի
խաղաղ
երեւոյթք,
որ
չեն
{պատճառում}
մի
երկիւղ,
մի
վնաս,
մի
մահ
կամ
մի
կոր
րազանցութեան
զստացմանէ
այնորիկ
նամակի
ի
{պատճառս}
գրեալ
լինելոյն
այնմիկ
ի
Ձերոյին
Սրբութե
ւնելո՞ց
է
զիս
ի
հոգեւոր
կոչումն՝
եթէ
ի
{պատճառս}
անյարիր
գործոյն
մերժելոց:
Եւ
որովհետեւ
գիր
իմ
չեղծանել
ըստ
առաջնոյն
խաչագծիւ
ի
{պատճառս}
պիտոյ
այնր
ինձ
լինելոյ:
8
Յօրէ
անտի
որովհետեւ
չկարիմ
առաւել
մնալ
աստանօր
՚ի
{պատճառս}
աշնանային
եղանակաց
եւ
առ
դուրս
գալոյ
ձմ
ո՛ր
ընկերութեան
(
акция),
որ
այժմ
՚ի
{պատճառս}
անյաջողութեան
նորա,
բանկն
կամ
սեղանաւո
նալ
առանց
երից
վկայից:
Զայս
եդեալ
ի
{պատճառս},
հետեւեցուցանէր,
եթէ
բողոք
իմ
պարտի
յ
այսօր
ժամանակի
չէ
մեր
ստացեալ,
կա՛մ
'ի
{պատճառս}
անհոգութեան
նախնի
գլխաւորաց
քաղաքիս,
կ
ամելով
այլեւս
յամիլ
աստէն,
մանաւանդ
'ի
{պատճառս}
այլոց
ազգային
գործոյ,
յորոյ
մասին
նա
ի
,
պատասխանէ,
թե
"
անհնա՜ր
է
".
առ
այս
{պատճառս}
տալով
ո՛չ
զխանգարումն
հասկացողութեան
զյ
որ
զրկէ
զժողովուրդն
յարենէն
Քրիստոսի,
{պատճառս}
եդեալ,
եթէ
մարմինն
ունի
յինքեան
եւ
զար
.
"
Յիսուս
Որդի
",
"
Ողբ
Եդեսիոյ
",
ի
{պատճառս}
աւերման
քաղաքին
ի
յարձակմանէ
իսմայելացւ
եցւոյ:
Ոճ
սորա
եւ
ազդուութիւն
իմաստիցն
{պատճառս}
տայ
գոնե
մեզ՝
նմանեցուցանել
Ղազարայ
Փա
զորացնում
է
իմ
ֆիզիկական
թուլությունը՝
{պատճառված}
դժոխային
ջերմությունից։
Ռ[ոմյուրի]
ջեր
անաչւում
է
նոցա
նստողական
կեանքը,
որից
{պատճառւում}
է
եւ
արիւնի
անկարգ
շրջանառութիւնը,
եւ
եղին
վարագուրով,
որ,
ինչպէս
ասացինք,
{պատճառւում}
էր
մաղձից:
Նա
խոստացաւ
խօսակցութիւն
բա
,
թէ
ի՜նչ
վիճակում
է:
Շերամի
դեղնացաւը
{պատճառւում}
է
Մարինոսի
չար
աչքից.
դորա
ճարն
էլ
Պէտ
էր․
բացի
սորանից
մէջ
բերեց
մի
քանի
այլ
{պատճառք}:
Ժողովը
ժամանակ
տուեց
նորան
փոշիներ
պա
ըստ
որում
չեն
ի
միջի
ապացոյցք
յաղթողք՝
{պատճառք}
բանաւոր.
ողբալի
ճշմարտութիւն,
գաւազան
ւթիւնը
ունի
նոյնպիսի
պատմական
եւ
բնական
{պատճառք}
։
Եւ
իսպառ
տգէտը
չէ
կարող
մերժել
այս
դր
ն
նորա
վերայ
ազդող
եւ
ներգործող
արտաքին
{պատճառքը},
մինչդեռ
այդ
բուսականի
գոյութիւնը,
աճ
ալու
առանց
օրինաւոր
պատճառների,
եւ
այդ
{պատճառքը}
էին
մեր
գործերը:
Մինչեւ
գործած
չէինք
ա
իրը
քննել,
քրքրելով
նորա
բոլոր
ծնուցիչ
{պատճառքը},
նա
տեսնում
է,
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ
ների
անունները:
Հայկական
թատրոնի
{պատճառքը},
շատ
դժուարութենների
տանելուց
յետոյ
պի
ուած
են:
-
Ի՞նչ
են
այդ
փոփոխութեան
{պատճառքը}:
-
Այն,
որ
մարդիկ
չեն
հաւատում
մ
անախորժութենների,
վատահամբաւութենների
{պատճառքը}
ովքե՛ր
են.
եղբայր,
եղբօր
կին,
դստերք
իւն:
Թողունք
ամենայն
հակառակաբանող
{պատճառքը},
այլ
այս
միայն
առնունք
աչքի
տակ,
թէ
դ
որոշ
հետեւանքներ
ունենալու
համար.
կամ
{պատճառքը}
պիտի
աւելի
սաստիկ
եւ
ազդու
լինէին,
կամ
դեցութեանց
մէջ
չփնտռենք
այս
բաների
բուն
{պատճառքը},
ի՞նչպէս
պիտի
հասկանանք
եւ
մեկնենք
երե
ե
ժամանակով
ինձ
հարկավոր
լինի
հավատարիմ
{պատճենը}
այն
տեղեկության,
որ
Դուք
6
մարտ.
վերջ
հունվարի
20-ին
մի
առանձին
նամակով,
որի
{պատճենը}
այս
մեկով
ուղարկել
եմ
առ
պ.
Ս.
Հ.
Աբ
ափը
գրել,
քանզի
կաթողիկոսին
գրած
թղթիս
{պատճենը}
օրինակեցի:
Հույս
ունիմ,
որ
ձեր
նա
յուրի
հարցին
վերաբերող
հայտնի
նամակների
{պատճենները}:
Բայց
ի՞նչ
նպատակով
են
այդ
պատճեններն
դ,
ես
առայժմ
ինձ
մոտ
եմ
թողնում
հիշյալ
{պատճենները}
եւ
անցնում
եմ
նամակիդ:
Գրքերի
համար
շա
ել:
Այդ
նշանակո՞ւմ
է,
արդյոք,
որ
այդ
{պատճենների}
հիման
վրա
դիմում
է
արված
կամ
թե՝
ով
որ
՝
հրաժարվել
է
եւ
ես
պիտի
գրեմ՝
ըստ
այդ
{պատճենների},
եւ
կամ՝
որպեսզի
ես
վերանայեմ
ռնգեղջյ
աստիկ
վավերագրի՝
վկայությամբ
հաստատված
{պատճենների}
մեջ:
Ի՞նչ
է,
ուրեմն,
ցույց
տալիս
այս
պատճենները:
Բայց
ի՞նչ
նպատակով
են
այդ
{պատճեններն}
ինձ
ուղարկված:
Քո
նամակում
դու
համառոր
գին
մերոյ
բնակելոյ
ի
քաղաքիդ
զհաւատարիմ
{պատճէն}
գրութեան
նորին
վեհափառութեան
տեառն
Մատթ
անց
արարից
հասուցանել
առ
Ձեզ
զվաւերական
{պատճէն}
գրութեան
տեառն
փոխարքային,
առ
մինիստրն
եւ
որբանոցի
զհրիտակս
ողորմութեանց:
{Պատճէն}
կտակի
առաջնոյն,
այն
է
հանգուցեալ
Եղիայ
ն
տիկնոջն
Խօջամալեան:
6.
Վերոգրեալ
{պատճէն}
նամակի
յիշեալ
քահանային
եւ
պ.
Յարութիւ
ն
փոստայով
ուղարկեց
իմ
մօտ
մի
ոտանաւորի
{պատճէն},
որ
առանց
ստորագրութեան
ստացել
էր
Թիֆլ
ակ
ցոյց
տուեց
նա
մեզ
մի
պաշտօնական
թղթի
{պատճէն},
որի
բնագիրը
ուղղուել
է
պ.
Չամուռճեան
Ձերոյին
վեհափառութեան,
թէ
՚ի
վիմագրեալ
{պատճէնէ}
եզրակացութեան
ազգային
ժողովոյն
արարելոյ
մտանելով,
եւ
ահա
ստացած
նամակիս
բառացի
{պատճէնը}.
"
Ողորմած
Պարոն,
Կոմս
Էմմանուէլ
ուսաց
ԿԱՅՍԵՐՈՒՀՈՒ
ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ
հրովարտակի
{պատճէնը},
այն
հրովարտակի,
որ
տրուած
է
1779
թու
անկանային
կարդալ
որպէս
բնագրի
հաւատարիմ
{պատճէնը},
նոյնպէս
եւ
նորա
ճիշդ
թարգմանութիւնը
մ
համարեցի
արձանագրել
այդ
Հրովարտակի
բուն
{պատճէնը}
՝
թարգմանութեամբ
հանդերձ,
եւ
հաւատացած
ութենից:
Ահա՛
այդ
հրովարտակի
հաւատարիմ
{պատճէնը}
եւ
նորա
հարազատ
թարգմանութիւնը:
Бо
էջբերելու
համար:
Ահա
այդ
նամակի
բառացի
{պատճէնը}:
30/18
Մարտի
1860,
Րէդութկալ
ետ:
Ահաւասիկ,
վերոգրեալ
նամակի
բառացի
{պատճէնը}.
Արգոյ
Պարոն,
Կոմս
Էմմա
ւր
պահուած
է
եւ
վերեւում
յիշուած
նամակի
{պատճէնը}:
Բայց
երբ
Կոստանդին
կայսրը
բազմաթի
րկեցին
ռնգեղջիւրի
մասին
դուրս
եկած
թղթի
{պատճէնը}
եւ
10
նարինջ:
23-ին
նամակ
գրեցի
Ղազար
եւ
ուղարկեցի
Կիպրիանոսին
թուղթը
եւ
նորա
{պատճէնը},
թուղթը
ըստ
հասցէին
եւ
պատճէնը
`
տունը
եւ
նորա
պատճէնը,
թուղթը
ըստ
հասցէին
եւ
{պատճէնը}
`
տունը
խրկելու
համար:
Թուեալ
է
25-ից
ուռճեանի
վերայ:
Ահաւասիկ
պատճէնի
{պատճէնը}:
Ոստիկանութիւն
յուլիս
2.
Արտաւազդ
"
Երբ
այս
պաշտօնական
թղթի
{պատճէնը}
կարդացինք,
անդեն
առ
նմին
համոզուեցանք
նքը։
Դնում
եմ
այստեղ
այդ
նամակի
բառացի
{պատճէնը}
։
"
Վերապատուելի
վարդապետաց
Տեառն
Տ
,
որ
Կարգը
նոյն
կարգադրութենից
երկրորդ
{պատճէնը}
երեք
օր
ժամանակից
յետոյ
մատուցանէ
Պարլա
ստի
Օրհնեալ
Ալեքսանդր
Կայսեր
հրովարտակի
{պատճէնը},
որ
կարողանայի
այս
յօդուածի
մէջ
բառ
առ
րին,
մի
այլ
ժամանակ
տպել
այս
հրովարտակի
{պատճէնը}
եւ
վերստին
խօսել
Յիսուսեանների
մասին՝
ս
ովարտակ
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զոյգ
ընդ
{պատճէնի}
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
Պոպովեանց
ր
խնդրեմ
յատէնէ
այտի
ո՛չ
միայն
առաքմամբ
{պատճէնի}
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
առ
իս
բաւա
ն,
որում
առաջի
առնեմ
եւ
զթարգմանութիւն
{պատճէնի}
եզրակացութեան
ազգին
Հայոց
՚ի
Նախիջեւան
պ.
Չամուռճեանի
վերայ:
Ահաւասիկ
{պատճէնի}
պատճէնը:
Ոստիկանութիւն
յո
նաւորս
՚ի
ստորագրութիւնս
պատգամաւորաց
ի
{պատճէնին}
վաւերացելոյ
յԱյվազովսքւոյ
ոչ
բնաւ
երեւի
րոս
եղբօրս
22
55
Սրբազանին,
կոնդ[ակի]
{պատճէնով}
8
56
Պոլիս,
պ.
Մալիւմ
Հազարեան
10
57
,
իրողութիւնք
են
եւ
որպէս
ասացին
ինձ,
{պատճէնք}
ոմանց
՚ի
թղթոցս
պարտին
գտանիլ
եւ
ի
Սիւն
ուլթանին
26
30
Մատթ[էոս]
սրբա[զանին],
{պատճէնք}
խնդրեցան
28
31
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
պ.
Յ.
Քաթանեանց.
Թովմա
Արծրունի,
{Պատմ}.
տանն
Արծրունեաց,
Կ.
Պօլիս,
1852,
յՕրթա-գիւղ։
Խորենացի
քերթողահայր,
{Պատմ}.
Հայոց,
Ամստերդամ,
1695-ին,
հրատ.
հրատ.
Մխիթարեանց։
Ղազար
Փարպեցի,
{Պատմ}.
Հայ.
Վենետ.
1793,
հրատ.
Մխիթարեան
.
Մխիթարեանց։
Յովհաննէս
կաթողիկոս,
{Պատմ}.
Հայ.,
Մոսկուա,
1853,
հրատ.
պ.
Մ
լ
չպիտի
տպուի։
Սեբէոս
եպիսկոպոս,
(
{Պատմ}
).
'ի
Հերակլն,
Կ.
Պօլիս,
1851,
հրա
"
կամ
զՎաղարշապատ
իմանալ
պարտ
է
(
տե՛ս
{Պատմ}.
Ղազարայ,
եր.
307)
եւ
կամ
զմերձակայ
րի
նահատակուած
տեղերում
(
տե՛ս
Փարպ.,
{Պատմ}.
Հայ.,
եր.
307-8)։
Կարելի՞
բան
րն
եկեղեցեաց
Հայոց
"։
(
Յովհ.
կաթ.,
{Պատմ}.
Հայ.,
եր.
36)։
Տեսնո՞ւմ
էք,
Նոր
ատես
կոփածոյ
քարամբք
"
(
Յովհ.
կաթ.,
{Պատմ}.,
եր.
43)։
Երանելի
Կոմիտաս
կաթո
արն
Հայոց
Մամիկոնեան
Վահան
"
(
Փարպ.,
{Պատմ}.,
եր.
273)։
Սորանից
մենք
տեսնում
ե
ռցցին,
որք
էին
յոյժ
տղայք
"։
(
Փարպ.
{Պատմ}.
եր.
185)։
Դնենք,
թէ
նոյն
455
թ
դու
ազգի
վերաբերութեամբ
(
տե՛ս
Փարպ.,
{Պատմ}.,
եր.
180)։
Թէ
առ
հասարակ
ո՞ր
աստի
՝
կոչելով
զնա
իշխան
Անձեւացեաց
Սեւուկ
(
{Պատմ}.
Ղազարայ
եր.
221-22)։
Գուցէ
'ի
դրախ
պեցին
էլ
ասում
է՝
աւագ
քահանայութիւն.
{Պատմ}.
եր.
106)
որպէս
տեսուչ
քահանաների
ան
նութեանց
պարապելոյ
"
եւ
այլն
(
Փարպ.,
{Պատմ}.
Հայ.,
երես.
154)։
Աւելորդ
է
ասել
մք
ըստ
կարգի
քահանայութեան
"
(
Փարպ.,
{Պատմ}.,
եր.
136)
մինչդեռ
անժխտելի
է,
որ
որդիս
Հմայեկայ
'ի
Դուռն
տանէր"
(Վարդան,
{Պատմ}.,
եր.
56)։
Մենք
չենք
ընդունում
Հմայեկի
անի
եղբայրը,
ինչպէս
պատմում
է
Փարպեցին
({Պատմ}.
եր.
108),
ուխտապահ
նախարար
էր,
եւ
Վահա
տանութիւն
էր"
եւ
այլն
(տե՛ս
Յովհ.
կաթ.,
{Պատմ}.
Հայ.,
եր.
83)։
Թող
ինչ
կամի,
ութեան
եւ
երգարանաց
բանաւորաց"
(Խորեն.,
{Պատմ}.
Հայոց,
Գլ.
3)։
Ճշմարի՛տ
է։
Հայերը
ն
եւ
երգարանաց
բանաւորաց
",
Խորեն.,
{Պատմ}.
Հայ.,
գիրք
Ա,
գլ.
3:
Ծանի
թեան
սիղոբայից
հելլենցւոց
"
(
Խորեն.,
{Պատմ}.
Հայոց,
գիրք
Գ,
գլուխ
53):
Ընդ
այս
ւր
",
ասում
է
պատմիչը
(
Յովհ.
կաթ.,
{Պատմ}.
Հայ.,
Մոսկուա,
եր.
143):
Անճար
թեր
եմ
պատրաստում
ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական,
{պատմա}
-աշխարհագրական
մի
մեծ
աշխատության
ներածո
ւնքը:
Լսենք
մի
փոքր
մեր
Յովհաննէս
{պատմաբան}
Կաթողիկոսի
խօսքերը,
որ,
պատմելով
Արեւ
.
108)։
Երկրորդ՝
Արծրունեաց
տոհմի
{պատմաբան}
Թովմա
Արծրունին
իր
պատմութեան
75,
76,
եսանէիք
դուք
նորան,
կը
կարծէիք
երեւելի
{պատմաբան}.
բայց
նա
այնպիսի
պատմաբան
չէ,
ինչպէս
ծէիք
երեւելի
պատմաբան.
բայց
նա
այնպիսի
{պատմաբան}
չէ,
ինչպէս
Բուբանդուսն
էր,
այլ
պատմաբ
տմաբան
չէ,
ինչպէս
Բուբանդուսն
էր,
այլ
{պատմաբան}
վերին
աստիճանի:
Սա
շատ
հին
բաներ
է
պատ
ւցանէ
ի
միջի
այլոց
զՅովհաննէս
կաթողիկոս
{պատմաբան}
վերակոչեալ
Իմաստասէր.
սորա
քաղեալ
ի
հի
աղաքի:
Զկնի
սորա
յառնէ
Թովմաս
Արծրունի
{պատմաբան},
որ
ըստ
խնդրոյ
Գագկայ
Արքայի
յազգէն
Ար
Խորենացւոյ
եւ
Եղիշէի:
Ստեփանոս
Օրբելի
{պատմաբան},
որ
յաւէտ
ի
յարգի
է
վասն
ճշգրիտ
ժամանա
[овский],
I,
եր.
27):
"
Օրէնքը
{պատմաբանաբար}
հասկանալը,
-
ասում
է
Հեգելը
իր
աշխատութ
ծ
հասակը.
Աստվածաշնչի
թարգմանություն,
{պատմաբանական}
եւ,
մեռած
համարյա
թե,
հատուկտոր
հիշատ
ն
տակ
ու
վերեւ
բերեցին
իմ
հոգին...
{Պատմաբանական}
չորս
հատուածով
եղերերգութիւնը՝
Արիստակ
կան
ժողովուրդ
չէ
եւ
նորա
կեանքը
չէ
եղած
{պատմաբանական},
կապակից
եւ
լոգիկական,
այլ
կցկտուր․
ե
ոյցը
երեւում
է
նոցա
մի
քանի
ձախ
ու
ծուռ
{պատմաբանական}
գրքերից,
որ
բոլորովին
յարմարած
են
պապա
Յունաց
եւ
Հռոմայեցոց,
այսինքն
է
ի
պէտս
{պատմաբանական}
գիտութեանց,
եւ
ոչ
թե
առ
ի
յունարէն
եւ
ռս
մեր
Աստուածաշունչ
մատեանն
եւ
քանի
մի
{պատմաբանական}
[մատեանք],
իբր
ի
բազումս
պակասեալք
եւ
ւթիւն
Հայաստանեայց
",
Այվազովսքի
իւրով
{պատմաբանական}
գրուածովք,
ընտիր
հայախօսութեամբք
զոր
ա
է
զրկեալ
է
Պատմութիւն
նորա
առ
հասարակ
ի
{պատմաբանական}
կարգաց
(
systema),
այլ
եւ
սակաւուք
խո
հայոյն,
որպէս
պահանջէին
կարգք
եւ
օրէնք
{պատմաբանականք}.
չիք
յայսմ
տարակոյս,
եթէ
զայս
ամ
ենայ
ի
մէջ:
Նա
ասում
է,
թէ
այժմեան
երեւելի
{պատմաբանների}
եւ
քաղաքագէտ
մարդերի
գուշակութիւնքը
աւե
խարհականաց
եւ
քաղաքականաց,
որպիսիք
էին
{պատմաբանք}
Յունաց
եւ
Հռոմայեցոց
եւ
նորոյս
Եւրոպիոյ
ցա
կարգեալ
զՂազար
Փարպեցին
-ճարտասան
եւ
{պատմագիր}
"։
Եթէ
այս
վկայութիւնն
էլ
չունենայի
ցուն
դասել
են
Եղիշէից
յետոյ.
եթէ
որպէս
{պատմագիր},
Եղիշէից
երկրորդ
պիտի
համարուի
Փարպեցի
,
ուրիշների
հետ
նորա
անունն
էլ
տալով
եւ
{պատմագիր}
անուանելով,
շարունակում
է.
"
Սոքօք
հա
:
-
Պարոն,
-
ասաց
նա,
-
Առաքել․․․
{պատմագիրը},
Քեօռ-օղլուն
եւ
նորա
աւազակ
ընկերները
ք,
եւ
այժմ
զիա՞րդ
մոլորամիտ
գտաւ։
{Պատմագիրք}
Հայոց
իբր
երեսուն
ամօք
յառաջ
'ի
լոյս
ըն
ապացուցանի
եթէ
ո՛չ
ի
մէջ
բերցուք
զայլս
{պատմագրութեամբ}
Առաքել
վարդապետի
Դաւրիժեցւոյ,
զոր
Ոսկա
աղէտքով
մի
սրտաշարժ
տեսարան
կացուցանեն
{պատմագրութեան}
մէջ:
Այս
յաղթութիւններից
յետոյ
ներս
են
եւ
նոցայ
գործերը
բարձր
ի
գլուխ
կպանծան
{պատմագրութեան}
մէջ:
Երբ
այս
լուրը
առաւօտուն
վաղ
կարդի
իբր
ի
բազումս
պակասեալք
եւ
ի
կանոնաց՝
{պատմագրութեան}
եւ
ժամանակագրութեան,
[զորս,
մի
խիստ
ո
ց
այս
գուցէ
ներելի
աբեղայից.
ըսո
որում
{պատմագրութեանն}
հանդէս
չէ
դոցա,
այլ
արանց
աշխարհականաց
նդը,
եւ
թո՛ղ
դոցայ
գործերը
դատէ
անաչառ
{պատմագրութիւնը}
աշխարհի:
Բայց
ես
շատ
եմ
զարմանում
նախկ
եւ
այլ
անհամար
իրողութիւնք
մարդկութեան
{պատմագրքի}
մէջ
վկայութեամբ
հաստատում
են,
թէ
դա
խլ
ութիւնը
պարտական
ենք
որոնել
մարդկութեան
{պատմագրքի}
մէջ,
որ,
մարդկութեան
կեանքի
եւ
գործեր
անովիչ
Տկաչեւ,
մեր
գիտնական
բարեկամը,
{պատմած}
է,
թէ
ամենայն
Մայիս
ամսում
վարսավիրայ
ինձ,
թէ
երազում
էի
տեսել
այս
վերեւում
{պատմած}
բաներս:
Առաւօտը
վեր
կացայ
տեղից
հոգու
Բոսփորից
Աղթամար,
Քո
տեսած,
Քո
{պատմած}
թշուառութիւնք
անհամար.
Ո՛վ
հոգաց
վ
գլխաւոր
գործակատար
գտանուեցաւ
այս
մեր
{պատմած}
բոլոր
բաների
մէջ։
Գերեզմանատնում
սեղան
քի
մէջ,
ուր
անցան
նախընթաց
գլուխներում
{պատմած}
անցքերը:
Նորա
անձնական
տկարութիւնքը
հա
քաղաքի
մէջ,
ուր
անցանում
էին
վերեւում
{պատմած}
անցքերը,
վաղուց
ահա
բնակւում
էր
պ.
Յո
յիշեցի
ցերեկը
ինձ
առաջնորդող
սպասաւորի
{պատմածը}:
Այդտեղ
լինում
էին
երբեմն
երաժշտական
ն
անացուներին,
եւ
նրա
վարմունքի
մասին
քո
{պատմածն}
ինձ
չզարմացրեց:
Անանյանների
մոտ
նա
յու
,
այսինքն՝
Ուսումնական,
Բանասիրական,
{Պատմական}
եւ
Բնական
հատվածներից,
որոնք,
համաձայ
որ
մի
ազգ,
խեղճ
վիճակի
մեջ
տառապելով,
{պատմական}
մահին
հետ
մարտ
դնե
եւ
քանի
որ
չէ
հաղթել
սակայն,
համբերել
եւ
այստեղ
չբացահայտել
{պատմական}
այն
պատճառները,
որոնք
ստիպում
են
ինձ
լ
ան
բնագավառում.
թեեւ
այդ
ազգը
ամենեւին
{պատմական}
ազգ
չէ,
այնուամենայնիվ
նա
հանդես
է
բեր
ում
նրա
մտքերի
կառուցվածքին:
Միեւնույն
{պատմական}
պատճառը,
որ
հարկադրել
է
ժողովրդին
թողն
այի
կարիքն
եմ
զգում:
Դատելով
ինձ
ծանոթ
{պատմական}
տվյալներից,
հիշյալ
արխիվում
կարող
են
լ
քանի
բանի
մասին՝
մեր
քաղաքին
վերաբերող
{պատմական}
տեսակետից,
եթե
այնտեղ
մի
որեւէ
բան
կա
ութիւնքը,
մանաւանդ
թէ
այդ
բանը
ունենայ
{պատմական}
արժանաւորութիւն:
Այսօր
ձեռքս
ընկաւ
ՆՈՐ
ծանօթութիւն
տալ
որեւիցէ
տեղի
կամ
քաղաքի
{պատմական},
տեղագրական
եւ
բնական
մասների
վերայ,
ւրդ
չունին
պատմութեան
համար,
շփոթում
է
{պատմական}
հնախօսութեան
հետ.
երեւի
մտածում
է,
թէ
նչ
յարակցութիւն
չկայ
իւր
աշխատութեան
եւ
{պատմական}
հնախօսութեան
մէջ,
որ
մի
քար
գտանելով,
ւ
հայեացքը
հաստատելու
համար
աղճատում
էր
{պատմական}
իրողութիւնքը
եւ
զրպարտում
էր
այնպիսի
մա
րո՞ղ
է
արդեօք
պարոնը
յառաջ
բերել
մեզ
մի
{պատմական}
իրողութիւն:
Բայց
մինչեւ
նորա
այս
առաջա
ւս
հանդէս
ունենայ
բանաստեղծութեան
մէջ,
{պատմական}
գործերում
զրկուած
է
ամենայն
արժէքից:
ն
խնդիրը:
Այս
բաների
մասին,
որպէս
{պատմական}
գրաւոր
յիշատակարան,
մեք
միմիայն
Ընդհան
Մեր
ազգի
անցածը
տխուր
է,
այն
օրերի
{պատմական}
յիշատակարաններից
արտասուք
է
հոսում:
Մե
փարք
չեն,
այլ
կերպարանած,
կենդանի
կամ
{պատմական}
իրողութիւնք:
ՖԷՅԵՐԲԱԽ
Այն
ժողովուրդը,
որ
դուրս
չէ
եկել
իւր
{պատմական}
աշխարհից,
թող
եւ
չշարժի,
մեք
ընդդէմ
ե
է
ազգութիւնը:
Ազգութիւնը,
իբրեւ
{պատմական}
իրողութիւն,
իբրեւ
հաւաստի
երեւոյթ
ընդհ
15
միլիոն
ժողովուրդ)
իւր
լեզուով,
իւր
{պատմական}
աւանդութեամբ,
իւր
կեանքի
կերպերով
եւ
ս
նս,
մեծապէս
վնասակարս
մեզ,
հայեցեալ
ի
{պատմական}
իրողութիւնս
ներկա
ժամանակիս:
Բազում
են
ն
վերայ
ոտք
կոխելու...
Այս
բոլորը
{պատմական}
ֆակտեր
լինելուց
յետոյ,
դեռեւս
հոգեւորա
չպետք
է
խզել
ներկան
ու
անցյալի
շաղկապող
{պատմական}
շղթան,
պ.
Նազարյանցը
ցանկանում
է
որոշ
ան,
արաբական
եւ
թաթարական
լեզուներից,
{պատմական}
ազդեցության
հետեւանքով
հայերենի
մեջ
անց
ին,
կենսագրական
տեղեկություններ
կտրվեն
{պատմական}
նշանավոր
անձնավորությունների,
հիմնական
երի
առկայության
դեպքում՝
պոլիտիպաժով,
{պատմական}
դեմքերի
կենսագրական
բնութագրության
ժամա
ին]
խոստովանում
է
այս,
բայց
թոյլ
տալով
{պատմական}
խորհրդի
ազդեցութիւնը,
որ
աճել
էր
անցած
մբ
դասակարգել,
նայելով
նոցա
վրայ
որպէս
{պատմական}
աշխատութեանց
վրայ,
ապա
ուրեմն
այս
երեք
ս,
եւ
մա՛նաւանդ
1500
տարի
առաջ
պատահած
{պատմական}
անցքերի
նաեւ
մի
ամենաչնչին
հանգամանքի
վ
կացութիւնքն
են
մանաւանդ
պատճառ
եղել
մեր
{պատմական}
յիշատակարանների
մթութեանց,
շփոթութեանց
ց
հազիւ
թէ
դոցա
հեղինակութիւնը
բան
արժէ
{պատմական}
խնդիրների
մէջ։
Եթէ
Հ.
Չամչեանը
Վռամ
չ
փառքը:
Այս
տեղագրական
եւ
համառօտ
{պատմական}
ծանօթութիւնքը
հարկաւոր
էին
որպէս
ներածո
մեծ
եւ
մանր
քերթուածներ,
նկարագրական,
{պատմական},
բարոյական,
փիլիսոփայական,
բանաստեղծ
ռութիւն:
Տիրացուն
առաջարկեց
մի
այլ
{պատմական}
խնդիր:
-
Պարոն,
-
ասաց
նա,
-
Առա
չմնայ
Հայերի
մէջ:
Եթէ
նա
չէ
խնայել
այս
{պատմական}
յիշատակարանքը,
այն
հոյակապ
արձանները
ե
երը:
Բայց
արի
տե՛ս,
որ
մեր
ժողովուրդը
{պատմական}
ժողովուրդ
չէ
եւ
նորա
կեանքը
չէ
եղած
պատ
նին
մտեալ
ո՛չ
մի
անգամ,
գտանեմք
ի
նոսա
{պատմական}
ծանօթութիւնս
եւ
եթ՝
աւանդեալս
բանաստեղ
ղարշակ
արքայ՝
յոյն
եւ
ասորի
գրով։
{Պատմական}
եւ
բանաստեղծական
յիշատակարանք
հինն
մատե
րաբերեալք
ի
քաղաքական
կառավարութիւն,
ի
{պատմական}
եւ
փիլիսոփոսական
գիտութիւնս.
սոյն
նա
յ
թյունն
ողջոյն
պակասեալ
է
յոյժ
եւ
յոյժ
ի
{պատմական}
արժանաւորութենէ.
ոչինչ
տարադէպ
համարի
յոց,
գերազանց
էր
յաստուածաբանական
եւ
ի
{պատմական}
գիտութիւնս
եւ
կարող
էր
զայն
ամենայն
ըստ
նա
հզօր
քաղաքականութեան
հետ,
որ
արդէն
{պատմական}
ընթացքով
ստացել
էր
իւր
կատարելութիւնը։
ն
սկիզբն։
Ամենայն
տեղ,
ուր
սկսանում
է
{պատմական}
կեանքը,
մեք
տեսանում
ենք
ստէպ
արիւնահե
արգելառիթ
էին
այս
տեսութեանը.
ժողովրդի
{պատմական}
կեանքը
դեռեւս
չէր
ամրացել,
Տէրութիւնքը
ամալսարանը։
Ֆրանսիսկոս
IIի
օրովը
անցան
{պատմական}
ասպարէզի
մէջ
հռչակաւոր
Գիզերը,
որ
պաշտ
րհագրական
եւ
բնութեան
ազդեցութեան
տակ,
{պատմական}
դէպքերը
չեն
անցել
նորա
վրայից
առանց
իրե
այսպէս,
թէ
ինչի
պատահել
են
այս
կամ
այն
{պատմական}
դէպքերը
եւ
ինչի
համար
այնպիսի
ընթացք
եւ
տարիներով,
տարբեր
աշխարհների
եւ
տարբեր
{պատմական}
դէպքերի
տակ
աւերվել
է
եւ
այդ
հազար
տարի
եւով։
Բայց
նոր
լեզուն,
գոյանալով
ա՛յլ
{պատմական}
դէպքերի,
ա՛յլ
աշխարհների
եւ
ա՛յլ
ժաման
թիւնը
հետեւանք
է
մի
օրինաւոր
կապակից
եւ
{պատմական}
կեանքի,
իսկ
մեր
հայերիս
կեանքը,
ոչ
թէ
էլ
այն
է,
որ
նա
բացի
մի
քանի
անհրաժեշտ
{պատմական}
ծանօթութիւններից
եւ
արտաքին
նկարագրութի
ովի
կամ
պաշարման
ժամանակ:
Եւ
մե՛ր
ազգի
{պատմական}
յիշատակարանների
մէջ
տեսնում
ենք
այսպիսի
յց
աւանդութիւնք
ենք
ասում,
որ
իբրեւ
մի
{պատմական}
սերմ,
միշտ
կարող
են
ազգի
կեանքի
մէջ
ծլ
ամենայնիւ
աւանդութիւնը
կենդանի
է
եւ
այն
{պատմական}
աւանդութիւն,
որի
լոկ
յիշելը
բերում
է
մ
րեւում
է
նոցայ
վրայ,
նոքա
դեռ
կարող
են
{պատմական}
իրաւունքով
արդարացնել,
ժանգոտ
օրօրոցի
հագրական
եւ
բնութեան
ազդեցութեանց
տակ.
{պատմական}
դէպքերը
չեն
անցել
նորա
վրայից,
առանց
ի
յսպէս.
թէ
ինչի՜
պատահել
են
այս
կամ
այն
{պատմական}
դէպքերը
եւ
ինչի՜
համար
այնպիսի
ուղղութի
ան
տակ,
ինչպէ՞ս
կարելի
է
պահանջել,
որ
{պատմական}
իրողութիւնքը
իրենց
կնիքը
խոր
չդրոշմէին
:
Հազար
տարի
ազգի
վրայ
եղուած
բնական
եւ
{պատմական}
ազդեցութիւնը
ուրանալով,
նորա
հազար
տար
եւ
ծուծը,
ոչինչ
չգտանք,
բացի
քանի
մի
{պատմական}
տեղեկութեններից։
Երանի՜
թէ
եւ
այս
բանե
նոր
լեզուով
խօսող
Հայերը
ընկած
են
ուրիշ
{պատմական}
եւ
բնական
ազդեցութեանց
տակ,
քան
թէ
այն
ն
հին
լեզուով։
Աւելորդ
է
ասել,
որ
այն
{պատմական}
եւ
բնական
ազդեցութիւնքը
պիտի
ցոլանային
գի
վրայից։
Ուրիշ
խօսքերով
ասելով՝
ինչ
{պատմական}
եւ
բնական
պատճառներ
ունէր
հին
լեզուի
այ
ւթիւնը
եւ
ձեւակերպութիւնը
ունի
նոյնպիսի
{պատմական}
եւ
բնական
պատճառք։
Եւ
իսպառ
տգէտը
չէ
կ
(
etnographique)
ազդեցութիւնքը,
այլեւ
{պատմական}
դէպքերը,
որ
անցան
մեր
ազգի
գլխից։
Ուր
պատուաստեց
եւ
ոչ
Կիրակոսը,
բնութիւնը,
{պատմական}
դէպքերը
եւ
հազարամեայ
ժամանակները
տուին
։
Եթէ
դարաւոր
սովորութեան,
բնութեան
եւ
{պատմական}
դէպքերի
ազդեցութեանց
մէջ
չփնտռենք
այս
բ
Եգիպտացոց
կամ
դեռ
չգիտեմ
ինչացոց,
այն
{պատմական}
դառը
դէպքերի
տակ
ընկճուած,
մեռած
ու
հո
մք,
զի
կեանք
ազգի
մերոյ
չեն
բնաւ
եղեալ
{պատմականք},
զորպիսի
առ
այլս
նկատեմք,
այլ՝
ընդհա
րակաց:
Ըստ
մեզ
Հայք
իբրեւ
ժողովուրդ
ոչ
{պատմականք}
(
իմա
դու
ինձ
զբառդ
անձուկ
նշանակութեամ
երը
ներս
ընդունելու
վերայ,
զանց
էր
արել
{պատմե՛լ},
թէ
ինչ
հետեւանք
ունեցաւ
այս
ընդունելու
՚Ի
գրութեանս
՚ի
սկզբան
թղթոյս
յիշելոյ
{պատմեալ}
զվիճակէ
հրիտակն,
յաւելի
եւ
զպատճէն
գրո
ք,
այնքան
գերազանց
համարիցի
բանն.
ո՞վ
{պատմեաց}
դոցա,
թէ
[զասացեալն
գիտութիւն,
որ
պատ
խատինք։
Գուցէ
այդ
եւս
Մասեաց
Մուզաները
{պատմել}
են
Պ.
Իսահակեանցին,
չգիտեմ։
Միայն
եթ
ում
է
նախընթաց
եւ
հետեւեալ
բաներից:
Ես
{պատմել}
էի
Պ.
Իսահակեանցին
աբեղաների
անքրիստոն
անէր
մի
առասպելի,
որ
մի
պառաւ
կարող
էր
{պատմել}
իւր
թոռներին
ձմեռնային
երկար
երեկոներու
րանս
պարտակա՛ն
է
նորա
հրաշագործութիւնքը
{պատմել}:
Այնպիսի
գործեր,
որպիսիք
օր
ու
ցերեկո
"
Այստեղից
ահա
ես
եկայ
քո
մօտ,
{Պատմել}
մի
անցք,
որ
այս
առաւօտ
Անցաւ
իմ
ո
վարձատրել
մի
առաքինութիւն
եւ
դարձեալ,
{պատմել}
եւ
պատուհասել
մի
չարագործութիւն:
Բայց
ակ,
արգելեց:
Այս
իրողութեան
մասին
մեզ
{պատմել}
է
նոյն
ինքը
ամենայն
հայոց
վեհափառ
կաթող
առել
Հայոց
խելացի
մանուկներին
եւ
ազգին
{պատմել}
մտառութեան
արժանի
գիտելիքը,
որ
պատկանո
յի
գովութիւնը
ո՛վ
արդեօք
բերնով
կարող
է
{պատմել},
որ
մարմնի
մէջ
եղած
ժամանակ
անմարմիննե
ի
գմբէթը
լինելը,
ամեն
հարցնողի
կարող
է
{պատմել}
Էջմիածնի
նաեւ
վերջին
մոնթը։
Աւելորդ
տեղից
է
այդ
գիտութիւնը,
երկար
կը
լինի
{պատմել},
մանաւանդ
ես
եւս
հաստատ
չգիտեմ,
թէեւ
անդ
ես
եւս
հաստատ
չգիտեմ,
թէեւ
միանգամ
{պատմել}
է
ինձ
պ.
Մանթուխեանցը,
իսկ
թէ
ինչպէ՛ս
արաղի
վերջին
ումպը
կուլ
չտուած,
սկսեց
{պատմել},
թէ
ինչ
կերպով
վերջապէս
յաջողել
էր
իւր
ս
չեմ
Շահումեանցը:
-
Ինձ,
-
ասաց,
-
{պատմել}
էին
նորա
հասակը,
աչքերը...
Հագուստը
ը,
աչքերը...
Հագուստը:
-
Ո՞վ
էր
{պատմել},
-
հարցրեցի
ես:
-
Ամենայն
բան
իմանա
էր
նորա
ստանալու
վերայ,
պատճառ,
հայրը
{պատմել}
էր
աղքատ
պառաւի
անցքը,
բայց
Շահումեանց
լ
այդ
արարողութեանը,
իսկոյն
սկսանում
է
{պատմել}
այն
հրաշքները,
որ
կատարել
էր
թեթեւի
մի
էին
խոստովանել
նորանց
իւրեանց
մեղքերը,
{պատմել}
ինչ
որ
բոլոր
կեանքերումը
գլխներից
անցել
սի,
իր
եղբօր
Պարէտին,
իր
սիրահարուիլը
{պատմելը},
ուր
ասում
է
Սօսը,
թէ
երազում
է
սիրահ
Թէպէտ
բաւական
երկար
եւ
ձանձրալի
են
{պատմելիքս},
բայց
որ
միջոց
դեռ
շատ
ունինք
մինչեւ
ե
,
ոչինչ
չկայ:
Դու
զարմացնում
ես
ինձ՝
{պատմելով},
որպէս
թէ
իմ
ներկայութիւնը
այդպիսի
տպա
իս
է
ազգին
համարեա՛
թէ
հալած
իւղի
տեղ՝
{պատմելով},
թէ
Մոնգոլները
երաշտութեան
ժամանակ,
ե
Ամաչում
ենք
մի
օտար
մարդու
առաջեւ,
երբ
{պատմելով}
մեզ
մեր
ազգի
անսրտութիւնը,
նիւթականութ
ննէս
պատմաբան
Կաթողիկոսի
խօսքերը,
որ,
{պատմելով}
Արեւելքի
առանձին
առանձին
պատրիարքութենն
լսում,
երբ
տեսան,
որ
մարդիկ,
միմեանց
{պատմելով}
շնորհի
առատ
թափուիլը,
հակամիտ
էին
գովե
անունով
վարդապետ։
Սեբէոս
եպիսկոպոսը,
{պատմելով}
Կոմիտաս
կաթողիկոսի
վերը
յիշուած
նորոգու
անի
Կաթուղիկէ
եկեղեցին
մեծապէս
նորոգելը
{պատմելով},
յարում
է.
"
զդասս
կրօնաւորացն
բազմաց
վերաբերութեամբ,
Յովհաննէս
կաթողիկոսը,
{պատմելով}
Բուխայի
հասուցած
հարուածները,
այսպէս
է
ութիւնը:
Դիցուք
թէ
բանաստեղծութիւնը,
{պատմելով}
մի
անցք
կամ
խօսելով
մի
մարդու
մասին,
չ
եր
լի
են
դորա
ախոռի
մէջ...
-
Ձեր
{պատմելով},
-
խօսքը
ընդմիջեց
կոմսը,
-
դորա
ախոռը
բար
հանդէս
հանելոցին,
հերիքանում
ենք՝
{պատմելով}
մի
կարճ
բան
Գրիգոր
եօթներորդ
պապի
կեանք
՝
շարունակէ
զպատմութիւն
Ագաֆանգելոսի,
{պատմելով}
զանցս
աշխարհին
Հայոց
ի
344
թուականէ
մին
մի
շիշ,
ուր
կայ
մի
քանի
կաթիլ
արիւն
եւ
{պատմելով},
թէ
այդ
արիւնը
այս
կամ
այն
ժամանակ
եռ
միմիայն
անալոգիայի
վրայ:
Պ.
Պռոշեանցը
{պատմելով},
թէ
փեսան
չէ
կարող
կերակուր
ուտել
մինչ
էր
մեր
հոգեկան
վաստակների
վերա
մարմնին
{պատմելու},
որ
կարողանային
դոքա
երեւել
մարդկեղեն
ր:
Փարպեցին,
այս
բոլորը
մանրամասն
{պատմելուց}
յետոյ
գեղեցիկ
նկարագրում
է
հայոց
եկեղե
է
վախենում
քեզանից,
ես
դեռ
երազս
պիտի
{պատմեմ}
քեզ...
Ինձ
Բէգզադէ
են
ասում...
Լաւ
նա
մօտ
էր
աբեղաների
հասկացողութեանը,
թող
{պատմեմ}
այստեղ,
որ
երկու
տարի
սորանից
յառաջ
աս
որա
թերութիւնը:
Մի
կարճ
բան
իմ
կեանքից
{պատմեմ}
քեզ
օրինակի
համար:
Ես
ծնած
էի
Սուննաթ
Ա՜խ
որի
գործը,
որ
մարդու
արարք
{Պատմեմ}
մի
առ
մի,
պատանի
հայազգ,
Մեհրուժ
ը
եւ
չարութիւնը
անասելի
է:
Ես
քեզ
ո՞րը
{պատմեմ}:
Այս
բոլորը
դու
կարող
ես
լիովին
ընթեռն
հի
պատմութեան
մէջ:
Այժմ
ես
մի
նոր
անցք
{պատմեմ},
որ
պատահեց
Հիւսիսային
Ամերիկայում:
Յ
ար:
Այդ
գործարանի
մէջ
եղած
անցքերը
ահա
{պատմեմ}
քեզ
երեք
շրջանով:
Գործարանի
առաջին
շրջ
ատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
ըստ
միոջէ
քեզ
{պատմեմ},
մանաւանդ
շատ
ձանձրալի,
որովհետեւ
նոր
րծի
հանգամանքը
եւ
ուղղութիւնը,
ապա
ձեզ
{պատմեմ},
թէեւ
ոչ
այնքան
երկարօրէն,
բայց
գոնէ
ց
գերազանց
է
երեք
բանով,
որպէս
քեզ
կը
{պատմեմ}
կարգով:
Առաջին.
իւր
անմիտ
փառասիրութե
զթուղթ
ինչ
ջատագովութեան
եւ
այն,
որպէս
{պատմեն}
նամականիք,
ինքնին
ըստ
քմաց
յօրինեալ
ե
անակ
շատ
եմ
զզուեցուցել
պառաւներին,
որ
{պատմեն}
ինձ,
թէ
ո՛վ
է
այս
Նորինը
կամ
Նազարէթը
զ
արարչի
մեծութիւնը
եւ
փառքը.
"
Երկինք
{պատմեն}
զփառս
Աստուծոյ
եւ
զարարածս
ձեռաց
նորա
պ
ափածոյ
`
-
Ինչու՞
խօսել
աւելորդ
-
Ուստի
{պատմենք}
կարճառօտ:
Մարդը
հէնց
որ
սէր
զգաց,
Գոչ
,
օ՜,
փութով
Աւարտել
վէպն
այս
մէկին,
{Պատմենք}
ամենը
հերթով,
Ինչ
պատահեց
մեր
զոյգին:
ան
աղէտքի
պատճառ
եղաւ
Հռոմին,
յետոյ
կը
{պատմես}
այն
անցքերը:
"
Նորա
մայրը
հռոմայեցի
էր
ա
շատ
հետաքրքրելի
բաներ
են,
խնդրեմ
ինձ
{պատմես},
եւ
տաս
փոքր-ինչ
մի
ըստ
միոջէ
տեղեկութ
տս
Կանխեն
ամոլք
միաբան.
"
Ո՞
{պատմեսցէ}
Զորոց
սիրոյն
հանեն
ձօն
"...
.
Բնագիրը
այսպէս
է
տպած.
"
Մի՛
արդարեւ
{պատմեսցի}
այս
գէթ
ըստ
բանի
ողբոյն
եւ
մի
լուիցէ
'ի
ծես
թէ
գտանք
մեր
սրտի
ազգականը:
Նա
{պատմեց}
ինձ,
որ
Մարիենբադի
քո
տանուտիրոջ
Սոֆիա
ը՝
քննելու
այնտեղի
ջրերը,
բայց
ինչպէս
{պատմեց}
նա,
փորձերի
հետեւանքը
շատ
անմխիթար
են
որ
ծառայում
էր
տեղական
փաշայի
մօտ
եւ
որ
{պատմեց}
ինձ,
թէ
Տաճկի
կառավարութիւնը
Դիւանական
այս
խնդիրը
առանց
ուշադրութեան:
Ինձ
{պատմեցին}
Փարիզում,
թէ
Մխիթարեան
միաբանութիւնը
ս
կային
այն
բազմութեան
մէջ,
որ,
ինչպէս
{պատմեցին}
մեզ
յետոյ,
կարեկից
չէին
մեր
աղէտքին
եւ
ց
յօդուածի
մէջ
խօսեցինք
Մխիթարի
վերայ,
{պատմեցինք}
նորա
վարքը
եւ
իւր
անունով
ասած
ընկերութ
ք
դարձեալ
դէպի
քո
յայտարարութիւնը:
Դու
{պատմեցիր}
ինձ
միայն
երեք
ապստամբութիւնների
մասին
ցայ
այո՛,
բայց
'ի
պաշարմանս
վստահ
եմ։
{Պատմեցից}
ձեզ
ինչ
մի
հարեւանցի.
յաւուրս
Թերեզեայ
ծ
իմ
մօտ
քսութեան
համար,
չէր
եկած,
որ
{պատմէ}
Պ.
Բէգզադէի
յիմարաբանութիւնքը։
Նա
բար
էն
Բագրատունեաց
մինչեւ
ց1071
թուականն:
{Պատմէ}
նա
զաղետալի
կործանումն
Անւոյ
եւ
Շիրակաց
ն
զփառս
Աստուծոյ
եւ
զարարածս
ձեռաց
նորա
{պատմէ}
հաստատութիւն
":
Արարիչը,
մէկ
անգամ
ստ
իտէ
մի
այնպիսի
ազգային
աւանդութիւն,
որ
{պատմէր}
մեզ,
թէ
Մասեաց
ոտքումը
կայ
մի
փոս՝
դժ
'ի
վերայ
Յովնաթանու
որդւոյ
նորա...
Մի՛
{պատմէք}
'ի
Գէթ,
եւ
մի՛
տայք
զայդ
աւետիս
յելս
Ա
այն
որպէս
թէ
շնորհիւ
պ.
Յովնանեանցի:
{Պատմի}
նոյնպէս,
որպէս
թէ
նամակն
այն
անկեալ
ի
Ո՛վ
աչք,
պահ
մի
եղիր
կո՜յր:
"
Ո՞վ
կը
{պատմի}
սիրոյ
ձօն
Բերողների
մասին
այդ
"...
-
գար
վարդապետէ
եւ
յարքեպիսկոպոսէ,
որպէս
{պատմի}
'ի
նոյն
վարս
եւ
այլն։
Յորում
եւ
պատմին
,
որ
'ի
Ղալաթիա,
եւ
հալածանաց,
որպէս
{պատմի}
'ի
վարս
նորա,
եւ
յետ
բազում
ծանօթութեա
ցն
առաջնորդութեամբ
ստեղծանէ,
զորմէ
բան
{պատմի}
ի
Խորնոյ
զայս
օրինակ.
"
Եւ
տեսանէ
(
սո
ը,
եւ
թէ
ո՛վ
էիք
դուք:
Եթէ
կարելի
է,
{պատմի՛ր},
աղաչեմ,
որովհետեւ
քո
ծանր
կերպարանքի
ժամանակ
թո՛ղ
այդ
բաները,
նախ
եւ
յառաջ
{պատմի՛ր}
ինձ,
աղաչեմ,
թէ
ո՞վ
եւ
ինչպիսի՞
մարդ
ւնիս
այդ
գիտութեան
վերայ,
գոնէ՛
այնքան
{պատմի՛ր}
ինձ,
որքան
գիտես,
յետոյ
ես
ինքս
ման
կ
պատմի
'ի
նոյն
վարս
եւ
այլն։
Յորում
եւ
{պատմին}
ամենայն
անցք,
որք
անցին
ընդ
նմա,
այսի
րպէս
աշակերտ
Մեծ
Թարգմանչաց,
այլ
որպէս
{պատմիչ}.
եւ
սորանով
չէ
փարատւում
մութը
աշակերտ
կրորդականն
գահ՝
բազմի
Ագաֆանգելոս
յոյն
{պատմիչ},
ճառելով
զանցս՝
որք
անցին
ի
տարածանիլ
ւմ
Կիրակոսից։
Փոխանակ
դորա,
Վարդան
{պատմիչը},
որ
ժամանակակից
եւ
աշակերտակից
է
Կիրակ
նց
եւ
եղեւ
նոցայ
ի
կերակուր
",
ասում
է
{պատմիչը}
(
Յովհ.
կաթ.,
Պատմ.
Հայ.,
Մոսկուա
հերիք
է
ցոյց
տալ
Բարոնիոս,
եկեղեցական
{պատմիչի}
վկայութեան
վերայ։
Ահա
այն
իրողութի
նը,
նորա
մօտ
գտանուած
մարդիկը,
ինչպէս
{պատմիչները}
վկայում
են,
չ'տեսան
նորա
երեսում
երկիւ
տի
մէջ
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
Ազգային
{պատմիչների}
վկայելով՝
այսպէս
է
եղել
բանի
ընթացքը,
ռաջաբանի
մէջ
(
եր.
գ.
),
խօսելով
հայ
{պատմիչների}
վրայ,
տալիս
է
Ղազար
Փարպեցու
անունը՝
կարելի
է
հաւատ
ընծայել
Յիսուսեան
կարգի
{պատմիչներին},
ուրեմն
նոցա
նախանձաւորութիւնը
այս
պաշ
Եւ
գրուածք
նոցա
որպէս
աւանդեն
նոքին
իսկ
{պատմիչք}
կէս
մի
ի
հուր
դատեալ
եւ
կէս
մի
մատնեալ
ել
ժողովրդին։
Ինչպէս
ասում
են
նորա
{պատմիչքը},
Իգնատիոսը
այս
միջոցին
գրել
է
իւր
շարա
լ
նորանց
իւրեանց
կողմը։
Այս
Կարգի
{Պատմիչքը}
ասում
են,
թէ,
չ'նայելով,
որ
Իգնատիոս
րը
չ'բացայայտելու
համար
Յիսուսեան
Կարգի
{պատմիչքը}
կամաւ
մասնակից
են
լինում
Զաքարիայի
պապա
Մնացածները
ի՞նչ
եղան,
ասացի
ես
նորան,
{պատմիր},
որ
լաւ
հասկանալով
բանի
որպիսութիւնը
կ
ձայնով.
"
Որսկան,
դուրս
արի՛
շուտ
եւ
{պատմիր}
այս
հանդիսաւորներին
քո
որսածները
".
իս
афія)՝
նորա
գործած
քառասուն
հրաշքների
{պատմութեամբ}
հանդերձ,
որոնց
իւրաքանչիւրքը
իւր
ժաման
ով
հալածուիլը,
ոչ
թէ
անցած
ժամանակների
{պատմութեամբ},
կամ
որպէս
մի
լուր
մի
մարդուց
լսելով
մ
կատարած
եօթներորդ
դարուց
իւրով
Աղուանից
{պատմութեամբ},
զոր
ընդ
ձիգ
ժամանակս
համարէին
կորուսե
սերունդի
աչքի
առաջեւ,
նորա
ժամանակակից
{պատմութեան}
հորիզոնի
վերայ:
Չկայ
մարդկութեան
պ
ն
հորիզոնի
վերայ:
Չկայ
մարդկութեան
{պատմութեան}
մէջ
ժամանակ,
որ
ճշմարտութեան
պաշտօնեայ
ակարանքը,
որ
բոլորովին
խորհուրդ
չունին
{պատմութեան}
համար,
շփոթում
է
պատմական
հնախօսութեան
նք
շահս
մեծ
քաղեն
ի
լոյս
աղօտալոյս
մտաց
{պատմութեան},
ապա
ո՞րքան
աւելի
եւ
առատաձեռն
նիւթ
մա
ի
եւ
առատաձեռն
նիւթ
մատակարարեսցի
մերոյ
{պատմութեան},
եթէ
ոք
աշխատութիւն
յանձն
առեալ
անդուլ
մեանց
քամակից։
Մինը
հարցանէ,
թէ
Հայոց
{պատմութեան}
ո՞ր
խնդիրը
պիտի
պարզէր
այդ
բուրգերի
մակ
ի
պատարագ
տրուելու
յիշատակարանը:
Հայոց
{պատմութեան}
թերութիւնքը
գտանուել
են
նորա
կեանքի
մէջ
ութիւնքը
գտանուել
են
նորա
կեանքի
մէջ
եւ
{պատմութեան}
բաց
մնացած
երեսները,
ուր
պիտի
գրուէին
այն
մարդը,
որ
քաջ
տեղեակ
էր
ընդհանուր
{պատմութեան},
ընդհանուր
օրէնսգիտութեան,
հին
եւ
նոր
ին:
Ո՛հ,
ինչքա՛ն
նիւթեր
մեր
ժամանակից
{պատմութեան}
համար:
Կո՛մս,
յոյս
ունիմ,
որ
կը
գայ
արդարամտութիւն,
որքան
կայ
մեր
առնելու
{պատմութեան}
մէջ,
ապա
ուրեմն,
Յիշատակարանս
կը
հասա
Տարակոյս
չկայ,
որ
մարդկութեան
{պատմութեան}
մէջ
ոչ
մի
ժամանակ
այնպէս
սաստիկ
եւ
որոշ
ւ
զօրաւոր
հնարներից
մինն
է
նաեւ
ազգային
{պատմութեան}
ուսումը:
Մինչեւ
այժմ
մեր
ազգը
չուն
րձութեանը:
Զանց
եմ
առնում
յիշել
այստեղ
{պատմութեան}
անունով
մեր
մէջ
ման
եկած
գրքերի
թերութի
ս
հռչակել
յառաջանալի
օգուտը
մի
օրինաւոր
{պատմութեան}
երեւելուց։
Այս
վերջինս,
շատ
հասկանալի
այսպիսի
յիշատակարաններով:
Սոցա
պաշտօնը
{պատմութեան}
մէջ
այն
է,
որ
շատ
անգամ
կարող
են
վկայ
ր,
որ
գալոց
օրերում
լոյս
կարող
էին
տալ
{պատմութեան}.
մի՞թէ
չէ
կարելի
մտածել,
որ
Հայք
եւս
են,
եթէ
եւրոպականի
ակնոցով
նայենք
այդ
{պատմութեան}
վերայ:
Նամակիս
խորհուրդը
այն
է,
ո
անդամների
մէջ
այսպիսի
անունով՝
"
Հայոց
{պատմութեան}
եւ
հնութեան
ընկերութիւն
",
այնպէս,
որ
յետ
մնալու
չէին
այս
բանից,
ըստ
որում,
{պատմութեան}
չլինելը
արդէն
զգում
են
շատերը:
Եւ
գաբարձութեամբ
հոգալ
այն
բոլորը,
ինչ
որ
{պատմութեան}
համար
անհրաժեշտ
էին
որպէս
աղբիւրներ
կամ
3.
Կը
հաւաքէր
զանազան
տեղերից
ազգային
{պատմութեան}
կամ
ժամանակագրութեան
վերաբերեալ
յիշատակ
աշեւի
ծուռ
եւ
սխալական
հայեացքը
ազգային
{պատմութեան}
մէջ
երեւեցած
իրողութենների
վերայ,
բայց
ին
անուանէ
թեթեւամիտ:
Խորենացին՝
մեր
{պատմութեան}
հայրը,
իւր
ժամանակի
անզուգական
փիլիսոփ
րեւում
ասացինք,
մեծապէս
մեղանչում
է
եւ
{պատմութեան}
ընդդէմ՝
իւր
կամեցածի
պէս
աղճատելով
իրո
ացուցանելու
համար
ազգային
եւ
եկեղեցական
{պատմութեան}
անտեղեակ
Պ.
Խուդաբաշեւին,
թէ
Հայոց
ազ
թ
չէ
եղել
նորա
մտածութեան:
Բոլոր
Հայոց
{պատմութեան}
մէջ
Պ.
Խուդաբաշեւը
ոչ
մի
տեղում
չէ
կար
:
Այս
բաների
գիտութենից
հետեւում
է
մեր
{պատմութեան}
մէջ
այն
իրողութիւնը,
որ
Հայերը
սուր
են
,
չէ
տեսանելու
Պ.
Խուդաբաշեւի
սխալանքը
{պատմութեան}
ընդդէմ:
Ներսէս
Երրորդի
օրով
բոլոր
ազգը
տմութիւնը
գտանում
ենք
Սեբէոս
Եպիսկոպոսի
{Պատմութեան}
մէջ,
ուր
պահուած
է
եւ
վերեւում
յիշուած
ին,
թէ
մեք,
քննելով
եւ
քրքրելով
Հայոց
{պատմութեան}
թերթերը,
ոչ
մի
տեղում
չենք
գտանում
բու
՝
ոչինչ.
այս
պատճառով
եւս
այդ
անցքերի
{պատմութեան}
վերայ
նայում
ենք
այն
չափով
եւ
այն
հայեա
ծերանում
է:
Մի
քանի
դարու
մէջ
նա
անցաւ
{պատմութեան}
շատ
կերպարանքներ՝
phase,
փոփոխեց
եւ
փ
նաչել
ուսաւ
ի
դարուց
ժամանակաց:
Այո՛,
{պատմութեան}
է
գործ
բողոքել
լիապէս
զապիրատութեանց
քա
առ
ամենեսին,
եթէ
գուցէ
արդեօք
օրինակ
ի
{պատմութեան}
մերում,
զի
կոչեցեալ
իցէ
աբեղայ
ոք
ուղղ
հրաշափառ
խայտառակութեանս,
յեկեղեցական
{պատմութեան}
Բարոնէոսի:
Յաջորդ
լինել
պապին
առաքելոյ
առ
Վեհափառ
Տէրս,
յանձն
արարից
նոյնպէս
{պատմութեան},
կցորդեալ
յիւրում
ժամանակի
եւ
զհետեւան
ր-Եօրք,
Պուլ-Պինանդ:
Բայց
{պատմութեան}
օրէնքնե՞րը.
Բարոյական
մարդկութեան
մեր
փոյթը
չէ.
մեք
կը
դատապարտենք
նորան
{պատմութեան}
առաջեւ,
իսկ
Պ.
Չամուռճեանը
եթէ
կամի
խ
մ
է
Վ.
Հայր
Սարգսի
Մուրադեան
վարժարանի
{պատմութեան}
երկրորդ
հատորը,
որ
գուցէ
մինչեւ
այս
տա
այսպէս.
-
Պ.
Այվազովսքին
Օսմանեան
{պատմութեան}
մէջ
հայոց
ազգը
հերձուածող
է
գանչում:
ր
այդ
աւերանք
էլ
չէ,
այլ՝
ժամանակի
եւ
{պատմութեան}
ազդեցութեան
տակ
առաջ
գնացած
աճելութիւն
անը
իւր
1848
թուականում
տպած
եկեղեցական
{պատմութեան}
մէջ
սկսած
923
երեսից
մինչեւ
932
երեսը,
րտվ
որ,
չէ
կարելի
կարգաւորապէս
ուսանել
{պատմութեան}
ոգին,
մինչեւ
նորա
մասնաւոր
երեւոյթքը
չ
դրականապէս:
Նա
ասում
է,
թէ
որովհետեւ
{պատմութեան},
թէեւ
անժխտելի,
օրէնքի
կատարումը
չափո
ակները
շատ
քիչ
ուշադրութիւն
են
դարձնում
{պատմութեան}
հոգեբանական
տարրի
վրայ:
Այստեղ
դարձեալ
կամ
որպէս
պաշտպան
կամ
որպէս
հակառակորդ
{պատմութեան}
օրէնքի
եւ
այլն
(
Собран.
соч.
Грановс
դրութեան,
մի
ուրիշ
տեղ
փիլիսոփայութեան
{պատմութեան}
յառաջաբանի
մէջ,
երես
9)
ասում
է
թէ
"
յառաջաբանի
մէջ,
երես
9)
ասում
է
թէ
"
{պատմութեան}
փորձերը
անպտուղ
են
անց
կենում,
խրատակա
րան
գերմանական
ոգու
կերպարանագործութեան
{պատմութեան}
մէջ,
եւ
ոչ
աւելի:
Փիլիսոփայական
համակ
831
[թուերին],
վերջին
անգամ
կարդում
էր
{պատմութեան}
փիլիսոփայութեան
մասին,
Ֆրանսիոյ
ռեւոլի
Բայց,
-
ասում
է
նա
(
Հայմը),
-
կենդանի
{պատմութեան}
եւ
նորա
մէջ
շրջան
առնող
ոգու
ուժը,
ամէ
ը
դու
կարող
ես
լիովին
ընթեռնուլ
աշխարհի
{պատմութեան}
մէջ:
Այժմ
ես
մի
նոր
անցք
պատմեմ,
որ
պ
Չգիտեմ,
կարդացա՞ծ
կը
լինիք
սորա
անունը
{պատմութեան}
մէջ
թէ
ո՛չ.
սա
մի
անգամ
գտանուել
էր
ապ
ւելու
էին
քեզ.
այն
ժամանակ,
քո
անունը
{պատմութեան}
թերթերի
մէջ
կը
դրոշմուէր
փառաւոր
տառերո
.
պա՛տճառ,
սորա
ոճը,
նո՛յն
է
Փարպեցու
{Պատմութեան}
ոճի
հետ.
Սուրբ
Գրքի
նո՛յն
վկայութիւնքը
ակնարկութիւնքը
միօրինակ
տեսնում
ենք
ե՛ւ
{Պատմութեան},
ե՛ւ
Թղթին
մէջ։
Մենք
հաւաքել
ենք,
ին
։
Մենք
հաւաքել
ենք,
ինչ
որ
այս
Թղթի
եւ
{Պատմութեան}
մէջ
միօրինակ
բաներ
կան՝
վկայութիւնք,
այս
անգամ՝
պահելով
հրատարակել
Փարպեցու
{Պատմութեան}
թարգմանութեան
հետ)։
Ինչպէս
Թղթի
տ
դապետի։
Վարդան
վարդապետ,
Հաւաքումն
{Պատմութեան},
Վենետ.
1862,
հրատ.
Մխիթարեանց։
տուական
մարդը
միտք
է
արել,
որ
Փարպեցու
{Պատմութեան}
քամակում
դնէ
եւ
նորա
այս
Թուղթը,
որ,
ն
եպիսկոպոսը
գտել
է
այս
Թուղթը
Փարպեցու
{Պատմութեան}
քամակում։
Յառաջաբանը
տալիս
է
մեզ
մի
.
Էմինը,
բերել
է՝
ցոյց
տալով
Փարպեցու
{Պատմութեան}
307-դ
երեսը։
Ահաւասիկ
Փարպեցու
խօսքերը
այդ
ապացուցի
կարօտ
խնդիր
չէ,
որովհետեւ
{պատմութեան}
ձեռքով
արդէ՛ն
ապացուցեալ
ճշմարտութիւն
է
չպէս
այսօր
նոյն
սուրբ
եկեղեցին։
Մեր
{պատմութեան}
մէջ
անդադար
տեսնում
ենք,
որ
Վաղարշապատ
Այսպէս
բացայատ
լինելով
այս
բանը
մեր
{պատմութեան}
մէջ,
որ
անտարակո՛յս
անյայտ
չէ՛ր
եւ
պ.
սանութիւնը,
որ
կարող
էինք
տալ
Փարպեցու
{Պատմութեան}
՝
առանց
վախենալու
եւրոպական
գիտութեան
դ
թէ
Փարպեցին,
թէեւ
համարւում
է,
կամ
իր
{Պատմութեան}
մէջ
ինքն
էլ
ասում
է
իր
համար,
"
աշակեր
ն
եւ
ոչ՝
Մեծ
Թարգմանչաց։
Փարպեցին
թէ՛
{Պատմութեան}
եւ
թէ՛
Թղթին
մէջ
պարզապէս
ասում
է,
թէ
ս
առնէին
",
ինչպէս
ասում
է
Փարպեցին
իր
{Պատմութեան}
մէջ։
Մեզ
թւում
է,
թէ
Աղանը
թէեւ
եղել
րութիւնը
կարելի
է
տեսնել
Փարպեցու
ստոյգ
{Պատմութեան}
մէջ
279-դ
երեսից
սկսած
մինչեւ
306-դ
երե
պատճառները։
Նախ՝
Ղազար
Փարպեցին
իր
{Պատմութեան}
մէջ
միշտ
Հրահատ
է
անուանում
Արշաւիր
Կամ
ռանց
մեր
ասելու։
Երրորդ՝
մեր
բոլոր
{պատմութեան}
մէջ,
որքան
մեզ
յայտնի
է,
չէ
եղել
երբէ
թէ
այն
մարդը,
որ
հանդէս
է
գալիս
այսօր
{պատմութեան}
այս
կամ
այն
մթութիւնը
բացատրելու,
յիշա
սքանը
գիտենք,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասացինք,
{պատմութեան}
մէջ,
որպէս
գիտութեան
մէջ,
անպատշաճ
են
յ
խնդիր
չէ։
Նախ,
ինքը՝
Փարպեցին,
իր
{Պատմութեան}
մէջ
(
եր.
14)
վկայում
է,
թէ
Աղանը
Վա
ւնեաց
տոհմի
պատմաբան
Թովմա
Արծրունին
իր
{պատմութեան}
75,
76,
80
եւ
91
երեսներում,
Աղանի
մ
.
Չամչեանը,
իր
խմբագրի
մէջ,
որ
Հայոց
{Պատմութեան}
մակագիր
ունի,
Հատ.
Ա,
եր.
508,
ասո
ցէ
նոյն
իսկ
իշխանին
Անձեւացեաց,
զոր
'ի
{Պատմութեան}
իւրում
յիշատակէ
Ղազար
յերկուս
դէպս՝
կո
ուշադրութեամբ
կարդար
պ.
Էմինը
Փարպեցու
{Պատմութեան}
221-22
երեսները,
որ
ինքն
է
յիշում,
ապ
ոյլ
կը
տար
այս
ենթադրութիւնը։
Փարպեցու
{Պատմութեան}
մէջ
յիշուած
Սեւուկը
մի
ուրացեալ
եւ
չիք
ելով
այն
բոլոր
խռիւը,
որ
դիզուած
է
մեր
{պատմութեան}
վրայ,
տակաւին
աշխատում
ենք
մի
քանի
խու
եւ
Վարագայ
սարը
շատ
անգամ
յիշւում
է
մեր
{պատմութեան}
մէջ։
Փարպեցին,
Սիւնեաց
աշխարհից
վերադ
եւուկը,
եթէ
այդ
մարդը
միա՛յն
լինէր
մեր
{պատմութեան}
մէջ
այդ
անունով։
Գրեթէ
400
տարի
յետոյ
եղը։
Մենք
այսքանը
գիտենք,
որ
Փարպեցու
{պատմութեան}
մէջ
յիշուած
Սեւուկ
Անձեւացեաց
իշխանը
ու
մ
առասպելաբանութեան
մէջ։
§
71.
Մեր
{պատմութեան}
մէջ
առաջին
անգամ
լսւում
է
այս
անունը։
։
1862
ի
Վենետիկ
տպած
Վարդան
վարդապետի
{Պատմութեան},
Մխիթարեանց
գրած,
յառաջաբանութեան
մէջ
եսնում
ենք
շատ
տեղ,
որպէս
նաեւ
Ասողիկի
{Պատմութեան}
79
երեսում.
"
Եւ
յետ
մահուանն
Սուրմակա
է
եղել
մեր
հոյակապ
վարդապետին,
Փարպեցու
{Պատմութեան}
մէջ
կարդում
ենք
այդ
օրհնեալ
տիկնոջ
գովա
Չենք
կարող
թոյլ
տալ,
որովհետեւ
Փարպեցու
{Պատմութեան}
եւ
Թղթի
մէջ
փոքր
այլապէս
պիտի
խօսուէին,
",
որպէս
նաեւ
"նզով
լինել"
(Փարպեցին
իր
{Պատմութեան}
մէջ,
բերելով
այս
վկայութիւնը,
գրում
է
"
առաջին
թերթը,
հայերէն
գրուած
Օսմանեան
{պատմութեան}
վերջին
թերթերից
մի
քանիսը,
որ
առանց
հե
Յովհան
դը
Մեօն
(
Jean
de
Meun),
վարդի
{պատմութեան}
հեղինակը,
մի
քանի
ոտանաւորների
մէջ
ցոյ
Մի՛
նայէք
այն
արտաքին
զանազանութեանը,
{պատմութեան}
եւ
բանաստեղծութեան
մէջ,
որ
երեւում
է
մ
րս
է
գալիս
իրական
ճշգրտութենից:
Այո՛,
{պատմութեան}
ասպարէզը
է
միմիայն
իրական
աշխարհը,
բայ
ած
մեքենականութեան
կանոններին:
Արդարեւ
{պատմութեան}
եւ
բանաստեղծութեան
մէջ
կայ
այս
զանազանո
նորան
մի
մեծ
արդիւնաւոր,
համաշխարհական
{պատմութեան}
պատկանաւոր
մարդ,
որ
իւր
ազգի
գրաւոր
յի
չինչ
քաղաքական
հանդէս
չէր
կարող
ունենալ
{պատմութեան}
մէջ.
ուրեմն
մնում
է
մեզ
անտարակոյս
մտա
սրտի
համար
ո՛րքան
պիտոյ
է
ծանրանայ
այս
{պատմութեան}
տրտում
խորհուրդը,
այդ
անցքի
իմաստասիրա
խնդրի
մէջ.
դոքա
աւանդւում
են
կրօնների
{պատմութեան}
մէջ,
որ
այս
րոպէիս
ժամանակ
չունինք
հան
եւ
խեղացուց
նորան
ամենագարշելի
կերպով։
{Պատմութեան}
թերթի
մի
երեսի
վերայ
կարդում
ենք
այն
սա
դ
բոլորը
աւանդւում
են
նոցա
գրականութեան
{պատմութեան}
մէջ։
Բայց
քերուելով
անցանել
այս
խնդրի
,
Քրիստոսի
պատուէրը։
Շատ
օրինակներ
կան
{պատմութեան}
մէջ,
որ
ապացուցանում
էին
մեր
ասածը,
բ
լլեգիացոց
եւ
միւսերի
երեսից,
իսկ
Հայոց
{պատմութեան}
մէջ
ամենայն
քայլափոխում
զոհում
է
Հայոց
IV.
Տես
Փափազեանի
"Եկեղեցական
{պատմութեան}
"
(տպած
1848,
Վենետ.
)
923
երեսից
մինչեւ
օթութիւն:
Զայսու
ժամանակագ
երեւի
Հայրն
{պատմութեան}
մերոյ՝
փիլիսոփոսն
Մովսէս
Խորենացի,
զո
ուք
դիպուածոցս,
զորս
գտանեմք
ի
վախճանի
{պատմութեան}
Հայոց
արարելոյ
ի
սմանէ,
եւ
փոյթ
լինի
ի
դունակութեան
":
Ի
սկզբանէ
հարեւանցի
{պատմութեան}
հինգերորդ
դարում,
անտեսեալ
մեր
զհամառօ
սորա
քաղեալ
ի
հին
եւ
ի
կենդանի
աղբերաց
{պատմութեան}
ազգիս,
գրէ
զպատմութիւն
Հայոց
սկսեալ
ի
անին
նոյնպէս
Ստեփաննոս
Ասողիկ,
հեղինակ
{պատմութեան}
Հայոց.
ի
սկզբանէ
ազգիս
ց1001
ամն,
որ
պատիւ
քան
զայլս:
Ղեւոնդ
երէց,
հեղինակ
{պատմութեան}
Մահմեդի
եւ
խալիֆաց
արաբացւոց:
Ի
սկի
կաց
եւ
Արիստակես
Լաստիվերտացի,
հեղինակ
{պատմութեան}
Հայոց
1988
թուականէ
ի
թագաւորութենէ
Գագ
ց:
Մատթէոս
Ուռհայեցի
քահանայ,
գրող
{պատմութեան}
խաչակիր
զօրաց
եւ
թագաւորութեան
Աշոտոյ.
չորեքտասաներորդ
դարս
թէպէտ
եւ
երեւին
ի
{պատմութեան}
գրականութեան
մերում
անձինք,
որք
շատ
կա
յս
ամենայն
պայմանը,
որն
անհրաժեշտ
են
ի
{պատմութեան}
՝
չիք
ի
Պատմութեան
Հայոց.
զայս
ասացեալ
,
որն
անհրաժեշտ
են
ի
պատմութեան՝
չիք
ի
{Պատմութեան}
Հայոց.
զայս
ասացեալ
չկամիմք
բնաւ
մատնա
եա՛
թէ
անհետացել
են,
ո՛չ
մինը
չ'ստացաւ
{պատմութեան}
մէջ
այն
ասպարէզը,
ինչ
որ
ստացաւ
Յիսուս
ցին
նորան
նշանաւոր
հանդիսանալ
ընդհանուր
{պատմութեան}
մէջ։
Քանի
մի
խօսք
ասենք
այժմ
"
Հոգ
էտի
վճիռը։
Այս
միջոցին
հասաւ
Կարգի
{պատմութեան}
խորհրդաւոր
դարագլուխը,
այսինքն՝
Լօյոլ
սեանք
մեծ
հանդէս
եւ
նշանակութիւն
ստացան
{պատմութեան}
մէջ։
Այս
կազմակերպութիւնը
ընդունուած
է
երբէք։
Կարգը
համարեա՛
թէ
կրկնում
է
իւր
{պատմութեան}
մէջ
հիմնարկողի
կեանքը։
Սկզբումը
դեռեւս
աշխատիմ
կերպարանագործել
Յիսուսեան
Կարգի
{պատմութեան}
մէջ
Ֆրանսիայում։
Մեք
տեսանք,
որ
դ
ծ
էր
մեծ
նշանակութիւն
ունենալ
Ֆրանսիայի
{պատմութեան}
մէջ։
Մարիա
Մեդիչիսի
հետ
կային
երկու
Իտ
րամայեց
գրել
դատապարտութեան
կոնդակ,
որ
{պատմութեան}
մէջ
յայտնի
է
անունովս
"
Unigenitus
"։
կայսերութենից։
Ահա՛
Յիսուսեանների
{պատմութեան}
եւ
բնաւորութեան
համառօտ
տեսութիւնը։
Այ
քի
տասն
եւ
վեց
թաղի
թուով,
վասն
որոյ
եւ
{պատմութեան}
մէջ
Փարիզի
հասարակութիւն
ասելու
փոխանակ
մանալի
է,
որ
Պարոն
Փափազեան,
եկեղեցական
{պատմութեան}
պարզերես
հեղինակը,
իւր
գրքի
մէջ
սեւ
գոյ
ճառաւ,
որ
Պարոն
Փափազեանը,
իւր
եկեղեցու
{պատմութեան}
մէջ
խօսելով
Ռուսաստանի
Յիսուսեանները
նե
նգամ
անհասկանալի
կը
մնայ
մեզ
որեւէ
ազգի
{պատմութեան}
մի
երեւոյթ,
եթէ
ուսած
չէինք
այդ
ազգի
օ
առժամանակեայ
անախորժութիւնք,
բայց
նոյն
{պատմութեան}
միւս
երեսի
վերայ
տեսանում
ենք,
որ
այդ
այն
բարբառը։
Եւ
որովհետեւ
բնութեան
եւ
{պատմութեան}
ազդեցութեանց
մասին
պատասխանատու
չէ
մարդ
իտենք
դրական,
բայց
եւ
այնպէս
ընդհանուր
{պատմութեան}
եւ
ընդհանուր
դպրութեան
պատմութեան
տուած
անուր
պատմութեան
եւ
ընդհանուր
դպրութեան
{պատմութեան}
տուած
լուսով,
-
որովհետեւ
օրինաւոր
բանա
կայել
երբեք
չունեցած
պարծանքներ,
որ
թէ
{պատմութեան}
յայտնի
ժամանակներում,
երբ
քիչ
շատ
ձեռք
մնացած
կարծուի:
Երկրորդ,
դնենք
թէ
մեր
{պատմութեան}
յիշատակարանքը
տեղ-տեղ
պահել
են
մեր
թագա
ն
իջնում
մենամարտելու:
Չենք
էլ
տեսնում
{պատմութեան}
մէջ,
որ
մեր
թագաւորական
պալատներում
կա
դհանուր
ժողովրդի
պարապմունք,
այդ
մասին
{պատմութեան}
էջերը
դատարկ
են
մնացել:
Այսքանը
յայտնի
ք
թողնելով
մանրամասն
քննութիւնը
ազգային
{պատմութեան},
մեզանից
առաւել
հմուտ
եւ
աւելի
ժամանակ
ական
բարբառը:
Եւ
որովհետեւ
բնութեան
եւ
{պատմութեան}
ազդեցութեանց
մասին
պատասխանատու
չէ
մարդ
նիքս,
որ
դիտենք
խոստովանիլ
ժամանակի
եւ
{պատմութեան}
իրաւունքը,
չենք
կարող
կենդանիքը
թողած
օր
է
նոր
լեզուն
սպանելու
եւ
ժամանակի
եւ
{պատմութեան}
արդէն
արած
պրծած
ազգեցութիւնքը
ուրանալո
ոյնպէս
մտան
հայոց
ազգի
մէջ.
թողում
ենք
{պատմութեան}
անյայտ
խառնուրդները
քիչ
կամ
շատ:
Այսօր
ւթեամբ։
Մերժել
այս
իրաւունքը
համազօր
է
{պատմութեան}
եւ
ժամանակի
ազդեցութեանցը
տգիտանալու,
աճէ
հին
ձեւի
ազդեցութեան
տակ
համազօր
է
{պատմութեան}
եւ
ժամանակի
ազդեցութիւնքը
եւ
իրաւունքը
ամենեւին
անտեղեակ
է
մեր
մատենագրութեան
{պատմութեանը}:
Խորհուրդ
ենք
տալիս
օրինաւոր
կերպով
կա
ծագման
եւ
կերպարանագործութեան
ընդհանուր
{պատմութեանը}:
Երկրորդ
կարծիքը,
այսինքն՝
Խորեն
արժան
եւ
արժանաւոր
գործերը,
որ
աւանդեմ
{պատմութեանը}:
Ես
մարդկութեան
անկեղծ
բարեկամն
եմ,
ո
սաց
նա,
որին
իբրեւ
մանուկ,
միտ
դնելով
{պատմութեանը},
փախցնում
է
մի
մարդ.
նոցա
զուգաւորու
անտեղեակ
լինելով
ընդհանուր
մարդկութեան
{պատմութեանը},
մեր
խօսելիքը
երեւելու
էին
մի
օտար
աշխ
պաշտպանքը
ցոյց
տուեցին
միայն
ընդհանուր
{պատմութեանը}
մի
մեծ
ծառայութիւն,
նոքա
բացին
Անգլիայ
ռաջագոյն
գրելոյս
սուրբ
արանցն,
զորս
'ի
{պատմութեանն}
նահատակին
Գրիգորի
դրոշմեալ
յիշատակէ։
Է
շմեն
":
Յաշակերտաց
սրբոցս
թէ
եւ
ըստ
{պատմութեանն}
աւանդելոյ
շատք
գոն
մեզ
ի
ծանօթութիւն
ան
ացս
հատ
ու
կոտոր
աւանդութեանց,
ազգային
{պատմութեանն}
վերաբերելոց,
քանզի
առ
նմա
գտանեմք
ո՛չ
աբերին
ըստ
մասին
գրելիքս
յառաջ
խաղամ
ի
{պատմութեանս}:
Առ
ձեզ
է
գրութիւն
իմ՝
նախկին
՚ի
Կ
ան
գրել
զթուղթն:
Այլ
ես
եկից
ի
կարգ
{պատմութեանս}.
այնինչ
օրէնսգէտն
իմ
յարդարեաց
զթղթեան
ինքնին
ի
ժամանակին
զրուցաց
եւ
ի
հաւաստի
{պատմութեանց}
եւ
արձանագրութեանց,
որոց
քաջ
հմուտ
զնա
ելի
եղածի
չափ
յարմարուելով
Աստուածաշնչի
{պատմութեանցը},
ապա
մեր
ասելիքը
պիտի
հիմնենք
մեր
հին
եկելոցս
զայլ
ինչ,
ուստի
բաց
ի
Ազգային
{պատմութեանցն}
տեղեկութենէ,
հնա՞ր
էր
քաղել
այնպիսի
գի
յն
իսկ
'ի
միաբանութենէ
քաղեալ
յընդարձակ
{պատմութենէ}
վարուց
նորա,
որ
պահի
'ի
նոյն
վանս
շարա
ց
չէ
առ
տեղեաւս
պատշաճաւոր
գրել,
այլ
ի
{պատմութենէ}
նորին
զայս
եւ
եթ
արժանի
համարիմք
ծանօթո
ն
համար
հարկաւոր
էր
դնել
այստեղ
պապական
{պատմութենից}
մի
քանի
իրողութիւնք,
բայց,
այդ
բոլորը
ներկայացնում
էին
զանազան
անցքեր
Սրբազան
{պատմութենից},
մանաւանդ
այնպիսի
անցքեր,
որ
կարո՛ղ
է
սանում
եմ
ներկայումս
ազգերի
ժամանակակից
{պատմութեններից}
եւ
երեւոյթներից:
Այսքան
ծանօթութիւնը
հ
էն,
Գերմաներէն
եւ
Ռուսերէն,
ընդհանուր
{պատմութիւն},
ընդհանուր
աշխարհագրութիւն,
Հայոց
պատ
իւն,
ընդհանուր
աշխարհագրութիւն,
Հայոց
{պատմութիւն},
Ռուսաց
պատմութիւն,
հնախօսութիւն,
օր
րհագրութիւն,
Հայոց
պատմութիւն,
Ռուսաց
{պատմութիւն},
հնախօսութիւն,
օրէնսգիտութիւն,
վաճառ
առականութեան
ուսմունք,
վաճառականութեան
{պատմութիւն},
վիճակագրութիւն,
մաթեմատիկա,
ֆիզիկա
իկա,
ֆիզիկա,
քիմիա,
ընդհանուր
բնական
{պատմութիւն},
գիւղական
տնտեսութիւն,
մեքենականութիւ
Մինչեւ
այժմ
մեր
ազգը
չունի
մի
օրինաւոր
{պատմութիւն},
մի
այնպիսի
գործ,
որ
արժանի
լինէր
եւ
ազգի
ուսումնականքը
կարող
լինէին
ազգային
{պատմութիւն}
գրելու
ձեռք
զարկել:
1.
Մեր
ազգայի
տեղ:
Պ.
Խուդաբաշեւը,
որպէս
ստոյգ
{պատմութիւն}
ընդունելով
մի
յունական
գիրք՝
նորա
ռուս
Պ.
Խուդաբաշեւը
ձեռք
է
զարկել
այժմ
Վրաց
{պատմութիւն}
գրելու։
Բարի՛
ճանապարհ։
Եթէ
կամի,
այ
նս
եւ
զյիշատակ
այդպիսեաց
արձանագրեմք
՚ի
{պատմութիւն}
՚ի
նախատինս
նոցա,
՚ի
համար
Հերոստրատեա
այս
տարու
վերջը
հրատարակուի:
Ո՜հ,
ինչ
{պատմութիւն}...
Աւելի
դիւրին
պիտի
լինէր
պ.
Այվա
եթէ
աշխատութեան
խորհուրդը
է
գեղեցիկ
մի
{պատմութիւն}
կարդացողների
ճաշակը
եւ
հասկացողութիւնը
խատութիւն
են
կրում
մեր
համար
եկեղեցական
{պատմութիւն}
գրելու։
Հայոց
ազգը
"
շէն
տուն
հարս
կը
մբ
դնում
եմ
այստեղ:
Ո՛վ
դու
անմահ
{պատմութիւն},
ասաց
նա,
եւ
դաստիարակութիւն
ամենայն
Էմին։
Չամչեան
Հ.
Միքայէլի
"
Հայոց
{Պատմութիւն}
"
անունով
ամենին
յայտնի
երեք
հատոր
խմբա
սի
գրքերի
կարգում
են
եւ
Չամչեան
"
Հայոց
{պատմութիւն}
"
ասուած
հատորները,
ուր
Յազկերտներ,
Լ
ինչ
յաղթահարեալ
յորդւոյս
".
Խորեն.,
{Պատմութիւն}
Հայոց,
[գիրք
Գ],
գլուխ
68:
Զի՞նչ
պէտ
գտաւ
անձամբ
անձին
ականատես
վկայ:
Զայս
{պատմութիւն}
գրեալ
է
սորա
ի
խնդրոյ
Դաւթի
երիցուն
են
ւ
յստակութեամբ
ոճոյ
բանիցն:
Զսոյն
զայս
{պատմութիւն},
գաղափարեալ
յընտիր
օրինակէ,
խոստանայ
Հայաստանի
ոչ
կամեցան
եւ
զսորայս
պսակել
{պատմութիւն},
համարեալ
զնա
հակառակ
Քաղկեդոնական
ժող
ի
յարձակմանէ
իսմայելացւոց
յամին
1144,
{Պատմութիւն}
Հայոց
եւ
եկեղեցական
երգք
ի
զանազան
դէպս
խաչակիր
զօրաց
եւ
թագաւորութեան
Աշոտոյ.
{Պատմութիւն}
սորա
սկսեալ
ի
952
թուականէ,
աւարտի
ի
1
ց,
եթէ,
միայն
կարելի
էր
անուանել
զայն
{պատմութիւն}:
Ուսանիմք
առ
հասարակ
ի
լուսաւորեալ
ազգ
ել
ի
թերութիւնս
Չամչեանին,
թէ
զրկեալ
է
{Պատմութիւն}
նորա
առ
հասարակ
ի
պատմաբանական
կարգաց
(
մութիւն
ընկերին:
Ըստ
ազգին
լինի
եւ
{պատմութիւն}
նորա,
որպէս
եւ
ի
պատմութիւնէ
անտի
մակա
ս,
թէպէտ
եւ
անհաւան
էին
ընդ
խառնափնդոր
{Պատմութիւն}
Չամչեանին,
եւ
այս
իսկ
է
պատճառ,
զի
ժո
խութեամբ
գնել
համոզի
քան
զորպիսի
եւ
իցէ
{պատմութիւն}
Յովհաննու
կաթուղիկոսի՝
զվիպասանական
ին
պիտոյ
էր
ուսանիլ,
ցուցանէ
գէթ
զսրբազան
{պատմութիւն}
եւ
զհրահանգ
որպիսի
եւ
իցէ
միոյ
աբեղայի
ակի
ժպրհիլ,
ասել
թէ
չէր
պիտոյ
զսրբազան
{պատմութիւն}
եւ
զաւետարան
ուսանել
անխառն
ի
մարդկային
ութիւն,
ուրեմն
որպիսի
ազգ,
այնպիսի
եւ
{պատմութիւն},
եւ
որպիսի
պատմութիւնն,
ըստ
այնմ
եւ
բ
ւաբանութիւն,
աշխարհագրութիւն,
ազգային
{պատմութիւն},
կրօն,
տնարարութիւն
եւ
կաքաւ:
Բայց
մ
ս
թէ
նորանով
գործուած
զանազան
հրաշքների
{պատմութիւն}
էին
լինում։
Ի
հարկէ
թագաւորական
Պալատը
մք
առ
հասարակ
ի
լուսաւորեալ
ազգաց,
եթէ
{պատմութիւնդ}
անուն
պարտի
անշուշտ
ունել
ըստ
գործարանա
ին
լինի
եւ
պատմութիւն
նորա,
որպէս
եւ
ի
{պատմութիւնէ}
անտի
մակաբերել
հարկիմք
զորպիսութիւն,
զ
ներ,
եւ
այդ
միջոցին,
երբ
սկսում
եմ
իմ
{պատմութիւնը},
գտանւում
էի
պատուհանիս
մօտ
մի
տաղտկալ
եւ
ներկայ
բարօրութեան
եւ
լուսաւորութեան
{պատմութիւնը}
գրելու
տեղը
չէ,
եւ
թէ
առանձին
պիտի
գրէ
եւ
ներկայ
բարօրութեան
եւ
լուսաւորութեան
{պատմութիւնը},
յետոյ
նորա՞
գործ
է
գրել
այդպիսի
բան։
ւրիշներին
հասկացուցանել
Խորենացու
Հայոց
{պատմութիւնը},
ըստ
որում,
ներկայումս
Հայոց
լուսաւոր
մանակ
բացագանչելով:
Երբ
աւարտեցի
ես
իմ
{պատմութիւնը},
ասաց.
-
Զարմանք
բան,
ինչպէ՞ս
կա
ւն
տալով
նորան
Բէգզադէ:
Լսելով
այս
{պատմութիւնը}
՝
ասում
եմ
Գուլի-Շամամային.
-
Ի՛ն
մ
գլխից:
Այսպէս,
ահա,
սկսանում
եմ
իմ
{պատմութիւնը},
առանց
ճարտար
ներածութենների,
եւ
խոնա
ոխուած
եւ
ողբալի
ձայնով
յառաջ
տարաւ
իւր
{պատմութիւնը}.
-
Ինձ
ասացին
այդ
խլողքը,
թէ
մահա
քեզ
նորա
մասին,
թէեւ
նորա
սրբագրութեան
{պատմութիւնը}
բաւական
ծիծաղաշարժ
բան
է,
մանաւանդ
նոր
արիւր
տարի
անցան
նորանից
յետոյ,
եւ
նոր
{պատմութիւնը}
(
16
դարուց)
պատնէշ
է
քաշել
հին
եւ
նոր
նում
էր
իմ
մտքի
մէջ
ֆրանսիական
մրրկալից
{պատմութիւնը}
՝
սկսած
Լուդովիկոս
Տասնեւչորսերորդից
մի
համախոհի
մը
Վենետիկէն
փախուցած
աղջկանը
{պատմութիւնը}
ընենք:
Երրորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞
այութիւններովը
ու
մսխած
ստկին
հաշիւն
ու
{պատմութիւնը}
ընենք:
Վեցերորդ՝
արտօնութիւն
կը
տ
երը
եղած
չէին,
Հայոց
ուսումնականի
գրած
{պատմութիւնը}
նոյն
բանը
կը
լինի,
ինչ
որ
մինչեւ
այժմ
ն
աստիճանի
կարօտութեան,
որ
զգում
է
մեր
{պատմութիւնը},
որի
շատ
երեսները
դատարկ
են,
եթէ
եւրո
նուած
եւ
քննութեան
դիմացած,
նոր
գրուած
{պատմութիւնը}
Հայոց
կը
տպէր
երկու
գլխաւոր
Հայերէն
բար
գնի
երգը
ցոյց
է
տալիս,
ինչպէս,
այո՛,
{պատմութիւնը}
եւս
վկայում
է,
որ
ազգը
Վահագնին
եւս
ան
սրի
առաջարկութիւնը:
Այս
բանի
մանրամասն
{պատմութիւնը}
գտանում
ենք
Սեբէոս
Եպիսկոպոսի
Պատմութեա
վերայ
եւ
դէպի
ձախ,
շրջան
յառաջ,
ծռեց
{պատմութիւնը}
իւր
ուղիղ
ճանապարհից:
Ազատութիւնը
գերը
այն
վայրկենից
պիտի
սկսանին
իւրեանց
{պատմութիւնը},
եթէ
ընդունակ
լինին
իբրեւ
ազգ
ապրելու
եւ
ԴԵՐԱՍԱՆՈՒՀԻՔ:
Հայկական
թատրոնի
{պատմութիւնը}
չէ
պիտոյ
մոռանայ
Արուսեակ
եւ
Աղաւնի
Փափ
շեղում
թաթը
":
Նա
կապում
է
{պատմութիւնը}
Բնութեան
հետ
պինդ
կապով,
Ցա
միստիկի
գլխին:
Եւ
այդ
օրից
{պատմութիւնը}
Դառնում
է
ճիշտ
գիտութիւն.
Ո
ակել
պ.
Այվազովսքիի
ընթացքի
եւ
գործերի
{պատմութիւնը}
այն
րոպէից,
ուր
դադարում
է
Վ.
Հայր
Ս
ւմ,
կամ
թէ՝
ժողովածու
եւ
Պղնձէ
քաղաքի
{պատմութիւնը}
։
Լաւ
որ
այս
վերջին
ժամանակներում
հայեր
է
Պապականութիւնը
առհասարակ,
քննել
նորա
{պատմութիւնը}
եւ
նորանից
կարողանալ
դուրս
բերել
մի
անկ
յ
"՝
Փափազեանից
ուսանելով
իւր
եկեղեցու
{պատմութիւնը}
։
Չեմ
ասում
դեռեւս
այն,
որ
աբեղայական
սանութեան
սկզբումը
դնել
Յիսուսեան
Կարգի
{պատմութիւնը}
՝
քաղելով
արդարամիտ
եւ
ճշմարտասէր
հեղին
թիւնք,
այլ,
ուսանելով
Յիսուսեան
Կարգի
{պատմութիւնը},
ցրուեն
ամենայն
ստորաքարշ
կարծիք
Եւժէն
ր
այս
վիպասանութիւնը
եւ
Յիսուսեան
Կարգի
{պատմութիւնը}
Հայերի
համար
եւս
կենդանի
լինի
աշխարհի
ե
նելութեան:
Բայց
ստոյգ
է,
որ
ընդհանուր
{պատմութիւնը},
բնագիտութիւնը
են
փիլիսոփայութեան
ճշգր
տ
աղբիւրը
եւ
հաստատ
պատուանդանը:
Ուսիր
{պատմութիւնը},
ուսիր
բնութիւնը,
ուսիր
մարդը,
իմաստ
թիւնքը,
որպէսզի
սորվիս
փիլիսոփայութեան
{պատմութիւնը}
եւ
կարողանաս
զուգահեռագիծ
քաշել
անցածի
,
1847
(
Դաւանութեան
եւ
մտքի
ազատութեան
{պատմութիւնը}
կայսերութեան
եւ
քրիստոնէութեան
առաջին
դ
ուտով
այդ
բաները
գրուելուց
յետոյ,
ինքը
{պատմութիւնը}
ապացուցեց,
թէ
ինչպէս
անհիմն
էին
այս
մռ
կերացած
տեսարանները
շատ
աղեխարշ
են:
Իմ
{պատմութիւնը}
շատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
ըստ
միոջէ
ձե
ուել:
Այնուհետեւ
յառաջ
տարաւ
իւր
{պատմութիւնը}
եւ
խօսեց
այսպէս,
Հիւսիսային
Ամերիկայի
արդու
հոգացողութեան
տակ:
Այս
գործարանի
{պատմութիւնը}
շատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
ըստ
միոջէ
քե
ակա՞ս
են
եղել
աղաւաղելու
մեծ
տղամարդերի
{պատմութիւնը}
եւ
արատաւորելու
նոցայ
ճշմարիտ
պատիւը:
իչ
ժողովրդի
բարօրութեան
էր
կոչում:
Թող
{պատմութիւնը},
այն
անաչառ
դատաւորը,
քննէ
վատթարների
,
խնայելու
կիսակենդան
մնացածները:
{Պատմութիւնը}
մի
դափնեայ
պսակ
կը
փայլեցնէ
սոցայ
ճակատ
րաւ
իւր
խօսքը,
եւ
եզրափակեց
այստեղ
իւր
{պատմութիւնը}
այսպէս.
Այժմ
ունի՞ս
դու
մի
ուղիղ
հայեա
ւն
պտղաբերեն
Աստուծու։
Հայոց
երրորդ
{պատմութիւնը}
)
իմ
երանելի
Ղազարը
գրեց.
այս
պատճառո
ս
Թուղթն
էլ
գրեցինք,
որ
ընթերցասէրքը,
{Պատմութիւնը}
կարդալով,
այս
Թուղթն
էլ
կարդան
եւ
նորա
շապատի՝
Նոր
քաղաք
կոչուիլը,
այդ
մասին
{պատմութիւնը}
ոչինչ
չէ
ասում
մեզ,
բայց
հաւանականաբար
ասպ
Մամիկոնեանի
ո՛վ
լինելը
մեզ
չէ
ասում
{Պատմութիւնը},
ուստի
մենք
չգիտենք
եւ
ընթերցողին
էլ
ա
ն
է
եղել
առաջինը,
որ
երրորդ
է
կոչել
իր
{Պատմութիւնը}
՝
առաջին
համարելով
Ագաթանգեղոսի
եւ
երկր
րեքի
մէջ
առաջինն
է
Ղազար
Փարպեցին,
որի
{պատմութիւնը}
՝
ստո՛յգ,
անցքերի
դասակարգութիւնքը՝
պ
դութիւնքը՝
անշփոթ։
Արդարեւ,
Փարպեցու
{պատմութիւնը}
շատ
տեղ
եւ
մեծ
մասով
նմանութիւն
ունի
Տա
պիսկոպոսի
ինչ
տեղից
լինելը
մեզ
չէ
ասում
{պատմութիւնը},
ինչպէս
եւ
չէ
ասում,
թէ
Սամուէլին
յաջ
ծնողների
ականաւոր
եւ
հարուստ
լինելուց։
{Պատմութիւնը}
մեզ
չէ
ասում,
թէ
ինչ
պատճառով
տեսնում
աւակ
էր.
մեզ
յայտնի
չէ
այդ,
որովհետեւ
{պատմութիւնը}
լուռ
է
այդ
մասին։
Միայն
ա՛յս
է
մեր
ասա
րհուրդը։
Մենք
չենք
արտագրում
այդ
անցքի
{պատմութիւնը},
նախ
որ
երկար
է,
երկրորդ,
որ
շատ
պիղ
ք
ոչինչ
ունինք
նորան
ասելու,
որովհետեւ
{պատմութիւնը}
մեզ
չէ
ասում
եւ
չգիտենք,
թէ
մարդո՞ւ
ան
ք
չունի
մեր
աչքում։
Գուցէ,
եթէ
Փարպեցու
{պատմութիւնը}
չլինէր
եւ
Թուղթն
էլ
չյայտնուէր,
ընդունէ
տարում
են
այդ
աշխարհի
երեսին:
Մեր
{պատմութիւնը}
սկսւում
է
այն
ժամանակ,
երբ
Հռովմում
կա
րա
ձեռքին
Իգնատիոս
Փափազեանի
Եկեղեցական
{պատմութիւնը},
Եւրոպա
լրագրի
1856
թուականի
յունուարի
էս
անխղճաբար
վիրաւորեց
քեզ:
-
Դորա
{պատմութիւնը}
բաւական
երկար
է.
այդ
բանի
սկիզբը
շատ
ծ
էմմանուէլի
մօտ
երթեւեկութիւն
ունենալու
{պատմութիւնը}:
Նա,
ինչպէս
համարում
էր
ինքը
իւրեան,
տուներին:
Ես
չգիտեմ
այդ
տուների
ծագման
{պատմութիւնը},
սակայն
հաւանական
է,
որ
Ջալալիների
ժա
էմմանուէլը
լարեց
իւր
ուշադրութիւնը
այս
{պատմութիւնը}
լսելու
համար:
-
Եում
է
այդ
մարդու
ստեղծութեան
միակ
աղբիւրը
է
նոցա
ազգային
{պատմութիւնը},
այսինքն
ազգի
կեանքը:
Ազգային
է
բանաս
գն
է,
ազգի
կեանքն
է,
այնպէս
է
եւ
նորա
{պատմութիւնը},
իսկ
ինչպէս
պատմութիւնն
է,
այնպէս
է
ե
մէջ,
որ
երեւում
է
մի
անփորձ
աչքի,
թէ
{պատմութիւնը}
մի
յիշատակարան
է
ստուգապէս
կատարուած
իր
աշխարհ
-
մի
աննիւթ
կամ
հոգեկան
աշխարհ:
{Պատմութիւնը}
աւանդում
է
մեզ
ամբողջ
կարգ
իրողութեններ
րպարանագործութեան
քաղաքական
հանդիսում:
{Պատմութիւնը}
քննում
է
այդ
անցքերի
բնական
եւ
լոգիկակա
ս
նոյնպէս
ճշգրիտ
յիշատակարան
է,
ինչպէս
{պատմութիւնը}:
Պատմութիւնը
նկարագրում
է
մեզ
ազգի
հոգ
իտ
յիշատակարան
է,
ինչպէս
պատմութիւնը:
{Պատմութիւնը}
նկարագրում
է
մեզ
ազգի
հոգեկան
կեանքի
այ
ոգեղէն
կեանքի
մասին,
որ
պակաս
էր
թողել
{պատմութիւնը}:
Դիցուք
թէ
բանաստեղծութիւնը,
պատմելո
ութեան
հովիտ․
աչքի
տակ
առնունք
մեր
ազգի
{պատմութիւնը},
քննենք
նորա
քաղաքական
եւ
հոգեբանական
ան
տալուց
յետոյ,
շտապում
եմ
սկսանել
իմ
{պատմութիւնը}
այն
րոպէից,
երբ,
ինչպէս
ասացի,
կոմս
ւս
կայ,
որ
ձեզ
այնքան
հարկաւոր
չէ
ցաւի
{պատմութիւնը},
որքան
այդ
տկարութեան
դարման
տանելու
հ
յ
գլխումը:
Այժմ
մենք
դառնանք
դէպի
մեր
{պատմութիւնը}:
Տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
պատրաստութի
-
Այո,
ապաբախտութիւն,
այդ
մատանու
{պատմութիւնը}
յայտնի
չէ
քեզ,
բայց
ես
գիտեմ.
հայրս
ա
նջում
եմ
քեզանից
այդ
խորհրդական
մատանու
{պատմութիւնը},
եթէ
չես
ասել,
իմացած
եղիր,
որ
կեանք
ում
եմ
քեզ,
ասա՛
մանրամասն
այդ
մատանու
{պատմութիւնը},
ապա
թէ
ո՛չ...
Վերջին
խօսքը
ասել
կը
հաղորդեմ
քեզ
այդ
խորհրդական
մատանու
{պատմութիւնը},
որքան
ինձ
յայտնի
էր
այն,
միեւնոյն
ժա
չը,
հարկադրուած
քրոջից,
սկսեց
մատանու
{պատմութիւնը}:
-
Շատ
տարիներ
են
անցել
նորանից
յետ
իլը:
Ահա՛,
քուրիկ,
մատանու
ողբալի
{պատմութիւնը}.
ահա
այս
պատճառով
խնդրում
եմ
քեզանից,
Վարդ-
Խաթունը
աչքերը
բացած
լսում
էր
այս
{պատմութիւնը}:
Երբ
որ
աւարտեց
եղբայրը
իւր
խօսքը,
քո
,
բայց,
այդ
բոլորը
թողնելով
եկեղեցական
{պատմութիւնը}
Հայոց
ազգի
մէջ
հերոսաբար
հանդէս
հանելոց
առայութեան
մէջ,
այս
իրողութենների
ճիշդ
{պատմութիւնը}
դրել
է
մեր
առաջեւ
այն
անխորտակելի
ճշմար
ւ
ֆիզիկական
կատարելութեանը։
Վկայ
է
{պատմութիւնը},
որ
ապստամբութիւնք,
խռովութիւնք,
սպա
բերութեամբ
դէպի
նոցա
յառաջադիմութիւնը։
{Պատմութիւնը}
պատասխանւոմ
է՝
քա՛ւ
լիցի։
Միջին
դարեր
ցաւ
Եւրոպայի
լուսաւորութիւնը,
թող
խօսէ
{պատմութիւնը}
։
Եւրոպական
մարդկութեան
ոյժը
եւ
զօրութի
,
կամ
մի
այնպիսի
ընկերութեան
մէջ,
ուր
{պատմութիւնը}
հնազանդւում
է
պապականութեան
քաղաքական
տ
արգմանութիւնը,
եւ
Փափազեանի
եկեղեցական
{պատմութիւնը}
ապացուցանում
են
մի
ուրիշ
բան։
Այդ
մի
ո
էս,
որ
ոչինչ
բան
դուրս
չ'մնար,
ինչ
որ
{պատմութիւնը}
մեզ
հասուցել
է,
ապա
հարկ
էր
ինձ
մի
Աստ
ստում
իւրեանց
նահապետին,
Րիբադանէյրայի
{պատմութիւնը}
սրբագրուեցաւ,
այսինքն՝
փոփոխուեցաւ
այ
Եւրոպական
տէրութենների
մէջ
տարածուելու
{պատմութիւնը},
հետեւում
է
այժմ
ցոյց
տալ
նորա
ներքին
այն,
ինչ
որ
կառավարիչը
կ'ընտրէր,
իսկ
{պատմութիւնը}
դաս
էր
տրւում
այն
գրքերով,
որ
շարադրել
ամենայն
նշաններից։
Յիսուսեան
Կարգի
{պատմութիւնը}
Եւրոպայի
մէջ
ցոյց
է
տալիս
երկու
ուղղութ
զգ
յառաջանալ:
Մենք
ուսանում
ենք
ազգերի
{պատմութիւնը},
բայց
շատ
անգամ
անհասկանալի
կը
մնայ
մե
պէս
եւ
կեանքը,
ինչպէս
կեանքը
այնպէս
եւ
{պատմութիւնը}:
Եթէ
մի
ազգի
մէջ
չկայ
օրէնք,
չկայ
իրա
անթարգմանելի
մոլորութիւն:
Այո՛,
{պատմութիւնը}
վկայում
է
մեզ,
թէ
վճռական
հնարները
բեր
լեզուով
թարգմանուած
եւ
տպուած
Ռօբինզօնի
{պատմութիւնը}
՝
Գամառ-Քաթիպայի
աշխատութենով։
Ս.
-Պետ
բան
պարգեւելու
իւր
զաւակին,
Ռօբինզօնի
{պատմութիւնը}
ընծայէր
նորան,
որ
զբօսեցուցիչ
եւ
օգտակ
խատութեան
մէջ,
որ
է
"
Ռօբինզօն
Կռուզօի
{պատմութիւնը}
",
եթէ
սորան
համեմատենք
նորա
տետրակներ
ինակի
բուն
խորհուրդը
Սօսի
կամ
Վարդիթերի
{պատմութիւնը}
չէ,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասած
ենք,
այլ
Աշտա
նպիսի
բարակ
եւ
քնքուշ
բաներ,
որի
համար
{պատմութիւնը}
տկար
է
եւ
կարօտ
բանաստեղծութեան
օգնութե
այն
հոգեշարժ,
սրտաշարժ
եւ
տխուր
անցքի
{պատմութիւնը},
ուր
ազնիւ
օրիորդը,
Ագապին,
զոհ
է
գն
ինակի
բուն
խորհուրդը
Սօսի
կամ
Վարդիթերի
{պատմութիւնը}
չէ,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասած
են,
այլ
Աշտար
այդպիսի
պարոնները
լաւ
սորվին
ընդհանուր
{պատմութիւնը}
եւ
նորա
հետ
կապակից
մեր
ազգի
պատմութիւն
ատմութիւնը
եւ
նորա
հետ
կապակից
մեր
ազգի
{պատմութիւնը},
Մխիթարեանց
տպած
գրքերովը
ո՞չ,
այլ
բո
նոր
եւ
լուսաւոր
ազգերի
քաղաքակրթութեան
{պատմութիւնը},
այդ
քաղաքակրթութեան
օրէնքները
եւ
նոցա
եւ
շատ
ենք
լսած
այդ
սքանչելի
բժշկութեան
{պատմութիւնը},
այնուամենայնիւ
սաստիկ
երկբայութիւն
ու
ւղղակի
աղբերանում
է
այն
ազդի
կեանքից
եւ
{պատմութիւնից},
ինչ
ազգի
ինքը
պատկանում
է.
այսպիսի
դ
ա
ձեռքով։
Ուզո՞ւմ
են
դեռ
Մովսիսի
գրած
{պատմութիւնից}
եւ
ուրիշ
մարգարէներից
լսել
այդ
բաների
հ
լուց
առա՛ջ
էր
յայտնի
Ստեփանոս
Տարօնեցու
{պատմութիւնից},
ուր
32-դ
երեսում,
այսպէ՛ս
է
խօսում
ե
կայութիւնը
ինքն
է
բերում
Փարպեցու
ստոյգ
{պատմութիւնից}
։
Բանին
չվերաբերուած,
եւ
մանաւանդ
անհի
ալւում։
Եւ
այս
յայտնի
է
Փարպեցու
ստոյգ
{պատմութիւնից}.
"
Եւ
Սուրբն
Յովսէփ
հարցանէր
ցայրն
Աստ
ճշմարտութիւն։
Եւ
այսպէս,
հարցնում
ենք
{պատմութիւնից},
թէ
ի՛նչ
վիճակի
եւ
ո՛ր
աստիճանի
մէջ
էր
իրացուի,
այս
կամ
այն
քահանայի
բերանացի
{պատմութիւնից}
մեզ
հասած,
է
բոլորը,
ինչ
որ
գիտենք
այ
ամներէն
ծածուկ)
տպուած
շինծու
անցագրին
{պատմութիւնն}
ընենք:
Չորրորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա
վճարած
տուգանաց
հաշւոյն
հետը
անուրանալի
{պատմութիւնն}
ընենք:
Հինգերորդ՝
արտօնութիւն
կը
միւսովն
ալ
թառթիւֆին
ունեցած
նմանութեան
{պատմութիւնն}
ընենք,
ու
այս
օրուան
ունեցած
իր
պատուա
ar,
Act
V.
Sc.
5.
Չձգձգենք
որպէսզի
{Պատմութիւնն}
այս
չափածոյ
`
-
Ինչու՞
խօսել
աւելորդ
-
իր
նախորդների
նման
մի
վարդապետ.
Հայոց
{պատմութիւնն}
էլ
շատերի
աչքում
մի
առասպել,
եւ
ոչ
գիտ
նպէս
է
եւ
նորա
պատմութիւնը,
իսկ
ինչպէս
{պատմութիւնն}
է,
այնպէս
է
եւ
նորա
բանաստեղծութիւնը:
որ
կոչեաց
հարեւանցի
հայեցողութիւն
մեր
ի
{պատմութիւնն}
գրականութեան:
Ահա
գլխավորաբար
ի
սկզ
անտի
իւրոյ
գոյութեան
կամ
լաւ
ասել
որչափ
{պատմութիւնն}
լոյս
տայ
մեզ,
այլ
ընդհակառակն
ամենայն
անաչէ
քաղաքական
կեանքն
ազգի,
ուրեմն
եւ
{պատմութիւնն}:
Հայք
ի
սկզբանէ
անտի
ծագման
թագաւորութ
ազգ,
այնպիսի
եւ
պատմութիւն,
եւ
որպիսի
{պատմութիւնն},
ըստ
այնմ
եւ
բանաստեղծութիւն:
Այլ
այս
ոնցով
ոչինչ
քննուած
ու
ապացուցուած
չէ.
{պատմութիւններ},
որոնց
մէջ
ոչինչ
չէ
պարունակւում,
ճար
անձեալ
իբրեւ
զհամր
դեւ
":
Այս
տխուր
{պատմութիւններից}
յետոյ,
մեր
դէմքը
դարձնում
ենք
դէպի
Կրօ
ամբռամբ
երգէին։
Հիմնեալ
հաստատի
ապա
ի
{պատմութիւնս},
թէ
եւ
ըստ
ժամանակին
անգթանալոյ
զրկիմք
րճալի
զրոյցներ,
յիշատակի
արժանի
փոքրիկ
{պատմութիւնք},
բարք
ու
վարք
պատկերացնող
կարճ
պատմութ
ութիւնք,
բարք
ու
վարք
պատկերացնող
կարճ
{պատմութիւնք},
ապա
զանազան
խորհրդաւոր
բանահիւսութիւն
երանելի
Ղազար
Փարպեցու
բերանից
այնպիսի
{պատմութիւնք},
ուր
որսորդութիւնը
ոչ
վերջին
տեղն
ունի
մարդիկ
կ՚ընտրէր՝
ազգային
եւ
եկեղեցական
{պատմութիւնքը}
գրելու:
7.
Բոլոր
ուսումնական
անդա
սիայի
եւ
Թիւրքիայի:
8.
Այս
տպուած
{պատմութիւնքը}
պատշաճաւոր
խնամով,
հազարաւոր
օրինակներ
անձարուրքի
մեջ:
Իտալիայի
ազատության
{պատմության}
մեջ
պ.
Ֆեռգուլայի
եւ
նորա
նմանների
անո
երը
պիտի
նույն
տեղը
գտանին,
ինչ
որ
մեր
{պատմության}
մեջ
Վասակը,
Մերուժանը,
Կիրակոս
քահանա
էի
նստեցնիլ
պ.
Պատկանյանին
նրա՝
հայոց
{պատմության}
վերաբերյալ
գրած
հոդվածը:
Ասենք,
ավելի
,
թերեւս
[հաջորդ)
սերունդը
ֆրանսիական
{պատմության}
էջերում
չկարդար
այն
արյունալի
դրաման,
:
Նրանք
կատարել
են
իրենց
դերը
մարդկային
{պատմության}
բնագավառում.
թեեւ
այդ
ազգը
ամենեւին
պա
գ
չէ,
այնուամենայնիվ
նա
հանդես
է
բերել
{պատմության}
մեջ
մի
քանի
անհատներ,
որոնք
իրենց
խարա
ձ,
եթե
Անանիան
Մոսկվա
կմեկնի
նախքան
իմ
{պատմության}
ավարտվելը.
այժմ,
համենայն
դեպս,
ես
տ
3-րդ
հատորի
եւ
Բոքլի
"
Քաղաքակրթության
{պատմության}
"
հետ
միասին:
Ոչ
միայն
Գերվինուսը,
այ
րարելու
համար,
թերեւս
հայկական
առեւտրի
{պատմության}
համար:
Մեր
արխիվը
`
ապրող
սերունդն
է.
Coccinella
"
ընտանիքին
պատկանող
որդերի
{պատմության}
ուսումնասիրության
վրա,
թեեւ,
որքան
մե
որ
մեր
գրականության
մեջ
երեւացել
են
մեր
{պատմության},
գրականության
պատմության,
եկեղեցական
եւացել
են
մեր
պատմության,
գրականության
{պատմության},
եկեղեցական
պատմության
մասին
եւ
շատ
ռո
,
գրականության
պատմության,
եկեղեցական
{պատմության}
մասին
եւ
շատ
ռուսերեն
եւ
եվրոպական
լեզո
ության
կազմավորման
ասպարեզում
խորանալով
{պատմության}
դարավոր
փորձի
ուսումնասիրության
մեջ,
հ
ուններից:
2.
Հոդվածներ
ընդհանուր
{պատմության}
գծով,
ուր
ամենայն
մանրամասնությամբ
կշա
տեղեկություններ
կհաղորդվեն
մարդկության
{պատմության}
մասին,
կենսագրական
տեղեկություններ
կտր
վորությունների,
հիմնականում
հայրենական
{պատմության}
հերոսների,
ռուսական
փառքի
եւ
անվան
նախ
կամ՝
որպեսզի
ես
վերանայեմ
ռնգեղջյուրի
{պատմությանը}
վերաբերող
գրությունը:
Այս
բոլոր
հարցեր
-որ
դոկտորի
աշխատանքը՝
այստեղ:
Ա՜յ
թե
{պատմություն}
է,
եղբա՛յր:
Հետո,
շարունակելով
ընթեր
ի
տեարց
Լազարեանց
Ճեմարանի:
Մանրամասն
{պատմություն}
առնս
ոչ
նուազ
երեւելոյ
ի
խումբս
եկեղեցա
ես
արդեն
կարդացել
եմ
Գիզոյի
նույնանման
{պատմությունը}
Փարիզում
եւ
բելգիական
ակադեմիայի
անդամն
անին,
կկարդամ
հաճույքով:
Ի՞նչ
է,
նրա
{պատմությունը}
դեռ
լույս
չտեսա՞վ:
Ի
դեպ,
իր
այս
երրո
ծ),
ապա
ինձ
ուղարկեցեք
նրա
18-րդ
դարի
{պատմությունը},
որ
արդեն
վաղուց
տպագրված
է:
Անանի
անք
շարադրում
են
16-րդ
եւ
հետագա
դարերի
{պատմությունը}:
Իհարկե,
ով
տեղում
հիմնավորապես
չի
ու
ասնությամբ
կշարադրվի
ռուսական
պետության
{պատմությունը}:
Այս
բաժնում
հիշարժան
տեղեկություններ
պարեզում
կատարված
հայտնագործությունների
{պատմությունը}:
4.
Բարոյա-գեղագիտական
եւ
գեղեցի
,
ես
դրանց
մասին
մի
քիչ
գիտեմ
հռոմեական
{պատմությունից}.
թերեւս
դա
լավ
մենագրություն
է:
Գինն
րհի
ստեղծագործությունից,
այլ
հռոմեական
{պատմությունից}
սկսած.
մենք
հետեւակներ
ենք
եւ
Հռոմից
դ
իկայի:
Եթե
Շլոսսերը
չկա
(
Հռոմեական
{պատմությունից}
սկսած),
ապա
ինձ
ուղարկեցեք
նրա
18-րդ
գրել
ես,
մի
անդամ
եւս
համոզեց
ինձ,
որ
{պատմությունն}
առանց
աշխարհագրության
դժվար
հասկանալի
է
որ
դա
Բոքլի
"
Անգլիայի
քաղաքակրթության
{պատմությունն}
"
է:
Ճիշտ
է,
մի
փոքր
հանգստացա,
բայց
եթե
այս
վերին
աստիճանի
թանկարժեք
որդերի
{պատմությունն}
ու
կյանքը
լավ
ուսումնասիրենք,
նաեւ
նրա
էս
իսկութիւն
գործոյն
ցուցանէ:
Թո՛ղ
զի
{պատմությունն}
ողջոյն
պակասեալ
է
յոյժ
եւ
յոյժ
ի
պատմակ
թյունները,
տխրության
արտահայտումները,
{պատմությունները}
արցունքների
մասին
-
ոչ
մի
դեպքում
չեն
կ
ՅՈՒՆ
ՔԱՀԱՆԱ
ԳԵՈՔՉԵՅԱՆ,
Ձեզ
հայտնի
է
{պատմություններից},
որ
ամենայն
ազգի
գրականությունը
սկսանո
յրի,
Սոքին
յաւէժ
ծիրանափառ
զքեւ
արկցեն
{պատմուճան}
։
Յաթերս
կապոյտ
եւ
դուք
աստղունք՝
լուս
ր,
ինչպէս
քեզ
Պաշտում
էին
սիրողքդ,
Որ
{պատմում}
ես
այժմ
մեզ:
-
"
Աստուած
ինձ
սիրտ
էր
իւր
պարտապահանջներից
որպէս
տուգանք:
Եւ
{պատմում}
են,
թէ
այդ
մարդը
ունի
մի
քանի՝
ցախ
աւ
րեանց
վարդապետին:
Շատ
հրաշագործութիւնք
{պատմում}
էին
նորա
կողմնակիցքը,
որպէս
թէ
խոր
գիշ
պիտոյ
է
կատարել
մինչեւ
քաղաքի
սկիզբը:
{Պատմում}
են,
թէ
կամեցած
էին
սկզբումը
գետի
ափից
սեաց
քնքուշ
Մուզաների
հետ,
որոնց
համար
{պատմում}
են,
թէ
շատ
անգամ
գլորուելով
Մասիսի
ձիւ
ւլի-Շամամա։
Եւ
այսպէս,
գալով
իմ
մօտ,
{պատմում}
է
ինձ
Գուլի-Շամաման,
թէ
Պ.
Բէգզադէն,
,
երբ
մայրը
առաջին
անգամ
իւր
կեանքումը
{պատմում}
էր
Մանրիկօյին
իւր
եւ
մօր
գլխի
անցքը:
Մ
ւրս
է
եկած
արդէն...
":
Մինչդեռ
ես
{պատմում}
էի
այս
բաները,
Գուլի-Շամաման
աչքերը
տն
րիստոսի
յարութիւնը
շնորհաւորելուց
յետոյ
{պատմում}
էիր
ինձ
քո
ճանապարհորդութեան
տխուր
պատճ
ցած
լուրերս
շատ
անմխիթար
են,
եւ
ինչպէս
{պատմում}
են,
վերատեսուչ
վարդապետքը
գտանւում
են
գուած
են
ցենզօրք
(
քննիչք)
եւ,
ինչպէս
{պատմում}
են,
մեր
ազգից
կարգուած
պարոնը
առաւել
խ
զ,
Պաշտում
էին
սիրողքդ,
Որ
{պատմում}
ես
այժմ
մեզ:
-
"
Աստուած
ին
քար
է
այդպէս
անտէր։
Լսելով
{պատմում}
է
քեզ
Գիւղական
խեղճ
քահանայն
ն
յանցանք
է
գործում,
նոյն
ոգին
դարձեալ
{պատմում}
է
յանցանքը:
Սորա
արդիւնքը
որչափ
որ
ըստ
փուլ
իլեն
դէիլ
տըր:
Տտես
թէ
ինչ
է
{պատմում}
Հայմը
Հեգելի
բերնով,
լսիր
որ
անկաճդ
չա
անդութեան
վրէժը
կը
հատուցանեն:
Այս
եւս
{պատմում}
են,
որ
երբ
գերիներին
քաղաքական
բանտն
է
սը,
որ
մանրամասն
եւ
շատ
տեղ
էլ
անունով
{պատմում}
է
այսպիսի
բաները,
բնաւ
չէ
խօսում
Ս.
Կ
առհասարակ
ձեւի
վրայ,
որով
խօսում
է
եւ
{պատմում}
է
մեզ,
որ
Աղանը,
Վահանին
քեռի
լինելով
ուգարացւոց
"։
Հանգուցեալ
վերապատուելին
{պատմում}
է
այս
բանը
իր
գրքի
57-դ
գլխում,
որի
լո
րժանի
տեղեկութիւնը։
Ո՛վ
է
արդեօք
նորան
{պատմում},
թէ
Փարպեցին,
Սիւնեաց
երկրից
վերադառն
րարների
եւ
Ս.
Ղեւոնդեանց
մասին
խօսելով՝
{պատմում}
են
մեզ
ե՛ւ
Փարպեցին,
ե՛ւ
Եղիշէն՝
առանց
րծրունին՝
երանելի
Աղանի
եղբայրը,
ինչպէս
{պատմում}
է
Փարպեցին
(Պատմ.
եր.
108),
ուխտապահ
նա
ում
է
Աբովեանը
Էջմիածին։
Բայց,
ինչպէս
{պատմում}
է
հանգուցեալը,
Աբովեանը
մինչեւ
Փարաքար
քերը
եւ
գործածական
զուարճալի
առածները.
{պատմում}
էինք
միմեանց
ո՛վ
ինչ
գիտէր
նորա
վարքից
բան
վերին
աստիճանի:
Սա
շատ
հին
բաներ
է
{պատմում}.
գիտէ
մինչեւ
անգամ
Նոյից
յառաջ
անցած
բ
որի
ոտք
ու
ձեռքը:
Այս
մարդիկը
ինքեանք
{պատմում}
են,
թէ
կենդանի
մարդը,
ինչպէս
եւ
այլ
ա
ութեան
մասին:
Այստեղ
դերվիշը
մանրամասն
{պատմում}
է
մեր
ցեղապետի
սպանութիւնքը,
այնպէս,
մի
նոր
վանք,
որ
կայ
եւ
մինչեւ
այսօր։
{Պատմում}
են,
թէ
Մխիթարը
մի
գեղեցիկ
կերպարանքով
ծողների
ձեռքով,
այլ
երբեմն
իր
բերնից
է
{պատմում}
նոցայ
մասին,
նա
լսեցնում
է,
որի
տպաւո
ւ
ուխտին,
իր
մօտ
հիւր
եկած
կին
մարդուն
{պատմում}
է
ինչ
որ
Սօսի
գլխովն
անց
էր
կացել,
աւե
ք)
պիտի
կատարեն:
"
Երեխեքն
էլ
"-
{պատմում}
է
հեղինակը
(
եր.
69)-
"
Նուրին
շինեցի
քատները
եւ
խեղճերը
կան:
Ահա,
թէ
ինչ
է
{պատմում}
մեզ
արգոյ
հեղինակը,
"
որ
ըխտաւոր
Մողնո
երին
աստիճանի
ծիծաղաշարժ
հատված,
որտեղ
{պատմվում}
է,
թե
ինչպես
վիեննացի
մի
հայ
(
կալիում
ետոյ,
եւ
նոր
պատմութիւնը
(
16
դարուց)
{պատնէշ}
է
քաշել
հին
եւ
նոր
մարդկութեան
մէջ:
Մի
արին,
չէ
պիտոյ
պապականութիւնը
որպէս
մի
{պատնէշ}
կանգնեցնէին
աղքատ
Հայերի
որբերի
եւ
հանգ
էնքերից
անխոցելի
մնալու
ակնկալութեամբ,
{պատնէշ}
չենք
կանգնեցնում
մեր
առաջեւ
զանազան
սու
ը
ցանկանայ,
որ
մեր
ազգը
դուրս
մնար
այդ
{պատնէշից}...
Հայերը
ունին
աւելի
հիմնաւոր
եւ
ին
ամեն
կողմից
բիւրաւոր
արձագանք:
{Պատնէշներ}
շինեցին,
փողոցների
սալայատակները
կողոպ
չունիք
երբէք
խնայել
զձեր
ովսանն
պարտ
ու
{պատշաճ}
ներգործութիւն:
Աշակերտ
Լազարեան
լսա
ձայն
եւս
չլսելով
Ձեր
կողմից,
վերջապես
{պատշաճ}
համարեցի
գրել
այս
նամակը,
որով
եւ
նորո
յն
եւ
առ
ի
խնդրել
զանօրէնութիւն
յաղագս
{պատշաճ}
եղանակաւ
հաստատելոյ
զթուղթն,
յիւրում
լ
նակել
առ
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
{պատշաճ}
թուեսցի
Ձերոյին
յարգութեան:
Սպասելո
նակել
առ
այս
զժամադրութիւն,
երբ
եւ
ուր
{պատշաճ}
թուեսցի
մեծարու
տիկնոջդ:
Սպասելով
ղի
եղածը
շարժիլ
տավա
տալապայի,
մնաց
որ
{պատշաճ}
բան
էլ
չէ.
հույս
ունիմ,
որ
դուն
ալ
նո
հակեանցը
ասում
է,
թէ
այն
ժամանակ
միայն
{պատշաճ}
էր
այդ,
"
եթէ
ազգայինք
աղաւնեվաճառութե
են
այլ
Բարձրագոյն
հրովարտակներով,
որ,
{պատշաճ}
համարելով,
արձանագրեցի
Յիշատակարանիս
մ
ն
է,
իսկ
խելագարի
համար
չկայ
կանոն
կամ
{պատշաճ},
որովհետեւ
խելք,
բանականութիւն
չկայ:
թիւնը
եւ
ազգային
այս
նոր
երեւոյթի
վերայ
{պատշաճ}
չենք
դատում
մաշուած
ձեւերով
խօսք
բանալ
ծանօթութիւն
տալուց
յետոյ
մի
երկու
խօսք
{պատշաճ}
եմ
համարում
ասել
այն
մասին,
թէ
ես
իմ
ա
ժողովուրդը
այդ
պատուական
աշխատութեանը,
{պատշաճ}
ենք
համարում
փոքր
ինչ
խօսել
մեր
ազգի
հե
ան
ո՛չ
ո՛ք
չէ
կարող
վերանորոգել
ինչպէս
{պատշաճ}
էր:
Սատանան
վերին
աստիճանի
բարկաց
ր
առաջնորդում
է
իմ
տկար
զօրութեանը,
եւ
{պատշաճ}
հոգաբարձութիւն
ինձ
յանձնուած
պաշտօնի
մա
որ
մի
բան
եւս
հասարակաց
չունի
ձեր
հետ,
{պատշաճ}
չեմ
համարում
լսել:
-
Թէ
ձեր
ընտանե
թեւի
պատրաստութիւնը
տեսանել:
Այստեղ
{պատշաճ}
ենք
համարում
ծանօթացնել
մեր
ընթերցողներ
որ
պապական
լուսաւորութիւնը։
Այստեղ
{պատշաճ}
ենք
համարում
հրատարակել
մի
նամակ՝
"
Տե
ն
Քրիստոսի
Աւետարանը,
վասն
որոյ
առաւել
{պատշաճ}
է
Սուրբ
Յովհանն
երուսալեմայու
Ասպետների
տուեցաւ:
Մեր
կարծիքով
այդ
գործին
աւելի
{պատշաճ}
էր
"
Քաղցկեղ
Հայաստանի
"
անուն
ունենալ
կի
հարկաւորութեններին։
Առաջին
անգամ
{պատշաճ}
համարեցանք
փոքրիշատէ
հանդէս
հանել
հայոց
թիւնը
չխոստովանել։
Քանի
մի
խօսք
եւս
{պատշաճ}
համարում
եմ
ասել
այն
մարդերին,
որոնք
ա
ն
եւ
էլ
հանեցիր
կեանքի
աշխարհը,
ուրեմն
{պատշաճապէս}
ներգործել
տուր
ինձ,
ապա
թէ
ոչ,
թո՛ղ
ճ
բերի
նախընթաց
ամի
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
{պատշաճաւոր}
եւ
վաւերական
վկայաբանութեամբ
եւ
անցուցե
ր
արգոյ
հեղինակը
իւր
մտքի
ծնունդը
աւելի
{պատշաճաւոր}
զգեստով
հանդէս
հանէ
երբեմն
մեր
ընթերցաս
՛մ
թաղուած
փոշիների
եւ
փլատակների
տակ,
{պատշաճաւոր}
հոգողութեամբ
որոնել:
Անտարակոյս,
եթէ
քիայի:
8.
Այս
տպուած
պատմութիւնքը
{պատշաճաւոր}
խնամով,
հազարաւոր
օրինակներով
ձրի
կը
բ
լ:
Մեծ
ցաւը
այն
է,
որ
շատ
անգամ
գործը
{պատշաճաւոր}
ուղղութիւն
չստանալով
չէ
հասել
իւր
ուխտե
իւնը,
որ
պիտոյ
է
առնէր
Նախիջեւանը,
էր
{պատշաճաւոր}
կերպով
վերահասութիւն
գործել,
թէ
ինչպէս
ը
այդ
արծաթագլուխքը
այսպիսի
օրինաւոր
եւ
{պատշաճաւոր}
կերպով
կարգադրելուց
յետոյ,
պարտական
է
րքերի
հանդէսը։
Այո՛,
եթէ
ունեցել
էինք
{պատշաճաւոր}
ուսումնարաններ,
եթէ
գիտութեան
սանդուղք
վ
ի
վաստակս
ազգին,
անփոյթ
արարին
ի
ձեւ
{պատշաճաւոր}
ջամբել
ազգին
զհացն
կենաց,
եւ
զոր
ինչ
գ
խումբս
եկեղեցականաց
մերոց
չէ
առ
տեղեաւս
{պատշաճաւոր}
գրել,
այլ
ի
պատմութենէ
նորին
զայս
եւ
ե
համար։
Վերջապէս
մօտեցաւ
Կառավարչին
եւ
{պատշաճաւոր}
խոնարհութենով
կարողացաւ
նորան
համոզել,
մ,
գոնեայ
մի
անգամ
գրիչ
ձեռք
առնուլ
եւ
{պատշաճաւոր}
կերպով
մի
նամակ
գրել
Ձեր
յարգութեանը:
լեզուի
մէջ
միշտ
աւելի
գեղեցիկ
եւ
աւելի
{պատշաճաւոր}
է,
քան
թէ
ոյ-ը,
որ
նոր
լեզուի
մէջ
բնա
խանձաւոր
լինէին
ազգի
լուսաւորութեանը
եւ
{պատշաճաւոր}
խրախոյս
եւ
քաջալերութիւն
տային
այն
մարդ
ոչինչ
չեն
կարող
առնել,
եւ
եթէ
այսպիսի
{պատշաճաւոր}
միաբանութիւններ
չկային,
եթէ
ամենի
նպատ
է
ո՛չինչ
ազգ
չի
կորչի,
եթէ
նորա
լեզուն
{պատշաճաւոր}
կերպով
ճոխանայ,
արմատանայ
եւ
հաստատուի
եւ
կեանքը
յարատեւել՝
կորուսանելով
իւր
{պատշաճաւոր}
մատենագրութիւնը
եւ
լեզուն.
ազգ
ինքն
ըս
ծով
է
Կոստանդնուպոլիս:.
Անդէն
ըստ
{պատշաճեալ}
կարգին
ներկայացեալ
առ
պ.
Բույլվեր,
դե
հասի
ի
Կոստանդնուպօլիս:
Անդէն
ըստ
{պատշաճեալ}
կարգին
ներկայացեալ
առ
պ.
Բույլվել,
դե
եկ
առնել
զայնմանէ
զտէրութիւնն
Անգլիոյ,
{պատշաճեալ}
կերպիւ:
Պ.
Դեսպանն,
բառոն
Բրունն
ական
հրիտակացն,
եւ
թէ
նոյն
տեսչութիւնն
{պատշաճեալ}
եղանակաւ
հրամանագրեալ
է
արդեն
ընդհանրակ
ելից
եւ
մտից
եկեղեցւոյն,
եգիտ
զայնս
ի
{պատշաճեալ}
կարգի,
ըստ
օրինացն
հրամայելոյ,
զորմէ
ը,
ճանաչել
եւ
իւրեանց
չափը
եւ
չմոռանալ
{պատշաճը}:
Մօտաւորութիւնը,
առանց
բարոյական
ե
այթակղեցուցիչ
կեանք՝
շատ
անգամ
զոհելով
{պատշաճը}...
Դեռեւս
1780
թուականին
Պետրոս
Հալլ
ագարին
ամենայն
ինչ
ներելի
է.
օրէնքի
եւ
{պատշաճի}
խստութիւնը
թուլանում
է
այս
երկու
դիպուա
նորա
ֆանտաստիկական
շռայլութիւնը,
նորա
{պատշաճի}
գաղափարքը
երկար
ժամանակ
ազդեցութիւն
են
սանել։
Այլ
զայսմանէ
արժան
էր
խօսիլ
ըստ
{պատշաճի},
մանաւանդ
զի
մատենիկն
վտիտ
ի
դաստիարակ
ների
հետ,
ո՞չ
ապաքէն
պարտական
էր
գոնէ՛
{պատշաճի}
ընդդէմ
չներգործելով,
ինքը
եւս
անխելանա
վածները՝
արդարացիորեն
զետեղելով՝
չէին
{պատշաճիլ}
այդ
բառարանին.
այժմ
նրանք
բոլորը
ներդա
շադիր
լինելու
տեղին,
հանգամանքներին
եւ
{պատշաճին},
փիլիսոփայութիւն
է,
որ
առնում
են
եւ
ա
երում
շատ
վշտակիր
մարդիկ
հարկադրւում
են
{պատշաճից}
ուրախութեան
քօղ
ձգել
իւրեանց
դառն
կամ
թ
եւ
ասիացոց
եւ
այլ
վայրենիների
մէջ,
ուր
{պատշաճից}
դուրս
է
համարւում
կնիկ
մարդերի
եւ
մանաւ
եւ
Լեւոն
X-ի
շռայլութենովը
պակասել
էին
{պատշաճից}...
Իգնատիոսը
իւր
ուշադրութիւնը
դարձուց
արոյականութիւնից,
որ
երեւում
է
չինական
{պատշաճների}
մէջ
եւ
որի
տակ
տնքում
է
այսօր
նոյնիսկ
լ
զի
Բիւզանդեանց
ուսումնականութիւնն
առանց
{պատշաճօրէն}
հայացուցանելոյ,
պատուաստեալ
ի
վերայ
հա
մ.
Ժողովուրդը
հաւաքւում
էր
Մօտ
թատրոնի
{պատշգամբին}.
Չէր
կշտանում
նայել
նորա
Քնքոյշ
չքնաղ
ալիր
ծոցդ
դիր,
կամ
գնայ
համալսարանների
{պատշգամբներում}
քարոզէ,
գուցէ
այնտեղ
քո
արհեստակիցքը
հ
Ինչպէս
րոպէ
մի
անցաւ։
Իւրեան
{պատող}
ծանօթներից
Նա
կեղծ
կերպով
միշտ
սիր
ժանւում
է
իմից
միայն
մի
բարակ
տախտակեայ
{պատով}:
Ման
է
գալիս,
բայց,
բարձրաձայն
խորհե
ուխը
քարը
տվել
է
շուն
շան
որդին,
երեսն
{պատովն},
իշտե
քեզի
կարճ
ժամկոցի
պատասխանն:
այսպէս
էլ
նորա
պաշտօնեայ
եւ
կուսութեամբ
{պատուած}
Յեսո՛ւն։
Իսկ
այն
զարմանալի
մարդու՝
Եղ
ինչպէս
պատիւ,
եթէ
գործ
են
դրվում
որպէս
{պատուած}
եւ
այլն,
վերացական
նշանակութիւն
չունին
ընդունելութեան
տեղ
վարվել,
մանաւանդ
որ
{պատուածը}
պատել
բայի
կրաւոր
անցեալի
ընդունելութեա
մ
էի
երբեմն
երբեմն
տեղեկութիւնք
տալ
այդ
{պատուական}
օրագրին,
բայց
երկբայում
եմ,
մի
գուցէ
ուած
է
շատ
անպիտան:
Վանքը
ունի
շատ
{պատուական}
աղբիւր
եւ
մի
քանի
ծառատունկ,
որոնց
ստո
ակաց
գաղափար:
Շատ
պատահեցայ
գեղեցիկ
եւ
{պատուական}
հոգու
տէր
մարդերի,
որոնք
դարձան
ինձ
շա
16/28
Մայիսի
1859,
Բեդուտ-Կալէ:
"
{ՊԱՏՈՒԱԿԱՆ}
ԵՂԲԱՅՐՍ
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ
Բեռլինի
նալով
մի
վաճառանոց,
առել
էր
իւր
մօտ
մի
{պատուական}
երիտասարդ՝
տարեկան
վարձ
տալով
նորան
եւ
,
Որ
շրջում
է,
ժուռ
գալիս
Այս
դրախտում
{պատուական}
Եւ
ողջունում
թշուառիս
`
Միթէ
չէ՞
ինձ
բա
ծակ
զարկեց,
Թափեց
արիւնը...
ծերի
{պատուական}
։
Հայազգի
սիրտը
ի
սուգ
համակ
քան
թէ
ծանօթացուցել
էինք
ժողովուրդը
այդ
{պատուական}
աշխատութեանը,
պատշաճ
ենք
համարում
փոքր
արգացած
մանուկների
համար,
է
մի
ընտիր,
{պատուական}
գիրք
ընթերցանութեան։
Նորա
միջի
յօդուած
ել
է
իւր
գրքի
մէջ
առաւել
ընտիր,
առաւել
{պատուական}
հիւթերը։
Եւ
Հայոց
մանուկը,
կամ
թո
ալոց
ամսատետրակներից
մինի
մէջ
խօսել
այս
{պատուական}
աշխատութեան
երկրորդ
աւելի
ճոխ
հատորի
վե
ի
նպատակ
ձգտող
ընթացք
տալու
համար,
այս
{պատուական}
անձը
վեր
կալաւ
այդ
պաշտօնը
եւ
տարժանաւո
րը
գնում
են
վաճառականներից
մարգարիտը
եւ
{պատուական}
հանդերձները,
որ
ամեն
երեւելի
մարդոց
մէ
,
ուղարկեց
այս
թուղթը
բարեսէր,
մեծ
եւ
{պատուական}
նախարար
Մամիկոնեան
Համազասպի)
ձեռքով
տարացած,
կորած
եւ
շուարած
որդիքս։
Այս
{պատուական}
մարդը
միտք
է
արել,
որ
Փարպեցու
Պատմութ
կը
լինէր
երբեւիցէ
բռնուած։
Այս
{պատուական}
Մերհուժանի
կամ
Մեհրուժանի
անունը
պէտք
չ
ւրս
եկած
ուրացող
Մեհրուժանների
հետ։
Այս
{պատուական}
Մերհուժան
Արծրունին՝
երանելի
Աղանի
եղբա
մոռանալ,
որ
այդ
անուններով
շատ
ընտիր
եւ
{պատուական}
մարդիկ
են
եղել,
եւ
ազգի
եւ
եկեղեցու
համ
ամից,
որ
այս
նախապաշարմունքի
ընդդէմ,
իր
{պատուական}
որդու
անունը
դրել
է
Մեհրուժան։
Թող
նման
ր
կարդալ,
սատանան
ասաց.
-
Նստի՛ր,
իմ
{պատուական}
Բուբանդուս,
որ
քեզ
աւելի
հեշտ
ու
յարմա
իւր
գործի
ճակատը
զարդարելով
մի
այդպիսի
{պատուական}
եւ
ազնիւ
երիտասարդի
անունով,
եւ
ահա՛
ե
բարոյական
եւ
այլն:
-
Քաղաքավարի
եւ
{պատուական}
մարդ
կամի՞ս,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն
`
կանգնեցաւ
իւր
տեղից
եւ
չցրեց
իւր
բաժակը
{պատուական},
մաքուր
սառն
ջրով,
ամենեքեան
հետեւեցա
ւթեանցն
կանոնս
առ
գրեն
ի
դարձ
փոխարինին
{պատուական}
ծերունւոյն:
Այլ
մեզ
թուի՝
թէ
համանուն
րաւունս
հարցանելոյ,
եթ
է
դիտաւորութիւն
{պատուական}
առնդ
էր
զազգ
Հայոց
ի
մերումս
դարու
ուսո
դայ
արքայի
":
Յառաջ
քան
զքննութիւն
{պատուական}
հեղինակիդ
եւ
մերային
եւ
օտարք՝
ասացեալ
ել,
կամ
թէ
այլ
ինչ՝
գոնէ
յայտնի
միայն
{պատուական}
հեղինակին:
Ոչ
ուրանամք
բնասիրութիւն
տեղեաւս
չէ
տարադէպ
եթ
է
տալ
յօժարեսցուք
{պատուական}
հեղինակացդ
լի
կշռով
զպատշաճ
պատասխանին
անէ
եւ
պղծէ
կարապների
մաքուր
փետուրների
{պատուական}
սպիտակութիւնը
"։
Ահա
Յիսուսեան
աբ
որպէս
թէ
հերիք
չէր,
ինչ
եղել
էր,
այն
{պատուական}
տապանագրից
յետոյ.
"
Ահա
սիրոյ
պտուղ
Եւ
որպէս
թէ
հերիք
չէր
ինչ
եղել
էր.
այն
{պատուական}
տապանագրից
յետոյ.
-
"
Ահա
սիրոյ
պ
ռ
բանը
չէր
հասել
այդտեղ
նա
ունի
գրած
մի
{պատուական}
նամակ
առ
Madama
Christina
Granduchessa
ող
էր
ասել
թէ
Տարանտելլան
(
մորմապար?)
{պատուական}
հնար
չէ,
կամ
զօրութիւն
չունի
մորմի
խայ
ժամի
դռանը
հաւաքուիլը,
այս
բոլորը
շատ
{պատուական}
են:
Իսկ
ինչ
որ
վերաբերւում
է
քահանայի
կիւղը
մոծակից
զրկում
է
խեղճ
միաբանին
մի
{պատուական}
ծառաստանից,
նորա
զովարար
շուքից
եւ
տեր
ոգիների
պատճառ
է
լինում,
որ
զրկուեն
մի
{պատուական}
ճեմելիքից:
Բնութիւնը
այսպէս
է
խօս
մեր
հատուածը,
Սօս
եւ
Վարդիթեր
ազնիւ
եւ
{պատուական}
աշխատութեան
մասին,
որ
մեզ
շատ
մտքերի
պ
վ
մարգարէից,
որ
ասում
է,
թէ.
"
Ով
որ
{պատուականը}
անարգից
հանէ
իմ
բերանը
կը
լինի
"։)
Պ
ն
զայս
յառաջ
նամական
միայն
ծանուցի
հօրդ
{պատուականի}
զանդառնալի
միջնորդութենէ
սրբազան
հօրն
մ
Վերդի
երաժշտի
բոլոր
երաժշտական
գործերից
{պատուականն}
է:
-
Բայց
միտքը
ի՞նչ
է,
-
հարցանո
ացոց
համար,
ինչ
որ
նա
տուած
էր
նոցա
շատ
{պատուականներից}
։
Ես
յիշում
եմ
Բարթոլոմէոսեան
ակայն
իմ
քարոզութիւնքս
շատ
ախորժելով
եւ
{պատուականութեամբ}
ընդունում
էին,
ինչպէս
մի
առողջ
վարդապե
իւնեցւոյ՝
որ
եւ
ժամանակաւ
եւ
գրուածոցն
{պատուականութեամբ}
քաջ
ի
բաց
հեռի
է
ի
Մովսիսէ
Խորենացւոյ:
կապ
շինութեամբ,
պատկանում
է
ժառանգական
{պատուամեծար}
քաղաքացի
եւ
Առաջին
կարգի
վաճառական
Հայր
պահել
մեր
ծիծաղը
մի
այսպիսի
տղայական
եւ
{պատուամոլ}
գործից:
Ցանկալի
էր
իմանալ՝
ինչ
է
դոցա
Ո՛վ
հայոց
ազգը
իւր
շահաստացութեան
եւ
{պատուամոլութեան}
համար
երկրից
երկիր
գաղթեցնելով
մի
կէսին
ուղքի
համար
ունեցել
էինք
մի
ամուր
քարից
{պատուանդան},
որի
վերայ
աներկիւղ
կարելի
էր
սանդուղք
եր
բարձրանալ։
Իսկ
մեք
ո՛չ
եթէ
օրինաւոր
{պատուանդան},
այլ
եւ
առանց
մի
ոտք
կոխելու
տեղ
ունեն
կայ
աղբիւր,
կան
քննութեան
նիւթեր,
որ
{պատուանդան}
եղան
նորա
համակարգութեան:
Իսկ
թէ
նորա
թէ
նորա
փիլիսոփայութիւնը
չունի
այդպիսի
{պատուանդան},
ուրեմն,
որպէս
բռնաբարուած
խելքի
արդի
իլիսոփայութեան
ճշգրիտ
աղբիւրը
եւ
հաստատ
{պատուանդանը}:
Ուսիր
պատմութիւնը,
ուսիր
բնութիւնը,
գործ
դրած
տրամաբանութիւնը
լեզուի։
Այս
{պատուանդանի}
վրայ
կամաց
կամաց
մաքրել,
մշակել
եւ
կոկ
ոկ
տեսական
աթոռից,
ոտք
է
կոխում
իրական
{պատուանդանի}
վրայ:
Յայտնի
է,
թէ
ինքը
ժամանակը
ուրի
ռք
վեր
առէք
դոցանից
եւ
այն
բարձրաստիճան
{պատուանդաններից}
իջէ՛ք
հասարակ
ժողովրդի
մէջ։
Հին
լեզուի
դուրս
ժայթքելով
բերանից։
Պօլիցմէյստերը
{պատուանից}
տեսանում
է
այս
հանդէսը:
Տղան
գնում
է
գ
ող
եւ
դաւաճանող
-
եկեղեցական,
փառքի
եւ
{պատուանշանի}
համար,
թողունք
նիւթական
կողոպուտը..
ն
օտարի
տուած
պատիւը
եւ
աշխատեցան
դժպհի
{պատուանշանների}
տեղ
կրել
իւրեանց
ազգութեան
անունը,
այլ
կարելի
է,
որ
ես
իմ
պատուանուններով
եւ
{պատուանշաններով}
հաւասար
լինիմ
իմ
եղբոր
հետ,
որ
ոչինչ
ո
էր
համաձայնելու
ընդունել
եւս
մի
այդպիսի
{պատուանուն}
այնպիսի
մարդուց,
որ
չունէր
տալու
իրաւո
դերից
պահանջողութիւն
չունի
գուշակողական
{պատուանուն}
ստանալու:
Հրաշքների
մասին
ասում
է,
թէ
գեւեց
Դմիտրի
Դալմաթեան
դուքսին
թագաւորի
{պատուանուն},
այն
պայմանով,
որ
իւրաքանչիւր
տարի
եր
քում,
որ
իրաւամբ
ստացաւ
Բեքրի-Մուստաֆա
{պատուանունը}
հասարակաց
վկայութեամբ,
այդ
պարոնը,
մի
,
դու
երկու
կոպեկով.
ոչ
միայն
ազգասէր
{պատուանունը},
այլեւ
բոլոր
ազգը
եւ
քո
հօր
ոսկերքը
կը
պիսեօք
եւ
կարո՞ղ
է
ընդունել
յանձին
զայդ
{պատուանունն},
զոր
թշնամիք
մեր
վերագրեն
նմա:
Նամ
ազգի
մէջ
դժուարին
չէ
ստանալ
մեծարողական
{պատուանուններ},
որովհետեւ
նախ
եւ
յառաջ
տուողքը
չգիտեն
եզ:
Աշխարհի
պատահական
կոչումները
եւ
{պատուանունները}
չեն
կարող
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
առաջեւ
մի
ւրեանց
արժանաւորութիւնը,
երկրորդ,
այդ
{պատուանունների}
արժանաւորութիւնքը:
Հարկ
չկայ
ասելու,
յ
դորա
մէջ:
Ինչպէս
կարելի
է,
որ
ես
իմ
{պատուանուններով}
եւ
պատուանշաններով
հաւասար
լինիմ
իմ
եղբ
ւնեց
նորան
իւր
մօտ
պալատական
արհի
բժշկի
{պատուանունով}:
Սատանան
հանեց
տակառից
չորս
հատոր
օսսիւետի
բարեկամ),
Անտիոքի
Եպիսկոպոսի
{պատուանունով}
արեւելեան
Հնդկաստան
եւ
Չինաստան
ուղարկե
սին
եւ
Վարդ-խաթունը
հերիքացած
էր
Անզգամ
{պատուանունովը},
որ
ստացել
էր
հասարակաց
վկայութենով:
եան
եւ
հայ
կանանց
ընտանեկան
եւ
որդիական
{պատուապահութեան}
),
մենք
չենք
կարող
թոյլ
տալ,
որ
մի
մա
ւթիւն,
որի
տակ
թագուցանում
էին
իւրեանց
{պատուասիրական}
մտածութիւնքը
եւ
խորհուրդը։
Ինչ
ժամ
ածք
Մխիթարեանց,
հանելուկ
վերտառութեամբ
{պատուասիրեալ},
թող
զանախորժ
կազմուած
լեզուին,
զոր
ի
,
որ
պարոն
Շահումեանցի
նման
մարդը
ճաշով
{պատուասիրել}
էր
նորան:
Թէպէտ
Թիւթիւնճի-օղլուն
շատ
ա
լլանդացի
կոմս:
Իւր
երեւելի
հիւրը
աւելի
{պատուասիրելու}
համար
հրամայեց
նա
սեղան
դնել
այգում.
ե
Շնորհակալ
ենք
պատուելի
ծերունուց,
որ
{պատուասիրեց}
մեզ
ընծաներով,
բայց
ճշմարտութեան
յարգը
եան
վերայ
ուրախացողքը
եւ
նորա
մեծութեան
{պատուասիրողքը}
։
Կրկնապատիկ
եղաւ
ճակատագրի
խորհուրդը,
ո
ղանացն
կացուցանեն:
Եւ
առաջնորդ,
որ
առ
{պատուասիրութեան},
կամ
վասն
այլոյ
իրիք
ախտի,
ժպրհիցի
քա
։
Կամենալով
դեռեւս
խունկ
ծխել
Խաչատուրի
{պատուասիրութեանը},
առաջարկեց,
որ
ինքը՝
Խաչատուրը,
գլո
նչ
են
մեր
աչքում
մի
քանի
կռապաշտ
Հայերի
{պատուասիրութիւնը}
եւ
անձնասիրութիւնը,
ուստի
մաքուր
խղճմտ
ւոր
գրէ,
կամ
իւր
յիշատակարանին
զոհէ
իմ
{պատուասիրութիւնը},
անձնասիրութիւնը,
ինչպէս
սովոր
է,
թո
թիւնն
առանց
պատշաճօրէն
հայացուցանելոյ,
{պատուաստեալ}
ի
վերայ
հայկական
հոգւոյ,
մնաց
բազմութե
փիլիսոփայութիւնքը
եթէ
կամենաս
նորա
վրայ
{պատուաստել}
կը
դառնայ
նոյն
բանը,
եթէ
մտածես
մի
տու
մենայնիւ
պիտի
ուզենք
միջնադարեան
թարախը
{պատուաստել}
մեր
վրայ
որպէս
նախապահպանողական
հնար
(
առի
ճիւղ
կարելի
է
միայն
ապրող
ծառի
վրայ
{պատուաստել},
չորցած
ծառի
ճիւղը
որ
կտրես
եւ
բերես,
մեքենայ
է՝
Հայի
զաւակի
մէջ
օտարութիւն
{պատուաստելու},
լաւ
է
մանուկներին
տգէտ
Հայ
մնալ,
քան
այդ
կեանքի
բնական
առողջութեան
եւ
առանց
{պատուաստելու}
այն
ցաւագարական
ախտերը
նորա
կազմուածքի
բերես,
ապրող
ծառն
էլ
կտրելով
նորա
տեղը
{պատուաստես},
կամ
ապրող
ծառը
կտրես
ու
տանես
չորցած
կտրես
ու
տանես
չորցած
ծառի
արմատի
վրայ
{պատուաստես},
երկու
դիպուածումն
էլ
զուր
տեղը
կտրեցի
դասութիւնը,
նոր
լեզուի
վրայ
ոչ
Մարկոսը
{պատուաստեց}
եւ
ոչ
Կիրակոսը,
բնութիւնը,
պատմական
դ
Մովսէսի
քարոզած
պարզ
Եհովայի
կրօնի
վրայ
{պատուաստեց}
նաեւ
մարտադիր
եւ
ժողովական
կանոններ,
ո
լ:
Բայց
այդքան
բան
անցնելուց
յետոյ
երբ
{պատուաստը}
(
լաւ
է
թէ
վատ,
այն
չէ
խնդիրը)
բնիկ
է
ոնների
վրայ
խօսել.
շատ
հոյակապ
եւ
հեշտ
{պատուաստող}
բառեր
եւ
ձեւեր
կան
այս
ու
այն
տեղ,
նաե
ն,
կենդանի
-
ընդհանրութեան
լեզուի
վրայ
{պատուաստուելու},
պիտի
ընկնին
ճարտար
հեղինակների
քուրայ
ը,
որպէս
քաղաքակրթութեան
յատկութիւնք,
{պատուաստուին}
հայկական
ընտանիքի
վերայ:
Վերջին
ա
ի
կենդանանայ
եւ
զարթի՝
ապրող
ծառի
վրայ
{պատուաստվելով},
եւ
ոչ
թարմ
եւ
զարթուն
ծառը
պիտի
աճէ
են
կենդանի՝
ընդհանրութեան
լեզուի
վրայ
{պատուաստվելու},
պիտի
ընկնեն
ճարտարապէս
հեղինակների
քո
որութեամբ
կամ
օտարութեամբ
գուցէ
բնաւ
չի
{պատուաստվի}
էլ
ազգի
լեզուի
վրայ։
Վերստին
կրկնում
ե
46
-1866
1846
1.
ՏԻՐԱՑՈՒ
ՍԱՐԳՍԻՆ
{ՊԱՏՈՒԱՐԺԱՆ}
ՏԻՐԱՑՈՒ
ՍԱՐԳԻՍ,
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԸՍՏ
ՀՈԳՒՈՅ
Ի
ն
եւ
Մանուշակը:
Տիրեց
լռութիւն:
{Պատուարի}
ժամացոյցի
ամէն
մի
գնալ
գալը,
ամէն
մի
զ
ժաբար
հաստատուն։
Քո
կրպակաց
{պատուարք},
որմունք
եւ
խստապինդ
մեծ
գրունք
Ի
ւթիւնն
ընենք,
ու
այս
օրուան
ունեցած
իր
{պատուաւոր}
եւ
Առաջակայ
վիճակովը
մերկանդամ
ազգին
առ
ում
է
մինչեւ
ի
սարսափ,
երբ
մի
անգամ
մի
{պատուաւոր}
մարդ,
տեսանելով
հարսնացու
օրիորդը,
մի
Ժողովքներով
վճռուեցաւ,
որ
իւրաքանչիւր
{պատուաւոր}
կին
յօժարակամ
գնէ
այդ
ժապաւէնից
մի
քանի
ժամանակներից
հարուստ
տան
ժառանգը
աւելի
{պատուաւոր}
է,
քան
թէ
մի
երիտասարդ
կամ
նոր
հարստաց
:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իսկոյն
ընդունեց
մի
{պատուաւոր}
դրութիւն
եւ,
աշխատելով
մի
փոքր
գործուն
ելու
պատրաստելով
համոզում
էր
չ'զրպարտել
{պատուաւոր}
մարդիկը,
այսինքն՝
չ'յայտնել,
թէ
Յիսո
ինչ
բան
է,
մեզ
մինչեւ
այժմ
գովել
են,
{պատուել}
են,
այժմ
մի
քանի
պարոններ
բոլորովին
այ
հը
կրնայի՞նք
կատակէն
զատ
ուրիշ
բանով
մը
{պատուել}:
Թո՛ղ
ընթերցողը
"
Ընծայի
"
յօդուած
ատաստան
պահանջողութիւնքը:
Յարգել
եւ
{պատուել}
հանճարը
եւ
բանականութիւնը
ուսած
լինելով
բարեկամ
եւ
թէ՛
թշնամի.
այո՛,
նա
գիտէ
{պատուել}
եւ
թշնամու
արժանաւորութիւնը։
Ի՞նչ
էյի
բաժակները,
բերեց
Շահումեանցին.
սա
{պատուել}
կամենալով
տանուտէրը
առաջարկեց,
որ
յառա
երը:
-
Մէք
միշտ
պարտական
ենք
հասակը
{պատուել},
եւ
այս
բնական
օրէնք
է,
պատճառ,
ծերը
Իմ
համար
միեւնոյն
է
մի
յիմար
մարդու
ինձ
{պատուելը}
կամ
անպատուելը,
որովհետեւ
նա
յիմար
է,
Ձեզ,
խնդրեմ
ի
յարգութենէ
Ձերմէ
յայտնել
{պատուելի}
ազգի
մերում
՚ի
միամտութիւն,
զի
մի՛
նեղ
ՄԵԾԱՐԻ
ՀԱՅԿԱԶՆ
ԱՐԳՈՅ
ՊԱՐՈՆ
ԱԲԳԱՐ
ԵՒ
ԱՌ
{ՊԱՏՈՒԵԼԻ}
ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս
Յետ
մեծի
կարեկցութեա
րեալ
ազգային
պաշտօնական
եզրակացութեան,
{պատուելի}
եւ
յառաջադէմ
անդամք
ազգի
մերոյ,
որք
եւ
մի
ուսումնարան:
Քանի
որ
այդ
քաղաքի
{պատուելի}
եւ
մեր
սիրական
հասարակութիւնը
շինելու
չ
Անցաւ
տարին...
Անցաւ,
եւ
մեք
քո
հետ,
{պատուելի}
՛
ընթերցող,
մի
տարով
եւս
ծերացանք...
Ն
լաւ
եմ
համարում
մի
փոքր
մտածել
քո
հետ,
{պատուելի}
՛
ընթերցող,
մտածել
Նոր
տարու
վերայ:
Պի
ակապետի
որոտընդոստ
փողահարութեանը:
{Պատուելի}
՛
ընթերցող,
ես
քո
մօտ
չեկայ
Նոր
տարին
շ
,
իհարկէ,
չէք
կարող
հասկանալ
սորանից,
{պատուելի}
՛
ընթերցող,
որովհետեւ
ես
եւս
չհասկացա.
որում,
ինչպէս
վաղուց
յայտնել
եմ
ձեզ,
{պատուելի}
՛
ընթերցողք,
մի
հօրեղբայր
ունիմ,
որ
մի
ղարկել,
որ
ե՛ւ
իւրեանց,
ե՛ւ
ինձ,
ե՛ւ
{պատուելի}
ընթերցողներին
ժամանակի
զուր
կորուստ
չլի
օր
Թիֆլիզում
տպուած
գրքերը,
նոյնպէս
եւ
{պատուելի}
"
Մեղուի
"
տպագրութիւնը
կարող
են
ստուգե
ի
օգտի
համար:
Ինձ
պատահեցաւ
խօսք
բանալ
{պատուելի}
կառավարչի
հետ,
թէ
կարո՞ղ
էին
արդեօք
բո
տոյգ
պատճառը
մեք
չկարողացանք
հասկանալ:
{Պատուելի}
թարգմանիչքը
ասացին,
թէ
աւելի
դիւրագին
ւնակել
սկսուածը,
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
{պատուելի}
թարգմանիչքը
յառաջ
էին
բերել
տպագրապետին
ակագիրը՝
"
Ընծայ
":
Շնորհակալ
ենք
{պատուելի}
ծերունուց,
որ
պատուասիրեց
մեզ
ընծաներո
իւնը:
Որպէս
հնութեան
յիշատակարան՝
{պատուելի}
է
մեզ
այս
հրատարակութիւնը
եւ
այն
ազգայի
ւնով
կիսամսագիրը:
Ազգային
արգոյ
եւ
{պատուելի}
եղբայրակիցք՝
Պ.
Թիւյսիւզեան,
Պ.
Քեա
այն
բարոյական
պարտականութիւնը,
որ
մեր
{պատուելի}
թղթակիցը
դնում
էր
մեր
վերայ,
եւ
հոգւով
տարել,
առանց
վերստին
ծանրաբեռնելու
իւր
{պատուելի}
անդամքը:
Ես
մտածում
եմ,
որ
Տաճկաստանի
տութեան
սերմը:
Եւ
մի՞թէ
կարծում
են
մեր
{պատուելի}
վաճառականք,
թէ
Մէնչեստրի,
Մարսէյլի
կա
,
այլովք
հանդերձ:
Այսու
գործողութեամբ
{պատուելի}
Այվազն
ծաղր
եղեւ
համակ
ազգայնոց
եւ
ատել
ն,
ի
վարդապետութիւն
Յիսուսի
Քրիստոսի:
{Պատուելի}
Այվազովսքին
պատրուակ
ինքեան
առադրեալ
զա
նով
աւելի
իրաւունք
ունի
Պ.
Չամուռճեանի
{պատուելի}
դուստրը
կամ
ամուսինը,
քան
թէ
մի
վանցի
նդհանրութեան
առաջեւ:
Լռութիւն...
{Պատուելի}
Այվազովսքին
մեր
մինչեւ
այժմ
գրածների
հա
Ի
ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԵԱՆ
ՅԱՌԱՋԱԲԱՆԸ
Մեր
{պատուելի}
հայրենակիցքը,
շատ
անգամ
լսելով
ազնուամ
գատին
արժան
է
իրաւունք
տալ,
իհարկէ
մեր
{պատուելի}
հեղինակքը
իւրեանց
ընթացքը
կը
յարմարեն
ժ
ւրդը
չէ
կարող
նոյնպէս
գնալ
V
դարը՝
մեր
{պատուելի}
XIX
դարու
հեղինակութիւնքը
կարդալու։
Նա
ցել
է
եւ
մնում
է
նորա
ազդեցութեան
տակ։
{Պատուելի}
հեղինակները,
բացառութիւն
կամենալով
լին
"։
Դպրոցական
աշխատութենով,
որ
մեր
{պատուելի}
հնասէր
հեղինակքը
համարում
են,
թէ
կարել
,
այդ
օտար
դպրութենների
շնորհն
է։
Եթէ
{պատուելի}
հեղինակների
ընթացքը
այսպէս
շարունակուի
էս,
որ
ամենից
հարկաւորն
է,
մինչեւ
մեր
{պատուելի}
հեղինակները,
դպրոցական
փառքը
յետ
դնելո
կորդների
լոյսը՝
խաւար։
Ցաւում
եմ,
որ
{պատուելի}
հեղինակը
չէ՛
կարողացել
գո՛նէ
մասնաւորապ
տ
եւ
շատ
անուսումն
մարդիկ,
ինչպէս
նաեւ
{պատուելի}
Մխիթարեանց
մէջ,
որոնց
շատերին
ես
ինքս
նք
մեր
յօդուածին
մի
այսպիսի
յառաջաբան,
{պատուելի}
ընթերցողքը,
կ'իմանան՝
սկզբից
մինչեւ
վ
ք՝
մեղաւո՞ր
է
մեր
ժողովուրդը,
եթէ
մեր
{պատուելի}
սխօլաստիկները
հասկացրել
են
նորան,
թէ
կ
ի
մասին
խնդրում
էր
իւր
եւ
մեր
բարեկամ,
{պատուելի}
բժիշկ
Յարութիւն
Յովհաննիսեան
Մարկոսեանի
.
Մկրտիչ
Սարգիսեան
Սանասարեանցին։
Այս
{պատուելի}
եւ
ազնիւ
հոգով,
մարդասէր
Հայկազնը
տեղե
սարդ
մարդը,
որքան
շատ
խմէ,
այնքան
շատ
{պատուելի}
է
նա,
այնքան
փառք
ու
պարծանք
է
նորա
հա
ինին,
թող
ոչնչից
եւ
ոչնչով
գոյանան․
իմ
{պատուելի}
ազգասէրը
հանգիստ
թող
նստի
տանը,
նորան
երկութիւնը
ծածկելու
համար:
Իմ
ազգասէրը
{պատուելի}
է
միայն
նորա
համար,
որ
օդով
ամենայն
բա
եւս
անարգւում
էր:
Մի՛
վրդովուիք,
{պատուելի}
ընթերցողք,
այս
պատկերը
պատկանում
է
պ.
կուրծքը
բաց
կարած
ասելով,
մի՛
իմանար,
{պատուելի}
ընթերցող,
թէ
երեւում
էր
նրա
կուրծքը,
,
թէ
գնում
եմ
այնտեղ,
գնում
եմ
մի
քանի
{պատուելի}
ծերունիների
հետ
տեսութիւն
առնելու,
կամ
բոլոր
զգայարանքը
լսելիք
դարձան:
{Պատուելի}
Թիւթիւնճի-օղլու.
Ինքս
փոքր
ինչ
տկար
յդ
տեսակ
կառավարութեան
հետեւանքը՝
չորս
{պատուելի}
վարդապետների
վերադարձը
դէպի
իւրեանց
ծնո
նդիր
ազգային
մատենագրութեան:
Խնդրեմք
ի
{պատուելի}
հնասիրացդ
իբրու
յապացուցութիւն
մերոյս
ո
հին
հայկաբանութեան:
Զարմանք
այս
են
զի
{պատուելի}
հեղինակքդ
այդոքիկ
ցայս
վայր
ժամանակի
ո՛
եան,
ցաւ
է
ինձ
խոստովանել
աստանօր,
թէ
{պատուելի}
իմաստունք
մեր
դեռ
ո՛չ
կարեն
հասկանալ՝
եղեւ
ի
մոռացօնս
ազգին,
զի
փոյթ
չեղեւ
[{պատուելի}
հեղինակիդ]
խօսիլ
ընդ
ազգին
ի
լեզու,
[զ
ս
իւր,
անդր
քան
զչափն
ճոխաբանութեամբ:
{Պատուելի}
Հարք
Մխիթարեանք,
ի
թիւս
այլոց
հեղինակա
փոխանորդ
Քրիստոսի
եւ
գահակալ
Պետրոսի,
{պատուելի}
Չամչեանն
ըստ
քմաց
նկարագրէ
որպէս
ինքն
կ
եօք
հաւատալ
այսմ
ի
19-երորդ
դարում,
թէ
{պատուելի}
հարք
Մխիթարեանք
ինքեանք
իսկ
ո՛չ
տեսանեն
ապաստանիլ
ի
կրօնն
եւ
ի
լեզուն,
այլ
եթէ
{պատուելի}
Մխիթարեանք,
ընկալեալ
զինքնակոչ
ազգասէր
մօթալի
գործ
իւրեանց:
Այսուհետեւ
տեսցեն
{պատուելի}
ազգակիցք
մեր՝
զնպատակ
լատինացեալ
միաբա
սոյ
"
Նոյեան
աղաւնի
"
եւ
"
Մասիս
",
եւ
{պատուելի}
հեղինակաց
օրագրացդ
չկարեմ
ք
ժխտել
զմեր
ւի
մեզ
զբօսանաց
աղագաւ
յարուցեալ
յաղագս
{պատուելի}
Մխիթարեան
միաբանութեան
տեղւոյն,
եւ
կամ
անականի
գործ,
վասընորոյ
տեսանել
տեսցեն
{պատուելի}
հայրենակիցք
մեր
զջանս
եւ
զվաստակ
Մխիթար
ռովմէական
քաղց
Հայկական
արեամբ:
Տեսցեն
{պատուելի}
հայրենակիցք
մեր
եւ
մի
յուսասցին
ի
մրրոյ
առանց
զարձակավայրս
ծովուն
թեւակոխելոյ:
{Պատուելի}
հեղինակդ,
չգիտեմք
թէ
վասն
էր,
միթէ
յա
է
արդեն
զաչս
դարձուցանել
յաշխատութիւնս
{պատուելի}
Մկրտիչ
Էմին՝
վերատեսչի
Տեարց
Լազարեանց
ս
առ
լեզու
մեր
եւ
առ
գրականութիւն,
այլ
{պատուելի}
հեղինակդ,
զարմանամք
թէ
ուստի
առեալ
զբա
ն
միայն
գիտէ՝
ոչինչ
գիտէ
":
Տեսցեն
{պատուելի}
իմաստունքն
Հայոց
զԵւրոպիոյ
լուսաւորութի
րոյ
ականատես
վկայք
են
եւ
քարոզք
ինքեանք
{պատուելի}
հնասէրք
ցայն
վայր,
զի
որ
եւ
է
Հայ
ուրա
նորա
գրուածս
ի
լեզու
Հայ.
մի՞թէ
չգիտեն
{պատուելի}
հեղինակք
մեր,
թէ
այն
օտարացուցիչ
զօրու
,
որպէս
առ
ամենայն
ազգս
եւ
առ
մեզ,
զի
{պատուելի}
հեղինակք
բամբասել
զժողովուրդն
առ
անուսո
ւրդն
մեր
անմասն
գտանի
ի
կրթութեանց,
զի
{պատուելի}
հեղինակք
մեր
խօսին
վասն
նոցա
Սինէական
հ
ն
եւ
զանհրաժեշտ
հարկ
մշակելոյ
զլեզուն:
{Պատուելի}
հնասէրն
ի
ջատագովութիւն
բանից
իւրոց
յաւ
րութեանս,
եւ
զկնի
կամակոր
ընդդիմութեան
{պատուելի}
հայկական
իմաստնոց,
հրամայեալ
լիցի
զաչս
մարց.
ի
հարկէ
բարւոք
յոյժ
լինէր,
եթե
{պատուելի}
հայրենակիցք
մեր
ազգասիրաբար
խնամ
տարեալ
չ
չիք
այս
ամենայն,
խորհուրդ
սուրբ
տանք
{պատուելի}
հայրենակցաց
մերոց
գոնէ
ուսուցանել
դստեր
լի
նոր
հայախօսութեամբ:
Քաջայոյս
եմք
թէ
{պատուելի}
հասարակութիւնն
մեր
զկնի
սակաւ
ժամանակաց
գտանիմք
մեք:
Չեմք
նոյնպէս
ապացոյցս
թէ
{պատուելի}
հայրենակիցք
մեր
ընկալցին
զգրածս
մաքուր
Նոյ
նաւապետից:
Մէկ
ամսից
յետոյ,
{պատուելի}
վարժապետս
այբբենարանը
տուեց
կարդալու.
ուեցաւ
ինքը
Շամիլը
դէպի
Ռուսսիայ:
{Պատուելի}
առողջամիտ
ազգակից,
գիտեմ,
որ
կը
ցանկա
ազատ
է
միջնադարեան
լուծից,
քան
թէ
մեր
{պատուելի}
գրագէտքը:
Միջին
դարերից
յետոյ
մինչեւ
ա
անթէն
ազատ
չեն
անկատարութիւններից.
մեր
{պատուելի}
փիլիսոփայքը
մի՞թէ
այս
էլ
չգիտեն:
Պէտք
արի
քննենք։
թէ
ի՞նչ
է
պատճառը,
որ
այդ
{պատուելի}
պարոնները
ինչ
ժամանակ
կամենում
էին
իւրե
հակառակ
ինչ
որ
կայ
նոր
լեզուի
մէջ։
Այդ
{պատուելի}
պարոնները
եթէ
փոքրիշատէ
ուղիղ
տեսութիւն
ռ
լեզուի
մէջ
այն
բառերը,
որոնց
փոխանակ
{պատուելի}
Նազարեանցը
գործ
է
դրել
հին
բառեր,
թող
ն
երբեմն
մեծ
մարգարէի
հաւատարիմքը:
Այս
{պատուելիու}
կրօնափոխութիւնքը
հետեւանք
է
քաղաքական
գ
ագրութենէ,
կամիմք
լսել.
թո՛ղ
խօսեսցին
{պատուելիքդ}:
Բայց
ցորչափ
դոքա
լռութեամբ
միայն
խոստ
ասկանային,
այլ
թէ
այսմ
չիցէր
այսպէս
եւ
{պատուելիքդ}
այդոքիկ
միով
միաբանական
հոգւով
գուն
գոր
րով
կամ
քննութեններով
ձանձրացնել
եւ
այս
{պատուելիքը},
որոնք
առանց
տարակոյսի
ախորժակ
չունին
ն
մինը
նոցանից
երախտագիտական
արտասուքով
{պատուելու}
էին
քո
գերեզմանի
հանգիստը:
Դու
ասում
ե
դ
հոգեւորներից
մինը
իւր
լաւութեան
համար
{պատուելու}
եւ
սիրելու,
իսկ
միւսը,
իւր
վատթարութե
ակաւոր,
մէք
հրաման
ունինք
Աստծուց
ծերը
{պատուելու}:
Թիւթիւնճի-օղլուն
ուրախացաւ
եւ
մի
փ
է
բոլոր
հայասեռ
կանանց
եւ
օրիորդների,
{պատուեն}
իւրեանց
կոչումը
եւ
այնպէս
մի
կողմից
բար
շեսցի
ի
Հրէից,
երկրորդ՝
զի
յիշեսցի
եւ
{պատուեսցի}
նովին
յիշատակ
կենարար
յարութեան
Տեառն:
ամութեամբ
յանձն
առաւ
կատարել
իւր
պարոնի
{պատուերը}
ամենայն
ճշտութեամբ:
-
Մուրհակը,
ո
ւր
բոլոր
կեանքումը
կատարելու
էր
հօր
այս
{պատուերը},
բայց
հարկը
ի՜նչ
բաներ
չէ
ստիպում
կատա
իրոջ
մի
խօսքը
եւս
մոռնալու,
կատարում
է
{պատուերը}:
Մենք
գիտենք,
որ
մեր
ազգը
ինչպէս
նաեւ
աղագաւ
չէր
ասում,
որ
ես
իմ
վերակացուի
{պատուերն}
միայն
լցուցել
եմ:
Չորրորդ,
դիցո՛ւք
թէ
շինել
այն
վարդապետը,
որ
անցեալներումը
{պատուեցաւ}
Հռովմից
իւր
ազգայինքը
եւ
իւր
ազգի
երախտ
էրը
հիւրին
պատիւ
տալու,
հի՞ւրը
պիտոյ
է
{պատուէ}
տան
տիրոջը:
-
Չէ՞,
-
ասաց
Շահումեան
ունք
է
ստանում,
որ
լուսաւորեալ
աշխարհը
{պատուէ}
իւրեան,
որովհետեւ
չէր
կամեցել
իւր
մէջ
,
յանձն
արար
որդւոյ
իւրում,
յիւր
անուն
{պատուէր}
տալ
օրէնսգիտին
այնմիկ,
առանց
ամենայն
զ
,
թողու
զայն
որդւոյ
իւրում
Յովհանջանի,
{պատուէր}
տուեալ
նմա
գուն
գործել
աճեցուցանել
զայն
ը,
Պօլսից
ելանելու
ժամանակ
երդմամբ
չափ
{պատուէր}
է
տուել
ազգին՝
անօգնական
չթողուլ
դպրոց
նա
Չդարձնէ
կերակուր.
"
Ինչո՞ւ
տալիս
էր
{պատուէր},
-
Ադամն
ասում
է
յուզեալ,
-
Միթէ
միշտ
սիրտ
մի՛
տացէ.
"
Ընդէ՞ր
բնաւ
ինձ
{պատուէր}
Կրկնի,
ասէ
նախահայր,
Չէ՞
ի
ւիրի,
եւ
զի՞նչ
պատճառ
անարիւն
զոհիս:
{Պատուէր}
ունիմք
՚ի
Քրիստոսէ
յիշել
զմահ
նորա
ընդ
ոյ
Էջմիածնի:
Այվազովսքին
ընկալեալ
զայս
{պատուէր},
եւ
ահա
հրաման
արձակէ
ի
թեմական
ատենէն
ավարութիւնս
եւ
անձինս
կատարել
զհրամանաց
{պատուէր}
քաջափայլ
նախարարին,
յաւելեալ
ի
հրովարտ
իցի
Տերութիւնդ,
ո՛չ
միայն
Այվազովսքւոյ
{պատուէր}
տալ
պատկառ
կալ
խոստովանութեան
մերոյս
եկ
նել
իւր
ձայնով:
Հեզիկ
հողմին
{պատուէր}
կը
տամ,
որ
առաւօտ,
երեկոյ
Փչէ
քաղ
.
Ապա
թէ
ո՛չ,
ահա
սուրս...
ինձ
{պատուէր}
Sուել
են
քեզ
սպանանել.
ի՛նչ
առնե
ցնեն
այս
գաղափարին:
Երրորդ,
սաստիկ
{պատուէր}
տալ
բոլոր
եկեղեցականներին,
առանց
աստիճ
րա:
Ձերում
հրամանի
անսան
տպագրատունք,
{պատուէր}
տուք
եւ
կատարեսցի
վաղվաղակի,
զամենայն
րպէս
մի
բարեկամի
խորհուրդ,
եւ
ոչ
որպէս
{պատուէր}
կամ
խրատ,
ես
առհասարակ
սովորութիւն
չու
աղավաճառի
հետ...
Ուրեմն
այդ
Աստուծոյ
{պատուէր}
կատարե՞լ
է,
քա՛ւ
լիցի:
-
Ճշմարիտ
է
,
յորում
ոչ
այնքան
Աստուածայնոյն
պաշտեն
{պատուէր}
հրամանի,
որքան
դիւրագայթ
եւ
սխալական
մ
ն
այդ
բովանդակութեան:
Ասես
թէ
մի
իշխան
{պատուէր}
է
տուել
իր
ծառային
եւ
ծառան,
առանց
տիր
ր
սիրտը
յղացել
էր,
թո՞յլ
է
տալիս
կրօնի
{պատուէրը}
իրագործել,
թէեւ
ինքը
այդ
մարդը
ստորասա
ր
անտես
առնել
Աստուծոյ
ձայնը,
Քրիստոսի
{պատուէրը}
։
Շատ
օրինակներ
կան
պատմութեան
մէջ,
որ
,
յայտնեմ,
զի
այս
է
իմ
վերջին
կամք
եւ
{պատուէրն},
որպէս
ահա
վասն
հաստատութեան
չորք
թուղ
քն
եւ
սամատեարքն,
այսինքն
ի
նմա
յիշեալ
{պատուէրն}
եւ
երեք
կտակակատարքն
եւ
երեք
սամատեարքն
ւմն:
Ի
յաւարտմանէ
գրեցեալ
կտակոյս
{պատուէրն}
իմ
այս
լինիցի,
զի
մի՛
ոք
ունենայցէ
իշխ
ում
էր
սերովբէն
Կամակորին
այդ
արու,
Զի
{պատուէրն}
էր
Արարչի
`
Լինել
նրան
պատկառու.
Ուստի
իւր
կինը
եւ
գնում
է
օտար
աշխարհ՝
խիստ
{պատուէրներ}
տալով
իւր
կնոջը
զգուշանալ
իւր
առողջութե
նեւին,
եթէ
մի
մարդ
չէր
պահում
Աստուծոյ
{պատուէրները},
որ
Աւետարանի
մէջ
քարոզւում
են
Քրիստոս
,
Բէգզադէն
տալիս
է
ուրիշներին
հետեւեալ
{պատուէրները}:
Գանչում
է
իւր
գործակատարը,
այսի
հովայի
որոտները
Սինայի
գլխից
եւ
Մովսէսի
{պատուէրները}
այնքան
ազդեցութիւն
չունէին
մի
խումբ
իսր
երեւին,
այսպէս
էլ
իմաստուն
եւ
Աստուծու
{պատուէրներին}
տեղեակ
մարդիկը,
Ղազարի
գիտութեան
մասին
ւ
դիւրամարս
էին,
բայց
դու
չնայելով
այդ
{պատուէրներին},
այլ
կամակորուած
միանգամայն,
տուեցիր
եսին
հազարաւոր
մարդ
սպանեց
իւր
բժշկական
{պատուէրներով},
որի
համար
եւս
մարդիկ
անուանեցին
նորան
խնամել:
Գ.
ՀԱՏՈՐ.
Երրորդ
{պատուէրս}
յայտնեմ
կտակակատարացն
իմոց,
զի
ամենայն
հուան
իմ։
Դ
ՀԱՏՈՐ.
Չորրորդ
{պատուէրս}
յայտնեմ
կտակակատարացն
իմոց,
թէպէտ
եւ
հ
իւ
է
ձեզ։
Բայց
ագահութիւն
մի՛
արէք
այդ
{պատուի}
մէջ,
մի
փոքր
բաժին
տուեցէք
նորանից
եւ
ցանով
չես
բաւական,
Տե՛ս
իմ
երկու
{պատուի}
նշանքը:
Դու
ի՛նչ
կենտրոն
ե
ոցայ
միջի
նախագահ
մարդերը
կարդինալը
իւր
{պատուի}
մեծութեամբ,
իսկ
հոգատարքը
իւրեանց
հարս
ենեցուն
սիրտը
շահել.
այս
ընդդէմ
էր
իւր
{պատուի}
աստիճանին:
Ամենեցուն
վերայ
իբրեւ
հասար
իրուած
տաճարը
կանգնեցուցած
էր
Ալքիմիայի
{պատուի}
համար.
ոմանք,
թէ
այդ
գիտութիւնը
վեր
է
նա
չունի
մի
ազնիւ
զգացողութիւն
անձնական
{պատուի}
մասին,
պատճառ,
մինչեւ
անձնական
պատիւը
ւ
բարձրանալ,
հասանում
է
մինչեւ
միմեանց
{պատուի}
ձեռնամերձ
լինելու,
ծերը
ազդում
է
երիտա
չքը
հանա.
Հայի
ազգին
օգնելով,
Փառք
ու
{պատուի}
տիրանայ:
Մենք
աւարտեցինք
մե
Նա
եւս
մեզ
կը
մոռնայ,
մեր
յիշատակ
չի
{պատուիլ},
Մեզի
պատած
կոշտ
հողը
չի
ցօղիլ
աչ
արմանալի
հանգամանք
հասուցել
է
դորան
այդ
{պատուին}:
Նա
այց
ելանելով
եւրոպական
համալսարանն
եւ
այլն:
Հիմն
քրիստոնէութեան
է
սէրն,
{պատուիրան}
եւ
միակ
նշան՝
որով
ճանաչիլ
ունէին
հետե
րպէս
տեսանի
եւ
յայսմ
(
երես
79),
մինչ
{պատուիրանազանցութիւն}
համարի,
եթէ
ուրուք
չիցէ
պաշտեալ
զկիրակ
ու
կնոջ
իւրում
զգումարն
վերասաց,
նովին
{պատուիրանաւ}:
Ըստ
ասելոյ
պ.
Աբգարեանց
եւ
այլոց
,
այլ
եւ
զանց
արարեալ
գլխովին
զերկրորդ
{պատուիրանաւ}
-
զտասներորդն
կիսէ
ի
լրութիւն
թուոցն,
իւն
հետամուտ
լինել:
Ուստի
զայսմանէ
ըստ
{պատուիրանի}
Ձերոյ
տուեալ
զայսչափ
տեղեկութիւն,
խնդր
չինչ
անծանօթք
Ձեզ,
սակայն
ըստ
բերանացի
{պատուիրանի}
Ձերում
գրեմ
՚ի
սմա
՚ի
լեզու
բնիկ
մեզ,
ն
իմ
համեմատ
իմ
ներքոյ
գրեալ
Բ
հատորեալ
{պատուիրանին}
։
Բ
ՀԱՏՈՐ.
Երկրորդ
պատուիր
րն
բաժանեսցեն
համեմատ
իմ
ի
ներքոյ
գրեալ
{պատուիրանին}:
Արդ
դարձեալ
եւս
յիշեալ
Աննային
եւ
Սու
5,
թարգմանուած
է
գլուխ.
"
Քանզի
գլուխ
{պատուիրանին}
",
-
To
dé
telos
paraggelias։
Նոր
լեզ
ն:
Յետ
այսորիկ
այժմ
իմ
վերջին
կամքս
եւ
{պատուիրանս}
յայտնեմ
վասն
վերջին
աւուրն
իմոյ
եւ
մանա
Ե.
ՀԱՏՈՐ.
Հուսկ
յետոյ
այժմ
հինգերորդ
{պատուիրանս}
յայտնեմ
ամենեցուն,
զի
ի
լրութիւն
եւ
ի
ցին
ի
փառս
աստուծոյ
կատարեալ
աստ
զգրեալ
{պատուիրանսն}
իմ։
Արդ,
վերջաւորութիւն
տալով
բանից
ի
քանզի
մկրտելոյն
ի
Քրիստոս
չի՛ք
խտիր:
{Պատուիրանք}
քրիստոնէութեան
ո՛չ
թուլանան
վասն
որոց
ս
րգի
էին
այն
միջոցին
առաւել
քան
Աստուծոյ
{պատուիրանքը},
)
քարոզեց
ճշմարիտ
Աստուածը
հոգի
եւ
ովանդակութենէ
գրութեան
պ.
փոխարքային,
{պատուիրեալ}
էր
իրազեկ
առնել
զայնմանէ
զտէրութիւնն
Ան
յն:
Գեներալ
Պրօկուրօրն
առ
այս
բողոք
{պատուիրեաց}
յիշեալ
օրէնսգիտին
թոյլ
տալ
բողոքանացն
ե
ին
վեհափառութիւն
հաճեցաւ
կոնդակաւ
իւրով
{պատուիրել}
Սինօդին
պահանջել
յԱյվազովսքւոյ
զգումարս
ւրախացել
է՝
լսելով,
իբր
թէ
հօրեղբայրս
{պատուիրել}
է
ինձ
ներս
չբերել
Յիշատակարանիս
մէջ
Պ.
մեծ
ցաւս:
Ինձ
հայր
Վոյլպին
{պատուիրել}
է
խիստ
սաստիկ
`
Տօն
օրերում
մարդ
չ
ծ
կամ
տպած
չէին:
Այս
տեսակ
պաքսիմատներ
{պատուիրել}
էր
նորան
պալատական
արհի
բժիշկ,
երեւելի
իսուսեանների
խորհրդով։
Հայր
Վարադը
{պատուիրել}
է
այս
մարդին
պաս
պահել
այս
սուրբ
գործը
ամենայն
բան,
եւ
տուեց
ժողովրդի
ձեռքը՝
{պատուիրելով}
քննել
նորան։
Այս
երկնային
եւ
աստու
կեմ,
որ
է
այս.
Ա
ՀԱՏՈՐ.
Առաջինն
{պատուիրեմ}
կտակակատարացն
իմոց,
զի
թաղեսցեն
զիմ
մա
ւիրանին։
Բ
ՀԱՏՈՐ.
Երկրորդ
{պատուիրեմ}
կտակակատարացն
իմոց,
զի
Ստեփաննոս
Յարու
դարձեալ
եւս
յիշեալ
Աննային
եւ
Սուզային
{պատուիրեմ},
զի
ի
վերն
յիշեալ
սոցա
խարջին
եւ
այլն
ղքատքն
՚ի
մխիթարութենէ
զրկուին,
ուրեմն
{պատուիրեմ},
զի
իմ
կտակակատարքն
այսպիսի
հաւատարմաբ
վեց
սամիցն
աւելի
մապլաղ
մնասցէ,
առ
այս
{պատուիրեմ},
զի
նոյն
մապլաղովն
ի
նոյն
բանտումն
եղե
տուցանել
իմ
կտակակատարքն,
որպէս
եւ
ահա
{պատուիրեմ}
յիշեալ
իմ
երեք
կտակակատարացն
տալ
անպատճ
"
Անխի՛ղճ.
ինձ
սուրբ
Հայրը
{պատուիրեց},
Տօն
օրերում
հոգի
չկորուսանել
"
ը.
այս
պատճառով
պաշտօնական
հրովարտակով
{պատուիրեց}
տալ
իւրեան
նոր-նոր
գրեր,
հին
եւ
ամենախ
ր
ինչ
հանգստացել
էր
պ.
Յովնաթանեանցը,
{պատուիրեց}
գործակատարին,
շտեմարանի
պատուհանների
կ
քառասուն
փուդ
արճիճ...
-
Սաստիկ
{պատուիրեցի՛ր},
որ
ոչ
ովին
բան
չասեն:
-
Այո՛,
ա
ւթեամբ
հիւպատոսին
Անգլիոյ,
յորում
եւ
(
{պատուիրէ}
Թադթէոս
եպիսկոպոսն),
գրել,
"
թէ
զաւա
Վճիտ
ի
սէր՝
Զոր
ցանգ
եւ
Գիր
{պատուիրէ},
Հրեշտակն
մեր
Սիրէ
զկոյսն
ի
՛ւ
Յոյներին,
ե՛ւ
Հրէաներին
եւ
վերջապէս
{պատուիրում}
է
Հայերին
ամենեւին
չխօսել
այդ
մասին:
Ե
բարեպաշտ
Հայը:
Վեցերորդ՝
Բէգզադէն
{պատուիրում}
է
իւր
մի
գործակատարին,
որ
նոյնպէս
շատ
ի
համար
վարձուած
սայլորդները,
նոցա
եւս
{պատուիրում}
է,
որ
չհամարձակուին
ապրանքների
հետ
վեր
տք
է
լինին,
ի
նոցանէ
եւս
խնդրում
եմ
եւ
{պատուիրում}
եմ,
որ
մշտապես
հաւատարմաբար
հետեւող
եղ
:
Վճիտ
սիրով
անբասիր
-
Ինչպէս
Գիրքն
է
{պատուիրում}
`
Մեր
սիրավառ
հրեշտակն
իր
Կոյսին
սրտա՜
ը,
սաստիկ
զգուշացնելով
առաքեալիներին,
{պատուիրում}
էր,
թէ
երբ
ամեն
ինչ
որ
հարկն
է
կատարէք
անում
ենք
առաջնորդի
հրամանը,
որ
սաստիկ
{պատուիրում}
է
ուշի
ուշով
քննել
հաշիւները,
որպէս
թէ
որ
գայթակղեցնում
էր
մեզ,
նա
դրականապէս
{պատուիրում}
է
"կտրել
եւ
դուրս
ձգել
այդպիսի
գայթակղե
ր
զքաղաքն
Դամասկացոց
ունել
զիս.
եւ
ընդ
{պատուհա՛նն}
վանդակաւ
կանխեցայ
ընդ
պարիսպն,
եւ
փախե
էլ
բարապանի
հետ,
որպեսզի
վերջինս
փակե
{պատուհանը},
որտեղից
քամի
էր
փչում,
բայց
մի՞թե
Պո
բերեց,
բայց
անձրեւից
գիճացած
եւ
ուռած
{պատուհանը}
չբացուեց
ամենեւին,
Մանուշակի
քնքուշ
ձե
արծաթափայլ
ճառագայթները
խաղում
էին
տանս
{պատուհանի}
ապակիների
հետ:
Կապոյտ
երկինքը
զարդարու
ի
Մանուշակից,
որ
միայն
մնացած
նստել
էր
{պատուհանի}
տակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը:
Տան
լռու
աչքերով
նստել
էր
իւր
տեղումը
Մանուշակը
{պատուհանի}
տակ,
երբ
որ
բակի
դուռը
բացուեց
ու
փակո
նուամենայնիւ
կարում
էր
իւր
կարը,
նստած
{պատուհանի}
տակ:
-
Ողորմութիւ՜ն
արէք,
ողորմաթե
մաթեօ՜լն
արէք,
-
ասաց
մի
ձայն
փողոցից,
{պատուհանի}
տակում:
Մանուշակը
դուրս
նայեց
պատո
ովոր
ուրախութենով,
նստած
էր
իւր
տեղում
{պատուհանի}
տակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը:
Թիւթիւնճ
ւռը
բացուեց
ու
փակուեց,
նա
աչքերը
ձգած
{պատուհանին}
մի
արհամարհական
ձեւով
նայում
էր
պարոն
Մ
ին
ջերմությունից։
Ռ[ոմյուրի]
ջերմաչափը
{պատուհանիս}
վերա
ցույց
է
տալիս
միշտ
48+.
ցնծա՛:
սկսում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
գտանւում
էի
{պատուհանիս}
մօտ
մի
տաղտկալի
միայնութեան
մէջ,
որ
շա
իջոցին,
մի
քանի
այդպիսի
գրքեր
ընկած
են
{պատուհանիս}
վրայ,
մեզ
սարսափեցնելու
համար:
Թէպէտ
գացմունքներով
լցուած
Թփթփում
էր
`
{պատուհանից}
աչքս
դէպի
դուրս
ձգած:
Ահա՛
պայծառ
աղջիկ,
որոնց
մասին
յիշեցի
վերեւումը,
{պատուհանից}
տեսել
էին
կոմսի
մտանելը
նոցա
տուն:
Հայ
ասելով
Մահտեսի
Թովմասը
մատով
ցոյց
տուեց
{պատուհանից}
մի
տուն,
որի
բնակիչը
ծանօթ
է
արդէն
իմ
ահասակ
դստերքը
երբեմն
այս
եւ
երբեմն
այն
{պատուհանից}
կարող
էին
մի
անմեղ
հայեացք
ձգել
անցաւոր
հանի
տակում:
Մանուշակը
դուրս
նայեց
{պատուհանից}
եւ
տեսաւ
մի
աղքատ
պառաւ
կին:
-
Ողոր
որ
երկու
լաւ
հագնուած
մարդիկ
նայում
են
{պատուհանից}
եւ
նշանացի
են
առնում,
որ
դուռը
բանայ:
կոս
III-ը,
լսելով
այս
աղաղակը,
կանչեց
{պատուհանից},
որ
բաց
էր.
"
Ներս
թողեցէ՛ք
դորան.
ի
նստած
իմ
սենեկի
մէջ
միայնակ,
նայում
էի
{պատուհանիցս}
դէպի
դուրս:
Աչքս
ոչինչ
այլ
բան
չէր
տես
ւ
մի
անսովոր
աղաղակ,
Իգնատիոսի
սենեակի
{պատուհանները}
դուրս
ընկան,
Սատանայն,
որ
մինչեւ
այժմ
ցը,
պատուիրեց
գործակատարին,
շտեմարանի
{պատուհանների}
կոտրատուած
ապակիների
տեղ
հաստ
թուղթ
կպց
ր
կացաւ
տեղից,
ճրագ
վառեց
եւ
ցած
թողեց
{պատուհանների}
սպիտակ
կը
տաւեայ
վարագոյրները:
Տիկին
Թ
քարերով
աշխատես
դարձեալ
երդիկով,
առանց
{պատուհանների}
եւ
հողէ
յատակով
տուն
շինել,
ինչպէս
նախ
այն
երկնակամարի
օդը,
այլեւ
իմ
ողորմելի
{պատուհաններիս}
ապակիքը,
որ
ներկել
էր
ժամանակը
ծիրանի
:
Ես
մի
դրացի
ունիմ,
ահա,
այս
կապոյտ
{պատուհաններով}
միայարկ
տանն
է
բնակւում,
-
այս
ասելով
լ
համեմատ
մտքի
մեծութեանը,
բ)
կիսափակ
{պատուհաններով}
սենեակի
մէջ
նստել
փակուած
(
januis
ac
f
ւնների
բառանչելուց:
Այս
եւ
այն
բաց
{պատուհաններում}
երեւում
էին
կանանց
եւ
աղջիկների
կերպարա
կա՛մ
անոնց
համար
վանք
շինէ
ու
երկաթեայ
{պատուհաններուն}
առջեւն
ալ
մէյմէկ
զինուոր
կայնեցնէ,
եւ
աքի
ծայրումը.
շինուածքը
փայտեայ,
երեք
{պատուհանով},
որ
նայում
էին
դէպի
ցեխոտ
փողոցը,
որո
նէի,
անշուշտ,
թէ
ինչպէս
փոքր
Տրիանոնի
{պատուհանում}
դրւում
էր
թագաւորի
սիրականի
ձեռքով
խորհ
ւմը:
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(
III)
{Պատուհանում}
նստած
միայն
զմայլում
է
իմ
հոգին,
ամանակ
պատկանում
էր
երկու
փողոցի.
նորա
{պատուհանքը}
նայում
էին
դէպի
արեւելք
եւ
արեւմուտք:
նձրանալ,
բայց
մի
այդպիսի
տան
մէջ,
որի
{պատուհանքը}
նայում
էին
դէպի
զանազան
փողոցներ,
երբէ
էն։
Համայնաջինջ
ջուրց
ողող
աստուածառաք
{պատուհաս}
Զնոյ
հանդէպ
իմ
աչաց
պերճ
ընտանեօք
յսպէս
էլ
ես,
իմ
գործերի
համեմատ
արժանի
{պատուհաս}
ընդունեցի
ահա,
եւ
խոստովանում
եմ
հրեշտ
Հայի
վերայ
պարտականութիւն
կայ
պատժել
եւ
{պատուհասել}
բերանով
եւ
գրչով
ազգի
պակասութիւնքը,
հ
յաղթութիւն
կամի
ստանալ
ձեր
վերայ,
այլ
{պատուհասել}
ձեզ,
ըստ
որում,
ձեր
ժողովրդի
անօրէնու
մի
առաքինութիւն
եւ
դարձեալ,
պատմել
եւ
{պատուհասել}
մի
չարագործութիւն:
Բայց
չարագործը
եկեղ
ոյ
ձեռքին
մի
գործիք
է,
չարագործ
մարդիկ
{պատուհասելու}
համար:
Ասածիս
ապացոյց
քեզ
ջրհեղեղը,
ի
այդ
պառաւը
իւր
վայրիվերոյ
խօսակցութեան
{պատուհասը}
ընդունեց
մի
կտրիճ
բանասէրից
մի
բազմութե
ո՞ւր
ես
գնում,
չե՞ս
տեսանում
Աստուծոյ
{պատուհասը}
քո
գլխի
վերայ։
Գնա՛
լցուցանել
քո
պիղծ
ն՝
մունջի
արտասուելի
վիճակը
է
ամենամեծ
{պատուհասը},
որին
կարող
էր
ենթարկուել
մի
մարդ։
Կո
արկութիւնը
իջեցնելուն
համար։
Ո՞ր
բանի
{պատուհասի}
համար,
Տիրոջ
ժողովրդից
քսան
եւ
չորս
հա
եկեղեցական,
չարաչար
արբեցութեան
համար
{պատուհասուելուց}
փախչելով,
իւր
եկեղեցուն
դրժող
եւ
դէպի
կանային
եւ
կը
գայթակղուէին,
օր
ըստ
օրէ
{պատում}
էին
ազգերի
միտքը
մարդագիր
չնչին
եւ
սնոտ
ող
կաշիերես
համախոհը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
{պատուոյ}
արժանի
էր:
Ասոնց
ամենը
մէկ
դի:
Մերուժանն
Արծրունի,
որ
թագին
ցանկացեալ
{պատուոյ}
՝
հաճոյանալ
նկրտի
Շապհոյ
Պարսից
արքայի
այելով
նմա
որպէս
իւրեանց
ծառայի,
այլ
ի
{պատուոյ}
ասպարէզ
հրաւիրելով
զայրն
գիտնաւոր
եւ
քա
ժամանակ
դեռ
չէ
անցել,
Երբ
նա
փառքով
ու
{պատուով}
Ման
էր
գալիս
փողոցներում
Իւր
սեպհական
կ
նի
հոգատարքը,
որ
առաջին
անգամը
այսպիսի
{պատուով}
եւ
գովաբանութեամբ
նորան
ներկայացուցին
ծ
,
որովհետեւ
նա
իւր
արծաթով
եւ
աստիճանի
{պատուով}
հեշտ
կարողացաւ
մի
քանի
շահասէր
մարդիկ
բ
րից։
Մի
մեծատուն
մարդու
մարմին
մեծարել
{պատուով}
ու
յարգութեամբ,
նորա
մահից
յետոյ,
դժո
ինուածքն
եւ
պարտ
է
տալ
զարժանի
իրաւունս
{պատպանութեան}
Ադմինիստրացիօնին,
զի
թուի
թէ
կառուցեալ
ահի
լուրը
Դաւթին
հասաւ,
այն
ժամանակ
սա
{պատռեց}
իր
շորերը
եւ
ողբաց
նորա
մահը։
Փարպեցին
ի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Այս
նամակը
{պատռեցի},
չուղարկեցի:
11-ին
առողջութիւնս
թէեւ
յից
Նախիջեւան
նամակ
հասուցանելը
եւ
դորա
{պատսախանը}
Կալկաթա
ստանալը
կարոտ
է
գոնե
հինգ
ամիս
ւ
դէպի
սարերն
էի
փախչում
ես,
նոցայ
մեջ
{պատսպարան}
որոնելու
իմ
թշուառութեան
երեսից:
Իմ
մի
,
թողել
էր
իւր
դարանը
եւ
լաւ
էր
համարել
{պատսպարան}
գտանել
անմարդացած
փողոցի
մէջ:
Ճշմար
,
ինքզինքը
Մխիթարեանց
զօրաւոր
անուամբը
{պատսպարեր}
ու
պատասխանատուութեան
հրաժարականն
ելեր
նայիլ,
միայն
թէ
մի
բան
գտնէ,
որի
մէջ
{պատսպարէ}
իր
անձը
ու
չպաղի
սատկած
ձուկի
պէս,
քաղ
միք
յաւելացնել,
այլ
հաւատի
պաշտպանք
եւ
{պատսպարողք}:
Վարժատուն
ասած
բանդ,
ճշմարիտ
է,
ուս
ց
գետինը,
Ամենայն
մարդ
մտաւ
իւր
տուն,
{Պատսպարուիլ}
ցրտիցը:
Ժամի
դռնում
դողդողալով
Կանգնած
վ
առավել
նորա
հոր
երեսը.
թող
հայրը
մնա
{պատված},
իսկ
որդուն
պիտո
է
խնամ
տանել,
զարգաց
եւ
առածներ,
որոնցից
մի
քանիսը
Խորենացի
{պատվական}
ծերունու
միջնորդութենովը
կամ
այլ
ոսկեփո
տ
հորս
անունով
եւ
խնդրել
էի,
որ
թե
այդ
{պատվական}
տղան
գար
Նախիջեւան,
նորան
մեր
տունը
տա
ոսկվայի
մեջն
31.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
{ՊԱՏՎԱԿԱՆ}
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
Սիրո
ողջո
Մնաս
բարյավ
եւ
ողջ
եղիր.
սպասում
եմ
{պատվական}
նամակիդ։
Քեզ
միշտ
հոգով
ու
սրտով
բ
նել
տվի:
32.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
{ՊԱՏՎԱԿԱՆ}
ԵՂԲԱՅՐ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
Մեծապատիվ
անա
առնել:
Ողջունեցեք
հատկապես
ձեր
{պատվական}
եղբայրը:
Մնամ
խորին
հարգանք
Խ.
ւսի
հաշվին։
Վերջապես,
ավելորդ
է
խոսել
{պատվական}
ծիրանագույն
ներկի
ստացման
մասին,
ծծմբա
ն
աշխարհաբարին)
վեվով
դրինք,
անվան,
{պատվական},
հիմակվան,
առվօտանց
եւ
այլն.
անոր
հա
ոսի
1-ին
եւ
տեսանելով,
որ
հասել
էր
Ձեր
{պատվականության}
ձեռքը
իմ
աշխատությունը,
ուրախացա:
Այն
ընթացք
ստանալ:
Շնորհավորում
եմ
Ձեր
{պատվանուն}
քաղաքացիության
վկայագիր
ստանալը,
շատ
ո
ինքն՝
մի
քանիսի
հեռացնելը
եւ
ուրիշների
{պատվաստումը}
պետք
է
կատարվի
շատ
զգույշ
եւ
նպատակահար
ր
այդքան
կոպիտ
կերպով
աչքի
են
ընկնում,
{պատվաստվել}
են
այն
հայրերի
ձեռքով,
որոնց
որդիները
ախիջեւանի
արական
սեռի
բնակիչների
թիվը՝
{պատվավոր}
քաղաքացիներ,
վաճառականներ,
մեշչաններ
ւնների,
արական
սեռի
բնակչության
թիվը՝
{պատվավոր}
քաղաքացիներ,
վաճառականներ,
մեշչաններ
քաղաքացիական
եւ
սոցիալական
տեսակետներից
{պատվավոր}
կամ
հաճելի
կացությունները
բնավ
անհրաժեշ
նույն
սկզբունքներով,
ինչ
սկզբունքներով
{պատվարժան}
Ֆրանսուա
Կսավիեն
աշխատում
էր
Հնդկաստանո
եթե
մենք
կամենայինք,
որ
մեզ
ուրիշները
{պատվեին},
պետք
է
որ
նախ
եւ
հառաջ
մենք
մեր
անձը
,
54-ի,
այլ
38-ի
եւս
ժամանակ
չկա:
{Պատվելի}
Պողոս
աղա
Չոռնովին
սիրո
ողջույն,
որդին
18-356
26
26.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ
{ՊԱՏՎԵԼԻ}
ԵՂԲԱՅՐ,
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ.
Շնորհավ
контора)
կամ
այդ
հաշվատներում
ծառայող
{պատվելի}
անձինքներից,
որք
քանի
քանի
անգամ
անձամ
ս
ոչինչ
պայման
ընդունելի
չէ
մեզ,
եւ
թե
{պատվելի}
հասարակությունը
չհավանի
սորան,
ուրեմն
որ
գուցե
հոր
նման
կամ
ավել
քաջ
կլիներ,
{պատվելով}
առավել
նորա
հոր
երեսը.
թող
հայրը
մնա
պ
յն
բժշկի
խորհուրդին
եւ
կատարե
նրա
բոլոր
{պատվերները}:
Գրիր
նույնպես,
որ
չտխրեն
իմ
մասին
ու
նա
այժմ
ծիծաղում
է,
բայց
մի
քանիսը
դեռ
{պատվի}
են
արժանանում:
Չնայած
դրանք
ոչ
այլ
ինչ
ւմ
է
իմ
հիվանդությամբ
եւ
դրա
հետեւանքով
{պատվիրում}
է
ինձ
զանազան
փրկարար
միջոցներ
-
դա
իսկ
նքը
ամենայն
քայլափոխ....
Բժիշկը
ինձ
{պատվիրում}
է
սաստիկ
խաղաղություն
հոգվո,
բայց
թողո
հեռի
փախչելով
ամենայն
արտաքին
փառքից
ու
{պատվից}:
Օրագրի
"
Հիշատակարանների
"
վերա
դա
ակին:
Ողջ
եղեք:
Ձեզ
միշտ
հարգող
ու
{պատվող}
խ.
ծառս
Միքայել
Նալբանդյանց
Մար
Ինձ
պատասխան
տուեց
այսպէս.
"
{Պատրա՛ստ}
կաց,
Մահու
պատանք
լուանում
եմ
քո
՛չ
տասնաւոր,
այլ
հարիւրաւոր
ապացոյցներ
{պատրա՛ստ}
ենք
դնել
պահանջողի
առջեւը։
Բանը
այն
լով
իր
խոր
քնից
`
Հրեշտակն
զգում
է
սին
{պատրանք}
Sակը
հոսող
այն
հեղուկից,
Որ
բոլորին
շտակ.
տէր
Յարութիւն
եւ
տէր
Աւետիս
հարց
{պատրաստ}
էի
մատուցանել
զձեր
ողջոյն,
բայց
տէր
Աւ
խնդիրի
մեջ
գրել
ենք,
թե
նա
առանց
վարձի
{պատրաստ}
է
ծառայել,
որպեսզի
տերությունը
չհանդիպ
րը
չի
ընդունվելու,
մանավանդ
որ
պատճառը
{պատրաստ}
է:
Վասն
որո
ովի՞ն
կարող
էի
դիմել
այս
խ
ություն
տալ,
վնասելու
եւ
քանդելու
միշտ
{պատրաստ}
են.
իհարկե
այս
ոչ
այլ
ինչ
է,
բայց
եթե
յանքը
իմ
աչքումը
ոչինչ
է,
եւ
ամեն
րոպե
{պատրաստ}
եմ
զոհել,
եւ
այն
օրից,
երբ
գրիչ
վեր
ե
ր
լսելով
սորանից
եւ
նորանից,
հոժարակամ
{պատրաստ}
է
անտես
առնել
ամենայն
ազգօգուտ
գործ:
Մ
,
չեմ
մոռացել
ոչ
մինին
եւ
բոլորի
համար
{պատրաստ}
կանգնած
կամ
մինչ
ի
մահ:
Ցանկանալով
Ձեզ
.
պատկերներն
յուրյանց
մակագրով
հանդերձ
{պատրաստ}
թողեցի,
փողը
106
մանեթ
ուղարկիր
Սահակի
քաղաքը
առ
ժամս
բան
չստանա
ներկա
առձեռն
{պատրաստ}
արծաթով
կամ
փոքր
բան
ստանա
եւ
մնացածը
(
ն:
Բոլոր
կայքերի
արժողության
եւ
առձեռն
{պատրաստ}
գումարի
հարյուրներից
ընդհանրապե՞ս
թե
մի
ների
բացարձակապես
տիրապետելը
կամ
առձեռն
{պատրաստ}
գումարը
ստանալը
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ,
ենական
վճռադատությամբ,
եւ
որքան
առձեռն
{պատրաստ}
գումար
դարձյալ
մեր
ձեռքով
հասուցանվի
քա
ն
եւ
հասարակության,
նույնպես
եւ
առձեռն
{պատրաստ}
գումարը,
եթե
լինի,
քաղաքը,
յուր
եւ
մ
քննչացն
թուեսցի
կարօտ
բացայայտութեան,
{պատրաստ}
եմ
պարզել
եւ
լուսափայլ
կացուցանել,
որպ
՝
Սպանիան
եւ
Հռոմը
երկու
շոգենավ
ունին
{պատրաստ}
Գայեթայի
մոտակայքում
թշվառ
թագավորի,
թ
լ
այստեղ
մի
զինվորյալ
լեհական
լեգեոն
եւ
{պատրաստ}
եւ
կազմ
սպասել
մի
կրակոտ
նշանի...
ի
մասին
գործոյն:
Նա
պատասխանի
ետ,
եթէ
{պատրաստ}
է
զթուղթ
՚ի
վերայ
առաջնոյ
կտակին,
քանզ
գիտաց
եւ
փաստաբանից
ունի
տպագրել
եւ
երբ
{պատրաստ}
լիցի,
յայնժամ
ներկայանայ
յատեան
Սուպրի
զհրաման
կամ
զյանձնարարութիւն
առ
ի
Ձէնջ
{պատրաստ}
կամի
կատարել,
որպէս
եւ
հասուցանել
ի
Հն
սուցանել
ա՛ռ
Ձեզ,
յիշեալ
անձն
գերարժան
{պատրաստ}
է
կատարել
զհրաման
Ձեր:
Միայն
զայս
ություն
չունեմ,
բայց
ունեմ
պատիվ
եւ
ես
{պատրաստ}
եմ
առաջին
հնարավոր
դեպքում
լրիվ,
ամենա
ել.
իսկ
Անանիան,
չար
ոգու
նման,
հենց
{պատրաստ}
է
այդ
օրը
նրանց
մոտ
գնալու:
Ես
դեռ
հիշ
հնար
չունեի
դրանով
զբաղվելու,
այժմ
ես
{պատրաստ}
եմ
նման,
թեկուզ
հանդուգն,
աշխատանքի,
ա
տեսակցության
մասին
եւ
ես,
միանգամայն
{պատրաստ},
նույնպես
եւ
պ.
վերակացուն,
սպասում
քանակութիւնս
դրամոց
առ
որ
եւ
իցէ
վախճան
{պատրաստ}
եմ
հատուցանել,
ըստ
որում
պարոն
Խալիպով
արծաթ
ունի,
նա
կաշառքը
ձեռքին
նստած
է
{պատրաստ},
նա
կարող
է
դորանով
հաճոյանալ
մարդերին
ի
որ
եւրոպական
մեծավայել
հոգեւոր
սեղանը
{պատրաստ}
դրած
ու
Հայոց
զաւակը,
հոգեւոր
սովից
եւ
քում
էր
նորա
մօտ
մի
քանի
աշակերտք,
ապա
{պատրաստ}
էին
այդ
օբսկուրանտները
մինչեւ
երկինք
բա
կողմը
ճանապարհդ
բաց
է,
պասպորտ
տուողդ
{պատրաստ},
ո՞ր
օրիդ
ես
սպասում,
ի՞նչ
ես
փտրում
ով:
Բարեկամ
շատ
ունիմ,
որոնք
միշտ
{պատրաստ}
են
ինձ
նամակ
գրել,
եթէ
ես
եւս
յանձն
առ
նը
հաւատացել
էր
նորան:
Նորա
սիրտը
միշտ
{պատրաստ}
է
կարեկից
լինել
իւր
մի
որեւիցէ
անբաղդաց
աչքում,
որ
այդ
բանի
համար
թէ
ինչի
ասես
{պատրաստ}
եմ...
Չկարծեմ,
որ
անյայտ
լինի
Մխի
փը
լաւ
գիտենք,
որ
ժողովուրդք
ամեն
ատեն
{պատրաստ}
են
գայթակղելու,
եւ
անոր
համար
իրենց
ար
աւորչականքս,
ոչ
միայն
հռովմէականութեան
{պատրաստ}
չենք,
այլեւ
Պապին
անունը
մեզի
յիշած
ատ
Հայրապետին
ափը,
միշտ
արիւննին
թափելու
{պատրաստ}
էին:
Այսպիսի
Հայրապետ
մը,
երբ
որ
իմաց
պուածում
Պ.
Թիւյսիւզեանը
եւ
Պ.
Գռէյլը
{պատրաստ}
են
մի
առանձին
տուն
բանալ
Մարսէյլում:
Ա
քաջ
յայտնի
է,
Պ.
Թիւյսիւզեան
ազգայինը
{պատրաստ}
է
բանալու
ամենայն
տեսակ
յարակցութիւնք
ե
ործողութենների
վերաբերեալ,
տալու
համար
{պատրաստ}
է
կոմս
Էմմանուէլը,
եթէ
խնդրեն
նորա
միջ
,
որ
դորան
պահպանելու
եւ
օգնելու
մտքով
{պատրաստ}
ենք
ամենայն
զոհաբերութեան,
ինչ
որ
միայ
յլի
"
մէջ
գրուի,
թէ
Աստուած
կայ,
նոքա
{պատրաստ}
են
եւ
այդ
ուրանալ:
Մի
քանի
հոգեւորների
եւ
իւր
անխիղճ
կամքը
յառաջ
տանելու
համար
{պատրաստ}
է,
1000
մանէթ
կաշառք
տալով,
դատաստանը
կել
այդ
վաճառահանդէսը,
ինքը՝
պարոնը,
{պատրաստ}
է
մի
քանի
ամիս
ժամանակով
գնել
Բէգզադէից
ւ,
դէպուղիղ
գնալով
իւր
բնակարանը,
ուր
{պատրաստ}
սպասում
էր
նորան
սուրհանդակի
կառքը,
նս
բազմաթիւ
նամակներով,
թէպէտեւ
առ
ի
սրտէ
{պատրաստ}
էինք
յարգել
մեր
ազնուամիտ
թղթակիցքը՝
պ
-
Ասա՛,
եղբայր,
ասա՛,
ինչու
չէ.
ես
{պատրաստ}
եմ
քեզ
լսելու:
-
Ուրեմն,
Ազատութ
ր
ձեռքում,
մի
րոպէի
մէջ
կամեցաւ
եւ
ահա
{պատրաստ}
են
վաճառականք
գնել
նորա
ապրանքը:
աջ
ծանօթ
են
նոցա,
եւ
անծանօթների
համար
{պատրաստ}
են
իւրեանց
գոյութեամբ
վկայելու
մեր
ասած
եւ
դերասանուհեաց
ընդդէմ,
նա
շատ
անգամ
{պատրաստ}
է
դափնիներով
պսակել
այնտեղ
այդ
նուիրակա
րէ
քեզ
գետին,
Եւ
նաւավարն
բարեբաստիկ
{Պատրաստ}
լինի
ձեռքն
ղեկին,
Եթէ
ցնցուես
`
տեղից
ուղիղ
քաջաբաստիկ
Ձեռն
ի
սամիս
կայ
{պատրաստ},
՚նդ
կայմին
յոխորտ
շռինդ
ահագին
թիւն
սրտի
!ւ
ի
վերայ
վկայութեանս
այսմիկ
{պատրաստ}
եմք
եւ
զանձինս
դնել:
Ո՛չ
կամիմք
վերջան
ա
համար
կեանքս
առատ
Ողջակէզ
է
միշտ
{պատրաստ}
։
"
Այսպէս
ապրեն
թէ
ապրում
ե
Այն
սուրբ
կամքը
կատարելու
ամենեքին
եմք
{պատրաստ}
-
Ծեր
ու
տղայ,
երիտասարդ,
կին,
կեղեցին
սուրբ
սեղանոյն
առաջի,
Թէ
{պատրաստ}
է
նորա
համար
թափել
վերջին
արիւնը
Ո
նման.
Բահաղի
մարգարէների
համար
վաղուց
{պատրաստ}
է
Կիսոնի
հեղեղատը։
Եթէ
"
Հիւսիսափայլը
ճը
"
ամեն
տեղ
զուտ
ոսկի,
այլ
հոգով
չափ
{պատրաստ}
էր
ուսանել
իւրեանից
լաւ
խօսողներից
"։
ւմ
են
մի
մարդու
գրքի
մէջ,
եւ
ուրիշները
{պատրաստ}
գտնում
են
նորան
եւ
առանց
վերստին
իրենց
եթէ
փիլիսոփայութիւնը,
այսինքն
որեւիցէ
{պատրաստ}
վարդապետութեան
համակարգութիւնը
մերժենք
աջ
ուղեղի
համար
քար
էլ
է
ասող
չէ
եղած,
{պատրաստ}
գիտութիւնքը
ժառանգել
եւ
նոցայ
լուսով
ան
օշափելի
է
զգայարանների
համար:
Բայց
{պատրաստ}
վարդապետութիւնը
սորվել
եւ
այնուհետեւ
քի
մէջ
ամփոփել,
նորան
միօրինակ
անօգուտ
են
{պատրաստ}
համակարգութիւնքը:
Մարդու
էական
արժ
լով
իրենց
անձերին
երկնաւոր
խօսքը՝
միշտ
{պատրաստ}
ունեցան,
որ
թէ՛
իրենց
եւ
թէ՛
լսողների
լցուած
պաքսիմատներով
եւ
այլ
հացեղէնով,
{պատրաստ}
դրած
էր
ահագնատեսիլ
դժոխքի
թագաւորի
նախ
-
Ուրուագիծը
եւ
հաշիւը
վաղուց
ահա
{պատրաստ}
է.
տեսէ՛ք
ահա,
հարկաւոր
է
կանգնել
երկ
հի
երեսին
ծերունիք,
որ
գիտեն
թէ
ինչպէս
{պատրաստ}
էր
դա
զոհել
ամենայն
ինչ
մի
պարգեւի
համա
դ
է,
որ
ոչ
թէ
մի
քանի
ժամ,
այլեւ
օրեր
{պատրաստ}
էր
զոհ
բերել
իւր
բարեկամներին․
բայց
ի՛ն
չական
եմ,
դա
Աւետարանական
է,
ասելով,
{պատրաստ}
են
միմեանց
գլուխ
ջարդել:
Բայց
չնայելով
ւ
մէջ
մի
թուաբանական
յարաբերութիւն,
եւ
{պատրաստ}
է
ստրկանալ
նորան,
եթէ
նա
կարողանայ
մի
եւ
խաժամուժ
ամբոխը
ամենայն
միամտութեամբ
{պատրաստ}
է
ընդունել
մի
գերբնական
բանի
տեղ:
Ին՛չ
-
Այդ
ուրիշ
բան
է.
ես
այդ
խնդրի
մասին
{պատրաստ}
եմ
օրերով
խօսել,
սիրական
Շաքարեանց,
ե
ծները
եւս
ճշմարիտ
են,
եւ
այս
պարոնները
{պատրաստ}
են
ստորագրութեամբ
հաստատել
ծերի
խօսքերը
րիորդը
պատասխանեց,
թէ
մի
տաղ
է,
եւ
թէ
{պատրաստ}
է
երգել
այն
եւս,
եթէ,
դորա
փոխանակ,
ովնաթանեանցը,
-
եւ
ես
մեծ
յօժարութեամբ
{պատրաստ}
եմ
լսել
ձեր
մարդասիրական
խորհուրդը:
ուսանելու
համար,
իսկ
ես
մնում
եմ
միշտ
{պատրաստ},
որքան
կարող
եմ
ձեզ
օգտակար
լինել:
եր
թռաւ
տեղից
եւ
ձեռքից
թողնելով
կարը,
{պատրաստ}
էր
ահա
փախչել
դէպի
իւր
ննջարանը,
մինչ
յլ
միայն
մի
չոր
գլուխ,
ծառայքը
կանգնած
{պատրաստ}
սպասում
են
նորա
մի
նշանացի
առնելուն,
ո
ամուսինքը
չէին
սիրում
մինը
միւսին,
եթէ
{պատրաստ}
չէին
նոքա
կեանքները
զոհել
միմեանց
համար
ւմ
է
երեկոյեան
ժամանակ:
Երբ
այս
բոլորը
{պատրաստ}
էր,
մաղը
հանդերձ
իւր
միջի
բաներովը,
դ
անդիմանալի
գարշահոտութիւն:
Երբ
հալուած
{պատրաստ}
էր
արճիճը,
բերում
է
հիւանդի
մօտ.
հիւա
անցին,
որ
եւ
ամենաչնչին
բանի
համար
եւս
{պատրաստ}
էր
կատարել
նորա
խնդիրը:
Նախիջեւան
ք
ի
բոլոր
հարստութիւնը,
նա
բոլորը
միասին
{պատրաստ}
էր
ահա
բաշխել
այն
մարդուն,
այն
միջնորդ
ւրեմն
ողջունեցէք
իմ
հարսը
եւ
զոքանչը
եւ
{պատրաստ}
եղիք
գալոց
տարու
վերափոխման
տօնից
յետոյ
ր,
-
ասաց
Մկրտիչը
քահանային,
որ
այսպէս
{պատրաստ}
սպասում
էիք:
-
Ամենեւին
ո՛չ,
-
պատա
ին
նորան
աշակերտքը,
թէ
այնտեղի
իշխանքը
{պատրաստ}
էին
տալու
բնակութեան
տեղ
ու
ապրուստի
հն
օտար
ազգից
հատուածեալ
միաբանութիւն,
որ
{պատրաստ}
էր
նուիրել
իւր
կրօնը,
կեանքը,
գոյքը
ե
ներող,
անյիշաչար,
նախախնամող
եւ
միշտ
{պատրաստ}
ընդունել
իւր
գիրկը
մարդկութեան
որեւիցէ
ով
սատանայի
գերութենից
եւ
հոգեւորուած,
{պատրաստ}
էր
ամենայն
զոհաբերութիւն
յանձն
առնուլ
ա
գտակար
լինէր
պապականութեանը,
սա
իսկոյն
{պատրաստ}
էր
անտես
առնել
Աստուծոյ
ձայնը,
Քրիստոս
'ի
միջոյ
կիսոյ
ժամու
էառ
զոր
խնդրէրն
զի
{պատրաստ}
էր
ամենայն։
Ապա
բացեալ
զգլուխ
իւր
յատե
ը
արդէն
զգալի
էին
ժողովրդի
համար,
եւ
սա
{պատրաստ}
էր
ենթարկուիլ
մի
նոր
վերանորոգութեան։
Մ
աղդութեան,
զայս
թոյլ
լիցի
ասել
(
թէ
եւ
{պատրաստ}
եմք
ի
պատասխանի
ապացուցական
փաստիւք
[որ
ոսիւ
կերպաձեւեալ
զգիրն
Մեսրոպայ
առ
ձեռն
{պատրաստ},
փոխատրելով
զհայերէն
աթութայսն
ըստ
անս
եամբ,
ըստ
որում
նորն
լեզու
չէր
կազմ
եւ
{պատրաստ},
ասացին
հնամոլքդ
այդոքիկ.
թէ
ո՞ր
լեզո
ր
կազմ
ել
զլեզու,
ըստ
ամենայնի
կազմ
եւ
{պատրաստ}
եւ
ընդ
նմին
դնել
զայն
ի
շրթունս
ազգին
ի
դեռ
չէր
ամրացած
սաստիկ
հարինքից
յետոյ,
{պատրաստ}
էր
ընդունել
ամենայն
հրաշալի
բան,
վասնո
ա
գաղափարը
կազմած
է,
կարգը
(
systema)
{պատրաստ},
այս
օրից
կամքը
ստացաւ
իւր
յատկացեալ
պ
ված
վարդապետները,
ձեռքերում
գաւազաններ
{պատրաստ}
ունելով
նորան
ծեծելու
համար,
ներգործեց
տուծոյ
պատկերը,
այն
խորհրդով,
թէ
նոքա
{պատրաստ}
էին
արդէն
ամուսնական
կեանքի
համար։
Չնա
նել
Գուատիմօզին
կամ
Մօնտեզումօն։
Կարգը
{պատրաստ}
է
կործանուիլ,
բայց
Պարագուայի
ժողովուր
ց։
Յիսուսեանք
տեսանում
էին,
որ
վտանգը
{պատրաստ}
է
միշտ
իւրեանց
համար
եւ
երբէք
ազատուելո
նահօր
կեանքի
ապահովութեանը,
որի
ընդդէմ
{պատրաստ}
էր
ժողովուրդը
գործ
դնել
ամենայն
կերպ
բռ
րդովումը
սաստկանում
էր.
ապստամբութիւնը
{պատրաստ}
էր
ահա՛
վառուիլ
Փարիզի
մէջ։
Լուդովիկոս
դէպի
Հռովմ,
բայց
եւ
այնտեղ
նոցա
համար
{պատրաստ}
էր
հալածանքը,
նոքա
եւ
այնտեղ
պիտոյ
է
հ
հարւում
է
եւ
տասը
կամ
տասնումի
տարեկանը
{պատրաստ}
է
սիրու
համար
իր
անձը
զոհել,
ուրեմն,
ազգային
կառավարիչների
մասին,
թէեւ
մենք
{պատրաստ}
ենք
ընդունել
որպէս
մի
չար
երգիծաբանութի
առնայ
ճակատագրի
ձեռքով
"
Մեղուի
"
համար
{պատրաստած}
օրհասին։
Բայց
զուր
է
այս
խրախոյսը
եւ
ք
ան
ձեռքերում,
հասարակ
ժողովուրդը,
իւր
{պատրաստած}
նիւթերի
զօրութեամբ,
կը
ցրուէ
նորան,
ո
իմ
մօտ
ներս
մտան.
Ամենն
իւր
համար
{պատրաստած}
տեղում
Կարգով,
տխրութեամբ,
կարծե
դառնաս
փիլիսոփայ,
առանց
սորա
կամ
նորա
{պատրաստած}
համակարգութիւնքը
ընդունելու:
Գիտութիւն
ղովրդի
համար,
եւ
նախախնամութեան
ձեռնով
{պատրաստած}
մի
պիտանի
անօթ,
օրինակ
հաւատարմութեան
անը
ունի
իւր
մէջ
որպէս
զանազան
խորհրդով
{պատրաստած}
սենեակներ,
նոյնպէս
մի
մեծ
պաշտօնական
դ
ով
ախոռը,
զննեցի
քո
արարողութեան
համար
{պատրաստած}
բաների
մնացորդը
եւ
տեսայ
մի
ջրով
լիք
պտ
չ
որ
ունէիր
ասելի...
Կը
տանեմ,
թէեւ
{պատրաստած}
լինէիր
ինձ
մի
խորտակիչ
հարուած,
հանդար
հանեց
իւր
թեւի
միջից
երկայն
դանակը,
որ
{պատրաստած}
էր,
եւ
ցցեց
թագաւորի
կուրծքը։
Պահապան
ւնի
իւր
Մեթերնիկները․․․
Գործակատարը
{պատրաստակամութեամբ}
յանձն
առաւ
կատարել
իւր
պարոնի
պատուերը
ւմ
արտահայտել
ենք
մեր
սխալներն
ուղղելու
{պատրաստակամությունը},
եթե
բարեխղճորեն
մեզ
ցույց
կտան
այդ
սխ
ազանցութեան,
ողորմած
տէր,
Մնամ
{պատրաստական}
խոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
թյան
օրհնությունը
եւ
աղոթքը,
մնամ
միշտ
{պատրաստական}
խոնարհ
ծառա
Միքայել
Նալբանդյան
9
փառութեան
Ձեր
եւ
համoրեն
ազգիս
Հայոց
{պատրաստական}
խոնարհ
ծառայ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
մնալ
նովին
ազգասէր
պարոնացդ
միշտ
{պատրաստական}
խոնարհ
ծառայ
Մ.
Նալբանդեանց
՚Ի
ստիքը,
որով
մնամ
Մեծարու
պարոնիդ
{պատրաստական}
խ.
ծ.
Մ.
Նալբանդյանց
1862
6
ծովի
տարածութիւնը:
Ողջ
եղիք:
Միշտ
{պատրաստական}
խոնարհ
ծառայ
Սերովբէ
Խաչատուրեան
Շ
րայ
անարգաբար
խաչուիլը
աւազակների
մէջ,
{պատրաստական}
սրտով
եւ
աներկմիտ
հաւատով
ընդունեն
նորա
այց
Պ.
Արամեանի
փոյթը
եւ
ջանքը,
այլեւ
{պատրաստականութիւնը}
ընդունելու
ամեն
մի
բարեմիտ
խորհուրդ,
ի
Քո
եռանդուն
ազգասիրութիւնը,
քո
միշտ
{պատրաստականութիւնը}
յառաջամատոյց
գործակից
լինելու
ամէն
մի
բ
հրամանի
նորին
բարձր
սրբազնութեան
գոլով
{պատրաստեալ}
՝
ունիմ
մտանել
տեղւոյս
կայսերական
համալ
քան
զկոչել
եմ
երկրորդ
ժողովն
վերասաց,
{պատրաստեալ}
էի
զթուղթ
մի
յանուն
վեհափառ
կաթողիկոսին
էր
այն,
ոչ
երբէք
հանի
'ի
վեր
եւ
սակայն
{պատրաստեալ}
էի
ուղղագրել
եւ
կատարելագործել
զնոյն,
դդէմ
եւ
կործանեաց
զախոյեանն։
Աւասիկ
ես
{պատրաստեալ}
եմ
նահատակիլ,
ո՛վ
է
ոսոխ
իմ,
ելցէ
ընդ
ութիւն,
Ադմինիստրացիօնին
եւ
երկրորդ՝
{պատրաստել}
զտունն
եւ
զկրպակսն
այլեւ
զգումարեալ
դրա
աղաղութիւն,
յայնժամ
հարկեցան
ըստ
օրենի
{պատրաստել}
զթղթեանն
ընդ
ձեռն
օրէնսգիտի
իմոյ
եւ
փաս
ն.
ես
հո
չէի
կարող
երեք
օրվա
ընթացքում
{պատրաստել}
հաշվետվություն,
Դուք
նույնպես
չէիք
կար
ես:
Ես
ինքս
մտածում
եմ
մի
փոքրիկ
նամակ
{պատրաստել}
Խալիբյանին:
Այդ
կլինի,
նախ,
ներողութ
ով,
որ
այրը
հիւրեր
է
գանչելու,
ջուր
է
{պատրաստել},
որ
լուանայ
իւր
ամուսինը,
իսկ
երբ
ամո
լելով
այն
բոլոր
շանթերը,
որ
Կիկլոպները
{պատրաստել}
էին
մի
ամբողջ
ամսի
համար,
հասայ
այն
չա
ը
եւ
հրամայեց
Կիկլոպներին՝
մի
մեծ
շանթ
{պատրաստել}
այդ
թշուառականի
օրը
խաւարեցնելու
եւ
Պլո
վաճառել.
թոյլ
տրուած
է
ամենայն
մարդու
{պատրաստել}
ֆրանսիական
արաղ,
բայց
ոչ
դուրս
տանել
Ռ
որի
խորհուրդը
է
զանազան
մսեղէն
պաշարներ
{պատրաստել}
Եւրոպա
ուղարկելու
համար:
Քաղաքի
բն
ուսումնարան,
որի
խորհուրդը
եղած
լինէր
{պատրաստել}
կրթեալ
եւ
խելացի
քաղաքացիք,
գիտուն
եւ
ս
մի
այդպիսի
փոս,
ապա
ուրեմն
Հայաստանը
{պատրաստել}
է
նորան
իւր
վսեմութիւնը
եւ
պարծանքը
ուր
ն
որեւիցէ
ընդդիմութիւն
կարո՛ղ
է
ինձ
մահ
{պատրաստել},
իսկոյն,
զինաթափ
լինելով,
անձնատուր
ուրդներին
օգնական,
կարող
էք,
իհարկէ,
{պատրաստել}
ինձ
շատ
անախորժութիւնք,
բայց
այն
ժաման
որ
նա
չէ
կարող
իւր
ներկայ
աւերանքի
մէջ
{պատրաստել}
այնպիսի
դպրոցք,
որ
կարող
էին
տիեզերակա
առայելու:
Դուք
պարտակա՛ն
էք
նոր
հայրեր
{պատրաստել}
նոցանից
եւ
ազգութիւնը,
լեզուն
եւ
կրօնը
զ
իրագործել,
այն
ժամանակ՝
մեզ
յաջորդք
{պատրաստել}
եւ
ուխտելով
նզով
առնել,
որ
նոքա
աշխատե
ան
վերայ,
որ
գործակատարը
յանձն
էր
առել
{պատրաստել}:
-
Ուրեմն,
уплата
той
же
монетой!
պէս,
որ
մարդը
արուեստական
ճանապարհով
է
{պատրաստել},
եւ
ի
վերջոյ,
որի
արժէքը
պայմանական
է
,
որ
մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
ինքը
եւս
{պատրաստել}
էր
մի
այդպիսի
ծակ
մարգարէութիւն։
Սա
հա
ր
մի,
երկու
տարի
յառաջ
հագած
էինք,
եւ
{պատրաստել}
տալ
մեր
համար
այնպիսի
զգեստ,
որ
առհասա
որպէսզի
Աբովեանը
կարողանայ
այդ
միջոցին
{պատրաստել}
իւր
աշակերտքը։
Կաթողիկոսը
ցոյց
է
տալիս
լու
համար
այն
օթեւանում,
որ
վաղուց
ահա
{պատրաստել}
էր
նորա
որդին
նոցա
համար,
որ
ճանաչել
է
բի
ճայթելուց,
որ
նորա
գովական
իտալացիք
{պատրաստել}
էին
Ֆրանսիայի
թագաւորի
կեանքը
կտրելու
հ
դատարկապորտ
չէիք,
ճռաքաղ
առնելով
գինի
{պատրաստել}
բաւակա՜ն
մեծ
բան
է։
Ո՞վ
է
աշխատութեան
ց
եւ
դուրս
գնաց
հանդիսից,
որ
հրովարտակ
{պատրաստել}
տայ։
Սատանան
դարձաւ
դէպի
գրականու
աւիղում
էր
պարիաների
ցեղից:
Ճակատագիրը
{պատրաստել}
էր
նորան
անօթ
ընտրութեան
լինիլ
դժոխքի
հ
եց
սեղանի
վերայ:
Պ.
Մարկոսը
սկսեց
թէյ
{պատրաստել}
եւ
նստելով
աթոռի
վերայ,
զանազան
պատկեր
շտ
հարկաւոր
էր.
միւս
այլ
բաները
վաղուց
{պատրաստել}
էի:
Երէկ
երեկոյեան,
սպասաւորս
գտել
էր
էի
առել
իմ
վերայ
Տէրութեան
զօրքի
համար
{պատրաստել}
մի
բան,
ասենք
թէ
կօշիկներ:
Եւ
այսպէս
ինձ
յանձնած
է
երկու
հարիւր
հազար
կօշիկ
{պատրաստել},
իւրաքանչիւր
կօշկի
համար
ես
պիտի
ստանա
առած
տէրութենական
հիւանդանոցների
համար
{պատրաստել},
չգիտեմ
թէ
որքան
կլայեկեայ
անօթներ
եւ
,
պարարտ
մարմինը
երբեմն
կարող
էր
աղիւս
{պատրաստել}
բաղանիքի
հնոց
շինելու
համար,
կամ
ճեղքո
կնե՛ր,
մէք
հրաւիրեցինք
ձեզ
խնջոյք,
որ
{պատրաստել}
էր
մեզ
Հոլոյին
կինը,
Թիւթիւնճի-օղլուի
տուն
հոգեւորներ
ունելուց
յառաջ,
պիտոյ
է
{պատրաստել}
ուսումնարաններ,
տպարաններ,
որոնց
միջնոր
գ
կալցեն
ինքեանք
ձեռնտուութեամբ
միմեանց
{պատրաստել}
վասն
զաւակաց
իւրեանց
զսեպհական
հնարս
առ
ն
ինքեանք
վասն
զաւակաց
իւրեանց
կերակուր
{պատրաստել}
սեպական
ձեռամբ
եւ
իւրեանց
յատուկ
բանակա
ից
եւ
լծակից
մի,
զի
զոր
կարէր
հեղինակն
{պատրաստել}
վասն
զաւակաց
ազգի,
չկարէր
զնոյն
տպագրե
ոյր
բախտից
չէի
կարողանում
ըստ
արժան
այն
{պատրաստել}
դասս.
իսկոյն
վարժապետս
բարկացած
գոռալո
եծ
քայլափոխ
են
արել։
Մենք
բաւական
նիւթ
{պատրաստել}
ենք,
որ
վերաբերվում
են
նոր
լեզուի
անդա
յգու
խաղող
եւ
ճմլել
նորանց,
ձեր
ձեռքով
{պատրաստելով}
մի
քաղցրահամ
խմելիք
-
Ձեր
մռայլութի
էր,
սկսեց
հագնել
իւր
զգեստքը:
Աղախինը
{պատրաստելով}
թէյի
մեքենան
ներս
բերեց
եւ
դրեց
սեղանի
րջինս՝
աստուածաբանական
ճառիւք,
այլ
եւ
{պատրաստելով}
զսուրբն
Սահակ
եւ
զՄեսրոպ՝
կարապետ
լուս
,
որ
դրած
էր
նորա
մօտ,
նորան
մեռանելու
{պատրաստելով}
համոզում
էր
չ'զրպարտել
պատուաւոր
մարդիկ
ի
տեղի
տակի
արկղները
պակասում
են,
բայց
{պատրաստելու}
պետք
չկա,
ինչպես
քեզ
հայտնի
է,
առաջին
աններին
եւ
նրա
հետ
գերեզման
իջավ
[ներկ]
{պատրաստելու}
եղանակը:
Մինչդեռ,
եթե
այս
վերին
աստիճ
ւթեան
վերայ՝
բանագէտ
եւ
առաքինի
մայրեր
{պատրաստելու}
համար:
Առանց
այս
հոգաբարձութեան
սո՛ւտ
արանք
են
բացում՝
անտանելի
ծանր
շղթաներ
{պատրաստելու}
եւ,
եթէ
կարելի
է,
բոլորովին
խեղդելու
ւն
գործել
օրինաւոր
ազգային
դաստիարակներ
{պատրաստելու}
համար.
դ)
Ազգային
դպրոցը,
աշխարհական
անընդունակ
է
իւր
յատակից
ընդունելու
եւ
{պատրաստելու}
իւր
հիւթը,
իւրեան
թարմութիւնը
պահող
կե
ռք:
Ժողովը
ժամանակ
տուեց
նորան
փոշիներ
{պատրաստելու}
համար,
եւ
հետեւեալ
տարումը
պիտի
վճռուէ
րաստութիւն
կը
տեսանեմ
դեռ
յառաջ
մի
փութ
{պատրաստելու}.
յետոյ
դարձեալ
կը
շատացնեմ,
այժմ
չէ
կ
ից:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
մի
մի
փութ
եւս
{պատրաստելու}
լինիս,
այնուամենայնիւ
կարճ
միջոցում
մե
այ
առնուլ
զանազան
տէրութենական
պաշարներ
{պատրաստելու}
պարտականութիւնք:
Ո՛ւր
մնացին
նորա
ունը,
տնտեսական
գործով
ապուխտ
եւ
երշիկ
{պատրաստելու}
համար.
-
յինանց
պաշար.
-
որ
Նախիջեւանի
մեքենան.
Մանուշակը
վեր
կացաւ
տեղից
թէյ
{պատրաստելու}
համար:
Հազիւ
թէ
անցել
էր
քառորդ
րոպ
մաքրում
էր
մի
ունդեղէն,
պահոց
կերակուր
{պատրաստելու}
համար:
-
Բարկացուցինք
մեր
պարոն
փես
6.
Բոլոր
կամ
կարելի
եղածի
չափ
նիւթեր
{պատրաստելուց}
յետոյ
մարդիկ
կ՚ընտրէր՝
ազգային
եւ
եկեղ
ատան
համար
միայն
թէյ
ու
հաց
Թէ
լոկ
{պատրաստեն}
՝
կըմնայ
քաղցած.
Այդ
պատճառով
էլ
եր
եւ
մի
յուսասցին
ի
մրրոյ
աղխոյն,
զոր
{պատրաստեն}
սուտ
ազգասէրք,
քամել
գինի
անոյշ
եւ
զու
Մանանեխը
թռչնոց
համար
նիստի
օթեւան
{պատրաստեց}.
Հետզհետէ
եւ
կենդանիք,
նաեւ
անշ
ան
հարկաւոր
պիտոյքը,
այլեւ
փառաւոր
ճաշ
{պատրաստեց}
գերեզմանատնում
70
յուղարկաւորի
համար։
դըն,
եթէ
միայն
առողջանայ:
Պարացելսոսը
{պատրաստեց}
օփիւմից
երեք
հատադեղ
եւ
քսան
եւ
չորս
ժա
երբերեանից
23
թուականից
օգոստոսի,
որին
{պատրաստեցի}
պատասխան
սեպտեմբերի
1-ին,
որ
2-ին
եղբօ
ուղարկում
է
Աւտուշի
նամակը:
9-ին
նամակ
{պատրաստեցի}
դէպի
տուն,
թուեալ
է
11-ից,
որ
պիտի
տա
դի
ուրախութիւնը,
հիմնեցին,
կազմեցին,
{պատրաստեցին}
եւ
մէջտեղ
դրին
մի
այնպիսի
սոսկալի
բռնու
ափարական
Հայաստանը
յառաջուց
մի
ծննդարան
{պատրաստէ}
գիտնական
որդիք
ծնուցանելու
համար,
թո՛ղ
ական
որդիք
ծնուցանելու
համար,
թո՛ղ
կաթ
{պատրաստէ}
նորանց
սնուցանելու
համար,
թո՛ղ
հաց
պատ
ստէ
նորանց
սնուցանելու
համար,
թո՛ղ
հաց
{պատրաստէ}
նոցա
ապրուստը
ապահովելու
համար,
ապա
թէ
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
Նոր
փառք
{պատրաստէ}:
Դպրոցի
ազգայնութիւնը
կախուած
ւնըս,
Եթէ
միայն
հազար
ցաւ
Կը
{պատրաստէ}
սըրտիս
համար.
Հոգիս,
կեանքըս
մաշ
,
Սուրբ
յիշատակիդ
Նոր
փառք
{պատրաստէ}:
ՕՇԱԿԱՆ
Օշակա՜ն...
վ
այդ
ուտողների
համար
լաւ
լաւ
կերակուրք
{պատրաստէի},
եւ
թերեւս
այդպիսի
բաներով
կարողանայի
:
Եւ
մինչդեռ
օրէնսգէտն
եւ
փաստաբանն
{պատրաստէին}
զթղթեանն,
ես
ներկայացեալ
առ
պ.
Ադմինի
թիւը,
պիտի
այդ
բազմութեան
չափով
տեղ
էլ
{պատրաստէր},
ուստի
եւ
անհասկանալի
չէ
Փարպեցու
այն
դարը
պիտոյ
է
աւելի
բաղդաւոր
ժամանակներ
{պատրաստէր}
Հայկական
դպրութեան
համար.
սորա
միջոցին
ը.
դուք
ձեր
աղջիկներից
պիտի
նոր
մայրեր
{պատրաստէք}
գալոց
սերունդի
համար,
դուք
ձեր
աղջիկնե
րբ
Նազարէթ
եկեղեցւոյն
Հայոց
ի
Կալկաթա,
{պատրաստի}
գումար
դրամոց,
պատկանեալ
սրբոյ
աթոռոյն
Վառուած
երջանիկ
սիրով
երկնառաք,
Թողած
{պատրաստի}
թակարդը
լարուած
`
Դիմում
եմ
դէպի
Գրընե
կղզիից։
Ցաւում
եմ,
որ
չունիմ
{պատրաստի}
Օրհնեալ
Ալեքսանդր
Կայսեր
հրովարտակի
պատ
ն
ինչ
անծանօթ
բանական
արանց,
եթէ
զիարդ
{պատրաստին}
այսօրինակ
թուղթք
ինքնագովք,
թերեւս
եւ
Երբ
պատանած
սուրբ
կտաւօք
քեզ
թաղել
կը
{պատրաստին}:
Այո՛,
թաղել:
Դեռ
կը
ծագի
տաղից
կախած
մեծ
կոչնակը
զարկել,
հանդէս
{պատրաստիր}
ընդունելու
համար
այդ
ծայրագոյն
Բրամինը
-
բացագանչեց
սատանան,
-
յայտարարութիւն
{պատրաստիր}
շուտով
այս
ծայրագոյն
Բրամինի
բոլոր
գործ
ցոյց
տալով
պ.
Մարկոսի
վերայ,
-
իսկոյն
{պատրաստիր}
ինչ
որ
կը
հրամայէ
քեզ:
-
Երկու
շիշ
է
ընդհանուր
եւ
հասարկ
կրթութիւն,
որպէս
{պատրաստողական}
հնար
դէպի
առաւել
բարձր
եւ
հիմնաւոր
կրթո
նից,
խորհուրդ
է
կատարում
Խանի
կերակուր
{պատրաստողի}
հետ,
սպանել
Խանը
գիշերով,
մինչ
նա
քնա
տանող
ապրանքների
մաքսը
աննշան,
իւր
մէջ
{պատրաստուած}
ապրանքի
վերայ
աւելի
ծանր
հարկ,
ո՛չ
երկ
պահանջ
իշխաններին,
թէ
այս
պատերի
համար
{պատրաստուած}
աղիւսները,
անդադար
անձրեւի
տակ
մնալով
ատուր
են
մեզ,
ընդունողը
արդէն
յաոաջուց
{պատրաստուած}...
ոչինչ
երկիւղ
չկայ:
Եթէ
կը
ներէք
ւնող
աստիճանաւորը
չկարողանայ
լաւ
նկատել
{պատրաստուած}
հազարաւոր
վերարկուների
մահուդի
անպիտանո
կատարել,
թէեւ
մի
այդպիսի
մարդ
ամենեւին
{պատրաստուած}
չէր
իւր
հոգու
տրամադրութեամբ։
Մեք
Ի՞նչպէս
կատարելագործւում
է
այս
կերպով
{պատրաստուած}
մեքենայն
(
Automatum).
նա
ի՞նչպէս
է
հ
հաւաքում
էր
նորանց
մի
յատուկ
նոցա
համար
{պատրաստուած}
տան
մէջ
եւ
քարոզում
էր
ապաշխարութիւն։
Րիշիէ
ճար
չ'գտաւ,
որ
չ'ստորագրէ
արդէն
{պատրաստուած}
իւր
գրքի
հերքումը)։
Յիսուսեանք
ա
տում
էր
իւր
ուսման
ընթացքը,
միտք
ունէր
{պատրաստուել}
բժշկականութեան
Վարդապետի
աստիճան
ստանալ
մասին,
որ
մոռացաւ
իւր
մեղադրանքը,
որ
{պատրաստուել}
էր
առնել
Շահումեանցին
նամակի
սառն
հոգով
ը,
շատ
անգամ
Ասիայից
երթալով
Եւրոպա
եւ
{պատրաստուելով}
այնտեղ,
հասնում
է
դարձեալ
Ասիա,
անցնե
մեծակշիռ
բան
է․
վասն
որոյ
պ.
Մարկոսը,
{պատրաստուելով}
լսել,
աւելորդ
չհամարեց
վերստին
հաւատաց
զովքը
զէնքի
ուժով,
Վենետիկեցիք
նոյնպէս
{պատրաստուեցան}
զէնքը
ձեռքերին
պաշտպանել
իւրեանց
իրաւու
կնեցին
շատ
դեւեր
միաձայն:
Բէհեղզեբուղը
{պատրաստուեցաւ}
յայտարարութիւնը
կարդալու,
սատանան
ահու
նաւորել:
Լաւ
կը
լինէր,
եթէ
յառաջագոյն
{պատրաստուէր},
յետոյ
յանձն
առնուր
այդ
մեծ
պաշտօնը:
առ
օրէնսգէտս
եւ
առ
փաստաբանս
պարապեցայ
{պատրաստութեամբ}
թղթոց
ըստ
ճիշտ
զօրութեան
օրինացն
Անգլիո
հրովարտակների
(
акт)
ահագին
բազմութեան
{պատրաստութեամբ},
ինչպէս
մի
հրովարտակների
գործարան:
Այ
ն
գրութեամբ
պահանջեաց
յինէն
վասն
ծախուց
{պատրաստութեան}
թղթոց
եւ
տպագրութեան
բովանդակ
գործոյն
զ
րհի
երեսին,
արժանի
չէին
ամենեւին
առանց
{պատրաստութեան}
ոտք
կախել
մեր
խնդրած
ուսումնարանի
շէմքի
ք
բերել
Հռոմի
պապութիւնը,
որ
առանց
մեծ
{պատրաստութեան}
եւ
ժողովրդի
միաբան
ընտրութեան,
պէտք
է
անալով
մոռանալ
անցած
գնացածը:
-
Քո
{պատրաստութեան}
մէջ
ես
տեսանում
եմ
թերութիւնք,
-
շարուն
Ինչեւիցէ.
մէք
ծանօթութիւն
կը
տանք
նորա
{պատրաստութեան}
մասին,
եւ
թէ
ինչպէ՞ս
էր
կատարւում
այդ
համար:
Ամենայն
ինչ
ձեռնտու
էր
դիւրագին
{պատրաստութեանը}
եւ,
եթէ
ընկերութիւնը
ամէն
մի
ֆունտը
քս
Այս
ամենայն
գումար
պարտ
՚ի
ծախիլ
ի
պէտս
{պատրաստութիւն}
թղթոց
օրէնսգիտաց
յորոց
պահանջեմ
ես
զգու
լինել
այդ
խնջոյքի
հոգաբարձուն:
Ամենայն
{պատրաստութիւն}
տեսել
եմ,
թէ
կերակրեղէնի
եւ
թէ
ըմպելիք
ամենակարողը
յաջողութիւն
տուեց
ինձ,
ես
{պատրաստութիւն}
կը
տեսանեմ
դեռ
յառաջ
մի
փութ
պատրաստելո
մեծ
ուրախութիւն
ցոյց
տալը,
ասել
է,
թէ
{պատրաստութիւն}
կար
ձեռնտու
լինել,
եթէ
միայն
հնար
լինէ
մ,
իսկ
մենք
փտում
ենք
այստեղ:
Ամենայն
{պատրաստութիւն}
տեսել
եմ.
կահ
կարասիք
բարձուած
են
սայլ
կ
ունինք
հարս
տալու,
պէտք
է
նորա
համար
{պատրաստութիւն}
տեսանել
":
Այս
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլուի
ց,
որդի՛ս,
բանը
այս
է,
որ
մէք
դեռեւս
{պատրաստութիւն}
չունինք:
Նա
եւս
անցեալները,
որ
խօսու
արժանի
առնէ,
բայց
ես
չգիտեմ,
այժմ
մէք
{պատրաստութիւն}
չունէինք,
հայրդ
մտածում
էր,
որ
ամառը
մ
է.
այս
շաբաթներս...
-
Բայց
եթէ
{պատրաստութիւն}
չկայ,
մայրիկ,
ի՞նչ
կ՚առնու
նա
պահանջե
ս
պիտի
իմացուէր
բանը:
-
Շուտով
թէյի
{պատրաստութիւն}
տեսէք,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
վեցեր
պատմութիւնը:
Տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
{պատրաստութիւն}
տեսաւ
թեթեւի.
միւս
օրը
Հոլոյին
կնիկը,
այեկը
շատ
ճրագներ,
բազմութիւն,
սեղանի
{պատրաստութիւն},
երաժիշտներ,
բայց
ձայն,
աղաղակ,
ամե
ուսում
ստանալու,
մեք
քո
հետ
հոգիներիս
{պատրաստութիւնը}
տեսանենք։
Հարկաւոր
է
մեր
ճարելու
հարստ
էջ,
որ
ցոյց
տար
նորա
նամակը
ուղարկելու
{պատրաստութիւնը},
նա
թէեւ
ամբոխուած,
այնուամենայնիւ
կա
մ
թեթեւը,
այս
պատճառով
սկսեց
նա
թեթեւի
{պատրաստութիւնը}
տեսանել:
Այստեղ
պատշաճ
ենք
համարում
էր
հիւանդի
հանդերձից
մի
պաստառ.
թեթեւի
{պատրաստութիւնը}
լինում
է
երեկոյեան
ժամանակ:
Երբ
այս
բո
րվիշը
տեսանելով
Գիրէյ-խանի
պատերազմական
{պատրաստութիւնը},
մի
օր
գնում
է
նորա
փառաւոր,
ծառերով
հարսանիք
պահանջել.
ես
ստանալիք
ունիմ,
{պատրաստութիւններ}
ունիմ
տեսանելու,
եւ
չկամիմ
ինչպէս
եւ
ի
լ
հազար
ու
մի
քաղաքական
կամ
զինուորական
{պատրաստութիւնք}:
Իսկ
Թիւրքիան
իւր
պարտքերի
հանդէպ
ոչին
ւտ
աւարտուի
նորա
հանդէսը,
պատճառ,
շատ
{պատրաստութիւնք}
տեսաւ
ախոռը
մտանելուց
յառաջ:
-
Ի՞ն
եսաւ
ախոռը
մտանելուց
յառաջ:
-
Ի՞նչ
{պատրաստութիւնք}
․
-
սկսեց
պ.
Մարկոսը
հարց
առնել:
-
պատճառով
թողեցի
այդ
սաստիկ
կրակի
մէջ
իմ
{պատրաստութիւնքը},
դուրս
գնացի
արուեստանոցիցս
մի
փոքր
մկ
գից,
որ
Աստուած
ստեղծել
է.
եւ
եթէ
այս
{պատրաստութիւնքը}
չլինէին,
կարո՞ղ
էր
մարդը
ոչնչից
բան
գո
ը
նրա
համար
դժվար
է:
Քաղաքումս
մեծ
{պատրաստություն}
կա
թագադրության
մասին,
եթե
ժամանակ
կու
ւյն
հայտնել
մեզ,
որ
մեր
կողմից
կարեւոր
{պատրաստությունք}
առնվին
այդ
ճանապարհորդության
մասին,
եւ
խօսքերով
խնդրում
են
նորանից,
որ
շուտով
{պատրաստուի}
եւ
գայ
իւրեանց
հետ,
մի
ծննդկանի
երեխան
ելի
արժան
եւ
նոյն
որակութեամբ,
կարող
է
{պատրաստուիլ}
Ասիոյ
մէջ:
Աշխարհագրական
անուանակոչութ
Հովհաննեսը,
հավանաբար,
ինձ
համար
{պատրաստում}
է
երաժշտական
մի
սյուրպրիզ,
երբ
ես
ի
վի
այս
մասին
բավական
է:
Ես
նյութեր
եմ
{պատրաստում}
ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական,
պատմա-աշխարհագրակ
է
Նախիջեւանի
մէջ։
Բայց
այդ
քաղաքներում
{պատրաստում}
են
ստէարինեան
ճրագներ
եւ,
ուղարկելով,
ննդարար
գործարանի
վերայ,
որ
զինուոր
էր
{պատրաստում}
հայրենիքի
համար:
Անցան
այն
ժամանակները
չէ
պահում
իւր
գոգում,
որ
բնութիւնը
չէ
{պատրաստում},
անմիջապէս,
որ
մարդը
արուեստական
ճանա
"
Քո
օրհասը
մօտեցել
է,
տախտակներ
{Պատրաստում}
եմ
ես
քո
դագաղի
համար
":
Ասաց,
ասխանում
է
այսպէս.
"
Ես
քո
համար
{պատրաստում}
եմ
գերեզման
":
Ճայթեց
սիրտս...
ն
կերոններից,
որ
սպանիական
ինկվիզիցիոն
{պատրաստում}
էր
աուտո-դա-ֆէ
կատարելու
համար:
Ս
,
Պրայս
անունով
(
Price):
Այս
բժիշկը
{պատրաստում}
էր
փոշիներ,
սպիտակ
եւ
կարմիր,
եւ
դոցա
էր
իւր
բանը:
Հաշիւը
սկսանելուց
յառաջ,
{պատրաստում}
էր,
ահա
այն
ծառերի
տակ,
խորովածը,
գի
ւ
սկզբումը,
երբ
Յիսուսեանք
Ապօթէոս
էին
{պատրաստում}
իւրեանց
նահապետին,
Րիբադանէյրայի
պատմո
առաջուց
չտեսնէր
Սօսի
եւ
Վարդիթերի
գլխին
{պատրաստուող}
փոթորիկը:
Եւ
այս
դեռ
բոլորը
չէ,
".
անսիական
եւ
անգլիական
նավեր:
Այսօր
{պատրաստվում}
է
Նեապոլիս
ընդունել
Կարինյանո
իշխանը,
ն
եւ
գալու
ինձ
մոտ
(
ես
գիտեմ,
նա
իրոք
{պատրաստվում}
է
հինգշաբթի
օրը
նրա
մոտ
գնալու,
որպեսզ
էր
քարշում
իւր
կենսական
զօրութիւնքը
եւ
{պատրաստւում}
էր
մտանել
քնի
մէջ,
տխրում
է՝
մահու
պա
ւ
մեզ
լսել
Պ.
Արամեանից,
թէ
նա
շուտով
{պատրաստւում}
է
առնել
մի
հրատարակութիւն,
թէ
ամենայն
սքին
մեր
մինչեւ
այժմ
գրածների
համար
եւս
{պատրաստւում}
է
հերետիկոս
անունով
մեզ
վերստին
մկրտելո
հը
"։
Ահա
այսպիսի
հանգամանքների
մէջ
{պատրաստւում}
է
մեր
հանգուցեալը
մտանել
Թիֆլիզի
արքուն
ից,
բերանը
եւ
ճանկերը
բացած,
որպէս
թէ
{պատրաստւում}
էր
պատառոտել
նորան:
Աստարօտը
սկսե
է
եւ
ինձ
է
պատկանում:
Բուբանդուսը
{պատրաստւում}
էր
կարդալ,
սատանան
ասաց.
-
Նստի՛ր,
ի
Երբ
նա
ներս
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-օղլուն
{պատրաստւում}
էր
արդէն
գնալ
անկողին.
այս
պատճառով
եւ
ւորուած
փոքր-ռուսիացոց
եւ
լեհացոց
հետ,
{պատրաստւում}
է
եղած
յարձակուել
Մեծ-Ռուսիայի
վերայ:
ուսանելով
մի
դպրոցի
մէջ,
որի
աշակերտքը
{պատրաստւում}
էին
դէպի
կրօնաւորութիւն,
լարում
էին
իւ
Վենետկումը
լինէին։
Բայց
պատերազմը,
որ
{պատրաստւում}
էր
բորբոքուիլ
Ֆրանսիայի
եւ
Սպանիայի
մէջ
դուածք
1
Յամի
1845
ի
լինել
ծայրագոյն
{պատրիարգ}
կաթողիկոսի
ի
Նոր
Նախիջեւան,
ըստ
առաջար
ոց
Պատրիարգին,
որ
գտանւում
է
Արարատեան
{Պատրիարգական}
վանքումը:
Հինգերորդ.
Երբ
որ
դուք
թ
ստանալով,
յօժարում
է
Կոստանդնուպօլսի
{պատրիարգը}
գլուխ
եկեղեցու
ճանաչել։
Ամենայն
սուրբ
է
ստորադրուին
միայնակ
իշխանութեան
Հայոց
{Պատրիարգին},
որ
գտանւում
է
Արարատեան
Պատրիարգական
իշեն:
Հարիւր
ռուպլին
Երուսաղեմայ
{պատրիարգին}
։
Հարիւր
ռուպլի
Նոր
Նախիջեւանու
ա
օք
եւ
միանգամայն
փոխուցեալ
եւս
'ի
ձեռաց
{Պատրիարգին}
Հայոց
հուսկ
ուրեմն
գնաց
'ի
Մօռա,
որ
էր
հարկի
ստիպեալ
'ի
բռնութենէ
տէրութեան
եւ
{պատրիարգին},
որ
յառաջագոյն
գիտակն
էր
այն
ամենայն
վ
ը
բոլոր
կայսրների,
թագաւորների,
բոլոր
{պատրիարգների}
եւ
եպիսկոպոսների
վերայ,
որ
պարտական
էի
եհաճութեան
նորին
սրբազնութեան
ծայրագոյն
{պատրիարք}
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայոց
տեառն
Ներսիսի
նինք
վեհափառ
Մատթէոս
նորընտիր
ծայրագոյն
{պատրիարք}
Կաթողիկոսից,
որ
նա
իւր
Հայրապետութեան
րարութիւնքը,
համարձակութիւն
ստանալով,
{պատրիարք}
կացուցին
Հայոց
ազգի
վերայ
Մեծ
Ներսէսը.
ուսաղէմի
հայոց
պատրիարքի
տեղը
հայոց
նոր
{պատրիարք}
ընտրելու
հարցը:
Հայ
ժողովուրդը
պատրիար
ատրիարք
ընտրելու
հարցը:
Հայ
ժողովուրդը
{պատրիարք}
էր
ընտրում
Թուրքիայի
ողջ
վանական
հոգեւո
ր
հաւանութիւն
է
գտել
Էջմիածնի
ծայրագոյն
{պատրիարք}
Կարապետ
Ուլնեցու
կողմից:
Այդ
աւանդութե
դրութեան
արժանի
բան
չէ
եւ
թէ
`
կարելի
է
{պատրիարք}
ընտրել
դրսեցիներից:
Այն
ժամանակ
րդապետը,
որին
վանականները
կամենում
էին
{պատրիարք}
ընտրել:
Իսկ
Սարգիս
պատրիարքը,
հակառակ
էր
այդ,
որպէսզի
թոյլ
չտրուի
հայերին
`
{պատրիարք}
ընտրելու
Ռուսաստանում
գտնուած
հայ
հոգեւ
ուրդը
Դռնից
անկախ,
ընտրում
է
Կ.
Պոլսի
{պատրիարք},
բայց
հիմա,
ըստ
նոր
կանոնադրութեան,
նրանց
ընտրելի
եպիսկոպոսների
ցուցակից:
{Պատրիարք}
ընտրուելու
իրաւունքից
զրկող
խիստ
կասկած
.
Հայ
ազգը
պարտաւորեցւում
է
Երուսաղէմի
{պատրիարք}
ընտրել
բացառապէս
Երուսաղէմի
վանականների
մ
գտնուած
հայ
եպիսկոպոսներին
Երուսաղէմի
{պատրիարք}
ընտրուելու
իրաւունքից
եւ
յատկացնում
Երո
Ամենապատիւ
սրբազան
Գէորգ
Արքեպիսկոպոսի
{պատրիարքական}
աթոռից
իջանելը
եւ
նորա
փոխանակ
Բրուսսայ
Ամենապատիւ
սրբազան
Սարգիս
Արքեպիսկոպոսի
{պատրիարքական}
գաւազան
ընդունելը:
Սորանից
մի
քանի
նամակներ
տեղեկութիւն
էին
տալիս
մեզ,
թէ
{պատրիարքական}
գաւազանը
երրորդ
անգամ
պիտի
յանձնուի
Ամե
ասին,
գազազած
ժողովուրդը
խռներամ
դիմեց
{պատրիարքարան},
շրջապատեց
այն,
եւ,
չնայած
զօրքի
դիմ
ադրութեան
իսկ
վերաբերմամբ:
Հայոց
{պատրիարքարանում}
նրա
հրատարակման
առաջին
օրը
Կանոնադրութե
ն։
7)
Երես
50.
Առ
հարցումն.
"
{Պատրիարքաց}
մէջ
նախապատմութեան
կողմանէ
ի՞նչ
կարգ
կա
չճշմարտեց
մեր
թղթակցի
կարծիքը:
Յունաց
{պատրիարքը}
նոյնպէս
փոխուած
է:
իւնը
կազմելուց
յետոյ,
Կ.
Պոլսի
նախկին
{պատրիարքը},
ազգի
կողմից
"
Սահմանադրութիւն
"
անուն
ով:
Կ.
Պոլսի
հայոց
նախկին
Սարգիս
{պատրիարքը}
սկզբում,
հաշուի
առնելով
ազգի
ընդհանուր
մենում
էին
պատրիարք
ընտրել:
Իսկ
Սարգիս
{պատրիարքը},
հակառակ
կուսակցութեան
կողմն
անցնելով
անդութիւնը
եւ
սկսեց
քարոզել,
թէ
ապագայ
{պատրիարքը}
պէտք
է
ընտրուի
բացառապէս
Երուսաղէմի
վան
ղծօրէն
ցաւալի
է,
որ
Էջմիածնի
ծայրագոյն
{պատրիարքը},
կամենալով
վարձահատոյց
լինել
նրանց,
ո
ողովուրդը
պահանջում
է
նրա
հրաժարականը:
{Պատրիարքը}
չէր
համաձայնւում:
Այն
ժամանակ
ժողովուր
տակ
են
արդէն
Գէորգը
(
Կ.
Պոլսի
նախկին
{պատրիարքը},
որը
Բրուսսայումն
է
հիմա)
եւ
Արիստակէ
ԱՐ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
{ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ}
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ
ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ
ՄԱՅՐ
ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ
ՄԵՐ
նմանի
սեղանաւորութիւն
սպասաւորի
նախկին
{պատրիարքի}
Կոստանդնուպոլսոյ
Յակոբոս
արքեպիսկոպոսի
ՅՆ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
{ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ}
ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾ
ալ
Կաթողիկոսի
Ամենայն
Հայոց,
ծայրագուն
{պատրիարքի}
Մայր
Աթոռոյ
մերոյ
սրբոյ
կաթողիկէ
Էջմիած
ւթեամբ
հանդերձ,
Կոստանդնուպօլսի
Աւետիք
{պատրիարքի}
հալածանքի
երեսից
գլուխը
ազատելու
համար
անդամներին:
Քաղաքական
ժողովը
Կ.
Պոլսի
{պատրիարքի}
նախագահութեամբ,
որպէս
ազգային
կենտրոնա
բ
առաջնին
համազօր
միւս
ժողովը,
դարձեալ
{պատրիարքի}
նախագահութեամբ
պարտաւորուած
էր
վարելու
աւ
անցեալ
տարում
մեռած
Երուսաղէմի
հայոց
{պատրիարքի}
տեղը
հայոց
նոր
պատրիարք
ընտրելու
հարցը
յաջողուեց
միանգամայն:
Նրանք
հրաւիրեցին
{պատրիարքի}
ուշադրութիւնը
Դռան
ունեցած
շահագրգռութե
է
աւանդութեան
վերահաստատումը
ծայրագոյն
{պատրիարքի}
կողմից,
որի
մօտ
այդ
նպատակով
յատուկ
սո
րուած
ֆիրմանի
հիման
վրայ,
այլ
ըստ
իր
`
{պատրիարքի}
բարեհայեցողութեան,
եւ
անյապաղ
սկսել
Եր
ցողութեան,
եւ
անյապաղ
սկսել
Երուսաղէմի
{պատրիարքի}
ընտրութիւնը:
Հէնց
որ
լուր
տարածուեց
այ
ղովը,
որ
ընտրութիւն
էր
կատարում
Սարգիս
{պատրիարքի}
նախագահութեամբ:
Չբաւականանալով
սրանով
կանանալով
սրանով
եւ
գտնելով,
որ
Սարգիս
{պատրիարքի}
երկդիմի
վարքագիծն
այս
խնդրում
արժանի
չէ
հայերը
մասնակցութիւն
ունենան
Երուսաղէմի
{պատրիարքի}
ընտրութեան,
ինչպէս
որ
Թուրքիայի
հայերն
հայերն
են
մասնակցում
Էջմիածնի
ծայրագոյն
{պատրիարքի}
ընտրութեանը,
ապա
տեղին
չէ՞
այժմեանից
ի
կարգադրութեան
նորին
սրբութեան
ծայրագոյն
{պատրիարքին}
վասն
իմ
ո՛չ
առցէ
զիւր
վախճանական
լրումն
ովանութիւնը
հաստատուելուց
յետոյ
հրամայէ
{պատրիարքին}...
խաչը
ձեռքին
օրհնել
Հայոց
ազգը,
որ
ից
Հռովմայ,
արծաթով
յօժարանայր
վաճառել
{պատրիարքին}
Կոստանդունոպօլսի
զգլխաւորութիւն
իւր
թեր
,
գործ
դրին
ամէն
տեսակի
ջանքեր,
Սարգիս
{պատրիարքին}
հակառակ
համոզմունքի
բերելու
համար,
եւ
եւանքով
Դուռը
փութաց
կարգադրելու
Սարգիս
{պատրիարքին}
`
ժողով
հրաւիրել,
բայց
ոչ
թէ
Կանոնադրո
թէ
զիա՞րդ
հրամայեալ
է
ամենապատիւ
նախկին
{պատրիարքն}
Կոստանդնուպօլսոյ
ի
տիպ
զայն
մուծանել՝
ացրին
ազգի
մէջ,
պահանջելով,
որ
ապագայ
{պատրիարքն}
ընտրուի
բացառապէս
Երուսաղէմի
միաբանների
դուրս:
Դրա
առաջին
օրինակը
Յակոբ
Նալեան
{պատրիարքն}
է,
որ
ընտրութեամբ
կոչուեց
այդ
պաշտօնին
կաթողիկոս
ունինք,
Լուսաւորչի
յաջորդը,
{պատրիարքներ},
առաջնորդներ.
վանքերը
լի
են
վարդապետն
մ
իրենց,
որպէս
նաեւ
բոլոր
ուրիշ
ազգերի
{պատրիարքները},
որպէս
եւ
Հռովմի
Պապը.
ո՛ւր
մնաց,
որ
պոսի։
Եպիսկոպոսքը
գտանւում
են
մասնաւոր
{պատրիարքների}
կամ
Սսու
եւ
Աղթամարի
կաթողիկոսների
իրաւ
ատակարանս.
-
Կ.
Պոլսի
Հայոց
եւ
Յունաց
{պատրիարքների}
փոփոխութիւնքը:
§1.
Մեզ
գրու
անցի
մասին
Թիւրքիայում
հայոց
եւ
յունաց
{պատրիարքների},
եպիսկոպոսների
եւ
վարդապետների
արած
ան
ւ
այդ
գործերն
ուղղակի
կամ
Կ.
Պոլսի
հայ
{պատրիարքների}
միջոցով
եւ
վերջապէս
`
Դռան
առաջ
իսկ
խաղ
ր,
որոնք
ցոյց
են
տալիս,
թէ
Երուսաղէմի
{պատրիարքներն}
ընտրւում
էին
Երուսաղէմի
վանականութիւնից
որ,
պատմելով
Արեւելքի
առանձին
առանձին
{պատրիարքութենների}
հիմնարկութիւնքը
եւ
հաստատութիւնքը,
շար
ներ
ձեռք
առնել
`
ոչնչացնելու
Երուսաղէմի
{պատրիարքութիւնը}:
Այդ
դէպքում
մեր
եպիսկոպոսների
առաջ
կը
եան,
որպէսզի
անջատուելով
լուսաւորչական
{պատրիարքութիւնից},
ազատուի
վերը
յիշուած
անձերի
ձեռքից
(
ան
ժամանակ
դարձաւ
ազնիւ
երիտասարդների,
{պատրիկիոսների},
ծերակոյտ
մարդերի,
այո՛,
եւ
նոյնիսկ
հուրդ
պսակի
կատարեաց
ի
Նախիջեւան
քաղաքի
{պատրին}
լատինաց
ի
ներկայութեան
բոլոր
կոչնականաց
ւմ..
Ինչպէս
կռւում
ծուխ
հանելով
{պատրոյգը}
վառւում,
Պատերազմում
փորձ
ու
արի
ամենայնիւ
կ՚աւարտուէին
վերջապէս
իւղը
եւ
{պատրոյգը}:
-
Փառք
Աստուծոյ,
մի
ուղիղ
մտածութ
ել,
ես
գիտեմ,
որ
նա
կազմել
է
իւղից
եւ
{պատրոյգից},
որ
Աստուած
ստեղծել
է.
եւ
եթէ
այս
պատ
Յիսուսի
Քրիստոսի:
Պատուելի
Այվազովսքին
{պատրուակ}
ինքեան
առադրեալ
զանունդ
"
Վարդապետարան
ձն
է
իւրմէ
զանուն
հեղինակութեան
պատեպատ
{պատրուակաբանութեամբ}
իւրով
անգէտ
լեալ
զգրողէն
թէ
Նալպանտեանն
ւցանել
զճշմարտութիւն,
ճեղքելով
զցնցոտի
{պատրուակս}
զոր
սովոր
է
առադրել
ամենայն
ոք
յանցաւոր
այի
մահմեդականներին
ավետարանը
քարոզելու
{պատրվակով}:
Պարոնայք
միսիոներներն
իրենց
միսիայի
ա
որ
սիրտդ
ուզենա:
Իսկ
թույլ
տալ
քեզ
այդ
{պատրվակով}
անհանգստացնել
մորս,
չեմ
կարող,
եւ
խնդ
ետ
այսր
ամենայնի,
այն
է
հարստութեան
եւ
{պատւոյ},
Ղազարդ
այդ
ծառայ
մնայ
դարձեալ
առաջնոր
մ
ի
կենաց
իւրոց
արժանացեալ
վերատեսչական
{պատւոյ}
յամ
ի
1179
ի
ժողովն
Տարսոնի,
խօսի
զճառ
Ութսուն
եօթը
տարուց
յետ
`
Քեզ
{պատւում}
է
Հայի
որդին.
Եւ
նա՜,
մա՛րդ
է,
մ
են
երեսին,
Այդպիսիներին
դարձեալ
{պատւում}
ենք.
Հիմի
է՞լ
խօսենք։
ջ
վարդապետի
քարոզութիւն,
եւ
հօր
պէս
էլ
{պատւում}
էին,
եւ
մանաւանդ
է՛լ
աւելի
տէր
Համազաս
ջը:
-
Չէ՞,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
ես
{պատւում}
եմ
քեզ.
ո՛չ
թէ
իբրեւ
տան
տէր,
այլ
իբր
,
Թիւթունճի-օղլուն
այնչափ
յարգում
էր
եւ
{պատւում}
էր
պարոն
Շահումեանցին,
որ
եւ
ամենաչնչի
եռեւս
չէ
ընկել
եւ
չէ
եւս
ընկնելու
ոչ
մի
{Պատօլօգիայի}
մէջ։
Բժշկութիւնը
ճար
չունի
ընդդէմ
այդ
իրոյ
հայրենիքը,
ուր
Խնջոյք
է
անվերջ,
{պար}
ու
խրախճան:
Ես
ոսկորներս
եմ
քարշ
տալի
Ընդ
երկինս
սիգայ,
Յաստեղացն
ի
{պար}
Ջահեալ
բոցավառ
"...
-
Զի՞ն
է
նոցա
պաշտպան,
Կան
այն
տեղ
խաղ,
{պար},
երգեր.
Ապա
թէ
նա
հեռացած
է,
սի
աստուածները
ցած
բերեցիր
Հովուաց
{պար}
։
Մի՛
մոռանար,
ինպէս
անոյշ
յ,
ուրեմն
եւ
դու
ինքնին
`
ցնծա՛յ,
դու
{պար}
բոլորէ,
Ես
աստղերուն
կը
հրամայեմ
միածնից
Օշական
Դագաղին
վրայ
բռնած
{պար}
`
Չէ՞ր
բուն
լոյսը
Մեսրովբեան:
ից
բարձր...
Գիտենք,
դարձեալ
պիտի
{պար}
գայ
Հերոդիադան,
դարձեալ
պիտի
աշխատութի
բ,
որով
խմում
են
սառուցով
գարեջուրը
եւ
{պար}
են
գալիս
Mein
lieber
Augustin
երաժշտութ
ն
մէջ:
Նոյնիսկ
Ձեր
մռայլութիւնը
այնպէս
{պար}
կ'ածեմ
ամանիքների
վերայ,
կամ
թէ
կամենա
կենցաղոյս
եւ
զի՞
պիտի
ներկայիցն
օրինակ
{պար}
առնուլ
ի
նախնեաց.
բնական
է
զի
ներկայն
քի
վերաբերեալ,
որ
յայտնի
են
անունովս
"
{պար}
":
Արդեօք,
Աշտարակը,
որ
պահել
է
անաւանդ
մի
աղջիկ
խայթէ,
դորա
միակ
ճարը
{պար}
գալն
է.
եւ
պար
գալ
բազմութեամբ,
խմբով
խայթէ,
դորա
միակ
ճարը
պար
գալն
է.
եւ
{պար}
գալ
բազմութեամբ,
խմբովին,
ոչ
այնպէս
յ
էր,
սիրահարքը
հանդիպում
էին
միմեանց,
{պար}
գալիս
իրար
հետ,
տեսութիւն
էին
նշանակու
փանվեն
այն
արտաթորումները,
որոնք
տվյալ
{պարագայում}
հավանական
են
արյան
զարկերակայնության
դե
եղանակը
անունի
պարագաները
ունի
եւ
բայի
{պարագայք}
չունի,
բայց
հասարակ
բայանուններից
տարբ
ւթիւն
ունին,
չեն
կարող
այս
կերպով
բայի
{պարագայք}
ստանալ՝
անունի
պարագայքը
իրենց
վրայից
յս
կերպով
բայի
պարագայք
ստանալ՝
անունի
{պարագայքը}
իրենց
վրայից
ձգելով։
Սորանից
երեւում
է
դպրոցներ,
հասարակութիւններ
եւ
այլ
շատ
{պարագաներ},
որ
կարո՛ղ
էին
Ազգի
հոգու
մէջ
բուսուցա
դիմաց
վաճառքի
են
հանում
նրա
տպարանական
{պարագաները}:
Իսկ
ի՞նչ
եղավ
ծխախոտի
խանութը,
գոլոր
ելու
կերպը,
պարապմունքը
եւ
այլ
անհամար
{պարագաները}
հակառակ
էին
իմ
մտածութեանը,
ապրելու
կե
մբ։
Ստոյգ
է,
աներեւոյթ
եղանակը
անունի
{պարագաները}
ունի
եւ
բայի
պարագայք
չունի,
բայց
հասա
ամեմատէինք
կանթեղի
աւանդութեան
եւ
դորայ
{պարագաների}
հետ
եւ
որը
անհամաձայն
կը
լինէր
առողջ
դա
ցույցից,
նույնպես
եւ
նորա
շրջանակից
եւ
{պարագաներից}:
Մարդերի
իրավունքը
եւ
ազատությունը
վերայ
կը
շինես
քո
բնակութիւնը,
վերասաց
{պարագաներով}:
Իսկ
թէ
քաղաքում
կամենում
ես
բնակուիլ
այենէզի
սառն
քաղաքավարութիւնը
իւր
բոլոր
{պարագաներով}
անցնում
է
դէպի
Ակուաւիու
եւ
նորա
յաջորդ
քեր,
որ
կարո՛ղ
էին
տպաւորութիւն
գործել
{Պարագուայեցիների}
երեւակայութեան
վերայ
եւ
տնկել
նոցա
հոգո
լխաւոր
խորհուրդը
այն
էր,
որ
ուսուցանեն
{Պարագուայեցիներին}
կարգ
եւ
պահեն
նորանց
կատարեալ
տգիտութեա
կաստանի,
Չինաստանի
եւ
Եափոնիայի
մէջ.
-
{Պարագուայի}
Աստուածպետական
Հասարակապետութիւնը.
-
Յի
ու
գաղափարը.
այս
ասելով՝
ես
խօսում
եմ
{Պարագուայի}
վերայ։
Յիսուսեանք
Ֆիլիպպ
IIIին
գան
erain)։
Յիսուսեան
Կարգը,
հիմնարկելով
{Պարագուայի}
Հասարակապետութիւնը,
նորա
կազմուածքի
մէ
ութեան
եւ
անասնադարմանութեան
հետ։
{Պարագուայի}
մէջ
Կրօնն
էր
Յիսուսեանների
Քաղաքական
եւ
անչափ
յարգում
էին
Յիսուսեան
քարոզիչքը։
{Պարագուայի}
բնակիչքը
ծունկ
չոքած
լսում
էին
նոցա
հրա
պարտականութիւնը։
Արհեստներից
բերած
էին
{Պարագուայի}
մէջ
կենդանագրութիւն,
ճարտարապետութիւն
տոյ
է
գործ
դնէին
Յիսուսեանք,
որ
ջնջէին
{Պարագուայի}
եւ
Եւրոպայի
միմեանց
հետ
կապակցութիւնը։
,
կտաւեղինների
անհամար
գործարաններից,
{Պարագուայի}
մէջ
ունէին
ձուլարան,
ուր
շինում
էին
թն
ւսեանները
համաշխարհային
առեւտուր
ունէին
{Պարագուայի}
բուսական
բերքերի,
մանաւանդ՝
բամբակի,
մօն։
Կարգը
պատրաստ
է
կործանուիլ,
բայց
{Պարագուայի}
ժողովուրդը
կենդանացնում
է
նորան
իւր
անմ
զդեցութեան
տակ,
վասն
որոյ
տուեց
նորանց
{Պարագուայն}
իբրեւ
Տէրութիւն՝
ամենեւին
անկախ
Սպանիա
կողմը,
հարստութեանը
չափ
չկար։
Միմիայն
{Պարագուայն}
իւրաքանչիւր
տարի
բերում
էր
աւելի
քան
թէ
րայ
ազդեցութիւն
ունենալուց
յետոյ
հիմնեց
{Պարագուայումը}
մի
անկախ
Տէրութիւն,
որով
իրագործեց
իւր
քայն
եւ
խնդրէի
բանալ
զքննութիւն
ի
վերայ
{պարականոն}
ներգործութեանց
Սինօդին,
այլ
որովհետեւ
ւթենէ
աստի
աղբերաuցի
վնաս
ինչ
ազգին,
ի
{պարականոն}
ներգործութեանց
արանց,
որք
զանխուլ
յազգ
իւն,
Հոգւով
կամելով
ոգւոց
Հօրն՝
լինել
{պարակից},
եւ
յետ
վեց
ամաց
Խոսրով
արքայ
Հայոց
ի
րեխայի
պատճառով
յետ
մնայ
խրախճաններից,
{պարահանդէսներից}
եւ
դիմակահանդէսներից,
թող
երեխան
աճէ
ո
ենք.
նախ,
որ
անպարան
խօսքը,
այսինքն
{պարան}
միացած
բացասական
ան
մասնիկի
հետ
մենք
հի
Լեզգիները
մի
գոմի
մէջ.
փոխանակ
մազեղէն
{պարանին}
՝
ձեռքս
անցուցին
մի
ծանր
երկաթի
շղթայ
ե
...
Լեզգիները
կապեցին
ձեռքս
մի
մազեղէն
{պարանով}
եւ
սկսեցին
յառաջ
վարել:
Երկար
մտածութե
ձրալի
է
մեզ
այսպիսեօք
պարապիլ,
մինչդեռ
{պարանոցաթաղ}
լինիմք
՚ի
բազմապատիկ
աշխատութիւնս
յաւէտ
եր
յանդիման
առնեն
զմեզ
Աստուծոյ:
Եւ
՚ի
{պարանոցաթաղ}
լինել
մեր
՚ի
փարիսականութեան,
յանտեսել
է,
այն
տիղմը
եւ
հոտած
ճահիճը,
որի
մէջ
{պարանոցաթաղ}
խեղդւում
ենք,
նուիրական
է,
որովհետեւ
հանդերձը
եւ
այնպէս
մօրից
մերկ,
մինչեւ
{պարանոցը}
մտաւ
գետի
մէջ,
որի
մօտից
պիտոյ
է
անցան
ականութեան
բարոյականութիւնը,
որ
մինչեւ
{պարանոցը}
թաղուած
էր
վերին
աստիճանի
անառակութեան
Նորա
խաչն
էր,
որ
խորտակեց
մարդկութեան
{պարանոցի}
ծանր
եւ
անտանելի
լուծը,
որի
տակ
հազարա
ով
բաց
ձգել
պապականութեան
լուծը
իւրեանց
{պարանոցի}
վերայից,
բայց
այս
մի
այնպիսի
բան
է,
ո
մ
մերկացուց
երկաթը
անզօրի
եւ
անպաշտպանի
{պարանոցի}
վերայ։
Բռնակալութիւնը,
դահիճ
դառն
ւած
էր
մինչեւ
իւր
կեանքի
վերջը
կրել
իւր
{պարանոցին},
մի
պատիժ
է,
որ
գերեզմանը
միայն
կարող
տոս,
Մըսըր),
Ալեքսանդրիայից
Սուեցեան
{պարանոցով},
Կարմիր
ծովով
Հնդկաստանի
ծովահայեաց
Բո
Սերունդ
եմք
քաջաց,
որոց
ո՛չ
ձանձրանան
{պարանոցք},
՚ի
բթացուցանել
զսուսեր
թշնամեաց
խաղաղ
ի
էր
միլիոնաւոր
փեթակներ
պահել,
ո՛րքան
{պարապ}
եւ
ամայի
թողած
դաշտեր,
որոնց
վերայ
շատ
երի
եւ
կառավարիչների
հանգստութեան
համար
{պարապ}
ժամերում:
Բացի
ասացեալ
տնից,
նորա
մօտ
նորա
խաղակիցը
եւ
այլն
եւ
այլն,
որ
մեզ
{պարապ}
ժամերի
արդիւնք
է
երեւում,
որովհետեւ
հի
նդակ
ուսման
ընթացքը
մի
քանի
ուսանողների
{պարապ}
գլխից,
հետքը
մինչեւ
անգամ
չթողնելով,
ւետարանը
եւ
ուսանում
է
միշտ,
եթէ
ունէր
{պարապ}
ժամանակ:
Բացի
դորանից
մեր
քաղաքավարութ
դ
առուտուրի
էք,
որդ
փէշակի,
մէջներիդ
{պարապ}
մարդ
չկա.
ռանչպարն
էլ
(
երկրագործ)
իր
տեսնէ
նորա
խօսածը
ու
գլխին
չզարկէ,
կամ
{պարապ}
միջոց
գտած
ժամանակը
այնպէս
արագ
խօսել,
ումը,
հետո
նստում
եմ
տանս
իմ
գործերովս
{պարապած},
այդ
ասողների
գլխուն
վերան
այնքան
մազ
ք
ունին,
որովհետեւ
ինքյանք
օր
ու
գիշեր
{պարապած}
են
յուրյանց
թշվառ
աբեղաների
գործերով,
:
-
Ո՛վ
գիտէ՝
դարձեալ
ինչ
բանով
ես
{պարապած}.
դու
զուր
տեղը
երեք
օր
տանը
չես
նստում
րի
հատուածները:
Ինչպէս
երեւում
է,
շատ
{պարապած}
ես
եւ
ժամանակ
չունիս։
Փոյթ
չէ,
թող
սր
առաւօտ
իմ
բոլոր
ժամանակը
շոգենաւի
վերայ
{պարապած}
էի
նկատողութեամբք.
ինձ
պիտոյ
էր
մի
շաբ
գային
լուսաւորութեան
վերայ,
նորա
ձեռքը
{պարապած}
չէ
զանազան
վիճակային
գործերի
մասին
իւր
րա
ազգասէր
եւ
միշտ
վառ
հոգին,
թէեւ
շատ
{պարապած}
լինէր
առանձին
գործերով,
քաղցր
հաճութեա
ա
ի՛նչ
է
շինում
Անգլիան:
-
Նա
այժմ
{պարապած}
է
հնդկական
ապստամբութիւններով,
երկիւղի
ր
եւ
Վաշիկթօններ:
Բացի
սորանից
Անգլիան
{պարապած}
է
Չինաստանի
հետ,
նորերումս
տիրել
է
Կան
Բացի
այս
երեւելի
մարդերից
ուրիշ
շատերը
{պարապած}
են
այս
գիտութենով,
բայց
ցոյց
տալու
համ
կոսը,
-
եթէ
Մանթուխեանցը
այդպէս
սաստիկ
{պարապած}
է,
ասել
է,
թէ
նա
խնջոյքում
եւս
չէ
կար
վերայ,
առանց
զգալու...
-
Ես
շատ
{պարապած}
եմ,
ուստի
շատ
անգամ
շփոթւում
եմ,
-
պա
չէր
կարող
ուղարկել,
որովհետեւ
մօր
հետ
{պարապած}
էր
նա.
եւ
թէ
այդպէս
եւս
չլինէր,
ո՞վ
գ
յայտնագործութիւնք,
որոնցով
շատ
եւ
շատ
{պարապած}
էր
մարդկութիւնը։
Մարդիկ
առ
հասարակ
ուս
տ
կանչուեցան
Չինաստան,
իսկ
Թաթարները,
{պարապած}
լինելով
իւրեանց
սեպհական
խռովութեններով
է,
եթէ
չասենք,
որ
նաեւ
վար
ու
ցանքով
{պարապած}
երիտասարդքը
ազատ
են
մայիսին,
որովհետեւ
:
Զայս
առ
կոյսն,
եւ
զնորա
իրանաւ
{Պարապատեալ}
թաւալիմք
առ
վարդենեաւ
Ի
դալարիս,
րապելով,
չունիմ
իրավունք
հայտնի
կերպով
{պարապել}
այսպես
բանի,
թեպետեւ
առանձին
գործակից
րան
դեռ
անհրաժեշտ
է
սովորել
եւ
հատկապես
{պարապել}
աստղաբաշխությամբ,
երկրաբանությամբ,
հա
տից:
Պետք
է,
վերջապես,
գիտությամբ
{պարապել}.
թե
չէ՝
ի՞նչ
արժեք
ունի
միակողմանի
սո
միայն
չորրորդ
օրն
է,
ինչ
կրկին
սկսեցի
{պարապել},
բայց
մի՛
վախենա,
ոչ
թե
ուժերս
լարած
տածեցի
ընթերցանութեան
եւ
մատենագրութեան
{պարապել},
բայց
երանի
թէ
կատարել
էի
սրտիս
ցանկու
նեայ
մարդերի
համար,
որ
ստուգապէս
կամին
{պարապել}
վաճառականութեան:
Նոյն
այն
գործարանքը,
դ
շփոթների
նեղութիւնից,
կամեցայ
աղօթքի
{պարապել}
եւ
հանգստանալ։
Այս
պատճառով
գնացի
Սիւն
երել
այդ
բոլորը:
Թէ
մինչեւ
ո՞ր
ժամանակ
{պարապել}
են
հայք
որսորդութեամբ.
կամ,
աւելի
լաւ
պելոցն
նախարարաց,
աղօթից
եւ
տքնութեանց
{պարապելոյ}
"
եւ
այլն
(
Փարպ.,
Պատմ.
Հայ.,
երե
ես
համալսարանում
լինելով
եւ
բժշկությամբ
{պարապելով},
չունիմ
իրավունք
հայտնի
կերպով
պարապել
Եթէ
ես
գործ
դնէի,
Իմ
գործերին
{պարապելով}
՝
Ինձ
ճանապարհ
բանայի։
միջակ
դասակարգին:
Միջակ
դասակարգը
{պարապելով}
ձեռագործութեամբ
եւ
վաճառականութեամբ,
ա
եւ
աստղկեան
մոլութեններով
երկար
ժամանակ
{պարապելով}:
Հետ
ուրեմն
պապից
նորան
յանձնած
մի
քան
կարողութեան
չափով,
Յունական
գիտութեանց
{պարապելով},
իմ
տկա՛ր
մտքի
զօրելու
համեմատ,
կարդա
լ
է
դորա
վերայ՝
նոյնպէս
գիրքը
ձեռքին,
{պարապելով}
իւր
ուսմանը,
քունը
հատանելով
"։
Այս
օ
նը,
քունը
հատանելով
"։
Այս
օրինակ
ահա
{պարապելով}
ամբողջ
վեց
տարի,
երբ
աւարտում
էր
իւր
ո
էր
Նախախնամութեան
կամքը։
Հանգուցեալը,
{պարապելով}
անդադար
եւ
ել
ու
մուտ
անելով
Պ.
Կրէյզե
զանդեցաւ
նորա
ասածներին,
մանաւանդ
ինքը
{պարապելով}
դիւթական
բաներով,
մի
փոքր
երկիւղ
եւս
ո
Առաջ
էլ
ասացինք,
որ
հեղինակը
անդադար
{պարապելով}
իր
առաջնակարգ
ներգործողների
հետ
մեզ
զրկ
ւց
առաջացած
կողքիս
ցավը,
ինձ
զրկում
են
{պարապելու}
հաճույքից:
Դժվարությամբ
եմ
նստում
մի
հ
րոյական
գործ
են,
որ
եթէ
մեր
Հայերը
եւս
{պարապելու}
լինէին
այդ
գործերով,
արժանի
էին
դատապա
հասակից
սկիզբն
անելով
բանական
գիտութեան
{պարապելու},
Յունաց
աշխարհը
գնաց,
եւ
այնտեղ
լաւ
ե
վերջանան,
եւ
ես,
հանգչելու
եւ
աղօթքի
{պարապելու}
համար,
գնացի
Սիւնեաց
աշխարհը
եւ
երկու
կարող
էր
թողուլ
Աստուած
իւր
դիւթութեամբ
{պարապելու}
մեղքը:
-
Մեք
այս
բաների
վերայ
ուրի
որ
լոկ
ծերերը,
աղջիկները
եւ
պառաւները
{պարապեն}
այս
բանով,
որքա՞ն
օգուտ
կարող
է
ստանալ
դպրոցին
հիմնելոյ
եկեղեցական
գումարօք
ի
{պարապետէ}
իւրեանց
ի
պ.
Խալիբեանէ
յանուն
իւր:
ի
դեգերեալ
առ
օրէնսգէտս
եւ
առ
փաստաբանս
{պարապեցայ}
պատրաստութեամբ
թղթոց
ըստ
ճիշտ
զօրութեան
քերը
",
)
աստուածային
բանի
քննութեանը
{պարապեցան}
։
Մեծ
շահ
համարելով
իրենց
անձերին
երկնա
թիւնքը
իւրեանց
վերայից
հեռացնելու
համար
{պարապեցնում}
էին
այդ
ազգերը
խաչակիր
զինուորութեններո
աները
դուրս
էր
հանած,
իսկ
աշակերտներին
{պարապեցնում}
էին
դպրոցական
իմաստակութեններով
եւ
այլ
պիսութեանը
եւ
կ՚աշխատին
այնպիսի
բաներով
{պարապեցուցանել}
ընթերցողները,
որ
ե՛ւ
հասկանալի
լինէին
այն
էր,
որ
փոխեն
ժողովքի
ուղղութիւնը,
{պարապեցուցանեն}
նորան
զանազան
Աստուածաբանական
չնչին
բան
ց
տասն
տղայ
ուղարկել
Բեռլին,
որ
այնտեղ
{պարապէին}
զանազան
ուսման
ճիւղերի։
Աբովեանի
ուրախ
.
ահա
այն
մի
հատիկ
գործը,
որով
պիտոյ
է
{պարապէին}
հոգիազգեաց
հեղինակները
եւ
թարգմանիչքը
մ
աղաւնեվաճառութեամբ
եւ
լոմայափոխութեամբ
{պարապէր}:
Ընդհանրապէս
սկսանելով
ձեր
գրուածք
ժմ
չերեւեցաւ
եւ
ո՛չ
մի
ընկերութիւն,
որ
{պարապէր}
երկրագործութեան
եւ
երկրագործական
բերքեր
լինէր
սորա
համար,
եթէ
իւր
դարբնութեամբ
{պարապէր},
քան
թէ
այնպիսի
գործերի
մէջ
խառնուէր,
բաներից,
եւ
եթէ
կամէր
մի
բան
ուսանիլ,
{պարապէր}
բնական
գիտութեամբ,
այդ
մանաւանդ
հարկաւ
նանեանցն,
որում
ընծայի
որսալ
նամակին,
{պարապի}
՞
արդեօք
այդպիսեօք
եւ
կարո՞ղ
է
ընդունել
պաշտօնն
որսալոյ
զայլոց
զնամականիս,
եթէ
{պարապի}
նա
այդպիսեօք
չգիտեմ,
միայն
նամականիք
ի
է
կամի,
այդ
գործը
աւարտելուց
յետոյ
թող
{պարապի}
Բուխայի
ընտանեկան
կեանքի
նկարագրութեամբ
ր
մի
ազգ
կազմող
անհատների
մեծագոյն
մասը
{պարապի}
երկրագործութեամբ
եւ
առհասարակ
գիւղական
ենների
անդամ
դառնալ,
թռչնավաճառութեամբ
{պարապիլ}
եւ
օգուտների
մի
բաժինը
ստանալ:
Տեսանո՞
չունենալով,
չէ
կարող
երկրագործութեամբ
{պարապիլ}.
այն
միլիոնները,
որ
բնակւում
են
Անգլի
թիւն:
Այս
օրէնքով,
մի
մարդ,
որ
կամէր
{պարապիլ}
որեւիցէ
արուեստի,
չ'պիտի
ուղղակի
գործէ
է
քանի՞
արդեօք
ձանձրալի
է
մեզ
այսպիսեօք
{պարապիլ},
մինչդեռ
պարանոցաթաղ
լինիմք
՚ի
բազմապա
.
ինչպէ՛ս
կարելի
է
սատանայական
բաներով
{պարապիլ}...
Պ.
Մարկոսի
այս
բաները
խօսելո
um
non
excedant)։
Ամենեւին
չէր
կարելի
{պարապիլ}
այն
ուսմամբը,
որ
վերաբերում
էր
սկզբուն
բոլոր
ժամանակը։
Երբ
նա
հարկադրուած
էր
{պարապիլ}
Տէրութենական
գործերով,
խմում
էր
քանի
մ
իմ
վասն
թշնամեացս,
որք
առ
ի
վնասել
զիս
{պարապին}
անձնախաբէութեամբ
եւ
զպառաւական
առասպելս
արապում
են
ազգային
բաներով
եւ
միշտ
պիտի
{պարապին}
այն
չափով,
ինչ
չափով
կարող
է
մի
փոքրիկ
զգլխաւորն
մարդութեան,
յորմէ
վերջացեալ
{պարապին}
դատարկապորտութեան,
ամուլ
եւ
անգիտակից
իւնճի-օղլուն,
-
թող
նոքա
իւրեանը
թէյովը
{պարապին},
մէք
մեր
բաներիցը
խօսենք
եւ
ժամանակը
չ
սինքն
սորան
նորան
բամբասելով,
մանաւանդ
{պարապին}
մտածելով
օգուտը
իւրեանց
ազգի
եւ
եկեղեցո
ագործութիւնը,
որպէս
ընդհանուր
ժողովրդի
{պարապմունք},
այդ
մասին
պատմութեան
էջերը
դատարկ
են
բանի
կանոնաւոր
տեղեակ
չէր:
Սորայ
բոլոր
{պարապմունքը}
մեքենայակազմութեան
վերայ
փարթամ
խօսելն
հոգու
առաջեւ։
Բայց
այս
երկրորդական
{պարապմունքը}
երբէք
արգելք
չեղան
նորա
յառաջադիմութեան
,
որ
նա
հազիւ
թէ
ժամանակ
ունենայ․
նորա
{պարապմունքը}
կը
ներե՞ն
արդեօք
ժամանակ
կորուսանել
այս
եկամների
համար
մի
քանի
ժամ
հետ
դնել
իւր
{պարապմունքը}:
-
Ճշմարի՛տ
է,
նորա
բուն
գործը
մի
ու,
որի
մտածութիւնքը,
ապրելու
կերպը,
{պարապմունքը}
եւ
այլ
անհամար
պարագաները
հակառակ
էին
ի
աներից
յետոյ
Լօյոլա
սկսեց
իւր
սովորական
{պարապմունքը},
այսինքն՝
քարոզել
ժողովրդին
բարքի
եւ
ոններին,
որոնց
սիրելի
է
այդպիսի
բաների
{պարապմունքը},
մեր
հին,
որպիսի
եւ
իցէ,
կամ
թէ
բնաւ
եւս
Շաքարեանցի
նման
գլուխս
տայի
դիւական
{պարապմունքի}:
Այստեղ
պ.
Մարկոսը
երեք
անգամ
երե
ակյա
լռությունս
վերագրած
լինիք
իմ
անչափ
{պարապմունքիս},
թե
անձնական
եւ
թե
օրագրական
գործերով
եւ
կարգին
ու
մանրամասն
գրիր
ինձ:
Իմ
{պարապմունքների}
վերաբերյալ
ահա
ինչ
կասեմ
քեզ.
ամբողջ
մ
միջնորդութիւնը:
Ազգային
խնդիրներով
{պարապող}
եւ
ազգի
վիճակին
ուշադիր
եղող
մարդը
չէ
կ
րդերից
մէկը՝
երանելի
Ղազարը,
սիրող
եւ
{պարապող}
այսպիսի
երկնաւոր
արուեստի,
դեռ
երեխայա
րբ
մի
վայրենի,
թափառական
որսորդութեամբ
{պարապող}
ազգ
սկսում
է
երկրագործութեան
ձէռք
զարկե
ատարակութիւնը
եւ
այն
ազգային
դպրութեամբ
{պարապողների}
համար,
թող
արգոյ
տպագրողը
հաճի
ընդունե
ւնք,
մանաւանդ՝
հացեղէն
ապրանքի,
որով
{պարապողքը}
մեծ
մասնով
երեւելի
արծաթագլխի
տէր
են:
աքինի
շրջակայքում.
այս
խորհրդածութենով
{պարապուած}
է
միտքս
այս
րոպէիս,
մինչ
գրում
եմ
Յիշա
նել,
վաճառականութիւն
է...
Ասացի,
այս
{պարապութեան}
միջոցին
գնամ
նայիբի
մօտ,
գուցէ
մի
բան
ւում
է
եւ
գործ
է
դնում
այդ
հնարը
մնացած
{պարապութիւնը}
լցնելու
համար,
որ
իսպառ
զանց
առնելի
էր
ից
խեղդում
են,
երբ
մի
փոքր
առողջանամ,
{պարապությունից}
այնքան
գրեմ,
որ
դուք
էլ
զզվիք,
բայց
ա
ւրգից:
Այստեղ
ոչինչ
նոր
բան
չկա,
ինքս
{պարապում}
եմ
եւ
ոչ
թե
76-ի,
54-ի,
այլ
38-ի
եւս
ռք
աստծո,
ես
առողջ
եմ
եւ
բավական
լուրջ
{պարապում}
եմ.
հուսով
եմ,
որ
տքնությունս
իզուր
չ
բաթ
տեսնվում
եմ
եղբորս
հետ
եւ
ինձ
համար
{պարապում}
եմ
կամ
ընթերցանությամբ,
կամ
թե
այս
կամ
րայ.
ամօթ
քեզ,
որ
այդպիսի
գործերով
ես
{պարապում}.
ո՛վ
գիտէ,
որքա՛ն
խեղճ
Հայ
պատանիք
ան
կան
եւ
այն՝
հարուստ
ընկերութիւնք,
որ
{պարապում}
էին
թռչնավաճառութեամբ
Հարաւային
Ամերիկա
հոգին,
ինչո՛ւ
նորա
բնակիչներից
շատերը
{պարապում}
են
մի
մեքենական
վաճառականութեամբ,
որի
սիրութեան:
Իմ
աչքումը
այն
մարդիկը,
որ
{պարապում}
էին
այսպիսի
գործերով,
ոչ
թէ
միայն
քրիս
ք
դարձան
ինձ
շատ
լաւ
ծանօթք,
բայց
նոքա
{պարապում}
էին
կամ
իւրեանց
ազգային
գործերով
կամ
ըն
շակերտ
գտայ
ես
ազգային
վարժարանում,
որ
{պարապում}
էին
նախակրթական
պարզ
առարկաներով,
ինչպ
ենք:
Ամբրոսիոս
եւ
Խորէն
վարդապէտքը
{պարապում}
են
այժմ
Ֆրանսիարէնից
Հայերէն,
Հայերէնի
րի
մէջ,
աւարտելով
իւր
ուսման
ընթացքը,
{պարապում}
է
ներկայումս
առեւտրական
գործողութեամբ:
ղ:
Մի
այլ
վաճառական
պարոն,
որ
նոյնպէս
{պարապում}
էր
այդ
առուտուրով,
գնում
է
Բէգզադէի
մօ
յլը
"
կամ
Յիշատակարանս
կարելի
եղածի
չափ
{պարապում}
են
ազգային
բաներով
եւ
միշտ
պիտի
պարապին
ւ
այս
պատճառով,
փոքրագոյն
մասը,
որ
չէ
{պարապում}
երկրագործութեամբ,
կարող
է
հաւաստի
լինե
երջանկութեան,
եթէ
ազգի
փոքրագոյն
մասը
{պարապում}
է
նորանով,
եթէ
միւս
մեծագոյն
մասը
ամու
ացնել
մի
բազմութիւն,
որ
արիաջան
փութով
{պարապում}
էր
այն
նուիրական
գործով:
Ո՞ւր
ար
տակ
ունենալ
մի
փոքր
հասարակութիւն,
որ
{պարապում}
էր
մասնաւորապէս
այն
նիւթով
կամ
առարկայո
-
Ճշմարիտ,
մտքումս
չէ:
Ի՞նչ
բանով
է
{պարապում}
այդ
անանուն
ազգը:
-
Այժմ
ոչնչով
չէ
այդ
անանուն
ազգը:
-
Այժմ
ոչնչով
չէ
{պարապում},
եւ
ոչինչ
բանի
պիտանի
չէ.
միմիայն
սու
ճարելով
այդպիսի
ծառայական
արհեստով,
նա
{պարապում}
է
եւ
զանազան
գրեանք
կարդալով:
Նա
միշտ
օր
(
այժմ
կը
լինի
նա
36
տարօք)
անդադար
{պարապում}
էր
զանազան
դիւթական
գրքերով.
ինչ
հին,
նելով
ծառայից,
իմացաւ,
որ
դիւթութեամբ
{պարապում}
է
դարձեալ
ախոռում:
-
Ի՛նչ
անքրիստոնեայ
-
Ի՛նչ
ես
խօսում:
-
Լսի՛ր,
նա
{պարապում}
է
Ալքիմիայով...
-
Ի՛նչ
ասել
է
Ալ
կոս,
թէեւ
շատ
կային
աննշան
մարդիկ,
որ
{պարապում}
էին
այդ
գիտութեամբ:
Այս
մարդերից
մինը
Սիգիսմունդ
Ֆուգգերոսի
մօտ:
Պարացելսոսը
{պարապում}
էր
որոնելով
ընդհանուր
դեղը
եւ
անորոշ
ժա
պաշտօնից:
Նա,
ուսուցանելով
Ալքիմիա,
{պարապում}
էր
եւ
գործական
բժշկութեամբ:
Մի
անգամ
հ
ացնել
չար
ոգիների
գործակցութեամբ:
Միշտ
{պարապում}
է
խեղ
եւ
խելառ
բաներով,
գիծեր
է
քարշու
ապագան,
չէին
իմանում
թէ
ի՞նչ
գործով
է
{պարապում}
Թիւթիւնճի-օղլուն,
կամ
ի՞նչ
աղբիւրից
ստ
յս
բանը
միմիայն
միտք
բերելով
հիանալու,
{պարապում}
ես
պարտէզը
չափելով,
նորա
ճանապարհների
թէ
բոլոր
աշտարակցիք
այգեգործութեամբ
են
{պարապում},
այդ
է
նոցա
ապրուստի
միակ
ճանապարհը:
Մինչ
յԱթոռոցն
ի
սահման
Ի
քերուբից
{պարառեալ}
՝
Արարչին
կալ
յանդիման,
Եւ
սեմ,
համարեայ
թէ
լի
էր
օդային
հանճարեղ
{պարառութեամբ},
ինչպէ՞ս
գեղեցիկ
մեկնում
էր
այն
սաղմոս
ակ
կերակրովք,
եթէ
միայն
կարելի
էր
իրօք
{պարարել}
եւ
կերակրել
հանգոյն
աղուիսուն
սառուցակե
Մեզ
պիտոյ
է
հարստութիւն,
Որ
{պարարենք}
մեր
մարմինը:
Հոգու
համար
ու
արկ
հարկանել,
գերի
գերել
եւ
այլն,
թող
{պարարեսցին}
քիմք
դոցա
եւ
նմանապիսեաց
այդունակ
կերակ
էրն
մեր
ի
գլխոյ
մերմէ,
փոքրիկ
հօտս
այս
{պարարի}
յուսով
տեսութեան
երկնառաք
Հօտապետիդ:
Ա
ասածի
պէս
բոլորովին
մարմին
դառնալով,
{պարարում}
են
գիշեր
ցերեկ
իւրեանց
փորը
եւ
այնուամե
ափոխ
լինելու:
-
Կրօնափոխութիւնը
մի
{պարարտ}
խորոված
չէ,
որ
կուշտ
փորով
դժուար
լինէ
վերասաց
տեղերում.
եւ
ի՛նչ
տեղեր,
ուր
{պարարտ}
հողը
բուսուցանում
է
գրեթէ
ինքնըստինքեան
ուրծքը
կատարելապէս
կերպարանագործուած
եւ
{պարարտ},
իսկ
հագուստը
վերջին
-
ամենանոր
ձեւով
տալիս,
որ
հաւատայինք,
թէ
մեր
փափուկ,
{պարարտ}
մարմինը
երբեմն
կարող
էր
աղիւս
պատրաստել
ով
հնոյն
մատենագրութեան
եւ
եթէ
ջովացեալ
{պարարտասցի}
անդաստան
բանականութեան
նորա
կենդանի
բար
ն
հիմնուեցաւ
Բազըլ
քաղաքում
եւ
Թէոֆրաստ
{Պարացելսոսը}
հրաւիրուեցաւ
ունել
այդ
ամբիոնը:
Այս
գե
մօտ,
յետոյ
Սիգիսմունդ
Ֆուգգերոսի
մօտ:
{Պարացելսոսը}
պարապում
էր
որոնելով
ընդհանուր
դեղը
եւ
ա
կատարեց
շատ
փորձեր.
Բայց,
-
ասում
է
{Պարացելսոսը},
-
ես
դեռ
շատ
յառաջ
գիտէի
փիլիսոփայակա
ուղարկել
էր
նորան
Կոստանդնուպօլիս:
{Պարացելսոսը}
երկար
ժամանակ
չմնաց
որպէս
ուսումնապետ
Ա
մի
վտանգաւոր
ցաւով
հիւանդ
աբեղայի
մօտ:
{Պարացելսոսը},
յառաջ
քան
թէ
սկսած
էր
գործ
դնել
իւր
բ
ցաւ
100
գուլդըն,
եթէ
միայն
առողջանայ:
{Պարացելսոսը}
պատրաստեց
օփիւմից
երեք
հատադեղ
եւ
քսան
ւանդը
խիստ
կարճ
միջոցում
առողջացել
էր:
{Պարացելսոսը}
կորուսանելով
այս
վէճը,
ցոյց
տուեց
դատա
ոստացած
արծաթը
շատ
մեծ
էր,
համեմատելով
{Պարացելսօսի}
կարճաժամանակեայ
բժշկագործութեանը,
ուստ
լքիմիան
սիրական
գիտութիւնն
էր
երիտասարդ
{Պարացէլսոսի}.
նա
ուսաւ
այդ
գիտութիւնը
նախ
Տրիթեմիոս
իբանանու
վասն
դատի
միոյ
ժամու
զերիս
ամս
{պարաւանդեցաւ}
այդր,
եւ
հուսկ
զկնի
առանց
կոչման
ել
բռ
նկին
22
106
Վ[եհափառ]
կաթողիկոսին,
ԺԲ
{պարբեր[ական]}
107
Եսայի
վարդապետին
108
Քուաքեռաց
ց:
Ես
հավատացած
եմ,
որ
այժմ
որեւէ
լավ
{պարբերաթերթ},
իսկ
ամենից
ավելի՝
քաղաքական
եւ
գրակա
որոնցից
ամենից
ավելի
աչքի
է
ընկնում
հայ
{պարբերաթերթերի}
cornage-ը:
Ոչ
պակաս
հետաքրքրական
են
թա
ղովականաց,
եւ
ոչ
ոք
գտաւ
ընդդէմ
դարձող
{պարբերական}
բանից
թղթոյն:
Այլ
յորժամ
նորին
վեհափառ
ն
գնահատել:
Ցանկանալով
ամեն
գնով
որեւէ
{պարբերական}
հրատարակության
խմբագիր
լինել,
ի
վերջո
կամ
շարունակուիլ
մի
այնպիսի
օրագիր
կամ
{պարբերական}
հրատարակութիւն,
որ
նուիրուած
լինէր
մաս
եթե
նրա
հարեւանները
չդադարեցնեին
իրենց
{պարբերականները}.
լավ
է,
որ
նրա
բախտից
դադարեցրին,
եւ
ացած
հայկական
հարցի
շնորհիւ,
եւրոպական
{պարբերականները},
Հայոց
լեզուին
անտեղեակ,
"
Կոնստիտուց
մեր
լեզվով
գրական
նորություններ,
բացի
{պարբերականների}
համաճարակից:
Ես
հավատացած
եմ,
որ
այժմ
մար
գործ
դրին։
Տակաւին
երեւում
են
քանի
{պարբերականք},
որ
"
Հիւսիսափայլում
"
երեւան
ելած
մակ
ղթ
մի
յանուն
վեհափառ
կաթողիկոսին,
ութն
{պարբերութեամբ},
զորոյ
զպատճէն
վաղ
ուրեմն
հասուցեալ
եմ
գի
դարաւոր
թշուառութեան:
Այս
վերջին
{պարբերութեան}
ընդդէմ,
մասնաւորապէս,
պիտի
եռ
գան
դար
ն
ոճը
ունի
այն
յատկութիւնը,
որ
ամենայն
{պարբերութեան}
վերայ
հարկաւոր
է
լաւ
մտածել,
մինչեւ
լա
յն
առարկաները,
որ
գտանւում
են
նորա
մէջ։
{Պարբերութիւն}
(Punctum)
երեւակայած
պատկերը
մանրամասնա
րոց
յիշեալ
է
իմ
յբ.,
յգ.,
եւ
՚ի
դ.
{պարբերութիւնս},
Սինօդն
զկոնդակն
զայն
լուեալ
եւ
յօրագր
լն:
Միթէ
տպարանն
շարադրե՞
յինքենէ
զնոր
{պարբերութիւնս},
եւ
զո՞
կամի
խաբել
Այվազովսքին.
չե՛մ
տորագրութեամբ,
դնում
եմ
այստեղ
մի
քանի
{պարբերութիւնք}.
"
Պարոն
Կոմս
Էմմանուէլ,...
յն
բոլոր
ձեւերը,
այն
լօգիկաբար
կապակից
{պարբերութիւնքը},
որոնցով
հարազատօրէն
կարելի
էր
ամենայն
տորագրությանց
փող
է
ստացել
եւ
600
մանեթ
{պարգեւ}.
տպագրությանց
ծախքը
հասնում
է
մինչեւ
1
ել
էր
կամար
շնորհք
արարչի
Հարազատ
{պարգեւ}
հայազգի
ոգին։
Գերեզմանական
ոգին
տալ,
եթէ
Ասմոդեյը
կը
տար
նորան
մի
{պարգեւ},
բայց
Ասմոդեյը
առաւել
խորամանկ
լինելով
անկ
լինելով,
ստացաւ
նորա
հոգին,
առանց
{պարգեւ}
տալու,
թէ
ինչպէ՛ս
պատահեցաւ
այս,
կ'իմ
միջոցին
իշխում
էր
բոլոր
Մօրէայի
վերայ,
{պարգեւ}
ստացաւ
մի
կտոր
հող՝
նորա
վերայ
վանք
ու
տանում
է
Մխիթարեանց
ձեռքով,
այդ
բոլորը
{պարգեւ}
է
պապականութեան
կողմից։
Այստեղ
քաջ
յայ
ելի
է
ընդունել
այդ
քամին
որպէս
երկնային
{պարգեւ}:
Ես
ինքս,
Էջմիածնի
մէջ
սեպտեմբերի
սկզ
ւր
աղքատ
քսակից
բաշխել
ազգի
մանուկներին
{պարգեւ}
։
Հեղինակը՝
իւր
ախատութեամբը,
իր
ազգի
աց
ձեզ,
թէ
կտակ
իցէ
երկրորդն,
այդ
լոկ
{պարգեւագիր}
է,
ի
կենդանութեան
Մասեհի
Բաբաջանեանին
ավարութեան
կտակակատարաց,
բ)
զի
թէ
{պարգեւագիր}
էր,
ուրեմն
զկնի
մահու
կտակողին
պարտ
էր
քեմ
առաջի
քո
եւ
հրատարակեմ
զթուղթն
զայն
{պարգեւագիր}
լոկ
արարեալ
ի
կենդանութեան,
որ,
ըստ
օ
ասէր,
վճռել
կտա՞կ
իցէ
թուղթն
այն,
թէ
{պարգեւագիր}:
Ընդ
այս
յեղափոխութիւն
գործոյն,
որ
твенная
запись)
եւ
ոչ
իբրեւ
զկտակ,
եւ
{պարգեւագիրն}
վաւեր
է
եւ
երկոքումբք
վկայիւք
ըստ
յայնժ
ռաջ
վարել
զդատն
ըստ
զօրութեան
կտակին
եւ
{պարգեւագրոյն},
այն
է
պահանջել
զկէս
յարդեանց
երկուց
վ
նել
ընդ
բողոք
իմ
ըստ
զօրութեան
տակին
եւ
{պարգեւագրոյն}:
Գեներալ
Պրօկուրօրն
առ
այս
բողոք
պա
Բ-ի
ձեռքով,
1779
թուականի
տրուածքը
եւ
{պարգեւաթղթի}
մէջ
նշանակուածքը,
Գերագոյն
ողորմութեամ
մութեան
համար
ՄԵՐ՝
այս
վերստին
շնորհած
{պարգեւաթուղթը}
սեպհական
ձեռքով
ստորագրեցինք
եւ
ամրացնե
,
գործն
այն
բովանդակ,
այն
է
կտակն
եւ
{պարգեւաթուղթն},
թուղթն
երեսփոխանութեան
եւ
բողոք
իմ
այ
իրաւունքները
եւ
առանձնաշնորհութիւնքը,
{պարգեւած}
ի
Տէր
հանգուցեալ
Մեծ
Թագաւորների,
ՄԵՐ
եղէն
կեանքը
վերացաւ։
Իսկ
եթէ
Քրիստոսի
{պարգեւած}
Աւետարանից
կամենան
այսպիսի
օրինակներ,
՝
Յիսուսի
Քրիստոսի
արիւնով
մարդկութեանը
{պարգեւած},
կենտրոնանում
է
մի
մարդու
մէջ,
ուր
մի
ից
դուրս
էր,
Սէն-Ժերմէնի
Աբբային
Պապից
{պարգեւած}
արտօնութեան
զօրութենովը։
Իգնատիոսը
գրե
նօթութիւնք
ստանալ,
թէ
շատ
ժլատ
լինելով
{պարգեւատրելու}
մասին,
այնքան
սրտով
չէր
կատարելու
յիշո
ականատեսք,
եւ
մինչ
Թադթէոս
եպիսկոպոսն
{պարգեւատրի}
՚ի
շահէն
պարսից
երկրորդ
աստիճանի
նշանաւ
ղեք
եւ
աստված
քեզ
կատարյալ
առողջություն
{պարգեւե},
ամառն
աստուծով
կտեսանենք
եւ
այս
բաներ
լ,
Իմ
հողանիւթ
շինուածքին
Կենդանութիւն
{պարգեւել}.
Ես
անբարբառ
մի
մանուկ
Երկու
ձեռքս
պար
,
շատ
հաճութեամբ
ընդունելով
այս
ընծան,
{պարգեւել}
է
ճարտարագէտ
Պ.
Պատկանեանցին
մի
գեղեցի
ել
Եւրոպիոյ
մէջ,
եւ
որ
այնպէս
առատօրէն
{պարգեւել}
է
բնութիւնը
Ասիային:
Անգլիոյ
երկր
լ,
Իմ
հողանիւթ
շինուածքին
Կենդանութիւն
{պարգեւել}.
Ես
անբարբառ
մի
մանուկ
Երկու
ձեռքս
պար
լեզուին
Ազգը
նորան
զլացաւ
Գիր
{պարգեւել}
անշուք
շիրմին։
Խարխարեալ
տա
ւ
փառաւորութեամբ
լցուած
հմտութիւնը,
որ
{պարգեւել}
է
եւ
բերել
է
նոցա
շքեղութիւն
եւ
պարծանք
ստիարակութիւն,
որ
կարողանայ
ազատութիւն
{պարգեւել}
մտքին,
այսպիսի
ծառայեցուցիչ
գաղափարներ
ալու
համար,
ասաց
նախագահին.
"
Աստուած
{պարգեւել}
է
մի
քանիսին
խօսելու
շնորհք,
ուրիշների
դեգրել
զմարդիկ
Հօր,
ի
ձեռն
արեան
իւրոյ
{պարգեւելով}
զազատութիւն
հոգւոց
եւ
մտաց,
այլ
եւ
մար
սին։
Պիոս
VII,
ֆիզիկական
կենդանութիւն
{պարգեւելով}
մահով
դատապարտուած
Կարգին,
չէր
կարող
ջ
անբաղդ
ազգերին
մի
ազատ
եւ
հանգիստ
կեանք
{պարգեւելու}
համար
եւ
փոքր
առ
փոքր
իւրեանց
Կարգի
իշխ
որ
ամենայն
ծնող,
փոխանակ
մի
խաղալի
բան
{պարգեւելու}
իւր
զաւակին,
Ռօբինզօնի
պատմութիւնը
ընծ
վայր
հանգտեան,
Որ
ազգին
գիր
{պարգեւեց}
՝
Կեանք
տուեց
Հայոց
լեզուին
Ա
ետիկեան
Ծերակոյտը
մշտնջենաւոր
ժամանակով
{պարգեւեց}
միաբանութեանը
Սուրբ
Լազարոսի
վանքը՝
մօ
տակութիւնը։
Յայտնի
է
նոյնպէս,
որ
պապը
{պարգեւեց}
Դմիտրի
Դալմաթեան
դուքսին
թագաւորի
պատու
էս
հասայ
շուտով,
Փառք
ու
պարծանք
{պարգեւեցի}
ես
իմ
ազգին:
Եթէ
տեսայ
ես
Ռ
Քրիստոս
մեռաւ,
որ
հարստութիւն
եւ
փառք
{պարգեւէ}
մարդկութեան,
քա՛ւ
լիցի.
հեռի՜
այսպիսի
հնարը
Պապի
դռնումը,
որ
յառաջադիմութիւն
{պարգեւէ}
Իգնատիոսի
մտադրութեան։
Ամենայն
բան
լաւ
ը
ներքին
համոզմամբը
մերժուած
Հռովմէական
{պարգեւը}
չելնէ
նէ,
կատակնիս
ետ
կ՚առնենք...
Գնա
ք
կարող
չյաւելացնել,
որ
այս
կայսերական
{պարգեւը}
եւ
հաճութիւնը,
եթէ
մի
մասնով
պիտի
վերա
վիշը:
Խանը,
ընդունել
է
այս
հոգեւոր
{պարգեւը}
շատ
սիրով,
եւ
հրամայել
է
գանձապետին
մե
նպէս
վայելած
եմ
այս
բնութեան
զուարթարար
{պարգեւը},
էշ
նահատակ
եղած
լինելով
ցերեկուայ
դժո
չպէս
պատրաստ
էր
դա
զոհել
ամենայն
ինչ
մի
{պարգեւի}
համար:
Վերջին
անգամը
խոստացել
էր
Ասմոդ
ս
էր
պատճառը,
որ
առանց
Ասմոդեյի
կողմից
{պարգեւի},
նորա
հոգին
եկած
է
ձեր
խաւար
տէրութեան
ղտորութիւնք
հետ
դնելով
բարեկամական
ձեռք
{պարգեւին}
միմեանց:
Ախ,
պարո՛ն,
երեւում
է,
որ
ւեցան
նորա
մօտ
ամենայն
կողմից
առատաձեռն
{պարգեւներ},
եւ
Վենետիկեան
Ծերակոյտը
շնորհեց
միաբա
տկանել
Նախիջեւանայ
եւ
ոչ
ի
կենդանութիւն
{պարգեւողին},
մինչ
պարգեւողն
ասէ,
թէ
բանի
զայն
տու
իւնեանին:
Այսու
ամենայնիւ
զայսոսիկ
ինձ
{պարգեւողին}
Աստուծոյ
մատուցանեմ
փառս
եւ
երկրպագութի
եւ
ոչ
ի
կենդանութիւն
պարգեւողին,
մինչ
{պարգեւողն}
ասէ,
թէ
բանի
զայն
տուն
ի
սեպհականութեն
իւր
անձը
այս
կէս
հոգեւոր,
կէս
դիւթական
{պարգեւովը},
յաւելացրել
է
ուր
սեփական
խստութիւնը
ա
կնորսութեան
տեղեր,
ամենողորմ
գթութեամբ
{պարգեւում}
ենք
մշտնջենաւոր
ժամանակով
բոլոր
հասարակ
նոցի
անուններով.
մշտնջենաւոր
ժամանակով
{պարգեւում}
էին
իւրեանց
գոյքը
այդ
աստուածահաճոյ
շին
քին։
Օրհնեալ
է
Աստուած,
որին
ճանաչելը
{պարգեւում}
է
մեզ
անմահութիւն։
Ուրեմն
եղբա՛րք,
չա
հետեւ
տեղացի
կարծիքով
այդ
արարողութիւնը
{պարգեւում}
է
ցաւերին
բժշկութիւն
եւ
թեթեւութիւն,
վ
կը
օրիորդ
Թիւթիւնճի-օղլուի
անունով,
ես
{պարգեւում}
եմ
նորան
առողջութիւն:
Խմեցին
եւ
միւս
բ
՛ղ
ասեն
ուրեմն,
որի՞
համար
շնորհուելով
{պարգեււում}
է
վարդապետութեան
խօսքը,
ասողի՞
համար.
"
որովհետեւ
շնորհը
յետ
չէ
դառնում,
եւ
{պարգեւքը}
չեն
պակասում
",
այլ
դոցանից,
որ
իրենց
մ
մի
մարդ
իմ
անունը
Աւագի
մօտ,
մի
քանի
{պարեգոտաւորների}
առջեւ,
տրտում
հառաչանքով
ասաց,
թէ.
"
օտար,
կամ
մի
ուրիշի
ծառայ.
որովհետեւ
{պարեգօտ}
հագնողները
ազատուած
են
Քրիստոսով։
Իսկ
է
ուսել
Սուրբ
հաւատը,
թէ
Աղանն
է
նորան
{պարեգօտ}
հագցրել։
Փարպեցին,
եթէ
նաեւ
մի
ամիս
լ
էի
զպարարումն
զայն։
Յորոյ
վերոյ
տեսեալ
{պարեգօտաւորաց},
զայրագնեալ
իմն
զօրհնելոյ
տիկնոջ
Աւագի
այլում
"։
"
Եւ
զիմ
շնորհս
քան
զբազումս
{պարեգօտաւորաց}
"
(
զօրացուցեալ
պայծառացոյց
Վերին
Խնամա
ագին
":
Մի՞թե
հնար
է
ընդ
ապերախտութիւն
{պարեգօտաւորացս}
չքստմնիլ....
Մամբրէ
վերծանող,
անի
"
անուն
ունենալ,
քան
թէ
կապուիլ
մի
{պարեգօտաւորի}
անունի
հետ,
որ
շատ
կարելի
է
թէ
անաջողո
մէջ,
եւ
իմ
շնորհը՝
առաւե՛լ,
քան
շատ
{պարեգօտաւորների}
շնորհից
(
ահա
անզգամեցայ
եւ
խօսում
եմ,
նելու
մասին,
իսկոյն
յարում
է.
"
քանզի
{պարեգօտաւորք}
ազատեալ
են
'ի
Քրիստոս
"։
Մեզ
թւում
է,
այ
գլխաւորաց
քահանայութեանն,
յայն
սակս
{պարեգօտաւորք}
սեղանակապուտ
ձեռօք
ընդ
ոսկերս
սրբոյն
մա
՝
մինչդեռ
գայր
ի
ճանապարհի
եւ
լուան,
(
{պարեգօտաւորք}
Հայոց)
որպէս
ի
վերայ
թշնամւոյ
ընդ
դէմ
յօրինակաց
երկասիրութեանցն
ի
ձեռս
բերէին
{պարեգօտաւորքն},
զայն
ամենայն
կամ
ի
հուր
դատէին
եւ
կամ
յս
խօսքը,
երբ
իր
ազատութիւնը
հիմնում
է
{պարեգօտի}
վրայ՝
աւելցնելով
տակաւին.
"
իսկ
որ
զա
ատուցանելով
զնա
'ի
ծառայութենէ
աշխարհիս
{պարեգօտիւք}
։
Զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սրբ
ելցնելով
տակաւին.
"
իսկ
որ
զատոյցն
զիս
{պարեգօտիւք}
'ի
ծառայութեան
աշխարհիս
եւ
ա՛զատութեան
իստոսով։
Իսկ
ինձ
աշխարհի
ծառայութիւնից
{պարեգօտով}
որոշող
եւ
ազատութեան
պատճառ
եղողը
Տէր
Ա
յ,
անբնական
է
առն
մտեալ
ի
տուն
մեռելոյ
{պարել}
որպէս
ի
հարսանիս,
այսպէս
եւ
մուսայն
ոչ
ւն
հայկական
որդւոց,
որք
ի
խնդիր
աւուրն
{պարենի}
անբանացեալ
չիցեն
աղքատ,
ողորմելի,
առա
,
մանավանդ,
նորին
գերազանցություն
պ.
{պարետի}
շնորհիվ
մինչեւ
ժամը
11-ն
ինձ
իմաց
են
տա
ամակն
ինձ
համոզեց,
որ
դու
չես
եղել
պ.
{պարետի}
մոտ:
Սույն
նամակն
ստանալուն
պես,
ստաց
նեղություն
տվի
նորին
գերազանցության
պ.
{պարետին},
որ
նա
քեզ
հաղորդի
այդ
մասին:
Վեպերը
քշաբթի,
ես
նույն
օրն
էլ
վերադարձրի
պ.
{պարետին},
ենթադրելով,
որ
ամսույս
15-ին
իմ
գրած
ւն:
Քո
եղբայր
Միքայել
92.
ԲԱՆՏԻ
{ՊԱՐԵՏԻՆ}
ЕГО
ПРЕВОСХОДИТЕЛЬСТВУ
ГОСПОДИНУ
КОМ
ան,
որպէս
զի
կարողանան
կամեցածների
պէս
{պարեցնել}
։
Մելեօնումը,
բռնուեցաւ
մի
երիտասա
դ:
Եղբայր,
եթե
բանը
սերի
կգա,
ես
քեզ
{պարզ}
ասում
եմ
ահա,
երանի
եւ
հազար
երանի
կլի
հաճո
չէ,
ինձի
սիմ
սիմ
մի
ասեք,
գրեցեք
{պարզ},
վեր
առնեմ
մի
հավատարիմ
եկողի
հետ
ուղա
ամսի
17-ը,
մինչդեռ,
բովանդակությունից
{պարզ}
էր,
որ
այն
գրված
էր
15-ին՝
նորին
գերա
ասիրել
են
Աստվածաշունչը,
շոշափելու
չափ
{պարզ}
է,
որ
այդ
ժողովուրդն
ունենալով
այդպիսի
երս
":
Սպասելով
տեսակցության
կամ
ավելի
{պարզ}
խոսքերով
շարադրված
նամակիդ,
ես
առայժմ
յն
փողը,
որի
մասին
գրել
էիր,
թե՞
ոչ:
{Պարզ}
է,
որ
դրա
պատասխանը
կարճ
է՝
այո
կամ
ո
,
երբ
Անզլիայի
եւ
Ֆրանսիայի
միտումը
շատ
{պարզ}
է:
Այդ
հարցը
շատ
պատասխաններ
ունի,
բա
ական
գավազանը:
Իմ
ամբողջ
շարադրածից
{պարզ}
է,
թե
ես
ինչ
ուղղություն
եմ
բռնել:
Ոչ
յն
պատճառով,
որ
ինչքան
կարճ
է,
այնքան
{պարզ}
է,
ինչքան
ազատ
է
խառնաշփոթություններից
ականով
կատարելու
այդ
վավերագիրը:
Ո՛չ:
{Պարզ}
է,
որ
նրանք
չէին
կարող
կատարել
օրինակա
արելի՞
էր
արդյոք
օրինական
ճանաչել
այն:
{Պարզ}
է,
որ
այդ
անկարելի
է
եւ
բացի
դրանից,
րել
է
մեր
Մագիստրատին
64
հազար
ռուբլի,
{պարզ}
է,
որ
նա
այդ
64.
000
ռ.
նորից
վճարելո
ցին,
Բոլոր
գործած
մեղքերըս
Հազիւ
կասեմ
{պարզ},
մեկին:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
թէ
նոցա
Հայութիւնը
եւ
ազգասիրութիւնը:
{Պարզ}
երեւում
է
ահա
սորանից,
որ
Նախիջեւանի
ա
րը,
այնուամենայնիւ
աւելորդ
չէր
մի
փոքր
{պարզ}
խօսել:
Ազգային
ուսումնարան
ասելով
ւր
սառն
ծանրութենից,
բուսուցանում
է
մի
{պարզ}
ծաղիկ,
միւս
օր
ահա
Բորէասը
իւր
մահաշու
աբաթ
մնացի
գոմի
մէջ:
Ստանում
էի
մի
շատ
{պարզ}
կերակուր,
խմելիքս
էր
կորեկաջուր:
Այդ
նակի
անփորձութիւնը
բնագիտութեան
մէջ
շատ
{պարզ}
երեւում
է,
մինչ
խօսելով
Բաքուի
հրաբուղ
րժարանում,
որ
պարապում
էին
նախակրթական
{պարզ}
առարկաներով,
ինչպէս
նաեւ
Մուրադեան
վար
քանքար,
եւ
այդ
քանքարը
կարող
էր
աւելի
{պարզ}
եւ
վառ
երեւել,
եթէ
աբեղայական
սեւաթոյր
Երիտասարդը,
ինչպէս
վերեւում
գրածներիցս
{պարզ}
երեւում
է,
ընկեր
չէր,
ուրեմն
եւ
ոչ
բա
ս
եկան
իւրեանց
փառահեղ
բնակարաններից
եւ
{պարզ}
երկնքի
տակ՝
գետնի
վերայ
տարածուելով,
մարդ
չկար
նոցա
ձեռքին
ջուր
ածող
կամ
այն
{պարզ}
կերակուրը
եփող,
որով
ապրում
էին:
Իւրե
բոլոր
գիւղերում
եւ
քաղաքներում
հաստատել
{պարզ}
դպրոցներ,
որոնց
պաշտօնը
էր
լեզու
եւ
գի
կամ
կարող
էր
գրել,
ըստ
որում,
չկային
{պարզ}
եւ
նոր
աղբիւրք:
Լուռ
մնալ
մի
այլ
հ
ելի
է
այսպէս
ասել,
եւ
այս
բանը
կ՚երեւի
{պարզ},
եթէ
օրինաւոր
կերպով
քննութեան
տակ
դրո
ոթում
է
եւ
խռովում
է
քո
խաղաղութիւնը
իմ
{պարզ}
հարցմունքս,
եւ
կամենում
ես
բռնակալ
հայ
կրագիտութեան
վարդապետների
գրուածքը,
մի
{պարզ}
բնագիտական
եւ
երկրագիտական
տեսութիւն,
Բայց
կառավարութիւնը
եւ
ազնուականութիւնը
{պարզ}
տեսնում
էին
այս
տեսակ
ազատութեան
անհնար
ինգ
կամ
828,
810,
344
ֆրանկ
կամ,
աւելի
{պարզ},
իւրեան
իսկ
առատ
հաշուով
4,
106,
152,
մինչ
հանդիսի
մէջ
երեւում
են
մարդիկ,
որ
{պարզ}
աչքով
տեսանելով
եւ
հասկանալով
ճշմարտութ
նոց
աղքատ
Հիւրընկալ,
համեստ
օթեւանում
{պարզ}:
"
Կա՛ց
",
դռնապանը
ինձ
ձայն
է
տալիս
եւիթեւ
Գլորւում
են
տագնապով,
Դատավճիռը
{պարզ}
է
`
"
Անմեղութիւն,
գնաս
բարո՜վ
":
-
Ի
ք
անդր
՚ի
սեղան
քաջամոյն։
Զանօսրութիւն
{պարզ}
օդոց
ես
գունեցի
երփնորակ,
Ընդ
ազգ
երջանիկ,
քեզ
ամեն
մարդ
Չի
ճանաչիլ
{պարզ}
աչքով,
Միշտ
չարաչար
կը
գործածէ
լիս
էր,
Քարտուղարը
ծառի
յետքից՝
{պարզ}
ամենը
տեսնում
էր.
Նա
իւր
մտքում
ո
մտնի
սեւ
հողի
ծոց,
Խաւար
ու
զուրկ
{պարզ}
լուսից։
Մահը
եկաւ,
բացեց
դ
ի՛նչ
աստղ
է,
հայրիկ,
Որ
այնպէս
{պարզ}
վառւում
է,
Նորա
մաքուր
պայծառ
լո
ոլոր
գործած
մեղքերըս
Հազիւ
կ՚ասեմ
{պարզ},
մէկին:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի
ն
ցուրտ
շունչ
թէեւ
դեռ
չկար,
Բայց
{պարզ}
նորա
հետք
երեւելի
էր։
Արեւն
իմաց
գծագիրն
ինձի
ցոյց
տուեց,
Այս
{պարզ}
նշաններ.
Գիրսաս
էր
անուն։
.
Պ.
Չամուռճեանի
եւ
մեր
գրուածներից
{պարզ}
երեւում
է,
որ
մեր
երկուքի
ճանապարհը
այ
մերժում
ենք
միահամուռ:
Մէք
խօսում
ենք
{պարզ},
այնպէս,
ինչպէս
առանց
կարմրելու
կարող
նոյնանշան
բառեր,
եթէ
նոր
լեզուն
աւելի
{պարզ}
եւ
անզարդ
է
իր
ձեւերով,
այդ
չէ
նշանակո
ի
շնորհին։
Այս
ողբալի
բանի
պատճառը
{պարզ}
տեսանելի
է
ամենայն
մարդու,
եթէ,
միջին
գործ
դրել
եմ
ամենայն
ջանք,
որ
իմ
գրածը
{պարզ}
լինի
եւ
հասկանալի
եւ
որքան
կարելի
է՝
մ
,
պահպանելով
նախնական
արմատն
ու
հիմքը,
{պարզ}
ու
գեղեցիկ
հաղորդակցվի
ժողովրդի
հետ,
ժ
ւնը
ցած
իջանելով
յուր
վեհանիստ
աթոռից,
{պարզ}
եւ
հասկանալի
լեզվով
խոսում
է
հասարակ
մա
աջաբանութեան
մէջ):
Այս
գրութիւնից
{պարզ}
երեւում
է,
որ
փիլիսոփայութիւնը
իջնելով
ունի,
ոչ
արժէք
":
Այս
դրութիւնը
աւելի
{պարզ}
կերպով
հասկացնում
է
եւ
արդարացնում
է
իր
ջել,
որ
հանդիպողը
ծունր
դնէ
իր
առջեւ,
{պարզ}
ցոյց
է
տալիս,
որ
այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ղապէս
երեւում
է
նորա
քաղաքական
կեանքում
{պարզ}
եւ
շօշափելի
կերպով:
Երեսունից
աւելի
կտ
թեան
յայտնի
սկզբանը
վրայ
հիմնուած
աւելի
{պարզ}
ձեւերը,
գոնէ
տեսական
յարաբերութեամբ
կա
Նորա,
որպէս
առաջադիմութիւն
ընդունած
"
{պարզ}
ձեւերը
",
որ
հիմնուած
էին
նոր
տէրութեն
իշտ
պաշտպան
այդ
սկզբունքներին:
Սորանից
{պարզ}
է,
թէ
անդրանկական
համակարգութիւնը
լոկ
ւտ
ճանապարհի
վերայ
երկար
գնալ:
Երկինքը
{պարզ}
էր,
արեւմտքումը
չէր
երեւում
բոլորովին
թներից:
Շիջանում
էին
այնուհետեւ
երկնքի
{պարզ}
երեսի
գիշերային
բիւրաւոր
անձեր
կանթեղնե
բ
պէտք
է
յաղթել:
Այնտեղ
վարում
էինք
մի
{պարզ}
կեանք
միմեանց
քաջալերելով
ընդդէմ
ահի
եւ
է,
դէպի
ինձ
ուղղած
իւր
քայլերը,
նորա
{պարզ}
երեսի
վերայ
տարածուած
էր
տրտմութեան
վար
թերի
մէջ
այս
ամենը,
այն
ժամանակ
առաւել
{պարզ}
վճիռ
կը
հատանէ
դոցայ
արարքի
վերայ:
Իմա
է՛
եւ
մանաւանդ
առաջարկուած
հնարները
շատ
{պարզ}
բաներ
լինելով,
օրինակ
սառն
ջրով
լուացո
Փարպեցին։
Նորա
Թուղթը
եւ
յառաջաբանը,
{պարզ}
երեւում
է,
որ
պահել
են
իրենց
մէջ
եղած
կամ
Նորքում
լինելու
վրայ,
ասել
է,
թէ
{պարզ}
ըմբռնողութիւն
չունի
այն
մասին,
թէ
ինչ
մեզ
հողեղէն
վկայութիւնք,
երբ
գրաւոր,
{պարզ}
եւ
բացայայտ
յիշատակարան
կայ
այդ
մասին։
գաթանգեղ.
եր.
329)։
Սորանից
մենք
{պարզ}
տեսնում
ենք,
որ
ոսկի
խարիսխ
ունեցող
հր
եղեցին
Աստուծոյ
"
(
եր.
375)։
Այս
{պարզ}
եւ
բնա՛ւ
երկբայութեան
տակ
չընկնող
վկայո
ը՝
ստո՛յգ,
անցքերի
դասակարգութիւնքը՝
{պարզ},
եւ
ժամանակագրական
յաջորդութիւնքը՝
ան
ւթիւնը,
որ
շատ
դիւրութիւն
է
տալիս
բանի
{պարզ}
հասկացողութեանը,
ձախողակի,
շփոթուել
է
սի
խնդրէին
զտեղին։
Այս
այն
աստիճանի
{պարզ}
կանոն
է,
որ
բնաւ
օրինակ
եւս
չենք
ուզու
թրչվեցի,
թրչվեցայ,
որի
կազմուածքը
աւելի
{պարզ}
է
եւ
կարճ։
Եթէ
բայը
դիմաւոր
է,
"իմ
գրութեանց
մէջ
կամ
իմ
գրուածքի
մէջ"։
{Պարզ}
է,
թէ
այս
ընդունելութիւն
չէ,
այլ
գոյակա
լինի
քո
խօսածը,
ուրեմն
պիտոյ
էր
խօսել
{պարզ}
եւ
կենդանի
բարբառով,
եթէ
կամք
ունէիր
կ
րհուրդ
եւ
ո՛չ
գաղափարական
միայն:
-
{Պարզ}
եւ
կենդանի
բարբառով,
-
կրկնեց
ինքը
ինք
կանութեան
դեւը,
միանգամայն
քարացած,
-
{պարզ}
եւ
կենդանի
բարբառով...
բայց
զրկեալ
է
ս
քեզ
հրամայում
եմ
իմ
ասածի
նման
գրել,
{պարզ},
առողջ,
բնական,
հասկանալի,
առանց
դպ
սկանո՞ւմ
ես
թէ
չէ:
-
Գրել
առողջ,
{պարզ},
խելացի...
-
կրկնեց
քթի
տակին
գրակա
կ
է,
սպիտակ,
մազերը
շիկագոյն,
աչքերը
{պարզ}
երկնագոյն,
շրթունքը
կարմիր,
որի
երեսը
քամակում,
շատ
սիրել
էր
նորան,
այդպէս
{պարզ}
սրտով
մարդ
եղածի
համար,
այնուհետեւ
ծան
ի
էր,
որ
Թիւթիւնճի-օղլուի
ապրուստը
շատ
{պարզ}
էր,
նորա
կեցութիւնը
շատ
հասարակ.
մարդ
խառնութիւնը
ծառերի
մէջ,
թէեւ
ոչ
այնքան
{պարզ}.
պատճառ,
օդը
շատ
թանձր
լինելով,
թոյլ
իւրեանց
ուսեալք
'ի
նոցանէ
'ի
գործ
արկին
{պարզ}
մտօք
եւ
առանց
փօլիթիքայի։
Զի
թէ
ճշ
ենդանարար
աղբիւրի
մօտ,
ուստի
բղխում
էր
{պարզ}
եւ
վճիտ
սէր,
ճշմարտութիւն
եւ
ազատութիւ
օսքերից,
որ
տալիս
է
իւր
աշակերտներին,
{պարզ}
երեւում
է,
որ
ունէր
նա
իւր
սրտի
խորքու
մենայն
տեղից։
Գիշերները
անցուցանում
էր
{պարզ}
երկնքի
տակ.
նորա
օտարութիւնը
ժողոված
է
յս
աստիճանաւորքը
ունին
իւրեանց
պաշտօնքը
{պարզ}
եւ
յատկացած։
Բայց
այսքան
պաշտօնների
գո
ին
Պապական
իշխանութեանը։
Երբ
վարդապետը
{պարզ}
հոգով
ասաց
իւր
կարծիքը,
Կարդինալը
գոռա
ասխանեց,
թէ
նորա
կոնդակը
բացայայտ
է
եւ
{պարզ},
եւ
թէ
ինքը
չէ
կարո՛ղ
սխալուիլ)։
Ք
յարում
են
Ռուսաստանի
կողմը:
Այս
մասին
{պարզ}
խօսում
են
Դռան
պաշտօնեաները,
ինչպէս
նա
պաս
խօսքերը,
որ
այլաբանութիւն
չէ,
այլ
{պարզ}
անուն,
չգիտենք,
թէ
Վարագա՞յ
Խաչինն
է
տակ
ընկել
նորա
լեզուն։
Այս
դրութիւնից
{պարզ}
երեւում
է,
թէ
որ
աստիճանի
թեթեւամտութի
որոնց
ժամանակագրական
յաջորդութեանց
մէջ
{պարզ}
երեւում
է,
թէ
մենք
կանգնած
չենք,
այլ
է
իւր
ձեւով,
բայց
այդ
մի
քանի
տողից
էլ
{պարզ}
տեսնում
ենք
նորա
ուղղութիւնը
նրա
լեզուի
կին
ներգործութեանց
",
-
գրում
է
նա,
որ
{պարզ}
գրաբառի
կանոնիցն
էլ
դուրս
եւ
աւելի
միջա
նչիւր
այդ
գոյները
մեզ
ցոլացնող,
այնքան
{պարզ}
կը
տեսնվի
մտքի
ամբողջ
նկարը,
բայց
եթէ
,
գոնէ՛
մասնաւորապէս,
համեմատուիլ
նորա
{պարզ},
անզարդ
եւ
բոլորովին
անխարդախ
եւ
բնակա
արդիթերը
կարելի
է
ընդունել
որպէս
լոկ
եւ
{պարզ}
նկարագիր
բնութեան,
ուր
բնականաբար
եւ
ա
իր
քոյրը
Սօսին
տալ
էր
եւ
ոչ
խաբել,
այդ
{պարզ}
երեւում
է
Հեթումի
եւ
իր
կնոջ
խօսակցութի
րաւունք
ունինք,
մանաւանդ
եթէ
յիշենք
թէ
{պարզ}
եւ
հասարակ
ժողովրդի
համար
որքա՞ն
վնասակ
հետախոյզ
բանասէր
"
չեղող
կարդացողքը,
-
{պարզ}
մահկանացուքը
հասկանան
այն
փոխաբերական
ձ
ած
մեռելների
հետ
խօսել:
Այս
դրութիւնից
{պարզ}
երեւում
է,
թէ
որ
աստիճանի
թեթեւամտութի
բռնել
եւ
ամրացրել
թղթի
վրայ,
եւ
այն,
{պարզ},
բնական
եւ
անզարդ
խօսքերի
միջնորդութեա
ւ
վերջը,
բնութեան
նկարագրութիւնը:
Այդ
{պարզ},
միեւնոյն
ժամանակ
հոյակապ
նկարագրութիւ
յ
Հեթումին
Վաղարշակենց
Արշակի
մեռնիլը:
{Պարզ}
է,
թեւ
արգոյ
հեղինակը
կրօնաբար
ուզում
տնտեսութեան
մասին
մենք
լսում
ենք
մի
շատ
{պարզ}
եւ
սրտաշարժ
խօսակցութիւն,
երբ
Սօսենք,
լ
բռնի
`
պարծենա
":
Այս
խօսքերից
{պարզ}
երեւում
է,
թէ
ի՞նչ
սիրով
պահւում
է
այն
նորա
անունով
միայն
ուսումնականներին
մի
{պարզ}
եւ
յայտնի
ճշմարտութիւն
ապացուցանելու
հա
էր
ուսել,
որ
նորան
անծանօթ
էր.
այսքան
{պարզ}
եւ
լուսապայծառ
ճշմարտութիւնը
չեն
կարողա
ւ
անխարդախ
դէպի
ինքը
սէրը,
նա
ուղիղ
եւ
{պարզ}
մտքով
կը
տեսանէ
այս
չնաշխարհիկ
եւ
իմաստ
մեռած
դիակի
հետ՝
երեմիականներ
կարդալ,
{պարզ}
եւ
յայտնի
թշնամութիւն
է
մեռածին
եւ
ոչ
ս
եթէ
ոչ
մտքի
ձեւի
ցոլացումը։
Սորանից
{պարզ}
երեւում
է,
որ
գեղեցկութիւն
խօսքը,
լոկ
րուայ
գեղեցիկը՝
առաջիկայ
տարում։
Սորա
{պարզ}
եւ
շօշափելի
օրինակը
թերեւս
շորերի
վրայ
վ՝
նոր
Գրենլանդիու
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
{Պարզ}
է,
թէ
պէտքը
նախընտիր
է,
քան
թէ
գեղեցկ
ան
կամ
ճարտարութեան։
Այս
դրութիւնից
{պարզ}
տեսնում
ենք,
թէ
ինչ
աստիճանի
տղայական
մերժելու։
Խելքը
գլխին
մարդը
տեսնում
է
{պարզ},
որ
հին
լեզուի
իրաւունքը
երբէք
աւելի
չ
պէս
եւ
միւս
բոլոր
անդամները
կամ
գոյնը։
{Պարզ}
է,
թէ
այնպիսի
գործողութիւնք
նորածին
մա
ն,
քան
թէ
սոխը
եւ
սխտորը։
Պատճառը
շատ
{պարզ}
է.
որովհետեւ
Իսրայէլը,
դարաւոր
ժամանա
այն
չկամեցաւ
լսել,
այլ
Մովսէսի
քարոզած
{պարզ}
Եհովայի
կրօնի
վրայ
պատուաստեց
նաեւ
մարտ
ւթեան
վերին
տեսչութեանն,
զորմէ
չկարեմք
{պարզաբանել}:
Յետ
ազգովին
ընտրելոյ
զնուաստութիւն
uարակի
ցայս
վայր
խօսեցայ,
՚ի
մասնաւորի
{պարզաբանել},
գէթ
՚ի
վկայութիւն
աղէտիցն,
որոց
տանե
սելու
տեղը
չէ,
բացի
այդ,
նման
հարցերի
{պարզաբանման}
համար
հարկավոր
է
ոչ
թե
ինչ-որ
մի
թերթ
թ
մի
քանի
տեղ
կան,
որ
պէտք
ունէին
աւելի
{պարզաբանութեան}
եւ
ծանօթաբանութեան:
Լոկ,
խօսքով
հանդէ
են
նորանոր
յայտնագործութիւնք
եւ
նորանոր
{պարզաբանութիւնք}
գիտութեան
մութը
եւ
շատ
անգամ
անհասկանալ
Նախանձ
սեւախանձ,
աչքի
մէջ
արիւն.
{Պարզաբար}
տեսայ
տեսիլ
մռայլուն.
Դիմաց
գծագի
ծառայէ
քաղաքական
Պօլիցիայի
մէջ,
որպէս
{պարզագիր}.
եւ
ահա
մանուկ
Գեղամեանցը
երեւում
է
Պօ
վ
հանգուցեալը
կարողացած
չէր
աւարտել
կամ
{պարզագրել},
իսկ
սեւ
օրինակների
մէջ
շարունակութիւն
առավարութեան,
զխնդիրս
զայս
շարադրեցի,
{պարզագրեցի}
եւ
ստորագրեցի:
Միքայել
Ղազարեան
Նալ
ին:
Ի
սմին
խնդրոյ
զոր
շարադրեցի
եւ
{պարզագրեցի}
ես,
խնդրագործ
Միքայէլ
ջահընկալ
Ղազարեա
ձեզ.
բայց
հաստագլուխ
մարդու
հետ
աւելի
{պարզախօս}
լինել
մեր
պարտականութիւնն
է:
Երբ
ե
եան
մէջ,
կանգնած
ոտքի
մատների
վերայ
եւ
{պարզած}
աջ
ձեռքը,
աշխատում
է
բռնել
մի
մեծ
թիթե
արատ
խղճմտանք,
ամբիծ
հաւատ
եւ
մանկական
{պարզահոգութիւն}
։
Մի
մարդ,
սնանելով
այսպիսի
կրօնի
անցան
այն
ժամանակները,
երբ
մտածում
էին
{պարզամիտ}
մարդիկ,
թէ
օդի
անչափելի
բարձրութեան
մէ
ան
լոկ
աշխարհագրական
անուն
է
"։
{Պարզամիտ}
մարդիկ
կարող
են
հաւատալ
այս
կամ
այն
կառ
եանց
քսակը
միայն
ցուցանելով,
զոհում
են
{պարզամիտ}
ժողովրդի
բարեկենդանութիւնը:
Գողգոթայի
սի
չարարուեստ
եւ
ահաւոր
մարդերից:
Ոչ,
{պարզամիտ}
մարդ,
որ
չկարողացար
իմաստասիրել,
թէ
ի
թէ
այսպիսի
բաները
ներգործում
են
խեղճ
եւ
{պարզամիտ}
ժողովրդի
վրայ
այնպէս,
ինչպէս
հաշիշը
կա
սի
աներեւոյթ
աջը,
որ
նոցանով
զգուշացնէ
{պարզամիտները},
արթնեցնէ
թմրածները
եւ
խրատէ
անմիտները
,
կասկածներ
յարուցանել
հեղինակի
վերայ,
{պարզամիտների}
միտքը
եւ
ատելութիւնը
գրգռել
նորա
ընդդէմ
,
մոլորական
բան
եւ
յաւէտ
գայթակղեցուցիչ
{պարզամտաց}
"
անուանում
է
պ.
Այվազովսքիի
Վարդապետա
ուն
տեսության
հետեւից,
դեռ
մինչեւ
հիմա
{պարզամտորեն}
ենթադրելով,
որ
մարդու
կյանքը
կազմվում
նդունայն
Կեանքս
վատնեցի.
Իմ
{պարզամտութեամբ}
Ես
աշխարհ
ամեն
`
Իմ
պէս
կարծ
յիշելու,
պ.
Այվազովսքին,
աղաւնէական
{պարզամտութեամբ},
ուղարկեց
վեհափառ
կաթողիկոսին,
վերստի
ցանել
մեր
սրտի
ցաւը
մեր
սիրելի
բարեկամի
{պարզամտութեան}
եւ
անփորձութեան
մասին:
Ինչեւիցէ,
մեր
գլուխը
լալու։
Շատերը
կը
ծիծաղեն
{պարզամտութեանս}
վրայ,
որ
դեռ
այդ
երկու
բարբառքն
էլ
բնա
հնար
իմն
արուեստակեալ
առ
ի
խաբել
զազգին
{պարզամտութիւն}:
Ասացաք
արդէն
եւ
խնդիր
ի
մէջ
արկաք,
թ
ժուար
թէ
կարելի
է
թոյլ
տալ
այն
աստիճանի
{պարզամտութիւն}
լսողի
կողմից
(
գուցէ
մենք
սխալւում
ենք
նասիրութիւնը,
ուր
տեսնում
ենք
մանկական
{պարզամտութիւն},
ներողամտութիւն,
եւ
ուր
բարեպաշտ
ու
ա
եաց
"
գրքից,
որ
Թովմ.
Արծր.
հիշում
է
{պարզապես},
այսինքն
"
Արեւելեաց
"
գիրքը,
բայց
վե
ղածներից
ամենալավ
Վինոգրադով
բժիշկը
ինձ
{պարզապես}
ասաց,
եւ
ես
օրե
օր
մոտենում
եմ
գերեզմա
ոչ
իւիք
կարողացայ
համոզել
զտիկինն,
որ
{պարզապէս}
զլացաւ
տալ
զհրիտակն
առանց
հրամանի
դատար
ռնադրեալ
եդի
ներ
կտակումս
նովաւ
ամենայն
{պարզապէս}
յայտնի
կը
լինի։
Երրորդ
ի
վերն
յիշ
եւ
արդէն
մարած
կեանքի
մէջ.
դորանով
իսկ
{պարզապէս}
վկայում
է,
որ
այդպիսի
օրէնքը
կենդանի
ն
ւմ
ենք
այստեղ,
որ
միտքը
չենք
հասկանում
{պարզապէս}.
ուստի
եւ
բնագիրը
պահեցինք,
գուցէ
կար
արպեցին
թէ՛
Պատմութեան
եւ
թէ՛
Թղթին
մէջ
{պարզապէս}
ասում
է,
թէ
ինքը
աշակերտ
է
երանելի
Աղա
մի
"։
Չենք
ամաչում
այստեղ
ասել,
որ
{պարզապէս}
չենք
հասկանում
այս
ծանօթաբանութեան
միտք
ախորդը,
որ
քերթող
է
կոչւում։
Փարպեցին
{պարզապէս}
անուանում
է
Մուշէին
Սիւնեաց
եպիսկոպոս,
քեռի
էր
"
(
եր.
41)։
Եթէ
քեռի
խօսքը
{պարզապէս}
մօրեղբայր
հասկանանք,
եւ
պիտի
այսպէս
հա
մենք
յանձնառու
չենք
ասել,
մանաւանդ
որ
{պարզապէս}
չենք
հասկանում
եւ
չգիտենք։
Այս
պատճառո
քերից
յետոյ
Մաշտոցը
քաղկեդոնիտ
էր
ասողը
{պարզապէս}
հայհոյում
է
անկաշառ
ճշմարտութեան
սրբութ
os,
մինչդեռ
հրէական
բնագրում..........
{պարզապէս}
սենեակ
է
նշանակում
եւ
ոչ
հնոց.
եւ
Զամբր
ն
յառաջաբանիւն:
[Թողցի]
մեզ
աստանօր
{պարզապէս}
խոստովանիլ
զճշմարտութիւնն,
թէ
[այս]
առ
ներին
այն
ամենայն
գիտութիւնքը,
որ
Պապը
{պարզապէս}
նշանակել
էր
իւր
կոնդակներից
մինի
մէջ
"
որ
առանց
վարագուրելու
եւ
կեղծաւորուելու
{պարզապէս}
եւ
որոշակի
հրապարակ
է
հանում
իր
իմացակա
ով,
յատկացնելով
նորան
Սիւնեաց
երկրին,
{պարզացնում}
է
բանը
եւ
էլ
պատճառ
չէ
թողում,
որ
ո՛վե
,
որ
Գրիգոր
Մեծ
նահատակի
բարեխօսութեամբ
{պարզացրել}
էր
թէ՛
քրիստոնէական
խաչի
եւ՛
թէ
Կարմիր
թանց
փոքունց
Ի
յաւէրժհարսանց
{Պարզեալ}
դիւրալոյծ
Սնդուն
գեղապանծ
Ո
ւեսցի
կարօտ
բացայայտութեան,
պատրաստ
եմ
{պարզել}
եւ
լուսափայլ
կացուցանել,
որպէս
բերան
կ
աքանչյուր
փորձը՝
բոլոր
մյուսների
համար
{պարզել}
իր
դրոշակը՝
"
խոսի՛ր
այսպես
"
մակագրու
:
Մեր
պարտքն
է,
ուրեմն,
յառաջուց
{պարզել}
մեր
հայեացքը
եւ
այս
ծանրակշիռ
խնդրի
համ
ո՞ւր.
մինչեւ
ամօթ
համարել
իւրեան
ձեռք
{պարզել}
մի
ուրիշին,
մինչեւ
զոհ
համարել
խօսակից
անբարոյականութեան։
Աւելորդ
չէ
մի
փոքր
{պարզել}
այս
եզրակացութիւնը
մեր
ընթերցողների
առա
չէաք
զհնասէրս
ի
հանդէս
հանել
զայնս
առ
ի
{պարզել}
զայս
խնդիր
ազգային
մատենագրութեան:
Խնդ
ակեց
Պ.
Բէգզադէն՝
աջ
ձեռքը
դէպի
յառաջ
{պարզելով}
օդի
մէջ,
-
այսօր
քնած
էի
ճաշից
յետոյ,
րապէս
խօսակցութիւնը
առիթ
ունինք
մի
փոքր
{պարզելով}
շօշափելի
կացուցանել
մեր
ընթերցողներին:
կը
խօսենք,
-
ասաց
Մանթուխեանցը,
ձեռքը
{պարզելով}
դէպի
արաղի
շիշը:
Շաքարեանցը
յառաջամատո
ից:
Պարտականութիւն
կայ
մեր
վերայ,
{պարզելով}
այս
խօսակցութիւնքը
մի
փոքր
հասկանալի
կա
ի
մտածողներից
մինի
հետ:
Գանք
այժմ
{պարզելու}
մեր
ունեցած
հայեացքը
ազգութեան
վերայ,
տարոտի
են
Ձեզ
իմ
խօսքերը,
այնպէս
չէ՞։
{Պարզեմ},
որ
հասկանաք:
Այս
միջոցներումս
ձե
սն
յառաջ
քան
զայս:
Այսոքիկ
ամենայն
{պարզեսցին}
եւ
մանրակրկիտ
քննութեամբ
մաղեսցին
յատե
վիճակի
տէր
մարդն
եմ:
Մեծայոյս
էի,
որ
{պարզերես}
կը
վերադառնամ
իմ
հայրենիքս,
բայց,
աւա
ր
Պարոն
Փափազեան,
եկեղեցական
պատմութեան
{պարզերես}
հեղինակը,
իւր
գրքի
մէջ
սեւ
գոյնը
կարմիր
անալու....
Այս
խօսքերից
յետոյ,
{պարզեց}
ձեռքը
դէպի
տակառը,
բոլոր
պալատականքը
ա
ւել.
Ես
անբարբառ
մի
մանուկ
Երկու
ձեռքս
{պարզեցի},
Եւ
իմ
անզօր
թեւերով
Ազատութիւնն
գրկեց
ւել.
Ես
անբարբառ
մի
մանուկ
Երկու
ձեռքս
{պարզեցի},
Եւ
իմ
անզօր
թեւերով
Ազատութիւնն
գրկեց
Կանգնած
նման
ապառաժի
`
Ձեռք
{պարզեցիր}
մարդկութեան:
Եւ
ցնդեցիր
հա
է,
թէ
Հայոց
պատմութեան
ո՞ր
խնդիրը
պիտի
{պարզէր}
այդ
բուրգերի
մակագիրը
կամ
ովի՛ն
քանի
պա
փած
հացը,
որ
աւել
սննդարար
էր
եւ
ձեռքը
{պարզէր}
դէպ
'ի
քարացած
հացը,
որ
յառաջ
քան
ստամ
եան
եկեղեցւոյ
զտեղեաց
հոգւոց,
հիմնի
՚ի
{պարզիմաց}
բանս
Քրիստոսի,
որ
սահմանէ
"
ուրախութեա
զով,
խաղաղ
երեկոյին
Թէ
ընդ
ծառով
{պարզիցիս},
Եւ
զմայլեալ
ի
բոյր
վարդին
մնւում
է
երկուութեան
վերայ՝
dualisme,
{պարզմտութեամբ}
կամ
հաւատարիմ
մնալով
իւրեանց
երկճղի
սկզ
ց
ես
շատ
եմ
զարմանում
նախկին
վերակացուի
{պարզմտութեան}
եւ
անմեղութեան
վերայ:
Արդարամի՞տ
մարդ
ձակ
է
վերակացուն.
այս
պատճառով,
նոցայ
{պարզմտութիւնը}
պղտորելու
համար,
ասում
էր,
թէ
վերակաց
զն.
Խիղճ
իմ
ստիպեց,
որ
ուղիղն
ու
{պարզն}
Յայտնեմ
ձեր
առաջ,
որ
այսքան
տարի
ների,
նախարարների
ընտանեկան
կեանքերը,
{պարզուելու}
չեն
երբէք՝
իմանալով,
թէ
ո՛վ
որքան
գետ
ետ
թագաւորում
է
հին
նահապետական
հոգին՝
{պարզութեամբ}
դիմել
դէպի
մի
մարդ
եւ
առանց
վարագոյրներ
քննութեան
մէջ
առանց
ծածուկ
մտքերի,
այլ
{պարզութեամբ},
եւ
խօսում
ենք
ուղղակի
մեր
սրտից,
որ
ղի
մէջ:
Այդ
մի
շատ
բնական
գործ
է
եւ
իր
{պարզութեամբ}
աւելի
նմանում
է
այն
փարելի
բնական
աղբիւ
բերգի
ուսումնական
քննութիւնքը
զարմանալի
{պարզութեամբ}
բացում
է
տապանակի
եւ
վկայութեան
խորանի
ւմ
են
կրակի
եւ
շոգու
զօրութեամբ,
Ասիոյ
{պարզութեան}
մէջ
կարո՛ղ
են
ներգործել
սարերից
կատաղաբ
՞թէ
մեք
հակառակն
ենք
կարծում:
Բնութեան
{պարզութեան}
մէջ
միայն
կարող
է
փայլիլ
մարդու
բանաստե
ուն,
միւսը
իր
փեսային:
Ասենք,
կեանքի
{պարզութեանը}
կարող
է
օգնել,
որ
հեղինակը
մէկ
մասնով
արդապետութիւնը՝
նորա
բոլոր
Աստուածային
{պարզութենով}
։
Եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
Քրիստոնէութիւն
րանայ,
բայց
այս
բաները
աւելի
են
քան
թէ
{պարզութիւն}:
Այն
մատանու
խաղը,
որ
յիշեցինք,
թիւնը
յառաջ
տանին
մինչեւ
գործի
տարրական
{պարզութիւնը},
այնտեղ
ճեղքւում
է
վարագոյրը,
եւ
ահա
ծել
եւ
Ասիոյ
մէջ,
ուր
կեանքի
պիտոյքը,
{պարզութիւնը}
եւ
այլ
բնական
հանգամանքները
աւելի
դիւրո
մ
է
մեզ
նոյն
ազգի
տեսութեան
եւ
հայեացքի
{պարզութիւնը}
կամ
պղտորութիւնը։
Եւ
այժմեան
լուսաւորե
Ոսկի
բերան
"
առ
Հայս,
զի
որ
սորայս
են
{պարզութիւնն}
ոճոյ
լծորդեալ
ընդ
փիլիսոփայականին,
առո
աղաքակրթված
եւ
լուսավորված,
որ
ամենայն
{պարզությամբ}
հասկանում
էին
իրենց
գործի
արդարացի
լինե
մտքերը
այդ
գործին
վերաբերությամբ:
Բայց
{պարզության}
համար,
նախ
եւ
առաջ
հարկավոր
է
մեջ
բերե
չարը
գործադրելով
մեր
խեղճ
հասարակության
{պարզությունը}
եւ
բարությունը,
երկար
ժամանակի
ընթացքո
Ո՛հ,
դեռ
շատ
ժամանակ
հարկաւո՛ր
է,
որ
{պարզուի}
մարդու
պղտոր
տեսութիւնը:
Քրիստոնէական
պիկ
իւր
հագին.
Անհամարձակ
նա
իւր
ձեռքը
{Պարզում}
է
անց
կացողին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պա
ան
կառքերով.
Այժմ,
վախով
նա
իւր
ձեռքը
{Պարզում}
է
անց
կացողին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պա
են
եղել
Հանձնաժողովին
եւ
ըստ
տեղեկանքի
{պարզվեց},
որ
Հանձնաժողովն
էլ
իր
հերթին
1863
թվի
բո՛ւն
գրչագրիցը
արտագրուած,
որով
չէին
{պարզւում}
աղճատուած
կամ
մութ
տեղերը.
չէ՛ր
լցւում
ան
կամ
անշարժ
կայք
ու
կալուած։
Սորանով
{պարզւում}
է
եւ
հասկացւում
է
Յիսուսեանների
անհամար
լ
էր
յանձին
միմիայն
առ
ի
գտանել
զաւուրն
{պարէն}
եւ
առ
ի
ունել
զիրաւունս
ընդ
անուամբս
հո
յլոց
գրագրութեամբ
հազիւ
թոշակեմ
զաւուրն
{պարէն}
եւ
Սինօդն
Էջմիածնի
յետադրեաց
զիւր
վասն
ւն
չունինք:
Նոյնպէս
Սօսի
մեծ
եղբայրը
`
{Պարէտը},
հազիւ
մի
երկու
անգամ
հանդէս
է
գալիս,
,
-
խօսքի
մէջ
է
մտնում
Սօսի
մեծ
եղբայրը
{Պարէտը},
-
ա՜յ
տղայ,
բաս
իշխանները
քու
հօր
մշա
բերնով
խօսում
է
նոր
ժամանակների
որդին:
{Պարէտը}
եւ
Սօսը
գուցէ
իրենց
սրտում
ընդունում
են
առնելի
էր,
որպէս
նաեւ
Սօսի,
իր
եղբօր
{Պարէտին},
իր
սիրահարուիլը
պատմելը,
ուր
ասում
է
է
Արշամը,
Սօսի
փոքր
եղբայրը,
Սօսին
ու
{Պարէտին},
-
սաքի
ընչի՞
էք
երկու
երեսանութիւն
անո
ց
Մուսայիդ
քընարը,
Խնդրեց
Մուսայց
{պարը},
Հիւր
ընդունել
իւր
ծողում,
ատ
արագութեամբ,
այնպէս
որ
էլ
ուժ
չմնայ
{պարը}
շարունակելու:
Երկրագործական
աշխատութեա
կնքեն
Փաւստոս
Բիւզանդացի
եւ
Մեծն
Ներսէս
{Պարթեւ},
որոց
առաջինն՝
շարունակէ
զպատմութիւն
մոլակիցսն՝
զորդի
սրբոյն
Ներսիսի
զՍահակ
{Պարթեւ}
եւ
զՄեսրոպ
Հացեկացի
զաշակերտ
Մեծին
Ներս
ակէսի
կաթողիկոսի
Հայոց՝
յաջորդէ
զՍահակ
{Պարթեւ},
որ
ստացեալ
զաշակերտս
իբր
վաթսնից՝
փո
ն
որ
վասն
բարձման
հայրապետութեան
ի
տանէ
{պարթեւազանց}
եւ
կործանման
թագաւորութեան
Արշակունեաց
անուանուած,
ձեւացնում
էր
Ներսէս
Մեծը
(
{Պարթեւը}
),
որ
գնացած
Կոստանդնուպօլիս
Յունաց
Թէ
ուրբ
նախահարց
գլխին,
որպիսիք
էին
Սուրբ
{Պարթեւը},
Սուրբ
Մովսէս
Խորենացին
եւ
Սուրբ
Ներսէ
ուրբ
Սահակից
շատ
յառաջ՝
դեռ
Մեծ
Ներսէս
{Պարթեւի}
կաթողիկոսութեան
սկզբումը
հաստատուած
լին
մ
Հոթորինը:
Գօտեպնդած
Մե՜ծ
{Պարթեւի}
-
Սահակի
հետ
միասին,
Աշխա՜րհ
ն
Խորենացւոյ
առթեալք
ի
մահուանէ
Սահակայ
{Պարթեւի}
՝
Հայրապետի
Հայոց,
եւ
ի
բարձմանէ
թագաւ
եպիսկոպոս
Ամատունեաց,
աշակերտ
Սահակայ
{Պարթեւի}
եւ
Մեծին
Մեսրոպայ,
քարտուղար
Վարդանայ
Այստեղ
յիշուած
Ներսէսը
եւ
Սահակը
են
մեծ
{Պարթեւները}
՝
բուն
Լուսաւորչի
ցեղից,
որոնց
յիշատակ
չակուեցաւ
մանաւանդ
մի
մարդ՝
Ֆրանսիսկոս
{Պարի}
անունով,
որ
ծագում
էր
մի
ազնուական
ազգ
մէջ
զլւում
էր
Տարանտելլան
(
tarantella
{պարի}
անուն
է):
Ծոյլը
զբօսնում
էր,
սիրահար
ի
մի
հասարակ
Բրամինի,
որ
շառաւիղում
էր
{պարիաների}
ցեղից:
Ճակատագիրը
պատրաստել
էր
նորան
ա
ծէր
հասարակ
ժողովրդի
վերայ։
Այո՛,
երբ
{Պարիի}
մահուան
լուրը
տարածուեցաւ
մայրաքաղաքի
մ
ք
վազում
էր
դէպի
այրը,
ուր
բնակւում
էր
{Պարին},
կտրատում
էին
մեռածի
շորերը
եւ
իբրեւ
մ
ռը,
եւ
Քրիստոնէութիւնը
մի
անյայտութեան
{պարիսպ}
քաշեց
մեր
Քրիստոնէական
եւ
անցած
հեթանոս
նապահութիւնն
էր,
որ
հարկադրում
էր
սոցա
{պարիսպ}
քաշել
ճշմարտութեան
ջրի
ընթացքի
հանդէպը
յ։
Թէ
ո՞րքան
երկայնւում
էր
տակաւին
այդ
{պարիսպը}
դէպի
հարաւ,
չէ
կարելի
այլեւս
հաստատ
աս
եւ
ընդ
պատուհա՛նն
վանդակաւ
կանխեցայ
ընդ
{պարիսպն},
եւ
փախեայ
'ի
ձեռաց
նորա
"։
Թուղթ
Պաւ
պետական
ամրոցների
մնացորդքը,
ատամնաւոր
{պարիսպները}
եւ
գոթական
տաճարները
քաղցրութեամբ
յիշել
լուածատիրական
շինուածքների
աշտարակազարդ
{պարիսպների}
մէջ,
մինչեւ
այդ
գիտութենների
սպասաւորք
վերայ
այսր
ամենայնի,
երբ
Սեբաստուպօլսի
{պարիսպքը}
խոնարհեցան
դաշնակից
զինուորութեան
առջեւ
ով
բողոքեց
այս
բանի
ընդդէմ։
Գործը
մտաւ
{Պարլամենտ}
։
Նոր
եւ
մինչեւ
այն
ժամանակ
անյայտ
փաստ
նի
թագաւորի
մահին
դ'Էպերնոն
դուքսը
մտաւ
{Պարլամենտ}
եւ,
ձեռքը
դնելով
սուրի
վերայ,
ասաց
որ
գիում
երեխաների
դաստիարակութեան
համար։
{Պարլամենտը},
դեռեւս
այս
հրամանը
չ'կատարած,
բովանդ
պատահեց
զօրեղ
հակառակորդների,
որք
էին
{Պարլամենտը}
եւ
Համալսարանը։
Ֆրանսիսկոս
IIի
օրովը
ա
թոյլ
կարողացաւ
հերքել
այս
բաները,
բայց
{Պարլամենտը},
չ'նայելով
գործի
ընթացքի
վերայ,
ատելո
ջ
էր,
թէ
ո՞վին
ընտրէ
թագաւոր։
Բօրդոսի
{Պարլամենտը}
կամենում
էր
Հենրիկոս
IV-ին,
իսկ
Տուլու
մենում
էր
Հենրիկոս
IV-ին,
իսկ
Տուլուզի
{Պարլամենտը}
որոշեց
հնազանդուիլ
միանգամայն
Սիկստոս
Պ
oient
convaincus
par
ma
bouche):
{Պարլամենտը}
գործ
դրեց
ամենավճռական
հնարներ։
Շատէլը
ժան
էին
գրելու։
Հենեարին
կախեցին։
{Պարլամենտը}
վճռեց
քանդել
այն
տունը,
ուր
բնակւում
է
ները,
որ
Դուքսի
հրամանով
շրջապատել
էին
{Պարլամենտը},
զօրացնում
էին
միեւնոյն
ձայնը։
Հենրիկ
ը
բարձրացաւ.
Ֆրանսիացոց
հոգեւորները
եւ
{Պարլամենտը}
չէին
կամենում
ընդունել
Unigenitus
կոնդա
երգործութիւնքը
փրկեցին
նորան։
Է
քաղաքի
{Պարլամենտը},
ուր
տարուել
էր
գործը,
փոխանակ
Ժիրարը
ակ,
իսկ
միւս
կէսը՝
դէպի
հասարակ
մահ։
{Պարլամենտը}
միեւնոյն
ժամանակ
արդարացուց
եւ
Լա-Կատիե
տ
եւ
ինքը
ոչինչ
հաւատ
չէր
պաշտում։
{Պարլամենտը},
որ
չէր
կամենում
օրագրի
մէջ
արձանագրել
թէ
ունիմ
եւս,
բայց
նոքա
այստեղ
չեն
"։
{Պարլամենտը},
կամելով
վերահասու
լինել
ճշմարտութեանը
նը
պարտաւոր
է
վճարել
Լաւալլետի
պարտքը։
{Պարլամենտը}
հրամայեց
Յիսուսեաններին
ներկայացնել
Կար
կանոնադրութիւնքը
վերահասութեան
համար։
{Պարլամենտը},
հնազանդուելով
թագաւորի
հրամանին,
ներ
ի
օրերին,
տարի
ու
կէս
քննուելով
Փարիզի
{պարլամենտի}
մէջ,
դատապարտուեցան
նորա
վճռահատութեամ
ք
յետոյ)
շատ
վէճերի
պատճառ
եղաւ
Փարիզի
{Պարլամենտի}
հետ։
Բայց
Կարգը
իւր
արագ
յառաջադիմ
ով,
որ
մինչեւ
այժմ
պահպանւում
է
Փարիզի
{Պարլամենտի}
հին
դիւանների
մէջ։
Այս
շատ
նշանաւոր
պա
մի
նամակներով
լիքը
ծրար,
որ
Բաստիլիայի
{Պարլամենտի}
անդամքը
յանձնել
էին
մի
Օգոստինեան
աբեղա
ւսեանին։
Բայց
երբ
Դօբենին
կանչուեցաւ,
{Պարլամենտի}
մէջ
պատասխան
տալու
համար,
ասաց
նախագահ
դագաղի
յետքից
միանգամայն
սեւազգեստեալ։
{Պարլամենտի}
անդամքը
իւրեանց
սովորութենով
գնում
էին
"
կոնդակի
հակառակ,
մինչեւ
անգամ
շատերը
{Պարլամենտի}
անդամներից,
Յիսուսեանների
սովորական
կա
աղաքի
մէջ
1720
թուականին
մարտի
4
օրումը
{Պարլամենտի}
անդամքը
ընդունեցին
Unigenitus
կոնդակը
ի
այս
ապստամբութեան
առաջը,
համաձայնեցաւ
{Պարլամենտի}
անարդար
առաջարկութեանը
եւ
որոշեց
հրատար
անք
պահանջեցին,
որ
գործը
դատուի
Փարիզի
{Պարլամենտի}
մէջ՝
յուսալով
Պալատի
հետ
ունեցած
կապակ
ալեցան։
Շուազեօլը
այս
անգամ
միացաւ
{Պարլամենտի}
հետ
եւ
մայիսի
8ին
1761
թուականին
հաստատ
Նոյն
տարուայ
օգոստոսի
6-ին
հաստատուեցաւ
{Պարլամենտի}
վճիռը,
որ
զօրութենով
Յիսուսեանների
քսա
չպէս
որ
է,
ապա
թէ
ո՛չ
թող
չ'լինի
")։
{Պարլամենտի}
ցանկութիւնը
եւս
այդ
էր։
Յիսուսեանների
նախօրյակին
60.
000
ֆունտ
ստերլինգով
նա
{պարլամենտին}
վաճառեց
իր
համաձայնությունը
հայտնի
օրին
միջնորդութենովը
Հենրիկոս
II-ը
հրամայեց
{Պարլամենտին}
արձանագրել
թագաւորական
հրամանը,
որով
օ
լուց
երեք
ամսից
յետոյ
Յիսուսեանք
ընդդէմ
{Պարլամենտին}
հրաման
ստացան
ուսուցանել
Կլերմոնդեան
Կօ
երկայացնել
Կարգի
կանոնադրութիւնը
ինքեան
{Պարլամենտին}
՝
երեք
օր
ժամանակ
տալով։
Յիսուսեանք,
պէս
առնել,
որ
թագաւորը
Հրովարտակ
տուեց
{Պարլամենտին}
ինքեան
թագաւորին
մատուցանել
Կարգի
կանոն
տճէնը
երեք
օր
ժամանակից
յետոյ
մատուցանէ
{Պարլամենտին}
։
Նոյն
տարուայ
օգոստոսի
6-ին
հաստատ
րա
արիւնի,
նորա
տան
եւ
բոլոր
Ֆրանսիայի
{Պարլամենտների}
վերայ
"։
Այս
սպառնալիքով
լիքը
նամա
րեզմանատնում
70
յուղարկաւորի
համար։
{Պարծա՛նք}
քեզ,
Հայաստան,
որ,
թէեւ
փոքր,
այնու
տների
հետ
եւ
ոչ
միայն
այսչափ.
փա՜ռք
եւ
{պարծա՜նք}
մեզ՝
Հայերիս,
նաեւ՝
հայկական
ճիզուիթ
ւնիմ
փեսայ
եւ
այն
իշխան:
Իմ
{պարծա՞նքը},
յիմա՛ր
զքեզ.
Ցոյց
տուր
ինձ
դու
տաճարին
Զմուտ
խորանին
Քարո՜զ
{պարծանաց}
Կուսից
ամոթլեաց:
"
Հիմէ՜ն
պ
ժամ
ու
կարէ
յարուցանել
զկոթող
ազգային
{պարծանաց}
ի
նշխարեալ
աւերակս
այրիացելոյն
Հայաստան
որքան
կարող
ենք,
մեր
ժամանակից
մի
փոքր
{պարծանք}
թողուլ
ապագա
սերունդի
համար
եւ
վառել
ազ
մեք
ազգասէր
ենք,
եթէ
հայրենասիրութիւնը
{պարծանք}
ենք
համարում,
այսպէս
առնենք
կամ
այնպէս
ակարանիս
արեւ
ցոյց
չտալու
համար,
մի՞թէ
{պարծանք}
չէր
քեզ
եւ
քո
բոլոր
գերդաստանին
այդ
ուս
զգասէրքը
եւ
միւս
նոցա
ընկերքը.
փառք
եւ
{պարծանք}
դոցա:
Եւ
մատենագրութիւնը,
որ,
հա
մէջ
մի
բանականութեան
դատաստան,
փա՛ռք
եւ
{պարծանք}
նորա
պաշտօնեաներին։
Այդ
տարում
խլրտուե
...
"։
Եթէ
այսպէս
ըսէին,
գուցէ
իրենց
{պարծանք}
մըն
ալ
կ՚ըլլար
այն
անունը,
որով
ոչ
միա
ինք
չհամարեցին
ինքեանց,
այլ
մանաւանդ՝
{պարծանք},
առաքինի
ժուժկալութեամբ
հարսնանալով
եր
դերասանք
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
փա՛ռք
եւ
{պարծանք}
երիտասարդութեան
յառաջադէմ
քայլափոխին,
ր
ազգին.
երկրորդ,
Նախիջեւանին
փառք
ու
{պարծանք},
իսկ
բարեգործ,
ազգասէր,
հանգուցեալ
կ
կտրիճի
պէս
հասայ
շուտով,
Փառք
ու
{պարծանք}
պարգեւեցի
ես
իմ
ազգին:
Եթէ
ւմ
է
այն
մեծ
Հայրը
Օշական
քեզ
փառք
{պարծանք}
։
Բայց
ազգին
որ
նա
սիրեց
ր
ասպարէզը
աշխարհիս
հրապարակի
մէջ:
Ո՛վ
{պարծանք}
ճշմարտութեան
մի
մարդ,
որ
սօրայ
վահանի
արգեւել
է
եւ
բերել
է
նոցա
շքեղութիւն
եւ
{պարծանք},
եթէ
կարելի
լինէր,
նախանձի
պատճառով,
նքան
շատ
պատուելի
է
նա,
այնքան
փառք
ու
{պարծանք}
է
նորա
համար:
Շատ
ժամանակ
չէ,
ես
պատա
ութեններով
թմրի,
արբենայ.
մեզ
Հայերիս
{պարծանք}
է
եւ
մեր
ազգին
մեծ
օգուտ...
Մի
ք
նք։
Ինչ
կանոնադրութիւն
է
այդ.
փառք
եւ
{պարծանք}
Մխիթարեանց
անուանը,
Յիսուսեան
ապիրատ
կ
իթ
էին,
այլեւ
ճիզվիթ
ըսուիլը
իրենց
մեծ
{պարծանք}
կը
համարէին
"։
Այս
խօսքերը
գրում
է
մի
սուսեան
էր
լինում
յայտնի
աստիճանի։
{Պարծանք}
Պապականութեան,
Յիսուսեան
Կարգ.
արժանի
զ
սեպհական.
Ցոյց
տուր
ինձ
դու
քո
{պարծանքդ}:
"
Ի՞նչ
հայրենիք,
յիմար
զք
ը
հազարներով
դնէ
իւր
կարծիքական
եւ
սուտ
{պարծանքը},
ճշմարտութիւնը
կէս
կոպէկի
գրչով
եւ
կէս
նը
պատրաստել
է
նորան
իւր
վսեմութիւնը
եւ
{պարծանքը}
ուրացող
մուրացկան
որդոց
համար
"։
Ես
յա
ար
ողբում
են
եւ
կոծում
են
ազգիս
փառք
եւ
{պարծանքը}
ուրացող
մարդկանց
գլուխը
",
ես
ամենեւին
ար
ողբում
են
եւ
կոծում
են
ազգիս
փառք
եւ
{պարծանքը}
ուրացող
մարդկանց
գլուխը
",
նշանակում
է
նել:
Շեկսպիրը՝
անգլիական
թէատրոնի
{պարծանքը}
եւ
բանաստեղծական
մեծ
կախարդը,
վաղուց
դ
ը
էր
այս
գործական,
բայց
թեթեւամիտ
ազգի
{պարծանքը}:
Ֆրանսիացին
մի
նուիրական
հպարտութեամբ
գոհարները
կամ
ուռած
քրինօլինները։
Ձեր
{պարծանքը}
եւ
յիշատակը
են
ձեր
զաւակները:
Նոցա
ձեռ
վայր
է
գրում
ազգը,
եւ
այդ
հերոստրատեան
{պարծանքը}
ուխտադրուժների
մեք
պիտի
կտակենք
մեր
զաւ
Ոսկի,
արծաթ,
գոհարեղէն,
Իմ
{պարծանքը},
իմ
գանձերը.
Թէ
դոցանով
չես
բաւա
եսակ
մարդիկ,
որ
ընդունում
են
այս
սնոտի
{պարծանքը}
եկեղեցականների,
ոչ
միայն
չկատարած,
այ
նէական
խաչի
եւ՛
թէ
Կարմիր
Վարդանի
դրօշի
{պարծանքը},
որ
այն
միջոցին
գտնւում
էր
նորա
սիրելի
ինչպէս
միայն
հնար
էր
նորան։
Բայց
նորա
{պարծանքը}
ուրանալ,
որովհետեւ
այլապէս
կարողացած
չ
,
որ
ցանկանում
էին
հասանել
հերոստրատեան
{պարծանքի}
եւ
յիշատակի,
որ
մտածում
էին
խայտառակու
դրոնում
հաւաքուած
են
ֆրանսիական
փառքի,
{պարծանքի},
հասկացողութեան
եւ
կարողութեան
ճառագայ
կարողութեան
ճառագայթքը:
Թէեւ
դոյն
այդ
{պարծանքի}
առարկան
ժամանակներից
յետոյ
դարձաւ
ֆրանս
թիւնք,
եւ
մեզ
արժան
է
անհոգ
չլինել
այն
{պարծանքի}
մասին,
որ
սահմանուած
է
Հայութեանը
մարդ
աբերութեամբ.
դորա
հակառակ
մի
բարոյական
{պարծանքի}
գաղափար,
մի
ընդհանուր
ազգային
շինութեա
":
Դարձեալ
պիտոյ
է
ասենք
ճշմարտութեան
{պարծանքի}
համար,
որ
այդ
պառաւը
իւր
վայրիվերոյ
խօ
նի,
Որ
կոյսերի
ամօթխած
`
Մունետիկն
է
{պարծանքի}:
"
Հիմէ՜ն,
ով
կոյս
տենչավառ,
Պահել
խնամատարութեանը
այդ
հանդէսը,
ուրեմն
եւ
{պարծանքի}
պսակը,
որ
միշտ
ծաղկելու
է,
որքան
Հայ
ս
թող
մասնակից
լինին
այդ
Հերոստրատոսեան
{պարծանքին},
որովհետեւ
մասնակից
էին
ձեր
գործին,
ե
որպէս
Հայ,
զրկուած
ենք
ներկայումս
այդ
{պարծանքից}:
Չկամինք
առաւել
խօսել
Պ.
Չերքեզեա
ից
Գէթ,
ասում
եմ,
հրապուրուելով
{պարծանքից}:
Ուրեմն,
ի՛նչ
լուր
էք
հանե
եռանդը
լուսաւորութեան,
որ
մարդկութեան
{պարծանքն}
էր։
Ուրեմն,
նախ
պիտոյ
էր
այն
լեզուով
թիւն,
որ
19
դարու
տգէտ
մարդերի
միմիայն
{պարծանքն}
էր,
այլ
պիտոյ
է
տալ
ազգի
մանուկներին
ե
ր
կուրութեամբ
երեւակայել
երբեք
չունեցած
{պարծանքներ},
որ
թէ
պատմութեան
յայտնի
ժամանակներում
ուրիշ
տեղերում
առաջ
է
բերում
Պաւղոսը
իր
{պարծանքները}.
բայց
մենք
հերիք
համարենք
այսքանը։
ն
օգուտ,
որովհետեւ
կարող
ենք
ցույց
տալ
{պարծանքով},
թե
ահա
ազգը
ընդունում
է
եւ
այլն
եւ
այ
յուն.
նոցա
ճակատը
փայլում
էր
արժանավոր
{պարծանքով}:
Կեցցե՜
Իտալիա,
կեցցե՜
Գառիբայլդի
վ
կարծում
էին
բոլորովին
երեխայական
սուտ
{պարծանքով},
թէ
Հայոց
լեզուն
Ադամի
լեզուն
է:
Իսկ
ից
պարսաւապետ
չէ,
եւ
այդ
պաշտօնը՝
իւր
{պարծանքով}
հանդերձ,
մնացած
է
Հայոց
միակողմանի
ուս
կրօնի
արդիւնքը
ազատութիւնն
է,
եւ
մեք,
{պարծանքով}
նայելով
այդ
բանի
վերայ,
չենք
կարող
ոչ
ր
մի
հոյակապ
յիշատակի
արձան,
որի
վերայ
{պարծանքով}
պիտի
նայէին
հայերը
եւ
որ
պատկառելի
պիտի
էր,
եւ
տասն
տարու
մէջ
ամենայն
հայ
մարդ
{պարծանքով}
եւ
զմայլանքով
դարձուցաներ
իւր
աչքը
այդ
իր
լաւութիւնքը
եւ
աշխատութիւնքը
մեծ
մեծ
{պարծանքով}
գրեց)։
Եւ
ո՛չ
բնաւ
որպէս
մի
սխալուած
երտուած
Մեծ
Թարգմանչաց,
ապա
անշուշտ
եւ
{պարծանքով}
կը
յիշէր
այն
սուրբերի
եւ
մի
ամսուայ
երա
մ
պաշտօն
եւ
առաքելութիւն
լրանայ
ամենայն
{պարծանօք}:
Յուսամ,
թէ
զտնօրինութենէ
ազգին
յա
,
ո՞
գայթակղի,
եւ
ո՛չ
ես
տապանամ։
Եթէ
{պարծել}
ինչ
պա՛րտիցէ,
զտկարութեա՛նն
պարծեցայց
ղ
տարի
հասնենք,
մէ
մերըդ
մին
էլ
բռնի
`
{պարծենա}
":
Այս
խօսքերից
պարզ
երեւում
է,
մամբ
հանգիստ
եղեք.
բոլորովին
չեմ
կարող
{պարծենալ}
նրանով,
բայց
հուսահատվել
դեռ
շուտ
է,
ավոր
չէ
կարդալ,
մանավանդ
որ
իմ
աչքերով
{պարծենալ}
բոլորովին
չեմ
կարող:
Ութ
ամիս
գիշեր-ցե
ին,
եւ
անգլիական
մարդը
իրաւամբ
կարող
է
{պարծենալ}
իր
ազատութեամբ,
մինչդեռ
ուրիշները
եւ
մ
ողների
աղօթքով
եւ
ոչ
իր
անձի
գիտութեամբ
{պարծենալով}
։
Եթէ
Աստուծու
ընտիր
անօթը՝
Պաւղոսը,
բան
է.
այժմ
ցնծանք
եւ
ուրախանանք:
Թող
{պարծենայ}
Անգլիան
իւր
հարստութեամբ,
թող
եւ
Ուրալ
ն
խաբում.
թո՛ղ
գնան
իւրեանց
գիւղերումը
{պարծենան}
շինականների
առաջեւ,
բայց
մի
օրինաւոր
ը
ինձի
յաղթէ
":
"
Առաջուց
դու
մի՛
{պարծենար},
-
ասաց
Էլբրուս,
-
Միգում
մի
բան
ե
րների
եւ
նորատիպ
մատյանների
մեջ:
Եվ
ես
{պարծենում}
եմ
նորանով,
որ
այդ
տպարանը
եւ
օրագիրը
նութիւնքը
հասած
են
մինչեւ
երկինք:
Դուք
{պարծենում}
էք
կամ
մեծ
յոյս
ունիք
ձեր
որդու
մեծատու
ն,
ո՞ւր
մնացին
միւսերը:
Մի
փոքր
յառաջ
{պարծենում}
էիր,
թէ
միմիայն
Գերմանիայումը
հանել
ես
բաթագիրք
ասես,
որ
չունենար.
նա
դեռեւս
{պարծենում}
է,
թէ
վեցհազարեակ
եւս
ունի...
Շ
ւմ
էր
ամենայն
տեղ
այս
սխալների
վերայ
եւ
{պարծենում}
էր,
թէ՝
այս
ինչ
պարոնի
աշխատութեան
մէջ
նութիւնների
պաշտպանութիւնը:
Եւ
նա,
որ
{պարծենում}
է
իւր
մարդ
լինելով,
պիտի
պաշտպանի
իրաւ
չ
ասենք
այն
պարոններին,
որոնք
ոչ
միայն
{պարծենում}
են
իրենց
հին
լեզուի
գիտութեամբ,
որպէս
ի
վրայ
աճում
է
անգլիական
մարդու
իրաւամբ
{պարծեցած}
ազատութիւնը:
Բացի
սորանից,
թող
նորան
Եթէ
պարծել
ինչ
պա՛րտիցէ,
զտկարութեա՛նն
{պարծեցայց}
։
Աստուած
եւ
հայր
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Ք
ելացնում
եմ
դորա
վերայ
եւ
այս,
թէ
սուտ
{պարծեցող},
աղքատ
հպարտ,
տգէտ
եւ
կամակոր
որդոց
հ
մի
անգամ
հասոյց
զիւր
բողոք
(
որպէս
ինքն
{պարծէր}
)
ի
լսելիս
նորին
վեհափառութեան,
ի
հարկ
յետոյ,
դեռեւս
հոգեւորականութիւնը
պիտի
{պարծի}
թէ
ա՞զգ
պահեց:
Մեր
միւս
խօսքերը,
հ
կուի
տակից,
ուր
դարերով
ահա
որջացել
են
{Պարկեանք},
ազատութեան
բողբոջները
մկրատելու
համար
մ
կարող
հաշիւ
ու
համար
տալ
ինձ:
Մի
{պարկեշտ}
ժպիտ
խաղաց
իմ
անծանօթ
հանդիպակացի
շրթու
ր
կաթն
եւ
մեղր,
մեր
քարոզութիւնը
աւելի
{պարկեշտ}
է:
Մեք
ցոյց
ենք
տալիս
մի
երկիր,
որ
բո
անգամ
յայտնւում
է
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ
{պարկեշտ}
կերպարանքով
եւ
այս
պատճառով
եւս
չէ
ընկն
իս
բացերեւ
կերպով
այն
արժանաւորութիւնքը
{պարկեշտ}
հագուստի
տակ,
որ
անտես
էին
մնացած
ընթե
ն,
ձուկի
նման
մունջ
են:
Այս
դասակարգը
{պարկեշտ}
է,
եւ
գիտելով
իւր
աղքատութիւնը,
որովհ
կեանքը
բարբարոսական:
Թող
սարսափին
{պարկեշտ}
ականջները
մի
տեսակ
մարդերի,
որ
նուիրած
միայն
եւ
ո՛չ
գործով.
պա՛տճառ,
մարմնի
{պարկեշտութեամբ},
ամե՛ն
ճգնութեանց
մէջ,
մինը
միւսից
գե
ճանաչելուց
եւ
գնահատելուց
յետոյ,
հազար
{պարկեշտութիւն},
հազար
չքմեղութիւն
չէին
կարող
փոխել
նո
Այս
բանում
եւս
չէ
կարելի
չտեսանել
նորա
{պարկեշտութիւնը}
՝
իւր
ասպարէզը
սկսանելով
կէս
մատնաչափ
մ
շատ
մեծ
պատիւների,
բայց
իմ
հպատակական
{պարկեշտութիւնը}
թոյլ
չի
տալիս
ինձ
չափից
անցուցանել
իմ
խ
եթէ
կամենար
առաւել
ցոյց
տալ
ծնողքին
իւր
{պարկեշտութիւնը}
եւ
տխրութիւնը
նորանցից
բաժանուելու
համա
էին
լինում,
ոչ
թէ
կամենում
էին
իւրեանց
{պարկեշտութիւնը}
ցոյց
տալ
դորանով,
այլ
խեղճ
ողորմելիքը
Յովհ.
ԺԷ
գլ.,
17
համար։
)
{Պարկեշտութիւնը}
թոյլ
չէ
տալիս
մեզ
յայտնել
այստեղ
այս
սխ
անք:
Կեցցէ՛ն
դերասանուհիք,
{Պարկեշտք}
եւ
ժրաջանք:
Պերայ
17
դեկտե
հետեւ
աշխատում
էին
ժողովել
առաւել
իրենց
{պարկերի},
քան
թէ
վանքի
ամբարի
մէջ։
Բայց
ես,
մ
պեցու
եւ
Խորենացու
նման
մուրացկանութեան
{պարկը}
յուսներիս
ձգած
Հայաստանէն
պիտի
փախչենք
վերայ,
կապեց
թամքին
գօտին,
ճանապարհի
{պարկը},
հողաթափը,
մի
խօսքով՝
ինչ
որ
կը
վայե
որ
զհոգիդ
հանես
ձօն,
Զաշխոյժ
հոգի
{պարմանեկին}
քոյդ
թակարդես
ի
ծուղակ.
Դմա
թոյլ
լիայից,
1768,
{Պարմի}
Դքսութենից
եւ
Մալթա
կղզիից։
որ
ոլիմպոս
՚ի
քեզ
Մասիս
երեւի,
Մի՛
այլ
{Պարնաս}
իւր
մուզայիւք,
մի
Արգոնեան
եւ
նաւորդք
ը:
Յունաստանից
շուտ
կը
փոխեմ
{Պարնաս}
լեառը
սրբազան,
Քեզանում
յաւէրժ
բն
ը:
Մեք
մուզաների
բնակարան
ճանաչում
ենք
{Պարնասը},
այլեւ
գիտենք
մեր
ազգային
աւանդութիւնը
,
1862
Ս.
Պետերբուրգ
ՄԵԾՍԱՐՈՒ
{ՊԱՐՈ՛Ն}
Ա.
Պ.
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀ,
Վստահ
լինելո
98.
"
ՄԵՂՈՒ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻԻ
"
ԽՄԲԱԳՐԻՆ
{Պարո՛ն},
Որպես
հավելված,
ճիշտ
սրանից
երեք
եւ
մեծ
տհաճութեամբ
շարունակեց.
-
{Պարո՛ն},
ներիր
ինձ
ասել
քեզ,
որ
դու
ոչինչ
հաս
նից,
որ
կտրատում
էր
ազգի
սիրտը:
-
{Պարո՛ն},
քո
խելքի
բան
չէ՝
դատել
եւ
հասկանալ
ճ
շուր
եղած
չարագործութեան
ամրոցի
վերայ:
{Պարո՛ն}
Իսահակեանց,
խնդրում
ենք
անհանգիստ
չլին
ուր
շատ
անգամ
ընկնում
են
մարդիկ...
{Պարո՛ն},
դուք,
մեղադրելով
ուրիշների
դաստիարակ
ար՝
արծաթ
ձգել
ազգի
գանձանակը:
Այո՛,
{Պարո՛ն},
բան
խօսելու
ժամանակ
չէ
պիտոյ
մոռանալ
լ
էին
նորա
բերանից
այդ
ողբը։
Առաջինը՝
{Պարո՛ն},
Խորենացին
անկարօտ
է
մեր
նման
փաստաբան
աճառականի
մէջ:
Շինականը.
-
"
{Պարո՛ն},
քաղաք
մտանելով՝
տեսանում
եմ
բարձր
տն
րամտութիւնն
է,
զարմանալի
սրամտութիւն:
{Պարո՛ն}
ընթերցող,
այսուհետեւ
եթէ
պատահի,
որ
ա
յլն
":
Պ.
Իսահակեանցը
գրում
է.
"
{Պարո՛ն},
խելացի
եւ
գիտուն
մարդը
կը
դատէ
իւր
ազ
ծ
եւ
ցաւագարուած:
Հարցանում
եմ.
-
{Պարո՛ն},
ի՞նչ
է
պատահել
քեզ,
միգուցէ
հիւանդ
է
ացած
էին:
Երիտասարդը
պատասխանում
է.
"
{Պարո՛ն},
թէ
նոր
է,
թէ
հին
է,
ահա
քո՝
ինձ
տո
նա
չէ
շինել,
հողը
բնութեանն
է:
-
{Պարո՛ն},
չափդ
ճանչցիր,
ես
գող
չեմ,
ես
հողը
չ
իւրեանց
ապրանքի
գինը:
-
Ների՛ր,
{պարո՛ն},
հաստգլուխ
ես
եղած,
որ
մինչեւ
այժմ
չհ
ալ,
ա՛յլ
ճանապարհով...
"
Այստեղո՛վ,
{պարո՛ն},
այստեղո՛վ
",
ձայնեց,
(
Ռիշըլեօ
փող
ւմ
է
անց
կացողին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Ձեզ,
սիր
ւմ
է
անց
կացողին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Մինչ
թատր
ոռացել
են
բնաւին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Ամենայն
օ
ի
անգամ
հացի
գին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Ամենայն
օ
հագուստ
թէեւ
հին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Նորա
շքեղ
նաւ
պատերի
տակին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Ժամի
դռնո
սոսկալի
վշտերին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
{պարո՛ն},
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
ՀԱՅ
ածներից
(
հանելուկներից)
անցան:
-
{Պարո՛ն}
Մարկոս,
հոգի՛ս,
դու
գիտես,
որ
ես
քեզ
արեկամական
ձեռք
պարգեւին
միմեանց:
Ախ,
{պարո՛ն},
երեւում
է,
որ
դեռ
անփորձ
ես
եւ
երիտա
իւր
կարգով
ընդհատեց
նորա
խօսքը:
-
{Պարո՛ն}
բժշկապետ,
ես
բարերար
եւ
գործակալ
էի
Մե
եղծելով
մահ
չէ
ստեղծել:
-
Հաւատա՛,
{պարո՛ն},
-
բացականչեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
թէ
իմ
յակապ
արձաններին։
Չէ՞
որ
կասեն
քեզ.
"
{Պարո՛ն},
մեզ
կնիկ
է
հարկաւոր
ներկայումս,
իսկ
տարի
նախքան
Լուսաւորիչը:
Նորանից
յետոյ
{Պարոյր}
նահապետի
թագ
կապելով
Քրիստոսից
749,
ու
ԱԿԱՆ
ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ՝
ՆՈՐԻՆ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅԱՆ
{ՊԱՐՈՆ}
ՌԵԿՏՈՐԻՆ
`
Լազարյան
Ճեմարանի
հայոց
լ
որ
ինձ
օտար
էր,
ամոթ
համարելով,
բայց
{պարոն}
Իվան
Խրիստոֆորովիչ
Ալաճալովից
կարող
եք
վերա
եթե
հարցնելու
եք,
հարցուցեք
միշտ
{պարոն}
Ալաճալովից,
պարոն
Գրիգոր
Սալթիքովից
եւ
եք,
հարցուցեք
միշտ
պարոն
Ալաճալովից,
{պարոն}
Գրիգոր
Սալթիքովից
եւ
պարոն
Մաթեոս
Խաչատ
Ալաճալովից,
պարոն
Գրիգոր
Սալթիքովից
եւ
{պարոն}
Մաթեոս
Խաչատուրյան
Երեցփոխյանից:
Խնդրե
кве.
Խնդրում
եմ
ողջույնս
հասուցանես
{պարոն}
Խատամովին
եւ
ասես,
որ
նորա
եղբայրական
րծ
դնել:
Երկար
ժամանակ
է,
որ
ես
եւ
{պարոն}
Նազարյանցն
ցանկանում
էինք
դուրս
տալ
մի
ւթյունը
եւ
թույլ
տա
սկսանել
մեր
գործը:
{Պարոն}
Նազարյանցը
նույնպես,
մի
պրոֆեսոր
Մուխլ
դիմացի
շաբաթ,
խնդրեմ
ներողություն:
{Պարոն}
Նազարյանցի
նամակից
իմացած
կլինիս
նոր
ծր
որ
երբեք
բարկանալու
չէիր
իմ
վերա:
{Պարոն}
Օդդենը
չկամի
այն
բաներն
առնուլ,
ես
եւս
ՆԱԿԻՑ,
ԱՐԳՈ
ԳԼՈՒԽ
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ
{ՊԱՐՈՆ}
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ձեր
ապահովյալ
նա
հոկտեմբ.
1860
ամի,
Թիֆլիս
ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ
{ՊԱՐՈՆ},
ԱՐԳՈՅ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ,
Ընդ
այսմ
ԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ,
{ՊԱՐՈՆ}
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
յԵրե
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂԱՔԻ,
ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ
ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ
{ՊԱՐՈՆ}
ԿԱՐԱՊԵՏԻ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ
Յերե
ուլիսի
1861,
Կալկաթա
ԱՌ
ՄԵԾԱՐՈՒ
{ՊԱՐՈՆ}
ՊԱԼ
Մեծարու
պարոն,
՚Ի
գործոց
յա
կաթա
ԱՌ
ՄԵԾԱՐՈՒ
ՊԱՐՈՆ
ՊԱԼ
Մեծարու
{պարոն},
՚Ի
գործոց
յանձն
եղելոց
ինձ
՚ի
քաղ
ԹԱ
Պ.
ԿԱՐԱՊԵՏ
Յ.
ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆՑ
Արգոյ
{պարոն},
հանգուցեալ
Մասեհն
Բաբաջանեան
կամ
հասա
ն
տեղւոյս
եւ
հաւաստի
առնել
զՁեզ,
արգոյ
{պարոն},
թէ
՚ի
շնորհս
համարեցայց,
եթէ
հաճեսջ
եպտեմբերի
21,
ԱՌ
ՄԵԾԱՐԻ
ՀԱՅԿԱԶՆ
ԱՐԳՈՅ
{ՊԱՐՈՆ}
ԱԲԳԱՐ
ԵՒ
ԱՌ
ՊԱՏՈՒԵԼԻ
ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս
րելոյ
զայն
ընդ
գումարին
զորս
ստասջիք
ի
{պարոն}
Հագէ:
Զփոխանակագիրսն
եւ
զհաշիւսն
ա
ցանէ,
թէ
զամենայն
զթուղթսն
ստացեալս
՚ի
{պարոն}
Բայլէ
՚ի
մասին
գործոյն
Բաբաջանեանի
առաք
՚ի
փաստաբանէ
իւրմէ
ունի
վերստին
գրել
առ
{պարոն}
Բայլն:
5.
Գրութիւն
տէր
Յովհաննես
Ա
թիւն
յայտարարութեանց:
8.
Ստացագիր
{պարոն}
օրէնսգէտ
Պայլի,
յ2էն
Օգոստ.
(
ըստ
նոր
,
ուր
մենք
չենք
կարողացել
աշխատավոր
մի
{պարոն}
նշանակել
մեր
հայտարարության
մեջ,
եթե
հ
Ն
ԲԱՐԵԾՆՆԴՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՔԱՂԱՔԱԳԼՈՒԽ
{ՊԱՐՈՆ}
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՑԻՆ
Նախ
նդ
էլ
է
մնում,
իսկ
նրանց
ժամանակ
X=0:
{Պարոն}
Ալաջալյանին
չէր
խանգարի
իր
աչալուրջ
ուշ
ՏԵՐԲՈՒՐԳԻ
ԲԵՐԴԻ՝
ՆՈՐԻՆ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈւՆ
{ՊԱՐՈՆ}
ԿՈՄԵՆԴԱՆՏԻՆ
Ալեքսեեւսկի
ռավելինի
բան
պատկանի
նե,
ձեզի
էլ
չի
զրկին.
աս
բանը
{պարոն}
Գրիգորին
քիթն
'ի
վեր
չերթալուն
գիտեմ,
զավակն
իս,
ինչ
օրենք
է
քեզի
զրկել:
{Պարոն}
Գրիգորը
ինձի
գրել
էր
մեկ
անգամ
Պետերբու
օծանել
եւ
զբերեալ
պատկերն
ընդ
ձեռն
իմ,
{պարոն}
Խալիբովն
ոչ
կամեցաւ
հրամայել
վասն
տասնե
ախճան
պատրաստ
եմ
հատուցանել,
ըստ
որում
{պարոն}
Խալիպովն
թոյլ
չետ
առանց
դրամոց,
թէեւ
ե
նամակիս
բառացի
պատճէնը.
"
Ողորմած
{Պարոն},
Կոմս
Էմմանուէլ.
Ապրիլի
14,
1858.
Ր
օրագրին,
բայց
երկբայում
եմ,
մի
գուցէ
{պարոն}
հրատարակողը
տեղ
չգտանէ
իւր
օրագրի
մէջ
ի
եր
գոչիւնը...:
Եղբայր,
սիրական,
{պարոն}
(
ներեցէք
ինձ,
որ
այսպէս
ընտանեբար
վար
"
Ահաւասիկ
Պարոններ
"
հանդէս
էք
գալիս,
{պարոն}
Իսահակեանց,
"
եթէ
մեք
ազգասէր
ենք,
եթ
մէջ
բերել
Յիշատակարանիս
մէջ:
{ՊԱՐՈՆ}
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈԻԷԼ,
Մայիսի
17,
1858.
պարտքերը
հատուցանելու
մասին:
"
Մի
{պարոն},
-
գրում
էր
նա,
-
որ
պարտական
էր
մնաց
րի
18,
1858,
Րեդուտկալէ:
Ողորմած
{պարոն}
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ,
Քո
երկարաժամա
ու
վիճակը
կարող
եմ
տեսանել,
իմ
ողորմած
{պարոն}
Կոմս
Էմմանուէլի
ճշգրիտ
նկարագրութենից,
,
թո՛ղ
նոցա
բարեխօսութիւնը
անպակաս
լինի
{պարոն}
Իսահակեանցի
գլխից.
հեռի՜
մեզանից,
քա՛
նի
կարդալու,
որովհետեւ
պատասխանում
է,
{պարոն}
Խ...
-ին,
թէ
յիմարութենների
կարդացող
չ
ան,
ճար
չկայ:
Ցաւելին
այս
է,
որ
{Պարոն}
Իսահակեանցը
իւր
շրջանառութիւնը
հինգ
ամի
Սեպտեմբերի
13,
1858,
Պօլտաւա:
{Պարոն}
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈԻԷԼ,
Ինձ
վաղուց
յայտնի
րը
գրում
է
ինձ
մի
այսպիսի
նամակ.
"
{Պարոն}
Կոմս
Էմմանուէլ,
Շնորհաւորեմ
քո
անբ
եղերից
եւ
զանազան
պարոններից:
{Պարոն}
Կոմս
Էմմանուէլ,
"
Սրտի
մեծ
ուրախու
գործը,
ուրիշ
անգամ
գուցէ
լաւ
լինի,
եւ
{պարոն}
ուսանողքը
աւելի
կրթեն
եւ
վարժեն
իւրեանց
եմ
այստեղ
մի
քանի
պարբերութիւնք.
"
{Պարոն}
Կոմս
Էմմանուէլ,...
Ով
որ
ազգի
հա
կալէ,
14
Փետր.,
1859
թ.
ՈՂՈՐՄԱԾ
{ՊԱՐՈՆ}
Կոմս
Էմմանուէլ.
"
Խորհուրդ
հակալութենից,
ուրիշ
բան
չունինք
ասելու
{պարոն}
թարգմանողին,
ներողամիտ
աչքով
նայում
են
դէս
էր
լինում
այնտեղ:
Մի
այլ
վաճառական
{պարոն},
որ
նոյնպէս
պարապում
էր
այդ
առուտուրով
նամակի
բառացի
պատճէնը.
Արգոյ
{Պարոն},
Կոմս
Էմմանուէլ.
Տարակո
սպիսի
խօսքեր:
Օրհնեա՛լ
է
Աստուած:
{Պարոն}
Տիրատուրեանի
առաջարկած
խնդիրը
շատ
մեծ
յ
իրագործելու
կերպարին
եւ
հնարներին:
{Պարոն}
Տիրատուրեանի
նամակով
կամէի
այս
անգամ
վե
որի
մասին
չենք
կարող
զանց
առնել:
"
{Պարոն}
Յովհաննէս
Տէր-Գաբրիէլեան
Պատկանեանցը,
9
թ.,
Դուինի
աւերակներում.
ԱՐԳՈՅ
{ՊԱՐՈՆ}
Կոմս
Էմմանուէլ.
"
Եթէ
զա
նը
աւելի,
իսկ
միւսինը՝
պակաս:
-
{Պարոն},
Հաւասարութի՛ւն,
մոռցա՞ր...
-
Չ
ների
տէր,
որոնց
դարմանելու
համար
ոչ
մի
{պարոն}
չէ
կարող
տալ
նորան
բաւական
վարձ,
թողու
բաղդ
մարդու
համար
հեշտ
չէ
նաեւ
գտնել
մի
{պարոն},
որ
յօժարէր
ընդունել
նորան
իւր
մօտ:
Յ
քրիշատէ
կարողութեան
տէր
մարդ,
չէ՛,
իմ
{պարոն},
համաձայնիր,
որ
առանց
հաշուի
է
քո
յոյ
Ժամանակի
ոյք
եւ
իցեն,
որպէս
ներկայ
են
{պարոն}
Ներսէս
Յովհաննէսն
եւ
պարոն
Դիոնիսիոս
Հա
էս
ներկայ
են
պարոն
Ներսէս
Յովհաննէսն
եւ
{պարոն}
Դիոնիսիոս
Հայրապետեանն,
վասնորոյ
հաստա
ր
Մարտիրոս
Դաւթին,
որոյ
կտակակատարն
այ
{պարոն}
Աբրահամ
Ավետմալն
եւ
զնոյնքն
յոր
տեղ
լին
ն
նախ
առ
կտակակատարին
իմոյ,
եղբայրակից
{պարոն}
Վարդանին
եւ
ապա
երկու
հարազատ
եղբարցս
Յ
ս
այս
վերաբերի
կտակակատար
եւ
եղբայրակից
{պարոն}
Վարդանիդ,
որպէս
իսկ
գիտես
եւ
քոյդ
ասաց
՛ւ,
որ
բնութիւնը
ստեղծեցիր,
ինչո՞ւ
իմ
{պարոն}
մարդին
Այն
րոպէին
ցոյց
չտուիր
քո
ս
յաւիտեան
լռեց:
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(
Նուէր
{պարոն}
Կարապետեանի
եւ
Բերբերեանի)
Գ
Այս
միջոցին
ծառան
գանչեց.
"
Իմ
{պարոն},
Լսի՛ր
խօսքիս,
բայց
տե՛ս,
դու
-
Չկամիմ:
"
Ո՛հ,
{պարոն},
Ես
կարծեցի,
դու
որպէս
անգլիացի
ադրել
է
այն
բոլոր
կտորները։
-
Ոչ,
{պարոն},
հեղինակի
ձեռագիրը,
որ
կայ
տպարանի
մէ
նցան
այն
ժամանակները,
գեղեցիկ
խօսում
է
{Պարոն}
Պիսարեւսկին,
)
երբ
համարում
էին
մարդի
ոգաբարձութիւնքը։
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
{Պարոն}
Փափազեանի
նման
մարդիկ
աշխատութիւն
են
կր
կարագրել
այնպէս,
ինչպէս
որ
կային։
{Պարոն}
Փափազեանը
իւր
1848
թուականում
տպած
եկեղ
ս
նախ,
որ
իմ
ընթերցողքը
չ'համարեն,
թէ
{Պարոն}
Սիւ'ն,
ոյժ
տալով
իւր
մտքի
թեւերին
եւ
ո
րծիք
Եւժէն
Սիւ
Պարոնի
մասին։
Երկրորդ՝
{Պարոն}
Փափազեանը
կամ,
թէ
նա
ինքը
կենդանի
չէ,
1
[Դ
Ր
Ա
Մ
Ա
Կ
Ա
Ն
Հ
Ա
Շ
Ի
Վ
Ն
Ե
Ր]
{Պարոն}
Պետրոս
Եագորիչ
Թութունովէն
առեցի
75
ման
էն
առեցի
75
մանէթ
եւ
պիտի
տամ
Մոսկուա,
{պարոն}
Մովսէս
Բայենդուրեանցին,
на
Большой
Сук
ՍԱԳՐԻ
ՄԱՍԻՆ
(
Նամակ
խմբագրին)
Ողորմած
{պարոն},
Այն
հաճելի
համոզմամբ,
որ
մեր
ժ
ն,
շտապում
եմ
տեղեկացնել
ձեզ,
ողորմած
{պարոն},
մեր
մայրաքաղաքի
պատերի
ներսում՝
գրակ
իջոցով:
Թույլ
տվեք
ինձ,
ողորմած
{պարոն},
այստեղ
ընդհանուր
գծերով
բնութագրել
պր
ու
խաժամուժ
ամբոխի
գռեհկաբանություն
":
{Պարոն}
Նազարյանցը
ժամանակակից
հայերի
խոսակցութ
ուրդների
մոտ:
Թույլ
տվեք
ինձ,
ողորմած
{պարոն},
այստեղ
բերել
հարգարժան
պրոֆեսորի
բառե
ումը
":
Թույլ
տվեք
այժմ,
ողորմած
{պարոն},
համառոտակի
ծանոթացնել
ձեզ
նախատեսվող
րեխղճության
մեջ:
Ընդունեցե՛ք,
ողորմած
{պարոն},
առ
ձեզ
ունեցած
իմ
անկեղծ
հարգանքի
հավ
որի
բովանդակութիւնը
այս
էր,
թէ
այս
ինչ
{պարոն}
Թիֆլիզումը
շինել
է
մի
գիրք,
որ
1840
քա
անակներ,
երբ
մի
օրում
մէկ
դար
քայլեց:
{Պարոն},
դու
գիրքդ
ամուր
բռնէ
ձեռքդ,
տեսնեմ
ք
ստովանել
կախարդութեան
գոյութիւնը:
{Պարոն}
Չամուռճեանի
անժխտելի
տրամաբանութիւնն
է
կախարդութեան
հաւատալ:
Այսպիսի
մի
{պարոն},
աւելի
շուտով
կը
յօժարի
դիմել
դէպի
գեր
գործակատար,
պետական
Քարտուղար
քաջափայլ
{Պարոն}
Վլադիմիր
Պետրովիչ
Բուտկովը,
տեսանելով
տ
եւ
Կայսերական
համալսարանի
ուսուցչապետ
{Պարոն}
Ֆէօդօր
Իվանովիչ
Ինոզեմցովին,
որ
կրթէ
ն
ամենայն
մարդ
թագաւոր
է,
այսպէս
ասում
է
{պարոն}
Մոգենը:
Ես
մինչեւ
անգամ
մտադիր
եմ
հարկ
քերս․
"
Սրտակից
բարեկամ.
{ՊԱՐՈՆ}
ՄԱՐԿՈՍ․
Չնեղանաս
բաց
խօսածիցս,
ին
բեցութեան
մասին,
այսպէս
խօսեց.
-
{Պարոն},
դու
գիտե՞ս,
որ
մարդը
աշխարհի
միւս
բո
որդիքը
ինչ
կամին
առնեն:
Ահա
քեզ,
{պարոն},
մի
անշուք,
բայց
ճիշտ
պատկեր
մեր
հասա
-
Ինչ
այդպէս
գլուխներդ
կախած
գնում
էք,
{պարոն},
-
ասաց
մի
ձայն:
Կոմս
Էմմանուէլը
վերջապէս
ուժ
ու
սիրտ
ստանալով
ասաց,
-
{Պարոն},
դուք
ինչպէ՞ս
էք
վերլուծում
"
Լոյս
զու
առաջարկեց
մի
այլ
պատմական
խնդիր:
-
{Պարոն},
-
ասաց
նա,
-
Առաքել․․․
պատմագիրը,
Ք
է
ձեր
ընտանիքի
եւ
ձեր
զաւակների
վերայ:
{Պարոն},
խնդրեմ,
թոյլ
տուեցէք
ինձ,
որպէս
բժշ
խորհրդով:
-
Իսկ
ես,
խնդրում
եմ,
{պարոն}
բժշկապետ,
եթէ
հնար
է
ազատ
թողուլ
ինձ
ձ
իմ
ընտանիքը:
-
Ո՛հ,
սխալւում
էք,
{պարոն}.
այդ,
նախախնամութեան
գործը
չէ:
Նախախ
անում
էք
մարդկային
արժանապատուութիւնը,
{պարոն}
բժշկապետ:
-
Ես
խոստովանում
եմ
եւ
ք
իմ
վերջին
խօսքը:
-
Համաձայնեցէք,
{պարոն}
բժշկապետ,
որ
դուք
ձեր
խորհուրդը
տուեցի
պիտոյ
է
սեւցնել
նորան:
-
Այո՛,
իմ
{պարոն}.
բայց
դուք
շատ
լաւ
իմանում
էք
այս
գործ
,
-
հարց
արեց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-{Պարոն},
-
պատասխանեց
ծառան
դողալով,
-
խնդրեմ
հարկաւոր
այդքան
մեծ
գումար...
-
{Պարոն},
ես
չորս
ամիս
է,
բան
չեմ
ստացած.
ամի
եւս
պիտոյ
է
մի
բան
վճարէ
տիրոջը:
-
{Պարոն},
աղաչում
եմ
արդարադատ
եղիք.
միթէ
վատ
վանդակութիւնը
այսպէս
էր.
"
Ողորմած
{պարոն}.
Ցաւում
եմ,
որ
ճակատագիրը
դարձեալ
զար
Տիրեց
րոպէական
լռութիւն:
Շահումեանց
{պարոն}
Գէորգը
այն
տեսակ
մարդերից
չէր,
որ
միմի
ք
բացող
բան:
Այս
պատճառով
սկսեց.
-
{Պարոն},
դու,
որ
բանի
տեղ
չես
դնում
իմ
հարցմո
մինչեւ
ոտքերը:
-
Ներեցէ՛ք
խնդրեմ,
{պարոն}
փեսայ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
իտէի...
-
Ի՞նչ
անհանգստութիւն
է,
{պարոն}
Մկրտիչ,
զոքանչի
համար
եւ
առհասարակ
ծնո
լռութիւն,
երեւում
էր
մի
բան
կամէր
ասել
{պարոն}
Մկրտիչը,
բայց
չէր
համարձակւում:
-
ւմ
էիք
տեսանել
Մանուշակս,
այնպէս
չէ՞,
{պարոն}
Մկրտիչ,
բայց
նա
միայն
ամաչել
էր,
ի՞նչ
ւ
եւ
խնդրելու
եկել
էի,
-
ասաց
կակազելով
{պարոն}
Մկրտիչը,
-
որ
եթէ
կարելի
է
այս
եօթն
շաբ
նը:
-
Ամենեւին
այդպէս,
-
պատասխանեց
{պարոն}
Մկրտիչը,
-
ձեզ
յայտնի
է,
որ
ես
դեռ
անց
տոյ
է
առնել,
խօսքը
կտրիճինն
է...
{Պարոն}
Մկրտիչը
չթողեց,
որ
աւարտէր
Թիւթիւնճի-օ
յնութիւնը:
-
Շատ
բարի,
-
պատասխանեց
{պարոն}
Մկրտիչը,
-
միայն
խնդրեմ
այնպէս
առնէիք,
:
-
Յատուկ
շնորհակալ
եմ:
Դեռեւս
{պարոն}
Մկրտիչը
բակի
դուռը
չէր
բացած,
մինչ
կար
ուհանին
մի
արհամարհական
ձեւով
նայում
էր
{պարոն}
Մկրտչի
գնացածին,
որ
առաւել
քան
թէ
քայլ
րդ
էր
տիրած.
նաեւ
տեսանել
չկամէր
անգամ
{պարոն}
Մկրտիչը,
որին
պիտոյ
է
տային
նորա
ծնողք
ը,
որին
պիտոյ
է
տային
նորա
ծնողքը:
{Պարոն}
Մկրտիչը
շատ
հասարակ
եւ
անկիրթ
մարդ
էր,
եց
նորան
եւ
հրեց
հասցէն
այսպէս.
{Պարոն}
Գէորգի
Բալդազարեան
Շահումեանց.
րացնելու
համար
ասէր,
թէ
նամակ
էր
տարել
{պարոն}
Շահումեանցին.
Յայտնի
էր,
որ
Նախիջեւան
ածնի
դուռը:
-
Այն
թաղի
մէջ
հարցրո՛ւ
{պարոն}
Շահումեանց
Գէորգի
տունը,
բայց
նամակը
ց
ուր
ոչ
ոքի.
պատճառ,
ամենայն
տղայ
գիտէ
{պարոն}
Շահումեանցի
առատութիւնը,
այս
պատճառով
ւիս
ժամուցիցդ
որ
առատութեամբ
կը
տայ
քեզ
{պարոն}
Շահումեանցը:
-
Ոչ
ոքի
չեմ
ցոյց
տալ
ռ
այս
գիրը
եւ
հասցրո՛ւ,
ինչպէս
ասացի,
{պարոն}
Շահումեանցին.
իւրեան
ձեռքը,
գիտե՞ս.
ով
վերարկուն
եւ
տալով
Մանուշակին,
-
ահա
{պարոն}
Շահումեանցը:
Այս
խօսքի
վերայ
փոքր
մ
րս
եկած
տուն
էի
գալիս,
յանկարծ
պատահեց
{պարոն}
Շահումեանցը,
բռնեց
եւ
բաց
չթողեց,
"
գ
մի
պառաւ
աղքատ
կին
մի
նամակ
ձեռքին
մտած
{պարոն}
Շահումեանցի
տուն,
հարցանում
է
ինձ,
թէ
ւն,
հարցանում
է
ինձ,
թէ
ե՞ս
էի
արդեօք
{պարոն}
Շահումեանցը.
ես
ասացի,
այո՛,
ես
եմ,
-
Գիտէի,
-
ասաց
պառաւը,
-
որ
դու
չէիր,
{պարոն},
բայց
մի՛
բարկանար
իմ
վերայ,
Աստուած
եցերորդ
ժամն
է,
կարելի
է
որ
շուտով
գայ
{պարոն}
Շահումեանցը:
-
Ես
վաղուց
արդէն
հրամ
մի
բարակ
ժպիտ
պատճառուած
այն
բանից,
որ
{պարոն}
Շահումեանցի
նման
մարդը
ճաշով
պատուասիրե
խօսքին,
չեմ
ասում,
դեռ
եթէ
մի
այդպիսի
{պարոն}
ճաշի
կանչէ
իւր
մօտ,
մեծ
շնորհ
է
ռամկակ
ը
եւս
գալիս
էր
միտքը,
որ
արժանի
է
եղել
{պարոն}
Շահումեանցի
սեղանին,
միւս
րոպէումը
իսկ
ար:
Հազիւ
թէ
անցել
էր
քառորդ
րոպէ,
{պարոն}
Շահումեանցը
ներս
մտաւ:
Թիւթիւնճի֊օղլու
աջ
գնաց,
"
հրամայեցէ՜ք,
հրամայեցէ՜ք,
{պարոն}
Շահումեանց
":
Շահումեանցը
առանց
խօս
ն
երկուքի
առաջեւում
եւս:
-
Ուրեմն,
{պարոն}
Շահումեանց,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ահաւատալի
բան
ասէ.
բայց
հաւատա՛յ
ինձ,
{պարոն}
Շահումեանց,
ես
այն
մարդերից
չեմ.
ես,
դ-խաթունը
այսպէս
սկսեց
խօսել:
-
Եթէ
{պարոն}
Թիւթիւնճի-օղլուն
այժմ
չէ
կամենում
տալ
ի
ւոր
առնել
Թիւթիւնճի-օղլուի
աղջիկը,
իսկ
{պարոն}
հայրը
նա՞զի
նստեց,
ես
մի
քանի
օր
յառաջ
տրաստելու
համար:
-
Բարկացուցինք
մեր
{պարոն}
փեսային,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
ընդհ
մտաւ
`
մի
նամակ
ձեռքին:
-
Դո՞ւք
էք
{պարոն}
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Ես
եմ,
-
պատասխ
կ
ինքը
Թիւթիւնճի-օղլուն
կարծում
էր,
թէ
{պարոն}
Շահումեանցը
կամենում
է
դարձեալ
մի
նոր
խ
-օղլուն
այնչափ
յարգում
էր
եւ
պատւում
էր
{պարոն}
Շահումեանցին,
որ
եւ
ամենաչնչին
բանի
հա
թիւնճի-օղլուի
յարաբերութիւնը
այսպէս
չէր
{պարոն}
Շահումեանցի
հետ:
Նա
իսկոյն
գլխարկը
ի
առաջեւ,
որպես
թէ
հայրը
հրաժարւում
էր
{պարոն}
Շահումեանցի
առաջարկութենից,
եւ
կամենու
կը
կարծում
էր,
որպէս
թէ
ինքը
զրկուած
է
{պարոն}
Շահումեանցի
կին
լինելուց:
Նա
մտածում
է
Նա
մտածում
էր,
որ
հայրը
չհամաձայնելով
{պարոն}
Շահումեանցին,
անպատճառ
պիտոյ
է
կտրուէր
Մկրտչին
գնար,
Մկրտիչը
ճանաչած
լինելով
{պարոն}
Շահումեանցը
իւր
հակառակորդ,
ամենեւին
թ
ր
Մանուշակը
գնայ
հօր
տուն,
ինչ
ժամանակ
{պարոն}
Շահումեանցը
այնտեղ
կը
պատահէր,
եթէ
հօր
է
հօր
բարեկամութիւնը
եւս
կտրուած
չլինէր
{պարոն}
Շահումեանցի
հետ:
Բացի
սորանից,
ի՞նչ
կ
նորա
վիճակը,
այս
մտածելու
ժամանակ,
որ
{պարոն}
Շահումեանցը
համոզել
կամենալով
Թիւթիւնճի
սուամենայնիւ
կամակոր
մնալով,
ետ
դառնար
{պարոն}
Շահումեանցից,
իմացած
լինելով
Մանուշակի
ջանալի
ցաւերի
մէջ,
նա
հաւատում
էր,
որ
{պարոն}
Շահումեանցի
թափելու
արտասուքը
կարող
էին
իւր
կնոջը,
-
ինչ
պատճառով
էր
կանչել
ինձ
{պարոն}
Շահումեանցը:
-
Ի՞նչ
տեղից
պիտի
իմա
ռով
եւ
չէր
խառնւում
եւս
բանի
մէջ:
-
{Պարոն}
Շահումեանցը...
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլու
..
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն
զարմացած,
-
{պարոն}
Շահումեանցը...
-
Պարոն
Շահումեանց
արմացած,
-
պարոն
Շահումեանցը...
-
{Պարոն}
Շահումեանցը
ի՞նչ,
-
հարցրեց
կինը:
-
Շահումեանցը
ի՞նչ,
-
հարցրեց
կինը:
-
{Պարոն}
Շահումեանցը,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլ
սնութիւնը,
եւ
ահա՛
մատանին,
որ
ստացայ
{պարոն}
Շահումեանցից,
իբրեւ
գրաւական:
Այս
արդեն
աւարտուած
էր:
Քահանան
ճանաչեց
{պարոն}
Մկրտչին
եւ
շնորհաւորեց
նորա
գալուստը:
րի
վերջին:
Տեսանում
ես,
մտածում
էր
{պարոն}
Մկրտիչը,
եթէ
ես
եւս
հոկտեմբերին
ամուսն
աւ,
եւ
ահա
նոցայ
որդին
է
մկրտելին:
{Պարոն}
Մկրտիչը
գունաթափուեց
եւ
առանց
հրաժարակա
զմեր
շնորհակալիս,
զի
եւ
նոքին
իսկ
ըստ
{պարոն}
Պալդազարեանի
փոյթ
տարան
զնոր
բարբառն
ազ
ագրութեանց:
Գիտնական
հայրենակից
մեր
{պարոն}
Մեսրոպ
Դաւթեան
Թաղիադեանց,
ոչ
սակաւ
քա
ք
յերկուանալ
իւրում
ոչ
խղճահարեսցի,
թէ
{պարոն}
Թաղիադեանցն
զվառ
եւ
զսուրբ
ծնունդս
մտաց
ւթիւն
ժամանակին
ի
վերայ
լեզուին,
որպէս
{պարոն}
Թաղիադեացն:
Առ
հասարակ
ապագայ
հնախոյզք
եւ
այլք,
զորս
չէ
տեղւոյս
յիշել,
միակ
{պարոն}
Թաղիադեանն
լոյս
տացէ
ապագայ
խուզարկուաց
րարին
Յարութիւն
վարդապետ
Ալամդարեանց
եւ
{պարոն}
Երիցփոխեանցն
ի
նորումս,
թէեւ
չէր
ախորժ
ւն,
այլ
զայսմանէ
բան
լիցի
զկնի:
Գուցէ
{պարոն}
Մսեր
Զմիւռնացի,
անհաւան
ընդ
ճշմարտախօս
ցիչ,
զոր
ամեն
ուրեք
տեսանեմք
ի
տետրակս
{պարոն}
Զմիւռնացւոյն։
Յառաջաբանեալ
հեղինակ
եպհական
յիշեալ
հեղինակացն
եւ
զկարկատանս
{պարոն}
Էմինայ
հանդերձ
սխալականօք,
զորմէ
ինքնի
կվա
յամի
1850.
վասն
մեր,
հայրենակցացս
{պարոն}
Էմինայ
քաղցր
էր
տեսանել
զբանասիրական
քն
ակամ
ի
հայրենի
ժառանգութենէ,
որպէս
ասէ
{պարոն}
Էմին,
զի
առիթ
ետուն
նմա
գուն
գործել
որ
արաց
հսկայից
իւրոց,
որք
առ
մեզ
համարին
{պարոն}
հեղինակք
հնախoս
գրուածոց.
առ
տեղեաւս
չ
,
թագաւորը
ասում
է
եւ
հաստատում
է,
թէ
{պարոն}
Սիկստոս
V-ը,
որ
պապ
է
կոչւում,
չ'նայե
ապետին
ճանապարհ
դնելով՝
ասաց.
"Ողորմա՛ծ
{Պարոն},
յիշեցէ՛ք,
թէ
ինչ
որ
դուք
մեր
հարերին
կ
II,
pag.
34.
Զարմանալի
է,
որ
{Պարոն}
Փափազեան,
եկեղեցական
պատմութեան
պարզերե
բառ
արտագրել.
մանաւանդ
այն
պատճառաւ,
որ
{Պարոն}
Փափազեանը,
իւր
եկեղեցու
պատմութեան
մէջ
դժոխքի
ջամբռ
մատենի
մէջ
գրէ
մեր
անունը
{պարոն}
Բեհեղզեբուղը,
միայն
թէ
մենք
բիւրաւոր
ժ
։
Ո՛հ,
եթէ
դու,
եւ
ով
դու
որ
գուցէ
մի
{պարոն}
ոք
մին
ես,
այլ
եւ
քո
ծառան,
եթէ
գտնէ
լով,
ծունկ
կը
չոքեմ
նաեւ
նորա
առջեւը։
{Պարոն},
լեզուի
խնդիրը
ծանր
խնդիր
է
եւ
որքան
ծ
լխավորն
է,
թե
ի՛նչ
տեսակ
մարդիկ
են
այդ
{պարոնայք}
միսիոներները,
նա
անպայման
կխաբվի,
բայ
աններին
ավետարանը
քարոզելու
պատրվակով:
{Պարոնայք}
միսիոներներն
իրենց
միսիայի
ատյանի
առաջ
իցին
Մադրասայ
որբոց
սնդուկին
կառավարիչք
{պարոնայքն},
հանդերձ
ի
Տէր
հանգուցելոյն
կտակակատար
զամենայն
եղեալսն
՚ի
նմա,
յիշեալ
ներկայ
{պարոնաց}
վկայութեամբն
եւ
թաֆսիլովն
տիրեսցեն։
Նո
իմ
առ
Ձեզ
ցանկամ
մնալ
նովին
ազգասէր
{պարոնացդ}
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
ծառայ
Մ.
սչափ
նեղության
դիմանում
է
այս
անպարծանք
{պարոնը},
ասելով,
թե
չէ
պիտո
զենքը
ցած
դնե,
մ
աթի
վերայ
դնէ
իւր
ծանրութեան
քարը:
Այդ
{պարոնը}
ազգի
յետ
մնալու
պատճառ
լուսաւորութեան
կ
որ
բաւական
մեծ
գումար
արժէին:
Այդ
{Պարոնը},
մի
քանի
ժամանակ
անցուցանելուց
յետոյ
բ
չգիտեմ
այդ
ոտանաւորի
հեղինակը։
Եթէ
այդ
{պարոնը}
հնար
տար
ինձ,
ես
նորան
կ'ուղարկէի
մի
ն
րելի՛
ընթերցողք,
ինչպէս
բարի
սիրտ
ունի
{պարոնը}.
ամենեւին
խափան
չէ
իմ
Անգլիա
գնալուն:
ւնքը։
Ասածս
դարձեալ
ապացուցանում
է
այդ
{պարոնը}
՝
ասելով,
թէ
"
ազգը
պակասաւոր
լինելու
տել,
նախ
քան
զտեսութիւնն
աստուածաբան:
{Պարոնը}
ասում
է.
"
Եթէ
կայ
եւս
մի
այդպիսի
փոս
թեանը,
աւելորդ
է
խօսել,
որովհետեւ
այդ
{պարոնը},
մի
ասիական
անմխիթար
դպրոցում
այբուբեն
կանութեան
դատաստանի
առաջեւ
յարգ
չունի:
{Պարոնը}
ասում
է
"
ինչպէ՞ս
կարելի
է
անմիջապէս
եւ
բ
յապաւել
",
իսկոյն
երեւում
է,
որ
այդ
{պարոնը}
բնակւում
է
այգիների
մօտ
եւ
անդադար
տեսա
ի
այդպէս
նախասահմանուած
է
նոցա
վիճակը:
{Պարոնը}
իւր
ներկայ
յօդուածի
վերջումը,
կամելով
եծ
բարերարութիւն
էր
ազգի
համար,
որ
այդ
{պարոնը}
կամեցել
էր
ներկայ
գտանուիլ
այդ
հանդիսին
րկայումս
առեւտրական
գործողութեամբ:
Այս
{պարոնը},
ընկերանալով
Պ.
Գռէյլ
(
Grélle)
Ֆրան
ինչպէս
պատմում
են,
մեր
ազգից
կարգուած
{պարոնը}
առաւել
խիստ
վարւում
է
հեղինակների
հետ,
նք
չուղարկել
այդ
վաճառահանդէսը,
ինքը՝
{պարոնը},
պատրաստ
է
մի
քանի
ամիս
ժամանակով
գնել
է
պարոնից
կանոնաւոր
մուրհակ:
Երբ
գնող
{պարոնը}
իւր
ապրանքի
հետ
միասին
հեռացած
էր
քաղաք
յ
վերադառնում
է
վաճառահանդէսից
պարտական
{պարոնը}
եւ,
իմանալով
Բէգզադէի
արած
տմարդութիւն
ն
Բէգզադէն
եւ
այլ
նորա
համախոհ
մարդիկ:
{Պարոնը}
հարցանում
է.
-
Ի՞նչ
ընկերութիւն
է
էր
դէպի
այնտեղ,
ուր
գտանուելու
էր
իւր
{պարոնը}:
Բէգզադէի
գնալուց
մի
երկու
օր
յետո
ին
եւ
թէ՛
հրատարակողին
արժանի
յօդուած:
{Պարոնը},
շատ
ժամանակից
սկսած,
լրացեալ
եւ
անթե
դատարկ
տակառը
մեծ
ձայն
է
տալիս
":
{Պարոնը}
մինչեւ
այժմ
երկու
տող
բան
գրած
մարդ
չէ
ջ
մի
քանի
մարդերի
աչքում
պատկերանում
էր
{պարոնը}:
Հասարակութիւնը
իրաւունք
տուեց
այն
բոլ
րայ,
որ
իւր
սրտի
յաւելուածից
բաշխել
էր
{պարոնը}
"
Մեղուի
"
հասարակութեանը:
Յաջողու
ժէ
այսպիսի
աշխատութեան)։
Թողունք,
որ
{պարոնը},
"
Եւժեն
Բօռէի
աշխարհագրութենից
օգուտ
ողոքենք
այն
զրպարտութենների
ընդդէմ,
որ
{պարոնը}
ժողովում
է
մեր
երանելի
եւ
սուրբ
նախահար
շեւից՝
բնաւ
չտարակուսեցանք
կարծել,
որ
{պարոնը}
կա՛մ
ամենեւին
չէ
կարդացել
Խորենացին,
կ
իքը:
Առաջին
կարծիքը՝
նորանով,
որ
{պարոնը},
ապացուցանել
կամելով
Հայաստանում
մոգակ
ը
պատճառ
չունէր
Կեսարիա
դիմելու,
թէ
եւ
{պարոնը}
չէ
ուղարկում
նորան
Կեսարիա՝
հրատարակել
վկայութիւն
այս
բանին՝
կարո՞ղ
է
արդեօք
{պարոնը}
յառաջ
բերել
մեզ
մի
պատմական
իրողութիւն
ցաւի
համար
պիտի
մինչեւ
վերջը
պաշտուին,
{պարոնը}
ճանաչում
է
"
կարօտ
ուղղութեան
":
Ա
երբէք
խնդրած
չէ
նորա
փաստաբանութիւնը։
{Պարոնը}
ինքնակամ,
իւր
սենեկի
անկիւններում
աստո
աւորւում
է
մեր
սրտի
ցաւը,
տեսանելով
որ
{պարոնը}
փարատել
է,
կամ
գէթ
աշխատել
է
փարատել,
րէնութի՞ւն,
ինչպէս
կամի
հաւատացնել
մեզ
{պարոնը}
իւր
տիտայական
փիլիսոփայութեամբ:
Եւ
ւթեան։
Եւժէն
Սիւ՝
մարդկութեան
բարեկամ
{Պարոնը},
այս
աշխատութեան
մէջ
նկարագրում
է
Յիսո
տեսնել
եւ
գնահատել:
Այդ
փիլիսոփայ
{պարոնը}
ի՛նչ
տեղից
առաւ
իր
դրութիւնքը.
յայտնի
,
պարզ
ցոյց
է
տալիս,
որ
այդ
փիլիսոփայ
{պարոնը}
ինքը
ծնրադրութիւնից
աչք
չի
բանում
այս
կ
պարոնի
ներս
մտանելով
մեր
սենեակը.
այդ
{պարոնը}
տեղեակ
էր
մեր
տհաճութեան,
պ.
Չամուռճե
ետեւ
հիմք
չկայ,
այլ
զարմանում
ենք,
որ
{Պարոնը}
ասում
թէ
Փարպեցին
(
Աշուշայի
տանից
դուր
երը
մէջ
բերած
յառաջաբանի
խօսքերից
յետոյ
{պարոնը}
շարունակում
է.
"
քանզի
վաղ
տեսանեմք
զն
պատուանունը
հասարակաց
վկայութեամբ,
այդ
{պարոնը},
մի
օր
մի
լաւ
երկրպագութիւն
եւ
ուխտ
կա
ծառայից,
թէ
վաղո՛ւց
է
արդէն,
որ
նորա
{պարոնը}
գնացել
էր
ախոռ:
Ծառան
պատասխանեց,
թէ
տալու
վերայ:
-
Տե՛ս,
ի՛նչ
է
ասում
{պարոնը},
-
շարունակեց
Շաքարեանցը
ծառային,
ցոյց
եանց
գոյնը
երեսի
վերայ:
Ինչեւիցէ.
այդ
{պարոնը}
կը
լինէր
այսպէս
55
տարեկան։
-
Բարո
ք
ինձ,
մի
մարդ
չկայ,
որին
հաւանէր
այդ
{պարոնը},
նորա
աչքումը
ամենեքեան
յիմար
են,
ամե
էջ,
սկսած
յետին
աղքատից
մինչեւ
երեւելի
{պարոնը}:
Տարու
մէջ,
ես
տեսանում
եմ
շատ
տեսակ
անի
օր
է,
դարձեալ,
վեր
ու
վայր
էր
այդ
{պարոնը},
իսկոյն
հասկացայ,
որ
մի
փորացաւ
ունի
բակը
մի
փոքր
ման
գալու:
Տեսանեմ
որ
այդ
{պարոնը}
եւս
ման
է
գալիս
իւր
բակում,
որ
բաժանւո
անութիւնք:
Ո՛ւր
մնացին
նորա
նախկին
{պարոնը}
կամ
ընկերակիցքը.
նա
սկսեց
նայել
նոցա
վ
էր
եղած
իւր
զաւակների
կրթութեան
մասին:
{Պարոնը}
ապրում
էր
բաւական
լաւ,
եւ
նորա
մօտ
ել
մ
են
երկիրը
առանց
մի
բան
ստանալու:
Այս
{պարոնը}
ունէր
նոյնպէս
մի
քանի
եղբարք,
որոնցից
էր
զաւակների
կրթութեան
մասին:
Ինքը
{պարոնը},
ինչպէս
սովորաբար
լինում
են
չնչին
դրու
ինում
է
բոլորովին
անխորհուրդ:
Մեր
{պարոնը},
մանաւանդ
խաժամուժ
ամբոխի
աչքերը
ներկե
լինէր
նա,
որ
լցուցանէր
իւր
խորհուրդը:
{Պարոնը}
կը
լինէր
այսպէս
մօտ
յիսուն
տարեկան,
մի
տրորել
ժառանգութիւն
է
փոքրոգի
մարդերի.
{պարոնը}
վեր
կացաւ
սօֆայի
վերայից,
ուր
ընկած
էր
ցաւ
սպասաւորը:
-
Պօղո՛ս,
-
կանչեց
{պարոնը},
-
կոչի՛ր
շուտով
Գրիգորը:
-
Գրիգո
կ'աւարտէք
գործողութիւնը,
յաւելացուցի,
{պարոնը}
կպարգեւէ
ձեզ
բաւական
մեծաքանակ
արծաթ
ար
՛մ,
բաւական
օգուտ,
-
կրկնեց
քթի
տակից
{պարոնը},
-
բայց
ի՛նչ
արժէ
ինձ
այդ
օգուտը
եւ
ի՞
ութենների
վերայ:
Մինչդեռ
խօսում
էր
{պարոնը}
իւր
գործակատարի
հետ,
ամենայն
զգուշութե
ծրար
եւ
տուեց
պ.
Յովնաթանեանցին:
{Պարոնը}
արձակեց
գործակատարը
եւ
սկսեց
կարդալ
նամ
-
Առ
քեզ
խայտառակութիւն,
-
բացականչեց
{պարոնը},
ձեռքը
միմեանց
զարկելով,
-
Не
было
пе
...
Սրտիս
հրամայող.
Այսօր
այն
{պարոնը}
մեր
տուն
գալով,
ինչ
ժամանակ
տանը
ոչ
ոք
լացրեց
նա
դառնալով
դէպի
իւր
կինը,
-
այս
{պարոնը}
մտածում
է
եղած,
որ
շնորհ
է
ցուցանում
մ
ին,
նա
ե՞րբ
կը
լինի
մեղաւոր։
Բայց
այն
{պարոնը},
ասում
ենք,
բաց
ու
համարձակ
երկու
տող
ակի
եւս
օրագիրը
պիտի
հասաներ
մի
այդպիսի
{պարոնի}:
Ավելորդ
ենք
համարում
ասել
այստեղ
ֆլիզոյ
առաջին
սուրհանդակաւ
յանուն
արգոյ
{պարոնի}
Հայրապետեանց:
Աղաչելով
զՁեզ
աներկբա
կան
օգուտ:
Յուրաքանչյուր
ստորագրող
{պարոնի}
անունը,
օրինակների
թիվը
եւ
գումարի
որք
ցանում՝
ծածուկ
կերպով
վատնելով
իւրեանց
{պարոնի}
արծաթը։
Այս
պատճառով,
եթէ
մի
այդպիսի
Յիշատակարանին:
Անցեալները
գրում
էր
մի
{պարոնի}
տեսութիւնը՝
առանց
ծոցից
արծաթ
դուրս
տա
յլն
":
Դու
հազար
անգամ
ասա՛
մի
այդպիսի
{պարոնի},
թէ
ազգը
չեն
անարգում,
այլ
դատապարտու
նուէլի
Յիշատակարանի
մէջ,
որովհետեւ
այն
{պարոնի}
խնդրած
դպրոցները
նոյնպէս
ցանկալի
են
ինձ
իքայէլ
Յարութիւնեան
Ստեփանեանց
մեծարգոյ
{պարոնի}
տանը:
Մոսկուայի
եւ
եկաւոր
Հայերից
մօտ
հարցանում
են
վաճառականք:
-
Այս
ինչ
{պարոնի}
այսքան
արծաթի
ապրանք
հաւատացի,
բայց
թէ
ն:
-
Ինչո՞ւ
այդպէս
կոտորում
էք
այն
{պարոնի}
անունը,
նա
ոչ
ոքի
արծաթ
կերած
չէ,
ոչի
մէջ
Բէգզադէի
խորհուրդը
այն
էր,
որ
այն
{պարոնի}
անունը
կոտրուի
վաճառանոցում,
որ,
հաւա
նորա
անյագ
չարախօսութիւնքը
այս
կամ
այն
{պարոնի}
վերայ՝
հրատարակելով
սորանց
տգէտ
եւ
առա
եւ
շատ
հաճելի
էր
եղել
մի
այլ
երկակենցաղ
{պարոնի},
որ
թէեւ
ատում
էր
գործի
հեղինակը,
բայ
կարդում
էինք՝
յառաջուց
ճանաչած
լինելով
{պարոնի}
թէ՛
հայագիտութեան
եւ
թէ՛
այլ
բաների
մաս
նից
Հայոց
եկեղեցին,
որ
երբէք
չէ
խնդրել
{պարոնի}
փաստաբանութիւնը
եւ
այսուհետեւ
եւս
կամք
երկու
անգամ
մեծ
Պ.
Խուդաբաշեւի
գրքից
(
{պարոնի}
գործը
չարժէ
այսպիսի
աշխատութեան)։
Թող
օգուտ,
գոնէ՛
կ'ազատուի
ստրկութենից
եւ
{պարոնի}
իշխանութեան
եւ
լուծի
տակից:
Այստեղ
եւս
իւր
անձը
զգում
էր
ազատ,
գոնէ՛
որեւիցէ
{պարոնի}
անմիջական
հրամաններից,
թէեւ
կատարելապէ
ալ
մի
կոպիտ
յարաբերութեան,
որ
լինում
է
{պարոնի}
եւ
ծառայի
մէջ,
տանել
այն
բոլոր
անախորժ
ւում
է
մի
խեղճ
ծառայ
մի
անտաշ
եւ
տմարդի
{պարոնի}
մօտ:
Թերեւս,
եթէ
վաճառականին
հան
րադասութիւն
գործելու
համար:
Մի
այդպիսի
{պարոնի}
ճանապարհը
կը
լինի
Նախիջեւանից
Կոստանդնո
այլ
ընթերցող
հասարակութիւնը
յարգելու:
{Պարոնի}
վայր
ի
վերոյ
աղճատաբանութիւնքը
ստոր
են
սելով՝
չենք
ակնարկում
մի
որպիսի
եւ
իցէ
{պարոնի}
վրայ,
այլ
մանաւանդ
այդպէս
շատերի
վրայ
երայ
ինձ
քաղցր
եղաւ
դուրս
տալ
Եւժէն
Սիւ
{Պարոնի}
"
Թափառական
Հրէայ
"
անունով
վիպասանութե
ուեն
ամենայն
ստորաքարշ
կարծիք
Եւժէն
Սիւ
{Պարոնի}
մասին։
Երկրորդ՝
Պարոն
Փափազեանը
կամ,
պէս
կրիտիկա
մի
թիֆլիզաբնակ
գաղթական...
{պարոնի}
գործի
վերայ,
այն
խորհրդով,
որ
մոսկուա
ները,
որպէս
զի
դորանով
խայտառակուի
այն
{պարոնի}
գործը։
Մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
մի
որ
երբեւիցէ
շարժուած
են
այս
չնաշխարհիկ
{պարոնի}
ընդդէմ:
Նորա
այսքան
տարու
խորամուխ
քնն
ր
այս
մարդկային
հնարները
յարգ
ստանան
մի
{պարոնի}
աչքում,
որի
հիւանդութիւնն
էր
սիլլաների
**
*
Մեր
գրութիւնը
ընդհատուեցաւ
մի
{պարոնի}
ներս
մտանելով
մեր
սենեակը.
այդ
պարոնը
ի
սպասաւորն
էր,
որ
իսկոյն
երեւեցաւ
իւր
{պարոնի}
ձայն
տալու
վերայ:
-
Տե՛ս,
ի՛նչ
է
եղ:
Նա
բաւական
միջոց
յառաջ
վարելով
իւր
{պարոնի}
գործերը
այս
քաղաքում,
իհարկէ
ոչ
առանց
ը,
-
շարունակեց
բժշկապետը,
ընդհատելով
{պարոնի}
խօսքը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իւր
կարգո
որ
ընտանեկան
գաղտնիքը,
եւ
երկրորդ,
որ
{պարոնի}
ընտանիքը
միշտ
կարօտ
էր
բժշկապետի
այցելո
ար
զարկելով
եւ
աղաղակ
հանելով,
դարձուց
{պարոնի}
ուշադրութիւնը
դէպի
այն
կողմը:
-Ո՛վ
ուրիշ
ամէն
տեղ
անարգուելուց
յետոյ,
հայ
{պարոնի}
առաջեւ
եւս
անարգւում
էր:
Մի՛
վրդով
տրաստակամութեամբ
յանձն
առաւ
կատարել
իւր
{պարոնի}
պատուերը
ամենայն
ճշտութեամբ:
-
Մու
քանի
բարեկամք
ասացին
ինձ,
թէ
քաջափայլ
{պարոնի}
մինը
ստացել
է
մի
անստորագիր
նամակ,
որպ
մ
է
եղած,
թէ
դուք
հետամուտ
էք
խլել
այդ
{պարոնի}
պաշտօնը
եւ
այլ
այսպիսի
շատ
բաներ:
Դուք
մեծ
ցածութիւն
է:
Իմ
համար
ոչինչ
է
այդ
{պարոնի}
բարեկամութիւնը
կամ
թշնամութիւնը,
ըստ
ո
մտածել,
թէ
դուք
կարող
էիք
հասանել
այն
{պարոնի}
պաշտօնին:
Գուցէ
դուք
ձեր
ծանծաղամտութե
ն
տիկին
Յովնաթանեանցի
ներս
մտանելով
մեր
{պարոնի}
առանձնարանը:
Յովնաթանեանցը,
բոլոր
ների
վերայ
եւ
պարծենում
էր,
թէ՝
այս
ինչ
{պարոնի}
աշխատութեան
մէջ
այսքան
սխալ
գտայ։
Նա
թո
զայս
մի
ինչ
կարեւոր
դատեմ
յայտնել
արգոյ
{պարոնիդ}:
Ի
մտանել
իմ
ի
Լոնդոն,
անդէն
առնմին
փ
ղծ
յարգութեանս,
որով
ցանկամ
մնալ
արգոյ
{պարոնիդ}
խ.
ծ.
Մ.
Նալբ.
66.
ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ
ության
հավաստիքը,
որով
մնամ
Մեծարու
{պարոնիդ}
պատրաստական
խ.
ծ.
Մ.
Նալբանդյա
արգությունը,
որով
մնամ
միշտ
Մեծարու
{պարոնիդ}
անձնանվեր
Միքայել
Նալբանդյանց
դեն
լռած
է:
Անկեղծ
հարգությամբ,
հարգո
{պարոնիդ}
անձնանվեր
Մ.
Նալբանդյանց
20
հու
հաւաստիքը,
որով
ցանկամ
մնալ
Արգոյ
{պարոնիդ}
խ.
ծ.
Մ.
Նալբանդեանց
19
դեկտ.
աշխատություն
հանձն
առնուք
ցույց
տալ
այն
{պարոնին}
աշխարհագրական
տախտակի
վերա
նորա
գնալու
եւ
պ.
Պ.
Յ.
Պալ,
յայտնելով
առ
ժամն
{պարոնին}
այնմիկ
եթէ
զՁեր
յարգութիւն
կարգեմ
լիակա
:
Ամենայն
յաջողութիւն
ցանկանում
ենք
{պարոնին}
այս
նոր
ասպարէզի
մէջ
եւ
հաւատում
ենք,
ղի
վերայ,
ոչինչ
ունին
ասելու
ազնուական
{պարոնին}.
ընտրութիւն
չկայ,
պիտի
հնազանդուիլ
ճա
վերայ
ծառայում
էր
եւ
հարկ
էր
տալիս
իւր
{պարոնին},
վաղո՛ւց
եւ
վաղուց
ազատուած
կը
լինէր
ս
յ
Տեր
Ստեփաննոս
Յարութիւնեանի
ձեռն,
որ
{պարոնին}
քաթումն
թալապ
եւս
ունիմ
գրած
եւ
մնացեալ
երկու
շարժառիթ
տեսանք,
որ
կարապետել
են
{Պարոնին}
դէպի
այդ
վիհը:
Առաջին,
երբ
մեր
փոք
գիտութեան,
մի
այդպիսի
վիշտ
է
պատճառել
{պարոնին}.
միւս
կողմից
չափաւորւում
է
մեր
սրտի
ցա
վատաբաղդ
դիպուածում
վնասը
կը
հասանի
իմ
{պարոնին}:
-
Բան
չկայ,
գոնէ
կը
խելօքանայ
եւ
լի
մօտ
յարակցութիւն
ունէր
մեր
նկարագրած
{պարոնին},
քան
թէ
միւսքը:
Կինը
եւ
դստերքը,
տէր
ի
հեղինակը,
եւ
այդպէս
հաւատացնելով
այն
{պարոնին},
որի
հետ
վաղ
ուրեմն
վերջացուցած
եմ
ամե
..
Ստոյգ
է,
որ
ես,
ասել
եմ
քաջափայլ
{պարոնին},
թէ
կոմսն
էր
այն
անստորագիր
նամակի
հեղ
մ,
-
այդ
վնասակար
կը
լինի
եւ
ձեզ
եւ
իմ
{պարոնիս}:
Նա
միշտ
այդպիսի
դիպուածներում
արգելու
բէգ:
Ես
շատ
շնորհակա՛լ
եմ
այս
{Պարոնից},
դա
միշտ
կերակուր
է
տալիս
իմ
Յիշատակար
այնում
է,
տալիս
է
ապրանքը
եւ
ստանում
է
{պարոնից}
կանոնաւոր
մուրհակ:
Երբ
գնող
պարոնը
իւր
հինգ
մանէթանոց
թղթադրամ,
որ
ստացել
էր
{պարոնից}:
-
Փոյթ
չէ,
-
պատասխանում
է
գործա
տուելուց
յետոյ,
պիտի
վարձու
առնուր
իւր
{պարոնից}
։
Ինչ
ազատութիւն
էր
այս,
ո՞չ
ապաքէն
եւ
ն
չկար
շինականին։
Այո՛,
պիտի
ազատուէր
{պարոնից},
բայց
դորա
փոխանակ
պիտի
ընկնէր
կառավար
ի
տեղ
րէ
եւ
այլն
է
գործ
ածում,
այդպիսի
{պարոնից}
ինչ
պահանջես։
Թող
չկարծեն,
թէ
մենք
չե
չքը
արտասուք
խնդրել
է...
Ահա
այս
{պարոնն}
էր
պ.
Մարկոսին
տոմսակ
գրողը,
եւ
սա
էր
վերջաւորեց
իւր
ճառը.
"
Դուք
ինքներդ,
{Պարոննե՛ր},
դուք
ինքներդ,
որ
այժմ
ընդունում
էք
Յ
սուրի
վերայ,
ասաց
որոտալիր
ձայնով.
"
{Պարոննե՛ր},
այս
սուրը
դեռ
մերկ
չէ,
դեռեւս
նա
գտա
նշուիմ
դարերի
ծանրութեան
տակ։
Ա՜խ,
{պարոննե՛ր},
մաքուր
սրտով
եւ
սուրբ
խղճմտանքով
ասու
յլն
",
կարծես
աֆիշ
լինի՝
"
տիկիններ,
{պարոններ},
մանկլավիկներ,
հյուրեր
"
եւ
այլն:
Կր
թուք
ու
մուր
արձակուեն
նոցա
վերայ։
Ո՛վ
{Պարոններ},
ազգը
այս
տեսակ
կրթութիւն
չի
ստանալ,
կ
սրտից,
ինչպէս
կամիք:
"
Ահաւասիկ
{Պարոններ}
"
հանդէս
էք
գալիս,
պարոն
Իսահակեանց,
ժմ
գովել
են,
պատուել
են,
այժմ
մի
քանի
{պարոններ}
բոլորովին
այլ
ուղղութեամբ
վարւում
են
մե
չարախօսութիւնը
արգել
չեղաւ,
որ
մի
քանի
{պարոններ}
իւրեանց
լեզուն
մաքրէին
եւ
կանոնի
տակ
դն
եզուիտներ
եւ
Մաքիաւելու
հոգով
խմորուած
{պարոններ},
կատաղեցէք
եւ
փրփրացէք,
եւ
ձեր
պարսաւ
է
ինչպէս
չպիտի
լինէր.
ստոյգ
է,
որ
շատ
{պարոններ}
ուրիշ
օրագիրները
իրենց
բացասական
դատողո
լեզուին
ասում
են
"աշխարհաբար"։
Չափեցէք
{պարոններ},
բայց
այնպէս
արէք,
որ
նոյն
իսկ
հին
լեզո
իւն,
եւ
դուք,
դժոխային
հոգիք,
դուք,
{պարոններ},
որ
տէր
սատանայի
շնորհքով
այսօր
արժանի
հասարակ
ժողովրդեան
հետ
նրա
բամբիռը
"։
{Պարոններ},
Աստծու
սիրուն,
խնայեցէք
ժողովրդին,
հայերի
համար
հինգերորդ
դարը,
բայց
այդ
{պարոնները}
փորձով
կտեսանեն.
եւ
աստուծով
առաջին
ան
ք,
չէ
պիտո
գեթ
մոռանալ
այն,
որ
գնացող
{պարոնները},
որպես
քաղաքի
երեսփոխանք,
պիտի
երեւին
ամակիս
վերջումը:
§
2.
Գնացող
երկու
{պարոնները},
երեսփոխան
կարգվելով
եւ
ստանալիքը
դատա
վեին
քաղաքին:
Այժմ
խնդիր
է,
գնացող
{պարոնները},
որոնց
առաջարկվում
է
հարյուրին
տասն
պր
չ.
այլ
նա
ասում
է
միայն,
որ
ստորագրող
{պարոնները}
համաձայն
են
հաշիվներն
առանց
դատարանի
վե
ու
նրանց
աճուրդը:
Սակայն
ովքե՞ր
են
այդ
{պարոնները}.
կասեն՝
ազնիվ
մարդիկ
են:
Նախ
եւ
առաջ
ընդմիշտ
անհետանան,
ինչպես
եւ
նույն
այդ
{պարոնները}
՝
գերեզմանափորի
բահի
տակ,
այնպես,
որպ
րկար
է
ուղիղից:
Համենայն
դեպս,
այդ
{պարոնները}
անփոխարինելի
վնաս
հասցրին
հասարակության
ելը:
Եթէ
քաջ
վարժ
լինէին
ներգործող
{պարոնները},
գուցէ
իւրեանց
խաղարկութեամբ
մի
փոքր
կ
դ,
միակողմանի,
ուսումնական
անուանուած
{պարոնները},
որ
թիթեռնակի
պէս
թռթռում
են
ճրագի
չոր
եւ
ձեր
ստրկական
յարաբերութիւնը
դէպի
ձեր
{պարոնները}
վերջացած
է.
գնացէ՛ք,
ուր
կամիք
եւ
ապր
ն
նոյն
յարաբերութեան
մէջ,
դէպի
իւրեանց
{պարոնները},
ինչպէս
յառաջ,
ստրուկները
եւ
լսել
չկա
րից
տարբեր
է
եւ
չէ
շփոթւում:
Փիլիսոփայ
{պարոնները}
իրենց
համակարգութիւնքը
հէնց
դրել
են
մէջ
հոյակապ
քարակառոյց
գմբէթը։
Այն
{պարոնները},
որոնք
ամեն
ստութեան
երկրպագում
են,
միա
,
նորա
ասածները
եւս
ճշմարիտ
են,
եւ
այս
{պարոնները}
պատրաստ
են
ստորագրութեամբ
հաստատել
ծերի
երայ,
անդատաստան
երեխայի
պէս
ուրախացող
{պարոնները}
ինքեանք
չգիտեն,
թէ
ի՛նչ
պայմաններ
էին
ի
անունները
եւ
տարակոյս
չունինք,
որ
այդ
{պարոնները}
ինքեանք,
իւրեանց
գործից
կը
ճանաչեն
այստ
յարմատից
բաժանէին.
ի՞նչ
են
կարծում
այդ
{պարոնները},
խոնարհածները
աներեւոյթ
եղանա՛կ
է,
թէ
գործեմ,
մեղանչեմ,
եւ
այլն։
Բայց
այն
{պարոնները}
մեզ
կարող
են
ասել,
թէ
այդ
հին
լեզուի
կ
շատ
բան
էլ
իսպառ
մոռացուցին:
Բայց
մեր
{պարոնները}
անդադար
այդ
միջին
դարերի
կպրէ
կարասում
էլ
թեթեւութեան
արդիւնք
է:
Թող
այդպիսի
{պարոնները}
լաւ
սորվին
ընդհանուր
պատմութիւնը
եւ
նոր
հաւաքելու։
Սորանով
երեւում
է,
որ
այդ
{պարոնները},
դեռեւս
իւրեանց
տգէտ
եւ
անտեղի
դատողու
դը,
որ
ծածուած
կայ
այս
գործի
մէջ։
Այդ
{պարոնները}
փչում
են
իւրեանց
փողը,
թէ
կայ
չկայ
հին
Շատ
եւ
շատ
զարմանալի
է,
որ
այդ
հնամոլ
{պարոնները}
խօսելու
ժամանակին
թէեւ
աղաւաղ,
այնուամ
ք։
թէ
ի՞նչ
է
պատճառը,
որ
այդ
պատուելի
{պարոնները}
ինչ
ժամանակ
կամենում
էին
իւրեանց
միտքը
Սորա
պատճառը
մեզ
քաջ
յայտնի
է,
եւ
այդ
{պարոնները}
իրանք
եւս
գիտէին,
որ
գիտենք.
բայց
որո
ւթեան
աղբիւրը
մեզ
քաջ
յայտնի
է։
Այդ
{պարոնները},
անուսումն
մնալով
եւ
ամենեւին
ծանօթութ
անել
հաստատուն
եւ
տեւողական։
Այժմ
այդ
{պարոնները},
եթէ
խոստովանէին
ճշմարտութիւնը
եւ
համա
էինք,
եթէ
միայն
կը
պատասխանէին
մեզ
այդ
{պարոնները},
ո՞րտեղ
է
տեսնուած,
որ
մի
սառած
մարդ
նչ
որ
կայ
նոր
լեզուի
մէջ։
Այդ
պատուելի
{պարոնները}
եթէ
փոքրիշատէ
ուղիղ
տեսութիւն
ստացած
լի
րանից
յետոյ,
սորա
համար,
որ
միայն
այս
{պարոնները}
իւրեանց
աննշան
կեանքի
մէջ
իւրեանց
անուն
վ
ուրիշներին։
Շատ
զարմանալի
է,
որ
այդ
{պարոնները},
որ
հին
լեզուի
պոչը
բռնած՝
քշում
են
ի
պայծառ
ճշմարտութիւնը
չեն
կարողանում
այդ
{պարոնները}
դեռ
իստակ
աչքով
տեսանել,
ուստի
եւ
ասու
արեանցը
գործ
է
դրել
հին
բառեր,
թող
այդ
{պարոնները}
իրանք
գրեն
աւելի
մաքուր
եւ
յստակ
եւ
օրի
ր
մատենի
մեջ
եւ
յուրաքանչյուր
ստորագրող
{պարոնների}
համար
կուղարկեք
տոմսակներ,
կանոնի
համե
ե
մինչեւ
անգամ
այն
կատարված
լիներ
նույն
{պարոնների}
կողմից
առավել
ձեւականությամբ:
Ինչո՞ւ:
ադրանքը,
որ
նորերումս
լսւում
է
մի
քանի
{պարոնների}
գրչի
բերանից,
ինչպէս
վկայում
է
Պ.
Իսա
ած,
փորձ
էք
փորձում
յարձակուիլ
մի
քանի
{Պարոնների}
վերայ,
այն
պատճառով,
որ
նոքա,
ճշմարտ
անում
ենք
յետոյ,
որ
գործ
ունիք
մի
քանի
{պարոնների}
հետ.
ցանկալի
էր
մեզ
իմանալ
այդ
պարոննե
րոնների
հետ.
ցանկալի
էր
մեզ
իմանալ
այդ
{պարոնների}
անունները,
որ
այդպէս
վրդովել
էին
ձեր
հ
սարակ
ժողովուրդը
մատով
ցոյց
է
տալիս
այդ
{պարոնների}
վերայ՝
որպէս
մի
երեւելի
ուսումնականներ
ւում
այժմ
մի
քանի
ճշմարտասէր
եւ
հեռատես
{պարոնների}
ձեռքով,
հալածանքի
տակ
է
ներկայումս.
ե
րած
լինէին
միասին:
2)
Յայտնել
այն
{պարոնների}
անուանքը,
որ,
անարգելով
եւ
անպատուելո
րողացել
էր
ներկել
անդաստիարակ
եւ
անկիրթ
{պարոնների}
աչքեր,
եղած
էին
նորա
անյագ
չարախօսութի
տաղահաս
դստերքը
զոհ
գնացին
անխնայ,
մեր
{պարոնների}
բռնաբարութեան.
կանանց
մասին
այլ
խօսք
չ
տարեկան
մարդու
առաջարկեալ
ծառայութիւնը
{պարոնների}
համար
չէ
կարող
լինել
մի
հրապուրիչ
բան:
ասնակից
էի,
յայտնի
է,
թէ
մեր
սքանչելի
{պարոնների}
կշտամբանքի
մի
բաժինն
էլ
ուղղակի
ինձ
էր
ռնանք
մի
քանի
նեղսիրտ,
պղտոր
տեսութեամբ
{պարոնների}
առաջեւ,
որ
ծածկելով
ազգի
պակասութիւնքը՝
ն
միանալով
իւրեանց
նման
կարողութեան
տէր
{պարոնների}
հետ՝
օգնել
ազգի
ողորմելի
եւ
թշուառ
դրո
ք
յայտնելու
իրաւունքը
պատկանում
է
միայն
{պարոնների},
այսինքն
նոցա,
որ
շատ
արծաթ
ունին:
Մ
րդ
եւ
արժէք
ունին
մեր
գիտուն
անուանուած
{պարոնների}
աչքում,
ոչինչ
են
վերաբերութեամբ
դէպի
ա
ւթիւնը
հարկադրուած
է
այժմ
ծառայել
երկու
{պարոնների}
՝
Հայոց
ազգին
եւ
պապականութեանը։
Ծառայ
է
պատահելու
լինի
մեզ
տեսանել
այդ
հնամոլ
{պարոնների}
կողմից
անդարձ
կամակորութիւն,
ուրիշ
ոչ
տաճկական
տրամաբանութեամբ
չվշտացնէր
մեր
{պարոնների}
կոյս
անկաջը,
բայց
որ
հայոց
անկախութեան
ջույնը
եւ
հարգությունը
հայտնել
հետեւյալ
{պարոններին}.
Հայրապետյանցին,
Քայալյանցին,
Խլթճյա
ջակողմյան
բաժինը
կտրելով
կտաք
ստորագրել
{պարոններին},
որպես
անդորրագիր,
իսկ
ձախակողմյանը
կ
րենի
եւ
բարբարոս
ազդեցութեան
տակ
մնացած
{պարոններին},
որոնց
անձնասիրութիւնը,
շահասիրութիւն
Մովսէս
եւ
զմարգարէս,
եւ
կարօտ
չենք
այն
{պարոններին},
որ
ամենայն
րոպէ
ծակում
են
մեր
սիրտը.
եալ
ժամանակ,
ամ
ըստ
ամէ
վճարեն
իւրեանց
{պարոններին}
այն
հողի
գինը,
մինչեւ
վճարը
աւարտուի:
յայտնել
մեր
անկեղծ
շնորհակալութիւնը
այն
{պարոններին},
որ
կամակար
յօժարութեամբ
ուղարկեցին
մե
հաբառ
եւ
ոչ
աշխարհաբար։
Շտապում
ենք
այդ
{պարոններին}
իմացնել,
որ
գրաբառ
կամ
աշխարհաբառ
խօսքե
հին
լեզուն
չգիտէ,
բայց
ի՞նչ
ասենք
այն
{պարոններին},
որոնք
ոչ
միայն
պարծենում
են
իրենց
հին
ատ
հասարակ
եւ
խեղճ
բաներ:
Թողնելով
այն
{պարոններին},
որոնց
սիրելի
է
այդպիսի
բաների
պարապմո
։
Երանի՜
թէ
հնար
լինէր
ասել
այդ
հնամոլ
{պարոններին}.
հին
լեզուի
միջումը
եւս
կայ
խորհուրդ,
,
դեռեւս
ո՛չ
մինը
քաղաքի
գլուխ
ընտրուած
{պարոններից}
հոգ
չէ
տարել
քաղաքը
սալայատակ
առնելու
մ
որ
ստացել
եմ
զանազան
տեղերից
եւ
զանազան
{պարոններից}:
Պարոն
Կոմս
Էմմանուէլ,
"
աշտեց,
քան
թէ
երբեւիցէ
ունեցած
էին
այն
{պարոններից}
դատապարտուած
օրագիրքը։
Այս
խօսքերը
ասե
ստրկացած
էին
քարոզում,
թէեւ
այդ
տեսակ
{պարոններից}
99ը
հարիւրից
գերմաներէն
էլ
չգիտէին.
բա
ջադիմութեան
շարժառիթքը։
Խնդրում
ենք
այդ
{պարոններից},
որ
բամբասելու
էին
մեզ,
ձեռքը
սրտի
վերա
իւրեան,
եւ
այժմ
եւս
համարում
է
ազգասէր
{պարոններից}
մինը
եւ
ինչո՛ւ
չէ
համարելու
իւրեան
ազգա
ւթեան
մասին
այսքան
միայն
լսած
եմ
բժշկող
{պարոններից},
թէ
յառաջանում
էր
արիւնի
անկարգ
շրջանա
եկուզ
40-ի
փոխարեն
ստորագրեին
400:
Այդ
{պարոններն}
իրավունք
չունեին
գործելու
հասարակության
հրապարակում
բանջարեղեն
է
վաճառում:
Այդ
{պարոններն}
այնքան
էին
կուրացած
իրենց
բծախնդրությամ
այ
ձայնով
էին
խօսում,
այդպիսի
սքանչելի
{պարոններն}
էլ
իրենց
չգիտութիւնը
արդարացնելու
համար
ն
եւ
խօսուածքին։
Այս
միայն
հայոց
խելօք
{պարոններն}
են,
որ
19
երրորդ
դարու
մարդերը
կամենու
ոտանաւորներ
անօգուտ
էին
ազգին։
Թող
այդ
{պարոններն}
իմանան,
որ
հայոց
ազգը
հինգերորդ
դարուց
նքուշ
սիրտը։
Թող
եւ
մեր
սիրելի
բարեկամ
{պարոններն}
եւս
անհոգս
մնան,
որ
նոցա
փառասիրութիւն
ւնճի-օղլուն,
մօտենալով
ծառային:
-
{Պարոնս}
ուղարկեց
ձեզ
այս
նամակը,
-
եւ
նամակը
տո
նակի
ո՛վ
եւ
իցէ,
որ
եւ
աստ
յիշեալ
երեք
{պարոնքն}
ինձ
վէքիլ
եւ
կտակակատար
են,
վասնորոյ
ե
րի
արտասուքով,
Նորան
մոռցան...
{Պարում}
են
տօնի
շքեղ
զգեստով.
Ապա
ո՞վ
է
գ
մք
Տըխուր
նըստած
միայնակ,
Ես
{պարում}
եմ
աղջկայ
հետ
Ու
համարում
ինձ
այդ
աւ
իմ
ու
միւս
մարդկան
առաջեւ,
Ահա
{պարունակ}
անցքին
համառօտ։
Պաշտօնիս
ան
քի
մէջ
գտանում
ենք
մեք
բաւական
երկար
ու
{պարունակ}
թեթեւ
ոճով
գրած
ճառեր
այն
բանի
վերայ,
տ
անգամ
եւ
բառերը,
որոնց
մէջ
կարելի
էր
{պարունակել}
նոր
մտքերը,
որ
մինչեւ
այժմ
չ'կային
Հայ
բովանդակի
պատկերը
մի
կաթիլ
հեղուկի
մեջ
{պարունակելով},
երբեմն
եւս
այս
հեղուկը
պատած
եղջերայի
գիտութիւնք
ցարդ
յայտնագործեալք
յաշխարհի
{պարունակէին}
ի
նոսա:
Ո՞վ
համարձակի
ժպրհիլ,
ասել
թէ
ադիմութիւնքը
այս
գրքի
մէջ
իբրեւ
գաղափար
{պարունակուած}
մտքերի
պտուղքն
են
միմիայն։
Լօյոլա
ն
սկզբունքը
չէ
հասել
մինչեւ
այդ
աստիճան
{պարունակութեան}
(
объем)
այդպիսի
մեծութեան
եւ
դորա
հետ
տում
են։
Չ'նայելով
այս
գրքի
խորհրդական
{պարունակութեանը},
նորա
մէջ
երեւում
են
ջանք
եւ
աշխատութի
ատճառ,
որ,
բացի
արտաքին
ձեւից,
ոչինչ
{պարունակութիւն}
չկայ
միջումը։
Բանաստեղծութիւն
անուանւո
տվածներից,
որոնք,
համաձայն
հոդվածների
{պարունակությանը},
պիտո
է
զարդարվեն
գեղեցիկ
պատկերներով
եւ
տպելի
օրագրի
պայմանքը,
որի
համառոտ
{պարունակությունը}
այս
է.
առաջինը՝
որ
այդ
օրագիրը
պիտի
դ
նավանդ
առաջին
անգամ
ծանոթանալուց
հետո,
{պարունակում}
է
յուր
մեջ
մի
խնդիր,
որ
կարելի
էր
միայ
ել,
ինչ
որ
ես
խնդրել
էի:
Այս
գրքույկը
{պարունակում}
է
ոմն
Մադաթյանի
անպետք
ոտանավորները,
ո
ս,
դ)
քանի՞
տոկոս
բյուրեղային
շաքար
է
{պարունակում}
իր
մեջ
հյութը:
Մնացյալը,
այսինքն,
մե
զանազան
խորհրդաւոր
բանահիւսութիւնք,
որ
{պարունակում}
էին
իւրեանց
մէջ
ամենայն
տեսակ
իմաստալից
խաւար
եւ
անթափանցելի
մտքերի
միջով,
որ
{պարունակում}
է
իւր
մէջ
այդ
կոնդակը,
չեն
կարող
անցան
ն
բոլոր
յայտարարութիւնքը,
որ
ոչինչ
չեն
{պարունակում}
իւրեանց
մէջ,
սկսանում
են
հնազանդութեամ
բարբառներով,
յօդուածներ,
որ
ոչինչ
չեն
{պարունակում},
բայց
գլխաւորը
եւ
ուշադրութեան
արժանին
կները,
նախ
այն
պատճառով,
որ
ոչինչ
չեն
{պարունակում}
իւրեանց
մէջ
բացի
յիմարութենից,
որ
մեզ
համարեայ
թէ
գունաթափուեցաւ.
նամակը
չէր
{պարունակում}
իւր
մէջ
սիրայայտ
խօսքեր
եւ
դարձուածներ
ւառականք՝
իշխող
գաւառներին
(
որ
երբեմն
{պարունակում}
էին
իւրեանց
մէջ
քանի
մի
Տէրութիւնք),
es
sur
le
Nouvea
Testament
"։
Այս
գիրը
{պարունակում}
է
իւր
մէջ
հարիւր
մի
կանոն՝
մեծ
մասնով
սին,
որովհետեւ
այդ
դաստիարակութեան
մէջ
{պարունակւում}
են
նորա
զաւակի
ապագայ
առաքինութեան,
եր
ստիարկութեան
համար,
որովհետեւ
դորա
մէջ
{պարունակւում}
էր
նորա
մարմնաւոր
եւ
հոգեկան
երջանկութե
ռայելով:
Այսպիսի
գործերումը,
ուր
{պարունակւում}
է
ժողովրդի
կեանքը
եւ
նորա
բարոյական
շրջ
չէ.
պատմութիւններ,
որոնց
մէջ
ոչինչ
չէ
{պարունակւում},
ճարտասանութիւններ,
որ
ոչինչ
չուսուցի
մի
սառն
քաղաքականութիւն։
Այս
գրքի
մէջ
{պարունակւում}
է
Յիսուսականութեան
բովանդակ
հոգին
եւ
ու
պէս
զի
սրբութեան
հասանեն։
Այս
գրքի
մէջ
{պարունակւում}
են
հետեւեալ
կանոնները.
ա)
թղթի
վերայ
աբեղաների
խորամանկ
Քաղաքականութեան
մէջ
{պարունակւում}
է
դորա
պատճառը։
Այս
միջոցներում
Յի
այն
բաներն
առնուլ,
ես
եւս,
դուն
իս
իմ
{պարունս},
արզ
ունիմ
ղուլլուղիդ
աղա
ջան,
պահել
ր
տուտ
խածեալ
բոլորակ
Զառամութեամբ
{պարուրէ}
մահուան
ջամբեալ
զ՚ճաշակ...
Մնա՛
դու
հ
վ,
իսկ
երեկոյան
դեմ
փոխվեցավ
խստագույն
{պարոքսիզմի},
այնպես
որ,
բժիշկ
Կեպեն
հավանորեն
ավե
.
Այստեղ
բժիշկ
Նայդենեւը,
որ
կումիսով
{պարպում}
էր
ամառները
մասնավոր
կերպով,
դժբախտաբա
այլեւ,
ինձ
թվում
է,
արժանի
է
ամենայն
{պարսավանքի}:
Իր
մտածողության
ձեւով
նա
տանել
չի
կար
այց
մեք
կարող
չէինք
յարգել
մի
մարդ,
որ
{պարսաւ}
էր
գրում
փոխանակ
կրիտիկայի
եւ
մի
գործ
ք
ք
եւ
պարսաւիչք
կրօնական
կողմից
Իտալական
{պարսաւագրքերով}
։
Բայց,
միտ
դնելով
ներգործող
պատճառներ
ւնքը,
վէճը,
եւ
ի
վերջոյ,
անբարոյական
{պարսաւանքը},
թոյլ
երեւեցան
նորա
աչքում.
նորա
վշտա
որ
ոչ
ոք
դեռեւս
ճշմարտախօս
հեղինակներից
{պարսաւապետ}
չէ,
եւ
այդ
պաշտօնը՝
իւր
պարծանքով
հան
երի
շէմքերը՝
սորան
վատաբանելու,
նորան
{պարսաւելու},
իւրեանց
սուտ
արժանաւորութիւնը
սուրբ
թ
պէս
ինքը՝
"
Մեղուի
"
հրատարակողը
եւս,
{պարսաւը}
կրիտիկայի
տեղ
են
գործ
ածում,
արագիլը
ս
գին
ստրուկներ,
իւրեանց
ազգի
մատնիչք
եւ
{պարսաւիչք}
կրօնական
կողմից
Իտալական
պարսաւագրքերով
ոյն
հրաժարւում
է
իւր՝
Հայոց
վերայ
գրած
{պարսաւից}
եւ
չէ
ամաչում
ասել,
թէ
ինքը
չէր
այդ
բա
րոններ,
կատաղեցէք
եւ
փրփրացէք,
եւ
ձեր
{պարսաւները},
որ
գրում
էք,
որքան
առանց
լոգիկայի
գր
նախատանաց,
բամբասանաց
եւ
զրպարտութեան
{պարսաքարեր}
եւ
թուք
ու
մուր
արձակուեն
նոցա
վերայ։
նախատանաց,
բամբասանաց
եւ
զրպարտութեան
{պարսաքարեր}
եւ
թուք
ու
մուր
արձակուեն
ազգի
վերայ։
ել,
որ
մեր
ազգի
մէջ
եւս
մի
բան
մտած
էր
{Պարսիկ},
Ասորի
կամ
Յոյն
գրերով:
Ինչ
որ
կա
զյոյն
գրեանն
այրեալ
էր
Մերուժանայ,
եւ
{պարսիկ}
վերակացուք
թոյլ
ումեք
չտային
ի
Հայոց
յո
տից
անց
կացող
թուրք,
թաթար,
արաբացի,
{պարսիկ},
ռուս
Սարգիս
Բուխարացու
գեօռի
պէս
մի
ք
մանելու
համար
(
այնտեղ
շատ
արաբական
կամ
{պարսիկ}
բառեր
կան,
որ
մենք
չենք
հասկանում),
մեր
լեզուի
մօտից
անցնող
թուրք,
թաթար,
{պարսիկ},
արաբացի,
ռուս,
Սարգիս
Բուխարացու
գե
Հիմի
է՞լ
խօսենք,
երբ
հրապարակում
{Պարսիկը}
առակ
արել
է
Հային.
"
Եթէ
Ասորու
ն
Բնիկ
ժառանգի
թեւերը
կտրած,
Անարգ
{Պարսիկը}
՝
այս
ու
այն
թեմի՝
Կարգում
է
տեսո
պիսկոպոս
էլ
չարաւ
ինձ
նոցանից
մինը,
որ
{Պարսիկները}
եւ
անարժան
մարդիկ
այսօր
էլ
անում
են։
ւղարկում
է
Հայաստան։
Պատերազմ
է
լինում
{պարսիկների}
հետ,
յաղթւում
են
սոքա,
եւ
Պապը,
եւ
Հ
հարիւրադուռն
Թեբասը:
Ականատես
էի,
երբ
{պարսիկք},
ալանք,
արաբացիք
եւ
այլն,
սրով
ու
հր
ց,
առաքեաց
առ
նա
բազում
գանձիւք։
Եւ
արք
{Պարսիկք},
որ
փախուցեալ
էին
վասն
Քրիստոնէութեան
ե
Թադթէոս
եպիսկոպոսն
պարգեւատրի
՚ի
շահէն
{պարսից}
երկրորդ
աստիճանի
նշանաւ
արեւու
եւ
առիւծ
զարդուք
բերեալ
լինին
նշանք
՚ի
տէրութենէ
{պարսից}
եւ
գոհութիւնք
առ
աստուած
՚ի
քրիստոնէակա
նունը
Յիշատակարանիս
մէջ,
հաւատա՛
ինձ,
{Պարսից}
Շահի
հրովարտակի
նման
ոսկի
տառերով
կը
գր
ր:
Եղերերգութեան
մէջ
Հայոց
զօրքը,
{Պարսից}
պատերազմից
յետ
դառնալով,
երգեց
գիտնակա
ան
ընդարձակ
սենեակ՝
մաքուր
եւ
զարդարած
{պարսից}
գորգերով
եւ
այլ
ասիական
կարասիքներով:
համբերելով,
մեռանելով,
նահատակուելով
{Պարսից}
ձեռքով
եւ
ի
վերայ
այնր
ամենայնի
անխախտ
արից
հազարով
մնաց,
Մինչ
մնացել
էր
{Պարսից}
լոկ
մատեան
Գունդը
մեր
վաթսուն
հազա
չները:
Նոյնպէս
տեսայ
ես,
երբ
Կամբիզես
{պարսից}
թագաւորը
զայրացած
իւր
անյաջող
արշաւանքի
կայարաններում։
Ինքը՝
Մեծ
Վահանը,
երբ
{Պարսից}
Վաղարշ
թագաւորից
Հայոց
սպարապետութիւնը
նուաճումը,
այսինքն՝
նորա
հաշտութիւնը
{Պարսից}
տէրութեան
հետ,
եղաւ
484
թուին,
երբ
Պե
ած
չդրեց
զէնքը,
մինչեւ
որ
յարգել
տուեց
{Պարսից}
տէրութեան,
թէ՛
Հայոց
ազգի
եւ
թէ՛
նորա
սացինք
(
§
20),
Մեծ
Վահանը
հաշտուեցաւ
{Պարսից}
տէրութեան
հետ
484
թուականին։
Մինչեւ
այ
Վահանի
այն
նեղ
ժամանակը
գնում
էին
նորան
{Պարսից}
ընդդէմ
օգնելու։
Թո՛ղ
խօսի
ինքը՝
Փարպե
անուանւում
է
քահանայ.
Սուրբ
Ղեւոնդը,
{Պարսից}
հրապարակում,
յայտնելով
Սուրբ
Յովսէփի
ե
անհնազանդութիւնը
եւ
պատերազմը
տեւում
էր
{Պարսից}
ընդդէմ։
Փարպեցին,
ինչպէս
ինքը
իր
թղթո
ալ,
որովհետեւ,
եթէ
Ձուիկը
տարուած
լինէր
{Պարսից}
Դուռը,
անհնար
է,
թէ
նորա
պէս
ժրագլուխ
կ
50
թուին
Յունաստան
գնաց՝
Թէոդոս
կայսրից
{Պարսից}
ընդդէմ
օգնութիւն
խնդրելու
(Ինչ
ապրանք
է
ովակին,
մինչ
դեռ
Հայաստանը
գտանւում
էր
{Պարսից}
իշխանութեան
տակ։
Գէորգ
Գեղամեանցը,
ին
մարում,
ժողոված
են
Թուրքից,
Թաթարից,
{Պարսից},
Յոյնից
եւ
ուրիշներից,
որոնց
ժամանակ
կացեալ
պատուոյ՝
հաճոյանալ
նկրտի
Շապհոյ
{Պարսից}
արքայի,
եւ
այրէ
զամենայն
գրեանն
յունակ
տուեալ
աշխարհին
ուսանել
զլեզու
եւ
զգիր
{Պարսից}:
Ի
թեւ
կատաղի
փոթորկացս՝
թռչին
ծածկի
ալ
ի
Միջագետս
ըստ
հրամանի
Վռամայ
արքայի
{Պարսից}
՝
լուծանել
զգժտութիւնն՝
որ
իմ
է:
Յուն
ծանել
զգժտութիւնն՝
որ
իմ
է:
Յունաց
եւ
{Պարսից},
կրէ
նեղութիւն
ոչ
սակաւ,
ի
չունելոյ
զ
եւ
այլոց
կարեւոր
ուսմանց
ի
Հայս
ի
բաժնի
{Պարսից}
՝
դիմեն
փափագանօք
ի
նոյն
առաքելութիւն
ե
ռաքելութիւն
եւ
առ
Հայս,
եղեալս
ի
բաժնի
{Պարսից}
՝
դիմեն
փափագանօք
ի
նոյն
առաքելութիւն
ե
յԱյրարատեանն
աշխարհ,
ի
դուռն
առաքելով
{Պարսից}
ըստ
քաղաքական
գործոց
ժամանակին՝
զՍմբատ
հեթանոսութեան,
երկրորդն՝
ընդդէմ
դենին
{Պարսից}
եւ
քաւդէից
նոցին,
երրորդն՝
ընդդէմ
իմա
ութիւն
սուրբ
գրոց,
զպատերազմ
Հայոց
ընդ
{Պարսից},
զարգաւանդութիւն
Այրարատայ,
զբարօրութ
ի
խռան
մարտին
ընդդէմ
Յազկերտի
Երկրորդի
{Պարսից}
արքայի,
որ
զՀայաստան
հրապուրէր
ի
կրօնս
պակասեալս
յաշխարհիկ
լեզուի
փոխ
առնուլ
ի
{Պարսից}
կամ
յԱրաբացւոց,
այլ
ի
սեպհական
հին
լեզ
լ
ազդեցութեանց
այլոց
պետութեանց,
որպէս
{Պարսից},
Յունաց
եւ
այլոց
շատ
կամ
սակաւ՝
հայեց
ի
առասպելքն
իցէն.
եւ
կամ
է՞ր
սակս
զմեզ
{պարսից}
անյարմար
եւ
անոճ
բանից,
մանաւանդ
թէ
առ
Եթէ
Հայոց
ազգը,
դարերով
ստրկանալով
{Պարսից},
Մոգոլների,
Սելջուկեան
Թաթարների,
Ար
զվով
ամսագիրն
է,
որը
Լազարյան
ճեմարանի
{պարսկա}
-արաբական
գրականության
պրոֆեսոր,
դոկտոր
ում,
երբ
Հայոց
ընտիր
որդիքը
զոհ
գնացին
{պարսկական}
վիշապին,
նոցա
մայրերը,
կանայքը,
քոյր
ի
հայկական
լեզվի
օրինաչափություններով:
{Պարսկական},
արաբական
եւ
թաթարական
լեզուներից,
պա
ղում
ենք
եգիպտական
ծարիրը
(
սիւրմէ)
եւ
{պարսկական}
խինան,
որոնցից
առաջնովը
արտեւանունքն
ե
րք
առ
հասարակ
եղեալք
առ
արքունի
դրանն,
{պարսկականաւն}
վարէին
եւ
եթ
գրչութեամբ:
Ի
դարձ
առնել
նախարարաց
զաւակները,
որ
յետոյ
ուղարկեց
{Պարսկաստան}
։
"
Իսկ
յամին
եօթն
եւ
տասներորդի
Յազ
իայն
մի
քանի
հիշատակարաններ
Ջուղայի
կամ
{Պարսկաստանի}
գավառների
կամ
թե
Աստրախանի
հայկական
խոս
րշ
թագաւորից
Հայոց
սպարապետութիւնը
գտած
{Պարսկաստանից}
Հայաստան
վերադարձաւ,
նախ
եւ
առաջ
գնաց
ոյն
455
թուականին,
երբ
Վահանը
յետ
եկաւ
{Պարսկաստանից}
իր
երկու
եղբարց
հետ,
նորա
մայրը՝
Ձուի
ւստի
455-ին,
երբ
Մեծ
Վահանը
վերադարձաւ
{Պարսկաստանից}
եւ
Աշուշայի
տանը
սննդակից
եւ
խաղակից
եղ
րեք
որդոցը
եւ
Դուռը
տարաւ,
երբ
աշուշան,
{Պարսկաստանից}
յետ
բերելով,
նորանց
յանձնում
է
նոցա
մօր
Դոցանից
մեծագոյն
մասի,
Տաճկաստանից
կամ
{Պարսկաստանից}
գաղթած
հայերի,
այլակերպ
եւ
վերջին
աստի
յն
կարող
էին
պաշտպանել
նորանց
կրակապաշտ
{պարսկի}
նեղութեններից
"
(
տե՛ս
երես
110):
էլը
հեռացաւ
դէպի
քաղաքի
ծայրը,
դէպի
մի
{պարսպաւոր}
եկեղեցի,
որի
բակը
էր
միեւնոյն
ժամանակ
Մեսսինայի
դղյակը
դեռեւս
կրում
է
յուր
{պարսպի}
վերա
նեապոլիտանյան
խայտառակ
դրոշակը.
4
ուանում
են
Խդրելեզ:
Խդրելեզին
եկեղեցու
{պարսպի}
մօտումը
շինւում
են
զանազան
խանութներ,
ում
են
քաղաքից
եւ
գեղերից,
ոմանք
վանքի
{պարսպի}
մէջ,
ոմանք
պարտէզումը
նստում
են
իւրեան
Դարաւոր
փոշով
ծածկուած
Տաճարի
{պարսպի}
տակ
Կայ
մի
ծակ
ուր
օձի
պէս
Կա
ակաւին
երեւում
է
այսօր
Վաղարշապատի
հողէ
{պարսպի}
մնացորդը՝
քաղաքից
աւելի
հեռու,
քան
թէ
ան
տեղ
դէպի
արեւմուտք,
այն
ժամանակ
հին
{պարսպի}
մնացորդը
կը
հանդիպի
քեզ
դէ՛մ
յանդիման՝
ւ
Ս.
Գայիանեանց
վանքը
բաւակա՜ն
հեռու
է
{պարսպի}
մնացորդից,
որ
գրեթէ
վերջանում
է
լճի
մօ
աւելորդը,
լսում
եմ
ահա,
որ
մի
մարդ,
{պարսպի}
միւս
կողմից
ծիծաղում
է
բարձրաձայն:
Ես
ած
լինէր
այդ
անպարկեշտ
մարդը:
Վեր
ելայ
{պարսպի}
վերայ,
կամելով
տեսանել
թէ
ո՛վ
էր
այն,
կեղեցու
բակը,
եւ
շատ
ծառեր
տնկած
կային
{պարսպի}
հետ
զուգահեռաբար,
որոնց
ստուերքը
ստանո
որութեան
սպասաւորից
եւ
սկսեց
դիմել
դէպի
{պարսպի}
դարպասը,
որ
գնայ
իւր
օթեւանը:
Նա
մտած
անցանում
է
նորա
մօտից
եւ
անյայտանում
է
{պարսպի}
միւս
կողմում,
որ
դէպի
փողոցն
էր
նայում
անիծեալ
պահապանը
կանգնած
էր
ձեր
պարտիզի
{պարսպի}
տակ,
այնպէս
որ
նորա
ներկայութիւնը
խափա
ը
խափանարկու
էր
ինձ
ցած
իջանելու
այստեղ
{պարսպի}
վերայով:
Բաւական
միջոց
սպասեցի,
մինչե
քաղում:
Ամէնին
յայտնի
է
Էջմիածնի
{պարսպի}
հարաւային
կողմում
այն
մեծ
լիճը,
որ
հան
յդ,
ինչպէս
ասում
եմ,
պատահեց
պահապանի
{պարսպին}
մօտ
կանգնած
լինելուց:
Մանուշակը
այն
յց
ոտքերի
վերայ
վէրք
ստանալով
ձախումը՝
{պարսպից}
արձակուած
քարից,
իսկ
աջումը
հրազէնքի
գ
մի
վանք
հոյակապ,
Շքեղ
զարդարուած
{պարսպով}
ահագին։
"
Այստեղից
ահա
ես
ե
նոց),
չունիք
երբէք
խնայել
զձեր
ովսանն
{պարտ}
ու
պատշաճ
ներգործութիւն:
Աշակերտ
Լա
զեկեղեցիս,
եւ
մինչ
զմնացուածն
ի
դրամոց
{պարտ}
է
մեզ
ի
գործ
դնել
վասն
բանալոյ
այդրէն
զ
ողութեանց:
Քարեղեն
են
շինուածքն
եւ
{պարտ}
է
տալ
զարժանի
իրաւունս
պատպանութեան
Ադմ
նհոգ
հարց,
զնոցա
զանհոգութեան
զյանցանս
{պարտ}
եմք
քաւել
անօրինակ
կորստեամբ:
Սարգ
ան
յաղագս
ի
յայտ
բերելոյ
զկորուսեալսն,
{պարտ}
է
ինձ
մնալ
մինչ
ցվերջ
կոյս
Մայիսի
առաջի
:
Բաց
՚ի
գումարէն
հատուցելոյ
ինեւ,
{պարտ}
է
վճարել
զվարձ
օրէնսգիտին,
որ
գուցէ
թէ
գուցէ
թէ
անցցէ
անդր
քան
զ1000
ռուփիս,
{պարտ}
է
վճարել
փաստաբանին,
որ
վասն
խօսելոյ
յ
գեւագիր
էր,
ուրեմն
զկնի
մահու
կտակողին
{պարտ}
էր
տանն
այնմիկ
պատկանել
Նախիջեւանայ
եւ
արինեայ
Խօջամալեան:
Այս
ամենայն
գումար
{պարտ}
՚ի
ծախիլ
ի
պէտս
պատրաստութիւն
թղթոց
օրէ
եթէ
հաճեսջիք
շնորհել:
Զայդ
ամենայն
{պարտ}
է
կնքել
ի
մի
ծրար
յանուն
իմ
եւ
առաքել
ի
կատարել
զհրաման
Ձեր:
Միայն
զայս
մի
{պարտ}
համարիմ
զեկուցանել
վեհիդ,
զի
թէ
հաճեսջ
աժին
չորս
միւս
եղբայրս
գտանէ,
բայց
նախ
{պարտ}
է
տալ
հինգ
հազար
ռուպլի
միոյ
տեղւոյ
տպա
ղուն
նմա
իբր
ժառանգութիւն
յինէն
եւ
զայս
{պարտ}
է
կտակակատարն
իմ
առնել
ի
ժամ
բաժանման
զ
ես
սիրեցի
եւ
սիրեմ
նոյն
գունօք
եւ
ինքն
{պարտ}
է
սիրել
եւ
ամենայն
հետեւողութեամբ
ջանալ
ունիմ
կատարեալ
ուսում,
եւ
չունիմ
տէր,
{պարտ}
եմ
սորա
եւ
նորա
դրանը
մուրալով
ապրել:
ը
ես
քեզ
ասացի,
որ
գործարանի
հոգատարքը
{պարտ}
են
քեզ
օգնական
լինել,
բայց
սուտ
էր
այդ
սուտ
էր
այդ
խօսքը.
պապի
ասութեամբ
քեզ
{պարտ}
է
նոցայ
իշխանութեան
տակ
ստորադրուիլ,
ե
Երկրորդ,
եթէ
սա
լինէր
ողջամիտ
անձն,
{պարտ}
էր
նախապատիւ
համարել
ազգի
օգուտը,
քան
ր
կարդինալը
նորան
լաւ
աչքով
չէ
նայում,
{պարտ}
էր
ամեն
կողմից
աշխատել
ծառայողներին
գոն
յել:
Ազգի
օգտի
վերայ
մտածողները
հարկաւ
{պարտ}
են
մոռանալ
իւրեանցը:
Ազգասէր
անուն
կրե
ւրեանցը:
Ազգասէր
անուն
կրել
կամեցողը,
{պարտ}
է
իւր
խորհրդին
համեմատ
գործեր
ունենալ,
ծանօթաբանում.
"
կամ
զՎաղարշապատ
իմանալ
{պարտ}
է
(
տե՛ս
Պատմ.
Ղազարայ,
եր.
307)
եւ
սքան
խօսելու)
"
կամ
զՎաղարշապատ
իմանալ
{պարտ}
է
եւ
կամ
զմերձակայն
Նորք
"։
§
7.
Բ
մեզ
յողջոյն,
եւ
քո
զմտաւ
ածեալ,
որպէս
{պարտ}
է
առնել
մեզ,
հրամայեա՛
եւ
այնպէս
առնեմ
տ
կամ
մոլար
եւ
կամ
գայթակղական,
'ի
բաց
{պարտ}
էին
վտարել
յուսմանէ
իւրեանց
զայնպիսի
գա
,
եւ
չլինէին
պատճառ
չարեաց,
եւ
ոչ
եւս
{պարտ}
էին
կրթել
այնուհետեւ
զմանկունս
'ի
դեռափ
զմիտս
նոցա
այնու
պաշարմամբ,
եւ
ոչ
իսկ
{պարտ}
էին
դրոշմել
'ի
գիրս
իւրեանց
զեղանակաւոր
մ
ամենայն
բանիցս
ասացելոց
զհետ
գայ,
թէ
{պարտ}
է
դարման
առնել
այսմ,
կամ
անձամբ
անձին
անհնարին
է,
բայց
գոնեայ
պահպանել
զայն
{պարտ}
էր՝
ասեն
իմաստունքն
հայոց.
եւ
մեք
ասե
,
որ
պատկանի
հասարակաց]
մարդկութեանս,
[{պարտ}
էր
պահել
ի
թագստեան
եւ
բանալ
միայն]
հնգ
ից,
եւ
ինքնին
ուսանելոյ
անտի,
զոր
ինչ
{պարտ}
էր
առնել
եւ
թողուլ:
Երանի՜
թէ
եւ
ի
մեր
առ
ի
ոչ
անիրաւել
առ
Մխիթար
հաւատափոխ,
{պարտ}
էր
միտ
դնել
բռնակալ
հանգամանաց
ժամանակի
այդ
պետք
է
մտցնենք
լեզվի
մեջ,
բայց
ոչ
{պարտադրաբար}
կամ
պաշտոնապես,
այլ
որպես
մաքսանենգ
ապ
բայց
Բէգզադէն
համը
տարաւ:
Յիշատակարանս
{պարտակա՛ն}
է
նորա
հրաշագործութիւնքը
պատմել:
Այնպի
բաժանորդ
Բէգզադէի
շահին
կամ
վնասին։
Նա
{պարտակա՛ն}
էր
վաճառած
ապրանքի
արծաթը
եւ
մնացած
ապր
են
եկել
նիւթականութեան
ծառայելու:
Դուք
{պարտակա՛ն}
էք
նոր
հայրեր
պատրաստել
նոցանից
եւ
ազգո
լ
եւ
երեւել
ազգի
մէջ:
Կո՛մս,
Դուք
{պարտակա՛ն}
էք
ազգի
բողոքը
ընդդէմ
այս
բաների
հրատար
փայլը
",
որպէս
մի
բարոյական
գործարան,
{պարտակա՛ն}
է
պաշտպանել
իւր
ազգը
եւ
եկեղեցին:
ի
դէպի
ազգը
ունեցած
յարաբերութեան
մէջ:
{Պարտակա՛ն}
են
նոքա
ուղղել
իւրեանց
ընթացքը.
մինչեւ
են
ահա
խնդիրքը,
որ
ամենայն
բանական
հայ
{պարտակա՛ն}
է
լուսափայլ
կացուցանել
ազգի
ընդհանրութե
Քրիստոսի
փրկագործ
տնօրէնութեան
հաւատալ
{պարտակա՛ն}
է
ամենայն
քրիստոնեայ.
պատճառ
`
քրիստոն
մ
այն
խօսքը
մեկնելու
կամ
լուսաբանելու,
{պարտակա՛ն}
է
հերքել
եւ
մերժել
խնամով
այն
բոլորը,
՞
նա
երեսփոխան
է
ամբողջ
ազգի,
միթէ՞
նա
{պարտակա՛ն}
է
ազգին,
թող
ազգը
մտածէ,
թող
ինքը
հոգ
նորանց
արձակել,
որ
գնան,
ապա
թէ
ոչ,
{պարտակա՛ն}
են
մնալու
մինչեւ
որ
հրաման
տաս:
Արձակե
պարտական
էր
սիրել
իւր
ազգը,
նոյն
չափով
{պարտակա՛ն}
է
նշաւակել
եւ
սպանել
նորա
պակասութիւնքը
է,
որ
ասում
ես,
ո՛վ
չգիտէ։
Թէ
ամենքը
{պարտակա՛ն}
են
գիտենալ,
այդ
գիտեմ
ես,
բայց
թէ
գիտ
,
մի
այդպիսի
գիրք
թարգմանելու
ժամանակ,
{պարտակա՛ն}
է
նորա
բոլոր
գրութիւնքը
համեմատել
գիտու
իք
չէր
այս,
ոչինչ
վարձ
չառնում,
այլեւ
{պարտակա՞ն}
մնամ,
այս
ո՛ր
աշխարհի
կամ
ինչ
կրօնից
թ
չենք
կարող
մի
քանիսը
ցոյց
չտալ:
Այո՞,
{պարտակա՞ն}
ենք
ցոյց
տալ,
որովհետեւ
մինչեւ
այժմ
թե
է
կամի
նա
խորհուրդ
ունենալ,
ապա
ուրեմն
{պարտակածն}
է
սպասաւորել
ազգի
յառաջադիմութեան:
եմ
նորանով,
որ
այդ
տպարանը
եւ
օրագիրը
{պարտական}
է
յուր
գոյությամբը
եւ
հառաջ
գնալովը
իմ
արժանելի
աշխատությունը,
բայց
ամեն
տարի
{պարտական}
չենք
էշի
նահատակ
լինել:
Մեք՝
երկու
տության
վերա:
Մեք
բոլոր
բան
հասկացողքս
{պարտական}
ենք
ընդդեմ
զինվորվել
եւ
ցույց
տալ
ժաման
ն
օրինաց
համաձայնեալ
է
ընդ
զայն
մինչդեռ
{պարտական}
էր
զգուշանալ
զի
մի
առ
ոտն
կոխեսցի
արդար
ւթեան
Այվազովսքւոյ
ընդ
քաղուածի
գործոյն
{պարտական}
էր
իսկ
եւ
իսկ
բանալ
զկանոնաւոր
քննութիւ
ել
զգումարն,
այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
{պարտական}
է
ծախուցն,
զոր
ի
գործ
դնեմ
առ
ի
ցրել
զ
անէ
եւ
թէ
յայսմ
գտայց
անյաջող,
յայնժամ
{պարտական}
է
Այվազովսքին
բովանդակ
վնասուցն,
որ
առ
ել
(
հիշում
եմ
Դավրիշովին):
Դրանով
ես
{պարտական}
եմ
Բոքլին:
Ես
նրանից
սովորեցի:
Բայց
ա
եր
Ժոֆրուան:
Եվրոպան
դրանով
նրան
շատ
է
{պարտական}:
Եվ
ամեն
անգամ,
երբ
ես
որեւէ
բան
եմ
լ
աշիւ
տեսանելու
միջոցին,
ոչ
թէ
միայն
ես
{պարտական}
չմնամ
նորան,
այլեւ
մի
քանի
հարիւր
մանէ
ն
քար:
Ամենայն
բանական
մարդ,
թէեւ
{պարտական}
է
միշտ,
ճիշդ
կերպով
պաշտել
բարոյականու
դաստիրակութեան
եւ
կրթութեան
մէջ:
Մարդը
{պարտական}
է
դաստիարակուիլ,
կրթուիլ,
յետոյ,
սոց
:
"
Մի
պարոն,
-
գրում
էր
նա,
-
որ
{պարտական}
էր
մնացած
մի
կառավարութեան
մի
արծաթի
մե
իմաստուն
հաշւումը
ցոյց
էր
տալիս
իւրեան
{պարտական},
բայց
որովհետեւ
արգելք
են
դրել
կայքի
վ
վերայ
ես
հոգաբարձո՞ւ
եմ,
ինչ
եմ:
Ի՞նչ
{պարտական}
եմ
ես
ազգին,
ամենայն
ծնող
թող
հոգս
առն
ում
ես,
թէ
"
դուստր
չունիս
եւ
թէ
ոչինչ
{պարտական}
չէիր
ազգին,
թէ
դու
ուրիշի
զաւակների
հո
մի
բարի
գործ
կատարում
է
նորա
համար,
որ
{պարտական}
էր,
եւ
ի՞նչպէս
կարելի
էր
այնուհետեւ
բա
,
որ
զուրկ
էր
նորանից։
Մի՞թէ
Քրիստոսը
{պարտական}
էր
մարդկութեանը
իւր
անմեղ
արիւնը,
որ
ք
բայց
այդ
ժամանակի
անցանելուց
յետոյ
դուք
{պարտական}
էք
վճարել
ՄԵՐ
գանձարանին
տարուց
տարի
վա
որ
հարկաւոր
էր
տնտեսութեան
համար
եւ
որ
{պարտական}
էին
դարձուցանել
գանձատանը
տասն
տարուց
յ
ը,
որ
անուանում
էր
իւրեան
քրիստոնեայ,
{պարտական}
է
հետեւել
Քրիստոսի
ճշմարտութեանը,
եւ
ն
րով
խօսել։
Այսօր
բանը
կ'ասեմ,
եւ
դուք
{պարտական}
էք
հաւատալ
եւ
ընդունել,
ապացոյցը
յետոյ
գայ
":
Բայց
մեք
ինքնին,
որպէս
մարդ,
{պարտական}
ենք
օգնական
գտանուիլ
մարդկութեանը,
եւ
րիստոնեայ
մեք
ենք,
որ
համարում
ենք
մեզ
{պարտական},
իսկ
այլ
ոք
չունի
համարձակութիւն
պարտա
տական,
իսկ
այլ
ոք
չունի
համարձակութիւն
{պարտական}
քարոզել
մեր
ազատ
անձը:
Եւ
այս
է
մանաւա
երը,
եւ
թէ
այդ
երանելիքը
չեն
ասել,
որ
{պարտական}
չէին
Հայաստանին,
այլ
շտապել
են
գալ
Հայ
՞նչ
պիտոյ
է
առնել,
այսպիսի
Բէգզադէների
{պարտական}
ենք
ցոյց
տալ
ամենայն
մարդկային
կարեկցու
ուստի
եւ
նոքա
եւս
ազգին
համար
գործելու
{պարտական}
են:
Բայց
այսպէս
չէ.
ազգի
ուսումնական
ձեր
Մարգարէի
փոխանորդ,
Աստուծոյ
առաջեւ
{պարտական}
էք
ընթացք
տալ
օրինապատշաճ
ազատութեան:
ւ
մեղանչելով
այդպէս՝
գտանւում
ես
մահու
{պարտական}:
-
Ամենայն
օրինաւոր
իշխանութիւն,
կոյս
չկայ,
որ
դու
յանցաւոր
ես
եւ
մահու
{պարտական},
որովհետեւ
այս
ծերունիների
առաջեւ
յանդ
սրբուէին,
բայց
մեք
մեր
կարողութեան
չափ
{պարտական}
ենք
սպասաւորել
այս
սուրբ
պաշտօնին:
Մեր
ակից
յետոյ
վերադառնում
է
վաճառահանդէսից
{պարտական}
պարոնը
եւ,
իմանալով
Բէգզադէի
արած
տմար
33.
000
մանէթի
մուրհակ,
որի
զօրութեամբ
{պարտական}
է
մնում
հատուցանել
այդ
գումարը:
Գտ
մանէթը՝
օտարներին
մնալով
55.
000
մանէթ
{պարտական}:
-
Բայց
այդ
օտարքը
ի՛նչպէս
ապա
պիտ
այլ
2076
մանէթ
է
ստացել,
ուրեմն
դեռ
նա
{պարտական}
էր
Բէգզադէին
76
մանէթ:
Գործակատարը
աղա
ուլութիւնը
եւ
անհոգութիւնը,
մեք
ինքնին
{պարտական}
ենք
նախ
գործ
սկսանել
եւ
ապա
խնդրել
Տիրո
ւր
անձը
ազգի
բարոյական
սպասաւորութեան,
{պարտական}
է
ծառայել
ոչ
ազգի
կուռքերին,
այլ՝
հաս
ն
մեքենան.
լուսաւոր
մարդիկ
կարող
են
եւ
{պարտական}
են
միայն
ուղղութիւն,
զարկ
եւ
ընթացք
տա
նդիր,
որ
ազգի
կարողքը
եւ
ուսումնականքը
{պարտական}
են
լուծանել։
Չկայ
աշխարհի
երեսին
մի
այ
ակը
ուսանի
օտար
լեզուներ.
դորա
հակառակ
{պարտական}
է
նա
քաջանալ
իւր
լեզուի
մէջ:
Հայերը
դե
ս
իրողութիւն
է,
բայց
ազգային
դպրոցները
{պարտական}
են
բանալ
մանուկների
միտքը,
պինդ
տնկել
յն
հագուիք,
ուտէք,
խմէք
եւ
քնէք,
այլ
{պարտական}
էք
մայրութիւն
առնել
եւ
ձեր
Հայութիւնը
ե
ծ
է
Հայութեանը
մարդկութեան
մէջ:
Հայերը
{պարտական}
են
լուսաւորուիլ
եւ
գործիք
լինել
Նախախնա
սերունդի
համար,
դուք
ձեր
աղջիկների
մէջ
{պարտական}
էք
տնկել
եւ
սնուցանել
ազգութեան
տունկը
րակութիւն,
այս
պատճառով
ազգային
դպրոցք
{պարտական}
են
կատարել
այս
պաշտօնը
քնքուշ
խնամով:
ը
հաստատ
պիտի
մնայ
իւր
ուղղութեան
մէջ՝
{պարտական}
չհամարելով
իւր
անձը
ուշադրութիւն
դարձու
ուսաւորութենից:
Եթէ
օրագիրքը
մի
կողմից
{պարտական}
են
պահել
իւրեանց
ազգայնութեան
նեղ
շրջան
ւ
քաղաքակրթութեան
պտղաւէտ
սկզբունքը
մեք
{պարտական}
ենք
որոնել
երկրորդի
մէջ:
Ճշմարի՛տ
անում
է
միայն,
թէ
ինչպէս
այն
աւելի
շատ
{պարտական}
տէրութիւնքը,
որ
պէտք
է
եւ
աւելի
շատ
նե
այն
ժամանակ
ինքը՝
այդ
հասարակութիւնը,
{պարտական}
է,
կողմնակի
եւ
իւր
ձեռքից
եկած
հնարներ
անայ...
Միւս
կողմից,
այն
մարդիկը,
որ
{պարտական}
էին
նորան,
չեն
վճարում
իւրեանց
պարտքը
անքը
պարտքի
փոխանակ
տալուց
յետոյ
դեռեւս
{պարտական}
մնաց
եւ
առանց
ամենայն
հնարի,
որ
անհրաժ
պատշաճաւոր
կերպով
կարգադրելուց
յետոյ,
{պարտական}
է
իւր
ուսումնական,
ազգասէր,
լուսաւոր
սուն
հազար
ռուփի
սքայ
գունահքեարի
տալոց
{պարտական}
կապեցի
զիմ
անձն,
կայքն
օրդնին
կտակակատ
աթովն,
յիմ
տների
եւ
յիմ
ստատի
եկամտիցն
{պարտական}
են
հատուցանել
իմ
կտակակատարքն,
որպէս
ե
ինչ
յաւել
կամ
պակաս
կամ
իցէ.
այլայլողն
{պարտական}
լիցի
ահեղ
ատենին
Քրիստոսի:
Գոհանա
աստք.
ուստի
յաւելու
վարդապետն
"
եւ
մեք
{պարտական}
եմք
հետեւել
նոցին
ճանապարհի
":
Ուրեմն
երձուածող:
Իբր.
"
Մեսրովբ
{պարտական}
է
Սըւազցի
Մխիթարին.
Հացեկացի
ք,
ո՛չ
Ռուսսօյի
եւ
ոչ
Վօլթեռի,
այո՛,
{պարտական}
իսկ
ենք
մեծարել
եւ
յարգել
հանճարը
եւ
բա
,
թէ
մի
օրագիր
երեւելով
մեր
ազգի
մէջ,
{պարտական}
է
ոչ
թէ
ձախ
ու
ծուռ
թարգմանութիւնք,
դա
ապէս
հասուցանէ
նորա
սրտին։
Եւ
հեղինակը
{պարտական}
է
գործ
ունենալ
ժողովրդի
սրտի
եւ
հոգու
հ
համար
կայ
չկայ,
միայն
ուսումնականքն
են
{պարտական}
գործ
կատարել։
Ո՛չ,
ազգային
խօսքի
տնտե
մաշելուց
յետոյ
իւր
աշխատութեան
վերայ,
{պարտական}
չէ
հոգալ
եւ
նորա
տպագրութիւնը։
Նա
յանց
արութիւնը
մինչեւ
այսօր։
Ազգային
եղբարք
{պարտական}
են
նոյնպէս
քաջալերել
իւրեանց
համար
աշխա
ողովրդի
օգտին,
նորա
ժամանակի
համեմատ,
{պարտական}
է
խոսել
ազգի
բազմության
հետ,
ինչպես
սա
կության
որդիք
լինելով
ունին
իրավունք
եւ
{պարտական}
են
նախանձավոր
լինել
լուսավորյալ
ազգերի
ժ
սեփականութիւնը
բաժին-բաժին
անել,
այլ
{պարտական}
է
թողուլ
անդրանիկ
ժառանգին,
իսկ
երկրոր
խոլերից
նոյեմբեր
14-ին
1831-ին
"։
{Պարտական}
ենք
այստեղ
մի
երկու
խօսք
աւելացնել
այն
անաւորութիւնը։
Անտարակո՛յս,
նորան
ենք
{պարտական},
որ
այս
հրաշալի
Թուղթը
կարդում
ենք
այս
որպէս
ուսումն
եւ
խրատ
ամեններիս
համար,
{պարտական}
ենք
տեղեկանալ
մեր
բարոյական
ցաւերին
ու
ցնես
լօգիկա։
Սակայն
Հայկազնեան
բառարանը
{պարտական}
էր
անունով
յիշել
հնոցը
պոռնկանոց
հասկաց
գի
մասին:
Վէզիրը
յայտնեց,
թէ
այն
օրին
{պարտական}
էին
յայտարարութիւնք
կատարել.
արհի
նախա
ման
էինք
կապել,
որի
զօրութեամբ
դեւերը
{պարտական}
էին
չմօտենալ
Հռովմին
շուրջանակի
տասն
մղ
ել
նոցա:
-
Ինչպէս
եւ
իցէ,
բայց
ես
{պարտական}
եմ
գնահատել
քո
արժանաւորութիւնը
եւ
արժա
լու
վերայ,
եւ
ո′չ
այսչափ
միայն,
այլեւ
{պարտական}
է
մտածել
եւ
աշխատել,
որ
օրէ
օր
աւելի
կ
այդ
չնչին
փայտից:
Մեզանից
իւրաքանչիւրը
{պարտական}
է
գետնի
հետ
չհաւասարել
իւր
մարդկութիւնը
ծոյ
շունչը,
որ
փչել
էր
մեր
վերայ,
մեք
{պարտական}
ենք
իրաւացուցանել
Արարիչը,
յարգի
կացու
էր
ընտրել
իւր
բոլոր
ձեռագործերից:
Մեք
{պարտական}
ենք
ոչ
թէ
միայն
հաւասարուիլ
տակառին,
ա
անխելների
եւ
տգէտների
հետ,
ո՞չ
ապաքէն
{պարտական}
էր
գոնէ՛
պատշաճի
ընդդէմ
չներգործելով,
նի
են,
դու
եւս,
մտանելով
այդ
քաղաքը,
{պարտական}
ես
մի
աչքդ
հանել,
որ
հաւասարուիս
ուրիշ
քավարութիւն
կայ.
մեր
կարծիքով,
այսպէս
{պարտական}
է
ներգործել
խելացի
մարդը:
Կոմս
էմմանու
տուել
ինձ
որպէս
գաղափար,
որի
նմանը
ես
{պարտական}
էի
հատուցանել
կառավարութեանը,
ինձ
նստե
ձեր
բժշկական
պաշտօնը:
-
Ես
ոչ
ոքին
{պարտական}
չեմ
ձրի
ծառայել.
բայց
իմ
համար,
իմ
ան
,
աստուածային
եւ
քաղաքական
օրէնքներով,
{պարտական}
էր
հնազանդուիլ
նորան
եւ
գնալ
նորա
քամակ
սքերով,
թէ
դուք
վշտացնելով
իմ
պատիւը,
{պարտական}
էք
զղջալ
եւ
քաւութիւն
որոնել,
այլապէս
ամարձակւում
եմ
մտածել,
որ
դու
անպատճառ
{պարտական}
էիր
ինձ
ազատել...
Թէեւ
դու
ազնիւ
սիր
թենով
ներկէ
նորա
աչքերը:
-
Մէք
միշտ
{պարտական}
ենք
հասակը
պատուել,
եւ
այս
բնական
օրէն
ստոս,
եւ
այդ
դեռ
կատարեալ
սէր
չէ.
մէք
{պարտական}
ենք
սիրել
մեր
ընկերը,
պարտական
ենք
սիր
է.
մէք
պարտական
ենք
սիրել
մեր
ընկերը,
{պարտական}
ենք
սիրել
ամբողջ
մարդկութիւնը,
առանց
խ
մինն
էր,
որ
համարում
էին,
թէ
աշխարհը
{պարտական}
է
շարժուիլ
նոցա
չնչին
եւ
խելացնոր
կամքո
թէ
ճշմարիտ
էր
վարդապետութիւն
իւրեանց,
{պարտական}
էին
ջատագովել
եւ
զընկերակիցս
իւրեանց
եւ
արբուցանել
հետեւողաց
իւրեանց,
ուստի
եւ
{պարտական}
էին
բացարձակ
'ի
բաց
տանել
զամենայն
խոչ
րբ
Պետրոսին,
թէ
իւրաքանչիւր
Քրիստոնեայ
{պարտական}
է
հնազանդ
լինել
սուրբ
գահին,
ուրեմն
եւ
ատրիարգների
եւ
եպիսկոպոսների
վերայ,
որ
{պարտական}
էին
պապի
ձեռքից
ստանալ
իւրեանց
թագ
ու
ս
թեան
մէջ
գտանուած
իւրաքանչիւր
գերդաստան
{պարտական}
է
հարկ
տալ
ամենայն
տարի
երկու
սու,
եւ
նոյն
պատիւը
պահանջում
էր
ժողովրդից,
որ
{պարտական}
էր
միայն
Աստուծոյ
հատուցանել,
որի
մոլե
յօժարի
ընդունել։
Մեր
ասածի
վկայութիւնը
{պարտական}
ենք
որոնել
մարդկութեան
պատմագրքի
մէջ,
էջ
այն
գաղափարը,
թէ
ամբողջ
երկրագունդը
{պարտական}
է
խոստովանել
այս
գերմարդկային
իրաւասութ
ին
կեանք
եւ
շարժողութիւն
ստանալու
համար
{պարտական}
է
Մխիթարին,
որովհետեւ
նա
է
հիմնադիրը
ա
իթարեանց
մատենագրական
գործունէութիւնը,
{պարտական}
էինք
խօսել
եւ
այս
բաները
ցոյց
տալու
համ
ամսոյ
1853
թուականի,
յորում
անամօթաբար
{պարտական}
կացուցանէին
զսուրբն
Մեսրոպ
Մխիթարայ
Սեբ
ետեւեալ
կանոնները.
ա)
բոլոր
անդամները
{պարտական}
են
բնակուիլ
հիւանդանոցներում
եւ
ապրիլ
մ
,
պիտոյ
է
փոփոխակի
իշխեն
միմեանց,
գ)
{պարտական}
են
ուսուցանել
ժողովրդին
փողոցներում
եւ
է
իւրաքանչիւր
եպիսկոպոս
առանձին
առանձին
{պարտական}
են
հնազանդուել
Պապին,
եւ
թէ
նորանցից
մ
պաշտօնքը
հակառակ
չեն
մեր
կոչմանը.
մեք
{պարտական}
ենք
չ'արհամարհել
հասարակաց
կարծիքով
շատ
անդամք
իշխում
էին
նոցա
վերայ,
եւ
նոքա
{պարտական}
էին
խոստովանել
նորանց
իւրեանց
մեղքերը,
էր
ինքը
Գեներալը։
Այս
Գեներալ
յաջորդը
{պարտական}
էր
սահմանեալ
ժամանակի
մէջ
հրաւիրել
խորհ
Բացի
այս
ծանօթութեններից,
գաւառականքը
{պարտական}
էին
յայտնել
ո՛չ
թէ
միայն
այն
բաների
մաս
տարական
մարդ,
որ
մտանում
էր
Եափոնիայ,
{պարտական}
էր
այնտեղի
աստիճանաւորների
ներկայութեամ
ն
սահմանեալ
չափով
կանեփ
կամ
բամբակ,
որ
{պարտական}
էին
մաքրել
կամ
գործել
նորանցից
զանազան
ւ
իբրեւ
թշնամի
թագաւորի
եւ
Տէրութեանը,
{պարտական}
են
բոլորը,
առանց
բացառութեան,
այս
վճի
կարծիքը,
Կարդինալը
գոռաց.
"
Դուք
այժմ
{պարտական}
էք
հրաժարուիլ
ձեր
գրքից
կամ
այս
րոպէիս
բ.
"
Հոգեւոր
եւ
մարմնաւոր
դատարանները
{պարտական}
են
չարագործութիւն
ճանաչել,
հոգեւոր
աստ
էր
առնում
Ամերիկայի
մէջ,
սնանկանալով,
{պարտական}
մնաց
Մարսելիայի
վաճառական
Հուֆրին
եւ
Լէ
ջնջուելու
մասին։
Հրամանի
լսողքը
իսկոյն
{պարտական}
էին
մերկանալ
իւրեանց
Յիսուսական
հանդերձ
բայց
ես
չեմ
զղջում,
ես
առաջի
Աստուծոյ
{պարտական}
էի
դուրս
տալ
նորան
"։
Արդարեւ
Կարգի
ջն
ու
սպասաւորութեան,
յետեւաբար,
մեծապէս
{պարտական}
էր
անարատ
պահել
իւրեան:
Բայց,
մի
այսպ
թիւն:
Ամեն
այն
ազգային
անդամ
ինչ
չափով
{պարտական}
էր
սիրել
իւր
ազգը,
նոյն
չափով
պարտակա՛
դու։
Հաւատարիմ
մնալով
ժողովրդին՝
մենք
{պարտական}
ենք
ընդունել
այս
կանոնը,
բայց
ոչ
դրակա
նակը
հանդէս
հանելով
մի
նմանօրինակ
բան,
{պարտական}
է
այնպիսի
ընթացք
տալ
բանին,
որ
տասն
եւ
րերի
ժանգը,
որ
նստել
է
մեր
վրայ,
մենք
{պարտական}
չենք
պահել:
Կան
ազգեր,
որ
միջին
դարեր
աւոր,
որոնք,
այո՛,
մենք
մինչեւ
այսօր
{պարտական}
ենք
մնացել:
Երաշտութեան
ընդդէմ
Նո
,
ինչպէս
հաշիշը
կազմուածքի
վրայ,
ուստի
{պարտական}
ենք
ամենայն
խնամով
արմատախիլ
անել
այդպի
ե՛ս,
թէ
ո՞րտեղ
է
հասել
աշխարհիս
բանը.
{պարտականը}
ոչ
թէ
միայն
չկամի
հատուցանել
իւր
պարտքը
թեան
արժանի,
եթէ
զանցառու
էր
այդ
սուրբ
{պարտականութեան}
մասին:
Եւ
ամենայն
ծնող,
որ
հնար
ո
ի
կերպով
յառաջ
վարելուց:
Դնենք,
թէ
ես
{պարտականութեան}
էի
առել
իմ
վերայ
Տէրութեան
զօրքի
համար
րպով
հաւատարիմ
կացաւ
իւր
դժոխային
հոգու
{պարտականութեանը}:
Ագահութեան
կողմից,
հիանալի
ագահ
ամ
միթէ
այժմ
զանցառու
եղայ
իմ
ծառայական
{պարտականութեանը}:
Ո՞չ
ապաքէն
դուք
ինքներդ
գովեցիք
ինձ,
սկանալիք
ընթեռնու
եւ
[տեղեկանայ
իւրոցն]
{պարտականութեանց}
իւր
առ
[անձն
իւր],
առ
ընկերն,
եւ
առ
Ա
ական
հիւրասիրութենից
շարժուած,
քան
թէ
{պարտականութենից}
դէպ
ի
մեր
արժանաւորութիւնը,
որ
բնաւ
պա
նգորդիդ
հայրենի
սեպհական
հօտին,
այլ
եւ
{պարտականութի՛ւն}:
Այո՛,
պարտականութիւն,
եւ
զի՞
ընդ
Ձեզ
ի
6-էն
Յուլիսի
համարաւ
370,
քաղցի
{պարտականութիւն}
համարեցի
ինձ
յանդիման
լինել
նորին
սըրբա
մենայն
դէպս
ոչ
ի
գործ
դնելով
զիւրովսանն
{պարտականութիւն},
յայն
սակս
հայեցեալ
մանաւանդ
՚ի
պաշտպա
նական
թղթոյ,
նորին
պայծառափայլութեան,
{պարտականութիւն}
ինձ
համար
իմ
յայտ
առնել
Ձեզ,
թէ
նորին
ին,
այլ
եւ
պարտականութի՛ւն:
Այո՛,
{պարտականութիւն},
եւ
զի՞
ընդ
այս
զարմանալ
՚ի
նմին
իսկ
վ
,
ո՞չ
վայրկենակից
նմին
զգեցայք
եւ
զայդ
{պարտականութիւն}
սրբազան:
Եւ
մեր
է
պարտականութիւն,
յդ
պարտականութիւն
սրբազան:
Եւ
մեր
է
{պարտականութիւն},
եւ
զի՞նչ
արդեօք,
զառաջինն
դիմել
առ
Ձ
նարս
զառ
ի
Ձէնջ
անկախս:
Եւ
բնականս
այս
{պարտականութիւն}
համարի
լցեալ,
այն
ինչ
ամենայն
լրջութեա
մենայն
բանիմաց
եւ
ճշմարտասէր
Հայի
վերայ
{պարտականութիւն}
կայ
պատժել
եւ
պատուհասել
բերանով
եւ
գրչ
ը:
Այս
պարտականութիւնը
մի
սուրբ
եւ
մեծ
{պարտականութիւն}
է,
որ
այլապէս
պիտոյ
էր
կատարել,
իսկ
ա
տիրակութեան
միջնորդութեամբ:
Որքա՛ն
մեծ
{պարտականութիւն}
կայ
ամենայն
ծնողի
վերայ՝
հոգաբարձու
լի
հակառակ
ամեն
մի
բարոյական
մարդու
վերայ
{պարտականութիւն}
կայ՝
ազգային
գործի
անունը
լսածի
պէս
իս
ութիւնը
առաւել
մօտ
է
մեզ,
այս
պատճառով
{պարտականութիւն}
համարում
ենք
մեզ
անփոյթ
չլինել
Հայոց
ազ
կայութեան
մէջ:
Ինձ՝
որպէս
քրիստոնէի,
{պարտականութիւն}
էր
ներողապէս
նայել
նորա
յանցանքի
վերայ
ձին
տպարանում:
Խօսելով
տպարանի
վերայ՝
{պարտականութիւն}
ենք
համարում
մեզ
լուռ
չմնալ
Պ.
Ճանիկ
Ա
ադէի
եօթն
հրաշալիքը,
այն
ժամանակ
սուրբ
{պարտականութիւն}
կը
համարենք
դնել
նոցա
առաջեւ
Բէգզադէի
ա
քր
վերեւում
խօսեցինք.
մեծ
եւ
անմերժելի
{պարտականութիւն}
կայ
ձեր
վերայ՝
նմանել
նոցա
եւ
հասկանալ
նորհել
է
դրամական
վարձատրութիւն
":
{Պարտականութիւն}
համարելով
մեզ
հրատարակել
այս
իրողութիւն
նքն՝
մերժեցին
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
{Պարտականութիւն}
համարում
ենք
հրապարակով
յայտնել
անարուե
րքի
վնասակար
ուղղութեան
մասին
անմերժելի
{պարտականութիւն}
համարեցինք
մեզ՝
առաւելը
թողնելով
ուրիշ
հասարակութեան
վերայ
սուրբ
եւ
անմերժելի
{պարտականութիւն}
կայ,
հետեւիլ
եւ
ձեռք
բերել
այդ
ժառանգո
տացեալ
յերեսաց
երկրի,
եւ
մեր
ամենեցուն
{պարտականութիւն}
է,
ըստ
չափու
կարեաց
եւ
ըստ
արտօնութեան
ով
այս
մասին
երկար
բարակ
քարոզ
կարդալ,
{պարտականութիւն}
եմ
համարում
միայն
այսքան
ասել,
որ,
եթ
ասած
բանը
ընդհանրապէս,
եւ
թէ
ի՞նչ
ծանր
{պարտականութիւն}
կար
մի
մարդու
վերայ,
որ
կամէր
կատարել
տարել
Կրտիկոսի
(
ուսումնական
դատաւորի)
{պարտականութիւն}
՝
ամենեւին
ազատ
պահելով
իւր
անձը
կանխակ
ու
բանականութեան
առողջ
թելադրութեանը,
{պարտականութիւն}
ենք
համարում
մեր
վերայ
հրապարակով
քարոզ
ն
ապագայ
աշխատութենների
մէջ։
Քաղցր
{պարտականութիւն}
կը
համարենք
մեզ
Հիւսիսափայլի
գալոց
ամսա
եկամ
կարդինալի
գովասանքից
եւ
այնպէս
մեծ
{պարտականութիւն}
յանձն
առնլով,
չէ
կարողացել
արդիւնաւորե
այստեղ,
որ
ընթերցողը
տեսնէ։
§
60.
{Պարտականութիւն}
ենք
համարում
պահել
այստեղ
այդ
հոյակապ
ա
տենական
քնով
հանգստացած։
Քաղցր
{պարտականութիւն}
կը
համարենք
մեզ
հրատարակել
այս
աշխատութ
նում
էին
նորան
ամենայն
կերպ։
Այստեղ
{պարտականութիւն}
ենք
համարում
նոյնպէս
յայտնել
մեր
առ
ի
ս
ւ
փրկութեան
մասին
մտածելուց
աւելի
ուրիշ
{պարտականութիւն}
չունինք,
իսկ
ազգի
բաները,
եկեղեցու
բա
ամ
պատահում
է
մեր
ընթերցողներին,
ուստի
{պարտականութիւն}
ենք
համարում
մի
փոքր
տեղեկութիւն
տալ
նո
թէ
իմ
աստղը
վայր
է
ընկել
երկնքից:
{Պարտականութիւն}
կայ
մեր
վերայ,
պարզելով
այս
խօսակցութի
ազգի
բուն
եւ
ստոյգ
օգուտը,
վաղուց
ահա
{պարտականութիւն}
էր
դրել
իմ
վերայ
հրապարակաւ
յայտնել
քեզ
,
լաւ
կամ
վատ
անդամ
եւ
այս
լաւերի
վերայ
{պարտականութիւն}
կայ
այն
վատերը
եւս
լաւ
շինել:
Ինչո՞վ,
ստեղծութեանց
ուսումնասիրութիւնը,
-
մենք
{պարտականութիւն}
ունինք
հրատարակել,
թէ
պ.
Աբովեանցի
"
ւոր
ժամանակում
ենք
ապրում
մենք.
եւ
մեծ
{պարտականութիւն}
կայ
մեր
վրայ,
գրգռել
այդ
թոքերի
գործու
լիովին
ահա
կատարած
էին
իւրեանց
ծնողական
{պարտականութիւնը}:
Այս
պարտականութիւնը
մի
սուրբ
եւ
մեծ
պ
իւրեանց
ծնողական
պարտականութիւնը:
Այս
{պարտականութիւնը}
մի
սուրբ
եւ
մեծ
պարտականութիւն
է,
որ
ա
ապահով
գրաւականը,
եւ
որքա՛ն
մեծ
է
այս
{պարտականութիւնը},
որքա՛ն
երանելի
է
մի
ծնող՝
լիապէս
կատ
րանելի
է
մի
ծնող՝
լիապէս
կատարելով
այս
{պարտականութիւնը}
նոյն
չափով
եւ
նոյն
կշռով,
թշուառ
է
մի
ելով
Յիշատակարանիս
մէջ՝
կատարում
եմ
իմ
{պարտականութիւնը}:
Ինչպէս
երեւում
է,
այդ
անունի
տակ
վար
,
եւ
ես
կատարած
կը
լինիմ
իմ
խորհրդաւոր
{պարտականութիւնը}:
Թող
չսրտնեղին
տղայաբար
այն
մարդիկ
ակը,
մի
խօսքով՝
կատարել
այն
ընտանեկան
{պարտականութիւնը},
որ
ծնողք
պիտի
կատարեն
իւրեանց
ազգի
օգ
փեսայացուի
երեսը:
Այս
չէր
ձեր
մայրենի
{պարտականութիւնը}.
դուք
ձեր
աղջիկներից
պիտի
նոր
մայրեր
պ
կարանիս
մէջ՝
կատարում
եմ
այն
բարոյական
{պարտականութիւնը},
որ
մեր
պատուելի
թղթակիցը
դնում
էր
մեր
ան:
Մէք
մեր
կողմից
կատարեցինք
մեր
{պարտականութիւնը}
վերստին
կեանք
տալով
այդ
կտակներին.
այժ
երի
ներկայ
վիճակը,
նոցա
ինչպէս
լինելու
{պարտականութիւնը}
Վարդապետարան
Քրիստո[նէութեան]
Այվազի
Օ
փով
ու
սահմանով
կատարել
էր
հեղինակը
իւր
{պարտականութիւնը}
։
Այսպիսի
խելացի
եւ
բազմակողմանի
վե
անաներից:
Նոցանից
եւ
ո՛չ
մինը
իւր
{պարտականութիւնը}
չէր
ճանաչում.
երբեմն
հոգատարր
կամ
մնու
ւատարմութեամբ
չէ
ծառայում,
յանձնեց
այն
{պարտականութիւնը}
իւր
քահանաներից
մէկին,
որի
վրայ
մեր
խօ
ձայն
ընթացք
ունենալ:
Եւ
որովհետեւ
նորա
{պարտականութիւնը}
շատ
մեծ
է,
մի
բազմաթիւ
ժողովրդեան
կենդ
Այս
անմիտը
բոլորովին
չէ՛
ճանաչել
իւր
{պարտականութիւնը},
եւ
կարդինալի
կամքին
ծառայելով,
գործի
յնտեղից
գոռում
է
վերակացուն:
Միայն
ձեր
{պարտականութիւնը}
այն
լինի,
որ
դուք
այս
ապստամբներին,
ո
քեզ
իմ
տեսութիւնս,
թէ
ի՛նչ
էր
մի
Հայի
{պարտականութիւնը}
իւր
ազգի
առջեւ:
-
Դու
մի
գիտուն
մա
բնութիւնը
կատարելու
էր
իմ
վերայ
եւս
իւր
{պարտականութիւնը}
եւ
օրէնքը:
-
Այդ
զգացմունքը,
որ
դր
րձը
դէպի
իւրեանց
ծնող
եկեղեցին,
եւ
այս
{պարտականութիւնը}
կատարելու
ժամանակ,
վերջին
ջանքը
գործ
ե
խայք
մինչեւ
անգամ
ունէին
իւրեանց
օրական
{պարտականութիւնը}
։
Արհեստներից
բերած
էին
Պարագուայի
մէջ
ւթեան
սպասաւորը
քաջ
գիտենալով
իւր
սուրբ
{պարտականութիւնը}
դէպի
իւր
կրօնը
եւ
դէպի
իւր
ընկերը,
հաւ
բայց
գոնէ
այս
է
մեր
ճամբան,
այս
է
մեր
{պարտականութիւնը},
որ
ինչքան
մեր
ոյժը
կը
տանի,
ձգտենք
ա
գոնէ՛,
այս
է
մեր
ճանապարհը,
այս
է
մեր
{պարտականութիւնը},
որ
ինչքան
մեր
ուժը
կը
տանի
ձգտինք
այս
ապէս
ենք
միայն
խօսել:
Բայը
կատարել
այս
{պարտականութիւնը},
եւ
այն
քիչ
թերթերի
մէջ,
հեշտ
չէ,
որ
հանդիպում
են
միմեանց:
Մեր
նուիրական
{պարտականութիւնն}
է,
որչափ
մեր
ուժը
կը
տանի,
սպասաւորել
ձեռքում
կանգնած
ենք
եւ
այսուհետեւ
հայի
{պարտականութիւնն}
է
անխնայ
հանդիպել
հոգեւորներին,
որովհե
տակ.
չէ՛,
այլ
թէ
օրագրի
եւ
մատենագրի
{պարտականութիւնն}
է
մշակել
այդ
լեզուն՝
յարգելով
համօրէն
ը
եւս
արժանընդունակ
լինէր:
Մեր
գլխաւոր
{պարտականութիւնն}
է
եկեղեցիք
շինել,
եղած
եկեղեցիների
պատ
դադարում
է
նորա
մէջ
ձգտողութիւնը:
Մեր
{պարտականութիւնն}
է
պատերազմել
հանգամանքների
հետ
եւ
հողի
ուխ
մարդու
հետ
աւելի
պարզախօս
լինել
մեր
{պարտականութիւնն}
է:
Երբ
եկայ
ես
այս
քաղաքը,
որից
ե
հարցնէ
կամ
բառարանին
ակը
տայ։
Հեղինակի
{պարտականութիւնն}
է
ժողովրդի
լեզուի
բաղդասութեան
հաւատարի
րդին
յայտնի
օրէնքով
կապակցել։
Ժողովրդի
{պարտականութիւնն}
է
հեղինակի
գրածը
ուշադրութեամբ
կարդալ
ե
ան,
դպրութեան,
բանաստեղծի
եւ
հեղինակի
{պարտականութիւնն}
է
ժողովրդի
հասկացողութիւնը
մաքրել,
նախ
ն
եւ
իւրայինների
հետ
կատարել
բոլորեցուն
{պարտականութիւնները},
որ
ամենեքին
եւս
հրամայեն
տիրաբար:
Եթ
նց
հասկացողութիւնը
եւ
կատարելով
իւրեանց
{պարտականութիւնները},
որոնց,
ինչպէս
կարելի
է
գուշակել,
շա
նազան
տէրութենական
պաշարներ
պատրաստելու
{պարտականութիւնք}:
Ո՛ւր
մնացին
նորա
նախկին
պարոնը
կա
պով
դնում
էին
նորընծաների
վերայ
այնպիսի
{պարտականութիւնք},
որոնց
մանաւանդ
յարմար
էին։
Եթէ
նոցան
ամուսնանալով
մի
աղջկայ
հետ,
բարոյական
{պարտականութիւնք}
է
առնում
իր
վրայ
մարդկային
ընկերութեան
գութեան
վերայ,
իսկ
հոգատարները
իւրեանց
{պարտականութիւնքը}
ճանաչելով,
չխառնուէին
վերակացուի
գործե
ստատ
տեղեկությունք
եւ
ճանապարհներ,
մեր
{պարտականությունն}
է
քաղաքին
հայտնել:
§
12.
Բացի
երես
բարեկամի
ու
գիտության
բնագավառի
ընկերոջ
{պարտականությունն}
է:
Ես
շատ
հավատացած
եմ,
որ
նա
նատուր-
մեզ
բնավ
չի
վերաբերում.
մեր
անմիջական
{պարտականությունն}
է
մեր
շահը
զատել
Թեոդոսիայի
որջի
բախտախ
եր
տեսակցությունից,
ունեն
իրենց
եւ
այլ
{պարտականությունները}:
Եվ
այդպես,
մի՛
մոռանա
եւ
արի՛
ուղիղ
մի
հավատարիմ
եկողի
հետ
ուղարկեմ։
Ես
իմ
{պարտականությունս}
կատարեցի,
բերի
նորան
այստեղ
հասուցի,
կանուած
վէրքերը
ընկերի
աչքից,
կարող
էր
{պարտակել}
իւր
ողորմելի
դրութիւնը.
այդ
վէրքերը
ճա
վարուել
են
իւրեան
հետ,
եւ
թէ
նա,
իւր
{պարտապահանջների}
ապօրինի
ընթացքի
պատճառով
հասել
է
մեծ
վն
շահուիլ:
Այժմ
դատաստան
է
բացել
իւր
{պարտապահանջների}
հետ
եւ
պահանջում
է
նոցանից
իւր
չկրած,
այլեւ
մի
մեծ
գումար
եւս
կամի
ստանալ
իւր
{պարտապահանջներից}
որպէս
տուգանք:
Եւ
պատմում
են,
թէ
այդ
ցի
տեսարանս.
վանքն
Ամենափրկչեան
հռչակի
{պարտապան},
առաջնորդ
նորա
քարոզէ
զանձն
անինչ
եւ
ա
այնուամենայնիվ,
մնում
է
հասարակության
{պարտապան}:
Այդ
լավ
դաս
է
այն
մարդկանց,
որոն
րակության:
Դիցուք
թե
պարտապանը
ճանաչվի
{պարտապան},
բայց
դա
ապահովո՞ւմ
է
արդյոք
հասարակու
րբ,
ոչ
ունիցի
թողութիւն
յաւիտեան,
այլ
{պարտապան}
լիցի
յաւիտենիցն
մեղաց
"
(
Մարկ.,
գլ.
ւ
գիտել
չկամի.
չեմք
նաեւ
յուշ
ածեալ
թէ
{պարտապան}
էաք
ըստ
բարոյական
իրաւանց
ոչ
միայն
զանձ
վնաս
հասցրին
հասարակության:
Դիցուք
թե
{պարտապանը}
ճանաչվի
պարտապան,
բայց
դա
ապահովո՞ւմ
է
ինքն
ըստ
ինքյան
ոչինչ
բան
է:
Սակայն
{պարտապանի}
կողմնակիցները
եւ
իրենց
դատապարտելի
կրքե
րորդ,
յոթ
տարի
տեւող
քաշքշուկից
հետո,
{պարտապանն}
ունի՞
արդյոք
պահանջը
բավարարելու
կարողո
իպեանէ,
ազատ
կացոյց
զմեծագումար
դրամոց
{պարտապանն}.
եւ
ո՛չ
այսչափ
միայն,
այլեւ
բարերար
ո
՝
իւր
բարերերի
յիշատակին,
փոքր
ի
շատէ
{պարտավճար}
լինի
նորա
հոգու
առաջեւ։
Բայց
այս
ե
բար
կամ
լավ
եւս
իմաստասիրաբար
քննելով՝
{պարտավոր}
ենք
տածել
ու
խնամել
նոր
բողբոջները,
որ
անց
չի
արգելվում
օրենքով,
սակայն
նրանք
{պարտավոր}
են
արտահայտել
իրենց
կարծիքը
ընդհանուր
ժ
կեղեցիները,
բայց
միթե՞
հասարակությունը
{պարտավոր}
է
օրինական
ճանաչելու
նրանց
աճուրդը:
Սա
լի
քան
աններելի.
մանավանդ,
Նախիջեւանը
{պարտավոր}
չէ
Թեոդոսիայում
անկելանոց
պահել,
որտեղ
աց,
թէ
շնորհելով
Ձեր
զվկայաթուղթս
իմ՝
{պարտավորեսջիք}
զիս
գոլ
միշտ
երախտագէտ
առ
ազգասէր
գերդա
ճշտորեն
կհաղորդես,
որով
ինձ
շատ
ու
շատ
{պարտավորեցրած}
կլինես:
Ես
չգիտեմ,
թե
պաստոր
Բարտո
կայացնելն
այն
բանի
մասին,
որի
համար
ես
{պարտավորվել}
եմ
անգլիական
դատարանի
առջեւ,
այսինքն,
,
կարծես
19-րդ
դարի
հայը
ստորագրությամբ
{պարտավորվել}
է
հին
հայերին՝
ապագայում
չարտահայտվել
դկանց.
հակառակ
դեպքում
հասարակությունը
{պարտավորվում}
է
իր
հաշվից
լրացնել
վատնած
գումարը:
ուրիշ
խոսքով,
նրանք
բարի
են
ցանկանում
{պարտատիրոջը}
եւ
թույլ
են
տալիս
նրան
վճարել
իր
պարտքն
անակ
էր
եւ
ուրիշ
բանի
վերայ
խօսողը
մահի
{պարտաւոր}:
Մի
քանի
օրից
յետոյ,
երբ
արդէն
ա
իս՝
դաւանել,
թերեւս
եւ
զանպարտականդ՝
{պարտաւոր}
նմին
կացուցեալ:
Են
քո
որդիք,
որք
զանո
կք
մեր:
Այլ
միթէ
Լազարեա՞նք
իցեն
միայն
{պարտաւոր}
պաշտել
զազգասիրութիւն,
միթէ
Լազարեանք
րգը,
այլ
վերեւումը
յիշած
նորա
մի
մասնը
{պարտաւոր}
է
վճարել
Լաւալլետի
պարտքը։
Պարլամենտը
ցաղս,
եւ
ամենայն
Հայ,
թէ
ուսանի
եւ
թե
{պարտաւորական}
էր
զայդ
ուսանիլ՝
ուսանի
եւ
ուսցի,
որպ
րութիւն
ընդ
Բարսեղ
քահանային,
ուստի
եւ
{պարտաւորեալ}
գտա
այսու
իմով
յատուկ
խնդրագրով
ծանուցա
լոյ
յակադեմիայն,
ըստ
ժամուն
սադրելոյ,
{պարտաւորեալ}
գտանի
մտանել
իւր
ի
թիւս
օրինաւոր
աշակեր
ուութիւնք
Ձեր
մեծագունից
քան
զիս
անձանց
{պարտաւորեալ}
են
միշտ
զնոսա
Ձեզ,
ո՜րչափ
զիս
զնեղեալս
Եկեղեցիքն,
ընդ
ձեռն
օրինաւոր
դատաստանի
{պարտաւորեալ}
զԽալիպեանն
՚ի
հատուցանել
մերձ
իբր
զերկո
ն
այսորիկ։
Եւ
յերկրորդում
նուագի
չոքան
{պարտաւորեալք}
'ի
բանից
Մաթոս
աղայի
Ալլահվերտեան,
որ
,
նա
միշտ
զհակառակն
ուսոյց
եւ
զընդդէմն
{պարտաւորեաց}
ուսուցանել,
որպէս
եւ
յայտնի
եղեւ։
առ
այն
նպատակ
Պատկանեանին,
որով
ունիք
{պարտաւորել}
զիս
յանչափս:
Յանձն
արարեալ
զիս
ի
շն
անեանցի
հայրը
մեռանելու
ժամանակ
նզովքով
{պարտաւորել}
էր
իւր
որդին,
ոչ
ոքի
չբանալ
մատանու
գա
նը
ընդունել
կամ
մերժել,
արդարացնել
կամ
{պարտաւորել}:
Թո՛ղ
ապրի՛
հրապարակախօսութիւնը:
րբ
ազգը,
զզուելով
այդպիսու
գործերից
եւ
{պարտաւորելով}
նորան,
իրաւունք
է
ստանում,
որ
լուսաւո
ր
ամեն
մինը
լսել
են,
առանց
իրենց
հոգին
{պարտաւորելու}
թող
ճշմարիտը
ասեն։
Բայց
երեք
եղբարք
ո՛չ
կամեցաւ
ունիլ
տեղի
'ի
Հռովմ,
զի
մի
{պարտաւորեսցի}
'ի
բաց
կալ
'ի
փօլիթիքայէն,
զոր
յինքն
կ
ս
զարձակուրդ
ի
հասարակական
տեսչութենէ,
{պարտաւորեցայ}
ինքնին
թէպէտ
եւ
հոգեւոր
իշխանութիւնն
ոչ
ի
յետադրեաց
զիւր
վասն
իմ
տնօրինութիւն,
{պարտաւորեցայ}
առանձին
խնդրագրաւ
ի
10-էն
դեկտեմբերի
ան
էին
այդ
կոչումին:
Եւ
3.
Հայ
ազգը
{պարտաւորեցւում}
է
Երուսաղէմի
պատրիարք
ընտրել
բացառապէս
սանում
եմ,
որ
ազգը
դատապարտում
է
վնասի
{պարտաւորը}.
երբ
ազգը,
խոստովանելով
այդպիսու
անար
Ուստայեանն,
բայց
այնուամենայնիւ
կրկին
{պարտաւորի}
նա
քահանայն
Պոպովեանց
քանզի
եթէ
ինքն
գտ
նայն
Հայորդի
չեւ
յարբունս
հասեալ
հասակի
{պարտաւորի}
զկենցաղականս
հայթայթել,
զի
ժամանակն
պա
ւնակ
հրամանի,
վիճակային
կոնսիստորիային
{պարտաւորիմ}
ապաքէն,
սրբազնագոյն
տէր
տարածանել
առաջ
այն
տնօրինութիւն
լուսաւորչեան
Սինօդին՝
{պարտաւորիմ}
յայտնել
զհետեւեալս.
թէպէտ
եւ
սկզբնական
ա
իբրու
պսակ
ոսկեփունջ
ոսկեղէնն
դարու,
{պարտաւորին}
որդիք
Հայաստանի
ցորչափ
կանն,
եւ
մինչ
ա
Բոլոր
Յիսուսեանք
սարսափելի
երդումով
{պարտաւորուած}
էին
տեղեկութիւն
տալ
միմեանց
մասին։
Այս
ղովը,
դարձեալ
պատրիարքի
նախագահութեամբ
{պարտաւորուած}
էր
վարելու
կրօնական
գործերը:
Այս
ժողով
ւթեամբ:
Քա՛ւ
լիցի
մեզ.
ո՛չ
երբեք:
{Պարտաւորուածը}
քահանայ
ճանաչելով
պիտի
արհամարհենք
քահա
մերկացնելով
իւր
քահանայական
զգեստներից
{պարտաւորուածը}:
Այդ
դատապարտութեան
մէջ,
որպէս
նաե
այութեամբ,
որ
հարկ
դիպուածում
պաշտպանէ
{պարտաւորուածի}
իրաւունքը,
եթէ
քաղաքական
կամ
քրէական
ա
յս
դաշնադրութեան
զօրութենով
նոքա
բոլորը
{պարտաւորուեցան}
գործ
դնել
ամենայն
զօրութիւն
Պապականութի
է
գրութեան
իմոյ
ընդդէմ
իմոյ
հոգեւորական
{պարտաւորութեան},
հրամայեաց
չուել
գնալ
յէջմիածին,
համա
նձին՝
սակաւ
թոշակաւ:
Համաձայն
ազգական
{պարտաւորութեան}
իմոյ,
ըստ
յորդորանաց
բարենախանձ
անձանց
երն
էլ,
ագահութեա՛ն
ցաւով
հիւանդացած,
{պարտաւորութեան}
տա՛կ
են
ձգում
արդարի՛ն
էլ,
ա՛նարդարին
նչո՞ւ
շուտով
դուք
մոռցաք
Ձեր
սուրբ
{պարտաւորութիւն}
։
ՀՈԳԵՎԱՐՔ
18
փետ.
1855
ամի
հինգ
հատ
քաղաքական-պաշտօնական
օրագիր,
{պարտաւորւում}
եմ
պոչովս
եւ
երդւում
եմ,
որ
երեք
ամսից
վճիռը,
որի
զօրութենով
Յիսուսեան
կարգը
{պարտաւորւում}
էր
վճարել
Լաւալլետի
պարտքը,
եւ
թէ
հակա
դրութեան,
կենտրոնական
քաղաքական
ժողովը
{պարտաւորւում}
է
ուղարկել
Դռանը
բոլոր
եպիսկոպոսների
ցո
ասասջիք,
թէ
ծառայք
անպիտանք
եմք,
զոր
{պարտեա՛քն}
առնել
արարաք
"
(
Ղուկ.
գլ.
ԺԷ,
համ.
աշալի
եղանակ
էր
եւ
ես
դարձյալ
դուրս
եկա
{պարտեզ}
զբոսնելու
ու
մնացի
երեք
քառորդ
ժամ.
եր
ման
ժամանակին
վաշխով
յանձնվի
նորա
եւ
նա
{պարտէ}
՚ի
յայս
միջոց
ժամանակի
կեալ
հնազանդ
եւ
անք,
ուրեմն
եւ
Հացեաց
դրախտն
էլ
Հացեաց
{պարտէ՞զ}
։
Բայց
շնորհակալ
ենք
երանելի
Մովսէս
Խոր
աշտօնը:
Տունը
ունի
մի
բաւական
ընդարձակ
{պարտէզ}
աշակերտների
եւ
կառավարիչների
հանգստութե
տես
Երազներով
իր
արբած
Կոյսը
իջնում
է
{պարտէզ}...
Թիթեռի
պէս
`
լուսառեչ
Ծաղկէ
ծաղիկ
ծառաները
ասացին.
Թագուհին
էլ
գնաց
{պարտէզ},
որ
գտնւում
էր
տան
մօտին։
Ի
պարտէզի
մարդիկ։
Եթէ
Սեւկոյ
դրախտը
պիտի
{պարտէզ}
իմանանք,
ուրեմն
եւ
Հացեաց
դրախտն
էլ
Հա
ւմը
աղօթելու
վերայ,
պիտի
երեւակայել
մի
{պարտէզ}
որոշեալ
մեծութենով
եւ
դրութենով
(
certa
ս
ասացինք,
գտանւում
է
սարի
վերայ,
իսկ
{պարտէզը}
՝
այդ
սարի
ոտքում
մի
տափարակ
տեղի
վերայ
ռլինի
մուզէոնը,
Լոնդոնի
կենդանաբանական
{պարտէզը},
բրիտանական
հռչակաւոր
մուզէոնը,
Լոնդո
մարդ
խոստովանում
է
զարմանալի:
Վերսայլի
{պարտէզը}
զարդարած
է
հարիւրաւոր
գեղեցիկ
մարմարիոն
ին
եւ
միւսները
486
թուականին,
այս
չիքի
{պարտէզը}
։
Բայց
այս,
որպէս
ենթադրութիւն,
հի
խանն
էր,
ուրեմն
իր
երկիրը
եւ
գրօղամնայ
{պարտէզը}
՝
Անձեւացեաց
գաւառում։
Անշուշտ
պ.
Էմի
անդակունին
չէին
գնալ
մի
այդպիսի
Յուդայի
{պարտէզը}
։
Այսքանը
գիտենք,
որ
պ.
Էմինը
ո՛չ
մի
եկոյ,
տասն
եւ
մի
ժամին,
ես
կը
գամ
ձեր
{պարտէզը}
եւ
կը
սպասեմ
քեզ,
մի
վճռական
խօսք
լսել
չպէս
մի
գող
բանում
է
օտարի
դուռը,
մտաւ
{պարտէզը},
նայում
էր
այս
եւ
այն
կողմը,
եւ
ահա՛
միւս
ծայրը,
որ
ես
կարողացայ
ցած
իջանել
{պարտէզը}:
Մանուշակը
մի
փոքր
հանդարտած
էր
երե
այն
միտք
բերելով
հիանալու,
պարապում
ես
{պարտէզը}
չափելով,
նորա
ճանապարհների
կարգը
զննել
քնարը
`
Զերթ
աղաւնեակն
է
մնչում...
Եւ
{պարտէզի}
գաղտնաթով
`
Թաւուտներում
թաքթաքուր
Շտա
լուսի՜ն:
Է.
ԴՈՒՐՍ
ՉԵ՜Մ
ՀԱՆԻ...
Իմ
{պարտէզի}
ծաղկանոցը
իջնելով
`
Հանդիպում
է
ինձ
զո
ում
բերել։
Բայց
ի՜նչ
ասել
է
Սեւուկի
{պարտէզի}
մարդիկ։
Եթէ
Սեւկոյ
դրախտը
պիտի
պարտէզ
եմ
ես
նրա
մարմինը
ամուր:
Նետւում
է
նա
{պարտէզիս}
դուռը
դէպի.
Բայց
նա
տուժե՜ց...
որով
գագաթներին
Շողշողալիս,
ով
դու
կոյս,
{Պարտէզն}
իջած
թէ
փարուես
դու
Սիրեցեալիդ
անձկալի
դէն
տասն
րոպէ
կը
լինէր,
որ
Շահումեանցը
{պարտէզն}
իջած
ու
տեսած
Մանուշակը
ուշաթափ
ընկած
ն
եղբօրորդու
երանելի
Յովհաննի,
Սեւուկի
{պարտէզում},
մի
քանի
մարդերի
կողմից
քեզ
Տիրոջդ
ասա
ա՞յ
արդեօք
պատահում
է
մարզպանին
Սեւուկի
{պարտէզում},
թէ՞
Դուին
վերադառնելուց
յետոյ
յատկապէ
ապնդած
թարգմանում
էինք
այդ
տեղը
"
Սեւկի
{պարտէզում}
",
մեր
մեծ
յոյսը
այս
էր,
որ
այստեղ
իմ
եղերից,
ոմանք
վանքի
պարսպի
մէջ,
ոմանք
{պարտէզումը}
նստում
են
իւրեանց
շինած
կտաւեղէն
տաղաւա
ի
մօտը
մի
օր,
երբ
նա
տանը
չէր.
"
{Պարտէզումը}
նա
ճեմում
է
"
-
ծառաները
ասացին.
lanam
aut
arduam),
եթէ
նորա
Գեթսեմանի
{պարտէզումը}
աղօթելու
վերայ,
պիտի
երեւակայել
մի
պար
թէ
միայն
չկան
հրապարակական
ճեմելիք
կամ
{պարտէզք},
այլեւ
շատ
սակաւ
կը
գտանուի
այնպիսի
տո
եալ
ի
դարսն,
որք
անցին
զնոքօք,
հարկաւ
{պարտէին}
վիճակի
վհատեալ
եւ
անհանգիստ
հոգւոյ,
ո
ըստ
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
այդ
դատ
{պարտի}
առանձին
վարիլ,
որպէս
երկրորդական
առար
պատճառս,
հետեւեցուցանէր,
եթէ
բողոք
իմ
{պարտի}
յառաջանալ
ըստ
զօրութեան
կտակին,
որով
Ամեն
այն
գիր,
որ
ուսուցանէ
զհաւատոյս,
{պարտի}
դրականապէս
պատասխանել
առ
առաջարկեալ
հար
արուն
մարմին
մեղաց
":
Ուսումն
կրօնական
{պարտի}
զհետ
գնալ
վկայութեանց
յայտնեալ
աստուածա
ճարեղ
[գերմանացին]
Շլեյդըն.
գիտութիւնն
{պարտի}
սեպհական
լինել
բովանդակ
մարդկութեան,
ե
ւսաւորեալ
ազգաց,
եթէ
պատմութիւնդ
անուն
{պարտի}
անշուշտ
ունել
ըստ
գործարանաւոր
մարմնոց
իտի
լսող
եւ
հասկացող,
ուրեմն
եւ
խօսողն
{պարտի}
խօսիլ
ի
լեզու
հասկանալի,
այլ
թէ
ոչ
ասո
ժմ
առ
մեզ,
հարկաւոր
է
անշուշտ,
յորում
{պարտի}
լինել
միջնորդն
գիտութեան
կամ
այլովք
բառ
մասսան
իրար
ատող
դավանաբանական
մի
քանի
{պարտիաների}
բաժանելու
համար:
Իհարկե,
Դռնից
խնամքո
չափով
կը
ստանաս
քո
բնակութեան,
առտնին
{պարտիզի},
անասնոց
գոմի
եւ
այլ
կարեւոր
բաների
հա
րազ
տեսայ
այս
գիշեր,
Որպէս
թէ
մի
{պարտիզի}
մէջ
կանգնած
եմ.
Մշտադալար
զարդար
եցաւ
իմ
սիրտը:
Գնում
եմ
խոր
{պարտիզի}
մէջ.
մարդ
չկայ,
Ոչ
մի
տեղից
ձայ
թուելով
իւր
կարճ
մուշտակի
մէջ,
մօտեցաւ
{պարտիզի}
դուռին,
բացեց
նորան
այնպիսի
երկիւղով,
ոչ
պակաս
մի
սպիտակ
կատու
էր,
որ
լսելով
{պարտիզի}
դուռի
բացուելը
եւ
երկիւղ
կրելով
թշնամու
փողոցի
անիծեալ
պահապանը
կանգնած
էր
ձեր
{պարտիզի}
պարսպի
տակ,
այնպէս
որ
նորա
ներկայութիւ
բառնայ
զձայն,
Եւ
ի
դարպաս
ձգտեալ
{պարտիզիս}
՝
Բայց
տուժեցա՛ւ...
զի
իմ
առժամա
ց:
Մանուշակը
հազիւ
թէ
դուրս
էր
եկել
{պարտիզից}
եւ
մօտեցել
իւրեանց
տան
դուռին,
մինչ
Շա
...
Եւ
ի
թաւուտս
Սաղարթախիտս
{պարտիզկան}
Ընդ
առաւօտս
Կանխեն
ամոլք
միաբ
մ
ճանաչում
":
"
Ես
նա
եմ,
քոյր,
ում
{պարտիզում}
որ
զուարթ
Սոխակի
միշտ
թովիչ
դայլայլն
է
ռի,
որին
կապել
էին
Քրիստոսին
Գէթսեմանի
{պարտիզում}
մատնութեան
գիշերին:
Ես
դեւերից
երկիւղ
եղ
ոչ
այն
պատճառով,
որ
ասինք,
թէ
նորա
{պարտիզումն}
է
անցել
յիշուած
անցքը.
հեռի՜
մեզանից
ա
յն,
միանգամայն
անվնաս,
անախրոնիզմ
է:
{Պարտիզպանական}
ընկերության
եւ
Օվսյաննիկովի
ցուցակները
էս
ասացին
ինձ,
պատճէնք
ոմանց
՚ի
թղթոցս
{պարտին}
գտանիլ
եւ
ի
Սիւնհոդոսին
սրբոյ
Էջմիածնի
որպէս
զմատեան
ինչ
առաջնորդող
՚ի
կրօնի,
{պարտին}
քննիլ
յատեն
ի
Սիւնհոդոսին
Սրբոյ
Էջմիածն
զգին.
երկրորդ,
զի
եւ
միտք
ժողովրդեանն
{պարտին}
ուղղեալ
լինել
յայն
կոյս,
յոր
բեւեռեալ
եան,
եւ
թէ
գտանիմ
ի
Ձերոյին
Ճեմարանի.
{պարտիս},
ասէ
ինձ
(
նոյն
իշխանութիւնն)
խնդրել
հանդէս
դուրս
գալ
այդ
տաժանելի
քննութեան
{պարտիքը}
հատուցանելու։
Այս
խորհրդի
վերայ
դիմեց
րել
անձամբ
առ
անձին
եւ
զեկուցանել
առ
որ
{պարտն}
էր,
այլ
ամենայն
ինչ
'ի
գլխաւոր
նոցին
ա
ոքա
լռութեամբ
միայն
խոստովանին
զիւրեանց
{պարտութիւն},
մեք
զմերս
հրապարակեմք
կարծիս,
թէ
հին
եղեկացեալ,
կարեւոր
դատիմ
յայտնել
Ձեզ
ի
{պարտուպատշաճ}
գիտութիւն
բովանդակ
ազգին,
որոյ
իմս
երե
յն
ամի
ընդ
համարօք
217
եւ
218,
ընկալայ
{պարտուպատշաճն}
յարգութեամբ,
սակայն՝
ընթերցեալ
զայն
ա
պարհի,
ի
ներքոյ
գտանիմ
առաւել
քան
զայն
{պարտուց}
վասն
իմոց
անցեալ
անընդհատ
երկու
եւ
աւել
յսր
եւ
բանտարկելոցն
ի
փոքր
ատենի,
վասն
{պարտուց}:
Անդէն
առ
նմին
բացան
աչք
մեր
եւ
քնն
պանութիւն
դպրոցաց,
որ
ըստ
օրէ
թաղի
ընդ
{պարտուք},
որպէս
քարոզէ
յառաջնորդն,
եւ
Ղազար
ան
գէտ,
փորագրել
տայ
զտառսն
եւ
անկեալ
ընդ
{պարտուք}
՝
մեռանի
թողեալ
զգործն
յԱւետիս
եւ
յՈսկա
,
պետք
է
որ
նախ
եւ
հառաջ
մենք
մեր
անձը
{պարտվենք}.
եթե
այս
չենք
կատարում
մենք,
կանարգեն
9-ի
N:
704
գրության
հետ:
Ընդ
սմին
{պարտք}
եմ
համարում
տեղեկացնել,
որ
ամբողջապես
արան
տպագրության
բոլոր
վարձը,
իսկ
թղթի
{պարտք}
ունիմ
65
ստոպի.
յուրաքանչյուրը
3
մանեթ
դ
ի՛նչ
խելագարություն
է,
որ
ես
ուրիշից
{պարտք}
առնեմ
ապրեմ,
"
Հյուսիսափայլի
"
վերա
տի
աբեբայութեան
եւ
անբարոյականութեան
հետ
(
{պարտք}
հատուցանել՝
առանց
իւր
ծոցից
արծաթ
դուր
տունկը
եւ
ծնողական
սուրբ
իրաւունքներով
{պարտք}
դնել
նոցա
վերայ
նոյնը՝
աւելի
աճեցուցած
է
այս
հնարը,
հարկաւորապէս,
պիտի
շահով
{պարտք}
առնու
եւ
այնպէս
վճարէ.
չվճարել
իւր
ժամ
դ
մասին,
որովհետեւ
գիտէր,
թէ
որոնց
որ
{պարտք}
ունի,
կախւում
է
նոցանից,
թէ
մի
անյաջո
է
խորհուրդը
յառաջ
քշելու
համար,
ներքին
{պարտք}
է
հրատարակում
նա,
եւ
ամեն
մարդ
առանց
ե
չգիտէ,
այնտեղ
իւրաքանչիւր
անհատ
միայն
{պարտք}
ունի:
Մեր
բաղդն
է,
որ
անշունչ
բնութիւ
ին.
Հաւատացիր
ինձ
փոխ
արծաթ
որպէս
{պարտք},
Մինչ
ունէի
անտանելի
նեղութիւն:
նութիւնը
գիտելով
վերակացուն,
իւր
վերայ
{պարտք}
համարեց
գործ
կատարել,
առանց
խորհրդակից
վինք
ըստ-ը
ներս
առնուլ,
բայց
եւ
այնտեղ
{պարտք}
կայ
մեր
վրայ
խնամով
գործ
դնել
եւ
աշխատե
անութեան:
Այո՜,
արդարութիւնը
նոյնպէս
{պարտք}
է
դնում
մեր
վրայ
բարձրաբարբառ
հռչակել
պ
այն
գլխաւոր
բնաւորութիւնը,
յայտնի
է
թէ
{պարտք}
կայ
նորա
վերա
`
բնութեան
սահմանից
դուրս
0
մանեթ
խնդրեմ,
այստեղ
100
մանեթը
մանր
{պարտքեր}
տալու
եւ
100
մանեթը
ճանապարհի
ու
համալս
ռանց
այդ
էլ
ասում
էիր,
թե
այստեղ
արդեն
{պարտքեր}
ես
արել:
Տանից
արդյոք
ստացա՞ր
եւ
պարտք
ւնը՝
առանց
ծոցից
արծաթ
դուրս
տալու
իւր
{պարտքերը}
հատուցանելու
մասին:
"
Մի
պարոն,
-
անելով,
որ
աւելի
շատ
են
այլ
տէրութեանց
{պարտքերը}:
Նա
զարմանում
է
միայն,
թէ
ինչպէս
այն
ունենայ,
մերկութիւնը
ծածկէ,
բնութեան
{պարտքերը}
հատուցանէ,
ահա
այդ
ճամփան
եւ
հնարներն
է
տիկին
Ամեդիի
համար,
քանի
որ
վերջինիս
{պարտքերի}
դիմաց
վաճառքի
են
հանում
նրա
տպարանական
ղանայ,
մի
տարի
միայն,
ծածկել
Թիւրքիոյ
{պարտքերի}
շահը
եւ
տարեկան
ծախքի
պակասորդը:
Ի՛նչ
րական
պատրաստութիւնք:
Իսկ
Թիւրքիան
իւր
{պարտքերի}
հանդէպ
ոչինչ
ունի
ցոյց
տալու:
Երեք
ու
գնւում
են
սոսկալի
հարկերի
եւ
սարսափելի
{պարտքերի}
ծանրութեամբ,
որոնց
էականապէս
ժողովուրդ
Թիւրքիոյ
կառավարութիւնը
չէ
սոսկում
իւր
{պարտքերից}:
Նա
մխիթարւում
է՝
տեսանելով,
որ
աւել
րտքեր
ես
արել:
Տանից
արդյոք
ստացա՞ր
եւ
{պարտքերն}
արդյոք
վճարեցի՞ր:
Խնդրում
եմ
չմոռանաս
,
մինչեւ
այժմ
ապրել
է
արտաքին
եւ
ներքին
{պարտքերով}:
Ահա՛
այդ
համեմատական
լաւ
տարու,
Թիւր
եւ
1861,
արտաքին
եւ
ներքին
(
Պօլսի
մէջ
{պարտքերով}
)
այստեղ
է
հասած:
Այժմ
կամենում
է
բարւ
գամանքները,
թողում
եմ
Սադայի
250
մանեթ
{պարտքը},
որի
մասին
հայտնած
եմ
երբեմն
եւ
ամեն
օ
որհակալ
եմ
Անանիային՝
ընկերոջ
եւ
եղբոր
{պարտքը}
զարմանալի
բարեխղճությամբ
կատարելու
եւ
ի
գումարը,
արդեօք
ա՞յն
պատճառով,
որ
այդ
{պարտքը}
հատուցանելով
խանգարելու
էր
իւր
վաճառակա
ը,
նա
կամի
այդ
գումարով
հատուցանել
իւր
{պարտքը}
եւ
մնացորդը
գործ
դնել
շամպայն
գնելու
հա
տականը
ոչ
թէ
միայն
չկամի
հատուցանել
իւր
{պարտքը},
ո՛չ,
հերիք
չէ
այդ,
այլեւ
մի
մեծ
գու
ով
որեւիցէ
գործողութիւն,
վճարել
էր
իւր
{պարտքը},
եթէ
Աստուած
օրհնել
է
քեզ
հարստութեամբ
էր
որպէս
հաշուատեսութիւնը,
նոյնպէս
եւ
{պարտքը}
վճարելը:
Ի՛նչ
պիտոյ
է
առնել,
վաճառակա
որ
ձեր
Խալիլ
նայիբը,
երկար
ժամանակ
իւր
{պարտքը}
չվճարելով,
այլեւ
ամենայն
կամակորութեամ
,
իսկոյն
ժամանակից
յառաջ
վճարում
է
իւր
{պարտքը}
Բէգզադէին՝
մտածելով,
թէ
այսպիսի
ազնու
վ
(
եթէ
տան),
իսկ
միւս
կողմից՝
Պօլսի
{պարտքը}
տեղափոխելով
գաւառների
մէջ,
այսինքն՝
ի
ս
հնարների
ուղղակի
հետեւանքը:
Այն,
որ
{պարտքը}
պիտի
կրկնապատկուի,
այն,
որ
գաւառները
չէ
գրել
Կուրանի
մէջ:
Ուրիշ
տէրութեանց
{պարտքը}
անհատուցանելի
չէ,
պարտքի
գումարը
վատնո
նգամ
աւելի
արժողութեամբ,
կայ
գործ.
եւ
{պարտքը}
այսպիսի
դիպուածում
սնանկութիւն
չէ:
Նոք
իասին
լափլիզող:
Այստեղ
անհատուցանելի
է
{պարտքը},
այստեղ
բարձրաձայն
խօսում
է
սնանկութիւ
առանց
վաստակի
վաճառել
ապրանքը,
որպէսզի
{պարտքը}
կարողանայ
վճարել:
Եթէ
գործ
չդնէ
այս
հն
նորան
ապրանքը
առանց
վաստակի
վաճառել
եւ
{պարտքը}
վճարել:
Ուստի
իջեցնում
է
նա
ապրանքի
գի
արտական
էին
նորան,
չեն
վճարում
իւրեանց
{պարտքը},
առեւտուրը
ընկած
է,
ոսկին
կրկին
արժէք
ռէ,
նորանից
կը
վճարէ
ապրանքի
տիրոջ
իւր
{պարտքը}
եւ
աւելորդ
շահով
ինքը
կ'ապրի
կամ
գանձ
կ
-
Ինչո՞վ
ապահովում
է
կառավարութիւնը
այն
{պարտքը},
որ
առնում
է
ժողովուրդից:
-
Ի՛նչ
երութիւն
չունի:
Նորան
հերիք
է,
եւ
իւր
{պարտքը}
չի
կշռով
կատարած
պիտի
համարի,
եթէ
կարո
ի
մասնակից,
իւրաքանչիւր
ոք
աշխատէր
իւր
{պարտքը}
լցուցանելու
է
՚ի
մեծ
խորհրդի
սպասաւորել
նդութեամբ
աշխատելու
իւր
երախտագիտութեան
{պարտքը}
վճարել,
չարութենների
չափը
լցուցանելու
կարգը
պարտաւորւում
էր
վճարել
Լաւալլետի
{պարտքը},
եւ
թէ
հակառակ
այս
վճռին
Կարգը
չ'կամեն
րա
մի
մասնը
պարտաւոր
է
վճարել
Լաւալլետի
{պարտքը}
։
Պարլամենտը
հրամայեց
Յիսուսեաններին
նե
ենք
ստացած
եւ
այդ
պատճառով
գտանվում
ենք
{պարտքի}
տակ:
Մի՞թե
արժան
չէ,
որ
ազգային
եղբար
ին
պ.
Խալիբյանցի
եկեղեցական
մեծագումար
{պարտքի}
մասին:
Թող
հայտնի
լինի
Ձեզ,
որ
վերադա
րեն
Գալֆայանք
մեծ
նեղության
եւ
անտանելի
{պարտքի}
մեջ
են:
Ես
հույս
ունեմ,
որ
դուք
բո
առանց
փողի
մնալ,
բացի
այդ
ընկնել
նաեւ
{պարտքի}
մեջ:
Իմ
փոխարեն
սեղմիր
Հովհաննես
եղբոր
երից,
որոնց
ես
դեռ
չեմ
պատասխանել:
Ես
{պարտքի}
տակ
եմ:
Միշել
83.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱ
րակության
պահանջը:
Նախ
որ,
ի
հաշիվ
իր
{պարտքի}
նա
դեռ
1856
թվին
վճարել
է
մեր
Մագիստրատ
ւելեան
պատերազմը,
կառավարութիւնը
ընկաւ
{պարտքի}
մէջ,
ժողովուրդը
կրեց
անտանելի
ծանրութի
ղանաւորների
մօտ,
որ
աշխարհը
խեղդում
են
{պարտքի}
մէջ,
եւ
երկրորդ,
հողատէրերի
մօտ:
Ոսկ
Թիւրքիայի
եւ
թէ՛
արտաքին
եւ
թէ՛
ներքին
{պարտքի}
հաշիւը....
32,
849,
220
լիբրէ
ստերլ
իշ
տէրութեանց
պարտքը
անհատուցանելի
չէ,
{պարտքի}
գումարը
վատնուած
չէ,
պարտքի
հանդէպ,
ե
անելի
չէ,
պարտքի
գումարը
վատնուած
չէ,
{պարտքի}
հանդէպ,
եւ
շատ
տեղ,
կրկին
անգամ
աւելի
մօտ
է,
որովհետեւ
նոցա
մօտ
է
վաճառականի
{պարտքի}
մատեանը
կամ
մուրհակը:
Միւս
կողմից՝
խա
Բայց
այն
տոկոսը,
որ
պիտի
վճարէ
իւր
նոր
{պարտքի}
համար,
կը
տանի
նորա
ապրանքի
վաստակը,
ւմարը
եւս
հալեցաւ,
բոլոր
ձեռքի
ապրանքը
{պարտքի}
փոխանակ
տալուց
յետոյ
դեռեւս
պարտական
մն
մանակի
մէջ
կը
ցնդին,
մէջտեղում
կը
մնայ
{պարտքի}
մուրհակը
եւ
նորանից
յետոյ
գալու
հոգեվար
կալուածքը
Ֆրանսիայի
մէջ
պիտոյ
է
խլուէին
{պարտքի}
դէմ։
Բայց
Յիսուսեանք
պատասխանեցին,
թէ
կը
հարկադրուիս
այսօրուայ
հազար
ղուրուշ
{պարտքիդ}
փոխանակ,
վաղը
երկու
հազար
կամ
աւելի
վճ
է
բոլոր
Թիւրքիոյ
մէջ,
չնայելով
այն
նոր
{պարտքին},
որ
առնում
է
նա
Անգլիայից:
Այդ
լիբրէն
ժանաւորութիւնը:
Պ.
Պռոշեանցը
պրծաւ
իր
{պարտքից},
այժմ
մերն
է
կարգը
նորա
համար
հայելի
դ
փոքրութեանս:
Ոչինչ
աւելի,
քան
զոր
{պարտքն}
էր,
առնեմք,
եւ
յամենայնի,
յոր
զձեռն
երա:
Այսուհետեւ
ամեն
մի
բանական
մարդու
{պարտքն}
է
միօրինակ
գարշիլ
եւ
զզվել,
որպես
բռնա
տիրոջը
եւ
թույլ
են
տալիս
նրան
վճարել
իր
{պարտքն}
առանց
դատական
կամ
վերջնական
որոշման
եւ
ց
արգելք
մը
չէ
դրուած,
բայց
Վարդապետին
{պարտքն}
է
չգայթակղեցնել
զժողովուրդս,
եւ
իրեն
ա
աւ,
իրաւամբ
ըրաւ.
այն
ատենին
համար
իր
{պարտքն}
էր,
չըներ
նէ,
շատերուն
պէս
ազգատեաց
կ
թիւնը
պաշտպանելու
համար:
Եւ
մեր
ամենիս
{պարտքն}
է
մինչեւ
այն
ժամանակ
մնալ
ազգութեան
դրօ
ցնում
է
առաջին
տպաւորութիւնը:
Մեր
{պարտքն}
է,
ուրեմն,
յառաջուց
պարզել
մեր
հայեաց
,
որովհետեւ
ինչ
որ
ուղղակի
քո
մարդկային
{պարտքն}
էր,
այն
զոհի
անունով
գործեցիր,
վշտացո
ալ
քրիստոնեայ
բանտարկելոցն,
քանի
անձին
{պարտքն}
վճարելի,
որ
բաւական
լինիցի,
էնքան
անձ
րելի,
որ
բաւական
լինիցի,
էնքան
անձանց
{պարտքն}
հատուսցեն
եւ
ի
բանտէն
ազատեսցեն
յաւուրս
ինչպէս
մի
տօն
կատարելու
ժամանակ։
Որոնց
{պարտքն}
էր,
սենեկում
չորս
կողմս
նստած,
լալ
իմ
նձ.
վէրքերիցս
մահի
դուռն
եմ
հասած,
քո
{պարտքն}
է
այսուհետեւ
դեղ
դնել
եւ
բժշկել,
իսկ
թ
ակը.
ի՛նչպէս,
մի
կողմից՝
արտաքին
նոր
{պարտքով}
(
եթէ
տան),
իսկ
միւս
կողմից՝
Պօլսի
պ
րի
տուած
խրատը,
ուր
ասում
էր
նա,
թէ
"
{պարտքով}
ապրիլը
նմանում
է
ծակ
տակառի
մէջ
ջուր
լց
նմաւոր
նօթարիսին,
որոյ
կտակակատար
գնան
{պարօնիք}
Ֆրեդրիկ
Վենքշմանս
եւ
Աբրահամ
Ավետմալն.
-ին
1799
թուականին:
Բնագրի
վերայ
"
{ՊԱՒԵԼ}
":
Աստուծոյ
յաջողեցուցիչ
ողորմութե
իւն՝
լրտես
համարելով
նորան.
ըստ
որում
{Պաւիա}
քաղաքի
մօտ
եղած
պատերազմը
դեռ
չէին
մոռա
"
անունով
-
Արամեան
տպարան
-
Փելիքս
եւ
{Պաւլինէ}
-
Ազգային
երիտասարդք
Փարիզի
մէջ
-
"
Արե
եկաւ
այդ
տպարանից
մի
գիրք՝
"
Փելիքս
եւ
{Պաւլինէ}
"՝
Պ.
Թորոսեանի
ձեռքով
իտալական
բնագր
նարդէն
դը
Սան-Պիեռի
գործը,
"
Փելիքս
եւ
{Պաւլինէի}
"
մէջ
պիտի
տեսանէ
մի
կոյր
նմանողական
ձգ
:
5)
Դքսուհի
դը
Շեւրեօզ:
6)
{Պաւլոս}
եւ
Վիրգինիա:
7)
Մինին
`
խօսք,
մի
րը
դուրս
եկած
են,
եւ
միայն
երկուքը
(
"
{Պաւլոս}
եւ
Վիրգինիա
"
եւ
"
Մինին
`
խօսք,
միւսի
ռ
բառ
օրինակել
Բեռնարդէն
դը
Սան-Պիեռի
"
{Պաւլոս}
եւ
Վիրգինէն
",
քան
թէ
նոյն
բանը,
բայց
դորան:
Ամենայն
մարդ,
որ
կարդացած
էր
"
{Պաւլոս}
եւ
Վիրգինէ
"
անունով
Բեռնարդէն
դը
Սան-Պ
բոքել
էր
Հռովմի
որոտալից
փայլատակները։
{Պաւլոս}
հինգերորդ
պապը,
1605
թ.
յաջորդելով
Կլ
օնդարինի
Կարդինալի
ձեռքով
առաջարկուեցաւ
{Պաւլոս}
երրորդ
պապին
հաստատութեան
համար,
այն
ա
սկոպոսի
առաջեւը
(
որ
յետոյ
Պապ
դարձաւ՝
{Պաւլոս}
IV
անունով)
եւ
բոլորովին
արդարացաւ
նոր
րից
մինը
եւ
մանաւանդ
Լայենէզն
էր
գրել։
{Պաւլոս}
III
Պապը,
կարդալով
այս
պայմանքը,
ուրա
վերջապէս
հասաւ
իւր
ցանկացած
նպատակին։
{Պաւլոս}
III
Պապը
իւր
կոնդակովը,
որ
գրած
էր
154
անի
վարդապետութեան
հակառակ
կոնդակը,
որ
{Պաւլոսը}
Պապ,
յուսալով
իւր
անմեղանչականութեան
ե
եւ
վանքերի
վերայ։
Հերիք
չէր
այս,
մինչ
{Պաւլոսը},
տեսանելով,
որ
Ծերակոյտը
եւ
բովանդակ
տեսաւ,
որ
արդէն
բանը
բանից
անցել
էր։
{Պաւլուս}
III
Պապը,
որպէս
զի
կարողանայ
այս
ընդհա
ծն
եղիցի
ըստ
գործոց
իւրեանց
"
(
Թուղթ.
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.,
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ.
1
Աստուծոյ,
'ի
Քրիստոս
խօսիմք
"
(
Թուղթ
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.
երկր.
գլ.
Բ,
համ.
17)
սպն,
եւ
փախեայ
'ի
ձեռաց
նորա
"։
Թուղթ
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ.
21-
"
Մանաւանդ
առ
ընտանիսն
հաւատոյ
".
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Գաղատ.
գլ.
Զ,
համ.
10։
Իններո
քն
է
այս.
"
Եւ
համարիմ
կղկղանս
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Փիլիպ,
գլ.
Գ,
համ.
8)։
§
նէ
իբրեւ
զանզգամ
ընկալարուք
զիս
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Կորթ.
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ.
1
եւ
նայն,
որ
կախեալ
կայցէ
զփայտէ
"
(
Թուղթ
{Պաւղ}.
առ
Գաղատ.,
գլ.
Գ,
համ.
13)։
Մե
մ
աւուր
քսան
եւ
չորք
հազարք
"
(
Թուղթ.
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.
Առաջ.
գլ.
Ժ,
համ.
8)
րիստոսի,
որ
ինեւս
ընդ
ձեզ
խօսի
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.,
երկր.,
գլ.
ԺԳ.
համ.
ս
Քրիստոսի
'ի
մարմնի
իմում
կրեմ
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Գաղատ.,
գլ.
Զ.,
համ.
17)։
իւն
նեղութեանցն
'ի
մարմնի
իմում
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Կողոս.,
գլ.
Ա,
համ.
24)։
Ամ
.
"
Զի
ընդ
գիտունս
օրինաց
խօսիմ
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Հռովմ.,
գլ.
Է,
համ.
1)։
՛
իսկ
'ի
ձեզ
ընդէ՛ր
պոռնկութիւն
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.,
առաջ.,
գլ.
Ե,
հ.
1
ւ
անուանեսցի
մի՛
'ի
միջի
ձերում
"
(
Թ.
{Պաւղ}.
առ
Եփես.,
գլ.
Ե,
համ.
3)։
§
հրոյն
որ
ուտիցէ
զհակառակորդսն
"
(
Թուղթ
{Պաւղ}.
առ
Եբր.,
գլ.
Ժ,
համ.
26-27)։
Ա
ինս
քննէաք
ապա
ոչ
դատապարտէաք
"
(
Թուղթ
{Պաւղ}.
առ
Կորնթ.
Առաջ.,
գլ.
ԺԱ.,
համ.
ի
լինելով),
իբրեւ
մի
անզգամ,
ինչպէս
{Պաւղոս}
մեծ
առաքեալը,
բայց
դո՛ւ
Քրիստոսին
նման
),
ասում
է
ինքն
Փարպեցին,
իր
Թղթում,
{պաւղոսեան}
գեղեցիկ
անզգամութեամբ
(
եր.
42)։
Բայց
ինչի՞
Աստուծու
հոգեւոր
մշակ
սուրբ
{Պաւղոսը},
նեղանալով
երբեմն
այն
մարդոց
վրայ,
որ
ունի,
եւ
ես
կը
հանգստացնեմ
ձեզ
".
եւ
{Պաւղոսը}
աշխարհի
անյայտ
դէպքերից
անկանգնելի
ընկն
պարծենալով։
Եթէ
Աստուծու
ընտիր
անօթը՝
{Պաւղոսը},
Եփեսոսի
մէջ
հաւատացեալներին
գրում
էր
կտակարանում
չկան
այս
խօսքերը։
Միայն,
{Պաւղոսը}
Փելիքս
դատաւորին
այսպէս
է
ասում.
"
յոր
ցանից,
եւ
ուրիշ
տեղերում
առաջ
է
բերում
{Պաւղոսը}
իր
պարծանքները.
բայց
մենք
հերիք
համարե
գլ.
Ժ.,
համ.
38-39)։
Այս
պատճառով
{Պաւղոսը}
ասում
է.
"
Քրիստոս
գնեաց
զմեզ
յանիծից
ատթ.,
գլ.
Ե,
համ.
28)։
§
49.
{Պաւղոսը}
ինքն
է
վկայում.
"
Եթէ
զփորձ
ինչ
խնդրէք
ա
"
(
Ղուկ.,
գլ.
ԺԲ.,
համ.
10)։
{Պաւղոսը}
Հոգւոյն
Սրբոյ
հայհոյութիւն
է
համարում,
ձեռագիրը
կրճատուած
է
այստեղ.
պատճառ,
{Պաւղոսը}
այսպէս
է
ասում.
"
Զի
եթէ
զանձինս
քննէա
րդերից.
ուստի
միտքը
բերելով
եւ
յիշելով
{Պաւղոսի}
խօսքը,
թէ.
"
Թո՛ղ
աստուածասէրքը
ամեն
ենց
գլխին
դատաստանի
օրում
եւ
չե՛ն
լսում
{Պաւղոսի}
բողոքը.
"
թէ
որ
մեր
անձը
դատէինք
"
(
երնով,
ինչպէս
երբեմն
խօսում
է՛իր
սուրբ
{Պաւղոսի}
ձեռքով։
Նորա՛ն
իմացուր
քո
հաշտ
լինելը
ի
մտաց
կեցցեն
"
(
եր.
37)։
Ո՛չ
միայն
{Պաւղոսի}
թղթերում,
այլ
բովանդակ
նոր
կտակարանում
գրեց
Աբասին,
մեզ
թւում
է,
թէ
դարձեալ
{Պաւղոսի}
այս
գաղափարն
է
յեղյեղում,
երբ
ասում
է
այս
Թղթի
մէջ
առհասարակ
շա՛տ
է
հետեւում
{Պաւղոսի}
ձեւերին,
ինչպէս
պիտի
տեսնէ
կարդացողը։
էտեւ
երեւիցեմ
"
(
եր.
39)։
Դարձեալ,
{Պաւղոսի}
խօսքն
է
այս.
"
Եւ
համարիմ
կղկղանս
"
(
ի
հասկանայ։
§
16.
Կորնթացոց
հետ
էր
{Պաւղոսի}
բանը,
որի
վրայ
ակնարկում
է
Փարպեցին։
գիտեն
"։
Այս
խօսքերը
յիշեցնում
են
մեզ
{Պաւղոսի}
Ագգրիպասին
տուած
պատասխանը.
"
կենաց
իմ
telos
egapesen
autus
Տիմոթէոսին
գրուած
{Պաւղոսի}
Առաջ.
թղթում
գլ.
Ա,
համ,
5,
թարգմա
օսում
եւ
չե՛ն
սոսկում
Տարսոնացի
Սերովբէ
{Պաւղոսից}
՝
ա՛յն
մարդուց,
որով
Քրիստոսը
խօսում
է
Աստուծոյ
առաւել
ընդանի
"
(
եր.
39)։
{Պաւղոսից}
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Մանաւանդ
առ
ը
գիտնոյ
Օրինաց
են
խօսքս
"
(
եր.
46)։
{Պաւղոսիցն}
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Զի
ընդ
գիտուն
ումդ
ոչինչ
չի
ասվում։
Դու
ինձ
խոստացար
{պաքսիմատ}
(
սուխարի)
ինչո՞ւ
դրանք
գինու
վերածվեց
գին
սեւ
թաթը
կոխեց
տակառի
մէջ
`
մի
քանի
{պաքսիմատ}
տանելու
համար.
բայց
դժոխքումը
եւ
պաքսի
ւարի
թագաւորը
սկսեց
տակառը
խառնել,
լաւ
{պաքսիմատ}
որոնելով.
նորա
բաղդից
հանդիպեցան
նորա
ւելացրեց
խաւարի
իշխանը,
մի
լաւ
զննելով
{պաքսիմատը}:
-
Ձեր
մռայլութիւն,
շո՞ւտ
կբարեհա
17
թվակիր
նամակդ
ստացա
երեկ
երեկոյան՝
{պաքսիմատի}
եւ
Բոքլի
գրքի
հետ
միասին:
Բոլորի
հա
այ
ոչինչ
գրած
կամ
տպած
չէին:
Այս
տեսակ
{պաքսիմատներ}
պատուիրել
էր
նորան
պալատական
արհի
բժիշկ
մեծ
ուշադրութեան:
-
Անպիտան,
ի՛նչ
{պաքսիմատներ}
ես
ուղարկել
ինձ,
-
ասաց
սատանան
բարկու
աճաշիկի
համար
բերել
էին
մի
քանի
նորատիպ
{պաքսիմատներ},
որոնց
մէջ
Ձեր
մռայլութիւնը
շատ
տտիպայ
սիմատ
տանելու
համար.
բայց
դժոխքումը
եւ
{պաքսիմատները}
մեր
պաքսիմատների
նման
չեն.
մերը
եփած
է
ծ,
սատանան
նկատեց
արդէն,
որ
այս
տեսակ
{պաքսիմատները}
եւ
ուտելիքը,
ծանրացնում
են
նորա
ստամոք
,
ինչպէս
հարկն
է:
Դուք
ասացիք,
որ
այս
{պաքսիմատները}
դիւրամարս
չեն.
ի՞նչ
պիտոյ
է
առնել,
եթ
ին....
սխալմամբ
թէ
թշնամութեամբ
այդ
{պաքսիմատները}
ձգել
են
այն
գինու
ծովակի
մէջ,
որ
Ձեր
ա
ար.
բայց
դժոխքումը
եւ
պաքսիմատները
մեր
{պաքսիմատների}
նման
չեն.
մերը
եփած
է,
իսկ
դժոխքինը՝
,
որ
Ձեր
ամբողջ
տարեկան
պաշարն
էր,
այդ
{պաքսիմատների}
թթու
եւ
տտիպ
նիւթը
խմորել
է
գինին
եւ
այ
էջ
անցուց
իւր
կեանքը
Դիոգինէսը,
լցուած
{պաքսիմատներով}
եւ
այլ
հացեղէնով,
պատրաստ
դրած
էր
ահագ
էք
տալիս
ձեր
վերին
աստիճանի
թուլութիւնը
{պեդագօգիայի}
մէջ։
Դուք
ասում
էք՝
մանկութիւնը
պիտոյ
ոքր
աշխատութիւն
յանձն
առնուիք
ծանօթանալ
{Պեդագօգիայի}
կանոնների
հետ,
եւ,
առհասարակ,
վատ
չէ
Ինչ
որ
վերաբերում
է
Պ.
Իսահակեանցի
{Պեդագօգիայի}
մէջ
ամենավերջին
թուլութեանը,
աւելորդ
է
ր
գուցէ
այբուբենք
եւս
ուսուցանել,
բայց
{Պեդագօգիան}
շատ
կարծր
բան
է
նորա
դիւրափխրելի
ատամնե
ներում
համար
չըլլա
թե
խասեվեթ
անիք,
թե
{պեդերցիլ}
է
կամ
ինչ
եղիլ
է
տեյին,
չէ,
միայն
փող
ելուս
ես
ալ
չի
գտիմ,
միայն
կանուխվանեն
{պեթեր}
չիմ,
քիչ
մը
աղեկ
ալ
իմ,
ասիմ
նե,
սու
րի
սրտումը,
որոնք
համարում
էին,
թէ
նա
{Պելագիական}
էր.
պատճառ,
վեցերորդ
նիստումը,
երբ
խ
գործը
համեմատենք
նկարչութեան
հետ,
պիտի
{պեյզաժ}
ասենք
նորան:
Հեղինակի
գլխաւոր
գաղափարը
է:
Եվ
այսպես,
կրկին
ցտեսություն:
Այդ
{Պենելոպեի}
ձեւն
է,
երբ
նա
Ոդիսեւսի
վերադարձին
էր
ասկանաք,
որ
ես
ազատ
չեմ,
որ
կամեցածիս
{պես}
ուղղեմ
իմ
ընթացքը.
պաշտոնիս
հանգամանքն
եղում,
de
facto:
Սերմերն
ստանալուն
{պես},
թող
նա
այն
ուղարկի
Նախիջեւան
որեւէ
գն
ի
կյանքի
պոեզիան
բաղկացած
է՝
ցանկացածի
{պես}
ապրելուն
արգելակող
միջոցների
դեմ
մղած
պ
ասվածքներ
էլ
կան:
Այս
նամակն
ստանալուդ
{պես}
Կամենշչիկովին
գրի,
որպեսզի
նա
հրավիրի
րավունքը՝
ներկայումս
խոսել
ի՛ր
իմացածի
{պես}:
Լեզուն
ժամանակի
արդյունք
է
եւ
մշակվու
),
որ
իբր
թե
լեզուն,
ինչ
որ
ադամանդի
{պես}
կարելի
է
փակել
արկղում
եւ
հենց
որ
արկղը
հետեւ
ոչ
մի
դեպքում
հնարավոր
չէր
մարդու
{պես}
նստել
եւ
աշխատել
քիչ
թե
շատ
կռացած.
ստ
պ.
պարետի
մոտ:
Սույն
նամակն
ստանալուն
{պես},
ստացիր
գրքերը
եւ
հենց
շաբաթ
օրը
նամակ
նվի
ժողովներին,
եւ
նա,
ով
հումեդահավի
{պես}
այնքան
է
բղավել,
որ
մշակել
է
առանձնապե
Այդ
կլինի,
նախ,
ներողություն
խնդրելու
{պես}
մի
բան,
որ
իմ
եղբայրը,
անփափկանկատ
գտ
ունիմ,
եւ
ինձ
նայող
բժիշկն
ալ
առաջվան
{պես}
չի
վախնալ.
մեկ
ամիս
առաջ
ես
ալ
շատ
հու
նգամ
չէ
եղել
Փարիզում,
իսկոյն,
տեսածի
{պես},
այս
դեւը
կը
ճանաչէր
նորա
դէմքից,
թէ՛
ց
լուր
ունենալով
գոնե
կկարողանանք
ազգին
{պեսքը}
հասկանալ
եւ
ձեռքերից
եկած
ծառայությունք
վը,
չնայած
զանազան
պետությունների
որոշ
{պետական}
անձերի
մարդասիրական
ձգտումներին:
Իհարկ
լոր
երկրագունդի
վերայ,
եթէ
ներկայ
եղած
{պետական}
համակարգութիւնքը
այսօր
ոչնչանան,
վաղը
ութեանը։
Կօմիտետի
գլխաւոր
գործակատար,
{պետական}
Քարտուղար
քաջափայլ
Պարոն
Վլադիմիր
Պետրո
արստութեան:
Այս
մարդիկ,
հասնելով
{պետական}
պաշտօնների
եւ
հետեւաբար
մօտիկ
յարաբերու
պետ[եանցին],
Կալկաթայի
մասին
64
Հայրա[{պետեանցին]},
կաթ[ողիկոսի]
կոնդակով
Մայիս
1
65
Փա
այնպես
լինելուն:
Լեպետեւային
տարին
{Պետեր}.
պատճառը
բերանով
կասիմ
մի
օր:
Ամառ
վեցավ,
բացի
դորանից
մարդ
գնայ
այստեղից
{Պետեր}.,
որովհետեւ
գործը
մտավ
Государст[венн
ր
28
հին
ոճով
Արամին
Թիւյսիւզեանցին
{Պետերբ[ուրգից]}
Փարիզ
Նոյեմբեր
2/14
Թիւյսիւզ[եանցին]
ԹԵԱՆՍ
ԸՆԹԱՑՔԸ
1860
-1861-1862
1860
թիւ
{Պետերբ[ուրգից]}
ելայ....,
յունիսի
15
Մոսկու
րս
մնացել
է,
պատճառն
է
Խաչատուր
աղային
{Պետերբուրգ}
չիգտնուիլն,
որ
գնացել
էր
զակրանից,
եւ
ը
եկավ
Մոսկվա
հուլիսի
1-ին
եւ
9-ին
գնաց
{Պետերբուրգ}
կայսրի
հետ
տեսության
համար.
երբ
հետ
Մո
ակ
54
կբաներ,
մանավանդ
այն
սեւը,
հետո
{Պետերբուրգ}
գնացի.
2
շաբաթ
հետո
քիմիայից
քննությու
մ
է:
Այժմ
այսքան
ասեմ,
որ
գնում
եմ
{Պետերբուրգ},
կանդիդատի
քննություն
տալու,
որպեսզի
րհ
ես
պիտո
է
լինեի
կանդիդատ
եւ
գնում
եմ
{Պետերբուրգ}
մնալ
մի
քանի
ամիս
ու
քննություն
տալ.
ի
բայց
երեւակայիր
քեզ,
եթե
այս
վիճակում
{Պետերբուրգ}
գնալու,
այնտեղ
համալսարանի
50
մանեթը
տ
գրեալ
առ
մինիստրն
արտաքին
գործոց
ի
Ս.
{Պետերբուրգ},
որպէս
զի
նա
ընդ
ձեռն
Մինիստրին
արտաքի
րեալ
առ
պ.
նախարարն
արտաքին
գործոց,
ի
{Պետերբուրգ},
խնդրեաց
՚ի
նմանէ
իրազէկ
առնել
զտէրութ
է
կնքել
ի
մի
ծրար
յանուն
իմ
եւ
առաքել
ի
{Պետերբուրգ}
՚ի
բնակութիւն
իմ
մշտական
ըստ
ներքոյգրեա
տանել
ի
վերջ
միւսոյ
նամակիս
եւ
առաքել
է
{Պետերբուրգ}:
Եթե
գտայց
ես
անդր,
այն
է
զի
ընկալեալ
նորա
մոտ
եւ
նա
այն
հասցեով
կուղարկե
ինձ
{Պետերբուրգ},
որ
6
օրի
ճանապարհ
է
այժմ:
Ներեցեք
ՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
20
Հունիսի,
1862
Ս.
{Պետերբուրգ}
ՄԵԾՍԱՐՈՒ
ՊԱՐՈ՛Ն
Ա.
Պ.
ՍՈՒԼԹԱՆՇ
ան
մեջ:
Ես
կարգադրություն
արած
եմ,
որ
{Պետերբուրգ}
ստացվեն
այն
բոլորը,
եթե
ես
չպատահիմ
եւ
рат.
1862,
դեկտեմբերի
30,
Ս[անկտ]
{Պետերբուրգ}
ԻՄ
ԹԱՆԿԱԳԻՆ
ԵՎ
ՇԱՏ
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ՂԱԶ
,
իսկ
նա
դեռ
ճանապարհորդում
է
Մոսկվայից
{Պետերբուրգ}.
տրովադյան
ձին
էլ
արդեն
հասած
կլիներ:
Налбандов
1863,
Հունվարի
18
Ս.
{Պետերբուրգ}
ՆՈՐԻՆ
ԲԱՐԵԾՆՆԴՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ
ՔԱ
հետո
-
Բելոկամեննուց
[Մոսկվայից]
Պիտեր
[{Պետերբուրգ]}:
Եղբայր
սիրելիս,
այդպիսի
հանդուգն
ճա
ер<ебром>.
1863,
փետր.
17
Ս.
{Պետերբուրգ}
Սիրելի
եւ
անգին
եղբայր.
Ե
ю.
1863
թ.,
փետրվարի
24,
U.
{Պետերբուրգ}
Անգին
եղբայր,
Քեզ
ընդարձակ
ն
жидаю
Тобозо.
1863
թ.
Մարտի
2
{Պետերբուրգ}
Սիրելի
եղբայր,
Փետրվարի
2
Мишель.
1863
թ.,
ապրիլի
8,
{Պետերբուրգ}
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Երեկ
չ
Твой
Мишель.
1863,
ապրիլի
12,
Ս.
{Պետերբուրգ}
Իմ
անգին
եղբայր,
Երեկ
երե
письмом.
1863,
ապրիլի14,
Ս.
{Պետերբուրգ}
Իմ
թանկագին
եղբայր,
Այս
րոպե
ою
силу.
1863,
ապրիլի
19,
Ս.
{Պետերբուրգ}
Թանկագին
իմ
եղբայր.
17
թվակի
т
Анания.
1863,
մայիսի
1,
Ս.
{Պետերբուրգ}
Թանկագին
իմ
եղբայր.
29-ին
գր
Мишель.
1863,
հունիսի
6.
Ս.
{Պետերբուրգ}
Սիրելի
եղբայր,
Երեկ
ստացա
քո
նա
.
М.
Н.
1863,
հուլիսի
13,
U.
{Պետերբուրգ}
Սիրելի
եղբայր,
Երեկ
առավոտյա
вой
Мишель.
1863,
հուլիսի
18,
Ս.
{Պետերբուրգ}
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Երեկ
երեկո
Мишель.
1864,
հունվարի
1,
Սանկտ
{Պետերբուրգ}
Սիրելի
եղբայր
Անանիա,
Ղազար
լբանդյան
1864,
հունիսի
17,
Ս.
{Պետերբուրգ},
կեսօր
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Պարոն
Գրիգորը
ինձի
գրել
էր
մեկ
անգամ
{Պետերբուրգ},
թե
դուն
քո
բաժինդ
հարսնությանդ
ժամանա
,
ինձ
արժէ
միայն
մի
նամակ
արձակել
դէպի
{Պետերբուրգ},
այնուհետեւ
աւարտուած
էր
քո
ասպարէզը:
փետրվարի
11,
1860
թիւ.
՚Ի
Սանկտ
{Պետերբուրգ}
В.
С.
Петербурге,
на
Васильевск
ր
տունը,
Նախիջեւան
108
Խաֆաֆեանցին,
{Պետերբուրգ}
109
Հայրապետեանցին,
Նախիջեւան
Յուլիս
ն
18/30
112
0[րիորդ]
Մ.
Խաֆաֆեանցին,
{Պետերբուրգ}
113
Խաֆաֆեանցին,
Պետերբուրգ
27/8
114
ֆեանցին,
Պետերբուրգ
113
Խաֆաֆեանցին,
{Պետերբուրգ}
27/8
114
Հայրապետեանցին,
Պետերբուրգ
1
,
Պետերբուրգ
27/8
114
Հայրապետեանցին,
{Պետերբուրգ}
115
մեր
տունը
116
Խաֆաֆեանցին
117
ոյիշեալ
Թամամշեանի
հոգաբարձութեամբ
դէպի
{Պետերբուրգ},
այժմ
հանգուցեալ
Ագաթոն
Ակիմեանցի
վերա
Եւրոպա
ման
է
եկած,
վերջումը
պատահել
է
{Պետերբուրգ},
կարծեմ
Մոսկուա
եւս,
այժմ
ճանապարհի
վ
ւնը՝
Գամառ-Քաթիպայի
աշխատութենով։
Ս.
-{Պետերբուրգ},
1857։
Մեր
սիրտը
եւ
հոգին
բա
,
շատ
դիւրագին
է՝
մանաւանդ
համեմատելով
{Պետերբուրգ}
քաղաքի
մէջ
տպելու
պայմանների
հետ։
Այս
արգոյ
հայրենակիցս
մեր
զկայսերական
Սանկտ
{Պետերբուրգեան}
համալսարանի
զկանդիտատն
արեւելեան
լեզուա
տ
լինէր...
Միւսերը
եւս
խիստ
լաւ,
բայց
{պետերբուրգեցի}
աստիճանաւորի
պաշտօնը
չափից
դուրս
անպիտա
լոց
ի
Նախիջեւանէ
ի
27-էն
դեկտեմբ.
եւ
ի
{Պետերբուրգէ}
յ2-էն
Յունվարի,
իմանամ,
եթէ
արք
ոմանք
ջեւանէ
ի
27-էն
դեկ.
եւ
12-էն
յունվ.
ի
{Պետերբուրգէ},
իմանամ,
եթէ
արք
անբարոյականք
հռչակեա
րժան
հոգեւորաց
ընդհանրապէս,
ուղղեալ
՚ի
{Պետերբուրգէ}
՚ի
11-էն
փետրվարի
1850
ամի,
առ
Ձեզ
են
аковa
եւ
այլն,
եւ
այլն։
27.
ՍԱՆԿՏ-{ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ}
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Прошение
М.
Налба
անի
դիմումը
գրաքննչական
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-{ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ}
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ՝
Մոսկվա,
19
կա,
պ.
Ռուդակովի
տանը:
28.
ՍԱՆԿՏ-{ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ}
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Прошение
М.
Налба
յանի
դիմումը
գրաքննչական
կոմիտէին
ՍԱՆԿՏ-{ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ}
ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ
ԿՈՄԻՏԷԻՆ
Սրան
կից
պատիվ
անում
էր
մինչեւ
74
կամ
ավելի,
մանավանդ
{Պետերբուրգի}
քաֆե-րեստորանումը:
Մնաս
բարյավ
եւ
դեմիայի
դիմաց
այնպես
է,
ինչպես
Մոսկվան
{Պետերբուրգի}
դիմաց.
հարկ
չկա
սկսել,
որ
ֆրանսիարեն
խիջեւան
քաղաքի
լիազոր
երեսփոխան,
Սանկտ
{Պետերբուրգի}
համալսարանի
կանդիդատ
Միքայել
Նալբանդյան
ндов
5
февраля
1864
года.
ՍԱՆԿՏ-{ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ}
ԲԵՐԴԻ՝
ՆՈՐԻՆ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈւՆ
ՊԱՐՈՆ
ԿՈՄ
եքսեեւսկի
ռավելինի
բանտարկյալ
Սանկտ
{Պետերբուրգի}
համալսարանի
կանդիդատ
Միքայել
Նալբան
ւցած:
Զարմանալի
բան.
Մոսկուայի
եւ
{Պետերբուրգի}
կամ
այլ
քաղաքների
մէջ,
Ռուսսիայում,
տ
բայց
ներկայ
ժամանակումս
բարեկամ
գտանել
{Պետերբուրգի}
մէջ,
շատ
կարծիքական
մի
բան
է:
Այս
խօս
որպիսությունը,
միայն
մեկ
լուր
ստանանք
{Պետերբուրգից}:
Այստեղ
ոչինչ
նոր
բան
չկա,
ինքս
պարապ
մինչեւ
150:
"
Մեղուն
"
պիտի
վախճանի:
{Պետերբուրգից}
մի
քանի
մարդիկ,
որոնց
մեջ
եւ
պ.
Իզմիր
ն
"
Հյուսիսափայլին
"
պիտի
ստորագրվիմ
եւ
{Պետերբուրգից}
պիտի
ուղարկեմ
պ.
Նազարյանցին
9-50
կոպե
ՀԱՅՐ
ԱԹԱՆԱԳԻՆԵԻՆ
1865
մարտի
22,
Ս.
{Պետերբուրգից}
Գիտեմ,
նամակս
շատ
ձգվեցավ,
եւ
նամակ
ստացայ
Պ.
Գամառ-Քաթիպայից
(
Ս.
-{Պետերբուրգից}
),
որ
մեղադրում
է
ինձ,
թէ
ինչո՛ւ
համա
ւ
ներկած
սեւ
լուրը
Երբ
դուրս
եկաւ
{Պետերբուրգից}
անկարծիք,
Խորտակում
էր
ճամբի
վեր
ւցակը
կորած
է,
որոնց
թիւը
էր
21:
[{Պետերբուրգից]}
ամիս
համար
Փետրուար
11
22
Կաթողիկոս
,
ամիսներով
նորա
հետ
միասին
բնակվել
ենք
{Պետերբուրգում}:
Չգիտեմ
մինչեւ
այս
գիրս
ստանալուդ
նա
ե
համարում
իմ
հետ
պատերազմել:
Իմ
որդին,
{Պետերբուրգում}
կրթուած
լինելով,
ունի
շատ
մեծատուն
բար
տասխան
չունիմ
մինչեւ
այս
օրս:
Սրբազանն
{Պետերբուրք}
է:
Ավետիք
Խազերովը
եւս
նորա
մոտ
է
իզ
՚ի
պաշտօնի
՚ի
Հիւպատոսարանի
օսմանեան
{պետութեան},
բազմիցս
հետամուտ
են
եղեալ
ի
ձեռս
բերե
ւ
՚ի
լաց։
Զիս
Հայաստան
ո՛չ
ծանեաւ
մինչ
{պետութեան}
լայնէր
փոր,
Այլ
յորժամ
գահ
արքայի
ալական
եւ
հայոց
եկեղեցու
վարդապետութեան
{պետութեան}
հակառակ,
արգելեց:
Այս
իրողութեան
մասի
ոյ
հրովարտակ
առնէր
ընդ
ամեն
այն
սահմանս
{պետութեան}
Հայկականաւ
վարել
լեզուախօսութեամբ,
այժ
ամբ
կառավարչի
ատենին
եւ
դրութեամբ
կնքոյ
{պետութեանն}
Անգլիոյ:
Այժմիկ,
թուղթն
այն
երեսփո
թենէն
Ռուսսիոյ,
եթէ
ոչ
զպատճէն
հրամանի
{պետութեանն}
Անգլիոյ,
յանուն
ընդհանրական
նահանգապետ
եղւոյս
Կորտ
անուանելոյ
եւ,
ըստ
օրինաց
{պետութեանն}
Անգլիոյ,
ամենայն
գործ
սկսանի
ընդ
ձեռն
ել
՚ի
ներկայ
դատ
իմ,
քանզի
ըստ
օրինաց
{պետութեանն}
Անգլիոյ,
այդ
դատ
պարտի
առանձին
վարիլ,
Լոնդոն
ի
վերազնութիւն
ի
գերագոյն
ատենի
{պետութեանն}
Անգլիոյ:
Ահա
ներկայ
վիճակ
Բաբաջանե
սա
թղթակցեալ
ընդ
ձեռն
նախարարութեանց
եւ
{պետութեանց}
՚ի
Հնդկաստան
եւ
այլն
եւ
այլն:
Մի՞թե
ագին
իւրոյ,
սահեցաւ
՚ի
ստրկութիւն
օտար
{պետութեանց},
որով
զրկեալ
՚ի
քաղաքականն
անօթոյ,
կո
այացեալ
եւ
ստրկացեալ
ազդեցութեանց
այլոց
{պետութեանց},
որպէս
Պարսից,
Յունաց
եւ
այլոց
շատ
կա
ամենայն
հայոց
՚ի
տէր
Մատթէոսէ
եւ
՚ի
{պետութեանցն}
Ռուսսիոյ
եւ
Անգլիոյ։
Ի
գործոց
յանձն
սէ
ամենայն
Հայոց
ի
[տէր
Մատ]թէոսէ
եւ
ի
{պետութեանցն}
Ռուսսիոյ
եւ
Անգլիոյ,
կանդիդատ
Սանկտպետ
իկոսէ
ամենայն
Հայոց
ի
տէր
Մատթէոսէ
եւ
ի
{Պետութեանցն}
Ռուսսիոյ
եւ
Անգլիոյ
№
95
14/26
լ
եւ
թողցէ
զգործն
ի
քննութեան,
մինչեւ
{պետութիւնն}
Անգլիոյ
ստուգեսցէ
եւ
այլն
եւ
այլն,
յայ
ագաւ
զամիսս
քանիս
բացակայ
լինելով
յօտար
{պետութիւնս},
եւ
ի
վերադարձիս.
ուրեմն
լուայ
զայնմա
եկեղեցու։
Հայերը
գիտէին,
որ
այդ
օտար
{պետութիւնքը},
ձեռք
տալով
նորա
կրօնին
կամ
դաւանութեա
ան
ես
առիթ
եմ
ունեցել
տեսնել
այս
եւ
այն
{պետության}
մեջ,
շատ
բարձր
չէ,
այնուամենայնիվ,
մ
այն
մանրամասնությամբ
կշարադրվի
ռուսական
{պետության}
պատմությունը:
Այս
բաժնում
հիշարժան
տեղ
ցամաքում
առաջացան
մի
շարք
սահմանադրական
{պետություններ},
որոնք
միմյանց
հետ
կրքոտ
մրցակցության
ւմ
էր
իբրեւ
օրինակ
նրան
շրջապատող
մյուս
{պետությունների}
համար:
Թուղթս
չի
բավականացնի,
որպեսզի
նց
կենցաղում
դեպի
լավը,
չնայած
զանազան
{պետությունների}
որոշ
պետական
անձերի
մարդասիրական
ձգտում
)
քերականության
փորձ,
որպես
ձեռնարկ
ի
{պետս}
պատանիների՝
այն
բոլոր
դպրոցների
համար
բինին
փողը
տվել
եմ.
շլյափը
բերող
չկա,
{Պետր}
Նիկոլաեւիչի
նամակը
ստացա,
սվոտի
մասին
նորա
մասին
եւս
բաներ
ունիմ
խոսելու:
{Պետր}
Նիկոլաեւիչին
սիրով
բարեւ:
Առայժմ
այնքա
՞նչ
դիտավորություն
ունիս
այդ
մասին:
{Պետրոս}
Նիկողայոսյանի
նշանածներդ
իմացա,
շնորհա
Գայանե
Նիկոլաեւնային
սիրով
ողջույն,
{Պետրոս}
Նիկողայոսյանին
նույնպես:
Այսքանը
առ
ւթյունը
հայտնել
Գայանե
Նիկոլաեւնային
եւ
{Պետրոս}
Նիկոլաեւիչին:
Ես
կգրեմ
Լոնդոնից
ու
կհա
րոսեան,
պ.
Սաղաթիէլ
Դաւթեան,
պ.
{Պետրոս}
Դանիէլեան,
պ.
Յակոբ
Մատթէոսեան,
6.
ԱՆԱՆԻԱ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
(
?)
1865,
{Պետրոս}
-Պողոսյան
Բերդ
Անգին
ընկեր,
Այս
ն
79
թուականի
Նոյեմբերի
14-ին
Արժանապատիւ
{Պետրոս}
Մարկոսեան
արքիմանդրիտի
անունով,
որ
առ
:
Մեր
ամենահարազատ
Արքիմանդրիտ
{Պետրոս}
Մարկոսեանին
եւ
բոլոր
Հայադաւան
հասարակո
ութեան
մէջ:
Չորրորդ.
Արքիմանդրիտ
{Պետրոս}
Մարկոսեանին
մինչեւ
նորա
մահը
Գերագոյն
ո
քան
այլոց
եպիսկոպոսաց,
ըստ
որում
ինքն
{Պետրոս}
չէ՛
առաւել
քան
զայլ
առաքեալս,
թերեւս
կ
աթոռն
Հռովմայ
ցարդ
ո՛չ
հաստատի.
այլ
թէ
{Պետրոս}
զառաջինն
քարոզեաց
յԱնտիոք,
զայդմանէ
ու
կեանց
Փարիզ,
վառօդապետ
Պօղոս
պէյի
որդի
{Պետրոս}
պէյ
Պոլիս,
Միքայէլ
աղա
Արզումանեանին
Դ
Ր
Ա
Մ
Ա
Կ
Ա
Ն
Հ
Ա
Շ
Ի
Վ
Ն
Ե
Ր]
Պարոն
{Պետրոս}
Եագորիչ
Թութունովէն
առեցի
75
մանէթ
եւ
պ
,
որ
եւ
նոյնչափ
երեւելի
եւ
առաւել
եւս,
{Պետրոս}
եպիսկոպոսի
նախորդը,
որ
քերթող
է
կոչւու
ադրութիւնների
մէջ,
որ
այդ
աչքդ
երեւելի
{Պետրոս}
անապատականը
հանել
է
իւր
մաշիկով,
առաջի
փետրուարի
7-ին։
Մխիթարի
հօր
անունը
էր
{Պետրոս}
Մանուկեան,
իսկ
մօր
անունը՝
Շահրիստան
եւ
ընթեռնուլ
ուսանել,
ինչպէս
վկայում
է
{Պետրոս}
Րիբադայները,
որ
ժամանակակից
էր
նորան
ե
դիկ։
Բաղդը
յաջողեց
նորան.
նա
հանդիպեց
{Պետրոս}
Ֆաբերին
(
Le
feve),
որ
շատ
աշխատաւոր
նգներից։
Նա
սկսեց
կեղծաւորուիլ
այնտեղի
{Պետրոս}
Կարաֆֆա
եպիսկոպոսի
առաջեւը
(
որ
յետոյ
Պ
ալը
(
առաջուայ
Վենետիկի
Եպիսկոպոսը)
եւ
{Պետրոս}
Օրտիցը,
այն
երեւելի
Աստուածաբանը,
որի
բերը
Քեօլն
քաղաքում
ստացաւ
մի
նոր
անդամ
{Պետրոս}
Կանիզի
անունով,
որ
յետոյ
մեծ
արդիւնք
ց
Սուրբ
Իգնատիոսը
եւ
նորա
առաջին
ընկերը՝
{Պետրոս}
Ֆաբեր
իբրեւ
Դաֆնիս
եւ
Լիցիդա)։
Հի
ովմ
ուղարկեցին
մի
Պալատական
Յիսուսեան՝
{Պետրոս}
Մարտինի
անունով,
որ
կարողացաւ
համոզել
լով
պատշաճը...
Դեռեւս
1780
թուականին
{Պետրոս}
Հալլերշտէյն
Շուապացի
Յիսուսեանը
Պալատակ
գար
Յովհաննէսեան
Բոբումեանց,
Յովհանջան
{Պետրոսեան}:
Վերն
կտակի
չորք
օրինակից
մինն
Ս
զարեան
Ուստայեանց
Տիրացու
Գէորգ
{Պետրոսեանն}
ողջոյն
նուիրէ
եւ
ամենայն
ընտանիք
ձեր
ող
ի
խնդրին,
ընդունել
է
նորա՝
դէպի
սուրբ
{Պետրոսը}
եւ
դէպի
նորա
յաջորդքը
հաւատարմութեան
եր
տ
զպապն
Հռովմայ,
իբր
զյաջորդ
առաքելոյն
{Պետրոսի}:
Եկեղեցին
Հայոց
ընդհանրականս
ճանաչէ
մի
արոնէոսի:
Յաջորդ
լինել
պապին
առաքելոյն
{Պետրոսի}
՝
չտայ
նմա
իրաւունս
ինչ
առաւել
քան
այլո
ելն,
եթէ
ո՛վ
իցէ
մեծ,
եւ
այլն:
Ունել
{Պետրոսի}
զաթոռն
Հռովմայ
ցարդ
ո՛չ
հաստատի.
այլ
թ
ոսաց
իբրեւ
փոխանորդ
Քրիստոսի
եւ
գահակալ
{Պետրոսի},
պատուելի
Չամչեանն
ըստ
քմաց
նկարագրէ
ո
է
Պապական
իշխանութիւնը,
ապացուցանում
է
{Պետրոսի}
գերազանցութիւնը
միւս
առաքեալներից,
որի
եզրակացութիւն,
թէ
եւ
Պապը
որպէս
յաջորդ
{Պետրոսի}
գերազանց
է
այլ
եպիսկոպոսներից,
որոնք
մ
մարդկային
ազգի
վերայ
իշխանութիւնը
Սուրբ
{Պետրոսին},
թէ
իւրաքանչիւր
Քրիստոնեայ
պարտական
է
տական
Քարտուղար
քաջափայլ
Պարոն
Վլադիմիր
{Պետրովիչ}
Բուտկովը,
տեսանելով
նորա
արժանաւորութի
վին
տայ
փողը
22
44
Հայրապետեանցին,
դը
{Պետրովիչի}
մասին,
որ
օգնեն
27
45
Հայրապետեանցին
գանքը
կնոջդ,
իմ
ամենասիրելի
քրոջ
Ֆլորա
{Պետրովնային}
եւ
քո
զավակներին:
Ի
սեր
աստծո,
մի
առն
իմոյ
եւ
ծնողագութ
բարերարի:
Չեն
{պետք}
ծանօթաբանութեան
զանձնէ
իմմէ,
արդէն
բազ
ասիրություն,
ուրեմն
մեք
եւս
նույն
բանը
{պետք}
է
ուրիշներին
առնենք:
Սիրելի
ծնողացս
մ
էիր,
ահա՛
ուղարկեցի,
տե՛ս
եւ
ինչպես
{պետք}
է՝
այնպես
գործ
կատարե,
հույս
ունիմ,
նալ
եւ
իմացածը
գործ
դնել
խելոք
կերպով,
{պետք}
է
այր
մարդու
սիրտ
ունենալ
եւ
կին
չդառնա
կամենայինք,
որ
մեզ
ուրիշները
պատվեին,
{պետք}
է
որ
նախ
եւ
հառաջ
մենք
մեր
անձը
պարտվեն
նչեւ
գերեզման
գնա,
եւ
ես
իմ
այս
գրչովը
{պետք}
է
արձան
հավիտենական
հիշատակի
կանգնեմ
քո
ղջ
եւ
առողջ
են
եւ
ողջունում
են
քեզ:
{Պետք}
է
տեսնես
թե
"
Ժիտը
"
ի՛նչ
փառավոր
տպվու
.
այլեւ,
որովհետեւ
օրագրի
տարեվերջումը
{պետք}
է
հրատարակենք
ո՞ր
քաղաքից
որքա՞ն
մարդ
ս
րհակալությունը,
պատճառ,
եթե
այդ
գիրքը
{պետք}
է
երեւի
հայոց
ազգի
մեջ
եւ
պիտի
մի
օրինա
չինչ
ենք,
նույնպես
եւ
դուք
առանց
մեր.
{պետք}
է
ձեռք
ձեռքի
տալ
եւ
միաբան
ուժով
ջարդել
ենք
տալիս
մեր
իսկական
դրությունը,
բայց
{պետք}
է
մեզ
մոտ
մարդիկ
իմանան
այս
բոլորը
եւ
ի
հայտնես:
Ջրերը
եթե
կամենաս
ստանալ
(
եւ
{պետք}
է
ստանալ),
ես
ասել
եմ
Սահակին
եւ
խնդր
ուստ
ճարել
եւ
բժշկությունը
շարունակել:
{Պետք}
է
որ
ես
ինքս
գտանիմ
իմ
ճարը,
ըստ
որում
այրապետյանցին,
հույս
ունիմ,
որ
ինչ
որ
{պետք}
է
նե,
կհոգա,
եւ
չեն
համարձակվելու
խան
ն
ուղարկի
Նախիջեւան
որեւէ
գնացողի
հետ:
{Պետք}
է
միջոցներ
ձեռք
առնել,
որպեսզի
սերմերը
պիտի
լինեն
Նախիջեւանում
մարտի
սկզբին:
{Պետք}
է
այդ
սերմերը
ցանել
երկու
շաբաթ
առաջ
այ
ածկում
են
հողով:
Մոռացա
ասել,
որ
հողը
{պետք}
է
հերկել
ըստ
կարելույն
խոր
եւ
դաշտային
թղթերը,
ինչպես
եւ
Ձեզ
պահ
տված
դրամը,
{պետք}
է
մնան
Ձեզ
մոտ
մինչեւ
իմ
գործիս
վերջանա
երջապես,
միանգամայն
համոզվեցի,
որ
ե՛ս
{պետք}
է
ձեզ
մխիթարեմ
եւ
ոչ
թե
հակառակը,
այդ
ստացա՞ր,
թե
ոչ:
Եթե
չես
ստացել,
ապա
{պետք}
կլինի
խնդրել
[բանտի]
վարչությունից
թույ
,
երբ
ես
մեկնում
էի
Ռուսաստանից,
բայց
{պետք}
է
ասեմ,
որ
նրանց
մեջ
ծանրակշիռ
գրքերը
առու
Կարպովին
հանձնելու
համար.
վերջինս
{պետք}
է
հանձնել
մեր
հարազատներին,
որոնք
հաճա
,
մեծադիր
թղթի
ուղղակի
սովի
պատճառով,
{պետք}
է
բավականանամ
փոքրով:
Հոմորով
լի
երեկվ
գնալ:
Անիվների
օղակները
թուլացել
են,
{պետք}
է
ամրացնել,
եւ
թերեւս
ուրիշ
վնասվածքնե
յնպես,
ի
միջի
այլոց:
Այնուհետեւ
կառքը
{պետք}
է
ներկել:
Ծախսերը
թող
իմ
հաշվին
գրի,
արկղները
պակասում
են,
բայց
պատրաստելու
{պետք}
չկա,
ինչպես
քեզ
հայտնի
է,
առաջինը
տան
ք
խնդրեմ,
ի՞նչ
եղավ
հավատարմագիրը,
որ
{պետք}
էր
Հնդկաստան
ուղարկել,
եւ
Հայրապետյանը
ե՞ս
է
M-lle
Madelaine-ի
առողջությունը:
{Պետք}
է
ենթադրել,
որ
նա
նույնպես
առողջացել
է
սպասում
եմ
Տոբոզոյին:
Գրքերի
համար
{պետք}
է
գալ
եւ
փնտրել:
81.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱ
ել,
որ
1/4-ը
ամբողջապես
փոշի
է,
եւ
ես
{պետք}
է
փոշին
առանձնացնեի,
որովհետեւ
խառնած
կորած,
մյուսը
բանտարկված
"...
բայց
{պետք}
է
հուսալ,
որ
մռայլ
օրը
հավետ
այդպես
չի
ն
ինչ
է
տպագրել,
բայց
զգում
եմ,
որ
դա
{պետք}
է
լինի
մի
աչառու
ներբող՝
մասնագիտությա
վ
է
տարբերվում
հունական
եկեղեցուց:
{Պետք}
է
ավելացնել
նաեւ,
որ
այդ
ամբողջ
պրոպագ
րտեղ
է
գտնվում
այժմ:
Անանիան
նրա
մասին
{պետք}
է
որ
իմանա.
նա
մոսկվացի
է,
բացի
այդ
ե
ությունների
խիստ
հուսահատական
վիճակին:
{Պետք}
է
ճշմարիտն
ասել,
որ
խմբագրությունները
խոսքի,
մնում
էին
անձեռնմխելի,
թեկուզ
{պետք}
է
խոստովանել,
հաճախ
անհրաժեշտ
էր
լինու
ւը
եթե
գտնենք
որեւէ
գավառում,
մենք
այդ
{պետք}
է
մտցնենք
լեզվի
մեջ,
բայց
ոչ
պարտադրաբ
բնույթը
եւ
նույն
դրոշմը,
բնականաբար,
{պետք}
է
ունենա
եւ
նորա
լեզուն:
Մեր
հին
լեզվո
լ
ժողովրդի
բարոյական
գործոնի
աստիճանի,
{պետք}
է
զոհաբերեն
իրենց
գավառային
ինքնասիրութ
նիսի
հեռացնելը
եւ
ուրիշների
պատվաստումը
{պետք}
է
կատարվի
շատ
զգույշ
եւ
նպատակահարմար
կ
գրված
էր
տանելի
տառերով,
իսկ
սրա
համար
{պետք}
է
զինվել,
եթե
ոչ
մանրադիտակով,
ապա
գո
է,
որ
այդ
մասը
ես
արդեն
կարդացել
եմ.
{պետք}
է,
ուրեմն,
սպասել
մինչեւ
լույս
կտեսնի
չմոռանաս,
որ
գրքում
եղած
աղյուսակները
{պետք}
է
առանձնացնել,
եւ
ոչ
թե
գրքի
հետ
կազմե
հատյալ,
երկրորդ
հատորի
աղյուսակներն
էլ
{պետք}
է
դուրս
թողնել,
որպեսզի
դրանք
միասին
կ
անին,
որ
ոչինչ
չեմ
ուզում
իմանալ
-
նա
{պետք}
է
տեղափոխվի,
որովհետեւ
այդ
մասին
ես
խն
շատ
կարեւոր
է
տնտեսական
տեսակետից:
{Պետք}
է,
վերջապես,
գիտությամբ
պարապել.
թե
տարակել
եւ
սովորեցնել
նրանց,
թե
ինչպես
{պետք}
է
աճեցնել
եւ
ժողովել
որդան
կարմիրը
-
իս
քով
բեռնավորեցի
Անանիային,
բայց
չէ՞
որ
{պետք}
է
աշխատել.
թո՛ղ
արիստոկրատները
ձեռքերը
մարյա
Հավաննայինին
հասցրած
սիգարներին,
{պետք}
է
ասեմ,
որ
ոչ
ավելի
եւ
ոչ
պակաս
"
թույ
անգամ
չկարողացավ
գալ:
Միայն
ահա
թե
ինչ
{պետք}
է
քեզ
ասեմ.
եկե՛ք
կանուխ,
մոտ
ժամը
11
ասեցինք.
դա
իհարկե,
մեծ
ցավ
չէ,
բայց
{պետք}
է
ի
նկատի
ունենալ,
որ
ծառայողները,
բա
ողորմություն,
այդ
չնչին
գումարը:
Բայց
{պետք}
է
ճշմարտությունն
ասել
Անգլիայի
վերաբերյ
մն
արդեն
հասել
է:
Այժմ
մենք
առավել
եւս
{պետք}
է
ուրախանանք
եկեղեցական
փողերի
[խնդրի]
ասարակության
ներկա
զարգացման
հետեւանքով
{պետք}
է
ընդմիշտ
անհետանան,
ինչպես
եւ
նույն
ա
հափառ
մեր
հայրապետին.
այդ
կետերի
մասին
{պետք}
է
անպայման
հոգալ,
որպեսզի
նրանց
մեջ
նշ
միայն,
որ
դու
լավ
բացատրես,
թե
ինչպես
{պետք}
է
ցանել,
գլխավորը՝
պետք
է
խոր
փորել,
ս,
թե
ինչպես
պետք
է
ցանել,
գլխավորը՝
{պետք}
է
խոր
փորել,
1/2
արշին,
եւ
յուրաքանչյ
իտի
տպագրի,
ապա
երբեք
վերջ
չի
ունենա.
{պետք}
է,
չէ՞
վերջացնել
երբեւիցե:
Հաղորդի
արգելված
է
հայոց
լեզվով
նամակներ
գրել,
{պետք}
է
գրեմ
ռուսերեն,
բացի
այդ,
նամակներս
է
գրեմ
ռուսերեն,
բացի
այդ,
նամակներս
{պետք}
է
կարդամ
կոմենդանտի
առաջ.
բարբարոսի
ար
բանը
կիմանաս
նորանից.
ինձի
գիր
ալ
գրել
{պետք}
չէր,
բայց
այս
քանի
տողը
դարձյալ
գրեցի
հոս
կչորնա,
զարար
չունի:
Ուրիշ
բան
{պետք}
չէ,
քանի
մը
հատ
լիմոն,
փոռթաքալ
կուզե
։
Դուք
հարցանում
էք,
թէ
"
մինչեւ
ե՛րբ
{պետք}
է
նախատանաց,
բամբասանաց
եւ
զրպարտութեա
ս
եղեալ
վէքիլներիցն,
որ
իմ
կտակակատարն
{պետք}
է
լինին,
ի
նոցանէ
եւս
խնդրում
եմ
եւ
պա
ուններ,
որոնք
մեր
ժամանակ
կենսականորեն
{պետք}
են
յուրաքանչյուր
մարդու,
հասարակության
,
որպես
երիտասարդ
սերնդի
դաստիարակներ,
{պետք}
է
ծանոթանան
մեր
լուսավորված
դարի
առաջադ
անալով,
որ
յուրաքանչյուր
նոր
հորինվածք
{պետք}
է
հիմնված
լինի
նախորդ
զարգացման
լավագու
գործիք
եւ
ժողովրդի
զարգացման
միջնորդ,
{պետք}
է
ամենայն
հոգատարությամբ
մշակել
եւ
գիտո
երոզի
տեղը
նստաւ
Վաղարշ
թագաւորը։
Բայց
{պետք}
չէ
մոռնալ,
որ
Մեծ
Վահանը
ցած
չդրեց
զէն
հին
ձեւերը
նոր
լեզվի
համար
նույնքան
են
{պետքական},
որքան
դեղձենու
կեղեւը
փշատերեւ
ծառերի
մ
էին
մի
տան
մէջ,
որ
Մխիթարը
վարձել
էր
{Պերա}
(
Բէյօղլու)
ասացեալ
տեղում,
որտեղից
կ
Նալբանդեանց
19
դեկտ.
18
60
{Պերա}
-Կոստանդնուպոլիս
նչ
եղիլ
է
տեյին,
չէ,
միայն
փող
խարճած
{պերածներս}
անոր
համար
է,
որ
պակասավոր
չիմնա
տեյին
Պարկեշտք
եւ
ժրաջանք:
{Պերայ}
17
դեկտեմ.
1861
րտն
է
զարկում
կարօտակէզ...
Փրփրածինի
{պերճ}
պալատում,
Կրկնալուսնի
խոր
ակօսով
Յաւ
տակ,
Եւ
ի
բոսոր
Վառի
կուսին
{պերճ}
դիտակ:
Համբոյրք
խաղան...
ծառաք
պատուհաս
Զնոյ
հանդէպ
իմ
աչաց
{պերճ}
ընտանեօք
վերամբարձ.
Մինչ
լաստակերտն
կե
ւն
Յօդս
ճախրէ
լուսագանգուր
յիմաստութեան
{պերճ}
կամար.
Տգիտութեան
եւ
թանձրաբարդ
միգաց
տ
փութացի
կամակար.
Թո՛ղ
եւ
լուսով
{պերճ}
գիտութեան
հոգւոյն
կացցեն
ջահք
փայլուն,
,
Միւս
օրն
ահա
արեւի
տակ
քո
երեսը
{պերճ}
փայլեց:
Թէ
երկինքը
քեզ
ամլացաւ
`
ոլ։
Բայց
այս
միակերպ
կեանքը,
թէպէտ
եւ
{պերճ}
պալատի
ճոխութենով,
չ'կարողացաւ
յագեցու
ՍՕՍ
ԵՒ
ՎԱՐԴԻԹԵՐ
ՎԷՊ
{ՊԵՐՃ}
ՊՌՕՇԵԱՆՑԻ
(
Մատենախօսութիւն)
առասպելք
սուտ...
Մի
արդէօք
յունական
{պերճ}
եւ
ողո՛րկ
առասպե՞լքն
իցէն,
հանդերձ
պատ
ած
ընդարձակ
նամակիդ՝
ըստ
Տրեդյակովսկու
{պերճախոսության}
տեսության
-
ինչպես
խոստանում
եք
ներկա
ն
է
մինչեւ
ցվախճան
երեքտասաներորդ
դարու,
{պերճացեալ}
ընտիր
հայախօսութեամբ
կործանի
ի
սպառ
ի
չ
ԵՒ
ՎԱՐԴԻԹԵՐ
Ազգային
վիպասանութիւն,
պ.
{Պերճի}
Պռոշեանց,
1860,
Թիֆլիս
(
Ս
եանդիու,
Կարելիայի,
Տուերի,
Իւգօրի,
{Պերմի},
Վեատսկի,
Բօլգարիայի
եւ
այլոց.
Թագու
օգիցիու,
Կորելիայի,
Տուերի,
Իւգօրի,
{Պերմի},
Վեատսկի,
Բօլգարիայի
եւ
այլոց,
Թագաւ
անց:
ի
14
մայիսի
1852
Քիշնեւ
{Պերնէն}
արուն
քա
նէ
պալխ
նէ
քսի,
խաֆեիով
խմէ:
ովութեանց
եւ
պատերազմի
ժամանակները,
որ
{Պերոզի}
ընդդէմ
մղում
էր
Վահանը
եւ
որին
մեծապէս
ից
տէրութեան
հետ,
եղաւ
484
թուին,
երբ
{Պերոզի}
տեղը
նստաւ
Վաղարշ
թագաւորը։
Բայց
պետք
ութիւնը,
Մեծ
Վահանի
պատերազմերի
ժամանակ
{Պերոզի}
օրով։
Չենք
կարող
թոյլ
տալ,
որովհետեւ,
ե
,
որ
ինչ
տեղ
գիր
գրիք,
տահա
հոս
կմնանք
{պեքիմ}
ինչ
վանքի
մարդը
գա
նը:
[Նամակի
,
փոռթաքալ
կուզենայի
ամա,
ան
ժամանակը
{պեքիմ}
տահա
չի
ըլալ,
զերե
գիտցածս
խդրելեզներո
ատասխանիդ
գլխաւոր
բանը
այս
արիր,
թէ
"
{պէ՛տք}
էր,
որ
նոքա
մտածէին
եւ
մի
այդպիսի
խօսք
րի
ճանապարհը
եւ
հարեւանի
ջուրը
կտրում:
{Պէ՛տք}
էր
որ
Հեթումի
պէս
մարդիկը
խրատ
առնուին
նելով
ցերեկուայ
դժոխային
ջերմութիւնից:
{Պէ՞տք}
էր
աւելացնել,
թէ
տրոպիկական
աշխարհների
զրկանքներ
էլ
կը
պատճառեմ
քեզ
":
Դպրոց
{պէ՞տք}
է,
բնական
գիտութիւնքը
անհրաժե՞շտ
են,
արիզ,
վառօդապետ
Պօղոս
պէյի
որդի
Պետրոս
{պէյ}
Պոլիս,
Միքայէլ
աղա
Արզումանեանին
`
եղ
ղփ
Աստուածաբան
կարծելոցն։
Իսկենտեր
{պէյ}
յետ
բազում
աշխատ
առնելոյ
յՕսմանեանս
հիւ
տուր
Դաստակեանց
Փարիզ,
վառօդապետ
Պօղոս
{պէյի}
որդի
Պետրոս
պէյ
Պոլիս,
Միքայէլ
աղա
Ար
ւուրս
Թերեզեայ
թագուհւոյն
եկն
դեսպան
'ի
{Պէջ}
քաղաք
յՕսմանեանց։
Ի
նստիլ
տասնապետի
մի
րիին
(
օղուռսըզ
ոտքը
Բեսարաբեայ
կոխածին
{պէս},
քահանայք
թարաքը
էլլան,
եւ
այլն):
եանց
Ստեփանոս
քահանան,
այնպէս
տղամարդի
{պէս}
հանդէս
է
եկել
եւ
խայտառակում
է
Նազարեան
ւ
ընկնէին.
ես
ոչ
թէ
մի
սեւահոգի
մարդու
{պէս}
այն
խորհրդով
եմ
մերկացնում
այդ
պակասութ
ամբ
պիտոյ
է
գրէր,
մանաւանդ,
Խորենացու
{պէս}
երկնաքաղաքացի
եւ
տօնելի
մարդը:
Նա,
բա
որոտմունքը
թնդում
էին,
փայլակները
ջրի
{պէս}
սկսանում
էին
վազել
եւ
մի
ակնթարթում
կայ
լիս
փորձը,
ուրեմն
մարդը,
իւր
կամեցածի
{պէս}
որակրութիւն
տալու
համար
մի
բոյսի,
կարո
ուշադրութեան
լաւ
կամ
վատ
կողմից,
եւ
քո
{պէս}
մարդը
պէտք
է
ուրախանայ
եւ
շնորհակալութի
անութիւնք,
եւ
ա՞յդ
էր
պատճառը,
որ
ձեր
{պէս}
խելօքների
բերանով
անուանւում
էինք
Լօթեռ
թեամբ
կատարելով
նոցա
մէջ
իւրեանց
օրէնքի
{պէս}
բոլոր
եկեղեցական
կարգերը,
եւ
Արքիմանդր
ռ
կատարել
ձեր
կանոնների
եւ
սովորութեան
{պէս}
վիճակով
ընտրուած
ձեզանից
մեծաւորներով,
ամարհելով
ամենայն
ունայնութիւն,
կտրիճի
{պէս}
կ'անցանէ
այն
նեղ
եւ
փշոտ
ճանապարհից՝
դ
ութիւն
կայ՝
ազգային
գործի
անունը
լսածի
{պէս}
իսկոյն
մէջ
մտանել
եւ
իւր
կարողութեան
եւ
գոնէ
նորա
մեծ
մասը
անդատողական
երեխայի
{պէս}
կարծում
է,
թէ
այդ
սուտ
ազգասէրքը,
օբս
միք
ներս
բերել
մեր
ազգի
մէջ,
եւրոպացոց
{պէս}
ամենայն
բանի
համար
ցոյց
տալ
ապացոյցներ
,
ի՞նչ
էք
վզիս
նստել՝
անհաւատ
մարդերի
{պէս}
ապացոյց
պահանջելով,
տեսուած
բա՞ն
է
Հայ
մինի
մէջ
(
տարակոյս
չկայ,
որ
աշակերտի
{պէս}
)
եւ
գո՛նէ
այնքան
բան
ուսանէր,
որ
նորա
յել
դառնային,
եւ
խօսելու
ժամանակ
դահճի
{պէս}
չվարուէր
լօգիկայի
հետ:
Տեսանենք՝
այս
Աստուծոյ
շնչով
եւ
արձակած
իւրեանց
ձիւնի
{պէս}
սպիտակ
թեւերը,
թռչում
են
դէպի
անմահութ
նան
սնուցանում
է
կոմսի
որդին
իւր
զաւակի
{պէս}
՝
անուանելով
նորան
Մանրիկօ,
եւ
ոչ
ոքի
կան
գթով
եւ
խնամքով
սնուցանել
իւր
որդու
{պէս},
բայց
ի՞նչ...
Պատահում
են
այդպիսի
բան
կ
կը
լինէր,
որ
մեր
ազգակիցքը
Մոսկուայի
{պէս}
տեղում
ցանկանային
տարին
մի
քանի
անգամ
ք
նա,
նա,
որ
ուրիշ
աշխարհներում
փեսայի
{պէս}
դուրս
է
ելանում
ծովերի
ծայրերից՝
իւր
ո
ոզուած
ճշմարիտ
հաւատը,
եթէ
յօժարիս
մեր
{պէս}
թլփատել
քո
մարմնի
անթլփատութիւնը,
այն
նգնած
մարդու
վերայ.
մի
հայեացք
կայծակի
{պէս}
թռչում
է,
մտանում
է
նորա
մէջ
եւ,
ասես
կան
անուանուած
պարոնները,
որ
թիթեռնակի
{պէս}
թռթռում
են
ճրագի
չորս
կողմով,
երբ
սա
ե
րով:
Օրերը
եւ
շաբաթները
վազում
էին
ջրի
{պէս},
բայց
եւ
ո՛չ
մի
խօսք
այն
բաների
համար
նունի
մի
կախարդական
գաւազանի
զարկուածքի
{պէս}
դղրդեց
ուղեղս:
Աչքիս
երեւեցան
իսկոյն
ֆ
որապէս
գործ
դնել,
մանաւանդ,
որ
դպրոցի
{պէս}
բանը
գոնէ
վեց
եօթն
տարի
ժամանակի
է
կարօ
լէն
ետեւ,
աղջկան
ոտքը
Լոմպարտիա
դպածին
{պէս}
կառավարութենէ
բռնուելուն,
եւ
անոր
անցա
ամար
իր
պարտքն
էր,
չըներ
նէ,
շատերուն
{պէս}
ազգատեաց
կ՚ըլլար
եւ
դժոխքը
կ՚երթար...
յն
Հայ
զաւակներ:
Հայ
կանա՛յք,
ձեր
{պէս}
չէին
ձեր
մայրերը.
նոցա
սիրտը
զարկում
է
քը
կամ,
աւելի
լաւ,
այն
մայրը,
որ
մօր
{պէս}
խօսում
էր
իւր
զաւակների
հետ.
մեք
չտեսա
....................
Անգլիայի
{պէս}
հզօր
եւ
լուսաւոր
տէրութեան
մէջ
գիւղական
չէր
կարելի
ապրել,
մի
ելեքտրականութեան
{պէս}
բան,
որ
փայլակի
շուտութեամբ
տարածւում
յ,
բայց
ի՛նչպես
լուռ
մնանք՝
համր
դեւի
{պէս}
պապանձուած,
կամ
ի՛նչպես
չբողոքենք
այն
մ
է
եւ
պատմութեան
ընդդէմ՝
իւր
կամեցածի
{պէս}
աղճատելով
իրողութիւնքը:
Լսենք
մի
յացեալ
հասակում,
քան
թէ
նոր
տպած
գործի
{պէս}
աշխատութենների
հրատարակելը,
որ
բանի
տե
արել
ես
եւ
թէ
ոչ,
ազատ
ես,
կամեցածիդ
{պէս},
գրաւ
դնել,
վաճառել,
ընծայել,
ի
վեր
ը,
-
պիտի
իրաւունք
տալ
մեզ,
որ
կտրիճի
{պէս}
գործ
կատարեցինք
եւ
մեր
դարաւոր
ցանկութե
երրորդ
եւ
միւս
վճարները
հետզհետէ,
մահի
{պէս}:
Ի՛նչ
եղաւ
հետեւանքը:
Մանր
վաճառականը
ւր
նախահարց
մէջ:
Ազգի
մահը
անհատի
մահի
{պէս}
չէ,
ազգը
չէ
մեռնում
ֆիզիկապէս:
Ազգը
մ
ր
օգուտը
եւ
ոտքի
տակ
է
կոխում
ուրիշ
իւր
{պէս}
անձնաւորութեան
շահը:
Ազգը,
այսինքն՝
ւում
ասացինք,
որ
ազգի
մահը
անհատի
մահի
{պէս}
չէ՛։
Ասացինք,
որ
ազգը
չէ
մեռնում
ֆիզի
նդուէին,
եթէ
մեք
ամեն
բան
մեր
կամեցածի
{պէս}
կարողանայինք
շինել,
եթէ
տեսական
հաշիւը
,
երբ
իւր
կարգով
հասնի
քո
հասակին
եւ
քո
{պէս}
աչքը
հետ
դարձնէ
դէպի
իւր
անցած
ճանապարհ
Մեք
համոզում
գիտենք,
որ
հնազանդութեան
{պէս}
կոյր
չէ,
որ
հրամանի
պէս
չէ
բռնաբարում
հնազանդութեան
պէս
կոյր
չէ,
որ
հրամանի
{պէս}
չէ
բռնաբարում
քո
հասկացողութիւնը,
այլ
մբ
զրպարտել
բոլոր
ազգը
եւ
կատաղի
ճիւաղի
{պէս},
փողոցից
փողոց
եւ
տունից
տուն
վազելով
եռնագրեալ
Գէորգ
Մանուկեան
Վերոյին
{պէս}
ձեռնադրեալ՝
Յարութիւն
Զաքարայ
Նո
րբած
Կոյսը
իջնում
է
պարտէզ...
Թիթեռի
{պէս}
`
լուսառեչ
Ծաղկէ
ծաղիկ
թռչելով
Փունջե
ուժգին
Ճմլում
փափուկ,
ձիւնափայլ
Նռների
{պէս}
կաթնագեղ
Ստինքների
լուսափայլ
Պտուկները
մարմնի,
Լուա՛
իմ
սիրտս,
թո՛ղ
քեզ
{պէս}
փայլի։
Թող
մաքուր
լինիմ,
ի
բ
ես,
Թող
ողջ
աշխարհին
երեւիմ
քեզ
{պէս}
։
ՈւՍԱՆՈՂ
ԵՒ
ՄԵԾԱՏՈՒՆ
Ու
ին
իսկոյն.
Ի
հարկէ
կ՚ուտէր.
նորա
{պէս}
թէ
կուշտ
Ես
էլ
քնէի՜
կ՚ուտէի
անշու
խճան
ես
դու
որոնում,
ինչպէս
շատերը
քեզ
{պէս},
Կեանք
գտանել,
որ
միշտ
մնաս,
ապ
ր,
որ
ջոկ-ջոկ
տեղ
Նոքա
կշռում
են
{պէս}
-պէս:
Թէ
մոռացար
բեւեռը,
որ
ջոկ-ջոկ
տեղ
Նոքա
կշռում
են
պէս-{պէս}:
Թէ
մոռացար
բեւեռը,
ո՛չ
առաջին,
Թուրը
ձեռիս,
կտրիճի
{պէս}
հասայ
շուտով,
Փառք
ու
պարծանք
պա
Թէ
ո՛չ
բեսսայմաղանա
`
Եթիմի
{պէս}
վեր
կ՚ընկնեմ:
Ну,
ведь,
էսպէս
է
ի՛
որոտար,
Մա՛րդ
եղիր
եւ
դու
մեր
{պէս}.
Վերացական
խօսքերով
Մի՛
գար
նքդ
քեզ.
Ի՛նչ
դանակ
է,
-
ածելու
{պէս}
սուր
սրած,
Մի
կարճ
աղօ՛թք
արա
շու
իկ
է
մարմինը,
Աչքը
յօնքը
սեւ
սաթի
{պէս}
փայլում
են:
Չքնաղ
իրան,
մ
ում,
Նորա
ձայնը
կախարդում
է
թովչի
{պէս}.
"
Խաղա՛
աղբիւր
",
նա
երգում
է
.
Եւ
այս
խօսքը
ասած
չասած,
ծուխի
{պէս}
Անյայտացաւ
իմ
աչքիցը
ամէն
բան:
Երթում
եմ
ես...
բայց
ամպի
{պէս}
մի
պատկեր
Հեռուիցը
երեւեցաւ
իմ
աչք
տութեամբ
Ես
աշխարհ
ամեն
`
Իմ
{պէս}
կարծեցի.
Է՛հ,
քարը
ձեր
գլխին
,
ահա՛
դրօշ,
Շուտ
ձի
հեծի՛ր
քաջի
{պէս},
Գնա՛
փրկել
մեր
հայրենիք,
ընկեր։
Գնա՛
մեռիր
դու
քաջի
{պէս},
Թող
չտեսնէ
թշնամին
Քո
թիկո
ճարի
պարսպի
տակ
Կայ
մի
ծակ
ուր
օձի
{պէս}
Կարէ
մտնել
մարդ
միայնակ։
այնպիսի
զարբ
տայ,
Որ
մուկի
{պէս}
Վատիկանի
Մտնէք
ծակերն
ահաբեկ.
գեվար
նաւ
ու
կառքին
Նետի,
ռումբի
{պէս}
վազել.
Ջնջուեցաւ
տարածութիւն.
Սկզբից
մինչեւ
այժմ,
անարգ
մարդու
{պէս},
Շրջում
եմ
անտուն
եւ
միշտ
անկայան
արժառիթը,
այնուամենայնիւ,
այսօր
արեւի
{պէս}
յայտնի
է,
որ
գրուածքի
հոգին,
բոլորովի
դեռ
չգիտես,
թէ
ճշմարտութիւնը
օրացուցի
{պէս},
տարին
մի
անգամ
փոխւում
է.
հարկ
դիպու
իրենք
էլ
հասկացող
երեւին։
Տաճկի
ասածին
{պէս}
՝
իշ
օլսուն։
Երկրորդ
յանցանք.
"
Հիւսի
եր,
բայց
ի՞նչ
առնես.
ամենայն
մարդ
իւր
{պէս}
կը
խօսի,
անհատութիւնը
չէ
կարելի
ոչնչաց
ժողովուրդը
աչքը
այս
եւ
այն
կողմը
ձգածի
{պէս}
պիտոյ
է
տեսանէ
նոր
մատենագրութեան
պատկա
համակարգութիւն
է,
թէեւ
կործանուածների
{պէս}
գլուխներ,
պրակներ
ու
կատեգորիաներ
չուն
ր
դառնալու:
Բայց
ի՛նչ
անես,
որ
Հեգելի
{պէս}
մարդը
փրկութիւն
է
տեսնում
բռնական
ֆրիդր
նց,
եւ
այս
`
1830-31-ին:
Թուրքի
ասածի
{պէս}.
մասգարալըք
փարայ
իլեն
փուլ
իլեն
դէիլ
ւնները,
որոնց
մեք
տանում
ենք
Կալկաթայի
{պէս}
վաճառաշահական
քաղաքում,
բոլորը
այն
հին
րգամիտ,
չափազանց
շողոքորթ
եւ
իւր
տիրոջ
{պէս}
շատ
ժլատ
մարդ
է.
նորա
դռանը
ո՛չ
մի
մու
երի
եւ
եպիսկոպոսների
մէջ
արուսեակ
աստղի
{պէս}
պայծառացած
էր
փայլում։
Մեծիմաստ
Վահ
լով
այս
բոլորը՝
Ղազարը
քաջ
պատերազմողի
{պէս}
զինեց
իրեն,
որ
զօրաւոր
խօսքերով
իր
ոգո
ոգեսիրութեամբ,
մե՛զ
էլ
ձե՛զ
հետ,
ձե՛ր
{պէս}
սնուցին։
Այս
բոլո՛ր
պատճառներով
քե՛զ՝
րը,
որին,
քո
եւ
շա՛տ
ուրիշների
ասածին
{պէս},
փոխանակը
մարդ
չկայ.
իսկ
ա՛յժմ,
նախա
որ
մարմնի
մէջ
եղած
ժամանակ
անմարմինների
{պէս}
ապրելով
հրեղէ՛ն
կառքով
դէպի
հոգեղէն
կեա
ալու
աշխարհում
",
բայց
արհամարհողների
{պէս},
բանի
տեղ
չեն
դնում։
Բայց
մարդ
մարմնի
,
առասպելի
ասածին
համեմատ,
թէ
"
Խո՛զի
{պէս}
հարսին
կպրէ-կարասը
բաղնիք
"։
Իրա՛ւ
որ
,
որ
անում
էին,
սարսափում
էի
Յակովբոսի
{պէս}
ահագին
մարդուց,
որ
աղաղակում
է.
"
թէ
պի՛ղծ
եւ
վատթա՛ր
գործերով
լցուած
մարդոց
{պէս},
որ
իրենց
գերանին
չնայելով,
ուրիշների
որի
համար
հարստահարում
են,
ձեռք
բերածի
{պէս},
այնուհետեւ
ամենին
էլ
արդա՛ր
եւ
անմե՛ղ
էր
Յովհաննին
էլ
նեղացար,
թէ
"
բնաւ
քեզ
{պէս}
մի
մարդու
արժան
չէր
լսել,
թո՛ղ
թէ
ինձ
ծաթով
յեսան
(
սրող
քար)
գնելով՝
թուրի
{պէս}
սրեցին
իրենց
լեզուները
եւ
իժերի
թոյն
կա
։
Եւ
ես,
չկարողանալով
Սաղմոսերգողին
{պէս}
աղօթել,
թէ
"
պահէ՛,
Տէ՛ր,
մեղաւորի
ձ
մի
առողջ
վարդապետի
քարոզութիւն,
եւ
հօր
{պէս}
էլ
պատւում
էին,
եւ
մանաւանդ
է՛լ
աւելի
անում,
եւ՛
իրա՛ւ
որ,
մարգարէի
ասածին
{պէս},
"
ցաւե՛ր
են
յղանում
եւ
անօրէնութի՛ւն
չպէս
մի
հոտած
սատկոցի
մօտ,
մո՛ւնջ
դեւի
{պէս}
պապանձուած։
Եւ
եթէ
Մարդասէրը
գթալով,
նչը
միշտ
ձեռքը
բռնած,
յիմարացած
մարդոց
{պէս}
այս
ու
այն
խօսել։
Իսկ
մեր
երանելի
ուսո
ում
մեզանից
եւ
այն
բոլորը
Դաւթի
սաղմոսի
{պէս}
գիտնալ
էին
հրամայում։
Իսկ
այժմ
լիրբ
եւ
վ,
խաբէական
եպիսկոպոսութիւնքը
մահադեղի
{պէս}
խմեցնելով
սուրբին,
խեղդեցին.
որ
թէ
իր
ամենայն
իրաւունքով
յանձնել
էր
Փարպեցու
{պէս}
մի
մարդու,
որ
այն
ժամանակ,
ինչպէս
վկա
ւմ
է
Թղթի
յառաջաբանը,
"
արուեսակ
աստղի
{պէս}
էր
փայլում
"։
"
Եւ
զիմ
շնորհս
քան
զբազ
հին
լեզուի
չափով,
Աւետիքեան
Հ.
Գաբրիէլի
{պէս}
նոր
լեզուին
ասում
են
"աշխարհաբար"։
Չափե
ծ
լինէր
Պարսից
Դուռը,
անհնար
է,
թէ
նորա
{պէս}
ժրագլուխ
կինը
հանդէս
չունենար
այն
անցքե
է
Մարգարէի
խօսքը,
թէ
մարդը
վայրի
ծաղկի
{պէս}
ծաղկում
է.
փչում
է
նորա
վերայ
քամին,
կարգով
սպասում
է
իւր
սիրականին
եւ
եկածի
{պէս}
կրկնում
է
միեւնոյն
խօսքերը:
Իմ
գլուխը
քի
օգտի
համար,
որպէսզի
նա,
ներս
մտածի
{պէս},
կարդաս
այդ
յայտարարութիւնը,
եւ
ես
տա
որը
քնած
եւ
որը...
իսկ
ինքը
տղամարդի
{պէս}
գինու
թասը
ձեռքին
կանգնած
նոցա
մօտ,
ծա
մ
էր
վշտացածը,
թէ
արժան
չէր
կին
մարդու
{պէս}
ամենայն
բանից
նեղանալ,
միեւնոյն
ժամանա
ուառ
դրութիւնը․
բայց
պ.
Շահբէգի
ասածի
{պէս}
բոլորովին
մարմին
դառնալով,
պարարում
են
ց,
եւ
համարեա
թէ
միասին
աճելով,
եղբօր
{պէս}
վարւում
էին
մինչեւ
այժմ,
թէպէտ
պ.
Շաք
,
հոգի՛ս,
դու
գիտես,
որ
ես
քեզ
հոգուս
{պէս}
սիրում
եմ
եւ
քեզանից
երբեք
մի
բան
ծածկա
ն
ձայնը,
այն
սիրած
աղջիկս,
ուրուականի
{պէս}
երեւում
էր
աչքիս
եւ
անյայտանում
դարձեալ
ցը,
այս
խօսքերը
ասելով,
սկսեց
երեխայի
{պէս}
լալ
եւ
գլուխը
ծեծել
ձեռներով:
Նա
մտածո
միր,
եւ
դոցա
միջնորդութեամբ,
կամեցածի
{պէս},
ժիպակը
փոխարկում
էր
երբեմն
ոսկի
եւ
եր
երը
չորս
բացեց
սիրուն
քուէր
անուն
լսածի
{պէս}:
-
Այն
նորա
քոյրը
չէ,
-
շարունակեց
ի
փոքրիկ
լճակ,
եւ
որի
երեսի
վերայ
սերի
{պէս}
կանգնել
էր
կապտագոյն
կեղեւը,
գրաւեցին
աշխարհը
զարմանայ:
Շամպայն
ասածդ
հեղեղի
{պէս}
կը
թափեմ,
կը
բանամ
քսակիս
բերանը,
թո՛
թեթեւագին
բաներ
են,
այնուամենայնիւ
իմ
{պէս}
մարդու
համար,
ինչպէս
էի
մինչեւ
ներկայ
աւելի
հարկաւոր
չէ,
երանի՜
թէ
ես
եւս
քո
{պէս}
անգէտ
լինէի,
բայց
քո
աղօթքի
պէս
իմ
աղօ
եւս
քո
պէս
անգէտ
լինէի,
բայց
քո
աղօթքի
{պէս}
իմ
աղօթքը
եւս
արժանընդունակ
լինէր:
Մեր
եանքի
արեւը,
որոնք
դուռը
միշտ
բաց
է
իմ
{պէս}
աղքատների
համար.
տօնի,
զատկի,
տալիս
դ
իւր
կարողացածի
կամ
իւր
հասկացողութեան
{պէս}
երգելով,
փոքր
ի
շատէ
հեռացել
են
այդ
եղ
կան
հրէշների
վերայ,
անդատաստան
երեխայի
{պէս}
ուրախացող
պարոնները
ինքեանք
չգիտեն,
թէ
հանդարտ
է
եւ
ոչինչ
չկայ.
մարդ
է
մարդու
{պէս}:
Երեկեան
երեկոյին,
երկինքը
պայծառ
էր
թեթեւ։
Մի
անգամ
տեսայ
Աթենասի
{պէս}
Զրահաւորուած
զինուորի
զէնքով,
դէպի
պատժարան,
Անհոգ
արձակած
սաթի
{պէս}
մազերը,
Արտասուք
թափելով
հեղեղի
նմ
վարձկան
լալականը
ննջեցելու
տունի
տեսածի
{պէս}
սկսանում
է
իւր
ողբը,
այնպէս
եւ
դուք
մե
,
եւ
կերպարանքը,
գլուխը
կախած
ստրուկի
{պէս},
մօտեցաւ
սեղանին:
Դա
մի
ծառայ
էր,
որ
Քեզ
ո՛վ
է
կարգել
հինգ
մանէթ
թոշակ.
քո
{պէս}
ծառան
դեռ
կերած
հացի
համար
եւս
պիտոյ
է
րովին,
գոնէ՛
մի
բարակ
կերպով,
ստրուկի
{պէս}
բան:
Տարակոյս
չկայ,
որ
Մանուշակը
փ
աւեց,
եւ
պառաւները
առաջին
երկու
անգամի
{պէս},
սկսեցին
պտոյտ
գալով
երգել.
Մեզ
մ
վաճառում
էր
իւր
եղբօր
ապրանքը
կամեցածի
{պէս}:
Այսպիսի
անզգամ
կնոջ,
այնպիսի
տխմար
ե
վերայ
եւ
ազգի
մէջ,
պիտոյ
է
մուրացկանի
{պէս}
օտար
աշխարհ
գնային,
օտարի
հողի
վերայ,
ից
եւ
մեկնիչներից,
որ
իւրեանց
կամեցածի
{պէս}
հասկացնում
էին
ժողովրդին
ամենայն
բան,
մի
ազատութիւն,
եթէ
չխլէր
նա
մի
այլ
իւր
{պէս}
մարդկութեան
անդամներից։
Այս
մի
անժխտել
Խաչատուրի
հետ։
Տեսանք
նորա
փախստականի
{պէս}
դուրս
գնալը
Տաճկաստանից
դէպի
Մօրէա՝
իւ
եւում
են
մարդիկ,
որ
մտածում
են
Մխիթարի
{պէս},
բայց
կան
այնպիսիք,
որ
վիճակուած
չլին
աթողիկոսքը
եւ
աբեղայքը
Մովսէս
Խորենացու
{պէս}
մարդուն,
որ
հայրն
էր
մեր
մատենագրութեան
ր
ոտաբոբիկ
վանքից
քշեցին
Ղազար
Փարպեցու
{պէս}
մարդուն,
եւ
իւրեանց
յիմար
ընթացքովը
յու
ի
գրով,
որ
Յիսուսեանք
իւրեանց
կամեցածի
{պէս}
սրբագրել
էին.
մէջի
եղած
գլխաւոր
բաները
ւնենան,
որպէս
զի
կարողանան
կամեցածների
{պէս}
պարեցնել։
Մելեօնումը,
բռնուեցաւ
մ
ը:
Այն
մարդիկը,
որ
անդատաստան
երեխայի
{պէս},
զայրանում
են
տեսանելով
ազգային
որեւէ՛
յառաջադիմութիւն
քարոզել
եւ
անդամալուծի
{պէս}
բեւեռցած
մնալ
մի
կէտի
վերայ:
մնաց
նորա
քահանայութիւնը:
Պօղոսի
{պէս}
հոգեւորք,
եթէ
կան,
թո՛ղ
այս
օրից
չոգա
.
"
Խաչ,
օգնես
ինձ
"
ասելով
շուտով
ջրի
{պէս}
սերտեցի
մինչեւ
վերջի
թերթը.
"
Աշխատողա
ն
գրել,
յայտնի
բան
է,
որ
Գարեգնի
ողբի
{պէս}
կը
լինի,
որ
ո՛չ
բարով
պիտի
ասէր։
Ե
,
պարսիկ,
ռուս
Սարգիս
Բուխարացու
գեօռի
{պէս}
մի
քար
է
ձգել,
բնականաբար
անհնարին
է,
որմունքը,
նոյնպէս
եւ
ուրիշ
շատեր,
մեզ
{պէս},
ոչ
բարով,
գրողների
պահպանութիւնք
կամ
կորցնելով,
ազգին
համար
կը
լինի
չեղածի
{պէս},
իսկ
ինքը՝
ազգը՝
կենդանի,
գրական
լե
ն
գրել,
յայտնի
բան
է,
որ
Գարեգնի
ողբի
{պէս}
կը
լինի,
որ
ոչ
բարով
պիտի
ասէր:
ղ
է
հասնիլ
նորան,
քանի
որ
նա
ուրիշների
{պէս}
իմաստական
դոնկիխոտութեանց
չէ
նուիրել
իր
ի
մէջ
սեպտեմբերի
սկզբում,
սատկած
ձուկի
{պէս}
բերանս
բաց
մնացած,
անհամբեր
սպասում
էի
րաբացի,
ռուս,
Սարգիս
Բուխարացու
գեօռի
{պէս}
մի
քար
է
ձգել,
բնականաբար
անհնար
է,
ո
ւանի
ջուրը
կտրում:
Պէ՛տք
էր
որ
Հեթումի
{պէս}
մարդիկը
խրատ
առնուին
այս
բանից.
մանաւա
մունք
չունենայ,
ընչի՞
կանի,
նա
էլ
քեզ
{պէս}
մի
մարդ:
Բայց
Վայկունը
էլ
առաջ
է
րկա՜ր
ժամանակ
չպիտի
կարողանայ
եւրոպացու
{պէս}
թել
քաշել
շերամի
բօժօժից.
նոյնիսկ
հիւս
ասութիւնը
մեծ
մասով
թուրքի
բաղդասութեան
{պէս}
է.
թուրքի՞ցն
է
մտել,
թէ՞
ինչ
բնական
կ
հեղինակ
իր
սենեկի
մէջ
նստած,
կամեցածի
{պէս}
կարող
է
գրել
եւ
խօսել,
ինչ
ձեւ
ուզէ
գո
բան
չէ,
որ
ով
կամենայ
եւ
երբ,
ուզածին
{պէս}
շինէ,
կերպաւորէ.
դորան
հարկաւոր
է
ժամ
՛,
կարո՛ղ
ես
շինել
նաեւ
նախնեաց
շինածի
{պէս},
բայց՝
լոկ
մարդու
ցոյց
տալու
եւ
հին
ժ
պատսպարէ
իր
անձը
ու
չպաղի
սատկած
ձուկի
{պէս},
քաղցածը
էլ
համին
չի
նայիլ
միայն
թէ
ու
բայց
բորբոքուած
կրակի
վրայ
ջուր
ածելու
{պէս},
նստեցնում
է
օդի
ելեքտրականութեան
գործ
այնքան
կարողացել
է
պահել,
որ
այսօր
մեզ
{պէս}
ազգի
կորած
շուարած
որդիքը
կարողանում
են
երբեմն
արժանայիշատակ
Թաղիադեանցի
ասածի
{պէս},
ես
"
յափսիթերս
եմ
թաթոդնում
"։
Ո՛հ,
արում
հեռուից
`
խօսքով.
Հրացան
իմ
{պէսը}
կուրծքին
ե՞րբ
սեղմեց...
Է՛
ւ
թունկի
օրը
չըխմել
Մեծ
ամօթ
է
ինձ
{պէսին}
։
Գոված
իմ
կեանք,
իմ
ազնիւ
կեանք
հրապարակի
մէջ,
ամօթ
է
մինչեւ
անգամ
իմ
{պէսին}
երգել,
-
պատասխանեց
օրիորդը
մի
փոքր
կա
ի
գլխիցը
շատ
պինդ
է:
Սօսի
խօսքերը
նորա
{պէսին}
ի՞նչ
կ՚ազդէ:
Եւ
իրաւ,
որ
տեսէք,
թէ
ի
ք,
ձեր
ժամանակը
անցաւ,
հերիք
է
որ
ձեր
{պէսների}
անխել
կարծիքները
երեսուն
քառասուն
տարի
եցւոյ,
այլեւ,
որոց
հակամ
իտեալ
իցեն
ի
{պէսպէս}
տեսութիւնս
օտարս
մեզ
եւ
եկեղեցւոյ
մերու
ն
"
եւ
թէ.
"
Մի՛
յուսմունս
օտարոտիս
եւ
{պէսպէսս}
դանդաչիք
",
կամենում
է
խելքիս
նստեցնել
նորդ
կարգելոյն
զգումար
դրամոց
լոկ
առ
՚ի
{պէտիս}
դատաստանական
ծախուց
եւ
վարձոց
օրէնսգիտա
ենէ
Հայոց
Նախիջեւանայ,
որոց
չունէի
ինչ
{պէտս},
որ
եւ
չգիտեմ
ո՞րպիսի
կերպիւ
մատուցեալ
նացորդն
պայմանեալ
ճանապարհական
ծախուց
ի
{պէտս}
գործադրութեան:
Խնդրելով
աներկբայ
լ
ագիր:
՚Ի
գումարէ
յայսմէնէ
400
ռուփին
ի
{պէտս}
գործոյն
Մասեհի
Բաբաջանեան,
իսկ
300
ռու
աբանի,
վճարելով
առ
ժամս
զ300
ռուփիս
՚ի
{պէտս}
թղթոց
եւ
տպագրութեան
նորին,
որպէս
՚ի
վ
րգործութենէ
Այվազովսքւոյ:
Անշուշտ
ի
{պէտս}
գործոյս
մնայ
ինձ
ծախել
աւելի
քան
զերկու
ան:
Այս
ամենայն
գումար
պարտ
՚ի
ծախիլ
ի
{պէտս}
պատրաստութիւն
թղթոց
օրէնսգիտաց
յորոց
պա
սգիտաց
յորոց
պահանջեմ
ես
զգումարսն
եւ
ի
{պէտս}
տպագրութիւն
յայտարարութեանց:
8.
Ս
104,
վասն
ստանալոյ
յինէն
զ350
ռուփիս
ի
{պէտս}
երկուց
փաստաբանաց
յաղագս
գործոյն
Խօջամա
ջնորդ
կացուցելոցն
՚ի
Ջուղա:
Առ
ի՞նչ
{պէտս}
արդեօք
վատնին
եկամուտք
վանացն
մինչ
եւ
դ
առատութեամբ
բաշխէ
Այվազովսքին
-
քանզի
ի
{պէտս}
ազգային
դպրոցաց
գոլ
զմատենիկն
հրատարակէ
մեծի
եւ
զգուշաւոր
քննութեան
եւ
կրկտանաց
{պէտս}
ունին
բանք
զկրօնէ
եւ
զնորին
ստորոգելեաց
,
գոլով
ամենեւին
աղքատ
իւրովքն
հանդերձ
{պէտս}
ունէր
նպաստից,
եւ
առ
այս
ոչ
ոք
այնպէս
իւնս
Յունաց
եւ
Հռոմայեցոց,
այսինքն
է
ի
{պէտս}
պատմաբանական
գիտութեանց,
եւ
ոչ
թե
առ
ի
իտէր
գէթ
ընթեռնուլ,
այլ
այսպիսի
կարծիք
{պէտս}
ունին
մեծամեծ
փաստից
եւ
ապացուցութեանց
ռ
եւս
բազում
հանճարոյ
եւ
իմացականութեան
{պէտս}
ունին
առ
ի
ճանաչել
միայն
զզիարդն
եւ
զոր
Անապատացեալ
միանգամայն
կյանքն
Հայկական
{պէտս}
ունի
շատ
եւ
շատ
մշակութեանց
լոյս
առեալ
գիշերն
խաւար
է,
իսկ
տիւն
լոյս,
առ
մեզ
{պէտս}
ունի
ապացուցութեան՝
լարեալ
թերեւս
զկար
աղկացուցանէ
զ4600
վերսս,
առ
որ
անշուշտ
{պէտք}
են
դրամոց
իբրեւ
400
մանէթ
արծաթ,
այլ
ե
լծոյ
տակը
ծնգի
եւ
տառապի։
Մինչեւ
ե՞րբ
{պէտք}
է
նախատանաց,
բամբասանաց
եւ
զրպարտութեա
ան
լաւ
կամ
վատ
կողմից,
եւ
քո
պէս
մարդը
{պէտք}
է
ուրախանայ
եւ
շնորհակալութիւն
մատուցան
դպէս
է
հարկաւոր։
Վաղուց
այդպիսի
մարդիկ
{պէտք}
էին
մեր
ազգին...
Մեր
ազգին
հարկաւ
շուտով՝
չլինելով
հնարք
պահպանութեան:
{Պէտք}
էր
մի
փոքր
աւելի
շրջանկատ
լինել
այսպիսի
ւթեանցը
մտիկ
ընելու
գլուխ
ունինք:
Մեզի
{պէտք}
եղածն
ու
ազգային
իրաւունքնիս
այն
է,
որ
ւ
մեկդի
ձգենք....
Երկայն
բարակ
մտածել
{պէտք}
չէ.
համախո՛հք,
գրէ՛ք,
քահանաներն
ալ
ետ,
զարհուրելի
է:
Երբ
տէրութիւնը
{պէտք}
ունի,
երբ
պատերազմ
ունի,
շատ
անգամ
իւ
օսակիցը
վայրկեան
մի
շփոթեցաւ
եւ,
իրաւը
{պէտք}
է
ասել,
խղճի
խայթ
եւս
զգաց,
ազնուաբար
,
իսկ
ես,
որ
ոչինչ
ունիմ,
ինձ
ապրուստ
{պէտք}
չէ՞.
իմ
ժառանգները
եւ
իմ
սերունդը,
որ
ագունդին
բաժանում
է
իւր
ձեռագործքը,
որ
{պէտք}
ունի
միլիոնաւոր
ձեռքերի,
ի՛նչպէս
ուրեմ
այն
աւելի
շատ
պարտական
տէրութիւնքը,
որ
{պէտք}
է
եւ
աւելի
շատ
նեղութեան
մէջ
լինէին,
ք
քանզի
աղքատութիւն
կայ
մէջտեղում,
քանզի
{պէտք}
կայ,
քանզի
հացի
խնդիրը
ամեն
րոպէ
բաղխո
է
ինձ,
իմ
կենդանութիւնը
պահելու
համար
{պէտք}
եղած
կարիքը
կամ
նորանց
լցնելու
հնարները
.
ասում
ենք
եւ
վերջացնում,
այլ
ինչ
որ
{պէտք}
է,
առանց
ամենեւին
քաշուելու,
իսկական
գուեցի
Արարածոց
տէր,
իշխան:
Ինչի՞ս
են
{պէտք}
ինձ
պսակք,
Լուսապաճոյճ,
օդային,
Է՞ր
միթէ
Ցոլքն
այն
կրել
կրծքիդ
տակ.
Եւ
ո՞վ
{պէտք}
է
քեզ
հոգար,
Ո՞ւր
էակն
այն
ընդունակ,
դ
վրայ
աշխարհ
զարմանայ։
Ինչո՞ւդ
է
{պէտք}
գրել
կարդալ՝
որ
մէկ
փողի
չի
արժէր,
քացի
լոկ.
Պատճառ
`
ուղիղը
խօսելից
յետո
{Պէտք}
է
սպասել
դառնալու
մերկ,
բոկ:
ՖԻԶ
երբերեանի)
Գարնան
վարդը
ինձի
{պէտք}
չէ,
Եթէ
անուշ
հոտ
չունի.
Սո
ւկն
իսկ
յարգ
չունի։
Ինչի՞ս
է
{պէտք}
մանկութիւնըս,
Եթէ
միայն
հազար
ցաւ
Որ
այս
աշխարհըս
երկու
Ունի
դռներ.
{պէտք}
եղածին
Մտնելու
եւ
դուրս
գալու,
Մանճ
էիր
ձեռիս
տակին,
Դու
{պէտք}
է
գաս,
ֆըշշ
անես
Ամէն
օր
իմ
ականջ
մարմինը:
Հոգու
համար
ուսում
{պէտք}
չէ,
Ո՛ր
սուրբերը
ուսեալ
էին.
չքանալ
վայրապար:
Ա՛ռ
նորան
յետ,
ինձ
{պէտք}
չէ,
Տո՛ւր
ուրիշի,
ում
կամիս.
Քեզ
մի
Գետնափո՜ր
այն
բեմի
տակ՝
Սողալով
{պէտք}
է
մտնել,
Կամ
անթափանձ
խաւարում,
ն]
տենդը
տակաւին
կայ,
թէեւ
խիստ
թոյլ,
{պէտք}
է
բաղնիս
ընդունել:
27-28
idem
28-ին
ուրիշ
խօսքերով,
ասել
է
մեռանք,
մի՞թէ
{պէտք}
չէր
մի
փոքր
կեանքի
վերայ
եւս
մտածել.
իրների
վերաբերութեամբ
այսպէս
կամ
այնպէս
{պէտք}
չէր,
այս
անօգուտ
է,
միւսը
զուր
է
եւ
ա
եր.
պատճառ,
իրենց
հրատարակութիւնը
այս
{պէտք}
չեղած,
կամ
անօգուտ,
կամ
զուր
բաները
ա
,
չունէր
այն
յատկութիւնքը,
որ
անշուշտ
{պէտք}
էին
հիմնաւոր
եւ
կանոնաւոր
կերպով
ամեն
բ
ութիւնը,
որ
երեւում
է
որպէս
դոգմա:
Չէ
{պէտք}
մոռնալ,
որ
մինչեւ
այժմ
մարդու
արած
յառ
,
ես
այսչափ
միայն
գիտեմ,
որ
կորցուածը
{պէտք}
է
փնտրել,
երբ
որ
այդ
բոլորը
ձեռք
գայ,
ի
մարդը
թող
հոգայ
եւ
ստեղծէ
ինչ
որ
իրեն
{պէտք}
է.
ես
ինչ
իմանամ,
թէ
ինչպէս
կը
լինի
մ
ս
կարող
գործ
դնել,
օգուտը
ինչ
է:
Բայց
{պէտք}
չէ
մոռանալ,
որ
գերմանական
չոր
գաղափարի
ամու
հետ
կարող
է
զարկուիլ,
ուրիշ
ոչինչ
{պէտք},
ոչինչ
յարաբերութիւնք,
ոչինչ
վիճակ
չէ
նչ
բան
որ
ուզում
էր
կեանքը
շարունակել,
{պէտք}
էր
որ
աւելի
երկար
ապրէր[12],
Օգոստոս
այսօր
մի
վայրենի
մարդ,
քաղաքակրթուելով
{պէտք}
չունի
շոգենաւին
հասնելու
համար
կոտրած
ծ
րանքը
ամէնից
շուտ
հասանելով
Հնդկաստան,
{պէտք}
է
որ
մեք
եւս
ամէնից
շատ
օգուտ
քաղենք:
ռնում:
Ո՛չ.
նեղութեանը
մեծահոգութեամբ
{պէտք}
է
յաղթել:
Այնտեղ
վարում
էինք
մի
պարզ
կ
պով:
Նորա
հետ
եմ
ծնուել,
նորա
հետ
եւս
{պէտք}
է
թաղվիմ
միեւնոյն
գերեզմանի
մէջ:
Իմ
կր
յիշատակարանների
մէջ
(
նոցայ
հետ
միասին
{պէտք}
է
յաւէրժանայ
եւ
իմս):
Ցոյց
տուր
մարդկ
արեց
մի
մետաքսի
գործարան,
որի
արդիւնքը
{պէտք}
է
գործ
դրուէին
Յիսուսեան
աբեղաների
կարգ
,
նորա
համար
մի
շատ
հարկաւոր
բան:
Նոքա
{պէտք}
է
լաւ
մտածէին,
որ
նոցայ
ազգութեան
եւ
կ
խ:
Այսպիսի
գործարանում
ծառայող
անձինքը
{պէտք}
է
լինէին
լուսաւորեալ,
անփառասէր,
եւ
ա
,
եւ
այդպէս
օգուտ
տառաջացնելու
համար,
{պէտք}
է,
որ
ամէն
մարդ
իւր
պաշտօնը
քաջ
ճանաչէ
մեծ
խորհրդի
սպասաւորելով:
Այն
ժամանակը
{պէտք}
է
արդիւնաւոր
լինէր
գործարանը
եւ
ցոյց
տա
ավարն
էր,
որ
իւր
անվայել
գործերի
համար
{պէտք}
է
զրկուէր
իւր
պաշտօնից:
Առաջին
տհաճութ
ձգելու
վերակացուն:
Բանը
հասաւ
պապին.
{պէտք}
է
իմանալ,
որ
պապի
սիրելի
կարդինալն
եւս
տութեան
եւ
ժողովրդի
միաբան
ընտրութեան,
{պէտք}
է
յաւիտենական
նախատինք
լինէր
նորան
եւ
պ
անութեանը
եւ
գուշակելով
այն
չարիքը,
որ
{պէտք}
է
իւրեանց
հասանէին
նորա
ներգործութեամբ
ասածներին,
եւ
դատել
այն
հետեւանքը,
որ
{պէտք}
է
չառաջանային
դոցայ
թիւր
ուղղութեամբ:
ռը
ընծայելով
նորան.
բայց
ճշմարտութեամբ
{պէտք}
է
ասած,
նոքա
երբեք
ուշադիր
չէին
նորա
ս
ի
կամ
շատ
անզգայ,
կամ
շատ
անհմուտ
մարդ
{պէտք}
է
եղած
լինի.
թէ
ի՞նչ
բանումն
է
երեւում
նորա
ընտրութեանը
եւ
նորան
չէր
սիրում,
{պէտք}
է
որ
այդ
գործը
յանձն
չառնուր,
թէպէտեւ
անից:
Իսկ
յանձն
առնելուց
յետոյ,
նորան
{պէտք}
չէ՞ր
այսպիսի
անարգ
ճանապարհներով
աշխատե
ւն
վերայ
իբրեւ
հասարակաց
հայր
լինելով,
{պէտք}
է
իւր
հայրագութ
սիրով,
արժանաւոր
գնացք
յնտեղ
մեծ
կշիռ
եւ
տեղիք
կարդինալի
մօտ,
{պէտք}
է
ազգի
հարկաւորութիւնքը
ուշադրութեան
տա
ապա
քահանայապետի
կենդանութեան
ժամանակը
{պէտք}
չէր
այնքան
չափազանցօրէն
գովել
նորան
թէ
ով
նորա
ծածուկ
եւ
յայտնի
գործերը,
միշտ
{պէտք}
է
հեռի
փախչէր
նորանից,
եւ
այդ
մեծ
պաշտ
էական
ժողովրդին
առակ
նշաւակի
է
դարձած,
{պէտք}
է
աշխատէր
այն
կեղտ
անունը
իւր
վերայից
ք
նապատը
գտար
քեզ
ապաստանարան,
այժմ
ու՞ր
{պէտք}
է
ապաւինիս
քո
անիրաւ
եւ
անհամար
հալածիչ
է
կային
դորայ
մէջ
այնպիսի
սկզբունք,
որ
{պէտք}
էր
արմատախիլ
առնել
իւր
սրտից,
որ
բարոյ
չէր
կարող
ուղղել:
Կարդինալի
ասութեամբ
{պէտք}
է,
որ
սա
շատ
երեւելի
վարպետ
լինէր,
թէ
րէր
իւր
սրտի
մէջ,
որպէս
մի
մարդ,
որին
{պէտք}
էր
ցոյց
տար
իւր
կշռի
ծանրութիւնը:
Երկր
անը,
այդպիսի
մարդիկ
միշտ
վնասակար
են.
{պէտք}
է
լաւ
հասկացած:
Սոքա
առաւել
լաւ
մարդիկ
բարեբախտութեան
վերայ
մտածողներին:
Դու
{պէտք}
է
մինչեւ
այն
օրը
հառաչես,
մինչեւ
քո
ան
հնչիւն
բառեր,
որ,
ինչպէս
կարծում
եմ,
{պէտք}
է
կարդինալի,
հոգատարների,
վերակացուի
ութիւնը
այն
միջոցին
հասկանալ.
բայց
ինձ
{պէտք}
էր
իսկոյն
ոտքդ
ընկնել,
արտասուքով
աղաչ
,
թէ
որոնք
որ
լաւ
գիտեն,
Դաւթի
սաղմոսը
{պէտք}
է
միայն
ժամի
միջոցին
անսխալ
իմանալ
եւ
ո
բովանդակութիւնը։
Յառաջաբանը
կարդացողքը
{պէտք}
չէ՛,
որ
հակասութիւն
համարեն
նորա
մէջ
հ
եւ
թարգմանութեան
գործակից
լինելու
համար
{պէտք}
էր,
որ
նա
Յունարէն
իմանար,
եւ
գիտենք
եծ
Թարգմանչաց
աշակերտ
եղած
լինէր։
Բայց
{պէտք}
չէ
մոռանալ,
որ
Խորենացին,
Կորիւնը
եւ
տի,
եթէ
հիմնուինք
քեռի
խօսքի
վրայ,
եւ
{պէտք}
է
հիմնուել,
ուրեմն
Ձուիկն
էլ,
Անոյշ-Վ
ռայքը
պիտի
հասկանալ.
կամ
թէ
նորա
ի
տեղ
{պէտք}
է
նոցա՞
կարդալ
եւ
բոլոր
յիշուած
սրբերին
վները։
Մեզ
թւում
է,
թէ
այս
բանի
մասին
{պէտք}
էր
հոգ
տանել.
պատճառ,
մե՛րն
էլ,
նոցա
ան
չէ։
Այս
բաների
մանրամասն
քննութիւնը
{պէտք}
է
պահանջել
գալոց
քերականութիւնից
նոր
լե
են
նոցա
լեզուն։
Սոցանից
մինը
{պէտք}
է
որ
տպագրութեան
սխալ
լինի։
Այ
աբերութիւն
չունի,
բայց
եւ
այնպէս
այսքան
{պէտք}
է
ծանօթացնել,
որ
նա
իր
մի
քանի
վերջաւոր
ինք,
ինչ
որ
մնացել
էր
նորանից։
Անշուշտ,
{պէտք}
է
կարծել,
որ
դոքա
եւս
կորած
անհետացած
ե
ուական
Մերհուժանի
կամ
Մեհրուժանի
անունը
{պէտք}
չէ
շփոթել
Արծրունեաց
տանից
դուրս
եկած
ո
անունը
էլ
ոչ
ոք
չէ
տալիս
իր
զաւակներին։
{Պէտք}
չէ
մոռանալ,
որ
այդ
անուններով
շատ
ընտիր
.
մեզ
հարկաւոր
չէ.
նորա
խունկ
ու
մոմը
{պէտք}
չէ,
միայն
թէ
մեր
եկեղեցին
թող
չգայ:
Ե
չպէս
պաշտում
է
Լուսաւորչի
լոյս
հաւատը,
{պէտք}
է
աշխատենք,
որ
այդ
հաւատը
ամուր
եւ
անխ
ի
տանենք
այստեղից․
մի
չոր
հոգի
ունինք,
{պէտք}
է
աշխատել,
որ
դժոխքի
բաժին
չլինի
մեր
խ
բան,
եթէ
մկրտութիւն
կամ
մի
այլ
հոգեւոր
{պէտք}
կատարուի
նոցա
տանը,
նոյնպէս
չեն
մոռանո
"
մա՛րդ,
մէք
աղջիկ
ունինք
հարս
տալու,
{պէտք}
է
նորա
համար
պատրաստութիւն
տեսանել
":
իտասարդ
մարդերի
հետ
խօսելը:
Ո՜հ,
ե՞րբ
{պէտք}
է
վերանայ
այս
կեղտը,
որ
մի
թեթեւ
կերպո
այրս
չվախճանէր,
բայց
այս
տարի
անպատճառ
{պէտք}
է
գնալ,
ուխտ
դնել
եւ
չկատարելը
յաջողու
ծ
վկայ
է,
որ
խաբեբայ
չեմ:
-
Երդում
{պէտք}
չէ,
-
ասաց
Մանուշակը,
-
ա՛ռ
այս
տասն
կո
երկայն
է:
Բայց
սատանայական,
այսօր
{պէտք}
էր
որ
ուշանար
այդքան,
մինչ
հարկաւորութ
,
նորա
ինչ
լինելը,
նորա
կազմուածքը
քեզ
{պէտք}
չէ
եւ
հանդէս
չունի
մեր
խօսակցութեան
մէջ
նով:
-
Կախարդական
գաւազանո՞վ.
գաւազան
{պէտք}
չէ
մարդկութեանը,
նա
գազան
չէ,
այլ
սէր
տեսանելով
այս
սպիտակ
բանը,
անտարակոյս
{պէտք}
է,
որ
նախիջեւանցոց
սովորութենով
կարծած
տճառ,
նորանից
լաւ
բան
դուրս
չէ
գալիս:
{Պէտք}
է
ասես,
թէ
նորա
ցեղը
շատ
խելօք
չեն,
ե
եւ
ինչի՞դ
է
հարկաւոր
կնոջ
խելքը,
մարդը
{պէտք}
է
որ
խելօք
լինի,
եւ
պէտք
չէ,
որ
կինը
խելքը,
մարդը
պէտք
է
որ
խելօք
լինի,
եւ
{պէտք}
չէ,
որ
կինը
իւր
սեփական
խելքը
ունենայ
ունենայ,
նորա
խելքը
մարդն
է,
եւ
մարդը
{պէտք}
է
կառավարէ
իւր
կնոջը:
Վարդ-խաթունի
եալ
ի
Մոսկվա,
յամի
1853:
Ուստի
եւ
ո՛չ
{պէտք}
ինչ
ծանօթաբանութեան
զառնէն՝
որոյ
մտաց
իւն
Հայոց,
[գիրք
Գ],
գլուխ
68:
Զի՞նչ
{պէտք}
որոնելոյ
զյարգող
ուսման
Ծերունւոյս,
եթ
ին
հայկական
սեպհական
լեզուախօսութեամբ,
{պէտք}
գոն
հայկական
նորախօս
մատենից,
յորս
աւա
մեզանից:
Փառք
նախախնամութեանը,
ինչո՞ւ
{պէտք}
էր
յուսահատուէինք.
այն
գաւազանի
երկիւղ
եւ
սկսեց
քարոզել,
թէ
ապագայ
պատրիարքը
{պէտք}
է
ընտրուի
բացառապէս
Երուսաղէմի
վանականն
ռուս
կառավարութեան
ընդհանուր
շահը.
նա
{պէտք}
է
իմանար,
որ
Երուսաղէմի
վանքը
պատկանու
ար:
Ալի
փաշայի
ասելով,
վերաքննութիւնը
{պէտք}
է
սահմանափակուէր
ուղղումներ
մտցնելու
այ
,
ըստ
նոր
Կանոնադրութեան,
նոյն
ժողովը
{պէտք}
է
բաղկանայ
տասներկու
անդամից,
որոնցից
վ,
չէ
կարդում
վում
է,
այլ՝
ուում
է։
{Պէտք}
չէր
գործ
դնել
այս
ձեւը,
եթէ
հարկ
չկայ
ն,
այն
ժամանակ
բայական
վերջաւորութիւնը
{պէտք}
չէր,
որ
իբրեւ
առանձին
առնված
էական
բայ
ոչ
բարով,
քերականութիւն
են
դաս
տուել։
{Պէտք}
չէ՞,
որ
մտածեն,
թէ
չէ
կարելի
գրել
գոր
թիւն
տալ
բառին,
սահմանական
եղանակում,
{պէտք}
է
որ
նա
կպչի
նոյնպէս
ում
մասնիկի
հետ։
եւիցէ
հեղինակ,
մի
բան
գրելու
ժամանակ,
{պէտք}
է
նայի,
որ
իր
ձեւը
եւ
ոճը
հարթութիւն
ո
կ
միավանկ
կամ
քիչ
վանկով
բառերում
իսպառ
{պէտք}
է
հեռանալ
հին
սեռականներից,
որովհետեւ
կամ
այդ
բառը,
բայց
միշտ՝
խնայելով
եւ
{պէտք}
եղածից
աւելի
չառնելով։
Մենք
ասացինք,
եղ,
նաեւ
շատ
փոքր
հասարակութեանց
մէջ։
{Պէտք}
է
այդ
բոլորից
էլ
օգուտ
քաղել
խնամով
եւ
ղ
է
կանգնում
նորա
սրտին
"
(
եր.
26):
{Պէտք}
չէ
նոյնպէս
մոռանալ,
որ
եւրոպական
մայրա
տեսակ
բաները,
մեր
կարծիքով
զգուշութեան
{պէտք}
ունին.
եւ
հեղինակը
հանդէս
հանելով
մի
ն
ատէ
տեղեկութիւն
տալ
ազգին
նորայ
մասին,
{պէտք}
էր,
որ
մենք
աչքի
տակ
առնուինք
բնութեան
այնը
`
որոտ:
Բայց
այժմ
այս
վերջինը
մեզ
{պէտք}
չէ.
մեզ
հարկաւոր
է
միաւորութիւնը
ամպի
յդ
գիրքը,
բայց
էլ
մի
քանի
տեղ
կան,
որ
{պէտք}
ունէին
աւելի
պարզաբանութեան
եւ
ծանօթաբա
կան
շահասիրութեան:
Բայց,
առանց
լսելու
{պէտք}
չէ
դատապարտել
մի
հեղինակ,
որ
չի
դիպչու
ւթիւնը
եւ
մենամարտութիւնը
կարծեմ
մնացած
{պէտք}
է
լինի
մեր
նախնի
թագաւորների
ժամանակից
ուելի
փիլիսոփայքը
մի՞թէ
այս
էլ
չգիտեն:
{Պէտք}
չէ
մոռնալ,
որ
այս
մարդիկը,
որոնց
անու
եցինք:
Այս
տեսակ
հոգեբանական
երեւոյթքը
{պէտք}
է,
որ
ամէն
մարդ
իր
մտքով
ու
սրտով
հասկ
լաւն
էլ
խիաթի
կը
քաշենք,
է՜հ,
մի
բանի
{պէտք}
կը
գայ
էլի
",
-
ասում
է
Վարդիթերը
Անոյշ
մարդը
ինչ
բանից
որ
ուզում
է
օգուտ
քաղել
{պէտք}
է,
որ
այդ
բանը
լաւ
սորուի.
այլապէս,
ի
է
թէ
երկնքից
չէ
կարող
ուսանիլ.
մարդը
{պէտք}
է
տեսնէ,
լսէ,
եւ
դոցա
օգուտը
ճանաչէ,
սպէս
է
ասում,
ես
նորան
չնմանելու
համար
{պէտք}
է,
որ
գործ
չդնեմ
այդ
ձեւը,
ասել
մենք
մէջ,
եւ
որովհետեւ
այդպէս
է,
ուրեմն
եւ
{պէտք}
է
հին
ձեւի
տակ
շարել
եւ
կապակցել,
թէեւ
ում
է
Մարինոսի
չար
աչքից.
դորա
ճարն
էլ
{Պէտքականենց}
Համազին
երթալ
"
օխտը
ձիու
մուննաթ
"
անե
,
նորա
հասկացողութեանը
աղբիւրքը,
նորա
{պէտքերը}:
Այդ
կեանքի
բարւոքելը
է
ամենամեծ
եւ
ճշ
,
մարդկութեան
կեանքի
երեւոյթքը,
գտի՛ր
{պէտքերը},
ճանչցիր
պէտքերը
լցնելու
հնարները
եւ
կ
նքի
երեւոյթքը,
գտի՛ր
պէտքերը,
ճանչցիր
{պէտքերը}
լցնելու
հնարները
եւ
կը
դառնաս
փիլիսոփայ
այն
ժամանակ,
եթէ
ուսանենք
այն
ժամանակի
{պէտքերը}
եւ
շրջապատող
աշխարհի
հասկացողութեանը
գո
ով,
կարողանում
էի
հոգալ
եւ՛
վատնողների
{պէտքերը},
եւ՛
վանքի
պաշարը։
Բայց
դո՛ւ,
Տէր
եցկութիւնը,
որովհետեւ
կեանք
չկայ,
եթէ
{պէտքերը}
չհոգացուին։
Ցրտի
տակ
ընկած
մերկ
մարդը
,
իսկ
երբ
մարդը
հոգացել
էր
բոլոր
էական
{պէտքերը},
երբ
այդ
բոլոր
ասում
ենք
հոգալով
ապահո
այնուամենայնիւ
այսօրուայ
օրս
մեր
բոլոր
{պէտքերը}
նա
է
հոգում
մեզ
համար,
իսկ
հին
լեզուն
ցկութեան
սիրահարուելով,
իրական
աշխարհի
{պէտքերը},
այո՛,
եւ
իր
մարդկային
կոչումը
ուրանա
ւմ:
Ձեր
սակաւաթիւ
լինելը,
համեմատելով
{պէտքերի}
շատութեան,
թո՛ղ
չվհատեցնէ
ձեզ.
այն
մա
վերաբերութիւն
չունինք:
Էական
եւ
իրական
{պէտքերի}
մէջ
տեսնում
ենք
նորա
կեանքը,
կեանքի
պա
րհի
վրայ
ամէն
վայրկեան
զարկւում
է
անթիւ
{պէտքերի},
անհամար
յարաբերութեանց
եւ
վիճակների
հ
մ
ինձ,
եւ
երբեմն
իմ
աւելորդներից
վանքի
{պէտքերի}
համար
էր
գործ
դրւում։
Իսկ
Աղուանստանից
զում
էր
մէկը
ձեռք
բերել,
այն
եւս
վանքի
{պէտքերի}
վրայ
էի
ծախում։
Կերակուրներ
եփել
սորվա
մէկ
դրամ
վրաս
անցուցած
չեմ,
եւ
ո՛չ
իմ
{պէտքերի}
համար
ում
եւ
իցէ
տուած,
եւ
այս
բանը
գի
եր
էլ
ներս
առնուլ,
ամենօրուայ
կեանքի,
{պէտքերի}
եւ
հասկացողութեանց
որպէս
յայտարար,
ինչ
ւ
ամբողջ
շինուածքը
պիտի
կազմեն,
իրական
{պէտքերի}
յարմար,
նոր
ճարտարապետութեան
կանոնների
սը։
Հնութեան
աւտօրիտէտը
ժամանակի
եւ
{պէտքերի}
իրաւունքը
յափշտակելու
չափ
ուժ
չունի։
Մ
մեր
հոգու
գեղասիրութեան
քաղցը,
բայց
ոչ
{պէտքերի}
քաղցը,
եւ
ամեն
բանից
առաջ
եթէ
մենք
պէտ
ն,
որովհետեւ
շատ
այդպիսիների
գաղափարքը
{պէտքերի}
հետ
միասին
կորած
են
եւ
չկան
ներկայ
Հայի
ու
ոճերը,
որպէս
ներկայ
գաղափարների
եւ
{պէտքերի}
յայտարար,
որ
հնումը
չկան։
Եւ
ինչո՞վ
կ
օգտակար
եւ
յարմար
են
քո
ազգի
կեանքին
եւ
{պէտքերին},
ապա
ուրեմն
աշխատիր,
որ
այդ
ճշմարտութ
ը
այն
է,
որ
շինուածքը
ծառայէ
քո
իրական
{պէտքերին},
ապա
ուրեմն
պիտի
յարմարուին
միմեանց
հե
այում
է
մարդու
բովանդակ
կեանքին,
բոլոր
{պէտքերին}
միահամուռ,
եւ
ոչ
մասնաւորապէս
այս
կամ
տ,
որ
ընկերական
կեանքում
չեն
կարող
մեր
{պէտքերին}
ծառայել։
Միմիայն
նայելով
նոցա
սառը
եւ
մար
քեզ
հաց
չեն
տալիս,
ո՛րը
կարող
է
քո
{պէտքերին}
ծառայել,
Բենվենուտտօ
Չելլինու
մետալիոն
ւն
տիկինները
կը
կենդանանա՞ն,
որ
գան
իմ
{պէտքերին}
ծառայեն։
Իսկ
թէ
առասպելի
մէջ,
Շամիրամ
մշակուի
ինքնուրոյնաբար։
Թող
ներկայ
մեր
{պէտքերին}
անհրաժեշտ
ընդունակութիւնը
եւ
ձգականութի
թիւնը
`
idéal,
եւ
նորա
էական
եւ
իրական
{պէտքերից}
աւելի,
ուրիշ
բանի
հետ
վերաբերութիւն
չո
,
որովհետեւ
ներկայ
հայեացքով
եւ
ներկայ
{պէտքէրին}
նայելով,
Նէապօլսի
եւ
Պօրտիչիու
տները
ա
ս
եկած
ածուխը
եւ
Անգլիոյ
տարեկան
ածուխի
{պէտքը},
եւ
գտանելով,
որ
հարիւր
երեսուն
տարու
ամ
եսաւուլ,
որ
գալիս
ա
բա
նրան
հաց
չի՞
{պէտքը},
պատիւ
չի՞
պէտքը,
հաւի
միս
չի՞
պէտքը
լիս
ա
բա
նրան
հաց
չի՞
պէտքը,
պատիւ
չի՞
{պէտքը},
հաւի
միս
չի՞
պէտքը,
գառը,
գինի,
ար
պէտքը,
պատիւ
չի՞
պէտքը,
հաւի
միս
չի՞
{պէտքը},
գառը,
գինի,
արաղ
չի՞
պէտքը,
դու
քո
միս
չի՞
պէտքը,
գառը,
գինի,
արաղ
չի՞
{պէտքը},
դու
քու
երեխին,
որ
մի
կապայ
ես
կարու
լանդիու
կամ
Լաբրադօրի
մէջ։
Պարզ
է,
թէ
{պէտքը}
նախընտիր
է,
քան
թէ
գեղեցկութիւնը,
որո
երի
քաղցը,
եւ
ամեն
բանից
առաջ
եթէ
մենք
{պէտքի}
քաղցը
չկշտացնենք,
մեր
գոյութեան
հաւասա
ւելուցս
յետոյ
ընկայ
այս
ու
այն
տեղ՝
իմ
{պէտքս}
եւ
կարօտութիւնս
առանձնապէս
հոգալով.
սա
եւ
Նավարրայի,
թագաւոր
Բէարնա,
առաջին
{Պէր}
Ֆրանսիայի,
ընդդիմանում
է
Հռովմի
պապ
ան
մի
չարագործութիւն
յանձնում
է
Ֆրանսիային
{Պէրերի}
դատաստանին,
որոնց
գլուխը
ինքն
է։
Ինչ
3.
"
Եւ
բանակեցաւ
Իսրայէլ
'ի
Սատտիմ
եւ
{պըղծեցաւ}
պոռնկել
ընդ
դստերսն
Մովաբու։
Եւ
կոչեցի
բա՛ս
ո՞վ
արաւ
աշկարայ,
Իմ
եարն
ինձ
եար
{պըտի},
-
ձեռումը
ֆանար
պրտի,
Իմ
եարի
կաննած
Իմ
եարի
կաննած
տեղըն,
-
մէկ
չինարի
ծառ
{պըտի}:
Ա՛յ
տղայ,
դու
հազար
ըլնիս,
-
իմ
ախպ
բաց
եւ
ծնկաչոք
կարդալ
մի
արհամարհելի
եւ
{պժգալի}
երդմնագիր,
-բոլորովի՜ն
արժանի
նորա
շա
է
այն
սո՛ւտ
կարծողքը։
Եւ
ուտող
խմող
եւ
{պի՛ղծ}
մարդիկ
քա՛ղցր
ախորժանքով
ընդունում
էին
ա
քամակից,
թէ
"
ո՛վ
որ
պոռնի՛կ
է,
կամ
{պի՛ղծ},
կամ
ագա՛հ,
որ
է
կռապաշտ,
ժառանգութի
եալ
չէի
յանդգնեցնում
ինձ
վարդապետելու,
{պի՛ղծ}
եւ
վատթա՛ր
գործերով
լցուած
մարդոց
պէս,
Դարձեալ
ասում
էին,
թէ
"
մէկ
խօսքով
{պի՛ղծ}
եւ
չարագործ
մարդ
է.
վանք
ունի
այնտեղ
Ղ
,
մինչ
անարգ
մահու
սիւն,
Պիտի
գոռամ,
{պի՛տ}
կրկնեմ,
անդադար,
ազատութի՛ւն:
Կոմս
Է
ասդայ
եւ
իւր
քոյր
Լէնչի,
հանդերձ
կնքով
{պիաթօյ}
Օրէսթոս
եւս
Լամաթ.
սոցա
գինն
Եալջիս
քա
թուրքական
կառավարությունից՝
4800
արծաթ
{պիաստր}:
Այդ
կառավարությունները
կարծում
են,
ո
ան
թէ
հարաւային
Ֆրանսիայի
կամ
Իտալիոյ
(
{Պիեմոնտ}
)
մէջ
քաշուած
թելը,
բայց
այդպիսի
դիպու
էր
բառ
առ
բառ
օրինակել
Բեռնարդէն
դը
Սան-{Պիեռի}
"
Պաւլոս
եւ
Վիրգինէն
",
քան
թէ
նոյն
բա
ս
եւ
Վիրգինէ
"
անունով
Բեռնարդէն
դը
Սան-{Պիեռի}
գործը,
"
Փելիքս
եւ
Պաւլինէի
"
մէջ
պիտի
ն
օրից,
երբ
Գալիլեյը
իր
գնդակները
ձգեց
{Պիզայի}
թէք
զանգատնից
դէպի
վայր,
այն
օրից,
եր
սիսափայլ
",
1858
թ.
ԱՂՔԱՏ
ԿԻՆ
(
{Պիէր}
Ժան
Բերանժէ)
Ցուրտը
փչեց.
ձմեռ
ազմած
մեր
մատենագրութեան
հարստութիւնը,
{Պիլուարդի}
Աստուածաբանութեան
հատորները,
տրամաբանո
ակով
օդընտելացնել
Փոքր
Ասիայի
գխտորաբեր
{պիծակ}
(
opeхотворка)
միջատը.
նրա
լավագույնը
,
ուր,
ինչպէս
Աւետարանիչը
վկայո՛ւմ
է,
{Պիղատոսը}
ճանաչելով,
թէ
նախանձի
պատճառով
մատնեցի
վաճառականութիւն
ասացեալը
դրականապէս
մի
{պիղծ}
բան
է,
որ
անպատճառ
պիտոյ
է
հիմնուած
լի
ուիլակ
թագաւորի
հրամանով),
ոմանք՝
մի
{պիղծ}
թագաւորի
ձեռքով
թունաւորուելով,
ոմանք
նկան
փշրուած...
Թէեւ
այսօր
{պիղծ}
բերաններ
Ոմանք,
դարձեալ
քո
ընդդէ
։
Ծերունի
մարդու...
այս
իմ
{պիղծ}
ձեռներ
Թաթաւեց
արեամբ
այս
չոքած
ըն
երայ
եւ
հարկադրել
եկեղեցական
ճանաչել
մի
{պիղծ}
էակ,
որ
կորուսանում
է
իւր
սոսկ
մարդ
կո
ւնը,
նախ
որ
երկար
է,
երկրորդ,
որ
շատ
{պիղծ}
բան։
Կամեցողը
թող
կարդայ,
Երկր.
Թագ
3)։
§
54.
"
Ամենայն
պոռնիկ,
կամ
{պիղծ},
կամ
ագահ,
որ
է
կռապարիշտ
ոչ
ունի
ժառ
ւթեան
եւ
սիմոնականութեան,
այն
աղտեղի
եւ
{պիղծ}
ախտի,
պղտոր
եւ
անմխիթար
աղբիւրը։
Երանի՛
ւհասը
քո
գլխի
վերայ։
Գնա՛
լցուցանել
քո
{պիղծ}
ցանկութիւնը,
իսկ
ես
կը
մնամ
այստեղ՝
ա
իւրեանց
այդ
ցանկութեանը,
եւ
թէ
աղբիւրը
{պիղծ}
էր
մեր
աչքումը,
ո՞րչափ
եւս
այն
ջուրը,
բ
խօսեցին
Լոնդոն,
Նոր-Եօրք,
Պուլ-{Պինանդ}:
Բայց
պատմութեան
օրէնքնե՞ր
րված,
այնուամենայնիվ,
աչքերի
կապը
դեռ
{պինդ}
է:
Ժամանակն
է
արդեն
մի
քիչ
հրաժարվել
մ
րը
պարտական
են
բանալ
մանուկների
միտքը,
{պինդ}
տնկել
նոցա
մէջ
ազգութեան
սերմը,
վառել
ս
վեր
տանելով
կրծքի
մօտ
`
Բաց
եմ
անում
{պինդ}
կոճակը
նախանձոտ.
Եւ
արեւի
ծիրան
ցոլքե
Ադամի
մօտն
է
բերում:
Նախահայրը
սիրաւէտ
{Պինդ}
գրկում
է
իր
էգին,
Սիրախառնւում
նրա
հետ
ան:
Մի
ծանր
մուրճ
բռնած
էր
{պինդ}
իւր
ձեռքում,
Որով
գետինը
փորում
կապում
է
պատմութիւնը
Բնութեան
հետ
{պինդ}
կապով,
Ցանցառ
միստիկի
բաժնածը
`
XIX
դարու
հեղինակութիւնքը
կարդալու։
Նա
{պինդ}
կապած
է
ժամանակի
շղթաներով.
ժամանակը
վ
եան
դեւի
դատարկ
գլխին
այս
քարոզը,
դեւը
{պինդ}
սեղմած
ճանկերի
մէջ
գրիչը,
եւ
ահաբեկ
լի
այց
թէ
ճլ-ը
ինչ
բառի
կտոր
է,
որ
կպել
է
{պինդ}
բառին,
չգիտենք։
Շուշտակ
բառը
մինչեւ
ա
ղայի
գլուխը
խնամի
Յարութիւնի
գլխիցը
շատ
{պինդ}
է:
Սօսի
խօսքերը
նորա
պէսին
ի՞նչ
կ՚ազդէ
,
գեղեցիկ
եւ
մշակուած
համարուիլը,
շատ
{պինդ}
կապուած
լինելով
նոր
լեզուն
բռնաբարելու
ի
անպարկեշտ
նշանակ,
Բայց
վեցերորդ
{Պիոս}
պապը
դուրս
տուեց
մի
մեծ
կոնդակ.
ւթիւն,
սկսած
Եգիպտոսի
քուրմերից
մինչեւ
{Պիոս}
եօթերորդի
ձեռքով
վերականգնեալ
Պ.
Չամու
ահա՛
մտել
էր
աշխարհի
գործերի
մէջ։
{Պիոս}
VIIը,
որին
որսացել
էին
Յիսուսեանք
իւրե
ւղղութիւնը
կենդանի
էին
աշխարհի
երեսին։
{Պիոս}
VII,
ֆիզիկական
կենդանութիւն
պարգեւելով
երջացնելու
էին
ահա
գործը։
Այս
պատճառով
{Պիոս}
IV
Պապը
հարկադրուեցաւ
տասն
տարուց
յետոյ
ութենից
սկսած
մինչեւ
Կարգի
նորոգութիւնը
{Պիոս}
VII-ի
ձեռքով։
Առաջին
յօդուածի
մէջ
մէջ
կային
երեք
հատ
նորադարձ
իշխաններ։
{Պիոս}
IV
Պապը
շատ
փաղաքշանքով
ընդունեց
այս
դե
ջոցին
հալածուեցան
այս
աշխարհներից,
երբ
{Պիոս}
VII-ը
իւր
անպարծանք
կոնդակովը,
որ
տուե
Քարտուղարը
խելօք
մարդ
էր,
նա
գիտէր
որ
{Պիոսը},
Թէ
կին
գտնէ,
պիտի
անշուշտ
պաչէ
երստին
խօսել
Յիսուսեանների
մասին՝
սկսած
{Պիոսի}
ձեռքով
նորանց
Կարգի
վերականգնելուց
մինչ
ու
հոքնան:
Պազերկյաններն
տեղիս
ամեն
օր
{պիռժան}
կերթան,
աչքերը
դեպի
Ստամպոլին
կնային,
են
սուլթանները
զինչ
խոտեր
դաշտի,
{Պիսակ}
ուլանները
բռնում,
հանում
են
փոշի:
մի
թել,
ապա
ուրեմն,
շատ
խայտաբղետ
եւ
{պիսակ}
մի
թել
է
նա:
Այդ
կարճ
կամ
երկայն
շղթայ
ոնում
մի
մորթած
սեւ
հաւ,
առանց
ամենայն
{պիսակի},
եւ
մի
սեւ
կոթով
դանակ:
Բնական
բաների
յն
ժամանակները,
գեղեցիկ
խօսում
է
Պարոն
{Պիսարեւսկին},
)
երբ
համարում
էին
մարդիկ,
թէ
միմիա
երջանալու
էր
բանդով,
Կամ
կախաղան
{պիսի}
ուտէր
գլուխս.
Բայց
ի՛նչ
կ՚առնուն
ոռոզլամիշ
եղածդ
ի՛նչ
է,
ատմիշ
կարդացող
{պիտ}
՝
լաս:
Գիտեմ
որ
դուն
ալ,
սիրելի
ճիճաս
ուն
գրեցինք
ու
մանրները
մնացին:
Նամակս
{պիտ}
վերջացնեի,
ինչու,
որ
լեշս
ելած
կգրեմ
,
Մինչեւ
անարգ
մահու
սիւն
Պիտի
գոռամ,
{պիտ}
՚
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜ւն:
դա:
Իսկ
այն
մասին,
թէ
նրան
Սիրէ
Ադամն
{պիտ}
մաքուր
Եւ
մեղկ
կրքին
`
սիրտը
նա
Չդարձնէ
նչեց
ու
խնկեց,
Մի՛
կարծեր
թէ
միջաբեկ,
{Պիտ}
՚
պաղատիմ
դէպի
քեզ:
Ես
կ՚ընդունիմ
կամա
ր
սափորից,
ինձ
բաժին:
Բայց
ո՛չ
երբեք
{պիտ}
՚
սողամ
Ոտքիդ
տակում,
ինչպէս
շատ
Մարդիկ
նայն
տեղ
մահը
մի
է,
Մարդ
մի
անգամ
{պիտ}
՚
մեռնէ.
Բայց
երանի՜,
որ
իւր
ազգ
Մինչեւ
անարգ
մահու
սիւն,
Պիտի
գոռամ,
{պիտ}
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜ւն:
<Ա
աշալի
ճակտիդ
պսակ
`
Միշտ
վարդավառ
{պիտ}
՚
մնայ:
Ժ.
Ժ.
ՌՈՒՍՍՈՅԻ
ՅԻ
իրենց
ներքին
խորհրդից
եւ
դառնում
են
մի
{պիտակ}
բան,
ինչպէս
այսօր
դարձել
են
այն
բոլոր
նէ
այդ
ժապաւէնից
մի
քանի
գազ,
ամենեւին
{պիտակաբար},
միմիայն
թշուառ
գործաւորներին
օգնելու
Մնում
է
տակաւին
Սօսի
մօր,
այդ
բանում,
{պիտակաբար}
հանդէս
գալը:
Եւ
զարմանալի
է,
որ
Վարդի
այրը
`
Արշամը
կամ
Գեղամը
մի
երկու
անգամ
{պիտակաբար}
երեւելուց
յետոյ,
իր
պաշտօնը
աւարտում
է
նում
է
հաւի
ձու
ածած
տեղում,
բոլորովին
{պիտակաբար}.
եւ
եթէ
թուխս
եկած
խեղճ
հաւը,
իր
անխո
ծ
է
այդ
ոտանաւորը
եւ
ասւում
է
բոլորովին
{պիտակաբար},
առանց
որեւէ
արարողութեան
կամ
խորհրդի
յքում
թշվառ
թագավորի,
թշվառ
եւ
ոչ
ոքին
{պիտանացու}
կյանքը
փրկելու
համար:
Մեսսինա
մտած
ռ
մեզ
անպէտ
առ
ամենայն
կացութիւն
մարդ,
{պիտանացու}
դատի
առ
հոգեւորականութիւն
",
մինչեւ
ա
ատուած
ծրագրիդ
կերակրի
միշտ
ի
Շտեմարանէ
{պիտանէ}
գիտելեաց
"
Զմիւռնիոյ,
երբեմն
հրատարակե
արդյոք
ռուսերեն
լեզվով
շերամաբուծության
{պիտանի}
ու
կարգին
ձեռնարկ:
Սպասում
եմ
Անանիայի
յլն.
ընդունեցի,
եւ
այս
2-3
օրն
էլ
տան
{պիտանի}
բաները
ճարելու
աշխատելով,
ահա
այսօր
առ
աւում
եմ
քո
վերայ.
դու
կարող
էիր
աւելի
{պիտանի}
մարդ
լինել
ե՛ւ
քեզ,
ե՛ւ
քո
ազգին,
եթէ
նի
մտանել
այն
խնդրի
մէջ,
թէ
ի՛նչ
չափով
{պիտանի}
էր
այդ
գործը
ապսպարողին:
Նորանից
խնդրո
՝
բացի
ծովագնացութենից
ուրիշ
ամեն
բանի
{պիտանի},
մի
քանի
հազար
քաղցած
ու
մերկ
զինուոր
ռ
մեզ
անպէտ
առ
ամենայն
կացութիւն
մարդ՝
{պիտանի}
՛
դատի
առ
հոգեւորականութիւն.
եւ
այսպէս
նված
լինի
նախորդ
զարգացման
լավագույն
ու
{պիտանի}
տարրերի
վրա,
որ
չի
կարելի
եւ
չպետք
է
խ
,
եւ
նախախնամութեան
ձեռնով
պատրաստած
մի
{պիտանի}
անօթ,
օրինակ
հաւատարմութեան,
առաքինու
մարդիկը
Հայոց
աշխարհից
հալածեցին
լաւ
եւ
{պիտանի}
մարդոցը։
Եւ
մանաւանդ
վստա՛հ
լինելով
ամ
Այժմ
ոչնչով
չէ
պարապում,
եւ
ոչինչ
բանի
{պիտանի}
չէ.
միմիայն
սուտ-սուտ
լուրերով
լցնում
թեանը,
եւ
նոցա
ամէնից
շատ
նզովեալը
եւս
{պիտանի}
չէ
Ձեր
դժոխային
թագաւորութեանը:
Նոքա
մ
ու
անհասկանալի
էր
հասարակ
ժողովրդեան
եւ
{պիտանի}
մասնաւոր
յոյժ
անձանց,
որք
ըստ
իս
պաշտօ
ց
առ
ուսանելոյ
Հայոց
լեզու
Ռուսաց
յաւէտ
{պիտանի}
էր
բառարան
ի
Ռուսաց
լեզուէ
ի
Հայ
քան
ըն
որ
ապագային
տուր
եւ
առութեան
ժամանակիդ
{պիտանի}
լինի
քեզ:
-
Կրկին
աջահամ...
Անէ՜.
ո
օգնեն
նորան,
որ
նա
դառնայ
ընկերութեան
{պիտանի}
անդամ։
Բայց
իր
մօրը
նման
չէ,
կամ
այնպ
բ
հարիւր
անգամ
նախընտիր
եւ
հարիւր
անգամ
{պիտանի}
լինել,
քան
թէ
նորա
մեռած
մայրը։
Այսպէ
ազգի
բարոյական
տարրերը.
նորի
շինութեան
{պիտանին}
պիտի
առնունք,
իսկ
փտածները,
որ
մինչեւ
ռումը
չէ՞
ոչ
միայն
գեղեցկության,
այլեւ
{պիտանիության},
այն
բանի,
որ
մի
ժամանակ
պաշտվել
եւ
ի
իտոյ
իսպառ
մերժուի՝
յարմար
լինելով
այլ
{պիտառութեան}:
Բարի
ճանապա՛րհ:
Եթէ
կառավարութե
յունից
հետո
-
Բելոկամեննուց
[Մոսկվայից]
{Պիտեր}
[Պետերբուրգ]:
Եղբայր
սիրելիս,
այդպիսի
րկին
կերթաս
Մակարիա
եւ
սեպտեմբերից
առաջ
{Պիտեր}
չես
ընկնի.
ճիշտ
չէ՞:
Բարեւիր
այնտեղ
բ
ա՞տ
է։
Եթէ
այսքան
եւս
չլինի,
ասե՞ս
որ
{պիտեր}
քաղցած
մեռանել:
Ինչ
է
իմ
ստացածս
եկեղե
րախը
թանկ
է
տեյին,
ցուրտին
այդ
կսկիծով
{պիտի}
երթար
ու
զարարի
ալ
պիտի
հանդիպեր,
զերե
տին
այդ
կսկիծով
պիտի
երթար
ու
զարարի
ալ
{պիտի}
հանդիպեր,
զերե
1
ամիսեն
շուտ
աժըննալու
ղացած
լինիմ
քեզ
ճանաչել
եւ
օտարի
աչքովը
{պիտի}
ճանաչեմ.
իմ
սերս
ահա՛
այսքան
է,
թեեւ
կեմ։
Մինչեւ
այս
հասակը
այդտեղ
էլ
դորան
{պիտի}
կարդալու
տայիք.
նա
այժմ
վաճառական
լինե
յան:
2
ամիս
ու
կես
ժամանակով
Սահակն
ալ
{պիտի}
գա,
միասին
կգանք
երեքս
էլ
աստուծով:
Ա
պատասխանն
շուտով
գրի,
ես
նորան
եւս
գիր
{պիտի}
գրեի,
բայց
չկարծեցի,
թե
քաղաքումդ
կլ
ստոֆորիչը
այդտեղ
է
թե
ոչ.
ես
նորան
գիր
{պիտի}
գրեի,
բայց
կարծելով
թե
գիրս
չի
հասնիլ
թյունը
այս
է.
առաջինը՝
որ
այդ
օրագիրը
{պիտի}
դուրս
տա
պ.
Նազարյանցը,
ամենայն
ամիս
գիր
տպելը
քանի
մի
հնամոլ
մարդերի
ընդդեմ
{պիտի}
թվի,
պատճառ,
որ
դոքա
հին
եւ
մեռյալ
լե
րակություն
ինքը
յուր
խելքը
գլուխը
բերած
{պիտի}
մտածե
յուր
անցածը,
ներկան
եւ
ապագան,
մտածե
յուր
անցածը,
ներկան
եւ
ապագան,
{պիտի}
չափե
օգուտը,
որ
կարո՛ղ
էր
լինել
յուր
խ
ացի
կերպով
քաջությամբ
գործ
կատարելուց,
{պիտի}
չափե
նույնպես
վնասը,
որ
կարո՛ղ
էր
հասա
դարձյալ
շկոլայի
մեջ
մի
տարի
եւս
այդպես
{պիտի}
լինի,
տարեկան
վարձ
ստանում
է
180
մանեթ
Ես
հույս
ունեմ,
որ
մեր
բարեկամությունը
{պիտի}
մինչեւ
գերեզման
գնա,
եւ
ես
իմ
այս
գրչո
,
ինչպես
խոստանում
է
նախարարությունը,
{պիտի}
կարգադրություն
լինի,
եւ
այս
է
պատճառն
յդ
գիրքը
պետք
է
երեւի
հայոց
ազգի
մեջ
եւ
{պիտի}
մի
օրինավոր
ընթերցանության
գիրք
դառնա՝
ւ
դորա
տպագրությանը,
այդ
աշխատությունը
{պիտի}
մնար
ո՞վ
գիտե
որքան
տարի
եւ
իմ
այնքան
տ
ի
եւ
իմ
այնքան
տարվա
ջանքս
եւ
տառապանքս
{պիտի}
զուր
անցաներ,
ուրեմն
ընդունիր
իմ
անկեղ
եկամ,
Ձեր
նամակը,
որի
զորությունով
{պիտի}
ստացվեր
Կամենշիքյանից
650
մանեթ,
ստացա
անելուց,
որով
իմ
տարեվոր
աշխատությունը
{պիտի}
կենդանանա
ազգի
համար,
հավաստի
եմ
նույն
աների
վերա
հետեւյալ
համարներից
մինի
մեջ
{պիտի}
խոսենք
եւ
տանք
արժանի
հարգը:
Մինչեւ
ական
հնա՞րը,
այդ
չունինք
մեք,
եւ
ազգը
{պիտի}
օգնել
եւ
այդ
ազգը
չէ
այն
խաժամուժ
ամբոխ
բայրական
անխարդախ
սերը
նույն
է
եւ
նույն
{պիտի}
մնա,
չնայելով
որ
երբեմն
նամակներս
ուշա
մեր
թշնամիների
աղբաթը
եւ
այսուհետեւ
եւս
{պիտի}
խառնվի:
Ճշմարտության
թշնամիների
հույսը
ոց
տարի
ավելանա,
ուրեմն
պակասածը
միայն
{պիտի}
լինի
Ղրիմում
եւ
Նախիջեւանում,
բայց
հու
տատությունը
չկա.
ձայն
կա,
որ
Լանսկոյն
{պիտի}
փոխվի
եւ
նորա
տեղը,
ասում
են,
որ
պիտի
պիտի
փոխվի
եւ
նորա
տեղը,
ասում
են,
որ
{պիտի}
կարգվի
Ռոստովցովը:
Վարժապետի
գործի
գրել
չէ
կարելի
եւ
այլն:
Հոկտեմբերին
{պիտի}
ստորագրություն
բանանք
գալոց
1859
թվակ.
վեր
եմ
առել
ձեռքս,
մինչեւ
գերեզման
ես
{պիտի}
պատերազմեմ
ստության
եւ
խավարի
հետ
եւ,
ան
թույլ
տան
մեզ
շրջապատած
հանգամանքը,
{պիտի}
խորտակեմ
դավաճան
վիշապի
գլուխը:
Իմ
մին
է
պիտո
դադարի,
մեք
ազգի
ընտրյալ
որդիքս
{պիտի}
ձեռք
ձեռքի
տանք
միմյանց
եւ
շարունակենք
ւյսն
է,
որ
օրագիրը
խափանվի,
բայց
դուք
{պիտի}
պաշտպանեք
մեզ
ազգի
եւ
ճշմարտության
համա
ա
մնալով,
որ
առանց
տոմսակի
եւս
օրագիրը
{պիտի}
հասաներ
մի
այդպիսի
պարոնի:
Ավելորդ
յսպիսի
բաներ:
Այժմ
նոքա
ամեն
ջանք
գործ
{պիտի}
դնեն,
որ
մենք
ստորագրող
չգտնելով,
ընկ
ւմ
ենք
եւ
բավական
մխիթարական:
Դո՛ւք
{պիտի}
պահպանեք
մեր
ծրագիրը,
նա
եւ
Ձերն
է,
ո
ը,
նա
եւ
Ձերն
է,
որովհետեւ
ազգինն
է,
{պիտի}
ամեն
ջանք
եւ
աշխատություն
գործ
դնեք,
ո
շմարտավարոզ
եւ
ճշմարտասեր
ընկերության,
{պիտի}
Ձեր
վերա
առնուք
օրագրի
մասին
աշխատելու
մասին
աշխատելու
ծանրությունը:
Ի՞նչ
{պիտի}
ասենք,
ազգը
դժվար
է
հասկանում
առաջին
ա
ենք
ծածկել,
ասում
ենք
հազիվ
տալ,
բայց
{պիտի}
իմանալ,
որ
մենք
մարդ
ենք,
անմարմին
չե
սումը
բարձրացավ
մինչեւ
150:
"
Մեղուն
"
{պիտի}
վախճանի:
Պետերբուրգից
մի
քանի
մարդիկ,
ւթյանը,
բայց
ինչպես
տեսանում
եմ,
այժմ
{պիտի}
մի
մարդուց
առնուլ
եւ
տալ
նորան,
պատճառ
վին.
մարդը
ասում
է,
որ
106
մանեթ
դահա
{պիտի}
հասանի
նորան.
տակի
գրերը
հոգացի,
միամ
զգի
մեջ
մինչեւ
այժմ
եւս
խավարը
եւ
սուտը
{պիտի}
հաղթանակե
լույսի
եւ
ճշմարտության
վերա:
ն
կարող
է
հասկացնել
[.....
]
ինչպես
{պիտի}
որոշեմ
իմ
ապագան,
որ
հ[ուսալով]
աստուծ
այսքան
անկամ
լռությանս
պատճառով,
բայց
{պիտի}
ներողամիտ
լինես,
եթե
իմանաս
իմ
ողորմել
ից
բերած՝
տվել
էի
"
Հյուսիսափայլին
",
{պիտի}
տպվի
հոկտեմբերի
տետրակի
մեջ
եւ
այնուհետ
յնուհետեւ
բարյավ
մնա
հայոց
ազգը:
Գրիչս
{պիտի}
կոտրեմ
եւ
ձգեմ.
մյուս
անգամ
հայոց
ազգի
մ
հայոց
ազգի
անուն
տված
ժամանակները
եւս
{պիտի}
սիրտս
խառնվի
ու
փսխելիքս
գա.
ահա
եղբայ
ւն
տալ.
իմ
ամեն
բանը
այսպես
պատերազմով
{պիտի}
լինի,
բայց
երեւակայիր
քեզ,
եթե
այս
վի
վերա
գրել:
1860-ին
"
Հյուսիսափայլին
"
{պիտի}
ստորագրվիմ
եւ
Պետերբուրգից
պիտի
ուղարկե
այլին
"
պիտի
ստորագրվիմ
եւ
Պետերբուրգից
{պիտի}
ուղարկեմ
պ.
Նազարյանցին
9-50
կոպեկ:
անչափ
շնորհակալ
եմ
եւ
հավատում
եմ,
որ
{պիտի}
ցավեիք,
բայց
եղբայր,
ինչո՞ւ
եք
բարկան
եւ
Ձեզ,
որ
առաջարկում
եք,
եւ
մեզ,
որ
{պիտի}
ընդունենք
այդ
առաջարկությունը:
Ձեր
դրո
ու
կես
կամ
lիսուն
օր
միմիայն
ծովի
վերա
{պիտի}
ճանապարհ
կատարել:
Մեք
որքան
կարողացանք
գիտենք,
որ
55
աստիճան
երկայնությունից
{պիտի}
հետ
գնանք
դեպ
արեւմուտք
մինչեւ
40
աստիճ
նակ
հյուսիսային
լայնության
47
աստիճանից
{պիտի}
ցած
իջանենք
դեպի
հասարակածը
մինչեւ
տասն
սիսային
լայնության
15
աստիճան
գիծերով,
{պիտի}
հառաջ
խաղանք
դեպի
արեւելք
մինչեւ
105
աս
նահեռավոր
Ցեյլոն
կղզին,
որից
անցանելով
{պիտի}
գնանք
դեպի
վեր՝
հյուսիս,
Գանգես
գետի
լ
եւ
տալիս
են
անդադար,
որպիսի
վտանգներ
{պիտի}
աչքի
տակ
առնու
ճանապարհորդը:
Ուր
թողու
ղ
պարոնները,
որպես
քաղաքի
երեսփոխանք,
{պիտի}
երեւին
թե
Հնդկաստանի
հայոց
լուսավոր
հաս
րակության
եւ
թե
անգլիական
մեծամեծների,
{պիտի}
գնան
նոցա
մոտ
եւ
նորանց
պիտի
ընդունեն
յ
ամեծների,
պիտի
գնան
նոցա
մոտ
եւ
նորանց
{պիտի}
ընդունեն
յուրյանց
մոտ
եւ
այսպես
անդադար
ով
պահպանվում
է,
եւ
գնացողները
իսկույն
{պիտի}
ստանան
կամ
արծաթը
կամ
անշարժ
կայքերը,
արծաթը
կամ
անշարժ
կայքերը,
իսկ
թե
բանը
{պիտի}
ընկնի
դատաստանի,
այն
ժամանակ,
ով
գիտե
ղքը
հարկադրվին
այնտեղ
երկար
մնալ,
ի՛նչ
{պիտի}
ստանան
քաղաքից
յուրյանց
կառավարության
հ
խքի
վերա
եւս:
§
3.
Ձեզ
քաջ
հայտնի
{պիտի}
լինի,
որ
Մասեհ
Բաբաջանի
թողած
կայքը
վա
ճառելի
բան
չէ,
այլ
միայն
նորա
եկամուտը
{պիտի}
ստացվի
կտակի
զորությամբ:
Մեզ
մինչեւ
այ
յն
ժամանակ
եւս
քաղաքի
իսկույն
ստանալիքը
{պիտի}
լինի
տարեկան
եկամուտքը
կամ
մյուս
կտակնե
նշարժ
կայքերով,
որոնց
տարեկան
եկամուտը
{պիտի}
սեփականվեին
քաղաքին:
Այժմ
խնդիր
է,
հարյուրին
տասն
պրոցենտ,
ո՛ր
հարյուրից
{պիտի}
ստանան:
Բոլոր
կայքերի
արժողության
եւ
ա
ե
միմիայն
այն
հարյուրներից,
որ
արծաթով
{պիտի}
հասուցանեին
քաղաքին,
եւ
որը,
ինչպես
ա
ւմարը
ստանալը
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ,
որ
{պիտի}
բացահայտ
կացուցանեին
խնդիրը
եւ
գնացողնե
ագրով,
որ
մի
հավատարիմ
հաշվատնի
ձեռքով
{պիտի}
քաշվեր
Լոնդոնի
մի
երեւելի
սեղանավորի
վե
ստացած
800
ֆունտ
ստերլինգի
կեսից,
որով
{պիտի}
հետ
գայինք,
կսկսենք
երկուքս
ամենայն
ամ
.
Բացի
երեսփոխանական
թղթից,
որ
քաղաքը
{պիտի}
տա
մեզ,
այս
մեր
բոլոր
պայմանները
պիտի
պիտի
տա
մեզ,
այս
մեր
բոլոր
պայմանները
{պիտի}
գրվին
եւ
հաստատվին
օրինավոր
դաշնագրով,
ացավ
եւ
հափշտակեց:
Մինի
առավելությունը
{պիտի}
հիմնվի
մյուսների
աղքատության
վերա.
ազն
.
Ֆեռգուլայի
եւ
նորա
նմանների
անունները
{պիտի}
նույն
տեղը
գտանին,
ինչ
որ
մեր
պատմությ
րությունը,
տեսանելով,
որ
հառաջընթացքը
{պիտի}
ոտք
կոխեն
մինչեւ
Վատիկանի
դուռը:
Բայց
եղեցու
վերանորոգությամբ,
որ
այսուհետեւ
{պիտի}
դուրս
գար
պապի
իրավասության
տակից,
հոգ
րանից
երեք
օր
առաջ
ասում
էր,
թե
շուտով
{պիտի}
ազատվին
ե՛ւ
Հռովմը,
ե՛ւ
Լոմբարդիան,
ե
թեանց
Յովսէփ
արքեպիսկոպոսին,
ուրեմն
եւ
{պիտի}
հետեւեցուցանել
զի
թէ
նա
գրել
տայ
յօգուտ
ցը
կսրբագրե
այն
չնչին
թերությունքը,
որ
{պիտի}
լինին
քո
գրվածքում:
Ես
հաջողությամբ
օք
առաւել
իցէ
քան
զծախս,
զոր
անհրաժեշտ
{պիտի}
առնել
առ
ի
գիւտ
կորուսելոցն:
Այլ
զայսմ
նի
բարեկամքը,
հավատացեք,
որ
ամեն
ջանք
{պիտի}
գործ
դնեն,
որ
դուք
ամենեքին
հասանեք
ձե
եմ
ամենայն
լրջությամբ:
Վերջապես,
դու
{պիտի}
հասկանաս
գոնե,
այն,
որ
վշտալի
տեղեկու
ձ
համար
չի
հրաժարվի
դրանից:
Սերմերը
{պիտի}
լինեն
Նախիջեւանում
մարտի
սկզբին:
Պետք
,
որ
ինքը
հասարակությունն
անմիջականորեն
{պիտի}
տնօրինի
այն
իր
ընտրած
մարդկանց
ձեռքով
ե
grido
"
ասում
է
ինձ,
որ
ես
շուտով
նրան
{պիտի}
գրկեմ
եւ
եթե
այդ
չմնա
սոսկ
ցնորք,
այլ
նալու,
ավելին
գրելու
տեղ
էլ
չկա,
եւ,
{պիտի}
խոստովանեմ,
ուժ
էլ
չունեմ,
չեմ
ասում
ա
դիմում
է
արված
կամ
թե՝
ով
որ
դիմումը
{պիտի}
գրեր՝
հրաժարվել
է
եւ
ես
պիտի
գրեմ՝
ըս
ր
դիմումը
պիտի
գրեր՝
հրաժարվել
է
եւ
ես
{պիտի}
գրեմ՝
ըստ
այդ
պատճենների,
եւ
կամ՝
որ
ասել,
որ
նրանից
այլեւս
չեմ
վախենում:
{Պիտի}
խոստովանիմ,
որ
ես
վախենում
էի
թե
Bronc
ա
հենց
11-ի
թվակիր
նամակդ:
Միայն՝
քեզ
{պիտի}
ասեմ,
որ
դու
բոլորովին
այն
չես
ուղարկե
չ
չգիտեմ,
բայց
առաջին
հնարավոր
դեպքում
{պիտի}
զբաղվեմ
այդ
գիտությամբ,
նա
կարեւոր
է
թ
0-րդ
եւ
հաջորդ
դարերի
մանուկը
հավանորեն
{պիտի}
ժպտա
Բերցելիուսի,
Լավուազեի,
Լիբիխի
ե
ից
ես
կհասնեմ
այն
կետին,
ուր
եւ
խարիսխ
{պիտի}
ձգեմ,
որովհետեւ
այս
դեպքում
ինձ
հարկավ
ս
գրելն
անհարմար
է
եւ
տաղտկալի:
Այն
էլ
{պիտի}
ասել,
որ
քերականության
վերլուծական
մաս
ը
հակառակ
դեպքում
ավելի
կամ
պակաս
չափով
{պիտի}
տուժեր:
Բայց
ես
արդեն
ասացի,
որ
այդ
վ
ի
տեքստի
սրբագրությունը:
Եթե
նա
այդպես
{պիտի}
տպագրի,
ապա
երբեք
վերջ
չի
ունենա.
պետ
տաքնալ
ցուրտին
մեծ
եղածեն,
նայինք
երբ
{պիտի}
վերջանա:
ՀԱՎԵԼՎԱԾ
Մ.
ՆԱԼԲԱՆԴՅ
ւ
առհասարակ
բոլոր
Աստուծոյ
գործերը։
Նա
{պիտի}
սիրէ
սորանց
բոլորին,
եւ
այս
բաները
հնա
որ,
գործ
դնելով
վաճառականութեան
մէջ,
{պիտի}
անպատճառ
շահուէր
այսքան
գումար
-
աւելի
,
ո՛վ
է
վախենում
քեզանից,
ես
դեռ
երազս
{պիտի}
պատմեմ
քեզ...
Ինձ
Բէգզադէ
են
ասում...
նակիչներին,
որ
օտարազգի
են
եւ
որ
գնողք
{պիտի}
լինէին
այդ
արհեստաւորների
աշխատութեններ
որանից,
որ
Նախիջեւանի
այդ
ընտիր
որդիքը
{պիտի}
մի
բարոյական
պատերազմ
կատարէին
խաւարի,
սկ
գլխաւորը
բանական
կեանքը,
որով
միայն
{պիտի}
զանազանուէր
նա
բուսականներից
եւ
շնչական
անց
անունները
հազիւհազ
գրել
ուսանելով,
{պիտի}
գան
ու
գնան
աշխարհից,
քանի
որ
եւրոպակա
յն
կիսամեռ
ընկած,
իւր
խաւար
շրջակայքից
{պիտի}
նայի
այդ
լուսաւոր
եւ
առատ
սեղանին՝
առա
աջ
գնալու
համար,
ուրեմն,
անտարակոյս,
{պիտի}
յետ
գնայ,
եւ
պիտի
չքանան
այնուհետեւ
մե
ւրեմն,
անտարակոյս,
պիտի
յետ
գնայ,
եւ
{պիտի}
չքանան
այնուհետեւ
մեր
բարի
բարի
յոյսերը
տեսանելով
այս
րոպէիս
իւր
վիճակը,
գո՛նէ
{պիտի}
բարւոքէր
ներկան
գալոց
ժամանակները
ապահո
հոգաբարձութիւն
այդ
բանի
համար:
Ինչո՛ւ
{պիտի}
հրաժարուին
երեւելի
հարուստները
յիսուն
մ
գնութիւնը:
Այն
արծաթը,
որ
մի
Հայ
մարդ
{պիտի}
ներս
բերէ
ազգային
գանձարանը
ուսումնարան
երի
լուսաւորութեան
մասին
անհոգութենից,
{պիտի}
գերեզման
իջուցանեն
ինձ:
Թո՛ղ
այսօր
լին
Նախախնամութիւն,
եթէ,
արդարեւ,
այսպէս
{պիտի}
խօսի
Յիշատակարանիս
կարդացող
Հայը,
ինչո
,
որովհետեւ
ափսոսում
եմ
ժամանակիս,
որ
{պիտի}
կորուսանէի,
ափսոսում
եմ
ընթերցողներիս
երցողներիս
ուշադրութիւնը,
որ
զուր
տեղը
{պիտի}
լարէին:
Մինչեւ
այժմ
սուտ
ազգասէրների
մ
ասկանալու
եւ
առանց
իւր
օգուտը
ճանաչելու
{պիտի}
բամբասէ
մի
մարդ,
որ
ազգի
համար
ճշմարտո
ւնը
ուրախութիւն
էր
ցօղում
երկնքից:
{Պիտի}
իմանալ,
որ
իմ
կեանքը
մի
հիւսիսային
գիւ
յ
մատենագրութեան
ասպարիզում:
Երկրորդ՝
{պիտի}
ասել,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
փախչում
է
իմ
մութիւնը
գրելու
տեղը
չէ,
եւ
թէ
առանձին
{պիտի}
գրէ
":
Ինչպէ՛ս
է,
սիրելի՛
ընթերցող,
տալ
այդ
համալսարանը,
իմացած
եղէք,
որ
{պիտի}
կրկնեմ
Պ.
Իսահակեանցի
պատասխանը,
թէ
ա
նակ
չէ
խօսելու,
յետոյ
կը
գրեմ
":
Ի՛նչ
{պիտի}
գրէ.
ազգի
անցեալ
եւ
ներկայ
բարօրութեան
լու
մտքից,
որովհետեւ
կնքահայր
ասացեալը
{պիտի}
լաւ
իմանայ
եւ
ողջամտութեամբ
վարդապետէ
Ս
հբէգ.
շատ
ցաւերիդ
վերայ
մի
մեծ
ցաւ
եւս
{պիտի}
յաւելանայ:
Ս.
Խ.
Շահբէգ:
թութիւնքս
եւ
նամակներս։
Բացի
սորանից,
{պիտի}
ասել,
որ
նորերումս
հանդիպեցայ
Պ.
Բէգզ
երը
ամենայն
տասներկու
տարու
մէջ
միանգամ
{պիտի}
կրկնուին,
այնպէս
չէ՞:
-
Ինչպէ՞ս:
լի՛
ընթերցող,
մտածել
Նոր
տարու
վերայ:
{Պիտի}
ասես՝
ի՞նչ
մտածելու
բան
կայ,
Նոր
տարի
ի
սուտ
եւ
երեխայական
ուրախութիւն,
որով
{պիտի}
ուրախանայինք,
մեզ
շատ
վնասակար
կարող
է
իթողի:
Առաջին
մարդու
անունը,
որին
{պիտի}
պատահէք
Յիշատակարանիս
մէջ,
Բէգզադէն
է
մի
ծայրացեալ
երջանկութիւն:
Այսքան
{պիտի}
իմանալ,
որ
հօրեղբայրս
ինձ
ոչինչ
չէ
ասե
է...
Բայց,
մտածելով,
թէ
իւր
պատճառով
{պիտի}
մեռանին
անբաղդ
բանտարկուածքը,
յօժարում
էգզադէի
ազգաբանութիւնը:
-
Ո՛րտեղից
{պիտի}
իմանամ:
-
Լսի՛ր
ուրեմն,
Բէգզադէի
պակասութիւնը
եւ
չքաւորութիւնը:
Այս
եւս
{պիտի}
ասել,
որ
եղերերգական
խաղարկութիւնը
կատ
գին
անդամ
եղողը
ազգի
կենդանութեան
համար
{պիտի}
գործէ,
ինչպէս
մարմնոյ
անդամք։
Միայն
ա
սնունդ,
վասն
այսորիկ
եւ
գուբղաների
մէջ
{պիտի}
մեռանին:
Թէ
որ
այս
փաստով
չի
արդարանան
այս
փաստով
չի
արդարանան,
ինչպէս
որ
չի
{պիտի}
արդարանան,
այն
ժամանակը
պիտի
ասենք,
ո
պէս
որ
չի
պիտի
արդարանան,
այն
ժամանակը
{պիտի}
ասենք,
որ
վիճակները
եղած
հոգեւորականք
նութեան
պարկը
յուսներիս
ձգած
Հայաստանէն
{պիտի}
փախչենք։
Այս
խօսքերը
չեմ
ասեր՝
հոգեւո
մինչեւ
որ
ազգերնուս
աչքը
բացուի,
եւ
ես
{պիտի}
ուղարկեմ
Ձեզ
հետզհետէ
ազգային
հանգամանա
մ
տուել
նորան
չտպուելու
պատճառի
մասին:
{Պիտի}
իմանալ,
որ
ես
"
Հիւսիսափայլի
"
հրատարա
ս
պատասխանատու
եմ
այն
բաների
մասին,
որ
{պիտի}
ընկնէին
Յիշատակարանիս
մէջ:
Իսկ
Յիշատակ
յարակցութիւնը,
այնուհետեւ
այդ
արարածը
{պիտի}
խաղալիկ
լինի
շրջապատող
բնութեան
ձեռքում
,
այդ
կորած
ու
գտանուած
արծաթի
հաշուից
{պիտի}
բաժանորդ
դրուէի
"
Մասեաց
աղաւնուն
",
"
կի
տալու
լինէր
մեզ:
-
Ուրեմն,
ինձ
{պիտի}
տանէ՞ք...
-
Դէպուղիղ
Շամիլի
մօտ,
քարը,
թո՛ղ
վնասէ.
ո՞չ
ապաքէն
միանգամ
{պիտի}
մեռանիմ,
գոնէ
մինչդեռ
ժամանակ
ունիմ
ձե
փոքր
լաւ
կարծիք
ունէին
ձեր
գլխի
վերայ,
{պիտի}
այժմ
հասկանան
ձեր
անխելութիւնը՝
նայելո
ել
իւր
նամակը:
Բայց
գիտեմ,
որ
դու
{պիտի}
բարկանաս,
եթէ
չգրեմ,
որովհետեւ
կատարե
դու,
մեր
հոգաբարձութեան
տակ
լինելով,
{պիտի}
լսես
մեզ
":
"
Չկամիմ
լսել,
եւ
ո՛վ
դրե
,
եթէ
հաշտ
չէք
միմեանց
հետ,
դուք,
որ
{պիտի}
օրինակ
լինէիք
ձեր
ազգին,
քարոզում
էք
բ
արոզած
չլինէիք
անբարոյականութիւն,
դուք
{պիտի}
հաշտուէիք
նախ
եւ
յառաջ,
որ
ազգը
եւս
բա
ւել
սիրելի
էր
խաւարը:
Հաշտուելով
մեք՝
{պիտի}
վերջանար
այդ
քարոզութիւնը,
պիտի
խաւարը
մեք՝
պիտի
վերջանար
այդ
քարոզութիւնը,
{պիտի}
խաւարը
դարձեալ
տարածէր
իւր
մառախլապատ
ե
որ
Ռուսաստանի
մէջ,
այդ
օրագրի
գործակալ
{պիտի}
անուանուի
Պ.
Նալբանդեանցը:
Ի՛նչ
լաւ
կ
սկսանում
էր
ընկնել
այն
մեծ
քնի
մէջ,
որ
{պիտի}
ընդհատուէր
Սեբաստացի
Մխիթարի
ձեռքով:
Մ
արցանէ,
թէ
Հայոց
պատմութեան
ո՞ր
խնդիրը
{պիտի}
պարզէր
այդ
բուրգերի
մակագիրը
կամ
ովի՛ն
եւ
պատմութեան
բաց
մնացած
երեսները,
ուր
{պիտի}
գրուէին
ազգի
ընտանեկան
կեանքը,
թագաւոր
րագրող
մարդը,
բացի
այս
գիտութեններից,
{պիտի}
քաջ
ուսած
լինի
բոլոր
բնական
գիտութիւնքը
աշխարհագրութիւն:
Նա
իւր
նկատողութիւնքը
{պիտի}
արձանագրէ
ծանրաչափը,
ջերմաչափը
եւ
էլեկ
հեղինակին,
հարկաւ,
նորա
աշխատութիւնը
{պիտի}
նմանէր
մի
առասպելի,
որ
մի
պառաւ
կարող
,
թէ
ամենայն
օդ,
որ
վառւում
է,
հարկաւ
{պիտի}
ծծումբ
ունենայ
իւր
մէջ։
Ինքը՝
արգոյ
հ
րդեօք
գիտէ՞
արգոյ
հեղինակը
(
ի՞նչ
տեղից
{պիտի}
իմանայ),
թէ
ծծումբը,
վառուելու
ժաման
վ
չայրուած
ածխածին
արիւնի
մէջ,
դորանից
{պիտի}
յառաջանար
արեան
թանձրութիւն,
շնչառութե
սիրութեան
արժանի
մի
խնդիր
է
այս,
ուստի
{պիտի}
խնդրեմ
եւրոպական
իրաւաբաններից,
որ
տեղ
որ,
կարդալով
այս
տողերը,
անտարակոյս,
{պիտի}
յիշէ
իւր
վհատական
եւ
ողբալի
դրութիւնը
Ն
սոփայական
մտածութեան
առարկայ:
Թէպէտ
եւ
{պիտի}
արդարութեամբ
խոստովանել,
որ
մի
այսպիսի
ր
դպրութեան
մէջ.
ահա,
այսպիսի
գրուածք
{պիտի}
առաջնորդեն
ազգին
դէպի
լուսաւորութիւն:
կան
է,
ե՛ւ
յաւիտենական,
նորա
ատամները
{պիտի}
մաշեն
մեզ
ամեններիս...
Միայն
մի
բան,
մարմինքը
եւս
կենդանանային,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
տեսանէի
անշուշտ,
թէ
ինչպէս
անբաղդ
Պոլո
ծառերին
եւ
հովերին
բանալու
իւր
սիրտը:
{Պիտի}
տեսանէի,
անշուշտ,
թէ
ինչպէս
փոքր
Տրիա
ւնքը՝
մասնակից
լինելու
կտակին,
օրէնքը
{պիտի}
ստորասաբար
պատասխանէ
Հայերի
օգտի
համար
ոտանաւորը,
բայց
մի՞թէ
հեղինակի
նպատակը
{պիտի}
լինի
հեշտ
կերպով
կատարել
մի
գործ,
երբ
ւմ
են
կիսակատար
եւ
այլ
տպարանում
նորուց
{պիտի}
սկսանեն
տպել:
Այս
անբնական
գործողութեա
քիչ
մը
մօտենանք
դատելու
համար,
մենք
ալ
{պիտի}
կորսուինք,
թո՛ղ
որ
հեղինակը,
կա՛մ
վախ
րեան
համախոհը
դատելու
միտք
ունենայինք,
{պիտի}
հարցնէինք
իրեն:
Նախ՝
մեր
ընտանի
խ
ւթիւննիս,
Մխիթարեան
համախոհաց
իրաւունք
{պիտի}
տայ
ափեղ
ցփեղ
Աստուածաբանութեանց
թերթեր
որդ:
Լսում
ենք,
թէ
տասն
եւ
չորս
հատոր
{պիտի}
լինի
բոլոր
հրատարակութիւնը:
Որպէս
ոցա
օգուտը
կապուած
չէ
մի
վնասի
հետ,
որ
{պիտի}
վերաբերուէր
ֆրանսիական
կառավարութեան:
իեռի
գործը,
"
Փելիքս
եւ
Պաւլինէի
"
մէջ
{պիտի}
տեսանէ
մի
կոյր
նմանողական
ձգտողութիւն.
ազգի
մէջ.
այդպիսի
հեղինակը
ոչ
թէ
միայն
{պիտի}
կուրծք
մաշէ,
աչքի
լոյսը
թափէ
ազգին
նոր
ազգին
նոր
գաղափարք
տալու
համար,
այլեւ
{պիտի}
տանի
այն
սեւ
սեւ
բամբասանքներին,
որ
ան
մերկանդամ
տեսանել
ճշմարտութիւնը:
Իզիսը
{պիտի}
քօղով
ծածկուի
միշտ
եգիպտացու
աչքից։
Այ
ցնելու
համար:
Չգիտենք,
թէ
մինչեւ
ե՞րբ
{պիտի}
յարատեւէ
Հայ-Ճիզուիթների
ազդեցութիւնը
մ
ռ
օտար
տների
հետ
գործ
ունենալու
ժամանակ
{պիտի}
նեղութիւն
կրէին
լեզուի
կողմից:
Այդ
կարելի
էր
երբեւիցէ
յուսալ,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
լինի
այն
ճշգրիտ
եւ
ստոյգ
լուսաւորութեան
մահ,
կախաղան,
Մինչեւ
անարգ
մահու
սիւն
{Պիտի}
գոռամ,
պիտ՚
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜
մեր
ուղղութիւնը,
ըստ
որում
մեք
ինքնին
{պիտի}
կասկածելի
երեւէինք
մեր
աչքին:
Ազգի
նքը
եւ
արդարացնել
Բէգզադէի
գործերը,
որ
{պիտի}
նկարագրենք
եւ
որոնց
համար
ուրիշ
յարմարա
տ
տալ,
պակաս
մնացած
25
կոպէկը
որտեղի՞ց
{պիտի}
դուրս
գայ
":
-
Քո
վարձից,
-
շուտո
ռնում
եմ
ես
այդ
բաները:
-
Ո՞րտեղից
{պիտի}
իմանամ:
-
Քեզ
քաջ
յայտնի
է
իմ
գոր
կարողանալու
չէ
առնել
այդ
բաները,
ուստի
{պիտի}
բորբոքուի
նոցա
մէջ
անմիաբանութեան
եւ
գժ
անշուշտ,
իւրաքանչիւր
մանէթից
40
կոպէկ
{պիտի}
վնասուէր,
տալիս
է
իւր
սիրական
գործակատ
կան:
-
Բայց
այդ
օտարքը
ի՛նչպէս
ապա
{պիտի}
ստանան
իւրեանցը
քո
մարդ
շինած
գործակատա
ճանապարհը
փրկութեան:
Էջմիածնի
մէջ
{պիտի}
հիմնուի՞
արդեօք
մի
օրինաւոր
դպրոց,
մին
ւր
չունինք:
Թիֆլիսի
հոգեւոր
դպրոցը
{պիտի}
բարեկարգուի՞
արդեօք,
նոյնպէս
չգիտենք:
մտանում
նորա
տուն
մի
աբեղայ:
Յառաջուց
{պիտի}
ծանօթաբանել,
որ
աբեղայ
ասածդ
միշտ
վեր
սակաւութիւնը
եւ
թէ՛
աղքատութիւնը
պատիժ
{պիտի}
համարուէր
քահանային:
Խեղճ
քահանայ
վուրդը:
Հասարակ
ժողովրդի
երջանկութիւնը
{պիտի}
երեւի
նորա
ընտանեկան
եւ
տնտեսական
ապահո
:
Ազգային
շինութիւնը
բնական
կերպով
{պիտի}
յառաջանայ
ցածից՝
հիմքից.
այդ
հիմքը
է
ծ
էին
բուն
ազգային
դպրոցներ,
որոնց
մէջ
{պիտի}
լսուէր
հայկական
խօսքը,
ուր
Հայոց
բառեր
ուէր
հայկական
խօսքը,
ուր
Հայոց
բառերով
{պիտի}
ներս
մտանէին
ազգի
զաւակների
մէջ
զանազան
ր
լեզուներ
խօսեցնելով
ազգի
զաւակներին,
{պիտի}
վարժեցնէին
նորանց
այդ
լեզուների
մէջ։
Ա
ն
մէջ:
Սուտ
է
այն
լուսաւորութիւնը,
որ
{պիտի}
լինի
օտար
լեզուով.
սորա
վկայող
դառն
փո
ւրացող
է
ազգութեան:
Դպրոցի
օգուտը
{պիտի}
հետեւի
նորա
ուղղութենից.
առանց
խղճի
եւ
տալ
ազգի
զաւակներին.
սոքա
հարկ
եւ
հարկ
{պիտի}
դիմեն
օտարի
դպրոցը
եւ
այնտեղ
ուսանին:
յն
ընտանեկան
պարտականութիւնը,
որ
ծնողք
{պիտի}
կատարեն
իւրեանց
ազգի
օգտի
համար,
եւ
որ
ք
կորուսել
են
իւրեանց
խորհուրդը:
Մայրը
{պիտի}
ուսուցանէ
իւր
զաւակներին
ազգային
լեզուն
է
իւր
զաւակներին
ազգային
լեզուն,
մայրը
{պիտի}
տնկէ
տղայական
սրտերի
մէջ
ազգութեան
սերմ
ի
պարտականութիւնը.
դուք
ձեր
աղջիկներից
{պիտի}
նոր
մայրեր
պատրաստէք
գալոց
սերունդի
համ
:
Նոցա
ձեռքով
եւ
նոցա
արժանաւորութեամբ
{պիտի}
փառաւորուին
եւ
անմահանան
ձեր
անունները
րը.
սորա
հակառակ,
նոցա
անարժանութեամբ
{պիտի}
մեռանին
եւ
ոչնչանան:
Երանի՜
թէ
լսե
ին
իմ
այս
արտասուախառն
խօսքերը,
որքա՜ն
{պիտի}
մխիթարուէի
ես.
յոյսիս
արեւը
մի
գրկաչափ
ուէի
ես.
յոյսիս
արեւը
մի
գրկաչափ
աւելի
{պիտի}
բարձրանար
ազգային
փրկութեան
հորիզոնի
վե
այս
պատճառների
հիման
վերայ
առաջին
փոյթը
{պիտի}
լինի
նախ
եւ
յառաջ
կենդանացնել
մայրենի
լ
բանը,
այսինքն՝
կազմել
մի
մատեան,
ուր
{պիտի}
երեւէր
երկրիս
վերայ
եղած
Հայերի
ստոյգ
թ
ոյթներին
յարմարել
իւրեանց
գաղափարը,
որ
{պիտի}
ծառայէր
ժողովրդին
որպէս
աղբիւր
նիւթական
կնողը
սարից
սար
եւ
քարից
քար,
թէ
ինչ
է
{պիտի}
օգնէ
այս
խնդրի
լուծմանը,
ո՛ր
ուսումնակ
իշտ
ընդունելի
եղած
են,
ընդունելի
են
եւ
{պիտի}
լինեն
հոգեւոր
դասուն:
Կարծեմ,
որ
այժմ
յսինքն՝
3-4
միլիոն,
մինչ
մեր
կարծիքով
{պիտի}
լինի
4-5
կամ
հինգ
միլիոնից
փոքր
պակաս:
ինս,
շատ
հասկանալի
լինելով,
զուր
տեղը
{պիտի}
ժամանակ
կորուսած
լինէի։
Այլ
հարկաւոր
ե
քրէր
այն
տեղերը,
ուր
կարծիք
կային,
թէ
{պիտի}
լինին
հեթանոս
Հայերի
մեռածների
մնացորդք
ի
բան
է,
եթէ
ընկերութիւնը
կազմուի,
նա
{պիտի}
ունենայ
մի
կանոն,
որով
պիտի
առաջնորդու
զմուի,
նա
պիտի
ունենայ
մի
կանոն,
որով
{պիտի}
առաջնորդուի
իւր
բոլոր
գործողութեան
մէջ
ն
պարգեւը
եւ
հաճութիւնը,
եթէ
մի
մասնով
{պիտի}
վերաբերուին
ճարտարագէտ
վիմագրողին,
միւ
Պ.
Չերքեզեանցին
յարգութիւն
ցոյց
տուած
{պիտի}
լինէինք՝
պատասխանելով
նորա
գրուածին։
զ,
նախատինք
համարում
ենք
ներկայումս
եւ
{պիտի}
համարենք
ապագայում,
ըստ
որում,
չենք
կ
տէինք,
որ
դարաւոր
տգիտութիւնը
պատերազմ
{պիտի}
յայտնէ
գիտութեանը,
որին
լինելով
մի
լոկ
նի
գրուածի
պատճառով,
այլապէս
դէպի
չարը
{պիտի}
գործ
դրած
լինէինք
ընթերցող
հասարակութեա
ւթեան
վերաբերութեամբ
այսպէս
է,
թէ
ազգը
{պիտի}
իւր
գոյութիւնը
պահպանէ
իւր
եկեղեցու
միջ
ըստ
որում,
դորա
բարոյական
ազդեցութիւնը
{պիտի}
վտանգէր
ազգութիւնը:
Հայոց
ազգի
ներկայ
երոստրատեան
պարծանքը
ուխտադրուժների
մեք
{պիտի}
կտակենք
մեր
զաւակներին:
Պ.
Խուդաբ
է
այդպէս
լինէր,
ապա
նորա
աշխատութիւնքը
{պիտի}
լինէին
Հայերէն
եւ
հարկաւորապէս
այլ
կերպ
ի
փոքր
ազատ
շունչ
առնուլ:
Իհարկէ,
{պիտի}
հարցանես,
թէ
այս
ինչ
մարդ
է,
որ
բոլոր
մեր
մտերմութեան,
ինչ
եմ
ասում
ես,
մեք
{պիտի}
աւելի
լինենք,
քան
թէ
մտերիմ,
ըստ
որու
պատճառով.
քա՛վ
լիցի,
ես
մի
անհամ
մարդ
{պիտի}
լինէի,
որ
սեպհական
ինձ
վերաբերեալ
բանի
հերքելով
նորա
բոլոր
սխալական
գաղափարը,
{պիտի}
հարկադրուէինք
մի
նոր
գիրք
գրել՝
երկու
կարդացողը,
եթէ
օրինաւոր
կարդացել
էր,
{պիտի}
անշուշտ
տեսանէր,
որ
Հայերը
տիրապէս
կռա
հաստատութեան
համար
մինչեւ
տակը
խմելով,
{պիտի}
՞
համարուին
իւրեանց
օգուտը,
անձնական
իր
ցաւէին
իւրեանց
բաժանուելու
վերայ:
Եթէ
{պիտի}
ցաւէին,
նշանակում
է
հոգով
եւ
սրտով
ընդ
ն
պատճառ
են
լինում,
քանի
որ
Հայոց
տառը
{պիտի}
կարդացուի:
Անյայտ
չէ
Հայերից,
որ
որ
Պ.
Խուդաբաշեւի
սրտի
մեծ
ցաւի
համար
{պիտի}
մինչեւ
վերջը
պաշտուին,
պարոնը
ճանաչում
ենք
"
Հիւսիսափայլից
",
եւ
Յիշատակարանը
{պիտի}
երեւի
նորա
մէջ:
Բացակայութեան
ժամանակ
չափ
պարապում
են
ազգային
բաներով
եւ
միշտ
{պիտի}
պարապին
այն
չափով,
ինչ
չափով
կարող
է
մ
ատ
հեշտ
է,
բայց
ամենայն
պահանջողութիւն
{պիտի}
լինի
բանական
դատողութեամբ:
Աւելորդ
յայտնի
է
արդէն.
նա
մինչեւ
վերջը
հաստատ
{պիտի}
մնայ
իւր
ուղղութեան
մէջ՝
պարտական
չհամ
Ազգի
էական
օգուտներին
զոհել
ենք
եւ
{պիտի}
զոհենք
ամենայն
բան։
Պատասխանելու
չենք
մեր
ներկայ
վիճակին՝
մեր
մխիթարութիւնը
{պիտի}
որոնենք
անդադար
գործականութեան
մէջ.
շա
,
թէ
պատրիարքական
գաւազանը
երրորդ
անգամ
{պիտի}
յանձնուի
Ամենապատիւ
Յակոբոս
սրբազան
Արք
ն
եւ
ձեր
վերայ
է
միակ
յոյսը:
Ինչ
չափով
{պիտի}
արդարացնէք
այդ
յոյսը,
դորա
վկան
եւ
չափ
արացնէք
այդ
յոյսը,
դորա
վկան
եւ
չափողը
{պիտի}
լինի
ձեր
գործը:
Մի՛
մոռնաք,
որ
ձ
գործը:
Մի՛
մոռնաք,
որ
ձեր
ապագան
{պիտի}
դատաստան
կատարէ
ձեր
գերեզմանի
վերայ,
ի
րերից
բռնած,
որչափ
յառաջ,
այնքան
ծանր
{պիտի}
լինի
այդ
դատաստանը.
աշխատեցէ՛ք
պայծառ
կալ
կարծիքները,
որպէսզի
աւելի
չասենք,
{պիտի}
պատերազմին
ձեզ
հետ.
այս
բնական
է,
բայ
ն
մարդը,
որ
զգում
է
իւր
անձը
կենդանի,
{պիտի}
յարի
ձեզ,
որովհետեւ
կեանքի
հոսանքը
միա
րի
մշակութիւնը
ընկնի,
այն
ժամանակ
ի՞նչ
{պիտի}
լինին
անգլիական
գործարանների
եւ
գործաւո
այս,
կամ
ստրկութիւնը
վերնալով,
յիրաւի
{պիտի}
ընկնին
այդ
մշակութիւնքը՞,
ինչպէս
կամին
ը
պատասխանենք
մեք:
"
Ազգ
ասելով՝
{պիտի}
իմանալ
հասարակ
ժողովուրդը
եւ
ոչ
նորա
մի
եամբ,
կարող
է
հաւաստի
լինել,
որ
հազիւ
{պիտի}
կարողանայ
մշակել,
շինել,
գործել
եւ
վա
ի,
եթէ
սա
զլանայ
գործ
տալ
նոցա,
մշակը
{պիտի}
սովամահ
մեռնի.
ո՞ւր
գնայ
եւ
ի՞նչ
գործէ
ւ
ազնուական
պարոնին.
ընտրութիւն
չկայ,
{պիտի}
հնազանդուիլ
ճակատագրին:
Այս
պատճառով,
ւրդը
դառնում
է
իւր
բնակարանը
եւ
դարձեալ
{պիտի}
հարկ
տայ
ազնուականին
այն
հողի
համար,
ո
սաստկանում
է
գաղթելու
կարօտութիւնը.
եւ
{պիտի}
գաղթէ
նա,
որ
չկամի
սովամահ
մեռնիլ
եւ
մ
լ
պայմանով:
Ձեզանից
իւրաքանչիւր
գնացող
{պիտի}
զէնք
ունենայ
իւր
ձեռքում
եւ
հարկ
դիպուա
իւր
ձեռքում
եւ
հարկ
դիպուածում
պատերազմ
{պիտի}
մղէ,
իմ
հետ
հաւասար,
երկիրը
աւազակի
ձ
որ
ինձ
կամ
իմ
ազգի
իւրաքանչիւր
անհատին
{պիտի}
բաժին
ընկնի:
Խոստանում
եմ
ձեզ,
որ
դու
տօնութիւն
կ'ունենաս
այն
հողի
վերայ,
որ
{պիտի}
ազատենք,
-
ընդհատում
եմ
ես
նորա
խօսքը:
լիքը
վերաբերւում
է
դաշտային
հողին,
ուր
{պիտի}
ընթանայ
երկրագործութիւնը:
Պիտի
իմանաս
ն,
ուր
պիտի
ընթանայ
երկրագործութիւնը:
{Պիտի}
իմանաս,
որ
գեղի
եւ
քաղաքի
իւրաքանչիւր
քանչիւր
անդամը,
հաւասար
չափով
իրաւունք
{պիտի}
ունենայ
մի
որոշեալ
քանակութիւն
հողի
մշա
մշակելու
եւ
գործելու:
Եւ
այս
իրաւունքը
{պիտի}
տեւէ
այնքան,
որքան
նա
կամ
նորա
սերունդ
եւէ
այնքան,
որքան
նա
կամ
նորա
սերունդը
{պիտի}
բնակուի
այն
հողի
վերայ:
Իւրաքանչիւր
քա
:
Իւրաքանչիւր
քաղաք,
իւրաքանչիւր
գեղ,
{պիտի}
ունենայ
իւր
յատուկ
հողը,
որ
պիտի
սեպհա
գեղ,
պիտի
ունենայ
իւր
յատուկ
հողը,
որ
{պիտի}
սեպհական
մնայ
քաղաքի
կամ
գեղի
հասարակու
դու
ձեռք,
ասել
է,
թէ
բովանդակ
գեղացիք
{պիտի}
վարձ
վճարեն
այն
քսանին
հողը
մշակելու
եւ
որը,
որ
ապրում
է
այսօր,
չգիտէ
թէ
վաղը
{պիտի}
հնար
ունենա՞յ
ապրելու,
թէ
ոչ,
քանզի
չ
նա՞յ
ապրելու,
թէ
ոչ,
քանզի
չգիտէ,
թէ
{պիտի}
շարունակէ՞
գործարանը
իւր
գործը,
որ
եւ
չունի
հող
եւ
երկիր,
երբեք
չյուսայ,
որ
{պիտի}
հարստանայ.
այդ
անբնական
մի
բան
է
եւ
դո
քնաբաւական
կերպով
յառաջ
տարաւ
խօսքը,
-
{պիտի}
իրաւունք
տալ
մեզ,
որ
կտրիճի
պէս
գործ
կ
է
իմ
ազատութիւնը
յայտնեմ
բացարձակապէս,
{պիտի}
զրկեմ
ապրուստից
ե՛ւ
ինձ,
ե՛ւ
իմ
ընտանի
-
Ուրեմն
արդարութիւն
չկայ:
Եւ
դուք
{պիտի}
համաձայնիք,
որ
կա՛մ
հաւասարութիւն
չկայ
ականութիւն
չէ,
նորա
վերայ
ապրում
են
եւ
{պիտի}
ապրին
բոլոր
նորա
որդիքը
անխտիր:
-
էր
յառաջ,
այն
մինի
ժամանակ,
այն
քսանը
{պիտի}
գնայ
նոյն
ճանապարհը,
որով
գնում
էր
պատ
տ
չէ,
եւ
երկրորդ,
եթէ
ինքը
այնուհետեւ
{պիտի}
բռնանայ
իւր
ընկերի
վերայ:
Եւ
քանի
որ
տ
գործում
էր,
այժմ,
ազատուելուց
յետոյ,
{պիտի}
վարձու
առնուր
իւր
պարոնից։
Ինչ
ազատութ
մի,
համարւում
էր
հարկ,
իսկ
այժմ
նոյնը
{պիտի}
անուանուէր
վճար:
Բայց
շինականին
ի՛նչ
մ
փոխութեան
մէջ,
քանի
որ
գործը
նոյնն
է:
{Պիտի}
ասեն,
որ
այդ
տեսակ
ազատութենից
շինական
մխիթարական
բան
չկար
շինականին։
Այո՛,
{պիտի}
ազատուէր
պարոնից,
բայց
դորա
փոխանակ
պի
տի
ազատուէր
պարոնից,
բայց
դորա
փոխանակ
{պիտի}
ընկնէր
կառավարութեան
աստիճանաւորների
ձե
հ
լինելու
երկիւղից
եւ
յուսահատութենից,
{պիտի}
պատերազմի
սարսափելի
զօրութեամբ:
Երկիր
,
թէ
ստրուկները
ազատ
են
եւ
իւրեանց
հողը
{պիտի}
ստանան
հրովարտակի
թուեալ
օրից,
երկու
տ
ետոյ,
իսկ
մինչեւ
այն
երկու
տարու
վերջը
{պիտի}
մնան
նոյն
յարաբերութեան
մէջ,
դէպի
իւրե
այս,
ընդհանրական
աղքատութիւնը
երթալով
{պիտի}
զօրանայ
եւ
հասնի
հսկայական
աստիճանների
առաջացած
արդիւնքը
վաճառելով,
անշուշտ,
{պիտի}
ներս
բերէին
դուրսից
իւրեանց
մէջ,
որեւի
ի
կարօտողների
թիւը:
Եւ
փոխանակ
որ
ինքը
{պիտի}
դրամ
ստանար
դուրսից,
այժմ
ինքը
պիտի
տա
քը
պիտի
դրամ
ստանար
դուրսից,
այժմ
ինքը
{պիտի}
տայ:
Այո՛,
այն
մարդը,
որ
թողեց
երկրա
ոլորը,
որ
ինքեանք
զօրութիւն
չունենալով
{պիտի}
ուրիշ
զօրութեամբ
շարժին,
վարձկան
են
այ
եւ
կարօտութիւն
այն
նիւթերի,
որոնց
հետ
{պիտի}
փոխուի
դրամը.
այստեղ
կամքը
կամ
հաճոյքը
ը.
դրամը
կենդրոնացած
է,
եւ
ժողովուրդը
{պիտի}
քարշէ
նորան
այդ
կենդրոնից։
Ինչո՞վ,
մի
Այսպիսի
վիճակում,
մինչ
միլիոնաւոր
հոգի
{պիտի}
ապրի
իւր
մեքենական
աշխատութեան
վարձով,
շահը
եւ
տարեկան
ծախքի
պակասորդը:
Ի՛նչ
{պիտի}
լինի
ուրեմն
այս
հնարների
ուղղակի
հետեւա
երի
ուղղակի
հետեւանքը:
Այն,
որ
պարտքը
{պիտի}
կրկնապատկուի,
այն,
որ
գաւառները
եւս
պ
ի
կրկնապատկուի,
այն,
որ
գաւառները
եւս
{պիտի}
հասանեն
Պօլսի
օրը,
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
ողանան
հաց
ճարել,
աղքատութիւնը
եւ
սովը
{պիտի}
հարկադրէ
նորանց
դէպի
յափշտակութիւն
եւ
կ
,
կառավարչական
ոյժը,
գոնէ,
այդտեղ
գէթ
{պիտի}
երեւի,
որ
իւր
ողորմելի
ստրուկներից
աւե
ակոյս,
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
կամ
միւս
օր
{պիտի}
հանդիպի
երես
առ
երես:
Ի՛նչ
հնար
կ
իրը
նոյնիսկ
այնտեղ
է,
որ
նա
աղքատ
է
եւ
{պիտի}
առաւել
աղքատանայ,
եթէ
ճգնի
իւր
մինչեւ
զրկուիլը,
դժոխային
աշխատութիւնը,
որով
{պիտի}
շահի
նա
այն
մի
քանի
յաւելեալ
ղուրուշներ
ուն,
վարատական
եւ
անմաքուր
կեանքը,
որ
{պիտի}
անցուցանէ
նա
զանազան
իջեւաններում:
Երե
անէ
նա
զանազան
իջեւաններում:
Երեկոյեան
{պիտի}
գայ
վաստակեալ,
ուժաթափ,
շատ
անգամ
եւ
չէ
իւր
տունը,
իւր
ծնողքը,
նորա
աչքին
{պիտի}
հանդիպին
երկու
գերեզման
եւ
մի
ամայի
բնա
րութեան
հետ,
որ
չգիտէ,
թէ
վաղը
ինչո՞վ
{պիտի}
կերակրուի
կամ
ինչպէ՞ս
պիտի
դարմանէ
իւր
վաղը
ինչո՞վ
պիտի
կերակրուի
կամ
ինչպէ՞ս
{պիտի}
դարմանէ
իւր
ընտանիքը,
ո՞ւր
կը
մնայ
վեր
նքը,
իւրեանց
ընտանիքի
ապագան,
մեռածը՞
{պիտի}
հոգայ:
Նորա
ընտանիքին
սպասում
է
ն
ւթիւն:
-
Չենք
ասում
բոլորը,
բայց
{պիտի}
որ
ազգի
մեծագոյն
մասը
երկրագործ
լինի,
վերայ
լինելոց
շինութիւնը:
Ինչո՛վ
{պիտի}
նորոգենք
այս
հիմքը.
լուսաւորութի՞ւն
տա
գին
բազմութիւնը,
որ
առաւօտը
զարթելով՝
{պիտի}
մտածէ,
թէ
ի՞նչպէս
սնանի
կամ
ի՞նչպէս
սն
ւ
քննելին:
Բայց
մարդը,
յառաջ,
քան
թէ
{պիտի}
գոյանայ,
յառաջ,
քան
թէ
գոյանալուց
յետ
յանայ,
յառաջ,
քան
թէ
գոյանալուց
յետոյ
{պիտի}
ապրի,
յառաջ,
քան
թէ
պիտի
քննէ
եւ
իմաս
նալուց
յետոյ
պիտի
ապրի,
յառաջ,
քան
թէ
{պիտի}
քննէ
եւ
իմաստասիրէ
իւր
անձը,
իւր
կեանք
ր
անցածը,
իւր
ներկան
եւ
յառաջ,
քան
թէ
{պիտի}
մտածէ
եւ
հոգաբարձու
լինի
իւր
ապագայի
մա
նորա
տարեկան
ապրուստը,
զիարդ
եւ
իցէ,
{պիտի}
կարողանար
ապահովել:
Նա
չէ
կարող
աւելի
է
նա
յոյս
ունենայ,
որ
իւր
աշխատութիւնը
{պիտի}
գնահատուի,
եթէ
նա
տեսնէ
իւր
մշակութեան
պիտոյքներ
չեն,
եւ
նորա
մանր
վաճառականը
{պիտի}
վաճառէ
իւր
ապրանքը
հասարակ
ժողովրդին:
ալ,
որ
ձեռագործի
վաճառականը
առողջ
դրամ
{պիտի}
վճարէ
Եւրոպայից
ստացած
ապրանքի
փոխարէն
պայից
ստացած
ապրանքի
փոխարէն,
իսկ
ինքը
{պիտի}
վաճառէ
Թիւրքիոյ
մէջ
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
կ
րի,
երկրագործութեան
բերքերի
վաճառականը
{պիտի}
գնէ
իւր
ապրանքը
Թիւրքիոյ
մէջ
եւ
պիտի
վա
նը
պիտի
գնէ
իւր
ապրանքը
Թիւրքիոյ
մէջ
եւ
{պիտի}
վաճառէ
Եւրոպացոց,
ասել
է
թէ,
փոխանակ
ացոց,
ասել
է
թէ,
փոխանակ
տալու,
ինքը
{պիտի}
ստանայ
առողջ
դրամը:
Ձեռագործի
վաճ
ոպայից,
մինչ
ինքեանք
կրկին
անգամ
աւելի
{պիտի}
կարողանային
վաճառել
նորան,
դրամ
ուղարկ
թէ
գործ
չդնէ
այս
հնարը,
հարկաւորապէս,
{պիտի}
շահով
պարտք
առնու
եւ
այնպէս
վճարէ.
չվճ
երը
դադարեցնելու:
Բայց
այն
տոկոսը,
որ
{պիտի}
վճարէ
իւր
նոր
պարտքի
համար,
կը
տանի
նո
ողութիւնը,
ինչ
որ
անցաւ
առաջին
անգամ,
{պիտի}
կրկնուի,
անշուշտ,
որովհետեւ
նոյն
հանգ
մնայ
անշարժ
եւ
անդամալուծեալ:
Այն
օրից
{պիտի}
թուենք
ազգային
նորոգութեան
դարագլուխը,
կան
զօրութիւն
է,
քանզի
ապրանքի
փոխարէն
{պիտի}
ստանայ
զուտ
արծաթ:
-
Մի՛թէ
այս
վա
այլ
խնդիր
է
մտնել՝
հաստատ
գիտելով,
որ
{պիտի}
խեղդուի
":
Հայոց
ազգը,
քանի
որ
չ
ի,
երկրի
բերքերը
դուրս
տալով,
իւր
մէջ
{պիտի}
դարձնէ
դրամի
շրջանառութիւնը:
Եւ
մ
ւխ
թէ
ուշ,
թէեւ
սոսկալի
փոթորիկներով,
{պիտի}
լուծուի:
Ոչինչ
բռնութիւն,
ոչինչ
պահպա
նդիրը
լուծուելուց
յետոյ
եւրոպական
մարդը
{պիտի}
իջանէ
Ասիա:
Պիտի
գայ
օր,
երբ
այն
պառա
յետոյ
եւրոպական
մարդը
պիտի
իջանէ
Ասիա:
{Պիտի}
գայ
օր,
երբ
այն
պառաւ
Ասիան
պիտի
մանկա
սիա:
Պիտի
գայ
օր,
երբ
այն
պառաւ
Ասիան
{պիտի}
մանկանայ,
եւ
ասիական
ազգերը
այն
վայրկե
կանայ,
եւ
ասիական
ազգերը
այն
վայրկենից
{պիտի}
սկսանին
իւրեանց
պատմութիւնը,
եթէ
ընդու
ն
ընդունել
որպէս
իրողութիւն.
նա
ակամայ
{պիտի}
յօժարի
ընդունել
այն
ժամանակ,
երբ
ցոյց
Ա՛յս
եւս
հերիք
չէ.
նա
իմ
կենդանութիւնը
{պիտի}
խոստովանի
միայն
այն
ժամանակ,
երբ
ստուգ
հով
տեղ
դնում
է
իւր
ունեցածը:
Եւ
ինչի՞
{պիտի}
վախենայ,
քանի
որ
կառավարութիւնը
երաշխա
-
Ուրեմն,
կառավարութիւն
ասելով,
{պիտի}
իմանալ
որեւէ
աշխարհի
պաշտօնեա՞յքը
կամ
ն
ով.
կարծեմ
շուտով
Սիբիրի
մէջ
աւելի
շատ
{պիտի}
լինի
Լեհացի,
քան
թէ
Լեհաստան։
Վարշաւի
ջ,
ուրեմն
նոյն
կշիռը
եւ
նոյն
իրաւունքը
{պիտի}
լինի
տէրութեանց
եւ
նոցա
ստրկացած
ազգերի
եւ
մեր
իսկ
սիրելի
բարեկամների
մէջ,
որ
{պիտի}
ասեն՝
թո՛ղ
մի
անգամ
ձեռք
բերուի
հողը,
,
որ
կամէր
պարապիլ
որեւիցէ
արուեստի,
չ'{պիտի}
ուղղակի
գործէ
այն,
ուր
հասած
էր
արուես
յէլեան
ազգին
խոստանում
էր
մի
երկիր,
որ
{պիտի}
բղխէր
կաթն
եւ
մեղր,
մեր
քարոզութիւնը
ա
ւ
աղքատութենից,
որ
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
{պիտի}
թագաւորէ
բոլոր
Թիւրքիոյ
մէջ,
չնայելով
ր
մի
ընտանիքի,
բայց
վաղը
քո
ստացուածքը
{պիտի}
բաժնուին
քո
զաւակների
մէջ,
որոնց
իւրաք
ւակների
մէջ,
որոնց
իւրաքանչիւրին
բաժին
{պիտի}
հասնի
քո
ունեցածի
կէսը,
կամ
քառորդը,
րաքանչիւր
մասերի
տէրերը
առանձին
առանձին
{պիտի}
կազմեն
քո
նման
գերդաստան:
Իւր
կարգով,
Իւր
կարգով,
նոցա
քեզնից
ստացած
բաժինքը
{պիտի}
բաժնուին
նոցա
զաւակների
մէջ,
որ
ասել
է
է,
թէ
քո
թոռներին,
քո
ունեցածից
հազիւ
{պիտի}
հասնի
հարիւրին
5-6
տասանորդ:
Իսկ
թոռնե
տասանորդ:
Իսկ
թոռներիդ
որդիքը
դարձեալ
{պիտի}
մտանեն
այն
աղքատ
ընդհանրութեան
մէջ,
որ
յն
բարձրութեան
մէջ:
Կանուխ,
թէ
ուշ
նա
{պիտի}
դառնայ
դարձեալ
դէպի
այն
ընկերութիւնը,
ւթեամբ:
Իմ
որդիքը
աւելի
լաւ
վիճակի
մէջ
{պիտի}
սկսանեն
իւրեանց
ասպարէզը,
քան
թէ
ես.
ս
ոչինչ
ունէի,
իսկ
որդոցս
իւրաքանչիւրը
{պիտի}
ստանայ
իմ
կայքի
կէսը,
կամ
քառորդը,
կա
րող
զօրութիւն,
որ
իւր
կարգով
դէպի
ներս
{պիտի}
գրաւէր
դուրսի
հարստութիւնը,
այնտեղ
մի
եւ
այն
ժամանակ
քո
հարստութիւնը
անպատճառ
{պիտի}
նուազի:
-
Ինչպէ՛ս,
-
բացականչում
ելի
մի
հարիւր
ստանայ,
մեզնից
միւս
մինը
{պիտի}
տուժէ
այդ
հարիւրը:
Եւ
այս
հարիւր
ոսկին
ել
էր
նոցա
հայրը,
այն
ժամանակ
բիւրաւոր
{պիտի}
լինէին
հարուստների
թիւը,
փո՛քր
է
այս,
ւ
նոյն
ճանապարհի
վերայ
եւ
նա
իւր
կարգով
{պիտի}
հաւասարի
ընդհանուր
մակերեւոյթին:
Եւ
եթ
արդը
այս
բոլորը
քննելու
ժամանակ
անշուշտ
{պիտի}
լեղի
խառնէ
իւր
կեանքի
մէջ,
նորան
սիրել
աշուի
է
քո
յոյսը,
թէ
քո
որդիքը
նոյնպէս
{պիտի}
տիրանան
այն
կարողութեան,
որին
յաջողել
ը
հետ
դարձնէ
դէպի
իւր
անցած
ճանապարհը,
{պիտի}
տեսանէ
նո՜յնպիսի
աւերակներ,
նո՜յնպիսի
որ
մեք
չենք
ընդունում:
Մեք
նորա
առջեւ
{պիտի}
դնենք
գործ,
նա
մեր
առջեւ
պիտի
դնէ
հրամ
րա
առջեւ
պիտի
դնենք
գործ,
նա
մեր
առջեւ
{պիտի}
դնէ
հրաման:
Գործը
ցոյց
տալով՝
պիտի
խօ
եւ
պիտի
դնէ
հրաման:
Գործը
ցոյց
տալով՝
{պիտի}
խօսինք
համոզման
անունով,
նա,
հրամանը
ան
անունով,
նա,
հրամանը
մէջ
բերելով,
{պիտի}
պահանջէ
հնազանդութիւն:
Հնազանդութ
ան
է,
որովհետեւ
եթէ
օրէնքը
չարգելուր,
{պիտի}
գործէր:
Եւ
չգործեց
ոչ
թէ
հասկնալով,
ո
վ,
որ
եթէ
գործէր,
իւր
նման
մի
ուրիշին
{պիտի}
զրկանք,
վիշտ
կամ
մահ
պատճառէր,
այլ
որ
ը
վտանգելու
չլինէր,
ինքը
ուրիշի
անձերը
{պիտի}
վտանգէր:
Այստեղ
բարոյականութիւն
չկայ,
ն
պատճառով,
որ
հաւատում
է,
թէ
փոխարէն
{պիտի}
ստանայ...
Մեք
չենք
ընդունում
նորան
որպ
ն,
որովհետեւ
եթէ
չհաւատար,
թէ
փոխարէն
{պիտի}
ստանայ,
չ'պիտի
գործէր:
Մարդը
ուխտում
է
չհաւատար,
թէ
փոխարէն
պիտի
ստանայ,
չ'{պիտի}
գործէր:
Մարդը
ուխտում
է,
եթէ
ես
այսին
չհասնի,
չպիտի
գործէ:
Այս
առեւտուր
է.
{պիտի}
տայ
ստանալու
ակնկալութեամբ,
բարի
պիտի
պիտի
տայ
ստանալու
ակնկալութեամբ,
բարի
{պիտի}
գործէ
ստանալուց
յետոյ:
Եւ
այս
բոլորը,
իւնը
մարդ
չէ.
ապա
թէ
ոչ,
ի՛նչ
փոխարէն
{պիտի}
տայինք
արեւին,
որ
մեզ
լուսաւորէր:
արատեւել
տալու
համար:
Դորա
փոխանակ
դու
{պիտի}
զգաս,
որ
ես
եմ
քո
ազատիչը...
Թշո
առաջադիմութեան
տարեգիրը
ոսկեղէն
տառերով
{պիտի}
աւանդէ
գալոց
սերունդին
թատրոնի
սկզբնապա
քը,
շատ
դժուարութենների
տանելուց
յետոյ
{պիտի}
պատերազմէին
եւ
մի
հինցած
նախապաշարմունք
այց
թատրոնից
դուրս
գնալու
ժամանակ,
երբ
{պիտի}
մտանէ
դարձեալ
իւր
ատմոսֆերի
մէջ,
չէ
մո
ոտք
կոխողը
գրեթէ
հասարակաց
անարգութեան
{պիտի}
հանդիպի:
Եւ
միթէ
պակա՞ս
քաջութիւն
հարկ
,
հասարակաց
սխալ
կարծիքը
արհամարհելով,
{պիտի}
կարողանային
ցոյց
տալ
իւրեանց
մէջ
այս
բա
ւհին,
մինչեւ
իւրեանց
ասպարէզի
կատարածը
{պիտի}
որ
յառաջ
դիմ
են,
պիտի
որ
կատարելագործո
սպարէզի
կատարածը
պիտի
որ
յառաջ
դիմ
են,
{պիտի}
որ
կատարելագործուին:
Քաղցր
է
մեզ
ան
էր
այն
բարի
գործին:
Եւ
ինչպէ՞ս
{պիտի}
մխիթարուէինք
մեք,
եթէ
մի
քանի
ժամանակի
թիւնը
եւ
այլ
յաջողեցուցիչ
որպիսութիւնքը
{պիտի}
նպաստաւոր
լինէին
նորա
մեծ
յառաջադիմութե
ապ
յիշատակի
արձան,
որի
վերայ
պարծանքով
{պիտի}
նայէին
հայերը
եւ
որ
պատկառելի
պիտի
կացո
նքով
պիտի
նայէին
հայերը
եւ
որ
պատկառելի
{պիտի}
կացուցաներ
ազգը,
ուրիշների
առաջեւ
ցոյց
իպուածում
նախիջեւանեցոց
գալոց
սերունդքը
{պիտի}
յաւիտենական
նախատինք
եւ
նզովք
կարդան
իւ
անան
գոնէ
հարիւրին
8
տոկոս
բերել,
որով
{պիտի}
պահպանուէին
լինելոց
ուսումնարանը,
տպար
նական
մնացած
իմ
բաժին
ժառանգութեանն
զոր
{պիտի}
գտանեմ,
բայց
զի
լուեալ
եմ
զանցեալ
տարա
Act
V,
Sc.
1
"
Ինձ
սիրողների
Անունը
{պիտի}
Գրեմ
սիրաջեր
Արեւի՜ց
էլ
վեր.
Նա
-
կ
նչո՞ւ...
-
չի՛
ասւում
այդ:
Այն,
ինչ
{պիտի}
կատարուէր
`
Գիտակ
եղաւ
սերովբէն.
"
Արդ
ակէր
՚ի
Փարիզ.
"
Մինչեւ
՚ի
մահ
կաթոլիկ
{պիտի}
մնամ
".
այլ
մեք
ընդունեմք
յաւէտ
զպատու
ութեանը
բերանով,
Թէ
քո
կեանքն
էլ
{պիտի}
անցնի
լուսաւորաց
կանոնով:
ԲԱՆԱՍՏԵ
նա
գիտէր
որ
Պիոսը,
Թէ
կին
գտնէ,
{պիտի}
անշուշտ
պաչէ
նորա
ոտները,
Բարկացե
կմախքը
Խաւար
ու
գէջ
հողի
մէջ
{Պիտի}
փըթեն
մի
օրինակ,
Պիտի
ուտեն
որդ
ո
ղի
մէջ
Պիտի
փըթեն
մի
օրինակ,
{Պիտի}
ուտեն
որդ
ու
ցեց։
Այս
բանը
մենք
մ
ւսինն
ակնով
մուճակը։
Ինչո՞ւ
համար
{պիտի}
ցանկայ
Աղքատ
մարդը
այս
կեանքին,
ողնում
է
Ու
ինքը
զուրկ
ամենից
{Պիտի}
մտնի
սեւ
հողի
ծոց,
Խաւար
ու
զուրկ
ուսել,
յիմար
զքեզ,
Թէ
հայրենիք
{պիտի}
սիրել.
Բայց
թէ
ինչպէ՞ս
հարկաւոր
ր
քո
մահով
մեռանիս,
Քո
ճանապարհը
{պիտի}
տանի
քեզ
դժոխք.
Ուրեմն,
վճռի՛ր
չորս
կողմից.
Ես
չգիտեմ,
թէ
ի՛նչ
{պիտի}
գայ
գլխիս,
Բայց
դողում
եմ
բոլոր
ել
կեանքը
սիրած
աղջկան:
Ես
{պիտի}
դուրս
գամ
դէպի
հրապարակ,
Առանց
քն
ռանց
քնարի,
անզարդ
խօսքերով.
Ես
{պիտի}
գոչեմ,
պիտի
բողոքեմ,
Խաւարի
ընդդ
անզարդ
խօսքերով.
Ես
պիտի
գոչեմ,
{պիտի}
բողոքեմ,
Խաւարի
ընդդէմ
պատերազմել
ի՛ւն
ու
կրա՛կ
թշնամու
վերայ,
Այս
{պիտի}
լինի
խորհուրդ
մեր
կեանքին:
Իւր
քաջ
որդոց
սուրբ
արիւնով
{Պիտի}
լինի
ազատուած:
Ահա՛,
եղբայ
ս
բարեաւ,
սիրական,
Այս
դրօշակին
{պիտի}
նայի
Ամբողջ
բանակ
իտալեան:
հ,
կախաղան,
Մինչեւ
անարգ
մահու
սիւն,
{Պիտի}
գոռամ,
պիտ
կրկնեմ
Անդադար.
ազատութի՜ւ
Քեզ
ո՛չ
երբեք,
Ժան-Ժակ
Ռուսսօ,
{Պիտի}
մոռանայ
աշխարհ.
Անմահ
ես
դու,
ո
ո
երկնաշունչ
մեծ
գործերը
Յաւիտեան
{պիտի}
ծաղկեն.
Անթառամ
է
քո
պսակը,
Առաջին
իւր
լոյս,
կարծես
թէ
այստեղ
{Պիտի}
ամփոփէ
ոսկեայ
ճաճանչով։
Իսկ
այսօր
ահա
նա
Հազար,
բիւր
տանջանք
{պիտի}
ստանայ.
Թէ
այստեղ,
թէ
անդ,
Աստո
ացայ,
ուր
յայտնում
են,
թէ
այսօր-էգուց
{պիտի}
պատասխան
ընդունեն,
պիտի
ընդունուի՞
ռնգ
թէ
այսօր-էգուց
պիտի
պատասխան
ընդունեն,
{պիտի}
ընդունուի՞
ռնգեղջիւրը,
թէ
չէ:
Նոյն
օր
ն,
թէ
Կալկաթայի
երեսփոխանութեան
թուղթը
{պիտի}
երթայ
եղած
մայիսի
1-ին:
7-ին
պատասխանե
սօր
ինձ
ասացին,
թէ
Կարապետ
Մարգարեանցը
{պիտի}
գայ
12-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
[ճանապարհ
րաստեցի
դէպի
տուն,
թուեալ
է
11-ից,
որ
{պիտի}
տամ
վաղը:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս
եւ
Ս
մահ,
կախաղան,
մինչ
անարգ
մահու
սիւն,
{Պիտի}
գոռամ,
պի՛տ
կրկնեմ,
անդադար,
ազատութ
փարներին,
գիտէինք,
որ
նորը
պատերազմով
{պիտի}
կանգնեցնէր
իր
դրօշակը
հնութեան
աւերակնե
երբեք:
Պարտաւորուածը
քահանայ
ճանաչելով
{պիտի}
արհամարհենք
քահանայութիւնը,
կամք
չունի
է
այդ
անտեղի
եւ
գեղջուկ
բացագանչութեամբ
{պիտի}
կարողանայ
բռնաբարել
ազատութիւնը.
խե՜ղճ
այութեամբ:
Եւ
ո՜վ
է
այն
մարդը,
որ
{պիտի}
փակէ
մեր
բերանը
այս
անօրէնութիւնների
ըն
նօրէնութիւնների
ընդդէմ
բողոքելուց,
ո՛վ
{պիտի}
համարձակի
բռնանալ
մեր
ազատ
խղճմտանքի
վե
,
քաղաքական
եւ
քրէական
գործերի
պատճառով
{պիտի}
դատուի
քաղաքական
եւ
քրէական
ատեանների
ա
թեան,
անառակութեան
եւ
սպանութեան
համար
{պիտի}
յանդիման
լինի
կրօնական
ատենի
առաջեւ,
մ
ղութիւնը,
անառակութիւնը
եւ
սպանութիւնը
{պիտի}
համարէ
կրօնական
խնդիրներ,
ուրեմն
եւ
Կր
ղեցականը
նոյն
պատիժը
կրելու
չէ,
ինչ
որ
{պիտի}
կրէր
մի
աշխարհական:
Այդպիսի
դիպուածում
ղակի,
այնուհետեւ
այդ
եկեղեցականութիւնը
{պիտի}
դատաւո՞ր
նստի
ուրիշի
խղճմտանքին,
պիտի
պիտի
դատաւո՞ր
նստի
ուրիշի
խղճմտանքին,
{պիտի}
յանդգնի
բերա՞ն
բանալ,
մա՞րդ
խրատել,
ի
ն
բանեցնել:
Ողորմելի՛
է
այն
մարդը,
որ
{պիտի}
ընդունէ
այդպիսի
եկեղեցականութիւնը:
եւ
եզուիտների
կացութիւնքը:
Ոչ
բնաւ
{պիտի}
ընդունինք
այս
դրութիւնը,
քանի
որ
մեր
ե
ելու
համար:
Վա՛յ
մեզ,
որ
ոչ
երբեք
{պիտի}
արժանանանք,
այս
երանութեան:
Փա՜ռք
Օրիօնից
բարձր...
Գիտենք,
դարձեալ
{պիտի}
պար
գայ
Հերոդիադան,
դարձեալ
պիտի
աշխատ
րձեալ
պիտի
պար
գայ
Հերոդիադան,
դարձեալ
{պիտի}
աշխատութիւն
յանձն
առնու
Պ.
Չամուռճեանը
երիք
է,
եւ
իւր
պարտքը
չի
կշռով
կատարած
{պիտի}
համարի,
եթէ
կարողանայ
երկրայինը
միայն
այլեւ
խղճմտանքի
սահմանի
մէջ
ամփոփուած,
{պիտի}
վերանորոգուին
կամ
հնանան
իւրաքանչիւր
ան
ով,
ոչ
երբեք
ներած
է
ինքեան
եւ
ոչ
բնաւ
{պիտի}
ներէ
ուղղել
իւր
հայեացքը
մի
այնպիսի
կէտ
եղեցական
կառավարչութեան,
ռեֆօրմ,
որով
{պիտի}
սանձահարուէին
ոչ
միայն
Պօղոսը
եւ
Նիկողո
ին
պարբերութեան
ընդդէմ,
մասնաւորապէս,
{պիտի}
եռ
գան
դարձեալ
ախտերը,
պիտի
դարձեալ
կր
աւորապէս,
պիտի
եռ
գան
դարձեալ
ախտերը,
{պիտի}
դարձեալ
կրկնեն
նոյն
բանը,
ինչ
որ
վաղու
ժամանակ
կը
տեսանէինք...
բայց
ինչպէ՞ս
{պիտի}
տեսանէինք.
վասնզի
մէք
եւս
ծնելու
չէինք
ելուց
յետոյ,
դեռեւս
հոգեւորականութիւնը
{պիտի}
պարծի
թէ
ա՞զգ
պահեց:
Մեր
միւս
խօսքե
՜հ,
ինչ
պատմութիւն...
Աւելի
դիւրին
{պիտի}
լինէր
պ.
Այվազովսքիին
Հիւսիսափայլի
մի
արակել
է.
"
Կաթոլիկ
ծնած
եմ
եւ
կաթոլիկ
{պիտի}
մեռանիմ
",
որ
Տատեան
Պօղոս
բէյին
համար
է,
"
թէ
որ
մէկը
պատիժ
կ՚ընդունի,
առաջ
{պիտի}
կատարէ
զայն
եւ
յետոյ,
թէ
որ
ասելիք
մը
անի
հետ
գործ
ունեցող
օրագիրը
բնականաբար
{պիտի}
եւ
աւելի
շատ
ընթերցողք
ունենայ,
մինչդե
արածութեան
սահմանափակութիւնը։
Այդ
բանը
{պիտի}
ձգէր
մեզ
ոչ
միայն
մետաֆիզիքական
քննողու
կարծիքը
մի
օրագրի
մասին,
թէ
նա
ինչպէս
{պիտի}
լինէր
ինքը
իրեն։
Այս
մասին,
եթէ
ոչ
գր
սափայլը
"
լեզուի
կողմից
ունէր,
ունի
եւ
{պիտի}
ունենայ
թերութիւնք։
Մեր
ընդդիմախօսքը
ի
ն
արդիւնք
է։
Յայտնի
է,
թէ
տալուց
առաջ
{պիտի}
ունենալ.
իսկ
այն
գրիչը,
որ
տակաւին
իր
իներով
քնելուց
յետոյ
ո՞րքան
աշխատութիւն
{պիտի}
մեր
Ազգին
Հայկական
խօսքը
վերակենցաղելու
ս
Եագորիչ
Թութունովէն
առեցի
75
մանէթ
եւ
{պիտի}
տամ
Մոսկուա,
պարոն
Մովսէս
Բայենդուրեան
ոսեանցից
առել
էի
`
43.
22
2.
1
41.
21
{Պիտի}
ուղարկեմ
նորան
այժմ
41
տալեր
21
զիլբեր
որ,
թէ
կենդանութիւն
լինի,
ամբողջ
տարի
{պիտի}
վայելեմ
քո
Յիշատակարանը:
վ
ընդհանրապէս
կրիտիկայի
վերայ,
այս
եւս
{պիտի}
ասել,
թէ
նա
մի
չափ
է,
մի
նշանացոյց
է
ց
մինը
եւ
առաւել
գլխաւորը
լեզուն
է,
որ
{պիտի}
յարմարուի
կեանքի
որպիսութեանը։
Ամե
իր
ժամանակի
ազդեցութեան
կրաւորականապէս
{պիտի}
ներգործէ
ժամանակի
ոգուն
համեմատ,
այստե
ալիս
գործակատարին:
Յայտնի
է,
թէ
մարդը
{պիտի}
չատէ,
յափշտակութիւն
չյղանայ,
ես-ին
ոգ
տեցողի,
յափշտակողի
վրայ
եւ
իրար
երեսից
{պիտի}
պաշտպանուին
միմիայն
երկիւղի
միջնորդութե
:
Եթէ
թերեւս
հաւասարութեան
անունով
{պիտի}
պաշտպանեն
"
ակն
ընդ
ական
"
վարդապետութի
թող
չսպասեն
ինձանից:
Փիլիսոփայութիւնը
{պիտի}
բխի
իւրաքանչիւր
ազգի
կեանքից.
եւ
այդ
կ
ոխում,
ամէն
մի
կերպարանքում
(
phasis)
{պիտի}
աղբերացնէ
նոր
հայեացք:
Առաջուց
գրուած
բռնաբարուած
խելքի
արդիւնք,
առաւել
եւս
{պիտի}
մերժուին
եւ
արժանի
չեն
ընդունելութեան:
աւին
առջեւումն
է:
Բայց
ինչպէս
է
եւ
ինչ
{պիտի}
լինի
այդ
նորը:
Եթէ
մենք
քեզ
հետ
ապրենք
րի
ետքը
նոցայ
ժառանգները
արիւն-քրտինքով
{պիտի}
աշխատեն
վերստին
որպէս
մի
կորած
բան
փնտր
տ
դիպուածներում
միշտ
ոտնահար
են
եղել
եւ
{պիտի}
միշտ
լինին
գերմանականութեան:
Ընկած
իրական
աշխարհի
հետ,
նա
դատապարտել
է
եւ
{պիտի}
դատապարտէ:
Չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
ւթեան
ստոյգ
թերութիւնքը:
Առանց
պայմանի
{պիտի}
համաձայնել
կրիտիկոսի
(
Հեգելի)
հետ
ամէ
շարունակում
է
Հայմը,
-
թէ
ինչ
խորհուրդ
{պիտի}
վերագրել
Հեգելի
սահմանադրական
շինուածին
մարդը
կամ
իր
քաղաքակրթութեան
աստիճանից
{պիտի}
հետ
դառնայ,
կամ
բարոյապէս
պիտի
մեռնի
ե
տիճանից
պիտի
հետ
դառնայ,
կամ
բարոյապէս
{պիտի}
մեռնի
եւ
նորա
հասկացողութեանց
շրջանը
ան
նորա
հասկացողութեանց
շրջանը
անբացուելի
{պիտի}
փակուին,
որ
նորա
կատարելութեան
գաղափար
մարմնանալու
մէջ
կայ
ժամանակ
եւ
ուժ,
որ
{պիտի}
գործ
դրուի
մինչեւ
այն
կէտը,
բայց
եւ
կէ
պանակը
գտնւում
էր
լաւած
վիճակի
մէջ:
Նա
{պիտի}
հետ
դառնայ
այն
րոպէից
սկսած,
երբ
կանգն
արդիւնք
ճիզուիթական
դպրոցին,
այնպիսին
{պիտի}
մտածէ,
թէ
XVIII
դարու
փիլիսոփայութիւնը
,
յղացան
այն
մեծ
կրակի
կայծը,
որի
բոցը
{պիտի}
այրէր
եւ
լափէր
ինչ
բանի
որ
պատահէր,
թէ
թիւնից,
ամէն
նորմուծութիւն
նորա
ընդդէմ
{պիտի}
ծանրանայ
ազգի
վրայ
որպէս
հարստահարութիւ
տոյգ
է,
որ
անդրանկական
համակարգութիւնը
{պիտի}
ծանրանայ
հասարակ
ժողովրդի
վրայ
մանաւանդ
է
այն
աշխատութիւնը,
ինչ
որ
դեռ
Անգլիան
{պիտի}
կատարէ.
պրուսական
թագաւորների
խորին
խե
ւ
հիմնաւոր
սկզբունքների
երեւեցուցիչքը,
{պիտի}
երեւցնեն
իրենց
մէջ,
կառավարութեան
եւ
ն
սներկու:
Ինչ
ապրանքով
մեր
ընկերութիւնը
{պիտի}
տուր
եւ
առք
առնէր,
այդ
ապրանքի
տեսակից
մենեւին
անօգուտ
էր
եւ
խթանի
դէմ
աքացողը
{պիտի}
միայն
իւր
ոտքը
վիրաւորէր.
այս
չէ՞ր
պատ
Այս
անձը
շատ
անհմուտ
եւ
սնապարծ
մարդ
{պիտի}
եղած
լինի,
որովհետեւ
սա
չկարողանալով
ի
:
Իհարկէ
այսպէս
բան
բռնողը,
անտարակոյս
{պիտի}
շուտով
հարստանար,
որովհետեւ
կողոպտում
անը
Այս
տեսութեան
կէտից
դիտելով,
{պիտի}
գուշակէր
հեռատես
աչքը.
որ
թէ
վաղ,
թէ
ոսի
արդիւնքը
չուրանալու
համար,
անշուշտ
{պիտի}
հաւատալ
եւ
խոստովանել
կախարդութեան
գոյո
ն
այսպիսի
ցնորաբանութիւնք:
Մինչեւ
ե՞րբ
{պիտի}
խայտառակուին
եւ
իւրեանց
հետ
միասին
պիտի
պիտի
խայտառակուին
եւ
իւրեանց
հետ
միասին
{պիտի}
խայտառակեն
հայ
մամուլը,
մեր
այս
դեւընկ
ի
առաջին
կարգի
ասպետութիւնը,
որը
նշանը
{պիտի}
գտանէք
այս
ծրարի
մէջ:
Այո՛,
ամեն
մասին
եւ
իր
աշակերտներին,
թէ՝
ձե՛զ
էլ
{պիտի}
պատահի
այս
ամենը,
եւ
չլինի՛
թէ,
անպատ
՞րչափ
եւս
առաւել
ձե՛զ
եւ
իմ
մօտ
մարդոցը
{պիտի}
ասեն։
Ա՛յսպէս
էլ,
նախանձի
պատճառո
բայրներ,
գիտցած
եղիք,
որ
մեծ
դատաստան
{պիտի}
ընդունինք
"։
Դարձեալ
չէի
յանդգնեցնում
համար.
բայց
արդեօք
այդ
գրքերը
կարդալով
{պիտի}
լուսաւորուի՛ն
այդ
տեղում
բնակվողքը,
կա
ն
այդ
տեղում
բնակվողքը,
կամ
ուրիշներին
{պիտի}
լուսաւորե՞ն։
Եւ
դու,
Տէ՛ր,
եւ
այս
արուեստի
համար
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
պահպանելով
{պիտի}
մեծարէիր
ինձ
"։
Սորանում
ի՞նչ
բանի
չէի
,
ճշմարիտն
ասում
եմ
ձեզ,
որ
այդ
ազգից
{պիտի}
պահանջեմ
"։
Այլ
տգէտները
պիտի
մխիթարեն
յդ
ազգից
պիտի
պահանջեմ
"։
Այլ
տգէտները
{պիտի}
մխիթարեն
մեզ
Հրէից
ազգին
ասուած
կարծելո
եղում։
Կարդացողը
երբեմն
վկայութիւնք
{պիտի}
տեսնէ
մեր
բացատրութեանց
մէջ,
որ
մենք
ո
ի
քանի
տեղեկութիւնք,
առանց
որոնց
աւելի
{պիտի}
մթնէր
մեր
համար
Թղթի
բովանդակութիւնը։
,
այս
յիշատակարաններից
ենթադրելով
միայն
{պիտի}
գուշակել
այն
դառը
հանգամանքը,
որոնց
մէ
,
որ
պ.
Էմինի
այս
ոճը
սիրելը
շատ
անգամ
{պիտի}
ստիպէ
մեզ
երկար
խօսել
հիմնաւոր
փաստաբան
ում,
ուստի
բնականաբար,
վանահօր
ձեռքով
{պիտի}
կառավարուէր
Սուրբ
Կաթուղիկէն,
ուստի
եւ
,
երբ
բազմացնում
էր
կրօնաւորների
թիւը,
{պիտի}
այդ
բազմութեան
չափով
տեղ
էլ
պատրաստէր,
.
եթէ
որպէս
պատմագիր,
Եղիշէից
երկրորդ
{պիտի}
համարուի
Փարպեցին,
այդ
մենք
չենք
ընդու
ա՛տ
է
հետեւում
Պաւղոսի
ձեւերին,
ինչպէս
{պիտի}
տեսնէ
կարդացողը։
§
14.
Բնագիրը.
"
գագոյն
էր
քան
զՎահան
",
բայց
եւ
այնպէս
{պիտի}
ընդունենք,
որ
Փարպեցին
455
թուականին
խ
տ
է
ինքը,
ապա
ուրեմն
առանց
այլ
եւ
այլի
{պիտի}
ասենք,
որ
այդ
առաքինի
մարդը
աշակերտ
է
պետ
խօսքը,
եւ
եթէ
մենք
էլ
յոքնականապէս
{պիտի}
հասկանանք։
Այս
վերջին
խօսքերը
ասում
են
նի
մէջ
(
եր.
53)
վիրաւորացը
վիրաւորիս
{պիտի}
կարդանք,
որովհետեւ
միայն
Փարպեցու
գլխի
հիմքի
գրել
էր
այս
ծանօթութիւնը,
գո՛նէ
{պիտի}
չմոռանար
այս
եւ
53-դ
երեսում,
երբ
հարկ
ել
այն
կաթողիկոսի
անունը,
եթէ
անպատճառ
{պիտի}
կաթողիկոս
իմանանք
այն
մարդը,
որից
բողո
քում
էր
Փարպեցին.
պատճառ,
այն
ժամանակ
{պիտի}
այլապէս
խօսէր
Թղթում
եւ
պիտի
ասէր,
թէ
յն
ժամանակ
պիտի
այլապէս
խօսէր
Թղթում
եւ
{պիտի}
ասէր,
թէ
այդ
մարդը,
որ
այժմ
ինձ
անտես
յս
բանից,
թէ
երեւելի
եւ
հարուստ
մարդիկ
{պիտի}
եղած
լինէին
Փարպեցու
ծնողքը։
Երկրոր
։
Եթէ
ազգակից
լինէր,
ո՞րչափ
եւս
առաւել
{պիտի}
ասէր՝
"
ըստ
այդմ
մասին
քեզ
տեառնդ
անկ
խօսքը
պարզապէս
մօրեղբայր
հասկանանք,
եւ
{պիտի}
այսպէս
հասկանալ,
որովհետեւ
ուրիշ
նշանա
Ս.
Լուսաւորչին։
Արդեօք
նորա՞
ծառայքը
{պիտի}
հասկանալ.
կամ
թէ
նորա
ի
տեղ
պէտք
է
նոց
ԺԱ.,
համ.
31)։
(
Դատապարտէաք
խօսքը
{պիտի}
կրաւորականապէս
հասկանալ,
յունական
բնագ
դնել
դարձեալ,
ինչպէս,
նորանով,
բանը
{պիտի}
շփոթուէր
եւ
ընթերցողը
պիտի
դժուարանար
հ
րանով,
բանը
պիտի
շփոթուէր
եւ
ընթերցողը
{պիտի}
դժուարանար
հասկանալ,
թէ
ո՛ւմ
է
վերաբեր
դոյ.
ինձ
կարծի
եթէ
յատուկ
անուն
մարդոյ
{պիտի}
լինել,
եւ
գուցէ
նոյն
իսկ
իշխանին
Անձեւ
։
Եւ
ի՞նչ
պատճառով
Սեւուկը
անպատճառ
{պիտի}
մարդուն
անուն
կարծենք.
միթէ
չէ՞ր
կարող
կեպտիցիզմը։
Ի՛նչ
է
մեր
հիմքը,
որ
մենք
{պիտի}
ասենք,
թէ՛
Սեւուկի
դրախտի
մէջ
է
անցել
սի
խնդրէին
զտեղիդ
"։
Մի՞թէ
իրաւունք
{պիտի}
ունենայ
բարկանալ
մեր
վերայ
հայկաբանութե
ուկի
պարտէզի
մարդիկ։
Եթէ
Սեւկոյ
դրախտը
{պիտի}
պարտէզ
իմանանք,
ուրեմն
եւ
Հացեաց
դրախտ
նի
զօրութիւնը.
մանաւանդ
որ
կա՛մ
այսպէս
{պիտի}
թարգմանէինք,
կա՛մ
այնպէս
ճար
չկար։
Բա
ականի
զօրութիւնով
է
գործ
դրվում
այստեղ։
{Պիտի}
իմանալ
նոյնպէս,
որ
անցեալ
ընդունելութիւ
եւ
բացառայական
կանոնների
աւանդութիւնքը
{պիտի}
քերականութիւնից
եւ
բառարանից
պահանջել։
ցու
Պատմութեան
եւ
Թղթի
մէջ
փոքր
այլապէս
{պիտի}
խօսուէին,
եթէ
Ձուիկը
լինէր
երբեւիցէ
բռն
մ
է
այնուհետեւ
Աբովեանը,
-
դուք
ինքներդ
{պիտի}
բանաք
ձեր
ճանապարհը
"։
Ահա
այսպիսի
-
Դոքա՞
են
ձեր
ժամանակի
գործը.
ուրեմն
{պիտի}
ասել,
որ
ձեր
ժամանակը
շատ
յիմար
է:
այմանով,
Ձեր
մռայլութիւն,
որ
թագաւորը
{պիտի}
է
լինի
արքայ,
իսկ
ժողովուրդը
թագաւոր:
թիւններովը
գերազանցելով
տէր
սատանայից,
{պիտի}
գնայ
դժոխք
եւ
գահավիժելով
դժոխքի
թագաւո
դժոխքի
թագաւորը
իւր
գահի
վերայից,
ինքը
{պիտի}
թագաւորէ:
Սատանան
միշտ
վերահասու
ետեւ
իմ
բոլոր
խօսակցութիւնքը
անտարակոյս
{պիտի}
լսած
լինէր
այդ
անպարկեշտ
մարդը:
Վեր
ել
եան
գաղափարի
ուրուականը,
որ
անտարակոյս
{պիտի}
երեւէր
ինձ,
եօթն
ջրհօրի
ջրով
լցրած
պտո
սակցութիւնք.
մարդը
ուրախանալու
ժամանակ
{պիտի}
մոռանայ
իւր
անձը,
իւր
որպիսութիւնը,
ի
քը
մեր
մէջ
մնայ,
մարդը
այդպիսի
ժամանակ
{պիտի}
մի
փոքր
անասնանայ...
կարծեմ,
դու
եւ
,
այն
ուսումնական
անուանուած
յիմարքը,
{պիտի}
ասեն,
թէ
մարդը
բանական
հոգի
ունի,
մար
պատրաստելու
համար,
եւ
հետեւեալ
տարումը
{պիտի}
վճռուէր
նորա
գաղտնիքի
գործը,
բայց
Ալքի
ը,
հրաժարուեցայ,
որովհետեւ
անտարակոյս
{պիտի}
նեղութիւն
պատճառէի
քեզ.
խնդրեմ,
հրամա
իշտ
պատահում
է
նորա
տնում.
բայց
այսքան
{պիտի}
իմանալ,
որ
շատ
օրիորդք
մուտ
եւ
ել
ունի
աւիրելու
միտք
ունենայիք,
ես
անտարակոյս
{պիտի}
խորհուրդ
տայի
ձեզ
հրաժարուիլ
այդ
մտքից
մասնաւոր
վնաս
չունի,
շատ
շատ,
միւս
օր
{պիտի}
մի
ոտանաւոր
գրէ,
կամ
իւր
յիշատակարանին
թիւնը,
որ
իւրեանց
պայմանի
զօրութեամբ,
{պիտի}
մեծ
ազդեցութիւն
ունենար
եւ
Շաքարեանցի
կ
յդքան
փոքր
շինեցիր,
երկրորդ
անգամը
շատ
{պիտի}
շինես,
այնպէս
չէ՞:
-
Անտարակոյս․
ոցը:
-
Ի՞նչ
ես
խօսում:
-
Ի՞նչ
{պիտի}
խօսեմ,
ո՛ր
դպրոցի
աշակերտը
տեսար,
որ
ւնինք,
սիրելի,
այս
աշխարհիս
մէջ,
ինչ
{պիտի}
տանենք
այստեղից․
մի
չոր
հոգի
ունինք,
պ
մեր
խեղճ
հոգին:
Ուսում
ստացողը
նոյնպէս
{պիտի}
մեռանի՞,
թէ
ոչ,
ուսում
ստացողի
կեանքը
ուողի
եւ
նորա
բոլոր
ննջեցեալների
անունը
{պիտի}
յիշատակուի:
Երանի՜
մեզ,
Շաքարեանց,
ե
լ
այնքան,
որքան
ասացի
կամ
որքան
դեռեւս
{պիտի}
ասեմ:
Բացի
սորանից,
կոմս
էմմանուէ
երը
եւս
քանդւում
են:
Որեւիցէ
գործ,
որ
{պիտի}
պատկանէր
ամբողջ
ազգին,
հարկ
է
որ
կատար
արութեան:
Ո՛հ,
արեւը
շատ
անգամ
դեռեւս
{պիտի}
մտանէ
Հայերի
ասիական
պղտոր
հայեացքի
վեր
րը
(
ходячие
трупы)
դեռեւս
շատ
ժամանակ
{պիտի}
կենդանի
մարդիկ
թուին
մեր
արտասուելի
ազգ
ելութիւնը
այս
ազգին
հասած,
բայց
արդեօք
{պիտի}
տեսանէի՞ն
մեր
որդիքը
կամ
թոռները,
դժու
լը
այնքան
ախորժ
չէր
քեզ,
չնայելով,
որ
{պիտի}
արդիւնաւորուէիր:
-
Ինչպէս
չէ:
Զօր
սքան
տարի
եկեղեցու
դրանը
ծերացար,
այժմ
{պիտի}
խարդախութի՛ւն
գործէիր
հաշիւների
մէջ.
մ
եւ
դեռ
օրէնքի
զօրութեամբ
եւս
ժողովուրդը
{պիտի}
վերահասու
լինի
եկեղեցու
տարեկան
արդիւնք
գ
հոգի
հարուստքը,
որ
խօսում
էին:
Բայց
{պիտի}
այս
եւս
ասել,
որ
այս
մարդիկը
եւս
բաժան
համար
ստանալ
անձնական
թշնամիք.
ինչ
որ
{պիտի}
մտանէ
հասարակութեան
գանձարանը,
միթէ
օգ
րձու
եւ
գտանելու
չէ
երբեք:
Ուրեմն
ի՛նչ
{պիտի}
լինի
այս
ազգի
վերջը,
շարունակում
էր
նա
տակարանների
վերայ,
որ
սուրբ
են
եւ
միշտ
{պիտի}
սուրբ
մնան
քնքուշ
եւ
հասկացող
սրտի
համա
ւթեան
հետեւանքը,
այդ
մի
սուրբ
բան
է
եւ
{պիտի}
ծածուկ
մնայ
միշտ
ուրիշից,
որ
մի
գուցէ
մէջ
կան
եւ
այնպիսի
րոպէներ,
երբ
մարդը
{պիտի}
խոսէ
միմիայն
իւր
հետ,
իւր
հոգու
հետ,
ֆրանսիարեն
խօսել,
ապա
թէ
ոչ,
անհնարին
{պիտի}
լինէր
միմեանց
հասկանալ:
Կոմս
էմմա
յց
կարող
չեմ,
որովհետեւ
այդ
ժամին
հիւր
{պիտի}
ընդունեմ
իմ
մօտ,
-
պատասխանեց
կոմսը:
րեմն,
անտարակոյս,
հարիւրին
եօթանասուն
{պիտի}
փոքրանար
նեղսրտելու
եւ
բարկանալու
պատճա
.
Եումի
վերայ:
-
Ի՛նչ
ազդեցութիւն
{պիտի}
գործէ.
նա
չէ
կարող
ընդունել
դորան,
որ
չգիտէ
հայերէն
․
միակ
տպաւորութիւն,
որ
{պիտի}
գործէր
նորա
վերայ,
այդ
էր
տաղի
երաժշտո
այս
չէ
կարելի
հերքել:
Բանաստեղծութիւնը
{պիտի}
որ
հոգի
ունենայ,
կեանք
ունենայ,
եւ
այ
յն
բաները
ինչ
որ
այժմ
ճնշում
են
հոգիս,
{պիտի}
ճնշեն
եւ
ոսկերքս
գերեզմանի
մէջ․․․․․․․․․
անականութեան:
Ազգային
են
այն
երգերը
եւ
{պիտի}
համարուին
ազգային,
քանի
որ
կայ
Հայերից
ր
երեւում
էր
Հայոց
ազգի
վերայ,
անշուշտ
{պիտի}
ազգանայ․
ազգի
յանցանքը
եւս
առաքինութիւն
,
չար
ոգիների
-
փերիների
գործակցութեամբ
{պիտի}
տեսաներ
նորայ
պատկերը
կամ
ուրուականը,
մէջ,
որ
դրած
էր
նորա
ախոռում,
այլ
եւ
{պիտի}
խոսէր
նորա
հետ
եւ
այլն:
Ես,
որովհետեւ
այսօր:
Թողած
ուսանել
բնութիւնը,
որով
{պիտի}
մեկնուէր
նոցա
մի
ամբողջ
կարգ
հրաշքների
կնուէր
նոցա
մի
ամբողջ
կարգ
հրաշքների
եւ
{պիտի}
փարատուէին
այնուհետեւ
այսպիսի
մոլորութե
գան:
Ինչ
որ
ունիս
հարցանելու
նոցանից,
{պիտի}
լինի
տղայի
միջնորդութեամբ,
դու
կ'ասես
րսի
վերայ,
հաւաստի
լինելով,
որ
շուտով
{պիտի}
գետին
ընկնի
որսը
որսորդի
օգտի
համար:
Պ
չեն
ասում
չար
լեզուները...
Առհասարակ
{պիտի}
իմանալ,
որ
այսպիսի
գործողութենների
մէջ
պատրաստել,
իւրաքանչիւր
կօշկի
համար
ես
{պիտի}
ստանամ,
դնենք
թէ
մի
եւ
կէս
մանէթ:
Բայ
ւ,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
դպրոց,
եւ
թէ
ինչպէս
{պիտի}
լինէր
նա,
որ
լցուցանէր
իւր
խորհուրդը:
ար
քայլերով:
-
Չէ,
-
ասաց
նա,
-
{պիտի}
այս
բանի
առաջը
առնուլ.
անշուշտ
վատ
կը
տութեամբ:
Եղբայրս
որ,
եթէ
ես
չլինէի,
{պիտի}
ծառայ
լինէր
ուրիշին,
գլխաւոր
պատճառն
է
ի՛նչ
առնեմ,
ո՞ւմ
ասեմ,
իմ
երեսի
կեղտը
{պիտի}
որ
ես
ինքս
ծածկեմ
օտարների
աչքից...
ր
կառավարութիւնը
այդ
արճճի
քանակութիւնը
{պիտի}
ստանար
որպէս
անգլիական
կլայեկ:
Կարծում
ւ
ինձ
կղմինդրի
օրինակովը
փոքր
մնաց,
որ
{պիտի}
հաւանեցնէիր,
բայց
երկրորդ
օրինակդ
յարմ
օրէնքներին,
հասկանալով
նոցայ
նպատակը,
{պիտի}
պահանջէ,
որ
իւր
մարմինը
ազատ
մնար
այս
տոյ
է
սառն
աչքով
նայի
այս
բանի
վերայ
եւ
{պիտի}
օրհնէ
նորա
Արարիչը,
որի
ձեռագործքը
անմ
րբին
մոմ
",
այսինքն,
որ
խոստացել
ես,
{պիտի}
կատարես:
-
Դու
ուխտի
մասին
ես
խօսու
,
-
ձեզ
յայտնի
է,
որ
ես
դեռ
անցեալ
տարի
{պիտի}
երթայի,
եթէ
եղբայրս
չվախճանէր,
բայց
ա
Այնպէս
չէ՞:
Ի՛նչ
եւ
իցէ,
բանը
մի
կերպ
{պիտի}
շուտով
աւարտել,
որ
մի՛
գուցէ
յանկարծ
ծ
կը
չէր
տուել
իւր
հօրը,
որով
անտարակոյս
{պիտի}
իմացուէր
բանը:
-
Շուտով
թէյի
պատրաս
տացած:
-
Ասում
է,
թէ
Յիսնակին
Ղրիմ
{պիտի}
երթայ
եւ
մինչեւ
զատիկ
այնտեղ
պիտի
մնայ
Ղրիմ
պիտի
երթայ
եւ
մինչեւ
զատիկ
այնտեղ
{պիտի}
մնայ,
իսկ
առաջի
պսակներին
Սուրբ
Կարապե
նայ,
իսկ
առաջի
պսակներին
Սուրբ
Կարապետ
{պիտի}
երթայ:
-
Լաւ
հաշիւներ
են.
այսպէս
պ
ի
երթայ:
-
Լաւ
հաշիւներ
են.
այսպէս
{պիտի}
առնէ,
այնպէս
պիտի
առնէ,
բայց
հարցրե՞լ
հաշիւներ
են.
այսպէս
պիտի
առնէ,
այնպէս
{պիտի}
առնէ,
բայց
հարցրե՞լ
է
ինձ,
խնդրե՞լ
է
ր
յարգելի
կացուցանել
իւր
մարդկութիւնը,
{պիտի}
սէր
ունենայ,
պիտի
սիրէ
իւր
ընկերը,
ազ
լ
իւր
մարդկութիւնը,
պիտի
սէր
ունենայ,
{պիտի}
սիրէ
իւր
ընկերը,
ազգը
եւ
մարդկութիւնը
խօսքերի
բայց
Շահումեանցը
քիչ
մնաց,
որ
{պիտի}
բարկացնէր
նորան
մի
բանով,
բայց
այդ
բան
մի
ժամ,
երբ
առաջին
անգամ
իւր
կեանքում
{պիտի}
խոսէր
նա
մի
օտար
մարդու
հետ,
հօրից
եւ
որա
մրգերը
եւ
առհասարակ
այն
բաները,
որ
{պիտի}
ձգուէին:
Թեթեւ
թափողը
բոլորովին
աւարտե
,
ի՞նչ
կայ.
մի՞թէ
այժմեան
ժամանակումը
{պիտի}
կտրիճը
խնդրէ
աղջիկ,
աղջի՛կը
կտրիճ
պիտի
պիտի
կտրիճը
խնդրէ
աղջիկ,
աղջի՛կը
կտրիճ
{պիտի}
խնդրէ,
մէք
կամեցանք
բաղդաւոր
առնել
Թիւ
,
եւ
եթէ
խելքի
արժանաւորութեանը
նայելով
{պիտի}
քեզ
հարս
ընտրես,
ուրեմն
առանց
կին
կը
մ
մտանէ
իմ
գումարի
մէջ,
ի՜նչ
ուրախութիւն
{պիտի}
առնեմ,
առաջին
գործս
քեզ
մի
թաւշեայ
վեր
ի
վերայ,
իբրեւ
քո
հարսի
ապայ
այն
օրից
{պիտի}
փոխեմ
նորա
վարքը,
բարքը,
մտածութիւնը
աւանդութիւնը
ասում
է,
որ
դա
եօթն
մարդ
{պիտի}
տանի
միւս
աշխարհ
այն
ցեղից,
որի
ձէռքու
,
եթէ
բացասական
պատասխան
տալու
լինէր,
{պիտի}
ուտէր
քրոջ
ձեռքից
այդ
հարուածը,
այն
պա
անայ
այս
մատանին,
այն
ժամանակ
գողացողը
{պիտի}
մեռանի
կայծակից,
եւ
ովի
ձեռքում
որ
մնա
մ
որ
մնայ
մատանին,
այն
ցեղից
եօթն
մարդ
{պիտի}
տարաժամ
մեռանին
անպատճառ,
բայց
քանի՞
տ
նը
պատասխանում
է
այսպէս.
-
Ես
էգուց
{պիտի}
հրամայեմ
թշնամիների
գլխից
աշտարակ
շինել
լով,
որ
այս
սպանութենից
յետոյ
անհնարին
{պիտի}
լինի
մնալ
Ղրիմի
մէջ
առանց
իւրեանց
անձը
րկինքը
բարկացած
է
նորա
վերայ,
եւ
թէ
նա
{պիտի}
պատժուի
չարաչար
իւր
եղեռնագործութեան
մա
գտանւում
է
մեր
ցեղապետի
մօտ,
եօթն
մարդ
{պիտի}
մեր
ցեղից
ժամանակ
առ
ժամանակ
մեռանին
տա
ռ
ժամանակ
մեռանին
տարաժամ,
վերջին
զոհը
{պիտի}
լինի
մեր
ցեղի
մի
միայն
արու
ժառանգը,
ո
ի
մեր
ցեղի
մի
միայն
արու
ժառանգը,
որով
{պիտի}
ջնջուի
մեր
ցեղի
յիշատակը
աշխարհի
երեսից
մատանին,
այն
ժամանակ
իսկոյն
միանգամից
{պիտի}
ջնջուի
մեր
ցեղը
տարաժամ
մահով:
Այս
իմ
Մանուշակս
տալ
նորան,
իսկ
նա
դեռեւս
{պիտի}
կոտրատուի՞.
նա
չեղաւ,
ուրիշը
կը
ճարեմ
նձ
պարոն
Շահումեանցը:
-
Ի՞նչ
տեղից
{պիտի}
իմանամ,
-
պատասխանեց
կինը,
որ
արդարեւ
ծ
կատարելով,
օտարի
հացը
ուտելով,
միշտ
{պիտի}
օտարին
գովէ,
օտարի
օգուտը
պաշտէ
եւ
իւր
գրեթէ
բառական
թարգմանութիւնն
է,
հարկաւ
{պիտի}
գտնուին
մէջերնին
անոր
կանոնները
ճիշդ
պա
նդիսում։
Առհասարակ
այն
խնդիրը,
որ
{պիտի}
լուծանէր
Մխիթարեանց
միաբանութիւնը
մեր
հ
ղ
է
ունենալ,
որքան
գործ
պատահել
են
կամ
{պիտի}
պատահեն
նորա,
մանաւանդ
թէ
այդ
գործը
յա
որ
դորա
գրողը
սպառուած
է
զօրութենից
եւ
{պիտի}
ասել,
որ
մեք
մինչեւ
այժմ
կարդացած
չէինք
առ
ազնուագործելոյ
եւ
մշակելոյ
զլեզուն՝
{պիտի}
խաթարել
եւ
կործանել
կազմած
բուն
հայախօս
տ:
Կրկին
ասեմք՝
զի՞նչ
օգուտ.
խօսողին
{պիտի}
լսող
եւ
հասկացող,
ուրեմն
եւ
խօսողն
պար
նք
զլատինականն
եւ
զյունականն,
բայց
նմա
{պիտի}
լեզու
այլ,
նոր
եւ
կենդանի
լեզու
աշխարհ
զայս
գործ
զընթացս
լցին
կենցաղոյս
եւ
զի՞
{պիտի}
ներկայիցն
օրինակ
պար
առնուլ
ի
նախնեաց.
ա
Գեթսեմանի
պարտէզումը
աղօթելու
վերայ,
{պիտի}
երեւակայել
մի
պարտէզ
որոշեալ
մեծութենով
ամի
լուանալ
իւր
աղտերը,
ինչպէ՛ս
ուրեմն
{պիտի}
իրագործել
մաքրութեան
գաղափարը:
Այն
մար
պակասութիւնքը
ծածկելու:
Ոչ
երբեք
{պիտի}
չառաջանայ
ազգը,
հետեւելով
հին
խելքերի
տեւելով
հին
խելքերի
դրութեան:
Ոչ
երբեք
{պիտի}
յառաջանայ
ազգը,
հետեւելով
մի
տեսակ
վար
մ
ենք
ազգի
յառաջադիմութեան,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
քննենք
եւ
քրքրենք
ազգի
բարոյական
տարրեր
ոյական
տարրերը.
նորի
շինութեան
պիտանին
{պիտի}
առնունք,
իսկ
փտածները,
որ
մինչեւ
այժմ
այժմ
եւս
արգելք
են
եղած
ազգի
ընթացքին,
{պիտի}
մերժենք
եւ
դատապարտենք:
Օրէնքը
պ
նա,
որ
պարծենում
է
իւր
մարդ
լինելով,
{պիտի}
պաշտպանի
իրաւադատութիւնը,
որովհետեւ
առ
սոսկալի
յանցանքներով
դրոշմուած
մի
անձն
{պիտի}
յանդգնէր
Քրիստոս
պատարագել
իւր
եւ
ներկա
է
օրէնք
ստանալ
անօրէնից,
ինչո՛վ
ուրեմն
{պիտի}
երեւի
այդպիսու
քահանայութիւնը,
ստորագր
լսից.
եւ
թէ
Կրօնական
ժողովը
այսուհետեւ
{պիտի}
ճանաչէ
նորան
քահանայ,
ապա
ուրեմն
պիտի
պիտի
ճանաչէ
նորան
քահանայ,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
հակառակի
Քրիստոսի
հրամանին:
Մեղու
տ
զաւակները
մտրակով
եւ
կաղնեայ
ճիւղերով
{պիտի}
դաստիարակուին
":
Ահա՛
քեզ
զատիկ,
զ
այդ
բարբարոսական
երջանկութեանը,
որով
{պիտի}
դիմէինք
դէպի
լուսաւորութեան
եւ
գիտնական
քահանայապատկան
ուսանելիք
են,
այժմ
գրիչ
{պիտի}
առնուս
ձեռքդ,
որ
վրացերէն
գրել
սովորես
ացերէն
գրել
սովորես,
բայց
մէկ
եզան
էրի
{պիտի}
ճարես.
այսինքն
էրիի
ոսկորը,
որ
սկիզբը
նկատեցի
որ
այդ
կենդանին
հաւատարիմ
ծառայ
{պիտի}
լինէր,
որովհետեւ
կարմիր
վզանոց
էր
ստաց
ս
կանոնադրութիւնը,
որպէս
մի
միջոց,
որ
{պիտի}
պաշտպանէր
ազգը
յայտնի
անձնաւորութիւններ
ւանդ
այնպիսի
գրքի
մէջ,
որ
առաջին
անգամ
{պիտի}
ողջունէր
Հայոց
մանուկը,
որ
չգիտէր
դեռե
րձուցել
է
լեզուի
վերայ։
Այնուամենայնիւ
{պիտի}
խոստովանել,
որ
նորա
լեզուի
մէջ
անխտիր
նք
թէ
գլուխը
քարը
տուեց,
շինեց,
յետոյ
{պիտի}
այդ
բառարանը
տպէ
ու
հրատարակէ,
որ
"
Սօ
ց
աւելի
հմտութիւն
եւ
ճարտարութիւն,
ուր
{պիտի}
որ
գործի
ամբողջ
ընթացքի
մէջ
շարված
թելե
սի՞րտն
է
կաթուածահար
եղել.
այն
ժամանակ
{պիտի}
՛
որ
մեռնէր՝
առանց
ոչ
թէ
շաբաթներով,
օ
Գարեգնի
ողբի
պէս
կը
լինի,
որ
ո՛չ
բարով
{պիտի}
ասէր։
Եթէ
ստոյգ
ասենք,
մեր
քննութե
եզուի
համազգային
միութիւնը,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
ամբողջ
գործ,
ով
խօսել։
Այս
պատճառներով,
նոր
լեզուն
{պիտի}
նայվի
եւ
մշակվի
ինքնուրոյնաբար,
առանց
դհանրութեան
լեզուի
վրայ
պատուաստվելու,
{պիտի}
ընկնեն
ճարտարապէս
հեղինակների
քուրայի
մ
եւ
քիմիաբար
(
ֆիզիկաբար
ո՛չ)
միանալով
{պիտի}
դուրս
գան
ոչ
որպէս
թլպատութիւն
կամ
անթլ
կան,
ուստի
եւ
մեր
բոլոր
նկատողութիւնքը
{պիտի}
ընդհանուրին
ընծայուի,
թէեւ
պ.
Պռօշեան
Նոր
լեզուի
մէջ
կրաւորական
բայը
վ
տառը
{պիտի}
ունենայ
խոնարհվող
վերջաւորութեան
նախընթ
,
բայց
նոր
լեզուի
մէջ
այդ
ինիի
նախընթաց
{պիտի}
եւ
մէկ
վեվ
աւելացնել՝
գործել-գործվիլ,
մինչդեռ
նոքա,
ընդհանուր
կանոնով,
տառ
{պիտի}
կորցնէին
իրենց
միջից
հոլովելու
ժամանակ
րդ
շռայլութիւն
է
եւ
քանի
որ
այդ
ուն
վեվ
{պիտի}
հնչվի,
ու
պահելու
խորհուրդն
ի՞նչ
է.
ը
պէս
կարծում
են
բաժանողքը,
հարկաւորապէս
{պիտի}
խոստովանեն
նոյնպէս,
որ
նոր
լեզուի
մէջ
նց
մանրամասն
քննութիւնը
քերականութիւնից
{պիտի}
պահանջել,
բայց
մենք
աւելի
աչքի
երեւցող
ննութեան
եւ
ֆիզեօլօգեային,
բայց
բոլորը
{պիտի}
մտնեն
նոր
լեզուի
մշակութեան
տեսութեանը
Արարատեան
լեզուին
եւ
թէ
կարդացողը
ո՞րը
{պիտի}
ընդունի՝
ճիւղեր,
ճիւղե՞րի,
թէ՞
ճիւղե
տ
խնամով
(
որովհետեւ
օտար
է
ժողովրդին)
{պիտի}
թոյլ
տալ
երբեմն,
եթէ
նոր
յոգնականը
բազ
նական
առարկաների
մէջ,
ուզենք
չուզենք,
{պիտի}
ստիպվինք
ըստ-ը
ներս
առնուլ,
բայց
եւ
այ
ւելի
չառնելով։
Մենք
ասացինք,
որ
ըստ-ը
{պիտի}
ստիպուենք
ներս
առնուլ,
բայց՝
գիտական
վսեմ
ոճերի
քամակից
գնաք,
միշտ
անպակաս
{պիտի}
լինին
ձեր
գլխից
այս
տեսակ
փորձանքներ.
ծում։
Յայտնի
է,
թէ
այդպիսի
դիպուածում
{պիտի}
բառ
փոխ
առնենք
հին
լեզուից,
եւ
այնպէս
ոցա
բուն
բառը
հին
լեզուում
էլ
չունինք,
{պիտի}
նաեւ
օտար
լեզուներից
առնունք,
ինչպէս
մ
չկայ
ասել,
որ
քսան
տարի
ետքը
աւելի
լաւ
{պիտի}
հասկանան
իրար
խօսածը։
Կան
գաւառական
ացում
է
նոցա
տարբերութիւնը։
Այդ
բառերը
{պիտի}
գործ
ածել
իրենց
բուն,
ճիշտ
նշանակութեա
ժում,
հոլովելով
հերքումի
եւ
մերժումի։
{Պիտի}
թոյլ
տալ
այս
ձեւը,
որովհետեւ
շատ
անգամ
ը,
որ
անում
ենք
ժողովրդի
ձեւի
ընդդէմ,
{պիտի}
խնամով,
զգուշութեամբ
եւ
միայն
անհրաժեշ
,
այն
առասպելական
ժամանակների
եղածները
{պիտի}
լինէին
շատ
հասարակ
եւ
խեղճ
բաներ:
Թողն
այ
ներգործութիւններից
աւելի,
ընթերցողը
{պիտի}
իր
հայեացքը
ուղղէ
դէպի
հեղինակի
խօսքերը
Սոս
եւ
Վարդիթերը
",
եթէ
ուղիղն
ասենք,
{պիտի}
նայուի
որպէս
ամբողջ
մի
ընկերութեան,
որ
անցի
գործը
համեմատենք
նկարչութեան
հետ,
{պիտի}
պեյզաժ
ասենք
նորան:
Հեղինակի
գլխաւոր
գ
ձութիւնը
եւ
նորաբողբոջ
երիտասարդութիւնը
{պիտի}
թողուին
իրենց
հետքը
այդ
գործի
վրայ,
առ
ովից
ու
պաշարումից
պակաս
չէ:
Արտասուել
{պիտի},
քան
թէ
սրտնեղել
այն
դժբախտ
ծնողների
ե
եմ,
կամ
թէ
չէ
Սօսին
աղջիկ
չեմ
տալ.
ես
{պիտի}
տամ
Զայրմայրի
էջմիածնեցի
քաւորին
":
Հա
եւանքներ
ունենալու
համար.
կամ
պատճառքը
{պիտի}
աւելի
սաստիկ
եւ
ազդու
լինէին,
կամ
հետե
ց
աւելի
հմտութիւն
ու
ճարտարութիւն,
ուր
{պիտի}
որ
գործի
ամբողջ
ընթացքի
մէջ
լարուած
թել
սի՞րտն
է
կաթուածահար
եղել,
այն
ժամանակ
{պիտի}
որ
իսկոյն
մեռնէր,
առանց
շաբաթներով
ապր
ործարանների
կաթուածահարութիւնը,
եթէ
ոչ
{պիտի}
սպանէին
իսկոյն,
պիտի
անշուշտ
պատճառ
դա
րութիւնը,
եթէ
ոչ
պիտի
սպանէին
իսկոյն,
{պիտի}
անշուշտ
պատճառ
դառնային
ուղեղի
եւ
ջլերի
Գարեգնի
ողբի
պէս
կը
լինի,
որ
ոչ
բարով
{պիտի}
ասէր:
Ազգային
աւանդութիւնքը
որքան
դ
ազդեցութեանը
հետեւանքն
անգամ:
Եւ
եթէ
{պիտի}
կապենք
մեզ
այդ
խաւար
անցածի
հետ,
եթէ
խ
ելով
մեր
հիւանդութիւնը,
այնուամենայնիւ
{պիտի}
ուզենք
միջնադարեան
թարախը
պատուաստել
մե
ոյնիսկ
մեր
ցաւի
եւ
հիւանդութեան
պատճառը
{պիտի}
առնունք
որպէս
ճար
ու
դեղ,
է՛լ
ո՞ւր
ենք
այն
(
որպէս
անմեղութեան
երեւեցուցի՞չք)
{պիտի}
կատարեն:
"
Երեխեքն
էլ
"-
պատմում
,
որ
վերաբերութիւն
չունէին
կրօնի
հետ,
{պիտի}
կորչէին:
Թէեւ
խեղճ
բաներ,
բայց
եւ
այն
ւածաշնչի
պատմութեանցը,
ապա
մեր
ասելիքը
{պիտի}
հիմնենք
մեր
հին
հեղինակների
գործերի
եւ
գալիս,
թէ
ի՞նչ
լոյս
կամ
ի՞նչ
կրակ
եղած
{պիտի}
լինի:
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
բնական
երեւո
հա
այս
է
պատճառը,
որ
ամէն
բանական
մարդ
{պիտի}
աշխատի
ոչ
միայն
ինքը
ուսանել
բնութեան
օ
,
որ
եթէ
սուրբի
միջնորդութեամբ
դարձեալ
{պիտի}
մեկնուի
այդ
կրակը,
էլ
ո՞ւր
Լուսաւորիչը
ենթադրելով
խօսելու
լինինք,
այն
ժամանակ
{պիտի}
ստիպուինք
ամբողջ
էլեկտրականութեան
համակ
րաշք
է,
այլ
բարձր
քան
թէ
հրաշքը
եւ
այս
{պիտի}
ստիպուի
ընդունել
ամէն
մարդ,
որ
ուսումն
մի
անգամ
արդէն
ասացինք,
այսպիսի
գրքերը
{պիտի}
թարգմանուին
լաւ
բնագէտների
ձեռքով.
պատ
յս
պատճառով,
այդպիսի
գրքերի
թարգմանիչը
{պիտի}
լաւ
գիտենայ
իր
առարկան
եւ
գիտութեան
ներ
յց
այդ
աւելի
վատ
է
նոցայ
համար,
որ
ինձ
{պիտի}
ասեն,
թէ
իրենք
վաղուց
գիտեն
իմ
ասածներ
լ
ազգի
ազատութիւնը
խաւարից,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
լոյս
գործ
դնեն:
Խաւարը,
ո՛չ
ինքն
իրեն
ց.
յայտնի
է,
թէ
կարգը,
մէկ
օր
մեզ
էլ
{պիտի}
հասնէր,
եւ
ուրա՛խ
ենք,
որ
հասել
է.
պ
կերաբար
հասկանում
է
ամէն
բան,
այնպիսին
{պիտի}
որ
եւ
Աստուածաշնչի
մէջ
հակասութիւնք
եւ
ծ,
անհամբեր
սպասում
էի,
թէ
ե՞րբ
արեւը
{պիտի}
թեքուի,
որ
իմ
ալեւոր
Մասիսի
կենարար
շո
գօտին
բարձր
է,
քան
թէ
կարող
էր
կամ
թէ
{պիտի}
լինէր,
եթէ
նորա
շրջապատը
ընդարձակ
եւ
ա
արմինները
ամէն
կողմ
հաւասարապէս
ճնշելով
{պիտի}
մի
մակերեւոյթ
եւ
մի
հաւասարութիւն
ունեն
հետեւանքը,
այն,
որ
Մասիսի
ճնշուած
օդը
{պիտի}
վազէ
լցնել
Արարատեան
դաշտի
օդի
պակասութ
բան,
որ
գալոց
աւելի
լուսաւոր
ժամանակը
{պիտի}
աշխատէր
քերել
այդ
բոլորը:
Թէ
մինչեւ
ո՞
արը
տուեց
ու
շինեց,
յետոյ
այդ
բառարանը
{պիտի}
տպէ
հրատարակէ,
որ
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
թիւնը,
վերջինս
եթէ
չլինէր,
առաւել
գոհ
{պիտի}
լինէինք:
Հեղինակի
լեզու
ասելով
չե
աղճատանք
համարել
նորը
դրականապէս:
Ի՞նչ
{պիտի}
պատասխանեն
մեզ,
եթէ
հարցնենք,
թէ
ինչ
եզուի
համազգային
միութիւնը,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
ամբողջ
գործ,
ւի
լծից
ազատելով
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
{պիտի}
դնել
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառի
լծի
երպով
խօսել:
Այս
պատճառով,
նոր
լեզուն
{պիտի}
նայուի
եւ
մշակուի
ինքնուրոյնաբար,
առան
հանրութեան
լեզուի
վրայ
պատուաստուելու,
{պիտի}
ընկնին
ճարտար
հեղինակների
քուրայի
մէջ
ե
քուրայի
մէջ
եւ
այնտեղ
քիմիաբար
միանալով
{պիտի}
դուրս
գան
"
ոչ
որպէս
թլպատութիւն
կամ
ան
կուի
նոցա
միտքը:
Եթէ
այն
պատճառով
{պիտի}
մեղադրուի
հեղինակը,
որ
նորա
գործի
մէջ
ք
կարող,
որովհետեւ
ամբողջ
այդ
երեսները
{պիտի}
արտադրէինք,
դուրս
ձգելու
ոչ
թէ
բան,
ա
ընկնի,
տարակոյս
չկայ,
որ
իր
ստութիւնը
{պիտի}
բռնուի,
բայց
եւ
այնպէս
խորամանկ
պառաւը
չնայելով
սորա
վրայ,
երեւեցած
խոցերն
էլ
{պիտի}
բանալ
եւ
բժշկել:
Թէեւ
մի
փոքր
հիւանդ
լ
մէն
բան
փողով
ենք
առնում
":
Ինչի՞
{պիտի}
այսպէս
լինի
Աշտարակի
վիճակը:
Եւ
միայն
ութիւնը
բնականաբար
վնասակար
հետեւանքներ
{պիտի}
ունենային
մանաւանդ
երբ
դպրոց-մպրոց
չլին
այսպիսի
բաների,
միթէ՞
մինչեւ
այսօր
էլ
{պիտի}
երեւնին
դոքա:
Բայց,
այս
է
բանը,
որ
դ
ծ
եւ
ծանր
պաշտօնները
երիտասարդների
վրայ
{պիտի}
լինի
բնականապէս,
բայց,
մի՞թէ
չկան
այն
ն
թէ
այժմ:
Տարապայման
բթամտութիւն
{պիտի}
լինէր
մեր
կողմից,
եթէ
մեղադրել
ուզենայ
քը
չէր
կարող
ազգը
ունենալ,
յայտնի
է
թէ
{պիտի}
թրջուէր
էլ,
էրուել
էլ:
Բայց
այդքան
բա
դ
տոհմական
հայերը,
ասում
ենք
նորանց
էլ
{պիտի}
մերժէին
որպէս
ոչ
բնիկ
հայեր:
Հազար
տար
ենք
իջնելով
հասարակ
ժողովրդի
կեանքի
մէջ
{պիտի}
ստիպուինք
բուն
թուրքի
բառեր
էլ
ներս
առն
ան
մասին
ընդհանրապէս,
որ
մանրամասնաբար
{պիտի}
քննուին
այն
բոլոր
խնդիրները,
որ
վերաբե
որ
այն
պատմական
եւ
բնական
ազդեցութիւնքը
{պիտի}
ցոլանային
եւ
լեզուի
վրայ,
եւ
այդ
ազդեց
,
նորա
մշակութիւնը
եւ
նորան
ծաղկեցնելը
{պիտի}
լինի
ամեն
խելքը
գլխին
մարդու
գործը։
Մե
քը
գլխին
մարդու
գործը։
Մեռնողին
սիրողը
{պիտի}
նորա
ժառանգին
խնամ
տանի,
սորանից
աւելի
սկզբնական
ձեւը,
քո
բոլոր
աշխատութիւնը
{պիտի}
լինի
մնացածը
տաշել
կոկել
եւ
շինուածքին
ը
վերականգնել
կամ
խոռոջը
կանգնել,
զուր
{պիտի}
աշխատես,
որովհետեւ
կարկտանը
միշտ
կարկտ
պրող
ծառը,
որովհետեւ
ոչ
չոր
ծառի
ճիւղը
{պիտի}
կենդանանայ
եւ
զարթի՝
ապրող
ծառի
վրայ
պ
ուաստվելով,
եւ
ոչ
թարմ
եւ
զարթուն
ծառը
{պիտի}
աճէ՝մեքենաբար
խրուելով
չորցած
եւ
անհի
ծառայէ
քո
իրական
պէտքերին,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
յարմարուին
միմեանց
հետ
եւ
ամբողջ
շինուա
մարուին
միմեանց
հետ
եւ
ամբողջ
շինուածքը
{պիտի}
կազմեն,
իրական
պէտքերի
յարմար,
նոր
ճա
մեր
ազգի
գլխից։
Ուրանալով
այս
դէպքերը
{պիտի}
անշուշտ
հաւասարէինք
մեր
անձը
այն
չնաշխա
աշտօնը.
ուրեմն
եւ
լեզուի
գեղեցկութիւնը
{պիտի}
չափուի
բնութեան
չափով։
Բայց
մարդկային
չէ,
եթէ
ոչ
մտքի
յայտարարը,
բնականապէս
{պիտի}
նմանի
մտքին,
նորա
ձեւը
ուրիշ
բան
չէ
կա
կութեան
եւ
ներկայ
տգեղութեան
պատճառները
{պիտի}
փնտռենք
մեր
մէջ։
Որովհետեւ,
եթէ
երկու
՝
երթանք
Իտալիա
եւ
այնտեղ
Իտալացոց,
որ
{պիտի}
պսակուէին
իրենց
ընտրած
աղջիկների
հետ,
ո
խելքին
ընկնինք,
ասել
է
թէ
առանց
կնիկ
{պիտի}
մնանք,
որովհետեւ
ներկայ
աղջիկները
դոքա
րեք
հազար
տարուայ
մեռած
գնացած
կանայքը՞
{պիտի}
կենդանացնեմ
եւ
այն
այս
իրական
աշխարհում
ած
չլինելով
եւ
չմշակուելով,
բնականապէս
{պիտի}
ունենար
այդ
թերութիւնքը։
Բայց
հին
լեզո
նալով
միմիայն
հասարակ
ժողովրդի
բերնին,
{պիտի}
ճապաղ
լինէր
ընդհանրապէս,
որովհետեւ
գրի
ելի
վերաբերւում
են
այն
խնդրին,
թէ
ո՞րը
{պիտի}
նախընտիր
համարենք՝
հի՛ն,
թէ՛
նոր
լեզո
,
եւ
եթէ
մահ
էլ
չպատճառեն,
ապա
ուրեմն
{պիտի}
համաձայնել,
որ
աւելի
այլանդակում
են
մա
Յայտնի
է,
թէ
մանուկը,
բնականապէս,
{պիտի}
աճէ
եւ
զօրանայ
այն
կերպարանքի
տակ,
ինչ
մօրից,
կրթութիւնը
եւ
դաստիարակութիւնը
{պիտի}
օգնեն
նորան,
որ
նա
դառնայ
ընկերութեան
ւս
նոր
լեզուն
չպիտի
ստրկանայ
հնին,
այլ
{պիտի}
մշակուի
ինքնուրոյնաբար։
Թող
ներկայ
մեր
դունակութիւն
եւ
ձգականութիւն
ստանալով,
{պիտի}
եւ
նոր
չափով
չափուի.
մեր
հնասէրի
չափը
մարդիկը,
եթէ
ուրիշ
բան
չգիտեն,
գո՛նէ
{պիտի}
ենթադրել,
որ
Աստուածաշունչ
կարդում
են
ռենք
այս
բաների
բուն
պատճառքը,
ի՞նչպէս
{պիտի}
հասկանանք
եւ
մեկնենք
երեւոյթը,
որ
լոկ
կին,
մի
անգամ
խելքիդ
նստեցրել
էիր,
որ
{պիտի}
կարողանաս
այն
ահագին
հսկայի
ուժով
յաղթե
կրագունդի
ելեքտրական
կենդրոնը,
որ
նոյն
{պիտի}
լինի
եւ
նորա
երկրաչափական
կենդրոնի
հետ
ը
կարելի՞
է
պահանջել։
Ո՞ր
խիղճն
է,
որ
{պիտի}
ներէ,
ո՞ր
ձեռքն
է,
որ
պիտի
բարձրանայ
ղճն
է,
որ
պիտի
ներէ,
ո՞ր
ձեռքն
է,
որ
{պիտի}
բարձրանայ
մի
գաւազան
էլ
այստեղ
նորա
գլխ
ան
նորանով
է
եղել,
նորանով
է
լինում
եւ
{պիտի}
լինի։
Լեզուն
է
այն
սարսափելի
ուժը,
որ
ափւում
են
նորա
զգացողութեան
վրայ։
Բայց
{պիտի}
մնան
նոքա
այնտեղ,
որպէս
մի
անելանելի
վ
այնտեղ,
որպէս
մի
անելանելի
վիրապում
եւ
{պիտի}
մաշեն
եւ
չարչարեն
այն
զոհը,
որ
հնար
չո
,
կապուած
լինելով
բնութեան
օրէնքներով,
{պիտի}
աստիճան
աստիճան
թողուին
իրենց
կերպարանք
պատի
վերաբերութեամբ։
Ո՛չ,
մշակութիւնը
{պիտի}
լինէր
աւելի
ազատ,
աւելի
բազմակողմանի,
ղիւսը,
այն
քարը,
միւս
սիւնը
քակելով։
{Պիտի}
կարողանային
այդ
երկու
բարբառքը
երբեւիցէ
իր
է,
որովհետեւ
հեղինակը
հերիք
չէ,
որ
{պիտի}
օրէ
օր
իջնէր
մինչեւ
իր
բարբառի
տակը,
ա
Էից
ի
բնաւս
տէր,
իշխան:
Եւ
զի՞
{պիտին}
ինձ
պսակք
Լուսանորոգք
եթերին,
րել
զանձն
ի
գիտութիւն
իւրոյ
լեզուի,
զի
{պիտին}
նմա
ամբողջ
հինգ
կամ
վեց
ամք
առ
ուսանելո
անհատ
ոք
անկարանայ
ուղղագործել,
առ
այս
{պիտին}
ժամանակ
եւ
բազում
գրողը:
Մերձ
է
առ
մեզ
եր
ձեռքը
հասած
է,
եզրակացնում
ենք,
որ
{պիտո}
է
անհամար
շատ
ունենայինք
այսպիսի
երգեր
ք
կացած
էին
նահապետական
ժամանակներում.
{պիտո}
է,
որ
ունենայինք
եւ
մեհենական
կամ
նվիր
ծերությունը
անհնար
էր,
ինչպե՞ս
արդյոք
{պիտո}
է
մեկնեինք
մեզ
այդ
լեզուների
ընթացքը.
մ
ոսկրանյութ
պատենով.
ուրեմն
եւ
լեզուն
{պիտո}
է
մնա
անմահ,
բայց
այս
անմահությունը
դա
եսը.
թող
հայրը
մնա
պատված,
իսկ
որդուն
{պիտո}
է
խնամ
տանել,
զարգացնել,
ըստ
որում
հա
րը
այսօր
էգուց
մեռանելու
է
եւ
նորա
տեղը
{պիտո}
է
որդին
բռնե.
եթե
սերմերը
ոչնչանային,
,
համաձայն
հոդվածների
պարունակությանը,
{պիտո}
է
զարդարվեն
գեղեցիկ
պատկերներով
եւ
օրին
ներով
եւ
օրինակներով։
Երրորդ՝
օրագիրը
{պիտո}
է
անվանվի
"
Հյուսիսային
փայլողություն
"
ияниe)
եւ
ամենայն
ամսական
տետրակի
վերա
{պիտո}
է
տպվի
որպես
անունը,
նույնպես
այս
փայլ
հետո
"
Ժիտի
"
տպագրությունը.
ամեն
թերթ
{պիտո}
է
երեք
անգամ
սրբագրել:
Եղբայր,
ես
մոթը,
թե
լուսավորությունը
մեր
ազգի
մեջ
{պիտո}
է
փտած
պապական
աբեղաների
ձեռքով
մտանե:
,
ինչպես
լսում
ենք
մասնավոր
կերպերով,
{պիտո}
է
լինի
անպատճառ:
Մի
երկու
բան
կպատմե
ք
որ
միշտ
մենք
փոքր
ի
շատե
բան
հասկացողքս
{պիտո}
է
ներողամիտ
լինինք:
Օրագրի
այսքան
գ
կարողանանք
մենք
ցույց
տալ,
թե
ինչպե՛ս
{պիտո}
է
լիներ
օրագիր
ասած
բանը
մեր
ազգի
դաստի
եննան
կամ
թե
նորերումս
Փարիզը,
թե
դոքա
{պիտո}
է
կամ
կարող
են
միայն
ազգը
դաստիարակել,
ի
10
կավարտվի
նույնպես,
եւ
այն
ժամանակ
{պիտո}
էր
մի
հոգաբարձություն
իմ
մյուս
աշխատութ
ը
այն
է,
որ
օրագիրը
կխափանվի,
բայց
չէ
{պիտո}
թույլ
տալ,
որ
այդ
հարվածը
ստանանք.
հա
:
Մեր
պատերազմը
դադարած
չէ,
եւ
ձերը
չէ
{պիտո}
դադարի,
մեք
ազգի
ընտրյալ
որդիքս
պիտի
ձ
ի
նամակով,
իմանաք,
թե
ո՛ւր
եւ
ի՛նչպես
{պիտո}
էր
մակագրել:
Եթե
Ձեր
հովվապետական
հորդ
հոգալ.
սառն
մնալով
բան
չէ
առաջանում,
{պիտո}
է
ջերմությամբ
կպչել
գործին:
Գիտեմ,
որ
ատեցավ:
Որպես
ապրուստի
ճանապարհ
ես
{պիտո}
է
լինեի
կանդիդատ
եւ
գնում
եմ
Պետերբուրգ
Եթե
այս
բաները
եւս
անտես
առնենք,
չէ
{պիտո}
գեթ
մոռանալ
այն,
որ
գնացող
պարոնները,
քը
դատաստանը
աչքի
տակ
առած
լինելով,
չէ
{պիտո}
մոռանաք,
որ
գնացողքը
գործ
ունին
անգլիա
նը
եւ
իրավունքը:
Այսպես
լինելով
բանը,
{պիտո}
է
մտածել
եւ
վարելու
դատի
ծախքի
վերա
եւս
է
այս
անպարծանք
պարոնը,
ասելով,
թե
չէ
{պիտո}
զենքը
ցած
դնե,
մինչեւ
որ
Ֆրանսիսկոս
Եր
ր
պատահելու
չէ,
եւ
եպիսկոպոսը
ոչինչ
չէ
{պիտո}
կարողանա
առնել:
Ողջունեցեք
հատկապե
եկեղեցին
եւ
ո՛չ
յուր
ազգությունը,
այլ
{պիտո}
է
մի
տխուր
եւ
արհամարհելի
խաղալիք
լինի
հասարակաց
են
այժմուս
յԵւրոպայ,
ուրեմն
{պիտո}
է
փոքր
աշխատութիւն
ի
կողմանէ
հասարակութ
ետ,
փոխանակ
նորա
խօսքին
պատասխանելու,
{պիտո՞յ}
է
ասէիր,
թէ
գնա
դու
այժմ,
եւ
ես
խօսքի
եր
ի
լսարանն
Լազարեանց
ըստ
որում
չէ
մեզ
{պիտոյ},
դուք
պահեցէք
զայն
գիր
միշտ
առ
Ձեզ
իբր
եղծանել
ըստ
առաջնոյն
խաչագծիւ
ի
պատճառս
{պիտոյ}
այնր
ինձ
լինելոյ:
8
Յօրէ
անտի
մինչ
ն
Մատթէոս
արքեպիսկոպոսն,
որում
ասէր
թէ
{պիտոյ}
է
հրամայել
գնալ
ի
Նախիջեւան,
քանզի
քաջ
ախուց
ց75
ֆունտ
ստերլինգաց:
Ոչինչ
է
{պիտոյ}
խօսիլ
զթանգութենէ
ծախուց
վասն
դատաստանի
բաները
քո
համար
անհասկանալի
են,
միայն
{պիտոյ}
է
ինձ
այսքան
ասել
քեզ,
որ
ո՛չ
դու
եւ
ո
եմ
կարդացել,
բայց
գիտեմ,
որ
յիմար
բան
{պիտոյ}
է
լինի.
պատճառ,
չեմ
կարծում,
որ
համա
դրականապէս
մի
պիղծ
բան
է,
որ
անպատճառ
{պիտոյ}
է
հիմնուած
լինէր
սատանայական
կանոնների
,
ո՛չ,
վաճառականութիւնը
սուրբ
բան
է,
{պիտոյ}
է
արդարութեամբ
եւ
խղճմտանքով
գործակատար
ւած
ստեղծել
է,
ամենայն
ինչ
բարի
է,
եւ
{պիտոյ}
է
զգուշանալ,
չմեղանչել
արդարութեան
ընդ
մ
"
Մեղուի
"
ցնորաբանութիւնքը։
Բայց
չէ
{պիտոյ}
մոռանալ
Ղազար
Փարպեցու
առածը.
"
Ըստ
խո
հարկադրում
է
ամուսնուն
լուացուիլ.
ինչ
{պիտոյ}
է
առնէր,
կամայ
ակամայ
յօժարում
է:
Մեր
կական
ուղղութիւն
հոգու:
Եւ
այդ
պատճառը
{պիտոյ}
էր
որոնել
նոցա
կազմուածքի՞
մէջ
ֆիզիկաբա
նդեանցի
հետ,
որ,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
{պիտոյ}
է
գլխաւոր
աշխատակից
լինի
Պ.
Հրատարակող
այ
բարօրութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը,
որ
{պիտոյ}
է
յառաջանար
պակասութիւնքը
վերանալուց
յե
ի,
ճանաչում
ենք
մեր
արժանաւորութիւնը,
{պիտոյ}
է
ուրեմն
խոստովանենք
մեր
ունեցած
պակասո
ռանց
որեւիցէ
փոքրոգի
կասկածաւորութեան,
{պիտոյ}
է
հանդէս
հանել
ազգի
առաջեւ
նորա
խաւար
կ
րուիլ
չարութենից,
այլ,
դորա
հակառակ,
{պիտոյ}
է
յաղթէր
նորան
եւ
կանգնեցնէր
առաքինութե
գիայի
մէջ։
Դուք
ասում
էք՝
մանկութիւնը
{պիտոյ}
է
դաստիարակել
գգուելով,
փաղաքշելով,
փ
Այո՛,
Պարո՛ն,
բան
խօսելու
ժամանակ
չէ
{պիտոյ}
մոռանալ
այն
շրջապատը,
որի
մէջ
կատարւու
յական
մարդու,
եւ
վա՜յ
այն
մարդուն,
որ
{պիտոյ}
է
ուրիշի
ճշմարտութիւնը
չափէր
բարեկամութ
կամ
թշնամութեան
չափով:
Ստոյգ
ազգասէրը
{պիտոյ}
է
խօսի
ճշմարիտը,
այո՛,
ճշմարտութիւնը
նձը
ստութեան
սպասաւորութեանը,
բայց
ինչ
{պիտոյ}
է
առնել.
այդ
նոր
բան
չէ
աշխարհի
երեսին
ր
իւր
քարոզութիւնքը,
իւր
ճշմարտութիւնը
{պիտոյ}
է
բաժինք
յառաջացնէին:
Բայց
ծածկել
եւ
վ
րդիւնք
յառաջացուցած
չէ
եւ
այլն։
Այսքան
{պիտոյ}
է
իմանալ,
որ
ոչ
ոք
դեռեւս
ճշմարտախօս
հ
րասէր
հալածանքին,
ամենայն
արդարութեամբ
{պիտոյ}
է
գրէր,
մանաւանդ,
Խորենացու
պէս
երկնա
արդարել
իմ
Յիշատակարանը:
Ներողութիւն,
{պիտոյ}
էր
այստեղ
գրել
այն
խօսակցութիւնը,
որ
պ
ին.
-
"
Իսկոյն
կ'ասեմ.
միայն
յառաջուց
{պիտոյ}
է
իմանալ,
որ
այդ
կինը
վայր
էր
քարշում
մարդ
չքացնէր
":
Շին.
-
"
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
չեմ
տեսած,
թէպէտ
եւ
այդ
կինը
ական
որակութիւնքը,
որ
ունէր
կամ
դեռեւս
{պիտոյ}
է
ստանար՝
մնալով
իւր
հայրենի
հողի
վերա
ել
այն
պայմանքը,
որոնց
ազդեցութեան
տակ
{պիտոյ}
է
կերպարանագործուէր
այդ
բոյսը.
ի՞նչ
պա
ն
օրէնքը,
բայց
մանաւանդ
այս
խստութիւնը
{պիտոյ}
է
գործ
դնել
իւր
անձի
վերայ,
եթէ
կենակի
ազգի:
Զաւակ
ասացեալը՝
իւր
մօր
ձեռքով
{պիտոյ}
է
կրթուի
եւ
դաստիարակուի
Աստուծոյ
երկիւ
ստուծոյ
երկիւղի
մէջ.
մայրը
կաթից
յետոյ
{պիտոյ}
է
կերակրէ
իւր
զաւակը
այդ
վերին
հոգեւոր
րբ
եւ
մեծ
պարտականութիւն
է,
որ
այլապէս
{պիտոյ}
էր
կատարել,
իսկ
այնպէս
կատարել,
ինչպէ
Ծնողի
գլխաւոր
խորհուրդը
եւ
նպատակը
չէ
{պիտոյ}
այն
լինի,
որ
աշխատի
իւր
մահից
յետոյ
յե
թութենից։
Ծնողի
գլխաւոր
ջանքը
եւ
փոյթը
{պիտոյ}
է
լինի
յառաջ
հոգաբարձու
լինել
իւր
զաւակ
ային
սեպհական
դպրոցի
մէջ.
ամենայն
բոյս
{պիտոյ}
է
աճէ
իւր
հողի
վերայ,
ամենայն
կենդանի
է
աճէ
իւր
հողի
վերայ,
ամենայն
կենդանի
{պիտոյ}
է
ապրի
իւր
աշխարհում:
Այդ
օտար
դպրոցնե
րդը
անմահ
է
ստեղծուած.
նա
իւր
կեանքում
{պիտոյ}
է
նմանի
Աստուծոյ,
որ
մահից
յետոյ
ժառան
արքայութիւնը:
Աստուծոյ
նմանելու
համար
{պիտոյ}
է
լինել
առաքինի
եւ
բարոյական
մարդ,
որո
լել
այս
երանութիւնը,
բայց
ով
որ
կամի,
{պիտոյ}
է
արժանի
կացուցանէ
իւր
մարդկութիւնը
այս
րհին
իւր
առաքինական
գործերով,
ուրեմն,
{պիտոյ}
է
լուսաւորէ
եւ
հարստացնէ
իւր
բանականութ
աւորէ
եւ
հարստացնէ
իւր
բանականութիւնը,
{պիտոյ}
է
ուսանի
ճանաչել
Աստուածը,
իւր
ընկերը
մի
զաւակի
մեղքի
համար
նորա
թշուառ
ծնողը
{պիտոյ}
է
պատասխան
տայ
Աստուծոյ
ահեղ
դատաստանի
ան
եւ
խարդախութեան
վերայ,
այդ
պատճառով
{պիտոյ}
է
միշտ
մնայ
գող
եւ
աւազակ
մարդերի
սեպհա
հասկացայ,
որ
հիւրը
մի
քաղաքավարի
մարդ
{պիտոյ}
է
լինի,
որովհետեւ,
առանց
իւր
անունը
ե
ւմ
ես,
թէ
չունէիր
դուստր.
մի՞թէ
մարդը
{պիտոյ}
է
այն
բանը
առնէ
միայն,
որից
օգուտ
էր
յ
ուծուց
դուստր
եւ
դաստիարակած
նորան,
նա
{պիտոյ}
է
ապագայումը
օրհնէր
քո
յիշատակը
եւ
աղօթ
ի
մարդ
մօտենում
է
մի
անդունդի
բերանի
եւ
{պիտոյ}
է
կործանուի
նորա
մէջ,
եւ
նա,
տեսանելո
որ
եթէ
մի
մարդ
չհաւատար
դորան,
Աստուած
{պիտոյ}
է
բարկանար
մի
այդպիսի
մարդու
վերայ։
Ձե
ւնը
չկայ
մեր
մատեանների
մէջ.
այդ
մասին
{պիտոյ}
է
հարցանել
փրփրածին
Աստղկից...
Մի
մարդ
ւ
այդ
շանթերը,
լափելով
նորա
փորոտիքը,
{պիտոյ}
է
վախճան
դնէին
նորա
անարժան
Բրամինապետո
յդ
նամակի
վերայ:
Ե.
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
սիրում
եմ
հին
բաներ։
Ինչ
պիտո
իտոյ
է
ասել,
սիրում
եմ
հին
բաներ։
Ինչ
{պիտոյ}
է
առնել,
ամենայն
մարդ
ունի
իւր
համար
մ
րը,
եւ
Արքիմանդրիտը
եւ
Հայոց
քահանայքը
{պիտոյ}
է
ստորադրուին
միայնակ
իշխանութեան
Հայոց
ակով
ընտրուած
ձեզանից
մեծաւորներով,
որ
{պիտոյ}
է
վայելէին
արժանաւորութիւն
եւ
թոշակ
ազո
կով:
Ոչինչ
աւելի
լաւ
կառավարութիւն
չէր
{պիտոյ}
ցանկանալ
Հայերի
համար,
եթէ
այդ
ընտրութ
որա
հակառակ
գետեզրից
կէս
վերստ
ճանապարհ
{պիտոյ}
է
կատարել
մինչեւ
քաղաքի
սկիզբը:
Պատմու
ւղը
ստիպել
էր
նորանց
հեռանալ
այդտեղից:
{Պիտոյ}
է
կարծել,
որ
անհիմն
է
այդ
պատճառը,
որ
նչպէս
սովորութիւն
էր
Տագանրօգի
մէջ:
Եւ
{պիտոյ}
է
ասել,
որ
այս
ճանապարհով
շատ
շուտով
յ
ք
ժամը
մի
անգամ
մի
սեղանի
դգալ.
"
Ի՞նչ
{պիտոյ}
է
օգնէ,
-
ասում
է,
-
հիւանդին
այդ
անն
ուտ,
որ
չգիտէ
ժողովուրդը,
թէ
խնայելով
{պիտոյ}
էր
ներս
բերել
կազմուածքի
մէջ
օտար
մարմի
քան
թէ
վտանգաւոր
կերպով
այդքան
յառաջ:
{Պիտոյ}
էր
իմանալ,
որ
ամենայն
ցաւի
բժշկութեան
ճառանոցում
կամ
ղահուէտնում,
իսկ
կանայք
{պիտոյ}
է
տեսանեն
միմեանց
կամ
եկեղեցու
մէջ
եւ
կ
մնացած
լինին
այդ
աշակերտներից:
Տպարանը
{պիտոյ}
է
մտածել,
որ
բաւական
օրինաւոր
բան
եղած
դիր
պաշտօնակատարութիւնքը,
անտարակոյս,
{պիտոյ}
է
հրաշք
թուին:
Նախիջեւանի
բնակիչքը
ամ
հեռաւորութեամբ՝
Ռոստով
քաղաքի
մէջ:
{Պիտոյ}
է
ասել,
որ
Նախիջեւանը՝
իւր
աշխարհագրա
ոպական
կերպով,
որ
աւելի
ճիշդ
խօսելով,
{պիտոյ}
էր
ոսկու
հանք
անուանել,
անտես
է
արած
բ
ն
պատերազմը,
որ
լոյսը
եւ
ճշմարտութիւնը
{պիտոյ}
է
ունենային
խաւարի
եւ
ստութեան
հետ:
է
միշտ
եւ
կայ
այժմուս
աշխարհի
երեսին,
{պիտոյ}
է
շատ
հետեւողներ
ունենար,
քան
թէ
կարող
ութիւնը
յաղթուելու
վերայ
են,
եւ
այստեղ
{պիտոյ}
է
խորտակուի
խաւարի
ամբարտաւանութեան
եղջ
անախորժութենների։
Այս
հիման
վերայ,
չէ
{պիտոյ}
ամենեւին
զարմանալ,
որ
միեւնոյն
բանը
կր
չլինել:
Այս
հիմքերի
վերայ
հարկաւորաբար
{պիտոյ}
է
մտածել,
որ
եթէ
Նախիջեւանը
հոգաբարձու
որդութեամբ:
Ապա
այս
իրողութիւնը
ինչպէս
{պիտոյ}
է
համաձայնեցնել
այն
պատասխանի
հետ,
թէ
մասնաւորապէս
իւրեան:
Բայց
եթէ
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
խոստովանել,
ուրեմն
հասարակութեան
եւ
մանակները
ապահովելու
համար,
գոնէ՛
այժմ
{պիտոյ}
է
հոգաբարձու
լինէր
մի
արծաթագլուխ
կանաչ
հետ,
սահմանէ
այս
կարգերը,
ժողովուրդը
{պիտոյ}
է
ընդդէմ
դառնայ:
Ի՛նչ
է
ժողովրդի
բեռը
սէր
եւ
ՕԳՈՍՏԱՓԱՌ
ԿԱՅՍՐՆԵՐԻ
շնորհքը,
չէ
{պիտոյ}
յօժարի
իւր
զաւակների
կրթութեան
եւ
ապագա
վերայ
է,
թէեւ
սակաւ
մարդերի
մէջ:
Ի՛նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
պիտոյ
է
յուսալ,
որ
այդ
սակաւ
ակաւ
մարդերի
մէջ:
Ի՛նչ
պիտոյ
է
առնել,
{պիտոյ}
է
յուսալ,
որ
այդ
սակաւքը
շատանան,
միա
որութեան
աւազան
դառնալ
մեր
ազգի
համար,
{պիտոյ}
է
ուսուցանէր
իւր
աշակերտներին
Հայերէն,
անք
եւ
շարժողութիւն,
դուք
մեր
ձեռքումը
{պիտոյ}
է
լինիք
որպէս
մի
լոկ
մեքենայ,
որպէս
մե
ւ
ծնողի
միմեանցից
բաժանուելը,
բայց
ինչ
{պիտոյ}
է
առնել,
բնութեան
կանոնն
է,
որ
զաւակն
ի
վերայ
պարապած
էի
նկատողութեամբք.
ինձ
{պիտոյ}
էր
մի
շաբաթով
Անափա
գնալ:
A
propos.
մ
ատ
սիրելի
չէ
օբսկուրանտներին:
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
ես
"
Մեղուի
"
վերայ
չկամիմ
ուշ
տ
սիրեցի,
եւ
այժմ
եւս
սիրում
եմ.
ի՞նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
մարդ
ենք,
ունինք
շատ
թուլութ
ահոգութեան
առաջեւ
սեւերես
չմնալու
համար
{պիտոյ}
է
նորան
մի
բարի
խորհուրդ
տալ.
արդեօք
ա
ասել
նորան,
որ,
կրթութիւն
ստանալով,
{պիտոյ}
էր
անպատճառ
սէրը
կորուսանել։
Մի՞թէ
կրթ
մ
սխալանքը
լուսաբանել,
չգիտեմ՝
ինչպէս
{պիտոյ}
է
հասկանալ
այս
բանը:
Երեւի
թէ
Պ.
Իսահ
յանձն
ես
առնում
եւ
քաւում
ես
դու։
Ի՞նչ
{պիտոյ}
է
առնել.
երեւի
այդպէս
նախասահմանուած
է
ես
միւս
անգամ
բաժանուել
լինո՞ւմ
է.
ինչ
{պիտոյ}
է
առնել,
գիտեմ,
վատ
սովորութիւն
է,
բ
ի
մէջ,
ուր
Նախախնամութեան
տնտեսութեամբ
{պիտոյ}
է
մնանք՝
սպասելով
հրեշտակապետի
որոտընդ
ս
փորձանք
դարձաւ,
կարող
էք
ասել՝
ի՞նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
այսպիսի
Բէգզադէների
պարտական
թեան
մէջ
այրեց
իւր
սեպհական
որդին:
Ինչ
{պիտոյ}
է
առնէր,
թշուառ
Ազուչենան
սնուցանում
է
ում
եմ,
որ
կան
այդպիսի
օրինակներ
եւ
չէ
{պիտոյ}
հեռի
տեղերում
որոնել.
մեր
մէջ
եւս
կայ
ն
չէր
այնքան
ազնիւ
եւ
մշակուած,
ինչպէս
{պիտոյ}
է
եւ
արժան
է
լինէր,
որ
ունենար
դաստիար
рустно!
"
երգի
եղանակով:
Մի
բան
եւս
չէ
{պիտոյ}
թողուլ
առանց
ուշադրութեան.
Պ.
Չիքուայ
էպի
մի
անտանելի
Ռեւմատիսմուս:
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել.
մեր
համար,
ըստ
որում
սովորած
իւնը,
նոյնպէս
եւ
պարտքը
վճարելը:
Ի՛նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
վաճառականութիւն
է...
Ասացի,
իլը,
-
ձեր
կրօնը,
կորստական
լինելով,
{պիտոյ}
է,
անտարակոյս,
եւ
թիւր
վարդապետութեան
անցաւ
նորա
երեսի
վերայով:
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
ես
խիստ
վարուեցայ՝
յանդիմանել
ձը,
ապա
ուրեմն
առանց
ամենայն
վնասի
ինձ
{պիտոյ}
է
արձակէք
դէպի
իմ
աշխարհը,
որովհետեւ
ա
ել,
որ
այդպէս
զզուել
ես
մարդերից։
Չէ՛
{պիտոյ}
յուսահատուիլ,
եթէ
մի
բարի
խորհրդի
վերա
տրեց
խօսքս
իմ
անծանօթ
սիրելին.
-
ես
չէ
{պիտոյ}
մտածեմ
վրիժառութեան
վերայ:
Մի՞թէ
Նա,
,
եթէ
նոր
ռամկական
(
jargon!)
լեզուով
{պիտոյ}
էր
գիրք
շարադրել
կամ
օրագիր
տպել:
Եւ
ո
ճառ,
այդ
բաների
աղբիւրը
ամենայն
խնամով
{պիտոյ}
է
որոնել
ազգային
կեանքի
հետ
յարակից
հան
ս
բոլորի
արժէքը
լիապէս
գնահատելու
համար
{պիտոյ}
է
հարիւր
տարիներով
յետ
երեւակայել
իւր
ա
էի
Լոնդոնում
մադամ
Տիւսսօի
մօտ:
Չէ
{պիտոյ}
մոռանալ,
որ
Վերսայլի
փայլողութիւնը
սկս
ր
էր
Մխիթարեանց
խղճմտանքը
(
կա՞յ),
չէ
{պիտոյ}
ապերախտ
գտանուէին
ընդդէմ
բարերարին,
չէ
ապերախտ
գտանուէին
ընդդէմ
բարերարին,
չէ
{պիտոյ}
պապականութիւնը
որպէս
մի
պատնէշ
կանգնեցն
եւ
հանգուցեալ
Մուրադի
շնորհի
մէջ։
Նոքա
{պիտոյ}
է
կամակար
հրաւիրէին,
որ
բուն
Հայոց
կող
-Կլու
պալատներում,
իսկ
Լամարթինի
համար
{պիտոյ}
է
ողորմութիւն
հաւաքէին,
որ
ապրէր:
Մի՞
ը:
Օրագրերի
այսպիսի
անհաստատութիւնը
չէ
{պիտոյ}
յանցանք
համարել
հրատարակողներին։
Մեր
ա
չտալ
անձնական
կրքերի
եւ
ախտերի,
երբ
որ
{պիտոյ}
էր
կատարել
իւր
պաշտօնը:
Ուր
չկայ
մ
քեզանից
ստացել
էի:
Եթէ
մի
մանէթի
բանը
{պիտոյ}
է
75
կոպէկով
յետ
տալ,
պակաս
մնացած
25
)
եւ,
յայտնելով,
թէ
երկու
օրից
յետոյ
{պիտոյ}
է
միասին
ճանապարհ
ընկնէին
դէպի
Մ...,
նայք,
մեր
ազգը
աւերուել
է
այժմ,
նորան
{պիտոյ}
է
վերանորոգել։
Նա
թմրել
է
մի
խոր
քնով
որոգել։
Նա
թմրել
է
մի
խոր
քնով,
նորան
{պիտոյ}
է
զարթեցնել։
Բայց
այս
երկու
դիպուածում
սի
բան,
ուստի
մտածում
եմ,
թէ
առ
այժմս
{պիտոյ}
էր
ազգի
թուովը
միայն
շատանալ,
որ
հեշտ
Վաղարշակի
հիմք
դնելով
եւ
նորա
օրինակով
{պիտոյ}
է
մտածել,
որ
մեր
ազգի
մէջ
եւս
մի
բան
մ
տալիս
մեզ
փոքր
թէ
շատ
այն
տեղերը,
ուր
{պիտոյ}
էր
մտածել,
թէ
կենդրոնացած
էին
մեր
դպրո
րջապէս
"
հատել
է
նորա
համբերութիւնը
",
{պիտոյ}
էր
տպագրութեամբ
հայհոյել։
Եթէ
այդպիսի
առածը.
"
Նման
զնմանն
սիրէ
":
Դարձեալ
{պիտոյ}
է
ասենք
ճշմարտութեան
պարծանքի
համար,
ո
րձ,
ստիպուեցաւ
հաղորդուիլ:
Սակայն
{պիտոյ}
է
ասել,
որ
դոյն
այդ
հաղորդութեան
օրում
այնութեան
նեղ
շրջանակը,
միւս
կողմից
չէ
{պիտոյ}
նոցա
ձեռքից
թողուլ
ընդհանուր
լուսաւորու
,
դորա
փոխանակ,
իմ
ամբողջ
սերունդը
չէ
{պիտոյ}
այլեւս
մահու
եւ
կեանքի
մէջ
տատանի՝
մի
ամ
հարիւր,
ուրիշ
տեղ
եւս
պակաս
գնով
չէ
{պիտոյ}
գտանեմ,
ուստի
եւ
հարկադրուած
վճարում
ե
ց
եւ
այնտեղ
տնտեսական
խնդրի
սահմանից
չէ
{պիտոյ}
դուրս
գանք
այս
անգամ:
Ամէն
մարդ
կ
քով,
բաբելոնեան
խառնակութիւն:
Բայց
չէ
{պիտոյ}
մոռանալ,
որ
մի
այսպիսի
վատաբաղդ
դիպուա
րան
իբրեւ
դրամ
գործ
դնելուց,
թերեւս
չէ
{պիտոյ}
իսպառ
մերժուի՝
յարմար
լինելով
այլ
պիտա
չ
ընդդիմադրութիւն,
որեւիցէ
կողմից,
չէ
{պիտոյ}
կարողանայ
փակել
նորա
առաջքը,
թէեւ
այսօ
գրելի
խոր
է
եւ
սաստիկ:
Խաղաղութիւնը
չէ
{պիտոյ}
տիրէ
այնտեղ,
մինչեւ
այդ
երկու
կողմերը
ամի՞
արդեօք
ուսանել,
թէ
ոչ:
Սակայն
չէ
{պիտոյ}
աչքից
հեռացնել
նոցա
քաղաքակրթութեան
տար
ին
խելքերն
ենք
ասում,
չէին
կարող
եւ
չէ
{պիտոյ}
պատճառ
եւ
հիմն
լինէին
մի
այսպիսի
գործի
:
Հայկական
թատրոնի
պատմութիւնը
չէ
{պիտոյ}
մոռանայ
Արուսեակ
եւ
Աղաւնի
Փափազեանց
ար
նց
կեանքի
խորհրդի
վերայ,
երկար
ժամանակ
{պիտոյ}
է
ամրացնէին
իւրեանց
նիւթեղէն
ոտքերը,
ո
երելու
մասին,
որ
օտարի
ձեռք
ընկնելով,
{պիտոյ}
է
յաւիտենական
զրկանք
լինէր
անմխիթար
Նախ
լու:
Առաջին
հոգաբարձութիւնը,
որ
{պիտոյ}
է
առնէր
Նախիջեւանը,
էր
պատշաճաւոր
կերպ
):
Մեզանից
յառաջ
ազգերի
կատարած
փորձը
{պիտոյ}
է
մեզ
խրատ
եւ
օրինակ
լինի:
Նախիջե
Իմ,
կամ
իմպէսների
փորը.
Մեզ
{պիտոյ}
է
հարստութիւն,
Որ
պարարենք
մեր
մ
Ուրեմն
ի՛նչ
հարկի
համար
Մեզ
{պիտոյ}
էր
ծառայել
Ճշմարտութեան
անպատճառ
կը:
Եւ
այս
նպատակին
հասանելու
համար
չէ
{պիտոյ}
ընկրկինք
ոչ
բանտի
եւ
ոչ
աքսորի
առաջեւ,
մարդկութեան
պարծանքն
էր։
Ուրեմն,
նախ
{պիտոյ}
էր
այն
լեզուով
խօսել,
որ
ժողովրդի
ական
վ
ժողովրդի
սրտի
վերայ
ներգործելու
համար
{պիտոյ}
է
այնպիսի
ձայնով
ներգործել
նորա
լսողութ
յոցն
է,
նայելով
նորա
այժմեան
վիճակին,
{պիտոյ}
է
ընդհանուր
եւ
հասարկ
կրթութիւն,
որպէս
րի
հիման
վերայ
հեղինակի
գրելիքը
առաջինը
{պիտոյ}
է
լինէին
նոր
հայախօսութենով։
Երկրորդ՝
յախօսութենով։
Երկրորդ՝
հեղինակութիւնը
{պիտոյ}
է
վերաբերուէր
ընդհանուր
կրթութեան,
եւ
ը
վազում
է
յառաջ,
ուրեմն
եւ
ժողովուրդը
{պիտոյ}
է
վազէ։
Այստեղ
նա
միջոց
չունի,
թէ
եւ
ցած
չ'գալ
այս
դարուցը։
Ուրեմն
ի՞նչպէս
{պիտոյ}
է
սոքա
միմեանց
հասկանան։
Չ'գիտեմ՝
ի՞ն
օրէնքի
տակ,
ամենայն
բան
գրելու
ժամանակ
{պիտոյ}
է
իւրեանց
խորհուրդը
ունենան,
եւ
այս
խո
նց
խորհուրդը
ունենան,
եւ
այս
խորհուրդը
{պիտոյ}
է
կարելի
բան
լինի,
այսինքն՝
ժամանակի
ով
հայերս
ամբողջ
ոճեր
եւ
դարձուածներ
չէ
{պիտոյ}
դնենք
մեր
շարադրութենների
մէջ
Խորենացու
ն
մարդ
իւր
վիճակի
եւ
կարողութեան
յարմար
{պիտոյ}
է
գործակատար
գտանուի.
միմիայն
հեղինակն
չեղաւ,
որ
աշխատեց։
Նորա
աշխատութիւնը
{պիտոյ}
է
դառնայ
հասարակաց
ժառանգութիւն,
թէեւ
,
ուրեմն
եւ՝
թարգմանողը։
Եւ
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
խոստովանել՝
ի՞նչպէս
կարելի
է,
որ
մի
նոր
քաջալերութիւն
եմ
զգացել,
որովհետեւ
{պիտոյ}
է
բարձրացնէի
ճշմարտութեան
դրօշակը։
հեռի
են
մնացել
լուսաւորութեան
ճրագից,
{պիտոյ}
է
ասել,
թէ
այս
վիպասանութիւնը,
այս
հր
ովուրդը
աչքը
այս
եւ
այն
կողմը
ձգածի
պէս
{պիտոյ}
է
տեսանէ
նոր
մատենագրութեան
պատկանած
մի
անցանք
է
ձայն
տալ
մեր
հեղինակներին,
թէ
{պիտոյ}
էր,
հրաժարուելով
հնախօս
հայկաբանի
ունա
ի
լուսաւորութիւնը,
եւ
թէ
վերջ
ի
վերջոյ
{պիտոյ}
էր
հասկանալ,
թէ
մատենագիր
հեղինակը
գոր
զուն
է,
այդքան
դարաւոր
ժամանակների
մէջ
{պիտոյ}
է
փոփոխուած
լինի.
լեզուն
ենք
ասում,
ո
էիս
մի
յաւիտենական
գեղեցիկ
արձան,
որով
{պիտոյ}
է
անմահանայ
նորա
միշտ
գեղեցիկ
անունը։
ութեան
տակ
լուսաբանած,
սկզբումը
իհարկէ
{պիտոյ}
է
նորան
օտար
թուին
դոքա,
որովհետեւ
Հայ
ազգի
զաւակների
դաստիարակութեանը,
որ
եւ
{պիտոյ}
է
շատ
ձեռնտու
լինէր
դորան։
Մեք
մեր
հա
քեզ
մի
զարհուրելի
ապերախտութիւն,
որ
{պիտոյ}
է
դարուց
դար
քարոզուի
ազգերի
մէջ:
Ապեր
առաջարկում
էր
այսպէս.
"
քոյ
գործերում
{պիտոյ}
էր
քեզ
օգնական
առնուլ
հոգատարքը
":
Թէպ
ժողովրդեան
կենդանի
օրինակ
համարուելով,
{պիտոյ}
է
նորան
մեծ
մեծ
առաքինութիւններ
ունենալ
ւթեան
ճշմարտութեանն՝
այնուհետեւ
ոչ
եւս
{պիտոյ}
է
վասն
մեղաց
պատարագ.
այլ
ահեղ
ակնկալո
ապարանոց
կացուցանելով
այս
իրողութիւնքը,
{պիտոյ}
է
համարուինք
ազգային
ամօթի
մերկացուցիչ.
է
համարուինք
ազգային
ամօթի
մերկացուցիչ.
{պիտոյ}
է
վատամարդիկ
դառնանք
մի
քանի
նեղսիրտ,
պ
եր
գրիչքը
շաղախել
արտասուքով.
պատճառ,
{պիտոյ}
է
մեզ
այսօր
բօթաբեր
լինել
մի
առաքինի
հա
կոչումը՝,
բժիշկ
լինելը,
որին
մարդիկ
{պիտոյ}
է
մի
օր
հաւատային
իւրեանց
կեանքը,
իւրե
ամերգութեան
աւարտուելուց
յետոյ,
երբ
որ
{պիտոյ}
է
սկսանուէին
ննջեցելու
վերայ
տան
եւ
եկե
ղեցական
կարգի
աւարտուելուց
յետոյ,
մինչ
{պիտոյ}
է
երգէին
"
ժողովեալքս
ի
հրաժարումն
",
էպի
Վագայնկով).
մի
երկու
ժամից
յետոյ
{պիտոյ}
է
հողին
տայինք
մեր
հանգուցելու
հողը։
անի
ձայն,
այսպիսին
ձայներ
լսելու
համար
{պիտոյ}
է
լինել
կամ
սատանայ
կամ
մատնիչ:
Լ
ր
այս
պաքսիմատները
դիւրամարս
չեն.
ի՞նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
եթէ
չկայ
սոցանից
լաւը.
բայց
բայց
իմ
կարծիքով,
թէպէտ
ես
բժիշկ
չեմ,
{պիտոյ}
է
դոքա
դիւրամարս
լինէին.
պատճառ,
այդ
կուլ
տուեց
եւ
խմեց
նաւթը
վերայից:
{Պիտոյ}
է
իմանալ,
եթէ
մի
սատանայ
կերաւ
մի
որպի
պալատական
ճարտարապետ
տէր
սատանայի
մօտ:
{Պիտոյ}
է
ծանօթաբանել,
որ
դժոխքումը
մի
դեւի
պա
ւատարիմ
եւ
գովանի
ծառայութիւնքը
դժոխքին
{պիտոյ}
է
հրատարակուէին
պաշտօնական
կերպով,
եւ
իմնաւորապէս
հասկանալու
համար,
անպատճառ
{պիտոյ}
է
յիշեցուցանել
Ձեզ
մի
քանի
անցք,
որ
թէ
նորանց
այն
պայմանով,
որ
նոցա
թագաւորը
{պիտոյ}
է
լինի
արքայ,
իսկ
ժողովուրդը
թագաւոր.
յս
պայմանի
զօրութեամբ,
նոքա
ամենայն
օր
{պիտոյ}
է
կռուին,
ամենայն
օր
միմեանց
սպանեն,
:
Ձեր
մռայլութիւնը
ամենայն
տարի
եկամուտ
{պիտոյ}
է
ստանայ
գոնէ՛
40.
000
կորած
հոգի:
թեամբ
խաբել,
ինչպէս
այս
գործում:
Բայց
{պիտոյ}
է
ճշմարիտը
ասել,
որ
այսպիսի
թեթեւահաւա
թենից
հետեւում
է,
որ
այժմ
դեւերը
միայն
{պիտոյ}
է
դաշնադրութիւնների
սրբութիւնը
պաշտեն
ո
ւունքը,
որով
այդ
տետրակներից
մի
քանիսը
{պիտոյ}
է
նուիրուէին
մեր
անունին
եւ
մի
քանի
ուր
ուրիշների
մէջ
մեր
անունը
առաջին
տողումը
{պիտոյ}
է
տպուէին
բաժանորդների
կարգումը:
,
որ
հասկանալի
լինի
քո
խօսածը,
ուրեմն
{պիտոյ}
էր
խօսել
պարզ
եւ
կենդանի
բարբառով,
եթէ
ը
արդէն
ծանօթ
է
նորա
հետ.
այսքան
միայն
{պիտոյ}
է
ասել,
որ
Ֆիֆիքոքոյ
դեւը
(
այսպէս
է
ա
յելով
ցուցակին
մեծ
ուշադրութեամբ.
-
ես
{պիտոյ}
է
ճշմարիտը
ասեմ,
որ
իմ
կառավարութեան
բ
ւաքւում
էին
դէպի
դժոխքի
դուռը,
որտեղից
{պիտոյ}
է
ներս
մտանէր
ծայրագոյն
Բրամինը:
ը՝
այդ
Բրամինը:
-
Այսուամենայնիւ
{պիտոյ}
է
կարգը
պահել.
ի՞նչ
կասէ,
եթէ
տեսանէ
էջ
պահում
էք
դժոխքը,
բայց
անարժան
էր,
{պիտոյ}
է
քննութիւն
բանալ:
Այս
միջոցին
անի
անաւոր
ճառ
կարդալ
այն
հանդէսի
մէջ,
ուր
{պիտոյ}
է
երեւէր
առաջին
անգամ
ծայրագոյն
Բրամինը
աջարկութիւնը:
Կարդացողը
անտարակոյս
{պիտոյ}
է
զարմանայ,
որ
մի
քանի
թերթ
յառաջ
նկար
անացու
մարդերի
միջից
այնպիսի
մի
նզովեալ
{պիտոյ}
է
դուրս
գայ,
որ
իւր
աշխարհի
երեսին
արա
ին,
որ
բերեց
իւր
ազգի
վերայ,
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
խոստովանել,
երկիւղ
ունէր,
որ
միգուց
այն
դժուար
խնդիրներում
մինչ
տէր
սատանան
{պիտոյ}
է
կապուէր
մնար
հնար
չգտանելով
որպիսի
եւ
եգլուխը:
-
Շատ
բան
ասել
էի.
միթէ՞
{պիտոյ}
է
ամենայն
ասած
բան
կատարուի.
այժմ
վաստ
ուռը
բաց
է,
ուստի
կարծելով,
որ
այդտեղ
{պիտոյ}
է
կատարուած
լինի
դիւահարցութիւնը,
ներս
առք
Աստուծոյ.
ի՛նչ
վախենալու
բան
կայ.
{պիտոյ}
էր
ուրախանալ:
-
Սեւ
ուրախութիւն
կը
տնիքս,
որ
ոչ
ոք
չգիտէ,
եւ
առաջինը
դու
{պիտոյ}
է
լինիս,
որ
իմանաս:
Ես
քո
բարեկամութե
մ,
եթէ
լինէր,
այնուհետեւ
ամենայն
ջանք
{պիտոյ}
է
գործ
դնէի,
այդ
աղջիկը
ինձ
կին
խնդրել
այց
թէ
ի՛նչ
էր
պատահել
այնուհետեւ,
դու
{պիտոյ}
է
ինձանից
լաւ
իմանաս,
որովհետեւ
ներկայ
նցը
կարծում
էր
նոյնպէս,
թէ
այդ
օրիորդը
{պիտոյ}
է
գեղեցիկ
եւ
սուր
ձայն
ունենայ․
նա
եզրա
ինչ
որ
հոգացել
ես,
լաւ
է:
Բայց
այսքան
{պիտոյ}
է
իմանալ,
որ
ուրախութիւնը
ուրախութիւն
ի՛նչ
այնպիսի
բանէր
կային,
որոնց
վերայ
{պիտոյ}
է
խօսել:
-
Դու
գրում
էիր,
թէ
պիտո
իտոյ
է
խօսել:
-
Դու
գրում
էիր,
թէ
{պիտոյ}
է
խորհուրդ
կատարել,
ովի՛ն
հրաւիրել
եւ
դէպի
տրտմութիւն
փոխադրուի:
Եւ
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
ուրախութեան
մէջ
ի՛նչ
հարկաւոր
Շաքարեանց,
ուրեմն
համաձայն
ես
ինձ,
որ
{պիտոյ}
էր
ընտրութիւն
առնել
հրաւիրելի
մարդերի
մ
ց:
Ալքիմիայի
սկիզբը
յայտնի
չէ.
չէ
{պիտոյ}
որոնել
նորան
ո՛չ
Յունաց,
ո՛չ
Եգիպտացոց
մտածել
մարմինների
վերլուծութեան
վերայ:
{Պիտոյ}
է,
որ
Արաբացիք
համարուին
ամենահին
Ալքի
ց
յայտնելու
շահաստացութեան
ցանկութիւն:
{Պիտոյ}
է
նոյնպէս
յիշել
այստեղ
եւ
Նիկոլայոս
Ֆլա
րութեան
մասին
այսպէս
է
մեր
կարծիքը,
թէ
{պիտոյ}
է,
որ
այդ
մարդը
շատ
կանգնած
լինէր
կրակ
թոռ,
նստաւ
սեղանի
մօտ:
-
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
այսօր
շատ
վաստակած
եմ...
-
մ
էր
թաքուն,
այդ
բանը:
-
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
այսօր
շատ
վաստակած
եմ,
-
կրկն
թէ
այսօր
ամսի
քառասուն
եւ
հինգն
է,
նա
{պիտոյ}
է
համաձայնի․
ո՛վ
չգիտէ,
որ
ամսի
քառասո
":
-
Մի
բան
ասեմ.
մանաւանդ
նորան
{պիտոյ}
է
հրաւիրել,
որովհետեւ
այդպիսի
բնաւորու
է,
թո՛ղ
մի
մեկնէր
ինձ:
Նա
միանգամայն
{պիտոյ}
է
խայտառակուէր
անպատասխանի
մնալով:
նստած
կան
նորա
փորում,
նա
ասում
է,
թէ
{պիտոյ}
է
հետեւել
եւրոպական
այժմեան
լուսաւորութ
այդ
ազգերի
կուրութենից,
հրաշքի
տեղ
չէ՛
{պիտոյ}
կարողանար
ընդունել
տալ
այս
բաները,
որ
:
Իմ
կարծիքը
այս
է,
որ
ինչքան
կարելի
է
{պիտոյ}
է
հեռի
մնալ
դորանից.
բայց
այս
մի
լոկ
կ
կտոր
հաց
բերանը
դնելով,
-
եւ
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
փոքր
մնաց,
որ
մեղանչէի
այս
սո
յդ
վերջին
փորձը
եթէ
զուր
գնար
նոյնպէս,
{պիտոյ}
է
գլորէր
ինձ
յուսահատութեան
ծովը:
Բայց
ալուց
յետոյ,
ասելիքս
այս
էր,
թեւ
ի՜նչ
{պիտոյ}
է
առնենք
ազգի
համար:
-
Ուրեմն
քո
ա
աւորութիւնը
դէպի
ներգործական:
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
Շաքարեանցը
իւր
ժամանակին
այս
ա
,
բայց
օտարի
համար
գաղտնի
պատճառից,
չէ
{պիտոյ}
երեւին
ուրիշին,
սա
իրաւունք
չունի
նկատ
ց
յիշեց
նա
իւր
սովորական
կանոնը,
թէ
չէ
{պիտոյ}
արհամարհել
եւ
գայթակղեցնել
մի
խեղճ
մարդ
են
հասկանալ
խեղճ
կոմսի
դրութիւնը:
Ին՜չ
{պիտոյ}
է
առնել:
Ընկել
էր
մի
անգամ:
-
Երկ
հարկաւորաբար
քրիստոնէականը
-
Յունականը
{պիտոյ}
էր
ներս
բերել:
Բացի
սորանից,
շարականն
ռեւս
տասն
ժամը
չկայ,
թէ
տուն
գնաս
ի՛նչ
{պիտոյ}
է
առնես,
ո՛չ
ապաքէն
ժամանակ
է,
որ
անց
ի
յայտնութիւնը,
եթէ
տեսաւ:
-
Ի՛նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
-
ասաց
կոմս
էմմանուէլը,
-
նա
ն
փերիքը,
առանց
ուրիշ
բան
հարցանելու,
{պիտոյ}
է
հարցանել,
-
ինչ
ազգից
էք:
Նոքա
կը
յ
ութեամբ:
Երբ
աւարտեցիր
հարց
ու
փորձդ,
{պիտոյ}
է
նորանց
արձակել,
որ
գնան,
ապա
թէ
ոչ
տեղ:
-
Լսելու
համար
այդ
երգը,
ինչ
{պիտոյ}
է
առնել,
հարկաւոր
է
յանձն
առնուլ
այդ
թ
,
այնքան
շահաստացութիւն:
Բայց
ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
ինչո՞ւ
չէ
պիտոյ
օգուտ
քաղել
դի
Բայց
ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
ինչո՞ւ
չէ
{պիտոյ}
օգուտ
քաղել
դիպուածներից,
օգուտը
գողու
թիւնը,
քան
թէ
լինելութիւնը,
եթէ
մարդը
{պիտոյ}
է
լինէր
ու
ապրէր
որպէս
մի
լոկ
բուսական
ոչ
միայն
զանազան
մարմինք,
որ
շատ
անգամ
{պիտոյ}
էր
զգուշութեամբ
ներս
բերել
հիւանդի
կազմ
բժշկապետի
այցելութեանը...
-
Ին՛չ
{պիտոյ}
է
առնել,
-
ասաց
պ.
Յովնաթանեանցը,
մի
կոյս,
ընդունելուց
յետոյ
մի
բան
դարձեալ
{պիտոյ}
է
սեւցնել
նորան:
-
Այո՛,
իմ
պարոն
նքից
յետոյ
չէր
կարելի
այլեւս
ծածկուել,
{պիտոյ}
էր
յառաջ
գալ,
եւ
կերպարանքը,
գլուխը
կ
.
քո
պէս
ծառան
դեռ
կերած
հացի
համար
եւս
{պիտոյ}
է
մի
բան
վճարէ
տիրոջը:
-
Պարոն,
ա
,
իմանալով
այս,
իսկոյն
վճռում
էք,
թէ
{պիտոյ}
է,
որ
ես
լինեմ
այդ
յիմար
նամակի
հեղինա
մարդի
իրաւունք,
եւ
առանց
այդ
արծաթին,
{պիտոյ}
է
մինը
լինէիք
այն
ռամիկներից,
եթէ
ոչ
ա
Յովնաթանեանցը
երկիւղ
կրէ
նորանից.
ի՛նչ
{պիտոյ}
է
առնէ,
որի՞ն
է
վախեցնում:
Ես
այսուհե
ց,
ճաղատ
ճակատից
եւ
խորշոմեալ
երեսից,
{պիտոյ}
է
լինէր
համարեա
թէ
վաթսուն
տարեկան.
ու
րան
չկայ,
այս
պատճառով
այնտեղի
մարդիկը
{պիտոյ}
է
անպատճառ
յօժարէին
ամենայն
բանի,
որի
ւնը
մինչեւ
քո
զգայուն
կեանքի
վերջը,
նա
{պիտոյ}
է
ետ
ստանայ
քեզանից,
նա
արդար
է,
եւ
ա
ր
գոգումը.
եւ
գիտէ
նա,
որ
ետ
եւ
յառաջ
{պիտոյ}
է
իւր
տուածը
ստանայ.
եւ
դու
եթէ
կամենա
լու
համար:
Բայց
բնութեան
հարազատ
որդին
{պիտոյ}
է
սառն
աչքով
նայի
այս
բանի
վերայ
եւ
պիտ
յց
եթէ
դուք
անպատճառ
կամենում
էք,
ի՞նչ
{պիտոյ}
է
առնել,
խօսքը
կտրիճինն
է...
Պար
սանել
չկամէր
անգամ
պարոն
Մկրտիչը,
որին
{պիտոյ}
է
տային
նորա
ծնողքը:
Պարոն
Մկրտիչը
ամուսնութեան
այն
թշուառութիւնները,
որ
{պիտոյ}
է
յառաջանային
միջումը
սէր
եւ
յօժարութիւ
եւ
օգուտ
եւս
չունիմ
ընդդիմանալուց.
զոհ
{պիտոյ}
է
լինիմ
այս
քաղաքի
բարբարոսական
սովորու
լի՛
ընթերցող,
թէ
Մանուշակը
ի՞նչ
կերպով
{պիտոյ}
է
իւր
նամակը
տեղ
հասուցաներ.
ծառայ
չու
չկար
քաղաքական
սուրհանդակ,
ուրեմն
ի՞նչ
{պիտոյ}
է
առնէր:
Այսպիսի
դիպուածներում
այր
ճանաչում,
միայն
գիտեմ,
որ
բարի
աղջիկ
{պիտոյ}
է
լինիս.
Աստուծոյ
օրհնութիւնը
անպակաս
որ
առանց
նայելու,
տեսանելու
եւ
քննելու
{պիտոյ}
է
լինի,
եւ
այն
այնպիսի
ժամանակ,
մինչ
ու
ասես
մարդու
ինչ
լինելը,
այն
ժամանակ
{պիտոյ}
է
ասես
նորա
եւ
արժանաւորութիւնը
եւ
պակա
ակ
տան
տէրը
հիւրին
պատիւ
տալու,
հի՞ւրը
{պիտոյ}
է
պատուէ
տան
տիրոջը:
-
Չէ՞,
-
ասաց
իւր
կարգը,
նշանակում
է
թէ
որքա՞ն
շաքար
{պիտոյ}
է
ձգած
լինէր,
մի՞թէ
մօտի
մարդիկը
չէին
եթէ
կամենում
ենք
նմանել
Աստուծոյ,
ապա
{պիտոյ}
է
եւ
նորա
գործերը
եւս
գործէինք:
Մարդը
տեղ
ժողովուիլը
սէր
կամ
ընկերասիրութիւն
{պիտոյ}
է
ասուի,
ուրեմն
սէր
եւ
մարդասիրութիւն
որ
է
մեր
առանձնախօսութիւնը,
որից
յետոյ
{պիտոյ}
էր
ինձ
առարկայ
բանալ
իսկոյն
քո
հօր
հետ
,
ոչ
մի
րոպէ
աւելի,
ոչ
մի
րոպէ
պակաս,
{պիտոյ}
է
տեսանէ
Շահումեանցին:
Վերջապէս
սկս
ի
փոքր
պատճառ
դղրդում
է
քո
ջլերը:
Ի՞նչ
{պիտոյ}
է
եղած
լինէր
այն...
Անպատճառ
կատու
կ
նց
ճիշտ
նկարագիրը
պատկերացնելու
համար,
{պիտոյ}
են
էժեն
Սիւ
եւ
Դիւմայ,
ֆրանսիական
բանա
ւսնանալով
Թիւթիւնճի-օղլուից
դստեր
հետ,
{պիտոյ}
է
Թիւթիւնճի-օղլուից
ստանար
հինգ
հարիւր
իացած
Վարդ-խաթուն
քրոջ
հետ,
այլ
այսքան
{պիտոյ}
է
ասել,
թէ
բաղկանում
էր
երկու
սենեակից
կուիմ,
դէռեւս
հօրիցս
կանուխ
ամուսնացած
{պիտոյ}
է
լինիմ:
Եթէ
այդպէս
յօժարի,
եւս
նամակ
չպէս
ես
լսել
եմ,
նա
ոչ
թէ
իմ
հրամանովը
{պիտոյ}
է
վարուէր,
այլ
քեզ,
եւ
գլխաւորը
ինձ
ե
վարուէր,
այլ
քեզ,
եւ
գլխաւորը
ինձ
եւս
{պիտոյ}
է
աշխատէր
իւր
հրամանովը
վարել:
Եթէ
Աստ
ածողութիւնը
չհեռանայ
այն
առարկայից,
որ
{պիտոյ}
է
վճռէր
նորա
կեանքի
բոլոր
որպիսութիւնը
աձայնելով
պարոն
Շահումեանցին,
անպատճառ
{պիտոյ}
է
կտրուէր
նոցայ
բարեկամութիւնը
եւ
եթէ
ս
ս
չկայ,
որ
մեծ
վշտերի
եւ
ցաւերի
պատճառ
{պիտոյ}
է
լինէր
այս
գրագրութիւնը,
եւ
անշուշտ
Մ
Մանուշակը
մտածում
էր,
թէ
ի՛նչ
կեանք
{պիտոյ}
է
լինի
իւր
կեանքը
այնպիսի
կոշտ
եւ
սոպռ
ա,
մի
սիրելու
սիրտ
չունենալով,
որքա՞ն
{պիտոյ}
է
ատէր
եւ
նախատէր
իւր
կինը
նորա
այս
յար
,
հասել
էր
ահա
ճակատագրական
րոպէն,
կամ
{պիտոյ}
է
անչափ
ուրախանար
կամ
ստանար
մի
խորտակի
ճանը.
նա
սպասում
էր
վերջին
րոպէին,
որ
{պիտոյ}
է
յայտնէր
նորան
կամ
աւետիք
կամ
բօթ:
հնարաւորում
էր
տպագրութեան
գիւտը,
որով
{պիտոյ}
է
ազատուէր
մարդկային
միտք
ու
բանականութ
երի
բանդից
եւ,
թեւ
ու
թռիչք
ստանալով,
{պիտոյ}
է
տարածուէր
ամենայն
տեղ՝
մի
հատ
մարդու
նեւութերորդ
դարու
սկիզբը։
Այս
դարը
{պիտոյ}
է
աւելի
բաղդաւոր
ժամանակներ
պատրաստէր
Հ
ազգի
փոքր
ի
շատէ
իմացական
նորոգութիւնը
{պիտոյ}
է
կատարուէր
ոչ
թէ
բուն
Հայաստանի
հողի
վ
,
օտար
աշխարհում։
Հայկական
դպրութեանը
{պիտոյ}
էր
հիւր
գնալ
Իտալիա
եւ
օտարի
հացով
սնան
ար։
Այս
ժամանակիս
կամ
թէ
մի
փոքր
յառաջ
{պիտոյ}
է
պատահած
լինի
եւ
նորա
յատկապէս
փոխանցո
խոհական
եւ
մտածող
Հայ
սրտի
համար
ո՛րքան
{պիտոյ}
է
ծանրանայ
այս
պատմութեան
տրտում
խորհու
իւր
հայրենական
հողի
վերայ
եւ
ազգի
մէջ,
{պիտոյ}
է
մուրացկանի
պէս
օտար
աշխարհ
գնային,
օ
ալ,
որ
նա
երազում
եւս
տեսած
լինէր,
թէ
{պիտոյ}
է
գայ
մի
օր,
երբ
նորա
միաբանութեան
գլխ
ութեան
պայմանների
մէջ
եւ
յառաջ
ու
յետոյ
{պիտոյ}
է
մի
օր
աճէին,
կերպարանք
առնուին
եւ
դո
էս
է,
այսինքն՝
բանական
կարգ
է.
միայն
{պիտոյ}
է
հասկանալ
նորան։
Մեղաւոր
չէ
ո՛չ
Մխիթա
'ի
համարձակ
վարիլ
ընդ
որոց
արժանն
էր
եւ
{պիտոյ},
թէեւ
այնչափ
ինչ
խնդրեցաւ
'ի
վանաց
'ի
սասանեցուցիչ
յեղափոխութիւնքը
անտարակոյս
{պիտոյ}
է
ազդեցութիւն
ունենային
եւ
նոցա
հոգու
ո
ւթենից,
դեռեւս
ամենայն
շրջանկատութեամբ
{պիտոյ}
է
հաշուի
եւ
համարի
տակ
դնել
այն
հանգամա
ջապատը,
որի
մէջ,
այն
հողը,
որի
վերայ
{պիտոյ}
է
աճէր
եւ
ծաղկէր
նորատունկ
ընկերութիւնը
ւնքի
հետ
անմեղանչաբար
ծանօթանալու
համար
{պիտոյ}
է
յառաջուց
վճռել
այս
խնդիրը,
թէ
ի՞նչ
ա
անպէտ
էին։
Ուրեմն
ի՞նչ
կերպով
եւ
ո՞ւր
{պիտոյ}
է
որոնէին
իւրեանց
վշտի
եւ
ցաւի
դարմանը
լով
բնութեան
օրէնքներին,
նոյնպէս
հոգին
{պիտոյ}
է
գտանէ
իւր
համար
մի
աննիւթական
աղբիւր
յրը,
որին
մօտ
եւ
հպատակ
մնալով՝
մարդը
{պիտոյ}
է
յաւիտեանս
յաւիտենից
ապահովէր
իւր
անան
արւում
է
այս։
Սորան
պատասխանելու
համար
{պիտոյ}
է
քննել
այդ
կրօնի
բուն
սկզբունքը
եւ
ուղ
ներողութիւնը
եւ
այլ
կրօնական
պիտոյքը,
{պիտոյ}
է
ձրիաբար
բաժանուին։
Նա
խլեց
դպիրների
ալով
դեռեւս
ստրկական
կրօնի
խաւարի
մէջ,
{պիտոյ}
է
խարխափելով
քայլէին
եւ
այն՝
կառած
ու
սարսափելի
գին՝
Քրիստոսի
արիւնը։
Այժմ
{պիտոյ}
է
տեսանենք,
թէ
ի՛նչպէս
այդ
մեծագին
ազա
ի
տգիտութենից,
փակում
են
նոցա
աչքերը։
{Պիտոյ}
է
տեսանենք
մորմոքուելու
համար,
թէ
ինչպ
ոնեայ
աշխարհում։
Արդեօք
դժոխքի
դուռերը
{պիտոյ}
է
յաղթահարէի՞ն
վերջապէս
պապական
աթոռը։
երայ։
Ահա
այն
իրողութիւնքը,
որ
չէ
{պիտոյ}
համեմատէր
ժողովուրդը
Սուրբ
գրքի
եւ
Աւետ
այն
եկեղեցական
աստուածպաշտութեանը,
որ
{պիտոյ}
է
կատարուէր
ամուսնաւոր
քահանայի
ձեռքով
"
այսպիսի
ընթացքին
երիտասարդ
արքայազնի
{պիտոյ}
է
հաւանի
թագաւորը
եւ
տէրութեան
բոլոր
եր
վերայ
որպէս
իւր
սեպհականութեան
վերայ,
{պիտոյ}
է
նորա
պաշտպանը
լինի
"։
Պապը
միեւնոյն
եւ
ոտաբոբիկ
կանգնած
եկեղեցու
դռնումը,
{պիտոյ}
է
ապաշխարէր։
Դեսպանքը
միւս
Հենրիկոս
չո
անութեան
տարերքը
որոնելու
համար
դարձեալ
{պիտոյ}
է
մեզ
դիմել
դէպի
նոցա
կրօնը,
որ
է
պապա
էր
լիակատար
ազատութեամբ,
ուրեմն
ինչպէս
{պիտոյ}
է
նա
մեղանչէր։
Եւ
ազատութիւն
ասացեալը
,
ճշմարտութիւնը
եւ
լոյսը,
ասես
թէ
միշտ
{պիտոյ}
է
պատերազմելով
յաղթեն
խաւարին
եւ
ստութե
ազգերին,
թէ
(
առ
ժամս)
կրօնական
մտքով
{պիտոյ}
է
հարկաւորաբար
լսել
այս
հովուի
ձայնին
մ
մեծ
բան
էր,
խորհրդաւոր
բան,
որի
համար
{պիտոյ}
էր
ներողութիւն
տալ
մեղքերին
հարկաւորապէ
Ահա
այն
աղբիւրքը,
որոնցից
անմիջապէս
{պիտոյ}
է
բղխէր
Մխիթարեանց
բարոյականութիւնը,
ա
բարոյականութիւնը,
այն
հողը,
որի
վերայ
{պիտոյ}
է
բուսանէր,
եւ
այն
ատմօսֆերան
որի
մէջ
է
բուսանէր,
եւ
այն
ատմօսֆերան
որի
մէջ
{պիտոյ}
է
ծաղկէր
նա։
Բայց
այս
բոլորը
ընդհանուր
ենք
այժմ
դէպի
ճառիս
երրորդ
գլուխը,
ուր
{պիտոյ}
է
քննուի
նոցա
գործունէութիւնը
Հայկական
Ն
ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԻՒՆԸ
Այս
գլխի
մէջ
{պիտոյ}
է
քննենք
Մխիթարեանց
լոկ
մատենագրական
գո
քաջ
նահապետի
նուիրականը։
Այս
գլխի
մէջ
{պիտոյ}
է
տեսանենք
շարժողութիւն
Հայկական
մատենա
Հռովմի
պապին։
Խօսելով
այս
բաները՝
չէ
{պիտոյ}
մոռանալ,
որ
եթէ
Հայոց
ազգի
յոյսը
մնացա
էր
ազգին
այս
կամ
այն
կողմից։
Ճշմարիտը
{պիտոյ}
է
ասել,
սիրելի
չէ
մեզ
նայել
մի
այդպիսի
լ
եւ
կատարելագործել
զնոյն,
զի
թէ
երբէք
{պիտոյ}
ինչ
լինիցի,
առաջի
ընծայեսցի
սուրբ
գահի
ապետների
ագահութիւնը
եւ
արծաթսիրութիւնը
{պիտոյ}
է
հարկաւորապէս
չափից
անցանէր.
քահանայապ
նգամ
հայոց
նշանագիրքը
եւ
նոցա
ուսուցիչը
{պիտոյ}
է
Բիւզանդական
գայիսոնի
ուժով
բռնութեամբ
նում,
գիտուն
հոգեւորներ
ունելուց
յառաջ,
{պիտոյ}
է
պատրաստել
ուսումնարաններ,
տպարաններ,
ւրկ
եւ
ամայի՜
ի
հոգեղէն
կերակրոց,
որոց
{պիտոյ}
էր
յաւէտ
դարման
տանել,
զառաջինն
[զի
մի
տի
զհետ
գայր,
որպէս
թէ
զճշմար|
տութիւն
{պիտոյ}
էր
չափել
չափով
բարեկամութեան
կամ
թշնամո
ւ
անմերձենալի
լինելով
նոր
ժողովրդեանն,
{պիտոյ}
էր
ուղի
հատանել
լուսաւորութեան
ընդ
կենդ
լեզուի
եւ
այն՝
լոկ
հայկականին
չէ՛
բնաւ
{պիտոյ}
անուանել
գիտութիւն.
ամենայն
որ
եւ
է
լե
աշխատութեանցն
սակաւ
յոյժ
տեսանին,
այլ
{պիտոյ}
է
սակաւիկ
մի
զաչս
դարձուցանել
ի
վերայ
ժ
յստակ
հայախօսութեան,
թէպէտ
առ
հասարակ
{պիտոյ}
է
ասել,
թէ
հին
հեղինակացն
բարբառ
չէ
այ
մեական
ասացեալ
ազգաց:
Զսորայս
հակառակն
{պիտոյ}
էր
ենթադրել,
միտ
եդեալ
անեզր
եւ
անվերջ
ս
զԱստուածաշունչ
մատեանն,
թէեւ
ցաւելով
{պիտոյ}
էր
խոստովանել՝
աղճատելով
զայն
ըստ
սահմ
չիք
յայսմ
տարակոյս,
եթէ
զայս
ամ
ենայն
{պիտոյ}
էր
տալ
նոր
հայոյն
եւ
նոր
յոճ
խօսից,
հա
՝
եթէ
չէր
մարթ
զմեծն
կատարել
եւ
զփոքրն
{պիտոյ}
էր
անտեսել
եթէ
չկարէաք
հիմնել
հաստատել
ոճ
խօսից.
առ
ի
ապացուցանել
զայս
կարծիք
{պիտոյ}
է
գէթ
հրաւիրել
յիւրաքանչիւր
անջատ
վիճակ
յլ
թէ
դեպ
լինէր
հարցանել,
թէ
զի՞նչ
ապա
{պիտոյ}
էր
ուսանիլ,
ցուցանէ
գէթ
զսրբազան
պատմո
սա:
Ո՞վ
համարձակի
ժպրհիլ,
ասել
թէ
չէր
{պիտոյ}
զսրբազան
պատմութիւն
եւ
զաւետարան
ուսանե
ան
բանաստեղծական
հոգւոյ
առ
Հայս,
թէպէտ
{պիտոյ}
էր
խոստովանել
զճշմարտութիւն,
թէ
Հայք
ե
ն
առհասարակ,
Յիսուսեանները
քանի՛
անգամ
{պիտոյ}
է
փոխէին
իւրեանց
ներգործութեան
ձեւը
եւ
եծութենով
գիրք
գրել,
որի
վերայ
տարիներ
{պիտոյ}
էր
գործ
դնել։
Այդ
իմ
կողմից,
իմ
այժմե
միմիայն
ճանապարհ
ընկաւ
դէպի
Փարիզ,
ուր
{պիտոյ}
է
ընկնէր
նոր
փորձանքների
մէջ
եւ
հանդիպէ
տեղը
կ'ընկնէր։
Իգնատիոսը
ուրախ
էր,
որ
{պիտոյ}
է
չարչարուի՝
Աստուծոյ
փառքին
նախանձաւո
,
որ
նորա
ընկերքը
եւ
բոլոր
վարդապետները
{պիտոյ}
է
գործ
դնէին
ամենայն
աշխատութիւն
նորան
նչեւ
պարանոցը
մտաւ
գետի
մէջ,
որի
մօտից
{պիտոյ}
է
անցանէր
երիտասարդ
ընկերը։
Երբ
սիրահա
tii
commesurationem)։
Այստեղ
մանաւանդ
{պիտոյ}
է,
որ
շնչառութեան
եւ
բառերի
միջոցը
լին
,
եթէ
Քրիստոսի
քարոզութիւնների
վերայ,
{պիտոյ}
է
նախ
եւ
յառաջ
երեւակայել
ճանապարհ,
հա
ա
իւրեանց
վարդապետի
հրամանի
զօրութենովը
{պիտոյ}
էր
1537
թուականի
սկզբումը
Վենետկումը
լի
նդամները,
որ
կը
բնակին
մի
քաղաքի
մէջ,
{պիտոյ}
է
փոփոխակի
իշխեն
միմեանց,
գ)
պարտական
ելով,
որ
գործը
այսպիսի
ընթացք
ստացաւ,
{պիտոյ}
է
ամենայն
ջանք
գործ
դնէին
ժողովքի
առջեւ
ը
ուրախութեամբ
կատարեց
այս
հրամանը,
որ
{պիտոյ}
է
նոր
փառքով
ծածկէր
Կարգի
երեսը։
Նա
ըն
թիւնը,
որպէս
զի
այդ
նիստը
չ'լինի,
ուր
{պիտոյ}
է
արդարապէս
խայտառակուէին
Փարիզի
իմաստո
խանը
տարեկան
հարցաքննութենից
յետոյ
կա՛մ
{պիտոյ}
է
թոյլ
տար
աշակերտներին
ընդունել
ուխտը
րի
անդամ
լինել
ցանկացողքը
շատ
տարիներով
{պիտոյ}
է
փորձուէին,
վասնորոյ
Լայենէզ
խնդրեց,
այնեցան,
բայց
երբ
այս
սահմանադրութիւնը
{պիտոյ}
է
գրով
արձանացնէին,
Լայենէզ,
Լատինի
բ
ենալ
շատ
բարձր
պաշտօններից։
Այո՛,
մեզ
{պիտոյ}
է
հիւանդանոցներումը
վարժել
մեր
ջերմեռան
արգի
Կառավարութեան
մասին,
բնականաբար,
{պիտոյ}
է
հեռացնէին
նորա
միտքը
երկնային
տեսիլքն
չէր,
թէ
ի՞նչ
կամ
ո՞ր
աստիճանակարգի
մէջ
{պիտոյ}
է
մնային.
պատճառ,
այդ
բանը
Գեներալի
կ
երուն
եւ
Կօլլեգիումներուն,
իսկ
ինքեանք
{պիտոյ}
է
ապրէին
մուրալով։
Բայց
թէ
գտանուէին
Կ
ամար,
որոնք
թէ
եւ
Յիսուսեան
էին,
բայց
{պիտոյ}
է
ծածկէին
այդ
նախ,
Կարգի
օգտի
համար,
ների
մեռուցումն։
Կարգի
օգտի
համար
նոքա
{պիտոյ}
է
ոչնչացնէին
իւրեանց
ազատ
կամքը
եւ
կոյր
նէին
Կարգի
մէջ,
այլ
առանց
ձայն
հանելու
{պիտոյ}
է
հնազանդուէին
Կարգի
կամքին
եւ
կատարէին
ւատ
չունենալով
միմեանց
վերայ,
անպատճառ
{պիտոյ}
է
եւ
հեռի
լինէին
միմեանցից,
որով
Գեներ
cat
duaestiones,
այսինքն՝
"
Ո՛չ
ոք
չէ
{պիտոյ}
յառաջ
բերէ
նոր
խնդիրներ
"։
Այս
կանոննե
ճշմարտութեններից։
Գեղարուեստների
մասին
{պիտոյ}
է
միեւնոյն
բանը
ասել.
պատճառ,
որ,
բա
դիկը
նորից
հեթանոս
դառնային
(
ինչպէս
եւ
{պիտոյ}
է
լինէր.
պատճառ,
խաբեբայութենով
էին
մ
էական
Հասարակապետութեան
գաղափարը,
որից
{պիտոյ}
է
ծնանէին
նահապետական
ժամանակների
երջան
ն
սկզբունքը։
Եւրոպայի
եւ
Ասիայի
մէջ
նա
{պիտոյ}
է
պատերազմէր
ներկայ
բաների
կարգի
հետ.
աւորութեններով,
եւ
ի՞նչքան
աշխատութիւն
{պիտոյ}
է
գործ
դնէին
Յիսուսեանք,
որ
ջնջէին
Պար
նպիսի
գերեզման,
դէպի
որը
հարիւր
մղոնից
{պիտոյ}
է
թռչին,
հասանեն
ագռաւները
եւ
անգղները
ա
մարմնի
հոտը
առած,
գերեզման,
որին
չէ
{պիտոյ}
կարողանան
մարդիկ
մօտենալ՝
առանց
քիթերը
լու
գարշահոտութեան
պատճառով.
որի
վերայ
{պիտոյ}
է
բուսանին
մամուռ
եւ
եղինճ,
եւ
ուր
պիտ
տոյ
է
բուսանին
մամուռ
եւ
եղինճ,
եւ
ուր
{պիտոյ}
է
բոյն
շինեն
մողէսները
եւ
բազիլիսկները
բոյն
շինեն
մողէսները
եւ
բազիլիսկները,
{պիտոյ}
է
վայեն
բուերը
եւ
այլ
գիշատող
թռչուններ
ա
գլուխը,
այնպիսի
ծաղրածու,
որի
գլխին
{պիտոյ}
է
դնել
դեղին
գլխարկ՝
աքաղաղի
փետուրներ
գը,
որ
ժառանգաբար
պատկանում
էր
նորան,
{պիտոյ}
է
նա
պատերազմով
ստանար։
Յիսուսեան
աբեղ
,
թէ
նա
ինքն
է
հերետիկոս,
եւ
այս
բանը
{պիտոյ}
է
ապացուցուի,
մի
ազատ
եւ
օրինաւոր,
լր
սաց
շրջապատող
Պալատականներին.
"
Ուրեմն
{պիտոյ}
է,
որ
այս...
Յիսուսեան
աբեղաների
դատա
իւս
անգամ
ոտք
կոխեն
Ֆրանսիայի
աշխարհը,
{պիտոյ}
է
պաժուին
իբրեւ
թագաւորի
հրամանի
յայտնի
էնի
գիրը
իբրեւ
առիթ.
ուրեմն
բնականաբար
{պիտոյ}
է
բարեյաջող
լինէր
նա
Յիսուսեաններին։
թէ
դուք
խաբեցիք
ինձ,
ո՛չ
ես,
այլ
դուք
{պիտոյ}
է
պատասխան
տաք
Աստուծոյ
առաջեւը.
նա
գի
անսովոր
դիպուածը
XVIII
անհաւատ
դարումը
{պիտոյ}
է,
որ
տպաւորութիւն
գործէր
հասարակ
ժողո
ան
մէջ
կրօնական
հաւատալիք
չէ,
սակայն,
{պիտոյ}
է
նորան
հնազանդուիլ
",
բ.
"
Հոգեւոր
ե
աւորական
հրովարտակը
տարակոյս
չ'կար,
որ
{պիտոյ}
է
զայրացնէր
Յիսուսեանները։
Արդարեւ,
ն
ն
ժամանակ
Կարգի
կալուածքը
Ֆրանսիայի
մէջ
{պիտոյ}
է
խլուէին
պարտքի
դէմ։
Բայց
Յիսուսեանք
ր
պատրաստ
էր
հալածանքը,
նոքա
եւ
այնտեղ
{պիտոյ}
է
հանդիպէին
նեղութենների
եւ
սարսափելի
չ
արեգրական
ցուցակներ,
որոնց
զօրութենովը
{պիտոյ}
է
Կլեմենտ
XIV-ը
մեռանէր
1774
թուականում
նշանակում
է
մի
ընդհանուր
տեղի,
որի
մէջ
{պիտոյ}
է
երեւակայել
իւր
անձը
եւ
այն
առարկաները
ը.
նա
միայն
ճանապարհ
է
ցոյց
տալիս,
որով
{պիտոյ}
էր
գնալ
(Constitutions
des
Jésuites
App
ն
միմեանց
հետ.
եթէ
կը
հասկանան
ինչպէ՛ս
{պիտոյ}
էր
նոցայ,
ապագայ
օրերը
աւելի
լաւ,
աւե
ասելով.
ցաւալի
հայոց
ազգ,
մինչեւ
ե՞րբ
{պիտոյ}
է
մնաս
այդ
մահաբեր
քնի
մէջ,
մինչեւ
ե՞ր
մնաս
այդ
մահաբեր
քնի
մէջ,
մինչեւ
ե՞րբ
{պիտոյ}
է
քո
նախկին
կենդանութեան
շունչը
աննորոգ
եցայ
ոմն
Ստեփաննոս
անուն
մէկ
քահանայի.
{պիտոյ}
է
ասեմ,
որ
իմ
ուսումնառութեան
սկզբումը
ետ,
յիրաւի՛,
եթէ
դու
չլինէիր,
ես
եւս
{պիտոյ}
է
մնայի
միւս
ռամկականների
հաշիւումը.
զ
կարդալու.
աջահամբոյրը
ի
հարկէ
անշուշտ
{պիտոյ}
է
լինէր.
ես
եւս
այս
անկարգութիւնից
չհր
այս
անկարգութիւնից
չհրաժարելու
համար,
{պիտոյ}
էր
ընծայաբեր
լինէի
իմ
կողմից,
որ
այբբե
եւ
ծոյլ
կենդանին:
Ի
հարկէ
Սարգիսը
եւս
{պիտոյ}
է
հրամանակատար
լինէր.
եթէ
ո՛չ,
նոյն
ո
։
Դորա
ընդհանուր
արժանաւորութեան
վերայ
{պիտոյ}
է
այսքանն
ասել,
որ
դա
շինած
է
երեխաներ
Կառամզինի
իմաստուն
խօսքին,
ապա
ի՞նչպէս
{պիտոյ}
է
մեկնել
նորա
գործակատարութիւնը,
որ
ան
ափարներ.
ահա
այն
մի
հատիկ
գործը,
որով
{պիտոյ}
է
պարապէին
հոգիազգեաց
հեղինակները
եւ
թա
լ։
Մենք
հանդէս
ենք
հանում,
սորանից
չէ
{պիտոյ}
եզրակացնել,
թէ
բծախնդրութիւն
է
մեր
արա
եւին
սո՛ւտ
է:
Բնութիւնը
մի
գիրք
է,
որ
{պիտոյ}
է
կարդալ
եւ
ուղիղ
հասկանալ.
սխալ
ըմբռն
ց
տուեցինք,
որ
ազգային
մատենագրութիւնը
{պիտոյ}
է
լինէր
նոր
եւ
կենդանի
լեզուով,
որ
կար
ց
փողը,
թէ
կայ
չկայ
հին
լեզուն
էր,
որ
{պիտոյ}
է
լուսաւորութեան
սերմանքը
Հայոց
ազգի
ան
,
որ
այս
մոլորական
կարծիքն
հերքում
էր,
{պիտոյ}
է
չափէր
եւ
կշռէր
ազգի
խորին
տգիտութեան
յայտնի
ճշմարտութիւն
ապացուցանելու
համար
{պիտոյ}
էին
այդքան
խօսք,
վկայութիւնք
եւ
օրինակ
եւ
մինչեւ
այժմ
հանդէս
չէին
բերած,
այժմ
{պիտոյ}
էր
հանդէսով
ցոյց
տալ,
որ
հաստատուէին
ի
ազգի
լուսաւորութեան
ճանապարհ
չէր,
այլ
{պիտոյ}
էր
նոր
լեզուով
գործ
կատարել,
անտարակոյ
ռակելու
տեղիք
չկար
այն
բանի
միջու,
մ
որ
{պիտոյ}
էր
ազգի
հետ
մտածել
եւ
խօսել
այն
լեզուաւ
արհամարհանքը
ամենայն
րոպէ
հասանում
է
եւ
{պիտոյ}
է
հասանի
եւ
դէպի
նոցա
անհիմն
բամբասանքը
տարածելու
մասին
ժողովրդին
մէջ
անպատճառ
{պիտոյ}
էր
ազգային
մատենագրութիւն.
սա
էր
առաջի
ունի
կրօնի
վերայ։
Ուրեմն
կրօնի
ուսումը
{պիտոյ}
էր
սերմանել
ազգի
մէջ
մատենագրութեան
միջ
վ,
եւ
այս
երկուսը,
ձեռքէ
ձեռք
բռնած,
{պիտոյ}
է
մշակէին
ազգին
բանականութիւնը։
Բայց
ա
ուով,
ուրեմն,
մատենագրութիւն
ասելով,
{պիտոյ}
էր
իմանալ
այն
մաքուր
նոր
հայախօսութիւնը
ցը
առնելով
եւ
իւր
տանը
պահելով
(
ինչպէս
{պիտոյ}
է
անէ
հին
լեզուով
հայ
մատեանները),
կա
կ
բան,
անարմատ
ծառ...
Ամենայն
մարդ
{պիտոյ}
է
իւր
սեպհական
կերակուրն
ունենայ,
իւր
յոց
ազգի
մեծատունքը
առաւել
մեր
կարծիքով
{պիտոյ}
է
նախանձաւոր
լինէին
ազգի
լուսաւորութեան
իր
ազգի
մեծատունքը՝
իւրեանց
տուրքովը,
{պիտոյ}
է
գործ
կատարեն.
մինը
առանց
միւսին
ոչին
տգէտ
մարդերի
միմիայն
պարծանքն
էր,
այլ
{պիտոյ}
է
տալ
ազգի
մանուկներին
եւ
ընդհանրապէս
բ
հարկաւոր
գաղափարներ
ստանալու
մասին։
Չէ
{պիտոյ}
նորա
հինգ
դարու
հայախօսութիւնը.
այդ
նո
աչքով
տեսանել,
ուստի
եւ
ասում
են,
որ
{պիտոյ}
է
մարդ
այնպիսի
լեզուով
խօսի,
որ
դիմացի
ասին,
իւրեանցից
կանոն
են
հաստատել,
թէ
{պիտոյ}
էր
խօսել
այնպէս,
որ
դժուար
լինէր
հասկա
զաւակը։
Աւերակների
քարերը
կարող
են
{պիտոյանալ}
նոր
շինուածքի,
ինչպէս
պահանջում
է
ժամա
՝
կազմելով
մի
այլ
էակ
կամ
իբրեւ
նիւթ,
{պիտոյանալով}
այլ
կազմուածքի,
այնպէս
եւս
ազգութիւնը
լինի
մնացածը
տաշել
կոկել
եւ
շինուածքին
{պիտոյացնել}
։
Հազար
անգամ
էլ
որ
աշխատես
կամ
անկիւնը
գն
մեր,
ի
բարւոք
տնտեսութիւն
բարոյական
{պիտոյից}
ազգին,
այժմիկ
յանձն
եղելոյ
իմում
կառավ
գային
ի
գործ
մուծանել
եւ
մշակել
զնա
ըստ
{պիտոյից}
մերոց
աւուրց:
Երանի՜
թէ
յաջողեալ
էր
հն
ն]
ի
հայցուածոց
ուրումն
Թէոդորի
"
զԳիրս
{պիտոյից}
"
եւ
զայլ
բազում
եկեղեցական
երգս,
որք
ի
կարծիս
լինիլ,
թէ
սորա
է
գրած
գիրն
"
{Պիտոյից}
"
արարեալ
ի
հինաւուրց
Խորնոյ,
որպէս
եւ
լեզու
Հայոց,
յարդարեալ
եւ
մշակեալ
ըստ
{պիտոյից}
աւուրցս,
ունելոց
էր
զանունդ
ռամկախօսու
,
այլ
զոհիւք
եւ
նուիրագործութեամբք
ըստ
{պիտոյից}
հանգամանաց:
Լուսաւորութիւն
լուսաւորեալ
մանուէլ.
"
Եթէ
զանարժանն
ըստ
{պիտոյիցն}
ոչ
յանդիմանես,
մի՛
լինիր
վարդապետ
":
ամբ,
եւ
առանց
միտ
դնելոյ
սեպհական
ազգի
{պիտոյիցն]}
`
նախընտիր
վարկան
որպէս
զմատեանն
սուրբ
կորիցին],
քան
թէ
ապախտ
արարեալ
վզնոցին
{պիտոյիւք]}
փառս
անձին
որոնել
տղայականս,
[վասն
զի
ի
Լոնդոն,
մեկնեցայց
աստի
այլուր,
ուր
{պիտոյք}
կենաց
դիւրագին
իցեն,
առաւել
քան
յԱնգլի
որ
ինչ
այժմուս
հայկական
ընկերութեան
էին
{պիտոյք}
եւ
ժամանակիս
արդարացի
պահանջելիք,
եւ
զ
ումնականքը
հասկանալ
մեր
այժմեան
ազգային
{պիտոյքը}
կամ
լուսաւորութեան
մասին
բարձրացած
խնդի
զինուորներին:
Ինքեանք
հոգացին
իւրեանց
{պիտոյքը}
եւ
աղախիններից
չպաշտուեցան.
մարդ
չկար
մասը
հարկադրւում
է
միմիայն
կեանքի
էական
{պիտոյքը}
հոգալ՝
կարելի
եղածին
չափ
տնտեսութիւն
գ
են
ներգործել
եւ
Ասիոյ
մէջ,
ուր
կեանքի
{պիտոյքը},
պարզութիւնը
եւ
այլ
բնական
հանգամանքնե
իւնը
մի
տեսակ
արհեստ
չէ
նիւթական
կեանքի
{պիտոյքը}
հայթայթելու
համար
եւ
թէ
կամի
նա
խորհուր
ու
այնտեղ
գնացին
իւրեանց
թշուառ
կեանքի
{պիտոյքը}
հայթայթելու:
Միայն
նոցանից
մէկը
ի
թեան,
կերակրի,
զգեստի
եւ
այլ
հարկաւոր
{պիտոյքը}
։
Ի՛նչ
ճար
գտանել
սորա
համար։
Աբովեանց
ոչ
թէ
միայն
հանդիսաւոր
թաղման
հարկաւոր
{պիտոյքը},
այլեւ
փառաւոր
ճաշ
պատրաստեց
գերեզմանա
լի
էր
արծաթ
վաստակել,
կեանքի
անհրաժեշտ
{պիտոյքը}
հոգալու
համար:
Բացի
սորանից,
այս
եւս
ստների
վերայ,
որ
կը
հոգան
քաղաքի
բոլոր
{պիտոյքը}:
Այսպէս
ահա,
իննսունից
երեսունը
դուրս
ազգի
բոլոր
թէ՛
հոգեւոր
եւ
թէ՛
իմացական
{պիտոյքը}
"։
Մխիթարը
իւր
ձեռնարկութեան
մէջ
ունէր
,
շնորհը,
ներողութիւնը
եւ
այլ
կրօնական
{պիտոյքը},
պիտոյ
է
ձրիաբար
բաժանուին։
Նա
խլեց
դ
ովուել
ժողովուրդը՝
հոգալով
նորա
հոգեկան
{պիտոյքը}
։
Երանի՛
էր
մեզ,
եթէ
ապառաժի
վերայ
չլինէ
թէ
կարելի
էր
լցուցանել
կեանքի
անհրաժեշտ
{պիտոյքը}
։
Այս
բաներից
կարելի
է
եզրափակել,
թէ
ի
ուելով,
մինչեւ
անգամ
իւրեանց
մարմնաւոր
{պիտոյքի}
մասին
նեղութիւն
կրելով,
նեղութիւն
եւ
ց
ների
կարգի
դէմ
զինուորուող
վարդապետների
{պիտոյքի}
համար:
Այդ
գործարանի
մէջ
եղած
անցքերը
որան
գործակից
լինելով,
հսկէր
գործարանի
{պիտոյքի}
եւ
բարեկարգութեան
վերայ,
իսկ
հոգատարնե
ին՝
ուշ
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
{պիտոյքին},
եթէ
մասնաւոր
եւ
անձնական
բաները
խափան
ծախքը,
այլեւ
հոգաբարձու
լինի
եկեղեցու
{պիտոյքին}:
-
Մեր
ժողովուրդը
այդպիսի
բան
չգիտ
ական
աւերանք
մի
չեղուի,
որ
ժամանակների
{պիտոյքին}
յարմար
լցնում
էր
իր
պաշտօնը:
Նեղսրտութ
ծ
ապրանքների
մեծագոյն
մասը
կեանքի
էական
{պիտոյքներ}
չեն,
եւ
նորա
մանր
վաճառականը
պիտի
վաճա
ւ
եւ
խելացի
ճանապարհով
գործ
դնելու
ազգի
{պիտոյքների}
վերայ,
ահա
խնդիրը:
Արդէն
վաթսու
,
երկրորդի
գումարը
տնտեսելով
Մանուշակի
{պիտոյքների}
համար:
Կինը
շատ
անգամ
ասում
էր,
եթէ
Թ
զբունք,
հանապազօրեայ
փորձերից
եւ
էական
{պիտոյքներից}
հետեւեցած
փիլիսոփայութիւնը,
որ
անկանգն
րողապես
միտ
դնել
ազգերի
կարոտությանը
եւ
{պիտույքին},
մեր
լուսավորյալ
վեհանձն
ժամանակումը,
,
"
այդ
քեզ
անհասկանելի
է
"
(
դեմիրտէն
{պիր}
լեպլեպի,
հեր
տիշ
չիյնեմեզ)։
Յերկարել
էիք
ձեռամբ
(
այսինչ
անձին)
զմի
տեօրտի
{պիրլիք},
ընկալաք
մեծաւ
օրհնութեամբ
եւ
զանուն
բոցեղէն
սուր
աչքոյք
Զաստուած
տեսին
{պիրկ}
ի
փայտ,
ի
գլուխ
պսակ
բազմաքուք։
Ընդ
տ
ելով
ստիպուած։
Պատճառ,
որպէս
ամուր
եւ
{պիրկ}
կապով
կապուած
լինելով
Տիրոջդ
քաղցր
եւ
ա
ական
անձը,
Թերսիտէսին
Աքիլլես
ասելով,
{Պիւրհռոսին}
`
Ալեքսանդր,
Եպամինոնդին
`
Փիլիպպոս:
այլ
խնամք
չի
պահանջում
այս
շատ
օգտակար
{պլանտացիան}:
Խնդրում
եմ,
եղբայր,
հենց
որ
Սուլթան
տի,
դեր
խաղալու
ձգտումը:
Այդ
լոնդոնցի
{պլեբեյից}
ավելի
լավ
չէ:
Հարյուր
անգամ
ավելի
օգտա
9
թուականին
վերջին
անգամ
ճաշ
կերաւ
էրեց
{Պլինիոսը}
։
Հնութեան
աւտօրիտէտը
ժամանակի
եւ
պէ
Պլուտարքոսի,
Պրոկոպիոսի,
Սենեքայի
եւ
{Պլինիոսի}
գրքերում
շատ
անգամ
յիշւում
է
մի
լոյս,
ր
Լեւոնի
Արքայի
Հայոց:
Յովհան
Երզնկացի
{Պլուզ},
որ
մանաւանդ
յայտնի
է
հանդիսի
հայկական
:
Յուլիոս
Կեսարի,
Տիտոս
Լիւիոսի,
{Պլուտարքոսի},
Պրոկոպիոսի,
Սենեքայի
եւ
Պլինիոսի
գրք
տել
այդ
թշուառականի
օրը
խաւարեցնելու
եւ
{Պլուտոնի}
թագաւորութիւնը
ուղարկելու
համար:
Ա
ւ
Փոքր
Մասիս
",
"
Հայոց
աշխարհիկ
",
"
{Պլպուլն}
Աւարայրի
"
տաղերգութիւնքը
ջերմացուցել
ե
ացեալ
ռուփիս,
ցերեքտասան
անայս
եւ
ցինն
{պղինձ},
որ
հաշուելով
ըստ
ռուսական
դրամոց,
ըս
նի
հսկայական
աստիճանների:
Թողունք
{պղինձը},
այսչափ
ոսկու
եւ
արծաթի
հանք,
որ
ամեն
սարակ
մետալները,
զօր
օրինակ,
երկաթը,
{պղինձը},
անագը
եւ
այլն,
ազնուացնել,
այսինքն
աղադրական
մասներին,
անտարակոյս
անագը,
{պղինձը},
երկաթը
եւ
միւսները
փոխարկուելու
էին
դ
ծ
տղամարդերը՝
թափելով
նոցա
ոտքումը
իւր
{պղինձը},
արծաթը
եւ
ոսկին։
Փրկիչը,
ախոյեան
դո
վասանութիւններ
եւ
տաղեր
գրելով՝
չկամիմ
{պղծել}
իմ
գրիչը
եւ
այդ
անպարծանք
հանդէսը
թողու
չ
հարկաւորութիւն
ունիմ
անհաւատի
արիւնով
{պղծել}
իմ
ձեռքը:
Տարակոյս
չկայ,
որ
դու
յանցա
արաւոր
է.
այն
ապականութիւնքը,
որով
նա
{պղծել}
է
իւր
հայութեան
անունը,
մեծ
հնարների
ե
որ
արժանի
չէին
բերանից
հանելու,
թող
թէ
{պղծելով}
Գուտտենբերգի
գիւտը
հասարակութեան
հրատար
ռ
Կորնթ.
Առաջ.
գլ.
Ժ,
համ.
8)։
"
{Պղծեցան}
նոքա
'ի
Բէլփեգովր...
բարկացուցին
զնա
'
ընկնում
է
ամենայն
կողմ,
որ
ապականէ
եւ
{պղծէ}
կարապների
մաքուր
փետուրների
պատուական
ս
դրել,
իսկոյն
կոտրում
էին,
որպէս
թէ
նա
{պղծուել}
էր:
Այսպէս
լինելով
իմ
դրութիւնը
ժողովր
առաջ
սովորական
խոստովանութեան
լեզուն
կը
{պղծուէր},
եւ
անհասկանալի
նոր
ժողովրդին
հին
լեզո
Եփեսացո՛ց,
թէ
"
պոռնկութեան
եւ
ամենայն
{պղծութեան},
կամ
ագահութեան
անո՛ւնն
էլ
թող
չլինի
ձ
§
53.
"
Այլ
պոռնկութիւն
եւ
ամենայն
{պղծութիւն},
կամ
ագահութիւն
եւ
անուանեսցի
մի՛
'ի
մ
ր
ազգի
մէջ,
այդ
Դանիէլի
ասած
"
աւերածի
{պղծութիւնը}
"
անխտիր
սրբացնե՞լ,
անխտիր
նոցայ
առջեւ
ելով
այն
բանի
վերայ,
թէ
ամենայն
Բրամին
{պղծւում}
է՝
մտանելով
ստորակարգ
մարդու
տուն։
րը,
թմբուկ
խփում
են:
Թնդանօթները
{պղնձեայ}
վազում,
որոտում..
Ինչպէս
կռւու
որի
անունի
հետ
կապակից
է
այն
հրաշալի
"
{պղնձեայ}
գլխի
"
յիշատակը,
-
Ֆրանսիսկեան
կարգի
ա
ապարտեցին
նորան
որպէս
կախարդ,
երեւի
թէ
{պղնձեայ}
գլխի
համար,
որ
խօսում
էր
եւ
համարում
է
չինչ
չէ
կարդում,
կամ
թէ՝
ժողովածու
եւ
{Պղնձէ}
քաղաքի
պատմութիւնը։
Լաւ
որ
այս
վերջին
տ
բամբակը
կը
դնէ
վիրաբերանի
վերայ,
երբ
{պղնձի}
թասի
մէջ
հաւաքուել
էր
մի
երկու
ֆունտ
ար
ն
իբրեւ
զոսկի,
բայց
գտի
զնոսա
խառնուրդ
{պղնձի}
եւ
կապարի,
եւ
յառաւելն
ուշաբերեալ,
զի
է
ունէիր
մի
գիտութիւն,
որ
հրամայում
էր
{պղնձին}
կամ
երկաթին
ոսկի
փոխուիլ,
եւ
անշունչ
մ
րի
վերաբերմամբ
-
բրինձ,
Պրովանսի
ձեթ,
{պղպեղ},
եւ
այլն:
Ես
կարծում
եմ,
որ
նույնպես
չէր
լսւում
ձայն,
աղաղակ,
բացի
անձրեւի
{պղպջակների}
պատառուելու
ձայնից:
Առանց
որոտմունքի
փ
չ
այլ
բան
չէր
տեսանում,
բացի
պատառուող
{պղպջակներից},
որ
լողում
էին
լճացած
անձրեւաջրի
երեսի
վաղուց,
ահա,
ազատուած
լինելով
ասիական
{պղտոր}
տեսութեններից
եւ,
ամենայն
կերպով
ամենա
ժամանակ
հարկաւո՛ր
է,
որ
պարզուի
մարդու
{պղտոր}
տեսութիւնը:
Քրիստոնէական,
կատարեալ
հա
ն
ինչ
իցէ
այս,
Կամ
վայրահար
կի՞րք
{պղտոր}
Վայելել
զՏեառն
ընծայս
Յարի
սէ
դեմ
ժամանակին,
հաղթել
ասիական
բնության
{պղտոր}
եւ
անմխիթար
հատկություններին
եւ
զարդարե
յ
է
վատամարդիկ
դառնանք
մի
քանի
նեղսիրտ,
{պղտոր}
տեսութեամբ
պարոնների
առաջեւ,
որ
ծածկելո
անգամ
դեռեւս
պիտի
մտանէ
Հայերի
ասիական
{պղտոր}
հայեացքի
վերայով...
գնայուն
մեռեալնե
անօգուտ,
այլեւ
վնասակար
էր
Մխիթարեանց
{պղտոր}
պապական
լուսաւորութիւնը։
Այստեղ
պա
ացուածս
կուսակցութեան
Հայոց,
եւ
ոչ
եւս
{պղտոր}
ջուր
արբուցանել
հետեւողաց
իւրեանց,
ուս
աստիկական
գրքեր,
որ
գրուած
էին
պապական
{պղտոր}
հայեցուածքով։
Մխիթարը
մի
քանի
գրե
մոնականութեան,
այն
աղտեղի
եւ
պիղծ
ախտի,
{պղտոր}
եւ
անմխիթար
աղբիւրը։
Երանի՛
այն
մարդուն
սի
նամակը
հառաջացած
լինելով
քան
զձերը,
{պղտորած}
լինի
կաթողիկոսի
կամ
Սյունհոդոսի
միտքը.
Ահա
մի
նոր
գաղափար
Հայերի
ասիական
թանձր
{պղտորամտութեան},
մինչեւ
այս
աստիճան
մտքի
եւ
գաղափարի
ա
ւի
գործունէութեամբ
եւ
ետ
դնելով
ամենայն
{պղտորամտութիւն},
անմիջապէս
ինքը
հոգաբարձու
լինի
այդ
ար
ւ
ոճոյ
խօսից]
պաշտելոյ
առ
ազգն,
այլ
[ի
{պղտորեալ}
վտակաց
անագանեալ
Բիւզանդեան
դպրութեան
ո
նս
իբրու
աստուածային
բարբառով:
Այլ
այս
{պղտորեալ}
տեսութիւն
էր
կելոց
ի
նախնի
դարս,
այժմ
կաշկանդեալ
են
դարձեալ
ընդ
սահմանաւոր
եւ
{պղտորեալ}
տեսութիւնս
իմաստակական
դարուց,
յորս
կե
ւթեամբ
գրաւել
էին
դէպի
իւրեանց
կողմը
եւ
{պղտորել}
էին
միտքը
ռամիկ
ժողովրդին,
որին
խաբել
ռեալ
զգրիչ
վասն
պապին,
ջանացեալ
է
միշտ
{պղտորել}
զընթացս
հատ
ու
կոտոր
աւանդութեանց,
ազգ
ւն.
այս
պատճառով,
նոցայ
պարզմտութիւնը
{պղտորելու}
համար,
ասում
էր,
թէ
վերակացուն
գործար
նքը,
Բայց
ով
սովոր
էր
վտանգի՝
չի
{պղտորի}
եւ
սիրտը:
ՊԱԼԵՍՏԻՆՈՒ
ՈՍՏ
նութեամբ
նենգողների
մօտ
վազելով
եւ
միտք
{պղտորող}
խաբէբայական
չար
խօսքերով
ասում
էին.
"
ն
այնուհետեւ
այսպիսի
մոլորութեան
ամպերը
{պղտորուած}
հայկական
հորիզոնից,
աշխատում
են
ուսանե
ի
տեսութեան
եւ
հայեացքի
պարզութիւնը
կամ
{պղտորութիւնը}
։
Եւ
այժմեան
լուսաւորեալ
ազգերի
մէջ
այն
արկայ,
որի
անունով
ամենայն
երկրորդական
{պղտորութիւնք}
հետ
դնելով
բարեկամական
ձեռք
պարգեւին
մի
թեան
հրաւիրող
անձանց
սկաւառակներուն
մէջ
{պճեղ}
մը
խելք
կա՞յ...
Կատակէն
ալ
ուրիշ
ա
ողունք
ոմանց
մօտ
շռայլութեան
կամ
ունայն
{պճնասիրութեան}
համար
արծաթ
ճարելու
բարբարոս
խորհուրդը
րով
իր
սիրուն
Կազմած
բուրեան
մի
պսակ
`
{Պճնում}
ճակատն
սիրածի.
Ու
գեղգեղո՜ւմ
է,
հնչու
այլ
կին
բռնում
է
մաղի
մէջ
մի
ջրով
լիքը
{պնակ}:
Թեթեւ
թափողը
լցնում
է
հալած
արճիճը
պն
ակ:
Թեթեւ
թափողը
լցնում
է
հալած
արճիճը
{պնակով}
ջրի
մէջ:
Իսկոյն
երբ
աւարտուած
էր
այս,
նել
իր
տեսակի
մէջ,
երբ
նորա
կազմուածքը
{պնդանայ}
եւ
ծաղկի,
կարող
է
նա
եւ
գեղեցիկ
չլինել
,
զորս
միահամուռ
մերժեմք,
եւ
զհակառակն
{պնդեալ},
ի՛նչ
ո՛չ
սայթաքիմք
յանմոլար
պողոտայէն
դրել
բամբասել
մեզ
եւ
մեր
ասածի
հակառակը
{պնդել},
մինչեւ
այն
աստիճան
մոլորութեան
հասանե
ցաւ:
Պ.
Այվազովսքին
չէ
կարող
հակառակը
{պնդել},
ըստ
որում
իւր
սեփական
ձեռնագրով,
պ.
եան
զհնութիւն
ախտացեալ
զախտ,
չէ
դժուար
{պնդել}
թէ
ի
ժամանակի
[յայնմիկ
նոյն]
էր
[ոճ
խօս
դէմ
փակեալ
ճշմարտութեանն
լուսոյ],
զհետ
{պնդել}
խաւար
առաջնորդութեան
հնոցն,
առանց
[շրջ
աւանդութեան
հետ
խառը
տեսնելով
չէ
կարելի
{պնդել},
թէ
ստուգապէս
չորրորդ
դարումն
է
երեւել
է
իսպառ
միանալ,
այդ
չենք
համարձակւում
{պնդել},
բայց
այսքանը
անհերքելի
է,
որ
շատ
եւ
ին
կապերը
միմեանց
հետ
աննշմարելի
կերպով
{պնդելով},
ամրացնելով,
օրէ
օր
այդ
բարբառքը
միմե
կ
ժողովուրդը
դիմեց
դէպի
Դուռը
եւ
այնտեղ
{պնդեց}
դարձեալ
իր
պահանջի
վրայ:
Նախկին
մեծ
վէ
Յերկրորդում
այս
ժողովի
երկոքին
անդամք
{պնդեցին}
եթէ
նախ
քան
զկարգելն
նորոյ
քննութեան
ըն
մբ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
խլեալ
՚ի
նոցանէ,
{պնդեցին}
ի
զարհուրելի
շղթայս
ստրկութեան,
եւ
զնե
ր
մանկութեան
ժամանակ
եւս
չէ
յատկացած
մի
{պնդութեամբ}
։
Ամենազօրաւոր
պատասխանին,
որ
լսում
են
է:
Գիտությո՞ւն
է
արդյոք
նա,
-
ինչպես
{պնդում}
են
շատերը,
-
թե
ոչ՝
ինչպես
ասում
են
ե
չէր
եղած
Հայերի
մէջ։
Բայց
պ.
Էմինը
{պնդում}
է,
որ
Փարպեցին
է
կրճատել
այդ
անունը,
կայ,
-
կանչեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
աչքերը
{պշուցած}
Շահումեանցի
երեսին:
-
Այնպէս,
որ
ո
ձությունը
ես
կհանձնեմ
տեր
Մովսիսին,
նա
{պոդրյադչիկի}
ձեռքով
կուղարկե,
նույնպես
այն
ջուրերը
մեջ
կզետեղվեն
ինչպես
արձակի,
այնպես
էլ
{պոեզիայի}
ասպարեզի
լավագույն
մտքերն
ու
լավագույն
էլ
այլեւս
չենք
տեսնի:
Ուսանողի
կյանքի
{պոեզիան}
բաղկացած
է՝
ցանկացածի
պես
ապրելուն
արգ
ին
մեքենայով
ուղարկել
ինձ
մի
օրինակ
Կ.
{Պոլիս}
տպված
(
1857)
աշխարհաբար
Աստվածաշունչ
ոստանդնուպոլսոյ
Յակոբոս
արքեպիսկոպոսի
ի
{Պոլիս}:
Արքեպիսկոպոսն
ցուցանէ
զանձն
կարօտ
օրա
շացել
էր,
քանզի
Եգիպտոսից
ուղարկել
էին
{Պոլիս},
բայց
ես
արդեն
դուրս
էի
ելած
Պոլսից
դե
եալ
տետրակը
մեզ
ուղարկողը
գրում
էր,
թէ
{Պոլիս}
ամէն
տեսակ
մարդերից
ցուրտ
ընդունելութիւ
Առաջին,
երբ
մեր
փոքրութիւնը
ոտք
կոխեց
{Պոլիս},
ազգային
լրագիրները
մի
երկու
տող
գրեցի
55
Սրբազանին,
կոնդ[ակի]
պատճէնով
8
56
{Պոլիս},
պ.
Մալիւմ
Հազարեան
10
57
Կաթողիկոսի
անսարեանցին,
Թիֆլիս
102
Սուաճեանին,
{Պոլիս}
103
Յակոբեանին,
Ալեքսանդրիա
104
Մատ
Բաթում
Տրապիզ[ոն]
Տրապիզ[ոնից]
ելայ
{Պոլիս}
մտայ
Պոլսից
ելայ
Մեսսինա
մտայ
Մեսսին
դրետ]
11
Ելայ
14
Իզմիր
մտայ
18
Ելայ
{Պոլիս}
մտայ
նոյեմբ.
20
Պոլսից
ելայ
դեկտեմբ.
,
վառօդապետ
Պօղոս
պէյի
որդի
Պետրոս
պէյ
{Պոլիս},
Միքայէլ
աղա
Արզումանեանին
`
եղբայր
տի
ւթիւնից
ազատելու
համար:
Կ.
{Պոլիս},
22
դեկտեմբերի
1861
թ.
3
ը
Ներոն,
Կալիգուլա
կամ
նոցա
աշակերտ
մի
{պոլիտիկական}
աւազակ,
բնաւ
սարսափելի
չէ.
քանզի
այն
վ,
այդ
պառլամենտականութիւնը
շտեմարան
է
{պոլիտիկական}
ապականութեան
եւ
անխելքութեան։
"
Ձեւաւո
մունքը,
որ
յատուկ
բնաւորութիւն
է
տալիս
{պոլիտիկական}
կուսակցութեանց
դատողութեանցը,
երբ
նոքա
ուղղակի
մասնակից
է
կառավարութեան
եւ
որի
{պոլիտիկական}
իրաւունքը
խոստովանում
է
անգլիական
կոնստ
մօրէն
ազգի
անձն
իւր
անդամներին
չէ
տալիս
{պոլիտիկական}
իրաւունք:
Եւ
կառավարութեան
մեքենան
շար
իտական
հոդվածների
առկայության
դեպքում՝
{պոլիտիպաժով},
պատմական
դեմքերի
կենսագրական
բնութագր
անազատ,
դիւանապետական
(
buregrattic)
{պոլիցակազմ}
ազատութեան
մէջ
":
Յայտնի
է,
թէ
ազ
Սպասում
եմ
պ.
Հայրապետյանցին:
{Պոլիցիայի}
գործը
դեռ
շուտով
հառաջ
շարժվելու
չէ,
ը
մի
դիպուածում
էլ
անուանում
է
Կաստոր
եւ
{Պոլլուկս}:
Այդ
կրակի
վրայ
էլ
սուրբի
անունը
,
անուանւում
է
մի
դիպուածում
Կաստոր
եւ
{Պոլլուկս},
որի
մասին
կ՚ասենք
մի
երկու
խօսք:
Իսկ
յդ
դիպուածում
նորան
ասում
են
Կաստորը
եւ
{Պոլլուկս},
-
նաւաստիքը
ուրախանում
են,
որովհետեւ
աջող
նաւարկութիւն
են
բերում
Կաստորը
եւ
{Պոլլուկսը},
յունական
անտիկեան
առասպելի
հերոսքը:
պիտի
տեսանէի
անշուշտ,
թէ
ինչպէս
անբաղդ
{Պոլոնիացի}
Մարիա
Լեշչինսկին
դուրս
էր
գալիս
մեծ
Տրի
ԹարգմանութԻւն
{ՊՈԼՍԱՀԱՅ}
ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԱԿԱՆ
ՀԱՄԱՅՆՔԸ
Հայերի
վրա
ենք
եւ
ցաւելով
չենք
կարող
չմեղադրել
մեր
{պոլսեցի}
եղբայրակիցքը,
որ
մինչեւ
այժմ
հայերէն
չ
ադարձիս
ո՛ր
ճանապարհով
կդառնամ
Ռուսիա՝
{Պոլսի}
՞
վերայով
թե
Լոնդընի՞,
այդ
կախված
է
գոր
Հիւսիսափայլը
"
եւ
Յիշատակարանս.
-
Կ.
{Պոլսի}
Հայոց
եւ
Յունաց
պատրիարքների
փոփոխութիւ
ԱԶԳԱՅԻՆ
ԹԱՏՐՈՆ
{ՊՈԼՍԻ}
ՄԷՋ
Յառաջաբաններով
չենք
սկսանում
ա
ի
քանի
ժամանակից
լսէինք,
որ
հայոց
ազգը
{Պոլսի}
մէջ
կազմել
է
մի
ընկերութիւն,
մի
փառաւո
.
18
Մալենցովին
19
"
Մեղուին
"
20
{Պոլսի}
ռուսի
փոստին
21
Էլիգիւզէլին
22
Սուա
ն,
վարելու
այդ
գործերն
ուղղակի
կամ
Կ.
{Պոլսի}
հայ
պատրիարքների
միջոցով
եւ
վերջապէս
`
Կանոնադրութիւնը
կազմելուց
յետոյ,
Կ.
{Պոլսի}
նախկին
պատրիարքը,
ազգի
կողմից
"
Սահման
վների
անդամներին:
Քաղաքական
ժողովը
Կ.
{Պոլսի}
պատրիարքի
նախագահութեամբ,
որպէս
ազգայի
չի
կարելի
արդարացնել
ոչնչով:
Կ.
{Պոլսի}
հայոց
նախկին
Սարգիս
պատրիարքը
սկզբում,
ժողովուրդը
Դռնից
անկախ,
ընտրում
է
Կ.
{Պոլսի}
պատրիարք,
բայց
հիմա,
ըստ
նոր
կանոնադր
սի
կասկածանքի
տակ
են
արդէն
Գէորգը
(
Կ.
{Պոլսի}
նախկին
պատրիարքը,
որը
Բրուսսայումն
է
հ
էին
Պոլիս,
բայց
ես
արդեն
դուրս
էի
ելած
{Պոլսից}
դեպի
Լոնդոն:
Ձեր
նամակը
եւ
պ.
Հարո
16
118
Միանսարեանցին,
Տրապիզոնից
[{Պոլսից]}
22
119
Հայրապետեանցին
22
120
մեր
տունը
143
Անջելօ
Ռազետտօ
144
Ստանիսլաւին
[{Պոլսից]}
[Դեկտեմբեր]
1/13
145
Սուաճեանին
14
պիզ[ոն]
Տրապիզ[ոնից]
ելայ
Պոլիս
մտայ
{Պոլսից}
ելայ
Մեսսինա
մտայ
Մեսսինայից
ելայ
Նէ
մտայ
18
Ելայ
Պոլիս
մտայ
նոյեմբ.
20
{Պոլսից}
ելայ
դեկտեմբ.
27
1862
Մարսէլ
մտայ
յուն
Մինչեւ,
մրրկից
կոտրուելով
կամ
արմատից
{պոկ}
գալով
ծառը
չնկնէր
ծովի
մէջ
եւ
մարդը
չտե
նդը
կհասկանա,
այդ
աքցանով
էլ
չի
կարելի
{պոկել}
հաջորդ
սերնդից:
Առաջարկված
արխիվնե
լինի
ձեռքն
ղեկին,
Եթէ
ցնցուես
`
տեղից
{պոկուած}
Կայմի
խրոխտ
շառաչից,
Աչքերըդ
վեր
երկ
այլ
38-ի
եւս
ժամանակ
չկա:
Պատվելի
{Պողոս}
աղա
Չոռնովին
սիրո
ողջույն,
որդին
ողջ
է
Ռուսսիոյ
Միքայել
Նալբանդեանց
62.
{ՊՈՂՈՍ}
ՊԱԼԻՆ
Լիակատար
երեսփոխան
բովանդակ
ազգի
ՆԻԱ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
(
?)
1865,
Պետրոս-{Պողոսյան}
Բերդ
Անգին
ընկեր,
Այս
նամակս
մի
նգների
վերարկուների
տակից
դուրս
շողացին
{պողովատիկները}:
Նոքա
ապրեցան
եւ
քրտնեցան
ընդհանուր
կն
պնդեալ,
ի՛նչ
ո՛չ
սայթաքիմք
յանմոլար
{պողոտայէն},
եթէ
յաւելցուք,
թէ
մեղանչականք
գործեց
ց,
որոնք
արահետները
գերադասում
են
լայն
{պողոտայից}:
Դեռ
սրանից
4.
000
տարի
առաջ
Եգիպտոսու
են
կարդացել
եմ
մեծ
հաճույքով։
Հեղինակը
{պողպատե}
տրամաբանություն
ունի:
Չգիտեմ
ում
թարգմ
Քո
ճառագայթով
ո՛րքան
փայլել
է
{Պողպատեայ}
սուրը
ծխուած
արիւնում...
Թէ
հնար
ց
զինուորը
գիշերով,
Թեկն
տուեց
նա
{պողպատէ}
Իւր
նիզակին
պսպղուն.
Զինուո՛
րդիկ,
որոնք
օժտված
են
հանճարեղ
մտքով,
{Պոմպեյի}
կամ
Հերկուլանումի
ավերակների
տակից
գտնե
տութիւնը
ուսումնասիրելու
համար,
ինչպէս
{Պոմպէյի}
աւերակներում
վերականգնեցին
բանաստեղծի
ա
էս
առհասարակ
փորում
են
եւ
բացում
են
թէ՛
{Պոմպէյի}
եւ
թէ՛
Հերքուլանումի
տները։
Բայց
նոքա
,
որպիսի
փառաւոր
հանդիսով
չէր
ընդունել
{Պոմպէոս}
մեծին,
երբ
նա
վերադառնում
էր
լիակատար
ւրի
տակ։
Եթէ
դու
մեծ
ես
համարում,
կամ
{Պոմպէոսը},
կամ
Կեսարը
կամ
Ալեքսանդրը,
բաց
ճշմար
նախահարքը
մշտնջենաւոր
Կեսարին,
երբ
նա
{Պոմպէոսին}
յաղթելուց
յետոյ
որպէս
ինքնակալ
տիրում
է
Մասեաց
դարեւանդից,
այլ
Րէդուտկալէից՝
{Պոնտոսի}
եզերքից,
ինչպէս
ինքը՝
Պ.
Իսահակեանցը
ժանի
հարազատութիւն:
Բացի
սորանից,
պ.
{Պոոշեանցը}
արդեօք
չպիտի՞
դուրս
եկած
լինէր
բնականու
ոգիդ
կեանքդ
ուսման
համար՝
որ
շատ
յիմար
{պոչ}
բանէ,
Վարդապե՞տ
մի
կուսզես
ըլլալ
եռանել՝
ձեռքերում
բռնած
ունենալով
կովի
{պոչ}
։
Ո՛չ
ոք
բարեպաշտ
Հնդկացիներից
չէր
ուտո
տեւողքը
անշարժ
մնում
են
միջումը,
որպէս
{պոչատ}
աղուէս:
Սոքա
բոլորը
գանչում
են,
աղաղա
Փառախոտ
Ցոլակեանց
ԿՆԴՈՒԿ
{ՊՈՉԱՏԻ}
ԵՒ
ՆՈՐԱ
ՍԱՆՉՈՅԻ
ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆԸ
ը
բերանը
մնաց:
"
Տօ՛,
այդ
կնդուկ
{պոչատին}
Քաշեցէք
կպրէ
կարաս,
Մի
բաբ
ՍԱՆՉՈՅԻ
ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆԸ
"
Կնդուկ
{պոչատն}
է
գալիս,
Ճամփայ
տուր,
է՜,
մե՛ր
է
իմ
հոգին:
Դորա
հետ
միացաւ
եւ
այժմեան
{պոչաւոր}
աստղի
երեւիլը.
այդ
եւս
վատ
բան
է
նշանա
ընդդիմութեան
ունայնութիւնը՝
քարշում
են
{պոչերը}:
Ը.
Նոր
տարի
1859
-
Բէգզադէ
՛նչպէս
հասկնանք,
հասկնանք
ալ
նէ,
որի՛
{պոչէն}
ըմբռնենք։
Այսպիսի
գրքի
մը
կատակէն
ուրի
ան
հրաւիրող
գրութիւն
մը
կը
հրատարակէ
եւ
{պոչը}
նեղի
մտած
ատենը,
"
ես
Հռովէական
Հայոց
ւր
քամակը
սատանային
եւ
վեր
բարձրացնելով
{պոչը},
ցոյց
տուեց
սպեղանին,
որ
մածուած
էր
պ
ակները
Աստարօտի
վերայ
եւ
տեսանելով
նորա
{պոչը},
ընդունեցին
նորան
այն
մեծ
մոլորակի
տեղ
րէժը:
Եկ
գրկախառնիր
ինձ,
տէր
սատանայի
{պոչը}
անպակաս
լինի
բերանիցդ,
ամէ՛ն:
Եր
լի
է,
որ
այդ
պարոնները,
որ
հին
լեզուի
{պոչը}
բռնած՝
քշում
են
իւրեանց
էշերը
յառաջ,
քական
պատերազմները
եւ
այսպէս
անուանուած
{պոչի}
(
երկայն
պաոռլամենտի
մնացորդքը)
լրբութ
ց
երկիւղամեծար
պատկառանքով
տէր
սատանայի
{պոչի}
ծայրը:
Խաւարի
թագաւորը
սկսեց
տակա
խոնարհութեամբ
եւ
համբուրեց
տէր
սատանայի
{պոչի}
ծայրը:
-
Թո՛ղ
հանդէս
գայ
ապստամբու
էս
դիակը
լինում
է.
մի
մեծ
սպեղանի
դրած
{պոչի}
տակում.
թեւերի
տակին
երեւում
էր
մի
խու
ը,
ցոյց
տուեց
սպեղանին,
որ
մածուած
էր
{պոչի}
տակին:
Սատանան
եւ
բոլոր
դժոխային
սատանային,
համբուրեց
պատկառանքով
նորա
{պոչի}
ծայրը
եւ
սկսեց
կարդալ:
Թ
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻ
ոխքի
իշխանը
բռնեց
իւր
խորամանկ
ոստիկանի
{պոչից}...
յետոյ
բարձրացնելով
օդի
մէջ,
դժոխ
Այս
դիպուածով
ահա
Աստարօտ
զրկուեցաւ
իւր
{պոչից},
որ
տարաւ
ռումբի
բեկորը,
որ
բացեց
եւ
նէթ,
այժմ
սկսում
է
քրքրել
իւր
սատանայի
{պոչով}
գրուած
մատեանները,
երբեմն
գլուխը
քորել
ներով,
ճանկերով,
ժանիքներով
եւ
երկայն
{պոչով},
հագնուած
օրագրի
թղթերով,
գլխի
գդակը
հնարին
է:
-
Երդւում
եմ
քո
անիծեալ
{պոչովը},
Ձեր
մռայլութիւն:
-
Բայց
ի՛նչ
դո
ր
անհոգաբար
Յօղակն
ի
ճախրը
եւ
այլն,
եւ
{պոչովը}
զարկում
էր
յատակին
խազերը:
Առաջին
անգա
կան-պաշտօնական
օրագիր,
պարտաւորւում
եմ
{պոչովս}
եւ
երդւում
եմ,
որ
երեք
ամսից
այնպիսի
խ
եւ
այսօր,
որ
ամսույս
10
է,
ահա
առաջին
{պոչտով}
գրում
եմ
քո
ամեն
մի
խոսքիդ
պատասխանը:
ւածոց
դաւադիր
ծուղակի
Բարսեղի
քահանային
{Պոպովեան}:
Վասն
որոյ
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
յ
եկութեանս
իմացեալ
եմ
զի
Բարսեղ
քահանայն
{Պոպովեանց},
ի
լինելն
տակաւին
ի
սուրբ
Աթոռն
Էջմիած
նդ
պատճէնի
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
{Պոպովեանց}
զտողեալն
ի
29-էն
մարտի
սոյն
ամի
ընդ
համ
նձ
զպատճէն
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
{Պոպովեանց}
՝
հրամայէ
ի
դէմ
այնր
տալ
զապացուցութիւն
ոգեւոր
կառավարութիւնդ
գիտել
ի
քահանայէն
{Պոպովեանց}
թէ
նա
որ
յերկբայս
գտանի
արդիս
թէ
Նալպան
եւ
բազմախարդախ
հեղինակութիւն
քահանային
{Պոպովեանց}
աստանօր
մերկապարանոց
յայտնի,
որ
տակաւի
ուամենայնիւ
կրկին
պարտաւորի
նա
քահանայն
{Պոպովեանց}
քանզի
եթէ
ինքն
գտանէր
յերկբայս
զգրողէն
զայլ
որոգայթ
ընդ
ձեռն
Բարսեղ
քահանային
{Պոպովեանց},
որ
էր
տիրացու
Սարգիս,
որ
յայնոսիկ
ժա
ք,
պ.
Հայրապետյանցը,
պ.
Էմմա[նուել]
{Պոպովը}
եւ
պ.
Խլթճիյանցը:
"
Մասյաց
Աղավնին
"
ապետյանցին,
Քայալյանցին,
Խլթճյանցին,
{Պոպովին}
եւ
այլոց,
որ
մեր
սիրելի
եւ
բարեկամ
կճա
Մոսկվա
էին
դեռեւս
պ.
Ալեքսանովն
եւ
պ.
{Պոպովն},
ես
հիվանդացա
եւ
պառկեցա
18
օր
մեծ
նեղ
ժանելի
Մ.
Նալբանդյանց
Ցուրտերը,
{պոռան}
խըյամեթները
10
օր
է
խափաթմիշ
արել
են
ին
Եւ
իսկո՛յն,
սորա
քամակից,
թէ
"
ո՛վ
որ
{պոռնի՛կ}
է,
կամ
պի՛ղծ,
կամ
ագա՛հ,
որ
է
կռապաշ
լ.
Ե,
համ.
3)։
§
54.
"
Ամենայն
{պոռնիկ},
կամ
պիղծ,
կամ
ագահ,
որ
է
կռապարիշտ
բ.
որովհետեւ
եթէ
իսրայէլեան
բանակում
մի
{պոռնիկ}
մարդ
կամ
մի
բոզ
յայտնուէր,
իսկոյն
քարկո
ւկ
բոզանոց
լինել
բանակի
մէջ,
եթէ
բոզ
եւ
{պոռնիկ}
չկար։
Բայց,
աբեղայից
ինչ
հարցնես
լօգիկա
ատար
զօրութիւն
ունի
մարդասպանը,
գողը,
{պոռնիկը},
շունը,
հարստահարողը,
վէսը,
ամբարտա
ում։
Ինչ
որ
սա՛,
իր
բոլոր
թղթերում,
{պոռնիկների}
արքայութիւն
չժառանգելու
մասին
գրեց
խի՛ս
ձեալ
նոցա
ասած
բաներին
նման
էր,
ինչպէս
{պոռնիկների}
մեղքը
թեթե՛ւ
եւ
չնչի՛ն
համարելը։
Բա
տակը,
ճարը
կտրուած,
յիշում
է
"ըստ
այլոց
{պոռնկանոց}
"։
Ցանկալի
էր
իմանալ՝
ո՞յք
են
այդ
"այլքը
ր
իմանալ՝
ո՞յք
են
այդ
"այլքը",
որ
հնոցը
{պոռնկանոց}
են
հասկանում.
եւ
քանի
արժէք
ունի
այդ
տե
առարանը
պարտական
էր
անունով
յիշել
հնոցը
{պոռնկանոց}
հասկացողքը,
որովհետեւ
այժմ
առանց
վկայու
բանակեցաւ
Իսրայէլ
'ի
Սատտիմ
եւ
պըղծեցաւ
{պոռնկել}
ընդ
դստերսն
Մովաբու։
Եւ
կոչեցին
զնոսա
ւ
9)։
"
Եւ
մի՛
պոռնկիցուք
որպէս
ոմանք
{պոռնկեցան}
'ի
նոցանէ
եւ
անկան
'ի
միում
աւուր
քսան
.
ԻԵ,
համ.
1-3,
5
եւ
9)։
"
Եւ
մի՛
{պոռնկիցուք}
որպէս
ոմանք
պոռնկեցան
'ի
նոցանէ
եւ
անկա
ի
քղանց
կամ
շատ
անգամ
զօշաքաղութեամբ
եւ
{պոռնկութեամբ}
ապականուած
մի
ձեռք:
Ո՛հ,
ինչ
սարսա
ոլոր
սարերը
ծեծկուեցան.
չէ՞
որ
նա,
որ
{պոռնկութեամբ}
էր
բորբոքուած։
"
Տեսա՛ն,
-
ասում
է,
-
առաջին
թղթումն
է
գրում,
թէ
ինչի՞
բնաւ
{պոռնկութեան}
անունը
կայ
ձեր
մէջ,
մնացած
ամե՛նն
էլ
հ
ն
էլ
հասկացւում
է։
Եւ
Եփեսացո՛ց,
թէ
"
{պոռնկութեան}
եւ
ամենայն
պղծութեան,
կամ
ագահութեան
ա
.
"
Բնաւ
եւ
անուանի՛
իսկ
'ի
ձեզ
ընդէ՛ր
{պոռնկութիւն}
"
(
Թ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
առաջ.,
գլ
դէ՞ր
իսկ
բնաւ
եւ
անուանի
'ի
միջի
ձերում
{պոռնկութիւն}
"
(
եր.
46)։
§
53.
"
Այլ
պոռնկու
կութիւն
"
(
եր.
46)։
§
53.
"
Այլ
{պոռնկութիւն}
եւ
ամենայն
պղծութիւն,
կամ
ագահութիւն
ե
եր՝
ասելով,
"
թէ
Ղազարն
ասո՛ւմ
է,
որ
{պոռնկութիւնը}
մեղք
չէ՛.
այս
բանը
մարզպանին
էլ
գրել
է
չղջկի
կուրծքի
կարթաձեւ
ոսկրը
եւ
Յուլիա
{Պոստրանայի}
պատկերը:
Այս
բաները
մեծ
զարմանք
բերեց
պտուկ․
բայց
ասա՛
խնդրեմ,
միթէ՞
Յուլիա
{Պոստրանայի}
պատկերը
եւս
անհրաժեշտ
առարկայ
է
դիւթութ
նել,
միշտ
տեսանում
եմ:
Ինչպէ՞ս
չտեսայ
{Պոստրանայի}
պատկերը,
եւ
դեռ
եւս
ներկով
նկարած:
եսայ
մի
ջրով
լիք
պտուկի
յատակում
Յուլիա
{Պոստրանայի}
պատկերը,
որ
ձեռքով
եւ
բաւական
կոպիտ
նկ
երկայն
բրդով
մեծ
մեծ
կատուներ,
մի
քանի
{պորտ}
անցանելով,
կորուսին
իւրեանց
բրդի
այդ
յ
ողութիւնը,
ոյժը
դեռեւս
առաջին
ազգում
(
{պորտ}
)
կիսուեցաւ,
քառորդուեցաւ,
կամ
աւելի
իւրեանց
ընթացքը.
մինչեւ
այժմ,
վարձկան
{պորտաբոյծ}
եւ
ոչ
հովիւ
հօտաբոյծ,
մինչեւ
այժմ
նոցա
դերձը,
առնում
է
իւր
հետ
մետաքս
երեխայի
{պորտը}
կապելու
համար,
եւ
նուիրական
արօտը,
հագել
ա
Կարմիր
գօտիկ
կապել
ա
Եղ
բերէր
{պորտը}
քսենք,
Զար
բերէք
գլխին
ածենք
Մեր
Նուրի
եղ
էի,
եւ
օրիորդ
Մարիամը
ածեց
իմ
համար
{Պորտիչիու}
Համը
անունով
ողբերգութեան
գեղեցիկ
ներա
աւը
տարածուեցաւ
մինչեւ
շատ
հեռի
տեղեր։
{Պորտուգալիայի}
Տէրութիւնը
խնդրեց
Իգնատիոսից,
որ
սա
մի
փոքր
յետ
կենալ
իւր
առաուջայ
ուխտերից։
{Պորտուգալիայի}
թագաւորը
կամենում
էր
իւր
խոստովանահայր
անաչում
էին
նորա
հոգին
եւ
ուղղութիւնը։
{Պորտուգալիայում}
դատապարտում
էին
Յիսուսեանները,
թէ
նոքա
ագրական
քարտեզները
եւ
մի
քանի
լուսանկար
{պորտրեներ}:
Գործս
ավարտելուց
հետո
ես
պատիվ
ունեցա
խցերում,
անգիր
էին
ուսանում
Արիստոտէլի
{Պորփիւրոսը},
եւ
Դաւիթ
Անյաղթ
փիլիսոփայի
սահմանքը։
սկզբանց
",
թարգմանութիւն
Արիստոտելական
{Պորփիւրոսին},
"
Սահմանք
փիլիսոփոuականք
"
եւ
այլ
այս
յսմ
յանդիմանութեան
ո՛չ
կարելով
տանել.
-
{պու}
նէ՞-
ասեն,
-
ջնջեսցին
ապա
սոքա
եւ
գիրք
ովութիւն
Հայոց
եւ
ո՛րպէս
լինիցի
այս.
(
{պու}
նէ՞
փեհրիս
եւ
այլն)։
Ետու
պատասխանի
"
Յիսուսեան
Կարգին։
Սոցա
միջնորդութենով
{Պուասսիու}
եկեղեցական
ժողովքը,
որ
յայտնի
էր
անուն
ործերում:
Ֆրանսիացի
հայտնի
մաթեմատիկոս
{Պուասսոնը}
երկար
ժամանակ
ֆրանսիական
պալատի
անդամ
է
նը,
որտեղից
քամի
էր
փչում,
բայց
մի՞թե
{Պուասսոնը}
պակաս
իրավունք
ուներ,
քան
անդադրում
խո
տուել
մի
առանձին
խելք,
եւ
փակեց
նորան
{Պուատուի}
Շատինիէ
անունով
ամրոցի
մէջ,
ուր
հետեւե
պաշտօնի,
երկրորդն՝
գրութեան
գերազանց
{Պութկովայ}
առ
Ձերոյին
գերազանցութիւնս՝
ի
նոյն
միտ
ւմ
երբ
խօսեցին
Լոնդոն,
Նոր-Եօրք,
{Պուլ}
-Պինանդ:
Բայց
պատմութեան
օր
ղծութիւնս
Հեղինակաց
Ռուսաց,
որպիսիք
են
{Պուշկին},
Ժուկովսկի,
Լերմոնտով,
Գոգոլ
եւ
այլն
իններից
ես
խուսափում
եմ
այնպես,
ինչպես
{Պուշկինը}
սեմինարիստներից:
Բոլոր
այդ
փիլիսոփաներ
ոգիդ
մաշէ
ժանդահար։
ՉԵՐՔԷԶԻ
ԵՐԳ
(
{Պուշկինից}
)
Գետը
վազում
է
կատաղած
լու
համար:
Տեսնելով
այս,
Հեգելը
նորից
{պուպլիցիստ}
է
դառնում:
Նա
հրատարակում
է
Պրուսիոյ
տ
մի
շատ
հասարակ
քաղաքագէտ
եւ
շատ
հասարակ
{պուպլիցիստ}
չէին
կարող
առանց
ամաչելու
արտաբերել
իրե
ջինը
ջնջում
է
առաջինը:
Բայց
ֆլօրենտացի
{պուպլիցիստը},
մեզ
թւում
է
թէ
աւելի
խոր
մտած
է
իր
առ
ղեղս:
Աչքիս
երեւեցան
իսկոյն
ֆրանսիական
{Պուպլիցիստները},
Մարաթը՝
իւր
սպիտակ
կեղծամով,
որ
խոս
վ
բարեկամ
խ.
ծ.
Մ.
Նալբանդյանց
{պուռոս}
վջ
1857
Հունիսի
1
Մոսկվայի
մե
ությունը
չբխեցնի
բողոքականությունից
կամ
{պուրիտանիզմից},
ինչպես
ուրիշներն,
առանց
այլեւայլությ
րալաշիւ
600
ղուռուշ
ծախելով
առաքեցին
'ի
{Պուքրէշ}
առ
Ելքենճի
խանն,
զի
անձամբ
տարցէ
'ի
Հռ
՛ր
լիցի,
ո՛վ
կոյս,
Ընդ
վայրայօն
{պչրանաց},
Որոց
բախեն՝
բա՛ց
զքո
դուրս,
րս
էր
գալիս
ծովից
լայնարձակ.
Հազար
{պչրանքով},
քնքուշ
շարժմունքով,
Ձկնորս
էր
որ
ւ
նոցայ
միջնորդութեամբ
հոգատար
կարգուիլ
{պպապի}
գործարանումը,
մի
փոքր
փառք
գտանելու
հա
եմ
քեզ:
Միխայիլ
Մանուիլիչից
կստանաս
{պռասլետը}
եւ
զապոնկաները,
իսկ
գիրքերը
փոշտով
կստ
ԴԻԹԵՐ
Ազգային
վիպասանութիւն,
պ.
Պերճի
{Պռոշեանց},
1860,
Թիֆլիս
(
Սիրական
եղ
յում
ենք
հայելու
արժանաւորութիւնը:
Պ.
{Պռոշեանցը}
պրծաւ
իր
պարտքից,
այժմ
մերն
է
կարգը
նո
,
եւ
ոչ
միշտ
աջողութեամբ,
ծածկել:
Պ.
{Պռոշեանցը}
երբեք
կարօտ
չէ
այդ
օգնութեան,
եթէ
հաւա
րմանալի
է,
որ
ինչպէս
մեզ
է
թւում,
պ.
{Պռոշեանցը}
առանց
հարկի
եւ
ստիպողութեան
ընկել
է
այս
պարտում
էին
նորանց
դէպի
մահ:
Բայց
պ.
{Պռոշեանցը}
իր
բերնից
է
խօսում
այս
բաների
վրա
եւ
նո
նօթութիւն:
Մենք
յոյս
ունինք,
որ
արգոյ
{Պռոշեանցը}
ուրիշ
անգամ
աւելի
շատ
հանդէս
հանէ
այդպի
մնուած
են
միմիայն
անալոգիայի
վրայ:
Պ.
{Պռոշեանցը}
պատմելով,
թէ
փեսան
չէ
կարող
կերակուր
ո
ստանը:
Ահա
մեր
վերջին
խօսքը:
Պ.
{Պռոշեանցը}
փոխաբերաբար
առնուած
ոճերի
եւ
ձեւերի
բու
սրբուած
կը
լինէին:
Սխալւում
է
պ.
{Պռոշեանցը}.
ազգը
ընդունեց
այդ
գործը
(
եւ
իրաւունք
բազմապատիկ
թերութիւններին
":
Պ.
{Պռոշեանցը}
շնորհակալութեան
եւ
յարգութեան
է
արժանի
հեղինակի
գործը,
այլեւ
նորա
անձը:
Պ.
{Պռոշեանցը}
չէ
կարող
բացառութիւն
լինելով
չհանդիպած
վանդակ
մարդկութեան
հոգին:
Եթէ
պ.
{Պռոշեանցը}
չէ
ստեղծել
կամ
չէ
նկարագրում
մեզ
բնաւոր
աղթում
այդ
երկնային
դեսպանին:
Պ.
{Պռոշեանցը},
Աշտարակի
տնտեսական
վիճակը
եւ
հասկացող
րի
տայ,
-
ասում
է
Գարեգնի
բերնով
անիրաւ
{Պռոշեանցը}
(
եր.
2),
-
բողազներին
հուպ
տաս
երկու
րակաց
է
ներգործութեան
պաշտօնը:
Եթէ
պ.
{Պռոշեանցի}
գործը
համեմատենք
նկարչութեան
հետ,
պիտի
ք
նկատում
ենք
մեծ
ուրախութեամբ,
թէ
պ.
{Պռոշեանցի}
քանքարը
աւելի
զօրութիւն
եւ
աւելի
ուժ
ու
յլ
եւ
ուրիշ
շատ
հազարաւորը
կարդալով
պ.
{Պռոշեանցի}
խօսքերը
ոչ
միայն
չեն
երկբայիլ
այդ
վարդա
րան
բառի
ստուգաբանութիւնը,
այսինքն
պ.
{Պռոշեանցի}
կարծելը
(
եր.
7)
թէ
գուցէ
անպարան
բառ
Առաջ
ենք
գնում:
Առհասարակ
պ.
{Պռոշեանցի}
ծանօթաբանութիւնքը
աջողակ
չեն:
Խօսելով
ջան
աշխատութիւն:
Մի
փոքր
առաջ
պ.
{Պռոշեանցի}
յառաջաբանի
անունը
տալով
ձախ
ածականով
մկ
Վերջացնենք
մեր
հատուածը:
Պ.
{Պռոշեանցի}
ոտանաւորքը
մեծ
հարազատութիւն
ունին
Արար
ամար.
այդ,
առաջին
անգամ
լսում
ենք
պ.
{Պռոշեանցից}:
Գո՛նէ
խոստովանում
ենք
մեր
տգիտութիւնը
,
կամ
ձայնը
չլսուելու
համար
ակռաները
եւ
{պռոշները}
սխմած
երկար
ձայնաւորները
դէպի
կարճ
փոխե
համար
ատեան
կանչել
նորան։
Իրա՛ւ,
պ.
{Պռօշեանց}
միայն
յառաջաբանը
եւ
ծանօթութիւնը
գրել
է
պէս՝
գրում
եմ-գրվում
եմ,
գրել-գրվիլ։
Պ.
{Պռօշեանցը}
որպէս
կրաւորական
աներեւոյթ
եղանակ
գործ
են։
Բացի
սորանից,
ցաւում
ենք,
որ
պ.
{Պռօշեանցը}
փոխաբերաբար
առնուած
ոճերի
եւ
ձեւերի
բու
կը
մնայ։
Մեզ
կարող
են
ասել,
թէ
պ.
{Պռօշեանցը}
հազիւ
մի
քանի
տող
է
գրած
սեփական
ձեւ
ու
կամ
մի
հատ
ձեւը,
որ
գործ
էր
ածում
պ.
{Պռօշեանցը},
որ
թերեւս
կարող
էր
տպագրութեան
սխալ
լ
որ
անմիջապէս
յարաբերականից
առաջ
է։
Պ.
{Պռօշեանցը}
հին
լեզուի
համաձայն,
բայց
նոր
լեզուի
հ
տալիս,
այլ
չեմ
տալի
կամ
չէ
տալի։
Պ.
{Պռօշեանցը}
իր
գրութեան
մէջ
գործ
է
ածում
այս
ձեւը.
լիս
ասելու
տեղ։
Ինչպէս
երեւում
է,
պ.
{Պռօշեանցը}
ուրիշ
շատերի
նման
կարծում
է,
թէ
տալիս
,
որովհետեւ
մենք
տեսնում
ենք,
որ
արգոյ
{Պռօշեանցը}
գրում
է.
"...
շնորհակալութիւն
անելիս
ի
տեղ
չենք
լսում
նորան
առանց
վեվի։
Պ.
{Պռօշեանցը}
նոյնպէս
ընդունում
է
այս,
թէեւ
վեվի
տեղ
նչ
իրաւունքով
եւ
որտեղից
է
մտնում։
Պ.
{Պռօշեանցը}
սովորաբար
գրում
է՝
երգում-է,
փայլում-
ումի
տակ
խիստ
քիչ
բացառութեամբ։
Պ.
{Պռօշեանցը}
գիտէ
այս,
որովհետեւ
Արարատեան
աշխարհի
իր
բուն
ձեւը։
Շատ
ուրիշների
հետ,
պ.
{Պռօշեանցը}
անխտիր
գործ
է
ածում
երգոց,
զօրաց
եւ
այ
ի
սեռական
յատկացուցիչ
էլ
չունենայ։
Պ.
{Պռօշեանցը}
շատ
է
քշում
այս
ըստ-ը.
"
ըստ
ժամանակին
չէ
լսվում
ժողովրդի
մէջ,
երկրորդ՝
պ.
{Պռօշեանցը},
գեղեցիկ
եւ
վսեմ
ձեւերի
հետեւելով,
(
տնել։
Պ.
Աբովեանի
Վէրք
Հայաստանին
եւ
պ.
{Պռօշեանցի}
Սօս
եւ
Վարդիթերը
այս
տարբերութեան
ծայրո
ափարը,
որ
աւելի
որոշ
կերպով
յայտնվի։
Պ.
{Պռօշեանցի}
գործի
մէջ
(եր.
1088)
կարդում
ենք
"Ամբեր
ՍՕՍ
ԵՒ
ՎԱՐԴԻԹԵՐ
ՎԷՊ
ՊԵՐՃ
{ՊՌՕՇԵԱՆՑԻ}
(
Մատենախօսութիւն)...
Գինի
դէպի
փորը։
Բայց
մենք
դառնանք
դէպի
Պ.
{Պռօշեանցի}
գործը։
Ֆաթալիզմի
վրայ
խօսելով՝
ազգ
եղ
այն
թերութիւնքը,
որ
տեսնում
ենք
պ.
{Պռօշեանցի}
սեփական
ձեւ
ու
ոճի
մէջ,
ստիպվում
ենք
ա
երութիւններին,
քան
թէ
մասնաւորապէս
պ.
{Պռօշեանցի}
։
Եւ
եթէ
այդ
ուրիշները
նոյնպէս
օգուտ
քա
թէ
խօսում
ենք,
այն
է
պատճառը,
որ
պ.
{Պռօշեանցի}
գործի
մէջ
մի
անգամ
երեւցածը
ուրիշների
մ
քը
պիտի
ընդհանուրին
ընծայուի,
թէեւ
պ.
{Պռօշեանցի}
պատճառով
էինք
խօսք
բացում։
Պ.
Պռօշ
անցի
պատճառով
էինք
խօսք
բացում։
Պ.
{Պռօշեանցի}
ձեւ
ու
ոճի
մէջ
մենք
տեսնում
ենք
հին
լեզ
չունի։
Բայց
այս
էլ
ճշմարիտ
է,
որ
պ.
{Պռօշեանցի}
գերութեան
ոգին
բուն
հայկական
է
եւ
կատար
այս
բառի
վրայ
է
մեր
խօսքը
եւ
ոչ
իսկ
պ.
{Պռօշեանցի}
գրուածքի
վրայ.
այսպիսիք
հազարներով
կան
տեսնում
ենք
հին
ձեւերի
ազդեցութիւնը
պ.
{Պռօշեանցի}
լեզուի
վրայ։
"...
Խորենացին...
ախորժ
այ։
Լեզուի
մասին
ատեան
ենք
կանչում
պ.
{Պռօշեանցին}
՝
ոչ
ծաղրելու
եւ
ոչ
պախարակելու
մտքով,
խոստովանում
ենք,
որ
այս
ձեւը
բնաւ
պ.
{Պռօշեանցին}
միայն
սեփական
չէ,
այլ
գրեթէ
բոլոր
գրող
շնորհակալ
լինին,
ինձնից
ո՛չ,
այլ
պ.
{Պռօշեանցից},
որի
գործը
պատճառ
է
եղել
մեզ
այս
տողեր
րբ
մատներով
իր
սիրուն
Կազմած
բուրեան
մի
{պսակ}
`
Պճնում
ճակատն
սիրածի.
Ու
գեղգեղո՜ւմ
թոյր,
Քնքուշ
մատանց
Կազմեալ
{պսակ}
բազմաբոյր,
Սրտացելոյն
Վառեն
մռունչ
Նախամարդոյն
մինչ
գլուխ
կրէր
{պսակ}
ոսկեփունջ։
Ես
անդ
մինչ
նա
յանցանաց
յին
Զաստուած
տեսին
պիրկ
ի
փայտ,
ի
գլուխ
{պսակ}
բազմաքուք։
Ընդ
տարապարտ
մինչ
ընդ
մահ
ե
րբէք
չքանայ,
Բայց
հրաշալի
ճակտիդ
{պսակ}
`
Միշտ
վարդավառ
պիտ՚
մնայ:
ելուց,
ամուսնութիւնը
լուծել
եւ
վերստին
{պսակ}
դնել
մի
այլ
մարդու
հետ:
Մի
ուրիշի
ա
նացածները:
Պատմութիւնը
մի
դափնեայ
{պսակ}
կը
փայլեցնէ
սոցայ
ճակատի
վերայ
եւ
նոցայ
եւ,
կրակի
նման
տաքացրած
կարմիր
շամփուրը
{պսակ}
շինելով
եւ
ուրացօղի
գլխին
դնելով,
տեղն
էր
մի
մարդու
ձեռք:
-
Բայց
այդ
ի՞նչ
{պսակ}
է,
-
շարունակում
էր
նա
իւր
մտքիցը,
-
որ
վիճակեցաւ
ընդունել]
ի
գլուխ
[զդաբնեայն]
{պսակ}
՝
[եթ
է
ոչ
այնմ],
որ
[կորովի]
մտացն
[հ
ւխ
հինգերորդ
դարու
զերկոսին
զսոսա
իբրու
{պսակ}
ոսկեփունջ
ոսկեղէնն
դարու,
պարտաւորին
ո
որպէս
թէ
անբնական
չէ
Վարդիթերի
հասակը:
{Պսակե՞լ}:
Ինչի՛
չէ,
կարելի
է,
մենք
լսած
ենք
մ
դ:
-
Անգլիան՝
այն
ազատ
երկիրը,
որի
եւ
{պսակեալ}
գլուխը
չէ
կարող
ժխտել
վերջին
սոսկականին
ճակատը
կենդանի
մարդերի
անունով
ցանկացայ
{պսակել}
եւ
այս
խորհուրդով
ձեզ
ընծայեցի:
Մ
դէմ,
նա
շատ
անգամ
պատրաստ
է
դափնիներով
{պսակել}
այնտեղ
այդ
նուիրական
տաճարի
քուրմերը
եւ
բանալ
իսկոյն
քո
հօր
հետ
այս
մասին,
եւ
{պսակել}
մեր
փափագը:
Քեզ
միշտ
սիրող
ու
սրտով
ց
հնոյն
Հայաստանի
ոչ
կամեցան
եւ
զսորայս
{պսակել}
պատմութիւն,
համարեալ
զնա
հակառակ
Քաղկե
բանը,
թէ
Արարատեան
աշխարհում
շատ
անգամ
{պսակել}
են
11-12
տարեկան
աղջիկ,
ուստի,
որպէս
ի
հետ
եւ
չձանձրացաւ
երբեք:
Յաղթութիւնը
{պսակելու}
համար
յանկարծ
երեւում
է
զէնքի
շողշողիւն
ն
նոքին
փառաց
՚ի
քոյդ
գլուխ
դաբնիդեայ,
{Պսակեսցեն}
զանուն
քաջաց
հայկածընին
զաւակաց,
Թէ
ո՛
ս
մարդիկ
կարծում
էին
տեսանել
յաղթութեան
{պսակը}
խաւարի
ճակատի
վերայ։
Այդ
երեւակայական
կը
փարատուին
եւ
այդ
կարծեցած
յաղթութեան
{պսակը}
խաւարի
ճակատի
վերայ,
կը
դառնայ
յաւիտեն
ւիտեան
պիտի
ծաղկեն.
Անթառամ
է
քո
{պսակը},
Թո՛ղ
ազգեր
գան,
թո՛ղ
կորչեն:
սակից
եւ
մեռեալից,
բայց
մկրտութիւնը
եւ
{պսակը},
համարեա
թէ
ոչինչ
արդիւնքի
աղբիւր
չեն
ուսնութեան
օրը,
եթէ
այդպէս
համաձայնի,
{պսակը}
կարող
է
յետացնել
մինչեւ
մի
երկու
տարի,
ւթեանը
այդ
հանդէսը,
ուրեմն
եւ
պարծանքի
{պսակը},
որ
միշտ
ծաղկելու
է,
որքան
Հայ
մարդը
յետ
գանչել
աքսորից
Յիսուսեան
աբեղայքը։
{Պսակը}
քակուեցաւ,
եւ
Հենրիկոսը
գնաց
Լիօն՝
իւ
նակէր
յայնժամ
ի
Թաղանրօգ,
եւ
զխորհուրդ
{պսակի}
կատարեաց
ի
Նախիջեւան
քաղաքի
պատրին
լատի
որում
է
Արարատը:
Սորա
տակ՝
մի
դափնեայ
{պսակի}
մէջ,
գրած
են
հետեւեալ
տառերը՝
Ս.
Գ.
լու
եւ
երեսին
թուք
ընդունելու
եւ
փշեղէն
{պսակի}
եւ
ուրիշ
էլ
աւելի
մեծ
մեծ
բաների
համբեր
միաւորել
այս
երկու
սիրահարքը
օրհնութեան
{պսակի}
կապով:
Բայց
այդ
դեռեւս
չոր
յոյս
էր:
I
նք
քեզ,
զաւա՛կս,
ի
հարկէ
Աստուած
բարի
{պսակի}
արժանի
առնէ,
բայց
ես
չգիտեմ,
այժմ
մէք
երկու
սիրող
սրտերը
կապուէին
օրհնութեան
{պսակի}
կապով:
Ինչպէս
դու,
նոյնպէս
եւ
ես,
տա
հականալ
ըստ
իր
խնդրով,
օրինակ
"
վկայքն
{պսակին}
ըստ
ճգնութեանցն
",
այն
ժամանակ
ըստ-ի
խ
նչ
տեղից
է
մեր
արդիւնքը:
Մկրտութենից,
{պսակից}
եւ
մեռեալից,
բայց
մկրտութիւնը
եւ
պսակը
զ
օրհնում
է
բիւր
բերան,
Քեզ
դաբնի
{պսակներ}
հիւսում
է
ապագան.
Ընդունի՛ր
այս
ին
դրած
էին
սպիտակ
եւ
անուշահոտ
շուշանի
{պսակներ}
`
կուսութեան
նշան,
որ
միայն
արգելք
էին
խիջեւանի
մէջ
էլ
եղել
են
այդպիսի
անճոռնի
{պսակներ},
բնութեան
տարաժամ
բռնաբարութիւնը,
բայ
նչեւ
զատիկ.
զատկից
յետոյ
մինչեւ
առաջին
{պսակները}
չէ
կարելի
այդ.
իսկ
յունիսի
մէջ,
ես
նո
նչեւ
զատիկ
այնտեղ
պիտի
մնայ,
իսկ
առաջի
{պսակներին}
Սուրբ
Կարապետ
պիտի
երթայ:
-
Լաւ
հաշ
ղղափառութեան
նշան՝
գլխների
վերայ
վարդի
{պսակներով}
եւ
ի
պատիւ
Աստուածամօր
եւ
այլ
սուրբերի
ի
վասակութիւնը,
որոնց
մէջ
մեհրուժանեան
{պսակով}
փայլում
է
Նիկոլ,
չիք
եպիսկոպոսը,
սոքա
րպիսութիւնը,
անունը
միայն
լսում
էին
եւ
{պսակուած}
ժամանակները,
դեռեւս,
մինչ
Աստուածային
տ
ընդդէմ
էր
նորան
Մարգարիտայն,
որի
հետ
{պսակուած}
օրը
Փարէզը
արիւնով
էր
լուացուել).
ա
՞,
թէ
փարան
կամ
գռօշը։
Ասենք
թէ
ես
{պսակուած}
եմ,
կնիկս
շատ
էլ
տգեղ
է,
գիտեմ,
բայց
քեզանից
միշտ
նախատուել
են
եւ
առաքինիքը
{պսակուել}:
Այնուհետեւ
յառաջ
տարաւ
իւր
պատմ
ուութեամբ
գիտութեան
փառաւոր
ասպարիզումը
{պսակուել}
են:
Շատերը
սորա
միջնորդութեամբ
Ֆրանսիո
քանի
տարով
մեծ
էր
իւրեանից,
եւ
որի
հետ
{պսակուել}
էր՝
յարմարուելով
քաղաքական
հանգամանքնե
,
հաստատուն,
Եկեղեցու
միջումը
Օրէնքով
{պսակուելով}:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
ջերմ
,
Եկեղեցու
միջումը
`
Օրէնքով
{պսակուելով}:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
շատ
օգուտ
քաղենք:
Մեր
յոյսերը
անշուշտ
{պսակուելու}
էին,
բայց
երբ
որ
մի
քառորդ
ժամու
ճանապ
արծաթի
քաջագործութիւնը
հանդէս
հանելով,
{պսակուեցաւ}
սպարապետից:
Այն
պատերազմումը
այս
եղաւ
անք
Իտալիա
եւ
այնտեղ
Իտալացոց,
որ
պիտի
{պսակուէին}
իրենց
ընտրած
աղջիկների
հետ,
ասենք՝
թո
մէջ
եւ
հաւատում
ենք,
որ
նորա
ջանքը
կը
{պսակուի}
՝
կատարելագործելով
եթէ
ոչ
Հայ
հեղինակնե
իւր
հաշիւը
ունի.
ինձ
այսպէս
յարմար
է,
{պսակուիլ}
եւ
յետոյ
ուխտ
գնալ:
-
Ի՞նչ
ասել
է.
,
ուրեմն
ես
եթէ
երկու
տարուց
յետոյ
եւս
{պսակուիմ},
դէռեւս
հօրիցս
կանուխ
ամուսնացած
պիտոյ
աճարի
քուրմերը
եւ
քրմուհիքը.
այո՛,
եւ
{պսակում}
է
իսկ,
այո՛,
եւ
չէ
խնայում
իւր
կոկորդ
ած
ամէն
մի
խոտի,
ամէն
մի
թփի
տերեւները
{պսակում}
է
ադամանդեայ
կաթիլներով.
եւ
առանց
մի
ն
րութիւն
ունի
բանին.
Ինչպէս՝
"
վկաները
{պսակվում}
են
իրենց
ճգնութեան
չափով
"
եւ
այլն։
Մէ
դորայ
համար
հարկաւոր
է
քնքուշ
սիրտ.
նա
{պսակւում}
էր
Մանուշակի
հետ,
տեսանելով,
որ
նա
գե
արածոց
տէր,
իշխան:
Ինչի՞ս
են
պէտք
ինձ
{պսակք},
Լուսապաճոյճ,
օդային,
Է՞ր
հրեշտակաց
աւս
տէր,
իշխան:
Եւ
զի՞
պիտին
ինձ
{պսակք}
Լուսանորոգք
եթերին,
Քերովբէ
արխանու,
Արքայուհի
Սիբիրիայի,
Թագուհի
{Պսկովեան}
եւ
Մեծ
Իշխանուհի
Էստլանդիու,
Լիֆլեանդի
յի,
Արքայ
Խերսօնիսա-Տաւրիկայ,
Թագաւոր
{Պսկովի}
եւ
Մեծ
Իշխան
Սմօլենսկեան,
Լիտովեան,
Վ
Թեկն
տուեց
նա
պողպատէ
Իւր
նիզակին
{պսպղուն}.
Զինուո՛ր,
մի՛
քնիլ
դու
մութ
ժամ
նն
էլ
տոպրակ
ա
վեր
կալել,
մէկէլն
էլ
մի
{պստի}
բըժութ
ու
ման
են
դայի
տները,
որ
դրան
ա
родину.
Ну,
ведь,
տէրտէր,
դու
{պստիկ}
Մանճ
էիր
ձեռիս
տակին,
Դու
ուրիշ
հնար
փոքրիկ.
Մի
թուղթ,
մի
{պստիկ}
նամակ...
Մի
քանի
սու՜տ...
ի՞նչ
ի,
կամ
տարին
չբեր
ըլնի
սոված
կոտորուիլ
{պտենք}.
մեր
մասիլն
էլ
որ
կայ,
ամէն
բան
նրան
համար
չի
ստեղծել...
ինչ
գրուել
ա
էն
{պտի}
ըլնիլ.
ճակատի
գրուածը
ջնջուիլ
չի.
հար
իջին
տարեկան
մասրաֆ
ա
էլել,
փչացել
ա,
{պտի}
լրացնենք,
համա
որտե՞ղ,
քոմմայ
իրանք
ե
իս,
Պառաւ
տատիդ
չմոռնաս:
Տատը
գլխովդ
{պտիտ}
գայ,
Ինչ
խաթայ
ունիս
տատին
գայ,
Երեսի
նոր
ուրեմն
յետ
երեքտասան
դարուց
ձմեռոց
{պտկեալ}
ի
ստեղէնս,
եւ
խոստանայ
զպտուղ
շատ
տալ
ւ
լինես:
Թէ
սիրակէզ
հէգ
ծարաւին
Պտղից
{պտկից}
ջուր
խնդրի,
Եւ
սուրբ
Յակոբ
Նահապետի
Ջ
կլէր,
զի
ծփիւր,
Ճնշեալ
զվարդագեղ
{պտկունս}
՝
Ուռուցելոց
ըստ
նռանց
Ստեան
նա
կուսին:
Զմուռս
բուրեն
ստեանց
{պտկունք},
Յայն
հոտոտի
մեր
քերուբ.
Ի
ւոր
եւ
օգտակար
ֆաբրիկայք,
գործատներ
եւ
{պտղաբեր}
այգիներ,
որոնց
յառաջանալուց
յետոյ
կարո
պէս
բարձիթողի
են
արած:
Ի՛նչ
գեղեցիկ
եւ
{պտղաբեր}
դաշտեր
կան
Նախիջեւանի
շրջակայքում,
ուր
,
որ
ջերմացնում
է
ամենայն
սառն
սիրտ
եւ
{պտղաբեր}
է
գործում
ամենայն
ամուլ
եւ
անծին
հոգի:
չէր
կարող
իսկոյն
հասկանալ
ազգութիւնը
եւ
{պտղաբեր}
շինել
նորան.
այս
մեր
հասարակաց
վատաբաղ
ասուած,
երկնաւոր
լուսով
ծաղկեցնելով,
{պտղաբեր}
է
անում
լսողների
հոգիները։
Այս
մարդիկը
ր
նոյնպէս
Աստուծոյ
տուրքն
էր,
մշակէ
եւ
{պտղաբեր}
շինէ.
եթէ
նա
վերջապէս
հնազանդ
մնայ
եւ
Ինքը՝
Մխիթարը,
չէ
կարող
համարուիլ
մեծ
{պտղաբեր}
հեղինակ
այս
վերստին
նորոգութեան,
որովհ
նկալցի
նա
զայն,
եւ
սնուսցէ
ի
հոգւոջ
եւ
{պտղաբեր}
գործեսցէ
զանդաստան
մտաց՝
[մինչ]
ո՛չ
հա
զսերմն
բարի,
ջուր
տալ
եւ
սնուցանել
առ
{պտղաբեր}
գործելոյ,
եթէ
ո՛չ
խօսիլ
ընդ
ազգին
լեզո
ն
զլոյս.
Զի՞նչ
քո
ոսկի
հոգիդ
զօրէ
{պտղաբերել}
բեղմնաւոր,
Որչափ
ուսման
լոյս
անազ
նորա
գիտութեան
աղբիւրից
եւ
արդարութիւն
{պտղաբերեն}
Աստուծու։
Հայոց
երրորդ
պատմութիւնը
սրտերի
մէջ
եւ
ոռոգուելով
նորա
արիւնով,
{պտղաբերեց}
մարդկութեանը
ազատութիւն,
երջանկութիւն
ընդդէմ
նորոյս
իտալախօսութեան
ոչ
այլ
ինչ
{պտղաբերեցին},
եթէ
ոչ
քաջալերելով
զժողովուրդն
արձան
ամենայնիւ,
կարելի
չէ
յուսալ
մի
տիրապէս
{պտղաբերութիւն}:
Արժանապատիւ
Խորէն
վարդապետը
այս
օ
ւթեան
օրէնքը,
հովութիւն,
զովութիւն
եւ
{պտղաբերութիւն}
տարածելու
համար:
"
Սոս
եւ
Վարդիթե
առանձին,
ի՛րենց
կամեցողութեամբ,
վանքի
{պտղաբերութիւնը}
հատուցանելով։
Մեռնելու
չափ
անմխիթա
ւային
ջերմութեան
կամի
զիս
ծաղկազարդել,
{պտղաբերս}
առնել
եւ
օր
աւուր
վերածել
ի
լաւ
անդր
վի
Թէ
սիրակեզ
հէգ
ծարաւոյ
Ընդ
ծագ
{պտղան}
ջուր
խնդրել
Նահապետին
ի
Յակոբու
րաւային
Ռուսսիայում,
կորուսանում
է
իւր
{պտղատու}
որակութիւնը,
թէեւ
բացում
էր
հոտաւէտ
ծա
ութիւն
չէ
գտանելու,
եւ
քաղաքակրթութեան
{պտղաւէտ}
սկզբունքը
մեք
պարտական
ենք
որոնել
երկրո
թէ
առողջ
դատողութեամբ,
գտաւ
ցայս
վայր
{պտղաւէտ}
եւ
օգտակար
եւ
րստ
այսոցիկ
անժխտելի
յատկ
ա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
սիրակէզ
հէգ
ծարաւին
{Պտղից}
պտկից
ջուր
խնդրի,
Եւ
սուրբ
Յակոբ
Նահա
Ոչինչ
զարմանալու
բան
չկայ.
"
Ծառը
իւր
{պտղից}
է
ճանաչւում,
-
քարոզում
է
Քրիստոսը,
-թզ
գ.
արժանի
որդիք,
արժանի
հօր։
"
Ծառ
ի
{պտղոյ}
իւրմէ
ճանաչի
"։
1857
թ.
րը,
երբեմն
գլուխը
քորելով
եւ
երբեմն
մի
{պտղունց}
թաբակ
քիթը
լցնելով,
ասում
է,
թէ
գործա
արգութիւն
ցոյց
տալու
համար,
երեք
անգամ
{պտոյտ}
եկաւ
օդի
մէջ:
-
Ի՞նչ
նոր
բան
ունիս
անգնեցաւ,
գլուխ
տուեց
եւ
մի
ոտքի
վերայ
{պտոյտ}
եկաւ:
Յետոյ
դարձեալ
գլուխ
տալով
աս
նցքի
վերայ,
սկսեց
այնպիսի
սաստկութեամբ
{պտոյտ}
գալ,
որ
տեսանողը
կը
կարծէր,
թէ
պտուտո
կրկնում
է
միեւնոյն
խօսքերը:
Իմ
գլուխը
{պտոյտ}
է
գալիս
գործի
շատութենից:
-
Ես
գի
,
մի
քանի
արաբական
խօսքեր
արտաբերելով,
{պտոյտ}
գալ
սենեկի
մէջտեղում:
Պ.
Մարկոսը
տեսա
լաւեց:
Պառաւները
սկսեցին
շուրջանակի
{պտոյտ}
գալ
խարուկի
չորս
կողմով,
կամաց,
բայց
,
կապած,
թէ
արձակ:
Երէք
անգամ
{պտոյտ}
գալով
խարուկի
չորս
կողմը,
այս
երգը
ասե
րը
այս
մլաւելու
վերայ,
դարձեալ
սկսեցին
{պտոյտ}
գալ
խարուկի
չորս
կողմով
եւ
երգել
նոյնպի
ռաջին
անգամի
նման,
պառաւները
աւարտեցին
{պտոյտ}
գալը,
երգի
վերջանալով,
եւ
իւրաքանչիւր
ւները
առաջին
երկու
անգամի
պէս,
սկսեցին
{պտոյտ}
գալով
երգել.
Մեզ
մոռանում
չէ
աշխար
երրորդ
անգամ
աւարտեցին
իւրեանց
երգը
եւ
{պտոյտ}
գալը,
եւ
իւրաքանչիւր
ոք
կանգնեցաւ
իւր
դակի
սրածայրումը
շինած
է
մի
դրօշակ,
որ
{պտոյտելով}
փայտեայ
առանցքի
վերայ,
ցոյց
է
տալիս,
մի
որձ
չղջկի
կուրծքի
կարթաձեւ
ոսկր,
մի
{պտուկ}
եւ
այլ
մանրամասնութիւնք,
որ
ուրիշ
ժամա
ւտում
էր
մռմռալով:
Դորա
մօտ
դրած
էր
մի
{պտուկ}:
Պ.
Մարկոսը
մօտեցաւ
պտուկին,
տեսաւ,
տած
սեւ
հաւի
մարմին,
տեսայ
մի
ջրով
լիք
{պտուկ}
․
բայց
ասա՛
խնդրեմ,
միթէ՞
Յուլիա
Պոստրա
չ
ձոր,
ո՛չ
պառաւներ,
ո՛չ
խարուկ,
ո՛չ
{պտուկ}
եւ
ո՛չ
կատու:
Անձրեւը
կտրած
էր
բոլո
տուկին,
տեսաւ,
որ
ջրով
լիքն
է,
շրջեց
{պտուկը},
եւ
ահա
նորա
միջից
դուրս
ընկան
չղջկի
կ
ջկի
ոսկրի
հետ
միասին
դրել
էիր
ջրով
լիքը
{պտուկի}
մէջ...
-
Միթէ
դու
մի
բան
տեսա՞ր
իտի
երեւէր
ինձ,
եօթն
ջրհօրի
ջրով
լցրած
{պտուկի}
մէջ,
եւ
հարցանէի
նորանից,
նորա
ո՛վ
եւ
մեծ
եւ
անզովանալի
փափագով
աչքս
ձգում
եմ
{պտուկի}
վերայ,
երեւում
է
ինձ
մի
կերպարանք,
որ
ած
բաների
մնացորդը
եւ
տեսայ
մի
ջրով
լիք
{պտուկի}
յատակում
Յուլիա
Պոստրանայի
պատկերը,
որ
-
Ի՞նչ
բան
ունի
այդ
հրէշի
պատկերը
իմ
{պտուկի}
մէջ,
ո՞ր
սատանան
ձգել
է
նորան
այդտեղ,
պատկերը
կամ
ուրուականը,
մի
ջրով
լցուած
{պտուկի}
մէջ,
որ
դրած
էր
նորա
ախոռում,
այլ
եւ
ախոռի
դուռերը,
խնամով
ընկղմեցի
պատկերը
{պտուկի}
մէջ
եւ
լաւ
զետեղեցի
նորա
պտուկի
յատակի
պատկերը
պտուկի
մէջ
եւ
լաւ
զետեղեցի
նորա
{պտուկի}
յատակի
վերայ:
Չգիտեմ
տեսաւ
թէ
չէ,
կամ
այս
թուղթը,
որ
դրած
էր
սեղանի
վերայ,
{պտուկի}
մօտ,
եւ
որ
տեսայ,
մինչ
զննեցի
չորս
կո
ի
չորս
կողմում,
անընդհատ
նայում
էին
մի
{պտուկի}
վերայ,
որ
հեղանիւթով
լիք
դրուած
էր
կրա
դրած
էր
մի
պտուկ:
Պ.
Մարկոսը
մօտեցաւ
{պտուկին},
տեսաւ,
որ
ջրով
լիքն
է,
շրջեց
պտուկը
անգնած
եւ
այն
երկուքը
երբեմն
նայում
էին
{պտուկին},
որի
մէջի
հեղանիւթը
եփւում
էր
ահա,
եւ
տեղերում
ինչպէս
յառաջ:
Մի
փոքր
ժամանակ
{պտուկին}
նայելուց
յետոյ,
գլխաւոր
պառաւը
ասաց
մի
քը
կանգնեցան
իւրեանց
տեղերում,
նայելով
{պտուկին}:
Մի
քանի
վայրկեան
անցանելուց
յետոյ
անթարթ
աչքերով
նայում
էին
երեքը
միասին
{պտուկին}.
գլխաւոր
պառաւի
դէմքը
առաւել
զարհուրել
նցուելուց:
Նա
մի
քանի
վայրկեան
նայելով
{պտուկին},
ասաց
դժոխային
ձայնով.
-
"
վերջին
գնդա
ի
ոտքերին
եւ
աչքը
չէր
հեռացնում
նոյնպէս
{պտուկից},
որ
համարեայ
թէ
կրակ
էր
դարձած,
եւ
որ
Նռների
պէս
կաթնագեղ
Ստինքների
լուսափայլ
{Պտուկները}
վարդագեղ:
-
Երանութի՜ւն
խելայեղ...
Զի
ել:
Եթե
Ձեր
հովվապետական
հորդորը
ավելի
{պտուղ}
բերելու
լինի,
քան
թե
մեք
տոմսակ
էինք
ո
նրան,
երբ
այս
նամակից
իմանան,
թե
ինչ
{պտուղ}
է
նա:
Նա
իբրեւ
թուրքական
լրտես,
յուրա
շատը,
որ
Հայաստանում
տալիս
է
քաղցրահամ
{պտուղ}
։
Այդ
ծառը,
տնկուելով
հարաւային
Ռուսսի
ն
է.
ո՞չ
ապաքէն
այդ
ծառը
ունէր
իւր
մէջ
{պտուղ}
բերելու
ընդունակ
գործարանները,
ո՞չ
ապա
րոցը,
որ
յայտնի
է
անունովս
Ներսիսեան
(
{պտուղ}
արտասուաց
Եփրեմ
Կաթողիկոսի
ի
Հաղպատ),
ելու
համար,
թէ
Խորենացու
այդ
ողբ
գրելը
{պտուղ}
չէր
մի
րոպէական
նեղսրտութեան,
մէջ
էի
բ
,
որ
կարողանայ
ցոյց
տալ
մի
արդիւնք,
մի
{պտուղ},
իսկ
եթէ
նա
փակւում
էր
դեռեւս
մի
անգամ
ամ:
Թող
ծաղկի,
աճէ,
Թող
{պտուղ}
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
Նոր
փառք
Թող
ծաղկի,
աճէ,
Թող
{պտուղ}
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
Նոր
ան
տակ
իւր
կարգով
յառաջ
գնալով
ցոյց
տար
{պտուղ}
եւ
արգասիք:
Ինչպէս
երեւում
է,
նորա
վե
նորա
առաջեւ
կանգնողը
եւս
շատ
խաբուելու
{պտուղ}
չէր.
նա
ինքը
մի
բան
սրտի
վկայութեամբ
ճ
վերայ
դատապարտութիւն,
անէծք
եւ
նորանց
{պտուղ}
ապաբախտութիւն:
-
Քո
ամուսնու
մահը
չ
այ,
ծառ
դարձան,
տերեւներ
արձակեցին
եւ
{պտուղ}
բերեցին
այնպէս,
ինչպէս
որ
սերմի
յատկու
ց
հին
աշխարհին
եւ
չէ
դադարում
ծաղկիլ
եւ
{պտուղ}
բերել
եւ
նոր
աշխարհում։
Յիսուսեանք
րող
են
ազգի
կեանքի
մէջ
ծլիլ,
ծաղկիլ
եւ
{պտուղ}
բերել:
Ազգային
աւանդութիւն
Է
դարբիններ
ես
իմ
մոտ,
կամ
իմ
սեփական
մտածողության
{պտուղը}
եւ
կամ
ուրիշից
մշակած,
որոնց
անունը
տա
:
Ահա
անկրթութեան
եւ
թեթեւամտութեան
{պտուղը}.
Աստուա՛ծ
իմ,
ի՛նչ
ողբալի
մարդիկ
կան
կը
լինիս
յետոյ
ինձանից
մինչ
կը
վայելես
{պտուղը}
այն
ծառի,
որ
իմ
խորհրդով
տնկել
էիր:
գնահատուի,
եթէ
նա
տեսնէ
իւր
մշակութեան
{պտուղը},
ո՞չ
ապաքէն
կրկնապատիկ
կը
սկսի
ցանել,
ղաղութիւնը,
ներգործել
է
եւ
բերել
է
այն
{պտուղը},
որի
մասին
ինքը՝
Քրիստոս,
աղաչում
էր
՞նչ
օգուտ:
նա
չկարողացաւ
իւր
արիութեան
{պտուղը}
քաղել,
որովհետեւ
երկու
շաբաթից
յետոյ,
մ,
երբ
ճաշակում
են
իւրեանց
անխելութեան
{պտուղը}:
Վերակացուի
երկրորդ
օգնականը
Այս
ւթիւնք
ջնջուած
էին.
հասարակաց
քրտունքի
{պտուղը}
պատկանում
էին
Յիսուսեաններին,
որոնք
բա
իայի
համար
Յիսուսեանների
խռովարարութեան
{պտուղը}
այն
եղաւ,
որ
նորա
երեւելի
թագաւորներից
րով
ծաղկելով՝
քո
կամքիդ
հաճելու
արժանի
{պտուղներ}
բերենք
եւ
քե՛զ
մատուցանենք։
Արդեօք
ապ
մարդիկ
կարողացել
էին
սերմեր
տնկել
եւ
{պտուղներ}
յառաջացնել,
չունէր
այլ
եւս
այն
բարոյակ
ւական
տապանագրից
յետոյ.
"
Ահա
սիրոյ
{պտուղներ},
Մի
ագահ
մարդու
զոհեր,
Ով
ըստեղ
ն
տապանագրից
յետոյ.
-
"
Ահա
սիրոյ
{պտուղներ},
Մի
ագահ
մարդի
զոհեր.
Ով
ըստեղից
անց
թեան
եւ
ախտաւոր
ձգտողութեան
այսքան
դառն
{պտուղները}
"
(
երես
114,
բառական
թարգմանութիւն)
։
Բայց
այդ
վնասակար
նպատակը,
այդ
տտիպ
{պտուղները},
որ
բերել
է
շատ
մասներով
Մխիթարեան
միա
րբ
լինելու
էր
դոյն
այդ
ազատութեան
քաղցր
{պտուղները}
ճաշակել:
Պատասխանում
էր
արգոյ
հեղինակը
րտի
խորքում
արտասւում
էր
հերձուածի
դառն
{պտուղների}
վերայ:
Իբրեւ
վկայութիւն
այս
բանին՝
կա
յլ
վնասաբեր
եւս,
այլեւ
չար
եւ
թունաւոր
{պտուղների}
պատճառ
ապագայումը։
Այս
երեւելի
Մխիթարը
,
եւ
զճառ
ի
Հռիփսիմեանս:
Յիրաւի,
{պտուղք}
այնքան
երկարավաuտակ
աշխատութեանցն
սակաւ
հետո
ակնհայտնի
երեւին
նորա
արդյունքը
եւ
{պտուղքը}:
Ստորագրողների
բազմությունը
մեր
համ
իւնաւոր
լինէր
գործարանը
եւ
ցոյց
տար
իւր
{պտուղքը}:
Պապի
արժանաւոր
գործերից
մինը
եւս
այս
րծ
կատարել.
եւ
ինչպէս
ծառը,
այնպէս
եւ
{պտուղքը}
։
Աշխարհի
երեսին
մի
մարդու
մտադրութ
ի
մէջ
իբրեւ
գաղափար
պարունակուած
մտքերի
{պտուղքն}
են
միմիայն։
Լօյոլա,
ոգեւորութեան
բան
է:
Ну,
սաղ
օրը
գլուխս
{Պտուտ}
է
գամ,
что
такой,
Что
он
мог
сде
ծողների
մէջ
եւ
անդադար
նոցա
մօտ
ուզելով
{պտուտ}
գալ,
հեղինակը
ոչ
միայն
շատ
տեղ
հարեւան
վտանգները,
որոնք
շատ
նավեր
եւ
շոգեշարժ
{պտուտակավոր}
նավեր
կուլ
են
տվել
եւ
տալիս
են
անդադար
:
Մխիթարեանց
ու
համախոհ
ընկերին
անել
եւ
{պտուտաւոր}
ճամբուն
եթէ
քիչ
մը
մօտենանք
դատելու
համ
խլեց
նորան
իւր
տեղից
եւ,
բաւական
միջոց
{պտուտելով},
ձգեց
վերջապէս
Ֆրանսիայի
մայրաքաղաքի
մ
իլիոսը...
Եւ
ամենասաստիկ
բարկութեամբ
{պտուտելով}
նորան
իւր
գլխի
վերայ,
ձգեց
սարսափելի
զ
ողը
մի
թերաթափանցիկ
գունդ
է,
եւ
այսպէս
{պտուտուեցաւ}
նա
մի
ամբողջ
շաբաթ,
մի
րոպէում
կատարել
գնում:
Բովանդակ
աշխարհը
մի
վայրկենում
{պտուտում}
եմ,
տեսանելու
մարդերի
անարժան
եւ
արժան
որովին
աւարտելով
իւր
գործը,
երեք
անգամ
{պտուտում}
է
հիւանդի
գլխին
կապոցը,
եւ
դնում
է
ձգե
պտոյտ
գալ,
որ
տեսանողը
կը
կարծէր,
թէ
{պտուտուողը}
մի
թերաթափանցիկ
գունդ
է,
եւ
այսպէս
պտո
ետ
գժտված
լինելու
պատճառով,
եւ
լուր
էր
{պտտվում},
թե
Իսահակն
ամուսնանում
է
Նադ[եժդա]
Նի
ունեց:
-
Ո՛վ
է
այդ
հարցանողը:
(
{Պր}.
Այվազովսքին
պատասխանում
է.
)-
Մի
հեր
տոս
2/14
121
Խաֆաֆեանցին
3/15
122
առ
{պր}.
Պալ
Օրէնսգէտ
10/22
123
Հայրապետեանցի
սել
արդյոք
Բոկլի
երկրորդ
հատորի
երկրորդ
{պրակը},
Մակոլեյի
երկրորդ
հատորը:
Հարցնել
եյի
երկրորդ
հատորի
եւ
Գերվինուսի
առաջին
{պրակի}
հետ
միասին
ստացա
այսօր,
ճաշից
հետո:
Ն
է,
թէեւ
կործանուածների
պէս
գլուխներ,
{պրակներ}
ու
կատեգորիաներ
չունի:
Բարւոքել
մարդկա
ի
մեծ
Ալքիմիկոս
-
բժշկութեան
վարդապետ,
{Պրայս}
անունով
(
Price):
Այս
բժիշկը
պատրաստո
րայ,
հարկ
համարեց,
որովհետեւ
վարդապետ
{Պրայսը}
անդամ
էր
այդ
հասարակութեան,
մի
առանձին
նակները
քննելու
համար:
Երբ
հարկադրեցին
{Պրայսին}
փորձ
կատարել
ժողովի
անդամների
առաջեւ,
այդ
թուականներում
ոչ
միայն
աշակերտուած
{պրծած}
է
նա
Մեծ
թարգմանչաց,
այլեւ՝
Յունաստան
,
պատճառ,
մի
մեծ
ամբոխ
դեւերի,
դուրս
{պրծած}
դժոխքի
աջ
կողմից,
խառն
ի
խուռն
աղաղակո
խօսք
չկայ...
-
Ուրեմն
ինչ:
Այդ
{պրծած}
բան
է.
այժմ
ցնծանք
եւ
ուրախանանք:
Թող
անակը
յունիսի
սկզբում,
երբ
շերամի
բանը
{պրծած}
է,
այլ
թէ
ասենք,
որ
լոկ
ծերերը,
աղջի
ու
եւ
ժամանակի
եւ
պատմութեան
արդէն
արած
{պրծած}
ազգեցութիւնքը
ուրանալու:
Մենք
կարող
են
ւ
լատինախօսութիւնը
վաղուց
արդէն
թաղուած
{պրծած}
է
հռովմէական
Ֆորումի
եւ
Կապիտոլիոնի
աւե
Դինամօմետր
երկաթին:
Բայց
թէ
{պրծանք}
այս
անգամ
Գոնէ՛
կոտրած
երեքով,
նք
այն
թթուուտին,
որի
տեսութիւնը
միայն
{պրծացնում}
է
գերմանացու
շապիկը:
Նա
չէ
կարող
տանել
:
Յանկարծ
դեւերի
բազմութեան
միջից
դուրս
{պրծաւ}
մի
ոգի,
միջակ
հասակով,
բաւական
լիքը,
Վարդիթեր
գործի,
որպէս
վիպասանութեան,
{պրծաւ}
։
Մեր
այսուհետեւ
նկատելի
թերութիւնքը
էլ
այելու
արժանաւորութիւնը:
Պ.
Պռոշեանցը
{պրծաւ}
իր
պարտքից,
այժմ
մերն
է
կարգը
նորա
համ
արդիթեր
"
գործի,
որպէս
վիպասանութեան,
{պրծաւ}:
Մենք
չենք
ուզում
քննութեան
տակ
ձ
ադիտակ
երեսը.
Ցանկանում
է
կեանքից
{պրծնել}
Ու
հետեւել
օրհասին։
Նո
սուգն
ու
կոծը
շա՜տ
շա՜տ
մի
եօթնեկով
կը
{պրծնի},
Եւ
թէ
իսկոյն
նոր
ծանօթ
մեզ
պատահ
"
Իմ
արդար
դատից,
չես
երբեք
{պրծնիլ}.
Զանազան
կերպով
հարկ
է
քեզ
տանջու
,
ամենայն
ժամանակ
իւր
յաջողաշարժութեամբ
{պրծնում}
էր
սատանայից
`
համարեայ
թէ
նորա
ձեռքի
տ
Մերթ
ի
գիրկս
կուսական
Ճնշէր,
{պրկէր},
մերթ
թողոյր
Մերթ
շօշափէր
նա
զԱդա
ռ
աչկունք.
Կոյս
գրկումը
իր
ջերմին
Մերթ
{պրկում}
էր
ու
թողնում,
Մերթ
շօշափում
Ադամին,
ւմ
պրուվ
արարի,
այսինքն՝
ճշմարտեցի
եւ
{պրոբէթ}
դրած
ասացեալ
Կոռտի
կնքով.
Հայրապետեան
լորովին
հակառակ
տեսանկյունից:
Ըստ
իս,
{պրոգրեսի}
տեսակետից
քաղաքակրթության
զարգացման
հիմ
նքան
ավելի
խուսափել
նրանից՝
հօգուտ
նոր
{պրոգրեսիվ}
լեզվի,
որքան
այդ
բարբառի
մեջ
տեսնում
ե
ե
ինձ:
Իմ
առօրյա
կյանքի
միանգամայն
{պրոզայիկ}
վիճակից
երես
շրջելով,
դառնում
եմ
դեպի
Կեսարի,
Տիտոս
Լիւիոսի,
Պլուտարքոսի,
{Պրոկոպիոսի},
Սենեքայի
եւ
Պլինիոսի
գրքերում
շատ
անգ
րկոքին
նոքա
ի
միասին
ընդ
պաշտօնակատարին
{պրոկուրօրի},
ի
մէջ
բերին
զթուղթն
զոր
41
անձինք
տու
եւ
ճերմակը,
իսկ
եթէ
վառուի
ազգի
առաջեւ
{Պրոմէթէոսեան}
լուսաւորութեան
կրակը,
այն
ժամանակ,
ան
Պետք
է
ավելացնել
նաեւ,
որ
այդ
ամբողջ
{պրոպագանդը}
մղվում
էր
հանուն
կրոնի,
իսկ
Դուռն
իրավ
կանգ
կ՚առնի
նրանց
կրօնի
եւ
ազդեցութեան
{պրոպագանդը}:
Ինչ
վերաբերում
է
Երուսաղէմի
հարց
ստացված
մթերքների
վերաբերմամբ
-
բրինձ,
{Պրովանսի}
ձեթ,
պղպեղ,
եւ
այլն:
Ես
կարծում
եմ,
ալ,
ստանալիք
գումարից,
հարյուրին
տասն
{պրոցենտ}:
Այժմ
մի
փոքր
քննենք
այս
առաջար
րը,
որոնց
առաջարկվում
է
հարյուրին
տասն
{պրոցենտ},
ո՛ր
հարյուրից
պիտի
ստանան:
Բոլոր
կայ
ողութենից
կհատուցանե
մեզ
հարյուրից
տասն
{պրոցենտ}:
Կայքերի
գնահատությունը
կլինի
անգլիակա
անքը
իւրեանց
արծաթագլխից,
րուբլիուց
մի
{պրոցենտ},
պատկանաւորքը
արուեստաւորների
ընկերութ
յն
կհատուցանե
մեզ
այդ
բոլորից
պատկանյալ
{պրոցենտը}:
§
11.
Հայտ
բերված
կայքերի,
թե
կա
արգարեությունը
միշտ
կատարվում
է,
թե
ես
{պրոցեսից}
ազատվելու
չեմ,
բայց
վերջը
հաջող
է
եւ
Ն
արցնել
նույնպես՝
լո՞ւյս
է
տեսել
արդյոք
{Պրուդոնի}
"
Պատերազմ
եւ
խաղաղություն
"
գրքի
երկրո
Այո՛,
գիտենք
յարգել
ոչ
միայն
Օուէնը,
{Պրուդօնը},
Ֆուրիէն
եւ
Ֆօհթը,
այլեւ
Շիլլերը,
Գե
աստականութիւնը
(
умничанье)
խառնւում
է
{պրուսական}
աստիճանաւորի
անուրջների
(
мечта)
հետ:
ին
իրենց
հակառակ
կուսակցութեանը
մասին:
{Պրուսական}
դիւանապետականութիւնը
միաւորուած
գերմանա
ուատներ
եւ
տաղեր
է
երգում
գերմանական
եւ
{պրուսական}
տէրութեանց,
եւ
այս
`
1830-31-ին:
Թուր
իւնը,
ինչ
որ
դեռ
Անգլիան
պիտի
կատարէ.
{պրուսական}
թագաւորների
խորին
խելքը
եւ
ճշմարտութեան
ննէս
Տէր
Կարապետեան
Տէրոյենց
Չամուռճեան
{Պրուսացի}
":
Ի՞նչ
օրհնութիւն,
կամ
ի՞նչ
գոհ
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տարածում:
-
{Պրուսիան}
՝
Լեհաստանի
մահուան
առաջին
պատճառը,
յա
պուպլիցիստ
է
դառնում:
Նա
հրատարակում
է
{Պրուսիոյ}
տէրութենական
լրագրում
իր
վերջին
յօդուած
"
Այստեղ,
-
ասում
է
Հեգելը,
այսինքն
{Պրուսիոյ}
մէջ,
-
կատարուած
է
այն
աշխատութիւնը,
ի
ին
աւելի
դիւանապետական,
քան
թէ
նոյնիսկ
{Պրուսիոյ}
այն
ժամանակուայ
տէրութիւնը,
նոյնպէս
եւ
թէ
մի
քանի
տեղերում,
ինչպէս
Ռուսսիա
եւ
{Պրուսսիա},
ընդունեցին
նորանց,
շուտով
զղջալով
իւ
պական
աշխարհներից,
)
ապաստանարան
գտան
{Պրուսսիայի}
եւ
Ռուսսիայի
մէջ,
բայց
շուտով
եւ
այս
տ
ն
Սուպրիմ
Կոռտումն
Բէնկալու
դատաստանում
{պրուվ}
արարի,
այսինքն՝
ճշմարտեցի
եւ
պրոբէթ
դ
գործը:
Պարոն
Նազարյանցը
նույնպես,
մի
{պրոֆեսոր}
Մուխլինսկիից
խնդրել
է,
որ
նա
եւս
աշխատ
ն
ճեմարանի
պարսկա-արաբական
գրականության
{պրոֆեսոր},
դոկտոր
Նազարյանցը,
բարձրագույն
բարեհ
ոն,
այստեղ
ընդհանուր
գծերով
բնութագրել
{պրոֆեսոր}
Նազարյանցի՝
նոր
հայկական
ամսագրի
ղեկավ
ապարհներ
ունի
այդ
անելու
1)
զոոլոգիայի
{պրոֆեսորը},
2)
բնախույզ
ընկերություն,
3)
կենդա
տական
պայմաններից
մեկը:
Հարգարժան
{պրոֆեսորը},
որը
նոր
հայերեն
լեզվով
գրած
իր
բազմաթ
ողորմած
պարոն,
այստեղ
բերել
հարգարժան
{պրոֆեսորի}
բառերը:
"
Մեր
մարդասեր
եվրոպական
դարու
ու,
ամբողջ
հոգով
ցանկանում
ենք
հարգելի
{պրոֆեսորին}
լրիվ
հաջողություն,
հավաստիացած
լինելով
Որքան
ժամանակ
այստեղ
Կորուսի
{Պրոֆեսորներիդ}
Զուր
սպասելով...
Այժմ
վերջա
Սալթիքովը
վերջին
անգամ
լավ
քոթակ
տրվեց
{պրոֆերանս[ով]}.
այն
օրից,
ասում
է,
բանս
հետ
զարկեց
,
Իմ
եարն
ինձ
եար
պըտի,
-
ձեռումը
ֆանար
{պրտի},
Իմ
եարի
կաննած
տեղըն,
-
մէկ
չինարի
ծա
ելով
այս
բանի
վերայ՝
Ֆրանսիացի
Գեներալ
{Պրօկուրօր}
Դէ-Մօնկլարը
իւր
շարադրութեան
մէջ
"
Comp
ի։
Վեց
տարին
մի
անգամ
գալիս
էր
Գեներալ
{Պրօկուրօրը},
հաշւում
էր
եկամուտքը
եւ
գոյացած
դրամը
եւ
զիս,
ուր
ներկայ
էր
եւ
պաշտօնակատարն
{պրօկուրօրի},
պ.
Թաղիանոսեանցն,
եւ
առարկեալ
զխնդր
ինօդին,
եւ
որովհետեւ
պ.
պաշտօնակատարն
{պրօկուրօրի}
լռէ
յամենայն
դէպս
ոչ
ի
գործ
դնելով
զիւր
անն
իմ
եւ
խնդրեցի
բողոքել
առաջի
գեներալ
{Պրօկուրօրին},
որպես
զի
սա
ստիպեսցէ
ըստ
օրինաց
զօրէն
ինոդական
իրաւանց
եւ
արտօնութեանց
եւ
պ.
{պրօկուրօրն}
հակառակ
կարգին
օրինաց
համաձայնեալ
է
ընդ
թեան
տակին
եւ
պարգեւագրոյն:
Գեներալ
{Պրօկուրօրն}
առ
այս
բողոք
պատուիրեաց
յիշեալ
օրէնսգիտ
թացքի
վերայ,
ատելութիւն
ունենալով
դէպի
{Պրօտեստանտները},
յետ
դրեց
այս
գործի
վախճանական
վճիռը
ա
ութեան
օրինաւորութիւնը՝
իրաւունք
տալով
{Պրօտեստանտներին}
(
բողոքարկուներին)
մի
ազատ
ժողով
կազմե
ան,
որ
գո՛նէ
դորանով
կարելի
լինի
փակել
{Պրօտեստանտութեան}
առաջը,
որ
ինչպէս
մի
կրակ
չոր
նիւթերի
մ
։
Բոլոր
երկիրը,
ինչպէս
վկայում
է
{Պօդօզի}
քաղաքի
ընդհանրական
նահանգապետը՝
Դօն
Մա
ան
Սմօլենսկեան,
Լիտովեան,
Վօլինեան
եւ
{Պօդօլեան},
Իշխան
Էստլանդիու,
Լիֆլեանդիու,
Կուր
հուան
առաջին
պատճառը,
յափշտակել
է
նորա
{Պօզնայնի}
դքսութիւնը
եւ
խեղդում
է...
-
Քա
ն
բովանդակութիւնը։
Ծանօթութեանց
մէջ
{պօլ}
բառը
բացայայտված
է
կոտ,
կամ
կօպի,
կամ
ամ՝
ոտով։
Ոտով
անցաւ
նոյնպէս
Գէյլօն,
{Պօլապատան},
Մելանիուր
եւ
Մալակկա
կղզիները՝
քարոզ
պէս
անհասկանալի
են,
ինչպէս
բացայայտեալ
{պօլը}.
եւ
այս
ոչ
միայն
ընդհանուրին
անհասկանա
տեղերի
նշխարեալ
ոսկին
եւ
արծաթը
բերելով
{Պօլիս}:
Այս
է
նորա
միակ
հնարը,
որով
կամենում
,
իւր
ամուսինը,
իւր
զաւակները
եւ
գնալ
{Պօլիս}
կամ
այլ
քաղաք
`
աղքատութենից
ազատուելու
գնում
է...
-
Ո՞ւր
բարով:
-
{Պօլիս},
Տրապիզոն,
եւ
այլն,
եւ
այլն:
-
ն
ենք
ցոյց
տալիս։
Ագաթանգեղոս,
Կ.
{Պօլիս}
տպած
1709,
հրատարակութիւն
Մարսուանցի
Գ
Արծրունի,
Պատմ.
տանն
Արծրունեաց,
Կ.
{Պօլիս},
1852,
հրատ.
Թանգարանին
վերծանութեան
եպիսկոպոս,
(
Պատմ).
'ի
Հերակլն,
Կ.
{Պօլիս},
1851,
հրատ.
պ.
Թ.
Մ.
Միհրդատեանց
Եօթներորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
{Պօլիսի}
Մխիթարեան
համախոհաց
վրայ
քիչ
մը
խօսինք
սած
Լուդովիկոս
Տասնեւչորսերորդից
մինչեւ
{պօլիտիկական}
մեծ
աւազակը:
Ամբողջ
վեց
ժամ
ման
գալուց
նաեւ՝
հայկական
ճիզուիթների
հետ,
որոնց
{պօլիտիկային}
ընդդէմ
է
ամենայն
ճշմարտութիւն,
որի
հետ
րթութենից:
Բանդերը
են
նոցա
դպրոցները,
{պօլիցականք}
եւ
ժանդարմը՝
դաստիարակները,
շղթան՝
հ
ւթիւնը,
որ
նորա
որդին
ծառայէ
քաղաքական
{Պօլիցիայի}
մէջ,
որպէս
պարզագիր.
եւ
ահա
մանուկ
Գե
իր.
եւ
ահա
մանուկ
Գեղամեանցը
երեւում
է
{Պօլիցիայի}
մէջ։
Բայց
այս
ծառայութիւնը
չէր
կար
ս
հարկաւոր
չեն,
մանաւանդ,
որ
բժշկական
{պօլիցիան}
սաստիկ
արգելում
է
այդպիսի
չարագործութիւ
ոխային
խօսքեր
դուրս
ժայթքելով
բերանից։
{Պօլիցմէյստերը}
պատուանից
տեսանում
է
այս
հանդէսը:
Տղան
մ
է
այս
հանդէսը:
Տղան
գնում
է
գանգատ:
{Պօլիցմէյստերը}
կանչում
է
Բէգզադէն
եւ
ասում
է,
թէ
կա՛մ
շինովի
էր
եւ
խարդախած
Բէգզադէի
ձեռքով:
{Պօլիցմէյստերը}
ասում
է
Բէգզադէին,
թէ
լաւ
չէ
նորա
ընթա
ովին
անօգնական
մնալով,
կամենում
է
գնալ
{Պօլիցմէյստերի}
մօտ
գանգատելու
(
Բէգզադէն
բնակւում
էր
Պ
ի
մօտ
գանգատելու
(
Բէգզադէն
բնակւում
էր
{Պօլիցմէյստերի}
տան
դէմուդէմ):
Բէգզադէն,
լսելով
տղայ
ններ
էիք
հաստատել
մի
առանձին
քաղաքում՝
{Պօլուդենկա}
ասացեալ
սահմանի
մօտ,
Նախիջեւան
անունով
լով:
Մինչեւ
1861,
արտաքին
եւ
ներքին
(
{Պօլսի}
մէջ
պարտքերով)
այստեղ
է
հասած:
Այժմ
կ
պարտքով
(
եթէ
տան),
իսկ
միւս
կողմից՝
{Պօլսի}
պարտքը
տեղափոխելով
գաւառների
մէջ,
այսի
ա
միակ
հնարը,
որով
կամենում
է
դէմ
դնել
{Պօլսի}
դրամական
հոգեվարութեան:
Թիւրքիոյ
կառավ
ի,
այն,
որ
գաւառները
եւս
պիտի
հասանեն
{Պօլսի}
օրը,
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
առաւօտ
թէ՛
Պօ
սի
օրը,
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
առաւօտ
թէ՛
{Պօլսի}
եւ
թէ՛
գաւառների
մէջ
մարդիկ
չպիտի
կարող
Այս
ապագայի
ստուերական
եւ
թոյլ
օրինակը
{Պօլսի}
մէջ
երեւցաւ
1861
թուականի
վերջերում,
բ
,
կարող
է
լինել
նորա
փրկութիւնը:
{Պօլսի}
մէջ,
նորա
շրջակայքում
կամ
այլ
քաղաքներ
նալով,
աղքատ
էր
գեղում,
աղքատ
կը
լինի
{Պօլսի}
մէջ
կամ
այլ
քաղաքներում,
՝
ութն
կամ
տա
բարբառներ
մեր
լեզուի՝
Արարատեան
եւ
Կ.
{Պօլսի},
լաւ
ու
վատ
գործ
են
կատարում։
Թող
նոց
ընտիր
Հայրապետ՝
Մեծ
քահանայ
Մատթէոսը,
{Պօլսից}
ելանելու
ժամանակ
երդմամբ
չափ
պատուէր
է
Համար
3.
Սեպտեմբերի
13,
1858,
{Պօլտաւա}:
Պարոն
ԿՈՄՍ
ԷՄՄԱՆՈԻԷԼ,
Ինձ
վա
ան
Նովա-Գօրօդի,
Չերնիգովի,
Րեազանու,
{Պօլօցկի},
Րոստովի,
Եարոսլաւի,
Բելօզերսկի,
Ու
ց
զանգակը
եւ
երեւեցաւ
սպասաւորը:
-
{Պօղո՛ս},
-
կանչեց
պարոնը,
-
կոչի՛ր
շուտով
Գրի
նոցա
յաւուր
միում
ասացեալ
է
արժանապատիւ
{Պօղոս}
քահանայի
Խռճեանց
եւ
այլոց,
որոց
մոռացե
տատում
է
որպէս
հրամայէ
սրբազան
Առաքեալն
{Պօղոս}.
Արդ
ներքոյ
ձեռնադրող
կեսարիացի
Մ
լ
Պ.
Չամուռճեանի
շնորհակալութեան
հետ,
{Պօղոս}
չարագործը
եկեղեցական
ճանաչելով,
հարստա
մ
եւ
կաթոլիկ
պիտի
մեռանիմ
",
որ
Տատեան
{Պօղոս}
բէյին
համար
տետրակ
գրելով
ներկայացել
է
[Դեկտեմբեր]
1/13
145
Սուաճեանին
146
{Պօղոս}
Մելիտոս
ՆԱՄԱԿԱՆԻՔ
1862
Յունուար
1
"
Մեղուին
"
21
32
Քեաթիպեանցին
26
33
{Պօղոս}
Մելիտոսին
34
Պալին
35
Թ.
Խ.
Աւետո
տուածատուր
Դաստակեանց
Փարիզ,
վառօդապետ
{Պօղոս}
պէյի
որդի
Պետրոս
պէյ
Պոլիս,
Միքայէլ
ա
ատասխանի
ամենայն
խնդրոց,
միաբանութեամբ
{Պօղոս}
աղայի
Սեբաստեան
գրէր
առ
Կոստանդի՛՛
(
գո
,
27
մարտի
Գէորգեւսկ
`
տէր
Սարգիս
Տէր-{Պօղոսեան}
Աստուածատուր
Սիմէոնեան
Չոռչաքեանց
Բալտ
ուէլեան
Խօճայեանց
Ստաւրոպոլ
`
Յովհաննէս
{Պօղոսեան}
Չուվալեան
6
օրինակի
փող
2
օրինակ
Իզմի
ի
բթամիտ
շարժառիթը,
պաշտպանել
չարագործ
{Պօղոսը}
եւ
պահպանել
նորա
խայտառակուած
ճակատի
վե
,
երկրորդ,
որ
գրուածքի
հետեւութիւնն
է
{Պօղոսը}
պաշտպանել:
Ինչ
որ
մեր
ամբաստանուած
քերուելով,
ինկվիզիցիօնական
է
համարում
{Պօղոսը}
դատաստանի
մատնելը
եւ
մտածում
է
թէ
այդ
ա
ֆօրմ,
որով
պիտի
սանձահարուէին
ոչ
միայն
{Պօղոսը}
եւ
Նիկողոսը,
որոնց
մասին
Հիւսիսափայլը
երբեմնական
կրօնաւոր,
իսկ
այժմ
սոսկական
{Պօղոսը}
մինչեւ
ապաշխարութեամբ
չքաւէ
իւր
մեղքերը
գտանիւր
՚ի
ձեռս
հայազգի
օրէնսգիտի
պ.
{Պօղոսի}
Բայլ,
որ
եւ
կատարէ
միշտ
զամենայն
զդատա
ւմ
այդ
ազատ
կառավարութիւնը:
Իսկ
մէք
{Պօղոսի}
համար
մահապարտութեան
խօսք
արած
չէինք,
ընթերցող
հասարակութիւնը
վերստին
կարդայ
{Պօղոսի}
չարագործութիւնքը
Մեղուի
մէջ
եւ
թող
կարդ
չարագործութիւնների
համար,
մեր
կարծիքը
{Պօղոսի}
մասին
յայտնեցինք
այնպէս,
որ
աւելի
ասել
խօսելու
չէր,
ինչպէս
այժմ
խօսեցաւ,
եթէ
{Պօղոսի}
չարագործութեան
ենթակայ
եղած
լինէր
իւր
ք
նագրում
այսպէս
է
ասած.
"
յիշելով
զբանն
{Պօղոսի},
զի
յամենայն
ժամ
աստուածասէրքն
առանց
խ
սում,
-
հրապարակով
յայտնեց
իւր
վճիռը
մի
{Պօղոսի}
մասին,
որ
հայոց
ազգի
եւ
եկեղեցու
նախատ
մեր
Կրօնական
ժողովը,
եթէ
չէ
լուծանում
{Պօղոսի}
քահանայութիւնը:
Եթէ
ժողովուրդը
դա
:
Ո՛ւր
մնաց
նորա
քահանայութիւնը:
{Պօղոսի}
պէս
հոգեւորք,
եթէ
կան,
թո՛ղ
այս
օրից
տ
մարմնոյ,
որ
են
իսրայէլացիք
"
(
թուղթ
{Պօղոսի}
առ
Հռովմայեցիս,
Գլ.
Թ,
համար
3):
ակեց,
որ
վերագրւում
են
երբեմն
կրօնաւոր
{Պօղոսին},
եւ
որ
մի
սարսափելի
գգուանք
պատճառեց
մ
երի
համար.
ազգը
ժառանգութիւն
տրուած
չէ
{Պօղոսին}
կամ
Նիկողոսին,
որ
ինչպէս
կամեն
այն
այ
Հոկտեմբերի
1819
ամի:
Երկրորդ՝
պ.
{Պօղոսն}
Որդանան,
ի
Կալկաթայէ,
գրութեամբ
իւրով
ոց
պատկանեալ
մասերի
մէջ
նահանգապետները։
{Պօնդիկերի}
համար
նոր
նշանակուած
Գեբերտ
նահանգապետի
կի
խօսքերը,
որ
Կարդինալ
Տուրնօնը
տարաւ
{Պօնդիշար}.
"
Մեք
չենք
կարող
այլեւս
համբերել,
որ
ամբ
աքսորուեցաւ
Փարիզից
եւ
գնաց
հեռացաւ
{Պօնդուազ}
։
Այս
քաղաքի
մէջ
1720
թուականին
մարտի
4
ց
փաստաբան
նշանակուեցաւ
Անտուանտ
Արնօ՝
{Պօր}
-րուալեան
հռչակաւոր
անապատականի
հայրը,
ղութենից
յառաջ
հնչեցուցին
մեր
ականջին
"
{Պօրտիչիու}
համր
կամ
Ֆենելլա
"
ողբերգութեան
գեղեցիկ
ւ
ներկայ
պէտքէրին
նայելով,
Նէապօլսի
եւ
{Պօրտիչիու}
տները
աւելի
գեղեցիկ,
աւելի
հոյակապ
եւ
ւնքների
մասին,
որ
ստացել
էր
Պապական
եւ
{Պօրտուգալական}
Տէրութեններից,
յայտնեց
Գօայի
Եպիսկոպոս
արկել
Չինաստան։
Դեսպան
նշանակուեցաւ
մի
{Պօրտուգալացի}
հարուստ
վաճառական։
Կսաւիէն
գտանւում
էր
ատ
աշակերտներ
եւս
մանաւանդ
Սպանիացիք
եւ
{Պօրտուգալացիք},
հռչակաւոր
Յակոբ
Լայենէզը,
Ալֆոնս
Սալ
խորհուրդ
տուեց
Կայսրին
օգնութիւն
կանչել
{Պօրտուգալացիքը}
՝
համոզելով,
թէ
ոչ
ոք
նորանցից
լաւ
չ'գ
անաւորները։
Սոքա
միմիայն,
ինչպէս
ասաց
{Պօրտուգալացոց}
թագաւորը
իւր
հրովարտակի
մէջ,
Յիսուսեան
քարոզիչը
եղաւ
Յիսուսեանների
միջից։
Նա
{Պօրտուգալացոց}
նաւատորմիղի
հետ
1542
թուականին
գնաց
Հնդ
մարգարտաբեր
ծովեզրը,
ուր
գտանւում
էին
{Պօրտուգալացոց}
գաղթականքը։
Այնտեղի
բնակիչքը
հեթանոսք
եզուն։
Նա
սկսեց
իւր
գործը
նորանով,
որ
{Պօրտուգալացոց}
օգնութեամբ
ջարդեց,
կործանեց
նոցա
կուռք
լակկա
կղզիները՝
քարոզելով
Աւետարանը
եւ
{Պօրտուգալացոց}
օգնութենով
կամայ
ակամայ
հեթանոսները
Քրի
խաբեբայութենով
էին
մկրտուած)՝
խնդրեց
{Պօրտուգալացոց}
թագաւորից,
որ
Ինկուիզիցիօ
հաստատէ
այնտ
յելով
Կսաւիէի
ջերմեռանդ
քարոզութեանը
եւ
{Պօրտուգալացոց}
զինուորների
բարբարոսութեանը,
չ'ընդունե
լով
իւրեանց
համբերութիւնը,
ապստամբեցան
{Պօրտուգալացոց}
ընդդէմ,
եւ
Կրիմինալը,
Յիսուսեաններին
էր։
Կսաւիէ
չ'ընդունեց
այն
գումարը,
որ
{Պօրտուգալացոց}
վաճառականները
ընծայում
էին
նորան
եւ
շտա
ն.
շուտով
վերադարձաւ
նա
Գօա
եւ
համոզեց
{Պօրտուգալացոց}
փոխարքային
դեսպանութիւն
ուղարկել
Չինաստ
սրի
հպատակ
էին,
եւ,
խոստանալով
նորանց
{Պօրտուգալացոց}
օգնութիւնը,
հարկադրում
էին
ընդունել
Քր
ան
մարդիկն
էին։
Բոլոր
վաճառականութիւնը
{Պօրտուգալացոց}
ձեռքից
անցաւ
Հօլլանդացոց
ձեռքը,
եւ
այս
իրտը,
որ
նոքա
միջնորդ
լինին
Չինացոց
եւ
{Պօրտուգալացոց}
մէջ։
Կայսրը
համաձայնեցաւ
այս
բանին։
Յ
դղրդել
այս
սովորութեան
զօրութիւնը։
{Պօրտուգալիայի}
տէրութիւնը,
տեսանելով
Կսաւիէի
աշխատութ
օիայից,
1759,
{Պօրտուգալիայից},
1767,
Սպանիա
ան
թագաւորութենների
մէջ։
Րոդրիգէզ
մնաց
{Պօրտուգալիայում},
ուր
այնպիսի
ազդեցութիւն
ունեցաւ,
որ