.
30)։
"
ԸզՅիսուս
որ
'ի
Նազարեթէ՛
զոր
{օ՛ծն}
Աստուած
Հոգւով
Սրբով
եւ
զօրութեամբ...
ոտք
":
ՀՐԱԺԵՇՏ
{Օ՜հ},
սենեակ,
Որքան
քո
մէջ
ծխեցի
ն
պառաւների
դաւաճանութեան
զոհուածները:
{Օ՜հ},
այդ
պառաւները
ամէն
օր
եկեղեցի
են
դնու
,
որպէս
թէ
այն
մարդը
յանցանք
է
գործել:
{Օ՜հ},
եղջերաւոր
յիմարութիւն:
Ներկայ
եւ
կեն
այն,
ընթացուսցուք
եւ
զազգային
խնդիրս,
{օ՜ն}
յառաջ,
որքան
եւ
որչափ
ներեալ
լիցուք
ի
Ընդ
բոխասեր
առապար,
Ո՞չ
զսատանն
{օ՜ն}
ի
բաց,
Եւ
ռահ
հորդեալ
դիւրագնաց:
ա
թոյլ
արա
գարունագեղ
լուսաւորիլ
հոգւով
{օ՜ն},
Քան
յորոգայթ
ցանցել
յիմար
խենէշո
դ
կարէ
լուսաբաց
բերել
կոյս։
{Օ՜ն}
սիգաճեմ
ընդ
պատանւոյն
ի
լոյս
փութա
գիտո
յն
"
աշակերտիմ
եւ
հետեւիմ
",
այլեւ,
"
{Օ՜վսաննայ},
օրհնալ
եկեալ
յանուն
Տեառն
"
ասելով,
զիս,
յիշեա՜
զիս:
ԺԲ.
{{ԿԻԿՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ}
՜
"
Կո՛ւտ,
կո՛ւտ,
կո՛ւտ,
կո՛ւտ,
եւ
ամիսը
մի
անգամ:
-
Հասկացայ,
եւ
{օ՞րը}
քանի
միանգամ:
-
Այո՛,
որքա՛ն
շատ,
ի,
Եարոսլաւի,
Բելոզերսկի,
Ուդօրսկի,
{Օբդօրսկի},
Կօնդիսկի
եւ
բոլոր
Հիւսիսային
աշխարհի
ի,
Եարոսլաւի,
Բելօզերսկի,
Ուդօրսկի,
{Օբդօրսկի},
Կօնդիսկի,
Վիտեպսկի,
Մստիսլաւու
եւ
բ
ողբերգութեան
գեղեցիկ
ներածութիւնը,
որ
{Օբեռ}
երեւելի
երաժշտի
գործն
է,
եւ
ճշմարիտն
ա
աչքումը
ամենեքեան
յիմար
են,
ամենեքեան
{օբսկուրանտ},
ամենեքեան
եզուիտ...
ի՛նչ
ասել
է,
եցէք
ձեր
ծնող
խաւարի
հետ,
մռայլապատի՛ւ
{օբսկուրանտներ}
։
Շուտով
ահա
արեւի
ճառագայթքը
նեղացնելո
րէ
օր:
Ցնծացէ՛ք,
սո՛ւտ
ազգասէրք,
{օբսկուրանտներ},
եզուիտներ
եւ
Մաքիաւելու
հոգով
խմորուա
մի
քանի
աշակերտք,
ապա
պատրաստ
էին
այդ
{օբսկուրանտները}
մինչեւ
երկինք
բարձրացնել
մի
այդպիսի
գոր
ութիւնը:
Անձնապահութիւնը:
Եթէ
այդ
{օբսկուրանտները}
մի
տղայական,
կամ
աւելի
լաւ
`
պառաւական
պէս
կարծում
է,
թէ
այդ
սուտ
ազգասէրքը,
{օբսկուրանտները},
եզուիտները
եւ
Մաքիաւելու
հոգով
տոգորո
իւնը,
հալածելու
եւս:
Սուտ
ազգասէրքը,
{օբսկուրանտները},
եզուիտները
եւ
Մաքիաւելու
հոգով
խմորու
թիւնը,
որին
ատում
են
սուտ
ազգասէրքը
եւ
{օբսկուրանտները},
որոնց
մէջ
մի
չար
բաղդով
տեսանում
եմ
ա
սումնարան
անունը
իւրեանց
վերայ
կրելու:
{Օբսկուրանտների}
(
խաւարապաշտների)
կարծիքով
արդէն
մի
մե
:
Մեր
ասած
ուսումնարանը
նման
չէ
այդ
{օբսկուրանտների}
ուսումնարանին.
դոցա
վարժապետքը,
այն
ո
Հայը,
առաջնորդուած
լինելով
մինչեւ
այժմ
{օբսկուրանտների}
ձեռքով,
կարդալով
Յիշատակարանս՝
իմ
միա
նք
հանդէսը
թողում
եմ
սուտ
ազգասէրների,
{Օբսկուրանտների},
Եզուիտների
եւ
Մաքիաւելու
հոգով
տոգորո
աւորութիւնը
մեր
ազգի
վերայ,
է
դոյն
այդ
{օբսկուրանտների}
անձնապահութիւնը,
փառասիրութիւնը
եւ
շահ
ն
այն
ծանր
եւ
անպատիւ
աշխատութենից,
որ
{օբսկուրանտների}
լրագիրը
յանձնառու
լինելով
կատարել
էր՝
ադար,
եւ,
չնայելով
սուտ
ազգասէրների,
{օբսկուրանտների}
եւ
միւսների
դարանագործութեանը,
ոչ
թէ
մ
մէջ,
կարող
է
լաւ
ապարանքի
տեղ
ծառայել
{օբսկուրանտների}
համար։
Կարծեմ,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
եւս
Կարծեմ,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
եւս,
որպէս
{օբսկուրանտների}
նիզակակից,
կարողանայ
մի
մութն
անկիւն
գ
երի
գործակցութեանը,
ողբում
ենք
անդադար
{օբսկուրանտների}
թշուառ
գլուխը,
եւ
շատ
կարելի
է,
որ
մե
մենայն
ողջմտութեամբ,
զզուանքով
նայելով
{օբսկուրանտների}
եւ
հալածասէրների
լարուած
որոգայթների
վե
ային,
որ
առանց
դորան
եւս
շատ
սիրելի
չէ
{օբսկուրանտներին}:
Ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
ես
"
Մեղուի
"
այդ
դժոխային
հնարքը.
նոքա
սեպհական
են
{օբսկուրանտներին}
եւ
ճիզուիթներին,
որոնց
հետ
չունինք
մաս
դարեւ
կամենում
էր
Հենրիկոս
IV-ին
սպանել
{Օբրի}
եւ
Վարադ
Յիսուսեանների
խորհրդով։
Հ
մ
ծնողացս,
ե՛ւ
իմ
ազգականացս
ամեն
կերպ
{օգնական}
լինել.
ես
գամ
ու
մնամ
Նախիջեւան,
ասաց
գոնե
կա
մի
մարդ,
որ
ճանաչում
է
եւ
ինձ
{օգնական}
է
լինում:
Ես
հույս
ունեմ,
որ
մեր
բարե
եւ
ազնվամիտ
հայրենակիցք
եւ
բարեկամք
ինձ
{օգնական}
եւ
ձեռնտու
կլինիք,
եթե
Մոսկվա
փակվի
"
նել
եւ
իւր
կարողութեան
եւ
զօրութեան
չափ
{օգնական}
լինել
այդ
գործի
յառաջադիմութեանը՝
խօսք
մեք
ինքնին,
որպէս
մարդ,
պարտական
ենք
{օգնական}
գտանուիլ
մարդկութեանը,
եւ
որովհետեւ
ըն
ն
պահանջողութենից,
ինքնին
աշխատում
ենք
{օգնական}
գտանուիլ
Հայ
մարդկութեանը,
որպէս
եւ
ին
անքրիստոնեայ
գործերին
եւ
խորհուրդներին
{օգնական},
կարող
էք,
իհարկէ,
պատրաստել
ինձ
շատ
վերայ
ես,
թո՛ղ
ամենակալ
Տէրը
լինի
քեզ
{օգնական}:
-
Ամենակալ
Տէրը՝
Նա,
որ
քննում
ւ
զննելով:
Այս
ասածներիցս
եւ
ոչ
մինը,
{օգնական}
եւ
ձեռնտու
չլինելով
մեր
կարդացած
գրքի
հ
իշեալ
կտակակատարացն
իմոց
որպէս
ընկեր
եւ
{օգնական}
եւ
ինձ
երկրորդ
կտակակատար
եւ
վէքիլ
հաստ
նի,
հօր
`
արժանի,
Ինքն
էլ
նորան
{օգնական}
է,
քանի
որ
սա
է
կենդանի
":
Որ
զփորձ
առեալ
է,
կարող
է
փորձանաւորաց
{օգնական}
լինել
"
այս
վարդապետութեան
սկզբունքն
էլ
ր
այսպէս.
"
քոյ
գործերում
պիտոյ
էր
քեզ
{օգնական}
առնուլ
հոգատարքը
":
Թէպէտ
այն
բարեբարո
ցի,
որ
գործարանի
հոգատարքը
պարտ
են
քեզ
{օգնական}
լինել,
բայց
սուտ
էր
այդ
խօսքը.
պապի
ա
վերակացու
կարգեց,
երկու
մարդ
եւս
նորան
{օգնական}
տալով.
որոնցից
մէկը
բաւական
հմուտ
էր
մ
համար
արիւն
թափող
նահատակը
ինձ
ընկեր
եւ
{օգնական}
կը
լինի
այդ
փառաւոր
հանդիuի
մէջ.
ինքը
ն։
Գեներալի
մօտ
գտանւում
էին
միշտ
չորս
{օգնական},
որ
Կարգի
խորհրդածութենով
նշանակուած
է
անքը,
բայց
եւ
այնպէս,
իբր
թէ
եւ
որպէս
{օգնական}
առել
է
Սօսը,
Վարդիթերը
եւ
սիրու
կրակը
դիթեր
անձնաւորութեանքը
առնուած
են
որպէս
{օգնական}:
Սօս
եւ
Վարդիթերը
մենք
չենք
կարող
ընդո
եանքը,
բայց
եւ
այնպէս,
երբ
թէեւ
որպէս
{օգնական},
առել
է
Սօսը,
Վարդիթերը
եւ
սիրու
կրակ
ելով,
կարող
էին
փորձանքի
մէջ
եղողներին
{օգնական}
գտանուիլ,
թէ
ո՛չինչ
ազգ
չի
կորչի,
եթէ
լ
ժողովրդի
սրտի
մէջ:
Վերակացուի
առաջին
{օգնականը}
Սա
բաւական
հմուտ
մարդ
էր
միայն
դա
անխելութեան
պտուղը:
Վերակացուի
երկրորդ
{օգնականը}
Այս
մարդը,
հայրենի
փառքին
նախանձա
մար
հալածիչների
երեսից:
Վերակացուի
նոր
{օգնականը},
որին
կարդինալը
նշանակեց
սորանից
յետոյ
նպատակին,
եւ
որոշւում
է
նորա
բարոյական
{օգնականի}
հրաժարուիլը
գործարանից:
Այն
օրը
երեկոյ
լխաւոր
պաշտօնատարները
եւ
ո՛չ
վերակացուի
{օգնականները}
լուսաւոր
կամ
թէ
ազգի
օգտի
վերայ
մտածող
եկեղեցու
հետ
մի
էին,
Հայերը
զրկուեցան
{օգնականներից}
եւ
պաշտպաններից,
որ
միմիայն
կարող
էին
երալի
ընտրութենից
յետոյ։
Բացի
այս
չորս
{օգնականներից},
ինքը՝
Գեներալը,
ընտրում
էր
այլեւս
չ
գատարք
եւս:
Կարդինալը
իւր
կուսակիցների
{օգնականութեամբ}
շուտով
կարողանում
է
երկու
տարի
հիւանդու
ս
պատճառով,
մօր
գիտութեամբ
եւ
Աբովեանի
{օգնականութեամբ},
իւր
հօրեղբօրից
թաքուն,
ուղարկուեցաւ
ն
նոքա:
-
Կարճը
ասել,
այս
թերթերի
{օգնականութեամբ}
ես
պահում
եմ
բոլորին
կատարեալ
խռովութեա
ատին
դրոշմած
"
խաչ,
օգնէայ
ինձ
"
սորայ
{օգնականութեամբ}
շուտով
աւարտէի
այբբէնարանը,
բայց
ընդ
հ
էր
Յուսկա
դրութիւնն
կարօտ
է
աստուածային
{օգնականութեան}:
Այնպէս
եւ
Աղքերմանոյ
տէր
Բաղդասարն
գտ
,
յայտնելով
իւր
խորհուրդը,
խնդրեց
նորա
{օգնականութիւնը}
։
Կամենալով
դեռեւս
խունկ
ծխել
Խաչատուրի
,
որոնց
արժանն
էր,
սպասելով
քո
վեհանձն
{օգնականությանը},
բայց
ինչպես
տեսանում
եմ,
այժմ
պիտի
մ
նութիւնը
սկսանել
եւ
անցածի
հիւանդանոցից
{օգնականք}
առնուլ:
Չէ
կարելի
ազատութիւն
քարո
ի
գործերի
ժամանակ
հրաւիրում
էր
իւր
չորս
{օգնականքը}
։
Բայց
նոցա
խօսքը
ոչինչ
ազդեցութիւն
չու
նդր
Խուդաբաշեանց
իւրով
աշխատասիրութեամբ
{օգնեալ}
է
բազմաց
ի
թարգմանութեան
մասին,
որոց
գ
ակ:
Մի՞թե
արժան
չէ,
որ
ազգային
եղբարք
{օգնեին}
մեզ,
մանավանդ
մինչ
տեսանում
են,
որ
ամ
գելի
էր
Ձեր
միջնորդությունը,
կարող
էիք
{օգնել}
մեզ
այս
ազգային
գործի
մեջ,
որով
ոչ
թե
հնա՞րը,
այդ
չունինք
մեք,
եւ
ազգը
պիտի
{օգնել}
եւ
այդ
ազգը
չէ
այն
խաժամուժ
ամբոխը,
որ
որա
օգուտը
եւ
վնասը
եւ
բարի
սիրտ
ունեին
{օգնել}
նրան:
Այս
սրտով
եւ
հոգվով
դարձյալ
դ
ից
ազատությունը:
Աղաչում
եմ
աստվածը
{օգնել}
ձեզ,
օգնել
ինձ,
պանդխտականիս...
Մն
ւնը:
Աղաչում
եմ
աստվածը
օգնել
ձեզ,
{օգնել}
ինձ,
պանդխտականիս...
Մնաք
բարյավ,
եղել
եւ
անչափ
գոհ
եմ,
որ
դուն
ինձ
միշտ
{օգնել}
ես:
Բժշկությունը
ինձ
ոչ
թե
միայն
ատ
Եթե
դուք
այնքան
բարի
եք,
որ
կամիք
ինձ
{օգնել}
եւ
իմ
խավար
դրութենից
դեպի
լույս
քարշել
առաբարբառներն
ընդհանուր
լեզվին
կարող
են
{օգնել}
ինքնուրույնաբար
մշակված
առանձին
բառերով
ութեան
ոտքի
տակ:
Այս
բանին
մեծապէս
{օգնել}
էր
նաեւ
այն
սոփեստական
քննութիւնը
ռուսա
է
եւ
ոչինչ
ունի,
ինչպէս
ուրեմն
կարող
է
{օգնել}
ուրիշին:
Խնդիրը
նոյնիսկ
այնտեղ
է
ին,
բայց
հինգ,
տասն
ոյժը
ի՞նչ
կարող
է
{օգնել},
ի՞նչպէս
կարող
է
դէմ
դնել
միլիոնաւոր
ժ
,
Պատերազմի
գործերում
`
Կարէ
{օգնել}
իւր
եղբօրը,
Զանց
չարեցի
քո
սիրու
ր
տարի
Քանթից
յետոյ,
քեզ
ի՛նչ
կարող
են
{օգնել}
Քանթը
կամ
Հեգելը,
եթէ
քո
խուզարկութեան
ագահ
օլիգարխիա,
որ
գործակից
էր
եղել
(
{օգնել}
էր,
содействовавшная)
ամենեւին
գարշել
նց
նման
կարողութեան
տէր
պարոնների
հետ՝
{օգնել}
ազգի
ողորմելի
եւ
թշուառ
դրութիւնը․
բայց
ս
եպիսկոպոսը
չէր
կամենում
կամ
չէր
կարող
{օգնել}
Մխիթարին.
այս
պատճառով
եւս,
զանազան
ա
աստից,
եւ
առ
այս
ոչ
ոք
այնպէս
կարող
էր
{օգնել}
ուղղափառ
եղելոց
այնր
ժամանակի,
որպէս
ա
առ
հասարակ,
վասն
զի
հասկանալիքն
կարէին
{օգնել}
նմա,
իսկ
յանհասկանալեացն
զի՞նչ
օգուտ:
արկը,
վասն
որոյ
ամենայն
կերպ
ջանում
էր
{օգնել}
Պապին
եւ
Յիսուսեաններին,
թէպէտ
եւ
ինքը
կը
մնայ
անյայտ,
էլ
ոչ
Մարկոսը
կարող
է
{օգնել},
ոչ
բառարանը։
Այս
պատճառով
հին
լեզուի
ին:
Ասենք,
կեանքի
պարզութեանը
կարող
է
{օգնել},
որ
հեղինակը
մէկ
մասնով
արդարանայ,
բա
անել
բնութեան
օրէնքները,
այլեւ
ուրիշին
{օգնել},
եթէ
ինքը
աւելի
փորձառած
էր,
քան
թէ
ա
վ,
այդպիսիքը
ասում
ենք
այնքան
կարող
են
{օգնել}
լեզուի
մշակութեան,
որքան
մի
որեւիցէ
մա
ւար,
որ
իմ
սիրական
ծնողն
է.
երկրորդ
`
{օգնելով}
այդ
տետրակների
հեղինակներին,
մեք
գրաւո
ծանայ,
Դուշմանի
աչքը
հանա.
Հայի
ազգին
{օգնելով},
Փառք
ու
պատուի
տիրանայ:
Մ
ծանր
կշիռ
ունի,
որ
դորան
պահպանելու
եւ
{օգնելու}
մտքով
պատրաստ
ենք
ամենայն
զոհաբերութեան
ացուցել
են
արդէն
վաղուց,
որ
Հայաստանին
{օգնելու}
մտքով
չէր,
այլ՝
իբրեւ
մի
որոգայթ,
խո
իտակաբար,
միմիայն
թշուառ
գործաւորներին
{օգնելու}
խորհրդով:
Ստորագրութիւնք
բացուեցան,
ա
ստորագրութեան
քամակից՝
այդ
աղքատներուն
{օգնելու}
համար։
Նոյնիսկ
Գարիբալդին
առաջարկեց
Իտ
ի՞
համար:
-
Աշխատելու
եւ
ընտանեաց
{օգնելու}:
-
Աշխատելու
եւ
ընտանեաց
օգնելու
օգնելու:
-
Աշխատելու
եւ
ընտանեաց
{օգնելու},
-
կրկնում
է
խօսակիցը
անհնարին
տխրութե
տհաճ
էին
նոցայ
վերայ,
որոնք
դիմում
էին
{օգնելու}
մեզ,
տառապեալներիս:
Նախախնամութիւնը
մ
ժամանակը
գնում
էին
նորան
Պարսից
ընդդէմ
{օգնելու}
։
Թո՛ղ
խօսի
ինքը՝
Փարպեցին.
"
Եւ
լուե
ն
բանալ
(
թաղը
վեր
տալ)
նորան
գնում
են
{օգնելու}
տասը-քսան
երիտասարդք
եւ
մի
օրում
աւարտո
ար
է.
հաճախ
հիշողությունս
հրաժարվում
է
{օգնելուց}
եւ
շատ
բնական
է,
որ
անհնարին
էլ
է
պահա
այրապետեանցին,
դը
Պետրովիչի
մասին,
որ
{օգնեն}
27
45
Հայրապետեանցին
Կ.
Մ.
28
46
Ու
ց,
կրթութիւնը
եւ
դաստիարակութիւնը
պիտի
{օգնեն}
նորան,
որ
նա
դառնայ
ընկերութեան
պիտանի
եան
չափը
եւ
պայմանը:
Բայց
ինչպէ՞ս
{օգնես}
մեր
ասիամիտ
անգրասիրութեանը
եւ
անկրթութ
,
որ
գիշերը
քնից
վեր
կը
թռչէի.
"
Խաչ,
{օգնես}
ինձ
"
ասելով
շուտով
ջրի
պէս
սերտեցի
մին
տաւ
երկրիս
վերա
իւր
նմանը,
Թէ
նա
{օգնեց}
ուրիշներին,
ինչպէս
առիւծ,
Նոքա
ի
անգամ
մի
սեղանի
դգալ.
"
Ի՞նչ
պիտոյ
է
{օգնէ},
-
ասում
է,
-
հիւանդին
այդ
աննշան
քան
սարից
սար
եւ
քարից
քար,
թէ
ինչ
է
պիտի
{օգնէ}
այս
խնդրի
լուծմանը,
ո՛ր
ուսումնականը
մ
ահուի,
դարձեալ
ազգին
բան
չկայ:
Ի՞նչ
{{կ՚օգնէ}
սորա
անհատական
հարստութիւնը
միլիոնաւոր
ն
գալ:
Այսպիսի
դժբաղդութեան
մէջ
ի՛նչ
կ'{օգնէ}
ճանապարհի
լայնութիւնը,
քանի
որ
կօշիկը
եթէ
նա
դէպի
չարը
գործ
չդնէ
այն,
եթէ
նա
{օգնէ}
իւր
ընկերին,
եթէ
նա
այն
արծաթովը
օրհնո
անի
առաջնաթերթի
ճակատին
դրոշմած
"
խաչ,
{օգնէայ}
ինձ
"
սորայ
օգնականութեամբ
շուտով
աւարտ
որեւէ
ձեւ,
ապա
այստեղ
ո՛չ
մի
արխիվ
չի
{օգնի},
սխալ
է
այն
ուղղությունը
(
այստեղ
ես
հ
Ի
ժամու,
տարաժամ
դու
եղար
միայն
{օգնող}:
Քեզ
սիրեց
Հայաստան,
Քեզ
նչեւ
ժամանակի
վախճանը:
Երանի
թէ
ես
եւս
{օգնող}
լինել
այդ
գործակատարութեանը,
նորա
համա
շուք
ախտէս
եդայ
յանկողին
անզգայ,
յորմէ
{օգնութեամբ}
բժշկաց
անդանօր
դիպելոց
առողջացեալ,
անկ
ի
հետ.
այստեղ
Մանրիկօն
իւր
բարեկամների
{օգնութեամբ}
ցանուցիր
է
առնում
կոմսի
զինուորքը
եւ
ձե
ձում
բռնանալու
նոցայ
վերայ,
կոպիտ
ուժի
{օգնութեամբ},
կամ
իւրեանց
խաւար
ատմօսֆերի
մէջ
նզովք
եւ
նոր
երկմտութեան
(
двусмысленность)
{օգնութեամբ},
նորա
հետ
կարող
էին
բարեկամանալ
բոլորո
անդամ
փրկուեցանք
մեզ
մօտեցած
մակոյկների
{օգնութեամբ}:
Յաւէրժակա՜ն
յիշատակի
արժանի
գոր
ից
կարելի
էր
յուսալ
մի
բան
եւ
կամ
որոնց
{օգնութեամբ}
կարելի
էր
յառաջ
տանել
մի
կամք:
Ա
նեալք
եւ
կէսքն
թէպէտ
անպատրաստք
էին
այլ
{օգնութեամբ}
Բարձրելոյն
քաջալերեալք
հարկանէին
'ի
դիմ
են
ոսկի
շինել
եւ
գտել
են
այն
դեղը,
որի
{օգնութեամբ}
կարելի
է
քանի
հարիւր
տարիներ
ապրել:
Ֆր
որանով
ամենայն
բան
կարելի
է:
Կրակի
{օգնութեամբ},
հանքերը
հողային
վիճակից
հեշտութեամբ
կ
եց
իւր
գործը
նորանով,
որ
Պօրտուգալացոց
{օգնութեամբ}
ջարդեց,
կործանեց
նոցա
կուռքերը,
կռատո
հպարտութեանը
եւ
սովորութեններին,
որոնց
{օգնութեամբ}
շատ
աշակերտ
ճարեց
իւր
վարդապետութեանը
մ
նկատեցին
այս
բանը
եւ
Կայսեր
մի
Սիրականի
{օգնութեամբ},
որ
հաւատարիմ
էր
Բօնզերին,
կարողացան
պակասութիւնը
աշխատում
են
երեւակայութեան
{օգնութեամբ},
եւ
ոչ
միշտ
աջողութեամբ,
ծածկել:
Պ.
ա,
արիանալով
"
Հոգեւոր
Վարժութենների
"
{օգնութեամբը},
նոր
կողմնակիցներ
ստացաւ,
որ
Պապի
դռն
նշան
տրուի,
թէ
մի
նաւ
վտանգի
մէջ
էր
եւ
{օգնութեան}
կարօտ
էր:
Բենկալայի
եւ
մօտիկ
ծովեզրեայ
ժ
կառքը,
առանց
մի
գրաստի
կամ
թէ
մարդու
{օգնութեան},
որ
մինչեւ
այժմ
ճանաչել
էին
աղբիւր
յառ
գաղափարը
առանց
այդ
գաւառական
բարբառների
{օգնութեան}
աներեւակայելի
է
անգամ։
Մենք
շատ
փաստեր
ելու
էլ
լինի,
շատ
անգամ
առանց
բառարանի
{օգնութեան}
հասկանում
ենք
նորա
նշանակութիւնը,
որով
ութիւնը
տկար
է
եւ
կարօտ
բանաստեղծութեան
{օգնութեան}:
Թէ
ինչպէս
է
եղել
մեր
ազգի
շատ
հի
ծկել:
Պ.
Պռոշեանցը
երբեք
կարօտ
չէ
այդ
{օգնութեան},
եթէ
հաւատարիմ
մնայ
իր
քանքարի
բնաւորո
ճարտարապետը,
որ
քեզ
ստեղծել
է
առանց
քո
{օգնութեան}
կամ
խորհրդին
կարօտելու,
մի՞թէ
կարօտ
է
գաղափարը
առանց
այդ
գաւառական
բարբառների
{օգնութեան}
աներեւակայեւի
է
անգամ:
Մեր
այստեղ
քարո
տրը,
երբ
նա
կարօտեցաւ
իմ
մանկաբարձական
{օգնութեանը}:
Նորա,
յառաջուց
ունեցած
հիւանդութեան
քան
թէ
այլ
մահկանացուք,
կարօտ
էին
մեր
{օգնութեանը},
որ
հոգու
փրկութիւն
գտանէին
"։
Ահա՛
Յ
ան
հեռանալ
Բազըլից:
Նա
զրկուած
ամենայն
{օգնութենից},
ման
եկաւ
շատ
քաղաքներ,
յետոյ
հասանել
հերքեց
նոցա
խնդիրը,
հրաժարուեց
նորանց
{օգնութենից}
եւ
շտապեց
դէպի
Վենետիկ,
ուր
եւ
հասաւ
1
րդէն
մի
մեծ
շարժառիթ
է
այսպիսի
անձնազոհ
{օգնութենների},
եթէ
միայն
ազգի
անդամքը
կարողութիւն
ստ
V
անունով)
եւ
բոլորովին
արդարացաւ
նորա
{օգնութենով}
։
Բայց
եպիսկոպոսի
բարեհաճութիւնը
դէպի
Ի
՝
քարոզելով
Աւետարանը
եւ
Պօրտուգալացոց
{օգնութենով}
կամայ
ակամայ
հեթանոսները
Քրիստոնեայ
շին
խորդներից
պակաս
չէ,
յոյս
ունի
Աստուծոյ
{օգնութենովը}
վրէժխնդիր
լինել
այն
անպատւութեանը,
որ
ն
եւ
ցուցանել
ինձ,
ըստ
ամենայնի,
զիւր
{օգնութիւն}
ի
ծանր
յայս
գործ,
խրթնացեալ
առաւել
քա
,
նստաւ
ցամաքի
վերայ:
Երբ
մի
այլ
նաւից
{օգնութիւն}
ստանալով՝
դուրս
եկաւ
այդ
վտանգաւոր
դրո
չթողուլ
դպրոցը,
մինչեւ
ինքը
կարողանայ
{օգնութիւն}
հասուցանել
Էջմիածնից:
Եւ
ահա,
Փար
առայութեան,
որ
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
{օգնութիւն}
կարողանայ
հասուցանել
իւր
մօրը
կամ
իւր
ք
:
-
Եւրոպական
տէրութիւնքը
անդադար
{օգնութիւն}
են
տալիս
Թիւրքիային,
որ
նա
դիմանայ
եւ
նդկաստանի
մէջ
-
բարեպաշտ
հայերի
սիրտը,
{օգնութիւն}
հասուցանելու
այդ
նորաշէն
քաղաքին:
կերպով,
եւ
միւս
կողմից՝
Ազգի
կարողքը
{օգնութիւն}
չ'առնէին
նորանց,
սուտ
է
ամենայն
լուսաւ
եան
մէջ
եւ
իւրեանց
մակոյկներով
եկան
մեզ
{օգնութիւն}:
Երեք
ժամ
հաւասարապէս
կատարելով
հողմեր
ցաւում
են,
դէպի
կարդինալն
են
դիմում,
{օգնութիւն}
խնդրելու:
Տղայամիտնե՛ր,
միթէ՞
այդ
բան
ւոց
աւագ
մարդերից
եւ
հառաչանքով
նոցանից
{օգնութիւն}
են
խնդրում,
ասելով.
Ազատեցէ՛ք
մեզ
ի
ս
ենց
մէջ
բուն
դրած
չար
գործերին
որպէս
մի
{օգնութիւն}
։
Բայց
ո՞վ
արդեօք
անհաւատներից,
չաս
ների
բնակութեան
սարք
ու
կարգը։
Ասողիկը
{օգնութիւն}
է
գալիս
մեզ,
երբ,
Մեծ
Վահանի
Կաթուղիկ
արպեցին
Մեծ
Թարգմանչաց
աշակերտ
կարծողքը
{օգնութիւն}
չեն
ստանում
Կիրակոսից։
Փոխանակ
դորա
,
թէ
այս
շատ
աջողակ
վկայութիւն
է
եւ
մեծ
{օգնութիւն}
այն
մարդուն,
որ
անպատճառ
ուզում
է,
որ
ստան
գնաց՝
Թէոդոս
կայսրից
Պարսից
ընդդէմ
{օգնութիւն}
խնդրելու
(Ինչ
ապրանք
էր
այդ
կայսրը,
Եղի
(Եղիշ.
եր.
13-14)։
Թէեւ
այս
բանը
Հայոց
{օգնութիւն}
խնդրելուց
առաջ
էր)։
Իսկ
այն
չիք
Մեհր
...
երկիր,
կուլ
տուր
ինձ,
ո՛հ,
մի
{օգնութիւն},
սիրտս
այրւում
է...
ո′հ...
ո′հ,
հեթանոսները
Քրիստոնեայ
շինելով։
Շուտով
{օգնութիւն}
հասան
նորան
նոյնպէս
եւ
այլ
Յիսուսեանք,
Յիսուսեաններին,
խորհուրդ
տուեց
Կայսրին
{օգնութիւն}
կանչել
Պօրտուգալացիքը՝
համոզելով,
թէ
կուեցաւ
զանազան
Պապական
թագաւորների
մօտ
{օգնութիւն}
խնդրելու։
Նա,
Փարիզի
մէջ
ժողովուր
ողքը։
Հենրիկոս,
տեսանելով
իւր
սխալը,
{օգնութիւն}
խնդրեց
իւր
փեսայ
Հենրիկոս
Նավարրացիուց
հոգետես,
որ
յոյս
ունի,
թէ
հրեշտակները
{օգնութիւն}
կը
հասանէին
նորան
երկնքից,
սուրբ
գործը
գոյները
պակասաւոր,
խնդրեմ
դուք
ինքներդ
{օգնութիւն}
հասուցանէք,
եթէ
ո՛չ,
ինձ
եւս
գերի
կը
ղինակը,
դուրս
գալով
բնականի
սահմանից,
{օգնութիւն}
է
խնդրում
երեւակայութիւնից։
Այս
դր
մ,
արգոյ
հեղինակը
բնութիւնը
թողնելով,
{օգնութիւն}
է
խնդրում
երեւակայութիւնից
եւ
հնարաստեղ
նակի
երեւակայութեանը
եւ
հնարագիտութիւնը
{օգնութիւն}
չեն
տալիս
նորան:
Պ.
Գ.
Տէր
Յովհ
ղինակը,
դուրս
գալով
բնականի
սահմանից,
{օգնութիւն}
է
խնդրում
երեւակայութիւնից:
Սորա
մի
քա
զանազան
դիպուածներում
չէր
խնայելու
իւր
{օգնութիւնը}:
Այն
արծաթը,
որ
մի
Հայ
մարդ
պիտի
ներս
մեզ
եւ
հարկադրում
է
դիմել
դէպի
մամուլի
{օգնութիւնը}:
Այս
պատճառով
եւս
որոշեցինք
Յիշատակարա
էր
ձեր
կողմից,
խնդրել
ձեր
դաշնակիցների
{օգնութիւնը}:
Առանց
ձեզ
եւս
կատարել
ենք
յաղթութիւնը
մանակ
Ղազարը
ստիպուեցաւ
բարեպաշտ
մարդոց
{օգնութիւնը}
ընդունել։
Մամիկոնեան
Համազասպի
համար
ա
Հօֆմանի
"
Մաքս,
կամ
կարիքն
ամենամեծ,
{օգնութիւնը}
ամենամերձ
"
անունով
գեղեցիկ
գործը
մեր
ա
րկադրւում
էին
իսկոյն
հասուցանել
իւրենաց
{օգնութիւնը},
երբ
Յիսուսեանք
առաջին
անգամ
պահանջում
րաժարուին
ստորակարգ
մարդերի
այն
հոգեւոր
{օգնութիւնը}
մատուցանելուց,
որից
չէին
հրաժարւում
մի
,
եւ,
խոստանալով
նորանց
Պօրտուգալացոց
{օգնութիւնը},
հարկադրում
էին
ընդունել
Քրիստոնէական
մից
ցոյց
տրուի
նրանց
թէկուզեւ
ամենափոքր
{օգնութիւնը},
այն
ժամանակ
ֆրանսիական
եւ
անգլիական
կ
անունով
հասկացնում
է
հեղինակը
փոխադարձ
{օգնութիւնը},
որ
գեղացիք
անում
են
միմեանց:
Օրինակ
նք
էլ
այս
պատճառով
դիմում
ենք
դէպի
նորա
{օգնութիւնը}
։
Ինչի՞
համար,
լորը
եւ
մանանան
թողած,
րեղ
քամիների
ժամանակ:
Այդպիսի
մուշտակի
{օգնությամբ}
նավը
կարող
է
անպատիժ
կանգնած
մնալ
միեւն
ից՝
առաջին
երկուսի՝
հողի
եւ
աշխատանքի
{օգնությամբ}:
Անանիայի
ուշադրությունն
եմ
դարձնու
վախենար,
ես
այստեղ
չեմ
մեռնի
եւ
աստծու
{օգնությամբ}
հույս
ունեմ
քեզ
հետ
շուտով
տեսնվելու:
նեմ
ինչ
կլինի,
եթե
չխաղաղվի,
կարելի
է
{օգնության}
կանչել
HgCL,
որը
շատ
լավ
է
ներգործում
պես
եւ
գավառական
աղճատումների
ամենափոքր
{օգնության}:
Մեզանից
ոչ
ոք
իրեն
հաշիվ
չի
տվել,
ն
առաջին
հիմքը
դրեց,
գրեթե
առանց
որեւէ
{օգնության},
աղքատիկ
միջոցներով
հրատարակելով
"
Вес
ելի
շուտ
կհամաձայնվեմ
դիմել
Մեֆիստոֆելի
{օգնության},
քան
թե
նրա:
Առանց
ավելորդ
երկարաբանո
որ
եթե
չկարողանան
կամ
չկամենան
մի
բանի
{օգնություն}
տալ,
վնասելու
եւ
քանդելու
միշտ
պատրաստ
եք
հրաժարվիլ
ինձ
այսպիսի
մի
ազգասիրական
{օգնություն}
մատուցանելուց,
որով
իմ
տարեվոր
աշխատու
համար,
որի
մասին
վաղուց
խնդրած
էի
Ձեր
{օգնությունը}
եկավորների
բերանով,
թե
մի
փոքր
հարկավո
ց
հույս
ունիմ,
որ
դուք
ձեր
ազգասիրական
{օգնությունը}
չեք
խնայելու:
Եղբայր,
մեք
առանց
ձեր
ո
չի
զբաղվել
եւ
թերեւս
նրան
այլեւս
չի
էլ
{օգնում}.
այս
ավելի
ճիշտ
է
թվում:
Սրա
մասին
ի
վերայ
ջուր
թափելը
արմատի
չորութեան
չէ
{օգնում}.
տերեւքը
ստանում
են
մի
րոպէական
զովութ
,
մարդը
ողորմութիւն
է
տալիս,
այսինքն՝
{օգնում}
է
կարօտելոց,
եթէ
նա
գործում
է
այն
միմի
:
Այն
մարդը,
որ
մի
բարի
գործի
չէ
{օգնում},
լռելեայն
քարոզում
է
իւր
անձի
համար,
կեանքը,
ահա
այն
հասկացողութիւնքը,
որ
{օգնում}
են
Հեգելին
ներս
մտնել
քրիստոնէական
կրօն
էօն
Նիկոլայոսեան
Կանդինեանցը,
որոնք
եւ
{օգնում}
էին
նորան
ամենայն
կերպ։
Այստեղ
պարտ
յն
բարեխիղճ
մարդու
հետ
համաձայնում
է
եւ
{օգնում}
է
ազգին,
մի
քանի
աղքատի
երկու-երեք
ման
բերտոսը
ունի
մի
գերբնական
գործակից,
որ
{օգնում}
էր
նորան
աշխատութեան
մէջ,
այլեւ
յաղթել
"
կամ
ուսի՛ր
իմ
օրէնքները,
տիրէ՛
ինձ,
{օգո՛ւտ}
քաղէ
ինձանից.
կամ
թէ
չէ
ես
քեզ
կը
ստրկ
տի
մտանէ
հասարակութեան
գանձարանը,
միթէ
{օգո՞ւտ}
ունի
նոցա
անձնական
շահասիրութեանը,
ուր
"
անունով,
"
Bill
of
reform
".
[5]
14
{օգոս}.:
Ահա
այս
յօդուածի
մէջ
Հեգելը
նմ
ց
65.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆԻՆ
17/29
{Օգոստ}.
1861
Կալկաթա
№
126
ԱՌ
ԱՐԳՈՅ
ԵԿ
.
Ստացագիր
պարոն
օրէնսգէտ
Պայլի,
յ2էն
{Օգոստ}.
(
ըստ
նոր
տոմարի)
համարաւ
96,
յաղագ
ռուփի:
9.
Գրութիւն
պ.
Պայլի
յ3էն
{Օգոստ}.,
որով
կոչէ
զիս
յատեան:
10.
Գրո
ան:
10.
Գրութիւն
պ.
Պայլի
ի
16էն
{Օգոստ}.,
որով
առաքէ
զսպեալ
օրինակ
գործոյն
եւ
13.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
Պալի
ի
1628էն
{Օգոստ}.
1861,
որով
պահանջէ
զ350
ռուփիս
վասն
4.
Ստացագիր
պ.
օրէնսգէտ
Պալիի
17/29էն
{Օգոստ}.
համարաւ
104,
վասն
ստանալոյ
յինէն
զ35
ման
հանե
կամ
ինքը
տա
մայիսի
1-ից
մինչեւ
{օգոստ}.
15
երթալ
Սամարի
գավառը,
Սամարից
60
վ
գալը
զուր
կլինի
գարնան,
ես
կվերադառնամ
{օգոստ}.
15-ին
եւ,
եթե
մինչեւ
այն
ժամանակ
հրա
ետ,
ամենախոնարհ
ծառայ
եւ
որդի
ի
14
{օգոստ}.
1860
ամ
ի
՚ի
Նախիջեւան
ւած
փիլիսոփայութեան
վրայ
մտածութիւնքը:
{Օգոստ}.
12
1863:
Որեւիցէ
փիլիսոփայի
փիլի
ցած
լոկ
գաղափարների
ետեւից
ման
մի
գար:
{Օգոստ}.
13:
Գրանովսկին
իր
քննութեան
մէջ
նեւին
գարշելի
հանրապետականութեան
"
(
15
{օգոստ}.
):
Ստորասական
արտոնութիւնքը,
ժամանա
վ,
փա՛ռք
Աստուծոյ,
Ռուսաց
մարդասէր
եւ
{ՕԳՈՍՏԱՓԱՌ}
ԿԱՅՍՐՆԵՐԻ
շնորհքը,
չէ
պիտոյ
յօժարի
իւր
էզ
մասնակից
չէր
այս
վէճին,
եւ
թէ
միայն
{Օգոստինեան}
աբեղայքը
ջատագովում
էին
Մարիամի
կուսութ
լիայի
Պարլամենտի
անդամքը
յանձնել
էին
մի
{Օգոստինեան}
աբեղայի,
որ
պատարագում
էր
նոցա
համար,
ր
ըստ
երեւութին
այնքան
աննշան
գիրքը՝
"
{Օգոստինոս}
"
անունով,
որ
գրեց
Կուռնէլիոս
Յանսէնը
մինի
մէջ,
հրամայեց
դահճի
ձեռքով
այրել
{Օգոստինոսի}
մասին
գրած
գիրը
եւ
սկսեց
պաշտպան
լինել
արիւր
մի
կանոն՝
մեծ
մասնով
դուրս
բերած
{Օգոստինոսի}
եւ
այլ
եկեղեցական
հարց
գրուածներից.
ու
ոյնպէս
գետի
սակաւաջուր
լինելը
Յուլիս
եւ
{Օգոստոս}
ամիսների
մէջ
կամ
երբ
երկար
ժամանակ
փչու
ը:
Ես
միանգամ
Յիշատակարանիս
մէջ
(
1858
{Օգոստոս}
Հիւս.
Հ.
8),
խօսելով
Նախիջեւանի
հաց
աֆեանցին
83
Խալիբեանցին
[Թիֆլիսից]
{Օգոստոս}
26
84
Հայրապետեանցին,
ստր[ախովոյէ]
րին
119
"
Մեղուին
"
120
Ստանիսլաւին
{Օգոստոս}
2/14
121
Խաֆաֆեանցին
3/15
122
առ
պր
լ,
պէտք
էր
որ
աւելի
երկար
ապրէր[12],
{Օգոստոս}
16,
կէս
գիշեր:
Ոչ
Հեգելի
աշակերտ
Այսպիսի
հանգամանքներով,
1851
թուականին
{Օգոստոս}
ամսումը,
քսան
տարեկան
հասակում
մտաւ
հա
եւ
հասած
էր
իւր
նպատակին:
XI
18...
{օգոստոսը}
վերջանում
էր:
Առաւօտեան
տասն
ժամին
Միքայէլ
Ղազարեան
Նալբանդեանց
1848
յ9
{օգոստոսի}
Ի
Նախիջեւան
1849
6.
ԳՐԻԳՈՐ
ԵՒ
նարհ
ծառայ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ9
{օգոստոսի}
1854
ամի
ի
Մոսկվա
18.
ՄՈՍԿՎԱՅԻ
ի
15-ից,
եթե
չեմ
սխալվում
թիվը,
ստացա
{օգոստոսի}
1-ին
եւ
տեսանելով,
որ
հասել
էր
Ձեր
պատ
յայտարարութիւն
Ի
13
նախընթաց
ամսոյն
{օգոստոսի}
արգոյ
պատգամաւորք
հաստատեալք
միակամ
ընտ
,
տուելոյ
ինձ
յերեքտասաներորդէ
ամսեանն
{օգոստոսի}
ներկայ
ամի,
որ
համաձայն
կոնդակի
նորին
շտօնական
27
Յուլիսի
1861,
Կալկաթա
8
{Օգոստոսի}
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ
ՔԱՂ
ն
դատաւորաց:
Յուսամ,
թէ
ցվերջ
այսր
{Օգոստոսի}
լուայց
զվախճանական
վճիռ
Հնդկական
ծայրագ
7.
Գրութիւն
օրէնսգէտ
Պայլին
՚ի
1էն
{Օգոստոսի}
(
ըստ
նոր
տումարի)
որով
կոչէ
զիս
՚ի
վա
ՄԱՏԹԵՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃՅԱՆԻՆ
1860,
{օգոստոսի}
14,
Նոր
Նախիջեւան
ՆՈՐԻՆ
ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹ
ազգին.
Նախախնամութիւն...
Զ.
{Օգոստոսի}
23.
ոչինչ
արժանի
ուշադրութեան
նորութիւ
հետ:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
նշանակուած
է
{օգոստոսի}
5-ին:
31-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
այս
այսօրուայ
թուականով
եւ
մի
ֆունտ
թաբակ:
{Օգոստոսի}
1-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
որ
կ՚երթայ
2-
այ
եղբօրիցս
եւ
Բերբերեանից
23
թուականից
{օգոստոսի},
որին
պատրաստեցի
պատասխան
սեպտեմբերի
1
ննէսի]
հետ:
Բերբ[երեանի]
նամակը
տուի:
{Օգոստոսի}
28-ից
գրած
նամակս
եղբայրս
չէ
ստացել:
Ա
,
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշանակուած
է
{օգոստոսի}
3-ին:
Օգոստոսի
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս
[ութիւնը]
նշանակուած
է
օգոստոսի
3-ին:
{Օգոստոսի}
3-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առաջ[իկայ]
ւ
վերայով
կը
վերադառնամ
Աստուծով
մինչեւ
{օգոստոսի}
15:
Այսքան
ծանօթութիւն
տալուց
յետոյ
ական
խարդախութեններովը,
1814
թուականին
{օգոստոսի}
7ին
լուծեց
արժանայիշատակ
Կլեմենդ
XIVի
բ
տարի
յետոյ
մարմինը
բերուեցաւ
Գօա,
իսկ
{Օգոստոսի}
6-ին
1623
թուականին
Ուրբանոս
Ութերորդ
Պ
ատուցանէ
Պարլամենտին։
Նոյն
տարուայ
{օգոստոսի}
6-ին
հաստատուեցաւ
Պարլամենտի
վճիռը,
որ
սեան
Կարգը։
Այս
կոնդակը
հրատարակուեցաւ
{օգոստոսի}
16-ին՝
երեկոյեան
ութը
ժամին։
Իսկոյն
կ
ք
կոնդակովը,
որ
տուել
էր
1814
թուականի
{օգոստոսի}
18
օրումը,
վերականգնեց
ջարդ
ու
փշուր
ե
Թիւթիւնճի-Օղլուն,
-
եւ
ո՛չ
գալոց
տարու
{օգոստոսին},
այլ
այս
տարի:
Տեսանո՛ւմ
ես,
-
յաւելա
ւթիւն
եւ
ո՛չ
զհարկաւորութիւն,
զի
զի՞նչ
{օգուտ}
կարէր
ինձ
բերել
գրելն
իմ
զայդ
առ
տիրացո
ա
[Հ.
Գ.
]
Խրկած
դեղերս
արդյոք
ի՞նչ
{օգուտ}
տվին
քեզ
կամ
թե
գործ
ածեցի՞ր,
թե
ոչ,
,
բացի
նյութականից,
ունի
եւ
բարոյական
{օգուտ},
որովհետեւ
կարող
ենք
ցույց
տալ
պարծանք
ածով
(
паралич)
հիվանդ
է
եւ
բժիշկներից
{օգուտ}
չտեսանելով
այժմ
տիրացու
Սրապիոնին
Նարեկ
համար,
եւ
նա
ինձ
ասել,
թե
ոչ
մի
կոպեկ
{օգուտ}
չկա.
340
ստորագրությանց
փող
է
ստացել
ե
են
մի
հայ
մարդ
ունի
այս
բանում
անձնական
{օգուտ}:
Յուրաքանչյուր
ստորագրող
պարոնի
ան
հ,
թողնենք
այդ
դատարկ
բաները,
դրանցից
{օգուտ}
չկա:
Սրտանց
շնորհակալ
եմ
Անանիային
ալ
է
եղել:
Ժամանակակից
մարդուն
ի՞նչ
{օգուտ}
(
սոցիալական
իմաստով)
Միքել
Անջելոյի
մ
յդ
գործի
արդարացի
քննությունը
հսկայական
{օգուտ}
կբերի
ո՛չ
միայն
նյութական,
այլեւ
բարոյ
աճախության
պատճառով:
Բայց
ես
դրանից
էլ
{օգուտ}
չպիտի
քաղեմ.
պատճառ,
ապրիլի
15-ին,
թ
խաղաղություն
ինչերով
է
ձեռք
գալիս.
ինչ
{օգուտ},
գրել
չեմ
կարող,
խոհեմությամբ
հասկացի
ճշմարտութիւն,
հա՛
ճշմարտութիւն.
ի՛նչ
{օգուտ}
կայ
մի
այնպիսի
ճշմարտութենից,
որ
կտրատ
իրաւացի
անմռունչ
գանգատանք,
թէ
"
ի՛նչ
{օգուտ},
որ
ունիմ
բիւրաւոր
գիտնական
որդիք
եւ
ա
արդը
պիտոյ
է
այն
բանը
առնէ
միայն,
որից
{օգուտ}
էր
յառաջանում
իւր
ընտանիքի
եւ
իւր
համար
:
Դիցուք
թէ
երազ
էր
տեսել։
Դորանից
մի
{օգուտ}
կամ
վնաս
չկար
իւրեան.
շանթը
ինքը
չէր
ո
րծաթսիրութեան
քաղցը
լցուցանելու
համար,
{օգուտ}
քաղելով
առաջեւի
մարդու
առաւել,
քան
թէ
ր
բժիշկ
Ֆրանց
Իւանովիչ
Գեռռեւինը:
Ի՛նչ
{օգուտ},
որ
չէ
ճանաչում
ժողովուրդը
նորա
յարգը
է
ճանաչում
ժողովուրդը
նորա
յարգը,
ի՛նչ
{օգուտ},
որ
չգիտէ
ժողովուրդը,
թէ
խնայելով
պիտ
ակէր,
այնուամենայնիւ,
ստանալու
էր
մեծ
{օգուտ},
մանաւանդ՝
գրաւելով
բոլոր
հարաւային
Ռ
նդանացնէին
այդ
եղերերգութիւնը,
բայց
ինչ
{օգուտ},
նոքա
ունին
իւրեանց
պատճառները.
առաջի
գին
եւ
ամայացած
սիրտը,
որ,
անիրաւաբար
{օգուտ}
քաղելով
իւր
պատահական
դրութենից,
չարաչ
պէ
իւր
պատահական
դրութիւնը,
մոռանում
է
{օգուտ}
քաղել
նորանից՝
որպէս
թէ
յաղթահարուելով
դարձողը
չկայ,
տեսանում
եմ,
որ
քեզանից
{օգուտ}
չկայ
ո՛չ
Մօհամմեդին,
ո՛չ
Ալիուն
եւ
ո՛չ
նուիրական
ազգային
խնդիրների
հետ:
Ի՛նչ
{օգուտ}
ինձ
Լոնդոնի
հսկայական
կերպարանքից,
ինչ
ինձ
Լոնդոնի
հսկայական
կերպարանքից,
ինչ
{օգուտ}
Փարիզի
փառաւոր
եւ
զեղխ
դէմքից,
Բեռլինի
ս
մեզ
իւր
անսահման
իրաւունքներին,
որից
{օգուտ}
էր
քաղում:
Խօսելով
Նոր-Նախիջեւանի
վերա
անգամ
չաւարտած
իւր
ուսման
շրջանը,
ի՛նչ
{օգուտ}
ազգին:
Փարիզեան
ազգային
վարժարանի
րտութիւն,
որի
հետեւանքը
լինելու
չէր
մի
{օգուտ}
ճիզուիթներին:
Թիւրքիայում
մինչեւ
ա
զատութիւնը
գերագոյն
իշխանութենից,
որից
{օգուտ}
են
քաղում
ուրիշները՝
թերեւս
չարաչար
գո
մի
թշուառ
յեղափոխութեան,
այլ
մանաւանդ
{օգուտ}
են
քաղել
դորանից
եւ
առաւել
ապահովել
են
պարոնը,
"
Եւժեն
Բօռէի
աշխարհագրութենից
{օգուտ}
եմ
քաղել
"
ասելով,
հասկանում
է
եղած
իւ
այս
բնական
է,
բայց
առիթ
կայ
եւ
նոցանից
{օգուտ}
քաղելու։
Ոյժը
չէ
կարելի
զգալ,
եթէ
չկա
ում,
կարող
ես
վարձու
տալ
եւ
այդ
կերպով
{օգուտ}
քաղել
քո
հողից:
Եթէ
հող
վաճառելու
սկզբ
նը
եւս
ազատութիւն
է:
Թո՛ղ,
գէթ
խօսքով
{օգուտ}
քաղեմ
այդ
արտօնութենից:
Խօսակիցը
եսական
մասնում
աւելի
վնաս
ունի,
քան
թէ
{օգուտ},
գոնէ՛
կ'ազատուի
ստրկութենից
եւ
պարոնի
քում
ստանում
է
ութն
կամ
տասն,
բայց
ինչ
{օգուտ}
այն
երեք
կամ
հինգ
ղուրուշ
յաւելուածից,
րդիւնքը
վաճառէ,
այն
ժամանակ
միայն
ազգը
{օգուտ}
կը
քաղէ
մեր
վաճառականների
գործառնութենի
,
այսինքն՝
առանց
ազգի
ընդհանրութեան
մի
{օգուտ}
բերելու։
Բայց
Եւրոպիոյ
եւ
Թիւրքիոյ
մէջ
րոպիոյ
ապագան:
Հայերին
մնում
է
վաղօրօք
{օգուտ}
քաղել
իւրեանց
դրութենից:
Կարող
են
չ
է.
նոյն
ինքը՝
այդ
հզօր
ազգութիւնը,
{օգուտ}
չունի
իւր
անունին
վերագրուած
շահերից:
թիւնք
պաշտելի
են
նոցա,
խորամանկութեամբ
{օգուտ}
են
քաղում
նոցա
թուլութենից,
տիրում
են
թատրոնը,
չկայ
մարդ,
որ
չկարողանայ
մի
{օգուտ}
քաղել
այն
օրինակներից,
որ
մարդկային
կե
յուսալ,
որ
արգոյ
դերասանք,
նոյնպէս,
{օգուտ}
քաղեն
հասարակութեան
ընդունելութենից
եւ
ց
եմք
ականատեսք.
սակայն
զի՞նչ
մօտալուտ
{օգուտ}
ի
բողոքանացս
ի
ժամուս.
հոգեւորք
մեր,
զուն
ոսկոր
չունի
",
ուստի
եւ
նոքա
էլ,
{օգուտ}
քաղելով
իրենց
մարմնեղէն
լեզուի
ճկունութ
ւմ
են։
Ուրա՜խ
ենք,
եթէ
այդ
կերպով
եւս
{օգուտ}
է
բերում
նոցա
մեր
բամբասված
"
Հիւսիսափա
յ,
կամ
ապառաժների
եւ
ճանապարհի
վերայ,
{օգուտ}
ամենեւին
ունենալու
չէր։
Այն
ազգը,
,
քրտինքով
գլուխ
բերած,
Ազգին
ամենեւին
{օգուտ}
չեն
բերել,
ինչպէս
են
բարձրագոյն
ուսում
քենական
սարսափելի
տանջանք
է։
Բայց
ի՞նչ
{օգուտ}
կարո՛ղ
էր
քաղել
դորանից։
Ո՛չինչ,
եւ
Ա
լուսավորված
դարի
առաջադիմության
հետ
եւ
{օգուտ}
ու
առողջ
հայացքներ
ստանան
կյանքի
եւ
շրջ
մարդու
առջեւ,
միայն
թէ
մարդը
չծուլանայ
{օգուտ}
քաղել:
Եւ
եթէ
մարդը
ընդունակ
չէ
այդ
բո
ել,
որ
երկուսի
համակարգութիւնքն
էլ
մեծ
{օգուտ}
ցոյց
տուին
գիտութեան
ընդհանուր
ձեւերը
յ
նդկաստան,
պէտք
է
որ
մեք
եւս
ամէնից
շատ
{օգուտ}
քաղենք:
Մեր
յոյսերը
անշուշտ
պսակուելու
բարեկարգութեան
մէջ
պահելու,
եւ
այդպէս
{օգուտ}
տառաջացնելու
համար,
պէտք
է,
որ
ամէն
մ
ր
այդ
գործը
յանձն
չառնուր,
թէպէտեւ
շատ
{օգուտ}
ունենար
դորանից:
Իսկ
յանձն
առնելուց
յե
րանի
սեամի
վերայ
ոտք
չկոխեց:
Բայց
ի՞նչ
{օգուտ}:
նա
չկարողացաւ
իւր
արիութեան
պտուղը
քա
Երբ
տեսաւ,
որ
չէ
կարողանում
դորանից
{օգուտ}
քաղել,
քաղաքական
պաշտօնի
մէջ
մտաւ:
Սա
պիսի
մարդ
չէր,
որ
կարողանար
գործարանին
{օգուտ}
բերել
բացի
վնասից:
Երրորդ
հոգատար
թ
"։
Ինչպէս
ընթերցողը
տեսնում
է,
մենք
{օգուտ}
ենք
քաղել
պ.
Էմինի
սրբագրութիւնից.
եւ
տեղծագործելով
դժոխատիրոջ
հետ,
մի
տեսակ
{օգուտ}
ստանալու
ակնկալութեամբ
շատ
սովորական
կե
կամ
կատաղածի
նման:
-
Բայց
ինձ
ի՞նչ
{օգուտ}
դորանից.
լաւ
էր
թէ
թողել
էիր
դոցա
առաւ
ն
են
օրագիրները
եւ
լրագիրները,
նորանից
{օգուտ}
չունի
իմ
հայրենի
գահը:
Բացի
սորանից,
հեռագրով:
Եթէ
մի
խաբեբայ
մարդ
կամենար
{օգուտ}
քաղել
այդ
ազգերի
կուրութենից,
հրաշքի
տ
տգէտինը,
թէ
ոչ.
ուրեմն
ի՛նչ
գործնական
{օգուտ}
ունի
հոգին
ուսումից․
ո՛ր
սուրբերը
ուսեա
նցը,
որպէս
մի
տգէտ
մարդ,
իսկոյն
սկսեց
{օգուտ}
քաղել
իւր
դրութենից,
փոխեց
իւր
խօսակցո
նման
են
անպիտան
ձիու,
որի
տէրը
միմիայն
{օգուտ},
որ
կարո՛ղ
էր
քաղել
նորանից,
այդ
էր
ն
ունք
տալով
ձեր
դիտողութեանը,
կ'աշխատեմ
{օգուտ}
քաղել
նորանից,
սակայն
այս
է
բանը,
որ
ների
վկայութեամբ:
Իսկ
բանաստեղծութիւնը
{օգուտ}
է
քաղում
մի
ծայրացեալ
ազատութենից
եւ
ստ
ճշմարիտը
պիտոյ
է
ասել,
ինչո՞ւ
չէ
պիտոյ
{օգուտ}
քաղել
դիպուածներից,
օգուտը
գողութիւն
չ
ձ
մի
մանէթ
նստելով,
կէս-կէս
մանէթ
զուտ
{օգուտ}
բերէին:
Եւ
այսպէս
պ.
Յովնաթանեանց
ոյ,
վերջանում
է
իսկոյն,
դո՛ւք
չարաչար
{օգուտ}
քաղեցիք
ձեր
հարստութենից,
եւ
առանց
մար
կը
ներէք
համարձակութեանս,
դուք
բաւական
{օգուտ}
կը
ստանաք
այս
գործողութենից:
-
Հը՛
յս
գործողութենից:
-
Հը՛մ,
բաւական
{օգուտ},
-
կրկնեց
քթի
տակից
պարոնը,
-
բայց
ի՛
մեզ
Հայերիս
պարծանք
է
եւ
մեր
ազգին
մեծ
{օգուտ}...
Մի
քանի
րոպէից
յետոյ,
երբ
փո
որոնք
աչքերը
տնկել
էին,
որեւիցէ
կերպով
{օգուտ}
քաղել
ձեր
հարստութենից,
բայց,
իմ
աչքո
ող
ընդդիմանալ
ծնողքիս
կամքին.
այո,
եւ
{օգուտ}
եւս
չունիմ
ընդդիմանալուց.
զոհ
պիտոյ
է
չէ,
որ
այդ
մտաւորութենից
մի
բարոյական
{օգուտ}
ծնանէր.
եթէ
դոցայ
այդ
տեղ
ժողովուիլը
ս
յառաջացած
այդ
հոգեկան
ուժաթափութենից,
{օգուտ}
ստանալու
չէր
բժշկի
նիւթական
դեղերից:
էին
մի
քանի
վհկական
արարողութիւնք,
որ
{օգուտ}
կամ
վնաս
չէին
կարող
պատճառել
ֆիզիկապէս
պանքի
տակ
է
դրւում
պապերի
ձեռքով,
որ,
{օգուտ}
քաղելով
ազգերի
տգիտութենից,
փակում
են
որոնել
տղայականս,
[վասն
զի]
փառք
առն՝
{օգուտ}
հասարակաց:
Եվ
զի՞նչ
փառք
ի
տասա՞նց
եւ
ն
օգնել
նմա,
իսկ
յանհասկանալեացն
զի՞նչ
{օգուտ}:
Կրկին
ասեմք՝
զի՞նչ
օգուտ.
խօսողին
պ
լեացն
զի՞նչ
օգուտ:
Կրկին
ասեմք՝
զի՞նչ
{օգուտ}.
խօսողին
պիտի
լսող
եւ
հասկացող,
ուրեմ
իւն
քան
զառողջ
դատողութիւն
կամ
անձնական
{օգուտ}
քան
զհասարակացն,
թէ
այսպէս
եւ
թէ
այնպէ
որան։
Ցաւի
մեծը
այն
էր,
որ
այս
բաները
{օգուտ}
չ'տուեցին,
եւ
նա
մինչեւ
իւր
մահը
կաղ
մ
.
Բայց
Բարսելոնեան
դպրոցից
շատ
փոքր
{օգուտ}
ստացաւ
նա.
երբ
վարժապետը
մեկնում
էր
նո
տիոսը
այս
միջոցներում
կարողացաւ
բաւական
{օգուտ}
բերել
խուզարկու
ատենին։
Լուտերի
եւ
Կալ
անութեան
այն
վտանգաւոր
ժամանակում
ոչինչ
{օգուտ}
չէին
բերում։
Աշակերտները
կամենում
՝
Րօդրիգէզ
եւ
Կսաւիէ
անուններով։
Նա,
{օգուտ}
քաղելով
այս
հանգամանքից,
կրկնապատկեց
ջ
մէջ
յայտնի
թշնամութիւն
ծագեցաւ։
Պապը,
{օգուտ}
քաղելով
ժանտախտի
յայտնուելուց
Տրիդենտի
մը
մի
մեծ
զօրութիւն
չունէր
եւ
Պապին
մեծ
{օգուտ}
չէր
կարող
բերել.
պատճառ,
Գեներալը
ամե
նոցա
թագաւորները
եւ
նախարարները։
Նա,
{օգուտ}
քաղելով
այս
յայտարարութեններից,
իւր
նե
տեղ
փիլիսոփա
կամ
անհաւատ։
Յիսուսեանք,
{օգուտ}
քաղելով
այս
կրօնական
թոյլտւութենից
սկսե
ակութիւնը
Չինաստանից։
Յիսուսեանք
առանց
{օգուտ}
քաղելու
չ'թողեցին
եւ
այս
բանը.
նոքա
սկ
ել,
որպէս
զի
Կայսրի
թեթեւահաւատութենից
{օգուտ}
քաղելով՝
կողոպտեն
աշխարհի
հարստութիւնը
րտեցին
նորան
իբրեւ
հերետիկոս,
բայց
այս
{օգուտ}
չ'բերեց։
Րիշիէի
գիրքը
մեծ
տպաւորութիւն
առայել
նորան,
որ
նորա
ձեռքով
կարողանան
{օգուտ}
քաղել
եւ
առաջին
ներգործողը
դառնալ
յետոյ
ռօշեանցի։
Եւ
եթէ
այդ
ուրիշները
նոյնպէս
{օգուտ}
քաղեն
մեր
նկատողութիւններից,
գո՛նէ
մի
արակութեանց
մէջ։
Պէտք
է
այդ
բոլորից
էլ
{օգուտ}
քաղել
խնամով
եւ
շրջանկատ
ընտրութեամբ։
ռ
քննութիւնը,
եթէ
համբուրելի
հեղինակին
{օգուտ}
չբերէ,
վնաս
ոչ
երբեք:
Համարձակ
կ
լ
հանել:
Սօսին
իրենց
տանը
փակելով
ի՛նչ
{օգուտ}
կարող
էին
քաղել,
մանաւանդ,
երբ
նա
բար
ում
հմայողները
եւ
հաւադէտները
(
augur)
{օգուտ}
քաղելով
ամէն
կարգից
դուրս
երեւոյթից,
ն
բռնուի,
բայց
եւ
այնպէս
խորամանկ
պառաւը
{օգուտ}
է
քաղում
այն
ազդեցութիւնից,
որ
այս,
դ
նի՞
օրինակներ
կան,
որ
ընչանք
քեզնից
մի
{օգուտ}
չեն
ունեցել,
բանըդ
չեն
շինել...
եւ
պառաւները
պարապեն
այս
բանով,
որքա՞ն
{օգուտ}
կարող
է
ստանալ
Աշտարակը
կամ
ուրիշ
գեղեր
յտնի
է,
թէ
մարդը
ինչ
բանից
որ
ուզում
է
{օգուտ}
քաղել
պէտք
է,
որ
այդ
բանը
լաւ
սորուի.
անք,
բայց
միայն
այդ
չէ,
որից
կարող
են
{օգուտ}
քաղել
հայերը:
Կան
այնտեղ
շատ
ուրիշ
բան
ներս
բերել
ազգի
մէջ,
այլեւ
եղածիցն
էլ
{օգուտ}
չէ
քաղում:
Ամէնին
յայտնի
է
Էջմիած
կամ
թէ
չէ
ես
քեզ
կը
ստրկացնեմ
եւ
ոչինչ
{օգուտ}
չտալուց
յետոյ
դեռ
զրկանքներ
էլ
կը
պատճա
եպհական
կենդանութիւնն
ունենայ։
Ինձ
ինչ
{օգուտ}
է,
եթէ
ես
տեսնում
էի
մի
հարուստ
մարդ
ե
ակից
չէի
նորա
հարստութեանը։
Այսպէս
ինչ
{օգուտ}
է
օտարի
առողջութիւնը
եւ
կենդանութիւնը,
ն
թէ
նոցա
գրածիցը
ազգի
անբաղդ
զաւակները
{օգուտ}
ստանային։
Թէեւ
ցաւելով
հարկէ
խոստովանե
լիս,
թէեւ
այո՛,
գեղեցիկ
են,
բայց
ինչ
{օգուտ},
որ
ընկերական
կեանքում
չեն
կարող
մեր
պ
ղած
տաճկականին,
ինձ
ինչ
փոյթ.
կամ
ինչ
{օգուտ}
իմ
բուն
հայկական
ձեւերով
կամ
հայկական
տ
ծ
թերթերը
դարձնելու
ժամանակ,
բայց
ի՛նչ
{օգուտ}.
անցածը
յետ
կը
գա՞յ։
Եթէ
մնար
հայկակա
ր
անցածը,
ներկան
եւ
ապագան,
պիտի
չափե
{օգուտը},
որ
կարո՛ղ
էր
լինել
յուր
խելացի
կերպով
ին
յուրյանց
անձը,
յուրյանց
ազգը,
նորա
{օգուտը}
եւ
վնասը
եւ
բարի
սիրտ
ունեին
օգնել
նրան
ով,
թողնում
են
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
{օգուտը}
երեսի
վերայ:
Ամենայն
անգամ
հասարակութե
ին,
իսկ
եթէ
չէ
հասկանալու
եւ
առանց
իւր
{օգուտը}
ճանաչելու
պիտի
բամբասէ
մի
մարդ,
որ
ազգ
ոմանք
ուրանում
են
դրականապէս
այդ
դպրոցի
{օգուտը}.
երկու
կողմը
եւս
յառաջ
են
բերում
զանազ
րգի
վարժարանների
ընթացակցութեամբ:
{Օգուտը}
մի
վարժարանի,
որ
հիմնուած
էր
այլ
կանոն
շ
կառավարութենների
հետ,
ուրեմն
եւ
նոցա
{օգուտը}
կապուած
չէ
մի
վնասի
հետ,
որ
պիտի
վերաբ
անակ,
իհարկէ,
մեք
եւս
կը
զոհէինք
ազգի
{օգուտը}
մեր
շահին,
մեք
եւս
կեղծաւորութիւնը
կը
ացողը
ուրացող
է
ազգութեան:
Դպրոցի
{օգուտը}
պիտի
հետեւի
նորա
ուղղութենից.
առանց
խղ
րակքը
դպրոցների,
որ,
չպահպանելով
ազգի
{օգուտը},
չարաչար
էին
գործ
դնում
իւրեանց
պաշտօն
նց
եմ
առնում
նոյնպէս
հռչակել
յառաջանալի
{օգուտը}
մի
օրինաւոր
պատմութեան
երեւելուց։
Այս
դութեամբ
պաշտպանելով
ոչ
այնքան
եկեղեցու
{օգուտը},
որքան
իւր
անձնական
արտօնութիւնքը
եւ
ի
ասին,
որպէս
թէ
նա,
ոչ
այնքան
եկեղեցու
{օգուտը},
որքան
իւր
անձնականը
պաշտպանելու
մտքով
ւ
տակը
խմելով,
պիտի՞
համարուին
իւրեանց
{օգուտը},
անձնական
իրաւունքը
գերադասողք:
Համօր
րկդիմի
մարդ՝
իւր
ազգը
խաբող,
յունական
{օգուտը}
պաշտող
եւ
աւելի
Յոյն,
քան
թէ
Հայ:
Բաց
ւնք
չպիտի
ունենանք:
-
Այո՛,
մեր
{օգուտը}
պահանջում
է
այդ:
-
Ինչպէ՞ս:
ն
օգտակար:
Վաճառականութեան
մէջ
շահը
եւ
{օգուտը},
ո՛րքան
ընթացք
եւս
կատարէ,
ո՛րքան
զան
գութիւնը,
պահում
է
եւ
պաշտպանում
է
իւր
{օգուտը}
եւ
ոտքի
տակ
է
կոխում
ուրիշ
իւր
պէս
անձն
ի՛նչ
բանի
համար
պահենք,
ի՛նչ
է
պահելու
{օգուտը}
եւ
ի՛նչ
է
կորուսանելու
վնասը:
Վերացակա
ն:
Նոցայ
համար
անծանօթ
է
փոթորիկի
{օգուտը},
Չգիտեն,
թէ
կայծակները՝
միշտ
մ
:
-
Պատիժը
կրելուց
յետոյ
արդարանալու
{օգուտը}
ի՞նչ
է:
-
Այդ
կանոնը
կատարուելու
հա
տի
ցանկութիւնը։
Բայց՝
ի՞նչ
խորհրդով,
{օգուտը}
ի՞նչ
է,
ո՞վ
է
կարդացողը
կամ
հասկացողը
եններին,
պաշտելով
միայն
յուր
մարմնավոր
{օգուտը},
ուտելով,
խմելով,
փառավորապես
ապրելո
րից,
Բոռքը,
որ
իւր
հայրենիքի
անձնական
{օգուտը}
երկու
ձեռքով
զոհում
էր
ամերիկեան
անկախո
որան
մարմնացնել,
չես
կարող
գործ
դնել,
{օգուտը}
ինչ
է:
Բայց
պէտք
չէ
մոռանալ,
որ
գերմա
կան
յարաբերութիւն
չունի
հողի
հետ:
Նորա
{օգուտը}
եւ
վնասը,
նորա
յոյսերը
եւ
ահը,
-
այդ
բ
տ
անձն,
պարտ
էր
նախապատիւ
համարել
ազգի
{օգուտը},
քան
իւր
սեփականը
եւ
երբեք
յանձն
չառնո
կը
յանձնէր,
որից
կախ
էր
պապականութեան
{օգուտը}
եւ
հռոմէական
ազգի
հաստատութիւնը:
Բայց
ը։
Թէ
ինչ
է
այդ
տեսակ
ծանօթաբանութեանց
{օգուտը},
որ
պ.
Էմինը
անում
է,
մենք
բնաւ
չենք
յարգ
ու
արժանաւորութիւն
ունի
ազգի
բուն
{օգուտը}
եւ
նորա
յառաջադիմութեան
շարժառիթքը։
Խնդ
ւնէին
վերաբերութեամբ
դէպի
Հայոց
ազգային
{օգուտը}
եւ
եկեղեցու
պայծառութիւնը)։
Այս
ի
առաւել
ծեծկուիլ:
-
Դորա
հակառակ,
{օգուտը}
ակներեւ
է:
Միմեանց
ջարդելուց
երբեւիցէ
աշակերտը
տեսար,
որ
ազգը
սիրէր
ու
նորա
{օգուտը}
պաշտէր:
Ամենայն
ոք,
որ
փոքր
ի
շատէ
ու
ց
մօտ
եկած
մի
ազգային
գործի
համար,
որի
{օգուտը}
անմիջական
յարակցութիւն
չունէր
նոցա
անձն
ո՞ւ
չէ
պիտոյ
օգուտ
քաղել
դիպուածներից,
{օգուտը}
գողութիւն
չէ,
յափշտակութիւն
չէ,
այլ
յ
բերան
սերտած
բառերով
հաստատում
էր
նոցա
{օգուտը},
առանց
ամենեւին
գաղափար
ունենալու,
թէ
տակից
պարոնը,
-
բայց
ի՛նչ
արժէ
ինձ
այդ
{օգուտը}
եւ
ի՞նչ
է
մնում
նորանից
ինձ
սեփական:
Ա
դը
եւ
նպատակը
էր
մեր
ազգի
բուն
եւ
ստոյգ
{օգուտը},
վաղուց
ահա
պարտականութիւն
էր
դրել
իմ
բամբասելով,
մանաւանդ
պարապին
մտածելով
{օգուտը}
իւրեանց
ազգի
եւ
եկեղեցու,
այլեւ
աշխատի
ապէս
իւր
օգտի
վերայ,
որպէս
թէ
մասնաւոր
{օգուտը}
կարելի
բան
էր
առանց
ընդհանուրին։
Տ
ուտելով,
միշտ
պիտի
օտարին
գովէ,
օտարի
{օգուտը}
պաշտէ
եւ
իւր
ազգից
հեռանայ
ու
օտարանայ
յս
ճանապարհով
սկսեցին
ներգործել։
Կարգի
{օգուտը}
ունենալով
իւրեանց
համար
իբրեւ
հասարակաց
հասնելով,
մոռանան
եւ
անտես
առնեն
Կարգի
{օգուտը}
։
Այս
միջոցին
Իգնատիոսը
իւր
Կարգի
ե
օրեղ
չէին,
որ
ջոկէին
յայտնապէս
իւրեանց
{օգուտը}
Պապական
Աթոռի
օգուտից,
պաշտպան
դուրս
գ
իլ.
մարդը
պէտք
է
տեսնէ,
լսէ,
եւ
դոցա
{օգուտը}
ճանաչէ,
որ
յետոյ
համոզուի
եւ
գնա՛յ
նոց
գի
հեղինակքը
իւրեանց
նպատակը
չդնեն
ազգի
{օգուտը}.
մինչեւ
նոքա
չմոռանան
սնապարծութիւն
եւ
րով
կը
լուսաւորուի.
այս
էր
նորա
ներքին
{օգուտը},
իսկ
այդ
մեքենապաշտութիւնը,
որ
յառաջա
.
Ազնիւ
մարդուն
ցանկալի
է
ընդհանուրի
{օգուտը}.
բացառութիւնը
ընդհանուրի
անպիտան
անդամ
ամիտ
կացի՛ր,
մարիկս,
մէք
եթէ
մեր
վնաս-{օգուտի}
բան
լինի,
խելք
ունինք,
թէեւ
մարդիկ
մե
ւր
անձնականը
գերադաս
համարել
եկեղեցական
{օգուտից}:
Այդ
երանելի
եւ
սուրբ
Կաթողիկոսներ
յայտնապէս
իւրեանց
օգուտը
Պապական
Աթոռի
{օգուտից},
պաշտպան
դուրս
գալով
Պապական
իշխանութե
թէ
ազգի
բախտաւորութեան,
միայն
իւրեանց
{օգուտն}
են
խնդրել
եւ
ո՛չ
թէ
ազգի:
Հաւատա
ս
բերելու
չէ,
ընդհակառակը,
շատ
եւ
շատ
{օգուտներ}
ունի,
որոնց
մասին
միմյանց
տեսած
ժամանա
յ
ժողովուրդը,
որպէսզի
ինքեանք,
նիւթական
{օգուտներ}
ճարելով
այս
տգիտութենից,
միշտ
ապահով
կա
սինների
հետ
միասին:
Նոքա
չուրացան
ազգի
{օգուտները},
նոքա
այրութիւն
ցոյց
տուեցին
իւրեանց
կ
մ
դառնալ,
թռչնավաճառութեամբ
պարապիլ
եւ
{օգուտների}
մի
բաժինը
ստանալ:
Տեսանո՞ւմ
էք,
սիրել
տպելիքը
յարմարեցուցած
լինին
ազգի
էական
{օգուտների}
հետ:
Ահաւասիկ,
վերոգրեալ
նամակի
բառաց
եւ
մանաւանդ
բոլոր
մասնաւոր
կամ
անձնական
{օգուտների}
մեռուցումն։
Կարգի
օգտի
համար
նոքա
պիտո
ւթիւնը
եղած
է
առանց
ուշադիր
լինելու
այն
{օգուտներին},
որ
յառաջանալու
էին
գետի
մօտաւորութենի
ուրդը
եւ
նպատակը
համաձայն
չէ
ազգի
էական
{օգուտներին},
եթէ
նա
մի
մեքենայ
է՝
Հայի
զաւակի
մէջ
րի
իմաստակութեան
վերայ:
Ազգի
էական
{օգուտներին}
զոհել
ենք
եւ
պիտի
զոհենք
ամենայն
բան։
բոլոր
իրողութիւնքը,
յարմարուելով
Կարգի
{օգուտներին}
։
Այստեղ
հարկաւոր
է
ասել
եւ
այս,
թէ
այ
ծախենք
թէկուզ
մեր
հօրը,
սակայն
շատ
մեծ
{օգուտով}
։
Ինձ
վրայ
դու
մէկ
լաւ
նայէ՝
որ
չ
ո՛ւ
համար
ձեռքից
փախուցել
է
այս
կամ
այն
{օգտաբեր}
գործը։
Այդ
օրերում
ուրախանում
է
եւ
աղք
այն
բոլորը,
ինչ
որ
գործի
մեջ
բոլորովին
{օգտագործված}
չի
եղել,
սակայն
ինձ
հայտնեցին,
որ
իմ
ւս
պատճառ
եմ
տալիս
մտածելու,
որ
առաւել
{օգտակա՛ր}
է
քեզ,
քան
թէ
իմ
երեքկոպէկեան
այցելատո
քից,
վասն
որո
եւ
մանավանդ
հասկանալի
եւ
{օգտակար}
նախիջեւանցոց
համար:
Այդ
աշխատությա
ներգործել:
Ձեզ
քաջ
հայտնի
է,
թե
որքան
{օգտակար}
է
"
Հյուսիսափայլը
"
մեր
ազգին,
ուրեմն
նքը,
որ
գուցե
Գայանե
Նիկոլաեւնային
եւս
{օգտակար}
լինի:
Նորա
դրությունը
ինձ
հայտնես:
Ջր
ցած
կացի՛ր,
որ
այդ
բանը
ինձ
մեծ
եւ
մեծ
{օգտակար}
կլինի,
եւ
ճանապարհս
ոչ
թե
միայն
շոսսեյ
կույս
չկա,
որ
ավելի
գնով
ծախվի՝
ավելի
{օգտակար}
է
աշխատողին,
որ
արդարեւ
չէ
արհամարհում
եւ
գուցե
այլ
մարդ
եւս
ընտրելու
ժամանակ
{օգտակար}
լինին
այս
գրվածքը:
Ողջ
եղիք
ամենայն
,
որեւէ
այլ
խնամք
չի
պահանջում
այս
շատ
{օգտակար}
պլանտացիան:
Խնդրում
եմ,
եղբայր,
հենց
Ես
այնպիսի
կյանք
եմ
վարում,
որը
ոչ
ոքի
{օգտակար}
չէ:
"
Ни
богу
свечка,
ни
чорту
кочерг
եյից
ավելի
լավ
չէ:
Հարյուր
անգամ
ավելի
{օգտակար}
կլիներ
խելքը
գլուխը
հավաքեր
ու
մի
բան
ս
ն
աներ,
որքան
ես
արդեն
արել
եմ
այդ
շատ
{օգտակար}
ընկերության
համար,
որին
համակրում
եմ
ե
անութեան
մասին
իմ
տեսութիւնը
հաստատապէս
{օգտակար}
է:
-
Ի՛նչ
է
քո
այդքան
օգտակար
տեսո
ապէս
օգտակար
է:
-
Ի՛նչ
է
քո
այդքան
{օգտակար}
տեսութիւնը
վաճառականութեան
մէջ:
-
թող
լինի
նա
տասն
տարի
ծառայած,
թո՛ղ
եւ
{օգտակար}
եղած
լինի,
այնուամենայնիւ
իմ
մշտնջենակ
.
երանի՜
թէ
ես
եւս
կարողանայի
մի
կերպով
{օգտակար}
լինել
այդ
ընդհանուր
ազգային
գործի
յառաջ
այր
դառնալու
համար
ապագայումը.
այդ
շատ
{օգտակար}
գործ
է,
եւ
ես
այն
ժամանակ
կը
փառաւորեմ
ը
մածունի
տուր,
երեսդ
քսիր,
գո՛նէ
այդ
{օգտակար}
եւս
կը
լինի,
որովհետեւ
ի
բնէ
շատ
սպիտա
ծովագնաց
նաւեր,
հիմնարկել
հարկաւոր
եւ
{օգտակար}
ֆաբրիկայք,
գործատներ
եւ
պտղաբեր
այգինե
եր,
չգիտէ,
թէ
ամենայն
դեղ,
որքան
եւս
{օգտակար}
լինէր
դա
մի
տկարութիւն
բժշկելու
մէջ,
ա
շակութիւնը
չքաւոր
մարդերի
համար
բաւական
{օգտակար}
բան
դարձաւ
վերջին
ժամանակներում,
երբ
գ
արծաթագլուխ՝
քաղաքի
եւ
ազգի
այս
եւ
այն
{օգտակար}
գործը
յառաջացնելու
համար,
որովհետեւ
եղ
ւնքը,
ամենայն
բարեմտութեամբ
աշխատել
էի
{օգտակար}
լինել
նորան,
փոխանակ
խոստովանելու
իւր
րան
մի
բարի
խորհուրդ
տալ.
արդեօք
աւելի
{օգտակար}
չէ՞ր
Պ.
Իսահակեանցին
եւ
Հայոց
ազգին,
նիւթ
է
Տաճկաստանում:
Ոմանք
համարում
են
{օգտակար},
իսկ
ոմանք
ուրանում
են
դրականապէս
այդ
փչում
է
միստիկականութիւն,
որ
ոչ
միայն
{օգտակար}
չէ,
այլ
շատ
եւ
շատ
վնասակար
է,
եթէ
առ
լ
այս
տան
հետ,
մանաւանդ,
Նախիջեւանցոց
{օգտակար}
էր
այս
տունը,
որին
գործակից
էր
մի
ազգա
եւս
դրդելով
նորա
սեպհական
կարծիքը
իւր
(
{օգտակար}
անուանած)
գործի
մասին:
Այժմ
դառնա
ւթիւն
եւ
առաւել
ուրիշին,
քան
թէ
իւրեան
{օգտակար}:
Վաճառականութեան
մէջ
շահը
եւ
օգուտը,
են
ծնուցանել:
Ազգութիւնը
հարկաւոր
է
եւ
{օգտակար}
այն
ժամանակ,
երբ
նա
չէ
բորբոքւում
իբրե
եւ
ոչինչ
չէ
խնդրում
աւելի:
Ազգութիւնը
{օգտակար}
է
եւ
հարկաւոր
այն
ժամանակ,
երբ
զգալի
է
.
նա
ստիպուած
է
գնալ
այն
ճանապարհը,
որ
{օգտակար}
է
միմիայն
այդ
կացութեններին:
Այո՛,
դատապարտել,
մանաւանդ
եթէ
նոցա
հայեացքը
{օգտակար}
չէին
ինքեան:
Թող
Հ.
Սարգսի
համար
Աբբա
չէին
անխորհուրդ
զեվզէկութեամբ,
այլ
եւ
{օգտակար}
կը
լինէր
նոցա
աշխատութիւնը
լեզուի
մշակո
վ
եւս
լինի
գրուած,
այնուամենայնիւ
միշտ
{օգտակար}
է
բոլոր
մարդկութեան,
մանաւանդ
եթէ
նեղս
թիւն
տալու
իւր
գործին,
որով
անտարակոյս
{օգտակար}
է
լինում
ե՛ւ
հասարակութեանը,
ե՛ւ
հեղին
մի
մեծ
ճիւղ
մատենագրութեան
եւ
այն՝
շատ
{օգտակար}
ճիւղ։
Քանի՜
քանի
ճշմարտութիւնք
հան
նք
են,
քննիր
նոցայ
որակութիւնքը
եւ
եթէ
{օգտակար}
եւ
յարմար
են
քո
ազգի
կեանքին
եւ
պէտքերի
էր,
ես
միլիոնաւոր
մարդ
հանեցի
խաղաղ
եւ
{օգտակար}
գործերից
եւ
ձգեցի
նոցա
այս
բաբելոնեան
խ
ութիւն
զգալի
է
դժոխքի
համար,
մեզ
աւելի
{օգտակար}
է
բերել
տալ
այն
տետրակները,
որ
աննշան
-
Ես
ասում
եմ
եւ
հաստատում
եմ,
թէ
{օգտակար}
կլինին
դժոխքի
համար
այս
տետրակները,
նա
ւմ
եմ
միշտ
պատրաստ,
որքան
կարող
եմ
ձեզ
{օգտակար}
լինել:
Ձեր
իրաւասութիւնը
մերժող
գործածել
այնպիսի
զուարճութեամբ,
որ
եւ
{օգտակար}
լինէր
միեւնոյն
ժամանակ,
թէատրոն
չկայ,
Մօտաւորութիւնը,
առանց
բարոյական
եւ
{օգտակար}
խորհրդի,
որ
լինում
է
ղահուէտան
մէջ,
ս
լուից
ստանար
հինգ
հարիւր
մանէթ,
որ
շատ
{օգտակար}
կարող
էր
լինել
նորան
իւր
առուտուրի
մէջ
կի,
տարածել
ազգի
մէջ
բոլոր
հարկաւոր
եւ
{օգտակար}
տեղեկութիւնքը,
մի
ընկերութիւն,
որի
խո
քր
բաների
համար,
միայն
թէ
դա
մի
կերպով
{օգտակար}
լինէր
պապականութեանը,
սա
իսկոյն
պատրաս
ատողութեամբ,
գտաւ
ցայս
վայր
պտղաւէտ
եւ
{օգտակար}
եւ
րստ
այսոցիկ
անժխտելի
յատկութեանց
շահ
հռչակաւոր
Սպանիացիների
հետ
նորան
այնքան
{օգտակար}
եղաւ,
որ
հնար
ունեցաւ
նստել
այն
զինուո
կրում,
թէ
մի
գուցէ
Կարգի
քանքարաւոր
եւ
{օգտակար}
անդամքը,
հոգեւորական
բարձր
աստիճանների
ընդունել
Կարգի
ուխտը,
բայց
կարո՛ղ
էին
{օգտակար}
լինել
Կարգին.
այս
պատճառով
բոլոր
առաջո
կերտների
սրտումը
այնպիսի
գիտութիւն,
որ
{օգտակար}
էր
Կարգին,
բայց
անհամաձայն
թագաւորութե
,
թէ
այն
աշակերտները,
որոնք
կարո՛ղ
էին
{օգտակար}
լինել
Կարգին,
անպատճառ
դառնում
էին
Յիս
րա
հովանաւորութեան
տակ,
նրանք
կարող
են
{օգտակար}
գործիք
լինել.
Ռուսաստանի
բարոյական
ազդ
թիւնը
ընծայէր
նորան,
որ
զբօսեցուցիչ
եւ
{օգտակար}
կը
լինէր
նորա
երեխային
եւ
որ,
չնայելով
շնորհակալութիւնը։
Կը
ցանկանայինք,
որ
{օգտակար}
լինէին
նորան
մեր
բարեմիտ
փոքր
ի
շատէ
ծա
ր
մի
քանի
նկատողութիւնքը
կարող
են
նորան
{օգտակար}
լինել
նորա
ապագայ
ասպարիզում,
մանաւանդ
պիսի
բան,
միջին
դարերի
պատկանաւոր,
որ
{օգտակար}
եւ
փրկարար
խորհուրդ
ունենայ
մեր
համար:
ութիւնը,
բայց
եւ
այնպէս
գիտենալը
աւելի
{օգտակար}
համարելով,
գրում
ենք
մի
քանի
տող,
ներ
որ
այդ
բանը
լաւ
սորուի.
այլապէս,
շատ
{օգտակար}
բանն
էլ
կը
մնայ
անօգուտ:
Գիտենք,
երը:
Կան
այնտեղ
շատ
ուրիշ
բաներ
եւ
շատ
{օգտակար}
բաներ,
բայց
այսօր
ամէնքն
էլ
երեսի
վրայ
ոցա
քամակից:
Առանց
սոցա
ոչ
միայն
չեղած
{օգտակարը}
չէ
կարող
ներս
բերել
ազգի
մէջ,
այլեւ
եղ
րեց
իւր
շարադրութիւնը՝
"
Հնազանդութեան
{օգտակարութեան}
մասին
",
եւ
կնքեց
իւր
զարմանալի
կեանքը
րդու,
որ
կան
Հայոց
մէջ
հասել
է
մեծապէս
{օգտակարութիւն}
եւ
պատիւ
եւ
փա՛ռք,
իսկ
մի
քանիսին
էլ
մ
երի
մէջ։
Նա
չկամի
հասկանալ,
թէ
դեղերի
{օգտակարութիւնը}
եւ
վնասակարութիւնը
մեծ
մասնով
կախուած
է
նջում
է
փորձական
ստուգագործութիւն:
Օդի
{օգտակարութիւնը}
եւ
վնասակարութիւնը
քննւում
է
եւ
սահմանւ
րինաւոր
քննելով,
չէ
կարող
սահմանել
օդի
{օգտակարութիւնը}
եւ
վնասակարութիւնը
դրականապէս:
Հարկաւո
դատել
եւ
վճռել
օդի
վնասակարութիւնը
կամ
{օգտակարութիւնը}:
Հեղինակը
իւր
գործի
մէջ
նոր
ապացոյ
ին
խօսքերը,
որպէս
թէ
չէր
հերքում
բժշկի
{օգտակարութիւնը},
այլ
առաւել
ստոյգ
համարելով
պահում
էր
լինիմք
՚ի
բազմապատիկ
աշխատութիւնս
յաւէտ
{օգտակարս}
ե՛ւ
մեզ,
ե՛ւ
ազգին։
Այլ
զի՞նչ,
եթէ
ն
ռանգութիւնքը,
երեւելի
մայրաքաղաքներում
{օգտատէր}
շինուածք
գնել,
հաշուատուն
կազմել
այդ
շ
ամենայն
ընթերցող
կարող
էր
քաղել
նոցանից
{օգտաւէտ}
ուսումն
եւ
քաղցր,
ազնիւ
զբօսանք։
Այդ
ները,
որ
ինքնակամ
հրաժարւում
էին
Կարգի
{օգտաւէտութենից},
համարւում
էին
ուրացողք,
հերետիկոսք,
կատարել
զգործն,
այլ
եւ
ի
սմանէ
ինչ
ո՛չ
{օգտեալ}
ինքնին
հանճարեղ
մտացն
առաջնորդութեամբ
ս
........
Այլ
արդեօք
{օգտեալ}
ինչ
իցէ
ազգն
յայդպիսի
երկասիրութեանց,
ըլլայ
ըսելիքնիս
եւ
երանի՜
թէ
կարենայինք
{օգտել}:
Մեք՝
Հայկայ
զաւակներս,
համոզուած
եւ
եզ]
թէ
զի՞նչ
յայնս
գտանեն,
որ
մարթիցի
[{օգտել}
ի
շինութիւն
հոգւոյ
եւ
սրտի]
եւ
սնուցանե
ն,
զոր
իմով
անխոհեմ
նախանձայուզութեամբ
{օգտելոյ}
հոգւոց
պատճառեցի,
վասն
որոյ
եւ
յետս
կո
այտնել,
որ
ինչ
այստեղ
կարելի
էր,
նորա
{օգտի}
համար
գործ
դրվեցավ,
բացի
դորանից
մարդ
սանում
են,
որ
ամեն
բան
զոհում
ենք
ազգի
{օգտի}
համար:
Ահա,
սիրական
եղբայր,
մեր
նք
դրել
մեր
կուրծքը
եւ
ճակատը,
որ
ազգի
{օգտի}
համար
զոհել
ենք
մեր
հանգստությունը,
հա
երպիւ
պաշտպանէին
զվնասապարտն
եկեղեցական
{օգտի}
զաստիճանաւոր
Խալիբեանցն
եւ
զգործակից
նո
ութեանց.
զի
ըստ
զօրութեան
կտակին
ինքն
{օգտի}
յարդեանցն,
առ
հարիւրն
հինգ:
Մանաւանդ
ւմ
է
մեր
խեղճ
հասարակության
աներկբայելի
{օգտի}
մասին:
Ապացույցների
համար
հեռու
գնալու
տնջենաւոր
ժամանակով
բոլոր
հասարակութեան
{օգտի}
եւ
շահի
համար
առանց
որեւիցէ
հարկատուութ
ենից
դուրս
եւ
նորա
մէջ,
եւ
նորա
առաւել
{օգտի}
համար
թոյլ
է
տրւում
կառուցանել
ձեր
յատո
անք
գործ
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
{օգտի}
համար,
աշխատում
էին
մի
փոքր
բան
հասկաց
ւթեան
կամքով
եւ
գիտութեամբ,
այլեւ
նորա
{օգտի}
համար:
Մի՞թէ
մի
իմաստուն
եւ
ազգասէր
քա
,
հիւանդանոցի,
աղքատանոցի,
անկելանոցի
{օգտի}
եւ
պահպանութեան
համար
տարին
հինգ
տասն
մ
տունը...
ցոյց
տալ
երկու
Հայ,
որ
ազգի
{օգտի}
եւ
յառաջադիմութեան
մասին
խորհուրդ
կատար
վ,
որովհետեւ
նոցա
մասին,
բայց
ոչ
նոցա
{օգտի}
համար,
խօսում
էր
այնտեղ
Ղազարը,
ինչպէ
եղած
էր
կամ
լինում
էր
մեր
տարաբաղդ
ազգի
{օգտի}
համար,
իմ
անձնականը
եւ
ստացականը
այն
օ
ւն
է
ձեր
ստացածը,
որ
չէ
թոյլ
տալիս
ձեզ
{օգտի}
եւ
վնասի
բանի
մէջ
ազատօրէն
փոխել
ձեր
սր
չ
յարակցութիւն
կարող
էր
ունենալ
իմ
ազգի
{օգտի}
հետ:
-
Հը՛մ...
Ես
քեզ
հնարներ
կը
ն,
որով
աւանդում
էր
կտակը
համօրէն
ազգի
{օգտի}
համար:
Ինձ
պատահեցաւ
խօսք
բանալ
պատուե
օրէնքը
պիտի
ստորասաբար
պատասխանէ
Հայերի
{օգտի}
համար:
Եւ
մեզ
այնպէս
է
թւում,
որ
մեր
քանի
տարու
համար,
կարելի
էր
աւելի
շատ
{օգտի}
յուսով,
հիմնաւորապէս
գործ
դնել,
մանաւ
աջեւ:
Եթէ
մեր
խորհուրդը
լինէր
գնալ
{օգտի}
եւ
շահաստացութեան
քամակից,
եթէ
մեր
ցան
նը,
որ
ծնողք
պիտի
կատարեն
իւրեանց
ազգի
{օգտի}
համար,
եւ
որ
մնացած
է
երեսի
վերայ
ընտա
ւնի
դէպի
այն
մարդիկը,
որ
կա՛մ
անձնական
{օգտի},
կա՛մ
երկիւղի,
կա՛մ
այլ
յարակցութեան
երը
ե՞րբ
եւ
ո՞ւր
ցոյց
են
տուել
անձնական
{օգտի}
կամ
փառասիրութեան
ծարաւ.
խեղճերը
ազգի
կամ
փառասիրութեան
ծարաւ.
խեղճերը
ազգի
{օգտի}
համար
անդադար
նեղութեան,
հալածանքի
մէջ
նթաց
կուսակցութիւնը
միացած
է
ազգի
էական
{օգտի},
այսինքն՝
ստրուկների
հետ:
Նա
ներգործ
ժամանակ
աշխատեցաւ
իւրեան
ապրանք
տուողի
{օգտի}
համար,
եւ
ոչ
միայն
այսչափ,
այլ
առեւտո
ան
ինքնուրոյնութիւնը
այդ
անձնաւորութեան
{օգտի}
համար.
նոքա
չեն
երեւում
որպէս
մարդ,
ա
ռանձին
առանձին,
իւրաքանչիւր
մարդ՝
իւր
{օգտի}
համար,
եւ
մեզնից
իւրաքանչիւրը
տարբեր
կ
հասարակութեանը,
որ
անփոյթ
լինելով
ազգի
{օգտի}
մասին,
պատճառ
էր
դառնում
ու
գիտութեան
լս
յամենայնի,
հոգեւորք
մեր
առ
անձնական
{օգտի}
կամ
մուրանալոյ
յօտարէն
զչնչին
փառս
՚ի
վ
Նոքա
ապրեցան
եւ
քրտնեցան
ընդհանուրի
{օգտի}
համար,
լաւ
հասկացած
լինելով,
թէ
սո՛ւտ
կացուի
օգնականները
լուսաւոր
կամ
թէ
ազգի
{օգտի}
վերայ
մտածող
անձինք
էին:
Եւ
եթէ
մի
լավ
շատ
մերձաւոր,
իսկ
միւսը
անաչառ
եւ
ազգի
{օգտի}
վերայ
մտածող:
Բանի
թելը
շարունակ
պահել
ռքին
նախանձաւոր,
ուղղախօս
եւ
հասարակաց
{օգտի}
վերայ
մտածող
անձն
էր,
շատ
յարմարաւոր
գ
բայց
միայն
ժողովուրդը
խաբել
եւ
անձնական
{օգտի}
ծառայել:
Ազգի
օգտի
վերայ
մտածողները
հա
ը
խաբել
եւ
անձնական
օգտի
ծառայել:
Ազգի
{օգտի}
վերայ
մտածողները
հարկաւ
պարտ
են
մոռանալ
եւ
հոգեսէ՛ր
հայրեր՝
ամեն
յիմար
մարդոց
{օգտի}
մասին
հոգալով։
Որոնց
գրուածքը
եթէ
մի
մ
դարձուցանել
Հայոց
ազգի
նախապատիւ
հոգալի
{օգտի}
վերայ,
նորա
թանգագին
զաւակների
իմացակա
ջերմեռանդութեամբ
աշխատել
եմ
միշտ
դժոխքի
{օգտի}
համար,
Ձեզ
յայտնի
է,
թէ
ինչպէ՛ս
անդադ
ձակապէս,
միտ
դնելով
Ձերոյդ
մռայլութեան
{օգտի},
որ
ի
մերոյս
անհասկանալին
խօսելոյ,
եւ
տնութեամբն
խօսելոյ:
-
Այդտեղ
ի՞նչ
{օգտի}
կամ
ինչ
վնասի
բան
կայ
վերաբերութեամբ
դէ
վ
ահա
ծառայում
էր
աշխարհի
երեսին
դժոխքի
{օգտի}
համար,
վախճանել
է:
Սատանայի
դէմքի
վեր
,
որ
այնքան
երկար
տարի
աշխատեցաւ
դժոխքի
{օգտի}
համար,
որպէսզի
նա,
ներս
մտածի
պէս,
կ
լինելով
մեզ,
իհարկէ
ճշմարիտը
կ'ասէ
մեր
{օգտի}
համար:
-
Յայտնի
բան
է,
այդ
լաւ
էր
մտածում
են.
թէ
հարկաւոր
չէր
հասարակաց
{օգտի}
համար
ստանալ
անձնական
թշնամիք.
ինչ
որ
այս
քաղաքում,
իհարկէ
ոչ
առանց
անձնական
{օգտի},
վերջապէս
դարձել
էր
նորան
ընկերակից:
որ
շուտով
պիտի
գետին
ընկնի
որսը
որսորդի
{օգտի}
համար:
Պ.
Յովնաթանեանցի
բաղդից,
ժամա
պէ՛ս
Աստուած
ստեղծել
է
աշխարհը
առանց
մի
{օգտի}
ակնկալութեան,
եւ
թէ
ինչպէ՛ս
ամենայն
օր
աշխարհի
երեսին:
-
Միթէ՞
դուք
առանց
{օգտի}
կատարում
էք
ձեր
բժշկական
պաշտօնը:
սովորած
չեմ
բարեկամ
լինել
կամ
ոտք
լիզել
{օգտի}
ակնկալութեամբ,
սակայն
ձեր
ընթացքի
մէջ
ամենայն
մարդ
մտածում
էր
առանձնապէս
իւր
{օգտի}
վերայ,
որպէս
թէ
մասնաւոր
օգուտը
կարելի
յ
հող
եւ
տեղ
տալ
հոգեւորների
եւ
վանքերի
{օգտի}
համար,
որ
ծանրութիւն
էին
հասարակապետու
ան
նամակներ
է
հասուցանում
Հռովմ
Մխիթարի
{օգտի}
համար։
Մխիթարը,
ցաւելի
Մխիթարը,
ամեն
յն
ազատութեան
գաղափար
ասուած
էր
իւրեանց
{օգտի}
համար,
շատ
վաղ
ժամանակներից
քարոզում
է
կ
նախապաշարուած
են
մտքերը
պապականութեան
{օգտի}
համար,
միւս
կողմից՝
բռնութիւնը
եւ
ստր
թարի
գաղափարը
ստրկանում
է
պապականութեան
{օգտի}
հայեացքին,
այդ
օրից
սկսանում
է
երեւելա
ց,
կամակորւում
է
աշխատիլ
պապականութեան
{օգտի}
համար։
Այս
հանգամանքների
վերայ
յաւ
գործը
յարակցութիւն
ունենայ
մի
նիւթական
{օգտի}
հետ։
Ճիզուիթը
մի
անբարոյական
էակ
է,
ն
վ
ախտացելոց,
որոց
դիւրին
էր
միշտ
ժխտել
{օգտի}
հասարակութեան՝
քան
անձամբ
զանձինն
կնքե
սիրաց,
այլ
ժողովուրդն
առ
հասարակ
զի՞նչ
{օգտի}
ի
սմանէ՝
ոչինչ
եւ
կրկին
անգամ
ասացից
ո
նութեան
հնարները,
որ
գործ
էր
դնում
իւր
{օգտի}
համար։
Այս
հնարների
կարգումն
են
շատ
դա
էջ
երեւում
են
ջանք
եւ
աշխատութիւն
Կարգի
{օգտի}
համար
սպանել
ամենայն
տեսակ
բնական
կամ,
,
բայց
պիտոյ
է
ծածկէին
այդ
նախ,
Կարգի
{օգտի}
համար,
երկրորդ
հասարակութեան
դրութեանը
մ
անձնական
օգուտների
մեռուցումն։
Կարգի
{օգտի}
համար
նոքա
պիտոյ
է
ոչնչացնէին
իւրեանց
ա
նոցա
ձեռքով
ներգործում
են
իւրեանց
Կարգի
{օգտի}
համար։
Լուդովիկոս
XIVի
ծերութեան
ժ
մենայն,
ինչ
որ
Պապերը
իւրեանց
անձնական
{օգտի}
համար
աւելացրել
էին։
Յանսէնեանների
մէջ
ան
այն
արտօնութիւնքը,
որ
Յիսուսեանների
{օգտի}
համար
խլուել
էին
նորանից։
Բաստիլիայում
բոլոր
մարդիկը,
այն
մէկ
նշանաւոր
մարդու
{օգտի}
համար,
զրկւում
են
իրենց
ստուգապէս
ունե
գիտենք,
ուստի
եւ
իրաւունք
չունինք
նորա
{օգտի}
կամ
նորա
ընդդէմ
բան
խօսել:
Իսկ
ինչ
որ
Անգլիոյ,
ելանելով
ի
Հնդիկս
չունիմ
ինչ
{օգտիլ}:
Այսպէս
խորհուրդ
տայր
ինձ
եւ
ծայրագ
յ
զայդպիսիս,
զորս
թէպէտ
եւ
հասկանայր,
{օգտիլ}
ունէր
եւ
ոչինչ,
վասն
զի
այդպիսի
մանկու
զմապատիկ
փաստից
եւ
ապացուցութեանց
ոչինչ
{օգտիմք},
զի
սիրտք
հնամոլացդ
այդոցիկ
բերեն
յինք
ս,
եթե
ոչ
Ձեզ
իբրեւ
հայրենակցի
եւ
ազգի
{օգտին}
ցավակցողի:
Թեպետեւ
այս
բանը
Ձեր
ծառայո
նք
որպես
լոկ
քաղաքացի
եւ
որպես
լոկ
ազգի
{օգտին}
ցանկացող,
առանց
այն
պատճառի,
թե
հասար
յրակիցների՝
ամերիկական
արկածախնդիրների
{օգտին}:
Այդ
խնդրի
մասին
ինչ
էլ
որ
տպագրեն
միս
ներն
այդ
հանգամանքը
գործադրում
են
իրենց
{օգտին}:
Փաշաների
բռնություններից
նրանք
իրենց
ես
ոչինչ
չի
ստացվի:
Ընդհանուր
լեզվի
{օգտին}
գավառական
մի
քանի
վերջավորությունների
ե
ն
կերպով
նուիրուած
է
Հայոց
ազգի
ճշմարիտ
{օգտին}
եւ
դաստիարակութեանը:
-
Ես
շատ
խոր
կան
բաները
խափանարկու
չլինէին
ընդհանուր
{օգտին}:
Նախիջեւանը
գտանւում
է
Դօն
գետի
աջակող
ուիրեցի
իմ
անձը,
իմ
կեանքը
մարդկութեան
{օգտին},
այդ
միջոցին,
մանաւանդ,
վեր
բարձրացա
ին
խրատ
կը
տանք
(
ան
ալ
իրեն
կրօնակցաց
{օգտին}
համար),
թէ
կա՛մ
իւր
իրաւասութեան
տակը
յհոյեցին
մեզ,
այլ
սպասաւորում
ենք
ազգի
{օգտին}
։
Գուցէ
մեղաւոր
ենք
նորանով,
որ
մեր
աչ
ազգի
կուռքերին,
այլ՝
հասարակ
ժողովրդի
{օգտին}:
Հասարակ
ժողովրդից
կազմւում
է
ազգութեա
կամենային
զոհել
իւրեանց
ստացուածքը
ազգի
{օգտին},
բայց
հինգ,
տասն
ոյժը
ի՞նչ
կարող
է
օգ
մասնաւոր
մարդը
աշխատում
է
իւր
անձնական
{օգտին}
եւ
իւր
անձնական
ապահովութեան
համար,
ին
ղ
վնասում
է
նա
մի
ուրիշ
անհատի
անձին
եւ
{օգտին},
այնպէս
եւս
մարդերի
հաւաքական
անձնաւոր
կոխելով,
նոյն
այդ
հասարակութեան
էական
{օգտին}
սպասաւորելու
համար.
միթէ
յաջողութեան
մ
վասն
ներկայ
իմ
առաւել
հարկաւորութեան
եւ
{օգտին},
ի
յիշեալ
կտակացն
իմ
յայտնեալ
երից
տան
գիրը
հանձնառու
լինելով
ծառայել
ժողովրդի
{օգտին},
նորա
ժամանակի
համեմատ,
պարտական
է
խո
դորան։
Մեք
մեր
կողմից,
որպէս
ազգի
{օգտին}
ճշմարտապէս
ցանկացող,
անպատմելի
ուրախ
ե
որդը
մի
բարեբարոյ,
քաջահմուտ,
եւ
ազգի
{օգտին}
հետամուտ
մարդ
էր,
նոյնքան
եւ
սա
չարախն
նների
պատճառով:
Բայց
սա
ուշադիր
էր
իւր
{օգտին}
եւ
ո՛չ
թէ
հասարակաց:
Եւ
թէ
դա
ին
ոյս,
սուգ
առնելու
է
ամենայն,
իւր
ազգի
{օգտին}
եւ
յառաջադիմութեան
ցանկացող,
Հայ
մարդը
մար
իւր
նախանձաւորութիւնը
Պապականութեան
{օգտին},
որի
մասին
քանի
անգամ
բամբասուած
էր
որ
որ
բոլորովին
յարմարած
են
պապականութեան
{օգտին}
։
Այսպիսի
գրքերի
կարգում
են
եւ
Չամչեան
քը
անցուցանէր
օտարի
ձեռքը,
առանց
Կարգի
{օգտին},
III)
եթէ
ընկնէր
կրօնական
մոլորութեան
ջ
Թուրքիայում
տրամադրուած
են
Ռուսաստանի
{օգտին},
եւ
եթէ
ռուս
կառավարութեան
կողմից
ցոյց
թիւնը:
Բայց
մեր
խօսքը
հասարակ
ժողովրդի
{օգտին}
վրայ
է,
թէեւ,
այո՛,
Ցիմմերմանի
ֆիզիկ
իցէ
ցհայր
կամ
ցմայր
կ՚որբան,
զոր
յինէն
{օգտիցիս},
մարթ
է
չառնել
ինչ
հօրն
կամ
մօրն:
Ի
հ
անք,
բայց
այժմ
օդընտելացումից
կարելի
է
{օգտվել}
իբրեւ
երրորդ
աղբյուրից՝
առաջին
երկուսի
այն
ես
մոռանում,
որ
դեռ
ոչ
ոք
չի
կարող
{օգտվել}
այդ
իրավունքով.
կգա
ժամանակ
եւ
ոչ
ոք
չ
լ
-
խնդրեմ
մյուս
անգամ
չմոռանաք
բերել:
{Օգտվելով}
Անանիայի
այդտեղ
լինելուց,
խնդրում
եմ
ն
:
Այսօր
հրաշալի
եղանակ
էր
եւ
ես
նրանից
{օգտվեցի}
20
րոպե,
կարող
էի
բաց
օդում
ավելի
մնալ
ր.
ո՛չ
մեկից,
ո՛չ
էլ
մյուսից
դուք
չեք
{օգտվում},
քաղաքային
ծախսերը
եթե
չեն
ավելացել,
ն
է,
որ
նա
հայ
է
եւ
որ
ամենահպատակորեն
{օգտվում}
է
բարձրագույնս
շնորհված
հրովարտակի
իրավ
ի
քանի
ծառատունկ,
որոնց
ստուերների
տակ
{օդ}
վայելելու
համար
նստում
են
Նախիջեւանից
ե
ում,
ուր
մի
քանի
բարեկամով
գնացել
էինք
{օդ}
վայելելու:
Գնացի՞
ես
նորա
հետ
ման
գալո
րես
407),
համարում
է,
թէ
մի
ծծմբային
{օդ}
է
վառուողը՝
կարծելով,
թէ
ամենայն
օդ,
ն
օդ
է
վառուողը՝
կարծելով,
թէ
ամենայն
{օդ},
որ
վառւում
է,
հարկաւ
պիտի
ծծումբ
ուն
եւրոպական
քաղաքները:
Հեղինակի
ծծմբային
{օդ}
կարծածը
նաւթի
շոգիք
են,
իսկ
նաւթը
պատկ
այս
կամ
այն
տեղի
օդը:
Այդպէս
կարելի
չէ
{օդ}
քննել
եւ
այդպիսի
անհիմն
խօսքերը
ոչինչ
գ
յդ
մարդը
իմանայ
յառաջուց,
թէ
ինչ
տեսակ
{օդ}
ինչ
բաղադրութեամբ
եւ
ինչ
չափով
տարերքի
եանքի
վերայ,
քանի
որ
մարդը
ապրում
է
եւ
{օդ}
է
շնչում,
մեք
հրատարակում
ենք
նորան
իմ
"
Մի՛
լիցի
քեզ
յաւիտեան
Շնչել
զայն
{օդ}
բոցեղէն,
Մի՛
լիցի
քեզ
տուայտիլ՝
ղ
միշտ
ու
անվերջ:
Շնչում
ես
{օդ},
քանի
աստղը
հորիզոնում
փայլում
է,
սուտ
եւ
ազգասիրութիւն,
որոյ
անուն
ընդ
{օդ}
գէթ
հնչի
հանապազօր:
Առ
ի
զընթացս
գլ
գրգռել
այդ
թոքերի
գործունէութիւնը
առողջ
{օդ}
ներս
շնչելով,
հերիք
է,
որքան
թմրեցուց
կուսանաց՝
յորում
դանդաչէինն
անխորհուրդ
{օդաբաղխութեամբ}:
[Խորհուրդ]
նոր
հայախօսութեան
չէ՛ր
բ
կ'ապացուցանէ,
ըստ
որում,
երեխայական
{օդաբաղխութիւնը}
բանականութեան
դատաստանի
առաջեւ
յարգ
չու
յս,
եւ
այս
փոխադրութիւն
չէ
վճարեալ
լոկ
{օդաբաղխությամբ},
այլ
զոհիւք
եւ
նուիրագործութեամբք
ըստ
ղէն
գիտութիւնը
բաժանում
էր
երեք
տեսակ,
{օդական},
շնչական
եւ
դիւական.
*
*
*
*
*
*
ուգապէս,
քաւ
լիցի
մեզ
մոլորիլ
յայդպիսի
{օդակառոյց}
կարծիս.
զի
քաջ
գիտեմք
եւ
չիք
յայսմ
տար
ո՛չ
Անգլիոյ
սեպհականութեան
օրէնքը,
ո՛չ
{օդային}
ազատութիւնը,
ո՛չ
Ռուսսիոյ
ներկայ
վիճակ
նչի՞ս
են
պէտք
ինձ
պսակք,
Լուսապաճոյճ,
{օդային},
Է՞ր
հրեշտակաց
այս
բանակ
Եւ
զօրութիւնք
լապատակ,
ի՞նչ
ասեմ,
համարեայ
թէ
լի
էր
{օդային}
հանճարեղ
պարառութեամբ,
ինչպէ՞ս
գեղեցիկ
իններին,
այն
օրից,
երբ
գտան
հեղուկ
եւ
{օդանման}
մարմինների
օրէնքը
-
թէ
նոցայ
ճնշողութիւ
ղ,
պատճառ,
բնական
օրէնքով,
հեղուկ
եւ
{օդանման}
մարմինները
ամէն
կողմ
հաւասարապէս
ճնշելո
երկնաքաղաքացի
եւ
ամպաչու,
եթերաճեմ
եւ
{օդասլաց}
կղերը
հոգ
տանէր
գոնէ՛
այսպիսի
բաների,
ական
տկարութիւնքը
հարկադրել
էին
նորան,
{օդափոխութեան}
համար
դուրս
գալ
իւր
մռայլոտ
բնակարանից
եր
ցերեկ
աշխատում
ենք
ամեն
բանի
մասին:
{Օդդենը}
չկամի
ամենեւին
առնուլ
եւ
նորան
մեծ
օյին
բեք
բարկանալու
չէիր
իմ
վերա:
Պարոն
{Օդդենը}
չկամի
այն
բաներն
առնուլ,
ես
եւս,
դուն
մդ:
Ստրախավոյ
գիրիս
մեջը
հայտնիլ
իմ
{Օդդենի}
փասիլկան
չառածը,
սպասում
եմ
գրիդ,
որ
Ինքը
ինչ
բաների
վերայ
էր
մտածում,
ի՛նչ
{օդեղէն}
ամրոցնէր
էր
շինում,
տիրացուն,
որ
եւ
ք
րաքանչիւր
րոպէի
մէջ
խեղճ
Մանուշակը
ի՞նչ
{օդեղէն}
ամրոցնէր
էր
շինում.
երեւակայում
էր
իւր
ցոյց
ենք
տուել
այն
հանգամանքները,
այն
{օդեղէն}
շրջապատը,
որի
մէջ,
այն
հողը,
որի
վեր
ապիտանը,
ապիկար
զինուորը
թողնում
է
իւր
{օդեղէն}
գաղափարները,
վերադառնում
է
Սպանիա
եւ
ն
լեկարականութիւնքը
եւ
երբ
նոքա
իրենք
այդ
{օդեղէն}
բարձրութեան
մէջ
միանում
են
իրար
հետ,
մ
319-320:
Այն
հատուածի
մէջ,
որ
դրել
էր
{Օդենի}
գրքի
վրայ
Histoire
de
Henri
VIII
et
du
,
որոնք
1848-56
թթ.
հանձնված
էին
շահով
{Օդեսայի}
հասարակական
խնամատարության
դրամատեղին:
կոյս
էր
Հայաստանի
եւ
Ռուսսիայի
հողերի,
{օդերի}
եւ
ջրերի
զանազանութիւնը,
կարելի՞
է
ուր
ե՛ւ
ուխտաւորքը:
Հեղինակը
շատ
տեղ
{օդերի}
մասին
եւս
յայտնում
է
իւր
կարծիքը՝
երբե
մէն
կողմ,
ուստի
եւ
ցերեկը
չէ
կատարւում
{օդերի}
զուգակշռութիւնը,
այլ
այն
Ժամանակ,
երբ
բոյսը.
ի՞նչ
պայմաններ
են
դոքա՝
հողը,
{օդը},
ջուրը:
Եթէ
անտարակոյս
էր
Հայաստանի
ե
նքը
դղրդում
էին
ոչ
թէ
միայն
երկնակամարի
{օդը},
այլեւ
իմ
ողորմելի
պատուհաններիս
ապակի
ինչեւ
անգամ
միջակ
նաւերի
ընթացքին:
{Օդը}
այդ
քաղաքի
բաւական
լաւ
է
եւ
բաւական
մաք
ի
ողբերը
եւ
հառաչանքը,
նոյն
միջոցին
եւ
{օդը}
հնչեցնում
է
հարստահարող
բռնակալների
ուր
միայն
կարող
էր
իմանալ,
որ
այդ
վառուող
{օդը}
է
ածխային
բաղադրութիւն,
որպիսի
գազով
լ
բ
շրջակայքում,
եթէ
այդ
անօթը
շրջապատող
{օդը}
աւելի
ճնշէր
այդ
անօթը,
քան
թէ
նորա
մէջ
վատ
եւ
վնասաբեր
ասելով
այս
կամ
այն
տեղի
{օդը}:
Այդպէս
կարելի
չէ
օդ
քննել
եւ
այդպիսի
անութեան:
Երրորդ՝
քիմիաբար
լուծանելով
{օդը}
՝
հասկանալու
համար,
թէ
ինչ
գազերից
էին
անք
եւ
կարճութիւն:
Չորրորդ՝
քննւում
է
{օդը}
՝
քննելով
մի
որոշած
տեղի
շրջակայքը
եւ
ն
ր
չգիտէր,
թէ
ինչ
պաշտօն
ունի
կատարելու
{օդը}
մեր
շնչական
կեանքի
յարատեւութեան
մէջ,
հոգու,
սիրու
եւ
այլ
ախտերի,
Վերսայլի
{օդը}
միշտ
վարակուած
է
եղած
սիրու
ախտով,
Վեր
ովբէն.
"
Թող
չըշնչե՜ս
յաւիտեան
Դու
այն
{օդը}
բոցեղէն.
Չը
տառապե՜ս
թող
`
կամայ
Անձըդ
ն,
թէ
կայծակները՝
միշտ
մաքրում
են
մեր
{օդը},
Չգիտեն,
որ
անչափ
քաղցր
է՝
մրրկ
հայրենիքի
փլատակների
մէջ:
Հայրենիքի
{օդը},
սարերը
եւ
անտառները,
խոր
գիշերի
լռու
աւելի
վատ
`
ոչնչութեան
մէջ,
որովհետեւ
{օդը}
շօշափելի
է
զգայարանների
համար:
Բայ
աչ,
ծաղիկները
անուշահոտութեամբ
լցուցին
{օդը},
եւ
անհամար
բազմութիւն
ուրախ
թռչուններ
մ
էր
փտել,
իւր
վերլուծութեան
միջոցին,
{օդը}
կ'ապականէ
անպիտան
արտաշնչութեամբ,
որից
իւրեանց
ազգասիրութեամբ
այնքան
լցրել
են
{օդը},
որ
բոլոր
մարդկութեան
շնչառութիւնը
դժո
ջապատած
ներգործողների
ազդեցութեան
տակ.
{օդը}
մի
կողմից
ծանրանում
է
նորա
վերայ,
երբ
րի
մէջ,
թէեւ
ոչ
այնքան
պարզ.
պատճառ,
{օդը}
շատ
թանձր
լինելով,
թոյլ
չէր
տալիս
լուս
ւ
երկրագունդի
մէջ
եղած
օդով,
որովհետեւ
{օդը}
վատ
առաջնորդ
է
էլեկտրականութեան:
Երկրա
ցնում
եւ
անոսրացնում
են
Արարատեան
դաշտի
{օդը}:
Հիւլեքը
այս
օդի,
որ
անմիջաբար
շօշափո
եան
մէջ
աւելի
տեղ
բռնելով,
քան
թէ
սեղմ
{օդը},
սկսում
են
կամաց-կամաց
բարձրանալ
դէպի
ջերմութեան
ժամանակ
անօսրանում
է
այդտեղի
{օդը}
եւ
մի
վաստակեցուցիչ
եւ
վհատեցուցիչ
ազդե
երբ
արեւի
ջերմութիւնից
Արարատեան
դաշտի
{օդը}
լայնանալով
անօսրանում
է
եւ
բարձրանում
է
ում
է
դէպի
վեր,
երբ
միւս
կողմից
Մասիսի
{օդը}
ցրտից
ճնշուած
սեղմ
է
եւ
աւելի
խիտ,
ուր
կան
հետեւանքը,
այն,
որ
Մասիսի
ճնշուած
{օդը}
պիտի
վազէ
լցնել
Արարատեան
դաշտի
օդի
պակ
եան
ժամերը
այնքան
երկար
չեն,
որովհետեւ
{օդը}
անօսրանալով
ստանում
է
նոյնպէս
աւելի
ձգա
այնպէս
չէին
տաքացնում
դաշտը,
երբ
նորա
{օդը}
կամաց-կամաց
կորցնելով
իր
ձգականութիւնը
սում
էր
սեղմուել,
այն
ժամանակ,
Մասիսի
{օդը},
էլ
դիմադրութիւն
չգտնելով
լայնացած
օդի
վատ
առաջնորդ
լինելով
ջերմութեան,
նորա
{օդը}
աւելի
խիտ
է,
քան
թէ
նաւահանգստի
կամ
քա
ի
խիտ
է,
քան
թէ
նաւահանգստի
կամ
քաղաքի
{օդը},
որ
անմիջական
յարակցութիւն
ունի
ջերմու
րջանում
ման
գալը,
որչա՞փ
կը
կենդանանայ
{օդը},
եթէ
մի
քանի
կարգ
ծառ
տնկուի
այդ
շուրթ
աղվելով
կենդանիների,
ապա
նաեւ
բույսերի
{օդընտելացմամբ}
(
նա
հրավիրված
էր
այգեգործություն
սիրող
,
երբ
ես
որեւէ
բան
եմ
լսում
վերոհիշյալ
{օդընտելացման}
մասին,
տխրում
եմ,
որովհետեւ
նա,
որ
ա
.
Ի.
Ժոֆրուայի
ուղիով
-
Կ.
Ռուլյեն
-
{օդընտելացման}
առաջին
հիմքը
դրեց,
գրեթե
առանց
որեւէ
օ
տառապում
եմ
այստեղ,
ու
բացի
այդ,
քանի
{օդընտելացման}
ընկերությունը
չի
ընձեռնել
ինձ
բարոյական
րից՝
կարելի՞
է
արդյոք
եւ
ի՞նչ
եղանակով
{օդընտելացնել}
Փոքր
Ասիայի
գխտորաբեր
պիծակ
(
opeхотвор
բնախույզ
ընկերություն,
3)
կենդանիներ
{օդընտելացնող}
ընկերություն,
եւ
այլն:
Հետեւապես,
նա
նանիայից
այս
հարցի
պատասխանին:
Հարցնել
{օդընտելացնողներից}
՝
կարելի՞
է
արդյոք
եւ
ի՞նչ
եղանակով
օդը
էլ
կրկնում
եմ՝
կենդանիների
եւ
բույսերի
{օդընտելացումը}
մարդկային
կենցաղի
բարելավման
մի
նոր
աղբ
ւ
աղբյուր՝
հող
եւ
աշխատանք,
բայց
այժմ
{օդընտելացումից}
կարելի
է
օգտվել
իբրեւ
երրորդ
աղբյուրից
արը,
այսինքն՝
կենդանիների
եւ
բույսերի
{օդընտելացումն}
առաջին
անգամ
կիրառեց
Փարիզում
նոր
վախճա
բաներ
ես
ասում.
ի՛նչ
յարակցութիւն
կայ
{օդի}
ելեքտրականութեան
եւ
մի
մոմի
մէջ,
թող
գ
Բէգզադէն՝
աջ
ձեռքը
դէպի
յառաջ
պարզելով
{օդի}
մէջ,
-
այսօր
քնած
էի
ճաշից
յետոյ,
բայ
մինչեւ
նորա
վերջը:
Շատ
անգամ
լսւում
են
{օդի}
մէջ
հարստահարուած
մարդերի
ողբերը
եւ
հառ
էր
այդ
անօթը,
քան
թէ
նորա
մէջ
գտանուած
{օդի}
ձգական
ոյժը,
այն
ժամանակ,
անտարակոյս
պահանջում
է
փորձական
ստուգագործութիւն:
{Օդի}
օգտակարութիւնը
եւ
վնասակարութիւնը
քննւո
րութեամբ,
որպէսզի
կարելի
լինի
սահմանել
{օդի}
ճնշողութեան
եւ
ջերմութեան
ընդհանուր
եւ
կ
թիւը:
Երկրորդ՝
ելեքտրաչափով
քննելով
{օդի}
ելեքտրականութեան
չափը
կամ
որպիսութիւնը
օք
գիտէ՞
արգոյ
հեղինակը,
որ
թէ
100
չափ
{օդի}
մէջ
աւելի
լինի
թթուածինը,
քան
թէ
21,
իւնքը,
որ
անմիջապէս
ազդեցութիւն
ունէին
{օդի}
վերայ,
զորօրինակ՝
անտառները,
բուսակա
ւս
օրինաւոր
քննելով,
չէ
կարող
սահմանել
{օդի}
օգտակարութիւնը
եւ
վնասակարութիւնը
դրակա
գաղափարի
հետ,
կարողանայ
դատել
եւ
վճռել
{օդի}
վնասակարութիւնը
կամ
օգտակարութիւնը:
է
երկրի
մակերեւոյթի
վերայ
եւ
կախուած
չէ
{օդի}
մէջ:
Չկայ
մարդ,
որ
չխոստովանի
այս
ճշմ
կեցցէ՛:
-
Թո՛ղ
կենան,
թո՛ղ
ապրին
{օդի}
մէջ,
-
ասաց
մինը,
որի
աչքերը
աւելի
հե
ա՞տ
եմ
ես...
երեւակայութեա՞ն
մէջ,
թէ՞
{օդի}
մէջ:
-
Այդ
ի՛նչ
խօսք
է,
աշխարհը
թիւնը,
իբրեւ
լոկ
խօսք,
հնչում
է
միայն
{օդի}
մէջ
եւ
քանի
որ
իրական
անհաւասարութեան
հ
,
երբ
մտածում
էին
պարզամիտ
մարդիկ,
թէ
{օդի}
անչափելի
բարձրութեան
մէջ
դրած
է
փիլիսոփ
կայ:
Առաջին
շունչի
հետ
մարդը
առնում
է
{օդի}
թթուածինը.
եւ
երբ
վերջին
անգամ
դուրս
ա
մ
այնտեղ:
Մի
փոքր
սառնութիւն,
մի
փոքր
{օդի}
ճնշողութիւն
եւ
ահա
այն
թռուցիկ
շոգիները
ս
գալի
Ուսանողն
ճաշած՝
դիպչում
էր
{օդի}
։
"
Ի՞նչ
փուչ
մարդիկ
են
",
-
ասաց
աւ
Գալուանին:
Թէ
ջրերի
կամ
{օդի}
Ծանրութիւնը
չգիտես,
Իմացի՛
գաղթեցնելով
մի
կէսին
պատճառ
եղաւ
մահի,
{օդի}
եւ
կեանքի
հանգամանքներին
անսովորութենից
տք
կոխելու
տեղ
ունենալու,
կամենում
ենք
{օդի}
վերայ
սանդուղք
ամրացնել
եւ
նորա
վերայով
ն
թէ
ամբողջ
շինծու
համակարգութիւնք,
որ
{օդի}
մէջ
են
ման
գալիս,
կամ
աւելի
վատ
`
ոչնչ
դ
հրափորձութեան
իբրեւ
փոշի
ցընդեցնում
է
{օդի}
մէջ՝
մաքրելով
գիտութիւնը
եկամուտ
եւ
կա
Սատանան
բռնեց
նորա
ականջից,
բարձրացրեց
{օդի}
մէջ
իբրեւ
մի
փետուր,
դրեց
նորան
Մխիթար
անան
բռնեց
առաջինի
մազերից,
բարձրացրեց
{օդի}
մէջ,
փչեց
նորա
քթումը
եւ
ասաց:
-
ոյց
տալու
համար,
երեք
անգամ
պտոյտ
եկաւ
{օդի}
մէջ:
-
Ի՞նչ
նոր
բան
ունիս,
-
ասաց
ոստիկանի
պոչից...
յետոյ
բարձրացնելով
{օդի}
մէջ,
դժոխային
կատակով
ասաց.
-
Ա՛
թափանցելով
բոլոր
դժոխքից,
անցավ
երկրի
{օդի}
մէջ
եւ
մի
քանի
ժամ
թռչում
էր,
ինչպէս
լ
եմ,
-
պատասխանեց
տիրացուն:
-
Երեւի,
{օդի}
լաւութեան
պատճառով
դուրս
էք
եկել
ման
գա
յն
երջանկութիւն,
որ
կայ
մեր
քաղաքում,
{օդի}
մաքրութիւնն
է,
մանաւանդ
առաւօտները
եւ
է
ծանրութիւն
էր
իւրեան
խօսել
այն
րոպէին
{օդի}
վերայ:
Արդարեւ,
եթէ
մարդու
կեանքը
ր
քամի
չլինելուց
բաւական
երկար
մնում
էր
{օդի}
մէջ,
որ
միմիայն
դողում
էր
այս
անասունն
ր
կերպ
ու
ձեւ,
Թռչում
էր,
շարժում
{օդի}
մէջ,
այնպէս,
Ինչպէս
մի
փետուր․
առ
տարերքից,
նորանցից
ջրածինը,
միանալով
{օդի}
մէջ
գտնուած
թթուածնի
հետ,
ջուր
է
դառնո
տանում
էր
կրակից,
շոգի
դարձած
ցրւում
է
{օդի}
մէջ.
ածխածինը
միանալով
օդի
թթուածնի
հե
ած
ցրւում
է
օդի
մէջ.
ածխածինը
միանալով
{օդի}
թթուածնի
հետ,
շինում
է
երկու
տեսակ
բաղ
աղկացութիւն,
մինը
ածխաթթու
որ
ցրւում
է
{օդի}
մէջ,
միւսը
ածխային
թթուուտ,
որ
օդից
ծ
ան
մասունքը
թռչական
լինելով,
ցրւում
են
{օդի}
մէջ.
իսկ
մնացած
բաները
այրուելուց
յետո
քը,
թացութիւնը,
ջերմութիւնը,
լոյսը,
{օդի}
թթուածինը
եւ
այլն,
եւ
այլն,
ներգործել
ին
ցոյց
տալիս,
թրջուելով
սեւանալուց
եւ
{օդի}
միգախառն
անթափանցութենից:
Լուսաւորչի
զ
եսանելով
Մանուշակի
դրութիւնը
պատճառուած
{օդի}
ազդեցութիւնից,
մանաւանդ
որ
արդէն
բաւակ
ան
նորա
օրինակին,
նա
բարձրացրեց
բաժակը
{օդի}
մէջ
եւ
ասաց.
-
Խմելով
այս
բաժակը
օր
,
որ,
բաղդի
վերայ
յուսալով,
նետում
է
{օդի}
մէջ
եւ
սպանում
է
թռչուններ։
Պալատական
ճնշողութիւնը
ամէն
կողմ
հաւասար
է,
երբ
{օդի}
ճնշողութեան
աստիճանը
չափուեցաւ
եւ
"
բնո
ներգործութիւնից,
որոնք
զգում
են
առողջ
{օդի}
կարօտութիւն,
որքան
կարող
էին
զգալ:
Խո
անն
է:
Արագածի
գլխին
նկարուած
է
լինում
{օդի}
մէջ
կախուած
մի
կանթեղ:
Երբ
որպէս
7-8
տ
ու,
այն
ժամանակ
հրամայում
էր
եւ
իսկոյն
{օդի}
մէջ
երեւում
էր
այդ
կանթեղը
եւ
լոյս
տալի
կանութիւնքը
եւ
երբ
իւրաքանչիւրը
նոցանից
{օդի}
միջնորդութեամբ
առանձնացած
լինելով
գտնւո
ւմ
են
Արարատեան
դաշտի
օդը:
Հիւլեքը
այս
{օդի},
որ
անմիջաբար
շօշափում
էին
տաքացած
մար
ից
ճնշուած
սեղմ
է
եւ
աւելի
խիտ,
ուրեմն
{օդի}
բնական
զուգակշիռը
խանգարուած
է
այդտեղ,
ւած
օդը
պիտի
վազէ
լցնել
Արարատեան
դաշտի
{օդի}
պակասութիւնը:
Բայց
որովհետեւ
ջերմութեա
,
որ
խօսքը,
որ
ձայնաւորուած
լսւում
էր
{օդի}
մէջ
մեր
բերանից,
մեր
իսկ
մտքի
ծնունդն
ր,
որ
մեր
մտքի
հասկացածը
նա
լսելի
շինէ
{օդի}
միջնորդութենով
ուրիշներին։
Շատ
զարմանա
րակի
վրայ
ջուր
ածելու
պէս,
նստեցնում
է
{օդի}
ելեքտրականութեան
գործունէութիւնը
եւ
ապա
նութեան
լաւ
առաջնորդ,
կամուրջ
է
լինում
{օդի}
եւ
երկրագունդի
մէջ,
այնպէս
որ
ատմոսֆեր
մնալ
ջերմութեան,
խոնաւութեան
լուսի
եւ
{օդի},
մէկ
խօսքով՝
նորան
շրջապատող
արտաքին
եւակայել,
որովհետեւ
իրականապէս
կան),
{օդին}
ապաստան
արած
իւրեանց
կեանքը:
Նոքա
գալի
կերպարանագործութիւնը
կախւում
էր
հողից,
{օդից}
եւ
ջրից:
Մի
բուսական
կամ
մի
ծառ,
առնո
,
թէ
ծծումբը,
վառուելու
ժամանակ
խլելով
{օդից}
երկու
չափ
թթուածին,
բաղկացնում
է
ծծմբա
չգործեց
տիրացուի
վերայ:
Նա
սորված
չէր
{օդից}
խոնաւութիւն
ընդունել.
դորա
հակառակ,
ա
է
օդի
մէջ,
միւսը
ածխային
թթուուտ,
որ
{օդից}
ծանր
լինելով,
նստում
է
գետնի
երեսին
եւ
օդը,
էլ
դիմադրութիւն
չգտնելով
լայնացած
{օդից},
սկսում
է
վազել
դէպի
դաշտը,
պատճառելո
Խիստ
սուր
կ՚անցնեն,
ինչպէս
արծիւն
{օդն}
է
կտրում
իւր
թեւով:
Այս
կո
եռս
իւր:
Ի
միջոյ
մահառիթ
եւ
զարհուրելի
{օդոյ}
անընդհատ
թռչէին
ի
խորոց
սրտիս
մղձկմունք
ր
զգալի
կացուցանել,
կամ
միջնորդութեամբ
{օդոյ}
յունկն
ընկերին
ազդելով,
կամ
թէ
միջնորդ
գասէրը
պատուելի
է
միայն
նորա
համար,
որ
{օդով}
ամենայն
բան
ցանկանում
է,
ամենայն
բարեխ
ձնանում
են
ամպի
եւ
երկրագունդի
մէջ
եղած
{օդով},
որովհետեւ
օդը
վատ
առաջնորդ
է
էլեկտրակ
ր
՚ի
սեղան
քաջամոյն։
Զանօսրութիւն
պարզ
{օդոց}
ես
գունեցի
երփնորակ,
Ընդ
ազգ
մարդ
տարեալ
մեծի
ցրտութեան,
յետ
մշտագարուն
{օդոցն}
քաղցրութեան
Իտալիոյ
աշխարհին:
Յաւու
ս
նրանից
օգտվեցի
20
րոպե,
կարող
էի
բաց
{օդում}
ավելի
մնալ,
բայց
քամի
էր
ու
հետեւելով
էր,
թէ
իմ
վիշտ
ու
լաց
Ինչպէս
ծուխ
{օդում}
ցրուէին
յանկարծ։
Կամ
ինչո՞ւ
ն
հրաւիրանք:
Առաջին
գնդակի
մէջ
դրած
էր
{օդում}
բնակուող
մեզիմեն
աղեկներին
հրաւէր,
երկ
որերից,
Խոր
ծովերի
տակերից:
Դուք,
որ
{օդումն}
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կարգ
գետնի
տակ,
Ե
րերից,
Խոր
ծովերի
տակերից:
Դուք,
որ
{օդումն}
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կարգ
գետնի
տակ,
Ե
որերից:
Խոր
ծովերի
տակերից:
Դուք,
որ
{օդումն}
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կարգ
գետնի
տակ,
Ե
օսքերը
դուրս
չէին
գալիս
տիկին
Թիւթիւնճի֊{օզլուի}
սրտի
վկայութենից.
նա
հաստատապէս
հաւատո
սուրբ
նշանին,
Գեղարդայ
սուրբ
նշանին,
{Օթեաց}
սուրբ
նշանին
եւ
այլ
միւս
սուրբ
նշաններ
Հանգուցանել
յաղքատին
Ի
մերայոց
{օթեւան}
։
Tiens!
կացեալ
առ
դուրս
տան
Այս
կոշտ
հողը
շատ
է
եղել
մեզպէսներին
{օթեւան}.
Երկինքը
շատ
թափեց
անձրեւ,
լուա
ոսկերքըդ
սփոփուին...
Ծածկած
է
քո
{օթեւան}...
Դու
ընկեր
ես
վշտերին...
Քազ
արեց,
Մանանեխը
թռչնոց
համար
նիստի
{օթեւան}
պատրաստեց.
Հետզհետէ
եւ
կենդանիք
աւից,
Բայց
կամեցայ
տեսնել
իմ
այդ
{օթեւան}:
Երբ
գնացի
ես
փոսի
մօտ
նայ
նդութենից,
ոչինչ
տեղում
չէր
գտանում
մի
{օթեւան}.
նորան,
ախտացած
համարելով
ժանտախտով,
եզ
առաջնորդ.
նա
թո՛ղ
հասուցանէ
քեզ
այն
{օթեւանը},
ուր
եւ
մեք
կարճ
միջոցում
հաւաքուելու
դիմել
դէպի
պարսպի
դարպասը,
որ
գնայ
իւր
{օթեւանը}:
Նա
մտածում
էր,
թէ
արդարեւ
Հայոց
ազգը
աղձութեան,
ուղղում
էր
ընթացքը
դէպի
իւր
{օթեւանը}:
Պ.
Յովնաթանեանցը,
որպէս,
Հայեր
էս
ասացի,
կոմս
էմմանուէլը
գնում
էր
իւր
{օթեւանը}:
Արդէն
բաւական
ուշ
էր,
եւ
պ.
Յով
յս
կը
տայ
ինձ
մինչեւ
անգամ
եւ
այն
խաւար
{օթեւանի}
մէջ,
ուր
Նախախնամութեան
տնտեսութեամբ
պ
ւ
այն,
դեռեւս
ողջակիզի
մարմինը
մահուան
{օթեւանի}
մէջ
չամփոփուած:
Ո՛վ
դժոխային
կիրք:
Դի
դրեց
խաչի
կնիքը
նորա
մարմնի
յաւիտենական
{օթեւանի}
վերայ...
Այսպէս
վերջացաւ
մեր
բարեկա
-
Ընդունեցէ՛ք
այդ
ծայրագոյն
Բրամինը
այն
{օթեւանի}
մէջ,
ուր
բնակւում
է
նորա
նախահայր
Քամը
շ
այս
խնկի
բուրվառ:
Յաւիտենական
քո
{օթեւանից},
Այս
խնկի
բուրումը
ընկալ
նորանից,
այս
խնկի
բուրվառ:
Յաւիտենական
քո
{օթեւանից},
Այս
խնկի
բուրումը
ընկալ
նորանից
ելու
մերայնոց
աղքատ
Հիւրընկալ,
համեստ
{օթեւանում}
պարզ:
"
Կա՛ց
",
դռնապանը
ինձ
ձայն
է
գանձի
տէր
իշխանք
Մութ
ստորերկրեայ
{օթեւանում}
Ունին
կտաւ
լոկ
պատանք։
ւական
երկար
միջոց
մնացինք
Պ.
Սարաջեանի
{օթեւանում},
ուր
անդադար
խօսում
էինք
դարձեալ
հանգո
կներին,
նորանց
հանգստացնելու
համար
այն
{օթեւանում},
որ
վաղուց
ահա
պատրաստել
էր
նորա
որդին
մեր
լեզուի
մէջ,
գլխարկից
սկսած
մինչեւ
{օթոցը}
(
փռուածք,
խալիչայ)
ամեն
բան
նշանակել
սա:
Իսկ
եթե
ընկերությունը
համաձայնի
{օժանդակել}
ինձ,
ո՛հ,
այն
ժամանակ
այլ
բան
է,
եւ
լ
ամենաբարի
Մարիա
Նիկոլաեւնային,
որ
նա
{օժանդակի}
այդ
բարի
գործին,
եւ
ես
հավատացած
եմ,
գտնվելով
նվիրատուների
նկատմամբ՝
դրանով
{օժանդակի}
իմ
գործին,
հակառակ
դեպքում
ավելի
ոչինչ
րողացաւ
Մատթէոս
կաթողիկոսի
մերձաւորների
{օժանդակութեամբ}
հաւաստել
տալ
աւանդութիւնը:
Յայտնի
է
բո
րկիրս
գնաց
մինչեւ
'ի
Պաղտատ,
եւ
սա
եւս
{օժտեալ}
գոլով
փօլիթիքական
ձրիւք,
'ի
գործ
ած
զա
ամեան
Ի
Մամբրէի
կաղնւոյն
ցից
{Օժտեսցէ}
միշտ
Ամանորայն՝
Յաւիտեան
օրհնեա՜լ
վսեմ
ճարտարութիւնը,
որով
շատ
քչերն
են
{օժտուած}
բնութիւնից
`
կարծես
աստուածային
կայծակո
է
պատահում,
որ
այդպիսի
մարդիկ,
որոնք
{օժտված}
են
հանճարեղ
մտքով,
Պոմպեյի
կամ
Հերկուլ
լստինեան,
Ստորմանեան,
Դիդմարսենեան
եւ
{Օլդենբուրգեան}
եւ
Թագաւոր
Եւերեան,
եւ
այլոց,
եւ
այլո
արօտ
էր
ծանօթաբանութեան,
քան
թէ
եաքըշի
{օլը},
որ
ձախողակի
ամեն
հայի
յատնի
է
թէ՛
ուղ
ան
դիմակի
տակ
գոյացել
է
շահասէր
եւ
ագահ
{օլիգարխիա},
որ
գործակից
էր
եղել
(
օգնել
էր,
соде
հասկացող
երեւին։
Տաճկի
ասածին
պէս՝
իշ
{օլսուն}
։
Երկրորդ
յանցանք.
"
Հիւսիսափայլը
"
նի
չպէս
շուշտակ,
բաշորթիկ,
ճլպինդ
եւ
չալ-{օխամ}
կամ
չալ-շխամ
բառերը
բացատրված
են։
Այս
էք-ծածկել,
հովանացնել
բայից։
Բայց
չալ-{օխամը}
կամ
չալ-շխամը)
չգիտենք,
թէ
ինչի
բառ
ած.
ստիպված
էի
շիփշիտակ
նստել,
կարծես
{օխլով}
կուլ
տված
լինեի:
Այսօր
միայն
չորրորդ
օ
եւ
համբուրուելով
նորանից
զգում
է,
թէ
"
{օխտը}
թիզ
եղ
է
կանգնում
նորա
սրտին
"
(
եր.
2
որա
ճարն
էլ
Պէտքականենց
Համազին
երթալ
"
{օխտը}
ձիու
մուննաթ
"
անելն
է,
որ
գայ
աղօթէ
ո
ինչ
որ
վերաբերւում
է
Մարինոսի
աչքին
եւ
{օխտը}
ձիու
մուննաթ
անելուն,
ո՜հ,
դորա
ընդդէ
ման
գրեաց
Հոգեւոր
կառավարութեան
քաղաքիս
{օծանել}
զպատկերս
նուիրեալս
ի
զանազան
անձանց,
ս
ծաթիս
եւ
ի
խնդրել
իմ
հրամայել
քահանայից
{օծանել}
եւ
զբերեալ
պատկերն
ընդ
ձեռն
իմ,
պարոն
նջ
հրաման
տալ
միում
ի
քահանայից
քաղաքիս
{օծանել}
զպատկերն
եւ
թէ
օրէն
իցէ
հատուցանել
վասն
ծծմբային
խինին
եւ
գործ
եմ
ածում
իբրեւ
{օծանելիք}
kali
jodatum։
Երկուշաբթի
օրից
սկսած
առ
այում
բոլորովին
կկորչի:
Քո
հանձնարարած
{օծանելիքը}
ես
չբանեցրի,
թեեւ
ի
նկատի
եմ
ունեցել
ա
ն,
մի
ամբողջ
ամիս
աղտոտվեցա,
հետեւյալ
{օծանելիքով}
կամ
ավելի
ճիշտը՝
ներշփեցի
Ol.
Hyoscia
ն
զի
քահանայք
օծցեն
զպատկերս
ընդէ՞ր
ապա
{օծանեն}
հրամանաւ
միոյ
աշխարհական
անձին,
եւ
թէ
ցաւ
բարձր
սրբազնութիւն
Ձեր
ի
քաղաքիս
զի
{օծանէիք},
վասնորոյ
մնացեալ
է
մինչեւ
ցայսօր
ժամա
անի
հայրապետաց
կանոնովս,
որ
եպիսկոպոսն
{օծե},
ինչպես
իրենց
ալ
սրբազանին
բերնեն
ես
գ
եցաւ
":
Այո՛,
դու
ես
Տէր
մեր,
դու
ես
{Օծեալ}
մեր,
դու
ես
Փրկիչ
մեր,
եւ
զքեզ
օրհնես
րի
խորհրդով
ձեռք
էր
բարձրացրել
Աստուծոյ
{օծեալի}
վերայ։
Յիսուսեանների
եւ
Դուքս
դ'Էպերնօ
ն
պատարագօք
մինչ
՚ի
տես
Ներկայացան
{օծելոյն},
ես
յայն
գտայ
՚ի
հանդէս.
Պառաւածինն
մ
աց։
Երբ
աշխարհի
կարճեցաւ
գութ
առ
խնամս
{Օծելոյն}
Մատանց
նորա
գործք
անբան
բողոք
կալա
մնացեալ
է
մինչեւ
ցայսօր
ժամանակի
առանց
{օծման}:
Ի
նորումս
ի
քաղաքիս
աստիճանաւոր
Խա
զորս
եւ
ոչ
տուեալ
իմ
մնաց
պատկերս
առանց
{օծման}:
Զայսմանէ
յայտնելով
խոնարհաբար
Ձեր
երայ
մի
քանի
ամիս,
եւ
կաթողիկոսը
արդէն
{օծուած}
ու
նստած
լինելով
հայրապետական
աթոռը,
Ա
ոս,
վասնորոյ
առ
քեզ
գրեմ,
եւ
զժամանակ
{օծութեան}
կաթողիկոսին.
նոյնպէս
հայցեմ
գրել:
:
Հայր
սրբազան
թէ
չիք
կանոն
զի
քահանայք
{օծցեն}
զպատկերս
ընդէ՞ր
ապա
օծանեն
հրամանաւ
միո
ի
Հայաստան
լոյս
նշողեն
գերաբուն.
Իւղով
{օծցէ}
մեր
հայրենիք
այրիացեալ
զիւր
գլուխ,
Յան
եւ
եղէց
յաւիտեան։
Այլ
մինչ
աւուրց
նոցա
{օձ}
զիւր
տուտ
խածեալ
բոլորակ
Զառամութե
կ՝
աքաղաղի
փետուրներով
եւ
բոժոժներով,
{օձ},
սողուն,
գորտ,
խօսքերով
միայն
Պապակա
րգործողներին,
ինչպէս
են,
Սօսի
թագաւոր-{օձ}
(
Շահ-մար)
բռնելը,
Սօսի
քարափի
գլխին
յն
անմաքուր
ջրից
Սառը-Քանքանի,
որի
մէջ
{օձ}
ասես,
գորտ
ասես
կամ
ուրիշ
մանր
կենդանի
գիտէ
նորա
խորհուրդը․
ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչ
{օձեր}
նստած
կան
նորա
փորում,
նա
ասում
է,
թէ
բարի
խորհրդի
ընդդէմ
ականջդ
խցում
ես
իժ
{օձի}
նման,
եթէ
այդ
քո
հարստութիւնը
պահում
ե
Տաճարի
պարսպի
տակ
Կայ
մի
ծակ
ուր
{օձի}
պէս
Կարէ
մտնել
մարդ
միայնակ։
չէ
":
Ահա՛
այս
է
Եզովպոսեան
սառած
{օձի}
եւ
երախտաւոր
մարդու
առակի
միտքը,
որ
այ
պարակով...
նզովեալը
-
լեզուն
շինել
է
{օձի}
լեզու,
մի
աման
արիւն
գլխին
դրած
ման
է
մ
մի
մուկ
կերակրելու
համար,
այո՛,
ե՛ւ
{օձի},
ե՛ւ
զանազան
ժժմունքների
բոյն
եւս
դառն
ին,
ականջների
վերայ
երեւում
էին
օղեր,
{օձի}
զանգերից:
Հագուստները
եւս,
երկայն,
ի
ս:
"
ապրե՞ս,
որդի,
խելօք
ես
խօսում,
{օձի}
փուշը
լակլակը
(
արագիլ)
կը
մարսի...
:
Քեզ
որ
տեսնում
եմ,
դու
ոչ
միայն
{օձի}
փուշ,
մասթոդոնի
ոլոքն
էլ
կը
մարսես.
,
կերակուր
տալով
բամբասանքի
եւ
նախանձու
{օձին},
որ
վաղուց
նստել
է
նորա
փորի
մէջ,
վատ
ր
հինգերորդ
դարու:
Մին
ի
սոցանէ
Յովհան
{Օձնեցի},
կաթողիկոս
ամենայն
Հայոց,
որ
ըստ
մտաց
ց
յողջոյն
ընթացս
գրուածոյն
իբրու
ընդ
մի
{օղ}
շարեալ,
առ
եւ
ո՛չ
մի
հեղինակ
գտանեմք,
նման,
կանանց
եւ
աղջիկների
քթից
ահագին
{օղ}
անցնելը,
-
աղեկտուր
լինելով
տեսած
ենք
ա
նույն
տեսակի
մի
ծխափող,
միայն
թե
առանց
{օղակի}:
Վերջին
ծխափողս
ես
դարձյալ
կոտրեցի
այդ
ծխափողս
ես
դարձյալ
կոտրեցի
այդ
անիծյալ
{օղակի}
պատճառով:
Դրա
համար
հենց
նամակս
սկսեցի
ավոր
չէ
դրանով
ճանապարհ
գնալ:
Անիվների
{օղակները}
թուլացել
են,
պետք
է
ամրացնել,
եւ
թերե
ծխել
թուրքի
թաբաքը
եւ,
արձակելով
ծուխի
{օղեր},
որ
շատ
յաջողակութեամբ
բաց
էր
թողնում
կզակներին,
ականջների
վերայ
երեւում
էին
{օղեր},
օձի
զանգերից:
Հագուստները
եւս,
երկա
ի
թել
է
նա:
Այդ
կարճ
կամ
երկայն
շղթայի
{օղերը}
ունին
իւրեանց
վերայ
զանազան
դրոշմներ,
մն
արձակելով
բերանից
թաբակի
թանձր
ծուխը
{օղերի}
նման
դուրս
փչելով:
Նա
ուրախանում
էր,
նորան
հաւաքելու
համար
կոտրել
ես
մէջքիդ
{օղը}.
բայց
եթէ
ունէիր
մի
գիտութիւն,
որ
հրա
ութիւն
է
եւ
ստրկութեան
շղթայի
ամենածանր
{օղի}
մինը:
Հերիք
չէ
նորան
իմ
կենդանութիւնը
այլ
շատ
բաներ,
Ոսկի
բաժակով
{օղին}
կարապետ,
-
Ե՞րբ
մադերայից
նա
կմնա
ով,
յայտնի
էր
միայն
անունովս
Թիւթեանճի-{օղլու}:
Այսպէս
ահա
սորա
տունը
գտանւում
էր
մի
կեանքը:
Ահա
այսպէս,
սիրելի
Թիւթիւնճի-{օղլու},
այն
տեղ,
ինչ
տեղ
մէք
տեսանում
ենք
մե
իջից:
Սորա
կապան
նման
չէր
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինի
կապային,
այլ
կարած
նոր
եւրոպակա
ուղղուած
իւր
շփոթութենից
մինչ
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը
յայտնուեցաւ
տան
մէջ.
նորա
հագու
խնդրեմ,
պարոն
փեսայ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը,
-
որ
տեսանում
էք
իմ
հագուստը
այ
ն
գալը,
-
ընդհատեց
նորա
խօսքը
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը,
-
ամենայն
ժամանակ
բաց
է
մեր
դու
-
Երեւի,
-
ընդհատեց
լռութիւնը
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը,
-
կամենում
էիք
տեսանել
Մանուշակ
-
Երթալո՞ւ
դարձեալ,
-
հարցրեց
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը,
-
ո՛ր
կողմ...
Աստուած
յաջողէ
մասին
ես
խօսում,
-
շարունակեց
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը:
-
Ամենեւին
այդպէս,
-
պատասխ
:
-
Շատ
բարի,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը,
-
Աստուած
ընդունելի
առնէ.
բայց
ն
Մկրտիչը
չթողեց,
որ
աւարտէր
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը
իւր
խօսքը.
իսկոյն
բռնեց
նորա
մս
,
կամք
Աստուծոյ,
-
շարունակեց
Թիւթիւնճի-{օղլու}
տիկինը,
-
ես
նորա
հետ
եւս
կը
խօսեմ
եւ
կ
մակը,
այսպէս.
Օրիորդ
Թիւթիւնճի-{Օղլու}
Մ...
Հոգուս
ցանկալի.
Աղքատի
ձ
գլխաւոր
հոգաբարձութիւնը:
Թիւթիւնճի֊{օղլու}
տիկինը,
իւր
բոլոր
ճարերի
մէջ,
գերադաս
ելիք
դարձան:
Պատուելի
Թիւթիւնճի-{օղլու}.
Ինքս
փոքր
ինչ
տկար
լինելով
չեմ
կար
դաց
այսպէս.
Գերապատիւ
Թիւթիւնճի-{օղլու}.
Ես
Ղրիմում
եմ
ահա,
իմ
գործը
սկսել
Թիւթիւնճի-օղլուի:
-
Ի՞նչ
Թիւթիւնճի-{օղլու}:
-
Մի
հատ
է
Նախիջեւանում
Թիւթիւնճի-
:
-
Մի
հատ
է
Նախիջեւանում
Թիւթիւնճի-{օղլու},
շատ
չկայ.
նորա
Մանուշակ
դստեր
հետ
ամ
ից
Կոստանդնուպօլիս
գալով
միացել
էր
Քեօռ-{Օղլուի}
հետ,
երբ
սա
գնացել
էր
այնտեղ
Տեմիրճի
Օ
ի
հետ,
երբ
սա
գնացել
էր
այնտեղ
Տեմիրճի
{Օղլուի}
ձեռքից
Այվազը
-
իւր
սիրական
մանկլաւիկը
սեփական
սառնասրտութեամբ
նայեց
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
վերայ
բաւական
ժամանակ,
բայց
չկարողացաւ
լը,
կարճ
ծանօթութիւն
տամ
քեզ
Թիւթիւնճի-{օղլուի},
նորա
տան
եւ
Շահումեանցի
մասին:
Տո
թէ
վատ,
երեւում
էր,
որ
այս
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
հիւրընդունարանն
էր.
պատճառ,
սենեակի
մ
դուռները
տանում
էին
մինը
դէպի
Թիւթիւնճի-{օղլուի},
իսկ
միւսը
դէպի
Մանուշակի
ննջարանը:
հետ,
միշտ
գալիս
էր
գնում
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
տունը
ժամանակ
անցուցանելու
համար,
որով
ահա
Շահումեանցը
միշտ
գալիս
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
մօտ,
եւ
դուռից
ներս
մտած
չմտած,
բարեւ
ամաշ
վերարկուի
մէջ,
գնում
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
փողոցով:
Երեւում
էր,
որ
այս
մարդը
մի
,
շատ
անցած,
հեռացած
լինելով
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
փողոցից,
երբ
աչքը
բարձրացնելով
չորս
կո
նապարհից
ու
կամաց-կամաց
մտաւ
Թիւթիւնճի-
{Օղլուի}
բակը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
տանը
չէր.
ն
:
Այսքան
միայն
յայտնի
էր,
որ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
ապրուստը
շատ
պարզ
էր,
նորա
կեցութիւնը
տութիւն
տեսանել
":
Այս
խօսքը
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
համար
մի
այնպիսի
բացասական
էլեկտրականու
որ
եւ
արժանաւոր
պաստառներից:
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
կինը,
որին
դեռ
չենք
ծանօթացրել
մեր
ընթ
օճակով.
այսպէս
կօճակած
էր
եւ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
կինը,
որի
կօճակի
վերայ
մէջտեղումը
երեւ
քայլելու,
ճօճելու
նման
էր:
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
տիկինը
իջանելով
գետնատունը,
որովհետեւ
րծիքը:
IV
Երեկոյացել
էր.
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
հիւրընդունարանի
անկիւնում
պատկերի
առաջե
ակ
կը
լինէինք
քաղաքի
մէջ,
թէ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
Մանուշակը
իւր
հարսանիքի
վերայ
դատողութի
րի
վերայ
էր,
դուռը
բացուեցաւ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
ձեռքով:
Այս
ուրախ
եւ
անհոգ
մարդը
նե
ւնքը,
բայց
այդ
սովորութիւնքը
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
անձնական
սովորութիւնքը
չէին,
այլ
քաղաք
խօսել
իւրեանը
սովորութենով:
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
կինը,
ինչ
մեղքս
պահեմ,
շատ
զզուած
էր
լի
թեթեւ
թափող
է,
կանչուեցաւ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
տուն:
Նա
իւր
սովորութենով
կատարեց
այս
որհակալութիւններով
դուրս
գնաց
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
տանից,
ձեռքին
բռնած
թեթեւի
կապոցը
եւ
մ
տրաստել
էր
մեզ
Հոլոյին
կինը,
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
դստեր
անունով.
ուրեմն,
վայելեցէ՛ք
եւ
-
Խմելով
այս
բաժակը
օրիորդ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
անունով,
ես
պարգեւում
եմ
նորան
առողջու
րից,
երբ
Աղուանեանցը
եկել
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
տուն
հարսանիք
խնդրելու,
բայց
ոչինչ
պատ
րօտութիւն
ունէր,
այս
միջոցին
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
նամակը,
որ
տուեցին
Աղուանեանցին,
հաստ
,
մէք
կամեցանք
բաղդաւոր
առնել
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
աղջիկը,
իսկ
պարոն
հայրը
նա՞զի
նստեց,
կը
լինիմ,
որ
դու
կ՚ազատուիս
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
աղջկանից,
ինչպէս
ես
լսել
եմ,
նա
ոչ
թէ
կ
վերջացնել
խօսքը,
եւ
ստանալ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
ճակատագրական
համաձայնութիւնը:
Տիկին
ն
եւ
լսել
նորա
ասելիքը,
թէեւ
Թիւթիւնճի-{օղլուի}
յարաբերութիւնը
այսպէս
չէր
պարոն
Շահումե
կրտիչի
կին
դարձողը
չէր.
բայց
Թիւթիւնճի-{Օղլուի}
պատասխանը
ցրեց
նորա
կասկածները
եւ
երկիւ
ջիկը
առեց,
-հարցրեց
սա:
-
Թիւթիւնճի-{օղլուի}:
-
Ի՞նչ
Թիւթիւնճի-օղլու:
-
Մի
հ
,
ինչպէս
ասացի,
պատկանում
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուին},
որ
չգիտեմ
ինչ
պատճառով
ոչ
ոքի
չէր
ասո
մի
խնդիր,
որպէսզի
պատճառ
տայ
Թիւթիւնճի-{օղլուին}
խօսելու,
ինչպէս
եւ
այս
երեկոյ
արեց,
հ
.
թէյի
մեքենան
խափանարկու
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուին}
տեսանել
այս
շռայլութիւնը,
իսկ
Մանուշակ
ասէ.
եթէ
մի
խօսք
եւս
ասել
էր
Թիւթիւնճի-{օղլուին},
նա
կատաղելու
էր,
իսկ
աղջիկը
ընդունել
ութիւնը:
Այսպէս
ահա
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուին}
յանձնուեցաւ
Մանուշակի
առողջութեան
մասին
էս
յօժարի,
եւս
նամակ
կը
գրէմ
Թիւթիւնճի-{օղլուին}
եւ
կը
հրաժարուիմ
նորա
դստեր
ամուսնութեն
Շահումեանցը
համոզել
կամենալով
Թիւթիւնճի-{օղլուին},
ասէր
նորան,
որ
ինքը
շատ
վաղուց
ստացա
ի
համար
յանդիմանութիւն
լսելով
Թիւթիւնճի-{օղլուից},
որ
կանգնած
էր
նորա
քամակում,
շատ
սիր
,
-
հարցրեց
Շահումեանցը
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուից}:
-
Փառք
Աստուծոյ:
-
Շատ
ուրախ
ե
նորա
համար,
որ
ամուսնանալով
Թիւթիւնճի-{օղլուից}
դստեր
հետ,
պիտոյ
է
Թիւթիւնճի-օղլուից
ս
ի-օղլուից
դստեր
հետ,
պիտոյ
է
Թիւթիւնճի-{օղլուից}
ստանար
հինգ
հարիւր
մանէթ,
որ
շատ
օգտակ
ացու
հետ,
միայն
աշխատիր,
որ
Թիւթիւնճի-{օղլույեանք}
չիմանան
այս
բանը,
որպէսզի
յետոյ
յանկար
ասաց
նա,
-
Առաքել․․․
պատմագիրը,
Քեօռ-{օղլուն}
եւ
նորա
աւազակ
ընկերները
անուանում
է
Ջա
մահի
ինչ
լինելը,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
Շահումեանցի
հարցմունքին.
եւ
այնպէս
հաս
ւմ
էր
ահա
շրթունքի
վերայ:
Թիւթիւնճի-{Օղլուն}
բանի
տեղ
չդրեց
Շահումեանցի
դէմքի
փոփոխո
՛
ինձ,
որ
ես
եւս
իմանամ:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
համարեա
թէ
վիրաւորուած
էր
Շահումեանցի
հ
հը
այն
է,
-
յաւելացրեց
շուտով
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
գալիս
է
եւ
կտրում
է
կեանքը,
մարդ
,
կամ
սատանայ
է,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
մի
կերպ
հանգստութեամբ:
-
Բայց,
-
կտ
-
Թող
այդպէս
լինի,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
այսքան
գիտեմ,
թէ
այն
մարդիկը,
ո
էին:
-
Անտարակոյս,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ուրախացած,
որ
իւր
հակառակորդը
լաւ
զէնք
-
Ի՞նչ
ասել
է,
-
բացականչեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
ճրագը
յաւիտեան
վառուի,
թէեւ
ձեռք
:
-
Նորանից,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
դու,
մարդը,
որ
հոգի
ունի,
որ
Ա
-
Շատ
վեր
ես
քարշւում,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
կարծում
ես
թէ
մարդ
չկար,
որ
հասկ
Մանուշակի
ննջարանը:
Ինքը
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
կարճահասակ,
բաւական
հաստ
մարդ
էր,
ե
,
կարելի
է
այն
պատճառով,
որ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
կասկած
չտանի...
-
Դու
ընդունու՞մ
-
Ընդունում
եմ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Շատ
բարի,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
:
-
Ընդունում
եմ,
-
կրկնեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Եթէ
այդ
ընդունում
ես,
մեք
շուտո
ձեւը:
-
Ձե՞ւը,
-
հարցրեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Այո,
ձեւը,
-
պատասխանեց
Շահումե
եանցը:
-
Ես
գիտեմ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
աշխարհի
երեսին
յաւիտենական
բան
չկ
-
Ինչպէս
չէ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Տեսանո՛ւմ
ես,
-
ասաց
Շահումեանցը
չէ՞:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Շատ
լաւ,
-
ասաց
Շահումեանցը,
-
հ
-
Ամենեւին
այդպէս,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Ուրեմն,
-
բացականչեց
Շահումեանցը
ը
չքացնեմ
նորան,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Մի՞թէ
մոխիրը,
որ
կը
ստանայիր
փա
ւր
փայտութիւնը,
-
կտրեց
խօսքը
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
մոխիրը
այլ
է,
փայտը
այլ.
դու
ինձ
կ
անցը:
-
Այն,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
առաջին
օրինակդ,
այսինքն
կղմինդրը
՞նչ
տեղից
ուսել
ես,
-
հարցրեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
զարմացած
Շահումեանցի
այս
տեղեկութիւնն
թիւն
կայ,
բնութիւն
չկայ:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
առաւել
եւս
զարմացաւ
այս
խօսքերի
վերայ,
լի
աշխարհի
երեսին,
-
վեր
առեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
րոպէաչափ
լռութենից
յետոյ,
-
բայց
մեր
Ինչպէս
թէ
մահ
չկայ,
-
կանչեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
աչքերը
պշուցած
Շահումեանցի
երեսին:
արում:
-
Շատ
բարի,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
ընդունում
եմ
քո
ասածը,
բայց
մի
բ
անցը:
-
Այն,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
որ
մարդը
մեռանելով,
չէ
ապրում
այլեւ
եթէ
միայն
կարելի
էր
այս...
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
որ
ձեռքերը
սրտին
խաչած
լսում
էր
Շահու
աւատա՛,
պարո՛ն,
-
բացականչեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
թէ
իմ
ձեռքիցս
գար
ես
կ՚աշխատէի
ամենա
ինձ
բնութեան
անունով,
-
գոռաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
զմայլած
այս
խոստմունքի
վերայ,
որ
ամենե
ռը
բացուեց
եւ
ներս
մտան
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
եւ
նորանց
մի
հատիկ
Մանուշակը:
II
Եօ
ւ
Թիւթիւնճի-
Օղլուի
բակը:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
տանը
չէր.
նա
այն
օրը
ճաշ
եւս
չէր
կերած
ում
թէ
ի՞նչ
գործով
է
պարապում
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
կամ
ի՞նչ
աղբիւրից
ստանում
է
նա
արծաթ
Կինը
շատ
անգամ
ասում
էր,
եթէ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ոգեւորուած
խոստանում
էր
մի
աւելորդ
հալա
սին
խօսում
ենք
այստեղ,
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
աղախնի
հետ
միասին
իջած
էր
տան
գետնատուն
ը
տաւեայ
վարագոյրները:
Տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
աւարտելով
իւր
գործը
գետնատնումը
եւ
հրամ
խօսքը,
-
պատասխանեց
կինը:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ժպտեցաւ
եւ
ասաց.
-
Եթէ
բանը
քաղաքավ
պատուական
մարդ
կամի՞ս,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
`
հանելով
վերարկուն
եւ
տալով
Մանուշակին
:
-
Ես
այսօր,
-
շարունակեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ղահուէտնից
դուրս
եկած
տուն
էի
գալիս
ի
պատրաստութիւն
տեսէք,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
վեցերորդ
ժամն
է,
կարելի
է
որ
շուտով
աւ
եղաւ,
որ
շուտով
եկար:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
առեց
ծխաքարշը,
լցրեց
թաբակով
եւ
սկսեց
պատուասիրել
էր
նորան:
Թէպէտ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
շատ
այն
տեսակ
մարդերից
չէր,
որ
ամենայն
մկական
կարծիքով.
ճշմարիտ
է.
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
եթէ
մի
րոպէ
ուրախանում
էր,
կամ
այս
մ
ից
էր
եղած
մի
հարստականի:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
լաւ
գիտէր,
որ
մարդու
արժանաւորութիւնը
,
ոչ
թէ
պատճառը,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ժպտելով
եւ
միտքը
ամենեւին
չհեռացնելով
ա
չ
շտապելու
բան
կայ,
-
հարցրեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
փոքր
ինչ
անհանգստացած:
-
Ասում
է
ք
Աստուած
ի՛նչ
կը
տայ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
համարեայ
թէ
բարկացած,
-
դու
ի՞նչ
ասաց
պարոն
Շահումեանցը
ներս
մտաւ:
Թիւթիւնճի֊{օղլուն}
տեսածովը
իսկոյն
յառաջ
գնաց,
"
հրամայեց
երս
մտածովը
ողջունեց
եւ
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
եւ
Մանուշակը:
-
Ինչպէ՞ս
է
ձեր
առողջ
ատարկ
բաներ
են,
-
կտրեց
խօսքը
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
թող
նոքա
իւրեանը
թէյովը
պարապին,
մէ
ս,
որ
պատասխանեմ
քեզ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
այսինքն...
-
Ամենայն
կողմից,
-
ը,
տեսանելով,
որ
կակազում
է
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
պատճառ,
մինը
առանց
միւսին
անկատար
է
անկատար
էր:
-
Չէ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
կամեցայ
ասել,
թէ
մարդու
արժանաւո
ը:
-
Իմ
կարծիքով,
-
սկսեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
մարդը
կենդանի
է,
բայց
հոգի
ունի,
բ
երը
չեմ
մտանում,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
միայն
գիտեմ
վերջապէս,
որ
մարդը
րը
այլ
բաներ
են,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}.
-
նա
նորանց
փոխանակ
պատիժ
կը
ստանայ,
անուտէրը
առաջարկեց,
որ
յառաջ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
առնու:
-
Այդ
ի՞նչ
բան
է,
-
կանչեց
Թ
-
Այդ
ի՞նչ
բան
է,
-
կանչեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
տան
մարդ
եմ.
խնդրե՛մ
հրամայեցէք
ք
Աստծուց
ծերը
պատուելու:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ուրախացաւ
եւ
մի
փոքր
փչուեց
եւս
իւր
միջ
ուտ
կարելի
էր
կարծել,
որ
եթէ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
երբեմն
կարծիքների
անհամաձայնութեան
վերա
յց
ես
տալիս
ինձ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
եւ
մանաւանդ
շնորհակալ
եմ,
որ
հիւրի
մն,
պարոն
Շահումեանց,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
հասկացո՞ւր
ինձ
մարդու
ինչ
լինելը:
ր:
-
Իմը
քաղցր
չէ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{Օղլուն},
-
ուրեմն
եւ
քոնը
քաղցր
չէ:
Մանուշակը
-
Այդ
ուրիշ
բան
է,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ա՛ռ
Մանուշակ
եւ
յաւելացուր
փոքր
ինչ
մինչ
սկսել
էին
Շահումեանցը
եւ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
խօսել
իւրեանը
սովորութենով:
Թիւթիւնճի-
մեանցը,
տեսանելով,
որ
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
վաղուց
ահա
գնացել
է
քնելու:
Այս
խօս
խմեցին
թէյի
վերջին
բաժակը,
եւ
Թիւթիւճի-{օղլուն}
նոյնպէս,
ինչպէս
առաջ,
ուրախ
էր
այս
խօ
բանի
մէջ
արդարեւ
մեղաւոր
չէր
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
նա
այնպէս
մարդ
չէր,
եւ
աշխարհը
կը
վկ
չ
էք
հրամայում,
-
կտրեց
խօսքը
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
շատ
ուրախ
եմ,
եւ
ցանկանում
էի
մի
եմ:
Այս
ասելով,
մի
ճրագ
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
միւսը
Մանուշակը
ձեռքերը
առած,
ճանապա
,
ամենեւին
չհամաձայնեցաւ,
որ
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
աշնան
խառն
եղանակներում
դուրս
գայ,
թ
ք
բարեա՛ւ,
-
պատասխանեց
նորան
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
դուռը
փակելով:
Մանուշակը
ճանապարհ
էր:
Երբ
նա
ներս
էր
մտած,
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
պատրաստւում
էր
արդէն
գնալ
անկողին.
այս
ց
չէր
կարելի
բան
տեսանել:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ինը
ժամին
քնած
էր
արդէն,
նորա
տիկինը,
ր
իւր
ճակատին
ջերմախտի
կնիք:
թիւթիւնճի֊{օղլուն},
նկատելով
Մանուշակի
տկարութիւնը,
իսկո
ղքը,
թէ
հիւանդ
չէր
ինքը:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
այնպէս
սիրում
էր
իւր
դուստրը,
այնպէս
ս
միօրինակութիւնից,
վերջապէս,
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
վճռական
կերպով
յայտնեց
իւր
կնոջը
եւ
Ման
ի
նիւթական
դեղերից:
Տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
յաջող
ժամանակ
համարելով
իւր
նանրահաւա
պի
մեր
պատմութիւնը:
Տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
պատրաստութիւն
տեսաւ
թեթեւի.
միւս
օրը
Հ
վ
կատարեց
այս
արարողութիւնը:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
չէ
կարելի
ասել,
թէ
հաւատում
էր
բոլորով
ցին,
հաստատեց
նորա
կարծիքը.
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
բոլորովին
հրաժարւում
էր
շուտով
հարսանիք
անհնարին
բան
էր
համարում,
որ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
համարձակուի
այսպիսի
բացասական
պատասխան
սկսեց
խօսել:
-
Եթէ
պարոն
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
այժմ
չէ
կամենում
տալ
իւր
աղջիկը,
թող
թ
ակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ծխափողը
լցրած
թաբակով
նոր
ահա
վառում
էր
ինք
մեր
պարոն
փեսային,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
ընդհատուած
արտաբերելով
խօսքերը,
պատճ
ձեռքին:
-
Դո՞ւք
էք
պարոն
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
-
Ես
եմ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղ
ւն:
-
Ես
եմ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
մօտենալով
ծառային:
-
Պարոնս
ուղա
նամակը
տուած
անյայտացաւ:
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
բացեց
նամակը
եւ
կարդաց
բարձր
ձայնով.
Մ
ան
համաձայնութիւնը:
Տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
ոչինչ
բան
չառեց
այս
նամակից.
իսկ
ինքը
չառեց
այս
նամակից.
իսկ
ինքը
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
կարծում
էր,
թէ
պարոն
Շահումեանցը
կամեն
ական
կերպով:
Բայց
ինչեւիցէ,
Թիւթունճի-{օղլուն}
այնչափ
յարգում
էր
եւ
պատւում
էր
պարոն
Շ
տից:
Մնացին
տան
մէջ
տիկին
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
եւ
Մանուշակը:
Տիրեց
լռութիւն:
Պ
իսութիւնը:
Մի
ժամ
անցաւ,
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
չէր
երեւում:
Մանուշակը
համարեա՛
թէ
կոր
ստացած
էր
Մանուշակից,
եւ
եթէ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
այսուամենայնիւ
կամակոր
մնալով,
ետ
դառն
ացուեց
տան
դուռը
եւ
ներս
մտաւ
Թիւթիւնճի-{օղլուն}:
Մանուշակը
գունաթափուեց
ինչպէս
մարմարի
մօր
հետ:
-
Գիտե՞ս,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
իւր
կնոջը,
-
ինչ
պատճառով
էր
կանչել
ինձ
Պարոն
Շահումեանցը...
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
զարմացած,
-
պարոն
Շահումեանցը...
րոն
Շահումեանցը,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
խնդրում
է
մեր
Մանուշակի
հետ
ամուսնու
հարցնելու...
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-
{Օղլուն}:
Մանուշակը
այնպէս
կպել
էր
դուռին,
-
Ամենեւին
ո՛չ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-{օղլուն},
-
ես
շատ
ուրախութենով
յոժարեցայ
եւ
օրհ
ը
ներս
մտաւ
հիւրընդունարանը,
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
հպարտ-հպարտ
բերեց
մատանին,
եւ
հագցրեց
ը
ներս
մտաւ
մի
նամակ
ձեռքին,
Թիւթիւնճի-{օղլուն}
շտապեց
բանալ
եւ
կարդաց
այսպէս.
եւ
առանց
քեզ
կ՚առնենք,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-{Օղլուն},
-
եւ
ո՛չ
գալոց
տարու
օգոստոսին,
այլ
ա
ի
շարժելովը
շնորհակալ
լինելով
Թիւթիւնճի-{օղլուցը},
աչքը
մին
ձգեց
Մանուշակի
վերայ,
որ
հա
ստիկի
բաժնածը
`
Մարմին,
ոգի,
մի
{օղով}:
"
Ոգին
մարմնին
է
համեմատ,
.
այս
ամենայն
եղեւ
ի
գալստենէ
փէրիին
(
{օղուռսըզ}
ոտքը
Բեսարաբեայ
կոխածին
պէս,
քահանայք
անքների
եւ
տառապանքների,
իբրեւ
ալֆա
եւ
{օմեգա},
հանդես
են
եկել
այդ
անհատները:
Դրանցի
դենը
չկամի
ամենեւին
առնուլ
եւ
նորան
մեծ
{օյինի}
բերել
են,
մի
մարդ
8000
մանեթը
երես
քաշ
փառք
պատրաստէ:
ՕՇԱԿԱՆ
{Օշակա՜ն}...
Վեհ
Հայերի
գերեզման,
Աւե
շատակիդ
Նոր
փառք
պատրաստէ:
{ՕՇԱԿԱՆ}
Օշակա՜ն...
Վեհ
Հայերի
նի
տակ
Ննջում
է
այն
մեծ
Հայրը
{Օշական}
քեզ
փառք
պարծանք։
Բայց
ազգի
դ
Որպէս
անդամ
ամբողջի,
{Օշական}
Վեհ
Հայերի
գերեզման
Քո
ժայռից
ես
ց
Կառուցանել
մի
գերեզման։
{Օշական}
Վեհ
Հայերի
գերեզման
Բողոքիր
մինչեւ
ուր
լուսաճեմ
նշանը
վառ,
Էջմիածնից
{Օշական}
Դագաղին
վրայ
բռնած
պար
`
Չէ՞
_____
Մի
այլ
նամակից,
որ
ստացել
եմ
{Օշականից}
՝
գրած
Դեկտեմբ.
27-ից
"
Սուրբ
Մեսրոպի
.
"
հլա
էն
գնալն
ա,
ինչ
գնացել
ա
",
-
{օշականցի}
կնոջ
համար
է
ասում
հեղինակը
(
եր.
120
ծերը:
Այո՛,
գիտենք
յարգել
ոչ
միայն
{Օուէնը},
Պրուդօնը,
Ֆուրիէն
եւ
Ֆօհթը,
այլեւ
Շ
մատակարարուած
մարդկային
ազգին,
նման
է
{օպիումից}
շինած
քաղցրեղէնին,
որ
դայեակները
(
Ասի
լու:
Ինչ
եւ
իցե
այդ
օրագիրը
մեր
թախըմի
{օռգանն}
է.
հույս
ունիմ,
որ
շուտով
կկատարես
խն
զօր
օրինակ,
փայտանիւթ,
կուպր,
ջուր,
{օսլայ},
սոսինձ
եւ
աղեր,
եւ
այս
բոլորի
բաղկաց
ւր
՚ի
Փարիզ
՚ի
պաշտօնի
՚ի
Հիւպատոսարանի
{օսմանեան}
պետութեան,
բազմիցս
հետամուտ
են
եղեալ
ի
նորանից
յետոյ
գալու
հոգեվարի
ժամանակ,
{օսմանեան}
լիբրէն
կը
բարձրանայ
մինչեւ
1000
ղուրուշ
:
-
Եւ
այսպէս.
-
Պ.
Այվազովսքին
{Օսմանեան}
պատմութեան
մէջ
հայոց
ազգը
հերձուածող
է
յունուարի
առաջին
թերթը,
հայերէն
գրուած
{Օսմանեան}
պատմութեան
վերջին
թերթերից
մի
քանիսը,
:
Նորա
պահարանի
անկարգութիւնը
անցել
էր
{Օսմանեան}
սուլթանի
կանանոցի
անկարգութենից,
եւ,
անքը
սաստկանում
էր,
եւ
ահ
կար
Մխիթարին
{Օսմանեան}
անքրիստոնեայ
կառավարութեան
երեսից,
որի
առնելոյ
յՕսմանեանս
հիւանդացաւ,
լուեալ
{Օսմանեանց}
զհիւանդութիւն
սորա,
աւասիկ
օր
ասելով
ա
րժապետ
Համբարձումեանց
Առաքէլ
Յովսէփեան
{Օսմանցով},
շամախեցի
Тифлис
Михаилу
Месроповичу
րի,
Սելջուկեան
Թաթարների,
Արաբացւոց,
{Օսմանցոց},
Եգիպտացոց
կամ
դեռ
չգիտեմ
ինչացոց,
այ
ր
Հենրիկոս
IV-ի
կողմից՝
Դիւպերրոն
եւ
դ'{Օսսա}
՛,
այն
մասին,
որ
խնդրեն
չքացնել
Հենրիկ
անդէպը
նշանադրեց
Վիցէ-Կանցլեր
Կոմս
Իւան
{Օստերման}:
Այս
առանձնաշնորհութիւնքը
վեր
րպիսութեան
կնիքը:
Հիւսիսային
սառուցեալ
{օվկիանոսը}
իւր
խիստ
շունչը
փչում
է
մինչեւ
շատ
հեռի
րոնիզմ
է:
Պարտիզպանական
ընկերության
եւ
{Օվսյաննիկովի}
ցուցակները
Sorghum
Saccharatum-ի
նմուշն
սկած,
մտնում
է
նաեւ
ծխելս:
Ի
դեպ,
{Օվսյաննիկովի}
գրացուցակի
մասին:
Նոր
շատ
գրքեր
եմ
տես
իս
(
Սիրական
եղբօր,
Խ.
Պ.
{ՕՏ}...
ԻՆ
ՆՈՒԵՐ)
Միթէ
որ
ննջիցէ
.
ՕՐՀՆԵԱ՜Լ
ԼԻՑԻՍ,
ՔՈ՛ՅՐ
Սիրտ
քո
{օտա՛ր}
լիցի,
ո՛վ
կոյս,
Ընդ
վայրայօն
պչ
է
եւ
անուսումն,
որ
Մովսիսական
օրէնքին
{օտա՜ր}
է
եւ
Քրիստոսի
տուած
շնորհին
անտեղեա՜կ։
եւը
գրված
է]
Ծածուկ
կարդացեք:
Ամոթ
է:
{Օտար}
մարդու
առջեւ
չի
կարդաք:
1850
7
եւ
գործ
եւ
յորջորջէ
զիս
Ուստայեան,
որ
{օտար}
է
ըստ
ամենայնի
ի
ճշմարտութենէ
միայն
ջան
եք,
որ
այն
մարդիկ
չեմ
հարցրել,
որ
ինձ
{օտար}
էր,
ամոթ
համարելով,
բայց
պարոն
Իվան
Խ
վ
ես
անարժան
եմ
եղել
նոցա
որդիությանը
-
{օտար}
տեղ
գեշ
անունս
լսե՞լ
են,
թե
նոցա
անուն
ան,
նորան
մեր
տունը
տանեիք,
որովհետեւ
{օտար}
երկիր
է
նորա
համար
եւ
իմ
բարեկամս
է,
ա
իրություն
ցույց
տաք,
իմանալով,
որ
շատ
{օտար}
մարդիկ
մեզ
այս
օտար
աշխարհներումը
ցույց
,
իմանալով,
որ
շատ
օտար
մարդիկ
մեզ
այս
{օտար}
աշխարհներումը
ցույց
են
տալիս
շատ
մարդաս
մեր
դրությունը,
տարակույս
չկա,
որ
մեք
{օտար}
մարդու
առջեւ
ցույց
չենք
տալիս
մեր
իսկակ
ի
քանի
ժամանակ
դուրս
գալ
Մոսկվայից
դեպի
{օտար}
աշխարհ,
իհարկե
դուն
լավ
գիտես
իմ
տկարո
սուհետեւ
"
Հյուսիսափայլի
"
հետ.
ինչ
որ
{օտար}
աշխարհից
բերած՝
տվել
էի
"
Հյուսիսափայլ
որ
ոչ
ոտքը
դուրս
է
դրել
Ռուսիայից,
ոչ
{օտար}
աշխարհ
ճանապարհ
է
կատարել
եւ
ոչ
գիտե,
առ
ազգն,
ընդոստացեալ,
քանզի
չեմք
նմա
{օտար},
քանզի
մի
արիւն
շրջան
առնու
յերակս,
ե
բոլոր
ձեւերից,
բացառությամբ,
իհարկե,
{օտար}
բառերից՝
եթե
ժողովուրդը
գործածում
է
առ
եւէ
գավառաբարբառ,
ինչքան
էլ
լավ
լինի,
{օտար}
հողի
մեջ
չի
կարող
արմատներ
արձակել,
որ
ինչ
բնական
կապակցութիւն
չէր
պատահած
այդ
{օտար}
երկրացի
կատուների
հետ:
Այսպէս
եւս
Սիբի
լ
չէ,
եթէ
մի
ծնող
դնում
է
իւր
որդին
մի
{օտար}
ազգի
դպրոցի
մէջ.
նա
այն
օտար
շրջակայքի
որդին
մի
օտար
ազգի
դպրոցի
մէջ.
նա
այն
{օտար}
շրջակայքի
մէջ
կը
փոխէ
իւր
բուն
յատկութի
ենդանի
պիտոյ
է
ապրի
իւր
աշխարհում:
Այդ
{օտար}
դպրոցներ
ուղարկուած
զաւակներից
շատ
փոքր
ելով
պիտոյ
էր
ներս
բերել
կազմուածքի
մէջ
{օտար}
մարմիններ,
չգիտէ,
թէ
ամենայն
դեղ,
որ
ան,
աշխարհի
լուսաւորութենից
միանգամայն
{օտար}:
Մի
այդպիսի
զաւակի
բուսական
եւ
կենդանա
մարտութեան
ձայնը
թւում
է
նորան
որպէս
մի
{օտար}
աշխարհից
եկած
ձայն:
Այդ
ձայնը,
հասանե
սական
յղի
թողնում
է
իւր
կինը
եւ
գնում
է
{օտար}
աշխարհ՝
խիստ
պատուէրներ
տալով
իւր
կնոջ
որով
թարգմանել
ոտանաւորը,
որ
գրուած
էր
{օտար}
լեզուով
եւ
ցաւում
ենք,
որ
այդքան
քրտին
ին
կղպանք
մը
կը
դնէ,
որ
այս
բանին
վրայ
{օտար}
ազգաց
հետ
ամենեւին
չխօսին.
այսպիսի
համ
կարող
են
Հայ
լեզուով
թղթակցիլ,
մինչդեռ
{օտար}
տների
հետ
գործ
ունենալու
ժամանակ
պիտի
ն
ւմ
էր
նա
մարգարէին:
Ամաչում
ենք
մի
{օտար}
մարդու
առաջեւ,
երբ
պատմելով
մեզ
մեր
ազ
յն
ընդունելութեան
անարժան
պատճառ
է,
թէ
{օտար}
լեզուներ
խօսեցնելով
ազգի
զաւակներին,
պ
արկաւոր
բանը
չէ,
որ
ազգի
զաւակը
ուսանի
{օտար}
լեզուներ.
դորա
հակառակ
պարտական
է
նա
ք
ւտ
է
այն
լուսաւորութիւնը,
որ
պիտի
լինի
{օտար}
լեզուով.
սորա
վկայող
դառն
փորձեր
շատ
ա
ու
մուտ
ծանօթութիւնք
մուրալ
այս
կամ
այն
{օտար}
հեղինակից
կամ
ճանապարհորդից,
մանաւանդ
ինչ
որ
մինչեւ
այժմ
եղած
է
եւ
ինչ
որ
մի
{օտար}
եւրոպացի
գրել
է
կամ
կարող
էր
գրել,
ըստ
երունին,
մի
թեթեւամիտ
հռչակել
եւ
այն՝
{օտար}
լեզուով,
մինչ
եւրոպական
գիտութիւնը
ընդ
բան
լինելով,
բնաւ
վերաբերութիւն
չունէր
{օտար}
կամ
դրացի
ազգերի:
Հայերը
խիստ
լաւ
գիտէ
ետել
էին
նորան:
Հայերը
գիտէին,
որ
այդ
{օտար}
դրացու
կամ
հարստահարողի
փոյթը
այն
չէր,
անկախ
եկեղեցու։
Հայերը
գիտէին,
որ
այդ
{օտար}
պետութիւնքը,
ձեռք
տալով
նորա
կրօնին
կա
զարկում
վաճառականութեան՝
պանդխտանալով
{օտար}
աշխարհում:
Նոցա
կեանքի
շաւիղի
վերայ
եւ
րաւունքի
անունով,
բայց
ինձ,
որ
բնաւին
{օտար}
եմ
քեզ
եւ
ամենեւին
վերաբերութիւն
չունիմ
դրել
են
նորա
երեսի
վերայ.
նա
որպէս
մի
{օտար}
աշխարհ
մտանում
է
թատրոնի
մէջ
վկայ
լինել
՜Ծ
ԼԻՆԵՍ,
ՔՈՅՐ...
Ով
կոյս,
թող
սիրտդ
{օտար}
լինի
Զուր,
անտեղի
նազանքին.
Քո
դուռը
եալ
թագին
իւրոյ,
սահեցաւ
՚ի
ստրկութիւն
{օտար}
պետութեանց,
որով
զրկեալ
՚ի
քաղաքականն
վերջին
հեկեկանս
արտաքս
ի
կրծոց
արձակէ:
{Օտար}
լինելով
ամենայն
մարդկային
ուսմանց
եւ
դա
մարդկային
ուսմանց
եւ
դաստիարակութեանց,
{օտար}
են
եւ
ի
փիլիսոփայութենէս,
եթէ
անհնար
է
սկոպոս,
որ
ձեռն
մխիցէ
յիրս
եկեղեցւոյ,
{օտար}
հոգւով,
զայնպիսին
արտաքս
քան
զհայութիւ
ւմ
ինձ
այդ
փառք։
Ինչ
ժամանակ
{օտար}
երկիր
Իմ
ծերունի
ծնողքը
Ուղար
Նորան
միշտ
ու
միշտ
գովում
եմ.
{Օտար}
ազգի
առաջեւը
Պակասութիւնքը
ծածկու
գարունն
է
անցել,
Ինձ
ուշացած
է
քնար.
{Օտար}
աշխարհ
պանդխտիլ
Ինձ
մնում
է
մշտայար:
են
դոքա,
ո՞չ
երդուեալ
ծառայ,
Որ
{օտար}
լուծին
մնան
միշտ
հլու:
"
Կ
լով
լեզուի
ոգուն,
չէինք
գործ
ածում
այս
{օտար}
ձեւը,
այլ
դորա
փոխանակ
տեղեկութիւն
տալ
ում,
որ
լեզուն
մնայ
երեսի
վրայ
կամ
աճէ
{օտար}
տրամաբանութեան
տակ.
չէ՛,
այլ
թէ
օրագր
ցաւ,
եւ
թէ
Հայերի
մէջ
կան
մարդիկ,
այդ
{օտար}
դպրութենների
շնորհն
է։
Եթէ
պատուելի
հե
դեցության
հետեւանքով
հայերենի
մեջ
անցած
{օտար}
բառերն
ու
արտահայտությունները,
որոնք
ա
սաբանած,
սկզբումը
իհարկէ
պիտոյ
է
նորան
{օտար}
թուին
դոքա,
որովհետեւ
Հայը
ո՛չ
գաղափար
ւնը
բացի
իր
ազգի
կեանքից
ունի
իր
մէջ
եւ
{օտար}
ազգի
կեանքի
ոգին,
որ
ընդունելով
որպէս
ւթեանը
իր
ամբողջութեան
մէջ
երեւեցնում
է
{օտար}
տարրի
խառնուրդ:
Եւ
որչափ
իրական
լինի
ն
ից
մի
աղքատ
մարդ,
եւ
ո՛չ
որպէս
քեզանից
{օտար},
կամ
մի
ուրիշի
ծառայ.
որովհետեւ
պարե
կազմածէն
եւ
'ի
մանկտւոյն,
եւ
ոչ
իբրեւ
{օտար}
զոք
'ի
քէն
եւ
կամ
ծառայ
ուրուք
"։
Երկր
րորդ,
Փարպեցու
այս
խօսքը
"
եւ
ոչ
իբրեւ
{օտար}
զոք
'ի
քէն
",
յայտնի
է,
թէ
ազգակից
չէ
ւթիւնք
անել
Վահանին
եւ
աչքից
հանել։
Ոչ
{օտար}
ասելով,
մեզ
թվում
է,
թէ
ուզում
է
յիշե
ւրդ
խնդրել
Ձեզանից,
վեց
ամիս
ժամանակով
{օտար}
աշխարհ
գնալ,
հանքային
ջրերով
իմ
վէրքեր
ը
կը
լինի
լաւ
Մարասկէնով,
որ
ստացել
էի
{օտար}
աշխարհից:
Այս
հաշուիցս
տեսանում
ես
ց
եւ...
ինչ
այլեւս
կամիք,
օրհնում
է
{օտար}
աշխարհում,
պանդխտութեան
մէջ
իւր
կեանքը
կատաղի
ցնցողական
շարժողութիւն:
Եթէ
մի
{օտար}
մարդ
նկատէր
հեռուից
այս
տեսարանը,
անտա
հարկաւոր
է
անօթներ
եւ
գործիք
բերել
տալ
{օտար}
աշխարհներից:
-
Շատ
լաւ,
եթէ
մի
մի
ն,
այն
ժողովրդին,
որի
արտասուքի
համար
{օտար}
փոշուց
աւելի
չկայ
մի
ուրիշ
ազնիւ
ընդուն
եծ
ծննդեան,
Որ
այժմ
է
սեպհական
{Օտար}
ազգաց
":
Դարձեալ
մի
տխրութեան
ամպ
ոքր
ի
շատէ
կրթութիւնը
ստացած
լինելով
մի
{օտար}
ազգի
դպրոցում:
-
Բացի
դորանից,
-
ան
սահմանագլխի
այս
կամ
այն
տեղ
լինելը,
{օտար}
ազգեր
իւր
գայիսոնի
տակ
խոնարհեցնելը
պատ
պի
մի
ամբողջ
հաւաքող
զօրութեան
մէջ.
եւ
{օտար}
ազգերի
տիրելը
ասել
չէ
նորանց
սեփականել
պատճառ,
նա
բնիկ
նախիջեւանցի
չէր.
այլ
{օտար}
աշխարհից
եկած
լինելով,
յայտնի
էր
միայն
ուելու
համար,
լաց
կը
լինէր.
լաւ
որ
մի
{օտար}
մարդ
չկայ,
եթէ
ոչ,
խայտառակ
կը
լինէին
ջին
անգամ
իւր
կեանքում
պիտի
խոսէր
նա
մի
{օտար}
մարդու
հետ,
հօրից
եւ
մօրից
ծածուկ:
կինը
նորա
այս
յարակցութենների
մասին
մի
{օտար}
մարդու
հետ։
Նա
մտածում
էր,
եթէ
այո
ամ
ի
հողի
վերայ,
այլ՝
Հայաստանից
դուրս,
{օտար}
աշխարհում։
Հայկական
դպրութեանը
պիտոյ
է
ւելով
իւր
մայրական
եկեղեցուց,
միացել
է
{օտար}
ազգի
ու
կրօնի
հետ
եւ
այդպէս
եղել
է
իւր
րդով,
որ
կառավարութիւնը,
տեսանելով
մի
{օտար}
ազգից
հատուածեալ
միաբանութիւն,
որ
պատր
այ
եւ
ազգի
մէջ,
պիտոյ
է
մուրացկանի
պէս
{օտար}
աշխարհ
գնային,
օտարի
հողի
վերայ,
օտար
մութեանը,
մեր
խօսելիքը
երեւելու
էին
մի
{օտար}
աշխարհից
եկած
ձայն։
Նոքա
զարմացած
ապշե
աց
ողջունելու
ենք
մի
մարդ,
որ
փախչելով
{օտար}
դայեակի
գրկից,
վազէր
դէպի
իւր
ծնող
բու
անկթամուրներ,
Թաթարներ,
Յոյներ
եւ
այլ
{օտար}
ազգեր
աւերում
են
Հայաստանը
այն
պատճառով
հայկական
հոգւոյ,
մնաց
բազմութեանն
միշտ
{օտար}
եւ
միշտ
անմատչելի:
Ազգ
Հայոց
չէ
եղեալ
եսանի
եւ
ճշմարտութիւն
մի
այլ.
ամենեւին
{օտար}
ի
լուսաւորեալ
հոգւոյ
մերումս
ժամանակի,
ծառ
հայեցողութեամբք
ի
բնաւս:
Այսու
իսկ
{օտար}
ի
ճշմարտութենէ
կարծեօք
յերբեմն
ժամանակի
այլ
այսպիսիք,
հայախօսութիւն
հեղինակիս
{օտար}
է
բոլորովին
ի
հայախօսութեանց
այլոց
հայկ
րութիւն,
եւ
առ
հասարակ
լեզուն
գործական
{օտար}
է
Հայոց.
բայց
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
իր
գը
այն
Երկնային
թագաւորութեան
մէջ,
ուր
{օտար}
մարդ
չէր
կարող
ոտք
կոխել։
Շատ
լաւ
ուսա
մարդ
էր,
եւ
քաղաքական
գործերը
ամենեւին
{օտար}
էին
սորան,
վասն
որոյ
երբէք
չէր
կարելի
եւս
արդարացնում
է
մեր
կարծիքը։
Մեր
եւ
{օտար}
լեզուների
մէջ
տեսանում
ենք,
որ
բացառակ
նց
բոլոր
ուսումը
եւ
գիտութիւնը
ստանալով
{օտար}
լեզուով,
մտածում
են
եւ
խօսում
են
օտարա
խառնել
է
հեղինակը
Աշտարակի
բարբառի
մէջ
{օտար}
ձեւ,
օտար
ոճ,
կամ,
կարելի
է
ասել,
ա
եղինակը
Աշտարակի
բարբառի
մէջ
օտար
ձեւ,
{օտար}
ոճ,
կամ,
կարելի
է
ասել,
ամենեւին
ոչի
ենք,
որ
ինչպէս
մեր
լեզուի,
նոյնպէս
եւ
{օտար}
լեզուների
մէջ
մի
բայ
իր
մի
որոշեալ
եղան
նակի
սեռականները
շատ
խնամով
(
որովհետեւ
{օտար}
է
ժողովրդին)
պիտի
թոյլ
տալ
երբեմն,
եթ
երից
կարող
ենք
ստուգել,
երբ
սկսում
ենք
{օտար}
լեզուներ
սովորել։
Բայց
թէ
ինչ
օրէնքներ
ը
կա՛մ
չունի
այդ
բարերի
գաղափարը,
կամ՛
{օտար}
բառ
է
գործ
ածում։
Յայտնի
է,
թէ
այդպիս
առը
հին
լեզուում
էլ
չունինք,
պիտի
նաեւ
{օտար}
լեզուներից
առնունք,
ինչպէս
մեր
նախնիք
աղդասութեան
հաւատարիմ
մնալ,
եւ
հին
կամ
{օտար}
լեզուներից
առնված
բառերը
ժողովրդին
յայտ
հնար
չկայ,
չենք
փախչում
հին
լեզուի
կամ
{օտար}
լեզուների
բառերից։
Գաւառական
բառեր
խառնել
է
հեղինակը
Աշտարակի
բարբառի
մէջ
{օտար}
ձեւ,
օտար
ոճ,
կամ,
բնաւ
ո՛չ,
այլ
նո
եղինակը
Աշտարակի
բարբառի
մէջ
օտար
ձեւ,
{օտար}
ոճ,
կամ,
բնաւ
ո՛չ,
այլ
նորա
յառաջաբա
պնելու,
առանց
գաւառական
բարբառների
կամ
{օտար}
լեզուների
ազդեցութեանց
ստրկանալու:
Բոլ
եան:
Մէկ
մարդ
տասը
տարի
մնալով
մի
{օտար}
ընկերութեան
մէջ,
քիչ
շատ
ընկնում
է
այդ
ընկերութեան
մէջ,
քիչ
շատ
ընկնում
է
այդ
{օտար}
լեզուի,
օտար
ոգու
ազդեցութեան
տակ.
Հա
ջ,
քիչ
շատ
ընկնում
է
այդ
օտար
լեզուի,
{օտար}
ոգու
ազդեցութեան
տակ.
Հայը
հազար
տարի
մական
հայերը,
չնայելով
որ
այդ
խառնուած
{օտար}
սերունդքը
հազարաւոր
տարիներով
մասնակից
թիւը:
Չկայ
աշխարհիս
երեսին
լեզու,
որ
{օտար}
խառնուրդ
չունենայ,
մեր
նոր
լեզուն
չէ
կ
աները
գրուած
լինէին
ինչպէս
տեսանում
ենք
{օտար}
լեզուների
մէջ։
Նոր
լեզուի
միջում
կա
օսուածքը՝
դուրս
ձգելով
այն
բառերը,
որ
{օտար}
ազգերից
մտած
էին,
նոյնպէս
եւ
գաւառական
այոց
հասարակ
մարդը
գործ
է
ածում
զանազան
{օտար}
ազգերի
բառեր՝
կա՛մ
ռուսաց
եւ
կա՛մ
տաճկ
այտնելով
մերձաւորին՝
գտնում
է
իր
համար
{օտար}
աչք,
օտար
ձեռք
ու
ոտք։
Ստո՛յգ
է,
չեն
րձաւորին՝
գտնում
է
իր
համար
օտար
աչք,
{օտար}
ձեռք
ու
ոտք։
Ստո՛յգ
է,
չեն
սոքա,
որպ
օտար
լեզուով,
մտածում
են
եւ
խօսում
են
{օտարաբար}
աւելի,
քան
թէ
հայաբար.
շատ
բնական
բան
ւ
վանքերի
համար,
ի՞նչպէս
տեղ
կը
տար
մի
{օտարադաւան}
միաբանութեան։
Մեք
այլապէս
չենք
կարող
մ
ելի
մերձակայ
քաղաքների
բնակիչներին,
որ
{օտարազգի}
են
եւ
որ
գնողք
պիտի
լինէին
այդ
արհեստաւ
մանուկը,
ըստ
մեծի
մասին,
յանձնում
են
{օտարազգի}
դայեակների,
Հայի
զաւակը
աճում
է
օտարի
ստանալ:
Այս
հաւատարմութեամբ
գնելով
նա
{օտարազգիներից}
հետզհետէ
զանազան
ապրանք
եւ,
վաճառելով
,
թողին
[գործելոյ,
ո՞վ
ամօթոյ
ազգիս,
{օտարազնեայց}
ոմանց,
Բազըլեան,
ասեմ],
աւետարանական
յտաբղէտ
զգեստներով,
ասիական
գնացքով
եւ
{օտարախօս}
ձայնով:
Բացի
Վարդավառից,
ամառները՝
ա
հոգեւոր
Չինաստան,
ուր
ո՛չ
ոք
եւ
ո՛չինչ
{օտարական}
չէր
կարող
ներս
մտանել,
ունի
իւր
սեպհակ
ռ
հասարակ
Քրիստոնեաների
վերայ.
ամենայն
{օտարական}
մարդ,
որ
մտանում
էր
Եափոնիայ,
պարտակա
թէ
Չինական
Կայսերութիւնը
անմօտենալի
էր
{օտարականներին},
եւ
թէ
դեսպանք
միայն
կարո՛ղ
էին
մտանել
րբէք
զխարխարեալն
եւ
զխառնակեալն
եկամուտ
{օտարաձայնութեամբ},
այլ
մաքրեալ,
մշակեալ
եւ
զպակասութիւ
,
հերիք
պատճառ
է,
որ
ամենայն
Հայի
սիրտ
{օտարանայ}
այդ
դպրոցից
եւ
նայի
նորա
վերայ,
որպէս
րի
օգուտը
պաշտէ
եւ
իւր
ազգից
հեռանայ
ու
{օտարանայ},
այլեւ
վնասակար
լինի
նորան։
Այսպէս
է
ս
պատճառով
եւս
միաբանութիւնը
օր
ըստ
օրէ
{օտարանում}
է
ազգից
եւ
սա
(
ազգը)
նայում
է
նորա
(
ութենով
ապրում
են,
եւ
սորանով
հետզհետէ
{օտարանում}
են,
այսուամենայնիւ
նոքա
չեն
մեղաւոր,
գ
Հայոց
չէ
եղեալ
երբէք
մասնակից
այդպիսի
{օտարաշունչ}
ազգային
դպրութեան.
զի
որչափ
ինչ
հասանէ
ցած։
Սա
եւս
Չինաստանի
նման
հեռանում
էր
{օտարասահման}
մարդերի
հաղորդակցութենից,
բայց
այս
տեղ
թեամբ
յաւէտ
այլոց
լեզուաց,
իմա
դու
ինձ
{օտարաց},
թագաւորեցին
ի
վերայ
լեզուին
շատ
կամ
ս
":
"
Այդ
կարծիք՝
ներելի
ի
շրթունս
{օտարաց},
անթողլի
է
մերայոց,
որք
ինքնակամ
հրաժ
նախահարց
օրերից
հեռացած,
նոցա
սրտերից
{օտարացած},
կորած
եւ
շուարած
որդիքս։
Այս
պատուակ
ր
կեանքի
վերջին
օրերումը,
ո՛չ
թէ
միայն
{օտարացաւ}
ժողովրդից,
այլ
եւ
ատելի
դարձաւ
նորան։
մագծական
հակադրութեամբ
մանաւանդ
հեռացաւ
{օտարացաւ}
Աւետարանի
վարդապետութիւնից,
եւ
աւելի
ե
ելլենաբանութիւն,
ամենեւին
մերկացեալ
եւ
{օտարացեալ}
յազգային
հարազատութենէ,
ուստի
որպէս
այ
անելով:
Ազգն
ինքնին
խոստովան
լինի,
թէ
{օտարացեալ}
է
ի
սեպհական
գրականութենէ
եւ
օտարին
ապր
մից
միեւնոյն
բանը
հարիւր
անգամ
գրելով՝
{օտարացուցել}
է
ժողովուրդը
իւրանից
այնպէս,
որ
այժմ
հ
է
չգիտեն
պատուելի
հեղինակք
մեր,
թէ
այն
{օտարացուցիչ}
զօրութիւն,
որ
հարկադր
է
զազգ
մեր
ուրան
ռնադատված՝
ընդունել
է
կա՛մ
հինը,
կա՛մ
{օտարը}
։
Հեղինակը
բնաւ
հնար
չունի
այս
ցաւին
ճա
,
չպիտի
կարողացած
լինիմ
քեզ
ճանաչել
եւ
{օտարի}
աչքովը
պիտի
ճանաչեմ.
իմ
սերս
ահա՛
այսք
ք,
այնպես
կարող
եք
մտածել,
կուզեք
ինձ
{օտարի}
կարգ
դրեք,
կուզեք
իբրեւ
եղբայր
ընդունե
իմ
Յիշատակարանը,
ես
նորան
չեմ
տպում,
{օտարի}
չեմ
ցոյց
տալիս,
ունիմ
երկու
հարիւր
ութ
մ
այդքան
արծաթ,
ես
դուստր
չունիմ,
իսկ
{օտարի}
զաւակների
վերայ
ես
հոգաբարձո՞ւ
եմ,
ինչ
են,
թէ
որքան
այլանդակեն
իւրեանց
լեզուն
{օտարի}
բառերով,
այնքան
խելացի
եւ
բան
հասկացող
յն
ուղղութիւնը՝
ամենայն
բան
ուսուցանել
{օտարի}
լեզուով,
հերիք
պատճառ
է,
որ
ամենայն
Հ
անք
բան,
ինչպէ՞ս
կարողացել
է
Ազուչենան
{օտարի}
զաւակը
մայրական
գթով
եւ
խնամքով
սնուցան
է
գրուած,
ուրեմն
ոչ
բուն
հայաբար,
այլ
{օտարի}
հետեւելով,
որպէս
"
ի
հետեւումն
հրամանի
ւակներին.
սոքա
հարկ
եւ
հարկ
պիտի
դիմեն
{օտարի}
դպրոցը
եւ
այնտեղ
ուսանին:
Այո՛,
այս
ի
արազգի
դայեակների,
Հայի
զաւակը
աճում
է
{օտարի}
կաթով,
օտարի
լեզուն
եւ
հոգին
ներս
է
մտ
երի,
Հայի
զաւակը
աճում
է
օտարի
կաթով,
{օտարի}
լեզուն
եւ
հոգին
ներս
է
մտանում
նորա
մէջ
եւ
անգամ
խոտովանութիւնը
եւս
կատարում
են
{օտարի}
լեզուով:
Մեք
վերջացրել
ենք
մեր
հաշիւը
րկիւղի,
կա՛մ
այլ
յարակցութեան
պատճառով
{օտարի}
հետ,
խախտեցին
երանելի
նախնեաց
ուխտը,
մի
ամայի
բնակարան,
եթէ
եւ
այն
չէ
անցել
{օտարի}
ձեռք:
Նա
որոշում
է
մնալ
պանդխտութեան
մ
Եւրոպայից
ու
վաճառէ,
կամ,
որ
նոյն
է,
{օտարի}
ապրանքը
ուղարկէ
Եւրոպա։
Ազգին
ո՛չ
շահ
դ
արծաթագլուխքը
ձեռք
բերելու
մասին,
որ
{օտարի}
ձեռք
ընկնելով,
պիտոյ
է
յաւիտենական
զրկ
սնիլ
Հայլին
իւրեան
ֆոկուսով:
{ՕՏԱՐԻ}
ԳԵՐԵԶՄԱՆԻ
ՎՐԱՅ.
Չեմ
կարող
այ
ստրկութեան
մէջ,
հայերը
դատապարտուած
են
{օտարի}
գաւազանի
հետ,
ենթարկուիլ
նաեւ
իւր
եկեղ
ն
իւրեանց
գրիչը...
Նոքա
արհամարհեցին
{օտարի}
տուած
պատիւը
եւ
աշխատեցան
դժպհի
պատուան
յ
այն
տխուր
ճշմարտութիւնն
է,
որ
Հայերը
{օտարի}
լեզուով
կարդում
են
իւրենաց
սեպհական
հեղ
իչ
կը
լինի
ազգին,
որքան
մի
խորթ
մայր՝
{օտարի}
զաւակներին։
Արդեօք
մեր
կողմից
յանց
ր
ցոյց
ես
տուել
քո
անունով,
այդ
բոլորը
{օտարի}
վաստակ
է
եղել.
դու
եւ
բուն
գրող
կամ
կա
որմութիւն
տալով:
Նա
գովում
է
ազգը,
նա
{օտարի}
առաջեւ
ծածկում
է
նորա
պակասութիւնքը:
Ն
հոգու
խիստ
մօտիկ,
խիստ
սիրական,
բայց
{օտարի}
համար
գաղտնի
պատճառից,
չէ
պիտոյ
երեւին
նպիսի
երկիւղով,
ինչպէս
մի
գող
բանում
է
{օտարի}
դուռը,
մտաւ
պարտէզը,
նայում
էր
այս
եւ
ինչ
Հայոց
ազգը՝
ծառայ
եւ
ստրուկ
դարձած
{օտարի},
վիզը
դնում
էր
ամենայն
հնարաւոր
լուծի
դպրութեանը
պիտոյ
էր
հիւր
գնալ
Իտալիա
եւ
{օտարի}
հացով
սնանել,
որովհետեւ
ինքը՝
ազգը,
յ
է
մուրացկանի
պէս
օտար
աշխարհ
գնային,
{օտարի}
հողի
վերայ,
օտարի
հացով
ու
ողորմութեամ
օտար
աշխարհ
գնային,
օտարի
հողի
վերայ,
{օտարի}
հացով
ու
ողորմութեամբ
լուսաւորութեան
ճա
ր
չգիտեն
եւ
չկամին
հասկանալ,
թէ
հայը,
{օտարի}
թեւերի
տակ
գործ
կատարելով,
օտարի
հացը
այը,
օտարի
թեւերի
տակ
գործ
կատարելով,
{օտարի}
հացը
ուտելով,
միշտ
պիտի
օտարին
գովէ,
հացը
ուտելով,
միշտ
պիտի
օտարին
գովէ,
{օտարի}
օգուտը
պաշտէ
եւ
իւր
ազգից
հեռանայ
ու
օտ
կարգը՝
կա՛մ
իւր
ազգի
թեւերի
տակ,
կա՛մ
{օտարի}
թեւերի
տակ
եւ
դորա
բոլոր
վնասակար
հետեւ
է
մերկացուցանել
թէ՛
իւրայինների
եւ
թէ՛
{օտարի}
ամօթը։
Մահացու
մեղք
համարում
ենք
մեզ,
տ
թէ
վարագուրում
էին
առ
ժամանակ
այդ
վէրքը
{օտարի}
աչքից։
Ո՞չ
ապաքէն
մի
փոքր
ժամանակից,
դո
եւ
նորընծայական
տների
կայքը
անցուցանէր
{օտարի}
ձեռքը,
առանց
Կարգի
օգտին,
III)
եթէ
ը
աքրութեանը,
այլ,
շատ
անգամ
թոյլ
տալով
{օտարի}
խօսքեր
կամ
տեղական
մասնիկներ,
որոնցից
,
այնպէս
եւ
միշտ
հայոց
մանուկը
կը
լինի
{օտարի}
հացի
մուրացկան,
ամեն
օր
դռնէդուռ
մա
գա
նորա
հարստութեանը։
Այսպէս
ինչ
օգուտ
է
{օտարի}
առողջութիւնը
եւ
կենդանութիւնը,
եթէ
ես
այոց
ազգի
անբաղդ
զաւակները
մինչեւ
այսօր
{օտարի}
հացով
են
իւրեանց
ստամոքսը
յագեցուցանում
ով
են
իւրեանց
ստամոքսը
յագեցուցանում
եւ
{օտարի}
կենդանութենով
ապրում
են,
եւ
սորանով
հե
ջում
են,
նա,
իւր
սեպհականը
չունելով,
{օտարի}
հացի
եւ
կեանքի
միջնորդութենով
գործ
է
կա
ւստի
բնական
ուղից
դատողութենով,
քան
թէ
{օտարի}
լեզուով
յայտնել
այն
միտքը,
նա
գրել
է
հ
ին
աւելի
քաղցր
է
իւր
զաւակը,
քան
թէ
մի
{օտարին}:
Գիտե՞ս,
թէ
ինչքան
քրտինք
եմ
թափել
ես
արելով,
օտարի
հացը
ուտելով,
միշտ
պիտի
{օտարին}
գովէ,
օտարի
օգուտը
պաշտէ
եւ
իւր
ազգից
լ
զնախատինս
նորա,
ըստ
որում
մուրողաբար
{օտարին}
ապրի
ողորմութեամբ,
ապա
արժան
էր
զխաւար
օտարացեալ
է
ի
սեպհական
գրականութենէ
եւ
{օտարին}
ապրի
ժառանգութեամբ,
նա
զօրհանապազ
ցուց
ան
ամբարձեալ
գիտութեանց
ամբարտակս
առանց
{օտարին}
ձեռն
կարկառելոյ
առ
որս
զարդիս
դեգերեմք
,
ապա
եւ
լուսաւորութիւն
միջնորդութեամբ
{օտարին}
լեզւոյ
կարող
էր
ջարդել
եւ
փշրել
զկեղեւ
ւակ
ուսանի
իւր
սեպհական
լեզուն
եւ
ապա՝
{օտարինը}:
Ազգութիւնը
յառաջ
է,
քան
թէ
ընդհա
մ,
որ
իմ
ծնողաց
որպիսությունը
հարցանեմ
{օտարից},
մի՞թե
լսողն
իրավունք
չունի
ինձ
ասել,
ւն
է
սոցա
մեջ,
որ
միմյանց
որպիսություն
{օտարից}
են
հարցանում,
մի՞թե
դոքա
մին
մինի
նամա
գաւորուած
է
մի
ստրկական
երկիւղ,
երկիւղ
{օտարից},
երկիւղ
ազգականից,
երկիւղ
ընտանիքից,
,
եթէ
այդ
սովորութիւնը
մտել
է
ազգի
մէջ
{օտարից},
որի
հետ
կենակից
էր
մեր
ազգը,
կամ
որի
ի՞
հալածանք,
քանի՞
նեղութիւն.
Եթէ
{օտարից},
դեռ
այնքան
ցաւ
չէր...
Նոյն
իսկ
մ
եւ
եկեղեցու
անկախութիւնը
պաշտպանելու
եւ
{օտարից}
հեռանալու
զգացողութիւնը
բարձրացել
էր
մի
՜
հալածանք,
քանի՜
նեղութիւն:
Եթէ
{օտարից},
դեռ
այնքան
ցաւ
չէր...
Նոյն
իսկ
սենք։
Հիմի
է՞լ
խօսենք,
երբ
{օտարից}
շատ
Մենք
ենք
մեր
ազգի
արիւնը
խմում
չէ
կարող
հասկանալ
ո՛չ
հին
լեզուի
եւ
ո՛չ
{օտարից}
առնված
բառերը.
այստեղ
ո՛չ
ժողովուրդն
է
աց
եւ
եղբարց
եւ
ազգականաց
վերեւ,
այլեւ
{օտարները},
որոնք
բարի
սիրտ
ունեին,
ես
շատ
երանե
թիւնքը,
որոնց
համար
ամօթապարտւում
էինք
{օտարների}
առաջեւ:
Մեր
ազգի
խոցերը
եւ
ցաւերը
ւնքը,
եւ
կարօտ
մնալու
չէինք
այնուհետեւ
{օտարների}
վկայութեանը:
Որքա՛ն
մեծ
ամօթ
է
մեզ
եան
եւ
որի
վերայ
հիմնուելով՝
Հայերի
եւ
{օտարների}
առաջեւ
սեւացնում
է
Ներսէս
Շնորհալին,
գ
Որչափ
իմ
ազգս
կը
մնայ
ստրուկ
{Օտարների}
ձեռք,
անխօս,
տխրադէմ:
Ման
ւթենից,
իսկ
բան
ուսանել
կամեցողը
կարօտ
{օտարների}
շնորհին։
Այս
ողբալի
բանի
պատճառը
պ
,
Հայաստանի
սահմանագլխեան
ցիցերի
մինչեւ
{օտարների}
հողերի
վերայ
զարկուելը,
որ
մեծ
խորհուր
,
իմ
երեսի
կեղտը
պիտի
որ
ես
ինքս
ծածկեմ
{օտարների}
աչքից...
Մինչդեռ
այսպիսի
մտածմու
։
Բայց
այսուամենայնիւ
ո՛չ
թէ
միայն
{օտարների},
այլ
եւ
ինքեանց
Յիսուսեանների
համար,
կան
հպարտութեամբ
ցոյց
էր
տալիս
Վերսայլը
{օտարներին}
՝
կամելով
ասել,
թէ
ահա՛
այն
գոգաւոր
հա
ը
ստանայ
վճարել
ինձ
իմ
33.
000
մանէթը՝
{օտարներին}
մնալով
55.
000
մանէթ
պարտական:
-
Բ
ի՞նչ
այլեւս
հարկավորություն
ունեի,
որ
{օտարներից}
լսեի.
այդ
կանե
միայն
այն
մարդը,
որ
գի
մերկ
եւ
քաղցած
Հայը,
ոչ
միայն
ճնշուած
{օտարներից}
եւ
բարբարոսներից
այլեւ
իւր
հարուստներից
ւրի
երջանկութեան:
Նոքա
չկաշառուեցան
{օտարներից}...
Նոքա
չնենգեցին
իւրեանց
ազգին,
նո
դ:
Լա՛ւ
նայիր,
հա,
չլինի,
թէ
այս
իմ
{օտարոտի}
այցելութիւնը
եւս
նիւթ
դառնայ
քո
Յիշատակ
ատ
սառնութեամբ
ողջունեց
ինձ:
"
Սա
ի՞նչ
{օտարոտի}
մի
մարդ
է,
-
մտածեցի
ես,
-
արդեօք
ի՞ն
թողած,
ընկնում
են
այդ
վէճերի
քամակից:
{Օտարոտի}
են
Ձեզ
իմ
խօսքերը,
այնպէս
չէ՞։
Պարզեմ
զովսքի
Գաբրիէլ
վարդապետն։
Մի՛
ինչ
{օտարոտի}
թուեսցի
Վեհափառութեան
Ձերում
եղանակ
բան
չմնաց
որպէս
ուսումնապետ
Ալքիմիայի:
Մի
{օտարոտի}
անցք
պատճառ
դարձաւ,
որ
նա
հրաժարուի
այ
սիացի
քնքշութեամբ
խեղդէր
սորան:
Մի
{օտարոտի}
տեսարան
էր:
Շաքարեանցը
ամենեւին
ոչինչ
ծածուկ
մնայ
միշտ
ուրիշից,
որ
մի
գուցէ
{օտարոտի}
խորհուրդների
տէր
լինելով,
անարժանաբար
կութիւնը:
-
Առաւօտուն
չկար,
եւ
մի
{օտարոտի}
բան
պատճառ
եղաւ,
որ
գնեցի
երգարանը։
Մ
նոյնիսկ
Նուրինի
անձնաւորութեան
կամ
այդ
{օտարոտի}
արարողութեան
մասին
եւ
թէ
պահե՛լ
է,
ի՞ն
րդը
քաղաք)
գտնուած
գեղացիք
նկատեցին
մի
{օտարոտի}
երեւոյթ:
Վերը
յիշուած
կայծակի
զարկելու
ւ
լինի
գերեզմանից,
ժառանգը
նորան
իբրեւ
{օտարոտի}
մի
երեւոյթ,
իբրեւ
մի
ճիւաղ
կը
հալածէ
ե
անջեն
եւ
այլն
"
եւ
թէ.
"
Մի՛
յուսմունս
{օտարոտիս}
եւ
պէսպէսս
դանդաչիք
",
կամենում
է
խելք
ազգից
մուրայ,
որ
իր
անսովորութեամբ
կամ
{օտարութեամբ}
գուցէ
բնաւ
չի
պատուաստվի
էլ
ազգի
լեզուի
ուսսիական
Համալսարաններումը
դեգերուելով
{օտարութեան}
մէջ,
հազարաւոր
նեղութենների
համբերելով
ստ,
իբրեւ
մեքենայ
ծառայելով
արտասուելի
{օտարութեան}
մէջ
տասն-քսան
տարի,
կամ
մեռանում
է
այն
նութիւնը՝
այդ
մեզանից
ընկած
հատուածը,
{օտարութեան}
մէջ,
պատերազմելով
բազմադիմի
նեղութեննե
դ
Ձերով
համարեա՛
յարկաւ
ժողովեալ
էի
իմս
{օտարութիւն}
եւ
Ձերով
սատարութեամբ
շարունակեմ
զընթաց
,
եթէ
նա
մի
մեքենայ
է՝
Հայի
զաւակի
մէջ
{օտարութիւն}
պատուաստելու,
լաւ
է
մանուկներին
տգէտ
Հ
ը
անցուցանում
էր
պարզ
երկնքի
տակ.
նորա
{օտարութիւնը}
ժողոված
էր
ո՛չ
թէ
մի
բնակութեան
յարկի
մ
Աղաչում
եմ
եղբայր,
չմոռանալ
ինձ
այս
{օտարության}
մեջ,
չմոռանալ,
որ
ես
այս
բոլորը
քաշու
եզ,
կհարկադրվի
առանց
արծաթ
չթողուլ
մեզ
{օտարության}
մեջ,
եթե
հարկ
լինի
մնալ
այնտեղ
եւ
գործ
ձ
տանջում
է
այն
միտքը,
որ
դու
այստեղ,
{օտարության}
մեջ,
կարող
ես
առանց
փողի
մնալ,
բացի
ա
լի
է,
լավ
ծակե
իմ
սիրտս,
եւ
ես
իմ
այս
{օտարությանս}
մեջ
ամենայն
օր
նորոգեմ
իմ
սրտիս
խոցերը
եք,
առել
եք
ու
կերթաք.
փոխանակ
ինձ
իմ
{օտարությանս}
մեջ
մխիթարելու,
ամեն
օր
կաշխատիք,
որ
անգչում
այստեղ,
ինչքան
լինի,
փոքր
է,
{օտարությունը}
նրա
համար
դժվար
է:
Քաղաքումս
մեծ
պ
ափ
ի
բերան
պապանձեմ
առ
մերազնեայս
եւ
առ
{օտարս},
մինչ
հարցանեն
զպատճառ
վաթսուն
եւ
հինգ
ոց
հակամ
իտեալ
իցեն
ի
պէսպէս
տեսութիւնս
{օտարս}
մեզ
եւ
եկեղեցւոյ
մերում:
Որպէս
ի
ր
եւ
վճարեց
իւր
կեանքը,
որի
եւ
ոսկերքը
{օտարք}
եւ
ոչ
մեք
արժանի
եղանք
ընդունելու:
ւթիւն
պատուական
հեղինակիդ
եւ
մերային
եւ
{օտարք}
՝
ասացեալ
են
ի
շարադրութիւնս
իւրեանց
զն
55.
000
մանէթ
պարտական:
-
Բայց
այդ
{օտարքը}
ի՛նչպէս
ապա
պիտի
ստանան
իւրեանցը
քո
մար
ին
ու
հոքնան:
Պազերկյաններն
տեղիս
ամեն
{օր}
պիռժան
կերթան,
աչքերը
դեպի
Ստամպոլին
կ
թաղած
ըլլայիք
նե,
կենե
աղեկ
էր,
ամեն
{օր}
աչքին
տիմացն
չէր
ըլար,
ինձի
տեղով
հայտ
մի՛
պակասեր
եւ
թաթիեորիի
բանին
դուն
ալ
{օր}
չանցուցած
հետեւե:
Սիրելի
Գրիգոր
եղբ
,
եւ
ես
իմ
այս
օտարությանս
մեջ
ամենայն
{օր}
նորոգեմ
իմ
սրտիս
խոցերը,
որոնց
համարը
մոտ
գնացած
եկած
չեմ,
ես
չեմ
կարող
ամեն
{օր}
ամենի
մոտը
պատահել,
ես
բանի
ու
գործի
տ
մ,
առավոտ
մինչեւ
2
ժամը
լինում
եմ
ամեն
{օր}
Համալսարանումը,
հետո
նստում
եմ
տանս
իմ
նձ
իմ
օտարությանս
մեջ
մխիթարելու,
ամեն
{օր}
կաշխատիք,
որ
նոր
նոր
խոցերով
սիրտս
ծակ
երեքս
էլ
աստուծով:
Այս
գիրիցս
քանի
մի
{օր}
առաջ
մի
գիր
գրիլ
եմ
օֆիցեր
հայ
Գեորգ
Հո
տարին
Պետեր.
պատճառը
բերանով
կասիմ
մի
{օր}:
Ամառը
խոստացել
էիր
գալու,
ինչպե՞ս
պ.
Պոպովն,
ես
հիվանդացա
եւ
պառկեցա
18
{օր}
մեծ
նեղության
մեջ.
վերջապես
աստված
ողո
,
որ
գրել
է
պ.
Բալասանյանցը:
Ես
երկու
{օր}
մնում
եմ
Վարսովիա,
որ
հարկ
մերժողությո
ը,
որի
մասին
հայտնած
եմ
երբեմն
եւ
ամեն
{օր}
մաշում
է
հոգիս:
Իմանալով
այս
բոլոր
առաջարկողքը,
որ
ամիս
ու
կես
կամ
lիսուն
{օր}
միմիայն
ծովի
վերա
պիտի
ճանապարհ
կատարել
քը
սկսված
լինելով,
մտա
թատրոն
եւ
մյուս
{օր}
ուղեւորվեցա
դեպի
Նեապոլիս:
Նեապոլսի
ւն
"
անունով:
Այդ
օրագիրը
սորանից
երեք
{օր}
առաջ
ասում
էր,
թե
շուտով
պիտի
ազատվին
,
եւ
իրավունք
ունին,
որովհետեւ
ինքյանք
{օր}
ու
գիշեր
պարապած
են
յուրյանց
թշվառ
աբեղ
նշնչացեալ
ի
կատաղութենէ
մրրկիս,
ի
միւս
{օր}
հարկեցայ
մտանել
յայլ
շոգենալ,
որ
զեզեր
ի
անկայ
անտի
եւ
յերեկն,
որ
11/23-երորդ
{օր}
էր
ամսոյս,
մուտ
արարի
՚ի
Լոնդոն,
ուստ
ին,
որ
գտանիւր
առ
նա
ինքն,
ի
նոյն
իսկ
{օր}
յղեաց
առ
պ.
Հագն,
պաշտօնական
գրութեան
քանի
ժամանակ:
Սուեզից
մինչեւ
այստեղ
24
{օր}
ծովի
վերա
էի.
շատ
մրրիկների
եւս
պատահե
սիո
"-ի
վախճանի
մասին:
Այդ
ի՞նչ
դժբախտ
{օր}
է
հոկտեմբերի
17-ը:
Նրա
խմբագիրը
բարի
ժ
եկող
շաբաթ
կուղարկես
մի
ֆունտ՝
մի
քանի
{օր}
սրանից
առաջ
ուղարկածիցդ,
բայց
միայն՝
Ինձ
համար
շատ
հետաքրքրական
կլինի
մի
{օր}
կարդալ
"
Կռունկում
"
մատնանշված
հոդվածն
տակիցների
կենդանի
ձայնը.
իսկ
նա
դեռ
մի
{օր}
էլ
հետաձգում
է՝
լոկ
ի
սեր
վարդապետի.
ակի
զբաղվի
դրանով,
եթե
չի
ցանկանում
մի
{օր}
նորից
այնպիսի
վիճակի
մեջ
ընկնել,
որպես
ում,
բայց
եւ
չի
թուլանում:
Այսօր
քսան
{օր}
է,
ինչ
ընդունում
եմ
ծծմբային
խինին
եւ
լու
տեղես
կգրեմ
իսկույն,
բայց
մեկ
քանի
{օր}
դեռ
կմնամ
այստեղ:
Մեր
բոլոր
ազգականաց
ասա
այստեղ,
հազիվ
մի
բնակարան
գտա
եւ
4
{օր}
պառկած
էի
ջերմով
բռնված,
մինչեւ
ստիպվե
ով
բժիշկը
ինձ
պարզապես
ասաց,
եւ
ես
օրե
{օր}
մոտենում
եմ
գերեզմանին:
Հավատացեք,
այ
ենում
եմ,
վկա
է
աստված.
ջերմը
ամենայն
{օր}
հոգիս
է
հանում,
քրտինքը,
հազը
եւ
թուք
,
որ
դուն
ալ
նույն
ոգվույն
կհետեւիս
եւ
{օր}
առաջ
այս
գործը
վերջանալուն
ջանք
կանիս,
է,
կասե:
Աղեկը
ի՛նչ
է.
ջերմը
ամեն
{օր}
չի
բռնիլ,
բռնածն
ալ
առաջվան
չափ
էզելմի
ըլլար:
Տարին
վաղուց
անցավ,
որ
ես
ամեն
{օր}
ճար
կխմիմ
եւ
բեհրիզ
իմ.
կհավատաս՝
հոգ
փոշտին
ալ
Բերբերովին
կգրիմ,
ամենը
մեկ
{օր}
չեմ
կարող:
Է՜հ,
տահա
ինչ
ասիմ.
աստու
յանց
Ցուրտերը,
պոռան
խըյամեթները
10
{օր}
է
խափաթմիշ
արել
են
ինձի,
տանը
մեռելկոխ
ալ
այդպիսի
բաների:
Եւ
դու
տեսա՞ծ
ես
մի
{օր},
որ
այդ
կնոջ
կամքով
կայծակը
մի
մարդ
չք
ի
մէջ,
ապա
սկսանում
են
ինքեանք
եւս
օրէ
{օր}
առաքինանալ,
եթէ
գտանւում
են
անբարոյակա
սիրով
նորա
հետ
Վարւում
էի.
բայց
յաճախ
{Օր}
անց
կացնում
առաւել,
Ուրիշի
հետ
քնքշութ
:
-
"
Այդ
ի՛նչ
կարելի
բան
է,
Որ
անմեղ
{օր}
անցանէ.
Բայց
ես
իմ
քահանայիս,
Խոստովա
.
Յունիսի
24-ից
սկսած՝
ամբողջ
երեք
{օր},
անձրեւը
գետի
նման
թափւում
էր
երկնքից
յն
մարդիկը,
որոնց
ձեռքը
ընկնելու
էր
մի
{օր}
իմ
տխուր
Յիշատակարանը՝
իմ
անմխիթար
միա
,
այնուհետեւ
անձրեւը
կը
կտրուի
քառասուն
{օր}
":
Ինչպէս
եւ
էր
այդ
բանը,
ստոյգը
այս
անախորժ
վիճակի
մէջ
անցուցել
էի
ահա
երեք
{օր}
եւ
երեք
կիսով
չափ
անքուն
գիշերներ,
եւ
ից։
Ես,
ահա
ինչպէս
տեսանում
ես,
երեք
{օր}
է,
որ
փակուել
եմ
տանս,
որովհետեւ
ոչին
չ
բանով
ես
պարապած.
դու
զուր
տեղը
երեք
{օր}
տանը
չես
նստում.
երեւի
թէ
հարստացնում
աւելի
է
ինձ.
արդեօք
կը
տա՞յ
Աստուած
մի
{օր},
որ
ես
իմ
սիրական
ազգը
տեսանէի
նանրահա
ստ
բարոյականութեան
տէր
մարդ
է,
ամենայն
{օր}
նայում
է
Յիշատակարանիս,
որ
մի
անպատշաճ
:
Եւ
աւելի
լաւ
է
ուղիղ
ճանապարհով
երկու
{օր},
երկու
շաբաթ
կամ
երկու
ամիս
յետոյ
առող
ն
խանութներ,
եւ
ժողովուրդը
ամբողջ
երեք
{օր}
ման
է
գալիս
այդտեղ:
Շատ
երիտասարդք
ամբ
ինութիւն
եւ
հեռացնեն
ժողովուրդը
ամենայն
{օր}
ճշմարիտ
լուսաւորութենից,
եւ
մինչեւ
անգ
ի
արձագանքը:
Նա
սովորել
է
լսել
ամենայն
{օր}
գովասանութիւն,
այդ
պատճառով
այժմեան
ժա
,
որոնց
թիւը
աճում
է
ու
զօրանում
է
օրէ
{օր}:
Ցնծացէ՛ք,
սո՛ւտ
ազգասէրք,
օբսկո
,
Նոր
տարին
Նոր
տարի
է,
դա
մի
այնպիսի
{օր}
է,
որ
ուրախացնում
է
ամենների
սիրտը:
Ա
այս
բաները
քննելու,
Նոր
տարին
նոյնպիսի
{օր}
է,
ինչպէս
Մեծ
պահքի
երկուշաբթին.
օրի
որովհետեւ
ես
եւս
հասկացայ:
Մի
քանի
{օր}
սորանից
յառաջ,
գալիս
է
իմ
մօտ
ծանօթներ
,
Պ.
Բէգզադէ,
ես
քո
դրանը
կը
չոքեմ
մի
{օր}
եւ
ինչպէս
նախ
եւ
յառաջ
գորգս
(
խալիչա)
ալով
կատարել
իւր
մօր
կտակը,
գնում
է
մի
{օր}
կոմսի
տուն
եւ
գողանամ
է
օրօրոցից
նորա
ո
ց,
բուսուցանում
է
մի
պարզ
ծաղիկ,
միւս
{օր}
ահա
Բորէասը
իւր
մահաշունչ
բեւեռային
սառ
վիճակի
մէջ
անցուցանելով
օրերս,
ամենայն
{օր}
մի
քայլ
մօտենալով
գերեզմանի
բերանին,
ա
,
-
խօսքս
կտրեցին
Լեզգիները:
Երկու
{օր}
երկու
գիշեր
ճանապարհ
կատարելով՝
վերջապ
ւ
անկանոն,
ուր
խաւարասէր
մտքեր
ամենայն
{օր}
գտանում
էք
ձեր
անքրիստոնեայ
գործերին
եւ
ահ
չկայ:
Ես
ունէի
նորա
կտակը
եւ,
ամեն
{օր}
եւ
ամեն
ժամ
կարդալով
նորան,
ասես
թէ
մո
դ
վէճը
եւ
պատերազմը
հարկաւոր
էր,
որ
մի
{օր}
յառաջանային
մեր
ազգի
մէջ,
հարկաւոր
էր
ուտկալէ
բոլորովին
հիւանդ:
Մօտ
իբր
քսան
{օր}
ընկած
էի
մահճի
մէջ,
եւ
բանագէտ
բժիշկնե
մար:
Կո՛մս,
յոյս
ունիմ,
որ
կը
գայ
մի
{օր},
երբ
այդ
բոլորը
կ՚երեւին
Յիշատակարանիդ
ամի
զիս
ծաղկազարդել,
պտղաբերս
առնել
եւ
{օր}
աւուր
վերածել
ի
լաւ
անդր
վիճակ
":
սագիրը
-
Թիւրքիայում,
Հայ
օրագրերի
օրէ
{օր}
շատանալու
յայտարարութիւնքը,
Ցենսօր
Թիւ
ըսել
է,
որ
այդ
չափ
խրտեր
են
ու
չկրցին
{օր}
մը
ոտքի
վրայ
ելնելով
ըսել,
թէ
"
այո՛,
նք
մեծ
տարակուսի
մէջ,
եւ
անտարակոյս
մի
{օր}
ազգային
կրիտիկոսքը
կը
դատեն
այդ
բաները
կարող
չտեսանել,
որ
Հայերի
մէջ
եւս
օրէ
{օր}
առաւել
շատ
դուրս
երեւելու
վերայ
են
օրագ
իւնքը
պատմել:
Այնպիսի
գործեր,
որպիսիք
{օր}
ու
ցերեկով
գործւում
են
Բէգզադէի
ձեռքով
խայտառակել
եւ
դատապարտել,
որպէսզի
օրէ
{օր}
վերանան
եւ
անհետանան
այդպիսի
բարբարոս
գ
այս
երիտասարդը,
խանութի
ապրանքները
օրէ
{օր}
սկսանում
են
հատանիլ,
այս
պատճառով
եւս
իտասարդը
վերջին
յուսահատութեան
մէջ:
Մի
{օր},
երբ
սաստիկ
զայրացել
էր
Բէգզադէի
մարդ
որ
փողոցի
մէջ՝
իւր
վաճառանոցի
առաջեւ,
{օր}
ու
ցերեկով,
գիշերազգեստը
հագած,
ման
է
պարոնը:
Բէգզադէի
գնալուց
մի
երկու
{օր}
յետոյ
գալիս
է
տղայի
մօտ
սորա
քեռին
(
այ
եւ
մանրամասն
օրագրութենից,
ուր
ամենայն
{օր}
թուով
եւ
համարով
գրում
եմ
տեսածս
եւ
լսա
ան
Մատթէոս
սրբազանի
սիրտը:
Մի
քանի
{օր}
սորանից
յառաջ
ստացած
նամակը
մի
նոր
ապաց
րկայումս.
արդեօք
իւրեանց
կեանքի
մէջ
մի
{օր},
մի
ժամ,
մի
վայրկեան
մտածում
են
իւրեա
կօրսետի
եւ
քրինօլինի
հարուստ
պաշարներով
{օր}
յառաջ
ամուսնացնէք
նորանց,
որքան
կարելի
Ներկայումս
աշխարհի
լուսաւորութիւնը
օրէ
{օր}
թուլացնում
է
ստրուկ
ազգերի
կերած
ծեծերի
յնտեղ,
որի
վերայ
գուցէ
թէ
բարձրանայ
մի
{օր}
Հայ
ազգութեան
շինուածը:
Ներս
մտանե
նորա
համախոհների
գովեստը,
եթէ
դոքա
մի
{օր}
սխալուելով
տալու
լինէին
մեզ,
նախատինք
ւ
դպրութեան
Դոն
Քիշօդները
կը
դադարեն
մի
{օր}
իւրեանց
ասպետական
քաջագործութեններից,
Աղետալի
անցքեր,
որ
պատահում
են
ամենայն
{օր}
մեր
կողմերում,
յատկապէս
այս
կրօնական
վ
.
բ.
Քրիստոսի
ծննդեան
եւ
մկրտութեան
մի
{օր}
տօնելը.
գ.
Սուրբ
Աստուածի
մէջ
խաչեցար
հակառակ:
Եւ
այս,
յայտնի,
գրաւոր,
եւ
{օր}
ու
ցերեկով:
Իհարկէ,
շատերը
թռան
դէպի
ողորմելի
ստրուկներից
աւելի
ապրի
մի
քանի
{օր},
եւ
այն՝
սպանուածների
հաշուով:
Այս
ա
ւ
1861
թուականի
վերջերում,
բայց
կը
գայ
{օր},
երբ
այն
ստուերականը
ի
լոյս
կը
ճշմարտո
տարակոյս,
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
կամ
միւս
{օր}
պիտի
հանդիպի
երես
առ
երես:
Ի՛նչ
հ
ս-մեռ,
կէս-կենդան,
անցնում
են
մի
քանի
{օր}:
Բայց
վճարի
ժամանակը
աւելի
մօտեցաւ,
ի
հազիւհազ
ապրում
է,
եւ
աղքատութիւնը
օրէ
{օր}
տարածում
է
իւր
սեւ
վարագոյրը
ազգի
վերայ
ոպական
մարդը
պիտի
իջանէ
Ասիա:
Պիտի
գայ
{օր},
երբ
այն
պառաւ
Ասիան
պիտի
մանկանայ,
ե
,
կենդանի
մարդերի
միլիոնաւոր
բազմութիւն
{օր}
ու
ցերեկով
համարւում
է
չքացած,
եւ
երբ
աքինութեամբ
նշանաւոր
դառնալու,
ամենայն
{օր}
մեղանչում
է
այս
սրբազան
օրէնքի
ընդդէմ
ե
սայ
սուրբ
եկեղեցում,
որ
յամէն
շաբաթում
{օր}
մի
պատարագ
մատուցանվի
վասն
թողութեան
մե
ասն
ինչ
անել
ծախոյ
հանդիսաւոր
պաշտօնի՝
{օր}
մի
ի
միոյն
տարոջ
տէր
ողորմեա
հայցելով
ա
եցւոյն,
որ
նոյն
դրամիցն
յամեն
շաբաթում
{օր}
մի
պատարագ
մատուցանվի
վասն
թողութեան
մե
ել
անտէր։
Ի՞նչ
հարկաւոր
միշտ
ամեն
{օր}
՝
նոր
նոր
բաներ
մտքէդ
հանել,
Կամ
,
աշխատանք
չգիտեմ։
Ամենայն
{օր}
իմ
սեղանում
Բաքոսն
ազատ
խնդումով
Երակներս
դողում
է։
Ամենայն
{օր}
ես
ու
Բաքոս,
Աշխատում
ենք
ժիր
ջան
եանքի
այս
երջանկութեան,
Երբ
ամեն
{օր}
կրկնվում
է
Իմ
տանը
այս
տեսարան։
լ
պայման.
Կեանքի
պատկերն
ամենայն
{օր}
նկարում
է
արեւը,
Քանի
չի
հասել
դ
ն
էլ
լացեց
մի
մեծ
լաց,
Մոռցաւ
այն
{օր}
եւ
շունչ
քաշել,
թող
թէ
ուտել
ճաշ
կամ
հ
թագուհին
Հիւր
էր
եկել
պապի
մօտը
մի
{օր},
երբ
նա
տանը
չէր.
"
Պարտէզումը
ն
Նա
անդադար
ասում
էր.
Կգայ
մի
{օր},
մի
վայրկեան,
Դու
մոռնալով
քո
ցա
մարդով
լիք
է,
Որոյ
մէջը
ամենայն
{օր}
Ձայն,
աղաղակ
է:
Լսարանն
է
տութենից:
Վարդապետները
ամէն
{օր}
Նոր-նոր
բան
կ՚ասեն,
Ուսանող
Դու
պէտք
է
գաս,
ֆըշշ
անես
Ամէն
{օր}
իմ
ականջին.
Ведь
ես
էն
վախտը
կ՚ի
Նորա
կեանքի
թելերը:
Շատ
{օր}
չանցաւ,
երկնքիցը
Մի
այլ
վառ
աստղ
ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Ամենայն
{օր}
նորա
դռնում
Կանգնած
էին
շատ
կառքեր.
Մի
ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին
":
Ամենայն
{օր}
իւր
մարմինը
Անուշահոտ
ջրերով
Լուանում
է
չէ,
ներողութիւն:
Ամենայն
{օր}
դուք
մեր
ազգը
Բամբասում
էք
անխղճմ
իւր
կեանքում:
Բայց
երբ
մի
{օր},
երեկոյեան
ժամանակ,
Տուն
դառնալո
նգամ.
Թէ
միւս
անգամ
մի
լուր
{օր}
իմ
ձեռք
կ՚ընկնես,
Այն
ժամանակ
ի՛
հետ
Վարւում
էի.
բայց
յաճախ
{Օր}
անցկացնում
առաւել,
Ուրիշի
հետ
քնք
"
Այդ
ի՛նչ
կարելի
բան
է,
Որ
անմեղ
{օր}
անցանէ.
Բայց
ես
իմ
քահանայիս,
տրտմալից
սրտով,
Մնացի
ամբողջ
երեք
{օր}
վերջին։
Ելայ
ու
գնացի
մեր
գ
ուականը
դրուած
է
17-ը,
որովհետեւ
փոշտի
{օր}
է:
17-ին
առաւօտ
կանուխ
բերին
ինձ
եղբօ
:
20-21
id[em]
21-22
եղինջը
արդէն
քանի
{օր}
է
թոյլ
է,
բայց
հազը
եւ
կուրծքիս
ցաւը
ի
սպասաւոր
այդ
եկեղեցուն:
Ազգը,
ամենայն
{օր}
իրաւունք
ունի,
այդ
հոգեւորներից
մինը
ի
րչով,
այլեւ
զէնքով
եւ
արիւնով,
եթէ
մի
{օր}
արժանի
լինինք
զէնք
առնուլ
մեր
ձեռքը
եւ
րագիր
կամ
ինչ
թերթ
ասես,
որ
առանց
վէպի
{օր}
անցնէ։
Թողում
ենք
այն
բազմահատոր
վիպաս
ն.
միեւնոյն
բաները
կրկնւում
են
ամենայն
{օր},
չեմ
ասում
օրացոյցների
համար,
որ
միշտ
եկոյ[եան]
ժամը
3
Սուէզից
ելայ
(
կիրակի
{օր}
),
մայիսի
7-ին
Ադէն
(
Թատմոր)
մտայ13
ութիւնը,
ցանկանալով
մարդկային
ազգի
օրէ
{օր}
աւելի
յառաջադիմութեանը,
խորհրդով
ցոյց
յլ
գրուածքը
մինչեւ
այսօր։
Եւ
այս
լեզու
{օր}
ըստ
օրէ
աւելի
մեծ
քայլերով
յառաջ
գնալը
ել
իւրեանից
լաւ
խօսողներից
"։
Միայն
թէ
{օր}
մի
յառաջ,
եթէ
կան,
հանդէս
ելանէին
այդ
եզուն
կը
ստանայ
առաւել
քաղաքացութիւն
եւ
{օր}
ըստ
օրէ
կը
մօտենայ
իւր
նպատակին՝
գեղեց
րջանի
մէջ:
Տարակոյս
չկայ
որ
կը
գայ
{օր},
երբ
այդ
անդրանկական
համակարգութիւնը
կ
էին
մի
բարեյաջող
նաւարկութիւն:
Թէ
մէկ
{օր}
վաղ
եւ
թէ
մէկ
օր
անագան,
ոչինչ.
բայց
նաւարկութիւն:
Թէ
մէկ
օր
վաղ
եւ
թէ
մէկ
{օր}
անագան,
ոչինչ.
բայց
մեք,
հասանք
Բարի
ւց
յետոյ
իմ
ցաւերս
բազմացան,
եւ
ես
օրէ
{օր}
մաշւում
էի:
Իմ
ցաւերս
մի
փոքր
մոռանալո
այ
Քարկեդոնի
բազմաղէտ
կործանումը.
երեք
{օր}
Հռոմայեցիք
կոտորում
էին
դաւաճանութեամբ
եամբ։
Քրիստոս
Փրկիչը
բարձր
ձայնով
ամեն
{օր}
մեղաւորներ
է
կանչում.
"
Ինձ
մօտ
եկէ՛ք
ստացած
անթիւ
վէրքերս
համարելու,
որ
օրէ
{օր}
եւ
ժամէ
ժամ
վտանգով
ընդունելով՝
համբեր
առ
ես
եղած։
Այժմ,
տեսնելով
Տիրոջդ
օրէ
{օր}
Աստուծու
փառաւորութեամբ
լցուած
հմտութիւ
ուխտապահ
եւ
քաջարանց
նախարարքը
մի
քանի
{օր}
մնացին
այնտեղ
եւ
իրենց
ուխտերը
եւ
նուէր
ք,
Սիւնեաց
Մուշէ
եպիսկոպոսին
կաթողիկոս
{օր}
կոչում,
եթէ
չենք
սխալւում։
Մենք
ընդդէ
երած
թաթար
բառերի
պաշարի
վրայ
ոչ
միայն
"{օր}
ըստ
օրէ",
այլ
"ժամ
ըստ
ժամէ",
եթէ
կարել
այլում
են
նորա
աչքերում։
Այն
օրը
սուգի
{օր}
է
եղած
ե՛ւ
վարժապետի,
ե՛ւ
աշակերտների
,
բժիշկ
լինելը,
որին
մարդիկ
պիտոյ
է
մի
{օր}
հաւատային
իւրեանց
կեանքը,
իւրեանց
ընտա
մայրը
մտաւ
նորա
արեւը...
Մահից
քանի
{օր}
յառաջ,
մինչ
տկարութիւնը
զայրանալով
զայ
մի
հողեղէն
թանձր
պատեան,
որի
մէջ
երեք
{օր}
յառաջ
բնակւում
էր
մի
աննիւթ
էակ,
մի
զգ
:
Մոռացայ
ձեզ
ասել,
որ
սատանան
ամենայն
{օր}
չէ
կրում
այս
վերարկուն,
այլ
այն
օրերը
առայելով
իմ
յաւիտենական
գայիսոնի
տակ
եւ
{օր}
ըստ
օրէ
մեծարուելով
ինձանից,
հաւատայ,
այ
կողմնապահութիւն,
կաշառառութիւն.
52
{օր}
դեւերի
բարեխօսութիւնը
եւս
յարգութիւն
չո
ւմ
է
դէպի
իւր
պաշտօնեայքը),
-
ամենայն
{օր}
ահագին
հաշիւներ
ցոյց
ես
տալիս
իմ
ապարան
ցի
գեղեցիկ
խռովութիւն:
Ժողովուրդը
երեք
{օր}
շարունակ
կռւում
էր
որպէս
վագր
կամ
կատաղ
,
այս
պայմանի
զօրութեամբ,
նոքա
ամենայն
{օր}
պիտոյ
է
կռուին,
ամենայն
օր
միմեանց
սպա
ոքա
ամենայն
օր
պիտոյ
է
կռուին,
ամենայն
{օր}
միմեանց
սպանեն,
խեղդեն
եւ
չքացնեն,
մի
րը
սաստիկ
բարկացած.
-
կը
վերջացնե՞ս
մի
{օր}
քո
այդ
զզուելի
դատարկաբանութիւնը,
որի
իւն
եւ
ձանձրոյթ.
արք
եւ
կանայք
ամենայն
{օր}
համարեա
թէ
երեք
անգամ
կռւում
են
միմեանց
ւ
պարտական
է
մտածել
եւ
աշխատել,
որ
օրէ
{օր}
աւելի
կարողանայ
խմել,
որովհետեւ
մեր
հա
հասարակաց
վկայութեամբ,
այդ
պարոնը,
մի
{օր}
մի
լաւ
երկրպագութիւն
եւ
ուխտ
կատարած
լի
քո
գլխին,
եթէ
չէի
կարդացել...
ի՛նչ
{օր}
էին
ձգել
քեզ
քո
բարեկամքը.
հաւատա՛,
Շ
արեկամքը.
հաւատա՛,
Շաքարեանց,
դու
մի
{օր}
յանկարծ
կը
մեռանիս
եւ
հոգիդ
բաց
աչքով
կ
լ
է
իմ
գլուխը:
Փոյթ
չէ,
դրացի,
ես
մի
{օր}
քո
դրան
առաջեւ
եւս
կը
չոքեմ...
-
ահիճ
ընկնէի:
-
Անցեալները...
մի
{օր},
քաղաքից
դուրս
գնացած
լինելով,
մի
ծառ
դորան
եւս
կարող
եմ
մի
բան
իմանալ:
Քանի
{օր}
էր
արդէն,
որ
վճռել
էի
կատարել
մի
մեծ
վ
մի
մասնաւոր
վնաս
չունի,
շատ
շատ,
միւս
{օր}
պիտի
մի
ոտանաւոր
գրէ,
կամ
իւր
յիշատակա
թիւնը
ամենեւին
այն
չէր,
ինչ
որ
քանի
մի
{օր}
յառաջ:
Մանթուխեանցը,
ոսկին
շինելո
արի՛տն
ասեմ,
ցաւելու
չեմ,
եթէ
ամենայն
{օր}
գերեզման
փորեմ
այնպիսի
մարդերի
համար,
ճշմարիտ
է
այն,
ինչ
որ
ասացի:
Այս
քանի
{օր}
է,
դարձեալ,
վեր
ու
վայր
էր
այդ
պարոնը
տի
ակնկալութեան,
եւ
թէ
ինչպէ՛ս
ամենայն
{օր}
երկնքի
լուսաւորքը
լուսաւորում
են
երկիրը
ներից.
մանաւանդ
որ
ձեր
դուստրը
ամենայն
{օր}
շրջապատուած
է
հրապոյրներով,
ամենայն
օր
օր
շրջապատուած
է
հրապոյրներով,
ամենայն
{օր}
բորբոքուած
է
նորա
ուղեղը...
ես
կարճ
տեղ
չկարողանայ
ծառայել
այս
նամակս,
մի
{օր},
երբ
թեթեւացած
կը
լինիմ
գործերից,
ցոյ
ին
Յովնաթանեանցի
ցաւը
չէր,
որ
մի
երկու
{օր}
յետոյ
տեղափոխուէին
դէպի
ամառանոց,
բայց
ճաշակ
ունէր
աշխարհի
բաների
մէջ:
Սա
մի
{օր}
եկեղեցու
մէջ
պատահմամբ
խօսածի
համար
յան
թէ
իմ
ձեռքիցս
գար
ես
կ՚աշխատէի
ամենայն
{օր}
խօսել
քո
հետ
այսպիսի
գեղեցիկ
բաների
վեր
ղափար
էր
Շահումեանց
Գէորգը.
նա
ամենայն
{օր}
մտածում
էր
նորա
վերայ
եւ
շատ
անգամ
երկո
պատասխանեց
պառաւը,
-
ամենայն
չորեքշաբաթ
{օր}
ես
գնում
եմ
Աստուածածնի
դուռը:
-
Այ
քին
եւ
ասաց
իւր
ամուսնուն,
որ
մի
երկու
{օր}
եւս
սպասէ,
մինչեւ
որ
ինքը
գործ
դնէ
Ման
նլը-դերէի
մէջ
ոչինչ
չկար:
VIII
Քանի
{օր}
անցաւ
այն
օրից,
երբ
Աղուանեանցը
եկել
է
սկ
պարոն
հայրը
նա՞զի
նստեց,
ես
մի
քանի
{օր}
յառաջ,
եւ
առանց
այս
բանին
եւս,
կամենո
իմ
ողորմած
հոգի
մարդը
ամուսնացաւ,
վա՞տ
{օր}
տեսաւ.
թէեւ
Աստծու
կամքն
էր,
որ
վեց
ա
տութեան
մէջ
էին.
նոքա
իւրեանց
ցեղով
մի
{օր}
մի
խելօք
բան
չէին
գործել.
մանաւանդ
երկ
յ-խանի
պատերազմական
պատրաստութիւնը,
մի
{օր}
գնում
է
նորա
փառաւոր,
ծառերով
եւ
շատրո
ապարհը
լուացւում
է
եղած
արիւնով:
Մի
{օր}
մեր
ցեղապետը
Խանի
ուրախ
ժամանակը
ահ
ու
ստանի
երեւելի
մարդերից
մինը...
Մի
{օր}
մեր
ցեղապետի
սրտի
անդորրութիւնը
վրդովու
,
որի
մէջ
մեր
սիրական
Հայոց
ազգի
կեանքը
{օր}
ըստ
օրէ
վայրենացաւ,
նախնի
ժամանակների
պարանքով
ազգի
տգիտութիւնը
եւ
լեզուի
օրէ
{օր}
աղաւաղուիլը,
թէպէտեւ
դոյն
այդ
ժամանակո
ց
թագաւորութեան
կործանուելուց
յետոյ
օրէ
{օր}
եւս
առաւել
սաստկանում
է
տգիտութիւնը,
ե
ի
Սուրբ
Լուսաւորիչ
եկեղեցումը,
ուր
օրէ
{օր}
բազմացան
նորա
լսողքը։
Արդէն
իւր
առաջին
ում
եւս
տեսած
լինէր,
թէ
պիտոյ
է
գայ
մի
{օր},
երբ
նորա
միաբանութեան
գլխաւորը
կամ,
անների
մէջ
եւ
յառաջ
ու
յետոյ
պիտոյ
է
մի
{օր}
աճէին,
կերպարանք
առնուին
եւ
դուրս
երեւ
այդ
սկզբունքը
կամ
տարերքը
եւ
աճելով
օրէ
{օր}
ստանալ
մի
յատուկ
բնաւորութիւն։
Թէ
ինչպ
թիւր
կը
հասկանային
եւ
կը
գայթակղուէին,
{օր}
ըստ
օրէ
պատում
էին
ազգերի
միտքը
մարդագի
րմանիայի
կայսրը,
ցուրտ
ձմեռան
մէջ
երեք
{օր}
գլխաբաց
եւ
ոտաբոբիկ
կանգնած
եկեղեցու
դռ
վին
պապական,
որ
իւր
կարգով
ճնշում
է
եւ
{օր}
ըստ
օրէ
չքացնում
է
առաջին
աղբիւրը։
Այս
ղբիւրը։
Այս
պատճառով
եւս
միաբանութիւնը
{օր}
ըստ
օրէ
օտարանում
է
ազգից
եւ
սա
(
ազգը
լ
Օսմանեանց
զհիւանդութիւն
սորա,
աւասիկ
{օր}
ասելով
արձակեցին
ընդդէմ
նորա
արս
եօթանա
լութեան
մերոյ
եւ
տպագրութեան։
Այս
հուր
{օր}
յօրէ
բորբորքեալ
տոչորէ
եւ
ոչ
ունի
շիջան
մուտ
նորոյ
աշխարհի,
ծաղկեցան
եւ
ծաղկին
{օր}
ըստ
օրէ
լուսաւոր
եւ
պայծառ
հայեցողութեա
արեալ
եղեն
ի
մետասաներորդ
դարու
եւ
անտի
{օր}
քան
զօր
յառաջ
խաղալով՝
ձեւակերպեցին
զմ
զփորձ
առնուցու
թէ
ո՞րպէս
աղջկունք
նոցա
{օր}
ըստ
օրէ
սնանին
եւ
ուռճանան
հոգւով,
եւ
ց
այս
դիտաւորութիւնը։
Իգնատիոսը,
քանի
{օր},
քանի
գիշեր
ծունկի
վերայ
մնալով
Աստուա
,
բնակիչների
կարեկցութիւնը
դէպի
նա
օրէ
{օր}
աւելանում
էր,
որ
բազմութենով
գալիս
էին
տաւորութիւնը
կատարելու։
Նաւը,
մի
քանի
{օր}
այնտեղ
կանգնելով,
վերջապէս
վեր
առեց
խա
ղեցական
վէճերը
լսելու,
որ
ամենայն
տօնի
{օր}
ուսանողները
բանում
էին
լեզուի
մէջ
առաւե
գիտէր,
որ
իւր
ընկերներից
մինը
ամենայն
{օր}
գնում
է
իւր
սիրականի
մօտ,
որի
բնակութի
ետ
ձգել
նորան
այս
անմաքուր
սիրուցը,
մի
{օր}
ձմեռուայ
սաստիկ
ցրտի
ժամանակ
հանեց
բոլո
ը
բարձրացաւ
մինչեւ
ութսուն։
Պապը,
օրէ
{օր}
համոզուելով
Իգնատիոսի
ջերմեռանդութենից
աւելի
խոր
էր
ներգործում
հետ
զհետէ։
Օրէ
{օր}
տարածւում
էին
Լուտերի
Վարդապետութիւնը
Գ
ուսման
ընթացքի
մէջ
միայն
երեք
կամ
չորս
{օր}
կարելի
էր
Աստուծոյ
վերայ
խօսել
(
quaest
րը,
նկատելով
Յիսուսեանների
կարողութեան
{օր}
ըստ
օրէ
մեծանալը
եւ
երկիւղ
կրելով,
որ
ատապարտել
նորանց։
Նոցա
կողմնակիցքը
օրէ
{օր}
առաւելանում
էին։
Կլեմենտ
XIը
որոշե
ան
իւր
անմատչելի
սահմաններում՝
լինելով
{օր}
ըստ
օրէ
առաւել
խորհրդական,
առաւել
անմռ
ցուցանելու։
Բայց
այս
կարապները
օրէ
{օր}
աւելի
գործի
տէր
էին
դառնում
Եկատարինէ
Մ
րեալ
կերպարանագործութիւնը։
Ուրբաթ
{օր}
՝
1610
թուականի
մայիսի
14ին,
թագաւորը
արեց
Սպանիայի
ժառանգութեան
համար,
օրէ
{օր}
կորցրեց
իւր
հոգու
զօրութիւնը,
իւր
իշխա
ն
հասարակաց
ծախսով։
Ժողովուրդը
ամենայն
{օր}
գումարւում
էր
նորա
գերեզմանի
վերայ,
որ
նոնադրութիւնը
ինքեան
Պարլամենտին՝
երեք
{օր}
ժամանակ
տալով։
Յիսուսեանք,
երկիւղ
կրե
ոյն
կարգադրութենից
երկրորդ
պատճէնը
երեք
{օր}
ժամանակից
յետոյ
մատուցանէ
Պարլամենտին։
ւթեան
գաղափարին.
քա՛ւ
լիցի։
Մենք
ամեն
{օր}
ուսանում
ենք
նոր
լեզուն,
ամեն
օր
մշակո
ամեն
օր
ուսանում
ենք
նոր
լեզուն,
ամեն
{օր}
մշակում
ենք,
որքան
մեր
խելքը
զօրում
է
շատ
քնեցի
",
չեն
նշանակում
ես
տեղ,
ես
{օր},
ես
գիշեր,
այլ,
այս
տեղը,
ուր
որ
այ
.
գիրքը
տպած
է
անանուն:
Երանի՜
թէ
մէկ
{օր}
հայերէն
կարդայինք
այդ
հոյակապ
եւ
ազնիւ
զոհուածները:
Օ՜հ,
այդ
պառաւները
ամէն
{օր}
եկեղեցի
են
դնում,
եւ
ինչպէ՜ս
ջերմեռանդ
ան
միջնորդութեամբ
ցոյց
է
տալիս
մեզ
ամէն
{օր},
ամէն
րոպէ,
եւ
ամէն
վայրկեան:
Նա
չէ
էտի
վրայ,
այլ
միշտ
առաջ
է
գնում.
ամէն
{օր}
լինում
են
նորանոր
յայտնագործութիւնք
եւ
է
մեզ
կարծել,
ուզում
են
փարատել
եւ
մէկ
{օր}
առաջ
տեսնել
ազգի
ազատութիւնը
խաւարից,
դ
կամուրջից.
յայտնի
է,
թէ
կարգը,
մէկ
{օր}
մեզ
էլ
պիտի
հասնէր,
եւ
ուրա՛խ
ենք,
որ
ական
Մադրասի
նաւահանգստում
եւ,
մի
քանի
{օր}
մնալով
Սեյլան
կղզու
Գալլ
քաղաքում
(
poi
այսօր
Արարատեան
աշխարհում
եւ
որոնք
ամէն
{օր}
լսելով
այս
սքանչելի
բժշկութեան
մասին
մի
ից
չարաչար
խայթուած
(
?)
աղջիկը,
միւս
{օր}
ողջ
առողջ
բանում
է
իր
բանը:
Հիւան
կրում
ա,
որ
մովրովը
գնալուց
յետոյ
տասն
{օր}
ուտում
են
չի
հատնում.
մի
տունն
ա
նրանն
ին
նստելը,
իրենց
կեցութիւնը
երկու
երեք
{օր}
Ղազարապատի
դրսումը
մեզ
տեղիք
է
տալիս
են
անեցին,
թէ
առանց
ծառի
էլ
մոծակի
ձեռքից
{օր}
ու
արեւ
չունին.
ծառն
էլ
որ
տնկեն,
էլ
փոխանակ
Հեթումի
որդիքն
էլ
գնում
են
միւս
{օր}
աշխատող
երիտասարդներից
մինի
այգին
բանալ
տասարդներից
մինի
այգին
բանալու,
երրորդ
{օր}
մի
ուրիշ
եւ
այլն:
Այս
սկզբունքը
մեծ
խո
ած
ենք
եւրոպական
բառեր
առնուլ:
Մենք
մի
{օր}
ցոյց
կը
տանք
այնպիսի
թուրքի
բառեր,
որ
ի
է,
որ
թխուած
է,
իսկ
նոր
լեզուն
ամեն
{օր}
եփւում
է,
ջերմ
է
եւ
սննդարար.
ուստի
ս
ւկը
կը
լինի
օտարի
հացի
մուրացկան,
ամեն
{օր}
դռնէդուռ
մա
գալով՝
կը
յագեցուցանէ
սորա
եւ
եւ
տեսանելի
առարկաների
մէջ,
որ
ամեն
{օր}
մեր
աչքի
առջեւն
են,
շարժողութիւնը
ինքը
նից
եւ
հասկացողութիւնից,
ուստի
եւ
ամեն
{օր}
փոփոխութեան
է
ենթարկւում։
Անցեալ
տարու
,
որոնց
պատկերքը
եւ
արձանները
դուք
ամեն
{օր}
տեսնում
էք
Վատիկանում։
Տեսէք,
մինչեւ
վ
այդ
լեզուն,
գործ
դնելով
նորան
եւ
օրէ
{օր}
աճեցնելով։
Իրաւունք
ունի
Բէկոնը,
մինչ
էին
մի
խումբ
իսրայէլի
վրայ,
որ
նա
ամեն
{օր}
չյիշէր
Եգիպտոսի
շօշափելի
աստուածները,
ղտնիք
է,
բայց
գոհութիւն
բնութեան,
օրէ
{օր}
այդ
անթափանցելի
վարագոյրը
անօսրանում
է
ւմ
է
լեզուի
մշակութեանը՝
աշխատելով
օրէ
{օր}
դնել
նորան
մի
կարգի
տակ։
Կարգ
ասելով՝
որ
կարելի
եղածին
չափ
մօտ
մնալով
եւ
օրէ
{օր}
էլ
աւելի
մօտենալով
ժողովրդին՝
դառնար
մ
ւելի
բազմակողմանի,
աւելի
հեռատես՝
օրէ
{օր}
այս
երկու
բարբառների
ներքին
կապերը
միմե
արելի
կերպով
պնդելով,
ամրացնելով,
օրէ
{օր}
այդ
բարբառքը
միմեանցից
բաժանող
պատի
այս
ովհետեւ
հեղինակը
հերիք
չէ,
որ
պիտի
օրէ
{օր}
իջնէր
մինչեւ
իր
բարբառի
տակը,
այլ
եւ
մ
ենդանի
լեզուն
հոսանուտ
մի
բան
է
եւ
ամեն
{օր}
փոփոխութեան
տակ։
Մենք
մեր
կարճ
կեանքու
ցն
ցանկանում
էինք
դուրս
տալ
մի
հայկական
{օրագիր},
աշխարհաբառ
լեզվով,
հասարակին
հասկանա
նչեւ
անգամ
հրաման
ստացան
Ռուսաստանի
մեջ
{օրագիր}
տպելու,
կրկին
անգամ
զորացավ
մեր
սրտի
ց
տերությունից
տպել
ամենայն
ամիս
հայկական
{օրագիր}
Ռուսաստանի
հայերի
համար:
Այս
խորհրդով
ւթյան
հիվանդությանը:
Գիտեմ,
որ
մեր
{օրագիր}
տպելը
քանի
մի
հնամոլ
մարդերի
ընդդեմ
պիտ
ենք
ցույց
տալ,
թե
ինչպե՛ս
պիտո
է
լիներ
{օրագիր}
ասած
բանը
մեր
ազգի
դաստիարակության
համա
Մսերը
հունվարից
կամի
"
Ճռաքաղը
"
իբրեւ
{օրագիր}
տպել
ամիսը
4
թերթ,
նշանակած
գինն
է
4-5
)
գտանվում
է
այստեղ
եւ
հրատարակում
է
մի
{օրագիր}
"
Անկախություն
"
անունով:
Այդ
օրագիրը
n!)
լեզուով
պիտոյ
էր
գիրք
շարադրել
կամ
{օրագիր}
տպել:
Եւ
ո՛վքեր
են
կռուողքը,
չկարծես
Փարիզում
հրատարակւում
է
մի
նոր
ազգային
{օրագիր},
թէ
լրագիր՝
"
Արեւմուտք
"
անունով,
ե
Գալֆայեան
վարդապետքը
կամենում
են
մի
նոր
{օրագիր}
հրատարակել՝
"
Հրեշտակն
Հայաստանի
"
անո
յառաջ,
հրատարակելով
"
Արեւելք
"
անուն
{օրագիր}
(
խափանուած
մի
Հայ
ճիզուիթի
դարանագործո
Քահանայն
պատասխանում
է՝
"
Արեւմուտք
"
{օրագիր}:
-
Դու
ինչպէ՞ս
համարձակւում
ես
կար
ւմ,
գոչելով:
Հիւսիսափայլը
կրօնական
{օրագիր}
չէ
եւ
դաւանաբանութեան
հետ
բնաւ
վերաբերո
էր
գոյանալ
կամ
շարունակուիլ
մի
այնպիսի
{օրագիր}
կամ
պարբերական
հրատարակութիւն,
որ
նուի
ասացինք,
թէ
մասնաւոր
խորհրդի
նուիրուած
{օրագիր}
չէ
կարող
գոյանալ
կամ
շարունակուիլ
մեր
մ
րա
ցանկալի
նպատակը։
Մեր
ընդդիմախօսքը,
{օրագիր}
հրատարակելով
կամ
գիրք
թարգմանելով,
երբ
րտի
հաստատ
վկայութիւնը
այսպէս
է,
թէ
մի
{օրագիր}
երեւելով
մեր
ազգի
մէջ,
պարտական
է
ոչ
թ
լ
մատենագրութիւնը
վիպագրութիւնն
է.
ինչ
{օրագիր},
ինչ
լրագիր
կամ
ինչ
թերթ
ասես,
որ
առա
ամանակուայ
տէրութիւնը,
նոյնպէս
եւ
նորա
{օրագիր}
հրատարակելը,
նորա
նկրտմունքը
եւն
եւն,
Միմիայն
Ֆրանսիայումը
կարգեցի
չորս
տեսակ
{օրագիր},
եթէ
հինգերորդը
չհաշուեմ։
Առաջին
կարգ
ը
չհաշուեմ։
Առաջին
կարգը
անուանել
եմ
"
{օրագիր}
շարժողութեան
",
երկրորդը
`
"
հակառակու
նգլիայից,
Բելգիայից
եւ
Բավարիայից
հինգ
{օրագիր}
եւ
սահմանել
այստեղ,
երկրի
տակ,
հինգ
հ
կրի
տակ,
հինգ
հատ
քաղաքական-պաշտօնական
{օրագիր},
պարտաւորւում
եմ
պոչովս
եւ
երդւում
եմ
րդ
է
տալիս
անզգամը
քաղաքական
պաշտօնական
{օրագիր}
շինելու
համար,
բերել
տալ
ֆրանսիական,
ւոր
է
մեզ
դժոխքում
քաղաքական
պաշտօնական
{օրագիր}
շինելու
համար
բերել
տալ
այդ
օրագիրքը,
ւրս
են
տալիս
ժամանակ
առ
ժամանակ,
առանց
{օրագիր}
անունը
վերան
դնելու,
որպէս
թէ
իւրեանց
ի
Վիեննայ:
Նախապատիւ
քան
զամենեսին
{օրագիր}
Զմիւռնիոյ
իրաւամբ
կրեալ
զանունդ
"
Ազգաս
յս
վայր
ժամանակի
ճանաչել
զնպատակ
նորա:
{Օրագիր}
այդ
յաւէտ
քան
զայլս
թուի
մեզ
զարմանալի
ոց
ազգի
մէջ
դեռ
առաջին
անգամն
է,
որ
մի
{օրագիր},
իւր
վճիռը
հրապարակելով,
խնդրում
է
բա
հետեւ
հաւատալ,
թէ
այդ
լեզուով
գիրք
կամ
{օրագիր}
հրատարակելը
կարող
է
ժողովրդի
խօսած
լեզո
"
յԵւրոպա
"
Վիէննայի:
"
ԶԲազմավէպ
"
{օրագիրդ}
ի
սկզբանէ
անտի
գոյութեան
նորա
մինչեւ
ցն
րունակությունը
այս
է.
առաջինը՝
որ
այդ
{օրագիրը}
պիտի
դուրս
տա
պ.
Նազարյանցը,
ամենայն
արելի
է
այդ
գործը
կատարել):
Երկրորդ՝
{օրագիրը}
բաղկանում
է
չորս
մասնից,
այսինքն՝
Ուս
կ
պատկերներով
եւ
օրինակներով։
Երրորդ՝
{օրագիրը}
պիտո
է
անվանվի
"
Հյուսիսային
փայլողությ
արծենում
եմ
նորանով,
որ
այդ
տպարանը
եւ
{օրագիրը}
պարտական
է
յուր
գոյությամբը
եւ
հառաջ
գն
մարտության
թշնամիների
հույսը
այն
է,
որ
{օրագիրը}
կխափանվի,
բայց
չէ
պիտո
թույլ
տալ,
որ
ւ
են
յուրյանց
ծախքով։
Այս
օրերս
մեր
{օրագիրը}
մի
երկու
խոսք
խոսելու
է
"
Մասյաց
Աղավնո
յան
համար:
Նոցա
միակ
հույսն
է,
որ
{օրագիրը}
խափանվի,
բայց
դուք
պիտի
պաշտպանեք
մեզ
,
աներկբա
մնալով,
որ
առանց
տոմսակի
եւս
{օրագիրը}
պիտի
հասաներ
մի
այդպիսի
պարոնի:
Ավ
վ
սպառնանք
գրում
են
մեզ,
հայտնելով
մեր
{օրագիրը},
թե
մենք
ազգը
մոլորեցնում
ենք
եւ
այլ
ա
ւն
գործեց
ազգի
վերա,
շատ
բաներ
խոսեցավ
{օրագիրը},
եւ
շատ
մարդիկ
սկսեցին
ուրիշ
կերպ
նայե
րը
խայտառակված
է
եւ
"
Արեւմուտք
"
անուն
{օրագիրը}
սաստիկ
խայտառակում
է
նորան,
ես
այդ
օրա
ի
օրագիր
"
Անկախություն
"
անունով:
Այդ
{օրագիրը}
սորանից
երեք
օր
առաջ
ասում
էր,
թե
շուտ
ատամիտ
բան
թարգմանելու:
Ինչ
եւ
իցե
այդ
{օրագիրը}
մեր
թախըմի
օռգանն
է.
հույս
ունիմ,
որ
է
միայն
շարունակելու
են
"
Հիւսիսափայլ
"
{օրագիրը},
այլեւ
նոր
նոր
գրքեր
եւս
դուրս
տալու:
ել
եւ
"
Հիւսիսափայլ
"
կտրիճ
եւ
անխարդախ
{օրագիրը},
առանց
կարօտելու
վերացական
անունների
գ
ակցութիւնքը
-
Շահբէգի
երազը
-
Արեւմուտք
{օրագիրը}:
Հիւսիս...
Մի
ցուրտ
եւ
անհամբոյր
գային
դպրոցը.
-
Հրեշտակն
Հայաստանի
նոր
{օրագիրը}.
-
Մուրադեան
վարժարանի
աղօթքը:
Այ
սքան
թող
հերիք
լինի
ծանուցանել,
որ
այդ
{օրագիրը}
հրատարակւում
է
ամիսը
երկու
անգամ։
Իւրա
թն
եւ
կէս
մանէթ:
Ցանկացողքը
ստանալ
այս
{օրագիրը}
կարող
են՝
իւրեանց
խնդիրը
պատկանեալ
արծ
պով
ստանում
է
եղած
Փարիզի
"
Արեւմուտք
"
{օրագիրը}:
Մի
անգամ
ներս
է
մտանում
նորա
տուն
մի
որ,
ինչպէս
մի
անգամ
Կալկաթայի
Ազգասէր
{օրագիրը}
հրատարակել
էր,
այդ
բանը
ստանալու
համար
յսօր
ասել,
ազատամտութեան
կողմից
վերջին
{օրագիրը}
չլինելով,
ոչ
երբեք
ներած
է
ինքեան
եւ
ո
էս
եւ
անխտիր
ամեն
բանի
հետ
գործ
ունեցող
{օրագիրը}
բնականաբար
պիտի
եւ
աւելի
շատ
ընթերցողք
եռ
այս
կամ
այն
մասնաւոր
նիւթի
նուիրուած
{օրագիրը}
կարող
է
միայն
աչքի
տակ
ունենալ
մի
փոքր
նիւթով
կամ
առարկայով,
որին
նուիրել
էր
{օրագիրը}
իւր
գործունէութիւնը։
Եւ
որովհետեւ
հասա
իրենք
սկսեցին
հրատարակել
իրենց
սեփական
{օրագիրը}
կամ
թերթը,
աչքի
յայտնի
կերպով
ցոյց
տու
.
Fulham,
Picadillia
ԳՐԵԼԻՔ
Արեւմուտք
{օրագիրը}
-
նորա
վախճանը
Մասիսը
-
Միսաքեանի
յօդո
ասկացողության
չափը:
Ուրեմն,
մեր
տպելի
{օրագիրը}
հանձնառու
լինելով
ծառայել
ժողովրդի
օգտի
"
անունով
դուրս
է
գալիս
դժոխքումը:
Այս
{օրագիրը}
դժոխքի
մէջ
յայտնի
է
եւ
ընդունւում
է
որպ
րութեան
արժանին
այն
է,
որ
տպել
է
տալիս
{օրագիրը}
այնպիսի
մարդերի
անուններով,
որ
երբեք
ս
անուններով,
որ
երբեք
ստանում
չէին
այդ
{օրագիրը}:
Սատանան
հիմնաւոր
եւ
խելացի
բաները
համ
խտելի
յատկութեանց
շահեցաւ
զսիրտ
ազգին:
{Օրագիրը}
այդ
հրատարակեալ
ի
գիտնական
Պալդազարեանէ
ամար,
բերել
տալ
ֆրանսիական,
անգլիական
{օրագիրներ}.
դոքա
ի՛նչ
դժոխքի
բաներ
են,
մանաւանդ
զ
շատ
ձեռնտու
տետրակները,
առաջարկում
է
{օրագիրներ}
բերել
տալ
դժոխքի
փառքի
համար:
-Գան
լինէր.
ստոյգ
է,
որ
շատ
պարոններ
ուրիշ
{օրագիրները}
իրենց
բացասական
դատողութեան
տակ
ձգելուց
է.
միմիայն
սուտ-սուտ
լուրերով
լցնում
է
{օրագիրները},
այնպէս,
որ
ոչ
ոք
չկամի
կարդալ
դորանց
նով
աղաղակեցին
-
ապրի՛ք.
իսկ
Բրուսսելի
{օրագիրները}
միւս
օրը
հրատարակեցին,
թէ
հոլլանդացիք
անց
մեր
որոգայթների
մէջ,
ինձ
ենթադրեալ
{օրագիրները}
աշխարհի
երեսին
բաժանեցի
ես
զանազան
կարգ
խաւար
թագաւորութեան
առաջին
թշնամիքն
են
{օրագիրները}
եւ
լրագիրները,
նորանից
օգուտ
չունի
իմ
յառաջացաւ
այն
ժամանակ
եւրոպական
եւ
ռուս
{օրագիրների}
եւ
լրագիրների
մէջ։
Թողում
եմ
այն
մեծ
գ
նշուշտ,
մեր
խօսքը
վերաբերում
է
այնպիսի
{օրագիրների},
որ
մասնաւորապէս
նուիրած
չեն
իրենց
գոր
գործունէութիւնը։
Եւ
որովհետեւ
հասարակ
{օրագիրների}
տարածուելու
վիճակը
եւ
չափը
շատ
լաւ
յատն
այն
պատճառները,
որից
առաջանում
են
մեր
{օրագիրների}
տարածութեան
սահմանափակութիւնը։
Այդ
բան
չքի
յայտնի
կերպով
ցոյց
տուին,
որ
ուրիշ
{օրագիրների}
վերաբերութեամբ
այսպէս
կամ
այնպէս
պէտք
չ
սին
Փարիզ
անուն
հանդէսը,
Մուրադեանցի
{Օրագիրների}
ներկայ
վիճակը,
նոցա
ինչպէս
լինելու
պար
ւ
չլսուած.
եւ
այս
բոլորը
լրագիրների
եւ
{օրագիրների}
շնորհքով,
որ
հնարեցի
ես
եւ
որոնց
վերայ
ես
դժոխքի
իշխանութիւնը
աշխարհի
վերայ՝
{օրագիրների}
միջնորդութեամբ,
խնդրեմ
հրամայեցէք
բերե
։
Յիսուսեան
աբեղայքը,
ժամանակակից
{օրագիրների}
մէջ
գովում
էին
այս
զարհուրելի
թագաւորաս
կները,
որոնք
տպած
են
ֆրանսիացոց
զանազան
{օրագիրների}
մէջ։
Բօնզ
նշանակում
է
Եափոնաց
ատկութիւններ,
որ
այդ
անպիտանը
տալիս
էր
{օրագիրներին},
բոլորը
սուտ
են,
եւ
կամի
իմ
աչքը
ներկ
ացի
այդ
ցուցակներից,
եւ
լրագիրներով
եւ
{օրագիրներով}:
Նոցանով
սուտ
են
խօսում,
գողանում
են
ց
յԱզդասէր,
յԱրշալոյս
եւ
ի
Հիւսիսափայլ
{օրագիրս}
այլեւ
զօրինակս
եղեալս
առ
իս,
գտաք
ստու
յր,
մնա
դեռ
մեզ
յիշել
աստանօր
զազգային
{օրագիրս}
եւ
լրագիրս,
որք
հրատարակին
ի
զանազան
մ
է
օր
առաւել
շատ
դուրս
երեւելու
վերայ
են
{օրագիրք},
լրագիրք
կամ
այլ
բանասիրական
հանդէսք:
խոստովանում
ենք,
որ
շատ
անգամ
այդպիսի
{օրագիրք}
հազիւ
թէ
տեսած
հրապարակի
լոյսը
եւ
ահա
շ
խղճմտանօք
առ
ի
նմանէ:
Երանի
թէ
ողջոյն
{օրագիրք}
մեր
նովին
ընթանային
կանոնօք,
դնելով
առ
այլ
բանասիրական
հանդէսք:
Թիւրքիայի
Հայ
{օրագիրքը}
եւ
լրագիրքը
համարեա
թէ
ամենայն
ամիս
հրա
ւմ
են
մեր
ազգի
մէջ:
Այդ
երեխայամիտ
{օրագիրքը}
եւ
լրագիրքը
մինչեւ
ուխտ
են
դրել
բամբասե
,
ինչպէս
յոյս
ունինք,
մի
տեսակ
մարդերի
{օրագիրքը}
կամ
լրագիրքը
արդարացնեն
Բէգզադէի
եօթն
հ
նը
դուրս
է
բղխում
լուսաւորութենից:
Եթէ
{օրագիրքը}
մի
կողմից
պարտական
են
պահել
իւրեանց
ազգ
ունեցած
էին
այն
պարոններից
դատապարտուած
{օրագիրքը}
։
Այս
խօսքերը
ասելով՝
չենք
ակնարկում
մ
նամեծ
ցանկութիւնը
այն
է
միայն,
որ
միւս
{օրագիրքը},
հեղինակքը
կամ
թարգմանիչքը
նոյնպէս
գիտ
ական
օրագիր
շինելու
համար
բերել
տալ
այդ
{օրագիրքը},
եթէ
այդպիսի
հարկաւորութիւն
զգալի
է
դժ
կները,
որոնց
մասին
այսքան
աղաղակում
են
{օրագիրքը}
եւ
հեղինակները:
-
Ի
սէր
Աստուծոյ,
անչափ
պարապմունքիս,
թե
անձնական
եւ
թե
{օրագրական}
գործերով:
Մինչեւ
այս
նամակիս
Ձեր
ստանա
,
-
ասաց
սատանան
դառնալով
դէպի
չար
ոգի
{օրագրապետը},
-
բայց
կրկնի՛ր
եւ
այն,
ինչ
որ
այժմ
կ
ծառայ,
Ձեր
մռայլութիւն,
-
պատասխանեց
{օրագրապետը},
-
ես
յառաջ
եւս
ծառայ
կարդացի
եւ
այժմ
ն
տպուած,
որը՝
1840-ին,
որ
մէկն
ալ՝
{օրագրաց}
ու
ժողովոց
մէջ
արդէն
կարդացուած,
ուրիշ
ովանիլ
խոստովանիմք
զարժանաւորութիւն
Հայ
{օրագրաց}
Կոստանդնուպօլսոյ
"
Նոյեան
աղաւնի
"
եւ
"
"
եւ
"
Մասիս
",
եւ
պատուելի
հեղինակաց
{օրագրացդ}
չկարեմ
ք
ժխտել
զմեր
շնորհակալիս,
զի
եւ
որութեան
առհաւատչեայ:
Ես
չեմ
ասում
այն
{օրագրերը},
որ
սորայ
եռանդագին
հոգացողութեամբ
արե
մուտք
"
կիսամսագիրը
-
Թիւրքիայում,
Հայ
{օրագրերի}
օրէ
օր
շատանալու
յայտարարութիւնքը,
Ցեն
քը,
Ցենսօր
Թիւրքիայում
տպելի
գրքերի
եւ
{օրագրերի}
վերայ:
Մի
նոր
քաղաք
մտանելով
կ
թողնելով
մեզ
իւրեանց
մի
քանի
համարը:
{Օրագրերի}
այսպիսի
անհաստատութիւնը
չէ
պիտոյ
յանցան
ապրում
է
առողջ:
Մի
քանի
թեթեւամիտ
{օրագրերի}
եւ
լրագրերի
խելացնոր
կարծիքներ
եւ
գաղափ
ն
կարծիքները
եւս
կամ
այս
ու
այն
տեղից
(
{օրագրերից}
եւ
լրագրերից)
մուրացած
տեղեկութիւնքը
ե
ուի
աչքիդ
արտասուքով։
Իհարկէ,
ազգային
{օրագրերից}
գոնէ
հարիւրից
մինը
իմանում
էք
եւ
գիտէք
եցու
անունով
խնդրում
ենք
բոլոր
հայկական
{օրագրերից}
եւ
լրագրերից,
բոլոր
գրչաւոր
եւ
բանագէտ
արին,
որի
հետ
միասին
ուղարկեց
եւ
տպելի
{օրագրի}
պայմանքը,
որի
համառոտ
պարունակությունը
կտեսանեն.
եւ
աստուծով
առաջին
անգամ
մեր
{օրագրի}
վերա,
թե
ժողովուրդը
փոքր
ի
շատե
ճանաչե
,
Սիրո
ողջունով
հայտնում
եմ,
որ
մեր
{օրագրի}
թույլտվությունը
դուրս
եկած
լինելով,
հր
կեցոց
աղբաթը
խառնվի.
այլեւ,
որովհետեւ
{օրագրի}
տարեվերջումը
պետք
է
հրատարակենք
ո՞ր
քաղ
սարանի
գործերը,
"
Թափառական
Հրեայի
",
{օրագրի}
եւ
վերջապես
սրբազանի
գործերը
այնպես
են
զած
նամակագրությունը:
Հույս
ունիմ,
որ
{օրագրի}
առաջին
ամսատետրակը
ստացաք,
այժմ
երկրոր
հասկացողքս
պիտո
է
ներողամիտ
լինինք:
{Օրագրի}
այսքան
գլուխ
գալու
վրա
եւս
ուրախ
ենք,
ւցինք,
այդ
իհարկե
տեսաք,
կտեսնեք
միշտ
{օրագրի}
հետեւյալ
համարների
եւ
նորատիպ
մատյաններ
վ
ամենայն
արտաքին
փառքից
ու
պատվից:
{Օրագրի}
"
Հիշատակարանների
"
վերա
դարձուր
առանձի
մեջ
Ձեր
ազգասիրական
գործակցության
մասին
{օրագրի}
հետ,
ճանապարհ
տալով
նորան
Ձեր
բարձր
սր
ասեր
ընկերության,
պիտի
Ձեր
վերա
առնուք
{օրագրի}
մասին
աշխատելու
ծանրությունը:
Ի՞նչ
աշխատել
հանձն
առած
ենք:
Տարեկան
ծախքը
{օրագրի}
հազիվ
հազ
կարողանում
ենք
ծածկել,
ասու
ց,
ուրախացանք
եւ
փառավորապես
կարդացինք
{օրագրի}
11
համարը:
Առաջիկա
փոստայով
մի
այլ
նամ
Իմ
ձեռքը
հասած
"
Հիւսիսափայլ
"
անունով
{օրագրի}
մի
քանի
համարներից
տեսանում
եմ,
որ
դու
գուցէ
պարոն
հրատարակողը
տեղ
չգտանէ
իւր
{օրագրի}
մէջ
իմ
գրած
բաների
համար:
Ես,
ծանօթու
կով
միջնորդ
լինիք
իմ
եւ
"
Հիւսիսափայլ
"
{օրագրի}
մէջ,
որպէսզի
ընդունէ
իմ
աշխատութիւնքը
ն
եւս
եղաւ
դորա
համար
Կալկաթայի
Ազգասէր
{օրագրի}
միջնորդութեամբ:
Ապա
այս
իրողութիւնը
ին
էջ
կամ
գուցէ
բոլոր
Ռուսաստանի
մէջ,
այդ
{օրագրի}
գործակալ
պիտի
անուանուի
Պ.
Նալբանդեանց
ակում
են
այս
կամ
այն
հրատարակուելու
նոր
{օրագրի}
յայտարարութիւնք:
Այո՛,
ցաւելով
խոստով
եւում
ասացինք,
օրինաւոր
մատենագիրը
կամ
{օրագրի}
հեղինակը
պատերազմ
ունի
ոչ
միայն
ազգի՝
երջանալուն
եւ
թէ՛
մեր
հրաժարուելուն
այդ
{օրագրի}
գործակցութենից:
Շատ
անգամ
սաստիկ
ցանկո
՛տ
է
եւ
այն,
որ
շատ
բան
եւս
չէ
կախւում
{օրագրի}
հրատարակողից
կամ
նորա
գործակիցներից.
ե
տարիմ
օրինակները
հրատարակել
Հիւսիսափայլ
{օրագրի}
ձեռքով,
եւ
մեր
բարի
խորհուրդը
այն
է,
ել:
Ինչպէս
մեր
միտքը
գալիս
է,
Ազգասէր
{օրագրի}
հրատարակութիւնը
այդ
ժառանգութիւնքը
ստան
նն
Նոյեմբերի
բողոքեցի
ես
՚ի
Հիւսիսափայլ
{օրագրի}
մերում
հրատարակելոյ
՚ի
Մոսկուայ
ընդ
ձեռ
ԵՐԿՈՒ
ԽՕՍՔ
Թէ
ինչպէս
է
մեր
հայեացքը
մի
{օրագրի}
պաշտօնակատարութեան
մասին։
Անշուշտ,
մ
րութիւնը
է
միայն
յայտնել
մեր
կարծիքը
մի
{օրագրի}
մասին,
թէ
նա
ինչպէս
պիտի
լինէր
ինքը
իր
օտար
տրամաբանութեան
տակ.
չէ՛,
այլ
թէ
{օրագրի}
եւ
մատենագրի
պարտականութիւնն
է
մշակել
ա
ումը
եւ
ամբողջ
թիւ
Die
deutsche
Tribune
{օրագրի}.
ես
ցրւում
եմ
այս
գրուածքը
բովանդակ
Գե
,
ժանիքներով
եւ
երկայն
պոչով,
հագնուած
{օրագրի}
թղթերով,
գլխի
գդակը
ինն
կանգուն
բարձրո
անեցի
ես
զանազան
կարգերի
եւ
իւրաքանչիւր
{օրագրի}
տուեցի
առանձին
կարգ
եւ
ուղղութիւն:
Միմ
տանաւորներով,
որ
տպւում
են
Հիւսիսափայլ
{օրագրի}
մէջ.
այս
պատճառով
եւս
իմ
ընթերցողքը
չե
տում։
Պարլամենտը,
որ
չէր
կամենում
{օրագրի}
մէջ
արձանագրել
Օրլէանեան
Դուքսի
հրովարտ
փաննոս
վարդապետը
Նազարեանցի
Հիւսիսափայլ
{օրագրի}
մէջնորդով,
այն
ճշմարտասիրութեան
սպասաւ
մի
քանի
վայր
ի
վերոյ
թերթեր
յօդուածի
եւ
{օրագրի}
անուններով,
այդպիսիքը
ասում
ենք
այնքան
սպես
բանի,
թեպետեւ
առանձին
գործակից
եմ
{օրագրին},
ըստ
որում
մի
մարդու
անկարելի
է
այդ
գո
ապատիվ]
Այվազովսկին
հայտնի
թշնամի
է
մեր
{օրագրին},
գանգատել
է
Լազարյանց
մեր
վերա,
եւ
սո
ց
տեսանում
եմ,
որ
դուք
գործակից
էք
այդ
{օրագրին}
։
Ուրախ
եմ
եւ
հոգւով
չափ
ուրախ,
որ
ձեր
ն
երբեմն
տեղեկութիւնք
տալ
այդ
պատուական
{օրագրին},
բայց
երկբայում
եմ,
մի
գուցէ
պարոն
հր
ամ
ծուռ
աչքով
նայում
ենք
նոցա
գրքին
կամ
{օրագրին},
քաւ.
Մովսիսի
հետ
ենք
ասում,
ո՛
տայր
ւնը
-
Արձագանք
Բիւզանդական
անունով
յոյն
{օրագրին}:
18
դարու
վերջին
կէսի
վերայ
մի
խորհրդ
պալատական
բամբասողի
եւ
հրատարակողի
այն
{օրագրին},
որ
քանի
մի
ամսամէջ
մի
անգամ,
"
Ստախօ
ն:
Չունիմք
բան
ասելոյ
վասն
ուսումնասէր
{օրագրին}
Սինկափորայ,
զի
ոչ
կարացաք
ցայս
վայր
ժա
եցինք),
Այվազովսկին
ինքը
վիրավորվելով
{օրագրից},
չէ
ուզում
ասպարեզ
մտանել
յուր
անունով
իրը
սաստիկ
խայտառակում
է
նորան,
ես
այդ
{օրագրից}
ասացի
հրատարակողին
ուղարկել
մի
քանի
օրի
հեղինակութեամբ
յիրաւի
"
Ազգասէր
"
տառն
{օրագրոյն}
Կալկաթայի
հաստատեաց
զիւր
Ազգասիրութիւն
նն:
Եկեսցուք
այժմ
ի
զննել
"
Բազմավէպ
"
{օրագրոյն}
Մխիթարեանց
անցանելով
զկնի
"
յԵւրոպա
"
Վ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԵՐ
Կոմս
Էմմանուէլի
{օրագրութեան}
թերթերից
Ա.
Ապրիլի
20.
այսօր
շատ
Հիւսիսափայլի
"
մէջ
չտեսանէի
անդադար
քո
{օրագրութեան}
թերթերի
հատուածները:
Ինչպէս
երեւում
է
ամբութեան
եւ
խռովութեան
առաջին
դուքսը,
{օրագրութեան}
ոստիկանը,
գրականութեան
մեծ
դեւը
եւ
ամո
ալ
Բուբանդուսի
ձեւին,
առաջին
դուքսի
եւ
{օրագրութեան}
ոստիկանի,
որ
ծառայում
է
Նորին
մռայլութ
ժողովրդի
վերայ,
-
պատասխանեց
լեղապատառ
{օրագրութեան}
ոստիկանը,
-
վիպասանական
ոճը
ունի
այն
յ
նց
իւրաքանչիւրքը
իւր
ժամանակին
ընկած
են
{օրագրութեանս}
մէջ:
Յիշատակարանքս
հատուած
են
այդ
ընդհ
ս
հատուած
են
այդ
ընդհանուր
եւ
մանրամասն
{օրագրութենից},
ուր
ամենայն
օր
թուով
եւ
համարով
գրում
հաւո,
եւ
ծանուցեալ
զայս
եւ
եթ,
զի
այդ
{օրագրութիւն}
ճանապարհ
էր
շահաստացութեան
եւ
վաճառական
լուսաւոր
գաղափարներով
հարուստ
շարունակ
{օրագրութիւններ},
այն
Ազգը,
որի
համար
ուսումը
եւ
գիտու
սքին
եւ
դատապարտեցինք
համարեայ
թէ
բոլոր
{օրագրութիւնների}
մէջ:
Այդ
խօսակցութեան
ձեւը
աւելի
ճարտա
նս
բաւական
թեթեւ
է
եւ
տանելի:
Այսօրեան
{օրագրութիւնս}
հարուստ
է
այն
խօսակցութեամբը,
որ
պատահ
ինին
եւ
շարունակուին
լաւ
լաւ
եւ
գեղեցիկ
{օրագրութիւնք},
բայց
այս
բաները
թող
ինքեանք
լինին,
թ
իսկ
ամենից
ավելի՝
քաղաքական
եւ
գրական
{օրաթերթ}
մեծ
հաջողություն
կունենար՝
չնայած
մինչ
ր
տեղ
ծառայություն
գտանելով
"
կարողանամ
{օրական}
ապրուստ
ճարել
եւ
բժշկությունը
շարունակե
ի
նիւթական
կարողութեանց
եւ
ի
հայթայթանս
{օրական}
հացին
վարեալս
անդր
քան
զովկիան:
Բայց
ե
լիս:
Արքեպիսկոպոսն
ցուցանէ
զանձն
կարօտ
{օրական}
հացի,
եւ
զայդ
հրատարակէ
՚ի
ձեռն
լրագրա
աւոր
է
առանց
յիշատակութեան
չթողուլ,
որ
{օրական}
մշակութիւնը
երեւում
է
միայն
այր
մարդերի
եւ
անգործ
մնացած
բիւրաւոր
գործաւորքը՝
{օրական}
հացի
կարօտ
եւ
վերջին
յուսահատութեան
մէջ
լիոնները,
որ
բնակւում
են
Անգլիոյ
մէջ,
{օրական}
աշխատող,
վարձկան
մշակներ
են,
ծառայ
եւ
ան
եւ
անհող,
հարկադրուեցաւ
դարձեալ
իւր
{օրական}
հացը
ճարել՝
ստրկանալով
ուրիշին:
չտալ
նոցա,
ասել
է
23
միլիոն
ժողովուրդ
{օրական}
հացի
կարօտ
ձգել,
ասել
է,
այդ
ազատութե
արանքով:
Դիցուք,
գեղում
ստանում
էր
նա
{օրական}
հինգ
ղուրուշ,
իսկ
քաղաքում
ստանում
է
ո
որ
ազգը,
հասարակ
ժողովուրդը,
կարօտ
է
{օրական}
հացի,
քանի
որ
նորա
տնտեսական
խնդիրը
կա
էպի
իւր
Բէհեղզեբուղ
վէզիրը
եւ
հարց
արեց
{օրական}
կարգի
մասին:
Վէզիրը
յայտնեց,
թէ
այն
օ
ամ:
Սպասի՛ր,
ես
քեզ
այն
օրը
ձգեմ,
որ
{օրական}
հացի
կարօտ
դառնաս,
նզովեալ․
Հայ
չե՞ս,
րո՛ղ
էր
որեւիցէ
ճանապարհով
վաստակել
իւր
{օրական}
ապրուստը։
Այս
թշուառ
իրողութենների
մէջ
ջ։
Երեխայք
մինչեւ
անգամ
ունէին
իւրեանց
{օրական}
պարտականութիւնը։
Արհեստներից
բերած
էին
ելի
աղքատութեան
արդիւնք:
Շատ
աղքատ
կամ
{օրական}
հացի
կարօտ
ծնողք
վաճառել
են
իրենց
աղջիկ
բաստիա
քաղաքումը
փոքր
Հայաստանի,
երկու
{օրաճանապարհ}
դէպի
հարաւ
հեռի
Թոխաթից,
1676
թ.
փետր
նց
յիշատակի
այն,
որ
միւս
առաւօտը,
որի
{օրամտի}
մասին
խօսեցի,
պաշտօնական
լուր
էր
այդ
ք
անբան
կենդանիների
ամենակատարեալը.
եթէ
{օրանգութանգի}
կամ
կօրիլլի
համար
կայ
բարոյական
խնդիր,
Հենրիկոս
IIIի
եւ
Հենրիկոս
IVի,
Վիլհէլմ-{Օրանեանի},
Լուդովիկոս
XVի,
եւ
այլն
եւ
այլն,
բա
եւ
XV)
հետամտութիւնքը
եւ
ձգտողութիւնքը
{Օրանժեանի}
ընդդէմ,
եւ
պաշտպանութիւնքը
նախ
ապարքայ
,
ինչպէս
Հենրիկոս
VIII-ի
եւ
Վիլհելմ
III
{Օրանժեանի}
ժամանակ,
փոխում
է
կրօնը,
ի
վերջոյ
ինք
օնի
ընկեր,
բժշկականութեան
վարդապետ
Պ.
{Օրանսկին}
ասաց
մի
ռուսերէն
համառօտ
ճառ։
Հացկերու
Սեվաստինսկին,
Պ.
Մարկոսեանը,
եւ
Պ.
{Օրանսկին}
ասացին
սրտաշարժ
իմաստներով
անգիր
ճառեր
ահանայապետի
շնորհովն
է
ստանում
այն
եօթն
{օրավար}
հողի
արդիւնքը
եւ
այն
գեղեցիկ
տուները,
ի
չհասաւ:
Էֆիմերդէ
չունէի,
որ
նայէի:
{Օրացոյց}
ունէի,
բայց
երազի
մասին
բարի
ու
չար
օր
ը
Վարդապետարան
Քրիստո[նէութեան]
Այվազի
{Օրացոյց}
1860
ամի
Այվազի
Խուդաբաշեանի
գիրքը
Թիֆ
ն
Պալատական
Մաթեմաթիկոսների
պաշտօնում՝
{Օրացոյց}
եւ
զանազան
գուշակութիւնք
շարադրելու
համ
ները
կրկնւում
են
ամենայն
օր,
չեմ
ասում
{օրացոյցների}
համար,
որ
միշտ
նոր
են
տպւում
զանազան
տ
մարդ,
որ
դեռ
չգիտես,
թէ
ճշմարտութիւնը
{օրացուցի}
պէս,
տարին
մի
անգամ
փոխւում
է.
հարկ
դ
սութեան
Խորենացւոյ
եւ
Եղիշէի:
Ստեփանոս
{Օրբելի}
պատմաբան,
որ
յաւէտ
ի
յարգի
է
վասն
ճշգր
,
որպես
հայի
մտքի
եւ
զգացմունքի
բնական
{օրգան},
որպես
լուսավորության
ու
գիտության
սան
ականով,
որով
ուղարկեց
1
ֆունտ
թաբակ
եւ
{օրգանական}
քիմիայ
Մենդելեեւի.
գրում
է,
թէ
10-ի
ն
չ
է
կրկնվում,
իսկ
խորխելիս
շնչառության
{օրգանի}
ցնցումների
ջղաձգման
բնույթը
գնալով
հանդ
եւէ
քիմիական
փոփոխության
հետ
հենց
ապագա
{օրգանիզմի}
կազմի
մեջ:
Տեղի
է
ունենում
այդ,
թե
ոչ
ա
երբեք
չի
դրսեւորել
ամբողջական
կենդանի
{օրգանիզմի}
հատկանիշներ:
Նրանց
համար,
ովքեր
գեթ
մ
մտածում
վախճանի
որպիսության
մասին:
Եվ
{օրգանիզմիս}
համարյա
անընդհատ
հիվանդագին
վիճակը,
մե
կտեմբերի
25-ին,
հետեւապես,
կարիք
չկար
{օրդ}
լացով
անցկացնել.
երկրորդ,
չեմ
հասկանո
քում
բեռնաւորուած
յոյսերով
Ի՞նչ
ես
{օրդ}
դատարկ
անցնում
`
հառաչելով
ու
լալով.
Մարիկս,
-
պատասխանեց
աղքատը,
-
Աստուած
{օրդ}
երկայն
առնէ...
Բայց
ես
խաբեբայ
չեմ,
լինի:
-
Շատ
բարի,
հոգիս,
Աստուած
{օրդ}
երկայն
առնէ...
-
Նա
երկար
հասակով
բայց
մի՛
բարկանար
իմ
վերայ,
Աստուած
մի
{օրդ}
հազար
առնէ,
ես
աղքատ
կին
եմ...
Հ
սական
վարձիւք
պահեսցէ
յիշեալ
իմ
տեղակալ
{օրդենին}
ի
սպասու
իւր,
քանզի
սոքա
են
տեղեակ
իմ
ի
բէհանայ
յինքն
առի
ի
յիշեալ
կառավարչաց
{օրդնի}
Տեր
Ստեփանոս
Տեր
Յարութիւնեանէ
ըստ
ծիսի
ուանեալն
յիշեալ
կառավարչացն
եւ
կամ
նոցա
{օրդնի}
յիշեալ
Տէր
Ստեփանոսի
եւ
ապագայ
նորին
տե
տալոց
պարտական
կապեցի
զիմ
անձն,
կայքն
{օրդնին}
կտակակատարն
ժառանգն
անուանեալն
յիշեալ
կ
եփի
գունահքեարին
հատուցից
եւս
եւ
կամ
իմ
{օրդնին},
եւ
այլն
յիշեալ
կառավարչաց
եւ
կամ
նոցա
ապագայ
նորին
տեղակալ
յիշեալ
կառավարչաց
{օրդնուն},
այսու
պայմանաւ,
այսինքն
եթէ
վերն
յիշ
,
եւ
այլն
յիշեալ
կառավարչաց
եւ
կամ
նոցա
{օրդնուն},
Արդ
եւ
զայս
յայտնեմ,
զի
այսու
զ
գրադով
բժիշկը
ինձ
պարզապես
ասաց,
եւ
ես
{օրե}
օր
մոտենում
եմ
գերեզմանին:
Հավատացեք,
րի
ի
խաղաղութիւն,
յայնժամ
հարկեցան
ըստ
{օրենի}
պատրաստել
զթղթեանն
ընդ
ձեռն
օրէնսգիտի
ի
իազ,
որպէս
զի
եթէ
հաւան
իցեն
եւ
նոքա,
{օրենսգէտն}
իմ
տացէ
տպել
զայնս:
Այլ
օրէնսգէտն
պ.
ն:
Թող
խոնարհվին
այդ
հսկայի
առաջ
բոլոր
{օրենսդիրները},
քաղաքակրթիչները
եւ
հրապարակախոսները:
ուն
տրակտատ
չէ՝
չի
շարադրվում:
Լեզուն
{օրենք}
չէ՝
չի
հրամանագրվում:
Որեւէ
մտքի
արտա
ակտատ
չէ՝
չի
գրվում,
որովհետեւ
լեզուն
{օրենք}
չէ,
չի
հրամանագրվում
",
ինչպես
արտահա
եր
իս,
դուն
ալ
ան
հորը
զավակն
իս,
ինչ
{օրենք}
է
քեզի
զրկել:
Պարոն
Գրիգորը
ինձի
գր
սիրտերն
ցավելուն,
ամմա
ինչ
անինք,
որ
{օրենքը}
չի
հրամայիլ,
անպես
է
նը,
թող
ասին
քի
րկավոր
հարցերից,
ցույց
տալով
նրան
սոսկ
{օրենքը},
բայց
թե
ինչո՞ւ
եւ
ի՞նչ
հիմունքով
-
այ
եւ
թե՛
անշարժ,
եւ
այս
բոլորը,
ինչպես
{օրենքը}
՝
կհրամայե,
ծախե
եւ
գումարը
պահելով
յո
բայց
նարա
ասելովը
բան
չի
ըլլալ,
թե
որ
{օրենքը}
կտրե:
Ղորդ
է,
պատկանած
ժամանակն
ալ
մե
պաշտ
արդարության
դեպքում:
Տնային
եւ
{օրենքի}
առաջ
ոչ
մի
զորություն
եւ
իմաստ
չունեցող
այդ
վավերագիրը
բնավ
չունի
նման
իմաստ
եւ
{օրենքի}
առաջ
հավասար
է
∞
0,
ես
կանվանեի
նրա
բն
զանազան
ֆիզիկական,
ընդ
որում՝
անփոփոխ
{օրենքների}:
Մարդկությունն
արդեն
շատ
է
տառապել
ամե
ամ
այն
կարծիքը,
այդ
նրանց
չի
արգելվում
{օրենքով},
սակայն
նրանք
պարտավոր
են
արտահայտել
ի
ամենայն
երջանկութեամբ
լրացեալ,
երկայն
{օրեր}
բարեմաղթելու
է
մեր
ամենագթած
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ
նի՞
դար
անցաւ,
Սիրական
լեզուդ
ի՛նչ
{օրեր}
տեսաւ,
Քանի՞
հալածանք,
քանի՞
նեղո
ՅՈՅU
Շա՜տ
տարիներ,
շա՜տ
{օրեր}
Անցան
դժբաղդի
գլխից.
Շատ
ն
նից
ծերութիւն
Անցուց,
չտեսաւ
լաւ
{օրեր},
Հանգիստ
ու
ազատութիւն:
Սպ
յ
Որոշ
փայլում
են:
Անցած
իմ
{օրեր},
Իսկ
ես
ընդունայն
Կեանքս
վա
Որդիք
կորստեան:
ՄԱՆԿՈՒԹԵԱՆ
{ՕՐԵՐ}
Մանկութեա՜ն
օրեր,
երազի
նմա
ՄԱՆԿՈՒԹԵԱՆ
ՕՐԵՐ
Մանկութեա՜ն
{օրեր},
երազի
նման,
Անցաք
գնացիք,
այլ
լու.
Ո՜հ
դուք
երջանիկ,
ո՜հ
անհոգ
{օրեր},
Ընդունակ
միայն
ուրախացնելու:
նխօս,
տխրադէմ:
Մանկութեա՜ն
{օրեր},
ինչո՛ւ
այդպէս
շուտ
Թռաք
գնացիք
՜
դար
անցաւ,
Սիրական
լեզուդ
ի՜նչ
{օրեր}
տեսաւ,
Քանի՜
հալածանք,
քանի՜
նե
ահաղո՛րդ
ընկեր.
քա՛ջ
գիտեմ,
որ
կը
գան
{օրեր},
-
դոցայ
կարմիր
ծայրերը
բացուել
են
արդէ
աբեցի
նորանց,
խոստանալով
գեղեցիկ
գալոց
{օրեր},
հարստութիւն,
բարօրութիւն,
ազատութիւ
ի
մարդ
է,
որ
ոչ
թէ
մի
քանի
ժամ,
այլեւ
{օրեր}
պատրաստ
էր
զոհ
բերել
իւր
բարեկամներին․
թյան
կողմից
տեսակցության
համար
սահմանած
{օրերը}
զուր
էին
անցնում,
այդ
պատճառով
ես
կարծ
ար
ավյունով
ու
հույսերով
լի
այն
երջանիկ
{օրերը}:
Չնայած
մեզանից
յուրաքանչյուրի
կյանքի
լով
անցյալի
դառնությունները՝
հիշել
հին
{օրերը}:
Ես
շատ
կցանկանայի
իմանալ
նրա
արդի
վիճ
յց
ունէի,
բայց
երազի
մասին
բարի
ու
չար
{օրերը}
չկային
նշանակած.
երեւի
թէ
դորա
շինողը
ով
կամ
ընդհանուր
մարդկութեան
գործերով:
{Օրերը}
եւ
շաբաթները
վազում
էին
ջրի
պէս,
բայց
հարիւրին
երեսուն
աճեցուցած
է
մինչեւ
մեր
{օրերը}:
Ահա,
եղբա՛յր,
մի
նոր
երեւոյթ,
ի
համար
սորանից
հարիւր
տարի
յետոյ
գալոց
{օրերը}...
Հրաւիրում
ենք
կեղծաւորները
շարե
՛ք
ձեր
ազգութիւնը,
ձեր
զաւակների
գալոց
{օրերը},
յիշեցէ՛ք
ձեր
հին
մայրերի
քաշածները
եւ
Լուսաւորչից
յետոյ,
բայց
եւ
այս
պայծառ
{օրերը}
Հայերի
անցել
են
առանց
մի
ծառայութիւն
ցո
մարդկային
կեանքը
բիւրաւոր
չորսեր:
Այն
{օրերը}
լոկ
կեցցէի
եղանակ
էր
եւ
ուրիշ
բանի
վերա
ել
է
քեզ
հասնել:
Դարձուր
աչքդ
դէպի
այն
{օրերը},
երբ
դու
մանուկ
էիր,
կենդանացուր
քո
յ
`
Ինձ
են
տխրեցնում:
Կեանքիս
{օրերը}
Մրրիկի
նման
Թռան
գնացին.
ան
նոքա,
Ո՛հ,
անիծում
եմ
ես
այս
{օրերը}:
Լո՛ւռ
կաց,
դու
քնար,
այլ
:
Անցան
եւ
անդառնալի
անցան
այն
խաւար
{օրերը},
երբ
մարդիկ
երջանիկ
էին
համբուրելով
մի
արիները
վազում
են
փայլակի
շուտութեամբ,
{օրերը}
թռչում
են,
որպէս
մի
վայրկեան:
Վախենու
կեանքը
ինձ
առաւել
սիրելի
էր
քան
այն
զեխ
{օրերը},
որ
ես
անցուցի
Փարիզի
մէջ:
Բայց,
աւա
ի
Փարիզի
մէջ:
Բայց,
աւա՜ղ,
այն
քաղցր
{օրերը}
անհետ
կորան
մշտնջենաւորութեան
ովկիանոսի
սգոյ
հօր
իմոյ
(
այսինքն՝
հօրս
մեռնելու
{օրերը}
)
մերձեալ
են.
սպանից
յայնժամ
զեղբայր
ի
այն
օր
չէ
կրում
այս
վերարկուն,
այլ
այն
{օրերը}
միայն,
երբ
հարկաւոր
էր
նորան
պաշտօնակա
յց
տուած
լինէիր,
չտեսայ
մինչեւ
այսօր:
{Օրերը}
անցանում
են,
մեր
կեանքը
թռչում
է,
իսկ
ան
վերայ
գուշակում
էին
նոցա
համար
գալոց
{օրերը}:
Արեւելեան
ազգերը,
շատ
անձնատուր
եղած
յս
բանի
մասին,
մանաւանդ
որ
Ղրիմ
գնալու
{օրերը}
մօտենում
էին:
Վերջապէս
նա
մտածում
էր,
ղլու)
ասացեալ
տեղում,
որտեղից
կիւրակէ
{օրերը}
գնում
էր
Ղալաթիա
քարոզութեան
համար։
Այ
եղափոխութենների
ենթարկուեցաւ
մինչեւ
մեր
{օրերը}
։
Այդ
սասանեցուցիչ
յեղափոխութիւնքը
անտա
որան
հետեւողներից
շատերը
կիրակէ
եւ
տօնի
{օրերը}
պահք
էին
պահում
եւ
չէին
գնում
Կօլլէգիու
ծնանէին
նահապետական
ժամանակների
երջանիկ
{օրերը}
։
Ֆիլիպպ
IIIը,
կրթուած
լինելով
Մարիանն
նորանց
Կարգի
վերականգնելուց
մինչեւ
մեր
{օրերը}
։
---------------
--------
ասկանան
ինչպէ՛ս
պիտոյ
էր
նոցայ,
ապագայ
{օրերը}
աւելի
լաւ,
աւելի
խելացի
կերպով
հոգալ
ո
ցի:
Մեր
ազգի
անցածը
տխուր
է,
այն
{օրերի}
պատմական
յիշատակարաններից
արտասուք
է
հո
ի՛ր
բարեաւ:
***
Անցած
{օրերի},
Անցած
ժամերի
Դու
յիշատակնե
կ
նեղութիւն
տուեց
քորը,
թէեւ
ոչ
առաջին
{օրերի}
նման:
19
լոյս
20
հանգիստ
էի:
20-ին
ց
Ո՛հ,
ինչ
սարսափելի
վիհ
կայ
այն
անցած
{օրերի}
եւ
այժմուս
մէջ:
Այս
րոպէիս
այդ
մարդիկը
իմ
գրկից
հանելու:
Ա՜խ,
իմ
փլատակուած
{օրերի}
տխուր
յիշատակներ,
դուք
խառնուեցաք
ժամա
ն,
որ
սա
ապագայումը
գեղեցիկ
եւ
երջանիկ
{օրերի}
մայր
դառնայ։
Ազգերը,
որ
մինչեւ
այժմ
ա
կը
մտածեն
իւրեանց
անցած
ու
դնացած
տխուր
{օրերի}
դառն
ճաշակը,
եւ
մի
քանի
րոպէ
եղբայրաբա
պէս
եւ
գալուանական
լոյսը,
որ
գրեթէ
մեր
{օրերի}
գիւտ
է
եւ
այլ
այսպիսիք:
Շատ
ուրիշ
կրակ
Ինչպէս
խեղդվում
են
երեխայք,
Շոգ
{օրերին}
լողալիս,
Էն
կողմումը
քո
թշնամի
էին,
որ
Լուդովիկոս
տասն
եւ
հինգերորդի
{օրերին},
տարի
ու
կէս
քննուելով
Փարիզի
պարլամեն
նաեւ
ամերիկեան
միսիոներները:
Այս
{օրերին}
Կեսարիայից
տեղեկութիւն
ստացուեց,
թէ
30
ն։
Այսպիսի
ուրախ
հոգով
ողջունեցինք
այս
{օրերիս}
Ռօբինզօն
Կռուզօի
հայերէն
թարգմանութիւնը
է
այն
աստուածային
շունչը,
որ
աշտարակի
{օրերից}
բաժանուածքը
միաւորում
է
դէպի
մի
կապ
եղբ
այսօր
ձեր
նախահարց
ոսկերքը:
Բայց,
այն
{օրերից}
բռնած,
որչափ
յառաջ,
այնքան
ծանր
պիտի
ականութիւնը,
եւ
ոչ
այնպէս,
ինչպէս
հին
{օրերից}
մնացած,
աւանդական
կառավարութիւնքը
տնօր
ան
անունով:
Ի՛նչ
մնաց
մեզ
մեր
անցած
{օրերից},
ի՛նչ
վիճակի
մէջ
ենք
ներկայումս,
ի՛նչ
ը
կարդում
ենք
այսօր
մենք՝
մեր
նախահարց
{օրերից}
հեռացած,
նոցա
սրտերից
օտարացած,
կորած
աւ
կենտրոնական
առաձգութեան
օրէնքը,
այդ
{օրերից}
բռնած
էլ
ջուրը
չէ
հնազանդւում
գաւազաննե
հայտնենք
քաղաքին
եւ
Հնդկաստան
ոտք
կոխած
{օրերիցս}
երկու
ամիս
դուրս
հանելով,
մնացած
յուրա
վտուշն
ողջ
եւ
առողջ
է,
այս
բարեկենդանի
{օրերն}
ինձ
մոտ
էր
եւ
լավ
ուսանում
է
եւ
ոչինչ
ն
տա):
Ես
առանց
այն
էլ
ձանձրանում
եմ
եւ
{օրերն}
եմ
հաշվում,
թե
երբ
կենդանի
մարդ
կտեսնե
միւսը
արիւն
թողնելու
համար
չար
ու
բարի
{օրերն}
է
ցոյց
տալիս։
Ճշմարիտ
է՛
եւ
չեմ
ուրանո
մենք
ու
պառկենք.
Եւ
աս
կերպով
մեր
{օրերնիս}
՝
ուրախութեամբ
անցընենք.
Մեր
գիտց
ռաջ,
տարու
զանազան
եղանակների
մէջ
քանի
{օրերով}
ծանրաչափի
եւ
ջերմաչափի
գործադրութեամբ,
ի
ազդեցութիւնը
մեր
ազգի
վերայ...
Ո՛հ,
{օրերով},
ամիսներով
եւ
տարիներով
ողբալու
նիւթ:
շ
բան
է.
ես
այդ
խնդրի
մասին
պատրաստ
եմ
{օրերով}
խօսել,
սիրական
Շաքարեանց,
եւ
բացայայտ
յտ
երկնակամարը
էր
նորան
տունի
փոխանակ։
{Օրերով}
ոչինչ
չէր
ուտում,
պատճառ,
չէր
գտանում
ի՛
որ
մեռնէր՝
առանց
ոչ
թէ
շաբաթներով,
{օրերով},
այլ
եւ
ժամերով
ապրելու։
Թէ
Սօսն
ա
էսների
եւ
գայլերի
հետ
կռիւ
տալիս
եւ
այն
{օրերով}
։
Եւ
չնայելով,
որ
նա
մահ
է
փնտռում,
ք
ների
եւ
գայլերի
հետ
կռիւ
տալիս,
եւ
այս
{օրերով}:
Եւ
չնայելով,
որ
նա
մահ
է
փնտրում
քան
քերն
յայտնեց
բացերեւ:
"
Կեանքիս
անցած
{օրերում},
Որքա՞ն
մարդ
էր
ինձ
սիրում.
Ես
ապրել
անց
հետ
մի
պայմանաւոր
ուրախութիւն.
այդ
{օրերում}
շատ
վշտակիր
մարդիկ
հարկադրւում
են
պատշա
իւրեանց
դառն
կամ
թթու
երեսի
վերայ,
այդ
{օրերում}
ուրախ
է
ցոյց
տալիս
իւրեան
մեծատունը,
ո
ուցել
է
այս
կամ
այն
օգտաբեր
գործը։
Այդ
{օրերում}
ուրախանում
է
եւ
աղքատը,
իւր
վերջին
դահ
տարում
եւս,
ինչպէս
միւս
այլ
հանդիսաւոր
{օրերում},
իրաւունք
ունի
ուրախանալու
այն
մարդը,
ր
կամ
թէ
ուրիշ
այնպիսի
բաներ,
որ
գալոց
{օրերում}
լոյս
կարող
էին
տալ
պատմութեան.
մի՞թէ
չ
հայեաց
փիլիսոփայութիւնը
արժէք
չունի
մեր
{օրերում}:
Այն
փիլիսոփայութիւնը,
որ
անմիջապէս
չ
նում
է
ազգը
այս
ճանապարհը
եւ
այս
վերջին
{օրերում},
խուռն
յորձանքով,
բայց
այդ
վաճառականն
չթողեցին,
բայց
նոր
ազգերը,
որ
հիների
{օրերում}
չկային,
նո՞ր
ստեղծուեցան,
եթէ՞
գետնից
Միթէ
կա՞յ
դեռ
արմաւենին
`
Շոգ
{օրերում}
լայնատերեւը:
Նա
գանչու՞մ
է
դարձե
լպին
պատուիրել
է
խիստ
սաստիկ
`
Տօն
{օրերում}
մարդ
չսպանել
բնաւին.
Բայց
գլխիդ
.
ինձ
սուրբ
Հայրը
պատուիրեց,
Տօն
{օրերում}
հոգի
չկորուսանել
":
-
Ուրեմ
ց
բացերեւ:
"
Կեանքիս
անցած
{օրերում},
Որքա՞ն
մարդ
էր
ինձ
սիրում.
նդդէմ
պատերազմելով:
Ներկայ
{օրերում}
այլ
ի՛նչ
սեւ
քնար,
Սուր
է
հարկաւ
իտէ,
որ
Լուդովիկոս
տասն
եւ
չորսերրորդի
{օրերում}
գործածական
զգեստները
եւ
հագուստները
այժ
նք
ասում
Լուդովիկոս
տասն
եւ
չորսերրորդի
{օրերում}.
տարուց
տարի
նորաձեւութիւնը
հարկադրում
ում
է
այս
կարդինալը:
Սա
իւր
մանկութեան
{օրերում}
պատահում
է
դիպուածով
մի
հռոմէական
վարդա
ում
էր
ամենեցուն
հետ:
Բայց
նորա
վերջին
{օրերում}
դուրս
երեւեցան
նորա
դժոխային
կիրքը,
ին
լսելով
մեզ
յայտնուեցաւ,
այլ
բո՛ւն
մեր
{օրերում}
եւ
մեր
ժամանակում
այս
ամենը
կատարուած
տ
խաչ
չէին
ընդունում)
եւ
եթէ
հանդիսաւոր
{օրերում}
հարկաւորում
էր
անպատճառ
խաչի
գործածութի
ւմ
կովի
միս։
Ապաշխարողքը
ապաշխարութեան
{օրերում}
մոխիր
էին
ածում
գլխներին,
որ
ստանում
է
վերայ,
ե՛ւ
Պապի
վերայ։
Երբ
հանդիսաւոր
{օրերում}
նա
իւր
մերձաւոր
մարդերով,
որ
բաժանորդ
ընկերության
բոլոր
դասակարգերի
հետ:
Մեր
{օրերումը}
գիտությունը
չունի
այլեւս
ոչինչ
նվիրական
երկրորդ
աւելի
ճոխ
հատորի
վերայ,
որ
այս
{օրերումը}
դուրս
է
եկած
տպագրական
մամուլի
տակից։
ր.
նա,
որ
այժմ
այնպէս
շքեղ
է,
առաջին
{օրերումը}
մի
խեղճ
դրութեան
մէջ
էր,
բայց
Քուեպեքի
ելի
ճանապարհով:
Յետոյ
այս
քահանայապետի
{օրերումը},
նորա
հոգեւորական
գործերի
մէջ
խառնուեց
սովո՛ր
էր
նա
սիրով
յիշել
իւր
ծերութեան
{օրերումը}
՝
ընծայելով
նոցա
իւր
կեանքի
բոլոր
ուղղո
մեր
ազգի
ընդհանուր
աւերութիւնը
Մխիթարի
{օրերումը},
խոստովանեցինք
մեր
հոգեւորների
անգործո
նչ
դրութեան
մէջ
էր
վերջին
անգամ
Մխիթարի
{օրերումը}
։
Այո՛,
տպագրութիւնը
եւս
հասանելու
չէր
ջ
այն
ամենայն
վատ
հետեւանքները,
որ
մեր
{օրերումը},
աճելով
այն
փոքրիկ
սերմից
պապական
հողի
յն
պատկառելի
եւ
խնկելի
ծերունին,
որ
իւր
{օրերումը}
տեսանելով
Հայերի
փախչելը
լուսաւորութենի
ծում
է՝
ոչ
թէ
այդ
բանը
եղած
է
միայն
իւր
{օրերումը},
այլ
եւ
հին
ժամանակներում։
Թող
խօսէ
ինք
ի
թագաւորներից
մինը,
իւր
կեանքի
վերջին
{օրերումը},
ո՛չ
թէ
միայն
օտարացաւ
ժողովրդից,
այլ
ամար:
Սկսանում
եմ
նորանից,
որ
այս
{օրերումս}
ձեռքս
հասաւ
Թիֆլիզի
առաջնորդի
Ճանապարհո
ն:
Արժանապատիւ
Խորէն
վարդապետը
այս
{օրերումս}
դուրս
տուեց
Լամարթին
ֆրանսիական
բանաստե
արեալ
հաւատ
պահանջելու:
Այս
վերջին
{օրերումս}
մի
քանի
մարդ,
չգիտեմ
ինչ
նպատակով,
աշ
ն
դուրս
եկած
լինելով,
երկրորդը
եւս
այս
{օրերումս}
դուրս
կը
գայ,
մեր
ժողովրդական
աղքատին
:
Ես
դեռ
կատարյալ
առողջ
չեմ,
եւ
այս
{օրերս}
շատ
ցուրտեր
կա
տեղը:
Խնդրեմ
գիրդ
ան
իմացա
սրբազանի
բոլոր
բաների
համար,
այս
{օրերս},
ինչպես
խոստանում
է
նախարարությունը,
բերովի
ձեռքով
անպատճառ
կստանաս.
նա
այս
{օրերս}
ճանապարհ
կելլե։
Սրբազան
Հայրն,
Նա
տվել]
կատարեր,
բոլորն
եւս
կլինի,
այս
{օրերս}
վանքի
մասին
տնօրինություն
կլինի,
միամի
կանը
սկելու
են
յուրյանց
ծախքով։
Այս
{օրերս}
մեր
օրագիրը
մի
երկու
խոսք
խոսելու
է
"
Մ
ռնել
ամենայն
ազգօգուտ
գործ:
Մինչեւ
այս
{օրերս}
չենք
ստացել
ոչ
մի
ստորագրություն,
թեպե
եք
ինձ
տեսակցության
ժամանակ,
կգրեք
մոտ
{օրերս}
":
Սպասելով
տեսակցության
կամ
ավելի
պար
ն
իմ
անկեղծ
հարգանքը:
Հավանորեն
մոտ
{օրերս}
Անանիային
նամակ
կգրես,
ապա
չմոռանաս
նր
զանից,
մինչեւ
երեքշաբթի,
եթե
ինքդ
մոտ
{օրերս}
ստանաս:
Ողջունի՛ր
նորին
գերազանցությու
,
մի
կերպ
կկառավարվենք:
Ի
դեպ,
մոտ
{օրերս}
հավանորեն
լույս
կտեսնի
Իլենկովի
տեխնիկա
յդ
նրա
կողմից
լավ
չէ:
Հավանորեն
մոտ
{օրերս}
Անանիային
նամակ
կգրես,
հաղորդիր
նրան
ո
այդ
նամակի
պատասխանը
կգրեմ
այս
մի
քանի
{օրերս},
հիմա
այլեւս
տեղ
չկա,
իսկ
դու
կիրակի
ամիս
է,
որ
մինիստրից
խնդրել
եմ
եւ
այս
{օրերս}
հույս
ունիմ
հրամանը
անպատճառ
ստանալու:
մի
արժանի
ուշադրութեան
բան
պատահի.
այս
{օրերս}
իմ
բարեկամներից
մինի
հետ
պատահեցայ
ես
մ
:
Ահա,
այս
վիճակի
մէջ
անցուցանելով
{օրերս},
ամենայն
օր
մի
քայլ
մօտենալով
գերեզման
։
ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ
(
I)
Անցան
{օրերս}
տխրութիւնով՝
չըտեսայ
մի
բարեկամ.
:
Այստեղ
կան
շատ
լեհացիք
եւ
դեռեւս
{օրեօր}
հավելանում
են՝
լսվում
է
մի
խուլ
ձայն,
զգի
կամ
ի
պահպանութիւն
դպրոցաց,
որ
ըստ
{օրէ}
թաղի
ընդ
պարտուք,
որպէս
քարոզէ
յառաջնո
րդերի
մէջ,
ապա
սկսանում
են
ինքեանք
եւս
{օրէ}
օր
առաքինանալ,
եթէ
գտանւում
են
անբարոյ
որքը,
որոնց
թիւը
աճում
է
ու
զօրանում
է
{օրէ}
օր:
Ցնծացէ՛ք,
սո՛ւտ
ազգասէրք,
օբ
իսամսագիրը
-
Թիւրքիայում,
Հայ
օրագրերի
{օրէ}
օր
շատանալու
յայտարարութիւնքը,
Ցենսօր
ը
չէ
կարող
չտեսանել,
որ
Հայերի
մէջ
եւս
{օրէ}
օր
առաւել
շատ
դուրս
երեւելու
վերայ
են
օ
ց
եւ
խայտառակել
եւ
դատապարտել,
որպէսզի
{օրէ}
օր
վերանան
եւ
անհետանան
այդպիսի
բարբարո
մ
է
այս
երիտասարդը,
խանութի
ապրանքները
{օրէ}
օր
սկսանում
են
հատանիլ,
այս
պատճառով
ե
րը:
Ներկայումս
աշխարհի
լուսաւորութիւնը
{օրէ}
օր
թուլացնում
է
ստրուկ
ազգերի
կերած
ծեծ
ը,
հազիւհազ
ապրում
է,
եւ
աղքատութիւնը
{օրէ}
օր
տարածում
է
իւր
սեւ
վարագոյրը
ազգի
վե
ականութիւնը,
ցանկանալով
մարդկային
ազգի
{օրէ}
օր
աւելի
յառաջադիմութեանը,
խորհրդով
ցո
ածքը
մինչեւ
այսօր։
Եւ
այս
լեզու
օր
ըստ
{օրէ}
աւելի
մեծ
քայլերով
յառաջ
գնալը
բացայայտ
ը
ստանայ
առաւել
քաղաքացութիւն
եւ
օր
ըստ
{օրէ}
կը
մօտենայ
իւր
նպատակին՝
գեղեցիկ
եւ
ըն
նալուց
յետոյ
իմ
ցաւերս
բազմացան,
եւ
ես
{օրէ}
օր
մաշւում
էի:
Իմ
ցաւերս
մի
փոքր
մոռան
րից
ստացած
անթիւ
վէրքերս
համարելու,
որ
{օրէ}
օր
եւ
ժամէ
ժամ
վտանգով
ընդունելով՝
համ
պատճառ
ես
եղած։
Այժմ,
տեսնելով
Տիրոջդ
{օրէ}
օր
Աստուծու
փառաւորութեամբ
լցուած
հմտու
թար
բառերի
պաշարի
վրայ
ոչ
միայն
"օր
ըստ
{օրէ}
",
այլ
"ժամ
ըստ
ժամէ",
եթէ
կարելի
է
այսպ
վ
իմ
յաւիտենական
գայիսոնի
տակ
եւ
օր
ըստ
{օրէ}
մեծարուելով
ինձանից,
հաւատայ,
որ
ոչին
այլեւ
պարտական
է
մտածել
եւ
աշխատել,
որ
{օրէ}
օր
աւելի
կարողանայ
խմել,
որովհետեւ
մեր
էջ
մեր
սիրական
Հայոց
ազգի
կեանքը
օր
ըստ
{օրէ}
վայրենացաւ,
նախնի
ժամանակների
յստակ
հա
կերպարանքով
ազգի
տգիտութիւնը
եւ
լեզուի
{օրէ}
օր
աղաւաղուիլը,
թէպէտեւ
դոյն
այդ
ժաման
նեանց
թագաւորութեան
կործանուելուց
յետոյ
{օրէ}
օր
եւս
առաւել
սաստկանում
է
տգիտութիւնը
թիայի
Սուրբ
Լուսաւորիչ
եկեղեցումը,
ուր
{օրէ}
օր
բազմացան
նորա
լսողքը։
Արդէն
իւր
առա
ւիլ
այդ
սկզբունքը
կամ
տարերքը
եւ
աճելով
{օրէ}
օր
ստանալ
մի
յատուկ
բնաւորութիւն։
Թէ
ի
հասկանային
եւ
կը
գայթակղուէին,
օր
ըստ
{օրէ}
պատում
էին
ազգերի
միտքը
մարդագիր
չնչին
ական,
որ
իւր
կարգով
ճնշում
է
եւ
օր
ըստ
{օրէ}
չքացնում
է
առաջին
աղբիւրը։
Այս
պատճառո
։
Այս
պատճառով
եւս
միաբանութիւնը
օր
ըստ
{օրէ}
օտարանում
է
ազգից
եւ
սա
(
ազգը)
նայում
որ
կարծէք,
եւ
անկեալ
'ի
յիշողութենէ
եւ
{օրէ}
յօր
նուազիմ,
ստիպիմ
զձեզ
կանգնել
եւ
կա
րոյ
աշխարհի,
ծաղկեցան
եւ
ծաղկին
օր
ըստ
{օրէ}
լուսաւոր
եւ
պայծառ
հայեցողութեամբք
ի
բն
առնուցու
թէ
ո՞րպէս
աղջկունք
նոցա
օր
ըստ
{օրէ}
սնանին
եւ
ուռճանան
հոգւով,
եւ
թէ
զի՞ար
ումը,
բնակիչների
կարեկցութիւնը
դէպի
նա
{օրէ}
օր
աւելանում
էր,
որ
բազմութենով
գալիս
թիւը
բարձրացաւ
մինչեւ
ութսուն։
Պապը,
{օրէ}
օր
համոզուելով
Իգնատիոսի
ջերմեռանդութեն
յ,
աւելի
խոր
էր
ներգործում
հետ
զհետէ։
{Օրէ}
օր
տարածւում
էին
Լուտերի
Վարդապետութիւն
ատելով
Յիսուսեանների
կարողութեան
օր
ըստ
{օրէ}
մեծանալը
եւ
երկիւղ
կրելով,
որ
մի՛
գուց
ին
դատապարտել
նորանց։
Նոցա
կողմնակիցքը
{օրէ}
օր
առաւելանում
էին։
Կլեմենտ
XIը
որ
անմատչելի
սահմաններում՝
լինելով
օր
ըստ
{օրէ}
առաւել
խորհրդական,
առաւել
անմռունչ։
Յ
ապացուցանելու։
Բայց
այս
կարապները
{օրէ}
օր
աւելի
գործի
տէր
էին
դառնում
Եկատարին
,
որ
արեց
Սպանիայի
ժառանգութեան
համար,
{օրէ}
օր
կորցրեց
իւր
հոգու
զօրութիւնը,
իւր
ի
րելով
այդ
լեզուն,
գործ
դնելով
նորան
եւ
{օրէ}
օր
աճեցնելով։
Իրաւունք
ունի
Բէկոնը,
մ
ն
գաղտնիք
է,
բայց
գոհութիւն
բնութեան,
{օրէ}
օր
այդ
անթափանցելի
վարագոյրը
անօսրանում
ինւում
է
լեզուի
մշակութեանը՝
աշխատելով
{օրէ}
օր
դնել
նորան
մի
կարգի
տակ։
Կարգ
ասելո
եւ,
որ
կարելի
եղածին
չափ
մօտ
մնալով
եւ
{օրէ}
օր
էլ
աւելի
մօտենալով
ժողովրդին՝
դառնա
,
աւելի
բազմակողմանի,
աւելի
հեռատես՝
{օրէ}
օր
այս
երկու
բարբառների
ներքին
կապերը
մ
ննշմարելի
կերպով
պնդելով,
ամրացնելով,
{օրէ}
օր
այդ
բարբառքը
միմեանցից
բաժանող
պատի
,
որովհետեւ
հեղինակը
հերիք
չէ,
որ
պիտի
{օրէ}
օր
իջնէր
մինչեւ
իր
բարբառի
տակը,
այլ
ե
քահանայից
քաղաքիս
օծանել
զպատկերն
եւ
թէ
{օրէն}
իցէ
հատուցանել
վասն
այսր
զոր
եւ
իցէ
քան
իլով
իմ
աղախին
Աննային.
եւ
յիմ
մահուան
{օրէն}
սկսեալ
որքան
եւ
կենդանի
մնասցէ
յիշեալ
Ա
բուռն
հարկանել:
Սակա՞ւք
իցեն
առ
մեզ,
{օրէն}
լիցի
հարցանել,
որ
ի
չափս
ինչ
արուեստակ
հարկիմք
ծառայել:
Որպէս
զիարդ
եւ
իցէ,
{օրէնս}
այս
համազօր
է
վասն
անձնիւր
անդամոց
Քրիս
ականէ
եւ
՚ի
նոյն
միտս:
3.
Գրութիւն
{օրէնսգ[էտ]ին}
Բայլ
ի
15/27
թուականէ
ամսոյս,
որով
առա
Կալկաթա,
որպէս
տեսջիք
՚ի
կտակին:
{Օրէնսգէտ}
պ.
Բայլն,
ի
թղթի
իւրում
առ
Ադմինիստրա
ան
Սուպրիմ
Կորտի
՚ի
պ.
Հագէ,
ընդ
ձեռն
{օրէնսգէտ}
պ.
Պալի,
ի
վերջէ՝
14/26
երրորդէ
աւու
աքել
առ
իս
զհաշուագրութիւնս
պ.
Հագի
եւ
{օրէնսգէտ}
պ.
Պալի,
յաղագս
յանդիման
առնելոյ
զայն
պիսկոպոս
Բեկնազարեանց:
7.
Գրութիւն
{օրէնսգէտ}
Պայլին
՚ի
1էն
Օգոստոսի
(
ըստ
նոր
տումա
այտարարութեանց:
8.
Ստացագիր
պարոն
{օրէնսգէտ}
Պայլի,
յ2էն
Օգոստ.
(
ըստ
նոր
տոմարի)
ն
բողոքոյ
եւ
գործոյն:
13.
Գրութիւն
{օրէնսգէտ}
Պալի
ի
1628էն
Օգոստ.
1861,
որով
պահան
ինեայ
Խօջամալեան:
14.
Ստացագիր
պ.
{օրէնսգէտ}
Պալիի
17/29էն
Օգոստ.
համարաւ
104,
վաս
96
առ
Հ.
Գ.
Աբգար
22/4
97
առ
պ.
Պալ
{Օրէնսգէտ},
ի
մասին
Աղաւելեանի
26/8
98......
4
121
Խաֆաֆեանցին
3/15
122
առ
պր.
Պալ
{Օրէնսգէտ}
10/22
123
Հայրապետեանցին
124
Խաֆաֆեա
օրինադրին
(
Անգլիա,
այսինքն
ընդ
ձեռն
{օրէնսգէտին},
յորոյ
ի
ձեռս
գտանի
եւ
հաստատեալն
կտակ
մ,
յաւելի,
ընդունել
զպատճառաբանութիւն
{օրէնսգէտին}
Հագի,
որով
ճգնի
նա
ի
վնաս
ազգին,
որոյ
կտակագիր
հանգուցեալ
Բաբաջանեանի:
{Օրէնսգէտն}
այն
որպէս
եւ
այլք
նմանքն
նմա,
պատկանի
.
Սէթն
Աբգարեանց
առ
ի
վեր
անդր
ասացեալ
{օրէնսգէտն},
յանձն
արար
որդւոյ
իւրում,
յիւր
անուն
նական
գրութեանբ։
Ի
գրութեանս
յայս,
{օրէնսգէտն}
այն,
զեկուցեալ
պ.
Հագին
զգալստենէ
իմմ
զայլսն
թողլով
հետեւեալ
շոգենալուն:
{Օրէնսգէտն}
այն,
որպէս
եւ
ազգայինք,
գուշակեն,
թէ
ստրատորն
զճիշտ
եւ
զմանրամասն
հաշիւսն
առ
{օրէնսգէտն}:
Եկամուտն,
ի
տանէն
եւ
ի
կրպակաց
րութեան
օրինացն
Անգլիոյ:
Եւ
մինչդեռ
{օրէնսգէտն}
եւ
փաստաբանն
պատրաստէին
զթղթեանն,
ես
ն
՚ի
Ռուսսիա:
Ի
սկսանել
իմ
զգործն,
{օրէնսգէտն}
պաշտօնական
գրութեամբ
պահանջեաց
յինէն
վա
Այլ
ես
եկից
ի
կարգ
պատմութեանս.
այնինչ
{օրէնսգէտն}
իմ
յարդարեաց
զթղթեանն,
առաքեաց
զայնոսի
քա,
օրենսգէտն
իմ
տացէ
տպել
զայնս:
Այլ
{օրէնսգէտն}
պ.
Հագի
ոչ
կամեցաւ
յօժարիլ
՚ի
ստորագրե
դի
օրինաց
Անգլիոյ:
Ելեալ
անտի
գնացի
առ
{օրէնսգէտն}
իմ
եւ
առանց
յայտնելոյ
նմա
զխրատելն
իմ
հ
ւթիւն
գործոյն,
որում
ոչ
բնաւ
ակն
ունէր
{օրէնսգէտն}
այն
անշուշտ
նեղսրտեալ,
ցայս
վայր
պահէ
եւ
՚ի
դարձուցանել
նորա
զայն
ամենայն
առ
{օրէնսգէտն}
իմ,
գործն
այն
բովանդակ,
այն
է
կտակն
իսի:
Աւելի
քան
զամիս
մի
դեգերեալ
առ
{օրէնսգէտս}
եւ
առ
փաստաբանս
պարապեցայ
պատրաստութեամ
արդարեաց
զթղթեանն,
առաքեաց
զայնոսիկ
առ
{օրէնսգէտս}
պ.
Հագին
եւ
Տիկնոջն
Յովհանջան
Էլիազ,
՚ի
պէտիս
դատաստանական
ծախուց
եւ
վարձոց
{օրէնսգիտաց}
եւ
փաստաբանից
եւ
այն,
եթէ
ստուգեսցի
այ
անութեան
եւ
բողոք
իմ
այլեւ
դատողութիւնք
{օրէնսգիտաց}
եւ
փաստաբանից
ունի
տպագրել
եւ
երբ
պատրա
արտ
՚ի
ծախիլ
ի
պէտս
պատրաստութիւն
թղթոց
{օրէնսգիտաց}
յորոց
պահանջեմ
ես
զգումարսն
եւ
ի
պէտս
տ
եհ
Բաբաջանեանի
գտանիւր
՚ի
ձեռս
հայազգի
{օրէնսգիտի}
պ.
Պօղոսի
Բայլ,
որ
եւ
կատարէ
միշտ
զամ
ն
ըստ
օրենի
պատրաստել
զթղթեանն
ընդ
ձեռն
{օրէնսգիտի}
իմոյ
եւ
փաստաբանի,
վճարելով
առ
ժամս
զ3
որդւոյ
իւրում,
յիւր
անուն
պատուէր
տալ
{օրէնսգիտին}
այնմիկ,
առանց
ամենայն
զանցառութեան
Հոգ
օրինադրեալ
կերպին:
Առ
այս
գրութիւն
{օրէնսգիտին},
պ.
Հագն
ցարդ
ոչ
ետ
պատասխանի
ինչ.
ե
ն
հատուցելոյ
ինեւ,
պարտ
է
վճարել
զվարձ
{օրէնսգիտին},
որ
գուցէ
թէ
անցցէ
անդր
քան
զ1000
ռուփ
օկուրօրն
առ
այս
բողոք
պատուիրեաց
յիշեալ
{օրէնսգիտին}
թոյլ
տալ
բողոքանացն
ելանել
յանդիման
դատ
եակ
էր
ընդհանուր
պատմութեան,
ընդհանուր
{օրէնսգիտութեան},
հին
եւ
նոր
քաղաքան
աշխարհագրութեան:
ւն,
Ռուսաց
պատմութիւն,
հնախօսութիւն,
{օրէնսգիտութիւն},
վաճառականութեան
ուսմունք,
վաճառականո
ոմինիկեանների
ժողովները
չեն,
անգլիական
{օրէնսդրութեամբ}
մարդու
անձնաւորութիւնը
պաշտպանուած
է
ամ
ինադրութենների
մէջ
եւ
ոչ
իսկ
Հռովմէական
{օրէնսդրութեան}
մէջ:
Հարցասիրութեան
արժանի
մի
խնդիր
է
մէջ
ասում
է,
"
Հրէական
(
մովսիսական)
{օրէնսդրութեան}
ոգու
մէջ,
Հեգելի
կարծիքով,
ցոլանում
է
ն
էր
Յիսուսեանների
Քաղաքական
եւ
հոգեկան
{օրէնսդրութեան}
հիմքը։
Նոքա
ինքեանք
դառնում
էին
դաբիրա
ինք
այդ
ազգի
օրէնսդրութիւնը,
որովհետեւ
{օրէնսդրութեան}
առանցքի
վերայ
կատարում
է
իւր
շրջադարձը
լով
նորա՝
այլ
ճիւղերում
ունեցած,
ազատ
{օրէնսդրութեանց}
հետ,
զարհուրելի
է:
Երբ
տէրութիւն
:
Ոչ
մի
ազատ
կառավարութիւն,
ոչ
մի
ազատ
{օրէնսդրութիւն}
չէ
կարող
փրկել
մարդը
ստրկութենից,
մինչ
ան.
վերստին
փոխում
է
օրէնքը
եւ
այդ
նոր
{օրէնսդրութիւնը}
նոյն
զօրութիւն
ունի,
ինչ
որ
ունէր
առաջ
ն
մի
երեւոյթ,
եթէ
ուսած
չէինք
այդ
ազգի
{օրէնսդրութիւնը},
որովհետեւ
օրէնսդրութեան
առանցքի
վերայ
նօրէնութիւնը:
Ամենայն
իրաւունք
եւ
{օրէնսդրութիւնք}
դատապարտում
են
յանցանքը
եւ
ոճիրը,
դատա
մ
ուսանել
եւրոպացիների
փոքր
ի
շատէ
ազատ
{օրէնսդրութիւնքը}:
Անգլիական
պառլամենտները
խաւար
դոմի
ի
ես
17
ամեայ
մանուկ
անչափահաս,
յորժամ
{օրէնք}
յամենայնի
ներողաբար
վարէր
ընդ
իս,
եթէ
վկայէ
"
եւ
այլն.
զայս
պահանջեն
տեղական
{օրէնք}
անգլիականք:
Գումարդ
այդ,
որ
մնացեա
ու
չեն
միւս
անգամ
այն
ժամանակները,
երբ
{օրէնք}
տուողները
նայում
էին
կանանց
վերայ
որպէս
on
optique!
Բացառութիւնը
չէ
կարող
իբրեւ
{օրէնք}
քննուիլ,
ուրեմն
եւ
չէ
կարող
օրինակ
դառ
նից,
դարձեալ
դէպի
ծով:
Այս,
բնութեան
{օրէնք}
է,
օրէնք,
որ
մի
մազի
չափ
չէ
շեղում
իւ
եալ
դէպի
ծով:
Այս,
բնութեան
օրէնք
է,
{օրէնք},
որ
մի
մազի
չափ
չէ
շեղում
իւր
զուգակշի
Եւ
յի՞նչ
շարժի
բնութիւն,
Զի՞նչ
{օրէնք},
ո՞վ
հեղինակ,
Չիցէ՞
ձոյլ
յիմարու
անելով
ընդ
նմին
լռելեայն,
եթէ
ամեն
այն
{օրէնք}
եւ
մարգարէք
մինչեւ
յառաջնորդս,
իսկ
այլ
Չէ՛,
կը
փըթի
եւ
այդ
պատանք
-
Դա
{օրէնք}
է
բնութեան։
Այն,
որ
աշխարհի
երես
Բ
ՄԵՍՐՈՎԲԻ
ՏՕՆԻՆ
Մովսէս
թէեւ
{օրէնք}
տուեց,
Բայց
գիրը
կար
շատ
առաջ,
եւ
"
իշխող
եւ
իշխեցեալ
",
ինքը
դնում
է
{օրէնք}
եւ
ինքը
դարձեալ
հնազանդում
է
նորան.
վե
ով,
կենդանի
սահմանադրութիւն
եւ
կենդանի
{օրէնք}
անսահման
եւ
լրացեալ
իշխանութեամբ:
է
ամենայն,
որ
կախիցի
զփայտէ
"
(
Երկր.
{Օրէնք},
գլ.
ԻԱ,
համ.
23)։
Իսկ
խաչուիլը
հ
դատաւորն
կաշառս.
վասն
այնորիկ
ցրուեցան
{օրէնք}
եւ
իրաւունք
'ի
գլուխ
ոչ
ելանեն.
զի
ամբ
թէ՛
մեք
չենք
հաւատում
քեզ:
Մեր
գալը
մի
{օրէնք}
է,
որ
կատարում
ենք,
լցուցանում
ենք
առ
ր
նորան
ընկերակից:
Բնութեան
մէջ
կայ
մի
{օրէնք},
եթէ
վնասւում
է
կամ
խանգարւում
է
որեւի
ական
ենք
հասակը
պատուել,
եւ
այս
բնական
{օրէնք}
է,
պատճառ,
ծերը
երիտասարդից
կանուխ
է
,
որովհետեւ
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ
չկայ
{օրէնք}
եւ
կանոն՝
առանց
բացառութեան։
Գիտենք,
արդկութեան
անդամներից։
Այս
մի
անժխտելի
{օրէնք}
է
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ,
որի
միլիոնաւո
գրականութեան,
որպէս
պահանջեն
կարգք
եւ
{օրէնք},
այլ
միայն
քաղել
անտի
զկարեւոր
գիտելիս
ի
նոր
հայոյն,
որպէս
պահանջէին
կարգք
եւ
{օրէնք}
պատմաբանականք.
չիք
յայսմ
տարակոյս,
եթ
ի
ու
սահմանի
տակ
էին
եւ
որոնց
մէջ
կային
{օրէնք}
ու
կանոն.
դուրս
եկաւ
մի
այնպիսի
իշխանո
հետ
ընտելացնելու
համար,
արժանի
է,
որ
{Օրէնք}
տուողները
եւ
Հասարակապետութեան
քարոզիչք
ցաւորը:
Բնական
օրէնքը,
վսեմակա՜ն
{օրէնք}
-
գերագոյն
բոլոր
մարդկային
օրէնքներից,
ս
եւ
պատմութիւնը:
Եթէ
մի
ազգի
մէջ
չկայ
{օրէնք},
չկայ
իրաւադատութիւն
`
համարձակ
քարոզո
վուրդը
ամենայն
իրաւունքով
խղճահարւում
է
{օրէնք}
ստանալ
անօրէնից,
ինչո՛վ
ուրեմն
պիտի
եր
ւ
հասկացողութեանց
ազնուութիւնը:
Ահա
մի
{օրէնք},
որ
բնաւ
բացառութիւն
չունի:
Սարդի
ոստ
խօսքը
սիրահար
մարդու
վրայ
չէ,
սիրահարը
{օրէնք}
եւ
իրաւունք
չէ
նայում,
նա
ճըքնում
է
մի
ւս
տեսանում
ենք
ահա,
որ
բնական
աշխարհի
{օրէնքը}
թոյլ
է
տալիս
անհատի
մէջ
յեղափոխութիւն,
շտ,
ճիշդ
կերպով
պաշտել
բարոյականութեան
{օրէնքը},
բայց
մանաւանդ
այս
խստութիւնը
պիտոյ
է
ցել
է
իւր
քաղաքականութիւնը,
իւր
հողը,
{օրէնքը},
սուրը
եւ
դրօշակը:
Որ
այս
րոպէիս
բեւե
ր
իրաւունքը՝
մասնակից
լինելու
կտակին,
{օրէնքը}
պիտի
ստորասաբար
պատասխանէ
Հայերի
օգտի
հ
կողմից
արդեօք,
մինչ
կառավարութիւնը
եւ
{օրէնքը}
ազդեցութիւն
չունին
այս
խնդրի
վերայ:
Ստ
պատերազմը,
ո՛չ
Անգլիոյ
սեպհականութեան
{օրէնքը},
ո՛չ
օդային
ազատութիւնը,
ո՛չ
Ռուսսիոյ
վ
յառաջ
է,
քան
թէ
կատարեալը:
Այս
{օրէնքը}
չունի
ոչինչ
ամրութիւն,
չունի
հետեւական
բայց
եթէ
նա
չէ
գողանում
նորա
համար,
որ
{օրէնքը}
արգելում
է
գողանալ,
նա
գո՜ղ
է
եւ
աւազա
մեր
համար
անբարոյական
է,
որովհետեւ
եթէ
{օրէնքը}
չարգելուր,
պիտի
գործէր:
Եւ
չգործեց
ոչ
աժամուժ
ամբոխի
(
եւ
այս
կերպով
մարդադիր
{օրէնքը}
շեղուած
բնականից,
ոչ
Մովսէսի
տախտակներ
.
Гран[овский],
I,
եր.
27):
"
{Օրէնքը}
պատմաբանաբար
հասկանալը,
-
ասում
է
Հեգել
նով
իսկ
պարզապէս
վկայում
է,
որ
այդպիսի
{օրէնքը}
կենդանի
ներկայ
ժամանակի
մէջ
ոչ
խորհուրդ
ղջ
գոյութիւնից
է
բխում
եւ
յանցանքը,
եւ
{օրէնքը}
եւ
ճակատագրի
իրաւունքը:
Այսպէս
էին
չէ,
այլ
ցաւագարական
եւ
պատահական,
որի
{օրէնքը}
երբեք
չէ
կարող
դրուել
մարդկային
սովորակ
վը
կամ
թագը:
Յայտնի
է,
թէ
քանի
որ
այդ
{օրէնքը}
բխում
է
ազգի
հոգուց
եւ
հասկացողութիւնից
դրական
իշխանութիւն
ունի
իր
ձեռքին,
ոչ
{օրէնքը},
ոչ
գրուած
կոնստիտուցիօնը
եւ
ոչ
իսկ
թա
դեցութիւն
ունին
նորա
վրայ.
նա
փոխում
է
{օրէնքը},
սրբագրում
է
սահմանադրութիւնը,
փոխում
լ
հնազանդում
է
նորան.
վերստին
փոխում
է
{օրէնքը}
եւ
այդ
նոր
օրէնսդրութիւնը
նոյն
զօրութիւ
հապարտ
էին՝
ե՛ւ
Հրէից
ժողովուրդը,
ե՛ւ
{օրէնքը}
։
Սոքա՛,
չդիմանալով
դիւամոլ
նախանձին,
վերուցէ՛ք
եւ
այնպէս
կատարեցէք
Քրիստոսի
{օրէնքը}
"։
Իսկ
դա
նորա
հակառակն
է
աղաղակում.
անում,
մոռանում
է
իւր
ազգը,
հաւատն
ու
{օրէնքը},
ոչ
պահք
է
իմանում,
ոչ
մատաղը,
ո՛չ
ք
տ
հիւանդութիւնք:
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
{օրէնքը}
եւս
հրամայում
է
երեք
կանգուն
խորութեամբ
ր
ասում
նորա
հանդէպ
կանգնած
մարդը:
Այն
{օրէնքը},
բնական
եւ
բժշկական
գիտութենների
մէջ,
էր
իմ
վերայ
եւս
իւր
պարտականութիւնը
եւ
{օրէնքը}:
-
Այդ
զգացմունքը,
որ
դրդում
է
քեզ
լեայն
քաջալերել
յանցաւորը:
Բնական
{օրէնքը},
վսեմակա՜ն
օրէնք-
գերագոյն
բոլոր
մարդկ
արարչագործ
աստուծոյ
ձեռքից:
Մարդկային
{օրէնքը}
դրուեցաւ,
թէպէտեւ
շատ
անգամ
եւ
շատ
դիպ
րձը
մարդկային
բարոյական
կեանքը:
Ինչպէս
{օրէնքը},
այնպէս
եւ
կեանքը,
ինչպէս
կեանքը
այնպ
ն,
պիտի
մերժենք
եւ
դատապարտենք:
{Օրէնքը}
պատժում
է
յանցաւորը.
ասիացին
տեսանում
որա
հակառակ,
եթէ
այդ
լեզուի
կազմութեան
{օրէնքը}
եւ
բաղդասութիւնը
սորվենք,
այլ
բառ
ոչ
ա
ւնը
բաղդասութեան
օրէնքի
մէջ
է.
եթէ
այդ
{օրէնքը}
մեզ
յայտնի
է,
մեզ
անծանօթ
բառ
հանդիպել
էս
վերը
ասինք,
եթէ
լեզուի
բաղդասութեան
{օրէնքը}
անհասկանալի
են
մեզ,
բանի
զօրութիւնը
կը
մ
է
դէպի
ուր
որ
քաշում
է
նորան
բնութեան
{օրէնքը},
հովութիւն,
զովութիւն
եւ
պտղաբերութիւ
ական
սեռի
անհատների
աճելութիւնը
եւ
սորա
{օրէնքը},
քայլ
առ
քայլ
երթալով
նորա
իւրաքանչիւր
,
երբ
գտան
հեղուկ
եւ
օդանման
մարմինների
{օրէնքը}
-
թէ
նոցայ
ճնշողութիւնը
ամէն
կողմ
հաւաս
րբ
Նիւտօնը
գտաւ
կենտրոնական
առաձգութեան
{օրէնքը},
այդ
օրերից
բռնած
էլ
ջուրը
չէ
հնազանդւ
դին
եւ
խելագարին
ամենայն
ինչ
ներելի
է.
{օրէնքի}
եւ
պատշաճի
խստութիւնը
թուլանում
է
այս
ե
ազատութեամբ
կատարելով
նոցա
մէջ
իւրեանց
{օրէնքի}
պէս
բոլոր
եկեղեցական
կարգերը,
եւ
Արքիմ
անը
աւելի
վտանգների
տակ
է
ընկնում,
այս
{օրէնքի}
հիման
վերայ
եւս
տիկին
Բէգզադէն,
մի
որդ
բայց
այն
մարդը,
որին
գրելու
էիք,
ձեր
{օրէնքի}
ընդդէմ
պահանջողութեններին
լռութեամբ
միա
եղեկութիւն
տան
ինձ
մի
այսպիսի
մարդկային
{օրէնքի}
մասին,
թէ
գիտեն:
Աննշան
եւ
միանգա
ւնը
ազատ
է
այնտեղ,
եւ
կառավարութեան
եւ
{օրէնքի}
կողմից
ամենայն
յարձակմունք
անհնարին:
Բ
ու,
ամենայն
օր
մեղանչում
է
այս
սրբազան
{օրէնքի}
ընդդէմ
եւ
կամ
գնում
է
արժանաւոր
կացուցա
կեցի
բերդակալին
մի
թուղթ,
որով
խնդրեցի
{օրէնքի}
Թ
հատորը:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
պիսի
եկեղեցականութիւնը:
Մեր
համար,
{օրէնքի}
եւ
իրաւունքի
առաջեւ,
ոչ
եկեղեցական
կայ
եանին
ընծայելով,
շտապում
ենք
ասել,
որ
{օրէնքի}
եւ
իրաւունքի
առաջեւ
քննւում
է
եւ
դատւու
կոչումները
եւ
պատուանունները
չեն
կարող
{օրէնքի}
եւ
իրաւունքի
առաջեւ
միջնորմն
լինել
յանց
պաշտպանութիւն:
Հոգեւորականութիւնը,
{օրէնքի}
եւ
իրաւադատութեան
առաջեւ
չունի
այն
միստ
ն
իրաւունքների,
պատասխանատու
հասարակաց
{օրէնքի}
առաջեւ:
Մարդկութեան
գլխից
անցածը
ու
կները
եւս
մնալով
այս
հասարակաց
բնութեան
{օրէնքի}
տակ,
ամենայն
բան
գրելու
ժամանակ
պիտոյ
որովհետեւ
պատմութեան,
թէեւ
անժխտելի,
{օրէնքի}
կատարումը
չափուած
չէ
ժամանակով,
ուստի
պաշտպան
կամ
որպէս
հակառակորդ
պատմութեան
{օրէնքի}
եւ
այլն
(
Собран.
соч.
Грановского
т
լը)
աշխատում
է
ցոյց
տալ
նորա
(
այսինքն
{օրէնքի}
)
հիմքը
մոռացուած
սովորութեանց.
եւ
արդ
ուցիր
քեզ
լուսատու
ճրագը։
Կորցրեցիր
քո
{օրէնքի}
պաշտպանը
եւ
քո
բարեբախտութեան
վերայ
մտա
ձեր
օրէնքով
դատեցէք
"։
Եւ
ձգեց
նորան
{օրէնքի}
եւ
ժողովրդի
ձեռքը,
որ
երկո՛ւքն
էլ
մահա
n
երաժշտութեամբ:
Մի
քանի
ուսանողներ
եւ
{օրէնքի}
վարդապետներ
աղաղակում
են,
քարոզում
են
.
եկեղեցին
պատկանում
է
ժողովրդին
եւ
դեռ
{օրէնքի}
զօրութեամբ
եւս
ժողովուրդը
պիտի
վերահասո
ակը,
որ
ստացաք
այսօր,
վաւերացուցա՞ծ
է
{օրէնքի}
զօրութեամբ,
-
հարց
արեց
պ.
Յովնաթանեա
,
-
թէ
աշխարհը
ենթարկուած
է
մի
բնութեան
{օրէնքի}
տակ,
եւ
այնպիսի
օրէնքի,
որ
ոչինչ
բան
ծ
է
մի
բնութեան
օրէնքի
տակ,
եւ
այնպիսի
{օրէնքի},
որ
ոչինչ
բան
աշխարհի
երեսին
չէր
կարող
իւթական
փոփոխութիւնքը
կատարւում
էին
այդ
{օրէնքի}
ազդեցութենով:
-
Ընդունում
եմ,
-
պատ
նքը,
որ
դրդում
է
քեզ
երկբայել
բնութեան
{օրէնքի}
վերայ,
միմիայն
անձնասիրութիւն
է:
Ես
ա
Իրաւադատութեան
մէջ
է
ազգի
կեանքը
եւ
այս
{օրէնքի}
վերայ
միայն
կարող
է
մի
ազգ
յառաջանալ:
հաւասարութիւնը
պահանջում
է,
մարդկային
{օրէնքի}
միջնորդութեամբ,
ընկերական
կամ
ընտանեկա
վում
ենք։
Մտքի
զօրութիւնը
բաղդասութեան
{օրէնքի}
մէջ
է.
եթէ
այդ
օրէնքը
մեզ
յայտնի
է,
մ
ու
հոգին
բերանը
եկած,
չէր
կարող
բնական
{օրէնքի}
ազդեցութիւնքը
քերել
իր
վրայից,
չէր
կար
որպէս
երեւոյթ
բնութեան,
ենթակայ
են
այս
{օրէնքին}
եւ
այս
հաշուին:
Կարող
են
ասել,
ո
աստիկ
մեղք
է,
արդէն
ընդդէմ
Աստուածային
{օրէնքին}
"։
Նա
պատժում
էր,
նզովում
է
շմարտութեան,
որ
պախարակում
էր
Քրիստոսի
{օրէնքին}
ընդդէմ
գործերը
եւ
նկարագրում
էր
ամենայն
անկի՜րթ
է
եւ
անուսումն,
որ
Մովսիսական
{օրէնքին}
օտա՜ր
է
եւ
Քրիստոսի
տուած
շնորհին
անտեղ
ելու
է,
թէ
այս
բանը
ընդդէմ
էր
Աստուծոյ
{օրէնքին}
։
Բայց
պապը
խոստանում
է
կատարել
Հենրիկո
,
բացառութիւն
կամենալով
լինել
հասարակաց
{օրէնքից},
մնացել
են
եւ
այժմ
եւս
ամենայն
ջանք
գո
,
որ
դուրս
էր
բնութեան
նիւթական
բաների
{օրէնքից},
շատ
անգամ
բռնացնում
են
մեզ
ո՛չ
թէ
միմ
նգամ
եւ
շատ
դիպուածում
շեղուելով
բնական
{օրէնքից},
ի
վերայ
այսր
ամենայնի,
ընտանեկան
կամ
գտանէի
ի
16
ամեայ
իմում
հասակի,
յորժամ
{օրէնքն}
տէրութեան
տակաւին
ո՛չ
դատապարտէր
զիս
եւ
ալ
զի
մի
առ
ոտն
կոխեսցի
արդարութիւնն
եւ
{օրէնքն}
տէրութեան:
Զպատճէն
հրովարտակին
դնեմ
՚ի
,
զկնի
բառիս
հրամայեցին:
Որովհետեւ
{օրէնքն}
տէրութեան
ոչ
բնաւ
ներգործեն
՚ի
Սինօդին
ոյս
քաղաքական
Մագիստրաթի
որպէս
հրամայեն
{օրէնքն}
կայսերականք:
Այլ
որովհետեւ
'ի
նախն
ամուրջ:
Եւ
խաղեր
ասող
հրեշտակը
մի՞թէ
{Օրէնքն}
այս
յարգող
ջատագովը
չէ.
Ամեն
փակ
դուռ
ս
հո
մենակ
մեզ
համար
չի՞.
սաղ
աշխարհքի
{օրէնքն}
ըտենց
ա.
դու
քու
բարութիւնիցն
ես
տանու
ւլ-Պինանդ:
Բայց
պատմութեան
{օրէնքնե՞րը}.
Բարոյական
մարդկութեան
Ո՞վ
շ
խնդիրը
եւ
տեսանենք,
թէ
կայի՞ն
այնպիսի
{օրէնքներ}
բնական
եւ
բարոյական
աշխարհներում,
որ
թ
ւնից,
անցած
կեանքից
Հանում
է
ճիշտ
{օրէնքներ}
Եւ
փրկում
է
դիպուածներից
Մար
ավիժում
եմ
իշխանութիւններ,
փոփոխում
եմ
{օրէնքներ}
իմ
ճաշակով,
եւ
ինքնիշխան
տիրում
եմ
երկ
եւ
անսահման,
իրաւունք
տուեց
Կարգին
նոր
{օրէնքներ}
եւ
կանոններ
սահմանել
իւրեան
իսկ
Կարգի
հ
համար
Յիսուսեանները
չունէին
յատկացուցած
{օրէնքներ}.
իւրաքանչիւր
առանձին
պատահմունքների
հա
ոլոր
աստիճանաւորքը,
դուրս
էր
տալիս
նոր
{օրէնքներ},
երեւելի
գործերի
ժամանակ
հրաւիրում
էր
քննում
էին
տարեկան
բոլոր
գործերը.
նոր
{օրէնքներ}
դնում
էին
եւ
հիները
փոխում։
Յիսուս
թյսւնը
տուել
է
նորան
անխախտելի
եւ
սուրբ
{օրէնքներ},
որ
բնաւ
եւ
մէկ
մազի
չափ
խոտորմոնք
չու
ողովրդին,
որին
անհասկանալի
են
բնութեան
{օրէնքները},
սոցա
բնական
եւ
աստուածադիր
պաշտօնակատ
ին
վերայ
տալիս
է
զրոյ:
Այո՛,
բնութեան
{օրէնքները}
կատարւում
են
ճիշդ
մաթեմատիկական
հաշուով
ուսիր
մարդը,
իմաստասիրէ
ընկերութիւնը,
{օրէնքները},
մարդկութեան
կեանքի
երեւոյթքը,
գտի՛ր
բնութեան
այսպիսի
յայտնութիւնների
սուրբ
{օրէնքները}
եւ
չէին
կարող
եւս
լինել,
պատճառ,
այդ
ի
հասարակութիւն,
որ
ունէր
իւր
սեպհական
{օրէնքները},
կանոնը
եւ
իրաւունքը.
երեւեցաւ
նոր
տէ
ւթեան
պատմութիւնը,
այդ
քաղաքակրթութեան
{օրէնքները}
եւ
նոցայ
կերպարանագործութեան
յարակից
եղ
ի
աշխատի
ոչ
միայն
ինքը
ուսանել
բնութեան
{օրէնքները},
այլեւ
ուրիշին
օգնել,
եթէ
ինքը
աւելի
աստուածադիր
սահմաններին,
քաշքշելով
այն
{օրէնքները},
որ
մարդու
կամքին
բնաւ
չեն
ենթարկւում
վ
քարոզել
ինձ
այլեւ
աստուածը,
որի
գրած
{օրէնքները},
մի
ակնթարթում,
ինչպէս
Երեմիայի
"
Կաթ
բնութեան
օրէնքներին
եւ
որ
մեկնում
է
այդ
{օրէնքները}
աստեղաբաշխութեան
եւ
երկրաչափութեան
կանո
ոծակի
կեանքը,
նորա
որպիսութիւնը,
նորա
{օրէնքները}:
Մոծակն
ի՞նչ
է,
որ
մարդ
նորա
կեանքը
ս
թիւնը
այսպէս
է
խօսում,
"
կամ
ուսի՛ր
իմ
{օրէնքները},
տիրէ՛
ինձ,
օգո՛ւտ
քաղէ
ինձանից.
կամ
րդապետութիւնը
հաստատուած
է
Տէրութենական
{օրէնքների}
վերայ,
բայց
գուցէ
"
Մեղուի
"
հրատարակո
ւնիք
վայելելու
ՄԵՐ
Ինքնակալ
գայիսոնի
եւ
{օրէնքների}
հովանաւորութեան
տակ:
Այս
բոլոր
առ
մէջ
մէկ
վայրկեան
մտածել
էին
նոր
լեզուի
{օրէնքների}
եւ
պայմանների
վրայ,
հազիւ
թէ
կարող
էին
ց
ինձանից,
թէ
փո՞քր
բաներ
կան
բնութեան
{օրէնքների}
վերայ
յառաջացող,
որ
տգէտ
եւ
խաժամուժ
ա
ւթենից:
Բոլոր
բնական
եւ
մարդկային
{օրէնքների}
մէջ
զտանում
ենք
միայն
այո՛,
կամ
ո՛չ.
Բայց
որովհետեւ
նա
գիտէ,
թէ
ի՞նչ
բնական
{օրէնքների}
ազդեցութեամբ
երեւում
են
այդ
գոյները,
ե
ծ
եւ
ընդդէմ
է
մինչեւ
այժմ
յայտնի
բնական
{օրէնքներին}:
Ինչպէս
եւ
եղած
լինէր,
միայն
բանը
անատես
լինելով
բնութեան
փոփոխականութեան
{օրէնքներին},
հասկանալով
նոցայ
նպատակը,
պիտի
պահան
իջոցում,
մօտ
եւ
հպատակ
մնալով
բնութեան
{օրէնքներին},
նոյնպէս
հոգին
պիտոյ
է
գտանէ
իւր
համար
էին
այդ
հաւատները
Տէրութենական
հիմնաւոր
{օրէնքներին}
։
Բօնզերը
գլխաւորքն
էին
այս
զանազան
կրօ
ր,
որ
նոցա
համար
տէրութենական
հիմնաւոր
{օրէնքներին}
հակառակ
գործ
գործեց.
Ադամ
Շօյլ
Յիսուսե
մնանք
նոր
լեզուի
ոգուն
բաղդասութեան
եւ
{օրէնքներին}
։
Առանձին
առանձին
առնված
բառեր
սորվելը
եցական
կանոնադրութեանց,
այլ,
բնութեան
{օրէնքներին}
եւ
որ
մեկնում
է
այդ
օրէնքները
աստեղաբաշ
սուտ
չէ,
ուրեմն
եւ
ենթակայ
է
բնութեան
{օրէնքներին},
իսկ
բնութեան
մէջ
մենք
տեսնում
ենք,
ո
պահանջէ,
որ
իւր
մարմինը
ազատ
մնար
այս
{օրէնքներից}.
եթէ
նա
ազատ
մնացած
լինէր
սկզբումը,
կ
սուցիչներին։
Այս
կանոնադրութեան
առաջին
{օրէնքներից}
մինը
այս
էր՝
Nemo
novus
introducat
dua
եմակա՜ն
օրէնք-
գերագոյն
բոլոր
մարդկային
{օրէնքներից},
վաղուց
արդէն
հասկացուցել
է
աշխարհին,
կերպարանագործուելու,
պատճառ,
բնութեան
{օրէնքներն}
էին,
որ
բաղկացուցին
նորան,
այն
սկզբնա
գործ՝
ե՛ւ
աստուածային,
ե՛ւ
քաղաքական
{օրէնքներով}:
Ի՞նչպէս
կարելի
է
գովել
մի
վաճառականու
եանցի
համար
այդ
քաղաքական
եւ
եկեղեցական
{օրէնքներով},
որպէս
սոսկալի
սրբապղծութիւն,
դատապար
ենթարկուելով
նորա
ազդեցութեանը,
բնական
{օրէնքներով}
ինքը
իւր
մէջ
կենտրոնացած,
ցուցակ
է
լին
ելի
մօտ
է
երկրի
մակերեւութին),
բնական
{օրէնքներով}
ստանում
է
հեղուկ
յատկութիւն
եւ
մասնաւոր
մէջ.
այնտեղ
մարդը
ապահովեալ
է
բնութեան
{օրէնքներով}:
Այն
մարդը,
որ
բնութեան
հետ
գործ
ունի
այս
բաները,
որ
կատարւում
էին
բնութեան
{օրէնքներով}:
-
Ին՛չ
անզգամ
մարդ
է
դա,
ի՛նչ
չա
մուսինը,
որ,
աստուածային
եւ
քաղաքական
{օրէնքներով},
պարտական
էր
հնազանդուիլ
նորան
եւ
գնալ
պատճառ,
շրջապատած
էիր
նոյնպէս
բնութեան
{օրէնքներով}:
-
Քո
մարմինը
հողանալով
բուսուցանու
ենք
օտար
լեզուներ
սովորել։
Բայց
թէ
ինչ
{օրէնքներով}
միմեանց
հետ
են
կապվում
այդ
բառերը,
մէկ
ութիւնքը.
թէ՞
դորայ
հակառակ,
բնութեան
{օրէնքներով}
հրաշալին
մեկնելով,
ցրուել
միջնադարեան
ին.
"
սահման
եդ
եւ
ոչ
անցանեն
":
Այդ
{օրէնքներով}
կառավարւում
է
ամէն
ինչ,
որ
մենք
տեսնու
սնում
է
մինչեւ
13300
ոտնաչափ:
Նոյն
այս
{օրէնքներով}
եւ
պատճառներով
Հիմալայեան
սարի
ձիւնական
երին,
որոնք,
կապուած
լինելով
բնութեան
{օրէնքներով},
պիտի
աստիճան
աստիճան
թողուին
իրենց
կե
Չկայ
աշխարհիս
երեսին
բան,
որ
բնութեան
{օրէնքներով}
չկատարուէր.
ինչ
որ
այդպէս
չէ,
սուտ
է
ա
վերայ,
եւ
նա,
բնական
եւ
աստուածադիր
{օրէնքով},
այն
ժամանակ
միայն
կարող
էր
պահել
իւր
անուեցայ,
հաստատուն,
Եկեղեցու
միջումը
{Օրէնքով}
պսակուելով:
Ես
ապրել
լաւ
գիտէի.
Ո՞ւր
կան
ծանրութեան
պատճառով,
արդէն
Նիւտոնի
{օրէնքով}
կապուած
էին
երկրագնդի
կենտրոնի
հետ...
այց
ասա՛
խնդրեմ,
ազա՞տ
եմ
ես,
միմիայն
{օրէնքով},
քաղաքականապէս
ազատ
կոչուելով,
ազա՞տ
ան
երեսին:
Նա
հալածում
է
նորան,
ոչ
թէ
{օրէնքով}
կամ
որեւիցէ
կառավարչական
ոյժով
կամ
արգե
ամրութիւն,
չունի
հետեւականութիւն:
Այս
{օրէնքով},
մի
մարդ,
որ
կամէր
պարապիլ
որեւիցէ
ար
ստատուն,
Եկեղեցու
միջումը
`
{Օրէնքով}
պսակուելով:
Ես
ապրել
լաւ
գի
յանցանքի
մէջ
անանցանելի
վիհ
կար,
բայց
{օրէնքով}
տրուած
պատիժը
համարւում
էր
մաքուր
արդար
բնաւ
չգտայ
դորանում,
դո՛ւք
առէք
եւ
ձեր
{օրէնքով}
դատեցէք
"։
Եւ
ձգեց
նորան
օրէնքի
եւ
ժո
3)։
Բանի
զօրութիւնը
այս
է.
եբրայական
{օրէնքով}
անիծուած
էր
այն
մարդը,
որ
փայտից
կախու
նց
զրկուածի
իրաւունքը
խեղդելու:
Բնական
{օրէնքով},
իրաւունքների
հաւասարութիւնը
պահանջում
զուներից
առնված
բառերը
ժողովրդին
յայտնի
{օրէնքով}
կապակցել։
Ժողովրդի
պարտականութիւնն
է
հ
րականութիւնքը
այլասեռ
են,
ուստի
բնական
{օրէնքով}
նոքա
քաւում
են,
որ
միանան
իրար
հետ:
Ե
ս
բոլորը
լինում
են
այն
մէկ
անգամ
դրուած
{օրէնքով},
ինչպէս
մարդը
ապրում
է
եւ
բազմանում
է
ից
սաստիկ
տաքանալով,
ջերմութեան
բնական
{օրէնքով},
որ
լայնացնում
է
ամենայն
մարմին,
լայն
ը
խանգարուած
է
այդտեղ,
պատճառ,
բնական
{օրէնքով},
հեղուկ
եւ
օդանման
մարմինները
ամէն
կող
ւ
իւր
քոյր
Լէնչի,
հանդերձ
կնքով
պիաթօյ
{Օրէսթոս}
եւս
Լամաթ.
սոցա
գինն
Եալջիս
քաթումն
թա
Որ
հանապազ
իւր
ազգայնոց
ցնծացնում
է
{օրէցօր}:
Ցնծա՛յ,
ուրեմն
եւ
դու
ինքնի
նալն
եւս
հոգատարների
կողմումն
էր:
Վէճը
{օրէօր}
ձգուելով
երկարեցաւ
եւ
քնեց
երկու
տարի:
նալը
եւ
իւրեանց
ազգի
անբախտ
վիճակը,
որ
{օրէօր}
այնպէս
թշուառանում
էր,
հոգեւորների
իշխ
մ,
թե
ո՞վ
գիտնա
Սերոբն
Պալչոքին
թաղման
{օրը}
ինչպես
կսկծվեցավ,
վա՜յ
տիրոջն,
արդըխ
,
եւ
երեկի,
որ
էր
ամսույս
10,
կիրակի
{օրը}
ժամից
հետո
խնդրել
էի
ինձ
մոտ
ճաշ
ուտել
կ
կունենաս,
արի
այս
հանդեսը
տեսնելու:
{Օրը}
դեռեւս
հայտնի
չէ,
իմացվածովը
կգրեմ:
շատ
տարիներ
ուրախ
եւ
առողջ
անցկացնի
այդ
{օրը}:
Սեղմում
եմ
սիրելի
Անանիայի
եւ
Հովհանն
.
Սուլթան-Շահի
անվանակոչության
հետեւյալ
{օրը}:
Դա
փոքրիկ,
սակայն,
միանգամայն
անվնա
յտնի
օրինագծի
վերաբերյալ,
իսկ
հետեւյալ
{օրը}
մտադիր
էր
զինված
ուժերով
հարձակում
գործ
կումս
ես
հույս
էի
հայտնել,
որ
հետեւյալ
{օրը}
կազատվեմ
կատառից,
սակայն
այդպես
չեղավ
ան,
չար
ոգու
նման,
հենց
պատրաստ
է
այդ
{օրը}
նրանց
մոտ
գնալու:
Ես
դեռ
հիշում
եմ
նրա
նկանում
եմ
նրան
երկար
տարիներ
տոնել
այդ
{օրը}:
Սեղմում
եմ
բոլոր
բարեկամներիս
ձեռքը,
ո
տեսության
եմ
փափագում։
Երեկ
չէ
մյուս
{օրը}
վարչությունից
խնդրել
եմ,
որ
գոնե
զատկի
թե
նույնիսկ
թույլատրեն,
հաջողվի
առաջին
{օրը}.
գուցե
երկուշաբթի:
Բացի
այդ,
քեզ
որո
ծ
"...
բայց
պետք
է
հուսալ,
որ
մռայլ
{օրը}
հավետ
այդպես
չի
մնա,
ամպերը
կանցնեն,
գիտեմ,
նա
իրոք
պատրաստվում
է
հինգշաբթի
{օրը}
նրա
մոտ
գնալու,
որպեսզի
թափ
տա):
Ես
ւ
արդեն,
հավանաբար,
ստացել
ես:
Նույն
{օրը}
քեզանից
մի
նամակ
էլ
ստացա
մոլորված
Անան
րբ
դու
հեռացար
այստեղից,
երեկ
չէ
մյուս
{օրը}:
Շնորհակալություն
նորին
գերազանցության
ալուն
պես,
ստացիր
գրքերը
եւ
հենց
շաբաթ
{օրը}
նամակիդ
հետ
միասին
ինձ
հասցրու
այն
գրքե
ղարկել
ինձ:
Հիշեցրեք
նրան
եւ
երբ
շաբաթ
{օրը}
գաք,
թողեք
Գ.
Բ.
-ի
մոտ,
ապա
թե
ոչ՝
իլ
իմ,
դուրսը
մարդ
մարդու
չի
տեսնուլ,
{օրը}
2
անգամ
սոպա
կվառինք,
կենե
չի
տաքնալ
ց
ջ,
հազարաւոր
նեղութենների
համբերելով,
{օրը}
խաւարեցնելով,
ստացել
է
մարդկութեան
ընդ
՝
մի
մեծ
շանթ
պատրաստել
այդ
թշուառականի
{օրը}
խաւարեցնելու
եւ
Պլուտոնի
թագաւորութիւնը
չկա.
նոքա
տարին
մի
անգամ՝
Ծաղկազարդի
{օրը},
գնում
են
եկեղեցի,
իսկ
այլ
ժամանակ
Աս
մութիւնը
Սուրբ
Գէորգ
եկեղեցու
մօտ։
Այդ
{օրը}
Թաթարի
բառով
անուանում
են
Խդրելեզ:
Խդր
նից
եկաւորքը:
Վանքի
ամենաբազմամարդ
{օրը}
է
Վարդավառի
կիւրակէն
եւ
երկուշաբաթին.
օս
բժիշկը,
որ
12
շիշ
գարեջուր
էր
խմում
{օրը},
որ
անցեալ
տարի
տեսանք
Մարիենբադումը,
տուած,
մի՞թէ
վերջապէս
ծագել
է
գթութեան
{օրը}:
Վերջին
խօսքերը
ասելու
ժամանակ
դար
,
թէեւ
բաւական
թոյլ
մարմնով:
Նոյն
{օրը}
հրաման
ստացայ
ներկայանալ
Շամիլին:
աս
չունի,
միայն
դու
յառաջ
գնա:
Կը
գայ
{օրը},
կը
ծագէ
եւ
քո
համար
այն
արշալոյսը,
ե
աքից
դէպի
վաճառահանդէսը,
Բէգզադէն
միւս
{օրը}
գնում
է
վաճառափողոցը
(
биржа)
եւ
այնտե
րօտ
ձգել,
ասել
է,
այդ
ազատութեան
միւս
{օրը}
պատերազմ
ունենալ
23
միլիոն
բազմութեան
հ
ն,
որ
գաւառները
եւս
պիտի
հասանեն
Պօլսի
{օրը},
այն,
որ
մի
գեղեցիկ
առաւօտ
թէ՛
Պօլսի
լ
եւ
վնասակար
աւանդութենից,
որ
քեզ
այդ
{օրը}
ձգեց:
Պանդխտակիցքը
գալիս
են
նորան
էկ
խօսքով
իմ
առաջին.
Երկու
թունկի
{օրը}
չըխմել
Մեծ
ամօթ
է
ինձ
պէսին։
փոփէ
անոյշ
ձայնդ
Նորա
վիշտն
ու
սեւ
{օրը}
։
Միթէ՞
անխիղճ
ես
դու
այնքան
մ
է
արեւը,
Քանի
չի
հասել
դեռ
կէս
{օրը},
ուրախ
է
եւ
տխուրը:
Ընդհակ
յինք
ջերմ
սրտով,
Թէ
մինչ
մահերուս
{օրը}
չէինք
մոռնալու
հոգւով,
-
Ի
վեր
այս
ըմատնես
քեզ
սէրի.
Երեկոյացեալ
մեր
{օրը}
Թո՛ղ
քեզանով
սփոփուի
"։
կատարեցի,
Իմ
ասպարէզը
այս
օրուայ
{օրը}
լրացուցի:
Ես
կերակուր
կուշ
Ո՛չ
նեղութիւն
եւ
ո՛չ
ցաւ,
Նորա
{օրը},
տարիները
Ինչպէս
րոպէ
մի
անցաւ։
Ha
дуэль
էլ
կը
գանչէք
Վաղը,
միւս
{օրը}
пожалуй...
Ну,
я
знаю
кому
ելքից
մտքից
դուրս
բան
է:
Ну,
սաղ
{օրը}
գլուխս
Պտուտ
է
գամ,
что
такой,
Մի
պայծառ
աստղ
խնդագին:
Երրորդ
{օրը}
շատ
սգաւորք
Փորեցին
մի
գերեզման,
ցաւ...
Շառաչիւն
զէնքի...
մթնեցաւ
{օրը},
Ղազազ,
սարբազի
գլուխն
երեւեցաւ
ստացայ
մի
նամակ
եւ
պատասխանը
գրեցի
նոյն
{օրը},
որ
կ՚երթայ
28-ին:
28-ին
ստացայ
մի
ն
6-ից
եւ
պատասխանեցի
8-ին,
որ
գնաց
նոյն
{օրը}:
9-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
Յովհանն
14-ին
նամակ
ստացայ,
պատաս[խանեցի]
նոյն
{օրը},
կ՚երթայ
15-ին
(
12
շիշ
գինի):
15
-ի
տի
ընդունուի՞
ռնգեղջիւրը,
թէ
չէ:
Նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
23-ին:
25-ին
եղբօրս
կուպոնների
մասին,
որ
գնաց
նոյն
{օրը}:
Յունիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
1-
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
օրից
գրած
եւ
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
21-ին:
22-ին
քից,
9-ից
գրուած.
պատասխան
գրեցի
նոյն
{օրը},
որ
եղբօրս
տամ
երկուշաբթի:
19-ին
տեսո
մ[ած]
Բոկլ
եւ
շերամադարմանութիւն.
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
31-ին
նամակ
ստացայ
եղբօր
ն
նամակ
ստացայ
13-ից
գրուած,
որին
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
15-ին:
16-ին
անդերձ
թաբակով
եւ
մունշտուկներով,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
24-ին
ցս
հանդերձ
քեռորդուոց
նամակներով,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի
եղբօրս,
Աւտուշին,
Գաբրիէլ
22-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
միեւնոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
26-ին
նամակ
ստացայ
եղբօր
ուարի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
3-ին
տ
ն:
13-ին
նամակ
ստացայ
եւ
գրքեր,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
13-ին
յայտնեցին
ինձ
երրոր
,
թերթեր,
թաբակ,
խաղող
եւ
այլն.
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
20-ին
տուի
գրուածքս
քննու
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
չգիտեմ
երբ
կ՚երթայ:
3-ի
բօրիցս
եւ
Հիւսիսափայլը,
1864
№2:
Նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
13-ին
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
22-ից
գրուած,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
26-ին
ւը:
7-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
10-ին
ն:
14-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
[Յետոյ
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
20-ից
գրուած,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
Յոյս
ունիմ,
թէ
վաղը
երթա
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Յունիսի
ն:
12-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի
հանդերձ
հեռագրով
ի
Նախիջեւա
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
1
ֆունտ
թաբակ:
Նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
Այս
նամակը
տուի
18-ին
առա
1-ին
նամակ
ստացայ
Յովհանն[էսից]
եւ
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
4-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրի
ւում
է:
7-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
նոյն
{օրը}
երեկոյեան
նամակ
ստացայ,
թաբակ
եւ
բալ:
:
13-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
եւ
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
Աւտուշին
եւս
գրեցի:
17-
ին:
26-ին
նամակ
ստացայ
եւ
խաղող,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
30-ին
մբերի
1-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրի
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
27-ից
գրուած,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
31-ին
մէոն]
Գ[րիգորեւիչի]
առողջութիւնը:
Նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
29-ին
նշահի]
10
օրից
վերադարձը
Փարիզից.
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նոյն
օր
րը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթայ
վաղը:
Նոյն
{օրը}
գրեցի
եւ
առ
Ֆ[եօդո]ր
Իւան[ովիչը]
մօրս
մ
մակ
ստացայ
եղբօրիցս
23-ից
գրուած,
նոյն
{օրը}
պատասխ[անեցի],
որ
կ՚երթայ
վաղը:
27-ի
եւ
ցաւից:
Քրտինք
ունէի:
16-ին
ամբողջ
{օրը}
առաւ[ոտեան]
9-ից
մինչեւ
4
ոտքի
վրայ
ման
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
եւ
թաբակ,
նոյն
{օրը}
պատասխանեցի:
20-21
եւ
21-22
հանգիստ
ե
երբեք
արգելառիթ
ենք
Պ.
Չամուռճեանին,
{օրը}
եօթը
ճանապարհ
կատարել
Բիլուարտի
աստուած
1861
Նէապոլսից
ելայ
Գենուա
մտայ
Նոյն
{օրը}
ելայ
Գենուայից
եւ
Թուրինի
եւ
Սաւոյի
վեր
այ
Մարսէյլից
ելայ
23,
որ
էր
Զատկի
ա)
{օրը}
Ալեքսանդրիա
մտայ
(
մտանք)
29
Ալեքսանդր
,
առաւօտ
ժամը
9
Քահիրէ
(
մտայ),
նոյն
{օրը}
զկնի
կէս
աւուր
(
կէսօրից
յետոյ)
ժամը
4
դէն
(
Թատմոր)
մտայ13
Ադէնից
ելայ
նոյն
{օրը}
երեկոյ[եան]
Ցէյլոն
մտայ
մայիսի
22-ին
Ց
23-ին
Մադրաս
մտայ
27-ին
Մադրասից
`
նոյն
{օրը}
երեկոյ[եան]
Կալկաթա
մտայ
(
երեկոյ),
ատահում,
նշանով
ասեմ,
որ
իմանաս:
Այն
{օրը},
երբ
վերակացուի
դաւաճանութիւնքը
հասնու
ն
օգնականի
հրաժարուիլը
գործարանից:
Այն
{օրը}
երեկոյին
նա
շատ
սրտաշարժ
ոճով
խօսում
է
րայ
մտածողներին:
Դու
պէտք
է
մինչեւ
այն
{օրը}
հառաչես,
մինչեւ
քո
անօրէնութեանէ
վրեժը
ւթեամբ
հեռացաւ
եւ
անհետացաւ:
Միւս
{օրը}
որպէս
թէ
կամեցայ
դէպի
հայրենիքս
վերադառ
կ
չկայ
ասել.
Քրիստոսի
ահագին
եւ
անաչառ
{օրը}
չի
լռիլ,
այլ
անշէջ
կրակին
կը
մատնէ։
Ե
տարիր,
մինչեւ
իմ
այն
տեղից
հալածուելու
{օրը},
վանքի
եկամուտից
կամ
բերուած
ընծաներից
ւքը,
որ
փայլում
են
նորա
աչքերում։
Այն
{օրը}
սուգի
օր
է
եղած
ե՛ւ
վարժապետի,
ե՛ւ
աշա
ի
միասին
իւր
տուն,
որովհետեւ
այն
տխուր
{օրը}
ո՛չ
ոք
մեզանից
չէր
կամենում
բաժանուիլ
ի
նան.
-
յետոյ
ի՞նչ
եղաւ:
-
Չորրորդ
{օրը}
ես
հաշտեցուցի
նորանց
այն
պայմանով,
որ
ապրի՛ք.
իսկ
Բրուսսելի
օրագիրները
միւս
{օրը}
հրատարակեցին,
թէ
հոլլանդացիք
գիշերով
մ
չեց
սատանան
(
Ասմոդեյը
վերակացու
էր
այն
{օրը}
դժոխքի
մէջ),
-
Ասմոդե՛յ,
որպէս
վարձ
ասել,
եթէ
ոչ
սրտիս
խորքիցը
օրհնել
այս
{օրը}:
Ձեր
մռայլութիւն,
եւ
դուք,
դժոխային
ւմ
է
սորան:
Քունը
իսպառ
փախաւ
աչքիցս,
{օրը}
ինձ
տարի
էր
թւում.
վերջապէս,
զրկուելո
արդու
փորը
կուշտ
լինի,
ըմպելիքը
առատ,
{օրը}
ուրախ,
սիրական
կինը
կողքումը:
Եթէ,
ս
ասին,
ինչքան
եղած
էին
դոքա
մինչեւ
նորա
{օրը}:
Այղ
աշխատութեան
խորհուրդը
է,
բանալ
մ
մ,
կատա՞կ
է
իմ
հետ
խմել.
ես
նորան
այն
{օրը}
ձգեմ,
որ
շունը
ձեռքից
հաց
չառնու,
-
պ
:
Պ.
Մարկոսը
խնդրեց
յատկացնել
խնջոյքի
{օրը}.
նորան
պատասխանեց
Շաքարեանցը,
թէ
լինե
դո՛ւրս,
անզգամ:
Սպասի՛ր,
ես
քեզ
այն
{օրը}
ձգեմ,
որ
օրական
հացի
կարօտ
դառնաս,
նզ
,
ուստի
դուրս
եկաւ,
անիծելով
իւր
ծնած
{օրը},
իւր
հայութիւնը,
որովհետեւ
ուրիշ
ամէն
նցը.
-
Նախ
որ
ես
դեռ
որոշած
չէի
գնալու
{օրը},
երկրորդ,
գործերս
դեռ
չեմ
աւարտել,
ե
:
Թիւթիւնճի-օղլուն
տանը
չէր.
նա
այն
{օրը}
ճաշ
եւս
չէր
կերած
տանը.
երեւի
թէ
զանազ
կայ.
ի՞նչի
է
քիթդ
կախած:
-
Ամբողջ
{օրը}
տուն
չես
եկել,
այժմ
եկած
չեկած,
այդ
է
յտնեց
իւր
կնոջը
եւ
Մանուշակին,
թէ
նոյն
{օրը}
ահա
բժիշկ
էր
կանչելու:
Մանուշակը
դարձե
են
ամբողջ
գիշեր
հիւանդի
գլխի
տակ.
միւս
{օրը}
երեկոյեան
ժամանակ,
այսինքն
ճաշից
յետոյ
ղլուն
պատրաստութիւն
տեսաւ
թեթեւի.
միւս
{օրը}
Հոլոյին
կնիկը,
որ
երեւելի
թեթեւ
թափող
ջուց
տայ.
իսկ
միւս
հազարը
ամուսնութեան
{օրը},
եթէ
այդպէս
համաձայնի,
պսակը
կարող
է
մտադրութիւնը,
եթէ
Աստուած
տայ
ինձ
այն
{օրը},
որ
ես
խունկ
ծխեմ
դրացու
աղջկանը
մեր
շ
են
նոյն
գիշերը
Բաղչէ-Սարայից:
Հետեւեալ
{օրը}
մտանում
են
նաւ,
եւ
փախչում
են
Կոստանդն
թիւն
բանալ
դրացու
հետ
աղջկայ
մասին
միւս
{օրը}.
պատճառ,
այն
օրը
անցած
գնացածի
յիշատա
ետ
աղջկայ
մասին
միւս
օրը.
պատճառ,
այն
{օրը}
անցած
գնացածի
յիշատակութիւններով
վրդովո
յս
պատճառով
Աստուածածնի
վերափոխման
տօնի
{օրը},
նա
աշակերտների
հետ
միասին
հեռացաւ
կու
ական
ցաւեր
ունեցող
հիւանդներից,
ամբողջ
{օրը}
ման
էր
գալիս
ափրոդիտական
ցաւերով
վիրաւո
անգամ
այնպիսի
մեղքերին,
որ
մինչեւ
այն
{օրը}
Պապը
միայն
քաւում
էր։
Պապին
մնացել
էր
։
Ամբողջ
գիշեր
աղօթքի
հետ
եղաւ
եւ
միւս
{օրը}
գնաց
Արքունի
պալատ։
Երբ
կամենում
էր
նե
յս
զարհուրելի
թագաւորասպանութիւնը։
Այն
{օրը},
որ
Հենրիկոս
III-ը
սպանեցին
Փարիզի
մէջ
անուանել
այս
մարդասպանութիւնը),
միւս
{օրը}
խոստովանեցրել
է
նորան
եւ
հաղորդել
Յիսու
էր
նորան
Մարգարիտայն,
որի
հետ
պսակուած
{օրը}
Փարէզը
արիւնով
էր
լուացուել).
այս
պ
պատրիարքարանում
նրա
հրատարակման
առաջին
{օրը}
Կանոնադրութեան
ներկայ
հակառակորդներից
գ
ւր
որ
այժմ
կանգնած
ենք,
անապատ
է,
այս
{օրը},
որ
անցնում
է,
ուշացել
է,
այս
գիշերը
սեւ
սրտի
աղջիկ.
ի՛նչ
անեմ,
խաւարէր
էն
{օրը},
որ
դու
լիս
ընկար,
էն
քշերը
հէրդ
ջաղա
ին
եւ
լսում
ենք
նորա
խօսքերը
ծաղկազարդի
{օրը}
եկեղեցում
եւ
տերեւ
տարած
ժամանակը
-
Վար
ք
չգիտենք,
թէ
հայոց
թագաւորները
Ներոնի
{օրը}
ընկնելով
զուարճութեան
համար
հրապարակ
էի
Սօսը
խնդրում
է
նորանից
ծաղկազարդ
կիրակի
{օրը}
իր
քաղած
մանուշակները
Վարդիթերին
տալ
եկ
րեխին,
որ
մի
կապայ
ես
կարում,
թէ
էքսի
{օրը}
խօսքիցդ
դուս
ա
գալի,
ասում
ես,
թէ
ա՜յ
ընենց
տուն
չի
ըլնիլ
սրանցում
որ
էս
իրէք
{օրը}
իրան
տարեկան
ղաւուրմէն
անի
ոչ,
բրդին
հ
կողմ
ցրված
կորած
են,
որոնց
անունը
եւս
{օրըստօրե}
մոռանում
եմ:
Վասն
որո
ինչքան
որ
այժմ
ձ
կտրողական
ընթացք
չունեցան
մինչեւ
այժմ,
{օրըստօրե}
սպասում
ենք
հրամանի,
որ,
ինչպես
լսում
էս.
ափսո՛ս,
որ
այդ
բանը
վերջացնում
են
{օրըստօրէ}:
Հոգով
չափ
ցանկալի
էր,
որ
այդ
գեղեցիկ
առնուլ
եւ
մտածութեամբ
կարդալ
եւ
աշխատել
{օրըստօրէ}
մաքրել
լեզուախօսութիւնը՝
չլսուած
բան
է
ւանդ
տեսանելով,
որ
լուսաւորութեան
սէրը
{օրըստօրէ}
արմատ
արձակելու
վերայ
է,
թէեւ
սակաւ
մա
րող
մնալ,
քանի
որ
տէրութեանց
ծախքերը,
{օրըստօրէ}
բարձրանալով,
լեռնանում
են,
եւ
քանի
որ
քաղաք
կամ
մայրաքաղաք,
նշանակում
է,
թէ
{օրըստօրէ}
պակասում
է
երկրագործների
թիւը,
հետեւաբ
Բայց,
չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
ազգը
{օրըստօրէ}
թողնում
է
իւր
երկիրները
եւ
կենտրոնանում
ուածքի
վիճակը,
եթէ
նորան
կազմող
մասերը
{օրըստօրէ}
ընկնին,
եւ
մնացողը
եւս
առ
վաղիւ
յարատե
վաճառակա՛նը,
եւ
կարողութեան
տէր
մա՛րդը
{օրըստօրէ}
կը
հարստանան:
Զուգահեռաբար
սորա
հետ
կը
լինին
իբրեւ
ազգ
ապրելու.
իսկ
եթէ
ոչ,
{օրըստօրէ}
կ'անհետանան,
որպէս
մի
կաթիլ
համատարած
իւր
զէնքի
յաղթութեամբ,
իւր
սահմանների
{օրըստօրէ}
լայնութեամբ:
Դնենք,
թէ
այն
մարդիկը,
,
որ
ազգը
չզլանայ
իւր
ձեռնտուութիւնը,
{օրըստօրէ}
թատրոն
յաճախելով
եւ
այս
ոչ
միայն
թատրոն
սի
եվրոպական
մասում՝
այսինքն՝
Բեբեկ,
{Օրթա}
-Քեյ,
Բերա,
Ղալաթիա,
Խասքեյ,
Էյուբ,
հասցեով
կուղարկե
ինձ
Պետերբուրգ,
որ
6
{օրի}
ճանապարհ
է
այժմ:
Ներեցեք
շտապ
գրութ
եկան
գործի
համար
դուրս
գնացած
լինելով:
{Օրի}
մռայլոտ
մթութիւնը,
այդ
մարդու
թրջուած
խաչը
ցոյց
է
տալիս
արիւն
թողնելու
համար
{օրի}
լաւութիւնը:
Ճարս
կտրուեցաւ,
վեր
կացայ
այդ
աննշան
քանակութիւնը
կամ
եթէ
ամբողջ
{օրի}
մէջ
նշանակած
է
մի
հատադեղ
(
pilula)
"
ների
առաջեւ,
առանց
մտածելու,
որ
գալոց
{օրի}
համար
չունէր
հացի
գին
անգամ:
Բայց
մի
ո
ի
օր
է,
ինչպէս
Մեծ
պահքի
երկուշաբթին.
{օրի}
կանաչը
եւ
կարմիրը
ո՛չ
ոք
չէ
տեսել
մինչե
եւ
Հայոց
վաճառականութիւնը:
Եւ
այն
{օրի}
վաճառականը
ոչ
միայն
կ'ազատուի
Եւրոպացոց
ւիլ:
"
Ապա
հաւատով
խոստովանիմը
ո՞ր
{օրի}
համար
է,
յիմա՛ր,
Նարեկացու
սքանչելի
ե
ել
էր
իւր
անձին
հետ,
կարողացաւ
երեսուն
{օրի}
մէջ
չքացնել
բանականութիւնը
եւ
ինքնագոյ
6
օրինակի
փող
2
օրինակ
Իզմիրեանցին
1
{օրի[նակ]}
Աջեմեանցին
1
-
Եզեանց
1
-
Բուդաղ[եանց
ստը
եւ
Քրիստոսի
ծննդից
հետո
3-րդ
դարում
{Օրիգենի}
հավաքած
հունական
թարգմանությունը,
որը
հդ
բաց
է,
պասպորտ
տուողդ
պատրաստ,
ո՞ր
{օրիդ}
ես
սպասում,
ի՞նչ
ես
փտրում
Րեդուտկալէո
րական
հեռագրով
դատաստան
սկսանել,
նույն
{օրին}
եվրոպական
հաշվատան
ձեռքով
Լոնդոնի
վերա
ց
կատարելապէս
ազատուած:
*
*
*
Նոյն
{օրին},
երբ
որ
պատահել
էր
իմ
եւ
Պ.
Բէգզադէի
ւմ
է
մի
աղքատ
Թուրք
կնոջ
տուն,
որ
նոյն
{օրին}
ազատուել
էր
ծննդական
ցաւից,
երբ
ծնել
է
տի
ոսկերքը:
Արդէն
պապի
նոյնիսկ
մահուան
{օրին}
նա
գործարանումը
բազմաթիւ
պաշտօնակիցների
ն
կարգի
մասին:
Վէզիրը
յայտնեց,
թէ
այն
{օրին}
պարտական
էին
յայտարարութիւնք
կատարել.
,
Մխիթարեան
հոգեւոր
կարգի
հիմնարկութեան
{օրին},
այսինքն՝
1717
թուակ.
սեպտեմբերի
8-ի
16
23
Կ.
Մ.
Հայրապետեանցին,
այս
թղթի
{օրինա[կը]}
17
24
Կ.
Մ.
Հայրապետեանցին
19
25
Ս
նտին
վաճառեց
իր
համաձայնությունը
հայտնի
{օրինագծի}
վերաբերյալ,
իսկ
հետեւյալ
օրը
մտադիր
էր
բարեհաճեսջիք
շնորհել
ինձ
զարձակուրդ
ըստ
{օրինադրեալ}
կարգին,
մեծ
արարեալ
ի
վերայ
իմ
ղՁեր
բա
ումարեալ
դրամս,
առ
ի
յանձնել
ինձ,
ըստ
{օրինադրեալ}
կերպին:
Առ
այս
գրութիւն
օրէնսգիտին
եթէ
հարկ
է
սկսանել
զգործն,
ըստ
կերպին
{օրինադրին}
(
Անգլիա,
այսինքն
ընդ
ձեռն
օրէնսգէտին
ոքա
համաձայն
են
թագաւորութեան
ընդհանուր
{օրինադրութենների}
հետ,
բարի
ճանաչեցինք
հաստատել,
եւ
մշտ
կը
չենք
տեսանում
ոչ
մի
ներկայ
տէրութեան
{օրինադրութենների}
մէջ
եւ
ոչ
իսկ
Հռովմէական
օրէնսդրութեան
նմանէ
Ձերդ
բարձու
սրբազնութեան
զոր
նոյն
{օրինակ}
եւ
Ձերդ
բարձր
սրբազնութիւն
յայտնեալ
էր
ն,
որ
գտանիմ
ըստ
ամենայնի
անծանօթ
նոր
{օրինակ}
հիւսուածոց
դաւադիր
ծուղակի
Բարսեղի
քահա
արարությունքը:
Ահա
ուղարկում
եմ
քեզ
մի
{օրինակ},
որ
կարդաս,
հոգիդ
փառավորվի
ու
ցնծաց
Հետեւյալ
փոշտերով
կուղարկեմ
մի
քանի
{օրինակ}
եւս,
որ
ցրվես
քո
ծանոթներին
եւ
քո
բնակ
.
պ.
Հայրապետյանցը
այնպես
գիտե,
որ
մի
{օրինակ}
մնենի
մեք
քո
հետ
տվել
ենք
Սիվերսին,
ես
րից
ասացի
հրատարակողին
ուղարկել
մի
քանի
{օրինակ}
պ.
Նազարյանցին,
եթեւ
ցենզորն
թողու,
,
որ
տարիներով
հարկ
լինի
մնալ,
եւ
մեք
{օրինակ}
ունինք
Հ.
Սարգիս
Թեոդորյանին
ինն
տարի
եզանից
առաջին
մեքենայով
ուղարկել
ինձ
մի
{օրինակ}
Կ.
Պոլիս
տպված
(
1857)
աշխարհաբար
Աստ
ւթյուն
հանձն
առեք,
աղաչում
եմ,
տալ
մի
{օրինակ}
երկաթի
ճանապարհը,
կարելով
կտավի
մեջ
եւ
ն
իւրում:
Այսօր
ուղղեցի
առ
նա
զգիր
մի
{օրինակ}
զայս:
"
Մեծարու
Տի՛կին,
Նե
այլի
ի
16էն
Օգոստ.,
որով
առաքէ
զսպեալ
{օրինակ}
գործոյն
եւ
բողոքանաց
ի
մասին
Բաբաջանեան
ին
Բաբաջանեան
հրիտակին:
11.
Տպեալ
{օրինակ}
Բաբաջանեան
բողոքաց:
12.
Տպեալ
օրին
ինակ
Բաբաջանեան
բողոքաց:
12.
Տպեալ
{օրինակ}
Կատարինէ
Խօջամալեան
բողոքոյ
եւ
գործոյն
ւշադրության
արժանի
է,
ապա
ինձ
համար
մի
{օրինակ}
ճարիր,
հավանաբար,
այստեղ
Գլազունովի
մ
եւամտությունը,
այլեւ
ծառայում
էր
իբրեւ
{օրինակ}
նրան
շրջապատող
մյուս
պետությունների
համ
րելի
է
ներել
մյուս
վրիպումները,
ինչպես
{օրինակ}
նավաստիների
բռնի
հավաքագրման
մասին,
եւ
սի
կարճ
ժամանակամիջոցում,
ինչպիսին
է,
{օրինակ},
քսան
տարին:
Անանիան
ցույց
է
տալիս
մ
քրոջորդի
Վատուժյանը
դեռ
կարող
են
նրան
{օրինակ}
ծառայել:
Այն
կյանքը,
որ
այժմ
վարում
է
նքան
անիմաստ
է,
որ
ամոթ
է
հիմա
խոսել:
{Օրինակ},
հանգստացուցիչ
այն
պատասխանը,
որ
իբր
ւնեցող
նյութերի
տարբերությունը,
ինչպես
{օրինակ}
՝
քարյուղի
եւ
սաթի
"
եւ
այլն:
Ափսոս,
ությունը
ու,
եթե
կարելի
է,
վերցնես
մի
{օրինակ}
նրանից
եւ
ուղարկես
ինձ:
Ի՞նչ
է,
տալիս
րեր:
Հաճախ
կարեւորագույն
ժողովներում,
{օրինակ},
պառլամենտներում,
ոչ
բոլոր
անդամներն
Մի
բուսական
կամ
մի
ծառ,
առնունք,
զոր
{օրինակ}
՝
փշատը,
որ
Հայաստանում
տալիս
է
քաղցրա
ապա
նախ
եւ
յառաջ
թող
ինքը
առաքինութեան
{օրինակ}
լինի
իւր
զաւակի
առաջեւ,
թո՛ղ
ոչ
թէ
միա
կարողութիւն,
արի
գործ
դիր
նորան,
բարի
{օրինակ}
դարձիր
մեր
միւս
կարող
եղբայրակիցներին,
աւանող
ասեմ,
Աստուած
ազատէ:
-
Մեզ
{օրինակ}
չեն
քո
յիշած
մարդիկը,
որ
Էֆիմերդէն
բան
է
հաշտ
չէք
միմեանց
հետ,
դուք,
որ
պիտի
{օրինակ}
լինէիք
ձեր
ազգին,
քարոզում
էք
բարոյակա
յց
մեր
ազգին
հարկաւոր
է
հեռի
մնալ:
Մեզ
{օրինակ}
չէ
այս
դիպուածում
եւրոպացին.
նորա
բարո
չ
հարկաւոր
է
նորածին
մանուկը
առնուլ
մեզ
{օրինակ},
պատանու
համար
մինչեւ
նորա
խելահասութի
բրեւ
օրէնք
քննուիլ,
ուրեմն
եւ
չէ
կարող
{օրինակ}
դառնալ
ընդհանուրին:
Այսօր
ամեն
մա
անցել
է,
անօգուտ
է
այլեւս:
Նա,
իբրեւ
{օրինակ}
միայն,
իբրեւ
խրատ,
կարող
է
երեւել
մեզ
ոլորովին
ձրի
ներկայանում
են
մեզ,
իբրեւ
{օրինակ},
հարկ
է,
որ
խրատուինք
եւ
չ'երթանք
այն
ւրեանց
կոչումը
եւ
այնպէս
մի
կողմից
բարի
{օրինակ}
հանդիսանալով
իւրեանց
յաջորդներին,
միւս
զգերի
կատարած
փորձը
պիտոյ
է
մեզ
խրատ
եւ
{օրինակ}
լինի:
Նախիջեւանի
հասարակութեան
վե
էս
ահա
վասն
հաստատութեան
չորք
թուղթ
մին
{օրինակ}
գրեցի
եւ
ի
ներկայութեան
վկայիցն
ստորագր
գրեցաք
որպէս
վկայ.
վերն
գրածն
չորք
մին
{օրինակ}
համեմատ
միմեանց
գոլով,
մի
եւ
նոյն
ժամա
առն
1784,
Մայիսի
30.
չորք
դանայ
ի
մին
{օրինակ}
կտակ
ունիմ
գրեալ,
յորոց
եւ
մինն
առաքեա
բ
հրեշտակին.
Չի՛ք
ի
բնաւս,
չի՛ք
{օրինակ},
Որպէս
գրկաց
նա
կուսին:
Զմ
իր
լինէր
առ
ամենեսին,
եթէ
գուցէ
արդեօք
{օրինակ}
ի
պատմութեան
մերում,
զի
կոչեցեալ
իցէ
ա
ն
ասում
են.
"
Նայեցէ՛ք,
սա
{օրինակ}
ձեզ,
Չապրեց
մեզ
հետ,
նա
հպարտ
է
աւար
ու
գէջ
հողի
մէջ
Պիտի
փըթեն
մի
{օրինակ},
Պիտի
ուտեն
որդ
ու
ցեց։
Այս
Նա
ամենուն
կը
հանդիպի
Մի
{օրինակ},
անխըտիր
Ե՛ւ
հանգչողին
պալատներու
ւ՜տ...
ի՞նչ
վնաս...
Միւսներին
էլ
{օրինակ}...
Խօսքը
բերանը
մնաց:
"
Տօ՛
աոանձին
ծրարի
մէջ
կ՚ուղարկենք
նորան
մի
{օրինակ}:
Ո՜հ,
ի՛նչ
ցաւալի
պաշտօններ,
ի՜նչ
վերաբերութեամբ
բաժանել
էին
թարգմանում,
{օրինակ}
՝
je
partage
votre
opinion,
я
раздѣляю
ում
են
որպէս
տաճիկ
լեզուի
ազդեցութիւն.
{օրինակ}
՝
շատ
նախադրութեանց
վերջադաս
դրուիլը,
Հայերի
հոգեղէն
կեանքը
կը
շարունակուի
մի
{օրինակ},
ինչպէս
եղել
է
եւ
կայ
եւ
կը
մնայ
այնպէ
ատի
քրտինքը
եւ
բարի
եւ
Ազգաշէն
գործերով
{օրինակ}
դառնալ
նոյնպէս
իւրեանց
ընկերներին։
ուրդը
այն
չէ
եղել,
որ
իմ
գրածը
ուրիշին
{օրինակ}
դառնայ.
ես
միմիայն
ցանկացել
եմ,
որ
այ
ք,
2
հատ.
եր[ես]
68:
ՅԻՇԵԼԻՔ
Քանի
մի
{օրինակ}
Թափառական
հրէայ
առնուլ
Արեւմուտքի
թերթ
էս
Պօղոսեան
Չուվալեան
6
օրինակի
փող
2
{օրինակ}
Իզմիրեանցին
1
օրի[նակ]
Աջեմեանցին
1
-
Եզովին
Նախիջեւան,
Նազար
Չէրքէզով,
1
{օրինակ}
Հիւսիսափայլ
Sommerfeldt
№
46
-1859,
в
ւթեան
ձեռնով
պատրաստած
մի
պիտանի
անօթ,
{օրինակ}
հաւատարմութեան,
առաքինութեան,
եւ
ճշմա
մեծ
է,
մի
բազմաթիւ
ժողովրդեան
կենդանի
{օրինակ}
համարուելով,
պիտոյ
է
նորան
մեծ
մեծ
առա
կուած
հնարները
շատ
պարզ
բաներ
լինելով,
{օրինակ}
սառն
ջրով
լուացուիլ,
զբօսնուլ,
ճանապա
վարդապետի
մօտ.
բայց
աւա՜ղ,
այն
ուրիշ
{օրինակ}
չէր,
այլ
բո՛ւն
գրչագրիցը
արտագրուած,
տեսնէ
այդ
գրքի
անունը,
իմանայ,
թէ
ինչ
{օրինակ}
է
եղել
մեր
ձեռքում,
եւ
թէ
ո՛ր
տպագրութ
րներից
են
տպուած.
այս
րոպէիս
աւելի
լաւ
{օրինակ}
չունենալով
մեր
ձեռքում՝
գո՛հ
եղանք
գտն
Այս
այն
աստիճանի
պարզ
կանոն
է,
որ
բնաւ
{օրինակ}
եւս
չենք
ուզում
բերել։
Բայց
ի՜նչ
աս
եզուի
մէջ
տեղ
տեղ
գործածուած
այս
ձեւը,
{օրինակ}
՝
"
գլուխ
բանը
առողջութիւնն
է
",
փոխան
մ)
միայն
մի
վեվ
է
առնում,
իսկ
թէ
անդէմ,
{օրինակ}
՝
աներեւոյթ
եղանակ,
այն
ժամանակ
ե՛ւ
վեվ
ւական
մօտաւորութիւն
ունէին
հին
լեզուին,
{օրինակ}
՝
բերեմ
բայի
կատարեալի
երրորդ
դէմքում
աս
վ
իւր
ուսմանը,
քունը
հատանելով
"։
Այս
{օրինակ}
ահա
պարապելով
ամբողջ
վեց
տարի,
երբ
աւա
եմարանին
վերաբերութեան:
-
Ինձ
ի՞նչ
{օրինակ}
են
մի
քանի
հայ
դպրոցականք,
որ
քեզ
նման
ր
ուսուցանում
է
հասարակ
մետալները,
զօր
{օրինակ},
երկաթը,
պղինձը,
անագը
եւ
այլն,
ազն
արցանէի,
որ
բաց
մնար
նորա
բերանը,
զօր
{օրինակ}.
"
Որ
'ի
լերինն
այլակերպէալ
ցուցեր
զքո
,
-
այլ
նորա
մէջ
կան
զանազան
բաներ,
զօր
{օրինակ},
փայտանիւթ,
կուպր,
ջուր,
օսլայ,
սո
լ
հանքեր,
բայց
նոքա
տարրական
չեն,
զոր
{օրինակ},
երկու
հանք,
որ
բաղկացած
էին
առանձին
ժան
էր,
որ
մէք
եւս
ուսանէինք
նորանից,
{օրինակ}
առնուինք
նորանից
եւ
հետեւէինք
նորան:
Բ
կը,
արդարեւ
արժան
էր,
որ
ամենայն
ծնող
{օրինակ}
առնուր
նոցանից.
նորա
հագուստները
մաքու
մէջ
դնում
են
եօթն
տեսակ
չոր
միրգ,
զոր
{օրինակ}
արմաւ,
չամիչ,
թուզ
եւ
այլն,
եւ
այլն
ենով,
այնպէս
քնքուշ,
որ
պատճառ
ունէին
{օրինակ}
առնուլ
Փարիզի
տարազահնարքը,
այդ
շռայլո
նդանութեան
դարմանատարութիւն:
Քանզի
զոր
{օրինակ}
անցեալ
գնացեալ
էին
դարքն
նախնականք
եւ
ո
լեզուի,
եւ
ո՞վ
այդքան
վստահ
մինչեւ
նոր
{օրինակ}
տրամաբանութեամբ
առաջարկելով
հետեւեցուցա
ն,
կարկատելով
զանհեդեդ
պատճառանս,
զոր
{օրինակ}
առնեն
այսօր
իմաստունք
հայոց
հնասէրք
եւ
տեղծանէ,
զորմէ
բան
պատմի
ի
Խորնոյ
զայս
{օրինակ}.
"
Եւ
տեսանէ
(
սուրբն
Մեսրոպ)
ո՛չ
ի
ք
ոնական
թուղթս
ժողովոյն
Եփեսոսի
եւ
զճիշտ
{օրինակ}
թարգմանութեան
եօթանասնից
Հին
եւ
Նոր
Կտա
նելին
Ղազար
ի
Թղթի
իւրում
առ
Վահան
զայս
{օրինակ}.
"
Երանելի
փիլիսոփոսն
Մովսէս,
որ
արդա
ցս
լցին
կենցաղոյս
եւ
զի՞
պիտի
ներկայիցն
{օրինակ}
պար
առնուլ
ի
նախնեաց.
բնական
է
զի
ներկ
ւոր
է
երեւակայել
մի
սահմանեալ
տեղ.
զոր
{օրինակ},
եթէ
Քրիստոսի
քարոզութիւնների
վերայ,
ութեամբ
իւր
խօսած
ճառովը,
որ
կարո՛ղ
էր
{օրինակ}
լինել
դպրոցական
իմաստակութեան
(
սոփեստո
զորօրինակ
Յիսուսեան
դպրոցների
մէջ
իբրեւ
{օրինակ}
ցոյց
տուած
չափաբերական
գրուածը՝
անունո
անուանուեցաւ
Եւրոպական
Բրամին։
Նորանից
{օրինակ}
առին
եւ
այլ
Յիսուսեանք.
նոքա
թողում
էի
պատիժ,
բայց
մեծամեծ
յանցանքները,
զոր
{օրինակ}
Յիսուսեան
անարգիլը
կամ
վշտացնելը
(
?)
Յետինն
չար
քան
զառաջինն"։
Զոր
{օրինակ}
՝
հերետիկոսական,
սխալական,
աստուածուրացա
ինչի
բառ
է,
թէեւ
թուրքի
հոտ
է
գալիս.
{օրինակ}
՝
Չալ։
Ճլպինդը
անշուշտ
հայի
բառ
է,
բա
րծածված։
Նոր
լեզուի
մէջ
կան
բայեր,
{օրինակ}
՝
տամ,
գամ,
երբեմն
եւ՝
լամ,
որ
իրեն
նդհանուր
եւ
միակ
լծորդութիւնը
է
ումեմ.
{օրինակ}
՝
գրում
եմ,
տեսնում
եմ
եւ
այլն։
Իսկ
տ
եւոյթ
եղանակները՝
տեսնելիս,
նայելիս,
{օրինակ}
՝
"
նորան
տեսնելիս
ասա
",
"
նորա
վրայ
նաեւ
Աշտարակում,
նախդրիւ
տրականի
տեղ,
{օրինակ}
՝
գալիս,
գործ
են
ածում
սեռականը,
բայց
ը
միայն
ներգործականի
եչը
ինի
փոխվելով,
{օրինակ}
՝
գործեմ-գործիմ,
բայց
նոր
լեզուի
մէջ
ա
դուրս
են
գալիս
այդ
ընդհանուր
կանոնից,
{օրինակ}
՝
կորուցանել,
կամ
կորցնել.
յայտնի
է,
եւ-ով
բառերը
երբեմն
վեվով
կը
գրեն.
զոր
{օրինակ}
բուրուառ
եւ
բուրվառ,
երիվար
եւ
երիւար
ամ
հին
լեզուով
էլ
չեն
կարող
արդարանալ։
{Օրինակ}
՝
հին
լեզուում
հաշտեմ
բայը
նոր
լեզուի
մ
արելի
է
բայերը
դնել
առանց
եմ,
ես
է'ի.
{օրինակ},
"
ի՞նչ
են
անում
ծոյլերը
"՝
"
ուտում
ղ,
ո՞րը
նոցանից
ընդունէ
որպէս
հետեւելի
{օրինակ}
։
Նոր
լեզուի
մէջ,
թէեւ
կան
վեց
հոլո
մտքով
չէ
կարելի
հականալ
ըստ
իր
խնդրով,
{օրինակ}
"
վկայքն
պսակին
ըստ
ճգնութեանցն
",
այն
,
միմիայն
մերժելու
եւ
չէ
ասելու
համար:
{Օրինակ},
կրակ
է
եւ
լոյս
ունի
Դրումոնդի
ասած
կր
ութիւնը,
որ
գեղացիք
անում
են
միմեանց:
{Օրինակ}
Հեթումն
ուզում
է
այգին
բանալ
(
թաղը
վեր
ն
դէպի
ուրիշ
գաղափարները
անզգայ։
Մեք,
{օրինակ},
դեռ
չենք
տեսած,
որ
հացը
թէեւ
միայն
ն
երը
իրանք
գրեն
աւելի
մաքուր
եւ
յստակ
եւ
{օրինակ}
լինեն
մեզ
իւրեանց
մաքուր
հայախօսութենով
որքան
մի
բնական
երեւոյթի
կամ
իրողութեան
{օրինակ}
։
Բացի
սորանից,
այն
բանը,
ինչ
որ
անցե
կ՚ունենային
ձանձրանալու։
Բայց
մի
քանի
{օրինակ}
հարկ
եղաւ
դնելու,
որովհետեւ
չկամեցանք
ունուած
է
բոլորից
իբրեւ
քաղաքականութեան
{օրինակական}
գործ։
Իգնատիոսը
անգիտաբար
դրեց
նորա
հի
վաւերացոյց
զերեսփոխանական
զթուղթն,
ըստ
{օրինական}
ձեւոց,
այն
է
ստորագրութեամբ
կառավարչի
,
ողորմած
տեր,
ճշտությամբ
կկատարեք
իմ
{օրինական}
խնդիրքը:
Իմ
ականջիս
է
հասել,
որ
պ
այդ
վավերագիրը
ոչ
մի
ուժ
չունի,
ոչ
մի
{օրինական}
իմաստ,
այդ
պատճառով
ես
վճռականորեն
չեմ
ւ
ոչ
մի
վավերագիր,
եթե
հասարակությունը
{օրինական}
կարգով
չի
հանձնարարել
նրան
կատարելու
այ
:
Պարզ
է,
որ
նրանք
չէին
կարող
կատարել
{օրինական}
վավերագիր,
թեկուզ
40-ի
փոխարեն
ստորագր
,
բայց
միթե՞
հասարակությունը
պարտավոր
է
{օրինական}
ճանաչելու
նրանց
աճուրդը:
Սակայն
ովքե՞ր
րված
գործով
եւ
այլն,
կարելի՞
էր
արդյոք
{օրինական}
ճանաչել
այն:
Պարզ
է,
որ
այդ
անկարելի
յլը
կհարկադրե
ինձ
զինել
նրան
իմ
անունից
{օրինական}
հավատարմագրով,
որով
ես
կզիջեմ
նրան
իմ
երեւոյթին
արդարութեանը
հրապարակային
եւ
{օրինական}
սպանութիւն
չէ՞:
Քրիստոնէութիւնը
սէ
ի
եւ
սուտ
վկաների
թակարդի
մէջ
բռնուելով
{օրինական}
սպանութիւնք
գործել,
միթէ
այս
աւելի
հաւ
լով
երեւում
էր,
որ
նոցա
գործերը
ունէին
{օրինական}
ձեւեր,
վասնորոյ
չէր
կարելի
բոլորովին
դ
ագրողներին.
բայց
որովհետեւ
այն
զուրկ
է
{օրինականության}
ամենափոքր
նշույլից
անգամ,
այդ
պատճառով
Թարգմանիչքը)
զամենայն
մատեանս
'ի
ստոյգ
{օրինակաց}
"։
Աստուածաշնչի
թարգմանութեան
մասին
խօսում,
եւ
որովհետեւ
ասում
է
'ի
ստոյգ
{օրինակաց},
ուրեմն՝
երկրորդ
թարգմանութեան
մասին
խօսից
Քրիստոսի
ի
քարոզութեան,
կամելով
{օրինակաւ}
ցուցանել,
եթէ
մեծատունք
թշուառք
դատապա
այն
առ
Հայոց
ջատագովութիւն
եւ
այս
այնու
{օրինակաւ},
որ
ընդդէմ
ելանէ
միշտ
կրթութեան
եւ
դիտ
երու
մէջ
մտնելու
եւ
Մխիթարեան
համախոհին
{օրինակաւը}
ժողովրդեան
մէջ
գայթակղութիւն
ձգելու
միտ
աց,
որ
պիտի
հաւանեցնէիր,
բայց
երկրորդ
{օրինակդ}
յարմար
չէ
եւ
ես
շատ
ուրախ
եմ,
որ
շփոթո
ատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
որ
առաջին
{օրինակդ},
այսինքն
կղմինդրը,
հողից
շինուած
լինե
լապէս
փոխելով.
աւելի
լաւ
էր
բառ
առ
բառ
{օրինակել}
Բեռնարդէն
դը
Սան-Պիեռի
"
Պաւլոս
եւ
Վիրգ
հակասող
սխալը:
Չէ՞
որ
Տուրինյան
պալատի
{օրինակելի}
բանավիճողներից
ոչ
մեկը
եւ
կամ
Ֆլորենցիա
,
քանզի
կաթողիկոսին
գրած
թղթիս
պատճենը
{օրինակեցի}:
Հույս
ունիմ,
որ
ձեր
նամակը
չպակա
ն,
ըստ
համեմատ
ձեռնագրեալ
ի
սոյնոյ
իսկ
{օրինակէ}
։
ոյն
զայս
պատմութիւն,
գաղափարեալ
յընտիր
{օրինակէ},
խոստանայ
հայրենասիրաց
արգոյ
Մկրտիչ
Էմ
ոյս]
տեսաւ
յԵրուսաղէմ,
այլ
տպեալ
աղճատ
{օրինակէ},
զոր
յամին
1853
նոր
ի
նորոյ
տպագրեաց
յ
յամին
1853
նոր
ի
նորոյ
տպագրեաց
յընտիր
{օրինակէ}
արգոյ
Մկրտիչ
Էմին
ի
Մոսկվա
քաղաքի:
Զկն
,
զոր
յետոյ
նոր
ի
նորոյ
տպագրեաց
յընտիր
{օրինակէ}
Մխիթար
վարդապետ
Սեբաստացի՝
առաջնորդ
ու
ած
չէ
այս
կանոնից:
Տեսնում
ենք
ամբողջի
{օրինակը}
մեր
մասնավորումը,
նույնպես
մասնավորինը
Մոսկվա
Հ.
Գ.
Սրբազանին
գրած
թղթին
{օրինակը},
որ
խնդրել
եմ,
ուղարկեցեք
պ.
Սալթիքյ
ս
արդարեւ
հասուցել
եմ
Սիվերսին
այդ
բանի
{օրինակը},
բայց
ասացի
թե
քո
հետ
միասին
Մոսկվայից
ունում
եմ
իմ
հաշվիս
վրա։
Իհարկե
գրածիս
{օրինակը}
քեզ
կուտան,
եւ
դու
կտեսնես,
որ
բնավ
կ
՝
մահու
պատկերը
կամ
թէ
մարդկային
կեանքի
{օրինակը}
որպէս
հայելու
մէջ
նկատելով
թառամած
տերե
ստութենից,
բայց
ցաւելին
այս
է,
որ
այդ
{օրինակը}
եւս
հերիք
եղած
չէ
Պ.
Իսահակեանցին:
,
սար
ու
ձոր...
Այս
նորանշան
իրաւունքի
{օրինակը}
չենք
տեսանում
ոչ
մի
ներկայ
տէրութեան
օր
է
նորա
գրածը
լինէր
մի
այնպիսի
բան,
որի
{օրինակը}
տեսուած
լինէր
որեւիցէ
քաղաքակրթեալ
ազգի
նութեան
ձգտողութեններից:
Սորա
շօշափելի
{օրինակը}
տեսանելի
է
Անգլիոյ
մէջ:
Ամէն
մարդ
աշուով:
Այս
ապագայի
ստուերական
եւ
թոյլ
{օրինակը}
Պօլսի
մէջ
երեւցաւ
1861
թուականի
վերջերո
կ
սքանչելի
հայկաբանութեան,
որի
մի
քանի
{օրինակը}
ցոյց
տուինք,
որովհետեւ
ճշմարիտը
խօսելո
ց,
եւ
ինքը
պ.
հրատարակողը
ստացել
է
իր
{օրինակը}
հանգուցեալ
տէր
Յովհաննէս
Շահխաթունեան
ա
,
պատահեցաւ
տեսանել
այս
Թղթի
մի
ձեռագիր
{օրինակը}
Ս.
Էջմիածնի
մէջ,
Արժ.
Դանիէլ
վարդապե
՝
պ.
Էմինը
բնա՛ւ
ապացոյց
չունի։
Թղթի
{օրինակը},
որ
տպել
է,
ապացոյց
չէ,
որովհետեւ
այ
ում
են
ե՛ւ
Եղիշէն,
ե՛ւ
Փարպեցին։
Վերի
{օրինակը}
թերեւս
այս
էլ
կարող
է
ցոյց
տալ,
որ
Փար
ում
է
շարունակութիւնը,
այսինքն՝
բերելու
{օրինակը}
։
Բառական
թարգմանութիւն
է
յուն
:
-
Շատ
բարի,
ընդունում
եմ
եւ
փայտի
{օրինակը}
եւ
խոստովանում
եմ,
որ
բան
չքացնել
չէ
կ
ը
այն
էր,
որ
չունէինք
այս
նամակի
մի
այլ
{օրինակը},
իսկ
առանց
համեմատութեան,
միմիայն
հետեւ
ան
ձեւը
շատ
զարմանալի
էր։
Ահա՛
նորա
մի
{օրինակը}
։
Իգնատիոսը
գիտէր,
որ
իւր
ընկերներից
մ
,
ուրեմն
կարդալով
միանգամայն
աղճատուած
{օրինակը},
հրամայեց
գրել
դատապարտութեան
կոնդակ,
ղէմի
վանականութիւնից
դուրս:
Դրա
առաջին
{օրինակը}
Յակոբ
Նալեան
պատրիարքն
է,
որ
ընտրութեա
խնդրում
երեւակայութիւնից:
Սորա
մի
քանի
{օրինակը}
ցոյց
տուինք,
բայց
համեմատաբար
աւելի
թե
առաջիկայ
տարում։
Սորա
պարզ
եւ
շօշափելի
{օրինակը}
թերեւս
շորերի
վրայ
տանք։
Տասը
տարի
առա
ության
հայտնի
կլինի
ստորագրողի
անունը,
{օրինակի}
թիվը
եւ
գումարի
որքանությունը։
Ձեր
ւնը:
Մի
կարճ
բան
իմ
կեանքից
պատմեմ
քեզ
{օրինակի}
համար:
Ես
ծնած
էի
Սուննաթ,
բայց,
երե
ահամբոյրս,
ուստի
լոկ
հրաման
նորա
առանց
{օրինակի}
եղեալ
է
անպտուղ
":
Այստեղ
բամբասւո
ասարդը:
Սա
սկսում
է
իսկոյն
հաշիւ
տալ:
{Օրինակի}
համար
ասենք,
թէ
երիտասարդի
ձեռքը
յանձն
րաժեշտ
էին
որպէս
աղբիւրներ
կամ
նիւթեր,
{օրինակի}
համար.
1.
Ընկերութիւնը
կը
հոգար
հ
րոպոլ
`
Յովհաննէս
Պօղոսեան
Չուվալեան
6
{օրինակի}
փող
2
օրինակ
Իզմիրեանցին
1
օրի[նակ]
Ա
տ
ամէն
բանի
մասին,
ինչ
որ
նա
ասում
է,
{օրինակի}
համար,
անճոռնի
անդրանկական
(
майоратны
ձնում
է
սորան
մի
ցուցանելի
գործ.
ապա,
{օրինակի}
համար,
եթէ
2000
ռուբլի
կաշառք
կ՚առնուր
է
եւ
ցաւ
է
մեզ
խոստովանիլ,
այդ
եւս
ըստ
{օրինակի}
առաջնոցն
էանց
գնաց
եւ
եղեւ
ի
մոռացօնս
ա
ւ
այն
ի
նշանակեալ
ժամ
ու՝
որպէս
թէ
ըստ
{օրինակի}
առ
հասարակ
երկասիրութեանց՝
մարթ
էր
կազ
ն
քաղաքացիք
բաւական
կարգաւորել
զայն
ըստ
{օրինակի}
իրական
դպրոցաց
Եւրոպացւոց,
լինէր
գէթ
ն
ական
է
վարջաւորութեանը
բացառականի։
{Օրինակի}
համար.
այս
աշխատութեան
11
երեսում,
փո
ց
եւ
հակասութեանց
կարգ
ենք
դնում
մենք,
{օրինակի}
համար,
հետեւեալ
մի
քանիքը:
Այն
մ
ղ-տեղ
էլ
ամբողջ
ազգի
ոգու
եւ
ձեւի
հետ:
{Օրինակի}
համար
գնում
ենք
այստեղ
նորա
"
Ջան
գիւլո
ասում
եմ
Հնդկաստանի
փողերի
մասին
թղթերի
{օրինակին},
որ
կարողանամ
առաջին
համարի
մեջ
հրատար
ղությունների
մասին:
Լավ
կլինի,
եթե
իմ
{օրինակին}
հետեւին
եւ
այն
անձինք,
որոնց
ձեռքում
է
Կաթողիկոսի
պատկերը,
համեմատ
լուսանկար
{օրինակին},
որ
ստացուել
էր
Կոստանդնուպօլսից,
շնո
նէավայել
բարի
նախանձով
հետեւում
են
նոցա
{օրինակին}:
Բայց
այն
խնկելի
մարդերի
բարի
խոր
ելու
համար,
որ
հետեւին
Ձեր
ամենահպատակ
{օրինակին},
յաւիտենական
կամօք
հաճեցաւ
շնորհել
Ձեզ
Մարկոսը
եւս,
հետեւելով
պ.
Շաքարեանցի
{օրինակին},
սկսեց
ծխել
թուրքի
թաբաքը
եւ,
արձակել
ն.
Հետեւեցէք,
քուրիկներ,
Եւ
դուք
մեր
{օրինակին}:
Հասիք,
հասիք,
քուրիկներ,
Մեզ
աշխա
ւր
սառն
ջրով,
ամենեքեան
հետեւեցան
նորա
{օրինակին},
նա
բարձրացրեց
բաժակը
օդի
մէջ
եւ
ասաց
նոքա,
ողջը
միասին
հետեւելով
Իգնատիոսի
{օրինակին},
մտան
զանազան
հիւանդանոցներ՝
տկարների
կողմումը,
եւ,
հետեւելով
իւր
վարդապետի
{օրինակին},
իսկոյն
մտաւ
այնտեղի
հիւանդանոցը,
սկս
անջան
Պետրոսեան:
Վերն
կտակի
չորք
{օրինակից}
մինն
Սուպրիմ
Կոռտումն
Բէնկալու
դատաստան
անին,
պ.
Էմինի
ձեռքով։
Այդ
տպագրուած
{օրինակից}
է
արած
մեր
թարգմանութիւնը։
Ինչպէս
պ.
,
բայը
չպիտի
բայ
լինի,
բայց
մենք
վերի
{օրինակից}
տեսնում
ենք,
որ
կարդում,
բերում,
վառ
կամ
յամի
1846,
կամ
1847,
զորոյ
չունիմ
{օրինակն},
եւ
առաւել
քան
զայս,
առ
ի
ծածկել
զարժ
։
Դնեմ
'ի
գրիս
թուղթ
մի
համառօտ,
որոյ
{օրինակն}
այս
է։
Առ
սրբազան
Հայրդ
երկու
գիրս
անում
կարճ
ժամանակամիջոցում
բավականաչափ
{օրինակներ}
կան,
որպեսզի
հնարավոր
լիներ
մատնացույց
ղերը,
Մայիսի
30-ին:
Շատ
փորձեր
եւ
{օրինակներ}
ստորասաբար
պատասխանում
են
այս
խնդրին,
եանց
բրդի
յատկութիւնը:
Շատ
կան
այսպիսի
{օրինակներ},
բայց
մեք
այս
փոքրից
եւս
տեսանում
ենք
-
Իսկ
ես
ասում
եմ,
որ
կան
այդպիսի
{օրինակներ}
եւ
չէ
պիտոյ
հեռի
տեղերում
որոնել.
մեր
ող
եւ
դաստիարակող
ընդհանրապէս։
Շատ
{օրինակներ}
ունինք
մեր
աչքի
առաջեւ,
որ
մեծամեծ
աշխ
ոսի
պարգեւած
Աւետարանից
կամենան
այսպիսի
{օրինակներ},
աւելի
խի՛ստ
եւ
աւելի
զարհուրելի՛
բանե
ստուծոյ
ձայնը,
Քրիստոսի
պատուէրը։
Շատ
{օրինակներ}
կան
պատմութեան
մէջ,
որ
ապացուցանում
էի
շտութեամբ
չի
գործադրուել:
Կան
բազմաթիւ
{օրինակներ},
որոնք
ցոյց
են
տալիս,
թէ
Երուսաղէմի
պ
ների
մէջ
տեսնում
ենք
այսպիսի
զարհուրելի
{օրինակներ}.
"
Ձեռք
կանանց
ողորմածաց
եփեցին
զմանկո
ն
կը
տան
ուրիշի
(
!!!).
քանի՞,
քանի՞
{օրինակներ}
կան,
որ
ընչանք
քեզնից
մի
օգուտ
չեն
ուն
պիտոյ
էին
այդքան
խօսք,
վկայութիւնք
եւ
{օրինակներ}
։
Շատ
եւ
շատ
զարմանալի
է,
որ
այդ
հն
աճկաստանումը
կամ
Ռուսաստանում։
Կան
շատ
{օրինակներ}
։
Այն
գաւառական
լեզուներն
մեզ
ամենեւին
թիւնն
է
այս
գործի
մէջ
այնպիսի
փաստեր
եւ
{օրինակներ}
հանդէս
հանել,
որ
աւելի
իրական
աշխարհին
4
իսկական
բաժանորդ
(
փա՛ստ
է),
մնացած
{օրինակները}
տարածում
է
այնպես,
pour
amour
propre:
ծամիտ
մարդերի
դրութիւնը.
այդ
բանի
քանի
{օրինակները}
տեսած
եմ:
Խեղճ
ողորմելիքը
չէին
կարող
հ
իւնը
յանձն
առանց
այդ
կտակների
հաւատարիմ
{օրինակները}
հրատարակել
Հիւսիսափայլ
օրագրի
ձեռքով,
ւէ
ազգի
մէջ
այդ
անճոռնի
փիլիսոփայութեան
{օրինակները},
որպէս
զի
դորանով
խայտառակուի
այն
պարո
ելով,
որ
անդադար
ուսումնասիրում
են
հին
{օրինակները}
(
այսինքն
հին
հեղինակները),
գերմանակա
իսկոպոս
ձեռնադրել
իր
արբանեակները,
որի
{օրինակները}
եւ
սոցա
ողբալի
հետեւանքը
միշտ
անպակաս
է
գրէր
հեղինակը,
եւ
նորա
առաջին
տպագրած
{օրինակները}
ջնջուեցան
որքան
կարելի
էր
Յիսուսեանների
իլիսոփայութեան
վերահասու
լինելու:
Սոցա
{օրինակները}
խիստ
շատ
կան
Ասիայում,
ուր
այլաբանական
ր
դրութեններով
միայն
շատանալ։
Բայց
այս
{օրինակները}
դրինք՝
ոչ
թէ
խոստովանելով
հին
լեզուի
դ
Յուրաքանչյուր
ստորագրող
պարոնի
անունը,
{օրինակների}
թիվը
եւ
գումարի
որքանությունը
Ձեր
ձեռքո
,
նշանակելով
ստորագրողների
անունները,
{օրինակների}
թիվը
եւ
հետեւաբար
գումարի
որքանությունը
քների
եւ
հանքաբանական
եւ
կենդանաբանական
{օրինակների}:
Այնտեղ
են
դարձեալ
հիւրընդունարանը
եւ
քննել
եւ
համեմատել
այդ
ձեռագիրքը
ուրիշ
{օրինակների}
հետ
եւ
այլն,
եւ
այլն:
2.
Կը
որոն
ցած
չէր
աւարտել
կամ
պարզագրել,
իսկ
սեւ
{օրինակների}
մէջ
շարունակութիւնը
եւ
վերջը
մենք
չգտան
Ի՞նչ
զանազանութիւն
կայ
առաջին
եւ
վերջին
{օրինակների}
մէջ,
-
հարցրեց
Շահումեանցը:
-
Այն,
Հեռու
ենք
մենք
մեր
այս
գործը
այս
տեսակ
{օրինակների}
շատութիւնով
բեռնաւորելու
դիտաւորութիւնի
մարդ,
որ
չկարողանայ
մի
օգուտ
քաղել
այն
{օրինակներից},
որ
մարդկային
կեանքի
փորձերի
որպէս
հետ
պիտո
է
զարդարվեն
գեղեցիկ
պատկերներով
եւ
{օրինակներով}
։
Երրորդ՝
օրագիրը
պիտո
է
անվանվի
"
Հյո
մութիւնքը
պատշաճաւոր
խնամով,
հազարաւոր
{օրինակներով}
ձրի
կը
բաժանէր
ազգի
աղքատ
եւ
չքաւոր
մար
անը
կենդանի,
գործնական
գաղափարներով
եւ
{օրինակներով},
ազատում
է
հասարակութիւնը
այդ
գաղափարք
ութիւնից։
Այս
դրութիւնը
մենք
արդէն
{օրինակներով}
արդարացուցինք,
բայց
համեմատաբար
աւելի
դրիւ
տրական
է
դիմորոշ
յօդի
հետ
միացած։
{Օրինակներով}
այդ
ամենը
ցոյց
տալը
քերականութեան
գործն
տալով,
եւ
թոյլ
տալուց
ետքը՝
նոյն
իսկ
{օրինակներով}
մեր
դրութիւնը
պաշտպանելու
եւ
հակառակ
կա
ւնը
դարձյալ
կարող
ենք
բնության
շոշափելի
{օրինակներովը}
մեկնել:
Գիտենք
որ
թե
մի
բուսական
առանց
նը
բնա՛ւ
հաշուի
մէջ
չէ
դնում
այդ
Թուղթը
{օրինակող}
գրագիրների
սխալանքը
եւ
դարերի
ծանրութիւ
րորդումն
խօսքը
Փարպեցու
խօսքը
չէր,
այլ
{օրինակող}
գրիչների
աղճատանք.
պատճառ,
մէջ
բերուա
մու
բերանը
տալ՝
եկեղեցական
կապիտալների
{օրինակով}:
Եթե
նրանց
հարուցած
աղմուկն
այդ
նպա
ին։
Բայց
Վաղարշակի
հիմք
դնելով
եւ
նորա
{օրինակով}
պիտոյ
է
մտածել,
որ
մեր
ազգի
մէջ
եւս
մի
արդ
էր,
ինչպէս
մի
փոքր
ժամանակից
յետոյ
{օրինակով}
կը
տեսանես:
Մոռանում
էի
քեզ
ասելու,
ո
լապէս
տեսանել
եւ
քննել,
եթէ
ո՛չ
հայելի
{օրինակով},
որ
թէեւ
հազարաւոր
տարիներով
ընկճած
էի
րը
այլ
է,
փայտը
այլ.
դու
ինձ
կղմինդրի
{օրինակովը}
փոքր
մնաց,
որ
պիտի
հաւանեցնէիր,
բայց
րոյ
թարգմանչի
":
Սուրբ
Սահակի
ձեռագրից
{օրինակուած}
լինելը
արդարութիւն
եւ
իրաւունք
է
համարո
ան,
ըստ
որում,
ուրիշի
աշխատութեամբ
էր
{օրինակուած},
ո՛ւր
մնաց,
որ
հեղինակի
եւ
Սուրբ
Սահա
կատարելագործվիլ
ասելու։
Վերը
մէջ
բերած
{օրինակում},
նա
հերիք
է
համարում,
ներգործականի
եչը
որականացնել,
ինչպէս
ամրապնդիլը,
իսկ
այս
{օրինակում}
կրաւորականացուցել
է
միայն
ու
(վեվի
տեղ
գայ,
զվկայագիր
մետրիկական,
եւ
զերկուս
{օրինակս}
թղթոց,
մինն՝
հրովարտակի
կառավարչական
նա
զհրաման,
յաղագս
ժողովելոյ
զցրուեալ
{օրինակս}
Վարդապետարանին
եւ
արգելոյ
զուսանել
կրօն
իւնս
ներկա
ժամանակիս:
Բազում
են
առ
մեզ
{օրինակք}
աննուէր
քահանայից
եւ
անկնդրուկ
եպիսկոպո
ր
անմխիթար
Նախիջեւանին:
Կտակների
{օրինակքը}
`
համար
1,
2,
3,
4
եւ
5
Ահա՛
այ
ռաջին
կտակն
հանգուցեալ
Բաբաջանեանին
իցէ
{օրինաոր},
ըստ
որում
ի
նմա
գտանի
ստորագրութիւն
ե
ետ,
ժամանակակից
կենդանի
հայկական
լեզվի
{օրինաչափություններով}:
Պարսկական,
արաբական
եւ
թաթարական
լեզ
Աստուծոյ
առաջեւ
պարտական
էք
ընթացք
տալ
{օրինապատշաճ}
ազատութեան:
-
Մեղայ,
մեղայ,
-
ձա
կարգուած,
ընդունում
է
եւ
թոյլ
է
տալիս
{օրինապատշաճ}
ազատութիւն.
ձեր
տեսութիւնը
սխալ
է:
պետք
է
երեւի
հայոց
ազգի
մեջ
եւ
պիտի
մի
{օրինավոր}
ընթերցանության
գիրք
դառնա՝
միեւնույն
ժ
մ
դարձել.
հիվանդությունիցս
հետո
մի
լավ
{օրինավոր}
առողջության
երես
տեսած
չեմ,
որ
քիչ
մը
,
առաջին
անգամը
3000
մանեթ:
§
2.
{Օրինավոր}
թղթով
քաղաքի
լրացյալ
երեսփոխան
կարգել
ա
բերվին
մեր
ձեռքով
եւ
սեփականվին
քաղաքի
{օրինավոր}
ատենական
վճռադատությամբ,
եւ
որքան
առձե
նահատությունը
կլինի
անգլիական
դատաստանի
{օրինավոր}
վճռադատությամբ:
§
10.
Երբ
որ
բերած
ոլոր
պայմանները
պիտի
գրվին
եւ
հաստատվին
{օրինավոր}
դաշնագրով,
քաղաքի
հետ,
այնպես
որ
ոչ
ք
կը
մնար
իբրեւ
մի
անլուծանելի
առեղծուած
{օրինատուերի}
եւ
Տէրութենական
մարդերի
համար,
եթէ
158
է
գտից
զայլ
եղանակ
կենաց
ըստ
հասարակեալ
{օրինաց}:
Խոնարհ
ծառա
Միքայէլ
Ղազարեան
Նա
լ
ինձ
զբաւականութիւն
պահանջեալ
համաձայն
{օրինաց}
տէրութեան,
զզրկանս
իմ
ի
Բարսեղ
քահանայ
մ
եւ
քահանային
Բարսեղի
համաձայն
սրբազան
{օրինաց}
տէրութեան
կայսերական
հրովարտակաւ
ծանուց
մոց
զրկանաց
ի
յիշեալ
քահանայէն
համաձայն
{օրինաց}
ամենաողորմած
կայսերութեան
Ռուսաց՝
յոր
0-րորդ
յօդ.
Ժ
հատորոյ
Սվօդին
քաղաքական
{օրինաց}
արգելեալ
լինին
այդօրինակ
հրաւէրք:
Եւ
թ
ւթեանց
եւ
պ.
պրօկուրօրն
հակառակ
կարգին
{օրինաց}
համաձայնեալ
է
ընդ
զայն
մինչդեռ
պարտական
արանի
տեղւոյս
Կորտ
անուանելոյ
եւ,
ըստ
{օրինաց}
պետութեանն
Անգլիոյ,
ամենայն
գործ
սկսա
սկ
երկրորդն
1600:
Վաճառս
այս
է
հակառակ
{օրինաց},
քանզի
հակառակ
է
կտակին:
Այլ
որպէս
են
մտանել
՚ի
ներկայ
դատ
իմ,
քանզի
ըստ
{օրինաց}
պետութեանն
Անգլիոյ,
այդ
դատ
պարտի
առան
յ
պատճառաց.
ա)
զի
դատաստանն,
ըստ
{օրինաց},
չորեքամսեայ
ժամանակաւ
փակի,
սկսեալ
՚
ւց
եւ
եթ
վկայից,
այնինչ
ըստ
յայնժամեան
{օրինաց}
(
այժմ
հերիք
են
ստորագրութիւնք
երկուց
վ
կոքումբք
վկայիւք
ըստ
յայնժամեան
եւ
արդի
{օրինաց}
Անգլիոյ:
Ելեալ
անտի
գնացի
առ
օրէնսգէտն
ր
լոկ
արարեալ
ի
կենդանութեան,
որ,
ըստ
{օրինաց}
Անգլիոյ,
վաւեր
է
միշտ
երկուք
վկայիւք
ե
Պրօկուրօրին,
որպես
զի
սա
ստիպեսցէ
ըստ
{օրինաց}
զօրէնսգէտն
պ.
Հագին,
համաձայնել
ընդ
բ
Ո՞չ
հրեշտակն
ցցասաց
Պատկա՛ռ
այդմ
{օրինաց},
Զամենայն
փակեալ
բանայ,
Զի
պարտութեամբ,
ըստ
ամենայն
սաստկութեանցն
{օրինաց},
այլովք
հանդերձ:
Այսու
գործողութեամբ
.
"
ըստ
սննդակից
գոլոյ
ինձ
ի
մանկութենէ
{օրինաց}
Աստուծոյ
")։
Փարպեցին
այս
Թղթի
մէ
.
Բնագրում
ասած
է.
"
Քանզի
ընդ
գիտնոյ
{Օրինաց}
են
խօսքս
"
(
եր.
46)։
Պաւղոսիցն
է
փո
փոխ
առնում
այս
ձեւը.
"
Զի
ընդ
գիտունս
{օրինաց}
խօսիմ
"
(
Թ.
Պաւղ.
առ
Հռովմ.,
գլ.
նդ
գինիներ
տասն
եւ
ութն
շիշ:
Կատարումն
{օրինաց}
եւ
մարգարէիցը
կը
լինի
լաւ
Մարասկէնով,
աւանց,
հիմնաւորելոց
առ
հասարակ
ի
վերայ
{օրինաց},
եդելոց
ի
Թէոդոսէ
եւ
ի
Յուստիանոսէ,
ե
նիսի
նոյն
1848
ամի:
2
Ըստ
զօրութեան
{օրինացն},
որովհետեւ
ցայն
վայր
չունէի
ես
զարձակո
ն
Հայոց
եւ
զպատասխանատուութիւն
իմ
առաջի
{օրինացն}
Ռուսսիոյ,
ըստ
պաշտամանս,
հարկ
անժխտել
ր
անդր
ասացաւ:
Այսպիսիք
ըստ
զօրութեան
{օրինացն}
Անգլիոյ
մնան
միշտ
ի
տեսչութեան
Ադմինիստ
պատրաստութեամբ
թղթոց
ըստ
ճիշտ
զօրութեան
{օրինացն}
Անգլիոյ:
Եւ
մինչդեռ
օրէնսգէտն
եւ
փա
22)։
"
Առէ՛ք
զնա
դուք,
եւ
ըստ
ձերոց
{օրինացն}
դատեցարուք
"
(
Յովհ.,
գլ.
ԺԸ.,
համ
ասում
է.
"
Քրիստոս
գնեաց
զմեզ
յանիծից
{օրինացն},
եղեալ
վասն
մեր
անէծք).
զի
գրեալ
է
յն,
եգիտ
զայնս
ի
պատշաճեալ
կարգի,
ըստ
{օրինացն}
հրամայելոյ,
զորմէ
ստորագրութեամբ
անդամ
թերորդ
աշխարհագրութեան,
ուստի
արձակեալ
{օրինաւոր}
վկայականաւ
մտի
ի
կոչումն
հոգեւոր
զորմէ
անային
առ
իս
բաւականացուցանել
զիս,
այլ
{օրինաւոր}
պահանջմամբ
իմոց
զրկանաց
ի
յիշեալ
քահանա
յ,
պարտաւորեալ
գտանի
մտանել
իւր
ի
թիւս
{օրինաւոր}
աշակերտաց
բարձրագոյն
ուսումնարանին,
լի
անել,
որպէսզի
ընկալեալ
զայն,
մարթացից
{օրինաւոր}
եղանակաւ
մտանել
յամենահպատակ
ծառայութիւ
ետութենէ,
որպեսզի
ընկալեալ
եղեց
ի
թիւս
{օրինաւոր}
ուսանողաց:
Ես
չունելով
ի
ձեռին
զհարկաւ
ւթեան
Համալսարանին,
եւ
անցանիլ
ի
կարգս
{օրինաւոր}
ուսանողաց,
աւարտելով
միանգամայն
եւ
զքն
կնի
ստանալոյ
զգումարն,
զտունն
հանդերձ
{օրինաւոր}
հաշուագրովք
եւ
տեղեկութեամբք
զվաճառմանէ
պարանքով
իւր
հոգին
տրամադրած
լինելով
մի
{օրինաւոր}
դպրոցում
կամ
համալսարանում,
լուսաւորու
դ
գանձը,
չգիտեմ։
Միայն,
երբ
վերջապէս
{օրինաւոր}
դատաստան
բանալով
սկսեցին
պահանջել
այդ
գ
ց:
Տպարանը
պիտոյ
է
մտածել,
որ
բաւական
{օրինաւոր}
բան
եղած
լինի,
որովհետեւ
մինչեւ
այսօր
որ,
ընկերութիւն
կազմելով,
բանային
մի
{օրինաւոր}
գործարան
այդ
բանի
համար:
Ամենայն
ինչ
ձ
ը
պարծենան
շինականների
առաջեւ,
բայց
մի
{օրինաւոր}
ընկերութիւն
այդպիսի
անամօթ
լրբութիւնը
կ
ի
ձայն,
չէ
իմանում,
որ
մեր
համար
նա
է
{օրինաւոր}
ազգասէրը,
որ,
առանց
մեզանից
արծաթ
խնդ
ատասխանը,
հարցմունքին
յարմար
չէ՞,
կամ
{օրինաւոր}
չէ՞։
Ասես,
թէ
դանակով
կտրել,
ձգել
է
պահանջելով,
տեսուած
բա՞ն
է
Հայերի
մէջ
{օրինաւոր},
կապակից,
հիմնաւոր
ապացոյցներով
եւ
փա
ութեան
պատմութեանը:
Խորհուրդ
ենք
տալիս
{օրինաւոր}
կերպով
կարդալ
եւ
հասկանալ
Խորենացին,
ե
ուրախութիւն
գոյացնել
իմ
մէջ,
մինչեւ
դա
{օրինաւոր}
կերպով
եւ
իրաւունքով
արժանի
լինի
դպրոց
միայն
կ'ընդունենք,
երբ
Պ.
Իսահակեանցը
{օրինաւոր}
վկայութեամբ
կ'ապացուցանէ,
ըստ
որում,
րբէք
իրաւունք
չունինք
ուրախանալու
առանց
{օրինաւոր}
պատճառների,
եւ
այդ
պատճառքը
էին
մեր
գո
որովին
խեղդելու
մարդկային
բանականութեան
{օրինաւոր}
ազատ
հոսանքը:
Տեղ
տեղ,
բայց
շատ
փոքր
զգը:
Երանի
կը
լինէր,
որ
Թիֆլիզի
Հայքը
{օրինաւոր}
թէատրոնի
մէջ
ցանկանային
տեսանել
իւրեանց
վ,
այլեւ
ամենայն
կամակորութեամբ
իմ
հետ
{օրինաւոր}
եւ
հիմնաւոր
հաշիւ
տեսանելուց
փախչելով,
նւում
ես
մահու
պարտական:
-
Ամենայն
{օրինաւոր}
իշխանութիւն,
որ
Աստուծուց
է
կարգուած,
նագիրը
մինչեւ
այն
աստիճան
աղճատ
էր,
որ
{օրինաւոր}
սրբագրութիւնը,
նորից
գրելու
աշխատութեա
,
մինչեւ
որ
դու
ինքդ
տեսանես
եւ
գրես
մի
{օրինաւոր}
քննութիւն:
Աւելորդ
է
մի
խօսք
եւս
եւ
անդաստիարակ
մարդիկ
վկայեն,
բայց
մի
{օրինաւոր}
մարդու
անվայել
է
այդպիսի
անալի
եւ
անհամ
ան
մէջ,
այն
վերոգրեալ
բոլոր
բաները
եւս
{օրինաւոր}
քննելով,
չէ
կարող
սահմանել
օդի
օգտակար
գանգատում
է
դպրոցի
անպիտանութենից
եւ
մի
{օրինաւոր}
մարդ
չէ
տալիս
իւր
որդին
այդ
դպրոցը:
Աշ
իւնը,
որ
ծանրացնելու
էր,
անտարակոյս,
{օրինաւոր}
վարժապետների
այցելութեան
եւ
ուսուցչութե
գ)
Դպրոցից
յառաջ
հոգաբարձութիւն
գործել
{օրինաւոր}
ազգային
դաստիարակներ
պատրաստելու
համար
եր
ազգի
մէջ,
ինչպէս
վերեւում
ասացինք,
{օրինաւոր}
մատենագիրը
կամ
օրագրի
հեղինակը
պատերազմ
Էջմիածնի
մէջ
պիտի
հիմնուի՞
արդեօք
մի
{օրինաւոր}
դպրոց,
մինչեւ
այժմ
լուր
չունինք:
ել,
միւս
կողմից՝
անհրաժեշտ
են
ազգային
{օրինաւոր}
դպրոցների
հիմնարկութիւնք:
Բայց
այս
րոպ
ն
եւ
ճանաչում
են
մի
հոգեւոր
գլուխ,
որի
{օրինաւոր}
հրամանները
միշտ
ընդունելի
եղած
են,
ընդ
ւմը:
Մինչեւ
այժմ
մեր
ազգը
չունի
մի
{օրինաւոր}
պատմութիւն,
մի
այնպիսի
գործ,
որ
արժան
ւմ
նոյնպէս
հռչակել
յառաջանալի
օգուտը
մի
{օրինաւոր}
պատմութեան
երեւելուց։
Այս
վերջինս,
շա
ւրեմն
Լուսաւորչից
1070
տարի
յառաջ
անցաւ
{օրինաւոր}
թագաւորութեան
կարգ:
Քրիստոսից
149,
ու
ս
ասել,
եւ
այս
բանը
կ՚երեւի
պարզ,
եթէ
{օրինաւոր}
կերպով
քննութեան
տակ
դրուի
մեր
Աստուածա
ացորդքը:
5.
Գտանուած
հնութիւնքը՝
{օրինաւոր}
եւ
ուսումնական
քննութեամբ,
կը
հրատարակ
,
մէջ
բերելով
նորա
աղճատաբանութիւնքը
եւ
{օրինաւոր}
կարգով
հերքելով
նորա
բոլոր
սխալական
գաղ
ոպական
գիտութիւնը
ընդունել
է
նորան
եւ,
{օրինաւոր}
քննութիւն
առնելով,
հատուցել
է
արժանի
վ
երի
երեւելը:
Խորենացին
կարդացողը,
եթէ
{օրինաւոր}
կարդացել
էր,
պիտի
անշուշտ
տեսանէր,
որ
ց
եւ
ուղարկել
նորան
արեւելեան
Հնդկաստան
{օրինաւոր}
վերադասութիւն
գործելու
համար:
Մի
այդպի
Նախիջեւանը
այդ
արծաթագլուխքը
այսպիսի
{օրինաւոր}
եւ
պատշաճաւոր
կերպով
կարգադրելուց
յետոյ
ւորական
պաշտօնս
ըստ
ծիսի
քրիստոնէականաց
{օրինաւոր}
եւ
միջակ
ծախիւք.
սակս
տեղւոյ
գերեզմանի
վայր:
Բաժին
հարազատ
եղբարցս,
թէ
{օրինաւոր}
ուստր
եւ
կամ
դուստր
զաւակ
ունիցեն
նոքա
ցեալ
երկու
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
{օրինաւոր}
նախկին
զաւակացն
նոցա
ուստեր
կամ
դստեր՝
ֆի
ոմն
մին
բաժին:
Բաժին
քուերս
թէ
{օրինաւոր}
ուստր
եւ
կամ
դուստր
զաւակ
ունիցի,
նոյն
իցէ։
Բաժինն
կտակակատարոյս՝
թէ
ունիցի
{օրինաւոր}
նախկին
արու
զաւակ
երկու
բաժնէն
մին
բաժի
բաժինն
երկու
հարազատ
եղբարցս
թէ
ունիցին
{օրինաւոր}
նախկին
արու
զաւակ,
այլ
եթէ
ունիցին
ոչ
ին
ազգականք
նորա:
Եկեղեցիքն,
ընդ
ձեռն
{օրինաւոր}
դատաստանի
պարտաւորեալ
զԽալիպեանն
՚ի
հատ
ր
այս
վերջին
ժամանակներում
հայերը
երկու
{օրինաւոր}
վիպասանութիւն
ստացան՝
"
Վէրք
Հայաստանի
զարգացնել
լուսաւորութեան
սերմը,
մինչեւ
{օրինաւոր}
գործի
չ'կար
խոպանացած
երկիրը
վարելու
եւ
յնպէս,
որ,
առանց
նախընթաց
կարօտութեան
{օրինաւոր}
դպրոցների
եւ
Համալսարանի,
հասկանալի
լի
ւ
աւելի
վեր
բարձրանալ։
Իսկ
մեք
ո՛չ
եթէ
{օրինաւոր}
պատուանդան,
այլ
եւ
առանց
մի
ոտք
կոխելո
դէմ
վեր
կը
կենաս,
եթէ
նա
առանց
որեւիցէ
{օրինաւոր}
պատճառի
արձակ
է
վերակացուն.
այս
պատճառ
ջասիրտ
պաշտօնաւոր
երիտասարդներից
մինը,
{օրինաւոր}
կերպով
հանդիպեցաւ
սորան:
Այնուհետեւ
նա
հասկանալով
բանի
որպիսութիւնը
կարողանամ
{օրինաւոր}
կերպով
մտածել
դոցայ
վերայ:
Մնացած
լինի
"։)
Պատճառ,
ճշմարիտ,
արդար
եւ
{օրինաւոր}
խօսքը՝
ժողովրդին
խրատելու
համար
ասուած
ք
ես
բարձրացրել:
-
Չկայ
եւ
ո՛չ
մի
{օրինաւոր}
բան,
բացի
հնդկական
ապստամբութենից
ընդդ
բերել:
-
Ին՞չ
պատճառով
չկայ
ոչ
մի
{օրինաւոր}
ապստամբութիւն.
ի՞նչ
եղան
այն
ապստամբու
ը
եւս,
ինչպէս
աշխարհի
երեսին,
փոքր
էր
{օրինաւոր}
եւ
հիմնաւոր
բաների
յարգ
ճանաչողը:
քաղաքում
ծնած
էր
1394-ին,
չերեւեցաւ
մի
{օրինաւոր}
ալքիմիկոս,
թէեւ
շատ
կային
աննշան
մարդի
ուրեմն
խեղճ
ողորմելի
բաներ,
ըստ
որում
{օրինաւոր}
բան
չէին
կարող
ունենալ:
-
Ի՛նչ
պատ
կութիւն
չէ,
այլ
յառաջ
է
բղխում
գործերը
{օրինաւոր}
եւ
խելացի
կերպով
յառաջ
վարելուց:
Դնենք
ակասելու
էր
նորան
մի
մարդ,
որի
պաշտօնը
{օրինաւոր}
կերպով
ոչ
ոք
չէր
կարող
լցուցանել,
եւ
ո
ն
բանը
շինելով,
փոխանակ
իրաւունք
տալու
{օրինաւոր}
կերպով
քննելու
այս
բոլորը,
պահանջելով
ա
արծաթ
հարկ
վճարէ
Գրիգոր
պապին
եւ
նորա
{օրինաւոր}
յաջորդներին,
սոցա՝
Դալմաթիու
վերայ
ու
տողութեան,
ոչ
կամելով
ունկն
մատուցանել
{օրինաւոր}
բանից
եւ
ապացուցութեանց
առ
ի
մտածողացն
կարծում
էր,
թէ
կանուխ
է
դեռեւս
Կարգին
{օրինաւոր}
եւ
վաւերական
հաստատութիւն
խնդրել։
Նա
ե
սպառնացան
Պապին,
որ
թէ
նա
չ'հաւաքի
մի
{օրինաւոր}
ընդհանրական
ժողով,
ինքեանք
ազգային
ժող
գեւորութենով
ջարդեց
Լայենէզի
կարծիքները
{օրինաւոր}
եւ
առողջամիտ
փաստերով,
եւ
խոստացաւ
հետ
ն
արձանագրել
թագաւորական
հրամանը,
որով
{օրինաւոր}
էին
ճանաչւում
Ֆրանսիայի
մէջ
բոլոր
պապակ
յս
բանը
պիտոյ
է
ապացուցուի,
մի
ազատ
եւ
{օրինաւոր},
լրացեալ
ժողովքով։
Եթէ
Սիկստոս
չ'հնազ
ր
Տէրութիւնը
ընդունէ
այս
Հասարակութիւնը
{օրինաւոր}
։
Քանի
մի
նահանգներում
զինուորների
մէջ
ան
պատմութեան
տուած
լուսով,
-
որովհետեւ
{օրինաւոր}
բանաստեղծութիւնը
հետեւանք
է
մի
օրինաւոր
օրինաւոր
բանաստեղծութիւնը
հետեւանք
է
մի
{օրինաւոր}
կապակից
եւ
պատմական
կեանքի,
իսկ
մեր
հա
ունէր
Հայաստանը,
մենք
չենք
ունեցել
մի
{օրինաւոր},
եւրոպական
հասկացողութեամբ,
բանաստեղծ
ձեռքի
շնորհքի
վրայ,
որ
թէ
նորա
ձեռքին
{օրինաւոր}
գործիք
լինի
եւ
մի
քանի
անգամ
այդ
բանը
օ
ր
գործիք
լինի
եւ
մի
քանի
անգամ
այդ
բանը
{օրինաւոր}
կերպով
ցոյց
տուող,
նա
հետ
չի
մնալ
եւրո
հայ
դպրութիւնը
եթէ
200
տարի
էլ
ներգործէ
{օրինաւոր}
կերպով,
այնուամենայնիւ
չպիտի
կարողանայ
ապարհը։
Աստուծու
մա՛րդը՝
Ենո՛վքը,
որ
{օրինաւորապէս}
ամուսնացա՛ծ
էր,
հաճո՛յ
գտնուեցաւ
Աստու
ւղթդ
այդ
ըստ
ինքեան
զրկեալ
է
յամ[ենայն]
{օրինաւորութեանց},
հետեւաբար
եւ
ի
յարգանաց
ըստ
հետեւեալ
մի
կողմից
խոստովանեցաւ
Վերանորոգութեան
{օրինաւորութիւնը}
՝
իրաւունք
տալով
Պրօտեստանտներին
(
բողո
ահուանն
ի
յիշեալ
կառավարչաց
աստ
կարգեալ
{օրինին}
յաջորդելով
զտեղի
իմ,
զյիշեալ
տունն
եւ
արեկարգութեանց
կառավարիչսն
եւ
կամ
զնոցա
{օրինին}
եւ
վերայ
իմ
կտակակատարաց
առ
իմ
կտակակատ
այս
ինքն
յիշեալ
կառավառիչքն
եւ
կամ
նոցա
{օրինին}
իմ
կտակակատարաց
զգործսն
առ
իմ
ստատն
քնն
ւցիչ,
ինչպէս
մի
Ամազոն,
Միսսիսիպի
կամ
{Օրինոկոյ},
կամ
մի
ամերիկեան
կուսական
անտառ.
թէե
ոյ
զորդիս
իւրեանց,
իբրեւ
արգելեալ
եղեւ
{օրինօք}
յուսուցանելոյ,
ըստ
տնօրէնութեանց
սմօթր
բեւեռեսցեն,
դարձեալ
անդատապարտ
համարիմ
{օրինօք},
զի
այդոքիկ
յօրինեալ
են
ընդ
ձեռն
իմոց
եւ
նոյն
զերիս
ռուփիս
պահանջէ.
եւ
առնու
{օրինօք},
եթէ
վարձեսցես
ի
նոյն
իսկ
յութերորդ
ժա
,
այն
է
16
ֆունտ
ստերլինգ.
կարգեալ
նմա
{օրինօք}
այլեւ
վճարել
Սուպրիմ
Կորտին,
որ
նախ
քա
այլոց.
եւ
զվերն
յիշեալ
իմ
տուած
գետինն
{օրինօք}
դատաստանի
տիրեսցեն
եւ
խառնեսցեն
ընդ
գետ
ւմ
նոյնպէս
բարակացաւի
երեւելուն:
Եւ
մի
{օրիորդ},
բոլորովին
հիւանդանալով,
յանձնուած
են
տեսնեմ,
Մի
հրաշագեղ,
մատաղահաս
{օրիորդ},
Աւազանի
ափի
վերայ
խոնարհած,
2-ին
նամակ
ստացայ
1-ից
գրած,
եղբօրս
եւ
{օրիորդ}
Մագդալինէի
ստորագրութեամբ:
Ստացայ
նաեւ
ամար,
եթէ
միայն
կար
արդարեւ
մի
այդպիսի
{օրիորդ}
իւրեանց
քաղաքում:
Երբ
մի
փոքր
հանդ
-
Աա՛,
Մահտեսի
Թովմասի
տանի՞ց,
ուրեմն
{օրիորդ}
Մարիամն
է
ածողը:
-
Ինչպէ՞ս.
դուք
,
-
ես
այսօր
առաւօտ
եւս
այնտեղ
էի,
եւ
{օրիորդ}
Մարիամը
ածեց
իմ
համար
Պորտիչիու
Համը
ա
քեան
ամբոխուեցան,
վեր
կացան
տեղերից
եւ
{օրիորդ}
Մարիամը
նոյնպէս
դադարելով
երգելուց
եւ
ա
ին
ողջունելուց
յետոյ
դէմքը
դարձուց
դէպի
{օրիորդ}
Մարիամը
եւ
ասաց․
-
Ես
յատկապէս
ներս
մտա
անք
պահանջելու
իրաւունքը:
Գիտէ՞ք
այս,
{օրիորդ}
Մարիամ,
-
ասաց
կոմսը
ծիծաղելով:
Օ
Մահտեսի
Թովմասին
ասաց.
-
Օրհնած,
եթէ
{օրիորդ}
Մարիամը
ունէր
"
Տէր
կեցո
"ի
նօտերը,
ին
ազնիւը,
աւելի
հաւանելին
չգտաւ:
-
{Օրիորդ}
Մարիամը
ցոյց
է
տուել
դորանով
իւր
ճաշակա
ում
էիք,
-
շարունակեց
նա
դաոնալով
դէպի
{օրիորդ}
Մարիամը:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
օրիո
դստերը,
որ
մօտ
գնայ
ֆօրտօպիանին:
{Օրիորդ}
Մարիամը
սկսեց
ածել
եւ
երգել:
Երգեց
անալու
պատճառների
թիւը:
Վերջապէս,
{օրիորդ}
Մարիամը
աւարտեց
իւր
երգելը
եւ
ածելը,
ե
ց:
Այս
մասին
բոլորովին
անընտրող
էր
{օրիորդ}
Մարիամը,
ըստ
որում
գաղափար
եւս
չունէր
ի
կեանքը
միշտ
գործ
ունի
նիւթի
հետ:
{Օրիորդ}
Մարիամը
այս
թղթի
կարդացուելու
ժամանակ
դ
:
-
Միթէ՛
չէ
կարելի,
-
պատասխանեց
{օրիորդ}
Մարիամը,
-
որ
դուք
մի
փոքր
վաղ
ճանապար
ձեր
կարծիքը
նորա
մասին:
Այս
ասելով
{օրիորդ}
Մարիամը
մօտ
քարշեց
աթոռը
ֆորտօպիանօին,
դէպի
հող:
Երբ
աւարտեց
երգը
{օրիորդ}
Մարիամը,
ամենի,
աչքը
դարձան
կոմսի
վեր
ժարական
ողջոյն
տայով
բոլորին,
խոստացաւ
{օրիորդ}
Մարիամին
ներկայ
լինել
Եումի
գալու
ժաման
ալ
Շահումեանցի
նամակը,
այսպէս.
{Օրիորդ}
Թիւթիւնճի-Օղլու
Մ...
Հոգուս
ցանկա
ցրած
ամուսնութիւն,
երջանկացուցել
էի
մի
{օրիորդ},
որ
զոհ
էր
գնալու
իւր
քաղաքի
վայրենի
ե
դի
մէջ
եւ
ասաց.
-
Խմելով
այս
բաժակը
{օրիորդ}
Թիւթիւնճի-օղլուի
անունով,
ես
պարգեւում
ի
կառավարիչ
Ժիրար
անունով
Յիսուսեանի
եւ
{օրիորդ}
Լա-Կատիերի
մէջ։
Յանցանքը
յայտնագործուե
տեղ
պատանի
աղջիկների
եւ
կին
մարդերի
մէջ
{օրիորդական}
ասացեալ
տկարութիւնը
(
chlorosis),
եւ
ան
հարկադրուի
ամուսնանալ
իւր
հետ:
Բայց
{օրիորդը}
ընտրում
է
կուսանաց
վանք
գնալ։
Այս
բանը
մի
պատուաւոր
մարդ,
տեսանելով
հարսնացու
{օրիորդը},
մինչդեռ
ման
էր
գալիս
Բէգզադէի
կառքով
ւում
է
իւր
դարաւոր
արմատից:
{Օրիորդը}
կտրում
է
ու
երգում
է,
Նորա
երգը
դու
ինձ
գթա՛,
ասա՛,
Ո՞վ
է
փորող
{օրիորդը}
եւ
դու
ո՛վ.
Ինչո՛ւ
այդպէս
գիշատու
ուքս
քոյր
ենք
միմեանց
անբաժան
",
{Օրիորդը}
պատասխանեց
հեգնելով.
"
Նա
երէցն
է
Իտալացին
":
Ասաց.
տուեց
{օրիորդը}
Իւր
եղբօրը
մի
դրօշ,
Մետաքս
թէ
այդ
հաւի
մէջ
տեսանում
էի
այն
գեղեցիկ
{օրիորդը},
որ
խելքս
առել
էր
գլխիցս:
Ուրախ
ուրախ
ծութիւնք
էի
առնում
եւ
նկարագրում
էի
այն
{օրիորդը},
որ
անշուշտ
համարում
էի
յաւերժահարսն:
հրէշի
ինձ
երեւելը
ապացուցանում
էր,
թէ
{օրիորդը},
որի
վերայ
սիրահարուած
էի,
արդարեւ
ադ
:
Նա
մտքումը
դնելով
անպատճառ
գտանել
այդ
{օրիորդը},
որի
համար
խելքը
թռուցել
էր
պ.
Շաքարե
քարեանցը,
խնդրեց
սորանից
նկարագրել
այդ
{օրիորդը}:
Պ.
Շաքարեանցը
թէեւ
բանաստեղծ
չէր
աքարեանցի
փոխանակ:
Նա
յայտնեց,
թէ
այդ
{օրիորդը}
բարձրահասակ
է,
սպիտակ,
մազերը
շիկագոյ
Շաքարեանցը
կարծում
էր
նոյնպէս,
թէ
այդ
{օրիորդը}
պիտոյ
է
գեղեցիկ
եւ
սուր
ձայն
ունենայ․
ն
մենայն
հարց
ու
խնդիր
անտես
չառնել,
այդ
{օրիորդը}
գտանելու
համար,
եթէ
միայն
կար
արդարեւ
մենայն
կերպ
հնար
գործ
դնել
նորա
սիրական
{օրիորդը}
որոնելու
համար,
մեծ
ախորժանքով
լսեց
թա
չեւ
անգամ
իմ
պէսին
երգել,
-
պատասխանեց
{օրիորդը}
մի
փոքր
կարմրելով:
Բայց
բոլորովին
սուտ
դ
Մարիամ,
-
ասաց
կոմսը
ծիծաղելով:
{Օրիորդը}
շառագունեցաւ
եւ
զգաց
վէճի
աւելորդութիւն
իորդ
Մարիամը:
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
{օրիորդը}:
-
Չէ՞
կարելի,
որ
վերստին
կրկնէք
մսը
վերջացնելով
իւր
խօսքը,
դարձաւ
դէպի
{օրիորդը}
հարցանել,
թէ
ինչ
թուղթ
էր
այն:
Օրիորդ
րիորդը
հարցանել,
թէ
ինչ
թուղթ
էր
այն:
{Օրիորդը}
պատասխանեց,
թէ
մի
տաղ
է,
եւ
թէ
պատրաս
եանքը,
վայելած
ու
լիացած
էին,
գլխաւոր
{օրիորդը},
վեր
կանգնեցաւ
իւր
տեղից
եւ
չցրեց
իւր
իեւնոյն
ժամանակ
արդարացուց
եւ
Լա-Կատիեր
{օրիորդը}
՝
չ'նայելով
Յիսուսեանների
հետեւողութեան
եւ
տխուր
անցքի
պատմութիւնը,
ուր
ազնիւ
{օրիորդը},
Ագապին,
զոհ
է
գնում
գիշերադէ՜մ
մարդո
նրիկօն
սիրահարւում
է
մի
Լէոնորա
անունով
{օրիորդի}
վերայ,
որի
վերայ
սիրահարուած
էր
եւ
կոմ
ռով,
որ
համարձակուել
էր
սիրահարուիլ
մի
{օրիորդի}
վերայ,
որի
հետ
ինքը՝
երիտասարդ
կոմսը
իցէ:
Ահա
այդ
գործակատարին
նշանում
է
մի
{օրիորդի}
հետ:
Մարդիկ,
տեսանելով,
որ
Բէգզադէն
րութիւն
եւ
խնամք
է
ցոյց
տալիս
հարսնացու
{օրիորդի}
վերայ,
զարմանում
են:
Բայց
այդ
զարմանք
ր
մահու
սարսափ
բերեց
վերաս:
Իմ
գեղեցիկ
{օրիորդի}
ուրուականը
կանչելը
եւ
այդ
հրէշի
ինձ
երե
,
-
շարունակեց
Մանթուխեանցը.
-
եթէ
այն
{օրիորդի}
համար
էք
ասում,
որ
միշտ
պատահում
է
նոր
ա
լսում
եմ,
որ
շաղփաղփում
է
մի
գեղեցիկ
{օրիորդի}
մասին,
որ
չգիտեմ
թէ
ուր
տեսել
էր,
եւ
անձն
առնուլ
այդ
թէեւ
ծանր
պայմանը:
{Օրիորդի}
շրթունքի
վերայ
խաղաց
մի
խորամանկ,
բայց
մի
ջլային
տենդի,
որ
առաջացել
էր
Ագապի
{օրիորդի}
սգալի
վախճանի
պատճառած
հարուածից:
Բնակ
սը
ոչինչ
չասաց,
միմիայն
շնորհակալ
եղաւ
{օրիորդից},
որ
զուարճութիւն
պատճառեց,
երգելով
ու
ձր
կաղնի
ահագին,
Նորա
տակին
նոյն
{օրիորդն}
է
կանգնած
Կացին
ձեռքին.
ջարդոտու
որան
առողջութիւն:
Խմեցին
եւ
միւս
բոլոր
{օրիորդները},
կրկնելով
այս
խօսքերը:
Սորանից
յետ
նց
կամ
եկեղեցու
մէջ
եւ
կամ
բաղանիքում:
{Օրիորդների}
վերայ
խօսք
եւս
չկա.
նոքա
տարին
մի
անգա
անայ
Արուսեակ
եւ
Աղաւնի
Փափազեանց
արգոյ
{օրիորդների}
անունները,
որոնք
առաջինն
են,
որ
քաջու
,
որ
սեփական
է
բոլոր
հայասեռ
կանանց
եւ
{օրիորդների},
պատուեն
իւրեանց
կոչումը
եւ
այնպէս
մի
ի
հետ,
է
ծանօթանալ
նորա
սիրուն
բարեկամ
{օրիորդների}
հետ:
-
Ես
կամէի
մեր
խնջոյքի
մէջ
խա
վայելչութիւնը
կարող
էր
տրամադրել
պատանի
{օրիորդների}
սիրտը
եւ
հոգին
դէպի
մի
րօմանական
կեանք
նիմ
իմ
խրատնելով
գլխացաւութիւն
պատճառել
{օրիորդներին},
-
հաւելացոյց
կոմսը
ծիծաղելով:
-
ց
տեղը:
Երբ
բոլորը
նստած
էին,
երեք
{օրիորդներից}
մեծը
վեր
կացաւ
տեղից
եւ
ասաց
քաղցր
եւ
ն
նում.
բայց
այսքան
պիտի
իմանալ,
որ
շատ
{օրիորդք}
մուտ
եւ
ել
ունին
նորա
տան
մէջ,
եւ
այդ
էջ,
մի՞թէ
այդ
կրթուած
եւ
դաստիարակուած
{օրիորդքը}
հայհոյելու
էին
քո
անունը,
ո՞չ
ապաքէն
ա
մենալաւը
այս
սովորութեններից
է
այն,
որ
{օրիորդքը}
ծածկում
են
իւրեանց
գլխին
բարխատեայ
կամ
մուտ
եւ
ել
ունին
նորա
տան
մէջ,
եւ
այդ
{օրիորդքը}
թատրոնախաղ
աղջիկներ
են
մեծ
մասնով:
կերպ,
եւ
մին-մին
գալով
ողջունելով
երեք
{օրիորդքը},
նստում
էին
իւրեանց
տեղերը:
Բայց
այնք
մինչեւ
որ
բոլորը,
կարգով
ողջունած
երեք
{օրիորդքը},
նստեցին
իւրեանց
տեղը:
Երբ
բոլորը
անակները
ձեզ
հայտնի
է,
որ
շատ
անգամ
25
{օրից}
գիր
կառնում
Նախիջեւանից
կամ
երբեմն
ամիս
յլ
գիր,
այսինքն
երկու
շաբաթից
կամ
տասն
{օրից}:
Նորա
մեջ
կկարդաս
դու
եւս
նոր
բան
ինչպ
գամ
լավ
քոթակ
տրվեց
պրոֆերանս[ով].
այն
{օրից},
ասում
է,
բանս
հետ
զարկեց,
մոտ
100
մ
վ,
թե
մի
փոքր
հարկավոր
էր
սպասել:
Այն
{օրից}
մինչեւ
այսօր
հինգ
կամ
վեց
ամիս
անցավ,
եւ
ամեն
րոպե
պատրաստ
եմ
զոհել,
եւ
այն
{օրից},
երբ
գրիչ
վեր
եմ
առել
ձեռքս,
մինչեւ
գ
ին,
ըստ
որում
շատ
տարիք
են
անցած
կտակի
{օրից}:
Տեսանում
եք
ահա՛,
որ
մոտից
քննելո
կանա,
իմանա,
թե
ի՛նչ
բան
մնացել
է
այն
{օրից},
ո՛ւր
է,
ովի՛
ձեռքում,
ո՛րքան
է
բոլո
այդ
սերմերը
ցանել
երկու
շաբաթ
առաջ
այն
{օրից},
որից
հետո,
հավանականության
տեսությամ
ն
մեջ:
Ահա
արդեն
տասը
տարի
է
անցել
այն
{օրից},
երբ
այդ
լեզվով
լույս
տեսավ
առաջին
գիր
մանավանդ
շտապելու
տեղ
չունեմ:
Մի
քանի
{օրից}
ես
կհասնեմ
այն
կետին,
ուր
եւ
խարիսխ
պի
րեւ
օծանելիք
kali
jodatum։
Երկուշաբթի
{օրից}
սկսած
առավոտները
խմում
եմ
մեկական
բաժակ
այնպիսի
մարդերի
համար,
որ
իւրեանց
ծնած
{օրից}
նուիրել
էին
իւրեանց
անձը
ստութեան
սպասա
նութեան
մէջ,
որ
շարունակւում
էր
երրորդ
{օրից}
սկսած:
Յանկարծ
ի՛նչ
տեսանեմ.
մի
մարդ
ես
կ՚ասեմ
ձեզ,
որ
իմ
կեանքը
սկսած
այն
{օրից},
երբ
յիշում
եմ
ինձ,
մինչեւ
ներկայ
րոպ
կին
Բէգզադէն,
մի
որդի
ծնանելով,
երկու
{օրից}
յետոյ
խեղդում
է
նորան,
անզգուշութեամբ
աւելի
վեր
բարձրացաւ
իմ
աչքում,
եւ
այդ
{օրից}
ուխտեցի
վերջին
արիւնս
թափել
ազատութեան
կից,
արձակեցին
ձեռքիս
շղթաները,
երկու
{օրից}
յետոյ
հասայ
Րեդուտկալէ
բոլորովին
հիւանդ
-
Մուրադեան
վարժարանի
աղօթքը:
Այն
{օրից},
երբ
գրեցի
երկրորդ
Յիշատակարանիս
վերջի
-
Կեցցէ՜
ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ:
Ազատ
Աստուածն
այն
{օրից},
Երբ
հաճեցաւ
շունչ
փչել,
Իմ
հողանիւթ
էի
նորանից
Բազուկներս
արձակել.
Ես
այն
{օրից}
ուխտեցի
Ազատութիւնը
սիրել:
Թոթով
լեզո
զինուոր
Կամիս
գրուիլ
այս
{օրից}:
Ո՛հ,
փշոտ
է
ճանապարհդ,
Քեզ
շատ
փորձ
սանում
է
մինչեւ
ի
կատաղութիւն:
Մի
քանի
{օրից}
յետոյ
գալիս
է
Բէգզադէն
տղայի
մօտ
եւ,
տ
գործակատարը)
եւ,
յայտնելով,
թէ
երկու
{օրից}
յետոյ
պիտոյ
է
միասին
ճանապարհ
ընկնէին
դ
շարժւում
ամենայն
զօրութեամբ:
Երկու
{օրից}
յետոյ
իմանում
է
խեղճ
պատանին,
թէ
խաբու
գզադէն
Մ...
հասանելուց
յետոյ՝
մի
քանի
{օրից}
յայտնւում
է
հաճոյակատար
գործակատարը
եւ
ն
նոր
է
Թափել
վերայից:
Քո
{օրից}
այսօր
քանի՞
դար
անցաւ,
Սիրական
լեզ
էս
էին
մեր
կանայքը,
բայց
ի՞նչ
մնաց
այն
{օրից}...:
Հա՛յ
կանայք,
ձեր
հետ
է
այսօր
ալու
համար
ամենայն
հնար
գործ
դնել:
Այս
{օրից},
ասում
էր
նա,
կը
սկսեմ
գրել
բոլոր
Հայ
ւս
անգամ
ձեռք
առնուլ
այդ
գիրքը:
Ես
այս
{օրից}
մոռանում
եմ
յաւիտեան
որպէս
գիրքը,
նոյն
րայ
խօսողը
մահի
պարտաւոր:
Մի
քանի
{օրից}
յետոյ,
երբ
արդէն
ազատութիւնը,
հաւասար
ին
ասել
ստրուկներին.
"
Մանկո՛ւնք,
այս
{օրից}
յետոյ
ազատ
էք
կատարելապէս
եւ
ձեր
ստրկակ
եանց
հողը
պիտի
ստանան
հրովարտակի
թուեալ
{օրից},
երկու
տարուց
յետոյ,
իսկ
մինչեւ
այն
ե
իւն
առնել
մի
տեղում,
ուր
գործի
սկսուած
{օրից}
երեւում
է
սնանկութեան
դալուկը,
այսպիսի
ը
կը
մնայ
անշարժ
եւ
անդամալուծեալ:
Այն
{օրից}
պիտի
թուենք
ազգային
նորոգութեան
դարագլո
վերջոյ՝
դրամագլխի
տէր
մարդոց։
Իսկ
այն
{օրից},
երբ
նա
թողեց
նորանց
եւ
դէմքը
դարձուց
ի
Եւրոպացոց
համար
ծառայութիւն:
Իսկ
այն
{օրից},
երբ
ազգը
կը
սկսի
մշակել
հողը,
երբ
մա
,
որ
այսօր
գրեթէ
ամայի
եւ
խոպան
է,
այն
{օրից}
կը
կենդանանայ
եւ
Հայոց
վաճառականութիւնը
ռ
բառ:
Եւ
մի՛թէ
շա՞տ
ժամանակ
անցաւ
այն
{օրից},
երբ
ընդհանրական
եւ
մասնաւորապէս
աւստր
չը:
-
Քեզ
ի՞նչ
փոյթ:
Եւ
այն
{օրից},
երբ
կառավարութիւնքը
իւրեանց
ընթացքը
ա
էս
նաեւ
դերասանը:
Հպարտութեան
երեւեցած
{օրից}
կը
դադարի
դերասանի
մէջ
յառաջադիմութեան
եւ
տխուրը:
Ընդհակառակ
`
կէս
{օրից}
յետ,
երբ
արեւն
ի
խոնարհ
Ուրախի
է
Լերմոնտովից)
Յաւերժը
ինձ
այն
{օրից},
երբ
Շնորհ
տուեց
մարգարէի,
Որ
աշխարհը
իւրեան
գերի
Ծնած
{օրից}
կարծել
էր։
Շատ
հալածանք,
շատ
նե
ցել
բաղդից
մի
հարուած,
Որ
գոհ
իւր
{օրից}
հասած
գիշերին,
Աղօթք
է
առնում
վե
ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ
Ազատ
Աստուածն
այն
{օրից},
Երբ
հաճեցաւ
շունչ
փչել,
Իմ
հողանիւթ
էի
նորանից
Բազուկներս
արձակել.
Ես
այն
{օրից}
ուխտեցի
Ազատութիւնը
սիրել:
Թոթով
լեզո
զատութեա՞ն
դու
զինուոր
Կամիս
գրուիլ
այս
{օրից}:
Ո՛հ,
փշոտ
է
ճանապարհդ,
Քեզ
շատ
փորձ
ր
է
Թափել
վերայից:
Քո
{օրից}
այսօր
քանի՜
դար
անցաւ,
Սիրական
լ
Հողս
միստիկի
գլխին:
Եւ
այդ
{օրից}
պատմութիւնը
Դառնում
է
ճիշտ
գիտութի
-ին:
19-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
{օրից}
գրած
եւ
նոյն
օրը
պատասխանեցի,
որ
կ՚երթ
-ին:
22-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
{օրից}
գրած,
որով
ուղարկեց
ձուկ,
բակսիմատ
եւ
5-ին:
16-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
{օրից}
գրուած:
18-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ
եւ
8-ին:
8-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
{օրից}:
10-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ,
առաջիկայ
Մայիսի
2-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
{օրից}
գրուած:
5-ին
տեսութիւն
եղբօրս
հետ.
առ
4-ին:
3-ին
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
նոյն
{օրից},
4-ին
պատասխանեցի:
7-ին
նամակ
ստացայ
րութիւնը
եւ
Բերբերի
եւ
Սուլթ[անշահի]
10
{օրից}
վերադարձը
Փարիզից.
նոյն
օրը
պատասխանեց
սին:
5-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
{օրից},
որով
գրում
է
`
ա)
նամակս
մինչեւ
այժմ
-ին:
6-ին
նամակ
ստացայ
եղբ[օրիցս]
նոյն
{օրից}
եւ
Աւտ[ուշից]
25
դ[եկտեմբերի].
7-ին
պա
հայոց
ազգը,
իր
թագաւորութեան
կործանման
{օրից},
ստրկանար
որեւէ
քրիստոնեայ
կառավարութե
լու
հետեւանքը,
յանցանքը
եւ
մեղքը,
այս
{օրից},
դնելով
Կրօնական
ժողովի
զանցառութեան
վ
,
"
Հիւսիսափայլի
"
առաջին
անգամ
երեւցած
{օրից}
ուշ
դնելով
մայրենի
նորախօսութեան,
միշտ
ջրանցքով
բաժանւում
էր
Ֆրանսիուց
եւ
այն
{օրից}
մինչեւ
այսօր,
մինչդեռ
ցամաքահողը
ազատո
նէի
չարաթոյն
ժանիքից
գազանների,
որ
այն
{օրից}
սկսած
ծածուկ
դարան
մտնելով
եւ
իրենց
անհ
մքի
կատարողքը
դոքա
եղան։
Որովհետեւ
այն
{օրից},
երբ
դու,
Տէ՛ր,
քո
անարգ
մարդ
մեծարո
,
եթէ
ճշմարիտ
չէ
ասածս,
անարգէ՛։
Այն
{օրից},
երբ
դո՛ւ,
Տէ՛ր,
ինձ
վանքը
տարիր,
մ
Գարդմանի
վանքից
եկած
էր
մեր
վանքը,
այն
{օրից},
երբ
սորա
հիմքը
ձգել
էին,
եւ
մինչեւ
ի
ծ
կարծիքը.
իսկ
Փարպեցու
Թղթի
յայտնուած
{օրից}
այդ
կարծիքների
գինը
կոտրեցաւ։
Եւ
այսու
արժապետի,
ե՛ւ
աշակերտների
համար։
Միւս
{օրից}
արդէն
ուսման
ընթացքը
ընդունում
է
մի
այլ
Այո՛,
այդպէս
է,
Ձեր
մռայլութիւն:
Այն
{օրից},
երբ
սկսեց
կանգնել
արեւմուտքումը
միահե
ուր
մի
քանի
բան
սովորում
էին,
բայց
այն
{օրից},
երբ
նա
ստացաւ
ծայրագոյն
իշխանութիւնը
ան
տակ
իւր
ամուսնութենից
յառաջ.
ես
այն
{օրից}
տեսայ
ձեր
դուստրը,
երբ
նա
կարօտեցաւ
իմ
ս
ձեզ
խօսք
տալ:
-
Ուրեմն
ես
մի
քանի
{օրից}
սպասեմ
պատասխանու...
-
Անպատճառ,
ցուցիչ
գաղափարներից:
Մանուշակը
ծնած
{օրից}
լսել
էր
մեզիմեն
աղեկների
մասին,
նանրահ
ը
համբուրելով
Մանուշակի
ձեռքը,
-
եւ
այս
{օրից},
դու
կարող
ես
ազատ
համարել
քեզ
Աղուանե
ոչինչ
չկար:
VIII
Քանի
օր
անցաւ
այն
{օրից},
երբ
Աղուանեանցը
եկել
էր
Թիւթիւնճի-օղլ
շեմքի
վերայ,
իբրեւ
քո
հարսի
ապայ
այն
{օրից}
պիտի
փոխեմ
նորա
վարքը,
բարքը,
մտածութ
եւելի
մարդիկը.
պատճառ,
Առաքեալը,
այդ
{օրից}
սկսած
նայելով
Ռուսիայի
վերայ
որպէս
իւր
եան
արեւը
ծագելուց
յետոյ,
մանաւանդ
այն
{օրից},
երբ
լուսաւոր
կերպով
եւ
հոգու
գիտակցու
ւ
այլ
կերպով
չէր
կարելի
արդարանալ։
Այդ
{օրից}
ահա
Մխիթարի
գաղափարը
ստրկանում
է
պապակա
ւմ
է
պապականութեան
օգտի
հայեացքին,
այդ
{օրից}
սկսանում
է
երեւելապէս
չքանալ
Մխիթարի
մի
ական
գործունէութիւնը.
նորա
աշակերտների
{օրից}
սկսանում
է
նա
շարժուիլ։
Բայց
այդ
մ
եղաւ
պաշարեալներին.
Ֆրանսիացիք
մի
քանի
{օրից}
յետոյ
քաղաքը
առին։
Իգնատիոսը
գտանւում
ս
կողմ
քարշել
երկրպագութեան
համար։
Այս
{օրից}
ահա
նորա
գաղափարը
կազմած
է,
կարգը
(
sy
մած
է,
կարգը
(
systema)
պատրաստ,
այս
{օրից}
կամքը
ստացաւ
իւր
յատկացեալ
պաշտօնը։
Բա
թիւնը,
վեր
առեցին
այլ
ուղղութիւն։
Այս
{օրից}
նոքա
յայտնւում
են
ամենայն
տեղ
իբրեւ
թագ
ցառութեան,
այս
վճիռը
յայտնուելուց
երեք
{օրից}
յետոյ
դուրս
գալ
Փարիզից,
իսկ
տասն
եւ
հ
ոյ
դուրս
գալ
Փարիզից,
իսկ
տասն
եւ
հինգ
{օրից}
յետոյ՝
Ֆրանսիական
Տէրութեան
միջից։
Նո
նալ
իւրեանց
Յիսուսական
հանդերձը
եւ
երեք
{օրից}
յետոյ
կեանքի
եղանակ
որոշել,
այսինքն՝
քի
պայմանները
սուրբ
պահելու
համար.
այդ
{օրից}
սկսած,
դատապարտութեան
տակ
ընկաւ
նա,
ո
օղոսի
պէս
հոգեւորք,
եթէ
կան,
թո՛ղ
այս
{օրից}
չոգան
իւրեանց
գլխի
ճարը.
կամ
ուղղեն
իւ
յարգութեանը,
նամանաւանդ
այն
բարեգուշակ
{օրից},
երբ
ընթերցասիրում
էի
ձեր
քաղցրաճաշակ
վեր,
սարի
գլուխը
բարձրանալ,
բայց
այն
{օրից},
երբ
Գալիլեյը
իր
գնդակները
ձգեց
Պիզայի
եց
Պիզայի
թէք
զանգատնից
դէպի
վայր,
այն
{օրից},
երբ
ծանրութիւնը
որպէս
ընդհանուր
յատկո
ր
յատկութիւն
տրուեցաւ
մարմիններին,
այն
{օրից},
երբ
գտան
հեղուկ
եւ
օդանման
մարմինների
ւնից
վախում
է
"
առածը
մերժուեցաւ,
այն
{օրից},
երբ
Նիւտօնը
գտաւ
կենտրոնական
առաձգութ
ց
չէ
կարելի
սորանից
եզրակացնել,
թէ
այդ
{օրից}
իսպառ
ընկաւ
որսորդութիւնը:
Գրեթէ
երկու
կաթողիկոսը
շինեց:
Տօթահար
միաբանը
կէս
{օրից}
յետոյ
դուրս
է
գալիս
երբեմն
այդ
լճի
լայն
՛նչ
է
պատճառը,
որ
Եգիպտոսից
դուրս
եկած
{օրից}
այնքան
դարաւոր
ժամանակներում,
ինչ
որ
չ
ի
համար,
իմ
անձնականը
եւ
ստացականը
այն
{օրիցն}
եմ
ես
ուրացել,
երբ,
աչքս
բանալով,
բա
րայ,
իսկ
Պ.
Չամուռճեանը
թռչում
է
նաեւ
{Օրիօնից}
բարձր...
Գիտենք,
դարձեալ
պիտի
պա
եցիկներից
Բերրիեան
դքսուհին,
խլում
էին
{Օրլէան}
Դուքսի
բոլոր
ժամանակը։
Երբ
նա
հարկադրո
պին
ընդունել
նորան
սուրբերի
կարգը։
{Օրլէանեան}
Դուքսը
իւր
գործակատարութեան
սկզբումը
շա
XI-ը,
որ
գալոց
ժողովքը
հրաւիրուի։
{Օրլէանեան}
Դուքսը
ոչինչ
հաւատ
չէր
պաշտում։
Նա
միօ
ն
երբեմն
սպասաւոր
էր
Սէն-Լօրանս
անունով
{Օրլէանեան}
Դուքսի
դաստիարակի
մօտ։
Շուտով
զարթեցան
,
որ
չէր
կամենում
օրագրի
մէջ
արձանագրել
{Օրլէանեան}
Դուքսի
հրովարտակը
Unigenitus
կոնդակը
Ֆր
մ
կարմիր
քամու
բորբոքը
կարող
էր
հասցնել
{օրհասական}
վախճանի,
իսկ
ես
նրան
ափսոսում
եմ,
այո
ւնքին
այսպէս
տուեց
պատասխան.
"
Քո
{օրհասը}
մօտեցել
է,
տախտակներ
Պատրաստում
նելով
մեր
անձը
ամեն
կողմից
պաշարուած
եւ
{օրհասի}
գրկի
մէջ,
արտասուալից
աչքով
աղօթեցինք
տագրի
ձեռքով
"
Մեղուի
"
համար
պատրաստած
{օրհասին}
։
Բայց
զուր
է
այս
խրախոյսը
եւ
քաջալերու
կանում
է
կեանքից
պրծնել
Ու
հետեւել
{օրհասին}
։
Նորան
այն
էլ
դիւր
է
սրտին
մասին
",
պատասխանում
է
Կաթողիկոսը.
"
{Օրհնա՛ծ},
ինչ
անհանգիստ
մարդ
ես.
քեզ
մի
բան
աս
ովրդից.
այս
պատճառով
եւս
ասում
էին.
-
{օրհնա՛ծ},
այսքան
տարի
եկեղեցու
դրանը
ծերացար,
իմ
եւ
հետեւիմ
",
այլեւ,
"
Օ՜վսաննայ,
{օրհնալ}
եկեալ
յանուն
Տեառն
"
ասելով,
ծունկ
կը
չ
կերպով
եւս
յայտնուի
մարդկութեան
մէջ,
{օրհնած}
է,
որովհետեւ
հոգի
կայ
նորանում,
որովհ
չափով
եւ
այդպիսի
ուժով
չեն
երեւել
նորա
{օրհնած}
հետեւանքը,
ինչպէս
անգլիական
պառլամենտա
աւօտուն
վաղ
մարդ
ուղարկելուս
պատճառով:
{Օրհնած}
հոգի,
ո՞չ
ապաքէն
տոմսակումս
գրել
էի
հր
չէ,
մեք
ուրիշ
մտածելիք
ունինք:
-
{Օրհնած},
մտածելուց
գլուխներս
ճաքեցաւ,
փոքր
մն
ը:
-
Դարձեա՞լ
գերեզման...
-
{Օրհնած},
այս
տարի
դեռ
տասներորդն
է,
որ
փորում
օտ
քարշելով,
Մահտեսի
Թովմասին
ասաց.
-
{Օրհնած},
եթէ
օրիորդ
Մարիամը
ունէր
"
Տէր
կեցո
"
ղ
ասին
քի
տերտերին
հրամայե,
քահանա
թող
{օրհնե}
տեսին.
հեչ
կըլլա՞,
աս
ալ
այնպես
կպատկ
ն,
օրհնեալ,
որ
գաս
յանուն
Տեառն
":
"
{Օրհնեա}
՛,
Հայր
սրբազան,
զժողովուրդ
քո
զայս,
՛,
Հայր
սրբազան,
զժողովուրդ
քո
զայս,
{օրհնեա}
՛
զժառանգութիւնք
քո
զայս,
հովուեա՛
եւ
բ
մարդու
բերանից
լսելով
այսպիսի
խօսքեր:
{Օրհնեա՛լ}
է
Աստուած:
Պարոն
Տիրատուրեանի
առաջ
էն,
-
եթե
ոչ
սուրբ
բնութեան։
Ե.
{ՕՐՀՆԵԱ՜Լ}
ԼԻՑԻՍ,
ՔՈ՛ՅՐ
Սիրտ
քո
օտա՛ր
լիցի
Սիրատենչակ
լքեալ
հիգին,
Յաւիտեան
{օրհնեա՜լ}
լիցիս:
Թէ
ոյր
չիցէ
գլխոյն
Օժտեսցէ
միշտ
Ամանորայն՝
Յաւիտեան
{օրհնեա՜լ}
լիցիս:
Թէ
սիրակեզ
հէգ
ծարա
Եւ
մի՛
կացցէ
ակնդ
վճիտ՝
Յաւիտեան
{օրհնեա՜լ}
լիցիս:
Մատաղերամ
հէգ
այգորդ
եզ
բուսցի
միշտ
քաջապէս,
Յաւիտեան
{օրհնեա՜լ}
լիցիս:
Եկեալ
ումեք
վարդիցդ
քեզ
ի
գոգ
տացի
շարժուն,
Յաւիտեան
{օրհնեա՜լ}
լիցիս:
Զ.
ՄՈԳՊԱՇՏԷՆ
ՅԱԶԷ
ւ
սիրտք
լցեալ
խնդութեամբ,
աղաղակեն.
"
{Օրհնեալ}
եկեալ
յանուն
Տեառն,
օրհնեալ,
որ
գաս
յ
աղակեն.
"
Օրհնեալ
եկեալ
յանուն
Տեառն,
{օրհնեալ},
որ
գաս
յանուն
Տեառն
":
"
Օրհնեա՛,
Հ
լսել
Պ.
Իսահակեանցից,
թէ
այդ
բարի
եւ
{օրհնեալ}
յիշատակի
արժանի
մարդիկը
ինքեա՞նք
դիմեցի
սովորցնում
է
Աշխատողներին:
{Օրհնեալ}
լինի
քո
սահմանողը,
Թող
սուրբ
լին
արկանելին
ձեր
քամակից
տանելով։
Եւ
ձեր
{օրհնեալ}
մայրը
եւ
Անոյշ-Վռամը,
իրենց
հոգեսիրութ
եւ
ուղղափառ
հաւատի
ուսումը
ստացած
են
քո
{օրհնեալ}
մօրից
եւ
նո՛յն
իսկ
Տիրոջիցդ։
Եւ
հասակո
րեսը։
Ահաւասիկ
Փարպեցու
խօսքերը.
"
Եւ
{օրհնեալ}
զամենեսեան,
նախ
գային
'ի
քաղաքն
Վաղարշ
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի
գիտէ՛
որ
է
{օրհնեալ}
յաւիտեանս,
զի
ո՛չ
սըտեմ։
'Ի
Դամասկոս
Փարպեցու
Պատմութեան
մէջ
կարդում
ենք
այդ
{օրհնեալ}
տիկնոջ
գովասանութիւնը
եւ
այնտեղ,
ուր
խօ
իսուս
Քրիստոսը,
վկայում
է
մեր
խօսքին։
{Օրհնեալ}
է
Աստուած,
որին
ճանաչելը
պարգեւում
է
մ
եց
ջարդ
ու
փշուր
եղած
Յիսուսեան
Կարգը։
{Օրհնեալ}
Ալեքսանդր
Կայսեր
հրովարտակը)
Յիսուսե
Ցաւում
եմ,
որ
չունիմ
պատրաստի
{Օրհնեալ}
Ալեքսանդր
Կայսեր
հրովարտակի
պատճէնը,
որ
լով,
տակաւին
ստանում
էին
իմ
ոտներս
այն
{օրհնեալ}
փալախայի
հարուածքը.
Յիրաւի,
որ
մեծ
բ
ինձ
տուան
Սէր,
կին,
առ
ի՞նչ
Տէր
{օրհնեաց},
Յի՞նչ
ակնարկէ
նորա
բան,
ԹԷ
սաւ
ո՛խս
Յակովբայ
վասն
օրհնութեանցն
զոր
{օրհնեաց}
զնա
հայր
իւր,
եւ
ասէր
Եսաւ
'ի
մտի
իւրո
,
գլ.
Ե,
համ.
24)։
§
46.
"
Եւ
{օրհնեաց}
Աստուած
զՆոյ
եւ
զորդիս
նոցա,
եւ
ասէ
ցն
սցես,
որ
եթե
աշխատություն
Հանձն
առնուք
{օրհնել}
ինձ
մի
նամակով,
իմանաք,
թե
ո՛ւր
եւ
ի՛
ութեամբ
վաստակում
են,
եւ
ամենակալ
Տէրը
{օրհնել}
է
նոցա
վաստակը:
Երբ
աւարտեցի
խօսքս
ւն,
վճարել
էր
իւր
պարտքը,
եթէ
Աստուած
{օրհնել}
է
քեզ
հարստութեամբ,
ինչու
դու
մասնակից
ետոյ
հրամայէ
պատրիարքին...
խաչը
ձեռքին
{օրհնել}
Հայոց
ազգը,
որ
այսքան
ժամանակ
դուրս
էր
ացուցանում
ենք
ձեզ
մեր
հնարներին,
որով
{օրհնել}
է
ամենակալ
տէրը
մեր
ձեռքի
վաստակը
":
մնում
է
ինձ
ասել,
եթէ
ոչ
սրտիս
խորքիցը
{օրհնել}
այս
օրը:
Ձեր
մռայլութիւն,
եւ
դուք,
դ
անպակաս
առնել,
ննջեցեալների
գերեզմանը
{օրհնել}
տալ,
մատաղը
չմոռանալ
եւ
պահքը
պահել․
ե
տ
կամքին։
Գեներալը
կարո՛ղ
էր
նուիրել
(
{օրհնել}
)
նորանց
ուխտապահ
չորս
ուխտերին,
որոնց
վ.
"
Ահա
ո՞ւր
գայ
միւս
թարգմանն
":
Եւ
{օրհնելոյն}
ի
հեռաստանէ
լուեալ
զդռնչիւն
մահաձայն
աղ
ակ
առատացած
Նախիջեւանու
վերայ,
վերստին
{օրհնելու}
է
իւր
հովանաւորների
յիշատակը,
եւ,
ամե
շ
շատերի
մասին,
որոնք
վախճանեցան՝
ո՛չ
{օրհնելու}
համար
բանալով
իրենց
բերանը։
Այս
պատ
երով
եւ
շատրուաններով
զարդարած
պալատը,
{օրհնելու}
նորան:
Խանը
ընդունում
է
այս
հոգեւոր
ան
րն
ծառէ
ծառ
Իւրեանց
ճռվըղով
{{Կ՚օրհնեն}
քո
գալը,
Ո՛վ
երկնից
դեսպան,
Կարապետ
եւ
այլ
այսպիսի
ուխտատեղեր,
որ
{օրհնենքագիր}
ստանանք:
Ախ
ի՛նչ
գեղեցիկ
են
այդ
օրհնու
Օծեալ
մեր,
դու
ես
Փրկիչ
մեր,
եւ
զքեզ
{օրհնեսցեն}
անձինք
մեր:
Եւ
այսօր
ի
շնորհաբեր
գալստ
շաձայն
Ցաներեւոյթս
սրովբէից
{Օրհներգուաց}
երգակից
Գտաւ
Քեզ
յերեքսրբեանն:
րովբէից
քո
անտես
`
Եղաւ
զուարթ
երգակից
{Օրհներգութեան}
-
ձօնուած
քեզ:
Տէ՛ր,
նայիր
քո
ծառայի
,
Տէր
որ
Էն,
Լի՜
երկինք
քո
փառքով,
-
{Օրհներգում}
է
սերովբէն
Եւ
վերցընում
ունելով
Կայծը
կ
նչու՞
տուեց
ինձ
Սէր,
կին,
ինչո՞ւ
Տէրն
{օրհնեց},
Ակնարկում
է
խօսքն
այն
ի՞նչ
`
Թէ
`
աճե
Կեցցէ՛,
կեցցէ՛
մեր
Ալեքսանդր,
{օրհնեցելոյն}
համանուն,
Նորա
ժառանգ
Նիկողայոս
լ
ուն,
-
ես
շատ
ուրախութենով
յոժարեցայ
եւ
{օրհնեցի}
այդ
լինելու
ամուսնութիւնը,
եւ
ահա՛
մատ
ւթեանը,
որին
լինելով
մի
լոկ
սպասաւոր՝
{օրհնեցինք}
եւ
ընդունեցինք
այդ
պատերազմը:
Անհն
րեխորհուրդ
ընդհանուր
ձեռնարկութիւնը
թող
{օրհնէ}
Բարձրելու
աջը:
ՄԵՔ,
քննելով
ձեզանից
Մ
տի
Որդւոյ
ձեռի
քընարը,
Քեզ
{{կ՚օրհնէ}
միշտ
անմոռաց
Արարատի
ծընունդը։
չքն
էլ
թողեց
բաց։
Անձն
իմ,
{օրհնէ}
այն
Աստուածը,
Որ
փրկել
է
քեզ
մահի
սառն
աչքով
նայի
այս
բանի
վերայ
եւ
պիտի
{օրհնէ}
նորա
Արարիչը,
որի
ձեռագործքը
անմահ
են
ստիարակած
նորան,
նա
պիտոյ
է
ապագայումը
{օրհնէր}
քո
յիշատակը
եւ
աղօթէր
քո
գերեզմանի
վերա
...........................
{Օրհնի՛ր},
նահապետ,
օրհնի՛ր,
սիրական,
Քո
............
Օրհնի՛ր,
նահապետ,
{օրհնի՛ր},
սիրական,
Քո
սուրբ
այս
լեզու,
ազ
.....................
{Օրհնի՛ր},
նահապետ,
օրհնի՛ր,
սիրական,
Քո
......
Օրհնի՛ր,
նահապետ,
{օրհնի՛ր},
սիրական,
Քո
սուրբ
այս
լեզու,
ա
ս
ինչի՞ն
-
եթէ
ոչ
սուրբ
բնութեան:
Ե.
{ՕՐՀՆՈՒԱ՜Ծ}
ԼԻՆԵՍ,
ՔՈՅՐ...
Ով
կոյս,
թող
սիրտդ
օտ
ր
ընդունես
Սիրակարօտ
լքեալ
հէգին
`
Յար
{օրհնուա՜ծ}
դու
լինես:
Թէ
ոք
գլխի
տեղ
չունենայ,
նուց
`
քեզ
Ցից
ընծայէ
ամէն
տարին.
Յար
{օրհնուա՜ծ}
դու
լինես:
Թէ
սիրակէզ
հէգ
ծարաւին
Պտղ
ուես,
Չի՛
ցամաքի
աղբիւրդ
վճիտ,
-
Յար
{օրհնուա՜ծ}
դու
լինես:
Թէ
տաս
այգիդ
մշակելու
Ջահէ
ս
`
Բունդ
կը
լինի
միշտ
զօրաւոր,
-
Յար
{օրհնուա՜ծ}
դու
լինես:
Թէ
մէկը
գայ
վարդըդ
խնդրի,
դու
տանես
Եւ
տաս
գինին
քո
խմելու
`
Յար
{օրհնուա՜ծ}
դու
լինես:
Զ.
ՄՈԳԱՊԱՇՏԸ
ԶՈՀԱԲԵՐՈՒՄ
Է
ալիս
միւս
թարգմանն
էլ
"
ասելով։
Եւ
այն
{օրհնուածը},
հեռուից
լսելով
նոցա
մահաձայն
աղեղների
ին)
զմի
տեօրտի
պիրլիք,
ընկալաք
մեծաւ
{օրհնութեամբ}
եւ
զանուն
ձեր
եւ
համայն
ննջեցելոց
ձերոց
նալ
զարձակեալն
՚ի
վեհափառութենէդ
կոնդակ
{օրհնութեան}
երեքտասներորդէ
ամսեանն
Մարտի
համարաւ
13
կաթողիկոսը
ընդունելով,
շնորհեց
մեզ
իւր
{օրհնութեան}
կոնդակը,
որի
մէջ
"
խարդախամիտ
գրուած,
ան
մեծ
արծաթ
առաւ,
պապից
նորա
համար
մի
{օրհնութեան}
կոնդակ
հանելու:
Ի
հարկէ,
պապը
այնպիսի
նքագիր
ստանանք:
Ախ
ի՛նչ
գեղեցիկ
են
այդ
{օրհնութեան}
գրերի
ոճը
եւ
շարադրութիւնը:
'Ի
սուրբ
ե
ձեր
եւ
համայն
ձերայնոց...
եւ
այսպիսի
{օրհնութեան}
գիր
շատ
անգամ
կարելի
է
կէս
մանէթով
ստան
իցի
աստուածասիրութեանդ
",
կը
շարունակէ
{օրհնութեան}
գիրը,
"
զի
զօր
առաքէալ
էիք
ձեռամբ
(
այ
ր
կարող
էր
միաւորել
այս
երկու
սիրահարքը
{օրհնութեան}
պսակի
կապով:
Բայց
այդ
դեռեւս
չոր
յոյս
չեց
աղքատին
բակի
մէջ,
աղքատը
քթի
տակից
{օրհնութեան}
խօսքեր
ասելով,
մտաւ
բակը:
-
Ահա՛
ք
էի,
որ
այս
երկու
սիրող
սրտերը
կապուէին
{օրհնութեան}
պսակի
կապով:
Ինչպէս
դու,
նոյնպէս
եւ
ե
.
անընդդիմանալի
են,
արդա՛րեւ,
ինչպէս
{Օրհնութեանց}
Օրհնութիւնների
մէջ
գրուած
է,
այս
երկու
տ
եւ
անդ
որպէս
եւ
զկնի
նորա,
եւ
թղթովք
{օրհնութեանց}
առաքելով
առ
մեծամեծս
'ի
նոցանէ,
եւ
առա
28.
"
Եւ
պահէր
Եսաւ
ո՛խս
Յակովբայ
վասն
{օրհնութեանցն}
զոր
օրհնեաց
զնա
հայր
իւր,
եւ
ասէր
Եսաւ
ոյենց
Չամուռճեան
Պրուսացի
":
Ի՞նչ
{օրհնութիւն},
կամ
ի՞նչ
գոհութիւն
մատուցանենք
պ.
Չա
օգնէ
իւր
ընկերին,
եթէ
նա
այն
արծաթովը
{օրհնութիւն}
դնէ
եւ
բարի
յիշատակ
ժառանգէ,
եթէ
նա
խն
եւ
հայհոյուիլ,
քան
թէ
Կրօնական
ժողովի
{օրհնութիւնը}
վայելել
Պ.
Չամուռճեանի
շնորհակալութեան
որ
բարի
աղջիկ
պիտոյ
է
լինիս.
Աստուծոյ
{օրհնութիւնը}
անպակաս
լինի
վերայիցդ:
-
Այս
նամակը
եմ
զաւա՛կս,
քո
հնազանդութիւնը:
Աստծոյ
{օրհնութիւնը}
լինի
քո
վերայ:
Այս
խօսքի
ժամանակ
ար
ուշակի
հետ
ամուսնութիւն
եւ
մեր
ծնողական
{օրհնութիւնը}:
-
Ի՞նչ
ես
ասում,
ո՛վ
մա՛րդ:
-
երը
եւ
այլ
ուխտաւորների
հետ
միասին
Պապի
{օրհնութիւնը}
ստանալով,
շարունակեց
իւր
ճանապարհը։
Ս
ն
նոքա
ընկնել
Պապի
ոտքերը,
խնդրել
նորա
{օրհնութիւնը},
մատուցանել
նորան
իւրեանց
ծառայութիւնն
տարելու
համար
անպատճառ
հարկաւոր
էր
Պապի
{օրհնութիւնը}
եւ
մանաւանդ
ողորմութիւնը.
պատճառ,
Իգն
Պապին
ներկայացրեց
նորանց,
որ
տուեց
իւր
{օրհնութիւնը}
եւ
ճանապարհի
համար
յիսուն
դուկատ։
Բացի
արդասէր
ընդունելութենից,
ստանալով
նորա
{օրհնութիւնը}
եւ
երկու
հարիւր
դուկատը,
որ
հաւաքուած
եւ
Աստուածընկալ
դրանէ...
աստուածային
{օրհնութիւնն}
եկեալ
հանգիցէ,
ծաւալեսցի
ի
վերայ
ձեր
ե
նալի
են,
արդա՛րեւ,
ինչպէս
Օրհնութեանց
{Օրհնութիւնների}
մէջ
գրուած
է,
այս
երկուքը՝
Սէր
եւ
Նախ
ում
մխիթարութեամբ՝
խնդացի
ընդ
աղօթս
եւ
{օրհնութիւնս},
զորս
հեղուիք
՚ի
վերայ
իմ
որպէս
ծայրագ
ւթյունը
եւ
մարդկությունը:
Այսպիսի
{օրհնությամբ}
լի
ու
առատ
դարու
քաղաքացի
հայը
ի՛նչպես
եղադրությունը,
քան
թե
մի
հիմար
թշնամու
{օրհնությունը},
մանավանդ
որ
ես
արժանի
էի
մեղադրության
եջ:
Խնդրելով
Ձեր
բարձր
սրբազնության
{օրհնությունը}
եւ
աղոթքը,
մնամ
միշտ
պատրաստական
խոնար
ող,
այնքան
ճշմարտութիւն:
Թո՜ղ,
մի՛շտ
{օրհնուի}
գիտութեան
նահատակների
անմահ
եւ
նախանձել
:
Քեզ
սիրեց
Հայաստան,
Քեզ
{օրհնում}
է
բիւր
բերան,
Քեզ
դաբնի
պսակներ
հ
ց
է
տալիս
մեծ
յօժարութիւն,
գովում
է
եւ
{օրհնում}
է
Աբովեանին
եւ
խոստանում
է
կատարել
նորա
ւմ
է
նորանց
եւ...
ինչ
այլեւս
կամիք,
{օրհնում}
է
օտար
աշխարհում,
պանդխտութեան
մէջ
իւր
բարեհոգի
կին
է
եղած,
որին
մինչեւ
այսօր
{օրհնում}
են
Նախիջեւանի
ծեր
ծնողքը,
հագնում
է
իս
պայմանաժամը
եւս
հեռի
չէ.
այսօր
չորրորդ
{օրն}
է,
որ
ռմբակոծում
են
Գայեթան՝
Սպանիան
նքն
զթուղթն,
այլ
ի
վաղիւ
հասանէ
վերջին
{օրն},
աւելի
քան
զոր
չկարէ
պահել
եւ
՚ի
դարձ
,
Սեմյոն
Գրիգորեւիչի,
անվանակոչության
{օրն}
է.
Հենց
որ
ստանաս
նամակս,
բարեւի
հետ
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Երեկ
չէ
մյուս
{օրն}
ստացել
եմ
գրքերն
ու
խմորեղենը,
իսկ
երե
վ
կուլ
տված
լինեի:
Այսօր
միայն
չորրորդ
{օրն}
է,
ինչ
կրկին
սկսեցի
պարապել,
բայց
մի՛
,
հիմա
այլեւս
տեղ
չկա,
իսկ
դու
կիրակի
{օրն}
իմաց
տուր
նրանց,
որ
նամակը
մենք
ստացել
ու
ուղարկել
ես
ինձ
երեքշաբթի,
ես
նույն
{օրն}
էլ
վերադարձրի
պ.
պարետին,
ենթադրելով
այլն,
եւ
այլն.
ընդունեցի,
եւ
այս
2-3
{օրն}
էլ
տան
պիտանի
բաները
ճարելու
աշխատելով
,
որ
ասել
չէ
կարելի:
Հաւատա՛
ինձ,
այն
{օրն}
է
ձգել
նորանց,
որ
կարծեմ
թէ
այդ
երկուք
աղցրիկ
`
ցօղը
քեզի
փաղաքշեց,
Միւս
{օրն}
ահա
արեւի
տակ
քո
երեսը
պերճ
փայլեց:
սաց
մեզ
հայերէն.
-
տեսանո՞ւմ
էք,
ի՛նչ
{օրն}
ենք
ձգել
սորան,
այսինքն
թէ
ինչպէ՛ս
արբ
ւ
թէ
որոշ
տեղեկութիւն
եւս
չունի
Թրեանցի
{օրով}
եղած
աղօթքի
մասին:
Միւս
կողմից
այլ
մար
արիա:
Եթէ,
արդարեւ,
սուրբ
Սահակի
{օրով}
լինէր
դադարեցուցած
մեր
կաթողիկոսների
ձե
անքը
պատմութեան
ընդդէմ:
Ներսէս
Երրորդի
{օրով}
բոլոր
ազգը
պահանջեց
Կաթողիկոսից,
որ
սա
ցր
է՝
մրրկից
յետ
զեփիւռը,
Խաւար
{օրով}
յայտնըւում
է
մեզ
արեւի
պատիւը:
Չ
բայութեան
ենթակայ
խնդիր
չէ։
Մեծ
Վահանի
{օրով},
Ղազար
Փարպեցու
կրօնաւորների
վրայ
տեսո
է,
թէ
Ս.
Գրիգոր
Լուսաւորչի
եւ
Տրդատի
{օրով}
Վաղարշապատը,
եղած
լինելով
կենտրոն
քրիս
նք
կարող
ասել,
թէ
բո՛ւն
Ս.
Լուսաւորչի
{օրով}
է
եղել
այդ
անուանափոխութիւնը.
ըստ
որու
ւր
քսան
տարի
յետոյ՝
Կոմիտաս
կաթողիկոսի
{օրով},
կառավարում
էր
այդ
եկեղեցին
մի
Յովհանն
ում
են
միայն
այն
բանը,
որ
եղել
է
իրենց
{օրով},
կամ
մօտ
է
իրենց
ժամանակին,
իսկ
հին
բ
ւորեց
457-ին։
Աղանի
հայրը
մեռաւ
Լեւոնի
{օրով}
։
Աղանը
Հայաստան
վերադարձաւ
հօր
մահից
յ
իւնեաց
աշխարհում
մնալը
Մուշէ
կաթողիկոսի
{օրով}
էր,
ուրեմն
502
թուականից
յետոյ.
թէ՞
ո
։
Պատճառ
չունինք
չընդունելու,
որ
նորա
{օրով}
էլ
կային։
Պ.
Էմինը,
թէեւ
առանց
հի
որ
այս
ականաւոր
անձը,
Գէորգ
կաթողիկոսի
{օրով},
մինչդեռ
Սեւանայ
վանքում
էր
լինում,
կար
,
Մեծ
Վահանի
պատերազմերի
ժամանակ
Պերոզի
{օրով}
։
Չենք
կարող
թոյլ
տալ,
որովհետեւ,
եթէ
Ձո
ն
մի
երեւելի
զօրավարի:
Եթէ
ազգը
Թորոսի
{օրով}
տեսել
է
մի
խորհրդաւոր
անցք,
բայց
Թորոս
ութիւն,
աւելցնում
ենք,
թէ
Արտաշէս
Բ-ի
{օրով}
լսում
ենք
Խորենացու
բերանից
երկրագործու
մը
Հայաստանում,
մինչեւ
որ
այդ
թագաւորի
{օրով}
անգործ
երկիր
չկայ
եղած
Հայաստան:
Բայց
ն
կարողացաւ
վերջապէս
Ֆերդինանտ
երկրորդի
{օրովը}
հաստատուիլ
Նիդերլանդիայի
մէջ։
Միմի
յետոյ,
այսինքն՝
Իգնատիոսի
յաջորդների
{օրովը},
այդ
բաները
գործիք
դարձան
զարհուրելի
ք
լամենտը
եւ
Համալսարանը։
Ֆրանսիսկոս
IIի
{օրովը}
անցան
պատմական
ասպարէզի
մէջ
հռչակաւոր
Գ
բառ
խօսելուց
յետոյ
ասաց.
-
Անցեալ
{օրուայ}
խօսքերիցդ
տեսայ,
որ
մոլորուած
ես
դու,
առնել
մի
աշխարհում,
ուր
դրամի
գինը
մի
{օրուայ}
մէջ
այնքան
անգամ
փոխւում
է,
որ
ո՛չ
առն
կրականին,
երկու,
երեք,
չորս
կամ
հինգ
{օրուայ}
ճանապարհով:
Մեք
չենք
ասում,
թէ
հ
առնել,
կատարեցի,
Իմ
ասպարէզը
այս
{օրուայ}
օրը
լրացուցի:
Ես
կերակուր
ընկերական
յարաբերութեանց
չմօտեցան։
Այս
{օրուայ}
օրս
Եւրոպայի
մէջ
գրեթէ
թագաւորեալ
մատեն
որ
մարդը
հարիւր
տարի
ապրեցաւ,
բայց
մի
{օրուայ}
ճամփայ
չգնաց,
բայց
եղան
ժամանակներ,
ե
եղ,
վազում
է
անհաւատալի
արագութեամբ
մի
{օրուայ}
մէջ
կատարելով
հարիւրաւոր
մղոններ,
կամ
ալու
ճիշդ
մաթեմատիկական
հաշիւը,
թէ
այն
{օրուայ}
ճաշի
համար
ծախսուած
արծաթից.
որքա՛ն
բա
որ
մի՛
գուցէ
յանկարծ
ծնողքս,
մի
երկու
{օրուայ}
մէջ
ձեռքս
ոտքս
կապած,
վեր
առնուն
ու
տա
վ
կարող
է
խաբել
մի
այր
մարդ,
եւ
այն
մի
{օրուայ}
մէջ.
կին
մարդու
սիրտը
շատ
քնքուշ
է
եւ
տելով
եւ
միտքը
ամենեւին
չհեռացնելով
այն
{օրուայ}
ճաշկերութենից:
-
Նա
եկել
էր,
-
շարո
կղզիները,
ուր
խաբեբայութեամբ
մկրտեց
մի
{օրուայ}
մէջ
տասն
երկու
հազար
մարդ։
Կասկած
ունե
ծ
նմանութեան
պատմութիւնն
ընենք,
ու
այս
{օրուան}
ունեցած
իր
պատուաւոր
եւ
Առաջակայ
վիճակո
ը
շատոնց
գիտէինք,
այսուամենայնիւ,
այս
{օրուան}
օրս
կը
դնէ,
կը
վերցնէ
Հայաստանեայց
Հայ
ւ
յիշատակարան
ես
պահում
տանդ
եւ
ամենայն
{օրում}
պատահած
կամ
լսած
անցքերդ
գրում
ես
այնտե
թուականին
Դեկտեմբերի
քսան
եւ
մի
երրորդ
{օրում}
՝
ՄԵՐ
Թագաւորութեան
երկրորդ
տարումը:
րեանցի
կառավարութեան
ժամանակ,
բայց
իւր
{օրում}
՝
երբէք
ոչ,
եւ
թէ
որոշ
տեղեկութիւն
եւս
պիտոյ
է
ասել,
որ
դոյն
այդ
հաղորդութեան
{օրում},
մի
եպիսկոպոս
չհաղորդուեցաւ
եւ,
դուրս
ան
է
այս
յոյսը,
Արդեօք
երբէք
իւր
{օրում}
Մարդու
լցեց
փափագը,
Թէ
լոկ
Դա
մեծատան
մի
աստղ
էր,
Որ
իւր
{օրում},
իւր
կեանքումը
Խիղճ
ասածը
չըգիտէ
Կեղծաւորի
դա
աստղ
էր,
Որ
իւր
{օրում}
ուղիղ
մի
խօսք
Մարդու
երբեք
ասած
չէ
չէ
ժողովրդին.
հազարամեայ
աւերանքը
մէկ
{օրում}
չէ
շինւում.
մնայ,
որ
այդ
աւերանք
էլ
չ
յ
չգնաց,
բայց
եղան
ժամանակներ,
երբ
մի
{օրում}
մէկ
դար
քայլեց:
Պարոն,
դու
գիրքդ
ամու
ւթիւն
են
հաւաքում
իրենց
գլխին
դատաստանի
{օրում}
եւ
չե՛ն
լսում
Պաւղոսի
բողոքը.
"
թէ
որ
.
ապսպարում
եմ
ապստամբութիւն
նշանակուած
{օրում}
եւ
ժամում,
գահավիժում
եմ
իշխանութիւննե
ոխուէին
դէպի
ամառանոց,
բայց
տիկինը
այդ
{օրում}
ժամադրել
էր
ամառանոցում
մի
տեսութիւն.
մ
են
օգնելու
տասը-քսան
երիտասարդք
եւ
մի
{օրում}
աւարտում
են
գործը:
Դորա
փոխանակ
Հեթում
-
Հերի՛ք
է,
-
գոռաց
սատանան,
-
դու
քո
{օրումդ}
քո
խելքից
մի
բան
գրած
չես,
ինչ
որ
ցոյց
դատապարտել
մի
մարդ,
եթէ
սորան,
որ
իւր
{օրումը}
չէր
տեսած
ո՛չ
սիրամարգ
եւ
ո՛չ
արագիլ,
պի
կոնդակով
1540
թուականի
դեկտեմբերի
27
{օրումը}
հաստատուած
էր։
Այս
կանոնադրութեան
վերա
։
Այս
քաղաքի
մէջ
1720
թուականին
մարտի
4
{օրումը}
Պարլամենտի
անդամքը
ընդունեցին
Unigenitu
մէջ։
Վերջապէս
1773
թուականի
յուլիսի
21
{օրումը}
Պապը
ստորագրեց
այն
կոդակը,
որով
ջնջում
,
որ
տուել
էր
1814
թուականի
օգոստոսի
18
{օրումը},
վերականգնեց
ջարդ
ու
փշուր
եղած
Յիսուս
ծերակուտին
1815
թուականի
դեկտեմբերի
19
{օրումը}.
շուտով
սորանից
յետոյ
հալածուեցան
Ռուս
էլ
քեզ
բաշխեցի.
թող
ասեն
ոչ,
Սօսը
իր
{օրումը}
կաշառք
ա
կերել
":
Պ.
Աբովեանցը
(
աց:
Երկրորդ,
աղաչելովն
Յիսուսի,
{օրումս}
առաջ
դրվեցայ
ելանելոյ
աստի
ծովով
առ
ի
յ
նույնը.
հարց
է
ծագում,
թե
ինչո՞ւ
Ձեր
{օրոք}
դիվիդենդ
էլ
է
մնում,
իսկ
նրանց
ժամանակ
ացավ
թե
ոչ,
պատասխան
չունիմ
մինչեւ
այս
{օրս}:
Սրբազանն
Պետերբուրք
է:
Ավետիք
Խա
բայց
դեռ
բանի
էսենցիալն
չկա,
այս
քանի
{օրս}
ամեն
բանը
վախճան
կստանա
եւ
կկարգադրվի,
ց
գիտէինք,
այսուամենայնիւ,
այս
օրուան
{օրս}
կը
դնէ,
կը
վերցնէ
Հայաստանեայց
Հայրապե
ան
յարաբերութեանց
չմօտեցան։
Այս
օրուայ
{օրս}
Եւրոպայի
մէջ
գրեթէ
թագաւորեալ
մատենագրո
կի։
Թողունք,
որ
Մխիթարեանք
մինչեւ
այս
{օրս}
լոկ
թարգմանիչք
են
եղած
եւ
մի
երեւելի
հե
թ
չերեւեցաւ
Մխիթարեանց
մէջ։
Մինչեւ
այս
{օրս}
չէ
երեւեցած
դոցա
մէջ
մի
ուսումնական
անձ
նը.
հին
լեզուի
մէջ
"
տեղիս
անապատ
է
եւ
{օրս}
տարաժամեալ
",
նոր
լեզուի
մէջ
"
գիշերս
ւմ
է
արտաքին
բնութիւնը:
Այսօրուայ
{օրս},
մեր
նոր
լեզուի
բաղդասութիւնը
մեծ
մասո
լ
թոյլ
տալով,
այնուամենայնիւ
այսօրուայ
{օրս}
մեր
բոլոր
պէտքերը
նա
է
հոգում
մեզ
համար
աստիճանի
թուլությունը
եւ
վերջումը
տասն
{օրվա}
հիվանդությունս,
ինչեւիցե,
այժմ
փառք
ա
ի
14-ի
առավոտյան.
ես
հո
չէի
կարող
երեք
{օրվա}
ընթացքում
պատրաստել
հաշվետվություն,
Դո
նկ
բառեր։
Բայց
այս
կայ,
որ
անհնար
է
մէկ
{օրվայ}
մէջ
կամ
մէկ
տարու
մէջ,
միայն
տեսական
կա
մ
ձանձրույթից,
գիրք
չունեմ
համարյա
այն
{օրվանից},
երբ
դու
հեռացար
այստեղից,
երեկ
չէ
մյ
ռաջուայ
Վենետիկի
Եպիսկոպոսը)
եւ
Պետրոս
{Օրտիցը},
այն
երեւելի
Աստուածաբանը,
որի
հետ
Իգ
ւ
կարողացան
շրջել
նորան
իւրեանց
կողմը։
{Օրտիցը}
ինքը
Պապին
ներկայացրեց
նորանց,
որ
տուե
գործող
անձն
էր
Պապական
պալատի
մէջ։
{Օրտիցը}
ինքը
այս
երեք
ընկերները
տարեց
Պապի
մօտ
Նոցա
մէջ
էին
նաեւ
Կարդինալ
Կօնտարինի
եւ
{Օրտիցը}
։
Այս
վերջինս
հեռացաւ
Կասսանօ
սարը
եւ
ա
ծաբանական
դասեր,
չ'նայելով,
որ
ինքը՝
{Օրտիցը},
այն
ժամանակներում
երեւելի
աստուածաբան
Իբրեւ
երեսփոխան
Կարոլոս
Vի
գործերումը,
{Օրտիցը}
հարկադրուած
էր
մնալ
միշտ
Հռովմի
մէջ,
վ
ը
հասանելուց
յետոյ,
ողջից
յառաջ
գնացին
{Օրտիցի}
մօտ
եւ
կարողացան
շրջել
նորան
իւրեանց
կո
գործը։
Նա
կարողացաւ
իւր
նախկին
թշնամի
{Օրտիցի}
հաւատարմութիւնը
շահել,
որ
այն
ժամանակո
Սուէզ
մտայ
հոկտեմբերի
24
Քահիրէ
`
նոյն
{օրր}
Ալեքսանդրիա
20
Ելայ
նոյեմբերի
2
Երուս
ն
նստած
կառքերում
Դէպ
ազատութեան
չքնաղ
{օրօրան},
Դէպի
սուրբ
սիրոյ
հայրենիքը,
ուր
Խն
Անդունդի
վերայ
այսպէս
քանի
ժամ,
{Օրօրաց}
ճօճաց
տարաբախդ
նաւը.
Գիշերը
կոխեց
ւթեան
ամենայն
Հայոց,
որպէս
նաեւ
առաջին
{օրօրոց}
հայկական
ընդհանուր
Քրիստոնէութեան,
փոխ
ծանուի
բողոքականութեան
եւ
անհաւատութեան
{օրօրոցը}:
Ո՛վ
գիտէ,
թէ
ինչպէ՞ս
անուշ
է
գալիս
ա
ը
ջուրն
է
եւ
ջրոտ
ցեխերը,
սոքա
են
նորա
{օրօրոցը},
որ
այնտեղ
կայ:
Սառը
բնաւ
վերաբերութի
հակառակ,
սուտ
սուտ
գովասանութիւնները,
{օրօրոցի}
երգի
տեղ
երգելով
քնած
ազգի
ականջին,
թա
պատմական
իրաւունքով
արդարացնել,
ժանգոտ
{օրօրոցի}
մէջ
բացին
նոքա
իրենց
աչքերը:
Մեր
յարաբ
,
գնում
է
մի
օր
կոմսի
տուն
եւ
գողանամ
է
{օրօրոցից}
նորա
որդին,
որ
տանի,
այրէ
կրակում
եւ
ութիւնն
գրկեցի:
Մինչ
գիշերը
անհանգիստ
{Օրօրոցում}
կապկապած
Լալիս
էի
անդադար,
Մօրս
քունը
ութիւնն
գրկեցի:
Մինչ
գիշերը
անհանգիստ
{Օրօրոցում}
կապկապած
Լալիս
էի
անդադար,
Մօրս
քունը
ածային,
որ
միջնորմ
արկանէ
ընդ
ընկերս,
{օցտ}
է
եւ
փեռեկտէ
զմարդիկ
իրերաց.
առ
մեզ,
խարհակալական
հանդիսումը,
ծաղկեցնել
իւր
{օփէումի}
վաճառականութիւնը,
որ
մեզ
շատ
ձեռնտու
է
միայն
առողջանայ:
Պարացելսոսը
պատրաստեց
{օփիւմից}
երեք
հատադեղ
եւ
քսան
եւ
չորս
ժամի
մէջ
ա
եան
հեղինակին
'ի
նմին
քաղաքի։
{օք}
վերջաւորութեամբ
գործիականը
միմիայն
"ձեռ
էջ
1214
թուականին
եւ
ուսումն
է
առած
նախ
{Օքսֆորդում},
յետոյ
Փարիզում:
Նորա
աշխատութիւնքը
կ
ս
գիրիցս
քանի
մի
օր
առաջ
մի
գիր
գրիլ
եմ
{օֆիցեր}
հայ
Գեորգ
Հովհաննիսյան
Շահխաթունյանցի
հ
ն
առաքել
յատենատեղի
մի
անուանեալ
"
Ֆօռն
{օֆֆիս}
"
եւ
ապա
ի
հիւպատոսարանն
Ռուսսիոյ: