ից։
Եթէ
տեսան
ժողովրդից
մի
մարդ,
որ
գովում
էր,
{ծա՛ղր}
անելով՝
ամաչեցնում
են
նորան։
"
Միանգամ
թէ
խօսեց
մ
մտածութիւն,
որ
սիրելի
չէ
Հայերին,
ըստ
որում,
{ծա՛նր}
բան
է
անձնաքննութիւնը...
Մտածութիւն,
դարձեալ
մտ
ազգի
համար
մինչեւ
ի
մահ
աշխատողը
եւ
այն
խոհե՛մ,
{ծա՛նր},
խելացի
եւ
իմաստուն
ծերունին,
մի
թեթեւամիտ
հռչա
ուիլ
մի
այլ
եկեղեցում։
Ամենին
յայտնի
է,
թէ
ի՞նչ
{ծա՛նր}
եւ
մեծակշիռ
խորհուրդ
ունի
Վաղարշապատ
վերը
յիշուած
ցիս:
Թէ
սիրակեզ
հէգ
ծարաւոյ
Ընդ
{ծագ}
պտղան
ջուր
խնդրել
Նահապետին
ի
Յակոբու
բավական
լավ
են
գնում,
բայց
դեռ
ավարտվելու
աստղը
{ծագած}
չէ
հորիզոնում.
երեւում
է
թե
ամիս
եւ
կես
կամ
երկո
արգաւորք
միայն,
այլ
եւ
Հայ
բազմութիւնք
սկսեալ
'ի
{ծագաց}
աշխարհի,
ոչ
դառնութեամբ
սրտի,
որպէս
յոսոխն
նշմա
այս,
առ
ի
ծածկել
զարժանաւոր
նախատինս
կաթոլիկաց,
{ծագեալ}
ի
յանդիմանութիւնէ
նորին
վեհափառութեան
ի
Ղարասու-բ
բազնութեան
ունի
թողուլ
առանց
ընթացից
մինչեւ
գործն
{ծագեալ}
ըստ
անձամբ
կարգադրութեան
նորին
սրբութեան
ծայրագոյ
որովհետեւ
ասում
են,
մեծ
անբավականություն
կարող
է
{ծագել}
ազգի
կողմից
դեպի
նա:
Այս
բանը
շատ
ձեռնտու
է
մ
տեսել
ես
մարդերից:
Տէ՛ր
Աստուած,
մի՞թէ
վերջապէս
{ծագել}
է
գթութեան
օրը:
Վերջին
խօսքերը
ասելու
ժամանա
արար
է:
Աւետարանից,
թերեւս,
ազատութիւն
կարող
է
{ծագել},
իսկ
Կուրանից՝
եւ
այդ
երկիւղը
չկայ:
Սոքա
ն
է
քու
տէրը.
Ես
լուսինին
հրաման
կը
տամ
առատ
{ծագել}
իւր
շողը:
Յունաստանից
շուտ
կը
փոխեմ
Պա
Մոկաց
Յոհան
անուն,
բազում
այրուձիով
ընդ
առաւօտն
{ծագել}
։
Եւ
սոցա
զգացեալք
կէսքն
զինեալք
եւ
կէսքն
թէպէտ
ա
ցէ
յիմարութենից.
երկրորդ,
զանազան
խօսակցութիւնք
{ծագել},
որ
ընդդէմ
էին
մեր
ուրախութեամբ
ոգեւորուած
ընկեր
մեհենական
դպրութիւնը,
որ
այժմ
մեծ
լոյս
կարող
էին
{ծագել}
այն
խնդրի
վերայ,
թէ
ինչպէ՛ս
էր
նախնի
Հայկազանց
հ
նք,
որ
կան
աշխարհի
երեսին,
այդ
բոլորը
սկզբնաբար
{ծագել}
են
կամ
բնութիւնը
թիւր
հասկանալուց,
կամ
իսպառ
չհա
ղ
էր
իսկոյն
չքացնել
նորան,
եւ
այնուհետեւ
զուր
էր
{ծագելու}
գեղեցիկ
եւ
խաղաղ
առաւօտը
նորա
լուռ
ու
մունջ
գերեզ
բայց
բոլորովին
հակառակ
բովանդակութեամբ:
Նորանից
{ծագելու}
հետեւանքը,
յանցանքը
եւ
մեղքը,
այս
օրից,
դնելով
ենաւոր
ովկիանոսումը:
Ձեր
մխիթարական
արեւը
այլեւս
{ծագելու}
չէ
իմ
վերայ:
Այժմ
մնացել
եմ
միայնակ,
նախատինք
ի
Աղօթք
է
առնում
վերեւ
առ
Աստուած.
Այլ
քո
{ծագելուց}
մինչեւ
մտանելդ
Աչքը
քեզանից
չէ
հեռացնում
նա
ամեցողութիւնը
Հռովմի
մասին։
Քրիստոնէութեան
արեւը
{ծագելուց}
յետոյ,
մանաւանդ
այն
օրից,
երբ
լուսաւոր
կերպով
ե
ռագաստել
զիւր
կաթոլիկութին,
զի
մի՛
խտրութիւն
ինչ
{ծագեսցի}
ընդ
մէջ
իւր
եւ
նոցա:
Յետ
այսր
ամենայնի
ես
ընդ
Ձեր
մռայլութեան
պաշտօնական
հրովարտակների
վերայ,
{ծագեցան}
հալածանք,
բանտ,
աղքատութիւն,
մահ
եւ
կործանութի
ոց,
միւս
այլ
ակներեւ
յանդիմանի.
վասն
այսորիկ
եւ
{ծագեցան}
անդէն
եւ
անդ
այնչափ
կռիւ
եւ
հակառակութիւն
եւ
վէճ
ը
օրինաւոր։
Քանի
մի
նահանգներում
զինուորների
մէջ
{ծագեցան}
թշնամական
շարժողութիւնք
այն
ժամանակուայ
բաների
կա
ալարացնել
նորա
խորշակահար
տեսիլը
եւ
ահա...
արեւը
{ծագեցաւ}:
Ցօղի
կաթիլները,
հետզհետէ
գոլորշանալով
ցնդեցան
նների
եւ
այլ
եպիսկոպոսների
մէջ
յայտնի
թշնամութիւն
{ծագեցաւ}
։
Պապը,
օգուտ
քաղելով
ժանտախտի
յայտնուելուց
Տրիդ
Պապը
դասեց
նորան
սուրբերի
կարգը։
Կսաւիէից
յետոյ
{ծագեցաւ}
Յիսուսեանների
նոր
ցեղ՝
կանոնադրութենով
եւ
Լայենէ
նաս
չունի,
միայն
դու
յառաջ
գնա:
Կը
գայ
օրը,
կը
{ծագէ}
եւ
քո
համար
այն
արշալոյսը,
երբ
քո
ընթերցողքը
կար
լ
կը
պատրաստին:
Այո՛,
թաղել:
Դեռ
կը
{ծագի}
նա
քո
վերա,
կը
խփէ
շող
դամբանիդ,
Նա
կը
հա
Որչափ
արփին
այն
լուսաբեր
յերկնից
յերկիր
միշտ
{ծագի}:
Քեզ
յապագայ
ազգէ
մարդկան
արձան
կանգնի
փառ
ը։
Սորանից
ի՞նչ
ուղղակի
եւ
անհրաժեշտ
հետեւանք
կը
{ծագի}.
նիւթական
տպաւորութիւնքը
վերջին
նպատակ
շինելը
ար
ապէս
ապացուցանում
է,
որ
անտեղեակ
է
այդ
լեզուների
{ծագման}
եւ
կերպարանագործութեան
ընդհանուր
պատմութեանը:
թէ
այս
խօսքերը
չէ
կարելի
առնուլ
բացառոցաբար
նորա
{ծագման}
վերաբերութեամբ,
այլ
մանաւանդ
նորա
այն
ժամանակի
վ
րագրում
եղած
այդ
տուներին:
Ես
չգիտեմ
այդ
տուների
{ծագման}
պատմութիւնը,
սակայն
հաւանական
է,
որ
Ջալալիների
զգի,
ուրեմն
եւ
պատմութիւնն:
Հայք
ի
սկզբանէ
անտի
{ծագման}
թագաւորութեան
Արշակունեաց
գոլով
ենթակայացեալ
եւ
ս
ատրիարք
Կարապետ
Ուլնեցու
կողմից:
Այդ
աւանդութեան
{ծագման}
եւ
հանգամանքների
մասին
խօսք
կայ
միայն
XVIII
դարի
յո՛,
այդ
աւանդութիւնքը,
որքան
հեռանում
են
իրենց
{ծագման}
ժամանակից,
այնքան
շատ
կերպարանափոխ
են
լինում,
ը
չեն
ավելացել,
ապա
գոնե
մնացել
են
նույնը.
հարց
է
{ծագում},
թե
ինչո՞ւ
Ձեր
օրոք
դիվիդենդ
էլ
է
մնում,
իսկ
նր
հանձնարարել
նրան
կատարելու
այդ:
Արդ,
հարց
է
{ծագում},
40
անձը,
որ
ստորագրել
են
այդ
հռչակավոր
վավերագ
րի
մէջ,
նորա
մեհենի
մօտ
կամ
դպրոցի
մէջ
Աստղիկ
էր
{ծագում}...
Թէեւ
երկինքը
պատած
էին
թանձր
ամպերով:
-
ց
զշիթս
արտասուաց"։
Այս
հակառակաբանութիւնքը
{ծագում}
են
նորանից,
որ
հեղինակի
գրուածքը,
խակ
մտածութեա
տոյ,
տեսանելով,
որ
ո՛չ
մի
տեղից
լուսոյ
նշոյլ
չէ
{ծագում}
իմ
վերայ,
ծունր
խոնարհեցնելով
բաց
երկնակամարի
տա
ս
էին
խառնւում
այս
իրողութենների
մէջ.
այնուհետեւ
{ծագում}
էր
մի
բաբելոնեան
խառնակութիւն:
Այսպիսի
կերպով
գո
անում
են
Ջալալիներից:
-
Նշանակում
է,
ազնիւ
{ծագում}
էք
վերագրում
եղած
այդ
տուներին:
Ես
չգիտեմ
այդ
տո
դարում
կատարուած
սուրբ
Գրիգոր
Լուսաւորչի
ձեռքով,
{ծագում}
էր
յունական
աղբիւրից:
Լուսաւորիչը
մեծ
եռանդով
քր
տարածելու
մեր
ազգի
մէջ.
պատճառ,
այն
լոյսը,
որ
{ծագում}
էր
պապական
հորիզոնից,
նայելով
աշխարհի
երեսին
կատ
ւ
մանաւանդ
մի
մարդ՝
Ֆրանսիսկոս
Պարի
անունով,
որ
{ծագում}
էր
մի
ազնուական
ազգատոհմից։
Սա
վաճառեց
իւր
ունեց
ունն
էլ
էդ
մի
հիքին
ա,
-
ասում
է
նա:
-
Գարունքը
{ծագում}
ա
աչքերը
տնկում
են
նրա
վրեն:
Ընչակ
մասիլը
վեր
են
որ
հնար
չկայ
իմանալու
թէ
ով
մեզանից
ի՛նչ
ազգից
է
{ծագում},
ապա
թէ
ոչ,
բուն
տոհմական
հայերը,
չնայելով
որ
եսնում
ենք
նորան,
եթէ
շատ
անգամ
գիտենք
նաեւ
նորա
{ծագումը},
ինչպէս
ապա
ուրանում
ենք
նորա
լինելութիւնը:
ԱԾ
ԱՌԱՋԻՆ
Իգնատիոս
Լօյոլա.
-
Յիսուսեան
Կարգի
{ծագումը}.
-
Տրիդենտեան
ժողով.
-
Յիսուսեան
Կարգի
Ներքին
կազ
ա
հոգին։
Այս
խորհրդով,
ես
ցոյց
կը
տամ
Կարգի
{ծագումը}
եւ
արագ
տարածութիւնը,
կը
նկարագրեմ
նորա
ներքին
կ
շուտով
տարածուեցաւ
այս
զարմանալի
աղքատի
հռչակաւոր
{ծագումը},
բնակիչների
կարեկցութիւնը
դէպի
նա
օրէ
օր
աւելանո
արանը
այնտեղ
եղած
լինիլ:
Բայց
մենք
այստեղ
բառերի
{ծագումը}
քննելու
համար
չդադարեցանք.
եթէ
այդ
մասին
խօսելու
ժ.
զի
այսոքիկ
ամեն
այն
ո՛չ
ցուցանեն
զմշտնջենաւոր
{ծագումն}
կամ
առաքումն
Հոգւոյն
եւ
յՈրդւոյ,
այլ
զայս
թե՝
Հ
՞
որ
պետք
է
աշխատել.
թո՛ղ
արիստոկրատները
ձեռքերը
{ծալած}
նստեն,
իսկ
մենք
կոչված
ենք
աշխատելու:
Ինչ
վերաբ
շաքար
ու
ղանդի
նման,
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
պահել,
-
{ծալած}
գիւլբանդի
նման,
Կանգնել
եմ
ախա
բախա,
-
շաւաղուս
իդ
խալին
մեռնիմ,
Լսել
եմ
կարդացող
ես,
-
սաղմոսիդ
{ծալին}
մեռնիմ:
Ամպել
ես
ամպի
նման,
-
շաքար
ու
ղան
թեան
մէջ
գործադրելի
չեն,
այս
կամ
այն
կերպարանքով
{ծալիր}
ծոցդ
դիր,
կամ
գնայ
համալսարանների
պատշգամբներում
մագաղաթների
թիւը
համարը
չկար,
բոլորը
խառնիխուռն
{ծալուած}
ճնշուած,
որը
առանց
երեսի,
որի
թերթերը
ցիրուցան
աւ
այս
գիշեր...
Նորա
սիրտը
թրթռում
էր,
ոտքերը
{ծալւում}
էին.
վերջապէս
լաւ
փաթաթուելով
իւր
կարճ
մուշտակի
շարժ,
եւ
այս
բոլորը,
ինչպես
օրենքը՝
կհրամայե,
{ծախե}
եւ
գումարը
պահելով
յուր
գանձարանում,
քննե
եւ
վճռ
ր
զաւագս
դրանն
արքունի,
բազում
եւ
անհամար
կարասի
{ծախեալ}
իւրաքանչիւր
ումեք.
եւ
մանաւանդ
անօրէն
հազարապետի
ընդ
այս
չկարացեալ
տանիլ
առն,
բազում
ինչ
արար
եւ
{ծախեաց}
զի
բարձցէ
զայն
գո՛նէ
ըստ
կիսոյն.
ընդէ՞ր.
զի
կու
:
Ֆեոդոր
Միխայլիչն,
ինչպես
հայտնել
եմ,
գինիներն
{ծախել}
է,
բայց
մարդը
տահա
վերուցած
չէ
ապրանքը
եւ
փողը
տ
յուրի
գինը,
այդ
ձեզանից
է
կախվում,
եթե
կարելի
է
{ծախել}
մինով
կամ
75
կոպեկով,
լավ
է,
իսկ
եթե
թանկ
թվի
ձ
Այվազովսքւոյ:
Անշուշտ
ի
պէտս
գործոյս
մնայ
ինձ
{ծախել}
աւելի
քան
զերկուս
հազարս
ռուփեաց,
եւ
ոչ
՚ի
ցաւս
րոջ
ժողովեսցի
եւ
ամէ
յամ
ի
վերոյ
դպրատանց
մանկանց
{ծախել}
եւ
յայնցանէ
մասն
ինչ
անել
ծախոյ
հանդիսաւոր
պաշտօն
ած
թելը,
բայց
այդպիսի
դիպուածում
կարելի
է
բօժօժը
{ծախել}:
Իսկ
մեծ
գեղերում,
ինչպէս
Աշտարակն
է,
եթէ
շատ
մնաց
ի
վերայ
իմ,
զոր
զկնի
ամսօրեայ
ժամանակի
յետ
{ծախելոյ}
զբազում
ինչս
բժշկաց
եւ
դեղորէից
վերջապես
հաստատեց
ն
ոք
ղատիմ
առ
այն,
առանց
զիս
դեգերեցուցանելոյ
եւ
{ծախելոյ}
զժամանակ
իմ
ի
նանիր,
յետս
առ
իս
զվկայագիր
իմ
դար
,
որ
յետ
ունելոյ
զայնքան
աղբիւրս
եկամտից
եւ
առանց
{ծախելոյ},
զդանկ
մի
ի
շինութիւն
ազգի
կամ
ի
պահպանութիւն
դպ
ամբ
բարեկարգել
էր,
իւր
սեփական
ունեցած
չունեցածը
{ծախելով}:
Վանքից
հալածելու
ժամանակ
նորա
բոլոր
ինչքը
յափշտ
,
գրեցին
'ի
Հռովմ
եւ
զգիրն
քարալաշիւ
600
ղուռուշ
{ծախելով}
առաքեցին
'ի
Պուքրէշ
առ
Ելքենճի
խանն,
զի
անձամբ
տ
ր։
Ես
արծաթ
եմ
վաստակել՝
քրտինք
թափելով,
եւ
կը
{ծախեմ}
նորան
իմ
բաւականութեան
համար
միայն
եւ,
եթէ
սիրտս
անք
շուտով
խանութ
մեր
զանազան
հնարքով
Ապրանք
{ծախենք}
թէկուզ
մեր
հօրը,
սակայն
շատ
մեծ
օգուտով։
Ի
ատարինեայ
Խօջամալեան:
Այս
ամենայն
գումար
պարտ
՚ի
{ծախիլ}
ի
պէտս
պատրաստութիւն
թղթոց
օրէնսգիտաց
յորոց
պահան
ուղա
ի
բազում
ամաց
հետէ
պահի
եւ
յոտին
կայ
միմիայն
{ծախիւք}
բարեպաշտ
առն
ոչ
անծանօթի
վեհափառութեանդ,
ազգասի
պաշտօնս
ըստ
ծիսի
քրիստոնէականաց
օրինաւոր
եւ
միջակ
{ծախիւք}.
սակս
տեղւոյ
գերեզմանին
իմոյ
մի՛
տացեն
ինչ,
քան
դպրատանց
մանկանց
ծախել
եւ
յայնցանէ
մասն
ինչ
անել
{ծախոյ}
հանդիսաւոր
պաշտօնի՝
օր
մի
ի
միոյն
տարոջ
տէր
ողոր
Հիմի
է՞լ
խօսենք,
երբ
իշխանութիւն
{Ծախում}
է
անարգ
հացկատակներին,
Մինչ
ստրուկ
մարդիկ
ն
ր
մէկը
ձեռք
բերել,
այն
եւս
վանքի
պէտքերի
վրայ
էի
{ծախում}
։
Կերակուրներ
եփել
սորված
չէի,
որ
ձկան
աղիքներով
անցանք
է
ծնողքի
կողմից,
երբ
նոքա
անառակութեան
են
{ծախում}
իրենց
զաւակը,
բայց
աւելի
թեթե՞ւ
է
այն
գազանական
արծաթ,
այլ
ես
փոխանակ
ունելոյ
զայնքան
դրամս
վասն
{ծախուց}
ճանապարհի,
ի
ներքոյ
գտանիմ
առաւել
քան
զայն
պարտո
իկ
պատասխանիս,
յայնժամ
բարեհաճեսցի
նշանակել
վասն
{ծախուց}
ճանապարհի
զգումար,
որովք
մարթացայց
անկանել
ի
չու
ն
փոխանակագրաց,
զմնացորդն
պայմանեալ
ճանապարհական
{ծախուց}
ի
պէտս
գործադրութեան:
Խնդրելով
աներկբայ
լինի
ոկի
աստ
յամիսն
լինի
60
ֆունտ
ստերլինգ:
Իսկ
բաց
ի
{ծախուց}
բնակութեան
եւ
կերակրոյ,
ծախք
սայլի
կամ
կառաց
նշա
ունտ
ստերլինգ,
իսկ
ի
միասին
ընդ
յիշեալ
մանրամասն
{ծախուց}
ց75
ֆունտ
ստերլինգաց:
Ոչինչ
է
պիտոյ
խօսիլ
զթա
տ
ստերլինգաց:
Ոչինչ
է
պիտոյ
խօսիլ
զթանգութենէ
{ծախուց}
վասն
դատաստանի,
զորպիսի
չէ
մեր
տեսեալ
՚ի
Ռուսսիա
էնսգէտն
պաշտօնական
գրութեամբ
պահանջեաց
յինէն
վասն
{ծախուց}
պատրաստութեան
թղթոց
եւ
տպագրութեան
բովանդակ
գործո
վարել
զդատն:
Գէթ
այսպիսի
եղանակաւ
ազգն
զերծանի
ի
{ծախուց}
բնակութեան
առաքելոյն
ի
Կալկաթա,
առաքելով
փոխանո
ելոյն
զգումար
դրամոց
լոկ
առ
՚ի
պէտիս
դատաստանական
{ծախուց}
եւ
վարձոց
օրէնսգիտաց
եւ
փաստաբանից
եւ
այն,
եթէ
ս
լ
զգումարն,
այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
պարտական
է
{ծախուցն},
զոր
ի
գործ
դնեմ
առ
ի
ցրել
զորոգայթն
լարեալ
առ
՚
,
որ
զօգուտն
ազգի
ծանուցեալ
հիմնեալ
է
գէթ
իւրովք
{ծախուք}
զուսումնարան
եւ
զտպարան,
թէեւ
ի
նմա
եւս
դժբախտաբ
լով
զիս
մտանել
ընդ
ձեզ
՚ի
դատաստան,
ձգէք
զազգն
ի
{ծախս}:
Այլ
ոչ
իւիք
կարողացայ
համոզել
զտիկինն,
որ
իք
մեր,
այսինքն
ամբողջ
հրիտակն,
ոչ
բաւեսցէ
առ
ի
{ծախս}:
Զայս
ամենայն
դնեմ
ի
տեսութիւն
ազգին
եւ,
որ
եւ
վերադառնալը,
կը
տեւէ
գոնէ՛
վեց
ամիս,
գնացողը
{ծախս}
կ՚ունենայ
մօտ
3000
ռուբլի,
մի
փոքր
պակաս
կամ
աւե
այսպէս
լինիցի,
որպէս
ի
վայր
հինգ
հարիւր
ռուպլին
{ծախս}
թաղմանս,
հանդերձ
պաշտմամբ
քահանայից,
յոր
տեղ
որ
թենից,
կարծես
թէ
միտքս
իմացաւ,
եւ
ինձ
ճանապարհի
{ծախս}
տուեց:
Եւ
նորա
անունը
շնորհակալութեամբ
եմ
յիշում
իլ
ընդ
ազգին
լեզուաւ՝
որոյ
ուսանելոյ
վասն
չունէր
{ծախսել}
նա
ժամանակ,
զոր
գիտէր
արդեն
ստացեալ
ընդ
կաթին
ի
ետու
ի
հիմանէ
հաստահեղոյս
եւ
բռաշէն
կառուցմամբ՝
{ծախսելով}
ի
սմա
քառասուն
եւ
հինգ
հազար
ռուփի
սքայ.
եւ
այս
մոտ
կա,
Սադովայա
փողոցում:
Ի
դեպ,
ես
շարունակ
{ծախսեր}
եմ
փաթաթում
քո
վզին,
բայց
արդյոք
փող
ունե՞ս.
առ
անները:
Նրանք,
պաշտպանելով
անիրավ
դատը,
այնքան
{ծախսեր}
անել
տվին
իրենց
խնամակալին,
որ
համենայն
դեպս
կբա
կից,
ո՛չ
էլ
մյուսից
դուք
չեք
օգտվում,
քաղաքային
{ծախսերը}
եթե
չեն
ավելացել,
ապա
գոնե
մնացել
են
նույնը.
հա
,
ի
միջի
այլոց:
Այնուհետեւ
կառքը
պետք
է
ներկել:
{Ծախսերը}
թող
իմ
հաշվին
գրի,
ես
շնորհակալությամբ
կվճարեմ՝
նմանապէս
եւ
ազգային
հիմնարկութիւնների
վրայ
արուող
{ծախսերը}
ենթակայ
չէին
որեւէ
վերահսկման:
Դպրոցները,
հիւան
կենդանիների
կոլեկցիաներ,
որոնց
տեղ
հասցնելը
մեծ
{ծախսերի}
հետ
չի
կապված:
Ես
առանց
այն
էլ
կամենում
էի
Բենգա
կութիւնները,
չնայած
հետզհետէ
ու
աստիճանաբար
աճող
{ծախսերին},
դիմում
էին
անկման:
Բայց
թէ
ո՞ւր
էին
գնում
ն
քրէհն
եւ
տան
սարանջամի
եւ
կամ
միւս
այլ
ինչ
իրած
{ծախսի}
մապլաղն
եւս
վերն
յիշեալ
իմ
տներիս
քրէհի
խտուրն
բա
ւրեանց
մօտ։
Նորան
մեծ
հանդէսով
թաղեցին
հասարակաց
{ծախսով}
։
Ժողովուրդը
ամենայն
օր
գումարւում
էր
նորա
գերեզմ
դ
մաթեմատիկական
հաշիւը,
թէ
այն
օրուայ
ճաշի
համար
{ծախսուած}
արծաթից.
որքա՛ն
բաժին
հասանում
էր
այն
վերջին,
ա
մէ
խնդրեալ
եմ
՚ի
պ.
Պալէ
մուծանել
զայն
՚ի
ցուցակ
{ծախսուցն}
եւ
՚ի
միասին
ընդ
իւրոցն
ստացեալ
՚ի
կառավարիչ
Հագէ
ոպեկով
վաճառել:
Տարակույս
չկա,
որ
ավելի
գնով
{ծախվի}
՝
ավելի
օգտակար
է
աշխատողին,
որ
արդարեւ
չէ
արհամ
թեանը
եւ
այն
ծայրացեալ
անիրաւութեան:
Ազգի
արծաթը
{ծախւում}
է,
որ
պապականութիւնը
առաւել
խոր
տարրանայ
ազգի
ան
§
1.
Երկու
մարդ
ընտրել,
որոնց
եւ
տալ
ճանապարհի
{ծախք},
առաջին
անգամը
3000
մանեթ:
§
2.
Օրինավոր
թ
,
որ
երկու
մարդու
գնալու
եւ
գալու
որպես
ճանապարհի
{ծախք}
առաջարկում
է
քաղաքը,
ոչ
հիմք
ունի
եւ
ոչ
հաշիվ:
րել
էի
3000
մանեթ
կամ
փոքր
ավելի
կամ
փոքր
պակաս՝
{ծախք}
գնալու
եւ
գալու
համար,
այդ
մի
մարդու
էր
վերաբերո
լկաթայում
բնակության
ծախքը,
միմիայն
ճանապարհական
{ծախք}
ամեն
մի
մարդու
համար
Լոնդոնից
մինչեւ
Կալկաթա
եւ
Կ
զորության,
այն
ժամանակ
եւ
քաղաքը
դժվարանալու
չէր
{ծախք}
նշանակել
թե
այնտեղ
մնալու
եւ
թե
հարկավորության
ժա
յմաններով:
§
1.
Մեր
երկուքի
գնալու
եւ
գալու
{ծախք}
կնշանակե.
քաղաքը
800
ֆունտ
ստերլինգ
եւ
մեր
երթալ
տացած
ճանապարհի
ծախքի
արծաթով,
առանց
վերստին
այլ
{ծախք}
պահանջելու,
կմնանք
Հնդկաստան
երկու
ամիս:
§
4
աց)
վճարեալ
յաւուր
զմի
ֆունտ
ստերլինգ,
ըստ
այսմ
{ծախք}
իմ
լոկ
ի
պանդոկի
աստ
յամիսն
լինի
60
ֆունտ
ստերլին
րլինգ:
Իսկ
բաց
ի
ծախուց
բնակութեան
եւ
կերակրոյ,
{ծախք}
սայլի
կամ
կառաց
նշանաւոր
է
նոյնպէս
իւրով
յիմար
կա
եան
եւ
երրորդ
վասն
տարածութեան
քաղաքիս:
Ըստ
այսմ
{ծախք}
իմ
աստէն,
առանց
վարձուց
թափչի
(լուացարարի)
եւ
տ.......
70,
283,
674
Լիբրէ
ստերլինգ
{Ծախք}........
72,
842,
059
Լիբրէ
ստերլինգ
Եկամուտ......
286,
100,
615
Ֆրանկ
{Ծախք}.......
335,
225,
300
Ֆրանկ
Պակասորդ
ւրդից
եւ
կաթից,
եւ
թէ
ո՛ւր,
կամ
ի՛նչ
բանի
համար
{ծախք}
էր
արել:
-
Ոչխարը
անբան
անասուն
է.
բայց
ժող
ւթիւն,
եւ
'ի
Կոստանդնուպօլսոյ
վճարեսցուք
ամենայն
{ծախք}
։
Այլ
'ի
սաստկանալ
վիճի
եւ
դատի
'ի
մէջ
Մխիթար
շխարհներում
Ասիայի
մեջ
եւ
այն
անակնկալ
դեպքերը
եւ
{ծախքերը},
որ
մինչեւ
պատահելը
չեն
երեւում
մարդու
աչքի
եւ
ե
կութեան
մօտ
եւ
չէ
կարող
մնալ,
քանի
որ
տէրութեանց
{ծախքերը},
օրըստօրէ
բարձրանալով,
լեռնանում
են,
եւ
քանի
ո
րաբերյալ
բաների
մասին,
որ
դուրս
էին
մեր
անձնական
{ծախքերից},
նշանակված
արծաթի
կամ
նորանից
արած
ծախքի
հաշիվը
ալոց
տարու
համար
աշխատել
հանձն
առած
ենք:
Տարեկան
{ծախքը}
օրագրի
հազիվ
հազ
կարողանում
ենք
ծածկել,
ասում
ե
ց
փող
է
ստացել
եւ
600
մանեթ
պարգեւ.
տպագրությանց
{ծախքը}
հասնում
է
մինչեւ
1500
մանեթ.
ինչպե՞ս
է
այս,
լա՞
ուրերը,
որ
առանց
հաշվելու
Կալկաթայում
բնակության
{ծախքը},
միմիայն
ճանապարհական
ծախք
ամեն
մի
մարդու
համար
թե
երեսփոխանական
թուղթը
ստանալու
եւ
թե
ճանապարհի
{ծախքը}
ստանալու
համար,
որ
այդտեղից
ճանապարհ
ելանենք
դեպ
ութիւնը
եւ
ո՛չ
աղքատութիւնը,
ո՛չ
արդիւնքը
եւ
ո՛չ
{ծախքը},
որովհետեւ
չկայ
միաբան
գործակցութիւն
մի
ազգային
հիմքի
վերայ:
Յաւելացո՛ւր
սորա
վերայ
եւ
քաղաքային
{ծախքը},
որ
ուտում
է
եւ
մաշում
է
բոլոր,
ինչ
որ
մարդը
իւ
զիւհազ
ծայրը
ծայրին
է
հասուցանում
իւր
եկամուտը
եւ
{ծախքը},
նա
վարձկան
է,
իսկ
վարձկանի
աշխատութիւնը
իւր
հա
եթէ
ոչ
աւելի,
գէթ
հարիւրին
քառասուն
առաւել
է
եւ
{ծախքը}:
Եթէ
մարդը,
հինգ
ստանալով,
աղքատ
էր
գեղում,
ա
է,
եւ
չնայելով
այդ
դժուարութիւնների
վերայ
`
մեր
{ծախքը}
անչափ.
մօտ
տեղերում
կամ
մօտ
ժամանակներում
հրիտակ
դ
եկեղեցու
մէջ,
որ
նա
տնտեսէ
տարեկան
արդիւնքը
եւ
{ծախքը},
այլեւ
հոգաբարձու
լինի
եկեղեցու
պիտոյքին:
-
Այդ
աշխատության
տպագրությունը
կարոտ
է
400
մանեթ
{ծախքի},
այս
պատճառով
խնդրում
եմ,
որ
ինչպես
Նազարյանցի
սպես
լինելով
բանը,
պիտո
է
մտածել
եւ
վարելու
դատի
{ծախքի}
վերա
եւս:
§
3.
Ձեզ
քաջ
հայտնի
պիտի
լինի,
ո
կտրական
հեռագրով:
§
3.
Մեր
ստացած
ճանապարհի
{ծախքի}
արծաթով,
առանց
վերստին
այլ
ծախք
պահանջելու,
կմն
ոխանակագիր
կքաշե
քաղաքը
մեր
նշանակած
դատաստանական
{ծախքի}
համար,
եւ
այդ
փոխանակագիրը
մեզ
կհասուցանե
մեր
ցո
ական
ծախքերից,
նշանակված
արծաթի
կամ
նորանից
արած
{ծախքի}
հաշիվը
քաղաքին
ցույց
տալու
հանձնառու
ենք,
մաքուր
գացողությունը
կամ
գործը
ավարտելուց
հետո
ճանապարհի
{ծախքի}
տնօրինությունը
յուր
ժամանակին
հայտնելով
քաղաքին
է
տ:
Մեր
առջեւ
դրած
է
բոլոր
տէրութեանց
եկամուտի
եւ
{ծախքի}
ցուցակները:
Ահաւասիկ
ամենահարուստ
համարուած
Անգլ
րուստ
համարուած
Անգլիոյ
1860
թուականի
եկամուտի
եւ
{ծախքի}
ցուցակը:
Եկամուտ.......
70,
283,
67
այդ
համեմատական
լաւ
տարու,
Թիւրքիայի
եկամուտի
եւ
{ծախքի}
ցուցակը.
Եկամուտ......
286,
100,
615
միայն,
ծածկել
Թիւրքիոյ
պարտքերի
շահը
եւ
տարեկան
{ծախքի}
պակասորդը:
Ի՛նչ
պիտի
լինի
ուրեմն
այս
հնարների
ու
ը
անձրեւից
քայքայուելով
բոլորովին
ոչնչացան
եւ
ինձ
{ծախքի}
մէջ
ձգեցին,
բայց
դու,
երեւի,
փոխանակ
գոյութիւն
անը
չունի
այնքան
արծաթ,
որ
կարողանար
դիմանալ
այդ
{ծախքին}:
Գիտեմ
եւ
ընդունում
եմ,
այդ
ճշմարիտ
է,
բայց
դո
պիտի
վերահասու
լինի
եկեղեցու
տարեկան
արդիւնքին
եւ
{ծախքին}:
Երեսփոխանը
ի՛նչ
է.
ովի՛
երեսփոխանն
է
նա.
ո՞չ
,
մի
քանի
այլ
մարդիկ
տարեկանը
սկելու
են
յուրյանց
{ծախքով}
։
Այս
օրերս
մեր
օրագիրը
մի
երկու
խոսք
խոսելու
նին
"
Հյուսիսափայլ
"
ծրագիրը,
որի
գինը
ճանապարհի
{ծախքով}
հանդերձ
է
ինն
մանեթ
եւ
կես:
է
Որքան
տոմսակ
կարող
միջոցին
դէպի
Ազովեան
գաւառը,
փոխադրել
Ղրիմից
ՄԵՐ
{ծախքով}
այն
ձեր
բոլոր
գոյքը,
որ
միայն
փոխադրելի
էր,
որ
ներ
եւ
ամենայն
բան,
որ
ցանկալի
էր
նոցա,
իւրեանց
{ծախքով},
ամենեքեան
առհասարակ
ազատ
մնալով
ամենայն
իջեւանա
ել
օգտի
համար
թոյլ
է
տրւում
կառուցանել
ձեր
յատուկ
{ծախքով}
վաճառական
ծովագնաց
նաւեր,
հիմնարկել
հարկաւոր
եւ
եցիկ
ամբարներ
եւ
այլ
շինուածք,
այլեւ
բաւական
մեծ
{ծախքով}
սարի
յետնակողմը
փորելով
եւ
նորա
քար
ու
հողը
շինու
քային
ջրերի
բժշկական
եւ
բնագիտական
ժողովը
արքունի
{ծախքով}
ուղարկած
է
Լինդմանին
Տաճկաստանի
Բրուսա
քաղաքը՝
ք
ռնալ
Մոսկուա
եւ
այնտեղ
ուսանել
Կովկասեան
Կօմիտետի
{ծախքով}
։
Այսպիսի
հանգամանքներով,
1851
թուականին
Օգոս
։
Աւարտած
լինելով
իւր
ուսումը
Կովկասեան
Կօմիտետի
{ծախքով}
՝
արդէն
արքունական
կանոնադրութեամբ
ենթարկւում
էր
վ
առաջ
բերած
մեծ
վաստակս
եւ
շատ
աշխատութեամբ
արած
{ծախքս},
վատ
վաճառականութեամբ,
թեթեւ
բանի
հետ
չեմ
կարող
ի
քաղաքական
կառավարությունը,
որի
ծերակույտի
վերա
{ծածանում}
է
Վիկտոր
Էմմանուելի
դրոշակը,
երբ
քանի
մի
անգամ
ա
ւ
գինետունքը,
մինչեւ
վարսավիրանների
խանութները,
{ծածանում}
է
Սարդինյան
դրոշակը,
եւ
ազգի
բերանը
ուրախությամբ
ն,
Ոսկիամայրն
չարժէ
նորա
մօտ
ոչինչ.
{Ծածանում}
է
ուսի
վերայ
մազերը,
Բերնի
վերայ
ծաղկում
է
ար
նոր
սահմանագլխի
վերայ,
ուր
մանուկ
առագութեամբ
{ծածանում}
է
յառաջընթացների
դրօշակը:
Չէ
կարելի
միեւնոյն
ժամ
ր
հանելով,
թռչկոտում
են։
Բայց
դոքա՛,
գլուխները
{ծածկա՛ծ}
)
եւ
երեսները
փաթաթա՛ծ,
նստում
են
ինչպէս
մի
հոտ
ւնը,
նորա
բոլոր
միւս
աշխատութենների
նման
պատած
է
{ծածկախօսութեան}
մառախուղով:
Այս
աստուածաբանի
աշխատութենների
մէջ
իսի
թղթակիցների
վերայ
եւ,
եթէ
կամենան,
կարող
են
{ծածկած}
մնալ
հասարակութենից՝
երեւելով
բոլորովին
այլ
զգես
քեզի
այս
չի
գալ,
որ
ոսկերքըդ
սփոփուին...
{Ծածկած}
է
քո
օթեւան...
Դու
ընկեր
ես
վշտերին...
Ք
ւ
նորանցից
Այն
անտառների
թագուհին,
Որ
{ծածկած}
է
աչքերից:
Եւ
ո՞ւմ
արդեօք
նա
իւր
սիր
րերումը
գիտությունը
չունի
այլեւս
ոչինչ
նվիրական,
{ծածկած}
ու
վարագուրած
գաղտնիք,
որ
պահած
լինեին
մի
քանի
ա
զնեան
բառարանը
"գլխարկեալ"
հասկանում
է
ոչ
"գլուխը
{ծածկած}
",
այլ՝
"գլուխը
կախած".
եւ
այդ
բառարանի
բերած
վկայ
ը
կախած"
են
հասկանում,
բնաւ
արգելք
չեն
եւ
"գլուխը
{ծածկած}
"
հասկանալու,
որովհետեւ
ամենահին
վկայութիւնը
Աստու
Զ.,
հմ.
12),
որ
չէ
ցոյց
տալիս
որոշակի
կամ
գլուխը
{ծածկած}
կամ
կախած։
Միտքը
այն
է,
թէ
Համանը
գնաց
տրտմած
եւ
չ
բառ
է
գործ
դրած
այնտեղ։
Հրէական
բնագիրը
"գլուխը
{ծածկած}
"
է
ասում։
Մեր
թարգմանութիւնը
ոչ
թէ
հրէական
բն
քեզ
հոգուս
պէս
սիրում
եմ
եւ
քեզանից
երբեք
մի
բան
{ծածկած}
չեմ,
ուրեմն
լսիր
եւ
այս
գաղտնիքս,
որ
ոչ
ոք
չգիտ
նդ
զգալի
էր
Մանուշակի
գեղեցկութիւնը.
նորա
գլուխը
{ծածկած}
էր
գեղեցիկ
թաւիշեայ
ֆէսով,
որի
շրջանակը
կարած
էր
ց
վերայ
բժշկութիւնը
նայում
է
ինչպէս
մի
վարագոյրով
{ծածկած}
խորհրդական
բանի
վերայ,
եւ
չունի
դրական
հնարներ
ա
մի
հովանոց,
ծածկում
էր
նորանց:
Աչքերի
կոպերը,
{ծածկած}
սպիտակ-դեղնագոյն
ճպռով,
որ
եւ
փոքր
ինչ
յառաջ
վազ
մասներով
Մխիթարեան
միաբանութեան
գործականութիւնը,
{ծածկած}
ու
դրած
էին
նոյն
իսկ
սերմերի,
նոյն
իսկ
հիմնարկու
աների
գրած
գրքերով,
մի
անմերձենալի
վարագուրի
տակ
{ծածկած}
լինելով
նորա
աչքից
պապականութեան
ստոյգ
ինչութիւնը
ռութեամբ,
ինչպէ՞ս
գեղեցիկ
մեկնում
էր
այն
սաղմոսի
{ծածկամիտ},
առանց
այբ
եօթն
տունը.
չկարծեմ,
որ
եպիսկոպոսնե
մասին
հրատակացս,
որովհետեւ
տեղեկութիւնքդ
մթին,
{ծածկեալ}
ընդ
փոշւով
գրեա՛
թէ
կէսդարեան
ժամանակի
չեն
բաւակա
ժան,
Մարդերի
եւ
աստուծոյ
առաջ:
{Ծածկեալ}
խորհրդի
հոգսերով
`
Սուրբ
պատկերի
առջեւը
`
նմա
անդէն
առ
նմին
զխօսելիսն,
եթէ
բանականութիւնն
{ծածկեալ}
է
դեռ
եւս
փշովք
եւ
մամռովք՝
ոչինչ
ունի
հանելոյ
ի
զորոյ
չունիմ
օրինակն,
եւ
առաւել
քան
զայս,
առ
ի
{ծածկել}
զարժանաւոր
նախատինս
կաթոլիկաց,
ծագեալ
ի
յանդիման
:
Տարեկան
ծախքը
օրագրի
հազիվ
հազ
կարողանում
ենք
{ծածկել},
ասում
ենք
հազիվ
տալ,
բայց
պիտի
իմանալ,
որ
մեն
լուսաւորել
Հայոց
ազգը:
Այս
տեղ
չկարողացայ
ես
{ծածկել}
իմ
ծիծաղը,
որ
առատութեամբ
դուրս
թռաւ
կուրծքիցս:
ազգային
գործերը,
ինչո՞ւ
սիրենք
խաւարի
վարագուրով
{ծածկել}
մեր
վէրքերը,
որոնք,
այսքան
տարիներ
թաքուն
մնալո
ր
ճշմարտութիւնը
պիտոյ
է
բաժինք
յառաջացնէին:
Բայց
{ծածկել}
եւ
վարագուրել
ճշմարտութիւնը
աշխարհին
հաճոյանալու
թիւն։
Բայց,
երանի
տալուց
յետոյ
իսկոյն
աշխատելով
{ծածկել}
իւր
անկրթութեան
մեղքը,
շարունակում
է
ասիական
կամ
մետալեայ
դրամը
չպիտի
կարողանայ,
մի
տարի
միայն,
{ծածկել}
Թիւրքիոյ
պարտքերի
շահը
եւ
տարեկան
ծախքի
պակասորդը
որա
աչքում:
Շատ
դառն
է
մեզ
ասել
այս
խօսքը,
բայց
{ծածկել}
այն,
ինչ
որ
զգում
ենք,
համարում
ենք
ոչ
միայն
կե
ատուելի
հեղինակը
չէ՛
կարողացել
գո՛նէ
մասնաւորապէս
{ծածկել}
իւր
համակրութիւնը
Յիսուսեանց
հետ
եւ
համարելով,
թ
եան
գործիք:
Շատ
ամբարիշտ
մարդիկ
իւրեանց
յանցանքը
{ծածկել}
են
քրիստոնէութեան
վարագոյրի
տակ:
Պ.
Շաքարեա
եւ
ձեռքի
թաշկինակով
սրբեց
աչքերը
շտապով,
բայց,
{ծածկել}
կամելով
իւր
արտասուած
լինելը,
ձեւացուց,
որպէս
թ
ճի-օղլուի
վերայ
բաւական
ժամանակ,
բայց
չկարողացաւ
{ծածկել}
իւր
հեգնական
ժպիաը,
որ
խաղում
էր
ահա
շրթունքի
վե
ց:
Մանուշակը
շատ
ուրախացաւ,
բայց
աշխատեց
{ծածկել}
իւր
ուրախութիւնը,
որ
յայտնի
չլինի
տրտմութենից
դէ
ենայնի
այս
ամենայն
զգոյշ
փօլիթիքայք
ոչինչ
կարացին
{ծածկել}
'ի
յերեւան
գալ
այժմ
միաբանութեան,
զի
իբրեւ
ձորձ
ատառոտուն
ընդ
որով
մերկութիւն
մարմնոյն
երեւի,
'ի
{ծածկել}
զմին
յանդամոց,
միւս
այլ
ակներեւ
յանդիմանի.
վասն
ս
կոչեցին
առ
'ի
զերծուցանել
զանձինս
իւրեանց
եւ
'ի
{ծածկել}
զկեղծ
արարս
իւրեանց
եւ
որպէս
թէ
նոքին
իսկ
չէին
գլ
մեզ,
տեսանելով
մի
բարոյեական
խոց
մեր
ազգի
վերայ,
{ծածկել}
նորան։
Դիցուք
թէ
վարագուրում
էին
առ
ժամանակ
այդ
վ
րքի
բառ
է
երեւում՝
բաղկացած
բաշ-գլուխ
եւ
էօրթմէք-
{ծածկել},
հովանացնել
բայից։
Բայց
չալ-օխամը
կամ
չալ-շխամը
ւակայութեան
օգնութեամբ,
եւ
ոչ
միշտ
աջողութեամբ,
{ծածկել}:
Պ.
Պռոշեանցը
երբեք
կարօտ
չէ
այդ
օգնութեան,
եթ
:
Ես
չեմ
կարող
տեսանել
մի
գործ,
որ
ազգային
դիմակ
{ծածկելով}
երեսին,
բայց
էապէս
հիմնուած
լինելով
նիւթական
շար
դպիսի
սուտ
ազգասէրք,
որոնք,
ազգասիրութեան
դիմակ
{ծածկելով}
երեսի
վերայ,
երկաթի
կօշիկները
հագած,
մաշել
են
Հ
մ
են,
բայց
արագիլից
եւ
մօրահաւից
կազուար
շինել,
{ծածկելով}
մի
կոպիտ
վահանի
տակ,
ճշմարիտ
լսած
չէի:
Ձեր
նի
նեղսիրտ,
պղտոր
տեսութեամբ
պարոնների
առաջեւ,
որ
{ծածկելով}
ազգի
պակասութիւնքը՝
խառնափնդորում
էին
ամենայն
դատ
ամ
շփոթւում
եմ,
-
պատասխանեց
պ.
Յովնաթանեանցը,
{ծածկելով}
իւր
տհաճութիւնը:
-
Սակայն
խնդրում
եմ
լսել
ձեր
խո
ի,
յորում
Մխիթար
աբբայ
իւրով
փօլիթիքական
հնարիւք
{ծածկելով}
զիւրն
փօլիթիքա,
եւ
զիւր
ուղղափառ
դաւանութիւնն
առ
ն
Հասարակապետութեններին,
այս
Յիսուսականութիւնը,
{ծածկելով}
իւր
դիտաւորութիւնը
եւ
խորհուրդը
աղքատութեան
եւ
բա
թիւնը
որպէս
մաքսանենգութիւն
հազար
արկոսների
աչքից
{ծածկելով},
որպէս
մի
սրբազան
աւանդ
սիրտը
բերանը
եկած
այսօր
ինչեւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
Իտալիոյ,
մշտաձմեռ
{ծածկելոց}
ընդ
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսո
ով
գնացի
մինչեւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
մշտաձմեռ
{ծածկելոց}
ընդ
ահարկու
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ
նայել
եգիպտական
աստուածուհու
երեսը՝
առանց
քօղով
{ծածկելու}
նորան:
-
Այդ
ե՞րբ
է
լինելու:
-
Ինձ
չէ
տ
լու
համար
եւ
իւրեանց
բռնած
ճանապարհը
ամբոխի
աչքից
{ծածկելու}
խորամանկութեամբ
գրեցին
իւրեանց
դրօշակի
վերայ
հաւա
ուր,
500
ռուբլին
տալիս
էր,
իւր
կաշառակերութիւնը
{ծածկելու},
եւ
պապի
աչքում
երեւելու
հաւատարիմ:
Եթէ
պապը
նո
ց
ճարելու,
մի
բնակութիւն
գտնելու
կամ
մերկութիւնը
{ծածկելու}
համար:
Իմ
ազգասէրը
պատուելի
է
միայն
նորա
համար,
էր
Հայերի
հետ,
ուրեմն,
առանց
հայութեան
դիմակով
{ծածկելու}
իւր
պապականութիւնը,
հրապարակով
քարոզեց,
թէ
ինչ
անձը,
խօսքը
եւ
գրիչը
սորա
կամ
նորա
պակասութիւնքը
{ծածկելու}:
Ոչ
երբեք
պիտի
չառաջանայ
ազգը,
հետեւելով
հ
որոց
մտանեն
արգելու"։
Նա,
որ
այս
բոլորի
մեղքը
{ծածկելու}
համար,
ինքը
իր
թշուառ
գլխից
տեսութիւնք
եւ
համակա
րս
գալ
Րեդուտկալէից
դէպի
Կովկասու
սարերը...
Ի՛նչ
{ծածկեմ}
պատճառը,
մի
փոքր
արծաթի
հաշիւ
ունէի
մի
նայիբի
հե
ռնեմ,
ո՞ւմ
ասեմ,
իմ
երեսի
կեղտը
պիտի
որ
ես
ինքս
{ծածկեմ}
օտարների
աչքից...
Մինչդեռ
այսպիսի
մտածմուն
բամբասեն
հեղինակների
արդարաբանութիւնը
եւ
դորանով
{ծածկեն}
իւրեանց
անուսումնասիրութեան
մեղքը,
այն
ժամանակ
ա
նից
՚ի
տարած,
Կարկտաբեր
թող
թխպագին
յաւէժ
ամպովք
{ծածկեսցի},
Մինչ
անաղօտ
ուսման
փայլէ
առաւօտեան
արուսեակ։
արծ
ամպի
տակ:
Խոր
գիշերը
լռութիւնով
`
{ծածկեց}
կէսը
աշխարհի,
Էլ
չի
երգում
սոխակն
ուրախ,
Բերանժէ)
Ցուրտը
փչեց.
ձմեռ
սաստիկ.
Ձիւնը
{ծածկեց}
գետինը,
Ամենայն
մարդ
մտաւ
իւր
տուն,
Պատսպարուիլ
արանը:
Յովնաթանեանցը,
բոլորովին
ամբոխուած,
{ծածկեց}
նամակը,
որովհետեւ
սովոր
էր
նա
մեծ
մարդ
ցոյց
տալ
ես
թէ,
հանդարտեց
Վարդ-խաթունի
սիրտը,
բայց
երեսը
{ծածկեցաւ}
կանաչ-դեղին
վարագուրով,
որ,
ինչպէս
ասացինք,
պա
այլի,
Արծաթահերն
չի
երեւում,
թուխպ
ամպերը
{ծածկեցին},
Արուսեկի
նուազ
լոյսն
էլ
իմ
աչքիցը
խլեցին.
ծոցը,
եւ
ահա՛
արեւմտքում
դիզուած
սեւ
սեւ
ամպերը
{ծածկեցին}
արեւը
մեր
աչքից:
Մեք
ընկղմուեցանք
մի
խոր
գիշերի
,
որ
մարդը
տուն
գտնէ,
հաց
ունենայ,
մերկութիւնը
{ծածկէ},
բնութեան
պարտքերը
հատուցանէ,
ահա
այդ
ճամփան
եւ
համար,
որոնք
թէ
եւ
Յիսուսեան
էին,
բայց
պիտոյ
է
{ծածկէին}
այդ
նախ,
Կարգի
օգտի
համար,
երկրորդ
հասարակութեա
թեամբ
կատարեց
այս
հրամանը,
որ
պիտոյ
է
նոր
փառքով
{ծածկէր}
Կարգի
երեսը։
Նա
ընտրեց
այս
մասին
Լայենէզը
եւ
Սալ
եւ
զգիր
Պարսից:
Ի
թեւ
կատաղի
փոթորկացս՝
թռչին
{ծածկին}
ի
մէնջ
եւ
գիտութիւնք
ծաղկեալք
ի
Հայաստան,
ի
կատա
զ
ի
ծանօթութիւն
անուամբ
եւ
եթ,
այլ
զի
գործք
նոցա
{ծածկին}
ընդ
փոշեաւ
վանօրէից
Հայաստանի,
կամ
ընդ
փլատակօք
իներ,
աւա՜ղ,
Մինչեւ
ամառը
թուխս
նստեմ
նորից
`
{Ծածկիր},
խնդրում
եմ,
դու
ինձ,
աքաղա՛ղ
".
Ասում
է,
փա
ղայի
հանդերձքը,
սկսած
շապիկից
մինչեւ
վերարկուն.
{ծածկիր}
տղայի
գլուխը
մի
կարմիր
թաշկինակով,
իսկ
ինքդ
սկսի
ր
անձը,
Ոսկենըկար
գլխարկներին
սեւ
քօղ
իջաւ
{ծածկոյթը}:
Լսեց
ազնիւ,
թնդաց
սիրտը,
ողբաց
արքայի
մա
Ինչպէս
կարելի
է,
որ
արագիլը
կամ
մօրահաւը,
թէեւ
{ծածկուած}
էին
վահանի
տակ,
չյայտնէին
իւրեանց
ինչ
լինելը:
Կ
լով
կապոյտ
ալիքների
վերայ:
Հիւսիսում
դաշտերը
{ծածկուած}
են
յաւիտենական
ձիւներով,
ծովերը
գտանւում
են
սառց
ցան
մեր
նախնեաց
եւ
մեր
ոսկերքը:
Դարաւոր
սպիներով
{ծածկուած}
է
մեր
մէջքը,
անզուսպ
բարբարոսութիւնը
իւր
ոյժը
մա
ամբողջութիւն,
որ
երբեմն
կար
եւ
որի
դարաւոր
փոշով
{ծածկուած}
յիշատակարանների
վերայ
բաբախում
է
նոցա
կուրծքը,
ե
լիքը,
քան
թէ
այսօրուայ
քննութիւնը,
քանզի
ապագան
{ծածկուած}
է
վարագուրով,
որի
վերայ
մարդը
խոշոր
տառերով
գրել
րի
վերայ
մարդը
խոշոր
տառերով
գրել
է
յոյս:
Ապագան
{ծածկուած}
է
լոկ
կարճատես
աչքերի
համար:
Ապագան
ներկայի
ժառա
րկաթեայ
խաչ
Քրիստոսեան։
Դարաւոր
փոշով
{ծածկուած}
Տաճարի
պարսպի
տակ
Կայ
մի
ծակ
ուր
օձի
պէ
մ
գտանուել
էր
ապառաժ
Լիգուրիայի
պատերազմումը,
որ
{ծածկուած}
է
անվերջ
անտառներով:
Սա
իւր
յափշտակած
արծաթ
ատ
են
զարմանում,
երբ
տեսանում
են
պատերազմի
դաշտի
{ծածկուած}
բազմախուռն
զէնքով,
բայց
թշնամի
չկայ:
Ասում
են,
ս
չէին
տեսանում
փեսայի
երեսը,
ոտքից
մինչեւ
գլուխ
{ծածկուած}
լինելով
քօղով,
գիտէին
միայն,
թէ
այն
մարդուն
է,
որ
բացում
է
ազգի
այս
տեսակ
բարոյական
խոցերը,
որ
{ծածկուած}
մնալով
ոչ
միայն
կարող
են
փտիլ,
այլեւ
իրենց
վարակ
նով:
Այս
հարցմունքից
յետոյ
չէր
կարելի
այլեւս
{ծածկուել},
պիտոյ
էր
յառաջ
գալ,
եւ
կերպարանքը,
գլուխը
կախ
,
որ
մեռեալը
չէր
դուրս
գալու,
բայց
փոքր
հողի
տակ
{ծածկուելով}
մարմինը,
երբ
որ
սկսանում
էր
փտել,
իւր
վերլուծու
եպիսկոպոս
չհաղորդուեցաւ
եւ,
դուրս
գնալով
բեմից,
{ծածկուեցաւ}
ամբոխի
մէջ,
եւ
երբ
կայսրը
գանչեց
նորան
եւ
յանդիմ
ւթեան
ովկիանոսի
մէջ.
նոցայ
աւետաբեր
լոյսը
շուտով
{ծածկուեցաւ}
մարդերի
չարութեան
ամպերի
տակ
-
միայն
նոցայ
տխուր
անակեցիք
արծաթի
հետ:
Պ.
Յովնաթանեանցի
երեսը
{ծածկուեցաւ}
կարմրութեամբ,
տհաճութիւնը
կաթում
էր
նորա
մեռած
ա
երկանդամ
տեսանել
ճշմարտութիւնը:
Իզիսը
պիտի
քօղով
{ծածկուի}
միշտ
եգիպտացու
աչքից։
Այս
պատճառով
եւս
տեսանում
ի,
յետոյ
այնքան
ջուր
լի՛ց
ամանի
մէջ,
որ
հայելին
{ծածկուի}:
Առ
մի
ութ
կամ
տասն
տարեկան
տղայ,
բայց
հարկաւոր
յց
տալ
աշխարհի,
բայց
այդ
խաբեբայութիւնը
բնա՛ւ
չի
{ծածկուիլ},
եւ
նոքա
է՛լ
աւելի
շատ
յաւելուածներով
բարկութիւն
մտանել
յուր
անունով
եւ
առավել
ապահովության
համար
{ծածկում}
է
յուր
անձը
բոլոր
հոգեւորականության
անունի
տակ:
2
12
12
12
Սերմերը
{ծածկում}
են
հողով:
Մոռացա
ասել,
որ
հողը
պետք
է
հերկել
ըս
այց,
համենայն
դեպս,
կոկորդդ
ու
քիթդ
մրի
նման
չի
{ծածկում}:
Առայժմ
ուրիշ
ոչինչ
չունեմ
գրելու:
Սպասում
ամենալաւը
այս
սովորութեններից
է
այն,
որ
օրիորդքը
{ծածկում}
են
իւրեանց
գլխին
բարխատեայ
կամ
ատլասեայ
ոսկեղէն
կ
եմ.
Օտար
ազգի
առաջեւը
Պակասութիւնքը
{ծածկում}
եմ:
Թէ
մի
աղքատ
կը
գայ
իմ
մօտ,
այտնում
էր,
որ
հաւատարիմ
երեւի,
իսկ
մեծամեծները
{ծածկում},
որ
հարստանայ:
Իհարկէ
այսպէս
բան
բռնողը,
անտար
յիններին
էր
սիրում
եւ
նոցա
նաեւ
ամենամեծ
յանցանքը
{ծածկում}.
իսկ
միւսերի
ամենափոքրը
իբրեւ
քրէական
յանցանք
դա
րութիւնը։
Մենք
չենք
կարող
այս
թոյլ
տալ,
երբ
նա
չէ
{ծածկում}
մեզանից
Ներսէհ
եւ
Հրահատ
Կամսարականների
կանանց
գե
դնդապետը
նստած
տեղից.
նա
իւր
ներքին
ուրախութիւնը
{ծածկում}
էր
երեսի
արտաքին
թթու
կերպարանքի
տակ.
շատ
ուրախ
ութիւն
տալով:
Նա
գովում
է
ազգը,
նա
օտարի
առաջեւ
{ծածկում}
է
նորա
պակասութիւնքը:
Նա
այնքան
սիրում
է
Հայոց
ա
էիր,
եթէ
պատահէիր
այնտեղ.
պատճառ,
կապայի
տակից
{ծածկում}
են
կուրծքերը
մի
կերպասեայ
թաշկինակով,
եւ
կապան
հ
ոփոխութիւնը.
պատճառ,
մի
մեծ
ղենջակ
սկսած
մէջքից
{ծածկում}
էր
մինչեւ
ոտքերը:
-
Ներեցէ՛ք
խնդրեմ,
պարոն
փ
ւանդի
մօտ.
հիւանդը
պառկում
է
մէջքի
վերայ,
երեսը
{ծածկում}
են
մի
պաստառով.
մի
կին,
բռնում
է
մաղը
իւր
սարքո
մ
էին
դուրսից.
ճակատի
ոսկրը,
որպէս
մի
հովանոց,
{ծածկում}
էր
նորանց:
Աչքերի
կոպերը,
ծածկած
սպիտակ-դեղնագո
ման
անթափանցիկ
պաստառից
լայն
զգեստ,
որ
երբեք
չէր
{ծածկում}
աչքից
նոցայ
մերկութիւնը...
Աջ
ուսերի
վերայի
որ
միայն
արգելք
էին
արձակ
մազերին,
որ
նոքա
չէին
{ծածկում}
հրեշտականման
երեսները:
Իւրաքանչիւրք
աջ
բազուկներ
րում
հարկաւորում
էր
անպատճառ
խաչի
գործածութիւնը,
{ծածկում}
էին
նորան
ամենայն
կողմից
ծաղիկներով
այնպէս,
որ
ն
բուռը
հող
դնում
ես
մէջտեղը
ու
ետքը
բոլոր
աշխարհը
{ծածկում}
ես
ջրհեղեղով,
էլ
խե՞լք
է
այնուհետեւ
պահանջել,
ո
ծ
կամ
մեռած
եւ
արդեն
հազարավոր
տարիների
փոշիներով
{ծածկված}
գրականություններին,
որոնք
եղած
են
աշխարհի
երեսին
որ
պատահմամբ
հիւր
եկան
Ահա
ինչպէս
ես
այսօր՝
{ծածկված}
քօղով
տխրութեան։
ԱՍՏՈՒԱԾ
Ո՜վ
երկն
ինք։
Բռնութիւնը
ո՛ր
դիմակի
կամ
ինչ
շպարի
տակ
եւս
{ծածկվի},
այնուամենայնիւ
մինչեւ
գերեզման
մեզ
միշտ
ատելի
կ
ւցի
նման
կեռացած
դէպի
վերին
շրթունքը,
համարեա
թէ
{ծածկւում}
էր
թաւ
ընչացքի
մէջ,
որ
նոյնպէս
դեղնած
էր:
Երեսը
չեն
կարողացել
հասկանալ
այն
հիանալի
խորհուրդը,
որ
{ծածուած}
կայ
այս
գործի
մէջ։
Այդ
պարոնները
փչում
են
իւրեան
ճ
ժամկոցի
պատասխանն:
[Նամակի
վերեւը
գրված
է]
{Ծածուկ}
կարդացեք:
Ամոթ
է:
Օտար
մարդու
առջեւ
չի
կարդաք:
անհարազատ
լինելով,
շատ
վնասներ
էին
հասուցանում՝
{ծածուկ}
կերպով
վատնելով
իւրեանց
պարոնի
արծաթը։
Այս
պատճա
,
որոնցից
գանգատ
ունիք,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
{ծածուկ}
պահած
ազգի
վէրքերը՝
վիրաբուժական
դարմաններ
մատու
ձ,
ես
նորան
կ'ուղարկէի
մի
նամակ,
որ
հօրեղբօրիցս
{ծածուկ}
շարադրել
էի
եւ
շատ
հաւատացած
եմ,
որ
կ'ուրախանար
ի
Պ.
Իսահակեանցը,
որովհետեւ
մերկացնում
էին
ազգի
{ծածուկ}
պահած
վէրքերը՝
վիրաբուժական
դարմաններ
մատուցանել
անքի
տպարանին
մէջը
(մեծաւորէն
եւ
միւս
անդամներէն
{ծածուկ}
)
տպուած
շինծու
անցագրին
պատմութիւնն
ընենք:
միաւորուիլ
եւ
խաղաղութիւն
առնել
(Յունաց
հետ),
{ծածուկ}
արտասուելով
սխալական
վարդապետութեան
եւ
ախտաւոր
ձգ
յանձնեց
նորան
երկու
նամակ
Կայսեր
անունով.
մինը՝
{ծածուկ},
իսկ
միւսը՝
յայտնի:
Առաջին
(այսինքն՝
ծածուկ
ծածուկ,
իսկ
միւսը՝
յայտնի:
Առաջին
(այսինքն՝
{ծածուկ}
)
նամակի
մէջ
նա
ուղղակի
ցոյց
էր
տալիս
իւր
առ
ի
ս
վերագրուած
երկդիմի
բնաւորութիւնը,
մերժում
ենք
եւ
{ծածուկ}
նամակի
գրութիւնը
կամ
գոյութիւնը:
Ազգի
եւ
ազգ
յգ
Կրքով
վառուած,
խայտ
ի
խայտ
Փախչում
վայրեր
դէպ
{ծածուկ},
Թէ
ինչո՞ւ...
-
չի՛
ասւում
այդ:
Այն,
ինչ
պիտ
,
նայի՛ր
մի
հիւսիս"։
Լուրից
ահագին
Կազբէգը
{ծածուկ}
ամբոխուեց,
Նա
իւր
ուշքը
ու
աչքերը
դարձուց
կ
լինելով
կարդինալի
հոգուն,
եւ
քաջ
իմանալով
նորա
{ծածուկ}
եւ
յայտնի
գործերը,
միշտ
պէտք
է
հեռի
փախչէր
նորան
դրելու:
Տղայամիտնե՛ր,
միթէ՞
այդ
բանը
կարդինալից
{ծածուկ}
է:
Կարդինալի
քրմական
պատգամից
ո՛չ
մի
հատուցումն
էի
չարաթոյն
ժանիքից
գազանների,
որ
այն
օրից
սկսած
{ծածուկ}
դարան
մտնելով
եւ
իրենց
անհամար
հարստութեան
համեմա
գո՛նէ,
իր
հոգեղէն
բնութեամբ
տեսնելով
թշնամիների
{ծածուկ}
լարած
որոգայթը,
կարողանար
զգուշացնել
ինձ
եւ
յանձ
զդեցութեան
հետեւանքը,
այդ
մի
սուրբ
բան
է
եւ
պիտի
{ծածուկ}
մնայ
միշտ
ուրիշից,
որ
մի
գուցէ
օտարոտի
խորհուրդն
այց
մինչդեռ
նա
չէ
կատարել
այս
գործը,
մէք
նորանից
{ծածուկ}
կարդանք
նորա
նամակը
եւ
տեղեկանանք
կուսական
գաղտնի
չ
կը
տայ
Աստուած:
Մանուշակը
կարմրեց
եւ
սրտիցը
{ծածուկ}
բարկացած
մտածում
էր,
եւ
որպէս
թէ
առանց
ձայնի
եւ
պիտի
խոսէր
նա
մի
օտար
մարդու
հետ,
հօրից
եւ
մօրից
{ծածուկ}:
Նա
մտածում
էր,
առաջին
անգամ
Շահումեանցը
տես
կներում։
Այս
պատճառով
հարկադրուած
էր
Մխիթարը
{ծածուկ}
փախչել
Տաճկաստանից։
Աշակերտներից
երկու
երկու
ուղ
չէ՞
հեռանում
Քրիստոնէական
իսկութենից։
Արդեօք
այս
{ծածուկ}
եւ
ծպտեալ
կերպարանքով
անցնել
չէ՞
դէպի
հոգու
թագաւ
ի
Չինացի
վաճառականի,
որ
յօժարեցաւ
գիշերով
եւ
շատ
{ծածուկ}
հանել
նորան
Կանտօն
քաղաքը։
Բայց
Կսաւիէն
չ'յաջողե
ուր
ամենայն
երեկոյ
գնում
էր
Հենրիկոս
IV-ը,
եւ
մի
{ծածուկ}
տեղ
պահուելով՝
սպասում
էր
թագաւորի
գալուն։
Գաբր
Յիսուսեանք
իւրեանց
կանոնի
զօրութենով,
չէին
կարող
{ծածուկ}
խորհրդակցութիւններ
գրի
միջնորդութենով
ունենալ,
մ
ար
եւ
բնական
ատելութիւն։
Այս
ժողովը
հաւաքւում
էր
{ծածուկ}
ինքեան
իսկ
Վատիկանի
մէջ։
Վերջապէս
1773
թուականի
դնում
այն
բանին,
թէ
մտել
ենք
քննութեան
մէջ
առանց
{ծածուկ}
մտքերի,
այլ
պարզութեամբ,
եւ
խօսում
ենք
ուղղակի
դդէմ,
եթէ
չկարողանար
յայտնի
դէմ
դնել
նորան,
գէթ
{ծածուկ}
տեղեկութիւն
կը
տար
իր
եղբօրը,
առանց
ամենեւին
հոգ
որ
կապոց
առնուր
նորանից
որպէս
թըլիսմ
եւ
Գարեգնից
{ծածուկ}
ուղարկէր
Վարդիթերին:
Արդէն
ասած
ենք,
որ
Սօ
մնալ
իր
հարստահարողների
ընդդէմ
եւ
միայն
գիշերով,
{ծածուկ},
խորհրդական
առանձնութեան
մէջ
բողոքել,
երբ
ոչ
ոք
դաժան
Բորէասը,
որ
խլում
է
աղքատ
շինականների
տան
{ծածքը},
որի
զօրութեանը
չեն
կարող
դիմանալ
շատ
անգամ
հարի
,
մի
հեղեղ
կամ
հարիւրամեայ
ծառերը
արմատից
եւ
տան
{ծածքը}
պատերից
խլող
մրրիկ,
ո՛չ,
այլ
այնպիսի
խաղաղ
երեւ
պուածում,
մանաւանդ
թէ,
հիւանդը
վախճանի,
ինչքան
{ծակ}
մարգարէութիւնք
են
լինում.
"
Բժիշկը
դատապարտելի
է
ւականի
համար,
որովհետեւ
ընդ
ամենն
12
գլուխ
է
այդ
{ծակ}
մարգարէութիւնը:
-
Թերահաւատութիւն...
Թերահա
,
ուր
ասում
էր
նա,
թէ
"
պարտքով
ապրիլը
նմանում
է
{ծակ}
տակառի
մէջ
ջուր
լցնելու"։
Մոռանում
է,
դարձեալ
փոշով
ծածկուած
Տաճարի
պարսպի
տակ
Կայ
մի
{ծակ}
ուր
օձի
պէս
Կարէ
մտնել
մարդ
միայնակ։
ի
հայ
սխօլաստիկը
ինքը
եւս
պատրաստել
էր
մի
այդպիսի
{ծակ}
մարգարէութիւն։
Սա
հանդիպողին
ցոյց
էր
տալիս
այդ
ա
ւմն
է
անցել
յիշուած
անցքը.
հեռի՜
մեզանից
այդպիսի
{ծակ}
մարգարէութիւնք,
այլ
որպէսզի
ցոյց
տանք,
որ
Սեւու
կարծ,
նայելով
դէպի
վեր
առաստաղի
վերայ,
տեսաւ
մի
{ծակ},
որից
անցանում
էին
արեգակի
ճառագայթքը,
երբ
նա
մ
ւ,
գլխներին
հաւաքելով
մի
քանի
թերահաւատ
մարդիկ,
{ծակ}
մարգարէութիւններ
են
առնում,
գուշակում
են
հազար
վ
դիթերի
մահից
յետոյ,
դուրս
է
գալիս
նորա
ծոցից
այն
{ծակ}
մարգարէութիւնը,
եւ
երբ
նորա
բովանդակութիւնը
ուրի
ն
թւում
մեզ,
այսօր
մարդ
չկայ,
որ
հագնի,
եւ
եթէ
{ծակ}
ու
ծուկից
մի
մարդ
դուրս
էլ
է
գալիս
այն
շորերով,
յոր
միայն
գտանիմ
ապաստան
(այլ)
առանց
հայելոյ
ի
{ծակախոյզ}
պատասխանիս
քահանային
Բարսեղի՝
դատել
ըստ
իրաւանց
ել
էի
ձեզ
եւ
ձեր
ընկերակիցներին,
թէ
տեղիք
չունիմ
{ծակամուտ}
ճանապարհներով
գործ
կատարել,
եւ
իմ
ասածը
կամ
գրած
երեք
կանգուննոց
ասեղներ,
որ
քանի
կարելի
է,
լավ
{ծակե}
իմ
սիրտս,
եւ
ես
իմ
այս
օտարությանս
մեջ
ամենայն
օ
աւ
ազդեցութիւն
չգործելով,
երեւում
է
թէ
նետի
նման
{ծակել}
են
չխոստովանուած
փիլիսոփայի
անձնասիրութիւնը:
քո
արեւը,
ես
խաբար
չեմ,
կ՚ըլնի
որ
ջուրն
ինքն
ա
{ծակել}
"
եւ
այլն:
Խեղճ
հարեւանը
գիտէ,
որ
Հեթումը
սուտ
ր
կողմը
եւ
նայես,
ամենայն
տեղ
երեւում
են
անհամար
{ծակեր}
ու
ճեղքուածներ:
-
Հին
շինուածք
է,
-
պատասխա
հանդիսին,
երկիւղից
սկսեցին
առաստաղին
կպչոտել
եւ
{ծակերը}
մտնել.
խառնակութիւնը
շատ
մեծ
էր,
որպէս
թուրքի
դ
դատարկութեանը
վկայում
էին
բօժօժների
վերայի
փոքրիկ
{ծակերը}:
Բայց
կուրծքը
բաց
կարած
ասելով,
մի՛
իմանար,
պա
յ,
Որ
մուկի
պէս
Վատիկանի
Մտնէք
{ծակերն}
ահաբեկ.
Այսօր
տօնն
է
մեր
Մեսրովբի,
Ո
գոռում
է
թէ
"
Դուռը
բաց
արեք
",
Տիրանը,
ահից,
{ծակերն}
է
մտնում:
Մնում
է
տակաւին
Սօսի
մօր,
այդ
բանում
պէս
պատճառ
տուեց
կամ,
լաւ
ասել,
որպէս
մի
խթանով
{ծակեց}
քնած
ազգերի
կողքը.
զարթեցան
եւ
նայեցան
իւրեանց
տ
ի
1-ին:
25-26
որպէս
24-25
26
լոյս
27,
ֆլիւսը
{ծակեցաւ}
ներսի
կողմից
եւ
շատ
թարախ
ու
արիւն
վազեց:
27-ին
նում,
ի՛նչ
պատճառով:
-
Ո՛չ,
մայրիկ,
ասեղով
{ծակեցի}
ձեռքս,
նորա
համար
աչքերս
լցուեցան,
-
պատասխանեց
լու,
ամեն
օր
կաշխատիք,
որ
նոր
նոր
խոցերով
սիրտս
{ծակեք},
վիրավորեք:
Եթե
մեղանչել
եմ
Ավտուշին
այստեղ
բեր
ուածքները
միշտ
խոնարհում
են
դէպի
կործանումն.
այս
{ծակը}
յառաջացաւ
վերջին
երկրաշարժութիւնից:
Ես
քանի
մի
ա
պարհ
բանալու
համար,
կրով
ծեփել
առաստաղի
ճեղքուած
{ծակը}.
այդ
ժամանակ
ահա,
Ձեր
մռայլութիւն,
ազատ
կը
մնա
համար.
ճարտարապետական
կանոնը
ստիպում
է
մեզ,
մի
{ծակը}
փակելով,
բանալ
միւսը
եւ
զանազան
փոփոխութիւնք
առն
այս
ներողութեան
կոնդակը
եւ
փակիր
սորանով
առաստաղի
{ծակը}.
կան
մարդիկ,
որ
հաւատում
են,
թէ
սորա
գրողը
կար
րեմն,
որ
նորա
ձեռքի
գիրը
կարող
է
փակել
դժոխքի
մի
{ծակը}.
մանաւանդ
այդքան
խաւար
եւ
անթափանցելի
մտքերի
միջ
ուխ
տուեց
եւ
վեր
առաւ
քաւութեան
մագաղաթը
առաստաղի
{ծակը}
փակելու
համար:
Մի
անապատական,
որ
աշխարհի
փ
գերին,
Խեղճացրու
հոգին
առ:
Ձենդ
լսողը
սասանի,
{Ծակը}
մտնի,
տազ
անի,
Ասի,
հրէս,
Գրիգորը,
Կը
տայ
ին
Առ
խարխափ
շօշափելով
Գտանում
է
այն
{ծակի}
մէջ
Քարի
ծայր...
անգիր
անշուք.
Այդ
ին
-
Ինչպէ՞ս,
ի՞նչ.
այդքան
շինութիւն
միայն
մի
{ծակի}
համա՞ր:
-
Այո՛,
Ձեր
մռայլութիւն,
մի
ծակի
ծակի
համա՞ր:
-
Այո՛,
Ձեր
մռայլութիւն,
մի
{ծակի}
համար.
ճարտարապետական
կանոնը
ստիպում
է
մեզ,
մի
տեղում
Վարդիթերի
վրայ
է
թափում
իր
ժանգը.
"
Ա՜խ,
{ծակծակոտուած},
սեւ
սրտի
աղջիկ.
ի՛նչ
անեմ,
խաւարէր
էն
օրը,
ո
ը
բերանը
մրոտ
մի
մարդ:
Նորա
հին
սերտուկը
շատ
տեղ
{ծակոտուած}
էր
կրակի
կայծերից,
ձեռները,
գործ
ունենալով
միշտ
յդ
հարվածը
ստանանք.
հայտնի
բան
է,
այդ
նոցա
աչքը
{ծակում}
է
եւ
ծանր
բան
է
հրապարակով
ծրագրի
մեջ
խայտառակվել
նեմ
հարեւանցի
նոցա
մօտով.
ոչ,
այդ
պակասութիւնքը
{ծակում}
են
իմ
սիրտը,
եւ
շատ
արտասուքի
պատճառ
են
դառնում
,
եւ
կարօտ
չենք
այն
պարոններին,
որ
ամենայն
րոպէ
{ծակում}
են
մեր
սիրտը...
Այս
պատճառով,
ճշմարտութիւնը
հնչ
ութիւն
են
գործում.
իմ
մեծ
ու
ահագին
տպած
թերթերը
{ծակում}
են
անդադար
նոցա
մարմինքը
ախտերի
աքցանով,
կապում
ատ
խիստ
խօսքերով:
-
Ճշմարտութիւնը
միշտ
աչք
է
{ծակում}:
-
Ճշմարտութիւնը
մի
վերացական
բան
է,
որով
ա
սարբազի
գլուխն
երեւեցաւ,
Մեր
ազգասէրը
մտաւ
{ծակուռը}:
"
Հը՜,
Հայաստանը՜
",
-
թո՛ղ
տեղը
կ
,
տնկուելով
Մեծ
Ռուսսիայի
մէջ,
կորուսանում
է
եւ
{ծաղիկ}
բանալու
որակութիւնը:
Այս
ի՞նչ
բան
է.
ո՞չ
ապաքէն
լով
իւր
սառն
ծանրութենից,
բուսուցանում
է
մի
պարզ
{ծաղիկ},
միւս
օր
ահա
Բորէասը
իւր
մահաշունչ
բեւեռային
սառ
ան
տարեկան
որդին,
որ
աճել
եւ
զօրացել
էր
իբրեւ
մի
{ծաղիկ}
իւր
սեպհական
հողի
վերայ,
առնում
է
ձեռքը
իւր
հօր
իջնում
է
պարտէզ...
Թիթեռի
պէս
`
լուսառեչ
Ծաղկէ
{ծաղիկ}
թռչելով
Փունջեր
քաղում
`
ցօղի
մէջ
Իր
մատները
թրջ
ւ
ցերեկը
լուսայորդ,
Ծառ,
տո՛ւնկ
դալար
եւ
աճող,
{Ծաղիկ}
քնքուշ,
գեղանի,
Վարդեր
թփի
վրայ
ճոխ,
Եւ
շուշան
ս
տըւընջեան,
Զծառ,
զբոյս
եւ
զտունկ,
{Ծաղիկ}
քնքոյշ
գեղանի,
Զվարդ
յեռեալ
ճոխ
ի
թուփ,
բարեկամ.
Լիք
է
աշխարհ
կոծով-սուգով՝
չկայ
{ծաղիկ}
անթառամ.
Ո՛չ
ոք
չասի,
թէ
սիրտ
ունիմ՝
`
ին
ստացայ
առանց
ամսաթուի:
Սիգար
հարիւր
հատ,
ընտիր
{ծաղիկ},
Ուպմանից:
Մայիսի
1-ին
նամակ
գրեցի
եղբօրս
`
ապր
յիսի
26-ից,
փոշտի
պատճառով:
25-ին
100
հատ
սիգար-
{ծաղիկ}
ուպմանեան:
Նամակ
ստացայ
եղբօրիցս,
նոյն
թուականի
եւ
իւր
անձը
ամենեցուն
սիրելի
ընծայել:
Սա
դեռեւս
{ծաղիկ}
հասակի
մէջ
է,
սորա
վերայ
այժմ
դատողութիւն
առնողն
ս․
Որով
շնչեցի,
որով
ապրեցայ,
Ինչպէս
մի
{ծաղիկ}
գգուած
զեփիւռից։
Այդ
մի
երազ
էր․․․
կամ
եանս
զնմանութիւն
որձաքարի,
յոր
ոչ
երբէք
ծաղկեցաւ
{ծաղիկ}
եւ
ոչ
իսկ
խոտ
դալարի:
Հին
սովորութիւն
է,
որպ
ւլում,
ջան,
ջան,
Չորէք
կողմն
էրծաթած
ա,
ջան,
{ծաղիկ},
ջան,
ջան,
Ախպերս
ուզեց
չի
տուի,
ջան,
գիւլու
,
գիւլում,
ջան,
ջան,
Ասի
եարի
ղրկած
ա,
ջան,
{ծաղիկ},
ջան,
ջան:
Ա՛յ
տղայ
հիլ
անիլ
տուր,
-
մատ
լով
յուր
մանկության
վերայից՝
ծաղկի,
իսկույն
այս
{ծաղիկը},
որ
երիտասարդությունն
է,
թոթափելով
կհասնի
ծերու
եանքը
անորոշ
ժամանակով
երկարացնելու
եւ
մանկութեան
{ծաղիկը}
վերանորոգելու:
Մինը
բոլոր
հին
եւ
նշանաւոր
Ալ
իւր
պտղատու
որակութիւնը,
թէեւ
բացում
էր
հոտաւէտ
{ծաղիկներ}
։
Դոյն
այդ
ծառը,
տնկուելով
Մեծ
Ռուսսիայի
մէջ,
կ
տար
աշխարհում:
Նոցա
կեանքի
շաւիղի
վերայ
եւս
չկան
{ծաղիկներ}
եւ
վարդեր,
ամենայն
քայլափոխ
փո՛ւշ
եւ
տատա՛սկ:
Ե
Մշտադալար
զարդարուած
է
կանաչով,
Բիւր
{ծաղիկներ}
իւրեանց
հոտը
բուրում
են:
Ուրախ
ուրա
ելով,
Ծառէ
ի
ծառ
ողջունեցին
իմ
գալը.
{Ծաղիկները}
քնքուշ
գլուխքը
խոնարհած
`
Ողջոյն
տուին,
զմ
ոխանակեց
անհամբոյր
ցուրտը,
ծառերը
զգեցան
կանաչ,
{ծաղիկները}
անուշահոտութեամբ
լցուցին
օդը,
եւ
անհամար
բազմութ
տերեւների
հետ,
պատճառում
էր
մի
ախորժելի
խշխշոց.
{ծաղիկները}
եւ
արօտները
սկսանում
էին
առուգանալ,
թարմանալ
եւ
Երբ
գնում
է
ընդառաջ
Եւ
ասում
է
"
բարի
լո՜յս
"
{Ծաղիկներին}
`
մեղմաւաչ,
Ու
համբուրում
վարդերը
Եւ
իր
սիրած
հ
ոյսին
սրտա՜նց
է
սիրում.
Եւ
բուրաւէտ
ու
ծիծղուն
{Ծաղիկներից}
բազմերանգ
Նուրբ
մատներով
իր
սիրուն
Կազմած
բուրեա
էր
եւ
բազմահմուտ
հեղինակը
ամենայն
տեսակ
եւրոպական
{ծաղիկներից},
ճաշակագէտ
մեղուի
նման,
հաւաքել
է
իւր
գրքի
մէջ
գործածութիւնը,
ծածկում
էին
նորան
ամենայն
կողմից
{ծաղիկներով}
այնպէս,
որ
ներկայ
գտանվողքը
չէին
կարողանում
նկատ
կեկազմ
սենեակ
եւս
յաւելացուց
իւր
տան
կողքին,
որի
{ծաղկազարդ}
վայելչութիւնը
կարող
էր
տրամադրել
պատանի
օրիորդներ
Անոյշի
մէջ
մի
հայ
աղջիկ:
Սօսը
խնդրում
է
նորանից
{ծաղկազարդ}
կիրակի
օրը
իր
քաղած
մանուշակները
Վարդիթերին
տալ
ե
տնքում
է
այսօր
նոյնիսկ
լուսաւորեալ
Եւրոպան:
{Ծաղկազարդ}
կիրակին
առհասարակ
մեծ
աջողութիւն
է
բերել
հեղինակի
իւսիսոյ
խառնեալ
ընդ
հարաւային
ջերմութեան
կամի
զիս
{ծաղկազարդել},
պտղաբերս
առնել
եւ
օր
աւուր
վերածել
ի
լաւ
անդր
վ
րդների
վերայ
խօսք
եւս
չկա.
նոքա
տարին
մի
անգամ՝
{Ծաղկազարդի}
օրը,
գնում
են
եկեղեցի,
իսկ
այլ
ժամանակ
Աստուծոյ
գամ
տեսնում
ենք
Անոյշին
եւ
լսում
ենք
նորա
խօսքերը
{ծաղկազարդի}
օրը
եկեղեցում
եւ
տերեւ
տարած
ժամանակը
-
Վարդիթերի
ած
ժամանակը
-
Վարդիթերի
հետ,
որպէս
նաեւ
Սօսի
հետ
{ծաղկազարդի}
մանուշակների
կամ
գաթայի
պատճառով:
Ցաւում
ենք,
ո
ւակայել
իւր
անձը,
երբ
ոչ
այսչափ,
ինչպէ՛ս
այժմ,
{ծաղկած}
էին
գիտութիւնքը
եւ
արուեստքը:
Այսպիսի
դատաստանով
իշատակարանքը:
Այո՛,
հնախօս
գիտութիւնը
աւելի
{ծաղկած}
է
այսօր
եւ
աւելի
շատ
գործեր
է
կատարում,
քան
թէ
ս
ւթիւնը։
Եւ
այժմեան
լուսաւորեալ
ազգերի
մէջ
այնքան
{ծաղկած}
է
կրիտիկայն,
որ
համարձակ
կարելի
է
ասել,
թէ
այդ
ելու
",
որպէս
թէ
կար
մատենագրութիւն
եւ
այն՝
շատ
{ծաղկած},
Մխիթարեանց
շնորհքով)։
Այդ
Վիեննացու
քարո
.
առ
Գաղատ.
գլ.
Զ,
համ.
10։
Իններորդ
դարում
{ծաղկած}
հրաշալի
Մաշտոցը
իր
հոյակապ
եւ
սքանչելի
նամակի
մէջ
քնագոյ
կամքը։
Յիսուսականութեան
հետ
զուգընթացաբար
{ծաղկած}
խուզարկու
ատեանը
մասն
մասն
լուծանում
էր
իւր
անբաղ
որ
նստած
մի
թուփի
վերայ,
շարժում
էր
իւր
պայծառ,
{ծաղկանկար}
թեւերը:
Մի
անգամ
դարձեալ
սրբում
եմ
աչքս...
եւ
ել
էն
Ղրիմից:
Գլուխը
կապած
մի
բարակ
բամբակեայ
{ծաղկանկար}
թաշկինակով,
որ
այժմ
եւս
ստանում
են
Տաճկաստանից
ե
-
լուսի՜ն:
Է.
ԴՈՒՐՍ
ՉԵ՜Մ
ՀԱՆԻ...
Իմ
պարտէզի
{ծաղկանոցը}
իջնելով
`
Հանդիպում
է
ինձ
զուարթերես
մի
տիկին.
րազգեաց...
Զերթ
թիթեռնիկ
Թռուցեալ
{ծաղկանց}
ի
ծաղկունս,
Քաղէ
փնջիկ
Թացեալ
ի
ցօղ
զ
Հրեշտակն
մեր
Սիրէ
զկոյսն
ի
սրտէ:
Եւ
ի
{ծաղկանց}
Համասպրամից՝
թոյր
ի
թոյր,
Քնքուշ
մատ
աջին
անգամ
նրանց
հայտաբերել
է
20
կամ
25
տարի
առաջ
{ծաղկարար}
եպիսկոպոս
Սահակը,
որի
համար
եւ
ռուս
կառավարությա
,
այնպէս
որ
այժմ,
կորուսանելով
իւրեանց
փայլը
եւ
{ծաղկաւեր}
դառնալով,
շարժում
են
տեսանողի
կարեկցութիւնը:
Մա
վերայ
թափելը.
Հակուած
դէպի
ղալեանի
ծուխը
ի
{ծաղկաւէտ}
դիւան
Մարգարտի
աղբիւրի
մօտ
մրափէ
Թեհերան:
աւ
են,
Ձեր
մռայլութիւն,
իմ
գործերը
երբեք
այնպէս
{ծաղկեալ}
վիճակի
մէջ
եղած
չեն,
ինչպէս
այժմ:
-
Ամուսնո
պիտոյ
էր
խոստովանել
զճշմարտութիւն,
թէ
Հայք
եւ
ի
{ծաղկեալ}
վիճակի
քաղաքական
կենդանութեան
մինչ
զդրացի
թագաւոր
goutent
puriste։
*
*
*
Աղեքսանդրեան
դպրոցի
{ծաղկեալ}
ժամանակը
բանի
վարդապետութիւնը
ոչ
զուր
տեղը
մինչե
աղի
փոթորկացս՝
թռչին
ծածկին
ի
մէնջ
եւ
գիտութիւնք
{ծաղկեալք}
ի
Հայաստան,
ի
կատարած
առաջինն
դարու՝
առ
Արտաշիս
Հայոց
տէրութիւնը,
եւ
այնուհետեւ
սկսաւ
Հայաստանը
{ծաղկել}
եւ
բարեկարգուիլ:
Այո՛,
մինչեւ
Վաղարշակը
չեն
եղե
էպի
գրական
լեզուի
կենդրոնը,
սա
ոչ
միայն
չէ
կարող
{ծաղկել}
եւ
ուժ
առնելով՝
հանրական
խորհուրդ
ունենալ
ազգի
հ
թափելով՝
թող
ջրէ՛
մեր
հոգիների
անդաստանքը,
որով
{ծաղկելով}
՝
քո
կամքիդ
հաճելու
արժանի
պտուղներ
բերենք
եւ
քե՛
ժողովրդեանն,
ուրեմն
եւ
ամենայն
գրուածք
հեղինակաց
{ծաղկելոց}
յոսկեղէն
դարու
հայկականս
դպրութեան
մերձենալի
ամեն
ի
Քրիստոսի,
այլ
եւ
լուսափայլ
կերպարանափոխութեամբ
{ծաղկելոց}
էր
ի
գիտութիւնս,
որ
ինչ
զԱստուծոյ՝
եւ
զՆորին
ստ
այդ
հանդէսը,
ուրեմն
եւ
պարծանքի
պսակը,
որ
միշտ
{ծաղկելու}
է,
որքան
Հայ
մարդը
կարող
էր
մի
հայերէն
գիրք
առնո
Քո
երկնաշունչ
մեծ
գործերը
Յաւիտեան
պիտի
{ծաղկեն}.
Անթառամ
է
քո
պսակը,
Թո՛ղ
ազգեր
գան
այլ
ի
սմին
հակառակ
է
գտեալ
զմուտ
նորոյ
աշխարհի,
{ծաղկեցան}
եւ
ծաղկին
օր
ըստ
օրէ
լուսաւոր
եւ
պայծառ
հայեցողու
նձ,
ոստ
Պալեստինեան,
Ո՞ւր
բուսար
կամ
ո՞ւր
{ծաղկեցար},
Ո՞ր
բլուրների
կամ
ո՞ր
հովտի
Դու
զար
Շատ
երկար
Հայաստան
Քո
գալուն
սպասեց,
{Ծաղկեցաւ}
նա
ալեօք,
Շատ
լացեց,
արտասուեց։
այ
պայծառացան
ազգեր,
կազմուեցան
ընկերութիւններ,
{ծաղկեցաւ}
սէր,
հնազանդութիւն,
երախտագիտութիւն,
յոյս
եւ
հ
երեն
յինքեանս
զնմանութիւն
որձաքարի,
յոր
ոչ
երբէք
{ծաղկեցաւ}
ծաղիկ
եւ
ոչ
իսկ
խոտ
դալարի:
Հին
սովորութիւն
է
ւ
վկայում
է,
թէ
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
աշխատում
է
նա
{ծաղկեցնել}
հայկական
գրատպութիւնը
Եւրոպայի
խորհրդաւոր
մայրաքա
մ
էին:
Ձեր
ցանկութենից
եւ
աշխատութենից
կախւում
է
{ծաղկեցնել}
եւ
փառաւորել
այն,
որ
հազարների
արիւնով
եւ
բիւրեր
նի,
յառաջ
գնալով
այդ
աշխարհակալական
հանդիսումը,
{ծաղկեցնել}
իւր
օփէումի
վաճառականութիւնը,
որ
մեզ
շատ
ձեռնտու
,
նորա
պահպանութիւնը,
նորա
մշակութիւնը
եւ
նորան
{ծաղկեցնելը}
պիտի
լինի
ամեն
խելքը
գլխին
մարդու
գործը։
Մեռնողի
ժողովրդին
խրատելու
համար
ասուած,
երկնաւոր
լուսով
{ծաղկեցնելով},
պտղաբեր
է
անում
լսողների
հոգիները։
Այս
մարդիկը
հետ,
քունը
կտրել
է
Հայոց
հին
լեզուն
մշակելու
եւ
{ծաղկեցնելու}
համար,
եւ
եւրոպական
մարդը
այսօր
ճանաչում
է
Հայոց
նութեանը
հող,
բնականութիւն
եւ
պաշտպանութիւն,
որ
{ծաղկեցնէ}
Մօրէան
զանազան
տեսակ
բնակիչներով։
Բայց
մեք
ընդու
ի
ասել,
թէեւ
չէիր
շատ
հինուց,
Թէ
դու
քո
մէջ
{ծաղկեցնում}
ես
մի
ազգասէր
ուսանող,
Որ
հանապազ
իւր
ազգայն
ս
հայերը
ոչ
միայն
թուրքերից
փոխ
են
առնում,
այլ
եւ
{ծաղկեցնում}
են
նոցա
լեզուն։
Սոցանից
մինը
պէտք
է
որ
սկին
եւ
արծաթը:
Երանի՛
էր,
եթէ
գո՛նէ
արուեստներ
{ծաղկեցուցած}
լինէին՝
բնութենից
հեռանալով,
բայց
եւ
այդ
չկայ
մ
ան
հասարակապետութեան.
եւ
կառավար
տեղւոյն,
առ
'ի
{ծաղկեցուցանել}
զայն
տեղի
այլեւայլ
ազգօք
եւ
բնակչօք
ետ
նմա
տեղի
բ
առնեն
սրբոյն
Մեսրոպայ
բանալ
զդպրոցս
եւ
զհետ
լինել
{ծաղկեցուցանելոյ}
զդպրութիւնն՝
սեպհական
նշանագրացն
յաջողելով
ժողով
անը.
առաջին՝
այն
պատճառով,
որ
մշակագործեցին
ու
{ծաղկեցուցին}
Հայոց
հին
լեզուն
եւ
վեր
քարշեցին
նորան
այն
ողորմե
Կոյսը
իջնում
է
պարտէզ...
Թիթեռի
պէս
`
լուսառեչ
{Ծաղկէ}
ծաղիկ
թռչելով
Փունջեր
քաղում
`
ցօղի
մէջ
Իր
մատնե
,
որի
մէջ,
այն
հողը,
որի
վերայ
պիտոյ
է
աճէր
եւ
{ծաղկէր}
նորատունկ
ընկերութիւնը։
Ուրեմն
այստեղ
մնում
է
մե
ոյ
է
բուսանէր,
եւ
այն
ատմօսֆերան
որի
մէջ
պիտոյ
է
{ծաղկէր}
նա։
Բայց
այս
բոլորը
ընդհանուր
աղբիւրք
էին
բարոյա
տի
բռնութենովը
անցնելով
յուր
մանկության
վերայից՝
{ծաղկի},
իսկույն
այս
ծաղիկը,
որ
երիտասարդությունն
է,
թ
Քո
սուրբ
այս
լեզու,
ազգասէր
Արամ:
Թող
{ծաղկի},
աճէ,
Թող
պտուղ
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
դրամը
չունի
զօրութիւն:
Ապա
եթէ
երկրագործութիւնը
{ծաղկի},
դրամի
հետ
փոխուելու
նիւթերը
առատանան,
դրամը
չէ
ո
սուրբ
այս
լեզու,
ազգասէր
Արամ:
Թող
{ծաղկի},
աճէ,
Թող
պտուղ
բերէ,
Սուրբ
յիշատա
մի՞թէ
ճշմարիտ
չէ
Մարգարէի
խօսքը,
թէ
մարդը
վայրի
{ծաղկի}
պէս
ծաղկում
է.
փչում
է
նորա
վերայ
քամին,
եւ
ահա
խաղաղ
աշխարհ։
Այո՛,
Մարգարէն
նմանեցնում
է
մարդը
{ծաղկի}
այն
ժամանակամիջոցում
միայն,
երբ
նորա
հոգին
ներգո
ր
յինքեան
զուuանելիս
եւ
զկենդանի
գաղափարս՝
որովք
{ծաղկի}
Եւրոպա,
եւ
թէ
հինն
լեզու
կայ
մնայ
ցարդ
մեռեալ
եւ
յ
ըստ
տովմարի
Յունաց
եւ
Լատինացւոց:
Յաւուրս
սորա
{ծաղկի}
Խաչատուր
վարդապետ
Կեչառացի,
երգիչ
եկեղեցական
շար
ել
իր
տեսակի
մէջ,
երբ
նորա
կազմուածքը
պնդանայ
եւ
{ծաղկի},
կարող
է
նա
եւ
գեղեցիկ
չլինելով,
իր
ընդունակութ
երամադարմանութիւնը
եւ
մետաքսագործութիւնը
կարող
են
{ծաղկիլ}
ու
բարգաւաճիլ:
Այս
անուանուած
բերքերից
գէթ
ահա
թէ
ինչ
բան
յաղթեց
հին
աշխարհին
եւ
չէ
դադարում
{ծաղկիլ}
եւ
պտուղ
բերել
եւ
նոր
աշխարհում։
Յիսուսեանք
մական
սերմ,
միշտ
կարող
են
ազգի
կեանքի
մէջ
ծլիլ,
{ծաղկիլ}
եւ
պտուղ
բերել:
Ազգային
աւանդութիւն
Է
դարբինների
ր
աչքով
տեսանում
ենք
ուրիշ
թառամած
ազգերի
վերստին
{ծաղկիլը},
ճնշուած
եւ
չորաբեկ
սրտերի
նոր
զօրութեամբ
զուարթ
տացէ՛ք,
որ
վաճառականութիւնը
եւ
արուեստը
որչափ
որ
{ծաղկին},
թէեւ
առանց
երկրագործութեան
չկայ
եւ
վաճառականութ
ոքը,
որ
դժոխքի
եւ
ձեր
մռայլութեան
զաւակներն
են,
{ծաղկին}
եւ
զուարթանան:
Սա
մի
լաւ
պաշտօնեայ
էր
ստութե
հակառակ
է
գտեալ
զմուտ
նորոյ
աշխարհի,
ծաղկեցան
եւ
{ծաղկին}
օր
ըստ
օրէ
լուսաւոր
եւ
պայծառ
հայեցողութեամբք
ի
բ
ատմութեամբ
գրականութեան
մերոյ
հարեւանցի
ի
սկզբանէ
{ծաղկման}
լեզուին
մինչ
ցայս
վայր,
մնա
դեռ
մեզ
յիշել
աստանօ
սի՜ն:
Է.
Ո՛Չ
ՀԱՆԻՑ
ԱՐՏԱՔՍ
Ի
բուրաստան
{ծաղկոցիս}
իջեալ,
Ինձ
հանդէպ
գայ
տիկին
զուարթերես,
է
ասում
Շիլլերը,
թե՝
"
կյանքի
մայիսը
մի
անգամ
է
{ծաղկում}
",
անդառնալի
են
մեզ
համար
ավյունով
ու
հույսերով
ազատ
կրօնը:
Աշխարհը
յառաջ
է
գնում,
վերստին
{ծաղկում}
են
թառամած
ազգութիւնք,
եւ
մեզ
արժան
է
անհոգ
չլին
Եւ
աղարտել
ստեղծեալիդ
կատարեալ"։
Վարդ
ժպիտն
է
{ծաղկում}
անո՜ւշ,
տենչագին
Չքնաղ
կոյսի
որդան
կարմիր
շուրթ
է
ման
գալիս։
Նուիրական
ջրի
ափին
{Ծաղկում}
են
ճոխ
աւաններ.
Թէ
զինուորն
է
նոցա
պաշտպան
Ծածանում
է
ուսի
վերայ
մազերը,
Բերնի
վերայ
{ծաղկում}
է
քաղցր
ժպիտ:
Երգ
երգելով,
նա
կտաւ
է
,
չորացած
ծառի
ճիւղը
կենդանի
եւ
թարմ
ծառի
վրայ
չէ
{ծաղկում},
կենդանի
մարդը
մեռեալի
հետ
պատանքում.
ամենը
ուն
ին
եւ
ուրախացան
նորանով.
նորան
լսողների
հոգիները
{ծաղկում}
էին
այն
շնորհից,
որ
նորա
բերնից
էին
դուրս
գալիս
արիտ
չէ
Մարգարէի
խօսքը,
թէ
մարդը
վայրի
ծաղկի
պէս
{ծաղկում}
է.
փչում
է
նորա
վերայ
քամին,
եւ
ահա
չկար.
չէր
յսինքն՝
մարմինը,
արդարեւ
գոյանում
է,
աճում
է,
{ծաղկում}
է
եւ
չորանում
է
ապա։
Բայց
մի՞թէ
մարդը
մարմին
էր
ւինգլիինը
Շուէյցարիայում,
իսկ
Կալուինականութիւնը
{ծաղկում}
էր
Ֆրանսիայի
մէջ։
Հռովմի
Քահանայապետութիւնը
տեսա
..
Զերթ
թիթեռնիկ
Թռուցեալ
ծաղկանց
ի
{ծաղկունս},
Քաղէ
փնջիկ
Թացեալ
ի
ցօղ
զմատունս:
գուշակիցեն,
անդէն
իսկ
ի
վերծանութիւն
մատուցեալ:
{Ծաղու}
արդար
իսկ
արժանի.
միթէ
ամենայն,
որ
կաղակրկին
կա
ձեռնմխելի
չպահեին,
եթե,
-
ասես
ֆրանսիացիներին
ի
{ծաղր},
-
վայելած
չլինեին
լավ
կազմակերպության
բոլոր
առա
րափի
տակ
շփոթված,
մեր
եկեղեցու
նկատմամբ
նրա
լկտի
{ծաղր}
ու
ծանակից
ամոթահար
եղած
եւ
այլն,
համարյա
արտասվ
եան
եւ
տխրութեան
զաւակը,
ծիծաղելու
էր
իմ
վերայ,
{ծաղր}
առնելու
ինձ,
եւ,
դեռեւս
մի
կարեկցութիւն
ցոյց
տա
ովք
հանդերձ:
Այսու
գործողութեամբ
պատուելի
Այվազն
{ծաղր}
եղեւ
համակ
ազգայնոց
եւ
ատելի
իսկ,
եւ
ինձ
մնաց
մի
ժողովուրդը
եւ
քահանայապետքը,
առաջ
ժամանակներում
{ծաղր}
անելով,
թշնամանում
էին՝
երբեմն
կախա՛րդ
կոչելով
ա՛ր
անել,
այս
բոլորի
հակառակ
արին.
ուրա՛խ
սրտով
{ծաղր}
անելով՝
շրջապատեցին
ինձ,
բացին
իմ
վրայ
իրենց
բե
,
իմ
ունեցածներով
զարդարուած,
ման
են
գալիս՝
ինձ
{ծաղր}
անելով։
Իսկ
ինչ
որ
իմ
բաներիցս
վանքումը
մնաց,
ա
տղամարդի
պէս
գինու
թասը
ձեռքին
կանգնած
նոցա
մօտ,
{ծաղր}
առնելով
նոցա
թուլամորթութիւնը:
Յետոյ
երեւակայում
գրչագրից
այն
դիտաւորութեամբ,
որ
չհասկացող
մարդիկ
{ծաղր}
չառնեն
մեր
գիտութիւնը:
Մեղապարտ
ծառայ
Քրիստոսի՝
ըսէ:
Հռովմէական
Հայերը
հռովմէականութեան
հրաւիրող
{ծաղրալի}
գրութիւն
մը
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
բանի
արժան
էր:
Մխ
ձգեցիք...
Դո՛ւք
էք,
որ
երեւելի
եւ
աներեւոյթ
{ծաղրալի}
խնդիրներով
ազգը
ճղակոտոր
հանեցիք
ու
ընտանեաց
մէջ
Պասկիէ,
անառակ,
Փարէզեան
խաբեբայ,
խեղկատակ,
{ծաղրածու},
զրպարտութեան
վաճառող,
որ
արժանի
չէ
ծառաների
մօ
այն
ջրին,
որով
լուանում
են
նորա
գլուխը,
այնպիսի
{ծաղրածու},
որի
գլխին
պիտոյ
է
դնել
դեղին
գլխարկ՝
աքաղաղի
փ
մարաբանութիւնները
տեսնելով
բանիմաց
հանդիսաւորները
{ծաղրածու}
ժպիտով
հեռացան
այդ
յիմարանոցից:
Մնամ
ձեր
Յ
ւր
մաքրախօսութեամբը
կարող
էր
տգէտների
համար
լինել
{ծաղրածութեան}
առարկայ:
Դեռեւս
չգիտեն
մտածել,
որ
մի
ազգ
բաժանւ
նի
թեթեւամտութիւն
է
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառը
{ծաղրելը}
եւ
նորանով
խօսողի
վրայ
որպէս
մի
ստոր
եւ
խեղճ
էակի
նի
թեթեւամտութիւն
է
այս
կամ
այն
գաւառական
բարբառը
{ծաղրելը},
եւ
նորանով
խօսողի
վրայ,
որպէս
մի
ստոր
եւ
խեղճ
,
ուրեմն
պատասխանատու
չէ
եւ
ոչ
իսկ
պախարակելի
կամ
{ծաղրելի},
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
տակ
ընկել
նորա
լեզուն
ւրեմն
եւ
պատասխանատու
չէ
եւ
ոչ
իսկ
պախարակելի
կամ
{ծաղրելի},
եթէ
մի
սարսափելի
աւերանքի
տակ
է
ընկել
այդ
լեզու
եզուի
մասին
ատեան
ենք
կանչում
պ.
Պռօշեանցին՝
ոչ
{ծաղրելու}
եւ
ոչ
պախարակելու
մտքով,
այլ
կատարեալ
բարեմտութե
ջը
մէյմէկ
իմաստ
գտաք
ու
դատեցիք,
մենք
ատոնց
վրայ
{ծաղրէն}
ուրիշ
ի՞նչ
կրնայինք
աւելցնել:
Գիրք
մը,
որ
Հայ,
ունում
եւ
ամէն
համակարգութեանց
ստրկաբար
հետեւողքը
{ծաղրից}
աւելի
ուրիշ
բան
թող
չսպասեն
ինձանից:
Փիլիսոփայու
հսկայի
ուժով
յաղթել
բնութեան,
մինչդեռ
բնութիւնը
{ծաղրում}
է
նաեւ
Հիմալայի,
Չումալարի
եւ
Դաւալագիրի
հսկայու
եթե
ոչ
նախկինների
ձեւափոխությունները՝
այժմ
արդեն
{ծաղրված},
այնուամենայնիվ,
աչքերի
կապը
դեռ
պինդ
է:
Ժաման
ղահուէի
մէջ,
դրեց
բերանը
եւ
խածեց
կէսը.
երբ
որ
{ծամել}
էր,
իսկոյն
թթուեցաւ
նորա
երեսը.
Ո՞ւր
է
Անասնագլ
ւշութեամբ
բերան
առնուլ
իմ
անունը.
դուք
չէք
կարող
{ծամել}
եւ
կուլ
տալ
նորան,
նա
կփշրէ
ձեր
ժանգոտ
ատամները
ւ...
զի
իմ
առժամայն
Ցից
ընդ
ներքին
վարեալ
{ծամելիս}...
Զարթուցեալ
ի
քնոյ
Հրեշտակն
զգայ
զպ
ութեան
հոգսը.
"
Խոտի
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
{ծամելիս}
"
տեսնում
են
նորան
Ապարանցիք։
Մի
շաբաթ
է,
որ
նո
ւն
անելիս,
ու
խոտերի
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
{ծամելիս}
"։
Բայց
այս
մասին
այսքանը
առ
այժմ
հերիք
է։
Ն
ութեան
հոգսը,
"
խոտի
քօքերը
ձնի
տակից
հանելիս
ու
{ծամելիս}
"
տեսնում
են
նորան
ապարանցիք:
Մի
շաբաթ
է,
որ
նո
ր
զրկանս
ողորմելի
անձին
իմոյ՝
եւ
հասանել
ի
յետին
{ծայր}
ապաբաղդութեան:
Ընդ
այսմ
համարձակիմ
խնդրել
զայս
ե
տք
է
կարդամ
կոմենդանտի
առաջ.
բարբարոսի
արարքն
էլ
{ծայր}
սահման
չունին:
Եթե
նամակս
հասնի
ձեռքդ,
գուցե
այ
ւ
ի
ներքոյ
շինուածոյն
յարեւմտեան
որմի
անդ
ծայրէ
ի
{ծայր}
դուքաններ
են,
զոր
յանցեալ
տարւոջն
շինել
ետու
ի
հ
փ
շօշափելով
Գտանում
է
այն
ծակի
մէջ
Քարի
{ծայր}...
անգիր
անշուք.
Այդ
ինչ
քար
է
այդպէս
անտէ
ժամանակի
վերայ:
Ինքնակոչ
փիլիսոփայի
գրուածքը
{ծայր}
ի
ծայր
կարդալով,
երկու
շարժառիթ
տեսանք,
որ
կարա
կի
վերայ:
Ինքնակոչ
փիլիսոփայի
գրուածքը
ծայր
ի
{ծայր}
կարդալով,
երկու
շարժառիթ
տեսանք,
որ
կարապետել
ե
ց
անձը
աշխատութեան
տալու
ընդունում
են
նորան
որպէս
{ծայր}
գիտութեան,
դառնում
են
այն
հեղինակի
արծաթագին
ստր
ցիչքը,
եկեղեցու
բոլոր
Կտակարանքը
երեք
չորս
անգամ
{ծայր}
ի
ծայր
մեզ
ուսուցանելով,
համար
էին
պահանջում
մեզ
եկեղեցու
բոլոր
Կտակարանքը
երեք
չորս
անգամ
ծայր
ի
{ծայր}
մեզ
ուսուցանելով,
համար
էին
պահանջում
մեզանից
եւ
ն
բռնեցին,
կաթողիկոսի
թուղթը
պատառ-պատառ
արին
եւ
{ծայր}
առաւ
արիւնահեղ
մի
կռիւ
ժողովրդի
եւ
վերոյիշեալ
անձ
ծեքաբանութիւնք
խաբեբայ
կաթոլիկին
յարգեսցին
յատենի
{ծայրագոյն}
կառավարութեանց,
քան
զիմ
արդարութիւն,
երկրպագիմ
որ
կոչումն,
ըստ
բարեհաճութեան
նորին
սրբազնութեան
{ծայրագոյն}
պատրիարք
կաթուղիկոսի
ամենայն
Հայոց
տեառն
Ներսիսի
՞նչ
այնմ
զհետ
գան
յօդուածք
1
Յամի
1845
ի
լինել
{ծայրագոյն}
պատրիարգ
կաթողիկոսի
ի
Նոր
Նախիջեւան,
ըստ
առաջարկ
ն
ծագեալ
ըստ
անձամբ
կարգադրութեան
նորին
սրբութեան
{ծայրագոյն}
պատրիարքին
վասն
իմ
ո՛չ
առցէ
զիւր
վախճանական
լրում
ակի
կառավարչական
Սենատին,
յորում
երեւի
զի
յիշեալ
{ծայրագոյն}
ատեանն
արձակեալ
զիս
ի
հասարակական
տեսչութենէ՝
հա
ս
եւ
օրհնութիւնս,
զորս
հեղուիք
՚ի
վերայ
իմ
որպէս
{ծայրագոյն}
քահանայապետ,
մանաւանդ
շարժեալ
ի
զգացմանց
սեպհակա
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
{ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ}
ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏԻ
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ
ՄԱՅՐ
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
տութիւնս,
երեսփոխան,
առ
ի
ներկայանալ
վեհաստիճան
{ծայրագոյն}
քահանայապետիդ
ըստ
զօրութեան
շնորհաձիր
կոնդակի
Ձեր
Մինչ
՚ի
Թիֆլիս
էի,
այսպէս
խորհուրդ
տայր
ինձ
եւ
{ծայրագոյն}
կառավարութիւնն
Կովկասում,
այսպէս
բարւոք
դատեցաւ
չունիմ
ինչ
օգտիլ:
Այսպէս
խորհուրդ
տայր
ինձ
եւ
{ծայրագոյն}
կառավարութիւնն
Կովկասու,
այսպէս
բարւոք
դատեցաւ
ե
րջ
այսր
Օգոստոսի
լուայց
զվախճանական
վճիռ
Հնդկական
{ծայրագոյն}
ատենի,
յորոյ
վերայ
չիք
ատեան
ինչ
այսր,
որ
կարից
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
{ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ}
ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ
ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ
ՄԱՅՐ
ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ
ՄԵՐ
նել
զհաւաստիս
պատկառ
ակնածութեան,
որով
մնամ
միշտ
{ծայրագոյն}
քահանայապետիդ
սրբազնակատար
հովուապետիդ
ամենախոնա
ՏՈՒԱԾԱՐԵԱԼ
ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՄԵՆԱՅՆ
ՀԱՅՈՑ,
{ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ}
ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ
ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿԷ
ԷՋՄԻԱԾ
կը:
Մեծ
յոյս
ունինք
վեհափառ
Մատթէոս
նորընտիր
{ծայրագոյն}
պատրիարք
Կաթողիկոսից,
որ
նա
իւր
Հայրապետութեան
ս
",
պիտոյ
էր
տպագրութեամբ
հայհոյել։
Եթէ
այդպիսի
{ծայրագոյն}
իմաստասիրութեան
համար
արծաթ
եւս
վճարող
չլինի...
սն:
Եւ
զիա՞րդ
իշխէ
աբեղայ
ոք,
յինքենէ
անուանեալ
{ծայրագոյն}
վարդապետ
(ո՞վ
ետ
զիշխանութիւնը,
եւ
ո՞ւր
կատարեց
տութեան
պահանջողութեանց
մէջ
չէր
լինել
ոչինչ
միջին
{ծայրագոյն}
իշխանութիւն,
որ
կարողանար
բռնել
նորանց
եւ
հաշտեց
պանների,
գրաշարների,
աղքատների
եւ
փախստականների
{ծայրագոյն}
իշխանութեան
մասին.
այս
աշխատասիրութեան
վաստակքը
,
այդ
բոլորովին
ստաբանութիւն
է.
այնպէս
չէ՞,
իմ
{ծայրագոյն}
վէզիր:
-
Ամենեւին
ճշմարի՛տ
է
ձեր
ասածը,
-
պ
ծանրացնում
կարդացողի
կամ
լսողի
գլուխը:
-
Իմ
{ծայրագոյն}
վէզիրը
շատ
ուղիղ
է
դատում,
-
ասաց
սատանան
փառահե
էր
սատանայի
մօտ,
յայտնեց
թէ
հնդկական
գլխաւոր
եւ
{ծայրագոյն}
Բրամինը.
որ
շատ
տարիներով
ահա
ծառայում
էր
աշխարհ
կը
զարկել,
հանդէս
պատրաստիր
ընդունելու
համար
այդ
{ծայրագոյն}
Բրամինը,
մինչեւ
ես
լսեմ
ամուսնական
գործերի
գլխաւ
ն
դէպի
դժոխքի
դուռը,
որտեղից
պիտոյ
է
ներս
մտանէր
{ծայրագոյն}
Բրամինը:
Բուն
տէր
սատանայի
հանդիսաւոր
յառաջ
ծայր
աշտարակ,
որի
մէջ
նստած
տէր
սատանան
գնում
էր
{ծայրագոյն}
Բրամինի
ընդառաջ:
Ինչ
կարգով
որ
գնում
էին,
նոյն
ց
սատանան,
-
յայտարարութիւն
պատրաստիր
շուտով
այս
{ծայրագոյն}
Բրամինի
բոլոր
գործերի
մասին,
որ
այնքան
երկար
տար
կացէք
մատեանների
ճշդութեան
մասին,
որովհետեւ
այդ
{ծայրագոյն}
նզովեալը,
որ
գալիս
է
մեր
մօտ,
ինքը
իւր
ձեռքով
ո
նելով
Քամ,
Քանան
եւ
Նեբրովթ,
յայտնեցին
եւս,
որ
{ծայրագոյն}
Բրամինը
շառաւիղում
էր
իւրեանցից.
բացի
սորանից,
այն
հանդէսի
մէջ,
ուր
պիտոյ
է
երեւէր
առաջին
անգամ
{ծայրագոյն}
Բրամինը:
Սատանան
մեծ
հաճութեամբ
ընդունեց
այս
առա
թիւն
է
առնում,
որ
լաւ
կերպով
ընդունելութիւն
առնէ
{ծայրագոյն}
Բրամինին:
Ճշմարիտ
է
այդ
խնդիրը,
բայց
եւ
այն
ճշմ
,
իւր
ոստիկանների
եւ
լրտեսների
ձեռքով,
հնդկական
{ծայրագոյն}
Բրամինի
չարութեններին
եւ
աւերածքին,
որ
բերեց
իւր
Երկու
դեւ
մտած
երկու
թեւերի
տակ,
բերում
էին
{ծայրագոյն}
Բրամինը,
կրակուած
ծծմբալճի
վերայով.
դեռեւս
այնք
կանը,
շնորհ
ունիմ
ներկայացնել
ձեզ,
տէր
հնդկական
{ծայրագոյն}
Բրամին,
որդի
մի
հասարակ
Բրամինի,
որ
շառաւիղում
ագահութիւնը
ոչովին
չէ
տալիս
Հնդկաստանի
մէջ.
դորա
{ծայրագոյն}
Բրամին
դառնալուց
յառաջ,
լաւ
ու
վատ
կային
դպրոցնե
բան
սովորում
էին,
բայց
այն
օրից,
երբ
նա
ստացաւ
{ծայրագոյն}
իշխանութիւնը,
նախանձաւոր
լինելով
դժոխքի
փառքին,
որդին
դժոխքի,
վերջապէս
մահադեղ
տուեց
իւր
բարերար
{ծայրագոյն}
Բրամինին
եւ
տանը
գտանուած
ինքը
յափշտակելով,
շահո
դէպի
դժոխքը
ջերմեռանդութեան
վերայ,
որ
ցուցել
էր
{ծայրագոյն}
Բրամինը,
որ
այն
րոպէին
ներկայացաւ
տէր
սատանայի
ա
ցնցողութեամբ
կարկամւում
էին:
Ծերունի
Քամը,
{ծայրագոյն}
Բրամինի
նախահայրը,
որ
կանգնած
էր
սատանայի
գահի
ա
շատ
կողմերից
զանազան
դժոխային
գովասանական
խօսքեր
{ծայրագոյն}
Բրամինի
մինչեւ
այժմ
ջատագովուած
արժանաւորութեան
վ
եւ
դեւերի
անհամար
բազմութիւն
նորա
չորս
կողմում.
{ծայրագոյն}
Բրամինը
իւր
հասակի
կարճութեամբ
չէր
երեւում
նոցա
մ
տաքին
թթու
կերպարանքի
տակ.
շատ
ուրախ
էր,
որ
այս
{ծայրագոյն}
Բրամինը
չէր
այն
սատանայապետը,
որ
խոստանում
էր
աւ
ը
ձգելով,
այսպէս
սկսեց
խօսել.
-
Ընդունեցէ՛ք
այդ
{ծայրագոյն}
Բրամինը
այն
օթեւանի
մէջ,
ուր
բնակւում
է
նորա
նախ
ատարելու
մեր
սատանայի
հրամանը,
իսկոյն
վեր
առեցին
{ծայրագոյն}
Բրամինը,
տարեցին
դէպի
այն
բնակարանը,
որի
շինութ
եմն
եւ՝
Հռովմէական
քահանայապետներին,
եւ
թէ
սոցա
{ծայրագոյն}
իշխանութիւնը
բոլոր
կայսրների,
թագաւորների,
բոլո
ուղարկուեցաւ
նոյնպէս,
որի
մէջ
աւանդւում
էր
պապի
{ծայրագոյն}
իշխանութիւնը
այդ
կղզու
վերայ,
իսկ
թէ
վէճ
բացուել
նել
էին
պապականութիւնը,
Գրիգորը,
մէջբերելով
իւր
{ծայրագոյն}
իշխանութիւնը
նոցա
աշխարհի
վերայ,
տարեկան
հարկ
պա
րայ,
տարեկան
հարկ
պահանջեց
հարիւր
մարկա
արծաթի։
{Ծայրագոյն}
հրովարտակներով
Եւրոպայի
ամենայն
տեղերից
Հռովմ
գան
,
կամ
թէ
լաւ
ասե՝
գինք
արեան.
իսկ
Հայք
ի
հարկէ
{ծայրագոյն}
պակասամտութեամբ
մտածեն,
եթէ
մտածեն,
թէ
նախախնամ
ի
յօրինուածք
է
եւ
իբր
հաւանութիւն
է
գտել
Էջմիածնի
{ծայրագոյն}
պատրիարք
Կարապետ
Ուլնեցու
կողմից:
Այդ
աւանդութեա
տնեցին,
որ
սպասւում
է
աւանդութեան
վերահաստատումը
{ծայրագոյն}
պատրիարքի
կողմից,
որի
մօտ
այդ
նպատակով
յատուկ
սո
ի
միջեւ:
Անկեղծօրէն
ցաւալի
է,
որ
Էջմիածնի
{ծայրագոյն}
պատրիարքը,
կամենալով
վարձահատոյց
լինել
նրանց,
ո
ինչպէս
որ
Թուրքիայի
հայերն
են
մասնակցում
Էջմիածնի
{ծայրագոյն}
պատրիարքի
ընտրութեանը,
ապա
տեղին
չէ՞
այժմեանից
ի
այդ
կախված
է
գործիս
ընթացքից:
Առայժմ
այստեղի
{ծայրագույն}
դատարանի
մեջ
(Սուպրիմ
կորտ)
երեք
դատ
ունիմ:
Քո
Մատթէոսի
աստուածարեալ
Կաթողիկոսի
Ամենայն
Հայոց,
{ծայրագուն}
պատրիարքի
Մայր
Աթոռոյ
մերոյ
սրբոյ
կաթողիկէ
Էջմիած
էս,
ինչպէս
այլոց,
կ՚ուգայ
երկրից
ելանել:
{Ծայրակարմիր}
հորիզոնում
այս
երեկոյ
խաղացին
Արեգակի
ճառագ
երյան
Վեներային
նման
չէ:
Ինչ
ուզում
եք
ասեք՝
դա
{ծայրահեղ}
հիմարություն
է:
Է՜հ,
ես
ինքս
իմ
թույլ
լարին
դիպ
րում
իրավացի
է:
Բայց
նորից,
իր
հերթին,
այնպիսի
{ծայրահեղությունների}
մեջ
է
ընկնում,
որ
նրա
մոտ
շատ
բան
քննադատության
,
իսկ
այդ
կարծիքը
աւանդելու
եղանակի
մէջ
տեսականի
{ծայրայեղ}
իմաստականութիւնը
(умничанье)
խառնւում
է
պրուսակ
ղակող
անկարգութիւնները
Արեւելեան
պատերազմից
յետոյ
{ծայրայեղութեան}
հասան:
Սրա
գլխաւոր
սկզբնապատճառը
եղան
ազգային-կր
ել
է
ինձ
մի
մեծ
վատաբաղդութիւն,
իսկ
իւր
համար
մի
{ծայրացեալ}
երջանկութիւն:
Այսքան
պիտի
իմանալ,
որ
հօրեղբ
ստած,
սառն
հանդիսատես
է
այդ
անիրաւութեանը
եւ
այն
{ծայրացեալ}
անիրաւութեան:
Ազգի
արծաթը
ծախւում
է,
որ
պապական
սովից
եւ
վերջին
ճիգն
են
թափում՝
պատերազմելով
մի
{ծայրացեալ}
աղքատութեան
հետ:
Երեւակայեցէ՛ք
բիւրաւոր
ընտ
ի,
կամ
մեռանում
է
այնտեղ՝
թողնելով
իւր
ընտանիքը
{ծայրացեալ}
թշուառութեան
մէջ,
կամ
վերադառնում
է
դէպի
իւր
երկ
օրէնքի
եւ
իրաւունքի
առաջեւ,
ոչ
եկեղեցական
կայ,
{ծայրացեալ}
իրաւունքներով
եւ
ոչ
անհագագ
ստրուկ
զրկուած
ամենայ
մ
ենք
դարձեալ,
տեսանելով,
որ
այս
անգործութեան,
{ծայրացեալ}
թշուառութեան
եւ
կարելի
եղածի
չափ
ստրկութեան
մէջ,
յութեամբ:
Իսկ
բանաստեղծութիւնը
օգուտ
է
քաղում
մի
{ծայրացեալ}
ազատութենից
եւ
ստիպուած
չէ
ենթարկուիլ
տեղագրական
իւր
մէջ
կազմել
է
մի
ազատութեան
շտեմարան,
եւ
նորա
{ծայրացեալ}
ազատութիւնը
ամենայն
բանի
մէջ
մարդկեղէն
աշխարհում
կեր.
քա՛ջ
գիտեմ,
որ
կը
գան
օրեր,
-
դոցայ
կարմիր
{ծայրերը}
բացուել
են
արդէն,
-
երբ
կը
խայտառակուին
մեր
ոխերի
իշ
աշխարհներում
փեսայի
պէս
դուրս
է
ելանում
ծովերի
{ծայրերից}
՝
իւր
ոսկեղէն
ճառագայթները
ցոլացնելով
կապոյտ
ալիք
ոյ
ցհարաւ
ի
ներքոյ
շինուածոյն
յարեւմտեան
որմի
անդ
{ծայրէ}
ի
ծայր
դուքաններ
են,
զոր
յանցեալ
տարւոջն
շինել
ե
ալու
իշխանին:
Բոլոր
այդ
գնդի
հրացանների
խողովակի
{ծայրը}
խրված
են
վարդի
փնջեր,
հիանալի
եւ
սրտաշարժ
տեսարա
մարդը
իւր
աշխատութեամբ
վաստակել
էր:
Նա
հազիւհազ
{ծայրը}
ծայրին
է
հասուցանում
իւր
եկամուտը
եւ
ծախքը,
նա
վ
բուրեց
երկիւղամեծար
պատկառանքով
տէր
սատանայի
պոչի
{ծայրը}:
Խաւարի
թագաւորը
սկսեց
տակառը
խառնել,
լաւ
ուեց
խոնարհութեամբ
եւ
համբուրեց
տէր
սատանայի
պոչի
{ծայրը}:
-
Թո՛ղ
հանդէս
գայ
ապստամբութեան
եւ
խռովութե
ց
տէր
սատանային,
համբուրեց
պատկառանքով
նորա
պոչի
{ծայրը}
եւ
սկսեց
կարդալ:
Թ
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ
-
Ամենամ
ղիք
չունի
գանգատելու
քթի
փոքրութեան
վերայ),
որի
{ծայրը}
բուի
կտուցի
նման
կեռացած
դէպի
վերին
շրթունքը,
հա
եան
ժամանակ,
կոմս
էմմանուէլը
հեռացաւ
դէպի
քաղաքի
{ծայրը},
դէպի
մի
պարսպաւոր
եկեղեցի,
որի
բակը
էր
միեւնոյ
րբ
նորա
միտքը
հասել
էր
խռովութեան
մինչեւ
հնարաւոր
{ծայրը}.
այս
պատճառով
կոմսը
չէր
կարող
խօսել
այլ
բանի
մաս
կատէր:
Հայրը
Շահումեանցի
հետ
նստած
էին
սեղանի
մի
{ծայրը}
սոֆայի
վերայ,
իսկ
Մանուշակը
իւր
մօր
հետ
միւս
ծայ
յրը
սոֆայի
վերայ,
իսկ
Մանուշակը
իւր
մօր
հետ
միւս
{ծայրը}
աթոռների
վերայ.
թէյի
մեքենան
խափանարկու
էր
Թիւթի
ջոց
սպասեցի,
մինչեւ
որ
պահապանը
գնաց
փողոցի
միւս
{ծայրը},
որ
ես
կարողացայ
ցած
իջանել
պարտէզը:
Մանուշա
նասագործութիւնք
յառաջացնել,
որովհետեւ
այն,
ձողի
{ծայրի}
մագնիսացուցած
մետալ
լինելով,
անգործ
է
կացուցանու
՝
գործել,
դառնալ,
թողուլ,
հաշտիլ,
որոնք
իրենց
{ծայրի}
տառերը,
միմիայն
դէմք
ցոյց
տուող
տառերով
փոխանակե
իւր
աշխատութեամբ
վաստակել
էր:
Նա
հազիւհազ
ծայրը
{ծայրին}
է
հասուցանում
իւր
եկամուտը
եւ
ծախքը,
նա
վարձկան
նորոշ
է
ներկը,
իսկ
թէ
որոշեալ,
այն
ժամանակ
նորա
{ծայրին}
կպչում
է
ը
տառը,
որով
փարատվում
է
ամեն
մթութիւն
շադրութիւն
դարձնէ
բարձր
աշտարակի
կամ
թարգելի
սուր
{ծայրին},
միշտ
կարող
է
տեսնել
սուրբ
Հելմոսի
կրակը:
Նոյնպ
նամակը
քեզ
հասուցանելու
համար,
աշխարհի
մոռացուած
{ծայրից}
`
մի
խուլ
տեղից,
ինչպէս
է
Բեդուտ-Կալէն:
Վաղուց
ւ
նման
գործ
կատարելուց:
Աշխարհի
լուսավորությունը
{ծայրն}
է
դասած,
եւ
մի՞թե
մենք
այնքան
անարգ
մարդիկ
ենք,
տալիս
եմ-ը
շինւում
է
տալի
ընդունելութիւնից,
որի
{ծայրն}
թարմատարաբար
կպել
է
ս
տառը,
ուրեմն
եւ
աւելի
ուղի
ղթերով,
գլխի
գդակը
ինն
կանգուն
բարձրութեամբ
սուր
{ծայրով},
որ
շինած
է
տպագրութեան
սրբագրական
թերթերից.
այ
ուրձ,
երբեմն
բոլորշի
եւ
երբեմն
լեզուաձեւ
իր
սուր
{ծայրով}
դէպի
վեր,
ինչպէս
ճրագի
կամ
կանթեղի
լոյսը,
բայց
Վարժարանը
գտանւում
է
Սէյնի
միւս
կողմում՝
քաղաքի
{ծայրում}.
բաւական
գեղեցիկ
շինուածք՝
երկու
յարկով,
որի
վ
տարի
ո՞ւր
էր,
այժմ
ուր,
Հնդկաստանում՝
աշխարհի
{ծայրումը},
ուր
նորա
ամուսինը
ուղարկուած
է
անգլիական
զօրքի
դեռ
չեմ
տեսնում:
Իմ
գնացած
ճանապարհի
{ծայրումը}
Ահա
բացուեց
մի
գեղեցիկ
հրապարակ,
Մարմ
կը,
դրեց
յատակի
վերայ
եւ
թռաւ
նստաւ
նորա
դրօշակի
{ծայրումը}
եւ
այնպէս
յաջող,
որ
հանդիպեցաւ
ամենեւին
առանցքի
ա
տունը
գտանւում
էր
մի
աննշան
փողոցի
մէջ,
քաղաքի
{ծայրումը}.
շինուածքը
փայտեայ,
երեք
պատուհանով,
որ
նայում
իսկոյն
վեր
ելաւ
սանդուղքից,
արձակելով
սանդուղքի
{ծայրումը}
մի
հեկեկանք,
որ
բռնութեամբ
դուրս
թռաւ
նորա
կուսա
յն
շնորհը
կ՚առնեմ,
որ
քո
գլուխը
կը
դնեմ
աշտարակի
{ծայրումը},
այնպէս,
որ
քո
գլուխը
կը
կազմէ
նորա
սրածայրը:
եւ
պ.
Պռօշեանցի
Սօս
եւ
Վարդիթերը
այս
տարբերութեան
{ծայրումն}
են.
Քանաքեռ
եւ
Աշտարակ,
ուստի
եւ
տարբերութիւնը
աւ
,
գոռաց
երկինք,
հեղեղը
չեղաւ
խափան,
Ծառի
{ծայրր}
դեռ
վառւում
է
ջրի
տակում
իբր
ի
տան.
Եւ
բնո
անից
խապեր
չիմ,
ինձմեն
ո՛չ
բան
հարցնող
կա
եւ
ո՛չ
{ծան}
տվող.
ասենք
թե
ծան
տալ
չեն
կարող,
եթե
բան
ունին
մեն
ո՛չ
բան
հարցնող
կա
եւ
ո՛չ
ծան
տվող.
ասենք
թե
{ծան}
տալ
չեն
կարող,
եթե
բան
ունին,
այստեղ
կհարցնին,
բանը
կգրես,
բայց
կիսակատար,
չես
գրիլ,
թե
ո՞վ
է
{ծան}
տվողը
կամ
հարցմունք
անողը,
որ
ես
ալ
իմանամ,
թե
կ
ասորի
անշուշտ
"
եւ
այլն:
Եվ
ծանոթությանց
մեջ,
{ծան}.
4,
այսպես.
"
Յէջ
25.
անուն
քաղաքին,
որ
պակա
մեր
տկարությունը,
հաճեցե՛ք:
Ա.
բնագիր
ասելով
(
{ծան}.
4)
ի՞նչ
եք
հասկանում,
ասորերե՞նը,
եթե
այո՛
ե
շփոթված,
մեր
եկեղեցու
նկատմամբ
նրա
լկտի
ծաղր
ու
{ծանակից}
ամոթահար
եղած
եւ
այլն,
համարյա
արտասվելով,
այդ
նի
ի
գիրկս
իւր
քանի
մի
անձինս,
որք
շատ
կամ
սակաւ
{ծանեան}
զլուսաւորութիւն
եւ
ողջունեցին
զմերս
գրականութիւն
հաւուց
գիշերէի
յողբ
ու
՚ի
լաց։
Զիս
Հայաստան
ո՛չ
{ծանեաւ}
մինչ
պետութեան
լայնէր
փոր,
Այլ
յորժամ
գահ
ա
եց
եւ
բուք
եկավ,
այժմ
տաք
է,
փառք
աստուծո:
{Ծանի՛ր},
եղբայր
իմ,
Գրիգոր
Ղազարյան:
Սրբազանն
այս
փոշտ
իմ
թշնամիքը,
եւ
արդարութիւնը
կ՚առնու
իւր
վարձը:
{Ծանի՛ր},
թշուառ,
բայց
սիրելի
բարեկամ,
որ
այս
բոլոր
նեղ
անին,
թէ
'ի
նմա
նշմարիցի
ընթացք
Դիսսերտացիօնին,
{ծանի՛ր}
զի
այդ
մտածութիւն
չունի
յայս
գործ.
զի
դիտումն
Դի
Խորեն.,
Պատմ.
Հայ.,
գիրք
Ա,
գլ.
3:
{Ծանիջի՜ք}
զճշմարտութիւն,
եւ
ճշմարտութիւնն
ազատեսցէ
զձեզ:
ն
ձեռագիրներն
ստրախավոյ
գիրով
մեզի
հասցէնուք:
{Ծանիր},
Խազարոս
եղբայր,
գրած
բանիդ
շատ
աղեկներն
կան
հո
նպատակ
լատինացեալ
միաբանութեանց
Հայոց,
տեսցեն
եւ
{ծանիցեն}
եւ
մի՛
յուսասցին
ի
Հռովմէական
տատասկէ
թուզ
կթել.
ժողովուրդն
ամենայն
զչափ
առցէ
զմերոյ
տգիտութեան,
{ծանիցէ}
զճշմարտութիւնն
եւ
զմեր
ստութիւն,
պաշտօնն
այն,
զ
ն,
որ
նա
եւս
միանայ
իր
հետ
ընդդէմ
կաթողիկոսին,
իր
{ծանծաղամտութեամբ}
կամենալով
գրգռել
Մաշտոցի
վրէժխնդրութիւնը,
յիշեցնո
էիք
հասանել
այն
պարոնի
պաշտօնին:
Գուցէ
դուք
ձեր
{ծանծաղամտութեամբ}
երեւակայում
էք
ձեզ
մի
նշանաւոր
մարդ,
եւ
ձեզ
այդպ
զանդեան
ճախիններից
եւ
Լեւոնեան
խարտաւանակ
տումարի
{ծանծաղներից},
ուղղեց
նորա
ընթացքը
նո՛յն
գծի
վրայ,
ուր
կանգնե
տ
արժանվույն
եւ
նրանք,
իրենց
հերթին,
դեմ
կառնեն
{ծանծաղուտի}:
Հիմա
այն
ժամանակը
չէ,
երբ
անպատիժ
խաբում
էին
հ
ադրությամբ,
ինչպես
փորձառու
նավավարը
խուսափում
է
{ծանծաղուտներից}:
Մեր
նկարագրած
այդ
բոլոր
կոր
գծերը,
որ
կետ-նպատ
ի
(քանի
որ
դու
ռուսերեն
չես
գրում)
Մոսկվայի
մեզ
{ծանոթ}
միջավայրից:
Ճիշտ
է,
նա
մեծ
պաշար
ունի
որպես
աղբ
ական
կարող
է
լինել
նրանց
համար,
ովքեր
փորձով
դեռ
{ծանոթ}
չեն
Անգլիային:
Հույս
ունեմ,
որ
կուղարկեք
Գերվին
,
այնինչ
ես
ներկայի
կարիքն
եմ
զգում:
Դատելով
ինձ
{ծանոթ}
պատմական
տվյալներից,
հիշյալ
արխիվում
կարող
են
լի
Ավստրալիայի
եւ
Աֆրիկայի
հետ:
Ամենուրեք
ես
ունեմ
{ծանոթ}
հայրենակիցներ,
որոնք
հաճույքով
կկատարեն
իմ
հանձն
իայի
նախընթաց
դարաշրջանին,
եւ
իրենց
կողմից
ոչ
մի
{ծանոթագրություն}
չեն
տալիս.
ես
հավատացած
եմ,
թեեւ
դեռ
ամբողջ
գիր
կազմի
ներածության
կեսը
եւ
քերականության
քառորդը:
{Ծանոթագրություններ}
դեռ
բնավ
չեմ
գրել,
որովհետեւ
ձեռքիս
տակ
գրքեր
չո
,
թե
թարգմանիչներն
ինչպես
են
հրապարակ
հանել
առանց
{ծանոթագրությունների},
in
modo
crudo:
Այդ
վերնագիրը՝
"
Օчерки
Англии
նամակը,
որ
գրում
եմ
Ձեզ,
մանավանդ
առաջին
անգամ
{ծանոթանալուց}
հետո,
պարունակում
է
յուր
մեջ
մի
խնդիր,
որ
կարել
նք,
որպես
երիտասարդ
սերնդի
դաստիարակներ,
պետք
է
{ծանոթանան}
մեր
լուսավորված
դարի
առաջադիմության
հետ
եւ
օգուտ
Թույլ
տվեք
այժմ,
ողորմած
պարոն,
համառոտակի
{ծանոթացնել}
ձեզ
նախատեսվող
նոր
հայկական
ամսագրի
բովանդակությա
իք
ի
սեր
ազգի
եւ
իմ,
բանալ
մի
ստորագրություն
Ձեր
{ծանոթների}
եւ
բարեկամների
մեջ:
16
բաժին
առնելով
այդ
գումարը
ել
իմ
սրտանց
շնորհակալությունը
մեր
բարեկամների
եւ
{ծանոթների}
մասին
նրա
տված
շատ
հետաքրքրական
տեղեկությունների
իթերը
"
եւ
"
Վերք
Հայաստանին
",
այստեղ,
երեւի,
{ծանոթների}
մոտ
կա.
աղաչում
եմ՝
խնդրեցեք
եւ
ուղարկեցեք:
Բա
շտերով
կուղարկեմ
մի
քանի
օրինակ
եւս,
որ
ցրվես
քո
{ծանոթներին}
եւ
քո
բնական
ազգասիրութենովը
հորդոր
լինիս,
որ
սո
կախարդանքից:
Հայտնիր
իմ
հարգանքները
բոլոր
լավ
{ծանոթներին}
եւ
իմ
կողմից
շնորհակալություն
մատուցիր
նրանց
ինձ
նի
կտեսնեմ:
Բոլոր
հարազատներիս,
ազգականներիս
եւ
{ծանոթներիս}
ողջունիր
իմ
կողմից:
Շնորհավորում
եմ
նրանց
բոլորի
իրելի
Անանիայի
եւ
Հովհաննեսի
ձեռքը:
Բոլոր
մնացած
{ծանոթներիս}
ջերմ
եւ
անկեղծ
բարեւներ:
Մերոնց
նամակ
գրիր
եւ
Գր
ւ
թարմ
նորությունների:
Ողջունիր
երկու
սեռի
բոլոր
{ծանոթներիս},
յուրաքանչյուրին
առանձին-առանձին:
Այնուհետեւ
բո
Հովհաննես
եղբորս
եւ
երկսեռ
բոլոր
բարեկամներիս
եւ
{ծանոթներիս}:
Հովհաննեսը,
հավանաբար,
ինձ
համար
պատրաստո
ազատել
ինձ
նրանցից:
Բարեւիր
երկու
սեռի
բոլոր
{ծանոթներիս}
եւ
բարեկամներիս.
Հուսով
եմ,
մյուս
երկուշաբթի
կտ
.
ճիշտ
չէ՞:
Բարեւիր
այնտեղ
բոլոր
բարեկամներիս
ու
{ծանոթներիս}:
Ե՞րբ,
վերջապես,
լույս
կտեսնի
Ռ.
Պատկանյան
ունեմ
գրելու,
բարեւիր
երկու
սեռի
բարեկամներիս
եւ
{ծանոթներիս}:
Ցուրախ
տեսություն:
Քո
եղբայր
Միքայել
92
մի
խնդիր,
որ
կարելի
էր
միայն
գործել
երկար
ու
շատ
{ծանոթութենից}
հետո:
Չնայելով
այս
անհարմարության
վերա,
ես
բաց
լից
",
որոյ
հեղինակ
ասորի
անշուշտ
"
եւ
այլն:
Եվ
{ծանոթությանց}
մեջ,
ծան.
4,
այսպես.
"
Յէջ
25.
անուն
քաղաքին
Ստրոգան[ովին]
վասն
եկեղեցական
գումարաց,
բայց
մեզ
{ծանոթություն}
չէ
տվել,
ես
մասնավոր
կերպով
իմացա
սրբազանի
բոլոր
՞ս
թույլ
է
տվել
այդպիսի
դղրդեցուցիչ
հոդվածք,
մեք
{ծանոթություն}
տվեցինք
Ցենզուրական
Կոմիտետին,
որ
գրե
յուր
պատաս
ւ
եղած
կամ
գտանված
կայքի
եւ
գույքի
մասին
լիակատար
{ծանոթություն}
կտանք
քաղաքին,
Լոնդոնի
միջնորդությամբ,
էլեկտրակ
տ
Ձեզ,
որովհետեւ
քաղաքի
անունը
այնտեղից
է
հիշում
{ծանոթությունը}:
Բ.
Լիակատա՞ր
է
բնագիր
ասորերենը,
թե՞
նույնպես
ըստ
որում
Ստռոգոնովը,
ինչպես
գրել
է,
հավաքում
է
{ծանոթությունք}
եւ
մինիստրին
առ
ժամս
առնելու
բան
չկա,
ուստի
միամ
մյան
ժամանակներումս
շատ
հարկավոր
է:
Այս
մասնավոր
{ծանոթությունքը}
գրելով
Ձեզ
եւ
հաստատապես
հավատացած
լինելով
Ձեր
ազ
ճակաւոր
արքեպիսկոպոսն
Նախիջեւանայ
եւ
Բեսարաբիոյ՝
{ծանոյց}
ինձ
բանիւ
բերանոյ
զհրամանագրութենէ
Սինօդին
սրբոյ
ւոր,
առ
խնդիրս
իմ
ի
մասին
հնդկական
հրիտակացն,
{ծանոյց}
թէ
տունն
եւ
կրպակք
հանգուցեալ
Մասեհի
Բաբաջանեան
ի
Կոստանդնուպօլիս,
որպէս
զի
սա,
յիւրմ
է
կողմանէ
{ծանուսցէ}
դեսպանին
Անգլիոյ
որ
ի
Կոստանդնուպօլիս
ի
պատկանաւո
տի
եւ
պարտաւորեալ
գտա
այսու
իմով
յատուկ
խնդրագրով
{ծանուցանել}
հոգեւոր
կառավարութեանդ
զի
ես
երբէք
յ[ը]նթացս
իմոց
այք
թարաքը
էլլան,
եւ
այլն):
Չունիմ
զայլ
ինչ
{ծանուցանել},
միայն
ի
սրտէ
եւ
յանկեղծ
հոգւոյ
ցանկալով
ձերոյին
/25
յունվարի
այսր
ամի:
Այժմիկ
կարեւոր
համարիմ
{ծանուցանել},
զի
պ.
մինիստրն
արտաքին
գործոց,
պայծառափայլ
իշ
քր
ճաշակ
տալու
համար:
Այժմ
այսքան
թող
հերիք
լինի
{ծանուցանել},
որ
այդ
օրագիրը
հրատարակւում
է
ամիսը
երկու
անգամ
ւնս
պատիւ
ունի
ընդ
այսմ
առաքել
առ
ձեզ
զայն
ծրար,
{ծանուցանելով}
զվերտողեալ
տեղեկութեանցն
միանգամայն
և
խնդրել
խոնա
անձին
զթուղթ
առ
պայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու
եւ
{ծանուցանելով}
զբովանդակութեանց
եզրակացութեան
ազգին
ի
քաղաքիդ
եւ
ս,
ընկալաւ
ի
նոցին
գերազանցութեանց
զնամակ,
որով
{ծանուցանեն}
անմահ
բարերարքն
ազգիս,
երկոքին
ամոլակիցքն,
աղայ
կանիք
արժանաւորք
լրացեալ
հաւատոց
հասանին
առ
իս
եւ
{ծանուցանեն},
եթէ
ազգն
մեր
՚ի
Հնդկաստան
ոչ
այլ
եւս
կարելով
ժո
Հագ
՚ի
14/26
է
ամսոյն
յունիսի
համարաւ
977,
որով
{ծանուցանէ},
թէ
զամենայն
զթուղթսն
ստացեալս
՚ի
պարոն
Բայլէ
՚ի
ս
Ա.
քահանայի
Խալիբեան
՚ի
17/29էն
յունիսի,
որով
{ծանուցանէ}
թե
չունի
զոչինչ
տեղեկութիւնս
ի
մասին
հրիտակաց
Եղի
անագրութենէ
Սինոդին
սրբոյ
Էջմիածնի
առ
ինքն,
որով
{ծանուցանէր}
նոյն
իշխանութիւնն
թէ
զառաջարկութիւն
նորին
բարձր
ս
Զգրութիւն
Ձեր
ընկալայ
որ
ի
18-էն
դեկտեմբերի,
եւ
{ծանուցեալ}
զքաջառողջ
դրութենէ
ձերմէ
ուրախ
եղէ,
առ
որ
մատուց
ւ
զճանապարտական
անցաթուղթ
վասն
գնալոյ
յԷջմիածին,
{ծանուցեալ}
զհրամանգրութեան
Լուսաւորչեան
Սինօդին
սրբոյ
Էջմիած
առ
զպայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
գրեալ
{ծանուցեալ}
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ,
պաշտօնական
գրութեամբ:
Նոր
ն
առ
պայծառափայլ
փոխարքայն
Կովկասու,
արդէն
գրեալ
{ծանուցեալ}
եմ
Ձեզ
ի
Թիֆլիսէ
պաշտօնական
գրութեամբ:
Նորին
",
զսոյն
զայս
լուսափայլ
ճշմարտութիւն
վաղ
ուրեմն
[
{ծանուցեալ}
]
հրատարակել
զՀոգեբանութիւն
իւր
տպագրութեամբ
յամի
ա
մինչեւ
ցնոր
աւուրս
ընթերցեալ
եմք
անընդհաւո,
եւ
{ծանուցեալ}
զայս
եւ
եթ,
զի
այդ
օրագրութիւն
ճանապարհ
էր
շահաս
դոցա
քանի՞
գրեանք
գտանին
ի
Սինէացւոց
լեզու,
եթէ
{ծանուցեալ}
էր
դոցա
զյարգ
եւ
զպատիւ,
նաեւ
զարժանաւորութիւն
հ
ան
է
եւ
այն
գերապատիւ
Լազարեանց,
որ
զօգուտն
ազգի
{ծանուցեալ}
հիմնեալ
է
գէթ
իւրովք
ծախուք
զուսումնարան
եւ
զտպար
ն
սրբազան
օրինաց
տէրութեան
կայսերական
հրովարտակաւ
{ծանուցելոց}
ղեակ՝
ամենայն
անձանց
եւ
դատաստանատանց,
որով
եւ
ՈՒԾՈՅ
ԴԱՐՁՐԵԼՈՅ,
Քան
զայս
յառաջ
նամական
միայն
{ծանուցի}
հօրդ
պատուականի
զանդառնալի
միջնորդութենէ
սրբազան
ռնել
զձեզ,
ահա
եւ
ես
ըստ
նորին
պաշտելի
հրամանի,
{ծանուցի}
ձեզ
յուրախութիւն
սրտից
ձերոց
եւ
ձերայնոց:
Մեք
,
զայրագնեալ
իմն
զօրհնելոյ
տիկնոջ
Աւագի
զմիտսն
ոչ
{ծանուցին}
առ
ժամայն.
նա
աղաչելով
զերանելի
մայրն
հոգացեալ
ի
նորան
էլ
մեր
մէջ
դերանունները,
սեռ
չունենալով,
{ծանուցում}
են
բանը.
բայց
երբ
այդ
դերանուններից
էլ
լոկ
մի
հա
տանանք.
հայտնի
բան
է,
այդ
նոցա
աչքը
ծակում
է
եւ
{ծանր}
բան
է
հրապարակով
ծրագրի
մեջ
խայտառակվել,
որ
ամեն
այնուհետեւ
ինքը
ազգը
կխնդրեմ,
բայց
առաջին
անգամը
{ծանր}
է:
Հիվանդը
դառն
դեղը
դժվար
է
ընդունում,
եթե
մեր
ամբ
խնդրե
մեզանից,
ազգի
անունով
հանձն
առնուլ
այս
{ծանր}
պաշտոնը,
այն
ժամանակ
չենք
հրաժարվում
եւ
պատիվ
կհ
եւ
ցուցանել
ինձ,
ըստ
ամենայնի,
զիւր
օգնութիւն
ի
{ծանր}
յայս
գործ,
խրթնացեալ
առաւել
քան
կիսդարեան
բազմո
դառնալ
ի
Ռուսսիա,
քանզի
ճանապարհորդութիւնս
այս,
{ծանր}
յոյժ
եւ
տաղտուկ,
քամէ
զվերջին
իմ
զոյժ:
Խնդր
աշխատում
եմ
քերականության
վրա,
մի
վերին
աստիճանի
{ծանր}
գործ,
բայց
թեեւ
դանդաղ,
թեեւ
հավի
քայլով,
այնո
րանց
կացության
մասին.
խոստովանում
եմ,
որ
դա
շատ
{ծանր}
է
ինձ
համար:
Դժբախտաբար,
իմ
գործը
անշարժ
վիճ
ես
այսքան
տարի
չարչարված
լինելուց
հետո,
այսօր
էլ
{ծանր}
հիվանդության
տիրացած
եմ,
որ
մաշում
է
ինձ
առավել
այս
ծանրակշիռ
եւ
մեծախորհուրդ
բանի
վերայ՝
ո՛րքան
{ծանր}
դատապարտութեան
արժանի
էին
այն
ծնողքը,
որ,
իւրեա
նի
առաջեւ:
Հայազգի՛
ծնողներ,
զգուշացէ՛ք
այս
{ծանր}
պատասխանատուութենից.
հերի՛ք
է,
եթէ
մեզանից
իւրա
կոխեսցեն"։
Եւ
այս
պատճառով
եւս
ազատ
մնացին
այն
{ծանր}
եւ
անպատիւ
աշխատութենից,
որ
օբսկուրանտների
լրագի
շատ
ճառագայթներ
հաւաքելով,
բան
տեսանել:
Գիտեմ,
{ծանր}
բան
է
զաւակի
եւ
ծնողի
միմեանցից
բաժանուելը,
բայց
եան
թշնամիք
դարբնի
գործարանք
են
բացում՝
անտանելի
{ծանր}
շղթաներ
պատրաստելու
եւ,
եթէ
կարելի
է,
բոլորովին
մէջ.
փոխանակ
մազեղէն
պարանին՝
ձեռքս
անցուցին
մի
{ծանր}
երկաթի
շղթայ
եւ,
երկու
զրահաւորուած
մարդիկ
վերաս
ը
Հիւրմիւզների
ձեռքով,
որ
սոքա
կարողանան
այդպիսի
{ծանր}
գնով
գնել
կարդինալական
գլխարկը:
Մեծ
յոյս
ուն
ւ
եղբայրական
եւ
հարազատ
արենակցութեան
սէրը
այնքան
{ծանր}
կշիռ,
այնքան
մեծ
արժէք
ունի
իմ
աչքում,
որ
այդ
բ
՝
ինքեանք,
մանաւանդ
ենթարկուելով
նեղութենների
եւ
{ծանր}
ծանր
պատասխանատուութենների,
որ
յառաջացած
կամ
յառ
եանք,
մանաւանդ
ենթարկուելով
նեղութենների
եւ
ծանր
{ծանր}
պատասխանատուութենների,
որ
յառաջացած
կամ
յառաջանա
ր
պիտոյ
է
ողորմութիւն
հաւաքէին,
որ
ապրէր:
Մի՞թէ
{ծանր}
չէր
նորան
ընդունել
ապերախտ
բռնակալից
14000
ֆրանկ
ր
համար
ոչինչ
աւելի
դժուար
բան
չկայ,
ոչինչ
աւելի
{ծանր}
չգիտենք,
քան
թէ
յետ
պահել
մեր
ծիծաղը
մի
այսպիսի
:
Թող
չսրտնեղին
տղայաբար
այն
մարդիկը,
որոնց
{ծանր}
է
տեսանել
բաց
աչքով
որեւիցէ
պակասութիւն
մեր
ազգի
իւնը
եւ
ամբողջ
ազգի
կատարելութեան
գաղափարը
այնքան
{ծանր}
կշիռ
ունի,
որ
դորան
պահպանելու
եւ
օգնելու
մտքով
յն
ազգի
մէջ
հասարակ
ժողովուրդը
ենթարկւում
է
աւելի
{ծանր}
զրկողութենների
եւ
տառապանքի,
մինչ
խորտակուած
էր
:
Բայց,
այն
օրերից
բռնած,
որչափ
յառաջ,
այնքան
{ծանր}
պիտի
լինի
այդ
դատաստանը.
աշխատեցէ՛ք
պայծառ
յիշատ
առաւել
փառաւորելու
համար"։
Եւ
խեղճ
ազգը
կրում
է
{ծանր}
հարկեր,
զոհում
է
իւր
առոյգ
զաւակները
թշնամին
վան
կեանքը
եւ
գոյութիւնը
ապահովելու
համար,
եւ
որչափ
{ծանր}
արժէք
ունի
այս
խնդիրը,
որչափ
մարդը
անքակտելի
կապ
աննշան,
իւր
մէջ
պատրաստուած
ապրանքի
վերայ
աւելի
{ծանր}
հարկ,
ո՛չ
երկրագործութիւն,
ո՛չ
ճանապարհ,
ո՛չ
հ
ներկան
եւ
ապագան
խաւար
է:
Նա
տանում
է
իւր
կեանքի
{ծանր}
խաչը,
մինչեւ
որ
մի
նիւթեղէն
խաչ
տնկուի
նորա
գերե
է
եղել
նորան
այն
ճանապարհը,
որով
գնում
է
եւ
այժմ
{ծանր}
է
շարժում
դէպի
մի
այլ
ուղղութիւն:
Ահագին
տխրութե
մար,
կը
տանի
նորա
ապրանքի
վաստակը,
թէեւ
սկզբում
{ծանր}
թուեցաւ
նորան
ապրանքը
առանց
վաստակի
վաճառել
եւ
պա
մեքենաները,
որ
կարող
են
ներգործել
Եւրոպայի
մէջ,
{ծանր}
պայմանների
տակ,
կարող
են
ներգործել
եւ
Ասիոյ
մէջ
ւս
ազդում
են
նորա
վերայ:
Նա
տանում
է
աղքատութեան
{ծանր}
լուծը՝
առանց
հաշիւ
տալու
ինքը
ինքեան,
թէ
ի՛նչ
բ
չէ
կարող
պատասխանել
սորան:
Եւ
այս
է
պատճառը,
որ
{ծանր}
է
այդ
առաքելութեան
ընթացքը:
Չոր
չոր
ազգութիւն
քա
եւ
կ'ապրի
դեռեւս,
այդպիսի
մարդը,
բնականապէս
եւ
{ծանր}
նստած
իւր
տեղում,
կէս
մի
թթուեցնում
է
դէմքը,
տհ
անեմք.
ո՞չ
բազումք
իցեն,
քան
եթէ
սակաւք,
զի
առ
{ծանր}
թեթեւութեան
անձամբ
զանձինս
յանդգնեցուցանեն,
մինչ
ունաթափ,
տխուր
դէմքով
ուրուական:
Մի
{ծանր}
մուրճ
բռնած
էր
պինդ
իւր
ձեռքում,
Որով
գետի
Ձեզանից
յետոյ
եկաւ
գիտութիւն,
Իւր
{ծանր}
հայեացքով
աշխարհի
վերայ,
Ամեն
բան
ընկաւ
մտ
ն
վերայ
անհաստատութեան
գայ,
կարծում
ենք
թէ
աւելի
{ծանր}
լինի
իւր
պատասխանատւութիւնը,
մանաւանդ
եթէ
գտանու
մասին։
Առաջին
յանցանք.
"
Հիւսիսափայլի
"
լեզուն
{ծանր}
է,
արուեստական
է,
անհասկանալի
է։
Շատերն
էլ,
ո
ի՞նչ
է
Կրիտիկա
ասած
բանը
ընդհանրապէս,
եւ
թէ
ի՞նչ
{ծանր}
պարտականութիւն
կար
մի
մարդու
վերայ,
որ
կամէր
կատ
անչափելի
հեղեղի
մէջ
դու
որի՞
տունն
ես
հարցնում
քո
{ծանր}
ու
բարակ
սահմաններով,
սեռերով
եւ
չդիտեմ
դեռ
ինչ
:
Եթէ
կարելի
է,
պատմի՛ր,
աղաչեմ,
որովհետեւ
քո
{ծանր}
կերպարանքից
եւ
քո
ազդու
խօսքերից
հեշտ
կարելի
է
իմ
իւր
նպատակին
հասանել:
Տեսաւ
կարդինալը,
որ
բանը
{ծանր}
ընթաց
է,
ինքն
եւս
սորանից
յարմար
միջոց
կարող
չէր
չում.
"
Ինձ
մօտ
եկէ՛ք,
ամեն
հոգնածներ
եւ
ո՛վ
որ
{ծանր}
բեռներ
ունի,
եւ
ես
կը
հանգստացնեմ
ձեզ
".
եւ
Պաւ
Այստեղ
պակասում
են
մի
քանի
բացատրութիւնք.
գուցէ
{ծանր}
հիւանդութեան
եւ
այլ
պատճառներով
հանգուցեալը
կարող
ինք,
թէ
հանգուցեալը,
մերկանալով
իւր
վերայից
այս
{ծանր}
եւ
ախտաւոր
զգեստը,
վերացել
էր
դէպի
մի
այլ
աշխարհ
.
պատճառ,
այդ
բոլորի
մէջ
եւս
չկայ
եւ
ո՛չ
մի
հատ
{ծանր}
եւ
ամուր
մտածութիւն:
Երբ
գրապետը
ամենայն
ջա
այժմ
կամիս
նոյն
բանը
ինձ
ասել,
թէ
քո
լեզուն
թէեւ
{ծանր}
էր,
այլ
գրիչդ
ոչ,
եւ
դեռ
համարձակւում
ես
մարգար
Պ.
Մարկոսը,
աւարտելով
նամակի
կարդալը,
սկսեց
{ծանր}
կերպով
եւ
մտածողութեամբ
համարել․
հարիւր
քսան,
տա
էն
յայտնի
է,
որ
ես
շատ
անգամ
կատարել
եմ
եւ
աւելի
{ծանր}
գործեր,
այս
պատճառով
ոչինչ
տարակոյս
չունէի
իմ
յա
ակ
ինչ
բան
է
մեր
համար
արծաթը:
Նորան
այն
ժամանակ
{ծանր}
է
դուրս
գալ
գրպանից,
եթէ
ճարել
ես
ճակատիդ
դառը
ք
ցուն,
եթէ
կամիք,
գնանք
միասին:
Թէպէտեւ
շատ
{ծանր}
էր
կոմսին
ընդունել
այս
հրաւէրը,
բայց
մի
փոքր
մեղ
պիտոյ
է
առնել,
հարկաւոր
է
յանձն
առնուլ
այդ
թէեւ
{ծանր}
պայմանը:
Օրիորդի
շրթունքի
վերայ
խաղաց
մի
խոր
րւում
է
օդի
մէջ,
միւսը
ածխային
թթուուտ,
որ
օդից
{ծանր}
լինելով,
նստում
է
գետնի
երեսին
եւ
իջանում
է
ինչք
գաւորութիւն
դեսպան
գնալու,
հրաժարուելու
չէին
այդ
{ծանր}
պաշտօնից,
այդպիսիներին
շատ
անգամ
ասում
եմ,
որ
ձ
։
Նորա
խաչն
էր,
որ
խորտակեց
մարդկութեան
պարանոցի
{ծանր}
եւ
անտանելի
լուծը,
որի
տակ
հազարաւոր
տարիներով
ա
րխափելով
քայլէին
եւ
այն՝
կառած
ու
կապած
անտանելի
{ծանր}
շղթաներով։
Մինչդեռ
քրիստոնեան,
ազատութեան
կնիքը
ու
խնդրին։
Ի՛նչ
է
պապականութիւնը.
մեր
համար
{ծանր}
լուծանելու
խնդիր,
որովհետեւ
մեր
ազգը,
մինչեւ
այ
).
Ասեմ
ցնա-ո՞չ
ասացի
քեզ,
թէ
զոր
ոչն
ախորժես,
{ծանր}
լսել
եւ
ոչ
ընդունիս,
ո՛չ
յայս
նիւթ
միայն,
այլեւ
մեր
սիրական
Հայերի
արմատական
ախտերից
մինն
է։
Այս
{ծանր}
խօսքը
ասում
ենք՝
ոչ
թէ
նայելով
ազգի
այժմեան
սառնո
իւն,
եւ
ճշմարտութիւնն
ազատեսցէ
զձեզ:
Մի
{ծանր}
ումեք
[թուեսցի],
եթէ
ներեսցուք
մեզ
[մերոյս
վասն
տոյ:
Գրիգոր
Մագիստրոս
Պահլաւունի,
որոյ
ոճ
կարի
{ծանր}
ստրկացեալ
միանգամայն
յունական
դպրութեան,
են
սորա
եւ
նա
մինչեւ
իւր
մահը
կաղ
մնաց։
Իգնատիոսը,
իւր
{ծանր}
ու
դանդաղ
բժշկութեան
ժամանակ,
անգործութենից
ձանձ
աւո՞ր
եղաւ,
որ
հետախոյզ
բանասէր
դարձաւ,
որ
նստի
{ծանր}
ու
բարակ
ոճերի
բառարան
շինէ։
Ասենք
թէ
գլուխը
քար
կամ
անթլպատութիւն,
այլ
որպէս
նոր
արարած։
Այո՛,
{ծանր}
խնդիր
է
այս
եւ
իր
բնութեամբ
շատ
ժամանակի
կարօտ.
ծ
դնել
այնտեղ,
ուր
իսկոյն
յաջորդում
է
ումը,
շատ
{ծանր}
է
եւ
հասարակ
ժողովրդին
գայթակղեցուցիչ,
որոնց
շատ
նք
ընդդէմ
ենք
այս
տեսակ
պահպանութեանց,
որովհետեւ
{ծանր}
են
գալիս
հասարակ
ժողովրդին
այդ
ձեւերը,
որ
հազիւ
աւո՞ր
եղաւ,
որ
հետախոյզ
բանասէր
դարձաւ,
որ
նստի
{ծանր}
ու
բարակ
ոճերի
բառարան
շինէ:
Ասենք,
թէ
գլո՛ւխը
թիւն
կամ
անթլպատութիւն,
այլ
որպէս
նոր
արարած"։
{Ծանր}
խնդիր
է
այս
եւ
իր
բնութեամբ
շատ
ժամանակի
կարօտ,
երկրագործի
ձեռքը,
մնաց
որ
այգեգործութեան
մեծ
եւ
{ծանր}
պաշտօնները
երիտասարդների
վրայ
պիտի
լինի
բնականապէ
մի՞թէ
չկան
այնպիսի
թեթեւ
աշխատութիւնը,
որ
առանց
{ծանր}
ուժ
գործ
դնելու
առաջանում
են,
եթէ
միայն
աչքաբաց
ով,
այժմեան
հայի
խօսքը:
Բայց
ժողովուրդի
անկաջին
{ծանր}
է
եւ
անբնական.
-
ինձ
ի՛նչ
փոյթ,
-
ես
բուն
հայերէն
ռնած
մինչեւ
Եաւա
հասել,
եթէ
ազգը
հազար
տարիներով
{ծանր}
ստրկութեան
մէջ
շատ
անգամ
ստիպուել
է
կամ
թաքուն
խօ
րա
ընթերցողքը,
մի՛
դատապարտէք
նորան,
եթէ
նա
այն
{ծանր}
վճիռը
դնում
է
իր
ազգի
վրայ,
անկողմնապահ
ճշմարտու
կը
չոքեմ
նաեւ
նորա
առջեւը։
Պարոն,
լեզուի
խնդիրը
{ծանր}
խնդիր
է
եւ
որքան
ծանր,
այնքան
վերադարձ
չափակցութ
եւը։
Պարոն,
լեզուի
խնդիրը
ծանր
խնդիր
է
եւ
որքան
{ծանր},
այնքան
վերադարձ
չափակցութեամբ,
կարեւոր,
եւ
որ
Հայաստանին։
Մեք
եւս
կ'առնէինք
այդ
գործը
եւ
չէինք
{ծանրաբեռնելու}
ձեզ,
եթէ
մօտ
լինէինք
Մասեաց
դարեւանդին
եւ
եթէ
նո
ւ
կարողանայ
ինքնօրէն
գործ
կատարել,
առանց
վերստին
{ծանրաբեռնելու}
իւր
պատուելի
անդամքը:
Ես
մտածում
եմ,
որ
Տաճկաստ
գործում
ինձ
համար
ոչինչ
չեմ
որոնում
եւ
ոչնչով
չեմ
{ծանրաբեռնի}
ընկերությունը։
Այնինչ
ընկերությունը
համարձակ
կար
էի
Ռուսաստանից,
բայց
պետք
է
ասեմ,
որ
նրանց
մեջ
{ծանրակշիռ}
գրքերը
քիչ
են
եւ
գներն
էլ
չտեսնված
թանկ
են:
Որեւ
մէջ
ցանկալի
հետեւանքը:
Այս
աչքով
նայելով
այս
{ծանրակշիռ}
եւ
մեծախորհուրդ
բանի
վերայ՝
ո՛րքան
ծանր
դատապարտ
ան:
Պէտք
էր
մի
փոքր
աւելի
շրջանկատ
լինել
այսպիսի
{ծանրակշիռ}
գործերում.
պատճառ,
մի
քանի
տարի
ոտքի
վերայ
պահե
տիրոս
Գրիգորիոսը,
եւ
այլն,
եւ
այլն"։
Այս
{ծանրակշիռ}
վկայութիւնը
հերիք
է՝
ապացուցանելու
համար
ազգային
է,
ուրեմն,
յառաջուց
պարզել
մեր
հայեացքը
եւ
այս
{ծանրակշիռ}
խնդրի
համար
մի
երկու
քայլ
խոտորիլ
մեր
ուղիղ
ճանապ
ժրաջան
աշակերտ։
Նա
լաւ
գիտէր,
թէ
ո՞րքան
մեծ
եւ
{ծանրակշիռ}
է
իւր
կոչումը՝,
բժիշկ
լինելը,
որին
մարդիկ
պիտո
առով
երկրորդական
է
քաղաքականութիւնը,
որ
թէեւ
շատ
{ծանրակշիռ}
բան
է,
բայց
եւ
նա
ինքը
գլխաւորապէս
աճում
է
կրօնի
ցողութիւնից,
ամէն
նորմուծութիւն
նորա
ընդդէմ
պիտի
{ծանրանայ}
ազգի
վրայ
որպէս
հարստահարութիւն
եւ
ազատ
իրաւունքի
կ,
ստոյգ
է,
որ
անդրանկական
համակարգութիւնը
պիտի
{ծանրանայ}
հասարակ
ժողովրդի
վրայ
մանաւանդ,
քան
թէ
միջակ
դաս
ր
խոհական
եւ
մտածող
Հայ
սրտի
համար
ո՛րքան
պիտոյ
է
{ծանրանայ}
այս
պատմութեան
տրտում
խորհուրդը,
այդ
անցքի
իմաստ
Աստուածային
բանին,
յար
եւ
նման
այսմ
ոչինչ
աւելի
{ծանրանան}
վասն
սոսկականաց:
Թողումք
զի
հակառակն
ուսանիմք
յա
Մեղուի
"
եւ
նորա
հրատարակողի
շնչառութիւնը
շատ
կը
{ծանրանար},
մինչեւ
այն
աստիճան,
որ
հարկաւոր
կը
լինի
Սպանիա
ն
խաւարատեսիլ
թանձր
ամպերը,
որ
շատ
անգամ
նստելով
{ծանրանում}
են
սրտիս
վերայ:
Ո՛հ,
ահա
երեսուն
նոր
տարիք
են
այժմ
հիւսիսայինք
հարաւայնոց
վերայ,
շատ
եւ
շատ
{ծանրանում}
են
Անգլիոյ
սրտին:
Անգլիան
ուրախ
էր
մինչ
սոր
ում
դէպի
մի
այլ
ուղղութիւն:
Ահագին
տխրութեան
ամպ
{ծանրանում}
է
մեր
սրտի
վերայ,
երբ
մտածում
ենք,
թէ
Անգլիացին
սպառ
ընդդէմ
է
Փարպեցու
բնաւորութեան,
որ
Խուժիկին
{ծանրանում}
է
Խուժիկ
կոչել,
որովհետեւ
այդ
մարդը
հոգաբարձու
է
ժմ,
թէպէտեւ
չէ
երեւում,
սակայն
ստեպ
ստեպ
սաստիկ
{ծանրանում}
է
նորա
շնչառութիւնը:
Ինչ
ասեմ.
եթէ
բժիշկ
կա
տած
ներգործողների
ազդեցութեան
տակ.
օդը
մի
կողմից
{ծանրանում}
է
նորա
վերայ,
երբ
սա
չունէր
իւր
մէջ
այն
ընդդիմադ
ան
իմոյ
առ
տէրդ՝
ի
ժամս
եւ
ի
ժամանակս:
Լեզու
իմ
{ծանրաշարժ},
այլ
ոչ
եւ
գրիչս,
զի
նման
է
լեզուի
ճարտար
խօսող
վերայով:
Այս
խեղճ
մարդը
դարձել
էր
մի
ամենազգաստ
{ծանրաչափ}
-
բարօմետր
ազգային
բաների
համար,
որոնց
եւ
վերջին
ած։
Անցան
գիշերային
մրրիկները,
եւ
փիլիսոփայական
{ծանրաչափը}
(բարօմետրը)
գուշակում
է
մի
գեղեցիկ
առաւօտ:
Այս
հագրութիւն:
Նա
իւր
նկատողութիւնքը
պիտի
արձանագրէ
{ծանրաչափը},
ջերմաչափը
եւ
էլեկտրաչափը
ձեռքին՝
ամենայն
րոպէ
էջ
զուգակշիռը
պահելու
ձգտողութիւն,
երբ
հասարակաց
{ծանրաչափը}
ակներեւ
գուշակում
է
նորա
կեանքի
համար
մի
մահաբեր
յառաջ,
տարու
զանազան
եղանակների
մէջ
քանի
օրերով
{ծանրաչափի}
եւ
ջերմաչափի
գործադրութեամբ,
որպէսզի
կարելի
լինի
տի-Հիւմայունի
դուրս
գալուց
յետոյ
Տաճկաստանի
լուծը
{ծանրացած}
էր
նորա
քրիստոնեայ
հպատակների
վերայ:
Մի՞թէ
Նախիջ
Եւ
ցնդեցիր
հազարամեայ
Շղթաները
{ծանրացած}.
Հզօր
ձեռքիցդ
`
այն
երկաթեայ
Կապանքն
փորձի
ուսումնասիրության
մեջ,
հասկացավ
հայերի
վրա
{ծանրացած}
միջնադարյան
ուղղության
կապանքները
վերացնելու
անհր
եամբ
շուտով
կարողանում
է
երկու
տարի
հիւանդութեամբ
{ծանրացած}
վէճին
լրումն
տալ:
Իսկոյն
վերստին
զարթեցնում
է
այ
ՄԱՅՆՔԸ
Հայերի
վրայ
վաղուց
ի
վեր
Թուրքիայում
{ծանրացած}
աղաղակող
անկարգութիւնները
Արեւելեան
պատերազմից
յե
ոչ
բռնութեան
անգութ
ճանկերը.
Ձեզանից
յետոյ
{ծանրացան}
նոքա,
Ո՛հ,
անիծում
եմ
ես
այս
օրերը:
Գիտակցութիւնը
յաջորդեց
սորան.
Ազգի
վիճակը
{ծանրացաւ}
սրտիս...
Ապոլլոն
տուեց
ինձ
իւր
քնարը,
եղճ
եւ
կարեկցութեան
արժանի
ժողովուրդը,
որի
վերայ
{ծանրացել}
է
ազգային
ապաբաղդութեան
հետեւանքը:
Անմխիթար
տխրո
որք
բողոքելով
բողոքէին
զապիրատութեանց
Խալիբեանի,
{ծանրացելոց}
ի
վերայ
ազգին
ի
բազում
ամաց
հետէ:
Իբրեւ
զօրաւ
երկուքը
եւս,
այն
է՝
քաղաքից
հեռաւորութիւնը,
որ
{ծանրացնելու}
էր,
անտարակոյս,
օրինաւոր
վարժապետների
այցելութե
գոհանում
նորանց
պախարակելով,
այլ
որպէս
թէ
աւելի
{ծանրացնելու}
համար
իր
պատասխանատուութիւնը,
նորանց
պախարակելու
արդ
եմ...
կարդա՛
ինձ
ճարտասանական
ոճով,
առանց
{ծանրացնելու}
իմ
գլուխը
եւ
խրտնեցնելու
իմ
երեւակայութիւնը:
ց
արդէն,
որ
այս
տեսակ
պաքսիմատները
եւ
ուտելիքը,
{ծանրացնում}
են
նորա
ստամոքսը.
այս
պատճառով
պաշտօնական
հրովար
ձեւը
աւելի
պատկանաւոր
է.
գոնէ
չէ
նեղացնում
եւ
չէ
{ծանրացնում}
կարդացողի
կամ
լսողի
գլուխը:
-
Իմ
ծայրագոյն
վ
աններում
արիւնի
անկարգ
շրջանառութիւնը
ի՛նչ
կերպով
{ծանրացնում}
է
շնչառութիւնը:
Բայց
այժմ,
որքան
եւս
բացայայտեմ
Սեպհականութիւնը
գողութի՛ւն
է,
-
ասաց
նա
այրական
{ծանրութեամբ},
եւ
կանգնեցաւ:
Սեպհականութիւնը
այն
բանի,
ց
գնւում
են
սոսկալի
հարկերի
եւ
սարսափելի
պարտքերի
{ծանրութեամբ},
որոնց
էականապէս
ժողովուրդն
է
ենթակայ:
Կառավարո
:
Այս
խօսքերը
ասում
ենք
ամենայն
լրջութեամբ
եւ
{ծանրութեամբ}:
Կրօնական
ժողովը
լոկ
սպառնալիք
չհամարէ
կամ
րոպէա
քանի
վայրկենից
յետոյ,
այս
երեք
մարդիկը,
ամենայն
{ծանրութեամբ}
սկսեցին
ընտրութիւն
առնել
մարդերի,
որ
հրաւիրելու
եանցը
ինքն
չէ
իմանում
կշռի
ո՛ր
թաթի
վերայ
դնէ
իւր
{ծանրութեան}
քարը:
Այդ
պարոնը
ազգի
յետ
մնալու
պատճառ
լուսաւոր
է
ժողովրդի
բեռը
ազգի
եւ
հասարակութեան
համար,
որի
{ծանրութեան}
տակ
հարստահարուած
լինելով,
չկարողանար
այս
քաղցր
տակ
տեսանելով
այն
բոլորը,
որոնք
իւրեանց
նիւթական
{ծանրութեան}
պատճառով,
արդէն
Նիւտոնի
օրէնքով
կապուած
էին
երկր
րողանան
պահել
եւ
դիմանալ
միլիոնաւոր
գերդաստանների
{ծանրութեան}:
Եւ
մինչ,
բնականաբար
կտրւում
են,
եւ
ահա
ողբ,
ստանը
եւ
Հայաստանի
մի
մասը
եւ
ճնշում
է
նորանց
իւր
{ծանրութեան}
տակ:
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տարածում:
-
,
զիա՞րդ
ապա
սահմանեալ
է
մեզ
Այվազովսքին
աստիճան
{ծանրութեան}
կամ
թեթեւութեան
մեղացս:
Ընդունիմք
այո՛
զներելի
ե
տեղ
այս
ցնցիւնը
եւ
Հեգելը
ընկճուեցաւ
այս
երկիւղի
{ծանրութեան}
տակ,
ինչպէս
Բոռքը
ընկճուել
էր
իր
որդու
մահի
ծանր
թեան
տակ,
ինչպէս
Բոռքը
ընկճուել
էր
իր
որդու
մահի
{ծանրութեան}
տակ:
Շատ
գեղեցիկ
նկատում
է
Հայմը
Հեգելի
թոյլ
դարանից,
եւ
նստաւ
նորա
վերայ:
Այն
ահագին
հսկայի
{ծանրութեան}
տակ,
տարաբաղդ
դժոխքի
գրապետը
իսկոյն
սեղմուեցաւ
ա
գործել
տուր
ինձ,
ապա
թէ
ոչ,
թո՛ղ
ճնշուիմ
դարերի
{ծանրութեան}
տակ։
Ա՜խ,
պարոննե՛ր,
մաքուր
սրտով
եւ
սուրբ
է,
որ
ամէն
անցած
խաւար
լոյս
քարոզէ,
ամէն
դարերի
{ծանրութեան}
տակ
ճնշուածին
անխտիր
ծունր
դնէ,
այլ
որպէսզի
փարա
ան
եւ
այլք,
հոգաբարձու
լինելով
բոլոր
տպագրութեան
{ծանրութեանը},
հրաւիրած
են
Պ.
Ոսկանեանին
յանձն
առնուլ
միայն
շ
":
Առ
այս
պատասխանէ
բացասաբար,
յաւելեալ
եթէ
ըստ
{ծանրութեանց}
եւ
ըստ
թեթեւութեանց
երբեմն
մահացու
են
եւ
երբեմն
ն
լիսի
մէջ
երկրի
մակերեւոյթը,
թեթեւանալով
իւր
սառն
{ծանրութենից},
բուսուցանում
է
մի
պարզ
ծաղիկ,
միւս
օր
ահա
Բորէ
վերայի
եղածը
դուրս
տալ
եւ
թեթեւանալ
այն
անտանելի
{ծանրութենից},
որ
ճնշում
է
հոգիս...
բայց
ինչ...
առայժմ
ա
,
ոչ
հայեցեալ
յերկարութիւն
նամակիս,
ուրեմն
եւ
ի
{ծանրութիւն}
աշխատութեան,
յաշխարհի,
ուր
գոգցես
հուր
տեղայ
յե
ւթեան
չլինելը
արդէն
զգում
են
շատերը:
Եւ
ի՛նչ
{ծանրութիւն}
էր
Հայոց
ազգի
անդամների
համար
տարին
երեք
արծաթ
վճ
թիւնը
ընկաւ
պարտքի
մէջ,
ժողովուրդը
կրեց
անտանելի
{ծանրութիւն}
եւ,
ի
վերայ
այսր
ամենայնի,
երբ
Սեբաստուպօլսի
պա
ի
այլ
աշխարհ,
ուր
չկային
ո՛չ
ախտ,
ո՛չ
ցաւ,
ո՛չ
{ծանրութիւն}
եւ
ո՛չ
վիշտ,
ուր
մի
հիւրընկալ
ծերունի
տանուտէր
գ
յնպիսի
սառնութեամբ,
որ
յայտնի
ցոյց
էր
տալիս,
թէ
{ծանրութիւն}
էր
իւրեան
խօսել
այն
րոպէին
օդի
վերայ:
Արդարե
եւ
տեղ
տալ
հոգեւորների
եւ
վանքերի
օգտի
համար,
որ
{ծանրութիւն}
էին
հասարակապետութեանը
իւրեանց
հարստութեամբ
եւ
ամ
երբ
նախկին
կարգերը
արդէն
անօգուտ
եւ
մինչեւ
անգամ
{ծանրութիւն}
էին
Պապական
իշխանութեանը,
որ
ահի
ու
դողի
մէջ
էր
ւեցան
պապականութեան
հետ
հաղորդակցութենից։
Դպրոցի
{ծանրութիւնը}
գտանւում
է
Կոստանտնուպօլսի
Հայերի
ուսերի
վերայ:
՞ս:
-
Նոյնպէս:
-
Հայրենիքի
բարիքը
եւ
{ծանրութիւնը}
հաւասարաչա՞փ
պատկանում
են
մեզ:
-
Այո՛:
այրենիքի
բարին,
իսկ
ես
քո
հաւասար
կրում
եմ
միայն
{ծանրութիւնը}:
Բաժի՛ն
տուր
ինձ
քո
հողից,
մեք
մի
հայրենիքի
որդ
ցուցիչը:
Շատ
անգամ,
ինքը
ազգը
զգում
է
բռնութեան
{ծանրութիւնը}
եւ
առանց
արմատը
քննելու,
այսինքն,
առանց
իւր
անձ
մէջ
հասկանալու
եւ
կշռելու
ազգային
կարօտութիւնների
{ծանրութիւնը},
որոնք,
ասիական
դանդաղկոտութեամբ
գրեթէ
կաթուածա
աւ
Գալուանին:
Թէ
ջրերի
կամ
օդի
{Ծանրութիւնը}
չգիտես,
Իմացի՛ր,
որ
ջոկ-ջոկ
տեղ
Նոք
ուրիշ
կերպով
նոյնպէս
չէ՞
զգում
այդ
համակարգութեան
{ծանրութիւնը}:
Մնում
է
մէջտեղը
որպէս
միակ
բարերար
ելք
հասարակա
,
որպէս
մի
մարդ,
որին
պէտք
էր
ցոյց
տար
իւր
կշռի
{ծանրութիւնը}:
Երկրորդ
իւր
կողմնաւորութեամբ,
որ
միայն
իւրային
այդ
Թուղթը
օրինակող
գրագիրների
սխալանքը
եւ
դարերի
{ծանրութիւնը},
որոնց
տակ
ճնշուել
է
այդ
Թուղթը.
պա՛տճառ,
իբրե
շինողը
եւ
պահողը
է
ժողովուրդը,
սորա
վերայ
է
նորա
{ծանրութիւնը}.
եթէ
եկեղեցին
քանդուի,
ժողովուրդն
է
շինում,
դա
ին
այդ
ձեւերը,
որ
հազիւ
հազ
է
կարդում։
Բացի
այս
{ծանրութիւնը},
աւելորդ
ներմուծութիւնք
եւ
շատ
անգամ
հին
լեզուով
ց
Պիզայի
թէք
զանգատնից
դէպի
վայր,
այն
օրից,
երբ
{ծանրութիւնը}
որպէս
ընդհանուր
յատկութիւն
տրուեցաւ
մարմիններին,
ել
նոր
զրահավոր
նավերի
նավարկությունը
եւս,
որոնց
{ծանրության}
վրա
այնքան
իրավացիորեն
գանգատվում
են,
պահելով
նա
յան,
պիտի
Ձեր
վերա
առնուք
օրագրի
մասին
աշխատելու
{ծանրությունը}:
Ի՞նչ
պիտի
ասենք,
ազգը
դժվար
է
հասկանում
առ
րդ,
հանձն
ենք
առնում
այս
ահագին
աշխատությունը
եւ
{ծանրությունը},
բայց
ուրիշները
չկամին
9
դ.
50
կոպեկով
թեթեւացն
ուրիշները
չկամին
9
դ.
50
կոպեկով
թեթեւացնել
մեր
{ծանրությունը}
եւ
մի
փոքր
քաջալերել
մեզ:
Մի՞թե
մեք
մեղավոր
ենք
ն
այս
բոլորը
եւ
իմանալով՝
աշխատեն
թեթեւացնել
մեր
{ծանրությունը}:
"
Հյուսիսափայլի
"
երեւիլը
մեծ
ազդեցություն
գ
ը,
դատաստանական
զբաղմունքը,
պանդխտության
դժնդակ
{ծանրությունը}
խլում
են
ինձնից
իմ
վերջին
հնարները:
Բայց
դու
աշխ
"
ex
officio"։
Ես
նրան
շատ
եմ
խղճում.
հանցանքի
{ծանրությունը}
կընկնի
Իսահակի
վրա.
նա
շեղեց
նրան
ճանապարհից՝
չ
ա,
այլեւ
երկաթ,
իւղ
եւ
կաշի,
որոնց
առուտուրքին
{ծանօթ}
են
Նախիջեւանցիք:
Մի
մարդ
չէ
կարող
այս
բաները
ել
էին
մեր
խնայելի
ազգի
մէջ:
Որքա՛ն
մարդիկ՝
մեզ
{ծանօթ}
ու
անծանօթ,
աւարտել
են
իւրեանց
երկնաւոր
կեանքը,
սորանից
յառաջ
անարգ
մահ
ստացաւ
դահճի
ձեռքից:
Լաւ
{ծանօթ}
ես
ունեցել,
վատ
չէ,
վատ
չէ,
մինչեւ
այն
աստիճան
մօտակայ
տեղերում
կան
նաւթի
հանքեր։
Եթէ
փոքրիշատէ
{ծանօթ}
լինէին
նորան
Հանքաբանութիւնը
եւ
Քիմիան,
այն
ժամա
վարիչ
Մուրադեան
վարժարանին:
Այս
արժանապատիւ
անձը
{ծանօթ}
է
Հայոց
ազգին
մանաւանդ
Նահապետի
անունով:
Նորա
"
վարւում
է
որպէս
մի
մօտ
բարեկամ,
որպէս
մի
վաղեմի
{ծանօթ}:
Այո՛,
Եւրոպացիք,
ինքեանք
աւելի
քաղաքավարի
լին
ատը
դէպի
մեր
քարոզութիւնը:
Երկիրը
եւ
բերքերը
քաջ
{ծանօթ}
են
նոցա,
եւ
անծանօթների
համար
պատրաստ
են
իւրեանց
շա՜տ
մի
եօթնեկով
կը
պրծնի,
Եւ
թէ
իսկոյն
նոր
{ծանօթ}
մեզ
պատահի
փողոցում,
Նորա
տեղը
աներկբայ
նա
Գիշեր
ցերեկ
հալածուած.
Մի
մարդ
չըկար
նորան
{ծանօթ},
Որ
չըլինէր
վշտացած:
"
Հայրիկ
բաները,
որի
վրայ
խօսել
էին
եւ
խօսում
էին
դոքա,
{ծանօթ}
էին
ժողովրդին։
Բայց
խնդրում
ենք
փորձ
փորձել
գիտո
ոչ
հայախօսութեան
մէջ
այսպիսի
բայ
տեղի
չունի։
{Ծանօթ}.
Հեղին.
---------------
------------------------
ն
ներկայ
աշխատութեանս։
Մեր
Ազգայիններից,
որ
{ծանօթ}
էին
Ֆրանսիարէն,
Գերմաներէն
եւ
Ռուսերէն
լեզուների
է՛ր
մի
մարդ
ես,
եւ
Աստուծու
հաւատքին
առաւե՛լ
մօտ
{ծանօթ}
),
ինչպէս
եւ
քո
ամեն
նախնիքը։
Իսկ
ե՛ս՝
անպիտա
ան
Մանդակունին
վախճանեցաւ
487-ին։...
։
{Ծանօթ}.
Այստեղ
պակասում
են
մի
քանի
բացատրութիւնք.
գուց
ոչ
հայախօսութեան
մէջ
այսպիսի
բայ
տեղի
չունի։
{Ծանօթ}.
Հեղին.
Պ.
Աբովեանցը
ասում
է.
(Վէրք
Հայա
մ.
գիտէ
մինչեւ
անգամ
Նոյից
յառաջ
անցած
բաները
եւ
{ծանօթ}
է
այն
լեզուներին,
որ
ջրհեղեղից
յառաջ
խօսում
էին
ածը
կարդացող
ամուսնացած
մարդերի
երեք
բաժինը
արդէն
{ծանօթ}
է
նորա
հետ.
այսքան
միայն
պիտոյ
է
ասել,
որ
Ֆիֆիք
նք
նորան
եւս,
-
յաւելացրեց
պ.
Շաքարեանցը,
-
ես
{ծանօթ}
չլինելով,
չէի
նշանակել:
-
Կը
հրաւիրես,
ծան
նօթ
չլինելով,
չէի
նշանակել:
-
Կը
հրաւիրես,
{ծանօթ}
կը
լինի
կ'երթայ,
-
իսկոյն
պատասխանեց
պ.
Մարկոսը
անապարհի
վերայ
անցանելով
այս
քաղաքից,
բայց
ոչինչ
{ծանօթ}
չունենալով,
այլեւ
ստուգած
լինելով,
որ
այստեղ
շա
մատով
ցոյց
տուեց
պատուհանից
մի
տուն,
որի
բնակիչը
{ծանօթ}
է
արդէն
իմ
ընթերցողներին:
-
Շաքարեանց
է
նորա
ազգ
ան
Կօլլեգիումի
մէջ,
եւ
կարո՛ղ
էր
պատահել,
որ
մի
{ծանօթ}
կրօնաւոր
պատահաբար
մօտենար
նորան։
Բայց
բանը
այս
զ
հասկանալի
է,
որովհետեւ
բաղդասութիւնը
եւ
ձեւերը
{ծանօթ}
են։
Ապա
եթէ
մի
այնպիսի
բառի
պատահենք,
որ
չկարող
այելու
մէջ
եւ
տեսանք
ինչ
որ
ցոյց
էր
տայիս
նա.
եւ
{ծանօթ}
լինելով
մեզ
նորա
ցոյց
տուած
բնութիւնը,
վկայում
ե
մեր
ազգի
համար,
մինչեւ
որ
չենթադրուի
թէ
ֆիզիկան
{ծանօթ}
է
նորան
փոքր
ի
շատէ:
Բայց
ինչպէս
մի
անգամ
ա
ի
գրքեր,
բայց
կենդանի
ազդը,
որի
հետ
փոքր
ի
շատէ
{ծանօթ}
ենք,
առնում
ենք
որպէս
անխարդախ
գիրք,
եւ
համեմատ
իտոյ
էր
իմանալ
այն
մաքուր
նոր
հայախօսութիւնը,
որ
{ծանօթ}
էր
եւ
հասկանալի
համարեա
թէ
մեր
ամբողջ
ազգին,
ուր
ացուել
եւ
ամենայն
տեղ
գտանուած
հայերից,
եթէ
նոքա
{ծանօթ}
էին
միայն
մայրենի
լեզուին,
այսինքն՝
եթէ
եւ
նոր
երս
է
մտանում
նորա
տուն
մի
աբեղայ:
Յառաջուց
պիտի
{ծանօթաբանել},
որ
աբեղայ
ասածդ
միշտ
վեր
է
համարում
իւրեան,
քա
րքան
նեղանում
ենք,
որ
ամեն
քայլափոխ
ստիպուած
ենք
{ծանօթաբանել},
որպէս
եւ
այստեղ,
թէ
վերի
խօսքերով
չենք
ուզում
Այստեղ
հարկաւոր
ենք
համարում
{ծանօթաբանել},
որ
բնագրում
ասած
է,
Գլխարկեալք,
պատատեալ
երեսօք,
ա
պալատական
ճարտարապետ
տէր
սատանայի
մօտ:
Պիտոյ
է
{ծանօթաբանել},
որ
դժոխքումը
մի
դեւի
պաշտօն
տալու
համար
չկայ
կո
աւելի
փոքր,
կատարելութիւն
համարուիլ։
Ստիպվեցանք
{ծանօթաբանել},
որ
մենք
ուրիշի
ձեւ
ու
ոճ
ենք
դատում,
կարծէ
թէ
որ
տալին
էլ
գործ
է
ածում
ժողովուրդը։
Շտապում
ենք
{ծանօթաբանել},
որ
ներկայութիւն,
մօտաւորութիւն
ցոյց
տուող
է
այ
եւ
այժմ
չտպուած
Հայոց
հին
հեղինակների
գործերը
իւր
{ծանօթաբանութեամբ}
եւ
մեկնաբանութեամբ
տպելու:
Այս
գործերը
տպւում
են
ւթիւնը
հարկադրում
է
մեզ
հերիքանալ
այս
փոքր
ի
շատէ
{ծանօթաբանութեամբք}
այն
իրողութենների
մասին,
որ
կարող
էին
գաղափար
տա
ան
տեառն
իմոյ
եւ
ծնողագութ
բարերարի:
Չեն
պետք
{ծանօթաբանութեան}
զանձնէ
իմմէ,
արդէն
բազմապատիկ
նամականիք
նորին
բա
նյայտ
չէ՛ր
եւ
պ.
Էմինից,
մենք
զարմանում
ենք
այն
{ծանօթաբանութեան}
վրայ
(որ
պատճառ
դարձաւ
մեզ
ակամայ
այսքան
խօսելու
չում
այստեղ
ասել,
որ
պարզապէս
չենք
հասկանում
այս
{ծանօթաբանութեան}
միտքը։
Արդեօք,
Հայոց
կաթողիկո՞ս
է
հասկանում
պ.
յեալ
ի
Մոսկվա,
յամի
1853:
Ուստի
եւ
ո՛չ
պէտք
ինչ
{ծանօթաբանութեան}
զառնէն՝
որոյ
մտաց
էին
այդ
արգասիք,
քանզի
գործն
Յակոբի։
Մեզ
թվում
է,
թէ
այս
բառը
աւելի
կարօտ
էր
{ծանօթաբանութեան},
քան
թէ
եաքըշի
օլը,
որ
ձախողակի
ամեն
հայի
յատնի
մի
երկու
խօսք:
Իսկ
թէ
ի՛նչ
է
այդ
կրակը,
ահա
մեր
{ծանօթաբանութեան}
բուն
խորհուրդը:
Ենթադրում
ենք,
թէ
ընթերցո
տեղ
կան,
որ
պէտք
ունէին
աւելի
պարզաբանութեան
եւ
{ծանօթաբանութեան}:
Լոկ,
խօսքով
հանդէս
եկած
չհամարուելու
համար,
մ
ւ՞
զօրութեան
չունի),
չնայելով
մեր
հեղինակի
արած
{ծանօթաբանութեանը},
մենք
ոչինչ
գրական
բան
չենք
կարող
ասել,
որովհետ
նձ
իր
մօտ
էր
պահում
ամառները։
Թէ
ինչ
է
այդ
տեսակ
{ծանօթաբանութեանց}
օգուտը,
որ
պ.
Էմինը
անում
է,
մենք
բնաւ
չենք
հա
բնագիրը
կարօ՛տ
է
փոփոխութեանց,
աւելուածքների
եւ
{ծանօթաբանութեանց}:
Նորա
ռուս
թարգմանիչը
բաւական
մշակել
է
այդ
գիրքը
րեկամի
մօտ:
Պ.
Մարկոսը
սկսեց
կարդալ:
"
{Ծանօթաբանութիւն}
Ալքիմիայի
մասին,
քաղուած
մի
հին
գրչագրից։
Այդ
գ
ր
դարձեալ
դէպի
հեղուկ
մարմին՝
նաւթ:
Այս
համառօտ
{ծանօթաբանութիւնը}
աւելորդ
չեմ
համարում
ես՝
հաւատացնելու
համար
արգո
ել
դէպի
լաւ,
այսինքն
դէպի
ոսկի:
Այս
համառօտ
{ծանօթաբանութիւնը}
քաղուած
է
վերոյիշեալ
գրչագրից
այն
դիտաւորութեամբ
սեց
որոնել
Մանթուխեանցի,
Ալքիմիայի
մասին
տուած,
{ծանօթաբանութիւնքը}:
Պ.
Մարկոսը,
մնալով
միւս
սենեկում,
կամաց
Առաջ
ենք
գնում:
Առհասարակ
պ.
Պռոշեանցի
{ծանօթաբանութիւնքը}
աջողակ
չեն:
Խօսելով
հարսանիքի,
որսի
եւ
մենամարտ
տաղած
շան
աւանդութեան
մասին
հեղինակի
հաստատողական
{ծանօթաբանութիւնքը}:
Չենք
մեղադրում
այն
պատճառով,
որ
նա
հաւատացած
գ
նուն
յառաջաբանը,
գալով
այս
Նոր
քաղաքի՝
այսպէս
է
{ծանօթաբանում}.
"
կամ
զՎաղարշապատ
իմանալ
պարտ
է
(տե՛ս
Պատմ.
Ղ
։
Պ.
Էմինը
տէր
Մուշէի
վերաբերութեամբ
այսպէս
է
{ծանօթաբանում}.
"
Մուշէ
եկաց
կաթողիկոս
զկնի
Սամուէլի
'ի
502
ամի
նում։
§
22.
Բնագրում
գրած
է
Հրատ.
պ.
Էմինը
{ծանօթաբանում}
է.
"
Հրահատ
կամ
Հրատ,
որպէս
գրէ
կրճատելով
Ղազար
բ,
այլ
իր
յառաջաբանի
մէջ
(եր.
21)
կրկին
անգամ
{ծանօթաբանում}
է
այս
մասին.
"
Զանուն
յետնոյս
Ղազար
'ի
Թղթի
իւրո
նագրում
անուն
չկայ,
այլ
մի
քանի
կէտ,
բայց
Էմինը
{ծանօթաբանում}
է.
"
Աստէն
բառ
ինչ
պակասի.
գուցէ
անուն
իցէ
Յովհ
ի
"
(եր.
49)։
Գէթ
բառի
տակ
պ.
Էմինը
այսպէս
է
{ծանօթաբանում}.
"
Յերկոսին
յօրինակսն
գրեալ
տեսանի
'ի
գէթ"։
Ին
§
70.
Բնագրում,
Սեւուկ
անունի
տակ,
պ.
Էմինը
{ծանօթաբանում}
է
այսպէս.
"
Արդեօք
անուն
տեղւո՞յ
է
Սեւուկս
այս,
Դ,
համ.
21
եւ
25)։
§
77.
Այստեղ
պ.
Էմինը
{ծանօթաբանում}
է
այսպէս.
"
Ոչ
յանձն
առնումք
համարձակապէս
ասել,
են
իսկ
արգոյ
հեղինակի
խորհուրդն
էլ
այս
է,
ինչպէս
{ծանօթաբանում}
է
յառաջաբանի
մէջ:
Եւ
եթէ
լաւ
ուշադրութեամբ
նայեն
ութեան
մասին
(եր.
198)
արգոյ
հեղինակը
այսպէս
է
{ծանօթաբանում}.
"
Էս
որսի
սովորութիւնը
եւ
մենամարտութիւնը
կարծե
մ
ենք,
որ
դուք
մի
փոքր
աշխատութիւն
յանձն
առնուիք
{ծանօթանալ}
Պեդագօգիայի
կանոնների
հետ,
եւ,
առհասարակ,
վատ
:
Սորա
պատճառը
իմանալու
համար
հարկաւոր
է
յառաջուց
{ծանօթանալ}
այն
աւանդութեանը,
որ
պաշտօնական
կերպով
ընդունուա
ն,
որպէս
բարակ
քաղաքագէտ,
մտքումը
դրեց
անպատճառ
{ծանօթանալ}
կոմսի
հետ,
որպէսզի
յետոյ
կարողանայ
նորա
միջնորդո
հետ,
որպէսզի
յետոյ
կարողանայ
նորա
միջնորդութեամբ
{ծանօթանալ}
եւ
թատրոնական
աղջիկների
հետ:
-
Եթէ
արժան
է,
ի
խորհուրդը,
ծանօթանալու
կոմս
էմմանուէլի
հետ,
է
{ծանօթանալ}
նորա
սիրուն
բարեկամ
օրիորդների
հետ:
-
Ես
կամ
րայ,
որ
սա
հասկացաւ,
թէ
պ.
Մարկոսի
խորհուրդը,
{ծանօթանալու}
կոմս
էմմանուէլի
հետ,
է
ծանօթանալ
նորա
սիրուն
բար
նքը"։
Մխիթարեանց
սկզբունքի
հետ
անմեղանչաբար
{ծանօթանալու}
համար
պիտոյ
է
յառաջուց
վճռել
այս
խնդիրը,
թէ
ի՞նչ
ի
մէջ:
Ճշմարի՛տ
է,
Մանուշակը
Շահումեանցի
հետ
{ծանօթանալուց}
յետոյ
մի
քանի
լուսաւոր
գաղափար
ստացել
էր,
որոնց
բարեւ
չտուած.
պատճառ,
քանի
գնում
էին,
շատ
մօտ
{ծանօթանում}
էին,
եւ
Շահումեանցը
աւելորդ
էր
համարում
չնչին
քա
ւյլվել,
դեսպանն
Անգլիոյ,
խնդրեցի
տալ
ինձ
զթուղթ
{ծանօթարար}
յանուն
Հնդկական
կառավարութեան
Անգլիոյ
՚ի
Կալկաթայ
ւրդ
հարցանել
ի
նոցանէ
որպէս
ի
բարեկամաց,
ընդ
որս
{ծանօթացեալ}
էի
այսր,
բերելով
յանուն
առաջնոյն
ի
Փարիզէ
զգիր
անաւանդ
առաջինքն,
էին
'ի
հերձուածողաց
անտի,
որք
{ծանօթացեալք}
ճշմարտութեան,
'ի
բաց
կացին
'ի
Հայոց
եւ
միաբանեցա
,
այդպէս
պարզ
սրտով
մարդ
եղածի
համար,
այնուհետեւ
{ծանօթացել}
էր
նորա
հետ,
միշտ
գալիս
էր
գնում
էր
Թիւթիւնճի-օղ
վերաբերութիւն
չունի,
բայց
եւ
այնպէս
այսքան
պէտք
է
{ծանօթացնել},
որ
նա
իր
մի
քանի
վերջաւորութեամբ
եւ
ձեւերով
տարբ
ատճառ,
դա
նոր
է
գալիս
այստեղ,
ուրեմն
եւ
արժան
է
{ծանօթացնել}
նորան
մեր
դժոխային
անիծեալների
հետ:
-
Մռայլա
ստութիւնը
տեսանել:
Այստեղ
պատշաճ
ենք
համարում
{ծանօթացնել}
մեր
ընթերցողներին,
թէ
ի՞նչ
է
թեթեւը:
Խոստանա
իսի
վաճառականքը
Պ.
Թիւսիւզեանցի
հետ
առաջին
անգամ
{ծանօթացնելու}
եւ
աւելի
մանրամասն
լուրեր
եւ
ծանօթութիւնք,
առեւտ
րբ
բանը
գալիս
է
մեզ
երկրորդական
ներգործողների
հետ
{ծանօթացնելու}:
Վարդիթերի
եղբարքը,
բացի
Արշաւրից
եւ
Փափակից,
րբ
ներս
մտաւ
կոմս
էմմանուէլը:
Մի
փոքրից
յետոյ
կը
{ծանօթացնեմ}
իմ
ընթերցողքը
Մահտեսի
Թովմասի
տան
հետ,
այժմ
թողէ
ջաւորութեան
վերայ,
չհամբերեցի,
որ
ընթերցողներին
{ծանօթացնեմ}
այն
տան
հետ,
ուր
այս
երկու
մարդիկը
խօսում
էին,
անի
ժողովրդի
կենդանի
բարբառի
արշալոյսը։
Այժմ
{ծանօթացնենք}
մեր
ազգը
գերապատիւ
Նազարեանցի
նոր
հայախօսութեան
հ
տեւ
խօսք
ընկաւ
այստեղ
պ.
Մարկոսի
վերայ,
ապա
թող
{ծանօթացնենք}
մեր
ընթերցողներին
դորա
ով
լինելը:
Դա
մի
երիտասար
մտութիւնը
այս
առաջին
անգամ
Ձեզ
եւ
ինձ
միմեանց
հետ
{ծանօթացնող}
շարժառիթ
նամակովս:
Թէպէտ
եւ
ես
ի
վաղուց
հետ
ը
այդ
աշխատութեան
մասին։
Բայց
յառաջ,
քան
թէ
{ծանօթացուցել}
էինք
ժողովուրդը
այդ
պատուական
աշխատութեանը,
պատշ
ստառներից:
Թիւթիւնճի-օղլուի
կինը,
որին
դեռ
չենք
{ծանօթացրել}
մեր
ընթերցողքը,
շատ
սրտաբաց
կին
էր.
կարճահասակ
մ,
վասնորոյ
ձեր
համար
միեւնոյն
է,
եթէ
ես
այդ
իմ
{ծանօթը}
անուանեմ
Գուլի-Շամամա։
Եւ
այսպէս,
գալով
իմ
մօտ
ըստ
որում
այնտեղ,
ուր
մտանում
ես,
որպէս
մի
մօտ
{ծանօթի}
տուն,
շատ
անտեղի
են
արտաքին
քաղաքավարական
արարող
ոս
աղայի
Ալլահվերտեան,
որ
յայնմ
ժամանակի
գլխաւոր
{ծանօթն}
էր
տէրութեան
եւ
խորհրդոց
նորա,
այսու
ճանապարհաւ
ակ,
որի
մէջ
գրել
եմ
մեր
հրաւիրելի
բարեկամների
եւ
{ծանօթների}
անունները:
-
Կարդա՛
տեսանեմ:
Պ.
Շաքարե
րը
Ինչպէս
րոպէ
մի
անցաւ։
Իւրեան
պատող
{ծանօթներից}
Նա
կեղծ
կերպով
միշտ
սիրուեց,
Միշտ
գովո
եւ
այս
նամակս
ստացածովդ
շտապի՛ր
գալ
իմ
մօտ,
մեր
{ծանօթներից}
եւ
բարեկամներից
ովին
հրաւիրելու
եւ
ովին
չհրաւիրել
յ:
Մի
քանի
օր
սորանից
յառաջ,
գալիս
է
իմ
մօտ
{ծանօթներիցս}
մինը,
որին
դուք
չէք
ճանաչում,
վասնորոյ
ձեր
համա
է
կրճատել
այդ
անունը,
որովհետեւ
չէ
հերիքացել
այս
{ծանօթութեամբ},
այլ
իր
յառաջաբանի
մէջ
(եր.
21)
կրկին
անգամ
ծ
,
անզուգական
Երեւակ
հանդիսի
85
Համարի
`
երես
7,
{ծանօթութեան}
մէջ,
ցոյց
տուած
հոյակապ
ծառայութիւնը
ժխտել
`
ընդ
բանից
եւ
քարոզութեանց
այլոց,
այլ՝
ի
վերայ
ճիշտ
{ծանօթութեան}
աստուածային
ամենապարզ
վարդապետութեան՝
Տեառն
մերո
ելոյ
զեկեղեցին
Հայոց
ընդ
Յունաց:
Ճառս
այս
արժանի
{ծանօթութեան}
ըստ
լեզուին
ճոխութեան
եւ
ըստ
իմաստիցն
բարգաւաճութ
այլ
ի
պատմութենէ
նորին
զայս
եւ
եթ
արժանի
համարիմք
{ծանօթութեան},
զի
ի
մանկական
տիոց
դաւաճանեալ
ի
լատինացեալ
աբեղ
քան
զայս:
Արժողութիւն
շինուածոցն,
ըստ
քաղեալ
{ծանօթութեանց}
իմոց,
յազգայնոց
եւ
յօտարաց
հասանէ
մինչ
5000-600
ածանաց,
որպէս
պատմի
'ի
վարս
նորա,
եւ
յետ
բազում
{ծանօթութեանց}
զոր
ստացաւ
առաջոյ
եւ
զկնի
'ի
վերայ
Եւրոպեան
ազգաց
՝
ազգային
աւանդութեանց
մէջ
մտանք,
այնտեղից
էլ՝
{ծանօթութեանց}
մէջ,
այնպէս
որ
բուն
վիպասանութեան
վերաբերեալ
նկա
նների։
Բայց
կարգից
դուրս
գալը
դուրս
գալ
է,
գոնէ
{ծանօթութեանց}
հետ
մեր
հաշիւը
վերջացնենք
ու
այնպէս
դառնանք
դէպի
ս
դառնանք
դէպի
վիպասանութեան
բովանդակութիւնը։
{Ծանօթութեանց}
մէջ
պօլ
բառը
բացայայտված
է
կոտ,
կամ
կօպի,
կամ
կ
ն,
որ
յաւէտ
ի
յարգի
է
վասն
ճշգրիտ
ժամանակագրական
{ծանօթութեանցն},
զորս
առ
նմա
գտանեմք.
երեւին
եւ
ի
գրածս
սորա
հե
նչպիսի՛
անձն
էր,
կարելի
է
տեսանել
ներքեւում
դրած
{ծանօթութենից}:
Եթէ
սորայ
լրտեսները
մի
տեղ
ժողովուէին,
կը
կազ
ւնք,
-
շարունակեց
պ.
Մարկոսը,
-
եզրակացնելով
այն
{ծանօթութենից},
որ
տուեցիր
ինձ
այսօր
քո
կարճառօտ
տոմսակով:
Դու
լութիւնը:
Ինչ
որ
վերաբերւում
է
տպագրողի
սեպհական
{ծանօթութեններին},
մեք
գտանւում
ենք
մեծ
տարակուսի
մէջ,
եւ
անտարակ
էր
Պ.
Խուդաբաշեւի
գիրքը:
Մեր
կողմից
(բացի
{ծանօթութեններից}
)
ուրիշ
բան
չենք
յաւելացնում
այդ
նամակի
վերայ,
ա
իշխանութիւնը
լինում
էր
առաւել
անսահման։
Բացի
այս
{ծանօթութեններից},
գաւառականքը
պարտական
էին
յայտնել
ո՛չ
թէ
միայն
ա
րբ
ունեցեալ
եմ
ես
ընդ
նմա
կամ
զգրագրութիւն
եւ
կամ
{ծանօթութիւն}:
Հոգեւոր
կառավարութիւնն
ընդ
հրովարտակի
իւրում
ի
գեւոր
կառավարութեան
զորպիսի
եւ
իցէ
տեղեկութիւն
եւ
{ծանօթութիւն}
զդրութենէ
գործոյն
եւ
ո՛չ
առաւել,
քան
զայս
հետամո
հնդկական
հրիտակացն,
՚ի
Միքայէլէ
Նալբանդեանց
{Ծանօթութիւն}
Զհարկաւորելոյն,
մինչեւ
ցմուտ
գործել
իմ
ի
Լոնդ
ն
Վարդան
Գասպարեան:
Աստ
է
Կալկաթա
չիք
ուրէք
{ծանօթութիւն}
զառնէս
զայսմանէ
եւ
ոչ
զնորին
կտակակատարէ:
Եւ
հա
չգտանէ
իւր
օրագրի
մէջ
իմ
գրած
բաների
համար:
Ես,
{ծանօթութիւն}
չունելով
ո՛չ
Պ.
Հրատարակողի
եւ
ո՛չ
Պ.
Նալբանդեա
Այստեղ
չկան
նորութիւնք,
որոնց
մասին
կարողանայի
{ծանօթութիւն}
տալ
ձեզ.
վարում
եմ
մի
ձանձրալի
եւ
միօրինակ
կեանք
:
Այս
բանը
լինելով
մի
նորանշան
երեւոյթ՝
նաւապետը
{ծանօթութիւն}
տուեց
Սինոպի
ծովապետին,
որ,
իսկոյն
մի
նաւ
ուղար
ւթիւնքը
եւ
մակագիրքը
մէջբերելուց
յետոյ
սկսանում
է
{ծանօթութիւն}
տալ
որեւիցէ
տեղի
կամ
քաղաքի
պատմական,
տեղագրական
ին
առանձին
առանձին
նամակ
գրել,
թող
որ
շատերի
հետ
{ծանօթութիւն}
եւս
չունիմ,
ըստ
որում,
ընկերական
հոգին
վաղուց
թ
հայկական
մատենագրութեան
վերայ,
արժան
եմ
համարում
{ծանօթութիւն}
տալ
այստեղ
մի
քանի
բաների
մասին,
որ
վերաբերւում
Իմ
աշխատութեան
բովանդակութեան
մասին
եւս
այսքան
{ծանօթութիւն}
տալուց
յետոյ
մի
երկու
խօսք
պատշաճ
եմ
համարում
ասե
սկանեանցին,
եւ
բողոքը
ՄԱՏԵԱՆ
ԳՆԱՑԱԾ
ԹՂԹԵՐԻ
1860
{Ծանօթութիւն}
-
Մինչեւ
փետրուարի
11
ուղարկուած
նամակների
ցուցակ
կու
բանի
վրայ
է
հիմնում
այս
կարծիքը։
Նախ՝
իբրեւ
{ծանօթութիւն}
կամ
վկայութիւն,
հարուստ
բառի
տակ,
բերել
է
Փարպե
այս
մասին,
բայց
դոցա
մասին
մնում
է
մի
պաշտօնական
{ծանօթութիւն}
դժոխքի
մէջ:
Դժոխքի
հրամանատարը,
խմելով
իւր
Երեւակայելով
ձեզ
մի
այնպիսի
դեւիկ,
կարող
էք
{ծանօթութիւն}
ունենալ
Բուբանդուսի
ձեւին,
առաջին
դուքսի
եւ
օրագ
նուիր,
եթէ
ես,
կտրելով
խօսակցութեան
թելը,
կարճ
{ծանօթութիւն}
տամ
քեզ
Թիւթիւնճի-օղլուի,
նորա
տան
եւ
Շահումեանց
ընթերցողներին,
թէ
ի՞նչ
է
թեթեւը:
Խոստանալով
{ծանօթութիւն}
տալ
թեթեւի
մասին,
մէք
յանձնառու
չենք
մեկնել
դրակ
ի
այդ
արարողութիւնը
թեթեւ
անունը:
Ինչեւիցէ.
մէք
{ծանօթութիւն}
կը
տանք
նորա
պատրաստութեան
մասին,
եւ
թէ
ինչպէ՞ս
այն
պատճառով
յիշեցինք,
որ
մեր
ընթերցողը
մի
փոքր
{ծանօթութիւն}
ունենան
այսպիսի
ոգիաբնակ
տեղերի
մասին,
որոնցով
շ
երադառնամ
Աստուծով
մինչեւ
օգոստոսի
15:
Այսքան
{ծանօթութիւն}
տալուց
յետոյ
արժան
եմ
համարում
այս
եւս
ասել,
որ
ջ
անուանւում
է
Ռուսաց
թագաւորի
որդի։
Այս
նամակով
{ծանօթութիւն}
էին
տալիս
Ռուսաց
թագաւորին,
թէ
պապը,
զիջանելով
ցս
թէ
եւ
ըստ
պատմութեանն
աւանդելոյ
շատք
գոն
մեզ
ի
{ծանօթութիւն}
անուամբ
եւ
եթ,
այլ
զի
գործք
նոցա
ծածկին
ընդ
փոշե
ս
տպեաց
ի
Մոսկվա
յամի
1853,
յօգուտ
հնասիրաց
եւ
ի
{ծանօթութիւն}
հայերէնագիտաց
հանդերձ
յառաջաբանութեամբք
զհեղինակա
փառական
հրէայ
"
վիպասանութեան
կարդալը,
կարողանան
{ծանօթութիւն}
ունենալ
այս
Կարգի
մասին,
ճանաչել
եւ
շօշափել
նորա
սակաւութեանը
յարմարուելով։
Առաջին
անգամը
այսքան
{ծանօթութիւն}
բաւական
համարելով՝
չեմ
հրաժարւում
այլեւս
ուրիշ
ա
ես
դարձաւ
եւ
Ֆերդինանդի
բոլոր
մտածութենների
մասին
{ծանօթութիւն}
էր
տալիս
Պապի
դեսպաններին
եւ
Յիսուսեաններին,
որո
կների
կամ
գաթայի
պատճառով:
Ցաւում
ենք,
որ
աւելի
{ծանօթութիւն}
չունինք:
Նոյնպէս
Սօսի
մեծ
եղբայրը
`
Պարէտը,
հազ
դիպուածում
էլ
բնաւ
աւելորդ
չէր
գոնէ՛
մի
բացասական
{ծանօթութիւն}:
Մենք
յոյս
ունինք,
որ
արգոյ
Պռոշեանցը
ուրիշ
անգ
։
Այդ
պարոնները,
անուսումն
մնալով
եւ
ամենեւին
{ծանօթութիւն}
չունենալով
եւրոպական
բազմաճիւղ
լուսաւորութեան
մաս
մանակակից
պատմութեններից
եւ
երեւոյթներից:
Այսքան
{ծանօթութիւնը}
հերիք
համարելով
իմ
հայեացքի
եւ
սկզբունքի
մասին՝
յին։
Պ.
Էմինը,
թէեւ
առանց
հիմքի
գրել
էր
այս
{ծանօթութիւնը},
գո՛նէ
պիտի
չմոռանար
այս
եւ
53-դ
երեսում,
երբ
հ
յն
է,
թէ
Համանը
գնաց
տրտմած
եւ
ամպած։
(?)
Այս
{ծանօթութիւնը}
գրելու
րոպէիս
յունարէն
Աստուածաշունչը
ձեռքիս
չէր,
երը
հանգչում
էր
սուրբ
Մարկոսի
հրապարակումը։
Նորա
{ծանօթութիւնը}
հռչակաւոր
Սպանիացիների
հետ
նորան
այնքան
օգտակար
ե
նորան։
Իրա՛ւ,
պ.
Պռօշեանց
միայն
յառաջաբանը
եւ
{ծանօթութիւնը}
գրել
է
իւր
ձեւով,
բայց
այդ
մի
քանի
տողից
էլ
պարզ
ութիւն
ունի,
քան
թէ
այն
լեզուն,
որով
գրել
է
իւր
{ծանօթութիւնը}
եւ
շատ
անաջող
յառաջաբանը։
Անաջող
ածականը՝
նորա
ուարի
մէջ՝
զանազան
ուշադրութեան
արժանի
լուրեր
եւ
{ծանօթութիւններ}
հասուցանելով
քեզ։
Բայց
արի
տե՛ս,
որ
այլապէս
է
ե
թուանշաններով։
Գեներալը,
այս
յայտարարութեններից
{ծանօթութիւններ}
քաղելով,
միշտ
տեղեակ
էր
Եւրոպայի
անցքերի
բոլոր
գ
էլ
այն
է,
որ
նա
բացի
մի
քանի
անհրաժեշտ
պատմական
{ծանօթութիւններից}
եւ
արտաքին
նկարագրութիւններից
`
իր
ներգործողների
ին
զշնորհակալութիւն
Սինօդին,
ոչ
անգամ
հայեցեալ
ի
{ծանօթութիւնս}
նախկին
թեմակալ
առաջնորդի
մերոյ,
որք
բողոքելով
բո
ս,
հարկ
անժխտելի
դնեն
յիմ
վերայ
քաղել
զմանրամասն
{ծանօթութիւնս}
եւ
զամենայն
՚ի
վար
արկանել
զհնար
առ
ի
գիւտ
այնոց
ննին
մտեալ
ո՛չ
մի
անգամ,
գտանեմք
ի
նոսա
պատմական
{ծանօթութիւնս}
եւ
եթ՝
աւանդեալս
բանաստեղծական
ոճով
եւ
ամենաջան
ուստի
զհամառօտիւ
նախակարգեսցուք
`
աստանօր
զոմանս
{ծանօթութիւնս}
արժանաւորս
տեղեկութեան:
Սեղեխածինն
Պապ՝
որդի
անում
եմ,
եթէ
ստանամ
եմ
իմ
բարեկամներից
նամակ
եւ
{ծանօթութիւնք},
որ,
զբաղեցնելով
ինձ,
կարող
էին
ցրուել
իմ
տխրո
ն
անգամ
ծանօթացնելու
եւ
աւելի
մանրամասն
լուրեր
եւ
{ծանօթութիւնք},
առեւտրական
գործողութենների
վերաբերեալ,
տալու
հ
ի
թիւը,
այլեւ
մի
քանի
վիճակագրական
եւ
տեղագրական
{ծանօթութիւնք},
ես
ընդունում
եմ,
այո՛,
եւ
սրտով
հաւատում
եմ,
արկաւոր
էին
եւ
մի
քանի
վիճակագրական
եւ
տեղագրական
{ծանօթութիւնք},
որպէսզի,
եթէ
ժամանակով
հոգ
տարուելու
լինի
ազգի
թիւնը
եւ
վիճակը,
եւ
հարկադրուած
ենք
սուտ
ու
մուտ
{ծանօթութիւնք}
մուրալ
այս
կամ
այն
օտար
հեղինակից
կամ
ճանապարհորդ
մի
քանի
սրբագրութիւնք,
երկրորդ՝
գրել
է
մի
քանի
{ծանօթութիւնք}
եւ
երրորդ՝
մի
յառաջաբանութիւն։
Պ.
Էմինի
այս
նական
եղբարքը
չնեղանան
մեզ,
որ
այսպիսի
մանրամասն
{ծանօթութիւնք}
ենք
դնում
ամեն
քայլափոխ.
նոքա
ազա՛տ
են
չկարդալ.
այն
պատճառով,
թէ
ցանկանում
էր
նոր-նոր
եւ
զանազան
{ծանօթութիւնք}
ստանալ,
թէ
շատ
ժլատ
լինելով
պարգեւատրելու
մասին
յանձնել
էի
նորա
գործերի
մատեանքը
քարտուղարին,
որ
{ծանօթութիւնք}
հաւաքէ
այնտեղից
նորա
մասին:
-
Ժապաւինա՞ծ
են
մի
թուղթ,
որի
վերայ
գրած
է
Մանթուխեանցը
մի
քանի
{ծանօթութիւնք}
Ալքիմիայի
մասին:
Նա
տուեց
ինձ
այդ
թուղթը
հաւատաց
3000
ռուբլի,
մի
փոքր
պակաս
կամ
աւելի:
Երբ
բոլոր
{ծանօթութիւնքը}
ստացել
էր
Նախիջեւանը
իւր
պատգամաւորի
ձեռքով,
ապա
'ի
Սահակ
(510)։
Տրտո՛ւմ
ենք,
որ
պ.
Էմինի
{ծանօթութիւնքը}
ստիպում
են
մեզ
երկար
բարակ
խօսել։
Նախ՝
գլխաւ
ի
փառքը:
Այս
տեղագրական
եւ
համառօտ
պատմական
{ծանօթութիւնքը}
հարկաւոր
էին
որպէս
ներածութիւն,
այլապէս
շատ
դժու
-
Ուրեմն
քաղիր
այդ
մատեաններից
ամենահարկաւոր
{ծանօթութիւնքը}
եւ
համառօտապէս
կը
կարդաս.
երբ
նա
կը
ներկայանայ
ի
ս
բաները
ուղղակի
Գեներալին,
որ
համեմատում
էր
այս
{ծանօթութիւնքը}
գաւառներից
ստացածների
հետ։
Եթէ
մի
առաւել
հարկաւո
Եթէ
մի
առաւել
հարկաւոր
կամ
գաղտնի
բան
լինէր,
այս
{ծանօթութիւնքը}
գրւում
էին
թուանշաններով։
Գեներալը,
այս
յայտարա
,
որ
օգտակար
լինէին
նորան
մեր
բարեմիտ
փոքր
ի
շատէ
{ծանօթութիւնքը}
նորա
աշխատութեան
վերայ,
նորա
ապագայ
ասպարիզումը
արանը
կարդացողներից
մինը:
Ահա
իմ
ստացած
{ծանօթութիւնքս}
եւ
նամակներս։
Բացի
սորանից,
պիտի
ասել,
որ
նորե
արեցի
ես:
-
Չգիտեմ,
-
պատասխանեց
խորհրդական
{ծանօթս}
եւ
նետեց
կապոցը
իմ
առաջեւ՝
նշանացի
առնելով,
որ
ական
հոգու
տէր
մարդերի,
որոնք
դարձան
ինձ
շատ
լաւ
{ծանօթք},
բայց
նոքա
պարապում
էին
կամ
իւրեանց
ազգային
գործ
իք,
Դստերք
ու
այլ
շատ
ազգական,
Ընտիր
{ծանօթք},
շատ
մեծատունք,
Ունիմ
փեսայ
եւ
այն
իշխան
օտ
է
գալիս,
որովհետեւ
ոչ
ոքի
չէի
սպասում,
եւ
իմ
{ծանօթքը}
այնքան
խելք
ունէին,
որ
այսպիսի
եղանակում
ոտք
դու
ան
համալսարանի
եւ
հանգուցելու
մերձաւոր
եւ
հեռաւոր
{ծանօթքը}
եւ
բարեկամքը
հաւաքուած
էինք
համալսարանի
հիւանդանո
ետոյ
հարսանիքը
առնելու:
Ողջ
եղիք:
Ձեր
խոնարհ
{ծաոայ}
Մկրտիչ:
18
նոյեմբ.
18...
Սուդաղ
ն,
բայց
ակամայ,
քանզի
ակներեւ
տեսանէաք,
զի
այս
{ծառ}
չորարմատ,
չունէր
տալ
զպտուղ
ինչ:
Ինչ
եւ
իցէ,
ա
որ
սեփական
լինէր
հասարակ
ազգին,
չենք
տեսանում
մի
{ծառ},
որ
ազգը
միաբան
գործակցութեամբ
տնկած
լինէր,
եւ
ւում
էր
հողից,
օդից
եւ
ջրից:
Մի
բուսական
կամ
մի
{ծառ},
առնունք,
զոր
օրինակ՝
փշատը,
որ
Հայաստանում
տ
ւ
շատ
սակաւ
կը
գտանուի
այնպիսի
տուն,
որ
մի
երկու
{ծառ}
ունենար
իւր
բակում:
Թէեւ
բոլոր
բնակիչքը
մեծ
նեղո
ւօտ,
Խաղաղ
ու
զով
գիշերներ
Եւ
ցերեկը
լուսայորդ,
{Ծառ},
տո՛ւնկ
դալար
եւ
աճող,
Ծաղիկ
քնքուշ,
գեղանի,
Յառաջագրեալքս
կատարին:
Տակաւ
զնովաւ
կենաց
{ծառ}
՝
Արկեալ
ի
զով
զիւր
ստուեր,
Շնչոյն
դի
դրում
ճարակըտուր,
Սփոփեցիր
դու
նորան։
{Ծառ}
ու
անտառ,
լերին,
գազանք
Քու
ձայնով
թունդ
թ
Անուշաւանի
Սօսիք
տերեւով,
Ծիտերն
ծառէ
{ծառ}
Իւրեանց
ճռվըղով
Կ՚օրհնեն
քո
գալը,
Ուրախ
ուրախ
թռչունները
երգելով,
Ծառէ
ի
{ծառ}
ողջունեցին
իմ
գալը.
Ծաղիկները
քնքուշ
գլուխ
քեզ
թւում
է,
թէ
մի
կղմինդր
քայքայւում
է,
թէ
մի
{ծառ}
չորանում
է,
թէ
մի
կենդանի
մեռանում
է,
դոքա
բոլո
,
ջրածինը,
թթուածինը
ապրում
էին
մի
ժամանակ
իբրեւ
{ծառ},
իբրեւ
բուսական,
փոխում
են
իւրեանց
ձեւը,
շատ
ա
ը,
աճելով
այն
փոքրիկ
սերմից
պապական
հողի
վերայ,
{ծառ}
դարձան,
տերեւներ
արձակեցին
եւ
պտուղ
բերեցին
այնպ
,
Յիսուսեան
Կարգ.
արժանի
որդիք,
արժանի
հօր։
"
{Ծառ}
ի
պտղոյ
իւրմէ
ճանաչի"։
1857
թ.
ալը,
որչա՞փ
կը
կենդանանայ
օդը,
եթէ
մի
քանի
կարգ
{ծառ}
տնկուի
այդ
շուրթի
վրայ:
Բայց
ոչ
ծառ
կայ
եւ
ոչ
տն
մի
քանի
կարգ
ծառ
տնկուի
այդ
շուրթի
վրայ:
Բայց
ոչ
{ծառ}
կայ
եւ
ոչ
տնկելու
դիտաւորութիւն:
Ի՞նչ
է
պատճառը
ը
ֆանար
պրտի,
Իմ
եարի
կաննած
տեղըն,
-
մէկ
չինարի
{ծառ}
պըտի:
Ա՛յ
տղայ,
դու
հազար
ըլնիս,
-
իմ
ախպոր
սա
զգութիւն
եւս
կը
լինի
մի
խայտաճամուկ
բան,
անարմատ
{ծառ}...
Ամենայն
մարդ
պիտոյ
է
իւր
սեպհական
կերակուր
յլ
եղանակ
կենաց
ըստ
հասարակեալ
օրինաց:
Խոնարհ
{ծառա}
Միքայէլ
Ղազարեան
Նալբանդեանց
1848
յ9
օգոստո
ությունը
եւ
աղոթքը,
մնամ
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
{ծառա}
Միքայել
Նալբանդյան
9
հոկտեմբ.
1858
թիվ
ինձ,
եւ
ես
վաղը
կծանուցանեմ
Ձեզ:
Ձեր
խոնարհ
{ծառա}
Մ.
Նալբանդյանց
8
փետրվարի,
1859,
Մոս
նացս
հավաստիքը,
որով
պատիվ
ունեմ
մնալ
Ձեր
խոնարհ
{ծառա}
Միքայել
Նալբանդյան
75.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ
երդ
գերազանցության,
ողորմած
տեր,
ամենախոնարհ
{ծառա}
Միքայել
Նալբանդյան
1864
թիվ,
փետրվարի
ստիքները,
որով
պատիվ
ունեմ
լինել
Ձեր
խոնարհ
{ծառա}
Միքայել
Նալբանդյանց
24
սեպտեմբերի
1857
րով
եւ
առատ,
եօթը
տեսակ
մրգերով...
Դրած
էր
մի
{ծառազարդ}
այգու
մէջ:
Սեղանի
ճակատում
-
առաջին
տեղում,
երե
ես
եւս՝
մնամ
ձերումդ
գրութեան
սպասող:
Խոնարհ
{ծառայ}
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
Ուստայեանց
1866,
ի
իմ"։
Ձերդ
բարձու
սրբազնութեան
ամենախոնարհ
{ծառայ}
Միքայէլ
Ղազարեան
Դարբնեանց
1848,
ի
7
ապրիլ
բարձրապատուութեան,
լիագութ
հայր,
խոնարհ
{ծառայ}
Միքայել
Նալբանդեանց
1851
ի
5
սեպտ.
Ի
Ս
գրեցեք
ինձ
անթագուստ:
Հայրութեան
ձեր
խոնարհագոյն
{ծառայ}
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ2
դեկտեմ.
1851
ամի.
հայրութեան
Ձեր
բարեացակամ
ի
սրտէ
խոնարհագոյն
{ծառայ}
Միքայել
Նալբանդեանց
յ9
դեկտեմ.
1851
ամ
ապաստանել
յօժանդակութիւն
աղօթից
ձերոց
ամենախոնարհ
{ծառայ}
Ձեր
Միքայել
Նալբանդեանց
9
յունուարի
185
րմած
տէ՛ր
մնամ
կատարեալ
հպատակութեամբ
խոնարհագոյն
{ծառայ}
Միքայէլ
դպիր
Ղազարեան
Նալբանդյան
Ի
20
ապրիլ
ան,
ողորմած
տէր,
Մնամ
պատրաստական
խոնարհ
{ծառայ}
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ9
օգոստոսի
1854
ամ
ազանցութեանց
ողորմածագոյն
տեարց
ամենախոնարհ
{ծառայ}
Միքայէլ
Լազարեան
Նալբանդեանց
Ի
19
հոկտեմ.
Ձեր
եւ
համoրեն
ազգիս
Հայոց
պատրաստական
խոնարհ
{ծառայ}
Միքայէլ
Նալբանդեանց
Ի
10
ապրիլի
1860
ամի,
,
մնամ
աստուածարեալ
տէրութեանդ
ամենախոնարհ
{ծառայ}
եւ
որդի
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ7
Սեպտեմբ.
ին
ազգասէր
պարոնացդ
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
{ծառայ}
Մ.
Նալբանդեանց
՚Ի
10
հոկտեմբ.
1860
թ
որ
ունիմ
առ
Ձեզ:
Մնամ
նովին
մեծարանօք
խոնարհ
{ծառայ}
Կանդիդատ
Սանկտպետերբուրգեան
Կայսերական
Համ
երեկն
եւ
յեռանդն՝
Արգոյ
հայրենակցիդ
Խոնարհ
{ծառայ}
Միքայել
Նալբանդեանց
61,
ՎԱՌՎԱՌԷ
ԷԼԻԱԶԻՆ
եծապատիւ
հայկազնուհի,
մնայ
նովին
յարգանօք
խոնարհ
{ծառայ}
Կանդիդատ
Սանկտպետերբուրգեան
Կայսերական
Համալսարա
րու
հայրենակցիդ
կատարեալ
յարգութեամբ
խոնարհ
{ծառայ}
Մ.
Նալբանդեանց
65.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆԻՆ
ւ
անարծաթ,
իսկ
սպասաւոր
առաջնորդի
վանացն,
որպէս
{ծառայ}
եկեալ
ընդ
առաջնորդին
ի
Ջուղա,
հարուստ
լինի
քան
զ
ենայնի,
այն
է
հարստութեան
եւ
պատւոյ,
Ղազարդ
այդ
{ծառայ}
մնայ
դարձեալ
առաջնորդին։
Այսմ
սակաւուք
նմանի
հանայապետիդ
սրբազնակատար
հովուապետիդ
ամենախոնարհ
{ծառայ}
եւ
որդի:
Լոնդոն,
20
Յունվարի
1862
ամի
եմ
Ձերոյին
սրբազնակատար
տէրութեան
ամենախոնարհ
{ծառայ}
եւ
որդի
Մ.
Նալբանդեանց
20
Հունվարի
186
ութեան
Ձեր
Սրբազնակատար
քահանայապետ,
ամենախոնարհ
{ծառայ}
եւ
որդի
ի
14
օգոստ.
1860
ամ
ի
՚ի
Նախի
ծութիւնը:
Ողջ
եղիք:
Միշտ
պատրաստական
խոնարհ
{ծառայ}
Սերովբէ
Խաչատուրեան
Շահբէգ:
P.
S
չինչ
բան
չունի
իմ
Յիշատակարանի
հետ.
ոչինչ
մարդու
{ծառայ}
չէ
իմ
Յիշատակարանը,
ես
նորան
չեմ
տպում,
օտարի
չ
երը
տիրողք
են,
իշխող
եւ
հրամայող,
իսկ
միւսերը՝
{ծառայ},
ստրուկ
եւ
հրաման
կատար:
Ամենայն
գործողութիւն՝
գլիոյ
մէջ,
օրական
աշխատող,
վարձկան
մշակներ
են,
{ծառայ}
եւ
գործաւոր:
Այդ
միլիոնաւոր
բազմութեան
միջից
այն
պիտի
զրկեմ
ապրուստից
ե՛ւ
ինձ,
ե՛ւ
իմ
ընտանիքս,
{ծառայ}
լինելուց
դադարելով,
եւ
այս
բոլորից
յետոյ
ազա՞տ
ե
եացքների,
որոնցով
առատօրէն
վարձատրւում
է
մի
խեղճ
{ծառայ}
մի
անտաշ
եւ
տմարդի
պարոնի
մօտ:
Թերեւս,
եթէ
վարձ,
թողունք
եւ
այս,
ի՞նչպէս
երթայ
նոր
ի
նորոյ
{ծառայ}
դառնայ
այդ
հասակում:
Բայց
այստեղ
ընտրութիւն
չկայ
,
կտակումս
յիշեցեալ
ստացուածքէս
դուրս
ունիմ
հինգ
{ծառայ}
որոց
անուանքն
Բասդայ
եւ
իւր
քոյր
Լէնչի,
հանդերձ
Որ
եմ
ամենախոնարհ
եւ
յայտնել
(ձեռնա
գրեալ)
{ծառայ}
Եղիա
Յակոբեան
Վկայեմ
որ
ձեռնագրեաց.
ն
Հայրապետիդ:
Մնամ
Վեհափառութեան
Ձեր
ամենախոնարհ
{ծառայ}
եւ
որդի
Միքայէլ
Նալբանդեանն
(իմ
հասցէն
ենք,
այո՛,
Ովքե՞ր
են
դոքա,
ո՞չ
երդուեալ
{ծառայ},
Որ
օտար
լուծին
մնան
միշտ
հլու:
վ
սատանայ
խարդախ։
Ասեց.
ո՛վ
Գիրսաս,
{ծառայ}
հաւատար,
Չկամիմ
թողուլ
խորհուրդս
անկատար,
ս
թէ
կարդինալը
նորանից
լաւ
մարդ
էր)
այդքան
երկար
{ծառայ}
պահել,
բայց
նա
զայրացաւ
ամենեցուն
վերայ:
ցանկամ
մնալ
ամենահպատակ
Տէառնդ
Հրամայող
{ծառայ}
(բնագրի
վերայ
ստորագրած
է)
"
Ասմմոդէյ
"
մարդ,
եւ
ո՛չ
որպէս
քեզանից
օտար,
կամ
մի
ուրիշի
{ծառայ}.
որովհետեւ
պարեգօտ
հագնողները
ազատուած
են
Քրիստ
'ի
մանկտւոյն,
եւ
ոչ
իբրեւ
օտար
զոք
'ի
քէն
եւ
կամ
{ծառայ}
ուրուք"։
Երկրորդ,
վերը
մէջ
բերած
յառաջաբանի
խօ
նողքը։
Երկրորդ,
Փարպեցին,
խօսելով
իր
մարդու
{ծառայ}
չլինելու
մասին,
իսկոյն
յարում
է.
"
քանզի
պարեգօ
ակայն,
մենք
երբէք
չենք
ուզում
ասել,
թէ
Փարպեցին
{ծառայ}
մարդու,
կամ
աղքատի
զաւակ
էր.
մեզ
յայտնի
չէ
այդ
ձեւով.
-
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
{ծառայ}
խոնարհ
ձեզ:
Չէ
կարելի
կառավարել
ժողովուրդը
ուրիշ
:
-
Եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
{ծառայ}
խոնարհ
ձեր...
-
Ինչպէ՞ս...
միայն
ծառայ
ծառայ
խոնարհ
ձեր...
-
Ինչպէ՞ս...
միայն
{ծառայ}...
-
ընդհատեց
սատանան,
-
մի
փոքր
յառաջ
աւելի
ր
յառաջ
աւելի
լաւ
եւ
խելօք
կարդացիր:
-
Միայն
{ծառայ},
Ձեր
մռայլութիւն,
-
պատասխանեց
օրագրապետը,
-
ե
ութիւն,
-
պատասխանեց
օրագրապետը,
-
ես
յառաջ
եւս
{ծառայ}
կարդացի
եւ
այժմ
նոյնպէս
կարդում
եմ.
ես
չեմ
կարող
ղորմած
տէր,
իսկ
թագաւորը
միայն
ստորագրէ.
խոնարհ
{ծառայ}:
-
Զարմանալի
է,
-
ասաց
սատանան,
-
միթէ՞
այ
ւնդ,
կէտադիր
դեւ,
-
ասաց
սատանան:
-
Մտերիմ
{ծառայ}
Ձեր
դժոխային
մռայլութեան....
-
Շատ
ժաման
այիւ
զաշխատողս,
զներքեւեալ
ոգիս
Աստուծոյ
ծառայից
{ծառայ}
զՄանթուխէանց:
Ալքիմիայի
սկիզբը
յայտնի
չէ.
չ
ացող
մարդիկ
ծաղր
չառնեն
մեր
գիտութիւնը:
Մեղապարտ
{ծառայ}
Քրիստոսի՝
Մանթուխեանց"։
-
Մե՛ծ
Աստուած,
պերախտութեամբ:
Եղբայրս
որ,
եթէ
ես
չլինէի,
պիտի
{ծառայ}
լինէր
ուրիշին,
գլխաւոր
պատճառն
է
այս
բոլոր
բաներ
լուխը
կախած
ստրուկի
պէս,
մօտեցաւ
սեղանին:
Դա
մի
{ծառայ}
էր,
որ
չորս
ամիս
ոչինչ
վարձ
չստանալով
եւ
հասած
լ
ը
ի՞նչ
կերպով
պիտոյ
է
իւր
նամակը
տեղ
հասուցաներ.
{ծառայ}
չունէր
հաւատարիմ,
որին
կարողանար
այսպիսի
գաղտնիք
էջ
էր
մարդկութիւնը
Եւրոպայում,
մինչ
Հայոց
ազգը՝
{ծառայ}
եւ
ստրուկ
դարձած
օտարի,
վիզը
դնում
էր
ամենայն
հն
բորբոքել,
եւ
այսպիսի
բռնաւորական
ներգործութեամբ
{ծառայ}
եւ
ստրուկ
է
շինում
այն
մարդը
կամ
այն
ազգը,
որ
մա
որոյ
հայրագութ
տեսչութեանն
կամ
յամենայնի
հնազանդ
{ծառայ}
Հայր
Միքայէլ
Չամչեան"։
Ինչպէս
վերեւում
զրպարտութեան
վաճառող,
որ
արժանի
չէ
ծառաների
մօտ
{ծառայ}
լինելու,
անպիտան,
որ
շատ
անպիտանութիւնք
է
գործո
վերայ.
ես
որոշ
նկատեցի
որ
այդ
կենդանին
հաւատարիմ
{ծառայ}
պիտի
լինէր,
որովհետեւ
կարմիր
վզանոց
էր
ստացել
իւ
ալու
լինի
իմ
ծառայութենից,
թող
լինի
նա
տասն
տարի
{ծառայած},
թո՛ղ
եւ
օգտակար
եղած
լինի,
այնուամենայնիւ
իմ
մ
մ
է
եւ
հիմն
ի
վեր
տապալում
է
ամենայն
իշխանական
եւ
{ծառայական}
առնչութեան
սկզբունք,
հանապազօրեայ
փորձերից
եւ
էա
է
լաւ
դերձակներից
մինը:
Բայց
հաց
ճարելով
այդպիսի
{ծառայական}
արհեստով,
նա
պարապում
է
եւ
զանազան
գրեանք
կարդալ
յեցի
մինչեւ
այժմ,
կամ
միթէ
այժմ
զանցառու
եղայ
իմ
{ծառայական}
պարտականութեանը:
Ո՞չ
ապաքէն
դուք
ինքներդ
գովեցիք
երեսին
բաժանւում
է
երկու
մեծ
ճիւղ՝
ստրկական
կամ
{ծառայական}
եւ
ազատական
կամ
քրիստոնէական։
Այս
տեսակ
բաժանման
ժողովրդեան,
ընտելացուցանելով,
զմանկտին
ըսկզբանց
{ծառայականաց},
խաչիւն
Քրիստոսի
ի
Գողգոթայ
դատապարտելոց.
որպէս
ան
բարբառի։
Գրել
ժողովրդական
լեզուով՝
առանց
{ծառայանալու}
գաւառական
բարբառներին,
միեւնոյն
ժամանակ
ամբողջ
պ
,
հարկաւոր
եմ
համարում
ասել
մի
քանի
խօսք
եւ
նորա
{ծառայապետի}
համար,
որին
կարդինալը
սիրում
է
չափազանց
սիրով:
նչ
մխիթարեմք՝
քաջ
գիտելով
թէ
դպրութիւն
ազգի
միշտ
{ծառայացելոյ}
եւ
ստրկացելոյ
այլասեռ
իշխանաց,
որպիսի
եղեալ
է
Հա
,
եւ
մեր
ազատութիւնը
լաւ
ճանաչելուցն
է,
որ
չենք
{ծառայացնում}
մեր
հոգին
այս
եւ
այն
հարկադրող
հանգամանքների,
որ
45
(թէպէտ
յօրէ
անտի
մանկութեան
սկսեալ
ի
1837
ամէ
{ծառայեալ}
եմ
եկեղեցւոյն),
նոյնպէս
եւ
զկարգիլ
իմ
ի
ջահընկա
խնդիրի
մեջ
գրել
ենք,
թե
նա
առանց
վարձի
պատրաստ
է
{ծառայել},
որպեսզի
տերությունը
չհանդիպի
դժվարության
եւ
թու
ը
նոր
լեզվի
մշակման
համար
կարող
է
միայն
իբրեւ
ֆոն
{ծառայել},
իսկ
ամբողջությամբ
վերցրած
որեւէ
գավառաբարբառ,
ւ
իմ
քրոջորդի
Վատուժյանը
դեռ
կարող
են
նրան
օրինակ
{ծառայել}:
Այն
կյանքը,
որ
այժմ
վարում
է
Գրիշան,
նրան
ոչ
,
որն
ընդ
սմին
ուղարկում
եմ:
Ես
շատ
կկամենայի
{ծառայել}
Մոսկվայի
նորահաստատ
կենդանաբանական
այգու
բարգավաճ
ել
լաւ
կը
համարեն
մուրացկանութեամբ
ապրել,
քան
թէ
{ծառայել}
մի
մարդու
տան
մէջ
որպէս
աղախին,
եւ
այս
է
պատճառը
թագաւորում
է
նորա
մէջ,
կարող
է
լաւ
ապարանքի
տեղ
{ծառայել}
օբսկուրանտների
համար։
Կարծեմ,
որ
Պ.
Իսահակեանց
ր
անձը
ազգի
բարոյական
սպասաւորութեան,
պարտական
է
{ծառայել}
ոչ
ազգի
կուռքերին,
այլ՝
հասարակ
ժողովրդի
օգտին
նձ,
կամայ
ակամայ,
մի
ուրիշին
ստրկանալ,
ուրիշին
{ծառայել}
եւ
այդ
ծառայութեամբ
հաց
ճարել
իմ
ընտանիքի
համար:
մն,
այդ
վաճառականը:
Մնում
է
նորան
իբրեւ
վարձկան
{ծառայել}
ուրիշի
մօտ,
բայց
այս
հեշտ
բան
չէ,
նա
եւս
մարդ
է
թեամբ,
որ
ի
հայթհայթանս
հանապազորդն
հայի
հարկիմք
{ծառայել}:
Որպէս
զիարդ
եւ
իցէ,
օրէնս
այս
համազօր
է
վասն
ա
.
Ուրեմն
ի՛նչ
հարկի
համար
Մեզ
պիտոյ
էր
{ծառայել}
Ճշմարտութեան
անպատճառ:
Մինչդեռ
փը:
Ուրեմն,
մեր
տպելի
օրագիրը
հանձնառու
լինելով
{ծառայել}
ժողովրդի
օգտին,
նորա
ժամանակի
համեմատ,
պարտական
որ
գործն
էր
լրտեսութիւն
առնել
եւ
ոչ
թէ
գործարանին
{ծառայել}:
Հասակաւ
բաւականին
փոքր
էր,
անախորժ
կերպարանքի
նում
է
փորձը:
Եթէ
նոքա
կամեցած
լինէին
հայրենիքին
{ծառայել},
կարող
էին
իւրեանց
ջերմեռանդութիւնը
ուրիշ
բաներո
ել,
բայց
միայն
ժողովուրդը
խաբել
եւ
անձնական
օգտի
{ծառայել}:
Ազգի
օգտի
վերայ
մտածողները
հարկաւ
պարտ
են
մոռան
կական
պաշտօնը:
-
Ես
ոչ
ոքին
պարտական
չեմ
ձրի
{ծառայել}.
բայց
իմ
համար,
իմ
անձի
համար,
միշտ
չնչին
արժէ
որին,
եթէ
վերստին
մի
նոր
ապացուցի
տեղ
չկարողանայ
{ծառայել}
այս
նամակս,
մի
օր,
երբ
թեթեւացած
կը
լինիմ
գործե
ւնքից.
բայց
ընտանի՛քս
ինչ
առնեմ...
որ
կարող
է
{ծառայել}
կոմսին
առատ
շտեմարանի
տեղ...
Այս
մտածութիւ
ինուորութիւնքը։
Միաբանութիւնը
հարկադրուած
է
այժմ
{ծառայել}
երկու
պարոնների՝
Հայոց
ազգին
եւ
պապականութեանը։
րինակին,
իսկոյն
մտաւ
այնտեղի
հիւանդանոցը,
սկսեց
{ծառայել}
հիւանդներին
եւ
ապրիլ
ողորմութենով։
Իւր
լիակատար
շնամի,
վասն
որոյ
որոշեցին
հնազանդ
լինել
նորան
եւ
{ծառայել}
նորան,
որ
նորա
ձեռքով
կարողանան
օգուտ
քաղել
եւ
ա
ւտ,
որ
ընկերական
կեանքում
չեն
կարող
մեր
պէտքերին
{ծառայել}
։
Միմիայն
նայելով
նոցա
սառը
եւ
անկենդան
գեղեցկութ
ամար
քեզ
հաց
չեն
տալիս,
ո՛րը
կարող
է
քո
պէտքերին
{ծառայել},
Բենվենուտտօ
Չելլինու
մետալիոնները՞,
թէ
փարան
կ
տութեան:
Եւ
այսպէս,
իբրեւ
գրաստ,
իբրեւ
մեքենայ
{ծառայելով}
արտասուելի
օտարութեան
մէջ
տասն-քսան
տարի,
կամ
մե
մէջ
էր,
բայց
Քուեպեքի
նախկին
կարդինալի
մօտ
երկար
{ծառայելով},
բաւականին
արծաթի
տէր
դարձաւ
անգոսնելի
ճանապարհո
ճանաչել
իւր
պարտականութիւնը,
եւ
կարդինալի
կամքին
{ծառայելով},
գործի
է
դարձել
նորա
չարութեան:
Լաւ
կը
լինէր
սո
են
միայն
սնափառութեամբ
կշիռ
ունենալ
գործարանումը
{ծառայելով}:
Այսպիսի
գործերումը,
ուր
պարունակւում
է
ժո
ց
իւր
եղբարքը,
որոնց
երախտապարտ
էր,
բայց
այստեղ
{ծառայելով}
իմ
յաւիտենական
գայիսոնի
տակ
եւ
օր
ըստ
օրէ
մեծարու
-
Բայց
այդ
անխղճութիւն
է
քո
կողմից.
այդքան
տարի
{ծառայելու}
վարձը...
-
Նոցա
ծնունդը
չորանայ,
նոքա
իմ
տ
էր՝
բերել
տալ
իւր
քեռորդին
Բէգզադէի
խանութի
մէջ
{ծառայելու}
համար:
Գործակատարը
գրում
է,
եւ
պատանին
յայտնւու
նգամ
չլսած
ձեզանից,
դուրս
են
եկել
նիւթականութեան
{ծառայելու}:
Դուք
պարտակա՛ն
էք
նոր
հայրեր
պատրաստել
նոցանից
ազգային
լեզվից,
եւ
որ
այդ
լեզուն,
որը
կոչված
է
{ծառայելու}
որպես
մտածողության
գործիք
եւ
ժողովրդի
զարգացման
մ
ը
տաս,
-
ասում
է
Բէգզադէն:
-
Ես
այսքան
տարի
{ծառայեմ},
քեզ
այնքան
շահ
ցոյց
տամ,
հերիք
չէր
այս,
ոչինչ
գրութեան
վերայ
եւ
այնուհետեւ
ոչ
այն
խորհրդով,
որ
{ծառայեն}
լուսաւորութեան
մեծ
գործին,
այլ
որպէսզի
ցոյց
տան
ուն
տիկինները
կը
կենդանանա՞ն,
որ
գան
իմ
պէտքերին
{ծառայեն}
։
Իսկ
թէ
առասպելի
մէջ,
Շամիրամը
իր
թալիսմաներով
-
Պարոն,
աղաչում
եմ
արդարադատ
եղիք.
միթէ
վատ
{ծառայեցի}
մինչեւ
այժմ,
կամ
միթէ
այժմ
զանցառու
եղայ
իմ
ծառա
ն
ծառայողներին,
կարծելով,
որ
նորան
եւս
կարող
են
{ծառայեցնել}
իւրեանց
նպատակին,
յետոյ
մեծամեծ
տհաճութիւններ
յա
որ
կարողանայ
ազատութիւն
պարգեւել
մտքին,
այսպիսի
{ծառայեցուցիչ}
գաղափարներից:
Մանուշակը
ծնած
օրից
լսել
էր
մեզ
ն
ազգին
արարեալ,
իսկ
սպասաւոր
նորա,
որ
ցարդ
իսկ
{ծառայէ}
նմա,
սեղանաւորութիւն
առնէ՝
հրապարակի:
Խայտ
թէեւ
հաց
չունէր
ուտելու,
գնայ
եւ
իւր
երեսի
ջրով
{ծառայէ}
մի
մարդու
մօտ.
Աստուած
նորան
երեք
աւուր
մահ
տայ
քով
առել
էր
նորա
մօր
հաւանութիւնը,
որ
նորա
որդին
{ծառայէ}
քաղաքական
Պօլիցիայի
մէջ,
որպէս
պարզագիր.
եւ
ահա
րերը,
եթէ
քո
դիտաւորութիւնը
այն
է,
որ
շինուածքը
{ծառայէ}
քո
իրական
պէտքերին,
ապա
ուրեմն
պիտի
յարմարուին
մ
լի
պիտանի
մարդ
լինել
ե՛ւ
քեզ,
ե՛ւ
քո
ազգին,
եթէ
{ծառայէիր}
իմ
մօտ:
-
Իմ՝
ձեր
մօտ
ծառայութիւնը
ի՞նչ
յար
երեւոյթներին
յարմարել
իւրեանց
գաղափարը,
որ
պիտի
{ծառայէր}
ժողովրդին
որպէս
աղբիւր
նիւթական
շահաստացութեան:
յստերը
ասում
է
Բէգզադէին,
թէ
լաւ
չէ
նորա
ընթացքը
{ծառայի}
հետ
եւ
թէ
այդպիսի
խարդախութիւնք
կարող
են
մեծ
անպա
ալ
մի
կոպիտ
յարաբերութեան,
որ
լինում
է
պարոնի
եւ
{ծառայի}
մէջ,
տանել
այն
բոլոր
անախորժութեանց
եւ
յանդիմանո
անգի
մէջ
ձգեմ:
Մինչդեռ
պ.
Մարկոսը
խօսում
էր
{ծառայի}
հետ,
եւ
ահա
պ.
Շաքարեանցը
բարկացած,
շողիքը
բեր
հումեանցին.
իւրեան
ձեռքը,
գիտե՞ս...
չիցէ՛
թէ
{ծառայի}
կամ
մի
այլ
նորա
տանը
եղող
մարդու
տաս,
ժամուց
չի
իսի
քաղաքավարի
նամակ
գրէ
եւ
հրաւիրէ,
այլ
եթէ
լոկ
{ծառայի}
բերանով
հրամայական
ձեւերով
եւս
իւր
մօտ
կանչելու
չ
նասիրաց:
Ի
հարկէ
ոչ
հրամայելով
նմա
որպէս
իւրեանց
{ծառայի},
այլ
ի
պատուոյ
ասպարէզ
հրաւիրելով
զայրն
գիտնաւոր
ից
Օրհներգութեան
-
ձօնուած
քեզ:
Տէ՛ր,
նայիր
քո
{ծառային},
Անուղղելոյս
մի՛
յիշիր.
Աջըդ
լինի
նրանց
վրայ,
շ:
իզվոշ[չիկ]
30
մինչեւ
Կաստ[էլ]
42
բագաժ
20
{ծառային}
12
ծառային
12
տոմսակ
27
гро[ш]
իզվոշ[չիկ]
42
кре
[չիկ]
30
մինչեւ
Կաստ[էլ]
42
բագաժ
20
ծառային
12
{ծառային}
12
տոմսակ
27
гро[ш]
իզվոշ[չիկ]
42
крейцер
Էմսո
ро[ш]
իզվոշ[չիկ]
42
крейцер
Էմսում
2
талер
{ծառային}
եւ
թրեւելս
40
կրէյց
---------------
40
մինչեւ
Այսպէս,
չափազանց
սիրում
է
կարդինալը
այս
վատթար
{ծառային}
միայն,
դորս
ժլատութեան,
մարդատեցութեան,
եւ
շող
՛ս,
ի՛նչ
է
ասում
պարոնը,
-
շարունակեց
Շաքարեանցը
{ծառային},
ցոյց
տալով
պ.
Մարկոսի
վերայ,
-
իսկոյն
պատրաստ
Ես
եմ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
մօտենալով
{ծառային}:
-
Պարոնս
ուղարկեց
ձեզ
այս
նամակը,
-
եւ
նամա
անդակութեան:
Ասես
թէ
մի
իշխան
պատուէր
է
տուել
իր
{ծառային}
եւ
ծառան,
առանց
տիրոջ
մի
խօսքը
եւս
մոռնալու,
կա
լինի,
որովհետեւ,
առանց
իւր
անունը
եւ
ո՛վ
լինելը
{ծառայիս}
յայտնելու,
հրամայել
էր
նորան
յայտնել
ինձ
իւր
ցան
այտնել
ինձ
իւր
ցանկութիւնը:
Ինչեւիցէ,
հրամայեցի
{ծառայիս}
ընդունել
նորան.
նախասենեակի
եւ
առանձնարանիս
դուռ
է
հաւուց
փորոտին,
Որ
սովոր
է
հըրամայել
{Ծառայից}
շատ
բազմութեան,
Այն
հարո՛ւստն
է,
որոյ
համա
Շաքարեանցի
տուն,
չգտաւ
նորան
այնտեղ:
Հարցանելով
{ծառայից},
իմացաւ,
որ
դիւթութեամբ
պարապում
է
դարձեալ
ախոռ
սատանայական
փորձանքների
երեսից,
յետոյ
հարց
արեց
{ծառայից},
թէ
վաղո՛ւց
է
արդէն,
որ
նորա
պարոնը
գնացել
էր
ա
հայր
մեղայիւ
զաշխատողս,
զներքեւեալ
ոգիս
Աստուծոյ
{ծառայից}
ծառայ
զՄանթուխէանց:
Ալքիմիայի
սկիզբը
յայտնի
յ,
Քեւ
պահեցաւ
ի
խորս
ջուրց
նոյն
չարաբաստ
{ծառայն}
քո:
Յիշխանականն
ի
յաթոռ
դու
զոյ
կամիս
նստո
ական
հաշվատներից
(контора)
կամ
այդ
հաշվատներում
{ծառայող}
պատվելի
անձինքներից,
որք
քանի
քանի
անգամ
անձամբ
իւնը
նորա
արդիւնքիցն
էր
կախ:
Այսպիսի
գործարանում
{ծառայող}
անձինքը
պէտք
է
լինէին
լուսաւորեալ,
անփառասէր,
ե
շատ
հեռու
էր
հիմնադրի
մտքի
խորհրդից:
Գործարանում
{ծառայող}
բոլոր
արժանաւոր
անձինքը
ողբացին
վերակացուի
հեռանա
լ՝
քաջ
իմացած
լինելով
Բէգզադէի
սովորութիւնը,
որ
{ծառայողի}
100
մանէթ
վարձը
կտրելու
եւ
իւր
անխիղճ
կամքը
յառաջ
հանգամանաց
ժամանակին,
իբրեւ
ի
վերայ
մարդոյ
միշտ
{ծառայողի},
զորոց
կախին
ամենայն
անցք
ընդ
մարդկութիւնս
եւ
դա
ե,
մեծ
ցավ
չէ,
բայց
պետք
է
ի
նկատի
ունենալ,
որ
{ծառայողները},
բացի
մեր
տեսակցությունից,
ունեն
իրենց
եւ
այլ
պ
ւ
որին
հարստացրել
էր
նա
գործարանի
արծաթով:
Բոլոր
{ծառայողները},
գործարանի
հիմնադիրը
եւ
պաշտօնատարքը
մէկ
էին
դար
ինչպէս
ականատես
էի,
սա
շատ
խստութեամբ
էր
վարւում
{ծառայողների}
հետ,
այս
պատճառով
նոքա
բողոքեցին
կարդինալին,
որ
րակացուները
ինձ
ստիպում
էին
այնպիսի
գնացք
ունենալ
{ծառայողների}
հետ,
ապա,
նախ
սխալ
է
այն
պատճառով,
որ,
երբ
նո
ա
չլսեցիր
ժողովրդի
աւագ
մարդերի,
պաշտօնատեարց
եւ
{ծառայողների}
միաբան
խօսքին,
որ
քեզ
զգուշացնում
էր,
այդպիսի
ա
իսի
պատուով
եւ
գովաբանութեամբ
նորան
ներկայացուցին
{ծառայողներին},
կարծելով,
որ
նորան
եւս
կարող
են
ծառայեցնել
իւր
լաւ
աչքով
չէ
նայում,
պարտ
էր
ամեն
կողմից
աշխատել
{ծառայողներին}
գոնէ
իւր
անձը
սիրելի
ընծայել,
որ
նորանց
ջատագով
կը
գար,
ուշադրութեամբ
կը
նայէր,
որ
տեսանէ,
թէ
{ծառայողներից}
ո՞րն
է
ցուցանում
առաւել
ջերմեռանդ
մեծարանք
դէպի
ն
անայք
չեն
սիրում
երկար
բարակ
քննութիւն:
-
Իմ
{ծառայողներից}
ոչ
ոք
քո
չափ
չէ
տալիս
ինձ
այդքան
նզովեալ
հոգի.
ո
հեռացան
նորա
հետ,
բացի
կարդինալի
կուսակիցներից:
{Ծառայողք}
եւս
կամեցան
հետեւել
նոցայ:
Բայց
կարդինալը
վախենա
այ,
մի
ուրիշին
ստրկանալ,
ուրիշին
ծառայել
եւ
այդ
{ծառայութեամբ}
հաց
ճարել
իմ
ընտանիքի
համար:
Ազա՞տ
եմ
ես,
եթէ
տ
առնելով
շատ
այն
է
տաժանեալ
մարմնոյ
ընդ
բազմապատիկ
{ծառայութեամբ},
որ
ի
հայթհայթանս
հանապազորդն
հայի
հարկիմք
ծառայ
ժամանակով,
բացի
ով
որ
ինքը
կամք
ունէր
մտանել
ՄԵՐ
{ծառայութեան}
մէջ:
Չորրորդ.
Արքիմանդրիտ
Պետրոս
Մարկոսեան
է,
թէ
չէր
կարող
գողը
եւ
աւազակը
ընդունել
իւր
մօտ
{ծառայութեան}
համար,
եւ
թէ
այդ
տղայի
ցեղը
տանով
տեղով
գող
են:
ինգ
տարեկան,
հարկադրւում
է
թողուլ
դպրոցը
եւ
գնալ
{ծառայութեան},
որ
մի
քանի
ժամանակից
յետոյ
օգնութիւն
կարողանայ
Ինքը
ի՞նչ
բան
ասես,
որ
չէ
արել.
յառաջ,
հոգեւոր
{ծառայութեան}
մէջ
մտաւ:
Երբ
տեսաւ,
որ
չէ
կարողանում
դորա
ելով
տակաւին.
"
իսկ
որ
զատոյցն
զիս
պարեգօտիւք
'ի
{ծառայութեան}
աշխարհիս
եւ
ա՛զատութեան
եղեւ
մեզ
առիթ
տէր
Աղան
քո
տառապանքի
եւ
նեղութեան,
եկել
էր
խնդրել
իւր
անցած
{ծառայութեան}
վարձը:
-
Ինչո՛ւ
ես
եկել,
-
հարց
արեց
պ.
Յովնաթ
ւն
տուեցիր,
այդ
ի՛նչ
հինգ
մանէթ
է:
-
Իմ
ամսական
{ծառայութեան}
վարձը:
-
Քեզ
ո՛վ
է
կարգել
հինգ
մանէթ
թոշակ.
իւր
կրօնը,
կեանքը,
գոյքը
եւ
զօրութիւնը
պապական
{ծառայութեան},
այդպիսի
փաղաքշանքով
ներս
ընդունեց
նորանց՝
ապաց
ւնն
էր,
որ
լուաց
տարաւ
մեր
վերայից
ստրկութեան
եւ
{ծառայութեան}
կնիքը։
Նորա
խաչն
էր,
որ
խորտակեց
մարդկութեան
պա
այս
փորձութեններին
եւ
այս
բոլորը՝
ստրկութեան
եւ
{ծառայութեան}
մէջ,
այս
իրողութենների
ճիշդ
պատմութիւնը
դրել
է
մ
ղեց
նա
այս
կեանքը
եւ
նուիրեց
իւր
անձը
զինուորական
{ծառայութեան}
։
1521
թուականին
Ֆրանսիացիք
պաշարեցին
Պամպէլո
չե՞ս,
քեզ
մարդ
ասողին
ի՛նչ
ասեմ:
Սորան
նայիր,
{ծառայութեանը}
նայիր,
պահանջած
վարձին
նայիր...
կորի՛ր,
կորի
եւ
ապագայ
բարօրութեան,
բե՛ր
ասել,
ազատութեան
ի
{ծառայութենէ}
։
Քանզի,
ցորչափ
կացցէ
լեզու
հայոց,
ցորչափ
կացցէ
ուսաբեր
զիւր
վարդապետութիւն,
զատուցանելով
զնա
'ի
{ծառայութենէ}
աշխարհիս
պարեգօտիւք։
Զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յո
ռով,
եթէ
մի
այդպիսի
տղամարդ
դուրս
գնալու
լինի
իմ
{ծառայութենից},
թող
լինի
նա
տասն
տարի
ծառայած,
թո՛ղ
եւ
օգտակար
Փրկիչը,
այնքան
սիրել
է
մարդկային
ազգը,
որ
նորան
{ծառայութենից}
փրկելու
համար
չէ
խնայել
իւր
արիւնը
եւ
կեանքը,
եւ
րա
ճշմարտութիւնը
եւ
ազատուին
սատանայի
եւ
ստութեան
{ծառայութենից}
։
Նորա
փրկարար
արիւնն
էր,
որ
լուաց
տարաւ
մեր
ւոր
լիցի
ինձ
այն
յայնժամ
յաղագս
մտանելոյ
յարքունի
{ծառայութիւն},
եւ
կամ
այլ
կոչումն,
զորմէ
չկարեմ
այժմիկ
խօսիլ
,
մարթացից
օրինաւոր
եղանակաւ
մտանել
յամենահպատակ
{ծառայութիւն}
Ձերդ
կայսերական
մեծության,
խնդրելով
ընդ
նմին
զվկ
յընդվայր
կարողացայց
զայն
ի
գործ
դնել
յամենահպատակ
{ծառայութիւն}
Ձերոյին
կայսերական
մեծութեան:
Խնդիրս
այս
պատ
բայց
եւ
այս
պայծառ
օրերը
Հայերի
անցել
են
առանց
մի
{ծառայութիւն}
ցույց
տալու
ազգին՝
քրքրելով
եւ
մշակելով
հեթանոսա
ն
չէ,
այլ
կամայական,
եթէ
նա
աշխատութիւն
է
եւ
ոչ
{ծառայութիւն},
եթէ
մարդկային
իրաւունքները
անխտիր
հաւասարաչափ
ե
երուի
մեզ
հրատարակել,
լոկ
միջնորդութիւն,
ուրիշի
{ծառայութիւն}
եւ
առաւել
ուրիշին,
քան
թէ
իւրեան
օգտակար:
Վաճառ
րա
վաճառականութիւնը
է՛
եւ
կը
լինի
Եւրոպացոց
համար
{ծառայութիւն}:
Իսկ
այն
օրից,
երբ
ազգը
կը
սկսի
մշակել
հողը,
ե
քան
բաներ
տեսանելուց
յետոյ,
չպէտք
է
գործարանումը
{ծառայութիւն}
յանձն
առնուր:
Երկրորդ,
լաւ
իմանալով,
որ
կարդին
ուածքը
հաշուած
ու
համարած
էին,
որպէսզի,
մի
փոքր
{ծառայութիւն}
բարքի
տալով
ինքեան
գրաւէ
տեսողների
համարումը:
Եւ
ը
ցոյց
տուեցին
միայն
ընդհանուր
պատմութեանը
մի
մեծ
{ծառայութիւն},
նոքա
բացին
Անգլիայի
եւ
նորանց
ձեռքով
Հիւսիսային
իտութեան
ներկայ
խօսքը:
Մեզ
թւում
է,
թէ
մեծ
{ծառայութիւն}
ցոյց
տուած
կը
լինէր
ազգին,
եթէ
պ.
Խատիսեանցը,
ազգին,
եթէ
ծառայէիր
իմ
մօտ:
-
Իմ՝
ձեր
մօտ
{ծառայութիւնը}
ի՞նչ
յարակցութիւն
կարող
էր
ունենալ
իմ
ազգի
օգտի
հ
ւր
խանութի
մէջ:
Տղան
աղաղակում
է,
եթէ
չկամիս
իմ
{ծառայութիւնը},
ուրեմն
իմ
տեղը
ուղարկի՛ր
ինձ:
Այս
խօսքերի
վերա
արձատրւում
է
գործակատարի
ոչ
միայն
այնքան
տարիների
{ծառայութիւնը},
այլեւ
այն
գազանական
անգթութիւնը,
որ
Բէգզադէին
ուած
անդամներով,
իսկ
լուսաբացին,
նոյն
եգիպտական
{ծառայութիւնը},
որ
սպասում
է
նորան:
Չկայ
այն
ընտանեկան
մխիթարո
ւր
մօտ:
Յիսուն-վաթսուն
տարեկան
մարդու
առաջարկեալ
{ծառայութիւնը}
պարոնների
համար
չէ
կարող
լինել
մի
հրապուրիչ
բան:
ի
`
երես
7,
ծանօթութեան
մէջ,
ցոյց
տուած
հոյակապ
{ծառայութիւնը}
ժխտել
`
ընդդէմ
էր
Նորին
Մռայլութեան
Տէր
Բէհեղզեբո
Գեղամեանցը
երեւում
է
Պօլիցիայի
մէջ։
Բայց
այս
{ծառայութիւնը}
չէր
կարող
զովացնել
նորա
հոգեկան
ծարաւը,
այս
պատճ
ուածածնի
պատկերի
առաջեւ
երդում
կերաւ
իւր
անձը
իւր
{ծառայութիւնը}
նուիրել
Աստուածածնին
եւ
նորա
անունի
վերայ
պատերազ
,
ընկնեն
Պապի
ոտքերը
եւ
մատուցանեն
նորան
իւրեանց
{ծառայութիւնը},
իսկ
մնացեալ
ընկերքը
ցրուին
Իտալիայի
բոլոր
անկիւ
առաջին
հարկաւոր
դէպքումը
խոստացաւ
գործ
դնել
նոցա
{ծառայութիւնը},
Ֆաբերին
եւ
Կսաւիէին
շնորհեց
della
Sapienza
անու
ագնողները
ազատուած
են
Քրիստոսով։
Իսկ
ինձ
աշխարհի
{ծառայութիւնից}
պարեգօտով
որոշող
եւ
ազատութեան
պատճառ
եղողը
Տէր
Ա
նդրել
նորա
օրհնութիւնը,
մատուցանել
նորան
իւրեանց
{ծառայութիւնները}
եւ
կատարել
կուրօրէն
ամենայն
ինչ,
որ
հրամայէ
Առաք
ւ
այս
է
պատճառը,
որ
Նախիջեւանի
մէջ
ամենայն
տեսակ
{ծառայութիւնք}
կատարւում
են
ռուս
ծառաների
եւ
աղախինների
ձեռքով:
է
մի
քանի
նզովեալների,
որոնց
հաւատարիմ
եւ
գովանի
{ծառայութիւնքը}
դժոխքին
պիտոյ
է
հրատարակուէին
պաշտօնական
կերպով,
ցի
եւ
ազգի
օգտին
ցավակցողի:
Թեպետեւ
այս
բանը
Ձեր
{ծառայության}
պաշտոնից
դուրս
է,
այսուամենայնիվ
դուք
շատ
բարեկա
եր
հասարակական
շահը
փոխարինում
են
սեփական
շահով,
{ծառայության}
փոխարեն
վնաս
հասցրին
իրենց
խնամակալին,
եւ
այս
դ
իդատի
քննություն
տալու,
որպեսզի
մի
արժանավոր
տեղ
{ծառայություն}
գտանելով
"
կարողանամ
օրական
ապրուստ
ճարել
եւ
բժշկ
յն
ժամանակ
չենք
հրաժարվում
եւ
պատիվ
կհամարինք
մեր
{ծառայություն}
ցույց
տալ
ազգին,
եթե
միայն
այդ
պաշտոնը
հիմնվի
կա
եթե
նրան
այդ
գործը
հաջողվի,
ապա
նա
ինձ
մեծագույն
{ծառայություն}
մատուցած
կլինի,
դեռ
չեմ
ասում,
որ
նա
փրկած
կլին
ւթյուն
Անանիային,
որ
մնում
է
այստեղ.
ես
նրա
այդ
{ծառայությունը}
չեմ
մոռանա:
Վերջերս
միտս
ընկավ,
սրանից
ութ
տարի
կկարողանանք
ազգին
պեսքը
հասկանալ
եւ
ձեռքերից
եկած
{ծառայությունքը}
գործ
դնել:
Դարձյալ
աղաչում
եմ
ներել
այս
աղճատ
ցիների
սնափառությունն
ու
թեթեւամտությունը,
այլեւ
{ծառայում}
էր
իբրեւ
օրինակ
նրան
շրջապատող
մյուս
պետություննե
ն
ցանկանում
եմ,
որ
ամբիոնն
ստանա:
Այժմ
որտե՞ղ
է
{ծառայում}
Ալաջալյանը,
դարձյալ
հիվանդանոցի
բանվորական
բաժան
երով
կամ
Թաթարի
բառեր
հայկական
վերջաւորութեններով
{ծառայում}
են
Նախիջեւանի
ժողովրդին
որպէս
միտք
բացայայտելու
հ
վ
Մասիսի
ձիւնապատ
գագաթից
եւ
լանջից,
սառուցի
տեղ
{ծառայում}
են
ծարաւի
մարդու
համար,
որովհետեւ
ասում
են,
թէ
Մեր
սիրտը
լցուած
է
արիւնով։
Մեք
այստեղ
չենք
{ծառայում}
մեր
ախտերին,
ինչպէս
մի
քանի
գիշերադէմ
մարդիկ
հայ
աշուով,
ինչ
հաշուով
ստացել
էր:
Մի
քանի
տարի
{ծառայում}
է
այս
երիտասարդը,
խանութի
ապրանքները
օրէ
օր
սկսա
է
իւր
մի
գործակատարին,
որ
նոյնպէս
շատ
տարիներով
{ծառայում}
էր՝
բերել
տալ
իւր
քեռորդին
Բէգզադէի
խանութի
մէջ
ւմ
էի
Սինօպից,
պատահեցայ
մի
Տաճկաց
պաշտօնէի,
որ
{ծառայում}
էր
տեղական
փաշայի
մօտ
եւ
որ
պատմեց
ինձ,
թէ
Տաճկի
ուկ,
որ
մինչեւ
ցարդ
նստած
հայրենիքի
հողի
վերայ
{ծառայում}
էր
եւ
հարկ
էր
տալիս
իւր
պարոնին,
վաղո՛ւց
եւ
վաղո
նգամ
հանդէս:
Մեք
առօրեայ
բաների
{Ծառայում}
ենք
անդադար,
Դու
ինչե՞ր
ես
մտածում,
ռով,
թէպէտ
այդ
մարդը
իւր
տիրոջն
եւս
հաւատարիմ
չէ
{ծառայում}.
որովհետեւ
նորա
գողութիւնը
եւ
խարդախութիւնը
շատ
եսանելով,
որ
այս
մարդը
իւրեան
հաւատարմութեամբ
չէ
{ծառայում},
յանձնեց
այն
պարտականութիւնը
իւր
քահանաներից
մէկ
,
իսկ
միւսը
կաթնով
լիք.
Հռովմի
սուրբ
ջրի
աւազանը
{ծառայում}
է
այստեղ
բաժակի
փոխանակ,
եգիպտոսեան
մարմարոնեայ
եւին,
առաջին
դուքսի
եւ
օրագրութեան
ոստիկանի,
որ
{ծառայում}
է
Նորին
մռայլութեան
մօտ:
Բուբանդուսը
շատ
սիրական
խաւոր
եւ
ծայրագոյն
Բրամինը.
որ
շատ
տարիներով
ահա
{ծառայում}
էր
աշխարհի
երեսին
դժոխքի
օգտի
համար,
վախճանել
է
վիշապատ
յատակի
վերայ:
Ասես
թէ
մարդերի
գերեզմանքը
{ծառայում}
են
բնութեան
ձեռքում
Շախմատի
քարերի
տեղ:
Բնութիւն
երկու
պարոնների՝
Հայոց
ազգին
եւ
պապականութեանը։
{Ծառայում}
է
Հայոց
ազգին՝
աշխատելով
նորա
լեզուի
վերայ,
ծառ
ում
է
Հայոց
ազգին՝
աշխատելով
նորա
լեզուի
վերայ,
{ծառայում}
է
պապականութեանը՝
հալած
իւղի
տեղ
տալով
Հայերին
ս
մարդը
անուանւում
էր
Րոբեր-Ֆրանսիսկոս
Դամիէն,
որ
{ծառայում}
էր
Յիսուսեան
Կօլլէգիումի
մէջ
իբրեւ
աշխարհական
ժող
յս
բանը
դեռ
հաստատ
ապացոյց
չէր.
պատճառ,
Դամիէնը
{ծառայում}
էր
Յիսուսեան
Կօլլեգիումի
մէջ,
եւ
կարո՛ղ
էր
պատահ
է
լոկ
գեղեցկութեան
խնդիրը,
լեզուի
խնդրի
մէջ,
որ
{ծառայում}
է
մարդու
բովանդակ
կեանքին,
բոլոր
պէտքերին
միահամ
Քեզ
յերեքսրբեանն:
Հայեա՛ց,
Տէ՛ր,
ի
{ծառայս},
Եւ
մի՛
յիշեր
զանուղղայս,
Աջ
Քո
լիցի
մ
զամենայն
արդարութիւնս
կատարիցէք,
ասասջիք,
եթէ
{ծառայք}
անպիտան
եմք
"
(եր.
39)։
Բո՛ւն
Աւետարանի
խօսքե
մ
առնիցէք
զամենայն
հրամայեալսն
ձեզ,
ասասջիք,
թէ
{ծառայք}
անպիտանք
եմք,
զոր
պարտեա՛քն
առնել
արարաք
"
(Ղու
ագս
որոյ
եւ
զայլսն
ամենայն
եւ
զորս
առ
նոսա
արանցն
{ծառայք}
նորա
",
եւ
այլն.
(եր.
48)։
Մենք,
ինչպէս
կար
ւածը.
պատճառ,
չէ
հասկացվում,
թէ
որ
ասում
է՝
"
{ծառայք}
նորա"։
Ո՛վ
է
այս
նան,
կամ
որի՛
ծառայքն
են,
որ
ի
էր
նորա
հիւրանոցի
շեմքի
վերայ
ոտք
կոխել:
Բոլոր
{ծառայքը}
տանջւում
են
սորա
ձեռքում
(մի
շաբաթու
մէջ,
մի
խո
նշանակել,
որովհետեւ
այն
ժամանակ
Մամիկոնեանց
տան
{ծառայքը}
կամ
Աւագը
չպիտի
համարձակէին
նորա
վրայ
բանսարկութի
ոյ
յիշում
է
եւ
մեր
Ս.
Լուսաւորչին։
Արդեօք
նորա՞
{ծառայքը}
պիտի
հասկանալ.
կամ
թէ
նորա
ի
տեղ
պէտք
է
նոցա՞
կա
իճ,
մի
բոլորշի
գիծ
էր
քարշում
գետնի
վերայ:
Նորա
{ծառայքը},
շատ
անգամ
գտել
են
ախոռի
մէջ,
այդ
բոլորշի
գծի
կ
յր
չունի,
ոչինչ
չունի,
այլ
միայն
մի
չոր
գլուխ,
{ծառայքը}
կանգնած
պատրաստ
սպասում
են
նորա
մի
նշանացի
առնելո
յնպէս
է,
ինչպէս
մի
իշխանի
յարաբերութիւն
դէպի
իւր
{ծառայքը}
։
Վաղուց
ահա
հրէական
ժողովուրդը,
նայելով
երբ
րաշագործ
պատկերովը։
Այստեղ
Իգնատիոսը
արձակեց
իւր
{ծառայքը},
գնեց
մի
աբեղայական
հաստ
մոխրագոյն
վերարկու
եւ
խ
մ
էր
Չինաստանից,
իբրեւ
երեւելի
մարդ,
ունենար
իր
{ծառայքը}
կամ
բարեկամքը,
որ
նոյնպէս
մտան
հայոց
ազգի
մէջ.
ին:
Յաճախ
պատահում
էր
եւ
այսպիսի
բան,
որ
ստորին
{ծառայքն}
եւս
ներս
էին
խառնւում
այս
իրողութենների
մէջ.
այն
ւմ
է՝
"
ծառայք
նորա"։
Ո՛վ
է
այս
նան,
կամ
որի՛
{ծառայքն}
են,
որ
ունին։
Վերը
շատ
սրբերի
անուն
տալով՝
յետ
նչում
է
Բէգզադէն
եւ
ասում
է,
թէ
կա՛մ
հետդ
տար
քո
{ծառան},
կա՛մ
իւր
տեղը
ուղարկիր
նորան:
Բէգզադէն
պատասխա
ստանում
նորանից.
Բրիտանացին
տեսանելով
այս
{ծառան},
Մտքից
չանցուց
վախենալ
մի
վտանգից:
ցուց
վախենալ
մի
վտանգից:
Այս
միջոցին
{ծառան}
գանչեց.
"
Իմ
պարոն,
Լսի՛ր
խօսքիս,
բայց
տ
նքը,
ստացաւ
սորանից
մի
նամակ,
որ
պ.
Շաքարեանցի
{ծառան}
բերել
էր:
Պ.
Մարկոսը
բացեց
կնիքը
եւ
աչքերը
վաղո՛ւց
է
արդէն,
որ
նորա
պարոնը
գնացել
էր
ախոռ:
{Ծառան}
պատասխանեց,
թէ
բաւական
ժամանակ
է:
-
Բայց,
-
յա
...
-
Չգնաք,
չգնաք,
աղաչում
եմ,
-
գոռաց
{ծառան},
համարեա
թէ
արտասուքը
աչքերում,
-
այդ
վնասակար
ին
ուժաթափ:
Պ.
Մարկոսը
նայում
էր
զարմացած:
{Ծառան}
դուրս
փախաւ
սենեկից,
հայր
մեր
ասելով:
Պ.
Մարկո
ս
ընկել
էր
Շաքարեանցը
այդ
վիճակի
մէջ:
Շաքարեանցի
{ծառան}
դրսումը
կանգնած
զարմանում
էր
պ.
Մարկոսի
քաջասրտո
ի
մտածմունքով
ման
էր
գալիս
նա
տան
մէջ,
ներս
մտաւ
{ծառան}
եւ
յայտնեց
բժշկապետի
գալը:
Պ.
Յովնաթանեանցը
իսկ
եց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-Պարոն,
-
պատասխանեց
{ծառան}
դողալով,
-
խնդրեմ,
եթէ
կարելի
է,
շնորհեցէք
ին
-
Քեզ
ո՛վ
է
կարգել
հինգ
մանէթ
թոշակ.
քո
պէս
{ծառան}
դեռ
կերած
հացի
համար
եւս
պիտոյ
է
մի
բան
վճարէ
տիր
քս
չտեսանէ:
Այլ
բան
չկար,
որ
խոսէր
ողորմելի
{ծառան},
ուստի
դուրս
եկաւ,
անիծելով
իւր
ծնած
օրը,
իւր
ւրախ
եւ
անշփոթ:
Այս
միջոցին
Շահումեանց
Գէորգի
{ծառան}
ներս
մտաւ
`
մի
նամակ
ձեռքին:
-
Դո՞ւք
էք
պարոն
:
Ասես
թէ
մի
իշխան
պատուէր
է
տուել
իր
ծառային
եւ
{ծառան},
առանց
տիրոջ
մի
խօսքը
եւս
մոռնալու,
կատարում
է
եւ
ով
դու
որ
գուցէ
մի
պարոն
ոք
մին
ես,
այլ
եւ
քո
{ծառան},
եթէ
գտնէ
այդ
փիլիսոփայական
քարը,
ես
ոչ
միայն
"
ն
փափուկ
մորթ
Եւ
ճենճերի
սիրտ
անփորձ,
{Ծառանայ}
ծուխ
ընդ
ուղղորդ
Յերկինս
ի
վեր
խառն
ընդ
բոց
մեն
ինչ
որ
հարկն
է
կատարէք,
ասացէ՛ք,
թէ
անպիտան
{ծառաներ}
ենք)։
Բայց
ինչի՞
Աստուծու
հոգեւոր
մշակ
սուրբ
Պ
բ
նա
տանը
չէր.
"
Պարտէզումը
նա
ճեմում
է
"
-
{ծառաները}
ասացին.
Թագուհին
էլ
գնաց
պարտէզ,
որ
գտնւու
ւ
ինչ
որ
նոցա
մօտ
եղած
մարդո՛ցը
վերաբերեալ,
նորա
{ծառաները},
Աղեքսանդրացի
Արիոսի,
Գատիկեցի
Ապողինարոսի,
Ա
ար
անձնամահ
լինում.
Մամիկոնեանց
տան
մի
քանի
աւագ
{ծառաները}
երդումով
խօսք
են
տուած
մեզ,
եւ
այդ
տան
Աւագ
անու
մէջ
ամենայն
տեսակ
ծառայութիւնք
կատարւում
են
ռուս
{ծառաների}
եւ
աղախինների
ձեռքով:
Ի՛նչպէս
կարելի
է,
որ
Հայ
Պաւղոսի
ձեռքով։
Նորա՛ն
իմացուր
քո
հաշտ
լինելը
քո
{ծառաների}
հետ։
Մեր
մեղքի
պատճառով
ամուլ
ամպերի
թող
չնմանի
,
ծաղրածու,
զրպարտութեան
վաճառող,
որ
արժանի
չէ
{ծառաների}
մօտ
ծառայ
լինելու,
անպիտան,
որ
շատ
անպիտանութիւ
այն
քարեայ
Երկու
յարկով
շէնք
փառաւոր.
{Ծառաներիս}
թիւը
չըկայ,
Իմ
հիւրերը
հարիւրաւոր:
ւ,
ասացի
ես
չեմ,
ահա
մտի՛ր
այս
տունը
եւ
հարցրու
{ծառաներից},
քեզ
ցոյց
կը
տան
նամակի
տէրը:
-
Գիտէի,
-
ասա
:
Վերջապէս
լսում
եմ՝
դուռիս
զանգակը
զարկեցին...
{Ծառաս}
գնաց
դէպի
դուռը
եւ
մի
քանի
վայրկեան
ուշացաւ:
Լսո
այն,
բայց
բան
չեմ
հասկանում։
Վերջապէս
ներս
մտաւ
{ծառաս}
եւ
յայտնեց,
թէ
մի
մարդ
կամենում
էր
տեսանել
ինձ՝
ժամանակ
չէր
եկած
իմ
մօտ,
եւ
այդ
էր
պատճառը,
որ
{ծառաս}
չէր
ճանաչում,
որովհետեւ
նոր
էի
բռնել
սորան:
Ողջ
էս
թօթափեց
եւ
գուցէ
կը
ձգէր
եւս
աթոռի
վերայ,
եթէ
{ծառաս}
յառաջամատոյց
չխնդրէր
ինքեան
տալ:
Երբ
որ
բաւա
զօրացնելու
համար
իւրեանց
ոյժը,
ես
մտայ
Վերսայլի
{ծառաստանը}:
Պայծառ
էր
գիշերը,
զովարար
քամին
մխիթարում
էր
ա
ը...
մի
օր,
քաղաքից
դուրս
գնացած
լինելով,
մի
{ծառաստանի}
մէջ
ման
գալու
ժամանակ,
յանկարծ,
ծառերի
քամակից
քի
հարաւային
արեւելեան
կողմից:
Քաղաքը
մերկ
է
{ծառաստանից}.
ոչ
թէ
միայն
չկան
հրապարակական
ճեմելիք
կամ
պարտէ
կիւղը
մոծակից
զրկում
է
խեղճ
միաբանին
մի
պատուական
{ծառաստանից},
նորա
զովարար
շուքից
եւ
տերեւների
քաղցր
խշխշոցից
անի,
կերթամ
քաղաքից
դուրս
մի
հովտի
մեջ,
ուր
շատ
{ծառաստանք}
կան
եւ
աղբյուրներ
եւ
ուր
բժիշկ
Նայդենեւը
կումիս
է
:
Վանքը
ունի
շատ
պատուական
աղբիւր
եւ
մի
քանի
{ծառատունկ},
որոնց
ստուերների
տակ
օդ
վայելելու
համար
նստում
Խասբիքային
տունին
ետեւի
տերեյին
մեջն,
ինչ
տեղ
որ
{ծառեր}
կա:
Դուք
ալ
խելք
արած
հոները
թաղած
ըլլայիք
նե,
Կանաչապատ
էր
բոլորովին
այդ
եկեղեցու
բակը,
եւ
շատ
{ծառեր}
տնկած
կային
պարսպի
հետ
զուգահեռաբար,
որոնց
ստուե
որ
ձորեր,
որոնց
մէջ
վազում
էին
վտակներ,
մեծ-մեծ
{ծառեր},
որ
բուսած
էին
մի
գնացական
ջրի
եզերքում:
Նախ
երկրութիւնը,
որ
զգում
է
մարդ
ամառնային
ժամանակ։
{Ծառերը}
իւրեանց
խշխշոցով
կարծես
լաց
են
լինում
իւրեանց
տեր
մի
ախորժ
ջերմութիւն
փոխանակեց
անհամբոյր
ցուրտը,
{ծառերը}
զգեցան
կանաչ,
ծաղիկները
անուշահոտութեամբ
լցուցին
մի
կայծակ,
մի
սամում,
մի
հեղեղ
կամ
հարիւրամեայ
{ծառերը}
արմատից
եւ
տան
ծածքը
պատերից
խլող
մրրիկ,
ո՛չ,
ա
տեղը
աշխատելու
ժամանակ
սարսափանքով
նկատեցին,
որ
{ծառերը}
եւ
նաւի
կայմերը
նոյն
բոցով
էին
փայլում:
Կայծակի
նքան
են
պետքական,
որքան
դեղձենու
կեղեւը
փշատերեւ
{ծառերի}
համար.
ձեւով
տարատեսակները
չեն
միացվում,
եղանակ
մունքի
թնդիւնը,
փայլակի
լոյսը,
մրրկի
սուլելը
եւ
{ծառերի}
հպատակօրէն
խոնարհելը
նորա
բռնութեան
տակ,
բիւր
տե
ում
են
այդտեղ
տասն,
քսան
գերդաստան,
որ
գնում
են
{ծառերի}
տակին
կանաչ
արօտի
վերայ
թէյ
խմելու
կամ
խորոված
ու
իւրեանց
հանդերձների
կտորից
մի
բան
կապելով
մօտակայ
{ծառերի}
ճիւղերին,
հաւատում
են,
թէ
բժշկւում
էին:
Աղբիւր
,
այժմ
դեղնած
ու
թառամած
թափուել
են
գետնի
վերայ՝
{ծառերի}
տակին,
եւ
շինականների
անգործ,
ոտաբոբիկ
եւ
ըստ
մ
շերը,
զովարար
քամին
մխիթարում
էր
արեւից
տանջուած
{ծառերի}
տերեւքը,
որ
այժմ
աւելի
ուրախ
եւ
զուարթ
խշխշում
է
զմ
ունէին
ուղեղիս
մէջ:
Ես
կոխում
էի
գետինը՝
այն
{ծառերի}
տակ,
ուր
պալատական
տիկինները
ժողովում
էին
ծնկաչո
Կացինի
ձայն
հեռուից
յանկարծ
լսում
եմ.
Խիտ
{ծառերի}
միջերից
դուրս
վազելով,
Յանկարծ
մի
այլ
նոր
,
մի
ծառաստանի
մէջ
ման
գալու
ժամանակ,
յանկարծ,
{ծառերի}
քամակից
տեսանում
եմ
այդ
աղջիկը,
որ
կանգնած,
կամ
լից
երկիւղ
ցոյց
տուող
ձայն
արձակելով,
անյայտացաւ
{ծառերի}
քամակում:
Շատ
որոնեցի
նորան
անտառի
մէջ,
այնուամ
րախակից
էր
լինում
ինձ.
մեղմիկ
քամին
ողջունում
էր
{ծառերի}
ամէն
մի
տերեւը,
այս
բոլոր
բանաստեղծական
հանգաման
ը
խոնարհւում
էր
դէպի
մուտ:
Թեթեւ
քամին,
խաղալով
{ծառերի}
տերեւների
հետ,
պատճառում
էր
մի
ախորժելի
խշխշոց.
Հաշիւը
սկսանելուց
յառաջ,
պատրաստում
էր,
ահա
այն
{ծառերի}
տակ,
խորովածը,
գինին
եւ
արաղը:
Անտարակոյս,
յա
Ինձ
այն
ժամանակ
քանի
ու
քանի
Երեւեցաւ
նա
այն
{ծառերի}
տակ,
Մինչ,
լիալուսին
խոր
գիշերի
մէջ,
Ե
տ
կատակ
յանձն
կ՚առնու
կատարել:
Յանկարծ,
լսում
է
{ծառերի}
եւ
թուփերի
միջից
մի
խշխշոց...
Մի
սպիտակ
բան,
անելի
էր
Շահումեանցի
եւ
Մանուշակի
գրկախառնութիւնը
{ծառերի}
մէջ,
թէեւ
ոչ
այնքան
պարզ.
պատճառ,
օդը
շատ
թանձ
ի
մարդու
երեսը։
Կսաւիէ
վեր
ելանում
էր
առ
հասարակ
{ծառերի}
վերայ
եւ
այնտեղից
քարզում
էր
իւր
Քրիստոնէութիւնը
նկատուած
է
շատ
անգամ
եւ
ցած
տեղերում,
շատ
անգամ
{ծառերի}
ճիւղերը
լուսաւորուած
են.
շատ
անգամ
մարդիկ
կարծել
ունայն
երկիւղ
է.
մոծակը
ուրիշ
շատ
միջատների
նման
{ծառերի}
վրայ
չէ
ածում
իր
ձուն.
նորա
ձու
ածելու
տեղը
ջուր
յարձակուող
մոծակներից
անհնար
է
թէ
մի
բաժինը
չնստի
{ծառերի}
վրայ,
եթէ
սոքա
լինին,
որով
ճեմելիքի
վրայ
ման
եկ
ւթեան
մէջ՝
ողբալու
իւր
թշուառութիւնը,
գիշերին,
{ծառերին}
եւ
հովերին
բանալու
իւր
սիրտը:
Պիտի
տեսանէի,
անշ
կան
պատրաստութիւնը,
մի
օր
գնում
է
նորա
փառաւոր,
{ծառերով}
եւ
շատրուաններով
զարդարած
պալատը,
օրհնելու
նորան
ռնալու)
վախտն
ա,
բալքի
ուտեն
ռադ
ըլէին
կորչին.
{ծառերս}
վերջ
արին
էլի.
բարով
էկող
տարի
հասնենք,
մէ
մերը
Անուշաւանի
Սօսիք
տերեւով,
Ծիտերն
{ծառէ}
ծառ
Իւրեանց
ճռվըղով
Կ՚օրհնեն
քո
գալը,
Ուրախ
ուրախ
թռչունները
երգելով,
{Ծառէ}
ի
ծառ
ողջունեցին
իմ
գալը.
Ծաղիկները
քնքուշ
տը,
որ
Հայաստանում
տալիս
է
քաղցրահամ
պտուղ։
Այդ
{ծառը},
տնկուելով
հարաւային
Ռուսսիայում,
կորուսանում
է
իւնը,
թէեւ
բացում
էր
հոտաւէտ
ծաղիկներ։
Դոյն
այդ
{ծառը},
տնկուելով
Մեծ
Ռուսսիայի
մէջ,
կորուսանում
է
եւ
լու
որակութիւնը:
Այս
ի՞նչ
բան
է.
ո՞չ
ապաքէն
այդ
{ծառը}
ունէր
իւր
մէջ
պտուղ
բերելու
ընդունակ
գործարանները
ազ
փոխում
էր
քայլերը։
Նա
չնկատեց
ինձ,
որովհետեւ
{ծառը}
խափանարկու
էր
նորան՝
ինձ
տեսանելու:
Թուլութենից
Զի
այդ
ամենն
հազիւ
թէ
Տեւում
է
մի
ակնթարթ:
Կենաց
{ծառը}
մեղմօրօր
Հով
էր
անում
հեշտօրէն
Խաղաղ
քնած
նախահօր
իր
տեղը,
Ուր
արմատ
կարձակէ
Գիտութեան
{ծառը}:
Լսարանում
Ռուսաստանի
Խոր-խոր
քո
Մինչեւ,
մրրկից
կոտրուելով
կամ
արմատից
պոկ
գալով
{ծառը}
չնկնէր
ծովի
մէջ
եւ
մարդը
չտեսնէր,
որ
փայտը
ջրի
տ
վերայ
միայն
կարող
էր
նա
գործ
կատարել.
եւ
ինչպէս
{ծառը},
այնպէս
եւ
պտուղքը։
Աշխարհի
երեսին
մի
մարդո
էր
Փրկողի
արիւնը։
Ոչինչ
զարմանալու
բան
չկայ.
"
{Ծառը}
իւր
պտղից
է
ճանաչւում,
-
քարոզում
է
Քրիստոսը,
-թզ
ոծակի
բազմանալուն,
թերեւս
կարելի
է
ենթադրել,
թէ
{ծառը}
մի
մասով
պաշտպանում
է
մեզ
մոծակից:
Այժմ
այն
շուր
ծառն
էլ
կտրելով
նորա
տեղը
պատուաստես,
կամ
ապրող
{ծառը}
կտրես
ու
տանես
չորցած
ծառի
արմատի
վրայ
պատուաստես
,
երկու
դիպուածումն
էլ
զուր
տեղը
կտրեցիր
քո
ապրող
{ծառը},
որովհետեւ
ոչ
չոր
ծառի
ճիւղը
պիտի
կենդանանայ
եւ
ղ
ծառի
վրայ
պատուաստվելով,
եւ
ոչ
թարմ
եւ
զարթուն
{ծառը}
պիտի
աճէ՝մեքենաբար
խրուելով
չորցած
եւ
անհիւթ
ար
բան
վրդովում
էր
նոցա
փոքրիկ
հոգու
խաղաղութիւնը,
{ծառի}
տերեւների
շարժողութիւնը
կայծակնաբեր
որոտմունքի
նմ
կը
լինիս
յետոյ
ինձանից
մինչ
կը
վայելես
պտուղը
այն
{ծառի},
որ
իմ
խորհրդով
տնկել
էիր:
-
Քո
քարոզը
մեծ
եղեցիկ
դաշտում՝
կանաչ
արօտի
վերայ,
թեք
ընկած
մի
{ծառի}
տակ։
Առաջեւիցս
վազում
էր
մի
քաղցր
եւ
պայծառ
վտակ
րանքը
վայելելու։
Ես
չէի՞,
որ
այն
ջերմ
եղանակում
{ծառի}
տակ՝
մի
փայտեայ,
շինականի
աթոռի
վերայ
նստած
լցն
լիբրէներ,
այսուամենայնիւ,
փրկութիւն
չէր:
{Ծառի}
տերեւի
վերայ
ջուր
թափելը
արմատի
չորութեան
չէ
օգնո
չհամարձակի
ուրեմն
թղթի
վերայ
գրել,
այլ
թո՛ղ
գրէ
{ծառի}
տերեւի
կամ
կեղեւի
վերայ,
յետոյ՝
անասնոց
մորթի
վ
որդուդ
սիրելի:
Դ.
ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ
ՏԵՂԻ
Է
ՏԱԼԻՍ
Զով
{ծառի}
տակ
կոյսն
է
նստած
հառաչում,
Մինչ
ցերեկը
մութ
գի
ոռանար,
յիշի՜ր
ինձ:
Երեկոյեան
խաղաղ
ու
զով
Թէ
{ծառի}
տակ
դու
պառկես,
Վարդի
բոյրից
թէ
հարբելով
Անոյշ
low
desire...
"
Byron,
The
Giaour
Կենաց
կանաչ
{ծառի}
տակ
Հրեշտակներով
շուրջպատուած,
Տխուր
`
Ադամն
էր
ղածին,
ա՜խ,
խաղալիք
կրքերի,
Ինչպէս
տերեւ
{ծառի}
վերան,
ենթակայ
ես
հողմերի,
Արշալուսոյ
եթէ
անթը,
գոռաց
երկինք,
հեղեղը
չեղաւ
խափան,
{Ծառի}
ծայրր
դեռ
վառւում
է
ջրի
տակում
իբր
ի
տան.
համբոյրներ
նորա
ձեռին
տալիս
էր,
Քարտուղարը
{ծառի}
յետքից՝
պարզ
ամենը
տեսնում
էր.
Նա
իւր
մտքո
Տեսանում
եմ,
որ
կանգնած
եմ
անտառում,
{Ծառի}
կատարքը
հասանում
են
երկնքին.
Իւր
մռայլոտ
գ
նու
մորթը
առողջ
կենդանու
վրայ
չէ
կպչում,
չորացած
{ծառի}
ճիւղը
կենդանի
եւ
թարմ
ծառի
վրայ
չէ
ծաղկում,
կենդ
այ
չէ
կպչում,
չորացած
ծառի
ճիւղը
կենդանի
եւ
թարմ
{ծառի}
վրայ
չէ
ծաղկում,
կենդանի
մարդը
մեռեալի
հետ
պատան
անադրութեամբ,
աւելի
եւ
աւելի
հաստցուց
ազատութեան
{ծառի}
բունը
եւ
այն
`
բոլորովին
բնական,
խաղաղ
եւ
հանդար
Մարդը,
որ
առաջ
կրակը
տեսաւ
մի
կայծակից
զարկուած
{ծառի}
արմատում,
ետքը
երկու
փայտ
իրար
հետ
քսելով,
աւել
ցի
դորանից,
ես
միշտ
իմ
վերայ
պահում
եմ
կտորը
այն
{ծառի},
որին
կապել
էին
Քրիստոսին
Գէթսեմանի
պարտիզում
մա
լորովին,
խաղաղ
քամին,
որ
հազիւ
թէ
շարժեցնում
էր
{ծառի}
ամենաթեթեւ
տերեւը,
զովացնում
էր
ամառային
տօթը:
եւում
է,
թէ
ի՞նչ
սիրով
պահւում
է
այնտեղ
շերամը:
{Ծառի}
տէրը
խնայում
է
իր
լաւ
թթենու
տերեւը.
(թէեւ
նորա
ւն:
Ի՞նչ
է
պատճառը.
ինձ
պատասխանեցին,
թէ
առանց
{ծառի}
էլ
մոծակի
ձեռքից
օր
ու
արեւ
չունին.
ծառն
էլ
որ
տ
րովհետեւ
կարկտանը
միշտ
կարկտան
կը
մնայ։
Ապրող
{ծառի}
ճիւղ
կարելի
է
միայն
ապրող
ծառի
վրայ
պատուաստել,
կը
մնայ։
Ապրող
ծառի
ճիւղ
կարելի
է
միայն
ապրող
{ծառի}
վրայ
պատուաստել,
չորցած
ծառի
ճիւղը
որ
կտրես
եւ
բ
արելի
է
միայն
ապրող
ծառի
վրայ
պատուաստել,
չորցած
{ծառի}
ճիւղը
որ
կտրես
եւ
բերես,
ապրող
ծառն
էլ
կտրելով
ն
պատուաստես,
կամ
ապրող
ծառը
կտրես
ու
տանես
չորցած
{ծառի}
արմատի
վրայ
պատուաստես,
երկու
դիպուածումն
էլ
զու
ուր
տեղը
կտրեցիր
քո
ապրող
ծառը,
որովհետեւ
ոչ
չոր
{ծառի}
ճիւղը
պիտի
կենդանանայ
եւ
զարթի՝
ապրող
ծառի
վրայ
չ
չոր
ծառի
ճիւղը
պիտի
կենդանանայ
եւ
զարթի՝
ապրող
{ծառի}
վրայ
պատուաստվելով,
եւ
ոչ
թարմ
եւ
զարթուն
ծառը
պ
ուցիչք
կորուսանեն
իւրեանց
ամբիոնը:
Վա՛յ
այն
{ծառին},
վա՛յ
այն
բուսականին,
որի
արմատը
անընդունակ
է
ի
իւնը
պահող
կենսական
ոյժը
եւ
զօրութիւնը:
Վա՛յ
այն
{ծառին}
եւ
բուսականին,
որի
յոյսը
դրուած
է
միմիայն,
գիշե
ուելով
պէտք
չունի
շոգենաւին
հասնելու
համար
կոտրած
{ծառից}
սկսել,
այլ
կարող
է
ուղղակի
շոգենաւին
ձեռք
զարկել
նապարհի
վրայ
եւ
այսպէս
է
խօսում,
"
Էդ
տերեւը
ո՞ր
{ծառիցն}
ա,
էն
կարմիր
կորզաւոր
թթենուցը
հո
չի՞:
-
Չ
է
առանց
ծառի
էլ
մոծակի
ձեռքից
օր
ու
արեւ
չունին.
{ծառն}
էլ
որ
տնկեն,
էլ
մօտ
գնալ
չի
լինի:
Այսպէս
ահա,
տել,
չորցած
ծառի
ճիւղը
որ
կտրես
եւ
բերես,
ապրող
{ծառն}
էլ
կտրելով
նորա
տեղը
պատուաստես,
կամ
ապրող
ծառը
:
Դ.
ՏԵՂԻ
ՏԱՆ
ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ
Ընդ
վարսագեղ
{ծառով}
նստեալ
հառաչէր,
Այն
ինչ
տակաւ
տիւն
զգիշեր
հ
եա՜
զիս:
Ի
զով,
խաղաղ
երեկոյին
Թէ
ընդ
{ծառով}
պարզիցիս,
Եւ
զմայլեալ
ի
բոյր
վարդին
Յ
sire".
Byron,
The
Giaour
Եւ
ընդ
{ծառովն}
կենաց
Ի
սերովբէից
ամրափակ
Նստէր
Ադամ
կին:
Ողջ
եղեք:
Ձեզ
միշտ
հարգող
ու
պատվող
խ.
{ծառս}
Միքայել
Նալբանդյանց
Մարտի
27,
Մոսկվա,
18
չես
մոռանա
ինձ
հաղորդել:
Առայժմ
չեմ
կարող
ավելի
{ծավալել}
այս
նամակը,
եւ
սպասելով
մեծադիր
թղթի,
մնամ
հավե
ւմ
է,
որ
Նախիջեւանի
առեւտրի
ամբողջ
շրջանառության
{ծավալը}
հավասար
է
8.
750.
000
արծաթ
ռուբլու,
որտեղ
մանու
խոստովանում
եմ,
որ
նա
ինձ
վախեցնում
է
ո՛չ
միայն
{ծավալով},
այլեւ
տեսակարար
կշռով.
ասացեք
խնդրեմ,
առաջին
կատար
է
լինում:
Իմ
ենթադրությամբ,
այդ
աշխատանքը
{ծավալով}
կլինի
թերեւս
15-20
տպագրական
թերթ:
Եվ
մինչեւ
քաղ
իք
են՝
Կեսարացի
Եղիայ
Մահտեսի
Յակոբեան
եւ
Սարգիս
{Ծատուր}
Աղաւելեան,
նոյնպէս
թողեալ
են
յօգուտ
աստուածահաճ
աւելեան՝
քաղեմք
զհետագայս:
Նախ՝
թէ
Սարգիս
{Ծատուր}
Աղաւելեան,
կտակաւ
իւրով
արարելով
յամի
1808,
թող
թիւնս
հասուցեալ
սրբազանին՝
յաւելու,
եթէ
Սարգիսն
{Ծատուր}
Աղաւելեան,
արարեալ
զվերոգրեալն
կտակ
յամի
1808
ե
խիջեւանայ
երեւի,
թէ
՚ի
Մադրաս
յամի
1808,
Սարգիս
{Ծատուր}
Աղաւելեան
արարեալ
զկտակ
յօգուտ
աղքատաց
եւ
տպարանի
[Լուսանցքում
`]
Ի
մասին
կտակարարութեան
Սարգիս
{Ծատուր}
Աղաելեանի
63.
ԱՆԱՆԻԱ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
Հունիսի
ց
անյաջողութիւն
նոցա:
Որ
ինչ
զհրիտակէ
Սարգիս
{Ծատուր}
Աղաւելեանի,
աւելորդ
է
այլեւս
խօսիլ,
քանզի
տեղեկ
ւթիւնս
ի
մասին
հրիտակաց
Եղիայի
Յակոբեան
եւ
Սարգսի
{Ծատուր}
Աղաւելեան:
Ընդ
այսմ
առաքէ
զպատճէն
գրութեան
իւրոյ
անց,
երրորդ,
Յակոբու
Եղիայեան
եւ
չորրորդ
Սարգսի
{Ծատուրեան}:
Ի
գրութենէ
եղբօր,
հանգուցեալ
կտակարար
տ
զխօսիլ
իմ
զհրիտակէն,
թողելոյ
ի
հանգուցեալ
Սարգսէ
{Ծատուրեան}
Աղաւելեան,
չկարեմ
լռել,
եւ
ոչ
կարդալ
զարժանին
իւր
եւ
՚ի
վճարիլն
վատնէ՜
եւ
զթողեալսն
առ
ի
Սարգսէ
{Ծատուրեան}
Աղաւելեան:
Այլ
զայսմանէ
ճգնեցայց
դարձեալ
ճշտե
իրոս,
Եղիա
Յակոբեան,
Կատարինէ
Խոջամալ
եւ
Սարգիս
{Ծատուրեան},
կտակօք
իւրովք
արարելովք
ընդ
ժամանակս
ժամանակս
ա
նս
պարտ
եմք
քաւել
անօրինակ
կորստեամբ:
Սարգիս
{Ծատուրն}
Աղաւելեան,
ըստ
տեղեկութեանց
դասելոց
առ
իս.
այր
ս
եւ
զմի
հայ
պ.
Կիրակոս
Յարութիւնեան:
Սարգիս
{Ծատուրն}
վախճանեալ
է
յամի
1812:
Յետ
վախճանի
նոր
վախճանեալ
յուրը
ամենայն
փոքրիշատե
մտածող
մարդու
առաջեւ,
որ
{ծարավելով}
իմաստության,
մոտենում
է
նորան
եւ
կամք
ունի
ճանաչ
խոսքը:
Ես
գիտեմ,
որ
Թուրքիայի
միլիոնավոր
հայերը
{ծարավի}
են
դրան:
Այդ
առաջարկությամբ
ինձ
հաճախ
էին
դիմում
րդը,
եւ
լուսավորության
աղբյուրի
մոտ
նստած,
միշտ
{ծարավի}
գտանվիլ:
Ո՞ր
հայը
կարող
է
այսուհետեւ
մտածե
՞ւր
ցոյց
են
տուել
անձնական
օգտի
կամ
փառասիրութեան
{ծարաւ}.
խեղճերը
ազգի
օգտի
համար
անդադար
նեղութեան,
հալ
նալով
այս
բանի
վերայ,
զգաց
իւր
մէջ
մի
անզովտնալի
{ծարաւ}
հեռացած
ճանապարհորդը
սպանելու.
վասնորոյ
թողեց
ձե
լողանալով,
սառուցի
վրայ
թեք
ընկնելով,
սոված
եւ
{ծարաւ},
բնաւ
նորա
երեսի
գոյնը
չէ
թռչում,
նորա
առողջութ
լողանալով,
սառոյցի
վրայ
թեք
ընկնելով,
սոված
եւ
{ծարաւ},
բայց
եւ
այնպէս
նորա
երեսի
գոյնը
բնաւ
չէ
թռչում
՛չ
մի
խօսք
այն
բաների
համար,
որոնց
մասին
խօսելու
{ծարաւը}
խեղդում
էր
ինձ.
խօսք,
որ
մօտ
էր
իմ
սրտին
եւ
հոգ
օր,
երբ
սաստիկ
զայրացել
էր
Բէգզադէի
մարդ
զրկելու
{ծարաւը}
(տարու
մէջ
366
անգամ
զարթնում
է
նորանում
այս
կիր
րեւների
վերայ,
հազիւհազ
սկսանում
է
զովացնել
նորա
{ծարաւը},
դալարացնել
նորա
խորշակահար
տեսիլը
եւ
ահա...
ար
այս
ծառայութիւնը
չէր
կարող
զովացնել
նորա
հոգեկան
{ծարաւը},
այս
պատճառով,
մօր
գիտութեամբ
եւ
Աբովեանի
օգնակ
բերում
ստինքներից,
Հոտոտո՜ւմ
է
քերովբէն
մեր.
{Ծարաւըն}
իսկ
կրծքի
շաղի
Մէկ
ումպովը
յագենում
է:
Սափորնե
նապատ
գագաթից
եւ
լանջից,
սառուցի
տեղ
ծառայում
են
{ծարաւի}
մարդու
համար,
որովհետեւ
ասում
են,
թէ
այդ
քնքուշ
ն
է,
որ
անասունը
խմում
է
այն
ժամանակ
միայն,
երբ
{ծարաւի}
է.
իսկ
մարդը
եւ
ծարաւի
չլինելով
կարող
է
բաժակներ
է
այն
ժամանակ
միայն,
երբ
ծարաւի
է.
իսկ
մարդը
եւ
{ծարաւի}
չլինելով
կարող
է
բաժակներ
դատարկել:
Անասունը
խմո
տանի
եւ
համբերէ
զաւակն
հայկական
ի
միջի
աղբերաց՝
{ծարաւի}
գտանելով,
որպէս
ասաց
ոմն
ի
հնոց:
Մինչեւ
յե՞րբ
պ
իցն
լնուլ
ըղձանան,
փոյթ
լինին
ի
վարդապետել
որպէս
{ծարաւի}
ոք
տօթակէզ
փոյթ
լինի
ի՝
կենդանի
յառաջիլ
ջրոց
հոս
տարին.
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
սիրակէզ
հէգ
{ծարաւին}
Պտղից
պտկից
ջուր
խնդրի,
Եւ
սուրբ
Յակոբ
Նահապետի
ձակ
բարձրութիւնից
ամպը
կաթ-կաթ
ջուր
ցողեց,
{Ծարաւին}
իւր
ծարաւն
անցուց,
հովտի
մէջ
գետը
վազեց,
Ն
վեր՝
Մինչ
ի
Հայոց
Կոկիսոն...
Յահեղ
{ծարաւն}
զջուր
խնդրեալ,
Եւ
ջո՛ւր
նմա՝
ընդ
եղէ՜գնն
իւնից
ամպը
կաթ-կաթ
ջուր
ցողեց,
Ծարաւին
իւր
{ծարաւն}
անցուց,
հովտի
մէջ
գետը
վազեց,
Նոյն
ամպումը
իտեան
օրհնեա՜լ
լիցիս:
Թէ
սիրակեզ
հէգ
{ծարաւոյ}
Ընդ
ծագ
պտղան
ջուր
խնդրել
Նահապետին
ի
կենդանութեան
կամ
ի
զովացումն
փառասիրական
դժոխային
{ծարաւոյ},
որոյց
ըղձակաթն
լինին:
Հոգեւորք,
որոց
պաշտօն
է
Մանուշակը
այնպէս
լսում
էր
այս
խօսքերը,
այնպիսի
{ծարաւով},
ինչպէս
մի
ագահ
եւ
արծաթապաշտ
ծերունի,
դողդոջու
իտէ
Պ.
Խուդաբաշեւը,
որպէս
թէ
հոգեւորականութիւնը
{ծարաւում}
էր
միաբանութեան
եւ
սրտի
խորքում
արտասւում
էր
հերձ
Հոլլանդա
ի
տպարանին՝
զոր
կառոյց
Մատթէոս
սարկաւագ
{Ծարեցի},
առաքեալ
ի
Յակոբ
Կաթողիկոսէ
Հայոց
յամի
1655:
ւր
գրոց,
վասն
որոյ
զայր
հաւատարիմ
գտեալ
զՄատթէոս
{Ծարեցի}
առաքէ
ի
Վենետիկ,
ի
Հռովմ
եւ
Ամստերդամ,
որ
ի
վեր
հասաւ
նա
Մխիթարեանց
հոգաբարձութեամբ։
Մատթէոս
{Ծարեցու},
Ոսկան
վարդապետի
եւ
Ղուկաս
Վանանդեցու
խեղճ
ողորմ
ծ
ենք
այն
ուխտաւորների
մէջ:
Թողում
ենք
եգիպտական
{ծարիրը}
(սիւրմէ)
եւ
պարսկական
խինան,
որոնցից
առաջնովը
քի
մասունքները
յաւելացուց,
մի
նոր
եւ
պայծառ
լոյս
{ծաւալելով}
աստուածաբանական
գիտութեան
վերայ:
Թող
պապանձ
անէ...
աստուածային
օրհնութիւնն
եկեալ
հանգիցէ,
{ծաւալեսցի}
ի
վերայ
ձեր
եւ
համայն
ձերայնոց...
եւ
այսպիսի
օ
ր
յայտարարութիւնը,
սատանան
եւ
բոլոր
հանդիսականքը
{ծափ}
զարկեցին,
զմայլելով
այսպիսի
դէպի
դժոխքը
ջերմեռան
երեկոյի
մէջ
պատառոտուելով
անպիտանանում
են
կատաղի
{ծափահարութենից}:
Ի՞նչ
է
սորա
պատճառը:
Թատրոնի
մէջ
անկեղծ
է
բ
խօսեց,
այդտեղ
մի
քանի
խոշորամիտ
մարդերից
ծիծաղ
{ծափահարութիւն}
յառաջացաւ.
այսպիսի
յիմարաբանութիւնները
տեսնելով
ը
թոյլ
չի
տալիս
ինձ
չափից
անցուցանել
իմ
խօսքերը
(
{ծափահարութիւնք}
):
Իսկ
դու,
իմ
զաւակ,
քեզ
եմ
դառնում
այժմ
ք
է
ունենա
եւ
նորա
լեզուն:
Մեր
հին
լեզվում
չկա
"
{ծեծ}
խմել
"
ձեւը,
իսկ
նոր
լեզվում
ծեծը
չի
խմվում,
այ
,
որ
իւր
ընկերքը,
գլուխները
տաքանալուց,
տուր
ու
{ծեծ}
սկսել
էին
միմեանց
հետ,
որոնցից
մինը
լաց
էր
լինու
դու
հետ
ամուսնացնել:
Յղի
կինը
կապել
եւ
այնքան
{ծեծել},
որ
յղացած
զաւակը
վիժէ
եւ
այլն,
եւ
այլն,
եւ
այ
խօսքերը
ասելով,
սկսեց
երեխայի
պէս
լալ
եւ
գլուխը
{ծեծել}
ձեռներով:
Նա
մտածում
էր,
որ
եթէ
կիսակատար
չթողո
ջացնելու
համար,
բոլոր
ուսանողների
ներկայութեամբը
{ծեծել}
Իգնատիոսին.
այս
մի
խիստ
պատիժ
էր,
որ
գործ
էին
դ
բայց
պահանջեց
անպատճառ,
որ
թոյլ
տան
այս
դեսպանքը
{ծեծել}
իւրեանց
գաւազաններով
թագաւորի
անուան
վերայ,
բոլո
ուղ
բերել:
Ազգային
աւանդութիւն
Է
դարբինների
սալը
{ծեծելը},
որ
Արտաւազդը
դուրս
չգայ
ու
աշխարհքը
չքանդէ.
եւ
ները,
ձեռքերում
գաւազաններ
պատրաստ
ունելով
նորան
{ծեծելու}
համար,
ներգործեց
նորա
վերայ
մի
զարմանալի
ազդեցու
որութիւնը
օրէ
օր
թուլացնում
է
ստրուկ
ազգերի
կերած
{ծեծերի}
սաստկութիւնը,
այս
դարու
մարդասէր
հոգին
դարմանում
խաֆեիով
խմէ:
Հազի
Խճտխանի
քոքն
մէկ
անգամն
{ծեծէ},
ջուրն
հանէ,
մէկ
գիշեր
աստխին
թիր
լուսանայ
նէ,
ն
լեզվում
չկա
"
ծեծ
խմել
"
ձեւը,
իսկ
նոր
լեզվում
{ծեծը}
չի
խմվում,
այլ
ուտվում
է,
այնինչ
հին
լեզվում
ոչ
ւժաններից.
այդ
հոգիացած
առաքինի
մարդերից
ոմանք՝
{ծեծի}
տակ
հոգին
փչելով
(մի
խրտուիլակ
թագաւորի
հրամանով
(!!),
էն
վախտը
մովրովը
քեզ
բաց
կը
թողայ
ինձ
կը
{ծեծի}
(!!!),
յետոյ,
հալբա՛թ,
դու
էլ
մի
կարաս
գինի
նէր
բովանդակ
երկրի
երեսը,
մինչեւ
որ
բոլոր
սարերը
{ծեծկուեցան}.
չէ՞
որ
նա,
որ
պոռնկութեամբ
էր
բորբոքուած։
"
Տ
չ
օգուտ
դորանից.
լաւ
էր
թէ
թողել
էիր
դոցա
առաւել
{ծեծկուիլ}:
-
Դորա
հակառակ,
օգուտը
ակներեւ
է:
Միմեան
այն
բռնաբարուած
աղջիկը
լինէր
մեր
քոյրը,
եթէ
այն
{ծեծուած}
կինը
լինէր
մեր
ամուսինը,
բայց
կարծում
ենք,
թէ
Պ
ւած
կամ
ուածքը,
միանալով
մի
բայարմատի
հետ,
ինչպէս
{ծեծուածք},
ռուսի
ость
կամ
ность,
իսկ
ֆրանսերէն
---------
վե
-------
վերջաւորութեանց
ուժն
ունի.
Ինչպէս՝
երկաթի
{ծեծուածքը},
երկաթի
քաշուածքը՝
ковкость
желѣза,
тягучесть
жел
անք
ասել.
այսինքն՝
եթէ
ջրին
խումը,
ապա
եւ
երկաթին
{ծեծուածքը}
։
Յոյս
ունինք,
որ
այժմ
հասկացուցինք,
թէ
ինչ
նշանակ
ական
զգեստներով
զգեստաւորուած
Կարդինալների
ձեռքով
{ծեծուեցան}
Կլեմենտ
ութերորդ
պապի
ներկայութեամբ։
Կրակով
դեցութիւն։
Մի
կողմից
նա
սաստիկ
ցանկանում
էր,
որ
{ծեծուի},
միւս
կողմից՝
լաւ
հասկանում
էր
բանի
զօրութիւնը
։
Այնտեղ
Կոլոմբոսը,
իւր
առաջարկութիւնքը
ձեռքին,
{ծեծում}
էր
թագաւորների
դուռերը
եւ,
ստանալով
մի
փոքր
պաշտ
նպէս
օգուտ
քաղեն
մեր
նկատողութիւններից,
գո՛նէ
մի
{ծեղի}
չափ
թող
շնորհակալ
լինին,
ինձնից
ո՛չ,
այլ
պ.
Պռ
տօնէին,
եւ
ասել
զժամ
յեկեղեցւոջ
ըստ
կրօնի
եւ
ըստ
{ծեսի}
նոցա
եւ
'ի
գործ
ածել
զժամագիրս
նոցա
թարգմանաբար
ե
սուրբ
կամքը
կատարելու
ամենեքին
եմք
պատրաստ
-
{Ծեր}
ու
տղայ,
երիտասարդ,
կին,
գոյք,
կալուած
ու
գրա
արթուն
այն
հրեշտակ
(Ինքն
ունէր
ալեւորեալ
մի
{ծեր}
մարդու
կերպարանք).
-
Ասում
են
որ,
ի՞նչ
աս
ատկեր:
Տեսաւ
դժբաղդն
նորանում
Մի
{ծեր}
մարդու
կերպարանք,
Ձեռին
բռնած
սուր
մանգաղ
թնդանօթ։
Թէ
այսքան
քո
գալն
Բերեց
{ծեր}
Մասաց
Ցնծութիւն,
խրախոյս,
Վհատ
զաւակա
ններ.
Գիրսաս
էր
անուն։
Փառահեղ
դէմքը
{ծեր}
մարդոյ,
ուրախ,
Սկսաւ
բարբառել
հոգով
անխարդ
երը
խառնափնդոր,
մի
աչքը
փորած,
մի
կոտոշը
կոտրած
{ծեր}
դեւ.
ճանկերը
բորենու
ճանկերի
նման,
ատամները
առա
ր
մտածում
են,
քան
թէ
մի
ութսուն
տարեկան
ջախջախած
{ծեր},
որ
միշտ
կանչւում
է
ժողով,
որովհետեւ
հարուստ
էր
ր
այս
մարդիկը
եւս
բաժանւում
են
զանազան
դասակարգ:
{Ծեր}
կամ
հին
ժամանակներից
հարուստ
տան
ժառանգը
աւելի
պա
է
եղած,
որին
մինչեւ
այսօր
օրհնում
են
Նախիջեւանի
{ծեր}
ծնողքը,
հագնում
է
իսկոյն
հանդերձը,
առնում
է
իւր
որ
մարդը
դառնում
է
Կարգի
ձեռին
մի
մեռեալ
գործիք,
{ծեր}
մարդու
գաւազան՝
"
Ut
senis
baculus
",
ինչպէս
աս
ռնութիւնը,
եթէ
նորա
երեւեցուցիչը
մի
ժողով
է,
մի
{ծերակոյտ},
մի
հրէական
Սինէտրիոն,
նոյնպէս,
զարհուրելի
չէ
ՐԱՆ]
1863
թիւ
Յունուարի
11-ին
յայտնեցին
ինձ
գործի
{ծերակոյտ}
տրուելը:
13-ին
տեսութիւն
պ.
Սուլթանշահի,
եղբօ
իւն
եղբօրս
հետ:
12-ին
առաջին
անգամ
կանչեցին
ինձ
{ծերակոյտ}:
13-ին
ծերակոյտի
հրամանը
`
տեսութիւն
թոյլ
տալու
այ
վաղը:
Յունիսի
1-ին
երկրորդ
անգամ
կանչեցին
ինձ
{ծերակոյտ}:
Այսօր
նամակ
ստացայ
եղբօրիցս
31-ից
(մայիս)
գրո
անակ
դարձաւ
ազնիւ
երիտասարդների,
պատրիկիոսների,
{ծերակոյտ}
մարդերի,
այո՛,
եւ
նոյնիսկ
Ներոնի
սիրական
գործը
եցու
հետ
միաւորուած
Հայերի
կողմը։
Վենետիկեան
{Ծերակոյտը}
(սենատը)
դեռեւս
հարիւր
տարի
յառաջ,
այսինքն՝
տ
մբ
եւ
ամենայն
հարկատուութենից
ազատութեամբ։
Կտրիճ
{Ծերակոյտը}
այս
իւր
ընթացքով
բորբոքել
էր
Հռովմի
որոտալից
փայլ
ելով
Կլեմենտ
ութերորդին,
դուրս
էր
ձգել
եկեղեցուց
{Ծերակոյտը}
եւ
նախագահը
եւ
բանադրել
էր
բոլոր
հասարակապետութիւ
եղած
Կապուցինեան
եւ
Յիսուսեան
աբեղաներին
միայն։
{Ծերակոյտը},
տեսանելով
այս
բանը,
արդէն
վճռական
պատճառ
էր
ստ
յ։
Հերիք
չէր
այս,
մինչ
Պաւլոսը,
տեսանելով,
որ
{Ծերակոյտը}
եւ
բովանդակ
հասարակապետութիւնը
բանի
տեղ
չդրեց
իւր
են
եղած
Տաճիկների
ձեռքով
(1717-ին),
Վենետիկեան
{Ծերակոյտը}
մշտնջենաւոր
ժամանակով
պարգեւեց
միաբանութեանը
Սուր
մենայն
կողմից
առատաձեռն
պարգեւներ,
եւ
Վենետիկեան
{Ծերակոյտը}
շնորհեց
միաբանութեանը
ամենայն
կարելի
թեթեւութիւնք
12-ին
առաջին
անգամ
կանչեցին
ինձ
ծերակոյտ:
13-ին
{ծերակոյտի}
հրամանը
`
տեսութիւն
թոյլ
տալու
համար:
Մարտի
5-ին
ան:
Մեսսինայի
քաղաքական
կառավարությունը,
որի
{ծերակույտի}
վերա
ծածանում
է
Վիկտոր
Էմմանուելի
դրոշակը,
երբ
ք
նթաց
կուսակցութենից
տասն
եւ
երեք
հոգի
մատնուել
են
{ծերակուտի}
հինգերորդ
բաժնի
ձեռք,
այսինքն՝
քրէական
ատենի
ձե
իւր
մօտ
Համալսարանի
կառավարիչը
եւ
Համալսարանական
{ծերակուտի}
անդամքը,
յայտնեց
նորանց,
թէ
Պապը
եւ
թագաւորը
ցա
այրաքաղաքներից
հալածելու
համար
տրուեցաւ
կառավարող
{ծերակուտին}
1815
թուականի
դեկտեմբերի
19
օրումը.
շուտով
սորան
ցի
ես:
-
Ամենայն
բան
իմանալը
լաւ
չէ,
շուտ
կը
{ծերանաս},
հայրս,
-
պատասխանեց
պառաւը,
եւ
նշան
տուեց,
որ
է
հեղինակը.
Նանիկ
արա
մեծանաս,
Հալիւորիս
{ծերանաս},
Երբոր
խելքիդ
տէր
ըլնիս,
Պառաւ
տատիդ
չմոռնաս:
մի
մարդ:
Եւրոպան
ուշ
ծնեցաւ,
բայց
շատ
արագ
{ծերանում}
է:
Մի
քանի
դարու
մէջ
նա
անցաւ
պատմութեան
շատ
կեր
երը
Մրրիկի
նման
Թռան
գնացին.
Ես
{ծերանում}
եմ.
Արծաթաջրած
Մազերի
թելեր
Իմ
,
-
մի
բաժակ
արաղ
արժէ՛
որ
խմեմ.
ասում
են,
թէ․
"
{Ծերաց}
գաւազան
է
"
երկար
աշխատութենից
յետոյ:
-
Հրամ
կամ
մանկությունն
է
այն
հսկայամարմին՝
երիտասարդ,
{ծերացած}
կամ
մեռած
եւ
արդեն
հազարավոր
տարիների
փոշիներով
ծ
մեջ,
նորանից
հետո
հանկարծ
գալիս
է
մեր
առաջ
նորա
{ծերացած}
հասակը.
Աստվածաշնչի
թարգմանություն,
պատմաբանակա
ամի
եւ
մեր
աչքի
առաջ
կմնա
ավել
երկար
ժամանակ
նորա
{ծերացած}
վիճակը,
իսկ
մյուս
հասակները
հողմերի
թեւերի
վերա
շինած,
որ
վարձու
է
տալիս,
եւ
որոնք,
բոլորովին
{ծերացած}
լինելով,
այսօր,
վաղը
յոյս
ունին
հանգստանալ
բնու
ց
այդ
թերթի
իւրաքանչիւր
տողերից
դուրս
է
նայում
մի
{ծերացած}
զօրութիւն,
որ
իւր
մանկութեան
ժամանակ
եւս
չէ
յատկ
ի
դռանը
եւ
շատ
անգամ
եւս
սեղանակից
լինել
իւրեան.
{ծերացած}
քահանայապետը
խաբուեցաւ
դորայ
շողոմարարութեամբ,
ի
անձնեց
Լենիլիէին,
վերջապէս
Յիսուսեան
Կարգի
հոգին
{ծերացած}
թագաւորի
կեանքի
վերջերումը
տիրապետեց
բոլոր
Ֆրանսի
,
այնքան
հասած
որդոց
տէր,
այնքան
այգիների
տէր,
{ծերացած}
եւ
մի
ոտքը
գերեզմանի
մէջ,
այնուամենայնիւ
(երես
եւ
մեք
քո
հետ,
պատուելի՛
ընթերցող,
մի
տարով
եւս
{ծերացանք}...
Նոր
տարու
առաւօտը
հազիւ
լուսացած,
եւ
ահա
Նոր
սում
էին.
-
օրհնա՛ծ,
այսքան
տարի
եկեղեցու
դրանը
{ծերացար},
այժմ
պիտի
խարդախութի՛ւն
գործէիր
հաշիւների
մէջ.
մացուցանեն...
անուան
նորա
մատենագրութիւնք
նորա
{ծերացեալ}
հայախօսութեամբ,
զի
ոչ
ոք
ի
հեղինակաց
18
եւ
19-եր
,
որոնք
հազիվ
թե
մանկության
հասակին
հասած՝
արդեն
{ծերացել}
են.
այս
բանը
տեսանում
ենք
աչքով,
բայց
որովհետեւ
բոխուած
քաղաքից
Ես
շտապով
անցնում
եմ,
{Ծերերը}
անձնասիրութեամբ
Իւրեանց
տղերքին
ասում
են.
սքը
աւելի
մեծակշիռ
է:
Սակայն
այս
է
բանը,
որ
այդ
{ծերերը}
անցուցած
լինելով,
ինչպէս
ես,
իւրեանց
ժամանակներ
շ
կերպով
են
նայում
եւ
հաւան
չեն
ծերերի
կարծիքին:
{Ծերերը}
պահանջում
են,
որ
ամենայն
բան
կամաց
կամաց
լինի,
,
երբ
շերամի
բանը
պրծած
է,
այլ
թէ
ասենք,
որ
լոկ
{ծերերը},
աղջիկները
եւ
պառաւները
պարապեն
այս
բանով,
որքա
յքը
բոլորովին
ուրիշ
կերպով
են
նայում
եւ
հաւան
չեն
{ծերերի}
կարծիքին:
Ծերերը
պահանջում
են,
որ
ամենայն
բան
կ
օրէնք
է,
պատճառ,
ծերը
երիտասարդից
կանուխ
է,
եւ
{ծերերն}
էին
երիտասարդների
գոյութեան
պատճառը,
-
շարունակեց
Տիրեց
սրտերին,
դիմաց
ամենուն,
Ապա
ալեզարդ
{ծերը}
բարկութեամբ
Գոչեց
բարձրաձայն
յայտնի
բոլորուն
անում
է
մինչեւ
միմեանց
պատուի
ձեռնամերձ
լինելու,
{ծերը}
ազդում
է
երիտասարդին,
դու
դեռ
տղայ
ես,
ի՛նչ
մար
անից
առաւել
հասակաւոր,
մէք
հրաման
ունինք
Աստծուց
{ծերը}
պատուելու:
Թիւթիւնճի-օղլուն
ուրախացաւ
եւ
մի
փ
հասակը
պատուել,
եւ
այս
բնական
օրէնք
է,
պատճառ,
{ծերը}
երիտասարդից
կանուխ
է,
եւ
ծերերն
էին
երիտասարդներ
խքից,
ի՛նչ
կայծակ
զարկեց,
Թափեց
արիւնը...
{ծերի}
պատուական։
Հայազգի
սիրտը
ի
սուգ
համակ
մարդ
սեւագլուխ
հասակով
միջակ
Չոքած
էր
անձայն
{ծերի}
առաջին։
Նախանձ
սեւախանձ,
աչքի
մէջ
ար
պահում
են
երիտասարդի
կողմը,
միւսքը
պաշտպանում
են
{ծերի}
կարծիքը.
բաբելոնեան
խառնակութիւն:
Բայց
այս
բոլո
այս
պարոնները
պատրաստ
են
ստորագրութեամբ
հաստատել
{ծերի}
խօսքերը:
Այս
տեսակ
չէզոքական
մարդիկը
այսպէս
մտած
բրեւ
մրրիկ,
Առաջնորդէ
սպառն[աց]այտ
զօրապետ
{ծերիկ}
Գալիս
են
կարող
գնդերը
զինչ
յուզեալ
հեղեղ
ած
նռան
հետ
կարմիր
ջրի
Նորա
խորհուրդով
սուրբ
{ծերին}
տուի...
Նա
միւս
առաւօտ
չկար
երկրումս
մաձայնում
են
նորա
հետ.
իսկ
թէ
բախտը
բերէ
պատահել
{ծերին},
նորանից
եւս
չեն
հրաժարւում,
նորա
ասածները
եւս
րածուեցաւ
ժողովրդոց
մէջ.
ամենայն
հասակի
մարդիկ՝
{ծերից}
բռնած
մինչեւ
մանուկը,
խուռն
բազմութենով
վազում
է
'ի
Պէջ
քաղաք
յՕսմանեանց։
Ի
նստիլ
տասնապետի
միոյ
{ծերոյ}
'ի
պանդոկի,
եկին
անդ
եւ
ոմանք
յՕսմանեանց
անտի,
խաւար
զօրութեան:
Նա
հարազատ
նախահօրն,
{Ծերոյն}
Քամայ
նոյածնի,
Խայտառակեաց
զիւր
զհայր
մենամարտելոյ
նոցա
առ
'ի
մահ
նահատակեալ։
Յայնժամ
{ծերոյն}
ել
ընդդէմ
եւ
կործանեաց
զախոյեանն։
Աւասիկ
ես
պատր
"
Յուսա՛յ,
յուսայ
"
-
լսելով
Անկայ
մահիճ
{ծերութեամբ}
Եւ
մինչ
սպասէի
լալով
Կարօտս
առնուլ
տես
ւնու
մէջ
գրելու
ցանկութիւնը,
եւ
Եղիշէն
իւր
խորին
{ծերութեան}
մէջ
Ֆրանսիարէն
տպելով՝
ձեռք
է
զարկել
հրատարակելո
ը
Հեգելի
եւ
անգլիացի
Բոռքի
միմեանց
հետ:
Բոռքը
իր
{ծերութեան}
ժամանակ,
մանաւանդ
ընկճուած
իր
որդու
մահի
կսկծի
տ
ւում
է
նորա
բաշը
(փերչամը)
մէջտեղից
ճեղքած,
որ
{ծերութեան}
նշան
էր
այնտեղի
սովորութենով:
Վերայի
կապան,
թէե
ր
կանանցից,
որ
միշտ
սովո՛ր
էր
նա
սիրով
յիշել
իւր
{ծերութեան}
օրերումը՝
ընծայելով
նոցա
իւր
կեանքի
բոլոր
ուղղու
ի
պատիւ
եկեղեցւոյ,
'ի
ձեռն
գողոց
դատապարտեցայ
'ի
{ծերութեան}
իմում,
եւ
'ի
ստապատիր
ամբաստանչաց
կեղտ
անուն
ընկ
են
իւրեանց
Կարգի
օգտի
համար։
Լուդովիկոս
XIVի
{ծերութեան}
ժամանակ,
Սպանիայի
Կարոլոս
IIը,
Յակոբ
II
եւ,
բա
րիգոր
XIV-ը,
որ
անցել
էր
Պապական
աթոռը
արդէն
խոր
{ծերութեան}
մէջ։
Նորան
յաջորդեց
Կլեմենտ
VIII-ը,
որի
մօտ
ուղ
պի
թագաւորի
միջնորդութիւնը։
Լուդովիկոս
XIV-ը
{ծերութեան}
ժամանակումը
գտանւում
էր
իւր
խոստովանահօր
եւ
այլ
Պ
ը
բոլորովին
անձնատուր
եղաւ
նորան.
եւ
այս
սրբակաց
{ծերութեան}
ժամանակ
ո՛չ
ոք
չէր
կարող
ճանաչել
երբեմն
մեծ
թագաւ
էր,
որ
Կարդինալ
դը
Նոյալը
շուտով
վախճանեցաւ
խոր
{ծերութեան}
մէջ։
Նորա
փոխանակ
Յիսուսեանների
խորամանկութենով
արտութեան։
Ափսո՛ս
քեզ,
Հայր
Միքայէլ,
զի
'ի
{ծերութեանդ}
հասակի
պաշարեցար
յորոց
պաշարեցարն.
պաշարեցայ
այո
թացան
եւ
ցիր
ուցան
մաշեցան։
Գամ
եւ
ես
պատգարակաւ
{ծերութեանս}.
մի
ինչ
զարհուրիք,
վստահիմ
թէ
զարհուրեցուցից
եւ
Դժբաղդը
շատ
տարիներ
`
Մանկութենից
{ծերութիւն}
Անցուց,
չտեսաւ
լաւ
օրեր,
Հանգիստ
ու
ոսը,
որում
ըստ
ձաթի
խորհրդոյն
եւ
չհանգուցանէր
'ի
{ծերութիւնս}.
եւ
կարող
լինէի
առ
նմա
գո՛նեայ
սուղ
ինչ
ժամանակ
նման
տեսնվում
է
հաջորդի
մեջ
եւ
ո՛չ
թե
յուրյան
իսկ
{ծերության}
հասակի
հավիտենական
շարունակության
մեջ,
որ
կարող
աղիկը,
որ
երիտասարդությունն
է,
թոթափելով
կհասնի
{ծերությանը},
կթողնի
կթառամի
եւ
մեր
աչքի
առաջ
կմնա
ավել
երկար
մ
ենք
աչքով,
բայց
որովհետեւ
մանկությունից
մինչեւ
{ծերություն}
կան
աստիճաններ,
որոնց
վերայից
թռչել
եւ
անցնել
դե
ն
աստիճաններ,
որոնց
վերայից
թռչել
եւ
անցնել
դեպի
{ծերությունը}
անհնար
էր,
ինչպե՞ս
արդյոք
պիտո
է
մեկնեինք
մեզ
այ
լ
մնացել
է
միայն
նորա
մանկության
հիշատակարանքը
եւ
{ծերությունը}:
Հին
լեզվի
երիտասարդությունը
համարում
եմ
Եղիշեի
նձի
չէիք
մեղադրել:
Խնդրեմ
իմ
ողջույնը
հասուցանել
{ծերունի}
հորս
եւ
սիրական
մորս,
եղբարցս
բոլորին
եւ
քրոջներ
ԱՐԳՈ
Պ.
ՍԵԹ
Խնդրում
եմ
Ձեզանից
իմ
հաշվով
տալ
{ծերունի}
եւ
աղքատ
Ռեթեոսին
(Ավետ)
50
ռուփի
՚ի
վարձ
բազմօ
միլը,
նորա
երկու
կողմում
նստած
էին
նոյնպէս
երկու
{ծերունի}
նայիբներ:
Պատանին,
որ
առաջնորդեց
ինձ,
ցոյց
տու
սահմանքը:
Շատ
եւ
շատ
երախտապարտ
կը
կացուցանէ
մեզ
{ծերունի}
Նահապետը,
եւ
խոստանում
ենք,
որ
Հայաստանի
լուսնա
է
կարելի
մի
երկու
խօսք
չասել
Փարիզում
գտանուած
մի
{ծերունի}
պապական
Հօր
մասին:
Նորա
վերտառութիւնը
այսպէս
է՝
դութեամբ։
Ամենազօրաւոր
պատասխանին,
որ
լսում
ենք
{ծերունի}
հօր
բերանից,
այս
է.
"
Պապեան
եղիր,
որ
խալսիս
"
տարի։
Յանկարծ
այս
նորեկը
լուր
է
առնում,
որ
իւր
{ծերունի}
հայրը
վախճանել
է,
մայրը
հիւանդ
է:
Մի
փոքր
ժաման
ւ։
Մի՞թէ
ես
էլ
որ
լինէի
Մի
ալեւոր
{ծերունի}
Գերի
դառած
կը
հալուէի
Խաբուած
անարգ
երե
դ
փառք։
Ինչ
ժամանակ
օտար
երկիր
Իմ
{ծերունի}
ծնողքը
Ուղարկեցին
ինձ
միայնակ,
Տուին
ի
քին
ինքն
եւս
չոքեց։
"
Հայր
իմ
հարազատ
{ծերունի}
հայկազն.
Խիղճ
իմ
ստիպեց,
որ
ուղիղն
ու
պարզ
ան,
Միայն
թէ
չտալ
նուիրած
հողի։
{Ծերունի}
մարդու...
այս
իմ
պիղծ
ձեռներ
Թաթաւեց
արեամ
ւ,
ո՛չ
ծանրութիւն
եւ
ո՛չ
վիշտ,
ուր
մի
հիւրընկալ
{ծերունի}
տանուտէր
գիրկը
բաց
հանդիպում
էր
իւր
նոր
գնացող
զա
իթարիչը
սգաւորների,
մեղմել
եւ
ամոքել
հանգուցելու
{ծերունի}
եւ
այրի
մօր
սրտի
կսկիծը,
որ
անհամեմատ
մեծ
էր,
ք
կները
աշխարհի
երեսի
մանկլաւիկների
նման
չեն,
սոքա
{ծերունի},
նիհար,
տգեղ,
խառն
ի
խուռն
մազերով,
աչքերը
նե
Բրամինը
շառաւիղում
էր
իւրեանցից.
բացի
սորանից,
{ծերունի}
Քամը
թոյլտւություն
խնդրեց
սատանայից
մի
արձակ
կամ
ամների
մատերը,
ցնցողութեամբ
կարկամւում
էին:
{Ծերունի}
Քամը,
ծայրագոյն
Բրամինի
նախահայրը,
որ
կանգնած
է
ւորութեանը...
Մի
վաթսունամեայ,
բայց
առոյգ
{ծերունի},
ճաղատ
ճակատով
եւ
սպիտակ
մազերով,
բահը
ձեռքին
փ
մս
էմմանուէլը
մօտեցաւ
այս
մարդուն:
-
Բարեւ,
{ծերունի},
-
ասաց
նա:
-
Աստուծոյ
բարին,
-
պատասխանեց
,
այնպիսի
ծարաւով,
ինչպէս
մի
ագահ
եւ
արծաթապաշտ
{ծերունի},
դողդոջուն
ձեռքով
կը
հաւաքէր
ոսկիքը,
եթէ
գտանէր
ատիոսը
երկար
չմնաց
հայրենիքի
մէջ.
զուր
տեղը
նորա
{ծերունի}
հայրը
եւ
մանաւանդ
եղբայրը
ծունկ
չոքած
նորա
առաջեւ
ծ
լինէր
Վարդիթերը,
նորա
հայրը
`
Հեթումը,
անատամ
{ծերունի}
է,
իսկ
նորա
մայրը
`
պառաւ:
Եւ
որպէս
թէ
հերիք
չէ
ը
պաշտպանելով:
Այս
միջոցին
նայիբներից
առաւել
{ծերունին}
ասաց
իւր
ընկերին
ցած
ձայնով,
որ
ես,
թէպէտեւ
մօտ
ցին
տալիս
է
մեզ
մի
քանի
յիշատակարանք.
այդ
խնկելի
{ծերունին}
լսեցնում
է
մեզ
մի
քանի
տող
բան
Գողթան
երգիչներից
խատողը
եւ
այն
խոհե՛մ,
ծա՛նր,
խելացի
եւ
իմաստուն
{ծերունին},
մի
թեթեւամիտ
հռչակել
եւ
այն՝
օտար
լեզուով,
մի
ք
քաջաց,
զէնք
իւրեանց
",
-
ասում
է
մեր
իմաստուն
{Ծերունին}:
Մեք
ուրախ
չենք,
որ
այսպէս
է
լինում,
մեք
ութեան
ձեռքով:
Խնկելի
Խորենացին,
այն
հրեշտակ
{ծերունին}
չարաչար
հալածուեցաւ,
որին
ի
վերջոյ
Բագրեւանդի
եպ
նից,
ուր
32-դ
երեսում,
այսպէ՛ս
է
խօսում
երջանիկ
{ծերունին}.
"
Իսկ
Վահան
զեկեղեցիս
Աստուծոյ
լուսազարդեալ
նոր
ուգական
Մովսէս
Խորենացին՝
այն
պատկառելի
եւ
խնկելի
{ծերունին},
որ
իւր
օրերումը
տեսանելով
Հայերի
փախչելը
լուսաւո
դու
յանցաւոր
ես
եւ
մահու
պարտական,
որովհետեւ
այս
{ծերունիների}
առաջեւ
յանդուգն
խօսքերով
անարգեցիր
ինձ,
բայց
ես
,
թէ
գնում
եմ
այնտեղ,
գնում
եմ
մի
քանի
պատուելի
{ծերունիների}
հետ
տեսութիւն
առնելու,
կամ
մի
անմեղ
թղթախաղ
խաղա
՚ի
վաղիւ
անդր
այց
ելի
պ.
Յարութիւնի
Աբգարեանց:
{Ծերունիս}
այս,
ամաց
իւրեւ
ութսուն
եւ
հնգից,
հարստութեամբ
մ
խօսած
է
նոցա
հետ:
Այժմ
գուցէ
մի
կամ
երկու
մարդ
{ծերունիք},
մնացած
լինին
այդ
աշակերտներից:
Տպարանը
պիտոյ
է
ատարված։
Սորանից
20-30
տարի
առաջ
շատ
պառաւներ
կամ
{ծերունիք}
գործ
էին
ածում
այնպիսի
բառեր,
որ
բաւական
մօտաւորո
ն
կողմից,
շատ
նշանաւոր
է
դա.
կան
աշխարհի
երեսին
{ծերունիք},
որ
գիտեն
թէ
ինչպէս
պատրաստ
էր
դա
զոհել
ամենայն
ւնեցի
խոնարհաբար
եւ
կանգնեցայ
նորա
առաջեւ.
երկու
{ծերունիքը}
ոտքից
մինչեւ
գլուխս
չափեցին
իւրեանց
աչքերով:
րա
մայրը
`
պառաւ:
Եւ
որպէս
թէ
հերիք
չէր,
որ
այս
{ծերունիքը}
տասնումի
տարեկան
աղջիկ
ունէին,
դեռ
նորանից
յետոյ
եւ
առածներ,
որոնցից
մի
քանիսը
Խորենացի
պատվական
{ծերունու}
միջնորդութենովը
կամ
այլ
ոսկեփորիկների
միջնորդութե
ւց
յետոյ
եւ
մահից
զկնի
չեն
հաշտւում
այն
պատկառելի
{ծերունու}
հետ,
սեղանապիղծ
ձեռքով
մօտենում
են
նորա
խնկելի
ո
ր
դժոխքի
զօրութեան.
նորերումս
ձեռքերը
ներկեց
մի՞
{ծերունու}
արիւնով...
Արամազդը,
կտրելով
ճակատագրի
յայտ
անին,
որ
առաջնորդեց
ինձ,
ցոյց
տուեց
աչքով
երկու
{ծերունու}
մէջտեղը
նստած
մարդու
վերայ՝
առանց
ձայնի
հասկացնե
ւնքի
տէր
է,
ինչպէս
Մխիթարեանք:
Ուշ
է
զարթել
այս
{ծերունու}
մէջ
գրելու
ցանկութիւնը,
եւ
Եղիշէն
իւր
խորին
ծերո
դէպի
միաբանութիւն,
բայց
այս
միաբանութիւնը
արգոյ
{ծերունու}
գրչի
տակից
երբեմն
երեւում
է
կրօնական
մտքով,
որ
Հ
սի
անհիմն
եւ
անտեղի
կարծիք
ունի
այն
երկնաքաղաքացի
{ծերունու}
վերայ:
Առաջին
անգամ
լսելով
այս
բանը
Պ.
Խուդ
-
Ո՛հ,
իմ
դստրիկ,
աղօ՛թք
արա,
Դա
{ծերունու}
մի
աստղ
է,
Որ
իւր
կեանքում
ոչինչ
մարդու
ինձնից
չես
փրկուիլ,
Իսկ
այն
աշխարհում
{ծերունու}...
եւ
քո,
Դատաստանն
կայ
ձեռին
Աստուծոյ.
ղեցականութիւնը
եւ
մահով
չհաշտուեցաւ
այն
պատկառելի
{ծերունու}
հետ.
նորա
ոսկերքը
փորեց
հանեց
գերեզմանից
ու
գետը
նոր
մատենագրութիւնը
խլելով
մի
հնացած
ու
վաստակած
{ծերունու}
ձեռից
դորա
կարգից
դուրս
երկարատեւ
քաղաքական
իրաւո
ահարուել
Վարդիթերի
վրայ
եւ
այնտեղ
մէջ
է
բերում
նա
{ծերունու}
անտեղի
եւ
գաղտնախորհուրդ
միջնորդութիւնը
եւ
այլն
ե
զբնապատճառիս:
Խնդացէք
ուրեմն,
խնդակից
եղիք
{ծերունուս},
դժոխքի
զօրութիւնք,
որ
այսօր
տեսանում
ենք
մի
հա
մակագիրը՝
"
Ընծայ"։
Շնորհակալ
ենք
պատուելի
{ծերունուց},
որ
պատուասիրեց
մեզ
ընծաներով,
բայց
ճշմարտութեա
Ձեր
նամակը
եւ
պ.
Հարություն
Աբգարյան
բարեպաշտ
{ծերունվո}
նամակը
առ
վեհափառ
կաթողիկոսը
ուղարկել
եմ
հունվարի
տօկոսեաց:
Զայսմանէ
՚ի
խօսիլ
իմ
ընդ
մեծարու
{ծերունւոյն}
պ.
Յարութիւնի
Աբգարեանց
եւ
ընդ
Խաչիկեան
տէր
Յովհ
այսօր
արձագանք
լերանց
Հայաստանի՝
առեալ
ի
բերանոյ
{ծերունւոյն}
Խորնոյ:
Զարդիս
ամենայն
ոք,
որ
ունէր
ի
գլո
ւցէ
գործարան,
մտաց,
ընթացակից
լինին
յաւիտենական
{ծերունւոյն}:
Այլ
հոգեւորք
մեր
սնանկացեալ
ի
շնորհաց
ժամանակին
ց]
եւ
գրերոյն
եւ
ժողովրդեանն՝
զի՞նչ
ապա
հեկեկանք
{ծերունւոյն}
Խորենացւոյ
առթեալք
ի
մահուանէ
Սահակայ
Պարթեւի՝
Հ
ւթեանցն
կանոնս
առ
գրեն
ի
դարձ
փոխարինին
պատուական
{ծերունւոյն}:
Այլ
մեզ
թուի՝
թէ
համանունութիւն
երկոցունց
սոցա
զնախնական
երգոց
եւ
դեռ
ի
մէջ
բերեալ
զբուն
երգս
ի
{ծերունւոյն}
Խորնոյ,
եւ
ո՞յք
էին
արդեօք
ժխտողք
երգոցս
եւ
հրաժ
էս
այժմ
եւ
առ
հինսն
Հայաստանեայց
լեալք
ուսանիմք
ի
{ծերունւոյն}
Խորնոյ,
այլ
այս
ցրտութիւն
նորա
ջեռցի
տակաւ
առ
տ
աննկատ
ամենից:
"
Լսեցէ՛ք
ինձ,
ինձ
`
{ծերունւոյս},
-
ասաց
զուարթուն
այն
հրեշտակ
(Ինքն
ունէր
ա
],
գլուխ
68:
Զի՞նչ
պէտք
որոնելոյ
զյարգող
ուսման
{Ծերունւոյս},
եթէ
ժամանակակցացն
միահաղոյն
նովին
առաջնորդեալ
է
քը
Sարտարոսի
կողմից
ճանապարհ
բանալու
համար,
կրով
{ծեփել}
առաստաղի
ճեղքուած
ծակը.
այդ
ժամանակ
ահա,
Ձեր
մռ
նչ
է
մնում
նորանից
ինձ
սեփական:
Այս
մինին
բերանը
{ծեփիր},
այն
միւսին
ընծայ
տուր...
իսկ
որքա՛ն
դողալ
հա
արտութենէ
միայն
ջանացեալ
աղտեղել
զիս
իւրովք
սնոտի
{ծեքաբանութեամբ}.
ո՛չ
այլ
զոք
ես
զԲարսեղ
քահանայն
միայն
գիտեմ
գո
ենայն,
զորս
ի
վերոյ
յիշեցի,
այլ
միայն
տարօրինակ
{ծեքաբանութեամբք}
դատապարտ
ըստ
ամենայնի
զիս
հանդիսացուցեալ
յանդիման
արազատութեան
առ
եկեղեցին
ազգային,
եթէ
բազմօրինակ
{ծեքաբանութիւնք}
խաբեբայ
կաթոլիկին
յարգեսցին
յատենի
ծայրագոյն
կառա
Ր...
Եւրոպացոց
առ
հասարակ
քաղաքական
մի
{ծէս}
էր,
Որ
այր
մարդը
հանդիպելիս՝
կնոջ
ձեռը
կը
չէ,
Ո՛ր
սուրբերը
ուսեալ
էին.
Կրօնի
{ծէսերը}
պահելով,
Անշուշտ
կ՚երթամ
արքայութիւն"։
է
Վահան
հաւատոյ
գիրքը
Հայոց
եկեղեցու
իրաւունքը,
{ծէսերը}
եւ
դաւանաբանութիւնը
պաշտպանելու
համար
Կոլլեգիացոց
նց
կազմող
անհատքը:
Պաշտօն
ունին
սովորութիւնքը
եւ
{ծէսերը},
որպէս
բազմութեան
հասկացողութեան
արդիւնք
աւելի,
ութեան
արդիւնք
աւելի,
քան
թէ
այդ
սովորութեանդ
եւ
{ծէսերը}
կատարելում
ներգործող
այս
կամ
այն
անձը:
"
Սոս
եւ
րը
Սօսը
եւ
Վարդիթերը
չէ,
այլ
ընդհանուրի
կեանքը,
{ծէսերը},
սովորոյթքը,
աւանդութիւնքը
եւ
հասկացողութիւնը,
նելը,
ստանում
է
եւ
ստեղծում
է
իր
աւանդութիւնքը,
{ծէսերը}
եւ
արարողութիւնը,
որոնք,
այո՛,
թէ
թագաւորների
րում
եղած,
մեր
ազգի
վարքը,
բարքը,
սովորոյթքը,
{ծէսերը},
հասկացողութիւնքը,
նոցայ
բարոյական
եւ
այլն
եւ
ա
,
ընդունեց
Կաթողիկոսը
(Ներսէս
Շնորհալին),
իսկ
{ծէսերի}
զանազանութիւնքը
մեծ
մասով
ճանաչուեցան
հեշտութեամբ
եղմել
զանազանութիւնքը
Հայերի
եւ
Յոյների
մէջ՝
թէ՛
{ծէսերի}
եւ
թէ՛
հաւատի
վարդապետութեան
"
(երես
233-234):
տարիներով
ընկճած
էին
մաշուած
ձեւերի
եւ
անխորհուրդ
{ծէսերի}
լծի
տակ,
այնուամենայնիւ
չունին
այնքան
զօրութիւն
չքացնում
է
այս
կամ
այն
աւանդութիւնը,
այս
կամ
այն
{ծէսը}
եւ
սովորութիւնը:
Շատ
անգամ
թերեւս
այդ
բոլորը
մնա
թենէ
եւ
է՛
որ
՚ի
թիւր
վարդապետութեանց.
մեքենական
{ծէսք}
եւ
արարողութիւնք
չուժեն
փրկել
զմեզ,
եւ
ո՛չ
իսկ
ն
դ
քեզ
մինչեւ
այդ
անծանօթ
Դրաւ
քո
մէջ
նենգ
աստուա՞
{ծը}
նախանձոտ"։
-
Ասում
եմ
ես
եւ
իրանին
փաթաթուած
նարը,
Քեզ
կ՚օրհնէ
միշտ
անմոռաց
Արարատի
{ծընունդը}
։
Եթէ
կորուց
թագն
ու
սուրը,
Գանձ
Նորան
չի
տիրիլ
խաւար:
Եո՜ւհա՜,
{ծթռած}
իմաստակներ,
Վասակի
զարմ
ուրացող,
Ո՞
տ,
կո՛ւտ
",
Մարին
կուտ
կուտայ...
-
{Ծի՜փ},
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
Ծիփծիփեմ
նմա
ւտ
",
Մարին
կուտ
կուտայ...
-
Ծի՜փ,
{ծի՜փ},
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
Ծիփծիփեմ
նմա...
Մարին
կուտ
կուտայ...
-
Ծի՜փ,
ծի՜փ,
{ծի՜փ},
ծի՜փ,
ծի՜փ,
Ծիփծիփեմ
նմա...
Մ
արին
կուտ
կուտայ...
-
Ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
{ծի՜փ},
ծի՜փ,
Ծիփծիփեմ
նմա...
Մարին
գա
ւտ
կուտայ...
-
Ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
{ծի՜փ},
Ծիփծիփեմ
նմա...
Մարին
գայ
եւ
գգ
րիկ
պատկերով:
Երեւում
է
Արարատը,
երկնքի
վերայ՝
{ծիածան},
եւ
աղաւնին
թռչում
է
դէպի
տապանը:
Երկու
հրեշտակ
Մասիսը
-
Միսաքեանի
յօդուածները
Մասեաց
աղաւնի
կամ
{Ծիածան}
Կռունկ
հայոց
աշխարհին
Արամեանի
յայտարարութիւնը
յն
կգնահատի.
"
Спи
пострел,
баюшки
баю
".
"
{Ծիածանի}
"
եւ
"
Մասյաց
աղավնու
"
պաթոլոգիական
վիճակն
ինձ
զ
ւնքով
չորացնում
է
այդ
կրօնը
ամենայն
բանականութեան
{ծիլ},
որ
դրել
էր
Աստուած
մարդու
մէջ
սորա
ստեղծագործու
ակիցներից.
երկիրը
շատ
անգամ
բուսուցանում
է
դալար
{ծիլեր},
բայց
եւ
շատ
անգամ
հիւսիսի
ցուրտը
պաղեցնում
է
նո
ւ
քրտինքի
արդար
շահից
Դու
ստանաս
մի
լաւ
փորձ...
{Ծիլը}
մատղաշ,
դալար
ու
կոր
Եթէ
սիրով
դու
շտկես
`
Բուն
,
ջուր
է
տալիս
եւ
աճեցնում
է
այն
ազատութեան
ազնիւ
{ծիլը},
բողբոջը,
որով
մարդկային
բանականութիւնը
կերպարա
վ
ոռոգում
էր
նա
եւ
աճեցնում
էր
կոյր
հնազանդութեան
{ծիլը}
պապական
մարդերի
հոգու
մէջ։
Խեղճ
ողորմելի
Սպա
սուրբ
չէ
մեզ:
Հայ
տիկինը
ամօթ
է
համարում
ինքեան
{ծիծ}
տալ
իւր
զաւակին։
Ի՛նչպէս
կարելի
է,
որ
նա
երեխայ
ւնելութեան
"
ստորագրով,
շարժում
են
մի
անզովանալի
{ծիծաղ}:
Այդ
գրքի
մէջ
երեւում
է
"
Ընծան
"՝
որպէս
մի
,
ղուլբ
խօսեց,
այդտեղ
մի
քանի
խոշորամիտ
մարդերից
{ծիծաղ}
ծափահարութիւն
յառաջացաւ.
այսպիսի
յիմարաբանութիւն
ց
մեկում
կա
մի
շատ
լուրջ,
բայց
եւ
վերին
աստիճանի
{ծիծաղաշարժ}
հատված,
որտեղ
պատմվում
է,
թե
ինչպես
վիեննացի
մի
ասին,
թէեւ
նորա
սրբագրութեան
պատմութիւնը
բաւական
{ծիծաղաշարժ}
բան
է,
մանաւանդ
նորանով,
որ
սրբագրութեամբ
եւս
չ
,
Մարդու
վէրք
տալ
չունենան,
Թեթեւ
ու
{ծիծաղաշարժ},
Փորերս
փոյթ
չէ
թող
շարժ
գան։
ետոյ:
-
Դու
խաբում
ես
ինձ
եւ
համարձակւում
ես
{ծիծաղե՞լ}
եւս
իմ
վերայ,
-
գոռաց
սատանան
դժոխային
բարկութեա
մեր
համատեղ
կյանքի
այդ
հիմար
միջադեպն
ինձ
ստիպեց
{ծիծաղել}
խելագարի
նման:
Շնորհավորում
եմ
M-lle
Mari
Sul
նիս,
պատճառ,
Մանուշակը
մահացու
մեղք
էր
համարում
{ծիծաղել}
ծնողքի
վերայ,
թէեւ
որչափ
ես
պակասութիւնը
ունենայ
երջաւորութիւնքը
եցի
եւ
եցից
է։
Կարող
են
մեզ
վրայ
{ծիծաղել},
թէ
այդ
ինչ
ասելու
բան
է,
որ
ասում
ես,
ո՛վ
չգի
ր
նստած
կանանց
միմեանց
հետ
բարձր
ձայնով
խօսելը
եւ
{ծիծաղելը},
մինչեւ
երբեմն
երբեմն
խափանելով
ոչ
թէ
միայն
երգո
անի
եղանակ
եւ
քանի
ժամանակ
ունի:
Թեկուզ
այժմ
այդ
{ծիծաղելի}
է
թվում,
այնուամենայնիվ
փաստ
է:
Ճիշտ
է,
հնազան
Այսօր
երեկոյին
մի
անստորագիր
նամակ
ստացայ.
շատ
{ծիծաղելի}
է
նորա
բովանդակութիւնը.
այս
պատճառով
արտագրում
ե
րժանի
էր:
Ասոնց
ամենը
մէկ
դի:
Համախոհաց
{ծիծաղելի}
Աստուածաբանութեան
առանց
մատչելու
(որն
որ
արհեստն
սպանելէն
դադրեցանք
եւ
ուխտ
ըրինք՝
այսուհետեւ
ձեր
{ծիծաղելի}
վէճերուն
զոհ
չըլլալու,
վասնորոյ
չենք
ուզեր,
որ
նման
քանի
մը
հատ
գրքեր
դուրս
հանէք,
որպէսզի
ձեր
{ծիծաղելի}
դրութիւնը
բոլոր
ազգն
աղէկ
իմանայ
եւ
արժէքնիդ
ճանչ
ան
դառնալով,
մէջ
է
մտանում
կրօնական
խնդիրների
եւ
{ծիծաղելի}
է
կացուցանում
որպէս
Հայոց
ազգը,
նոյնպէս
իւր
տարժ
՞
գուշակեն
այդ,
հէնց
որ
սկսեն
կարդալ:
Իրօք
որ,
{ծիծաղելի}
է.
միթէ
ամեն
մարդ,
որ
երկու
ոտքով
կաղում-կակազո
ամարհանօք
բերեալ
զնոցանէ,
յերկոսին
դիպուածսն
եւս
{ծիծաղելի}
եւ
խայտառակութեան
հանդիսարան:
14)
Երես
92
թէ
այնոքիկ
ամենայն
սխալանք
իցեն
տպագրութեան:
Ո՜վ
{ծիծաղելի}
արդարաբանութիւնս:
Սխալանք
տպագրութեան
համարին
առ
հայրենիքս
այսպէս
մերկ
ու
աղքատ,
իմ
երկրացիներին
{ծիծաղելի}
կը
լինիմ,
որովհետեւ
նոքա
մի
անգոսնելի
բնութեան
տ
պատմութիւնը
բաւական
երկար
է.
այդ
բանի
սկիզբը
շատ
{ծիծաղելի}
էր,
թէպէտեւ
եւ
վերջը
անախորժ
եղաւ,
ես
կպատմեմ
ձ
րի
վերայ
մի
մեծ
գետի
եզերքում.
այս
արդէն
իսկապէս
{ծիծաղելի}
բան
էր.
ինձ
ոչինչ
ժամանակ
յաջողուած
չէր
այսպէս
ճ
ս
տգէտ
եւ
միանգամայն
խաւար
դատողութիւնը
այնքան
մի
{ծիծաղելի}
բան
էր,
որ
եթէ
մի
եւրոպացի
բանագէտ
մարդ
հանդիպէր
ր
ազդեցութիւն
ունենալ
իր
պաշտողների
ճաշակի
վրայ:
{Ծիծաղելին}
այն
է,
որ
շատերը
այս
ձեւի
հետ
վարուելու
կատարեալ
,
երեւել
էր
ինձ
այդ
դիւական
կերպարանքով,
դեռ
եւս
{ծիծաղելով}
իմ
վերայ...
Այստեղ
կորուսի
ես
ինձ...
գիտեմ
ւութիւն
պատճառել
օրիորդներին,
-
հաւելացոյց
կոմսը
{ծիծաղելով}:
-
Շատ
շնորհակալ
եմ.
ես
ինքս
բաւական
նեղութ
ունքը:
Գիտէ՞ք
այս,
օրիորդ
Մարիամ,
-
ասաց
կոմսը
{ծիծաղելով}:
Օրիորդը
շառագունեցաւ
եւ
զգաց
վէճի
աւելորդու
շատակարանս՝
իմ
միայնութեան
եւ
տխրութեան
զաւակը,
{ծիծաղելու}
էր
իմ
վերայ,
ծաղր
առնելու
ինձ,
եւ,
դեռեւս
մի
կ
ծ
չունիմ,
դու
ծիծաղում
ես
իմ
վերայ:
-
Ի՞նչ
{ծիծաղելու}
բան
կայ.
ես
քեզանից
հարցանում
եմ
քո
այդպիսի
փոփո
որա
առաջին
եւ
գլխաւոր
սխալը:
Չէ
կարելի
առանց
{ծիծաղելու}
կարդալ,
մինչ
յարգի
հեղինակը
իւր
կցկտուր
Յիշատակա
գրեթէ
մեծ
մասով,
դարձել
են
վերջաւորութիւն,
եթէ
{ծիծաղելու}
համար
կարելի
է
այսպէս
ասել,
եւ
շատ
տեղ
էլ
հոլովա
այն
խորհրդով
եմ
մերկացնում
այդ
պակասութիւնքը,
որ
{ծիծաղեմ}
դոցա
վերայ,
կամ
պախարակելով
անցանեմ
հարեւանցի
նո
աչքում...
Ինձ
հարկաւոր
է
այդ,
ես...
դեռեւս
կը
{ծիծաղեմ}
նոցա
երկուքի
վերայ
եւս:
Չորրորդ՝
Բէգզադէն
բ
իւր
զաւակի
դաստիարակութեան
վերայ։
Դու
կամիս,
որ
{ծիծաղեն}
իմ
վերայ
եւ
ասեն
դեռեւս
հասարակաց
առածը,
թէ
"
խե
աւար
անկիւններում
մեր
գլուխը
լալու։
Շատերը
կը
{ծիծաղեն}
պարզամտութեանս
վրայ,
որ
դեռ
այդ
երկու
բարբառքն
է
խալւո՛ւմ
էք.
մեք
կը
հարբեցնենք
նորան
եւ
յետոյ
կը
{ծիծաղենք}
նորա
վերայ:
Այդպիսի
մարդիկ,
որ
չխմած
ժամանակ
այ
վ
"
Բարիին՝
միշտ
մօտ
լինել"։
-
{Ծիծաղեցայ}
նորա
վերան,
Փորս
վեր-վեր
ցանկացաւ.
Գի
ոչի
տակին:
Սատանան
եւ
բոլոր
դժոխային
խումբը
{ծիծաղեցան}
որպէս
խելագար,
հա՛,
հա՛,
հա՛..
-
Ողորմել
եր։
Պալատական
Մանդարին-Յիսուսեանք
Կայսրից
առաւել
{ծիծաղեցան},
որ
շատ
ուրախացել
էր
իւր
սրամիտ
խօսակցութեան
վեր
փոխանակ
խոստովանելու
իւր
տգիտութիւնը,
հրապարակով
{ծիծաղեցաւ}
իմ
վերայ:
Նա
ասաց,
թէ
իմ
առարկան
միջին
դարերում
Հայոց
ազգը:
Այս
տեղ
չկարողացայ
ես
ծածկել
իմ
{ծիծաղը},
որ
առատութեամբ
դուրս
թռաւ
կուրծքիցս:
Պ.
Խ.,
,
ոչինչ
աւելի
ծանր
չգիտենք,
քան
թէ
յետ
պահել
մեր
{ծիծաղը}
մի
այսպիսի
տղայական
եւ
պատուամոլ
գործից:
Ցանկալի
որութիւն:
Մեք
ծիծաղում
ենք
դոցա
վերայ,
բայց
այդ
{ծիծաղը}
արտասուքից
դառն
է
մեր
համար,
ըստ
որում,
այդ
բան
գֆորսի
համալսարանումը,
միշտ
աշխատում
էր,
որ
իւր
{ծիծաղը}
ուրիշի
համար
լինէր
մի
խրատական
ու
աչք
բացող
բան:
նում։
Հիմի
ինչ
եղաւ,
որ
նոյն
շորը
շարժում
է
մեր
{ծիծաղը},
եւ
ոչ
միայն
այս
չափ,
այլ
շատ
անգամ
եւ
զզուա՜նք
կրքերը
տակավին
չեն
հանգստացել
եւ
ստիպում
են
նրանց
{ծիծաղի}
եւ
ընդհանուր
անպատվության
առարկա
դառնալ:
՝
Ա
պարոն
Գէորգը
այն
տեսակ
մարդերից
չէր,
որ
միմիայն
{ծիծաղի}
մարդու
վերայ,
եթէ
տեսել
էր
նորանում
մի
պակասութի
բողջ
արդուզարդի,
նրա
գլխասարքի
մասին:
Ինչո՞ւ
եք
{ծիծաղում}:
Այո՛,
լավ
հնագետը
նույնիսկ
դրանով
էլ
չի
բավակա
ակ
իդեալական
սիստեմների
համար,
որոնց
վրա
նա
այժմ
{ծիծաղում}
է,
բայց
մի
քանիսը
դեռ
պատվի
են
արժանանում:
Չնայ
կառակն,
այժմ
ես
կազդուրվում
եմ.
տեսնում
եմ,
որ
{ծիծաղում}
ես
եւ
ասում.
"
из
кулька
в
рогожку
",
թերեւս
այ
.
-
Ես
անհաւատ
մարդերի
հետ
գործ
չունիմ,
դու
{ծիծաղում}
ես
իմ
վերայ:
-
Ի՞նչ
ծիծաղելու
բան
կայ.
ես
ի
ձայնից
աւելի
չունին
ուրիշ
արժանաւորութիւն:
Մեք
{ծիծաղում}
ենք
դոցա
վերայ,
բայց
այդ
ծիծաղը
արտասուքից
դառն
հաւատացիր,
մինչդեռ
խանութը
եւս
քո
անունով
չէր:
{Ծիծաղում}
է
Բէգզադէն
եւ
ասում
է.
-
Դուք
գաղափար
եւս
չո
եւ
աւելի
շատ
նեղութեան
մէջ
լինէին,
քան
թէ
ինքը,
{ծիծաղում}
են
Թիւրքիոյ
ղուրուշների
երեսն
ի
վեր
եւ
երկու
երեք
է
նա,
հեղինակի
պակասութիւնները
երեսին
զարկելով,
{ծիծաղում}
է
նորա
վերայ
եւ
ցոյց
է
տալիս
հասարակութեանը
մի
այ
,
լսում
եմ
ահա,
որ
մի
մարդ,
պարսպի
միւս
կողմից
{ծիծաղում}
է
բարձրաձայն:
Ես
ամբոխուեցայ,
որովհետեւ
իմ
բոլո
չկամիմ
մի
այդպիսի
ինքնահաւան
մարդ,
որ
ողջի
վերայ
{ծիծաղում}
էր,
-
պատասխանեց
Շաքարեանցը:
-
Եւ
ինչպէս
էր
էր,
-
պատասխանեց
Շաքարեանցը:
-
Եւ
ինչպէս
էր
{ծիծաղում},
հրապարակով...
նզովեալը
-
լեզուն
շինել
է
օձի
երայ,
ասաց.
-
Ես
տեսանում
եմ,
որ
դու
յայտնի
{ծիծաղում}
ես
իմ
վերայ,
կամ
թէ
այդպէս
չէ՛,
ուրեմն
ներիր
ին
մի
այնպիսի
մարդու,
որ
փոքր
ի
շատէ
բան
հասկանալով
{ծիծաղում}
էր
այս
յիմարական
գործողութեան
վերայ,
եւ
չկամէր
մ
,
նոցանիցը
իւրաքանչիւրքը
խօսում
էին
միմեանց
հետ.
{ծիծաղում}
էին,
զուարճանում
էին,
մինչեւ
հացկերոյթի
աւարտը
եան
դաս
էր
կարդում
Վօվէսկեան
Կօլլեգիումի
մէջ։
Սա
{ծիծաղում}
էր
Իգնատիոսի
վերայ
եւ
ոչինչ
զուարճութիւն
չէր
գտան
հագուստներով
Կայսրի
աթոռի
չորս
կողմումը
կանգնած,
{ծիծաղում}
էին
դեսպանի
վերայ։
Այս
տեսաւորութիւնից
յառաջ
Յիս
նեան
Դուքսը
ոչինչ
հաւատ
չէր
պաշտում։
Նա
միօրինակ
{ծիծաղում}
էր
ե՛ւ
Յանսէնեանների
վերայ,
ե՛ւ
Յիսուսեանների
վե
է
թագաւորական
Պալատը
եւ
հասարակութեան
վերին
կարգը
{ծիծաղում}
էին
այս
բանի
վերայ,
բայց
հոգեւորականք,
մանաւանդ
շատ
գարուններ
եկան,
նոցա
հետ
միասին՝
եւ
գարնան
{ծիծեռնակներ},
բայց
նոցա
տղամարդիկը
յետ
չդարձան,
նոքա
իւրեանց
տակն
իր
Կոյսին
սրտա՜նց
է
սիրում.
Եւ
բուրաւէտ
ու
{ծիծղուն}
Ծաղիկներից
բազմերանգ
Նուրբ
մատներով
իր
սիրուն
Կ
,
կուտ,
կուտ,
կուտ
",
Մարին
է
ուռչում...
-
{Ծիպ},
ծիպ,
ծիպ,
ծիպ,
շուտ
Ինձ
մօտ
եմ
կանչում..
տ,
կուտ,
կուտ
",
Մարին
է
ուռչում...
-
Ծիպ,
{ծիպ},
ծիպ,
ծիպ,
շուտ
Ինձ
մօտ
եմ
կանչում...
Մարի
տ,
կուտ
",
Մարին
է
ուռչում...
-
Ծիպ,
ծիպ,
{ծիպ},
ծիպ,
շուտ
Ինձ
մօտ
եմ
կանչում...
Մարին
գալիս
ւտ
",
Մարին
է
ուռչում...
-
Ծիպ,
ծիպ,
ծիպ,
{ծիպ},
շուտ
Ինձ
մօտ
եմ
կանչում...
Մարին
գալիս,
գգւ
եւ
անպայման
հնազանդութեամբ,
մեքենականութեամբ
եւ
{ծիսական},
չնչին,
անգիտակցական
եւ
անխորհուրդ
արարողութեամ
արանի
ճշմարտութիւնը
ընդդէմ
կոյր
հաւատի
եւ
անպտուղ
{ծիսակատարութեան},
եւ,
քաջութեամբ
պատերազմելով
խաւարի
եւ
մոլորութ
աւոր
էական
մասունքը
բաղկանում
են
ամուլ
եւ
անպտուղ
{ծիսակատարութենից},
նիւթապաշտութիւնը
երկրորդական
տեղ
չունի
այդ
կրօն
ին,
ոչինչ
էին
ամենեւին՝
այդ
անխորհուրդ
եւ
ամուլ
{ծիսակատարութիւնը}
առաջին
բանը
շինելով,
փոխանակ
իրաւունք
տալու
օրին
քարոզեց
ճշմարիտ
Աստուածը
հոգի
եւ
անկարօտ
անպտուղ
{ծիսակատարութիւնների},
զոհերի,
որ
Հրէական
կրօնի
գլխաւոր
հաստարանքն
էի
ութեան
սրտի
եւ
Հոգւոյ,
եւ
ո՛չ
՚ի
սնոտի
եւ
յամուլ
{ծիսակատարութիւնս}
կուրօրէն
հաւատալ,
ըստ
պապական
պահանջման,
առ
մեզ
անտի
ընդ
ումեք
զամենայն
կարճ
չեմ
պահեալ
երբէք
ըստ
{ծիսի}
վաճառականաց,
վասնորոյ
ահա՛
ճշմարիտն
խոստովանիմ
ա
ն
իմ,
կատարելով
զամենայն
հոգեւորական
պաշտօնս
ըստ
{ծիսի}
քրիստոնէականաց
օրինաւոր
եւ
միջակ
ծախիւք.
սակս
տե
ռավարչաց
օրդնի
Տեր
Ստեփանոս
Տեր
Յարութիւնեանէ
ըստ
{ծիսի}
տունս
վաճառողաց:
Ընդ
այսմ
եւ
վասն
բառնալոյ
զապագ
ի
յետագայ
բանս,
երեւի
՚ի
ճիշդ
պահպանութեան
ամուլ
{ծիսից}
եւ
արտաքին
արարողութեանց.
որք
ո՛չ
եթէ
ջեռուցանեն
րեանց
ցուցանէին
թէ
յաղագս
ազգային
նմանողութեան
եւ
{ծիսից}
եւ
թէ
հայկաբանութեան,
ընդդէմ
դնէր
եւ
ոչ
թոյլ
տայ
Յուստիանոսէ,
եւ
զանազան
ճառիւք
ի
վերայ
կարգաց
եւ
{ծիսից}
Հայոցս
եկեղեցւոյ:
Յերեքտասաներորդ
եւ
չորեքտաս
տուն.
Անուշաւանի
Սօսիք
տերեւով,
{Ծիտերն}
ծառէ
ծառ
Իւրեանց
ճռվըղով
Կ՚օրհնեն
քո
գա
ւթիւն
մարդկութեան
ոչ
հանդիսացուցանէր
զխայտաճամուկ
{ծիր}
ի
սկզբանէ
անտի
իւրոյ
գոյութեան
կամ
լաւ
ասել
որչափ
`
Բաց
եմ
անում
պինդ
կոճակը
նախանձոտ.
Եւ
արեւի
{ծիրան}
ցոլքերն
անդրանիկ
`
Ցոլցըլում
են
ստինքներից
իր
գո
ում
են,
որ
մի
սեւ
շիշի
միջից
լցուած
սպիտակ
ջուրը
{ծիրանագոյն}
ներկում
է
արծաթի
դգալը
կամ
յետոյ
սեւացնում
է
եւս
ուսի
հաշվին։
Վերջապես,
ավելորդ
է
խոսել
պատվական
{ծիրանագույն}
ներկի
ստացման
մասին,
ծծմբաթթվով
սերմերի
կճեպը
մշ
զսըգոյդ
քուրձ
մերկեաց
սրով
երկսայրի,
Սոքին
յաւէժ
{ծիրանափառ}
զքեւ
արկցեն
պատմուճան։
Յաթերս
կապոյտ
եւ
դուք
աստ
.......
Եւ
շօշափուեցի՜ն
Ստինքներն
կոյսի
-
Ու
{ծիրանեգոյն}
`
Խախտուեց
կուսութիւն.
Եւ
մոգպաշտը
այն
Վերցըն
..
Եւ
շոշափեցա՜ն
Ստինք
կուսական,
{Ծիրանէծաղիկք}
Լուծան
կուսութիւնք։
Մոգպաշտէն
վաղիւ
ելի
պատուհաններիս
ապակիքը,
որ
ներկել
էր
ժամանակը
{ծիրանի}
գօտու
գոյներով:
Ահագին
փայլակները
մութ
ու
թանձր
.
-
Ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
ծի՜փ,
{Ծիփծիփեմ}
նմա...
Մարին
գայ
եւ
գգուի
Սէր
եռ
զուին,
առանց
ժողովրդին
ականջ
դնելու,
լեզուի
նոր
{ծլած}
ձեւերը,
որ
դեռ
թարմ
են
եւ
աճելու
վրայ,
կապելով
զուին,
առանց
ժողովրդին
ականջ
դնելու,
լեզուի
նոր
{ծլած}
ձեւերը,
որ
դեռ
թարմ
են
եւ
կերպարանագործուելու
վր
մ
հարաւի
այրող
տօթը
չկարողանային
չորացնել
նորանից
{ծլելու}
բոյսը:
Զաւակների
մայրը
է
գերդաստանի
մայր,
իսկ
գ
համար՝
աշունքից).
սկզբնական
շրջանում,
սորգոյի
{ծլելուց}
հետո,
թփերի
միջեւ
եղած
տարածությունը
փափկացնում
մի
պատմական
սերմ,
միշտ
կարող
են
ազգի
կեանքի
մէջ
{ծլիլ},
ծաղկիլ
եւ
պտուղ
բերել:
Ազգային
աւանդութիւն
Է
դ
ն
խնդրում
եմ,
մի՛
բերի,
ինձ
ոչինչ
հարկավոր
չէ:
{Ծխախոտ}
ես
գնում
եմ
այնտեղից,
որտեղից
դուք
էլ
կգնեիք,
ո
ր,
Երեկ
ստացա
քո
նամակը
Անանիայի
նամակի
հետ,
{ծխախոտ},
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Ծխախոտը
դեռ
չեմ
փորձել,
որ
քո
նամակում
ասում,
կարելի
է
"
արձագանքել"։
{Ծխախոտը}
բոլորովին
այն
չէ,
ինչ
որ
դեկտեմբերին
ուղարկել
էի
նանիայի
նամակի
հետ,
ծխախոտ,
եւ
այլն,
եւ
այլն:
{Ծխախոտը}
դեռ
չեմ
փորձել,
որովհետեւ
ունեցածս
մինչեւ
վաղը
տ
ն
ամենաէական
դրդապատճառն
է:
Եվ
այսպես,
չմոռանաս
{ծխախոտը},
գրքերը
եւ
ծխափողը։
Այժմ.
անցնում
եմ
քո
նա
միանգամայն
անսպասելի,
ստացա
մարտի
27-ի
նամակդ՝
{ծխախոտի}
հետ
միասին:
Շնորհակալ
եմ
տանից
տված
տեղեկություն
րգ
Իմ
անգին
եղբայր,
Երեկ
երեկոյան,
{ծխախոտի}
եւ
գրքույկի
հետ
միասին
ստացա
հենց
11-ի
թվակիր
նամ
հանում
նրա
տպարանական
պարագաները:
Իսկ
ի՞նչ
եղավ
{ծխախոտի}
խանութը,
գոլորշիացա՞վ:
Այս՝
Հովհաննեսին
է
վ
Իմ
սիրելի
եղբայր,
Այս
րոպեին
ստացա
քո
նամակը
{ծխախոտի}
հետ
միասին.
շնորհակալ
եմ.
Նախիջեւան
գրած
նամակն
ւղարկում
են
ինձ,
բացի
նրանից,
որ
առաջին
դեպքում
{ծխախոտն}
ավելի
շուտ
է
ձեռքս
հասնում։
Այդ
բաների
համար
հան
,
որովհետեւ
խառնած
հավասար
չի
ծխվում։
Չնայած
այդ
{ծխախոտն}
ավելի
թունդ
է,
բայց,
համենայն
դեպս,
կոկորդդ
ու
աւական
կերպով:
Այս
խօսքերից
յետոյ,
լցրեց
նա
{ծխամանը}
թաբաքով:
Պ.
Մարկոսը
եւս,
հետեւելով
պ.
Շաքարեա
ում
է
մեզ.
նոր
հանդերձը
իբրեւ
կողոպուտ
կպատկանի
{ծխատէր}
քահանային,
այս
պատճառով
ահա
մեռեալից
աւելի
եկամո
բէն
Եւ
վերցընում
ունելով
Կայծը
կիզիչ
բոց-կրակ
Այն
{ծխացող}
սեղանից,
Եւ
դէպ
երկիրը
`
արագ
Ճանապարհւում
է
նոր
եմ,
որ
դու
երկուշաբթի
բերես
ինձ
նույն
տեսակի
մի
{ծխափող},
միայն
թե
առանց
օղակի:
Վերջին
ծխափողս
ես
դարձյա
:
Ես
այն
ժամանակ
չգիտեի,
որ
հենց
երեկ
կոտրած
իմ
{ծխափողը}
վերջինն
է
եղել
եւ
գլխի
ընկա
այն
ժամանակ,
երբ
նամ
ճառն
է:
Եվ
այսպես,
չմոռանաս
ծխախոտը,
գրքերը
եւ
{ծխափողը}
։
Այժմ.
անցնում
եմ
քո
նամակի
բովանդակությանը
ի
տակ
եւ
կարում
էր
իւր
կարը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
{ծխափողը}
լցրած
թաբակով
նոր
ահա
վառում
էր,
իսկ
կինը
նստած
յալ
օղակի
պատճառով:
Դրա
համար
հենց
նամակս
սկսեցի
{ծխափողից},
որը
սույն
նամակի
գրության
ամենաէական
դրդապատճառ
տեսակի
մի
ծխափող,
միայն
թե
առանց
օղակի:
Վերջին
{ծխափողս}
ես
դարձյալ
կոտրեցի
այդ
անիծյալ
օղակի
պատճառով:
Դ
եղաւ,
որ
շուտով
եկար:
Թիւթիւնճի-օղլուն
առեց
{ծխաքարշը},
լցրեց
թաբակով
եւ
սկսեց
ծխել.
նորա
դէմքի
վերայ
ր
լոյսը
եւ
ճշմարտութիւնը
ոտաբոկիկ
քշէին
Հայաստանի
{ծխեալ}
աւերակներից
խաւարի
եւ
ստութեան
չար
դեւը:
Մեք
բու
այդ
գործակատարութեանը,
նորա
համար,
որ
Հայաստանի
{ծխեալ}
աւերակների
մէջ
բաւականին
հաստամորթ
արջեր
կան
ներկ
էիր,
դրա
համար
էլ
ետ
եմ
վերադարձնում,
որովհետեւ
{ծխել}
բոլորովին
չեմ
կարողանում:
Նախավերջին
ֆունտը,
չն
եւ,
իսկ
Պ.
Չամուռճեանը
եթէ
կամի
խունկ
եւ
զմուռս
{ծխել}
այնպիսուն,
ազա՜տ
է:
Մի
գործ
կամ
մի
մարդ
պաշտ
ը
եւս,
հետեւելով
պ.
Շաքարեանցի
օրինակին,
սկսեց
{ծխել}
թուրքի
թաբաքը
եւ,
արձակելով
ծուխի
օղեր,
որ
շատ
ռած
չառած,
կարդաց
տակի
գրերը...
-
Չկամի՞ք
{ծխել},
-
հարց
արեց
պ.
Շաքարեանցը:
-
Ին՞չ
է
հարցան
նճի-օղլուն
առեց
ծխաքարշը,
լցրեց
թաբակով
եւ
սկսեց
{ծխել}.
նորա
դէմքի
վերայ
երեւում
էր
իսկոյն
մի
տղայական
դրեց
նորա
օգնականութիւնը։
Կամենալով
դեռեւս
խունկ
{ծխել}
Խաչատուրի
պատուասիրութեանը,
առաջարկեց,
որ
ինքը
ացնե՞լ,
անխտիր
նոցայ
առջեւ
ծունկ
չոքել
ու
խո՞ւնկ
{ծխել},
որովհետեւ
մինը
հազարամեայ
է,
իսկ
միւսը
հինգհար
ն
դու
քեզ
պահպանի՛ր,
առաջինը
չմրսես,
երկրորդը՝
{ծխելը}
թարաքը
հանե,
մինչեւ
զատիկ
անարատ
կլինես:
Եղ
աբակի
ծուխը
եւ
այլն)
վնասակար
էր:
Այդ
դառը
խոտը
{ծխելը}
գուցէ
մի
տեղական
պատճառ
ունի,
մի
բնական
հիմք,
մ
ելեօք
Առնու
զկայծակն
բոցավառ
Ի
սեղանոյն
{ծխելոյ},
Եւ
ի
յերկիր
ի
խոնարհ
Անգրէն
լինի
փոյթ
բ
ընդհատության
միջոցին
դուրս
եկա
ղահվետունը
թաբակ
{ծխելու},
այն
բավական
ընդարձակ
դահլիճի
մեջ,
ուր
գտանվում
ջանար
պակասութիւնքը
վերանալուց
յետոյ,
խունկ
չէիք
{ծխելու}
այդ
պակասութենների
կուռքերին
եւ
չէիք
ազգացուցանել
րում
եմ
քեզանից,
որ
չընծայես
այն
իմ
հարսին
խունկ
{ծխելու}
վարձ,
որպէսզի
նորան
չպատժի
այդ
մահը
իսկոյն
հարսն
յ
աղօթէ
ու
բժշկուին:
Ուզարլուկ
(իւզերլիք)
{ծխելու}
ընդդէմ
մենք
չենք
ուզում
դրական
բան
ասել,
որովհետ
իջումներով,
որոնց
մեջ,
անկասկած,
մտնում
է
նաեւ
{ծխելս}:
Ի
դեպ,
Օվսյաննիկովի
գրացուցակի
մասին:
Նոր
թիւնը,
եթէ
Աստուած
տայ
ինձ
այն
օրը,
որ
ես
խունկ
{ծխեմ}
դրացու
աղջկանը
մեր
շեմքի
վերայ,
իբրեւ
քո
հարսի
յդ
ճանապարհով,
թող
պաշտօնական
բարոյականք
կնտրուկ
{ծխեն}
քեզ,
մեր
աչքում
դու
ամբարիշտ
ես:
Եւ
ի՞նչպէ
ԺԵՇՏ
Օ՜հ,
սենեակ,
Որքան
քո
մէջ
{ծխեցի}
Խոնաւ
պատերիդ
Ես
մտիկ
տալով,
Որ
այլ
թեւովք,
Իսկ
միջնովքն
թռուցեալ,
{Ծխէ}
զմարդոյն
արտասուս
Տեառն
ի
հոտ
անուշից,
րտաշեկն
փայակեալ
Ի
նա
մերձեցուցանէ...
{Ծխի}
մարմնոյն
փափուկ
մորթ
Եւ
ճենճերի
սիրտ
անփորձ
ում,
Մոխրատնով
լցինք
Դուին,
Արտաշատ,
{Ծխի}
մէջ
կորաւ
խաչն
եկեղեցուն,
Երբ
այս
ամենը
մեն
ուայտեալ
Անփառագեղ՝
գամ,
գոնեայ,
Եւ
{ծխին}
յոտն
լերին
Մեքենայք
որ
եւ
սուլեն,
Ուղ
փուել
երկրի
վերայ,
որ
սա
չէ
ընդունել:
Թաբաք
{ծխողները}
դարձան
երեք
հոգի.
ծխով
լցուել
էր
ամբողջ
տունը,
դարձան
երեք
հոգի.
ծխով
լցուել
էր
ամբողջ
տունը,
{ծխողքը}
հազիւ
հազ
տեսանում
էին
միմեանց.
պ.
Շաքարեանցի
ս
ընդունել:
Թաբաք
ծխողները
դարձան
երեք
հոգի.
{ծխով}
լցուել
էր
ամբողջ
տունը,
ծխողքը
հազիւ
հազ
տեսանու
ոնարհել,
զուր
չէ
տիրում
մարդը,
Նա
կը
շինէ
{ծխոտ}
ճիւղեր
սարերիդ
միջում,
Խոր
այրերումդ
էլ
կը
սուցին
իւրեանց
կտրիճ
տղամարդերին:
Փոշոտուեցան
եւ
{ծխոտուեցան}
սենեակները
եւ
առագաստները
նորահարսների,
եւ
սարդի
ճառագայթով
ո՛րքան
փայլել
է
Պողպատեայ
սուրը
{ծխուած}
արիւնում...
Թէ
հնար
լինէր
քեզ
այդ
րոպէին,
նաբեկ,
խղճալի
տեսքով:
Մեքենաները
վիթխարահսկայ
{Ծխում}
են
ահա
դէպ
երկինքն
ի
վեր
Ու
բարձրաղաղակ
սուլում
սափած,
Ոտքերն
`
ցածի
թեւերով,
Միջիններով
մնացած
{Ծխում}
արցունք
մարդկային,
Իբր
անուշ
խունկ,
առ
Աստուած
Եւ
կիզիչ
կայծը
ջերմին
Դնում
կրծքին...
Եւ
ահա՛,
{Ծխում}
մորթը
իսկոյն
Եւ
այրըւում
սիրտն
անփորձ,
Բարձրանո
սաստիկ
բարկանալը
երեւում
էր
նորանից,
որ
անդադար
{ծխում}
էր
թաբակը,
փակուած
իւր
սենեակի
մէջ,
եւ
դողում
է
ազգը:
Չկարծեն,
թէ
այս
խօսքերը
ասելով
խունկ
ենք
{ծխում}
ազգին,
ո՛չ.
միայն
ճշմարտութիւնն
ենք
խոստովանում
ից
անցանում
են
ուրիշ
ազգեր:
Էտնան
եւ
Վեզուվին
{ծխվում}
են.
Արարատի
հին
վուլկանի
մեջ
մի՞թե
կրակ
կմնա
իսպ
է
փոշին
առանձնացնեի,
որովհետեւ
խառնած
հավասար
չի
{ծխվում}
։
Չնայած
այդ
ծխախոտն
ավելի
թունդ
է,
բայց,
համեն
ն
վաղ,
որ
նաեւ
հազար
տարի
ետքը
Իսրայէլի
խունկերը
{ծխւում}
էին
բարձրավանդակների
վրայ
եւ
զոհերի
ծուխը
բարձրան
թեանը
խորտակելու
գլուխը
խաւար
վիշապի,
որ
դարերով
{ծծել}
է
մեր
խղճալի
ազգի
արիւնը,
քամել
է
նորա
վերջին
ոյ
:
Դո՛ւք
էք,
որ
մինչեւ
ցայսօր
չկշտացաք
մեր
արիւնը
{ծծելէն}...
Ձեզ
ասեմ,
ո՛վ
համախոհք
եւ
գիշատիչքդ
Հայկ
ա
այն
դայեակը,
որի
հիւթախտութեամբ
վարակուած
կաթը
{ծծելով}
՝
կերպարանագործուել
էին
հայկական
ջատագովքը
պապակա
ն
եւ
եօթն
տարի
էր.
պատճառ,
Մանուշակը
մի
տարեկան
{ծծի}
երեխայ
էր,
երբ
մի
քանի
հայ
առաջին
անգամ
տեսել
էի
ներկում
էին
ամենայն
բան
երբեմն
մորագոյն
եւ
երբեմն
{ծծմբագոյն}:
Անձրեւի
կատաղութիւնը,
որոտմունքի
թնդիւնը,
փայ
նակ
խլելով
օդից
երկու
չափ
թթուածին,
բաղկացնում
է
{ծծմբաթթու}
(ՏՕ2
сернистая
кислота),
որ,
սաստիկ
վնասակար
խոսել
պատվական
ծիրանագույն
ներկի
ստացման
մասին,
{ծծմբաթթվով}
սերմերի
կճեպը
մշակելուց
կամ
թղթի
ստացման
մասին
քո
երի
տակ,
բերում
էին
ծայրագոյն
Բրամինը,
կրակուած
{ծծմբալճի}
վերայով.
դեռեւս
այնքան
մօտ
չէր,
որ
կարելի
լինէր
:
Դժոխքի
այն
ահագին
տարածութեան
մէջ,
բորբոքուած
{ծծմբալճի}
լուսովը
միմիայն,
տեսանելի
էր
տէր
սատանայի
աշտարա
չի
թուլանում:
Այսօր
քսան
օր
է,
ինչ
ընդունում
եմ
{ծծմբային}
խինին
եւ
գործ
եմ
ածում
իբրեւ
օծանելիք
kali
jodat
ների
մասին
(տե՛ս
երես
407),
համարում
է,
թէ
մի
{ծծմբային}
օդ
է
վառուողը՝
կարծելով,
թէ
ամենայն
օդ,
որ
վառ
ւսաւորւում
են
այժմ
եւրոպական
քաղաքները:
Հեղինակի
{ծծմբային}
օդ
կարծածը
նաւթի
շոգիք
են,
իսկ
նաւթը
պատկանում
է
ուէի
տեղ,
եւ
միւս
կաթսայից
յաւելացուց
նորա
վերայ
{ծծմբային}
թթւուտ,
որ
սովորական
է
կաթի
տեղ
գործածել
դժոխքու
յ
գերմանաթաթար
կառավարութիւնը,
իբրեւ
մի
վամպիր,
{ծծում}
է
Լեհաստանի
արիւնը,
փակում
է
նորա
եկեղեցիքը,
դպ
մինչեւ
անգամ,
եթէ
կար
բժշկական
հարկաւորութիւնը,
{ծծում}
էր
այս
տարափոխիկ
վէրքերից
արիւն
ու
թարախը։
Սոսկա
ելով,
թէ
ամենայն
օդ,
որ
վառւում
է,
հարկաւ
պիտի
{ծծումբ}
ունենայ
իւր
մէջ։
Ինքը՝
արգոյ
հեղինակը,
վկայում
ացնելու
համար
արգոյ
հեղինակին,
թէ
ոչ
ամենայն
բան
{ծծումբ}
է,
որ
վառւում
է,
մանաւանդ՝
այն
մեհենների
միջի
quium))
երեւակայել
լաց,
սուգ
աղաղակ,
ծուխ,
{ծծումբ},
խղճի
որդունքը
եւ
այլն
եւ
այլն։
Բացի
սորանցից,
է՞
արգոյ
հեղինակը
(ի՞նչ
տեղից
պիտի
իմանայ),
թէ
{ծծումբը},
վառուելու
ժամանակ
խլելով
օդից
երկու
չափ
թթուածի
աստիկ
դղրդիւն
եւ
յետոյ
մի
բան
ընկաւ
դժոխքի
դուռից
{ծծումբի}
լճի
մէջ
նոյն
աղաղակը
գործելով,
որ
պատճառում
է
մի
ալները
բաղկացած
են
ժիպակից
եւ
շատ
կամ
փոքր
մաքուր
{ծծումբից}
(բացի
այս
երկու
տարրական
մարմիններից
Ջեբերը
խոստ
ինչ
յառեալ
Ադամայ
Ի
ճակն
ըստ
իւրոյ
ազգի
{Ծղիս}
ի
վեր
ամբառնայ
Սիրախառնիլ
եւ
թռչի.
Իս
՛թ
մարդիկը,
որ
ուրիշների
բերնից
իրենց
կամքի
ուզա՛
{ծն}
են
խօսում
եւ
չե՛ն
սոսկում
Տարսոնացի
Սերովբէ
Պաւղո
Ե,
համ.
30)։
"
ԸզՅիսուս
որ
'ի
Նազարեթէ՛
զոր
օ՛
{ծն}
Աստուած
Հոգւով
Սրբով
եւ
զօրութեամբ...
սպանին
կախ
նօգուտ
չէր
նա
ազգին:
Իսկ
եթե
քաղաքը,
որի
մեջ
{ծնած}
եմ,
միաբան
ցանկությամբ
խնդրե
մեզանից,
ազգի
անու
անելի
է
լինում
այնպիսի
մարդերի
համար,
որ
իւրեանց
{ծնած}
օրից
նուիրել
էին
իւրեանց
անձը
ստութեան
սպասաւորու
իւրեանց
լեզուի
քերականութիւնը
անգամ
չգիտէին,
որ
{ծնած}
էին
միմիայն
խաբեբայութեան
համար,
եւ
համարձակւում
ներգործեցին,
մանաւանդ
ինքը՝
հեղինակը,
ասես
թէ
{ծնած}
կարապետ
լինէր...
Միւսերը
եւս
խիստ
լաւ,
բայց
պետ
կարճ
բան
իմ
կեանքից
պատմեմ
քեզ
օրինակի
համար:
Ես
{ծնած}
էի
Սուննաթ,
բայց,
երեխայութենից
դաստիարակուելով
կել
իմ
մէջ:
-
Ափսո՛ս,
որ
կէս
դար
յառաջ
չենք
{ծնած},
ապա
թէ
ո՛չ,
գուցէ
դուք
եւս
ընկնէիք
ֆրանսիական
լուրերը,
որ
Ճռաքաղից
յետոյ
(Հոկտեմբերի
17-ին)
{ծնած}
Սկայորդին
քանի
մի
անգամ
հրատարակեց
Տէր-Մանդինեանց
,
Նորան
ժպտաց
միմիայն.
Նորա
համար
նա
{ծնած}
էր,
Այլք
ամենայն
չեն
արժան:
Ուս
լի
դա
աստղ
էր,
Որ
աշխարհը
իւրեան
գերի
{Ծնած}
օրից
կարծել
էր։
Շատ
հալածանք,
շատ
նեղութի
եզ,
Հարցանում
ես
դու
ինձանից.
Ուր
եմ
{ծնած},
ա՞յդ
ես
քննում.
Այստեղ
եկած
եմ
Թիֆլիզից
կրօնը,
որ
տպագրութեամբ
հրատարակել
է.
"
Կաթոլիկ
{ծնած}
եմ
եւ
կաթոլիկ
պիտի
մեռանիմ
",
որ
Տատեան
Պօղոս
բէ
հազիւ
թէ
տրամադրութիւն
ունի
ուրիշ
ամէն
մարդ,
որ
{ծնած}
չէր
Բրիտանական
կղզիների
վրայ:
Մի
քանի
թերութ
կայում
է,
վախճանեցաւ
421
թուին.
ուրեմն
Փարպեցին
{ծնած}
էր
այդ
թւից
առաջ,
եթէ
Վռամշապուհի
ականատես
էր։
այի
տանը։
446
թուականներում
Փարպեցին
կամ
նո՛ր
էր
{ծնած},
կամ
շա՛տ
շա՛տ
երկու
երեք
տարեկան
եւ
այս
կերպով
ն
թուղթը,
Կայսերական
Համալսարանի
դիւանատան
մէջ,
{ծնած}
է
1831
թուականին։
Իւր
սկզբնական
կրթութիւնը
ստ
աբացոց
մէջ
Գեբեր
կամ
Ջեբեր
անունով
գիտնականը,
որ
{ծնած}
է
Խորասանում.
այդ
մարդը
հեղինակ
է
Ալքիմիայի
մասի
ան
կարգի
աբեղայ,
Րօճեր
Բեքոնը:
Րօճեր
Բեքոնը
{ծնած}
է
Սօմերսետ
կոմսութեան
մէջ
1214
թուականին
եւ
ուսու
տոս
Մեծը,
որ
համբաւած
էր
որպէս
երեւելի
կախարդ
եւ
{ծնած}
է
Շուաբիում,
1205
թուականին:
Նա
մտաւ
Դոմինիկեան
ալենտին
աբեղայից,
որ
Գերմանիայի
էրֆուրդ
քաղաքում
{ծնած}
էր
1394-ին,
չերեւեցաւ
մի
օրինաւոր
ալքիմիկոս,
թէ
ւիրուեցաւ
ունել
այդ
ամբիոնը:
Այս
գերօրինակ
մարդը
{ծնած}
է
1493
թուականին
Ցիւրիխ
քաղաքի
մօտ:
Նորա
հայրը,
ողորմելի
ծառան,
ուստի
դուրս
եկաւ,
անիծելով
իւր
{ծնած}
օրը,
իւր
հայութիւնը,
որովհետեւ
ուրիշ
ամէն
տեղ
ա
այսպիսի
ծառայեցուցիչ
գաղափարներից:
Մանուշակը
{ծնած}
օրից
լսել
էր
մեզիմեն
աղեկների
մասին,
նանրահաւատա
ում
ենք
Կարգի
անդամների
մէջ,
մինչեւ
Կարգը
դեռեւս
{ծնած}
չէր,
այլ
միայն
յղացած
Լօյոլայի
սրտումը,
կը
տեսա
է
ազգի
գալոց
սերունդը։
Ինչպէս
բնական
աշխարհի
մէջ
{ծնածը}
պահում
է
իւր
ծնողի
տիպը
եւ
բնական
որակութիւնքը,
մի
մուր։
Դու
սըրբեցիր
ինձ՝
երբ
որ
ես
{ծնայ},
Ես
քո
մէջ
իստակ
ձեռքով
թաղուեցայ.
Դո
ծ
Պարթեւի
-
Սահակի
հետ
միասին,
Աշխա՜րհ
{ծնան},
լո՛յս
աշխարհի.
Մա՛հ,
մի՛
մօտեցիր
սուրբի
այնուհետեւ
սկսեցին
ոխակալութիւն
յղանալ
եւ
նախանձ
{ծնանել}
։
Իսկ
երբ
դոցանում
առատացաւ
այդպիսի
չարակամութիւն
,
որ
մի
քանի
վայրկեան
ժամանակ
կայ
մինչեւ
երեխայի
{ծնանելը},
խնդրում
է
մի
ջրով
լցրած
աման,
բերում
են
նորան
հետ,
դրականապէս
հաստատում
են
այս
բանը,
թէ
մարդը
{ծնանելով}
չունի
իւր
մէջ
առաքինութեան
կամ
վատթարութեան
սկիզբ
Ես
գործ
դրեցի
այն
բոլոր
շնորհքը,
որ,
քո
ուղեղից
{ծնանելով},
ստացել
էի,
բայց
երբ
տեսայ,
որ
կամակոր
է
դարձե
ս
օրէնքի
հիման
վերայ
եւս
տիկին
Բէգզադէն,
մի
որդի
{ծնանելով},
երկու
օրից
յետոյ
խեղդում
է
նորան,
անզգուշութեա
...
Թէեւ
երկինքը
պատած
էին
թանձր
ամպերով:
-
{Ծնանելու}
ժամանակ
այդ
բոլորը
գրել
էի
ես
նորա
ճակատին.
նա
Բ
րա
մէջ
արօտը
եւ
նայելով
նորան
աւետիք
է
տալիս,
թէ
{ծնանելու}
զաւակը
արու
էր:
Իսկոյն
մի
ուրախացուցիչ
էլեկտր
,
որ
հին
լեզուի
հասարակ
ասած
բայերն
էլ,
ինչպէս՝
{ծնանեմ},
դատեմ
եւ
այլն,
նոր
լեզվում
դարձուցել
է
ներգործ
ոնէական
Հասարակապետութեան
գաղափարը,
որից
պիտոյ
է
{ծնանէին}
նահապետական
ժամանակների
երջանիկ
օրերը։
Ֆիլիպպ
II
այն
չէ,
որ
այդ
մտաւորութենից
մի
բարոյական
օգուտ
{ծնանէր}.
եթէ
դոցայ
այդ
տեղ
ժողովուիլը
սէր
կամ
ընկերասիրո
իւր
կնոջը
զգուշանալ
իւր
առողջութեանը,
որ
անփորձ
{ծնանի}
մանուկը:
Որովհետեւ
աշխարհի
երեսին
ամենայն
բան
լի
Յաշխարհ
փշոց,
ուր
Եւայ
Ցարդ
իսկ
ցաւօք
{ծնանի},
Թէեւ
եկեալ
Մեսիայ:
-
Իսկ
Ադա՞մ.
-
"
:
Բայց
կարդինալը
վախենալով,
մի՛
գուցէ
տհաճութիւն
{ծնանի}
ժողովրդի
մէջ,
նորան
խաբեց
սուտ
խոստմունքով:
որ
ետուր
ինձ
ժամանակս
այս
բարի
եւ
արարեր
զիս
որդի
{ծնանիլ}
վասն
քեզ
միայնուդ
պաշտել,
այլ
այժմս
աղաչեմ
զքեզ
ատիւը
եւ
անձնասիրութիւնը
չմեռանի,
ստրկութիւնը
չէ
{ծնանում}:
-
Նա
հարց
արեց
ինձանից,
թէ
փո՞քր
բաներ
կան
լինելը
իւր
գործի
մէջ:
ժամանակը
գալիս
է,
երեխայն
{ծնանում}
է
արդարեւ
արու:
Երեխայի
առաջին
ձայնի
հետ
միաս
իեզերական
իրաւասութեան
գաղափարը։
Նոքա
հաստատուած
{ծնանում}
էին
այն
մտքի
վերայ,
թէ
ոչխարքը
հովուի
համար
են
ե
թիւնը
դրեց
իւր
երեսին
որպէս
դիմակ,
նորա
ապագայքը
{ծնանում}
են
արդէն
դիմակով,
բայց՝
հայկական
դիմակով։
Մխիթ
եր
յղացածը,
քան
թէ
կանայք.
նոքա
ինն
ամսից
արդէն
{ծնանում}
են"։
"
Իմ
բարեկա՛մ,
-
պատասխանեց
Հենրիկոսը
միեւ
մ
դարձուցել
է
ներգործական,
որովհետեւ
կրաւորականը
{ծնանվել},
դատվել
եւ
այլն
է։
Հին
լեզվում
ներգործականից
կր
գոլով։
Ահա
յայս
երկրորդ
վիճակի
եղելոց
Հայոց
{ծնաւ}
Մխիթար
աբբայ,
եւ
'ի
մանկութեան
սնաւ
առ
ոտս
երկու
մինչեւ
ե՞րբ
մեր
խեղճ
ազգը
այս
դաժանակիր
լծոյ
տակը
{ծնգի}
եւ
տառապի։
Մինչեւ
ե՞րբ
պէտք
է
նախատանաց,
բամբաս
ալպանտեան
դպիր
չէ
գրեալ
առ
ինքն
զգիր։
Ինքն
գոլով
{ծնեալ}
եւ
սնեալ
ի
սմին
քաղաքի
նամանաւանդ
բազմաժամանակեայ
ես
յայնժամ
չունէի
զկատարեալ
չափահասութիւն,
գոլով
{ծնեալ}
ի
26
Հոկտեմբերի
1829
ամի,
գտանէի
ի
16
ամեայ
իմու
յ
ձեռնադրող
կեսարիացի
Մահտեսի
Յակոբի
որդի
Եղիէս,
{ծնեալ}
ի
քաղաքն
կոչեցեալ
Հալաբ,
ազգաւ
հայ
եւ
ի
դաւանութ
անծին,
ծնող
Որդւոյ
եւ
բղխող
Հոգւոյն
սրբոյ:
Որդի
{ծնեալ}
՚ի
Հօրէ
նախ
քան
զյաւիտեանս.
իսկ
Հոգի
սուրբ
բղխեա
ին՝
զՍմբատ
ասպետ
եւ
զՎարդան
ստրատելատ:
Մեսրոպայ
{ծնեալ}
հոգեւորն
վերածնելութեամբ
զորդիս
եւ
ի
տեղի
իւր
զնո
ացին
մի
ուրիշ
դիպուածով
աղաղակում
է.
"
զմանկունս
{ծնեալ}
մեզ
ի
քաղդէացւոց
սերմանէն
զվիմի
հարցուք"։
Մենք
երանաշնորհ
վարդապետի
բացականչութեան.
"
զմանկունս
{ծնեալ}
մեզ
ի
միջին
դարուց
սերմանէն
զվիմի՜
հարցուք"։
Թո
կարկատանս,
յաբեղայական
հոգւոյ
յղացեալս
եւ
ի
լոյս
{ծնեալս}
նոյնպէս
առանց
գործակցութեան
յաջողակ
մանկաբարձութե
մենեւին
այդպէս:
Առնունք
այժմ
մի
կենդանի,
որ
{ծնել}
էր,
դիցուք
թէ,
Հարաւային
Ամերիկայում
եւ
բերենք
ն,
որ
նոյն
օրին
ազատուել
էր
ծննդական
ցաւից,
երբ
{ծնել}
էր
եւ
տիկին
Բէգզադէն:
Մանկաբարձը
տալիս
է
նորան
մ
:
Բայց
նորա
սիրտը
պաղում
է
եւ
այն
աշխարհից,
ուր
{ծնել}
էր
նա...
Ի՞նչ
բանի
համար
վերադառնայ:
Նա
գտանելո
ան
-
երգիչը
Հայ
է:
Բայց
Հայ
է
միայն
նորանով,
որ
{ծնել}
է
հայ
ծնողներից,
նորա
երգը
չէ
եւ
չէ
հայերէն,
եր
չխնայեց
մինչեւ
անգամ
իւր
հայրենի
կրօնը,
որի
մէջ
{ծնել}
ու
մեծացել
էր։
Այս
բոլոր
զոհաբերութիւնքը
յանձն
է
որի
մէջ
նկարւում
են
այն
բոլոր
զգացողութիւնքը,
որ
{ծնել}
էին
հոգու
մէջ
պատկերը
տեսանելու
ժամանակ։
Իգնատիոս
նումի
տարեկան
աղջիկ
ունէին,
դեռ
նորանից
յետոյ
էլ
{ծնել}
են
Փափակը,
որ
Գարեգինի
մօտ
է
սորվում:
Եւ
զարման
ոսից
կամ
Նիկողոսի,
որ
Թորոսից
շատ
դարեր
յետոյ
էր
{ծնել}:
Այդ
ժամանակի
առաջ
ու
հետ
խաղալը
կախւում
է
Թորոս
նը
տուինք,
են
ամենամեծ
բանաստեղծքը,
որ
երբեւիցէ
{ծնել}
են
լուսնի
տակ:
Բնութիւնք
երբեք
չէ
իրագործում
կատ
է
եւ
զօրանայ
այն
կերպարանքի
տակ,
ինչ
կերպարանքով
{ծնել}
է
իր
մօրից,
կրթութիւնը
եւ
դաստիարակութիւնը
պիտի
..
բայց
ինչպէ՞ս
պիտի
տեսանէինք.
վասնզի
մէք
եւս
{ծնելու}
չէինք
որպէս
հայ:
Անի
քաղաքի
կործանուելուց
յետ
,
յար
եւ
նման
էին
հայախօսութեան
առ
հայս՝
տեղի
ետ
{ծնելութեան}
նորոցն,
եւ
մի՛թէ
նորանոր
բարբառքն
Հռովմէականք
վն
ախնեաց.
բնական
է
զի
ներկայն
ծնունդ
է
անցելոյն
եւ
{ծնեղ}
ապագային,
բայց
եւ
ժամանակն
ունի
զիւր
ներգործութի
րոն
Կոմս
Էմմանուէլ,...
Ով
որ
ազգի
համար
չէ
{ծներ},
ազգի
եւ
եկեղեցու
անդամ
չէ։
Ազգին
անդամ
եղողը
ա
շարունեաց
տիրոջ
Արշաւիր
Կամսարականի
հետ,
որոնցից
{ծնեցան}
Ներսէհ,
Հրահատ
եւ
Վահան
Կամսարականները։
Եւ
ինչպ
հրկէզք,
յափշտակութիւնք
եւ
այլ
սոսկալի
մոլութիւնք
{ծնեցան}
բռնակալութենից։
Բռնակալական
հոգին,
որ
պաշտպան
է
րտական
չենք
պահել:
Կան
ազգեր,
որ
միջին
դարերում
{ծնեցան},
նոքա
ամուր
կապուած
են
այդ
դարերի
հետ
եւ
սոցայ
ժ
վ,
հազիւ
ոտք
է
կոխում
մի
մարդ:
Եւրոպան
ուշ
{ծնեցաւ},
բայց
շատ
արագ
ծերանում
է:
Մի
քանի
դարու
մէջ
նա
։
Մխիթարը՝
իւրանուն
միաբանութեան
հիմնադիրը,
{ծնեցաւ}
Սիբաս
կամ
Սեբաստիա
քաղաքումը
փոքր
Հայաստանի,
երկ
Իգնատիոս
Լօյոլա՝
Յիսուսեան
Կարգի
նախահայրը,
{ծնեցաւ}
1491
թուականին
Սպանիայի
Գվիպուսկօյա
գաւառում,
Լօ
ծառերի
տակ,
ուր
պալատական
տիկինները
ժողովում
էին
{ծնկաչոք}
ասպետների
սիրու
հաւաստիքը:
Ես
կանգնած
էի
մի
այնպ
աւար
բանտերում:
Այնտեղ
ստիպեցին
նորան
գլխաբաց
եւ
{ծնկաչոք}
կարդալ
մի
արհամարհելի
եւ
պժգալի
երդմնագիր,
-բոլ
ոյն
բանը
կատարում
է
հիւանդի
կուրծքի
վերայ,
յետոյ
{ծնկների}
վերայ,
յետոյ
ոտքերի
վերայ
եւ
այլն:
Երբ
բոլորը
ա
ան
տակ։
Գէորգ
Գեղամեանցը,
ինչպէս
վկայում
է
նորա
{ծննդաբանական}
թուղթը,
Կայսերական
Համալսարանի
դիւանատան
մէջ,
ծ
աղքատ
Թուրք
կնոջ
տուն,
որ
նոյն
օրին
ազատուել
էր
{ծննդական}
ցաւից,
երբ
ծնել
էր
եւ
տիկին
Բէգզադէն:
Մանկաբարձ
-
Լո՛ւռ
կաց....
Ապստամբութեան
դեւը,
իւր
{ծննդական}
լրբութենով
կամենում
էր
ահա
դարձեալ
պատասխանել
սատ
եցիկ
կին,
պառկած
փափուկ
փետրալից
անկողնի
վերայ,
{ծննդական}
ցաւի
մէջ:
Սորան
տեսանելով,
ծննդականի
շրջակայ
վերայ,
ծննդական
ցաւի
մէջ:
Սորան
տեսանելով,
{ծննդականի}
շրջակայ
բազմութիւնը,
ճեղքւում
է
իսկոյն,
դայեկին
,
ահա
մի
պառաւ,
ինչպէս
Մանուշակ
դայեկը
համարել
է
{ծննդականի}
մայրը,
գալիս
է
նորա
մօտ,
ասում
է,
բռնի՛ր
գոգնո
կայծէ,
զոր
ելոյց
Մխիթար
Սեբաստացի
հանճարեղ
մտացն
{ծննդականութեամբ}:
Յաշակերտաց
առնս
մեծի
եւ
երեւելոյ,
սկսեալ
ի
այլ
հոծ
եւ
հարուստ
դարս,
անբերրի
եւ
ամուլ
գտաւ
ի
{ծննդականութենէ},
սակայն
բարձեալ
տանի
ի
գիրկս
իւր
քանի
մի
անձինս
ո՞ղ
էր
պահպանել
իւր
մարմնի
կանոնաւոր
մեծութիւնը,
{ծննդականութիւնը},
բուրդի
յատկութիւնը,
գոյնը
եւ
բնութիւնը:
Հարկա
ւցած։
Թո՛ղ
այդ
գաղափարական
Հայաստանը
յառաջուց
մի
{ծննդարան}
պատրաստէ
գիտնական
որդիք
ծնուցանելու
համար,
թո՛ղ
րոց
նախ
եւ
յառաջ
կը
լինէր
մի
լուսաւորութեան
առողջ
{ծննդարան}
մեր
ազգին.
երկրորդ,
Նախիջեւանին
փառք
ու
պարծանք
աւազան
լուսաւորութեան,
մինչդեռ
մի
այսպիսի
առողջ
{ծննդարանի}
հարկաւորութիւն
մեծապէս
զգալի
էր
բոլորին,
միթէ՞
ա
օրէնք
տուողները
նայում
էին
կանանց
վերայ
որպէս
մի
{ծննդարար}
գործարանի
վերայ,
որ
զինուոր
էր
պատրաստում
հայրեն
ատով
ուղղափառ
Քրիստոնեայ,
ազգաւ
Հայ,
քաղաքաւ
եւ
{ծննդեամբ}
Համադանցի,
գործով
վաճառական,
բնակիչ
Կալկաթայ
քա
"
Հայաստան
աշխարհի
վերակենցաղեալ
նորոգ
հոգեւոր
{ծննդեամբ}
տանի
ի
գլուխ
հինգերորդ
դարու
զերկոսին
զսոսա
իբրու
նորհաւոր
եղիցի
մուտ
նորոգ
տարւոյս
եւ
տօն
հրաշափառ
{ծննդեան}
եւ
յայտնութեան
տեառն
մերոյ
եւ
փրկչին
Յիսուսի
Քրիս
ոցն
քաղցրութեան
Իտալիոյ
աշխարհին:
Յաւուր
տօնի
{ծննդեան}
եւ
մկրտութեան
փրկչին
մերոյ,
վաղ
քաջ
ընդ
այգն,
մ
,
սկսեալ
՚ի
14/26
Սեպտեմբերի
մինչեւ
ցաւարտ
տօնից
{ծննդեան}
եւ
մըկըրտութեան,
այն
է
ցսկիզբն
Յունվարի,
ուստի
ի
եւ
ներգործութեան
վարդապետութիւնը.
բ.
Քրիստոսի
{ծննդեան}
եւ
մկրտութեան
մի
օր
տօնելը.
գ.
Սուրբ
Աստուածի
մ
գումարէա․
Յաշխարհ
Արարատեան,
Ի
վայր
մեծ
{ծննդեան},
Որ
այժմ
է
սեպհական
Օտար
ազգաց"։
Դ
իսկ
ինքդ
սկսիր
կարդալ:
Եւ
ահա
կարդալու
բաներդ,
{ծննդեան}
ճրագալուցի
գրքերը
բացի
առաջինից,
"
Ի
սկզբանէ
արա
րելի
է
ավելի
բան
իմանալ:
Եթե
սա
գրված
է
Քրիստոսի
{ծննդից}
մի
քանի
դար
առաջ,
ապա
այս
իսկական
գանձ
է
ստուգել
է
ստուգելու
հրեական
նազարեթյան
տեքստը
եւ
Քրիստոսի
{ծննդից}
հետո
3-րդ
դարում
Օրիգենի
հավաքած
հունական
թարգման
ած
է
ՄԵՐ
Սանկտպետերբուրգ
Մայրաքաղաքում,
Քրիստոսի
{Ծննդից}
1779
տարումը
Նոյեմբերի
14-ին,
բայց
ՄԵՐ
Թագաւորու
ենալով
Եվրոպան,
շատ
հաջող
համեմատել
է
Հնդկաստանը
{ծննդկանի}
հետ,
որը
աշխարհ
բերելով
մի
այլ
անհատ,
ինքն
արդե
ից,
որ
շուտով
պատրաստուի
եւ
գայ
իւրեանց
հետ,
մի
{ծննդկանի}
երեխան
ընդունելու:
Խեղճ
դայեկը,
որ
շատ
բարեհոգի
անաչում
է
այս
բաները,
թէ
որը՞
նոցանից
տեսել
է
որ
{ծննդկանի}
մօտ...
Փաթաթում
է
երեխան,
աւարտում
է
իւր
գ
ում
եմ
նրանց
բոլորի
առաջիկա
նոր
տարին
եւ
Քրիստոսի
{ծննդյան}
եւ
հայտնության
գալիք
տոները:
Ի
սրտե
ցանկանում
եմ
Շնորհավորում
եմ
M-lle
Mari
Sultan-Schah-ի
անցած
{ծննդյան}
տարեդարձը.
ամբողջ
հոգով
ցանկանում
եմ
նրան
երկար
դաստիարակութիւն
եւ
լուսաւորութիւն
տալ
չէ,
եթէ
մի
{ծնող}
դնում
է
իւր
որդին
մի
օտար
ազգի
դպրոցի
մէջ.
նա
այ
ւ
աստուածադիր
դաստիարակութիւնը
այն
է,
որ
ամենայն
{ծնող}
կրթէ
իւր
որդին
ազգային
սեպհական
դպրոցի
մէջ.
ամեն
ն
մեծ
է
այս
պարտականութիւնը,
որքա՛ն
երանելի
է
մի
{ծնող}
՝
լիապէս
կատարելով
այս
պարտականութիւնը
նոյն
չափով
կանութիւնը
նոյն
չափով
եւ
նոյն
կշռով,
թշուառ
է
մի
{ծնող}
եւ
ամենայն
դատապարտութեան
արժանի,
եթէ
զանցառու
է
ր
այդ
սուրբ
պարտականութեան
մասին:
Եւ
ամենայն
{ծնող},
որ
հնար
ունէր
դաստիարակելու
եւ
լուսաւորելու
իւր
եմ,
ինչ
եմ:
Ի՞նչ
պարտական
եմ
ես
ազգին,
ամենայն
{ծնող}
թող
հոգս
առնէ,
եթէ
կամի,
իւր
զաւակի
դաստիարակու
նը
հեռի
չէ
այժմուս.
սիրով
բարեաւ
մնա՛
արեցէք
ձեր
{ծնող}
խաւարի
հետ,
մռայլապատի՛ւ
օբսկուրանտներ։
Շուտով
ին
անձանց
ա՛յսպէս
սահմանին.
Հայր
անեղ
եւ
անծին,
{ծնող}
Որդւոյ
եւ
բղխող
Հոգւոյն
սրբոյ:
Որդի
ծնեալ
՚ի
Հօր
երը
Բացի
իւր
խաղից:
Լսարանը
նոր
{ծնող}
է
Ուսանողներին,
Բարւոք
ապրել
սովորցնո
ի
հատիկ
Մանուշակը,
արդարեւ
արժան
էր,
որ
ամենայն
{ծնող}
օրինակ
առնուր
նոցանից.
նորա
հագուստները
մաքուր,
չորս
պատուելի
վարդապետների
վերադարձը
դէպի
իւրեանց
{ծնող}
եկեղեցին,
եւ
այս
պարտականութիւնը
կատարելու
ժաման
,
որ
փախչելով
օտար
դայեակի
գրկից,
վազէր
դէպի
իւր
{ծնող}
բուն
հայկական
եկեղեցին։
Բ.
ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ
ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ
ամենայն
անբարոյականութեան,
որ
իւր
կողմից
նոյնպէս
{ծնող}
է
եւ
գործարան
սոսկալի
եւ
սարսափելի
յանցանքների։
այի
սրտումը,
կը
տեսանենք
յետոյ,
թէ
ի՞նչ
գործերի
{ծնող}
դարձան։
Գարունը
վերայ
հասաւ։
Հարկաւոր
եղաւ
ն։
Հոգով
եւ
սրտով
ցանկանում
ենք,
որ
ամենայն
{ծնող},
փոխանակ
մի
խաղալի
բան
պարգեւելու
իւր
զաւակին,
րութիւնը
էական
բայ
է,
եւ
նոր
լեզուի
բոլոր
բայերի
{ծնող}
կամ
կազմող,
ուրեմն
անհնար
է,
որ
իւրաքանչիւր
բայ
,
ի
կատարումն
հրամանի
բարձր
սրբազան
տեառն
իմոյ
եւ
{ծնողագութ}
բարերարի:
Չեն
պետք
ծանօթաբանութեան
զանձնէ
իմմ
ն
ժամանակ՝
իւր
գաղափարը
իրագործելու:
Առտնին
կամ
{ծնողական}
դաստիարակութիւնը
ստանում
է
երեխայն
գլխաւորապէս
իւ
համարում
էին,
թէ
լիովին
ահա
կատարած
էին
իւրեանց
{ծնողական}
պարտականութիւնը:
Այս
պարտականութիւնը
մի
սուրբ
եւ
արել,
իսկ
այնպէս
կատարել,
ինչպէս
յիշեցինք,
այդ
{ծնողական}
բարբարոսութիւն
ճանաչւում
է
մեզանում:
Ծնողի
գ
արտական
էք
տնկել
եւ
սնուցանել
ազգութեան
տունկը
եւ
{ծնողական}
սուրբ
իրաւունքներով
պարտք
դնել
նոցա
վերայ
նոյնը՝
իւն
չունի
բաժանել:
Դո՛ւք
չարաչար
գործ
դրեցիք
ձեր
{ծնողական}
իշխանութիւնը,
որ,
զաւակի
ամուսնութենից
յետոյ,
-
խնդրում
է
մեր
Մանուշակի
հետ
ամուսնութիւն
եւ
մեր
{ծնողական}
օրհնութիւնը:
-
Ի՞նչ
ես
ասում,
ո՛վ
մա՛րդ:
ք
անպատկառ
եւ
աներկիւղ
յԱստուծոյ,
քարաձիգ
եղեն
ի
{ծնողական}
եկեղեցին՝
արկեալ
զանձամբ
զաբեղայական
սքեմ
աղճատե
քուր
սեր,
ինչ
որ
կաս
իմ
սրտիս
մեջ
ոչ
թե
միայն
իմ
{ծնողաց}
եւ
եղբարց
եւ
ազգականաց
վերեւ,
այլեւ
օտարները,
ո
ր,
ինչքան
ես
ունեի:
Ես
ամոթ
կհամարիմ,
որ
իմ
{ծնողաց}
որպիսությունը
հարցանեմ
օտարից,
մի՞թե
լսողն
իրավո
լսած
չեք
նե,
գեշը
բնավ
լսած
չեք,
ապա
ի՞նչ
է
իմ
{ծնողաց}
ընդդեմ
մեղքս,
ասացեք,
որ
ես
էլ
իմանամ.
կարելի
ւ
յայտնում
է,
թէ
տունից
նամակ
է
ստացել,
ուր
մեր
{ծնողաց}
մասին
լաւ
չեն
գրում,
այս
շատ
խուլ
լուրը
ինձ
ստիպ
։
Իսկ
Յունաց
ժողովուրդը
եւ
երեխայքն
անգամ,
իրենց
{ծնողաց}
ուսերի
վրայ,
գովելու
համար
ձեռները
շարժելով
եւ
կ
18)
այսպէս
է
խօսում.
"
Թէեւ
անյայտ
է
մեզ
անուն
{ծնողաց}
նորա.
սակայն՝
որպէս
երեւի,
ականաւորք
ոմանք
էին
քատ
չլինելը
վերաբերում
է
լոկ
նորա
անձին,
ոչ
նորա
{ծնողաց},
երեւում
է
նաեւ
նորանից,
որ
երբ
վանքից
հալածեցի
ւ
այս
բանին
դարձեալ
այն
պատճառով,
որ
հանդարտեցնէ
{ծնողաց}
սիրտը,
որ
մաքուր
մնայ
նոցայ
խղճմտանքը
այն
բանի
մ
երիտասարդ
մարդիկը,
երթալով
իւրեանց
հայրենիքը
եւ
{ծնողաց}
աղաչանքին
ականջ
դնելով,
կամ
գուցէ
դեռեւս
աշխարհի
իտնա:
Ես
չգիտեմ,
թե
ինչո՞վ
պատճառ
տվել
եմ
իմ
{ծնողացս}
տրտմության,
ինչո՞վ
ես
անարժան
եմ
եղել
նոցա
որդիո
արկը,
ես
այստեղ
բժիշկ
դառնալով,
կարող
եմ
ե՛ւ
իմ
{ծնողացս},
ե՛ւ
իմ
ազգականացս
ամեն
կերպ
օգնական
լինել.
ես
ս
նույն
բանը
պետք
է
ուրիշներին
առնենք:
Սիրելի
{ծնողացս}
շատ
եւ
շատ
բարեւ՝
Գրիգոր
եղբորս,
Ֆլորա
յանգայիս
զնոյնն
նոյն
դրամով
տպեսցեն
առ
ի
յիշատակի
իմոյ
եւ
{ծնողացս}
եւ
յետ
այնու
տպեցեալ
գրքերոջ
վաճառի
բովանդակութիւ
ատելի,
այդպիսի
մի
զաւակի
մեղքի
համար
նորա
թշուառ
{ծնողը}
պիտոյ
է
պատասխան
տայ
Աստուծոյ
ահեղ
դատաստանի
առաջ
մ
տանում
իմ
տխուր
Յիշատակարանը,
եւ
որոնց
միայնակ
{ծնողը}
ճանաչւում
էր
բարեկարգ
եւ
ճշմարտութեամբ
ոգեւորեալ
ւմ
էր
նորան
իւր
մտքումը
եւ
ուխտ
էր
դրել,
թէ
նորա
{ծնողը}
հարկադրելու
լինէին,
Դօնը
ընկնիլ
խեղդուիլ,
քան
թ
ն,
ես,
իբրեւ
եղբայր
նորա
հարազատ,
նոյն
եւ
որդի
{ծնողի}
նորա,
իմոյս
երախտաւորի,
սովին
դոյզն
նամակագրութ
նողական
բարբարոսութիւն
ճանաչւում
է
մեզանում:
{Ծնողի}
գլխաւոր
խորհուրդը
եւ
նպատակը
չէ
պիտոյ
այն
լինի,
,
զուրկ
էր
ստոյգ
դաստիարակութենից
եւ
կրթութենից։
{Ծնողի}
գլխաւոր
ջանքը
եւ
փոյթը
պիտոյ
է
լինի
յառաջ
հոգաբար
րդութեամբ:
Որքա՛ն
մեծ
պարտականութիւն
կայ
ամենայն
{ծնողի}
վերայ՝
հոգաբարձու
լինել
իւր
զաւակի
դաստիարկութեա
Նախիջեւանի
Հայոց
հասարակութեան,
ՄԵՐ
Ամենասիրելի
{ծնողի}
՝
երանելի
յիշատակի
ԿԱՅՍՐՈՒՀԻ
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
Բ-ի
ձեռքով
ելով,
բան
տեսանել:
Գիտեմ,
ծանր
բան
է
զաւակի
եւ
{ծնողի}
միմեանցից
բաժանուելը,
բայց
ինչ
պիտոյ
է
առնել,
բ
դը։
Ինչպէս
բնական
աշխարհի
մէջ
ծնածը
պահում
է
իւր
{ծնողի}
տիպը
եւ
բնական
որակութիւնքը,
այնպէս
եւ
աշակերտը
վերայ,
քան
թէ
մի
այլ
մարդու:
Միթէ՞
չգիտես,
որ
{ծնողին}
աւելի
քաղցր
է
իւր
զաւակը,
քան
թէ
մի
օտարին:
Գիտ
գլխաւոր՝
խաւար
լինելը,
որովհետեւ
դա
մեր
բոլորի
{ծնողն}
էր.
դու
ուրուագիծ
եւ
հաշիւ
կազմիր
միայն
առաստաղի
ամին
է,
իսկ
յիմարութիւնը
`
խաւար,
որ
իմ
սիրական
{ծնողն}
է.
երկրորդ
`
օգնելով
այդ
տետրակների
հեղինակներին
տայ
Աստուծոյ
ահեղ
դատաստանի
առաջեւ:
Հայազգի՛
{ծնողներ},
զգուշացէ՛ք
այս
ծանր
պատասխանատուութենից.
հերի՛
րն
այնքա՜ն
թույլ
են:
Ինքդ
մտածիր,
ինչ
կլինի
մեր
{ծնողների}
ու
նամանավանդ
քեզ
հետ,
եթե,
տերը
մի՛
արասցե,
ք
վերջը:
Ինձ
ամենից
ավելի
տանջում
է
մեր
զառամած
{ծնողների}
դրությունը,
եւ
ուրիշ
ոչինչ,
թե
չէ
ամեն
ինչ
կաղվ
ւ
դաստիարակէիր
ուրիշ
մարդերի
դստերքը,
որ,
աղքատ
{ծնողների}
զաւակ
լինելով,
մնալու
էին
կոպիտ
հասկացողութեան
մ
եր
է
փչում:
Դա
ո՛չ
մի
ժամանակ
որդի
չէ
մուսուլման
{ծնողների},
դա
հրէի
տղայ
է
եւ
բաղդի
բերելով
ընկել
է
մեր
կրօ
ւելը
կարող
էր
ունենալ
խիստ
շատ
պատճառ,
բացի
նորա
{ծնողների}
ականաւոր
եւ
հարուստ
լինելուց։
Պատմութիւնը
մեզ
չէ
իակ
հնար
է
կին
մարդերի
համար,
ազատուելու
իւրեանց
{ծնողների}
կամ
ամուսինների
խօսքերից
եւ
նկատողութեններից.
մա
ծնողքը
եւս,
ի՞նչ
մեղքս
պահեմ
-
ուրիշ
նախիջեւանցի
{ծնողների}
նման,
յարմարուելով
իւրեանց
զանազան
հաշիւներին,
ւթիւնները
եւ
տառապանքը
յառաջացած
անհնազանդութենից
{ծնողների}
կամքին։
Փորձով
գիտենք,
որ
այդ
գիրքը
շատ
սիրելի
մանուկներին,
որոնք,
իւրեանց
ազգութիւնը
չուրացող
{ծնողների}
զաւակ
լինելով,
ուսել
էին
գոնէ
ինչպէս
եւ
իցէ
ժողո
չէ:
Արտասուել
պիտի,
քան
թէ
սրտնեղել
այն
դժբախտ
{ծնողների}
եւ
աւելի
դժբախտ
աղջիկների
վրայ:
Մենք
հերիք
ա
երկրորդական
խնդիր
չէ:
Հանգստացրու
նույնպես
մեր
{ծնողներին}:
Ներքին
զգացմունքս
ասում
է,
որ
ես
նրանց
կենդանի
պես
վերջ
ունի:
Ես
քեզ
խնդրում
եմ
հանգստացնել
մեր
{ծնողներին}:
Ես,
փառք՝
աստծո,
ողջ
եւ
առողջ
եմ.
յուրաք
աստծո,
մի
անգամ
էլ
խնդրում
եմ,
հանգստացրու
մեր
{ծնողներին}:
Ափսոս
որ
չի
կարելի
գրել
հայերեն,
թե
չէ
ես
ինքս
ւմ
նրան
իր
գործերում:
Հաղորդի՛ր
իմ
բարեւը
մեր
{ծնողներին},
եղբայրներին,
քույրերին,
փեսաներին,
եղբորորդի
ն
գրեցի
քեզ
մի
նամակ,
ընդորում
դեռ
մի
նամակ
էլ՝
{ծնողներիս}
ուղարկելու
համար,
որ
դու
արդեն,
հավանաբար,
ստա
կալ
եմ
Ավետիքից:
Ըստ
որում,
չմոռանաս
բարեւ
գրել
{ծնողներիս},
եղբայրներիս,
քույրերիս,
փեսաներիս,
եղբոր
եւ
Ի
դեպ,
շնորհավոր
նոր
տարի:
Անցիր,
խնդրում
եմ,
{ծնողներիս}
մոտ
եւ
ասա,
որ
ես
եւ
եղբայրս՝
Ղազարոսը,
փառք
ա
Հայ
է:
Բայց
Հայ
է
միայն
նորանով,
որ
ծնել
է
հայ
{ծնողներից},
նորա
երգը
չէ
եւ
չէ
հայերէն,
երեք
բառ
Թուրքի,
սքով՝
կատարել
այն
ընտանեկան
պարտականութիւնը,
որ
{ծնողք}
պիտի
կատարեն
իւրեանց
ազգի
օգտի
համար,
եւ
որ
մնաց
է,
թէ
ո՛ր
գերդաստանի
մէջ
քանի
զաւակ
կայ,
եւ
եթէ
{ծնողք}
չկամենան
իւր
ժամանակին
ուղարկել
իւրեանց
զաւակքը
ք
տութեան
արդիւնք:
Շատ
աղքատ
կամ
օրական
հացի
կարօտ
{ծնողք}
վաճառել
են
իրենց
աղջիկները,
եթէ
թողունք
ոմանց
մօ
վերայ՝
ո՛րքան
ծանր
դատապարտութեան
արժանի
էին
այն
{ծնողքը},
որ,
իւրեանց
ձեռքումը
նիւթական
հնար
ունենալով,
,
բնութեան
կանոնն
է,
որ
զաւակները
թաղեն
իւրեանց
{ծնողքը}:
Սուտ
ազգասէրների
սրտի
մեծ
ցաւի
համար
հարկաւ
համար
վերադառնայ:
Նա
գտանելու
չէ
իւր
տունը,
իւր
{ծնողքը},
նորա
աչքին
պիտի
հանդիպին
երկու
գերեզման
եւ
մի
ա
Ինչ
ժամանակ
օտար
երկիր
Իմ
ծերունի
{ծնողքը}
Ուղարկեցին
ինձ
միայնակ,
Տուին
իւրեանց
նից...
Մուր
էր
քսել
տան
վերայ...
Իւր
{ծնողքը}
լացուցել
էր,
Ինչքը
վատնել
անխնայ:
նքը
իրաւունք
չեն
տալիս
մեզ
ենթադրել,
թէ
Փարպեցու
{ծնողքը}
ականաւոր
ոմանք
էին
եւ
հարուստք։
Եւ
սոքա
են
մեր
պ
եւելի
եւ
հարուստ
մարդիկ
պիտի
եղած
լինէին
Փարպեցու
{ծնողքը}
։
Երկրորդ,
Փարպեցին,
խօսելով
իր
մարդու
ծառայ
այից,
հարցրեց
նորանից,
թէ
տա՞նն
էին
արդեօք
նորա
{ծնողքը}:
Մանուշակը
այս
հարցմունքի
վերայ
շփոթուած,
կա
մէր
անգամ
պարոն
Մկրտիչը,
որին
պիտոյ
է
տային
նորա
{ծնողքը}:
Պարոն
Մկրտիչը
շատ
հասարակ
եւ
անկիրթ
մարդ
էր
ւր
կին
առանց
հարցանելու
նորա
կամքը,
եւ
Մանուշակի
{ծնողքը}
եւս,
ի՞նչ
մեղքս
պահեմ
-
ուրիշ
նախիջեւանցի
ծնողնե
ր
հետ
իւր
հարսանիքի
վերայ
խօսի,
մեր
տեսածը,
եթէ
{ծնողքը}
խօսում
էին
այդ
մասին,
աղջիկը
լուռ
եւ
տրտում
կը
ն
աղջիկները
ոչինչ
չէին
խօսում,
այն
էր
պատճառը,
որ
{ծնողքը}
կապում
էին
նոցայ
բերանը,
ինչպէս
այս
րոպէիս
դու,
նուշակի
կուրծքիցը
դուրս
թռաւ
մի
խոր
հառաչանք,
որ
{ծնողքը}
չնկատեցին,
խորացած
լինելով
իւրեանց
առարկայի
մէջ
րութիւնքը.
այս
պատճառով
Մանուշակը
մեղադրելով
իւր
{ծնողքը},
չէր
դատապարտում
իւր
անձը
ստահակութեան
մէջ,
որո
կամենում
բժշկի
գալը
եւ
աշխատում
էր
հաւատացնել
իւր
{ծնողքը},
թէ
հիւանդ
չէր
ինքը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
այնպէս
ղած,
որին
մինչեւ
այսօր
օրհնում
են
Նախիջեւանի
ծեր
{ծնողքը},
հագնում
է
իսկոյն
հանդերձը,
առնում
է
իւր
հետ
մե
ի
Գվիպուսկօյա
գաւառում,
Լօյոլա
ամրոցի
մէջ։
Նորա
{ծնողքը}
թէպէտեւ
երեւելի
մարդիկ
էին,
բայց
ո՛չ
հարուստ։
Ի
անպատճառ
դառնում
էին
Յիսուսեան,
մինչեւ
անգամ
եթէ
{ծնողքը}
եւս
չ'կամենային,
որովհետեւ
Պապից
Յիսուսեան
Կարգի
ը,
բայց
աւելի
թեթե՞ւ
է
այն
գազանական
գործը,
երբ
{ծնողքը}
եփում
են
եւ
ուտում
են
իրենց
զաւակները:
Յայտնի
է
րապելով՝
Ինձ
ճանապարհ
բանայի։
Իմ
{ծնողքըս}
ու
բարեկամք
Տըխուր
նըստած
միայնակ,
Ես
րեխայի
սկզբնական,
ընտանեկան
դաստիարակութիւնը
իւր
{ծնողքի}
ձեռքով:
Շատ
անգամ
մի
զաւակ,
տան
մէջ
հոգու
վատթա
անկերպարան
խաւարի
բաբելոնեան
գերութեան
մէջ,
իւր
{ծնողքի}
յաւիտենական
դատապարտութեան
համար:
Այնտեղ,
ուր
չ
մինը
սիրելի
կը
լինէր
առաւել
քան
թէ
միւսը,
չէ՞
որ
{ծնողքի}
համար
զաւակները
միեւնոյն
են,
չէ՞
որ
մի
աչքով
կը
իւն
է,
պարոն
Մկրտիչ,
զոքանչի
համար
եւ
առհասարակ
{ծնողքի}
համար,
փեսայի
նոցայ
տուն
գալը,
-
ընդհատեց
նորա
խ
տճառ,
Մանուշակը
մահացու
մեղք
էր
համարում
ծիծաղել
{ծնողքի}
վերայ,
թէեւ
որչափ
ես
պակասութիւնը
ունենային:
Ճշ
խնդրելու,
բայց
ոչինչ
պատասխան
չստացաւ
հարսնացուի
{ծնողքի}
կողմից.
նա
անհանգիստ
էր
այս
բանի
մասին,
մանաւան
րմեռանդ
աղօթում:
Այո՛,
սարսափելի
յանցանք
է
{ծնողքի}
կողմից,
երբ
նոքա
անառակութեան
են
ծախում
իրենց
զա
տում
կը
նստէր,
կամ,
եթէ
կամենար
առաւել
ցոյց
տալ
{ծնողքին}
իւր
պարկեշտութիւնը
եւ
տխրութիւնը
նորանցից
բաժանու
ա
ասում
էր.
"
Տիրածի՛ն,
ես
չեմ
կարող
ընդդիմանալ
{ծնողքիս}
կամքին.
այո,
եւ
օգուտ
եւս
չունիմ
ընդդիմանալուց
ւառ
եմ,
ձուկի
նման
մունջ.
ձայն
չունիմ,
որ
ասեմ
{ծնողքիս},
թէ
ես
չեմ
կարող
կին
դառնալ
այդպիսի
մարդու,
որի
եզուիս
մինչ
կապերը
Արձակուեցան,
բացուեցան,
Մինչ
{ծնողքս}
իմ
ձայնից
Խնդացին
ու
բերկրեցան,
Նախկին
խօսքն
որ
եզուիս
մինչ
կապերը
Արձակուեցան,
բացուեցան,
Մինչ
{ծնողքս}
իմ
ձայնից
Խնդացին
ու
բերկրեցան,
Նախկին
խօսքն,
ո
ի
կերպ
պիտի
շուտով
աւարտել,
որ
մի՛
գուցէ
յանկարծ
{ծնողքս},
մի
երկու
օրուայ
մէջ
ձեռքս
ոտքս
կապած,
վեր
առնո
ից
պակաս
չենք,
ո՞վ
է
տուել
մեզ
քաղաքավարութիւն,
{ծնողքս}
մի
կին
մարդու
մօտ
տուել
էին
ինձ
կարդալու
9
տարեկա
որի
հետ
միացել
եմ
մի
անխզելի
կապով:
Նորա
հետ
եմ
{ծնուել},
նորա
հետ
եւս
պէտք
է
թաղվիմ
միեւնոյն
գերեզմանի
մ
ձե՛լով
մահը
աշխարհ
մտաւ"։
Դեռ
երկո՛ւ
մարդ
միայն
{ծնուել}
էին
Ադամից
աշխարհի
երեսին՝
Կայէ՛ն
եւ
Աբէլ,
նախա
լի
Արտաքսուեցաւ
զոյգն
այն
Փշոց
աշխարհն,
ուր
Եւան
{Ծնում}
է
ցաւո՛վ
մինչ
այսօր,
Թէեւ
եկել
է
Մեսիան:
-
Իսկ
եանը,
փախցնում
է
մի
մարդ.
նոցա
զուգաւորութենից
{ծնում}
է
այս
կարդինալը:
Սա
իւր
մանկութեան
օրերում
պատահ
ասածին
պէս,
"
ցաւե՛ր
են
յղանում
եւ
անօրէնութի՛ւն
{ծնում}
"։
Աղօ՛թք
էլ
չեն
անում
իսկի
քարոզողի
համար։
Բաց
պէս
նաեւ
առաքումն
այնորիկ
առ
վեհափառ
կաթողիկոսն,
{ծնունդ}
իցէ
նեխեալ
ուղեղի,
ոյր
ուրուք
եւ
իցէ
հնարողի
զառ
Հա՛յ
կանայք,
դուք
որչափ
եւս
նոր
ժամանակների
{ծնունդ},
այնուամենայնիւ
դուստր
կամ
թոռներ
էք
այն
մեծահոգ
ց,
ի
սեղծմանէ
աշխարհի
մինչ
ցարդ
են
ամք
7368.
զի
{ծնունդ}
Քրիստոսի
դիպաւ
ի
վեցերորդ
դարում,
այն
է
՚ի
5508
էս
վարդապետէր
Նիկոդիմեայ,
ըզմկրտութիւն
անուանեալ
{ծնունդ}
ի
ջրոյ
եւ
՚ի
Հոգւոյ:
15)
Երես
94.
Հարց.
-
"
Անունս
է
Ոգի
հայասէր
մարդկան.
{Ծնունդ}
եմ
միակ
սիրոյ
մարդկութեան.
Սկզբից
մինչեւ
այ
լոկ
սպառնալիք
չհամարէ
կամ
րոպէական
վաղանցուկ
կրքի
{ծնունդ},
ո՛չ,
ո՛չ:
Այժմ
եւ
մինչեւ
մեր
գերեզմանի
ափը
վյ
օրինակ
պար
առնուլ
ի
նախնեաց.
բնական
է
զի
ներկայն
{ծնունդ}
է
անցելոյն
եւ
ծնեղ
ապագային,
բայց
եւ
ժամանակն
ու
Պռօշեանցը
գիտէ
այս,
որովհետեւ
Արարատեան
աշխարհի
{ծնունդ}
է
եւ
իր
գրուածքի
մէջ
գլխաւորապէս
հետեւում
է
բուն
որա
վերա
բնության
պայմանները:
Լեզվի
հղությունը,
{ծնունդը},
տղայությունը,
մանկությունը,
եւ
այլ
հետեւյալ
հ
ով
չափ
ցանկանում
ենք,
որ
արգոյ
հեղինակը
իւր
մտքի
{ծնունդը}
աւելի
պատշաճաւոր
զգեստով
հանդէս
հանէ
երբեմն
մեր
ը
մից.
այդքան
տարի
ծառայելու
վարձը...
-
Նոցա
{ծնունդը}
չորանայ,
նոքա
իմ
տունն
են
քանդել,
-
ասելով
լցնո
Կոմս
էմմանուէլը,
եղբայր,
ապա
նզովեալ
լինի
դորա
{ծնունդը}.
ինչ
հարկաւոր
է
մեզ
հրաւիրել
մի
այդպիսի
գազան
մե
ուած
լսւում
էր
օդի
մէջ
մեր
բերանից,
մեր
իսկ
մտքի
{ծնունդն}
էր։
Լեզուի
պաշտօնը
այստեղ
այս
էր,
որ
մեր
մտքի
հ
ք
նորանց,
այլ,
որպէս
քաղդէական
սերմից
յառաջացած
{ծնունդներ},
քարին
ենք
զարկում:
Շատ
լաւ
գիտենք,
որ
մեք
տանն
անտես։
Հայաստանի
եթէ
նախնի
{Ծնունդները}
քեզ
մեղան,
Ի՞նչ
է
մեղքը
այժմեանների,
ամենարդար
դատապարտութիւն
այդպիսի
պակաս
եւ
անկազմ
{ծնունդների}
համար...
Բայց
Աստուծոյ
սիրու
համար
ասացէք՝
ինչպ
խղճահարեսցի,
թէ
պարոն
Թաղիադեանցն
զվառ
եւ
զսուրբ
{ծնունդս}
մտաց
իւրոց
ճախարակեալ
յանդիման
կացուցանէր
ի
զգեստ
յս՝
ռամիկ,
զի
բաց
ի
լատինականէն
գիտէ
եւ
զայլս՝
{ծնունդս}
լատինականին:
Իսկ
միւսն,
ո՞վ
հիւանդութեանս
մտաց
ուխ,
Յանգայտ
իւր
ծոց
զորդիս
գգուեալ
որովայնի
իւր
{ծնունդք}
։
Նոր
տեսարան՝
նոր
ոլիմպոս
՚ի
քեզ
Մասիս
երեւի,
կարեաց
հօր
իմոյ
զի
սպանից
զՅակովբ
զեղբայր
իմ
".
{Ծնունդք},
գլ.
ԻԷ,
համ.
41։
Նօտր
գրով
տպուած
խօսքերը
հ
վաճառեցին
զՅովսէփ
Իսմայելացւոցն
քսան
դահեկանի
".
{Ծնունդք},
գլ.
ԼԷ,
համ.
28։
§
30.
"
Եւ
բամբասեցին
առին
իւրեանց
կանայս
յամենեցունց
զոր
ընտրեցին
"
(
{Ծնունդք}.,
գլ.
Զ,
համ.
2)։
§
42.
"
Եւ
ահա
այր
Ի
.
եւ
ոչ
ուրէք
գտանէր,
զի
փոխեաց
զնա
Աստուած
"
(
{Ծնունդք},
գլ.
Ե,
համ.
24)։
§
46.
"
Եւ
օրհնեաց
Աս
եւ
բազմացարուք
եւ
լցէք
զերկիր
եւ
տիրեցէք
դմա
"
(
{Ծնունդք},
գլ.
Թ,
համ.
1)։
§
47.
"
Եւ
ահա
կառք
հր
ը,
ոչ
այլ
ինչ
է,
բայց
եթէ
մին
թարգման,
որ
մտքի
{ծնուցածը}
դուրս
է
հաղորդում
ուրիշներին։
Տարակոյս
չկայ
հին
ր
համար
մի
չարութեան
գործիք,
եւ
կ'աշխատի
նորանով
{ծնուցանել}
եւ
կերպարանագործել
այն
չարութիւնքը,
որ
վաղուց
յղ
այդպիսի
խարդախութիւնք
կարող
են
մեծ
անպատուութիւնք
{ծնուցանել}:
Այսպիսի
խօսքերով
համոզում
է
Բէգզադէին,
որ
կա՛մ
է
տեղի
տալ
միւս
կիրքերի,
որ
հանգամանքը
կարող
են
{ծնուցանել}:
Ազգութիւնը
հարկաւոր
է
եւ
օգտակար
այն
ժամանակ,
ի
այնպիսի
երաժշտութիւն,
որից
կարող
էր
մի
գաղափար
{ծնուցանել}
իւր
մէջ
Հայոց
ազգի
երաժշտական
ճաշակի
կամ
հասկացող
տանը
յառաջուց
մի
ծննդարան
պատրաստէ
գիտնական
որդիք
{ծնուցանելու}
համար,
թո՛ղ
կաթ
պատրաստէ
նորանց
սնուցանելու
համա
րդը
եւս
իւր
նման
Աստուծոյ
ստեղծած
էր,
այլ
իսկոյն
{ծնուցանում}
է
իւր
եւ
այդ
մարդու
մէջ
մի
թուաբանական
յարաբերութ
ւ
վիրաւորէր
նորա
հոգին:
-
Այս
բոլոր
կանոնները
{ծնուցանում}
են
մի
կանոն,
որ
ողջից
մեծն
է,
սէր,
այս
է
մարդո
հաշուի
եւ
համարի
տակ
դնել
այն
հանգամանքները,
որ
{ծնուցել}
էին
այդ
սկզբունքը
եւ
որոնց
մէջ
միայն,
որպէս
իւրե
,
որ
սովորել
է
խնդիրը
քննել,
քրքրելով
նորա
բոլոր
{ծնուցիչ}
պատճառքը,
նա
տեսնում
է,
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ
օր
է
հոկտեմբերի
17-ը:
Նրա
խմբագիրը
բարի
ժամու
չի
{ծնվել}.
իսկ
Անանիան,
չար
ոգու
նման,
հենց
պատրաստ
է
այ
օտ
մնայ"։
Մեք
վկայում
ենք,
որ
այս
պայմանը
{ծնրադրութեամբ}
կ՚ընդունին,
քանզի
սո՛ւրբ
է,
քանզի
մարդկայի՛ն
է
պարզ
ցոյց
է
տալիս,
որ
այդ
փիլիսոփայ
պարոնը
ինքը
{ծնրադրութիւնից}
աչք
չի
բանում
այս
կամ
այն
վարդապետութեան
առջեւ:
,
աղօթկերի
Նարեկը,
Եփրեմ
Խորինը,
Սաղմոսը,
Սօսի
{ծնրադրութիւնից}
քարերի
փոս
ընկնիլը,
Գարեգնի
սրտի
զեղմունքը,
Իւղ
ի
կապ.
Նոյն
Ալեքսանդր
Մակեդոնեան
Որպէս
{ծնւում}
է
մի
կաթ.
Ընդհանուրի
չափից
է
կախ
Ողջ
ա
քը
եւ
քարշած
իւրեանց
մէջ,
ծռել
են
որի
աչքը,
որի
{ծնօտը},
որի
ոտք
ու
ձեռքը:
Այս
մարդիկը
ինքեանք
պատմում
Բերանները
մեծ,
համարեայ
թէ
մինչեւ
այնքան,
ուր
{ծնօտը}
կապւում
է
գանգի
հետ:
Շրթունքը
բարակ,
չոր,
քարշ
ց
նա
տուժե՜ց...
որովհետեւ
ես
իսկոյն
Նրա
ներքին
{ծնօտի}
տակ
ցից
դրի...
Ու
զարթնելով
իր
խոր
քնից
`
Հրե
մ
երեu
ոչ
առնեն.
Ամենեքին
զիս
թողին
ձեռս
ի
{ծնօտի},
աչս
ի
լաց
Սիրտ
իմ
ցաւօք
գելանի,
սակայն
ի
Խայտառակեաց
զիւր
զհայր
Գերծեալ
զմօրուսն
{ծնօտի}:
Ո՛չ
զիւր
զդաժան
գէթ
հոգի
Ետ
յողջակէզ
ին
ոյժը
թափել
ուզեց
Ընդդիմանալ
րոպէին,
{Ծնօտները}
սաստիկ
սեղմեց
Ատամները
ճռացին,
Թափուա
չէ՛։
Հաւատքից
եւ
ուսումից
զո՛ւրկ
են,
գործի
մէջ
{ծո՛յլ}
եւ
անհամբե՛ր,
որոնցից,
նայելով
այն
տգիտութեանը
լով
նոցա
մարդասիրութիւնը,
չէր
կարող
այն
աստիճանի
{ծո՛յլ}
լինել,
չասենք
անքաղաքավարի,
որ
Մարզպանին
գրած
Թ
Այսօր
տօնն
է
մեր
Մեսրովբի,
Ուրացողք,
{ծո՛ւնկ}
չոքեցէք:
ՈՒՂԵՐՁ
Առ
Մեչուխեչան
ի
Կոստ
նի
գրեց
ձեռքը
Տապանաքարիդ
վրան:
{Ծո՜ւնր}
եմ
դնում
ես
այդ
քարին,
Ութսուն
եօթը
տարուց
Խնդրեց
Մուսայց
պարը,
Հիւր
ընդունել
իւր
{ծողում},
Ուր
սառուցնե
միշտ
ճնշում...
Շա
Սարգիս,
արի,
արի
շուտով
շալակիր
այս
անպիտան
եւ
{ծոյլ}
կենդանին:
Ի
հարկէ
Սարգիսը
եւս
պիտոյ
է
հրամանակատ
ողերը,
անառակ
կանայքը,
արբեցողքը,
նախանձողքը,
{ծոյլերը},
ագահները,
որկրամոլները.
մի
խօսքով
դժոխքի
բոլո
դնել
առանց
եմ,
ես
է'ի.
օրինակ,
"
ի՞նչ
են
անում
{ծոյլերը}
"՝
"
ուտում,
խմում,
պառկում
",
այսինքն՝
ուտո
ատասէրը.
Արեւծագին
քաղցր
քնով
Քնում
է
{ծոյլը}:
Կը
գան
վարդապէտք
Մին
մինի
հետքից,
Ուսանողաց
առաջիցը
Նոր
լոյս
կը
վառեն:
{Ծոյլը}
զրկուած
է
`
Նաեւ
սորանից,
Նա
չգիտէ
այ
ւում
էր
Տարանտելլան
(tarantella
պարի
անուն
է):
{Ծոյլը}
զբօսնում
էր,
սիրահարքը
հանդիպում
էին
միմեանց,
պ
,
որ
կերակրում
է
ճնճղուկները:
Սիրտս
արյունի
{ծով}
է,
բայց
այնքան
հոգու
զորություն
ունիմ,
որ
ոչ
ոք
ավակից
եղիր
որպես
բարեկամ.
ասացի՝
սիրտս
արյունի
{ծով}
է:
Խնդրեմ
Նազարյանցի
բանը
ոչ
ոքի
մի՛
ասա,
հարկա
կնեցա
ի
Թիֆլիսէ
դէպ
ուղիղ
ի
Փօթի
եւ
անտի
ընդ
Սեաւ
{ծով}
է
Կոստանդնուպոլիս:.
Անդէն
ըստ
պատշաճեալ
կար
տանգելով
վտանգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
ընդ
{ծով},
իսպառ
թողեալ
զշոգենաւն,
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամաք,
տանդնուպօլսոյ
ուղղեցի
զընթացս
(Անգլիայի
մտեալ
՚ի
{ծով}
ի
21
դեկտեմբ.,
յուսալով
ելանել
ի
Մարսիլիա,
այլ
տանգելով
վտանգի
ի
ձմեռնային
ճանապարհորդութենէ
ընդ
{ծով},
ելի
ի
Գէնուա
ի
ցամաք
եւ
անտի
երկաթուղով
գնացի
մ
նգամ
այդ
անշունչ
էակի
անգիտակից
ազատութեանը:
Սեւ
{ծով}
ասացի,
միտքս
եկաւ.
նորերումս
այդ
ծովի
մէջ
մի
նա
ժում
են
իւրեանց
հպարտ
բարձրութենից,
դարձեալ
դէպի
{ծով}:
Այս,
բնութեան
օրէնք
է,
օրէնք,
որ
մի
մազի
չափ
որ
աստուած
այրեց,
Ու
անշարժ
աշխարհը
մեռեալ
{ծով}
ասեց,
Նորանից
դէն
դաշտումը
դեղնագոյն
Նեղոս
էջ.
Կարօտ
շատ
նստաւ
Դալար
արօտի,
{Ծով}
դարձաւ
թափած
Արցունքըն
աչքի։
Քո
մ
կենաց,
Խաղաղութէամբ
առագաստեալ
ընդ
անհուն
{ծով}
փորձանացէ:
Այս
սրտաբուխ
աղօթքից
յետոյ
իմ
թո
երի
հոգիները։
Այս
մարդիկը,
վաճառականների
նման,
{ծով}
ու
ցամաք
ման
են
գալիս՝
իրենց
մտքի
խորհուրդը
երկն
եւ
հոգու
մէջ
իրագործելու
համար։
Սոցա
քարոզիչքը,
{ծով}
եւ
ցամաք
ոտի
տակ
առած,
հողմի
թեւերով
թռչում
էին
ւելն
ուշաբերեալ,
զի
սուրբ
եկեղեցի
չէ
ընկեցեալ
'ի
{ծով}
զայն
խառն
զանգուած։
Յայս
ակն
եդեալ
իմ
յօրինեցի
զ
լ
է
տրւում
կառուցանել
ձեր
յատուկ
ծախքով
վաճառական
{ծովագնաց}
նաւեր,
հիմնարկել
հարկաւոր
եւ
օգտակար
ֆաբրիկայք,
էպ
ոչինչ
ունի
ցոյց
տալու:
Երեք
ու
կէս
նաւ՝
բացի
{ծովագնացութենից}
ուրիշ
ամեն
բանի
պիտանի,
մի
քանի
հազար
քաղցած
ու
անգլիական
ժուռնալները:
Դա
մեծ
առաջադիմություն
է
{ծովագնացության}
համար
զորեղ
քամիների
ժամանակ:
Այդպիսի
մուշտակի
օ
կան,
իսկ
մյուսը
անգլիական,
կանգնած
են
Մեսսինայի
{ծովածոցի}
մեջ,
որպես
պահապան
մանուկ
ազատության:
Որչափ
տանվում
է
այլ
կրոնավորների
ձեռքում:
Նեապոլսի
{ծովածոցում}
կանգնած
են
նույնպես
զինվորյալ
ֆրանսիական
եւ
անգլի
եւացիք.
ուրիշ
ամենը
թողած,
նոցա
մօտակայ
Գեղամայ
{ծովակը}
եւ
Վարագայ
սարը
շատ
անգամ
յիշւում
է
մեր
պատմութեա
է
թշնամութեամբ
այդ
պաքսիմատները
ձգել
են
այն
գինու
{ծովակի}
մէջ,
որ
Ձեր
ամբողջ
տարեկան
պաշարն
էր,
այդ
պաքսի
,
որ
իւր
նախահարց
ժառանգութեամբ
տիրում
էր
Գեղամայ
{ծովակին},
մինչ
դեռ
Հայաստանը
գտանւում
էր
Պարսից
իշխանութե
այից
Սուեցեան
պարանոցով,
Կարմիր
ծովով
Հնդկաստանի
{ծովահայեաց}
Բոմբայ
քաղաքը,
կամ
մի
փոքր
հեռի,
Կալկաթայ:
,
որ
ունէին
իւրեանց
սեպհական
գործակատարքը
ամենայն
{ծովահայեաց}
քաղաքներում։
Հօլլանդացիք
եւս
հետեւում
էին
այս
բա
կը,
այնքան
ուժով
կը
լինի
քամին
իրիկնապահին:
Շատ
{ծովահայեաց}
քաղաքներ
ունին
իրենց
իրիկնաքամին,
որ
ծովից
է
փչո
վելացուր
սորա
վերա
եւ
այն
դժոխային
եղանակները
կամ
{ծովային}
մրրիկները
եւ
վտանգները,
որոնք
շատ
նավեր
եւ
շոգեշ
նաւը,
որ
նաւում
էր
Պալեստին։
Բանի
տեղ
չ'դնելով
{ծովային}
հիւանդութիւնը՝
նա
սեւ
հաց
էր
ուտում
եւ
նաւի
սպաս
ւգալիայի
եւ
Վենետկի
մէջ
պատերազմ
բացուեցաւ,
որով
{ծովային}
ճանապարհորդութիւնը
շատ
վտանգաւոր
դարձաւ։
Այն
ժամ
մէջ,
յետոյ
ապստամբեցան
իւրեանց
թագաւորի
ընդդէմ,
{ծովային}
աւազակ
դարձան
եւ
այժմ
աշխատում
են
Չինաստան
մտանել
մը
հաւասարաչափ
ունէր
նորան,
եւ
այլապէս
մեծանալու
{ծովանալու}
չէր
մի
անդամի
ազատութիւն,
եթէ
չխլէր
նա
մի
այլ
իւ
անշան
երեւոյթ՝
նաւապետը
ծանօթութիւն
տուեց
Սինոպի
{ծովապետին},
որ,
իսկոյն
մի
նաւ
ուղարկելով
հանդերձ
բանագէտ
մ
րհ,
զի
յաւուրս
մեր
շատ
եւ
շատ
էին
դժուարութիւնքն
{ծովացեալ}
եւ
յանհնարինս
ճիւղաւորեալ
գիտութեանց,
առանց
ի
վե
,
մանաւանդ՝
Փոքր
Ասիա,
որ
աւելի
հրապուրիչ
է
իւր
{ծովեզերեայ}
դրութեամբ:
Հերիք
է,
որ
մի
երկու
գլխաւոր
եւ
նդկաստանի
ափերի
մօտ
մի
ահագին
փոթորիկի
դիպեցանք.
{ծովեզերեայ}
բնակիչների
բարեսիրտ
հոգացողութեամբ
հազիւ
կարողացա
վ
թռչում
էին
անհաւատալի
տարածութիւններ,
Սպանիայի
{ծովեզերեայքից}
սկսած
մինչեւ
Չինաստանի
անհիւրընկալ,
ժանգոտ
երկաթ
խարիսխ
ու
կանգնեցաւ
հանդարտ
նաւահանգստում:
{Ծովեզերքից}
կնատ
մարդիկ
տեսնելով
այս
վտանգը,
Գուշակեցի
ը
անցաւ,
ծովը
հանդարտեց.
Շատ
հեռի
չէինք
մեք
{ծովեզերքից}...
Ջրեղէն
դաշտում,
դեռ
նոր
խաղաղած
Մ
մէջ
էր
եւ
օգնութեան
կարօտ
էր:
Բենկալայի
եւ
մօտիկ
{ծովեզրեայ}
բնակիչները
բազմութեամբ
դիմում
էին
ծովի
ափը
ականատ
ս
դեռ
բաւական
ժամանակ
վազում
են
կատաղութեամբ
դէպի
{ծովեզրը}
փրփրած
ու
դէպի
վեր
ցից
ցից
գագաթներով
սուր
անկիւն
իում։
Կսաւիէ
ուղեւորեցաւ
շուտով
դէպի
մարգարտաբեր
{ծովեզրը},
ուր
գտանւում
էին
Պօրտուգալացոց
գաղթականքը։
Այն
տք
կոխել
Սիկիլիա
կղզին:
Երբ
մեր
շոգենավը
մոտեցավ
{ծովեզրին},
Մեսսինայի
նավահանգստում
կանգնած
էր
մի
ահագին
բա
ա
փոխանակ
կանգնեց
եկեղեցիներ
եւ
ժամատուններ։
Այս
{ծովեզրից}
անցաւ
նա
Տրաւանկօր։
Այս
շրջմոլիկ
Եւրոպացի
մեծ
բր
րիշների
փորձերից,
որ
փորձողներին
արժում
են
արեան
{ծովեր}
եւ
որ
բոլորովին
ձրի
ներկայանում
են
մեզ,
իբրեւ
օր
սիսում
դաշտերը
ծածկուած
են
յաւիտենական
ձիւներով,
{ծովերը}
գտանւում
են
սառցապատ
բանտերի
մէջ:
Հիւսիսում՝
ար
որ
ուրիշ
աշխարհներում
փեսայի
պէս
դուրս
է
ելանում
{ծովերի}
ծայրերից՝
իւր
ոսկեղէն
ճառագայթները
ցոլացնելով
կա
աշխարհի
չորս
կողմից.
Անտառներից,
ձորերից,
Խոր
{ծովերի}
տակերից:
Դուք,
որ
օդումն
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կ
աշխարհի
չորս
կողմից.
Անտառներից,
ձորերից,
Խոր
{ծովերի}
տակերից:
Դուք,
որ
օդումն
էք
լինում,
Կամ
եօթն
աշխարհի
չորս
կողմից,
Անտառներից,
ձորերից:
Խոր
{ծովերի}
տակերից:
Դուք,
որ
օդումն
էք
լինում,
Կամ
եօթն
կ
լով
մի
փոքր
պաշտպանութիւն,
մտանում
էր
խորհրդական
{ծովերի}
մէջ՝
մարդկութեան
համար
նոր
աշխարհ
բանալու։
Միւս
Հողմերից
թեւ
առած,
թռչում
ես,
Մեչուխեչա,
{Ծովերից}
ու
ցամաքից
քեզ
արգելք
չկայ.
Մեռուցիր
ժաման
`
ցամաքում
բնակուողներին,
իսկ
երրորդում
`
որոնք
{ծովերում}
էին
բնակւում:
Յանկարծ
կատուն
մլաւեց:
Պառա
ն
քո
գրվածքում:
Ես
հաջողությամբ
կդառնամ,
եթե
{ծովը}
եւս
հաջողե:
Մնաս
բարյավ,
քաղցր
տեսություն:
(de
facto)
վերջին
հետքերը
քշեցին
հեռու
դեպի
բաց
{ծովը},
ապա
միաժամանակ,
նա
չէր
կարող
չտեսնել
եւ
չզգալ
անելով
մեր
յոյսը,
ձգէինք
մեր
անձը
յուսահատութեան
{ծովը}:
Ասում
էք,
թէ
Խորենացու
ողբից
բան
չէ
յառաջացել
ծաթի
ապրանք
հաւատացի,
բայց
թէ
նորան
վաճառած,
թէ
{ծովը}
ձգած,
միեւնոյն
է:
Ո՞վ
մի
կոպէկ
կը
տայ
այժմ
նորա
աստիճանաւորների
ձեռքը,
այսինքն՝
անձրեւի
երեսից
{ծովը}:
Տեսաւ
կառավարութիւնը,
որ
այս
տեսակ
ազատու
վ
կտրում
էր
ճանապարհի
երկարութիւնը:
Զայրանում
էր
{ծովը}
մեր
յանդգնութեան
վերայ
եւ
կատաղաբար
փրփրում
էր:
գնար
նոյնպէս,
պիտոյ
է
գլորէր
ինձ
յուսահատութեան
{ծովը}:
Բայց
Աստուած
ողորմեցաւ
երեսիս
ջրին:
Վառեցի
կրա
կայծակը
թնդաց...
Կուլ
տուեց
բոլոր
անյատակ
{ծովը}...
Կայծակի
թունդը,
մրրկի
ձայնը.
ձակեցին
այնքան
շատ
հոգի:
Մրրիկը
անցաւ,
{ծովը}
հանդարտեց.
Շատ
հեռի
չէինք
մեք
ծովեզերքից.
րծանեց
նոցա
կուռքերը,
կռատունները,
թափեց
բոլորը
{ծովը}
եւ
նոցա
փոխանակ
կանգնեց
եկեղեցիներ
եւ
ժամատուններ
րիկնաքամին,
որ
ծովից
է
փչում,
այն
դիպուածներում
{ծովը}
կատարում
է
Մասիսի
պաշտօնը,
որովհետեւ
իւրը
աւելի
ռաջարկողքը,
որ
ամիս
ու
կես
կամ
lիսուն
օր
միմիայն
{ծովի}
վերա
պիտի
ճանապարհ
կատարել:
Մեք
որքան
կարողացանք
զընթացս
իմ
ի
Կոստանդնուպօլսոյ
յԱնգլիա,
մտեալ
՚ի
{ծովի}
21
դեկտեմբ.,
դեպ
ուղիղ
՚ի
Մարսեյլ
քաղաք
ֆրանսիա
նամ
մի
քանի
ժամանակ:
Սուեզից
մինչեւ
այստեղ
24
օր
{ծովի}
վերա
էի.
շատ
մրրիկների
եւս
պատահեցի:
Կարմիր
ծով
իսային
արեւելեան
մրրիկները
խռովում
են
անդադար
Սեւ
{ծովի}
տարածութիւնը:
Ողջ
եղիք:
Միշտ
պատրաստական
խո
րինակ
կեանք:
Շատ
անգամ
սրտիս
նեղութենից
գնում
եմ
{ծովի}
ափը
եւ,
տեսանելով
Սեւ
ծովի
սպիտակ
փրփուրները,
ո
ս
նեղութենից
գնում
եմ
ծովի
ափը
եւ,
տեսանելով
Սեւ
{ծովի}
սպիտակ
փրփուրները,
որ
շատ
հեռի
տեղերից
երեւում
ե
եանը:
Սեւ
ծով
ասացի,
միտքս
եկաւ.
նորերումս
այդ
{ծովի}
մէջ
մի
նաւ,
անցանելով
Սինոպի
առաջեւից,
նստաւ
ցա
տնական
բնագէտների,
ստուգուեցաւ,
որ
այդ
տեղերում
{ծովի}
տակին
կան
շատ
երկաթահանք
եւ
մագնիսաքար,
որ
պատճա
դ,
համբերութեամբ
կարդան
այս
տողերը:
Երբ
Սեւ
{ծովի}
նաւարկութիւնը
կապուեցաւ,
երբ
ես
մի
փոքր
թեթեւացա
լորեքեան
անյայտանանք
որպէս
մի
կաթիլ
ջուր՝
ահագին
{ծովի}
մէջ:
Հա՛յ
կանայք,
մեր
ազգը
աւերուել
է
այժմ
,
օրըստօրէ
կ'անհետանան,
որպէս
մի
կաթիլ
համատարած
{ծովի}
մէջ:
Ամերիկան,
Աւստրալիան,
այլ
երկիրներ
եւ
կղզ
ւթիւնը,
որից
կեանք
էր
ստացել
սերունդի
նահապետը:
{Ծովի}
ջուրը
գոլորշիանալով
բարձրանում
է
մինչեւ
ամպերը,
ութիւն
եւ
ահա
այն
թռուցիկ
շոգիները,
որ
թողել
էին
{ծովի}
հորիզոնական
մակերեւոյթը,
իբրեւ
անձրեւ
կամ
իբրեւ
Ուղեւորը
ղեկը
ձեռին՝
եթէ
արթուն
կը
նաւէ,
{Ծովի}
կատղած
բիւր
ալիքը
նորա
համար
ոչինչ
է:
Նա
գի
ղ
նա
թարգմանէ
զրպարտութիւնը,
Թո՛ղ
մխիթարուի
{ծովի}
ափերում,
Մեք
ազատութեան
ենք
միայն
թարգման
րկից
կոտրուելով
կամ
արմատից
պոկ
գալով
ծառը
չնկնէր
{ծովի}
մէջ
եւ
մարդը
չտեսնէր,
որ
փայտը
ջրի
տակ
չէ
գնում
փիաճաճանչ
առաւօտ:
Մեր
շոգենաւը
սուրալով
կապուտակ
{ծովի}
յստակ
եւ
հարթ
մակերեւոյթի
վերայ,
անզգալի
կերպով
դէպի
երկինք
էին
բարձրացնում
եւ
երբեմն
ճեղքում
էին
{ծովի}
անչափելի
ջրադաշտը
եւ
մեզ
անփախչելի
մահ
սպառնալով
մօտիկ
ծովեզրեայ
բնակիչները
բազմութեամբ
դիմում
էին
{ծովի}
ափը
ականատես
լինելու
այս
ահաւոր
տեսարանին:
Ամենե
րս
գալով
ամպերի
տակից,
լուսաւորեց
երկնքի
երեսը:
{Ծովի}
խաղաղել
էր:
Թէպէտ
մեք
կորուսել
էինք
մեր
բոլոր
ապ
ինք
մոռանալ,
որ
նա
կարկառեց
մեզ
իւր
հզօր
բազուկը
{ծովի}
անդունդի
մէջ,
եւ
մեզ
դուրս
խլեց
նորա
կոկորդից.
ոխանակ,
Աստուած,
ես
քեզ
ողորմիմ
ասողը
չէ՞ր,
որ
{ծովի}
վերայ
ոտքով
վազեց
դէպի
նաւը,
որով
Աստուած,
ողոր
մոռանում
է
իւր
շրջակայքը,
նա
դուրս
է
գալիս
մտքի
{ծովի}
վերայ
եւ
այդ
ճանապարհորդութեամբ
ապրում
է
այն
րոպէ
կամակոր
լռութիւն:
Կոմսի
միտքը
նմանում
էր
մի
{ծովի},
որ
երկար
ժամանակ
մրրկից
ալէկոծուելով,
չէ
կարող
ց
գագաթներով
սուր
անկիւնաւոր
ալիքները,
մինչեւ
որ
{ծովի}
մրրկից
ստացած
ուժը
թուլանայ
եւ
ալիքների
սուր
եւ
կ
կի
թունդը,
մրրկի
ձայնը.
Խուլ
աղաղակը
կատաղի
{ծովի}
Միախառնուեցան
վերջին
ձայնի
հետ,
Որ
արձակ
Չէ
կարելի
մաքրութիւն
քարոզել
եւ
ապականութեան
{ծովի}
մէջ
լողալ:
Չէ
կարելի
նորի
շինութիւնը
սկսան
տակ
եղած
ուրիշ
սարերի
ձիւնական
գօտին:
Հաշուելով
{ծովի}
մակերեւոյթից,
Արարատի
ձիւնական
գօտու
բարձրութիւն
ղեր
կան
մեծ
եւ
փոքր
Հայաստանի
մէջ,
որ
մօտ
են
Սեւ
{ծովին}
եւ
Միջերկրականին,
երկու,
երեք,
չորս
կամ
հինգ
օ
:
Սարերի
նման
մեծամեծ
ալիքի
Կատաղած
{ծովին}
եղած
խաղալիկ,
Գալիս
էր
մի
նաւ,
ջարդուած
կայ
ովի
վերա
էի.
շատ
մրրիկների
եւս
պատահեցի:
Կարմիր
{ծովից}
դուրս
գալու
ժամանակ
կանգնեցանք
չորս
ժամ
Ադեն
քաղա
րագործութիւնը,
միւս
մասերում,
որ
թերեւս
հեռի
են
{ծովից},
նոյնպէս
կը
զարթի:
Վաճառականութիւնը
կը
լրա
իշեմ.
ես
տեսայ
դարձեալ,
Մինչ
դուրս
էր
գալիս
{ծովից}
լայնարձակ.
Հազար
պչրանքով,
քնքուշ
շարժմունք
սաւիէ
մի
փոքրիկ
նաւով
անցաւ
այս
միջոցին
հնդիկների
{ծովից}
եւ
հասաւ
մինչեւ
Եափոնիայ։
Յիսուսեանք
տեսան
այստե
ն
միաւորութեան
մասին
խօսեցանք
-
յայտնի
է
թէ
որպէս
{ծովից}
մի
կաթիլ
ջուր
առնելով
-
եւ
ասացինք,
որ
այդ
միաւո
ծովահայեաց
քաղաքներ
ունին
իրենց
իրիկնաքամին,
որ
{ծովից}
է
փչում,
այն
դիպուածներում
ծովը
կատարում
է
Մասիս
ըր),
Ալեքսանդրիայից
Սուեցեան
պարանոցով,
Կարմիր
{ծովով}
Հնդկաստանի
ծովահայեաց
Բոմբայ
քաղաքը,
կամ
մի
փոքր
ելովն
Յիսուսի,
օրումս
առաջ
դրվեցայ
ելանելոյ
աստի
{ծովով}
առ
ի
յերկիրն
Մադրաս
եւ
Կալկաթայ,
վասնորոյ
դեֆտեր
Վերջին
անգամն
էր,
աւել
չտեսայ,
Գնում
էի
{ծովով}
հեռաւոր
աշխարհ․․․
Երկինքը
մթնեց,
մրրիկը
սուլ
.
զաւուրս
28,
ուրեմն
զաւուրս
38
ունիմ
լողալ
ի
{ծովու},
ապաստան
արարեալ
զկեանս
ի
չնչին
փայտն:
Յուսա
ին
Նախիջեւանայ
5000
ռուփի
եւ
ասէ,
թէ
ինքն
ելանէ
{ծովու}
՚ի
Բատավիոյ
ի
Մադրաս
կամ
՚ի
Կալկաթա,
կտակակատար
տակեալ
են
անօթք,
կորնչի
անհետ,
որպէս
կաթիլ
մի
ի
{ծովու}:
Զայս
ահաւոր
ճշմարտութիւն
խոստովանի
ամբողջ
Եւրոպ
սաց,
վիշտս
'ի
քաղաքի,
վիշտս
յանապատի,
վիշտս
'ի
{ծովու},
վիշտս
'ի
սուտ
եղբարց։
'Ի
ջանս
եւ
'ի
վաստակս,
ալիոյ՝
հիմնել
եւ
հաստատել
ի
կապոյտ
ալիս
Ադրիտեան
{ծովու}
՝
զհաստահիմն
կայարան
հայկական
հնախօսութեան,
եւ
ի
երեւեալ,
հանգոյն
փոքրիկ
նաւակաց՝
յածելով
միշտ
ի
{ծովու}
խորշ
առանց
զարձակավայրս
ծովուն
թեւակոխելոյ:
Պատո
պառաժուտ
կղզի
երեւեց:
Ահա՛,
նա
դարձեալ
{ծովում}
լողալով
Դիմում
է
դէպի
քարքարուտ
կղզին.
Մ
տանել
յայլ
շոգենալ,
որ
զեզերբ
քերեալ
Միջերկրական
{ծովուն}
երթալոց
էր
՚ի
Մարսէյլ
եւ
ըստ
այսմ,
զառաջինն
զկայ
ել
յայլ
շոգենաւ,
որ
ընդ
եզերօք
նաւել
Միջերկրական
{ծովուն}
երթալոց
էր
ի
Մարսէյլ
եւ
ըստ
այսմ
զառաջինն
զկայ
առ
աց՝
յածելով
միշտ
ի
ծովու
խորշ
առանց
զարձակավայրս
{ծովուն}
թեւակոխելոյ:
Պատուելի
հեղինակդ,
չգիտեմք
թէ
վասն
զուարթ
յետ
տապոյն.
Որպէ՞ս
լերինք,
հովիտք,
{ծործորք}
Մերկացեալ
զձոյլ
սառին,
Ընդ
շունչ
գարնա
է
մեր
հայրենիք
այրիացեալ
զիւր
գլուխ,
Յանգայտ
իւր
{ծոց}
զորդիս
գգուեալ
որովայնի
իւր
ծնունդք։
Նոր
տեսարան
Ու
ինքը
զուրկ
ամենից
Պիտի
մտնի
սեւ
հողի
{ծոց},
Խաւար
ու
զուրկ
պարզ
լուսից։
Մա
Դու
յաւիտեան
քնեցիր.
Ա՛ռ
ինձ
քո
մօտ,
քո
{ծոց},
քո
գիրկ,
Ինչու՛
անտէր
թողեցիր:
Իմ
{ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ}
ՆԿԱՏՈՂՈԻԹԻՒՆՆԵՐ
ԲԵՐԴԻ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ
[ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ
Ն
ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ
ՆԿԱՏՈՂՈԻԹԻՒՆՆԵՐ
ԲԵՐԴԻ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ
[
{ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ}
ՆԿԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆՆԵՐ]
ՄԱՏԵԱՆ
ՅԻՇԱՏԱԿԱՔ
[1859]
Վառ
էջ
գործադրելի
չեն,
այս
կամ
այն
կերպարանքով
ծալիր
{ծոցդ}
դիր,
կամ
գնայ
համալսարանների
պատշգամբներում
քարո
ումը
մի
գաւազան
եւ
ժանգոտ
հրացան
առանց
հրացայտի,
{ծոցերը}
լիք
մանր
քարերով
եւ
խորտակուած
շիշի
կոտորակներով
չունեն:
Ավելին,
շատերը
ետ
են
դառել
մեր
եկեղեցու
{ծոցը}:
Յուրաքանչյուր
ոք,
ով
այդ
խնդիրը
դիտի
այն
տեսան
ւմ
է
եւ
վիշապօրէն
յառաջ
խաղալով
թափւում
է
Բենկալի
{ծոցը},
եւ
ահա՛
արեւմտքում
դիզուած
սեւ
սեւ
ամպերը
ծածկե
ո՛,
-
պատասխանեց
գործակատարը
եւ
ձեռքը
տարաւ
դէպի
{ծոցը},
որ
հանէ
եւ
ցոյց
տայ:
-
Ներողութի՛ւն,
-
աս
ճարտարապետից
կամ
սիրողից
կը
խնդրենք,
որ
իր
չափը
{ծոցը}
դնէ,
որովհետեւ
նորը,
ընդունակութիւն
եւ
ձգականու
:
Պ.
Մարկոսը,
այս
բոլոր
նշանները
գրելով
իւր
{ծոցի}
տետրակի
մէջ,
խոստացաւ
ամենայն
հնար
գործ
դնել,
ա
Անցեալները
գրում
էր
մի
պարոնի
տեսութիւնը՝
առանց
{ծոցից}
արծաթ
դուրս
տալու
իւր
պարտքերը
հատուցանելու
մասին
արոյականութեան
հետ
(պարտք
հատուցանել՝
առանց
իւր
{ծոցից}
արծաթ
դուրս
տալու)
շատ
լաւ
բան
էր,
բայց
որովհետ
ի
ցեղը
տանով
տեղով
գող
են:
Այս
ասելով՝
հանում
է
{ծոցից}
մի
նամակ
տղայի
մօր
բերանից
իւր
որդու
վերայ,
որով
լով,
Մանթուխեանցը
հանեց
կեղտոտ
եւ
հնոտի
սերտուկի
{ծոցից}
մի
սեւագոյն
դեղին
մետալի
կտոր
եւ
դրեց
սեղանի
վերա
որ
ունէի
ձեռքումս:
Այս
ասելով
մի
թուղթ
հանեց
{ծոցից}
եւ
տուեց
կոմս
էմմանուէլին:
Կոմսը
վեր
առաւ
եւ
,
երբ
Վարդիթերի
մահից
յետոյ,
դուրս
է
գալիս
նորա
{ծոցից}
այն
ծակ
մարգարէութիւնը,
եւ
երբ
նորա
բովանդակութի
Վիեննայի,
1853
առաջին
թերթ
յունուար
20,
ելեալ
ի
{ծոցոյ}
պապին,
առեալ
զգրիչ
վասն
պապին,
ջանացեալ
է
միշտ
դի
վերայ:
Իսկ
այն
բանը,
թէ
"
Հայաստանը
ունի
իւր
{ծոցումը}
քնքուշ
Մուզայք,
որոց
անմահ
յիշատակները
անդադար
ո
մահ
յիշատակները
Մուզաների,
որ
Հայաստանը
ունի
իւր
{ծոցումը},
անդադար
ողբում
են
եւ
կոծում
են
ազգիս
փառք
եւ
պա
ւ
հեկեկանքից
ընդհատուած
ձայնով
աղաղակեց.
-
ոսկին
{ծոցումս}
է...
Շաքարեանցի
ականջին
շատ
քաղցր
եկաւ
ոսկ
ութեան
եւ
թանձրաբարդ
միգաց
սաստիկ
վարագոյր
Շիւ
՚ի
{ծուէնս}
պատառոտէ
նորա
գուպար
լուսաճեմ,
Արի՛ք
զսոսա
որք
ե
ւլութեան
դրոշմ
չդնես
իմ
վերայ:
Ես
քո
համար
երբէք
{ծուլացած}
չեմ.
միթէ
մոռացա՞ր,
որ
քո
մի
հատուածը
(տպած
"
ունէիր
գրականութեան
դեւապետի,
քո
տգիտութեամբը,
{ծուլութեամբը}
եւ
եսական
անխորհուրդ
կամակորութեամբ,
չգիտէիր
ոչի
մէջ,
եւ,
առանց
վերահասու
լինելու
իմ
դրութեանը,
{ծուլութեան}
դրոշմ
չդնես
իմ
վերայ:
Ես
քո
համար
երբէք
ծուլացած
հարուստ
լինելով,
իսկ
ոմանք
մարդիկ,
կա՛մ
իւրեանց
{ծուլութեան}
պատճառով,
կա՛մ
մի
դժբախտութեամբ
աղքատ
լինելով,
շատ:
Թէեւ
արգոյ
հեղինակը
ցոյց
է
տալիս
մեզ
նոցայ
{ծուլութեան}
վրայ,
բայց
մինչեւ
այդ
աստիճանի
ծուլութիւնը
մեզ
ն
րի
արտասուքով
պահուել
է
մինչեւ
այժմ,
նոյնպէս
ձեր
{ծուլութենից},
անհոգութենից
եւ
չհայութենից
է
կախւում,
որ
ունա
ացան,
Ձեր
մռայլութիւն:
-
Քո
յիմարութենից,
{ծուլութենից}
եւ
անհոգութենից...:
-
Ամենեւին
ո՛չ,
մռա
-
Դու
ամենայն
բանի
մի
պատճառ
գտանում
ես.
քո
{ծուլութենից}
հետեւում
է,
որ
այժմ
դեւերը
միայն
պիտոյ
է
դաշնադր
գործը
անմիջապէս:
Տիրոջ
առաջեւ
դատապարտուած
է
{ծուլութիւնը}
եւ
անհոգութիւնը,
մեք
ինքնին
պարտական
ենք
նախ
գոր
նոցայ
ծուլութեան
վրայ,
բայց
մինչեւ
այդ
աստիճանի
{ծուլութիւնը}
մեզ
նոյնպէս
անհասկանալի
է:
Արդեօք
մի
ներքին
վէրք
մորթ
Եւ
ճենճերի
սիրտ
անփորձ,
Ծառանայ
{ծուխ}
ընդ
ուղղորդ
Յերկինս
ի
վեր
խառն
ընդ
բոց:
Կամ
ի՞նչ
կլինէր,
թէ
իմ
վիշտ
ու
լաց
Ինչպէս
{ծուխ}
օդում
ցրուէին
յանկարծ։
Կամ
ինչո՞ւ
համ
պղնձեայ
վազում,
որոտում..
Ինչպէս
կռւում
{ծուխ}
հանելով
պատրոյգը
վառւում,
Պատերազմում
փորձ
զուվի
ճեղքուածքի
չափ,
ուստի
դուրս
թափեցան
բոց
ու
{ծուխ}:
Դժոխային
խաւարի
մէջ
դուրս
գալով
այս
բոցը
սատանա
m
colloquium))
երեւակայել
լաց,
սուգ
աղաղակ,
{ծուխ},
ծծումբ,
խղճի
որդունքը
եւ
այլն
եւ
այլն։
Բացի
ս
նդրանկական
(майоратный)
կառավարութեան,
հոգեւոր
{ծուխերի}
անկարգութեանց,
եւ
ուրիշ
տեսակ
արտօնութեանց,
անգ
վարդիկի
վերայ
թափելը.
Հակուած
դէպի
ղալեանի
{ծուխը}
ի
ծաղկաւէտ
դիւան
Մարգարտի
աղբիւրի
մօտ
մրափէ
ը,
շատանայ
մեր
զոհերի
թիւն
եւ
բարձրանայ
խունկերի
{ծուխը}:
-
Շատ
բարի,
մռայլագոյն
սատանայ,
ինքս
կը
գ
յը,
երբեմն
երբեմն
արձակելով
բերանից
թաբակի
թանձր
{ծուխը}
օղերի
նման
դուրս
փչելով:
Նա
ուրախանում
էր,
մանա
ւթիւնը
մերժուած
է
այժմ
այն
կանխամուտ
կարծիքը,
թէ
{ծուխը}
ընդհանրապէս,
(որպէս
թաբակի
ծուխը
եւ
այլն)
վնաս
տ
կարծիքը,
թէ
ծուխը
ընդհանրապէս,
(որպէս
թաբակի
{ծուխը}
եւ
այլն)
վնասակար
էր:
Այդ
դառը
խոտը
ծխելը
գուցէ
ւնկերը
ծխւում
էին
բարձրավանդակների
վրայ
եւ
զոհերի
{ծուխը}
բարձրանում
Բահալին
եւ
Աստարդին։
Բայց
Հռովմայեցոց
դի
մէջ,
որ
գրել
կարդալ
չգիտէր:
Քահանան
ունի
իւր
{ծուխի}
ցուցակը,
նա
գիտէ,
թէ
ո՛ր
գերդաստանի
մէջ
քանի
զա
,
շատերը
նոցանից
եւ
ապրուստի
հնարը,
պատերազմական
{ծուխի}
եւ
թափառական
ճանապարհորդութեան
փոշիների
մէջ,
երկ
մ
եմ
քո
համար
".
Եւ
այս
խօսքը
ասած
չասած,
{ծուխի}
պէս
Անյայտացաւ
իմ
աչքիցը
ամէն
բան:
րինակին,
սկսեց
ծխել
թուրքի
թաբաքը
եւ,
արձակելով
{ծուխի}
օղեր,
որ
շատ
յաջողակութեամբ
բաց
էր
թողնում
բերան
ում
աբեղան
եւ
պաշտօնական
թղթով
զրկում
է
նորան
իւր
{ծուխից}
եւ
ուղարկում
է
մի
այլ
քաղաք,
որի
ժողովրդի
թէ՛
սա
աւոր
տէրութեան
մէջ
գիւղական
քահանան
զրկւում
է
իւր
{ծուխից},
եթէ
յանկարծ
մի
տղայ
կամ
աղջիկ
երեւէր
նորա
ժողով
անփորձ,
Բարձրանո՜ւմ
է
գոյնզգոյն
`
Երկինքն
ի
վեր
{ծուխն}
ու
բոց:
Շուրջ
`
կենդանիքն
այն
ամեն
Կրակի
տեսքից
րութեան
ընդ
կենդանին
բարբառ,
դնելով
ի
նմա
ուղ
եւ
{ծուծ}
բաւական
առ
ի
կեանս
հրաշագործել
զննջեցեալ
բանականո
լու
բան
չէ.
դա
հարկ
էր
քննարկել
մինչեւ
ոսկորների
{ծուծը},
որովհետեւ
նյութն
արժանի
է
այդ
աշխատանքին
(իսկ
աղորդէր։
Մեք,
այսքան
քննելով
այդ
լեզուի
ուղը
եւ
{ծուծը},
ոչինչ
չգտանք,
բացի
քանի
մի
պատմական
տեղեկութեն
է
լեզուն,
եթէ
չունի
իւր
մէջ
այն
սննդարար
ուղը
եւ
{ծուծը},
եթէ
նա
մշակած
չէ
ինչպէս
պահանջում
էր
հարկը,
ոչ
մեզ,
այսօր
մարդ
չկայ,
որ
հագնի,
եւ
եթէ
ծակ
ու
{ծուկից}
մի
մարդ
դուրս
էլ
է
գալիս
այն
շորերով,
ի՜նչպէս
տգ
օն,
Զաշխոյժ
հոգի
պարմանեկին
քոյդ
թակարդես
ի
{ծուղակ}.
Դմա
թոյլ
արա
գարունագեղ
լուսաւորիլ
հոգւով
ստ
ամենայնի
անծանօթ
նոր
օրինակ
հիւսուածոց
դաւադիր
{ծուղակի}
Բարսեղի
քահանային
Պոպովեան:
Վասն
որոյ
ամենախո
եց
աղջիկ
սգաւոր
Դէպի
գեղի
գերեզմանքը,
{Ծունկ}
չոքեց
մի
շիրմի
մօտ:
"
Հայրի՛կ,
աստղիկդ
չէ
ցա
մէջ,
որովհետեւ
հանդիսապետը
հրամայել
էր
նորան
{ծունկ}
չոքել
տէր
սատանայի
գահի
ոտքումը:
Ոչինչ
տեղից
չէր
ապիկով
եկել
է
կէս
գիշերին
պ.
Շաքարեանցի
ախոռը
եւ
{ծունկ}
չոքած
նորա
առաջեւ,
աչքը
արտասուք
խնդրել
է...
ռնալ:
Նա
շատ
անգամ
երեկոները
իւր
ննջարանի
մէջ
{ծունկ}
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
տակ,
աղաչում
էր
նորան
,
թէ
ո՛չ,
յանկարծ
երեւեցաւ
նորան
Աստուածամայրը։
{Ծունկ}
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
առաջեւ
երդում
կերաւ
իւր
զուր
տեղը
նորա
ծերունի
հայրը
եւ
մանաւանդ
եղբայրը
{ծունկ}
չոքած
նորա
առաջեւը
աղաչում
էին
մնալ։
Նա
հերքեց
ն
ետոյ,
չ'կարողանալով
հերքել
հասարակաց
խնդիրը,
որ
{ծունկ}
չոքած,
աղաչում
էին
յանձն
առնուլ,
համաձայնեցաւ
ն
Մեցցաբարդան,
ինչ
ժամանակ
ներկայանալով
Կայսրին,
{ծունկ}
չոքեց
նորա
առաջեւը
Չինացոց
սովորութեամբ։
Յիսուսե
ում
էին
Յիսուսեան
քարոզիչքը։
Պարագուայի
բնակիչքը
{ծունկ}
չոքած
լսում
էին
նոցա
հրամանը
եւ
մեծ
երջանկութիւն
ղծութիւնը
"
անխտիր
սրբացնե՞լ,
անխտիր
նոցայ
առջեւ
{ծունկ}
չոքել
ու
խո՞ւնկ
ծխել,
որովհետեւ
մինը
հազարամեայ
Օ՜վսաննայ,
օրհնալ
եկեալ
յանուն
Տեառն
"
ասելով,
{ծունկ}
կը
չոքեմ
նաեւ
նորա
առջեւը։
Պարոն,
լեզուի
խնդիրը
ացէ:
Այս
սրտաբուխ
աղօթքից
յետոյ
իմ
թուլացած
{ծունկերը}
վերստին
ստ
այան
իւրեանց
ոյժը
եւ
սիրտս
փոքր
ինչ
մխ
եւ
կամ
գնում
է
նրանից
փախչել,
բայց
նորա
վաստակած
{ծունկերը}
նորան
չեն
հնազանդում
եւ
նորա
ձայնը
կտրւում
է,
եւ
րեսին
Քնել
հանգիստ
գլուխը
դրած
սիրուն
կուuի
{ծունկերին}:
Նոցայ
համար
անծանօթ
է
փոթորիկի
օգուտը,
յայտնուեցաւ
Բրամինը,
կարճահասակ,
մօրուքը
մինչեւ
{ծունկը},
չոր,
աչքերը
ներս
ընկած,
ժանգոտ
ատամներով
եւ
ա
լորովին
դողդոջուն
գլխով
ու
ձեռքով
մի
բան
գրում
էր
{ծունկի}
վերայ
մի
տետրակի
մէջ:
Սատանան
չնկատեց
այս
գ
բժշկուեցան,
միայն
մի
ոտքը
կարճ
մնաց
միւսից,
եւ
{ծունկի}
տակում
գոյացաւ
մի
աւելորդ
մսի
մասն
(tyloma),
ո
դիտաւորութիւնը։
Իգնատիոսը,
քանի
օր,
քանի
գիշեր
{ծունկի}
վերայ
մնալով
Աստուածածնի
պատկերի
առջեւ,
կախեց
իւ
վարդապետութեան
հետեւողների
մէջ։
Ի՞նչպէս։
Փրկիչը
{ծունկի}
վերայ
արիւն
քրտինքի
մէջ
աղօթում
է
մարդկութեան
համ
հաստան։
Վարշաւի
հրապարակների
վերայ
արիւնը
մինչեւ
{ծունկն}
է
հասնում։
Զինուորները,
անզէն
մարդոց
վերայ
յարձ
այութիւնքն
եմ
սորվել,
եւ
պահանջել,
որ
հանդիպողը
{ծունր}
դնէ
իր
առջեւ,
պարզ
ցոյց
է
տալիս,
որ
այդ
փիլիսոփ
որ
ո՛չ
մի
տեղից
լուսոյ
նշոյլ
չէ
ծագում
իմ
վերայ,
{ծունր}
խոնարհեցնելով
բաց
երկնակամարի
տակ,
իմ
միայնութեա
ոզէ,
ամէն
դարերի
ծանրութեան
տակ
ճնշուածին
անխտիր
{ծունր}
դնէ,
այլ
որպէսզի
փարատէ
այդ
խաւարը:
Այդ
տեսակ
բ
կանութեան
եւ
որի
առջեւ
միայն
խոնարհեցնում
ենք
մեր
{ծունրը}:
Մարդը
չէ
գողանում,
բայց
եթէ
նա
չէ
գողանու
նդանում
է,
եւ
այդ
պատճառով
եւս
Բէգզադէն
սկսում
է
{ծուռ}
աչքով
նայել
ողորմելու
վերայ:
Հայհոյանք,
թու
ր
բառ
առ
բառ
թարգմանելը։
Թողունք
Պ.
Խուդաբաշեւի
{ծուռ}
եւ
սխալական
հայեացքը
ազգային
պատմութեան
մէջ
երեւե
եւ
օրինակ,
հարկ
է,
որ
խրատուինք
եւ
չ'երթանք
այն
{ծուռ}
ճանապարհը,
որից
եւ
գնացողը
կամի
յետ
դառնալ,
բայ
պահանջես։
Թող
չկարծեն,
թէ
մենք
չենք
ուզում
կամ
{ծուռ}
աչքով
նայում
ենք
նոցա
գրքին
կամ
օրագրին,
քաւ.
Մ
ր
երեւելով
մեր
ազգի
մէջ,
պարտական
է
ոչ
թէ
ձախ
ու
{ծուռ}
թարգմանութիւնք,
դարերով
յետ
մնացած
գաղափարք
եւ
խ
ուսումնականներից,
որոնք,
մի
երկու
բառ
ուսանելով
{ծուռ}
ու
սխալ
միմեանց
մօտ
շարել,
համարում
էին
իւրեանց
պահպանութեանը,
երբէք
զարմանում
չենք,
որ
գործերի
{ծուռ}
ու
սխալ
ընթացքը
հասուցել
է
եւ
մի
վնասակար
նպատակի
Ասածներիս
ապացոյցը
երեւում
է
նոցա
մի
քանի
ձախ
ու
{ծուռ}
պատմաբանական
գրքերից,
որ
բոլորովին
յարմարած
են
պ
սենք
նէ,
վեվ
վեվ
ալ
գրելու
է
եւ
ոչ
ու
կամ
ւ,
որ
{ծուռ}
հնչիւնը
հաստատել
չերեւնայ
"
(Տես
նորա
քերական.
լ
չերեւնայ
"
(Տես
նորա
քերական.
179
եր.
)։
{Ծուռ}
հնչում
ասում
է
այն
պատճառով,
որ
ինքը
հիմնաւորապէ
սեք,
ինչքան
կամենաք,
վերը
աստված
կա,
նա
կտեսնե
{ծուռն}
ալ,
շիտակն
ալ,
ես
ձեզի
խոսք
հասկացնելու
չկարողա
եց,
ճար
ունիս
տես.
Արշաւրի
միտքը
ընչանք
հիմի
թէ
{ծուռն}
ա
էլել,
թէ
դուզ
ա
էլել
ձեր
հետ,
չեմ
իմանում,
հ
երեւելի
տիկիններ,
համոզուելով
նորա
քարոզներից,
{ծպտեալ}
կերպարանքով
ման
էին
գալիս
նորա
քամակից
եւ
գտանւու
ւմ
Քրիստոնէական
իսկութենից։
Արդեօք
այս
ծածուկ
եւ
{ծպտեալ}
կերպարանքով
անցնել
չէ՞
դէպի
հոգու
թագաւորութիւնը
ն
դարձրել
դրա
վրա,
ոչ
միայն
չեն
համարձակվել
ձայն
{ծպտուն}
հանել
նրա
ժամանակ,
այլեւ
բացի
դրանից,
իրենց
երկ
ե՞ս
չընկնեի,
երբ
ամբողջ
երեք
շաբաթ
է
նրանից
ձայն-
{ծպտուն}
չկար:
Գրիր,
որ
այսուհետեւ
այդպիսի
բան
չանի,
թե
գերորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
դատարկաշրջիկ
եւ
{ծռաքայլ}
Մխիթարեան
համախոհի
մը
տարիներով
Փարիզի
մէջ
ըրած
ա
րեցրել
են
մօտից
անցանողքը
եւ
քարշած
իւրեանց
մէջ,
{ծռել}
են
որի
աչքը,
որի
ծնօտը,
որի
ոտք
ու
ձեռքը:
Այս
թակղութեան
քարի
վերայ
եւ
դէպի
ձախ,
շրջան
յառաջ,
{ծռեց}
պատմութիւնը
իւր
ուղիղ
ճանապարհից:
Ազատութիւ
ետը
Շարելով
դէպի
առաջ
գալիս
է
զօրքը:
{Ծռծռում}
են
սուլթանները
զինչ
խոտեր
դաշտի,
Պիսակ
ուլ
են
անհրաժեշտ
հարցասիրության
պահանջներին:
Ահա
ձեզ
{ծրագիր}:
Գալուստովի
արկածը,
որ
դու
այդքան
պաթետիկ
նկ
նտարբերության
համար:
Այժմ
մտքումս
մի
ընդարձակ
{ծրագիր}
ունեմ,
եւ
որն
արդեն,
որքան
հնարավոր
է,
մշակել
Ն...
Գալուց
1859
թվականին
"
Հյուսիսափայլ
"
{ծրագիրը},
որի
գինը
ճանապարհի
ծախքով
հանդերձ
է
ինն
մանեթ
ե
ւ
բավական
մխիթարական:
Դո՛ւք
պիտի
պահպանեք
մեր
{ծրագիրը},
նա
եւ
Ձերն
է,
որովհետեւ
ազգինն
է,
պիտի
ամեն
ջ
եթե
միայն
երբեւիցե
հաջողի
ինձ
գլուխ
բերել
որոշած
{ծրագիրը},
այս
ամբողջ
աշխատությունը
30
-
35
տպագրական
թերթ
ւ
Մեսրոպի
ճեմարանը
վերականգնելու
եւ
բարենորոգելու
{ծրագիրը}:
Տակավին
անտեղյակ
քո
Նախիջեւան
հասնելուդ,
դե
հասնի:
Չգիտեմ,
կհաջողվի՞
արդյոք
ինձ
շուտով
այդ
{ծրագիրն}
իրականացնելու
հնարավորություն
ստանալ,
այնուամենա
արարութիւնը
գրած
է
թղթի
վերայ,
-
կցորդեց
չար-ոգի
{ծրագրապետը}:
-
Ինչպէ՞ս
կը
բարեհաճի
Ձեր
մռայլութիւնը
լսել,
վ
ն:
Պարոն
Նազարյանցի
նամակից
իմացած
կլինիս
նոր
{ծրագրի}
մասին
հետեւածներս,
եթե
հաջողի,
հույս
ունիմ,
որ
,
այդ
նոցա
աչքը
ծակում
է
եւ
ծանր
բան
է
հրապարակով
{ծրագրի}
մեջ
խայտառակվել,
որ
ամենայն
տեղ
գնում
է
եւ
կմնա
ւթյանը,
հիմնվելով
կառավարության
կողմից
հաստատված
{ծրագրի}
վրա..
Ամսագիրը
կազմված
է
լինելու
հետեւյալ
ց
նախախնամութիւնը
արժանացուցել
էր
մեզ
Հիւսիսափայլ
{ծրագրի}
ընթերցասիրութեանը,
այն
աւետաբեր
եւ
բարեգուշակ
ձա
այ
ոչ
բարոյական,
ոչ
մտաւոր
զարգացման:
Այս
{ծրագրի}
իրագործման
առիթ
դարձաւ
անցեալ
տարում
մեռած
Երուսա
առաջի
կրիտիկական
սուրբ
դատաստանի,
բնական
հատուած
{ծրագրիդ}
կերակրի
միշտ
ի
Շտեմարանէ
պիտանէ
գիտելեաց
"
Զմիւռն
աղվածք
խմբագրի՝
ընթացիկ
մայիսի
30-ին
հրատարակված
{ծրագրից}
եւ
թույլ
կտամ
ինձ
մտածել,
որ
այնտեղ
արծարծված
գա
իաւորականի
Հոգեւոր
Կառավարութեան
տեղւոյդ
զկնքափակ
{ծրար}
մի
յանուն
Նորին
Գերամբարձ
Սրբազան
Քահանայապետութե
իւանատունս
պատիւ
ունի
ընդ
այսմ
առաքել
առ
ձեզ
զայն
{ծրար},
ծանուցանելով
զվերտողեալ
տեղեկութեանցն
միանգամայ
սջիք
շնորհել:
Զայդ
ամենայն
պարտ
է
կնքել
ի
մի
{ծրար}
յանուն
իմ
եւ
առաքել
ի
Պետերբուրգ
՚ի
բնակութիւն
իմ
առ
պ.
Յարութիւն
Աբգարեանց.
եւ
յետոյ
զայդ
կնքեալ
{ծրար}
դնել
յայլ
պահարան
եւ
վերստին
կնքեալ
ի
վերայ
արտաք
աշուրջք,
Ընդ
կմբայն
կայտառ
Շրթանցն
ի
{ծրար}:
Ի
շրթանց
փոքունց
Ի
յաւէրժհարսանց
այժմ:
-
Այս
ասելով,
հանեց
գործակատարը
մի
փոքրիկ
{ծրար}
եւ
տուեց
պ.
Յովնաթանեանցին:
Պարոնը
արձակեց
Մանուշակը
շուտով
առեց
մկրատը
եւ
շինելով
մի
քնքուշ
{ծրար},
կընքեց
նորան
եւ
հրեց
հասցէն
այսպէս.
Պար
eclere)
անունով
մի
մարդ
բերեց
մի
նամակներով
լիքը
{ծրար},
որ
Բաստիլիայի
Պարլամենտի
անդամքը
յանձնել
էին
մի
դանդաղ
քայլերով
Տուեց
նորան
մի
նամակ,
{Ծրարը}
կնքած
սեւով:
Բացեց
խեղճը
դողալով.
Բա
,
եւ
խնդրել
էին
այս
աբեղայից
հասուցանել
նամակների
{ծրարը}
թագաւորին։
Իսկոյն
վճռուեցաւ,
թէ
այս
նամակնե
ն
նստած
էր
աթոռի
վերայ,
եւ
տուեց
նորան
նամակների
{ծրարը}
։
Ինչ
ժամանակ
Հենրիկոս
կարդում
էր
ուշադրութենով
ա
ղթը,
որ
կտա
ձեզ
երկաթուղու
գրագրանոցը,
կդնեք
մի
{ծրարի}
մեջ
եւ
կուղարկեք
ինձ,
որ
նորա
զորությամբ
գնամ
այ
,
որ
հարկ
է,
ուղարկեցեք
մի
կապուկ
փոստի
թուղթ
25
{ծրարի}
հետ,
որպեսզի
ձեզ
նամակ
գրելու
դեպքում
գործածեմ՝
ախտութեան
հանդիպի,
մեք,
իւր
ժամանակին,
աոանձին
{ծրարի}
մէջ
կ՚ուղարկենք
նորան
մի
օրինակ:
Ո՜հ,
ի՛նչ
ց
ին
կարգի
ասպետութիւնը,
որը
նշանը
պիտի
գտանէք
այս
{ծրարի}
մէջ:
Այո՛,
ամենահպատակ
Տէ՛ր,
մեր
իշխանութ
լուռ
շօշափող
Մատները
մեր
հրեշտակի
`
Շրթունքները
{ծրարող}
Շուրջը
կայտառ
ուռուցքի:
Յաւերժական
հարսերի
Շր
ելոյ
յամսեանն
Հոկտեմբերի,
ընկալայ
զերկուս
կնքեալ
{ծրարս}
թղթոց,
յանուն
Ձերոյին
վեհափառութեան.
մինն
՚ի
սր
Էլի
Հ.
Գ.
Երբ
այս
նամակը
վերջնականապես
արդեն
{ծրարված}
էր,
ստացա
քրոջորդուս՝
Ավետիքի
նամակը
եւ
շատ
ուր
է
յողջոյն
Հնդկաստան
՚ի
պ.
Յարութիւնէ
Աբգարեանց:
{Ծրարքս}
այսոքիկ
յանձն
եղեն
ինձ
առ
անկորուստ
մատուցանելոյ
Կնքէր
կուսին
ի
շրթունս,
Մերթ
հատկլէր,
զի
{ծփիւր},
Ճնշեալ
զվարդագեղ
պտկունս՝
Ուռուցելոց
ացաք
բերել
Շերրի
վաղուց
ի
վեր
խնդրածս
գիրքը.
անե՞
{ծք}
կա
այդ
գրքի
վրա,
թե
ինչ
է,
որ
ոչ
մի
կերպ
չեմ
կա