վ
ծանուցանել
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զի
ես
երբէք
յ[
{ը]նթացս}
իմոց
քսան
ամեայ
հասակի
կենաց
չեմ
ունեցեալ
ընդ
Բար
ր
աշխարհում
Վիեննացուց
զատ
մարդ
չկայ.
{Ը՛հ},
Մեսրովբի
սատկա՜ծ
կատուն
Ձեզ
մի
այնպիսի
զար
վ,
այլեւ
դատապարտում
է
դրսէ-դուրս
խօսողներին:
"
{Ը՛հ},
հողս
դրանց
ասաուսայ
գլխին,
-
ասում
է
նա,
-
թող
ւածս,
յորս
բազում
ուրեք
զանց
արարեալ
ի
մէջ
բերել
{ըզբանս}
կրօն
ուսոյց
վարդապետին,
շատացաք
զթուանշանս
երեսա
ռօտիւք
պատասխանեցաք
ըստ
ներելոյ
ժամանակին,
շարեն
{ըզգրքոյկ}
վարդապետին
Գաբրիէլի
՚ի
համար
հերետիկոսական
մատենի
սխալի,
եթէ
՚ի
թմրութիւն
ազգին
յուսացեալ,
խորհի
{ըզդիմակ}
հայութեան
՚ի
բաց
դնել
յերեսաց:
Ե՛ն
յազգին
մերում
սառն
մեքենականութեամբ
զքրիստոնէութիւն
իսկ,
որպէս
{ըզխրտուիլակ}
ինչ
ընծայեցուցանեն
ի
կորուստ
հոգւոց
եւ
ի
գայթակղո
զոր
հիմնարկեալ
նորոգեաց
մեծապայծառ
շքեղութեամբ,
{ըզհնացեալ}
գործ
նախնեացն
իւրոց
քաջ
զօրավարն
Հայոց
Մամիկոնեան
.
"
եւ
ըզնիգս
դժոխոցն
աղարտեալ
հզօրապէս,
աղատեաց
{ըզհոգիսն}
"։
Եթէ
Այվազովսքին,
փոխանակ
քաւարանի
՚ի
մէջ
բեր
:
Ինքն
իսկ
Քրիստոս
այսպէս
վարդապետէր
Նիկոդիմեայ,
{ըզմկրտութիւն}
անուանեալ
ծնունդ
ի
ջրոյ
եւ
՚ի
Հոգւոյ:
15)
ցեն
քարոզ
քո
կենաց,
Յաւերժ
առնել
չարագործին
{ըզյիշատակ}
եղեռանց:
Իսկ
Կարդինալի
անարժան
ճակատի
վերայ
զփայտէ
"
(Գործք
Առաք.,
գլ.
Ե,
համ.
30)։
"
{ԸզՅիսուս}
որ
'ի
Նազարեթէ՛
զոր
օ՛ծն
Աստուած
Հոգւով
Սրբով
եւ
հոգին
Քրիստոսի
անբաժանելի
յԱստուածութենէն.
"
եւ
{ըզնիգս}
դժոխոցն
աղարտեալ
հզօրապէս,
աղատեաց
ըզհոգիսն"։
ցած
հայցականը
կամ
որոշեալ
ուղղականը
իրենց
վերջում
{ըթ}
ուեն,
ինչպէս
ձեռքերը։
Այս
ըթը,
որ
բառի
վրայ
մէ
կանը
իրենց
վերջում
ըթ
ուեն,
ինչպէս
ձեռքերը։
Այս
{ըթը},
որ
բառի
վրայ
մէկ
վանկ
է
աւելցուցել,
նու
է
փոխվ
կում
են
",
այն
ժամանակ
ձեռքերը
խօսքը
չէ
կարող
իր
{ըթը}
նու
փոխել
եւ
եթէ
այդպէս
խօսող
էլ
լինի,
ինչպէս
կա
ագիստրատ,
մեռելս
ելլավ:
Ինչեւիցե,
ասի,
ինչ
ալ
{ըլա}
նե,
գրեմ,
աղջիկը
աչքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
ոռթաքալ
կուզենայի
ամա,
ան
ժամանակը
պեքիմ
տահա
չի
{ըլալ},
զերե
գիտցածս
խդրելեզներուն
կբերեն
Նախիջեւան:
նչ
էր,
խնդրեմ
ինձի
շուտով
գրեք,
որ
ես
ալ
միամիտ
{ըլամ},
եւ
ասկեց
առաջ
Սերոբին
թուղթ
գրիլ
էի
ձեր
թղթի
մե
իմ
նե,
սուտ
չէ,
թեեւ
կելիրլի
կիդերլի
է.
ինչ
ալ
{ըլանե}
այժմ
անվտանգ
մայիսին
կհասնիմ
եւ
խըմըզի
ալ
կերթամ
կ
կապ
մը
աղեկ
թաժա
չորցած
թառան
ձուկ,
կիսաչոր
ալ
{ըլանե},
թող
առնու,
հոս
կչորնա,
զարար
չունի:
Ուրիշ
այիք
նե,
կենե
աղեկ
էր,
ամեն
օր
աչքին
տիմացն
չէր
{ըլար},
ինձի
տեղով
հայտնիք,
եւ
թե
հոքու
բան
արա՞վ
թե
չ
ալու
(բօժօժ
դառնալու)
վախտն
ա,
բալքի
ուտեն
ռադ
{ըլէին}
կորչին.
ծառերս
վերջ
արին
էլի.
բարով
էկող
տարի
հ
ուն,
լեզուն.
լեզուն
որ
չըլի՝
մարդ
ընչի՞
նման
կ'
{ըլի}
",
-
աղաղակում
է
նահատակ
Աբովեանը։
Եւ
արդարեւ
եմ,
որ
պաշխա
մարդ
չառնե,
այտ
կողմանե
միամիտ
թող
{ըլլա},
ես
քուն
չիմ
այս
տեղն:
Ասոր
հնարը
այսպիսով
գտան
տ
չիմ
գալ,
այսքան:
Շատ
կխնդրիմ
ձեզի,
որ
ինչպես
{ըլլա}
նե,
խրկիք
եւ
իրեն
ասիք,
որ
նրա
ոտքը
ոսկորը
կպած
ամանակն
ալ
մեկ
մեծ
բան
մը
չէ,
բայց
ինչ
կուզե
թող
{ըլլա},
տղոց
տեր
իս,
դուն
ալ
ան
հորը
զավակն
իս,
ինչ
օ
ր
չեմ
կարող:
Է՜հ,
տահա
ինչ
ասիմ.
աստուծո
ասածը
{ըլլա}:
Եղբայր
քո
անբաժանելի
Մ.
Նալբանդյանց
Ց
'ի
վեր
չերթալուն
գիտեմ,
բայց
նարա
ասելովը
բան
չի
{ըլլալ},
թե
որ
օրենքը
կտրե:
Ղորդ
է,
պատկանած
ժամանակն
որ
շատ
յիմար
պոչ
բանէ,
Վարդապե՞տ
մի
կուսզես
{ըլլալ},
թէ
աստղաբաշխ
փիլիսոփայ,
Թէ
կուզես
որ՝
ի
,
որ
հրատարակեցինք
եւ
ըսինք,
թէ
մեք
ձեզի
գործիք
{ըլլալէն}
եւ
եղբայրնիս
ուրանալէն
կամ
սպանելէն
դադրեցանք
եւ
մը
նշանակութիւնն
ի
միտ
առնելը
մեր
կարողութենէ
վեր
{ըլլալը}
կը
խոստովանինք,
վասնզի,
եթէ
Մխիթարեանց
միտքը,
ն
ա՞լ
չեղաւ...
Վա՜յ
ձեր
թշուառութեանը...
Այդպէս
{ըլլալը}
շատոնց
գիտէինք,
այսուամենայնիւ,
այս
օրուան
օրս
ուրադին
կը
հասնի:
Պատասխաննիս
ատոր
իրաւ
կամ
սուտ
{ըլլալուն}
վրայ
չէ,
այլ
այնչափը
լաւ
գիտենք,
որ
ժողովուրդք
կ
դարձնողը,
դո՛ւք
էք
միլլիոնաւոր
ժողովրդոց
անհետ
{ըլլալուն}
պատճառը,
դուք
էք
Հայկայ
անմեղ
զաւակներուն
ետեւէն
րորդ
երեսի
վերջին
հինգ
տողերը
կարդա...:
Ան
թող
{ըլլայ}
քեզի
պատասխան,
եթէ
ոչ
այսուհետեւ
քո
արժէքդ
կատակ
մանայ
եւ
արժէքնիդ
ճանչնայ:
Բայց
ձեզի
վերջին
խրատ
{ըլլայ}
ըսելիքնիս
եւ
երանի՜
թէ
կարենայինք
օգտել:
Մեք՝
Հ
ը,
որ
սկսել
էր
արդէն
գունաթափուիլ:
-
Ի՛նչ
կ՚
{ըլլայ}
եղեր:
-
Բայց
արդեօք
այդ
գրուածովը
հասա՞ւ
գրո
ն՝
անձինք՝
մեզիմէն
պատիւ
կառնուն,
Փող
շատ
{ըլլայ}
՝
ուտենք
հագնենք՝
գինին
խմենք
ու
պառկենք.
էջը
ձգած
եւ
ի
թշնամեաց
անդառնալի
կերպիւ
հեռացած
կ՚
{ըլլային},
այլեւ
Եւրոպան
ալ
առաւել
որոշ
կերպիւ
եւ
ըստ
ամեն
տեղ
որ
ծառեր
կա:
Դուք
ալ
խելք
արած
հոները
թաղած
{ըլլայիք}
նե,
կենե
աղեկ
էր,
ամեն
օր
աչքին
տիմացն
չէր
ըլար
աժանման
եւ
խաղաղութիւնը
խռովութեան
փոխելու
պատճառ
{ըլլան}
։
Այսպիսի
բանաւոր
եւ
պատկառելի
բողոքնուս
ընդդիմու
ամսույս
25-ին
հոս
գա,
հասնի
կամ,
եթե
հոսեն
ելած
{ըլլանք},
զերե
միտք
ունինք
Քիշնեւ
երթալու,
հոն
կուգա,
ա
849
ամի
յՕդեսսայ
Երբ
որ
սահի
Քիշնեւ
երթալու
{ըլլանք}
նե,
ես
ձեզի
կիմացունում,
որ
ինչ
տեղ
գիր
գրիք,
ափ
մը
կը
գայ,
որ
շատ
անգամ
ամիսներով
ալ
հիւանդ
կ՚
{ըլլանք}...
Մեր
ըսածները
չլսելու
զարնող
համախոհին
ընծան
ի
իր
պարտքն
էր,
չըներ
նէ,
շատերուն
պէս
ազգատեաց
կ՚
{ըլլար}
եւ
դժոխքը
կ՚երթար...
Մխիթարեան
համախոհք
ասոր
։
Եթէ
այսպէս
ըսէին,
գուցէ
իրենց
պարծանք
մըն
ալ
կ՚
{ըլլար}
այն
անունը,
որով
ոչ
միայն
զՄխիթարեան
համախոհս
թա
չէի,
իմ
տանս
վեր
կը
բերէի,
խօսքս
կշտին
կտրուկ
կ՚
{ըլներ},
ո՛ւմ
տունն
ուզէի
կը
քանդէի,
ումն
ուզէի
կը
շինէ
սխանում
է.
"
որդի՛,
քո
արեւը,
ես
խաբար
չեմ,
կ՚
{ըլնի}
որ
ջուրն
ինքն
ա
ծակել
"
եւ
այլն:
Խեղճ
հարեւանը
գ
ո՛ւմ
ափեր,
-
ասում
է
ողորմելին,
-
քեզ
արքայութիւն
{ըլնի},
կտրե՞ս
ոչ.
ինչ
ունինք
չունինք
չորացել
ա"։
Բա
այկունը,
-
էդ
դրուստ
ես
ասում,
համա
ինչքան
էլ
որ
{ըլնի},
էդքան
շատ
մասրաֆ
խարջ
չի
ըլնիլ.
սրա
միջին
մեր
արկուտը
տայ,
կամ
թրթուռը
փչացնի,
կամ
տարին
չբեր
{ըլնի}
սոված
կոտորուիլ
պտենք.
մեր
մասիլն
էլ
որ
կայ,
ամ
ի
երկու
կով
ենք
պահում,
թէ
երեխեքանց
մածուն
էլ
ա
{ըլնի},
էն
էլ
չենք
կարում
եօլայ
տանել,
ամէն
բան
փողով
տունը
-
ոսկին
սարեսար
կ՚ուզեմ:
Կիրակի
էլ
պա՞ս
կ՚
{ըլնի},
-
էրծաթից
լաւ
թա՞ս
կ՚ըլնի,
Որդիդ
մեռնի
վարդապետ
եմ:
Կիրակի
էլ
պա՞ս
կ՚ըլնի,
-
էրծաթից
լաւ
թա՞ս
կ՚
{ըլնի},
Որդիդ
մեռնի
վարդապետ,
-
սիրածը
չհա՞ս
կ՚ըլնի:
Ա
ս
կ՚ըլնի,
Որդիդ
մեռնի
վարդապետ,
-
սիրածը
չհա՞ս
կ՚
{ըլնի}:
Աշտարակ
բարձր
տեղ
ա,
-
ջուրը
հիւանդին
դեղ
ա,
Ս
ան
քեզ
համար
չի
ստեղծել...
ինչ
գրուել
ա
էն
պտի
{ըլնիլ}.
ճակատի
գրուածը
ջնջուիլ
չի.
հարիւր
տարէն
մեռած
կո՛ւն,
-
ասում
է
Սօսը,
-
էդ
ո՞ր
գեղումը
չի
մասրաֆ
{ըլնիլ}.
մի
մովրով
(կառավարութեան
աստիճանաւոր)
կամ
եսա
համա
ինչքան
էլ
որ
ըլնի,
էդքան
շատ
մասրաֆ
խարջ
չի
{ըլնիլ}.
սրա
միջին
մեր
իշխաններն
էլ
են
շահւում:
-
տասնըհինգ
տընուոր
կըլնին
վեր
եկած,
ընենց
տուն
չի
{ըլնիլ}
սրանցում
որ
էս
իրէք
օրը
իրան
տարեկան
ղաւուրմէն
ան
տեսնեմ,
-
ասում
է
նա
Սօսին,
-
վա՛յ
թուք
ու
բեդնամ
{ըլնիմ}
ես,
տեսնեմ
երեսս
կը
բռնի՞,
որ
ասեմ
Սօսն
ա
ղրկել
են
կարող
գտնիլ.
շատ
էլ
ասենք
էն
կռւումը
ես
արդար
{ըլնիմ}.
վա՞յն
էկել
ա
ինձ
տարել,
թէ
կ՚երթամ
մովրովին
կը
են,
փառք
աստըծու,
ոչ
ով
չի
մեռել,
երես
երեսի
կ՚
{ըլնինք},
էն
վախտն
ինչ
կ՚ասեն"։
Բանն
այն
է,
որ
դր
ըն,
-
մէկ
չինարի
ծառ
պըտի:
Ա՛յ
տղայ,
դու
հազար
{ըլնիս},
-
իմ
ախպոր
սատար
ըլնիս,
Թէ
ինձնից
ջոկ
եար
բռնես
ի:
Ա՛յ
տղայ,
դու
հազար
ըլնիս,
-
իմ
ախպոր
սատար
{ըլնիս},
Թէ
ինձնից
ջոկ
եար
բռնես,
-
դու
սրտապատառ
ըլնիս
ըլնիս,
Թէ
ինձնից
ջոկ
եար
բռնես,
-
դու
սրտապատառ
{ըլնիս},
Քաքուլիդ
կալին
մեռնիմ,
-
երեսիդ
խալին
մեռնիմ,
րա
մեծանաս,
Հալիւորիս
ծերանաս,
Երբոր
խելքիդ
տէր
{ըլնիս},
Պառաւ
տատիդ
չմոռնաս:
Տատը
գլխովդ
պտիտ
գայ,
Ի
հողի
տակիցը
դուրս
ա
գալի,
ամէն
բանը
խարաբ
էլած
ա
{ըլնում},
համա,
էն
գիրը
մնում
ա.
արա՛
ինչ
կ՚ուզես,
լա՛
յ
տասն
օր
ուտում
են
չի
հատնում.
մի
տունն
ա
նրանն
{ըլնում}.
ես
էլ,
որ
ընենց
տուն
ունենայի,
էն
աղեքանց
ոտը
աքի
ընչի՞
էք
երկու
երեսանութիւն
անում,
կողմնապահ
{ըլնում}.
հիմի,
էս
հո
մեր
պապական
հիքին
ա,
ուզենան
կը
խ
երին
ենք
տալի
կամ
աղքատներին,
էս
լաւ
ա
հլա
խէր
ա
{ըլնում}.
քաղքումն
ամէն
բանն
էլ
փողով
ա,
գեղըցուն
էլ
ուն
Ահա,
թէ
ինչ
է
պատմում
մեզ
արգոյ
հեղինակը,
"
որ
{ըխտաւոր}
Մողնու
գեղումն
ա
վեր
եկած,
իրանց
բարեկամի
կամ
ճա
են
կիտում,
իրանց
աղքատ
ու
խեղճ
ասելով,
սրտաբաց
{ըխտաւորն}
էլ
սուրբ
Գէորգի
դոլոն
եկած
աղքատին
հոյ
չի՞
կարող
ում.
"
Քա՞,
ընչի՞
ես
էս
բարի
լսի
առաջին,
սուրբ
{ըխտի}
ճամփին
բերանդ
փիս
բաց
անում...
է:
Այս
տողերը
ա
ի
զովացումն
փառասիրական
դժոխային
ծարաւոյ,
որոյց
{ըղձակաթն}
լինին:
Հոգեւորք,
որոց
պաշտօն
է
պաշտպան
եւ
պահապ
եկեղեցւոյ:
Ոչի՛նչ
են
առ
մեզ
ախտացելոց
ոմանց
{ըղձակաթութիւնք},
ժողով
գումարեալ
սրբագրել
զեկեղեցի,
զոր
ուղղափա
յակճիռս...
Միայն
թէ
յազես,
Յոր
ցանգ
{ըղձամ}
ես..............................
եւ
ձորք
Գեղեցկանան,
դալարին:
Որպէ՞ս
{ըղձայ}
այր
շինական
Բիւրաբեղուն
լի
հնձոց.
Կամ
ին
սիրտք
ի
վերայ
Ձեր,
եւ
ամենեքին
դէտ
ակն
կալեալ
{ըղձան}
իրազեկ
լինել
զազգաշահ
գործոց
եւ
զբարեկարգութեանց
թեանց
ազգին,
այլեւ
ի
վերայ
գոյից
եւ
ընչից
նոցա:
{Ըղձանայաք},
սապէս
տեղեկանալ,
որո՞վ
արդեօք
զանազանին
դրութի
լայեալ
ի
կայսերէ՝
զանձուկ
փափագանաց
սրտիցն
լնուլ
{ըղձանան},
փոյթ
լինին
ի
վարդապետել
որպէս
ծարաւի
ոք
տօթակէզ
ոգւոյդ,
սին
սաղարթիւք
քո
անձին,
Որ
ոսկէկիր
{ըղձաս}
լինել
քան
գրագէտ
եւ
գիտուն.
Որ
անկասկած
զկո
ասարակութիւնը
այդ
գաղափարքը
երեւակայութեամբ
միայն
{ըմբըռնելու}
աշխատութենից.
թատրոնի
բեմն
է
այն
բարոյական
ահեղ
էս
տեսնում
ենք
Հռովմի
կրկէսում
-
գլադիատորներին
(
{ըմբիշ}
),
որ
առաջ
միայն
ստրուկների
գործ
լինելով,
յետոյ
ր
խղճմտանքով,
այլ
եւ
շատ
լաւ
հասկացած
լինելով
եւ
{ըմբունելով}
իր
խնդիրը:
Այնպիսի
բարակ,
հոգեբանական
եւ
շատերի
հմանս
Նախիջեւանայ
եւ
ի
Նախիջեւանն
իսկ,
ես
երկիցս
{ըմբռնեալ}
ի
չարաշուք
ախտէս
եդայ
յանկողին
անզգայ,
յորմէ
օգն
,
բայց
այժմ
ըստ
բերման
բաղդիս
մահահրաւէր
խոլերայն
{ըմբռնեաց}
զիս
ի
ճանկս
իւր,
զոր
թէպէտ
եւ
ողորմութեամբն
աստո
ած
ես
այդպէս
ընթանալ:
Ճշմարտութիւնը
աւելի
շուտով
{ըմբռնելի}
է
լինում
անդաստիարակ
եւ
ասիացի
ազգերին,
այդ
վնաս
րակ
մատենագրական
լեզու,
մինչեւ
գրուածների
իմաստը
{ըմբռնելի}
եւ
հասկանալի
չ'լինի
ժողովրդին,
մինչեւ
Ազգը
խոհեմ
երի
ընթացքը
դէպի
Րեննըպօնի
ժառանգները,
կարո՛ղ
էր
{ըմբռնելի}
կերպով
հասկացուցանել
մեր
Հայերին,
թէ
ի՞նչպէս
էր
ր
առաջ
միմիայն
հռչակաւոր
փիլիսոփային
հասկանալի
եւ
{ըմբռնելի}
դրութիւնը
այսօր
կարօտութիւն
չունի
ապացուցանելու
ն
ան
կողմից,
որովհետեւ
մարդու
նիւթական
շօշափելի
եւ
{ըմբռնելի}
մասը,
այսինքն՝
մարմինը,
արդարեւ
գոյանում
է,
ա
ապետարանն
կրօնի
"
[մինչ]
ամենայն
դարձուածք
բանից
[
{ըմբռնելի}
էին
առ
ի
ընթերցանելեացն՝
առանց
եւ
դոյզն
բացառութ
գործել
նորա
լսողութեան
վերայ,
որ
գիտակցութիւնը,
{ըմբռնելով}
այս
ձայնի
խորհուրդը
եւ
տպաւորութիւնը,
անմիջապէս
զգիրն,
քան
մեքենաբար
եւ
կուրoրեն
հաւատալ
զոր
ոչն
{ըմբռնեմք}:
12)
Երես
69.
Ճառելով,
եթէ
զիա՛րդ
եւ
ի
,
ի՛նչպէս
հասկնանք,
հասկնանք
ալ
նէ,
որի՛
պոչէն
{ըմբռնենք}
։
Այսպիսի
գրքի
մը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
պատասխան
կրն
,
լսէ
զձայն
իմ,
դողան
ջիլք
լսելեաց,
այլ
ուղեղն
{ըմբռնէ}
եւ
ոչինչ,
վասն
զի
անկարող
են
ջիլքդ
զտպաւորութիւն
,
նա,
գործ
դնել
անշունչ
առարկաների
կամ
վերացեալ
{ըմբռնողութեանց}
տեղ,
բայց
երբեմն
երբեմն
կայ
գործածուած.
եւ
մեզ
րին,
նոյնպէս
անլեզու
վերաբերութեամբ
նաեւ
այնպիսի
{ըմբռնողութեանց},
որ
առաջին
աստիճանքն
էին
լուսաւորութեան,
թո՛ղ
վ
ասարակաց
ըմբռնողութիւնք,
հասարակաց
ձեւ
ու
ոճ
այդ
{ըմբռնողութեանց}
համար։
Թող
յատկութիւնքը,
որ
շատ
անգամ
սխալ,
քա
ատում
կամ
Նորքում
լինելու
վրայ,
ասել
է,
թէ
պարզ
{ըմբռնողութիւն}
չունի
այն
մասին,
թէ
ինչ
եկեղեցի
էր
Փարպեցուն
յան
խիթարեանք
քահանայապետ
խօսքով՝
Հռովմի
Պապը։
Թիւր
{ըմբռնողութիւն}
է,
եթէ
վերը
յիշուած
բառերը
բացառոցաբար
տրւում
են
շատ
կանխամուտ
կարծիքներ,
բնական
երեւոյթների
թիւր
{ըմբռնողութիւնը}
եւ
այլ
հազար
ու
մի
բան,
որ
գալոց
աւելի
լուսաւոր
երի,
որոնց
մէջ
կային
հասարակաց
բաներ,
հասարակաց
{ըմբռնողութիւնք},
հասարակաց
ձեւ
ու
ոճ
այդ
ըմբռնողութեանց
համար։
րք
է,
որ
պիտոյ
է
կարդալ
եւ
ուղիղ
հասկանալ.
սխալ
{ըմբռնողութիւնքը}
մեծ
վնասներ
են
տալիս:
Բնական
երեւոյթքը
իրենց
վսե
կան
սխալ
չէ,
սխալը
սկզբունքի
մէջ
է:
Երբ
տեսական
{ըմբռնումը}
սխալ
է,
թիւր
կը
լինի
նորա
փորձական
հետեւութիւնը
Լեզուն
ժամանակի
արդյունք
է
եւ
մշակվում
է
ժողովրդի
{ըմբռնումների}
եւ
քաղաքակրթության
համեմատ:
Լավ
է
թե
վատ,
դա
այ
տաւոր,
Մի
զառածիլ
մեղկութեամբ,
Ուստի
{ըմպահկեալ}
յահուր
Ձիախրոխտ
ընթադրութեամբ
Զարկուցա
լ
Նահապետին
ի
Յակոբու
Ջրհորոյդ
դու
տաս
{ըմպել},
Կրկնավտակ
աղբերակիդ
Յանոյշ
վիճակս
հր
մի
եւ
եթ
սենեակ
եւ
զկերակուր
(առանց
իրիք
ոգիաւոր
{ըմպելեաց}
)
վճարեալ
յաւուր
զմի
ֆունտ
ստերլինգ,
ըստ
այսմ
ծա
քը,
հաստատ
պահող
հիմքերը
չկային,
այն
չորս
տեսակ
{ըմպելին}
այնպիսի
սիւներ
են,
որոնց
վերայ
կարելի
է
ուրախութ
իսոփայութիւնը
այն
է,
որ
մարդու
փորը
կուշտ
լինի,
{ըմպելիքը}
առատ,
օրը
ուրախ,
սիրական
կինը
կողքումը:
Եթէ,
այն
պատրաստութիւն
տեսել
եմ,
թէ
կերակրեղէնի
եւ
թէ
{ըմպելիքի}
մասին:
Միմիայն
արաղ
առել
եմ
մի
վեդրօ,
իսկ
հասար
ուտեմ
զմիս
զուարակաց
քոց,
եւ
զարիւն
նոխազաց
քոց
{ըմպեմ}
ո՛չ
".
եւ
բանիւս
"
զա՛յս
արարէք
առ
իմոյ
յիշատակի
ռնեն,
նոյնպէս
եւ
փարիսեցւոցն,
եւ
քոյքդ
ուտեն
եւ
{ըմպեն}
"
(Ղուկ.,
գլ.
Ե,
համ.
33)։
§
35.
"
Ո՞
"
Զի՞
է
զի
ընդ
մեղաւորս
եւ
ընդ
մաքսաւորս
ուտէք
եւ
{ըմպէք}
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
համ.
16)։
"
Ընդէ՞ր
ընդ
։
"
Ընդէ՞ր
ընդ
մաքսաւորս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէք
եւ
{ըմպէք}
"
(Ղուկ.,
գլ.
Ե.,
համ.
10)։
"
Ընդէ՞ր
սա
քերականութեան:
Գրէ
առաքեալն.
"
Ամենայն
ոք,
որ
{ընդ}
իշխանութեամբ,
ի
հնազանդութեան
կացցէ"։
Եւ
զայս
,
այնմ
զհետ
գան
յօդուածք:
Յանդիման
կացուցեալ
{ընդ}
սմին
զարձակման
վկայագիրս,
զոր
տուեալ
է
ինձ
Նախիջ
ապաքէն
յապշութեան
թէ
ե՞րբ
է
իմ
ունեցեալ
զգրութիւն
{ընդ}
Բարսեղ
քահանային,
ուստի
եւ
պարտաւորեալ
գտա
այսու
ը]նթացս
իմոց
քսան
ամեայ
հասակի
կենաց
չեմ
ունեցեալ
{ընդ}
Բարսեղ
քահանային
զգրութիւն
եւ
ո՛չ
իսկ
զծանօթութիւ
եաց
թէ
իմ
էր
գրեալ,
թէ
ունիցեա՞լ
էի
ես
եւ
երբեմն
{ընդ}
ինքեան
զգրութիւն,
կամ
ինքն
ընդ
իս,
եւ
երկրորդ
խ
լ
էի
ես
եւ
երբեմն
ընդ
ինքեան
զգրութիւն,
կամ
ինքն
{ընդ}
իս,
եւ
երկրորդ
խնդրեմ՝
զկնի
պատկանաւորն
հետազօտ
Խնդիր
Զհրովարտակ
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զոյգ
{ընդ}
պատճէնի
պատասխանւոյ
Բարսեղ
քահանային
Պոպովեանց
զտ
հանային
Պոպովեանց
զտողեալն
ի
29-էն
մարտի
սոյն
ամի
{ընդ}
համարօք
217
եւ
218,
ընկալայ
պարտուպատշաճն
յարգու
դրագործ:
Ես
ամենախոնարհաբար
խնդրեմ
դատ
առնել
{ընդ}
մէջ
իմ
եւ
քահանային
Բարսեղի
համաձայն
սրբազան
օրին
որ
մատուցանեմ
զիմս
լիաբերան
շնորհակալիս,
առաքեմ
{ընդ}
այսմ
իսկական
գիրն
դիրեկտօրին
զոր
գրեաց
նորին
գերա
յանուն
իմ,
ի
9-էն
ամսոյս
համարաւ
[բաց]
առաքելով
{ընդ}
այնմ
եւ
զճանապարտական
անցաթուղթ
վասն
գնալոյ
յԷջմի
ապետին,
յորմէ
եւ
հրամայեցաւ
բոլոր
հոգեւոր
դասուն
{ընդ}
ձեռն
Նախիճեւանայ
քաղաքական
գլուխ
ղուբերնսկի
սեկրե
,
որք
գիտեն
մանաւանդ
զի
էին
սովորութիւն
է
նոցա,
{ընդ}
ենթարկիլն
որպիսի
եւ
իցէ
նեղութեան,
ցուցանել
զինք
ութիւն
երկուորեակ
զաւակաց
իւրոց
ի
Հայոց
եկեղեցւոջ
{ընդ}
ձեռն
Մարտիրոս
քահանային
Թորոսեան,
որ
արարեալ
էր
զիւր
կաթոլիկութին,
զի
մի՛
խտրութիւն
ինչ
ծագեսցի
{ընդ}
մէջ
իւր
եւ
նոցա:
Յետ
այսր
ամենայնի
ես
ընդ
այլ
սցի
ընդ
մէջ
իւր
եւ
նոցա:
Յետ
այսր
ամենայնի
ես
{ընդ}
այլոց
հոգեւորականաց
սկսայ
յաճախել
առ
նոյն
կաթոլիկ
սանելով
զօր
հանապազ
զակնյայտնի
հակառակութիւն
նորա
{ընդ}
ուղղափառ
եկեղեցւոյ
Հայոց
եւ
զանարգանս,
որք
ո՛չ
մ
առ
ի
գտանել
զաւուրն
պարէն
եւ
առ
ի
ունել
զիրաւունս
{ընդ}
անուամբս
հոգեւոր
ուսուցչի
վարժապետել
այլոց
աշխարհ
սոցիկ
բանաւոր
պատճառաց
շարժեալ
նորա
ի
թշնամութիւն
{ընդ}
իս,
քանզի
ո՛չ
ոք
էր
այլ
ոք
ի
մերոց
հոգեւորական
ե
լանէի
նմա:
Այլ
ո՛չ
բաւականացեալ
եւ
այն,
միացեալ
{ընդ}
միում
ի
հոգեւորականաց
մերոց
եղբարց,
զորոյ
չկամիմ
կամիմ
յիշել
զանուն,
թագուցեն
ինձ
եւ
զայլ
որոգայթ
{ընդ}
ձեռն
Բարսեղ
քահանային
Պոպովեանց,
որ
էր
տիրացու
Ս
ի
իբրեւ
տեսի,
թէ
արդարութիւն
իմ
դնի
ըստ
ամենայնի
{ընդ}
գրուանաւ,
եւ
ես
ինքն
ենթարկիմ
քննութեան
եւ
դատող
ես
իցիմ
նմա
գրեալ
զայնս,
եւ
ե՞րբ
ունեցեալ
եմ
ես
{ընդ}
նմա
կամ
զգրագրութիւն
եւ
կամ
ծանօթութիւն:
Հոգեւոր
ւթիւն
եւ
կամ
ծանօթութիւն:
Հոգեւոր
կառավարութիւնն
{ընդ}
հրովարտակի
իւրում
ի
29-էն
նոյն
մարտի
համարաւ
218
ս
ի
վերոյ
ի
ճառ
արկի,
անբաւականութիւն,
գոյացեալ
{ընդ}
մէջ
իմ
եւ
կաթոլիկ
Սիմոնեանին,
է
վասն
նորին
հակառ
կաթոլիկ
Սիմոնեանին,
է
վասն
նորին
հակառակութեանց
{ընդ}
ուղղափառ
եկեղեցւոյ
մերոյ,
եւ
վասն
ստուգապէս
կաթո
աղորդեալ
է,
որպէս
ինքն
ըստ
այնմ
եւ
ընտանիք
նորին
{ընդ}
ձեռն
Թաղանրօգու
լատին
քահանային,
այսմ
կարեն
վկայ
ահս
ձկամբ,
այսմ
կարեն
վկայել
երդմամբ,
որք
ունին
{ընդ}
նմա
զերթեւեկութիւն
եւ
դ)
զի
զդուստր
իւր
ետ
ի
կնո
մ
ես
բնաւ
գրեալ
առ
տիրացու
Սարգիսն,
քանզի
չունէի
{ընդ}
նմա
զգրագրութիւն
եւ
ո՛չ
զհարկաւորութիւն,
զի
զի՞ն
նդատապարտ
համարիմ
օրինօք,
զի
այդոքիկ
յօրինեալ
են
{ընդ}
ձեռն
իմոց
բարեկամաց
յամի
1846,
եւ
ես
յայնժամ
չու
շնեւ
Դիւանատունս
ընկալեալ
ի
2
ներկայ
մարտի
{ընդ}
միաւորականի
Հոգեւոր
Կառավարութեան
տեղւոյդ
զկնքափա
թեան
ձերով
անձնական
ստորագրութեամբ։
Այլ
հաւանեալ
{ընդ}
բանս
նոյն
Հոգեւոր
կառավարութեանն
յաղագս
ո՛չ
ի
գոր
րբազան
քահանայապետութեան՝
դիւանատունս
պատիւ
ունի
{ընդ}
այսմ
առաքել
առ
ձեզ
զայն
ծրար,
ծանուցանելով
զվերտ
ին
իմոյ՝
եւ
հասանել
ի
յետին
ծայր
ապաբաղդութեան:
{Ընդ}
այսմ
համարձակիմ
խնդրել
զայս
եւս,
զի
ի
դէպս
չընդո
խօսիլ
ինչ,
այլ
նոյնութեամբ
հասուցանել
առ
իս
զայն
{ընդ}
ձեռն
տեղւոյս
բարձր
սրբազնութեան
վիճակաւոր
արքեպիս
ով
տառապագին
ի
դրունս
բժշկաց
եւ
դեղավաճառաց,
յետ
{ընդ}
երկար
վարանմանց
այն
ինչ
բարձաւ
յինէն
յոյս
վերակեն
ալ
արքեպիսկոպոսն
Մատթէոս
խնամ
տարեալ
ինձ
եւ
առեալ
{ընդ}
իւրեան
ի
քաղաքէն
Նախիջեւանայ
եւ
տարեալ
յՕդեսսա
եւ
ի
ինչ
եւ
յարդարեալ
յոմաց
անխիղճ
անձանց
ոսոխացելոց
{ընդ}
իսկ
չունի
բնաւին
ընդունել
զվճիռ
ինչ,
վասն
զի,
յ
նչափահաս,
յորժամ
օրէնք
յամենայնի
ներողաբար
վարէր
{ընդ}
իս,
եթէ
իրօք
գտանեցեալ
էր
իմ
յիր
ինչ
յանցաւոր:
ողութեանց
նորին
սրբութեան
տուեալ
եմ
զիմ
պատասխանի
{ընդ}
ձեռն
բարձր
սրբազնութեան
Մատթէոս
արքեպիսկոպոսի
ի
2
Մատթէոս
արքեպիսկոպոսի
ի
21-էն
ապրիլի
1852
ամի
եւ
{ընդ}
ձեռն
Սինօդի
սրբոյ
Էջմիածնի
ի
10-էն
դեկտեմբերին
նո
ծառայութիւն
Ձերդ
կայսերական
մեծության,
խնդրելով
{ընդ}
նմին
զվկայագիր
իմ
չեղծանել
ըստ
առաջնոյն
խաչագծիւ
զանցութեան
Իւան
Դաւիթիչի
կարեն
խօսիլ
փոխանակ
իմ՝
{ընդ}
իմ,
եւ
թէ
զի՞նչ
անցք
անցին
ընդ
իս՝
համարիմ
թէ
գ
օսիլ
փոխանակ
իմ՝
ընդ
իմ,
եւ
թէ
զի՞նչ
անցք
անցին
{ընդ}
իս՝
համարիմ
թէ
գիտացեալ
է
Ձեր
գերազանցութիւն:
Յ
րազանցությանը
խնդրում
եմ
այս
առթիվ
ինձ
տոմս
տալ:
{Ընդ}
որում,
պատիվ
ունեմ
ներկայացնելու
Լազարյան
ճեմարա
նմեղութեան:
Ի
Ձէնջ
ունիմ
այսօր
զօրհանապազն
հաց,
{ընդ}
Ձերով
համարեա՛
յարկաւ
ժողովեալ
էի
իմս
օտարութիւն
ոյն
առանց
ժամավաճառ
լինելոյ
ունիմ
մատուցանել
զայն
{ընդ}
այլ
թղթոց
զորս
ստացեալ
եւ
արդէն,
կառավարչութեան
հային,
իբրեւ
ի
պաշտպան
տառապեալ
որդւոց
Հայկայ,
{ընդ}
բաղդին
հազարաւոր
հարուածովք.
դուք
ընդ
Ձեր
տոհմի
ց
Հայկայ,
ընդ
բաղդին
հազարաւոր
հարուածովք.
դուք
{ընդ}
Ձեր
տոհմի
յայտնեցեալ
էք
միայն
ի
բարեբարիլ.
եւ
այ
սույն
սեպտեմբերի
19-ի
N:
704
գրության
հետ:
{Ընդ}
սմին
պարտք
եմ
համարում
տեղեկացնել,
որ
ամբողջապես
132,
զոր
ընթերցեալ
բազում
մխիթարութեամբ՝
խնդացի
{ընդ}
աղօթս
եւ
օրհնութիւնս,
զորս
հեղուիք
՚ի
վերայ
իմ
ո
րագոյն
առաքինութեան՝
ձեռն
տալ
ազգի
ընկճելով,
որ
{ընդ}
հուր
եւ
ընդ
ջուր
անցեալ
ոգեսպառ
դնի
ընդ
հայրագութ
նութեան՝
ձեռն
տալ
ազգի
ընկճելով,
որ
ընդ
հուր
եւ
{ընդ}
ջուր
անցեալ
ոգեսպառ
դնի
ընդ
հայրագութ
հոգողութեամ
ելով,
որ
ընդ
հուր
եւ
ընդ
ջուր
անցեալ
ոգեսպառ
դնի
{ընդ}
հայրագութ
հոգողութեամբ
Մեծի
Քահանայապետիդ:
Ա
պետեալ
ազգային
նաւուն:
Սիրտք
Հայոց
լինելոց
են
{ընդ}
Ձեզ,
եւ
զօրհանապազ
աղօթք
մեր
ընդ
Ձեր
առաջի
սեղան
այոց
լինելոց
են
ընդ
Ձեզ,
եւ
զօրհանապազ
աղօթք
մեր
{ընդ}
Ձեր
առաջի
սեղանոյ
Տեառն:
ԶԱստուած
կարողութիւն
ղ
եւ
փշալից,
այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
ընթասցուք
{ընդ}
այն,
ընթացուսցուք
եւ
զազգային
խնդիրս,
օ՜ն
յառաջ
ն
պատգամաւորաց,
ակն
ունիմ,
եթէ
գործդ
այդ
անկցի
{ընդ}
մանրակրկիտ
քննութեամբ
կամ
Ձերոյին
վեհագունութեան
ի
այսր
ամի,
որով
ազգն
զանազան
պայմանադրութեամբ,
{ընդ}
իս
եւ
ընդ
արգոյ
Աջեմեանցն,
ընտրեալ
էր
իւր
երեսփո
,
որով
ազգն
զանազան
պայմանադրութեամբ,
ընդ
իս
եւ
{ընդ}
արգոյ
Աջեմեանցն,
ընտրեալ
էր
իւր
երեսփոխանութիւն
ստատելոյ
եւ
վաւերացուցանելոյ
նորին
վեհափառութիւնն
{ընդ}
փոյթ
գրելոց
է
զառանձին
զթուղթ
առ
պայծառափայլ
փոխա
ան
թղթոյ,
խնդրելոց
է
ի
նորին
պայծառափայլութենէ,
{ընդ}
ձեռն
որոց
անկն
իցէ,
տալ
զտեղեկութիւն
տէրութեանն
ռութեան,
հաճեսցի
զգացուցանել
զտէրութիւնն
Անգլիոյ
{ընդ}
ձեռն
նախարարին
արտաքին
գործոց
Ռուսիոյ
եւ
ընդ
ձեռն
լիոյ
ընդ
ձեռն
նախարարին
արտաքին
գործոց
Ռուսիոյ
եւ
{ընդ}
ձեռն
դեսպանին
Անգլիոյ,
որ
՚ի
Սանկտպետերբուրգ:
մ
մնայ
տնօրինել
զարժանն
վասն
հասուցանելոյ
առ
իս,
{ընդ}
ձեռն
փոխանակագրաց,
զմնացորդն
պայմանեալ
ճանապարհա
ւորութեան
գործոյն,
յայնժամ
երկոքին
նոքա
ի
միասին
{ընդ}
պաշտօնակատարին
պրոկուրօրի,
ի
մէջ
բերին
զթուղթն
զ
զի
41
անձինքն
չէին
ընտրեալ
յազգէն
յաղագս
ի
միասին
{ընդ}
Այվազովսքւոյ
վերջաւորելոյ
զմեծագումար
դրամոց
գործ
կայ
առ
դուրս
յաւելեալ
են
ի
ստորագրին,
թէ
յօժարին
{ընդ}
հիմնաւոր
հաշտութիւն,
այն
է,
եթէ
հաշտութեան
հիմո
Ղուկաս
արքեպիսկոպոսէ,
որ
յայտնի
յայտնի
դժկամակէր
{ընդ}
վերանորոգութիւն
գործոյն,
ուստի
եւ
զամենայն
զճիգն
դամք
պնդեցին
եթէ
նախ
քան
զկարգելն
նորոյ
քննութեան
{ընդ}
ձեռն
առանձին
քննչաց
արժան
իցէ
պահանջել
բացատրութի
.
պրօկուրօրն
հակառակ
կարգին
օրինաց
համաձայնեալ
է
{ընդ}
զայն
մինչդեռ
պարտական
էր
զգուշանալ
զի
մի
առ
ոտն
կ
ութիւն
բովանդակութեան
յայտարարութեան
Այվազովսքւոյ
{ընդ}
քաղուածի
գործոյն
պարտական
էր
իսկ
եւ
իսկ
բանալ
զկա
ակն
զայն
լուեալ
եւ
յօրագրի
արձանացուցեալ
ի
միասին
{ընդ}
այլ
թղթոց
եւ
յայտարարութեանց
իմոց
եւ
այլոց
՚ի
մաս
ներգործեն
՚ի
Սինօդին,
եւ
լօգիկաբար
չէ
մարթ
խօսիլ
{ընդ}
գլխաւոր
անդամոցն,
յորոց
ի
ձեռին
գտանի
եւ
երասանա
ց
եւ
առ
դուրս
գալոյ
ձմեռան,
մինչդեռ
կայ
մնայ
ինձ
{ընդ}
ցամաք,
այն
է
՚ի
վերայ
լերանց
կատարել
առաւել
քան
ս
ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ
ՊԱՐՈՆ,
ԱՐԳՈՅ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ,
{Ընդ}
այսմ
առաքեմ
ի
տեղեկութիւն
Ձեր
եւ
համօրէն
ազգին
մե
տրն
արտաքին
գործոց
ի
Ս.
Պետերբուրգ,
որպէս
զի
նա
{ընդ}
ձեռն
Մինիստրին
արտաքին
գործոց
Անգլիոյ
իրազեկ
արար
աւուր
հաստատութեան
թղթոցն,
այն
է
ի
1
նոյեմբերի,
{ընդ}
երեկո
մեկնեցա
ի
Թիֆլիսէ
դէպ
ուղիղ
ի
Փօթի
եւ
անտի
երեկո
մեկնեցա
ի
Թիֆլիսէ
դէպ
ուղիղ
ի
Փօթի
եւ
անտի
{ընդ}
Սեաւ
ծով
է
Կոստանդնուպոլիս:.
Անդէն
ըստ
պատշ
լ
զամենայն
յԱնգլիա:
Այսպէս
ասէր
պ.
Բույլվերն
եւ
{ընդ}
նմին
յաւելոյր,
զի
թէ
իջայց
ի
Կալկաթա,
առանց
զառ
ղզի,
յետ
զաւուրս
իբրեւ
զվեց
տիւ
եւ
գիշեր
կոծելոյ
{ընդ}
ալիս:
Ելեալ
ի
ցամաք,
ի
Մեսսինա
քաղաք
Սիկիլիո
իմ
վտանգելով
վտանգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
{ընդ}
ծով,
իսպառ
թողեալ
զշոգենաւն,
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամ
ռ
թողեալ
զշոգենաւն,
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամաք,
ուստի
{ընդ}
երկաթուղին
գնացի
մինչեւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
Իտալիոյ,
մշտաձմեռ
ծածկելոց
{ընդ}
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ
,
մշտաձմեռ
ծածկելոց
ընդ
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
{Ընդ}
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչինչ
ընդհատս
քան
զԿովկաս,
ծածկելոց
ընդ
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
{ընդ}
այսոսիկ,
ոչինչ
ընդհատս
քան
զԿովկաս,
անցի
է
որ
ս
տօնի
ծննդեան
եւ
մկրտութեան
փրկչին
մերոյ,
վաղ
քաջ
{ընդ}
այգն,
մտի
ի
Փարիզ,
ուր
զտեղի
կալեալ
զաւուրս
իբր
պ.
Նազարեանցն.
մի
նամակ
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
{ընդ}
ձեռն
ձեր,
զորոյ
եւ
զպատասխանին
ընկալեալ
եմ
յիւրո
րութեամբ
փութացին
յայտնել
ինձ
զսրտից
իւրեանց
զցաւ
{ընդ}
այս
խայտառակ
խելագարութիւն:
Մեծարողապէս
միշտ
գործոյն:
Յետ
եզերելոյ
գործոցս
՚ի
տուընջեան,
{ընդ}
երեկս
՚ի
1
նոյեմբ.
մեկնեցայ
ի
Թիֆլիզէ
դէպի
Փոթի
զին,
յետ
զաւուրս
իբրեւ
զվեց
տիւ
եւ
գիշեր
կոծելոյ
{ընդ}
ալիս։
Ելեալ
ի
Մեսսինայէ,
գոգցես
անշնչացեալ
ի
ւմ
աւուր
հարկեցայ
տեղափոխ
լինել
յայլ
շոգենաւ,
որ
{ընդ}
եզերօք
նաւել
Միջերկրական
ծովուն
երթալոց
էր
ի
Մարս
իմ
վտանգելով
վտանգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
{ընդ}
ծով,
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամաք
եւ
անտի
երկաթուղով
գնա
մինչեւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
մշտաձմեռ
ծածկելոց
{ընդ}
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչ
երանց
մշտաձմեռ
ծածկելոց
ընդ
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
{Ընդ}
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչ
ինչ
ընդհատս,
քան
զԿովկաս
մեռ
ծածկելոց
ընդ
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
{ընդ}
այսոսիկ,
ոչ
ինչ
ընդհատս,
քան
զԿովկաս
անցի
սահնա
պէս
թէ
առ
յինէն
գրելով
առ
պ.
Նազարեանցն,
եւ
այն
{ընդ}
ձեռն
պ.
Յոնանեանցին,
եւ
որպէս
թէ
նամակն
այն
խնդ
պ.
Նազարեանցն,
մի
նամակ
միայն
յէջմիածնէ
եւ
այն
{ընդ}
ձեռն
ձեր,
զորոյ
եւ
զպատասխանին
ընկալեալ
իմ
յիւրո
կամութեամբ
փութացին
յայտնել
զսրտից
իւրեանց
զցաւ,
{ընդ}
այս
հնարաuտեղծեալ
խելագարութիւն:
Ի
վաղիւ
յանդ
ւթիւն
դեսպանին
Ռուսսիոյ,
յետ
գրագրութեան
իւրոյ,
{ընդ}
ներքին
Գերագոյն
Տեսչութեան
Անգլիոյ,
պաշտօնական
թ
ան
Ռուսսիոյ
պ.
մինիստրին
արտաքին
գործոց,
եղելոյ
{ընդ}
ձեռն
պ.
բառն
Բրուննովի,
ճանաչէ
զիս
լիակատար
երե
ւպատոսն,
եթէ
հարկ
է
նախ
եւ
յառաջ
զթուղթն
զայն,
{ընդ}
ձեռն
դեսպանութեան
առաքել
յատենատեղի
մի
անուանեալ
ստատելոյ
զթուղթն,
յիւրում
լրացեալ
զօրութեան:
{Ընդ}
այսմ
ոչ
աւելորդ
համարիմ
զեկուցանել
զպատուականութե
բանութեան
եւ
դրոշման
կայսերական
կնքոյն
Ռուսսիոյ,
{ընդ}
ձեռն
դեսպանութեան
նորին
յԱնգլիա,
հաստատեաց
եւ
վա
ազովսքի
Գաբրիէլ
վարդապետն,
յետ
գրագրութեան
իւրոյ
{ընդ}
Թադթէոս
եպիսկոպոսին
Ասպահանու
եւ
Հնդկաստանի,
հաս
կտակակատարութեան
զոմն
Վարդան
Գասպարեան,
եւ
առեալ
{ընդ}
իւր
զամենայն
զստացուածս
իւր,
ելանէ
ի
նաւ՝
յուղի
ալ
Կիրակոսն
Յարութիւնեան,
թէ
երկոքին
անգլիացիք,
{ընդ}
փոյթ
զրաւեալ
՚ի
կենաց,
թողեալ
են
զողջոյն
զկտակակ
րատակացս,
որովհետեւ
տեղեկութիւնքդ
մթին,
ծածկեալ
{ընդ}
փոշւով
գրեա՛
թէ
կէսդարեան
ժամանակի
չեն
բաւական
առ
ն,
յայնժամ
աղաչել
աղաչեմ,
ի
հաշիւ
իմ,
թղթակցիլ
{ընդ}
որոց
արժան
իցէ,
՚ի
Մադրաս
եւ
զքաղեալ
զծանօթութիւ
Մասեհի
Բաբաջանեան,
հանդերձ
արդեամբքն
գումարելովք
{ընդ}
այսքան
ամս,
գտանին
ի
կառավարութեան
ընդհանրական
զգործն,
ըստ
կերպին
օրինադրին
(Անգլիա,
այսինքն
{ընդ}
ձեռն
օրէնսգէտին,
յորոյ
ի
ձեռս
գտանի
եւ
հաստատեալ
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
ամենայն
գործ
սկսանի
{ընդ}
ձեռն
նոցա
եւ
նոցա
քննութեամբ
եւ
դատողութեամբ
մտան
ռ
պ.
Աբգարեանցն:
Ուստի
պ.
Աբգարեանցն
արձակեալ
{ընդ}
իս
զորդին
իւր
զպ.
Սէթն
Աբգարեանց
առ
ի
վեր
անդր
ռ
նա
եւ
նորա
առեալ
զպատրաստի
թարգմանութիւնն
զոյգ
{ընդ}
բնագրի
երեսփոխանական
թղթոյն
եւ
կտակին,
որ
գտանիւ
զմի
լիբրէ
ստերլինգ,
թէ
եւ
ի
փոխանակել
ռուփեաց
{ընդ}
լիբրէից,
անհրաժեշտ
է
կոտորակաց
ինչ
կորուստ:
թեան
եւ
զվարկ
Ադմինիստրատորին,
մնացեալն
կառավարի
{ընդ}
տեսչութեամբ
Ադմինիստրացիօնին,
յանդադար
աճման:
սականն
արդիւնք,
ի
նոցանէ,
հասանէ
ց215
ռուփիս:
{Ընդ}
այնմ
գրութեան,
քահանայս
այս
առաքէ
եւ
զհաշիւսն,
ւ
Մեսրոպայ,
հաւանական
է
թէ
եղելոց
ի
Նախիջեւան,
{ընդ}
այնոսիկ
ժամանակս,
որովհետեւ
այս
ամենայն
հրիտակք
այժմ
ի
խօսիլ
զայլոց
հրիտակաց,
թողելոց
այսրէն,
{ընդ}
այնոսիկ
դարձեալ
ժամանակս:
Ի
գործոցն
ինձ
յանձն
Ներքոյ
ստորագրեալս,
ցանկալով
այց
ելանել
եւ
խօսիլ
{ընդ}
ձեզ,
ի
մասին
հրիտակին
թողելոյ
՚ի
հանգուցեալ
բարե
ի
Կալկաթայէ
տասանց
կամ
աւելի
ատուրց
ճանապարհաւ,
{ընդ}
Ովկիան:
Ի
կտակին
յայնմիկ,
թողու
հանգուցեալն
ի
կտակէն
երեւի,
թէ
զամենայն
զստացուածս
իւր
առնու
{ընդ}
իւր,
յուղի
անկանելն
ի
Մադրաս
կամ
ի
Կալկաթա:
յի
Կիրակոսի
Յարութիւնեան:
Առաջին
երկուքն
մեռանին
{ընդ}
փոյթ
եւ
մնայ
միայն
Կիրակոսն
Յարութիւնեան:
Վախճա
ի
Մադրաս,
որ
հեռի
է
աստի
չորեքօրեայ
ճանապարհաւ,
{ընդ}
ովկիան:
Եթէ
գտցի
հնար
ինչ,
այս
է,
եթէ
այրն
յայնժամ
չիք
տեղի
երկբայութեան,
թէ
մտանել
մտանեմ
{ընդ}
նմա
՚ի
դատաստան,
յայտնելով
զիրաւունս
Նախիջեւանայ
զոր
կարծեմ
թէ
եւ
ստացեալ
իցէն
նոքա,
մասամբ
գէթ,
{ընդ}
ձեռն
Վրթանիսի
եպիսկոպոսի,
յաւուրս
յառաջնորդութեա
աբիոյ,
յայսմ
մասին
եւ
զխռովութիւն
Գրիգորիապօլսի
{ընդ}
Գրիգոր
եպիսկոպոսի
իւրեանց:
Առ
այժմ
ոչ
աւե
ներքոյ
ստորագրեալս
ցանկանալով
այց
ելանել
եւ
խօսիլ
{ընդ}
Ձեզ,
ըստ
պաշտօնի
իւրոյ,
ի
մասին
հրիտակին,
թողե
նիստրաթորէն
Կալկաթեան
Սուպրիմ
Կորտի
՚ի
պ.
Հագէ,
{ընդ}
ձեռն
օրէնսգէտ
պ.
Պալի,
ի
վերջէ՝
14/26
երրորդէ
յլ
որպէս
զայսմանէ,
նոյնպէս
եւ
զվատնեալ
գումարացն
{ընդ}
ձեռն
ԹԷրթընի
չկարեմ
ես
այժմ
բողոքել.
այս
ամենայն
նց
հասանէ
մինչեւ
70
ֆունտ
ստերլինգ,
իսկ
ի
միասին
{ընդ}
յիշեալ
մանրամասն
ծախուց
ց75
ֆունտ
ստերլինգաց:
գիւտ
կորուսելոցն:
Այլ
զայսմանէ
գրեցից
զկնի,
եւ
{ընդ}
դէպս
հարկաւորութեան
առաքեցից
եւ
զօրինակ
թղթոյ
երե
ոյ
խորհուրդ
հարցանել
ի
նոցանէ
որպէս
ի
բարեկամաց,
{ընդ}
որս
ծանօթացեալ
էի
այսր,
բերելով
յանուն
առաջնոյն
եսցէ
ըստ
օրինաց
զօրէնսգէտն
պ.
Հագին,
համաձայնել
{ընդ}
բողոք
իմ
ըստ
զօրութեան
տակին
եւ
պարգեւագրոյն:
,
վճռել
կտա՞կ
իցէ
թուղթն
այն,
թէ
պարգեւագիր:
{Ընդ}
այս
յեղափոխութիւն
գործոյն,
որում
ոչ
բնաւ
ակն
ուն
այսր,
որ
կարիցէ
ընդունել
բողոք
(аппеляция)
եւ
{ընդ}
դէպս
անիրաւութեան,
գործն
փոխադրի
ի
Լոնդոն
ի
վերա
որ
եւ
գուցէ
վերստին
կրկնեսցէ
զպահանջողութիւն
իւր
{ընդ}
ձեռն
դատաստանի"։
Առ
այս
ասացի
ցտիկինն
-
եթէ
պատասխանեմ
նմա,
թէոդոսեցիք
են
ստորագրողք,
գուցէ
{ընդ}
անուամբ
Նախիջեւանցւոց,
եւ
Ատեանն
Նախիջեւանայ
չէ
հափառ
կաթողիկոսն:
Եւ
դուք
հարկադրելով
զիս
մտանել
{ընդ}
ձեզ
՚ի
դատաստան,
ձգէք
զազգն
ի
ծախս:
Այլ
ոչ
ն,
յայնժամ
հարկեցան
ըստ
օրենի
պատրաստել
զթղթեանն
{ընդ}
ձեռն
օրէնսգիտի
իմոյ
եւ
փաստաբանի,
վճարելով
առ
ժա
եան
նորին,
որպէս
՚ի
վերոյ
յիշեցի,
եւ
զգործն
այն
{ընդ}
աւուրս
ընդ
այսոսիկ
յանդիման
լիցի
Ատենին,
որում
ա
որպէս
՚ի
վերոյ
յիշեցի,
եւ
զգործն
այն
ընդ
աւուրս
{ընդ}
այսոսիկ
յանդիման
լիցի
Ատենին,
որում
առաջի
առնեմ
յայնժամեանն
փոխարքայն
Կովկասում,
եւ
սա
թղթակցեալ
{ընդ}
ձեռն
նախարարութեանց
եւ
պետութեանց
՚ի
Հնդկաստան
եւ
րութիւն
Ձեր
ապաստան
առնեմ
տեսանել
զհաշիւ
հրիտակին
{ընդ}
պ.
Հագի
(ընդհանրական
կառավարիչ):
Վճռաւ
գերագո
ութիւն
կարգեմ
լիակատար
երեսփոխան
առ
՚ի
վերջաւորել
{ընդ}
նմա
զհաշիւսն,
ստանալ
զմնացուածս
գումարին
եւ
հաս
իւսն
եւ
ստանալոյ
զմնացորդ
գումարին
՚ի
պ.
Հագէ,
{ընդ}
ձեռն
դրամանոցին
Բենգալու
անցուցանել
զայն
յանուն
ի
գրեալ
այսպէս
"
Michel
Nalbandoff"։
՚Ի
միասին
{ընդ}
փոխանակագրացն
առաքել
առ
իս
զհաշուագրութիւնս
պ.
Հ
)
կումպանու
ռուփիս
հատուցեալ
կամ
չորսն
պ.
Պալին
{ընդ}
ձեռն
արժանայարգ
պ.
Ս.
Յ.
Աբգար,
գումար
երկուց
ալէ
մուծանել
զայն
՚ի
ցուցակ
ծախսուցն
եւ
՚ի
միասին
{ընդ}
իւրոցն
ստացեալ
՚ի
կառավարիչ
Հագէն,
յանձնել
պ.
Յ
անձնել
պ.
Յ.
Ս.
Աբգար,
յաղագս
միաւորելոյ
զայն
{ընդ}
գումարին
զորս
ստասջիք
ի
պարոն
Հագէ:
Զփոխանա
ակաց
Եղիայի
Յակոբեան
եւ
Սարգսի
Ծատուր
Աղաւելեան:
{Ընդ}
այսմ
առաքէ
զպատճէն
գրութեան
իւրոյ
առ
Թադթէոս
եպիս
եւ
աստիճանի,
յայն
սակս
ստիպիմ
փութալ
մատուցանել
{ընդ}
այսմ,
ի
սպաս
վեհապետիդ
զնամականիսն,
որք
վերաբեր
ազգի
կամ
ի
պահպանութիւն
դպրոցաց,
որ
ըստ
օրէ
թաղի
{ընդ}
պարտուք,
որպէս
քարոզէ
յառաջնորդն,
եւ
Ղազար
անու
իսկ
սպասաւոր
առաջնորդի
վանացն,
որպէս
ծառայ
եկեալ
{ընդ}
առաջնորդին
ի
Ջուղա,
հարուստ
լինի
քան
զտէր
իւր
եւ
յուսալով
ի
պատեհ
ժամու
ի
տիպ
արձանացուցանել
զայն
{ընդ}
այլոց
տեղեկութեանց
վերաբերելոց
առ
ազգն
մեր
՚ի
Ջու
ւնի
Աբգարեանց:
Յետ
թողլոյ
իմոյ
զՀնդկաստան
եւ
{ընդ}
աւուրս
ընդ
այսոսիկ
հասանելոյ
՚ի
Լոնդոն
եւ
ահա
նամ
նց:
Յետ
թողլոյ
իմոյ
զՀնդկաստան
եւ
ընդ
աւուրս
{ընդ}
այսոսիկ
հասանելոյ
՚ի
Լոնդոն
եւ
ահա
նամականիք
արժա
րտականութի՛ւն:
Այո՛,
պարտականութիւն,
եւ
զի՞
{ընդ}
այս
զարմանալ
՚ի
նմին
իսկ
վայրկենի,
յորում
զգլուխ
ոչ
երբէք,
զամենայն
մոռանալ,
այն
զազգն
ոչ
բնաւ,
{ընդ}
նմա
կեալ
եւ
ընդ
նմա
մեռանիլ:
Եւ
այս
ուխտ
է,
այն
մոռանալ,
այն
զազգն
ոչ
բնաւ,
ընդ
նմա
կեալ
եւ
{ընդ}
նմա
մեռանիլ:
Եւ
այս
ուխտ
է,
որ
այսօրինակ
բան
արծաթոյ
եւ
որ
ի
հարկէ
մինչեւ
ցարդ
աճեալ
է
դարձեալ
{ընդ}
ձեռն
տօկոսեաց:
Զայսմանէ
՚ի
խօսիլ
իմ
ընդ
մեծ
եալ
ընդ
ձեռն
տօկոսեաց:
Զայսմանէ
՚ի
խօսիլ
իմ
{ընդ}
մեծարու
ծերունւոյն
պ.
Յարութիւնի
Աբգարեանց
եւ
ըն
նդ
մեծարու
ծերունւոյն
պ.
Յարութիւնի
Աբգարեանց
եւ
{ընդ}
Խաչիկեան
տէր
Յովհաննէս
աւագ
քահանային,
լուայ,
զ
են
ինչ
կազմվում
է
դրսից՝
ըստ
զանազան
ֆիզիկական,
{ընդ}
որում՝
անփոփոխ
օրենքների:
Մարդկությունն
արդեն
շ
մշակված
առանձին
բառերով
եւ
արտահայտություններով,
{ընդ}
որում
միայն
այնպիսիներով,
որպիսիք
ուրիշ
բարբառնե
նի
բան
այդ
մասին
գրել
եմ
այս
թերթի
կեսի
վրա,
որն
{ընդ}
սմին
ուղարկում
եմ:
Ես
շատ
կկամենայի
ծառայել
Մ
լ
իմ
հրամայել
քահանայից
օծանել
եւ
զբերեալ
պատկերն
{ընդ}
ձեռն
իմ,
պարոն
Խալիբովն
ոչ
կամեցաւ
հրամայել
վասն
մալ
եւ
Սարգիս
Ծատուրեան,
կտակօք
իւրովք
արարելովք
{ընդ}
ժամանակս
ժամանակս
աւանդեալ
են
յօգուտ
ազգիս
մերոյ
յնակ
ելանել
յԷջմիածին
եւ
արկանել
զազգային
զխնդիրս
{ընդ}
գարշապարօք
Գերաստիճանեալ
Հայրապետիդ
Հայաստանեայցս
հինգ
ամաց
հիտէ:
Հրիտակքն
այնոքիկ,
'ի
միասին
{ընդ}
եկեղեցական
գումարացն,
յորոյ
մասին,
ըստ
ակնարկու
ն
բանը
գրում
է
եւ
1870
թուականի
համար,
որովհետեւ
{ընդ}
ամենն
12
գլուխ
է
այդ
ծակ
մարգարէութիւնը:
-
Թ
՛ս
երես
460).
"
Ի
բազմաթիւ
աւետարանաց
զմինն
առի
{ընդ}
իս,
ըստ
որում
արտագրեալ
էր
յիսկական
ձեռագրէ
Սրբո
յժմ
լիովին
սփոփիմ
եւ
զովարար
ցօղ
հիւսիսոյ
խառնեալ
{ընդ}
հարաւային
ջերմութեան
կամի
զիս
ծաղկազարդել,
պտղաբ
ւում
են
դասատունքը
եւ
աշակերտների
ննջարանքը:
{Ընդ}
ամենն
տասն
եւ
եօթն
աշակերտ
գտայ
ես
ազգային
վարժար
եան
համար
"
որպէս
աղբիւր
փակեալ
եւ
դուռն
կնքեալ,
{ընդ}
որ
ոչ
ոք
էանց"։
Յողդյողդ
Իսրայէլը,
մտքով
ցի
ի
կին
մարդ,
առի
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
շնացաւ
{ընդ}
նմա,
ի
սրտի
իւրում
",
-
ասում
է
Քրիստոսը։
Մեզ
վ
վաճառական,
բնակիչ
Կալկաթայ
քաղաքիս
որ
ի
Հնդիկս
{ընդ}
տէրութեամբ
Անգղիացոց,
ամէն:
Յամի
Տեառն
հա
այոց
եկեղեցւոյն
ունիմ
մին
մեծ
բալախանայ
տուն,
որ
{ընդ}
լայնութեամբ
տանն
ի
հիւսիսոյ
ցհարաւ
ի
ներքոյ
շինու
ց
են։
Եւ
զայս
եւս
յայտնեմ,
զի
ես
ի
սկզբանէ
անտի
{ընդ}
ումեք
զամենայն
կարճ
չեմ
պահեալ
երբէք
ըստ
ծիսի
վաճ
ւած
գետինն
օրինօք
դատաստանի
տիրեսցեն
եւ
խառնեսցեն
{ընդ}
գետնի
տանն
իմոյ,
եւ
յետ
թաղման
մարմնոյն
իմոյ,
ե
ն
մինչ
ցմահ
յիշեալ
Աննային
մնացեալ
իցէ
՚ի
տանն
իմ
{ընդ}
կառավարութեամբ
Աննային,
յետ
մեռանելոյ
Աննային,
,
ամենայն
եւս
եթէ
նոր
ստացեալ
տունք
եւ
այլն
իցեն
{ընդ}
այնոցիկ
եւ
զնոցին
ամենայն
եկամուտսն
զամենայն
որոշ
անոս
Տեր
Յարութիւնեանէ
ըստ
ծիսի
տունս
վաճառողաց:
{Ընդ}
այսմ
եւ
վասն
բառնալոյ
զապագայ
փոփոխմունս,
ութսու
չ
որ
գտանեմ
Տէր
Ստեփաննոս
Յարութիւնիցն,
միաւորած
{ընդ}
իմ
ապրանաց
բաժին
գննի
եւ
մի
եւ
նոյն
ջուքամում
կգո
ով
վասն
ապրելեաց
մին
տուն
հանդերձ
երկու
աղածին
եւ
{ընդ}
նմին
իւր
ունեցած
բոլոր
զգեստ
զարդ
եւ
դրամն
մի
ոք
ցեալ
ի
ցօղ
զմատունս:
Զի՜
գեղեցիկ,
Զի
{ընդ}
առաջ
յայգորել
Բերի
յուշիկ,
Եւ
զվարդուն
Եւ
ի
թաւուտս
Սաղարթախիտս
պարտիզկան
{Ընդ}
առաւօտս
Կանխեն
ամոլք
միաբան.
"
Ո՞
պատմ
ա՝
անսէրն
անկրօն:
Բ.
ԱՆՑՔ
{Ընդ}
լերինս
Ալպեան
սահեալ
Անցանեմ
ի
Գաղղիա.
յրենիս՝
Ուր
պա՜ր
յաւէրժ
եւ
խրախճան,
{Ընդ}
քարշ
տանիմ
զոսկերս
իմ՝
Մազապուր
խզեալ
զկապա
րծ,
Որոյ
են
երկինք
աթոռ
Եւ
երկիր
կայ
{ընդ}
աթուր,
Հաճեցար
զանուն
Քո
Կոչել
ի
Սրբութեան
կանգնեցաւ
Սեղան
Տեառնդ
{ընդ}
հարաւ,
Որդւոյդ
առ
յիշատակի
Հաց
եւ
գին
ւ
ժանտից
Բերանք,
լեզուք
թունալից
Մինչ
{ընդ}
սրբոյն
Ներսիսի
Տօնեցաք
զԳրիգորի։
Որդւոյ
մարդոյ:
Դ.
ՏԵՂԻ
ՏԱՆ
ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ
{Ընդ}
վարսագեղ
ծառով
նստեալ
հառաչէր,
Այն
ինչ
տակա
ՔՈ՛ՅՐ
Սիրտ
քո
օտա՛ր
լիցի,
ո՛վ
կոյս,
{Ընդ}
վայրայօն
պչրանաց,
Որոց
բախեն՝
բա՛ց
զքո
դու
զքո
դուրս,
Մի
մերժեսցի
ոք
ի
բաց։
Եւ
{ընդ}
յարկաւ
քո
խորանին
Ասպնջական
թէ
գտցիս
Սի
լ
լիցիս:
Թէ
սիրակեզ
հէգ
ծարաւոյ
{Ընդ}
ծագ
պտղան
ջուր
խնդրել
Նահապետին
ի
Յակոբու
Պաշտէր,
յանձանձէր,
Աւանիկ
ահա
{Ընդ}
երկինս
սիգայ,
Յաստեղացն
ի
պար
Ջահեալ
Ի
վեր
բարձրանայ
Եզերտից
[?]
սահեալ
{Ընդ}
մէգ
ընդ
մռայլ,
Աստղիկ
վեհափառ՝
Արուս
ր
բարձրանայ
Եզերտից
[?]
սահեալ
Ընդ
մէգ
{ընդ}
մռայլ,
Աստղիկ
վեհափառ՝
Արուսեակդ
փար
Ի
լուսին
կարգեմ,
Սխրացուցանեմ.
{Ընդ}
Ոսկիամօր
Տիկնոջն
երկնաւոր
Պաշտեալ
առ
ն
Բայց
տուժեցա՛ւ...
զի
իմ
առժամայն
Ցից
{ընդ}
ներքին
վարեալ
ծամելիս...
Զարթուցեալ
ի
քնոյ
Հրեշտակին
մատունք
Սահին
դիւրաշուրջք,
{Ընդ}
կմբայն
կայտառ
Շրթանցն
ի
ծրար:
Ի
շրթան
ովիտք,
ծործորք
Մերկացեալ
զձոյլ
սառին,
{Ընդ}
շունչ
գարնան՝
որպէ՞ս
եւ
ձորք
Գեղեցկանան,
...
Ի
սարաւոյթ
փրփրածնին
Կրկնամահկին
{ընդ}
ակօս,
Զդրանդեօք
յաւէրժհարսին
Քերի
հրե
Յահեղ
ծարաւն
զջուր
խնդրեալ,
Եւ
ջո՛ւր
նմա՝
{ընդ}
եղէ՜գնն.
Եւ
ոռոգի
այն
ինչ
հերկեալ
Անդ
նն.
Եւ
ոռոգի
այն
ինչ
հերկեալ
Անդաստան
{ընդ}
երթեւեկն...
Քամեալ
զբաժակ
սիրահոսան
մշակութեան:
Ուղւոյ
եղեալ
այլ
ոք
այր
{Ընդ}
բոխասեր
առապար,
Ո՞չ
զսատանն
օ՜ն
ի
բաց,
ԺԱ.
ՅԻՇԵԱ՛
ԶԻՍ
Լուսաբերին
յառաւօտել
{Ընդ}
արշալուրշսն,
ո՜
դու
կոյս,
Ընդ
արեւուն
արտ
ւօտել
Ընդ
արշալուրշսն,
ո՜
դու
կոյս,
{Ընդ}
արեւուն
արտափայլել
Ընդ
խրոխտ
լերանց
գագաթուն
,
ո՜
դու
կոյս,
Ընդ
արեւուն
արտափայլել
{Ընդ}
խրոխտ
լերանց
գագաթունս,
Իջեալ
ի
դրախտ
ընդ
Ընդ
խրոխտ
լերանց
գագաթունս,
Իջեալ
ի
դրախտ
{ընդ}
այգս
այգոյն,
Թէ
սիրելեաւ
փարիցիս,
Յո
յիշեա՜
զիս:
Ի
զով,
խաղաղ
երեկոյին
Թէ
{ընդ}
ծառով
պարզիցիս,
Եւ
զմայլեալ
ի
բոյր
վարդին
w
desire".
Byron,
The
Giaour
Եւ
{ընդ}
ծառովն
կենաց
Ի
սերովբէից
ամրափակ
Նստէ
զնովաւ
սաւառնեալ,
Եւ
ի
բարբառ
Եդեմայ
{Ընդ}
նախահօրն
խօսակցէր.
Այնմ
երկինք
են
վկայ՝
Եւ
չիցէ՞
ինձ
հերիք
նա:
Զարմանք
ունին
զիս
{ընդ}
քո
Անհանճար
բանս,
սերովբէ.
Ըստ
քեզ
մ
եւ
բերիլ՝
Յոր
ոչ
բնաւ
ուժ
է
մարդն"։
{Ընդ}
հենգն
ելանէ
Ադամ
Եւ
առ
սերովբէն
բարբառի,
Խոստովանիմ,
ոչ
սակաւ
Զարմանք
ունին
զիս
{ընդ}
բանս
Եւ
զի
սերովբէ
չեմ
բնաւ,
Ներեսցի՝
նորա
կալ
պատկառ.
Ուստի
ոչինչ
դժդմնեալ
{Ընդ}
դժպհիլ
Ադամայ,
Թեւապարէ
սաւառնեալ:
Դ
Դարձեալ
ժպտի
եւ
գրգայ:
Այլ
զի
Ադամ
ոչ
{ընդ}
խաղ
Վշտանայր
ինչ
զսիրոյ,
Ուստի
սերովբ
սերովբէն
՚նդ
աստեղց
կաճառս
սլանայր
Եւ
{ընդ}
կամարն
հրեղէն
Անցեալ
ճեպէր,
համբառնայր,
Եւ
ճենճերի
սիրտ
անփորձ,
Ծառանայ
ծուխ
{ընդ}
ուղղորդ
Յերկինս
ի
վեր
խառն
ընդ
բոց:
Ո
Ծառանայ
ծուխ
ընդ
ուղղորդ
Յերկինս
ի
վեր
խառն
{ընդ}
բոց:
Որ
զԱդամաւն
կենդանեաց
Ընդ
սոսկ
տ
ր
խառն
ընդ
բոց:
Որ
զԱդամաւն
կենդանեաց
{Ընդ}
սոսկ
տեսիլ
կայծականն
Շրտուցեալ
երամակաց
երկարել
Մեզ
աստ
ի
բան
չափածոյ,
Եւ
զի՞
{ընդ}
վայր
դանդաչել,
Օ՜,
ասասցուք
ի
կարճոյ:
րիպէր
Բան
ի
նորա
սուր
աչաց,
Ահաբեկեալ
{ընդ}
երդումնն,
Զդողանի
հարկանէր,
Եւ
առ
Ադ
ձեր
դասուն,
Լուա՞ւ
յինէն
ոք
բան
մի,
{Ընդ}
բարս
ձեր
անկայուն
Ասել
ինչ
ո՞չ
ունէի"։
էի"։
Այսպէս
վերսաստէ
Ադամ՝
Խոժոռեալ
{ընդ}
զուարթունն,
Եւ
յայս
անհամբոյր
պատգամ
Եւ
յայս
անհամբոյր
պատգամ
Դառնայ
սերովբէն
{ընդ}
կրունկն,
Արտօսր
արկեալ
եւ
անդէն
Թռչի
զանշաղախն
Յորսայս
անդէն
առ
ետեղբ,
Եւ
{ընդ}
գճեալ
շեշտ
ընդ
ակնն
Նկրտի
կոփել
եղջերբ:
Յորսայս
անդէն
առ
ետեղբ,
Եւ
ընդ
գճեալ
շեշտ
{ընդ}
ակնն
Նկրտի
կոփել
եղջերբ:
Քաջաբար
վերե
սրտէն
Թառանչք
հեշտինք,
եւ
հոսէր
Քիրտն
{ընդ}
կուրծս
գետօրէն
"...
-
Իսկ
Ադա՞մ.
-
"
Ինչ
ամբողջ
Եւրոպա,
եւ
առ
ի
պահպանութիւն
բարոյական՝
{ընդ}
նմին
եւ
նուիրական
անօթոցս,
արեամբ
չափ
ճգնի
անձնի
եացք
փիլիսոփայութեան
դարուս
ո՛չ
անկանին
՚ի
մի
կէտ
{ընդ}
հայեացս
հոգեւորաց,
ուստի
եւ
աւելորդ
իմն
է
դաստիա
,
եւ
բազում
ուրեք
շանթիւք
նզովից
մտանեն
ի
պայքար
{ընդ}
լուսաւորութեան,
որ
ժպտի
տխրութեամբ
ընդ
այս
տգիտո
ի
պայքար
ընդ
լուսաւորութեան,
որ
ժպտի
տխրութեամբ
{ընդ}
այս
տգիտութեան
արգասիս:
Առ
մեզ
անպէտ
առ
ամենայն
նք
",
ողբայր
երանելի
փիլիսոփոսն
Մովսէս,
որոյ
եւ
{ընդ}
նուիրական
ոսկերս
մարտ
եդեալ
աբեղենին
մերոյ,
կապտ
զկաթն
դիեցուցանել
նկրտեալ:
Ժամանակն
սրաթեւ,
ո՛չ
{ընդ}
վայր
ինչ
թռչի
ընդ
գլխով
ազգաց,
եւ
ամենքին,
որոց
նկրտեալ:
Ժամանակն
սրաթեւ,
ո՛չ
ընդ
վայր
ինչ
թռչի
{ընդ}
գլխով
ազգաց,
եւ
ամենքին,
որոց
ի
խելապատակս
գուց
զանձանց
եւ
եթ
խորհեն,
անհոգ
զազգէն
գնացեալ,
որ
{ընդ}
հարուածովք
բաղդին
զվերջին
հեկեկանս
արտաքս
ի
կրծոց
ց,
եւ
այնքան
շատ,
զի
դժուարիմք
ընտրութիւն
առնել
{ընդ}
բարին
եւ
ընդ
խոտանն
ի
նոցանէ:
Եւ
զի՞նչ
ապա
շատ,
զի
դժուարիմք
ընտրութիւն
առնել
ընդ
բարին
եւ
{ընդ}
խոտանն
ի
նոցանէ:
Եւ
զի՞նչ
ապագայ
ազգի
միոյ
լուտ
օգուտ
ի
բողոքանացս
ի
ժամուս.
հոգեւորք
մեր,
{ընդ}
այս
բողոքանս
ժպտին
առ
վայրկեան
եւ
ապա
որպէս
զխելա
եմք
ազգովին:
Այո՛,
որովհետեւ
սկիզբն
կալայ
խօսիլ
{ընդ}
Վեհափառ
Տեառնդ,
անպատրուակ
մերկացուցեալ
զսիրտ
որ
ի
Մխիթարեան
միաբանութեւան:
Այսօր
զանձն
կացուցեալ
{ընդ}
իրաւասութեամբ
կաթողիկոսին
Էջմիածնի,
՚ի
վաղիւ
զկա
զաթոռ
նորա
՚ի
վնաս
եկեղեցւոյն
հայոց,
եւ
միացեալ
{ընդ}
բազմավնաս
Խալիպեանի,
զրկեաց
զեկեղեցիս
Նախիջեւանա
ոսիա,
յուրում
բնակին
ազգականք
նորա:
Եկեղեցիքն,
{ընդ}
ձեռն
օրինաւոր
դատաստանի
պարտաւորեալ
զԽալիպեանն
՚ի
ւմ
իրաց
անձամբ
անձին
յամսեանն
Յուլիսի,
յանցանելս
{ընդ}
էջմիածին,
ընդ
Մեծն
Հայաստան
յԵւրոպա:
Զանո
անձին
յամսեանն
Յուլիսի,
յանցանելս
ընդ
էջմիածին,
{ընդ}
Մեծն
Հայաստան
յԵւրոպա:
Զանուղղայ
գործողութ
ղղայ
գործողութենէ
Այվազովսքոյ
՚ի
դրամական
գործում
{ընդ}
Խալիպեանի,
յամի
1858
յամսեանն
Նոյեմբերի
բողոքեցի
իւսիսափայլ
օրագրի
մերում
հրատարակելոյ
՚ի
Մոսկուայ
{ընդ}
ձեռն
գերապատիւ
եւ
մեծիմաստ
վարդապետին
Նազարեանց:
զվիթական
շտեմարանաց
սրտին,
յաւելոյր
՚ի
բողոքանսն
{ընդ}
փոյթ
խափանել
զօրագիրն
Հիւսիսափայլ,
եւ
զիս
արկանե
ոյթ
խափանել
զօրագիրն
Հիւսիսափայլ,
եւ
զիս
արկանել
{ընդ}
խիստ
պատժովք
եւ
դատապարտութեամբ,
ըստ
ամենայն
սաս
ռս
բերել
զայն,
եւ
մտեալ
ի
վերծանութիւն՝
արկանել
{ընդ}
քննութեամբ:
Ո՛չ
յայն
միտս
զի
վրէժխնդիր
եղէց
նմա
ր
եղէց
նմա,
քա՛ւ,
զի
ամօթ
ինձ
համարիմ
մարտ
դնել
{ընդ}
նմա,
այլ
զի
բացցին
աչք
ազգին,
եւ
ապրեսցին
մանկո
ղութեան,
եւ
յետ
ի
մատենին
նշանագրելոյ,
զոր
զոյգ
{ընդ}
այսմ
շնորհ
ունիմ
մատուցանել
Տէրութեանդ:
Վեհ
միք
մերձեցուցանէ
զխոստովանութիւն
մերոյս
եկեղեցւոյ
{ընդ}
պապականին:
Եթէ
նա
հիմնի
ի
բանն՝
"
զի
յիմմէ
անտի
աւոր
առաքումն
Հոգւոյն
յՈրդւոյ
կամ
հասանել
Հոգւոյն
{ընդ}
ձեռն
Քրիստոսի՝
համարեսցի
բղխել
կամ
յառաջագայել
յ
ս
բացադրականս,
առանց
մուծանելոյ
յայն
զայնպիսիս,
{ընդ}
որս
մտանել
ունէին
ե՛ւ
նոր
ե՛ւ
այլ
իմաստք.
ուստի
նչ
որոշեալ.
իսկ
ճիզվիթ
պատգամաւորք
պապին
ցնծացին
{ընդ}
կամագիւտն
լինել:
Եթէ
ինքեանք
պապք,
առ
`
անձնասի
արիլ
ուղղափառս,
ըստ
որում
պահեալ
էր
նոցա
միշտ
եւ
{ընդ}
ամենայն
տեղիս
զմի
եւ
նոյն
վարդապետութիւն,
այն
է
թէ
է՞ր
աղագաւ
մասնաւոր
կոչի
եկեղեցի,
եթէ
միշտ
եւ
{ընդ}
ամենայն
տեղիս
ընդունի
զվարդապետութիւն
ընդհանրական
կեղեցւոյն
արդէն
ընդդէմ
է
ընդհանրականութեան
նորա,
{ընդ}
նմին
եւ
միութեան.
քանզի
միութիւն
եւ
ընդհանրականո
եկաց
աւելի
քան
զամս
երեսուն,
արիաբար
մարտուցեալ
{ընդ}
այլոց
մասնաւոր
եկեղեցեաց,
զորս
ուղղափառս
խոստովա
հայի
՚ի
կին
մարդ,
առ
ի
ցանկանալոյ,
անդէն
շնացաւ
{ընդ}
նմա
՚ի
սրտի
իւրում"։
Եթէ
լոկ
ցանկութիւն,
որ
դե
չ
ի
լերինս
Սամարիոյ
եւ
ո՛չ
յԵրուսաղէմ
միայն,
այլ
{ընդ}
ամենայն
տեղիս,
հոգւով
եւ
ճշմարտութեամբ։
Խորհուր
,
ոչինչ
ուսանիմք
ի
սուրբ
գրոց,
եւ
հաւանեմք
յոյժ
{ընդ}
այն,
եթէ
գործք
մեր
յանդիման
առնեն
զմեզ
Աստուծոյ
ր
չէին
համաձայն
վարդապետութեան
այնորիկ,
որ
զէնաւ
{ընդ}
մեր
ի
սեղան
խաչին,
արեամբ
իւրով
սրբէ
ալ
զուխտն
կ
լ,
սապէս
դիւր
առնելով
շատ
այն
է
տաժանեալ
մարմնոյ
{ընդ}
բազմապատիկ
ծառայութեամբ,
որ
ի
հայթհայթանս
հանապա
սրբեալ
ի
դարուց
ժամանակաց,
մինչդեռ
հարքն
առաջինք
{ընդ}
ամպովն
՚ի
Սինա
ընդունէին
զկոփածոյսն:
Եւ
զիա՞րդ
ի
ցի
անբնական
կամաց
եւ
ցանկութեանց
նոցա,
ուսանելով
{ընդ}
նմին
լռելեայն,
եթէ
ամեն
այն
օրէնք
եւ
մարգարէք
մի
ուն
լինել
ասացելոցս,
զի
մեզէն
չկարեմք
խտիր
առնել
{ընդ}
վերաuաց
սկզբունս,
զորս
միահամուռ
մերժեմք,
եւ
զհ
րեխայն
Հօր
Աստուծոյ,
եւ
որդեգրութիւնդ
այդ
կատարի
{ընդ}
ձեռն
լուացման
ջրոյ
եւ
իջանելոյ
Հոգւոյն
սրբոյ:
Ին
զորմէ
թերեւս
զգուշացուցաներ
զսնոտիասէրն
Իսրայէլ,
{ընդ}
ձեռն
Դաւթի,
եթէ
"
ո՛չ
ուտեմ
զմիս
զուարակաց
քոց,
ի,
ի
յիշել
Հօր
Աստուծոյ
զմահ
Որդւոյն
միածնի,
եւ
{ընդ}
ձեռն
յիշմանս
եւ
նուիրման
հացին
եւ
գինւոյն
աղաչել
ոհիս:
Պատուէր
ունիմք
՚ի
Քրիստոսէ
յիշել
զմահ
նորա
{ընդ}
մեր,
եւ
յիշել
զայս
մատուցեալ
զհաց
եւ
զգինի:
Իսկ
ութիւնն,
զաստուածապէս
համբարձումն
եւ
զնստիլ
նորա
{ընդ}
աջմէ
Հօր,
յորմէ
ո՛չ
երբէք
մեկնեցաւ:
Ունայնանայ
ափառութեան:
16)
Երես
95.
Հարցմանս,
"
եթէ
{ընդ}
տեսակաւ
հացին՝
Քրիստոսի
մարմի՞նը
միայն
կայ,
եւ
տեսակաւ
հացին՝
Քրիստոսի
մարմի՞նը
միայն
կայ,
եւ
{ընդ}
տեսակաւ
գինւոյն՝
Քրիստոսի
արիւնը
միայն
կայ
"
-
պ
րիստոսի
ե՛ւ
հոգւով
ե՛ւ
մտօք,
եւ
Աստուածութեամբ:
{Ընդ}
տեսակաւ
հացին՝
համաձայն
բանից
Քրիստոսի,
թէ
"
ա՛
կեղեցին
մեր
ընդունի
զճշմարիտ
մարմին
Քրիստոսի,
եւ
{ընդ}
տեսակաւ
գինւոյն՝
զճշմարիտ
արեւն
Քրիստոսի։
Եւ
մա
րարեալ
զՎեհափառ
Տեառնդ,
համարձակիմք
յուսալ,
եթէ
{ընդ}
փոյթ
ձեռն
ի
գործ
լիցի
Տերութիւնդ,
ո՛չ
միայն
Այվա
սին
արտաքս
քան
զհայութիւն,
համապատիւ
խոստովանիմք
{ընդ}
Վասակայ,
Մեհրուժանի
եւ
այլոց,
որոց
դրժեցին
պայմ
ԺԱՄԱՆԱԿ
{Ընդ}
այս
վճիտ
շրջմոլիկ
անգայտ
անօսր
ընդ
կամար,
Դ
ԺԱՄԱՆԱԿ
Ընդ
այս
վճիտ
շրջմոլիկ
անգայտ
անօսր
{ընդ}
կամար,
Դատ
կնքեաց
իմ
անդրանիկ
ինձ
թափառել
վ
Դատ
կնքեաց
իմ
անդրանիկ
ինձ
թափառել
վայրապար։
Ես
{ընդ}
կորուստ
իմ
բաղդին
յողբ
ընկլուզայ
անմռունչ
Նա
Զանօսրութիւն
պարզ
օդոց
ես
գունեցի
երփնորակ,
{Ընդ}
ազգ
մարդկան
Աստուծոյ
յանդարձ
ուխտի
նշանակ։
Ես
ան
չդեռ
կրկնածին
Երկնից
Արքայն
զօդ
շնշեաց,
Զիս
{ընդ}
նմա
չքոտի
հիւրընկալաւ
այր
հովուաց։
Արքայազունք
ե
ահակալին
յաշխարհի
Ես
թուեցի
ցերեսուն
կէս
եւս
{ընդ}
այլ
երեքի։
Անպարտակիր
մինչդեռ
նա
՚ի
մահ
փութաց
կ
ուած
տեսին
պիրկ
ի
փայտ,
ի
գլուխ
պսակ
բազմաքուք։
{Ընդ}
տարապարտ
մինչ
ընդ
մահ
երկիր
դողայր
լայնատարր,
փայտ,
ի
գլուխ
պսակ
բազմաքուք։
Ընդ
տարապարտ
մինչ
{ընդ}
մահ
երկիր
դողայր
լայնատարր,
Արեգն
ընդ
իս
լո
մինչ
ընդ
մահ
երկիր
դողայր
լայնատարր,
Արեգն
{ընդ}
իս
լուսափիւռ
խոր
համակէր
՚ի
խաւար։
Մինչ
զվերջինն
աբերձ
Գլուխ
յոխորտ
ամբառնայր
ամբարտակօք
մերձ
{ընդ}
մերձ։
Տեսի
այո՛
զկնի
Հայաստանին
նովաւ
շուք,
յն
յաւերակս
մեծակառոյց
վէս
բրգանց
Տխրագուշակ
{ընդ}
հաւուց
գիշերէի
յողբ
ու
՚ի
լաց։
Զիս
Հայաստան
ո՛չ
յ
դու
մէկ
լաւ
նայէ՝
որ
չգիտեմ
անունս
գրել.
{Ընդ}
հակառակն
փողը
ճիպումս՝
հազարաւոր
ձագ
է
հանել։
կարէ
լուսաբաց
բերել
կոյս։
Օ՜ն
սիգաճեմ
{ընդ}
պատանւոյն
ի
լոյս
փութա
գիտութեան,
Յաջող
ի
ք
դիրը
իր
վարդապետութեամբ
վեր
ի
վայր
կործանեց
"
ակն
{ընդ}
ական
եւ
ատամն
ընդ
ատաման
"
վարդապետութիւնը,
յայտ
թեամբ
վեր
ի
վայր
կործանեց
"
ակն
ընդ
ական
եւ
ատամն
{ընդ}
ատաման
"
վարդապետութիւնը,
յայտնի
է,
թե
քրիստոնէ
ոսը
ատեան
քաշելով
Մարկոսին
մահի
մատնէ,
Եթէ
արիւն
{ընդ}
արեան,
ակն
ընդ
ական
սկզբունքը
չլինի,
ուրիշ
աղբի
վ
Մարկոսին
մահի
մատնէ,
Եթէ
արիւն
ընդ
արեան,
ակն
{ընդ}
ական
սկզբունքը
չլինի,
ուրիշ
աղբիւր
չկա՞յ
հաւասար
թերեւս
հաւասարութեան
անունով
պիտի
պաշտպանեն
"
ակն
{ընդ}
ական
"
վարդապետութիւնը,
մենք
թքում
ենք
այն
հաւաս
փն
անքոյթ
իմ
կենաց,
Խաղաղութէամբ
առագաստեալ
{ընդ}
անհուն
ծով
փորձանացէ:
Այս
սրտաբուխ
աղօթքից
ն
'ի
բերանոյ
նորա
"
(եր.
36)
յիշեցնում
է
մեզ
"
{ընդ}
բանս
շնորհացն,
որ
ելանէին
'ի
բերանոյ
նորա
",
Աւ
շինեալ
վանորայքն
".
եւ
թէ
"
գիտեն
զայս
բնակեալքն
{ընդ}
իս"։
Վաղարշապատի
Ս.
Կաթողիկէ
եկեղեցին
Ս.
Լ
նտեղ
եւ
բնակւում.
Ինքը՝
Փարպեցին
"
եւ
բնակեալքն
{ընդ}
նմա"։
Յայտնի
է,
թէ
սոցանից
ոչ
մինը
չէ
բնակուել
՛յ
արքայի
պահէր
զքաղաքն
Դամասկացոց
ունել
զիս.
եւ
{ընդ}
պատուհա՛նն
վանդակաւ
կանխեցայ
ընդ
պարիսպն,
եւ
փախ
ց
ունել
զիս.
եւ
ընդ
պատուհա՛նն
վանդակաւ
կանխեցայ
{ընդ}
պարիսպն,
եւ
փախեայ
'ի
ձեռաց
նորա"։
Թուղթ
Պաւղ
որ
ա՛ռ
Մովսէս.
զի
կին
Եթովպացի
առ։
Եւ
ասեն,
թէ
{ընդ}
Մովսիսի
միա՞յն
խօսեցաւ
Տէր.
ոչ
ապաքէն
եւ
ընդ
մե՞
թէ
ընդ
Մովսիսի
միա՞յն
խօսեցաւ
Տէր.
ոչ
ապաքէն
եւ
{ընդ}
մե՞զ
խօսեցաւ
եւ
լուաւ
Տէր...
Եւ
եղեւ
բարկութիւն
արիամ
բորոտեալ
էր
իբրեւ
զձիւն.
եւ
հայեցաւ
Ահարոն
{ընդ}
Մարիամ
եւ
ահա
բորոտեալ
էր
"
(Թիւք,
գլ.
ԺԲ,
հա
կ.,
գլ.
ԺԱ.,
համ.
15)։
§
33.
"
Ընդէ՞ր
{ընդ}
մաքսաւորս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէ
վարդապետն
ձեր
"
(
համ.
15)։
§
33.
"
Ընդէ՞ր
ընդ
մաքսաւորս
եւ
{ընդ}
մեղաւորս
ուտէ
վարդապետն
ձեր
"
(Մատթ.,
գլ.
Թ.
ր
"
(Մատթ.,
գլ.
Թ.,
համ.
11)։
"
Զի՞
է
զի
{ընդ}
մեղաւորս
եւ
ընդ
մաքսաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(Մարկ
լ.
Թ.,
համ.
11)։
"
Զի՞
է
զի
ընդ
մեղաւորս
եւ
{ընդ}
մաքսաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
պէք
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
համ.
16)։
"
Ընդէ՞ր
{ընդ}
մաքսաւորս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(Ղուկ
գլ.
Բ.,
համ.
16)։
"
Ընդէ՞ր
ընդ
մաքսաւորս
եւ
{ընդ}
մեղաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(Ղուկ.,
գլ.
Ե.,
հ
ամ.
10)։
"
Ընդէ՞ր
սա
զմեղաւորս
ընդունի
եւ
ուտէ
{ընդ}
նոսա
"
(նոյն,
գլ.
ԺԵ,
համ.
2)։
§
34.
"
Դ.
հ,
55-58)։
"
Խռովէ
զժողովուրդս,
ուսուցանէ
{ընդ}
ամենայն
Հրէաստան,
սկսեալ
'ի
Գալիլեէ
մինչեւ
ցայսր
)
եւ
խոցեաց
զերկոսին
զայրն
Իսրայէլացի,
եւ
զկինն
{ընդ}
արգանդ
իւր
եւ
դադարեաց
հարուածն
յորդւոցն
Իսրայէլի
արուածն
յորդւոցն
Իսրայէլի)...
Եւ
խօսեցաւ
Տէր
{ընդ}
Մովսիսի
եւ
ասէ.
Փենէէս
որդի
Եղիազարու,
որդւոյ
Ա
լի։
Եւ
անուն
առն
Իսրայէլացւոյ
հարելոյ,
որ
հարաւ
{ընդ}
կնոջն
Մադիանացւոյ,
Զամբրի...
եւ
անուն
կնոջն
Մադ
ւ
բանակեցաւ
Իսրայէլ
'ի
Սատտիմ
եւ
պըղծեցաւ
պոռնկել
{ընդ}
դստերսն
Մովաբու։
Եւ
կոչեցին
զնոսա
'ի
զո՛հս
կռոց
ի
'ի
կին
մարդ
առ
'ի
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
շնացաւ
{ընդ}
նմա
'ի
սրտի
իւրում
(Մատթ.,
գլ.
Ե,
համ.
28)
ում.
"
Եթէ
զփորձ
ինչ
խնդրէք
զՔրիստոսի,
որ
ինեւս
{ընդ}
ձեզ
խօսի
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
երկր.,
գլ
(Շարական)։
§
51.
Բնագրում
ասած
է.
"
Քանզի
{ընդ}
գիտնոյ
Օրինաց
են
խօսքս
"
(եր.
46)։
Պաւղոսիցն
ր.
46)։
Պաւղոսիցն
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Զի
{ընդ}
գիտունս
օրինաց
խօսիմ
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Հռովմ.,
§
62.
"
Մի
գուցէ
քաղիցէք
զորոմնն
եւ
զցորեանն
{ընդ}
նմին
'ի
բաց
խլիցէք.
թո՛յլ
տուք
երկոցունց
աճել
'ի
ուեալ
ընթանային
'ի
հօտ
ոչխարացն
ժամանել.
եւ
այլք
{ընդ}
դասակս
այծեաց
ձախակողմեան
հաղորդեալք
գնային
անդար
սէհ
անուն,
միաբանեալ
'ի
խընդիր
բարի
ցանկութեան,
{ընդ}
որս
եւ
հաւանեալ
եւ
այլ
արք
ճշմարտութեան
նուիրիչք
ւն
եւ
իշխանն
Մոկաց
Յոհան
անուն,
բազում
այրուձիով
{ընդ}
առաւօտն
ծագել։
Եւ
սոցա
զգացեալք
կէսքն
զինեալք
եւ
"քանզի
խաղաղասէր
էր
'ի
Քրիստոս,
ոչ
կամեցաւ
ելանել
{ընդ}
առաջ
պատերազմաւ.
այլ
այր
մի
Անատօլ
անուն,
որ
էր
ն
՞ր
յայսմհետէ
այն
բարբառ
իցէ,
յոյս
արժան
էր
խօսել
{ընդ}
մռայլութեանդ
մեծի...
իմ
ուսեալ
է
ըստ
հնոցն
բար
ս
առնումք
այժմ
ի
ժողովրդենէն,
կարճեսցի
անշուշտ,
{ընդ}
շօշափել
նոցա
զմեր
ամենեցուն
զանօգուտ
եւ
անշահ
արա
ործանին
փառք
մեր
ամենեցուն:
Ճիգն,
զոր
եսն
ճգնիմ
{ընդ}
Ձերով
թեւարկութեամբ
`
յառեալ
է
յայն,
զի
բազմասցի
գտանէր,
էին
բարեմիտք,
չունէին
ինչ
հակառակութիւն
{ընդ}
ուղղափառս,
բայց
առաւել
ընտրէին
մնալ
միաբան
ընդ
ա
ն
ընդ
ուղղափառս,
բայց
առաւել
ընտրէին
մնալ
միաբան
{ընդ}
ազգին,
քան
բաժանիլ
'ի
նմանէ.
որք
եւ
ազգասիրութի
ռակ
բարս
ունիլ,
ուստի
եւ
հաղորդէին
յԱստուածայինս
{ընդ}
բուն
իսկ
չարափառս,
առանց
ինչ
բանս
զմտաւ
ածելոյ,
այլն։
Յորում
եւ
պատմին
ամենայն
անցք,
որք
անցին
{ընդ}
նմա,
այսինքն
թէ
որպէս
յառաջացաւ
յուսմունս
գրոց
ե
եւ
գահին
Հռովմայ
եւ
կարգաց
կրօնաւորաց
'ի
միտս
եկն
{ընդ}
հովանաւորութեան
Եւրոպեան
Տէրութեանց
կառուցանել
զկ
ն
Հայոց
հուսկ
ուրեմն
գնաց
'ի
Մօռա,
որ
էր
յայնժամ
{ընդ}
իշխանութեամբ
Վենետիկեան
հասարակապետութեան.
եւ
կա
ւն
իւրումն
կրօնի,
անուն
տուեալ
նմա
Անտօնի
աբբայն
{ընդ}
կանոնօք
սրբոյն
Բենեդիկտոսի
աբբայի։
Եւ
ապա
անցեալ
նչեւ
թողեալ
զտօնս
եւ
զաւուրս
ազգին
Հայոց
եւ
տօնել
{ընդ}
Եւրոպացոց
զոր
նոքա
տօնէին,
եւ
ասել
զժամ
յեկեղեցւ
այժմ
միաբանութեան,
զի
իբրեւ
ձորձ
ինչ
պատառոտուն
{ընդ}
որով
մերկութիւն
մարմնոյն
երեւի,
'ի
ծածկել
զմին
յ
նճիճեան,
"
ես
ունիմ
'ի
գլուխ
տանել
զմիաբանութիւն
{ընդ}
Հայոց
",
եւ
ջանաց
ամենայն
հնարիւք
յառաջ
վարել
զա
ի
կողմն
Հայոց,
սատարութեամբ
մեծամեծաց,
միաբանիլ
{ընդ}
նոսա.
եւ
վասն
այսորիկ
գրեաց
'ի
բերանոյ
նոցա
եւ
'
'ի
վտանգէ
մահու։
Այլ
այս
յետին
դիպուած,
որ
եղեւ
{ընդ}
Հայս,
գրեաց
երկրորդ
Ստեփանոս
աբբա
Գիւվեր
Ագոնց
ե
լն
ձեր,
բազմացուցէք
զթիւն.
եւ
ուրախ
էին
'ի
վանս
{ընդ}
այս
դիպուած,
որպէս
եւ
պատանի
ոմն
նորընծայ
եկեալ
նել
իւրայնոց
զլեզու
Եւրոպացի
առ
'ի
համարձակ
վարիլ
{ընդ}
որոց
արժանն
էր
եւ
պիտոյ,
թէեւ
այնչափ
ինչ
խնդրեցա
մենեցուն
քօնթրասքօլայութիւն
Վենետիկեան
Մխիթարեանց
{ընդ}
Քօլլեճեանս,
եւ
սակայն
այս
ո՛չ
հայի
առ
խնդիր
ինչ
ժողովոյն
տարածման
հաւատոյ
միանալով
հոգւով
եւ
մտօք
{ընդ}
ամենայն
յարգելի
Քօլլեճեան
քահանայից,
փափագելով
յ
ծը,
թէ.
"
Խօսեցարո՛ւք
զճշմարտութիւն
իւրաքանչիւր
{ընդ}
ընկերի
իւրում,
զի
եմք
միմեանց
անդամք"։
Այս
16.
ընթերցայ
առաջի
մերայնոց)
զամենայն
զբանսդ,
{ընդ}
որ
ոչ
սակաւ
ուրախ
լեալ
նոցա,
փառս
մատուցին
տեառն
սք
վայրավատին
շրջիք
'ի
խաղս
եւ
'ի
զբօսանս
ցնդիք,
{ընդ}
կանայս
եւ
ընդ
աղջկունս
կատակիք
եւ
այլն
եւ
այլն։
շրջիք
'ի
խաղս
եւ
'ի
զբօսանս
ցնդիք,
ընդ
կանայս
եւ
{ընդ}
աղջկունս
կատակիք
եւ
այլն
եւ
այլն։
Այսմ
յանդիմանո
ւոր,
ընդդէմ
սորա
կանգնեաց
եւ
այլ
ոմն
ապարան
մի,
{ընդ}
այս
չկարացեալ
տանիլ
առն,
բազում
ինչ
արար
եւ
ծախե
եւ
ունին
առաքել։
Այս
ամենայն
եղեւ
եւ
լինի,
բայց
{ընդ}
վայր,
զի
կամ
'ի
դերեւ
ելանէ,
կամ
բազում
ժամանակ
զքէն
տէր,
զի
'ի
կամիլ
զդատ
մեր
մեծ,
զոր
ունէաք
{ընդ}
քեզ,
եկիր
յԱրեւելս
եւ
վճարեցեր
զամենայն,
ապա
եթ
ուցանել,
թէ
մարթ
է
ուղղափառաց
հաղորդութիւն
առնել
{ընդ}
հերձուածողաց
'ի
հոգեւորս,
կարծիք
մերժելի
է
յինէն
անասելի,
բամբասանք
սոսկալի,
անուն
քահանայութեան
{ընդ}
ոտիւք
աշխարհականաց
հեծէ
պատճառաւ
դադարման
առաքելո
րում
նոր
ուրեմն
բնութիւն
ինքնին
ախոյեան
յարուցեալ
{ընդ}
դէմ
ողորմ
տգիտութեան՝
բանայ
ոսկեղէն
մատամբ
զմուտ
եկամուտ
խառնակութեանց
[ըստ
բառից
եւ
հնչմանց],
եւ
{ընդ}
նմին
հասկանալի՝
որոց
մտառութեամբն
ընթեռնուցուն:
նպատակի
է]
`
մշակել
զանշէն
մնացեալ
բանականութիւնն
{ընդ}
նմին
ազնուագործելով
եւ
մշակելով
զնորն
բարբառ
հասա
լ:
Հետեւանք
այդօրինակ
բռնաբարական
ընթացից
մերոցն
{ընդ}
հարազատ
լեզու
ժողովըրդեան
զի՞նչ.
այդպիսի
մատենագ
յսուհետեւ
զմերս
յարգեսցէ
զուսումն,
ո՞վ
ուրախասցի
{ընդ}
յառաջադիմութիւնն
աշակերտիս.
ո՞վ
զհայրական
բարբառ
[բայց
ասոքիկ
ոչ
պահանջին,
դոքա]
սքանչանան
[միայն
{ընդ]}
այս
խրթնաբանութիւն
եւ
իբրեւ
[տկարամիտ
համբակս
կո
ռից,
շարունակելոց
յողջոյն
ընթացս
գրուածոյն
իբրու
{ընդ}
մի
օղ
շարեալ,
առ
եւ
ո՛չ
մի
հեղինակ
գտանեմք,
թո՛
ստան
մտաց՝
[մինչ]
ո՛չ
հասկանալ
եւ
տառապի
[միայն]
{ընդ}
[աւելորդ]
բեռամբ
[անհասկանալեացն]:
Գանգատանքդ
զհ
ո՛չ
կարեմք
նոյնպէս
համեմատել
զմերս
հին
դպրութիւն
{ընդ}
հին
դպրութիւնս
Յունաց
եւ
Հռովմայեցւոց,
որ
զայն
բ
աւ
կեայ.
իսկ
լեզու
չոր
եւ
անծուծ,
այլ
եւ
թաղեալ
{ընդ}
փոշւով
հազարամէից,
որպիսի
է
հինն
լեզու՝
ամենեւի
ութեանցս՝
թե
Ազգ
Հայոց
անտէր
եւ
անպատսպար՝
մնայ
{ընդ}
երկար
յետնեալ
եւ
պակասեալ
մինչ
ի
սպառ
ի
լուսաւորո
ողովրդեանն,
պիտոյ
էր
ուղի
հատանել
լուսաւորութեան
{ընդ}
կենդանին
բարբառ,
դնելով
ի
նմա
ուղ
եւ
ծուծ
բաւակա
ն
յանուրջս
անցեալ,
եւ
ո՛չ
կամին
զգալ,
թէ
որ
ինչ
{ընդ}
եւրոպացիս
էանց,
նույն
կարէ
անցանել
ընդ
հայս,
ըս
թէ
որ
ինչ
ընդ
եւրոպացիս
էանց,
նույն
կարէ
անցանել
{ընդ}
հայս,
ըստ
որում
եւ
հայոց
ազգ
չէ
արտականոն
ինչ
բա
ժամանակն
միօրինակ
եւ
միով
անստերիւր
կանոնալ
վարին
{ընդ}
ամենայն
ազգս
եւ
ազինս
եւ
ոչ
ոք
ուժ
է
ճակատ
յարդար
ազգին,
զի
փոյթ
չեղեւ
[պատուելի
հեղինակիդ]
խօսիլ
{ընդ}
ազգին
ի
լեզու,
[զոր
հասկանայ
եւ
ազգն:
Յայս
գործ
էն
հրաժարելով
ի
քարուտն
ճանապարհ
է
եւ
ուղեւորելով
{ընդ}
արքունին
ճանապարհ,
զի
յաւուրս
մեր
շատ
եւ
շատ
էին
տեալ
առ
հասարակ
իբրու
շտեմարան
սնոտիապաշտութեան,
{ընդ}
երեւելի
եւ
հազուագիւտ
անդրիս
եւ
ընդ
մեհեանս
Աշտիշ
ապաշտութեան,
ընդ
երեւելի
եւ
հազուագիւտ
անդրիս
եւ
{ընդ}
մեհեանս
Աշտիշատու,
Արտաշատու
եւ
բագնայ
Գիսանեայ
նբուժելի]
թողեալ
հնախոյզ
բանասիրացն
սրտի,
[որով]
{ընդ}
մէջ
անցելոց
դարուց
ցչորրոդն
զկնի
Քրիստոսի
[խտրոց
լիսոփոսն
Մովսէս։
Զկնի
այսանակ
աղետից
անցելոց
{ընդ}
գրականութիւնս
մեր
ի
սկիզբն
չորրորդ
դարու,
անցանէ
պաշտի
համառօտութիւն
բանից՝
հանդարտաքայլ
ընթանալ
{ընդ}
ոսկեղէնս
դար,
թերեւս՝
եւ
հանգուցանել
եւ
սփոփել
ւ
հանգուցանել
եւ
սփոփել
զվշտացեալն
սիրտ,
ընկճեալ
{ընդ}
բիւր
հարուածովք
ժամանակին:
Եւ
զի
չէ
մեր
դիտաւորո
եան:
Սփոփեալ
սրբոյն
Մեսրոպայ
եւ
սրբեալ
զարտասուս
{ընդ}
անպարտակիր
մահ
վարդապետի
իւրոյ,
տեսանելով
զորդին
լանել
թափուր
ի
յուսոյն
եղեալ՝
անցանէ
յԵդեսիայ
եւ
{ընդ}
Փիւնիկէ
եւ
հասեալ
ի
Սամոս
առ
աշակերտ
Եպիփանու
Հռ
(Խորեն.,
Պատմ.
Հայոց,
գիրք
Գ,
գլուխ
53):
{Ընդ}
այս
ցնծացեալ
սրբոյն
Մեսրոպայ,
որպէս
այր,
որ
գտա
ոլիս
զօրավար,
որպէս
զի
կայսերական
արասցեն
հրաման
{ընդ}
ամենայն
տեղիս
Հայոց
ի
բաժնի
Յունաց՝
ընդունել
զվա
եալ
եւ
զծախս
դպրոցաց
հրամայէր
յարքունուստ
լինել,
{ընդ}
նմին
զՎարդան
արարեալ
ստրատելատ,
իսկ
զՄեսրոպ
գրեա
սէս
Խորենացի՝
զձեռնասուն
աշակերտ
սրբոյն
Մեսրոպայ
{ընդ}
այլոց
յաջողամիտ
արանց
յԱլեքսանդրիա՝
"
ի
լեզու
պա
ի
բանական
բարի
անդաստան
աշակերտաց
իւրեանց,
որոց
{ընդ}
առաջ
ելցուք
ի
ստորեւ:
"
Հայաստան
աշխարհի
վերա
օթութիւն
անուամբ
եւ
եթ,
այլ
զի
գործք
նոցա
ծածկին
{ընդ}
փոշեաւ
վանօրէից
Հայաստանի,
կամ
ընդ
փլատակօք
նուի
ք
նոցա
ծածկին
ընդ
փոշեաւ
վանօրէից
Հայաստանի,
կամ
{ընդ}
փլատակօք
նուիրական
հայրենեաց՝
վասնորոյ
արժան
համ
անել
երեւան:
Եզնիկ
Կողբացին,
ընկեր
Յովսէփը,
{ընդ}
որում
առաքեցան
ի
Բիւզանդիոն՝
թուղու
մեզ
զերկասիր
ւ
հարկաւորեմք
առ
վայր
մի
զկայ
առնուլ
եւ
սքանչանալ
{ընդ}
այրն
եւ
ընդ
բազմավաստակ
արդիւնս
նորա:
Յետ
զամս
ե
ք
առ
վայր
մի
զկայ
առնուլ
եւ
սքանչանալ
ընդ
այրն
եւ
{ընդ}
բազմավաստակ
արդիւնս
նորա:
Յետ
զամս
եօթն
յԱլեքսան
նդայ,
իբրեւ
դեղ
մահու
հեղձուցանեն
ի
նմին,
եւ
զի
{ընդ}
այս
նոցա
ամօթալի
խաբէութիւն
արդարապէս
ցասուցեալ
ս
թեանն,
յայն
սակս
պարեգօտաւորք
սեղանակապուտ
ձեռօք
{ընդ}
ոսկերս
սրբոյն
մարտ
եդեալ՝
հանէին
ի
գերեզմանէն
եւ
նեցուցին,
որք
եւ
այժմ
դեռ
եւս
անյագութեամբ
գինով
{ընդ}
մեռելոյն
կագին"։
Մի՞թե
հնար
է
ընդ
ապերախտութիւն
ութեամբ
գինով
ընդ
մեռելոյն
կագին"։
Մի՞թե
հնար
է
{ընդ}
ապերախտութիւն
պարեգօտաւորացս
չքստմնիլ....
ծել,
զթարգմանութիւն
սուրբ
գրոց,
զպատերազմ
Հայոց
{ընդ}
Պարսից,
զարգաւանդութիւն
Այրարատայ,
զբարօրութիւն
,
զարգաւանդութիւն
Այրարատայ,
զբարօրութիւն
ազգին
{ընդ}
մարզպանութեամբ
Վահանայ
Մամիկոնէի
իւրոյ
պաշտպանի:
իւ
ճշգրտապատումք,
ի
հայկաբանութեանն
մասին
համարի
{ընդ}
առաջինսն,
թէպէտ
ի
տեղիս
տեղիս
ցուցանէ
ճապաղ
ոճ
խ
,
քարտուղար
Վարդանայ
Մամիկոնէի
սպարապետի
Հայոց,
{ընդ}
որում
գտաւ
ի
խռան
մարտին
ընդդէմ
Յազկերտի
Երկրորդի
Հայս,
զի
որ
սորայս
են
պարզութիւնն
ոճոյ
լծորդեալ
{ընդ}
փիլիսոփայականին,
առողջ
եւ
կենդանի
հայեցողութիւնք
որոց
ընթեռնուն
զպատմութիւն
պատերազմին
Վարդանանց՝
{ընդ}
Սասանեանս,
որում,
որպէս
եւ
կանխեցաք
ասել,
ինքն
Խոսրով
գիտէաք
մեք
մինչեւ
ցայսօր՝
ընկեր
Ընձակայ,
{ընդ}
որում
գնացեալ
էր
ի
Պալեստին
վասն
թարգմանելոյ
ի
հա
ն,
(պարեգօտաւորք
Հայոց)
որպէս
ի
վերայ
թշնամւոյ
{ընդ}
դէմ
զինեցան՝
ասելով.
"
Ահա
ո՞ւր
գայ
միւս
թարգմա
եօթներորդ
դարուց
իւրով
Աղուանից
պատմութեամբ,
զոր
{ընդ}
ձիգ
ժամանակս
համարէին
կորուսեալ:
Արժանաւորութիւն
րսոնի,
խօսի
զճառ
վասն
միաւորելոյ
զեկեղեցին
Հայոց
{ընդ}
Յունաց:
Ճառս
այս
արժանի
ծանօթութեան
ըստ
լեզուին
Թովմա
վարդապետ
Մեծոփեցի
ճառէ
զանցս
աղետից
անցելոց
{ընդ}
Հայաստան,
յարշաւանաց
Լանկթամուրայ,
որ
անշքացոյց
եմն
յաւուրս
Արամայ
նահապետի
իւրոյ
հրովարտակ
առնէր
{ընդ}
ամեն
այն
սահմանս
պետութեան
Հայկականաւ
վարել
լեզու
ի
զառաջինն
է
Կոստանդնուպօլիս,
այլ՝
ո՛չ
հաւանեալ
{ընդ}
այն
Յակոբայ
Կաթողիկոսի,
հոգ
տանի
յղել
յԵւրոպայ
զ
լ
զայր
արհեստագէտ,
փորագրել
տայ
զտառսն
եւ
անկեալ
{ընդ}
պարտուք՝
մեռանի
թողեալ
զգործն
յԱւետիս
եւ
յՈսկան
խային
իմն
հոգւոյ
անմիաբանութեան
եւ
անմիտ
նախանձու
{ընդ}
յառաջադիմութիւն
ընկերին:
Ըստ
ազգին
լինի
եւ
պ
ր
ժամանակի
թողին
լքին
զայս,
թէպէտ
եւ
անհաւան
էին
{ընդ}
խառնափնդոր
Պատմութիւն
Չամչեանին,
եւ
այս
իսկ
է
պա
յ
մարդոյ
միշտ
ծառայողի,
զորոց
կախին
ամենայն
անցք
{ընդ}
մարդկութիւնս
եւ
դատաւոր
նստիլ
ի
վերայ
նորա,
հանգ
գային
ի
յարգի
կացուցանել
եւ
նովին
ճանապարհ
հարթել
{ընդ}
անշքացեալ
անապատ
Հայկական
լուսաւորութեանն,
թէպէտ
այլ
այդոքիկ
ամենայն
կապեալ
կաշկանդեալ
են
դարձեալ
{ընդ}
սահմանաւոր
եւ
պղտորեալ
տեսութիւնս
իմաստակական
դար
յն
Հայութիւն,
սուտ
եւ
ազգասիրութիւն,
որոյ
անուն
{ընդ}
օդ
գէթ
հնչի
հանապազօր:
Առ
ի
զընթացս
գլխաւորել
.
եւ
միթէ
ընթերցողք
ճառիս
չգիտեն
եւ
չխոստովանիցեն
{ընդ}
մեզ,
թէ
երկասիրութիւնք
նորա
թաղեալ
եւ
թաքուցեալ
լիցի
զկնի:
Գուցէ
պարոն
Մսեր
Զմիւռնացի,
անհաւան
{ընդ}
ճշմարտախօսութիւն
մեր
`
գտեալ,
մատնացոյց
եղիցի
մե
րկադրել
զմանկունս
սերտել
զուղղականն,
զկոչականն՝
{ընդ}
նմին
գրաբար
դարձեալ
պատասխանել
առ
հարցուածս
վարժա
եւ
յայնժամ
եւս
չէր
արժան
դեգերեցուցանել
զմանկտին
{ընդ}
անմատչելի
առապարս
մոլախոտեալ
յերեքտասան
դարուց
հե
լոյ
ասասցին
մաքուր
խղճմտանօք,
թէ
զաւակն
Հայկական
{ընդ}
բիւր
հարուածովք
ժամանակին
կարէր
արդեօք
ուսանելով
դպրութիւն
Հայոց՝
կենդանանալ
եւ
սնանիլ
հոգւով
եւ
{ընդ}
նմին
թագաւորել
ի
վերայ
գիտութեանց,
որովք
լցեալ
է
այլ
զայս
եւ
եթ
իբրեւ
սիրող
ազգի
եւ
ճշմարիտ
ցաւող
{ընդ}
ողորմ
դրութիւն
նորա
ասեմք
թէ
մի՞թէ՝
եթէ
չէր
մարթ
ատճառ
զի
Հայք
առ
հասարակ
հակադրական
հոգւով
հայէին
{ընդ}
գրականութիւն
իւրեանց,
եւ
մի՞թէ
չէ
լուեալ
դոցա
զօ
1851):
Ազգն
մեր
անտէր
եւ
անխնամ,
ցիր
եւ
ցան
{ընդ}
համատարած
մակերեւոյթ
երկրի
քամէ
զմրուր
բաղդին,
զ
եւ
սնուցանել
առ
պտղաբեր
գործելոյ,
եթէ
ո՛չ
խօսիլ
{ընդ}
ազգին
լեզուաւ՝
որոյ
ուսանելոյ
վասն
չունէր
ծախսել
ունէր
ծախսել
նա
ժամանակ,
զոր
գիտէր
արդեն
ստացեալ
{ընդ}
կաթին
ի
դայեկէն
եւ
ո՞ր
Հայ
հրաժարեսցի
ի
գրասիրութ
մբիոն:
Զայս
առնելով
ոչ
իմանամ
թէ
Հայք
իսկ
եւ
իսկ
{ընդ}
նորոգել
գրականութեանն
մերկացին
զանսիրելութիւն
իմա
յին
ճշմարտութեանս,
թէեւ
չէր
արժան
ցաւել
վշտանալ
{ընդ}
այս,
զի
բնական
էր
անտանելի
լինել
ճառագայթից
արեւ
կ,
միւս
ոմն
փիլիսոփայ
քան
զնա,
թէ
վասն
է՞ր
խառն
{ընդ}
բառից
հին
լեզուի,
այս
ամենայն
խօսք
եւ
զրոյցք
լսե
ւ:
Ստեղծագործութիւն
լեզուի
ե՞րբ
արդեօք
կատարեցաւ
{ընդ}
ձեռն
միոյ
միայնոյ
անձին
եւ
այն
ի
նշանակեալ
ժամ
ու
կազմ
ել
զլեզու,
ըստ
ամենայնի
կազմ
եւ
պատրաստ
եւ
{ընդ}
նմին
դնել
զայն
ի
շրթունս
ազգին
ի
միում
եւ
եթ
ժամո
ւմ
եւ
եթ
ժամու:
Զոր
ինչ
ստուար
խումբ
դարուց,
եւ
{ընդ}
նմին
խուռն
ամբոխին
աղճատել
աղճատեաց
զլեզուն,
անհ
լ
զդպրութիւն
ազգիս,
զոր
ինչ
յառաջ
քան
զքսան
ամ,
{ընդ}
այժմեան
զդպրութեան
եւ
հերիք
են
եզրակացութիւնք
արտ
էին
իսկ
կարողք
դատել
եւ
կշռել
զօգուտն
եւ
զվնասն,
{ընդ}
որս
եւ
զճշմարտութիւն
բանիցս,
զոր
հնչեցուցանեմք
ա
բնակի
ոգի
ինչ
ոչ
աստուածային,
որ
միջնորմ
արկանէ
{ընդ}
ընկերս,
օցտ
է
եւ
փեռեկտէ
զմարդիկ
իրերաց.
առ
մեզ
կցութեամբ
հոգւոյ,
տեսանել
տեսանեն
զկորուստ
ազգին
{ընդ}
հարուածովք
ժամանակին
անտէր
եւ
անպատրաստ,
այլ
արդ
ինչ,
-
միանգամայն
ոչինչ,
զի
հազարաւոր
խոչընդակք
{ընդ}
առաջ
ելանեն
ի
մերայնոց
իսկ
եւ
խափան
արկանեն
հնարի
ք
վախճանեցուցաք
զփիլիսոփոսն
Մովսէս
եւ
մարտ
թերեւս
{ընդ}
ոսկերս
եդեալ
արկաք
ի
գետ,
ո՞չ
ապաքէն
զՂազար
մ
եր
անց
եւ
կորզեալ
զնոսա
ի
գրկաց
մարց
արկանեն
գէշագէշ
{ընդ}
գարշապարօք
անիմաստութեան,
տգիտութեան
եւ
միանգամա
սիրող
լուսաւորութեան
եւ
հանգուցիչ
տառապեալ
որբոց
{ընդ}
հարկաւ
տաճարին
գիտութեան:
Մի՞թէ
չիցէ
արժան
տեսեա
ւտասաներորդ:
Նստիլ
ի
տան,
յորում
ճրագն
եդեալ
էր
{ընդ}
գրուանաւ,
նշանակէ
նստիլ
ի
խաւարի
եւ
չունել
զլոյս
,
որոց
շատ
եւ
կարի
շատ
էր,
եթէ
միայն
սքանչանային
{ընդ}
բառից
բաղդասութիւնս
ոմանց
հեղինակաց
յորս
մանաւանդ
նուանք,
արմատք
ներգործական
եւ
ներգործակերպ
բայից
{ընդ}
նոյնաձայն
բայից,
որպիսի
զքուն
ննջել,
հարկ
հարկա
ն
Եւրոպացի
մանկտիք:
Դէպ
եղեւ
մեզ
երբեմն
խօսիլ
{ընդ}
ուրումն
հնասիրի
(որ
շատ
թէ
փոքր
շահեալ
էր
զվարկ
ւթեանց
թէ
առ
անձնասիրութեան
եւ
եթ
անխղճ
էին
խօսիլ
{ընդ}
ազգին
հին
լեզուաւ,
անհասկանալի
զբանն
կացուցանելո
ն
բանքս
զհայկական
մատենագրութենէ,
եւ
մի
լիցի
մեզ
{ընդ}
վայր
զժամանակն
կորուսանել
մինչ
կարող
էաք
ի
գործ
դ
որք
հայ
էին
ի
լուսաւորութիւն
տառապեալ
ազգի
մերոյ
{ընդ}
երեսս
երկրի,
արդարասցին
առաջի
դատաստանի
արդար
եւ
օգնականութեամբ
շուտով
աւարտէի
այբբէնարանը,
բայց
{ընդ}
հակառակն.
երբեմնապէս
պատահում
էր,
որ
իմ
կոյր
բա
յսօր
քո
սուտին:
"
Զի՜նչ
հաղորդութիւն
լուսոյ
{ընդ}
խաւարի
"...
"
Սուտն
ի
հօրէն
սատանայէ
է
"...
"
Հ
նը]
նշան[ակուած
է]
15-ին:
8-9
վատ:
9-ին
սկսեցի
{ընդ[ունել]}
beladon
եւ
ընդ[ունեցի]
13-երորդ
բաղնիսը:
9-10
աջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
25-ին:
Այսօր
{ընդ[ունեցի]}
3[-րդ]
բաղնիսը:
18-ին
լոյս
19
գիշերը
իսպառ
հանգ
նորից
ուղարկէ
ինձ
կէս
ֆունտ
եղ:
2-3
id[em]
3-ին
{ընդ[ունեցի]}
9-երորդ
բաղնիսը,
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
այսօրի
ցայ
եղբ[օրիցս]
այսօրիցս
գրուած:
3-4
id[em]
4-ին
{ընդ[ունեցի]}
10-երորդ
բաղնիսը:
4-5
id[em]
5-ին
ընդ[ունեցի]
ն
ընդ[ունեցի]
10-երորդ
բաղնիսը:
4-5
id[em]
5-ին
{ընդ[ունեցի]}
11[երորդ]
բաղնիսը:
5-6
id[em]
6-ին
ընդ[ունեցի
ընդ[ունեցի]
11[երորդ]
բաղնիսը:
5-6
id[em]
6-ին
{ընդ[ունեցի]}
12[երորդ]
բաղնիսը:
6-7
id[em]
7-ին
նամակ
ստաց
ին:
8-9
վատ:
9-ին
սկսեցի
ընդ[ունել]
beladon
եւ
{ընդ[ունեցի]}
13-երորդ
բաղնիսը:
9-10
լաւ
էր:
10-ին
նամակ
ս
ասխանեցի
`
վաղը
տալու
համար:
10-11
id[em]
այսօր
{ընդ[ունեցի]}
14[երորդ]
բաղնիսը:
11-12
id[em]
12-13
id[em].
12
id[em]
12-13
id[em].
կոկորդս
ցաւում
է.
այսօր
{ընդ[ունեցի]}
15[երորդ]
բաղնիսը:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
22-ին:
15-ին
{ընդ[ունեցի]}
16[երորդ]
բաղնիսը.
պաղ
էր,
եւ
սկսեցի
վատանալ:
սեցի
վատանալ:
15-16
id[em]
16-17
id[em].
այսօր
{ընդ[ունեցի]}
17[երորդ]
բաղնիսը:
17-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
ղդ
կացոյց
զՆախիջեւան,
յայնժամ
եւ
Սիմոնեանն,
ըստ
{ընդաբոյս}
խաբեբայութեան
հայ
կաթոլիկաց,
(զորոց
բարեհաճեալ
կարգի
բանիս:
Արմատական
լեզու
Հայոց,
գուցէ
եւ
{ընդաբոյս}
նախահարց
Հայկայ
բողբոջեալ
յԱրարատեան
աշխարհի՝
բա
հետո
Մոսկվայում,
նույնպես
2-3
մսխալ,
այնպես
որ
{ընդամենը}
լինի
4-6
մսխալ:
Երկու
տեղից
վերցնելը
նրանով
է
լա
ստ
է:
Իսկ
ինչ
վերաբերում
է
նրա
լրագրին
-
նա
ունի
{ընդամենը}
24
իսկական
բաժանորդ
(փա՛ստ
է),
մնացած
օրինակնե
:
Ասում
են,
թէ
դպրոցը
ունի
մօտ
իբր
քսան
աշակերտ
{ընդամենը},
որոնցից
երկուքը՝
ֆրանսիական
ազգից:
Ձայներ
կան
15
ժամ
II
-
9
-
52
III
-
6
-
37
Գումար
ժամուց
{ընդամէնն}
Ֆրանկ[ֆուրտից]
Վառշաւ
-
42
-
15
Գումար
դրամոց
§
13.
Բնագիրը.
"
Եւ
հաւատոց
Աստուծոյ
առաւել
{ընդանի}
"
(եր.
39)։
Պաւղոսից
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
ան
եւ
թէ՛
Աւետարանական
Հայքս,
մէկ
սերունդէ,
մէկ
{ընդանիքէ}
եւ
եղբայր
ենք,
մեր
երակներուն
արիւնը
մէկ
տեղէ
կը
րմի,
թէ
դա
Գարեգնի
հրամանը
կատարելու
համար
միայն
{ընդանում}
ես
այդ
մանուշակները"։
Բայց
մի
քանի
վայրկեն
եապոլսի.
ազգային
թիկնապահ
գունդը
հավաքում
է,
որ
{ընդառաջ}
ելանել
յուր
նոր
գալու
իշխանին:
Բոլոր
այդ
գնդի
հր
թրջելով:
Ի՜նչ
չքնաղ
է,
սիրայոյզ,
Երբ
գնում
է
{ընդառաջ}
Եւ
ասում
է
"
բարի
լո՜յս
"
Ծաղիկներին
`
մեղմաւաչ
մէջ
նստած
տէր
սատանան
գնում
էր
ծայրագոյն
Բրամինի
{ընդառաջ}:
Ինչ
կարգով
որ
գնում
էին,
նոյն
կարգով
դժոխքի
դո
ոսը
գնաց
Լիօն՝
իւր
երկրորդ
կնոջ՝
Մարիա
Մեդիչիսի
{ընդառաջ},
որ
այն
ժամանակուայ
գեղեցկուհիներից
առաջինն
էր,
ն
դուրս
եկա
ղահվետունը
թաբակ
ծխելու,
այն
բավական
{ընդարձակ}
դահլիճի
մեջ,
ուր
գտանվում
էր
ավելի
քան
թե
երկու
յն
տիպիկական
եւ
անհատական
իմաստով
եւ
ոչ
թե
բնական
{ընդարձակ}
իմաստով,
որտեղ
մենք,
բնության
անծայրածիր
տնտեսո
24,
U.
Պետերբուրգ
Անգին
եղբայր,
Քեզ
{ընդարձակ}
նամակ
գրելու
իմ
բուռն
ցանկությամբ
հանդերձ,
մեծադ
ողովրդի
անտարբերության
համար:
Այժմ
մտքումս
մի
{ընդարձակ}
ծրագիր
ունեմ,
եւ
որն
արդեն,
որքան
հնարավոր
է,
ուրիշ
ոչինչ
հարկավոր
չէ:
Սպասում
եմ
խոստացած
{ընդարձակ}
նամակիդ՝
ըստ
Տրեդյակովսկու
պերճախոսության
տեսութ
ացնելու
համար
կարճ
ասեմ,
որ
ներս
մտայ
մի
բաւական
{ընդարձակ}
սենեակ՝
մաքուր
եւ
զարդարած
պարսից
գորգերով
եւ
այ
:
Վարժարանը
ունի
եւ
մի
բաւական
գեղեցիկ
եւ
բաւական
{ընդարձակ}
մատուռ:
Աշակերտքը
այդ
դպրոցի
որդիք
են
հռովմէ
ում
է
աստուածային
պաշտօնը:
Տունը
ունի
մի
բաւական
{ընդարձակ}
պարտէզ
աշակերտների
եւ
կառավարիչների
հանգստութեան
այժմ
Ֆրանսիարէնից
Հայերէն,
Հայերէնից
Ֆրանսիարէն
{ընդարձակ}
բառարանների
վերայ,
թարգմանել
են
ժողովրդական
լեզո
գործը
հասկանալու
ամենեւին
չունի
հնար.
Այն
{ընդարձակ}
բարձրութիւնից
ամպը
կաթ-կաթ
ջուր
ցողեց,
Ծար
այն
բառս
"
Եղեռնագործ"։
Կարդինալի
համար
մի
{ընդարձակ}
ասպարել
է
բացւում
այս
տեղ,
գործարանը
իւր
իշխանու
դարութեամբ
խոստովանելով,
չմտանէին
այդպիսի
մեծ
եւ
{ընդարձակ}
գործերի
մէջ:
Որովհետեւ
այնպիսի
փառաւոր
հանդէսներ
նութեան
հատորները,
տրամաբանութիւններ,
զանազան,
{ընդարձակ}
թէ
համառօտ
հրահանգներ,
դատարկ
ճառեր,
չոր
քերակա
քը:
-
Մեք
այս
բաների
վերայ
ուրիշ
անգամ
աւելի
{ընդարձակ}
կը
խօսենք,
-
ասաց
Մանթուխեանցը,
ձեռքը
պարզելով
:
Նա
ստացել
էր
քարեայ,
երկու
յարկով
բաւական
{ընդարձակ}
տուն,
եւ
այս
տան
գլխաւոր
արժանաւորութիւնը
էր
այն
թէ
կարող
էր
կամ
թէ
պիտի
լինէր,
եթէ
նորա
շրջապատը
{ընդարձակ}
եւ
արեւակէզ
դաշտ
եղած
չլինէր:
Ձիւնական
գօտին
Մեք
տնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
որ,
աշխատելով
առաւել
{ընդարձակել}
Ձեր
իշխանութիւնը
մարդկային
ազգի
վերայ,
աւելի
յար
ելու
եւ
մեր
մոլորութեան
տարեգրացը
վերջի
հատորներն
{ընդարձակելու}
։
Բայց
մենք
ոչ
այն
կողմերն
ենք
եւ
ոչ
իրենց
տրամաբ
նդադար
հոգսը
եւ
աշխատութիւնքը,
որ
կրում
էր
Կարգը
{ընդարձակելու}
եւ
տարածելու
համար,
հետեւեցուցին
նորա
մարմնի
նու
(իսկ
շատ
բան
կա,
որոնց
մասին
կարելի
է
լուրջ
եւ
{ընդարձակորեն}
խոսել).
եւ
ես
հեռու
եմ
այն
մտքից,
որ
ուսումնաս
են
ռուս
հպատակություն
եւ
գաղթել
են:
Ես
այդպես
{ընդարձակորեն}
զարգացրի
այս
գաղափարը,
որովհետեւ
ձախակողմյանները
նք
մորմոքուելու
համար,
թէ
ինչպէս
այն
սրտերը,
որ
{ընդարձակուել}
էին,
ցօղուելով
Քրիստոսի
անմեղ
արիւնով,
կաշկանդւ
ոյ
հեղինակին
մեր
սրտա՜նց
շնորհակալութիւնը,
աւելի
{ընդարձակութիւն}
եւ
աւելի
կերպարանագործութիւն
մաղթելով
նորա
պայծառ
ծ
եւ
չորաբեկ
սրտերի
նոր
զօրութեամբ
զուարթանալը
եւ
{ընդարձակուիլը},
այդ
բաները
լինում
են
մեր
քթի
տակ,
բայց
մեք
կրօ
լ
աշխարհիցս,
բայց
նոցայ
յաղթութիւնը
քանի
գնում
է
{ընդարձակում}
է
իւր
ասպարէզը
աշխարհիս
հրապարակի
մէջ:
Ո՛վ
պարծա
ձագանս
տան
ի
սիրտս
մեր
լցեալս
արեամբ:
Եւ
ո՞ր
{ընդարմացեալ}
սիրտ,
ո՞ր
սալացեալ
խիղճ
կարիցէ
արդեօք
աչք
բացօք
աժակ
սիրահոսան
Իբրեւ
զերկաթ
ի
մագնիտ՝
{Ընդարմացեալ}
մածնու
հրեշտակն,
"
Այս
է,
գոչէ,
իմ
հանգի
Եւ
խոյզ
քո
ոչ
առաւիր,
Զկենսատուն
քաջ
{ընդգրկեալ}
Շրթամբք
ցնցուղ
թէ
յագչիս,
Յարտավազկին
եք
նե,
գեշը
բնավ
լսած
չեք,
ապա
ի՞նչ
է
իմ
ծնողաց
{ընդդեմ}
մեղքս,
ասացեք,
որ
ես
էլ
իմանամ.
կարելի
է
մեղան
իտեմ,
որ
մեր
օրագիր
տպելը
քանի
մի
հնամոլ
մարդերի
{ընդդեմ}
պիտի
թվի,
պատճառ,
որ
դոքա
հին
եւ
մեռյալ
լեզվի
ք
պես
թե
"
Հյուսիսափայլի
"
հարուցանում
է
ժողովուրդը
{ընդդեմ}
հոգեւորականության
ընդհանրապես,
իսկ
ընդդեմ
նորան
վուրդը
ընդդեմ
հոգեւորականության
ընդհանրապես,
իսկ
{ընդդեմ}
նորան
(Այվազովսկիին)
մասնավորապես,
մեք
բողոքեց
ն
հոգեւորականության
է
Սինոդոսն
Էջմիածնի,
եթե
մեք
{ընդդեմ}
հոգեւորականության
ունինք
մի
բան
գրած,
թո՛ղ
ինքը
թյան
վերա:
Մեք
բոլոր
բան
հասկացողքս
պարտական
ենք
{ընդդեմ}
զինվորվել
եւ
ցույց
տալ
ժամանակով
մեր
ապագայից,
ո
նից
իբր
երկու
հարյուր
տարի
առաջ,
Արգոսյան
դուքսի
{ընդդեմ}
ապստամբության
ժամանակակից
անցքերը,
թեթեւ
կերպով
ած
հայագետների,
խորապես
ողորմելի
մոլորվածությանն
{ընդդեմ}
պ.
Նազարյանցը
բարձրաձայն
հռչակում
է
գիտության
մա
մենայն
յարձակմունքից:
Յարձակմո՞ւնք,
տպագրութեան
{ընդդէ՞մ},
եւ
մի
աշխարհում,
ուր
ամենայն
բան
տպւում
է
առան
նախդիրը
լինէր
արանցի
նախդրի
կրկնութիւնը,
եւ
միթէ
{ընդդէ՞մ}
է
քերականական
ուղիղ
կանոններին
հասկանալ,
եթէ
արք
ատասխանատուութեան,
յաղագս
որպէս
թէ
գրութեան
իմոյ
{ընդդէմ}
իմոյ
հոգեւորական
պարտաւորութեան,
հրամայեաց
չուել
զգին
ի
բազում
ամաց
հետէ:
Իբրեւ
զօրաւոր
բանիւք
{ընդդէմ}
զինեցայ
վերոյգրեալ
սրբազան
հարց
եւ
բանաւոր
փաստիւ
եալ
եղեւ
ի
լուր
բոլոր
ժողովականաց,
եւ
ոչ
ոք
գտաւ
{ընդդէմ}
դարձող
պարբերական
բանից
թղթոյն:
Այլ
յորժամ
նորին
ցութեամբը,
որ
պատահեցաւ
իմ
եւ
Պ.
Խ...
մէջ,
որ
{ընդդէմ}
ամենայն
քաղաքավարութեան
եկել
էր
իմ
մօտ
գիշերազգես
լի
է
գովել
մի
վաճառականութիւն,
որ
հիմնուած
է
այդ
{ընդդէմ}
քրիստոնէութեան
կանոնների
վերայ.
ամօթ
քեզ,
որ
այ
է,
եւ
պիտոյ
է
զգուշանալ,
չմեղանչել
արդարութեան
{ընդդէմ}
եւ
չպղծել
մի
գործի
սրբութիւն:
-
Դու
կարծում
տուծոյ
ձայնը
չասէ
մեր
սրտի
մէջ,
թէ
մեղանչել
էինք
{ընդդէմ}
ճշմարտութեան:
Ձեր
յօդուածը
վերջացնում
էք
նոր
ն
ասում...
-
Եթէ
այդպէս
է,
եթէ
բարի
խորհրդի
{ընդդէմ}
ականջդ
խցում
ես
իժ
օձի
նման,
եթէ
այդ
քո
հարստութ
ալը
համարւում
է
կա՛մ
մեղք,
կա՛մ
ամօթ
եւ
կամ
գոնէ
{ընդդէմ}
բաների
կարգին:
Նախիջեւանցիք
տարին
մի
անգամ՝
Գիտեմ
եւ
ընդունում
եմ,
այդ
ճշմարիտ
է,
բայց
դորա
{ընդդէմ}
կայ
եւ
ասելիք:
Եթէ
կամենայ
քաղաքը,
եթէ
յօժարի
ճ
ան
հետ,
սահմանէ
այս
կարգերը,
ժողովուրդը
պիտոյ
է
{ընդդէմ}
դառնայ:
Ի՛նչ
է
ժողովրդի
բեռը
ազգի
եւ
հասարակութե
նի
նկատողութենից
Պ.
Իսահակեանցի
պատասխանու
վերայ
{ընդդէմ}
իմ
առաջին
նկատողութեանը,
որ,
ուղարկելով
քեզ,
խ
հրատարակողին,
որ
նա
աշխատի,
եւ,
եթէ
կարելի
է,
{ընդդէմ}
դառնայ
ճակատագրի
ձեռքով
"
Մեղուի
"
համար
պատրաստա
է
ասել,
որովհետեւ
երբէք
չեմ
ներգործել
նորա
կամքի
{ընդդէմ},
բայց
Պ.
Բէգզադէն,
իմանալով,
որ
ես
տկար
մարդե
միմիայն
ազատութիւն
որոնելով,
արդէն
մեղանչում
ես
{ընդդէմ}
այն
հզօրին,
որի
իշխանութեան
տակ
կայիր
դու,
եւ
մ
ք,
բայց
այն
մարդը,
որին
գրելու
էիք,
ձեր
օրէնքի
{ընդդէմ}
պահանջողութեններին
լռութեամբ
միայն
պատասխանելով,
լութիւնը
եւ
ազդեցութիւնը
դեռեւս
չէ
ապացուցուած
եւ
{ընդդէմ}
է
մինչեւ
այժմ
յայտնի
բնական
օրէնքներին:
Ինչպ
լու
ոչ
մի
Պատօլօգիայի
մէջ։
Բժշկութիւնը
ճար
չունի
{ընդդէմ}
այդ
ցաւին,
նորան
կարող
է
բժշկել
միմիայն
Նա,
որ
մը...
-
Ո՛վ
է
ասել
ձեզ,
թէ
մեք
քարոզում
ենք
{ընդդէմ}
բարոյականութեան։
Այդ
մի
ցած
զրպարտութիւն
է,
-
վ
նձրեւ
բերել:
Հեղինակը
վկայ
է
բերում
այս
բնութեան
{ընդդէմ}
գործին
իւր
ղզլարեցի
Հայ
թարգմանը
եւ
այլ
արժանաւոր
յ
"
-
"
Ընծայի
ընդունելութիւնը
"
-
Ընդունելութեան
{ընդդէմ}
մի
թերթ
-
Կարապետ
Վարդապետ
Շահնազարեանց
-
Հին
Հայ
ց
խղճմտանքը
(կա՞յ),
չէ
պիտոյ
ապերախտ
գտանուէին
{ընդդէմ}
բարերարին,
չէ
պիտոյ
պապականութիւնը
որպէս
մի
պատն
է
Կոստանտնուպօլսի
Հայերի
ուսերի
վերայ:
Որովհետեւ
{ընդդէմ}
է
առողջ
բանականութեան
որեւիցէ
գործ
սկսանել՝
առան
րծ
դրուած
արծաթի
վերայ,
բողոքում
ենք
այն
մարդերի
{ընդդէմ},
որ
զանազան
առիթներից
եւ
ախտերից
ստիպուած
համոզո
է
միայն
մի
պայմանի
վերայ։
Ինչ
պայման
է
այդ.
որ
{ընդդէմ}
չլինի
տպելի
բանը
ֆրանսիական
քաղաքականութեանը:
Այ
եւ՝
հայկական
ճիզուիթների
հետ,
որոնց
պօլիտիկային
{ընդդէմ}
է
ամենայն
ճշմարտութիւն,
որի
հետեւանքը
լինելու
չէ
ոլի
եռանդը...
Մեք
բողոքում
ենք
այդպիսի
քննիչների
{ընդդէմ},
եւ
խնդրում
ենք,
ուշադիր
լինելով
մեր
անբաղդացած
ի՛նչ
ճար.
մնում
է
միայն
այս
գազանական
անգթութեան
{ընդդէմ}
դէպի
երկինք
բողոքել:
Մի
քանի
բարեսիրտ
Հայեր
մանէթ:
Գործակատարը
աղաղակում
է
այս
անիրաւութեան
{ընդդէմ},
բայց
լսող
չկայ:
Բէգզադէի
սովորական
կանոնն
է
այ
մացրեց,
քան
թէ
համոզեց:
Դու
իմ
առաջարկութենների
{ընդդէմ}
գրում
ես
ինձ,
թէ
անհնար
է
այժմ
գլուխ
բերել
իմ
խն
աների
իշխանութեանը՝
առողջ
փիլիսոփայութեան
առաջին
{ընդդէմ}
գործ
համարելով
ազատութեան
կորուստը,
երկրորդ՝
փի
ակի
յաւիտենական
դատապարտութիւնը:
Աւելորդ
էր
նաեւ
{ընդդէմ}
զինուորուիլ
մի
աշխատութեան,
որ
իւր
չնչին
կարծիքն
ձուած,
կամ
ի՛նչպես
չբողոքենք
այն
զրպարտութենների
{ընդդէմ},
որ
պարոնը
ժողովում
է
մեր
երանելի
եւ
սուրբ
նախահ
ն
Հայոց
ազգի
անունով
բողոքում
ենք
Պ.
Խուդաբաշեւի
{ընդդէմ}:
Ուշադրութեան
արժանի
է
եւ
այն,
որ
Պ.
Խուդա
ր
Պ.
Խուդաբաշեւը,
մեղանչելով
սուրբ
Սահակի
անձին
{ընդդէմ},
ինչպէս
վերեւում
ասացինք,
մեծապէս
մեղանչում
է
ե
եւում
ասացինք,
մեծապէս
մեղանչում
է
եւ
պատմութեան
{ընդդէմ}
՝
իւր
կամեցածի
պէս
աղճատելով
իրողութիւնքը:
չէ
տեսանելու
Պ.
Խուդաբաշեւի
սխալանքը
պատմութեան
{ընդդէմ}:
Ներսէս
Երրորդի
օրով
բոլոր
ազգը
պահանջեց
Կաթողիկ
աւելի
լաւ,
կ՚աշխատեմ
ճշմարտութեան
համար,
Հայերի
{ընդդէմ},
եւ
յոյս
ունիմ,
որ
իմ
ոչխարքը
կը
լսեն
իմ
ձայնին
շխատութեններից:
Մեք
բողոքում
ենք
այն
խօսքերի
{ընդդէմ},
որ
Թէորիանոսը
կամայաբար
դնում
է
Շնորհալու
բերան
ի
մէջ:
Կո՛մս,
Դուք
պարտակա՛ն
էք
ազգի
բողոքը
{ընդդէմ}
այս
բաների
հրատարակել,
եթէ
այդպիսիք
Ձեր
անունով
եւ
լռել
ենք
Պ.
Խուդաբաշեւի
չնաշխարհիկ
ժողովածուի
{ընդդէմ}:
Ի՛նչ
խօսէինք
դորա
վերայ։
Դիցուք
թէ
Պ.
Խուդաբա
նտուն
եւ
անտէր:
Բողոք
բողոքի
քամակից,
որի՞
{ընդդէմ},
ո՛վ
ինչ
կարող
է
առնել:
Ժողովքներով
վճռուեցաւ,
սում
է
նա,
-
եւ
զէն
ի
ձեռին,
քեզ
հետ
քո
թշնամու
{ընդդէմ}
կպատերազմիմ...
-
Եւ
իմ
հաւասար
իրաւունք
եւ
ու,
ասպարէզ
է
դուրս
գալիս
այն
չարչարող
բռնութեան
{ընդդէմ},
գլխատում
է,
աքսորում
է,
ի
վերջոյ,
չքացնում
է
ը
խօսում
է
հասարակութեան
հետ,
նա
բողոքում
է
նորա
{ընդդէմ},
եւ
նորա
ընդդէմ
դարձեալ
պաշտպանում
է
եւ
քարոզում
կութեան
հետ,
նա
բողոքում
է
նորա
ընդդէմ,
եւ
նորա
{ընդդէմ}
դարձեալ
պաշտպանում
է
եւ
քարոզում
է
տպագրութեան
ան
յ,
պարզամիտների
միտքը
եւ
ատելութիւնը
գրգռել
նորա
{ընդդէմ}:
Այս
բոլորը
սարսափանքով
տեսաւ
Ստիւարտ
Միլը,
տես
աչակիր
արշաւանք
քարոզեց
այն
իմաստուն
ուսուցիչների
{ընդդէմ}:
Բանական
հնարքները,
հերքողութիւնքը,
վէճը,
եւ
ովանդակ
ազնուականութիւնը
յարուցանել
կառավարութեան
{ընդդէմ}.
բայց
չտալ
չէ
կարելի:
Վերջիվերջոյ,
որոշուեցաւ
ործեն
1861
փետրուար
19
հրովարտակի
համեմատ.
քանզի
{ընդդէմ}
է
այն
հրովարտակը
ազգի
էական
շահին:
Այսքանով
չէ
գ
կողմից
եւս
դժգոհ,
երկու
կողմին
եւս
թշնամի,
եւ,
{ընդդէմ}
կամելով
ներգործել
ազգին,
ներգործում
է
ընդդէմ
յառ
ւ,
ընդդէմ
կամելով
ներգործել
ազգին,
ներգործում
է
{ընդդէմ}
յառաջընթաց
կուսակցութեան
եւ
վատօրէն
միանում
է
կառ
եկել
իւր
պատմական
աշխարհից,
թող
եւ
չշարժի,
մեք
{ընդդէմ}
ենք
գաղթականութեան
եւ
գաղթականութիւն
չէ
մեր
քարոզ
տողերը
գրելու
միջոցին
Թէյմսը
հրատարակեց
Լեհաստանի
{ընդդէմ}
մեր
նօտր
գրով
տպածը,
գրեթէ
բառ
առ
բառ:
Եւ
մի՛թէ
Իռլանդիոյ
անկախութեան
աշխատողքը,
իբրեւ
տէրութեան
{ընդդէմ}
ապստամբք,
կարո՛ղ
են
դատապարտուիլ
դէպի
թիարան...
ոցա
միակ
դրօշը,
որ
կարող
է
բացուիլ
բռնակալութեան
{ընդդէմ}:
"
Ազգութիւնն
է
միակ
հնարը
դէմ
դնելու
նաեւ
լուսա
երգործելով,
հաւասարակշիռ
է
պահում
արտաքին
ոյժերի
{ընդդէմ},
որով
եւ
ազգութիւնը
ապրում
է:
Դու
հազար
տարի
քա
տոյ
պիտի
պատերազմէին
եւ
մի
հինցած
նախապաշարմունքի
{ընդդէմ}
եւ
այս
նախապաշարմունքը
էր
դերասանների
եւ
դերասանո
իւր
նախապաշարմունքը
դերասանների
եւ
դերասանուհեաց
{ընդդէմ},
նա
շատ
անգամ
պատրաստ
է
դափնիներով
պսակել
այնտեղ
նալու,
ամենայն
օր
մեղանչում
է
այս
սրբազան
օրէնքի
{ընդդէմ}
եւ
կամ
գնում
է
արժանաւոր
կացուցանել
իւր
անձը
բռնա
րեանց
դժգոհութիւնը
նոյնիսկ
կարծեցեալ
անկարգութեան
{ընդդէմ}
ուղղելու,
փոխանակ
իւրեանց
մի
վիշտ
հասուցանողից
բ
գուցեալ
Միքայէլ
Նալբանդեանցի
բանտարկութեան
մէջ.
{Ընդդէմ}
Վարդենիք
անուամբ
գրքոյկին
Խորէնի
Գալֆայեան
Թէոդոս
Մի
կամ
միաւորեալ
բնութիւն
կը
դաւանենք
ի
Քրիստոս,
{ընդդէմ}
չարաչար
բաժանողաց
զմի
Քրիստոս,
եւ
երկու
բնութիւն
ողաց
զմի
Քրիստոս,
եւ
երկու
բնութիւն
կը
դալան
ենք
{ընդդէմ}
նոցա,
որ
աստուածութիւնն
ու
մարդկութիւնը
շփոթեալ
ոստովանիմք
զմիաւորեալ
մի
բնութիւն,
դրականապէս
եւ
{ընդդէմ}
շփոթողաց
եւ՛
ընդդէմ
բաժանողաց,
առանց
երբեմն
յայս
լ
մի
բնութիւն,
դրականապէս
եւ
ընդդէմ
շփոթողաց
եւ՛
{ընդդէմ}
բաժանողաց,
առանց
երբեմն
յայս
եւ
երբեմն
յայն
կողմ
փար
միաւորեալ
մի
բնութեան
ըստ
Կիւրղի
եւ
Աթանասի,
{ընդդէմ}
որոց
ամբաստանէինն
զմէնջ,
որպէս
զԵւտիքականաց:
պապին,
այլանդակ
տրամաբանութեամբ,
որում
մեծապէս
{ընդդէմ}
եկաց
թեմակալ
արքեպիսկոպոսն
Փարիզու:
Եւ
ի
բազմանա
արիտ
եկեղեցւոյն:
Մասնաւոր
կոչիլ
եկեղեցւոյն
արդէն
{ընդդէմ}
է
ընդհանրականութեան
նորա,
ընդ
նմին
եւ
միութեան.
նէութեան,
եւ
ի
զրահաւորել
զմկրտեալս
՚ի
պատերազմի
{ընդդէմ}
սատանայի,
որ
յաստի
կենցաղս:
Հոգին
սուրբ
տուեալ
եւ
կամ
կնիկների
վերայ
Սաստիկ
մեղք
է,
արդէն
{ընդդէմ}
Աստուածային
օրէնքին"։
Նա
պատժում
էր,
Ես
պիտի
գոչեմ,
պիտի
բողոքեմ,
Խաւարի
{ընդդէմ}
պատերազմելով:
Ներկայ
օրերում
այլ
ի՛ն
հ
Հայերի
գերեզման
Բողոքիր
մինչեւ
երկինք
{Ընդդէմ}
այս
տմարդութեան։
Բարձրաբերձ
քո
ժայռեր
Թէեւ
այսօր
պիղծ
բերաններ
Ոմանք,
դարձեալ
քո
{ընդդէմ}
`
Ոռնան
ինչպէս
քաղցած
գայլեր.
Քե՞զ
ին
ի
սուրբ
սիրոյ
սերմեր։
Այլ
իմ
խօսքերին
{ընդդէմ}
ու
ներհակ
Շինեցին
նոքա
մի
չար
ամբարտակ.
Ինչ
որ
մեզ
է
վերաբերւում,
այդ
հայհոյութիւնների
{ընդդէմ},
ուրիշ
բան
չունինք
ասելու,
բացի
այն
խօսքերից,
դը,
որ
պիտի
փակէ
մեր
բերանը
այս
անօրէնութիւնների
{ընդդէմ}
բողոքելուց,
ո՛վ
պիտի
համարձակի
բռնանալ
մեր
ազատ
ենք,
մինչեւ
այժմ
հայոց
մէջ
եղած
այս
անկարգութեան
{ընդդէմ}:
Մեր
հոգը
չէ,
եթէ
այդ
կտորը
սխալմամբ
անցած
եւս
դարաւոր
թշուառութեան:
Այս
վերջին
պարբերութեան
{ընդդէմ},
մասնաւորապէս,
պիտի
եռ
գան
դարձեալ
ախտերը,
պիտ
թէ
ա՞զգ
պահեց:
Մեր
միւս
խօսքերը,
հոգեւորների
{ընդդէմ},
չէ
վերաբերւում
մեր
տօնելի
թարգմանիչներին
կամ
նո
իշատակում
է,
թէ
մի
ռուսերէն
ձեռագիր
տետրակ,
իւր
{ընդդէմ}
գրուած,
ման
է
գալիս
ժողովրդի
մէջ:
Այս
Վարդապ
փայլը
"
գերմանախօս
էր
դառնում!!
Հին
եւ
նոր
լեզուի
{ընդդէմ}
մեր
սքանչելի
հայկաբանների
անխտիր
գործ
դրած
բառերը
աբար
միջոց
էին
թարգմանում
հին
ու
նոր
լեզուի
ոգուն
{ընդդէմ},
երբ
մենք,
հայկական
ոգուն
հաւատարիմ
մնալով,
նո
անրապէս
թարգմանւում
էին
հաղորդել,
հայկական
ոգուն
{ընդդէմ}
բաղդասելով,
ինչպէս
լուր
հաղորդել,
նամակ
հաղորդե
տրամաբանութեան
տակ
է
խօսում։
Այդ
տրամաբանութեան
{ընդդէմ}
անկարելի
է
ուղղակի
պատերազմ
յայտնել.
մեռած
կենդա
ճշմարտութեան,
որ
պախարակում
էր
Քրիստոսի
օրէնքին
{ընդդէմ}
գործերը
եւ
նկարագրում
էր
ամենայն
ինչ
մաքուր
խղճմտ
խոյեան
դուրս
գալով
Յիսուսեան
Կարգի
հակառակորդների
{ընդդէմ},
ամենայն
ջանք
գործ
է
դնում
Յիսուսեանների
խաւարը
ներողութեան
տրուի
սպանութիւնը:
Զարմանք
յանցանքի
{ընդդէմ}
պատիժ
դնելով
մի՞թէ
կարելի
է
յանցանքը
սանձել:
անով,
աւարտեց
իր
ընթացքը
անգլիական
կառավարութեան
{ընդդէմ}
անհիմն
զէվզէկութեամբ:
Զարմանալի
է
այս
կողմից
նմա
ութեան,
խաչակիր
արշաւանք
քարոզեց
ֆրանսիական
ազգի
{ընդդէմ}:
Նա
հիւանդ
էր
այն
ժամանակ
հոգեպէս,
որդու
կորուս
եւ
XV)
հետամտութիւնքը
եւ
ձգտողութիւնքը
Օրանժեանի
{ընդդէմ},
եւ
պաշտպանութիւնքը
նախ
ապարքայ
Յակոբ
II-ին
եւ
վ
թէ
գործ
է
դրւում
միայն
որպէս
զուգակշիռ
պահող
տարր
{ընդդէմ}
նեղսիրտ
գրականութեան:
"
Բայց
",
-
շարունակո
ւ
Բեկոնի
հայրենակցաց
գործական-էմպիրիկական
խորհրդի
{ընդդէմ}:
Ինչպէս
կուրմարկեան
կիսասպան
(юнкер)
դատողութի
ս
Վելլինգտօնի
յայտարարութեանց
մէջ:
նա
դրականապէս
{ընդդէմ}
էր
ամենայն
վերնորոգութեան
եւ
պատերազմական
դրական
ուց
եւ
հասկացողութիւնից,
ամէն
նորմուծութիւն
նորա
{ընդդէմ}
պիտի
ծանրանայ
ազգի
վրայ
որպէս
հարստահարութիւն
եւ
դասակարգերի
ուժով:
Այդ
երկու
դասակարգի
շահին
էլ
{ընդդէմ}
է
եւ
Անգլիոյ
մէջ
ամէն
փոփոխութիւն,
որ
կարող
էր
շ
իրենց
մէջ,
կառավարութեան
եւ
ներկայ
բաների
կարգի
{ընդդէմ}
`
միմիայն
դիմադրութիւն:
Իսկ
այդ
սկզբունքները
չեն
տեղ
վարում
էինք
մի
պարզ
կեանք
միմեանց
քաջալերելով
{ընդդէմ}
ահի
եւ
երկիւղի
եւ
սպառնալից
թշուառութենների:
Եւ
անմոռաց:
Յիս
հաստատէայ
սիրտ
անվկանդ
բաղդին
{ընդդէմ}
հարուածոց
Եւ
ղեկավար
կաց
նաւակիս
ումդ
հառաչ
ն
յաջող,
եւ
երբեմն
անյաջող
կերպով
իւր
ուղղութեան
{ընդդէմ},
յառաջ
էր
գնում
մի
բարեբարոյ
մարդու
հոգացողութեա
յից
հմուտ
արուեստապետներ
բերել
տալ:
Այս
բանը
շատ
{ընդդէմ}
թուեցաւ
հոգատարներին,
բայց
սոցայ
անարժանութիւնը
յն
ժամանակ
անվեհեր
հոգով
պատերազմում
էին
ստութեան
{ընդդէմ}
եւ
խոստովանում
էին,
որ
նա
ազգասէր
անձն
էր,
յիսո
ճանապարհներով
աշխատել
ամենեցուն
սիրտը
շահել.
այս
{ընդդէմ}
էր
իւր
պատուի
աստիճանին:
Ամենեցուն
վերայ
իբրեւ
հ
յն
մշտնջենաւոր
հերոսը
Կաննեայ
պատերազմումը
Վարոնի
{ընդդէմ}:
Այն
մարդը
աղաչաւոր
եւ
բարեխօս
դառնալով
այս
ւթեամբ
մի
նոր
Աքիլլես
հանդիսացաւ
այս
տրոյիացիների
{ընդդէմ}:
Եթէ
դու
տեսանէիր,
թէ
ինչպէ՞ս
սա
աներկիւղ
եւ
առ
ը,
որ
երբեւիցէ
շարժուած
են
այս
չնաշխարհիկ
պարոնի
{ընդդէմ}:
Նորա
այսքան
տարու
խորամուխ
քննութեան
հետեւանքն
Այս
րոպէից
մեր
բոլոր
կիրքերը
լռուած
ու
կապուած
են
{ընդդէմ}
պ.
Չամուռճեանի,
բացի
կարեկցութենից:
Առանց
դեւե
եան
մէջ,
ցոյց
տուած
հոյակապ
ծառայութիւնը
ժխտել
`
{ընդդէմ}
էր
Նորին
Մռայլութեան
Տէր
Բէհեղզեբուղի
քաղաքական
ս
ով
դիմանալ
եղած
գայթակղութեանը,
Քրիստոսի
կանոնին
{ընդդէմ}
վարուեցաւ,
եւ
ինքը
իր
լաւութիւնքը
եւ
աշխատութիւն
ր
միւսանգամ
կրկնէ
այն
մարդոց
ուղարկած
խօսքը.
որի
{ընդդէմ}
դու,
Տէր,
ուրիշ
էլ
շատ
բաներ
ասելով,
տուած
պատ
ս
էր
եւ
սոքա
լսեցին,
ինչպէս
մի
թշնամու
վրայ
նորա
{ընդդէմ}
զինուեցան՝
"
էլ
ո՞ւր
է
գալիս
միւս
թարգմանն
էլ
"
խռովութեանց
եւ
պատերազմի
ժամանակները,
որ
Պերոզի
{ընդդէմ}
մղում
էր
Վահանը
եւ
որին
մեծապէս
գործակից
էին
Կամս
եւ
երեւելի
մարդու
անունը
կրճատէր։
Այդ
բանը
իսպառ
{ընդդէմ}
է
Փարպեցու
բնաւորութեան,
որ
Խուժիկին
ծանրանում
է
մարդ,
ճանաչելով
ճշմարտութիւնը,
մեղանչում
է
նորա
{ընդդէմ},
որովհետեւ
ասում
է.
"
Զի
կամակար
մտօք
եթէ
յանցա
իկիոյ
մէջ
Կօզանօղլուն,
ազգի
եւ
կաթողիկոսի
կամքին
{ընդդէմ},
առաջնորդներ
է
կարգում.
շատ
անգամ,
այո՛,
բռնա
քա
Վահանի
այն
նեղ
ժամանակը
գնում
էին
նորան
Պարսից
{ընդդէմ}
օգնելու։
Թո՛ղ
խօսի
ինքը՝
Փարպեցին.
"
Եւ
լուեալ
մեղաց"։
Բայց
բարձրացնում
ենք
այստեղ
մեր
բողոքը
{ընդդէմ}
այն
բոլոր
մարդերին,
որ
իրենց
մտքի
կամ
երեւակայու
ին
կաթողիկոս
օր
կոչում,
եթէ
չենք
սխալւում։
Մենք
{ընդդէմ}
չենք
եւ
չենք
մերժում,
թէ
գլխաւոր
քահանայութեան
կ
ովհաննէս
Աւետարանիչը
լոկ
երէց
է
ստորագրում։
Բայց
{ընդդէմ}
ենք
եւ
չենք
կարող
թոյլ
տալ,
թէ
Հայոց
լեզուի
մէջ
նի
անհնազանդութիւնը
եւ
պատերազմը
տեւում
էր
Պարսից
{ընդդէմ}
։
Փարպեցին,
ինչպէս
ինքը
իր
թղթում
վկայում
է,
Կա
յն
տեղում
մենք
այսպէս
ենք
հասկացել
այդ
բառը,
թէեւ
{ընդդէմ}
չենք,
որ
կարելի
է
նաեւ
թոյլ
տալ
"գլուխը
կախած"
հա
ած
կամ
ուածք
գրելը
աններելի
սխալ
է
ուղղախօսութեան
{ընդդէմ}
։
NB.
Իւ
վերջացած
բառերը,
ինչպէս
պատիւ,
եթէ
գործ
ե
ջանալ։
Թուղթ
կաթուղիկեայց
Խապառաճեան
հօր
{ընդդէմ}
Թոռնակայ
Կըկռեկեան,
տպեալ
'ի
Փարիզ,
յերեսներորդ
ե
որգ
կաթողիկոսի
հետ
եւ
դաւաճանութիւն
հնարելով
նորա
{ընդդէմ},
երբ
նամակ
էր
գրել
Մաշտոցին,
որ
նա
եւս
միանայ
իր
բ
նամակ
էր
գրել
Մաշտոցին,
որ
նա
եւս
միանայ
իր
հետ
{ընդդէմ}
կաթողիկոսին,
իր
ծանծաղամտութեամբ
կամենալով
գրգռել
,
450
թուին
Յունաստան
գնաց՝
Թէոդոս
կայսրից
Պարսից
{ընդդէմ}
օգնութիւն
խնդրելու
(Ինչ
ապրանք
էր
այդ
կայսրը,
Եղի
ով,
հինգ
տարի
անդադար
թուր
քաշեց
ազգի
եւ
եկեղեցու
{ընդդէմ},
մինչեւ
վերջին
պատերազմում
Հայոց
սպարապետ
հոյակապ
կալ
ենք
մեր
հին
բարեկամից,
որ
այս
նախապաշարմունքի
{ընդդէմ},
իր
պատուական
որդու
անունը
դրել
է
Մեհրուժան։
Թող
՛չ
մի
օրինաւոր
բան,
բացի
հնդկական
ապստամբութենից
{ընդդէմ}
անգլիացոց,
բայց
դա
մի
արժանաւոր
բան
չէ.
այդ
ապս
միջոյ
զգիտունսն
եւ
զիմաստունսն,
որք
զրահաւորեալ
{ընդդէմ}
դժոխաց
փոքր
մի
եւս
ի
հող
բնակեցուցին
զփառս
նորա:
ն
եւ
անարժանութիւն,
տարակոյս
չկայ,
որ
կը
բողոքէ
{ընդդէմ}
իմ,
թէ
ո՛չ,
տէր
սատանայ,
դուք
թէեւ
այսպիսի
անկ
ենից.
երկրորդ,
զանազան
խօսակցութիւնք
ծագել,
որ
{ընդդէմ}
էին
մեր
ուրախութեամբ
ոգեւորուած
ընկերութեան
ուղղո
նակ
պիտի
մի
փոքր
անասնանայ...
կարծեմ,
դու
եւս
{ընդդէմ}
չես
այս
իմ
կարծիքին:
-
Քո
ասածը
զուտ
ճշմարտո
վճռահատութեան
վերայ.
այս
բանը
պատճառ
տուեց
նորա
{ընդդէմ}
մի
մեծ
թշնամութիւն
յառաջանալու,
որ
եւ
ապա
հարկադ
էտների
հետ,
ո՞չ
ապաքէն
պարտական
էր
գոնէ՛
պատշաճի
{ընդդէմ}
չներգործելով,
ինքը
եւս
անխելանալ
եւ
յիմարանալ:
,
ամբողջ
ազգի
սովորութեններին
եւ
հասկացողութեանը
{ընդդէմ}
պատերազմ
է
բացում.
չէ
խնայում
ոչ
ոքին,
ամէնի
ճա
սել,
փոքր
մնաց,
որ
մեղանչէի
այս
սուրբ
գիտութեան
{ընդդէմ}
․
եօթանասուն
վեց
զուր
փորձերը
դղրդել
էին
իմ
յոյսի
ատ
է
կոմսի
յարձակմունքից,
որ
ուղղւում
է
միայն
իմ
{ընդդէմ}:
Ինչպէս
առնել,
որ
մի
կերպ
վերջացնէինք
այս
բանը
ակն
եւ
տեսանւում
է,
եւ
շօշափւում
է...
-
Ես
{ընդդէմ}
չեմ
դորան.
բայց
փայտը
կորուսանում
է
իւր
փայտութի
ո՞վի
համար
ատելի
չէր
լինելու,
եթէ
մեզանից
մինին
{ընդդէմ}
մեր
կամքին
եւ
յօժարութեանը
կապելու
լինէին
մահով
մ
աստուածային
հոգի
է,
որ
քարը
եւս
կը
հալեցնէ,
որի
{ընդդէմ}
սուրերը
բթանում
են,
կրակները
շիջանում:
Իւրաքանչ
խուռն
մազերը
ասես
թէ
պատերազմ
էին
կանգնել
միմեանց
{ընդդէմ},
երեսները
չոր,
վատուժ,
անհնարին
խորշոմած,
խոր
՜նչ
բաներ
չէ
ստիպում
կատարել
մեր
սրտի
յօժարութեան
{ընդդէմ}.
ես
ասացի
միայն
հարկը,
դեռեւս
հարկաւոր
էր
ասել
ութեամբը
հանդէս
էր
հանում
Աւետարանի
ճշմարտութիւնը
{ընդդէմ}
կոյր
հաւատի
եւ
անպտուղ
ծիսակատարութեան,
եւ,
քաջ
ային
նմանողութեան
եւ
ծիսից
եւ
թէ
հայկաբանութեան,
{ընդդէմ}
դնէր
եւ
ոչ
թոյլ
տայր
ասելով,
դեռեւս
չէր
դիպող
ժա
ն
կեղծաւորէին
եւ
այլն։
Նովին
կեղծաորութեամբ
{ընդդէմ}
վարդապետութեանց
իւրեանց
զկրօնակիցս
իւրեանց
ունիթօ
առ
Հայոց
ջատագովութիւն
եւ
այս
այնու
օրինակաւ,
որ
{ընդդէմ}
ելանէ
միշտ
կրթութեան
եւ
դիտաւորութեան
Հռովմէական
նկերը,
իւր
գիտութեան
եւ
հասկացողութեան
չափը։
Նա
{ընդդէմ}
է
ամենայն
մեռելութեան,
ամենայն
անշարժութեան,
որ
այդ
ազգերը
խաչակիր
զինուորութեններով
անհաւատների
{ընդդէմ}
։
Մի
զինուորութիւնը
ջարդ
ու
փշուր
վերադարձած
արշա
ր
ձգել
երեսի
վերայից
այդ
խաւարատեսիլ
դիմակը։
{Ընդդէմ}
չենք,
գուցէ
լինին
մարդիկ
դոցա
մէջ,
որոնց
հոգու
նայն
Քրիստոնեայ
մարդ
համաձայնելու
է,
թէ
այս
բանը
{ընդդէմ}
էր
Աստուծոյ
օրէնքին։
Բայց
պապը
խոստանում
է
կատար
են
զի
ոչ
ոք
'ի
նոցանէ
իշխեաց
ցայժմ
ախոյեան
ելանել
{ընդդէմ}
իմ
յետ
բազում
անգամ
թախանձելոյ
իմ
զնոսա,
այլ
փախ
զպղինձն
եւ
զկապարն.
հայեցեալ
եւ
յոսկին
կանգնեցի
{ընդդէմ}
նետաձիգ
եղելոց
զվահանն։
Բայց
քանզի
ուրուական
իմն
լոյ
նոցա
առ
'ի
մահ
նահատակեալ։
Յայնժամ
ծերոյն
ել
{ընդդէմ}
եւ
կործանեաց
զախոյեանն։
Աւասիկ
ես
պատրաստեալ
եմ
ես
պատրաստեալ
եմ
նահատակիլ,
ո՛վ
է
ոսոխ
իմ,
ելցէ
{ընդդէմ}.
բայց
քանզի
իսպառ
տկարացեալ
եմ,
առաւել
քան
զոր
ց
զհիւանդութիւն
սորա,
աւասիկ
օր
ասելով
արձակեցին
{ընդդէմ}
նորա
արս
եօթանասուն
հազար.
զայն
տեսեալ
Իսկենտերա
.
զայն
տեսեալ
Իսկենտերայ
նստաւ
'ի
պատգարակ
եւ
ել
{ընդդէմ}
նոցա։
Իբրեւ
լուան
նոքա
թէ
Իսկենտեր
ինքնին
գայ
պա
նել
իւրեանց
եւ
յընդվայր
հարկանել
զմեզ,
ժողովուրդ
{ընդդէմ}
ելեալ
եւ
զուլից
սոցա
կախեալ
կսկծեցուցանեն
ասելով
սիլվանիա,
մին
'ի
յունաց
շինեաց
տուն
մի
փառաւոր,
{ընդդէմ}
սորա
կանգնեաց
եւ
այլ
ոմն
ապարան
մի,
ընդ
այս
չկար
ուղղախորհուրդ
քաղաքացեացս
համօրէն,
յառնել
ոչ
եթէ
{ընդդէմ}
թշնամեաց,
այլ
'ի
պաշտպանութիւն
զրկելոյս,
մինչեւ
Մանուկ
աղայն,
-
վարդապետութիւն
ձեր
յօրինեաց
գիրք
{ընդդէմ}
Հայոց,
իսկ
այն
Վահան
գիրք
է
ջատագովութիւն
Հայոց
արդերին
թէպէտ
շատ
անհաճոյ
էր
այս
բանը,
բայց
դորան
{ընդդէմ}
դուրս
գալ
վախենում
էին
ժողովրդից,
որովհետեւ
սա
որ
ո՛չ
[ապաքէն]
ամենօրեայ
փորձն
ինքնին
ախոյեան
ելանէ
{ընդդէմ}
մոլար
հնասիրութեանդ,
որ
[վնասակար
էր
ազգին,
ըստ
գրելոյ]
ի
լեզու
նոր
եւ
կենդանի,
[արժան
իցէ
զաչս
{ընդդէմ}
փակեալ
ճշմարտութեանն
լուսոյ],
զհետ
պնդել
խաւար
ա
դարու,
աբեղայամիտ
դպրոցականք,
ախոյեան
յարուցեալ
{ընդդէմ}
անմահին
Դանթեայ՝
որ
զԱստուածային
կատակերգութիւն
նով
իմաստնոյն
Դանթեայ.
հալածանք
առ
ի
դպրոցականաց
{ընդդէմ}
նորոյս
իտալախօսութեան
ոչ
այլ
ինչ
պտղաբերեցին,
եթ
ենայն
ազգս
եւ
ազինս
եւ
ոչ
ոք
ուժ
է
ճակատ
յարդարել
{ընդդէմ}
ներգործութեան
ժամանակին
եւ
պահանջման
բնութեանն.
հոգաբարձու
լինել
նոցին,
արշաւին
ի
մարտ
պատերազմի
{ընդդէմ}
առողջ
դատողութեան,
ոչ
կամելով
ունկն
մատուցանել
օ
անակին
եւ
այսու
զոհագործութեամբ,
ախոյեան
յարդարէ
{ընդդէմ}
հայկական
մատենագրութեան
զՄերուժանն
Արծրունի,
որ
Եղծ
աղանդոց
"
ի
չորս
հատուածս
տրոհեալ.
առաջինն՝
{ընդդէմ}
հեթանոսութեան,
երկրորդն՝
ընդդէմ
դենին
Պարսից
եւ
եալ.
առաջինն՝
ընդդէմ
հեթանոսութեան,
երկրորդն՝
{ընդդէմ}
դենին
Պարսից
եւ
քաւդէից
նոցին,
երրորդն՝
ընդդէմ
ընդդէմ
դենին
Պարսից
եւ
քաւդէից
նոցին,
երրորդն՝
{ընդդէմ}
իմաստնոց
յունաց,
եւ
չորրորդն՝
ընդդէմ
Մարկիովնակ
երրորդն՝
ընդդէմ
իմաստնոց
յունաց,
եւ
չորրորդն՝
{ընդդէմ}
Մարկիովնականաց
եւ
Մանիքեցւոց:
Որոյ
ժամանակակից
Կ
նալ
յԱթէնս
առ
աշակերտակիցս
իւր,
այլ
վասն
հողմոյն
{ընդդէմ}
լինելոյ՝
խոտորեցաւ.
յԻտալիա
եւ
ելեալ
ի
Հռոմ,
ե
էի
սպարապետի
Հայոց,
ընդ
որում
գտաւ
ի
խռան
մարտին
{ընդդէմ}
Յազկերտի
Երկրորդի
Պարսից
արքայի,
որ
զՀայաստան
հր
թեանց.
սա
թողու
մեզ
քանի
մի
Աստուածաբանական
ճառս
{ընդդէմ}
Յովհաննու
Մայրոյ
վանեցւոյ
եւ
աշակերտի
նորին
Սարգս
թուականի
յերկրորդ
ամի
կաթողիկոսութեանն.
բ)
Ճառ
{ընդդէմ}
երեւութականաց,
որ
յարաբերի
մանաւանդ
մարդեղութեան
ելի
բնութեանց,
ի
մի
Քրիստոս
միաւորելոց.
գ)
Ճառ
{ընդդէմ}
արեւորդեաց,
որոց
հետք
նշմարէին
դեռ
ի
Հայաստան
մի
մենեսին
դժոխածինն
Լանկթամուր,
որ
ճակատ
յարդարեալ
{ընդդէմ}
Խաչին
Քրիստոսի՝
կործանեաց
զեկեղեցիս,
յաւարի
առ
տարակուսեցաւ
դիմել
առ
իւրն
եւ
ախոյեան
հանդիսացեալ
{ընդդէմ}
լատինահայոց՝
այսմ
անկաշառ
վկայք
են
գրուածք
նորա
յս,
թէ
բազում
ուրեք
գթեալ
ի
սխալանս
եւ
ի
յանցանս
{ընդդէմ}
հայկական
լեզուախօսութեան
կազմեալ
յինքենէ
զբառս
եւ
բնութիւնը
այն
էր,
որ
բոլոր
ներկայ
բաների
կարգերի
{ընդդէմ},
ինչպէս
եւ
լինէին
սոքա,
զրահաւորուի
մի
մշտնջենա
ները։
Կոնդակ
կոնդակի
քամակից
դուրս
էին
գալիս
{ընդդէմ}
այս
քարոզիչներին,
որ
աղճատում
էին
Քրիստոնէական
հ
ապստամբութիւնը
Պապական
հրամաններին
եւ
կոնդակներին
{ընդդէմ},
1773
թուականին
յուլիսի
21ին
դուրս
տուեց
մի
կոնդ
րգի
մէջ
այնպիսի
ջերմութեամբ
խօսեց
Վերանորոգութեան
{ընդդէմ},
որ
ժողովուրդը
կատաղելով
կամենում
էր
խեղդել
նորա
ւլուս
III
Պապը,
որպէս
զի
կարողանայ
այս
ընդհանուր
{ընդդէմ}
Պապականութեան
ապստամբութեան
առաջը
առնուլ,
անհրաժ
երկիւղ
էր
կրում
վերջացնել
այն
գործը,
որ
սկսած
էր
{ընդդէմ}
եկեղեցական
Վերանորոգութեանը,
վասնորոյ
եւ
թողնում
հետեւեալքն
են՝
I)
եթէ
նա
մեղանչէր
ողջախոհութեան
{ընդդէմ},
II)
եթէ
Կօլլեգիաների
եւ
նորընծայական
տների
կայ
պարտուեցաւ
Գեներալ
Գօնզալեչը,
երբ
զինուորուել
էր
{ընդդէմ}
այն
վարդապետութեան,
որ
ասւում
էր
"
ճշմարտանման
"
։
Եթէ
այս
հասարակութիւնը
յայտնապէս
եւ
հրապարակով
{ընդդէմ}
դուրս
գար
XVI
դարու
մտքերի
անհանգիստ
եւ
անդադար
ձ
էն
ասացի,
թէ
Կարգի
գլխաւոր
խորհուրդը
այն
էր,
որ
{ընդդէմ}
Վերանորոգութեններին
պաշտպան
լինի
Պապականութեանը
ե
նեայք
էին.
մանաւանդ
զինուորւում
էր
բազմակնութեան
{ընդդէմ}
(Հնդկաստանի
քրիստոնեայք
շատ
հարճեր
պահում
էին)
իւրեանց
համբերութիւնը,
ապստամբեցան
Պօրտուգալացոց
{ընդդէմ},
եւ
Կրիմինալը,
Յիսուսեաններին
առաջնորդելով,
որ
էին
Պապութեանը,
այժմ
յայտնի
համարձակ
ապստամբեցան
{ընդդէմ}
Պապականութեան
եւ
փոքր
մնաց,
որ
ջնջէին
Արեւելքից
ինքեանց
սեպհականեն
եւ
նորանց
վերայ
իշխանութիւնը,
{ընդդէմ}
դուրս
եկան
քարոզիչներին։
Յիսուսեանք
զօրք
դուրս
բ
օգնութեամբ,
որ
հաւատարիմ
էր
Բօնզերին,
կարողացան
{ընդդէմ}
զինաւորել
Կայսրը
Յիսուսեաններին։
Րիկցի
գործ
դրեց
Եւրոպայի
մէջ,
յետոյ
ապստամբեցան
իւրեանց
թագաւորի
{ընդդէմ},
ծովային
աւազակ
դարձան
եւ
այժմ
աշխատում
են
Չինաս
Թագաւորութիւն։
Ահա
այս
կենդանացուցիչ
իշխանութեան
{ընդդէմ}
դուրս
եկան
Յիսուսեան
Հասարակապետական
քարոզիչքը,
եւ
Էմմանուէլ
Սպա։
Եւ
ո՞վ
կարող
էր
մտածել.
նոքա
{ընդդէմ}
դուրս
եկան
ժողովրդական
իրաւունքի
անունով՝
ի
հարկ
ւոր
իրաւաբան
Գիւմուլէնի
խորհրդով
բողոքեց
այս
բանի
{ընդդէմ}
։
Գործը
մտաւ
Պարլամենտ։
Նոր
եւ
մինչեւ
այն
ժամանա
ա,
Փարիզի
մէջ
ժողովուրդը
գրգռելով,
Հուգենօտների
{ընդդէմ}
շատ
անգամ
կերպարանափոխ
եղաւ՝
երբեմն
զինուորի,
ե
սա՛,
այն
մասին,
որ
խնդրեն
չքացնել
Հենրիկոս
IV-ի
{ընդդէմ}
գրուած
նզովքի
կոնդակը։
Պապը
շատ
սիրով
ընդուն
։
Հենրիկոս
IVը
ամենեւին
չէր
սիրում
իւր
կինը,
շատ
{ընդդէմ}
էր
նորան
Մարգարիտայն,
որի
հետ
պսակուած
օրը
Փարէզ
Փարիզ
մտանել։
Բայց
Յիսուսեանների՝
Մարշալ
Բիրոնի
{ընդդէմ}
դաւադրութեանը
մասնակից
եղած
լինելը
եւ
այլ
թագաւոր
Թագաւորի
մեռանելուց
երեք
ամսից
յետոյ
Յիսուսեանք
{ընդդէմ}
Պարլամենտին
հրաման
ստացան
ուսուցանել
Կլերմոնդեան
տութիւնքը։
Զուր
էր
բողոքում
Համալսարանը
այս
բանի
{ընդդէմ}
։
Համալսարանի
անդամներից
մինը՝
Էդմօնտ
Րիշիէ,
շա
Անկարելի
էր
համարձակաբար
զինուորուիլ
այս
գրքի
{ընդդէմ}
եւ
դատապարտել
նորան,
որ
առ
հասարակ
Յիսուսեանների
ր
համարուեցան
որպէս
Յանսէնականք,
բայց
քաջութեամբ
{ընդդէմ}
կանգնեցան։
Եւ
երբ,
հարկադրուելով
բռնութենից,
ը
պիսի
վճիռը
հաստատուեցաւ
երկու
ձայնի
առաւելութեամբ
{ընդդէմ}
միւս
անդամներին,
որոնց
մի
կէսը
դատապարտում
էր
Ժի
ն
Արքունի
խոստովանահօր
կեանքի
ապահովութեանը,
որի
{ընդդէմ}
պատրաստ
էր
ժողովուրդը
գործ
դնել
ամենայն
կերպ
բռնո
մական
շարժողութիւնք
այն
ժամանակուայ
բաների
կարգին
{ընդդէմ}
։
Զուր
տեղը
Կարդինալ
դը
Նոյալը
եւ
ուրիշ
հոգեւորակ
զի
առաւել
եւս
զայրացնեն
ժողովուրդը
Յիսուսեաններին
{ընդդէմ}
։
Բայց
ցաւը
այս
էր,
որ
Կարդինալ
դը
Նոյալը
շո
ը,
Յիսուսեանների
ձեռքով
գրգռուելով
Հենրիկոս
III-ի
{ընդդէմ},
որ
պաշտպան
էր
Հուգենօտներին,
կազմեց
Սուրբ
Լիգա,
ով,
որով
անուղղակի
կերպով
մեղանչում
են
ազգութեան
{ընդդէմ},
ապա
ուրեմն
արժանի,
իւրեանց
պաշտպանած
յանցաւորի
Քրիստոս
հրամայում
է,
եթէ
քո
եղբայրը
մեղանչէ
քո
{ընդդէմ}
`
խրակիր
նորան
առանձին.
եթէ
չլսէ
`
մի
երկու
վկայ
գրած
է
ոսկեայ
տառերով,
թէ
յաղթող
է
ճշմարտութիւնը
{ընդդէմ}
ստութեան
դրօշակի
տակ
ամրացած
սպասաւորների,
խնայե
ան,
որ
մենք
էլ,
ուղիղ
կանոնը
սորվելով,
լեզուին
{ընդդէմ}
չմեղանչենք։
Բայց
թող
առաջուց
յայտնի
լինի,
որ
հե
ութիւնը
դժարցնել։
Ինչ
որ
մեզ
է
վերաբերում,
մենք
{ընդդէմ}
ենք
այս
տեսակ
պահպանութեանց,
որովհետեւ
ծանր
են
գ
)
նոր
ժողովուրդը
չի
մարսիլ.
այս
պատճառով
էլ
մենք
{ընդդէմ}
ենք,
երբ
ամբողջ
նախադասութիւնք
գործ
են
դրվում
այ
բոլոր
բացառութիւնքը,
որ
անում
ենք
ժողովրդի
ձեւի
{ընդդէմ},
պիտի
խնամով,
զգուշութեամբ
եւ
միայն
անհրաժեշտ
ե
ր
քոյրը
իմանալով
էրկայ
դաւաճան
խորհուրդը
իր
եղբօր
{ընդդէմ},
եթէ
չկարողանար
յայտնի
դէմ
դնել
նորան,
գէթ
ծածո
նչեւ
այսօր
պարտական
ենք
մնացել:
Երաշտութեան
{ընդդէմ}
Նուրինի
աւանդութիւնը,
թէեւ
իսպառ
չգիտենք
թէ
ինչ
ւառ
գլխից
տեսութիւնք
եւ
համակարգութիւնք
է
հնարում
{ընդդէմ}
բնութեան
աստուածադիր
սահմաններին,
քաշքշելով
այն
բաւական
քիմիական
մանրամասնութեամբ,
մինչդեռ
նոցայ
{ընդդէմ}
մերժողութիւնքը
առանց
բացատրութեան,
լոկ
Լաւուազիէ
էջ
ոչ
միայն
մանրամասն
եւ
հիմնաւոր
կերպով
խօսում
է
{ընդդէմ}
սքանչելի
ինքնակիզութեան,
1850
թ.
յետոյ
կատարած
քնակիզութիւնը
"
եւ
չէ
բնաւ
պաշտպանում,
բայց
նոցա
{ընդդէմ}
կային
բաներ,
որ
ուսումնական
գերմանացին
զանց
է
ար
ւական
հնար
չէ,
կամ
զօրութիւն
չունի
մորմի
խայթոցի
{ընդդէմ},
երբ
աշխարհ,
արարած
իր
աչքով
տեսնում
է,
որ
երէ
ը
ամենայն
ընդունելութեան
արժանի
բաներ
են
եւ
սոցայ
{ընդդէմ}
ոչ
մեր
եւ
ոչ
ուրիշի
կողմից
ասելիք
կայ:
Հեղի
նականը
բռնադատուած
է
լուռ
մնալ
իր
հարստահարողների
{ընդդէմ}
եւ
միայն
գիշերով,
ծածուկ,
խորհրդական
առանձնութե
ու
բժշկուին:
Ուզարլուկ
(իւզերլիք)
ծխելու
{ընդդէմ}
մենք
չենք
ուզում
դրական
բան
ասել,
որովհետեւ
եւրո
նք,
ուստի
եւ
իրաւունք
չունինք
նորա
օգտի
կամ
նորա
{ընդդէմ}
բան
խօսել:
Իսկ
ինչ
որ
վերաբերւում
է
Մարինոսի
աչք
ի
աչքին
եւ
օխտը
ձիու
մուննաթ
անելուն,
ո՜հ,
դորա
{ընդդէմ}
շատ
բան
կայ
ասելիք,
որ
թողում
ենք
մի
ուրիշ
ժաման
մէկ
է:
Խաչակիր
արշաւանք
քարոզել
այդ
բաղդասութեան
{ընդդէմ},
հին
լեզուի
բաղդասութեան
իրաւունքը
պաշտպանելով,
ն
է
այս:
Սակայն,
չենք
ասում,
այլ
մանաւանդ
{ընդդէմ}
ենք,
որ
ազգի
լեզուն
էլ
աւելի
ստրկանայ
եւ
ընկճուի
ցոյց
տալ,
որովհետեւ
մեռածը
ապստամբում
է
բնութեան
{ընդդէմ}
՝
իր
գերեզմանից
դուրս
գալով։
Հին
լեզուն
անդա՜
հին
լեզուի
ազդեցութեան
ստրկանալով։
Բայց
սորա
{ընդդէմ}
մենք
ասում
ենք,
որ
հին
լեզուն
նորից
նախընտիր,
գ
դ
ձգողութեան
հետ,
այո՛,
մեր
փաստերը
երկու
խնդրի
{ընդդէմ}
եւս
կարող
են
գործ
դրուել։
Որովհետեւ,
եթէ
հին
լե
ձեւ
ու
կերպարանքը,
կարո՛ղ
ես
անցած
գնացած
բաների
{ընդդէմ}
պատերազմել,
կարող
ես
բնութեան
ընդդէմ
ճակատ
ճակատ
ացած
բաների
ընդդէմ
պատերազմել,
կարող
ես
բնութեան
{ընդդէմ}
ճակատ
ճակատի
պատերազմել։
Այս
տեսակ
ձգտողութեան
տ
չէ,
եթէ
կարգով
ճամփով,
դարձեալ
բնական
հնարներով
{ընդդէմ}
դուրս
գաս
նորան։
Մինչեւ
Ֆրանկլինի
շանթարգելը,
ո
եւ
պիտի
լինի։
Լեզուն
է
այն
սարսափելի
ուժը,
որի
{ընդդէմ}
տկար
են
նաեւ
միլիոնաւոր
բարբարոսների
սուինները։
ակ
լինէիք
ձեր
ազգին,
քարոզում
էք
բարոյականութեան
{ընդդէմը}...
-
Ո՛վ
է
ասել
ձեզ,
թէ
մեք
քարոզում
ենք
ըն
անրանում
է
նորա
վերայ,
երբ
սա
չունէր
իւր
մէջ
այն
{ընդդիմադրող}
ոյժը,
որով
մինչեւ
այժմ
պահել
էր
իւր
կազմուածքի
կ
ւթիւն,
ոչինչ
պահպանողական
համակարգութիւն,
ոչինչ
{ընդդիմադրութիւն},
որեւիցէ
կողմից,
չէ
պիտոյ
կարողանայ
փակել
նորա
ս,
այլ
որպես
մաքսանենգ
ապրանք,
գաղտնի,
որպեսզի
{ընդդիմադրություն}
առաջ
չբերենք:
Որեւէ
բարբառի
հին
ձեւերը
նոր
լ
բերի
իմ
այդ
աշխատությունը,
տարբեր
վայրերից
գրված
{ընդդիմախոսություններում}
երեւան
կգան
զանազան
ձեւեր
եւ
ես
հայհոյանքը
մի
կող
ոճերը
սկսում
էին
աննկատելի
կերպով
ազդել
նաեւ
մեր
{ընդդիմախօսների}
լեզուի
վրայ,
թերեւս
նոցա
կողմից
բոլորովին
ակամայ
ն
գալիս
է,
գրենք
թղթի
վրայ,
ինչպէս
մեր
սքանչելի
{ընդդիմախօսների}
գրութիւնքն
են,
որոնք,
համարձակւում
ենք
կարծել,
ացոյցը
տեսնում
ենք
մենք
եւ
կարող
ենք
ցոյց
տալ
մեր
{ընդդիմախօսներին}
նաեւ
նոցա
անոճ
եւ
խեղճուկ
գրութեանց
մէջ,
երբ
նոք
նտեսանելի
էր
նորան,
եւ
դարձեալ
լսելով
նորա
յիմար
{ընդդիմախօսութիւնքը}
՝
արձակեցի,
Հա՛յր,
քո
շանթերը,
որ
այժմ
նորա
փո
ամ
լսում
էի
այդ
ուղիղ
ճանփի
մասին,
որովհետեւ
մեր
{ընդդիմախօսքը}
ասում
էին,
թէ
իրենք
էլ
չգիտեն.
միայն
մերի
մոլոր
մից
ունէր,
ունի
եւ
պիտի
ունենայ
թերութիւնք։
Մեր
{ընդդիմախօսքը}
իրենց
վայր
ի
վերոյ
հայկաբանութիւնը,
որի
մէջ
ոչ
հ
եզուի
մշակութիւնը
դէպի
նորա
ցանկալի
նպատակը։
Մեր
{ընդդիմախօսքը},
օրագիր
հրատարակելով
կամ
գիրք
թարգմանելով,
երբէ
,
որովհետեւ
նորա
մէջ
կար
համակարգութիւն,
իսկ
մեր
{ընդդիմախօսքը}
սիրող
չէին
համակարգութեան։
Բայց
մեր
կարծիքը
եւ
ս
ախկոտին։
Վերջին
ոյժը
թափել
ուզեց
{Ընդդիմանալ}
րոպէին,
Ծնօտները
սաստիկ
սեղմեց
Ատամնե
-
Քո
ասածը
զուտ
ճշմարտութիւն
է,
ինչպէ՛ս
կարելի
է
{ընդդիմանալ}
նորան,
ամենայն
ժամանակ
ուսումնականութիւն
հա
ուսո
սի
օրէնքի,
որ
ոչինչ
բան
աշխարհի
երեսին
չէր
կարող
{ընդդիմանալ}
նորան,
եւ
թէ
աշխարհի
ամենայն
նիւթական
փոփոխութիւ
ութիւնը.
նա
ասում
էր.
"
Տիրածի՛ն,
ես
չեմ
կարող
{ընդդիմանալ}
ծնողքիս
կամքին.
այո,
եւ
օգուտ
եւս
չունիմ
ընդդիմ
նել
ամենայն
հրաշալի
բան,
վասնորոյ
եւ
չ'կարողացաւ
{ընդդիմանալ}
այն
տպաւորութեանը,
որ
այս
գիրքը
ազդում
էր։
Ֆերդ
ել
ենք։
Այս
ի՞նչ
հրաշալի
գիրք
է,
որին
չեն
կարող
{ընդդիմանալ}
ո՛չ
մանկութիւնը,
ո՛չ
աշխարհայնութիւնը,
ո՛չ
հարս
իմանալ
ծնողքիս
կամքին.
այո,
եւ
օգուտ
եւս
չունիմ
{ընդդիմանալուց}.
զոհ
պիտոյ
է
լինիմ
այս
քաղաքի
բարբարոսական
սովոր
նոցայ
դէմ:
Սոքա
աշխատում
են
ներս
թափուիլ,
նոքա
{ընդդիմանում}
են:
Այստեղ
բորբոքւում
է
մի
զարհուրելի
պատերազմ:
որ
Պամպէլունայի
զօրքի
մէջ
կապիտանի
պաշտօն
ունէր,
{ընդդիմանում}
էր
այս
վճռին
եւ
առաջնորդ
դառնալով
մի
քանի
հարիւր
վարրայի,
թագաւոր
Բէարնա,
առաջին
Պէր
Ֆրանսիայի,
{ընդդիմանում}
է
Հռովմի
պապ
անուանուած
(soi
disant
pape
de
Rome
ութիւնը
այդպիսի
Ասիական
հզօր
ինքնակալութեան
մօտ,
{ընդդիմացաւ}
այս
բանին։
Կսաւիէն
զուր
տեղը
աշխատեցաւ,
հիմնուե
գզադէները,
որոնք,
կամաց
կամաց
տեսանելով
իւրեանց
{ընդդիմութեան}
ունայնութիւնը՝
քարշում
են
պոչերը:
Ը.
երայ,
բայց
սպանուածների
արիւնը
ոռոգեց
եւ
աճեցուց
{ընդդիմութեան}
տունկը:
Եւ
այսօր,
ամենայն
րոպէ,
հեռանում
են
մի
հակառակ,
նա
այն
մարդերից
էր,
որ,
հանդիպելով
մի
{ընդդիմութեան},
սովոր
են
միան
լարել
իւրեանց
հոգու
կարողութիւնքը
ութեանց
զխնդրոյ
մատենագրութեանս,
եւ
զկնի
կամակոր
{ընդդիմութեան}
պատուելի
հայկական
իմաստնոց,
հրամայեալ
լիցի
զաչս
զգիներ։
Տեսանելով,
թէ
իմ
կողմից
ամենայն
որեւիցէ
{ընդդիմութիւն}
կարո՛ղ
է
ինձ
մահ
պատրաստել,
իսկոյն,
զինաթափ
լին
Եւ
չգիտենք,
թէ
ո՛ր
առաջնորդին
է
վերաբերում,
որ
{ընդդիմութիւն}
է
ցոյց
տուել,
կամ
թէ
գոնեայ
որին
ձեռնտու
չէ
եղել
առ
ըլլան։
Այսպիսի
բանաւոր
եւ
պատկառելի
բողոքնուս
{ընդդիմութիւն}
ընող
Մխիթարեան
համախոհը
կրնայի՞նք
կատակէն
զատ
ուր
ի
հօրեղբայրը,
ինչպէս
լսած
ենք
նորա
բերանից,
շատ
{ընդդիմութիւն}
է
ցոյց
տալիս։
Տիկին
Գեղամեանցը,
այսինքն՝
հանգո
ի
պակասութիւնը,
միւս
կողմից
հանգուցելու
հօրեղբօր
{ընդդիմութիւնը}
արգելք
էին
լինում
պատանի
Գեղամեանցի
Թիֆլիս
ուղարկ
:
Զանազան
գաւառներում
դուրս
երեւեցան
զանազան
{ընդդիմութիւնք}
եւ
ապստամբութիւնք,
եթէ
իրաւունք
պահանջելը,
վսեմ
ք
զանձինս
ունիմք
առ
որ
չեմք,
եւ
ո՛չ
երբեք:
{Ընդե՞ր}
իսկ
բնաւ
եւ
մաղթանք՝
մի՛
որոց
աչս
ունիցին
տեսանե
արշ
ինչ
կրից
Զսիրտ
եդից
ի
թիրախ,
Իսկ
{ընդե՞ր}
բնաւ
ժպտիս,
Ուխտեմ
ես
ո՛չ՝
յուխտ
խարդախ:
շաքար-եղէգն,
ճակնդեղ
եւ
այլ,
հազար
բուսական
եւ
{ընդեղէն},
եւ
ուր
շերամադարմանութիւնը
եւ
մետաքսագործութիւն
,
շաքար,
ցորեան,
բրինձ,
սուսամ,
տորոն
եւ
այլ
{ընդեղէնք}:
Մեք
ցոյց
ենք
տալիս
մի
երկիր,
ուր
ամենայն
ընտան
արժատան
Ռոստովու
եւ
դիրեկցիային
Թաղանրօգու,
մնաց
{ընդերկար},
ցգալուստ
վեհափառ
Հայրապետին
ի
Նախիջեւան,
անգոր
գս
մուծանելոյ
զքանակութիւն
նորա
՚ի
բողոք
իմ:
Յետ
{ընդերկար}
պատճառաբանութեանց
եւ
թանգարանաց
ի
վերջոյ
հանեալ
զ
ում,
եւ
ահաւասիկ.
"
Բնաւ
եւ
անուանի՛
իսկ
'ի
ձեզ
{ընդէ՛ր}
պոռնկութիւն
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
առաջ.,
ր
սրբազան
թէ
չիք
կանոն
զի
քահանայք
օծցեն
զպատկերս
{ընդէ՞ր}
ապա
օծանեն
հրամանաւ
միոյ
աշխարհական
անձին,
եւ
թէ
լ
մեղկ
ախտին
Ի
կուտ
զսիրտ
մի՛
տացէ.
"
{Ընդէ՞ր}
բնաւ
ինձ
պատուէր
Կրկնի,
ասէ
նախահայր,
որհուրդ
պատարագին
կայանայ
միայն
ի
գոյափոխութեան,
{ընդէ՞ր}
ապա
անուան
՚ի
պատարագ
կամ
նուէր.
ո՞վ
պատարագի
եւ
ւ.
Ղուկ.,
գլ.
ԺԱ.,
համ.
15)։
§
33.
"
{Ընդէ՞ր}
ընդ
մաքսաւորս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէ
վարդապետն
ձեր
ք
եւ
ըմպէք
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
համ.
16)։
"
{Ընդէ՞ր}
ընդ
մաքսաւորս
եւ
ընդ
մեղաւորս
ուտէք
եւ
ըմպէք
"
(
ք
եւ
ըմպէք
"
(Ղուկ.,
գլ.
Ե.,
համ.
10)։
"
{Ընդէ՞ր}
սա
զմեղաւորս
ընդունի
եւ
ուտէ
ընդ
նոսա
"
(նոյն,
այնժամ
մատեան
առ
Նա
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
ասեն,
{ընդէ՞ր}
մեք
եւ
փարիսեցիքն
պահեմք
յաճախ
եւ
քո
աշակերտքդ
ոչ
.
ԺԱ,
համ.
19.
Ղուկ.,
գլ.
Է,
հ.
34)։
"
{Ընդէ՞ր}
աշակերտքն
Յովհաննու
եւ
փարիսեցիքն
պահեն
եւ
քո
աշա
տքդ
ոչ
պահեն
"
(Մարկ.,
գլ.
Բ.,
հ.
18)։
"
{Ընդէ՞ր}
աշակերտքն
Յովհաննու
պահեն
ստէպ
եւ
խնդրուածս
առնեն
բառ,
Փարպեցու
Թղթի
բնագրում
մէջբերուածի
հետ.
"
{Ընդէ՞ր}
իսկ
բնաւ
եւ
անուանի
'ի
միջի
ձերում
պոռնկութիւն
"
ւ
գիրք
սոցա
զի
հանգիցուք։
Զինչ
ապա
ժողովուրդք,
-
{ընդէ՞ր}
-
ասեն-
եւ
դուք
ոչ
աշխատիք
յօրինել
զգիրս։
"
Չկարե
ւք
ոչ
աշխատիք
յօրինել
զգիրս։
"
Չկարեմք
"
ասեն։-
{Ընդէ՞ր}
ապա
ոչ
ներէք
կարողաց։
"
Զի
խոչընդակ
են
մեզ
"
նոք
արար
եւ
ծախեաց
զի
բարձցէ
զայն
գո՛նէ
ըստ
կիսոյն.
{ընդէ՞ր}.
զի
կուրացաւ
տուն
իւր։
Զի՞
կուրացար
ո՛վ
դու,
բ
ւցանել
եւ
դաստիարակել
ի
դաւանաբանական
գիտութեան,
{ընդէ՞ր}
ոչ
մատենագրեաց
ի
լեզու
հասկանալի
եւ
գործածական
ըն
ազի
նման
երակների
մէջ,
լայնացնում
է
նորանց,
այս
{ընդլայնողութեանը}
ձեռնտու
է
լինում
եւ
ջերմութիւնը.
այս
կերպով
այդ
ասել
դեռ
կէս
օրը,
ուրախ
է
եւ
տխուրը:
{Ընդհակառակ}
`
կէս
օրից
յետ,
երբ
արեւն
ի
խոնարհ
Ուրախի
յլեւայլի.
թող
այդ
ստանամ,
ինձ
վնաս
բերելու
չէ,
{ընդհակառակը},
շատ
եւ
շատ
օգուտներ
ունի,
որոնց
մասին
միմյանց
մար,
որ
առաջինը
վատ
է
կամ
այլանդակ
է
նորից,
կամ
{ընդհակառակը}
՝
նորը
լավ
է
եւ
գեղեցիկ
է
հնից,
այլ
նրա՛
համար,
վում,
եղանակով
տարատեսակները
իրար
ձրգում
են,
եւ
{ընդհակառակը}
՝
ձեւով
միատեսակներն
իրար
ձգում
են,
այսինքն՝
հա
ւթյունների
եւ
մասնիկների
փոխադարձ
ժխտումը,
կամ,
{ընդհակառակը}
՝
այդպիսիների
փոխադարձ
ընդունումը,
կարող
է
հասցն
ալիորեն
գիտությունը
մոտեցնում
է
հասարակությանը
եւ
{ընդհակառակը}:
Գործնական
կենդանաբանությունը
եւ
գործնական
բուսա
շնորհակալութիւնը
կանխիկ
յայտնում
ենք
նորան:
Իսկ
{ընդհակառակը},
եթէ
աւելի
նեղսրտեցաւ,
չենք
վհատում:
Մեք,
ուր
շ
կերպ
չեմ
խօսելու,
եթէ
ոչ
վիպասանաբար,
այսինքն
{ընդհակառակը}:
-
Շատ
բարի,
-
պատասխանեց
վէզիրը.
իրաւ
որ
լխաւոր
կանոն
է,
որ
ամենայն
բան
լինի
զարմանալի
եւ
{ընդհակառակը}:
-
Շարունակի՛ր:
Բուբանդուսը
սկսեց
շարո
րին
եւ
չարը,
գործել
մինը
եւ
հեռանալ
միւսից,
կամ
{ընդհակառակը}:
Բայց
եթէ
դէպի
չարը
գործ
գրեց
իւր
ազատութիւնը,
ացեալքն
նախանձու
հերքեալ
զկանոնս
սուրբ
վարդապետաց
{ընդհակառակն}
գործեն,
որոց
տէր
Յիսուս
յանաչառ
դատաստանի
իւրոյ
ների
մասին
-
ոչ
մի
դեպքում
չեն
կարող
սփոփել
ինձ,
{ընդհակառակն},
նրանք
տաղտուկին
տաղտուկ
են
ավելացնում,
իսկ
ես
եւ
ուրիշ
ոչինչ:
Իմ
նիհարությունը
նոր
բան
չէ,
{ընդհակառակն},
այժմ
ես
կազդուրվում
եմ.
տեսնում
եմ,
որ
ծիծաղո
չինչ
չէ՛
տեսանւում
եւ
չէ՛
շօշափւում,
բայց
մոխիրը
{ընդհակառակն}
եւ
տեսանւում
է,
եւ
շօշափւում
է...
-
Ես
ընդ
հուրդը
մարդ
խաբել
եւ
յիմարացնել
է.
իսկ
բնութիւնը
{ընդհակառակն}
լուսաւորում
է
մարդը,
կրթում
է
եւ
դաստիարակում
է
յաւէտ
պիտանի
էր
բառարան
ի
Ռուսաց
լեզուէ
ի
Հայ
քան
{ընդհակառակն},
որպէս
արարին
Յարութիւն
վարդապետ
Ալամդարեանց
եւ
կամ
լաւ
ասել
որչափ
պատմութիւնն
լոյս
տայ
մեզ,
այլ
{ընդհակառակն}
ամենայն
ազգք
եւ
ազինք
ի
բաց
առեալ
զԱփրիկեան
եւ
զԱ
ճշդած
էին
չափով
եւ
քանօնով
կրօնի
վերաբերեալները։
{Ընդհակառակն},
մեք
տեսանում
ենք,
որ
մի
անպիտան
եւ
խաւար
ազգի
լեզուն
իբրեւ
բնության
այլ
մարմինները
ենթարկվում
է
{ընդհանուր}
եւ
անփոփոխ
կանոնի
տակ.
ո՞ւր
եւ
լիներ
սա,
ե՞րբ
ե
նքը,
որքան
Մեսսինայի
մեջ.
եւ
երեւում
է,
որ
այս
{ընդհանուր}
է
ամբողջ
Իտալիային,
հասարակ
ժողովուրդը
Գառիբալդյ
րա
վերա:
Բայց
Իտալիայի
ներկա
վիճակը,
խելքերի
{ընդհանուր}
խմորումը
վկայում
են,
թե
շուտով
կհնչե
եւ
Հռովմի
ճ
ց
՚ի
հանգուցեալ
Մասեհէ
Բաբաջանեան,
այլ
որովհետեւ
{ընդհանուր}
հաշուարարութեամբ
հրիտակին
տւելոց
է
զաւուրս
ինչ
ե
ավելին
չասենք
-
ժխտմամբ,
որ
Դուք
ստիպված
եք
եղել
{ընդհանուր}
ժողովում
ցույց
տալ
նրան
եւ
մյուսներին
բանկային
տո
ավին
չեն
հանգստացել
եւ
ստիպում
են
նրանց
ծիծաղի
եւ
{ընդհանուր}
անպատվության
առարկա
դառնալ:
՝
Ամբողջ
քաղաքը
նչյուր
հասարակության
կազմակերպման
համար
անհրաժեշտ
{ընդհանուր}
սկզբունքները
ոչ
մի
կոնստիտուցիայի
չեն
խանգարում,
ամենայն
բարելավման:
Թեեւ
այդ
ժողովրդի
կրթության
{ընդհանուր}
մակարդակը,
որքան
ես
առիթ
եմ
ունեցել
տեսնել
այս
ե
.
000-ի
միջեւ։
Կոստանդնուպոլսի
հայ
երեսփոխանական
{ընդհանուր}
ժողովը
ցանկանում
էր
վճռական
միջոցներ
ձեռնարկել
այ
նը
կարճ
է՝
այո
կամ
ոչ,
իսկ
դու
գլուխդ
ազատել
ես
{ընդհանուր}
դատողություններով,
կարծես
խուսափելով
ուղիղ
պատաս
մասին,
մանավանդ
այն
ժամանակվանից,
երբ
իմացա
մեր
{ընդհանուր}
բարեկամ
սիրելի
Ֆեոդոր
Մաքսիմովիչի
տխուր
մահվան
մա
ւթյունից
դուրս:
Քաղաքացիական
լեզուն
մենք
առաջինը
{ընդհանուր}
գործածության
մեջ
մտցրինք
գրականության
մեջ:
Ահա
ա
ղ
չի
կարելի
գտնել
նման
ձեւ:
Գավառաբարբառներն
{ընդհանուր}
լեզվին
կարող
են
օգնել
ինքնուրույնաբար
մշակված
առա
ւմ
չկան,
կամ
եթե
մի
ձեւը
գերադասվում
է
մյուսից:
{Ընդհանուր}
պակասության
եւ
ընդհանուր
կարիքի
փոխադարձ
լրացումը
գերադասվում
է
մյուսից:
Ընդհանուր
պակասության
եւ
{ընդհանուր}
կարիքի
փոխադարձ
լրացումը
նոր
լեզվի
մշակման
համար
ն
ինքնասիրությունը:
Այլապես
ոչինչ
չի
ստացվի:
{Ընդհանուր}
լեզվի
օգտին
գավառական
մի
քանի
վերջավորությունների
Ոչ
մի
կասկած
չկա,
որ
ժողովուրդն
ի
վիճակի
չի
լինի
{ընդհանուր}
լեզվով
խոսելու,
եւ
կենդանի
խոսքը
յուրաքանչյուր
գ
մ
(эмансипация)
անիմաստ
է:
Որպեսզի
այն
դարձնել
{ընդհանուր}
խոսակցական
լեզու
`
ոչ
միայն
մեզանում,
այլեւ
ամեն
Իսկ
մանուֆակտուրային
եւ
գործարանային
գործվածքների
{ընդհանուր}
արժեքը,
ըստ
պաշտոնական
տեղեկությունների,
հավասա
,
գտնում
ենք,
որ
նրա
հարաբերությունը
կայսրության
{ընդհանուր}
արտադրության
արժեքի
վերաբերմամբ
այնպես
է,
ինչպես
մինիստրություններում:
Եթե
ես
իմանայի
բանվորների
{ընդհանուր}
թիվը,
ապա
իմանալով
այդ
գործարանների
արտադրանքի
ը
ր
թիվը,
ապա
իմանալով
այդ
գործարանների
արտադրանքի
{ընդհանուր}
արժեքը
եւ
այն
բաժինը,
որ
վերցնում
է
Նախիջեւանը,
սակայն
նրանք
պարտավոր
են
արտահայտել
իրենց
կարծիքը
{ընդհանուր}
ժողովում
քաղաքագլխի
պաշտոնական
նախագահությամբ,
բ
հասարակության
վերաբերյալ
բոլոր
գործերը
վճռում
են
{ընդհանուր}
ձայնատվությամբ
-
par
suffrage
universale:
Ճիշտ
է
թէ
ես
եւս
կարողանայի
մի
կերպով
օգտակար
լինել
այդ
{ընդհանուր}
ազգային
գործի
յառաջադիմութեանը։
Այո՛,
ցանկանում
բերելով,
օրը
խաւարեցնելով,
ստացել
է
մարդկութեան
{ընդհանուր}
լուսից
իւր
բաժին
մի
քանի
ճառագայթ։
Եթէ
գանգատ
ու
նց
այս
հոգաբարձութեան
սո՛ւտ
է
ամենայն
կատարեալ
եւ
{ընդհանուր}
լուսաւորութիւն
մի
ազգի:
Զաւակ
ասացեալը՝
իւր
մօր
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ողորմած
ողջոյն:
Ձեր
բարեխորհուրդ
{ընդհանուր}
ձեռնարկութիւնը
թող
օրհնէ
Բարձրելու
աջը:
ՄԵՔ,
քն
արձրելու
աջը:
ՄԵՔ,
քննելով
ձեզանից
ՄԵԶ
ուղարկած
{ընդհանուր}
եւ
յօժարակամ
խնդիրը,
անցեալ
տարու
Յուլիսի
16
թու
ակով
եւ
ժառանգաբար
այն
ամենայն
իրաւունքը,
որ
ՄԵՐ
{ընդհանուր}
կարգադրութենների
հիման
վերայ
վայելում
է
ամենայն
կ
ոխ,
որքան
ժամանակ
դոքա
համաձայն
են
թագաւորութեան
{ընդհանուր}
օրինադրութենների
հետ,
բարի
ճանաչեցինք
հաստատել,
թէ
մասնաւոր
եւ
անձնական
բաները
խափանարկու
չլինէին
{ընդհանուր}
օգտին:
Նախիջեւանը
գտանւում
է
Դօն
գետի
աջակողմեան
րիտը
պիտոյ
է
խոստովանել,
ուրեմն
հասարակութեան
եւ
{ընդհանուր}
բարու
համար
աւելի
հարկաւոր
է
քրտնել
եւ
աշխատել,
Լատիներէն,
Ֆրանսիարէն,
Գերմաներէն
եւ
Ռուսերէն,
{ընդհանուր}
պատմութիւն,
ընդհանուր
աշխարհագրութիւն,
Հայոց
պա
,
Գերմաներէն
եւ
Ռուսերէն,
ընդհանուր
պատմութիւն,
{ընդհանուր}
աշխարհագրութիւն,
Հայոց
պատմութիւն,
Ռուսաց
պատմո
,
վիճակագրութիւն,
մաթեմատիկա,
ֆիզիկա,
քիմիա,
{ընդհանուր}
բնական
պատմութիւն,
գիւղական
տնտեսութիւն,
մեքենա
ենք
օգնական
գտանուիլ
մարդկութեանը,
եւ
որովհետեւ
{ընդհանուր}
մարդկութեան
մէջ
մտանում
ենք
մեր
Հայ
մարդկութեամբ
աբանութեան,
վերադառնային
Հայաստան
եւ
կանգնեցնէին
{ընդհանուր}
ազգի
լուսաւորութեան
աւազան:
Բայց
թէ
ո՛րչափ
յաջող
էսզի
"
Հիւսիսափայլի
"
մեղադրանաց
տակ
չի
ընկնին
եւ
{ընդհանուր}
հոգեւորականութեան
մէջ
չբամբասուին։
Եթէ
կայ,
վան
ոքա
պարապում
էին
կամ
իւրեանց
ազգային
գործերով
կամ
{ընդհանուր}
մարդկութեան
գործերով:
Օրերը
եւ
շաբաթները
վազում
րածւում
էր
հեղինակի
գիտութիւնը
ոչ
միայն
մարդկային
{ընդհանուր},
այլեւ
հայկական
լեզուի
մէջ
`
զարմանալու
չես,
իհ
լինել
կարող
է
միայն
այն
մարդը,
որ
քաջ
տեղեակ
էր
{ընդհանուր}
պատմութեան,
ընդհանուր
օրէնսգիտութեան,
հին
եւ
նո
ն
մարդը,
որ
քաջ
տեղեակ
էր
ընդհանուր
պատմութեան,
{ընդհանուր}
օրէնսգիտութեան,
հին
եւ
նոր
քաղաքան
աշխարհագրութե
արելի
լինի
սահմանել
օդի
ճնշողութեան
եւ
ջերմութեան
{ընդհանուր}
եւ
միջակ
թիւը:
Երկրորդ՝
ելեքտրաչափով
քննելով
օդ
կ
մտածութեան
արդիւնք
լինելով,
չունին
գաղափարների
{ընդհանուր}
միութիւն:
Յառաջ
ասում
է,
թէ
Հայաստանը
մխիթարւու
յիշատակ
Մուրադը,
նուիրած
լինելով
մի
ժառանգութիւն
{ընդհանուր}
Հայոց
ազգի
զաւակների
կրթութեան
եւ
դաստիարակութեան
ն
օրագրութեանս
մէջ:
Յիշատակարանքս
հատուած
են
այդ
{ընդհանուր}
եւ
մանրամասն
օրագրութենից,
ուր
ամենայն
օր
թուով
ւ
ապա՝
օտարինը:
Ազգութիւնը
յառաջ
է,
քան
թէ
{ընդհանուր}
մարդկութիւնը,
եւ
ամենայն
մարդ
իւր
ազգութեամբ
մտա
ւթիւնը,
եւ
ամենայն
մարդ
իւր
ազգութեամբ
մտանում
է
{ընդհանուր}
մարդկութեան
մէջ:
Սուտ
է
այն
լուսաւորութիւնը,
որ
.
դորա
հակառակ
մի
բարոյական
պարծանքի
գաղափար,
մի
{ընդհանուր}
ազգային
շինութեան
գաղափար
նորա
մտքով
եւս
չէ
անցել
պաշտօնը
քնքուշ
խնամով:
Մեր
ազգին
հարկաւոր
է
{ընդհանուր}
լուսաւորութիւն,
որպէսզի
ազգը
գիտակցութիւն
ստանայ
ցի
եւ
նամակներով
խօսած
ենք
զանազան
մարդերի
հետ
մի
{ընդհանուր}
ազգային
արծաթագլուխ
գոյացնելու
գաղափարի
մասին,
բ
ազգային
խնդիրների,
որքան
լցնում
է
իւր
էջերը
կա՛մ
{ընդհանուր}
լուսաւորութեան
վերաբերեալ
բաներով,
կա՛մ
շատ
եւ
շ
եակ
է
այդ
լեզուների
ծագման
եւ
կերպարանագործութեան
{ընդհանուր}
պատմութեանը:
Երկրորդ
կարծիքը,
այսինքն՝
Խոր
րջանակը,
միւս
կողմից
չէ
պիտոյ
նոցա
ձեռքից
թողուլ
{ընդհանուր}
լուսաւորութեան
լայն
ասպարէզը:
Մեր
կարծիքով,
առա
սորա
անհատական
հարստութիւնը
միլիոնաւոր
աղքատների
{ընդհանուր}
կարօտութեան:
Կանգնեցուր,
եթէ
կամիս,
նոր
ս
իբրեւ
պատմական
իրողութիւն,
իբրեւ
հաւաստի
երեւոյթ
{ընդհանուր}
մարդկութեան
կեանքի
մէջ
չէ
կարելի
մերժել,
թէեւ
բա
մ
է
Անգլիացի,
Գերմանացի
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ,
{ընդհանուր}
մարդկութեան
շահը
ոտքի
տակ
կոխելով,
անքուն
հսկում
:
Ազգութիւնը
անմեղադրելի
է
եւ
տօնելի
իսկ,
եթէ
նա
{ընդհանուր}
մարդկութեան
գործը
թեթեւացնել
աշխատի՝
իւր
հաւաքակ
յն
ճանապարհի
վերայ
եւ
նա
իւր
կարգով
պիտի
հաւասարի
{ընդհանուր}
մակերեւոյթին:
Եւ
եթէ
մի
ընկած
հարուստի
փոխանակ
հ
,
սահմանեցաւ
յութերորդ
դարու
-
յառաջ
քան
զնոյն՝
{ընդհանուր}
եկեղեցին
դաւանէր
զբղխումն
Հոգւոյն
միմիայն
ի
Հօրէ
ն
անդ
սահմանելոյ
զորոշակի
յատկութիւնս
մասնաւոր
եւ
{ընդհանուր}
դատաստանաց:
10)
Երես
64.
Այվազովսքին,
խ
մանիչքը,
աքսորուեցան
եւ
հալածուեցան
մինչեւ
ի
մահ
{ընդհանուր}
հոգեւորականութեան
ձեռքով:
Խնկելի
Խորենացին,
րանն
էր,
որի
վերայ
մեր
գրած
բազմիջեան
քննութիւնը
{ընդհանուր}
հայոց
վեհափառ
կաթողիկոսը
ընդունելով,
շնորհեց
մեզ
էլ,
մասնաւոր
խորհրդով
գրուած
լինելով,
բնաւ
իսկ
{ընդհանուր}
հասկացողութեանց
կամ
ընկերական
յարաբերութեանց
չմօտ
հայոցն
է,
նայելով
նորա
այժմեան
վիճակին,
պիտոյ
է
{ընդհանուր}
եւ
հասարկ
կրթութիւն,
որպէս
պատրաստողական
հնար
դէ
ով։
Երկրորդ՝
հեղինակութիւնը
պիտոյ
է
վերաբերուէր
{ընդհանուր}
կրթութեան,
եւ
այնպէս,
որ,
առանց
նախընթաց
կարօտ
վ:
Թույլ
տվեք
ինձ,
ողորմած
պարոն,
այստեղ
{ընդհանուր}
գծերով
բնութագրել
պրոֆեսոր
Նազարյանցի՝
նոր
հայկա
ել
ինքնուրույն,
շրջահայացորեն
վերաբերվելով
լեզվի
{ընդհանուր}
ոգու
հետ:
Միանգամայն
հասկանալով,
որ
յուրաքանչյո
լինելու
հետեւյալ
բաժիններից.
1.
Հոդվածներ
{ընդհանուր}
երկրագիտության
վերաբերյալ,
ուր
ամենայն
մանրամասն
յունների
նկարագրություններից:
2.
Հոդվածներ
{ընդհանուր}
պատմության
գծով,
ուր
ամենայն
մանրամասնությամբ
կշ
օրութիւնը,
մանաւանդ
որ
կրիտիկայն,
չտարածելով
մի
{ընդհանուր}
տպաւորութիւն
բոլոր
ընթերցողների
հոգու
վերայ,
ազա
է
նորա
գոյութիւնը
մի
խորհուրդ
ունէր՝
համեմատելով
{ընդհանուր}
մարդկութեան
հետ։
Մեր
սիրտը
արիւնով
է
լցւում
եւ
արժանի
չեն
ընդունելութեան:
Բայց
ստոյգ
է,
որ
{ընդհանուր}
պատմութիւնը,
բնագիտութիւնը
են
փիլիսոփայութեան
ճշ
նեցաւ
նոյնպէս
փրկարար
ազդեցութիւն
քաղաքակրթութեան
{ընդհանուր}
գումարի
վրայ
իր
18-ամեայ
վարչութեամբ.
սորա
աշակե
ամակարգութիւնքն
էլ
մեծ
օգուտ
ցոյց
տուին
գիտութեան
{ընդհանուր}
ձեւերը
յայտնագործելով,
որոնց
միջնորդութեամբ
առաջ
կեանքի
բոլոր
երեւոյթների
մէջ,
սկսելով
նոցայ
շատ
{ընդհանուր}
վիճակից
մինչեւ
էութեան
իւրաքանչիւր
առանձին
կարգի
ամենայն
Հայոց,
որպէս
նաեւ
առաջին
օրօրոց
հայկական
{ընդհանուր}
Քրիստոնէութեան,
փոխել
են
նորա
անունը,
որ
կռապաշ
որի
մասին
խօսեցանք։
Առ
հասարակ
մենք
խօսում
ենք
{ընդհանուր}
կանոնների
վրայ,
որոնց
մանրամասն
եւ
բացառայական
կա
ցնում
այդպիսի
այլանդակութիւնք,
որպէս
բացառութիւն
{ընդհանուր}
կանոնից:
Նոր
ժամանակին
հարկաւոր
է
եւ
նոր
լեզու,
մետալների
դէպի
ոսկի
փոխարկելու
գաղտնիքը
եւ
գտնել
{ընդհանուր}
դեղը
-
կենսական
կաթիլը:
Եւ
արդարեւ
Ջեբերը,
իւր
Ֆուգգերոսի
մօտ:
Պարացելսոսը
պարապում
էր
որոնելով
{ընդհանուր}
դեղը
եւ
անորոշ
ժամանակով
կեանք
երկարացնելու
հնարը
ր
աշխատութենների
մէջ
նա
մեծ
զանազանութիւն
է
դնում
{ընդհանուր}
դեղի,
раnасеа,
եւ
կենսական
կաթիլի
մէջ:
Իւր
նպ
ը,
բայց
ինքն
ըստ
ինքեան
դեռեւս
չկայ
դորայ
մէջ
մի
{ընդհանուր}
արժանաւորութիւն,
պատճառ,
դու
չես
ասում
այդ
արժա
քի
կարգերը
ճշմարտութեան
վերայ
էապէս։
Ահա
այսպիսի
{ընդհանուր}
գործողութեան
մէջ
էր
մարդկութիւնը
Եւրոպայում,
մին
բուն
իսկ
չարափառս,
առանց
ինչ
բանս
զմտաւ
ածելոյ,
{ընդհանուր}
նախապաշարմամբ
եւ
կամակոր
թմրութեամբ
ազգին
զգածեալ
ստոյգ
ինչութիւնը,
միւս
կողմից՝
անտեղեակ
լինելով
{ընդհանուր}
մարդկութեան
պատմութեանը,
մեր
խօսելիքը
երեւելու
է
ւր
սեպհական
հայեացքը
ամենայն
բանի
վերայ։
Աշխարհի
{ընդհանուր}
լուսաւորութիւնը
նորա
համար
չէ,
եթէ
լաւ
գնահատենք
որութեան
որդիքը։
Արիւնով
լուացուեցաւ
Եւրոպան
այս
{ընդհանուր}
գործողութեան
ժամանակ,
զարմանալի
բան,
ճշմարտութի
ետեւ
ինչ
որ
մինչեւ
այժմ
ասուեցաւ,
վերաբերւում
էր
{ընդհանուր}
պապականութեան։
Անցանենք
այժմ
քննել
Մխիթարեան
ֆերան
որի
մէջ
պիտոյ
է
ծաղկէր
նա։
Բայց
այս
բոլորը
{ընդհանուր}
աղբիւրք
էին
բարոյականութեան
համար
բոլոր
պապականնե
ը
թող
բաւական
համարուի
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
{ընդհանուր}
բնաւորութիւնը
սահմանելու
համար։
Հետեւեալ
գլուխնե
ութեանը։
Առաջին
յօդուածի
մէջ
տեսանք
մեր
ազգի
{ընդհանուր}
աւերութիւնը
Մխիթարի
օրերումը,
խոստովանեցինք
մեր
էր
հին
լեզուի
լոկ
պահպանութիւնը
եւ
մշակութիւնը.
{ընդհանուր}
լուսաւորութիւն
տարածել
մեր
ազգի
մէջ,
նորա
գործը
ամանակներումը,
Հրէաների
այն
քաղաքական
եւ
կրօնական
{ընդհանուր}
աւերութեան
միջոցին,
քահանայապետութեան
իրաւունքը
վ
պապին
Հռովմայ
եւ
զանտեղի
իշխանութիւն
նորա
ի
վերայ
{ընդհանուր}
եպիսկոպոսաց
իբրեւ
փոխանորդ
Քրիստոսի
եւ
գահակալ
Պե
.
այլ
թէ
այդ
վերակենցաղութիւն
հնոյն
լեզուի
ունէ՞ր
{ընդհանուր}
ինչ
բան
առ
ազգն
Հայոց,
զա՛յսմանէ
է
բովանդակ
ճառս
ւթիւնը
եւ
հնարագիտութիւնը։
Թէպէտ
եւ
հասան
նորանց
{ընդհանուր}
արհամարհութիւնք
եւ
հալածանք,
այսուամենայնիւ
նոքա
ւթեանը,
եւ
հարկադրեցին
նորան
նշանաւոր
հանդիսանալ
{ընդհանուր}
պատմութեան
մէջ։
Քանի
մի
խօսք
ասենք
այժմ
"
Հո
ել
էր։
Պաւլուս
III
Պապը,
որպէս
զի
կարողանայ
այս
{ընդհանուր}
ընդդէմ
Պապականութեան
ապստամբութեան
առաջը
առնուլ,
ակեցին
եկեղեցական
գործերի
քննութիւնը.
այս
կերպով
{ընդհանուր}
ժողովը
գլուխ
չ'եկաւ։
Ի
վերայ
այսր
ամենայնի.
ադրուեցաւ
տասն
տարուց
յետոյ
նոր
ի
նորոյ
կազմել
մի
{ընդհանուր}
ժողով,
որի
համար
տեղ
նշանակուեցաւ
դարձեալ
Տրիդեն
։
Պապականութեան
այս
պաշտպանքը
ցոյց
տուեցին
միայն
{ընդհանուր}
պատմութեանը
մի
մեծ
ծառայութիւն,
նոքա
բացին
Անգլի
որդուց
հօրը
դէպի
Յիսուսեանները
ատելութեան
վրէժը։
{Ընդհանուր}
էր
գանգատը
Յիսուսեանների
ձեռքից։
Յիսուսեանք
տեսա
dium)
"Հոգեւոր
Վարժութիւնների"
մէջ
նշանակում
է
մի
{ընդհանուր}
տեղի,
որի
մէջ
պիտոյ
է
երեւակայել
իւր
անձը
եւ
այն
ազգութիւնը,
աւելի
մաքուր
շրջանակի
մէջ
հանդիսանայ
{ընդհանուր}
մարդկութեան
առաջեւ:
Եթէ
մի
մարդ
վախենում
է
կամ
չ
Վերջապէս
ազգի
աղէտալի
վիճակը
գրաւեց
հայերի
{ընդհանուր}
ուշադրութիւնը
եւ
հարկադրեց
նրանց
հնար
փնտրելու
նմ
գի
կողմից
գաղտնի
քուէարկութեամբ
եւ
պատգամաւորների
{ընդհանուր}
ժողովը
ներկայացնում
էր
ազգը:
Պատգամաւորական
ընդհ
նուր
ժողովը
ներկայացնում
էր
ազգը:
Պատգամաւորական
{ընդհանուր}
ժողովն
էր
ընտրում
քաղաքական
եւ
միւս
քիչ
թէ
շատ
նշ
թիւը,
չէին
կարող
որեւէ
միջոցի
դիմել
հակառակելով
{ընդհանուր}
ձգտման:
Մինչդեռ
ազգը,
որ
բացառապէս
վատթար
վարչո
ին
Սարգիս
պատրիարքը
սկզբում,
հաշուի
առնելով
ազգի
{ընդհանուր}
ցանկութիւնը
եւ
աչքի
առաջ
ունենալով
Երուսաղէմի
աւա
ել
իրեն,
աչքաթող
արեց
ազգի
եւ
ռուս
կառավարութեան
{ընդհանուր}
շահը.
նա
պէտք
է
իմանար,
որ
Երուսաղէմի
վանքը
պատ
էջ,
որոնք
հակառակ
կ'երեւային
թուրք
կառավարութեան
{ընդհանուր}
ոգուն:
Ինքնըստինքեան
հասկանալի
է,
որ
նա
յ
,
որոնց
հազիւ
թէ
ընդունի
ազգը,
այսպէս
թէ
այնպէս
{ընդհանուր}
կարծիքը
ուղղուած
է
դրանց
դէմ,
եւ
մտքերի
ընթացքը
ովանդակութեան
վերայ
երկար
խօսել
մեր
կողմից։
Դորա
{ընդհանուր}
արժանաւորութեան
վերայ
պիտոյ
է
այսքանն
ասել,
որ
դ
աշխատութենների
ճակատում,
մեք
չենք
տեսանում
որպէս
{ընդհանուր}
ուղղութիւն
նորա
բոլոր
աշխատութենների
մէջ.
նորա
"
էջ
անունների
բացառականքը
եզականումը
ունին
է,
այդ
{ընդհանուր}
կանոն
չէ։
Մեք
գիտենք,
որ
այլ
հոլովմունքի
տակ
եղ
ոգնակի
բացառականքը։
Ուրեմն
բացառականի
կազմութեան
{ընդհանուր}
կանոնը
է
սեռականից.
եւ
եթէ
միայն
եզակի
բացառական
կրակեն
այդ
կատաստրօֆը,
եթէ
համեմատում
ենք
գործի
{ընդհանուր}
արժանաւորութեան
հետ,
շատ
թոյլ
է
եւ
ոչ
միայն
այսչ
ւին,
տպագրութեան
միջնորդութեամբ,
հեռաւորների
եւ
{ընդհանուր}
ուսումնասիրութեան
նիւթ
չէր
եղած.
պատճառ,
նոր
լե
ուել
ե՛ւ
նախադաս,
ե՛ւ
վերջադաս,
բայց
նոր
լեզուի
{ընդհանուր}
կանոնն
է,
որ
յատկացուցիչը
լինի
միշտ
նախադաս։
Այ
երբեմն
եւ՝
լամ,
որ
իրենց
լծորդութեամբ
դուրս
են
{ընդհանուր}
կանոնից։
Ընդհանուր
եւ
միակ
լծորդութիւնը
է
ումեմ
ր
իրենց
լծորդութեամբ
դուրս
են
ընդհանուր
կանոնից։
{Ընդհանուր}
եւ
միակ
լծորդութիւնը
է
ումեմ.
օրինակ՝
գրում
եմ
խոնարհվող
վերջաւորութեան
նախընթաց
եւ
այս
այնպիսի
{ընդհանուր}
կանոն
է,
որ
հին
լեզուի
հասարակ
ասած
բայերն
էլ,
րայ)։
Կան
բայեր,
որ
երբեմն
դուրս
են
գալիս
այդ
{ընդհանուր}
կանոնից,
օրինակ՝
կորուցանել,
կամ
կորցնել.
յայ
հում
ենք
բառերի
ամբողջ
ուղղականը,
մինչդեռ
նոքա,
{ընդհանուր}
կանոնով,
տառ
պիտի
կորցնէին
իրենց
միջից
հոլովելու
ենդանի,
գրական
լեզուի
կարօտ։
Թէեւ
այս
խնդիրների
{ընդհանուր}
մշակութիւնը
տեղիս
վերաբերութիւն
չունի,
բայց
եւ
ա
ուածք
լինելով
հայ
ազգին
էին
վերաբերւում
դարձեալ:
{Ընդհանուր}
մարդկային
գիտութեան
վերաբերեալ
գրքերը,
թէեւ
այո՜
նը
մենք
թէեւ
ոչինչ
գիտենք
դրական,
բայց
եւ
այնպէս
{ընդհանուր}
պատմութեան
եւ
ընդհանուր
դպրութեան
պատմութեան
տուա
ք
դրական,
բայց
եւ
այնպէս
ընդհանուր
պատմութեան
եւ
{ընդհանուր}
դպրութեան
պատմութեան
տուած
լուսով,
-
որովհետեւ
օր
դնամ
արիր
"
(եր.
92):
Նայելով
Աշտարակի
կեանքի
{ընդհանուր}
որպիսութեան
(որպէս
նաեւ
բովանդակ
հայոց
ազգի
կեան
ակեն,
-
այդ
կատաստրոֆը,
եթէ
համեմատում
ենք
գործի
{ընդհանուր}
արժանաւորութեան
հետ,
շատ
թոյլ
է
կերպարանագործուա
տնից
դէպի
վայր,
այն
օրից,
երբ
ծանրութիւնը
որպէս
{ընդհանուր}
յատկութիւն
տրուեցաւ
մարմիններին,
այն
օրից,
երբ
թեան
արդիւնք
է:
Թող
այդպիսի
պարոնները
լաւ
սորվին
{ընդհանուր}
պատմութիւնը
եւ
նորա
հետ
կապակից
մեր
ազգի
պատմութի
բուն
աղբիւրներից
եւ
վերլուծական
ոճով:
Թող
քրքրեն
{ընդհանուր}
դպրութեան,
նոր
եւ
լուսաւոր
ազգերի
քաղաքակրթութեա
ն
ստրուկների
գործ
լինելով,
յետոյ
հռոմէական
բարքի
{ընդհանուր}
ապականութեան
ժամանակ
դարձաւ
ազնիւ
երիտասարդների,
,
ե՞րբ
է
մտել
նոցայ
մէջ
երկրագործութիւնը,
որպէս
{ընդհանուր}
ժողովրդի
պարապմունք,
այդ
մասին
պատմութեան
էջերը
րի
վերաբերութեամբ,
թէ
երկրագործութիւնը
եղած
լինի
{ընդհանուր}
ժողովրդի
ապրուստի
լծակը:
Այն
մարդը,
որ
կարող
էր
լինէր
բնականութիւնից,
եթէ
հայկական
կեանքի
մէջ
(
{ընդհանուր}
առքով)
երեւեցնէր
մեզ
այնպիսի
բնաւորութիւնք,
որ
ակում
է
ներկայումս,
ուր
այդպիսի
բնաւորութիւնքը
(
{ընդհանուր}
առքով)
մտացածին
չհամարուէին:
Ամէն
բանից
առաջ
քն
նց
վարակիչ
որակութեամբ
շատ
կորստաբեր
լինել:
Սոքա
{ընդհանուր}
մարդկութեան
խոցեր
են
եւ
ոչ
լոկ
մեր
ազգին
սեփական
Մենք
մի
օր
ցոյց
կը
տանք
այնպիսի
թուրքի
բառեր,
որ
{ընդհանուր}
ազգին
դարձել
են
միօրինակ
գործածական
եւ
որոնց
գաղա
լեզւում
էլ
չկան:
Բացի
սոցանից
կան
թուրքի
բառեր,
{ընդհանուր}
ազգին
գործածական
դարձած,
որոնց
հայերէնը
թէեւ
կան
եռք
ու
ոտք
ունի
եւ
շատ
անգամ
մի
առոյգ
առողջութիւն
{ընդհանուր}
կազմուածքի.
տեսնում
է,
շօշափում
է,
ճաշակում
է
րող
էին
մօտենալ,
այսքանը
անժխտելի
է,
որ,
առանց
{ընդհանուր}
միութեան
լեզուի,
ունա՜յն
երազ
է
հասարակաց
ազգի
ա
ալի
շինելու
համար
առարկան,
բացատրենք
քեզ
մեծը
եւ
{ընդհանուրը}
՝
փոքրի
եւ
մասնաւորի
կերպարանքով:
Դնենք,
թէ
քսա
թեան
մնացորդք,
որ
այսօր
երեւում
են
քեզ:
Մինչդեռ
{ընդհանուրը}
ապահովուած
չէ,
մասնաւորի
երջանկութիւնը
մի
վաղանց
տեւ
մի
անհիմն
բան
է
մասնաւորի
երջանկութիւնը
առանց
{ընդհանուրի}
եւ
հասարակաց
բարօրութեան:
Նախիջեւանը,
մեր
Յիշատակարանիս
մէջ՝
առանց
մասնակցութիւն
գտանելու
{ընդհանուրի}
սրտի
մէջ։
Ափսո՛ս,
որ
սրտիս
ցաւը
եւ
կսկիծը,
պատ
ձողները
այնքան
փոքր
են
եւ
աննշան,
որ
չեն
մտանում
{ընդհանուրի}
կարգը,
իսկ
միւսները
ընդհանրապէս
մարմին
դարձած
են
էին:
Նոցա
վաճառականութիւնը
ազգային
չէ՛,
եւ
ազգի
{ընդհանուրի}
շահի
հետ
չունի
որեւիցէ
վերաբերութիւն:
Այն
ժամանա
ութենից,
այն
ժամանակ
ես
կը
հասկնամ
քո
խօսքը
եւ,
{ընդհանուրի}
շահի
մէջ
եւ
իմ
սեպհական
շահը
տեսնելով,
կ՚աշխատիմ
անզի
ընդհանրութիւնը
չունի
հարստութիւն
եւ
շահուողը
{ընդհանուրի}
հաշուով
շահուեցաւ.
քանզի,
նոր
արծաթ
չմտաւ
ընդհա
անդր
Մակեդոնեան
Որպէս
ծնւում
է
մի
կաթ.
{Ընդհանուրի}
չափից
է
կախ
Ողջ
աշխարհի
գործերը.
Մի
մ
ղացին
պողովատիկները:
Նոքա
ապրեցան
եւ
քրտնեցան
{ընդհանուրի}
օգտի
համար,
լաւ
հասկացած
լինելով,
թէ
սո՛ւտ
է
մա
ով,
թէ
սո՛ւտ
է
մասնաւորի
քաջաբախտութիւնը,
առանց
{ընդհանուրի}
երջանկութեան:
Նոքա
չկաշառուեցան
օտարներից..
շմարիտ
եզրակացութիւն։
Բայց
ափսո՛ս,
որ
այս
չ'կայ
{ընդհանուրի}
մէջ։
Թէպէտ
եւ
մասնաւոր
մարդերում
Քրիստոսի
կենարա
րտութիւն
է
")։
Այո՛,
եթէ
այսպէս
լինէր
եւ
{ընդհանուրի}
համար,
մեք
երանելի
մարդիկ
էինք։
Բայց
ի՞նչպէս
լի
րբ
յանցանքը
ներւում
է,
բայց
եթէ
այդ
ներողութիւնը
{ընդհանուրի}
համար
է,
եթէ
սէրը
ամոքելով
եսականութիւնը
արդէն
մ
եղծաւորութիւնը,
մարդկային
անհատական,
որպէս
նաեւ
{ընդհանուրի}
արժանաւորութեան
կամ
խորհրդի
ուրախութիւնը,
հիմնեց
ազատական
կրօնի
առաջնորդութեամբ։
Մեր
խօսքը
այստեղ
{ընդհանուրի}
վերայ
է
եւ
ո՛չ
մի
քանի
մասնաւորի,
որովհետեւ
մարդ
ճշմարիտ
լուսաւորութիւն
կը
յուսայ
գտանել
այդ
ազգի
{ընդհանուրի}
մէջ։
Տարակոյս
չկա,
որ
կան
ուսումնարանք,
տպարան
կամ
բացառութիւն
կարող
է
համարուիլ
համեմատութեամբ
{ընդհանուրի}
հետ։
Փիլիսոփայական,
համեմատական
քերականութե
գաւառական
բարբառի
լծի
տակ։
Տեղական
բարբառը
ազգի
{ընդհանուրի}
համար
գործական
արժէք
չունի
եւ
նոր
լեզուն
այս
կամ
րից,
ուստի
մեր
նկատողութիւնքը
հաշուէ՛
ուղղված
են
{ընդհանուրի}
թերութիւններին,
քան
թէ
մասնաւորապէս
պ.
Պռօշեանց
ործողքը
շատ
շիկանում
են.
թէեւ
հեղինակի
նպատակը
է
{ընդհանուրի}
վարքն
ու
բարքը
ցոյց
տալ,
բայց
երբ
այդ
վարք
ու
բա
ինակի
գլխաւոր
գաղափարը
Սօսը
եւ
Վարդիթերը
չէ,
այլ
{ընդհանուրի}
կեանքը,
ծէսերը,
սովորոյթքը,
աւանդութիւնքը
եւ
հ
ոշեանցի
քանքարը
աւելի
զօրութիւն
եւ
աւելի
ուժ
ունի
{ընդհանուրի}
կեանքի
եւ
բնականի
ստորագրելում.
մինչդեռ
շատ
ուրի
բառի
լծի
տակ:
Տեղական
կամ
գաւառական
բարբառը
ազգի
{ընդհանուրի}
համար
գործնական
արժէք
չունի
եւ
նոր
լեզուն
այս
կամ
ցեր
են
եւ
ոչ
լոկ
մեր
ազգին
սեփական.
թերեւս
շատ,
{ընդհանուրի},
խոցերից
ազատ
է
մեր
ազգը:
Չկարծեն,
թէ
այս
խօսք
էր
մեզ
կարողութիւն...
Ազնիւ
մարդուն
ցանկալի
է
{ընդհանուրի}
օգուտը.
բացառութիւնը
ընդհանուրի
անպիտան
անդամն
է
արդուն
ցանկալի
է
ընդհանուրի
օգուտը.
բացառութիւնը
{ընդհանուրի}
անպիտան
անդամն
է։
Ասւում
է
լսուելու
համար։
օրէնք
քննուիլ,
ուրեմն
եւ
չէ
կարող
օրինակ
դառնալ
{ընդհանուրին}:
Այսօր
ամեն
մարդ
աշխատում
է
վաճառական
դառնա
այ,
որպէս
թէ
մասնաւոր
օգուտը
կարելի
բան
էր
առանց
{ընդհանուրին}
։
Տասն
եւ
ութերորդ
դարու
գործակատարութիւնը՝
լի
են,
ինչպէս
բացայայտեալ
պօլը.
եւ
այս
ոչ
միայն
{ընդհանուրին}
անհասկանալի,
այլ
եւ
մեզ
իսկ,
մինչ
փոքր
ի
շատէ
հ
խրթին
գաւառական
բառեր,
որ
թէեւ
մեզ
հասկանալի
այլ
{ընդհանուրին}
ո՛չ,
մնացել
են
առանց
բացատրութեան,
թէեւ
շատերն
շատ
կան,
ուստի
եւ
մեր
բոլոր
նկատողութիւնքը
պիտի
{ընդհանուրին}
ընծայուի,
թէեւ
պ.
Պռօշեանցի
պատճառով
էինք
խօսք
,
ըստ
զօրութեան
արձանագրութեանց
ութն
եւ
իններորդ
{ընդհանրական}
մարդաթուութեանց,
վասնորոյ
եւ
ց1850
ամն
չունէի
ես
լ
Կարինյանո
իշխանը,
որ
Վ.
Էմմանուելից
կարգված
է
{ընդհանրական}
տեսուչ
Նեապոլսի.
ազգային
թիկնապահ
գունդը
հավաքու
սչութիւնն
պատշաճեալ
եղանակաւ
հրամանագրեալ
է
արդեն
{ընդհանրական}
նահանգապետին
Անգլիոյ
՚ի
Կալկաթայ,
ճանաչել
եւ
ընդ
թեամբ
ամաց,
եթէ
դէպ
լիցի
ինձ
դիմել
առ
վսեմապատիւ
{ընդհանրական}
նահանգապետն:
Երիւք
աւուրբք
յառաջ
քան
զայս
կո
թէ
ոչ
զպատճէն
հրամանի
պետութեանն
Անգլիոյ,
յանուն
{ընդհանրական}
նահանգապետին
Հնդկաստանի,
գէթ
զհամար
նորա
եւ
զթու
արելովք
ընդ
այսքան
ամս,
գտանին
ի
կառավարութեան
{ընդհանրական}
Ադմինիստրացիօնին
Կալկաթայի.
ուստի
եւ
խորհուրդ
ետ
ստան
առնեմ
տեսանել
զհաշիւ
հրիտակին
ընդ
պ.
Հագի
(
{ընդհանրական}
կառավարիչ):
Վճռաւ
գերագոյն
ատենի
տեղւոյս,
ինձ
ւ
զի՞նչ
արդեօք,
զառաջինն
դիմել
առ
Ձեզ,
որպէս
առ
{ընդհանրական}
Հայրապետ
ազգի,
առանց
ձեռն
սկսելոյ
՚ի
հնարս
զառ
ի
եւ
բոլոր
Արեւմտեան
եկեղեցիներից,
որ
այն
ժամանակ
{ընդհանրական}
եկեղեցու
հետ
մի
էին,
Հայերը
զրկուեցան
օգնականներ
,
որպէս
պատմական
գրաւոր
յիշատակարան,
մեք
միմիայն
{Ընդհանրական}
գիրքը
ունինք,
իսկ
նորանից
աւելի՝
ոչինչ.
այս
պա
ուելու,
եւ
վկայում
էր,
թէ,
հաւասար
առաջին
երեք
{ընդհանրական}
ժողովների,
ընդունում
է
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
Իսկ
են
մեզ
բոլորովին
այլ
կողմից,
նոյնիսկ՝
Շնորհալու
{ընդհանրական}
թղթերից,
հոգեշարժ
շարականներից
կամ
այլ
աշխատութե
յ
իրաւունք
ունեցող
չխոստովանուի:
Եւ
մինչեւ
այս,
{ընդհանրական}
աղքատութիւնը
երթալով
պիտի
զօրանայ
եւ
հասնի
հսկայա
բառ:
Եւ
մի՛թէ
շա՞տ
ժամանակ
անցաւ
այն
օրից,
երբ
{ընդհանրական}
եւ
մասնաւորապէս
աւստրիական
բռնակալութեան
ջերմեռան
անէ
ի՞նչ
կարգ
կայ
".
պատասխան
է
Այվազովսքին,
թէ
{ընդհանրական}
ժողովք
միշտ
առաջին
համարել
են
միշտ
զպապն
Հռովմայ
տութիւն,
այն
է
զվարդապետութիւն
միայնոյ,
սուրբ,
{ընդհանրական}
եւ
առաքելական
եկեղեցւոյ:
Ախորժեմք
ուսանիլ,
թէ
է
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տեղիս
ընդունի
զվարդապետութիւն
{ընդհանրական}
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի,
եւ
ո՛ր
է
այս
եկեղեցի,
բաժա
որս
մերժէ
եւ
դատապարտէ
Հայաստանեայցս
մի,
սուրբ,
{ընդհանրական}
եւ
առաքելական
եկեղեցի։
Ամսօրեայ
իբր
ժամանակ
նք
յղանալ,
յանցանք
գործել,
եւ
նոյն
սէրը
դարձեալ
{ընդհանրական}
փոխազդեցութեամբ
եղած
յանցանքն
էլ
ներում
է,
որով
դրութիւնս
նորա
զառաջին
տեղի
ունի
"
Գիրքն
կոչեցեալ
{Ընդհանրական}
",
տպեալ
ի
Սանկտպետերբուրգ:
Իգնատիոս
վարդապ
,
սպառնացան
Պապին,
որ
թէ
նա
չ'հաւաքի
մի
օրինաւոր
{ընդհանրական}
ժողով,
ինքեանք
ազգային
ժողովներով
վերջացնելու
էի
Բոլոր
երկիրը,
ինչպէս
վկայում
է
Պօդօզի
քաղաքի
{ընդհանրական}
նահանգապետը՝
Դօն
Մատիա-դը-Հօրտարին,
բաժանած
էր
անդամահատական
դանակի
տակ,
այնուամենայնիւ,
գործի
{ընդհանրական}
ամբողջութիւնը
եւ
էական
արժանաւորութիւնը
կը
մնայ
ե
ղունք
Պ.
Խուդաբաշեւին
ասել,
թէ
"
Հայոց
եկեղեցու
{ընդհանրականի}
հաղորդութենից
բաժանմանը
յարակից
եղան
կորստական
հե
.
"
Ներսէսի
մահուց
յետոյ
դրուած
է
Հայոց
եկեղեցու
{ընդհանրականից}
բաժանուելու
կորստական
սկիզբը։
Ներսէսի
յաջորդ
Սահ
եցւոյն:
Մասնաւոր
կոչիլ
եկեղեցւոյն
արդէն
ընդդէմ
է
{ընդհանրականութեան}
նորա,
ընդ
նմին
եւ
միութեան.
քանզի
միութիւն
եւ
ը
փառ
կաթողիկէ
եկեղեցւոյ.
(միութիւն,
սրբութիւն,
{ընդհանրականութիւն}
եւ
առաքելականութիւն):
Զկնի
այսորիկ
պատասխանէ
առ
ն
նորա,
ընդ
նմին
եւ
միութեան.
քանզի
միութիւն
եւ
{ընդհանրականութիւն}
անկապտելի
յատկութիւնք
են
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի:
Այ
,
իբր
զյաջորդ
առաքելոյն
Պետրոսի:
Եկեղեցին
Հայոց
{ընդհանրականս}
ճանաչէ
մի
միայն
զերիս
ժողովս,
որք
են
Նիկիո,
Եփե
իթար,
եթէ
արտաքս
քան
զեկեղեցին
մեր՝
Այվազովսքին
{ընդհանրականս}
ճանաչէ
եւ
զայլ
ժողովս,
թերեւս
մատնացոյց
եղեալ
յա
եղեցի,
թէ
եւ
բաց
յերից
ժողովոց
ո՛չ
ճանաչէ
զայլսն
{ընդհանրականս},
սակայն
ընդհանրականք
են
սոքին,
ուրեմն
եւ
հայոց
ց
ժողովոց
ո՛չ
ճանաչէ
զայլսն
ընդհանրականս,
սակայն
{ընդհանրականք}
են
սոքին,
ուրեմն
եւ
հայոց
եկեղեցին
սխալեալ։
Ի
մ
րժողության
եւ
առձեռն
պատրաստ
գումարի
հարյուրներից
{ընդհանրապե՞ս}
թե
միմիայն
այն
հարյուրներից,
որ
արծաթով
պիտի
հաս
հարուցանում
է
ժողովուրդը
ընդդեմ
հոգեւորականության
{ընդհանրապես},
իսկ
ընդդեմ
նորան
(Այվազովսկիին)
մասնավորապես
նդ
կողքի
ընկած,
անդորրության
մեջ,
մեծ,
փոքր
եւ
{ընդհանրապես}
ամեն
տեսակ
հասարակությունից
(свет)
հեռու,
կարդ
ամյա
փորձիս
շնորհիվ.
բայց
այդ
բոլորը
քիչ
են:
{Ընդհանրապես}
մեզանում
դեռ
շատ
սակավ
են
իմ
ներկա
ձեռնարկության
են
նախադասություններ
կենդանի
լեզվից,
բայց
դրանք
{ընդհանրապես}
կորչում
են
խիստ
սիստեմամոլության
հեղեղում:
Ակներ
չեմ
սխալվում,
Բույնիցկու
թարգմանությունից,
բայց
{ընդհանրապես}
արտաքին
հանգամանքները
հօգուտ
Բեստուժեւ-Ռյումինի
խ
ղեցեալ
յօգուտ
եւ
յանձնապահութիւն
պաշտօնէիցն
կրօնի
{ընդհանրապես},
իսկ
յապահովութիւն
գլխաւորացն
քահանայութեան
ի
մա
տեսանել:
Առ
Ձեզ
է
բողոք
իմ
զանարժան
հոգեւորաց
{ընդհանրապէս},
ուղղեալ
՚ի
Պետերբուրգէ
՚ի
11-էն
փետրվարի
1850
ա
ւնեվաճառութեամբ
եւ
լոմայափոխութեամբ
պարապէր:
{Ընդհանրապէս}
սկսանելով
ձեր
գրուածքը՝
խօսում
էք
ազգի
հետ
հասար
րգ
անունով
աշուղների
գրած
կամ
ասած
բաների
վերայ,
{ընդհանրապէս},
իսկ
դոյն
այդ
Քնարի
չորրորդ
տետրակի
եւ
մանաւանդ
ու
մէջ,
այնուամենայնիւ,
վնասակար
էր
կազմուածքին
{ընդհանրապէս},
չգիտէ,
որ
մի
ցորենակշիռ
աւելորդ
դեղը
խլում
է
կ
,
որ
չեն
մտանում
ընդհանուրի
կարգը,
իսկ
միւսները
{ընդհանրապէս}
մարմին
դարձած
ենք
ճանաչում,
որովհետեւ
հոգու
համա
,
ե՛ւ
քաղաքականապէս:
Այդպիսի
սովորութիւնքը
որպէս
{ընդհանրապէս}
վնասակար,
կարելի
է
միայն
խայտառակել,
բայց
ոչ
որ
այութեանը:
Որքա՛ն
մեծ
ամօթ
է
մեզ,
մեր
ազգին
{ընդհանրապէս},
որ
մեք
չգիտենք
մեր
թիւը,
որքանութիւնը
եւ
վիճակ
չստանալով
չէ
հասել
իւր
ուխտեալ
խորհրդին:
Այս
մեր
{ընդհանրապէս}
խօսակցութիւնը
առիթ
ունինք
մի
փոքր
պարզելով
շօշափե
,
այլ
գնում
են
կամ
ուզում
են
գնալ
միջին
ճանփով,
{ընդհանրապէս}
։
Եւ
հազիւ
թէ
մեր
ազգի
մէջ
կարող
էր
գոյանալ
կամ
շ
սում
ենք
մենք՝
նայելով
մեր
ազգի
ներկայ
վիճակին.
{ընդհանրապէս}
եւ
անխտիր
ամեն
բանի
հետ
գործ
ունեցող
օրագիրը
բնակ
во
եւ
Տաճիկի
վաքըթ
բառերը
մեր
սքանչելի
հայկաբանքը
{ընդհանրապէս}
եւ
սովորաբար
միջոց
էին
թարգմանում
հին
ու
նոր
լեզո
նկի
communiquer,
Ռուսի
сообщать
բայերը
անխտիր
եւ
{ընդհանրապէս}
թարգմանւում
էին
հաղորդել,
հայկական
ոգուն
ընդդէմ
րազմում
է
նոր
լեզուի
այն
ոճերի
եւ
ձեւերի
հետ,
որ
{ընդհանրապէս}
նայւում
են
որպէս
տաճիկ
լեզուի
ազդեցութիւն.
օրինա
ասկացնէ
բանի
զօրութիւնը։
Այս
խօսքերը
ես
ասում
եմ
{ընդհանրապէս},
իսկ,
իմ
կարծիքով,
մինչեւ
մէջտեղումը
չ'կային
դ
երին
եւ
միեւնոյն
ժամանակը՝
գրաւող
եւ
դաստիարակող
{ընդհանրապէս}
։
Շատ
օրինակներ
ունինք
մեր
աչքի
առաջեւ,
որ
մ
խօսել
մեր
ազգի
հետ,
թէ
ի՞նչ
է
Կրիտիկա
ասած
բանը
{ընդհանրապէս},
եւ
թէ
ի՞նչ
ծանր
պարտականութիւն
կար
մի
մարդու
վե
ը
գիտութեան
մէջ
յառաջ
տանելու
համար։
Խօսելով
{ընդհանրապէս}
կրիտիկայի
վերայ,
այս
եւս
պիտի
ասել,
թէ
նա
մի
չա
մտքով:
Որչափ
սարսափելի
սխալ
է,
երբ
մարդիկ
{ընդհանրապէս}
վազում
են
այս
սիստեմից
դէպի
այն
սիստեմը,
"
փիլիս
նութիւն
է
"
բաշ
շէյ
սաղլըք
դըր"։
Նոր
լեզուի
մէջ
{ընդհանրապէս}
տանելի
չէ
այն
ձեւը,
այսինքն՝
"
գլուխ
"
փոխանակ
յց
դու
կրակը
տես,
որ
թուրքը
իսկի
գինի
էլ
չի
խմում
{ընդհանրապէս},
եւ
եաքըշի
եօլ
էլ
յայտնի
է,
թէ
չունի.
բայց
եւ
այն
էր
թաւ
ընչացքի
մէջ,
որ
նոյնպէս
դեղնած
էր:
Երեսը
{ընդհանրապէս}
դեղին,
բայց
այտերի
վերին
մասները
մոյգ
կարմիր:
Ա
մարդերից
չէ
եւ
ոչ
միայն
քո
ասած,
այլ
նա
մարդ
չէ
{ընդհանրապէս}:
Դու
կարծում
ես,
թէ
նա
կը
խոսէ՞
քո
հետ,
երեսը
ւթեան
պատճառով։
Ցաւելի
է
մեր
ազգի
դրութիւնը
{ընդհանրապէս},
բայց
մասնաւոր
արտասուքի
արժանի
են
Հայ
կանայքը:
ցականի
մասին
գաղափար
եւս
չունին:
Կարդալ,
գրել,
{ընդհանրապէս}
չգիտեն,
շատ
չնչին
բացառութեամբ:
Իւրեանց
տանից
կ
Որովհետեւ
դու
հարցրեցիր
ինձանից,
թէ
ի՞նչ
է
մարդը
{ընդհանրապէս},
ես
եւս
քեզ
նոյնպէս
պատասխանեցի:
-
Ես
սկզբու
անիների
հետ,
որոնք
ստոր
էին,
քան
թէ
մարդը,
այլ
{ընդհանրապէս},
նորա
վախճանը
եւ
նպատակը,
մի
խօսքով
մարդը
ամենա
մից
ես
ասում,
ես
մասնաւորապէս
ընդունում
եմ,
իսկ
{ընդհանրապէս}
ո՛չ:
Մի՞թէ
քո
կարծիքներով
ամենայն
մարդ
որ
հոգի
ո
յդ
կրօնը։
Թէ
ո՛րքան
մեծախորհուրդ
բան
է
կրօնը
{ընդհանրապէս},
եւ
առանց
մանրմասն
քննութեան,
երեւում
է
նորանից
լու։
Մեք
խօսում
ենք
այսպէս
ճիշտ
կրօնական
մտքով.
{ընդհանրապէս}
չէ
կարելի
ասել,
որովհետեւ
աշխարհի
հանգամանքները
ժէքը
թուլանում
է
եւ
անհամեմա՛տ
թուլանում
է:
{Ընդհանրապէս},
նկարագրուած
բնաւորութիւնքը
ապշելի
հարազատութեան
դարեցանք.
եթէ
այդ
մասին
խօսելու
լինինք,
այսինքն
{ընդհանրապէս}
այն
անունների
մասին,
որ
այսօր
խորհրդաւոր
նշանակո
իայն
ցոյց
տուել,
որովհետեւ
արժանաւորութեան
մասին
{ընդհանրապէս}
ենք
միայն
խօսել:
Բայը
կատարել
այս
պարտականութիւն
:
Հեղինակը
քաջ
հասկացել
է
այդ
տեսակ
պառաւների
եւ
{ընդհանրապէս}
կանացի
բնութեան
ձգականութիւնը:
Յայտնի
է,
թ
մերժուած
է
այժմ
այն
կանխամուտ
կարծիքը,
թէ
ծուխը
{ընդհանրապէս},
(որպէս
թաբակի
ծուխը
եւ
այլն)
վնասակար
էր:
Այ
լինելով
մի
տեսութեան
նոր
լեզուի
մշակութեան
մասին
{ընդհանրապէս},
որ
մանրամասնաբար
պիտի
քննուին
այն
բոլոր
խնդիրնե
հարցանել
դոցա,
թէ
ինչո՞ւ
հին
լեզուով
չեն
խօսում
{ընդհանրապէս},
այլ
նոր
լեզուով,
կը
լսէիր
պատասխան,
թէ
սովորա
պարծանքն
էր,
այլ
պիտոյ
է
տալ
ազգի
մանուկներին
եւ
{ընդհանրապէս}
բովանդակ
ազգին
այնպիսի
ուղիղ
գաղափարներ
գիտութիւն
իմիայն
հասարակ
ժողովրդի
բերնին,
պիտի
ճապաղ
լինէր
{ընդհանրապէս},
որովհետեւ
գրի
մէջ
չմտնելով՝
ճշտուած
եւ
սխմուած
ն
իմացականութեան
պաշտօնակատարութիւնքը։
Թէեւ
մենք
{ընդհանրապէս}
կուսակից
ենք
փորձական
եւ
վերացական
փիլիսոփայութեա
՛չ,
այլ
անտեղյակ
լինելուց,
ու,
թերեւս,
մասամբ
{ընդհանրացած}
կեղծ
տրադիցիաներից,
որոնց
համար,
այնուամենայնիվ
)։
Բայց,
չնայելով
այս
բոլոր
Արարատեան
աշխարհին
{ընդհանրացած}
սովորութեան
վրայ,
կան
մարդիկ,
ինչպէս
նաեւ
բոլոր
քանչյուր
թեզի
մասին
առանձին:
Այստեղ
այդ
նյութերն
{ընդհանրացնել}
չեմ
կարող
եւ
հնարավոր
էլ
չէ՝
նախքան
աշխատանքս
ավ
երի
գործառնութենից,
երբ
սոքա
միջնորդ
լինին
Հայոց
{ընդհանրութեան}
եւ
Եւրոպիոյ
մէջ,
այն
ժամանակ
ազգային
է
վաճառական
լ,
թէեւ
միմիայն
իւր
համար,
այսինքն՝
առանց
ազգի
{ընդհանրութեան}
մի
օգուտ
բերելու։
Բայց
Եւրոպիոյ
եւ
Թիւրքիոյ
մէջ
ի
տասնապատիկ
աւելի
եւ
մեծ
ու
մեծ
շահ
կը
բերէ
ազգի
{ընդհանրութեան},
որ
է
ազգի
հիմքը,
լծակը,
շարժարանը:
Ընդհանրու
Իսկ
թոռներիդ
որդիքը
դարձեալ
պիտի
մտանեն
այն
աղքատ
{ընդհանրութեան}
մէջ,
որից
դուրս
եկար
դու,
եւ
ազատ
կարծեցիր
այնո
նուրի
հաշուով
շահուեցաւ.
քանզի,
նոր
արծաթ
չմտաւ
{ընդհանրութեան}
մէջ,
այլ
մինից
անցաւ
դէպի
միւսը,
որ
վաղը
կ'անցա
յսը
սակայն
մեր
վրայ
լինի.
Այսինքն
ազգի
մեր
{ընդհանրութեան}
Աղքատ
ու
հարուստ
տուած
թեւ
թեւի
`
Այս
բանական
հայ
պարտակա՛ն
է
լուսափայլ
կացուցանել
ազգի
{ընդհանրութեան}
առաջեւ:
Լռութիւն...
Պատուելի
Այվազովսքին
մ
եւով
եւ
բազմութեամբ
աւելի
ընդունական
են
կենդանի՝
{ընդհանրութեան}
լեզուի
վրայ
պատուաստվելու,
պիտի
ընկնեն
ճարտարապէ
լինելով,
աւելի
հեշտ
կարող
է
մարսական
լինել
ազգի
{ընդհանրութեան},
որովհետեւ
եւ
այն
տեղի
հայերը
միմեանց
հետ
ունին
եւով
եւ
կազմութեամբ
աւելի
ընդունակ
են,
կենդանի
-
{ընդհանրութեան}
լեզուի
վրայ
պատուաստուելու,
պիտի
ընկնին
ճարտար
հ
ը
լինինք,
եթէ
մի
բանասէր
ցոյց
տայ
մեր
վնասը
ազգի
{ընդհանրութեանը}
եւ
նորա
ապագայ
ճակատագրին:
Ազգի
լուսաւորութե
արակ
գիւղական
տնտեսութեամբ,
այն
ժամանակ
այդ
ազգի
{ընդհանրութիւնը}
հարուստ
է
եւ
ապահովեալ,
որովհետեւ
նորա
հիմքը
դրո
րերում,
խուռն
յորձանքով,
բայց
այդ
վաճառականների
{ընդհանրութիւնը}
՝
միջին
թիւը,
հազիւհազ
ապրում
է,
եւ
աղքատութիւն
թիւն
ստացողների
թիւը։
Ի
վերայ
այսր
ամենայնի
ազգի
{ընդհանրութիւնը}
կը
մնայ
անշարժ
եւ
անդամալուծեալ:
Այն
օրից
պիտի
թ
անրութեան,
որ
է
ազգի
հիմքը,
լծակը,
շարժարանը:
{Ընդհանրութիւնը}
կ'ապահովուի,
քանզի
զօրութիւնը
կը
գրաւէ
իւր
կողմը
ն
երեւութական
եւ
առժամանակեայ
մի
վաստակ
է,
քանզի
{ընդհանրութիւնը}
չունի
հարստութիւն
եւ
շահուողը
ընդհանուրի
հաշուով
ւ
այսօր
իսկ
ունի
զերկուս
դեռ
անօթս,
որոց՝
ոչինչ
{ընդհատ}
քան
զառաջինն
մեծակշիռ
շնորհեալ
են
պաշտօնք
ի
պահպա
ցուցանէր
զկենդանութիւնաբեր
լոյս
իւր.
գունաթափ
եւ
{ընդհատեալ}
վառմամբն
նման
էր
նա
վառման
կանթեղին,
զօր
ունիցի
եղեալ
պատմականք,
զորպիսի
առ
այլս
նկատեմք,
այլ՝
{ընդհատեալ},
հատուկոտոր,
ստրկացեալ
եւ
ենթակայացեալ
ազդեցութ
ժամերում,
եկեղեցու
տխուր
հնչող
զանգակը
կարող
են
{ընդհատել}
միշտ
թագաւորող
լռութիւնը:
Գերեզմանները,
որը
կար
ները
սատահակք
էին:
Ո՜հ
տարաբախտ
Հռոմ,
ասաց
նա,
{ընդհատելով}
իմ
խօսքը.
քանի՞ցս
անգամ
այսպէս
քո
բախտաւորութիւն
ը
ներէք,
յանդիման
լինել
ձեզ...
Սատանան,
{ընդհատելով}
նորա
խօսքը,
պատասխանեց
-
Սիրական
Բուբանդուս
լն,
եւ
այլն,
եւ
այլն...
բացագանչեց
սատանան,
{ընդհատելով}
ընթերցուածը.
-
վէզի՛ր,
լսեցի՞ր
դու
սորա
սկիզբը
սը.
բայց
իմ
խորհուրդը,
-
շարունակեց
բժշկապետը,
{ընդհատելով}
պարոնի
խօսքը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իւր
կարգով
ը
ան
ճրագի
լուսով...
"
Հո՛ւ,
հո՛ւ,
հո՛ւ
",
-
{ընդհատեց}
լռութիւնը
աւերակների
ժառանգը:
Ես
հետեւեցայ
ձայնի
ձեր...
-
Ինչպէ՞ս...
միայն
ծառայ...
-
{ընդհատեց}
սատանան,
-
մի
փոքր
յառաջ
աւելի
լաւ
եւ
խելօք
կարդ
է
բացուէր...
Երգի
կախարդիչ
շարունակութիւնը
{ընդհատեց}
իմ
տիրացուի
բանասիրական
քննութիւնը․
լսւում
էր.
,
այլ
եւ
մի
բան
եւս
գողացայ:
-
Գողացա՞ք,
-
{ընդհատեց}
կոմսը:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
Մահտեսի
Թովմասը
վ
պարոնի
խօսքը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իւր
կարգով
{ընդհատեց}
նորա
խօսքը:
-
Պարո՛ն
բժշկապետ,
ես
բարերար
ե
ռհասարակ
ծնողքի
համար,
փեսայի
նոցայ
տուն
գալը,
-
{ընդհատեց}
նորա
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
ամենայն
ժամա
ն
Մկրտիչը,
բայց
չէր
համարձակւում:
-
Երեւի,
-
{ընդհատեց}
լռութիւնը
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
կամենում
էիք
ցիկ
շինուած
է,
քարը
թանկագին...
-
Գիտեմ,
-
{ընդհատեց}
խօսքը
Աղուանեանցը,
-
բայց
դու
չգիտես,
թէ
ինչ
ապա
,
վշտահար
աչքերը,
դողդոջուն
ձայնը
եւ
հեկեկանքից
{ընդհատուած}
կարճ
եւ
արագ
շնչառութիւնը
-
այս
բոլորը
միանալով
կ
եանցը,
ուրախական
արտասուք
աչքերում
եւ
հեկեկանքից
{ընդհատուած}
ձայնով
աղաղակեց.
-
ոսկին
ծոցումս
է...
Շաք
եանցը:
-
Ես...
Ես...
ինքս
եւս
չգիտեմ,
-
{ընդհատուած}
պատասխանեց
Մանուշակը,
որի
սիրտը
զարկում
էր
դեռեւ
ունքը:
Նա
մի
քանի
քայլ
առաջ
եկաւ
եղբօր
առաջեւ
եւ
{ընդհատուած}
խօսքերով
ասաց
դրականապէս:
-
Այս
րոպէիս
պահանջ
ցինք
մեր
պարոն
փեսային,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
{ընդհատուած}
արտաբերելով
խօսքերը,
պատճառ,
թաբակը
վառելու
համ
սին
առատ
շտեմարանի
տեղ...
Այս
մտածութիւնքը
{ընդհատուեցան}
տիկին
Յովնաթանեանցի
ներս
մտանելով
մեր
պարոնի
առան
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
**
*
Մեր
գրութիւնը
{ընդհատուեցաւ}
մի
պարոնի
ներս
մտանելով
մեր
սենեակը.
այդ
պարոնը
կից
կամ
Հիւսիսափայլից
կախում
չունեցող
պատճառներով
{ընդհատուեցաւ}:
Մեր
կարծիքով
այդ
գործին
աւելի
պատշաճ
էր
"
Քաղցկ
զուն
սկսանում
էր
ընկնել
այն
մեծ
քնի
մէջ,
որ
պիտի
{ընդհատուէր}
Սեբաստացի
Մխիթարի
ձեռքով:
Մի
քանի
բան
եթէ
այլապէ
տեմբ.
26
հին
ոճով)
գնացի
տեսանել
թատրոնը
եւ
երբ
{ընդհատության}
միջոցին
դուրս
եկա
ղահվետունը
թաբակ
ծխելու,
այն
բ
յին
բաների
վերայ
խորհելո՞ւ,
թէ...
-
Չէ՛,
-
{ընդհատում}
է
խօսքը
Բէգզադէն,
-
մեր
ընկերութիւնը
բամբասանքի
իւն
կ'ունենաս
այն
հողի
վերայ,
որ
պիտի
ազատենք,
-
{ընդհատում}
եմ
ես
նորա
խօսքը:
-
Բայց
դու
պայման
դրեցիր
երեսին
այս
բանը
անհնար
էր...
Միայն
բուն
է
{ընդհատում}
գերեզմանի
լռութիւն,
Չի
ուղարկում
նորան
լոյ
պահապանների
երբեմն-երբեմն
քնաթաթախ
ձայնարկութիւնը
{ընդհատում}
էր
փողոցի
լռութիւնը:
VI
Միւս
առաւօտը
այն
գիշե
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչինչ
{ընդհատս}
քան
զԿովկաս,
անցի
է
որ
սահնական
եւ
ուր
ուրէք
ելե
կու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչ
ինչ
{ընդհատս},
քան
զԿովկաս
անցի
սահնակօք
մինչեւ
ցերկաթուղին
տա
ն
ասել
եմ,
նրանցից
թաքցրու
մեր
տեսակցությունների
{ընդհատվելը}.
այդ
կարող
է
նրանց
շատ
վշտացնել
եւ
զանազան
սխալ
իմ
շնորհավորանքը՝
նրա
հարեւանի
գրական
ժողովածուն
{ընդհատվելու}
առթիվ:
Լավ
է,
որ
նրանք
դադարեցրել
են,
թե
չէ,
ս
որ
բուն
վիպասանութեան
վերաբերեալ
նկատողութիւնքը
{ընդհատվեցան}
։
Կը
ներեն
մեզ
մեր
ընթերցողքը
եւ
մենք
այս
անկարգո
նոցա
իմ
մօտ
ներս
մտանելը
ատելի
էր
ինձ,
որովհետեւ
{ընդհատւում}
էր
իմ
մտածութիւնը.
ես
երջանիկ
էի,
մինչեւ
անգամ
ոչ
միշտ,
գոնէ
շատ
անգամ,
այսպիսի
քաղցր
րոպէները
{ընդհատւում}
են
այդ
րոպէների
բնաւորութեան
մի
բոլորովին
հակառակ
հանի
տակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը:
Տան
լռութիւնը
{ընդհատւում}
էր
գէթ
ճպուռի
ձայնովը,
որ
մի
անկիւնում
կատարում
ցին
Ամերիկա,
որտեղ
նա
անցյալ
տարի
մեռավ:
Գնացքի
{ընդհարումը}
ուղղակի
ad
patres
ուղարկեց
նրան՝
բոլորովին
ազատե
ասում
խոստացած
մեր
տեսակցությանը՝
երեքշաբթի:
{Ընդմիշտ}
քո
Միշել
Հ.
Գ.
Երիտասարդ
Նազարյանցն
այս
ք
հասարակության
ներկա
զարգացման
հետեւանքով
պետք
է
{ընդմիշտ}
անհետանան,
ինչպես
եւ
նույն
այդ
պարոնները՝
գերեզ
եղբայրս
այդ
արել
է
իմ
ներշնչմամբ
եւ
որ,
միանգամ
{ընդմիշտ}
հավատացած
լինի,
որ
ես
ավելի
շուտ
կհամաձայնվեմ
դի
ութեան
միջոցով
հայերը
յոյս
ունէին
վերջ
դնելու
մէկ
{ընդմիշտ}
ազգային-կրօնական
վարչութեան
մէջ
տեղի
ունեցող
ամէն
դորա
ախոռի
մէջ...
-
Ձեր
պատմելով,
-
խօսքը
{ընդմիջեց}
կոմսը,
-
դորա
ախոռը
բաւական
նմանութիւն
ունի
Ֆաու
եմ
դեռեւս
առավոտյան
սկսած
նամակս:
Երկար
եւ
առանց
{ընդմիջման}
չեմ
կարողանում
գրել.
անդրադառնում
է
կրծքիս
եւ
մե
,
դրա
համար
յուրաքանչյուր
նամակս
գրում
եմ
տարբեր
{ընդմիջումներով},
որոնց
մեջ,
անկասկած,
մտնում
է
նաեւ
ծխելս:
ղիմք
իսկ,
իբրեւ
ի
շանթից,
ի
հարուածոց
առ
ազգն,
{ընդոստացեալ},
քանզի
չեմք
նմա
օտար,
քանզի
մի
արիւն
շրջան
առն
անկագին
իմ
եղբայր.
29-ին
գրեցի
քեզ
մի
նամակ,
{ընդորում}
դեռ
մի
նամակ
էլ՝
ծնողներիս
ուղարկելու
համար,
որ
ց
եթե
այդ՝
ժամանակը
ոչնչով
չնախատելով
նախորդների
{ընդունած}
նորման,
նրան
բոլորովին
թողնի
եւ
ստեղծի
մեկ
ուրիշ
ւ
երկարատեւ,
եթէ
աղբերանում
է
հասարակ
ժողովուրդի
{ընդունած}
սկզբունքից:
Մի
յարատեւ
բռնակալ
կառավարութիւն
մի
տնտեսութիւնը
կարգի
դնելու
եւ
դուրս
տուած
եւ
ներս
{ընդունած}
ապրանքի
կամ
դրամի
մէջ
զուգակշիռը
պահելու
ձգտողութ
ան
փիլիսոփայութիւնը:
Նորա,
որպէս
առաջադիմութիւն
{ընդունած}
"
պարզ
ձեւերը
",
որ
հիմնուած
էին
նոր
տէրութենակա
ով
ընդունում
է
նորան
Կաթողիկոսը,
որպէս
երբէք
չէր
{ընդունած},
եւ
Աբովեանի
հարցմունքին,
թէ
"
Վեհափառ
տէր,
ի՞
ապա
ուրեմն
Մխիթարը
եւ
նորա
դեռահաս
միաբանութիւնը
{ընդունած}
էին
արդէն
այդ
միջոցին
Պապականութիւնը։
Ինչպէս
ց
այն
մարդիկը
զրկելը,
որ
Unigenitus
կոնդակը
չէին
{ընդունած}
իբրեւ
կրօնական
հաւատալիք
",
գ.
"
Մինչեւ
այժմ
այ
էս
ճանապարհորդ,
մի
քանի
շաբաթ
մնալով
էջմիածին
եւ
{ընդունած}
լինելով
մի
քանի
տպաւորութիւնք,
չենք
կարող
չասել
.
ո՞չ
ապաքէն
այդ
ծառը
ունէր
իւր
մէջ
պտուղ
բերելու
{ընդունակ}
գործարանները,
ո՞չ
ապաքէն
ոչինչ
բան
աւերուած
ու
պ
մ,
ի՛նչ
քարոզներ
է
տալիս,
չգիտէ,
որ
մեր
ականջը
{ընդունակ}
է
լսելու
միայն
ոսկու
եւ
արծաթի
ձայն,
չէ
իմանում
ոյականութիւնը,
եւ
այդ
վիճակում
գտանուելով՝
դուք
{ընդունակ}
էք
մինչեւ
ձեր
կեանքի
վերջը
փորձել
աշխարհի
երեսի
բ
նչեւ
ո՛ր
աստիճան
աւերանքի
եւ
բարոյական
զեղխութեան
{ընդունակ}
են
դարձել
մեր
կանայքը:
Աւելորդ
էր
մի
խօսք
եւ
րտասուքը
խեղդում
են
խօսքերս
կոկորդիս
մէջ,
աչքերս
{ընդունակ}
են
այժմ
առաւել
լալու,
քան
թէ
գիր
գրելու։
Վերջաց
վայրկենից
պիտի
սկսանին
իւրեանց
պատմութիւնը,
եթէ
{ընդունակ}
լինին
իբրեւ
ազգ
ապրելու.
իսկ
եթէ
ոչ,
օրըստօրէ
կ
քիդ
տակ.
Եւ
ո՞վ
պէտք
է
քեզ
հոգար,
Ո՞ւր
էակն
այն
{ընդունակ},
Որ
ժողովել
կարենար
Քո
շանթն,
ամպրոպ
ու
փայլակ
լմունս.
Եւ
ո՞ւմ
հոգալ,
խնամել
Զքեզ,
{ընդունակ}
ո՞ր
էակն
Զկայծականցդ
ժողովել
Զամպրոպ,
ւ.
Ո՜հ
դուք
երջանիկ,
ո՜հ
անհոգ
օրեր,
{Ընդունակ}
միայն
ուրախացնելու:
Ձեզանից
յետոյ
եկա
դարձեալ
դու
նորան,
Տո՛ւր
մի
այլ
մարդու,
որ
{ընդունակ}
է
Զոհ
բերել
կեանքը
սիրած
աղջկան:
եւս
կորաւ
ու
չքացաւ
Լեհաստանից:
Եթէ
հոգեւորք
{ընդունակ}
էին
ազգը
պահելու,
ինչու՞
չպահեցին
այս
գաղթականու
րաւունքը
պաշտպանելու
եւ
այս
խորհրդով
ամենայն
բանի
{ընդունակ}:
Կրօնական
ժողովը
կը
կարդայ
մեր
շրջաբերականը,
այն
թէ
մարդը
չծուլանայ
օգուտ
քաղել:
Եւ
եթէ
մարդը
{ընդունակ}
չէ
այդ
բոլորի
թելերը
իր
մտքի
մէջ
որպէս
մի
կենտրոն
արդիւնք
է.
ճիզուիթները
կամ
ցամաքահողի
բնակիչները
{ընդունակ}
չէին
այդ
բանին:
Ստոյգ
է,
մինչեւ
այն
մեծ
ռէվոլիւ
նել
Արարիչը,
յարգի
կացուցանելով
այն
շնորհը,
որի
{ընդունակ}
միմիայն
մեզ
էր
ընտրել
իւր
բոլոր
ձեռագործերից:
Մե
լը,
-
եւ
ես
չէի
կարող
երբեք
երեւակայել,
որ
Դուք
{ընդունակ}
էիք
հանել
բերանից
`
երբեւիցէ,
մի
անարդար
վկայութ
սեպհական
նշանագրացն
յաջողելով
ժողովեալ
զաշակերտս
{ընդունակ}
ուսման,
զորոց
զյատկութիւնս
մանրամասն
աւանդէ
Քերթ
արող
են
շատ
աւերութեանց
պատճառ
դառնալ
եւ
Արշաւիրը
{ընդունակ}
է,
որ
չնչին
պատճառով
կամենայ
վնասել
Սօսին,
կամ
:
Ասենք,
թէ
Տիրանը
որպէս
մի
անարգ
մարդ
կարող
էր
{ընդունակ}
լինել
այդպիսի
դաժանութեան,
բայց
Սօսի
քոյրը,
որ
կան
տարերքը,
որ
իրենց
ձեւով
եւ
կազմութեամբ
աւելի
{ընդունակ}
են,
կենդանի
-
ընդհանրութեան
լեզուի
վրայ
պատուաստ
զաւակների
վերայ,
եթէ
նոքա
ստացած
չէին
ձեզանից
մի
{ընդունական}
դաստիարակութիւն:
Չենք
պահանջում
ձեզանից
այն
կան
տարերքը,
որ
իրենց
ձեւով
եւ
բազմութեամբ
աւելի
{ընդունական}
են
կենդանի՝
ընդհանրութեան
լեզուի
վրայ
պատուաստվե
այ
եւ
ծաղկի,
կարող
է
նա
եւ
գեղեցիկ
չլինելով,
իր
{ընդունակութեամբ}
եւ
լուսաւորութեամբ
հարիւր
անգամ
նախընտիր
եւ
հարիւ
ւ
տենչալի
նշխարացն
այլք՝
եւ
ոչ
մեք,
արժանի
եղեն
{ընդունակութեան}
"։
Ի
սկզբանէ
հարեւանցի
պատմութեան
հինգերորդ
դ
եւ
աւելի
կերպարանագործութիւն
մաղթելով
նորա
պայծառ
{ընդունակութեանը}:
Մեզ
էլ
շնորհաւորում
ենք,
Խանումի
խօսքերով
ւ
անհասկանալի
",
բայց
ամենայն
մարդ
հասկացաւ,
որ
{ընդունակութիւն}
եւ
գործարան
ունէր
հասկանալու
եւ
մտածելու,
եւ
այդ
ատիոսը,
այս
գիրքը
կարդալով,
զգաց
իւր
մէջ
մի
այլ
{ընդունակութիւն},
մի
բոլորովին
նոր
կոչումն։
Նորա
երեւակայութիւնը
նդ
յարմար
էին։
Եթէ
նոցանում
չ'երեւէին
ոչ
մի
բանի
{ընդունակութիւն},
որ
Կարգին
հարկաւոր
էին,
այնպիսիներին
յետ
էին
ո
խնդրենք,
որ
իր
չափը
ծոցը
դնէ,
որովհետեւ
նորը,
{ընդունակութիւն}
եւ
ձգականութիւն
ստանալով,
պիտի
եւ
նոր
չափով
չափո
րադառնում
է
իւր
տունը,
երբ
կորուսել
էր
աշխատելու
{ընդունակութիւնը}
եւ
յարմարութիւնը:
Ուրեմն,
վերադառնում
է
նա
միմի
նքնուրոյնաբար։
Թող
ներկայ
մեր
պէտքերին
անհրաժեշտ
{ընդունակութիւնը}
եւ
ձգականութիւնը
ունենայ,
մենք
գեղեցութեան
ճարտա
նի
անհրաժեշտ
հետեւանքը
այն
եղաւ,
որ
աճեցան
չնչին
{ընդունակութիւնները}.
կործանուեցան
եւ
չքացան
բոլորովին
մեծ
եւ
հոյակապ
ւր
է
տալիս
եւ
աճեցնում
է
չնչին
վնասակար
եւ
տմարդի
{ընդունակութիւնք}
եւ
մոլութիւնք,
որոնց
կարգումն
են
կեղծաւորութիւնը
լ:
Երեխայն
աճում
է,
բացւում
են
նորա
հոգեկան
{ընդունակութիւնքը},
բայց
այդ
ընդունակութիւնքը
գտանւում
են
մի
տարբեր
ցւում
են
նորա
հոգեկան
ընդունակութիւնքը,
բայց
այդ
{ընդունակութիւնքը}
գտանւում
են
մի
տարբեր
վիճակի
մէջ.
այդ
ընդունակու
ակութիւնքը
գտանւում
են
մի
տարբեր
վիճակի
մէջ.
այդ
{ընդունակութիւնքը}
՝
աճած
ու
անտարբեր,
նման
են
մի
վարած
հողի,
որ
ա
ր
վիճակի
մէջ.
զարթած,
թէ
չզարթած,
նոցա
հոգեկան
{ընդունակութիւնքը},
այնուհետեւ
շատ
անգամ
պատահական
ուղղութեանն
են
հ
հարկաւորութեններին,
տնօրինում
էր։
Նուիրեալների
{ընդունակութիւնքը}
եւս
շատ
բան
էին
նշանակում
այս
տնօրէնութեան
ժամանա
եցան
եւ
չքացան
բոլորովին
մեծ
եւ
հոյակապ
մտքերը
եւ
{ընդունակութիւնքը}
։
Ճշմարիտ,
Յիսուսեանների
մէջ
շատ
ճարտար
քաղաքագէ
ալ
ֆիզիկո-մաթեմատիկական
ֆակուլտետի
համար:
Նա
{ընդունակություններ}
ունի
եւ
կարող
է,
եթե
դուրս
գա
բարոյական
այդ
կապա
չէ,
այնուամենայնիվ,
մեղք
կլիներ
ժխտել
նրա
որոշ
{ընդունակությունները}:
Հրեաները
քրիստոնյա
աշխարհի
նկատմամբ
եւ
վերջինս
էի
ափսոսա,
բայց
չէ՞
որ
նա
բոլորովին
էլ
սովորական
{ընդունակությունների}
տեր
մարդկանցից
չէ,
չնայած,
դժբախտաբար,
ընտանիք
րովհետեւ
ոյժ
չունի,
եւ
եթէ
ունենար
եւս,
դարձեալ
{ընդունայն},
քանզի
բնակակից
լինելով
մի
կաթուածահար
ժողովրդի
շ
փայլում
են:
Անցած
իմ
օրեր,
Իսկ
ես
{ընդունայն}
Կեանքս
վատնեցի.
Իմ
պարզամտութեամբ
,
առանց
մեր
զօրութեան
եւ
ազդեցութեան
հաւատալու,
{ընդունայն}
է
հաւատը
դէպի
մեր
թշնամին
-
Քրիստոսը.
բայց
Դուք
սուքի
համար
օտար
փոշուց
աւելի
չկայ
մի
ուրիշ
ազնիւ
{ընդունարան}:
-
Ինչ
այդպէս
գլուխներդ
կախած
գնում
էք,
պար
տուղներ
յառաջացնել,
չունէր
այլ
եւս
այն
բարոյական
{ընդունարանը},
որ
հարկաւոր
էր
իւրաքանչիւր
հոգեւոր
սերմնացանութ
ւ
այն՝
ձրի:
Մինչեւ
այժմ
ես
զոհ
եղա,
թող
աստված
{ընդունե}
այդ
զոհը,
բայց
տեսանում
եմ,
որ
այսուհետեւ
անկար
ամայեալ
են
կառավարութեան
ճեմարանին
կամ
դիրեկտորին
{ընդունել}
ի
թիւս
ձրիավարժ
որդեգրաց
ճեմարանին:
Զայսմանէ
մաց
անխիղճ
անձանց
ոսոխացելոց
ընդ
իսկ
չունի
բնաւին
{ընդունել}
զվճիռ
ինչ,
վասն
զի,
յետ
գոլոյ
այնր
անհիմն
եւ
բո
ւցանել
զիւր
տնօրինութիւն
ըստ
իւրում
նկատման,
կամ
{ընդունել}
զիս
ի
հոգեւոր
կոչումն
եւ
կամ
թէ
անարժան
ոք
ղատիմ
ցս,
որով
հայտնեսցի
ինձ
ապագայ
վիճակ
իմ
այս
է
կամ
{ընդունել}
զիս
եւ
վերահաստատել
ի
հ[ոգեւոր]
կոչման
եւ
կամ
վեր
փոխ
մի,
ի
մեռեալ
վիճակէ՝
ի
կենդանատուն:
Աղաչեմ
{ընդունել}
զլիաբերան
իմս
գոհաբանութիւն,
նշան
երախտապարտութե
նգլիական
նավեր:
Այսօր
պատրաստվում
է
Նեապոլիս
{ընդունել}
Կարինյանո
իշխանը,
որ
Վ.
Էմմանուելից
կարգված
է
ը
ալ
նամակին,
պարապի՞
արդեօք
այդպիսեօք
եւ
կարո՞ղ
է
{ընդունել}
յանձին
զայդ
պատուանունն,
զոր
թշնամիք
մեր
վերագրե
կան
նահանգապետին
Անգլիոյ
՚ի
Կալկաթայ,
ճանաչել
եւ
{ընդունել}
զիս
որպէս
երեսփոխան
եւ
ցուցանել
ինձ,
ըստ
ամենայն
Սպասելով
տնօրէնութեան
Ձերում,
այլեւ
խնդրելով
{ընդունել}
զյարգութիւն
իւր
առ
Ձեզ,
Մեծապատիւ
հայկազնուհ
ի
կենդանութեան
իսկ
իւրում:
Չկարեմ,
յաւելի,
{ընդունել}
զպատճառաբանութիւն
օրէնսգէտին
Հագի,
որով
ճգնի
նա
տենի,
յորոյ
վերայ
չիք
ատեան
ինչ
այսր,
որ
կարիցէ
{ընդունել}
բողոք
(аппеляция)
եւ
ընդ
դէպս
անիրաւութեան,
գո
մենայն
ճշտութեան:
Հաճեցարուք,
վեհափառ
տէ՞ր,
{ընդունել}
զհաւաստիս
պատկառ
ակնածութեան,
որով
մնամ
միշտ
ծայ
Ձեր
ժիր
հոգաբարձությունը
այս
գործի
մասին,
խնդրեմ
{ընդունել}
իմ
անկեղծ
հարգությունը,
որով
մնամ
միշտ
Մեծարո
ն,
զոր
յաջողեցաւ
ինձ
՚ի
ձեռս
բերել:
Խնդրելով
{ընդունել}
զհաւաստիս
իմոց
առ
Ձեզ
անկեղծ
յարգանաց,
մնամ
միշտ
ս
նկատմամբ
ես
կարող
եմ
միմիայն
պաշտպանողական
դիրք
{ընդունել}.
հարձակողական
գործողությունների
դեպքում
պահանջվո
ամբ
խառն
քլորակրի
հագեցած
լուծույթի
մի
քանի
վաննա
{ընդունել},
նախ՝
կոչնչանա
չափազանց
անախորժ
հոտը,
իսկ
երկր
րքը
վերջնականապես
ետ
է
մնում,
բայց
նրան
կարելի
է
{ընդունել}
իբրեւ
արդեն
կատարված
փաստ:
Ով
որ
քիչ
թե
շատ
ուսո
արգի
մարդկանց,
այլ
բոլոր
հայերին,
որոնք
կամավոր
{ընդունել}
են
ռուս
հպատակություն
եւ
գաղթել
են:
Ես
այդպես
արկաւոր
է
իմանալ,
որ
Նազարեանցը
չէր
համաձայնելու
{ընդունել}
եւս
մի
այդպիսի
պատուանուն
այնպիսի
մարդուց,
որ
չո
ախորժ
թուին
ձեզ,
եւ
եղբայրական
(եթէ
միայն
հաճիք
{ընդունել}
)
խորհուրդ
ենք
տալիս
ձեզ՝
բան
գրելու
ժամանակ
չպա
նձ
իւր
ցանկութիւնը:
Ինչեւիցէ,
հրամայեցի
ծառայիս
{ընդունել}
նորան.
նախասենեակի
եւ
առանձնարանիս
դուռերը
բացու
հպատակութեան
մէջ,
բարեհաճում
ենք
ՄԵՔ
ոչ
թէ
միայն
{ընդունել}
ձեզ՝
ամենեքեանքդ,
ՄԵՐ
ամենագթած
հովանաւորութեան
,
որ
չէր
սիրում
ինձ,
իմ
անձնաւորութիւնը,
չկամի
{ընդունել}
եւ
իմ
բերանով
քարոզուած
ճշմարտութիւնը՝
առանց
մտա
լինելուն:
Առողջ
բանականութիւնը
թոյլ
չէ
տալիս
{ընդունել}
Նախիջեւանի
այն
գանգատը,
թէ
չունի
արծաթագլուխ՝
ք
յսօր
բանը
կ'ասեմ,
եւ
դուք
պարտական
էք
հաւատալ
եւ
{ընդունել},
ապացոյցը
յետոյ
մէջ
կը
բերեմ,
ուրիշները
միլիոնն
տ
շուտ
չէ
երեւում։
Ապա
եթէ
սխալուել
եմ
եւ
կօմետը
{ընդունել}
եմ
մոլորակի
տեղ,
որ
եթէ
այս
անգամ
ցած
գնայ
հորիզ
էիր
քո
քրիստոնէական
կրօնի
վերայ,
իսկ
եթէ
կամենաս
{ընդունել},
մեծ
մարգարէի
ձեռքով
քարոզուած
ճշմարիտ
հաւատը,
դաստիարակուելով
Շիյեաթների
մօտ,
սրտի
վկայութեամբ
{ընդունել}
էի
այդ
վարդապետութիւնը:
Ինձ
թւում
էր
այն
ժամանակ
ր
այդպէս
հեշտ
է
կրօնափոխութիւնը,
էգուց
կարող
էիք
{ընդունել}
եւ
Բուդդականութիւն.
ինչպէս
տեսանում
եմ
ես
(ներե
ութիւն
հաւաքէին,
որ
ապրէր:
Մի՞թէ
ծանր
չէր
նորան
{ընդունել}
ապերախտ
բռնակալից
14000
ֆրանկ
որպէս
ողորմութիւն:
ը
չլսելու
զարնող
համախոհին
ընծան
ինչպէ՞ս
կրնայինք
{ընդունել},
եթէ
ոչ
կատակաւ:
Գիտենք,
որ
յանուն
Բաբկէնի
ն
եղիր,
որ
խալսիս"։
Լսեցինք,
թէ
այս
թերթը
եւս
{ընդունել}
է
իւր
արժանի
պատասխանը,
բայց
մեզ
չյաջողեցաւ
տեսա
թեամբ
պարապողների
համար,
թող
արգոյ
տպագրողը
հաճի
{ընդունել}
մեր
շնորհակալութիւնը:
Ինչ
որ
վերաբերւում
է
տպագր
ուտքի
"
ազնիւ
հրատարակողը
եւ
հիմնադիրքը
թող
հաճին
{ընդունել}
մեր
առ
ի
սրտէ
հրապարակական
շնորհակալութիւնը,
որո
ադէն
պատասխանում
է,
թէ
չէր
կարող
գողը
եւ
աւազակը
{ընդունել}
իւր
մօտ
ծառայութեան
համար,
եւ
թէ
այդ
տղայի
ցեղը
մ,
չենք
կարող
մեր
անձը
չանարգել՝
թոյլ
տալով
մեզ
{ընդունել}
այդպիսի
գովեստներ:
Մեծ
ուրախութիւն
է,
որ
այդպիս
եւ
այն՝
օտար
լեզուով,
մինչ
եւրոպական
գիտութիւնը
{ընդունել}
է
նորան
եւ,
օրինաւոր
քննութիւն
առնելով,
հատուցե
պահելով
իւրեանց
կրօնը
եւ
դաւանութիւնը,
չեն
կարող
{ընդունել}
կայսրի
առաջարկութիւնը:
Այս
բանի
մանրամասն
պատմու
այ:
Եթէ
պիտի
ցաւէին,
նշանակում
է
հոգով
եւ
սրտով
{ընդունել}
էին,
իսկ
թէ
ընդունել
էին,
ի՞նչ
հարկ
կար
վերստին
նշանակում
է
հոգով
եւ
սրտով
ընդունել
էին,
իսկ
թէ
{ընդունել}
էին,
ի՞նչ
հարկ
կար
վերստին
բաժանուելու:
Չգի
րելի
էր,
յետոյ,
մօտից
ճանաչելով
ճշմարտութիւնը,
{ընդունել}
Քաղկեդոնեան
ժողովի
սահմանադրութիւնքը,
ինչպէս
Վրա
ք
այս
անիրաւութիւնքը
որ
չափով
եւ
կամիք,
բայց
մեք
{ընդունել}
այսպիսի
բաներ
չենք
կարող:
Այս
բոլորը
հրատարակում
եւացնում
է
Ներսէս
Շնորհալին,
գիտութիւնը
չէ
կարող
{ընդունել}:
Այդ
դեռ
ապացոյց
չէ,
եթէ
ոչ
մի
տեղում
չեղած
եւ
երեւում
է
Թէորիանոսի
գրքի
մէջ:
Ի՛նչպէս
կարելի
է
{ընդունել}
այն
խօսքերը
որպէս
սեպհական
խօսքեր
Շնորհալու,
որի
ու
համար
հեշտ
չէ
նաեւ
գտնել
մի
պարոն,
որ
յօժարէր
{ընդունել}
նորան
իւր
մօտ:
Յիսուն-վաթսուն
տարեկան
մարդու
առա
թուածնի,
ե՛ւ
ջրածնի
յատկութեններից,
մեզ
մնում
է
{ընդունել}
այս
երեւոյթը
որպէս
իրողութիւն:
Մարդերի
բազմ
Հերիք
չէ
նորան
իմ
կենդանութիւնը,
նա
չկամի
նորան
{ընդունել}
որպէս
իրողութիւն.
նա
ակամայ
պիտի
յօժարի
ընդունել
ընդունել
որպէս
իրողութիւն.
նա
ակամայ
պիտի
յօժարի
{ընդունել}
այն
ժամանակ,
երբ
ցոյց
տամ
իմ
իրաւունքը:
Ա՛յս
եւ
Բայց
այն
րոպէին,
հասարակութեան
մնում
է
միայն
{ընդունել}
մինը
եւ
մերժել
միւսը.
քանզի
արդէն
համոզուած
է,
չունին
զտեղի
՚ի
կրօնականսն:
Եւ
զո՞ր
գաղափար
կարէ
{ընդունել}
յինքն
հայ
մանկտին,
զժամանակէ
ստեղծագործութեան
աշ
:
Եթէ
զամենայն
առակս
ասացեալս
՚ի
Քրիստոսէ
ունիմք
{ընդունել}
որպէս
իրողութիւն
արդէն
կատարեալս
եւ
ո՛չ
դեռ
կատար
յիդ
քընարը,
Խնդրեց
Մուսայց
պարը,
Հիւր
{ընդունել}
իւր
ծողում,
Ուր
սառուցնե
միշտ
ճնշում...
լսել
Այն
երջանիկ
էակին,
Որին
յանձնած
է
{ընդունել}
Առհասարակ
մեր
հոգին։
Ինչքան
քընք
ւնս
լաւ
է,
քան
թէ
երէկ:
30-ին
այսօր
քինա
սկսեցի
{ընդունել},
եւ
առողջութիւնս
անհամեմատ
լաւ
է,
քան
թէ
երէկ:
ին
չեմ
ընդունում,
թէեւ
երէկ
էլ
միայն
մի
անգամ
եմ
{ընդունել}:
Սաստիկ
թոյլ
եմ:
Կէսօր:
Երեկոյեան
մի
փոքր
լաւ
ենդը
տակաւին
կայ,
թէեւ
խիստ
թոյլ,
պէտք
է
բաղնիս
{ընդունել}:
27-28
idem
28-ին
6-երորդ
բաղնիս
28-ին
նամակ
առ
ի
սրտէ
երախտագիտական
շնորհակալութիւնը
թող
հաճի
{ընդունել}
գերապատիւ
հեղինակը,
որին
հոգով
չափ
ցանկանում
ենք
եւ
մի
ամբողջութիւն
տալով
նոցայ,
յաջորդ
երեւոյթքը
{ընդունել}
որպէս
կրաւորական
արդիւնք
-
շատ
մօտ
է
ըստ
սեռին
Հե
ուն
այնպէս
ընդունեց,
որպիսի
փառաւոր
հանդիսով
չէր
{ընդունել}
Պոմպէոս
մեծին,
երբ
նա
վերադառնում
էր
լիակատար
փա
պատմում
է
մեզ,
որ
Աղանը,
Վահանին
քեռի
լինելով,
{ընդունել}
է
սիրով
նորա
խաղակիցը
եւ
այլն
եւ
այլն,
որ
մեզ
պա
անակ
Ղազարը
ստիպուեցաւ
բարեպաշտ
մարդոց
օգնութիւնը
{ընդունել}
։
Մամիկոնեան
Համազասպի
համար
ասում
է.
"
բազում
ա
Սեւանայ
վանքում
էր
լինում,
կարծելով,
թէ
կարելի
է
{ընդունել}
քաղկեդոնեան
ժողովը
առանց
ուղղափառ
լինելուց
դադարե
ամ
ընկերութեանը,
եւ
առաջարկեց
Պ.
Կրէյզէր
բժշկին
{ընդունել}
նորան
իւր
հիւանդանոցի
մէջ,
ուր
բժշկւում
են
սառը
դեսպանների
յայտարարութիւնքը,
կամ
երբ
կամենում
է
{ընդունել}
մի
շնորհաւորութիւն
իւր
նշանաւոր
դեւերից,
որոնցով
ը,
երկնքից
ի՞նչ
է
թափուել
երկրի
վերայ,
որ
սա
չէ
{ընդունել}:
Թաբաք
ծխողները
դարձան
երեք
հոգի.
ծխով
լցու
եւ
խաժամուժ
ամբոխը
ամենայն
միամտութեամբ
պատրաստ
է
{ընդունել}
մի
գերբնական
բանի
տեղ:
Ին՛չ
կ'ասեն
այժմ
Աֆրիկայի
գերի
կուրութենից,
հրաշքի
տեղ
չէ՛
պիտոյ
կարողանար
{ընդունել}
տալ
այս
բաները,
որ
կատարւում
էին
բնութեան
օրէնքն
ծի
հետեւանքից
կամ
շարժառիթից
մի
տպաւորութիւն
ներս
{ընդունել}
իւր
հոգու
վերայ:
Կոմս
էմմանուէլը
մօտեցաւ
այս
տ
տպաւորութիւն
դէպի
ուղեղը,
սա
յագ
է
եւ
չէ
կարող
{ընդունել}
տպաւորութիւնք,
մինչեւ
մի
դղրդեցուցիչ
խթան
չներգո
ց
տիրացուի
վերայ:
Նա
սորված
չէր
օդից
խոնաւութիւն
{ընդունել}.
դորա
հակառակ,
այն
տեսակ
մարդերից
էր,
որոնց
ջր
ք,
գնանք
միասին:
Թէպէտեւ
շատ
ծանր
էր
կոմսին
{ընդունել}
այս
հրաւէրը,
բայց
մի
փոքր
մեղմացել
էր
արդէն
սրտի
պատահի:
-
Շատ
շնորհակալ
եմ.
բայց
չեմ
կարող
{ընդունել}
ձեր
ասածները
հալած
իւղի
տեղ,
ըստ
որում
ես
ինքս
ն
,
վնասակար
լինել
ձեր
ձայնին:
Խնդրեմ
այս
ասածներս
{ընդունել},
որպէս
մի
բարեկամի
խորհուրդ,
եւ
ոչ
որպէս
պատուէ
:
-
Ի՛նչ
ազդեցութիւն
պիտի
գործէ.
նա
չէ
կարող
{ընդունել}
դորան,
որպէս
բուն
հայկական
ազգային
երգ:
-
Ի
մ
փափագին:
Մնում
է
ինձ
խնդրել
քեզանից
միմիայն
{ընդունել}
այս
անկեղծ
հոգու
զգացմունքը,
որի
մշտնջենաւոր
յար
՞րբ,
այդ
մասին
ոչինչ
չէ
ասել
դերվիշը:
Խանը,
{ընդունել}
է
այս
հոգեւոր
պարգեւը
շատ
սիրով,
եւ
հրամայել
է
գ
կեցնէ
Մօրէան
զանազան
տեսակ
բնակիչներով։
Բայց
մեք
{ընդունել}
մի
այդպիսի
անհիմն
խորհուրդ
չենք
կարող.
մի
մասնաւ
,
ներող,
անյիշաչար,
նախախնամող
եւ
միշտ
պատրաստ
{ընդունել}
իւր
գիրկը
մարդկութեան
որեւիցէ
անդամը,
որպէս
հայր
թէ
սրտի
վկայութեամբ,
այլ
մեքենական
հպատակութեամբ
{ընդունել}
այս
կամ
այն
ճշմարտութիւն
ասուած
բանը,
ուր
մարդկա
թէ
պապը,
զիջանելով
երիտասարդ
արքայազնի
խնդրին,
{ընդունել}
է
նորա՝
դէպի
սուրբ
Պետրոսը
եւ
դէպի
նորա
յաջորդքը
եմարքացուց։
Լեհացիներից,
որ
այն
ժամանակ
դեռ
նոր
{ընդունել}
էին
պապականութիւնը,
Գրիգորը,
մէջբերելով
իւր
ծայ
որպէսզի
մանուկը,
քաղցրութեամբ
խաբուելով,
յօժարի
{ընդունել}
։
Մեր
ասածի
վկայութիւնը
պարտական
ենք
որոնել
մարդկ
նելի
յաղթութեան]
ի
լայնատարր
ասպարիզիս
[վիճակեցաւ
{ընդունել]}
ի
գլուխ
[զդաբնեայն]
պսակ՝
[եթ
է
ոչ
այնմ],
որ
[
ն
հրաման
ընդ
ամենայն
տեղիս
Հայոց
ի
բաժնի
Յունաց՝
{ընդունել}
զվարդապետութիւն
սրբոյն
Սահակայ
եւ
զնշանագիրս
Մեծի
տանել,
ժողովել
եւ
գգուել
զնոսա
հայրական
սիրով,
{ընդունել}
զնոսա
իբրեւ
զորդիս
միոյ
իսկ
գերդաստանի,
որում
եւ
եռ
չէր
ամրացած
սաստիկ
հարինքից
յետոյ,
պատրաստ
էր
{ընդունել}
ամենայն
հրաշալի
բան,
վասնորոյ
եւ
չ'կարողացաւ
ընդ
ստամբութեան
առաջը
առնուլ,
անհրաժեշտ
հարկ
համարեց
{ընդունել}
հասարակաց
ցանկութիւնը
եւ
թոյլ
տալ,
որ
ժողովքը
լի
նութենից
յետոյ
կա՛մ
պիտոյ
է
թոյլ
տար
աշակերտներին
{ընդունել}
ուխտը,
կա՛մ
յետ
դարձուցանէր
նորանց
իւրեանց
տունը
երբէք
չէր
կամենում
թոյլ
տալ
Լէ-Ժէին
Կայսրի
ձեռքից
{ընդունել}
Աուգսբուրգի
եպիսկոպոսական
աթոռը։
Նա
երկիւղ
էր
կր
ք
ստիպուած
իւրեանց
հանգամանքներից
չէին
կարողանում
{ընդունել}
Կարգի
ուխտը,
բայց
կարո՛ղ
էին
օգտակար
լինել
Կարգի
ազդեցութիւն
չունէր.
Գեներալի
կամքիցն
էր
կախուած
{ընդունել}
կամ
չ'ընդունել
այն։
Միմիայն
նշանակուած
դիպուածնե
ւնէր.
Գեներալի
կամքիցն
էր
կախուած
ընդունել
կամ
չ'
{ընդունել}
այն։
Միմիայն
նշանակուած
դիպուածներում
Յիսուսեանք
նորանց
Պօրտուգալացոց
օգնութիւնը,
հարկադրում
էին
{ընդունել}
Քրիստոնէական
հաւատը։
1587
թուականին
Եափոնիայի
մէ
րանսիացոց
հոգեւորները
եւ
Պարլամենտը
չէին
կամենում
{ընդունել}
Unigenitus
կոնդակը
իբրեւ
հիմնաւոր
հաւատալիք
պապակ
ւղթը,
որ
հարկ
էր
դնում
թագաւորական
ժառանգի
վերայ
{ընդունել}
Ֆրանսիայի
մէջ
Unigenitus
կոնդակը
իբրեւ
հիմնաւոր
հ
րաշագործութիւնք.
մինչեւ
անգամ
համոզում
էին
Պապին
{ընդունել}
նորան
սուրբերի
կարգը։
Օրլէանեան
Դուքսը
իւր
գ
ոշակը,
եթէ
մեռանողը
դեռ
կենդանութեան
ժամանակ
չէր
{ընդունել}
Unigenitus
կոնդակը
իբրեւ
կրօնական
հաւատալիք։
Ժող
ը,
ամենայն
մարդկային
իրաւունքով
ազատ
են
այդ
բանը
{ընդունել}
կամ
մերժել,
արդարացնել
կամ
պարտաւորել:
Թո՛
ը.
եթէ
կարող
են
առանց
իւրեանց
եկեղեցին
անարգելու
{ընդունել}
մի
այդպիսի
մարդ
եւ
հաղորդութիւն
ունենալ
հետը
եկեղ
,
թող
ընդունին,
այդ
նոցայ
գործն
է:
Խնդրեմ
{ընդունել}
իմ
անկեղծ
յարգութեան
հաւաստիքը,
որով
ցանկամ
մնալ
իսը,
եթէ
ոչ
ի
տեսանել,
ի
նայել։
Ս
տառը
չպէտք
է
{ընդունել}
այստեղ
որպէս
առաջին
դէմք
ցոյց
տուող,
այլ
որպէս
բ
ինակը,
երբ
ուրիշ
բառ
չկայ
եւ
հարկից
բռնադատված՝
{ընդունել}
է
կա՛մ
հինը,
կա՛մ
օտարը։
Հեղինակը
բնաւ
հնար
չու
։
Հաւատարիմ
մնալով
ժողովրդին՝
մենք
պարտական
ենք
{ընդունել}
այս
կանոնը,
բայց
ոչ
դրականապէս։
Տաճկաստանի
նորա
որպէս
օգնական:
Սօս
եւ
Վարդիթերը
մենք
չենք
կարող
{ընդունել}
որպէս
մի
սիրապատում
վիպասանութիւն:
Այս
խօսք
երը
անհետանալու
լինին,
Սօս
եւ
Վարդիթերը
կարելի
է
{ընդունել}
որպէս
լոկ
եւ
պարզ
նկարագիր
բնութեան,
ուր
բնականա
ք
է,
այլ
բարձր
քան
թէ
հրաշքը
եւ
այս
պիտի
ստիպուի
{ընդունել}
ամէն
մարդ,
որ
ուսումնասիրում
է
նորան:
Բնութիւնը
սօր
էլ
տեղիք
ունի
եւ
որ
գիտութիւնը
բնա՛ւ
չէ
կարող
{ընդունել}:
Որպէս
թէ
արբեցութիւնից
պատճառուած
"
ինքնակիզութ
րեկուայ
ջերմութեան
աստիճանին,
ստուգապէս
կարելի
է
{ընդունել}
այդ
քամին
որպէս
երկնային
պարգեւ:
Ես
ինքս,
Էջմիա
գային
կառավարիչների
մասին,
թէեւ
մենք
պատրաստ
ենք
{ընդունել}
որպէս
մի
չար
երգիծաբանութիւն,
բայց
խոստովանում
ե
ամանակ
կը
համարձակուիմ
այն
աղօտ
եւ
գունաթափ
լոյսը
{ընդունել}
որպէս
ապագայի
հրաշափառ
արեւ
լուսի
կարապետը։
Չկա՞
ի
կենակցութիւնը
Թաթարի
հետ,
որպէս
եւ
նորա
ձեւերը
{ընդունելը},
մեծ
ազդեցութիւն
է
ունեցել
եւ
հայկական
լեզուի
վե
իրողութիւն:
Բայց
մինչեւ
նորա
այս
առաջարկութիւնը
{ընդունելը}
կամ
մերժելը,
թող
ներուի
մեզ
կարծել,
թէ
Պ.
Խուդ
սրբազան
Սարգիս
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքական
գաւազան
{ընդունելը}:
Սորանից
մի
քանի
շաբաթ
յառաջ
մասնաւոր
նամակն
էջ
վերացական
միգապատ
եւ
քաշկռտուք
վարդապետութիւնը
{ընդունելը}
եթէ
քեզ
համար
փիլիսոփայութիւն
է,
բարով
երթաս:
Մ
ծներդ...
Բայց,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
զուր
է
իմ
{ընդունելը}
կամ
չընդունելը.
պատճառ,
երկու
դիպուածում
եւս
մե
ական
իրաւասութիւնը։
Դեռ
եւս
պապական
իրաւասութեան
{ընդունելը}
բաւական
մեծ
բան
էր,
խորհրդաւոր
բան,
որի
համար
պ
ի
Կալկաթա:
Այս
պայմաններից
դուրս
ոչինչ
պայման
{ընդունելի}
չէ
մեզ,
եւ
թե
պատվելի
հասարակությունը
չհավանի
սո
՝
աստուածային
բանը,
ողջամտութեամբ
հասկանալուց,
{ընդունելի}
չէ
մկրտութեան
ժամանակ,
որովհետեւ
եկեղեցական
խորհ
ն
մի
հոգեւոր
գլուխ,
որի
օրինաւոր
հրամանները
միշտ
{ընդունելի}
եղած
են,
ընդունելի
են
եւ
պիտի
լինեն
հոգեւոր
դասո
որի
օրինաւոր
հրամանները
միշտ
ընդունելի
եղած
են,
{ընդունելի}
են
եւ
պիտի
լինեն
հոգեւոր
դասուն:
Կարծեմ,
որ
այժ
մի
շատ
յիմար
եւ
անշնորհք
գիր:
Ինչ
է
նէ,
Աստուած
{ընդունելի}
անէ:
13-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
մեր
տունը
եւ
Մա
լ
ասեմ
Տիրոջդ,
որ
թէ
քո
արդարութիւն
փնտռող
մտքիդ
{ընդունելի}
երեւի,
խնդրում
եմ
Տիրոջիցդ,
ամեն
բանից
առաջ
այդ
րգմանութիւն
Ֆրանսիական
Chéf
d'oevres
'ի.
Աստուած
{ընդունելի}
անէ։
§
73.
"
Սրեցին
զլեզուս
իւրեանց
որպէս
զօ
տուեց
մինչեւ
ի
գօտին:
Երկրի
տակումը
այս
բանը
շատ
{ընդունելի}
է
եւ
շնորհակալութեան
գլխաւոր
ցոյց
դէպի
այն
մարդը
անալ
եւ
պահքը
պահել․
եթէ
սորանից
աւելի
կամենանք,
{ընդունելի}
եւ
աստուածահաճոյ
բաներ
դեռեւս
շատ
կան,
ջրհոր
փոր
ինութիւն
չկայ)
այսպէս
է,
թէ
այն
զոհն
է
արժան
եւ
{ընդունելի},
որ
վարձատրւում
է
իսկոյն
նիւթական
ճանապարհով:
Ն
ի,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
Աստուած
{ընդունելի}
առնէ.
բայց,
որդի՛ս,
բանը
այս
է,
որ
մէք
դեռեւս
ւ
Աստուծոյ
երեսփոխան
լինելու
վերայ,
արձակել
էր,
{ընդունելի}
էր
եղած
Կապուցինեան
եւ
Յիսուսեան
աբեղաներին
միայն
վնասակար
փօլիթիքա,
եւ
զհակառակն
կալցեն
ճանապարհ
{ընդունելի}
ամենեցուն,
եւ
կամ
թէ
չեն
բաւական
այդմ,
առաջարկի
ոգու
գիտակցութեամբ
հիմնաւորապէս
ընդունուի,
նորան
{ընդունելի}
չէ
անասունների
արիւնը,
նա
չէ
հոտոտում
զոհերի
սեղ
ւ
եթէ
խօսէին,
կային
այնք
ի
ժամանակս
Հայկայ
եւ
թէ
{ընդունելի}
լիցի
ցվախճան
իշխանութեան
նախնի
Հայկազանց,
իսկ
զկ
ձեռքիցը
ձիու
սանձը
այն
խորհրդով,
որ
թէ
հաճոյ
եւ
{ընդունելի}
է
սուրբ
կուսին
անհաւատի
պատժուիլը,
ձին
կ'երթայ
ա
ը
գիտեն
բանի
զորությունը
եւ
ո՛չ
այդ
առաջարկության
{ընդունելիքը}.
դորա
հակառակ,
եթե
առաջուց
վերահասություն
գործվ
երայ
երկուց
ճանապարհաց,
թէ
Սինօդն
սրբոյ
Էջմիածնի
{ընդունելո՞ց}
է
զիս
ի
հոգեւոր
կոչումն՝
եթէ
ի
պատճառս
անյարիր
գ
գրեաց
նորին
գերամբարձ
քահանայապետութեան,
յաղագս
{ընդունելոյ}
զորդեակն
ձեր
ի
լսարանն
Լազարեանց
ըստ
որում
չէ
մեզ
ութեան
իւրում
առ
տէր
փոխարքայն
Կովկասու,
որ
վասն
{ընդունելոյ}
զկաթոլիկս
ի
լուսաւորչեան
դաւանութիւն),
որք
գիտե
բազնութիւն,
յաղագս
յետադրելոյ
զտնօրինութիւն
վասն
{ընդունելոյ}
կամ
վերահաստատելոյ
զիս՝
ի
կոչումն
հոգեւոր,
ցվախ
տիա,
յառաջնորդէ
տեղւոյն
ձեռնադրեցաւ
սարկաւագ
յետ
{ընդունելոյ}
զայլ
աստիճանս,
եւ
ապա
քահանայ,
յետոյ
վարդապետ
ե
քաղաքին
էլեկտրական
հեռագրով:
§
8.
Քաղաքը,
{ընդունելով}
այս
պայմանները
եւ
գործը
հանձնելով
մեզ,
կհարկադրվ
էի
արդարացնել
եւ
պաշտպանել
մեր
գործը,
մինչեւ
իսկ
{ընդունելով}
այդ
վավերագրերը,
որովհետեւ
նա
ըստ
ինքյան
չի
արտա
է
մեր
թերահաւատութիւնը,
արդեօք
ա՞յն,
որ,
ճիշդ
{ընդունելով}
Սուրբ
գիրքը,
չէինք
ընդունում
Էֆիմերդէն
կամ
ուրիշ
տառապանքի
լծից
եւ
թշուառութենից
ազատելու
մասին,
{ընդունելով}
ձեզ
Համայն
Ռուսաց
Տէրութեան
մշտնջենաւոր
հպատակութ
վ
հաստատելու
համար
եւ,
ՄԵՐ
Գերագոյն
ողորմութեամբ
{ընդունելով}
այդ
խնդիրը
եւ
ցոյց
տալու
համար
ՄԵՐ
մշտական
բարեհա
ի
Տէրութեան:
Թագաւոր
Կայսրը,
շատ
հաճութեամբ
{ընդունելով}
այս
ընծան,
պարգեւել
է
ճարտարագէտ
Պ.
Պատկանեանցի
եղ:
Պ.
Խուդաբաշեւը,
որպէս
ստոյգ
պատմութիւն
{ընդունելով}
մի
յունական
գիրք՝
նորա
ռուս
թարգմանութենից,
որ
եան
քննութիւնը
ընդհանուր
հայոց
վեհափառ
կաթողիկոսը
{ընդունելով},
շնորհեց
մեզ
իւր
օրհնութեան
կոնդակը,
որի
մէջ
"
կեանքից
ունի
իր
մէջ
եւ
օտար
ազգի
կեանքի
ոգին,
որ
{ընդունելով}
որպէս
նախագաղափար,
հետեւում
է
նորա
ազդեցութեան
տ
փելով
նորան
աւելի
շահուեցաւ,
քան
թէ
համեմատականը
{ընդունելով}
որպէս
դրական:
Ինչ
որ
ինձ
է
վերաբերւում,
ես
լի
ճիշտ
եւ
աւելի
մանրամասն
քրքրել
եւ
քննել
է,
եւ
{ընդունելով}
որպէս
հիմնական
սկզբունք
կազմել
է
իր
համակարգութիւ
եւ
աստուածային
խօսքի
մարգարիտը
կատարելապէս
իր
մէջ
{ընդունելով}
՝
վերադարձաւ
իր
աշխարհը։
Եւ
որովհետեւ
մարդկու
վանքովը
հանդերձ)։
Ղազարն
էլ,
մարզպանի
հրամանը
{ընդունելով},
կառավարում
էր
այդ
վանքը։
Եկեղեցու
փայտեղէն
վէրքերս
համարելու,
որ
օրէ
օր
եւ
ժամէ
ժամ
վտանգով
{ընդունելով}
՝
համբերում
էի
ամեն
բանի
հարկից
լինելով
ստիպուած
ց
յետոյ
մի
քանի
տարի
էլ
Աղանին
աշակերտութիւն
արած
{ընդունելով},
յետոյ
Յունաստան
է
ուղարկում
նորան
Մեծ
թարգմանչա
իմիկոսը
չկամենալով
յայտնել
իւր
գաղտնիքը,
մահադեղ
{ընդունելով}
մեռաւ:
Բացի
այս
երեւելի
մարդերից
ուրիշ
շատեր
ծութիւնք,
որին
կարող
է
հասնել
քրիստոնեայ
մարդը՝
{ընդունելով}
իւր
հոգու
եւ
սրտի
մէջ
Աւետարանի
բանքը,
դաստիարակ
պի
պապը,
ամենայն
տեղ
ներւում
էին
բոլոր
մեղքերը՝
{ընդունելով}
միայն
պապական
իրաւասութիւնը։
Դեռ
եւս
պապական
իրա
ւր,
որի
հետ
սա
կրօնական
վէճ
բաց
արեց։
Մաւրը,
չ'
{ընդունելով}
Իգնատիոսի
ասածները,
թողեց
նորան
ճանապարհի
վերայ
թէ
գրենք
"
նորա
ձեռքերը
ներկումեն
",
այս
տեղ
ենը
{ընդունելով}
որպէս
բայական
վերջաւորութիւն,
ումի
հետ
միացած,
ակի,
աւանդութեանց
մէջ:
Այդ
լոյսը
կամ
կրակը
{ընդունելով}
որպէս
իրողութիւն,
բնականաբար
խնդիր
է
առաջ
գալիս
ն
իմում,
փութացուցանել
զտնօրինութիւն
իւր,
զի
թէ
{ընդունելոց}
իցէ
զիս
յայն,
համաձայն
ցանկութեան
իմոյ,
ընկալցի
լոց
եմ
նորա
նոյնոյ
անուանակոչութեամբ
եւ
յետ
այնու
{ընդունելոց}
եմ
իբրու
հոգեւորդի,
վասնորոյ
խնդրեմ
հարկիւ
ի
ժառ
ետս
լինել
եղբա՛րք
իմ,
գիտասջիք,
զի
մեծ
դատաստան
{ընդունելոց}
եմք
"
(Թ.
Կաթ.
Յակ.
Առաք.,
գլ.
Գ,
համ
1)
տարապայման
համարձակախօսութեանս,
ի՛նչ
կարիք
ունիմ
{ընդունելու}
ձեր
կրօնը,
որի
կտակը
գրուած
է
մեր
չիք
նզովեալ
Սա
Մօտեցայ
եւ
ողջունում
եմ:
Նա,
փոխանակ
իմ
ողջոյնը
{ընդունելու},
դէպի
երկինք
վեր
բարձրացրեց
իւր
նիհար
ձեռքերը
եւ
րամեանի
փոյթը
եւ
ջանքը,
այլեւ
պատրաստականութիւնը
{ընդունելու}
ամեն
մի
բարեմիտ
խորհուրդ,
իւր
տպարանից
այս
կամ
ա
չկայ
ասել,
որ
բոլոր
գիրքը
կարդալը
հաւասար
էր
կից
{ընդունելու}:
Թողունք
առանց
ուշադրութեան
այլ
սխալները,
ո
բուսականին,
որի
արմատը
անընդունակ
է
իւր
յատակից
{ընդունելու}
եւ
պատրաստելու
իւր
հիւթը,
իւրեան
թարմութիւնը
պահ
թոքերից
ածխաթթուն,
առանց
վերստին
թթուածինը
ներս
{ընդունելու},
նա
կենդանի
չէ
այլեւս:
Տնտեսական
խնդիրը
մա
նքը,
որի
եւ
ոսկերքը
օտարք
եւ
ոչ
մեք
արժանի
եղանք
{ընդունելու}:
Խորենացու
տգիտահալած
մատեանները
Փաթաղիկէս
ան
,
առանց
սորա
կամ
նորա
պատրաստած
համակարգութիւնքը
{ընդունելու}:
Գիտութիւնքը
առաջ
են
գնում
եւ
նոցայ
ընթացքը
զարմ
րով
աղաչում
էր
հեզահոգի
վերակացուն
սորան
գործարան
{ընդունելու},
ասաց
"
Թո՛ղ
ձեր
խօսքը
լինի,
սակայն
քա՛ջ
իմացիր
նդունուիլ
առանց
կախարդութեան
եւ
դեւերի
գոյութիւնը
{ընդունելու},
դրա
հակառակ
հիմք
լինելով
Քրիստոսի
արդիւնքին
հաւ
,
շատ
անարգութեան,
գլխին
զարկելու
եւ
երեսին
թուք
{ընդունելու}
եւ
փշեղէն
պսակի
եւ
ուրիշ
էլ
աւելի
մեծ
մեծ
բաների
քելի
ոսկերքը
մենք
ո՛չ,
այլ
ուրիշները
արժանի
եղան
{ընդունելու}
։
Նոյնպէս
յարմար
եմ
դատում
նոցա
հետ
յիշել
եւ
տ
տաղից
կախած
մեծ
կոչնակը
զարկել,
հանդէս
պատրաստիր
{ընդունելու}
համար
այդ
ծայրագոյն
Բրամինը,
մինչեւ
ես
լսեմ
ամու
Թիւթիւնճի-օղլուին,
նա
կատաղելու
էր,
իսկ
աղջիկը
{ընդունելու}
չէր
այս
քամահրանքը
այն
խօսակցութեան
վերայ.
այս
պ
իւնը:
Նա
ասում
էր,
թէ
հիւանդ
չէ
ինքը,
եւ
թէ
չէր
{ընդունելու}
բժշկի
տուած
դեղերը,
երեւի
Մանուշակը
մտածում
էր,
ատրաստուի
եւ
գայ
իւրեանց
հետ,
մի
ծննդկանի
երեխան
{ընդունելու}:
Խեղճ
դայեկը,
որ
շատ
բարեհոգի
կին
է
եղած,
որին
us
կոնդակը
Ֆրանսիայի
մէջ
իբրեւ
Կրօնական
հաւատալիք
{ընդունելու}
մասին,
նախարարի
հրամանովը
մեծ
անպատւութեամբ
աքսո
մութեան
մէջ
խօսելով
Ռուսաստանի
Յիսուսեանները
ներս
{ընդունելու}
վերայ,
զանց
էր
արել
պատմե՛լ,
թէ
ինչ
հետեւանք
ունե
Մեր
սիրտը
եւ
հոգին
բաց
է
ամենայն
ուշադրութեամբ
{ընդունելու}
մի
բանականութեան
վաստակ,
այնպիսի
զգեստով,
որ
յա
հանգամանքների
մէջ
ոտք
կոխեցին
Հայաստան,
թէ
ի՛նչ
{ընդունելութեան}
պատահեցան
եւ
ի՛նչպէս
կատարեցին
իւրեանց
ասպարէզը,
պետեան
-
"
Ընծայ
"
-
"
Ընծայի
ընդունելութիւնը
"
-
{Ընդունելութեան}
ընդդէմ
մի
թերթ
-
Կարապետ
Վարդապետ
Շահնազարեանց
-
ւ,
գրքի
ճակատում
դրած
պատկերը՝
"
սկիզբն
եւ
վերջ
{ընդունելութեան}
"
ստորագրով,
շարժում
են
մի
անզովանալի
ծիծաղ:
այդ
բոլոր
անցքերը
պատահած
էին
երազում:
"
Ընծայի
{ընդունելութեան}
"
վերջին
երեսները
արժանի
են
ուշադրութեան,
ըստ
որ
նծայի
"
հեղինակը,
սաստիկ
սրտնեղած
Պ.
Կըկռիկեանի
{ընդունելութեան}
վերայ,
հրատարակել
է
մի
փոքրիկ
թերթ,
որպէս
մերժո
վերնագիրը
դնել
դպրոցի
ճակատին:
Անհիմն
եւ
ամենայն
{ընդունելութեան}
անարժան
պատճառ
է,
թէ
օտար
լեզուներ
խօսեցնելով
ազ
ջ:
Այս
լոկ
խօսք
չէ,
այլ
ամենայն
ուշադրութեան
եւ
{ընդունելութեան}
արժանի:
Եւ
վաճառելու
կամ
գրաւ
դնելու
իրաւու
նին
ուրիշին:
Ազգութիւնը
անմեղադրելի
է
եւ
ամենայն
{ընդունելութեան}
արժանի,
եթէ
նա
խոստովանի
միւս
ուրիշ
ազգութիւնքը
ր
նոքա
հասարակութեան
կողմից
պատահելով
մի
վարդավառ
{ընդունելութեան},
ո՛չ
միայն
ամենայն
ջանք
եւ
աշխատութիւն
գործ
դնեն
ների
եւ
դերասանուհեաց
ջանքը,
արգոյ
հասարակութեան
{ընդունելութեան}
հետ,
կարո՛ղ
են
մեծ
ընթացք
տալ
թատրոնին:
Յո
արդիւնք,
առաւել
եւս
պիտի
մերժուին
եւ
արժանի
չեն
{ընդունելութեան}:
Բայց
ստոյգ
է,
որ
ընդհանուր
պատմութիւնը,
բնագի
ւ
ասում
է.
"
Զի
կամակար
մտօք
եթէ
յանցանիցեմք
յետ
{ընդունելութեան}
գիտութեան
ճշմարտութեանն՝
այնուհետեւ
ոչ
եւս
պիտոյ
ուածքը
եւ
թէ
որքան
հեռու
է
նա
կրաւորականի
անցեալ
{ընդունելութեան}
ված
վերջաւորութիւնից։
Եթէ
այսպէս
է
(որպէս
եւ
է),
Եթէ
այսպէս
է
(որպէս
եւ
է),
ապա
ուրեմն
կրաւորական
{ընդունելութեան}
ված
վերջաւորութեան
տեղ
ուած
կամ
ուածք
գրելը
աններ
նշանակութիւն
չունին
եւ
կարող
են
կրաւորական
անցեալ
{ընդունելութեան}
տեղ
վարվել,
մանաւանդ
որ
պատուածը
պատել
բայի
կրաւո
լ,
մանաւանդ
որ
պատուածը
պատել
բայի
կրաւոր
անցեալի
{ընդունելութեան}
տեղ
կարող
է
հասկացվել,
թէեւ
պատած
կարելի
է
եւ
կրա
ով
այն
բանագիտութեանը,
որ
ցոյց
տուեց
հանգուցեալը
{ընդունելութեան}
հարցափորձի
մէջ։
Տկար
կազմուածքի
վիճակուած
էր
ի
բաժնի
Յունաց.
այլ
հանդիպեալ
ատելութեան
եւ
ո՛չ
{ընդունելութեան}
ի
վերակացուաց
աշխարհին՝
առաքէ
սուրբն
Սահակ
զՄեսր
ի
առջեւ
դնէ:
Այս
խօսքերը
եւ
այս
գաղափարը
ամենայն
{ընդունելութեան}
արժանի
բաներ
են
եւ
սոցայ
ընդդէմ
ոչ
մեր
եւ
ոչ
ուրի
նը
տարածելու,
եւ
պատահելով
ազգի
իշխանների
անսիրտ
{ընդունելութեանը}
եւ
հոգեւորների
կոպիտ,
խաւարասէր
հալածանքին,
ամե
ոյ
դերասանք,
նոյնպէս,
օգուտ
քաղեն
հասարակութեան
{ընդունելութենից}
եւ
աշխատին
անարատ
պահպանել
իւրեանց
կոչումը
վերոգր
սի
աշակերտքը,
շատ
շնորհակալ
մնալով
Պապի
մարդասէր
{ընդունելութենից},
ստանալով
նորա
օրհնութիւնը
եւ
երկու
հարիւր
դուկա
այդ
տեսակ
ստախօս
գրքերը
եւ
լրագիրքը
ո՛չ
թէ
միայն
{ընդունելութիւն}
գտանելու
չէին
ազգի
կողմից,
այլեւ
դատապարտուելու
րհակալ
ենք
"
Ընծայից
",
որ
առիթ
տուեց
կարդալու
"
{Ընդունելութիւն}
Ընծայի
"
անունով
գիրքը,
որի
իւրաքանչիւր
տողերից
պէս
առինք
ու
կարդացինք
",
-
գրում
է
հեղինակը
("
{Ընդունելութիւն}
Ընծայի
",
երես
123):
"
Երկու
յառաջաբան,
ե
-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
վեհափառ
կաթողիկոսը
ընծայի
{ընդունելութիւն}
է
արել
Այվազին:
28-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-
ի
երջանկութիւնաբեր
լինէր:
12
ժամ,
1863.
ընծայի
{ընդունելութիւն}:
Գնա՜ց
ու
էլ
գալիք
չունի:
1864
Շնորհաւոր
նո
ողը
գրում
էր,
թէ
Պոլիս
ամէն
տեսակ
մարդերից
ցուրտ
{ընդունելութիւն}
է
գտել
այդ
գրուածքը,
իսկ
մեր
վերայ
այդչափ
եւս
տպ
են
կարող
իրար
տեղ
գործ
դրվել։
Ներգործականի
անցեալ
{ընդունելութիւն}
է
գրած,
իսկ
կրաւորականինը՝
գրված.
էլ
սոցանից
դուր
իսկ
կրաւորականինը՝
գրված.
էլ
սոցանից
դուրս
անցեալ
{ընդունելութիւն}
չկայ։
Մնաց
որ
շատ
անգամ
կրաւորականի
տեղ
էլ
ներգոր
րութեանց
մէջ
կամ
իմ
գրուածքի
մէջ"։
Պարզ
է,
թէ
այս
{ընդունելութիւն}
չէ,
այլ
գոյական
անուն։
Բացի
սորանից,
ուած
կամ
ուա
երի
մասին
հոգաբարձութիւն
է
առնում,
որ
լաւ
կերպով
{ընդունելութիւն}
առնէ
ծայրագոյն
Բրամինին:
Ճշմարիտ
է
այդ
խնդիրը,
պարոնները,
խոնարհածները
աներեւոյթ
եղանա՛կ
է,
թէ
{ընդունելութիւն}
որ
եմ,
ես
է'ն
իբրեւ
էական
բայ
գրում
են
առանձին։
աղ
կը
հալածէ
եւ
ոչ
միայն
ժառանգութիւն,
այլեւ
լոկ
{ընդունելութիւն}
չի
ցոյց
տալ,
որովհետեւ
մեռածը
ապստամբում
է
բնութ
րդապետ
Կապարաճի
Կարապետեան
-
"
Ընծայ
"
-
"
Ընծայի
{ընդունելութիւնը}
"
-
Ընդունելութեան
ընդդէմ
մի
թերթ
-
Կարապետ
Վարդա
բանի
ընթացքը,
իսկ
այսպիսի
երկիւղի
համար
րոպէական
{ընդունելութիւնը}
մի՞թէ
նման
չէ
Վարդանանց
մոգութիւն
ընդունելուն
եւ
գռում
է
եւ
ջերմացնում
է
նոցա
սիրտը
դէպի
այդ
գործի
{ընդունելութիւնը}
։
Երկրորդ,
արժանապէս
գնահատելով
այդ
գործը,
բարո
ործ
դրվում
այստեղ։
Պիտի
իմանալ
նոյնպէս,
որ
անցեալ
{ընդունելութիւնը}
գործ
է
դրվում
ածական
առմամբ։
Իսկ
ուած
կամ
ուածքը,
մ
այսպիսի
ժամանակ:
Բայց
կոմս
էմմանուէլի
սառն
{ընդունելութիւնը}
ոչինչ
ազդեցութիւն
չգործեց
տիրացուի
վերայ:
Նա
սոր
զանց
էր
արել
պատմե՛լ,
թէ
ինչ
հետեւանք
ունեցաւ
այս
{ընդունելութիւնը},
թէ
Լօյոլլայի
որդիքը
արժանի
կացուցի՞ն
իւրենաց
անձ
։
Եւ
մեզ
թվում
է,
թէ
տալիս
եմ-ի
արմատը
բնաւ
տալի
{ընդունելութիւնը}
չէ,
այլ
տալ
աներեւոյթ
եղանակը
եւ
տալիսը
հոլովեալ
երի
նման
կարծում
է,
թէ
տալիս
եմ-ը
շինւում
է
տալի
{ընդունելութիւնից},
որի
ծայրն
թարմատարաբար
կպել
է
ս
տառը,
ուրեմն
ե
եվի
տեղ
ու
գործածելու
վրայ,
որ
կրաւորականի
անցեալ
{ընդունելութիւնն}
էլ
շատ
անգամ
գրում
են
ու
մասնիկով.
ինչպէս,
գրված
կը
ցանկանք
նոյնպէս,
որ
հասարակութեան
քաջալերական
{ընդունելութիւնքը}
չգլօրէն
նորանց
հպարտութեան
վիհը,
ուր
գահավէժ
անհ
րակել,
ի՞նչպես
է
կոչվում
եւ
հասարակությունն
ի՞նչ
{ընդունելություն}
ցույց
տվեց:
Շատ
ցավում
եմ,
որ
մեր
"
Հյուսիսափայ
ընդունելութիւնը
մի՞թէ
նման
չէ
Վարդանանց
մոգութիւն
{ընդունելուն}
եւ
մի՞թէ
կարելի
է
մտածել,
եւ
արդեօք
թո՞յլ
է
տալի
ուց
ստացել
է
երկու
հազար
մանէթ...
անտարակոյս,
{ընդունելուց}
յետոյ
մի
բան
դարձեալ
պիտոյ
է
սեւցնել
նորան:
Եթէ,
սորանից
աւելի,
կայ
մի
երջանկութիւն,
ասա,
{ընդունեմ}:
-
Ինչ
որ
ճշմարիտ
է,
ճշմարիտ
է.
սիրելի
Շաք
,
բայց
կարող
չեմ,
որովհետեւ
այդ
ժամին
հիւր
պիտի
{ընդունեմ}
իմ
մօտ,
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
Ահա
այս
պատճա
զ.
"
Մինչեւ
՚ի
մահ
կաթոլիկ
պիտի
մնամ
".
այլ
մեք
{ընդունեմք}
յաւէտ
զպատուէր
հեղինակին
քրիստոնէութեան,
քննել
ե
ինելը:
Այս
մասին
խնդրի
մեջ
ասված
է,
որ
անդամ
{ընդունեն}
Մոսկվայի
ցենզուրնի
կոմիտետին
հայ
Գուբերնսկի
սեկրե
ն
մեծամեծների,
պիտի
գնան
նոցա
մոտ
եւ
նորանց
պիտի
{ընդունեն}
յուրյանց
մոտ
եւ
այսպես
անդադար
գործ
ունենալով
նոց
տակից
երբեմն
երեւում
է
կրօնական
մտքով,
որ
Հայերը
{ընդունեն}
Պապականութիւն,
իսկ
երբեմն
քաղաքական
մտքով,
որ
Հ
,
ուր
յայտնում
են,
թէ
այսօր-էգուց
պիտի
պատասխան
{ընդունեն},
պիտի
ընդունուի՞
ռնգեղջիւրը,
թէ
չէ:
Նոյն
օրը
պ
կների
մէջ,
պատրաստական
սրտով
եւ
աներկմիտ
հաւատով
{ընդունեն}
նորա
ճշմարտութիւնը
եւ
ազատուին
սատանայի
եւ
ստութե
լի
է
եւ
Ձեզ,
որ
առաջարկում
եք,
եւ
մեզ,
որ
պիտի
{ընդունենք}
այդ
առաջարկությունը:
Ձեր
դրությանը
վերա
մեր
կարծ
ունների,
որ
մեզ
յայտնի
չեն,
այն
ժամանակ
միայն
կ'
{ընդունենք},
երբ
Պ.
Իսահակեանցը
օրինաւոր
վկայութեամբ
կ'ապաց
ց
աւագագոյն
էր
քան
զՎահան
",
բայց
եւ
այնպէս
պիտի
{ընդունենք},
որ
Փարպեցին
455
թուականին
խաղացող
պատանի
է։
կամ
գրենք
"
նորա
ձեռքերը
ներկում
են
"
եւ
այս
ենը
{ընդունենք}
որպէս
էական
բայ,
ուրեմն
ներկումը
դառնում
է
նորան
իր
ոչ
մէկին:
Եւ
վրանիդ
յարկի
տակին
Եթէ
դու
հիւր
{ընդունես}
Սիրակարօտ
լքեալ
հէգին
`
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես
դրութենից,
նաւապետը
նկատեց,
որ
մագնիսեան
սլաքը
{ընդունեց}
ամենեւին
այլ
ուղղութիւն,
քան
թէ
սովորականը:
Այս
աման
ստացայ
ներկայանալ
Շամիլին:
Ինձ
դարձեալ
{ընդունեց}
նոյն
սենեկի
մէջ
եւ
մի
քանի
բառ
խօսելուց
յետոյ
ասա
այդ
պառաւը
իւր
վայրիվերոյ
խօսակցութեան
պատուհասը
{ընդունեց}
մի
կտրիճ
բանասէրից
մի
բազմութեան
մէջ,
մինչեւ
որ
ումը
է
մի
սառն
արհամարհութիւն,
որ
լիամասն
կերպով
{ընդունեց}
ազգից:
Շատ
ժամանակ
է,
որ
մեք
ստացել
էինք
մե
եան
կամքերի
եւ
ներգործութենների
վարդապետութիւնը,
{ընդունեց}
Կաթողիկոսը
(Ներսէս
Շնորհալին),
իսկ
ծէսերի
զանա
տամները
սեղմելով,
սեւ
ճակատագրին
հնազանդուելով՝
{ընդունեց}
այս
խաչը։
Բայց
այն
յիսուն-վաթսուն
տարեկան
մարդը
լ
է
այդ
էջերը։
-
Պ.
Այվազովսքին
ինչի՞
համար
{ընդունեց}:
-
Ո՛վ
է
այդ
հարցանողը:
(Պր.
Այվազովսքի
ին
իւր
երկարամեայ
աքսորանքից
վերադառնալուն
այնպէս
{ընդունեց},
որպիսի
փառաւոր
հանդիսով
չէր
ընդունել
Պոմպէոս
մե
ին
այս
բանից
յետոյ,
որովհետեւ
ասում
է,
թէ
Աղանը
{ընդունեց}
նորան
որպէս
իր
ազգակցի
խաղակից։
Մենք
չգիտենք
լիզ,
ուր
Աբովեանի
բարեխօսական
նամակի
հիման
վերայ
{ընդունեց}
իւր
խնամարկութեան
տակ
այժմ
հանգուցեալ
Դաւիթ
Թամամ
դիկ
անուանեցին
նորան
հայր
բժշկութեան,
եւ
սատանան
{ընդունեց}
նորան
իւր
մօտ
պալատական
արհի
բժշկի
պատուանունով:
կարող
հասկանալ,
բայց
այս
պայմանը
մեծ
հաճութեամբ
{ընդունեց}
ժողովուրդը:
-
Բայց
դորա
մէջ
ոչինչ
միտք
չկայ
անգամ
ծայրագոյն
Բրամինը:
Սատանան
մեծ
հաճութեամբ
{ընդունեց}
այս
առաջարկութիւնը:
Կարդացողը
անտարակոյս
պիտ
է
Աստուած
բարկանայ
իւր
վերայ,
ուստի
եւ
յօժարակամ
{ընդունեց}
այն
բոլոր
աոաջարկութիւնքը,
որոնց
խորհուրդը
եւ
նպ
յայտնեց
բժշկապետի
գալը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իսկոյն
{ընդունեց}
մի
պատուաւոր
դրութիւն
եւ,
աշխատելով
մի
փոքր
գործ
նը
պապական
ծառայութեան,
այդպիսի
փաղաքշանքով
ներս
{ընդունեց}
նորանց՝
ապացուցանելու
համար
իւր
նախանձաւորութիւն
ացուցանում
է
այն
իրողութիւնը,
որ
ժողովուրդը
սիրով
{ընդունեց}
Յովհաննէս
Մկրտչի
քարոզութիւնքը
եւ
մկրտւում
էր
նոր
այս
երեք
ընկերները
տարեց
Պապի
մօտ,
որ
շատ
սիրով
{ընդունեց}
նորանց,
առաջին
հարկաւոր
դէպքումը
խոստացաւ
գործ
դ
դից
այս
արհամարհանքների
փոխանակ
Սուրբ
Ինկվիզիցիօն
{ընդունեց}
նորանց
իւրեան
պաշտպանութեան
տակ,
եւ
Լօյոլան
կարո
որում՝
նորա
կրօնի
կենդրոնը
այնտեղ
էր։
Կսաւիէ
չ'
{ընդունեց}
այն
գումարը,
որ
Պօրտուգալացոց
վաճառականները
ընծա
նորադարձ
իշխաններ։
Պիոս
IV
Պապը
շատ
փաղաքշանքով
{ընդունեց}
այս
դեսպանութիւնը
եւ
Եափոնիայի
համար
Եպիսկոպոս
նշ
ն
ճարել
իւրեանց
Կարգի
համար։
Իննովկենտիոս
X
Պապը
{ընդունեց}
Դօմինիկեանները
իւր
պաշտպանութեան
տակ
եւ
դատապարտե
առնալիքով
լիքը
նամակը
գրելուց
յետոյ
Հենրիկոս
IV-ը
{ընդունեց}
Պապական
դաւանութիւնը՝
որպէս
թէ
այն
դիտաւորութեամ
ընդդէմ
գրուած
նզովքի
կոնդակը։
Պապը
շատ
սիրով
{ընդունեց}
Հենրիկոսի
դեսպանքը,
բայց
պահանջեց
անպատճառ,
որ
կը
լինէին:
Սխալւում
է
պ.
Պռոշեանցը.
ազգը
{ընդունեց}
այդ
գործը
(եւ
իրաւունք
չունէր
չընդունելու)
որպէ
րանց
դրականապես
ասել,
որ
շատ
ուշ
եք
ուշքի
եկել:
{Ընդունեցե՛ք}
ողորմած
տեր,
առ
Ձեզ
անկեղծ
հարգանացս
հավաստիքը,
ը
կատարելու
նրա
ազնվության
ու
բարեխղճության
մեջ:
{Ընդունեցե՛ք},
ողորմած
պարոն,
առ
ձեզ
ունեցած
իմ
անկեղծ
հարգան
կուզեք
ինձ
օտարի
կարգ
դրեք,
կուզեք
իբրեւ
եղբայր
{ընդունեցեք},
իրավունք
ունիք,
իմ
սրտիսն
էլ
թող
աստված
գիտնա
վետ)
50
ռուփի
՚ի
վարձ
բազմօրյա
աշխատությանն:
{Ընդունեցեք},
խնդրեմ,
իմ
անկեղծ
հարգության
հավաստիքը,
որով
քի
թագաւորը
ձեռքը
ձգելով,
այսպէս
սկսեց
խօսել.
-
{Ընդունեցէ՛ք}
այդ
ծայրագոյն
Բրամինը
այն
օթեւանի
մէջ,
ուր
բնակւ
,
որին
մօտենալու
մէք
չունէինք
իշխանութիւն:
{Ընդունեցէք},
խնդրեմ,
իմ
անկեղծ
յարգութեանս
հաւաստիքը,
որով
արակի
ժամացույցը
ժամի
11-ի
զարկեց,
ի
դեպ,
ես
էլ
{ընդունեցի}
իմ
HCI-ը:
Ներկայումս
բոլորովին
ջերմ
չունեմ,
բայ
նը
եւ
խնդրել,
որ
տա
ինձ
քինա
եւ
այլն,
եւ
այլն.
{ընդունեցի},
եւ
այս
2-3
օրն
էլ
տան
պիտանի
բաները
ճարելու
աշխ
չէ
իմանալ
այդ
բանի
մանրամասն
հանգամանքը)
վերստին
{ընդունեցի}
Սուննաթի
դաւանութիւնը,
անդէն
առ
նմին
հասկացայ,
բայց
լուսադէմին
քրտինք:
Քուն
չկայ
իսպառ:
[Այսօր
{ընդունեցի]}
առաջին
բաղանիսը:
15
լոյս
16
զարհուրելի
գիշեր
ան
ինչեւ
6:
Տկարութիւնս
թեթեւ
էր:
Երեկ[ոյեան]
9-ին
{ընդունեցի}
երկրորդ
բաղանիսը
եւ
111/2
ժամին,
որ
գրում
եմ
այս
այ
եղբօրիցս,
22-ին
պատասխանեցի,
առաւօտ:
22-ին
{ընդունեցի}
4[-րդ]
բաղնիսը:
22
լոյս
23
քրտինք
ունէի:
23-ին
եւ
ցաւում
է:
Թեթեւ
տենդի
նման
մի
բան
եմ
զգում:
{Ընդունեցի}
5[երորդ]
բաղնիսը:
23-24
հանգիստ
էի,
երեսիս
ուռե
նիայի]
հետ,
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
8-ին:
Այսօր
{ընդունեցի}
7-երորդ
բաղնիսը:
1-2
idem
2-ին
այսօր
ընդունեցի
ընդունեցի
7-երորդ
բաղնիսը:
1-2
idem
2-ին
այսօր
{ընդունեցի}
8-երորդ
բաղնիսը,
եղ
ստացայ
եւ
մերժեցի.
նամակ
գր
Այսպէս
էլ
ես,
իմ
գործերի
համեմատ
արժանի
պատուհաս
{ընդունեցի}
ահա,
եւ
խոստովանում
եմ
հրեշտակների
եւ
մարդերի
առ
,
գտանուեցան
մարդիկ,
որ
սիրեցին
ճշմարտութիւնը
եւ
{ընդունեցին}
նորան,
թէեւ
փոքր
էր
այդ
մարդերի
թիւը,
այնուամեն
կեդոնեան
ժողովի
սահմանադրութիւնքը,
ինչպէս
Վրացիք
{ընդունեցին},
բայց,
ձախողակի,
Հայերը
մնացին
միեւնոյն
սխալ
դ
որովհետեւ,
զօրութեան
եւ
իմաստութեան
որպէս
պատճառ
{ընդունեցին}
այդ
խօսքը՝
սորվելով
մարգարէից,
որ
ասում
է,
թէ
դիտակները
Աստարօտի
վերայ
եւ
տեսանելով
նորա
պոչը,
{ընդունեցին}
նորան
այն
մեծ
մոլորակի
տեղ,
որ
այս
տարիներումս
ե
իւրեանց
անձը,
իւրեանց
ընկերքը,
մարդկութիւնը
եւ
{ընդունեցին}
իւրեանց
մէջ
այն
բարոյական
սկզբունքը,
որով
լցուած
րոպէ
սպանում
էին
նորան
բարոյապէս։
Ոչինչ
տեղում
չ'
{ընդունեցին}
այս
Կարգը,
եւ
նորա
անդամների
առաջեւ
փակած
մնացին
է
մի
քանի
տեղերում,
ինչպէս
Ռուսսիա
եւ
Պրուսսիա,
{ընդունեցին}
նորանց,
շուտով
զղջալով
իւրեանց
մարդասիրութեան
վե
եւ
Պօրտուգալացոց
զինուորների
բարբարոսութեանը,
չ'
{ընդունեցին}
Քրիստոնէութիւն
եւ
մնացին
իւրեանց
կռապաշտութեան
մէ
ին
իւրեանց
արտօնութենից։
Յիսուսեանք
առաջին
անգամ
{ընդունեցին}
բոլոր
պայմանները
եւ
բացին
Փարիզի
մէջ
Կլերմոնդեան
1720
թուականին
մարտի
4
օրումը
Պարլամենտի
անդամքը
{ընդունեցին}
Unigenitus
կոնդակը
իբրեւ
կրօնական
հաւատալիք,
վաս
անը,
որին
լինելով
մի
լոկ
սպասաւոր՝
օրհնեցինք
եւ
{ընդունեցինք}
այդ
պատերազմը:
Անհնարին
էր,
որ
ուրիշ
ազգերի
նչից,
ոչ
ոք
է
ասել
այդ
խօսքերը։
Մենք
դրականապէս
{ընդունեցինք}
պ.
Էմինի
առաջարկութիւնը.
բայց
յայտնում
ենք,
որ
ուամենայնիվ
դարձյալ
խնդրում
եմ,
որ
թե
գա,
նորան
{ընդունեք}
եւ
մեր
տունը
կամ
մեր
մոտ
ազգականաց
տանել
բերել
ու
լինիք
իմ
եւ
"
Հիւսիսափայլ
"
օրագրի
մէջ,
որպէսզի
{ընդունէ}
իմ
աշխատութիւնքը,
եթէ
պատահի
ինձ
ուղարկել:
Ես
կ
ւթի՞ւն
բանեցնել:
Ողորմելի՛
է
այն
մարդը,
որ
պիտի
{ընդունէ}
այդպիսի
եկեղեցականութիւնը:
Մեր
համար,
օրէնքի
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
Հայոց
ազգը
իւրեանց
գրածը
{ընդունէ}
հալած
իւղի
տեղ,
Ազգը
ունի
կարողութիւն
ո՛չ
թէ
միա
րեանց
գրուածների
մէջ,
նոյնպէս
բոլոր
ազգը
թոյնը
կ'
{ընդունէ}
շաքարի
տեղ,
խնդրենք
ներողութիւն,
այդպէս
չէ.
Հա
ւթեան
համար։
Խաբուած
չե՛նք,
որ
ազգը
սիրով
կ'
{ընդունէ}
այսպիսի
մի
գիրք,
որ
ընծայել
է
հեղինակը
իւր
ազգի
նմանելով,
տանելով
եւ
ներելով
իմ
անզգամութեանը,
{ընդունէ}
՛
ինձ
որպէս
մի
անզգամ)։
Տղայութեանս
ժամանակ
արողութիւնը
հետեւաբար
կշիռ
տայ
նորա
ասածներին
կամ
{ընդունէ}:
Առհասարակ
ստրկութեան
մէջ
գոյացած
եւ
ստրկութեան
e)։
Քանի
մի
գունդ
խնդիր
տուեցին,
որ
Տէրութիւնը
{ընդունէ}
այս
Հասարակութիւնը
օրինաւոր։
Քանի
մի
նահանգներու
արբեր
ձեւերով
է
գործ
ածվում
այնտեղ,
ո՞րը
նոցանից
{ընդունէ}
որպէս
հետեւելի
օրինակ։
Նոր
լեզուի
մէջ,
թէեւ
անակաց,
մինչդեռ
հարքն
առաջինք
ընդ
ամպովն
՚ի
Սինա
{ընդունէին}
զկոփածոյսն:
Եւ
զիա՞րդ
իշխէ
աբեղայ
ոք,
յինքենէ
ա
երին
մնալ
Տէրութեան
մէջ,
միայն
այն
պայմանով,
որ
{ընդունէին}
այլ
Կարգերի
նման
եպիսկոպոսների
իրաւասութիւնը
եւ
ա
պեցու
պատմութիւնը
չլինէր
եւ
Թուղթն
էլ
չյայտնուէր,
{ընդունէինք}
Վարդանի
խօսքը։
Բայց,
քանի
որ
Հմայեկի
կնոջ՝
Ձուիկի
իսկ
որի
կողմում
որ
լինէր
աւելի
հաւանականութիւն,
{ընդունէինք}
որպէս
բնական
պատճառ
կանթեղի
աւանդութեան:
Մենք,
ոս
XIVին,
թէ
Պապը
շատ
ցանկանում
էր,
որ
թագաւորը
{ընդունէր}
այս
կոնդակը,
եւ
թէ
Քենելը
հետեւող
էր
Յանսէնի
աղա
աստիճանի
նշանաւ
արեւու
եւ
առիւծոյ,
սպասաւորս
այս
{ընդունի}
նոյնպէս
զմեդալիոն
շքոյ
ի
նոյն
տէրութենէ
եւ
հանդիս
ու
լինի
գլխիդ.
երեւի
իմ
բարեկամները
նույնպես
չեն
{ընդունի}
նրան,
երբ
այս
նամակից
իմանան,
թե
ինչ
պտուղ
է
նա
առով
ես
վճռականորեն
չեմ
ընդունում
այն,
եւ
չէի
էլ
{ընդունի},
եթե
մինչեւ
անգամ
այն
կատարված
լիներ
նույն
պարոն
նարկէ
Այվազովսքին
՚ի
քաւարանն
պապական,
զոր,
ո՛չ
{ընդունի}
Արեւելեան
եկեղեցին,
որոշակի
խոստովանելով
զերկուս
կադրի
նախ
առաջին
հարցանել
զհարցանողն,
եթէ
զիա՞րդ
{ընդունի}
նա
ինքն,
որպէս
զի
թէ
բաժանող
ոք
իցէ.
ասասցէ
նմա
սոսի
եւ
Կոստանդնուպօլսոյ,
իսկ
զայլսն
ամենայն
ո՛չ
{ընդունի}:
Եւ
յայտ
է
թէ
՚ի
վերասաց
ժողովսդ
չեղեն
ինչ
բանք
պոսունս,
զայդ
ընկալան
միայն
պապականք,
եւ
զարդիս
{ընդունի}
միայն
Այվազովսքին:
Արեւելեան
եկեղեցին,
եւ
մասն
աւոր
կոչի
եկեղեցի,
եթէ
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տեղիս
{ընդունի}
զվարդապետութիւն
ընդհանրական
եկեղեցւոյն
Քրիստոսի,
ատ,
որ
չէ
հիմնեալ
ի
վերայ
գիտակցութեան,
զոր
ո՛չ
{ընդունի}
հոգին,
մաքուր
խղճմտանօք,
այլ
առ
հարկի
կամ
ստիպա
այն
զներողութիւն
առաջնորդին.
Մի՞թե
եկեղեցին
մեր
{ընդունի}
՞
զայլ
հիմն,
քան
զոր
եդ
Յիսուս
Քրիստոս,
արեամբ
ի
բերացեալ
ի
զօրութենէ
հոգւոյն։
Ուրեմն
Այվազովսքին
{ընդունի}
եւ
վարդապետէ,
թէ
գոյափոխութիւն
հացին
եւ
գինւոյն
Քրիստոսի,
թէ
"
ա՛յս
է
մարմին
իմ!
"
եկեղեցին
մեր
{ընդունի}
զճշմարիտ
մարմին
Քրիստոսի,
եւ
ընդ
տեսակաւ
գինւոյն
ոնների
մէջ
(§34)
դնում
է,
"
թէ
որ
մէկը
պատիժ
կ՚
{ընդունի},
առաջ
պիտի
կատարէ
զայն
եւ
յետոյ,
թէ
որ
ասելիք
մ
որ
ժողովուրդը
ընթացք
տայ
այսպիսի
մատենագրութեան,
{ընդունի}
նորան
սիրով
սեղանով։
Բնական
աշխարհի
մէջ
ոչին
.,
գլ.
Ե.,
համ.
10)։
"
Ընդէ՞ր
սա
զմեղաւորս
{ընդունի}
եւ
ուտէ
ընդ
նոսա
"
(նոյն,
գլ.
ԺԵ,
համ.
2)։
Վահանին
է
ցուցանել,
թէ
եկեղեցի
Հայոց
իբր
եկեղեցի
{ընդունի}
զամենայն
ճշմարտութիւն
հաւատոյ։
Եթէ
ունիս
զօրինակ
նաեւ
բազմաթիւ
այդպիսի
որոշումներ,
որոնց
հազիւ
թէ
{ընդունի}
ազգը,
այսպէս
թէ
այնպէս
ընդհանուր
կարծիքը
ուղղուա
կան
է
Արարատեան
լեզուին
եւ
թէ
կարդացողը
ո՞րը
պիտի
{ընդունի}
՝
ճիւղեր,
ճիւղե՞րի,
թէ՞
ճիւղերու։
Ոչ
լոկ
այս
բ
ւթեան
մէջ
ստացել
է
"
Մեռած
անձինքը"։
Թող
կանխիկ
{ընդունի}
մեր
սրտա՜նց
շնորհակալութիւնը
հայկական
Գոգըլը,
որ
սխալւում
ենք
այսպէս
կարծելով),
որ
հալած
եղի
տեղ
{ընդունի}
այս
երազում
սկսուած,
բայց
լրջութեան
մէջ
իրագործո
,
այսպէս
է
ասում.
"
Մեծ
յոյս
ունիմք,
թէ
ազգը
կ՚
{ընդունի}
Սոս
եւ
Վարդիթերը,
որպէս
մի
տկար
պատանու
նուաստ
ե
,
Քեզ
դաբնի
պսակներ
հիւսում
է
ապագան.
{Ընդունի՛ր}
այս
երկտող
իմ
անշուք
հիւսուածը,
Պակասը
թո՛ղ
ւր
զինչ
ասես
ապա,
զոր
վկայէ
սրբազան
Պապն
Հռովմայ
{ընդունի՞ս}
։
"
Այո՛,
ընդունիմ
"
ասէ։
Եւ
ես
ասեմ-
ասես
եւ
լ
Սպասելով
տնօրէնութեան
ձերում,
այլ
եւ
խնդրելով
{ընդունիլ}
զյարգութիւն
իւր
առ
Ձեզ,
Մեծարու
Տիկին,
Մնայ
ից
չե՞ն
բաղկանում,
եւ
ինչպէս
կարելի
է
բաղկացեալը
{ընդունիլ},
իսկ
բաղկացնողքը
մերժել
եւ
ուրանալ:
"
Երբ
ազգի
եւ
եկեղեցու
առաջարկում
ենք
նախ,
հասկանալ
եւ
{ընդունիլ},
որ
հոգեւորականութիւնը
մի
տեսակ
արհեստ
չէ
նիւթակ
ազգայնոցն
վճարեալ՝
փութան
մի
զկնի
միւսոյն
զպսակ
{ընդունիլ}
առաքելութեանցն
ի
վերինն
Երուսաղէմ:
Սերմանեալ
զսե
կարծեր
թէ
միջաբեկ,
Պիտ՚
պաղատիմ
դէպի
քեզ:
Ես
կ՚
{ընդունիմ}
կամակար,
Թէ
բախտ
անգութ
ոխերիմ
Մատռուակէ
թոյն,
ր
վկայէ
սրբազան
Պապն
Հռովմայ
ընդունի՞ս։
"
Այո՛,
{ընդունիմ}
"
ասէ։
Եւ
ես
ասեմ-
ասես
եւ
լսեմ,
եւ
ընդունիս
ոչ
վսքին
աստիճան
ծանրութեան
կամ
թեթեւութեան
մեղացս:
{Ընդունիմք}
այո՛
զներելի
եւ
զփոշետեսակ
մեղս,
զորմէ
ո՛չինչ
խօ
յիշատակ
կենարար
յարութեան
Տեառն:
Պահել
զկիւրակէ
{ընդունիմք}
եւ
պաշտեմք
իսկ
զկարգդ,
թէեւ
ո՛չ
նովին
նեղսրտութե
ւ
զբիւր
հանգամանս,
յորոց
զրկեալ
եմք
առ
հասարակ,
{ընդունիմք}
եւ
խոստովանիմք
զայդ
ամենայն
մեք
ինքնին,
թէ
մեք
ո
գրեց
աղայենց
եւ
անդառնալի
միջնորդեց,
որ
անպատճառ
{ընդունին},
եւ
միամիտ
եղէք,
որ
կ՚ընդունին,
եւ
թե
այսու
եւ
եց,
որ
անպատճառ
ընդունին,
եւ
միամիտ
եղէք,
որ
կ՚
{ընդունին},
եւ
թե
այսու
եւս
չընդունին,
քսան
անգամ
եւս
կգրե
անյաջողութեան
նորա,
բանկն
կամ
սեղանաւորք
գնեն
եւ
{ընդունին}
զտոմսակն,
՚ի
բաց
զեղջեալ
զքսան
առ
հարիւրն
(дис
Մեք
վկայում
ենք,
որ
այս
պայմանը
ծնրադրութեամբ
կ՚
{ընդունին},
քանզի
սո՛ւրբ
է,
քանզի
մարդկայի՛ն
է,
քանզի
արդ
տարածելով
գաւառական
քաղաքներում
եւ
գեղերում
(եթէ
{ընդունին}
)
եւ
այն
տեղերի
նշխարեալ
ոսկին
եւ
արծաթը
բերելով
ս
՚ի
դժոխս,
ինչ
ո՛չ
յաւելու,
եթէ
հոգիքդ
այդոքիկ
{ընդունին}
ըստ
գործոց
զերանութիւն
կամ
զտանջանս,
եթէ
կամ
մնա
,
թո՛ղ
զայն
[յոյժ
տարակուսելի]
ճշմարտութիւն,
զոր
{ընդունին}
դոքա
ի
բերանոյ
բարեկամաց.
բայց
ճշմարտութիւն
այնպ
ւթեանը,
պատճառ
դարձաւ
վերջումը,
որ
Յիսուսեանք
չ'
{ընդունին}
այս
ժողովքի
բոլոր
սահմանադրութիւնքը
աբեղայական
Կա
արդ
եւ
հաղորդութիւն
ունենալ
հետը
եկեղեցաբար,
թող
{ընդունին},
այդ
նոցայ
գործն
է:
Խնդրեմ
ընդունել
իմ
անկ
րմերի
եւ
եզուիտների
կացութիւնքը:
Ոչ
բնաւ
պիտի
{ընդունինք}
այս
դրութիւնը,
քանի
որ
մեր
եկեղեցականք
ժողովրդի
,
ե՛ղբայրներ,
գիտցած
եղիք,
որ
մեծ
դատաստան
պիտի
{ընդունինք}
"։
Դարձեալ
չէի
յանդգնեցնում
ինձ
վարդապետելու,
մենայն
բան
տեսանում
ես
որպէս
հայելու
մէջ,
իսկ
թէ
{ընդունիս}
մեր
կրօնը,
այն
ժամանակ,
դէմ
յանդիման
տեսանելով
,
ընդունիմ
"
ասէ։
Եւ
ես
ասեմ-
ասես
եւ
լսեմ,
եւ
{ընդունիս}
ոչ։
Ահաւասիկ
երեքտասաներորդ
Գրիգոր
սրբազան
պապն
ասացի
քեզ,
թէ
զոր
ոչն
ախորժես,
ծանր
լսել
եւ
ոչ
{ընդունիս},
ո՛չ
յայս
նիւթ
միայն,
այլեւ
յայլս։
Չեւ
իմ
րվա
ջանքս
եւ
տառապանքս
պիտի
զուր
անցաներ,
ուրեմն
{ընդունիր}
իմ
անկեղծ
շնորհակալությունս,
որպես
գրավական
մեր
ց
դո՛ւ,
բարեկամ
մեր,
որ
այս
րոպէիս
հեռացած
ես,
{ընդունիր}
մեզանից
մեր
տխուր
սրտի
զգացմունքը,
որպէս
մի
յաւի
քնած
չեմ.
ինչեւիցէ
թէ
մեղադրանք
է,
թէ
խրատ
է,
{ընդունիր},
եւ
այս
նամակս
ստացածովդ
շտապի՛ր
գալ
իմ
մօտ,
մե
րախօս
նամակ:
Ես
յոյս
ունեմ,
որ
Դուք
բաց
գրկով
կ՚
{ընդունիք}
Ձեր
հեռաւոր
եղբայրը
եւ
մասնակից
կը
լինիք
այն
տխրո
արմիր
հասարապետական,
Ժ.
Ժ.
Ռուսսօյի
գրութիւնքը
{ընդունող}
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն
ածականների
վերայ
միօր
ն
անուանում),
որ
քո՝
Տիրոջդ,
սիրուն
եւ
ամենին
{ընդունող}
բարերարութիւնից,
յարգելի
մարդ
է
եւ
հրապարակում
ե
ն
էր
կաթողիկոս,
ուրեմն
Փարպեցուն
ամառները
իր
մօտ
{ընդունող}
տէր
Մուշէն
չէր
կաթողիկոս։
Եւ
որպէսզի
Աղուանից
կա
կանոց
կտաւը,
որ
գնել
էի
իմ
ձեռքով,
տուեցի
պաշար
{ընդունող}
աստիճանաւորին
նշանակած
տասն
եւ
ութ
կոպեկանոցի
տեղ
ի
կոտրատուած
ապակիների
տեղ
հաստ
թուղթ
կպցնել,
որ
{ընդունող}
աստիճանաւորը
չկարողանայ
լաւ
նկատել
պատրաստուած
հա
ջ
հարիւր
քառասուն
փուդ
արճիճը
մի
մեծ
բան
չէ...
{ընդունողը}
վաղուց
ստացել
է
երկու
հազար
մանէթ...
անտարակոյ
ծերը:
Աշխատաւորքը
գործարանում
անձնատուր
են
մեզ,
{ընդունողը}
արդէն
յաոաջուց
պատրաստուած...
ոչինչ
երկիւղ
չկա
՝
ամենին
Չար
ու
բարի
համարւում
է
Նա
իւր
{ընդունողներին}
։
Մահը
նոյն
է,
բայց
տեսնողի
Զանա
,
որ
Թիւթիւնճի-օղլուն
կասկած
չտանի...
-
Դու
{ընդունու՞մ}
ես,
-
խօսքը
յառաջ
տարաւ
Շահումեանցը,
-
թէ
աշխարհը
նճի-օղլուն:
-
Շատ
բարի,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
{ընդունու՞մ}
ես,
որ
բնութեան
համար
խտրութիւն
չկայ
արարածների
ուսումնական
անդամների
հաճութեամբ
եւ
հաւանութեամբ
{ընդունուած}
եւ
քննութեան
դիմացած,
նոր
գրուած
պատմութիւնը
Հայ
քանի
որ
Անգլիոյ
կառավարութիւնը
ներգործելով
արդէն
{ընդունուած}
սկզբունքների
վրայ
առաջ
վարէ
իր
ընթացքը
թէ
ներքին
ծանօթանալ
այն
աւանդութեանը,
որ
պաշտօնական
կերպով
{ընդունուած}
է
դժոխքի
միմիայն
իշխանների
մէջ.
պատճառ,
խաժամու
թիւն
ստացան
պատմութեան
մէջ։
Այս
կազմակերպութիւնը
{ընդունուած}
է
բոլորից
իբրեւ
քաղաքականութեան
օրինակական
գործ։
ամպը
բարձրացան:
Ահա
այս
քաջագործութեան
համար
{ընդունուեցաւ}
նա
պալատական
ճարտարապետ
տէր
սատանայի
մօտ:
Պիտոյ
ապետութեանը։
Այս
գիրքը
Ֆրանսիայի
եւ
Եւրոպայի
մէջ
{ընդունուեցաւ}
մեծ
սիրով։
Ֆրանսիացոց
հոգեւորականներից
լաւ
մարդի
ն
ժամանակ
աղքատութեան
եւ
թշուառութեան
սկզբունքը
կ'
{ընդունուի}:
Կարող
է
պատահել,
որ
ոմանք
մարդիկ,
կա՛մ
ժ
են,
թէ
այսօր-էգուց
պիտի
պատասխան
ընդունեն,
պիտի
{ընդունուի}
՞
ռնգեղջիւրը,
թէ
չէ:
Նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ
ւի,
ուսանուի
եւ
հոգու
գիտակցութեամբ
հիմնաւորապէս
{ընդունուի},
նորան
ընդունելի
չէ
անասունների
արիւնը,
նա
չէ
հ
նի
մէջ։
Եթէ
այսօր,
այս
ժողովքի
մէջ,
թագուհին
չ'
{ընդունուի}
եւ
չ'հրատարակուի
գահակալ
եւ
յաջորդ
հանգուցեալ
թագ
է
գործ
դրել,
որ
շատ
հեշտ
կարող
էր
հալած
իւղի
տեղ
{ընդունուիլ},
բարեխիղճ
կրիտիկոսը
քննելով
բացայայտ
է
կացուցանո
իք.
որովհետեւ
Քրիստոսի
տնօրէնութիւնքը
չե՛ն
կարող
{ընդունուիլ}
առանց
կախարդութեան
եւ
դեւերի
գոյութիւնը
ընդունելո
ակութիւնը,
ոչինչ
բարեկարգ
Տէրութեան
մէջ
չէ
կարող
{ընդունուիլ}
"։
Փարիզի
Արքեպիսկոպոսը,
որ
պատճառ
ունէր
ատելու
ր
խօսքը
այդ
չէ,
այլ
այն,
թէ
լոկ
անունը
չէ
կարող
{ընդունուիլ}
որպէս
ապացուցութիւն
Ժամանակի,
աւանդութեանց
մէջ:
առաջին
անգամը
ծանր
է:
Հիվանդը
դառն
դեղը
դժվար
է
{ընդունում},
եթե
մերձավորքը
չհարկադրեն,
բայց
մի
փոքր
առողջա
հետեւ
կարող
ենք
ցույց
տալ
պարծանքով,
թե
ահա
ազգը
{ընդունում}
է
եւ
այլն
եւ
այլն,
եւ
այն
ժամանակ
կպապանձվեն
մեր
րի
գոյության
մասին
է
խոսում,
ապա
ուրեմն,
լիովին
{ընդունում}
է
արմատականների
եւ
առաջադիմականների
համատեղ
գոյու
ղաձգման
բնույթը
գնալով
հանդարտվում
է:
Այժմ
միայն
{ընդունում}
եմ
Aq.
laurocerasi
cum
acotas
morphi
1/2
gran,
բարբառը
նա
հանձնարարում
է
բացարձակորեն,
իսկ
մենք
{ընդունում}
ենք
միայն
հարաբերականորեն,
որովհետեւ
նրա
առաջ
բա
ւմ,
բայց
եւ
չի
թուլանում:
Այսօր
քսան
օր
է,
ինչ
{ընդունում}
եմ
ծծմբային
խինին
եւ
գործ
եմ
ածում
իբրեւ
օծանելի
օրինական
իմաստ,
այդ
պատճառով
ես
վճռականորեն
չեմ
{ընդունում}
այն,
եւ
չէի
էլ
ընդունի,
եթե
մինչեւ
անգամ
այն
կա
concentrat,
երեք
ժամը
մեկ
անգամ՝
երեք
կաթիլ
եմ
{ընդունում}
՝
մորու
ընտիր
շաքարաջրի
մեջ:
Թթուն
ներգործելով
ի
նեթը,
եթե
ստուգապես
հորս
փողն
է
եղած,
ուրեմն
ես
{ընդունում}
եմ
իմ
հաշվիս
վրա։
Իհարկե
գրածիս
օրինակը
քեզ
կուտ
իւնով,
զրկողութենով
եւ
այլ
յանցանքներով,
ես
չեմ
{ընդունում}
այդ.
կան
մարդիկ,
որ
արդարութեամբ
վաստակում
են,
եւ
գործ
են
ածել
Էֆիմերդէն,
սա
չէ
հաւատում
եւ
չէ
{ընդունում}
։
Տէ՛ր
Աստուած,
յետոյ
ասում
ենք,
թէ
Աստուած
բար
մեք
չենք՝
Էֆիմերդէ
չընդունողներս,
այլ
նոքա,
որ
{ընդունում}
են,
ինքեանք
իւրեանց
տգիտութեամբ
մոլորւում
են,
յ
ք
ա՞յն,
որ,
ճիշդ
ընդունելով
Սուրբ
գիրքը,
չէինք
{ընդունում}
Էֆիմերդէն
կամ
ուրիշ
այդպիսի
յիմարաբանութիւնք,
եւ
եր
սիրելի
Հայերը,
որպէս
նաեւ
Ասիացիք,
այն
խօսքը
{ընդունում}
են,
որ
դուրս
էր
գալիս
բարեկամի
կամ
համախոհի
բերա
րծաթ,
որ
կարողանար
դիմանալ
այդ
ծախքին:
Գիտեմ
եւ
{ընդունում}
եմ,
այդ
ճշմարիտ
է,
բայց
դորա
ընդդէմ
կայ
եւ
ասել
օրինաւոր
իշխանութիւն,
որ
Աստուծուց
է
կարգուած,
{ընդունում}
է
եւ
թոյլ
է
տալիս
օրինապատշաճ
ազատութիւն.
ձեր
տե
չ
է
Մխիթարեանց
իրաւունքը,
որի
վերայ
հիմնուելով՝
{ընդունում}
են
միմիայն
հռովմէական
Հայերի
որդիքը՝
չնայելով
կտ
ելը:
Ազնիւ
Հայը,
զոհելով
իւր
ժամանակը,
կամակար
{ընդունում}
է
այս
հրաւէրը,
եւ
ահա
Արեւմուտքը
երեւում
է
Հայեր
զադէն
մի
մանէթով
երիտասարդին
տուած
ապրանքը
յետ
չէ
{ընդունում}
մի
մանէթի
տեղ,
այլ
հաշւում
է
75
կոպէկով՝
պատճառ
ում
է
Բէգզադէն
իւր
հաշիւը.
մնացորդ
ապրանքը
յետ
է
{ընդունում}
ցած
գնով,
չէ
տալիս
երիտասարդի
վարձը
եւ
պակաս
մնա
քանի
վիճակագրական
եւ
տեղագրական
ծանօթութիւնք,
ես
{ընդունում}
եմ,
այո՛,
եւ
սրտով
հաւատում
եմ,
որ
անարդիւն
լի
իլիսոփայութեան
հետեւող
եմ:
Առանց
դատողութեան
չեմ
{ընդունում}
ո՛չ
Քանթը
եւ
ո՛չ
Հեգելը.
նախ,
որ
իմ
մտածութիւնք
թէ,
հաւասար
առաջին
երեք
ընդհանրական
ժողովների,
{ընդունում}
է
Քաղկեդոնեան
ժողովը:
Իսկ
միւս
նամակում
(յայտնի
սակցութիւնը
բովանդակող
գիրքը,
որ
Պ.
Խուդաբաշեւը
{ընդունում}
է
որպէս
պատգամ
սրբութեան
եւ
որի
վերայ
հիմնուելով
նից
մի
քանի
ամիս
յառաջ,
հարուած
հարուածի
քամակից
{ընդունում}
էր
հիւսիսային
Ամերիկան:
"
Այս
ի՛նչ
բաբելոնե
խնդիրը:
Ներկայ
պատերազմի
այսօրուայ
հետեւանքը
մեք
{ընդունում}
ենք
որպէս
իրողութիւն:
Մեր
աչքի
առջեւ
են
բիւ
իւր
վաճառքը
դուրս
արձակելու
համար:
-
Այո՛,
{ընդունում}
ենք
այդ,
բայց
դարձեալ
կարելի
է
գործ
կատարել:
Մի
վ
խօսելով)
աւերողապէս,
էակը
անդադար
շարժում
է,
{ընդունում}
է
նիւթեր,
դուրս
է
տալիս
նիւթեր
եւ
քանի
որ
կարող
ութիւնը
մեռնելուց
յետոյ
նորան
բաղկացնող
անհատները
{ընդունում}
են
այլ
բարոյական
կերպարանք՝
կազմելով
մի
առանձին
խօսում
եմ
առջեւս
կանգնած
մարդու
հետ,
բայց
նա
չէ
{ընդունում},
թէ
ես
կենդանի
եմ:
Նա
ասում
է
ինձ,
որովհետեւ
ք
ուր
խօսում
են
հեղինակութեան
անունով,
որ
մեք
չենք
{ընդունում}:
Մեք
նորա
առջեւ
պիտի
դնենք
գործ,
նա
մեր
առջեւ
պ
հաւատում
է,
թէ
փոխարէն
պիտի
ստանայ...
Մեք
չենք
{ընդունում}
նորան
որպէս
բարոյական,
որովհետեւ
եթէ
չհաւատար,
ղջամիտ
քարոզութիւնը
եւ
անաչառ
հրապարակախօսութիւնը
{ընդունում}
են
ամենայն
ողջմտութեամբ,
զզուանքով
նայելով
օբսկո
-ին
լուծողութիւնը
շարունակւում
է,
թէեւ
փոշին
չեմ
{ընդունում},
թէեւ
երէկ
էլ
միայն
մի
անգամ
եմ
ընդունել:
Սաստի
րինակ
ժպտում
ենք
եւ
շտապում
ենք
յայտնել,
որ
չենք
{ընդունում}
ոչինչ
հեղինակութիւն
(autorité)
եւ
մեր
ամբաստանո
ստական
գաղափարներ,
որոնց
չենք
հաւատում,
որ
չենք
{ընդունում}
եւ
որ
մերժում
ենք
միահամուռ:
Մէք
խօսում
ենք
պարզ
աշխարհի
երեսին:
Եթէ
կան
մի
տեսակ
մարդիկ,
որ
{ընդունում}
են
այս
սնոտի
պարծանքը
եկեղեցականների,
ոչ
միայն
չ
որովհետեւ,
մէք
երկիւղ
չունինք
անունից,
ուստի
եւ
{ընդունում}
ենք
նաեւ
պ.
Այվազովսքիի
սպառնալիքը,
Մասեաց
Աղաւ
մնալով
մայրենի
լեզուի
ոգուն,
գրում
էինք
կամ
"
ես
{ընդունում}
եմ
ձեր
կարծիքը
",
կամ
"
համամիտ
եմ
ձեզ
",
կամ
"
խորհուրդ
մաքրասիրութիւն
է
եւ
մենք
մեր
կողմից
չենք
{ընդունում}
այդ։
Միւս
կողմից,
յարգելով
ժողովրդի
իրաւունքը,
ը
միւսից
շատ
անգամ
նորանով,
որ
մինը
տասը
հոլով
է
{ընդունում},
միւսը՝
իննը,
միւսը՝
վեց,
իսկ
միւսի
հոլովներ
անալու,
որովհետեւ
այդ
համակարգութեանց
պաշտողքը,
{ընդունում}
են
նորանց
որպէս
դրական
կէտ.
որպէս
α
եւ
ω:
Բացի
ր
ինձ
է
վերաբերւում,
ես
ոչ
մի
համակարգութիւն
չեմ
{ընդունում}
եւ
ամէն
համակարգութեանց
ստրկաբար
հետեւողքը
ծաղրից
րան
եւ
առանց
վերստին
իրենց
անձը
աշխատութեան
տալու
{ընդունում}
են
նորան
որպէս
ծայր
գիտութեան,
դառնում
են
այն
հե
ջում,
բայց
միեւնոյն
ժամանակ
ամէն
ուրիշից
պակաս
է
{ընդունում}
նորան:
Մանրամասնութեանց
`
խոր
յարգութեան
արժանի
ոռացան
մեր
անունը
եւ
լոկ
քաղաքավարութեան
պատճառով
{ընդունում}
են
մեր
ողջոյնը:
Եթէ
իմ
այսօրինակ
ողբալի
դրո
Կապուայ
քաղաքի
մօտ
գտանուած
գիւղում:
Անապատականը
{ընդունում}
է
սորան
իւր
մօտ,
կրթում
է,
եւ
իւր
մահից
յետոյ
ի
։
Եւ
ուտող
խմող
եւ
պի՛ղծ
մարդիկ
քա՛ղցր
ախորժանքով
{ընդունում}
էին
այդպիսի
բաների
լուրը՝
իրենց
մէջ
բուն
դրած
չա
մ
քարոզութիւնքս
շատ
ախորժելով
եւ
պատուականութեամբ
{ընդունում}
էին,
ինչպէս
մի
առողջ
վարդապետի
քարոզութիւն,
եւ
"
Մենք,
մեր
գործած
յանցանքի
համեմատ,
արժանապէս
{ընդունում}
ենք
այս
փոխարէնը
",
եւ,
Փրկչի
վրայ
ցոյց
տալով,
ից
երկրորդ
պիտի
համարուի
Փարպեցին,
այդ
մենք
չենք
{ընդունում}.
պատճառ,
միմիայն
մարդ
կայ,
որ
կարող
է
Փարպեցու
թիւնը
եւ
խաղակցութիւնը,
բայց
եւ
այնպէս
պ.
Էմինը
{ընդունում}
է,
որ
Փարպեցին
աշակերտուել
է
Աղանին
այս
բանից
յե
ն
աշակերտ
եւ
ե՞րբ
գնաց
Յունաստան,
բայց
պ.
Էմինը
{ընդունում}
է,
որ
եղել
է
այս
"
զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուս
ի
Դուռն
տանէր"
(Վարդան,
Պատմ.,
եր.
56)։
Մենք
չենք
{ընդունում}
Հմայեկի
կնոջ
Ձուիկի
գերութիւնը.
այս
մասին
Վարդանի
,
նորանց
յանձնում
է
նոցա
մօրը՝
Ձուիկին,
մենք
չենք
{ընդունում}
Վարդանի
խօսքը։
Փարպեցու
Թղթից
իմանում
ենք
նորա
յա
նշանակում,
մենք,
Փարպեցու
կրկին
եւ
բացատրութիւնը
{ընդունում}
ենք
որպէս
անհերքելի
վկայութիւն
այն
բանին,
թէ
Ս.
Յ
նական
ազդեցութիւնը։
Այս
անգամ
շատ
սառն
կերպով
{ընդունում}
է
նորան
Կաթողիկոսը,
որպէս
երբէք
չէր
ընդունած,
ե
շակերտների
համար։
Միւս
օրից
արդէն
ուսման
ընթացքը
{ընդունում}
է
մի
այլ
ուղղութիւն։
"
Ռուսերէ՛ն,
երեխա՛յք,
ռո
յդ
յիմարութիւնների
հեղինակը,
այլ
որպէս
գրապետ
ես
{ընդունում}
եմ
նորանց
մատենադարանի
մէջ
եւ
շարում
եմ
կարգով,
անդ,
եթէ
ճանաչում
ես
ճշմարտութիւնը,
ապա
է՞ր
չես
{ընդունում}:
Ես
մարդ
եմ,
լաւ
նայիր
իմ
վերայ,
ես
Աստուծոյ
պ
ւթեան
եւ
ֆանտաստիկական
պատկերների,
առաւել
շուտով
{ընդունում}
էին
մի
ճշմարտութիւն,
եթէ
բնական
պատճառներից
յառա
ց
ժողովուրդը
բաղկանում
է
բանական
մարդերից.
միթէ՛
{ընդունում}
է
ժողովուրդը,
որ
վարուէին
իւր
հետ,
որպէս
անբան
անկարգ
շրջանառութենից
սեռական
գործարաններում:
Ես
{ընդունում}
եմ
յարգելի
բժիշկների
վկայութիւնը,
որպէս
ստոյգ
իր
ւնքը
կատարւում
էին
այդ
օրէնքի
ազդեցութենով:
-
{Ընդունում}
եմ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Շատ
բարի
դարմանում
է
հանքը,
բուսականը
եւ
կենդանին:
-
{Ընդունում}
եմ,
-
կրկնեց
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Եթէ
այդ
ընդո
նում
եմ,
-
կրկնեց
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Եթէ
այդ
{ընդունում}
ես,
մեք
շուտով
կը
հասանենք
մեր
նպատակին,
-
ասաց
անո՛ւմ
ես,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
դու
ես,
որ
ձեւը
{ընդունում}
ես
գոյութեան
տեղ.
կղմինդրը
թրծած
էր
հողից,
այնպ
ին
այժմ
անարգում
էր
Շահումեանցը:
-
Շատ
բարի,
{ընդունում}
եմ
եւ
փայտի
օրինակը
եւ
խոստովանում
եմ,
որ
բան
չք
ւմ:
-
Շատ
բարի,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ես
{ընդունում}
եմ
քո
ասածը,
բայց
մի
բան
կայ,
որ
փոքր
ինչ
ուրիշ
կայ.
եթէ
հոգու
կողմից
ես
ասում,
ես
մասնաւորապէս
{ընդունում}
եմ,
իսկ
ընդհանրապէս
ո՛չ:
Մի՞թէ
քո
կարծիքներով
ա
ժ
կը
ստանայ,
բայց
Աստուծոյ
պատկեր
լինելը
ես
միշտ
{ընդունում}
եմ:
-
Սխալ
է,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
եւ
դորայ
իս
լուսնի
ճառագայթներին
զարկել
սոցայ
վերայ:
-
{Ընդունում}
եմ
քո
երդումը,
սիրական,
-
ասաց
Շահումեանցը
համբ
ուաններով
զարդարած
պալատը,
օրհնելու
նորան:
Խանը
{ընդունում}
է
այս
հոգեւոր
անձը
բաւական
յարգութենով,
եւ
հրամա
Մարդը,
ենթարկելով
իւր
անձը
կրօնի
ազդեցութեանը,
{ընդունում}
է
նորա
կանոնքը
եւ
պայմանքը,
որոնց
խորհուրդը
է
առ
իւն,
ոչինչ
դատաստան,
նա
հրամայում
է
միայն
եւ
չէ
{ընդունում}
ոչինչ
պատճառաբանութիւն։
Նորա
գլխաւոր
էական
մասու
նորա
գլխաւորութիւնը,
այնտեղ
Հայոց
ազգի
մեծ
մասը
{ընդունում}
է
Քաղկեդոնի
ժողովքը,
այստեղ
մինչեւ
անգամ
եւ
Յովհ
ախենում
էին
ժողովրդից,
որովհետեւ
սա
որպէս
մարգարէ
{ընդունում}
էր
նորան։)
Մատթէոսի
15,
6.,
Մարկոսի
7
չ'լսուած
անուն,
այս
է
Յիսուսեան.
թէ
նա
անդամ
է
{ընդունում}
անխտիր
ամենայն
մարդ
եւ
մինչեւ
անգամ
այնպիսի
մարդի
խիստ
ուշադրութիւն,
եւ
Գեներալը
քանքարաւոր
մարդիկ
{ընդունում}
էր
Կարգի
անդամ՝
հաշիւ
չ'դնելով
նոցա
մեղքերը,
որ
ենեակի
մէջ
(conclavium)
եւ
ո՛չինչ
կերակուր
չէին
{ընդունում},
բացի
լոկ
հացից
եւ
ջրից,
մինչեւ
որ
ընտրութիւնը
պէս
մարդկութեան
փրկչի։
Այս
Քրիստոնեայքը
խաչ
չէին
{ընդունում}
)
եւ
եթէ
հանդիսաւոր
օրերում
հարկաւորում
էր
անպատ
ործելով
այս
միտքը՝
նոքա
ամենայն
իշխանութեան
հիմք
{ընդունում}
են
թագաւորութեան
մէջ
այն,
ինչ
որ
ասացին
XVIII
դա
Դուք
ինքներդ,
Պարոննե՛ր,
դուք
ինքներդ,
որ
այժմ
{ընդունում}
էք
Յիսուսեանները,
կը
զղջաք,
բայց
գուցէ
թէ
ուշ
լ
լ,
որ
Յանսէնական
էին
անուանւում
նոքա
բոլորը,
որ
{ընդունում}
էին
մաքրեալ
հաւատալիքը՝
հերքելով
այն
ամենայն,
ի
մ
կանգնեցան։
Եւ
երբ,
հարկադրուելով
բռնութենից,
{ընդունում}
էին
կոնդակը,
բողոքեցին
դէպի
մի
գալոց
ժողովք,
որ
ատերը
մեռանում
էին
առանց
հաղորդութեան,
բայց
չէին
{ընդունում}
Unigenitus
կոնդակը
իբրեւ
կրօնական
հաւատալիք։
Յան
ութիւն
ստացուեց,
թէ
300
ընտանիք
կաթոլիկութիւն
են
{ընդունում}:
Նրանց
այստեղի
համերկրացիները
կարողացան
ետ
պահել
նք
լսում
նորան
առանց
վեվի։
Պ.
Պռօշեանցը
նոյնպէս
{ընդունում}
է
այս,
թէեւ
վեվի
տեղ
ու
գործ
ածելով,
ինչպէս,
բ
այտառակել):
Եւ
այդ
մարդը,
որ
առաջ
այնպէս
սիրով
{ընդունում}
էր
Սօսի
առաջարկութիւնը,
սրտանց
երդնում
էր,
որ
ն
քն
նոքա
իրենց
ազդեցութիւնը
անում
են
ազգերի
վրայ.
{ընդունում}
ենք,
բայց
ինչ
է
մեր
պաշտօնը:
Ի՞նչ
է
քաղաքակրթու
ամ
մի
գաղափար,
որի
այլաբանութիւնը
վերջի
սերունդը
{ընդունում}
է
պատկերաբար,
առանց
նոցայ
մէջ
թաքնուած
ճշմարտութ
կ
քաղելու:
Մենք
այդ
լոյսը
կամ
կրակը
Արագածի
վրայ
{ընդունում}
ենք
որպէս
իրողութիւն:
Բայց
սակայն,
դժար
է
այժմ
եան
արժանի
թղթակցութիւնք:
Ցիմմերմանը,
այո՛,
չէ
{ընդունում}
մեսմերականութիւնը,
կամ
"
ինքնակիզութիւնը
"
եւ
չէ
նակների
որդին:
Պարէտը
եւ
Սօսը
գուցէ
իրենց
սրտում
{ընդունում}
են
Վայկունի
խօսքերի
ճշմարտութիւնը,
բայց
վախենում
:
Արշամը
իր
սերունդի
երեւեցուցիչն
է.
նա
ոչ
միայն
{ընդունում}
է
այդ
դառը
խօսքերի
ճշմարտութիւնը,
այլեւ
դատապարտ
րը:
Մոծակն
ի՞նչ
է,
որ
մարդ
նորա
կեանքը
սորուի:
{Ընդունում}
ենք,
մոծակը
մի
զզուեցուցիչ
եւ
խայթող
միջատ
է
եւ
։
Թէ
որ
մի
ընկերութեան
մէջ
փարայի
եւ
գռօշի
սիքան
{ընդունում}
են
եւ
ճանաչում
են,
ու
Չելլինու
հրաշալի
գործերի
հ
խտումը,
կամ,
ընդհակառակը՝
այդպիսիների
փոխադարձ
{ընդունումը},
կարող
է
հասցնել
միայն
ցանկալի
արդյունքի:
Ինքնի
որեւէ
կարծրացումից
կամ
բորբոքումից
գերադասում
են
{ընդունված}
գծից
շեղվելուն:
Բայց
այդ
մարդիկ
պատկանում
են
բաց
գաբարձու
մարդ
չունենանք
այս
բանին,
մեր
խնդիրը
չի
{ընդունվելու},
մանավանդ
որ
պատճառը
պատրաստ
է:
Վասն
որո
ովի՞ն
ը,
որպէս
նախադաս,
խնդիր
է
լինում,
ներկումից
չէ
{ընդունվում}
որպէս
առանձին
առնված
բայ
եւ
ներկումը
նորան
խնդիր
իս
դժոխքումը:
Այս
օրագիրը
դժոխքի
մէջ
յայտնի
է
եւ
{ընդունւում}
է
որպէս
պաշտօնական:
Նորա
մէջ,
խաւարի
որդին
իւր
կէին
Կարգի
կամքին։
Այս
պատճառով
մեծ
զգուշութեամբ
{ընդունւում}
էին
այս
աստիճանակարգի
մէջ
միայն
այն
մարդիկը,
որո
Սորանից
այսչափ
միայն
գուշակում
ենք,
թէ
այդ
բանը
{ընդունւում}
է
որպէս
մի
հաշտեցուցիչ
արարողութիւն
եւ
թէ
երեխայք
դիհը
քաշի,
տասը
մարդ
գեղիցը
քու
դիհը
կը
պահեն,
{ընդուր}
որ
գիտեն,
թէ
դու
ինձանից
լաւ
ես.
քեզնից
խէր
կը
րանի
եւ
Լիխուտինի
գրքի
մասին:
Ի
դեպ,
այդ
գրքերն
{ընդսմին}
վերադարձնում
եմ:
Ես
քեզ
խնդրել
էի
Շլոսսերը
կամ
Մ
ալ.
Այլ
նա
խուսել
ճգնի
յիմ
ձեռաց,
Եւ
{ընդվզեալ}
ամբառնայ
զձայն,
Եւ
ի
դարպաս
ձգտեալ
պարտիզի
ւխտել
էր
անխաբ
Չսխալուել
մեղկօրէն,
Ուստի
յախուռն
{ընդվզմամբ}
`
Մէջքի
վրայ
տեղն
ու
տեղ
Կոյսին
զարկում
է
գետին
Հ
ւթեան
ատենին
երկու
տեսակ
հանդերձից
նկարագրութիւնը
{ընելէն}
ետեւ,
մէկովը
ֆօպլասին,
միւսովն
ալ
թառթիւֆին
ուն
երկ
վարագոյրը
տարին
տասներկու
ամիս
քաշուած,
մտիկ
{ընելով}
գլուխնիս
դդում
դարձաւ...
Քաջութիւնը
Մխիթարեան
հա
այն
կողմերն
ենք
եւ
ոչ
իրենց
տրամաբանութեանցը
մտիկ
{ընելու}
գլուխ
ունինք:
Մեզի
պէտք
եղածն
ու
ազգային
իրաւուն
Խօսքերնիս
"
Ընծային
"
չէ,
վասնզի
այն
պատիւն
անոր
{ընելու}
միտք
չունինք
եւ
ուխտիւք
կը
խնդրենք,
որ
անոր
նման
չի
հատնում.
մի
տունն
ա
նրանն
ըլնում.
ես
էլ,
որ
{ընենց}
տուն
ունենայի,
էն
աղեքանց
ոտը
կը
պաչէի,
իմ
տանս
ն
մի
տան
տասը
տասնըհինգ
տընուոր
կըլնին
վեր
եկած,
{ընենց}
տուն
չի
ըլնիլ
սրանցում
որ
էս
իրէք
օրը
իրան
տարեկա
ամախոհի
մը
Վենետիկէն
փախուցած
աղջկանը
պատմութիւնը
{ընենք}:
Երրորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
այն
աղջկա
ներէն
ծածուկ)
տպուած
շինծու
անցագրին
պատմութիւնն
{ընենք}:
Չորրորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
ատեն
անց
արած
տուգանաց
հաշւոյն
հետը
անուրանալի
պատմութիւնն
{ընենք}:
Հինգերորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
դատարկ
ութիւններովը
ու
մսխած
ստկին
հաշիւն
ու
պատմութիւնը
{ընենք}:
Վեցերորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
Մխիթարե
ւսովն
ալ
թառթիւֆին
ունեցած
նմանութեան
պատմութիւնն
{ընենք},
ու
այս
օրուան
ունեցած
իր
պատուաւոր
եւ
Առաջակայ
իրենց
ըրած
անզգամութեանց
մանրամասն
նկարագրութիւնն
{ընենք}:
Բայց
մենք
այսպիսի
խնդիրներու
մէջ
մտնելու
եւ
եպտիցիզմի
արած
ազդեցութիւնը:
Մենք
աջողութի՛ւն
եւ
{ընթա՛ցք}
ենք
մաղթում
այդ
երկնային
դեսպանին:
Պ.
Պռոշ
եամբ,
Ուստի
ըմպահկեալ
յահուր
Ձիախրոխտ
{ընթադրութեամբ}
Զարկուցանէ
զանշաղախն
Յորսայս
անդէն
առ
.
ըստ
որում
այսպիսի
մեծակշիռ
գործի
մեջ
թեթեւաբար
{ընթանալ}
աններելի
է
եւ
Ձեզ,
որ
առաջարկում
եք,
եւ
մեզ,
ո
ելով
որպէս
իրողութիւն:
Այո՛,
չկարէն
իսկ
այլ
ազգ
{ընթանալ}
եւ
զզայրոյթ
սրտից
իւրեանց
բռնադատին
եղջերուաքաղօք
տ,
ամենայն
առողջամտութեամբ
հարկադրուած
ես
այդպէս
{ընթանալ}:
Ճշմարտութիւնը
աւելի
շուտով
ըմբռնելի
է
լինում
ան
,
երբեմն
զանազան
հանգամանք
ստիպում
են
մեզ
այլապէս
{ընթանալ},
քան
թէ
ցանկանում
էինք:
-
Մարդը
կորուսանում
զատութեան
կնիքը
ճակատին,
արձակ
համարձակ
կարող
էր
{ընթանալ}
այն
տիեզերական
լապտերի
լույսով,
որի
իւղը
էր
Փրկո
րեալ
ի
վարանս
տարակուսի].
մի՞թէ
չունիցի
իրաւունս
{ընթանալ}
զնոյն՝
որ
[բաց
եւ
արձակէ]
առաջի
նորա,
մի՞թե
ուր
թէեւ
յօտարութեան
վայրի]
նոր
ուրեմն
շնորհեցաւ
զհետ
{ընթանալ}
նոցա,
թերեւս
եւ
շնորհեսցի
Ամենակալ
Տեառնէ՝
եթէ
րութիւն
ժողովրդականացն
առ
հասարակ,
[հարկ
էր
ապա]
{ընթանալ}
[նոցա
զայն
ճանապարհ],
զոր
ընթացան
ցարդ
ամենայն
ք
առ
որով
պաշտի
համառօտութիւն
բանից՝
հանդարտաքայլ
{ընթանալ}
ընդ
ոսկեղէնս
դար,
թերեւս՝
եւ
հանգուցանել
եւ
սփո
բազմաց
ի
թարգմանութեան
մասին,
որոց
գայթ
ի
գայթն
{ընթանալ}
ի
գիտութիւնս
Հայ
եւ
Ռուս
լեզուաց
եւ
չէ
անօգուտ
գո
ման
մասին,
տխրում
եմ,
որովհետեւ
նա,
որ
անհապաղ
{ընթանալով}
Ս.
Ի.
Ժոֆրուայի
ուղիով
-
Կ.
Ռուլյեն
-
օդընտելա
րստութենից,
եւ
առանց
մարդկային
սրտի
զգացողութեան
{ընթանալով}
ձեր
դստեր
եւ
փեսայի
հետ,
նոցա
հոգու
անդորրութիւն
ցող
լինէին,
թէ
Մանուշակը
ինքը
չէր
մեղաւոր
այսպէս
{ընթանալով},
այլ
այն
բարբարոսական
սովորութիւնը
հայերի
մէջ
ին
անայ
զխորհուրդ՝
զկեանս
դաւաճանել
զսրբոյն
(զմօրն
{ընթանալով}
ճանապարհ)
եւ
գաղտ
արբուցեալ
Սրբոյն
դեղ
մահու՝
լ
փասիլկան
չառածը,
սպասում
եմ
գրիդ,
որ
այն
կերպով
{ընթանամ}
նորա
հետ:
Ուրիշ
բան
չունիմ
առայժմս
գրելու,
պ
անութեան
եւ
գժտութեան
արատը,
եթէ
նոյն
ճանապարհով
{ընթանայ},
որով
գնում
են
նորա
ընտիր
որդիքը,
ճշմարտութեան
խօսելիքը
վերաբերւում
է
դաշտային
հողին,
ուր
պիտի
{ընթանայ}
երկրագործութիւնը:
Պիտի
իմանաս,
որ
գեղի
եւ
քաղաք
ը,
կործանեցիր
նորա
տաճարը,
եւ
ահա
ամենայն
բան
կ'
{ընթանայ},
ինչպէս
իւղած
ճախարակ:
Բռնութիւնը
աննկարագրելի
ներին)
կէսքն
փափաքեալք
աջոյ
կողմանն
գրո՛հ
տուեալ
{ընթանային}
'ի
հօտ
ոչխարացն
ժամանել.
եւ
այլք
ընդ
դասակս
այծե
օք
առ
ի
նմանէ:
Երանի
թէ
ողջոյն
օրագիրք
մեր
նովին
{ընթանային}
կանոնօք,
դնելով
առաջի
Հայկական
ազգին
մաքուր,
որ
ւ
գոհութիւնք
առ
աստուած
՚ի
քրիստոնէական
եկեղեցւոյ
{ընթանան}
զմահմեդական
թագաւորէ,
եւ
յետ
այսր
ամենայնի,
այ
եւին
այն
սրտով
եւ
այն
ջերմեռանդութեամբ,
ինչպէս
կ'
{ընթանար}
այն
դիպուածում,
եթէ
այդ
գործը
վերաբերուէր
մասնաւ
Պաշտում
է
անանց
Իր
սէրը
ձօնած
`
Երկնքում
ահա
{Ընթանում}
է
նա,
Աստղերի
շարքում
Բոցավառ
փայլում
"...
-
ներգործել
խելացի
մարդը:
Կոմս
էմմանուէլը
ոչ
թէ
չէ
{ընթանում}
այսպէս,
այլ
իւր
տարապայման
համարձակախօսութեամբ
ա
,
թէեւ
նեղ
եւ
փշալից,
այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
{ընթասցուք}
ընդ
այն,
ընթացուսցուք
եւ
զազգային
խնդիրս,
օ՜ն
յ
նպատակին
հասանել:
Տեսաւ
կարդինալը,
որ
բանը
ծանր
{ընթաց}
է,
ինքն
եւս
սորանից
յարմար
միջոց
կարող
չէր
գտանե
ց:
Ժամանակը
մի
անգամ
է
անցնում,
եւ
նա,
որ
{ընթացակից}
չէ
նորան,
յետ
է
մնում:
Մեք
կարող
ենք
բռնել
ժամա
ենքին,
որոց
ի
խելապատակս
գուցէ
գործարան,
մտաց,
{ընթացակից}
լինին
յաւիտենական
ծերունւոյն:
Այլ
հոգեւորք
մեր
ս
աջ
վարել
եւրոպական
երկրորդ
դասակարգի
վարժարանների
{ընթացակցութեամբ}:
Օգուտը
մի
վարժարանի,
որ
հիմնուած
էր
այլ
կ
[հարկ
էր
ապա]
ընթանալ
[նոցա
զայն
ճանապարհ],
զոր
{ընթացան}
ցարդ
ամենայն
քրիստոնեայք,
թարգմանեալ
զսուրբ
մատե
ճարել։
Յիսուսեանք
միանգամայն
ջոկ
ճանապարհով
{ընթացան}.
նոքա
սկսեցին
քարոզել
Աւետարանը
այնպէս,
որ
արդէ
ին
շրջանկատ
եւ
առողջամիտ
Եւրոպացոց
անմոլար
շաւղօք
{ընթացեալ}
տեսանեմք
զքարոզդ
նոր
հայախօսութեան,
որոյ
[մի
միա
Ժողովուրդն
առ
հասարակ
ըստ
հարկին
պահանջման
բնական
{ընթացեալ}
կանոնիւք
վարեցաւ
աշխարհիկ
զարդիս
կոչեցեալ
նոր
հայ
զեկեղեցին
Հայոց,
բայց
եւ
ոչ
գովեմք
զայրն
այդպէս
{ընթացեալ}:
Ինձ
թուի,
թէ
առ
ի
ոչ
անիրաւել
առ
Մխիթար
հաւատա
,
որ
վերջին
տեսաւորութեան
ժամանակ
շատ
քաղաքավարի
{ընթացել}
էր,
գնաց
Մակաօ
քաղաքը։
Այնտեղ
փորեց,
հանեց
գեր
ստիպեալ
ի
փութացուցանելոյ
ըստ
կարի
զդանդաղութիւն
{ընթացիկ}
գործոյն,
քան
յարգելով
զխնդիրն,
յանձն
առի
զայն
ե
թյամբ
ես
ձեզ
կհաղորդեմ
մի
կրճատ
քաղվածք
խմբագրի՝
{ընթացիկ}
մայիսի
30-ին
հրատարակված
ծրագրից
եւ
թույլ
կտամ
ին
ութիւն
նորին
բարձր
սրբազնութեան
ունի
թողուլ
առանց
{ընթացից}
մինչեւ
գործն
ծագեալ
ըստ
անձամբ
կարգադրութեան
նորի
անվեհեր
Հաննիբալ:
Հետեւանք
այդօրինակ
բռնաբարական
{ընթացից}
մերոցն
ընդ
հարազատ
լեզու
ժողովըրդեան
զի՞նչ.
այդպ
խալին
յոյժ,
եւ
թէ
ո՞րչափ
հակառակ
էին
ընթացք
սոցա
{ընթացից}
թարգմանչաց
կամ
այլոց
ժամանակակցաց
նոցա,
ցուցանեմ
[տկարամիտ
համբակս
կոյր
զկուլայն]
զհետ
միտեն
նորին
{ընթացից}:
Աղաչեմք
զառողջամիտ
ընթերցանելիսն,
յորոց
[ի
ձեռ
ւան
ջամբեալ
զ՚ճաշակ...
Մնա՛
դու
հետ
Թորգոմայ
ես
{ընթացիցս}
տաց
հորդան
Մէտ
՚ի
կշիռ
զուգաչափ
կիսեցից
զայս
պէս
թէ
նա
միայն
էր
Հայոց
հոգեւորների
մէջ,
այսպէս
{ընթացող}
։
Ինքը՝
հեղինակը
եւս
ուրիշ
գաղափար
չէ
թողել
մեզ
ց,
այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
ընթասցուք
ընդ
այն,
{ընթացուսցուք}
եւ
զազգային
խնդիրս,
օ՜ն
յառաջ,
որքան
եւ
որչափ
ն
,
աստուածաբանականք
եւ
բարոյականք,
այլ
մեք
յառաջ
{ընթացուսցուք}
զկարգ
բանիս:
Զոսկի
դար
մատենագրութեանս՝
իմա
նայնի
մարթ
է
հասնել
միայն,
առ
խարխաբ
զժողովուրդն
{ընթացուցանելով}
ի
տգիտութեանն
աղջամուղջ
գիշերի:
Զարդիս
խօսիմ
ես
յդ
շատ
փոքր
էր,
այլեւ
թող
իւր
գործերը
եւս
յարմար
{ընթացուցանէ}
միշտ
իւր
քարոզութեանը,
ապա
թէ
ոչ,
երեխայն
իսկոյ
պէս
զի
հրամայեալ
լիցի
տալ
գործոյն
իմոյ
զպատկանեալ
{ընթացս},
որով
հայտնեսցի
ինձ
ապագայ
վիճակ
իմ
այս
է
կամ
ըն
ն
կացցեն
ջահք
փայլուն,
Զի
յաշխարհի
մի՛
յիւր
{ընթացս}
դեգերեսցի
վայրապար։
Խի՜ղճ
ազդեսցէ
գո՛
յկաբանութեան,
քանզի
եթէ
յայս
կէտ
ուղղեալ
էր
զիւր
{ընթացս},
որ
զնորախօսութիւնն
քարոզ
էր,
սխալէր
չարաչար,
ազումս]
անգործածական
բառից,
շարունակելոց
յողջոյն
{ընթացս}
գրուածոյն
իբրու
ընդ
մի
օղ
շարեալ,
առ
եւ
ո՛չ
մի
հ
ո՛չ
միայն
զմասնաւոր
ինչ
ստութիւն,
այլ
ի
բովանդակ
{ընթացս}
բանին
զամբողջ
առասպելս,
հռովմէական
եղջերուաքաղս
ություն
առնես:
Սրբազանի
գործերը
մի
կտրողական
{ընթացք}
չունեցան
մինչեւ
այժմ,
օրըստօրե
սպասում
ենք
հրամա
րծերը
այժմ
Ձեր
հոգաբարձությամբ
կարող
են
արժանապես
{ընթացք}
ստանալ:
Շնորհավորում
եմ
Ձեր
պատվանուն
քաղաքաց
խնդրելոյ
ի
Թադթէոս
եպիսկոպոսէ,
զի
մի՛
շփոթեսցեն
{ընթացք}
գործոյն
եւ
անախորժութեանց
յարիցին
պատճառը:
Իս
կնից::
Մեծապէս
ցաւ
է՛
ինձ,
զի
դատաստանական
{ընթացք}
տեղւոյս
չեն
ըստ
Լոնդոնի,
այլ
համրաքայլ
յոյժ:
Ա
ս
քանիս
արտաքոյ
Ռուսսիոյ
եւ
որովհետեւ
բռնակալական
{ընթացք}
Թադթէոս
եպիսկոպոսի
Բեկնազարեանց
զգենուն
զնոր
իմն
երայ
Պ.
Խ.
մի
փոքր
հանդարտեց
եւ,
բոլորովին
այլ
{ընթացք}
տալով
խօսքին,
շարունակեց.
-
Մի՛
բարկանար,
ր
Մարգարէի
փոխանորդ,
Աստուծոյ
առաջեւ
պարտական
էք
{ընթացք}
տալ
օրինապատշաճ
ազատութեան:
-
Մեղայ,
մեղայ
ւն,
եւ
ամենայն
մարդ,
որ
կարող
էր
որեւիցէ
կերպով
{ընթացք}
տալ
ազատութեան,
արժանի՛
եւ
արժանի՛
է
մեծ
շնորհակ
անմեղ
սիրահարք
եւ
վախճանը
գործի,
մի
փոքր
այլապէս
{ընթացք}
տալու
համար,
կատարուած
աւելի
կոպիտ
եւ
անբնական
կ
արող
են
եւ
պարտական
են
միայն
ուղղութիւն,
զարկ
եւ
{ընթացք}
տալ
այդ
մեքենային:
Մեր
ազգութեան
մեքենան
ջար
պիտի
յարի
ձեզ,
որովհետեւ
կեանքի
հոսանքը
միայն
մի
{ընթացք}
ունի՝
դէպի
յառաջ:
Յառա՜ջ...
Այնտեղ
միայն
կար:
Վաճառականութեան
մէջ
շահը
եւ
օգուտը,
ո՛րքան
{ընթացք}
եւս
կատարէ,
ո՛րքան
զանազան
շրջաններ
առնու,
ի
վե
հասարակութեան
ընդունելութեան
հետ,
կարո՛ղ
են
մեծ
{ընթացք}
տալ
թատրոնին:
Յոյս
ունենք,
որ
ազգը
չզլանայ
պի
նոցայ
ուղղել
մեր
առ
ի
սրտէ
շնորհակալութիւնը
եւ
{ընթացք}
ու
յաջողութիւն
մաղթել
իւրեանց
չնաշխարհիկ
ասպարէզի
իւն!
Եւ
ի՞նչպէս
կարելի
է
պահանջել,
որ
ժողովուրդը
{ընթացք}
տայ
այսպիսի
մատենագրութեան,
ընդունի
նորան
սիրով
ելով
կէս
մի
կորցնում
է
իր
նախաշաւիղը,
կէս
մի
այլ
{ընթացք}
է
բռնում,
կէս
մի
կանգ
է
առնում,
կէս
մի
վազում
է
ւթիւնից,
այնպէս
եւս
մարդկային
կեանքը
աւելի
յաջող
{ընթացք}
կ՚ունենայ,
եթէ
այն
ռազմական
փիլիսոփայութիւնը
ընկ
րտաքսելով
իւր
սրտից,
աշխատի
իւր
կոչմանը
համաձայն
{ընթացք}
ունենալ:
Եւ
որովհետեւ
նորա
պարտականութիւնը
շատ
մ
մեքենային
մի
շարժողութիւն
եւ
դէպի
մի
նպատակ
ձգտող
{ընթացք}
տալու
համար,
այս
պատուական
անձը
վեր
կալաւ
այդ
պա
,
մեք
ճանաչում
ենք
քո
խաբեբայութիւնը,
քո
արհեստը
{ընթացք}
չունի
մեր
մէջ:
Ազգասէ՞ր,
որտեղից
որտեղ,
ինչո՞ւ
էսզի,
եթէ
երեւոյթ
է
այդ,
ապա
արիւնը
երակներումս
{ընթացք}
ստանալով,
անհետանայ
այդ
երեւոյթը...
բայց
ահա
,
որ
մեր
խօսակցութիւնը
ստանում
է
այսպիսի
շարունակ
{ընթացք},
գոնէ՛
ժամանակը
կ՚անցանէ,
մինչեւ
կինս
եւ
Մանուշ
ը
լցնէ,
եւ
քեզ
դժուար
չէ
լինելու
այսուհետեւ
ազատ
{ընթացք}
ունենալ
դէպի
ինձ...
-
Այսուհետեւ
հաւատում
ե
ր
ինչ
գրեալ
էիք
վասն
Վահանին,
թէ
'ի
նմա
նշմարիցի
{ընթացք}
Դիսսերտացիօնին,
ծանի՛ր
զի
այդ
մտածութիւն
չունի
յ
րդ
դարու՝
սխալին
յոյժ,
եւ
թէ
ո՞րչափ
հակառակ
էին
{ընթացք}
սոցա
ընթացից
թարգմանչաց
կամ
այլոց
ժամանակակցաց
նո
ահատակեցաւ
ի
լուսաւորութիւն
ազգին,
նսեմացուցանեն
{ընթացք}
նորա,
այն
է՝
հերձիչ
նորա
յեկեղեցւոյն
Հայոց
եւ
ա
ց՝
հիւրասիրութեամբ
ընկալանն
զնա,
ցաւելի
էին
մեզ
{ընթացք}
Մխիթարա՛յ
Սեբաստացւո՛յ,
զայդ
ոչ
ուրանամք.
բայց
բան
է,
որ
Պապերը,
տեսանելով,
որ
գործը
այսպիսի
{ընթացք}
ստացաւ,
պիտոյ
է
ամենայն
ջանք
գործ
դնէին
ժողովքի
ջողեցաւ
նոցա
հրաման
ստանալ
Աստուածաբանական
ուսման
{ընթացք}
բանալու։
Յիսուսեանք
մեծ
յոյս
չէին
կարող
ունե
յս
կամ
այն
պատմական
դէպքերը
եւ
ինչի
համար
այնպիսի
{ընթացք}
եւ
ուղղութիւն
է
ստացել
հասարակաց
կեանքը,
որի
արդ
ը
թէ
Արշամ,
երեք
եղբայր
են
թէ
չորս,
դորանով
այլ
{ընթացք}
չէ
ստանում
կեանքը,
բայց
մենք
տխրում
ենք
նայելով
էս
հանելով
մի
նմանօրինակ
բան,
պարտական
է
այնպիսի
{ընթացք}
տալ
բանին,
որ
տասն
եւ
ինն
դարու
մէջ
ութերորդ
ամե
այստեղ,
մեր
հատուածի
նեղ
շրջանակը
չէ
ներում
ազատ
{ընթացք}
տալ
նոցայ:
Բայց
այսչափ
անհրաժեշտ
ենք
համարում
աս
սա
է
այն
կամուրջը,
որի
վրայով
կարող
են
ազատօրէն
{ընթացք}
ստանալ
մտքերի
առ
եւ
տուրքը։
Անլեզու
մարդու
վիճակ
ինչպե՞ս
արդյոք
պիտո
է
մեկնեինք
մեզ
այդ
լեզուների
{ընթացքը}.
առնանք
զորօրինակ
մեր
հին
լեզուն.
նորա
տղայությ
զի
Ակադեմիայի
մեջ
ավարտեմ
իմ
գիտություն
ուսանելու
{ընթացքը}.
հավատացած
կացի՛ր,
որ
այդ
բանը
ինձ
մեծ
եւ
մեծ
օ
նաք,
որ
ես
ազատ
չեմ,
որ
կամեցածիս
պես
ուղղեմ
իմ
{ընթացքը}.
պաշտոնիս
հանգամանքները
չթողին
ինձ
եւ
որ
չկարծեմ
րձ
",
շարադրել
հնի
քայքայման
եւ
նորի
կազմավորման
{ընթացքը},
եւ
ըստ
հնարավորության,
նոր
լեզվի
երկու
կարեւոր
ւոր
գիտնական
որդիք
եւ
այլն"։
Հայաստանը
գիտէ
իւր
{ընթացքը},
ուստի
եւ
չունի
ոչինչ
ժամանակ,
գանգատելու
իրաւո
որ
մտանելով
դաստիարակութեան
մէջ,
կտրում
են
նորա
{ընթացքը},
եւ
մի
մարդ,
ձեր
կերպով
դաստիարակութիւն
ստանալո
քը
հատուցանելով
խանգարելու
էր
իւր
վաճառականութեան
{ընթացքը},
թէ
ագահութիւնը
ստիպում
էր
նորան
ձեռքից
չհանել
ա
մարդիկ,
որ
արդարացնում
էին
նորա
ոչ
թէ
միայն
այդ
{ընթացքը},
այլեւ
բոլոր
անօրէնութիւնքը,
որ
գործած
էր
իւր
կ
պատմել
էի
Պ.
Իսահակեանցին
աբեղաների
անքրիստոնեայ
{ընթացքը}
Մովսէս
Խորենացու
խնկելի
ոսկրների
հետ,
իսկ
այժմ
շ
ն,
թէ
կարող
է
մի
փոքր
մեղմել
գերի
վարողների
կոշտ
{ընթացքը}
իմ
հետ,
բայց
մի՛
ասա,
այդտեղ
է
եղած
իմ
մեծ
տարա
Չկամիմ
դարձեալ
մէջ
բերել
իմ
առ
ու
տրական
գործերիս
{ընթացքը},
որովհետեւ
նոքա
ոչինչ
յարակցութիւն
չունին
այն
բա
րագործութեան
դպրոցների
մէջ,
աւարտելով
իւր
ուսման
{ընթացքը},
պարապում
է
ներկայումս
առեւտրական
գործողութեամբ
Պօլիցմէյստերը
ասում
է
Բէգզադէին,
թէ
լաւ
չէ
նորա
{ընթացքը}
ծառայի
հետ
եւ
թէ
այդպիսի
խարդախութիւնք
կարող
են
մ
Ազգային
պատմիչների
վկայելով՝
այսպէս
է
եղել
բանի
{ընթացքը},
իսկ
այսպիսի
երկիւղի
համար
րոպէական
ընդունելութի
ըստ
որում,
առանց
նոցա
եւս
բաւական
ձգուեցաւ
բանի
{ընթացքը}:
Բայց
եւ
այնպէս,
կարելի
չէր
զանց
առնել
եւ
չյայտ
նորա
էական
շահը"։
Այսպէս
է
եղել
ազգութեանց
{ընթացքը}
մարդկութեան
ասպարիզում:
Մինչեւ
այժմ
այն
ազգութիւ
:
Եւ
այն
օրից,
երբ
կառավարութիւնքը
իւրեանց
{ընթացքը}
արդարացնելու
համար
եւ
իւրեանց
բռնած
ճանապարհը
ամբ
ն:
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
ծանր
է
այդ
առաքելութեան
{ընթացքը}:
Չոր
չոր
ազգութիւն
քարոզել,
առանց
մեկնելու
քո
ք
լ
մի
մեծ
մարդու
մէջ
արեան"։
Այս
խիստ
{ընթացքը}
յանկարծ
հանդարտեց,
Ջերմաջերմ
արտօսր
երեսին
աբերութեան
մէջ:
Պարտակա՛ն
են
նոքա
ուղղել
իւրեանց
{ընթացքը}.
մինչեւ
այժմ,
վարձկան
պորտաբոյծ
եւ
ոչ
հովիւ
հօտ
սների
կամ
կիսասիրտ
կամ
թէ
ասել
երկդիմի
գործերը
եւ
{ընթացքը},
միւս
հոգեւորների
վասակութիւնը,
որոնց
մէջ
մեհրո
ութեան
տակ
եղած
եկեղեցականներին,
որպէսզի
իւրեանց
{ընթացքը}
յարմարեցնեն
այս
գաղափարին:
Երրորդ,
սաստիկ
պա
ւունք
տալ,
իհարկէ
մեր
պատուելի
հեղինակքը
իւրեանց
{ընթացքը}
կը
յարմարեն
ժամանակի
որպիսութեանը
եւ
կ՚աշխատին
այ
դպրութենների
շնորհն
է։
Եթէ
պատուելի
հեղինակների
{ընթացքը}
այսպէս
շարունակուի
միշտ,
ապա
եւ
Հայերի
հոգեղէն
կ
մենեւին
կողմնապահութեան
նկարագրելով
Յիսուսեանների
{ընթացքը}
դէպի
Րեննըպօնի
ժառանգները,
կարո՛ղ
էր
ըմբռնելի
կե
ն
15
[61]
Ս.
Թագուոր[եանին]
ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴՈԻԹԵԱՆՍ
{ԸՆԹԱՑՔԸ}
1860
-1861-1862
1860
թիւ
Պետերբ[ուրգից]
ելայ.
գամ
մի
այսպիսի
իրողութիւն
բոլորովին
փոխում
է
բանի
{ընթացքը},
ա՛յլ
ուղղութիւն
է
տալիս
գործին,
որով,
որպէս
մ
ը
ընդունելու:
Գիտութիւնքը
առաջ
են
գնում
եւ
նոցայ
{ընթացքը}
զարմանալի
կերպով
լծորդուած
է
իրար
հետ:
Տեսաբանու
ան
տէրութիւն
չէ
այլեւս
"
երեմիականով,
աւարտեց
իր
{ընթացքը}
անգլիական
կառավարութեան
ընդդէմ
անհիմն
զէվզէկութեա
վ
արդէն
ընդունուած
սկզբունքների
վրայ
առաջ
վարէ
իր
{ընթացքը}
թէ
ներքին
եւ
թէ
արտաքին
գործերի
մէջ,
վաճառականու
ցնել
կամ
աւելի
փոքր,
կանգնեցնել
բաների
ամենօրեայ
{ընթացքը}:
Եւ
այդ
երկու
դասակարգն
բուռն
դրական
իշխանութիւն
արդինալը
փոխանակ
մի
կերպով
վարագուրելու
այս
անարգ
{ընթացքը}
եւ
փոխանակ
աշխատելու
խորամանկութեամբ
ձեռք
բերել
Հ
նչի:
Նոքա
երբ
մտաբերում
էին
սորա
վատթար,
անիրաւ
{ընթացքը},
եւ
նախկին
վերակացուի
անմեղութիւնը,
յիշում
էին
վեր
կացաւ,
երբ
որ
իմացաւ
նորա
անպատշաճ
վարքը
եւ
{ընթացքը}
եւ
նորա
յիսուսական
լինելը
իւր
ձեռնարկութեան
մէջ,
վէճեր:
Թող
մեզ
խրատ
լինի
այսպիսի
աղուէս
մարդերի
{ընթացքը},
որ
մեք
ուրիշ
անգամ
տեղիք
չտանք
ստորաքարշ
հոգինե
փորձովը
խրատուիլ,
վերստին
շարունակել
է
իւր
խիստ
{ընթացքը}:
Եթէ
նա
ասելու
է,
թէ
վերակացուները
ինձ
ստիպում
նեան
խարտաւանակ
տումարի
ծանծաղներից,
ուղղեց
նորա
{ընթացքը}
նո՛յն
գծի
վրայ,
ուր
կանգնեցրել
էր
նորան
մեր
բազմ
,
ե՛ւ
աշակերտների
համար։
Միւս
օրից
արդէն
ուսման
{ընթացքը}
ընդունում
է
մի
այլ
ուղղութիւն։
"
Ռուսերէ՛ն,
երե
եւ
կառավարիչների
ուշադրութիւնը։
Աւարտելով
ուսման
{ընթացքը}
ճեմարանում՝
նա
չդադարեց
այն
լուսաւորութեան
աստիճ
արակին,
Դորպատ
գնալ
եւ
այնտեղ
կատարել
իւր
ուսման
{ընթացքը},
բայց
զանազան
պատճառներ
հարկադրեցին
նորան
դառնալ
ը
այնքան,
որ
կարողացաւ
աւարտել
իւր
ուսման
ամբողջ
{ընթացքը}
անցեալ
1857
թուականի
Մայիս
ամսումը։
Նորա
ազգա
ելով
ամբողջ
վեց
տարի,
երբ
աւարտում
էր
իւր
ուսման
{ընթացքը},
միտք
ունէր
պատրաստուել
բժշկականութեան
Վարդապետի
գամ
խօսում
էր
մեր
հետ
այդ
մասին
դեռեւս
իւր
ուսման
{ընթացքը}
աւարտելուց
մի
տարի
յառաջ,
երբ
բնակւում
էինք
ամառ
թռչում
եւ
անցանում
է
համալսարանի
բովանդակ
ուսման
{ընթացքը}
մի
քանի
ուսանողների
պարապ
գլխից,
հետքը
մինչեւ
ան
հաշուեցին,
թէ
քանի՞
ժամանակում
կատարում
է
նա
իւր
{ընթացքը}
արեգակի
չորս
կողմով:
Ֆրաունհոֆերի
հեռադիտակը
գտա
-
Ես
ճշմարիտ
եմ
ասում,
որովհետեւ
քո
գործերի
{ընթացքը}
շատ
արագ
է:
-
Ձեր
մռայլութիւն,
կանայք
չեն
ս
ւնի
այս
բոլորը․
ես
ոչինչ
բան
չեմ
հասկանում․
եւ
քո
{ընթացքը},
ախոռի
հանդերձանքը,
այժմեան
խօսակցութիւնդ,
իմ
րութեամբ
կապում
էր
ազգի
կամ
քաղաքի
յառաջադիմաթեան
{ընթացքը}:
Խօսակցութեան
ձայնը
սկսանում
է
այնուհետեւ
բարձրա
նուէլը
անձնատուր
եղած
մելամաղձութեան,
ուղղում
էր
{ընթացքը}
դէպի
իւր
օթեւանը:
Պ.
Յովնաթանեանցը,
որպէս
,
որպէս
թէ
այս
շուտութենովը
կարող
էր
եւ
ժամանակի
{ընթացքը}
շուտացնել:
Մայրը,
խօսելու
ժամանակ
Մանուշակի
,
երբէք
զարմանում
չենք,
որ
գործերի
ծուռ
ու
սխալ
{ընթացքը}
հասուցել
է
եւ
մի
վնասակար
նպատակի։
Բայց
այդ
վնաս
ւանուած,
"
Աբեղայական
"
Աստուածաբանութեան
ուսման
{ընթացքը}
ձգւում
էր
մինչեւ
չորս
տարի։
Յիսուսեանք
անուանում
ն
քարոզիչք,
որ
հասկանում
էին
ժամանակակից
գործերի
{ընթացքը},
դուրս
դրեցին
Քաղաքական
սկիզբն
ըստ
ամենայնի
հակա
ուլտէտները,
դատապարտելով
Յիսուսեան
աբեղաների
այս
{ընթացքը},
պահանջեցին,
որ
աքսորուեն
Յիսուսեանք
Ֆրանսիայի
ր
Յանսէնին
այն
պատճառով,
որ
վերջինս
նորա
գործերի
{ընթացքը}
անուանել
էր
Մաքիաւելական
եւ
դատապարտել
էր
նորան
ի
ններին։
Րիշիլիէի
մահից
յետոյ
Յիսուսեանների
գործի
{ընթացքը}
դէպի
Մազարինի
Կարդինալը
մնաց
միօրինակ,
ինչպէս
էր
նդհանուր
կարծիքը
ուղղուած
է
դրանց
դէմ,
եւ
մտքերի
{ընթացքը}
խոստանում
է
նոր
արհաւիրք:
Յամենայն
դէպս,
եթէ
հա
եւ
առաջադիմութեան
վրայ,
գոնէ
կը
դանդաղեցնէ
նորա
{ընթացքը}
։
Կան
բառեր
կամ
ձեւեր,
որ
Արարատեան
Հայն
է
մշակե
ը
մեր
տկարութիւնը,
երբ
չենք
կարողանում
մեր
խօսքի
{ընթացքը}
կտրել,
երբ
բանը
գալիս
է
լեզուի
մշակութեան։
Հ
ն
ստանում
Սօսը
կամ
Վարդիթերը:
Այս
գործի
մէջ
բանի
{ընթացքը}
առաջ
է
դնում
առանց
Սօսից
եւ
Վարդիթերից
կախում
ուն
ւթիւնքը
(թէեւ
չլինէին
լա՛ւ
էր),
որովհետեւ
բանի
{ընթացքը}
վնաս
չէ
կրում:
Գեղամ
է
եղել
Սօսի
եղբայրը
թէ
Արշա
յ
այդտեղ,
որ
խանգարում
է
տնտեսական
կեանքի
բնական
{ընթացքը}:
Թէ
այսպէս
եւ
թէ
այնպէս
ողբալի
բան:
Երեւի
արելով
առայժմս
այսքան
խօսքը,
կտրում
ենք
մեր
ճառի
{ընթացքը},
ձեռք
զարկած
լինելով
մի
տեսութեան
նոր
լեզուի
մշա
Երեւի
ռնգեղջյուրի
վերաբերյալ
գրություններն
արդեն
{ընթացքի}
մեջ
են.
այս
մասին
կասես
տեսակցության
ժամանակ:
րեան
հետ,
եւ
թէ
նա,
իւր
պարտապահանջների
ապօրինի
{ընթացքի}
պատճառով
հասել
է
մեծ
վնասի,
որ
դուրս
էր
բերում
հ
ող
է
մնալ
Հարաւային
Ամերիկայի
`
մինչեւ
այժմ
բռնած
{ընթացքի}
հետ:
Բայց,
չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
քիչ
երբ
ժամանակ
չունի
կամ
չկամի
քննել
իւր
գործը,
իւր
{ընթացքի}
ուղղութիւնը,
այնտեղ
չէ
երեւում
այն
վիհը,
որի
մա
տնտեսական
յեղափոխութիւն,
իւր
մինչեւ
այսօր
բռնած
{ընթացքի}
մէջ,
եւ
մինչեւ
չդիմէ
դէպի
բնութեան
գոգը,
յառաջա
անակ,
ուրիշը
կարօտ
է
նորան:
Մանր
վաճառականը
իւր
{ընթացքի}
մէջ
կարօտ
է
մեծ
վաճառականին,
զանազան
միջնորդական
րդիկ,
որ
յանձն
առնուն
հրատարակել
պ.
Այվազովսքիի
{ընթացքի}
եւ
գործերի
պատմութիւնը
այն
րոպէից,
ուր
դադարում
մարդը
(որի
բարոյականութեան
եւ
մինչէ
այժմ
ունեցած
{ընթացքի}
վերայ
ոչ
ոք
համարձակութիւն
չունի
արատ
շփել),
իր
ն
է,
որ
նա
միտ
չդնելով
ժողովրդի
տհաճութեանը
նորա
{ընթացքի}
վերայ,
մի
այնպիսի
մարդ
կարգեց
վերակացու
գործարան
նել
կամ
ոտք
լիզել
օգտի
ակնկալութեամբ,
սակայն
ձեր
{ընթացքի}
մէջ
տեսանում
եմ
մի
վերին
աստիճանի
տմարդութիւն:
այստեղ
երկարաբանել
Աւետիքի
հալածասէր
եւ
բարբարոս
{ընթացքի}
վերայ,
չկամինք
յիշել,
որ
նա
խաբեբայութեամբ
կամե
ճառ,
Մխիթարեանք
իւրեանց
բոլոր
գործողութենների
եւ
{ընթացքի}
մէջ
արդարացնում
են
եւ
իրաւացնում
են
նորա
խօսքերը
ւնր
չնչին
բաներով։
Զորօրինակ
երեք
տարեկան
ուսման
{ընթացքի}
մէջ
միայն
երեք
կամ
չորս
օր
կարելի
էր
Աստուծոյ
վեր
ել
այս
բաները,
բայց
Պարլամենտը,
չ'նայելով
գործի
{ընթացքի}
վերայ,
ատելութիւն
ունենալով
դէպի
Պրօտեստանտները
ութիւն
եւ
ճարտարութիւն,
ուր
պիտի
որ
գործի
ամբողջ
{ընթացքի}
մէջ
շարված
թելերը
աւելի
ճարտարութեամբ,
աւելի
հնա
,
թէ
մենք
կանգնած
չենք,
այլ
գտնվում
ենք
անդադար
{ընթացքի}
մէջ,
մեր
կարծիքով՝
դէպի
առաջ։
Յայտնի
է,
թէ
այ
այս
դաւաճանութիւնը
եւ
կապուած
լինէր
վիպասանութեան
{ընթացքի}
հետ
որեւէ
կապով:
Փափակի
յայտարարութիւնն
է
բոլորը
ութիւն
ու
ճարտարութիւն,
ուր
պիտի
որ
գործի
ամբողջ
{ընթացքի}
մէջ
լարուած
թելերը
աւելի
ճարտարութեամբ,
աւելի
հն
հարկադրում
էր
սոցա
պարիսպ
քաշել
ճշմարտութեան
ջրի
{ընթացքի}
հանդէպը,
ապա
թէ
ո՛չ,
ամենեւին
հակառակելու
տեղիք
ասակը
համեմատելով
կենդանական
թագավորության
հասակի
{ընթացքին},
տղայություն
կամ
մանկությունն
է
այն
հսկայամարմին
եր
գործերի
կամ
լավ
ասել
ազգային
գործերի
առհասարակ
{ընթացքին}:
Ես
մինչեւ
այժմ
սպասում
էի
Ձեզանից
իմ
նամակի
պատ
րովհետեւ
խափան
է
լինում
մինչեւ
անգամ
միջակ
նաւերի
{ընթացքին}:
Օդը
այդ
քաղաքի
բաւական
լաւ
է
եւ
բաւական
մաք
,
ունի
անհամար
պայման.
Նայելով
նորա
դուրսի
{ընթացքին}
Ուղիղ
բան
ասել
է
անհնարին։
Շատեր
ու
մէջ:
Այո՛,
-
ասաց
նա,
նայելով
իւր
արտասուքի
{ընթացքին},
-
թէպէտ
եւ
ասում
են,
որ
արտասուքի
թափուիլը
թեթ
մութեան
երդումը՝
առանց
երկբայելու,
թէ
"
այսպիսի
{ընթացքին}
երիտասարդ
արքայազնի
պիտոյ
է
հաւանի
թագաւորը
եւ
տէ
եններից,
իւր
ներգործութիւնը
յարմարում
էր
գործերի
{ընթացքին}
։
Այս
կերպով
ահա՛
լրտեսութիւնը
եւ
ստրկական
կոյր
հ
րժանաւորութիւն,
որի
պաշտօնը
էր,
նայելով
աստղերի
{ընթացքին},
մեկնել
երկնքի
կամքը,
որ
Կայսրի
հայրն
էր
համարւ
կներում
եւ
գնում
են՝
հետեւելով
խորհրդական
գետերի
{ընթացքին}
անծանօթ
ազգերին
Աւետարան
քարոզելու։
Բայց
Կարգի
հ
հրդով,
թէ
թագաւորի
մահը
արգելք
չէ
իրաւադատութեան
{ընթացքին}
։
Մասնակից
էին
այս
տխուր
արարողութեանը
բոլոր
աբեղ
փտածները,
որ
մինչեւ
այժմ
եւս
արգելք
են
եղած
ազգի
{ընթացքին},
պիտի
մերժենք
եւ
դատապարտենք:
Օրէնքը
պատժ
Պոլսի՞
վերայով
թե
Լոնդընի՞,
այդ
կախված
է
գործիս
{ընթացքից}:
Առայժմ
այստեղի
ծայրագույն
դատարանի
մեջ
(Սու
Անգլիոյ
մէջ
որեւիցէ
մի
ձեռագործի
ընկնելու
կամ
{ընթացքից}
զրկուելու
հետ
կապակից
է
բիւրաւոր
անհատների
թշուառ
րութիւնը
թոյլ
է
լինում,
մանաւանդ
երբ
ամբողջ
բանի
{ընթացքից}
մի
կտոր
է
դուրս
բերւում:
Գոնէ՛
մենք
աւելի
աջողակ
ւն
պատճառեց:
Այնուհետեւ,
մեր
տեսակցության
հարցի
{ընթացքն}
ինձ
հույս
ներշնչեց,
որ
շուտով
կրկին
կգրկեմ
ձեզ
ե
ուրճը
ձեռքն
առած
անաչառապէս
փշրում
է
շատ
զարտուղի
{ընթացքներ},
ամենեւին
չնայելով
մի
քանի
սեւերես
ամբարիշտների
նդերձ,
այդքան
գումարով
գնալ
եւ
գալ,
նա
այդ
յուր
{ընթացքով}
հայտնի
ցույց
է
տալիս,
որ
ոչ
ոտքը
դուրս
է
դրել
Ռո
չինչ
սուտ
չկայ
նորա
ասածի
մէջ,
երկրորդ՝
ձեր
այդ
{ընթացքով}
ցոյց
էք
տալիս
ձեր
թուլութիւնը
Հայկական
դպրութեան
նքը՝
հեղինակը
եւս
ուրիշ
գաղափար
չէ
թողել
մեզ
իւր
{ընթացքով}
զանազան
հայաբնակ
տեղերում,
ուր
եւ
մեք
պատահած
են
ատուութենից
ազատութեամբ։
Կտրիճ
Ծերակոյտը
այս
իւր
{ընթացքով}
բորբոքել
էր
Հռովմի
որոտալից
փայլատակները։
Պաւլոս
,
որ
ընտրւում
էին
Հոգով
սրբով,
իւրեանց
անսխալելի
{ընթացքով}
կարող
էին
գայթակղութիւն
պատճառել
ազգերին,
որոնց
ւ
նա
հզօր
քաղաքականութեան
հետ,
որ
արդէն
պատմական
{ընթացքով}
ստացել
էր
իւր
կատարելութիւնը։
Հզօր
քաղաքականութի
եցին
Ղազար
Փարպեցու
պէս
մարդուն,
եւ
իւրեանց
յիմար
{ընթացքովը}
յուսահատութեան
մէջ
սպանեցին
Խոսրովիկը
(տե՛ս
Ղազար
ալվեցի
14-ի
առավոտյան.
ես
հո
չէի
կարող
երեք
օրվա
{ընթացքում}
պատրաստել
հաշվետվություն,
Դուք
նույնպես
չէիք
կար
թյան
պարզությունը
եւ
բարությունը,
երկար
ժամանակի
{ընթացքում}
քողարկել
են
իրենց
կեղծավորությունը
սուտ
ճգնավորի
աղաքակրթությունից:
Այդ
ժողովրդի
գոյության
ամբողջ
{ընթացքում},
-
ժողովրդի,
որ
փարավոններից
մինչեւ
այսօր
այդպե
բայց
եթե
նրա
(Տարոնի
բարբառի)
մեջ
կան
ժամանակի
{ընթացքում}
մշակված,
մեր
արդի
պահանջներին
համապատասխանող
նոր
ա
է
գտնվել,
մինչդեռ
իր
ներկայացուցչության
ամբողջ
{ընթացքում}
մի
անգամ
է
խոսել
եւ
այն
էլ
բարապանի
հետ,
որպեսզի
ը
սաստիկ
տկարացաւ
իւր
ուսումնական
ասպարէզի
առաջին
{ընթացքում},
այնպէս,
որ
անհնար
եղաւ
նորան,
տարու
վերջումը
այդ
աղբիւրը,
եւ
այժմ
մնում
է
մեզ
յառաջ
խաղալ
մեր
{ընթացքում},
հետեւեալ
գլխին
պահելով
խօսել
բուն
Մխիթարեանց
լո
նքը
եւ
նոյնիսկ
`
ատելութիւնը:
Երկու
տարուայ
{ընթացքում}
Կանոնադրութեան
բնական
յաջողութիւնը,
սրա
շնորհիւ
նրա
մէջ
այնպիսի
բաներ,
որոնց
դէմ
վերջին
դէպքերի
{ընթացքում}
շարունակում
էր
բողոքել
ազգը:
Այս
կարծիքը
հա
եւ
տհաճութեան
մի
լոկ
նշմարք
անգամ
չէ
տեսնում
բանի
{ընթացքում}:
Յանկարծ
լսւում
է
Փափակի
յայտարարութիւնը,
որ
աւ
,
հիանալի
եւ
սրտաշարժ
տեսարան:
Էգուց
կուղղեմ
{ընթացքս}
դեպի
հավիտենական
քաղաքը:
Այս
Հռովմը
փորձանք
դարձ
րեցաւ
ժողովն,
կարեմք
հաւաստեաւ
ենթադրել,
թէ
յետ
{ընթեռնելոյ}
եւ
ի
միտ
առնելոյ
զամենայն,
որ
ինչ
բովանդակիւր
ի
ռաջին
անգամ
է],
զի
Ազգ
հայոց
[ի
լեզու
հասկանալիք
{ընթեռնու}
եւ
[տեղեկանայ
իւրոցն]
պարտականութեանց
իւր
առ
[անձ
րգմանօրեն
ըստ
կարի
ճիշտ
զերկրորդ
զթուղթն
եւ
իբրեւ
{ընթեռնուի}
զայն
ի
լեզու
ֆրանսիական,
ասաց
ցիս,
թէ
մարթ
է
զթ
ասնութեան
զբովանդակութիւն
գործոյն,
խնդրեաց
յինէն
{ընթեռնուլ}
թարգմանօրեն
ըստ
կարի
ճիշտ
զերկրորդ
զթուղթն
եւ
իբր
արժանի
պատասխանը,
բայց
մեզ
չյաջողեցաւ
տեսանել
եւ
{ընթեռնուլ}:
Խօսելով
այսքան
հոգեւոր
վիճակից
մարդերի
վերա
եր
անկիրթ
եւ
վայրենի,
հազիւ
ուրեմն
կարող
գրել
եւ
{ընթեռնուլ},
շատ
ա՛յն
է՝
առանց
զընթերցեալն
հասկանալով,
թշն
զայս
պատիւ:
Բարւոք
առնէր
Այվազովսքին,
եթէ
հաճէր
{ընթեռնուլ}
զմանրամասնութիւն
հրաշափառ
խայտառակութեանս,
յեկեղ
եթեթ,
թոյլ
եւ
ամենացած
գործը։
Պատահեցաւ
ինձ
եւս
{ընթեռնուլ},
որի
բովանդակութիւնը
այս
էր,
թէ
այս
ինչ
պարոն
Թ
քեզ
ո՞րը
պատմեմ:
Այս
բոլորը
դու
կարող
ես
լիովին
{ընթեռնուլ}
աշխարհի
պատմութեան
մէջ:
Այժմ
ես
մի
նոր
անցք
պատմ
լիճը
մինչեւ
առաստաղը:
Եթէ
ձեզ
պատահել
է
երբեւիցէ
{ընթեռնուլ}
հայր
Բուզենբաումի,
Յիսուսեան
կարգի
աստուածաբանի
ճանաչել
նորա
անձը,
ուր
ժողովուրդը
իրաւունք
չունի
{ընթեռնուլ},
քննել
եւ
հասկանալ
Սուրբ
գիրքը
եւ
հարկադրուած
է
դպրութեան
մերձենալի
ամենայն
հայոց,
որ
գիտէր
գէթ
{ընթեռնուլ},
այլ
այսպիսի
կարծիք
պէտս
ունին
մեծամեծ
փաստից
եւ
ունս
պահանջելոյ,
եթէ
միայն
մեք
պահանջէաք
ի
նմանէ
{ընթեռնուլ}
զգրուածս
մեր),
զի
գրուածքն
մեր
լիցին
նմա
հասկան
ի
հիմնաւոր
կրթութիւն.
հազիւ
թէ
կարողացաւ
գրել
եւ
{ընթեռնուլ}
ուսանել,
ինչպէս
վկայում
է
Պետրոս
Րիբադայները,
ո
Լօյոլան
ոչինչ
ուսումն
չունի,
հազիւ
գիտէ
գրել
եւ
{ընթեռնուլ}
։
Ի՛նչ
փոյթ.
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
բոլորը
կ'իմ
ամ
պիտի
ողջունէր
Հայոց
մանուկը,
որ
չգիտէր
դեռեւս
{ընթեռնուլ}
։
Ներկայ
աշխատութեան
մէջ,
որ
է
"
Ռօբինզօն
Կռ
յսուհետեւ
եւս
միշտ
աշխատութիւն
գործ
դնի
գտանել
եւ
{ընթեռնուլ}
այն
մատեանները,
որ
գրւում
էին
նոր
Հայախօսութենով
ըստ
ամենայնի
անյուշ,
քանզի
վճիռն
այն
իսկ
է,
զոր
{ընթեռնումք}
ի
ներկայ
հրովարտակին,
զկնի
բառիս
հրամայեցին:
ոյ
առնս
մեծի՝
նկարագրին
վաւերաբար,
առաջի՝
որոց
{ընթեռնուն}
զպատմութիւն
պատերազմին
Վարդանանց՝
ընդ
Սասանեանս
մանց],
եւ
ընդ
նմին
հասկանալի՝
որոց
մտառութեամբն
{ընթեռնուցուն}:
[Հարկիմք]
խոստովանել,
թէ
հեղինակիս
[դիտաւորութ
իրելի
Ես
քաջ
իմանալով,
որ
դուք
հաճութեամբ
կ՚
{ընթեռնուք}
նորանոր
անցքեր,
եւ
սիրում
էք
լսել
նորալուր
դէպքե
դեկտեմբերի
1815,
ընկալայ
'ի
16
փետրուարի
1816.
{ընթերցայ}
առաջի
մերայնոց)
զամենայն
զբանսդ,
ընդ
որ
ոչ
սակ
րք
յեօթանասուն
ամաց
հետէ
տպագրեալ
է,
զայսքան
ամս
{ընթերցան}
եւ
քննեցին
թշնամիք
եւ
ինչ
ոչ
գտին,
ա՞յժմ
գտանեն
է
եւ
զնորին
ստորոգելեացէ,
զի
մի՛
խաթարեսցին
միտք
{ընթերցանելեաց},
եւ
որ
եւսն
է՝
անգէտ
համբակաց:
Երկրորդ՝
վերտո
զձայն
մտախորհութեանն՝
զգալի
գործելով
լսելեաց
եւ
{ընթերցանելեաց}:
Եթէ
ըստ
պատասխանելոյ
հնասիրացդ,
դիտաւորութիւն
[մինչ]
ամենայն
դարձուածք
բանից
[ըմբռնելի
էին
առ
ի
{ընթերցանելեացն}
՝
առանց
եւ
դոյզն
բացառութեան,
եւ
ո՞վ
արդեօք
կարի
ելով,
կամ
թէ
միջնորդութեամբ
գրոյ՝
առաջի
առնելով
{ընթերցանելեացն}.
առաւել
քան
զայս
չիք
պաշտօն
լեզուի,
եւ
ո՞վ
այդք
ատարուն
եւ
ճոխ
հոգեսնունդ]
գաղափարօք
եւ
հասկանալի
{ընթերցանելեացն}.
[բայց
ասոքիկ
ոչ
պահանջին,
դոքա]
սքանչանան
[միա
թիւն
վկայութեանց
աստի
եւ
անտի
հաւաքելոց,
քան
[թէ
{ընթերցանելի}
բանս
առ
ի]
հեղինակէն:
Որպէս
մեզ
թուի՝
[կրօնուսո
արդենեաց
ոչինչ
նիազ
Գողտրիկ
անդրաձայնութիւն:
ԱՌ
{ԸՆԹԵՐՑԱՆԵԼԻՍ}
Je
ne
veux
pas
passer
pour
meilleur
que
յն]
զհետ
միտեն
նորին
ընթացից:
Աղաչեմք
զառողջամիտ
{ընթերցանելիսն},
յորոց
[ի
ձեռս
անկեալ
էին
այնոքիկ
վաստակք,
ասել
ացայ
իմ
առեւտրական
անվերջանալի
գործերից,
մտածեցի
{ընթերցանութեան}
եւ
մատենագրութեան
պարապել,
բայց
երանի
թէ
կատարել
յլ
բաների
մասին
ունեցած
տեղեկութեան
չափը:
Եւ
մեր
{ընթերցանութեան}
հետեւանքը
հաստատեց
մեզ,
որ
իրաւունք
ունէինք
չկար
ած
մանուկների
համար,
է
մի
ընտիր,
պատուական
գիրք
{ընթերցանութեան}
։
Նորա
միջի
յօդուածքը,
բազմօրինակ
եւ
զանազան
նիւ
ս
մի
տեղ
ամփոփուած
այդքան
ընտիր
եւ
գեղեցիկ
նիւթեր
{ընթերցանութեան}
համար,
որքան
այդ
գրքի
մէջ.
պատճառ,
աշխատասէր
ե
ա
անդադար
Նարեկ
կարդալը
շատ
ձեռնտու
էր
եղել
նորան
{ընթերցանութեան}
մէջ
վարժուելու:
Պ.
Շաքարեանցը
նստաւ
իւր
բար
is
Institutione"
վերնագրով,
թագաւորութեան
ժառանգի
{ընթերցանութեան}
համար,
որի
մէջ
սահմանում
էր,
թէ
ի՞նչ
դիպուածներու
աճեցան
զմեզ
աշխատեցուցանել:
Աւա՛սիկ
արգասիք
{ընթերցանութեանս},
բաշխեալ
յուրոյն
յօդուածս,
յորս
բազում
ուրեք
զա
՝
ոչխարի
համար։
Հեռացնելով
ժողովուրդը
Սուրբ
գրքի
{ընթերցանութենից},
պատճառելով,
թէ
ազգերը,
տգետ
լինելով,
թիւր
կը
ա՛մ
թէ
չէ
հասկանում
նորա
գրուածքը:
Մի
փոքր
աւելի
{ընթերցանութիւնը}
Պ.
Խուդաբաշեւի
գրքի
հաւաստեց
մեզ
եւ
երկրորդ
կարծ
Մնացած
միւս
դիպուածներում
մենք
յօժար
ենք
ժողովրդի
{ընթերցանութիւնը}
հեշտացնելու
համար
եւ
կամ
ւիւնը
վեվով
փոխանակել,
ւն
վեվ
պիտի
հնչվի,
ու
պահելու
խորհուրդն
ի՞նչ
է.
{ընթերցանութիւնը}
դժարցնել։
Ինչ
որ
մեզ
է
վերաբերում,
մենք
ընդդէմ
սնվում
եմ
եղբորս
հետ
եւ
ինձ
համար
պարապում
եմ
կամ
{ընթերցանությամբ},
կամ
թե
այս
կամ
այն
բանն
եմ
գրում:
Հաղորդիր
ը
պետք
է
երեւի
հայոց
ազգի
մեջ
եւ
պիտի
մի
օրինավոր
{ընթերցանության}
գիրք
դառնա՝
միեւնույն
ժամանակ
պապականների
աղբաթը
ը
աւելի
պատշաճաւոր
զգեստով
հանդէս
հանէ
երբեմն
մեր
{ընթերցասէրներիս}
առաջեւ:
"
Ընծայի
"
հեղինակը,
սաստիկ
սրտնեղա
այդ
գրքի
մէջ
մենք
նորա
այս
Թուղթն
էլ
գրեցինք,
որ
{ընթերցասէրքը},
Պատմութիւնը
կարդալով,
այս
Թուղթն
էլ
կարդան
եւ
արակուելու
է
նոյնպէս
ազգի
մէջ։
Մեք,
մեր
կողից,
{ընթերցասիրելով}
այդ
գործի
առաջին
հատորը,
արժան
ենք
համարում
մասն
բաց]
թողու
զմատեանն:
Զի՞նչ
այժմ
նոյն
հայ
ասասցէ
[
{ընթերցասիրելով]}
"
զՎարդապետարանն
կրօնի
"
[մինչ]
ամենայն
դարձուած
թեամբ
լոյս
հանած
եւ
շինած
ազգային
ժառանգութիւնը։
{Ընթերցասիրելով}
այդ
գիրքը՝
զուարճացանք
հոգեպէս,
որովհետեւ
դորա
նամութիւնը
արժանացուցել
էր
մեզ
Հիւսիսափայլ
ծրագրի
{ընթերցասիրութեանը},
այն
աւետաբեր
եւ
բարեգուշակ
ձայնին,
որ
նորա
ճակ
արգութեանը,
նամանաւանդ
այն
բարեգուշակ
օրից,
երբ
{ընթերցասիրում}
էի
ձեր
քաղցրաճաշակ
եւ
ճշմարտս.
քարոզ
յիշատակարան
յց
այլապէս
եղաւ
բանի
վախճանը:
Վեհափառ
կաթողիկոսը
{ընթերցաւ},
քննեց
եւ,
գտանելով
սխալական
եւ
հայոց
եկեղեցու
գամ
ձեր
անզգուշութեան
եւ
դատարկաբանութեան
փոխարէն
{ընթերցաք}
Հայի
հայրենիքը.
բայց
երեւում
է,
որ
փոքր
էր
ձեզ
18,
ընկալայ
պարտուպատշաճն
յարգութեամբ,
սակայն՝
{ընթերցեալ}
զայն
ամենայն
ուշի
ուշով,
մատնեցայ
ի
վարանս,
թէ
ան
երեքտասներորդէ
ամսեանն
Մարտի
համարաւ
132,
զոր
{ընթերցեալ}
բազում
մխիթարութեամբ՝
խնդացի
ընդ
աղօթս
եւ
օրհնու
աւուր
զգործն
անկատար,
պատճառելով,
եթէ
արժան
իցէ
{ընթերցեալ}
զբովանդակ
զգործն,
վերստին
գումարել
ի
ժողով:
Յետ
նօդին
Սարգիս
վարդապետի
տէր
Գասպարեան,
թուղթն
այն
{ընթերցեալ}
եղեւ
ի
լուր
բոլոր
ժողովականաց,
եւ
ոչ
ոք
գտաւ
ընդ
ին
դպրոցաց
գոլ
զմատենիկն
հրատարակէ
ի
ճակատ
նորա:
{Ընթերցեալ}
զայն,
զարմանք
կալան
զիս,
թէ
զիա՞րդ
հրամայեալ
է
ի
սկզբանէ
անտի
գոյութեան
նորա
մինչեւ
ցնոր
աւուրս
{ընթերցեալ}
եմք
անընդհաւո,
եւ
ծանուցեալ
զայս
եւ
եթ,
զի
այդ
ով,
եւ
զամենայն
գրելիս
աւանդել
ազգին
այնու,
զոր
{ընթերցեալ}
ոչ
խելամուտ
լինէր
գրելոցն,
այլ
եւ
հրճուէր
եւ
զու
սկանալի,
կիրթ
եւ
մաքուր
նոր
հայախօսութեամբ,
զոր
{ընթերցեալ}
եւ
աճեսցի
բարոյապէս
եւ
աճեցուսցէ
զբողբոջ
լեզուին
Թէ
չիցէ
քո
լուեալ
ցարդ՝
Հապա,
կա՛լ
եւ
{ընթերցի՛ր}:
Այլ
զի
ի
սէր
գէթ
վերին
Ադամ
զնա
սիրե
,
առաջնոյ
թղթոյն
գրելոյ
յինէն
առ
սրբազան
ժողովն,
{ընթերցիր},
զի
յայն
թուղթ
բովանդակի
Վահանն։
Դնեմ
'ի
գրիս
թ
Հռովմ
եւս
հանդիսացաւ,
եւ
զի
պատահեաց
նմա
զի
այժմ
{ընթերցմամբ}
տգիտաց
մոլորական
ցուցաւ։
Իմա՛
ըստ
սմին
եւ
զայլ
գ
Յամին
ութուտասաներորդի"։
Երբ
որ
աւարտել
էիր
այս
{ընթերցմունքը},
հրաւիրուած
փերիքդ
կը
գան,
եւ
տղան
կը
տեսանէ
նո
անց
հայելու
մէջ:
Իսկ
թէ
չգան,
միւս
անգամ
կրկնիր
{ընթերցմունքը}.
եւ
եթէ
այս
անգամ
եւս
չգան,
ապա
ուրեմն
տղայի
ան
իս
Շահզադէ
ասեն,
ինձ
ինչ
փոյթ:
Իմ
Յիշատակարանիս
{ընթերցող}
երկու
հարիւր
ութսուն
բարեկամքս
կարող
են
զարմանալ
,
եւ
թէ
առանձին
պիտի
գրէ"։
Ինչպէ՛ս
է,
սիրելի՛
{ընթերցող},
Պ.
Իսահակեանցի
պատասխանը,
հարցմունքին
յարմար
ս
սրամտութիւնն
է,
զարմանալի
սրամտութիւն:
Պարո՛ն
{ընթերցող},
այսուհետեւ
եթէ
պատահի,
որ
ասեմ,
թէ
հայերը
մի
Անցաւ
տարին...
Անցաւ,
եւ
մեք
քո
հետ,
պատուելի՛
{ընթերցող},
մի
տարով
եւս
ծերացանք...
Նոր
տարու
առաւօտը
հազ
լաւ
եմ
համարում
մի
փոքր
մտածել
քո
հետ,
պատուելի՛
{ընթերցող},
մտածել
Նոր
տարու
վերայ:
Պիտի
ասես՝
ի՞նչ
մտածե
ստուգապէս
ուրախացուցիչ
գործեր:
Ուրեմն,
սիրելի՛
{ընթերցող},
մեք
քո
հետ
ասենք
միմեանց
եղբայրաբար,
թէ
ինչպէս
ակապետի
որոտընդոստ
փողահարութեանը:
Պատուելի՛
{ընթերցող},
ես
քո
մօտ
չեկայ
Նոր
տարին
շնորհաւորելու։
Դորա
,
իհարկէ,
չէք
կարող
հասկանալ
սորանից,
պատուելի՛
{ընթերցող},
որովհետեւ
ես
եւս
չհասկացա.
պատճառ,
ո՛չ
մի
անբ
ը
կը
ճանչնար
զիրենք:
Հիմա
դուն
ըսէ,
սրամի՛տ
{ընթերցող},
այս
մտքով
շաղեալ
ազգդ
Հռովմէականութեան
հրաւիրող
տճառով,
այլապէս
դէպի
չարը
պիտի
գործ
դրած
լինէինք
{ընթերցող}
հասարակութեան
համբերութիւնը՝
ձանձրացնելով
նորա
ս
ռաջ,
այժմ
եւս
գործակից
էինք
այս
հրատարակութեան:
{Ընթերցող}
հասարակութիւնը,
տեսանելով
"
Հիւսիսափայլը
",
տես
ի
միջից
եւս
կ՚աշխատենք
լսելի
կացուցանել
մեր
ձայնը
{ընթերցող}
հասարակութեան,
որքան
եւ
որչափ
հնարաւոր
կը
լինի
մ
այդ
պ.
Չամուռճեանին
պատասխանելու
համար
չէ,
այլ
{ընթերցող}
հասարակութիւնը
յարգելու:
Պարոնի
վայր
ի
վերոյ
աղճ
լով
մեր
ասածը,
ինկվիզիցիօն
հանդէս
հանել:
Թող
{ընթերցող}
հասարակութիւնը
վերստին
կարդայ
Պօղոսի
չարագործութի
ները
վկայէն...
Թէեւ
մարգարէ
չենք,
բայց
{ընթերցող}
հասարակութեան,
այժմեն
գուշակում
ենք
պ.
Այվազովս
երեզման
չտանելու
խոստումը
առնում
ենք
հրապարակով:
{Ընթերցող}
հասարակութեանը
կարող
է
հաւատ
ընծայել
մեր
խոստմուն
եծ
մեծ
քայլերով
եւ
տանում
է
իւր
հետ
միասին
եւ
մեր
{ընթերցող}
ազգը։
Մեր
խօսքը
գերապատիւ
Նազարեանցի
"
Հանդէ
առաջին
հատորը,
արժան
ենք
համարում
մասնակից
առնել
{ընթերցող}
ազգը
այն
տպաւորութեանը,
որ
գործել
էր
մեր
վերայ
ա
ացողութեանը
համեմատ։
Այդպէս
չէ.
ո՛չ
ամենայն
{ընթերցող}
մարդ
ազգի
մէջ
ունի
այնքան
գիտութիւն,
հասկացողութ
ցանում
եւ
ցոյց
է
տալիս
այդ
թերութիւնքը,
բացում
է
{ընթերցող}
հասարակութեան
աչքը
եւ,
դարձուցանելով
նորա
ուշադր
իւթերի
վերայ
լինելով,
տարակոյս
չկայ,
որ
ամենայն
{ընթերցող}
կարող
էր
քաղել
նոցանից
օգտաւէտ
ուսումն
եւ
քաղցր,
ն
տարու
խորամուխ
քննութեան
հետեւանքն
է,
որ
այսօր
{ընթերցող}
աշխարհի
առաջեւ
բացայայտուեցաւ,
թէ
Քրիստոսի
արդիւ
ութիւն,
այլապէս
շատ
դժուար
կը
լինէր
քեզ,
սիրելի
{ընթերցող},
հասկանալ:
Ինչպէս
աշխարհի
երեսի
եղած
բաների,
ն
մարդ
չէ
մեր
ազգի
համար.
նա
փոքր
ի
շատէ
յայտնի
է
{ընթերցող}
հասարակութեանը
իւր
Յիշատակարաններով
եւ
ոտանաւորնե
ն,
կամ
նոյնիսկ
մարդերի
հետ,
վասն
որոյ,
սիրելի՛
{ընթերցող},
ներելով
իմ
այս
անհամբերութեանը,
դու
գոնէ
ինձան
կուրծքը
բաց
կարած
ասելով,
մի՛
իմանար,
պատուելի
{ընթերցող},
թէ
երեւում
էր
նրա
կուրծքը,
քա՛ւ
լիցի,
եւ
իւրե
.
Նախիջեւանի
մէջ:
Կը
մտածէք,
սիրելի՛
{ընթերցող},
թէ
Մանուշակը
ի՞նչ
կերպով
պիտոյ
է
իւր
նամակը
տեղ
տրկական
կրօնի
ազդեցութեան
տակ։
Դարձուր,
սիրելի՛
{ընթերցող},
քո
քննող
ու
զննող
աչքերը
այդ
ազգերի
վերայ
եւ
պա
յդպիսի
մի
կրօնի
ի՞նչ
անուն
ունէիր
տալու,
սիրելի՛
{ընթերցող},
եթէ
ոչ
բուն
ստրկական,
ազատութեամբ
դիմակաւորուա
ացայայտիչ
խօսքերը
թերեւս
գրւում
են
այն
մտքով,
որ
{ընթերցողը}
իսկոյն
հասկանայ,
որ
նա,
թէպէտ
արդէն
քառասուն
տա
՞նք
կատակէն
զատ
ուրիշ
բանով
մը
պատուել:
Թո՛ղ
{ընթերցողը}
"
Ընծայի
"
յօդուածներն
իրարու
վրայ
դիզէ
ու
խալկին
է
մինչեւ
այժմ
մեր
խօսածներից
հասկացաւ
մեր
նեղսիրտ
{ընթերցողը}
ազգութեան
վերայ
մեր
ունեցած
գաղափարը,
եթէ
համոզո
ց
այն
բոլոր
կարծիքները,
որ
վերեւը
մէջբերինք,
եւ
{ընթերցողը}
կարդաց,
կամ,
եթէ
սոցանից
շատ
առաջ
ապրած
հեղինակ
ւմն
թղթին
գրէ
'ի
Կորնթացւոցն
",
եւ
այլն։
Ինչպէս
{ընթերցողը}
արդէն
տեսաւ,
մենք
գրել
ենք
"
առաջին
թղթում
",
ո
այլն.
(եր.
48)։
Մենք,
ինչպէս
կարո՛ղ
է
տեսնել
{ընթերցողը},
թէեւ
թարգմանել
ենք
գրեթէ
բառ
առ
բառ,
բայց
խոստ
նք։
Այս
պատճառով
էլ
բնագիրը
պահեցինք
այստեղ,
որ
{ընթերցողը}
տեսնէ։
§
60.
Պարտականութիւն
ենք
համարում
պահ
ու
համար
թարգմանեցինք,
այնպէս,
ինչպէս
տեսնում
է
{ընթերցողը}
։
§
61.
Բնագիրը
այսպէս
է
տպած.
"
Մի՛
արդարե
Յերկոսին
յօրինակսն
գրեալ
տեսանի
'ի
գէթ"։
Ինչպէս
{ընթերցողը}
տեսնում
է,
մենք
օգուտ
ենք
քաղել
պ.
Էմինի
սրբագր
արձեալ,
ինչպէս,
նորանով,
բանը
պիտի
շփոթուէր
եւ
{ընթերցողը}
պիտի
դժուարանար
հասկանալ,
թէ
ո՛ւմ
է
վերաբերում,
էս
պիտի
թարգմանէինք,
կա՛մ
այնպէս
ճար
չկար։
Բայց
{ընթերցողը}
թող
չսպասէ
մեզանից
լսել,
թէ
ինչ
է
մեր
կարծիքը
Փա
ի
մարմինը,
ցաւը
վտարւում
է
հիւանդի
կազմուածքից,
{ընթերցողը}
կ՚իմանայ
յետագայ
գլխումը:
Այժմ
մենք
դառնանք
դէպ
այլ
այս
մի
քանիքը
այն
պատճառով
յիշեցինք,
որ
մեր
{ընթերցողը}
մի
փոքր
ծանօթութիւն
ունենան
այսպիսի
ոգիաբնակ
տեղե
առանձին
եւ
ուր,
նոցայ
ներգործութիւններից
աւելի,
{ընթերցողը}
պիտի
իր
հայեացքը
ուղղէ
դէպի
հեղինակի
խօսքերը,
որ
կամ
վրէժ
առնուլ
նորանից,
բայց,
բանը
այս
է,
որ
{ընթերցողը}
նաեւ
այն
չնչին
պատճառը,
նաեւ
տհաճութեան
մի
լոկ
ն
նութեան
բուն
խորհուրդը:
Ենթադրում
ենք,
թէ
{ընթերցողը}
փոքր
ի
շատէ
գաղափար
ունի
էլեկտրականութեան
վրայ,
երջանկացնել
մարդկային
ազգը,
դորա
վրայ
թող
խորհի
{ընթերցողը}
եւ
առողջ
դատաստան
կատարէ:
Աշտարակի
տնտեսակա
ք
աւելի
լաւ
ենք
համարում
ճշմարտութեամբ
խոստովանել
{ընթերցողի}
առջեւ
մեր
տգիտութիւնը
Սեւուկի
մասին՝
ազատ
թողնել
մեզ
չէ
ասում
Պատմութիւնը,
ուստի
մենք
չգիտենք
եւ
{ընթերցողին}
էլ
ասել
չենք
կարող։
§
9.
Փարպեցին
ինքն
է
եղե
Թագ.,
գլ.
Բ,
համ.
11)։
Այստեղ
յայտնում
ենք
{ընթերցողին},
որ
Թղթի
բնագրում
ասած
էր.
"
իսկ
զարմանալին
զառ
ծ
մասնով:
Պ.
Մարկոսը,
որ,
ինչպէս
յայտնի
է
{ընթերցողին},
մի
փոքր
յառաջ
խօսք
էր
տուել
պ.
Շաքարեանցին,
ո
դ,
որ
[վնասակար
էր
ազգին,
ըստ
որում]
ձանձրացեալ
{ընթերցողին]}
անհասկանելեօքն
[ի
բաց]
թողու
զմատեանն:
Զի՞նչ
այ
երկրորդ,
զի
հոգեկան
զուարճութիւն,
զոր
պատճառէր
{ընթերցողին}
մատենագրութիւնն
Ռուսաց,
չէր
միայն
աղբերացեալ
ի
յ
հասակի
մասին,
որովհետեւ
ձանձրալի
կարող
էր
լինել
{ընթերցողին},
եթէ
մենք
անդամազննաբար,
ֆիզիոլոգիկաբար
եւ
հոգե
ով,
գրում
ենք
մի
քանի
տող,
ներողութիւն
խնդրելով
{ընթերցողից},
որ
մեր
գրուածքը
շատ
ճիւղաւորւում
է
այս
անգամ:
թեանը
եւ
կ՚աշխատին
այնպիսի
բաներով
պարապեցուցանել
{ընթերցողները},
որ
ե՛ւ
հասկանալի
լինէին
նոցա,
ե՛ւ
ազդեցութիւն
եւ
ո՛չ
մինչեւ
անգամ
հաւատը։
Տանենք
այժմ
մեր
{ընթերցողները}
Յիսուսեան
դպրոցները,
որոնց
մէջ
Յիսուսականութիւնը
խե՜ղճ
ազգի
թշուառութիւնը:
Այս
տողերից
սկսած
մեր
{ընթերցողների}
ուշադրութիւնը
հրաւիրում
ենք
դէպի
Թիւրքիա,
որի
կա
յս
ինչ
հակառակախօս
դրութիւնք
են,
-
մտածում
է
մեր
{ընթերցողների}
միջից
նեղսիրտ
մարդը:
Երկու
տող
յառաջ
ազգութիւն
է
տորեցանք
եւ
դէպի
այնտեղ
հրաւիրում
ենք
դարձեալ
մեր
{ընթերցողների}
ուշադրութիւնը:
Որչափ
շօշափելի
եւ
հասկնալի
է
կայն,
չտարածելով
մի
ընդհանուր
տպաւորութիւն
բոլոր
{ընթերցողների}
հոգու
վերայ,
ազատ
է
թողում
նորանց,
որ
իւրաքանչի
իսի
բաներ,
որ
զգալի
ազդեցութիւն
կարող
էին
գործել
{ընթերցողների}
վերայ։
Հասարակութիւնը,
շատ
անգամ
ձեւերի
քամակից
արկեշտ
կերպարանքով
եւ
այս
պատճառով
եւս
չէ
ընկնում
{ընթերցողների}
ուշադրութեան
տակ։
Այսպիսի
դիպուածներում
է
ահ
ցոյց
տալով
այս
արժանաւորութիւնքը,
զարթուցանում
է
{ընթերցողների}
հոգին,
գրգռում
է
եւ
ջերմացնում
է
նոցա
սիրտը
դէպի
ատճառով
համարձակութիւն
չունիմ
խօսել
հրապարակով
իմ
{ընթերցողների}
հետ
կոմս
էմմանուէլի
անձին
վերայ,
հերիքանալով,
ո
կանգնած:
Ես
կ՚աշխատէի
արդարացնել
Մանուշակը
իմ
{ընթերցողների}
առաջեւ,
եթէ
դոքա
հայեր
չլինէին
եւ
չիմացող
լինէին
Աւելորդ
չէ
մի
փոքր
պարզել
այս
եզրակացութիւնը
մեր
{ընթերցողների}
առաջեւ,
որով
եւ
ապացուցանել,
թէ
ինչ
կերպով
կամ
դէն
արել
ենք,
բայց
այստեղ
աւելորդ
համարեցինք
մեր
{ընթերցողների}
առջեւ
էլ
նոյնը
անել,
պատճառ,
խորհուրդ
չգտանք
զո
Դուլսինեայի
մոտ,
իսկ
հանրագիտական
բառարանը
բոլոր
{ընթերցողներին}
ուղարկում
է,
ըստ
մեծի
մասին,
A
տառի
հավելվածին
ելուն
ուշադիր
չլինելով,
գնաց:
Յիշատակարանիս
{ընթերցողներին}
թողում
եմ
իմաստասիրել,
թէ
անկրթութիւնը
մինչեւ
ո՞
ւղարկել,
որ
ե՛ւ
իւրեանց,
ե՛ւ
ինձ,
ե՛ւ
պատուելի
{ընթերցողներին}
ժամանակի
զուր
կորուստ
չլինի:
1859
թ.
Մարտ
Թ
գնացքը
եւ
յարձակմունքը:
Ինչպէս
յայտնի
է
մեր
{ընթերցողներին},
բաղդը
վիճակել
էր
իմ
համար
հիւսիսում
հաստատել
մի
ախտ
բռնակալից
14000
ֆրանկ
որպէս
ողորմութիւն:
Մեր
{ընթերցողներին}
կը
մատուցանենք
շուտով
Լամարթինի
գանգատանքի
թարգմա
չասել,
թէ
այն
շրջանակը,
որի
մէջ
երեւեցնում
է
նա
{ընթերցողներին}
իւր
տաղանդը,
ամենեւին
անարժան
է
նորան:
Հոգով
չա
կը
բերենք
"
Արեւմուտքից
"
այդ
յօդուածի
մէջ՝
մեր
{ընթերցողներին}
մի
փոքր
ճաշակ
տալու
համար:
Այժմ
այսքան
թող
հերիք
թուղթ
չկայ"։
Ինչ
երկար
գլխացաւութիւն
առնենք
{ընթերցողներին}
։
Գործակատարը
գնում
է,
մուշտակը
եւ
այլ
բաները
գր
ն
եւս
խօսքեր
կան
մեր
մէջ
եւ
ճաշակ
տալու
համար
մեր
{ընթերցողներին},
թէ
ինչ
բարեխղճութեամբ
աշխատում
էին
մի
քանի
երիտ
ով
մի
այդպիսի
գրուած:
Մի
փոքր
ներքեւ
կը
յայտնուի
{ընթերցողներին}
մեր
իրաւունքը:
Մեր
դաւանութիւնը
Հայոց
ազգի
ա
Բաբկենեանցի
նամակը
կարող
է
մի
փոքր
ճաշակ
տալ
մեր
{ընթերցողներին},
թէ
ո՛րպիսի
բան
էր
Պ.
Խուդաբաշեւի
գիրքը:
Մ
թ
ունինք
մի
փոքր
պարզելով
շօշափելի
կացուցանել
մեր
{ընթերցողներին}:
Նոր
Նախիջեւանի
հայերը
ողորմելի
խեղճութեամ
ն
Վարդենեաց
ոչինչ
նիազ
Գողտրիկ
անդրաձայնութիւն:
{ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԻՆ}
Je
ne
veux
pas
passer
pour
meilleur
que
je
ne
su
րդայ
ոչ
որպէս
սոսկ
լուր,
որ
վերաբերութիւն
չունէր
{ընթերցողներին},
այլ
որպէս
մարդ
եւ
մարդկային
զգացողութեամբ:
ինաւոր
դպրոցների
եւ
Համալսարանի,
հասկանալի
լինէր
{ընթերցողներին}
եւ
միեւնոյն
ժամանակը՝
գրաւող
եւ
դաստիարակող
ընդհ
թարգմանւում,
կամ
համը
կորցնում
է,
բայց
մենք
մեր
{ընթերցողներին}
մօտաւորապէս
գաղափար
տալու
համար
թարգմանեցինք,
այ
ւմ
",
մեր
մեծ
յոյսը
այս
էր,
որ
այստեղ
իմաց
տանք
{ընթերցողներին}
բանի
զօրութիւնը.
մանաւանդ
որ
կա՛մ
այսպէս
պիտի
թա
յստեղ
պ.
Մարկոսի
վերայ,
ապա
թող
ծանօթացնենք
մեր
{ընթերցողներին}
դորա
ով
լինելը:
Դա
մի
երիտասարդ
է
քառասուն
տարեկ
պատուհանից
մի
տուն,
որի
բնակիչը
ծանօթ
է
արդէն
իմ
{ընթերցողներին}:
-
Շաքարեանց
է
նորա
ազգանունը,
-
յաւելացրեց
Մահ
թանեանցը:
Այս
անունը
առաջին
անգամ
պատահում
է
մեր
{ընթերցողներին},
ուստի
պարտականութիւն
ենք
համարում
մի
փոքր
տեղեկ
ս
խօսակցութիւնքը
մի
փոքր
հասկանալի
կացուցանել
մեր
{ընթերցողներին}
բանի
խորհուրդը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իւր
վերայ
բի
եւ
բանի
վերջաւորութեան
վերայ,
չհամբերեցի,
որ
{ընթերցողներին}
ծանօթացնեմ
այն
տան
հետ,
ուր
այս
երկու
մարդիկը
խօ
ել:
Այստեղ
պատշաճ
ենք
համարում
ծանօթացնել
մեր
{ընթերցողներին},
թէ
ի՞նչ
է
թեթեւը:
Խոստանալով
ծանօթութիւն
տա
րհին,
որ
բաշխել
էր
նորանց։
Խոստովանում
եմ
իմ
{ընթերցողներին},
մի
այլ
ժամանակ
տպել
այս
հրովարտակի
պատճէնը
եւ
վե
թուանշանքը
ցոյց
տալով:
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
{ընթերցողներին}
յայտնի
է
Վարդաւառի
անցքը,
ուր
Վարդիթերի
մայրը
նշ
շուտով
հրատարակելը
մենք
չենք
կարող
խոստանալ
արգոյ
{ընթերցողներին},
թէեւ
այգ
գործի
վրայ
անձանձիր
աշխատել
ենք
եւ
աշխ
մ
եմ
ժամանակիս,
որ
պիտի
կորուսանէի,
ափսոսում
եմ
{ընթերցողներիս}
ուշադրութիւնը,
որ
զուր
տեղը
պիտի
լարէին:
Մինչեւ
ըստ
որում
անծանօթ
էր
նորան
աւետեաց
աշխարհը,
մեք
{ընթերցողներից}
եւ
առհասարակ
Հայոց
ազգից
չենք
պահանջում
եւ
այն
կո
թիւնքը
պարկեշտ
հագուստի
տակ,
որ
անտես
էին
մնացած
{ընթերցողներից},
եւ,
ցոյց
տալով
այս
արժանաւորութիւնքը,
զարթուց
,
որպէս
մեք,
նոյնպէս
եւ
ամենայն
անաչառ
մարդ
մեր
{ընթերցողներից},
համաձայնելու
չէ
գերապատիւ
Գաբրիէլ
Վարդապետ
Այվա
ուտների
մի
բաժինը
ստանալ:
Տեսանո՞ւմ
էք,
սիրելի՛
{ընթերցողք},
ինչպէս
բարի
սիրտ
ունի
պարոնը.
ամենեւին
խափան
չ
որում,
ինչպէս
վաղուց
յայտնել
եմ
ձեզ,
պատուելի՛
{ընթերցողք},
մի
հօրեղբայր
ունիմ,
որ
միշտ
քննում
է
իմ
բոլոր
անգի
ենթակայ:
"
Ինչպէ՞ս
",
-
կը
հարցնեն
մեզ
{ընթերցողք}:
"
Շատ
հասարակ
կերպով
",
-
կը
պատասխանենք
մ
գործ
ունեցող
օրագիրը
բնականաբար
պիտի
եւ
աւելի
շատ
{ընթերցողք}
ունենայ,
մինչդեռ
այս
կամ
այն
մասնաւոր
նիւթի
նուի
ինձ
հարկաւոր
չէ
մի
խօսք
եւս
յաւելացնել.
ինքեանք
{ընթերցողք}
կարող
են
հասկանալ
խեղճ
կոմսի
դրութիւնը:
Ին՜չ
պիտ
ւ
եւս
անարգւում
էր:
Մի՛
վրդովուիք,
պատուելի
{ընթերցողք},
այս
պատկերը
պատկանում
է
պ.
Յովնաթանեանցի
ներքի
ից,
Մոսկուա,
1853,
երես
63-65)։
Այո՛,
սիրելի՛
{ընթերցողք},
գիտեմ,
դառն
է
ձեզ
կարդալ
այսպիսի
բաներ
մեր
գրչի
ի
լեզու
առ
հասարակ
հասկանալի
ժողովրդեան.
եւ
միթէ
{ընթերցողք}
ճառիս
չգիտեն
եւ
չխոստովանիցեն
ընդ
մեզ,
թէ
երկասի
մեզ
մի
փոքր
տեղեկութիւն
տալ
նորա
մասին,
որպէսզի
{ընթերցողք}
մի
գերբնական
բան
չհամարեն
սորան
եւ
չասեն,
որ
եթէ
եան
փորը
ձանձրալի
է
թւում
մեզ
եւ
կարծում
ենք,
որ
{ընթերցողք}
եւս
իրաւունք
կ՚ունենային
ձանձրանալու։
Բայց
մի
քա
ից
եւ
տխրութենից,
որին
չեմ
ցանկանում
հաղորդել
իմ
{ընթերցողքը}
կամ
բարեկամքը,
եւ
եթէ
մի
նշանաւոր
բան
տեսանեմ
կա
րը
գրել
այստեղ.
ով
գիտէ,
մի՛գուցէ
Յիշատակարանիդ
{ընթերցողքը}
ասեն,
թէ
մեք
Շահբէգին
մի
մարդ
էինք
կարծում,
բայ
օրը,
կը
ծագէ
եւ
քո
համար
այն
արշալոյսը,
երբ
քո
{ընթերցողքը}
կարող
կը
լինին
նայել
եգիպտական
աստուածուհու
երեսը
ոյս
չկայ,
որ,
կարդալով
այս
նամակը,
կը
հասկանան
{ընթերցողքը}
մեր
դրութիւնը,
թէ
ինչո՛ւ
մինչեւ
այժմ
լռեցինք
եւ
արտասէր
հեղինակների
գործերից.
եւ
այս
նախ,
որ
իմ
{ընթերցողքը}
չ'համարեն,
թէ
Պարոն
Սիւ'ն,
ոյժ
տալով
իւր
մտքի
թ
ենք
մեր
յօդուածին
մի
այսպիսի
յառաջաբան,
պատուելի
{ընթերցողքը},
կ'իմանան՝
սկզբից
մինչեւ
վերջը
կարդալով
այս
յօդ
ի
մօտ
գնաց
պ.
Մարկոսը,
ուր
կը
տանենք
մեք
եւ
մեր
{ընթերցողքը}:
Բ․
Պ.
Մարկոսը,
ներս
մտանելով
Շաքարեանցի
տ
մ
են
Հիւսիսափայլ
օրագրի
մէջ.
այս
պատճառով
եւս
իմ
{ընթերցողքը}
չեն
կարող
ասել
ինձ,
թէ
խօսում
էի
մի
բոլորովին
նո
ոմս
էմմանուէլը:
Մի
փոքրից
յետոյ
կը
ծանօթացնեմ
իմ
{ընթերցողքը}
Մահտեսի
Թովմասի
տան
հետ,
այժմ
թողէ՛ք,
որ
չկտրեմ
լ
նորա
մասին,
որ
յետոյ
կարողանանք
ներս
տանել
մեր
{ընթերցողքը}
նորա
տունը,
այն
րոպէին
երբ
կոմս
էմմանուէլը
անձնա
թիւնճի-օղլուի
կինը,
որին
դեռ
չենք
ծանօթացրել
մեր
{ընթերցողքը},
շատ
սրտաբաց
կին
էր.
կարճահասակ,
հաստամարմին
ե
ի
ցնորամիտ
մարդերի
հնարած
մեզիմեն
աղեկների,
բայց
{ընթերցողքը}
այս
գործին
կարող
են
համաձայնիլ,
որ
մի
արմատացած
ւրդ
չէր
դորա
հրատարակութիւնը,
եւ
թո՛ղ
մեր
սիրելի
{ընթերցողքը}
ուշադրութեամբ
կարդան
եւ
դատաստան
կատարեն։
եալ
նկատողութիւնքը
ընդհատվեցան։
Կը
ներեն
մեզ
մեր
{ընթերցողքը}
եւ
մենք
այս
անկարգութիւնքը
վկայ
ենք
դնում
այն
բան
սել,
մանաւանդ
որ
ինքը՝
արգոյ
հեղինակը,
կամ
մեր
{ընթերցողքը},
եթէ
ուշադրութեամբ
կարդան
այս
անցքերի
նկարագրութ
իրը
խիստ
մօտ
է
իմ
սրտիս,
ուստի
թող
ներեն
մեզ
մեր
{ընթերցողքը}
մեր
տկարութիւնը,
երբ
չենք
կարողանում
մեր
խօսքի
ը
տ
խօսել,
մանաւանդ
որ
ինքը
արգոյ
հեղինակը
կամ
մեր
{ընթերցողքը},
եթէ
ուշադրութեամբ
կարդան
այս
անցքերի
նկարագրութ
ազգի
մասին,
որին
ինքը
եւս
անդամ
է,
ինչպէս
նորա
{ընթերցողքը},
մի՛
դատապարտէք
նորան,
եթէ
նա
այն
ծանր
վճիռը
դն
ստ
որում,
բաւական
երկարացաւ.
միգուցէ
ձանձրացնեմ
{ընթերցողքս},
որ
մինչեւ
այժմ
սիրել
են
իմ
Յիշատակարանը,
ուստի
՝
ասում
էին.
"
Այդ
մարդը
գիրք
չէ
կարդում,
բայց
{ընթերցուածը}
այնպէս
անսխալ
ասում
է,
ինչպէս
գրքին
մէջ
գրուած
է
ն,
եւ
այլն...
բացագանչեց
սատանան,
ընդհատելով
{ընթերցուածը}.
-
վէզի՛ր,
լսեցի՞ր
դու
սորա
սկիզբը.
եւ
այլն,
թե
պատմություն
է,
եղբա՛յր:
Հետո,
շարունակելով
{ընթերցումը},
տեսա,
որ
դա
Բոքլի
"
Անգլիայի
քաղաքակրթության
պ
զգը
կաթողիկոսի
թուղթը:
Ազգն
արգելեց
նոյնիսկ
թղթի
{ընթերցումը}
եկեղեցիներում,
եւ
երբ
անհնազանդ
հոգեւորականութիւ
ւթիւն
իմ՝
նախկին
՚ի
Կալկաթայէ,
կալարուք
զայն
եւ
{ընթերցջիք},
առ
՚ի
բարւոք
եւս
՚ի
միտ
առնուլ
զոր
ինչ
գրեմս
այ
դռնում
Կանգնած
էին
շատ
կառքեր.
Միշտ
հացկերոյթ,
{ընթրիք},
գինի,
Նուագարան
ու
տաղեր.
Ամենայն
ոք
ցանկանու
ինձ
դու
յառաջ
քոնը.
Ճաշ
եմ
ուտում,
ազնիւ
{ընթրիք},
Որ
չէ
կերել
Լուկուլլոսը:
Ես
խ
,
այնտեղ
գողը
եւ
աւազակը,
սորան
նորան
ճաշերով
եւ
{ընթրիքներով}
իւր
մօտ
քարշելով,
կազմում
է
մի
ընկերութիւն
իւր
հ
րունի)
-
Գրիգոր
Վարդապետ
Կապարաճի
Կարապետեան
-
"
{Ընծայ}
"
-
"
Ընծայի
ընդունելութիւնը
"
-
Ընդունելութեան
ը
կելու
կերպով,
որից
առուած
է
եւ
գրքի
մակագիրը՝
"
{Ընծայ}
"։
Շնորհակալ
ենք
պատուելի
ծերունուց,
որ
պատ
ուրանալ,
մեզ
ոչինչ
ընծայով
չէ
կարելի
կաշառել:
"
{Ընծայ}
"
անունով
գիրքը
թող
որ
երկու
յառաջաբան
եւ
մի
վերջ
տութիւնն
եղբայր
Յովհաննէսին,
որոյ
վասն
բոլորովին
{ընծայ}
թողում
միայնակ
նմա
եւ
մի՛
ինչ
պահանջմունք
ունիցին
ավառ
կրակներ.
այս
վերարկուն
Թովմաս
Տորգուեմատայն
{ընծայ}
էր
ուղարկել
սատանային
ինկվիզիցիոնի
պահարանից:
Մո
ինձ
սեփական:
Այս
մինին
բերանը
ծեփիր,
այն
միւսին
{ընծայ}
տուր...
իսկ
որքա՛ն
դողալ
հարկաւոր
է,
մինչեւ
ա
լ
նորա
այս
հիւրասիրութիւնը
մի
թանկագին
բանով.
նա
{ընծայ}
է
տալիս
նորան
մի
մատանի
եւ
ասում
է,
քանի
այդ
մատ
ս
այս
անկարգութիւնից
չհրաժարելու
համար,
պիտոյ
էր
{ընծայաբեր}
լինէի
իմ
կողմից,
որ
այբբենարանի
առաջնաթերթի
ճակա
ակ
Վարդի
-
մեծն
բալասան...
Ամե՛ն.
եղաւ
հոտանուշ
{Ընծայաբերո՜ւմն}
բնութեան
Եւ
դրախտից
հեշտալի
Արտաքսուեցաւ
զոյգն
այ
րեցին
այս
նեռների
անունը
իւրեանց
յառաջաբանների
եւ
{ընծայաբերութիւնների}
մէջ.
մի
խօսքով
ամբողջ
դժոխքի
փառքը:
Այս
տե
դ
սրտից
թշնամեաց:
Ուրախ
եմ,
զի
պ.
Յովնանեանցին
{ընծայեալ}
են
զանպարծանք
պաշտօնն
որսալոյ
զայլոց
զնամականիս,
զարեանց,
մակագրեալ
"
Վարդապետարան
կրօնի
"
ի
լոյս
{ընծայեալ}
ի
Մոսկվա,
յամի
1853:
Ուստի
եւ
ո՛չ
պէտք
ինչ
ծանօ
աշտօն
յղեսցին
եւ
ի
Բիւզանդիոն:
Այլ
սոցա,
հաւատս
{ընծայեալ}
քսութեանց
ոմանց՝
որպէս
թէ
Մեծն
Սահակ
եւ
Մեսրոպ
զ
րբէք՝
իմանալով,
թէ
ո՛վ
որքան
գետին
կամ
կալուածք
{ընծայել}
է
այս
կամ
այն
վանքին
եւ
թէ
վանքերի
միաբանքը
քանի՞
,
ազատ
ես,
կամեցածիդ
պէս,
գրաւ
դնել,
վաճառել,
{ընծայել},
ի
վերջոյ,
դու
նորա
անպայման
տէրն
ես,
եւ
դորա
րապարակով:
Ընթերցող
հասարակութեանը
կարող
է
հաւատ
{ընծայել}
մեր
խոստմունքին,
մանաւանդ
եթէ
յիշէ,
որ
ոչ
երբեք
նք,
որ
ազգը
սիրով
կ'ընդունէ
այսպիսի
մի
գիրք,
որ
{ընծայել}
է
հեղինակը
իւր
ազգի
զաւակների
դաստիարակութեանը,
ոջէ
տեղեկութիւնը,
որ
կարող
էին
համոզել
ինձ
հաւատ
{ընծայել}
քո
ասածներին,
եւ
դատել
այն
հետեւանքը,
որ
պէտք
է
կողմից
աշխատել
ծառայողներին
գոնէ
իւր
անձը
սիրելի
{ընծայել},
որ
նորանց
ջատագով
ունենալով,
կարողանաք
այնտեղ
երութիւնքը
լցուցանել
եւ
իւր
անձը
ամենեցուն
սիրելի
{ընծայել}:
Սա
դեռեւս
ծաղիկ
հասակի
մէջ
է,
սորա
վերայ
այժմ
համեմատ
գործեր
ունենալ,
եւ
իւր
անձը
բոլորանուէր
{ընծայել}
ազգին,
ամենայն
նեղութիւն,
հալածանք
եւ
նախատինք
մասին.
այս
աշխատասիրութեան
վաստակքը
կամենում
եմ
{ընծայել}
Ձեր
մռայլութեանը:
-
Ընծայիր
նորանց
քո
բարեկ
րուց
յետոյ
կ՚ընծայեմ
նորան
այն
մատանին,
որ
հայրս
{ընծայել}
էր
իմ
ամուսնուն
փեսայութեան
ժամանակ:
-
Բոլորը
ի
մէջ
կը
ձգես,
ես
այժմ
հասկացայ,
որ
այդ
մատանին
{ընծայել}
էր
հայրս
իմ
ամուսնուն
նորա
համար,
որ
նա
մեռանի
ե
տկարներին
սպասաւորելու
համար։
Եթէ
կարելի
է
հաւատ
{ընծայել}
Յիսուսեան
կարգի
պատմիչներին,
ուրեմն
նոցա
նախանձա
սուտ
փաստի
հետ
միասին
մեր
կողմից
Պ.
Չամուռճեանին
{ընծայելով},
շտապում
ենք
ասել,
որ
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
առաջե
կացուին,
հոգատարների
բոլոր
թերութիւնների
պատճառը
{ընծայելով}
նորան.
բայց
ճշմարտութեամբ
պէտք
է
ասած,
նոքա
երբ
սովո՛ր
էր
նա
սիրով
յիշել
իւր
ծերութեան
օրերումը՝
{ընծայելով}
նոցա
իւր
կեանքի
բոլոր
ուղղութիւնը։
Մխիթարը
տասն
բայց
դորայ
փոխանակ
խօսելու
վարձ
մի
տարուց
յետոյ
կ՚
{ընծայեմ}
նորան
այն
մատանին,
որ
հայրս
ընծայել
էր
իմ
ամուսն
րծել
զնոյն,
զի
թէ
երբէք
պիտոյ
ինչ
լինիցի,
առաջի
{ընծայեսցի}
սուրբ
գահին
իբր
բողոք
եկեղեցւոյն
Հայոց,
ըստ
որու
մ,
ուր
այնպիսի
ազդեցութիւն
ունեցաւ,
որ
թագաւորը
{ընծայեց}
Կարգին
Լիսաբօնի
Սուրբ
Անտօնի
եկեղեցին
եւ
Կօիմբրի
Պատմագիրք
Հայոց
իբր
երեսուն
ամօք
յառաջ
'ի
լոյս
{ընծայեցաւ}
եւ
'ի
Հռովմ
եւս
հանդիսացաւ,
եւ
զի
պատահեաց
նմա
զ
երի
անունով
ցանկացայ
պսակել
եւ
այս
խորհուրդով
ձեզ
{ընծայեցի}:
Մեր
ազգի
անցածը
տխուր
է,
այն
օրերի
պատմակ
ուղարկեցին
2
մունդշտուկ
եւ
նարինջ
10
հատ,
որ
եւ
{ընծայեցի}:
30-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
կուպոնների
մասին,
որ
թեամբ
զքրիստոնէութիւն
իսկ,
որպէս
ըզխրտուիլակ
ինչ
{ընծայեցուցանեն}
ի
կորուստ
հոգւոց
եւ
ի
գայթակղութիւն
որոց
չիցէ
ամր
աւերակս
գեղապանծ
շինուածոց
հարցն
մերոց
սրբոց
մեզ
{ընծայեցուցանէ}:
"
Աշակերտք
հեղգք
առ
ուսումն
եւ
փոյթք
առ
ի
վարդա
րիտ
մարմին,
եւ
գինին
՚ի
ճշմարիտ
արիւն,
յորժամ՝
{ընծայեցուցեալ}
զհացն
եւ
զգինին՝
Հօր,
յիշեմք
զՈրդւոյ,
նորա
զփր
ամեան
քո
վրանին
Միշտ
`
Մամբրէի
կաղնուց
`
քեզ
Ցից
{ընծայէ}
ամէն
տարին.
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
սիրակէ
",
զկնի
որոյ
ի
շինութիւն
Հայաստանեայց
եկեղեցւոյ
{ընծայէ}
ազգին
"
զՎարդապետարանն
կրօնի
"
իմաստուն
յառաջաբան
նաւանդ
զի
մատենիկն
վտիտ
ի
դաստիարակութիւն
մանկանց
{ընծայէր}
։
11)
Երես
68.
Հարց.
-
"
Սուրբ
գիրքը
ի՞նչ
տապարտութիւնը,
որ
կապած
էր
այդ
մատանու
վերայ,
կ՚
{ընծայէր}
իմ
փեսային:
-
Ճշմարի՛տ
է
քո
ասածը,
բայց
մեր
յ
զբանն
Աստուծոյ,
առողջ
հոգւով,
եւ
հմուտ
ձեռամբ
{ընծայէր}
Ազգին
զբոլորամասնեայ
թարգմանութիւն
սուրբ
գրոց,
ե
ան
պարգեւելու
իւր
զաւակին,
Ռօբինզօնի
պատմութիւնը
{ընծայէր}
նորան,
որ
զբօսեցուցիչ
եւ
օգտակար
կը
լինէր
նորա
ե
ինչ
չկարեմ
գուշակել,
թէ
պ.
Յովնանեանցն,
որում
{ընծայի}
որսալ
նամակին,
պարապի՞
արդեօք
այդպիսեօք
եւ
կարո՞
իգոր
Վարդապետ
Կապարաճի
Կարապետեան
-
"
Ընծայ
"
-
"
{Ընծայի}
ընդունելութիւնը
"
-
Ընդունելութեան
ընդդէմ
մի
թերթ
աղքատ
է
իւր
բովանդակութեամբ:
Գլխաւոր
խորհուրդը
"
{Ընծայի}
"
յորդորել
Հայերը
դէպի
միաբանութիւն,
բայց
այս
մի
դուածներ,
որոնց
թէպէտ
եւ
պատասխանուեցաւ,
բայց
"
{Ընծայի}
"
վիճակը
այլապէս
էր
վճռել
ճակատագիրը:
Շնորհակալ
ծայից
",
որ
առիթ
տուեց
կարդալու
"
Ընդունելութիւն
{Ընծայի}
"
անունով
գիրքը,
որի
իւրաքանչիւր
տողերից
դուրս
է
ւնք,
որոնց
մէջ
երեւում
է
եւ
ճիշտ
նկարագրւում
է
"
{Ընծայի}
"
հոգին:
Շատ
եւ
շատ
անցքերից
եւ
նեղութենից
յետոյ
որում՝
այդ
բոլոր
անցքերը
պատահած
էին
երազում:
"
{Ընծայի}
ընդունելութեան
"
վերջին
երեսները
արժանի
են
ուշադր
րդացինք
",
-
գրում
է
հեղինակը
("
Ընդունելութիւն
{Ընծայի}
",
երես
123):
"
Երկու
յառաջաբան,
եօթը
յօդ
մուլներուն
տակէն
ելած
էին,
հիմա
նոյնը
նորոգող
եւ
{ընծայի}
հագուստով
դռներնիս
նորէն
չալող
կաշիերես
համախոհը
զատ
ուրիշ
բանով
մը
պատուել:
Թո՛ղ
ընթերցողը
"
{Ընծայի}
"
յօդուածներն
իրարու
վրայ
դիզէ
ու
խալկինի
մը
մէջ
էս
հանէ
երբեմն
մեր
ընթերցասէրներիս
առաջեւ:
"
{Ընծայի}
"
հեղինակը,
սաստիկ
սրտնեղած
Պ.
Կըկռիկեանի
ընդու
-
զտասներորդն
կիսէ
ի
լրութիւն
թուոցն,
Գիրքս
այս
{ընծայի}
յուսումն
մանկտւոյն
ի
կրօնական
մասին,
եւ
ահա
պատգ
մբերի
2-ին:
Այսօր
իմացայ,
թէ
վեհափառ
կաթողիկոսը
{ընծայի}
ընդունելութիւն
է
արել
Այվազին:
28-ին
նամակ
ստաց
,
աւելի
երջանկութիւնաբեր
լինէր:
12
ժամ,
1863.
{ընծայի}
ընդունելութիւն:
Գնա՜ց
ու
էլ
գալիք
չունի:
1864
ատակ
է:
Մխիթարեան
համախոհք.
Խօսքերնիս
"
{Ընծային}
"
չէ,
վասնզի
այն
պատիւն
անոր
ընելու
միտք
չունինք
կքը
կամենում
եմ
ընծայել
Ձեր
մռայլութեանը:
-
{Ընծայիր}
նորանց
քո
բարեկամին,
-
ասաց
սատանան
թթու
դէմքով
դ
մատանին...
Ա՜խ...
Խնդրում
եմ.
մի
այլ
բան
{ընծայիր},
եւ
ոչ
մատանին...
-
Ի՞նչ
պատճառով
մատանին
ակը
այլապէս
էր
վճռել
ճակատագիրը:
Շնորհակալ
ենք
"
{Ընծայից}
",
որ
առիթ
տուեց
կարդալու
"
Ընդունելութիւն
Ընծայ
ճշմարտութեան
յարգը
չենք
կարող
ուրանալ,
մեզ
ոչինչ
{ընծայով}
չէ
կարելի
կաշառել:
"
Ընծայ
"
անունով
գիրքը
թող
ո
վ
չենք
սկսանում
այս
գրուածքը.
ազգային
թատրոնին
է
{ընծայուած}
նորա
բովանդակութիւնը
եւ
ազգային
այս
նոր
երեւոյթի
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
՚ի
նմանէ
տալ
ինձ
զթուղթ
{ընծայութեան},
յանուն
հնդկական
կառավարութեան
Անգլիոյ
ի
Կալկաթա
ւստի
եւ
մեր
բոլոր
նկատողութիւնքը
պիտի
ընդհանուրին
{ընծայուի},
թէեւ
պ.
Պռօշեանցի
պատճառով
էինք
խօսք
բացում։
ՔԵՐՈՂԸ
-
ՔԵՐԹՈՂԸ
Ցորենի
ոսկի
հասկը
լիատոք
Մեզ
է
{ընծայում}
բնութիւնը
մայր,
Բայց
ո՞վ
չի
կալսում
կալի
մէջ
ար
ելի
քաղաքականութեան։
Իգնատիոսի
վարքը
գրողքը
{ընծայում}
են
նորան
շատ
հրաշքներ։
Միմիայն
Րիբադանէյրա,
խոս
ողները
հրաժաւում
էին
իւրեանց
սեպհականութենից,
որ
{ընծայում}
էին
Կարգին,
այսինքն՝
Յիսուսեան
եկեղեցիներուն
եւ
ւնեց
այն
գումարը,
որ
Պօրտուգալացոց
վաճառականները
{ընծայում}
էին
նորան
եւ
շտապեց
հասանել
Սայքամ
կղզին,
որ
Չին
եւ
ճշմարտս.
քարոզ
յիշատակարանները,
որ
անմիջապէս
{ընծայում}
էիք
հայոց
ազգի
բարեմիտներին
արգոյ
հեղինակ
Ստեփանն
ոյ
հեղինակը
մի
վայրկեան
Փանուէլի
աղջկայ
շնորհքն
է
{ընծայում}
։
Մենք
չենք
ուզում
այս
բոլոր
անբնական
եւ
շատ
թ
Սօսը
մեռած
չէ:
Արգոյ
հեղինակը
այստեղ
մի
վայրկեան
{ընծայում}
է
Վարդիթերին
Փանուելի
աղջկայ
շնորհքը:
Մենք
Կամ
վայրահար
կի՞րք
պղտոր
Վայելել
զՏեառն
{ընծայս}
Յարի
սէր
սանձակոտոր:
Զբնութեան
ճմլիցէ
յս
Խալիպեանի՝
այլեւ՝
՚ի
կառուցումն
դպրոցի
իւրոյ
{ընծայս}
ստացեալ
ի
Խալիպեանէ,
ազատ
կացոյց
զմեծագումար
դրա
չէ
տալիս
իւր
որդին
այդ
դպրոցը:
Աշակերտքը,
որոնց
{ընծայւում}
է
գիտութիւն
Հայերէնի
եւ
Ռուսերէնի,
ոչինչ
չգիտեն
ի
անզովանալի
ծիծաղ:
Այդ
գրքի
մէջ
երեւում
է
"
{Ընծան}
"՝
որպէս
մի
անօրինակ
բան.
նա
գործում
է
հրաշքներ
՚ըլլանք...
Մեր
ըսածները
չլսելու
զարնող
համախոհին
{ընծան}
ինչպէ՞ս
կրնայինք
ընդունել,
եթէ
ոչ
կատակաւ:
Թագաւոր
Կայսրը,
շատ
հաճութեամբ
ընդունելով
այս
{ընծան},
պարգեւել
է
ճարտարագէտ
Պ.
Պատկանեանցին
մի
գեղեց
՞րք
է
այն,
Երբ
ձգտում
է
վայելել
Սանձակոծ
սէրն
իր
{ընծան}:
Կարո՞ղ
է
ոք
բնութեան
Ճզմել
կզակը
սանձով,
Եւ
կա
եք
եղբարքն
էլ
սիրում
էին
Սուրբ
Կաթուղիկէի
վանքը՝
{ընծաներ}
եւ
ամեն
հարկաւոր
բաներ
նուիրելով,
որոնցից
ամեն
մ
չ
մի
հոգեւոր
եւ
յաւիտենական
գանձ
անպէտ
եւ
անցաւոր
{ընծաների}
հետ"։
Եւ
տէր
Յովհաննին
էլ
նեղացար,
թէ
"
բնաւ
ք
ղից
հալածուելու
օրը,
վանքի
եկամուտից
կամ
բերուած
{ընծաներից}
մինչեւ
անգամ
եւ
մէկ
դրամ
վրաս
անցուցած
չեմ,
եւ
ո
հակալ
ենք
պատուելի
ծերունուց,
որ
պատուասիրեց
մեզ
{ընծաներով},
բայց
ճշմարտութեան
յարգը
չենք
կարող
ուրանալ,
մե
անդացիք
եւս
հետեւում
էին
այս
բանին։
Նոքա
մեծագին
{ընծաներով}
եկան
Կանտօն
քաղաքը,
բայց
խարդախ
Շօյլլը
հաւատացու
Յիսուսեանք,
չ'կարողանալով
կեղծաւորութեամբ
եւ
{ընծաներով}
խարբալել
այս
հռչակաւոր
մարդը,
գործ
դրեցին
այնուհ
կանջիս
է
հասել,
որ
պ.
Ալաջալյանը
(իսկ
գուցե
եւ
{Ընկ}.
Դեգտյարնի
նրբանցքից)
պաշտոնական
ժողովում,
ենթ
ենթադրում
եմ՝
մեր
քաղաքի
հասարակության,
իրեն
եւ
{Ընկ}.
հատուկ
անբարյացակամ
միտումով
թույլ
է
տվել
իրեն
որ
ես
չէի
կարող
բավարարել
որեւէ
պ.
Ալաջալյանի
եւ
{Ընկ}.
դատարկ
հետաքրքրությունը:
Ասում
եմ
դատարկ
հետաք
ան
տեսակետից:
Վերջապես,
պ.
պ.
Ալաջալյաններ
եւ
{Ընկ}.,
գուցե
հասկանան,
որ
հասարակական
գործում
նրանք
ենց
երեկ
կոտրած
իմ
ծխափողը
վերջինն
է
եղել
եւ
գլխի
{ընկա}
այն
ժամանակ,
երբ
նամակս
վաղուց
արդեն
ուղարկված
է
աղաղակէ
առ
քեզ
հոգւով.
"
Ովսաննայ
բարձրելոյդ"։
{Ընկալ}
ի
տեղի
սաղարթեալ
ձիթենւոյ
եւ
ոստոց
արմաւենեաց
զմե
Յաւիտենական
քո
օթեւանից,
Այս
խնկի
բուրումը
{ընկալ}
նորանից,
Մաղթէ՛
նորան
կեանք
որպէս
նահապետ,
Յաւիտենական
քո
օթեւանից,
Այս
խնկի
բուրումը
{ընկալ}
նորանից,
Մաղթէ՛
նորան
կեանք
որպէս
նահապետ
ոշմ
ին,
այնուամենայնիւ
ո՛չ
զրկի
՚ի
Հոգւոյն,
զոր
{ընկալա}
ի
ձեռն
մկրտութեան:
Խորհուրդ
մկրտութեան
Հայի
լայն
ն
ի
29-էն
մարտի
սոյն
ամի
ընդ
համարօք
217
եւ
218,
{ընկալայ}
պարտուպատշաճն
յարգութեամբ,
սակայն՝
ընթերցեալ
զա
ՀԱՅՐ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՔԱՀԱՆԱՅ
ՉՈԼԱԽԵԱՆ,
Զգրութիւն
Ձեր
{ընկալայ}
որ
ի
18-էն
դեկտեմբերի,
եւ
ծանուցեալ
զքաջառողջ
դր
ՍԻՐԵԼԻ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ,
ԳՐԻԳՈՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆ,
Գրած
գիրդ
{ընկալայ},
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր,
կարդալով
իմացա:
Ահա
պատաս
այլոց
հոգեւորականաց
զաստիճան
ջահընկալութեան,
զոր
{ընկալայ}
18
յունիսի
նոյն
1848
ամի:
2
Ըստ
զօրութեան
օրի
,
յետս
առ
իս
զարձակման
թուղթն
իմ
առաքել,
զոր
եւ
{ընկալայ}
եղծեալ
խաչագծիւ:
4
Ի
1848
ամ
է
(1852
ամն,
ն
ւծոյ:
առ
այս
նպատակ
ուղղեալ
ես
զիմ
մտադրութիւն,
{ընկալայ}
վերստին
ի
հասարակութենէ
Նախիջեւանայ
յամի
1851
զար
ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ
Ողորմածագոյն
տէր,
յԵրեկի
աւուր
{ընկալայ}
ի
նորին
բարձր
սրբազնութենէ
զապահովեալ
նամակ,
որո
ի,
ի
վերջէ՝
14/26
երրորդէ
աւուր
ամսեանն
Յունիսի
{ընկալայ}
զպատասխանի,
եթէ
չկարէ
ինքն
այլ
ազգ
կատարել
զպահա
որտի
առ
՚ի
տալ
ինձ
զհրիտակն:
Զայս
պատասխանի
նորա
{ընկալայ}
՚ի
16/28
այնր
Յունիսի:
Աւելի
քան
զամիս
մի
դեգ
0
ֆունտ
ստերլինգս,
զոր
անդէն
առ
նմին
հատուցեալ,
{ընկալայ}
զպաշտօնական
ստացագիր:
՚Ի
գումարէ
յայսմէնէ
400
ռո
ի
Կալկաթայէ,
յամին
անցելոյ
յամսեանն
Հոկտեմբերի,
{ընկալայ}
զերկուս
կնքեալ
ծրարս
թղթոց,
յանուն
Ձերոյին
վեհափ
իւն
իմ
'ի
տարժանելի
պաշտօն
քաղաքագլխութեան
եւ
ահա
{ընկալայ}
զխնդիր
բազմաց
'ի
հասարակութենէ
մերմէ,
յաղագս
ոչ
ձերոց,
գրեալ
'ի
Հռովմայ
յ9-էն
դեկտեմբերի
1815,
{ընկալայ}
'ի
16
փետրուարի
1816.
ընթերցայ
առաջի
մերայնոց)
ն
են
տանս
իմ
եւ
մանաւանդ
մինչ
քրիստոնէական
հաւատս
{ընկալան}
ի
տանն
իմ,
վասնորոյ
առաւել
հարկ
է
զնոսա
խնամել:
զանձինս
գերադաս
քան
զամենայն
եպիսկոպոսունս,
զայդ
{ընկալան}
միայն
պապականք,
եւ
զարդիս
ընդունի
միայն
Այվազովս
եւ
պաշտել
եւ
զդաւանութիւն
որո՛ց՝
հիւրասիրութեամբ
{ընկալանն}
զնա,
ցաւելի
էին
մեզ
ընթացք
Մխիթարա՛յ
Սեբաստացւո՛
մինիստրն
արտաքին
գործոց,
ի
տեղեկութիւն
Ձեր:
{Ընկալարուք},
աղաչեմ,
զանկեղծ
հաւաստիս
իմոյ
առ
Ձեզ
կատարեալ
,
եթէ
հաճեսջիք
տալ
ինձ
զխնդրեալն
տեղեկութիւն:
{Ընկալարուք},
աղաչեմ,
զհաւաստիս
անկեղծ
յարգութեանս,
որով
ցա
արեսցի
զիս
անզգամ.
ապա
թէ
ոչ
գո՛նէ
իբրեւ
զանզգամ
{ընկալարուք}
զիս
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կորթ.
երկր.
գլ.
ԺԱ,
համ
նզի
սրբազան
հայրն
յերեկի
աւուր,
որ
էր
8
ամսոյս,
{ընկալաւ}
ի
նոցին
գերազանցութեանց
զնամակ,
որով
ծանուցանեն
,
ըստ
առաջարկութեան
տեղւոյն
Հոգեւոր
կառավարութեան
{ընկալաւ}
զիս
ի
թիւս
հոգեւորականաց
այնր
քաղաքի
եւ
դասաւորեա
օլիս,
ըստ
որում
շոգենաւն
թափեալ
զբեռինսն
վերստին
{ընկալաւ}
զայլս.
նաւեցի
ի
Գենուա,
ուր
հասի
յետ
իբր
երկուց
լ
զմնացուածս
գումարին
եւ
հասուցանել
առ
իս
զոր
նա
{ընկալաւ}
կամակար:
Այժմիկ
աղաչանք
իմ
այս
կան.
յետ
տես
րատ,
եւ
իբրեւ
զանդատաստան
ոք
մանուկ
փառաց
ի
փառս
{ընկալաւ}
զպարտաւորն
վնասուց
՚ի
Մխիթարեան
միաբանութեւան:
Ա
:
Քրիստոնէութիւնն
յաւուրց
անդի
նախկին
աւետարանչաց
{ընկալաւ}
զտօնն
շաբաթական,
"
եւ
կարգեցին
սուրբ
առաքեալքն
ե
ոտս
Աղանայ,
որ
եւ
քեռի
գոլով
Վահանայ
Մամիկոնենի
{ընկալաւ}
զպատանին
զխաղակիցն
ազգակցին
իւրոյ
սիրով
եւ
ո՛չ
զլ
ս
յառաջացաւ
յուսմունս
գրոց
եւ
թէ
զինչ
տեղեկութիւն
{ընկալաւ}
'ի
գրոց
վասն
ճշմարիտ
հաւատոյ
եւ
ուղիղ
դաւանութեան
կերտաց
իւրոց
'ի
Հռովմ
առ
սրբազան
Պապն
Կղեմէս
XI,
{ընկալաւ}
'ի
նմանէ
բերանացի
հաստատութիւն
իւրումն
կրօնի,
ան
ձայն
աղեղանցն՝
աղօթեաց
առ
Բարձրեալն
եւ
վաղվաղակի
{ընկալաւ}
զխնդիրն,
որում
եւ
տենչալի
նշխարացն
այլք՝
եւ
ոչ
էիք
ձեռամբ
(այսինչ
անձին)
զմի
տեօրտի
պիրլիք,
{ընկալաք}
մեծաւ
օրհնութեամբ
եւ
զանուն
ձեր
եւ
համայն
ննջեցել
եալ
Նախիջեւանայ
Հայոց
հասարակութենէ:
Որպէսզի
{ընկալեալ}
զայս
խնդիր
իմ
հրամայեալ
լիցի
յաղագս
առաջի
առնելոյ
ի
4
մարտի
1852
ամի,
ի
Քիշնեւ
Դիւանատունս
{ընկալեալ}
ի
2
ներկայ
մարտի
ընդ
միաւորականի
Հոգեւոր
Կառավարո
ր,
յետս
առ
իս
զվկայագիր
իմ
դարձուցանել,
որպէսզի
{ընկալեալ}
զայն,
մարթացից
օրինաւոր
եղանակաւ
մտանել
յամենահպ
շխանութիւնն
արձակէ
զիս
ի
վարդապետութենէ,
որպեսզի
{ընկալեալ}
եղեց
ի
թիւս
օրինաւոր
ուսանողաց:
Ես
չունելով
ի
ձե
երեւս
առ
ի
զանձինս
պահելոյ
յանպարտութեանց,
քանզի
{ընկալեալ}
զխաբէական
գրութիւն
Այվազովսքւոյ
առանց
ամ[ենայն]
հ
միածնէ
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ձեր,
զորոյ
եւ
զպատասխանին
{ընկալեալ}
եմ
յիւրում
ժամանակի:
Այլ
թէ
մտացածինդ
այդ
նամակ
միածնէ
եւ
այն
ընդ
ձեռն
ձեր,
զորոյ
եւ
զպատասխանին
{ընկալեալ}
իմ
յիւրում
ժամանակի,
այլ
թէ
մտացածինդ
այդ
նամակ
ռաքել
է
Պետերբուրգ:
Եթե
գտայց
ես
անդր,
այն
է
զի
{ընկալեալ}
զայն,
իսկոյն
առաքեցից
ի
Կալկաթա,
որպէս
արժանն
է
թեանց
աստուածային
անձանց,
այլ
թէ
սուրբ
հարքն
մեր
{ընկալեալ}
զհանգանակն
Նիկիոյ,
առ
հարկին
յաւելին
՚ի
նմա
զքան
յատեն
ի
Սիւնհոդոսին
Սրբոյ
Էջմիածնի:
Այվազովսքին
{ընկալեալ}
զայս
պատուէր,
եւ
ահա
հրաման
արձակէ
ի
թեմական
ատե
եան
իմում,
եւ
'ի
ստապատիր
ամբաստանչաց
կեղտ
անուն
{ընկալեալ}
հանդերձ
իմ
աւասիկ
մաշիլ
'ի
գերեզման.
դատ
արասցէ
կրօնն
եւ
ի
լեզուն,
այլ
եթէ
պատուելի
Մխիթարեանք,
{ընկալեալ}
զինքնակոչ
ազգասէր
վերապատուութիւնդ,
անամօթեցան
ձ
ից
անկեալ
էր
ի
գոգ
եկեղեցւոյն
Հռովմայ,
յորում
եւ
{ընկալեալ}
զքահանայութիւն.
այլ
ի
վերջէ
լքեալ
զօտարին
եկեղեց
այսմ
յիշեցեալն
բարւոք
կերպիւ
կատար
հասուցանէ
թարց
{ընկալնուլ}
զվարձն
աշխատանաց:
Երկրորդ,
աղաչելովն
Յիսու
ունելոց
իցէ
զիս
յայն,
համաձայն
ցանկութեան
իմոյ,
{ընկալցի},
իսկ
թէ
մերժելոց,
քան
զօր
յառաջ
վճռեսցէ
եւ
մի՛
՚ի
Լոնդոն,
առանց
սկիզբն
առնելոյ
գործոյն,
մինչեւ
{ընկալցի}
առ
այն
զլուծումն
բացարձակապէս
Մինչ
՚ի
Թիֆլիս
է
քոյր
Մարիամին
այսու
բաժանմամբ,
զի
կտակակատարն
իմ
{ընկալցի}
չորս
բաժին.
վեց
բաժին
երկու
հարազատ
եղբարցս
համա
ռեալ
եւ
անծուծ
լեզուաւ,
եւ
պահանջել
ի
նմանէ,
զի
{ընկալցի}
նա
զայն,
եւ
սնուսցէ
ի
հոգւոջ
եւ
պտղաբեր
գործեսցէ
ստր
զաւակն
երկու
բաժին
եւ
դուստր
զաւակն
մին
բաժին
{ընկալցին},
որքան
որ
զաւակ
եւ
իցէ.
այլ
եթէ
զաւակ
ամենեւին
ախկին
արու
զաւակացն
նոցա.
թէ
ունիցի
ոչ,
իւրեանք
{ընկալցին},
այլ
եթէ
կտակակատարս
եւս
ունիցի
ոչ,
մին
բաժինն
արու
զաւակ,
այլ
եթէ
ունիցին
ոչ,
ուրեմն
ինքեանք
{ընկալցին}:
Վեցերորդ,
իմոյ
հայրենական
մնացած
իմ
բաժին
վերն
գրեցելոյս
եւ
ամենայն
մի
հարիւրէն
հինգ
վարձս
{ընկալցին}
եւ
յաւելորդ
նեղութիւն
իւրեանց
զոր
կրեն
ի
վերայ
բա
Չեմք
նոյնպէս
ապացոյցս
թէ
պատուելի
հայրենակիցք
մեր
{ընկալցին}
զգրածս
մաքուր
խղճմտանօք
իբրեւ
բղխուածք
ազգասէր
սր
Եթէ
այսմ
պատասխանի
արասցէն
առողջ
հայեցողութեամբ՝
{ընկալցուք}
ապա
զկարծիսդ
իբր
հաւանական,
ապա
թե
ո՛չ
զմերն
յառ
գրեի,
բայց
կարծելով
թե
գիրս
չի
հասնիլ,
ճանապարհ
{ընկած}
կլինի՝
նա
Մոսկվա
է
տեյի,
չգրեցի:
Եթե
տեղդ
նոր
ցքին
վերան
մնացած
է
մինչեւ
այսօր,
քալփաքիներն
էլ
{ընկած}
են
կեցած
տեղը:
Մերոնց
ողջունիր,
ժամանակ
չու
նք
այնպես
էլ,
արդեն
յոթ
ամիս
է,
ինձ
մոտ
անօգուտ
{ընկած}
են:
Իմ
առողջության
վերաբերմամբ
հանգիստ
եղեք.
վախճան
ունի
",
եւ
այլն:
Առայժմ
անկաշկանդ
կողքի
{ընկած},
անդորրության
մեջ,
մեծ,
փոքր
եւ
ընդհանրապես
ամ
լու
համար,
բայց
նրանք,
երեւի,
դեռ
մի
որեւէ
տեղ
{ընկած}
են:
Այժմ
վերադարձնում
եմ
Ֆոշեն:
Այսպիսով,
ինձ
համար:
Դժբախտաբար,
իմ
գործը
անշարժ
վիճակում
{ընկած}
է
սենատում,
ու
չգիտեմ
եւ
չեմ
կարող
քեզ
ասել,
թե
ւակը,
հոգեւոր
սովից
եւ
քաղցից
միանգամայն
կիսամեռ
{ընկած},
իւր
խաւար
շրջակայքից
պիտի
նայի
այդ
լուսաւոր
եւ
մերկ
տղայքը
որոնում
են
նոցա
մէջ
կաղին,
որ
դեռեւս
{ընկած}
չէին
հաւաքողի
ձեռքը:
Աշունը,
մանաւանդ
թէ
Հիւսիս
մ
եմ
մի
գեղեցիկ
դաշտում՝
կանաչ
արօտի
վերայ,
թեք
{ընկած}
մի
ծառի
տակ։
Առաջեւիցս
վազում
էր
մի
քաղցր
եւ
պայ
սայ
Րեդուտկալէ
բոլորովին
հիւանդ:
Մօտ
իբր
քսան
օր
{ընկած}
էի
մահճի
մէջ,
եւ
բանագէտ
բժիշկների
հոգաբարձութիւ
ութիւն...
Այս
եւ
այն
տեղից
ստացած
նամակներս
{ընկած}
են
ցիր
ու
ցան,
որոնց
շատերը
մինչեւ
այսօր
անպատաս
ին
մարմինների:
Քարեայ
ածուխը,
որ
բաւական
խոր
էր
{ընկած}
գետնի
կեղեւապատի
մէջ
եւ
հետեւաբար
ենթարկուած
է
աւ
տի
մէջ,
իսկ
մեր
ազգը,
կաւեղէն
ոտքերով
թաւալգլոր
{ընկած}
չարաչար
կործանութեան
անդունդի
մէջ,
արդէն
իսկ
լցր
թեամբ
հանդերձ,
որոնց
իւրաքանչիւրքը
իւր
ժամանակին
{ընկած}
են
օրագրութեանս
մէջ:
Յիշատակարանքս
հատուած
են
այ
անս
յաւիտենից
կարող
էք
մշակել
եւ
գործել
ձեր
բաժին
{ընկած}
հողը,
առանց
վաճառելու
կամ
գրաւ
դնելու
իրաւունք
ո
ամ
այլ
գործերով,
չկամիս
կամ
ձեռնհաս
չես
քո
բաժին
{ընկած}
հողը
մշակելու,
կամ
մարդիկ
վարձելով
մշակել
տալու
մի
շփոթեալ
եւ
աղմկեալ
տեղում,
կեանքի
հոսանքի
մէջ
{ընկած},
նայում
է,
մասնաւորապէս,
իւր
գործին
եւ
երբ
ժամ
ին
նորան,
չեն
վճարում
իւրեանց
պարտքը,
առեւտուրը
{ընկած}
է,
ոսկին
կրկին
արժէքի
բարձրացած,
եւ
ահա
երկրորդ
յժմ
այն
վաճառականը,
ի՛նչ
գործէ:
Հաւատարմութիւնը
{ընկած}
է,
ոչ
ոք
ապրանք
կամ
դրամ
չէ
տալիս
նորան,
եւ
եթէ
պիտի
հաւասարի
ընդհանուր
մակերեւոյթին:
Եւ
եթէ
մի
{ընկած}
հարուստի
փոխանակ
հարստանայ
մի
աղքատ,
հետեւանքը
յ
սիրութին,
վասնորոյ
եւ
մնում
են
սորա
եւ
նորա
տանը
{ընկած}
՝
առանց
անգամ
եւ
բացուելու,
կամ՝
քանի
մի
հին
լե
տասն
եւ
չորս
դարու
խտրոցը,
որ
այնքան
մեծամարմին
{ընկած}
էր
V
եւ
XIX
դարերի
մէջ,
ճեղքէր
եւ
հասանէր
ժողովր
է
ո՞րքան
ազդեցութիւն
ունէր
նոյն
իսկ
քննութեան
տակ
{ընկած}
առարկայի
յառաջադիմութեան
վերայ,
այդ
ապացուցանում
են
եղել
եւ
պիտի
միշտ
լինին
գերմանականութեան:
{Ընկած}
լինելով
այսպիսի
խեղճ
վիճակի
մէջ
իրողապէս,
գերման
յս
յօդուածի
մէջ
Հեգելը
նմանում
է
հալիւցինացու
մէջ
{ընկած}
Բոռքին:
Հայմը
այսպէս
է
խօսում
այս
հատուածի
վրայ
Մինչեւ
անգամ
եւ
Յունարէն
գրքե՛րս
ինձ
չտուին,
որ
{ընկած}
են
այժմ
վանքում՝
ցեցերի
կերակուր
լինելու
համար.
նիհար,
տգեղ,
խառն
ի
խուռն
մազերով,
աչքերը
ներս
{ընկած},
երեսները
գունաթափ,
ասես
թէ
դոքա
կենդանութեան
ժ
հասակ,
մօրուքը
մինչեւ
ծունկը,
չոր,
աչքերը
ներս
{ընկած},
ժանգոտ
ատամներով
եւ
անտանելի
բերանի
գարշահոտութ
:
Սատանան
բոլորովին
վաստակած
այսքան
աշխատանքից,
{ընկած}
էր
սոֆայի
վերայ:
Մեր
հաշուով
առաւօտը
լուսանալու
Միանգամ
երեւակայում
էր
իւր
բոլոր
ընկերքը
արբեցած
{ընկած}
դաշտերի
վերայ,
որը
քնած
եւ
որը...
իսկ
ինքը
տղ
հանեց
սեղանի
վերայի
թղթերի
տակից,
որ
խառնիխուռն
{ընկած}
էին,
մի
թերթ
թուղթ
եւ
սկսեց
կարդալ:
-
Ուրե
ի
այս
գործողութեան
վերայ,
ըստ
որում
գետնի
երեսին
{ընկած}
էր
մի
քանի
ոտնաչափ
ձիւն:
Բայց
Ալբերտոսը
սեղան
նս
յ:
Երեսի
գծագրութիւնը
բաւական
անկանոն,
խոր
ներս
{ընկած}
աչքերը,
իւրեանց
անսովոր
փայլողութեամբ,
հաստատու
են
իմ
սրտին:
Դուք
ցոյց
էք
տալիս
ինձ,
որ
տարագիր
{ընկած}
ազգի
կամ
մասնաւոր
մարդու
արտասուքի
համար
եւս
չկայ
,
համարեա
թէ
սառչում
է,
եւ
այն
րոպէին
նորա
վերայ
{ընկած}
ճառագայթը
մի
առարկայից,
չէ
հասանում
դէպի
ուղեղը․
ները,
որոնց
մէջ
գոյացել
ու
աճել
էր
դատաստանի
տակ
{ընկած}
իրողութիւնը
կամ
անհատը,
ապա
ուրեմն,
անտարակոյս
ի
մարդերի.
պարոնը
վեր
կացաւ
սօֆայի
վերայից,
ուր
{ընկած}
էր
որպէս
մի
շնչաւոր
եւ
ձեռքերը
տրորելով
սկսեց
ման
կան
հասակը
արդէն
դրել
էր
նորա
նեղ
ճակատի
եւ
դուրս
{ընկած}
թուխ
թշերի
վերայ
իւր
կնիքը
-
խորշումը:
Նորա
հագո
խի
մազը
շատ
խնամքով
երեք
բաժանած
եւ
մի
գէս
հիւսած
{ընկած}
էր
թիկնամիջումը
ողնաշարի
վերայ.
մէջքը
կապած
մի
գ
հումեանցը
պարտէզն
իջած
ու
տեսած
Մանուշակը
ուշաթափ
{ընկած}
նստարանի
վերայ,
վերջին
աշխատութիւնը
գործ
էր
դնու
րոշ
նայուածքը,
քիչ
մնաց
որ
համարէ,
թէ
Մանուշակը
{ընկած}
էր
խելագարութեան
մէջ:
-
Ի՞նչ
պատահեց
քեզ,
սի
նորան
իւր
տուն:
Դայեկը
հասկացած
լինելով,
թէ
{ընկած}
էր
մեզիմեն
աղեկների
մէջ,
սայլումը
դեռեւս
նստած,
սները
չոր,
վատուժ,
անհնարին
խորշոմած,
խոր
ներս
{ընկած}
մանր
աչքերը
զրկուած
թերթերուկից
եւ
յօնքից,
հազիւ
ձեռքը։
Մխիթարեան
միաբանութիւնը՝
այդ
մեզանից
{ընկած}
հատուածը,
օտարութեան
մէջ,
պատերազմելով
բազմադիմ
ենից,
եթէ
չ'գտանէին
նորան
մի
աղբիւրի
մօտ
կիսամեռ
{ընկած}
եւ
չ'բերէին
Մանրէզ։
Նորա
ջլերը
բոլորովին
թուլացա
առողջ
կազմուածքը։
Երբ
բոլորովին
զրկուած
ուժից,
{ընկած}
էր
մահուան
մահճի
մէջ,
նա
դեռեւս
թելադրեց
իւր
շար
նոր
լեզուի
հետ,
հարկաւոր
է
այս
ցիր
ու
ցան
ճապաղ
{ընկած}
ձեւերը
կարելի
սկզբունքների
վրայ
ամրացնել,
որպէսզ
բայանունները,
որպէս
անկումն,
հերքումն
եւ
այլն,
{ընկած}
է
ժողովրդի
բերնից.
այդ
բառերը
փոխանակել
է
նա
նոց
ւր
մարմինը:
Թողում
եմ
բոլոր
դաշտի
մէջ
ցիր
ու
ցան
{ընկած},
թէ
աւերակներից
մնացած
եւ
թէ
սարերից
եկած
անհամ
այս
տողերը
գրելու
միջոցին,
մի
քանի
այդպիսի
գրքեր
{ընկած}
են
պատուհանիս
վրայ,
մեզ
սարսափեցնելու
համար:
Թէ
տ
օգտակար
բաներ,
բայց
այսօր
ամէնքն
էլ
երեսի
վրայ
{ընկած}:
Ստոյգ
է,
որ
այդ
բաների
համար
խօսող
ասող
էլ
չկա
ուի,
օտար
ոգու
ազդեցութեան
տակ.
Հայը
հազար
տարի
{ընկած}
լինելով
թուրքի,
թաթարի
եւ
ուրիշների
ազդեցութեան
ազդեցութեան,
որովհետեւ
նոր
լեզուով
խօսող
Հայերը
{ընկած}
են
ուրիշ
պատմական
եւ
բնական
ազդեցութեանց
տակ,
քա
եւ
կեանք
չկայ,
եթէ
պէտքերը
չհոգացուին։
Ցրտի
տակ
{ընկած}
մերկ
մարդը
էլ
գեղեցկութեան
չի
նայիլ,
միայն
թէ
մի
ն
դոքա,
որովհետեւ
այդ
լեզուն
մինչեւ
այժմ
գրի
տակ
{ընկած}
չլինելով
եւ
չմշակուելով,
բնականապէս
պիտի
ունենար
րդ։
Կոյրը
մխիթարւում
է
լեզուով,
ձեռքից
եւ
ոտքից
{ընկած}
մարդը
մխիթարւում
է
լեզուով.
պատճառ,
լեզուի
միջն
ղաբար
երկու
քոյր
Գլորեցին
ինձ
փոսի
մէջ.
ես
{ընկայ}...
Շնչարգելուած
նեղութենից
զարթելով
ալ,
բայց
արծաթի
պակասութեան
պատճառով
նոր
ի
նորոյ
{ընկայ}
հոգսերի
մէջ:
Իմ
բախտս
փորձելու
համար,
գնացի
մօտ
ռանց
խնայելու
կտրատեցին,
երբ
տեսան,
թէ
քո
աչքից
{ընկայ}
։
Եւ
այժմ,
իմ
ունեցածներով
զարդարուած,
ման
են
գ
արժանի։
Բայց
ես
միայն
իմ
դուրս
ձգուելուցս
յետոյ
{ընկայ}
այս
ու
այն
տեղ՝
իմ
պէտքս
եւ
կարօտութիւնս
առանձնա
ւսը,
շատ
յարմար
է
այս
հանգամանքներին,
որոնց
մէջ
{ընկայ}...
Ստոյգ
է,
որ
ես,
ասել
եմ
քաջափայլ
պարոնին
ուսին
իւրեանց
բրդի
այդ
յատկութիւնը
եւ
կամաց
կամաց
{ընկան}
տեղական
կատուների
կարգը՝
թեթեւ
զանազանութեամբ,
ն
քաջերից,
որ
ազգի
պահպանութեան
համար
քաջութեամբ
{ընկան}
պատերազմի
դաշտումը:
Նոքա
մոռացան
իւրեանց
կանացի
եցան
մեծ
կամ
փոքր
ընկերութիւններ,
նորանցից
ոմանք
{ընկան}
դէպքերի
հարուածի
տակ,
ոմանք
տեւում
են
կիսամեռ,
մէջ
Թառամեցաւ
նա,
որպէս
դու,
Թէ
ցրիւ
{ընկան}
կտորները
Դեղնած
տերեւների
վերայ:
.
Հզօր
ձեռքիցդ
`
այն
երկաթեայ
Կապանքն
{ընկան}
փշրուած...
Թէեւ
այսօր
պիղծ
բերաններ
գործադրութիւնը
ազատութեան:
Այնուհետեւ
մարդիկ
{ընկան}
բարոյական
գերութեան
մէջ,
այն
է,
մտքի
եւ
բանական
ից:
Այնուհետեւ
բոլոր
բաները
մեծ
փոփոխութեան
տակ
{ընկան},
եւ
գործարանը
ստացաւ
մի
այլակերպութիւն,
որ
շատ
ողովրդից
քսան
եւ
չորս
հազար
հոգի
մէ՛կ
պատերազմում
{ընկան}
։
Ամոնը
չէ՞ր,
որ,
անխե՛լք
խօսքերի
համար,
երկա
ղաւորի
ձեռքից
եւ
չա՛ր
մարդուց
փրկէ՛
ինձ
",
նոքա
{ընկան}
այնուհետեւ
քամակիցս,
իմ
գնացքը
խափանեցին
եւ
վրայ
վ
լիքն
է,
շրջեց
պտուկը,
եւ
ահա
նորա
միջից
դուրս
{ընկան}
չղջկի
կուրծքի
կարթաձեւ
ոսկրը
եւ
Յուլիա
Պոստրանայի
իւնքը
քամուեցան
խաչակիր
արշաւանքներից,
ասպետները
{ընկան}
Արմիդայի
ձեռքը։
Խեղճութիւնը
նիւթականապէս
պատճառ
վոր
աղաղակ,
Իգնատիոսի
սենեակի
պատուհանները
դուրս
{ընկան},
Սատանայն,
որ
մինչեւ
այժմ
կապել
էր
նորան
աշխարհ
թողնել
Փարիզը
դեռ
1536
թուականում։
Նոքա
ճանապարհ
{ընկան}
ուխտաւորների
հագուստներով,
ձեռքերում
Սուրբ
գիրք
առաջին
հարուածը՝
մահացուցիչ։
Մեծ
շփոթութեան
մէջ
{ընկան}
բոլորը։
Եթէ
Րաւալեակ
ձեռքից
թողնէր
իսկոյն
դանակը
,
որ
Հանա-վանք
երթալու
ժամանակ,
ճանապարհի
վրայ,
{ընկան}
իրենց
բարեկամ
Գարեգնի
ձեռքը,
որ
մի
փոքր
հանգստաց
նաւերը:
Այնտեղ
գիշերեցինք
եւ
արեւածագին
ճանապարհ
{ընկանք}
միեւնոյն
յաջողութեամբ,
միեւնոյն
վստահութեամբ
եւ
Մենք
միջնադարեան
ազգ
չենք.
միջին
դարերում
մենք
{ընկանք},
միջին
դարերում
մեր
հարստութիւնը
կորուցինք:
Չէ
ս
նրա
այդ
ծառայությունը
չեմ
մոռանա:
Վերջերս
միտս
{ընկավ},
սրանից
ութ
տարի
առաջ
Մոսկվայում
մեր
միասին
կատա
Նա
իւր
մտքում
ուրախացաւ,
ասաց՝
ա՜
ա՜
դու
էլ
{ընկար}.
Առաւ
ածուխ,
գրեց
պատին.
"
վեցերորդը՝
մի
ւ
ոչ
ոք
իմ
դեւերից
չէր
կարող
հրապուրել.
բայց
դու
{ընկար}
թէ
չէ
քամակներից,
իսկոյն
ամուսնացուցիր.
փոքր
ժա
ի
աղջիկ.
ի՛նչ
անեմ,
խաւարէր
էն
օրը,
որ
դու
լիս
{ընկար},
էն
քշերը
հէրդ
ջաղացն
էր
գնացել
ի՞նչ
կլներ
(?!
նը
ունենայ
պատմական
արժանաւորութիւն:
Այսօր
ձեռքս
{ընկաւ}
ՆՈՐԻՆ
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
ԵՐԿՐՈՐԴ
Ռուս
նորան
ձեր
անունով:
Այս
խօսքերի
վերայ
Շամիլը
{ընկաւ}
մի
փոքր
մտածութեան
մէջ.
երեւում
է,
որ
ասածներս
այերը
3.
800.
000:
Սորա
վերայ
շատ
չանցաւ,
ձեռքս
{ընկաւ}
Էդմոն
Շերթիէ
Ֆրանսիացու
գիրքը,
ուր
Հայոց
թիւը
բ
Պարզեմ,
որ
հասկանաք:
Այս
միջոցներումս
ձեռքս
{ընկաւ}
մի
ռուսաց
լեզուով
գիրք՝
այսպիսի
մակագրով՝
"
Обо
ուեցաւ
յունական
խորհրդին,
այն
ժամանակ
մեծ
շշունջ
{ընկաւ}
ազգի
մէջ,
մինչեւ
որ
Ներսէսը
հարկադրուեցաւ
փախչել
Մի
տեսակ
ժապաւէն,
որ
առաջ
գործածական
էր,
դուրս
{ընկաւ}
սովորութենից,
եւ
ժողովուրդը
դադարեցաւ
գնելուց,
:
Եկաւ
արեւելեան
պատերազմը,
կառավարութիւնը
{ընկաւ}
պարտքի
մէջ,
ժողովուրդը
կրեց
անտանելի
ծանրութիւն
նչ
այն,
տնտեսական
խնդիրը
մի
աներեւոյթ
զօրութեամբ
{ընկաւ}
մէջտեղը.
հարկը
ստիպում
էր
լուծել
նորան
այս
անգամ
,
մնում
է
նա,
բայց
տունը
մարեցաւ:
Մի
գերդաստան
{ընկաւ}
հասարակաց
խումբից:
Արդեօք
որքա՞ն
գերդաստանք
հնչիւնք:
Ահա
եւ
այս
տունը
մարեցաւ,
սա
եւս
դուրս
{ընկաւ}
հասարակաց
շինուածքից:
Ի՞նչ
կը
լինի
այն
շինո
անցանելու
ժամանակ
այն
ժայռերի
մօտից,
ուր
գահավէժ
{ընկաւ}
ֆրանսիական
ընտանեկան
կեանքը:
Յոյս
ունինք
ն
աւ,
Հետքից
պայծառ
գիծ
թողեց.
Աստղիկն
{ընկաւ}
երկնքիցը,
Միւս
անգամ
այլ
չերեւեց
"
աւ,
Հետքից
պայծառ
գիծ
թողեց,
Աստղիկն
{ընկաւ}
երկնքիցը,
Միւս
անգամ
այլ
չերեւեց"։
"
Հայրիկ,
դարձեալ
թռաւ
մի
աստղ,
Վայր
{ընկաւ}
նա
երկնքից.
Հայրիկ,
ովի՞
աստղն
էր
արդեօք,
ղ
թռաւ
Եւ
գիծ
անգամ
չըթողեց,
Աստղիկն
{ընկաւ}
երկնքիցը,
Միւս
անգամ
այլ
չերեւեց"։
ի
այլ
վառ
աստղ
պակասեց.
Ո՞վի
աստղիկն
էր
որ
{ընկաւ},
Բան
հարցանող
չերեւեց:
Մինչ
դեռ
լուս
,
Հետքից
պայծառ
գի՛ծ
թողեց,
Աստղիկն
{ընկաւ}
երկնքիցը,
Միւս
անգամ
այլ
չերեւեց...
"։
Իւր
ծանր
հայեացքով
աշխարհի
վերայ,
Ամեն
բան
{ընկաւ}
մտածութեան
տակ,
Րոպէ
չմնաց
ազատ
կամ
ունայն
յս
անցքից
յետոյ
գործարանը
ի՞նչ
եղաւ
եւ
որի՛
ձեռքը
{ընկաւ},
բայց
նա
յառաջ
չտարաւ
իւր
խօսքը,
եւ
եզրափակեց
ա
ի
պարապ
գլխից,
հետքը
մինչեւ
անգամ
չթողնելով,
եւ
{ընկաւ}
ճարտարապետի
քամակում
յատակի
վերայ:
Ճարտարապետը
ժ
ութեան
դեւը
թռաւ,
թռաւ,
թռաւ
ու
սաստիկ
ճայթոցով
{ընկաւ}
իսկ
Փարիզի
մէջտեղը:
Բայց
դեւերը,
ինչպէս
նաեւ
կա
ութենից
ընկնելու
ժամանակ:
Բայց
այս
միջոցին,
երբ
{ընկաւ}
Աստարօտը,
մի
փոքր
այլապէս
էին
Փարիզի
հանգամանքը
րօտը,
մի
փոքր
այլապէս
էին
Փարիզի
հանգամանքը.
նա
{ընկաւ}
այն
շփոթութեան
եւ
խառնակութեան
մէջ,
որ
պատճառուե
Յանկարծ
լսուեցաւ
սաստիկ
դղրդիւն
եւ
յետոյ
մի
բան
{ընկաւ}
դժոխքի
դուռից
ծծումբի
լճի
մէջ
նոյն
աղաղակը
գործել
ւս
պ.
Մարկոսը
մի
երանելի
մարդ
է:
Որովհետեւ
խօսք
{ընկաւ}
այստեղ
պ.
Մարկոսի
վերայ,
ապա
թող
ծանօթացնենք
մե
քանի
այսպիսի
կցկտուր
խօսքեր
դեռեւս
արտաբերելով,
{ընկաւ}
աթոռի
վերայ
ամենեւին
ուժաթափ:
Պ.
Մարկոսը
նա
.
Մարկոսի
այս
բաները
խօսելու
ժամանակ,
Շաքարեանցը
{ընկաւ}
մի
տխուր
մտածութեան
մէջ:
Երազի
նման
յիշում
էր
իւ
որ
դէպի
փողոցն
էր
նայում:
Խեղճ
Մանուշակը
ուշաթափ
{ընկաւ}
մի
նստարանի
վերայ,
որ
թացացել
էր
անձրեւից
եւ
խոն
րը
նորան
հազիւ
թէ
նախաճաշիկ
կը
լինէր,
բայց
յետոյ
{ընկաւ}
բարակացաւի
մէջ.
այս
բոլորի
պատճառը
էր
մատանին,
ան
կամ
հրաժարական
պատասխանի։
Այնուհետեւ
ճանապարհ
{ընկաւ}
նա
դէպի
Կոստանդնուպօլիս,
ուր
բնակւում
էր
Կարնեցի
ակուած
քարից,
իսկ
աջումը
հրազէնքի
գնտակից,
վայր
{ընկաւ}
մեռելի
նման։
Նորա
այս
վիրաւորութիւնը
դատակնիք
եղ
րը
սեղանի
վերայ,
եւ
ուխտաւորի
հանդերձով
ճանապարհ
{ընկաւ}
ոտքով
դէպի
Բարսելոն,
որպէս
զի
այնտեղ
նաւ
գտանելո
ը
եւ
ամենահարկաւոր
բաները,
ինքը
միմիայն
ճանապարհ
{ընկաւ}
դէպի
Փարիզ,
ուր
պիտոյ
է
ընկնէր
նոր
փորձանքների
մ
։
Մօնմարտրեան
նշանաւոր
երդումից
յետոյ
նա
դարձեալ
{ընկաւ}
(եւ
արդէն
վերջին
անգամ)
ցնորման
մէջ։
Վերստին
ե
ամայեց
նորանց
մնալ
Փարիզի
մէջ,
իսկ
ինքը
ճանապարհ
{ընկաւ}
դէպի
Սպանիա՝
հաւաքուելու
տեղ
նշանակելով
աշակերտն
կած
էր
այնտեղ
ապստամբութիւնը
շիջուցանելու
համար,
{ընկաւ}
պատերազմի
մէջ
մեռած։
Յիսուսեան
Կարգը
Քրիստոնէութ
չար
դիտաւորութիւն
ունէր
թագաւորի
մասին։
Երբ
բանը
{ընկաւ}
հարցուփորձի,
Բարրիերը
խոստովանեցաւ,
թէ
արդարեւ
հելու
համար.
այդ
օրից
սկսած,
դատապարտութեան
տակ
{ընկաւ}
նա,
որ
յանդգնեցաւ
մօտենալ
ուրիշի
իրաւունքին,
կա
չէ
կարելի
սորանից
եզրակացնել,
թէ
այդ
օրից
իսպառ
{ընկաւ}
որսորդութիւնը:
Գրեթէ
երկու
դար
յետոյ
ապրած
Արշակ
աւական
միջակ
ճանապարհով
յառաջ
էր
խաղում,
իսկ
երբ
{ընկաւ}
սա
Հոմերոսի
բանաստեղծական
ճարտար
մտքերի
տակ,
այն
Դժբաղդը
այն
միջոցին
Ասաց
հոգուն.
իմ
{ընկե՛ր},
Ո՞ւր
է
քո
մեծ
խոստմունքը,
Ո՞ւր
նկար
իրիմ,
կամենում
է
մտնել
հող...
Արդեօք
նորա
{ընկե՞րն}
է,
որ
իւր
սէրը
յիշելով
Եկել
է
նորա
հողը
ցօղ
քայլ
զճեմ
առնուլ
ի
լուսեղէն
ի
կամար,
Ի
բա՛ց
{ընկեա}
՛
զախտ
արծաթին
եւ
որ
զոսկւոյն
ցանկութեան,
Որ
ումս:
Այստեղ
լսեցի,
որ
կաթողիկոսը
ճանապարհ
է
{ընկել}
դեպի
Էջմիածին
[.....
]
թե
սուտ,
սակայն
եթե
Ն
ուրս
գա
բարոյական
այդ
կապանքից,
որի
մեջ
մի
անգամ
{ընկել}
է,
եւ
ընկնելով,
հուսահատության
է
մատնվել,
կարծ
ողջ
է,
թե
չէ
ես
արդեն
մռայլ
մտածմունքների
մեջ
էի
{ընկել}:
Եվ
ինչպե՞ս
չընկնեի,
երբ
ամբողջ
երեք
շաբաթ
է
նր
ոթ
է,
ե՛ւ
հանցանք:
Ցավում
եմ,
որ
նա
գլխի
չի
{ընկել}
Նախիջեւան
ուղարկելու
Կոխինխինյան
հավի
մի
քանի
ձու
ծ
հեռի
արասցէ,
խեղճ
մարդը
կարո՞ղ
է
միթէ
մարսել.
{ընկել}
է
վերին
աստիճանի
կատաղութեան
մէջ:
Յետոյ
ասում
են
անի
լեզուն,
մանաւանդ
այս
վերջին
տասն
տարու
մէջ,
{ընկել}
է
եւ
այժմ
եւս
գտանւում
է
մի
նոր
աւերանքի
տակ։
Եթ
ձ,
թէ
ինչո՛ւ
համար
նորա
ուղարկած
մի
ոտանաւորը
չէ
{ընկել}
"
Հիւսիսափայլի
"
մէջ,
եւ
թէ
ինչո՛ւ
մի
գրաւոր
տեղ
ն,
բանտի,
հալածանքի,
կապանքի,
նոցա
համար,
որ
{ընկել}
էին
այդ
իւրեանց
չպատկանած
իրաւունքը
ձեռք
բերելու
ուլման
ծնողների,
դա
հրէի
տղայ
է
եւ
բաղդի
բերելով
{ընկել}
է
մեր
կրօնի
մէջ:
Շիյեաթների
դաւանութիւնը
ուրացաւ
ւածքի
միջից:
Ցաւը,
որ
տանջում
է
ինձ,
դեռեւս
չէ
{ընկել}
եւ
չէ
եւս
ընկնելու
ոչ
մի
Պատօլօգիայի
մէջ։
Բժշկու
,
թէ
ես
ներկարարի
կարաս
ունիմ
եւ
թէ
կենդանիք,
որ
{ընկել}
էին
այդ
կարասի
մէջ,
երեւում
են
այնուհետեւ
հասարա
տղէն
Մի
վարդապետ
опытной
Ողջ
սորա
հետ
{ընկել}
են:
Ведь
ուզում
եմ
հարցանել,
Ведь
վա
անցուցել
ենք
խռովով,
Եւ
շատ
մարդիկ
փոսն
են
{ընկել}
մեր
ձեռքով"։
Ասաց,
ժպտաց.
կատաղաբա
ն,
նա
մեռած
է
այն
րոպէից,
երբ
նորա
վերջին
միտքը
{ընկել}
էր
թղթի
վրայ.
կեանքը
գնում
է
առաջ,
գնում
է
եւ
ն
էջ
էի,
հազիւ
կարողացայ
կեանքս
ազատել:
Մի
աբեղայ
{ընկել}
էր
քամակիցս
սուրբ
ջրի
մշտիկը
ձեռքին.
բոլոր
Բոլոն
անի
հայ
դպրոցականք,
որ
քեզ
նման
խելքերը
կորուսած
{ընկել}
էին
ձեւի
քամակից,
անփոյթ
առնելով
իրի
կորուստը.
նորա
հարցասիրութեանը,
թէ
ի՛նչ
դիպուածով
յատկապէս
{ընկել}
էր
Շաքարեանցը
այդ
վիճակի
մէջ:
Շաքարեանցի
ծառան
դ
լանելով
եւրոպական
համալսարանների
մեծ
մասին,
գերի
{ընկել}
էր
Թաթարների
ձեռք
եւ
արձակուելով
դէպի
Ռուսսիա,
ն
կանալ
խեղճ
կոմսի
դրութիւնը:
Ին՜չ
պիտոյ
է
առնել:
{Ընկել}
էր
մի
անգամ:
-
Երկնաւոր,
անմահ
սուրբ
եւ
կեն
ին
ժամանակները
չեն
այժմ,
ասես
թէ
իմ
աստղը
վայր
է
{ընկել}
երկնքից:
Պարտականութիւն
կայ
մեր
վերայ,
պարզ
ապաշխարէր։
Դեսպանքը
միւս
Հենրիկոս
չորրորդի,
որ
{ընկել}
էր
Սիքստոս
հինգերորդի
նզովքի
տակ,
եկեղեցու
մէջ,
ր,
բացի
նորա
բոլոր
մերձաւոր
ժառանգաւորներից,
որ
{ընկել}
էին
հերետիկոսութեան
մէջ։
Այս
միջոցին
մայրաքա
ակելի
կամ
ծաղրելի,
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
տակ
{ընկել}
նորա
լեզուն։
Այս
դրութիւնից
պարզ
երեւում
է,
թէ
սպէս
ասել,
եւ
շատ
տեղ
էլ
հոլովակերտը
իսպառ
դուրս
{ընկել},
ուստի
չպիտի
զարմանալ,
եթէ
տալիս-ը
աներեւոյթ
եղ
թւում,
պ.
Պռոշեանցը
առանց
հարկի
եւ
ստիպողութեան
{ընկել}
է
այս
հակասութեանը
մէջ:
Եթէ
մտածենք,
թէ
նորա
դի
ելի
կամ
ծաղրելի,
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
տակ
է
{ընկել}
այդ
լեզուն:
Սովորական
ոճով
խօսելով
գործ
դրինք
աւ
Այլ
ո՞
ի
կալ
ո՛չ
կասու,
Ո՞
զթեփ
ո՛չ
{ընկենու}:
Մնան
միշտ
բնութեան
Տուրք
մշակութեան:
Ու
ր
մինչեւ
իմ
գալը,
անշուշտ
մի
գործ
կգտնենք,
քանի
{ընկեր}
[ենք]
միասին
մի
կտոր
հաց
խաղաղությամբ
վայելելու
հ
,
թէ
փախստական
Կարապետն
Շահնազարեանց,
հայրապատիւ
{ընկեր}
Յովհաննու
վարդապետի
Բեկնազարեանց...
գործակցութ
լություն
եմ
հայտնում
Անանիային
իր
խորհուրդների
եւ
{ընկեր}
-բարեկամներիս
մասին
տված
հույժ
հետաքրքրական
տեղեկո
տգամավոր
բացի
նրանից:
Ինչպես
էլ
որ
լինի,
նա
մեզ
{ընկեր}
չէ,
ու
այլեւս
չընդունես
նրան՝
ինչ
բարիք
էլ
թափե
ՀԻՆ
(?)
1865,
Պետրոս-Պողոսյան
Բերդ
Անգին
{ընկեր},
Այս
նամակս
մի
այլ
ճանապարհով
կստանաս:
Տակավ
-
գանչեցի
ես,
եւ
արիւնը
գլխիս
զարկեց,
-
ես
քեզ
{ընկեր}
մինչեւ
ի
մահ,
ե՛կ
խնդրենք
այդ
բոլոր
անիրաւութենն
րդը,
ինչպէս
վերեւում
գրածներիցս
պարզ
երեւում
է,
{ընկեր}
չէր,
ուրեմն
եւ
ոչ
բաժանորդ
Բէգզադէի
շահին
կամ
վն
որ
վերջին
ժամանակներում
շինել
էր
իւր
հետ
մասնաւոր
{ընկեր}
(այս
գործակատարի
եւ
Բէգզադէի՝
շատ
վաղ
ժամանակնե
իլ:
Այլ
եւս
վերն
յիշեալ
կտակակատարացն
իմոց
որպէս
{ընկեր}
եւ
օգնական
եւ
ինձ
երկրորդ
կտակակատար
եւ
վէքիլ
հաս
զգաց,
Գոչեց.
"
Մեռնու՛մ
եմ,
Աստուա՛ծ,
Չունե՜մ
{ընկեր}
կաթոգին
".
Տէրը
տուաւ
նրան
կին.
Իսկ
թէ
ինչո՞ւ
կ
Գոչեաց
եթէ
մեռանիմ,
Զի
ոչ
գոյ
ինձ
ոք
{ընկեր},
Եւ
Տէր
արար
նմա
կին,
Իսկ
թէ
որպէ՞ս
այծառ
դիմօք
հանդիպում.
Ա՜խ,
փարելի
դու
իմ
{ընկեր},
իմ
սիրական
անխարդախ,
Մի՛
մոռանար
իմ
դամբա
ըդ
սփոփուին...
Ծածկած
է
քո
օթեւան...
Դու
{ընկեր}
ես
վշտերին...
Քազ
հետ
նոքա
կը
խօսեն,
որ
պ
պէս
վճռել
էր.
Մնաս
բարեաւ
մինչեւ
էգուց,
իմ
{ընկեր},
Բայց
դու
այժմ
մտքիս
մէջ
ես
ամեն
ժամ,
ա՛,
թէեւ
չեմ
կարող
գալ,
Բայց
իմ
հոգին
քեզ
{ընկեր}
։
Գնա՛
մեռիր
դու
քաջի
պէս,
Թող
չ
այս
իմ
պիղծ
ձեռներ
Թաթաւեց
արեամբ
այս
չոքած
{ընկեր}.
Վա՛յ
իմ
տարաբաղդ
գլխին
յաւիտեան.
Չկ
ցանելու
համար,
ստացել
էի
ինձանից
ջոկ
տասն
եւ
մին
{ընկեր},
որով
բոլորեցունցս
թիւն
էր
տասներկու:
Ինչ
ապրան
կորդից.
միթէ՞
արժան
էր
մեզ
վհատել,
տրտմահաղո՛րդ
{ընկեր}.
քա՛ջ
գիտեմ,
որ
կը
գան
օրեր,
-
դոցայ
կարմիր
ծայ
քեզ:
Գնա՛,
ասացի
ես
նորան,
տարաբախտութեան
{ընկեր},
գնա՛
բարեաւ,
բայց
չմոռանաս
այն
սուրբ
դաշը,
որ
եթեւանում
է
իւր
վշտերից
եւ
սփոփւում
է
գտանելով
մի
{ընկեր}
իւր
տարած
նեղութիւններին:
Նա
խոր
հոգոց
հան
նից,
ճշմարտութեան
համար
արիւն
թափող
նահատակը
ինձ
{ընկեր}
եւ
օգնական
կը
լինի
այդ
փառաւոր
հանդիuի
մէջ.
ինքը
ա
այնտեղ
մեծ
արծաթ
ժողովեց:
Որովհետեւ
աւազակների
{ընկեր}
էր
եղել
եւ
նոցայ
գողութեան
կէս
բաժինը
ինքն
էր
ստա
բերւում
է
նաեւ
գո՛նէ
Սուրբ
Ղեւոնդին,
եթէ
ոչ
նորա
{ընկեր}
միւս
բոլոր
քահանաներին։
Անտարակոյս,
պ.
Էմին
։
Այս
երկու
պաշտօնների
մէջ
եւս
նա
գրաւել
էր
բոլոր
{ընկեր}
բժիշկների
եւ
վարդապետների
սէրը
դէպի
ինքը
եւ
այնպի
րի
յիշատակովը։
Այս
միջոցին,
նորա
ըստ
պաշտօնի
{ընկեր},
բժշկականութեան
վարդապետ
Պ.
Օրանսկին
ասաց
մի
ռո
դարձեալ
հանգուցելու
վերայ։
Այստեղ
ըստ
պաշտօնի
{ընկեր}
հանգուցելուն
Պ.
Սեվաստինսկին,
Պ.
Մարկոսեանը,
ի
լսել
նորա
խօսակցութիւնը:
Չէ՛,
եղբայր,
նա
մեր
{ընկեր}
մարդ
չէ,
հեռի
մնանք
այդպիսիներից,
որոնք
մարդ
խա
ի
եւ
հնասիրի՝
հանել
երեւան:
Եզնիկ
Կողբացին,
{ընկեր}
Յովսէփը,
ընդ
որում
առաքեցան
ի
Բիւզանդիոն՝
թուղո
այ:
Զսոյն
զայս
Խոսրով
գիտէաք
մեք
մինչեւ
ցայսօր՝
{ընկեր}
Ընձակայ,
ընդ
որում
գնացեալ
էր
ի
Պալեստին
վասն
թա
համար։
Այս
միջոցներումը
կարողացաւ
նա
մի
քանի
{ընկեր}
ճարել։
Նա
այնպիսի
գեղեցկախօսութենով
նկարագրեց
նո
Սերոբ
եղբօրս
62
Տրապ[իզոնի]
ռուսի
շոգ[ենաւային]
{ընկեր[ութեանը]}
63
Փոթի,
Լիւլեւին,
աղի
համար
64
Թիֆ[լիս],
Ռ
ՄԵԾԱՐԻ
ՀԱՅԿԱԶՆ
ԱՐԳՈՅ
ՊԱՐՈՆ
ԱԲԳԱՐ
ԵՒ
ԱՌ
ՊԱՏՈՒԵԼԻ
{ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս}
Յետ
մեծի
կարեկցութեան,
զոր
ցուցիք
ինձ
՚ի
կատ
вет
Любим
Карпович!
Հիշո՞ւմ
ես
անցյալը,
երբ
ջերմ
{ընկերական}
շրջանում
գիշերներ
էինք
լուսացնում.
ո՞ւր
են
այժմ
քը
ոգեւորուած
է
առհասարակ
ասիական
բնաւորութեամբ:
{Ընկերական}
կեանք
չէ
երեւում
այդտեղ:
Միմիայն
ազգականը
գնում
ուր
կին
մարդը,
զուրկ
լինելով
ամենայն
իրաւունքից
{ընկերական}
կենցաղավարութեան
մէջ,
իհարկէ,
կարող
չէր
եւ
թէատ
հին
եւ
մեռած
լեզու,
որ
կորուսել
էր
իւր
իրաւունքը
{ընկերական}
կեանքում,
չէ
կարող
միջնորդ
լինել
կենդանի
ժողովրդ
ր
շատերի
հետ
ծանօթութիւն
եւս
չունիմ,
ըստ
որում,
{ընկերական}
հոգին
վաղուց
թռած
է
մեր
աչքից:
Աստուծոյ
մի
ն
իռ
Գորդիասի
կապը
լուծուած
չէ,
հասարակութիւնը
իւր
{ընկերական}
եւ
ընտանեկան
յարաբերութեանց
մէջ
ազատ
չէ.
թող
քառ
ւ
եւ
կենդանացնելու
թէ՛
ճաշակը,
թէ՛
քաղաքային
կամ
{ընկերական}
յարակցութիւնքը
մի
ազգի,
որ
միջնադարեան
մշուշով
պ
լինելով,
բնաւ
իսկ
ընդհանուր
հասկացողութեանց
կամ
{ընկերական}
յարաբերութեանց
չմօտեցան։
Այս
օրուայ
օրս
Եւրոպայի
քն
այնպիսի
ոճով,
որ
առավել
մոտ
է
հայոց
կենդանի,
{ընկերական}
բարբառին,
առանց
լինելու
խաժամուժ
ամբոխի
գռեհկաբա
ն
մէջ
երեւում
է
նորա
հոգին,
նորա
հայեացքը,
նորա
{ընկերական}
կեանքը։
Բայց
կրիտիկայի
մէջ
երեւում
է
այս
բոլորի
տութիւնը,
յայտնի
է,
թե
քրիստոնէութեան
նպատակն
է
{ընկերական}
կեանքի
բարւոքումը,
մինչդեռ
մովսիսական
կրօնից
եսա
նունով
երկու
նոր
մարդ
էլ
սպանել
ինչ
խորհուրդ
ունի
{ընկերական}
կեանքի
մէջ.
չէ՞
որ
երկուքի
տունն
էլ
կործանուեցաւ
րծանեց
եւ
փշրեց
այս
վարդապետութիւնը,
սէրը
դնելով
{ընկերական}
կեանքի,
հիմքը
եւ
բարոյականութեան
նշանաբանը:
Մար
րենց
հպատակների
վրայ,
որոնց
թող
կրօնական,
այլեւ
{ընկերական}
կեանքի
թշնամութիւնքը,
մանր
եւ
կեղտոտ
դիպուածներո
եանց,
անճոռնի
կառավարութեան
Իռլանդիոյ
եւ
նորա
եւ
{ընկերական}
յարաբերութեանց
մասին:
Ինչպէս
Հեգելը,
նոյնպէս
ոչ
թիւն,
բայց
պատերազմի
դաշտից
դուրս,
մարդկային
եւ
{ընկերական}
յարաբերութեանը
վերաբերութեամբ,
նորա
տեսութիւնքը
ացք
կ՚ունենայ,
եթէ
այն
ռազմական
փիլիսոփայութիւնը
{ընկերական}
եւ
բարերար
սկզբունքների
տակ
կերպարանուելով
հիմք
դ
էնքը
երբեք
չէ
կարող
դրուել
մարդկային
սովորական
եւ
{ընկերական}
կեանքի
վրայ,
առանց
վնաս
տալու
այդ
կեանքի
բնական
ն
հնազանդութիւն
գնուիլ:
Զինուորը
դուրս
է
եկած
իր
{ընկերական}
կեանքի
շրջանից.
նա
ընկերական
եւ
քաղաքային
կեանքի
որը
դուրս
է
եկած
իր
ընկերական
կեանքի
շրջանից.
նա
{ընկերական}
եւ
քաղաքային
կեանքի
մէջ
պաշտօն
չունի.
նա
այն
միջ
կայ
կրթութիւն
եւ
դաստիարակութիւն,
չէ
կարող
լինել
{ընկերական}
կեանք.
իսկ
ուր
չկայ
ընկերական
կեանք,
այնտեղ
թագ
ն,
չէ
կարող
լինել
ընկերական
կեանք.
իսկ
ուր
չկայ
{ընկերական}
կեանք,
այնտեղ
թագաւորում
են
միմեանցից
բաժանող
եւ
՞ր
ոչ
մատենագրեաց
ի
լեզու
հասկանալի
եւ
գործածական
{ընկերական}
կենցաղս:
Զարմանամք,
թէ
ո՞ր
ուշաբարձութեամբ
մ
ն
օրէնքից,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի,
ընտանեկան
կամ
{ընկերական}
կեանքի
պայմանները
սուրբ
պահելու
համար.
այդ
օրից
յանդգնեցաւ
մօտենալ
ուրիշի
իրաւունքին,
կամ
դրժել
{ընկերական}
կամ
ընտանեկան
նուիրական
պայմաններին:
Իրաւա
ը
պահանջում
է,
մարդկային
օրէնքի
միջնորդութեամբ,
{ընկերական}
կամ
ընտանեկան
պայմանների
եւ
արտօնութիւնների
պաշտպ
կեանքը,
հոգեբանական
ունակութիւնքը,
բարոյական
եւ
{ընկերական}
հասկացողոլթեօլնքը:
Անշուշտ,
հեղինակի
անփոր
նքը
որոնց
մասին
եղաւ
մեր
խօսքը,
պատճառ
կեանքի
եւ
{ընկերական}
պայմանքը
փոխուած
են:
Մենք
չենք
ուզում
մեղադ
դ
մարդուց
ներքին
կացութիւնը
չգիտենք,
այսինքն
այն
{ընկերական}
պայմանները,
որոնց
մէջ
էին
նոքա
իրենց
գեղում.
ու
ի
ուրիշ
եւ
այլն:
Այս
սկզբունքը
մեծ
խորհուրդ
ունի
{ընկերական}
կեանքում,
բայց
մեր
հատուածը
Մաթուսաղայի
կեանքից
եան
պէս
է.
թուրքի՞ցն
է
մտել,
թէ՞
ինչ
բնական
կամ
{ընկերական}
պայմանների
տակ
թուրքինը,
որ
կերպարանագործուել
է
,
որ
կան
եւ
դոցանից
ուիրշ
էլ
չկան։
Բնութիւնը
եւ
{ընկերական}
կեանքը
կնիկ
են
պահանջում,
կենդանի,
շարժուն,
ջե
իս,
թէեւ
այո՛,
գեղեցիկ
են,
բայց
ինչ
օգուտ,
որ
{ընկերական}
կեանքում
չեն
կարող
մեր
պէտքերին
ծառայել։
Միմիայն
անձավոր
լինել
լուսավորյալ
ազգերի
լավ
շնորհներին,
{ընկերակից}
լինել
հառաջադեմ
ժամանակին,
հաղթել
ասիական
բնությ
ք
բարեաւ․
ներողութի՛ւն,
որ
չեմ
կարող
աւելի
երկար
{ընկերակից}
լինել
ձեզ:
-
Ոչի՜նչ,
ոչի՜նչ,
-
պատասխանեց
ոչ
առանց
անձնական
օգտի,
վերջապէս
դարձել
էր
նորան
{ընկերակից}:
Բնութեան
մէջ
կայ
մի
օրէնք,
եթէ
վնասւում
է
կամ
չպէս
ձերը:
Կարծեմ
թէ
ապացուցել
էի
ձեզ
եւ
ձեր
{ընկերակիցներին},
թէ
տեղիք
չունիմ
ծակամուտ
ճանապարհներով
գործ
կատ
,
առողջ
եւ
կենդանի
հայեցողութիւնք,
առ
եւ
ո՛չ
մի
{ընկերակիցս}
նորին
գտանեմք:
Յատկութիւնք
հոգւոյ
առնս
մեծի
է
վաճառական
աշխարհում
մեծակշիռ
գործեր:
Այս
երկու
{ընկերակիցքը}
ունին
վաճառական
տներ
Փարիզում
եւ
Կոստանտնուպօլսու
նութիւնք:
Ո՛ւր
մնացին
նորա
նախկին
պարոնը
կամ
{ընկերակիցքը}.
նա
սկսեց
նայել
նոցա
վերայ
այնպէս,
ինչպէս
մի
մա
յ
դժոխքումը.
պատճառ,
նա
իւր
ամբողջ
կեանքը
վարեց
{ընկերակցութեամբ}
մեր
սիրական
Ասմոդեյի,
որին
Աղմոդեւս
էր
կոչում
ին
։
Այս
միջոցին
մայրաքաղաքը
դարձաւ
Սուրբ
Լիգայի
{ընկերակցութեան}
կենդրոն։
Տասն
եւ
վեց)
հռչակաւորքը,
որ
գրգռւու
:
Ամենայն
ջանք
գործ
էի
դնում
հեռի
փախչել
որեւիցէ
{ընկերակցութենից}.
այն
մարդիկը,
որ
յառաջ
շատ
սիրելի
էին
ինձ,
այժ
անցուցանում
ենք,
եթէ
միայն
ձանձրալի
չէր
ձեզ
մեր
{ընկերակցութիւնը}:
-
Բայց
դուք
այժմ
մի՛
կարծէք,
թէ
ես
ժամերով
երկայումս
առեւտրական
գործողութեամբ:
Այս
պարոնը,
{ընկերանալով}
Պ.
Գռէյլ
(Grélle)
Ֆրանսիացու
հետ,
կատարում
է
ութեամբ
մերժել,
որ
պատասխանելով
մի
գուցէ
մեք
եւս
{ընկերանայինք}
արժանի
գրուածի
արժանի
հեղինակին:
Եւ
ինչ
հարկ
ից
առաւել
քնքուշ
սիրտ
ունէր
եւ
էր
նա
բարեբարոյ
եւ
{ընկերասէր}:
Ես
կեանք
վարեցի
նորա
հետ
երեք
ամիս,
մի
անվարձ
նն
է:
Եթէ
մի
մարդ
մի
գաղափար
կամի
ստանալ
սիրու,
{ընկերասիրութեան},
մարդասիրութեան
եւ
միաբանութեան
վերայ,
թո՛ղ
կար
նը,
ուր
չէ
քարոզւում
ուսումնարանի
ամբիոնից
սէր,
{ընկերասիրութիւն},
ազգասիրութիւն,
մարդասիրութիւն,
առաքինութիւն,
կար
խորհրդի,
որ
լինում
է
ղահուէտան
մէջ,
սէր
կամ
{ընկերասիրութիւն}
չէ:
Նոքա
հաւաքուած
են
այնտեղ,
դատարկարանութենով
ուտ
ծնանէր.
եթէ
դոցայ
այդ
տեղ
ժողովուիլը
սէր
կամ
{ընկերասիրութիւն}
պիտոյ
է
ասուի,
ուրեմն
սէր
եւ
մարդասիրութիւն
է,
սպառ
կործանեալ:
Հայք
առ
հասարակ
դաստիարակեալ
{ընկերատեցական}
հոգւով
եւ
հայրենի
ժառանգական
նախանձու
առ
միմեանս
ւթիւն,
նորան
ուսուցել
էին
ճանաչել
իւր
անձը,
իւր
{ընկերը},
իւր
ազգը
եւ
մարդկութիւնը:
Երեխայն,
որի
բնաւոր
անութիւնը,
պիտոյ
է
ուսանի
ճանաչել
Աստուածը,
իւր
{ընկերը},
իւր
անձը,
իւր
ազգը
եւ
առհասարակ
բոլոր
Աստուծոյ
չէ
մասնաւոր
անձնապաշտից,
որի
փոյթը
չէ,
եթէ
նորա
{ընկերը},
նորա
աչքի
առջեւ
ընկնում
է
սովամահ:
Բայց
մ
խեղճ
կեանքն
է
պատել,
Այն
է
որ
մենք
չգիտենք
{ընկերը}
սիրել
ու
պաշտել,
Թէեւ
լինէր
այնպիսին
մեզ
հա
օսքերը
Կը
զօշոտեն
մեր
աչքը,
կը
մոռնանք
հն
{ընկերը}
։
Երեւի
թէ
մեր
ուխտը,
որ
սերտ
սիրով
կապեցին
բանը,
Թէ
ինչ
որ
մենք
արեցինք,
կ՚անէ
եւ
մեր
{ընկերը}.
Նա
եւս
մեզ
կը
մոռնայ,
մեր
յիշատակ
չի
պատո
րումը,
որ
ունի
արդարեւ
մի
ցավակից
սիրտ
դեպի
յուր
{ընկերը},
որ
այո
գիտե
ներողապես
եւ
սիրողապես
միտ
դնել
ազգ
նորա
հաւատը
դէպի
միւսը,
չարաչար
գործ
էր
դրել
իւր
{ընկերը}
։
Իհարկէ
եթէ
մի
կենդանաբանի
ցոյց
տաս
մի
սիրամարգ
մ,
հնձանի
մօտ,
ուր
նահատակուեցաւ
Հռիփսիմեանց
մի
{ընկերը}
եւ
ուր
այժմ
տեսնում
ենք
Շողակաթի
եկեղեցին։
"
աբելուց.
ես
քո
հիւսիսային
հաշուապահանջ
իշխանների
{ընկերը}
չեմ,
ես
կատակ
չեմ
սիրում.
կը
հրամայեմ
շաղախել
ք
դեռ
կատարեալ
սէր
չէ.
մէք
պարտական
ենք
սիրել
մեր
{ընկերը},
պարտական
ենք
սիրել
ամբողջ
մարդկութիւնը,
առանց
ր
մարդկութիւնը,
պիտի
սէր
ունենայ,
պիտի
սիրէ
իւր
{ընկերը},
ազգը
եւ
մարդկութիւնը
առհասարակ:
Ապրել
միմիայն
այ,
այլ
որպէսզի
գտանէ
Շահումեանցի
մէջ
իւր
կեանքի
{ընկերը},
մի
ազատ
եւ
լուսաւոր
սիրտ,
որ
կարելի
էր
սիրել
ե
,
իւր
անձը,
իւր
հոգին,
իւր
բանականութիւնը,
իւր
{ընկերը},
իւր
գիտութեան
եւ
հասկացողութեան
չափը։
Նա
ընդդէ
աւ
գետի
մէջ,
որի
մօտից
պիտոյ
է
անցանէր
երիտասարդ
{ընկերը}
։
Երբ
սիրահար
երիտասարդը
մօտեցաւ
գետին,
Իգնատիոս
ց
պակաս
դժուարութիւն
չ'կրեց
Իգնատիոսը
իւր
երկրորդ
{ընկերը}
ճարելու
համար։
Շատ
ժամանակ
էր
արդէն,
որ
նայում
dic
et
Lycidae
"
(Սուրբ
Իգնատիոսը
եւ
նորա
առաջին
{ընկերը}
՝
Պետրոս
Ֆաբեր
իբրեւ
Դաֆնիս
եւ
Լիցիդա)։
Հին
սուրբ
պարտականութիւնը
դէպի
իւր
կրօնը
եւ
դէպի
իւր
{ընկերը},
հաւասարապէս
լցուցել
է
մինչեւ
ցայսօր
իւր
սպասաւո
ութիւն,
հարկաւոր
է
յոյս
ունենալ
մեր
անձին
եւ
մեր
{ընկերի}
վերայ,
եւ
առանց
լքանելու
եւ
վերացական
բաների
թող
է,
թէ,
թագուցանելով
փտած
եւ
ապականուած
վէրքերը
{ընկերի}
աչքից,
կարող
էր
պարտակել
իւր
ողորմելի
դրութիւնը
եւ
երկրորդ,
եթէ
ինքը
այնուհետեւ
պիտի
բռնանայ
իւր
{ընկերի}
վերայ:
Եւ
քանի
որ
տնտեսական
խնդիրը՝
այն
բազմակն
քն
էր,
այն
զոհի
անունով
գործեցիր,
վշտացուցիր
քո
{ընկերի}
ամենասուրբ
եւ
նուիրական
զգացողութիւնքը,
որովհետե
կնից
արեւը
սիրուն...
Անբաղդի
դին
թաց
չեղաւ
{ընկերի}
արտասուքով,
Նորան
մոռցան...
Պարում
են
տօ
նկերութեան
իւրաքանչիւր
անգամը
չէ
նայում
այլեւս
իր
{ընկերի}
վրայ
որպէս
թշնամու
կամ
կատաղի
գազանի
վրայ,
եթէ
փ
պի
հանգուցեալը։
Այսպէս
աւարտուեցաւ
մեր
սիրելի
{ընկերի},
եղբօր
եւ
բարեկամի
թաղումը,
մի
այնպիսի
թաղում,
թէ.
"
Խօսեցարո՛ւք
զճշմարտութիւն
իւրաքանչիւր
ընդ
{ընկերի}
իւրում,
զի
եմք
միմեանց
անդամք"։
Այս
հիմքեր
Այս
միջոցին
նայիբներից
առաւել
ծերունին
ասաց
իւր
{ընկերին}
ցած
ձայնով,
որ
ես,
թէպէտեւ
մօտ
էի
կանգնած,
բայ
բարոյական
պատիւն
աղտեղել:
Մխիթարեանց
ու
համախոհ
{ընկերին}
անել
եւ
պտուտաւոր
ճամբուն
եթէ
քիչ
մը
մօտենանք
դատ
սիրով
կապեցինք,
Մընաց
դագաղում
փակած՝
երբ
{ընկերին}
թաղեցինք։
Խաւար
ու
գէշ
հողի
տակ
նա
միայնակ
մ
երանելի
աւազակի
խօսքը,
որ
խաչին
վրայ
իր
թշուառ
{ընկերին}
էր
ասում,
թէ.
"
Մենք,
մեր
գործած
յանցանքի
համե
եթէ
նա
դէպի
չարը
գործ
չդնէ
այն,
եթէ
նա
օգնէ
իւր
{ընկերին},
եթէ
նա
այն
արծաթովը
օրհնութիւն
դնէ
եւ
բարի
յիշա
զգալի
կացուցանել,
կամ
միջնորդութեամբ
օդոյ
յունկն
{ընկերին}
ազդելով,
կամ
թէ
միջնորդութեամբ
գրոյ՝
առաջի
առնե
իաբանութեան
եւ
անմիտ
նախանձու
ընդ
յառաջադիմութիւն
{ընկերին}:
Ըստ
ազգին
լինի
եւ
պատմութիւն
նորա,
որպէս
ե
րաքանչիւր
ճանաչէր
զյարգ
եւ
զպարտականութիւն
իւր
եւ
{ընկերին},
եւ
այսպէս
աջակից
գտեալ
միմեանց՝
նորոգէին
փոքր
արդուս
մէջ
լեզու
եւ
բանականութիւն
սրտի
զգացմունքը
{ընկերին}
յայտնելու
մասին,
իւրեանցից
կանոն
են
հաստատել,
թ
,
այդպէս
չէր
գրած
իմ
ճակատի
վերայ:
Եթէ
կամիս
իմ
{ընկերիս}
անունը
իմանալ,
իմս
չմոռանաս:
Մնացել
եմ
վարանման
ուր
օրը
ո՛չ
ոք
մեզանից
չէր
կամենում
բաժանուիլ
իւր
{ընկերից}
։
Բաւական
երկար
միջոց
մնացինք
Պ.
Սարաջեանի
օթեւա
այ
իւրոցն]
պարտականութեանց
իւր
առ
[անձն
իւր],
առ
{ընկերն},
եւ
առ
Աստուած,
եւ
որ
ինչ
վերաբերին
յաստուածայի
րդիկը
ամենայն
տեղ
գրագրութիւն
ունին,
ամենայն
տեղ
{ընկերներ}
եւ
խորհրդակիցք,
նոքա
ամենայն
ժամանակ
կը
տանեն
ին
նքի
փրկութեան
յոյսը
դրեցինք
նորա
վերայ:
Իմ
բոլոր
{ընկերները}
սրտաթափ
էին
եղած,
նաւապետը
երկիւղից
սասանուած
էր
իւրեանց
յարմար
մի
գործ
ճարեցին:
Այսպէս
իմ
բոլոր
{ընկերները}
այս
ու
այն
կողմը
ցրուեցան
Հնդկաստանի
մէջ:
Նոցանց
Առաքել․․․
պատմագիրը,
Քեօռ-օղլուն
եւ
նորա
աւազակ
{ընկերները}
անուանում
է
Ջալալիք,
այս
մարդիկը
հա՞յ
էին:
էր
Պապական
պալատի
մէջ։
Օրտիցը
ինքը
այս
երեք
{ընկերները}
տարեց
Պապի
մօտ,
որ
շատ
սիրով
ընդունեց
նորանց,
ա
իմ
կենացը
խմել
եք.
ես
երբեք
չեմ
կասկածել
իմ
լավ
{ընկերների}
զգացմունքների
նկատմամբ:
Ողջունեցեք
նորին
գերազան
հաճույքը
չի
մերժի,
եթե
այդ
քմահաճույք
է
եւ
ոչ
թե
{ընկերների}
եւ
ազգականների
կարոտ:
Համենայն
դեպս,
հույս
ունե
րք
Հայաստանին"։
Մինչեւ
երեքշաբթի
կարելի
է
գտնել
{ընկերների}.
մոտ:
Չէ՞
որ
հանրային
գրադարանից
գրքեր
տուն
չի
ւթիւնը,
որ
իւր
կոնդակովը
սրբեց
Իգնատիոսի
եւ
նորա
{ընկերների}
արատաւորուած
պատիւը։
Այս
միջոցին
Յիսուսեաննե
եւ
Ազգաշէն
գործերով
օրինակ
դառնալ
նոյնպէս
իւրեանց
{ընկերներին}
։
Ես
ազգային
խօսքի
շինութեան
մասին
խօսակցութի
ցա
բան
ապսպարել,
եւ
շատ
անգամ
հաւատացուցած
է
իւր
{ընկերներին}
եւ
բարեկամներին,
թէ
նա,
իւր
դիւթական
արարողութե
անը
մեր
աղքատութեան
պատճառով:
Վերջումը
անճարացած
{ընկերներիս}
մինը
պաշտօնի
մէջ
մտաւ
մի
վաճառականի
մօտ,
միւսը
վ
արիզից
մեր
բոլոր
ապրանքը
վեր
առած,
իմ
տասն
եւ
մի
{ընկերներիս}
հետ
շոգենաւ
նստեցի
Բօրդօ
քաղաքից
գնալու
դէպի
արեւ
րծենալով
ասում
եմ,
Ձեր
մռայլութիւն,
ես
իմ
բոլոր
{ընկերներից}
առաւել
շատ
մարդ
ձգեցի
կորստական
ճանապարհի
վերայ,
րոյ
նստաւ
քերականութիւն
ուսանելու։
Մի
անգամ
նորա
{ընկերներից}
մինը
գողացաւ
նորա
վերջին
արծաթը,
որ
բերել
էր
իւր
։
Ահա՛
նորա
մի
օրինակը։
Իգնատիոսը
գիտէր,
որ
իւր
{ընկերներից}
մինը
ամենայն
օր
գնում
է
իւր
սիրականի
մօտ,
որի
բն
օր՝
նոր
նոր
բաներ
մտքէդ
հանել,
Կամ
առաջվան
{ընկերներուդ}
՝
ախմախ,
յիմար,
պակաս
կանչել։
Արի՛
երթանք
այնքան
եւս
սրտապնդութիւն
եմ
ստանում,
խրախուսեցի
{ընկերներս},
եւ
քաջալերեցի
ահաբեկուած
նաւապետը,
թնդանօթ
արձ
,
բայց
ամենեւին
կորցրեցինք
մեր
ապրանքը:
Իմ
բոլոր
{ընկերներս}
այստեղ
ու
այնտեղ
գնացին
իւրեանց
թշուառ
կեանքի
պիտ
ցներ
-
դա
իսկական
բարեկամի
ու
գիտության
բնագավառի
{ընկերոջ}
պարտականությունն
է:
Ես
շատ
հավատացած
եմ,
որ
նա
եւ
ուրիշ
ոչինչ:
Սրտանց
շնորհակալ
եմ
Անանիային՝
{ընկերոջ}
եւ
եղբոր
պարտքը
զարմանալի
բարեխղճությամբ
կատարելո
ջեւանի
մեջ,
եւ
որ
կտրիճ
տղամարդը
որ
հանձն
կառնու
{ընկերով}
հանդերձ,
այդքան
գումարով
գնալ
եւ
գալ,
նա
այդ
յո
ում
է,
ես
եւ
ինքը
առանձին,
կամ
մէկ
եւ
կամ
երկու
{ընկերով},
որ
չհաւնելով
եւ
իբրեւ
մեղաւոր
եւ
մաքսաւոր
համար
կն
է,
եթէ
շատ
շերամ
պահողք
լինին,
հեշտ
կարելի
է
{ընկերովի}
բանալ
մի
փոքրիկ
թելքաշի
գործարան,
ուր
ամէնի
թելե
ս
դուրս
գնալը
Տաճկաստանից
դէպի
Մօրէա՝
իւր
մանուկ
{ընկերութեամբ}
հանդերձ,
Կոստանդնուպօլսի
Աւետիք
պատրիարքի
հալածա
1,
000
ռուփիս:
Գումարդ
այդ
տոմսակ
է,
չգիտեմ
ո՛ր
{ընկերութեան}
(акция),
որ
այժմ
՚ի
պատճառս
անյաջողութեան
նորա
ց
՚ի
բանկէն
կամ
ի
սեղանաւորէն
զհաշիւ,
թէ
այս
ինչ
{ընկերութեան}
տոմսակ,
այսքան
գումարի,
գնեցաւ
այսքանոյ
եւ
այլն
գտանւում
է
նոյն
այդ
մարդո՞ւ
մէջ,
թէ
նորա
շրջակայ
{ընկերութեան}
մէջ։
Մի
մարդ,
որ
այժմ
առաքինի
էր,
կարո՞ղ
էր
դա
եռեւս,
եւ
ձգենք
այդ
մանուկը
աւազակների
եւ
գողերի
{ընկերութեան}
մէջ։
Մի
քանի
տարի
վերայովը
անցանելուց
յետոյ,
հա
նա
միեւնոյն
է
իւրեան
շրջապատող
արտաքին
աշխարհի
եւ
{ընկերութեան}
ձեռքում,
ինչպէս
կաւը
բրուտի
ձեռքում,
որին
սա
կա
զադէն
մի
անգամ
հրաւիրում
է
մի
մարդ
անդամ
շինել
մի
{ընկերութեան},
որ
կազմել
էին
Բէգզադէն
եւ
այլ
նորա
համախոհ
մարդ
ը
վճարէ
ամենայն
տարի
երեք
մանէթ
արծաթ,
մինչեւ
որ
{ընկերութեան}
գանձարանը
ոյժ
առնու
եւ
կարողանայ
ինքնօրէն
գործ
կա
եամբ
սրտի
կը
ցանկանային
մասնակից
լինել
մի
այդպիսի
{ընկերութեան}:
Իմ
կարծիքը
այնպէս
է,
որ
եւ
Ռուսսիայի
Հայք
յետ
երութիւնը
հաստատուէր
անխարդախ
հիմքերի
վերայ:
{Ընկերութեան}
խորհուրդը
կը
լինէր
իւր
գոյացուցած
արծաթով
ամենայն
մարդերից
միայն
ստանալով
գրքի
նիւթական
արժէքը,
որ
{ընկերութեան}
կարողութիւնը
չթուլանայ
ուրիշ
այլ
ազգային
գործերի
,
այսինքն՝
իւրաքանչիւր
գիւղական
հասարակութեան
եւ
{ընկերութեան},
համեմատ
նոցա
թուին,
այնպէս,
որ
այդ
հասարակութ
ներս
պիտի
գրաւէր
դուրսի
հարստութիւնը,
այնտեղ
մի
{ընկերութեան}
անդամ
ուրիշ
կերպ
չէ
կարող
հարստանալ,
եթէ
ոչ
նոյն
անդամ
ուրիշ
կերպ
չէ
կարող
հարստանալ,
եթէ
ոչ
նոյն
{ընկերութեան}
միւս
անդամների
հաշուով:
Եւ
այդ
հարստութիւն
չէ,
ք,
տեսանելով
Զմիւռնիոյ
մէջ
Վասպուրական
անձնուրաց
{ընկերութեան}
հայախօս
թատրոնը.
այստեղ
յաջող
ենք
համարում
եւ
դէ
սպանէ
սորա
որդին:
Բայց
կարգ
ու
կանոն
կը
մնա՞յ
մի
{ընկերութեան}
մէջ,
եթէ
յանցանքը
մնայ
անպատիժ.
եթէ
բաց
աչքով
ն
ին
աշխարհից
-
հասնելու
պատիժից
վախենալով.
ուրեմն
{ընկերութեան}
ապահովութիւնը
էականապէս
հիմնուած
է
երկիւղի
վրայ.
նք
գործել,
միթէ
այս
աւելի
հաւատարիմ
գրաւական
չէ՞
{ընկերութեան}
բարեկեցութեան:
Եթէ
սիրով
ոգեւորուած
այդ
ընկերութ
երութեան
բարեկեցութեան:
Եթէ
սիրով
ոգեւորուած
այդ
{ընկերութեան}
իւրաքանչիւր
անգամը
չէ
նայում
այլեւս
իր
ընկերի
վրա
իւնը
ապահովելու
համար:
Եսական
ոգով
վարակուած
{ընկերութեան}
մէջ
նոյն
ոգին
յանցանք
է
գործում,
նոյն
ոգին
դարձե
նի
է,
թէ
այս
բոլորը
կարելի
է
մտածել
մի
մարդկային
{ընկերութեան}
վրայ,
որ
աճում
էր
ինքնակայապէս:
իսկ
այն
ընկերու
կայել
առանց
ձեւաւոր,
յուսալի
եւ
գործարանաւորուած
{ընկերութեան}:
Այս
համակարգութիւնը,
իր
բովանդակութեամբ
լինելո
եւնոյն
ժամանակ
բարկանալով
հարստահարողի
վերայ,
թէ
{ընկերութեան}
մէջ
մեծ
անկարգ
բան
է
մի
այդպիսի
կոշտ
վարեցողութիւ
ծագել,
որ
ընդդէմ
էին
մեր
ուրախութեամբ
ոգեւորուած
{ընկերութեան}
ուղղութեանը:
Պատահում
են
մարդիկ,
որ
առանց
ուշադ
արստութեան
տէր:
-
Ես
տեսանում
եմ,
որ
դու
մի
{ընկերութեան}
նման
բան
ունիս
նորա
հետ.
Աստուած
տայ,
Աստուած
տ
աւիրել
մի
այդպիսի
գազան
մեր
ազգասէր
եւ
եղբայրասէր
{ընկերութեան}
մէջ"։
-
Մի
բան
ասեմ.
մանաւանդ
նորան
պիտոյ
,
որպէս
տանուտէր,
նախագահ
հանդիսացաւ
խորհրդածու
{ընկերութեան}
եւ
բոլորովին
բացասաբար
վճռեց,
որ
կոմս
էմմանուէլը
ձեռքով։
Այս
ականաւոր
մարդը՝
Վենետիկի
Մխիթարեան
{ընկերութեան}
հիմնադիրը,
զանազան
չափով
ու
կշռով
մեծարւում
է
այ
ումը,
ուր
կամք
ունէր
սկզբումը
բոլորովին
մնալ
իւր
{ընկերութեան}
հետ
միասին։
Բայց
այն
յաջող
լուրերը,
որ
նորա
բար
լով
կազմել
մի
ընկերութիւն,
մտածած
լինէր,
թէ
այդ
{ընկերութեան}
խորհուրդը
լինելու
է
Հայոց
ազգին
Պապականութիւն
քար
յց,
միտ
դնելով
ներգործող
պատճառներին,
Մխիթարեան
{ընկերութեան}
նոյնիսկ
սկզբնական
պայմաններին
պապական
հովանաւորու
մեր
սիրելի
ազգին,
թէ
ի՞նչպէս
էր
Մխիթարի
եւ
նորա
{ընկերութեան}
յարաբերութիւնը
դէպի
մեր
ազգը
կամ
դէպի
Պապական
աթո
վերայ,
պատմեցինք
նորա
վարքը
եւ
իւր
անունով
ասած
{ընկերութեան}
հիմք
դնելը։
Այս
երկրորդ
յօդուածի
մէջ
մեր
խօսքի
ա
երութիւնը.
յանձն
ենք
առել
քննել
եւ
նկարագրել
այս
{ընկերութեան}
սկզբունքը,
բարոյականութիւնը,
մատենագրական
գործո
շտ
երեւում
էր,
թէ
ո՛րքան
ապահով
էր
նորա
ապագան,
{ընկերութեան}
կառավարութեան
կերպը,
այդ
տեսակ
կառավարութեան
հետ
մեր
կարծիքը
այսպէս
է,
թէ
որեւիցէ
մարդու,
ազգի,
{ընկերութեան}
արժանաւորութիւնքը,
բարք
ու
վարքը,
ուսումը
եւ
գի
րքը,
որ
նիւթ
էին
եղած
այդ
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
{ընկերութեան}
բարոյապէս
գոյութեանը։
Բաց
ի
այս
զգուշաւոր
քննութ
մասին
խօսել
ենք
նախընթաց
յօդուածի
մէջ),
ուր
եւ
{ընկերութեան}
հիմնադրի
վարքագրութեան
մէջ
ցոյց
ենք
տուել
այն
հան
պականութիւնը.
պատճառ,
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
{ընկերութեան}
սկզբունքի
մայրը
ճանաչւում
է
գլխաւորապէս
կրօնը
եւ
նա
մեծ
ազդեցութիւն
ունի
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
{ընկերութեան}
վերայ։
Այո՛,
նա
մի
այնպիսի
անօթ
է,
որի
մէջ
կեր
նդութիւն,
ոչնչացնում
է
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
{ընկերութեան}
մէջ
ամենայն
ազատ
կամք,
ամենայն
գործունէութիւն
եւ
ԻԹԱՐԵԱՆՑ
ԲԱՐՈՅԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ
Մի
մարդու,
մի
{ընկերութեան}
կամ
մի
ամբողջ
ազգի
բարոյականութիւն
երկու
աղբիւր
ո
ի
տեղ
գտանել
մի
այնպիսի
դպրոցում,
կամ
մի
այնպիսի
{ընկերութեան}
մէջ,
ուր
պատմութիւնը
հնազանդւում
է
պապականութեան
եան
հասարակապետութեան,
մինչդեռ
առաջարկում
էր
իւր
{ընկերութեան}
պայմանքը
Պապի
նկատողութեանը
եւ
հաստատութեանը,
Մխ
իտը
պիտոյ
է
ասել,
սիրելի
չէ
մեզ
նայել
մի
այդպիսի
{ընկերութեան}
վերայ։
Գրեանք
գրուել
են
եւ
տպուել
են
Մխիթարե
կամ
տպած
բանին
մինչեւ
այն
ժամանակ,
որ
կային
այդ
{ընկերութեան}
մէջ,
եւ
այդ
միջոցին
փոյթ
չէ,
եթէ
գրում
են
եւ
տպ
ը։
Մերայնոց
ասելով՝
իմանում
է
Մխիթարեան
{ընկերութեան}
անդամքը,
որ
եւ
Աբբայեանք,
որոնց
չմերայինքը
են
Կոլ
ց
[շրջանկատն
ուշադրութեան
որ
ինչ
այժմուս
հայկական
{ընկերութեան}
էին
պիտոյք
եւ
ժամանակիս
արդարացի
պահանջելիք,
եւ
րազնեայց
ոմանց,
Բազըլեան,
ասեմ],
աւետարանական
[
{ընկերութեան}
միաբանից)
Դիտրիխ
եւ
Զարեմբա
գերմանական
քահանայից
suite
T.
I,
p.
520.
Սպանիական
կորստաբեր
{ընկերութեան}
կործանողին,
նորա
ողջութեան
եւ
հայրասպանների
վրէժխ
նորան
ինքը
այդ
մարդը
չէ
կարող
երեւիլ
եւ
ապրիլ
մի
{ընկերութեան}
մէջ:
Այն
յանցանքի
ցուցակը,
որ
Մեղուն
հրատա
երութիւնը,
որին
անդամ
է
եւ
ինքն
խօսողը։
Իսկ
այդ
{ընկերութեան}
բարբառը
կերպարանագործվել
է
աշխարհագրական
եւ
բնութ
բառի
կամ
ձեւի
է
կարօտ,
աւելի
լաւ
չէ՞,
որ
մի
հայ
{ընկերութեան}
միջից
առնու
իր
չունեցածը,
որ
հայ
ազգի
ոգուց
առաջ
,
եթէ
ուղիղն
ասենք,
պիտի
նայուի
որպէս
ամբողջ
մի
{ընկերութեան},
որպէս
ամբողջ
մի
գեղի
նկարագիր.
իրեն
իսկ
արգոյ
ւր
բնականաբար
եւ
անբռնադատ
փայլում
են
նկարագրուած
{ընկերութեան}
կեանքը,
հոգեբանական
ունակութիւնքը,
բարոյական
եւ
անը
արդեօք
որքա՞ն
տարածութիւն
ունի
այն
տեղերի
հայ
{ընկերութեան}
մէջ:
Մենք,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասացինք,
թերութեանը
ոյական
պարտականութիւնք
է
առնում
իր
վրայ
մարդկային
{ընկերութեան}
առջեւ
պաշտպանել
իր
ընտանիքը,
կերակրել
նորան
եւ
ա
որ
փեսան
հրապարակով
ցոյց
է
տալիս
եւ
ապացուցանելով
{ընկերութեան}
իր
այրութիւնը
եւ
արժանաւորութիւնը
իրաւամբ
ստանում
երութիւնը,
որին
անդամ
է
եւ
ինքը
խօսողը:
Իսկ
այդ
{ընկերութեան}
բարբառը
կերպարանագործվհլ
է
աշխարհագրական
եւ
բնութ
դկութեան:
Մէկ
մարդ
տասը
տարի
մնալով
մի
օտար
{ընկերութեան}
մէջ,
քիչ
շատ
ընկնում
է
այդ
օտար
լեզուի,
օտար
ոգ
ւմ
են,
որ
նոր
լեզուն
ունէր
կեանք
ու
գործածութիւն
{ընկերութեան}
մէջ։
Եթէ
պատահում
էր
հարցանել
դոցա,
թէ
ինչո՞ւ
հ
առ,
որ
նախ
եւ
յառաջ
կեանք
եւ
գործադրութիւն
չունի
{ընկերութեան}
մէջ։
Երկրորդ՝
իւր
մէջ
չունի
այն
ջերմացուցիչ
եւ
իջնորդութենով,
որ
կեանք
եւ
կիրառութիւն
ունենալով
{ընկերութեան}
մէջ,
այլեւ
ուղեւծուծ
ունենալով՝
կարող
էր
հիւթ
ե
տա՞յ,
որ
բերես
քո
զաւակները
կերակրես։
Թէ
որ
մի
{ընկերութեան}
մէջ
փարայի
եւ
գռօշի
սիքան
ընդունում
են
եւ
ճանաչու
դաստիարակութիւնը
պիտի
օգնեն
նորան,
որ
նա
դառնայ
{ընկերութեան}
պիտանի
անդամ։
Բայց
իր
մօրը
նման
չէ,
կամ
այնպէս
ծ.
Մ.
Նալբ.
66.
ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ
ԱԲԳԱՐԵԱՆԻՆ
ԵՒ
{ԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆԸ}
1861,
սեպտեմբերի
21,
ԱՌ
ՄԵԾԱՐԻ
ՀԱՅԿԱԶՆ
ԱՐԳՈ
ւբլիուց
մի
պրոցենտ,
պատկանաւորքը
արուեստաւորների
{ընկերութեանը},
որպէս
եւ
քաղաքացիքը,
ամենայն
տնից
երկու
րուբլի
ութիւն
է,
այնուամենայնիւ
էականապէս
եւ
դրականապէս
{ընկերութեանը}
վնասակար:
Սիրով
ոգեւորուած
ընկերութիւնը,
սի
րեց
նորան
իբրեւ
մի
բարի
անդամ
մարդկութեան
բարեկամ
{ընկերութեանը},
եւ
առաջարկեց
Պ.
Կրէյզէր
բժշկին
ընդունել
նորան
ետեւանք
եզուիտեան
կանոնադրութեան,
առաջնորդում
են
{ընկերութեանը}
։
Այս
ախտերի
ազդեցութեան
տակ
աշխատում
են
այնուհետ
ատական
Մանդարին
էր
եւ
Չինաստանի
Մաթեմաթիկական
մեծ
{ընկերութեանը}
նախագահ։
Ես
ցոյց
տուեցի,
թէ
ի՞նչ
կերպով
ներ
Լաւալլետը,
գլխաւոր
իշխան
լինելով,
այն
Յիսուսեան
{ընկերութեանը},
որ
Մարտինիկայումը
էր,
Հասարակութեան
կանոնների
տանում
էր
այս
կարգի
մէջ,
որ
անդամ
էր
դառնում
այս
{ընկերութեանը},
դադարում
էր
ո՛չ
թէ
միայն
քաղաքացի
լինելուց,
այ
ւն,
ո՛չ
թէ
անհատք
ոմանք
սահմանաւոր
թուով
յամբողջ
{ընկերութեանց},
այլ
ինքնին
ազգն,
նոյն
եւ
մանկտին
ազգային,
որո
ասցեն
մաքուր
խղճմ
ըտանօք,
թէ
ո՞վ
ոք
[ի
հայկականս
{ընկերութենէ]}
կարէ
զայն
առնուլ
ի
ձեռն
եւ
միթէ
հրճուանք
ոմանց
հ
ախուած
նորա
դաստիարակութենից
եւ
կրթութենից,
նորա
{ընկերութենից}
եւ
շրջապատից,
այլապէս,
արդար
չէր
լինելու
Աստուծ
կերութիւն
իւր
հետ,
որպէսզի
դուրս
չմնայ
մարդկային
{ընկերութենից},
որպէսզի
այդ
միայնութիւնը
չդառնայ
նորան
յանցանքի
համար:
Նորա
համար,
որ
եթէ
զրկուած
էր
մարդս
{ընկերութենից},
եթէ
կտրւում
է
այն
շղթայակապը,
որ
Նախախնամութիւ
այր
ձգենք...
-
Աստուած
ազատէ
այդպիսի
դիւական
{ընկերութենից},
-
ասելով
հեռանում
է
բարեպաշտ
Հայը:
Վեցերոր
սահակեանցը
թոյլ
է
տալիս
ինձ
Անգլիա
գնալ,
հարուստ
{ընկերութենների}
անդամ
դառնալ,
թռչնավաճառութեամբ
պարապիլ
եւ
օգուտ
ւմ
է
եւ
ցածրանում
է
`
նայելով
եւրոպական
վաճառական
{ընկերութեններին}
եւ
հաշուատներին,
որ
գտանւում
են
Նախիջեւանից
կէս
ահմանից
դուրս:
Շատ
ժամանակ
չէ,
որ
մի
ֆրանսիական
{ընկերութիւն}
ոտք
է
հաստատել
Նախիջեւանի
մօտ,
որի
խորհուրդը
է
զ
,
29
կամ
30
կոպ.
արծաթ:
Բայց
չկան
մարդիկ,
որ,
{ընկերութիւն}
կազմելով,
բանային
մի
օրինաւոր
գործարան
այդ
բանի
,
պառակտուած,
չկամի
ամենեւին
ունենալ
մի
որեւիցէ
{ընկերութիւն},
ինչո՛ւ
այդպէս
հալածուած
է
այդ
քաղաքից
ընկերսիրո
մը
պարծենան
շինականների
առաջեւ,
բայց
մի
օրինաւոր
{ընկերութիւն}
այդպիսի
անամօթ
լրբութիւնը
կարող
էր
միայն
լրացեալ
ով
եւ
ընթրիքներով
իւր
մօտ
քարշելով,
կազմում
է
մի
{ընկերութիւն}
իւր
հետ,
որպէսզի
դուրս
չմնայ
մարդկային
ընկերութե
ւթիւնք:
Մի
բարոյական
կապակցութիւն,
մի
բարոյական
{ընկերութիւն}
աւելի
հիմնաւոր
է
եւ
հաստատ,
եթէ
յարակից
լինին
նո
համախոհ
մարդիկ:
Պարոնը
հարցանում
է.
-
Ի՞նչ
{ընկերութիւն}
է
այդ,
ազգային
բաների
վերայ
խորհելո՞ւ,
թէ...
է
խօսքը
Բէգզադէն,
-
մեր
ընկերութիւնը
բամբասանքի
{ընկերութիւն}
է:
Մեք
հաւաքւում
ենք,
որ
սորան
բամբասենք,
նորա
րդութեամբ
առաջարկել
մի
խնդիր.
մի՞թէ
չէ
կարելի
մի
{ընկերութիւն}
կազմել
մեր
ազգի
անդամների
մէջ
այսպիսի
անունով՝
"
այսպիսի
անունով՝
"
Հայոց
պատմութեան
եւ
հնութեան
{ընկերութիւն}
",
այնպէս,
որ
անդամ
լինելու
ցանկութիւն
ունեցող
են
կիսամեռ,
բայց
մինչեւ
այժմ
չերեւեցաւ
եւ
ո՛չ
մի
{ընկերութիւն},
որ
պարապէր
երկրագործութեան
եւ
երկրագործական
բեր
կան
բերքերի
մշակութեան,
մինչեւ
այժմ
չերեւեցաւ
մի
{ընկերութիւն}
ազգային
վաճառականութեան:
Հեշտութի՞ւն
համարեցան
ի
ակից
լսէինք,
որ
հայոց
ազգը
Պոլսի
մէջ
կազմել
է
մի
{ընկերութիւն},
մի
փառաւոր
թատրոն
կանգնելու
համար,
որի
շքեղութ
սորանց
այստեղ,
եւ
տեղափոխուինք
մտքով
դէպի
մի
այլ
{ընկերութիւն}:
Է․
Շատ
ժամանակ
չէր,
որ
կոմս
էմմանուէլը
բնա
մէջ
բոլոր
հարկաւոր
եւ
օգտակար
տեղեկութիւնքը,
մի
{ընկերութիւն},
որի
խորհուրդը
լինէր
հոգալ
ազգի
բոլոր
թէ՛
հոգեւո
ին,
թէ
Մխիթարը,
իւր
սրտի
մէջ
յղանալով
կազմել
մի
{ընկերութիւն},
մտածած
լինէր,
թէ
այդ
ընկերութեան
խորհուրդը
լին
րութիւն
ունի
դէպի
մի
մարդ,
դէպի
մի
ազգ,
դէպի
մի
{ընկերութիւն},
որ
խոստովանում
էին
այդ
կրօնը։
Թէ
ո՛րքան
մե
Եւ
մեր
համար
շատ
դառն
է
տեսանել
Հայոց
ազգից
մի
{ընկերութիւն},
որ
գիտութեամբ
եւ
անգիտութեամբ
վնասում
էր
ազգին
ուսումնականք
եւ
ուսանողը
ինքեանք
գէթ
կազմէին
զայս
{ընկերութիւն}
ի
լուսաւորութիւն
ազգի,
այլքն
որ
տարանջատ
են
ի
նո
ն
ինչ
ձեռնտու
էր
դիւրագին
պատրաստութեանը
եւ,
եթէ
{ընկերութիւնը}
ամէն
մի
ֆունտը
քսանեւհինգ
կոպէկով
եւս
արձակէր,
ա
-
Չէ՛,
-
ընդհատում
է
խօսքը
Բէգզադէն,
-
մեր
{ընկերութիւնը}
բամբասանքի
ընկերութիւն
է:
Մեք
հաւաքւում
ենք,
որ
ը
արծաթի:
Ես
դարձեալ
չեմ
տարակուսում,
եթէ
միայն
{ընկերութիւնը}
հաստատուէր
անխարդախ
հիմքերի
վերայ:
Ընկերութե
էս
աղբիւրներ
կամ
նիւթեր,
օրինակի
համար.
1.
{Ընկերութիւնը}
կը
հոգար
հին
ձեռագիրների
տպագրութիւնը,
յայտնի
բա
ղութիւնը
ինքնին
հասկացնում
է:
Յայտնի
բան
է,
եթէ
{ընկերութիւնը}
կազմուի,
նա
պիտի
ունենայ
մի
կանոն,
որով
պիտի
առ
:
Կանուխ,
թէ
ուշ
նա
պիտի
դառնայ
դարձեալ
դէպի
այն
{ընկերութիւնը},
որից
կեանք
էր
ստացել
սերունդի
նահապետը:
Ծովի
ջ
եւ
ճիշդ
մաթեմատիկական
հաշիւը,
տանելով
մարդկային
{ընկերութիւնը}
դէպի
համերաշխութիւն,
կարող
է
ազատել
նորան
մեքենա
ւնոյն
ժամանակ
այդ
վարդապետութեան
տիրապետող
ոգին,
{ընկերութիւնը}
բարւոքեմ
ասած
տեղը
անարդարութիւն
է
տնկում
եւ
միտո
տի
վրայ,
որի
գրաւականը
եւ
աղբիւրը
էր
սէրը,
միթէ
{ընկերութիւնը}
աւելի
երջանիկ
չի
լինիլ,
վրէժխնդրութեան
սկզբունքը
ժխնդրութեան
հաւասարութիւնը
աւելի
հզօր
ներգործող
է
{ընկերութիւնը}
ապահովելու
համար:
Եսական
ոգով
վարակուած
ընկե
ապէս
ընկերութեանը
վնասակար:
Սիրով
ոգեւորուած
{ընկերութիւնը},
սիրուց
ստեղծուելով
հնար
չունի
յանցանք
յղանալ,
իւնը,
ուսիր
բնութիւնը,
ուսիր
մարդը,
իմաստասիրէ
{ընկերութիւնը},
օրէնքները,
մարդկութեան
կեանքի
երեւոյթքը,
գտի՛
ղ
հանդէսը
պատկանում
է
ֆրիդրիկոսներին
եւ
մարդկային
{ընկերութիւնը}
իջնում
է
անչափահաս
որբերի
աստիճանը:
Միւս
կող
բոլորեցունցս
թիւն
էր
տասներկու:
Ինչ
ապրանքով
մեր
{ընկերութիւնը}
պիտի
տուր
եւ
առք
առնէր,
այդ
ապրանքի
տեսակից
եւ
բ
անց
ո՛վ
ինչ
գիտէր
նորա
վարքից,
մի
խօսքով՝
բոլոր
{ընկերութիւնը}
ոգեւորուած
էր
նորա
քաղցր
եւ
բարի
յիշատակովը։
օսելով
այստեղ
Մխիթարի
վերայ՝
անցանենք
քննել
նորա
{ընկերութիւնը},
որ
շատ
յեղափոխութենների
ենթարկուեցաւ
մինչեւ
մեր
ւածի
մէջ
մեր
խօսքի
առարկան
լինելու
է
ահա
նոյն
այդ
{ընկերութիւնը}.
յանձն
ենք
առել
քննել
եւ
նկարագրել
այս
ընկերութե
նաւորութիւն։
Թէ
ինչպէս
գոյացաւ
Մխիթարեան
ասացեալ
{ընկերութիւնը},
այդ
մասին
խօսել
ենք
նախընթաց
յօդուածի
մէջ),
հողը,
որի
վերայ
պիտոյ
է
աճէր
եւ
ծաղկէր
նորատունկ
{ընկերութիւնը}
։
Ուրեմն
այստեղ
մնում
է
մեզ
քննել
նախ
եւ
յառաջ
"
ւ
հոգեկան
մեռելութիւն։
Եւ
այդ
մարդը
կամ
ազգը
կամ
{ընկերութիւնը},
բաժանորդ
լինելով
այս
ողորմելի
եւ
թշուառ
կրօնին
Ահա
այն
սկզբունքը,
որոնց
մէջ
աճել
է
Մխիթարեան
{ընկերութիւնը},
ահա
այն
դայեակը,
որի
հիւթախտութեամբ
վարակուած
դատապարտեց
Դօմինիկեանները
եւ
արդարացուց
Յիսուսեան
{ընկերութիւնը},
որ
գտանւում
էր
Չինաստանի
մէջ։
Այս
բանից
ահ
նպէս
միայն
կարող
է
խօսել,
ինչպէս
խօսում
է
ամբողջ
{ընկերութիւնը},
որին
անդամ
է
եւ
ինքն
խօսողը։
Իսկ
այդ
ընկերութե
նպէս
միայն
կարող
է
խօսել,
ինչպէս
խօսում
է
ամբողջ
{ընկերութիւնը},
որին
անդամ
է
եւ
ինքը
խօսողը:
Իսկ
այդ
ընկերութե
վաճառականութեան
խորհրդով
հիմնուեցան
մեծ
կամ
փոքր
{ընկերութիւններ},
նորանցից
ոմանք
ընկան
դէպքերի
հարուածի
տակ,
ոմա
։
Այն
ազգը,
որ
չունէր
դպրոցներ,
ուսումնական
{ընկերութիւններ},
զանազան
լուսաւոր
գաղափարներով
հարուստ
շարունակ
յ,
այսպիսի
քաղաքի
մէջ,
ասում
եմ
ես,
ուր
ամբողջ
{ընկերութիւններ}
կան,
սորա
նորա
անցքը
իմանալու,
խօսելու
եւ
շատ
ա
մբ
հետեւելով
այս
ձգտողութեանը՝
մարդկային
զանազան
{ընկերութիւններ}
՝
զանազան
ձեւերով
եւ
տեսակ
տեսակ
զգեստներով,
իւր
տութեան
հիմքի
վերայ
պայծառացան
ազգեր,
կազմուեցան
{ընկերութիւններ},
ծաղկեցաւ
սէր,
հնազանդութիւն,
երախտագիտութիւն
րանը
ճշմարտութիւն
լինելով,
ապահովում
է
մարդկային
{ընկերութիւններ}
՝
նոցա
փոխադարձ
միմեանց
վերայ
ունեցած
հաւատով։
,
դպրոցներո՞վ,
մատենագրութեա՞մբ,
քարոզութեամբ,
{ընկերութիւններո՞վ},
ո՞ւր
են
ապա
այդ
բաները,
ուրեմն
ինչո՞վ...
եւ
եսել
եթէ
չկարէաք
հիմնել
հաստատել
զմեծ
ուսումնական
{ընկերութիւնս}
՝
զհամապատասխան
զակադեմեայ
եւ
այլն,
մի՞թէ
արժան
ական
նախանձու
առ
միմեանս
չունին
զ
ուսումնասիրական
{ընկերութիւնս},
յորմ
է
աղբերանայ
չունել
եւ
զուսումնարանս
սեպՀակ
ռչնավաճառութիւնը։
Ձեզ
յայտնի
չէ՞,
որ
Անգլիայում
{ընկերութիւնք}
կան
եւ
այն՝
հարուստ
ընկերութիւնք,
որ
պարապում
է
,
որ
Անգլիայում
ընկերութիւնք
կան
եւ
այն՝
հարուստ
{ընկերութիւնք},
որ
պարապում
էին
թռչնավաճառութեամբ
Հարաւային
Ամե
ելել
իւրեանց
հարստութիւնը:
Չկան
այդտեղ
վաճառական
{ընկերութիւնք},
մանաւանդ՝
հացեղէն
ապրանքի,
որով
պարապողքը
մեծ
ն
թէ
երեւի
նկատողացն
հարեւանցի
աչօք:
Ուսումնական
{ընկերութիւնք}
առ
Հայս
Տաճկաստանի
եթէ
շատ
ինչ
ոչ
արարին
վասն
ազգ
րից,
այլ
մի
փոքր
աւելի
եւս,
որովհետեւ
եւրոպական
{ընկերութիւնքը}
երկրորդ
եւ
երրորդ
ձեռքից
ստանում
էին
ապրանքը,
մի
րութեան
վրայ,
որ
աճում
էր
ինքնակայապէս:
իսկ
այն
{ընկերութիւնքը},
որի
հասակը
չափւում
է
հոգաբարձութեան
ազատ
կամքից
անձանձիր
կհետեւեք
այս
բանին,
որ
կանգուն
մնա
մեր
{ընկերության}
(партия)
դրոշակը:
"
Մեղուն
"
հոգեվարք
է
եւ
Թիֆ
մեր
ազգի
եւ
եղբայր
մեր
ճշմարտավարոզ
եւ
ճշմարտասեր
{ընկերության},
պիտի
Ձեր
վերա
առնուք
օրագրի
մասին
աշխատելու
ծան
Այս
թղթերից
Ձեզ
համար
ամենակարեւորը,
"
Աբգար
{ընկերության}
"
անունով
կատարած
հավատարմագիրը՝
եղբայրս
ուղարկե
միանգամայն
անվնաս,
անախրոնիզմ
է:
Պարտիզպանական
{ընկերության}
եւ
Օվսյաննիկովի
ցուցակները
Sorghum
Saccharatum-ի
տելացմամբ
(նա
հրավիրված
էր
այգեգործություն
սիրող
{ընկերության}
կողմից)
-
նա
այլեւս
չկա:
Որքա՞ն
կհրճվեր
նա՝
տե
arden,
N
436,
որ
Այգեգործություն
սիրող
ռուսական
{ընկերության}
կենտրոնական
դեպոյի
ցանկի
մեջ
զետեղված
է
տնտեսական
որ
իմ
ազատվելուցս
մի
տարի
հետո
մի
գեղեցիկ
առավոտ
{ընկերության}
այգում
կերեւա
գետաձին:
Այնուհետեւ
կարելի
է
բերել
քան
աներ,
որքան
ես
արդեն
արել
եմ
այդ
շատ
օգտակար
{ընկերության}
համար,
որին
համակրում
եմ
եւ
ի
սրտե
ցանկանում
ամե
ր
այդ
մասին
նա
լուրջ
հարաբերությունների
մեջ
կմտնի
{ընկերության}
դիրեկտորների
հետ
եւ
իր
միսիայի
արդյունքի
մասին
ին
ղբայրորեն
բաժանում
է
յուր
ճոխ
ստացվածքը
մարդկային
{ընկերության}
բոլոր
դասակարգերի
հետ:
Մեր
օրերումը
գիտությունը
յդ
անելու
1)
զոոլոգիայի
պրոֆեսորը,
2)
բնախույզ
{ընկերություն},
3)
կենդանիներ
օդընտելացնող
ընկերություն,
եւ
ա
ախույզ
ընկերություն,
3)
կենդանիներ
օդընտելացնող
{ընկերություն},
եւ
այլն:
Հետեւապես,
նա
կարող
է
այս
ամենն
իման
ապում
եմ
այստեղ,
ու
բացի
այդ,
քանի
օդընտելացման
{ընկերությունը}
չի
ընձեռնել
ինձ
բարոյական
միջոցներ:
Դու
լավ
գիտե
ազար
ռուբլի
արծաթ:
Հանաք
բան
չէ՛
սա:
Իսկ
եթե
{ընկերությունը}
համաձայնի
օժանդակել
ինձ,
ո՛հ,
այն
ժամանակ
այլ
բ
իսկ
վագրերի
բանը
հեշտ
է,
միայն
մի
պայմանով,
որ
{ընկերությունը}
՝
երախտագետ
գտնվելով
նվիրատուների
նկատմամբ՝
դրան
համար
ոչինչ
չեմ
որոնում
եւ
ոչնչով
չեմ
ծանրաբեռնի
{ընկերությունը}
։
Այնինչ
ընկերությունը
համարձակ
կարող
է
հույս
դնե
մ
եւ
ոչնչով
չեմ
ծանրաբեռնի
ընկերությունը։
Այնինչ
{ընկերությունը}
համարձակ
կարող
է
հույս
դնել
ինձ
վրա,
եթե
ունի
որ
րան,
որ
նա
ձեռք
բերե
այստել
"
Ազատ
տնտեսագիտական
{ընկերությունից}
"
եւ
կամ
Մոսկվայում
"
Բնախույզների
ընկերությունից
ընկերությունից
"
եւ
կամ
Մոսկվայում
"
Բնախույզների
{ընկերությունից}
"
մի
քանի
մսխալ
Sorghum
Saccharatum-ի
սերմեր:
Սո
կի
ոգի
ինչ
ոչ
աստուածային,
որ
միջնորմ
արկանէ
ընդ
{ընկերս},
օցտ
է
եւ
փեռեկտէ
զմարդիկ
իրերաց.
առ
մեզ,
որպէ
կերութիւն,
ինչո՛ւ
այդպէս
հալածուած
է
այդ
քաղաքից
{ընկերսիրութեան}
հոգին,
ինչո՛ւ
նորա
բնակիչներից
շատերը
պարապում
ե
ակը,
Յիսուս
Քրիստոս։
Նորա
վերջին
կտակն
էր
սէր,
{ընկերսիրութիւն},
որ,
նորա
բերանից
ընկնելով
մքուր
սրտերի
մէջ
եւ
ւսուցչապետ
Անքէ
Վարդապետը
եւ
այլ
Ռուս
բարեկամք
եւ
{ընկերք}
հանգուցելուն,
որ
եկած
էին
մասնակից
լինելու
այս
տ
եւ
ավելի
իրավունք
ճարեց
յուր
համար,
քան
թե
նորա
{ընկերքը}
ունեին,
ասել
է
թե
ուրիշի
սեփականությունը
գողացավ
լ
քեզ,
որ
ո՛չ
դու
եւ
ո՛չ
քո
գիշերասէր
դարանամուտ
{ընկերքը}
չեն
կարող
փակել
իմ
բերանը,
որ
չխօսէր
նա
ճշմարտու
Շահասիրութիւնը:
Սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւս
նոցա
{ընկերքը},
որոնց
անունները
քանի
անգամ
կրկնեցի,
լաւ
գիտեն
ստակում
են
Հայոց
ազգի
սուտ
ազգասէրքը
եւ
միւս
նոցա
{ընկերքը}.
փառք
եւ
պարծանք
դոցա:
Եւ
մատենագրութիւնը,
խնջոյքի
մասին:
Միանգամ
երեւակայում
էր
իւր
բոլոր
{ընկերքը}
արբեցած
ընկած
դաշտերի
վերայ,
որը
քնած
եւ
որը..
թուլամորթութիւնը:
Յետոյ
երեւակայում
էր,
որ
իւր
{ընկերքը},
գլուխները
տաքանալուց,
տուր
ու
ծեծ
սկսել
էին
մի
նաչեցին
ճշմարիտ
Աստուածը,
իւրեանց
անձը,
իւրեանց
{ընկերքը},
մարդկութիւնը
եւ
ընդունեցին
իւրեանց
մէջ
այն
բարո
ղմից՝
լաւ
հասկանում
էր
բանի
զօրութիւնը,
որ
նորա
{ընկերքը}
եւ
բոլոր
վարդապետները
պիտոյ
է
գործ
դնէին
ամենայն
անայ
էր,
պատարագ
արեց,
եւ
պատարագից
յետոյ
բոլոր
{ընկերքը}
երդում
կերան
հանդէսով,
որ
հրաժարուին
աշխարհի
ամե
անաւանդ
ողորմութիւնը.
պատճառ,
Իգնատիոսը
եւ
նորա
{ընկերքը}
ոչինչ
չունէին։
Այս
խորհրդով
նա
իւր
աշակերտներին
նգաւոր
դարձաւ։
Այն
ժամանակ
Իգնատիոսը
հաւաքեց
իւր
{ընկերքը}
եւ
յայտնեց
նորանց,
թէ
Աստուած
ուրիշ
բանի
համար
չ
տուցանեն
նորան
իւրեանց
ծառայութիւնը,
իսկ
մնացեալ
{ընկերքը}
ցրուին
Իտալիայի
բոլոր
անկիւնները՝
աշակերտ
ճարելո
ստոնէութեանը
եւ
Պապական
իշխանութեանը։
Նորա
երկու
{ընկերքը}
համաձայնեցան
նորա
հետ
եւ
առաջարկութիւնը
մնաց
առան
մնաց
առանց
հաստատուելու։
Բայց
Լօյոլա
եւ
նորա
{ընկերքը}
չ'վհատեցան
ամենեւին։
Նոքա
առաւել
եւս
սկսեցին
գոր
րորդ
եղեւ
Հ.
Մկրտիչ
Աւգերեան
ջատագով
նմա
հանդերձ
{ընկերօք}
իւրով։
Եւ
ահա
առաւել
քան
զամենեսին
գիրք
սոցա
եւ
րդիւնս
նորա:
Յետ
զամս
եօթն
յԱլեքսանդրիա
վարժելոյ
{ընկերօք}
հանդերձ
յամենայն
իմաստս,
որ
ինչ
ժամանակի
բանական
րի,
եւ
յառաւելն
ուշաբերեալ,
զի
սուրբ
եկեղեցի
չէ
{ընկեցեալ}
'ի
ծով
զայն
խառն
զանգուած։
Յայս
ակն
եդեալ
իմ
յօր
թափառել
վայրապար։
Ես
ընդ
կորուստ
իմ
բաղդին
յողբ
{ընկլուզայ}
անմռունչ
Նախամարդոյն
մինչ
գլուխ
կրէր
պսակ
ոս
՛,
տեսին
աչք
մեր...
վա՛շ
վա՛շ
անձանց
մերոց,
զի
{ընկլուզաք}
զնա
"
(Սաղմ.,
ԼԴ,
համ.
21
եւ
25)։
§
77
յ
յոյս
կենդանութեան
մօրս
թշուառացելոյ,
ապա
թէ
ոչ
{ընկղմեալ}
եմ
եւ
ընկղմիմ
ի
թշուառութենէ
ի
թշուառութիւն
եւ
ի
ւ
միշտ
համարեա
բաց
են
նորա
ախոռի
դուռերը,
խնամով
{ընկղմեցի}
պատկերը
պտուկի
մէջ
եւ
լաւ
զետեղեցի
նորա
պտուկի
յա
թեան
մօրս
թշուառացելոյ,
ապա
թէ
ոչ
ընկղմեալ
եմ
եւ
{ընկղմիմ}
ի
թշուառութենէ
ի
թշուառութիւն
եւ
ի
վշտաց
ի
վիշտս
ւած
սեւ
սեւ
ամպերը
ծածկեցին
արեւը
մեր
աչքից:
Մեք
{ընկղմուեցանք}
մի
խոր
գիշերի
մէջ:
Կայծակի
ահաւոր
փայլատակութեամ
նրանց
արատների
համար,
որոնց
մեջ,
այսպես
ասած,
{ընկղմված}
են,
կլիներ
անարդարացի:
Չի
կարելի
դատավճիռ
կարդա
ո՛չ
հայելի
օրինակով,
որ
թէեւ
հազարաւոր
տարիներով
{ընկճած}
էին
մաշուած
ձեւերի
եւ
անխորհուրդ
ծէսերի
լծի
տակ,
հիմա
Հայոց
ազգը
կանգուն
կեցած
աշխրքիս
մէջ,
գո՛նէ
{ընկճեալ}
ազգաց
թիւը
կը
համարուի։
Ըսինք
նաեւ,
թէ
մեք՝
լո
եւ
լեզու:
Ազգն
մեր
ի
ժամուս՝
թուի
ի
շարս
{ընկճեալ}
ազգաց,
այլ
թուի
նա,
եւ
չէ
անհետացեալ
յերեսաց
եր
տի,
նախ
քան
զբարին
հասարակաց:
Հոգեւորք,
որք
առ
{ընկճեալ}
ազգս
խրախոյս
եւ
քաջալեր
կարդացին
հօտին
իւրեանց,
րեւս՝
եւ
հանգուցանել
եւ
սփոփել
զվշտացեալն
սիրտ,
{ընկճեալ}
ընդ
բիւր
հարուածովք
ժամանակին:
Եւ
զի
չէ
մեր
դիտա
սիրել
ոչի՛նչ
մարդկային
իշխանութիւն
չէր
կարողացել
{ընկճել}:
Գրեթէ
միշտ
այսպէս
է
վերջացել
բոլոր
մեծ
մար
խոտանն
ի
նոցանէ:
Եւ
զի՞նչ
ապագայ
ազգի
միոյ
{ընկճելոյ},
որոյ
այսպէս
իցեն
հոգեւորք,
զի՞նչ
յոյս
ազգին,
ր,
ասպարէզ
գերագոյն
առաքինութեան՝
ձեռն
տալ
ազգի
{ընկճելով},
որ
ընդ
հուր
եւ
ընդ
ջուր
անցեալ
ոգեսպառ
դնի
ընդ
պէներ,
երբ
բնական
ազդեցութիւնը,
յաղթահարելով
եւ
{ընկճելով}
մի
վայրկեան
նորա
կամակոր
եւ
մոլորական
հասկացողութ
մեանց
հետ:
Բոռքը
իր
ծերութեան
ժամանակ,
մանաւանդ
{ընկճուած}
իր
որդու
մահի
կսկծի
տակ,
չկարողացաւ
կլլել
Ֆրանսի
նքերի
միօրինակ
եւ
միաձեւ
աճելութիւնը,
երկուքի
էլ
{ընկճուած}
եւ
հարստահարուած
վիճակը,
այն
ժամանակ
բանը
աշկարա
եռ
չգիտեմ
ինչացոց,
այն
պատմական
դառը
դէպքերի
տակ
{ընկճուած},
մեռած
ու
հոգին
բերանը
եկած,
չէր
կարող
բնական
օ
ճուեցաւ
այս
երկիւղի
ծանրութեան
տակ,
ինչպէս
Բոռքը
{ընկճուել}
էր
իր
որդու
մահի
ծանրութեան
տակ:
Շատ
գեղեցիկ
աբեկութիւն
տարածեց
ամէն
տեղ
այս
ցնցիւնը
եւ
Հեգելը
{ընկճուեցաւ}
այս
երկիւղի
ծանրութեան
տակ,
ինչպէս
Բոռքը
ընկճուե
ընդդէմ
ենք,
որ
ազգի
լեզուն
էլ
աւելի
ստրկանայ
եւ
{ընկճուի}
թուրքի
ազդեցութեան
տակ:
Այս
մասին
շատ
ցաւալի
երե
եզուի
ոգուն
եւ
տրամաբանութեան,
որի
տակ
հինգ
տարի
{ընկճված}
էինք
մենք
էլ։
Ո՛չ.
այդ
տակաւին
խորհուրդ
ունէր
ե
րության
մեջ,
կարող
ես
առանց
փողի
մնալ,
բացի
այդ
{ընկնել}
նաեւ
պարտքի
մեջ:
Իմ
փոխարեն
սեղմիր
Հովհաննես
եղբ
,
եթե
չի
ցանկանում
մի
օր
նորից
այնպիսի
վիճակի
մեջ
{ընկնել},
որպեսզի
առաքյալի
նման
ասի.
"
Երիցս
քարկոծ
եղէց
տ
չընծայելով
մի
անհիմն
բանի
երկբայի,
նա
չէ
կարող
{ընկնել}
այն
կատեգօրիայի
տակ,
ուր
գտանւում
են
կասկածաւոր
այկական
գրքերին,
երբ
որ
Հայոց
լեզուն
սկսանում
էր
{ընկնել}
այն
մեծ
քնի
մէջ,
որ
պիտի
ընդհատուէր
Սեբաստացի
Մխ
արծում,
թէ
Պ.
Խուդաբաշեւի
ցանկութիւնը
եղած
լինի
{ընկնել}
Հայ
մատենագրերի
կարգը.
եթէ
այդպէս
լինէր,
ապա
նո
ն
միջոցին
հասկանալ.
բայց
ինձ
պէտք
էր
իսկոյն
ոտքդ
{ընկնել},
արտասուքով
աղաչել
եւ
այդ
վանքի
հոգաբարձութիւնից
եանը
անհաւատների
մէջ։
Այս
խորհրդով
խոստացան
նոքա
{ընկնել}
Պապի
ոտքերը,
խնդրել
նորա
օրհնութիւնը,
մատուցանե
արողացաւ
իւր
կողմը
շրջել
ջերմեռանդ
կուսակիցներ
եւ
{ընկնել}
զարհուրելի
հալածանքի
տակ։
Յիսուսեան
աբեղաների
խո
ակել
է
նա
նոցա
բայերի
աներեւոյթ
եղանակով,
ինչպէս
{ընկնել},
հերքել
եւ
այլն,
եւ
որ
նոյնն
բանն
ասել
է,
մինչ
ութեան
ընկնելուն,
որից
դուրս
ես
բերում
զուգակշռի
{ընկնելը}
եւ
դրամական
կենդրոնացութիւնք
(centralisation):
լ
եպիսկոպոսը,
բացի
աներեւոյթ
եղանակը
ուրանալով,
{ընկնելը}
եւ
հերքելը
անկման
եւ
հերքման
հաւասար
գոյական
անու
ական
այդ
կապանքից,
որի
մեջ
մի
անգամ
ընկել
է,
եւ
{ընկնելով},
հուսահատության
է
մատնվել,
կարծելով,
թե
հնարավ
կատարւում
էր
երեխայի
մօտ,
նման
է
մի
կայծի,
որ,
{ընկնելով}
մի
դիւրավառ
նիւթի
մէջ,
յառաջանում
էր
մի
մեծ
հրկէ
ղ
Բրամինապետը
հոգս
առնէր,
մանաւանդ,
անձրեւի
տակ
{ընկնելով},
կարող
էր
տկարանալ
ու
կարօտել
այնուհետեւ
Հիպոկրա
որժ
բաների
տեղիք
տալ:
Ես,
Խալիլ
նայիբի
պատճառով
{ընկնելով}
քո
մարդերի
ձեռքը,
երբէք
յոյս
չունէի
ձեզ
տեսանել
րան՝
ինձ
տեսանելու:
Թուլութենից
համարեա
թէ
վայր
{ընկնելով}
՝
նստաւ
արօտի
վերայ:
Նորա
կերպարանքը
տխուր,
եւ
խ
գոյացնելու
գաղափարի
մասին,
բայց
մի
այլ
բան
մէջ
{ընկնելով}
՝
խափանառիթ
է
եղել
այս
խնդրի
մշակութեանը:
Ի՛նչ
է
ան
փակուելով,
կամ
մի
ժապաւէն
գործածութենից
դուրս
{ընկնելով}
բիւրաւոր
մարդիկ
եւ
բիւրաւոր
գերդաստանք,
դառն
աղք
Տասն
եւ
ութերորդ
դարու
վերջումը,
մինչ
Ղրիմը
{ընկնելով}
Ռուսսիական
թագաւորութեան
գիրկը,
մեր
սիրելի
Հայեր
արծաթագլուխքը
ձեռք
բերելու
մասին,
որ
օտարի
ձեռք
{ընկնելով},
պիտոյ
է
յաւիտենական
զրկանք
լինէր
անմխիթար
Նախիջ
ած
ենք,
որ
Մխիթարի
սիրտը
մաքուր
է
եղած,
որ
նա,
{ընկնելով}
Պապականութեան
հողի
վերայ,
հարկադրուել
է
սկզբումը
կտակն
էր
սէր,
ընկերսիրութիւն,
որ,
նորա
բերանից
{ընկնելով}
մքուր
սրտերի
մէջ
եւ
ոռոգուելով
նորա
արիւնով,
պտղ
ձնի
մէջ,
սառը
ջրում
լողանալով,
սառուցի
վրայ
թեք
{ընկնելով},
սոված
եւ
ծարաւ,
բնաւ
նորա
երեսի
գոյնը
չէ
թռչու
ալիս,
երբ
տեսնում
է,
թէ
տասնումի
տարեկան
աղջիկը
{ընկնելով}
իր
սիրականի
գիրկը
եւ
համբուրուելով
նորանից
զգում
ւ
ձնի
մէջ
սառը
ջրում
լողանալով,
սառոյցի
վրայ
թեք
{ընկնելով},
սոված
եւ
ծարաւ,
բայց
եւ
այնպէս
նորա
երեսի
գոյն
ն
ժամանակից,
այնքան
շատ
կերպարանափոխ
են
լինում,
{ընկնելով}
ժամանակների
եւ
հասկացողութեանց
ազդեցութեան
տակ,
որ
մենք
չգիտենք,
թէ
հայոց
թագաւորները
Ներոնի
օրը
{ընկնելով}
զուարճութեան
համար
հրապարակ
էին
իջնում
մենամարտել
նի
է,
թէ
իսրայէլական
բնութիւնը
յեղափոխութեան
տակ
{ընկնելով}
այդ
դարաւոր
ժամանակամիջոցում,
Եգիպտոսի
ազդեցութի
առանց
այն
պատճառի,
թե
հասարակության
ընտրությունը
{ընկնելու}
էր
մեր
վերա:
Եթե
ձեր
մեջ
կան
քաջ
մարդիկ,
որ
առա
ու
չէ
դուրս
եկել
ներկայից,
ապագայի
մեծ
ճանապարհը
{ընկնելու}
՝
նորան
հեշտ
չէ
հասկանալ
եւ
արժանապես
գնահատել
յո
մ՝
կը
հասկանա՞ն
արդեօք
այն
մարդիկը,
որոնց
ձեռքը
{ընկնելու}
էր
մի
օր
իմ
տխուր
Յիշատակարանը՝
իմ
անմխիթար
միայ
ւը,
որ
տանջում
է
ինձ,
դեռեւս
չէ
ընկել
եւ
չէ
եւս
{ընկնելու}
ոչ
մի
Պատօլօգիայի
մէջ։
Բժշկութիւնը
ճար
չունի
ընդ
լու
համար:
Անգլիոյ
մէջ
որեւիցէ
մի
ձեռագործի
{ընկնելու}
կամ
ընթացքից
զրկուելու
հետ
կապակից
է
բիւրաւոր
անհ
".
եւ
Պաւղոսը
աշխարհի
անյայտ
դէպքերից
անկանգնելի
{ընկնելու}
մասին,
դեռ
չընկնողներին,
զգուշացնում
է՝
Գաղատա
ատուները,
անվնաս
են
մնում
եւ
սաստիկ
բարձրութենից
{ընկնելու}
ժամանակ:
Բայց
այս
միջոցին,
երբ
ընկաւ
Աստարօտը,
ղակը
գործելով,
որ
պատճառում
է
մի
գերան,
ջրի
մէջ
{ընկնելու}
ժամանակ:
-
Բերում
են,
բերում
են,
-
կրկնեցի
ւր
անգամ
արժանի
էր
կասկածանքի
եւ
երկբայութեան
տակ
{ընկնելու}
։
Մեք
խօսում
ենք
այսպէս
ճիշտ
կրօնական
մտքով.
ընդ
ապատիւ
Գաբրիէլ
վարդապետի
խօսքերը
երկբայութեան
տակ
{ընկնելու}.
պատճառ,
Մխիթարեանք
իւրեանց
բոլոր
գործողութեննե
որ
դրամի
պակասութիւնը
հետեւանք
է
երկրագործութեան
{ընկնելուն},
որից
դուրս
ես
բերում
զուգակշռի
ընկնելը
եւ
դրամա
,
իրենց
առարկայական
էութեան,
այսինքն
փայտը
ջուրը
{ընկնելուց}
մինչեւ
շոգենաւի
աստիճանին
հասնելը,
այդ
փոյթ
չէ,
Թէ
ո՛չ
բեսսայմաղանա
`
Եթիմի
պէս
վեր
կ՚
{ընկնեմ}:
Ну,
ведь,
էսպէս
էլ
եղաւ:
Ես
էդ
բա
ուռկանով
եւ
թաղուի
մի
անշուք
գերեզմանում.
քան
թէ
{ընկնեմ}
այսպիսի
անվերջանալի
ցաւերի
մէջ,
նա
հաւատում
էր,
,
որ
Իգնատիոսը,
Ֆաբերը
եւ
Լայենէզը
գնան
Հռովմ,
{ընկնեն}
Պապի
ոտքերը
եւ
մատուցանեն
նորան
իւրեանց
ծառայութի
՝
ընդհանրութեան
լեզուի
վրայ
պատուաստվելու,
պիտի
{ընկնեն}
ճարտարապէս
հեղինակների
քուրայի
մէջ
եւ
այնտեղ
հալվ
անք
գործ
պիտի
դնեն,
որ
մենք
ստորագրող
չգտնելով,
{ընկնենք}
տարապայման
նեղության
մեջ.
մեր
ազգը,
փառք
աստծո
նալու
կ՚ուզեն,
որ
մենք
Մեսրովբ
դառնանք,
քարէքար
{ընկնենք}
՝
ազգը
լուսաւորելու,
վերջապէս
Փարպեցու
եւ
Խորենա
վնաս
չէիր
կարող
տալ
ինձ
քո
արծաթովը,
անպատճառ
կ'
{ընկնես}
Յիշատակարանիս
մէջ:
-
Մեծ
մեծ
մի՛
խօսիր...
Ի
մ.
Թէ
միւս
անգամ
մի
լուր
օր
իմ
ձեռք
կ՚
{ընկնես},
Այն
ժամանակ
ի՛նչ
կը
լինիս,
գիտեմ
ես"։
մարմնական
կարողութիւնքս,
փոքր
էր
մնացել
որ
մահիճ
{ընկնէի}:
-
Անցեալները...
մի
օր,
քաղաքից
դուրս
գն
անալով
բանի
զօրութիւնը,
բժշկութեան
հնար
որոնելու
{ընկնէին}.
ես
ոչ
թէ
մի
սեւահոգի
մարդու
պէս
այն
խորհրդով
եմ
ը.
ես
պատասխանատու
եմ
այն
բաների
մասին,
որ
պիտի
{ընկնէին}
Յիշատակարանիս
մէջ:
Իսկ
Յիշատակարան
ձգել
ամենայն
լով,
թէ
երկու
օրից
յետոյ
պիտոյ
է
միասին
ճանապարհ
{ընկնէին}
դէպի
Մ...,
հարցանում
է
տղայից,
թէ
չունէ՞ր
արդե
դար
յառաջ
չենք
ծնած,
ապա
թէ
ո՛չ,
գուցէ
դուք
եւս
{ընկնէիք}
ֆրանսիական
էնցիկլօպեդիստների
կարգը,
որոնք
իւրեան
,
պիտի
ազատուէր
պարոնից,
բայց
դորա
փոխանակ
պիտի
{ընկնէր}
կառավարութեան
աստիճանաւորների
ձեռքը,
այսինքն՝
ա
ը
միմիայն
ճանապարհ
ընկաւ
դէպի
Փարիզ,
ուր
պիտոյ
է
{ընկնէր}
նոր
փորձանքների
մէջ
եւ
հանդիպէր
զանազան
արգելառիթ
գործ
էին
դնում
այն
ժամանակ,
երբ
բանը
նեղ
տեղը
կ'
{ընկնէր}
։
Իգնատիոսը
ուրախ
էր,
որ
պիտոյ
է
չարչարուի՝
Աստ
ցանէր
օտարի
ձեռքը,
առանց
Կարգի
օգտին,
III)
եթէ
{ընկնէր}
կրօնական
մոլորութեան
մէջ.
այս
յանցանքով
դատապարտ
ռաւորապէս
կ՚ուտէր
Մորժերի
եւ
ջրշունների
եղը,
եթէ
{ընկնէր}
նոր
Գրենլանդիու
կամ
թերեւս
Լաբրադօրի
Էսկիմոսների
կամ
արծաթը
կամ
անշարժ
կայքերը,
իսկ
թե
բանը
պիտի
{ընկնի}
դատաստանի,
այն
ժամանակ,
ով
գիտե,
պատահի,
որ
տ
րկին
կերթաս
Մակարիա
եւ
սեպտեմբերից
առաջ
Պիտեր
չես
{ընկնի}.
ճիշտ
չէ՞:
Բարեւիր
այնտեղ
բոլոր
բարեկամներիս
ու
ն
նոքա
են
տեսանում:
Եւ
այն
մարդը
կամ
այն
անցքը
կ'
{ընկնի}
Յիշատակարանիս
մէջ,
որ
արժանի
էր
յատուկ
ուշադրութ
Կ.
Էմմանուէլի
նկարագրած
կասկածաւոր
մարդերի
կարգը
{ընկնի},
որովհետեւ
երկբայութեամբ
խօսում
էր
նախասացեալ
փո
երայ
ընկնողը
կը
փշրուի
եւ,
թէ
ինքը
մի
բանի
վերայ
{ընկնի},
կը
հոսէ:
Կարծեմ,
որ
բաւական
որոշ
նկարագրեցի
խ
մօտ,
գուցէ
մի
բան
կարողանամ
շինել,
գուցէ
մի
բան
{ընկնի}
ձեռքս։
Եւ
ճշմարիտն
ասեմ,
եթէ
հասանէի
նպատակիս,
այ,
եւ
բամբակի,
եւ
այլ
բուսականների
մշակութիւնը
{ընկնի},
այն
ժամանակ
ի՞նչ
պիտի
լինին
անգլիական
գործարանն
որ
ինձ
կամ
իմ
ազգի
իւրաքանչիւր
անհատին
պիտի
բաժին
{ընկնի}:
Խոստանում
եմ
ձեզ,
որ
դուք
յաւիտեանս
յաւիտենից
թիւնը,
դրամի
հետ
փոխուելու
նիւթերի
մշակութիւնը,
{ընկնի},
երբ
այդ
նիւթերը
սակաւանան,
այն
ժամանակ
նախ՝
դ
կը
գայ
օր,
երբ
այդ
անդրանկական
համակարգութիւնը
կ՚
{ընկնի}
եւ
դորանով
հողը
դուրս
կը
գայ
կապանքի
տակից,
բայց
սի
վերայ,
հաւաստի
լինելով,
որ
շուտով
պիտի
գետին
{ընկնի}
որսը
որսորդի
օգտի
համար:
Պ.
Յովնաթանեանցի
բաղդի
րը
բոլորը
ճշմարիտ
են
եւ
եթէ
բանը
երես-երեսի
գալու
{ընկնի},
տարակոյս
չկայ,
որ
իր
ստութիւնը
պիտի
բռնուի,
բ
ւորութեան
վերաբերութեամբ։
Ո՞ր
դիակը
դաշտումը
վեր
{ընկնի},
որ
կենդանիք
նրան
չմաքրազարդեն,
երբ
կարող
է
նա
էր
դրել,
թէ
նորա
ծնողը
հարկադրելու
լինէին,
Դօնը
{ընկնիլ}
խեղդուիլ,
քան
թէ
այսպիսի
մարդու
կին
դառնալ:
ան
պատահել
է,
-
շարունակեց
Շահումեանցը,
-
ուշաթափ
{ընկնիլ}...
Առանց
պատճառի...
Անկարելի
է:
-
Դու
ո
եր.
2),
-
բողազներին
հուպ
տաս
երկու
այբ
չի
վեր
{ընկնիլ},
անջախ
մաշտոցին
են
ջան
տալի,
էլ
չեն
ասում
թէ
քա
վհետեւ
եթէ
այդպիսի
պատճառներ
չլինէին,
լեզուն
չէր
{ընկնիլ}
յեղափոխութեան
տակ։
Յայտնի
է,
թէ
լեզուն
չէ
կարող
ւէր
փոխանակել
դրամը:
Թանգութիւնը
եւ
դրամի
արժէքի
{ընկնիլը}
համարձակ
կարելի
է
թարգմանել
պակասութիւն
եւ
կարօտո
Խորինը,
Սաղմոսը,
Սօսի
ծնրադրութիւնից
քարերի
փոս
{ընկնիլը},
Գարեգնի
սրտի
զեղմունքը,
Իւղաբերի
մոմերը
եւ
այլ
,
-
նրա
ազիզ
խաթէր
համար
թէկուզ
քարափիցն
էլ
վեր
կ՚
{ընկնիմ},
ջուրն
էլ
կ՚ընկնիմ,
հուրն
էլ.
նրա
հրամանը
կատա
ամար
թէկուզ
քարափիցն
էլ
վեր
կ՚ընկնիմ,
ջուրն
էլ
կ՚
{ընկնիմ},
հուրն
էլ.
նրա
հրամանը
կատարելու
համար
վեր
կ՚առ
աձայն
է,
միայն
փոքր
համբերե,
որ
այս
բաները
կարգ
{ընկնին}:
Լեբեդեւան
ավարտեց
ուսումը,
բայց
բնակվում
է
երէն,
որպէսզի
"
Հիւսիսափայլի
"
մեղադրանաց
տակ
չի
{ընկնին}
եւ
ընդհանուր
հոգեւորականութեան
մէջ
չբամբասուին։
նք
է
այս,
կամ
ստրկութիւնը
վերնալով,
յիրաւի
պիտի
{ընկնին}
այդ
մշակութիւնքը՞,
ինչպէս
կամին
հաւատացնել
հարաւ
նուածքի
վիճակը,
եթէ
նորան
կազմող
մասերը
օրըստօրէ
{ընկնին},
եւ
մնացողը
եւս
առ
վաղիւ
յարատեւելու
չկարողանայ
-
ընդհանրութեան
լեզուի
վրայ
պատուաստուելու,
պիտի
{ընկնին}
ճարտար
հեղինակների
քուրայի
մէջ
եւ
այնտեղ
քիմիաբար
երձը
եւ
կը
ստիպին
փաթաթուիլ
արջի
մորթու
մէջ,
եթէ
{ընկնին}
բեւեռային
սառոյցների
մէջ։
Լուկուլլոսը
(որ
այսօր
րին
այժմ
դու
չես
հաւանում։
Եթէ
մենք
էլ
քո
խելքին
{ընկնինք},
ասել
է
թէ
առանց
կնիկ
պիտի
մնանք,
որովհետեւ
ներ
եղիք
ձեր
անձին,
որ
չլինի
թէ
դուք
էլ
յանցանքի
մէջ
{ընկնիք}.
միմեանց
բեռը
վերուցէ՛ք
եւ
այնպէս
կատարեցէք
Քրիս
ժառանգներ
հարստանում
են:
-
Այնպէս,
ինչպէս
{ընկնող}
հարուստը,
եւ
նոյն
պայմաններով,
ուրեմն
եւ
նոյն
ճ
ք
ժամի
դուռը
Աչառը
առ
դու
հետըդ:
ՎԱՅՐ
{ԸՆԿՆՈՂ}
ԱՍՏՂԵՐ
(Թարգմանութիւն)
"
Հայրիկ,
-
եւ
Պ.
Իսահակեանցը:
Դա
է
այն
ապառաժը,
որի
վերայ
{ընկնողը}
կը
փշրուի
եւ,
թէ
ինքը
մի
բանի
վերայ
ընկնի,
կը
հ
ուք
էք
Հայկայ
անմեղ
զաւակներուն
ետեւէն
ու
առջեւէն
{ընկնողը},
որ
գետերուն,
սարերուն
եւ
գայլերուն
բերանը
բիւր
ենք
եւ
փոքրը
կորուստնել:
Ո՛վ
է
մեզանից
ճանապարհ
{ընկնողը}
սարից
սար
եւ
քարից
քար,
թէ
ինչ
է
պիտի
օգնէ
այս
խ
մինչեւ
6
աստիճան
հյուսիսային
լայնության,
որի
մոտ
{ընկնում}
է
Ասիայի
ամենահեռավոր
Ցեյլոն
կղզին,
որից
անցանել
րատները,
որոնք
այսօր
այդքան
կոպիտ
կերպով
աչքի
են
{ընկնում},
պատվաստվել
են
այն
հայրերի
ձեռքով,
որոնց
որդինե
եր
հաղորդելու
համար,
որոնցից
ամենից
ավելի
աչքի
է
{ընկնում}
հայ
պարբերաթերթերի
cornage-ը:
Ոչ
պակաս
հետաքրքրա
պես
է.
բայց
մի՛
մոռանար,
որ
առաջ
էլ
ես
աչքի
չէի
{ընկնում}
իմ
գիրությամբ
եւ
անպետք
կլինեի
ճարպակալման
համար
ց,
իր
հերթին,
այնպիսի
ծայրահեղությունների
մեջ
է
{ընկնում},
որ
նրա
մոտ
շատ
բան
քննադատության
չի
դիմանա:
Ին
նը
80
անգամ
ավելի
է
այն
էկվիվալենտից,
որ
բաժին
է
{ընկնում}
մեկին,
առնված
վերը
մեջ
բերված
ավելի
քան
երկու
մի
ւմը
կայ
մի
փոս՝
դժոխք
անուանուած,
ուր
շատ
անգամ
{ընկնում}
են
մարդիկ...
Պարո՛ն,
դուք,
մեղադրելով
ուրի
ն
գետի,
այն
բաժնից,
ինչքան
որ
այն
գետի
սահմանից
{ընկնում}
էր
այդ
հողաբաժնի
մէջ՝
դէպի
վեր
Թեմերնիկ
գետի
բեր
րան,
սպանել
Մանրիկօն:
Այս
միջոցին
Ազուչենան
{ընկնում}
է
կոմսի
զինուորների
ձեռք
եւ,
հարց
ու
փորձի
ենթար
տեսանում
է
նորան
եւ
վազում
է
փրկել,
բայց
եւ
ինքը
{ընկնում}
է
թշնամու
ձեռք
եւ
բանտ
է
դրւում
մօր
հետ
միասին:
ն
աւելի
պահպանես,
այն
բանը
աւելի
վտանգների
տակ
է
{ընկնում},
այս
օրէնքի
հիման
վերայ
եւս
տիկին
Բէգզադէն,
մի
թիւնը
ամենեւին
անգիտակից,
բնական
ազդեցութեամբ
եւ
{ընկնում}
են
որոնել
իւրեանց
ցաւի
ճարը
վերացականութեան
մէջ:
վկաս:
Բէգզադէն
խոստանում
է
հետը
տանել:
Տղան
{ընկնում}
է
հիւանդանոց,
աղքատութիւնը
հասանում
է
մինչեւ
ի
կ
զանազան
ազգութեան
անդամների
մէջ:
Այս
բանի
խմորը
{ընկնում}
է
եւ
մեր
ազգի
մէջ,
եւ
մեզանում
լսւում
են
ձայներ
պիսի
լուսաւորեալ
ժամանակում,
բան
ու
գործ
թողած,
{ընկնում}
են
այդ
վէճերի
քամակից:
Օտարոտի
են
Ձեզ
իմ
խօսքերը
րըստօրէ
պակասում
է
երկրագործների
թիւը,
հետեւաբար
{ընկնում}
է
եւ
զուգակշիռը:
Դիցուք
հազար
հոգի
շինական
երկիր
թերը
սակաւանան,
այն
ժամանակ
նախ՝
դրամի
արժէքն
է
{ընկնում},
երկրորդ
`
դրամը
կենդրոնանում
է,
որովհետեւ
հասա
հասարակաց
խումբից:
Արդեօք
որքա՞ն
գերդաստանք
{ընկնում}
են
այսպէս:
Սոցա
վիճակից
աւելի
քաղցր
չէ
այն
Բայց
երբ
էակի
ներքին
եւ
արտաքին
աւերիչ
ոյժերի
մէջ
{ընկնում}
է
հաւասարակշիռը,
երբ
էակը
չէ
կարող
իւր
ոյժով
դէմ
որի
փոյթը
չէ,
եթէ
նորա
ընկերը,
նորա
աչքի
առջեւ
{ընկնում}
է
սովամահ:
Բայց
մասնաւոր
ուշադրութեան
արժան
ւթիւնը,
նա
չէ
յօժարում
եւ
հիւանդանալով՝
մահիճ
է
{ընկնում}...
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տարածում:
-
Աւ
փայլը
"
լեզուի
կողմից
այնքան
բամբասանքների
տակ
էր
{ընկնում},
որովհետեւ
նորա
մէջ
կար
համակարգութիւն,
իսկ
մեր
հի
մէջ
պարկեշտ
կերպարանքով
եւ
այս
պատճառով
եւս
չէ
{ընկնում}
ընթերցողների
ուշադրութեան
տակ։
Այսպիսի
դիպու
նուածքը,
որ
մարդը
ճամփայ
չունի,
եւ
քանի
խելքի
է
{ընկնում},
կամաց-կամաց
կործանելով
նրանց
բացում
է
իր
ճամփան
նթակայ
է
մի
հոգեկան
հիւանդութեան.
այս
խնդիրը
չէ՞
{ընկնում}
երկբայութեան
տակ,
սակայն
հոգեկան
տկարութիւնների
ատի
մէ՛ջտեղը՝
մօտ
թագաւորական
պալատին,
որ
գուցէ
{ընկնում}
էր
եկեղեցու
հարաւային
արեւելեան
կողմը,
ըստ
որում
ր,
ո՛չ
գիշերս
գիշեր:
Եթէ
միայն
մնում
էի
տանս
եւ
{ընկնում}
էի
մտածութեան
մէջ,
յանկարծ
մի
շարժողութենից,
մի
ղակութեամբ
բաց
էր
թողնում
բերանից,
թւում
էր,
թէ
{ընկնում}
է
մտածողութեան
մէջ:
Մինչդեռ
սոքա
զբաղուած
էին,
,
երբ
շիջել
էր
նորանում
անձնապահական
զօրութիւնը,
{ընկնում}
է
բնութեան
շրջապատած
ներգործողների
ազդեցութեան
տա
,
եւս
առաւել
թանձրանում
է
խաւարը
եւ
ազգը
համօրնէն
{ընկնում}
է
մի
մահանման
քնի
մէջ։
Հայոց
ազգը,
առանց
աչք
բա
րալը,
որ
Հռովմում
նստած
էր,
միեւնոյն
ժամանակում
{ընկնում}
էր
Պապի
ոտքերը
եւ
հաւատացնում
էր,
թէ
իւր
Կարգը,
աստուած,
շատախօս,
կաչաղակ,
անսանձ
խելագար,
որ
{ընկնում}
է
ամենայն
կողմ,
որ
ապականէ
եւ
պղծէ
կարապների
մաք
Ժամանակ
նոքա
յայտնի
են,
իսկ
երբ
միացան,
էլ
չեն
{ընկնում}
զգացողութեան
տակ
եւ
անյայտանում
են:
Սոցա
յանկարծ
ո՛,
թէ
թագաւորների
ժամանակ
եւ
թէ
նոցանից
յետոյ,
{ընկնում}
են
դարերի
ազդեցութեան
տակ:
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
ա
ասը
տարի
մնալով
մի
օտար
ընկերութեան
մէջ,
քիչ
շատ
{ընկնում}
է
այդ
օտար
լեզուի,
օտար
ոգու
ազդեցութեան
տակ.
Հ
ը,
եւ
ազգութիւնը
չքացած
էր։
Այնուհետեւ
ամեն
բան
{ընկնում}
է
բնութեան
վերլուծիչ
ազդեցութեան
տակ,
քայքայւում
յնպիսին
երբէք
չէ
կարող
այսպիսի
ոչինչ
բաների
առջեւ
{ընկրկիլ}
։
Ինձ
հարկաւոր
է,
որ
իմ
միտքը
առջեւիս
կանգնած
մա
պատակը:
Եւ
այս
նպատակին
հասանելու
համար
չէ
պիտոյ
{ընկրկինք}
ոչ
բանտի
եւ
ոչ
աքսորի
առաջեւ,
ոչ
միայն
բանիւ
եւ
սոյն
զայս
Խոսրով
գիտէաք
մեք
մինչեւ
ցայսօր՝
ընկեր
{Ընձակայ},
ընդ
որում
գնացեալ
էր
ի
Պալեստին
վասն
թարգմանելո
հնասիրացդ,
դիտաւորութիւն
դոցա
էր
ստուգապէս
լոյս
{ընձեռել}
Ազգային
մանկտւոյն
եւ
բառնալ
զնախատինս
նորա,
ըստ
Ն
-
ՔԵՐԹՈՂ
Ցորեան՝
ատոք
ի
հասկին
Մեզ
{ընձեռէ}
բնութիւն,
Այլ
ո՞
ի
կալ
ո՛չ
կասու,
Ո
ութեան
ի
վանդակ։
Զի՞նչ
որ
ուսումն
ո՛չ
{ընձեռէ}
ո՜վ
դու
ժպիրհ
ցնդաբան,
Զո՞յր
զկուրացեալ
հոգ
ու
բացի
այդ,
քանի
օդընտելացման
ընկերությունը
չի
{ընձեռնել}
ինձ
բարոյական
միջոցներ:
Դու
լավ
գիտես,
որ
ինձ,
քան
զերիս.
եւ
յընթացս
նոյնքան
ամաց
ի
չգոյէ
դպրի
{ընձիւղել}
անմարթ
էր.
միթէ
չգիտէ՞ր
թե
դիտաւորութիւն
հեղինակ
եալն
դրախտաճուն
Յագչի
ոչ
թերաքամեալ
Եւ
{ընձուին}
դէմք
քաջարւոյն:
Մեղկութի՞ւն
ինչ
իցէ
այս,
սպիսի
բանաւոր
եւ
պատկառելի
բողոքնուս
ընդդիմութիւն
{ընող}
Մխիթարեան
համախոհը
կրնայի՞նք
կատակէն
զատ
ուրիշ
բա
:
-
Գարունքը
ծագում
ա
աչքերը
տնկում
են
նրա
վրեն:
{Ընչակ}
մասիլը
վեր
են
ունում
իրանցն
իրանց
ա
հասնում.
աղպ
չքում,
այսպիսի
մի
մարդ,
որ
փորը
հաստացրել
էր
եւ
{ընչանցքը}
սրել,
համարձակւում
է
պատիւ
ու
յարգանք
պահանջել
մ
սակ,
հաստափոր
եւ
ճաղատ
ճակատով.
նորա
յօնքերի
եւ
{ընչանցքների}
սեւութիւնը
մանաւանդ
աւելի
որոշակի
յայտնի
էր
լինու
ն,
-
բանը
փոխուեց,
ճար
ունիս
տես.
Արշաւրի
միտքը
{ընչանք}
հիմի
թէ
ծուռն
ա
էլել,
թէ
դուզ
ա
էլել
ձեր
հետ,
չ
եղակ
հնգապատիկ
հաւաքում
ա
ու
բերում.
ո՞վ
գիտի
թէ
{ընչանք}
կրում
ա,
որ
մովրովը
գնալուց
յետոյ
տասն
օր
ուտում
ուրիշի
(!!!).
քանի՞,
քանի՞
օրինակներ
կան,
որ
{ընչանք}
քեզնից
մի
օգուտ
չեն
ունեցել,
բանըդ
չեն
շինել..
դէպի
վերին
շրթունքը,
համարեա
թէ
ծածկւում
էր
թաւ
{ընչացքի}
մէջ,
որ
նոյնպէս
դեղնած
էր:
Երեսը
ընդհանրապէս
դե
էլ
չեն
կշտանում
մողնեցիք,
իրանց
երեխեքն
էլ
քշերն
{ընչաք}
լիս,
ցերեկն
ընչաք
իրիկուն
մի
մին
քերեղաններ
ձեռն
նեցիք,
իրանց
երեխեքն
էլ
քշերն
ընչաք
լիս,
ցերեկն
{ընչաք}
իրիկուն
մի
մին
քերեղաններ
ձեռներին
մատաղ
են
կիտու
որա
բարկութիւնը
եւ
անպատշաճ
են
համարում.
"
Քա՞,
{ընչի}
՞
ես
էս
բարի
լսի
առաջին,
սուրբ
ըխտի
ճամփին
բերանդ
րանց
ուտացնում.
հալբաթ
որ
մի
շահմունք
չունենայ,
{ընչի}
՞
կանի,
նա
էլ
քեզ
պէս
մի
մարդ:
Բայց
Վայկուն
մը,
Սօսի
փոքր
եղբայրը,
Սօսին
ու
Պարէտին,
-
սաքի
{ընչի}
՞
էք
երկու
երեսանութիւն
անում,
կողմնապահ
ըլնում.
"
Ախ՝
լեզուն,
լեզուն.
լեզուն
որ
չըլի՝
մարդ
{ընչի}
՞
նման
կ'ըլի
",
-
աղաղակում
է
նահատակ
Աբովեանը։
մաց
եւ
ցանկութեանց
ազգին,
այլեւ
ի
վերայ
գոյից
եւ
{ընչից}
նոցա:
Ըղձանայաք,
սապէս
տեղեկանալ,
որո՞վ
արդեօք
Իսրայէլը,
դարաւոր
ժամանակներով
Եգիպտոս
մնալով,
{ընտանացել}
էր
եգիպտական
բնութեան,
նորա
ճաշակը
եւ
հասկացողու
նոյնպէս
ցանկամ,
որ
դուք
ալ
ողջ
լինիք:
Մեր
բոլոր
{ընտանեաց}
եւ
ազգականաց
բարեւ
եւ
ամէն
հարցանողաց:
Ես
գիրս
ա
եւոյթ
ծաղրալի
խնդիրներով
ազգը
ճղակոտոր
հանեցիք
ու
{ընտանեաց}
մէջ
հուր,
սուր,
բաժանում
եւ
ատելութիւն
ձգելէն
ե
պէս
եւ
իցէ.
այժմ
այն
գործաւորը
դարձած
իւր
չքաւոր
{ընտանեաց}
մէջ,
չէ
կարող
եւ
այն
մի
քանի
շիլլինգը
ճարել
ընտա
է
նա
միմիայն
իւր
ներկայութեամբ
իւր
աղքատ
եւ
կարօտ
{ընտանեաց}
թիւը
յաւելցնելու
համար:
Եւ
ահա
նորա
տասն
եւ
ւ
այլն:
-
Ինչի՞
համար:
-
Աշխատելու
եւ
{ընտանեաց}
օգնելու:
-
Աշխատելու
եւ
ընտանեաց
օգնելու,
խատելու
եւ
ընտանեաց
օգնելու:
-
Աշխատելու
եւ
{ընտանեաց}
օգնելու,
-
կրկնում
է
խօսակիցը
անհնարին
տխրութեամ
ործ
արար
ի
հայթայթանս
զօրհանապազ
հացին,
ի
սնունդ
{ընտանեացն}:
Եւ
այսունակ
ահա
յառաջխաղացութեամբ
խոպանացան
բար
ղբայր,
սիրական,
պարոն
(ներեցէք
ինձ,
որ
այսպէս
{ընտանեբար}
վարւում
եմ
ձեր
հետ),
ե՞րբ
կամ
ո՞ւր
տեսաք,
որ
հ
կարծում
եմ,
որ
այս
բոլորը
իրաւունք
են
տալիս
ինձ
{ընտանեբար}
վարուիլ
Ձեր
հետ՝
գրելով
միգուցէ
երկարախօս
նամակ
իշ
ոչինչ
չգիտեն,
թե
չէ
վատ
կլիներ
նրանց
բանը
այդ
{ընտանեկան}
թշնամուց
-
դավաճանից:
Բարեւիր
երկու
սեռի
բոլ
դա
այն
պատճառով,
որ
չեմ
ցանկանում,
որպեսզի
մեր
{ընտանեկան}
գործերի
մասին
իմանան
մարդիկ,
որոնց
բոլորովին
չի
է
մեծ
չլինի,
գոնէ
փոքր
չէ
մի
երեխայի
սկզբնական,
{ընտանեկան}
դաստիարակութիւնը
իւր
ծնողքի
ձեռքով:
Շատ
անգամ
մի
է,
որ
վերադառնում
էր
դէպի
տուն՝
մի
շատ
հարկաւոր
{ընտանեկան}
գործի
համար
դուրս
գնացած
լինելով:
Օրի
մռայլոտ
մթ
:
Բայց
սոքա
երկրորդական
բաներ
են,
մանաւանդ
թէ՝
{ընտանեկան}.
այժմ
հարկաւոր
չէ
դորա
վերայ
խօսիլ,
նկատենք
Պ.
ւթեան
բաց
մնացած
երեսները,
ուր
պիտի
գրուէին
ազգի
{ընտանեկան}
կեանքը,
թագաւորների,
նախարարների
ընտանեկան
կեան
ազգի
ընտանեկան
կեանքը,
թագաւորների,
նախարարների
{ընտանեկան}
կեանքերը,
պարզուելու
չեն
երբէք՝
իմանալով,
թէ
ո
:
Հասարակ
ժողովրդի
երջանկութիւնը
պիտի
երեւի
նորա
{ընտանեկան}
եւ
տնտեսական
ապահովութեան
մէջ,
նորա
խղճմտանքի
եւ
սրտում
Հայութեան
կրակը,
մի
խօսքով՝
կատարել
այն
{ընտանեկան}
պարտականութիւնը,
որ
ծնողք
պիտի
կատարեն
իւրեանց
ա
եանց
ազգի
օգտի
համար,
եւ
որ
մնացած
է
երեսի
վերայ
{ընտանեկան}
դաստիարակութիւն
չլինելուց
մեր
մէջ:
Ընտանեկան
ընտանեկան
դաստիարակութիւն
չլինելուց
մեր
մէջ:
{Ընտանեկան}
կամ
մայրենի
դաստիարակութեան
մէջ
է
ազգի
ապագայի
սե
ը
եւ
փրկութիւնը
լոկ
երազ
է,
եթէ
փտած
էր
այդ
ազգի
{ընտանեկան}
կեանքը:
Տէրութիւնը
բաղկանում
է
ընտանիքներից,
եւ
առ
է
նորա
ապահովութեան
կամ
կործանութեան:
Մեր
{ընտանեկան}
կեանքը
նման
է
մի
կեանքի,
որ
միմիայն
կարելի
է
անց
դաստիարակութիւն:
Չենք
պահանջում
ձեզանից
այն
{ընտանեկան}
դաստիարակութիւնը,
որ
պահանջելի
էր
եւրոպացի
կանան
ւմս,
կրկնում
ենք,
մինչդեռ
չկայ
դեռեւս
մէջտեղում
{ընտանեկան}
կամ
մայրենի
դաստիարակութիւն,
այս
պատճառով
ազգայի
ի,
այդ
գործը
աւարտելուց
յետոյ
թող
պարապի
Բուխայի
{ընտանեկան}
կեանքի
նկարագրութեամբ...
Միայն
թէ
հեռի
պահէ
իւր
ապը
լուծուած
չէ,
հասարակութիւնը
իւր
ընկերական
եւ
{ընտանեկան}
յարաբերութեանց
մէջ
ազատ
չէ.
թող
քառասուն
անգամ,
,
՝
ութն
կամ
տասն
ստանալով:
Բացի
սորանից,
{ընտանեկան}
կեանքից
զրկուիլը,
դժոխային
աշխատութիւնը,
որով
պ
ական
ծառայութիւնը,
որ
սպասում
է
նորան:
Չկայ
այն
{ընտանեկան}
մխիթարութիւնը,
ամուսնու
եւ
զաւակների
մտերմական,
ից
զգուշացնելով
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
նա
քրքրում
է
{ընտանեկան}
կեանքը,
քննում
է
նորա
եւ
ամենանուրբ
կողմերը,
եւ
մ
թարգմանուելով
կարող
է
հայանալ:
Հայոց
ազգի
{ընտանեկան}
կեանքը
խեղճ
է
ինչպէս
մի
ասիական
ազգի
կեանք,
բայց
թիւնը
դէպի
թշուառութիւն
կը
փոխուի,
եթէ
եւրոպական
{ընտանեկան}
բարքի
զեխութիւնքը
եւ
աւերանքը,
որպէս
քաղաքակրթու
այն
ժայռերի
մօտից,
ուր
գահավէժ
ընկաւ
ֆրանսիական
{ընտանեկան}
կեանքը:
Յոյս
ունինք
նոյնպէս,
որ
ազգային
թ
Հիմի
է՞լ
խօսենք,
եղբարք,
հիմի՞
էլ,
Երբ
{ընտանեկան}
երկպառակութեամբ
Ուրիշ
բան
չունինք,
բայց
իրա
որպէս
բժշկապետի,
մի
քանի
նկատողութիւնք
առնել
ձեր
{ընտանեկան}
կեանքի
մասին,
բարի
խորհրդով:
-
Իսկ
ես,
խնդ
խրատ
եւ
խորհուրդ,
որ
ուղղակի
վերաբերւում
էին
իմ
{ընտանեկան}
կեանքին,
որ
մի
բան
եւս
հասարակաց
չունի
ձեր
հետ,
ձեր
հետ,
պատշաճ
չեմ
համարում
լսել:
-
Թէ
ձեր
{ընտանեկան}
կեանքը
մի
բան
ունի՛
հասարակաց
իմ
հետ,
կամ
ինչպէ՛
պետին,
նախ,
որ
նա
գիտէր
պ.
Յովնաթանեանցի
բոլոր
{ընտանեկան}
գաղտնիքը,
եւ
երկրորդ,
որ
պարոնի
ընտանիքը
միշտ
կ
այս
պատկերը
պատկանում
է
պ.
Յովնաթանեանցի
ներքին
{ընտանեկան}
կեանքին:
Բազմութեան
մէջ
նա
դարձեալ
երեւելի
Հայ
է
կտրեց
խօսքը
տիկին
Յովնաթանեանցը
շտապ
խօսելով,
-
{ընտանեկան}
բաների
մէջ
ներգործական
է
իմ
ձայնը
եւ
վճիռը.
երկր
յում։
Անդադար
ապաշխարութիւնը,
երեխաներ
կրթելը,
{ընտանեկան}
գործերում
միջնորդ
լինելը
բղխում
էր
առաջ
միմիայն
հ
եղուելով
բնական
օրէնքից,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի,
{ընտանեկան}
կամ
ընկերական
կեանքի
պայմանները
սուրբ
պահելու
համ
տենալ
ուրիշի
իրաւունքին,
կամ
դրժել
ընկերական
կամ
{ընտանեկան}
նուիրական
պայմաններին:
Իրաւադատութեան
մէջ
,
մարդկային
օրէնքի
միջնորդութեամբ,
ընկերական
կամ
{ընտանեկան}
պայմանների
եւ
արտօնութիւնների
պաշտպանութիւնը:
Եւ
անդակ
հայոց
ազգի
կեանքի
որպիսութեան
եւ
հայ
կանանց
{ընտանեկան}
եւ
որդիական
պատուապահութեան),
մենք
չենք
կարող
թ
ուժի,
եթէ
սա
որեւիցէ
կերպով
կամենար
վրդովիլ
նորա
{ընտանեկան}
խաղաղութիւնը:
Եւ
մեզ
թւում
է,
թէ
թուր
կապելը,
յ
իր
լեզուն
եւ
իր
ոճերը
ունի,
ազգի
ամենօրուայ
եւ
{ընտանեկան}
կեանքը
կարո՞ղ
է
իր
լեզուն
չունենալ:
Այսպէս
լինել
ստուածառաք
պատուհաս
Զնոյ
հանդէպ
իմ
աչաց
պերճ
{ընտանեօք}
վերամբարձ.
Մինչ
լաստակերտն
կենդանեօք
զոտն
կռուէր
ունենայինք,
պիտի
հարցնէինք
իրեն:
Նախ՝
մեր
{ընտանի}
խնդիրներուն
մէջ
մտնելու
արտօնութիւնը
ուստի՞
առած
ի
հողի
վերայ,
ուր
աճում
է
եւ
բազմանում
է
ամենայն
{ընտանի}
անասուն
եւ
գրաստ,
ուր
բուսանում
է
բամբակ,
ցորեա
եղէնք:
Մեք
ցոյց
ենք
տալիս
մի
երկիր,
ուր
ամենայն
{ընտանի}
գրաստ
աճում
է,
ապրում
է
եւ
բազմանում
է,
հետեւաբ
մ
լսել
եւ
ակն
ունիմ
թէ
լուայց,
եթէ
չկայցէ
թշնամի
{ընտանի}
)։
Բայց
արդ
բացից
առակաւ
զբերան
իմ,
լուարուք
արողանային
երկիւղ
կրել
կոմսի
յարձակմունքից.
բայց
{ընտանի՛քս}
ինչ
առնեմ...
որ
կարող
է
ծառայել
կոմսին
առատ
շտ
հողի
տակին
Մահու
յաւերժ
խոր
քնով։
Նորա
{ընտանին}
եւ
իւր
կեանքում
Չունէր
ապրուստ,
շոր
կամ
տու
։
Պաւղոսից
է
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Մանաւանդ
առ
{ընտանիսն}
հաւատոյ
".
Թ.
Պաւղ.
առ
Գաղատ.
գլ.
Զ,
համ.
Տիրացու
Գէորգ
Պետրոսեանն
ողջոյն
նուիրէ
եւ
ամենայն
{ընտանիք}
ձեր
ողջ
եւ
առողջ
են:
Խնդրեմ
զպատասխանին
գրեսջիք
ստովանեալ
եւ
հաղորդեալ
է,
որպէս
ինքն
ըստ
այնմ
եւ
{ընտանիք}
նորին
ընդ
ձեռն
Թաղանրօգու
լատին
քահանային,
այսմ
եալ
աղքատութեան
հետ:
Երեւակայեցէ՛ք
բիւրաւոր
{ընտանիք},
որոնց
մի
անդամը
գործելով
մի
գործարանի
մէջ
եւ
ստ
՛,
կարելի՞
է
այդքան
գումարով
ապրիլ,
տուն
տեղ
եւ
{ընտանիք}
պահել:
Մեզ
ասում
են,
թէ
արդիւնք
ունէինք
ժողովրդ
խանալ:
Չքաւորութիւնը,
աղքատութիւնը,
ապրելու
եւ
{ընտանիք}
պահելու
հոգսը,
շատ
անգամ
խտրութիւն
չունին
հնարնե
երեսին
կատարուած
փորձերով
ապացուցանել
ձեզ,
թէ
մի
{ընտանիք},
ինչպէս
ձերն
է,
երբեք
ճաշակելու
չէր
երջանկութեա
ւրաքանչիւրքը
ունէին
իւրեանց
մէջ
մինչեւ
տասն
հազար
{ընտանիք}
։
Բացի
ոսկու,
արծաթի,
կտաւեղինների
անհամար
գործ
ս
օրերին
Կեսարիայից
տեղեկութիւն
ստացուեց,
թէ
300
{ընտանիք}
կաթոլիկութիւն
են
ընդունում:
Նրանց
այստեղի
համերկ
րւում
են
այս
կամ
այն
ազգին։
Ուրեմն
ազգը
է
մի
մեծ
{ընտանիք},
ուրեմն
ազգը
է
մի
մեծ
եւ
հսկայ
անձնաւորութիւն։
արծեցեալ
երջանկութիւնը
եւս
խանգարելու:
Ո՛ր
է
այն
{ընտանիքը}
կամ,
աւելի
լաւ,
այն
մայրը,
որ
մօր
պէս
խօսում
է
նեաց
մէջ,
չէ
կարող
եւ
այն
մի
քանի
շիլլինգը
ճարել
{ընտանիքը}
ապրեցնելու
համար:
Անգլիոյ
մէջ
որեւիցէ
մի
ձե
գաղթէ
նա,
որ
չկամի
սովամահ
մեռնիլ
եւ
մեռցնել
իւր
{ընտանիքը}:
Մի
գործունեայ
մարդ,
անդամ
որեւիցէ
ստրկացած
ազգ
ա
աշխատելով՝
ստանայ
մի
քանի
շիլլինգ
եւ
հոգայ
իւր
{ընտանիքը}:
Ւ՞նչ
հարկաւոր
է
մեզ
ազնուականների
անհուն
հ
քատութիւնը
ստիպում
է
նորան
թողուլ
իւր
տունը,
իւր
{ընտանիքը},
իւր
ամուսինը,
իւր
զաւակները
եւ
գնալ
Պօլիս
կամ
-քսան
տարի,
կամ
մեռանում
է
այնտեղ՝
թողնելով
իւր
{ընտանիքը}
ծայրացեալ
թշուառութեան
մէջ,
կամ
վերադառնում
է
դէ
նչո՞վ
պիտի
կերակրուի
կամ
ինչպէ՞ս
պիտի
դարմանէ
իւր
{ընտանիքը},
ո՞ւր
կը
մնայ
վերհամբարձ
հասկացողութեանց
եւ
բարո
խաչ
տնկուի
նորա
գերեզմանի
վերայ:
-
Իսկ
նորա
{ընտանիքը}
՞:
-
Այժմ
կենդանի
մարդիկ
չկամին
հոգալ
եւ
արմ
մտածէ,
թէ
ի՞նչպէս
սնանի
կամ
ի՞նչպէս
սնուցանէ
իւր
{ընտանիքը},
որպէս
թէ
կարող
էր
մտածել
լուսի
կամ
խաւարի
վերայ
նի
փարայ,
որի
շրջանառութեամբ
ապրում
է
նա
եւ
նորա
{ընտանիքը}:
Կարողութեան
տէր
մարդը
ո՞չ
ապաքէն
իւր
արծաթը
դնո
պիտոյ
է
մի
օր
հաւատային
իւրեանց
կեանքը,
իւրեանց
{ընտանիքը}
։
Այս
բարոյական
եւ
փիլիսոփայական
մտածութիւնքը
ման
առնում
իւր
ընտանիքի
մասին:
Մի
խուլ
տան
մէջ
նորա
{ընտանիքը}
կարող
էին
ձանձրանալ,
բայց
մի
այդպիսի
տան
մէջ,
ո
-
Ինչու
այդպէս
խիստ
պատժում
է
Նախախնամութիւնը
իմ
{ընտանիքը}:
-
Ո՛հ,
սխալւում
էք,
պարոն.
այդ,
նախախնա
բասել
Նախախնամութիւնը,
թէ
նա
էր
պատճառը,
որ
ձեր
{ընտանիքը}
ճաշակելու
չէր
երջանկութեան
քաղցրութիւնը:
Ուր
չէ
բոլոր
ընտանեկան
գաղտնիքը,
եւ
երկրորդ,
որ
պարոնի
{ընտանիքը}
միշտ
կարօտ
էր
բժշկապետի
այցելութեանը...
-
լուն,
կամ
ի՞նչ
աղբիւրից
ստանում
է
նա
արծաթ,
իւր
{ընտանիքը}
կառավարելու
համար:
Ոմանք
ասում
էին,
թէ
հետը
բեր
յ
էր,
երբ
մի
քանի
հայ
առաջին
անգամ
տեսել
էին
այս
{ընտանիքը}
Տագանրոգի
մաքսատան
մէջ,
նարինջ
գնելու
գնացած
լին
իր
վրայ
մարդկային
ընկերութեան
առջեւ
պաշտպանել
իր
{ընտանիքը},
կերակրել
նորան
եւ
առհասարակ
դէպ
դնել
մի
կոպիտ
ո
րտի
վէրքերը։
Ազգը
բաղկանում
է
ընտանիքներից,
{ընտանիքը}
՝
անհատներից։
Ազգը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
ժողով
ա
ղջությամբ.
նրա
առողջությունից
է
կախված
իր
ամբողջ
{ընտանիքի}
բախտը,
իսկ
դա
երկրորդական
խնդիր
չէ:
Հանգստացրու
ունների
տեր
մարդկանցից
չէ,
չնայած,
դժբախտաբար,
{ընտանիքի}
աղքատությունը
հարկադրել
է
նրան
ապրել
Իսահակի
հետ
:
Խնդրում
եմ
հաճախակի
գրես
Ղազարոս
եղբորը
մեր
{ընտանիքի}
կացության
մասին.
շատ
հաճախ
անիմաստ
նամակներ
ենք
նչպես
ապրել
ես
ու
մի՛
փոխադրվիր.
մեզ
մոտ
մի
քանի
{ընտանիքի}
համար
տեղ
չկա.
2)
հանգի՛ստ
թող
մորս:
Ոչ
մի
գոր
յն
բանը
առնէ
միայն,
որից
օգուտ
էր
յառաջանում
իւր
{ընտանիքի}
եւ
իւր
համար
յատկապէս։
Եթէ
դու
ստացած
լինէիր
Աստ
պաշտելով
իւր
սեպհական
անձնասիրութիւնը,
անհոգանալ
{ընտանիքի}
լաւութեան
մասին,
ամօթ
չէ՞,
ասում
եմ,
միեւնոյն
լաւութեան
մասին,
ամօթ
չէ՞,
ասում
եմ,
միեւնոյն
{ընտանիքի}
մէջ
որոշել
իմ
եւ
քոն:
Դու
լսի՛ր
ինձ,
Պ.
Բէգզադ
ատը,
իւր
վերջին
դահեկանը
դնելով
սեղանի
վերայ
իւր
{ընտանիքի}
եւ
զաւակների
առաջեւ,
առանց
մտածելու,
որ
գալոց
օ
ւմ,
իսկ
քահանայք
միշտ
ժողովրդի
մէջ,
ամուսինի
եւ
{ընտանիքի}
տէր,
վայելում
են
աշխարհի
վայելչութիւնը:
Աբե
ուրիշին
ծառայել
եւ
այդ
ծառայութեամբ
հաց
ճարել
իմ
{ընտանիքի}
համար:
Ազա՞տ
եմ
ես,
եթէ
տէր
ունիմ,
որին
եթէ
իմ
ունը...
բայց
ի՞նչ
եղաւ
արդեօք
այն
լքեալ
տունի
եւ
{ընտանիքի}
վիճակը
նորա
բացակայութեան
ժամանակ:
Վերադառնում
է
ւ
արմատականապէս
բարւոքել
իւրեանց
կեանքը,
իւրեանց
{ընտանիքի}
ապագան,
մեռածը՞
պիտի
հոգայ:
Նորա
ընտանիքին
յս
խաչը։
Բայց
այն
յիսուն-վաթսուն
տարեկան
մարդը,
{ընտանիքի}
եւ
զաւակների
տէր,
որոնց
դարմանելու
համար
ոչ
մի
պ
ես
քո
բոլոր
ստացուածքի
տէրը,
որպէս
նաեւ
քո
բոլոր
{ընտանիքի}
տէրը,
եւ
այս
պատճառով
քո
ունեցած
կարողութիւնը
հե
ատճառով
քո
ունեցած
կարողութիւնը
հերի՛ք
է
այսօր
մի
{ընտանիքի},
բայց
վաղը
քո
ստացուածքը
պիտի
բաժնուին
քո
զաւակն
ղաքակրթութեան
յատկութիւնք,
պատուաստուին
հայկական
{ընտանիքի}
վերայ:
Վերջին
աստիճանի
քնքուշ
է
թատրերգութե
չպէս
չէ:
Զօրօրինակ
երիտասարդ
մարդիկ,
նոր
դեռեւս
{ընտանիքի}
տէր
դարձած,
նոր
տեսած
կեանքի
արեւը,
որոնք
դուռը
պ.
Յովնաթանեանցը
յառաջ
գնալով,
արդէն
վաղուց
եւ
{ընտանիքի}
տէր
դարձած
էր:
Ունէր
բաւական
մեծ
գերդաստան,
կին
.
Յովնաթանեանցին,
որպէս
թէ
նա
հոգաբարձու
չէր
իւր
{ընտանիքի}
երջանկութեանը.
նորա
այսպիսի
տուն
ընտրելը
արդէն
հ
է,
թէ
որքան
շատ
մտածում
էր
եւ
հոգս
էր
առնում
իւր
{ընտանիքի}
մասին:
Մի
խուլ
տան
մէջ
նորա
ընտանիքը
կարող
էին
ձ
:
Նորա
կինը,
թէեւ
գեղեցիկ
հռչակուած,
սակայն
իմ
{ընտանիքի}
համար
դարձաւ
մի
անախորժութեան
անլուծանելի
մակարդ
.
եւ
ձեր
այդպիսի
անբարեխառնութիւնը
ցոլանում
է
ձեր
{ընտանիքի}
եւ
ձեր
զաւակների
վերայ:
Պարոն,
խնդրեմ,
թոյլ
տո
էիք
ձեր
փեսային,
հարկադրել
էք
նորան
հեռանալ
ձեր
{ընտանիքի}
միջից...
Հերիք
չէր
այս,
դուք
հետ
էք
պահել
ձեր
վոր
էր
նա
մեծ
մարդ
ցոյց
տալ
իւրեան,
մանաւանդ
իւր
{ընտանիքի}
առաջեւ:
Այսպիսի
խայտառակող
մի
նամակ
կարող
էր
ցած
կ
կարող
էր
ցածացնել
պ.
Յովնաթանեանցի
պատիւը
նորա
{ընտանիքի}
աչքում:
-
Առաւօտը
ես
գնում
եմ
ամառանոց,
-
ա
եսան
ապացուցանում
է
դորանով,
թէ
կարօղ
է
հոգալ
իր
{ընտանիքի}
ապրուստը:
Մենք
կարծում
ենք,
թէ
իրաւունք
չկայ,
նանիայի
ուշադրությունն
եմ
դարձնում
"
Coccinella
"
{ընտանիքին}
պատկանող
որդերի
պատմության
ուսումնասիրության
վրա
մեզ
հայտնի
է,
այդ
որդերը
գտնվում
են
"
կակտուս
"
{ընտանիքին}
պատկանող
բույսերի
վրա,
այնուամենայնիվ,
նա
(որդ
ուստի
եւ
վերջացնում
եմ
գիրս,
ցանկալով
քեզ
ու
քո
{ընտանիքին}
առ
ի
սրտե
ամեն
բարի,
ամեն
հաջողություն,
առողջու
ընտանիքի
ապագան,
մեռածը՞
պիտի
հոգայ:
Նորա
{ընտանիքին}
սպասում
է
նոյն
թշուառութիւնը,
ինչ
որ
վերեւում
աս
ցայ
այսչափ
գումար.
մեռնելուց
յետոյ
թողնում
եմ
իմ
{ընտանիքին}
նոյնը,
այլեւ
մի
քանի
տուն
եւ
այլն
եւ
այլն,
ուրե
ու,
Տէ՛ր,
քո
անարգ
մարդ
մեծարող
խնամքովդ
ինձ
քո
{ընտանիքին}
յանձնեցիր,
դոքա
եղան
իմ
վրայ
քո
խօսքի
հրամանը
կա
րկիւղ,
երկիւղ
օտարից,
երկիւղ
ազգականից,
երկիւղ
{ընտանիքից},
երկիւղ
բարեկամից,
երկիւղ
թշնամուց,
հեռաւորից
րկիւղ
կար
սրտիս
մէջ,
որ
մի
գուցէ
ես
եւս,
կամ
իմ
{ընտանիքիցս}
մի
մարդ
մեռանի.
բայց
դորա
փոխանակ,
այն
ի՛նչ
արդ
որ
միմիայն
կարելի
է
անցուցանել
պանդոկներում:
Մեր
{ընտանիքների}
մէջ
լսուած
խօսքերը
են
կերակրի,
հանդերձի,
զբօսան
անգամ
այս
տղայական
բաները
հերիք
պատճառ
են
լինում
{ընտանիքների}
կարծեցեալ
երջանկութիւնը
եւս
խանգարելու:
Ո՛ր
է
այ
յդ
ազգի
ընտանեկան
կեանքը:
Տէրութիւնը
բաղկանում
է
{ընտանիքներից},
եւ
սոցա
որակութիւնը
ոչ
թէ
միայն
ցոլանում
է
կառա
ում
է
զգայուն
սրտի
վէրքերը։
Ազգը
բաղկանում
է
{ընտանիքներից},
ընտանիքը՝
անհատներից։
Ազգը
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
արձակապէս,
պիտի
զրկեմ
ապրուստից
ե՛ւ
ինձ,
ե՛ւ
իմ
{ընտանիքս},
ծառայ
լինելուց
դադարելով,
եւ
այս
բոլորից
յետոյ
քից,
երբ
որ
կամեցայ,
գոնէ
զայրացմամբ
դադարեցնել
{ընտանիքս}
նոցայ
անօգուտ
եւ
ձանձրալի
լացից,
եւ
ահա
նոյն
րոպ
,
ես
շատ
երանելի
մարդ
կլինեի,
եթե
կարողանայի
իմ
{ընտանյաց}
կողմից
գտնել
այնքան
սեր,
ինչքան
ես
ունեի:
Ես
ավի,
նա
նոցա
շատ
կսիրե
եւ
այլն:
Մեր
ամենայն
{ընտանյացը}
եւ
ազգականաց,
եւ
հարցանողաց
նվիրեմ
զիմ
ողջույնն
ա:
Ես
եւ
Ավտուշն
ողջ
ենք
եւ
առողջ:
Մեր
բոլոր
{ընտանյացը}
սիրո
բարեւ,
Կայանուշին
գրած
մի
քանի
տող
գիրը
կար
որ
երախտապարտ
էր
նորանց
իւր
հանգստութեան
համար,
{ընտելացնել}
այն
մտքի
հետ,
թէ
չ'կայ
աշխարհի
երեսին
առաւել
բար
մար
եւ
փոքր
առ
փոքր
իւրեանց
Կարգի
իշխանութեան
հետ
{ընտելացնելու}
համար,
արժանի
է,
որ
Օրէնք
տուողները
եւ
Հասարակա
րենի
Ազգի
մէջ
հաստատ
Սէր
դէպի
բարեկարգութիւն,
եւ
{ընտելացնում}
էին
նորանց
բնակութեան
եւ
անասնադարմանութեան
հետ։
կ.
եկեսցեն
աւուրք,
յորս
առ
սակաւ
սակաւ
կարասջիք
{ընտելացուցանել}
զհակառակորդս
եւ
այնպէս
մուծանել
զայնոսիկ
'ի
ներքս
խոշոր
ազդեցութիւն
հոգեւորաց
՚ի
վերայ
ժողովրդեան,
{ընտելացուցանելով},
զմանկտին
ըսկզբանց
ծառայականաց,
խաչիւն
Քրիստոսի
անց
այն
էլ
կամենում
էի
Բենգալիայից
բերել
մի
զույգ
{ընտիր}
կայսերական
կոչված
վագր,
բայց
զգուշացա,
ցանկանալ
ժամը
մեկ
անգամ՝
երեք
կաթիլ
եմ
ընդունում՝
մորու
{ընտիր}
շաքարաջրի
մեջ:
Թթուն
ներգործելով
իբրեւ
զորեղ
քրտ
,
Նախիջեւանը
ունի
այսօր
եթէ
ոչ
շատ,
գոնէ
մի
քանի
{ընտիր}
որդիք,
որ
վաղուց,
ահա,
ազատուած
լինելով
ասիակա
:
Պարզ
երեւում
է
ահա
սորանից,
որ
Նախիջեւանի
այդ
{ընտիր}
որդիքը
պիտի
մի
բարոյական
պատերազմ
կատարէին
խաւարի
եթէ
նոյն
ճանապարհով
ընթանայ,
որով
գնում
են
նորա
{ընտիր}
որդիքը,
ճշմարտութեան
եւ
ազգասիրութեան
քաջ
նահատա
գրեանքը,
որ
տպուեցան
եւ
որ
տպւում
են
ժողովրդական
{ընտիր}
լեզուով.
1)
Հոգեղէն
կերակուր
Հայոց
երեխաներ
ճուճապատանքի
վերայ:
Հինգերորդ
դարում,
երբ
Հայոց
{ընտիր}
որդիքը
զոհ
գնացին
պարսկական
վիշապին,
նոցա
մայրեր
լեզուն
-
աննկատելի
կերպով
ներս
է
բերում
ազգի
մէջ
{ընտիր}
ոճեր
եւ
ազդու
դարձուածներ:
Նա
չէ
միայն
ազնուացնո
երգեր.
Ապա
թէ
նա
հեռացած
է,
Փախէ՛ք,
{ընտիր}
երգիչներ,
Սիրուն
կոյսեր,
տուն
շտապեցէք
ենդանիք,
նաեւ
անշունչ
արարածք
Բերին
մարդուն
{ընտիր}
զոհեր
`
կեր
կամ
զգեստ,
պատարագ:
Ո՛վ
խնամո
ը
ա՛ռ
դու,
որդեակ,
Քո
նախահարց
եղիր
արժան
{ընտիր}
ժառանգ
Իմ
հոգին
քեզ
կ՚առաջնորդէ
ամեն
բանում
իք,
իմ
սիրականք,
Բարեաւ
մնա՛յ,
իմ
Աթոռիս
{ընտիր}
ժառանգ.
Սուրբ
թող
լինի
քեզի
համար
իմ
այս
կ
լեցուր,
Որ
Արցախից
եկաւ
քեզ
մօտ
Գասպարեանցը
{ընտիր}
հիւր.
Քո
թաղերում
էլ
չի
լինիլ
մի
տխրութիւն
լեցուր,
Որ
Արցախից
եկաւ
քեզ
մօտ
Գասպարեանցը
{ընտիր}
հիւր:
ՆՈՒԷՐ
ԱՄԻՐԵԱՆԻ
Ասա՛,
Մուս
ր
Ձայն,
աղաղակ
է:
Լսարանն
է
այն
{Ընտիր}
տեղը,
Ուր
արմատ
կարձակէ
Գիտութեան
ծա
իմ
որդիք,
Դստերք
ու
այլ
շատ
ազգական,
{Ընտիր}
ծանօթք,
շատ
մեծատունք,
Ունիմ
փեսայ
եւ
այն
նամակ
ստացայ
առանց
ամսաթուի:
Սիգար
հարիւր
հատ,
{ընտիր}
ծաղիկ,
Ուպմանից:
Մայիսի
1-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
նած
աշխատութիւնք,
որոնց
մի
լավ
բաժինը
հասնում
էր
{ընտիր}
վէպերի։
Բայց,
ինչպէս
առաջ
էլ
ասացինք,
մեր
ողոր
ին
վերաբերութիւն
չունին։
Մենք
հաւատացած
ենք,
որ
{ընտիր}
մի
գրուածք,
ազատ
հայեցուածքներով,
ընտիր
ճաշակով
նք,
որ
ընտիր
մի
գրուածք,
ազատ
հայեցուածքներով,
{ընտիր}
ճաշակով,
գեղեցիկ
բարոյականութեամբ,
ինչ
լեզուից
ը
զանազան
հեղինակների
եւ
զանազան
ազգերի։
Ամեն
մի
{ընտիր}
վաստակ,
ինչ
լեզուով
եւս
լինի
գրուած,
այնուամենա
եզի
լավագույն
մտքերն
ու
լավագույն
զգացմունքները,
{ընտիր}
հատվածներ
հին
հայկական,
ռուսական
եւ
եվրոպական
գր
էտ
բազմութեան
եւ
զարգացած
մանուկների
համար,
է
մի
{ընտիր},
պատուական
գիրք
ընթերցանութեան։
Նորա
միջի
յօդու
ի
մէջ
չեն
գտանւում
այդպէս
մի
տեղ
ամփոփուած
այդքան
{ընտիր}
եւ
գեղեցիկ
նիւթեր
ընթերցանութեան
համար,
որքան
այ
կագէտ
մեղուի
նման,
հաւաքել
է
իւր
գրքի
մէջ
առաւել
{ընտիր},
առաւել
պատուական
հիւթերը։
Եւ
Հայոց
մանուկը
ւ
օր
ըստ
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
նպատակին՝
գեղեցիկ
եւ
{ընտիր}
գործիք
դառնալու
ժողովրդի
դաստիարակութեան
համար։
ատարեալը,
որ
բոլորովին
անգործադրելի
է:
Հա,
շատ
{ընտիր}
գաղափար,
բայց
որ
չես
կարող
նորան
մարմնացնել,
չե
ւ
ոչ
իր
անձի
գիտութեամբ
պարծենալով։
Եթէ
Աստուծու
{ընտիր}
անօթը՝
Պաւղոսը,
Եփեսոսի
մէջ
հաւատացեալներին
գրո
աւակներին։
Պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
այդ
անուններով
շատ
{ընտիր}
եւ
պատուական
մարդիկ
են
եղել,
եւ
ազգի
եւ
եկեղեցու
ցաւերից։
Պ.
Ինոզեմցովը,
ճանաչելով
նորան
որպէս
{ընտիր}
ուսած
աշակերտ,
այլեւ
միտ
դնելով
Դեկան
Անքէ
վարդա
Ի
ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ
ՈՐՊԷՍ
ՄԻ
ԱՌԱՒԵԼ
{ԸՆՏԻՐ}
ԵՒ
ԱԶՆԻՒ
ԱՆԴԱՄԻ
ՄԵՐ
ԱԶԳԻ
ՆՈՒԷՐ
ՍԻՐԱԿԱՆ
ն
վարդապետ,
մականուանեալն
Սքանչելի՝
մտանէ
ի
դար
{ընտիր}
հեղինակաց,
գրեալ
մեզ
զվարս
եւ
զկեանս
վարդապետի
ի
է
մինչեւ
ցվախճան
երեքտասաներորդ
դարու,
պերճացեալ
{ընտիր}
հայախօսութեամբ
կործանի
ի
սպառ
ի
չորեքտասաներորդ
դ
այց
",
Այվազովսքի
իւրով
պատմաբանական
գրուածովք,
{ընտիր}
հայախօսութեամբք
զոր
առ
սակաւս
եւ
եթ
ոմանս
տեսան
ե
նազանդութեան
վերայ,
որ
ունէին
դէպի
Կարգի
կամքը,
{ընտիր}
զինուորների
նման,
որ
քաջութեամբ
մեռանում
են՝
հն
ց
կենայ,
Յիշի
Սօսն
ու
Վարդիթեր
",
որ
շատ
{ընտիր}
է,
կարճ
եւ
ազդու,
դնում
է
Գարեգինի
անտէր
ողբը։
Քերականը
սորանից
յիսուն
տարի
առաջ
խոստովանել
է
իր
{ընտիր}
քերականութեան
մէջ,
նոր
լեզուի
սեփական
ուղղագրութ
ան
շրջապատից
եւ
բնութիւնը
դառնում
է
առասպել)
շատ
{ընտիր}
են
եւ
վսեմ,
իսկ
այնտեղ,
ուր
բնաւորութեանքը
ներգ
կենա
Յիշի
Սօսն
ու
Վարդիթեր"։
որ
շատ
{ընտիր}
է,
կարճ
եւ
ազդու,
դնում
է
այն
Գարեգնի
անտէր
ողբ
բանը
մէջ
բերելով,
մենք
ոչ
միայն
ինչ
որ
այս
տեսակ
{ընտիր}
տեղեր
կար
չհատցրինք,
այլ
մէջ
բերածն
էլ
տկար
կերպ
կեղծ
սրտերին,
եթէ
փոքրանում
էր
եւ
այդ
սակաւ
եղած
{ընտիրների}
թիւը։
Այս
առաքինի
երիտասարդը,
որ
թռաւ
գնաց
մ
հասարակությունն
անմիջականորեն
պիտի
տնօրինի
այն
իր
{ընտրած}
մարդկանց
ձեռքով
եւ
նա
ոչ
մի
դեպքում
չի
կարող
հանձ
քը:
Բայց
երբ
որ
այս
կամ
այն
անձը
մտած
էր
իւրեանց
{ընտրած}
կարգը՝
թագաւորութեան
մէջ
բնակողների,
թոյլ
ենք
տ
ալիա
եւ
այնտեղ
Իտալացոց,
որ
պիտի
պսակուէին
իրենց
{ընտրած}
աղջիկների
հետ,
ասենք՝
թողէ՛ք
դորանց,
տգեղ
են,
այմանադրութեամբ,
ընդ
իս
եւ
ընդ
արգոյ
Աջեմեանցն,
{ընտրեալ}
էր
իւր
երեսփոխանութիւն,
զորմէ
ոմանք
անբարեմիտք
ա
ըստ
հետեւեալ
պատճառաց,
նախ,
զի
41
անձինքն
չէին
{ընտրեալ}
յազգէն
յաղագս
ի
միասին
ընդ
Այվազովսքւոյ
վերջաւորե
խարհի
կարգը,
այո՛,
եւ
Նախախնամութեան
կամքը,
որ
{ընտրեալքը}
երեւին:
Ճշմարիտ
եւ
ստոյգ
մատենագրութիւնը
մի
կարգը,
այո՛,
եւ
նախախնամութեան
կամքը,
որպէսզի
{ընտրեալքը}
երեւին։
Մեր
խնդրից
դուրս
է
խօսել
այստեղ
եւրոպակա
՝
հանդիսասցին
գործք
առաքինեաց
եւ
զի
մի
երեւեսցին
{ընտրեալքն}:
Սոցա
ձեռաց
են
անտարակոյս
գործք
կորնչիլ
եւ
չերեւ
գն
մեր
միաբան
հաւանութեամբ
եւ
թախանձագին
խնդրանօք
{ընտրեաց}
յիւր
'ի
լրացեալ
երեսփոխանութիւն,
զյարգոյ
հայրենա
րությունքը,
որ
այսպես
էին:
§
1.
Երկու
մարդ
{ընտրել},
որոնց
եւ
տալ
ճանապարհի
ծախք,
առաջին
անգամը
300
րծին
վերաբերող
թղթերը,
որի
համար
հասարակությունն
{ընտրել}
է
ինձ
երեսփոխան:
Այս
թղթերից
Ձեզ
համար
ամենակ
tartarus
stibioticus-ը,
ուստի
խնդրում
եմ
գրքերն
{ընտրել}
ամենայն
ուշադրությամբ,
որպեսզի
նրանք
կարողանան
ք
ւցանելով
այն
շնորհը,
որի
ընդունակ
միմիայն
մեզ
էր
{ընտրել}
իւր
բոլոր
ձեռագործերից:
Մեք
պարտական
ենք
ոչ
թէ
մ
պահանջողութեանը,
վասն
որոյ
հրամայեց
նա
Գեներալին
{ընտրել}
Յիսուսեանների
միջից
երկու
շատ
լաւ
եւ
ուսումնական
ադրութեան
արժանի
բան
չէ
եւ
թէ
`
կարելի
է
պատրիարք
{ընտրել}
դրսեցիներից:
Այն
ժամանակ
վերոյիշեալ
մի
քան
արդապետը,
որին
վանականները
կամենում
էին
պատրիարք
{ընտրել}:
Իսկ
Սարգիս
պատրիարքը,
հակառակ
կուսակցութեան
կո
վարձահատոյց
լինել
նրանց,
ովքեր
որ
կաթողիկոս
էին
{ընտրել}
իրեն,
աչքաթող
արեց
ազգի
եւ
ռուս
կառավարութեան
ըն
3.
Հայ
ազգը
պարտաւորեցւում
է
Երուսաղէմի
պատրիարք
{ընտրել}
բացառապէս
Երուսաղէմի
վանականների
միջից:
Ընտրութե
էր
իւր
ընտանիքի
երջանկութեանը.
նորա
այսպիսի
տուն
{ընտրելը}
արդէն
հիմնաւորապէս
ապացուցանում
է,
թէ
որքան
շատ
է
աւելի
կարճ,
աւելի
բնական
եւ
աւելի
յաջող
ճամփան
{ընտրելի}
է,
քան
թէ
այն
բարակ
եւ
միգապատ
ճամփաները,
որ
ցո
ծելի
անձնաւորութիւններին,
ուղղակի
հանում
է
նրանց
{ընտրելի}
եպիսկոպոսների
ցուցակից:
Պատրիարք
ընտրուելու
իրաւ
թեանն,
զորմէ
չկարեմք
պարզաբանել:
Յետ
ազգովին
{ընտրելոյ}
զնուաստութիւն
իմ
'ի
տարժանելի
պաշտօն
քաղաքագլխութ
գան
բարձրացուցանելոյ
զխնդիրն
զազգային
հրիտակաց
եւ
{ընտրելոյ}
զերեսփոխանս
'ի
խնդիր
մեծակշիռ
ժառանգութեանն:
ԿԱՅՍԵՐՈՒԹԵԱՆՑ
ԱՍՊԵՏԻ
յԵրեսիոխանէ
պատգամաւորաց
{ընտրելոց}
՚ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց
որ
՚ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
զխնդիր
իմ
որպէս
զխնդիր
երեսփոխանի
պատգամաւորաց
{ընտրելոց}
՚ի
բովանդակ
ազգէն
Հայոց,
սակայն
վճիռն
մնաց
անորո
յոց,
բնակելոց
ի
Նոր
Նախիջեւան
քաղաքի,
երեսփոխան
{ընտրելոցն},
պ.
Միքայէլի
Նալբանդեանց
եւ
պ.
Յարութիւնի
Աջեմ
մն
ցանկանում
ենք
ամենայն
հաջողություն
մի
այլ
մարդ
{ընտրելու}:
Այս
նամակս
իրավունք
ունիք
եւ
հասարակության
բովանդակությունը
ազգային
է
եւ
գուցե
այլ
մարդ
եւս
{ընտրելու}
ժամանակ
օգտակար
լինին
այս
գրվածքը:
Ողջ
եղիք
ա
ներալի
ընտրութեան
համար։
Ընտրողները,
ինչպէս
Պապ
{ընտրելու}
ժամանակ,
փակւում
էին
մի
առանձին
սենեակի
մէջ
(co
րուսաղէմի
հայոց
պատրիարքի
տեղը
հայոց
նոր
պատրիարք
{ընտրելու}
հարցը:
Հայ
ժողովուրդը
պատրիարք
էր
ընտրում
Թուրքի
ն
էր
այդ,
որպէսզի
թոյլ
չտրուի
հայերին
`
պատրիարք
{ընտրելու}
Ռուսաստանում
գտնուած
հայ
հոգեւորականութեան
միջից
եթէ
խելքի
արժանաւորութեանը
նայելով
պիտի
քեզ
հարս
{ընտրես},
ուրեմն
առանց
կին
կը
մնաս:
Խելքի
մասին
հարկա
,
մինչեւ
որ
անուանուած
Հոմերոսը
ինքը
ուրախութեամբ
{ընտրեց}
Զաքարիայի
իննամսեայ
լռութիւնը:
Չենք
ուրանում
տեսնել,
Զի
Գասպարեանը
քո
մէջ
այժմիկ
իւր
տեղ
{ընտրեց}
բնակել:
Դու
չես
իրաւ
մայր
քաղաքիս
մի
ն
սիրական
կին
մարդերի
ձեռքից,
մինը
ինքը
իւրեան
պապ
{ընտրեց}
։
Հրաժարականը
պապական
աթոռից
մի
անգամ
գնուեցաւ
լի
ը,
որ
պիտոյ
է
նոր
փառքով
ծածկէր
Կարգի
երեսը։
Նա
{ընտրեց}
այս
մասին
Լայենէզը
եւ
Սալմերօնը,
որ
իբրեւ
Պապակա
գումարացն,
յորոյ
մասին,
ըստ
ակնարկութեան
Տեառնդ
{ընտրեցաք}
յերեսփոխանութիւն
զպ.
Նալբանդեանցն,
կարին
յարուց
ի
գեղեցիկ
էին
առին
իւրեանց
կանայս
յամենեցունց
զոր
{ընտրեցին}
"
(Ծնունդք.,
գլ.
Զ,
համ.
2)։
§
42.
"
շատ
լաւ
հասկանալով,
իւրեանց
ներգործութեան
համար
{ընտրեցին}
այլ
ճանապարհ։
Նոքա
զանազան
խորամանկութեններով
խո
է,
որ
հասարակութիւնը
մի
բանագէտ
եւ
հարազատ
մարդ
{ընտրէ}
իւր
միջից
եւ
ուղարկել
նորան
արեւելեան
Հնդկաստան
օ
ը
ասում
են,
թէ
երբ
նա
դեռ
մտատանջութեան
մէջ
էր,
{ընտրէ}
՞
այս
ասպարէզը,
թէ
ո՛չ,
յանկարծ
երեւեցաւ
նորան
Ա
երով։
Ֆրանսիայն
շփոթութեան
մէջ
էր,
թէ
ո՞վին
{ընտրէ}
թագաւոր։
Բօրդոսի
Պարլամենտը
կամենում
էր
Հենրիկոս
էին
ինչ
հակառակութիւն
ընդ
ուղղափառս,
բայց
առաւել
{ընտրէին}
մնալ
միաբան
ընդ
ազգին,
քան
բաժանիլ
'ի
նմանէ.
որ
րելի
եղածի
չափ
նիւթեր
պատրաստելուց
յետոյ
մարդիկ
կ՚
{ընտրէր}
՝
ազգային
եւ
եկեղեցական
պատմութիւնքը
գրելու:
միայն
հատուածներով,
եւ
այն,
ինչ
որ
կառավարիչը
կ'
{ընտրէր},
իսկ
պատմութիւնը
դաս
էր
տրւում
այն
գրքերով,
որ
մը
դադարած
չէ,
եւ
ձերը
չէ
պիտո
դադարի,
մեք
ազգի
{ընտրյալ}
որդիքս
պիտի
ձեռք
ձեռքի
տանք
միմյանց
եւ
շարունակեն
խաժամուժ
ամբոխը,
որ
ոչ
այս
գիտե
եւ
ոչ
այն,
այլ
{ընտրյալքը}
որ
ճանաչում
էին
յուրյանց
անձը,
յուրյանց
ազգը,
ն
րդարանի
անդամները
նոր
Գեներալի
ընտրութեան
համար։
{Ընտրողները},
ինչպէս
Պապ
ընտրելու
ժամանակ,
փակւում
էին
մի
առ
տութեան
հիմնական
սկզբանց
մասին:
Հերիք
չհամարելով
{ընտրողութեան}
եւ
կաշառելու
պատճառով
առաջացած
ամբոխմունքի
եւ
անկ
րող
տալ
վարչական
հիմնարկութիւններին
այլ
ձեւ
`
քան
{ընտրովի}
պատգամաւորական
ժողովի
կերպարանք:
Ըստ
Կանոնադրութ
կատարել
ձեր
կանոնների
եւ
սովորութեան
պէս
վիճակով
{ընտրուած}
ձեզանից
մեծաւորներով,
որ
պիտոյ
է
վայելէին
արժանա
ը,
այնուամենայնիւ,
դեռեւս
ո՛չ
մինը
քաղաքի
գլուխ
{ընտրուած}
պարոններից
հոգ
չէ
տարել
քաղաքը
սալայատակ
առնելու
է
նրանց
ընտրելի
եպիսկոպոսների
ցուցակից:
Պատրիարք
{ընտրուելու}
իրաւունքից
զրկող
խիստ
կասկածանքի
տեղիք
են
տալիս
ն
ւմ
գտնուած
հայ
եպիսկոպոսներին
Երուսաղէմի
պատրիարք
{ընտրուելու}
իրաւունքից
եւ
յատկացնում
Երուսաղէմի
հայ
վանքը
միա
սոյն
օգոստոսի
արգոյ
պատգամաւորք
հաստատեալք
միակամ
{ընտրութեամբ}
ազգին
յաղագս
զննելոյ
զհաշիւս
եկեղեցական
դրամոց
ան
այս
դրութիւնը,
քանի
որ
մեր
եկեղեցականք
ժողովրդի
{ընտրութեամբ}
եւ
հաւանութեամբ
լինում
են
եկեղեցական,
քանի
որ
մե
րգութիւն
չունի
տէր
սատանայի
աչքումը,
նա
ինքը
իւր
{ընտրութեամբ}
տալիս
է
այդ
պաշտօնքը
իսկապէս
արժանաւորներին:
Դրա
առաջին
օրինակը
Յակոբ
Նալեան
պատրիարքն
է,
որ
{ընտրութեամբ}
կոչուեց
այդ
պաշտօնին
աւանդութեան
սկզբնաւորութիւնի
ք
է
այդ
բոլորից
էլ
օգուտ
քաղել
խնամով
եւ
շրջանկատ
{ընտրութեամբ}
։
Եթէ
այժմեան
գրագէտը
մի
որոշեալ
գաղափարի
համար
բ
ռաջադէմ
անդամք
ազգի
մերոյ,
որք
եւ
կցորդք
վերաuաց
{ընտրութեան},
ետուն
արգոյ
երեսփոխանաց
պ.
Նալբանդեանցի
եւ
պ.
՝
տեղի
եւ
անտեղի,
հում
եւ
խակ
նիւթերի,
որ
առանց
{ընտրութեան},
առանց
կարգի,
այս
ու
այն
տեղից
հաւաքել
է
եւ,
տ
ուրդ:
Ո՞վ
չգիտէ
հողի
մեծ
պաշտօնը
նաեւ
մինիստրերի
{ընտրութեան}
ժամանակ:
Այսինչ
ազնուականի
հողի
վերայ
բնակւում
է
միութեան
վերայ
եւ
Բ.
ներկայացնելի
թատրերգութեանց
{ընտրութեան}
եւ
թարգմանութեան
վերայ:
Ոչ
ամենայն
թատրերգ,
որ
ց):
-
Հը,
ի՞նչ
կայ...
-
Մերսի՛:
"
Ըստ
ձեր
{ընտրութեան},
ինչպէս
կամենաք"։
Իսկ
ես
լաւ
զինուած
ու
ձիաւո
խելայեղ...
Զի
այդ
շարժման
ժամանակ
Հեշտին
`
անօթն
{ընտրութեան}
Եռ
էր
գալիս
շնչի
տակ
Վարդի
-
մեծն
բալասան...
Ամե
Զի
տարուբեր
անդ,
մարմաջ
Հեշտին՝
անօթն
{ընտրութեան}
Զգայ...
՚ւ
ի
մեղմ
յոյժ
աւաչ
Վարդի
ար
ը,
որ
առանց
մեծ
պատրաստութեան
եւ
ժողովրդի
միաբան
{ընտրութեան},
պէտք
է
յաւիտենական
նախատինք
լինէր
նորան
եւ
պատճ
իաների
ցեղից:
Ճակատագիրը
պատրաստել
էր
նորան
անօթ
{ընտրութեան}
լինիլ
դժոխքի
համար:
Նա
լինելով
այնպիսի
ազգի
մէջ
do)
նախանձաւոր
գործարանք
էին
կամ,
այսպէս
ասել,
{ընտրութեան}
անօթք՝
այս
գաղափարը
ազգերի
սրտի
եւ
հոգու
մէջ
իրա
աւորեալ
պապականութեան
փոխանակ,
ձգտողութիւնը
անօթ
{ընտրութեան}
լինել
պապականութեան
համար.
այստեղ
փորձւում
է
միա
զշարական
եւ
զսաղմոս
առանց
ամենայն
գիտակցութեան
եւ
{ընտրութեան},
յառաջ
բերէ
յամենայն
խնդիրս,
թէեւ
չունէր
զոչինչ
եւ
միշտ
հաւաքւում
էին
Հռովմի
մէջ։
Բացի
Գեներալի
{ընտրութեան}
ժամանակից,
շատ
սակաւ
էին
պատահում
այսպիսի
ժողովք
ի
մէջ
հրաւիրել
խորհրդարանի
անդամները
նոր
Գեներալի
{ընտրութեան}
համար։
Ընտրողները,
ինչպէս
Պապ
ընտրելու
ժամանակ
ք
ընտրել
բացառապէս
Երուսաղէմի
վանականների
միջից:
{Ընտրութեան}
այս
եղանակը
տարածուելու
է
նաեւ
բոլոր
հայ
վանքերի
ւելու
է
նաեւ
բոլոր
հայ
վանքերի
վրայ,
վանահայրերի
{ընտրութեան}
ժամանակ,
մի
բան,
որ
չէր
եղել
երբեք:
Կան
ն
հայերը
մասնակցութիւն
ունենան
Երուսաղէմի
պատրիարքի
{ընտրութեան},
ինչպէս
որ
Թուրքիայի
հայերն
են
մասնակցում
Էջմիած
եւս
լաւ
իմանալով,
որ
ժողովուրդը
անհաւան
էր
նորա
{ընտրութեանը}
եւ
նորան
չէր
սիրում,
պէտք
է
որ
այդ
գործը
յանձն
չ
տոյ
հասարակութեան
անդամքը
ձեռնամուխ
եղան
Գեներալի
{ընտրութեանը}
։
Ամենայն
մարդ
ցանկանում
էր,
որ
Իգնատիոսը
լինի։
հայերն
են
մասնակցում
Էջմիածնի
ծայրագոյն
պատրիարքի
{ընտրութեանը},
ապա
տեղին
չէ՞
այժմեանից
իսկ
միջոցներ
ձեռք
առնել
որ
Կարգի
խորհրդածութենով
նշանակուած
էին
Գեներալի
{ընտրութենից}
յետոյ։
Բացի
այս
չորս
օգնականներից,
ինքը՝
Գեներ
ղի
վերայ,
ոչինչ
ունին
ասելու
ազնուական
պարոնին.
{ընտրութիւն}
չկայ,
պիտի
հնազանդուիլ
ճակատագրին:
Այս
պատճառով
ի
հողի
վերայ
բնակւում
է
այսքան
մարդ,
եւ
մինիստրի
{ընտրութիւն}
կայ
մէջտեղում.
այդ
ազնուականի
հողը
մշակող
բազմու
ր
ի
նորոյ
ծառայ
դառնայ
այդ
հասակում:
Բայց
այստեղ
{ընտրութիւն}
չկայ
եւ
հրաժեշտ
չէ
կարելի
տալ,
քանզի
աղքատութիւն
նդրուկ
եպիսկոպոսաց,
եւ
այնքան
շատ,
զի
դժուարիմք
{ընտրութիւն}
առնել
ընդ
բարին
եւ
ընդ
խոտանն
ի
նոցանէ:
Եւ
սուն։
Երկրորդ
յանցանք.
"
Հիւսիսափայլը
"
նիւթերի
{ընտրութիւն}
չգիտէ,
շատ
անգամ
տպում
է
եւրոպական
վէպեր,
որ
բն
Շաքարեանց,
ուրեմն
համաձայն
ես
ինձ,
որ
պիտոյ
էր
{ընտրութիւն}
առնել
հրաւիրելի
մարդերի
մէջ:
-
Ամենեւին
համա
,
այս
երեք
մարդիկը,
ամենայն
ծանրութեամբ
սկսեցին
{ընտրութիւն}
առնել
մարդերի,
որ
հրաւիրելու
էին
իւրեանց
խնջոյքի
չնայած
զօրքի
դիմադրութեանը,
ցրեց
այն
ժողովը,
որ
{ընտրութիւն}
էր
կատարում
Սարգիս
պատրիարքի
նախագահութեամբ:
Չբա
ոնադրութեան
հիման
վրայ
քաղաքական
ժողովի
անդամների
{ընտրութիւն}
կայացաւ:
Այժմ,
ըստ
նոր
Կանոնադրութեան,
նոյն
ժո
ասկանալի
մնալու
վերայ։
Հայր
Խորէնին
չէ
յաջողուել
{ընտրութիւնը}
թարգմանելու
գործի
մէջ:
Աւելորդ
չէ
մի
քանի
բառ
խօ
այ:
Վերջին
աստիճանի
քնքուշ
է
թատրերգութեանց
{ընտրութիւնը}.
վերջին
աստիճանի
զգուշութեան
կարօտ.
մանաւանդ
ան
ին
ընդունում,
բացի
լոկ
հացից
եւ
ջրից,
մինչեւ
որ
{ընտրութիւնը}
կ'աւարտուէր։
Գեներալի
իշխանութիւնը
անսահման
ցողութեան,
եւ
անյապաղ
սկսել
Երուսաղէմի
պատրիարքի
{ընտրութիւնը}:
Հէնց
որ
լուր
տարածուեց
այդ
կարգադրութեան
մասին
րութիւն
չէր
պիտոյ
ցանկանալ
Հայերի
համար,
եթէ
այդ
{ընտրութիւնքը}
միշտ
յառաջանային՝
ուշ
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակու
ն
ցանկացող,
առանց
այն
պատճառի,
թե
հասարակության
{ընտրությունը}
ընկնելու
էր
մեր
վերա:
Եթե
ձեր
մեջ
կան
քաջ
մարդիկ
ացրին
ազգի
մէջ,
պահանջելով,
որ
ապագայ
պատրիարքն
{ընտրուի}
բացառապէս
Երուսաղէմի
միաբանների
միջից:
Այո
ւնը
եւ
սկսեց
քարոզել,
թէ
ապագայ
պատրիարքը
պէտք
է
{ընտրուի}
բացառապէս
Երուսաղէմի
վանականների
միջից:
Դու
որան
հարկադրուի
ամուսնանալ
իւր
հետ:
Բայց
օրիորդը
{ընտրում}
է
կուսանաց
վանք
գնալ։
Այս
բանը
Մանրիկօյին
յայտնո
ուսնանալ
Աղուանեանցի
հետ,
երկու
չարերի
փոքրն
էիր
{ընտրում}
ինձ
գալով:
-
Մի՞թէ
քո
խիղճը
չէ
տանջում
քեզ,
-
ուսից
յառաջ։
Տեսանում
ենք
մի
պապ,
որ
փոխանորդ
է
{ընտրում}
ինքեան
այն
պատճառով,
որ
անձամբ
անձին
կարողանայ
ա
։
Բացի
այս
չորս
օգնականներից,
ինքը՝
Գեներալը,
{ընտրում}
էր
այլեւս
չորս
մարդ՝
անկախ
մնալով
Կարգի
հաճութեն
նում
էր
ազգը:
Պատգամաւորական
ընդհանուր
ժողովն
էր
{ընտրում}
քաղաքական
եւ
միւս
քիչ
թէ
շատ
նշանաւոր
ժողովների
ա
րիարք
ընտրելու
հարցը:
Հայ
ժողովուրդը
պատրիարք
էր
{ընտրում}
Թուրքիայի
ողջ
վանական
հոգեւորականութեան
միջից,
բ
նադրութիւնից
յետոյ,
հայ
ժողովուրդը
Դռնից
անկախ,
{ընտրում}
է
Կ.
Պոլսի
պատրիարք,
բայց
հիմա,
ըստ
նոր
կանոնա
տիճանի:
Չգիտեմ,
թե
կաթողիկոսի
մասին
ո՞վ
ձեզանից
{ընտրվեցավ}
դեպուտատ:
Ժամ
առ
ժամ
սպասում
եմ
Ձեր
ավետավոր
աղաքագլխի
եւ
Հայ
դատաւորների
ձեռքում,
որ
վիճակով
{ընտրւում}
են
հասարակութեան
կամեցողութեամբ
երեք
տարի
ժամանակ
ւմ,
մի՞թէ
Աստուծոյ
անմեղանչական
երեսփոխանքը,
որ
{ընտրւում}
էին
Հոգով
սրբով,
իւրեանց
անսխալելի
ընթացքով
կարո
ն
ունէին
ներգործական
եւ
կրաւորական
ձայն։
Սոցանից
{ընտրւում}
էին
Կարգի
Գեներալը
եւ
այլ
բարձր
աստիճանաւորները։
ի
կերպարանք:
Ըստ
Կանոնադրութեան,
պատգամաւորներն
{ընտրւում}
էին
ազգի
կողմից
գաղտնի
քուէարկութեամբ
եւ
պատգամաւ
որոնք
ցոյց
են
տալիս,
թէ
Երուսաղէմի
պատրիարքներն
{ընտրւում}
էին
Երուսաղէմի
վանականութիւնից
դուրս:
Դրա
առաջին
ել
է,
Բայց
կատարել
Սըւազցին"։
{Ըռխի՜ն}
եաշիր,
դու,
այդ
չքի,
Տե՛ս,
ինչ
մեծ
մեծ
ռք
բեր,
յետոյ
խօսիր
է.
ղարաբաղցու
ասածը
չլինի
"
{ըռխին}
յաշիր"։
Բայց
մենք
շուտով
կը
հասնենք
այն
թթուուտ
ք
տալ:
Դուք,
որ
այդ
գիրքը
կարդացիք
եւ
հեղինակին
{ըսածին}
համեմատ,
անշուշտ,
ամեն
տողերուն
մէջը
մէյմէկ
իմա
որ
շատ
անգամ
ամիսներով
ալ
հիւանդ
կ՚ըլլանք...
Մեր
{ըսածները}
չլսելու
զարնող
համախոհին
ընծան
ինչպէ՞ս
կրնայինք
ը
,
ըստ
սովորութեան
(լռութեամբ)
"
ա՛ս
ալ
անցաւ
"
{ըսել}
էր,
եւ
կամ
թէ
այս
անունը
փոխ
տալով՝
Հեղինակը
պա
տուած
է
"
ըսելով,
դարձեալ
նոյն
"
ա՛ս
ալ
անցաւն
"
{ըսել}
էր
նէ,
ինչո՞ւ
համար
կը
թողուն
զհեղինակ,
որ
անհա
եցին։
Ի՞նչ
կայ
այդ
հերձուած
անունին
վրայ
եւ
ի՞նչ
{ըսել}
է,
որ
այդ
չափ
խրտեր
են
ու
չկրցին
օր
մը
ոտքի
վրայ
յդ
չափ
խրտեր
են
ու
չկրցին
օր
մը
ոտքի
վրայ
ելնելով
{ըսել},
թէ
"
այո՛,
հերձուած
ենք
անոնցմէ,
որք
եկեղեցին
տնուին
մէջերնին
անոր
կանոնները
ճիշդ
պահողներ,
որ
{ըսել}
է
հայ
ճիզվիթներ։
Եւ
մենք
այնպիսի
անձինք
տեսեր
են
աձայն
եւ
անխոհեմ
կերպիւ
կ՚ելնէ
`
"
ըսի,
կըսեմ
եւ
{ըսելէն}
չեմ
դադարիր
",
ուրիշ
տեղ
մ՚ալ
"
գրեցի
եւ
կը
գրեմ
եւ
դժոխքը
կ՚երթար...
Մխիթարեան
համախոհք
ասոր
{ըսելիք}
ունի՞ն.
իրենց
պապը
սա՛
ժամանակիս
միլլիոն
մը
հաւա
եւ
արժէքնիդ
ճանչնայ:
Բայց
ձեզի
վերջին
խրատ
ըլլայ
{ըսելիքնիս}
եւ
երանի՜
թէ
կարենայինք
օգտել:
Մեք՝
Հայկայ
զաւա
էն
ետեւ,
"
անիկայ
մեզնէ
շատոնց
ի
վեր
զատուած
է
"
{ըսելով},
դարձեալ
նոյն
"
ա՛ս
ալ
անցաւն
"
ըսել
էր
նէ,
ինչ
վ,
Հայերէն
լեզուաւ
խօսելէն
ետեւ,
"
Յետ
բանիցս
"
{ըսելով}
՝
Հայոց
բերնին
կղպանք
մը
կը
դնէ,
որ
այս
բանին
վր
Երես
94.
Հարց.
-
"
Զայս
արարէք
առ
իմոյ
յիշատակի
{ըսելով},
ի՞նչ
ըրաւ
Քրիստոս"։
Պատասխ[անի].
"
Հրաման
եւ
անւոյն
առջեւն
ելած
"
բնակութեան
ձեր
աւերակ
լիցի
"
{ըսելու}
վրայ
է...
Բայց
մինչեւ
այն
ատենը
կատակէն
ուրիշ
բա
եքը
չափի
հոգիդ
դուրս
գայ
"
(եր.
66):
-"...
{Ըսենց}
խորհուրդ
արին
իրենց
միջին,
համա,
աստուած
իր
բան
ան
հրաժարականն
ելեր
ի
սկզբանէ
տուեր
է.
ասոր
ի՛նչ
{ըսենք},
ի՛նչպէս
հասկնանք,
հասկնանք
ալ
նէ,
որի՛
պոչէն
դադարիր
",
ուրիշ
տեղ
մ՚ալ
"
գրեցի
եւ
կը
գրեմ
"
կ՚
{ըսէ}:
Իսկ
եթէ
մինակ
հեղինակն
էր
պատասխանատուն,
ի՞նչ
մտած
ատենը,
"
ես
Հռովէական
Հայոց
համար
գրեցի
"
կ՚
{ըսէ}:
Հռովմէական
Հայերը
հռովմէականութեան
հրաւիրող
ծաղ
առանձին
ազգ
մը
կը
ճանչնար
զիրենք:
Հիմա
դուն
{ըսէ},
սրամի՛տ
ընթերցող,
այս
մտքով
շաղեալ
ազգդ
Հռովմէ
ատուութիւն
կայ
այդ
անուանը
մէջ...
"։
Եթէ
այսպէս
{ըսէին},
գուցէ
իրենց
պարծանք
մըն
ալ
կ՚ըլլար
այն
անունը,
ինակ,
որ
անհամաձայն
եւ
անխոհեմ
կերպիւ
կ՚ելնէ
`
"
{ըսի},
կըսեմ
եւ
ըսելէն
չեմ
դադարիր
",
ուրիշ
տեղ
մ՚ալ
նոցա,
որ
աստուածութիւնն
ու
մարդկութիւնը
շփոթեալ
{ըսին}
ի
Քրիստոս"։
Բուն
խոստովանութիւն
Հայաստանեայց
ու
միտք
ալ
չունինք)
լուսաւորչական
Հայերս
բիւր
անգամ
{ըսինք},
թէ
մեք
զԲաբկէն
անմեղ
անձ,
մանաւանդ
հայրենասէր
րքիս
մէջ,
գո՛նէ
ընկճեալ
ազգաց
թիւը
կը
համարուի։
{Ըսինք}
նաեւ,
թէ
մեք՝
լուսաւորչականքս,
ոչ
միայն
հռովմէ
նիս
դեռ
քսան
չորս
ժամ
չեղաւ,
որ
հրատարակեցինք
եւ
{ըսինք},
թէ
մեք
ձեզի
գործիք
ըլլալէն
եւ
եղբայրնիս
ուրանալ
՚ի
վերայ
ժողովրդեան,
ընտելացուցանելով,
զմանկտին
{ըսկզբանց}
ծառայականաց,
խաչիւն
Քրիստոսի
ի
Գողգոթայ
դատապարտ
կամաց
վերեւից
ցած
գընալով
`
Հըպատակաց
սիրտն
{ըսկըսաւ}
հեղեղել:
Լսեց
իշխան,
թողեց
զարդը,
թխ
Մահը
եկաւ,
բացեց
դուռը.
Մեծատունը
{ըսկըսաւ}
Անզօր
ձայներ
բերնից
թողնել,
Երբ
մահու
լել
ոչ
համարիմ.
բայց
այս
գուցէ
ներելի
աբեղայից.
{ըսո}
որում
պատմագրութեանն
հանդէս
չէ
դոցա,
այլ
արանց
ա
ցը
հասա՞ն"։
Պատասխանի
"
ո՛չ,
այլ
գոգ
Աբրահամու
{ըսուած}
տեղը
արգելեալ
կային
եւ
կսպասէին
գալստեան
Մեսիային
Հարց.
-
"
Մասնաւոր
եկեղեցին
ուղղափառաց
ալ
կրնա՞ն
{ըսուիլ}
կաթողիկէ
եկեղեցի"։
Զայս
հարցումն
առաջարկէ
Այվազ
մէջ
որ
ո՛չ
միայն
վարուք
ճիզվիթ
էին,
այլեւ
ճիզվիթ
{ըսուիլը}
իրենց
մեծ
պարծանք
կը
համարէին"։
Այս
խօսքերը
գրո
որ
մի
բան
էր,
Ուրիշն
գուցէ
սուրս
առնուր
ինձ
{ըսպանէր}.
Բայց
դու
հոգիդ,
գիտեմ,
չես
կորուսանում
տազ
անի,
Ասի,
հրէս,
Գրիգորը,
Կը
տայ
ինձ
ու
կ՚
{ըսպանի}:
Գերի
ա
մեր
հայ
ազգը,
Ղոչաղների
թալ
ազգը
տրած
է
սիրտը՝
լինում
է
թոյլ
ու
տկար.
"
Դու
{ըսպասիր}
նորա
գլխին
`
նա
ուշ
դնէ
քո
ոտքին
",
Սովրեց
ՑՈՒ
ՍԱՐԳՍԻՆ
ՊԱՏՈՒԱՐԺԱՆ
ՏԻՐԱՑՈՒ
ՍԱՐԳԻՍ,
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
{ԸՍՏ}
ՀՈԳՒՈՅ
Ի
ՔՐԻՍՏՈՍ,
Ի
բազմաց
հետէ
զրկեալ
ի
տեսո
ձերդ
եղբայրութիւնն
ո՛չ
ստացեալ
իցէ
զայն,
յայնժամ
{ըստ}
այսմ
գրութեանս
յայտնել:
Այն
"
Մարդեղութիւն
Քր
մեզ
զամենեսին
յորդեգրութիւն
եւ
եղեալ
մեզ
առաջնորդ
{ըստ}
հոգւոյ
ու
ըստ
մարմնոյ՝
հա՛ն
զմեզ
առ
այն,
որում
յորդեգրութիւն
եւ
եղեալ
մեզ
առաջնորդ
ըստ
հոգւոյ
ու
{ըստ}
մարմնոյ՝
հա՛ն
զմեզ
առ
այն,
որում
հանդերձեալ
ես
սաւորչական
հայոց
սիւնհոդոսին
Էջմիածնի,
բայց
այժմ
{ըստ}
բերման
բաղդիս
մահահրաւէր
խոլերայն
ըմբռնեաց
զիս
ի
իմ
վերստին
մտանել
ի
թիւս
հարկատու
անձանց
կայսեր,
{ըստ}
զօրութեան
110
յօդուածոյ
բարձրագույն
կարգադրութեան
ւ
յետս
առաքել
զարձակման
վկայագիրս,
զի
ես
լինելով
{ըստ}
առաջնոյն
հարկատու
անձն
ամենողորմած
կայսեր
եւ
արձա
կեալ
ի
հոգեւորական
կոչմանէ
գտից
զայլ
եղանակ
կենաց
{ըստ}
հասարակեալ
օրինաց:
Խոնարհ
ծառա
Միքայէլ
Ղազ
Ն
ի
Միքայէլ
դպրէ
Նալպանտեանց
Խնդիր
Նախ՝
{ըստ}
հաւաստի
տեղեկութեանս
իմացեալ
եմ
զի
Բարսեղ
քահանայ
ցեալ,
եւ
երկրորդ
լսեմ
այժմ
զի
այնոքիկ
թուղթք
իբր
{ըստ}
յանձնարարութեան
նորին
վեհափառութեան
հասեալ
են
առ
Պոպովեանց՝
հրամայէ
ի
դէմ
այնր
տալ
զապացուցութիւն
{ըստ}
որում
պատասխանի
կամ
ապացուցութիւն
պահանջին
յայնմա
յեան
դպիր
Միքայէլ
անուամբ
գտանի
ի
քաղաքիս
թէ
ոչ,
{ըստ}
որում
ամք
պանդխտութեան
նորա
չէին
աւելի
յայնժամ,
անդ
եւ
գործ
եւ
յորջորջէ
զիս
Ուստայեան,
որ
օտար
է
{ըստ}
ամենայնի
ի
ճշմարտութենէ
միայն
ջանացեալ
աղտեղել
զի
լիս
նորին
աստուածարեալ
վեհափառութեան,
որ
գտանիմ
{ըստ}
ամենայնի
անծանօթ
նոր
օրինակ
հիւսուածոց
դաւադիր
ծո
յ
ի
ծակախոյզ
պատասխանիս
քահանային
Բարսեղի՝
դատել
{ըստ}
իրաւանց
աստուծոյ
հաւատացելոյ
դորին
վերատեսողութեա
ին,
որ
գտանի
այդ
նպատակաւ
մտանելոյ
յակադեմիայն,
{ըստ}
ժամուն
սադրելոյ,
պարտաւորեալ
գտանի
մտանել
իւր
ի
կիցքն,
աղայք
Լազարեանք
թէ
զորդին
ձեր
զՅարութիւնն
{ըստ}
յարգելի
միջնորդութեան
սրբազան
տեառն
հրամայեալ
են
ատուկ
հրամայեաց
ինձ
իրազեկ
առնել
զձեզ,
ահա
եւ
ես
{ըստ}
նորին
պաշտելի
հրամանի,
ծանուցի
ձեզ
յուրախութիւն
աղագս
ընդունելոյ
զորդեակն
ձեր
ի
լսարանն
Լազարեանց
{ըստ}
որում
չէ
մեզ
պիտոյ,
դուք
պահեցէք
զայն
գիր
միշտ
ա
եանց,
իբրեւ
արգելեալ
եղեւ
օրինօք
յուսուցանելոյ,
{ըստ}
տնօրէնութեանց
սմօթրիտելին
Ուեզդնի
վարժատան
Ռոստով
րեբաղդ
կացոյց
զՆախիջեւան,
յայնժամ
եւ
Սիմոնեանն,
{ըստ}
ընդաբոյս
խաբեբայութեան
հայ
կաթոլիկաց,
(զորոց
բա
ցի,
այլ
միայն
տարօրինակ
ծեքաբանութեամբք
դատապարտ
{ըստ}
ամենայնի
զիս
հանդիսացուցեալ
յանդիման
նորին
վեհափա
զիմն,
եւ
ես
չունեի
ինչ
ուսեալ
ի
նմանէ,
միայն,
{ըստ}
կարգադրութեան,
յեօթնեկի
երկիցս
թէ
երիցս,
ո՛չ
կա
միածին
վասն
տալոյ
զպատասխանի:
Բայց
որովհետեւ
{ըստ}
ամենայնի
անծանոթ
էին
յինէն
այդ
գրութիւնք,
մանաւա
եւի
ի
գրութեանց
նորին
վեհափառութեան,
չէին
իսկ
եւ
{ըստ}
իմոյ
մականուան,
գոլով
գրեալ
Ուստայեանց,
յորժամ
րեալ
Ուստայեանց,
յորժամ
ես
ինքն
եմ
Նալբանդեանց,
{ըստ}
զօրութեան
արձանագրութեանց
ութն
եւ
իններորդ
ընդհան
յամսեանն
մարտի
իբրեւ
տեսի,
թէ
արդարութիւն
իմ
դնի
{ըստ}
ամենայնի
ընդ
գրուանաւ,
եւ
ես
ինքն
ենթարկիմ
քննու
ր
կառավարութեան
խնդրեցի
բանալ
զօրինաւոր
քննութիւն
{ըստ}
այսր
առարկայի
վասն
ի
յայտ
բերելոյ
զչարագործութիւն
բ)
միշտ
խոստովանեալ
եւ
հաղորդեալ
է,
որպէս
ինքն
{ըստ}
այնմ
եւ
ընտանիք
նորին
ընդ
ձեռն
Թաղանրօգու
լատին
ք
այլոց,
որոց
մոռացեալ
եմ
զանուն,
որ
կարէ
վկայել
{ըստ}
ամենայն
քրիստոնէական
իւրոյ
խղճի
գ)
անընդհատ
եւ
ա
էր
յԱթոռն,
եւ
ո՛չ
կարեն
զայդ
ի
վերայ
իմ
հաստատել
{ըստ}
արդար
խղճի,
թերեւս
եւ
բռնութեամբ
իսկ
բեւեռեսցեն
որոյ
պատասխան
տուի,
ինչպէս
հարկն
էր,
ուստի
դուք
{ըստ}
ամենայնի
միամիտ
եղիք
իմ
մասին:
Յուսամ,
որ
Պատկա
նական
հանգամանք
մտանելոյ
իմոյ
ի
հոգեւոր
կոչումն,
{ըստ}
բարեհաճութեան
նորին
սրբազնութեան
ծայրագոյն
պատրիա
թոշակաւ:
Համաձայն
ազգական
պարտաւորութեան
իմոյ,
{ըստ}
յորդորանաց
բարենախանձ
անձանց,
ի
գործ
եդի
զառ
յին
մն,
բարեհաճեսցի
զարձակման
է
հարկաց
վկայագիր
իմ,
{ըստ}
առաջնոյն,
չեղծանել,
վասն
զի
հարկաւոր
լիցի
ինձ
ա
լ
ծայրագոյն
պատրիարգ
կաթողիկոսի
ի
Նոր
Նախիջեւան,
{ըստ}
առաջարկութեան
տեղւոյն
Հոգեւոր
կառավարութեան
ընկալ
եան,
զոր
ընկալայ
18
յունիսի
նոյն
1848
ամի:
2
{Ըստ}
զօրութեան
օրինացն,
որովհետեւ
ցայն
վայր
չունէի
ես
արանմանց
այն
ինչ
բարձաւ
յինէն
յոյս
վերակենցաղելոյ
{ըստ}
գուշակության
բժշկացն,
հարկադրեալ
եղէ
հրաժեշտ
տալ
եան
ունի
թողուլ
առանց
ընթացից
մինչեւ
գործն
ծագեալ
{ըստ}
անձամբ
կարգադրութեան
նորին
սրբութեան
ծայրագոյն
պա
րին
նոյն
ամ
ի,
առաւել
քան
զորս
չունիմ
ասել
ինչ,
{ըստ}
որում
ամենայն
հանգամանք
գործոյն
յայտնի
երեւին
ի
վ
երսել
զնոյն
ատեան
փութացուցանել
զիւր
տնօրինութիւն
{ըստ}
իւրում
նկատման,
կամ
ընդունել
զիս
ի
հոգեւոր
կոչու
ծության,
խնդրելով
ընդ
նմին
զվկայագիր
իմ
չեղծանել
{ըստ}
առաջնոյն
խաչագծիւ
ի
պատճառս
պիտոյ
այնր
ինձ
լինելո
Յոյս
իմ
հաստատ
է
ի
Ձեզ,
թե
Դուք,
ողորմած
տէր,
{ըստ}
բարձր
խոհականութեան
Ձերոյ,
կարէք
ճանաչել
զանմեղո
ն
հաստատեալ
է
զիս
ի
վարժապետական
կոչման.
վասն
զի
{ըստ}
յատուկ
հրամանի
նորին
բարձր
սրբազնութեան
գոլով
պատ
մ
զընթացս
ուսման
ի
Կայսերական
Համալսարանի
տեղւոյս
{ըստ}
բժշկական
մասին.
առանց
որոյ
մնայի
թերեւս
զրկեալ
ի
զսրտիս
զգացմունս
վեհանձն
բարերարացդ,
համարձակիմ
{ըստ}
Ձերում
հրամանի՝
խնդրել
ի
ՁԷնջ,
ողորմած
տեարք,
ոյն:
Այժմ
թէ
բարեհաճեսջիք
շնորհել
ինձ
զարձակուրդ
{ըստ}
օրինադրեալ
կարգին,
մեծ
արարեալ
ի
վերայ
իմ
ղՁեր
բ
ցապաշտք,
արեւապաշտք
եւ
կրակապաշտք
էին,
իսկ
ինքն
{ըստ}
ինքյան
դիցաբանությունը
բանաստեղծություն
է,
եւ
ի՞
տված,
իսկ
որդուն
պիտո
է
խնամ
տանել,
զարգացնել,
{ըստ}
որում
հայրը
այսօր
էգուց
մեռանելու
է
եւ
նորա
տեղը
ալով
Մարտին
Մակարիչից
ձեր
բոլորի
որպիսությունը
մի
{ըստ}
միոջե:
Եթե
այդ
կողմերի
այդպիսի
աղմուկը
չլիներ,
սպես
բանի,
թեպետեւ
առանձին
գործակից
եմ
օրագրին,
{ըստ}
որում
մի
մարդու
անկարելի
է
այդ
գործը
կատարել):
տասխանի
գրաքննչական
կանոններին,
որ
չեմ
սպասում,
{ըստ}
կատարված
ուղղումների,
ապա
կոմիտեն
առանց
ինձ
այդ
լ)
ուղարկես
պ.
Նազարյանցի
անունով,
նա
կտնօրինե
{ըստ}
պատկանելումն.
էգուց
փոշտան
մին
ստրախավոյ
գիր
կու
ս
ստացած
լինիս
մինչեւ
այժմ,
եւ
խնդիրքս
կատարած,
{ըստ}
որում
մեծ
է
իմ
հույսս
քո
բարեկամության
եւ
մարդասի
ւմ,
որ
բոլորովին
անգետ
լինիս
իմ
հանգամանքներին,
{ըստ}
որում
դեռ
անցյալ
տարի
բացել
էի
քեզ
իմ
սիրտը:
Չկա
ը
շարունակել:
Պետք
է
որ
ես
ինքս
գտանիմ
իմ
ճարը,
{ըստ}
որում
ոչ
մի
կոպեկ
ստանալու
հույս
չունիմ
ոչ
մի
կող
մ
ոչ
մի
կողմից:
"
Հյուսիսափայլից
"
ձեռք
վեր
առիչ
{ըստ}
որում
մի
ժանգոտ
կոպեկ
չեմ
ստանում:
Ի՞նչ
հարկավոր
ակ
բաներ
կան,
որ
միմիայն
բերանով
կարելի
է
ասել,
{ըստ}
որում
ամոթ
է
թղթի
վերա
գրել:
1860-ին
"
Հյուսիսափ
Պոլիցիայի
գործը
դեռ
շուտով
հառաջ
շարժվելու
չէ,
{ըստ}
որում
Ստռոգոնովը,
ինչպես
գրել
է,
հավաքում
է
ծան
ածենք,
եւ
դուրս
դնենք
մեր
մտածության
հետեւանքը.
{ըստ}
որում
այսպիսի
մեծակշիռ
գործի
մեջ
թեթեւաբար
ընթանա
կայք
գնելու
կամ
եղածների
վերանորոգության
մասին,
{ըստ}
որում
շատ
տարիք
են
անցած
կտակի
օրից:
Տեսանում
եւ
թե
հարկավորության
ժամանակ
դատ
վարելու
համար,
{ըստ}
որում
հաստատ
իմացած
կլիներ,
թե
ահա
այսքան
բան
ու
իք
եւ
հասարակության
ցույց
տալու,
եթե
հարկ
լինի,
{ըստ}
որում
սորա
բովանդակությունը
ազգային
է
եւ
գուցե
այ
շխարհաբար
Աստվածաշունչ,
որ
կարի
շատ
հարկավոր
է,
{ըստ}
որում
"
Հյուսիսափայլի
"
մեջ
1
եւ
2
տետրակներում,
արգմանիչների
հանցանքը
չէ,
այլ
հունական
բնագրին,
{ըստ}
որում
այդ
բնագիրը
72
թարգմանչաց
գործը
չէ,
այլ
կց
ռ
ի
ներկայանալ
վեհաստիճան
ծայրագոյն
քահանայապետիդ
{ըստ}
զօրութեան
շնորհաձիր
կոնդակի
Ձերոյ,
տողելոյ
առ
նո
յսպէս.
"
Մատթէոս
կաթողիկոս
ամենայն
Հայոց"։
{Ըստ}
այսմ
եւ
զպատճէն
ազգային
եզրակացութեան,
արարելոյ
իբր
երկուց
կամ
երից
ելանեմ
[Էջմիածնէ
՚ի
Թիֆլիս,
{ըստ}
գրութեան
նորին
վեհափառութեան
ներկայանալ
պայծառափա
ներկայութեան
վեհափառ
կաթողիկոսին,
թէ
թուղթդ
այդ
{ըստ}
ինքեան
զրկեալ
է
յամ[ենայն]
օրինաւորութեանց,
հետե
[ենայն]
օրինաւորութեանց,
հետեւաբար
եւ
ի
յարգանաց
{ըստ}
հետեւեալ
պատճառաց,
նախ,
զի
41
անձինքն
չէին
ընտր
յվազովսքւոյ
վերջաւորելոյ
զմեծագումար
դրամոց
գործն
{ըստ}
քմաց
ի
հաճոյս
Խալիբեանի
եւ
առաքուր
կոխելով
զշահ
ե
դ
այդ,
այլ
ես
մանաւանդ
ստիպեալ
ի
փութացուցանելոյ
{ըստ}
կարի
զդանդաղութիւն
ընթացիկ
գործոյն,
քան
յարգելով
եկեղեցական
հաշուոց,
թողու
զայն
՚ի
վճռադատութեան
{ըստ}
ամենայնի
անյուշ,
քանզի
վճիռն
այն
իսկ
է,
զոր
ընթ
Թե
ուր
տարին
նորան
եւ
ինչ
եղավ
վերջը,
չիմացա,
{ըստ}
որում
թատրոնական
գործողությունքը
սկսված
լինելով,
անտի
ընդ
Սեաւ
ծով
է
Կոստանդնուպոլիս:.
Անդէն
{ըստ}
պատշաճեալ
կարգին
ներկայացեալ
առ
պ.
Բույլվեր,
դե
երեալ
Միջերկրական
ծովուն
երթալոց
էր
՚ի
Մարսէյլ
եւ
{ըստ}
այսմ,
զառաջինն
զկայ
առեալ
զաւուրս
քանիս
ի
Նէապօլ
տուծով
անվտանգ
հասի
ի
Կոստանդնուպօլիս:
Անդէն
{ըստ}
պատշաճեալ
կարգին
ներկայացեալ
առ
պ.
Բույլվել,
դե
ք
դատեցաւ
եւ
դեսպանատունն
Ռուսսիոյ
ի
Թիւրքիա:
{Ըստ}
այսմ
եւ
ես
ի
Կոստանդնուպօլսոյ
ուղղեցի
զընթացս
(Ա
նաւել
Միջերկրական
ծովուն
երթալոց
էր
ի
Մարսէյլ
եւ
{ըստ}
այսմ
զառաջինն
զկայ
առեալ
՚ի
Նէապօլիս,
ըստ
որում
էյլ
եւ
ըստ
այսմ
զառաջինն
զկայ
առեալ
՚ի
Նէապօլիս,
{ըստ}
որում
շոգենաւն
թափեալ
զբեռինսն
վերստին
ընկալաւ
զա
եւ
ընդունել
զիս
որպէս
երեսփոխան
եւ
ցուցանել
ինձ,
{ըստ}
ամենայնի,
զիւր
օգնութիւն
ի
ծանր
յայս
գործ,
խրթ
աջ
քան
զայս
կոչեցայ
ի
դեսպանատունն
Ռուսսիոյ,
ուր
{ըստ}
թելադրութեան
պ.
դեսպանին,
խորհրդականն
դեսպանութ
ոյն,
որ
գուցէ
թէ
կատարեսցի
մինչեւ
ցվերջ
ամսոյս,
{ըստ}
հին
տոմարի,
թէեւ
հարկ
ի
վերայ
իմ
կայր
անդէն
առ
հաստատեաց
եւ
վաւերացոյց
զերեսփոխանական
զթուղթն,
{ըստ}
օրինական
ձեւոց,
այն
է
ստորագրութեամբ
կառավարչի
ա
եւ
գոյք
նորա,
որպէս
եւ
գործադրութիւն
կտակին:
{Ըստ}
այսմ
եւ
ի
մասին
կտակաւանդութեան
հանգուցեալ
Սարգսի
զդրամսն
՚ի
խնամս
Կիրակոսին
Յարութիւնեան,
որ
եւ
{ըստ}
վկայութեան
նամակագրին,
բարւոք
կառավարեալ
ըստ
խղճ
եւ
ըստ
վկայութեան
նամակագրին,
բարւոք
կառավարեալ
{ըստ}
խղճի
մտաց,
գուն
գործելով
աճեցուցանել
ըստ
ամենայն
ավարեալ
ըստ
խղճի
մտաց,
գուն
գործելով
աճեցուցանել
{ըստ}
ամենայն
կարի
եւ
յամի
1824
վախճանեալ՝
թողեալ
է
զա
ւ
զպատասխանատուութիւն
իմ
առաջի
օրինացն
Ռուսսիոյ,
{ըստ}
պաշտամանս,
հարկ
անժխտելի
դնեն
յիմ
վերայ
քաղել
զմ
դեանց
յ30
Մայիսի,
այն
է՝
ի
11
Յունիսի,
{ըստ}
նոր
տոմարի,
յետ
քսան
եւ
չորից
աւուրց
նաւարկութեա
ի
արար
ինձ
պ.
Հագն,
եթէ
հարկ
է
սկսանել
զգործն,
{ըստ}
կերպին
օրինադրին
(Անգլիա,
այսինքն
ընդ
ձեռն
օրէ
ին
գլխաւոր
դատարանի
տեղւոյս
Կորտ
անուանելոյ
եւ,
{ըստ}
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
ամենայն
գործ
սկսանի
պակսն
այլեւ
զգումարեալ
դրամս,
առ
ի
յանձնել
ինձ,
{ըստ}
օրինադրեալ
կերպին:
Առ
այս
գրութիւն
օրէնսգիտին
նց
դատաստանական
երկար
եւ
ձիգ
վիճաբանութեանց.
զի
{ըստ}
զօրութեան
կտակին
ինքն
օգտի
յարդեանցն,
առ
հարիւրն
ալ
փողոցի,
որ
գրեա՛
թէ
առաջինն
է
ի
Կալկաթա,
ո՛չ
{ըստ}
գեղեցկութեան,
այլ
վասն
վաճառական
գործողութեանց
ւք,
յառաջ
քան
զայս:
Արժողութիւն
շինուածոցն,
{ըստ}
քաղեալ
ծանօթութեանց
իմոց,
յազգայնոց
եւ
յօտարաց
հ
րէնսգէտն:
Եկամուտն,
ի
տանէն
եւ
ի
կրպակաց,
{ըստ}
ասելոյ
ազգայնոց,
յամիսն
հասանէ
մինչ
ցերկու
հարիւ
ափ
ինչ
իցէ
հարկդ
այդ
ցարդ
ոչինչ
գիտեմ:
Ուստի
ամ
{ըստ}
ամէ,
՚ի
բաց
հանել
՚ի
տարեկան
եկամտից
զհարկն
տէրո
տուն
եւ
առ
կրպակս
հանգուցեալ
Բաբաջանեանի,
որք,
{ըստ}
զօրութեան
երկրորդ
կտակի
նորին,
ստորագրելոյ
յամի
ժամանակս,
որովհետեւ
այս
ամենայն
հրիտակք
աւանդին
{ըստ}
թելադրութեան
տէր
Ստեփանոս
քահանայի,
ժողովարար
եկ
,
ժողովարար
եկելոյ
՚ի
Նոր
Նախիջեւանայ
՚ի
Հնդիկս,
{ըստ}
կարգադրութեան
Արղութեանց
Յովսէփ
արքեպիսկոպոսին,
Ադմինիստրացիօնին,
զի
մեք
չկարեմք
տիրել
եւ
կարգել
{ըստ}
մեր
կամաց
զհոգաբարձութիւն,
զի
գոն
եւ
այլ
տեղիք
ե
ժառանգորդք,
որպէս
ի
վեր
անդր
ասացաւ:
Այսպիսիք
{ըստ}
զօրութեան
օրինացն
Անգլիոյ
մնան
միշտ
ի
տեսչութեան
ութեան
Ադմինիստրացիօնին.
իսկ
մասնառուք
ստանան
ամ
{ըստ}
ամէ
զբաժինսն
եւ
եթ:
Եկից
այժմ
ի
խօսիլ
զա
բայր
հանգուցելոյ
քեռն,
այր
բարեպաշտ
եւ
երկեղած,
{ըստ}
վկայութեան
բովանդակ
ազգայնոց
տեղւոյ
զվերոյգրեալ
գ
իւրում
զգումարն
վերասաց,
նովին
պատուիրանաւ:
{Ըստ}
ասելոյ
պ.
Աբգարեանց
եւ
այլոց
ի
մերազնէից,
գումա
օրինակ
կորստեամբ:
Սարգիս
Ծատուրն
Աղաւելեան,
{ըստ}
տեղեկութեանց
դասելոց
առ
իս.
այրն
մեծանուն
եւ
հռ
ս
ցաւ
է՛
ինձ,
զի
դատաստանական
ընթացք
տեղւոյս
չեն
{ըստ}
Լոնդոնի,
այլ
համրաքայլ
յոյժ:
Աշխատել
աշխատեցայ
Աշխատել
աշխատեցայց
փութացուցանել
զվախճան
գործոցս
{ըստ}
հնարաւորին
եւ
վերադառնալ
ի
Ռուսսիա,
քանզի
ճանապա
րագրեալս
ցանկանալով
այց
ելանել
եւ
խօսիլ
ընդ
Ձեզ,
{ըստ}
պաշտօնի
իւրոյ,
ի
մասին
հրիտակին,
թողելոյ
ի
բարե
3250.
000
ռուփեաց
կէսն,
որ
առնէ
125,
000
ռուփի,
{ըստ}
զօրութեան
կտակին
անկանի
յօգուտ
Նախիջեւանայ,
որոյ
ւնիմ
զկարողութիւն
հետամուտ
լինել:
Ուստի
զայսմանէ
{ըստ}
պատուիրանի
Ձերոյ
տուեալ
զայսչափ
տեղեկութիւն,
խնդ
:
Խնդրեմ
ինձնից
նամակ
ստացածդ
մարդու
չասես,
{ըստ}
որում
այլոց
չեմ
գրած,
կվիրավորվին.
հույս
ունիմ
կելոց
՚ի
վեր
ասաց
գրութեան
իմում
առ
որս
վերաբերին
{ըստ}
մասին
գրելիքս
յառաջ
խաղամ
ի
պատմութեանս:
Առ
տս
եւ
առ
փաստաբանս
պարապեցայ
պատրաստութեամբ
թղթոց
{ըստ}
ճիշտ
զօրութեան
օրինացն
Անգլիոյ:
Եւ
մինչդեռ
օր
ամենայն
ոչ
կարեն
մտանել
՚ի
ներկայ
դատ
իմ,
քանզի
{ըստ}
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
այդ
դատ
պարտի
առանձին
ել
վասն
հետագայ
պատճառաց.
ա)
զի
դատաստանն,
{ըստ}
օրինաց,
չորեքամսեայ
ժամանակաւ
փակի,
սկսեալ
՚ի
1
որ
ըմպելեաց)
վճարեալ
յաւուր
զմի
ֆունտ
ստերլինգ,
{ըստ}
այսմ
ծախք
իմ
լոկ
ի
պանդոկի
աստ
յամիսն
լինի
60
ֆու
երորդ
ժամու
երեկոյեան
փոխանակ
ի
6
ժամէ
առաւօտու:
{Ըստ}
այսմ
յամիսն
արժէ
ինձ
կառքն
9
ֆունտ
ստերլինգ:
Իսկ
ն
ջերմութեան
եւ
երրորդ
վասն
տարածութեան
քաղաքիս:
{Ըստ}
այսմ
ծախք
իմ
աստէն,
առանց
վարձուց
թափչի
(լուացա
ռաջին
կտակն
հանգուցեալ
Բաբաջանեանին
իցէ
օրինաոր,
{ըստ}
որում
ի
նմա
գտանի
ստորագրութիւն
երից
վկայից,
իսկ
վհետեւ
ստորագրեալ
է
յերկուց
եւ
եթ
վկայից,
այնինչ
{ըստ}
յայնժամեան
օրինաց
(այժմ
հերիք
են
ստորագրութիւնք
,
հետեւեցուցանէր,
եթէ
բողոք
իմ
պարտի
յառաջանալ
{ըստ}
զօրութեան
կտակին,
որով
բովանդակ
կայք
շարժականք
ե
օ
անուն
զօրապետէ:
Լուեալ
հիւպատոսին
Ֆրանսիոյ
{ըստ}
ամենայն
մանրամասնութեան
զբովանդակութիւն
գործոյն,
իւն
գործոյն,
խնդրեաց
յինէն
ընթեռնուլ
թարգմանօրեն
{ըստ}
կարի
ճիշտ
զերկրորդ
զթուղթն
եւ
իբրեւ
ընթեռնուի
զայ
ակ,
եւ
պարգեւագիրն
վաւեր
է
եւ
երկոքումբք
վկայիւք
{ըստ}
յայնժամեան
եւ
արդի
օրինաց
Անգլիոյ:
Ելեալ
անտի
գն
զայն
պարգեւագիր
լոկ
արարեալ
ի
կենդանութեան,
որ,
{ըստ}
օրինաց
Անգլիոյ,
վաւեր
է
միշտ
երկուք
վկայիւք
եւ
զ
ստորագրութեամբ
իմով,
պահանջեցի
յառաջ
վարել
զդատն
{ըստ}
զօրութեան
կտակին
եւ
պարգեւագրոյն,
այն
է
պահանջել
առաջի
գեներալ
Պրօկուրօրին,
որպես
զի
սա
ստիպեսցէ
{ըստ}
օրինաց
զօրէնսգէտն
պ.
Հագին,
համաձայնել
ընդ
բողո
աց
զօրէնսգէտն
պ.
Հագին,
համաձայնել
ընդ
բողոք
իմ
{ըստ}
զօրութեան
տակին
եւ
պարգեւագրոյն:
Գեներալ
Պրօկ
պէս
զլացաւ
տալ
զհրիտակն
առանց
հրամանի
դատարանին,
{ըստ}
որում
Այվազովսքին
պահանջեալ
էր
յառաջագոյն:
Իբ
,
եթէ
ոչ
յօժարի
ի
խաղաղութիւն,
յայնժամ
հարկեցան
{ըստ}
օրենի
պատրաստել
զթղթեանն
ընդ
ձեռն
օրէնսգիտի
իմոյ
դրական
թշնամիք
ազգի
մերոյ
եւ
յառաջադիմութեան,
որ
{ըստ}
բռնեալ
ի
նոսա
հակառակասիրութեան
եւ
նախանձու
պահան
զմնացուածս
այսր
գործոյ,
արդարեւ
անցանել
զանցանէ
{ըստ}
չափ
մարդասիրութեան:
Ձերով
կամակար
հաճութեամբ
ան
հանգամանք,
թերեւս
ոչինչ
անծանօթք
Ձեզ,
սակայն
{ըստ}
բերանացի
պատուիրանի
Ձերում
գրեմ
՚ի
սմա
՚ի
լեզու
բ
նս
նշանակէ
ինձ
զտեսութիւն
յ3
առաջիկայ
Հուլիսի:
(
{Ըստ}
նոր
տոմարի):
2.
Գրութիւն
Վառվառ
տիկնոջն
Յո
7.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
Պայլին
՚ի
1էն
Օգոստոսի
(
{ըստ}
նոր
տումարի)
որով
կոչէ
զիս
՚ի
վաղիւ
յատեան
եւ
պա
.
Ստացագիր
պարոն
օրէնսգէտ
Պայլի,
յ2էն
Օգոստ.
(
{ըստ}
նոր
տոմարի)
համարաւ
96,
յաղագս
ստանալոյ
յինէն
զ
արհաւ,
եթէ
հանգամանք
արգելուցուն
զիս
ի
կատարելոյ
{ըստ}
առաջնոյ
եղանակին:
Որովհետեւ
հանգամանք
պաշտամա
ի
շինութիւն
ազգի
կամ
ի
պահպանութիւն
դպրոցաց,
որ
{ըստ}
օրէ
թաղի
ընդ
պարտուք,
որպէս
քարոզէ
յառաջնորդն,
յաջորդք
Ձեր
տեսցին
զամենայն
յականէ
եւ
յանուանէ
եւ
{ըստ}
այնմ
պահանջիցեն
զհամար
եւ
զհաշիւ
տնտեսութեան
առաջ
ովութեան
եւ
այն,
որպէս
պատմեն
նամականիք,
ինքնին
{ըստ}
քմաց
յօրինեալ
եւ
՚ի
ստորագրութիւն
ժողովրդոց
մատո
մ
եւ
առաքել
ի
Պետերբուրգ
՚ի
բնակութիւն
իմ
մշտական
{ըստ}
ներքոյգրեալ
հասցէիս.
անտի
անկորուստ
հասանի
առ
իս
ս
եւ
հետեւաբար
հրաման
եւ
յանձնարութիւն
Ձեր
կատարի
{ըստ}
ամենայն
ճշտութեան:
Հաճեցարուք,
վեհափառ
տէ՞ր
ս,
ցերեքտասան
անայս
եւ
ցինն
պղինձ,
որ
հաշուելով
{ըստ}
ռուսական
դրամոց,
ըստ
արդի
գնոցն,
առնէ
մերձ
իբր
ւ
ցինն
պղինձ,
որ
հաշուելով
ըստ
ռուսական
դրամոց,
{ըստ}
արդի
գնոցն,
առնէ
մերձ
իբր
1852
մանէթս
արծաթոյ
եւ
,
հասուսցէ
առ
իս
անկորուստ,
ուր
եւ
իցեմ
ես
եւ
ես
{ըստ}
կարգին
հասուցից
նոյնպէս:
Իսկ
թէ
կամիցիք
այլով
:
Այդ
մասին
ինքը
լավ
գիտե:
Բայց
նա,
հավանորեն,
{ըստ}
իր
սովորության,
գնում
է,
ինչպես
մեզ
մոտ
են
ասու
ւմ
են
հողով:
Մոռացա
ասել,
որ
հողը
պետք
է
հերկել
{ըստ}
կարելույն
խոր
եւ
դաշտային
ցանքսերի
համար՝
աշունք
դ
ջրով
չեզոքացվի
արյան
խիստ
թթվեցումը
եւ
այդպիսով
{ըստ}
կարելույն
խափանվեն
այն
արտաթորումները,
որոնք
տվյ
կությունը
կհատուցի
գրական
գործերի
այդ
վարպետներին
{ըստ}
արժանվույն
եւ
նրանք,
իրենց
հերթին,
դեմ
կառնեն
ծ
նրանց
բոլորին
անդավաճան
զգացմունքների
համար
եւ,
{ըստ}
կարելույն,
հանգստացրու
նրանց
իմ
նկատմամբ։
Հե
եղբորս
ձեռքը.
Հուսով
եմ,
որ
նա
այժմ
արդեն
կսկսի
{ըստ}
հնարավորության
բավարարել
ձեր
երաժշտամոլությունը:
նգամ
կազմվել
են,
այնպես
էլ
մնացել
են,
մինչդեռ,
{ըստ}
հեղինակի՝
"
այն
ժամանակներից
քաղաքական
փիլիսոփայ
պ.
պ.
թարգմանիչները
թարգմանում
են
մի
գիրք,
որ
{ըստ}
մեծի
մասին
վերաբերում
է
Անգլիայի
նախընթաց
դարաշրջ
իտական
բառարանը
բոլոր
ընթերցողներին
ուղարկում
է,
{ըստ}
մեծի
մասին,
A
տառի
հավելվածին
եւ
ուրիշ
բառերին,
դիմումը
պիտի
գրեր՝
հրաժարվել
է
եւ
ես
պիտի
գրեմ՝
{ըստ}
այդ
պատճենների,
եւ
կամ՝
որպեսզի
ես
վերանայեմ
ռն
մ՝
Սամաթիա,
Վեդի-Կուլե,
Այ-Ստեֆանո,
եւ
այլն,
{ըստ}
նորագույն
հետազոտությունների՝
ապրում
են
450,
000
ր
սիրելի
Անանիայի
աղբահորը
նետելու
բաներ
են։
Իսկ
{ըստ}
զանազան
փաստական
տվյալների,
ճշմարտությանն
ավելի
հարցը
դիտում
եմ
բոլորովին
հակառակ
տեսանկյունից:
{Ըստ}
իս,
պրոգրեսի
տեսակետից
քաղաքակրթության
զարգացման
Մոխրագույն
մազեր,
անագե
աչքեր
եւ
հետեւապես
(
{ըստ}
Անանիայի
տեսության)
խցանային
ուղեղ
ունեցող
գրողի
ծ
է,
որ
եթե
ոչ
ներկա
սերունդը,
ապա
հաջորդը
իրեն
{ըստ}
արժանվույն
կգնահատի.
"
Спи
пострел,
баюшки
баю
նը,
այնուամենայնիվ
ավելի
հաճելին:
Մակոլեյն,
{ըստ}
սովորականին,
կկարդամ
հաճույքով:
Ի՞նչ
է,
նրա
պա
զամտորեն
ենթադրելով,
որ
մարդու
կյանքը
կազմվում
է
{ըստ}
ինչ-որ
նախագծված
տեսության՝
կարծես
մարդկային
բնո
նությունը
հանք
է,
որ
ամեն
ինչ
կազմվում
է
դրսից՝
{ըստ}
զանազան
ֆիզիկական,
ընդ
որում՝
անփոփոխ
օրենքների
նակ,
հարկ
եղած
դեպքում,
կավելացնեմ
անհրաժեշտը՝
{ըստ}
քո
նամակի
բովանդակության,
եթե
ոչ,
ապա
վաղը
առավ
ծը:
Սկզբում
ես
նրան
մի
փոքր
սաստեցի,
իսկ
հետո,
{ըստ}
երեւույթին,
նա
այլեւս
ավետարանով
զբաղվելու
գլուխ
ել
հնի
քայքայման
եւ
նորի
կազմավորման
ընթացքը,
եւ
{ըստ}
հնարավորության,
նոր
լեզվի
երկու
կարեւորագույն
ճյ
շարադրել
նոր
լեզվի
համեմատական
քերականությունը՝
{ըստ}
ինձ
հայտնի
տվյալների,
զանազան
վայրերի,
ուր
կան
քանի
հրապարակախոսներ,
դա
բոլորովին
այլ
հարց
է.
{ըստ}
էության,
բանն
այն
է,
որ
գիտությունը
նպաստի
մարդ
ար.
մեծ
ներածություն
եմ
ձեռնարկել,
եղբա՛յր,
եւ
{ըստ}
կարելույն
լիակատար
եւ
բազմակողմանի,
եթե
չասեմ
հա
եւ
երկրորդը:
Ռուսաստանի
եվրոպական
նահանգներում,
{ըստ}
1858
թվականի
կենտրոնական
վիճակագրական
կոմիտեի
տեղ
ն
եւ
գործարանային
գործվածքների
ընդհանուր
արժեքը,
{ըստ}
պաշտոնական
տեղեկությունների,
հավասար
է
250.
000
մենք
ստացել
ենք
եւ
որ
ես
շնորհակալ
եմ
Ավետիքից:
{Ըստ}
որում,
չմոռանաս
բարեւ
գրել
ծնողներիս,
եղբայրներ
ված
էին
այլ
կերպ.
նրանք
ստորագրվել
են
այդ,
ինքն
{ըստ}
ինքյան
ոչինչ
չնշանակող,
վավերագրի
տակ
վերապահութ
չեւ
իսկ
ընդունելով
այդ
վավերագրերը,
որովհետեւ
նա
{ըստ}
ինքյան
չի
արտահայտում
հասարակության
գոհ
լինելն
ար
րություն
են
տալիս
անմիտ
այդ
վավերագրին,
որն
ինքն
{ըստ}
ինքյան
ոչինչ
բան
է:
Սակայն
պարտապանի
կողմնակի
ական
քաղաքակրթության
գործի
զարգացման
գրավականին,
{ըստ}
ամենայնի,
ավելի
քան
արժանի
է
բոլոր
մտածող
մարդկա
կշռի
համեմատ,
գ)
ի՞նչ
թանձրություն
ունի
հյութն
{ըստ}
Բոմեի
եւ,
վերջապես,
դ)
քանի՞
տոկոս
բյուրեղային
որ
չէ:
Սպասում
եմ
խոստացած
ընդարձակ
նամակիդ՝
{ըստ}
Տրեդյակովսկու
պերճախոսության
տեսության
-
ինչպես
խ
մ
բոլոր
թղթերն
ուղարկված
են
եղել
Հանձնաժողովին
եւ
{ըստ}
տեղեկանքի
պարզվեց,
որ
Հանձնաժողովն
էլ
իր
հերթին
անձարանում,
քննե
եւ
վճռե
ժառանգների
իրավունքը
եւ
{ըստ}
այնմ
յուրաքանչյուրին
յուր
պատկանյալ
բաժինը
տա:
րամոց
առ
որ
եւ
իցէ
վախճան
պատրաստ
եմ
հատուցանել,
{ըստ}
որում
պարոն
Խալիպովն
թոյլ
չետ
առանց
դրամոց,
թէեւ
ատճառս
անհոգութեան
նախնի
գլխաւորաց
քաղաքիս,
կա՛մ
{ըստ}
անհասանելի
կանխասահմանութեան
վերին
տեսչութեանն,
յիմում
ներկայութեան
հաստատեաց
եւ
վճռեաց
տալ
նոցա
{ըստ}
պատկանելոյն
զառանձին
թուղթ
լրացեալ
երեսփոխանութեա
ի
միասին
ընդ
եկեղեցական
գումարացն,
յորոյ
մասին,
{ըստ}
ակնարկութեան
Տեառնդ
ընտրեցաք
յերեսփոխանութիւն
զպ
։
Բայց
չէ
պիտոյ
մոռանալ
Ղազար
Փարպեցու
առածը.
"
{Ըստ}
խոզի
հարսնացելոյ
կոյաջուր
բաղանիք
",
այդպիսի
տգէ
մարդը
եւս
կորուսանելու
էր
իւր
արժանաւորութիւնը,
{ըստ}
որում,
նորա
առաքինութիւնը
իւր
վաստակը
չէր,
վասն
Նախիջեւանում,
ինչպէս
նաեւ
առհասարակ
Ասիայի
մէջ,
{ըստ}
մեծի
մասին
գործածական
կերակուրքը
են
խմորեղէն,
որ
առերի
տակին,
եւ
շինականների
անգործ,
ոտաբոբիկ
եւ
{ըստ}
մեծի
մասին
մերկ
տղայքը
որոնում
են
նոցա
մէջ
կաղին
չ
թէ
դառնում
ես
նորան
թշնամի,
այլ
բուն
բարեկամ,
{ըստ}
որում
ցանկացել
էիր
ազատուած
տեսանել
նորան
ամենայն
ներին
հասկացուցանել
Խորենացու
Հայոց
պատմութիւնը,
{ըստ}
որում,
ներկայումս
Հայոց
լուսաւորութիւնը
այն
թշու
եծատունների
եւ
հոգեւոր
իշխանների
վիրաւորութիւնը՝
{ըստ}
ամենայնի
անտեղի:
Շատ
հին,
մաշուած
ու
տրորուած
խ
.
Իսահակեանցը
օրինաւոր
վկայութեամբ
կ'ապացուցանէ,
{ըստ}
որում,
երեխայական
օդաբաղխութիւնը
բանականութեան
դ
ւ
անգործակից
ազգային
մարմնոյ
կենդանութեանը,
բայց
{ըստ}
որում
այնտեղ
կը
գտնեն
սնունդ,
վասն
այսորիկ
եւ
գո
լինի
նա.
ես
կատարեցի
ահա
նորա
սրտի
ցանկութիւնը,
{ըստ}
որում,
նորա
խօսքերից
երեւում
է,
որ
մի
բարեհոգի
իշատակարան
ձգել
ամենայն
բան,
նոյնպէս
չեմ
կարող,
{ըստ}
որում,
ինչպէս
վաղուց
յայտնել
եմ
ձեզ,
պատուելի՛
եւմատիսմուս:
Ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել.
մեր
համար,
{ըստ}
որում
սովորած
ենք,
հիւսիսային
Բորէասից
շատ
վատ
ե
ւմ
եմ
ես
(ներեցէք,
որ
համարձակւում
եմ
տեսանել,
{ըստ}
որում,
անզօր
մարդ
լինելով,
դուք
ասում
էք,
թէ
չ
ս
նայել
նորա
յանցանքի
վերայ,
թողուլ
նորա
մեղքը,
{ըստ}
որում,
երեխայութենից
ուսել
էի
խնդրել
Աստուծուց
թ
թիւն
կամի
ստանալ
ձեր
վերայ,
այլ
պատուհասել
ձեզ,
{ըստ}
որում,
ձեր
ժողովրդի
անօրէնութիւնքը
հասած
են
մինչ
ւնենայի
ես
եւս
ստանալու,
ուրիշները
եւս
նոյնպէս,
{ըստ}
որում,
մտածում
եմ,
որ
այդ
գործը
բաւական
արժանաւ
Այս
նամակով
կնքում
եմ
այս
անգամի
Յիշատակարանս,
{ըստ}
որում,
բաւական
երկարացաւ.
միգուցէ
ձանձրացնեմ
ըն
մէջ
մի
տրտում
մտածութիւն,
որ
սիրելի
չէ
Հայերին,
{ըստ}
որում,
ծա՛նր
բան
է
անձնաքննութիւնը...
Մտածութիւ
է
ասել,
միմիայն
անսխալ
մասն
է
այդ
աշխատութեան,
{ըստ}
որում,
հեղինակը
ոչինչ
չէ
յաւելացուցել
իւրեանից:
սովորութիւն,
բայց
վերջացեալ
էր
յիրոց
նպատակաց,
{ըստ}
որում
կատարեալ
է
ինքն
յամի
ամի
զիւր
տօնախմբութիւն
60).
"
Ի
բազմաթիւ
աւետարանաց
զմինն
առի
ընդ
իս,
{ըստ}
որում
արտագրեալ
էր
յիսկական
ձեռագրէ
Սրբոյն
Սահակա
այնուամենայնիւ
այդ
գրչագիրը
չէր
պատկանում
նորան,
{ըստ}
որում,
ուրիշի
աշխատութեամբ
էր
օրինակուած,
ո՛ւր
պրոցի
ուղղութեան
բնաւորութիւնը
սահմանելու
համար,
{ըստ}
որում,
աշխարհին
յայտնի
է
այսօր,
թէ
ինչ
ասել
է
ա
եղինակը
որպէս
շատերին,
նոյնպէս
եւ
մեզ
անյայտ
է,
{ըստ}
որում՝
թագուցել
է
իւր
անձը
Թոռնակ
Կըկռիկեան
շինո
ել
էր
հեղինակը,
զարթնում
է
քնից
իւր
մօր
ձեռքով,
{ըստ}
որում՝
այդ
բոլոր
անցքերը
պատահած
էին
երազում:
"
ութեան
"
վերջին
երեսները
արժանի
են
ուշադրութեան,
{ըստ}
որում՝
ցան
ու
ցիր
բոլոր
գրքի
մէջ
տարածուած
մտքեր
,
գրքին
պատասխանատուութիւնն
իրենց
վրան
առնելով,
{ըստ}
սովորութեան
(լռութեամբ)
"
ա՛ս
ալ
անցաւ
"
ըսել
է
թէ
կա՛մ
իւր
իրաւասութեան
տակը
գտնուող
քահանայքն
(
{ըստ}
արեւելեան
սովորութեան)
ամուսնացնէ,
կա՛մ
անոնց
հ
՚ըլլային,
այլեւ
Եւրոպան
ալ
առաւել
որոշ
կերպիւ
եւ
{ըստ}
ամենայնի
զատ
ու
առանձին
ազգ
մը
կը
ճանչնար
զիրենք
արդիկը
գովէին
մեզ,
մեր
գործը,
մեր
ուղղութիւնը,
{ըստ}
որում
մեք
ինքնին
պիտի
կասկածելի
երեւէինք
մեր
աչքի
յ,
բայց
այդ
ծիծաղը
արտասուքից
դառն
է
մեր
համար,
{ըստ}
որում,
այդ
բաները
գործւում
են
մեր
ազգի
մէջ:
ք՝
ո՛չ:
Նոքա
դեռ
նոր
աշխարհ
բերած
մանուկը,
{ըստ}
մեծի
մասին,
յանձնում
են
օտարազգի
դայեակների,
Հա
ժողովրդին
որպէս
աղբիւր
նիւթական
շահաստացութեան:
{Ըստ}
որում,
մեր
ազգին
ուսման
եւ
լուսաւորութեան
հետքից
ուցէ
թէ
ստորագրութիւնը
եւս
լինի
մի
շինովի
անուն,
{ըստ}
որում,
նամակի
մէջ
չէր
գրում
ամսաթիւը
կամ
քաղաքի
նչ
որ
մի
օտար
եւրոպացի
գրել
է
կամ
կարող
էր
գրել,
{ըստ}
որում,
չկային
պարզ
եւ
նոր
աղբիւրք:
Լուռ
մնա
որ
եւ
Ռուսսիայի
Հայք
յետ
մնալու
չէին
այս
բանից,
{ըստ}
որում,
պատմութեան
չլինելը
արդէն
զգում
են
շատերը
գրել,
թող
որ
շատերի
հետ
ծանօթութիւն
եւս
չունիմ,
{ըստ}
որում,
ընկերական
հոգին
վաղուց
թռած
է
մեր
աչքից:
արում
ենք
ներկայումս
եւ
պիտի
համարենք
ապագայում,
{ըստ}
որում,
չենք
կարող
մեր
անձը
չանարգել՝
թոյլ
տալով
ր
մէջ.
այս
րոպէում
անչափելի
է
մեր
ուրախութիւնը,
{ըստ}
որում,
Հայութիւնը
մի
քայլափոխ
արել
է
արդէն:
մերժել
է
մի
այլ
եկեղեցու
իրաւասութիւն
իւր
վերայ,
{ըստ}
որում,
դորա
բարոյական
ազդեցութիւնը
պիտի
վտանգէր
որ
խաղաղ
հոգով
կը
լսէ
մեր
գրածը
Պ.
Խուդաբաշեւը,
{ըստ}
որում,
ինչպէս
մի
ժամանակ
առակ
էին
արել
Թիւրքիայի
ՈՆ
Կոմս
Էմմանուէլ.
"
Եթէ
զանարժանն
{ըստ}
պիտոյիցն
ոչ
յանդիմանես,
մի՛
լինիր
վարդապետ"։
սում
ես,
մեք
պիտի
աւելի
լինենք,
քան
թէ
մտերիմ,
{ըստ}
որում,
մեք
եղբայրք
ենք,
ըստ
որում,
մեր
երկուքի
ք,
քան
թէ
մտերիմ,
ըստ
որում,
մեք
եղբայրք
ենք,
{ըստ}
որում,
մեր
երկուքի
արիւնը
եւս
մի
աղբիւրից
է:
Ես
ւմ
էինք,
որ
մի
փոքր
յարատեւէ
նորա
ուրախութիւնը,
{ըստ}
որում,
եսականութիւն
համարում
էինք
լուծանել
նորան
չենք
կարող
այս
անգամս
ուրիշ
բաների
վերայ
խօսել,
{ըստ}
որում,
առանց
նոցա
եւս
բաւական
ձգուեցաւ
բանի
ընթա
միայն
եզրակացութիւնք
են,
փաստերի
հետեւանք,
նոքա
{ըստ}
ինքեան
գաղափարք
չեն,
այլ
կերպարանած,
կենդանի
կա
առքը,
նա
տեսնում
է,
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ,
եւ
{ըստ}
մասին
Ֆրանսիոյ
մէջ
կարելի
է
այդպիսի
աղքատութիւն:
ասարակութիւնքը,
մինչեւ
մի
նշանակեալ
ժամանակ,
ամ
{ըստ}
ամէ
վճարեն
իւրեանց
պարոններին
այն
հողի
գինը,
մին
եւ
կարծուածից
աւելի
մօտեցած...
Ազատութիւնը
{ըստ}
ինքեան
լոկ
խօսք
է
եւ
իրողապէս
չէ
կարող
մարմնանալ
բերքերի։
Հետեւինք
միայն
ձեռագործի
վաճառականին,
{ըստ}
ինքեան:
Ձեռագործ
ապրանքի
մանր
վաճառականը
ոյ
ից.
ներկայ
կեանքը
նորա
հետ
վերաբերութիւն
չունի,
{ըստ}
որում
անցածը
չէ
ապրում
այլեւս:
Այսօր,
եթէ
ետոյ՝
չգիտեմ
ինչի
վերայ,
որ
կարգը
հասնի
թղթին,
{ըստ}
որում
նոր
է
սկսանում
եւ
հարկ
է,
որ
յառաջ
անկատար
տեւել
Մովսիսին,
դէպի
կաթն
եւ
մեղր
բղխող
երկիրը,
{ըստ}
որում
անծանօթ
էր
նորան
աւետեաց
աշխարհը,
մեք
ընթե
արողանային
գնալ
բարոյականի
եւ
իմացականի
քամակից,
{ըստ}
որում
հոգին
առանց
մարմնի
չէ
կարող
գործ
կատարել
նի
անց
դիմելու
դէպի
հոգեւոր
մարդերի
գործակցութիւնը,
{ըստ}
որում,
ինչպէս
քանի
անգամ
ասած
ենք,
նեղ
է
նոցայ
անէ
անտի
ընդ
ումեք
զամենայն
կարճ
չեմ
պահեալ
երբէք
{ըստ}
ծիսի
վաճառականաց,
վասնորոյ
ահա՛
ճշմարիտն
խոստովա
մօրն
իմ,
կատարելով
զամենայն
հոգեւորական
պաշտօնս
{ըստ}
ծիսի
քրիստոնէականաց
օրինաւոր
եւ
միջակ
ծախիւք.
սա
լ
կառավարչաց
օրդնի
Տեր
Ստեփանոս
Տեր
Յարութիւնեանէ
{ըստ}
ծիսի
տունս
վաճառողաց:
Ընդ
այսմ
եւ
վասն
բառնալոյ
րկեցից
հանելով
ի
յիշեալ
Լուսաւորչի
եկեղեցւոյն
կամ
{ըստ}
բոլորովին
եւ
կամ
ըստ
մասին
իւրք
ինչ
կերպիւ
եւ
պատ
ալ
Լուսաւորչի
եկեղեցւոյն
կամ
ըստ
բոլորովին
եւ
կամ
{ըստ}
մասին
իւրք
ինչ
կերպիւ
եւ
պատճառաւ,
յայնժամ
յիշեա
առ
ի
կառավարել
եւ
ի
ժառանգել
զմիւս
տներն
եւ
ստատն
{ըստ}
ցուցմանն
եւ
ըստ
բաժանմանն,
որ
ի
նոյն
կտակին
տեսա
ւ
ի
ժառանգել
զմիւս
տներն
եւ
ստատն
ըստ
ցուցմանն
եւ
{ըստ}
բաժանմանն,
որ
ի
նոյն
կտակին
տեսանի:
Յետ
այ
րին
իսկ
ձեւն
եւ
զչափն
աստ
ի
ներքոյ
նշանաւորում
եմ
{ըստ}
այսմ
եւ
վասն
ապագայ
ապահով
մնալոյ
իմ
ստատին
եւ
ի
մշտնջենաւորական
էմին
եւ
ինձ
տեղակալ
հաստատեմ
ահա
{ըստ}
ամենայնի.
այս
ինքն
յիշեալ
կառավառիչքն
եւ
կամ
նոց
եւ
յետ
ստանալոյն
ամենայն
ուրախութեամբ
վայելեսցեն
{ըստ}
կամաց
եւ
ըստ
հաճոյից
իւրեանց:
Հինգերորդ,
ն
լոյն
ամենայն
ուրախութեամբ
վայելեսցեն
ըստ
կամաց
եւ
{ըստ}
հաճոյից
իւրեանց:
Հինգերորդ,
նախ
քան
զմահն
տեղւոյ
տպարանի,
որ
ննջեցելոց
անուան
գիրք
տպվի՝
{ըստ}
կերպի
իմոյ
կողմանէ
վերն
երրորդ
հատորի
յատկութենու
յ
տպարանումն
մնասցէ,
ի
Տէր
հանգուցելոյն
անուան՝
{ըստ}
կերպի
իմոյ
կողմանէ
վերն
երրորդ
հատորի
յատկութենու
քամում
կգոյ
տեղս
եւ
յետ
վաճառվելէն
յամենու
բաժինն
{ըստ}
իւրաքանչիւր
տիրէ։
Ութերորդ,
կտակումս
յիշե
անայ
դպրատանց,
այնպէս
բաժանելով
կամենու
բաժինն,
{ըստ}
ժամանակին
հասանիցէ
ըստ
իւրաքանչիւր
տեղով:
Տ
բաժանելով
կամենու
բաժինն,
ըստ
ժամանակին
հասանիցէ
{ըստ}
իւրաքանչիւր
տեղով:
Տասներորդ,
որպէս
ի
վերն
հանգուցելոյն
կտակակատարն
զո
ոք
եւ
իցէ
եւ
կատարեն
{ըստ}
համեմատ
վերն
գրեցելոյս
եւ
ամենայն
մի
հարիւրէն
հին
մ,
գրեցաւ
ձեռամբ
նուաստ
Կարապետիս
Յովհաննէսեան,
{ըստ}
համեմատ
ձեռնագրեալ
ի
սոյնոյ
իսկ
օրինակէ։
յիսունվեց):
-
Հը,
ի՞նչ
կայ...
-
Մերսի՛:
"
{Ըստ}
ձեր
ընտրութեան,
ինչպէս
կամենաք"։
Իսկ
ես
լաւ
զ
:
Զարմանում
եմ
անհանճար
Քո
խօսքերին,
սերովբէ՛,
{Ըստ}
քեզ,
դէպի
վսեմը
Սիրտն
անզգա՞յ
է
միթէ:
Կարո՜ղ
եմ
թենէ՝
աստուածային
գոգցես
կայծակամբք
ջահաւորեալ,
{ըստ}
որոյ՝
եթէ
այլոցն
միայն
քերթողաց
հսկայից
խելամուտ
ն
զիս
ընդ
քո
Անհանճար
բանս,
սերովբէ.
{Ըստ}
քեզ
միթէ
սիրտ
մարդոյ
Առ
վսեմն
դօ՞ս
իցէ։
երովբէ՛
Եւ
զի՞
բնաւ
ոչ
մեկնիս.
Բան
քո
{ըստ}
չափ
ելանէ,
Ոչինչ
զզամ,
համարի՞ս:
Մխ
ամ
զԵւայ:
Այն
ինչ
յառեալ
Ադամայ
Ի
ճակն
{ըստ}
իւրոյ
ազգի
Ծղիս
ի
վեր
ամբառնայ
Սիրախառ
,
Ճնշեալ
զվարդագեղ
պտկունս՝
Ուռուցելոց
{ըստ}
նռանց
Ստեանց,
ի
փայլ
ի
գոյն
ձեան,
Կր
ան
ի
հոտ
անուշից,
Եւ
ամոլք
գտան
արտաքս
{Ըստ}
գրգարանն
հեշտալից,
Յաշխարհ
փշոց,
ուր
Եւայ
րեսաց
երկրի,
եւ
մեր
ամենեցուն
պարտականութիւն
է,
{ըստ}
չափու
կարեաց
եւ
ըստ
արտօնութեանց
պաշտամանց,
ձեռն
ամենեցուն
պարտականութիւն
է,
ըստ
չափու
կարեաց
եւ
{ըստ}
արտօնութեանց
պաշտամանց,
ձեռնտու
լինել
կանգուն
կա
զիս
արկանել
ընդ
խիստ
պատժովք
եւ
դատապարտութեամբ,
{ըստ}
ամենայն
սաստկութեանցն
օրինաց,
այլովք
հանդերձ:
Ա
րգմանեալ
՚ի
ֆրանսիականէ
եւ
ձախոյ
ձեռամբ
կարկատեալ
{ըստ}
զօրելոյ
մտացն
շլացելոյ
յանակնկալ
ճոխութեանց:
՚Ի
Հայր
կամ
Որդի,
որպէս
ուսուցանէ
Այվազովսքին,
այլ
{ըստ}
խոստովանութեան
Հայաստանեայց
եկեղեցւոյ,
յատկութիւ
րթ
ի
գործ
դնել
զայդպիսի
կամայական
ձեւ
խօսից,
այլ
{ըստ}
ամենայնի
պատկառ
կալ
սահմանի
եկեղեցւոյն:
2)
ւոյ,
եւ
ո՛չ
յառաջ
գայ
յՈրդւոյ,
որով
Այվազովսքին
{ըստ}
իմիք
մերձեցուցանէ
զխոստովանութիւն
մերոյս
եկեղեցւո
իր
առնու
զոճդ
"
առող
յՈրդւոյ
անճառաբար
",
քանզի
{ըստ}
մտաց
պապական
եկեղեցւոյ
առեալ
զայս
բան,
հակասութի
լոյր,
Այվազովսքին
ոչինչ
զանգիտելոց
էր
յաւելուլ
-
{ըստ}
որում
ի
պատասխանւոյն
տուելոյ
առ
հարցումն
որ
ի
2
§
ռ
առաջարկեալ
հարցմունս,
եւ
ո՛չ
բնաւ
տարակուսել:
{Ըստ}
աստուածաբանութեան
Արեւելեան
եկեղեցւոյ,
որ
հիմնի
ց,
եւ
երբեմն
յեօթն
հազար
թուականն,
հուսկ
ուրեմն
{ըստ}
Չինաց
եւ
զմիլիօն
թուականն
եւս
առնու
ի
բերան:
ոստովանութեն
չի՛ք
եւ
յովտ
մի
կարօտ
բացատրութեան,
{ըստ}
որում
նախադասութիւնդ
"
միաւորեալ
մի
բնութիւն
"
ցո
ո՛չ
խոստովանի
մերս
եկեղեցի
զմի
բնութիւն
ի
Քրիստոս
{ըստ}
շփոթմանն
Եւտիքեայ,
եւ
ո՛չ
զերկուս
բաժանեալս
եւ
ա
ն
Եւտիքեայ,
եւ
ո՛չ
զերկուս
բաժանեալս
եւ
անլծորդս
{ըստ}
Նեստորի:
Խոստովանիմք
զմիաւորեալ
մի
բնութիւն,
դր
այլ
՚ի
մեկնաբանել
զգաղափար
միաւորեալ
մի
բնութեան
{ըստ}
Կիւրղի
եւ
Աթանասի,
ընդդէմ
որոց
ամբաստանէինն
զմէն
ս
զԵւտիքականաց:
Մանկտին
Հայոց
դաստիարակեալ
{ըստ}
Վարդապետարանի
Այվազովսքւոյ,
՚ի
դիպել
նմա
յայտնել
յ
նմա
իրաւունս
ինչ
առաւել
քան
այլոց
եպիսկոպոսաց,
{ըստ}
որում
ինքն
Պետրոս
չէ՛
առաւել
քան
զայլ
առաքեալս,
զի
եւ
մասնաւոր
եկեղեցիք
կարեն
համարիլ
ուղղափառս,
{ըստ}
որում
պահեալ
էր
նոցա
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տեղիս
զմ
ասխանի
-
"
Քրիստոսի
Տեառն
մերոյ
առջեւը
կելլէ,
եւ
{ըստ}
գործոց
մերոց
դատուելով
կա՛մ
արքայութիւն
կերթայ
կա
ս,
ինչ
ո՛չ
յաւելու,
եթէ
հոգիքդ
այդոքիկ
ընդունին
{ըստ}
գործոց
զերանութիւն
կամ
զտանջանս,
եթէ
կամ
մնան
մի
են"։
Առ
այս
պատասխանէ
բացասաբար,
յաւելեալ
եթէ
{ըստ}
ծանրութեանց
եւ
ըստ
թեթեւութեանց
երբեմն
մահացու
են
սխանէ
բացասաբար,
յաւելեալ
եթէ
ըստ
ծանրութեանց
եւ
{ըստ}
թեթեւութեանց
երբեմն
մահացու
են
եւ
երբեմն
ներելի:
ս
մահացուաց
տեսանել։
Այլ
զայսմանէ
արժան
էր
խօսիլ
{ըստ}
պատշաճի,
մանաւանդ
զի
մատենիկն
վտիտ
ի
դաստիարակու
ոտի
եւ
յամուլ
ծիսակատարութիւնս
կուրօրէն
հաւատալ,
{ըստ}
պապական
պահանջման,
առ
մեզ
ճանաչի
հետեւիլ
փարիսակ
ռադրեալ
զանունդ
"
Վարդապետարան
քրիստոնէութեան
",
{ըստ}
իրին
հրատարակէ
զմատեան
ինչ,
ո՛չինչ
նուազ
քան
"
զ
ինչ
բաց
ի
ճշգրիտ
վարդապետութենէ
քրիստոնէութեան,
{ըստ}
հարազատ
ձայնարկութեան
աւետարանչաց
եւ
առաքելոց,
ա
արեան
հնոյ
ուխտին,
եւ
կարգեաց
զանարիւն
պատարագն
{ըստ}
Մելքիսեդեկի,
՚ի
հաց
եւ
ի
գինի
նշանակելով
զյաւիտե
րիւն
Քրիստոսի,
որպէս
ուսուցանէ
Այվազովսքին,
այլ
{ըստ}
վերաuաց
մտաց:
Աղէ,
եթէ
ըստ
Այվազովսքւոյ՝
խորհո
նէ
Այվազովսքին,
այլ
ըստ
վերաuաց
մտաց:
Աղէ,
եթէ
{ըստ}
Այվազովսքւոյ՝
խորհուրդ
պատարագին
կայանայ
միայն
ի
:
Ունայնանայ
խորհուրդ
պատարագին,
եթէ
առցուք
զայն
{ըստ}
Այվազովսքւոյ
-
քա՛ւ
լիցի
մեզ
գլորիլ
յայսանակ
վիհ
ի
գերեզմանի,
սապէս,
անբաժանելի
Աստուածութեամբ:
{Ըստ}
այսմ
եւ
մեք
ճաշակեմք
զմարմին
եւ
զարիւն
Յիսուսի
Քր
մենայն
յօդուածք,
որոց
`
կարճառօտիւք
պատասխանեցաք
{ըստ}
ներելոյ
ժամանակին,
շարեն
ըզգրքոյկ
վարդապետին
Գաբ
ոյ
բարձեալ
զբողոք։
Նիւթ
ժանգահար,
որ
{ըստ}
ինքեան
զիւր
ո՛չ
պահէ
մաքրութիւն,
Զիա՞րդ
կար
սա
է
կենդանի"։
Ժողովրդոց
բազմութիւնը
{ըստ}
կրօնի
կրօնի
Վազեց
երդուել
եկեղեցին
սուրբ
սեղ
ւ
կին
մարդու
կամ
աղջկայ
Չըյանդգնի
ձեռը
պաչել
{ըստ}
հասարակ
կանոնին,
Թէ
լոկ
նայելն
աղջկերանց
եւ
Պարսիկը՝
այս
ու
այն
թեմի՝
Կարգում
է
տեսուչ
{ըստ}
իւր
չար
մտաց
Եւ
մենք
դեռ՝
"
կեցցէ՛
արին
"
գ
հրամանը
`
տեսութիւն
թոյլ
տալու
համար:
Մարտի
5-ին
{ըստ}
գերագոյն
հրամանի
`
սկզբնաւորութիւն
տեսութեան:
Եղ
ահաս
տկարութիւնս
թոյլ
է,
բայց
լերդս
գրգռուած
է,
{ըստ}
որում
ցաւում
է:
19-ին
այսօր
առողջութիւնս
լաւ
է
րկեցի
Կիպրիանոսին
թուղթը
եւ
նորա
պատճէնը,
թուղթը
{ըստ}
հասցէին
եւ
պատճէնը
`
տունը
խրկելու
համար:
Թուեալ
ջոյ
ամէն
բան,
եկեղեցական.
վասն
զի
ձանձրալի
է
մի
{ըստ}
միոջէ
թուել:
Իրաւունք
չունէ՞ր
արդեօք
Հիւսիսափ
ւեցաւ:
Պ.
Այվազովսքին
չէ
կարող
հակառակը
պնդել,
{ըստ}
որում
իւր
սեփական
ձեռնագրով,
պ.
մինիստրի
հրաման
արանքը
հետ
առնելու
եւ
իւրեան
հասուցանելու
համար,
{ըստ}
որում
այսպէս
էր
քաջափայլ
մինիստրի
հրամանը:
Այ
կ
մեր
լինելոց
քննիչը,
ահաւասիկ
պ.
Այվազովսքին.
{ըստ}
մասին:
Եւ
մի՞թէ
այս
անարատ
մարդը
(որի
բարոյական
րտի
եւ
հոգու
հետ
եւ
ո՛չ
նորա
ականջի
հետ,
որ
ինքն
{ըստ}
ինքեան
առաջնորդ
էր
միմիայն
արտաքին
աշխարհի
տպաւոր
սխալներ),
եւ
թէ
դորա
հեղինակը
պախարակելի
էր,
{ըստ}
որում
յառաջ
փակեղ
է
կրել,
իսկ
այժմ՝
բոլորշի
գլխ
ան
զգեստները
եւ
հագուստները
այժմ
ոչ
ոք
չէ
կրում,
{ըստ}
որում
հնացած
ու
անպատշաճ
էր
երեւում։
Ի՞նչ
ենք
աս
ինակի
այլ
գրուածքը
մինչեւ
այսօր։
Եւ
այս
լեզու
օր
{ըստ}
օրէ
աւելի
մեծ
քայլերով
յառաջ
գնալը
բացայայտ
է
արդ
եզուի
աղբիւրից
եւ
ո՛չ
Թուրքից
եւ
Թաթարից,
ինչպէս
{ըստ}
մեծի
մասին
ժողովրդի
բարբառն
է։
Մեր
յոյսը
հաս
դական
լեզուն
կը
ստանայ
առաւել
քաղաքացութիւն
եւ
օր
{ըստ}
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
նպատակին՝
գեղեցիկ
եւ
ընտիր
գո
թքը
ընդունել
որպէս
կրաւորական
արդիւնք
-
շատ
մօտ
է
{ըստ}
սեռին
Հեգելի
այս
դրութեան:
Եւ
իրտվ
որ,
չէ
կարել
պատիժ
չէ՞
կրում,
եւ
այս
հաւասարութեան
ոգուց
բխած
{ըստ}
երեւոյթին
արդարութեանը
հրապարակային
եւ
օրինական
ս
չէ՞:
Քրիստոնէութիւնը
սէր
է
քարոզում,
այո՛,
{ըստ}
երեւոյթին
հաւասարութեան
ոգին
բռնաբարւում
է,
երբ
րձեալ
պատմում
է
յանցանքը:
Սորա
արդիւնքը
որչափ
որ
{ըստ}
երեւոյթին
արդարութիւն
եւ
հաւասարութիւն
է,
այնուա
ր
մինչեւ
այժմ
մարդու
արած
յառաջադիմութիւնը,
թէեւ
{ըստ}
երեւոյթին
կարծուի
նորմուծութիւնք,
այնուամենայնիւ
стр.
276
[գրում
է].
"
Այսպէս
է
սովորական
եւ
{ըստ}
մեծի
մասին
արժանի
(այդ
սովորութեան,
այսինքն
չկա
ունի
հռչակաւոր
Բոկլը
դատապարտել
նոցա
այս
նեղսիրտ
{ըստ}
էութեան,
բայց
գերմանական
հասկացողութեամբ
լայն
եւ
մի
լայնատարած
դպրոց
(ուղղութիւն)
եւ
այդ
դպրոցը
{ըստ}
էութեան
էր
նորա
ստեղծուածը
եւ
մինչեւ
անգամ
նորա
փ
րշ
են:
Իմ
պատմութիւնը
շատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
{ըստ}
միոջէ
ձեզ
ասեմ:
Բայց
որովհետեւ
կամենում
էք
իմանա
ալով
մի
քանի
մարդերի
անտեղի
խօսքերի
վերայ:
Գրեթէ
{ըստ}
մեծի
մասին
այդպէս
է.
շատ
խոստանում
են,
բայց
փոք
գործարանի
պատմութիւնը
շատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
{ըստ}
միոջէ
քեզ
պատմեմ,
մանաւանդ
շատ
ձանձրալի,
որովհե
վերակացուի
հրաժարուիլը.
երկրորդը
եւ
երրորդը
ահա՛
{ըստ}
կարգին:
Գործարանի
երկրորդ
շրջանը
մինչեւ
վերջին
վ
բաներ
են,
խնդրեմ
ինձ
պատմես,
եւ
տաս
փոքր-ինչ
մի
{ըստ}
միոջէ
տեղեկութիւնը,
որ
կարող
էին
համոզել
ինձ
հաւ
այն
մարդու
տգիտութիւնը
շատ
ու
շատ
լուսափայլ
էր,
{ըստ}
որում
բացի
գրել
ու
կարդալուց
ոչինչ
չգիտէր:
Այսպէ
լ
ողջ
են
եւ
մէջտեղում,
թո՛ղ
հարցանուին
նոքա,
իմ
{ըստ}
աշխարհի
որպէս
հայր
տուած
խրատներիս
եւ
ըստ
հոգու
ի
քա,
իմ
ըստ
աշխարհի
որպէս
հայր
տուած
խրատներիս
եւ
{ըստ}
հոգու
իմ
վարդապետութեան
խօսքերի
մասին.
եւ
ինչ
որ
նոցա
հետ
յիշել
եւ
տէր
Աբրահամ
եպիսկոպոսը,
որում
{ըստ}
ձաթի
խորհրդոյն
եւ
չհանգուցանէր
'ի
ծերութիւնս.
եւ
վախճան
կենցաղոյս
իմոյ։
Այլ
յաղագս
իմաստաւոր
բանի
{ըստ}
նորա
տեառն
մեծ
հրահանգին,
շահեալ
'ի
նմանէն
հանգո
.
Լուսաւորչի
օրով
է
եղել
այդ
անուանափոխութիւնը.
{ըստ}
որում,
նորա
սկսածը
կատարելագործեցին
նորա
առաքելա
է
ընկնում
էր
եկեղեցու
հարաւային
արեւելեան
կողմը,
{ըստ}
որում՝
այդ
կողմից
փակուած
մի
դուռ
մինչեւ
այսօր
է
էջ
կատարելու
համար
այն
մեծախորհուրդ
իրողութիւնը։
{Ըստ}
որում,
Վաղարշապատի
Ս.
Կաթողիկէ
եկեղեցին
Մայր
էր
անգամ
կամ
շատ
ժամանակ
կառավարել
էր
այդ
եկեղեցին.
{ըստ}
որում
այսպէս
է
ասում.
"
Քանզի
յոլով
նորա
արբանեկ
րեւ
զպաշտօնեայս
արդարութեան,
որոց
կատարածն
եղիցի
{ըստ}
գործոց
իւրեանց
"
(Թուղթ.
Պաւղ.
առ
Կորնթ.,
եր
աւղոսի
այս
գաղափարն
է
յեղյեղում,
երբ
ասում
է.
"
{ըստ}
սննդակից
գոլոյ
ինձ
ի
մանկութենէ
օրինաց
Աստուծոյ
"
18.
Այստեղ
բնագրում
այսպէս
է
ասած.
"
Տարեալ
զիս
{ըստ}
վարդապետաց
իմոց
հրամանի
'ի
Հոռոմս
"
(եր.
40)։
րելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
առ
ոտս
սրբակրօն
առնս
{ըստ}
հրամանի
նորին
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
Մես
րելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
առ
ոտս
սրբակրօն
առնս
{ըստ}
հրամանի
նորին
եւ
վարդապետացն
իւրոց
Սահակայ
եւ
Մես
ց
դարձաւ
Փարպեցին
Վահանին,
դնենք,
թէ
Փարպեցին
"
{ըստ}
տիոց
աւագագոյն
էր
քան
զՎահան
",
բայց
եւ
այնպէս
պ
ժմ
ինձ
անտես
արաւ,
ինքը
գիտէ
իմ
վարքս
ու
բարքս,
{ըստ}
որում
Սիւնեաց
աշխարհում
եղած
ժամանակս
ինձ
իր
մօտ
է
ազգակից
լինէր,
ո՞րչափ
եւս
առաւել
պիտի
ասէր՝
"
{ըստ}
այդմ
մասին
քեզ
տեառնդ
անկ
էի"։
Հինգերորդ,
թ
ողոմոնի
Իմաստութիւնը
Կաթուղիկեայք
էր
անուանւում
(
{ըստ}
որում,
անհիմն
կարծիքներ
առա՛տ
են
մեր
ժամանակներո
մ.
4,
14,
15,
եւ
22)։
"
Առէ՛ք
զնա
դուք,
եւ
{ըստ}
ձերոց
օրինացն
դատեցարուք
"
(Յովհ.,
գլ.
ԺԸ.,
մարում
պահել
այստեղ
այդ
հոյակապ
առածի
բնագիրը.
"
{Ըստ}
խոզի
հարսնացելոյ
կոյաջուր
բաղանիք
"
(եր.
49)։
րը
այսպէս
է
տպած.
"
Մի՛
արդարեւ
պատմեսցի
այս
գէթ
{ըստ}
բանի
ողբոյն
եւ
մի
լուիցէ
'ի
դրունս
Ասկաղովնի
"
(
իր
Թղթում
բերելով
այս
ասացուածը,
աւելցնում
է.
"
{Ըստ}
բանի
ողբոյն"։
Նախնեաց
գրուածքը
սրբագրելը
շատ
զգ
՝
եւ
վարդապետ
եւ
ոչ
երբէք
իսկ
չեմ
եղեալ
բանիս
այս
{ըստ}
երբէք
'ի
հարցողաց
ուրուք
կամաց
գործոյ
իշխանութեան
ն
անգամ
ներկայացաւ
Վահանին
Անձեւացեաց
աշխարհում,
{ըստ}
որում՝
Սեւուկի
դրախտում,
ըստ
որում՝
Սեւուկը
Ան
ւացեաց
աշխարհում,
ըստ
որում՝
Սեւուկի
դրախտում,
{ըստ}
որում՝
Սեւուկը
Անձեւացեաց
իշխան։
Մենք
աւելի
ո՛յն
է
եւ
գլխաւոր
քահանայ
եւ
քահանաների
գլխաւոր.
{ըստ}
որում
մեր
լեզուի
մէջ
վերացեալ
անունները
շատ
անգամ
լինելը,
յարում
է.
"
Իսկ
այլքս
եւ
ես
միապէս
եմք
{ըստ}
կարգի
քահանայութեան
"
(Փարպ.,
Պատմ.,
եր.
13
նայապետ
խօսքերը
չէ
կարելի
եւ
կաթողիկոս
հասկանալ.
{ըստ}
որում՝
շատ
տեղ
մեր
կաթողիկոսքը
եպիսկոպոս
են
կոչո
րիմից
բերած
թաթար
բառերի
պաշարի
վրայ
ոչ
միայն
"օր
{ըստ}
օրէ",
այլ
"ժամ
ըստ
ժամէ",
եթէ
կարելի
է
այսպէս
ասե
առերի
պաշարի
վրայ
ոչ
միայն
"օր
ըստ
օրէ",
այլ
"ժամ
{ըստ}
ժամէ",
եթէ
կարելի
է
այսպէս
ասել,
աւելանում
են
ռու
թեան
յաւէտ
յիրաւի
եւ
արժանի
էր.
եւ
զի
վրիպեցայ
եւ
{ըստ}
արտուղի
անկեալ
ինքնահրաման
բարձի
զխտրոց
սուրբ
Հար
)։
Եւ
զամենայն
զոր
ինչ
ասաց
ի
ժամանակին՝
կատարեաց
{ըստ}
կամաց
նոցա...
"
(Եղիշ.
եր.
13-14)։
Թէեւ
այս
բանը
Հ
ն
ոճ
չէ,
այլ
յունական
լեզուի
ուղղակի
ազդեցութիւն,
{ըստ}
որում
կարդում
ենք...
Այստեղ
պակասում
է
շարունա
անն
էլ,
"հնոց"
բառի
տակը,
ճարը
կտրուած,
յիշում
է
"
{ըստ}
այլոց
պոռնկանոց"։
Ցանկալի
էր
իմանալ՝
ո՞յք
են
այդ
քաղցր
եւ
բարի
յիշատակովը։
Այս
միջոցին,
նորա
{ըստ}
պաշտօնի
ընկեր,
բժշկականութեան
վարդապետ
Պ.
Օրանս
խօսում
էինք
դարձեալ
հանգուցելու
վերայ։
Այստեղ
{ըստ}
պաշտօնի
ընկեր
հանգուցելուն
Պ.
Սեվաստինսկին,
Պ.
յստեղ
ծառայելով
իմ
յաւիտենական
գայիսոնի
տակ
եւ
օր
{ըստ}
օրէ
մեծարուելով
ինձանից,
հաւատայ,
որ
ոչինչ
չէ
խ
մէջ
բացի
յիմարութենից,
որ
մեզ
աւելի
ձեռնտու
է.
{ըստ}
որում
իմաստութիւնը
լոյս
է,
մեր
թշնամին
է,
իսկ
յ
էր
խօսել
ընդ
մռայլութեանդ
մեծի...
իմ
ուսեալ
է
{ըստ}
հնոցն
բարբառիլ
յոճ
համեղական
ազդոյ
եւ
հարազատ:
տալ
ինձ
ի
գրի
հարկանել
զոր
ինչ
շրթունք
իմ
չզօրին
{ըստ}
ամենայն
արժանեաց
գեղեցկախօսել...
-
Դարձեա
դիկը
զարմացան
Ալքիմիկոսի
այս
գործողութեան
վերայ,
{ըստ}
որում
գետնի
երեսին
ընկած
էր
մի
քանի
ոտնաչափ
ձիւն
հետեւ
համարում
էի
թէ
զուր
է
գնացել
աշխատութիւնս,
{ըստ}
որում
մկնդեղը
պակաս
էր:
Վերջապէս
սառեցաւ
խառնուր
ու.
յետոյ
դարձեալ
կը
շատացնեմ,
այժմ
չէ
կարելի,
{ըստ}
որում
անօթներս
փոքր
են,
հարկաւոր
է
անօթներ
եւ
գո
անցի
մօտ,
որպէս
իւրեանից
առաւել
մեծ
մարդու
մօտ,
{ըստ}
որում,
ինչպէս
ասել
ենք
իւր
տեղում,
Շաքարեանցը
ո
ները,
տեսել
էր
բոլոր
եկեղեցիքը,
վաճառանոցները,
{ըստ}
որում
հայաբնակ
քաղաքներում
սոցանից
աւելի
բան
չկայ
ի
ժամանակ
ճշմարի՛տ
աւելի
պատճառ
ունէի
տրտմելու,
{ըստ}
որում
երկիւղ
կար
սրտիս
մէջ,
որ
մի
գուցէ
ես
եւս,
կաշուցը,
որ
սատակելուց
յետոյ
կարող
էր
վաճառել,
{ըստ}
որում
նորա
կենդանութիւնը
չէր
արժում
եւ
նորա
կաշու
մտից
եկեղեցւոյն,
եգիտ
զայնս
ի
պատշաճեալ
կարգի,
{ըստ}
օրինացն
հրամայելոյ,
զորմէ
ստորագրութեամբ
անդամոց
ումի,
կիրակամտի
կամ
այլ
այսպիսի
բաների
ժամանակ
`
{ըստ}
մեծի
մասին
մի
տան
մէջ
հաւաքուած
են
լինում
երեսուն
երը,
ապա
թէ
ո՛չ,
խնդրած
կը
լինէի
ածել
այդ
եւս,
{ըստ}
որում
շատ
սիրում
եմ
այդ
տաղը:
-
Ճշմարի՛տ
է,
իւրը:
Կոմս
էմմանուէլին
շատ
անախորժ
երեւեցաւ
այս․
{ըստ}
որում
այնտեղ,
ուր
մտանում
ես,
որպէս
մի
մօտ
ծանօ
չեմ
կարող
ընդունել
ձեր
ասածները
հալած
իւղի
տեղ,
{ըստ}
որում
ես
ինքս
նկատում
եմ
զանազան
թերութիւնք
իմ
եր
,
որ
տաղի
բովանդակութիւնը
նա
չէ
կարող
հասկանալ,
{ըստ}
որում
նա
չգիտէ
հայերէն
․
միակ
տպաւորութիւն,
որ
պ
ի
երգերը.
բովանդակութեամբ
միայն
զանազանւում
են,
{ըստ}
որում
ութ
ձայները,
ինչպէս
ունի
Յունաց
եկեղեցին,
երաժշտութիւնը,
ապա
ուրեմն
խեղճ
ողորմելի
բաներ,
{ըստ}
որում
օրինաւոր
բան
չէին
կարող
ունենալ:
-
Ի՛ն
Այս
մասին
բոլորովին
անընտրող
էր
օրիորդ
Մարիամը,
{ըստ}
որում
գաղափար
եւս
չունէր
ազգութեան
մասին,
իւր
փո
րացաւ
ունի,
մի
նոր
խելագարութուն
մտել
է
գլուխը,
{ըստ}
որում,
երբեմն
ամիսներով,
ամենայն
ինչ
հանդարտ
է
ող
է
կարճ
ժամանակից
միլիոնների
մասին
խօսք
բանալ.
{ըստ}
որում,
որքան
քայլ,
այնքան
շահաստացութիւն:
Բայց
բացի
նիւթական
հարստութենից
ոչինչ
ունէր
թողնելու,
{ըստ}
որում
հոգաբարձու
չէր
եղած
իւր
զաւակների
կրթութեան
նչ
է
այդ
պարոնի
բարեկամութիւնը
կամ
թշնամութիւնը,
{ըստ}
որում
սովորած
չեմ
բարեկամ
լինել
կամ
ոտք
լիզել
օգտ
ինը
լինէիք
այն
ռամիկներից,
եթէ
ոչ
աւելի
վատթար.
{ըստ}
որում
շատ
ռամիկների
սիրտ
եւ
հոգի
այնքան
ապականուա
նդանիների
հետ,
որ
չունէին
այդ
բաները,
բայց
ինքն
{ըստ}
ինքեան
դեռեւս
չկայ
դորայ
մէջ
մի
ընդհանուր
արժանաւ
լ
եւս
զարմացաւ,
լսելով
այս
փոփոխութեան
պատճառը,
{ըստ}
որում
անհնարին
բան
էր
համարում,
որ
Թիւթիւնճի-օղլ
ութիւն,
որի
մէջ
մեր
սիրական
Հայոց
ազգի
կեանքը
օր
{ըստ}
օրէ
վայրենացաւ,
նախնի
ժամանակների
յստակ
հայախօսո
սնեալ
'ի
մէջ
նոյն
իսկ
ազգին
Հայոց
եւ
կրօնաւորեալ
{ըստ}
Հայոց
'ի
վանս
Սուրբ
Նշան
կոչեցեալ,
յորում
բնակէի
լ
աստիճանս,
եւ
ապա
քահանայ,
յետոյ
վարդապետ
եղեւ
{ըստ}
սովորութեան
Հայոց
ազգին
'ի
Մարգար
վարդապետէ
եւ
յա
րոպացոց
զոր
նոքա
տօնէին,
եւ
ասել
զժամ
յեկեղեցւոջ
{ըստ}
կրօնի
եւ
ըստ
ծեսի
նոցա
եւ
'ի
գործ
ածել
զժամագիրս
ոքա
տօնէին,
եւ
ասել
զժամ
յեկեղեցւոջ
ըստ
կրօնի
եւ
{ըստ}
ծեսի
նոցա
եւ
'ի
գործ
ածել
զժամագիրս
նոցա
թարգմանա
ռովմէական
սուրբ
ժողովոյն
տարածման
հաւատոյ,
առ
'ի
{ըստ}
իւրումն
խոհեմութեան
դատել
եւ
ուղղել։
Ի
վերայ
այս
ելով,
թիւր
կը
հասկանային
եւ
կը
գայթակղուէին,
օր
{ըստ}
օրէ
պատում
էին
ազգերի
միտքը
մարդագիր
չնչին
եւ
սնո
ոց
լեզուն,
սկսեցին
տպագրել,
այո՛,
եւ
տպագրեցին
{ըստ}
մեծի
մասին
հինգերորդ
դարու
հեղինակների
գործերը,
բոլորովին
պապական,
որ
իւր
կարգով
ճնշում
է
եւ
օր
{ըստ}
օրէ
չքացնում
է
առաջին
աղբիւրը։
Այս
պատճառով
եւս
ռաջին
աղբիւրը։
Այս
պատճառով
եւս
միաբանութիւնը
օր
{ըստ}
օրէ
օտարանում
է
ազգից
եւ
սա
(ազգը)
նայում
է
նոր
նծայեսցի
սուրբ
գահին
իբր
բողոք
եկեղեցւոյն
Հայոց,
{ըստ}
որում
է
եկեղեցի։
Եւ
մինչդեռ
ես
յայս
խորհուրդս
էի
է
որպէս
կարծի
այլ
գօտեւորեալ
զինուորի,
ոչ
ասելով
{ըստ}
թշնամեաց
-
ոչ
կերիցուք
եւ
ոչ
արբցուք
մինչեւ
ջնջես
զի
այժմ
ընթերցմամբ
տգիտաց
մոլորական
ցուցաւ։
Իմա՛
{ըստ}
սմին
եւ
զայլ
գրեանց,
իմա՛
եւ
մի
զարմանար.
այլ
զ
,
բազում
ինչ
արար
եւ
ծախեաց
զի
բարձցէ
զայն
գո՛նէ
{ըստ}
կիսոյն.
ընդէ՞ր.
զի
կուրացաւ
տուն
իւր։
Զի՞
կուր
կամ
'ի
դերեւ
ելանէ,
կամ
բազում
ժամանակաց
ակնկալէ
{ըստ}
սովորութեան
տեղւոյդ,
որպէս
եւ
ցուցանեն
գործք
որ
'ի
ջատագովութիւն
ճշմարտութեան
եկեղեցւոյն
Հայոց,
{ըստ}
որում
է
եկեղեցի.
իսկ
այն
գիրք
հայի
'ի
վանումն
մո
իմ
աւասիկ
մաշիլ
'ի
գերեզման.
դատ
արասցէ
ինձ
տէր
{ըստ}
արդարութեան
իմում։
Բայց
ակն
ունիմ,
թէ
նա
ինքն
ս
օնական
վերանորոգութիւն
էր
(Ռեֆօռմացիա),
թէեւ
ինքն
{ըստ}
ինքեան
եւ
մանաւանդ՝
համեմատելով
ազատական
կրօնի
հե
թեան]
Ազգիս:
Ասասցեն՝
որ
ինչ
ցայս
վայր
հեղինակք
{ըստ}
առաջնոցն
շաւղաց,
[իբր
թէ
արդիւնաւոր
գտան,
որ
եւ
ութիւն,
սուտ
եւ
ճղճիմ
գերազանցութիւն:
Այլ
մեք,
{ըստ}
քրիստոնէական
արդար
խղճմտանաց,
տալով
զԱստուծոյն
Ա
ւ
ի
խրթնութիւնս
դարուց
ապագայից
[որ
անցանելոց
էին
{ըստ}
կարգի,
ահա
անցելոցն]
փայլեսցի
անշէջ,
որպէս
առ
մ
ակիս,
մշակեալ
եւ
մաքրեալ
յեկամուտ
խառնակութեանց
[
{ըստ}
բառից
եւ
հնչմանց],
եւ
ընդ
նմին
հասկանալի՝
որոց
ունիկ
իմն
ժառանգել
հնախօս
հեղինակի,
[հնաբանելով]
{ըստ}
հեղինակաց
հինգերորդ
դարու.
այս
ինքն
է
ասպարէզ,
դէմ
մոլար
հնասիրութեանդ,
որ
[վնասակար
էր
ազգին,
{ըստ}
որում]
ձանձրացեալ
ընթերցողին]
անհասկանելեօքն
[ի
բ
ի
գրականութիւնդ
այդ՝
թէպէտ
մնալ
այդպէս
ոչ
կարէ,
{ըստ}
որում
առ
դուրս
գայ
ժամանակին
անվեհեր
Հաննիբալ:
Հ
տեղի
ի
Դիւանս՝
Արքունեաց:
Ժողովուրդն
առ
հասարակ
{ըստ}
հարկին
պահանջման
բնական
ընթացեալ
կանոնիւք
վարեցաւ
լս
յօտարաց
անշքացոյց
մինչ
իսպառ,
եւ
բազում
այն
է
{ըստ}
քաղաքաց
եւ
ըստ՝
աշխարհաց
կերպարանագործեաց
զհնչմո
ացոյց
մինչ
իսպառ,
եւ
բազում
այն
է
ըստ
քաղաքաց
եւ
{ըստ}
՝
աշխարհաց
կերպարանագործեաց
զհնչմունս
բառից,
մին
լ
գրեանս՝
շնորհել
ազգին
ի
լեզու
[բուն
Հելլենական
{ըստ}
ժամանակին],
թերեւս
եւ
ո՛չ
առանց
գիտակցութեան,
զ
ր
ի
շրթունս
յածէր
ռամկին
տարաձայն
կերպաւորութեամբ
{ըստ}
քաղաքաց
եւ
ըստ
աշխարհաց:
Լեզու
չէ՛ր
այլ
ինչ՝
եթ
էր
ռամկին
տարաձայն
կերպաւորութեամբ
ըստ
քաղաքաց
եւ
{ըստ}
աշխարհաց:
Լեզու
չէ՛ր
այլ
ինչ՝
եթէ
ո՛չ
գործարան
թէ
հին
լեզուն
մեռեալ
է
եւ
դնի
ի
խորս
գերեզմանի,
{ըստ}
որում
չունի
կեանք
եւ
կիրառութիւն
կընկերական
կենցա
սւոջ
տեսանեմք
զհայս
(թէպէտ
կոյրք
ոչինչ
տեսանեն,
{ըստ}
որում
տեսութիւն
չէ
դոցա
սեպհական),
զայդպիսի
բաբ
նոր
բարբառն
ազգային
ի
գործ
մուծանել
եւ
մշակել
զնա
{ըստ}
պիտոյից
մերոց
աւուրց:
Երանի՜
թէ
յաջողեալ
էր
հնաս
,
որ
հաստատի
հրամանաւ,
սպառնալեօք
եւ
հալածանօք,
{ըստ}
որում
չեն
ի
միջի
ապացոյցք
յաղթողք՝
պատճառք
բանաւ
ր.
ողբալի
ճշմարտութիւն,
գաւազանաեւ
ապացուցեալ,
{ըստ}
որում
հակառակորդն,
թող
զբռնութիւն
գազանական,
այ
ո՛չ
կարելով
լինել
նմա
առաջնորդ
ի
լուսաւորութիւն,
{ըստ}
չունելոյ
յինքեան
զսննդարարն
զայն
հիւթ,
զորպիսի
պ
զորպիսի
պահանջէ
դարս
լուսաւորեալ՝
առ
ի
պահպանել
{ըստ}
կարի
զկենդանութիւն.
բանականութեան
ազգին
եւ
անհաս
գտեալ
զմուտ
նորոյ
աշխարհի,
ծաղկեցան
եւ
ծաղկին
օր
{ըստ}
օրէ
լուսաւոր
եւ
պայծառ
հայեցողութեամբք
ի
բնաւս:
նդ
եւրոպացիս
էանց,
նույն
կարէ
անցանել
ընդ
հայս,
{ըստ}
որում
եւ
հայոց
ազգ
չէ
արտականոն
ինչ
բացառութիւն
յ
ի
Հայոցս
քրիստոնէութեան
աւանդեցին
ազգին,
եթէ
ո՛չ
{ըստ}
այսմ
կանոնի,
գէթ
այլապես,
որչափ
զօրեցինն,
սակա
],
սակայն,
թէ
եւ
ցաւ
է
մեզ
խոստովանիլ,
այդ
եւս
{ըստ}
օրինակի
առաջնոցն
էանց
գնաց
եւ
եղեւ
ի
մոռացօնս
ազգ
ն՝
զգալի
գործելով
լսելեաց
եւ
ընթերցանելեաց:
Եթէ
{ըստ}
պատասխանելոյ
հնասիրացդ,
դիտաւորութիւն
դոցա
էր
ստ
եռել
Ազգային
մանկտւոյն
եւ
բառնալ
զնախատինս
նորա,
{ըստ}
որում
մուրողաբար
օտարին
ապրի
ողորմութեամբ,
ապա
ա
գէին։
Հիմնեալ
հաստատի
ապա
ի
պատմութիւնս,
թէ
եւ
{ըստ}
ժամանակին
անգթանալոյ
զրկիմք
զարդիս
ի
նոցանէ,
շատ
եան՝
հրամայէ
զբազում
մատեանս
եւ
զգրոյցս
առաջնոցն
{ըստ}
տեղեաց
տեղեաց
եւ
ոյր
ուրուք
գործոց
քաջութեան՝
այ
սրբոյն
Յակոբայ.
այսպէս
եւ
Զենոբ
Գլակ
ասորի
գրէ
{ըստ}
հրամանի
սրբոյն
Գրիգորի
զպատմութիւն
եկեղեցւոյն
Քրի
երորդ
դարու:
Թոյլ
տացի
մեզ
աստանօր,
փոքր
ինչ
{ըստ}
սահման
ելեալ
ճառիս,
առ
որով
պաշտի
համառօտութիւն
յնոսիկ
Վռամշապուհ
արքայ
Հայոց,
երթեալ
ի
Միջագետս
{ըստ}
հրամանի
Վռամայ
արքայի
Պարսից՝
լուծանել
զգժտութիւ
յ
առ
ձեռն
պատրաստ,
փոխատրելով
զհայերէն
աթութայսն
{ըստ}
անսայթաքութեան
սիղոբայից
հելլենցւոց
"
(Խորեն.,
անէ
յԱյրարատեանն
աշխարհ,
ի
դուռն
առաքելով
Պարսից
{ըստ}
քաղաքական
գործոց
ժամանակին՝
զՍմբատ
ասպետ
եւ
զՎար
տս
իւրեանց
դրոշմեն"։
Յաշակերտաց
սրբոցս
թէ
եւ
{ըստ}
պատմութեանն
աւանդելոյ
շատք
գոն
մեզ
ի
ծանօթութիւն
ագրատունւոյ,
կցորդեալ
յայն
եւ
զԱշխարհագրութիւն՝
{ըստ}
ժամանակին
շնորհելոյ:
Սա՛
տայ
մեզ
լոյս
տեսանել
զա
տայ
մեզ
լոյս
տեսանել
զառաջինն
զանցեալս
մեր,
կարգ
{ըստ}
կարգէ
լոյս
առեալ
ինքնին
ի
ժամանակին
զրուցաց
եւ
ի
ան
մասին
անզուգական,
եւ
ինչ
ո՛չ
մեղանչեմք
եւ
ո՛չ
{ըստ}
չափ
ինչ
զանցանեմք՝
եթէ
կոչել
զսա
համարձակեսցուք
ւոր
ինքնացեալ
վարժութեամբ
հելլենական
դպրութեան
եւ
{ըստ}
ժամանակին
տեսութեանց՝
հմուտ
աստուածաբանական
գիտո
ցանէ
Յովհան
Օձնեցի,
կաթողիկոս
ամենայն
Հայոց,
որ
{ըստ}
մտացն
խոհականութեան
եւ
արգասաւոր
բանիցն,
եւ
վարժ
ի:
Զկնի
սորա
յառնէ
Թովմաս
Արծրունի
պատմաբան,
որ
{ըստ}
խնդրոյ
Գագկայ
Արքայի
յազգէն
Արծրունեաց
յօրինէ
զպա
արեկ
անուանեալ,
գործ
արդարեւ
անզուգական,
առաւել
{ըստ}
մտացն
բարգաւաճութեան
եւ
վսեմութեան
ոճոյն,
սորա
գ
հան
Կոզեռն
վարժ
քաջ
ի
մաթեմատիքական
ուսմունս:
Սա
{ըստ}
խնդրոյ
Անանիայի՝
եպիսկոպոսի
Վաղարշապատեցւոյ,
գր
իբրեւ
թարգմանիչ
յոյն
եւ
ասորի
գրեանց,
զորս
թէեւ
{ըստ}
ժամանակին
անգթանալոյ
կորուսեալ
եմք:
Ի
սմին
մե
ին
Հայոց
ընդ
Յունաց:
Ճառս
այս
արժանի
ծանօթութեան
{ըստ}
լեզուին
ճոխութեան
եւ
ըստ
իմաստիցն
բարգաւաճութեան
ս
այս
արժանի
ծանօթութեան
ըստ
լեզուին
ճոխութեան
եւ
{ըստ}
իմաստիցն
բարգաւաճութեան,
տպագրեալ
է
ի
Մխիթարեան
րիգոր
Է.
կաթողիկոս
Հայոց՝
նորոգիչ
տովմարի
մերոյ
{ըստ}
տովմարի
Յունաց
եւ
Լատինացւոց:
Յաւուրս
սորա
ծաղկի
ակերպեցին
զմերոց
աւուրց
բարբառ
աշխարհիկ,
զանազան
{ըստ}
տեղեաց
եւ
աշխարհաց,
եւ
շատ
կամ
նուազ
մօտ
յստակ
հ
թէեւ
ցաւելով
պիտոյ
էր
խոստովանել՝
աղճատելով
զայն
{ըստ}
սահմանաւոր
յոյժ
տեղեկութեանց,
յոյն
եւ
լատին
դպրո
այրենացեալ
մինչեւ
ցսկիզբն
18-երորդ
դարու,
յորում
{ըստ}
վերնախնամ
տնտեսութեան
նախախնամողին
Մխիթար
վարդապե
մնատեաց
եւ
ուսումնակալած
բարք
հայկական
աբեղենին,
{ըստ}
որում
[1
անընթ.
]։
Բայց]
թէ
այսպէս
եւ
թէ
այնպէս
րեւեցան
հոյակապ
հայերենագէտք,
որք
բաւական
գրեանս
{ըստ}
այլ
եւ
այլ
առարկայից
թարգմանեցին
ի
լեզու
հայ
յօտա
առարկայից
թարգմանեցին
ի
լեզու
հայ
յօտարաց,
յորս
{ըստ}
իս,
որչափ
պատահեալ
եմ
գրուածոց
նոցին
առ
հասարակ
դ
Քրիստոսի
եւ
գահակալ
Պետրոսի,
պատուելի
Չամչեանն
{ըստ}
քմաց
նկարագրէ
որպէս
ինքն
կամի,
այլ
ո՛չ
որպէս
իսկ
ազգաց,
եթէ
պատմութիւնդ
անուն
պարտի
անշուշտ
ունել
{ըստ}
գործարանաւոր
մարմնոց
նախ
քան
զամենայն
զնիւթ,
զկե
անմիտ
նախանձու
ընդ
յառաջադիմութիւն
ընկերին:
{Ըստ}
ազգին
լինի
եւ
պատմութիւն
նորա,
որպէս
եւ
ի
պատմու
յոց
ազգի:
Պաշտօն
նորա,
ջանք
եւ
վաստակք,
եթէ
{ըստ}
խղճի
մտաց
վկայեսցուք,
եղեւ
միայն
աղճատել
եւ
թեքթ
Հայկական
ազգին
մաքուր,
որքան
եւ
որչափ
կարելի
էր
{ըստ}
տեղւոյն
հանգամանաց,
զհոգեղէն
կերակուրս:
Այո՛,
չկարեմ
ք
ժխտել
զմեր
շնորհակալիս,
զի
եւ
նոքին
իսկ
{ըստ}
պարոն
Պալդազարեանի
փոյթ
տարան
զնոր
բարբառն
ազգայի
կ
ժողովրդեան
եւ
պիտանի
մասնաւոր
յոյժ
անձանց,
որք
{ըստ}
իս
պաշտօնեայք
համարին
նուիրական
տաճարի
հնոյն
հայա
,
լինէր
վասն
ազգի
գործ
մեծ
վճարեալ,
այլ
ազգն
մեր
{ըստ}
ժամանակին
ազդեցութեան
ո՛չ
ճանաչէ
զտարազ
զգեստու
հ
կեն
եւ
կցեն
զամենայն
դրունս
լուսաւորութեան:
Բայց
{ըստ}
դոցա
լեզու
Հայոց,
եւ
լուսաւորութիւն
երկու
որոշ
ո
եւ
ի
պատմական
գիտութիւնս
եւ
կարող
էր
զայն
ամենայն
{ըստ}
իմիք
արդիւնաւոր
կացուցանել
վասն
ժամանակցաց
իւրոց
լս
իբր
նոր
հայախօսութեամբ,
այլ
այդոքիկ
տետրակք,
{ըստ}
խղճի
մտացն
վկայելոյ,
չեն
այլ
ինչ
եթ
է
ոչ
խառնուր
աբար
դարձեալ
պատասխանել
առ
հարցուածս
վարժապետին՝
{ըստ}
մեզ
համարին
ողորմելութիւն
եւ
ողորմելութիւն
արտասո
չունի
զմուտ
ի
նուիրականդ
այդ
տաճար,
որոյ
փականք
{ըստ}
գեղեցիկ
ասելոյ
գերապատիւ
Ստեփաննոս
վարդապետի
կորո
զայդ
ամենայն,
վիհ
աստի,
վիհ
անտի
եւ
մահ
առաջի
{ըստ}
կորովաբան
Նարեկացւոյն.
ո՞ր
ապա
հնար
էր
եւ
այն
մի
նոյ
անտի
լցուցեալ
ոչ
տարաձայն
կերպարանաւորութեամբ
{ըստ}
քաղաքաց
եւ
ըստ
աշխարհաց,
այլ
զմի
եւ
եթ
կալեալ
շա
ալ
ոչ
տարաձայն
կերպարանաւորութեամբ
ըստ
քաղաքաց
եւ
{ըստ}
աշխարհաց,
այլ
զմի
եւ
եթ
կալեալ
շաւիղ
հասարակաց
հ
սկանալի՝
որոց
ի
սփիւռս
նշտետին
Ասիոյ
եւ
Եւրոպիոյ
{ըստ}
ժամանակին
շնորհելոյ:
Արք
ոմանք
որք
ի
բանագիտ
1
անընթ.
]
էին:
Մինն
ի
նոցանէ
վերամբարձեալ
զինքն
{ըստ}
Հայկական
առակին
ի
[կոկիւսոն]
հայոց
եւ
ո՛չ
առ
երես
:
Եթե
աշխարհիկ
լեզու
Հայոց,
յարդարեալ
եւ
մշակեալ
{ըստ}
պիտոյից
աւուրցս,
ունելոց
էր
զանունդ
ռամկախօսութի
որ
յուսահատութիւն
յօժարին
փոշիանալ
հնախտութեամբ,
{ըստ}
որում
նորն
լեզու
չէր
կազմ
եւ
պատրաստ,
ասացին
հնա
իայնոյ
անձին
եւ
այն
ի
նշանակեալ
ժամ
ու՝
որպէս
թէ
{ըստ}
օրինակի
առ
հասարակ
երկասիրութեանց՝
մարթ
էր
կազմ
հասարակ
երկասիրութեանց՝
մարթ
էր
կազմ
ել
զլեզու,
{ըստ}
ամենայնի
կազմ
եւ
պատրաստ
եւ
ընդ
նմին
դնել
զայն
ի
իտել
չկամի.
չեմք
նաեւ
յուշ
ածեալ
թէ
պարտապան
էաք
{ըստ}
բարոյական
իրաւանց
ոչ
միայն
զանձինս
հոգալ,
այլ
եւ
ր
առաջի
հայկական
զաւակաց,
այլ
թէ
հետեւանքն
չիցեն
{ըստ}
նպատակի
հիմնողին,
անդատապարտ
է
նա,
եւ
խիղճ
մտաց
օդաբաղխությամբ,
այլ
զոհիւք
եւ
նուիրագործութեամբք
{ըստ}
պիտոյից
հանգամանաց:
Լուսաւորութիւն
լուսաւորեալ
ա
ի
նախնումն
բամբռամբ
երգէին
ի
ցուցս.....
{ըստ}
ոմանց
ապացոյց
Համարին
բանաստեղծական
յօրինուածոց,
նդ
յառաջ
ի
հնասիրաց
առ
ի
զօշոտել
զաչս
հասարակաց:
{Ըստ}
մեզ
Հայք
իբրեւ
ժողովուրդ
ոչ
պատմականք
(իմա
դու
ի
եղծութիւնս,
զորպիսիս
առ
այլս
տեսանեմք,
զի
որպէս
{ըստ}
մեզ,
սապէս
ըստ
լուսաւոր
կարծեաց
այլոց,
աղբիւր
բ
պիսիս
առ
այլս
տեսանեմք,
զի
որպէս
ըստ
մեզ,
սապէս
{ըստ}
լուսաւոր
կարծեաց
այլոց,
աղբիւր
բանաստեղծութեան
ճ
,
այնպիսի
եւ
պատմութիւն,
եւ
որպիսի
պատմութիւնն,
{ըստ}
այնմ
եւ
բանաստեղծութիւն:
Այլ
այս
ամենայն
հողմոց
մի
մեռեալ
եւ
փտեալ
ի
բառս
հին
հայախօսութեան,
որք
{ըստ}
կարծեաց
նոցա
կարեն
փոխանակել
զամ
ենայն
ազգ
գիտութ
պտուղ
շատ
տալ,
թէ
միայն
մշակողք
մշակ
էին
զսունկն
{ըստ}
արժանւոյն,
այլ
հաւանական
է
թէ
միայն
հեղինակք,
թ
երբ
եւ
կարի
հարկաւորն
էր
ի
պահպանութիւն
լեզուին,
{ըստ}
որում
եւ
ամ
ենայն
լեզու
համարի
մայրենի,
եւ
մեք
զ
ռաջինն
եթէ
չէին
քաղաքացիք
բաւական
կարգաւորել
զայն
{ըստ}
օրինակի
իրական
դպրոցաց
Եւրոպացւոց,
լինէր
գէթ
նոր
ինքնին
զփորձ
առնուցու
թէ
ո՞րպէս
աղջկունք
նոցա
օր
{ըստ}
օրէ
սնանին
եւ
ուռճանան
հոգւով,
եւ
թէ
զի՞արդ
կրթի
ատին
մի
բան
ողորմութիւն՝
լրտես
համարելով
նորան.
{ըստ}
որում
Պաւիա
քաղաքի
մօտ
եղած
պատերազմը
դեռ
չէին
մո
ն,
ուրեմն
գերազանց
է
եւ
ներկայ
ամբողջ
ժողովքից.
{ըստ}
որում,
ասում
է
Լայենէզ,
եթէ
իւրաքանչիւր
եպիսկոպ
այսինքն՝
աղքատութենից
եւ
հեզութենից,
եւ
տուեցին
{ըստ}
ամենայնի
հակառակ
ուղղութիւն։
Մի
բանի
համար
միայն
տնիքը,
որքան
նորանց
միմեանցից
հեռացնելու
համար.
{ըստ}
որում,
իւրաքանչիւրքը
եւս
հաւատ
չունենալով
միմեան
ւդդականութիւնը,
Եափոնիայն
կը
հետեւի
Չինաստանին,
{ըստ}
որում՝
նորա
կրօնի
կենդրոնը
այնտեղ
էր։
Կսաւիէ
չ'
անց
հաւատից,
քարոզում
էին
նորանց
սուտ
Աւետարան՝
{ըստ}
ամենայնի
յարմար
հնդկաց
ճաշակին՝
նորանց
կամենալով
գլխաւորքն
էին
այս
զանազան
կրօնապաշտութենների,
որ
{ըստ}
մեծի
մասին
աղճատեալ
Բուդդականութիւն
էր։
Սոքա
մշտ
գնաց
Յիսուսեանների
անքրիստոնեայ
խորամանկութեանը,
{ըստ}
որում
նոցա
հնարներով
բանդ
դրուեցաւ
եւ
մեռաւ
մարտի
իշխանները,
նկատելով
Յիսուսեանների
կարողութեան
օր
{ըստ}
օրէ
մեծանալը
եւ
երկիւղ
կրելով,
որ
մի՛
գուցէ
նոքա
իք
չունէին
նորան
աշակերտել
խորամանկութեան
մասին,
{ըստ}
որում
ինքեանք
հեղինակ
եւ
վարդապետ
էին
խորամանկութ
գը,
որ
մահացնում
էր
կատարելութեան
հասած
ազգերը,
{ըստ}
ամենայնի
յարմար
էր
այս
երեխայ
ազգին։
Յիսուսեանք
ների
ձեռքով,
կախւում
էին
նոցանից
եւ
գտանւում
էին
{ըստ}
ամենայնի
նոցա
իշխանութեան
տակ։
Շատ
փոքր
յանցանքի
նոցա
իշխանութեան
տակ։
Շատ
փոքր
յանցանքի
համար,
{ըստ}
մեծի
մասին
նշանակուած
էր
մարմնական
պատիժ,
բայց
մ
մ
է
նորան
իւր
անմատչելի
սահմաններում՝
լինելով
օր
{ըստ}
օրէ
առաւել
խորհրդական,
առաւել
անմռունչ։
Յիսուսե
ց
գործերի
ընթացքը,
դուրս
դրեցին
Քաղաքական
սկիզբն
{ըստ}
ամենայնի
հակառակ
Յիսուսեաններին,
այսինքն՝
թագաւ
սուսեան
աբեղայքը
չէին
կամենում
երդմնազանց
լինել,
{ըստ}
որում
այլ
խորհրդի
վերայ
էին,
ինչպէս
կը
տեսանենք
լիէի
բռնաւորական
բնաւորութիւնը
եւ
խորամանկութիւնը
{ըստ}
ամենայնի
համաձայն
էին
Կարգի
բնաւորութեանը։
Յիսու
անակը։
Անհասկանալի
կը
թուի,
թէ
ինչո՞ւ
համար
{ըստ}
երեւութին
այնքան
աննշան
գիրքը՝
"
Օգոստինոս
"
անո
ջնջէին
իւրեանց
հակառակորդքը։
Յանսէնի
գիրը,
ինքն
{ըստ}
ինքեան
այնքան
անմեղ,
կարողացաւ
լինել
ահա՛
այս
ցա
յ,
նոքա
վերջումը
զետեղեցին
քսան
չորս
անարգական,
{ըստ}
մեծի
մասին՝
նոյնանշան,
խօսքեր),
որոնցով
դատա
ի
անունը։
Թղթեր
եւս
չէր
կարելի
գտանել
նորա
մօտ,
{ըստ}
որում
Յիսուսեանք
իւրեանց
կանոնի
զօրութենով,
չէին
իէնի
չարագործութեանը։
Ինքը՝
նախարար
Շուազեօլը,
{ըստ}
ամենայնի
հակառակ
էր
Յիսուսեաններին։
Նա
քանի
անգա
հանայութիւն,
սրբոյ
եկեղեցւոյ
՚ի
սպասաւորութիւն,
{ըստ}
վկայութէան
անձին
իւրոյ
եւ
ամենայն
ժողովրդէանս
",
,
եւ
եթէ
մի
սոսկական
անձն
քահանայ
է
դառնում,
եւ
{ըստ}
վկայութէան
անձին
իւրոյ
եւ
ամենայն
ժողովրդէանէ,
ն
էս
պատահում
էր,
որ
իմ
կոյր
բախտից
չէի
կարողանում
{ըստ}
արժան
այն
պատրաստել
դասս.
իսկոյն
վարժապետս
բարկա
ւ
`
քան
ընտրովի
պատգամաւորական
ժողովի
կերպարանք:
{Ըստ}
Կանոնադրութեան,
պատգամաւորներն
ընտրւում
էին
ազգի
կամ
12
տարի
առաջ
տրուած
ֆիրմանի
հիման
վրայ,
այլ
{ըստ}
իր
`
պատրիարքի
բարեհայեցողութեան,
եւ
անյապաղ
սկս
`
զանազան
յապաւումներով
ու
յաւելումերով
փոփոխելու
{ըստ}
կարելոյն
Կանոնադրութիւնը
եւ
ի
վերջոյ
մուծելու
նրա
ական
ժողովի
անդամների
ընտրութիւն
կայացաւ:
Այժմ,
{ըստ}
նոր
Կանոնադրութեան,
նոյն
ժողովը
պէտք
է
բաղկանայ
նկախ,
ընտրում
է
Կ.
Պոլսի
պատրիարք,
բայց
հիմա,
{ըստ}
նոր
կանոնադրութեան,
կենտրոնական
քաղաքական
ժողովը
կուսը
եւս,
այսինքն՝
ներգործական
եւ
կրաւորական,
{ըստ}
որում
"
любопытный
"
ասւում
է
եւ՛
մարդը,
որ
հարց
,
զօրաց
եւ
այլն,
երգերի
զօրքերի
ասելու
տեղ։
{Ըստ}
նախադրութիւնը,
որ
հին
լեզուում
սովորաբար
վերջահո
լորովին
անգործածական
է։
Ժողովուրդը,
շատ
անգամ
"
{ըստ}
քաջութեան
"
կամ
"
ըստ
քաղցրութեան
"
ասելու
տեղ,
։
Ժողովուրդը,
շատ
անգամ
"
ըստ
քաջութեան
"
կամ
"
{ըստ}
քաղցրութեան
"
ասելու
տեղ,
ասում
է
կամ
լոկ
"
քաջո
այլն,
իսկ
թէ
գործիականի
մտքով
չէ
կարելի
հականալ
{ըստ}
իր
խնդրով,
օրինակ
"
վկայքն
պսակին
ըստ
ճգնութեանց
լի
հականալ
ըստ
իր
խնդրով,
օրինակ
"
վկայքն
պսակին
{ըստ}
ճգնութեանցն
",
այն
ժամանակ
ըստ-ի
խնդիր
դարձած
բա
կ
"
վկայքն
պսակին
ըստ
ճգնութեանցն
",
այն
ժամանակ
{ըստ}
-ի
խնդիր
դարձած
բառը
առնում
է
սեռական
հոլովով
եւ
ն
են
իրենց
ճգնութեան
չափով
"
եւ
այլն։
Մէկ
խօսքով՝
{ըստ}
-ը
վերջահոլով
տրականի
խնդրով
կենդանի
լեզուի
մէջ
չէ
ն
առարկաների
մէջ,
ուզենք
չուզենք,
պիտի
ստիպվինք
{ըստ}
-ը
ներս
առնուլ,
բայց
եւ
այնտեղ
պարտք
կայ
մեր
վրայ
ուցիչ
էլ
չունենայ։
Պ.
Պռօշեանցը
շատ
է
քշում
այս
{ըստ}
-ը.
"
ըստ
ժամանակին
ներգործութեանց
",
-
գրում
է
ն
ունենայ։
Պ.
Պռօշեանցը
շատ
է
քշում
այս
ըստ-ը.
"
{ըստ}
ժամանակին
ներգործութեանց
",
-
գրում
է
նա,
որ
պար
ացելուց
նախընթաց։
Բայց
սորանից
էլ
լաւերը
կան՝
"
{ըստ}
այլ
եւ
այլ
ժամանակին
հանգամանաց
",
"
թէ
ըստ
դիպա
՝
"
ըստ
այլ
եւ
այլ
ժամանակին
հանգամանաց
",
"
թէ
{ըստ}
դիպաց,
թէ
ըստ
հանգամանաց
եւ
թէ
ըստ
այլ
եւ
այլ
իր
այլ
ժամանակին
հանգամանաց
",
"
թէ
ըստ
դիպաց,
թէ
{ըստ}
հանգամանաց
եւ
թէ
ըստ
այլ
եւ
այլ
իրողութեանց
",
"
անաց
",
"
թէ
ըստ
դիպաց,
թէ
ըստ
հանգամանաց
եւ
թէ
{ըստ}
այլ
եւ
այլ
իրողութեանց
",
"
ըստ
պահանջման
հանգամ
հանգամանաց
եւ
թէ
ըստ
այլ
եւ
այլ
իրողութեանց
",
"
{ըստ}
պահանջման
հանգամանաց
վիպասանութեան"։
Ասես
թէ
լո
ետ
է
կռվում.
"
կը
քննեն,
կը
քաշքշեն,
կը
կրկտեն
{ըստ}
զանազան
խելաց
եւ
իդէայից
")։
Միշտ
ներելի
է
հին
եւ
պէտք
եղածից
աւելի
չառնելով։
Մենք
ասացինք,
որ
{ըստ}
-ը
պիտի
ստիպուենք
ներս
առնուլ,
բայց՝
գիտական
առա
ն
աւելի
կարճութեան
եւ
ճշտութեան
համար,
ապա
թէ
ոչ
{ըստ}
-ը
ինքն
իրեն
այն
նախադրութեանց
կարգումն
է,
որ
ժող
նք.
իբրեւ
քրիստոնեայ,
եթէ
ոչ
նոյնպէս
անտիկեան,
{ըստ}
որում
առաջին
երեք
դարերում
քրիստոնէութիւնը
քաղաքա
լինիլ
ի
Քրիստոսէ,
վասն
եղբարց
եւ
ազգականաց
իմոք
{ըստ}
մարմնոյ,
որ
են
իսրայէլացիք
"
(թուղթ
Պօղոսի
առ
Հ
ւ
պայմաններով,
-
զարդ
խաբեբայութեան,
-
որոնք
թէեւ
{ըստ}
էութեան
ոչինչ
խորհուրդ
կամ
զօրութիւն
չունին,
բայ
ր
պատշաճաւոր
մատենագրութիւնը
եւ
լեզուն.
ազգ
ինքն
{ըստ}
ինքեան
ազգ
չէ,
եթէ
չունի
լեզու։
Մեք
տեսանում
են
կն
է,
որ
չափում
է
տարածութիւնը։
Տարածութիւնը
{ըստ}
ինքեան
ոչ
մեծ
է
եւ
ոչ
փոքր,
մինչեւ
որ
մի
ուրիշ՝
կարող
յետ
մնալ
եւ
աւերուել
առանց
միւսին։
Լեզուն
{ըստ}
ինքեան
մի
աման
է,
որով
մարդը
թափում
է
իր
միտքը
ի
ոգու
կարողութիւնքը
լիամասն
կերպով
լարելով։
Արդէն
{ըստ}
ինքեան
արժանի
է
յարգութեան
ամեն
մարդ,
որ
առանց
վ
որ
լեզուն,
հեղինակների
գրչի
տակ
ճախարկուելով,
կ'
{ըստանայ}
իւր
այրական
հասակը.
մանաւանդ
որ
այժմ
դեռ
շատ
բան
չէր
թէեւ
տաճարը,
Բայց
շատ
ջերմեռանդ
զոհեր,
Միշտ
{ըստանում}
էր
կուռքը:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
ես
իմ
արը,
Բայց
շատ
ջերմեռանդ
զոհեր,
Միշտ
{ըստանում}
էր
կուռքը:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
երում
մարդ
չսպանել
բնաւին.
Բայց
գլխիդ
գինն
{ըստացել}
եմ
յառաջուց,
Լսի՛ր,
ուրեմն,
այս
իմ
առաջար
սիրոյ
պտուղներ,
Մի
ագահ
մարդու
զոհեր,
Ով
{ըստեղից}
անց
կենայ,
Յիշի
Սօսն
ու
Վարդիթեր
",
որ
շ
"
Ահա
սիրոյ
պտուղներ,
Մի
ագահ
մարդի
զոհեր.
Ով
{ըստեղից}
անց
կենա
Յիշի
Սօսն
ու
Վարդիթեր"։
որ
կը
տայ
այդ
կաւին,
ցնծա՛յ:
Փիլիսոփայութեանը
{ըստինքեան}
գրեթէ
երեք
ճիւղ
է
բաժանւում,
տրամաբանութիւն,
բն
երեւոյթին
կարծուի
նորմուծութիւնք,
այնուամենայնիւ
{ըստինքեան}
եւ
էականապէս
ուրիշ
բան
չեն,
եթէ
ոչ
հին
շինուածքն
նի
գործողութիւնը
(процесс)
մեր
փիլիսոփայի
համար
{ըստինքեան}
ոչինչ
արժէք
չունի
եւ
թէ
նա
(Հեգելը)
դորա
հակառա
...
ճօճանակներն
ու
ճեռերը
ածեցին
(եր.
19).
{ըստօնց}
ձենը
տէրտէրի
ձենին
կոխեց,
ոչով
բան
չէր
կարում
իմ
այ.
քա՛,
խիզա՛ն,
էս
ի՛նչ
կրակ
ա,
ամօթ
չունի՞ն
{ըստօնք}.
ինչ
բերաններից
դուրս
ա
գալի
քցում
են,
փառք
աստ
շտպանք
հին
հայախօսութեան,
եւ
ասասցեն
մաքուր
խղճմ
{ըտանօք},
թէ
ո՞վ
ոք
[ի
հայկականս
ընկերութենէ]
կարէ
զայն
ա
.
էս
հո
մենակ
մեզ
համար
չի՞.
սաղ
աշխարհքի
օրէնքն
{ըտենց}
ա.
դու
քու
բարութիւնիցն
ես
տանում,
աբարանցին
էլ
կան
ղաւուրմէն
անի
ոչ,
բրդին
հո,
էլ
հեսաբ
չկայ.
{ըտով}
էլ
չեն
կշտանում
մողնեցիք,
իրանց
երեխեքն
էլ
քշերն
ռաքայլ
Մխիթարեան
համախոհի
մը
տարիներով
Փարիզի
մէջ
{ըրած}
անառակութիւնները
տեղերովն
ու
վկայութիւններովը
ու
ր
աչաց
առջեւը,
տներուն
մէջ
ելնել
մտնելով,
իրենց
{ըրած}
անզգամութեանց
մանրամասն
նկարագրութիւնն
ընենք:
իւն
մը
չունիք
եղեր:
Հայոց
եկեղեցին
Բաբկէնին
{ըրածը}
տարուէ
տարի
նորոգելէն
շատոնց
դադրեցաւ,
իսկ
Մխիթա
լուն
իրաւամբ,
ելաւ
բանադրեց
զարհամարհողս
եւ
աղեկ
{ըրաւ},
իրաւամբ
ըրաւ.
այն
ատենին
համար
իր
պարտքն
էր,
ելաւ
բանադրեց
զարհամարհողս
եւ
աղեկ
ըրաւ,
իրաւամբ
{ըրաւ}.
այն
ատենին
համար
իր
պարտքն
էր,
չըներ
նէ,
շատե
ց.
-
"
Զայս
արարէք
առ
իմոյ
յիշատակի
ըսելով,
ի՞նչ
{ըրաւ}
Քրիստոս"։
Պատասխ[անի].
"
Հրաման
եւ
իշխանութիւն
Բայց
ինչո՞ւ
մեր
նպատակէն
շեղելով՝
ուխտերնուս
դէմ
{ըրինք}.
մեր
գրութեան
հիմը
եւ
միտքը
դատել
կամ
պատասխան
տ
ղբայրնիս
ուրանալէն
կամ
սպանելէն
դադրեցանք
եւ
ուխտ
{ըրինք}
՝
այսուհետեւ
ձեր
ծիծաղելի
վէճերուն
զոհ
չըլլալու,