Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

ուարի 17/29 [Լոնդոնից] 5/17 17 Միանսարեանցին, {կ[աթողիկոսի]} թղթերը եւ տրանս. 18 Մալենցովին 19 " Մեղուին

ուական, կլուբնիկա եւ մալինայով, որով յայտնում է {Կ[արապետ]} Մ[արգարեանի] գալուստը: Իսկոյն պատասխանեցի, որ

եղբօրիցս 27-ից գրուած: 29-ին տեսութիւն եղբօրս, {Կ[արապետ]} Մ[արգարեանի], Դ[անիէլ] Թ[որոսիչի] եւ Ս[իմէոն] Գ

, որ ճնշեցին նորա աչքից արտասուքի կաթիլներ: պ. {Կ[ոմս]} Էմ[մանուէլ], Կարդալով քո Յիշատակարանը Հիւսիս[ափ

ղ եւ աւերող ուժերից փրկուել։ Բնութիւնը կրա՛կ է, {կ՚ա՛յրէ}, կը մաշէ, եթէ անմիջապէս եւ կոպտութեամբ վարուիս

ազատեց Յանսէնը Յիսուսեաններից։ Բայց միթէ մի բան {կ՚ազատուէ՞ր} Յիսուսեանների ձեռքից։ Նոքա հրաման հանել տուեցին

զ իրաւունք կը տան մի կտոր հող ձեռք բերելու, որով {կ՚ազատուիս} ստրկութենից եւ աղքատութենից, այն ժամանակ ես կը հ

դրած է պահարանումը. եւս ուրախ կը լինիմ, որ դու {կ՚ազատուիս} Թիւթիւնճի-օղլուի աղջկանից, ինչպէս ես լսել եմ, ն

գլխիցը շատ պինդ է: Սօսի խօսքերը նորա պէսին ի՞նչ {կ՚ազդէ}: Եւ իրաւ, որ տեսէք, թէ ի՞նչ անամօթ լրբութեամբ

ո՞վ կը սահմանափակուին նորա ճապաղութիւնքը, ինչո՞վ {կ՚ազնուանան} նորա ձեւերը եւ ոճերը, եթէ ոչ ուսումնասիրելով այդ

են ասում նորան. " Խղճո՛ւկ, Եկ դու մեր մօտ, մեք {կ՚ամոքենք} Քո վիճակի դառնութիւն, Կը թուլացնենք ճակատագրիդ Խ

ուր, եթէ կտրես: - Ապա մի փայտ տո՛ւր ինձ, ես {կ՚այրեմ} եւ կը չքացնեմ նորան, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլու

պահանջողութեններին լռութեամբ միայն պատասխանելով, {կ՚անարգէ} ձեր կոչումը եւ անձը: Մեր կայսրը, որին հատուցել

տեսնում այս բանը, Թէ ինչ որ մենք արեցինք, {կ՚անէ} եւ մեր ընկերը. Նա եւս մեզ կը մոռնայ, մեր յ

Թոփերը ինձ շուռ կը գայ, Бомбардировать {կ՚անէ}, Ведь он далеко видит, Говорят и зак

ղաքը անիծուած է. ո՛վ որ այնտեղ բնակուի, նոյնպէս {կ՚անիծուի} ", այս չէ՞ մինչեւ այսօր ազգի ամենամեծ մասի գաղափ

թիւն գտանելով քեզանից, քո երախտիքը իւր հոգու մէջ {կ՚անմահացնէր}: Այս լուրը շուտով տարածուեցաւ քաղաքի մէջ, այլեւ

եւ եթէ կամենան մի ատելի եւ անպիտան մարդ անարգել, {կ՚անուանեն} նորան ձեր անունով: Այս խօսքերի վերայ Շամիլը

տանում է այսպիսի շարունակ ընթացք, գոնէ՛ ժամանակը {կ՚անցանէ}, մինչեւ կինս եւ Մանուշակս տուն կը դառնան, այժմ

նք, ո՛չ այս կը լինէր եւ ո՛չ այն, եւ ամենայն ինչ {կ՚անցանէր} խաղաղութեամբ, բայց այժմ, ո՛վ գիտէ, գուցէ...

առութիւն, ուրախութիւն, մի կերպով Խիստ սուր {կ՚անցնեն}, ինչպէս արծիւն օդն է կտրում իւր թեւով:

Մեզի պատած կոշտ հողը չի ցօղիլ աչքի ցօղով։ {Կ՚անցնեն} դարեր, տարիներ, մեր շիրիմը կը կորչի. Պառ

ուղին: Կարաւաններն այն ժամանակ այն ժայռից {կ՚անցնեն}, Ուր կը նստէր միայն մէգ ու թագաւոր արծուի

, ենթարկուած Դռան կամայականութեանը, փոքր առ փոքր {կ՚անցնի} (եւ արդէն անցնում է, մասամբ կաթոլիկութեան, մաս

Յոյն կը լինիմ եւ Յոյների համար, կամ աւելի լաւ, {կ՚աշխատեմ} ճշմարտութեան համար, Հայերի ընդդէմ, եւ յոյս ունի

մ պատասխանու... - Անպատճառ, ես կը հոգամ եւ {կ՚աշխատեմ} նորա եւս խօսք հասկացնել։ - Մնաք բարեաւ: -

անիս միջնորդութեամբ խօսել, ուր մաքուր խղճմտանքով {կ՚աշխատենք} հանդէս հանել մեր պատճառները եւ կերպարանագործել մե

թեան ժամանակ ճանապարհորդութեան փոշիների միջից եւս {կ՚աշխատենք} լսելի կացուցանել մեր ձայնը ընթերցող հասարակութեան

ւմ, թէ ո՞րի քամակից գնայ եւ ո՛րը ցոյց տայ: Մենք {կ՚աշխատենք} մի քանի բան հանդէս հանել, խորհուրդ տալով ամեն հա

ցականչեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - թէ իմ ձեռքիցս գար ես {կ՚աշխատէի} ամենայն օր խօսել քո հետ այսպիսի գեղեցիկ բաների վե

: Անծանօթ մարդը մնաց միւս տանը կանգնած: Ես {կ՚աշխատէի} արդարացնել Մանուշակը իմ ընթերցողների առաջեւ, եթէ

եթէ մի լավ մարդ եւս նոցայ կը պատահէր, ՚ի միասին {կ՚աշխատէին} նորա կեանքը կարճեցնել: Այստեղ չկարողացայ համբերե

նդհանուրի շահի մէջ եւ իմ սեպհական շահը տեսնելով, {կ՚աշխատիմ} ամենայն զօրութեամբ: Այն ժամանակ ես կը հետեւիմ քո

եանց ընթացքը կը յարմարեն ժամանակի որպիսութեանը եւ {կ՚աշխատին} այնպիսի բաներով պարապեցուցանել ընթերցողները, որ

լինի... գո՛նէ, մի քանի տարի ժամանակով, դարձեալ {կ՚ապահովէ} իւր գիտութեան համբաւը, որ սկսել էր արդէն գունաթա

եանքում Չունէր ապրուստ, շոր կամ տուն, {Կ՚ապրի} նոյնպէս այնուհետեւ Աղերսելով գթութիւն։

նորանց այս գործի համար եւ, երբ նոքա հաւաքուին, {կ՚առաջարկեմ} նոցա այն բոլոր վկայութիւնքը, որոնց վերայ մտածում

ախահարց եղիր արժան ընտիր ժառանգ Իմ հոգին քեզ {կ՚առաջնորդէ} ամեն բանում. Նիկողոսը ասէր, թ. Եւրոպ չի՛

նորոգութիւնը, ինչպէս առաջուց կարելի է գուշակել, {կ՚առաջնորդէ} միմիայն դէպի կորստաբեր հետեւանքներ: Այս պատճառով

մ թշնամիների գլխից աշտարակ շինել, քեզ այն շնորհը {կ՚առնեմ}, որ քո գլուխը կը դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպէս

կնիմ, հուրն էլ. նրա հրամանը կատարելու համար վեր {կ՚առնեմ} ամէն թաք ու մուրն էլ"։ Տեղն է, որ մէկը աս

երժուած Հռովմէական պարգեւը չելնէ նէ, կատակնիս ետ {կ՚առնենք}... Գնա՛, Մխիթարեա՛ն համախոհ, գնա՛, ներքին համ

.. Սուդաղ - Մէք հարսանիքը եւ առանց քեզ {կ՚առնենք}, - ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - եւ ո՛չ գալոց տարու օգ

, առանց զոհաբերութեան եւ անդուլ աշխատութեան Տէրը {կ՚առնէ՞ր} այդ գործը անմիջապէս: Տիրոջ առաջեւ դատապարտու

ներգործելու հնարաւորութիւնից, հետեւաբար եւ կանգ {կ՚առնի} նրանց կրօնի եւ ազդեցութեան պրոպագանդը: Ինչ

էլ լաւ եմ այսօր: Պատասխան գրեցի եղբօրս, որ վաղը {կ՚առնու}: 7-ին ի լոյս 8 սաստիկ տկարացայ որովայնալուծութեա

բերդակալի մօտ, կարծելով թէ 27-ին եղբայրս կը գայ {կ՚առնու}, բայց չեկաւ, նամակն էլ այնտեղ մեռելկոխ եղաւ:

րած, բ) 15 -ից: 17-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚առնու} վաղը: 19-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 18-ից գրուած:

այտառակուին մեր ոխերիմ թշնամիքը, եւ արդարութիւնը {կ՚առնու} իւր վարձը: Ծանի՛ր, թշուառ, բայց սիրելի բարեկամ

- Բայց եթէ պատրաստութիւն չկայ, մայրիկ, ի՞նչ {կ՚առնու} նա պահանջելով. կարող է սպասել մինչեւ որ...

րծել, թեւ Շահումեանցը այսպիսի կեղտոտ կատակ յանձն {կ՚առնու} կատարել: Յանկարծ, լսում է ծառերի եւ թուփերի միջ

Կամ կախաղան պիսի ուտէր գլուխս. Բայց ի՛նչ {կ՚առնունք} մեք անցածը յիշելով, Կիւրակէ է այսօր, ահա՛

եռքդ, տեսնեմ քու փիլիսոփայական կատեգորիներից ինչ {կ՚առնուս}: Փիլիսոփայութիւնը նաեւ ազատութիւն քարոզած ժամանա

րծ. ապա, օրինակի համար, եթէ 2000 ռուբլի կաշառք {կ՚առնուր}, 500 ռուբլին տալիս էր, իւր կաշառակերութիւնը ծած

չէ տեսել մինչեւ այժմ: Եթէ իմ մասին հարցանէք, ես {կ՚ասեմ} ձեզ, որ իմ կեանքը սկսած այն օրից, երբ յիշում եմ

անողներն դատարկ մարդիկ են, Նոցա պատասխան ես {կ՚ասեմ} այսօր, - Այդ կարծեաց տէրը չէ մեր դատաւոր։

րուն կը հրամայեմ, որ քեզ խաւար չպատէ. Ամպին {կ՚ասեմ} ` իսկի բնաւ կայծակներով, որոտով Հիւր չլինել

բազան, Знать я его не хочу. Hy, ես {կ՚ասեմ} Աղային, Ինչ ժամանակ նա կը գայ, Респу

միջոցին, Բոլոր գործած մեղքերըս Հազիւ {կ՚ասեմ} պարզ, մէկին: Ես ապրել լաւ գիտէի.

տեւ կամենում էք իմանալ, ձեր սիրտը շարժէլու համար {կ՚ասեմ} ձեզ մի քանի խօսքեր, եթէ դուք ուշադրութեամբ կը լս

ու ինձ, թէ ովքե՞ր են քո բարեկամները, ապա ես քեզ {կ՚ասեմ}, թէ դու ինչպիսի՛ մարդ ես ", պատասխանել էր նորան

Վարդապետները ամէն օր Նոր-նոր բան {կ՚ասեն}, Ուսանողաց առաջիցը Նոր լոյս կը վառեն:

դապետութեան վրայ, այլ սովորական, արարատեան ոճով {կ՚ասեն}, թէ այդ " Աւետարանի կողքին է գրած"։ Ինչպէ

կարդալով, իմ մինչեւ այստեղ առաջ տարած խօսքերը, {կ՚ասեն} թէ " այդ բոլորը մեզ մի անծանօթ կամ նոր բաներ չեն

ով չի մեռել, երես երեսի կ՚ըլնինք, էն վախտն ինչ {կ՚ասեն} "։ Բանն այն է, որ դրսի խօսքերը բոլորը ճշմա

ւմ է մի դիպուածում Կաստոր եւ Պոլլուկս, որի մասին {կ՚ասենք} մի երկու խօսք: Իսկ թէ ի՛նչ է այդ կրակը, ահա մեր

ակայն քա՛ջ իմացիր, որ մի փոքր ժամանակից դու ինքդ {կ՚ասես}. " թէ այդ մարդը ո՛չ թէ գործարան, այլեւ դահճանոց

ի ճշմարտութիւնը, եթէ մի փոքր մտածէք միայն: Ի՛նչ {կ՚ասէ} ձեր ազգը, ձեր ժողովուրդը, եթէ տեսանէ, որ ձեր գ

Կատարելապէս, բայց յետոյ ի՞նչ էլ: {Կ՚ասէ}. " Եկել եմ, մայր իմ հարազատ, Գիրկդ բաց ո

բոլորը ինձ կասկածի տակ է ձգում: Տեսնենք վաղը ինչ {կ՚ասէ}: 21-ին տեսութիւն եղբօրս, Վարդ[երեսի], Յովհ[ան

յլ լինելով աննշմարելի մնացին: Տեսնենք բժիշկը ինչ {կ՚ասէ} վաղը. այսօր խնդրեցի, որ կանչեն: Այսօր ուղարկեց

ւ պակասութիւնը. եթէ այս գիտենայիր, ապա դու ինքդ {կ՚ասէիր}, թէ արժանաւոր մարդը միայն պատկեր է Աստուծոյ, իս

եւ հրճւում էք նորա հոգեվարական տխրութեամբ: Դուք {կ՚ասէք} ինձ, թէ նոքա յանցաւորք են եւ մահի արժանի դատուած

ողնէ, Ну, вам тогда уж поздно. Ну, {կ՚ասի}, եդ բռբռան Տէրտէրներին տուր փողը, Դի

ցը հազիւ մի քանի տող է գրած սեփական ձեւ ու ոճով, {կ՚արժէ} ՞ այդ քանի մի տողերի համար ատեան կանչել նորան։ Իր

յց լռութիւն կը պահեն եւ լռութիւն պահելով՝ իբր թէ {կ՚արհամարհեն} իրենց վերայ եղած խօսքերը, բայց շատ կը սխալին, ե

թէ " այո՛, հերձուած ենք անոնցմէ, որք եկեղեցինիս {կ՚արհամարհեն}, ի՛նչ անպատուութիւն կայ այդ անուանը մէջ... "։

մը, երբ որ իմացաւ, թէ Հայոց եկեղեցին ուրիշներէն {կ՚արհամարհուի}, լուսաւորչաց աւանդութիւնքն աղէկ մը բռնելուն ու ի

ադրութեան մէջ, միշտ նորա անունը շնորհակալութեամբ {կ՚արտաբերէր}: Իսկ ով որ այս մասին անփոյթ էր երեւում, նորան կ

մէջը կը մտնէ, ու " գայթակղութիւն " բառը վերջապէս {կ՚արտասանէ}, քանի մը կէտ ետեւէ դնելն ալ չմոռանալով, Մուրադի

ամուսնանալուց. ես շուտով կը խօսեմ քո հօր հետ եւ {կ՚աւարտեմ} գործը: Մանուշակը թրթռում էր նորա գրկի մէջ, ն

ան վառուի, թէեւ ձեռք չէիր տալու, այնուամենայնիւ {կ՚աւարտուէին} վերջապէս իւղը եւ պատրոյգը: - Փառք Աստուծոյ,

թողուն զհեղինակ, որ անհամաձայն եւ անխոհեմ կերպիւ {կ՚ելնէ} ` " ըսի, կըսեմ եւ ըսելէն չեմ դադարիր ", ուրիշ տ

ն ուրիշ ինչի՞ արժան էր: Մխիթարեան համախոհ մը {կ՚ելնէ} հռովմէականութեան հրաւիրող գրութիւն մը կը հրատարակ

չթողուր իրենց կանչելէն ետեւ, անոր ալ գոհ չըլլար {կ՚ելնէ} (իբրեւ կարեկից) Էջմիածնայ վարդապետի մը խնդրոյ մ

ողջ ` Ոսկիամօր հետ: Քեզ կը խնկարկեմ, Քո սէրը {կ՚երգեմ}, Զարնելով հեշտին Բամբռի լարերին - Այնպէ՜ս տենչ

րծելուց, ե՛ւ արծաթը կը կանաչի, ե՛ւ դաստիարակներ {կ՚երեւեն}: Տարակոյս չկայ, որ այսպիսի դիպուածներում հարկաւ

ւթիւնը, որի մասին մեծ կարծիք ունին տգէտ մարդիկ, {կ՚երեւի} իւր վերին աստիճանի թուլութեամբ եւ ոչնչութեամբ:

թիւնքը եւ արուեստքը: Այսպիսի դատաստանով մանաւանդ {կ՚երեւի} Վերսայլի մեծութիւնը՝ չնայելով, որ, այժմեան եւր

ցի մտքով, եթէ կարելի է այսպէս ասել, եւ այս բանը {կ՚երեւի} պարզ, եթէ օրինաւոր կերպով քննութեան տակ դրուի մե

ողմը կը սկսի մտածել, եւ այդ վատ կողմը այնպէս մեծ {կ՚երեւի}, որ անկարելի է նկարագրել: Այսպէս եւ Մանուշակը կ

ս, յոյս ունիմ, որ կը գայ մի օր, երբ այդ բոլորը {կ՚երեւին} Յիշատակարանիդ մէջ սպիտակի վերայ սեւով դրոշմած:

բելոնեան խառնակութիւն: Այսպիսի կերպով գործ յառաջ {կ՚երթա՞ր}: Գործարանը բարեկարգութեան մէջ պահելու, եւ այդպէ

լ էին. Կրօնի ծէսերը պահելով, Անշուշտ {կ՚երթամ} արքայութիւն"։ Ուրախացի՛ր, դու Հայա

հաստատ յոյս եւ հաւատ ունենալ իմ վերայ, ես իսկոյն {կ՚երթամ} դրացու տուն եւ կը խօսեմ: - Բացի դորանից այնպէ

նիսի վերջը, իսկ յունիսի վերջին ղրիմցի տղայոց հետ {կ՚երթամ} շոգեշարժ նաւով Կոստանդնուպոլիս, այնտեղից նոյնպէս

ումը ես արդար ըլնիմ. վա՞յն էկել ա ինձ տարել, թէ {կ՚երթամ} մովրովին կը գանգատեմ, երբ որ քեզ կ՚ուզի նա, հետ

ի հիմա մեր ժողովուրդն էլ իննեւտասներորդ դարու մէջ {կ՚երթայ}, բայց մեր հոգեւորականաց դատողութիւնը դեռեւս եօթն

էր ինքնուրոյնաբար շարժուիլ եւ գործ կատարել, կուլ {կ՚երթայ} մի ուրիշ աւելի գործունեայ եւ խելացի ազգութեան. ա

ղի, աղքատ մարդ է անպաշտպան։ Ահա թէ ո՛վ այց {կ՚երթայ} մեր սիրելւոյ դամբանին, Այո՛, կերթայ շաղղակ

մնան միշտ հլու: " Կը փշրէ շղթան... {կ՚երթայ} Հայաստան ". Հա՛, հա՛, հա՛, այդ էր պակաս

ց, իսկ միւսը 23-ից: 24-ին գրեցի պատասխանը, որ {կ՚երթայ} 25-ին: 27-ին ստացայ մի նամակ եւ պատասխանը գրեցի

ստացայ մի նամակ եւ պատասխանը գրեցի նոյն օրը, որ {կ՚երթայ} 28-ին: 28-ին ստացայ մի նամակ. պատ[ասխանը] գրեց

ին ստացայ մի նամակ. պատ[ասխանը] գրեցի 29-ին, որ {կ՚երթայ} 30-ին: Այսօր ինձ յայտնեցին, թէ Զատկին տեսութիւն

ի]: 11-ին նամակ ստացայ. պատասխանեցի 12-ին, որ {կ՚երթայ} 13-ին: 14-ին նամակ ստացայ, պատաս[խանեցի] նոյն

: 14-ին նամակ ստացայ, պատաս[խանեցի] նոյն օրը, {կ՚երթայ} 15-ին (12 շիշ գինի): 15 -ին յայտնեցին, թէ գին

ի՞ ռնգեղջիւրը, թէ չէ: Նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 23-ին: 25-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Եզեանցի հետ:

ասխանեցի եւ գրեցի մի առանձին նամակ մեր տունը, որ {կ՚երթայ} 29-ին: 29-ին նամակ ստացայ առանց ամսաթուի: Սիգա

տի երթայ եղած մայիսի 1-ին: 7-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 8-ին: 9-ին նամակ ստացայ եւ Բոկլի գիրքը, ուր գրո

]ից եւ 10 նարինջ: 18-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} 19-ին: 20-ին տեսութիւն եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգո

23-ին նամակ գրեցի Ղազարոս եւ Սերոբ եղբարցս, որ {կ՚երթայ} 24-ին. Սերոբի նամակը թուեալ է մայիսի 26-ից, փոշ

րեցի եղբօրս, մեր տունը եւ Մատթէոս սրբազանին, որ {կ՚երթայ} 14-ին: Սրբազանի նամակը սխալմամբ թուեալ է 12-ից:

օրիցս նոյն օրից գրած եւ նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 21-ին: 22-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյն օրից գր

բօրիցս, նոյն թուականից: 27-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 28-ին: 29-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 28-ից գրու

ում է կամաց-կամաց: 3-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} 4-ին: 7-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 6-ից գրուած

ութիւնը եւ Լուիսի գիրքը, նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} վաղը: Այս նամակը պատռեցի, չուղարկեցի: 11-ին առ

ռնուած է: 12-ին այսօր նամակ գրեցի եղբօրս, որ եւ {կ՚երթայ} իսկ: Նամակ ստացայ եղբօրիցս 10-ից արձակած, երեւի

րիցս այսօրուայ թուականով: 18-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 19-ին: 20-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ գրքեր:

] Մ[արգարեանի] գալուստը: Իսկոյն պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 25-ին: 28-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 27-ից գրուած

ւնտ թաբակ: Օգոստոսի 1-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} 2-ին: Տկա՛ր եմ: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ

ուղարկեց մի ֆունտ թաբակ: 15-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: Առողջութիւնս բաւական միջակ է: 17-ին նամա

ցս նոյն թուականով գրուած. 22-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը եւ խնդրեցի շերամադարմանութիւն եւ պակսիմատ:

յ թուականով եւ 1 ֆ[ունտ] թաբակ: Պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը առաւօտ, այսինքն 13-ին: 14-ին նամակ ստացայ

տետրակներով եւ խաղողով: 19-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 20-ին: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս երէկուայ թու

այտնում է իր տկարութիւնը: 26-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 27-ին երեկոյեան նամակ ստացայ եղբօրիցս, ո

յս շատ զարմացնում է ինձ: 10-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 11-ին: 12-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս այսօրուայ թո

րուայ թուականով եւ խաղող: 17-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը, այսինքն 18-ին: 19-ին նամակ ստացայ եղբօրի

24-ին պատասխան գրեցի թէ եղբօրս եւ թէ Վադուժին. {կ՚երթայ} 25-ին: 28-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Բուդաղեանցի հե

օրիցս եւ 1 ֆ[ունտ] թաբակ: 30-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 31-ին: Նոյեմբերի 4-ին տեսութիւն եղբօրս հետ եւ ա

ցայ 13-ից գրուած, որին նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 15-ին: 16-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյն օրից գրո

կով եւ մունշտուկներով, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 24-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 21-ից գրուած

ն նամակ գրեցի եղբօրս 28-ից ստացածիս պատասխան, որ {կ՚երթայ} վաղը: Դեկտեմբերի 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյե

եղբօրս, Աւտուշին, Գաբրիէլին եւ Բերբերովին, որ {կ՚երթայ} վաղը: Նախիջեւան գնալու թղթերը թուեալ են 7-ից:

գրքեր, ձուկ եւ պակսիմատ: 12-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 14-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս երէկուայ թուա

, խաղող, գիրք եւ թաբակ: 19-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 20-ին: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, որով յայտնո

ս, Հիւսիսափայլ եւ Կռունկ: 2-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 7-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, դրսուանց, հա

Նախիջեւանի լուրեր: 9-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} վաղը: 11-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյն թուականի

ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 30-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: Փետրուարի 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, նոյ

նամակ ստացայ եղբօրիցս, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 3-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, առաջիկայ տեսո

էեւ պատասխանեցի, բայց վերակացուն մոռացել էր, եւ {կ՚երթայ} միայն 8-ին: 8-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյն օրի

ատ, թաբակ եւ տետրակներ: 12-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 13-ին: 14-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 16-ին տեսու

ան գիրքը դարձուցի: 19-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} 20-ին: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 23-ին տեսո

, որ բացին բերդակալի մօտ: 26-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 28-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, որով յայտնո

1 ֆունտ թաբակ: Նոյն օրը պատասխանեցի, չգիտեմ երբ {կ՚երթայ}: 3-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 1-ից գրածիս պատասխա

իւսիսափայլը, 1864 №2: Նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 13-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տ

ն նամակ ստացայ եղբօրիցս: 16-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 18-ին նամակ ստացայ: 20-ին տեսութիւն եղբ

եղբօրիցս 22-ից գրուած, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 26-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 27-ին տես[

տացայ եղբօրիցս եւ թաբակ: 29-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: Մայիսի 2-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյն օր

նամակ ստացայ եղբօրիցս, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 10-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 9-ից գրուած:

նամակ ստացայ եղբօրիցս, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: [Յետոյ աւելացրած] Այս թուղթը չէ գնացել: 1

եղբօրիցս 27-ից գրուած, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: Յունիսի 1-ին երկրորդ անգամ կանչեցին ինձ ծե

նամակ ստացայ եւ խաղող, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 30-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 31-ին տեսո

յ եղբօրիցս նոյն թուականից, 3-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 6-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 4-ից գրուած:

այ եղբօրիցս 8-ից գրուած: 10-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 12-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 11-ից գրուած

Տէր լուսաւորեսցէ հոգին: 8-ին պատասխան գրեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 10-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, ուր գտայ եւ

ն նամակ ստացայ եղբօրիցս: 22-ին պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} 23-ին: 24-ին նամակ ստացայ գրուած 23-ից. թէեւ ս

եղբօրիցս 27-ից գրուած, նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 31-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 29-ից գրուած

բօրիցս 10-ի երեկոյից: 12-ին պատասխան գրեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 14-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ Աւտուշից,

[ակուած է] 23-ին: 18-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ {կ՚երթայ} վաղը: 19-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ Փաւստոս Բո

որեւիչի] առողջութիւնը: Նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: 29-ին նամակ ստացայ 27-ից գրուած: 30-ին

րից վերադարձը Փարիզից. նոյն օրը պատասխանեցի, որ {կ՚երթայ} վաղը: Նոյն օրը գրեցի եւ առ Ֆ[եօդո]ր Իւան[ովիչը]

բօրիցս 23-ից գրուած, նոյն օրը պատասխ[անեցի], որ {կ՚երթայ} վաղը: 27-ին նամակ ստացայ եղբ[օրիցս] 25-ից գրուա

ք մեզ պաշտող. Վստահ եղէք, քուրիկներ, Մեր գործը {կ՚երթայ} յաջող: Հասիք, հասիք, քուրիկներ, Մեզ աշխարհի

դիպուածում եւս ամենայն ջանք եւ աշխատութիւնք զուր {կ՚երթան}, եթէ դուք չմերկանաք ձեր վերայից անհոգութեան դատա

տճառ, Սուրբ Կարապետից եկողները ուղիղ Սուրբ Գէորգ {կ՚երթան}, ինչպէս նաեւ գնալու ժամանակ Սուրբ Թորոս: Նոր

ըներ նէ, շատերուն պէս ազգատեաց կ՚ըլլար եւ դժոխքը {կ՚երթար}... Մխիթարեան համախոհք ասոր ըսելիք ունի՞ն. ի

արտաքին բարեկարգութիւնը պահելով, մեծաքայլ յառաջ {կ՚երթար}, հիմնադրի մեծ խորհրդին համաձայն եւ շատ արգասաւոր

լինի, եւ սորա սրովը գօտեւորուած, նա ի՞նչ բանից {կ՚երկնչի}: Նոքա երբ մտաբերում էին սորա վատթար, անիրաւ ընթ

քսը, միայն տան մէջ գործածելու համար է. " վատէրը {կ՚եփենք} կազ կը շինենք, լաւն էլ խիաթի կը քաշենք, է՜հ, մ

աւը, որ սկսել էր արդէն գունաթափուիլ: - Ի՛նչ {կ՚ըլլայ} եղեր: - Բայց արդեօք այդ գրուածովը հասա՞ւ գրո

մէջը ձգած եւ ի թշնամեաց անդառնալի կերպիւ հեռացած {կ՚ըլլային}, այլեւ Եւրոպան ալ առաւել որոշ կերպիւ եւ ըստ ամեն

րսափ մը կը գայ, որ շատ անգամ ամիսներով ալ հիւանդ {կ՚ըլլանք}... Մեր ըսածները չլսելու զարնող համախոհին ընծան ի

ր իր պարտքն էր, չըներ նէ, շատերուն պէս ազգատեաց {կ՚ըլլար} եւ դժոխքը կ՚երթար... Մխիթարեան համախոհք ասոր

"։ Եթէ այսպէս ըսէին, գուցէ իրենց պարծանք մըն ալ {կ՚ըլլար} այն անունը, որով ոչ միայն զՄխիթարեան համախոհս թա

պաչէի, իմ տանս վեր կը բերէի, խօսքս կշտին կտրուկ {կ՚ըլներ}, ո՛ւմ տունն ուզէի կը քանդէի, ումն ուզէի կը շինէ

տասխանում է. " որդի՛, քո արեւը, ես խաբար չեմ, {կ՚ըլնի} որ ջուրն ինքն ա ծակել " եւ այլն: Խեղճ հարեւանը գ

ր տունը - ոսկին սարեսար կ՚ուզեմ: Կիրակի էլ պա՞ս {կ՚ըլնի}, - էրծաթից լաւ թա՞ս կ՚ըլնի, Որդիդ մեռնի վարդապետ

ւզեմ: Կիրակի էլ պա՞ս կ՚ըլնի, - էրծաթից լաւ թա՞ս {կ՚ըլնի}, Որդիդ մեռնի վարդապետ, - սիրածը չհա՞ս կ՚ըլնի: Ա

ա՞ս կ՚ըլնի, Որդիդ մեռնի վարդապետ, - սիրածը չհա՞ս {կ՚ըլնի}: Աշտարակ բարձր տեղ ա, - ջուրը հիւանդին դեղ ա, Ս

մ են, փառք աստըծու, ոչ ով չի մեռել, երես երեսի {կ՚ըլնինք}, էն վախտն ինչ կ՚ասեն"։ Բանն այն է, որ դր

անոնների մէջ (§34) դնում է, " թէ որ մէկը պատիժ {կ՚ընդունի}, առաջ պիտի կատարէ զայն եւ յետոյ, թէ որ ասելիք մ

նը, այսպէս է ասում. " Մեծ յոյս ունիմք, թէ ազգը {կ՚ընդունի} Սոս եւ Վարդիթերը, որպէս մի տկար պատանու նուաստ ե

՛ կարծեր թէ միջաբեկ, Պիտ՚ պաղատիմ դէպի քեզ: Ես {կ՚ընդունիմ} կամակար, Թէ բախտ անգութ ոխերիմ Մատռուակէ թոյն,

րդեց, որ անպատճառ ընդունին, եւ միամիտ եղէք, որ {կ՚ընդունին}, եւ թե այսու եւս չընդունին, քսան անգամ եւս կգրե

Մեք վկայում ենք, որ այս պայմանը ծնրադրութեամբ {կ՚ընդունին}, քանզի սո՛ւրբ է, քանզի մարդկայի՛ն է, քանզի արդ

կարախօս նամակ: Ես յոյս ունեմ, որ Դուք բաց գրկով {կ՚ընդունիք} Ձեր հեռաւոր եղբայրը եւ մասնակից կը լինիք այն տխրո

սիրելի Ես քաջ իմանալով, որ դուք հաճութեամբ {կ՚ընթեռնուք} նորանոր անցքեր, եւ սիրում էք լսել նորալուր դէպքե

, բայց դորայ փոխանակ խօսելու վարձ մի տարուց յետոյ {կ՚ընծայեմ} նորան այն մատանին, որ հայրս ընծայել էր իմ ամուսն

դատապարտութիւնը, որ կապած էր այդ մատանու վերայ, {կ՚ընծայէր} իմ փեսային: - Ճշմարի՛տ է քո ասածը, բայց մեր

, Թէ ո՛չ բեսսայմաղանա ` Եթիմի պէս վեր {կ՚ընկնեմ}: Ну, ведь, էսպէս էլ եղաւ: Ես էդ բա

գամ. Թէ միւս անգամ մի լուր օր իմ ձեռք {կ՚ընկնես}, Այն ժամանակ ի՛նչ կը լինիս, գիտեմ ես"։

ր կը գայ օր, երբ այդ անդրանկական համակարգութիւնը {կ՚ընկնի} եւ դորանով հողը դուրս կը գայ կապանքի տակից, բայց

նա, - նրա ազիզ խաթէր համար թէկուզ քարափիցն էլ վեր {կ՚ընկնիմ}, ջուրն էլ կ՚ընկնիմ, հուրն էլ. նրա հրամանը կատա

համար թէկուզ քարափիցն էլ վեր կ՚ընկնիմ, ջուրն էլ {կ՚ընկնիմ}, հուրն էլ. նրա հրամանը կատարելու համար վեր կ՚առ

կարելի եղածի չափ նիւթեր պատրաստելուց յետոյ մարդիկ {կ՚ընտրէր} ՝ ազգային եւ եկեղեցական պատմութիւնքը գրելու:

մ դադարիր ", ուրիշ տեղ մ՚ալ " գրեցի եւ կը գրեմ " {կ՚ըսէ}: Իսկ եթէ մինակ հեղինակն էր պատասխանատուն, ի՞նչ

ի մտած ատենը, " ես Հռովէական Հայոց համար գրեցի " {կ՚ըսէ}: Հռովմէական Հայերը հռովմէականութեան հրաւիրող ծաղ

, տազ անի, Ասի, հրէս, Գրիգորը, Կը տայ ինձ ու {կ՚ըսպանի}: Գերի ա մեր հայ ազգը, Ղոչաղների թալ ազգը

Ամէն օր իմ ականջին. Ведь ես էն վախտը {կ՚իմանամ}, Թոփերս բաց կը թողնեմ, Թէ ո՛չ բեսսայ

կը լինի, եթէ Հայի կրօնը չիմանայ, գոնէ ուրիշինը {կ՚իմանայ}: Մեր շրթունքը այրւում են այս խօսքերը կրկնելու ժա

գիշերով մի տան վերայ մի չղջիկ նստի, բոլոր քաղաքը {կ՚իմանայ}, այսպիսի քաղաքի մէջ, ասում եմ ես, ուր ամբողջ ը

, ցաւը վտարւում է հիւանդի կազմուածքից, ընթերցողը {կ՚իմանայ} յետագայ գլխումը: Այժմ մենք դառնանք դէպի մեր պատ

Ինչքան քընքոյշ էլ որ նայես, Բընութիւնը {կ՚կատարէ} Կանոնաւոր միշտ իւր գործը. Ամենիս վայր

դութեանց քարոզ էին " եթէ ոք ասիցէ ցհայր կամ ցմայր {կ՚որբան}, զոր յինէն օգտիցիս, մարթ է չառնել ինչ հօրն կամ

ում մտածել, Որ քեզ նոյնպէս, ինչպէս այլոց, {կ՚ուգայ} երկրից ելանել: Ծայրակարմիր հորիզոնում այս

քերը չեմ ասեր՝ հոգեւորականները պաշտպանելու, այլ {կ՚ուզեմ}, որ Ձեր Յիշատակարանի մէջ գրուին: Ես կը ցանկ

ր չի կայ - քաքուլդ վեր անիլ տուր: Ես աղջիկ եմ ալ {կ՚ուզեմ}, - բարակ մէջքիս շալ կ՚ուզեմ, Երբ ես եկայ ձեր տու

տուր: Ես աղջիկ եմ ալ կ՚ուզեմ, - բարակ մէջքիս շալ {կ՚ուզեմ}, Երբ ես եկայ ձեր տունը - ոսկին սարեսար կ՚ուզեմ:

լ կ՚ուզեմ, Երբ ես եկայ ձեր տունը - ոսկին սարեսար {կ՚ուզեմ}: Կիրակի էլ պա՞ս կ՚ըլնի, - էրծաթից լաւ թա՞ս կ՚ըլ

մեր ազգը։ Թէ որ իրանք առանց Վռամշապուհ դառնալու {կ՚ուզեն}, որ մենք Մեսրովբ դառնանք, քարէքար ընկնենք՝ ազգ

թափեց անձրեւ, լուաց հազար գերեզման. Թէ որ {կ՚ուզես} արեգակը կեանք է, կեանքը ` արեգակ, Մին էլ

կային կեանքը - ահա՛ փիլիսոփայութիւնը, ինչ ճամփով {կ՚ուզես} գնայ, միայն թէ խորհուրդը եւ նպատակը այն լինի: Յ

էլած ա ըլնում, համա, էն գիրը մնում ա. արա՛ ինչ {կ՚ուզես}, լա՛ւ, յետոյ կտեսնենք " (եր. 25): Յետոյ- "

գին, ո՛չ. միայն ճշմարտութիւնն ենք խոստովանում: {Կ՚ուզէի՞ն} որ աւելի ասենք. ահաւասիկ. ուրիշ, նաեւ լուսաւոր

նոցայ կնանիքը յայտնի է, թէ " չխօսքան " են: {Կ՚ուզէինք}, որ մի քանի թերութիւնք եղած չլինէին, որոնց կարգ

քանի՞սն է, մօ՞տ է կեսօրին"։ - Հրամել էք, {կ՚ուզի} ուղիղ մի քառորդ։ - Ո՜ւֆ, ժամանակ է վեր կեն

ել, թէ կ՚երթամ մովրովին կը գանգատեմ, երբ որ քեզ {կ՚ուզի} նա, հետդ գեղիցը մի թուղթ կը բերես, թէ գանգատողն

հանդիպի, մեք, իւր ժամանակին, աոանձին ծրարի մէջ {կ՚ուղարկենք} նորան մի օրինակ: Ո՜հ, ի՛նչ ցաւալի պաշտօններ

ժամերը կը բարւոքեմ եւ ձեր վերայ լաւ հոգացողութիւն {կ՚ունենամ}: Եւ նոցա սիրտը գրգռելու համար միշտ նախատում էր ն

րադառնալը, կը տեւէ գոնէ՛ վեց ամիս, գնացողը ծախս {կ՚ունենայ} մօտ 3000 ռուբլի, մի փոքր պակաս կամ աւելի: Երբ բ

, այնպէս եւս մարդկային կեանքը աւելի յաջող ընթացք {կ՚ունենայ}, եթէ այն ռազմական փիլիսոփայութիւնը ընկերական եւ

ժամանակ մեր նոր դպրութեան մէջ այդ գործն այն տեղը {կ՚ունենայ}, ինչ տեղ ռուս դպրութեան մէջ ստացել է " Մեռած անձ

Պ. Նալբանդեանցը: Ի՛նչ լաւ կը լինէր, գո՛նէ հնար {կ՚ունենայի} ես եւս ստանալու, ուրիշները եւս նոյնպէս, ըստ որո

ւմ մեզ եւ կարծում ենք, որ ընթերցողք եւս իրաւունք {կ՚ունենային} ձանձրանալու։ Բայց մի քանի օրինակ հարկ եղաւ դնելո

աշխատող եմ, լերուք միամիտ եւ թէ մէկ հարկաւոր բան {կ՚ունենաք}, գրեցեք ինձ անթագուստ: Հայրութեան ձեր խոնարհագո

մ է իւր անձին, Որ խորտիկներ համադամեալ {Կ՚ուտէ} հաւուց փորոտին, Որ սովոր է հըրամայել Ծ

արկէ կ՚ուտէր. նորա պէս թէ կուշտ Ես էլ քնէի՜ {կ՚ուտէի} անշուշտ։ Մեծատան համար միայն թէյ ու հ

Թէյ ու հացեղէն մատուցին իսկոյն. Ի հարկէ {կ՚ուտէր}. նորա պէս թէ կուշտ Ես էլ քնէի՜ կ՚ուտէի անշո

ր իր համադամքը եւ անուշ կերակուրքը եւ փառաւորապէս {կ՚ուտէր} Մորժերի եւ ջրշունների եղը, եթէ ընկնէր նոր Գրենլա

խօսեմ նորա վերայ համարձակ: Եթէ այս ճշմարտութիւնը {կ՚ուրանան} նորա բազմաթիւ պաշտօնակիցքը, վախենալով դորայ վրէժ

երեւս ինքը շահուի, դարձեալ ազգին բան չկայ: Ի՞նչ {կ՚օգնէ} սորա անհատական հարստութիւնը միլիոնաւոր աղքատների

, Ծիտերն ծառէ ծառ Իւրեանց ճռվըղով {Կ՚օրհնեն} քո գալը, Ո՛վ երկնից դեսպան, Դու ես մե

ւսա՛, Արարատի Որդւոյ ձեռի քընարը, Քեզ {կ՚օրհնէ} միշտ անմոռաց Արարատի ծընունդը։ Ե

ային տունին ետեւի տերեյին մեջն, ինչ տեղ որ ծառեր {կա}: Դուք ալ խելք արած հոները թաղած ըլլայիք նե, կեն

, այնքան գեշ ասեք, ինչքան կամենաք, վերը աստված {կա}, նա կտեսնե ծուռն ալ, շիտակն ալ, ես ձեզի խոսք հ

ինչպես առհասարակ ասում են. " ասոր մեկ խայիրլըսըն {կա} " եւ հանձնեցի աստծուն, որ ողջությամբ պահե եւ մեզ

ոսկվա գալը հայտնի չէ, բայց թե գա Մոսկվա, կարծիք {կա}, որ դիմացի ձմեռը այստեղ մնա մինչեւ գարուն:

ւս ոչինչ բանից խապեր չիմ, ինձմեն ո՛չ բան հարցնող {կա} եւ ո՛չ ծան տվող. ասենք թե ծան տալ չեն կարող, եթ

՝ նա Մոսկվա է տեյի, չգրեցի: Եթե տեղդ նոր բաներ {կա} նե, գրիս, եւ Սատեթին հետ 3 հատ սպրինցովկա ուղար

որ տերությունը հրամայե, եթե միայն մի արգելքը որ {կա}, մի կերպով վերանա՝ այսինքն Մոսկվայի մեջ հայոց լ

համար դժվար է: Քաղաքումս մեծ պատրաստություն {կա} թագադրության մասին, եթե ժամանակ կունենաս, արի ա

րել էիր, այժմ չեմ ասում, որովհետեւ սպասելու բան {կա}. միայն այսքան իմացեք, որ դուք միաբանվելով շատ բ

ալով, ամենքդ եւս ջոկ ջոկ կտակարանաք՝ աշխարհս որ {կա}, միաբանությամբ կա, եթե այն նյութերի միաբանությո

ոկ ջոկ կտակարանաք՝ աշխարհս որ կա, միաբանությամբ {կա}, եթե այն նյութերի միաբանությունը քակտվի, աշխարհ

յտնես ինձ, ի՞նչ եղավ մեր վարժապետի գործը, հույս {կա} ՞ փրկության կամ ողջ առողջ է, եւ գործը ի՞նչ դրությ

դեռ կատարյալ առողջ չեմ, եւ այս օրերս շատ ցուրտեր {կա} տեղը: Խնդրեմ գիրդ անպակաս արա՛ եւ մի մոռանար

, որ իմ ազգի համար աշխատությունս կորած չէ. գոնե {կա} մի մարդ, որ ճանաչում է եւ ինձ օգնական է լինում:

մեջ այժմ բավական ստորագրողք կան, եւ այնտեղ հույս {կա}, որ գալոց տարի ավելանա, ուրեմն պակասածը միայն պ

: Դեռեւս նոր կաթողիկոսի հաստատությունը չկա. ձայն {կա}, որ Լանսկոյն պիտի փոխվի եւ նորա տեղը, ասում են

ետեւ գործը մտավ Государст[венный] сов[ет], հույս {կա}, որ շուտով վերջանա, բայց թե որքան կթեթեւանա բան

եթե մի երկու տարի շարունակվի, այն ժամանակ հույս {կա}, որ ավելի լավ լինի այդ բանի վիճակը: Այս տարի ու

րդիկ սկսեցին ուրիշ կերպ նայել բաների վերա, հույս {կա}, որ մի քանի տարուց հետո ակնհայտնի երեւին նորա ար

բ: Մեզ մինչեւ այժմ ոչինչ բան հայտնի չէ, թե ի՛նչ {կա} այնտեղ, բան մնացե՞լ է, ովի՞ ձեռքում կամ ո՞ւր եւ

ր քաղաքին հայտնած էինք, թե այսքան կամ այնքան բան {կա} եւ թե հարկավոր է դատաստան մտանել, եւ երբ որ քաղա

charatium-ը, որը ստացված է Չինաստանից: Չգիտեմ, {կա} արդյոք այստեղ, բայց Մոսկվայում անշուշտ կա. համե

իտեմ, կա արդյոք այստեղ, բայց Մոսկվայում անշուշտ {կա}. համենայն դեպս, նա կարող է այստեղ էլ հարցնել,

նայն դեպս, նա կարող է այստեղ էլ հարցնել, եւ եթե {կա}, ապա առնել 2-3 մսխալ, հետո Մոսկվայում, նույնպե

օրինակ ճարիր, հավանաբար, այստեղ Գլազունովի մոտ {կա}, Սադովայա փողոցում: Ի դեպ, ես շարունակ ծախսեր

ետեւ նյութն արժանի է այդ աշխատանքին (իսկ շատ բան {կա}, որոնց մասին կարելի է լուրջ եւ ընդարձակորեն խոսե

ւմը Թուրքիայում։ Առողջությունս վատ չէ. հույս {կա}, որ առանց որեւէ դեղորայքի կանցկացնեմ. կրկին շնո

երք Հայաստանին ", այստեղ, երեւի, ծանոթների մոտ {կա}. աղաչում եմ՝ խնդրեցեք եւ ուղարկեցեք: Բացի այդ

իմ ազատվելը: Այդ ներածության հատվածներից մեկում {կա} մի շատ լուրջ, բայց եւ վերին աստիճանի ծիծաղաշարժ

եւ նրա նամակից կարելի կլինի իմանալ, թե դեռ հույս {կա} ՞ Գրիշայի փրկության համար: Թող նա (Գրիշան) կանդ

ասա՛, որ հաճախ գրի: Քո Միշել Հ. Գ. {Կա} ՞ արդյոք ռուսերեն լեզվով շերամաբուծության պիտանի ո

կությանը. 1) Առեւտրական տեղեկությունների մեջ {կա} մի հոդված՝ " Անասնապահություն"։ Որքան ես գիտեմ

բանվորների թիվը. հավանորեն, այդ մասին որեւէ բան {կա} ամսագրերում, կամ թե ֆինանսների կամ ներքին գործեր

երող պատմական տեսակետից, եթե այնտեղ մի որեւէ բան {կա} ։ Պ. Մորոզովը թող տպագրե իր պատասխանը, ես չեմ կ

ք բերել Շերրի վաղուց ի վեր խնդրածս գիրքը. անե՞ծք {կա} այդ գրքի վրա, թե ինչ է, որ ոչ մի կերպ չեմ կարող

ջ՝ " Հրաշափառ տոնական ", գրված 1456-ին, հատված {կա} այս ողբից այսպիսի վերնագրով. " Երանելւոյն Աբրահա

լ այնտեղից եք առնում, ասել է թե բնագիր ասորերենը {կա} Ձեր ձեռքում կա գեթ ուրիշի մոտ, բայց վերջապես ոչ

ռնում, ասել է թե բնագիր ասորերենը կա Ձեր ձեռքում {կա} գեթ ուրիշի մոտ, բայց վերջապես ոչ անհայտ Ձեզ, որ

ւմ են իւրեանց վարդապետին։ Բայց մեծ զանազանութիւն {կա} վարդապետի եւ աշակերտների մէջ. այդ է ուղղութեան զ

Գիր. Թէ չիցէ քո լուեալ ցարդ՝ Հապա, {կա՛լ} եւ ընթերցի՛ր: Այլ զի ի սէր գէթ վերին

են մնում յուրյանց հաջորդների մեջ, որ թողնում էին {կա՛մ} յուրյանց մարմնի մի կտորը բաժանելով, կա՛մ բովանդա

ում էին կա՛մ յուրյանց մարմնի մի կտորը բաժանելով, {կա՛մ} բովանդակի պատկերը մի կաթիլ հեղուկի մեջ պարունակել

ամենայն հրիտակս ցայսօր ժամանակի չէ մեր ստացեալ, {կա՛մ} 'ի պատճառս անհոգութեան նախնի գլխաւորաց քաղաքիս,

'ի պատճառս անհոգութեան նախնի գլխաւորաց քաղաքիս, {կա՛մ} ըստ անհասանելի կանխասահմանութեան վերին տեսչութեան

ան շատ զայրանալ։ Բայց արի տես, որ մի տգէտ ռամիկ {կա՛մ} յիմարութեամբ, կա՛մ իւր արծաթսիրութեան քաղցը լցու

յց արի տես, որ մի տգէտ ռամիկ կա՛մ յիմարութեամբ, {կա՛մ} իւր արծաթսիրութեան քաղցը լցուցանելու համար, օգու

, իսկ այլ ժամանակ Աստուծոյ տուն գնալը համարւում է {կա՛մ} մեղք, կա՛մ ամօթ եւ կամ գոնէ ընդդէմ բաների կարգին

մանակ Աստուծոյ տուն գնալը համարւում է կա՛մ մեղք, {կա՛մ} ամօթ եւ կամ գոնէ ընդդէմ բաների կարգին: Նախիջ

մար, մենք ալ պիտի կորսուինք, թո՛ղ որ հեղինակը, {կա՛մ} վախէն եւ կա՛մ տկարութենէն առջի քաջութիւնը մոռնալո

պիտի կորսուինք, թո՛ղ որ հեղինակը, կա՛մ վախէն եւ {կա՛մ} տկարութենէն առջի քաջութիւնը մոռնալով, ինքզինքը Մ

կը տանք (ան ալ իրեն կրօնակցաց օգտին համար), թէ {կա՛մ} իւր իրաւասութեան տակը գտնուող քահանայքն (ըստ արե

անայքն (ըստ արեւելեան սովորութեան) ամուսնացնէ, {կա՛մ} անոնց համար վանք շինէ ու երկաթեայ պատուհաններուն

կամենում Բէգզադէն նոր ապրանք հասուցանել, որպէսզի {կա՛մ} ինքը գնայ այդ քաղաքը, կա՛մ մի այլ մարդու յանձնէ

հասուցանել, որպէսզի կա՛մ ինքը գնայ այդ քաղաքը, {կա՛մ} մի այլ մարդու յանձնէ, հաշիւը եւ ապրանքը ստանայ ի

Պօլիցմէյստերը կանչում է Բէգզադէն եւ ասում է, թէ {կա՛մ} հետդ տար քո ծառան, կա՛մ իւր տեղը ուղարկիր նորան

Բէգզադէն եւ ասում է, թէ կա՛մ հետդ տար քո ծառան, {կա՛մ} իւր տեղը ուղարկիր նորան: Բէգզադէն պատասխանում է

անել: Այսպիսի խօսքերով համոզում է Բէգզադէին, որ {կա՛մ} հետը տանի տղան, կա՛մ ճանապարհի արծաթ տայ մինչեւ

վ համոզում է Բէգզադէին, որ կա՛մ հետը տանի տղան, {կա՛մ} ճանապարհի արծաթ տայ մինչեւ Կովկաս: Բէգզադէն խոստ

որոնց անունները միայն հասել են մեզ, իսկ ինքեանք {կա՛մ} ստուգիւ կորած են ձախողակի, կա՛մ թաղուած փոշիների

եզ, իսկ ինքեանք կա՛մ ստուգիւ կորած են ձախողակի, {կա՛մ} թաղուած փոշիների եւ փլատակների տակ, պատշաճաւոր հ

բուն ազգային խնդիրների, որքան լցնում է իւր էջերը {կա՛մ} ընդհանուր լուսաւորութեան վերաբերեալ բաներով, կա՛

ա՛մ ընդհանուր լուսաւորութեան վերաբերեալ բաներով, {կա՛մ} շատ եւ շատ հարեւանցի քերուելով ազգային խնդիրների

ոց ազգը արհամարհութիւն ունի դէպի այն մարդիկը, որ {կա՛մ} անձնական օգտի, կա՛մ երկիւղի, կա՛մ այլ յարակցութ

ն ունի դէպի այն մարդիկը, որ կա՛մ անձնական օգտի, {կա՛մ} երկիւղի, կա՛մ այլ յարակցութեան պատճառով օտարի հե

մարդիկը, որ կա՛մ անձնական օգտի, կա՛մ երկիւղի, {կա՛մ} այլ յարակցութեան պատճառով օտարի հետ, խախտեցին եր

մեր անիւը կանգնած է իւր դարձակէտի վերայ, որ վազէ {կա՛մ} դէպի փրկութիւն, կա՛մ դէպի յաւիտենական կորուստ,

ր դարձակէտի վերայ, որ վազէ կա՛մ դէպի փրկութիւն, {կա՛մ} դէպի յաւիտենական կորուստ, այսպիսի մի խորհրդաւոր

աբաշեւից՝ բնաւ չտարակուսեցանք կարծել, որ պարոնը {կա՛մ} ամենեւին չէ կարդացել Խորենացին, կա՛մ թէ չէ հասկա

, որ պարոնը կա՛մ ամենեւին չէ կարդացել Խորենացին, {կա՛մ} թէ չէ հասկանում նորա գրուածքը: Մի փոքր աւելի ընթ

, քանի որ մեծագոյն մասի արդիւնքը սպասում է նորա՝ {կա՛մ}, մշակութեան, կա՛մ վաճառականութեան. եւ որեւիցէ

ասի արդիւնքը սպասում է նորա՝ կա՛մ, մշակութեան, {կա՛մ} վաճառականութեան. եւ որեւիցէ մի դժբախտ դիպուածում

ունուի: Կարող է պատահել, որ ոմանք մարդիկ, {կա՛մ} ժառանգաբար, կա՛մ իւրեանց աշխատութեամբ աւելի հարո

ղ է պատահել, որ ոմանք մարդիկ, կա՛մ ժառանգաբար, {կա՛մ} իւրեանց աշխատութեամբ աւելի հարուստ լինելով, իսկ

ւթեամբ աւելի հարուստ լինելով, իսկ ոմանք մարդիկ, {կա՛մ} իւրեանց ծուլութեան պատճառով, կա՛մ մի դժբախտութեա

ոմանք մարդիկ, կա՛մ իւրեանց ծուլութեան պատճառով, {կա՛մ} մի դժբախտութեամբ աղքատ լինելով, աղքատը կը վաճառէ

մուր եւ ապահով հիմքի վերայ, եւ անհնա՛ր է, որ նա {կա՛մ} աղքատութեան հանդիպի, կա՛մ իսպառ կարօտ մնայ"։

, եւ անհնա՛ր է, որ նա կա՛մ աղքատութեան հանդիպի, {կա՛մ} իսպառ կարօտ մնայ"։ Մեք վկայում ենք, որ այ

ն արդարութիւն չկայ: Եւ դուք պիտի համաձայնիք, որ {կա՛մ} հաւասարութիւն չկայ, կա՛մ արդարութիւն, որ իրաւու

ւք պիտի համաձայնիք, որ կա՛մ հաւասարութիւն չկայ, {կա՛մ} արդարութիւն, որ իրաւունք առնէ մեր հաւասարութեան

ն է հանգամանքներին եւ շատ անգամ մնում է անվաճառ՝ {կա՛մ} սովորութենից դուրս եկած լինելով, կա՛մ մի այլ պատ

անվաճառ՝ կա՛մ սովորութենից դուրս եկած լինելով, {կա՛մ} մի այլ պատճառով։ Մինչդեռ հում նիւթերի համար չկայ

աբար, առանց թեւակոխելոյ յամբիոնն ուսուցչութեան, {կա՛մ} առ փառասիրութեան կամ առ չարաչար տգիտութեան, յորո

երոյ առջեւը կելլէ, եւ ըստ գործոց մերոց դատուելով {կա՛մ} արքայութիւն կերթայ կա՛մ դժոխք"։ Այսուիկ ապաքէն

ստ գործոց մերոց դատուելով կա՛մ արքայութիւն կերթայ {կա՛մ} դժոխք"։ Այսուիկ ապաքէն ուսուցանէ զմասնաւոր դատա

նի գտաւ Սուրբ Յովհան Մանդակունուն, որ վախճանեցաւ {կա՛մ} նոյն 486-ի վերջերում, կա՛մ 487-ի սկզբում. եւ որ

ւնուն, որ վախճանեցաւ կա՛մ նոյն 486-ի վերջերում, {կա՛մ} 487-ի սկզբում. եւ որովհետեւ 484-ին էլ, 486-ին է

կարող Փարպեցին անել։ Եւ եթէ այդ աղճատանքը եղել է {կա՛մ} անհմուտ գրիչների եւ կա՛մ ժամանակի ձեռքով, որ անմ

եթէ այդ աղճատանքը եղել է կա՛մ անհմուտ գրիչների եւ {կա՛մ} ժամանակի ձեռքով, որ անմերժելի է, ինչի՞ չէ կարել

ունը, Անոյշ-Վռամից եզրակացնելով, շինուած է Վռամ {կա՛մ} Հ. Չամչեանի եւ կա՛մ այն մարդու ձեռքով, որից փոխ

զրակացնելով, շինուած է Վռամ կա՛մ Հ. Չամչեանի եւ {կա՛մ} այն մարդու ձեռքով, որից փոխ է առել վերապատուելին

տանք ընթերցողներին բանի զօրութիւնը. մանաւանդ որ {կա՛մ} այսպէս պիտի թարգմանէինք, կա՛մ այնպէս ճար չկար։

իւնը. մանաւանդ որ կա՛մ այսպէս պիտի թարգմանէինք, {կա՛մ} այնպէս ճար չկար։ Բայց ընթերցողը թող չսպասէ մեզան

նասակար լինի նորան։ Այսպէս է մարդկութեան կարգը՝ {կա՛մ} իւր ազգի թեւերի տակ, կա՛մ օտարի թեւերի տակ եւ դո

է մարդկութեան կարգը՝ կա՛մ իւր ազգի թեւերի տակ, {կա՛մ} օտարի թեւերի տակ եւ դորա բոլոր վնասակար հետեւանքն

ս թէ, կարգի իշխանը տարեկան հարցաքննութենից յետոյ {կա՛մ} պիտոյ է թոյլ տար աշակերտներին ընդունել ուխտը, կա

՛մ պիտոյ է թոյլ տար աշակերտներին ընդունել ուխտը, {կա՛մ} յետ դարձուցանէր նորանց իւրեանց տունը։ Որովհետեւ

եւ ասաց. " Երկուսիցս մինը վիրաւորեց թագաւորին՝ {կա՛մ} դու, կա՛մ ես"։ Շատէլ խոստովանեցաւ, բայց չկամե

" Երկուսիցս մինը վիրաւորեց թագաւորին՝ կա՛մ դու, {կա՛մ} ես"։ Շատէլ խոստովանեցաւ, բայց չկամեցաւ մատնել

ութեան տակ, շատ բառ չունի, որովհետեւ ժողովուրդը {կա՛մ} չունի այդ բարերի գաղափարը, կամ՛ օտար բառ է գործ

ուրիշ բառ չկայ եւ հարկից բռնադատված՝ ընդունել է {կա՛մ} հինը, կա՛մ օտարը։ Հեղինակը բնաւ հնար չունի այս

կայ եւ հարկից բռնադատված՝ ընդունել է կա՛մ հինը, {կա՛մ} օտարը։ Հեղինակը բնաւ հնար չունի այս ցաւին ճար ան

բ կարդալ եւ չհասկացած բառի նշանակութիւնը սորվել՝ {կա՛մ} մի գիտեցողի, կա՛մ բառարանի միջնորդութեամբ։ Գո՛ն

ած բառի նշանակութիւնը սորվել՝ կա՛մ մի գիտեցողի, {կա՛մ} բառարանի միջնորդութեամբ։ Գո՛նէ այսպէս է մեր հայե

ելով՝ հանրական խորհուրդ ունենալ ազգի համար, այլ {կա՛մ} մի գաւառի կը ստրկանայ, կա՛մ չորցած, ամուլ եւ ան

նալ ազգի համար, այլ կա՛մ մի գաւառի կը ստրկանայ, {կա՛մ} չորցած, ամուլ եւ անպտուղ կը մնայ. երկու դիպուած

ակ մարդը գործ է ածում զանազան օտար ազգերի բառեր՝ {կա՛մ} ռուսաց եւ կա՛մ տաճկաց։ Ուստի բնական ուղից դատողո

ածում զանազան օտար ազգերի բառեր՝ կա՛մ ռուսաց եւ {կա՛մ} տաճկաց։ Ուստի բնական ուղից դատողութենով, քան թէ

արանագործւում են մարդու մէջ բնութեան ազդեցութեամբ {կա՛մ} անմիջապէս, կա՛մ կեանքի միջնորդութեամբ, որ առաջա

մարդու մէջ բնութեան ազդեցութեամբ կա՛մ անմիջապէս, {կա՛մ} կեանքի միջնորդութեամբ, որ առաջանում է բնական պայ

եւ նոր չափով չափուի. մեր հնասէրի չափը նորա համար {կա՛մ} կարճ է, կա՛մ երկայն։ Բայց, լսում ենք, այստ

ափուի. մեր հնասէրի չափը նորա համար կա՛մ կարճ է, {կա՛մ} երկայն։ Բայց, լսում ենք, այստեղ բարձրանում

ն եւ Յովհաննէս առաքեալը յիշում է՝ ասելով, թէ " {կա՛ն} մեղքեր, որ մահի՛ հաւասար են ", որ եւ Աւետարանչա

յլ Ղազար եղած լինել, քան թէ Փարպեցին, ինչպէս եւ {կա՛ր} էլ մի ուրիշ մարդ՝ Ղազարիկ կոչուած, որ ամեն իրաւ

ց նոցա կեանքը զոհուած է զօրութեան շահին: - {Կա՛ց}, - ասում է մինը, որ չէ սիրում ուրիշի, մանաւանդ

նոց աղքատ Հիւրընկալ, համեստ օթեւանում պարզ: " {Կա՛ց} ", դռնապանը ինձ ձայն է տալիս, Կանգնած դռան մօտ

արձութիւն ինձ յանձնուած պաշտօնի մասին... - {Կա՛ց}, - բացագանչեց սատանան, - ես անգիր գիտեմ այդ յառ

երայ, չքացնէր նորան: Ցաւելի մտածութիւն. արդեօք {կա՞յ} մի բնական պատճառ, որ այդ մարդիկը ստանում էին այդ

սի գուբղաները այս մարմնոյն կենդանութիւն չեն տալ։ {Կա՞յ} ուրեմն ազգին մէկ հասարակաց տուն, որ ազգի զգացման

ր կարծիքով, եթէ մաքուր էր Մխիթարեանց խղճմտանքը ( {կա՞յ} ), չէ պիտոյ ապերախտ գտանուէին ընդդէմ բարերարին,

ն հրաւիրող անձանց սկաւառակներուն մէջ պճեղ մը խելք {կա՞յ}... Կատակէն ալ ուրիշ արժէք ունի՞ն: Մխիթա

քա Կամ հին տաղեր երգեցին: Միթէ {կա՞յ} դեռ արմաւենին ` Շոգ օրերում լայնատերեւը:

ւ՞ նա շատ քեզ վերայ, Արտասուաց հետք սրտումդ {կա՞յ}: Աստուծոյ սիրած քաջ զինուորն էր

ղքն է ժառանգեցնում։ Արդեօք, այս ժամանակումս {կա՞յ} Երեմիայ մարգարէին նմանող մի մարդ, որ ողբալով ասէ

սուա՞ծ բան է Հայերի մէջ բարոյական մօտաւորութիւն, {կա՞յ} Հայերի համար մի սուրբ առարկայ, որի անունով ամենա

ց տանից կամ իւրեանց բնակուած քաղաքից դուրս աշխարհ {կա՞յ}, չկայ, այդ մասին եւս չունին ոչինչ տեղեկութիւն:

չ պատասխանեցիր, - հարցրեց կինը: - Կարօտութիւն {կա՞յ} հարցնելու... - պատասխանեց Թիւթիւնճի- Օղլուն:

ւ է թէ վատ, այն չէ խնդիրը) բնիկ է դարձել, հնար {կա՞յ} այդ բոլորը քերել հանել հինգ միլիոն ժողովրդի վրայի

ը ե՛ւ ի՛ր առանցքի վրայ, ե՛ւ դէպի միւս իր նմանը։ {Կա՞յ} այս շարժողութիւնը։ Ես գդակս վեր եմ ձգում եւ այն

ջեւ այն շրջապատը, որի մէջ ապրեցար, ի՞նչպէս են, {կա՞ն} այն հարուստները, որ տեսել էիր: Այնպէս չէ՞, որ

ես դու, " Էֆիմերտէի " `, կամ " Ժողովածուի " մէջ {կա՞ն} գրած, կամ թէ ի՞նչ տեղից ուսել ես, - հարցրեց Թիւթ

անի ժամանակ է, քեզ տեսած չէի, բայց ասես թէ խելք {կա՞ր} գլուխներս, որ միմեանց պատահէինք, քանի որ երեսի

լ: Շատ մտածեցի, շատ որոնեցի մեր քաղաքի մէջ, թէ {կա՞ր} արդեօք այդպիսի մի աղջիկ. ճշմարիտն ասեմ, եթէ լին

հի Իբերական, Կարթալինեան եւ Վրացի Թագաւորների եւ {Կաբարդինեան} աշխարհի վերայ, այլեւ Չերքասեան եւ Լեռնաբնակ Իշխա

այող եւ Թագաւոր Իբերական, Կարթալինեան, Վրացի եւ {Կաբարդինեան} երկիրներին, Չէրքասեան եւ Լեռնաբնակ Իշխանների եւ

ք եւ այժմ դեռ եւս անյագութեամբ գինով ընդ մեռելոյն {կագին} "։ Մի՞թե հնար է ընդ ապերախտութիւն պարեգօտաւորացս

այն տան մէջ գործածելու համար է. " վատէրը կ՚եփենք {կազ} կը շինենք, լաւն էլ խիաթի կը քաշենք, է՜հ, մի բա

ն նամակումս ես հույս էի հայտնել, որ հետեւյալ օրը {կազատվեմ} կատառից, սակայն այդպես չեղավ: Եվ միայն այսօր կա

րեւելք"։ " Արեւելքից չեմ վախենում, - ասաց {Կազբէգ} սար, - Նենգժոտ ցեղ անդ քնում է խոր արդէն ինն

խեղդուած մտքով, երազով չարին, Սկսաւ կնճռոտ {Կազբէգ} հաշուել չկարաց թշնամին, Իւր սարի բնակիչներ

եւում է, նայի՛ր մի հիւսիս"։ Լուրից ահագին {Կազբէգը} ծածուկ ամբոխուեց, Նա իւր ուշքը ու աչքերը դ

ւսը բաց արին մեծ վէճ. " Զգո՛յշ լեր, - ասաց {Կազբէգին} ալեւոր Էլբրուսը, - Զուր տեղը չես խոնարհել,

Մի անգամ, ինչպէս եղաւ, ազգական սարերի մէջ {Կազբէգն} ու Էլբրուսը բաց արին մեծ վէճ. " Զգո՛յշ լեր

գիրքը, աքսորը՝ բարոյականութիւնը վերին աստիճանի {կազդուրելու} մարզարան, կախաղանը եւ գլխապարտութեան խայտառակ սի

նիհարությունը նոր բան չէ, ընդհակառակն, այժմ ես {կազդուրվում} եմ. տեսնում եմ, որ ծիծաղում ես եւ ասում. " из

այստեղ մի զինվորյալ լեհական լեգեոն եւ պատրաստ եւ {կազմ} սպասել մի կրակոտ նշանի... Ահա այսքան լուր

փոշիանալ հնախտութեամբ, ըստ որում նորն լեզու չէր {կազմ} եւ պատրաստ, ասացին հնամոլքդ այդոքիկ. թէ ո՞ր լեզ

է ըստ օրինակի առ հասարակ երկասիրութեանց՝ մարթ էր {կազմ} ել զլեզու, ըստ ամենայնի կազմ եւ պատրաստ եւ ընդ ն

իրութեանց՝ մարթ էր կազմ ել զլեզու, ըստ ամենայնի {կազմ} եւ պատրաստ եւ ընդ նմին դնել զայն ի շրթունս ազգին

եղբօրիցս 27-ից, հանդ[երձ] 1 ֆ[ունտ] թաբակ[ով], {կազմ[ած]} Բոկլ եւ շերամադարմանութիւն. նոյն օրը պատասխանեց

ր Ֆրանսիայի դրամական խնդիրները կարգի դնելու համար {կազմած} ժողովից դուրս ցոլացաւ Ռեւօլիւցիայի բոցը: Պա

ն Ծաղիկներից բազմերանգ Նուրբ մատներով իր սիրուն {Կազմած} բուրեան մի պսակ ` Պճնում ճակատն սիրածի. Ու գեղգ

ննէսի] հետ, բերել էին պակսիմատ եւ Ռանքէի գիրքը՝ {կազմած}: Առաջիկայ տեսութիւնը նշանակած է 23-ին: 18-ին ն

դահլիճ, ուր դրած է դժոխքի իշխանի փառաւոր գահը, {կազմած} մարդու ոսկերքից եւ զարդարած, փոխանակ գոհարների,

ւ թէ ոտանաւոր, հաստ, թէ բարակ, զանազան ձեւերով {կազմած} մեր մատենագրութեան հարստութիւնը, Պիլուարդի Աստու

ւ պատկերներով զարդարած, ոսկեզօծ եւ փառաւոր կաշով {կազմած}. սոքա համարւում են աւելի դիւրամարս եւ այնպէս անվ

ոյ եւ մշակելոյ զլեզուն՝ պիտի խաթարել եւ կործանել {կազմած} բուն հայախօսութեանն՝ որ միակ աղբիւր ճանաչի առ ի

երկրպագութեան համար։ Այս օրից ահա նորա գաղափարը {կազմած} է, կարգը (systema) պատրաստ, այս օրից կամքը ստ

: Յանձնաժողովը աւարտել է հիմա իր նիստերը, եւ նրա {կազմած} նոր Կանոնադրութիւնը թարգմանւում է թուրքերէն ` հաս

խարհին յայնմ ածէր 'ի տուն ո՛չ իբրեւ զաղքատ զոք 'ի {կազմածէն} եւ 'ի մանկտւոյն, եւ ոչ իբրեւ օտար զոք 'ի քէն եւ

ւմ ասել, թէ " ածէր ի տուն ոչ իբրեւ զաղքատ զոք 'ի {կազմածէն} եւ 'ի մանկտւոյն"։ Չորրորդ, Փարպեցու այս խօս

)։ Ինքը՝ Փարպեցին, յիշելով իր կահ կարասիքը եւ {կազմածը}, ո՛չ Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցուն, այլ վանքին վերաբ

ին արդէն ուսումնական հանդէսին, այսինքն՝ աշխարհի {կազմածի}, երկրի բերքերի, շնչական, տնկական եւ հանքական դ

։ Ահաւասիկ այդ տեղերը. " զի ամենայն կահիւ եւ {կազմածով} եթէ սակաւ մի երեւէի նուազեալ քան զայնոսիկ որք յեր

ւսեան աբեղաների առաջեւ։ Շուտով սորանից յետոյ {կազմակերպեցաւ} հռչակաւոր Սուրբ Լիգան, որ քսան տարի չարչարեց Ֆրա

": Այնուհետեւ, որ " յուրաքանչյուր հասարակության {կազմակերպման} համար անհրաժեշտ ընդհանուր սկզբունքները ոչ մի կոնս

ան համակարգութենում եւ առարկայապէս (объективно) {կազմակերպուած}, յայտնի կարգի մէջ բերուած թէեւ անազատ, դիւանապե

աքէն ոչինչ բան աւերուած ու պակասած չէ նորա ներքին {կազմակերպութեան} միջից, ինչո՞ւ ենթարկւում է այսպէս զգալի փոփոխութ

ւմը. - Տրիդենտեան ժողով. - Յիսուսեան Կարգի Ներքին {կազմակերպութիւնը}. - Յիսուսեանների աստիճանքը. -Կառավարութեան կերպը

ատմութիւնը, հետեւում է այժմ ցոյց տալ նորա ներքին {կազմակերպութիւնը}, որ ինչպէս պատճառ էր Կարգի արագ տարածութեանը, ն

անդէս եւ նշանակութիւն ստացան պատմութեան մէջ։ Այս {կազմակերպութիւնը} ընդունուած է բոլորից իբրեւ քաղաքականութեան օրինակ

նութիւնը։ Ահա՛ այսպէս էր այս հռչակաւոր Կարգի {կազմակերպութիւնը}, որ կարողացաւ դիմանալ Եւրոպական ապստամբութենների

Հայի մի երկու աղճատուած կամ ճղակոտոր բան: Երգերի {կազմակերպութիւնքը} հետեւած թուրքի ոտանաւորներին, հիմնած միմիայն ոտք

սես ֆրանսիացիներին ի ծաղր, - վայելած չլինեին լավ {կազմակերպության} բոլոր առավելությունները, թերեւս [հաջորդ) սերուն

ության մի փորձ ", շարադրել հնի քայքայման եւ նորի {կազմավորման} ընթացքը, եւ ըստ հնարավորության, նոր լեզվի երկու

անում, որը նոր Եվրոպայի ժողովրդական գրականության {կազմավորման} ասպարեզում խորանալով պատմության դարավոր փորձի ուս

ասպրամից՝ թոյր ի թոյր, Քնքուշ մատանց {Կազմեալ} պսակ բազմաբոյր, Սրտացելոյն Վառեն զճակա

լանս եւ ի յանցանս ընդդէմ հայկական լեզուախօսութեան {կազմեալ} յինքենէ զբառս եւ կամ հետեւեալ աղճատանաց Մխիթարեան

են՝ լսվում է մի խուլ ձայն, որպես թե նոքա կամին {կազմել} այստեղ մի զինվորյալ լեհական լեգեոն եւ պատրաստ եւ

տեղագրի կամ երկրաբաշխի գործն է, որը հավանորեն եւ {կազմել} է: Այսպես թե այնպես, այդ գիրքն իր տեսակի մեջ հե

յուսակները պետք է առանձնացնել, եւ ոչ թե գրքի հետ {կազմել}, որովհետեւ ձեր մեղքով առաջին հատորի աղյուսակները

վերցնում է Նախիջեւանը, կարող կլինեի այն ժամանակ {կազմել} ռեալ համեմատություն եւ կցուցադրեի Նախիջեւանի առեւ

եթէ կտրւում է այն շղթայակապը, որ Նախախնամութիւնը {կազմել} էր մարդու եւ նորա կազմուածքից դուրս գտանուած առար

աւիրում է մի մարդ անդամ շինել մի ընկերութեան, որ {կազմել} էին Բէգզադէն եւ այլ նորա համախոհ մարդիկ: Պարոնը

նար է այժմ գլուխ բերել իմ խնդրած բանը, այսինքն՝ {կազմել} մի մատեան, ուր պիտի երեւէր երկրիս վերայ եղած Հայ

աջարկել մի խնդիր. մի՞թէ չէ կարելի մի ընկերութիւն {կազմել} մեր ազգի անդամների մէջ այսպիսի անունով՝ " Հայոց

ւ, տպելով խոշոր տառերով, այլեւ ցանցառ տողերով, {կազմել} է մի հաստլիկ գիրք, որպէսզի տեսանողը, գոնէ երեւո

ան տէր մարդը, որ ունի արդէն բաւական ապրուստ, որ {կազմել} է իւրեան մի ճանապարհ, որով ապրել է եւ կ'ապրի դեռ

ի քանի ժամանակից լսէինք, որ հայոց ազգը Պոլսի մէջ {կազմել} է մի ընկերութիւն, մի փառաւոր թատրոն կանգնելու հա

յրաքաղաքներում օգտատէր շինուածք գնել, հաշուատուն {կազմել} այդ շինուածքի կառավարութեան համար, այնպէս, որ մ

լուսաւոր, ճշմարտասէր եղբայրների խորհրդակցութեամբ {կազմել} մի առաջարկութիւն ` հիմնելու մի այնպիսի բարեկարգ դ

ւ քննել է, եւ ընդունելով որպէս հիմնական սկզբունք {կազմել} է իր համակարգութիւնը, ուր տիեզերական կեանքի բոլո

- Միթէ՞ ճրագը մարդն է ստեղծել, ես գիտեմ, որ նա {կազմել} է իւղից եւ պատրոյգից, որ Աստուած ստեղծել է. եւ

որ ասում էին, թէ Մխիթարը, իւր սրտի մէջ յղանալով {կազմել} մի ընկերութիւն, մտածած լինէր, թէ այդ ընկերութեա

է դա խլելով բոլորի ազատութիւնը եւ կամքը, իւր մէջ {կազմել} է մի ազատութեան շտեմարան, եւ նորա ծայրացեալ ազատ

ողացան ժողովել եւ ձեռք բերել։ Մխիթարեանք հոգացին {կազմել} Հայոց լեզուի համար մի փոքր ի շատէ մարդավայել քերա

կնել այստեղ Մխիթարի բուն խորհուրդը՝ միաբանութիւն {կազմել} ազգը լուսաւորելու համար, այլ այսքանը, թէ այլապէ

րհ հորդելով նմա եւ այլոց հետեւողաց առողջ բանի՝ ի {կազմել} զնոր դարագլուխ լուսաւոր մատենագրութեան մերկացեալ

ազան վիճակաց Հայոց չկարէին միանալ եւ մաքուր սրտիւ {կազմել} զմիաբանութիւն, այլ եւ եթէ ուսումնականք եւ ուսանո

Պրօտեստանտներին (բողոքարկուներին) մի ազատ ժողով {կազմել} ՝ հաւատի վերաբերեալ խնդիրները քննելու եւ վճռելու

Պապը հարկադրուեցաւ տասն տարուց յետոյ նոր ի նորոյ {կազմել} մի ընդհանուր ժողով, որի համար տեղ նշանակուեցաւ դ

ին, հերետիկոս կը համարուին, եւ ժողովը, որ Պապը {կազմել} է միմիայն խորհուրդ առնելու համար, կը դառնայ հերե

ինի մի համակարգութիւն, մի ուղղախօսութեան արուեստ {կազմել} եւ նոր լեզուի ուսումնասիրութիւնը հեշտացնել։ Բացի

000. 000 ռուբլի գումարի: Նախ՝ համեմատություն {կազմելով}, մենք գտնում ենք, որ Նախիջեւանի հասարակության հ

է, ինչպես 1: 4000: Երկրորդ՝ համեմատություն {կազմելով} Նախիջեւանի մանուֆակտուրային եւ գործարանային գործվ

լ թարգմանություններով եւ գրական-գիտական հոդվածներ {կազմելով}: Դրա դրդապատճառը խմբագրության կողմից տրվելիք

կոպ. արծաթ: Բայց չկան մարդիկ, որ, ընկերութիւն {կազմելով}, բանային մի օրինաւոր գործարան այդ բանի համար: Ա

լով կազմուածքից, շարունակում են իւրեանց կեանքը՝ {կազմելով} մի այլ էակ կամ իբրեւ նիւթ, պիտոյանալով այլ կազմո

անհատները ընդունում են այլ բարոյական կերպարանք՝ {կազմելով} մի առանձին ազգութիւն, ա՛յլ պայմանների տակ, կամ

ւր մանկութեան ժամանակ գիտէր ոգեւորութիւն, բայց, {կազմելով} մի անսահման իշխանութիւն, ոչովին չէ տալիս այս կեա

կլիներ մեղադրանք ex post facto, որովհետեւ գիրքը {կազմելու} ժամանակ այդ դեռ տեղի չէր ունեցել: Իհարկե, այ

ամար դու տոմս ունես: Եթե գիրքն ստանաք, ապա տուր {կազմելու} ճիշտ այնպես, ինչպես կազմված է առաջին հատորը: Մի

ւ գիտես ու դրա համար ամեն անգամ անունների բառարան {կազմելու} հարկ չկա: Դե՛, ցտեսություն: Ի դեպ, խնդրեմ

նորան համակարգութիւն եւ հնար է տալիս նորան դպրոց {կազմելու}, պատկանում է կրթութեան արդէն անցած ձեւին. ինչ բ

ւ նիւթերի գործունէութիւնը, վերստին մի այլ մարմին {կազմելու} համար: - Այն նիւթը, ինչ որ տուել էր քեզ բնու

ն Երուսաղէմի ազատութեամբ, կամ այս եւ այն ժողովքը {կազմելու} որեւիցէ անբաղդ մարդ դատապարտելու համար, մինչ ամե

ութիւնը, որ յետ ձգէ եւ միանգամայն ոչնչացնէ ժողով {կազմելու} դիտաւորութիւնը, եւ նորա յաջորդը, երբ նստաւ Հռով

րծադրուող ինքնիշխանութիւնը: Կանոնադրութիւնը {կազմելուց} յետոյ, Կ. Պոլսի նախկին պատրիարքը, ազգի կողմից

յն իւրաքանչիւր մասերի տէրերը առանձին առանձին պիտի {կազմեն} քո նման գերդաստան: Իւր կարգով, նոցա քեզնից ստաց

աւոր պաշտել զազգասիրութիւն, միթէ Լազարեանք միա՞կ {կազմեն} զազգն ողջոյն, ո՞ւր է հոգաբարձութիւն ազգի, ո՞ւր

ետեւանքը եղաւ այն, որ իր անձնական հայեցողութեամբ {կազմեն} յատուկ յանձնաժողով Հայկական Կանոնադրութիւնը վերաք

ի յարմարուին միմեանց հետ եւ ամբողջ շինուածքը պիտի {կազմեն}, իրական պէտքերի յարմար, նոր ճարտարապետութեան կա

երեսից գլուխը ազատելու համար։ Եւ ահա Մխիթարը {կազմեց} իւր միաբանութիւնը, ունի վանք եւ եկեղեցի, ունի մ

նրիկոս III-ի ընդդէմ, որ պաշտպան էր Հուգենօտներին, {կազմեց} Սուրբ Լիգա, այսինքն՝ սուրբ կապակցութիւն անունով դ

եւ ճանաչել թէ ո՞րպիսի ահարկու կերպարանափոխութեամբ {կազմեցան} ի հնոց՝ նոր լեզուք առանց կրելոյ զխժական տիտղոսը

ուսաւորութեան մերայնոցն: Այդպիսեօք այս յարմարեալ {կազմեցաւ} արուեստակեալ մի գրականութիւն հռոմահայ, բայց ոչ բ

նաւորութեան կամ խորհրդի ուրախութիւնը, հիմնեցին, {կազմեցին}, պատրաստեցին եւ մէջտեղ դրին մի այնպիսի սոսկալի բ

ներով, որ ստացուել էին մի այլ մարմնի մնացորդից, {կազմեցին} նորա ոսկերքը, մորթ ու ջիլ պատեցին նորա վերայ: Մ

արանց Եւրոպիոյ, որք զառաջինն իմաստուն գրուածովք {կազմեցին} զնոր դարագլուխ դպրութեան: Նշանաւոր [յառաջախաղ

դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպէս, որ քո գլուխը կը {կազմէ} նորա սրածայրը: Մեր ցեղապետը սարսափած այս մահ

այնքան, մինչեւ որ մեր անդամներից մինը կամ այլ ոք {կազմէ} Հասարակութեան համար Համախմբութիւն։ Նորա յիմարութ

էր ՚ի Մասիս, Ես յերկնաբերձ յայն ՚ի ժայռ դար {կազմէի} ոսկէ հիւս։ Յառաջին հոտ անուշից ողջակիզի արդարոյն

նից: Եթէ սորայ լրտեսները մի տեղ ժողովուէին, կը {կազմէին} մի ժողով աւազակների: Հոգատարների գործերից ե

որուսանէին իւրեանց առաջին տիպը եւ որակութիւնքը եւ {կազմէին} մի նոր մարմին: Ֆիզիկապէս միաւորուածքը, եթէ բաղկ

, այլ եւ եթէ ուսումնականք եւ ուսանողը ինքեանք գէթ {կազմէին} զայս ընկերութիւն ի լուսաւորութիւն ազգի, այլքն որ

հիւ տեառն բազմաթիւ երեւին։ Իսկ երկրորդ մասն, որ {կազմէր} զբաժանեալսն յուղղափառաց, էր գրեթէ բովանդակ ազգն

եւէ քիմիական փոփոխության հետ հենց ապագա օրգանիզմի {կազմի} մեջ: Տեղի է ունենում այդ, թե ոչ, ես տվյալներ չ

գնով չի մարսի, հետեւաբար, նա ժողովրդի բարոյական {կազմի} մեջ չի էլ մտնի, որովհետեւ այդ սահունագրության տա

գրածս մոտ 15 տպագրական թերթ է in 8°, բայց հազիվ {կազմի} ներածության կեսը եւ քերականության քառորդը: Ծանոթ

, որոնք նույնպես մտնում են Ռուսաստանի բնակիչների {կազմի} մեջ, ինչպես " Северная пчела "-ի պ. թղթակիցը։

գաղտնիք՝ յոր նուիրեալ [էին սակաւք ոմանք, յորոց] {կազմի} միաբանութիւն ուսումնականաց: Գանգատին ապա նոքին ի

ւ դա մեր բոլորի ծնողն էր. դու ուրուագիծ եւ հաշիւ {կազմիր} միայն առաստաղի վերանորոգութեան համար: - Ուր

եւ հարստութեան է երկրագործութիւնը: Երբ որ մի ազգ {կազմող} անհատների մեծագոյն մասը պարապի երկրագործութեամբ ե

Ի՞նչ կը լինի այն շինուածքի վիճակը, եթէ նորան {կազմող} մասերը օրըստօրէ ընկնին, եւ մնացողը եւս առ վաղիւ

է մեռնում ֆիզիկապէս: Ազգը մեռնում է, բայց նորան {կազմող} անհատները կենդանի են, նոքա չեն կորչում, չեն չքա

էական բայ է, եւ նոր լեզուի բոլոր բայերի ծնող կամ {կազմող}, ուրեմն անհնար է, որ իւրաքանչիւր բայի իւրաքանչի

թէ եմ, ես, է'ն էական բայ է եւ նոր լեզուի բայերի {կազմող}, ուրեմն առանց նորան, բայը չպիտի բայ լինի, բայց

, որ թէ եմ, ես էն էական բայ լինէր եւ միւս բայերի {կազմող}, ուտում, խմում, պառկում չէին կարող բայի զօրութ

կաց է. աւելի խմբերը հանդէս ունին, քան թէ նորանց {կազմող} անհատքը: Պաշտօն ունին սովորութիւնքը եւ ծէսերը,

ն տակ, քայքայւում է կազմուածքը, ցնդում են նորան {կազմող} տարերքը։ Հարկ չկայ ասել, որ առաջին մահացուցիչ հ

նի այդ բաների մէջ խառնուելու, որովհետեւ եկեղեցին {կազմողը} է ազգը, որովհետեւ եկեղեցին ազգինն է. հրաշալի լօ

Սատանան հանեց տակառից չորս հատոր բաւական լաւ {կազմով} գրքեր, որ համեղ էին երեւում նորա աչքումը, թաթախ

րպէս խրտուիլակ կամ մի այդպիսի ժողով, ապա ուրեմն {կազմուած} չէ հոգեւորների անարժանութիւնքը քօղարկելով ժողովրդ

լով ժողովրդի գայթակղութիւնը զօրացնելու համար, նա {կազմուած} չէ անիրաւութիւնը պաշտպանելով, հարստահարուած ազգի

անելուկ վերտառութեամբ պատուասիրեալ, թող զանախորժ {կազմուած} լեզուին, զոր ի վերջին աւուրս փոքր ինչ մարդացուցի

Սահմանադրութիւն " անունը տուեց նրան, անուն, որ {կազմուած} է հայերէն " սահման " եւ " դրութիւն " բառերից: Յե

չոր ցրտի, թագաւորում է մի խոնաւ եղանակ՝ մարդու {կազմուածքը} տրամադրող դէպի մի անտանելի Ռեւմատիսմուս: Ճշմարիտ

ին ոյժերը յաղթահարում են նորան եւ լուծում են նորա {կազմուածքը}: Ազգութիւնը ապրում է, եթէ նորա մէջ կայ արտ

յժերը, յաղթահարելով ազգութիւնը, լուծում են նորա {կազմուածքը}: Եւ ինչպէս բնական էակները, կորուսանելով իւրեանց

սի ժամանակում, ասում եմ, մինչ հայոց ազգի հիւանդ {կազմուածքը} գտանւում է այն րոպէում, երբ յառաջանալու էր դարձը

այ, թէ ի՞նչ է մարդը, եթէ քննում ենք նորա մարմնի {կազմուածքը}, փոքր ի շատէ հոգեբանական տեղեկութիւնք, վերջապէս

թաց արի, թաց եղայ, փոխանակ թրչվեցի, թրչվեցայ, որի {կազմուածքը} աւելի պարզ է եւ կարճ։ Եթէ բայը դիմաւոր է

վկայութիւնը, որպէս ստոյգ իրողութիւն: Մարդկային {կազմուածքը} բաղկանում է զանազան գործարաններից, որոնք մեծ յար

ւմ է միւսը, որով շատ անգամ վտանգւում է եւ ամբողջ {կազմուածքը}: Դուք գանգատել էք ինձ շատ անգամ, թէ ձեր դուստրը

ելով հոգու եւ սրտի անդորրութիւնը, ձգում է ամբողջ {կազմուածքը} մի ալեկոծուած վիճակի մէջ: Այդպիսի վիճակում ոչ թէ

- Ես հարցանում եմ մարդը, նորա ինչ լինելը, նորա {կազմուածքը} քեզ պէտք չէ եւ հանդէս չունի մեր խօսակցութեան մէջ

կան եւ հոգեբանական կողմից՝ նկատում ենք, որ նորա {կազմուածքը} ցոյց է տալիս մի այնպիսի կենտրոն, արարչի ձեռքից դ

թիւն, որ թուլացուց Իգնատիոսի ի բնէ բիրդ եւ առողջ {կազմուածքը} ։ Երբ բոլորովին զրկուած ուժից, ընկած էր մահուան

երքին կազմուածքի մասին։ Յիսուսեանների ներքին {կազմուածքը} բաղկանում էր հետեւեալ հասարակութեններից (corpora

կում, ժամանակում, դէմքում, թվում, պահում է իր {կազմուածքը} անխախտելի, անթերի եւ անփոփոխ, այնպէս չէ մեր նոր

ր մոմենտների քամակից մինչեւ այն կէտը, ուր անհատի {կազմուածքը} ստանամ էր իր տեսակի յարատեւութիւնը պահպանելու բնա

ելով աւելի գեղեցիկ լինել իր տեսակի մէջ, երբ նորա {կազմուածքը} պնդանայ եւ ծաղկի, կարող է նա եւ գեղեցիկ չլինելով

բնութեան վերլուծիչ ազդեցութեան տակ, քայքայւում է {կազմուածքը}, ցնդում են նորան կազմող տարերքը։ Հարկ չկայ ասել

ւթիւն հոգու: Եւ այդ պատճառը պիտոյ էր որոնել նոցա {կազմուածքի} ՞ մէջ ֆիզիկաբար, թէ լոկ բարոյական պատճառների մէջ

կան բլրակները բաժանուէին արիւնից եւ նստէին թոքերի {կազմուածքի} վերայ: Բաւական յաճախ երեւում է այդտեղ պատանի աղջ

գիտէ ժողովուրդը, թէ խնայելով պիտոյ էր ներս բերել {կազմուածքի} մէջ օտար մարմիններ, չգիտէ, թէ ամենայն դեղ, որք

ս, չգիտէ, որ մի ցորենակշիռ աւելորդ դեղը խլում է {կազմուածքի} կեանքի գումարից սորա տասը ֆունտը: Եւ աւելի լաւ է

ր է, իսկ թէ այդ յիմարութեան հետ միաւորուած էր մի {կազմուածքի} մէջ եւ խաբեբայութիւն, տարակոյս չկայ, որ այդպիսի

գլուխ կոտրելով չափում են փողոցները... Ես, տկար {կազմուածքի} տէր մարդ լինելով, չեմ կարող մասնակից լինել այդ ա

էպի յառա՛ջ, եւ մի հատ աւազը կորած չէ սարի ահագին {կազմուածքի} մէջ, ամենայն կայծ կարող է բորբոքել մի կրակ, եթէ

հիւանդ եմ, եւ իմ հիւանդութեան պատճառը դուրս է իմ {կազմուածքի} միջից: Ցաւը, որ տանջում է ինձ, դեռեւս չէ ընկել

տ, որ այսքան դարերով հաւաքուել է հայկական հիւանդ {կազմուածքի} մէջ: Մարդասէր վիրաբոյժը տեղիք չունի բարկանալու,

լով արտաքին ոյժերից, մեռնում են, եւ ինչպէս նոցա {կազմուածքի} մէջ մտած նիւթերը, լուծուելով կազմուածքից, շարու

մելով մի այլ էակ կամ իբրեւ նիւթ, պիտոյանալով այլ {կազմուածքի}, այնպէս եւս ազգութիւնը մեռնելուց յետոյ նորան բաղ

պայմանների տակ, կամ մտանում են ուրիշ ազգութեանց {կազմուածքի} մէջ: Բնութիւնը կորուստ չունի: Մարդիկ

եւ առանց պատուաստելու այն ցաւագարական ախտերը նորա {կազմուածքի} մէջ: Պատերազմում մի ժամ, մի րոպէ հերիք են շատ ա

գուցեալը ընդունելութեան հարցափորձի մէջ։ Տկար {կազմուածքի} վիճակուած էր առհասարակ մեր բարեկամը, եւ արդեօք ա

ում է որեւիցէ զգայարանը մարդու, կամ այլ կենդանու {կազմուածքի}, իսկոյն մի այլ զգայարան աւելի զօրութիւն եւ նրբու

իս, վկայում է ոչնչութիւնը հոգու, որ նստած էր մի {կազմուածքի} մէջ: Ես գերադասում եմ չքութիւնը, քան թէ լինելու

ընդդիմադրող ոյժը, որով մինչեւ այժմ պահել էր իւր {կազմուածքի} կերպարանքը, թացութիւնը, ջերմութիւնը, լոյսը, օ

յնպէս կերակուր դաոնալով մարդուն, մտանում էր նորա {կազմուածքի} մէջ եւ նիւթ էր դառնում նորա կերպարանագործութեանը

րդու արժանաւորութեան վերայ է հարցմունքդ, թէ նորա {կազմուածքի}: - Ես հարցանում եմ մարդը, նորա ինչ լինելը,

ովհետեւ ոչինչ դեղ եւ ոչինչ բան մտանելու չէին նորա {կազմուածքի} մէջ, այլ միմիայն կատարուելու էին մի քանի վհկական

եանց վճիռը։ Խօսինք այժմ Յիսուսեանների ներքին {կազմուածքի} մասին։ Յիսուսեանների ներքին կազմուածքը բաղկա

հիմնարկելով Պարագուայի Հասարակապետութիւնը, նորա {կազմուածքի} մէջ ցոյց տուեց կատարելապէս իւր քաղաքական սկզբունք

մնայ ութը կամ ինը տարեկանը: Եւ այդ հասակում ո՛չ {կազմուածքի} բնական աճելութիւնը, ո՛չ իմացականի եւ զգայականի ա

աստակեցուցիչ եւ վհատեցուցիչ ազդեցութիւն է գործում {կազմուածքի} վրայ: Այս է պատճառը, որ Արարատի ձիւնական գօտին

եւ պարզամիտ ժողովրդի վրայ այնպէս, ինչպէս հաշիշը {կազմուածքի} վրայ, ուստի պարտական ենք ամենայն խնամով արմատախի

Պարզ է, թէ այնպիսի գործողութիւնք նորածին մանուկի {կազմուածքի} վրայ, անշուշտ մահառիթ են, եւ եթէ մահ էլ չպատճառ

ունի եւ շատ անգամ մի առոյգ առողջութիւն ընդհանուր {կազմուածքի}. տեսնում է, շօշափում է, ճաշակում է, հոտոտում

ւթիւն բժշկելու մէջ, այնուամենայնիւ, վնասակար էր {կազմուածքին} ընդհանրապէս, չգիտէ, որ մի ցորենակշիռ աւելորդ դե

նուելով հիմք դառնան տէրութենական սահմանադրութեանց {կազմուածքին}: Իհարկէ, ինչպէս ուրիշ շատերը եւ մանաւանդ Դո

ապը, որ Նախախնամութիւնը կազմել էր մարդու եւ նորա {կազմուածքից} դուրս գտանուած առարկաների, մարդերի եւ նոյնիսկ բն

րեսին: Վիրաբուժի խորհուրդն է դուրս բերել հիւանդի {կազմուածքից} այդ ապականութիւնքը: Իջանելով Հայ դպրութեան ա

պէս նոցա կազմուածքի մէջ մտած նիւթերը, լուծուելով {կազմուածքից}, շարունակում են իւրեանց կեանքը՝ կազմելով մի այլ

ր գործեց, երբ 79 եւ 93 դուրս էր գալիս ֆրանսիական {կազմուածքից}: Վաղուց սովորութիւն է եղած դպրոցի բնաւորական ազդ

իւթապէս հիւանդի մարմինը, ցաւը վտարւում է հիւանդի {կազմուածքից}, ընթերցողը կ՚իմանայ յետագայ գլխումը: Այժմ մենք

ատ անգամ պիտոյ էր զգուշութեամբ ներս բերել հիւանդի {կազմուաձքի} մէջ, այլ, գլխաւորապէս հոգին: Որեւիցէ անախորժու

ն հրատարակել էր իւր անձը պապական։ Դեռեւս նոր {կազմուել} էր Մխիթարեան միաբանութիւնը։ Մխիթարը, ինչպէս տես

ջ Ֆրանսիայում։ Մեք տեսանք, որ դեռեւս նոր էր {կազմուել} Յիսուսեան Կարգը, մինչ իսկոյն Ֆրանսիայի մէջ պատահ

լուանալ եւ անհետացնել մի ամբարտակի մնացորդք, որի {կազմուելու} ժամանակ դուրս էին թռել մեր աչքից ուրախութեան արտա

որա վարդապետութեան հիմքի վերայ պայծառացան ազգեր, {կազմուեցան} ընկերութիւններ, ծաղկեցաւ սէր, հնազանդութիւն, ե

ւնը դէպի Առաքելական Աթոռը, կամենում եմ ասել, թէ {կազմուեցաւ} Տրիդենտեան հռչակաւոր ժողովը։ Այն բաների մասին,

Երբեմնական կրօնաւորը լսե՞ց եկեղեցուն. ատեանը {կազմուեցաւ}, բայց նա չկամելով լսել չքացաւ Կոստանդնուպոլսից.

յն ջանք գործ դնէին ժողովքի առջեւը փակելու, որ թէ {կազմուէր}, անտարակոյս ցոյց կը տար Պապական իրաւունքների չար

րով շատ խառնափնտորութիւնք կը լինէին, այլ եւ բառի {կազմութեամբ} ։ Ստոյգ է, աներեւոյթ եղանակը անունի պարագաները ո

ական բարբառների էական տարերքը, որ իրենց ձեւով եւ {կազմութեամբ} աւելի ընդունակ են, կենդանի - ընդհանրութեան լեզու

րի ուշադրութիւնը հրաւիրում ենք դէպի Թիւրքիա, որի {կազմութեան} մէջ մտանում է Հայաստանի եւ Հայոց ազգի մեծագոյն մա

Մի՛ չարչարիլ քո անձը։ Մի լաւ նայիր դու {կազմութեան} Հողագնդի շրջանին, Կտեսնես այնտեղ անտ

, զգործարանս եւ առ հասարակ զկազմած, յար եւ նման {կազմութեան} գործարանաւոր մարմնոյ, որպէսզի նիւթն, ունելով զկ

սեպհական հին լեզուէ, եթէ վերահասու լեալ էր նորա {կազմութեան} Հռովմէական լեզուաց, չեմք յերկբայս թէ նա ինքնին ա

ունքի մէջ յոգնակի բացառականքը։ Ուրեմն բացառականի {կազմութեան} ընդհանուր կանոնը է սեռականից. եւ եթէ միայն եզակի

ինչպէս կան մի քանի նուասէր մարդիկ, դարձեալ բառի {կազմութեան} մէջ վանկի տնտեսութիւն չի լինիլ, որովհետեւ ինչպէս

է մէկ վանկ եւ թեթեւանում է։ Նոր լեզուի բովանդակ {կազմութեան} մէջ մեծ պաշտօն ունի այս տնտեսութիւնը, որպէս նաեւ

որ եւ հիմնական տարբերութիւնը էապէս հիմնված է բանի {կազմութեան} վրայ, բաղդասութեան եւ ձեւերի վրայ։ Ստոյգ է, որ

լեզուն հասկանալ եւ դորա հակառակ, եթէ այդ լեզուի {կազմութեան} օրէնքը եւ բաղդասութիւնը սորվենք, այլ բառ ոչ այնք

ողբում է՝ յիշելով շինուածքի ամբողջութիւնը, որի {կազմութեանը} պատկանում էր գտած քարը, այլ, քննելով նորա վերայ

րա ազատութիւնը հետեւանք է նորա ֆիզիկական կատարեալ {կազմութեանը} եւ աննիւթ եւ իմացական կարողութեանը։ Ազատութիւնը

ը։ Այն բաների մասին, որ պատճառ եղան այս ժողովքի {կազմութեանը}, հարկաւոր համարում եմ մի քանի խօսք ասել։ Եկ

իրուցան եւ ժանգոտած, չունէր այն ամբողջութիւնը եւ {կազմութիւնը}, որ կարողանար շարժուիլ եւ գործ կատարել: Ազգութե

հետ բնաւ վերաբերութիւն չունի, քանի որ տէրութեանց {կազմութիւնը} այնպէս է, ինչպէս որ կան այսօր: Թէ ի՛նչ է տ

ը եւ արագ տարածութիւնը, կը նկարագրեմ նորա ներքին {կազմութիւնը}, որի մէջ երեւում է նորա հոգին եւ որից բղխում է ն

դարձել է ներգործական, ուստի եւ կրաւորականի բուն {կազմութիւնը} հենվում է վեվի վրայ)։ Կան բայեր, որ երբեմն դո

թերի եւ անփոփոխ, այնպէս չէ մեր նոր լեզուի բայերի {կազմութիւնը} ։ Նախ, հերիք է, շատ անգամ, եթէ եղանակ, ժամանա

տճառներ ունէր հին լեզուի այնպէս եւ ոչ ուրիշ տեսակ {կազմութիւնը} կամ ձեւակերպութիւնը, նոր լեզուի կազմութիւնը եւ ձ

եսակ կազմութիւնը կամ ձեւակերպութիւնը, նոր լեզուի {կազմութիւնը} եւ ձեւակերպութիւնը ունի նոյնպիսի պատմական եւ բնակ

ին հասկացնում է: Յայտնի բան է, եթէ ընկերութիւնը {կազմուի}, նա պիտի ունենայ մի կանոն, որով պիտի առաջնորդու

յեղափոխութեան տակ։ Յայտնի է, թէ լեզուն չէ կարող {կազմուիլ} կամ փոխուիլ մի անհատի կամ խմբի ցանկութեամբ եւ կամ

ակները, այն ժամանակ տոմսակների մնացորդ մասը, որ {կազմում} են տետրակի ձախակողմյան բաժինը, հանդերձ սույն հաշ

մանուֆակտուրայի եւ գործարանային արտադրության մասը {կազմում} է շուրջ 5. 500. 000 արծաթ ռուբլի. Նախիջեւանի արա

վաճառականներ, մեշչաններ եւ այլ քաղաքային դասեր՝ {կազմում} է 2. 089. 084: Իսկ մանուֆակտուրային եւ գործար

դ ազնիվ բույսի տարրալուծման եղանակի մասին, որ եւ {կազմում} է փորձի գլխավոր նպատակը, այն է, իմանալ՝ ա) թե

եանց տերեւներով ու ճիւղերով, այս բոլորը միացած, {կազմում} էին մի ահարկու եւ տխուր ներդաշնակութիւն, եւ յառա

ք, որ մի գծի վերայ լինելով, այլեւ միմեանց մօտ, {կազմում} են այս րոպէիս մի բաւական տարածուն նաւահանգիստ: Ս

ն նորան ճաշերով եւ ընթրիքներով իւր մօտ քարշելով, {կազմում} է մի ընկերութիւն իւր հետ, որպէսզի դուրս չմնայ մա

յառաջանում է, վաղուց արդէն ապրող մի բազմութեան, {կազմում} է նոր դարագլուխ կեանքի եւ գոյութեան: Ազգութ

ափարականութեան (idealism) հետ, կուսակցութիւն է {կազմում} անգլիական տէրութենական կարգադրութեանը եւ Բեկոնի հ

ծ կարճ եւ արագ շնչառութիւնը - այս բոլորը միանալով {կազմում} էին արդարեւ մի տխուր եւ սրտաշարժ ներդաշնակութիւն

լցուած լինելով ածուխի եւ այլ կեղտերի փոշիներով, {կազմում} էին զանազան ուղղութենով սեւ գծեր: Նորա ալեխա

ակը: Հալած մետալները, որ խառնուելով միմեանց հետ {կազմում} էին մի փոքրիկ լճակ, եւ որի երեսի վերայ սերի պէս

հետեւ Վիեննայումը եւս գտանւում են Մխիթարեանք, որ {կազմում} են այժմ առանձին միաբանութիւն։ Մխիթարը աւարտե

, եկեղեցի, Տրդատ, Եսայի ", իւրեանց բացառականքը {կազմում} են սեռականից՝ նախդիր յաւելացնելով վերան, եւ չու

ն ստանաք, ապա տուր կազմելու ճիշտ այնպես, ինչպես {կազմված} է առաջին հատորը: Միայն տես, չմոռանաս, որ գրքու

յան կողմից հաստատված ծրագրի վրա.. Ամսագիրը {կազմված} է լինելու հետեւյալ բաժիններից. 1. Հոդվածնե

նրա ներկայացուցչական սիստեմը, ինչպես որ մի անգամ {կազմվել} են, այնպես էլ մնացել են, մինչդեռ, ըստ հեղինակի

երն էլ պետք է դուրս թողնել, որպեսզի դրանք միասին {կազմվեն}, իբրեւ երկու հատորների հավելված: Տես, չմոռանաս

եւ հիմա պարզամտորեն ենթադրելով, որ մարդու կյանքը {կազմվում} է ըստ ինչ-որ նախագծված տեսության՝ կարծես մարդկայ

կարծես մարդկային բնությունը հանք է, որ ամեն ինչ {կազմվում} է դրսից՝ ըստ զանազան ֆիզիկական, ընդ որում՝ անփ

այլ՝ հասարակ ժողովրդի օգտին: Հասարակ ժողովրդից {կազմւում} է ազգութեան մեքենան. լուսաւոր մարդիկ կարող են եւ

այս իշխանութեններին։ Այս ժամանակներումը նոր էին {կազմւում} Եւրոպայի մեծ միապետութիւնքը, այսինքն՝ Ֆրանսիան

անդամքը, այսինքն անխտիր այն անհատները, որոնցից {կազմւում} է ազգը, ամենայն մարդկային իրաւունքով ազատ են այդ

մքով. Լեզուն, որպէս ամբողջ ազգի սեփականութիւն, {կազմւում} է կամ փոխւում է նոյն իսկ այդ ազգի միջնորդութեամբ

յց տուեց մի թռչուն՝ Կազուարի անունով, բայց ի՞նչ {կազուար}. մի մեծ թռչունի վերայ, որ ես որոշ չնկատեցի, որ

ով եւ ներկելով ոտքերը, հաւատացնում է, թէ մանուկ {կազուար} է: Ինչպէս կարելի է, որ արագիլը կամ մօրահաւը, թ

իայում էշ ներկում են, բայց արագիլից եւ մօրահաւից {կազուար} շինել, ծածկելով մի կոպիտ վահանի տակ, ճշմարիտ լս

ւթեններից մինը այն էր, որ ցոյց տուեց մի թռչուն՝ {Կազուարի} անունով, բայց ի՞նչ կազուար. մի մեծ թռչունի վերա

մինչեւ չորս տարի։ Յիսուսեանք անուանում էին նորան {կազուիստիկա} ։ Արդէն միմիայն այս անունը ցոյց է տալիս, թէ ի՞նչ

պատրաստէ գիտնական որդիք ծնուցանելու համար, թո՛ղ {կաթ} պատրաստէ նորանց սնուցանելու համար, թո՛ղ հաց պատր

ունի հնար. Այն ընդարձակ բարձրութիւնից ամպը {կաթ} -կաթ ջուր ցողեց, Ծարաւին իւր ծարաւն անցուց

հնար. Այն ընդարձակ բարձրութիւնից ամպը կաթ- {կաթ} ջուր ցողեց, Ծարաւին իւր ծարաւն անցուց, հո

Նոյն Ալեքսանդր Մակեդոնեան Որպէս ծնւում է մի {կաթ}. Ընդհանուրի չափից է կախ Ողջ աշխարհի գո

Կաթուղիկէի 'ի մայրն եկեղեցեաց Հայոց"։ (Յովհ. {կաթ}., Պատմ. Հայ., եր. 36)։ Տեսնո՞ւմ էք, Նոր

ցկայարմար եւ չքնաղատես կոփածոյ քարամբք " (Յովհ. {կաթ}., Պատմ., եր. 43)։ Երանելի Կոմիտաս կաթող

գիտասջիք, զի մեծ դատաստան ընդունելոց եմք " (Թ. {Կաթ}. Յակ. Առաք., գլ. Գ, համ 1)։ § 68. Բնա

ն սուրբ ձեռօք զձեռնագրեալսն յինէն կարծեօք" (Յովհ. {կաթ}., եր. 83)։ Այս խօսքերից յետոյ Մաշտոցը քաղկեդոնիտ

ամաց թղթիս ամբաստանութիւն էր" եւ այլն (տե՛ս Յովհ. {կաթ}., Պատմ. Հայ., եր. 83)։ Թող ինչ կամի, աս

եսը եւ քրտինքը դուրս էր զարկել ճաղատ ճակատի վերայ {կաթ} կաթ, ամենեւին նոյն կերպով, ինչ կերպով իւղոտ ամա

եւ քրտինքը դուրս էր զարկել ճաղատ ճակատի վերայ կաթ {կաթ}, ամենեւին նոյն կերպով, ինչ կերպով իւղոտ ամանի մ

ղեւ նոցայ ի կերակուր ", ասում է պատմիչը (Յովհ. {կաթ}., Պատմ. Հայ., Մոսկուա, եր. 143): Անճար ա

[եանցին], Կալկաթայի մասին 64 Հայրա[պետեանցին], {կաթ[ողիկոսի]} կոնդակով Մայիս 1 65 Փանեանցին, Աստուածաշունչ խ

ու հետ 28 115 Քաղաքական գլխոյ Ն. Նախիջ[եւանայ], {կաթ[ողիկոսի]} թղթ[ով] 116 Հայրապետեանցին 117 դարձեալ նորան

... լինել համաձայն․ Այն ի՛նչ շնորհք էր, որ {կաթեց} մատից, Որով ցոյց տուեց երկինք ժանտին այն:

խոստանում ենք, որ Հայաստանի լուսնակը իւր շողը կը {կաթէ} նորա գերեզմանաքարի վերայ, եթէ իւր այսուհետեւ երգ

նոցա բերքը եւս, այսինքն բուրդը, մորթը, միսը, {կաթը} եւ այլն, որ նոյնպէս արժանի են ուշադրութեան եւ մշ

արդիւնքը ժողովրդիցն է: - Ոչխարը, բուրդը եւ {կաթը} իւր տիրոջը տալով, իրաւո՛ւնք ունի պահանջելու, որ

ւում է մի հովիւ իւր ոչխարների հետ՝ ստանալով նորա {կաթը} եւ խուզելով բուրդը։ Ահա, այս անբնական եւ բարբար

, ահա այն դայեակը, որի հիւթախտութեամբ վարակուած {կաթը} ծծելով՝ կերպարանագործուել էին հայկական ջատագովքը

օտարի լեզուն եւ հոգին ներս է մտանում նորա մէջ այն {կաթի} հետ, որ սուրբ չէ մեզ: Հայ տիկինը ամօթ է համարու

շնորհակալ կը լինինք, եթէ դուք ձեր հայկական իստակ {կաթի} հետ տաք ձեր զաւակներին նախ՝ մեր լեզուն, երկրորդ

ացուց նորա վերայ ծծմբային թթւուտ, որ սովորական է {կաթի} տեղ գործածել դժոխքում. իւր ահագին սեւ թաթը կոխեց

կների մասին, նանրահաւատաթիւնը եւ նախապաշարմունքը {կաթի} հետ միասին մտել էին նորա մէջ: Թէեւ նա փոքր ի շատ

նի մի կտորը բաժանելով, կա՛մ բովանդակի պատկերը մի {կաթիլ} հեղուկի մեջ պարունակելով, երբեմն եւս այս հեղուկը

cid mur. concentrat, երեք ժամը մեկ անգամ՝ երեք {կաթիլ} եմ ընդունում՝ մորու ընտիր շաքարաջրի մեջ: Թթուն

ւխը, եւ շատ կարելի է, որ մեր արտասուքից մի քանի {կաթիլ} բաժին հասած լինի եւ Պ. Իսահակեանցի գլխին: Ի

աշածները, եւ մեք բոլորեքեան անյայտանանք որպէս մի {կաթիլ} ջուր՝ ահագին ծովի մէջ: Հա՛յ կանայք, մեր ազ

ու. իսկ եթէ ոչ, օրըստօրէ կ'անհետանան, որպէս մի {կաթիլ} համատարած ծովի մէջ: Ամերիկան, Աւստրալիան, այլ

, որոյ խորտակեալ են անօթք, կորնչի անհետ, որպէս {կաթիլ} մի ի ծովու: Զայս ահաւոր ճշմարտութիւն խոստովանի ա

րբագործեալ հացին մեջ ալ ամբողջ Քրիստոս է, եւ մէկ {կաթիլ} սուրբ արեան մեջ ալ ամբողջ Քրիստոս է մարմնով, հոգ

մի է՞լ խօսենք։ Էլ մեր երեսին մնա՞ց մի {կաթիլ} Ամօթի սուրբ ջուր, որ բերան բանանք։ Ո՛

որ քնիցս. մոմս յանգել էր, սառն քրտինքը ճակատիցս {կաթիլ} -կաթիլ վազում էր եւ իմ գիրքը գրեթէ բոլորովին թաց է

ցս. մոմս յանգել էր, սառն քրտինքը ճակատիցս կաթիլ- {կաթիլ} վազում էր եւ իմ գիրքը գրեթէ բոլորովին թաց էր եղել

ւթեան մասին խօսեցանք - յայտնի է թէ որպէս ծովից մի {կաթիլ} ջուր առնելով - եւ ասացինք, որ այդ միաւորութիւնը

սի մէջ ցոյց ես տալիս ինձ մի շիշ, ուր կայ մի քանի {կաթիլ} արիւն եւ պատմելով, թէ այդ արիւնը այս կամ այն ժամ

ր եմ, որ ովկիանի մեծափառ հրաշքը թողած, քո երկու {կաթիլ} չորցած արիւնին նայիմ. եւ այն ժամանակ, երր բիւրա

կելու գաղտնիքը եւ գտնել ընդհանուր դեղը - կենսական {կաթիլը}: Եւ արդարեւ Ջեբերը, իւր կարմիր կաթիլը, որ լուծ

կենսական կաթիլը: Եւ արդարեւ Ջեբերը, իւր կարմիր {կաթիլը}, որ լուծած ոսկի էր, տալիս է որպէս մի հնար, կեա

ն է դնում ընդհանուր դեղի, раnасеа, եւ կենսական {կաթիլի} մէջ: Իւր նպատակին հասնելու համար, նա կատարեց շա

ա, որ ճնշում են անզօրի աչքերից մի քանի արտասուքի {կաթիլներ}: Ասես թէ այս Նոր տարում ես առաւել ուրախ եմ,

առանգած են նոքա, որ ճնշեցին նորա աչքից արտասուքի {կաթիլներ}: պ. Կ[ոմս] Էմ[մանուէլ], Կարդալով քո Յիշատակար

կոմս էմմանուէլի սիրտը, եւ արտասուքի երկու խոշոր {կաթիլներ} դուրս թռան նորա լցուած աչքերից եւ թաղուեցան գետնի

տածում էր նորա վերայ եւ շատ անգամ երկու արտասուքի {կաթիլներ} գիծ քարշելով նորա թաւիշեայ երեսի վրայից, գլորւու

նին նայիմ. եւ այն ժամանակ, երր բիւրաւոր այդպիսի {կաթիլներ}, բայց կենդանի արիւնի, ամէն վայրկեան եռում են եւ

ն եւ Հռովմէական հնութեններին: Ժամանակը, անձրեւի {կաթիլները} սեւացրել են եւ մաշել են այդ հոյակապ արձանների վեր

խորշակահար տեսիլը եւ ահա... արեւը ծագեցաւ: Ցօղի {կաթիլները}, հետզհետէ գոլորշանալով ցնդեցան, գնացին, իսկ տե

ողմերի սոսկալի շառաչիւնքը, յորդահոս անձրեւի մեծ {կաթիլները} եւ որոտման գոռոց գոչիւնը, ասէիր թէ կամենում էին

ողջ Իտալիան աւէր դարձրուց. Լեւոն պապի արտասուքի {կաթիլները} հազիւ կարողացան նորա քարացած սիրտը ի գութ շարժէլ

, եւ այս բոլորը ապացուցուած է արտասուքի հազարաւոր {կաթիլներով}: Գիշերներով, ամբողջ գիշերներով, քունը փախել է

խոտի, ամէն մի թփի տերեւները պսակում է ադամանդեայ {կաթիլներով}. եւ առանց մի նեղ սահմանի մէջ փակուելու ազատօրէն

ինչ զօրեսցէ հաստատուն, Զգայլ գիտութեան ձգել {կաթին} սերտ փութացի կամակար. Թո՛ղ եւ լուսով պերճ գ

ր ծախսել նա ժամանակ, զոր գիտէր արդեն ստացեալ ընդ {կաթին} ի դայեկէն եւ ո՞ր Հայ հրաժարեսցի ի գրասիրութենէ եւ

թուի եւ դաստիարակուի Աստուծոյ երկիւղի մէջ. մայրը {կաթից} յետոյ պիտոյ է կերակրէ իւր զաւակը այդ վերին հոգեւո

րան, թէ որքա՛ն արդիւնք էր ստացել նորա բուրդից եւ {կաթից}, եւ թէ ո՛ւր, կամ ի՛նչ բանի համար ծախք էր արել:

այժմ մեք՝ ազգի հոգաբարձութեամբ ոչ եթէ գիտութեան {կաթն}, այլեւ ո՛չ մի բաժակ լոկ ջուր խմած չլինելով:

էլեան ազգին խոստանում էր մի երկիր, որ պիտի բղխէր {կաթն} եւ մեղր, մեր քարոզութիւնը աւելի պարկեշտ է: Մեք

մի կոյր հաւատով կարող էր հետեւել Մովսիսին, դէպի {կաթն} եւ մեղր բղխող երկիրը, ըստ որում անծանօթ էր նորան

ով իր ուժգին Ճմլում փափուկ, ձիւնափայլ Նռների պէս {կաթնագեղ} Ստինքների լուսափայլ Պտուկները վարդագեղ: - Երանու

ցել էր արեւը հորիզոնի վերայ, ոսկեզօծելով ամպեղէն {կաթնագոյն} սարերի գագաթները, դեռեւս նոր զարթնում էին մարդիկ

մեծ մատաղի կաթսաներ, մինը՝ ղահուէով, իսկ միւսը {կաթնով} լիք. Հռովմի սուրբ ջրի աւազանը ծառայում է այստեղ

Գոչեց. " Մեռնու՛մ եմ, Աստուա՛ծ, Չունե՜մ ընկեր {կաթոգին} ". Տէրը տուաւ նրան կին. Իսկ թէ ինչո՞ւ կամ ինչպէ

փութացաւ յԱյրարատ, տեսոյ վարդապետացն իւրոց ելով {կաթոգին}: Սուգ անհնարին պաշարեաց զերանելին, այն ինչ ետես

ն, կարգեցաւ ի վերայ հոգեւորականաց ուսուցիչ հայու {կաթոլիկ} Մկրտիչ ոմն Սիմոնեան տնօրենութեամբ վեհափառ Հայրապե

ռ արկի, անբաւականութիւն, գոյացեալ ընդ մէջ իմ եւ {կաթոլիկ} Սիմոնեանին, է վասն նորին հակառակութեանց ընդ ուղղ

ընդ ուղղափառ եկեղեցւոյ մերոյ, եւ վասն ստուգապէս {կաթոլիկ} լինելոյն նորա կացուցանեմ ի ստորեւ զվկայութիւնս ա

վերցնում այն քրիստոնյաներին, որոնք բողոքական կամ {կաթոլիկ} են դառնում: Ահա՛ այն միակ թալիսմանը, որով պայմա

նը խորհուրդ տվեց, որ նա միանգամայն անխոհեմաբար է {կաթոլիկ} հայերին հալածում, որ Դռան շահը ո՛չ թե կաթոլիկ հա

է կաթոլիկ հայերին հալածում, որ Դռան շահը ո՛չ թե {կաթոլիկ} հայերին հալածելու, այլ կաթոլիկության եւ եթե հնար

վերայ տանեաց աղաղակէր ՚ի Փարիզ. " Մինչեւ ՚ի մահ {կաթոլիկ} պիտի մնամ ". այլ մեք ընդունեմք յաւէտ զպատուէր հե

ել է իւր կրօնը, որ տպագրութեամբ հրատարակել է. " {Կաթոլիկ} ծնած եմ եւ կաթոլիկ պիտի մեռանիմ ", որ Տատեան Պօղ

տպագրութեամբ հրատարակել է. " Կաթոլիկ ծնած եմ եւ {կաթոլիկ} պիտի մեռանիմ ", որ Տատեան Պօղոս բէյին համար տետր

, որոնց հովանաւորում են Ֆրանսիան եւ Անգլիան: Հայ- {կաթոլիկ} հովուապետ Հասունեանը, որը յայտնի է բուլղարական գ

ափառութիւնն գիտէր զլինել նորին Սիմոնեանի յաղանդոյ {կաթոլիկաց}, քանզի նոյն նա Սիմոնեանն գոլով անդ կոչեցեալ յոմա

ժամ եւ Սիմոնեանն, ըստ ընդաբոյս խաբեբայութեան հայ {կաթոլիկաց}, (զորոց բարեհաճեալ է վկայել նորին սրբազնութիւնն

, եցոյց զինքն գլխովին հայացեալ եւ մերժեալ զաղանդ {կաթոլիկաց}, ապացոյց այնմ բերելով զմկրտութիւն երկուորեակ զաւ

առաւել քան զայս, առ ի ծածկել զարժանաւոր նախատինս {կաթոլիկաց}, ծագեալ ի յանդիմանութիւնէ նորին վեհափառութեան ի

կութիւն եւ դ) զի զդուստր իւր ետ ի կնութիւն Հայու {կաթոլիկի} ումեմն վարսավիրի, որ բնակէր յայնժամ ի Թաղանրօգ,

ն ազգային, եթէ բազմօրինակ ծեքաբանութիւնք խաբեբայ {կաթոլիկին} յարգեսցին յատենի ծայրագոյն կառավարութեանց, քան զ

ես ընդ այլոց հոգեւորականաց սկսայ յաճախել առ նոյն {կաթոլիկն} այլ տեսանելով զօր հանապազ զակնյայտնի հակառակութիւ

ի Նախիջեւանայ, այսինքն սկսեալ ի 1846 ամէ յիշեալ {կաթոլիկն} չէ՜ երբէք խոստովանեալ եւ հաղորդեալ ի մերում եկեղե

տպվում է, փիր փերվենտե եւ լավ հասկանալի լեզվավ. {կաթոլիկների} մեջքը կոտրելու է այդ: Առայժմ ներե եղբայր, որ եր

ի եւ Եվրոպական Թուրքիայի, Ղրիմի եւ Լեհաստանի հայ {կաթոլիկների} մասին: Տարօրինա՜կ է հայերի թվի մասին եղած վի

են: Առաջին. - Քառասնական թվականներին, հայ- {կաթոլիկների} տմարդի հալածանքներից հետո Կոստանդնուպոլսում, սպա

էր ի հարսանիս նորա եւ ականատես է այդմ հրապարակեալ {կաթոլիկութեան} Սիմոնեանին, եւ կարծեմ թէ այսքան հաւաստի վկայութի

ոնադրութիւնից, ապա ազգի նշանաւոր մասը անցնելու է {կաթոլիկութեան} եւ բողոքականութեան, որպէսզի անջատուելով լուսաւոր

ուի վերը յիշուած անձերի ձեռքից (որոնք հակուած են {կաթոլիկութեան} կողմը) եւ միաժամանակ յարելու նրանց, որոնց հովան

ոքր առ փոքր կ՚անցնի (եւ արդէն անցնում է, մասամբ {կաթոլիկութեան}, մասամբ ` բողոքականութեան եւ դրա հետ մէկտեղ կը տ

հասարակութեան հայոց Նախիջեւանայ եւ առագաստել զիւր {կաթոլիկութին}, զի մի՛ խտրութիւն ինչ ծագեսցի ընդ մէջ իւր եւ նոց

վկայութիւնք բաւական են վասն ապացուցանելոյ զնորին {կաթոլիկութիւն}: Երկրորդ՝ զայն ամենայն գրութիւնս, զորոց նորին

Կեսարիայից տեղեկութիւն ստացուեց, թէ 300 ընտանիք {կաթոլիկութիւն} են ընդունում: Նրանց այստեղի համերկրացիները կարող

Դռան շահը ո՛չ թե կաթոլիկ հայերին հալածելու, այլ {կաթոլիկության} եւ եթե հնարավոր է՝ որեւէ այլ կրոն խրախուսելու մե

մյուս երեսը, որտեղ խորամանկ ձեռքով գրված էր, թե {կաթոլիկության} համեմատ աճում է նաեւ Ֆրանսիայի բարոյական ազդեցութ

երն, առանց այլեւայլության, բխեցնում են անպայման {կաթոլիկությունից}. ուղիղն ասած, ես այդ հարցը դիտում եմ բոլորովին

ԱՅՐԱԳՈՅՆ ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏԻ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ {ԿԱԹՈՂԻԿԷ} ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԵՒ ԶԱՆԱԶԱՆ ՆՇԱՆԱՑ ԶԱՆԱԶԱՆ ԿԱՅՍԵՐՈՒԹԵԱՆՑ

Ի ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ՄԵՐՈՅ ՍՐԲՈՅ {ԿԱԹՈՂԻԿԷ} ԷՋՄԻԱԾՆԻ Խոնարհ Միքայէլ Նալբանդեանց Վեհափա

ՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ {ԿԱԹՈՂԻԿԷ} ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԵՎ ԶԱՆԱԶԱՆ ՆՇԱՆԱՑ ԱՍՊԵՏԻ 'ի քաղա

յոց, ծայրագուն պատրիարքի Մայր Աթոռոյ մերոյ սրբոյ {կաթողիկէ} Էջմիածնի եւ զանազան նշանաց զանազան կայսրութեանց ա

- " Մասնաւոր եկեղեցին ուղղափառաց ալ կրնա՞ն ըսուիլ {կաթողիկէ} եկեղեցի"։ Զայս հարցումն առաջարկէ Այվազովսքին,

, յետ խօսելոյ եւ սահմանելոյ զյատկութիւն ուղղափառ {կաթողիկէ} եկեղեցւոյ. (միութիւն, սրբութիւն, ընդհանրականո

՞ւմ ես փիլիսոփայ դառնալ քո ազգի համար (որովհետեւ {կաթողիկէ} փիլիսոփայ չկայ եւ չէ կարող լինել, քանի որ ազգութ

էոս եպիսկոպոսը եօթներորդ դարում անուանում է նորան {Կաթողիկէ} ։ Յովհաննէս կաթողիկոսը իններորդ դարում անուանում

ննէս կաթողիկոսը իններորդ դարում անուանում է նորան {Կաթողիկէ} ։ Ասողիկը տասն եւ մէկերորդ դարում անուանում է նոր

Ասողիկը տասն եւ մէկերորդ դարում անուանում է նորան {Կաթողիկէ}. նոյնպէս եւ ուրիշ հեղինակներ, Կաթողիկէ, բա՛յց

է նորան Կաթողիկէ. նոյնպէս եւ ուրիշ հեղինակներ, {Կաթողիկէ}, բա՛յց Էջմիածին՝ եւ ո՛չ մէկը։ Մեր խնդրից դուրս

ատ քաղաքը ունի այսօր իր սեփական եկեղեցին, եւ Ս. {Կաթողիկէ} Էջմիածինը էլ չէ կոչւում այդ քաղաքի անունով։ Այսօ

Այդքանն էլ հերիք է՝ ապացուցանելու համար, թէ Ս. {Կաթողիկէ} Էջմիածինը Վաղարշապատ քաղաքից դուրս չէր, այլ՝ նո

ում են, որ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի հիմնած եւ շինած {կաթողիկէ} եկեղեցին էր Վաղարշապատի մէջը եւ ոչ նորանից դուրս

ց ուխտերը եւ աղօթքը կատարում են Վաղարշապատի Սուրբ {Կաթողիկէ} եկեղեցում, եւ յետոյ կոյսերի վկայարաններում։ Ինք

յնտեղ եւ իրենց ուխտերը եւ նուէրները կատարեցին նախ {Կաթողիկէ} եկեղեցու մէջ եւ ապա կոյսերի նահատակուած տեղերում

այդ Վաղարշապատի Կաթողիկէն չէր նոյն իսկ այսօրուայ {Կաթողիկէ} Էջմիածինը Ս. Լուսաւորչի հիմնած եւ շինած հայկական

նի ժողովը դատելու համար, Վաղարշապատի նո՛յն Սուրբ {Կաթողիկէ} եկեղեցու մէջ հաւաքեց այն սուրբ ժողովը, որի վերջի

ւմարին։ Կարելի՞ բան է թոյլ տալ, թէ այսօրուայ {Կաթողիկէ} Էջմիածինը թողած, կարող էր այդ ժողովը գումարուիլ

ղարշապատ, եթէ ոչ Ս. Լուսաւորչու ձեռքով հիմնուած {Կաթողիկէ} եկեղեցու մէջ կատարելու համար այն մեծախորհուրդ իրո

որհուրդ իրողութիւնը։ Ըստ որում, Վաղարշապատի Ս. {Կաթողիկէ} եկեղեցին Մայր էր ամենայն Հայոց եւ աթոռ քահանայապե

եկեղեցեաց Հայոց)։ Արդ, բացի այսօրուայ Ս. {Կաթողիկէ} Էջմիածինը, ի՞նչ ուրիշ եկեղեցի կարող էր լինել Վաղ

ն (Վահան) եւ 'ի ժամանակս իշխանութեան իւրոյ զմեծ {Կաթողիկէ} եկեղեցին որ 'ի Հայս վերստին մեծապէս նորոգեաց " (

եկեղեցու համար կարելի էր այսպէս խօսել, բացի Ս. {Կաթողիկէ} Էջմիածնից։ Ամենին յայտնի է, որ երանելի Կոմիտ

իմեանց հոյակապ վկայարանը, նոյնպէս եւ Վաղարշապատի {Կաթողիկէ} եկեղեցու գմբէթը, որ առաջ փայտից էր շինուած)։

Վաղարշապատի մէջ երկու հատ չէր, այլ մէկ հատ Սուրբ {Կաթողիկէ} անունով եկեղեցի, եւ այն մեր Մայր եկեղեցին, որի

, թէ Փարպեցին առաջինը չէր, որ կառավարում էր Ս. {Կաթողիկէ} եկեղեցին, որովհետեւ Վարդանանց Աւարայրի պատերազմի

անը, ոչ թէ չեղած տեղում նո՛ր է շինել Վաղարշապատի {Կաթողիկէ} եկեղեցին, այլ թէ նորոգել է հիմն ի վեր։ Երկրորդ

անաւոր տեղին 'ի Նոր քաղաքի, որում անուն էր Սուրբ {Կաթողիկէ} եկեղեցի վանօքն " (եր. 37)։ Ինքը՝ Փարպեցին,

, յիշելով իր կահ կարասիքը եւ կազմածը, ո՛չ Սուրբ {Կաթողիկէ} եկեղեցուն, այլ վանքին վերաբերելով, աւելացնում է

իտեն զայս բնակեալքն ընդ իս"։ Վաղարշապատի Ս. {Կաթողիկէ} եկեղեցին Ս. Լուսաւորչի ձեռքով հիմնուեցաւ, ո՛չ ո

մեր խօսքը։ Փարպեցուն յանձնուել է Նոր քաղաքի Ս. {Կաթողիկէ} եկեղեցին, իսկ Նոր քաղաքը Վաղարշապատն է, եւ Վաղա

իսկ Նոր քաղաքը Վաղարշապատն է, եւ Վաղարշապատի Ս. {Կաթողիկէ} եկեղեցին՝ մեր այսօրուայ Ս. Էջմիածինը։ Ուրեմն Ղ

է Հայոց նախամեծար մայր եկեղեցին՝ նոյն ինքը Սուրբ {Կաթողիկէ} Էջմիածինը։ Այսպէս բացայատ լինելով այս բանը մե

եօթներորդ դարում, Սուրէնայ անապատ է կոչւում ս. {Կաթողիկէի} մօտի կրօնաւորաց բնակարանը։ Բայց մեր այս անգիտութ

ղահայեաց այրող ճառագայթներից, որ խաղում էին այժմ {կաթողիկէի} ոսկեզօծ խաչի վերայ: Այցելուն աչքը ձգեց լայնա

։ " Վերացոյց (Կոմիտաս) եւ զփայտակերտս Սրբոյ {Կաթողիկէին}. նորոգեաց եւ զխախուտ որմոյն. շինեաց զքարայարկսն

քակեալ սորա (Կոմիտասայ) զփայտակերտ գմբէթ Սրբոյ {Կաթողիկէին}, որ 'ի Վաղարշապատ քաղաքի, շինէ զնա գեղեցկայարմա

-8)։ Կարելի՞ բան է ասել, թէ այդ Վաղարշապատի {Կաթողիկէն} չէր նոյն իսկ այսօրուայ Կաթողիկէ Էջմիածինը Ս. Լու

կանում այս ծանօթաբանութեան միտքը։ Արդեօք, Հայոց {կաթողիկո՞ս} է հասկանում պ. Էմինը քահանայապետ աշխարհին խօսքը

միշտ հարգելով Մ. Նալբանդյանց 50. ՄԱՏԹԷՈՍ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ} ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ, ՏԵԱՌՆ ՄԱՏ

ածին ", ի բնագրին ստորագրելով այսպէս. " Մատթէոս {կաթողիկոս} ամենայն Հայոց"։ Ըստ այսմ եւ զպատճէն ազգային

ածին ", ի բնագրին ստորագրելով այսպես. " Մատթէոս {կաթողիկոս} ամենայն Հայոց"։ Յետ զայս ամ[ենայն] այսպէս հա

ամի, առ սրբազան արքեպիսկոպոսն Ներսէս, որ յետոյ {կաթողիկոս} ամենայն հայոց, զնոյն իսկ զտեղեկութիւնս հասուցեալ

. ծ. Մ. Նալբանդյանց 1862 68. ՄԱՏԹԷՈՍ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ} ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ, ՏԵԱՌՆ

Լոնդոն, 20 Յունվարի 1862 ամի 69. ՄԱՏԹԷՈՍ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ} ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ ՁԵՐՈՅԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈԻԹԻՒՆ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ՏԷ

ի մայիսի 1856 ի Նախիջեւան 2. ՄԱՏԹԵՈՍ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ} ՉՈՒԽԱՃՅԱՆԻՆ 1860, օգոստոսի 14, Նոր Նախիջեւան

мог сделать? Ну, իմ խելքս չի հասնիլ: {Կաթողիկոս}, Воронцов Ведь բա քու տղիս տղէն Մի վա

ուանշանի համար, թողունք նիւթական կողոպուտը... {կաթողիկոս} թունաւորող - եկեղեցական, եկեղեցի կողոպտող - եկեղ

դրժող եւ դէպի պապականութիւն դիմող - եկեղեցական, {կաթողիկոս} չընտրուելու համար հաւատն ուրացող - եկեղեցական, հ

. Վենետ. 1793, հրատ. Մխիթարեանց։ Յովհաննէս {կաթողիկոս}, Պատմ. Հայ., Մոսկուա, 1853, հրատ. պ. Մ.

րաբերութեամբ այսպէս է ծանօթաբանում. " Մուշէ եկաց {կաթողիկոս} զկնի Սամուէլի 'ի 502 ամի"։ Չենք ամաչում այստ

ւմ է ասել՝ այս այն Մուշէն է, որ Սամուէլից յետոյ {կաթողիկոս} նստաւ 502 թուականին։ Թէպէտեւ չգիտենք, թէ այս

աներ։ Նախ՝ Փարպեցու յիշած քահանայապետը Հայոց {կաթողիկոս} չէ, այլ Սիւնեաց եպիսկոպոս, Սիւնեաց հռչակաւոր Ստ

պատճառ չէ թողում, որ ո՛վեւիցէ համարէ նորան Հայոց {կաթողիկոս} ։ Բացի սորանից, Փարպեցին վկայ է բռնում Մուշէին,

ւ 484-ին էլ, 486-ին էլ Ս. Յովհան Մանդակունին էր {կաթողիկոս}, ուրեմն Փարպեցուն ամառները իր մօտ ընդունող տէր Մ

Փարպեցուն ամառները իր մօտ ընդունող տէր Մուշէն չէր {կաթողիկոս} ։ Եւ որպէսզի Աղուանից կաթողիկոս չհասկանան Մուշէի

ող տէր Մուշէն չէր կաթողիկոս։ Եւ որպէսզի Աղուանից {կաթողիկոս} չհասկանան Մուշէի քահանայապետութիւնը, յայտնում են

։ Երրորդ՝ Սամուէլ կաթողիկոսից յետոյ 502 թ-նի {կաթողիկոս} նստող Մուշէն Երեւանի մօտ Կոտայի նահանգից էր, գեղ

ր գտնել այն կաթողիկոսի անունը, եթէ անպատճառ պիտի {կաթողիկոս} իմանանք այն մարդը, որից բողոքում էր Փարպեցին։ Չ

նա այն ժամանակ դարձեալ Սիւնեաց առաջնորդ էր եւ ոչ {կաթողիկոս}, եւ առաւե՛լ եւս ոչ այն մարդը, որից բողոքում էր

են այդ անունները. Խորենացի, Փարպեցի, Յովհաննէս {կաթողիկոս} եւ Ասողիկ։ Բացի սոցանից, ցոյց է տալիս եւ Յայսմա

սքը, որպէս նաեւ քահանայապետ բառը, միմիայն Հայոց {կաթողիկոս} է հասկանում պ. Էմինը, ինչպէս Մխիթարեանք քահանայ

կաթողիկոսութեան"։ Յայտնի է, թէ հայրապետ խօսքը {կաթողիկոս} չէ նշանակում այստեղ, այլ՝ եպիսկոպոս, առաջնորդ

չպէս § 21 ցոյց տուինք, Սիւնեաց Մուշէ եպիսկոպոսին {կաթողիկոս} օր կոչում, եթէ չենք սխալւում։ Մենք ընդդէմ չենք

ահանայութեան կամ քահանայապետ խօսքերը չէ կարելի եւ {կաթողիկոս} հասկանալ. ըստ որում՝ շատ տեղ մեր կաթողիկոսքը եպ

այ, կամ որ նոյն է՝ քահանայապետ բառերը, միմիայն {կաթողիկոս} են նշանակում։ Նոյնիսկ Խորենացու նզովքը " 'ի վերա

՛լ է, քանի որ վերը շատ անգամ յիշուած խօսքերը լոկ {կաթողիկոս} չեն նշանակում։ Երկրորդ, դնենք, թէ կարելի է

է կարելի է այս տեղում գլխաւոր քահանայութեան խօսքը {կաթողիկոս} հասկանալ, բայց եւ այնպէս, մեզ թւում է, թէ պ.

անունն է տալիս։ ա) Սուրբ Յովհան Մանդակունին {կաթողիկոս} նստաւ, ինչպէս ինքը՝ պ. Էմինն էլ խոստովանում է

՛ս գեղեցիկ մեկնում էր ժողովածուն. ապա եկեղեցի եւ {կաթողիկոս} բառերի մեկնութիւնը, չկարծեմ, որ եպիսկոպոսները ե

երը, եկեղեցու բաները թող հոգան. փառք Աստուծոյ, {կաթողիկոս} ունինք, Լուսաւորչի յաջորդը, պատրիարքներ, առաջն

ործք որ գործեցան յառաջ ժամանակաւ։ Ապաքէն Աբրահամ {կաթողիկոս} Լիբանանու վասն դատի միոյ ժամու զերիս ամս պարաւանդ

մա՛ դու ինձ զհինգերորդն, կնքեն Յովհան Մանդակունի {կաթողիկոս} Հայոց Մեծաց զկնի Գիւտայ, եւ Խոսրով: Առաջինն ի ս

ար հինգերորդ դարու: Մին ի սոցանէ Յովհան Օձնեցի, {կաթողիկոս} ամենայն Հայոց, որ ըստ մտացն խոհականութեան եւ արգ

ւթեան նորա՝ երեւեցուցանէ ի միջի այլոց զՅովհաննէս {կաթողիկոս} պատմաբան վերակոչեալ Իմաստասէր. սորա քաղեալ ի հին

սորա հետք այժմեան նոր հայախօսութեան: Գրիգոր Է. {կաթողիկոս} Հայոց՝ նորոգիչ տովմարի մերոյ ըստ տովմարի Յունաց

որա, զորոյ ապացոյց կարեմք ի մէջ բերել զՅովհաննէս {կաթողիկոս} եւ զթուղթն Ղազարայ Փարպեցւոյ առ Վահան Մամիկոնեանց

քը, կամենալով վարձահատոյց լինել նրանց, ովքեր որ {կաթողիկոս} էին ընտրել իրեն, աչքաթող արեց ազգի եւ ռուս կառավ

ցանեմք իսկական ստորագրութեամբս մերով եւ դրութեամբ {կաթողիկոսական} կնքոյ. ի 10 հոկտեմբ[երի], 1860 ամի, ի սուրբ աթ

ւցանեմք իսկական ստորագրութեամբ մերով եւ գրութեամբ {կաթողիկոսական} կնքո. ի 10 հոկտեմբ. 1860 ամի, ի սուրբ աթոռս Էջ

մեք կարծում ենք, թէ Էջմիածնի, Աղթամարի եւ Սսու {կաթողիկոսական} մատենարանների գրքերը հարուստ լինին այսպիսի յիշատա

ւ իրաւունքը, չկամեցաւ այլեւս Կեսարիա դիմել՝ իւր {կաթողիկոսական} իշխանութեան հաստատութիւն ստանալու համար, եւ այլն

ւս առանք կարդալու, հրաման կը տայ եւ ինքը յետոյ, {կաթողիկոսական} ստորագրութեամբ, կարող կը լինի դատապարտուածը որպէ

են (իհարկէ՝ ոչ պ. Էմինը), թէ Ս. Էջմիածինը, {կաթողիկոսական} աթոռ լինելով, ի՞նչպէս կարելի է, որ յանձնուէր մի

երազմից եւ սուրբ Ղեւոնդեանց նահատակութիւնից յետոյ {կաթողիկոսական} աթոռը փոխադրուել էր Դուին, իսկ այդ թուականներից

րեւս այս էլ կարող է ցոյց տալ, որ Փարպեցին, բուն {կաթողիկոսական} իշխանութիւն հասկացնելու համար, ասես թէ հերիք չէ

իրապէս, Ս. Ղեւոնդն էր։ Ինքը՝ Ս. Յովսէփը, որ {կաթողիկոսական} պաշտօն էր վարում, առանց Ս. Ղեւոնդի հրամանին ոչ

ականին, մինչ դեռ Ներսէս Արքեպիսկոպոսը, ստանալով {կաթողիկոսական} գաւազան, վերադառնում է Բեսսարաբիայից դէպի Էջմիած

եւ Յովհաննէս Կաթողիկոսը քաղկեդոնական է մինչեւ իւր {կաթողիկոսանալը} ։ Մեր մինչեւ այժմ ասածերը, բացի Չամչեանից, ապաց

ողութեամբ Մեծի Քահանայապետիդ: Այո, ո՛չ ոք ի {կաթողիկոսաց} մերոյ վիճակեցաւ այսպիսում ժամանսկի, խոստովանիմք

ած է երեւում, ինչպէս եւ միւս նորա գործը՝ " Շարք {կաթողիկոսաց} " անունով։ Խնդրեմ կարդացէք Ղազար Փարպեցու նամակը

էի բերել նորա նզովքը կաթողիկոսների վերայ եւ շարք {կաթողիկոսաց} անունով աշխատութիւնը, որ ոչնչացուցած է երեւում ա

հրիտակաց հաստատեալ ի կարողութեան ՚ի վեհափառ {կաթողիկոսէ} ամենայն հայոց ՚ի տէր Մատթէոսէ եւ ՚ի պետութեան

ինձ յազգէն Հայոց որ ի Նոր Նախիջեւան եւ ի վեհափառ {կաթողիկոսէ} ամենայն Հայոց ՚ի տէր Մատթէոսէ, տեսանի, զի բաց ի

ան հրիտակացն, հաստատեալ ի կարողութեան ՚ի վեհափառ {կաթողիկոսէ} ամենայն Հայոց ի [տէր Մատ]թէոսէ եւ ի պետութեանցն

կացն ի Հնդիկս, հաստատեալ ի կարողութեան ի վեհափառ {կաթողիկոսէ} ամենայն Հայոց ի տէր Մատթէոսէ եւ ի Պետութեանցն Ռու

կառոյց Մատթէոս սարկաւագ Ծարեցի, առաքեալ ի Յակոբ {Կաթողիկոսէ} Հայոց յամի 1655: Արհեստ տպագրութեան առ Հայս տ

ամ կճանաչես ներկա րոպեումս: Այստեղ լսեցի, որ {կաթողիկոսը} ճանապարհ է ընկել դեպի Էջմիածին [..... ] թե սո

յուն Աբգարյան բարեպաշտ ծերունվո նամակը առ վեհափառ {կաթողիկոսը} ուղարկել եմ հունվարի 20-ին մի առանձին նամակով, ո

նա ուսումնական, խելացի եւ եւրոպացի մարդ չլինէր, {Կաթողիկոսը} կը պահէ՞ր նորան իւր մօտ: Ես չգիտեմ, թէ ինչ մտած

նական եւ եւրոպացի մարդ լինելուն. ինչ կոնդակ, որ {Կաթողիկոսը}, քսան անգամ գրելով ու ճեղքելով, վերջապէս գրում

է միայն մի հատ պապական Հայ, որ հանգուցեալ ՆԵՐՍԷՍ {Կաթողիկոսը} 1845 թուականի Նոյեմբերի մէջ կարգել էր ստորին եկեղ

աց Թագաւոր Կայսրը ունի դէպի ամենայն Հայոց Վեհափառ {Կաթողիկոսը}: ԺԴ. 1860 թ. Յունիս: Պ. Չերքե

Ներսէսը այս բանի մասին: Իսկ երբ, թէեւ ակամայ, {Կաթողիկոսը} հաղորդուեցաւ յունական խորհրդին, այն ժամանակ մեծ

րի եւ ներգործութենների վարդապետութիւնը, ընդունեց {Կաթողիկոսը} (Ներսէս Շնորհալին), իսկ ծէսերի զանազանութիւնքը

ւած է դեկտեմբերի 2-ին: Այսօր իմացայ, թէ վեհափառ {կաթողիկոսը} ընծայի ընդունելութիւն է արել Այվազին: 28-ին նամ

գրած բազմիջեան քննութիւնը ընդհանուր հայոց վեհափառ {կաթողիկոսը} ընդունելով, շնորհեց մեզ իւր օրհնութեան կոնդակը,

ութիւն կայ վերստին տպելու հրաման ուղարկեց վեհափառ {կաթողիկոսը}, թերեւս առանք կարդալու, հրաման կը տայ եւ ինքը յ

լու: Բայց այլապէս եղաւ բանի վախճանը: Վեհափառ {կաթողիկոսը} ընթերցաւ, քննեց եւ, գտանելով սխալական եւ հայոց

ասին մեզ պատմել է նոյն ինքը ամենայն հայոց վեհափառ {կաթողիկոսը}: Ահաւասիկ մեր լինելոց քննիչը, ահաւասիկ պ. Ա

որդ դարում անուանում է նորան Կաթողիկէ։ Յովհաննէս {կաթողիկոսը} իններորդ դարում անուանում է նորան Կաթողիկէ։ Ասող

բ Կաթուղիկէի եկեղեցում։ Մեր մե՜ծ հայրապետ Բաբգէն {կաթողիկոսը}, Քաղկեդոնի ժողովը դատելու համար, Վաղարշապատի նո

ղած լինէր մի այլ եկեղեցում, մանաւանդ, որ Բաբգէն {կաթողիկոսը}, ինքն Դուին նստելով, ժողովը չէր կարող ուրիշ մտք

րշապատ չէին նստում մեր կաթողիկոսքը։ Յովհաննէս {կաթողիկոսը} այսպէս է վկայում մեր խօսքին. " Մեծ հայրապետն Հայ

արող էր լինել Վաղարշապատում, որի համար Յովհաննէս {կաթողիկոսը} ասէր " Հայոց եկեղեցիների մայրը"։ " Նոյնն (Վ

միածնից։ Ամենին յայտնի է, որ երանելի Կոմիտաս {կաթողիկոսը} ՝ Հռիփսիմեանց հրաշալի " Անձինքի " այն անմահ երգիչ

Բանը այն է, որ Խորենացին, Փարպեցին, Յովհ. {կաթողիկոսը} եւ Ասողիկը բնաւ չեն յիշում Ձուիկի հօր անունը եւ,

տարի յետոյ ժամանակների վերաբերութեամբ, Յովհաննէս {կաթողիկոսը}, պատմելով Բուխայի հասուցած հարուածները, այսպէս

րիշ եպիսկոպոս չկար։ Այո՛, կար Յովսէփը՝ տեղապահ {կաթողիկոսը}, բայց նա նոյն Փարպեցու կրկին եւ կրկին ասելով լոկ

նացել է մինչեւ եօթներորդ դարու սկիզբը, որ Կոմիտաս {կաթողիկոսը}, իսպառ վերցնելով, փոխանակը շինել է այն հոյակապ քա

հրատարակել էր այս մասին մի գրուածք։ Երանելի Գէորգ {կաթողիկոսը}, տեսնելով այս, նզովքով դատապարտեց թէ՛ գրուածքը եւ

ատուածի վրայ է ակնարկում։ Երանելի Մաշտոց {կաթողիկոսը} Սմբատ թագաւորի եղբօր՝ Աբասին գրած հիանալի թղթում,

եանի ստորասական պատասխանը այդ մասին, խոստացել էր {կաթողիկոսը} այդ յառաջադէմ աշակերտներից տասն տղայ ուղարկել Բեռ

արը։ Անցանում են սորա վերայ մի քանի ամիս, եւ {կաթողիկոսը} արդէն օծուած ու նստած լինելով հայրապետական աթոռը

ը կարողանայ այդ միջոցին պատրաստել իւր աշակերտքը։ {Կաթողիկոսը} ցոյց է տալիս մեծ յօժարութիւն, գովում է եւ օրհնու

լսելու համար։ Բայց ո՛վ վատաբաղդութեան ազգիս. {կաթողիկոսը} ժամանակ չունի մտածելու ազգային լուսաւորութեան վեր

րապետ եւ Սերովբէ արքեպիսկոպոսների հետ յարուցել էր {Կաթողիկոսը} անվերջանալի վէճ եւ խռովութիւն, որ ոչինչ խորհուրդ

։ Այս անգամ շատ սառն կերպով ընդունում է նորան {Կաթողիկոսը}, որպէս երբէք չէր ընդունած, եւ Աբովեանի հարցմուն

ւնը ուղարկելի աշակերտների մասին ", պատասխանում է {Կաթողիկոսը}. " Օրհնա՛ծ, ինչ անհանգիստ մարդ ես. քեզ մի բան

կեդոնի ժողովքը, այստեղ մինչեւ անգամ եւ Յովհաննէս {Կաթողիկոսը} քաղկեդոնական է մինչեւ իւր կաթողիկոսանալը։ Մեր մի

ւային կողմում այն մեծ լիճը, որ հանգուցեալ Ներսէս {կաթողիկոսը} շինեց: Տօթահար միաբանը կէս օրից յետոյ դուրս է գա

օդուածք 1 Յամի 1845 ի լինել ծայրագոյն պատրիարգ {կաթողիկոսի} ի Նոր Նախիջեւան, ըստ առաջարկութեան տեղւոյն Հոգեւ

ն նշան սրբույն Աննայի 3-րդ աստիճանի: Չգիտեմ, թե {կաթողիկոսի} մասին ո՞վ ձեզանից ընտրվեցավ դեպուտատ: Ժամ առ

բան ուժով ջարդել խավար վիշապի գլուխը: Դեռեւս նոր {կաթողիկոսի} հաստատությունը չկա. ձայն կա, որ Լանսկոյն պիտի փ

ձնել այս բանի վերա թող մի փոքր [բաց] աստուծով նոր {կաթողիկոսի} նստելովը, նորա [բաց] եւս կըսկսե յուր գործակատարո

ատկանյանցը հանձնել էր 100 հատ պատկերը մեր վեհափառ {կաթողիկոսի}, որ ուղարկեմ Մոսկվա մեր հասարակական բարեկամներից

ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ, ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ} ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏԻ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ

ն նորին վեհափառութեան տեառն Մատթէոսի աստուածարեալ {կաթողիկոսի} ամենայն Հայոց ի 14-էն այսր Հոկտեմբ. համարաւ 504

ն նորին վեհափառութեան տեառն Մատթէոսի սրբազնակատար {կաթողիկոսի} ամենայն Հայոց եւ զպատասխանատուութիւն իմ առաջի օրի

ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ, ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ} ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ԱՌԱ

նամակը հառաջացած լինելով քան զձերը, պղտորած լինի {կաթողիկոսի} կամ Սյունհոդոսի միտքը. այդ մասին անհոգ կացեք: Կ

ի կամ Սյունհոդոսի միտքը. այդ մասին անհոգ կացեք: {Կաթողիկոսի} հարաբերությունը առ Թադթեոս եպիսկոպոսը ինձ հայտնի

թյանս, ժամանակը շատ կարճ էր: Միամի՛տ լինիք, որ {կաթողիկոսի} կողմից ձեզ ոչինչ չար պատահելու չէ, եւ եպիսկոպոսը

ՏԵԱՌՆ ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱՐԵԱԼ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ {ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ} ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԱԹ

Մանդինեանց Տէր Ստեփանը քանի տարի գրագիր էր Ներսէս {Կաթողիկոսի} մօտ. եթէ նա ուսումնական, խելացի եւ եւրոպացի մար

ասկանալ, որ " Մեղուի " հրատարակողի գրագիր լինելը {Կաթողիկոսի} մօտ ոչինչ ապացոյց չէ նորա գիտնական, ուսումնական

Խ. գանչեց. - Չարախօսութիւն է, որ առնում ես {Կաթողիկոսի} վերայ. ինչպէ՞ս համարձակւում ես... - Ես ճշմա

յտնի է անունովս Ներսիսեան (պտուղ արտասուաց Եփրեմ {Կաթողիկոսի} ի Հաղպատ), չէ կարող երբէք մի ուրախութիւն գոյացն

. Շահբէգի եւ Պ. Տիրատուրեանի նամակները - Վեհափառ {Կաթողիկոսի} պատկերը: Ազգութեան հաստարանը եւ լծակը

ան Պատկանեանցը, վիմագրութեամբ տպելով մեր Վեհափառ {Կաթողիկոսի} պատկերը, համեմատ լուսանկար օրինակին, որ ստացուե

իւնքը: Լսենք մի փոքր մեր Յովհաննէս պատմաբան {Կաթողիկոսի} խօսքերը, որ, պատմելով Արեւելքի առանձին առանձին

տակեցնէ իւրեան, եւ երբ Դուին քաղաքում բնակուեցաւ {Կաթողիկոսի} տանը, հրամայեց իւր հոգեւոր դասուն քարոզել Հայոց

որհալու ժամանակ, ինչպէս նաեւ նորա եղբօր՝ Գրիգոր {Կաթողիկոսի} ժամանակ Յունաց Մանուէլ կայսրը, շատ եւ շատ ցանկան

նց մոլորութիւնքը՝ մեղադրելով նորանց եւ Յովհաննէս {Կաթողիկոսի} գրուածներով: Մի խօսքով, ես Յոյն կը լինիմ եւ Յոյ

ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ՝ Տեառն Տեառն Մատթէոսի աստուածարեալ {Կաթողիկոսի} Ամենայն Հայոց, ծայրագուն պատրիարքի Մայր Աթոռոյ մ

ր, իւր վախճանի ժամանակ, ահաւոր նզովք գրեց հայոց {կաթողիկոսի} վերայ: Հայոց եկեղեցականութիւնը եւ մահով չհաշտ

ով։ Եւ յօժարութեամբ գուցէ միտքդ բերես, Գիւտ {կաթողիկոսի} եղբօրորդու երանելի Յովհաննի, Սեւուկի պարտէզում

, հրատարակութիւն Մարսուանցի Գրիգոր դպրի Աղեքսանդր {կաթողիկոսի} յանձնարարութեամբ։ Եղիշէ վարդապետ, Մոսկուա

նակակից էր Կոմիտասին, եթէ միայն յիշենք Յովհաննէս {կաթողիկոսի} խօսքերը, հերիք էր, որ անդարձ փարատուի ամենայն տ

. կաթ., Պատմ., եր. 43)։ Երանելի Կոմիտաս {կաթողիկոսի} սրբատաշ քարերով շինած փառաւոր գմբէթը, մեր այսօրո

ւց առաւել քան թէ հարիւր քսան տարի յետոյ՝ Կոմիտաս {կաթողիկոսի} օրով, կառավարում էր այդ եկեղեցին մի Յովհաննիկ ան

վ վարդապետ։ Սեբէոս եպիսկոպոսը, պատմելով Կոմիտաս {կաթողիկոսի} վերը յիշուած նորոգութիւնքը, ասում է. " Այս եղեւ

ասել, թէ Փարպեցու Սիւնեաց աշխարհում մնալը Մուշէ {կաթողիկոսի} օրով էր, ուրեմն 502 թուականից յետոյ. թէ՞ ուզում

ր այս եւ 53-դ երեսում, երբ հարկաւոր էր գտնել այն {կաթողիկոսի} անունը, եթէ անպատճառ պիտի կաթողիկոս իմանանք այն

ւած։ Այսօր էլ Կիլիկիոյ մէջ Կօզանօղլուն, ազգի եւ {կաթողիկոսի} կամքին ընդդէմ, առաջնորդներ է կարգում. շատ անգամ

իշելդ զտուեալ պատգամն երանելւոյն Յովհաննու Գիւտայ {կաթողիկոսի} եղբօրորդւոյն, քեզ Տեառն 'ի Սեւկոյ դրախտին յարանց

մարտութիւնը։ Յիրաւ է, որ այս ականաւոր անձը, Գէորգ {կաթողիկոսի} օրով, մինչդեռ Սեւանայ վանքում էր լինում, կարծելով

գաւորութեան մասին թշնամացած լինելով երջանիկ Գէորգ {կաթողիկոսի} հետ եւ դաւաճանութիւն հնարելով նորա ընդդէմ, երբ նա

րգռել Մաշտոցի վրէժխնդրութիւնը, յիշեցնում էր նորան {կաթողիկոսի} նզովքը։ Ահա Մաշտոցի խօսքերը. "բայց իմ նզովք դատապ

որոշ վիճակը. հաւանում է Էջմիածին գնալ Երեւանից՝ {կաթողիկոսի} վճռական խօսքը լսելու համար։ Բայց ո՛վ վատաբաղդ

ս վեր առնում դու"։ Այս տխուր խորհրդաւոր խօսքերը {Կաթողիկոսի} բերանից, որպէս թէ մուրճի զարկով մի վայրկեանի մէջ

ետ վեց ամաց Խոսրով արքայ Հայոց ի տեղի Ասպուրակէսի {կաթողիկոսի} Հայոց՝ յաջորդէ զՍահակ Պարթեւ, որ ստացեալ զաշակե

վերանորոգութեամբ տումարին ի ձեռն Մովսիսի Երկրորդի {կաթողիկոսի} Եղիվարդացւոյ: Եօթներորդն դար, թէեւ բաղդատութ

տանդնուպօլիս, այլ՝ ո՛չ հաւանեալ ընդ այն Յակոբայ {Կաթողիկոսի}, հոգ տանի յղել յԵւրոպայ զայր՝ առ ի կերտել տալոյ

կան ճանաչելու աւանդութիւնը, նա կարողացաւ Մատթէոս {կաթողիկոսի} մերձաւորների օժանդակութեամբ հաւաստել տալ աւանդութ

նի է բոլորին, թէ որպիսի զայրոյթով դիմաւորեց ազգը {կաթողիկոսի} թուղթը: Ազգն արգելեց նոյնիսկ թղթի ընթերցումը եկե

աղմուկ բարձրացրեց եկեղեցում. քահանային բռնեցին, {կաթողիկոսի} թուղթը պատառ-պատառ արին եւ ծայր առաւ արիւնահեղ մի

աբրիէլն Պատկանեան չուեաց ի Տփղիս հրամանաւ վեհափառ {կաթողիկոսին}, եւ ես մնացի ամենեւին որբ՝ ի բարեկամաց: Բովանդ

պոս, վասնորոյ առ քեզ գրեմ, եւ զժամանակ օծութեան {կաթողիկոսին}. նոյնպէս հայցեմ գրել: Նորալուր համբաւ ոչ գո

րկեցայ յայտնել ժողովականաց ի ներկայութեան վեհափառ {կաթողիկոսին}, թէ թուղթդ այդ ըստ ինքեան զրկեալ է յամ[ենայն] օր

վերասաց, պատրաստեալ էի զթուղթ մի յանուն վեհափառ {կաթողիկոսին}, ութն պարբերութեամբ, զորոյ զպատճէն վաղ ուրեմն հ

անուանէ ի վեր անդր ասացի, տամ զայն թուղթ վեհափառ {կաթողիկոսին} եւ նա յանձնարարեալ անդամոյ Սինօդին Սարգիս վարդապե

խարքայն Կովկասու, ի վերայ հիման գրութեան վեհափառ {կաթողիկոսին} առ ինքն, հրամայեաց դիպլոմատիկական դիւանատան իւրո

նելոյ զայն ազգին հայոց ի Նոր Նախիջեւան եւ վեհափառ {կաթողիկոսին} ամենույն Հայոց, յիւրում ժամանակի: Հաւաստի առ

րծեմ թե շուտով թույլ տան: Ինչեւիցե ես այն նամակը {կաթողիկոսին} գրելուց հետո, գրեցի նույնպես Թիֆլիս եւ Էջմիածին

բարեկամաց, որք անշուշտ նույնպես կգրեն եւ կխոսեն {կաթողիկոսին} ՝ դարման մատուցանել Ջուղային: Տեսանում եմ, ո

մ էր, եւ ես հազիվ կարողացա այս չափը գրել, քանզի {կաթողիկոսին} գրած թղթիս պատճենը օրինակեցի: Հույս ունիմ,

ութեւան: Այսօր զանձն կացուցեալ ընդ իրաւասութեամբ {կաթողիկոսին} Էջմիածնի, ՚ի վաղիւ զկաթողիկոսական իշխանութենէ եր

ին, աղաւնէական պարզամտութեամբ, ուղարկեց վեհափառ {կաթողիկոսին}, վերստին տպելու հրաման խնդրելով: Պատճառում էր ի

: [Պետերբուրգից] ամիս համար Փետրուար 11 22 {Կաթողիկոսին}, Այվազի գրքով հանդերձ 16 23 Կ. Մ. Հայրապետեան

պատճէնով 8 56 Պոլիս, պ. Մալիւմ Հազարեան 10 57 {Կաթողիկոսին} 11 58 Ուստիմովիչին 13 59 Նազարեանցին 14 60 Նազ

եղբօրս 86 Հայրապետեանցին, 2 ձեռ[ագրով] 27 87 {Կաթողիկոսին} Սեպտեմբեր 3 88 Հայրապետեանցին [Էջմիածնից] 7

պտեմբեր 3 88 Հայրապետեանցին [Էջմիածնից] 7 89 {Կաթողիկոսին}, գործերով 8 90 Համասփիւռին 11 91 Հայրապետեանցին

եանցին, հասարակ 21 105 Կռնկին 22 106 Վ[եհափառ] {կաթողիկոսին}, ԺԲ պարբեր[ական] 107 Եսայի վարդապետին 108 Քո

Մեղուին " 7 16 Խաֆաֆեանցին 17 Կովայլսկուն 18 {Կաթողիկոսին}, Յունուար 20-ի թուականով 19 Կաթողիկոսին, Յունո

ւն 18 Կաթողիկոսին, Յունուար 20-ի թուականով 19 {Կաթողիկոսին}, Յունուար 20-ի թուականով 9 20 Քեաթիպեանցին 21

էր գրել Մաշտոցին, որ նա եւս միանայ իր հետ ընդդէմ {կաթողիկոսին}, իր ծանծաղամտութեամբ կամենալով գրգռել Մաշտոցի վրէ

ւ հանգուցեալը, Երեւանից մի իջեւան տեղ յառաջ գնաց {կաթողիկոսին} ։ Սա հանդիպեցաւ Աբովեանին եւ խօսելով նորա ուսումն

ցեք, որ ոչինչ չէ կարող առնել ձեզ: Երկյուղ ունիք {կաթողիկոսից}, թե մի գուցե եպիսկոպոսի նամակը հառաջացած լինելով

ւնինք վեհափառ Մատթէոս նորընտիր ծայրագոյն պատրիարք {Կաթողիկոսից}, որ նա իւր Հայրապետութեան սկզբումը դեռեւս առաջը

ընդդէմ: Ներսէս Երրորդի օրով բոլոր ազգը պահանջեց {Կաթողիկոսից}, որ սա անխախտելի պահէ ազգային եկեղեցու անկախութի

ք մեր շարադրութենների մէջ Խորենացուց եւ Յովհաննէս {Կաթողիկոսից}... ի՞նչ պատճառով հին լեզուի անգործածական բառերը

ռների եպիսկոպոսների կարգում։ Երրորդ՝ Սամուէլ {կաթողիկոսից} յետոյ 502 թ-նի կաթողիկոս նստող Մուշէն Երեւանի մօտ

է եւ իւրաքանչիւրոց զգործոց իւրեանց հատուսցէ: {Կաթողիկոսն} ամենայն Հայոց Ներսէս կարգեալ զայս լատին ուսուցիչ

րութեան Ձերով, նորին վեհափառութիւնն սրբազնակատար {կաթողիկոսն} ամ[ենայն] Հայոց տէր Մատթէոս, հաճեցաւ այսօր հաստա

ին ստնանել իրաւանց, զոր բարձրացուցանէի, վեհափառ {կաթողիկոսն} հրամայեաց առաքել զմի ոք յանդիմոց Սինօդին ի Նախիջե

է գործք քստմնելի սեղանակապտութեան: Թէ եւ վեհափառ {կաթողիկոսն} եւ սրբազան եպիսկոպոսն Եղիազար իրաւունս համարեալ զ

տորագրութեամբ իբր 280 անձանց առաքեալ է առ վեհափառ {կաթողիկոսն}: Ոչինչ է իմ գրեալ ՚ի Թիֆլիսէ առ պ. Նազարեան

նամակին, որպէս նաեւ առաքումն այնորիկ առ վեհափառ {կաթողիկոսն}, ծնունդ իցէ նեխեալ ուղեղի, ոյր ուրուք եւ իցէ հն

նդրագրով մերձ իբր 280 անձանց առաքեալ է առ վեհափառ {կաթողիկոսն}, եւ այլն: Ցաւիմ վասն թշնամեացս, որք առ ի վն

եան: Զայսմանէ զառաջինն գրէ առ Եփրեմ սրբազնակատար {կաթողիկոսն} ամենայն հայոց, Յարութիւն քահանայն Շմաւոնեան, ի

կանէ Ապրիլի, նամակաւ իւրով առ սրբազնակատար Եփրեմ {կաթողիկոսն} գրէ, թէ, հանեալ ի Կորտեն ՚ի թիւս այլոց թղթոց եւ

ի 1818 ամ ի, ի Կալկաթայէ, առ սրբազնակատար Եփրեմ {կաթողիկոսն}, երեւի, թէ բաժին Նախիջեւանայ, թողեալ ի Կատարին

խիջեւանայ չէ զայն վաւերացուցեալ եւ ոչ իսկ վեհափառ {կաթողիկոսն}: Եւ դուք հարկադրելով զիս մտանել ընդ ձեզ ՚ի դատաս

զդպրոց: Երեւի դարձեալ, թէ հանգուցեալ Ներսէս {կաթողիկոսն} կարգեալ է ՚ի մասին գործոյս յիւր ՚ի կատարեալ երեսփ

դապետներ, գիտուն եւ խելացի եպիսկոպոսներ, լուսաւոր {Կաթողիկոսներ}, որ կարող էին հայր դառնալ ազգին, խնամել եւ հովուե

րել եկեղեցական օգուտից: Այդ երանելի եւ սուրբ {Կաթողիկոսները} ե՞րբ եւ ո՞ւր ցոյց են տուել անձնական օգտի կամ փառա

դը: Նա, բացի այդ ողբից, նզովք եւս գրել է Հայոց {կաթողիկոսների} վերայ, որ աբեղաների ձեռքով ոչնչացուցած է երեւում

րոպէական նեղսրտութեան, մէջ էի բերել նորա նզովքը {կաթողիկոսների} վերայ եւ շարք կաթողիկոսաց անունով աշխատութիւնը,

ում են մասնաւոր պատրիարքների կամ Սսու եւ Աղթամարի {կաթողիկոսների} իրաւասութեան տակ, իսկ բոլորը միասին ունին եւ ճան

գը իւր յիշատակի արժանաւոր Բաբկէն, Աբրահամ եւ այլ {կաթողիկոսների} ձեռքով մերժել է մի այլ եկեղեցու իրաւասութիւն իւր

րդարեւ, սուրբ Սահակի օրով լինէր դադարեցուցած մեր {կաթողիկոսների} ձեռնադրութիւնը Կեսարիայում, այն ժամանակ եւս սուր

՞ն, Նալբանդեա՞նցը: Մովսէս, Մելիքսէթ եւ Եղիազար {կաթողիկոսների} կամ կիսասիրտ կամ թէ ասել երկդիմի գործերը եւ ընթաց

է, եթէ վերը յիշուած բառերը բացառոցաբար տրւում են {կաթողիկոսների}, որովհետեւ գլխաւոր քահայութեան (որ նո՛յն է եւ գ

գլխաւորաց քահանայութեանն " չէ կարելի բացառոցաբար {կաթողիկոսների} վրայ հասկանալ. կարո՛ղ էր, որ այդ բանը եղած լինէ

կարանք, այո՛, ե՛ւ թագաւորների հրովարտակքը, ե՛ւ {կաթողիկոսների} կոնդակները ցոյց են տալիս մեզ իւրեանց մէջ եւ իւրեա

ելի վհատական դրութիւնը Հօլլանդայի մէջ, այլեւ մեր {կաթողիկոսների} կիսասիրտ գործակցութիւնը նոցա հետ, չէին կարող խոս

, պ. Էմինին հետեւելով, այդ նզովքը վերագրած ենք {կաթողիկոսներին}, բայց այս սխա՛լ է, քանի որ վերը շատ անգամ յիշու

ղեցին միանայ Յունաց եկեղեցու հետ: Հայք՝ իւրեանց {Կաթողիկոսով} եւ ազգային եպիսկոպոսների ժողովով, նամակ գրեցին կ

սուրբ Սահակից շատ յառաջ՝ դեռ Մեծ Ներսէս Պարթեւի {կաթողիկոսութեան} սկզբումը հաստատուած լինելով, եւ մինչեւ սուրբ Սահ

սէփ անուն... եւ հրամանաւ Վարդանայ նստուցին յաթոռ {կաթողիկոսութեան} "։ Յայտնի է, թէ հայրապետ խօսքը կաթողիկոս չէ նշա

օսեցաւ ի ժողովն Դուինի յ719 թուականի յերկրորդ ամի {կաթողիկոսութեանն}. բ) Ճառ ընդդէմ երեւութականաց, որ յարաբերի մանա

Ասպուրակէս, առաքինի կաթողիկոսքը, ինքնուրոյնաբար {կաթողիկոսութիւն} արած լինելով, սուրբ Սահակը պատճառ չունէր Կեսարիա

թեան մերում, զի կոչեցեալ իցէ աբեղայ ոք ուղղակի ի {կաթողիկոսութիւն}, եւ լուեալ զԶաքարիայի դիպումն՝ ուրախ լինէր, զտ

եղեակ Պ. Խուդաբաշեւին, թէ Հայոց ազգի ինքնուրոյն {Կաթողիկոսութիւնը} սուրբ Սահակից շատ յառաջ՝ դեռ Մեծ Ներսէս Պարթեւի

կամ այնքան հայրապետ, մինչդեռ ոչ միայն այդ բոլորը {կաթողիկոսք} չէին, այլ եւ ոչ եպիսկոպոս, որովհետեւ հասարակ քա

անին զամբողջ առասպելս, հռովմէական եղջերուաքաղս: {Կաթողիկոսք} մեր եւ առ հասարակ եկեղեցին լուսաւորչական մինչ հեր

ւրբ Սահակը, Շահակ, Զաւէն, Ասպուրակէս, առաքինի {կաթողիկոսքը}, ինքնուրոյնաբար կաթողիկոսութիւն արած լինելով, ս

եցի, հանդիսարան է լինում երեւելի դէպքերի։ Հայոց {կաթողիկոսքը}, մարզպանքը, նախարարքը, զօրքը եւ այլն եւ այլն մ

ն պատճառներից ստիպուած Վաղարշապատ չէին նստում մեր {կաթողիկոսքը} ։ Յովհաննէս կաթողիկոսը այսպէս է վկայում մեր խօ

տ. Փարպեցու ժամանակ, որպէս եւ նորանից յետոյ մեր {կաթողիկոսքը} նստում էին Դուին քաղաքում, ուստի բնականաբար, վա

ի եւ կաթողիկոս հասկանալ. ըստ որում՝ շատ տեղ մեր {կաթողիկոսքը} եպիսկոպոս են կոչում իրենց, որպէս նաեւ բոլոր ուրի

ւն ազգային կեանքի մէջ. այն հատորները, ուր Հայոց {կաթողիկոսքը} եւ եպիսկոպոսքը անդադար հպատակութեան թղթեր են գրու

ու անկախութիւնը Հռովմի վատիկանին։ Այնտեղ, Հայոց {կաթողիկոսքը} հպատակում են Հռովմի պապին, այստեղ ճանաչում են նո

օսողը համարում էինք մեզ թշնամի, այն ազգն ենք, որի {Կաթողիկոսքը} եւ աբեղայքը Մովսէս Խորենացու պէս մարդուն, որ հայր

ւնք. դեռ Հայաստանը չունի գիտնական որդիք, որ իւր {կաթով} լինէր մեծացուցած։ Թո՛ղ այդ գաղափարական Հայաստանը

ն օտարազգի դայեակների, Հայի զաւակը աճում է օտարի {կաթով}, օտարի լեզուն եւ հոգին ներս է մտանում նորա մէջ ա

թենից. չէ՞ որ մէք Հռոմի որդիքն ենք, նորա ստինքի {կաթով} սնուցած եւ նորա մայրենի գրկումը զարգացած: Մ

ս, դարձեալ ընդունայն, քանզի բնակակից լինելով մի {կաթուածահար} ժողովրդի, որպիսի է Թիւրքը, որի մէջ չկայ եւ յաւի

րութիւնը, որոնք, ասիական դանդաղկոտութեամբ գրեթէ {կաթուածահար}, շատանում էին իւրեանց շնչական բարեկեցութեամբ եւ

էկ տարեկան աղջիկ մի ջլերը սասանեցնող տխուր անցքից {կաթուածահար} է լինում։ Անբնական է, երբ կաթուածից հոգեվարք մա

ա կարող է շատ տարիներ ապրել։ Թոքերը կամ սի՞րտն է {կաթուածահար} եղել. այն ժամանակ պիտի՛ որ մեռնէր՝ առանց ոչ թէ

տարեկան աղջիկ, մի ջլերը սասանեցնող տխուր անցքից {կաթուածահար} է լինում: Անբնակա՛ն է, երբ կաթուածից հոգեվարք մ

կարող է շատ տարիներ ապրիլ: Թոքե՞րը կամ սի՞րտն է {կաթուածահար} եղել, այն ժամանակ պիտի որ իսկոյն մեռնէր, առանց

լսւում է մի խուլ աղաղակ այսքան դարերով անգործ եւ {կաթուածահար} թոքերի կիսակենդան ներգործութիւնից, որոնք զգում ե

ը լսում, էլ ի՞նչ պատճառից է մեռնում։ Ոտքե՞րն են {կաթուածահարուել}. այնպիսի դիպուածում նա կարող է շատ տարիներ ապրել

ջը լսում, էլ ինչ պատճառից է մեռնում: Ոտքե՞րն են {կաթուածահարուել} թէ՞ ձեռքերը ․ այդպիսի դիպուածում նա կարող է շատ տ

երթայ"։ Չէ՛, այս անբնական մի գործ է, եւ ազգի {կաթուածահարութեան} աղբիւրը բղխում է այստեղից: Մինչեւ ազգը չկոտրէ այ

շաբաթներով ապրելու: Իսկ միւս ներքին գործարանների {կաթուածահարութիւնը}, եթէ ոչ պիտի սպանէին իսկոյն, պիտի անշուշտ պատճա

ւր անցքից կաթուածահար է լինում։ Անբնական է, երբ {կաթուածից} հոգեվարք մարդը ցոյց է տալիս ուղեղի եւ ջլերի անխոտ

ր անցքից կաթուածահար է լինում: Անբնակա՛ն է, երբ {կաթուածից} հոգեվարք մարդը ցոյց է տալիս ուղեղի եւ ջլերի անխոտ

թարգմանեցինք, որովհետեւ այն Փարպեցու խօսքը չէր։ {Կաթուղիկեայց} անունով յիշուած վկայութիւնը ո՛չ միայն Կաթուղիկեայ

աթուղիկեայց անունով յիշուած վկայութիւնը ո՛չ միայն {Կաթուղիկեայց} թղթերում, այլ եւ բո՛վանդակ Նոր Կտակարանի մէջ չկա

ոչ, մեր հատուածը բնաւ չի վերջանալ։ Թուղթ {կաթուղիկեայց} Խապառաճեան հօր ընդդէմ Թոռնակայ Կըկռեկեան, տպեալ '

եւ խորին ուղղամտութեան Շնորհալի անուանեալ մեկնիչ {կաթուղիկեայց}: Մատթէոս Ուռհայեցի քահանայ, գրող պատմութեան

մանք, թէ հին ժամանակներում Սողոմոնի Իմաստութիւնը {Կաթուղիկեայք} էր անուանւում (ըստ որում, անհիմն կարծիքներ առա՛

քաղաքի երեւելի եւ հոյակապ տեղը, որի անունը Սուրբ {Կաթուղիկէ} եկեղեցի էր, վանքովը հանդերձ)։ Ղազարն էլ, մար

ստի ճանապարհը գնացողների գրուածքը, որոնց Սուրբ, {Կաթուղիկէ} եւ առաքելական Եկեղեցին նզովե՛լ եւ դո՛ւրս է ձգել,

ելով։ Նոյնն եւ ի ժամանակս իշխանութեան իւրոյ զմեծ {կաթուղիկէ} եկեղեցին որ 'ի Հայս վերստին մեծապէս նորոգեաց, զդ

պ. Էմինը տարակոյս ունի Փարպեցու յանձնուած Սուրբ {Կաթուղիկէ} եկեղեցու՝ Վաղարշապատում կամ Նորքում լինելու վրայ

ցնելու համար, շտապում ենք յայտնել, թէ այն Սուրբ {Կաթուղիկէ} եկեղեցին, որ Մամիկոնեան Մեծ Վահանը յանձնել էր եր

րպեցուն, ո՛չ աւելի եւ ո՛չ պակաս, է նոյն այն Ս. {Կաթուղիկէ} եկեղեցին, որ այսօր յայտնի է մեզ Ս. Կաթուղիկէ Էջ

. Կաթուղիկէ եկեղեցին, որ այսօր յայտնի է մեզ Ս. {Կաթուղիկէ} Էջմիածին անունով։ Ամենին յայտնի է, որ հին դա

յիշելով Վաղարշապատի եկեղեցին, անուանում են նորան {Կաթուղիկէ} ։ Սեբէոս եպիսկոպոսը եօթներորդ դարում անուանում է

վէմն հաստատութեան անշարժութիւն է եւ սիւնն հրեղէն {Կաթուղիկէ} եկեղեցի է " (Նոյն եր. 332)։ " Եւ տեղին այն

տմութեան մէջ անդադար տեսնում ենք, որ Վաղարշապատի {կաթուղիկէ} եկեղեցին, որպէս նախամեծար Մայր եկեղեցի, հանդիսա

անաւոր տեղին 'ի Նոր քաղաքի, որում անուն էր Սուրբ {Կաթուղիկէ} եկեղեցի " (եր. 36-7)։ Մենք կարող էինք եւ ո

" (եր. 56, 57)։ Նախ՝ ինքը Փարպեցին, Ս. {Կաթուղիկէ} եկեղեցու վերաբերութեամբ այսպէս է փարատում ամենայն

րում հիմն արկաւ տեղւոյդ " խօսքը վերաբերւում է Ս. {Կաթուղիկէ} եկեղեցուն ո՛չ, այլ վանքին, այսինքն՝ կրօնաւորնե

Ասողիկը օգնութիւն է գալիս մեզ, երբ, Մեծ Վահանի {Կաթուղիկէ} եկեղեցին մեծապէս նորոգելը պատմելով, յարում է. "

րիկ էր, որ յանձնեաց Վահան Ղազարայ զվերակացութիւն {Կաթուղիկէ} եկեղեցւոյ 'ի Նոր քաղաքի " (եր. 51)։ Մեզ թւ

ը ասեն։ Բայց երեք եղբարքն էլ սիրում էին Սուրբ {Կաթուղիկէի} վանքը՝ ընծաներ եւ ամեն հարկաւոր բաներ նուիրելով

աքուած բոլոր եկեղեցական ժողովները լինում են Սուրբ {Կաթուղիկէի} եկեղեցում։ Մեր մե՜ծ հայրապետ Բաբգէն կաթողիկոսը,

ց Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից 'ի Նոր քաղաքի 'ի Սուրբ {Կաթուղիկէի} 'ի մայրն եկեղեցեաց Հայոց"։ (Յովհ. կաթ., Պատ

այ., եր. 36)։ Տեսնո՞ւմ էք, Նոր քաղաքի Սուրբ {Կաթուղիկէի} անունը տալով, իսկոյն յարում է՝ 'ի մայրն եկեղեցե

զսովորական ուխտս եւ զպատարագս 'ի սուրբ եկեղեցւոյն {Կաթուղիկէի} զոր հիմնարկեալ նորոգեաց մեծապայծառ շքեղութեամբ,

նով պատմում է այսպիսի բաները, բնաւ չէ խօսում Ս. {Կաթուղիկէի} մօտ կրօնաւորների բնակարան լինելու մասին։ Մեզ թւո

է. " Այս եղեւ յամս Յովհանկան վանուց երիցու Սրբոյ {Կաթուղիկէին} " (Սեբէոս, եր. 14)։ Մեզ կարող են ասել, թ

նականաբար, վանահօր ձեռքով պիտի կառավարուէր Սուրբ {Կաթուղիկէն}, ուստի եւ Մեծ Վահանը ամենայն իրաւունքով յանձնել

արժանաւոր վարդապետների ձեռքով էր կառավարւում Ս. {Կաթուղիկէն} ։ Բացի սորանից, Փարպեցու Թղթի մի անհասկանալի տեղ

ւ ժամանակ։ § 27. Բնագիրը. " Եւ վկայէ Գիր 'ի {Կաթուղիկէսն} " (եր. 42) մենք, 'ի Կաթուղիկէսն խօսքը Իմաստու

վկայէ Գիր 'ի Կաթուղիկէսն " (եր. 42) մենք, 'ի {Կաթուղիկէսն} խօսքը Իմաստութիւն (Սողոմոնի) կարդալով թարգմանեց

հիմնեալ ի կոնդակ նորին վեհափառութեան սրբազնագոյն {կաթուղիկոսի} ամենայն Հայոց տեառն Ներսիսի, որով բարեհաճեալ է ն

ամի 1845 յամսեանն նոյեմբերի, ի լինել սրբազնագոյն {կաթուղիկոսի} ամենայն Հայոց ի Նախիջեւան, կարգեցաւ ի վերայ հոգե

րեհաճութեան նորին սրբազնութեան ծայրագոյն պատրիարք {կաթուղիկոսի} ամենայն Հայոց տեառն Ներսիսի յամի 1845 (թէպէտ յօր

ասեմ արդա՛ր եւ արժանաւոր բարեպաշտ եւ սուրբ Ներսէս {կաթուղիկոսի} մասին եւ կրօնաւոր, առաքինի եւ Հայոց մեծ լուսաւոր

ել համոզի քան զորպիսի եւ իցէ պատմութիւն Յովհաննու {կաթուղիկոսի} ՝ զվիպասանական ինչ գրուած յօտար լեզուս... զի՞ն

օր մեր խօսքին: Ա՞յս էր մեր գործը: Արիւն է {կաթում} մեր սրտից, երբ նայում են ազգի ամայի եւ ամուլ կեա

ածում էինք մեր ներկայ վիճակի վերայ, արտասուք էին {կաթում} աչքերիցս: Բայց ապագայի յոյսերը մեր աչքի առաջեւ ն

եանցի երեսը ծածկուեցաւ կարմրութեամբ, տհաճութիւնը {կաթում} էր նորա մեռած աչքերից: Նա վերջին ջանքը գործ դրեց

լաստիկական կրթութիւնը եւ որի իւրաքանչիւր թերթերից {կաթում} է Պապականութեան թոյնը։ Այսպիսի հոգու տէր մարդու

րած օրէնքները, մի ակնթարթում, ինչպէս Երեմիայի " {Կաթսայ} յեռանդեան " եռացնում են ահագին ովկիանը, ես խելագ

եղի կամ եղէգնաբոյսի շաքար, ձգեց աւազանի մէջ, մի {կաթսայից} լցրեց, դարձեալ աւազանի մէջ, մաքուր արեւելեան նա

լեան նաւթ, որ գործ է ածում ղահուէի տեղ, եւ միւս {կաթսայից} յաւելացուց նորա վերայ ծծմբային թթւուտ, որ սովորա

րան: Այս սկուտղի վերայ դրած էին երկու մեծ մատաղի {կաթսաներ}, մինը՝ ղահուէով, իսկ միւսը կաթնով լիք. Հռովմի

Մոսկվա Հ. Գ. Լսեցինք, որ Զեյթունին Գրիգորը {կաթվածով} (паралич) հիվանդ է եւ բժիշկներից օգուտ չտեսանել

զգասիրաց յանձին առնուլ վերստին զպաշտօն հոգեւոր եւ {կալ} մնալ ի սպաս տաճարին աստուծոյ: առ այս նպատակ ուղղ

սամ թէ ոչ դուք եւ ոչ նաեւ ազգն, որոյ շնորհ ունիմ {կալ} յերեսփոխանութեան, ստգտանաց ինչ արժանի դատիցիք զա

ց նորա, յայնժամ, Ձեզ եւ ազգին մնայ պատասխանատու {կալ} բարոյապէս առաջի ապագայիցն, իսկ իմ պաշտօն եւ առաք

հասկին Մեզ ընձեռէ բնութիւն, Այլ ո՞ ի {կալ} ո՛չ կասու, Ո՞ զթեփ ո՛չ ընկենու: Մնան միշտ

կար, Զի Արարչին էր պատգամ Կամաց նորա {կալ} պատկառ. Ուստի ոչինչ դժդմնեալ Ընդ դժպհ

ի սահման Ի քերուբից պարառեալ՝ Արարչին {կալ} յանդիման, Եւ Տէր՝ յԱթոռսն վերօրհնեալ:

որդ, Այլ ի սիրոյ վերջոտնիլ Իսպառ, եւ {կալ} անհաղո՞րդ, Յի՞նչ ուրեմն ինձ տուան Սէ

նին: Հոգեւորք, որոց պաշտօն է պաշտպան եւ պահապան {կալ} կրօնի իւրեանց, դանդաչեն յօտար ուսմունս, մեծապէս

իսի կամայական ձեւ խօսից, այլ ըստ ամենայնի պատկառ {կալ} սահմանի եկեղեցւոյն: 2) Երես 5. Հոգին սուր

թիւնդ, ո՛չ միայն Այվազովսքւոյ պատուէր տալ պատկառ {կալ} խոստովանութեան մերոյս եկեղեցւոյ, այլեւ, որոց հա

յ մերում: Որպէս ի վեր անդր ասացաք, կանգուն {կալ} մնալ ազգի մերոյ, կախի զանթերի եւ զինքնուրոյն պահ

ւ ունիլ տեղի 'ի Հռովմ, զի մի պարտաւորեսցի 'ի բաց {կալ} 'ի փօլիթիքայէն, զոր յինքն կրէր իւրովքն հանդերձ,

Արկանէ զսառն որպէս պատառոտ առաջի ցրտոյ նորա կարէ {կալ} "։ Ի՛նչ վսեմ նկարագրութիւն: Բայց այս բոլորը լին

մք եւ համբերեմք ազգովին: Այո՛, որովհետեւ սկիզբն {կալայ} խօսիլ ընդ Վեհափառ Տեառնդ, անպատրուակ մերկացուցեա

չ մխիթարուած եւ թեթեւացած արտասուք թափելովս, վեր {կալայ} ձեռիս գաւազանը եւ դարձեալ շարունակեցի իմ զբօսանքը

հրատարակէ ի ճակատ նորա: Ընթերցեալ զայն, զարմանք {կալան} զիս, թէ զիա՞րդ հրամայեալ է ամենապատիւ նախկին պատ

խնամս Օծելոյն Մատանց նորա գործք անբան բողոք {կալան} սաստկագոյն։ Դժողակէզ ապստամբն խիստ ՚ի շղթայս ահա

ոգորմամբ, որով եւ կրթեալքն 'ի նոցանէ զնոյն շաւիղ {կալան} եւ նովին մտօք զուսումն իւրեանց ուսեալք 'ի նոցանէ

կաբար կալանաւորեալ [յոճ խօսից յունականին], զնոյն {կալան} շաւիղ եւ նոցին առաջնորդեալ տեսութեամբ, եւ առանց

Թարգմանիչք մեր լոյս առեալ ի յունաց եւ ստրկաբար {կալանաւորեալ} [յոճ խօսից յունականին], զնոյն կալան շաւիղ եւ նոց

նութիւնը այն լինի, որ դուք այս ապստամբներին, որ {կալանաւորեցինք} մեք պատերազմում, պահպանէք ձեր բանտի մէջ մինչեւ ա

ցէ եւ] մնասցէ դա անդ, ուր էն, այսինքն կապեալ եւ {կալանաւորէալ} յիւրում դարաւոր գերեզմանի, զի դորա չի՛ք տեղի ի կ

երեսս շատ հաճութիւն ցոյց տուեց եւ հրամայեց բերել {կալանաւորներին}: Ա՛յ դու պատճառ ամենայն չարիքի, եթէ դու իրաւ այ

սի այո՛ զկնի Հայաստանին նովաւ շուք, Մինչ ՚ի {կալանս} էր Գադիկ զի փոխեցաւ յանզեղծ սուգ. Մինչ բարձրաբեր

յնպես մենակ է ազատության մեջ, ինչպես ես մենակ եմ {կալանքի} տակ: Շատ հավանական է, որ նա այժմ հաճախ է կրկնու

: Առ ձեզ է գրութիւն իմ՝ նախկին ՚ի Կալկաթայէ, {կալարուք} զայն եւ ընթերցջիք, առ ՚ի բարւոք եւս ՚ի միտ առնու

կատար Սիրել զԱստուած եւ զոր ինչ Ի նորա {կալաւ} ձեռաց Սկիզբն գոլոյ, եւ ո՛չ ինչ Գտցի ո

այ խորհելով: Դաւաճանեալ զՄատթէոս արքեպիսկոպոսն, {կալաւ} զաթոռ նորա ՚ի վնաս եկեղեցւոյն հայոց, եւ միացեալ

ձգտող ընթացք տալու համար, այս պատուական անձը վեր {կալաւ} այդ պաշտօնը եւ տարժանաւոր գործի հոգսերը վայրենի ե

էին վասն Քրիստոնէութեան եւ էին 'ի քաղաքին կայսեր, {կալաւ} եւ ետ 'ի ձեռս նորա (Յազկերտի)։ Եւ զամենայն զոր ին

... - Եթէ դու այդպէս մտածում ես, - խօսքը վեր {կալաւ} Աղուանեանցը, - ես բոլորովին համաձայն եմ քեզ ուրեմ

ամագիրս նոցա թարգմանաբար եւ այլն։ Զնոյն ճանապարհ {կալաւ} եւ 'ի շարադրութիւնս լեզուին Հայոց, ունելով զայն

յոց գտի զնոսա առաւել քան զքսան միլիոն), ահ {կալաւ} զիս, զիա՛րդ ազգ յայսպիսեաց կորիցէ. կրկին հայեցա

յՕսմանեանց քար արձակեաց յանուն թագուհւոյն։ Բողոք {կալաւ} յայնժամ տասնապետն իւր, եւ ել հրաման մենամարտելոյ

ց բաբախին սիրտք ի վերայ Ձեր, եւ ամենեքին դէտ ակն {կալեալ} ըղձան իրազեկ լինել զազգաշահ գործոց եւ զբարեկարգու

երոյ, վաղ քաջ ընդ այգն, մտի ի Փարիզ, ուր զտեղի {կալեալ} զաւուրս իբրեւ զչորս ՚ի 10/22 ամսոյս յուղի անկայ ա

ւսկ ուրեմն ի 6/18 յունվարի մտի ի Փարիզ: Զտեղի {կալեալ} անդէն զաւուրս իբր զչորս ի 10/22 ամսոյս ելի անտի ե

ւէրժհարսին Քերի հրեշտակին փաղղոս...: {Կալեալ} զառու կրկին աղբեր՝ Ռահ ցօղահար, տայ մղօ՛ն

րս երեւիլ ի կարգի: Հեղինակ աշխատութեանս մի եւ եթ {կալեալ} իւր առաջնորդ զլուսաւոր բանականութիւնն, ճախարակեա

թեամբ ըստ քաղաքաց եւ ըստ աշխարհաց, այլ զմի եւ եթ {կալեալ} շաւիղ հասարակաց հասկանալի՝ որոց ի սփիւռս նշտետին

ն, երկուսը կռնից բռնեցին, մինն էլ տոպրակ ա վեր {կալել}, մէկէլն էլ մի պստի բըժութ ու ման են դայի տները,

նիս դուռը: 16/28 Մայիսի 1859, Բեդուտ- {Կալէ}: " ՊԱՏՈՒԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐՍ ԿՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ

ոռացուած ծայրից ` մի խուլ տեղից, ինչպէս է Բեդուտ- {Կալէն}: Վաղուց լուր չունէի քեզանից, վաղուց կամէի գրել

է ընծայում բնութիւնը մայր, Բայց ո՞վ չի կալսում {կալի} մէջ արդեօք, Թեփը չի գցում մաքրելու համար: Մնո

ցուցիչը մի անհատ է, թո՛ղ լինի այն անհատը Ներոն, {Կալիգուլա} կամ նոցա աշակերտ մի պոլիտիկական աւազակ, բնաւ սար

ց ջոկ եար բռնես, - դու սրտապատառ ըլնիս, Քաքուլիդ {կալին} մեռնիմ, - երեսիդ խալին մեռնիմ, Լսել եմ կարդացող

, որտեղ պատմվում է, թե ինչպես վիեննացի մի հայ ( {կալիումի} քլորը եւս մոռացված չէ, KCI) Փարիզում եղած ժաման

րը որոնեն նորան Ուրալեան սարերում, Բրազիլիայի եւ {Կալիֆորնիայի} մէջ, մեք Մանթուխեանցի քուրայից կը ստանանք նորան

անի անգամ անձամբ անձին գնացած էին Լոնդոնից մինչեւ {Կալկաթա}, այսպես են այդ հավաստի լուրերը, որ առանց հաշվել

արհական ծախք ամեն մի մարդու համար Լոնդոնից մինչեւ {Կալկաթա} եւ Կայկաթայից մինչեւ Լոնդոն հասանում է 350 ֆունտ

թե մի լոնդոնցի, ուրեմն մեզ անհնար է եւ 350 ֆնտով {Կալկաթա} հասանիլ, այնտեղ մնալ մի երկու ամիս եւ հետո դարձյ

է կատարել եւ ոչ գիտե, թե ի՛նչ ասել է կամ ո՛ւր է {Կալկաթա}: Մենք հատուկ խնդրում ենք Ձեզանից, որ աշխատությո

տի գնանք դեպի վեր՝ հյուսիս, Գանգես գետի վերայով {Կալկաթա}: Մեզ քաջ հայտնի է, որ վերոգրյալ ճանապարհորդ

վերոգրյալ ճանապարհորդության երկայնությունը մինչեւ {Կալկաթա} հասանում է 18, 000 վերստից մինչեւ 20 000 վերստ,

յից Նախիջեւան նամակ հասուցանելը եւ դորա պատսախանը {Կալկաթա} ստանալը կարոտ է գոնե հինգ ամիս ժամանակի: § 9

տանալու համար, որ այդտեղից ճանապարհ ելանենք դեպի {Կալկաթա}: Այս պայմաններից դուրս ոչինչ պայման ընդունելի

ազգէն Հայոց բնակելոց ի քաղաքիդ, յաղագս գնալոյ ՚ի {Կալկաթա}, ի խնդիր ազգային հրիտանացն մակագրելով այսպէս. "

յութեան, յանուն հնդկական կառավարութեան Անգլիոյ ի {Կալկաթա}: Վսեմափայլ դեսպանն, յետ ամենայն մանրամասնութ

ամբ եւ վճռադատութեամբ տէրութեանն Անգլիոյ իջանել ի {Կալկաթա}, եթէ չիցէ հնարաւոր աւարտել զամենայն յԱնգլիա: Այ

. Բույլվերն եւ ընդ նմին յաւելոյր, զի թէ իջայց ի {Կալկաթա}, առանց զառաջինն խնդիր գործելոյ ի Լոնդոն, յայնժա

ՈՎՀԱՆՆԷՍ ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ 12/24 Յունիսի 1861 ամի, ՚ի {Կալկաթա}. Hotel gallais No 93 ԱՌ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ ՏԷՐ ՅՈՎՀ

ԷՍ ԱՒԱԳ ՔԱՀԱՆԱՅ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ ՀԱՅՈՑ ՚Ի {ԿԱԼԿԱԹԱ} Լիակատար երեսփոխան բովանդակ ազգին հայոց ՚ի

ելանէ ի նաւ՝ յուղի անկանիլ ՚ի Մադրաս կամ այսր ՚ի {Կալկաթա}: Երկրորդ՝ թէ կտակաւն այնուիկ, ՚ի թիւս այլոց

Ն Պաշտօնական 12/24 Յունիսի, 1861 ամի, ՚ի {Կալկաթա} Հնդկաց։ ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱ

աւուրց նաւարկութեան, ի Սուէզայ, ողջամբ մտեալ ի {Կալկաթա}, ՚ի վաղիւ անդր այց ելի պ. Յարութիւնի Աբգարեանց

այտնեցի զանձն իմ, որպէս եւ զպատճառ գալստեանս ՚ի {Կալկաթա}: Առ այս պատասխանի արար ինձ պ. Հագն, եթէ հարկ է

-բազար " ասացեալ փողոցի, որ գրեա՛ թէ առաջինն է ի {Կալկաթա}, ո՛չ ըստ գեղեցկութեան, այլ վասն վաճառական գործո

լ իւրաքանչիւրոցն: Իսկ զմնացեալ զութն՝ այլոց, ի {Կալկաթա}, որպէս տեսջիք ՚ի կտակին: Օրէնսգէտ պ. Բայլն

ի գալս, եւ երիւք աւուրբք յառաջ քան զայս եկեալ ի {Կալկաթա} բնակի ՚ի տան իւրում: Այսօր ուղղեցի առ նա զգիր մ

իքայել Նալբանդեանց: Ի 12/24 Յունիսի, 1861 ամի, {Կալկաթա} ։ Hotel gallais"։ Յետ ստանալոյ զպատասխան

թէ ինքն ելանէ ծովու ՚ի Բատավիոյ ի Մադրաս կամ ՚ի {Կալկաթա}, կտակակատար կարգելով ինքեան զոմն Վարդան Գասպարե

արգելով ինքեան զոմն Վարդան Գասպարեան: Աստ է {Կալկաթա} չիք ուրէք ծանօթութիւն զառնէս զայսմանէ եւ ոչ զնոր

ւր առնու ընդ իւր, յուղի անկանելն ի Մադրաս կամ ի {Կալկաթա}: Առ ՚ի գտանել զհետս արանցս այսոցիկ, կամ կտա

ամենայն խուզարկութիւնք իմ անցին վայրապար, աստ ի {Կալկաթա} մնայ ինձ ուրեմն տքնիլ զայսմանէ ի Մադրաս: Նախ

ճգնեցայց դարձեալ ճշտել զտեղեկութիւնսն, թէ աստ ՚ի {Կալկաթա} եւ թէ ի Մադրաս, որ հեռի է աստի չորեքօրեայ ճանապա

Անգլիոյ № 95 14/26 Հունիսի 1861 թ. Ի {Կալկաթա} Hotel gallais Մեծարո՛ւ տիկին Ի ներքոյ ս

ն հրիտակաց № 97 Յունիս 2014 Հուլիսի 1861, {Կալկաթա} ԱՌ ՄԵԾԱՐՈՒ ՊԱՐՈՆ ՊԱԼ Մեծարու պարոն, ՚Ի

ՆԻԱ ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ Հունիսի 26/8 հուլիսի, 1861, {Կալկաթա} ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, Ա[ՆԱՆԻԱ] ՍՈՒԼԹԱՆ[ՇԱՀ]

մ գրում եմ միայն, որ դու իմանաս թե ես ողջամբ մտա {Կալկաթա} Մայիսի 30/11 Հունիսի եւ երեւում է որ դեռեւս կմնամ

նոր էր հիմնվում: Ցեյլոնից Մադրաս, իսկ Մադրասից {Կալկաթա}: Գործերս բավական լավ են գնում, բայց դեռ ավար

ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 27 Յուլիսի 1861, {Կալկաթա} 8 Օգոստոսի ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱ

, այլ տալով ինձ զկատարեալ իշխանութիւն, կարգել ի {Կալկաթա} զհաւատարիմ եւ զարժանաւոր ոք ի փոխանորդութիւն իմ ա

ակաւ ազգն զերծանի ի ծախուց բնակութեան առաքելոյն ի {Կալկաթա}, առաքելով փոխանորդ կարգելոյն զգումար դրամոց լոկ

. ԿԱՐԱՊԵՏ ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆԻՆ 17/29 Օգոստ. 1861 {Կալկաթա} № 126 ԱՌ ԱՐԳՈՅ ԵԿԵՂԵՑՊԱՆ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿԵՂԵՑՒ

ԱՐԳՈՅ ԵԿԵՂԵՑՊԱՆ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ ՀԱՅՈՑ ՚Ի {ԿԱԼԿԱԹԱ} Պ. ԿԱՐԱՊԵՏ Յ. ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆՑ Արգոյ պարոն, հանգ

ի: 67. ՍԵԹ ԱԲԳԱՐԵԱՆԻՆ 27 սեպտեմբ. 1861, {Կալկաթա} ՄԵԾԱՐՈՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, ԱՐԳՈ Պ. ՍԵԹ Խնդրում եմ

օն աւագ քահանայէ սուրբ Նազարէթ եկեղեցւոյն Հայոց ի {Կալկաթա}, ՚ի տէր Յովհաննիսէ Խաչիկեան, իսկ երկրորդն ի մեծ

ռաջնորդութիւն յիշեալ եպիսկոպոսի: Ի նստիլ իմ ի {Կալկաթա}, զամիսս աւելի քան զչորս, տեսի զքահանայս ի Ջուղա

ոցա զաւելու այժմիկ եւ բողոք մերազանց պանդխտելոց ի {Կալկաթա}: Վեհափառ տէ՛ր, մինչդեռ գոյ ժամանակ դարման տա

ատճէնէ եզրակացութեան ազգային ժողովոյն արարելոյ ՚ի {Կալկաթա} ՚ի 23 դեկտեմբերի 1860 ամի, ի մետասաներորդ յօդուա

ձեռս եկեղեցպանի սուրբ Նազարէթ եկեղեցւոյն Հայոց ի {Կալկաթա}, պատրաստի գումար դրամոց, պատկանեալ սրբոյ աթոռոյ

անդր, այն է զի ընկալեալ զայն, իսկոյն առաքեցից ի {Կալկաթա}, որպէս արժանն է, իսկ թէ կոնդակ Ձեր հասցէ անդր յ

դակօք յանուն երեսփոխանացն եւ յանուն ազգի մերոյ 'ի {Կալկաթա}, որով մեծապէս սատար լինիք 'ի կատարել զցանկութիւն

ամէն: Եղեւ յամի Տեառն 1795, Ապրիլի ամսոյ մինն ի {Կալկաթա}: Մասէհ Բաբաջան կամ Մարտիրոս։ վկայեմք

ադրաս մտայ 27-ին Մադրասից ` նոյն օրը երեկոյ[եան] {Կալկաթա} մտայ (երեկոյ), մայիսի 30-ին Կալկաթայից ելայ ս

Մոսկով որ է հօրեղբորդի Կարապետի Մ[?]աւգեան, որ ի {Կալկաթա}: Աւետաբերի գործակատարք Զենոբ եւ Ռափայէլ Փափազեան

րապետեանցին Ցէյլոնից 22/5 87 Հայրապետեանցին {Կալկաթա[յից]} Յունիս 12/24 88 Հայրապետեանցին, պաշտօնական

անօթարար յանուն Հնդկական կառավարութեան Անգլիոյ ՚ի {Կալկաթայ}: Վսեմափայլ դեսպանն անհրաժեշտ վարկաւ ելանել ինձ ն

գրեալ է արդեն ընդհանրական նահանգապետին Անգլիոյ ՚ի {Կալկաթայ}, ճանաչել եւ ընդունել զիս որպէս երեսփոխան եւ ցուց

եանց, որպէս միաձայն ողբան բովանդակ մերազնեայք ՚ի {Կալկաթայ}, երթեալ վատնէ զամենայն զոր եթող հայրն իւր եւ ՚ի

, ՚ի ժողով գումարեալ ՚ի սրահ եկեղեցւոյն մերոյ ՚ի {Կալկաթայ} յերեքն դեկտեմբերի 1861 ամի, վճռեալ են աղերս արկա

անի ծովահայեաց Բոմբայ քաղաքը, կամ մի փոքր հեռի, {Կալկաթայ}: Այս ճանապարհորդութիւնը ` գնալը, այնտեղ մ

եւ ծննդեամբ Համադանցի, գործով վաճառական, բնակիչ {Կալկաթայ} քաղաքիս որ ի Հնդիկս ընդ տէրութեամբ Անգղիացոց, ամ

մնացեալ յութն մասանց վեց մասն թողում եմ մնալ վասն {Կալկաթայ} քաղաքիս Կօրտ Աֆռէկուիշտի բանտարկելոցն, այսինքն փ

բանտարկելոցն. եւ երկու մասն թողում եմ մնալ վասն {Կալկաթայ} եկող Հայոց ազգ ղարիպականացն, այսինքն Հայաստան աշ

հարիւր իննսուն եւ չորս ի Մայիս ամսոյ յերեսնոջն ՚ի {Կալկաթայ}: Մասէհ Բաբաջան կամ Մարտիրոս Վկայեմք,

րվեցայ ելանելոյ աստի ծովով առ ի յերկիրն Մադրաս եւ {Կալկաթայ}, վասնորոյ դեֆտերն իմ փակեալ եղեւ ցոյց տալով ի աշ

հետ ինձ տանելու եւ յառաջագոյն Մալաղայ, Մադրաս եւ {Կալկաթայ} ուղարկած եւ կամ թէ տեղս բաց թողած բոլորն բովանդվե

տ եափանի ոսկե դրամի գին 106871/2 փարդաւն ուղարկել {Կալկաթայ} Տեր Ստեփաննոս Յարութիւնեանի ձեռն, որ պարոնին քաթ

ւ քոյր ջուքամում ինձ հետ տարայ որ Աստուծով անվնաս {Կալկաթայ} հասանելէս հանդերձ յիշեալ եափանու ոսկէ դրամի վաճառ

եւ այժմս, թէ կենդանի մնացի մինչեւ ՚ի Մադրաս կամ {Կալկաթայ} հասնելն, նախ քան զամենայն՝ մկրտելոց եմ նորա նոյ

ց եւ անձանց՝ ի Կոստանդնուպօլիս, ի Զմիւռնեայ, ի {Կալկաթայ}, ի Սինկափոր, ի Վենետիկ եւ ի Վիեննայ: Նախապա

ի 1819 ամի: Երկրորդ՝ պ. Պօղոսն Որդանան, ի {Կալկաթայէ}, գրութեամբ իւրով յերեսներորդէ ամսեանն Նոյեմբերի

ի 27-երորդէ աւուր ամսեանն Նոյեմբերի 1818 ամ ի, ի {Կալկաթայէ}, առ սրբազնակատար Եփրեմ կաթողիկոսն, երեւի, թէ բ

ավա, որ պատկանի տէրութեանն Հօլանդիոյ եւ հեռի է ի {Կալկաթայէ} տասանց կամ աւելի ատուրց ճանապարհաւ, ընդ Ովկիան

իքայել Նալբանդեանց Պաշտօնական գրութեամբ ՚ի {Կալկաթայէ} ՚ի 12/24 Յունիսի այսր ամի համարաւ 88 յայտնեցի ձեզ

պատմութեանս: Առ ձեզ է գրութիւն իմ՝ նախկին ՚ի {Կալկաթայէ}, կալարուք զայն եւ ընթերցջիք, առ ՚ի բարւոք եւս ՚

Նալբանդեանց Վեհափառ տէր, ՚Ի մեկնիլ իմ ՚ի {Կալկաթայէ}, յամին անցելոյ յամսեանն Հոկտեմբերի, ընկալայ զեր

յսօրինակ թուղթք ինքնագովք, թերեւս եւ նոյն իսկ ՚ի {Կալկաթայէ} հասցէ առ Ձեզ ստորագրութեամբ քանի մի անձանց. թուղ

նին ի կառավարութեան ընդհանրական Ադմինիստրացիօնին {Կալկաթայի}. ուստի եւ խորհուրդ ետ, նախ քան զամենայն, յանդի

եղելոց տեսանի, թէ տէր Յովսէփ Ստեփանեան քահանայն {Կալկաթայի} հայ եկեղեցւոյ, յամի 1825, ՚ի 10-երորդ թուականէ

անբարյացակամ միտումով թույլ է տվել իրեն կասկածել {Կալկաթայի} փողերի իմ կողմից բերելու նկատմամբ, այնպիսի համառ

ւ մասին, թէեւ հրատարակութիւն եւս եղաւ դորա համար {Կալկաթայի} Ազգասէր օրագրի միջնորդութեամբ: Ապա այս իրողութիւ

ծ են մինչեւ այժմս, չնայելով որ, ինչպէս մի անգամ {Կալկաթայի} Ազգասէր օրագիրը հրատարակել էր, այդ բանը ստանալու

ւած, որով ուղարկում են պակսիմաթ եւ ասում են, թէ {Կալկաթայի} երեսփոխանութեան թուղթը պիտի երթայ եղած մայիսի 1-ի

եանցին 22 62 Սրբազանին 30 63 Հայրապետ[եանցին], {Կալկաթայի} մասին 64 Հայրա[պետեանցին], կաթ[ողիկոսի] կոնդակո

ր տունը, Նախիջեւան 92 Րուդնեւին, Մոսկուա 93 {Կալկաթայի} տէր Յ[ովհաննէս] ա[ւագ] քահանային (ի մասին հրիտակ

նցին 124 Խաֆաֆեանցին 125 մեր տունը 17/29 126 {Կալկաթայի} եկեղեցպանին, պ. Կարապետ Հ. Վրթանէսեանց 28/9 1

որ այս բոլոր նեղութիւնները, որոնց մեք տանում ենք {Կալկաթայի} պէս վաճառաշահական քաղաքում, բոլորը այն հինգ անբա

ւ հեղինակութեամբ յիրաւի " Ազգասէր " տառն օրագրոյն {Կալկաթայի} հաստատեաց զիւր Ազգասիրութիւն, թէեւ ցաւելով խոստո

ին էլեկտրական հեռագրով, գործի հաշվով, որովհետեւ {Կալկաթայից} Նախիջեւան նամակ հասուցանելը եւ դորա պատսախանը Կալ

կոյ[եան] Կալկաթա մտայ (երեկոյ), մայիսի 30-ին {Կալկաթայից} ելայ սեպտեմբերի 27 Սուէզ մտայ հոկտեմբերի 24 Քահիր

այսպես են այդ հավաստի լուրերը, որ առանց հաշվելու {Կալկաթայում} բնակության ծախքը, միմիայն ճանապարհական ծախք ամեն

տարել: Եթէ ոչ էր ազգին եդեալ յիմ վերայ զգործն {Կալկաթեան} հրիտակաց, այո՛, բողոքէի ապաքէն առ փոխարքայն եւ

այժմիկ: Առ պահանջողութիւն իմ յադմինիստրաթորէն {Կալկաթեան} Սուպրիմ Կորտի ՚ի պ. Հագէ, ընդ ձեռն օրէնսգէտ պ.

չորս հատ երծաթեայ սկիհ գնվի մինն Մադրասայ, մինն {Կալկաթու} եւ երկուսն Հալաբայ սուրբ եկեղեցեացն նուիրվի վասն

աւոր յիշատակարանաց, թերեւս նշխարելոց յեկեղեցւոջ {Կալկաթսայի}, հաւատացելոյ Ձերում տեսչութեան: Իսկ թէ անյայ

ք: Եւ թէ այսպէս եւ թէ այնպէս, եթէ միայն պաշտպան {կալն} իմ յամենայն ժամ իմոյ ուղղափառ եկեղեցւոյ ենթարկէ զ

ստ արտօնութեանց պաշտամանց, ձեռնտու լինել կանգուն {կալոյ} նորա, մինչեւ այց արասցե մեզ Վերին Տեսչութիւն: Ձ

երիւր ամէ շինեալ վանորայքն չհամարէի զանձնս արժանի {կալոյ}... Այլ առաւելագոյն այր մի Ակիթ անուն որ եկեալ 'ի

ն ձեռնտու լինել մեզ, հիմնելով զդպրոցս եւ պաշտպան {կալով} նոցա աննախանձաբար, առանց թեւակոխելոյ յամբիոնն ու

աստ - Ծեր ու տղայ, երիտասարդ, կին, գոյք, {կալուած} ու գրաստ"։ Տեսաւ ամբոխը արեւմուտքում

ին սեպհականել ինքեանց շարժական կամ անշարժ կայք ու {կալուած} ։ Սորանով պարզւում է եւ հասկացւում է Յիսուսեաններ

շխատում էր հասանել իւր նպատակին, այսինքն՝ ջնջել {կալուածական} իշխանութեան մնացորդքը եւ զօրացնել թագաւորական իրա

ամենայն տեսակ գիտութիւնքը փակուած էին վանական եւ {կալուածատիրական} շինուածքների աշտարակազարդ պարիսպների մէջ, մինչեւ

ենով կարող էր ունենալ այսպիսի առեւտրական գործեր, {կալուածներ} ստանալ կամ կորուսանել նորանց առանց Գեներալի հրամա

ուրդ թղթոյս: Ունիմք առ մեզ զբովանդակ կայից եւ {կալուածոց} զցուցակ, որք սեպհական են Ամենափրկչեան վանաց ազգի

լու չեն երբէք՝ իմանալով, թէ ո՛վ որքան գետին կամ {կալուածք} ընծայել է այս կամ այն վանքին եւ թէ վանքերի միաբան

րովհետեւ Շաքարեանցի հայրը թողել էր մի քանի անշարժ {կալուածք}, որոնց արդիւնքով կառավարւում էր նա առանց գլխացաւ

էր. կողոպտեց բոլոր մեհեանները եւ յափշտակեց նոցա {կալուածքը}, իւր պաշտօնակալութեան մէջ դորա ձեռքը չմաքրուեցաւ

վճռին Կարգը չ'կամենար վճարել, այն ժամանակ Կարգի {կալուածքը} Ֆրանսիայի մէջ պիտոյ է խլուէին պարտքի դէմ։ Բայց Յ

ը Գերմանիայում, Ցուինգլիինը Շուէյցարիայում, իսկ {Կալուինականութիւնը} ծաղկում էր Ֆրանսիայի մէջ։ Հռովմի Քահանայապետութի

բաւական օգուտ բերել խուզարկու ատենին։ Լուտերի եւ {Կալուինի} վարդապետութիւնքը սաստիկ արագութենով տարածւում էին

տոք Մեզ է ընծայում բնութիւնը մայր, Բայց ո՞վ չի {կալսում} կալի մէջ արդեօք, Թեփը չի գցում մաքրելու համար:

: Ինչի՞ն վերագրել այն, որ դու որոնում ես տան {կալվածագիրը}, ինչի՞դ է հարկավոր այդ: Կալվածագիրն ինձ մոտ է,

նում ես տան կալվածագիրը, ինչի՞դ է հարկավոր այդ: {Կալվածագիրն} ինձ մոտ է, եւ ես այն կբերեմ, երբ գամ, իսկ առայ

ս գայթակղական եւ վնասակար փօլիթիքա, եւ զհակառակն {կալցեն} ճանապարհ ընդունելի ամենեցուն, եւ կամ թէ չեն բաւա

ի՛ յուսասցին ի Հռովմէական տատասկէ թուզ կթել. հոգ {կալցեն} ինքեանք ձեռնտուութեամբ միմեանց պատրաստել վասն զաւ

Որպէս ծնւում է մի կաթ. Ընդհանուրի չափից է {կախ} Ողջ աշխարհի գործերը. Մի մարդ ազնիւ եւ

գութեան եւ կրօնի պահպանութիւնը նորա արդիւնքիցն էր {կախ}: Այսպիսի գործարանում ծառայող անձինքը պէտք է լինէ

ազակներին այնպիսի մեծակշիռ գործ կը յանձնէր, որից {կախ} էր պապականութեան օգուտը եւ հռոմէական ազգի հաստատո

անց կշռելու այն հանգամանքը, որոնց թոյլտուութենից {կախ} էր այդ գեղեցիկ գաղափարների իրագործութիւնը: Իմ այ

անդի նման, Կանգնել եմ ախա բախա, - շաւաղուս տուտը {կախ} ա, Շէկ տղայ, կարմիր աղջիկ, - թո՛ղ բռնենք իրար ե

մանակներում ծաղր անելով, թշնամանում էին՝ երբեմն {կախա՛րդ} կոչելով, ինչպէս. " Դեւերի իշխան Բէեղզեբուղի ձեռ

մ արծաթեղէն ժապաւէնով շրջակարած եւ նոյնպիսի փունջ {կախած} մի կողմից ֆէս. ափսո՛ս, որ այդ բանը վերջացնում ե

եալ" հասկանում է ոչ "գլուխը ծածկած", այլ՝ "գլուխը {կախած} ". եւ այդ բառարանի բերած վկայութիւնքը արդարեւ այդ

Բայց սակայն այն վկայութիւնքը, որ տիրապէս "գլուխը {կախած} " են հասկանում, բնաւ արգելք չեն եւ "գլուխը ծածկած"

), որ չէ ցոյց տալիս որոշակի կամ գլուխը ծածկած կամ {կախած} ։ Միտքը այն է, թէ Համանը գնաց տրտմած եւ ամպած։ (?)

եւ ընդդէմ չենք, որ կարելի է նաեւ թոյլ տալ "գլուխը {կախած} " հասկանալ։) Այս իրենց բառն է, եւ վե

ւրձ թուղթ, արիւնով եւ ցեխով ապականուած, գօտուցը {կախած} մի սուր եւ երկու թափանչայ. ձեռքումը մի գաւազան ե

ականջը քորելով ասաց. - Հրամայիր դժոխքի առաստաղից {կախած} մեծ կոչնակը զարկել, հանդէս պատրաստիր ընդունելու

շապիկի տակից մի փայտի կտոր, որ արծաթեայ շղթայով {կախած} էր կուրծքի վերայ, համբուրեց եւ յառաջ գնաց...

րիշ ազնիւ ընդունարան: - Ինչ այդպէս գլուխներդ {կախած} գնում էք, պարոն, - ասաց մի ձայն: Կոմս Էմմա

ւել, պիտոյ էր յառաջ գալ, եւ կերպարանքը, գլուխը {կախած} ստրուկի պէս, մօտեցաւ սեղանին: Դա մի ծառայ էր,

էր շատ հասարակ եւ աղքատ կարասիքներով, պատի վերայ {կախած} էին մի քանի շատ հասարակ պատկերներ, պատահմունքով

ն երեք ժամն էր ճաշից յետոյ: Այս միջոցին, գլուխը {կախած}, անձրեւից թրջուած եւ բնութեան թթու դէմքից տխրած

շեայ սեւ ժապաւէն, որի տակից առանձին ոսկի շղթայով {կախած} փոքրիկ եւ գեղեցիկ ոսկի խաչը բարձրանում էր եւ ցածա

ուռը, ամրացնելով նորան փոքրիկ երկաթի կարթով, որ {կախած} էր դուռի վերայից: Անծանօթ մարդը մնաց միւս տան

տով հարցրեց կնոջից: - Ի՞նչ կայ. ի՞նչի է քիթդ {կախած}: - Ամբողջ օրը տուն չես եկել, այժմ եկած չեկած

անդութենով համբուրում էր Աստուածածնի պատկերը, որ {կախած} էր նորա ննջարանի անկիւնում մահճակալի վերայ, չէ կ

փահասութեան խորհրդական նշանը։ Ամենայն հարս ունէր {կախած} իւր վզից Ողջախոհութեան Աստուծոյ պատկերը, այն խոր

ր, երկաթ, Թող դաւ դնէ թշնամին, Ես մինչ ի մահ, {կախաղան}, Մինչեւ անարգ մահու սիւն Պիտի գոռամ, պիտ՚ կրկնե

Եւ իմ բանը վերջանալու էր բանդով, Կամ {կախաղան} պիսի ուտէր գլուխս. Բայց ի՛նչ կ՚առնունք մեք

ր, երկաթ, Թող դաւ դնէ թշնամին, Ես մինչ ի մահ, {կախաղան}, Մինչեւ անարգ մահու սիւն, Պիտի գոռամ, պիտ կրկն

ի, Տալ իմ մարմինը կերակուր շների Կամ ի {կախաղան}, նշաւակ մարդկան, Միայն թէ չտալ նուիրած հող

ր, երկաթ, թող դաւ դնէ թշնամին. Ես մինչ ի մահ, {կախաղան}, մինչ անարգ մահու սիւն, Պիտի գոռամ, պի՛տ կրկնե

ականութիւնը վերին աստիճանի կազդուրելու մարզարան, {կախաղանը} եւ գլխապարտութեան խայտառակ սիւնը ` " Դուռն ճշմարի

տաղի հալածանքներով, այսպես ասած, հրով ու սրով, {կախաղանով} ու տանջանքի այլ գործիքներով, բոլոր այդ արատները

կի վերայ այրում է մի ժամանակ մի ցիգան կին՝ որպէս {կախարդ} եւ գող։ Այս կինը ունենում է մի դուստր՝ Ազուչենա

նախանձոտ եղբայրակիցքը, դատապարտեցին նորան որպէս {կախարդ}, երեւի թէ պղնձեայ գլխի համար, որ խօսում էր եւ հ

կամ Ալբերտոս Մեծը, որ համբաւած էր որպէս երեւելի {կախարդ} եւ ծնած է Շուաբիում, 1205 թուականին: Նա մտաւ Դո

անից կարծում էր իւր անձը երեւելի դիւթ (чародей, {կախարդ} ), իսկ միւսը երեւելի ալքիմիկոս: Երբ բաւական

ցութեան չար ոգիների հետ, այնքան վախենում էին այդ {կախարդ} անուանուած խաբեբաներից, կամ շատ անդամ կախարդ անո

այդ կախարդ անուանուած խաբեբաներից, կամ շատ անդամ {կախարդ} անունով ամբաստանուած եւ զրպարտուած խեղճերից, որ

անկարժեք իր: Դա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ հավատ դեպի {կախարդական} գավազանը: Իմ ամբողջ շարադրածից պարզ է, թե ես

նջել, որ ամենայն բան կատարուէր իսկոյն, որպէս մի {կախարդական} գաւազանի զարկուածով: Եւ սաստիկ սրտնեղում են, եթ

օտ: Ձեռքիս շղթաները մերկացուցին աչքիս առաջեւ {կախարդական} վարագոյրը, եւ այդ շղթաների տխուր եւ միօրինակ ձայ

ը՝ Մարիա Անտուանետտան... Յիշատակը այս անունի մի {կախարդական} գաւազանի զարկուածքի պէս դղրդեց ուղեղս: Աչքիս երե

հայհոյութիւքը, այլեւ հալածեց հեղինակի գլխից այն {կախարդական} լուսակամարի երեւոյթը, որի մէջ մի քանի մարդերի աչ

խորժելի չէ, գոնէ՛ բնաւ պակաս չէ Եւրոպայից: Նորա {կախարդական} թովչութիւնը ո՛չ նորա աշխարհագրական անունի մէջ է ե

դկային բանականութիւնը միայն այդ բեմին է տուել այն {կախարդական} մեծ զօրութիւնը, որ մի ակնթարթում ցոլացնում է բոլ

ա՛յլ ուղղութիւն է տալիս գործին, որով, որպէս մի {կախարդական} ուժով, մերկացնում է գործի շապիկը եւ տալիս է նորա

փէի սրտիս եղածը մեր ազգի առաջեւ, պատառէի մի քանի {կախարդական} վարագոյրներ... բայց դժուար թէ յաջողի ինձ այս ե

թիւն կայ այն վատերը եւս լաւ շինել: Ինչո՞վ, ի՞նչ {կախարդական} գաւազանով: - Կախարդական գաւազանո՞վ. գաւազան պէտ

աւ շինել: Ինչո՞վ, ի՞նչ կախարդական գաւազանով: - {Կախարդական} գաւազանո՞վ. գաւազան պէտք չէ մարդկութեանը, նա գա

թէ այժմ տար ինձ մի հազարը, ա՜խ հազարը... Ի՞նչ {կախարդական} ոյժ ունի այդ անիրաւը, ճշմարիտ, իմ առ ու տուրը կ

, [անխորհրդաբար], զի Հայք 19-րորդ դարու հարմամբ {կախարդական} իմն գաւազանի թռուցեալ փոխադրիցին ի դարն չորրորդ կ

ւդովիկոսը, ինչո՞ւ համար այդպէս շուտով կորուց իւր {կախարդական} ոյժը Ֆրանսիացոց համար... Յիսուսեանների յան

ք փոխուողը, այսինքն՝ մեր հայեացքը։ Հայեացքը մի {կախարդական} դիտակ է, որի մէջ ճաշակի, սովորութեան, հասկացող

ավատարիմ Սանչոյին՝ հանուն Դուլսինեայի ազատագրման {կախարդանքից}: Հայտնիր իմ հարգանքները բոլոր լավ ծանոթներին

րստին հաշտւում է այն բանի հետ եւ սկսում է վերստին {կախարդել} մեր աչքը։ Յայտնի է թէ, հին լեզուի գեղեցկութե

անգլիական թէատրոնի պարծանքը եւ բանաստեղծական մեծ {կախարդը}, վաղուց դրել էր իմ մէջ մի ցանկութիւն՝ Տօըր եւ Վ

ւոր Ալքիմիկոսներից, Եւրոպայումը էր այն սարսափելի {կախարդը}, որի անունի հետ կապակից է այն հրաշալի " պղնձեայ

Արիք որ երթամք, Գարունն է բացուէր... Երգի {կախարդիչ} շարունակութիւնը ընդհատեց իմ տիրացուի բանասիրական

մէջ, ստուգապէս հաւատացած լինելով կախարդութեան եւ {կախարդների} գործակցութեան չար ոգիների հետ, այնքան վախենում է

իորդը կտրում է ու երգում է, Նորա երգը սիրտ {կախարդող} է դարձեալ. " Կտրի՛ր, կտրի՛ր, սրաբերան իմ

լորովին թափանցիկ, եւ այդ պատճառով աչքերս վերստին {կախարդուեցան} նորա գեղեցկութենից... - Այսօր առաւօտ ուղար

" Հաւատամք յարդիւնս Քրիստոսի, միջնորդութեամբ {կախարդութեան}: Հաւատամք ՚ի փրկութիւն հոգւոց, հաղորդակցութեամբ

անալու համար, անշուշտ պիտի հաւատալ եւ խոստովանել {կախարդութեան} գոյութիւնը: Պարոն Չամուռճեանի անժխտելի տրամ

որ այսօր ապացուցեց մեզ, թէ դեւերի գոյութիւնը կամ {կախարդութեան} լինելութիւնը մերժելը, համազօր է Քրիստոսի փրկագոր

նը հաւատի մասն է: Բայց եթէ մի մարդ չհաւատայ {կախարդութեան} կամ դեւերին, ուրացած կը լինի Քրիստոսի արդիւնքը ե

իայն դէպի Քրիստոսի փրկարար տնօրէնութիւնքը, առանց {կախարդութեան}, որ ենթադրւում է, թէ լինում է դեւերի հաղորդութե

իստոսի տնօրէնութիւնքը չե՛ն կարող ընդունուիլ առանց {կախարդութեան} եւ դեւերի գոյութիւնը ընդունելու, դրա հակառակ հիմ

ի հիւանդութիւնն էր սիլլաների, քաջերի, դեւերի եւ {կախարդութեան} հաւատալ: Այսպիսի մի պարոն, աւելի շուտով կը

անենք նոցայ միջից լուսաւորեալ բաժինը, հաւատում է {կախարդութեան}, խնդիրը այդ չէ, եւ մենք դորա վրայ վէճ չունինք.

արակ ժողովուրդը, որ առանց նորան էլ տրամադրուած է {կախարդութեան} եւ չար ոգիների հաւատալու, ինչպէ՞ս բանի վերջը- կա

ակին ասելու, եթէ նա այս կամ այն. անձը նկարագրէր {կախարդութեան} հաւատացող, այդ բնական է, ոչ միայն մեզ հայերիս ա

ական տէրութեանը մէջ, ստուգապէս հաւատացած լինելով {կախարդութեան} եւ կախարդների գործակցութեան չար ոգիների հետ, այն

լոր վիպասանութեան խորհուրդը ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ {կախարդութեան} էութիւնը եւ ներգործականութիւնը ապացուցանել: Մեզ

, հաղորդակցութեամբ դիւաց: Իսկ որք ասեն, թէ չի՛ք {կախարդութիւն}, կամ, թէ ո՛չ գոն դեւք, զայնպիսիսն նզովէ մեծ տր

ում է դեւերի հաղորդութեամբ, թերի է: Ուրեմն {կախարդութիւնը} եւ դեւերը հաւատքի մասունք են եւ Քրիստոսի փրկագործ

րգ երգելով, նա կտաւ է լուանում, Նորա ձայնը {կախարդում} է թովչի պէս. " Խաղա՛ աղբիւր ", նա երգում

րդորանաց բարենախանձ անձանց, ի գործ եդի զառ յինէն {կախեալ} միջոցս, վասն մտանելոյ ի հոգեւոր կոչումն, որովք

ած հարցն մերոց յարո՛յց զՅիսուս՝ զոր դուքն սպանէք {կախեալ} զփայտէ " (Գործք Առաք., գլ. Ե, համ. 30)։ "

՛ծն Աստուած Հոգւով Սրբով եւ զօրութեամբ... սպանին {կախեալ} զփայտէ " (նոյն, գլ. Ժ., համ. 38-39)։ Այս

ր անէծք). զի գրեալ է, թէ անիծեալ ամենայն, որ {կախեալ} կայցէ զփայտէ " (Թուղթ Պաւղ. առ Գաղատ., գլ. Գ

անել զմեզ, ժողովուրդ ընդդէմ ելեալ եւ զուլից սոցա {կախեալ} կսկծեցուցանեն ասելով, - այսչափ ամք են, զի Աբբայե

ին, արժանի չէին ամենեւին առանց պատրաստութեան ոտք {կախել} մեր խնդրած ուսումնարանի շէմքի վերայ: Այն ուսումն

հարստութեան տէր է դարձած ճշմարիտ է, մի քանի մարդ {կախել} տալու պատճառ է եղել, որոնք անմեղ են եղած, բայց

ձգեց սրտիս մէջ անմար․ Թշնամի վհուկ, երեւի, {կախեց} Աչքերիս վերայ բժժանք անհամար։ Ինձ ա

ր ծունկի վերայ մնալով Աստուածածնի պատկերի առջեւ, {կախեց} իւր գլխարկը եւ սուրը սեղանի վերայ, եւ ուխտաւորի

իսի խօսքեր, որ անարժան էին գրելու։ Հենեարին {կախեցին} ։ Պարլամենտը վճռեց քանդել այն տունը, ուր բնակւու

րայ, ռամիկները առեցին հանգուցեալ Պապի պատկերը եւ {կախեցին} որպէս մահապարտ։ Յիսուսեանք, հալածական լինելով բ

ի վեր անդր ասացաք, կանգուն կալ մնալ ազգի մերոյ, {կախի} զանթերի եւ զինքնուրոյն պահպանութիւն է կրօնի եւ խո

ալ ի կրից՝ հնչեցուցանեն, թէ լուսաւորութիւն ազգի {կախի} զհին մատենագրութենէ, եւ թէ սա ինքն է առաջին եւ վ

ոյ եղանակին: Որովհետեւ հանգամանք պաշտամանս ոչ {կախին} զինէն եւ որք թերեւս ունիցին զիս զժամանակս քանիս ա

ակին, իբրեւ ի վերայ մարդոյ միշտ ծառայողի, զորոց {կախին} ամենայն անցք ընդ մարդկութիւնս եւ դատաւոր նստիլ ի

ր մեռնում։ " Զի անիծեալ յԱստուծոյ է ամենայն, որ {կախիցի} զփայտէ " (Երկր. Օրէնք, գլ. ԻԱ, համ. 23)։

հետեւողքը մի մշտական կենտրոնացութեամբ խմբի մէջ եւ {կախողութեան} զգացողութիւնը վարձատրում էր անպայմանութեան հպարտ

ութեամբ: Բաժանուելով Ասորաց եկեղեցուց, որպէսզի {կախողութիւն} չունենայ նորա հոգեւոր իշխանութենից, իսկ այժմ կտր

ճմլել նորան: Բայց, չնայելով այս բոլորի վերայ, {կախողութիւնը} ամենայն ժամանակ զգալի չէր, մանաւանդ, եթէ գործեր

րդու առաքինի կամ վատթար լինելը պատահական բան է եւ {կախուած} նորա դաստիարակութենից եւ կրթութենից, նորա ընկերո

փառքը: Մարդու առաքինութիւնը եւ վատթարութիւնը {կախուած} է նորա դաստիարակութիւնից. հնձւում է սերմանուածը

ղերի օգտակարութիւնը եւ վնասակարութիւնը մեծ մասնով {կախուած} է չափերից միայն: Մի դեղի մի երկու ցորենակշիռը փր

Նոր փառք պատրաստէ: Դպրոցի ազգայնութիւնը {կախուած} չէ աշակերտների եւ վարժապետների լոկ Հայութենից. լ

զի ազգի հիմքը դրուած է երկրի մակերեւոյթի վերայ եւ {կախուած} չէ օդի մէջ: Չկայ մարդ, որ չխոստովանի այս ճշմարտ

են ֆերմեր ասացեալքը: Վարձկան-երկրագործ մշակները {կախուած} են իւրեանց ֆերմերից, քանզի, եթէ սա զլանայ գործ

յ եւ ի՞նչ գործէ. իսկ ֆերմերքը, իւրեանց կարգով, {կախուած} են այն ազնուականներից, որոնց հողը ունին իւրեանց

: Բերանդ հովին բացած՝ նայի՛ր այն կտոր լաթին, որ {կախուած} է ձողի վերայ: - Բայց նա ինձ կերակուր չէ տալ

րոպէական կայծ, իբրեւ պատահական եւ հանգամանքներից {կախուած} մի բան, այլ, երբ որպէս հետեւանք հասուն գիտակցու

ռեֆօրմ խնդրում ենք այն սկզբունքների մէջ, որոնցից {կախուած} են հոգեւոր մարդերի որեւէ պաշտօն ստանալը: Ռեֆօ

հագնելու ժամանակ, տեսանում է, որ գոգնոցի վերայ {կախուած} էին երկու հոլանդեան ոսկիք, իսկոյն հասկանում է բա

ի խօսքով, բացի մարմնի կերպարանքից, որ Աստծուց է {կախուած} ես այն աղջկանից այնպիսի կին շինեմ քո համար, որ տ

նոցա արբանեակքը, թէ երկնքի արքայութեան բանալիքը {կախուած} է Վատիկանի պատի վերայ։ Մինչդեռ մարդկութիւնը, նո

քը ոչինչ ազդեցութիւն չունէր. Գեներալի կամքիցն էր {կախուած} ընդունել կամ չ'ընդունել այն։ Միմիայն նշանակուած

դժուար նկատելի էր, որովհետեւ այդ անասնանոցի մէջ {կախուած} կանթեղները խաւար լուսաւորութեան մէջ էին, միայն զ

ապանն է: Արագածի գլխին նկարուած է լինում օդի մէջ {կախուած} մի կանթեղ: Երբ որպէս 7-8 տարեկան տղայ հարցնում է

րայական օրէնքով անիծուած էր այն մարդը, որ փայտից {կախուելով} էր մեռնում։ " Զի անիծեալ յԱստուծոյ է ամենայն, ո

համար յաւիտենական մեռելութիւն: Աքսորուեցան, {կախուեցան}, գլխատուեցան եւ այրուեցան, բայց նոցայ հոգին կեն

Ա, համ. 23)։ Իսկ խաչուիլը համարւում էր փայտից {կախուիլ}. " Աստուած հարցն մերոց յարո՛յց զՅիսուս՝ զոր դու

վները - ուսումնական, տնտեսական եւ այլն, ուղղակի {կախում} ունէին կենտրոնական վարչութիւնից եւ չէին կարող ձեռ

ի առաջ կը բացուի ճանապարհ դէպի Թուրքիայ: Ուղղակի {կախում} ունենալով ռուս կառավարութիւնից եւ գտնուելով սրա հ

՜ս եւ հազա՜ր ափսո՜ս, հեղինակից կամ Հիւսիսափայլից {կախում} չունեցող պատճառներով ընդհատուեցաւ: Մեր կարծիքով

նի ընթացքը առաջ է դնում առանց Սօսից եւ Վարդիթերից {կախում} ունենալու. այնտեղ հաւասարապէս հասարակաց է ներգոր

, թէ ինչ էր մեր ասելիքը, տեսնում ենք, որ քիթերը {կախում} են եւ երեսները թթուեցնում, բայց մի՛ շտապէք քարկո

կդառնամ Ռուսիա՝ Պոլսի՞ վերայով թե Լոնդընի՞, այդ {կախված} է գործիս ընթացքից: Առայժմ այստեղի ծայրագույն

իկս զբաղվի իր առողջությամբ. նրա առողջությունից է {կախված} իր ամբողջ ընտանիքի բախտը, իսկ դա երկրորդական խնդ

, որ իբր " ատոմների զանազան դասավորություններից է {կախված} միեւնույն քիմիական բաղադրությունն ունեցող նյութեր

ամբողջ հասարակությունը ներկա չի լինում, բայց դա {կախված} է յուրաքանչյուր քաղաքացու բարի կամքից եւ չի ապացո

ացած է այն բանում, որ ժողովրդի պատիվը մեծ մասամբ {կախված} է նրա ազգային լեզվից, եւ որ այդ լեզուն, որը կոչ

ւ կես մանեթով յուրաքանչյուրի գինը, այդ ձեզանից է {կախվում}, եթե կարելի է ծախել մինով կամ 75 կոպեկով, լավ է

գոյութիւնը, աճելութիւնը եւ կերպարանագործութիւնը {կախւում} էր հողից, օդից եւ ջրից: Մի բուսական կամ մի ծառ

րը աշխատում էին: Ձեր ցանկութենից եւ աշխատութենից {կախւում} է ծաղկեցնել եւ փառաւորել այն, որ հազարների արիւն

ս ձեր ծուլութենից, անհոգութենից եւ չհայութենից է {կախւում}, որ ունայնանան մեր հօրերի եւ մօրերի քաշածները,

ի մէջ: Ճշմարի՛տ է եւ այն, որ շատ բան եւս չէ {կախւում} օրագրի հրատարակողից կամ նորա գործակիցներից. երկի

ագայի վերայ, նորա երեւեցուցիչը դուք էք, ձեզանից {կախւում} է ազգի ապագան եւ ձեր վերայ է միակ յոյսը: Ինչ չափ

ին փոխ տալը, մինչդեռ միլիոնաւոր ժողովրդի կեանքը {կախւում} է բամբակից եւ ժապաւէնից: Համաձայնեցէ՛ք, որ այդ

ասին, որովհետեւ գիտէր, թէ որոնց որ պարտք ունի, {կախւում} է նոցանից, թէ մի անյաջող վայրկենում կարող են նոք

ասէր նորան. " Տե՜ս, ահա մեռնում ես, քո կեանքը {կախւում} է այժմ ինձանից, այսինքն՝ իմ քեզ հաց տալուց կամ

էր թէ ինչպէս պատերազմի յաջող ելքը շատ դիպուածում {կախւում} է գնդի անձայն հնազանդութիւնից, այնպէս եւս մարդկա

ռ էր Կարգի արագ տարածութեանը, նոյնպէս նորանից էր {կախւում}, որ Յիսուսեանք մեծ հանդէս եւ նշանակութիւն ստացան

է մնային. պատճառ, այդ բանը Գեներալի կամքիցն էր {կախւում}, որի կամքը էր եւ հասարակաց կամքը, հասարակութեան

ած։ Այս տնօրէնութիւնը, ինչպէս վերեւումը ասացի, {կախւում} էր Գեներալից, որ, յարմարուելով Կարգի հարկաւորու

ւների, որոնք կարգւում էին Յիսուսեանների ձեռքով, {կախւում} էին նոցանից եւ գտանւում էին ըստ ամենայնի նոցա իշխ

րեն իսկ խրատողին, որպէս թէ աղջիկը տալը կամ չտալը {կախւում} է լոկ Գարեգնի խօսքից: Առաջ էլ ասացինք, որ

ր յետոյ էր ծնել: Այդ ժամանակի առաջ ու հետ խաղալը {կախւում} է Թորոսի, Մինասի եւ Նիկողոսի ազգի մէջ ունեցած խո

գեղեցիկ կայ եւ ո՛չ դրական գեղեցկութիւն. ամեն բան {կախւում} է այն կէտից, ինչ կէտից նայում ես առարկայի վրայ։

ից, ինչ կէտից նայում ես առարկայի վրայ։ Ամէն բան {կախւում} է չափից, չափը միակն է, որ չափում է տարածութիւնը

թիւնից, որ ամենեւին բան չունի բնութեան հետ, այլ {կախւում} է միայն ճաշակից, սովորութիւնից եւ հասկացողութիւն

ւթիւն չանէ, շատ կամ սակաւ, այդ այլ խնդիր է, եւ {կախւում} է խմորոցի որակութիւնից, հասարակաց լեզուի վրայ։

է ինչ է ասում, այլ մինչեւ անգամ արհամարհել մեզ՝ {կածելով}, թէ մեր խօսքերը ուրիշ բանի համար չեն, եթէ ոչ ու

՝ լրացեալ կատարելութեամբ, ո՞ր լեզու զառաջինն ոչ {կակազեաց}, տակաւ առ տակաւ չմշակեցաւ: Ստեղծագործութիւն լեզ

զ: - Ոչի՜նչ, ոչի՜նչ, - պատասխանեց տիրացուն {կակազելով} եւ բոլորովին մեքենաբար, առանց հասկանալու ասածի խ

Չէ. ես ձեզ տեսանելու եւ խնդրելու եկել էի, - ասաց {կակազելով} պարոն Մկրտիչը, - որ եթէ կարելի է այս եօթն շաբաթի

ու արդար իսկ արժանի. միթէ ամենայն, որ կաղակրկին {կակազէ}, լիցի՛ ի բարբառ գրգարանին, հայկաբա՞ն իցէ, կամ

ծաղելի է. միթէ ամեն մարդ, որ երկու ոտքով կաղում- {կակազում} է, դրախտի լեզո՞ւն է խօսում, հայկաբա՞ն է միթէ։

ողմից, - կտրեց խօսքը Շահումեանցը, տեսանելով, որ {կակազում} է Թիւթիւնճի-օղլուն, - պատճառ, մինը առանց միւսին

ցէ՛ք, եկեղեցիք " եւ այլն, յորս, լսին գէթ վայ, {կականմունք} եւ հուսահատ հռնդիւնք մեռանողաց եւ ա՛յս իրաւամբք,

եկացւոյն. ո՞ր ապա հնար էր եւ այն միակ, որ կարէր {կակղել} զվայրենութիւն Հայկական բանականութեան, սերմանել յ

զադէն, բայց այս անգամ, ինչպէս տեսանում էք, շատ {կակուղ} վարուեցաւ. բերան չբերեց իւր բէգզադէութիւնը կամ 3

յլ արարածները, մեզիմեն աղէկների առաջեւ մոմի նման {կակուղ} են. եւ թէ մեզիմեն աղէկները ինչ ձեւ եւ կամենան կա

եւ, որքան մեզ հայտնի է, այդ որդերը գտնվում են " {կակտուս} " ընտանիքին պատկանող բույսերի վրա, այնուամենայնի

մնացել են այժմ նոցա նախկին բնակիչների պատկերքը եւ {կահ} կարասիքը, այն կանացի եւ խորհրդական առանձնարանքը

երբ կանայք համարւում էին որպէս մի ապրանք, ինչ, {կահ}, կարասիք, գնելու կամ վաճառելու բան, անցան եւ յ

ւմ էին, թէ " ես վանքում բան չունէի"։ Եթէ բոլոր {կահ} կարասիքի կողմից եւ ամեն հարկաւոր եղած բաներով, ե

նօքն " (եր. 37)։ Ինքը՝ Փարպեցին, յիշելով իր {կահ} կարասիքը եւ կազմածը, ո՛չ Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցու

ում ենք այստեղ: Ամենայն պատրաստութիւն տեսել եմ. {կահ} կարասիք բարձուած են սայլերի վերայ: Դուք էգուց ձե

արկութիւն։ Ահաւասիկ այդ տեղերը. " զի ամենայն {կահիւ} եւ կազմածով եթէ սակաւ մի երեւէի նուազեալ քան զայն

հաստատութիւնից " միանգամ եւ երկիցս ջարդեցաւ բոլոր {կահն} "։ Այս ջարդուած բաներն էլ չենք իմանում եկեղեցակա

յս բաները օգուտ չ'տուեցին, եւ նա մինչեւ իւր մահը {կաղ} մնաց։ Իգնատիոսը, իւր ծանր ու դանդաղ բժշկութեան

ցեալ: Ծաղու արդար իսկ արժանի. միթէ ամենայն, որ {կաղակրկին} կակազէ, լիցի՛ ի բարբառ գրգարանին, հայկաբա՞ն իցէ

աւ էր համարել մտանել Բարբոյի պանդոկը, եւ մի փոքր {կաղամբով} միս կերած, դառնալ ղահուէտուն, ինչպէս շատ անգամ

քաջ ի բաց հեռի է ի Մովսիսէ Խորենացւոյ: Մովսես {Կաղանկատացի} ելանէ ի հանդէս ի կատարած եօթներորդ դարուց իւրով Ա

եւ ըստ մեծի մասին մերկ տղայքը որոնում են նոցա մէջ {կաղին}, որ դեռեւս ընկած չէին հաւաքողի ձեռքը: Աշունը,

ողում է եւ թռչոտում է սնդիկը, եթէ լցած մի դատարկ {կաղինի} մէջ ձգէիր եռացող ջրի մէջ: - Ի՞նչ բանի վերայ

ր հայոց ազգի անկիրթ եւ կոպիտ զաւակները մտրակով եւ {կաղնեայ} ճիւղերով պիտի դաստիարակուին"։ Ահա՛ քեզ զատ

ոյթ տեսնում եմ: Մի հաստաբուն, բարձր {կաղնի} ահագին, Նորա տակին նոյն օրիորդն է կանգնած

ն է կանգնած Կացին ձեռքին. ջարդոտուելով մեծ {կաղնին}, Հրաժարւում է իւր դարաւոր արմատից:

օրութեանը չեն կարող դիմանալ շատ անգամ հարիւրամեայ {կաղնիքը}: Հիւսիսում, եթէ Յունիսի եւ Յուլիսի մէջ երկրի մա

անք ստանայ, Աբրահամեան քո վրանին Միշտ ` Մամբրէի {կաղնուց} ` քեզ Ցից ընծայէ ամէն տարին. Յար օրհնուա՜ծ դու

կեանս, Տաղաւարիդ Աբրահամեան Ի Մամբրէի {կաղնւոյն} ցից Օժտեսցէ միշտ Ամանորայն՝ Յաւիտեան

րի համար: Ափսո՛ս, որ քիմիան շատ բաներում դեռ {կաղում} է, թեեւ նա դրական գիտություն է, բայց մինչեւ այժ

որ, ծիծաղելի է. միթէ ամեն մարդ, որ երկու ոտքով {կաղում} -կակազում է, դրախտի լեզո՞ւն է խօսում, հայկաբա՞ն

այս մարդիկը մոլորուա՛ծ են եւ չբժշկուե՛լու կերպով {կաղում} են հաւատքի մէջ, բայց, այս խօսքո՛վ է միայն եւ ո՛

ների դրությունը, եւ ուրիշ ոչինչ, թե չէ ամեն ինչ {կաղվի}, կմաղվի, ալյուր կդառնա: Աշխարհումս անվերջ բան

աժիշտք յաւէժ իբր հարսունք, Լուսացնցուղ բոլորեցէք {կաճառ} զնոքօք բիւրեղեան, Զի Հայաստան մի՛ ասասցէ՝ թէ չի

նին դատախազ լինի նմա։ Մարթ էր զայդպիսիս խօսել ՚ի {կաճառի} խելագարաց, այլ ո՛չ երբէք ի լոյս հրապարակին՝

հնչէ, Թեւապարեալ սերովբէն ՚նդ աստեղց {կաճառս} սլանայր Եւ ընդ կամարն հրեղէն Անցեալ ճեպ

մոռացան ամենեւին զերախտիս սուրբ վարդապետաց, որք {կամ} էին բնաջինջ առնել զայնպիսի աղանդաւոր ի քաղաքաց իւ

ամենեւին մնալ ի հոգեւորական կոչման, վասնորոյ եւ {կամ} իմ վերստին մտանել ի թիւս հարկատու անձանց կայսեր,

ե, ճամփու խարճն փոշտին 50 մանեթ կըլլա, 60 կըլլա {կամ} ավելի, արդի հեսապ կանիք եւ կուտաք եւ իրեմեն փողը

գիր թող տա, եւ դուք առաջին փոշտիվ մեզի խրկեցեք, {կամ} Ավետիքին գրիլ տվեք, եւ մեք փողն, ո՛րքան է նե,

չարած եդ չի դարձուցին: Եվ իրեն բադորոժնայի մասի {կամ} իրեն գալու մասի խիստ շուտով թե տարիք տեսեք, որ ո

մանիք եւ մինչեւ այս ամսույս 25-ին հոս գա, հասնի {կամ}, եթե հոսեն ելած ըլլանք, զերե միտք ունինք Քիշնեւ

երում համար չըլլա թե խասեվեթ անիք, թե պեդերցիլ է {կամ} ինչ եղիլ է տեյին, չէ, միայն փող խարճած պերածներ

ունիցեա՞լ էի ես եւ երբեմն ընդ ինքեան զգրութիւն, {կամ} ինքն ընդ իս, եւ երկրորդ խնդրեմ՝ զկնի պատկանաւոր

ի դէմ այնր տալ զապացուցութիւն ըստ որում պատասխանի {կամ} ապացուցութիւն պահանջին յայնմանէ յորոյ, վասն որոյ

րբազան տեառն հրամայեալ են կառավարութեան ճեմարանին {կամ} դիրեկտորին ընդունել ի թիւս ձրիավարժ որդեգրաց ճեմա

դուք պահեցէք զայն գիր միշտ առ Ձեզ իբրեւ զամրագիր {կամ} դոկումենտ: Դրութիւն մեր եւ առողջ. գոհանամք զ

մ ի գերեզմանէ:: Եղանակն տեղւոյս է ամառնային {կամ} գարնանային, դեռ չեմք տեսեալ զցուրտ, եւ ոչ անգամ

նայ հոգեւոր կառավարութիւնն առ բան հարցման նորին, {կամ} յամի 1846, կամ 1847, զորոյ չունիմ օրինակն, եւ

վարութիւնն առ բան հարցման նորին, կամ յամի 1846, {կամ} 1847, զորոյ չունիմ օրինակն, եւ առաւել քան զայս

ագիրս, որովք եւ որպէս թէ գանգատեալ զնոյն Մկրտչէն {կամ} զհասարակութենէ Հայոց Նախիջեւանայ, որոց չունէի ին

նմա գրեալ զայնս, եւ ե՞րբ ունեցեալ եմ ես ընդ նմա {կամ} զգրագրութիւն եւ կամ ծանօթութիւն: Հոգեւոր կառավար

ւ ե՞րբ ունեցեալ եմ ես ընդ նմա կամ զգրագրութիւն եւ {կամ} ծանօթութիւն: Հոգեւոր կառավարութիւնն ընդ հրովարտա

, յաղագս յետադրելոյ զտնօրինութիւն վասն ընդունելոյ {կամ} վերահաստատելոյ զիս՝ ի կոչումն հոգեւոր, ցվախճանա

՝ աւուրք իմ անցանեն եւ ժամանակ իմ կորնչի, եւ ես {կամ} տարակուսեալ ի վերայ երկուց ճանապարհաց, թէ Սինօդն

յայնժամ յաղագս մտանելոյ յարքունի ծառայութիւն, եւ {կամ} այլ կոչումն, զորմէ չկարեմ այժմիկ խօսիլ ինչ, այլ

ղւոյս բարձր սրբազնութեան վիճակաւոր արքեպիսկոպոսին {կամ} կոնսիստորիային թէմիս: Միքայէլ դպիր Նալբանդեան

թացուցանել զիւր տնօրինութիւն ըստ իւրում նկատման, {կամ} ընդունել զիս ի հոգեւոր կոչումն եւ կամ թէ անարժան

մ նկատման, կամ ընդունել զիս ի հոգեւոր կոչումն եւ {կամ} թէ անարժան ոք ղատիմ առ այն, առանց զիս դեգերեցուց

չունելով զոչինչ բաւականութիւն ի կողմանէ Սինօդին, {կամ} մոլորեալ ի վերայ երկուց ճանապարհաց, վասն եղանակի

ընթացս, որով հայտնեսցի ինձ ապագայ վիճակ իմ այս է {կամ} ընդունել զիս եւ վերահաստատել ի հ[ոգեւոր] կոչման ե

նդունել զիս եւ վերահաստատել ի հ[ոգեւոր] կոչման եւ {կամ} վերադարձուցանել առ իս զվկայագիր իմ ամենայն ամբողջ

զ, չեմ կարող հարկադրել, թե ինձ այսպես ճանաչեցեք {կամ} այնպես, այսինքն ինչ որ եմ ես, ամեն մարդ ունի յո

րս ահա՛ այսքան է, թեեւ ձեր աչքումը եւ մեկ թուրքի {կամ} չերքեզի կարգում եմ, որ ամեն նամակներիդ միջումը դ

չ նամակ. երեւի ձեր սերի ուժը այնքան է, որ երկու {կամ} երեք շառլաթյանի խոսքով կավերվի. այս գրածներս լավ

ւնիմ, երկրորդը՝ ժամանակ չունիմ, բայց ամիսը մեկ {կամ} երկու գիր միշտ գրած եմ, եթե ձեռքերդ չի հասել, ե

է, որ շատ անգամ 25 օրից գիր կառնում Նախիջեւանից {կամ} երբեմն ամիսներով չեմ առնուլ: Ես եղած բան չէ, որ

եղ գեշ անունս լսե՞լ են, թե նոցա անունը կոտրել եմ {կամ} բամբասանքի տեղիք եմ տվել: Կարծեմ, որ եթե իմ լավ

բարի սրտով եւ խորհրդով արել եմ, բայց եթե այդ ձեզ {կամ} քրոջս ցավ է եղել, եղբայր, կերած-խմած բան չկա,

չունեիք դեպի նա այն սերը, թեեւ դուք նորան թուրքի {կամ} չերքեզի հավասար կկարծեիք ձեր աչքումը: Այս բան

նական թագավորության հասակի ընթացքին, տղայություն {կամ} մանկությունն է այն հսկայամարմին՝ երիտասարդ, ծեր

ությունն է այն հսկայամարմին՝ երիտասարդ, ծերացած {կամ} մեռած եւ արդեն հազարավոր տարիների փոշիներով ծածկվ

գրականություններին, որոնք եղած են աշխարհի երեսին {կամ} թե կան այժմուս: Հայկական լեզուն եւս իբրեւ մա

քանիսը Խորենացի պատվական ծերունու միջնորդութենովը {կամ} այլ ոսկեփորիկների միջնորդութենով հասած են մեզ. ո

մանակներում. պիտո է, որ ունենայինք եւ մեհենական {կամ} նվիրական երգեր, որովհետեւ դիցապաշտք, արեւապաշտք

նանք զորօրինակ մեր հին լեզուն. նորա տղայությունը {կամ} մանկությունը տեսնում ենք հին երգերի մեջ, նորանից

ասել, թե հայոց լեզուն չի ունեցել պատանեկություն {կամ} երիտասարդություն այլ այդ հասակները այնպես սուղ է

ւնակելով, երբեմն եւս այս հեղուկը պատած եղջերային {կամ} ոսկրանյութ պատենով. ուրեմն եւ լեզուն պիտո է մնա

յուն է ջնջել եւ չքացնել որդին, որ գուցե հոր նման {կամ} ավել քաջ կլիներ, պատվելով առավել նորա հոր երեսը

ցը քանի մի բառեր: Այս բաները ուսումնականաբար {կամ} լավ եւս իմաստասիրաբար քննելով՝ պարտավոր ենք տածե

երաբերած քանի մի հիշատակարանք ունելով ես իմ մոտ, {կամ} իմ սեփական մտածողության պտուղը եւ կամ ուրիշից մշա

ես իմ մոտ, կամ իմ սեփական մտածողության պտուղը եւ {կամ} ուրիշից մշակած, որոնց անունը տակերումը նշանակած

այսօր իմ անհոգութենովը իմ գրած բաներից շատերը այս {կամ} այն կողմ ցրված կորած են, որոնց անունը եւս օրըստօ

դրում եմ, որ թե գա, նորան ընդունեք եւ մեր տունը {կամ} մեր մոտ ազգականաց տանել բերել ունենաք եւ մարդասիր

[Հ. Գ. ] Խրկած դեղերս արդյոք ի՞նչ օգուտ տվին քեզ {կամ} թե գործ ածեցի՞ր, թե ոչ, խնդրեմ հայտնես: Ինձ թե

, բայց կիսակատար, չես գրիլ, թե ո՞վ է ծան տվողը {կամ} հարցմունք անողը, որ ես ալ իմանամ, թե ի՞նչ կուզի

զարմանալի հոգվո տեր են դարձած, որ եթե չկարողանան {կամ} չկամենան մի բանի օգնություն տալ, վնասելու եւ քան

ստանաս ինձանից մի այլ գիր, այսինքն երկու շաբաթից {կամ} տասն օրից: Նորա մեջ կկարդաս դու եւս նոր բան ինչպ

նչ եղավ մեր վարժապետի գործը, հույս կա՞ փրկության {կամ} ողջ առողջ է, եւ գործը ի՞նչ դրության մեջ է: Մ

եմ ի՞նչ է միտքերը: Այս ամառ հուլիսի վերջերին {կամ} կեսերին հույս ունիմ Նախիջեւանում քեզ տեսանել:

իջել է, փոխանակ որ ձմեռը բարձրանում էր մինչեւ 74 {կամ} ավելի, մանավանդ Պետերբուրգի քաֆե-րեստորանումը:

ւնիմ, որ մի բաժինը նա ինքը ստորագրեց եւ մի բաժին {կամ} ավելի ուրիշին տա ստորագրել: Հավաստի եմ, որ

դադարած լինելով, ամենեւին անծանոթ եմ Ձեր գործերի {կամ} լավ ասել ազգային գործերի առհասարակ ընթացքին: Ես

այ ազգը կարծել է, թե միմիայն Վենետիկը եւ Վիեննան {կամ} թե նորերումս Փարիզը, թե դոքա պիտո է կամ կարող են

Վիեննան կամ թե նորերումս Փարիզը, թե դոքա պիտո է {կամ} կարող են միայն ազգը դաստիարակել, բայց մենք ցույց

ր հարկավոր էր սպասել: Այն օրից մինչեւ այսօր հինգ {կամ} վեց ամիս անցավ, վասն որո նորոգում եմ իմ առաջարկո

, բայց դու քո խորհուրդը հայտնել մեզ: Եվ մի փոքր {կամ} մնում ենք ձեւը մեծացնել կամ մի երկու թերթ ավելացն

տնել մեզ: Եվ մի փոքր կամ մնում ենք ձեւը մեծացնել {կամ} մի երկու թերթ ավելացնել: Մսերը հունվարից կամի

նշանակած գինն է 4-50 կոպեկ, որովհետեւ Իզմիրյանը {կամ}, մի քանի այլ մարդիկ տարեկանը սկելու են յուրյանց

լի " մեջ, կարող են հավատարիմ գրավական լինել ասած {կամ} խոստացած բաներիս: Խնդրեմ առանձին ուշադրությամբ կ

մոռացել ոչ մինին եւ բոլորի համար պատրաստ կանգնած {կամ} մինչ ի մահ: Ցանկանալով Ձեզ ամեն ողջություն, մնա

րել Այվազովսկուն, որ նա զուր տեղը չհետեւի վնասել {կամ} կարճել " Հյուսիսափայլը ", որովհետեւ ասում են, մ

թյունը մերն է, եւ նա կպահե մեզ: Ես Բեռլինից {կամ} Վիեննայից դարձյալ կգրեմ եւ դու առժամանակ, մինչեւ

այդ ձեզանից է կախվում, եթե կարելի է ծախել մինով {կամ} 75 կոպեկով, լավ է, իսկ եթե թանկ թվի ձեզ կամ այլ

նով կամ 75 կոպեկով, լավ է, իսկ եթե թանկ թվի ձեզ {կամ} այլ բարեկամի, այն ժամանակ կարող եք մինչեւ անգամ

այտ բերեն եւ Նախիջեւանին սեփականացնեն, եթե կորած {կամ} երկբայական բաներ կան: § 3. Իբրեւ վարձ աշխատո

շիվ: Ես " Հյուսիսափայլի " մեջ գրել էի 3000 մանեթ {կամ} փոքր ավելի կամ փոքր պակաս՝ ծախք գնալու եւ գալու

սիսափայլի " մեջ գրել էի 3000 մանեթ կամ փոքր ավելի {կամ} փոքր պակաս՝ ծախք գնալու եւ գալու համար, այդ մի

երկուքի: Թող մտածեն առաջարկողքը, որ ամիս ու կես {կամ} lիսուն օր միմիայն ծովի վերա պիտի ճանապարհ կատարել

հավաքել այստեղ անգլիական հաշվատներից (контора) {կամ} այդ հաշվատներում ծառայող պատվելի անձինքներից, որ

րհ ճանապարհ է կատարել եւ ոչ գիտե, թե ի՛նչ ասել է {կամ} ո՛ւր է Կալկաթա: Մենք հատուկ խնդրում ենք Ձեզանից

րոնին աշխարհագրական տախտակի վերա նորա գնալու տեղը {կամ} ճանապարհը: Իսկ ինչ որ կվերաբերվի մեզ, մեք այ

. հավելացուր սորա վերա եւ այն դժոխային եղանակները {կամ} ծովային մրրիկները եւ վտանգները, որոնք շատ նավեր

լ Հնդկաստանում, առանց յուրյանց սեպհական պատիվը, {կամ} քաղաքի պատիվը, որի երեսփոխանքն էին, ոտքի տակ դն

պահպանվում է, եւ գնացողները իսկույն պիտի ստանան {կամ} արծաթը կամ անշարժ կայքերը, իսկ թե բանը պիտի ընկն

է, եւ գնացողները իսկույն պիտի ստանան կամ արծաթը {կամ} անշարժ կայքերը, իսկ թե բանը պիտի ընկնի դատաստանի

ը կորզել եւ տանել ձգել Մխիթարյանց ձեռքը: Դուք {կամ} քաղաքը, առաջարկելով գնացողներին երեսփոխանություն

գնացողներին երեսփոխանություն եւ դատաստան մտանելու {կամ} արծաթ կամ կայք ստանալու իրավունք, ոչինչ պայման չ

ն երեսփոխանություն եւ դատաստան մտանելու կամ արծաթ {կամ} կայք ստանալու իրավունք, ոչինչ պայման չեք առաջարկ

կողմից փաստաբանների պաշտպանության: Ավստրիայի {կամ} մի ուրիշ բռնակալ տերության դատաստան չէ, որ մի քա

երության դատաստան չէ, որ մի քանի թուղթ սեւցնելով {կամ} մի քանի աստիճանավոր կաշառելով, գործին հերիք հոգա

թե ի՛նչ կա այնտեղ, բան մնացե՞լ է, ովի՞ ձեռքում {կամ} ո՞ւր եւ ի՞նչ են արել տարեկան եկամուտքը կամ մյուս

եռքում կամ ո՞ւր եւ ի՞նչ են արել տարեկան եկամուտքը {կամ} մյուս կտակների զորությամբ ավանդված կայքերը: ։

աքի իսկույն ստանալիքը պիտի լինի տարեկան եկամուտքը {կամ} մյուս կտակներով թողվածքը. իսկ եթե կտակակատարքը ա

ը առ ժամս բան չստանա ներկա առձեռն պատրաստ արծաթով {կամ} փոքր բան ստանա եւ մնացածը (ստանա) անշարժ կայքեր

րը, ինչպես ասացինք, կարող էր շատ փոքր բան լինել {կամ} ամենեւին չլինել, եթե գործ դրվել էին անշարժ կայք

ին չլինել, եթե գործ դրվել էին անշարժ կայք գնելու {կամ} եղածների վերանորոգության մասին, ըստ որում շատ տա

ն է բոլորի արժողությունը եւ ո՛ր ճանապարհով հեշտ է {կամ} ո՛րքա՞ն ժամանակի մեջ գլուխ գալու գործ է այդ բաներ

խ գալու գործ է այդ բաների բացարձակապես տիրապետելը {կամ} առձեռն պատրաստ գումարը ստանալը եւ այլ այսպիսի բան

քրել եւ վերահասություն գործել այդ բաներին եւ եղած {կամ} գտանված կայքի եւ գույքի մասին լիակատար ծանոթությո

§ 5. Երբ որ քաղաքին հայտնած էինք, թե այսքան {կամ} այնքան բան կա եւ թե հարկավոր է դատաստան մտանել,

ուրս էին մեր անձնական ծախքերից, նշանակված արծաթի {կամ} նորանից արած ծախքի հաշիվը քաղաքին ցույց տալու հան

ն ֆունտ, տասն ամuից ավելի մնալու հոգացողությունը {կամ} գործը ավարտելուց հետո ճանապարհի ծախքի տնօրինությո

ասիկ իմ եւ պ. Հ. Աջեմյանի պայմանները. եթե Դուք {կամ} քաղաքը հավանիք այս պայմաններին, ուրեմն կարող եք

րգմանչաց գործը չէ, այլ կցկտուր հավաքածո ասորական {կամ} այլ հունական թարգմանությունների, որ Որոգինեսը 3

մ, եթէ գործդ այդ անկցի ընդ մանրակրկիտ քննութեամբ {կամ} Ձերոյին վեհագունութեան, կամ որում հրամայեսցի առ

անրակրկիտ քննութեամբ կամ Ձերոյին վեհագունութեան, {կամ} որում հրամայեսցի առ ՚ի Ձէնջ: Յիմոյս կողմանէ,

տ եմ պարզել եւ լուսափայլ կացուցանել, որպէս բերան {կամ} որպէս պատկեր պատգամաւորաց թէ բանիւ եւ թէ գրով եւ

լոց բազմաց, այլ եւ զայս թէ յետ աւուրց իբր երկուց {կամ} երից ելանեմ [Էջմիածնէ ՚ի Թիֆլիս, ըստ գրութեան նո

ա, ոչ եթէ տեսեալ են եւ քննեալ զհաշիւս Խալիբեանին {կամ} տեղեկացեալ իրաւանց կամ անիրաւութեանց գործելոց կամ

քննեալ զհաշիւս Խալիբեանին կամ տեղեկացեալ իրաւանց {կամ} անիրաւութեանց գործելոց կամ ի Խալիբեանէ, կամ ի պա

կամ տեղեկացեալ իրաւանց կամ անիրաւութեանց գործելոց {կամ} ի Խալիբեանէ, կամ ի պատգամաւորացն, այլ թէ յօժար

ւանց կամ անիրաւութեանց գործելոց կամ ի Խալիբեանէ, {կամ} ի պատգամաւորացն, այլ թէ յօժար են նոքա, առանց դա

իրաւունք եւ արդարութիւն եւ ոչ կամապաշտութիւն այս {կամ} այն մտօքս բառդ " հիմնաւորս ՚ի ստորագրութիւնս պատգ

քան զ700 վերստ, որ է ճանապարհ աւուրց իբր տասնից {կամ} աւելի եւս: Ուստի ազատ համարելով զիս յայսմ հե

Անգլիոյ ՚ի Հնդկաստան: Աւուրց, յետ իբր երկուց {կամ} երից ստանամ ես զբնագիր եւ զթարգմանութիւն երեսփոխա

զորքի անունով. քաղաքը պատասխանել է, թե Մեսսինան {կամ} Իտալիան զորք չունին այնտեղ՝ եթե՛ ունի մի Բուրբոն

ի անվանագիրը, որ դրված էր՝ որեւիցե հրապարակական {կամ} տերութենական շինվածքների ճակատում, այդ բոլորը,

ւթացի ի նամակատունն, տեսանել եթէ գուցէ ինչ նամակ {կամ} գիր ի Ռուսսիոյ եւ գտեալ յիրաւի զքանի մի նամականիս

մակ ո՛վ իցէ գրեալ, զինչ բովանդակութիւն նամակին, {կամ} զոր յարաբերութիւն բովանդակութեան առ որսացողս եւ ո

լիայ, եւ անդ մնացից մինչեւ ցկէս Մարտի, առաւել {կամ} պակաս, հայեցեալ յորակութեան եղանակաց եւ հողմոց:

ւ անախորժութեանց յարիցին պատճառը: Իսկ թէ ազգն {կամ} յարգութիւն Ձեր, որպէս անձն պաշտօնական, լռեսջիք

ուածս իւր, ելանէ ի նաւ՝ յուղի անկանիլ ՚ի Մադրաս {կամ} այսր ՚ի Կալկաթա: Երկրորդ՝ թէ կտակաւն այնուիկ

այսոսիկ հրիտակս, եթէ ունիք ինչ քաղեալ ՚ի լրոյ, {կամ} ՚ի գրաւոր յիշատակարանաց, թերեւս նշխարելոց յեկեղ

անյայտ իցեն Ձեզ այսոքիկ ամենայն կտակակատարութիւնք {կամ} վիճակ հրիտակացն, յայնժամ աղաչել աղաչեմ, ի հաշիւ

գայինք, գուշակեն, թէ պ. Հագն չունի տալ զտունն {կամ} զարդիւնս, խաղաղութեամբ եւ առանց դատաստանական եր

), որ այժմ ՚ի պատճառս անյաջողութեան նորա, բանկն {կամ} սեղանաւորք գնեն եւ ընդունին զտոմսակն, ՚ի բաց զեղ

ի կորուսանեալ զքսան առ հարիւրն ստացայց ՚ի բանկէն {կամ} ի սեղանաւորէն զհաշիւ, թէ այս ինչ ընկերութեան տոմ

տէրութեանն Հօլանդիոյ եւ հեռի է ի Կալկաթայէ տասանց {կամ} աւելի ատուրց ճանապարհաւ, ընդ Ովկիան: Ի կտա

եւ ասէ, թէ ինքն ելանէ ծովու ՚ի Բատավիոյ ի Մադրաս {կամ} ՚ի Կալկաթա, կտակակատար կարգելով ինքեան զոմն Վա

ւածս իւր առնու ընդ իւր, յուղի անկանելն ի Մադրաս {կամ} ի Կալկաթա: Առ ՚ի գտանել զհետս արանցս այսոցիկ

Կալկաթա: Առ ՚ի գտանել զհետս արանցս այսոցիկ, {կամ} կտակին ու կամ հրիտակին, ամենայն խուզարկութիւնք ի

Առ ՚ի գտանել զհետս արանցս այսոցիկ, կամ կտակին ու {կամ} հրիտակին, ամենայն խուզարկութիւնք իմ անցին վայրապ

ղը ծագած չէ հորիզոնում. երեւում է թե ամիս եւ կես {կամ} երկու ամիս դեռեւս կմնամ այստեղ: Բայց վերադարձիս

անդ ոչ կարեմ աւարտել զգործն յառաջ քան զամիսս երիս {կամ} զչորս, յորոյ յապացուցութիւն ունիմք զներկայ զայս

բաց ի ծախուց բնակութեան եւ կերակրոյ, ծախք սայլի {կամ} կառաց նշանաւոր է նոյնպէս իւրով յիմար կարգադրութեա

լ եւ զլսել զդատն, պահանջէ զ1000 ռուփիս ՚ի գրաւ, {կամ} զերաշխաւոր վասն այդչափ գումարաց: Զայս ամենայ

ԱՆՑ Արգոյ պարոն, հանգուցեալ Մասեհն Բաբաջանեան {կամ} հասարակ կոչմամբ Աբդըլմսեհ Մարտիրոս վախճանեալ յամի

կրորդին ութսուն (80) կումպանու ռուփիս հատուցեալ {կամ} չորսն պ. Պալին ընդ ձեռն արժանայարգ պ. Ս. Յ. Ա

են ինձ առ անկորուստ մատուցանելոյ վեհափառութեանդ, {կամ} անձամբ անձին, կամ այլով ապահով ճանապարհաւ, եթէ

մատուցանելոյ վեհափառութեանդ, կամ անձամբ անձին, {կամ} այլով ապահով ճանապարհաւ, եթէ հանգամանք արգելուցո

մտից եւ առանց ծախելոյ, զդանկ մի ի շինութիւն ազգի {կամ} ի պահպանութիւն դպրոցաց, որ ըստ օրէ թաղի ընդ պարտ

ոց, քան զթուղթն յօրինեալ յամբաստանեալ եպիսկոպոսէ {կամ} յարբանեկաց նորա եւ ձեռնագրեալ ՚ի խղճալի եւ ՚ի համ

յ: ՚Ի նանիր փորձեն, որք փորձինն, սանձել զլեզու {կամ} զգրիչ բանականաց: Նոքին ոչ կամիցին ՚ի բողոքելոյ ե

յն ճշմարտութիւն անվերարկու: Զամենայն զհրաման {կամ} զյանձնարարութիւն առ ի Ձէնջ պատրաստ կամի կատարել,

յնպէս: Իսկ թէ կամիցիք այլով ճանապարհաւ գրել, {կամ} իսպառ զանց առնել, կամք վեհափառութեանդ են, ես զի

ջացած լինելով քան զձերը, պղտորած լինի կաթողիկոսի {կամ} Սյունհոդոսի միտքը. այդ մասին անհոգ կացեք: Կաթող

ե այստել " Ազատ տնտեսագիտական ընկերությունից " եւ {կամ} Մոսկվայում " Բնախույզների ընկերությունից " մի քան

ատ՝ ֆիզիկապես ենթարկվում են փոփոխության եւ ավելի {կամ} պակաս շեղվում նորմայից, որը թերեւս (իմ անձնական

նքսերի համար, հետո հողը հավասարեցնում են տափանով {կամ} որեւէ այլ այգեգործական գործիքով (որովհետեւ այդ մ

չի կարելի նրան մեղադրել. դա էքսպեդիցիայի տեղագրի {կամ} երկրաբաշխի գործն է, որը հավանորեն եւ կազմել է:

դսմին վերադարձնում եմ: Ես քեզ խնդրել էի Շլոսսերը {կամ} Մակոլեյը, եթե քեզ հաջողվի ճարել, ապա, խնդրում

, հեղինակը լիովին շարադրել է իր հայացքն Անգլիայի {կամ} անգլիացիների բնութագրման վերաբերյալ: Լիովին գնահ

ցության մեջ էին եւ յուրաքանչյուրը զինված էր ավելի {կամ} պակաս լիբերալ խարտիայով: Անգամ Բավարիան ուներ այ

ա: Նախօրոք շնորհակալություն եմ հայտնում Մակոլեյի {կամ} Շլոսսերի համար: Երեկ ես գրել եմ քեզ երկար նամակ

նց մեջ, որ նրանք հիվանդի մահը որեւէ կարծրացումից {կամ} բորբոքումից գերադասում են ընդունված գծից շեղվելու

դեռ չի հասել, ոչ էլ այդ զարմանալի գրքի գրողները {կամ} էլ գրաշարները. բայց եթե հանդիպումն այդ բառերի հե

դյոք, որ այդ պատճենների հիման վրա դիմում է արված {կամ} թե՝ ով որ դիմումը պիտի գրեր՝ հրաժարվել է եւ ես

արվել է եւ ես պիտի գրեմ՝ ըստ այդ պատճենների, եւ {կամ} ՝ որպեսզի ես վերանայեմ ռնգեղջյուրի պատմությանը վե

մանակ, կգրեք մոտ օրերս"։ Սպասելով տեսակցության {կամ} ավելի պարզ խոսքերով շարադրված նամակիդ, ես առայժմ

մարդիկ, որոնք օժտված են հանճարեղ մտքով, Պոմպեյի {կամ} Հերկուլանումի ավերակների տակից գտնելով մի ժանգոտա

ւթյանը հաստատապես հայտնի է, այլ ոչ թե ենթադրաբար {կամ} տարապայմանորեն: Հետեւյալ անգամ Ֆոշեն եւ Դոն Քիշո

ոն-Քիշոտը լռում է): Եթե Անանիան Ուստիմովիչին {կամ} Կովալսկուն նամակ գրի, ապա թող ինձնից նրանց շնորհ

ենք: Թերեւս դա իրականանա: Սպասելով տեսակցության {կամ} անհաջողության դեպքում՝ գոնե հանգամանալից նամակի

բողջ քաղաքակրթությունը չբխեցնի բողոքականությունից {կամ} պուրիտանիզմից, ինչպես ուրիշներն, առանց այլեւայլ

լ մոմենտին: Հեռավոր Արեւելքում բուդդայականության {կամ} բրահմինականության դարավոր տիրապետությունն ավելի շ

յց ես խոսում եմ հիմնական խթանի, այսինքն՝ ազդակի {կամ} դիաստազզի մասին, լծակի մասին, որն առաջինն է ուժ

ինն է ուժ հաղորդում ամբողջ մեխանիզմին: Ո՞ր սաքսը {կամ} նորմանը, կամ բրետոնը միջին դարերում կխիզախեր բող

րդում ամբողջ մեխանիզմին: Ո՞ր սաքսը կամ նորմանը, {կամ} բրետոնը միջին դարերում կխիզախեր բողոքի դրոշ բարձր

եր, քան թե քաշ գար ինչ-որ Անանյանի նախասենյակում {կամ} իր հիմար հնարքներով խեղճ Գրիշային ճանապարհից շեղե

, թե՞ ոչ: Պարզ է, որ դրա պատասխանը կարճ է՝ այո {կամ} ոչ, իսկ դու գլուխդ ազատել ես ընդհանուր դատողությ

ողնենք, իսկ այդ տեսքով տուն ուղարկել չի կարելի, {կամ} հարկ եղած դեպքում հնարավոր չէ դրանով ճանապարհ գնա

ս վախենում էի թե Bronchitis siոplex-ը copibalis-ի {կամ} pneumonia-ի կփոխակերպվի, որովհետեւ կարգին տենդու

րկայացրել են որպես մահմեդականներ եւ կանխիկ դրամով {կամ} անգլիական դեսպանության հովանավորությամբ գնված դավ

են վերցնում այն քրիստոնյաներին, որոնք բողոքական {կամ} կաթոլիկ են դառնում: Ահա՛ այն միակ թալիսմանը, որ

աթ-Նովան կարգին գիրք է, տպագրված Մոսկվայում 1853 {կամ} 1854 թվին, ուր զետեղված է նաեւ Գ. Ախվերդյանի այ

րինյան պալատի օրինակելի բանավիճողներից ոչ մեկը եւ {կամ} Ֆլորենցիայի հռետորներից ոչ ոք չի ճնշվում Սենեկայի

Ֆլորենցիայի հռետորներից ոչ ոք չի ճնշվում Սենեկայի {կամ} Ցիցերոնի հեղինակությունից. նրա համար միեւնույն է

վերջ հակասությունների: Չէ՞ որ ժողովուրդը թողել է {կամ} այսպես ասած՝ ապրել, անց է կացրել (пережил) հի

շակված ձեւը. ո՛չ թե նրա համար, որ առաջինը վատ է {կամ} այլանդակ է նորից, կամ ընդհակառակը՝ նորը լավ է ե

ա համար, որ առաջինը վատ է կամ այլանդակ է նորից, {կամ} ընդհակառակը՝ նորը լավ է եւ գեղեցիկ է հնից, այլ

է դիտվի ինքնուրույնաբար: Ես ինքս էլ առաջ, ավելի {կամ} պակաս չափով, պաշտպանում էի այն ուղղությունը, որ

եմ զգում, որովհետեւ ես դրանց կարող եմ գտնել 5-րդ {կամ} հաջորդ դարերի ամեն մի կլասիկ երկում, բայց եթե նր

ացնել եւ նա, նայած իր որակին, որեւէ տեղ, ավելի {կամ} պակաս հետեւողներ կգտնի: Բայց լեզուն ուսմունք չէ

յդ պետք է մտցնենք լեզվի մեջ, բայց ոչ պարտադրաբար {կամ} պաշտոնապես, այլ որպես մաքսանենգ ապրանք, գաղտնի

այնպիսիներով, որպիսիք ուրիշ բարբառներում չկան, {կամ} եթե մի ձեւը գերադասվում է մյուսից: Ընդհանուր պակ

ջավորությունների եւ մասնիկների փոխադարձ ժխտումը, {կամ}, ընդհակառակը՝ այդպիսիների փոխադարձ ընդունումը,

րող են լինել միայն մի քանի հիշատակարաններ Ջուղայի {կամ} Պարսկաստանի գավառների կամ թե Աստրախանի հայկական խ

հիշատակարաններ Ջուղայի կամ Պարսկաստանի գավառների {կամ} թե Աստրախանի հայկական խոսակցական լեզվի, որովհետե

եր արխիվը ` ապրող սերունդն է. եթե նա չի պահպանել {կամ} չի մշակել տվյալ մտքի համար որեւէ ձեւ, ապա այստեղ

նատվություն չեմ վերցնում հարցին այնպես պատասխանել {կամ} խնդիրն այնպես լուծել, որ կարելի լիներ ասել Satis

րն այնպես լուծել, որ կարելի լիներ ասել Satis est {կամ} ecce homo. ես հեռու եմ այդպիսի մանր ինքնասիրությ

ան դիրքով: Ինչ վերաբերում է նրանց նրբագեղությանը {կամ} արտահայտությանը՝ դա ժամանակի գործն է, որովհետեւ

ան այցելություն է. միթե չի կարելի գալ ժամը 12-ին {կամ} մեկին, բայց ոչ ուշ, իսկ դու արդեն սկսել ես 2-ին

, իսկ դու արդեն սկսել ես 2-ին գալ: 2-ը անց կեսին {կամ} երեքին երբեմն մենք ճաշում ենք, եւ դրա համար էլ ա

նը եւ քաղաքատնտեսությունն առանց նրանց մեռյալ են, {կամ} թե՝ առանց կողմնացույցի նավարկություն: Թեկուզ նո

վ " ինչո՞ւ " եւ " ինչի՞ հիման վրա " հարցերին մենք {կամ} պատասխան չունենք, կամ այդ պատասխանն այնքան անիմա

հիման վրա " հարցերին մենք կամ պատասխան չունենք, {կամ} այդ պատասխանն այնքան անիմաստ է, որ ամոթ է հիմա խ

սին է, որպեսզի նա ի վիճակի լինի ձեռքով կատարել, {կամ} ստիպել ձկան կատարելու այն գործողությունները, որ

աքսի հովտում: Առաջին անգամ նրանց հայտաբերել է 20 {կամ} 25 տարի առաջ ծաղկարար եպիսկոպոս Սահակը, որի համա

, մի ամբողջ ամիս աղտոտվեցա, հետեւյալ օծանելիքով {կամ} ավելի ճիշտը՝ ներշփեցի Ol. Hyosciami spirit. Sa

նված մեկ միավորի շրջանառության արժեքի էկվիվալենտը {կամ} տարբերությունը 80 անգամ ավելի է այն էկվիվալենտից

հավանորեն, այդ մասին որեւէ բան կա ամսագրերում, {կամ} թե ֆինանսների կամ ներքին գործերի մինիստրություննե

ասին որեւէ բան կա ամսագրերում, կամ թե ֆինանսների {կամ} ներքին գործերի մինիստրություններում: Եթե ես իման

գործողությամբ, նա չի ասում, որ ահա գործն այսպես {կամ} այնպես վճռված ու ավարտված է եւ մենք այսուհետեւ պա

ույլ են տալիս նրան վճարել իր պարտքն առանց դատական {կամ} վերջնական որոշման եւ դրանով փրկում են նրա պատիվը

փրկում են նրա պատիվը, որը հակառակ դեպքում ավելի {կամ} պակաս չափով պիտի տուժեր: Բայց ես արդեն ասացի, ո

ան համաձայնությունը: Նրանք կարող էին ունենալ այս {կամ} այն կարծիքը, այդ նրանց չի արգելվում օրենքով, սա

ից, ներկա է գտնվում C ժողովին: Բացակայությունը {կամ} մինչեւ իսկ ներկա լինելու դեպքում լռություն պահպան

մ լռություն պահպանելն ապացույց չէ, որ բացակայողը {կամ} նա, ով լռում է, իրավունքով ցածր է, քան թէ նա,

կության ժողովը ազնվականությունը հաստատող մագաղաթի {կամ} աստիճան հաստատող վկայագրի զորությամբ, առավել եւս

քաղաքացիական եւ սոցիալական տեսակետներից պատվավոր {կամ} հաճելի կացությունները բնավ անհրաժեշտ չեն մեր հասա

հրովարտակը չի վերաբերում հատկապես որեւէ դասակարգի {կամ} այլ կարգի մարդկանց, այլ բոլոր հայերին, որոնք կա

ի հետ հակադարձ համեմատական է. նրանք ավելանում են {կամ} նվազում են մեկը մյուսի հաշվին։ Վերջապես, ավելոր

տացման մասին, ծծմբաթթվով սերմերի կճեպը մշակելուց {կամ} թղթի ստացման մասին քուսպից, որ մեզ չի վերաբերում

թ տեսնվում եմ եղբորս հետ եւ ինձ համար պարապում եմ {կամ} ընթերցանությամբ, կամ թե այս կամ այն բանն եմ գրու

ետ եւ ինձ համար պարապում եմ կամ ընթերցանությամբ, {կամ} թե այս կամ այն բանն եմ գրում: Հաղորդիր իմ հար

ամար պարապում եմ կամ ընթերցանությամբ, կամ թե այս {կամ} այն բանն եմ գրում: Հաղորդիր իմ հարգանքը կնոջդ

-Շահին. վերջինս, հուսով եմ, ամառն այստեղ կգա, {կամ} էլ Նիժնի Նովգորոդի Մակարեւյան տոնավաճառից: Խնդրե

ն Արեւելից"։ Ազդարարության մեջ ասվում է... " {Կամ} զողբս ի " Վկայսն Արեւելից ", որոյ հեղինակ ասորի

վաղօրոք խնդիր գրել առ գավառապետն, որ հրաման հանե {կամ} ինքը տա մայիսի 1-ից մինչեւ օգոստ. 15 երթալ Սամար

ն վրան է, մեմ ալ տաք տեղ մը երթալու դիմացի ձմեռը {կամ} Նախիջեւան մնալու. արդխ նայինք, ո՛րը ավելի շուտո

րոց բնակելոց 'ի Հնդիկս, որ գո՛ն Մասեհ Բաբաջանեան {կամ}, հասարակ կոչմամբ, Աբդըլմսեհ Մարտիրոս, Եղիա Յակ

ւսումնականքը հասկանալ մեր այժմեան ազգային պիտոյքը {կամ} լուսաւորութեան մասին բարձրացած խնդիրները եւ անաչա

ցնում այդ պակասութիւնքը, որ ծիծաղեմ դոցա վերայ, {կամ} պախարակելով անցանեմ հարեւանցի նոցա մօտով. ոչ, ա

տճառ են դառնում: Ես դիտաւորութիւն չունիմ մի մարդ {կամ} մի ազգ անարգելու. քաւ լիցի, բայց ինչ որ խօսում

աստիկ էր կոչել: Այժմ հասկացա՞ք, թէ ինչո՛ւ համար {կամ} ինչպէ՛ս է խայտառակել: - Եղբա՛յր, Նազարեանցի

շատակարան ես պահում տանդ եւ ամենայն օրում պատահած {կամ} լսած անցքերդ գրում ես այնտեղ, մանաւանդ եթէ մի ար

. արդեօք այդպիսի՞ մարդիկ շատ հարստահարուած էին, {կամ} շատ խաբուած, որ այժմ մատնուել էին այդ ողորմելի վ

եւրոպացի երեւելի Բանկերը ի՛նչ մի պակաս արդիւնաբեր {կամ} անբարոյական գործ են, որ եթէ մեր Հայերը եւս պարապ

, որ այսպէս ընտանեբար վարւում եմ ձեր հետ), ե՞րբ {կամ} ո՞ւր տեսաք, որ հայրենասէրքը ազգի վէրքերի վերայ վ

նասիրութիւնը պարծանք ենք համարում, այսպէս առնենք {կամ} այնպէս առնենք ", ինչ կամիք, արեցէ՛ք սիրելիս, ե

պիտոյ է ուրիշի ճշմարտութիւնը չափէր բարեկամութեան {կամ} թշնամութեան չափով: Ստոյգ ազգասէրը պիտոյ է խօսի ճ

կ կան աշխարհիս երեսին: Գ. Մի մարդու առաքինի {կամ} վատթար լինելու շարժառիթը գտանւում է նոյն այդ մարդ

եթէ սնած ու աճած լինէր մի վատթար շրջակայքի մէջ, {կամ} մի վատթար մարդ առաքինի լինել՝ գտանուելով առաքինի

նը, թէ մարդը ծնանելով չունի իւր մէջ առաքինութեան {կամ} վատթարութեան սկիզբն կամ տարր, եւ հոգու այդ ունակ

ունի իւր մէջ առաքինութեան կամ վատթարութեան սկիզբն {կամ} տարր, եւ հոգու այդ ունակութիւնքը հետեւանք են նոր

, եւ հոգու այդ ունակութիւնքը հետեւանք են նորա լաւ {կամ} վատ շրջակայքի ազդեցութենից: Արտասուելի՜ բան

ո՞ւմ էր արդեօք իւր բնական որակութիւնքը, որ ունէր {կամ} դեռեւս պիտոյ է ստանար՝ մնալով իւր հայրենի հողի վ

ւնը կախւում էր հողից, օդից եւ ջրից: Մի բուսական {կամ} մի ծառ, առնունք, զոր օրինակ՝ փշատը, որ Հայաստ

որ նա եւս դարձել էր մի արիւնկզակ գող եւ աւազակ, {կամ}, սորա հակառակ, եթէ մի աւազակի որդի, որի բնաւոր

լինելով, կարո՞ղ էր առանց զզուելու նայել իւր հօր {կամ} եղբայրների դատապարտելի գործի վերայ։ Ամենեւին ոչ

մենեւին բնականաբար վատթարանալ: Թէեւ առաքինութեան {կամ} վատթարութեան կերպարանագործութիւնը կարօտ է ժամանակ

ն քննութիւնք հաւաստում են մեզ, թէ մարդու առաքինի {կամ} վատթար լինելը պատահական բան է եւ կախուած նորա դաս

- Բայց, մեծ մայր, ձեր ամուսնուն Չէի՞ք խաբում {կամ} նենգում: - " Այդ ի՛նչ կարելի բան է, Որ անմեղ օ

ը եւ ուսմունքը շատ մեծ խորհուրդ ունին մի աշակերտի {կամ} մի ուսանողի համար, բայց դորանից, եթէ մեծ չլինի

իւր հոգին տրամադրած լինելով մի օրինաւոր դպրոցում {կամ} համալսարանում, լուսաւորութիւնը կը շինէ իւր համար

ր այն ժամանակ՝ իւր գաղափարը իրագործելու: Առտնին {կամ} ծնողական դաստիարակութիւնը ստանում է երեխայն գլխաւ

կը փոխէ իւր բուն յատկութիւնքը, ինչպէս բուսականը {կամ} կենդանին՝ տեղափոխուած իւրեանց սեպհական շրջակայքի

ւսաւորելու իւր զաւակը եւ չէր գործ դնում այդ հնարը {կամ}, անհոգ լինելով իւր զաւակի բարոյական կրթութեան մա

եւ առ հասարակ ազգային երգ անունով աշուղների գրած {կամ} ասած բաների վերայ, ընդհանրապէս, իսկ դոյն այդ Քն

, թէ ինչ յարաբերութիւն կայ անձրեւի եւ մեռած կնոջ {կամ} թէ մի կենդանի թաղուած հորթի մէջ։ Ես ինքս չեմ հաս

: Մտածեցի, թէ այդ մարդը գալիս է իմ դրացու տուն, {կամ} գուցէ ինքը դրացիս է, որ վերադառնում էր դէպի տուն

ն բարեկամ, միայն նոքա են տեսանում: Եւ այն մարդը {կամ} այն անցքը կ'ընկնի Յիշատակարանիս մէջ, որ արժանի է

արանիս մէջ, որ արժանի էր յատուկ ուշադրութեան լաւ {կամ} վատ կողմից, եւ քո պէս մարդը պէտք է ուրախանայ եւ

հրէաներից, որ չունենայ իւր տանը Հին Կտակարանը, {կամ} մի մօհամեդական, որ չունենայ Կուրանը։ Ինչո՞ւ համ

նդունելով Սուրբ գիրքը, չէինք ընդունում Էֆիմերդէն {կամ} ուրիշ այդպիսի յիմարաբանութիւնք, եւ ա՞յդ էր պատճա

եռ ու Ֆարմասօն։ Գիտե՞ս դու, թէ ինչ ասել է Լօթեռ {կամ} Ֆարմասօն... - Կարծում ես, թէ երեխայի հե՞տ ե

ս խօսում, որ հարցանում ես, թէ ի՞նչ ասել է Լօթեռ {կամ} Ֆարմասօն... - Ուրեմն գիտե՛ս: - Անտարակո

կիցքը, որպէս թէ խոր գիշերի մէջ, նորա մեհենի մօտ {կամ} դպրոցի մէջ Աստղիկ էր ծագում... Թէեւ երկինքը պատա

մարդ: Դիցուք թէ երազ էր տեսել։ Դորանից մի օգուտ {կամ} վնաս չկար իւրեան. շանթը ինքը չէր ուտողը, թող Բր

որ փարատէին նորա ցաւը: Այսպիսի բաներ տեսանել {կամ} լսել շատ ցաւելի է ինձ. արդեօք կը տա՞յ Աստուած մի

լ նոցա պաշտպանքը եւ հովանաւորքը: Բայց երբ որ այս {կամ} այն անձը մտած էր իւրեանց ընտրած կարգը՝ թագաւորու

սակաւաջուր լինելը Յուլիս եւ Օգոստոս ամիսների մէջ {կամ} երբ երկար ժամանակ փչում էին արեւելեան քամիները,

առաստանից. ոչ թէ միայն չկան հրապարակական ճեմելիք {կամ} պարտէզք, այլեւ շատ սակաւ կը գտանուի այնպիսի տուն

բ սկսանում էին գարնանային եւ աշնանային անձրեւները {կամ} ձիւնհալը, այնուամենայնիւ, դեռեւս ո՛չ մինը քաղաք

այլ ունդեղէններով եւ այլն, եւ այլն: Քաղաքը {կամ} նորա շրջակայքը չունին մի առանձին բերք, որ յատկապ

ողուլ, որովհետեւ այդ դիպուածում ստանալու էր քսան {կամ} քսանեւհինգ կոպէկ արծաթ: Վարսավիրայ ասած մարդը մի

ւթիւն, զորօրինակ՝ հոտ, համ եւ այլն, եւ այլն, {կամ} երբեմն նկատում են, որ մի սեւ շիշի միջից լցուած ս

ած սպիտակ ջուրը ծիրանագոյն ներկում է արծաթի դգալը {կամ} յետոյ սեւացնում է եւս, այդպիսի դիպուածում, մանա

, որովհետեւ դեղերը շատ անգամ տրւում են մի, երկու {կամ} երեք ժամը մի անգամ մի սեղանի դգալ. " Ի՞նչ պիտոյ

, - ասում է, - հիւանդին այդ աննշան քանակութիւնը {կամ} եթէ ամբողջ օրի մէջ նշանակած է մի հատադեղ (pilula

ենակշիռը փրկարար է մի հիւանդութեան մէջ, իսկ երեք {կամ} չորսը՝ մահադեղ: Այսպիսի ասիական եւ անտեղի պատճա

ելի լաւ է ուղիղ ճանապարհով երկու օր, երկու շաբաթ {կամ} երկու ամիս յետոյ առողջանալ, քան թէ վտանգաւոր կեր

, որ օրիորդքը ծածկում են իւրեանց գլխին բարխատեայ {կամ} ատլասեայ ոսկեղէն կամ արծաթեղէն ժապաւէնով շրջակարա

մ են իւրեանց գլխին բարխատեայ կամ ատլասեայ ոսկեղէն {կամ} արծաթեղէն ժապաւէնով շրջակարած եւ նոյնպիսի փունջ կ

՝ բուն հայկական, այժմ այդ եօթանասունից երեսունը {կամ} քառասունը փոխանակում են Ռուսի բառերով այնպէս, որ

որովհետեւ հարիւր բառի մէջ հազիւ մնացել է երեսուն {կամ} քառասուն հայկական բառ: Ողբալի եւ արտասուելի բան

ամ Ռուսի անդէմ բայերից, Տաճիկ վերջաւորութեններով {կամ} Թաթարի բառեր հայկական վերջաւորութեններով ծառայում

իկը պատահում են միմեանց փողոցի մէջ, վաճառանոցում {կամ} ղահուէտնում, իսկ կանայք պիտոյ է տեսանեն միմեանց

ղահուէտնում, իսկ կանայք պիտոյ է տեսանեն միմեանց {կամ} եկեղեցու մէջ եւ կամ բաղանիքում: Օրիորդների վերայ

անայք պիտոյ է տեսանեն միմեանց կամ եկեղեցու մէջ եւ {կամ} բաղանիքում: Օրիորդների վերայ խօսք եւս չկա. նոքա

յ տուն գնալը համարւում է կա՛մ մեղք, կա՛մ ամօթ եւ {կամ} գոնէ ընդդէմ բաների կարգին: Նախիջեւանցիք տարի

գրողը շատ անգամ խօսած է նոցա հետ: Այժմ գուցէ մի {կամ} երկու մարդ ծերունիք, մնացած լինին այդ աշակերտներ

նում են ծառերի տակին կանաչ արօտի վերայ թէյ խմելու {կամ} խորոված ուտելու համար: Վանքի սարից որ ցած ես գնո

գնում դէպի աջ, վանքից կէս վերստ հեռաւորութեամբ, {կամ} աւելի եւս պակաս, հանդիպում ես մի փոքրիկ աղբիւրի

լ այն լոյսը, որ յայտնի է անունովս՝ Ճախնային գազ {կամ} Գերեզմանական մոլահուր, որ շատ անգամ երեւում է եւ

մ էր գերեզմանի հողաբլուրի վերայ: Այն մարդուն {կամ} այն ժողովրդին, որին անհասկանալի են բնութեան օրէն

թէ մեր սիրելի ազգակիցքը Նախիջեւանի մէջ հաշուատուն {կամ} գործակալ մարդ պահէին գո՛նէ միմիայն Ֆրանսիայի Մարս

ած: Զարմանալի բան. Մոսկուայի եւ Պետերբուրգի {կամ} այլ քաղաքների մէջ, Ռուսսիայում, տաւարի կամ ոչխա

ւրգի կամ այլ քաղաքների մէջ, Ռուսսիայում, տաւարի {կամ} ոչխարի ճարպը, մշակները, ապրուստը, բնակութեան վ

ի մէջ՝ վճարելով իւրաքանչիւր ֆունտի համար 28, 29 {կամ} 30 կոպ. արծաթ: Բայց չկան մարդիկ, որ, ընկերութ

ն խօսքը ընդունում են, որ դուրս էր գալիս բարեկամի {կամ} համախոհի բերանից: Մի Հայ, որ չէր սիրում ինձ, ի

նկրթութեան: Եթէ ունեցած էր Նախիջեւանը մի ազգային {կամ} եւրոպական բազմակողմանի ուսումնարան, որի խորհուրդ

նորա կեանքը. աշխարհի երեսին երկու բան կայ՝ այո {կամ} ոչ, յառաջ կամ յետ, լինել կամ չլինել: Այս հիմքե

աշխարհի երեսին երկու բան կայ՝ այո կամ ոչ, յառաջ {կամ} յետ, լինել կամ չլինել: Այս հիմքերի վերայ հարկաւ

րկու բան կայ՝ այո կամ ոչ, յառաջ կամ յետ, լինել {կամ} չլինել: Այս հիմքերի վերայ հարկաւորաբար պիտոյ է մ

, նորա միաբան ոյժը բաժանւում է նախ եւ յառաջ երկու {կամ} երեք մեծ հատուած, յետոյ այդ հատուածի պատկանողքը

րի) կարծիքով արդէն մի մեծ բան էր, եթէ մի աբեղայ {կամ} մի եպիսկոպոս, մի տիրացու նշանակում էր մի գիւղում

րկել խաժամուժ ամբոխի աչքը, թէ ահա այս ինչ աբեղայ {կամ} այս ինչ եպիսկոպոս ազգասէր է, դպրոցներ է բաց անու

իտէ, որ մեր համար միեւնոյն է ուսումնարանի լինելը {կամ} չլինելը, բայց թէ, առանց մեր ձեռնարկութեան, մի

Իմ համար միեւնոյն է մի յիմար մարդու ինձ պատուելը {կամ} անպատուելը, որովհետեւ նա յիմար է, եւ ամօթ էր ին

պահութիւնը: Եթէ այդ օբսկուրանտները մի տղայական, {կամ} աւելի լաւ ` պառաւական ցնորամտութեամբ համարում են

անի կարգում մեր ողբալի ազգի մէջ, եւ եթէ մեր ազգը {կամ} գոնէ նորա մեծ մասը անդատողական երեխայի պէս կարծու

ւարի բռնակալութեան: Մեր ազգը երկար ժամանակ, {կամ} աւելի ճիշտ եւ լաւ ասելով՝ սկզբից մինչեւ այսօր,

ը խելագարութիւն է, իսկ խելագարի համար չկայ կանոն {կամ} պատշաճ, որովհետեւ խելք, բանականութիւն չկայ: Այ

, որպէս ազգի անարգողներից եւ չընդունել նոցա գիրը {կամ} բանը"։ Բայց ազգի մէջ, փա՛ռք Աստուծոյ, գտանուե

ճշմարտութեան քարոզիչքը հերիքացան եւ իւրեանց գիրը {կամ} բանը չուղարկեցին այնպիսի մարդերի, որ ամենեւին խն

Ճշմարտութեան քարոզիչների լեզուն, որով խօսում են {կամ} գրում են, անպիտան է եւ անհասկանալի ", բայց ամեն

ւում էր մտանել քնի մէջ, տխրում է՝ մահու պատկերը {կամ} թէ մարդկային կեանքի օրինակը որպէս հայելու մէջ նկա

թենից, որին չեմ ցանկանում հաղորդել իմ ընթերցողքը {կամ} բարեկամքը, եւ եթէ մի նշանաւոր բան տեսանեմ կամ լս

քը կամ բարեկամքը, եւ եթէ մի նշանաւոր բան տեսանեմ {կամ} լսեմ, իսկոյն ձգում եմ Յիշատակարանիս մէջ, որ ուր

դորան: Մօտ ժամանակներումս ստացած նամակներիցս {կամ} լուրերիցս հետեւեալ բաները կարող եմ մէջ բերել:

Իսահակեանցի պատասխանը, հարցմունքին յարմար չէ՞, {կամ} օրինաւոր չէ՞։ Ասես, թէ դանակով կտրել, ձգել է տ

Սահակի եւ Մեսրոպի ձեռքով, իբր 60 աշակերտ Եւրոպա {կամ} Ալեքսանդրիա ուղարկելով, կարելի՞ է, որ մոռանային

ազգուրաց մեծատունների եւ իշխանների բարեկամութիւնը {կամ} թշնամութիւնը դէպի ինձ. ոչինչ յարակցութիւն չունիմ

արդը լինէի, չէի կարողանալու դրականապէս խօսել այս {կամ} այն բաները Պ. Իսահակեանցի հետ, եւ թէ մի հաստատ

սէր ոչ ունիցիմ, եղէ ես իբրեւ զպղինձ, որ հնչէ, {կամ} իբրեւ զծնծղայս, որ ղօղանջեն եւ այլն " եւ թէ. "

այն իդէայն, որ հասկացւում է լատինական immediate {կամ} Ռուսաց непосредственно խօսքերով, ուրեմն մեծատուն

եանցը երազում կատարուած տեսել է այս իրողութիւնը, {կամ} Մուզան ասել է՝ Մասեաց դարեւանդից Ղզլար վազելով:

ոչ թէ միայն քրիստոնեայ չեն, ոչ թէ միայն քահանայ {կամ} եպիսկոպոս չեն, այլեւ մարդ չեն: Վա՜յ եւ դատապարտ

է մանուկ կազուար է: Ինչպէս կարելի է, որ արագիլը {կամ} մօրահաւը, թէեւ ծածկուած էին վահանի տակ, չյայտնէ

ակուղ վարուեցաւ. բերան չբերեց իւր բէգզադէութիւնը {կամ} 3. 000 մանէթի բանը: Ես այդպէս եւս սպասում էի

ում են պատշաճից ուրախութեան քօղ ձգել իւրեանց դառն {կամ} թթու երեսի վերայ, այդ օրերում ուրախ է ցոյց տալիս

րկութենից, թէ ինչո՛ւ համար ձեռքից փախուցել է այս {կամ} այն օգտաբեր գործը։ Այդ օրերում ուրախանում է եւ ա

ուրախութիւն պատճառել, բացի նորանից, որ եղած էր {կամ} լինում էր մեր տարաբաղդ ազգի օգտի համար, իմ անձնա

է ինձ ներս չբերել Յիշատակարանիս մէջ Պ. Բէգզադէն {կամ} նորա գործերը: Այդ իրողութիւնը, ահա, Պ. Բէգզադ

եւ այլն, եւ այլն, բաւական յարմարաւոր բեմ: Ութն {կամ} տասն հոգի երաժիշտքը թէատրոնական գործողութենից յառ

նից յառաջ հնչեցուցին մեր ականջին " Պօրտիչիու համր {կամ} Ֆենելլա " ողբերգութեան գեղեցիկ ներածութիւնը, որ

Այս ասելով՝ չեմ մեղադրում եղերերգութեան հեղինակը {կամ} մշակողը, այլ կամիմ մատով ցոյց տալ ազգի կեանքի վե

ի անգամ պատճառ տուեցին Հայերին՝ մի բան տեսանելու {կամ} լսելու թէատրոնական բեմից մայրենի լեզուով: Բայց Մ

: Շնորհակալութիւն դորա հեղինակին: Թէեւ մի նպատակ {կամ} մի վճռողական կէտ չունէր այդ գործը, ուստի եւ մեք

ղած գրաւոր բամբասանքներին, ո՛չ որպէս վիճաբանասէր {կամ} խռովայոյզ ոգւով, այլ իրենց փաստերը յառաջ բերէին

րդարապէս, եթէ ունէին, թէեւ սոքա էլ շատ քիչ են, {կամ} թէ երբէք չկան: Բայց լռութիւն կը պահեն եւ լռութիւ

ւթեան մէջն են: Արգո՛յ բարեկամ, այս գրածներս {կամ} այսպիսի բաներ, անպակաս արէք Ձեր Յիշատակարանից,

միայնութիւն, եւ ահա կը տեսանես ամենայն, որի մէջ {կամ} որպէս ապրում եմ ես: Ահա, այս վիճակի մէջ անց

ը, նստած եմ, թէ ո՛վ արդեօք շնորհ կը բերէ իմ մօտ {կամ} ո՛ր բարեկամս կը շտապէ մխիթարել ինձ իւր նամակով:

ւելորդ գլխացաւ պատճառեմ՝ նկարագրելով նորա քաղաքը {կամ} տունը, այլ բանի զօրութիւնը միայն հասկացնելու համ

րուեցայ՝ յանդիմանելով նորա անհաստատութիւնը կրօնի {կամ} սրտի վկայութեան մէջ: Ինձ՝ որպէս քրիստոնէի, պար

թիւնքը հասած են մինչեւ երկինք: Դուք պարծենում էք {կամ} մեծ յոյս ունիք ձեր որդու մեծատուն բարեկամների վեր

ոգաբարձո՞ւ կը կարգէ հեզ եւ անմեղ գառնիկների վերայ {կամ} բրէտը՝ տակառով մեղրի վերայ... Հեռի՛ ինձանից, դ

մկական (jargon!) լեզուով պիտոյ էր գիրք շարադրել {կամ} օրագիր տպել: Եւ ո՛վքեր են կռուողքը, չկարծես հաս

գիր՝ " Արեւմուտք " անունով, եւ թէ Մոսկուայի մէջ {կամ} գուցէ բոլոր Ռուսաստանի մէջ, այդ օրագրի գործակալ

արձան ինձ շատ լաւ ծանօթք, բայց նոքա պարապում էին {կամ} իւրեանց ազգային գործերով կամ ընդհանուր մարդկութեա

յց նոքա պարապում էին կամ իւրեանց ազգային գործերով {կամ} ընդհանուր մարդկութեան գործերով: Օրերը եւ շաբաթնե

ով, որ սրբագրութեամբ եւս չէ մաքրուել սխալներից: {Կամ} բնագիրը մինչեւ այն աստիճան աղճատ էր, որ օրինաւոր

ւ առանց կատարեալ ուշադրութեան նայել է սրբագրողը, {կամ} սա՛ եւս արժանի հեղինակին արժանի սրբագրող է եղած,

պէս Գուդդեմբերգը փորձեց տպագրութիւնը առաջին անգամ {կամ} ` գուցէ աւելի տգեղ: Բայց այս նոր բան չէ. ինչպէս

ուց յետոյ սկսանում է ծանօթութիւն տալ որեւիցէ տեղի {կամ} քաղաքի պատմական, տեղագրական եւ բնական մասների վե

թեան ո՞ր խնդիրը պիտի պարզէր այդ բուրգերի մակագիրը {կամ} ովի՛ն քանի պատարագ տրուելու յիշատակարանը: Հայոց

զուելու չեն երբէք՝ իմանալով, թէ ո՛վ որքան գետին {կամ} կալուածք ընծայել է այս կամ այն վանքին եւ թէ վանքե

վ, թէ ո՛վ որքան գետին կամ կալուածք ընծայել է այս {կամ} այն վանքին եւ թէ վանքերի միաբանքը քանի՞ պատարագ խ

ճս անկանին եւ բարձրանան եւ աղօթեն. ապա յետ կիսոյ {կամ} միոյ ժամու արշաւեն ի բարձունս ի չորից կողմանաց սե

է ազգի մէջ օտարից, որի հետ կենակից էր մեր ազգը, {կամ} որի կապանքի տակ գտանւում էր ճնշուած ե՛ւ բարոյապէս

դին է վերաբերում, որ ընդդիմութիւն է ցոյց տուել, {կամ} թէ գոնեայ որին ձեռնտու չէ եղել յարգի հեղինակի ջան

մի վուլկանական ճեղքուածքի միջով, չհանդիպելով ջրի {կամ} մի աւելի սառն շրջակայքի, հասանում են դէպի վեր շո

՝ երբեմն լաւ, երբեմն վատ եւ վնասաբեր ասելով այս {կամ} այն տեղի օդը: Այդպէս կարելի չէ օդ քննել եւ այդպի

՝ ելեքտրաչափով քննելով օդի ելեքտրականութեան չափը {կամ} որպիսութիւնը, որ մեծ ազդեցութիւն ունենալով ջլերի

ոցա յարաբերութիւնը էր որպէս 21: 79, թէ այլապէս, {կամ} թէ կային ուրիշ գազանման մարմիններ: Արդեօք գիտէ՞

ետ, կարողանայ դատել եւ վճռել օդի վնասակարութիւնը {կամ} օգտակարութիւնը: Հեղինակը իւր գործի մէջ նոր ա

որ եւ խորհրդաւոր ողբալիք, թո՛ղ դպրոցների չլինելը {կամ} լինելութեան չլինելու հաւասար վիճակը նիւթ լինի նոց

դարձեալ հիւրընդունարանը եւ կառավարչի եւ վերակացու {կամ} դաստիարակ կրօնաւորների բնակարանքը: Գլխաւոր շինու

հռովմէական դաւանութեան Հայերի, եւ բուն հայկական {կամ} աւետարանական Հայերի զաւակները տեղ չեն կարող գտանե

ազգին: Փարիզեան ազգային վարժարանի պահպանելը {կամ} փակելը ներկայումս համարեա թէ հասարակաց խօսակցութե

դպրոցը, աշխարհական լուսաւորութիւնը չշփոթել կրօնի {կամ} կրօնաւորների հետ. ե) Դպրոցի կառավարութիւնը յանձ

եւ ծանր ծանր պատասխանատուութենների, որ յառաջացած {կամ} յառաջանալու էին դպրոցի տնտեսական մասնում գտանուած

մպերը: Գործ կատարել, ուսուցանել, հեղինակութիւն {կամ} թարգմանութիւն առնել առանց հոգու եւ սրտի անդորրութ

թէ ինչպէս այդ այլանդակ եւ տմարդի գաղափար յղացողը {կամ} այդ խրատաբանութեան հետեւողքը ապրում են միեւնոյն ա

իւր անունով եւ Նահապետ ստորագրութեամբ հրատարակած {կամ} մինչեւ այժմ դեռեւս չտպուած տաղերգութիւնքը տպել է

ն վէճերի պատճառով Մխիթարեան միաբանութիւնը ուղղակի {կամ} անմիջապէս հրատարակեց քանի մի տետրակներ եւ յօդուած

դակութիւնը, ինչո՛ւ գիրքն եմ ասում, յառաջաբանը, {կամ} աւելի լաւ, գրքի ճակատում դրած պատկերը՝ " սկիզբն

ւթեան (լռութեամբ) " ա՛ս ալ անցաւ " ըսել էր, եւ {կամ} թէ այս անունը փոխ տալով՝ Հեղինակը պատասխանատու կ

նալով, Մուրադին կը հասնի: Պատասխաննիս ատոր իրաւ {կամ} սուտ ըլլալուն վրայ չէ, այլ այնչափը լաւ գիտենք,

ւհաններուն առջեւն ալ մէյմէկ զինուոր կայնեցնէ, եւ {կամ} ամենքը ժողովէ Վենետիկ ղրկէ... Բայց ինչո՞ւ մե

նուս դէմ ըրինք. մեր գրութեան հիմը եւ միտքը դատել {կամ} պատասխան տալ չէր, այլ միայն կատակել զհամախոհս Մխ

թէ մեք ձեզի գործիք ըլլալէն եւ եղբայրնիս ուրանալէն {կամ} սպանելէն դադրեցանք եւ ուխտ ըրինք՝ այսուհետեւ ձեր

նելու ամեն մի բարեմիտ խորհուրդ, իւր տպարանից այս {կամ} այն թերութիւնը վերացուցանելու համար, արդարեւ վկա

րեանց խնդիրը պատկանեալ արծաթով հանդերձ հասուցանել {կամ} Պ. Նազարեանցին, կամ Պ. Նալբանդեանցին: " Հիւսի

արծաթով հանդերձ հասուցանել կամ Պ. Նազարեանցին, {կամ} Պ. Նալբանդեանցին: " Հիւսիսափայլը " յանձնառու է

որին գործակից էր մի ազգասէր Հայ: Եթէ շատ ցորեան {կամ} այլ ապրանք ուղարկուելու լինի Եւրոպա Մարսէյլի վերա

ւել շատ դուրս երեւելու վերայ են օրագիրք, լրագիրք {կամ} այլ բանասիրական հանդէսք: Թիւրքիայի Հայ օրագիրքը

ագիրքը համարեա թէ ամենայն ամիս հրատարակում են այս {կամ} այն հրատարակուելու նոր օրագրի յայտարարութիւնք: Ա

ջ, ինչպէս վերեւում ասացինք, օրինաւոր մատենագիրը {կամ} օրագրի հեղինակը պատերազմ ունի ոչ միայն ազգի՝ դար

ու բերկրեցան, Նախկին խօսքն որ ասացի, Չէր հայր, {կամ} մայր, կամ այլ ինչ. Ազատութի՜ւն, դուրս թռաւ Իմ

ն, Նախկին խօսքն որ ասացի, Չէր հայր, կամ մայր, {կամ} այլ ինչ. Ազատութի՜ւն, դուրս թռաւ Իմ մանկական բե

այդպիսի գործեր, արդեօք ապականուած չէի՞ն նոյնպիսի {կամ} եւս աւելի վատթար կեղտերով: Յիշատակարանիս աչքերը

ընկեր չէր, ուրեմն եւ ոչ բաժանորդ Բէգզադէի շահին {կամ} վնասին։ Նա պարտակա՛ն էր վաճառած ապրանքի արծաթը ե

երեւում է այն քաղաքի մէջ, ուր էր նորա վաճառանոցը {կամ} գանգատաւոր գործակատար երիտասարդը: Սա սկսում է իս

չառնում, այլեւ պարտակա՞ն մնամ, այս ո՛ր աշխարհի {կամ} ինչ կրօնից թոյլ տրուած գործ է, - հարցանում է երի

օսքս այն չէ, - պատասխանում է Բէգզադէն, - արել է {կամ} չէ արել, այլ այսքան միայն գիտեմ, որ արծաթս կորա

որ չհամարձակուի ուղարկել տղան դէպի իւր վաճառանոցը {կամ} դէպի իւր աշխարհը: Եթէ, որեւիցէ կարեկցութիւն ցոյ

, ինչպէս յոյս ունինք, մի տեսակ մարդերի օրագիրքը {կամ} լրագիրքը արդարացնեն Բէգզադէի եօթն հրաշալիքը, այն

րտը կրում է իւր վերայ դպրոցի դրոշմը: Կառավարիչքը {կամ} դաստիարակքը դպրոցների, որ, չպահպանելով ազգի օգո

դաստիարակութիւն չլինելուց մեր մէջ: Ընտանեկան {կամ} մայրենի դաստիարակութեան մէջ է ազգի ապագայի սերմը

չկամեցան, որ նայէին նոցա վերայ որպէս մի խաղալիկի {կամ} որպէս մի հագնուած, զուգուած պաճուճապատանքի վերայ

րից չպաշտուեցան. մարդ չկար նոցա ձեռքին ջուր ածող {կամ} այն պարզ կերակուրը եփող, որով ապրում էին: Իւրեա

ան վերայ, այլ մեծապէս պատճառ է նորա ապահովութեան {կամ} կործանութեան: Մեր ընտանեկան կեանքը նման է մի

երջանկութիւնը եւս խանգարելու: Ո՛ր է այն ընտանիքը {կամ}, աւելի լաւ, այն մայրը, որ մօր պէս խօսում էր իւ

ով եւ հոգաբարձութեամբ, որ հիւսիսի ցրտաբեր մրրիկը {կամ} հարաւի այրող տօթը չկարողանային չորացնել նորանից ծ

ին որպէս մի ապրանք, ինչ, կահ, կարասիք, գնելու {կամ} վաճառելու բան, անցան եւ յետ գալու չեն միւս անգամ

ւս նոր ժամանակների ծնունդ, այնուամենայնիւ դուստր {կամ} թոռներ էք այն մեծահոգի եւ խնկելի քաջ արմենուհիներ

յիշատակ չեն, ձեզ փառք չեն ձեր փայլուն գոհարները {կամ} ուռած քրինօլինները։ Ձեր պարծանքը եւ յիշատակը են

ում ենք, մինչդեռ չկայ դեռեւս մէջտեղում ընտանեկան {կամ} մայրենի դաստիարակութիւն, այս պատճառով ազգային դպ

որութիւն, որպէսզի ազգը գիտակցութիւն ստանայ. այս {կամ} այն մասնաւոր գիտութիւնք չունին այն խորհուրդը, ին

մեր միջից Թուրքերէնը, Մոլդովաներէնը, Վրացերէնը {կամ} ուրիշները, որ բռնել են ազգային լեզուի տեղը: Հայ

ահանան զրկւում է իւր ծուխից, եթէ յանկարծ մի տղայ {կամ} աղջիկ երեւէր նորա ժողովրդի մէջ, որ գրել կարդալ չ

: Այստեղ հարկաւոր է ազգի կամքը. եթէ սա չէ մեռել {կամ} չէ դադարել ներգործելուց, ե՛ւ արծաթը կը կանաչի,

ազգին, իմանան հոգացողքը, թէ ո՛րտեղ ինչ էր պակաս {կամ} աւելորդ։ Տեղագրութիւնը նոյնպէս հարկաւոր է, որ հ

ի։ Եպիսկոպոսքը գտանւում են մասնաւոր պատրիարքների {կամ} Սսու եւ Աղթամարի կաթողիկոսների իրաւասութեան տակ,

կադրուած ենք սուտ ու մուտ ծանօթութիւնք մուրալ այս {կամ} այն օտար հեղինակից կամ ճանապարհորդից, մանաւանդ ե

ւտ ծանօթութիւնք մուրալ այս կամ այն օտար հեղինակից {կամ} ճանապարհորդից, մանաւանդ երբ այդ վկայութիւնքը, լ

քն՝ 3-4 միլիոն, մինչ մեր կարծիքով պիտի լինի 4-5 {կամ} հինգ միլիոնից փոքր պակաս: Յայտնի բան է՝ մեծ բազ

անուն, ըստ որում, նամակի մէջ չէր գրում ամսաթիւը {կամ} քաղաքի տեղը: Նամակի պահարանի վերայ երեւում էր՝

րիւրաւոր տարեկան մագաղաթների մէջ փտում են վանքերի {կամ} այս ու այն մատենարանի անկիւններում, ձգել տպագրակ

տպել այն բոլոր կցկտուր յիշատակարանքը, որ աբեղայք {կամ} այլ մարդիկ սովոր էին գրքերի քամակներում գրել, եւ

ցել էր ազգի մէջ եւ որի թուականը գուցէ թէ կորած էր {կամ} ճիշդ չէր: Մինչեւ որ այս բաները եղած չէին, Հ

չեւ այժմ եղած է եւ ինչ որ մի օտար եւրոպացի գրել է {կամ} կարող էր գրել, ըստ որում, չկային պարզ եւ նոր աղ

լ: Այո՛, մինչեւ Վաղարշակը չեն եղել յիշատակարանք {կամ} գրուածք. եթէ լինէին, նա կարօտելու չէր Նինուէի դ

որ մեր ազգի մէջ եւս մի բան մտած էր Պարսիկ, Ասորի {կամ} Յոյն գրերով: Ինչ որ կար չկար՝ թէ՛ արքունակա

ար չկար՝ թէ՛ արքունական եւ թէ՛ մեհենական գրուածք {կամ} մատեանք, որ պատկանում էին Հայոց ազգի հեթանոսական

ատակարանք, դրամներ, ոսկեղէն եւ արծաթեղէն զարդեր {կամ} թէ ուրիշ այնպիսի բաներ, որ գալոց օրերում լոյս կա

զգին՝ քրքրելով եւ մշակելով հեթանոսական հնութիւնը {կամ} նորա մնացած եւ կամ կորած յիշատակարանքը: Այո՛

մշակելով հեթանոսական հնութիւնը կամ նորա մնացած եւ {կամ} կորած յիշատակարանքը: Այո՛, հնախօս գիտութիւն

որանից հինգ հարիւր տարի յառաջ, եւ արծաթը, ոսկին {կամ} այլ անփուտ բաներ, եթէ կային մեր մեռելների վերայ

որ պատմութեան համար անհրաժեշտ էին որպէս աղբիւրներ {կամ} նիւթեր, օրինակի համար. 1. Ընկերութիւնը կը

3. Կը հաւաքէր զանազան տեղերից ազգային պատմութեան {կամ} ժամանակագրութեան վերաբերեալ յիշատակներ եւ լոյս կը

ակէր համօրէն ազգի գիտութեան համար: 6. Բոլոր {կամ} կարելի եղածի չափ նիւթեր պատրաստելուց յետոյ մարդիկ

§4. Մեզ գրում են, թէ ինչո՛ւ համար Յիշատակարանս {կամ} " Հիւսիսափայլը " չէ նուիրում այնքան ուշադրութիւն

ի աչքեր, եղած էին նորա անյագ չարախօսութիւնքը այս {կամ} այն պարոնի վերայ՝ հրատարակելով սորանց տգէտ եւ առ

գիտութիւնը հայկական լեզուի մէջ: Մի քանի բազմադէմ {կամ}, աւելի լաւ է ասել, անդէմ մարդիկ փոքր էր մնացել

բոյժը տեղիք չունի բարկանալու, եթէ մի մահառիթ խոց {կամ} ուռոյց կտրելու ժամանակ արիւն ու թարախ էր զարկում

ուիլ մի աշխատութեան, որ իւր չնչին կարծիքները եւս {կամ} այս ու այն տեղից (օրագրերից եւ լրագրերից) մուրա

րծէք, թէ իմ տխրութիւնը յառաջանում էր մի մասնաւոր {կամ} անձնական ցաւի կամ վտանգի պատճառով. քա՛վ լիցի, ե

թիւնը յառաջանում էր մի մասնաւոր կամ անձնական ցաւի {կամ} վտանգի պատճառով. քա՛վ լիցի, ես մի անհամ մարդ պի

ց ի՛նչպես լուռ մնանք՝ համր դեւի պէս պապանձուած, {կամ} ի՛նչպես չբողոքենք այն զրպարտութենների ընդդէմ, որ

իկոսները ե՞րբ եւ ո՞ւր ցոյց են տուել անձնական օգտի {կամ} փառասիրութեան ծարաւ. խեղճերը ազգի օգտի համար անդ

թունաւորուելով, ոմանք՝ կապած ձեռք ու ոտքով այս {կամ} այն բռնակալի դուռը տանուելով, բերուելով եւ շղթան

թէ ազգի հոգին եւ հասկացողութիւնը քաղաքականութեան {կամ} կրօնի մասին երբէք նիւթ չէ եղել նորա մտածութեան:

մ չէ կարող ցոյց տալ մեզ, որ Հայերը իւրեանց կրօնը {կամ} դաւանութիւնը զոհ բերած լինէին իւրեանց քաղաքականու

նութիւնը զոհ բերած լինէին իւրեանց քաղաքականութեան {կամ} մի այլ ապահովութեան: Նոքա լաւ էին հասկանում

անքի բան լինելով, բնաւ վերաբերութիւն չունէր օտար {կամ} դրացի ազգերի: Հայերը խիստ լաւ գիտէին, որ իւրեան

զգերի: Հայերը խիստ լաւ գիտէին, որ իւրեանց կրօնը {կամ} դաւանութիւնը վնասակար չէր նոցա, որ կամ դրացի էին

անց կրօնը կամ դաւանութիւնը վնասակար չէր նոցա, որ {կամ} դրացի էին Հայաստանին, կամ տիրապետել էին նորան:

վնասակար չէր նոցա, որ կամ դրացի էին Հայաստանին, {կամ} տիրապետել էին նորան: Հայերը գիտէին, որ այդ օտար

ել էին նորան: Հայերը գիտէին, որ այդ օտար դրացու {կամ} հարստահարողի փոյթը այն չէր, որ Հայերը հասանելու

որ այդ օտար պետութիւնքը, ձեռք տալով նորա կրօնին {կամ} դաւանութեանը, կամենում էին վեր առնուլ այն որոշող

իրողութիւնը, որ Հայերը սուր են ցոյց տալիս կրօնի {կամ} դաւանութեան դաշինքներին փոփոխութիւն առաջարկողին.

ն: Բայց մինչեւ նորա այս առաջարկութիւնը ընդունելը {կամ} մերժելը, թող ներուի մեզ կարծել, թէ Պ. Խուդաբաշ

եան թերթերը, ոչ մի տեղում չենք գտանում բուն ազգի {կամ} նորա հոգեւորականութեան մէջ միաւորութեան ձգտողութի

րի առաջարկութեամբ եւ երկրորդ՝ ազգի անիշխանութեան {կամ} մի այնպիսի ժամանակ, երբ Բիւզանդիոնը մեծ ազդեցութ

: Մի խօսքով, ես Յոյն կը լինիմ եւ Յոյների համար, {կամ} աւելի լաւ, կ՚աշխատեմ ճշմարտութեան համար, Հայերի

հալու ընդհանրական թղթերից, հոգեշարժ շարականներից {կամ} այլ աշխատութեններից: Մեք բողոքում ենք այն խօ

րութիւնը, մերժում ենք եւ ծածուկ նամակի գրութիւնը {կամ} գոյութիւնը: Ազգի եւ ազգային եկեղեցու անունով

րոյթից ստիպուած, ձեռք է զարկում այդպիսի բաների, {կամ} աւելի ճիշդ խօսելով, ուրիշներին աշխատեցնում է այդ

Եւ եթէ պատահի մեզ, ո՛վ գիտէ, ճանապարհորդութեամբ {կամ} այլ զանազան՝ մեզանից չկախուած պատճառներով աւելի

ալ եւ հետեւեալ խնդրին: §4. " Հիւսիսափայլը " {կամ} Յիշատակարանս կարելի եղածի չափ պարապում են ազգային

ն, որ շատ բան եւս չէ կախւում օրագրի հրատարակողից {կամ} նորա գործակիցներից. երկիրը շատ անգամ բուսուցանու

ստ ինքեան գաղափարք չեն, այլ կերպարանած, կենդանի {կամ} պատմական իրողութիւնք: ՖԷՅԵՐԲԱԽ Հ

անների եւ գործաւորների վիճակը: Իրաւո՞ւնք է այս, {կամ} ստրկութիւնը վերնալով, յիրաւի պիտի ընկնին այդ մշա

: Անգլիոյ մէջ որեւիցէ մի ձեռագործի ընկնելու {կամ} ընթացքից զրկուելու հետ կապակից է բիւրաւոր անհատնե

րբ պատերազմ ունի, շատ անգամ իւր մասնաւոր հաճոյքի {կամ} մինիստրի անձնական յարաբերութեան պատճառով յառաջացո

հայրենիքը պահպանելու եւ նորա պատիւը տեղը բերելու {կամ} առաւել փառաւորելու համար"։ Եւ խեղճ ազգը կրում է

ւն թափեց, խեղացաւ, ջարդուեցաւ, որդին, եղբայրը {կամ} հայրը զոհեց: Ազնուականը հայրենիքի հողից բաժին ու

ր զէնքով գնացող անհատին այնչափ հող, որչափ որ ինձ {կամ} իմ ազգի իւրաքանչիւր անհատին պիտի բաժին ընկնի: Խո

եւ գործել ձեր բաժին ընկած հողը, առանց վաճառելու {կամ} գրաւ դնելու իրաւունք ունենալու, քանզի ես եւ իմ ա

աքանչիւր անհատը նոյնպէս չպիտի ունենայ գրաւ դնելու {կամ} վաճառելու իրաւունքը"։ Մի այսպիսի գործունեայ մար

թեան եւ ընդունելութեան արժանի: Եւ վաճառելու {կամ} գրաւ դնելու իրաւունք չունենալը բնաւ չէ կարող վշտա

ւ իրաւունք չունենալը բնաւ չէ կարող վշտացնել նորան {կամ} յետ կացնել գործից, եթէ կերպարանագործես նորան պայ

դնենք, թէ խօսում ենք մի այդպիսի դժբախտ գործաւորի {կամ} անհող երկրագործի հետ: - Կը գամ, - ասում է

: - Բայց դու պայման դրեցիր, որ գրաւ դնելու {կամ} վաճառելու իրաւունք չպիտի ունենանք: - Այո՛

ու: Եւ այս իրաւունքը պիտի տեւէ այնքան, որքան նա {կամ} նորա սերունդը պիտի բնակուի այն հողի վերայ: Իւրաք

այ իւր յատուկ հողը, որ պիտի սեպհական մնայ քաղաքի {կամ} գեղի հասարակութեան: Քաղաքի կամ գեղի բնակիչքը հաւ

հական մնայ քաղաքի կամ գեղի հասարակութեան: Քաղաքի {կամ} գեղի բնակիչքը հաւասար իրաւունքով ազատ են իւրեանց

գործել եւ մշակել, քանի որ գտնւում են այն գեղում {կամ} այն քաղաքում: Եւ եթէ դու, լինելով քաղաքացի, զբ

ելով քաղաքացի, զբաղուած լինելով վաճառականութեամբ {կամ} այլ գործերով, չկամիս կամ ձեռնհաս չես քո բաժին ըն

ինելով վաճառականութեամբ կամ այլ գործերով, չկամիս {կամ} ձեռնհաս չես քո բաժին ընկած հողը մշակելու, կամ մա

իս կամ ձեռնհաս չես քո բաժին ընկած հողը մշակելու, {կամ} մարդիկ վարձելով մշակել տալու, այդպիսի դիպուածում

եթէ 200 տարու միջոցում այդ քսան տէրը դառնայ երկու {կամ} մի, այդպիսի դիպուածում դարձեալ նոյն թշուառութիւն

անգլիական ազգը, եթէ մի քանի գործարան փակուելով, {կամ} մի ժապաւէն գործածութենից դուրս ընկնելով բիւրաւոր

ւոր է անգլիական կառավարութեան դրամի կարօտ չլինելը {կամ} ուրիշներին փոխ տալը, մինչդեռ միլիոնաւոր ժողովրդ

իւնը, որ եթէ կայ այդ ազգի մասնաւորների ձեռքում, {կամ} վաճառականութիւնը, որ եթէ վաճառականութիւն է... հ

անհատ է, թո՛ղ լինի այն անհատը Ներոն, Կալիգուլա {կամ} նոցա աշակերտ մի պոլիտիկական աւազակ, բնաւ սարսափե

թեան երեսին: Նա հալածում է նորան, ոչ թէ օրէնքով {կամ} որեւիցէ կառավարչական ոյժով կամ արգելքով, ո՛չ, ն

ան, ոչ թէ օրէնքով կամ որեւիցէ կառավարչական ոյժով {կամ} արգելքով, ո՛չ, նա լաւ գիտէ, որ սոքա անհնարին բ

ինէր ստրկութենից, եթէ կարելի լինէր կառավարութեան {կամ} ազնուականին ասել ստրուկներին. " Մանկո՛ւնք, այս

րծում, միայն այս տարբերութեամբ, որ տրուած դրամը {կամ} անձնական աշխատութիւնը, փոխանակ դրամի, համարւում

չկամի գործել: Նա թողում է դաշտը եւ գնում է քաղաք {կամ} մայրաքաղաք, նշանակում է, թէ օրըստօրէ պակասում է

յելում է նորա տէրը: Ո՞վ է նորա տէրը: Վաճառականը {կամ} գործարանատէրը: Ուրեմն, շահը վաճառականի կամ գործ

կանը կամ գործարանատէրը: Ուրեմն, շահը վաճառականի {կամ} գործարանատիրոջ մօ՞տ է: Վաճառականների մի մասը ուղ

տանը տիրոջ, կօշկակարի, դերձակի եւ ջրկիրի կամքից {կամ} դաւադրութենից, բոլորովին անխելք եւ տղայական: Դր

րամի արժէքը պայմանական մի բան է. նորա զօրութիւնը {կամ} անզօրութիւնը, նորա բարձրանալը կամ ցածնալը կապուա

որա զօրութիւնը կամ անզօրութիւնը, նորա բարձրանալը {կամ} ցածնալը կապուած է այն նիւթերի շատութեան կամ սակաւ

անալը կամ ցածնալը կապուած է այն նիւթերի շատութեան {կամ} սակաւութեան, որոնց հետ կ'ենթադրուէր փոխանակել դր

թերի, որոնց հետ պիտի փոխուի դրամը. այստեղ կամքը {կամ} հաճոյքը հանդէս չունի: Երբ որ երկրագործութիւնը,

րակ ժողովուրդը թողու իւր հողը եւ երթայ մայրաքաղաք {կամ} այլ գաւառական քաղաքներ: Ասել հարկաւոր չէ, քանզի

պարտքի հաշիւը.... 32, 849, 220 լիբրէ ստերլինգ {կամ} 828, 810, 344 ֆրանկ կամ, աւելի պարզ, իւրեան իսկ

, 849, 220 լիբրէ ստերլինգ կամ 828, 810, 344 ֆրանկ {կամ}, աւելի պարզ, իւրեան իսկ առատ հաշուով 4, 106, 15

նարան, զօրք, բանակ եւ այլ հազար ու մի քաղաքական {կամ} զինուորական պատրաստութիւնք: Իսկ Թիւրքիան իւր պար

գի դնելու եւ դուրս տուած եւ ներս ընդունած ապրանքի {կամ} դրամի մէջ զուգակշիռը պահելու ձգտողութիւն, երբ հա

պատահարից, որին անտարակոյս, եթէ ոչ այսօր, վաղը {կամ} միւս օր պիտի հանդիպի երես առ երես: Ի՛նչ հնա

րա փրկութիւնը: Պօլսի մէջ, նորա շրջակայքում {կամ} այլ քաղաքներում բնակուելու եւ ձուկի նման տապակ տա

հազար ղուրուշ պարտքիդ փոխանակ, վաղը երկու հազար {կամ} աւելի վճարել, վաճառականութիւն առնել մի տեղում,

զ միշտ անհասկանալի կը մնայ: Հայոց ազգը Պоլսի մէջ {կամ} այլ գաւառական քաղաքներում, եթէ դուրս հանենք արհե

ակիրը, որ չունի եւ այս վաճառականների ունեցած շատ {կամ} սակաւ նիւթական ոյժը, ապաստան է իւր երկու ձեռքի ա

նիքը, իւր ամուսինը, իւր զաւակները եւ գնալ Պօլիս {կամ} այլ քաղաք ` աղքատութենից ազատուելու համար: Բայց

օրական հինգ ղուրուշ, իսկ քաղաքում ստանում է ութն {կամ} տասն, բայց ինչ օգուտ այն երեք կամ հինգ ղուրուշ յ

ստանում է ութն կամ տասն, բայց ինչ օգուտ այն երեք {կամ} հինգ ղուրուշ յաւելուածից, մինչ չէ մնում նորա ձեռ

նալով, աղքատ էր գեղում, աղքատ կը լինի Պօլսի մէջ {կամ} այլ քաղաքներում, ՝ ութն կամ տասն ստանալով:

ատ կը լինի Պօլսի մէջ կամ այլ քաղաքներում, ՝ ութն {կամ} տասն ստանալով: Բացի սորանից, ընտանեկան կեա

այելով արտասուելի օտարութեան մէջ տասն-քսան տարի, {կամ} մեռանում է այնտեղ՝ թողնելով իւր ընտանիքը ծայրացե

ողնելով իւր ընտանիքը ծայրացեալ թշուառութեան մէջ, {կամ} վերադառնում է դէպի իւր երկիրը: Վերադառնո՛ւմ է..

յաւելցնելու համար: Եւ ահա նորա տասն եւ ութն {կամ} քսան տարեկան որդին, որ աճել եւ զօրացել էր իբրեւ

ան հետ, որ չգիտէ, թէ վաղը ինչո՞վ պիտի կերակրուի {կամ} ինչպէ՞ս պիտի դարմանէ իւր ընտանիքը, ո՞ւր կը մնայ

առութիւնը, ինչ որ վերեւում ասացինք: Նորա պատանի {կամ} մանուկ որդին, շատ անգամ տասներկու տասն եւ հինգ տ

կից յետոյ օգնութիւն կարողանայ հասուցանել իւր մօրը {կամ} իւր քոյրերին: - Քոյրե՞ր եւս ունի: - Ա

ն: - Քոյրե՞ր եւս ունի: - Այո՛, երկու {կամ} երեք հատ: Մեք հրաժարւում ենք այս թշուառութե

Սեւ ծովին եւ Միջերկրականին, երկու, երեք, չորս {կամ} հինգ օրուայ ճանապարհով: Մեք չենք ասում, թէ

աւաճիլ: Այս անուանուած բերքերից գէթ երկուքը {կամ} երեքը բաւական են հարստացնել մի բազմութիւն, որ ար

մեր պատուելի վաճառականք, թէ Մէնչեստրի, Մարսէյլի {կամ} այլ եւրոպական քաղաքների հետ առուտուր ունենալը կար

կանը հազար տարի ապրանք բերէ Եւրոպայից ու վաճառէ, {կամ}, որ նոյն է, օտարի ապրանքը ուղարկէ Եւրոպա։ Ազգի

առաւօտը զարթելով՝ պիտի մտածէ, թէ ի՞նչպէս սնանի {կամ} ի՞նչպէս սնուցանէ իւր ընտանիքը, որպէս թէ կարող էր

անէ իւր ընտանիքը, որպէս թէ կարող էր մտածել լուսի {կամ} խաւարի վերայ: Մեք չենք հաւատում: Ստրկութեա

եալ բազուկները զօրացնելու համար: Վաճառականը {կամ} փոքրիշատէ կարողութեան տէր մարդը, պատասխանում ենք

արդը ո՞չ ապաքէն իւր արծաթը դնում է սեղանաւորի մօտ {կամ} տալիս է մասնաւոր մարդերի՝ տոկոս ստանալու ակնկալո

եւ անհիմն վաճառականութեան խորհրդով հիմնուեցան մեծ {կամ} փոքր ընկերութիւններ, նորանցից ոմանք ընկան դէպքեր

ը պիտի վաճառէ Թիւրքիոյ մէջ ո՛վ գիտէ, թէ ինչ կերպ {կամ} ինչ դրամով: Սորա հակառակ, հում նիւթերի, երկրագ

ն ապրուստի վերաբերեալ հում նիւթերի եւ թէ՛ գործելի {կամ} մշակելի նիւթերի, որոնց վերայ հիմնւում են նորա ձե

, մասնաւորապէս, իւր գործին եւ երբ ժամանակ չունի {կամ} չկամի քննել իւր գործը, իւր ընթացքի ուղղութիւնը,

նա խաղալիք է իւրեան ապրանք տուող մեծ վաճառականի, {կամ} գործարանատիրոջ եւ կամ միջնորդի ձեռքում: Զօրութիւ

րանք տուող մեծ վաճառականի, կամ գործարանատիրոջ եւ {կամ} միջնորդի ձեռքում: Զօրութիւնը նոցա մօտ է, որովհե

, որովհետեւ նոցա մօտ է վաճառականի պարտքի մատեանը {կամ} մուրհակը: Միւս կողմից՝ խաղալիք է բիւր հանգամանք

որան չկարողանայ ապրել: Ապրանքը մնում է անվաճառ, {կամ} վաճառուածի դրամը անհնար է ձեռք բերել. գնողը չէ վ

նչ գործէ: Հաւատարմութիւնը ընկած է, ոչ ոք ապրանք {կամ} դրամ չէ տալիս նորան, եւ եթէ տային եւս, հարիւրին

է գործերը մի փոքր յաջող էին։ Իսկ այժմ՝ դրամական {կամ} առեւտրական նաւաբեկութենից յետոյ, հարկը ստիպում է

ոնանում է այնտեղ, որտեղից դուրս ելաւ այն ապրանքը {կամ} գումարը: Զօրութիւնը եւ ոյժը այնտեղ է, կրկնում ե

ոյժը այնտեղ է, կրկնում ենք, ուր որ դրամագլուխը {կամ} ապրանքը կայ: Առնողը տկար է, քան թէ տուողը, առն

նքի տիրոջ իւր պարտքը եւ աւելորդ շահով ինքը կ'ապրի {կամ} գանձ կը դիզէ: Եւ այս տեսակ վաճառականութեամբ թերե

տեսակ վաճառականութեամբ թերեւս, եթէ Հայը միջնորդ {կամ} գործակատար լինէր երկու համազօր աշխարհների մէջ, գ

" որպէս հողմ, որ շնչէ, որ ոչ գիտէ, ուստի՛ գայ {կամ}, յո՛ երթայ"։ Չէ՛, այս անբնական մի գործ է, եւ

նել այն դրամը, ինչ որ Եւրոպացին վատնում է ածուխի {կամ} փայտի համար: Եւ այն ապրանքը, որի հում նիւթը, շ

րժել եւ ուրանալ: " Երբ մարդը, երեւելով այս {կամ} այն ազգութեան մէջ, այլեւս չէ կոչում ինքը իւրեան

մ են նոցա սերունդի գոյութիւնը: Փիւնիկեցիք չկան, {կամ} այնինչ հին ազգը մեռաւ: Միթէ այդ ազգերը բաղկացնող

քա չեն երեւում որպէս մարդ, այլ՝ որպէս անդամ այս {կամ} այն հաւաքական անձնաւորութեան: Եւ այդ անձնաւորութ

ն, եւ վա՛յ միւսին, որ ձեռք բարձրացնէ նորա, այս {կամ} այն, սեպհական սրբութեան վերայ: Եւ, ինչպէս սովո

րունակում են իւրեանց կեանքը՝ կազմելով մի այլ էակ {կամ} իբրեւ նիւթ, պիտոյանալով այլ կազմուածքի, այնպէս

ելով մի առանձին ազգութիւն, ա՛յլ պայմանների տակ, {կամ} մտանում են ուրիշ ազգութեանց կազմուածքի մէջ:

, իմ կենդանութիւնը պահելու համար պէտք եղած կարիքը {կամ} նորանց լցնելու հնարները: - Եւ այստե՞ղ հանեց

է"։ Պարզամիտ մարդիկ կարող են հաւատալ այս {կամ} այն կառավարութեան... կարող են հաւատալ, որ եթէ յ

ապրելով չկամի ուրիշի կեանքի վերայ մտածել, աւելի {կամ} պակաս չէ մասնաւոր անձնապաշտից, որի փոյթը չէ, եթ

ն ասելով, պիտի իմանալ որեւէ աշխարհի պաշտօնեա՞յքը {կամ} նոցա գահերէ՞ցը: - Ճի՜շդ: - Ինչո՞վ ապա

- Ազգը ի՛նչ վերաբերութիւն ունի տէրութեան հողին {կամ} գանձին հետ: Ազգը ազգ է, ինչպէս կառավարութիւնը կ

մ է նորա եկեղեցիքը, դպրոցները եւ հրամայում է քար {կամ} փայտ դառնալ: - Քաղաքակթութիւն է տարածում:

, եթէ միայն բռնակալութիւնը կարող է լուսաւորուիլ, {կամ} լուսաւորուելուց յետոյ՝ յարատեւել իբրեւ բռնակալու

նքը տնօրինել են մինչեւ այժմ, այսինքն՝ տէրութեան {կամ} ազնուականութեան սեպհականելով հողը եւ հասարակ ժողո

զգութեան, ինչպէս թշնամի ենք բռնակալութեան, ո՛ւր {կամ} ինչ կերպով, որ յայտնուի: Գիտենք, կան մարդիկ,

ուրեմն թղթի վերայ գրել, այլ թո՛ղ գրէ ծառի տերեւի {կամ} կեղեւի վերայ, յետոյ՝ անասնոց մորթի վերայ, յետո

թեան վերայ մեր ունեցած գաղափարը, եթէ համոզուեցաւ {կամ} գոհացաւ, մեք մեր շնորհակալութիւնը կանխիկ յայտնու

առականութեամբ, սեղանաւորութեամբ, միջնորդութեամբ {կամ} մի այլ ճանապարհով վաստկեցայ այսչափ գումար. մեռնե

իւրաքանչիւրին բաժին պիտի հասնի քո ունեցածի կէսը, {կամ} քառորդը, կամ աւելի մի փոքր մասը, եթէ շատ են քո

բաժին պիտի հասնի քո ունեցածի կէսը, կամ քառորդը, {կամ} աւելի մի փոքր մասը, եթէ շատ են քո զաւակները: Եւ

առաջին ազգում (պորտ) կիսուեցաւ, քառորդուեցաւ, {կամ} աւելի փոքր մասերի բաժնուեցաւ։ Բայց մի՛ մոռնար,

լոր ստացուածքին: Այն մարդը, որ իւր հարստութեամբ {կամ} որեւիցէ առիթով դուրս կը բարձրանայ հասարակաց ազգի

լ էին ծովի հորիզոնական մակերեւոյթը, իբրեւ անձրեւ {կամ} իբրեւ կարկուտ, անհնարին բռնութեամբ գահավիժում են

կ որդոցս իւրաքանչիւրը պիտի ստանայ իմ կայքի կէսը, {կամ} քառորդը, կամ, ի վերջոյ, մի մաս: Թո՛ղ նոքա այն

անչիւրը պիտի ստանայ իմ կայքի կէսը, կամ քառորդը, {կամ}, ի վերջոյ, մի մաս: Թո՛ղ նոքա այն հիմքի վերայ ա

անակ գուցէ ուղիղ լինէր քո ասածը, գուցէ քո որդիքը {կամ} նոցա սերունդը ապահով լինէին: Բացի սորանից, ուր

ւմ է երկուութեան վերայ՝ dualisme, պարզմտութեամբ {կամ} հաւատարիմ մնալով իւրեանց երկճղի սկզբունքին, մեր

նքին, մեր քարոզութիւնը անուանէն նիւթականութիւն, {կամ} ո՛վ գիտէ, դեռեւս ինչ ութիւն: Մեք չենք կարո

է գործէր, իւր նման մի ուրիշին պիտի զրկանք, վիշտ {կամ} մահ պատճառէր, այլ որովհետեւ մեղք է, որովհետեւ յ

րծէր: Մարդը ուխտում է, եթէ ես այսինչ բան ստանամ {կամ} այնինչ բանի հասնիմ, այսինչ բարեգործութիւնը գործե

ւում է այժմ ինձանից, այսինքն՝ իմ քեզ հաց տալուց {կամ} չտալուց, բայց ես զոհում եմ քեզ այս կտոր հացը, ք

, ժամանակի եւ դարու այն հարազատ որդիքը, իւրեանց {կամ} ուսումնական եւ կամ փորձական կրթութեամբ, այլ յարա

ւ այն հարազատ որդիքը, իւրեանց կամ ուսումնական եւ {կամ} փորձական կրթութեամբ, այլ յարաբերութեան մէջ լինել

ենայն օր մեղանչում է այս սրբազան օրէնքի ընդդէմ եւ {կամ} գնում է արժանաւոր կացուցանել իւր անձը բռնաբարելով

եւ աշխատին վերցնել այն բաները եւս, որ կարող էին {կամ} առիթ լինել որեւէ անկարգութեան, կամ վայրապար վաստ

որ կարող էին կամ առիթ լինել որեւէ անկարգութեան, {կամ} վայրապար վաստակեցնել հանդիսականքը, ինչպէս պատահե

ից գլխաւորն է յիշատակի արժանաւոր Մասեհ Բաբաջանեան {կամ} հասարակ կոչմամբ Աբդալմասէհ Մարտիրոսը, որ երկու կ

եւ, եթէ հասարակութեան թուլութեամբ, անհոգութեամբ {կամ} չարաճճի մարդերի ազգակործան անմիաբանութեամբ այդ ժա

արմիր ծովով Հնդկաստանի ծովահայեաց Բոմբայ քաղաքը, {կամ} մի փոքր հեռի, Կալկաթայ: Այս ճանապարհորդու

ղը ծախս կ՚ունենայ մօտ 3000 ռուբլի, մի փոքր պակաս {կամ} աւելի: Երբ բոլոր ծանօթութիւնքը ստացել էր Նախիջեւ

Ն ՀԱՅՐ ԵՒ ՈՐԴԻ ԵՒ ՍՈՒՐԲ ՀՈԳԻ Կեցո զիս ներքոյ {կամ} ստորագրող Բաբաջանի եւ կամ հասարակ կոչմամբ Մարտիրո

ԳԻ Կեցո զիս ներքոյ կամ ստորագրող Բաբաջանի եւ {կամ} հասարակ կոչմամբ Մարտիրոսի որդի Մասէհս, որ եմ հաւ

թարեխս ամենեւին ումեք չպարտիմ ինչ սանաթով, չիթով {կամ} խսեպագրով, ուրեմն եթէ ոք պահանջեսցէ ինչ, անընդո

մանաւանդ վասն իմ ամենայն ստացուածոյն եւ կայիցն եւ {կամ} վասն այլ ինչ հարկաւոր պատահմանց, զորս ամենայն աս

թէ պահանջեսցեն ինչ եւ ձրի ո՛չ թաղեսցեն զդին իմ եւ {կամ} զդին ներքոյ յիշեալ Աննային, յայնժամ թաղեսցեն ի հ

նայն ստացուած եւ իմ անուամբ գտեալ տներ, գետին եւ {կամ} այլ շինուածք որքան եւ ներկայ ունիմ, որպէս վերն գ

ք որքան եւ ներկայ ունիմ, որպէս վերն գրեալ կայ եւ {կամ} թէ այսուհետեւ ինչ ստացայց եւ ՚ի ներքոյ գրեցից յատ

տեղի եւս չունի եւ չունիցի ոք կարողութիւն վաճառել {կամ} գրաւ դնել զիմ անուամբ եւ ստացուածով գտեալ տներն ե

զիմ անուամբ եւ ստացուածով գտեալ տներն եւ այլ: Եւ {կամ} ի կողմանէ այսոցիկ հախսայ վեր առնուլ յիմ ըuտատիցն

րճն վեր առցեն եւ մնացեալ մապլաղին Կումպանու մանաթ {կամ} սարթեփիկէթ առցեն մուդաթ մնասցէ. եթէ Կումպանու սա

թեփիկէթ առցեն մուդաթ մնասցէ. եթէ Կումպանու սանաթ {կամ} սարթիփիկէթ չստանիցի, գրաւականով մուդաթի դիցեն,

դիցեն, մինչեւ մին արժանաւոր եկամուտ բերող տուն, {կամ} գաթ, կամ դուքաններ եւ կամ այլ ինչ արժանաւոր շինո

նչեւ մին արժանաւոր եկամուտ բերող տուն, կամ գաթ, {կամ} դուքաններ եւ կամ այլ ինչ արժանաւոր շինուած պատահե

ր եկամուտ բերող տուն, կամ գաթ, կամ դուքաններ եւ {կամ} այլ ինչ արժանաւոր շինուած պատահեսցի եւ գնեսցեն,

եալ գրեսցեն եւ յայտնեսցեն թէ այս նոր շինուածքը եւ {կամ} էս ինչ տունն եւս, վերն յիշեալ Մասէհի ստատովն գնե

ովն, բայց եթէ տարաձայնութիւն պատահեսցի, մինն եւ {կամ} միւսն չկամիցին միմեանց մօտ մնալ. յայնժամ իմ կտակ

, բայց չունիցի կարողութիւն վաճառել, գրաւ դնել եւ {կամ} շնորհել ումեք զտունն եւ կամ ՚ի տան սարանջամիցն հա

աճառել, գրաւ դնել եւ կամ շնորհել ումեք զտունն եւ {կամ} ՚ի տան սարանջամիցն հատոր ինչ. ուստի յետ մեռանելո

իմ կտակակատարքն զվերն յիշեալ ամենայն սարանջամն եւ {կամ} այլ զոր ինչ կայք գտանիցին յիշեալ Աննային, վաճառե

ունն քրէհով տացեն, տան քրէհն եւ տան սարանջամի եւ {կամ} միւս այլ ինչ իրած ծախսի մապլաղն եւս վերն յիշեալ ի

քն վերն յիշեալ տներն եւ այլն զորս ներկայ ունիմ եւ {կամ} զորս այնուհետեւ ստացայց Աստուծով, այսինքն զկնի մ

ցն այսպէս։ Իմ ամենայն կայքն տասն եւ վեց բաժին եւ {կամ} մասն համարելով, ի նոյն տասն եւ վեց մասնիցն ութն

վերն յիշեալ երեսուն եւ մին ռուփի ամսական խարճն եւ {կամ} այլն վեր առցեն, ապա մնացեալ մապլաղն, վերն գրածի

տին քրիստոնեայ անձինք չգտանիցին, էն միջոցումն եւ {կամ} գուցէ սակաւ անձինք գտանիցին եւ յիշեալ վեց սամիցն

նտարկեալս ազատեսցեն, քանզի վերն յիշեալ տեղիքն եւ {կամ} անձինքն ինչ ժառանգ եւ սամատէր ամենայն կայիցն իմոց

բարեկարգութեանց կողմանէ՝ տեղս եղեալ բանակատարսն {կամ} վէքիլսն իւրաքանչիւրում Ժամանակի ոյք եւ իցեն, որպ

ամսոյ յերեսնոջն ՚ի Կալկաթայ: Մասէհ Բաբաջան {կամ} Մարտիրոս Վկայեմք, որ ստորագրեաց եւ կնքեաց հ

ց հռչակեաց եւ հաւանեաց վերն յիշեալ Մասէհ Բաբաջանն {կամ} հասարակ կոչմամբ Մասէհ Մարտիրոսն, թէ այս իմ կտակն

եցից, եւ մնացեալ եկամտովն, եթէ յիշեալ տանն մերձ {կամ} Չինու բազարումն կամ յափն գետոյն տուն, դուքան, ք

ամտովն, եթէ յիշեալ տանն մերձ կամ Չինու բազարումն {կամ} յափն գետոյն տուն, դուքան, քուդամ, գաթ եւ մին պ

կակատարն ժառանգն անուանեալն յիշեալ կառավարչացն եւ {կամ} նոցա օրդնի յիշեալ Տէր Ստեփանոսի եւ ապագայ նորին տ

, այսինքն եթէ վերն յիշեալ վաղֆարարութիւնս ստեցից {կամ} փոխարկեցից հանելով ի յիշեալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն

փոխարկեցից հանելով ի յիշեալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն {կամ} ըստ բոլորովին եւ կամ ըստ մասին իւրք ինչ կերպիւ եւ

յիշեալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն կամ ըստ բոլորովին եւ {կամ} ըստ մասին իւրք ինչ կերպիւ եւ պատճառաւ, յայնժամ յ

սուն հազար սթայ ռեփի գունահքեարին հատուցից եւս եւ {կամ} իմ օրդնին, եւ այլն յիշեալ կառավարչաց եւ կամ նոցա

ս եւ կամ իմ օրդնին, եւ այլն յիշեալ կառավարչաց եւ {կամ} նոցա օրդնուն, Արդ եւ զայս յայտնեմ, զի այսո

ԶՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեանց կառավարիչսն եւ {կամ} զնոցա օրինին եւ վերայ իմ կտակակատարաց առ իմ կտակա

ահա ըստ ամենայնի. այս ինքն յիշեալ կառավառիչքն եւ {կամ} նոցա օրինին իմ կտակակատարաց զգործսն առ իմ ստատն ք

վասն բարեպէս բերելոյ զամենայն հարկաւոր գործսն եւ {կամ} զգանգատն եւ զյանդիմանութիւնս իւրեանց յայտնելն ի դ

Ապրիլի ամսոյ մինն ի Կալկաթա: Մասէհ Բաբաջան {կամ} Մարտիրոս։ վկայեմք որ ստորագրեաց, կնքեաց ե

ռաջագոյն Մալաղայ, Մադրաս եւ Կալկաթայ ուղարկած եւ {կամ} թէ տեղս բաց թողած բոլորն բովանդվեց յիսուն հազար ե

Բաժին հարազատ եղբարցս, թէ օրինաւոր ուստր եւ {կամ} դուստր զաւակ ունիցեն նոքա, լինին ժառանգ ինձ փոխա

ազատ եղբարցս օրինաւոր նախկին զաւակացն նոցա ուստեր {կամ} դստեր՝ ֆի ոմն մին բաժին: Բաժին քուերս թէ օ

ին բաժին: Բաժին քուերս թէ օրինաւոր ուստր եւ {կամ} դուստր զաւակ ունիցի, նոյնքն ստանայցեն այսպէս. ո

նչ պահանջմունք ունիցին ի նմանէ եղբայր Գէորգն, եւ {կամ} քոյր Մարիամն: Եօթներորդ, կտակումն եղեալ աս

դրամ, եւ որոյ քաթի անուանակոչութիւնն այ բարեկամի {կամ} թէ իմ յանձնարարութեան, ում ունեցածի քաթէն այ, ք

ինձ եւ այժմս, թէ կենդանի մնացի մինչեւ ՚ի Մադրաս {կամ} Կալկաթայ հասնելն, նախ քան զամենայն՝ մկրտելոց եմ

ցէ իշխանութիւն այլայլելոյ սորա եւ ոչ մի ինչ յաւել {կամ} պակաս կամ իցէ. այլայլողն պարտական լիցի ահեղ ատեն

թիւն այլայլելոյ սորա եւ ոչ մի ինչ յաւել կամ պակաս {կամ} իցէ. այլայլողն պարտական լիցի ահեղ ատենին Քրիստոս

դրում, որ ոչ մէկը չկարծի, թէ մենք մեզ հայկաբանի {կամ} բանաստեղծի տեղ ենք դնում. քա՜ւ լիցի: Դուզնաքեայ

է, դրախտի լեզո՞ւն է խօսում, հայկաբա՞ն է միթէ։ {Կամ} նա, որ չափածոյ է գրում, բանաստե՞ղծ է։ " Սաւուղ

աղաչափութեամբ քամի են փչել եւ լրբութեամբ Շեքսպիրի {կամ} Շիլլէրի հովեր են առնում, որոնց անարժէք համբակներ

ա անուն, - Հարցում է անում Զոհը թակարդեալ. - {Կամ} ի՞նչ նորա փայլ: " Մարդաչափ ահա Բարձրանում է նա

ահելով դու միշտ անխախտ ` Հրեշտակիս կեանքը ա՛ռ, {Կամ} փակ այգիդ այդ դրախտ - Ուրիշներին դժուարանց ` Թո

նչպէ՜ս տենչում է իր Ցորենարտի առատ հունձին, Եւ {կամ} այգու տէրն անձկալիր Խաղողաշա՜տ այգեկութին. Ինչ

տրուկը բազմաչարչար Ինչպէ՜ս տենչում ազատութիւն, {Կամ} բռնութեան շղթայակապ Զոհը ` բանտի խորտակուելուն:

ր կաթոգին ". Տէրը տուաւ նրան կին. Իսկ թէ ինչո՞ւ {կամ} ինչպէ՞ս, - Չի՞ սովրեցրել Գիրքը քեզ, Թէ չես լսել

ահար Եւ քայլո՜ւմ է վեհընթաց: Մեղկութի՞ւն է որեւէ {Կամ} թէ ստոր կի՞րք է այն, Երբ ձգտում է վայելել Սանձակ

ան: Կարո՞ղ է ոք բնութեան Ճզմել կզակը սանձով, Եւ {կամ} նրա զօրութեան Դէմ դնել իր թոյլ կրծքով. Բնութիւնն

չել, զի մի՛ ոք համարեսցի եթէ եւ մեք առ հայկաբանս {կամ} առ քերթօղս զանձինս գրիցեմք. քաւ լիցի մեզ: Դուզն

կազէ, լիցի՛ ի բարբառ գրգարանին, հայկաբա՞ն իցէ, {կամ} որ չափաւն՝ քերթո՞ղ. " Եւ Սաւո՞ւղ ի մարգարէս ",

արուեստակեալս զհողմս արածեալ միանգամ, զՇեքսպիրի {կամ} զՇիլլերի լրբին թեկն ածել, որոց եւ ո՛չ իսկ համբակ

ա, - Հարցանէ ցնա Զոհն թակարդեալ - {Կամ} զի՞նչ նորա փայլ: " Առնաչափ ահա՝ Ի վ

Եւ պահեա՜լ անխախտ, Լե՛ր ինձ կենախուզ {Կամ} զկնքեալ դրախտ Թողացո՛ բանալ, Բարձր ի

ձայ այր շինական Բիւրաբեղուն լի հնձոց. {Կամ} այգւոյն տէր՝ սիրտ ի բերան, Որպէ՞ս խաղողոյ

թոպեալ ի գանս Որպէ՞ս պասքի փրկութեան, {Կամ} բռնութեանն զոհ ի կապանս՝ Կապարանին խորտակմ

ո՞ նորա թափէիր Զկիզելւոյ կայծակունս Եւ {կամ} բնաւ ժուժայի՞ր Յանձին տանել զցոլմունս.

ես ի սէր ԶԱստուած սիրել վերհամբարձ, {Կամ} զարարածս՝ զանվեհեր, Գործս նորա զմատանց՝

, Եւ Տէր արար նմա կին, Իսկ թէ որպէ՞ս {կամ} զիա՞րդ, Ո՞չ ուսուցանէ քեզ Գիր. Թէ չի

ք քաջարւոյն: Մեղկութի՞ւն ինչ իցէ այս, {Կամ} վայրահար կի՞րք պղտոր Վայելել զՏեառն ընծայս

Զբնութեան ճմլիցէ՞ Ոք զկզակ ի պախուց, {Կամ} զօրութեա՞ն դնիցէ Նորա դիմակ զիւր թոյլ կուրծ

ոյ յամբիոնն ուսուցչութեան, կա՛մ առ փառասիրութեան {կամ} առ չարաչար տգիտութեան, յորում դեդեւին: Շատ իսկ

ռացեալս յամենայնի, հոգեւորք մեր առ անձնական օգտի {կամ} մուրանալոյ յօտարէն զչնչին փառս ՚ի վաճառ հանեն զմե

ղճահարին կորուսանել, առ ՚ի գիւտ բարեկենդանութեան {կամ} ի զովացումն փառասիրական դժոխային ծարաւոյ, որոյց

թիւն եկեղեցեաց վիճակիս, որոց առաջնորդէ մատնիչ ոք {կամ} դահիճ: Անհասանելի խա՜ղ ճակատագրի: Որ ամբաստաներ

՛ Հայր, եւ ո՛չ Հոգին Որդի եւ ոչ Հոգին սուրբ Հայր {կամ} Որդի, որպէս ուսուցանէ Այվազովսքին, այլ ըստ խոստ

թէ նա հիմնի ի բանն՝ " զի յիմմէ անտի առնուցու ", {կամ} ի Լուսաւորիչն " Հայր յանձն է. Որդի ՚ի Հօրէ. իսկ

Որդի ՚ի Հօրէ. իսկ Հոգին սուրբ ՚ի նոցունց ", եւ {կամ} ՚ի Շնորհալին " առող յՈրդւոյ անճառաբար ", սխալի յ

յսոքիկ ամեն այն ո՛չ ցուցանեն զմշտնջենաւոր ծագումն {կամ} առաքումն Հոգւոյն եւ յՈրդւոյ, այլ զայս թե՝ Հոգին

ք նոցա: Եթէ ժամանակաւոր առաքումն Հոգւոյն յՈրդւոյ {կամ} հասանել Հոգւոյն ընդ ձեռն Քրիստոսի՝ համարեսցի բղխ

սանել Հոգւոյն ընդ ձեռն Քրիստոսի՝ համարեսցի բղխել {կամ} յառաջագայել յՈրդւոյ, ո՛չ ապաքէն եւ առաքեալք տայի

այի՞ն ", պատասխանէ. " ո՛չ " ասկէ վեց եօթը հազար {կամ} շատ շատ միլիոն մը տարի առաջ այս բաներս չկային բնա

կատարեալս եւ ո՛չ դեռ կատարելիս յետ մահու Քրիստոսի {կամ} ՚ի կատարածի աշխարհիս, զի ա՞յդ ապա մեկնեսցէ մեզ Ա

ութիւն է ՚ի Քրիստոս, թէ երկու: Պատասխանի՝ " Մի {կամ} միաւորեալ բնութիւն կը դաւանենք ի Քրիստոս, ընդդէմ

թէ հոգիքդ այդոքիկ ընդունին ըստ գործոց զերանութիւն {կամ} զտանջանս, եթէ կամ մնան միայն սպասելով վերջին եւ

նդունին ըստ գործոց զերանութիւն կամ զտանջանս, եթէ {կամ} մնան միայն սպասելով վերջին եւ ահեղ դատաստանի: Այ

տոյ հարցանէ " գլխաւոր մեղքերուն ամենն ալ մահուչափ {կամ} մահացո՞ւ են"։ Առ այս պատասխանէ բացասաբար, յաւե

պա սահմանեալ է մեզ Այվազովսքին աստիճան ծանրութեան {կամ} թեթեւութեան մեղացս: Ընդունիմք այո՛ զներելի եւ զփ

չ ընդունի հոգին, մաքուր խղճմտանօք, այլ առ հարկի {կամ} ստիպանաց, չար քան զանհաւատութիւն խոստովանիմք։-

վասն աւանդութեանց քարոզ էին " եթէ ոք ասիցէ ցհայր {կամ} ցմայր կ՚որբան, զոր յինէն օգտիցիս, մարթ է չառնել

րբան, զոր յինէն օգտիցիս, մարթ է չառնել ինչ հօրն {կամ} մօրն: Ի հարկաւորագունից սակի համարիմք ուսանիլ նո

ացուցանեն: Եւ առաջնորդ, որ առ պատուասիրութեան, {կամ} վասն այլոյ իրիք ախտի, ժպրհիցի քակեալ զցանկ դաշին

յն ի գոյափոխութեան, ընդէ՞ր ապա անուան ՚ի պատարագ {կամ} նուէր. ո՞վ պատարագի եւ ո՞ւմ նուիրի, եւ զի՞նչ պ

իայն մարմնոյ՝ ո՛չ լրացուցանէ զխորհուրդ պատարագին {կամ} ՝ հաղորդութեան, քանզի որոշակի հրամայեցաք բերել ի

իւն եւ դէմ: Իսկ Քրիստոս չասաց մեզ, տուեալ զհացն {կամ} զգինին, թէ " Ես եմ այս ", այլ թէ " մարմին է իմ

զգինին, թէ " Ես եմ այս ", այլ թէ " մարմին է իմ {կամ} արիւն"։ Քրիստոս մեռաւ ՚ի խաչին. բանական հոգի ն

կտւոյն այնու գրով, յարակցելով, թե ո՛ր եւ է գիրք {կամ} մատեան, որ ունի աւանդել աշակերտաց որպէս զմատեան

խաբել Այվազովսքին. չե՛մ ք նորընծայ ի տպագրութեան {կամ} ՚ի դպրութեան, եւ ի կեանս մեր ո՛չ սակաւ քան զԱյվա

մք եւ վկայեմք իսկ զանարատութիւն: Եւ քահանայ ոք, {կամ} աբեղայ, կամ եպիսկոպոս, որ ձեռն մխիցէ յիրս եկեղե

իսկ զանարատութիւն: Եւ քահանայ ոք, կամ աբեղայ, {կամ} եպիսկոպոս, որ ձեռն մխիցէ յիրս եկեղեցւոյ, օտար հ

ր միշտ ամեն օր՝ նոր նոր բաներ մտքէդ հանել, {Կամ} առաջվան ընկերներուդ՝ ախմախ, յիմար, պակաս կանչե

օրը։ Միթէ՞ անխիղճ ես դու այնքան {Կամ} կեղծաւոր, երկերես, Որ ողջ աշխարհ սփոփելով

կլինէր, Որ քո ալիքներ տանէր իմ ցաւեր, {Կամ} ի՞նչ կլինէր, թէ իմ վիշտ ու լաց Ինչպէս ծուխ

Ինչպէս ծուխ օդում ցրուէին յանկարծ։ {Կամ} ինչո՞ւ համար ուրախութիւնը, Թռչում է շուտով

Ասա՛ ինձ, ոստ Պալեստինեան, Ո՞ւր բուսար {կամ} ո՞ւր ծաղկեցար, Ո՞ր բլուրների կամ ո՞ր հովտի

ւր բուսար կամ ո՞ւր ծաղկեցար, Ո՞ր բլուրների {կամ} ո՞ր հովտի Դու զարդ եղար գեղեցկութեան:

հիւսում էին, Յուշիկ աղօթք արդեօք նոքա {Կամ} հին տաղեր երգեցին: Միթէ կա՞յ դեռ արմ

Ինչ որ գտաւ Գալուանին: Թէ ջրերի {կամ} օդի Ծանրութիւնը չգիտես, Իմացի՛ր, որ

ացար բեւեռը, Միտքդ բեր այրած գօտին. {Կամ} ուժաչափ գործիքը, Դինամօմետր երկաթին:

նա կը բռնէ մեր սրտում Նորա երկու կեղծաւոր եւ {կամ} քաղցր խօսքերը Կը զօշոտեն մեր աչքը, կը մոռն

սեւ հողը։ Նա իւր անձն է պաշտպանում, գող է {կամ} փախստական Եւ կամ անտուն, անտեղի, աղքատ մար

ր անձն է պաշտպանում, գող է կամ փախստական Եւ {կամ} անտուն, անտեղի, աղքատ մարդ է անպաշտպան։ Ա

ունչ արարածք Բերին մարդուն ընտիր զոհեր ` կեր {կամ} զգեստ, պատարագ: Ո՛վ խնամող եւ հաստիչ աջ,

ճամբի վերա սրտերը, Ուր որ չըկար հոգւոյ արատ {կամ} կեղծիք: Այդ մի աղբիւր էր արտասուաց յ

Մոռցաւ այն օր եւ շունչ քաշել, թող թէ ուտել ճաշ {կամ} հաց: Կեցցէ՛, կեցցէ՛ մեր Ալեքսանդր,

" Որ ոչ մի մարդ այնուհետեւ կին մարդու {կամ} աղջկայ Չըյանդգնի ձեռը պաչել ըստ հասարակ կանո

հասարակ կանոնին, Թէ լոկ նայելն աղջկերանց եւ {կամ} կնիկների վերայ Սաստիկ մեղք է, արդէն ընդդէմ

ընտանին եւ իւր կեանքում Չունէր ապրուստ, շոր {կամ} տուն, Կ՚ապրի նոյնպէս այնուհետեւ Աղերսե

լինի յաւիտեան, - Ապրել արեւու երեսին {Կամ} քնել խաղաղ քուն մահուան։ Hy, XOPОШO!

ասա՛, արդեօք Ո՛րտեղ է քո հայրենիքդ. {Կամ} ունի՞ս դու ուրեւիցէ, Ո՛վ են արդեօք ազգակիցք

Նորան կը տամ ողորմութիւն. Բայց թէ ո՞րքան, {կամ} ի՞նչ չափով, Այդ քո գործ չէ, ներողութիւն:

տածելով: Քո ուսումը չէ կշտացնում Իմ, {կամ} իմպէսների փորը. Մեզ պիտոյ է հարստութիւն,

այժմ նա չգիտէ ուր եւ ում Պատճառել էր մի վիշտ {կամ} ցաւ իւր կեանքում: Բայց երբ մի օր, ե

Եւ իմ բանը վերջանալու էր բանդով, {Կամ} կախաղան պիսի ուտէր գլուխս. Բայց ի՛նչ կ՚առն

անազանութիւն: Եթէ ուրիշը քեզ սպանէ, {կամ} դու քեզ, Կամ պատահի, որ քո մահով մեռանիս,

Եթէ ուրիշը քեզ սպանէ, կամ դու քեզ, {Կամ} պատահի, որ քո մահով մեռանիս, Քո ճանապարհը

եմ նորան դարձեալ ասելով. Ասա՛, ո՛վ ես եւ {կամ} ուստի՛ ես եկած, Է՞ր տախտակներ կտրատում ես ե

, իմ սիրական, ասա՛ ինձ, Ասա՛, ո՛վ ես եւ {կամ} ուստի՛ դու եկար, Կամ այդ փոսը դու փորում ես

Ասա՛, ո՛վ ես եւ կամ ուստի՛ դու եկար, {Կամ} այդ փոսը դու փորում ես ո՞ւմ համար: -

այց, մեծ մայր, ձեր ամուսնուն Չէի՞ք խաբում {կամ} նենգում: - " Այդ ի՛նչ կարելի բան է,

բան ընկաւ մտածութեան տակ, Րոպէ չմնաց ազատ {կամ} ունայն: Գիտակցութիւնը յաջորդեց սորան

բերկրեցան, Նախկին խօսքն, որ ասացի, Չէր հայր, {կամ} մայր, կամ այլ ինչ. Ազատութիւ՜ն, դուրս թռաւ Իմ

, Նախկին խօսքն, որ ասացի, Չէր հայր, կամ մայր, {կամ} այլ ինչ. Ազատութիւ՜ն, դուրս թռաւ Իմ մանկական բե

ր այն բեմի տակ՝ Սողալով պէտք է մտնել, {Կամ} անթափանձ խաւարում, Քարը մոմո՛վ տեսանել։

, որ մի խօսքով Դորանց դժոխք ուղարկեմ, {Կամ} նզովքի շանթերով Շան սատակնե՞րը հանեմ"։

Ողջ աշխարհի գործերը. Մի մարդ ազնիւ եւ {կամ} խարդախ Կշռի չէ շեղում թաթը"։ Ն

հայազգի, Տալ իմ մարմինը կերակուր շների {Կամ} ի կախաղան, նշաւակ մարդկան, Միայն թէ չտալ ն

է մեր սրտի ցաւը, տեսանելով որ պարոնը փարատել է, {կամ} գէթ աշխատել է փարատել, իւր սրտի ցաւը խոշոր գեղջո

, իրաւունքների հաւասարութիւնը, որոնք ստրկացած են {կամ} բռնակալների կամ դարաւոր աւանդութիւնների (traditi

աւասարութիւնը, որոնք ստրկացած են կամ բռնակալների {կամ} դարաւոր աւանդութիւնների (tradition) որ եւ է խաժ

օղոսի չարագործութեան ենթակայ եղած լինէր իւր քոյրը {կամ} կինը: Ինչի՞ համար է այս խտրութիւնը, ի՞նչ բան

լի իրաւունք ունի Պ. Չամուռճեանի պատուելի դուստրը {կամ} ամուսինը, քան թէ մի վանցի լլկուած եւ բռնաբարուած

եւ անլսելի ոճիրների համար, չարագործը եկեղեցական {կամ} քրիստոնեայ չճանաչելը յանցա՞նք է կամ անօրէնութի՞ւն

ծը եկեղեցական կամ քրիստոնեայ չճանաչելը յանցա՞նք է {կամ} անօրէնութի՞ւն, ինչպէս կամի հաւատացնել մեզ պարոնը

շխարհի մէջ տեսուած է, որ եկեղեցականը, քաղաքական {կամ} քրէական յանցանքների համար դատուի կրօնական ատենի ա

պաշտպանէ պարտաւորուածի իրաւունքը, եթէ քաղաքական {կամ} քրէական ատեանները հակին դէպի անարդարութիւն: Ե

կ եւ զմուռս ծխել այնպիսուն, ազա՜տ է: Մի գործ {կամ} մի մարդ պաշտպանելու կամ դատապարտելու ժամանակ մեք

ւն, ազա՜տ է: Մի գործ կամ մի մարդ պաշտպանելու {կամ} դատապարտելու ժամանակ մեք հիմնւում ենք միմիայն այն

: Թէ որչա՛փ փոխուած է այժմ այդ խաւար ճանապարհը, {կամ} թէ որչա՛փ մարդիկ դեռեւս առ թարթափ գնում են նորանո

ցականներին դեռեւս շատ բան պակաս է եգիպտական քուրմ {կամ} եզուիտ լինելու համար: Այս դրութիւնը մերժելով

լիս ենք Պ. Չամուռճեանին, կամեցածի չափ, Մաշտոցի {կամ} Սուրբ գրքի խօսքերը քաշքաշելու: Միւս կողմից,

կան ժողովը, եթէ ստուգիւ, եւ ոչ որպէս խրտուիլակ {կամ} մի այդպիսի ժողով, ապա ուրեմն կազմուած չէ հոգեւոր

մարդիկ երջանիկ էին համբուրելով մի սեւագլխի քղանց {կամ} շատ անգամ զօշաքաղութեամբ եւ պոռնկութեամբ ապականու

մ բռնանալու նոցայ վերայ, կոպիտ ուժի օգնութեամբ, {կամ} իւրեանց խաւար ատմօսֆերի մէջ նզովքի փայլակնէր փայլ

, իւր հոգեւորներից եւ, կիսագրագէտ, ուսումնական {կամ} փիլիսոփայ ասուածներից, ահա այն հայը ամենայն արդա

մտանքի սահմանի մէջ ամփոփուած, պիտի վերանորոգուին {կամ} հնանան իւրաքանչիւր անձին սրտի եւ հոգու մէջ լրացեա

կէտի վերայ, ուր մի ուրիշի ազատութիւնը բռնաբարել {կամ} գէթ սահմանաւորել կենթադրուէր: Հիւսիսափայլի խն

՞նցը: Մովսէս, Մելիքսէթ եւ Եղիազար կաթողիկոսների {կամ} կիսասիրտ կամ թէ ասել երկդիմի գործերը եւ ընթացքը,

, Մելիքսէթ եւ Եղիազար կաթողիկոսների կամ կիսասիրտ {կամ} թէ ասել երկդիմի գործերը եւ ընթացքը, միւս հոգեւոր

ընդդէմ, չէ վերաբերւում մեր տօնելի թարգմանիչներին {կամ} նոցայ հետեւող փոքրագոյն մասին: Ինքեանք, այդ

եւ պաշտօնի խտրութեան, չհամարձակուիլ ձեռք վերցնել {կամ} գաւազան բարձրացնել հայոց ազգի զաւակները գանակոծել

նրութեամբ: Կրօնական ժողովը լոկ սպառնալիք չհամարէ {կամ} րոպէական վաղանցուկ կրքի ծնունդ, ո՛չ, ո՛չ: Այժմ

ք թողո՞ւց պ. Այվազովսքին այսուհետեւ իւր գործերին {կամ} գրածին հաւատալու... - Անտարակոյս: - Ինչ

ասնաւորապէս նուիրած չեն իրենց գործունէութիւնը այս {կամ} այն յատուկ ասպարէզի կամ գիտութեան, այլ գնում են

իրենց գործունէութիւնը այս կամ այն յատուկ ասպարէզի {կամ} գիտութեան, այլ գնում են կամ ուզում են գնալ միջին

այն յատուկ ասպարէզի կամ գիտութեան, այլ գնում են {կամ} ուզում են գնալ միջին ճանփով, ընդհանրապէս։ Եւ հա

րապէս։ Եւ հազիւ թէ մեր ազգի մէջ կարող էր գոյանալ {կամ} շարունակուիլ մի այնպիսի օրագիր կամ պարբերական հրա

րող էր գոյանալ կամ շարունակուիլ մի այնպիսի օրագիր {կամ} պարբերական հրատարակութիւն, որ նուիրուած լինէր մա

տարակութիւն, որ նուիրուած լինէր մասնաւորապէս այս {կամ} այն նիւթին։ Այս խօսքը ասում ենք մենք՝ նայելով մ

պիտի եւ աւելի շատ ընթերցողք ունենայ, մինչդեռ այս {կամ} այն մասնաւոր նիւթի նուիրուած օրագիրը կարող է միայ

ակութիւն, որ պարապում էր մասնաւորապէս այն նիւթով {կամ} առարկայով, որին նուիրել էր օրագիրը իւր գործունէո

ասնաւոր խորհրդի նուիրուած օրագիր չէ կարող գոյանալ {կամ} շարունակուիլ մեր մէջ ներկայումս։ Մենք չենք ելած

րբ իրենք սկսեցին հրատարակել իրենց սեփական օրագիրը {կամ} թերթը, աչքի յայտնի կերպով ցոյց տուին, որ ուրիշ

տուին, որ ուրիշ օրագիրների վերաբերութեամբ այսպէս {կամ} այնպէս պէտք չէր, այս անօգուտ է, միւսը զուր է եւ

. պատճառ, իրենց հրատարակութիւնը այս պէտք չեղած, {կամ} անօգուտ, կամ զուր բաները աւելի մեծ չափով եւ դրակ

նց հրատարակութիւնը այս պէտք չեղած, կամ անօգուտ, {կամ} զուր բաները աւելի մեծ չափով եւ դրականապէս վնասակա

ից, բլբլացնում էին այն, ինչ որ ուրիշից էին լսել {կամ} գէթ ինչեւիցէ մի բան ասելու համար, որ իրենք էլ հա

եղաբաշխութեան վրայ է խօսում, ֆիզիօլօգիայի վրայ, {կամ} ուրիշ այս ու այն գիտութեանց վրայ, որ մեր ազգին ա

էի տալիս " Հիւսիսափայլի " իրաւունքները, որ կամքի {կամ} ճաշակի վրայ ոչ, այլ էական հիմքերի վրայ էին ամրաց

յ խօսելու համար, երբ " Հիւսիսափայլի " գրիչքը այս {կամ} այն գաղափարի յայտարար ձեւը ժողովրդի մէջ չգտնելով

հարազատ մնալով մայրենի լեզուի ոգուն, գրում էինք {կամ} " ես ընդունում եմ ձեր կարծիքը ", կամ " համամիտ ե

գրում էինք կամ " ես ընդունում եմ ձեր կարծիքը ", {կամ} " համամիտ եմ ձեզ ", կամ " մասնակից եմ ձեր ուրախո

ւնում եմ ձեր կարծիքը ", կամ " համամիտ եմ ձեզ ", {կամ} " մասնակից եմ ձեր ուրախութեան, ցաւին " եւ այլն ե

թիւնը մեծ արգելք է ժողովրդին հասկանալ մի գիտնական {կամ} կանոնաւոր կերպով գրած բան. սորա ապացոյցը տեսնում

, երբ նոքա թարգմանում էին մի որպիսի եւ իցէ ֆրանկի {կամ} ռուսի աշխատութիւն։ " Հիւսիսափայլի " միակ յանցանք

խօսքերով չենք ուզում, որ լեզուն մնայ երեսի վրայ {կամ} աճէ օտար տրամաբանութեան տակ. չէ՛, այլ թէ օրագրի

պայմանների վրայ, հազիւ թէ կարող էին իրենք իրենց {կամ} ուրիշին հաշիւ ու համար տալ, թէ ինչ հիմքի վրայ գո

ւ համար տալ, թէ ինչ հիմքի վրայ գործ են դնում այս {կամ} այն ձեւը կամ միեւնոյն գաղափարը տալու համար անխտիր

թէ ինչ հիմքի վրայ գործ են դնում այս կամ այն ձեւը {կամ} միեւնոյն գաղափարը տալու համար անխտիր զանազան ձեւե

էս ասուած, կենդանական-բնական ազդեցութեամբ գրուած {կամ} մայրենի լեզուի գիտութեան մէջ անհաստատ լինելով՝ ա

նպատակը։ Մեր ընդդիմախօսքը, օրագիր հրատարակելով {կամ} գիրք թարգմանելով, երբէք ուշադիր չեն եղած լեզուի

ուշադիր չեն եղած լեզուի մշակութեան, որպէս թէ այդ {կամ} հարկաւոր չէր, կամ թէ, կատարեալ լինելով, մշակու

զուի մշակութեան, որպէս թէ այդ կամ հարկաւոր չէր, {կամ} թէ, կատարեալ լինելով, մշակութեան կարօտ չէ։ Ասա

ինչ պահանջես։ Թող չկարծեն, թէ մենք չենք ուզում {կամ} ծուռ աչքով նայում ենք նոցա գրքին կամ օրագրին, քա

չենք ուզում կամ ծուռ աչքով նայում ենք նոցա գրքին {կամ} օրագրին, քաւ. Մովսիսի հետ ենք ասում, ո՛ տայր ի

որ մի քանի անարուեստ խեղճեր " Հիւսիսափայլի " այս {կամ} այն հատուածի բովանդակութեան նմանելու համար գործ դ

ւթիւնը այն է միայն, որ միւս օրագիրքը, հեղինակքը {կամ} թարգմանիչքը նոյնպէս գիտակից հաշուատուութեամբ աշխա

գելու եւ կենդանացնելու թէ՛ ճաշակը, թէ՛ քաղաքային {կամ} ընկերական յարակցութիւնքը մի ազգի, որ միջնադարեան

կցութիւնքը մի ազգի, որ միջնադարեան մշուշով պատած {կամ} ոչինչ չէ կարդում, կամ թէ՝ ժողովածու եւ Պղնձէ քա

միջնադարեան մշուշով պատած կամ ոչինչ չէ կարդում, {կամ} թէ՝ ժողովածու եւ Պղնձէ քաղաքի պատմութիւնը։ Լաւ

ուած լինելով, բնաւ իսկ ընդհանուր հասկացողութեանց {կամ} ընկերական յարաբերութեանց չմօտեցան։ Այս օրուայ օր

ութիւնը վիպագրութիւնն է. ինչ օրագիր, ինչ լրագիր {կամ} ինչ թերթ ասես, որ առանց վէպի օր անցնէ։ Թողում ե

դ՝ թէ մեծ մասով գրուածքը լինում են փիլիսոփայական {կամ} հնասիրական խնդիրների վերայ, որ, ժամանակի որպիսո

ա եւ նորա տանը ընկած՝ առանց անգամ եւ բացուելու, {կամ} ՝ քանի մի հին լեզու իմացողների ձեռքում։ Այդ

զուր տեղը սերմ ցանել չոր ու մացառոտ երկրի վերայ, {կամ} ապառաժների եւ ճանապարհի վերայ, օգուտ ամենեւին ու

մար, նորան ի՞նչ կը ներգործէ երկու տարին մի անգամ {կամ} տարին մի անգամ մի գրքի աշխարհ յայտնուիլը։ Եւ խեղ

ին կրթութիւն մի, որպիսի եւ իցէ մասնաւոր առարկայի {կամ}, լաւ ասել, ուսման ճիւղի։ Այժմեան դրութեան մէջ

ան դրութեան մէջ Հայոց ազգը կարո՛ղ է հասանել բարձր {կամ} վերին կրթութեան մասնաւոր առարկայն մէջ միայն այն ժ

ս ասելով, միտք չ'ունիմ միայն այս գործը պախարակել {կամ} սորա անտեղի լինելը յայտնել, այլ այլապէս շատերը կ

հրդից։ Մի այդպիսի հեղինակի սիրտ տուել է շարադրել {կամ} թարգմանել մի գիրք, նա կատարում է իւր սրտի ցանկու

՝ ի՞նչ խորհրդով, օգուտը ի՞նչ է, ո՞վ է կարդացողը {կամ} հասկացողը, նա չէ մտածում. նա ցանկանում է միայն

ւժէն Սիւ Պարոնի մասին։ Երկրորդ՝ Պարոն Փափազեանը {կամ}, թէ նա ինքը կենդանի չէ, նորա եղբայրակիցքը, կար

նը Մասիսը - Միսաքեանի յօդուածները Մասեաց աղաւնի {կամ} Ծիածան Կռունկ հայոց աշխարհին Արամեանի յայտարարո

ն Բեշիքդաշ. խնդրել սոցանից պ. Խազեզեանցի գրքերը {կամ} դրամը Աստուածատուր Դաստակեանց Փարիզ, վառօդապետ Պ

նալ, ի՛նչպես կարող էր փակել յուր աչքը եւ սիրտը, {կամ} թե ուրանալ յուր կյանքի խորհուրդը, եւ լուսավորութ

յառաջ փակեղ է կրել, իսկ այժմ՝ բոլորշի գլխարկ, {կամ} երբեմն լայն վարտիկ է հագել եւ այժմ՝ նեղ. եւ այլ

երը հասկացրել են նորան, թէ կրիտիկայն բամբասանք է {կամ} նախատինք (пасквиль), գրել են մի այսպիսի յիմար

յց առնելով աշխատութեան մէջ գտանուած պակասութիւնքը {կամ} անհիմն կարծիքները, լինում է զգուշացուցիչ առաջնոր

է մեզ նոյն ազգի տեսութեան եւ հայեացքի պարզութիւնը {կամ} պղտորութիւնը։ Եւ այժմեան լուսաւորեալ ազգերի մէջ

ն անտես արած իրողութիւնք, որ մի հեղինակ խորհրդով {կամ} պատահմամբ զանց էր արել։ Եւ արդեօք այդպիսի իրողու

հանդէս գալը կրիտիկայի ձեռքով ազդեցութիւն ունէ՞ր, {կամ} թէ ո՞րքան ազդեցութիւն ունէր նոյն իսկ քննութեան տա

եւս լուսաւոր ազգերի կարգումն էր աշխարհի երեսին, {կամ} թէ նորա գոյութիւնը մի խորհուրդ ունէր՝ համեմատելո

առաւել պատուական հիւթերը։ Եւ Հայոց մանուկը, {կամ} թող ասել՝ Հայոց ազգը, ի՞նչ գրքի մէջ կարող էր տե

ինը է Սոկրատէսի վարքը եւ միւսը Քրիստափոր Կոլոմբոս {կամ} յայտնագործութիւն Ամերիկայի. ճառեր, որ գրած էին

կարելի պահանջել, որ ամենայն մարդ մի կերպ խօսի, {կամ} թէ վերին կամ գեղեցիկ մտքեր բացատրուին խաժամուժ ամ

ջել, որ ամենայն մարդ մի կերպ խօսի, կամ թէ վերին {կամ} գեղեցիկ մտքեր բացատրուին խաժամուժ ամբոխի անկապ ու

նդէս չէ գալիս որպէս լոկ գործիք, այլ ինքնակայապէս {կամ} որպէս պաշտպան կամ որպէս հակառակորդ պատմութեան օրէ

ս լոկ գործիք, այլ ինքնակայապէս կամ որպէս պաշտպան {կամ} որպէս հակառակորդ պատմութեան օրէնքի եւ այլն (Собр

անձել: Սպանութեան աղբիւրն ինչ է - ատելութիւն {կամ} յափշտակութիւն. ես-ին ոգի, որ ամէն ուրիշ զոհում

ամը չէ նայում այլեւս իր ընկերի վրայ որպէս թշնամու {կամ} կատաղի գազանի վրայ, եթէ փոխանակ երկիւղի, որ ամէ

դրութեան սկզբունքը ներողութեան սկզբունքին զոհելով {կամ} հաւասարութիւնը (պատժի եւ մահի մէջ) սիրոյ, զոհե

տարի Քանթից յետոյ, քեզ ի՛նչ կարող են օգնել Քանթը {կամ} Հեգելը, եթէ քո խուզարկութեանը խորհուրդը քո ազգի

որ մարդու խուզարկունակութիւնքը հպատակուած են այս {կամ} այն հեղինակութեան: Իրաւունք ունէր Դեկարտը մինչ գ

գործ չունին եւ բնութեան մէջ գործադրելի չեն, այս {կամ} այն կերպարանքով ծալիր ծոցդ դիր, կամ գնայ համալսա

լի չեն, այս կամ այն կերպարանքով ծալիր ծոցդ դիր, {կամ} գնայ համալսարանների պատշգամբներում քարոզէ, գուցէ

ելու հնարները եւ կը դառնաս փիլիսոփայ, առանց սորա {կամ} նորա պատրաստած համակարգութիւնքը ընդունելու: Գիտո

ինծու համակարգութիւնք, որ օդի մէջ են ման գալիս, {կամ} աւելի վատ ` ոչնչութեան մէջ, որովհետեւ օդը շօշափե

ոփայ պարոնը ինքը ծնրադրութիւնից աչք չի բանում այս {կամ} այն վարդապետութեան առջեւ: Անձնաճանաչութիւն,

սահման ազատութիւնը, եթէ այն էլ բռնաբարուեցաւ այս {կամ} այն հեղինակութիւնից կամ համակարգութիւնից, էլ ի՞ն

այն էլ բռնաբարուեցաւ այս կամ այն հեղինակութիւնից {կամ} համակարգութիւնից, էլ ի՞նչ համ կը մնայ մարդկային

րած բան փնտրել, ինչ որ նոքա կամքով, թուլութեամբ {կամ} անխոհեմութեամբ մերժել ու ջնջել էին: Վե՞րջը:

պրծացնում է գերմանացու շապիկը: Նա չէ կարող տանել {կամ} տեսնել երբեւիցէ կամ ուրեւիցէ " հանրապետական տարր

ու շապիկը: Նա չէ կարող տանել կամ տեսնել երբեւիցէ {կամ} ուրեւիցէ " հանրապետական տարր " սահմանադրութեան մէ

շխարհի զուգակշիռը խանգարելու համար եւ այդ մի ժամը {կամ} րոպէն կարո՛ղ է եւ յարմարութիւն ունի, ջլերի այն զ

է նեղ շրջանակի մէջ եւ որոշուած նպատակով - մեռցնել {կամ} մեռնել: Բայց այնպէս նեղ, որոշեալ եւ սահմանա

այդ երեւոյթի մէջ երեւում է առողջ կեանք: Եւ մարդը {կամ} իր քաղաքակրթութեան աստիճանից պիտի հետ դառնայ, կա

ամ իր քաղաքակրթութեան աստիճանից պիտի հետ դառնայ, {կամ} բարոյապէս պիտի մեռնի եւ նորա հասկացողութեանց շրջա

անհատական, որպէս նաեւ ընդհանուրի արժանաւորութեան {կամ} խորհրդի ուրախութիւնը, հիմնեցին, կազմեցին, պատր

անգլիական փիլիսոփայութեան արդիւնք է. ճիզուիթները {կամ} ցամաքահողի բնակիչները ընդունակ չէին այդ բանին: Ս

ար բնական երգը այդ է միայն: Ի՛նչ անէ այստեղ վիգը {կամ} տորին, ինչ անէ երեսփոխանական ժողովը կամ թագը: Յ

տեղ վիգը կամ տորին, ինչ անէ երեսփոխանական ժողովը {կամ} թագը: Յայտնի է, թէ քանի որ այդ օրէնքը բխում է ա

ք անգլիական հասարակութեան այն բաժինը, որ ուղղակի {կամ} անուղղակի մասնակից է կառավարութեան եւ որի պոլիտիկ

ն փոփոխութիւն, որ կարող էր շատ թէ քիչ սասանեցնել {կամ} աւելի փոքր, կանգնեցնել բաների ամենօրեայ ընթացքը

թէ որոշեալ միջին մոմենտը հասել է էութեան ուրեւիցէ {կամ} երբեւիցէ, սորանով, ուրիշ տեղերում եւ ուրիշ Ժամա

ւթեան եւ հերիք է: Մինչեւ, մրրկից կոտրուելով {կամ} արմատից պոկ գալով ծառը չնկնէր ծովի մէջ եւ մարդը չ

ան արժանի բան լինելով, յոյս ունիմ, որ տեղ գտանէ {կամ} Յիշատակարանիդ մէջ, կամ Յիշատակարանիցդ դուրս, բա

յոյս ունիմ, որ տեղ գտանէ կամ Յիշատակարանիդ մէջ, {կամ} Յիշատակարանիցդ դուրս, բայց դարձեալ Հիւսիսափայլի

ւր պարտականութիւնը չէր ճանաչում. երբեմն հոգատարր {կամ} մնում էր հիմնադրի անուն կրել, երբեմն պաշտօնատարը

եռեւս չէ շքեղազարդած մարդահաճութեան յիշատակարանով {կամ} արձանով, արել է մի այսպիսի վերտառութիւն. Թ

օնատարները եւ ո՛չ վերակացուի օգնականները լուսաւոր {կամ} թէ ազգի օգտի վերայ մտածող անձինք էին: Եւ եթէ մի

դեսպանի թեւարկութեամբ: Այս մարդը առանց տարակուսի {կամ} շատ անզգայ, կամ շատ անհմուտ մարդ պէտք է եղած լին

եամբ: Այս մարդը առանց տարակուսի կամ շատ անզգայ, {կամ} շատ անհմուտ մարդ պէտք է եղած լինի. թէ ի՞նչ բանու

աջին մարդիկը, որոնցից կարելի էր յուսալ մի բան եւ {կամ} որոնց օգնութեամբ կարելի էր յառաջ տանել մի կամք:

ա դէպի գործարանը ունեցած առնչութեններից, սա ինքն {կամ} եկել է նորա փոխանակ վերակացու կարգուիլ, ինչս ես

երբ նորան պատկերանում է մի զարհուրելի տեսարան եւ {կամ} գնում է նրանից փախչել, բայց նորա վաստակած ծունկե

ամբ դիւաց: Իսկ որք ասեն, թէ չի՛ք կախարդութիւն, {կամ}, թէ ո՛չ գոն դեւք, զայնպիսիսն նզովէ մեծ տրամաբան

նց Չամուռճեան Պրուսացի"։ Ի՞նչ օրհնութիւն, {կամ} ի՞նչ գոհութիւն մատուցանենք պ. Չամուռճեանին, որ

է, որ այսօր ապացուցեց մեզ, թէ դեւերի գոյութիւնը {կամ} կախարդութեան լինելութիւնը մերժելը, համազօր է Քրի

ն է: Բայց եթէ մի մարդ չհաւատայ կախարդութեան {կամ} դեւերին, ուրացած կը լինի Քրիստոսի արդիւնքը եւ այ

իւնը, հարկադրում է մեզ կարեկից լինել հիւանդներին {կամ} ախտացածներին: Տարակոյս չկայ, որ պ. Չամու

տարիր քո տունը ո՛չ որպէս մի տան պատկանաւորներից, {կամ} սպասաւորներից մի աղքատ մարդ, եւ ո՛չ որպէս քեզանի

ներից մի աղքատ մարդ, եւ ո՛չ որպէս քեզանից օտար, {կամ} մի ուրիշի ծառայ. որովհետեւ պարեգօտ հագնողները ա

, պայծառացուց ամեններից առաւել, քան որ կային եւ {կամ} որ ա՛յժմ կան Հայերի մէջ, եւ իմ շնորհը՝ առաւե՛լ

ո՞ր այլաղանդը։ Եւ Ղազա՞րն էր այդ քարոզում. ո՞ւմ {կամ} ո՞ւր եւ կամ ե՞րբ։ Ղազա՞րը, որ տգէ՜տ է գրոց, որ

ը։ Եւ Ղազա՞րն էր այդ քարոզում. ո՞ւմ կամ ո՞ւր եւ {կամ} ե՞րբ։ Ղազա՞րը, որ տգէ՜տ է գրոց, որ անկի՜րթ է ե

եսացո՛ց, թէ " պոռնկութեան եւ ամենայն պղծութեան, {կամ} ագահութեան անո՛ւնն էլ թող չլինի ձեր մէջ"։ Եւ ի

իսկո՛յն, սորա քամակից, թէ " ո՛վ որ պոռնի՛կ է, {կամ} պի՛ղծ, կամ ագա՛հ, որ է կռապաշտ, ժառանգութիւն չ

որա քամակից, թէ " ո՛վ որ պոռնի՛կ է, կամ պի՛ղծ, {կամ} ագա՛հ, որ է կռապաշտ, ժառանգութիւն չունի՛ Քրիստո

էի, սա՛կայն, լոկ համբաւի վրայ հիմնելով, դատե՛լ {կամ} դատապարտե՛լ բնա՛ւ կամք չունէի, ուստի, այն չարաթ

մ է հնձի ժամանակ ուղարկել իր հրեշտակները, որոնց {կամ} հրեշտակ է ասում եւ կամ ճշմարիտ վարդապետ. ինչպէս

ել իր հրեշտակները, որոնց կամ հրեշտակ է ասում եւ {կամ} ճշմարիտ վարդապետ. ինչպէս Սուրբ Գիրքը սովո՛ր է վա

որ ո՛չ հրեշտակ եմ եւ ո՛չ վարդապետ, երբէք էլ սորա {կամ} նորա կամքը հարցնողներից չեմ եղած, որ մի իշխանութ

մեծ պաշտօնների հասցնել, ինչպէս եպիսկոպոսութեան, {կամ} նոցա մէջ առաջին պաշտօնի եւ կամ եկեղեցու դատաւորու

եպիսկոպոսութեան, կամ նոցա մէջ առաջին պաշտօնի եւ {կամ} եկեղեցու դատաւորութեան, այլ քորեպիսկոպոս էլ չարա

՛լ քեզ, բայց դու դեռ ասում ես, թէ գամ բժշկեմ եւ {կամ} թաղէ՛. չլինի թէ մի մարդ իմանալով, Սուրբ Հոգու խ

օրից եւ նո՛յն իսկ Տիրոջիցդ։ Եւ հասակով թերակատար {կամ} պակասաւոր մարդիկ չեն, այլ թէ խելքով եւ թէ քաջութ

արդալով պիտի լուսաւորուի՛ն այդ տեղում բնակվողքը, {կամ} ուրիշներին պիտի լուսաւորե՞ն։ Եւ դու, Տէ՛ր,

, երկու հարիւր տարուց շինուած վանքերից փոքր պակաս {կամ} յետ մնացած լինէին, ապա բնա՛ւ արժանի չէի համարիլ

բանից առաջ այդ բանը քննել, եւ ճիշդ տեղեկանալով, {կամ} զարմացի՛ր եւ կամ, եթէ ճշմարիտ չէ ասածս, անարգէ՛

նը քննել, եւ ճիշդ տեղեկանալով, կամ զարմացի՛ր եւ {կամ}, եթէ ճշմարիտ չէ ասածս, անարգէ՛։ Այն օրից, երբ

եւ իմ այն տեղից հալածուելու օրը, վանքի եկամուտից {կամ} բերուած ընծաներից մինչեւ անգամ եւ մէկ դրամ վրաս ա

ամարձակութիւն չունի՛մ քեզ տեսնել"։ Արդեօք, մէկ {կամ} երկու անգամ, տարա՞ւ ինձ իր սենեակը, եւ խօսեցա՞ւ

ինչպէս Փրկիչը հրամայում է, ես եւ ինքը առանձին, {կամ} մէկ եւ կամ երկու ընկերով, որ չհաւնելով եւ իբրեւ

իչը հրամայում է, ես եւ ինքը առանձին, կամ մէկ եւ {կամ} երկու ընկերով, որ չհաւնելով եւ իբրեւ մեղաւոր եւ

մարդերից շատերը եկեղեցական գրքերի անունները անգամ {կամ} կանոնների կարգադրութիւնը հազի՛ւ կարանում են գիտել

ալածուիլը, ոչ թէ անցած ժամանակների պատմութեամբ, {կամ} որպէս մի լուր մի մարդուց լսելով մեզ յայտնուեցաւ,

դու։ Եւ քո իսկ ամենասքանչ անձինդ, որից ամեն մեծ {կամ} փոքր մարդու, որ կան Հայոց մէջ հասել է մեծապէս օգ

չագրիցը արտագրուած, որով չէին պարզւում աղճատուած {կամ} մութ տեղերը. չէ՛ր լցւում նոյնպէս թերթերի պակասու

ամենալով ամեն անգամ կրկնել, թէ մեր գործ դրած այս {կամ} այն գիրքը տպուած է այս կամ այն տեղում եւ կամ այսի

, թէ մեր գործ դրած այս կամ այն գիրքը տպուած է այս {կամ} այն տեղում եւ կամ այսինչ թուականին, մենք միանգամ

այս կամ այն գիրքը տպուած է այս կամ այն տեղում եւ {կամ} այսինչ թուականին, մենք միանգամ այստեղ ենք դնում

գալով այս Նոր քաղաքի՝ այսպէս է ծանօթաբանում. " {կամ} զՎաղարշապատ իմանալ պարտ է (տե՛ս Պատմ. Ղազարայ,

անալ պարտ է (տե՛ս Պատմ. Ղազարայ, եր. 307) եւ {կամ} զմերձակայն Նորք"։ Մեզ թւում է, թէ պ. Էմինը հի

անձնուած Սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցու՝ Վաղարշապատում {կամ} Նորքում լինելու վրայ, ասել է, թէ պարզ ըմբռնողու

յայտնի է, որ հին դարերում Էջմիածին անունը չկար, {կամ} գո՛նէ դպրութեան մէջ չէ գործածուել։ Ագաթանգեղոսը

Փարպեցու Թուղթը կարդացողին սար ու ձոր են ձգել՝ " {կամ} զՎաղարշապատ եւ կամ զմերձակայն Նորք " ասելով։

դացողին սար ու ձոր են ձգել՝ " կամ զՎաղարշապատ եւ {կամ} զմերձակայն Նորք " ասելով։ Մեզ գուցէ ասեն (իհ

իջոցում մասնաւոր մարդոց, այսինքն՝ եպիսկոպոսների {կամ} արժանաւոր վարդապետների ձեռքով էր կառավարւում Ս.

ւմ կայ ակնարկութիւն մի մարդու վրայ, որ շատ անգամ {կամ} շատ ժամանակ կառավարել էր այդ եկեղեցին. ըստ որում

մնուեցաւ, ո՛չ որպէս այժմեան հասկացողութեամբ վանք {կամ} վանքի եկեղեցի կամ կրօնաւորների բնակարան, այլ որպ

էս այժմեան հասկացողութեամբ վանք կամ վանքի եկեղեցի {կամ} կրօնաւորների բնակարան, այլ որպէս մայր եկեղեցի թա

(որ պատճառ դարձաւ մեզ ակամայ այսքան խօսելու) " {կամ} զՎաղարշապատ իմանալ պարտ է եւ կամ զմերձակայն Նորք

սքան խօսելու) " կամ զՎաղարշապատ իմանալ պարտ է եւ {կամ} զմերձակայն Նորք"։ § 7. Բնագրում այսպէս է աս

, եթէ միայն վերաբերենք այդ աշխատութեանց ժամանակին {կամ} նոցա բովանդակած անցքերի ժամանակին։ Իսկ թէ կամենա

ծուած կարծիք է, թէ Փարպեցին, թէեւ համարւում է, {կամ} իր Պատմութեան մէջ ինքն էլ ասում է իր համար, " աշ

գրում են միայն այն բանը, որ եղել է իրենց օրով, {կամ} մօտ է իրենց ժամանակին, իսկ հին բաները, թէեւ շատ

երը, որ վերեւը մէջբերինք, եւ ընթերցողը կարդաց, {կամ}, եթէ սոցանից շատ առաջ ապրած հեղինակների գործերու

ահանին Աշուշայի տանը։ 446 թուականներում Փարպեցին {կամ} նո՛ր էր ծնած, կամ շա՛տ շա՛տ երկու երեք տարեկան ե

ը։ 446 թուականներում Փարպեցին կամ նո՛ր էր ծնած, {կամ} շա՛տ շա՛տ երկու երեք տարեկան եւ այս կերպով 455-ին

Ո՛ւր կը մնայ Փարպեցուն նոցա աշակերտ եղած լինելը, {կամ} Չամչեանի թէ Վռամշապուհին ականատես էր, Մեծ Թարգմա

գրած է Հրատ. պ. Էմինը ծանօթաբանում է. " Հրահատ {կամ} Հրատ, որպէս գրէ կրճատելով Ղազար " (եր. 40)։

յն մարդը, որ հանդէս է գալիս այսօր պատմութեան այս {կամ} այն մթութիւնը բացատրելու, յիշատակարանների այս կա

ամ այն մթութիւնը բացատրելու, յիշատակարանների այս {կամ} այն խօսքը մեկնելու կամ լուսաբանելու, պարտակա՛ն է

ելու, յիշատակարանների այս կամ այն խօսքը մեկնելու {կամ} լուսաբանելու, պարտակա՛ն է հերքել եւ մերժել խնամո

յ է հիմնում այս կարծիքը։ Նախ՝ իբրեւ ծանօթութիւն {կամ} վկայութիւն, հարուստ բառի տակ, բերել է Փարպեցու

եւ 'ի մանկտւոյն, եւ ոչ իբրեւ օտար զոք 'ի քէն եւ {կամ} ծառայ ուրուք"։ Երկրորդ, վերը մէջ բերած յառաջաբ

լ, որովհետեւ այն ժամանակ Մամիկոնեանց տան ծառայքը {կամ} Աւագը չպիտի համարձակէին նորա վրայ բանսարկութիւնք

բէք չենք ուզում ասել, թէ Փարպեցին ծառայ մարդու, {կամ} աղքատի զաւակ էր. մեզ յայտնի չէ այդ, որովհետեւ պ

նունով՝ Անոյշ բառը աւելցնելով այդ անունի սկզբում {կամ} վերջում։ Իսկ եթէ Ձուիկի հօր անունը, Անոյշ-Վռ

§ 53. " Այլ պոռնկութիւն եւ ամենայն պղծութիւն, {կամ} ագահութիւն եւ անուանեսցի մի՛ 'ի միջի ձերում " (Թ

գլ. Ե, համ. 3)։ § 54. " Ամենայն պոռնիկ, {կամ} պիղծ, կամ ագահ, որ է կռապարիշտ ոչ ունի ժառանգու

մ. 3)։ § 54. " Ամենայն պոռնիկ, կամ պիղծ, {կամ} ագահ, որ է կռապարիշտ ոչ ունի ժառանգութիւն յարքայ

թէ որ ասում է՝ " ծառայք նորա"։ Ո՛վ է այս նան, {կամ} որի՛ ծառայքն են, որ ունին։ Վերը շատ սրբերի անու

ուսաւորչին։ Արդեօք նորա՞ ծառայքը պիտի հասկանալ. {կամ} թէ նորա ի տեղ պէտք է նոցա՞ կարդալ եւ բոլոր յիշուա

ծները, մանաւանդ որ շատ անգամ եւ չէ թարգմանւում, {կամ} համը կորցնում է, բայց մենք մեր ընթերցողներին մօտ

մ. 7)։ § 64. " Ես ասացի թէ աստուածք իցէք, {կամ} որդիք բարձրելոյ ամենեքեան։ Դուք աւադիկ որպէս մար

նչպէս սա, դա, նա, գործ դնել անշունչ առարկաների {կամ} վերացեալ ըմբռնողութեանց տեղ, բայց երբեմն երբեմն

բողոքը ընդդէմ այն բոլոր մարդերին, որ իրենց մտքի {կամ} երեւակայութեան արդիւնքը կամենում են դնել մեր առջե

ելի՞ է ասել, թէ այդ տեղը չկար հինգերորդ դարում, {կամ}, եթէ կար, դեղնուկ չէր կոչւում եւ ոչ Սեւուկ։ Մե

դո՞ւ անուն է, թէ տեղի, եւ թէ ո՛վ էր այդ մարդը, {կամ} ո՛ւր՝ տեղը։ Մենք այսքանը գիտենք, որ Փարպեցու պ

ն ձեւը, այսինքն՝ " գլուխ " փոխանակ " գլխաւորի " {կամ} " բովանդակութեան"։ 1862 ի Վենետիկ տպած Վարդան վ

ողովների վերաբերութեամբ սովորաբար ասւում է այսքան {կամ} այնքան հայրապետ, մինչդեռ ոչ միայն այդ բոլորը կաթ

մ չենք եւ չենք մերժում, թէ գլխաւոր քահանայութեան {կամ} քահանայապետ խօսքերը չէ կարելի եւ կաթողիկոս հասկան

տալ, թէ Հայոց լեզուի մէջ գլխաւոր քահանայութեան, {կամ} գլխաւոր քահանայ, կամ որ նոյն է՝ քահանայապետ բառ

մէջ գլխաւոր քահանայութեան, կամ գլխաւոր քահանայ, {կամ} որ նոյն է՝ քահանայապետ բառերը, միմիայն կաթողիկո

այլ պատճառներով հանգուցեալը կարողացած չէր աւարտել {կամ} պարզագրել, իսկ սեւ օրինակների մէջ շարունակութիւն

(Եսթեր, գլ. Զ., հմ. 12), որ չէ ցոյց տալիս որոշակի {կամ} գլուխը ծածկած կամ կախած։ Միտքը այն է, թէ Համանը գ

. 12), որ չէ ցոյց տալիս որոշակի կամ գլուխը ծածկած {կամ} կախած։ Միտքը այն է, թէ Համանը գնաց տրտմած եւ ամպա

վերջինի եւ Աշտարակի մէջ։ Բայց եթէ այս շղթայի մէկ {կամ} երկու ողը հանում ես, այն ժամանակ տարբերութիւնը աւ

" (Գալը գոլ է եղել։ Երբ առաջին անգամ լսեցի այբի ո {կամ} ե փոխուելը (նոքա չեն ասում՝ լաւ, այլ՝ լեւ), անգլի

ար։ Շտապում ենք այդ պարոններին իմացնել, որ գրաբառ {կամ} աշխարհաբառ խօսքերը չեն բաղկացած գիր եւ բառ կամ աշ

առ կամ աշխարհաբառ խօսքերը չեն բաղկացած գիր եւ բառ {կամ} աշխարհ եւ բառ բառերից, այլ գիր եւ բարբառ, աշխարհ

ում ի գրոց բառ, ի բառ աշխարհին, այլ ի գրոց բարբառ {կամ} ի բարբառ գրոց, ի բարբառ աշխարհի կամ յաշխարհիկ բար

ի գրոց բարբառ կամ ի բարբառ գրոց, ի բարբառ աշխարհի {կամ} յաշխարհիկ բարբառ, որ միանալով (կրճատուել է բարբառ

գըրաբառ խօսել, աշխարհաբար գրել. բայց բուն մակբայը {կամ} մակբայի սեփական վերջաւորութեամբ բաղադրված մակբայը

ւնելութիւնը գործ է դրվում ածական առմամբ։ Իսկ ուած {կամ} ուածքը, երբ միանում են մի բառի հետ, ինչպէս գրուած

ուածքը, երբ միանում են մի բառի հետ, ինչպէս գրուած {կամ} գրուածք, գոյական են եւ վերացական նշանակութիւն են

։ Միեւնոյն ուժն ունի, եթէ ասենք "իմ գրութեանց մէջ {կամ} իմ գրուածքի մէջ"։ Պարզ է, թէ այս ընդունելութիւն չ

լութիւն չէ, այլ գոյական անուն։ Բացի սորանից, ուած {կամ} ուածքը, միանալով մի բայարմատի հետ, ինչպէս ծեծուած

լով մի բայարմատի հետ, ինչպէս ծեծուածք, ռուսի ость {կամ} ность, իսկ ֆրանսերէն --------- վերջաւորութեանց ու

այժմ հասկացուցինք, թէ ինչ նշանակութիւն ունի ուածը {կամ} ուածքը եւ թէ որքան հեռու է նա կրաւորականի անցեալ

որական ընդունելութեան ված վերջաւորութեան տեղ ուած {կամ} ուածք գրելը աններելի սխալ է ուղղախօսութեան ընդդէմ

եւ կատարված։ Սորանից 20-30 տարի առաջ շատ պառաւներ {կամ} ծերունիք գործ էին ածում այնպիսի բառեր, որ բաւական

նկ բառեր։ Բայց այս կայ, որ անհնար է մէկ օրվայ մէջ {կամ} մէկ տարու մէջ, միայն տեսական կանոնների վրայ հիմնվ

ը։ Յայտնի է մեզ լատինական առածը, "Մեռածների վերայ {կամ} լաւ, կամ ոչինչ խօսել". բայց մեր դատաստանի առաջեւ

է մեզ լատինական առածը, "Մեռածների վերայ կամ լաւ, {կամ} ոչինչ խօսել". բայց մեր դատաստանի առաջեւ աւելի յար

ում են մեզ ե՛ւ Փարպեցին, ե՛ւ Եղիշէն՝ առանց Ձուիկի {կամ} որեւիցէ կնոջ անուն յիշելու։ Չենք կարող թոյլ տալ,

բեւիցէ բռնուած։ Այս պատուական Մերհուժանի {կամ} Մեհրուժանի անունը պէտք չէ շփոթել Արծրունեաց տանից

որովհետեւ եթէ իսրայէլեան բանակում մի պոռնիկ մարդ {կամ} մի բոզ յայտնուէր, իսկոյն քարկոծում էին նորան առան

թարգմանել էր գերմանական լեզուից Հօֆմանի " Մաքս, {կամ} կարիքն ամենամեծ, օգնութիւնը ամենամերձ " անունով

բաժանուիլը։ Բայց մի՛թէ մի իր, մի էակ՝ զգայուն {կամ} անզգայ, համարուելու էր աւարտած իւր կեանքը, եթէ

կան հանդէսով կամենում է տեսնել իւր ստորադրեալքը, {կամ} լսել իւր դեսպանների յայտարարութիւնքը, կամ երբ կա

ալքը, կամ լսել իւր դեսպանների յայտարարութիւնքը, {կամ} երբ կամենում է ընդունել մի շնորհաւորութիւն իւր նշ

ձայն, այսպիսին ձայներ լսելու համար պիտոյ է լինել {կամ} սատանայ կամ մատնիչ: Լուկուլլոսը, որ վախճան

սին ձայներ լսելու համար պիտոյ է լինել կամ սատանայ {կամ} մատնիչ: Լուկուլլոսը, որ վախճանուեցաւ որկրա

գին շիպի կտոր, պատճառ, նա չէ գործածում ճակնդեղի {կամ} եղէգնաբոյսի շաքար, ձգեց աւազանի մէջ, մի կաթսայի

ս դատարկ եւ իստակ թղթերը, որոնց վերայ ոչինչ գրած {կամ} տպած չէին: Այս տեսակ պաքսիմատներ պատուիրել էր նո

ութիւնների վերայ ` մեր ծախքը անչափ. մօտ տեղերում {կամ} մօտ ժամանակներում հրիտակ եւս չէ երեւում չորս կողմ

Ժողովուրդը երեք օր շարունակ կռւում էր որպէս վագր {կամ} կատաղած սպանիական ցուլ. արիւնը թափւում էր, տներ

լուխը, որ նոքա մինչեւ այժմ ման են գալիս արբեցածի {կամ} կատաղածի նման: - Բայց ինձ ի՞նչ օգուտ դորանից

եանց սպանեն, խեղդեն եւ չքացնեն, մինչեւ թագաւորը {կամ} ժողովուրդը լինի լիակատար թագաւոր եւ իշխան: Ձեր մ

նում էիր, թէ միմիայն Գերմանիայումը հանել ես հինգ {կամ} վեց տեղում: - Անյաջող անցան, Ձեր մռայլութիւ

ս, ուրեւիցէ, ինչեւիցէ պատճառով մի ապստամբութիւն {կամ} խռովութիւն, ապա թէ ո՛չ, ես քեզ... Quos ego

որ սխոլաստիկական եւ յիմար գրուածքը, որ տպւում են {կամ} հեղինակի անուն ժառանգելու, կամ մարդ էշացնելու եւ

քը, որ տպւում են կամ հեղինակի անուն ժառանգելու, {կամ} մարդ էշացնելու եւ կամ արծաթ հաւաքելու խորհրդով:

հեղինակի անուն ժառանգելու, կամ մարդ էշացնելու եւ {կամ} արծաթ հաւաքելու խորհրդով: - Իմ յայտարարութիւ

տալով: - Լսուա՞ծ բան է, կարդալ ու մտածել, {կամ} կարդալով մտածել. բացի դրանից. - յաւելացրեց դեւե

է. գոնէ չէ նեղացնում եւ չէ ծանրացնում կարդացողի {կամ} լսողի գլուխը: - Իմ ծայրագոյն վէզիրը շատ ուղի

մռայլութիւնը այնպէս պար կ'ածեմ ամանիքների վերայ, {կամ} թէ կամենաք Ձեր մահճակալի տակ, որ մի միջին անդամ

այնուամենայնիւ դուրս կը գայ միեւնոյն յիմարութիւնը {կամ} լրբութիւնը... Ինձ խորհուրդ է տալիս անզգամը քաղ

վերստին բանդագուշելովը, ինձ պատահի սրտնեղութիւն {կամ} փսխել, այս պատճառով գործ կը դնեմ իմ թագաւորական

իրի կորուստը. ժամանակի անհարազատ որդիք են դոքա, {կամ} խաղ բնութեան, որ երբեմն դուրս է երեւեցնում այդպի

տէ խօսել, ինչպէ՞ս կարող է գրել. եւ միթէ՞ լեզուն {կամ} գրիչը ջոկ բաներ են: Անզգամնե՛ր, մինչեւ այն աստի

ս յայտնութեամբն խօսելոյ: - Այդտեղ ի՞նչ օգտի {կամ} ինչ վնասի բան կայ վերաբերութեամբ դէպի իմ խաւար գա

այդ բոլորը օտարի վաստակ է եղել. դու եւ բուն գրող {կամ} կարդացող. ես շատ լաւ ճանաչում եմ քեզ, քո սիրտը

ց նորա մասին: - Ժապաւինա՞ծ են այդ մատեանքը, {կամ} ամբո՞ղջ են բոլոր թերթերը, գուցէ մտած լինի մի խար

ունի Քամը թոյլտւություն խնդրեց սատանայից մի արձակ {կամ} ոտանաւոր ճառ կարդալ այն հանդէսի մէջ, ուր պիտոյ է

որ թոյլտւություն էր ստացել տէր սատանայից մի արձակ {կամ} ոտանաւոր շնորհաւորութիւն կարդալ իւր զաւակի գալստե

էջ, որպէս վարդապետութիւն դժոխային ամուսնութեան, {կամ} ինչպէս մի ազգ ասաց, որպէս աստուած բանականութեան

տանայի գահի ոտքումը: Ոչինչ տեղից չէր լսւում ձայն {կամ} աղաղակ, ամենեքին լռուել էին դժոխային լռութեամբ,

սէր, ի՜նչ մի դժուար բան է ազգասէր համարել իւրեան {կամ} համարուել ուրիշների աչքում: Ես այս խօսքը ասում ե

վազել մի կտոր հաց ճարելու, մի բնակութիւն գտնելու {կամ} մերկութիւնը ծածկելու համար: Իմ ազգասէրը պատուելի

տեւ չար ոգիների ազդելուց կարելի էր խեղանալ իսկոյն {կամ} անդամալուծուիլ: " Ապա հաւատով խոստովանիմը ո՞

արձնելով դէպի այն կողմը, որտեղից լսել էի աղաղակը {կամ} շարժողութեան ձայնը, այն սիրած աղջիկս, ուրուական

ասես թէ բեւեռել էին աչքիս, որովհետեւ աչքերս այս {կամ} այն կողմը ձգելու ժամանակ, անդադար տեսնում էի նոր

թէ քեզանից ոչ շատ հեռի նստած ճնճղուկը, ագռաւը, {կամ} շունը կը սպասե՞ն, որ դու զարկէիր նորանց: Եւ ինչ

Ութերորդ դարու մօտ, ապրել է Արաբացոց մէջ Գեբեր {կամ} Ջեբեր անունով գիտնականը, որ ծնած է Խորասանում.

եամբ քան թէ Բեքոնը: Սա էր Ալբերտոս Բօլստետեանը, {կամ} Ալբերտոս Մեծը, որ համբաւած էր որպէս երեւելի կախա

է, թէ բոլոր մետալները բաղկացած են ժիպակից եւ շատ {կամ} փոքր մաքուր ծծումբից (բացի այս երկու տարրական մա

ններից որքան եւ ինչ չափով գտանւում են ոսկու մէջ, {կամ} միւս հասարակ մետալների մէջ. հասկանալով այս բանը

այսպէս. որովհետեւ ոսկու բաղկացուցիչ մասները շատ {կամ} սակաւ գտանւում են միւս բոլոր մետալների մէջ, եւ ո

են երկու փորձք, որ անտարակոյս կը կատարէ այսօր, {կամ} էգուց առաւօտ եւ կը վերջացնէ բանը: Դժուարը եօթանա

եթէ ունէիր մի գիտութիւն, որ հրամայում էր պղնձին {կամ} երկաթին ոսկի փոխուիլ, եւ անշունչ մետալը հնազանդւ

իշխանական հրամանին, այն ժամանակ ի՛նչ յարգ ոսկուն {կամ} արծաթին: Թո՛ղ ուրիշները որոնեն նորան Ուրալեան սա

մարդը յարգում է ուրիշները եւ եթէ մի բարձրաստիճան {կամ} հարուստ մարդ, որ յարգելի էր հասարակութեան աչքում

ն համարձակախօսութեամբ ազգի պակասութենների վերայ, {կամ} ազգին յարգելի մարդերի վերայ․ թէեւ վաղուց մեռած էի

ութիւնը իւր դատարկաբանութեան համար նիւթ շինելով, {կամ}, աւելի լաւ ասել, կերակուր տալով բամբասանքի եւ ն

մազի չափ պատիւ չեմ ունեցել քո մօտ: Միթէ՞ խաղ է, {կամ}, կատա՞կ է իմ հետ խմել. ես նորան այն օրը ձգեմ,

չունի, շատ շատ, միւս օր պիտի մի ոտանաւոր գրէ, {կամ} իւր յիշատակարանին զոհէ իմ պատուասիրութիւնը, անձն

զու, մի աման արիւն գլխին դրած ման է գալիս, սորա {կամ} նորա վերայ թափելու համար, - կցորդեց շուտով Մանթո

- Ինչպէս է ապա նորա կարծիքը գուշակողների մասին, {կամ} նոցա գործած գերբնական գործերի մասին, - շարունակե

, եթէ բնական պատճառներից յառաջացած գործողութիւնը {կամ} բնական կերպով կատարուելու իրողութիւնը մեկնուէր նո

ելու իրողութիւնը մեկնուէր նոցա գերբնական կերպով, {կամ} դրուէր ֆանտաստիկական շրջանի մէջ: Նա ասում է, թէ

րա կարողութիւնը հետեւաբար կշիռ տայ նորա ասածներին {կամ} ընդունէ: Առհասարակ ստրկութեան մէջ գոյացած եւ ստր

մի գերբնական բանի տեղ: Ին՛չ կ'ասեն այժմ Աֆրիկայի {կամ} Ամերիկայի վայրենիքը, եթէ տեսանեն, որ շոգեշարժ կ

եթէ տեսանեն, որ շոգեշարժ կառքը, առանց մի գրաստի {կամ} թէ մարդու օգնութեան, որ մինչեւ այժմ ճանաչել էին

եամբ մի օրուայ մէջ կատարելով հարիւրաւոր մղոններ, {կամ} թէ տեսանեն, որ մի աշխարհից դէպի միւսը խօսում են

աքարեանցը, - միայն․․․ - Գուցէ կասկածում ես, {կամ} երկբայութիւն ունիս այդ մետալի արդարեւ ոսկի լինելո

թյուն ունիմ նորա կողմից ասել այնքան, որքան ասացի {կամ} որքան դեռեւս պիտի ասեմ: Բացի սորանից, կոմս

ից աւելի բան չկայ, որ կարողանար գրաւել մի եկաւոր {կամ} հարցախնդիր մարդու ուշադրութիւն: Առհասարակ շատ տխ

գին հասած, բայց արդեօք պիտի տեսանէի՞ն մեր որդիքը {կամ} թոռները, դժուար է հաւատալ: Չսերմանած, հնձելու

եքենաբար, առանց մտածելու եւ իւր գործի հետեւանքից {կամ} շարժառիթից մի տպաւորութիւն ներս ընդունել իւր հոգո

որ մեռեալի շապիկը, վերայի գտանուած հանդերձեղէնը {կամ} մահիճը, որի մէջ հանգուցեալը փչել էր իւր հոգին,

որում երկիւղ կար սրտիս մէջ, որ մի գուցէ ես եւս, {կամ} իմ ընտանիքիցս մի մարդ մեռանի. բայց դորա փոխանակ

. տօնի, զատկի, տալիս են մի բան, եթէ մկրտութիւն {կամ} մի այլ հոգեւոր պէտք կատարուի նոցա տանը, նոյնպէս

մանէթ կը ստանաս, բայց, բանը այս է, որ այդ չորս {կամ} հինգ մանէթով բոլոր հաշիւդ կը վերջանայ մեռանողին հ

կը սկսուէր այս բանը եւ կը տեւէր մինչեւ ժամը երկու {կամ} երեքը ճաշից յետոյ. այս միջոցին երեսփոխանը ասում

նք էր ստացել նորա բուրդից եւ կաթից, եւ թէ ո՛ւր, {կամ} ի՛նչ բանի համար ծախք էր արել: - Ոչխարը անբան

եսակ հասարակութիւնք: Ամէն մի թաղումի, կիրակամտի {կամ} այլ այսպիսի բաների ժամանակ ` ըստ մեծի մասին մի տա

ւած են լինում երեսուն, քառասուն եւ երբեմն յիսուն {կամ} վաթսուն հոգի: Այդ տեղերում լինում են շատ խօսակցո

աշտօնական խորհրդով, որ միտքը փոքր ի շատէ լարուած {կամ} նախապաշարուած լինի, չէ սերտել խօսելիքը, ինչպէս

իւր հոգու միջինը ամենայն միամտութեամբ, եւ խելացի {կամ} զննող մարդը, որ կամէր, շատ բան կարող է իմանալ ա

ոչ ոք արժանի չէ համարում խօսել իմ հետ. աղախինքը {կամ} սպասաւորքը զզուելով տալիս են ինձ մի բաժակ արաղ,

սպասաւորքը զզուելով տալիս են ինձ մի բաժակ արաղ, {կամ} առաջեւս դնում են կերակուրը. շատ անգամ տեսել եմ,

ում են կերակուրը. շատ անգամ տեսել եմ, որ բաժակը {կամ} ամանը, որ եւս գործ էի դրել, իսկոյն կոտրում էին

, եւ գիտելով իւր աղքատութիւնը, որովհետեւ խօսելու {կամ} բանի մէջ խառնուելու իրաւունքը շատ կամ սակաւ կարող

տեւ խօսելու կամ բանի մէջ խառնուելու իրաւունքը շատ {կամ} սակաւ կարողութեան տէր մարդն ունի, ոչինչ չէ խօսու

եւս չէ խօսում: Վաթսունի մէջ կան քառասուն եւ հինգ {կամ} յիսուն միջակ մարդիկ, որոնց ամօթ է հարուստի ներկա

դիկ, որոնց ամօթ է հարուստի ներկայութեամբ խօսել, {կամ} հրատարակել իւրեանց կարծիքը. պատճառ, միանգամ հաւ

եւ հարուստ էր: Այս կերպով մնացին մէջ տեղում տասն {կամ} տասն եւ հինգ հոգի հարուստքը, որ խօսում էին: Բայ

ս մարդիկը եւս բաժանւում են զանազան դասակարգ: Ծեր {կամ} հին ժամանակներից հարուստ տան ժառանգը աւելի պատուա

ն ժառանգը աւելի պատուաւոր է, քան թէ մի երիտասարդ {կամ} նոր հարստացած մարդ․ այս պատճառով եւս, նորա կարծի

ր հարստացած մարդ․ այս պատճառով եւս, նորա կարծիքը {կամ} խօսքը աւելի մեծակշիռ է: Սակայն այս է բանը, որ ա

ն այն աչքով, ինչ աչքով նոցա հայրերը նայում էին, {կամ} ամենայն բան չափում էին հին չափով: Այժմեան ժամանա

եթէ այդ մարդը իւր անձնասիրութեամբ կապում էր ազգի {կամ} քաղաքի յառաջադիմաթեան ընթացքը: Խօսակցութեան ձայն

արծիքները երեսուն քառասուն տարի պաշտուեցան քաղաքի {կամ} ազգի վնասի համար: Միւս մնացող հարուստներից ոմանք

մանք նոյնպէս խօսում են իւրեանց մէջ: Նոցանից մինը {կամ} երկուքը պահում են երիտասարդի կողմը, միւսքը պաշտպ

: Դուք ցոյց էք տալիս ինձ, որ տարագիր ընկած ազգի {կամ} մասնաւոր մարդու արտասուքի համար եւս չկայ մի ազնիւ

նէ նորա արտասուքը կը թափուին հայրենիքի աւերակների {կամ} իւր անցած կեանքի յիշատակարանների վերայ, որ սուրբ

նելը, ձեւացուց, որպէս թէ սրբում էր ճակատի փոշին {կամ} քրտինքը: Երբեմն, արտասուքներ, որ յառաջանում են

ն, շատ խայտաբղետ եւ պիսակ մի թել է նա: Այդ կարճ {կամ} երկայն շղթայի օղերը ունին իւրեանց վերայ զանազան դ

ը, լսողական գործարանը, նոյնպէս, եւ եթէ առաջինը {կամ} երկրորդը հասուցանեն մի կիսատ թերատ տպաւորութիւն դ

մների տան մէջ եւս կարո՛ղ էք երգել, եթէ մի խնջոյք {կամ} մի բան պատահի: - Շատ շնորհակալ եմ. բայց չե

որպէս մի բարեկամի խորհուրդ, եւ ոչ որպէս պատուէր {կամ} խրատ, ես առհասարակ սովորութիւն չունիմ իմ խրատնել

ս չգիտեն, շատ չնչին բացառութեամբ: Իւրեանց տանից {կամ} իւրեանց բնակուած քաղաքից դուրս աշխարհ կա՞յ, չկայ

լինելով նոցա դրութիւնը, ի՛նչ զարմանք, որ մի տաղ {կամ} մի կանոնաւոր երաժշտութիւն տեղ չգտանէ նոցա սրտումը

նոքա իւրեանց անընդունակութեամբ չլուսաւորուեցան, {կամ} մնացին վայրենի հասկացողութեան վիճակի մէջ: Կոմսը

ոյացել ու աճել էր դատաստանի տակ ընկած իրողութիւնը {կամ} անհատը, ապա ուրեմն, անտարակոյս, հարիւրին եօթան

ար ծնուցանել իւր մէջ Հայոց ազգի երաժշտական ճաշակի {կամ} հասկացողութեան վերայ, բայց բանը այս է, որ մեք ա

ժմ էլ չի յաջողուել ինձ: - Եկեղեցական երգերի {կամ} շարականների մասին ի՛նչ է ձեր կարծիքը: - Նոցա

ղութեան դպրոց չլինելով, ամէն մարդ իւր կարողացածի {կամ} իւր հասկացողութեան պէս երգելով, փոքր ի շատէ հեռա

պիտոյ էր ներս բերել: Բացի սորանից, շարականները {կամ} եկեղեցական երգերը, որ լսում ենք այժմ եկեղեցու մէ

յժմ դորա մասին խօսք բանալ եւ տխուր մտածութեններով {կամ} քննութեններով ձանձրացնել եւ այս պատուելիքը, որոն

չ... առայժմ այսքան ասեմ ձեզ, որ ազգային երգ, {կամ} առհասարակ ազգային երաժշտութիւն ասած բանը պատկանու

դ բանաստեղծութեան սկզբնական տարրը է մի իրողութիւն {կամ} թէ անձն, ազգին պատկանած. նոյնպէս, ազգային է բա

. նոյնպէս, ազգային է բանաստեղծը, եթէ երգում էր {կամ} գրում էր մի այնպիսի բան, որ անմիջական յարակցութի

, որ կեանք ունէր, որ ապրում էր ոչ որպէս մի հանք {կամ} մի եգիպտական մումիա, այլ որպէս գործարանաւոր էակ

յիշատակարան է ստուգապէս կատարուած իրողութենների, {կամ} այդ գործերի մէջ գտանուած մարդերի, իսկ բանաստեղծո

այլ անչափելի տարածութեամբ լայն աշխարհ - մի աննիւթ {կամ} հոգեկան աշխարհ: Պատմութիւնը աւանդում է մեզ ամբող

իրողութեան ստուգութիւնը հաստատում է ուրիշ յարակից {կամ} երկրորդական իրողութենների վկայութեամբ: Իսկ բանաս

տիպուած չէ ենթարկուիլ տեղագրական, ժամանակագրական {կամ} իրողութենների կատարուելու համար հարկաւոր եղած մեք

կատարելագործում է մեր հասկացողութիւնը ազգի հոգու {կամ} հոգեղէն կեանքի մասին, որ պակաս էր թողել պատմութի

: Դիցուք թէ բանաստեղծութիւնը, պատմելով մի անցք {կամ} խօսելով մի մարդու մասին, չէ պահում այդ անցքերի կ

յց այս է խնդիրը․ կատարուե՞լ են այդ իրողութիւնքը, {կամ}, եթէ չեն եւս կատարուած, ապա, կարո՛ղ էին կատարո

չքի տակ առնունք մեր ազգի կեանքը - ամայի՛ անապատ, {կամ} ձոր Յովսափատեան - տրտմութեան հովիտ․ աչքի տակ առնո

ազգի քաղաքական կեանքը: Տէրութեան սահմանագլխի այս {կամ} այն տեղ լինելը, օտար ազգեր իւր գայիսոնի տակ խոնա

կեանքի բնաւորութենից եւ ոչ կարող են պահպանել ազգը {կամ} տէրութիւնը: Սորա ոյժը եւ կեանքը երեւում է միմիայ

, ապա այդ հազարը եւս պահում են իւրեանց արմատական {կամ} բնական բնաւորութիւնը: Հայոց կցկտուր քաղաքական կե

աս էին այս պայմանները, վասն որոյ եւ չդիմացաւ հին {կամ} միջին դարերի քաղաքական փոթորիկներին եւ թագաւորը փ

թարի եւ չգիտեմ, ինչի իսկ Հայի մի երկու աղճատուած {կամ} ճղակոտոր բան: Երգերի կազմակերպութիւնքը հետեւած թ

ռնակութեանս մտքերի. բայց փոքր է այս, մտաւորական {կամ} բարոյական հարինք: - Թէպէտեւ ես շատ գլուխ չու

ունի Ֆաուստի սենեկին: - Ես չգիտեմ Ֆաուստի ով {կամ} ինչ եղածը, միայն ճշմարիտ է այն, ինչ որ ասացի:

երիների գործակցութեամբ պիտի տեսաներ նորայ պատկերը {կամ} ուրուականը, մի ջրով լցուած պտուկի մէջ, որ դրած

ի նորա պտուկի յատակի վերայ: Չգիտեմ տեսաւ թէ չէ, {կամ} թէ ինչ ազդեցութիւն գործեց այդ պատկերի յայտնութիւն

, անկիրթ ժողովրդի համար, վաղուց դարձել է հոգեղէն {կամ} իմացական կեանքի մի մասնը: Դոյն այդ բանը երբեք դո

ր լի՛ց ամանի մէջ, որ հայելին ծածկուի: Առ մի ութ {կամ} տասն տարեկան տղայ, բայց հարկաւոր է, որ նոր եւ մ

աղիկ գգուած զեփիւռից։ Այդ մի երազ էր․․․ {կամ} գէթ առաչօք, Որ կրակ ձգեց սրտիս մէջ անմար․

.. Եւ այլ միւս անգամ մինչեւ այս րոպէս, {Կամ} գուցէ յաւէրժ զրկուեցայ բախտից: Չէ՛. այ

ակից: Բնութեան մէջ կայ մի օրէնք, եթէ վնասւում է {կամ} խանգարւում է որեւիցէ զգայարանը մարդու, կամ այլ կ

ում է կամ խանգարւում է որեւիցէ զգայարանը մարդու, {կամ} այլ կենդանու կազմուածքի, իսկոյն մի այլ զգայարան

ած զգայարանի պաշտօնը: Կոյր մարդերի ձեռքի մատները {կամ} առհասարակ շօշափողական ջլերը այնպէս զօրանում են եւ

նտագոնիսմոս (Antagonismus): Երեւի թէ այս, {կամ} սորա նման մի oրենքի հիմքի վերայ, կամ գուցէ մի այ

ւի թէ այս, կամ սորա նման մի oրենքի հիմքի վերայ, {կամ} գուցէ մի այլ բնական պատճառից, պ. Յովնաթանեանցը

տականութիւնք: Ո՛ւր մնացին նորա նախկին պարոնը {կամ} ընկերակիցքը. նա սկսեց նայել նոցա վերայ այնպէս,

արդը պիտոյ է լինէր ու ապրէր որպէս մի լոկ բուսական {կամ} շնչական արարած: Ես անգութ չեմ դէպի որեւիցէ արարա

ղոտ ամանի մէջ կանգնում է սրսկած ջուրը: Նեղութեան {կամ} բարկութեան ժամանակ ձեռքերը ճնշել եւ տրորել ժառանգ

ւմ է նորա շնչառութիւնը: Ինչ ասեմ. եթէ բժիշկ {կամ} թէ բնագէտ լինէիք, կարո՛ղ էի հասկացնել ձեզ, թէ ս

է կին մարդերի համար, ազատուելու իւրեանց ծնողների {կամ} ամուսինների խօսքերից եւ նկատողութեններից. մանաւա

ընտանեկան կեանքը մի բան ունի՛ հասարակաց իմ հետ, {կամ} ինչպէ՛ս եւ ո՛ր չափով ունի, այդ եթէ դուք ուրանաք

որութիւնը մարդկութեան եւ ոչ արտաքին, պատահական, {կամ} գնած պատիւների մէջ. եւ դուք, գերադաս համարելով

բաները յարակցութիւն ունէի՛ն իմ դստեր հիւանդութեան {կամ} բժշկելու հնարի հետ: - Անտարակոյս, այո՛: Բժ

մէն մի հանգամանքի առաջեւ, որպէս մի անբան անասուն {կամ} մի կոտոր կապերտ: - Ուրեմն ձեր վերջին խօսքն է

արդարադատ եղիք. միթէ վատ ծառայեցի մինչեւ այժմ, {կամ} միթէ այժմ զանցառու եղայ իմ ծառայական պարտականութե

ւն է: Իմ համար ոչինչ է այդ պարոնի բարեկամութիւնը {կամ} թշնամութիւնը, ըստ որում սովորած չեմ բարեկամ լինե

շնամութիւնը, ըստ որում սովորած չեմ բարեկամ լինել {կամ} ոտք լիզել օգտի ակնկալութեամբ, սակայն ձեր ընթացքի

ծակամուտ ճանապարհներով գործ կատարել, եւ իմ ասածը {կամ} գրածը ունիմ զօրութիւն իմ ստորագրութեամբ կնքելու,

եսանում եմ, որ դու յայտնի ծիծաղում ես իմ վերայ, {կամ} թէ այդպէս չէ՛, ուրեմն ներիր ինձ եթէ ասեմ, թէ կա

ունէր, եւ այսպէս քո ասելով մահը մի մարդու նման, {կամ} ով գիտէ, սատանայի նման մի բան է, որ կարողանում

գործ յառաջացնել: - Ես չեմ ասում, թէ մարդ է, {կամ} սատանայ է, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն մի կերպ

այն տան հետ, ուր այս երկու մարդիկը խօսում էին, {կամ} նոյնիսկ մարդերի հետ, վասն որոյ, սիրելի՛ ընթերցո

րկու հանք, որ բաղկացած էին առանձին առանձին երկու {կամ} երեք տարերքից, կարող են միաւորուիլ եւ մի ձեւ ու

բաները, ինչ որ ասում ես դու, " Էֆիմերտէի " `, {կամ} " Ժողովածուի " մէջ կա՞ն գրած, կամ թէ ի՞նչ տեղից

ֆիմերտէի " `, կամ " Ժողովածուի " մէջ կա՞ն գրած, {կամ} թէ ի՞նչ տեղից ուսել ես, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլու

անց ձեւը, շատ անգամ եւ բաղադրութիւնը, պակասելով {կամ} յաւելանալով, եւ սկսում են մի այլ ձեւով շարունակե

ւթեան համար միեւնոյն է, թէ մի արարած ապրել է այս {կամ} այն ձեւի տակ, նորա կանոնը միայն այս է, որ կեանք

օրէնքներից. եթէ նա ազատ մնացած լինէր սկզբումը, {կամ} մնալու վերջումը, երբեք չէր կերպարանագործուելու,

. Բայց, ինչպէս տեսանում եմ, զուր է իմ ընդունելը {կամ} չընդունելը. պատճառ, երկու դիպուածում եւս մեռանե

էր աղիւս պատրաստել բաղանիքի հնոց շինելու համար, {կամ} ճեղքուիլ, տրորուիլ երկրագործի արօրի տակ եւ մի սե

ործի արօրի տակ եւ մի սերմ կանաչացնել, մի ճնճղուկ {կամ} մի մուկ կերակրելու համար, այո՛, ե՛ւ օձի, ե՛ւ զ

նում թէ ի՞նչ գործով է պարապում Թիւթիւնճի-օղլուն, {կամ} ի՞նչ աղբիւրից ստանում է նա արծաթ, իւր ընտանիքը կ

մար: Ոմանք ասում էին, թէ հետը բերած արծաթ ունէր {կամ} գոհարեղէնք, երբ եկել էր Նախիջեւան, որպէս թէ կամ

ր շատ անգամ շատ մարդիկ դրականապէս ապացուցանում են {կամ} հերքում են մի բան առանց ամենեւին իմացած լինելու բ

գեւորուած խոստանում էր մի աւելորդ հալաւ կարել իւր {կամ} կնոջ համար, թէ " մա՛րդ, մէք աղջիկ ունինք հարս տ

սեմ եւ կը յայտնեմ ձեզ մեր վճռական համաձայնութիւնը {կամ} անհամաձայնութիւնը: - Շատ բարի, - պատասխանեց պ

նորանից նորա գալուց յետոյ, եւ աղախինը սխալմամբ, {կամ} իւր անձը արդարացնելու համար ասէր, թէ նամակ էր տա

ցին. իւրեան ձեռքը, գիտե՞ս... չիցէ՛ թէ ծառայի {կամ} մի այլ նորա տանը եղող մարդու տաս, ժամուց չի լինի

էին այդ մասին, աղջիկը լուռ եւ տրտում կը նստէր, {կամ}, եթէ կամենար առաւել ցոյց տալ ծնողքին իւր պարկեշտ

չէր, որ ամենայն բան զոհում են մի հարուստի ժպիտին {կամ} կիսաքաղցր, կիսաթթու խօսքին, չեմ ասում, դեռ եթէ

. Թիւթիւնճի-օղլուն, եթէ մի րոպէ ուրախանում էր, {կամ} այս մտածութիւնը եւս գալիս էր միտքը, որ արժանի է

լ բարին եւ չարը, գործել մինը եւ հեռանալ միւսից, {կամ} ընդհակառակը: Բայց եթէ դէպի չարը գործ գրեց իւր ազ

դիք ենք. բոլորն ի միասին մարդկութեան անդամ, լաւ {կամ} վատ անդամ եւ այս լաւերի վերայ պարտականութիւն կայ

սեց Շահումեանցը, - որ միմեանց բարեւ տալ-առնուլը, {կամ} ղահուէտնումը թուղթ խաղալը միմեանց հետ, սէր են հա

կերպ կորուսանելու համար նստում էք թուղթ խաղալու, {կամ} միւսները որպէս թէ չունէին այդ կեղտը եւ սուրբ ձեւա

քանի պատուելի ծերունիների հետ տեսութիւն առնելու, {կամ} մի անմեղ թղթախաղ խաղալու առանց վճարի, կամ թէ շատ

ելու, կամ մի անմեղ թղթախաղ խաղալու առանց վճարի, {կամ} թէ շատ շատ մի բաժակ ղահուէով, որի արժողութիւնը գ

օգտակար խորհրդի, որ լինում է ղահուէտան մէջ, սէր {կամ} ընկերասիրութիւն չէ: Նոքա հաւաքուած են այնտեղ, դ

ն օգուտ ծնանէր. եթէ դոցայ այդ տեղ ժողովուիլը սէր {կամ} ընկերասիրութիւն պիտոյ է ասուի, ուրեմն սէր եւ մար

որ եթէ իմ հոգին աշխարհի երեսին ունի մի թանկագին, {կամ} առաւել լաւ ասել անգին բան, այդ դու էիր. ուրեմն

ն կամքը լսելու, միմիայն հետեւելով մի անցողական, {կամ} լաւ ասել, րոպէական շարժառիթի ազդեցութեան...

, որովհետեւ նա այն կնիկ մարդերից էր, որ աղօթելով {կամ} այլ ճարերով հաւատում էին ամենայն ցաւի բժշկութիւն

ելու էին մի քանի վհկական արարողութիւնք, որ օգուտ {կամ} վնաս չէին կարող պատճառել ֆիզիկապէս. նա յօժարեցաւ

, եօթն աւելի ճիւղերի վերայ կապում են հիւանդի հին {կամ} նոր հանդերի եօթն տեսակ կտորներից մանր-մանր դրօշակ

մեկնում է հիւանդի ցաւերի պատճառը. թէ ի՞նչ կերպով {կամ} ու՞ր հանդիպել է հիւանդը այդ ցաւին: Աւարտելով այս

են մարդիկ, որ տեսել են մեզիմեն աղէկների հարսանիք {կամ} մի այլ հանդէս կատարելը: Շատ անգամ նոքա իւրեանց ն

ց, դայեկը հարցնում է, թէ ո՞ւր էին տանում իւրեան {կամ} ո՞րի տուն, պատասխանում են, թէ փոյթ չէ նորան եւ

շնորհաւորական հացկերութիւնը: Բայց դայեկը վերմակ {կամ} այլ պաստառներ խնդրելով նորածինը փաթաթելու համար,

Խոր ծովերի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, {Կամ} եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառ

մն էք լինում, Կամ եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում {կամ} դժոխքում, Կառած, կապած, թէ արձակ: Երէք

որ ծովերի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, {Կամ} եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառ

մն էք լինում, Կամ եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում {կամ} դժոխքում, Կառած, կապած, թէ արձակ: Առաջ

Խոր ծովերի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, {Կամ} եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառ

մն էք լինում, Կամ եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում {կամ} դժոխքում, Կառած, կապած, թէ արձակ: Պառա

տած երեք այնպիսի գեղեցիկ, մատաղահաս, տասնեւուեց {կամ} տասնեւեօթն տարեկան աղջիկներ, որ մարդու աչքը կուր

ելով Աղուանեանց Մկրտիչի ցած եւ ստորաքարշ բնութեան {կամ} առաւել լաւ ասել, անբարոյականութեան վերայ, խեղճ

ը. պատճառ, անզգամ կինը չէ խնդրում իւր ամուսնուց {կամ} եղբօրից եւ այլն, եւ այլն, այլ հրամայում է. նա

աժամ մեռանին անպատճառ, բայց քանի՞ տարուց յետոյ, {կամ} ե՞րբ, այդ մասին ոչինչ չէ ասել դերվիշը: Խանը

համաձայնութիւնը, որ իւրեանք սիրում էին միմեանց, {կամ}, լաւ եւս ապացուցանելու համար ասածը, ցոյց տար իւ

րիոն. պատճառ, հասել էր ահա ճակատագրական րոպէն, {կամ} պիտոյ է անչափ ուրախանար կամ ստանար մի խորտակիչ հա

ճակատագրական րոպէն, կամ պիտոյ է անչափ ուրախանար {կամ} ստանար մի խորտակիչ հարուած: Հօր երեսը չէր ցոյց տ

ասում էր վերջին րոպէին, որ պիտոյ է յայտնէր նորան {կամ} աւետիք կամ բօթ: - Ի հարկէ հրաժարուեցա՛ր, որո

րջին րոպէին, որ պիտոյ է յայտնէր նորան կամ աւետիք {կամ} բօթ: - Ի հարկէ հրաժարուեցա՛ր, որովհետեւ խօսք

՝ իւրանուն միաբանութեան հիմնադիրը, ծնեցաւ Սիբաս {կամ} Սեբաստիա քաղաքումը փոքր Հայաստանի, երկու օրաճանա

Հայաստանումը, բայց սոցանից ստացաւ մի մերժողական {կամ} հրաժարական պատասխանի։ Այնուհետեւ ճանապարհ ընկաւ

նտուութիւնը։ Բայց եւ այս եպիսկոպոսը չէր կամենում {կամ} չէր կարող օգնել Մխիթարին. այս պատճառով եւս, զան

եկաւ Մխիթարը Ցանթէ կղզուց եւ 1703 թ. հասաւ Մօդոն {կամ} Մօթոնէ եւ Վենետիկեան կառավարութենից, որ, ինչպէս

րայ վանք ու եկեղեցի շինելու համար։ Այս ժամանակիս {կամ} թէ մի փոքր յառաջ պիտոյ է պատահած լինի եւ նորա յատ

գործել այսպիսի դիպուածների մէջ, քան թէ քաղաքական {կամ} կրօնական խորհրդով։ Այս եւս հաւաստի է, որ հասարա

իտոյ է գայ մի օր, երբ նորա միաբանութեան գլխաւորը {կամ}, աւելի ուղիղ, իւր յաջորդը թղթերով ու երդումներո

ուն խորհուրդը, դարձել են Պապականութեան մշակողներ {կամ}, լաւ եւս ասել, արծաթագին ստրուկներ, իւրեանց ազ

ն եւ զվանս որ 'ի Վենետիկ, եւ յԱնգղիա փոխադրեսցեն {կամ} այլուր զիւրեանց բնակութիւն, եւ 'ի Կոստանդնուպօլս

ն էին ջատագովել եւ զընկերակիցս իւրեանց եւ թէ սուտ {կամ} մոլար եւ կամ գայթակղական, 'ի բաց պարտ էին վտարել

ել եւ զընկերակիցս իւրեանց եւ թէ սուտ կամ մոլար եւ {կամ} գայթակղական, 'ի բաց պարտ էին վտարել յուսմանէ իւր

լլեճեանս, եւ սակայն այս ո՛չ հայի առ խնդիր ինչ եւ {կամ} հետեւողութիւն հեղինակի յԱստուածաբանական եւ 'ի փիլ

ասացելոց զհետ գայ, թէ պարտ է դարման առնել այսմ, {կամ} անձամբ անձին բարձցեն բոլորովին եւ բնաջինջ արասցեն

հակառակն կալցեն ճանապարհ ընդունելի ամենեցուն, եւ {կամ} թէ չեն բաւական այդմ, առաջարկի 'ի ձէնջ Հռովմէական

եւ նորա ընկերութեան յարաբերութիւնը դէպի մեր ազգը {կամ} դէպի Պապական աթոռը։ Այս նամակը յայտնում է նոյնպէ

նհրաժեշտ պայմանն է քննել եւ ուսանել այն սկզբունքը {կամ} այն տարերքը, որ նիւթ էին եղած այդ մարդու կամ ազգ

նքը կամ այն տարերքը, որ նիւթ էին եղած այդ մարդու {կամ} ազգի եւ կամ ընկերութեան բարոյապէս գոյութեանը։ Բա

տարերքը, որ նիւթ էին եղած այդ մարդու կամ ազգի եւ {կամ} ընկերութեան բարոյապէս գոյութեանը։ Բաց ի այս զգու

ի մէջ, կարող էին կերպարանագործուիլ այդ սկզբունքը {կամ} տարերքը եւ աճելով օրէ օր ստանալ մի յատուկ բնաւորո

ը եւ թէ ինչ է պապականութիւնը. պատճառ, մի մարդու {կամ} ազգի եւ կամ ընկերութեան սկզբունքի մայրը ճանաչւում

է պապականութիւնը. պատճառ, մի մարդու կամ ազգի եւ {կամ} ընկերութեան սկզբունքի մայրը ճանաչւում է գլխաւորապ

մեր խօսքը միայն լինելութեան վերայ է եւ ո՛չ այսպէս {կամ} այլպէս լինելութեան վերայ։ Եւ ինչպէս կարելի էր առ

տուածեան, նիւթապաշտ, ինչ կամի, թող լինի, թոյլ {կամ} հաստատ իւր ուրացութեան մէջ։ Այնուամենայնիւ, լին

ապացոյց է, որ նա մեծ ազդեցութիւն ունի մի մարդու {կամ} ազգի եւ կամ ընկերութեան վերայ։ Այո՛, նա մի այնպ

որ նա մեծ ազդեցութիւն ունի մի մարդու կամ ազգի եւ {կամ} ընկերութեան վերայ։ Այո՛, նա մի այնպիսի անօթ է,

քը եւ պայմանքը, որոնց խորհուրդը է առնել տալ մինը {կամ} թողուլ միւսը, եւ այս կանոնների եւ պայմանների պահ

րօնը եւ հարցանում է նորանից խորհուրդ՝ արդեօք այս {կամ} այն, որ իւր սիրտը յղացել էր, թո՞յլ է տալիս կրօն

տուէրը իրագործել, թէեւ ինքը այդ մարդը ստորասաբար {կամ} բացասաբար որոշել էր արդէն։ Այսպէս անքակտելի

ստովանող ես դու, ես կ'ասեմ քեզ, թէ ո՛ր աստիճանի {կամ} ի՛նչ դրութեան մէջ էր քո բանականութիւնը։ Փիլ

արհի երեսին բաժանւում է երկու մեծ ճիւղ՝ ստրկական {կամ} ծառայական եւ ազատական կամ քրիստոնէական։ Այս տեսա

կու մեծ ճիւղ՝ ստրկական կամ ծառայական եւ ազատական {կամ} քրիստոնէական։ Այս տեսակ բաժանման հիմքը ամփոփւում

ներգործութեամբ ծառայ եւ ստրուկ է շինում այն մարդը {կամ} այն ազգը, որ մասնակից էր այդ կրօնին։ Չնչին եւ ն

ն անպայման հնազանդութիւն, ոչնչացնում է մի մարդու {կամ} ազգի եւ կամ ընկերութեան մէջ ամենայն ազատ կամք, ա

նազանդութիւն, ոչնչացնում է մի մարդու կամ ազգի եւ {կամ} ընկերութեան մէջ ամենայն ազատ կամք, ամենայն գործո

նգործութիւն եւ հոգեկան մեռելութիւն։ Եւ այդ մարդը {կամ} ազգը կամ ընկերութիւնը, բաժանորդ լինելով այս ողոր

ւն եւ հոգեկան մեռելութիւն։ Եւ այդ մարդը կամ ազգը {կամ} ընկերութիւնը, բաժանորդ լինելով այս ողորմելի եւ թ

կրպագութիւն տալ ո՛չ թէ միայն Սամարիայի սարի վերայ {կամ} Երուսաղէմի մէջ, այլեւ ամենայն տեղ, հոգով եւ ճշմ

ւթեամբ, այլ մեքենական հպատակութեամբ ընդունել այս {կամ} այն ճշմարտութիւն ասուած բանը, ուր մարդկային ազգի

ու վերայ ունեցած բարձրագոյն իշխանութեան համար գին {կամ} տարեկան վարձ։ Այդ միջոցին Հռովմի մէջ գտանւում էր

սպանքը ունէին պապի իշխանութիւն, որոնց թուլութեան {կամ} սաստկութեան վերայ բարձրանում են գանգատներ Գրիգորի

ՈՅԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ Մի մարդու, մի ընկերութեան {կամ} մի ամբողջ ազգի բարոյականութիւն երկու աղբիւր ունի

ների առաջեւ, որով եւ ապացուցանել, թէ ինչ կերպով {կամ} ինչ ճանապարհով ստրկութիւնը մայր է լինում ամենայն

ւ աննիւթ եւ իմացական կարողութեանը։ Ազատութիւնը, {կամ}, ազատութեան վերամբարձ ցանկութիւնը, որով միայն մ

, բորբոքւում է մանաւանդ, եթէ մի սեղանապիղծ ձեռք {կամ} իրողութիւն, փորձ փորձէր կապել այս ինքնագոյ, հոգ

կալ ձեռք կապէր մեզ թէ՛ նիթապէս եւ թէ՛ բարոյապէս, {կամ} արգելանքի տակ դնէր մեր ազատութիւնը, մեր կամքը,

ստովանող ես դու, ես կ'ասեմ քեզ, թէ ո՛ր աստիճանի {կամ} ի՛նչ վիճակի մէջ էր քո բանականութիւնը"։ Արդարեւ

ռ, դուրս գալով իւրեանց շղթայակապ արգելանքներից, {կամ}, աւելի լաւ ասել, ճեղքելով իւրեանց մեռելապատանքը

ւմ էին եւ ոգեւորւում էին Երուսաղէմի ազատութեամբ, {կամ} այս եւ այն ժողովքը կազմելու որեւիցէ անբաղդ մարդ դ

այի ձեռքը։ Խեղճութիւնը նիւթականապէս պատճառ տուեց {կամ}, լաւ ասել, որպէս մի խթանով ծակեց քնած ազգերի կո

հա Եւրոպայի այժմեան լուսաւորութեան սերմը, սկիզբը {կամ} դարագլուխը։ Այս մեծակշիռ յեղափոխութեան սկիզբ

զանազան կարգերը (ordo) նախանձաւոր գործարանք էին {կամ}, այսպէս ասել, ընտրութեան անօթք՝ այս գաղափարը ա

րդալ այն գրուածքը Մխիթարեանց, որ յարաբերւում էին {կամ} Հայոց ազգին եւ կամ պապականութեան. սոցա մէջ երեւո

խիթարեանց, որ յարաբերւում էին կամ Հայոց ազգին եւ {կամ} պապականութեան. սոցա մէջ երեւում է նոցա Յիսուսակա

՛ղ. այո՛, ոտքի տեղ գտանել մի այնպիսի դպրոցում, {կամ} մի այնպիսի ընկերութեան մէջ, ուր պատմութիւնը հնազ

սումնական հայրենակիցքը Ռուսսիայում, Տաճկաստանում {կամ} ուր եւ իցէ։ Աչքի առաջեւ ունենալով այս հանգամանքն

յական-քիմիկական փորձերին, հաւասարւում է ճախնային {կամ} գերեզմանական ասուած մոլորական կրակների լուսին։ Ա

հայեցուածքով։ Մխիթարը մի քանի գրեանք տպելով {կամ} թարգմանելով աշխատում է շահել Հայոց ազգի սիրտը, ա

րապարակով քարոզեց, թէ ինչ որ Հայոց ազգը ստացել է {կամ} ստանում է Մխիթարեանց ձեռքով, այդ բոլորը պարգեւ է

եղէն աշխարհում ամենայն գործողութիւն վարձատրւում է {կամ} դատապարտւում է այդ գործողութեան դիտաւորութեան եւ

եան դիտաւորութեան եւ շարժառթի համեմատ։ Խորհուրդը {կամ} շարժառիթը է մի հոգի, որ ձգում է գործը որպէս մարմ

ր գիտութեամբ եւ անգիտութեամբ վնասում էր ազգին այս {կամ} այն կողմից։ Ճշմարիտը պիտոյ է ասել, սիրելի չէ մե

եանք գրուել են եւ տպուել են Մխիթարեանց ձեռքով այս {կամ} այն շարժառթի ազդեցութեան տակ, բայց այդ գործունէո

եւ հասարակութեան մերոյ, յիս ձգեսջիք զնետս ձեր, {կամ} ես աւասիկ առաջի ձեր, մխեսցին նետք ձեր յաչս իմ եւ

լ։ Այս ամենայն եղեւ եւ լինի, բայց ընդ վայր, զի {կամ} 'ի դերեւ ելանէ, կամ բազում ժամանակաց ակնկալէ ըստ

եւ լինի, բայց ընդ վայր, զի կամ 'ի դերեւ ելանէ, {կամ} բազում ժամանակաց ակնկալէ ըստ սովորութեան տեղւոյդ

ո՛, ձեռն սրբութեանդ, որոյ հայրագութ տեսչութեանն {կամ} յամենայնի հնազանդ ծառայ Հայր Միքայէլ Չամչեան

եւ այնքան կարող է ունենալ, որքան գործ պատահել են {կամ} պիտի պատահեն նորա, մանաւանդ թէ այդ գործը յարակցո

ակի, այսինքն՝ թէ Մխիթարեանք տէր են իւրեանց գրած {կամ} տպած բանին մինչեւ այն ժամանակ, որ կային այդ ընկե

սի անդամ դուրս գալով Մխիթարեան միաբանութեան միջից {կամ} միանալով բուն Հայկական եկեղեցու հետ եւ կամ վշտացա

միջից կամ միանալով բուն Հայկական եկեղեցու հետ եւ {կամ} վշտացած լինելով միաբանութենից՝ իսկոյն հրաժարւում

, թէ ինքը չէր այդ բանի հեղինակը, այլ յետոյ Աբբան {կամ} վանական ժողովն է յաւելացուցել։ Կնքենք այս գլուխը

թիւն ասած բանը, եղած է միշտ այնպիսի տասներորդական {կամ} քսաներորդական առարկայ, որի վերայ կարելի էր հազար

վերայ կարելի էր հազար տարիներից յետոյ եւս մտածել {կամ} ամենեւին չմտածել։ Սկզբից մինչեւ այսօր Հայ մարդը ս

եթէ հետեւել համարին ուղղութեան հեղինակաց չորրորդ {կամ} հինգերորդ դարու՝ սխալին յոյժ, եւ թէ ո՞րչափ հակա

ո՞րչափ հակառակ էին ընթացք սոցա ընթացից թարգմանչաց {կամ} այլոց ժամանակակցաց նոցա, ցուցանեմք ահա: Թարգ

անլուանալի, որոց սովին տեսութեամբ առաջնորդեալ՝ {կամ} էին փառս որոնել անձանց ի սրտի ժողովրդեան, առ անհ

այդ կարծիք եւ տեսութիւն], որպէս թէ հնախօսութիւնն {կամ} ինքնին է լուսաւորութիւն եւ կամ առաջին եւ վերջին հ

ս թէ հնախօսութիւնն կամ ինքնին է լուսաւորութիւն եւ {կամ} առաջին եւ վերջին հնար լուսաւորութեան, գոնեա՛ զայ

ական էր մտածողն զխորհուրդս իւր զգալի կացուցանել, {կամ} միջնորդութեամբ օդոյ յունկն ընկերին ազդելով, կամ

կամ միջնորդութեամբ օդոյ յունկն ընկերին ազդելով, {կամ} թէ միջնորդութեամբ գրոյ՝ առաջի առնելով ընթերցանել

թէ զի՞նչ իմանան ուսումնականք հայոց պահպանութեամբ {կամ} կենդանութեամբ նոյն լեզուի: Քաջայայտ է ապաքէն, թ

ն իմն գաւազանի թռուցեալ փոխադրիցին ի դարն չորրորդ {կամ} հինգերորդ հայկականս դպրութեան, եւ այն՝ յայսպիսի

, [պարտ էր պահել ի թագստեան եւ բանալ միայն] հնգից {կամ} տասանց. լուիցէ, [որ ունի ականջս լսելոյ, թէ՝ զ

ինել բովանդակ մարդկութեան, եւ ո՛չ իբրեւ խորհուրդ {կամ} գաղտնիք՝ յոր նուիրեալ [էին սակաւք ոմանք, յորոց]

հին մատենագրութենէ, տոմսակս ոմանս, հրահանգիկս, {կամ} ՝ ճառիկս ինչ եւ վասն ո՞րոց. այժմեան ազգին հայոց

ճշմար| տութիւն պիտոյ էր չափել չափով բարեկամութեան {կամ} թշնամութեան, որ առ եւրոպացիս միշտ երկրորդական իր

լուսափայլին միտք, կենդանանայ եւ սնանի հոգին, եւ {կամ} առ անհնարին հնասիրութեանցն յաղթահարեալ ի կրից՝ հ

գործք նոցա ծածկին ընդ փոշեաւ վանօրէից Հայաստանի, {կամ} ընդ փլատակօք նուիրական հայրենեաց՝ վասնորոյ արժան

թեանցն ի ձեռս բերէին պարեգօտաւորքն, զայն ամենայն {կամ} ի հուր դատէին եւ կամ առ ի կուլ ջրոյ մատնէին, Նին

պարեգօտաւորքն, զայն ամենայն կամ ի հուր դատէին եւ {կամ} առ ի կուլ ջրոյ մատնէին, Նինոսին ախտացեալ զախտ,

րուսաղէմ աւանակաւ: Դաւիթ, կոչեցեալն Անյաղթ, {կամ} փիլիսոփայ, յորդեգրաց Մեծին Սահակայ եւ Մեսրոպայ ե

առէ մեզ զարդիս, զաստուածաբանական ճառս թուով քսան {կամ} աւելի եւ զայլ բարոյական խրատս: Իսկ Խոսրով գրէ վա

բարձեալ տանի ի գիրկս իւր քանի մի անձինս, որք շատ {կամ} սակաւ ծանեան զլուսաւորութիւն եւ ողջունեցին զմերս

այ Հոգւոյն Աստուծոյ եւ Համբարձման Քրիստոսի գտանին {կամ} ենայն Ճաշու գիրս Հայաստանեայց եկեղեցւոյ: Ոճ սորա

ի պատմութեան գրականութեան մերում անձինք, որք շատ {կամ} սակաւ կարկառեն մեզ զերկասիրութիւն իւրեանց, սակայ

ւնական հոգւով, երբեմն երբեմն յընթացս ամբողջ ութն {կամ} ինն դարուց, այն է սկսեալ ի հինգերորդէ մինչեւ ցվա

շխարհիկ, զանազան ըստ տեղեաց եւ աշխարհաց, եւ շատ {կամ} նուազ մօտ յստակ հայախօսութեան, թէպէտ առ հասարակ

ց, առաջնորդեալ եղեւ միջին դարուց տեսութեամբ, եւ {կամ} իբրեւ այր ո՛չ ուսումնասէր եւ ցանկացող լոկ ուսման

վեր քան զհռովմէական եկեղեցին, չէր եւ ոչ ինչ ստոր {կամ} նուազ քան զայն: Եւ զի՞արդ մարթիցէ մեզ լուեալ զայ

նք, որք արտաբերեալ զբառդ Վենետիկեան միաբանութիւն {կամ} լոկ Վենետիկ, իմացեալ սովին զուխտն Մխիթարեան՝ հա

սակի համարի եւ լեզուախօսութիւնն Հայկական չորրորդ {կամ} հինգերորդ դարուց: Այլ յաղագս ապագայ հարցասիրաց ե

ակքն, գուցէ մինն քան զմիւսն արժանաւոր գտցի վճիտ {կամ} խրթին հայախօսութեամբ: Այլ զայսմանէ չէ խնդիրս. ա

դու ինձ օտարաց, թագաւորեցին ի վերայ լեզուին շատ {կամ} սակաւ, եթէ թագաւորեցին: Չունիմք բան ասելոյ վասն

ղագս պատուելի Մխիթարեան միաբանութեան տեղւոյն, եւ {կամ} իբրեւ հնար տարածելոյ զանալի կարծիս եւ զդատողութիւ

հայկական լեզուախօսութեան կազմեալ յինքենէ զբառս եւ {կամ} հետեւեալ աղճատանաց Մխիթարեան միաբանութեան Վիեննայ

93-94: Մեզ թուի այդմ գէթ երեւակայութիւն լինել, {կամ} թէ այլ ինչ՝ գոնէ յայտնի միայն պատուական հեղինակի

գիտութիւն իւրոյ լեզուի, զի պիտին նմա ամբողջ հինգ {կամ} վեց ամք առ ուսանելոյ զնա. ամենայն Հայորդի չեւ յա

ան եւ եթե աղագաւ, զի եթէ ստուգապէս դիտաւորութիւն {կամ} լաւ եւս ուղղութիւն իմաստնոցդ Հայոց էր անդնդասոյզ

ն զպակասեալս յաշխարհիկ լեզուի փոխ առնուլ ի Պարսից {կամ} յԱրաբացւոց, այլ ի սեպհական հին լեզուէ, եթէ վերա

իցս, զոր հնչեցուցանեմք անդուլ արդարասիրութեամբ, {կամ} գուցէ հզօր է առ նոսա կամակորութիւն քան զառողջ դատ

օր է առ նոսա կամակորութիւն քան զառողջ դատողութիւն {կամ} անձնական օգուտ քան զհասարակացն, թէ այսպէս եւ թէ

աւորութիւն ազգին, քաւ լիցի. գիտէի՞ն եւ հասկանալ {կամ} էին արդեօք, զի՞նչ է լուսաւորութիւն ազգային: Ազն

ր զխայտաճամուկ ծիր ի սկզբանէ անտի իւրոյ գոյութեան {կամ} լաւ ասել որչափ պատմութիւնն լոյս տայ մեզ, այլ ընդ

ութիւն լուսաւորեալ ազգաց՝ գինք են անդուլ ճգանց, {կամ} թէ լաւ ասե՝ գինք արեան. իսկ Հայք ի հարկէ ծայրագ

ց պետութեանց, որպէս Պարսից, Յունաց եւ այլոց շատ {կամ} սակաւ՝ հայեցեալ ի դարսն, որք անցին զնոքօք, հար

կաց յորս մանաւանդ դերբայն ի վերջոյ քան զխնդիրն եւ {կամ} ի գործ ածեալ էին գոյական անուանք, արմատք ներգործ

ւթիւնն Ռուսաց, չէր միայն աղբերացեալ ի յորդութեան {կամ} ի ճոխութեան լեզուին, այլ ի բանաստեղծական գեղեցիկ

է անշուշտ, յորում պարտի լինել միջնորդն գիտութեան {կամ} այլովք բառիւք ասել լեզուն գործական՝ նորն, հասկա

ւածք ազգասէր սրտի, առանց իրիք կողմնապահութեան եւ {կամ} այլ ուխտից, որ ապականիչք էին մարդկային ազնուութե

ում էր նա նոր երկիրների մէջ, ուր քաղաքականութիւն {կամ} բոլորովին չ'կար, կամ եթէ կար, այն եւս իւր սկզբն

ի մէջ, ուր քաղաքականութիւն կամ բոլորովին չ'կար, {կամ} եթէ կար, այն եւս իւր սկզբնական կոշտ ձեւով։ Ցոյց

միչները վկայում են, չ'տեսան նորա երեսում երկիւղի {կամ} չարչարանքի նշան։ Երկար ու ձիգ հարինքից յետոյ, ո

թիւն Կարգի օգտի համար սպանել ամենայն տեսակ բնական {կամ}, լաւ ասել, սեպհական գործունէութիւն, մի խօսքով

րցրեցին Իգնատիոսից, թէ ո՞վ է, ո՞ր տեղից է գալիս {կամ} ո՞ւր է գնում, եւ այս կերպով նա կարողացաւ ազատութ

նը, իսկոյն հրամայեց բռնել նորան եւ իբրեւ խաբեբայ {կամ} ժողովրդի մոլորեցուցիչ տարեց Եպիսկոպոսի առաջեւը։

է " Բնաբանութիւն " (Physiologia) ուսանելու գիրք {կամ}, լաւ ասել, ոգեւորութեան եւ սրբութեան մի խորհրդա

, պիտոյ է նախ եւ յառաջ երեւակայել ճանապարհ, հարթ {կամ} անհարթ (viam planam aut arduam), եթէ նորա Գեթս

եանց հայրենիքը եւ ծնողաց աղաչանքին ականջ դնելով, {կամ} գուցէ դեռեւս աշխարհի ապագայ փառաւոր յոյսերից հրապ

եններով, որ մեկնում էր ինչպէս կամենում էր ինքը, {կամ} ինչպէս ցանկանում էր Պապականութեան սիրտը, թէ գրու

ոլակրօնութիւն։ Նա իբրեւ Սպանիացի ունէր արմատական {կամ} ժառանգական հպարտութիւն եւ անսանձ երեւակայութիւն,

ուք եւ նեղ բլուրի տակ։ Եթէ դու մեծ ես համարում, {կամ} Պոմպէոսը, կամ Կեսարը կամ Ալեքսանդրը, բաց ճշմարտ

րի տակ։ Եթէ դու մեծ ես համարում, կամ Պոմպէոսը, {կամ} Կեսարը կամ Ալեքսանդրը, բաց ճշմարտութեան հանդէպ ա

է դու մեծ ես համարում, կամ Պոմպէոսը, կամ Կեսարը {կամ} Ալեքսանդրը, բաց ճշմարտութեան հանդէպ աչքդ եւ կը տ

որ աստիճանակարգերից, այսինքն՝ I) Ունկնդիրներից {կամ} նորընծաներից, II) Աշակերտներից, III) Ժողովողն

րք անուանւում էին նոքա, որոնք արդէն երկու, երեք {կամ} աւելի եւս տարիներ փորձուած էին։ Գլխաւոր անդամք ի

անցնում էին գովասանեալ աշակերտների Կարգը, որոնք {կամ} ուսուցանում էին դպրոցների մէջ, կամ դեռեւս ուսանո

Կարգը, որոնք կամ ուսուցանում էին դպրոցների մէջ, {կամ} դեռեւս ուսանում էին ինքեանք։ Նոցա դեռ յայտնի չէր

անում էին ինքեանք։ Նոցա դեռ յայտնի չէր, թէ ի՞նչ {կամ} ո՞ր աստիճանակարգի մէջ պիտոյ է մնային. պատճառ, ա

ւխտերին, որոնց յայտնի էին Կարգի բոլոր գաղտնիքը, {կամ} շինել նորանցից աշխարհական ժողովողներ, որոնք կատա

ժողովողներից նորանով, որ չէին կարող քահանայանալ {կամ} վարժապետ լինել եւ նորանց ուխտապահական երդումը չէր

, խելք, բանականութիւն եւ մանաւանդ բոլոր մասնաւոր {կամ} անձնական օգուտների մեռուցումն։ Կարգի օգտի համար

երալը կարո՛ղ էր արձակել Կարգից այն անդամները, որ {կամ} մի բանով յանցաւոր էին գտանուել, կամ անօգուտ էին

դամները, որ կամ մի բանով յանցաւոր էին գտանուել, {կամ} անօգուտ էին Կարգին։ Մինչեւ անգամ ինքեանք անդամնե

էնքներ. իւրաքանչիւր առանձին պատահմունքների համար {կամ} Գեներալը, կամ կառավարիչը դնում էին իւրեանց վճիռը

նչիւր առանձին պատահմունքների համար կամ Գեներալը, {կամ} կառավարիչը դնում էին իւրեանց վճիռը։ Խօսինք ա

րգի մէջ եւ կարո՛ղ էին սեպհականել ինքեանց շարժական {կամ} անշարժ կայք ու կալուած։ Սորանով պարզւում է եւ հա

մ էին ինքեանք իսկ Կարգի մէջ անմիջապէս։ Բայց Պապի {կամ} այլ Պապական Տէրութենների մօտ գտանւում էին Կարգի ի

ջենական էր, քանի կենդանի էր սա։ Նա նշանակում էր {կամ} հրաժարում էր Կարգի բոլոր աստիճանաւորքը, դուրս էր

իւն չունէր. Գեներալի կամքիցն էր կախուած ընդունել {կամ} չ'ընդունել այն։ Միմիայն նշանակուած դիպուածներում

աւառներից ստացածների հետ։ Եթէ մի առաւել հարկաւոր {կամ} գաղտնի բան լինէր, այս ծանօթութիւնքը գրւում էին թ

օրինակ երեք տարեկան ուսման ընթացքի մէջ միայն երեք {կամ} չորս օր կարելի էր Աստուծոյ վերայ խօսել (quaestio

ւծոյ գոյութեանը եւ մշտնջենականութեանը։ Դպրոցական {կամ}, այսպէս անուանուած, " Աբեղայական " Աստուածաբանո

այն մարդերին, որ անուանւում էին այնտեղ փիլիսոփա {կամ} անհաւատ։ Յիսուսեանք, օգուտ քաղելով այս կրօնական

մ մկրտուելով չէին իմանում, թէ ի՞նչ է մկրտութիւնը {կամ} Քրիստոնէութիւնը։ Յիսուսեանների Աւետարանի նախ

րենի անապատների մէջ գտանել Քրիստոնէութեան նշանակը {կամ} հետքը. բարեպաշտ քարոզիչների ձեռքով սերմանածը այր

շտումը, կանայք ստանում էին սահմանեալ չափով կանեփ {կամ} բամբակ, որ պարտական էին մաքրել կամ գործել նորանց

լ չափով կանեփ կամ բամբակ, որ պարտական էին մաքրել {կամ} գործել նորանցից զանազան պաստառներ մի շաբաթուայ մէ

նած էր վերատեսուչների (նոքա այսպէս էին կոչւում) {կամ} հոգաբարձուների, որոնք կարգւում էին Յիսուսեանների

ծամեծ յանցանքները, զոր օրինակ Յիսուսեան անարգիլը {կամ} վշտացնելը (?), արժանի էին լինում մահու դատապար

ածում պատերազմի ժամանակ, դրացի Հնդկացիների հետ, {կամ} վաճառում էին Եւրոպացոց։ Յիսուսեանները համաշ

կիրը... Նա չէ կարող յառաջացուցանել Գուատիմօզին {կամ} Մօնտեզումօն։ Կարգը պատրաստ է կործանուիլ, բայց Պ

է շաղփաղփէ այնքան, մինչեւ որ մեր անդամներից մինը {կամ} այլ ոք կազմէ Հասարակութեան համար Համախմբութիւն։

, qui vaisse et qui rend sa gorge), հերետիկոս, {կամ} առաւել վատթար, կեղտոտ եւ զզուելի հեգնող, յիմարն

ն մէջ, որ յայտնի է անունովս Բարթոլոմէոսեան գիշեր {կամ} Փարիզի արիւնաշաղախ հարսանիք)։ Նոքա արդէն բաւակ

էին նորան երկնքից, սուրբ գործը կատարելու համար, {կամ} թէ գո՛նէ արժանի կը լինի ստանալ մարտիրոսական արմաւ

որ հարցուփորձի ժամանակ չ'յայտնէ իւր խորհրդակիցքը {կամ} գո՛նէ ասէ միայն վանահօր անունը, որին խոստացաւ տա

սիական Տէրութեան միջից։ Նոքա, որ դուրս չ'գնան, {կամ} միւս անգամ ոտք կոխեն Ֆրանսիայի աշխարհը, պիտոյ է

աց. " Դուք այժմ պարտական էք հրաժարուիլ ձեր գրքից {կամ} այս րոպէիս մեռանել"։ Մինչդեռ այս խօսքերը ասում

ու համար։ Նոքա բոլորը, որ համարձակւում էին գրել {կամ} հրապարակով խօսել " Unigenitus " կոնդակի հակառակ,

նալ այսպիսի առեւտրական գործեր, կալուածներ ստանալ {կամ} կորուսանել նորանց առանց Գեներալի հրամանին, ուրեմ

եղինակը, իւր գրքի մէջ սեւ գոյնը կարմիր չէ ներկում {կամ}, աւելի լաւ, չէ ոսկեզօծում, ինչպէս սովոր է, Յակոբ

յն մարդկային իրաւունքով ազատ են այդ բանը ընդունել {կամ} մերժել, արդարացնել կամ պարտաւորել: Թո՛ղ ապ

ազատ են այդ բանը ընդունել կամ մերժել, արդարացնել {կամ} պարտաւորել: Թո՛ղ ապրի՛ հրապարակախօսութիւնը

Ինձ, որպէս Հայի, ցաւելի է տեսանել որեւէ արատ {կամ} ապականութիւն մեր ազգի անդամներից մինի վերայ, ման

ութեան խոստովանելը: Ազգի պակասութիւնը խոստովանել {կամ} դատապարտել ոչ թէ միայն յանցանք չէ, այլ առաքինութ

անուր մարդկութեան առաջեւ: Եթէ մի մարդ վախենում է {կամ} չկամի լուանալ իւր աղտերը, ինչպէ՛ս ուրեմն պիտի իր

ն, որ դեռեւս չեն հասկանում, թէ այլ է ազգութիւնը {կամ} ազգութեան գաղափարը եւ այլ է յանցանքը եւ անօրէնութ

ում են այդ յանցանքի գործողը, գործողութեան կցորդը {կամ} սորանց արդարադատութեան աչքից վարագուրողը, բայց ո

երբեք մի ամբողջ ազգ, որ չէր կարող իւր լռութեամբ {կամ} չտեսանելու դնելով լռելեայն քաջալերել յանցաւորը:

նական օրէնքից, ի վերայ այսր ամենայնի, ընտանեկան {կամ} ընկերական կեանքի պայմանները սուրբ պահելու համար.

աւ նա, որ յանդգնեցաւ մօտենալ ուրիշի իրաւունքին, {կամ} դրժել ընկերական կամ ընտանեկան նուիրական պայմաններ

ւ մօտենալ ուրիշի իրաւունքին, կամ դրժել ընկերական {կամ} ընտանեկան նուիրական պայմաններին: Իրաւադատո

որ նուիրած են իւրեանց անձը, խօսքը եւ գրիչը սորա {կամ} նորա պակասութիւնքը ծածկելու: Ոչ երբեք պիտի

մարդկային օրէնքների մէջ զտանում ենք միայն այո՛, {կամ} ո՛չ. երրորդը չկայ: Չմոռանան այս խօսքը այն ազգաս

մ է, մարդկային օրէնքի միջնորդութեամբ, ընկերական {կամ} ընտանեկան պայմանների եւ արտօնութիւնների պաշտպանու

բնաւ չեն ախորժում, եթէ ցեխոտուի իւրեանց հանդերձը {կամ} ապականուի իւրեանց տունը, որի մէջ բնակւում են. ի

նների համար. ազգը ժառանգութիւն տրուած չէ Պօղոսին {կամ} Նիկողոսին, որ ինչպէս կամեն այն այնպէս խաղան ազգ

ն ժողովը, ոչ երբեք համարձակութիւն ունի բռնաբարել {կամ} դատապարել խղճմտանքը ազատ հոգիների, որոնց ազատութ

եթէ կան, թո՛ղ այս օրից չոգան իւրեանց գլխի ճարը. {կամ} ուղղեն իւրեանց անձը, վարքը եւ բարքը, կամ դուրս

ճարը. կամ ուղղեն իւրեանց անձը, վարքը եւ բարքը, {կամ} դուրս գնան մեր եկեղեցուց: Ո՞ւր գնան, Հռովմ

ական բոլոր գործերին, վարելու այդ գործերն ուղղակի {կամ} Կ. Պոլսի հայ պատրիարքների միջոցով եւ վերջապէս `

ովանդակ հայ ազգին եւ ոչ թէ միայն թուրքահայերին եւ {կամ} որ աւելի վատ է - Երուսաղէմի ինչ-որ երեսուն վանակա

ղով հրաւիրել, բայց ոչ թէ Կանոնադրութեան կէտերի, {կամ} 12 տարի առաջ տրուած ֆիրմանի հիման վրայ, այլ ըստ

ութեանը, այլ, շատ անգամ թոյլ տալով օտարի խօսքեր {կամ} տեղական մասնիկներ, որոնցից կարելի է փախչել, առա

եղ ունի սեփական վերջաւորութիւն, այդ արտուղութիւն {կամ} բացառութիւն կարող է համարուիլ համեմատութեամբ ընդհ

է նախադրութեամբ, թէեւ Տաճիկների նախդիրը յետադիր {կամ} վերջադիր էր։ Այս աշխատութեան մէջ յոգնակի սեռ

երգործական էակ, մարդը, որ կամք ունի եւ քննում է {կամ} քրքրում է մի բան, իսկ մի կրաւորական-անշունչ իր,

րող է, վասն որոյ եւ մեր լեզուի մէջ ասւում է գործ {կամ} խնդիր, արժանի հարցասիրութեան. այս է բուն կլասսի

կոշտ կը լինի։ Դիցուք թէ արտաբերում է ժողովուրդը {կամ} չէ արտաբերում. ի՞նչ հարկաւոր է հետեւել նորա աղճա

Ծանօթութեանց մէջ պօլ բառը բացայայտված է կոտ, {կամ} կօպի, կամ կօլոտ։ Խոստովանում ենք, որ այս բացայ

թեանց մէջ պօլ բառը բացայայտված է կոտ, կամ կօպի, {կամ} կօլոտ։ Խոստովանում ենք, որ այս բացայայտիչներն ն

. ինչպէս շուշտակ, բաշորթիկ, ճլպինդ եւ չալ-օխամ {կամ} չալ-շխամ բառերը բացատրված են։ Այս բառերից բաշորթ

օրթմէք-ծածկել, հովանացնել բայից։ Բայց չալ-օխամը {կամ} չալ-շխամը) չգիտենք, թէ ինչի բառ է, թէեւ թուր

ւ հասկանում ենք։ A propos, Հորթաթողի բարեկենդան {կամ} Հորթաթողի պաս խօսքերը, որ այլաբանութիւն չէ, այլ

եւ անբնական։ Այո՛, հեղինակի բուն խորհուրդը Սօսի {կամ} Վարդիթերի պատմութիւնը չէ, ինչպէս առաջ էլ ասած են

դիպուածում նա կարող է շատ տարիներ ապրել։ Թոքերը {կամ} սի՞րտն է կաթուածահար եղել. այն ժամանակ պիտի՛ որ

յ շատ խօսել, մանաւանդ որ ինքը՝ արգոյ հեղինակը, {կամ} մեր ընթերցողքը, եթէ ուշադրութեամբ կարդան այս անց

ակի բարբառը), որով գրված է գործի բնագիրը, ուր {կամ} խիստ քիչ խառնել է հեղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ օ

եղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ օտար ձեւ, օտար ոճ, {կամ}, կարելի է ասել, ամենեւին ոչինչ։ Եւ հեղինակը,

ասել, թէ. " Ինչի՞ այս ձեւը այսպէս ես գործ դնում {կամ} այնպէս ", այդպէս չենք կարող խօսել հազարների եւ բ

ի հետ։ Հեղինակը ազատ է այս ու այն ձեւը գործ դնել {կամ} չդնել, բայց մի գաւառի բնակիչ (մեր խօսքը բուն հա

լ բնութիւնը եւ ոչ այսպէս, թէ ինչի պատահել են այս {կամ} այն պատմական դէպքերը եւ ինչի համար այնպիսի ընթացք

րակաց կեանքը, որի արդիւնքը բնականաբար եղել է այս {կամ} այն բարբառը։ Եւ որովհետեւ բնութեան եւ պատմութեան

րդը, ուրեմն պատասխանատու չէ եւ ոչ իսկ պախարակելի {կամ} ծաղրելի, եթէ մի սարսափելի աւերանքի տակ ընկել նոր

զ երեւում է, թէ որ աստիճանի թեթեւամտութիւն է այս {կամ} այն գաւառական բարբառը ծաղրելը եւ նորանով խօսողի վ

ի լծից ազատելով՝ նոր լեզուի մշակութիւնը դնել այս {կամ} այն գաւառական բարբառի լծի տակ։ Տեղական բարբառը ա

ուրի համար գործական արժէք չունի եւ նոր լեզուն այս {կամ} այն գաւառական բարբառի տակ, դրականապէս, մշակելու

ռանց ամենեւին հին լեզուից խպնելու) եւ առանց այս {կամ} այն գաւառական բարբառին ստրկանալու։ Բոլոր գաւառակ

՛չ) միանալով պիտի դուրս գան ոչ որպէս թլպատութիւն {կամ} անթլպատութիւն, այլ որպէս նոր արարած։ Այո՛, ծան

իտի փոքրոգութեամբ սրտնեղենք, թէ ինչի՛ մէկ դարում {կամ} հինգ դարում չէ շինւում։ Այն, որ հազար տարիներով

ու ոճ ենք դատում, կարծէ թէ մենք մեր վրայ դրական {կամ} բռնաւորական գաղափար ունինք։ Բռնութիւնը ո՛ր դիմակ

ռնաւորական գաղափար ունինք։ Բռնութիւնը ո՛ր դիմակի {կամ} ինչ շպարի տակ եւս ծածկվի, այնուամենայնիւ մինչեւ

գրելու։ Դարձեալ, մի քանի տեղ լոկ մի հատ բառը {կամ} մի հատ ձեւը, որ գործ էր ածում պ. Պռօշեանցը, որ

թէ եթէ գործ դնել, մէջ բերել եւ լոյս հանել ասէ, {կամ} աւելի անարգ է լինում, կամ անհասկանալի. սորանից

ել եւ լոյս հանել ասէ, կամ աւելի անարգ է լինում, {կամ} անհասկանալի. սորանից լաւերը կան՝ " ջանի գործ են

, ինչպէս չեմ տալիս եւ այլն, չեն ասում չեմ տալիս {կամ} չէ տալիս, այլ չեմ տալի կամ չէ տալի։ Պ. Պռօշեան

, չեն ասում չեմ տալիս կամ չէ տալիս, այլ չեմ տալի {կամ} չէ տալի։ Պ. Պռօշեանցը իր գրութեան մէջ գործ է ած

ջ գալի, հոգի է տալի եւ այլն, փոխանակ՝ մոռացնել {կամ} մոռցնել տալիս, յառաջ կամ առաջ գալիս, հոգի է տալ

լն, փոխանակ՝ մոռացնել կամ մոռցնել տալիս, յառաջ {կամ} առաջ գալիս, հոգի է տալիս ասելու տեղ։ Ինչպէս երե

ծել-գործվիլ, որովհետեւ շատ անգամ հին կրաւորականը {կամ}, ինչպէս ասացինք, հասարակ բայը դարձել է ներգործա

լիս այդ ընդհանուր կանոնից, օրինակ՝ կորուցանել, {կամ} կորցնել. յայտնի է, թէ ներգործական է, բայց դորա

ած արտուղութեանց վրայ խօսք ենք բանում. բանը շատի {կամ} քչի վրայ չէ, այլ կանոնի վրայ, ուստի հարկաւոր է

ի տեղ ուն պահել՝ չնայելով, որ իսկոյն հետեւում է {կամ} ում, կամ ութիւն։ Այս այնպիսի դիպուածներում, եր

պահել՝ չնայելով, որ իսկոյն հետեւում է կամ ում, {կամ} ութիւն։ Այս այնպիսի դիպուածներում, երբ բառը իր

մ, ինչպէս լեզու, կատու, առու եւ այլն եւ այլն, {կամ} պատասխանատու, հարկատու, որ ստէպ ութիւն վերջաւոր

ենք ժողովրդի ընթերցանութիւնը հեշտացնելու համար եւ {կամ} ւիւնը վեվով փոխանակել, ինչպէս գրում ենք թիւ, թվ

նքը։ " Անորոշ տարբերութենէն մտեր է, որ ու-ով {կամ} եւ-ով բառերը երբեմն վեվով կը գրեն. զոր օրինակ բո

աբար վեվ կըսենք նէ, վեվ վեվ ալ գրելու է եւ ոչ ու {կամ} ւ, որ ծուռ հնչիւնը հաստատել չերեւնայ " (Տես նոր

ւնի ձայնաւոր լինելը, ինչպէս այժմեան ֆրանսիական u {կամ} Յունական y իպիսլոնը։ Եւ իրաւունք ունի։ Նոր լեզո

Այս է դարձեալ պատճառը, որ մենք շատ անգամ սեռական {կամ} ուրիշ հոլովում պահում ենք բառերի ամբողջ ուղղականը

սել։ Բայը մէկ մասն բանի է, որ ցոյց է տալիս անել {կամ} կրել դէմքով, ժամանակով եւ այլն։ Գործ բայ չէ, ա

մ, որոշեալ եղանակով, ժամանակով եւ թըվով։ Անելը {կամ} ցոյց տալը, այսինքն՝ բուն բայի պաշտօնակատարութիւ

է որ նա կպչի նոյնպէս ում մասնիկի հետ։ Եթէ ասենք {կամ} գրենք " նորա ձեռքերը ներկում են " եւ այս ենը ընդո

ւնը էական բայ է, եւ նոր լեզուի բոլոր բայերի ծնող {կամ} կազմող, ուրեմն անհնար է, որ իւրաքանչիւր բայի իւ

նք։ Նոր լեզուի բաղաձայն բառով վերջացած հայցականը {կամ} որոշեալ ուղղականը իրենց վերջում ըթ ուեն, ինչպէս

որով ձեռքերը խօսքը առանց իր նշանակութիւնը փոխելու {կամ} կորցնելու ձգտում է մէկ վանկ եւ թեթեւանում է։ Նոր

սի եւ իցէ բայ ամբողջ գրվում է, ինչպէս՝ գնումէ, {կամ} են գնում, հետեւեալ բայերը, ինչպէս՝ կոտրում, բ

դժուար է այնուհետեւ հաւատալ, թէ այդ լեզուով գիրք {կամ} օրագիր հրատարակելը կարող է ժողովրդի խօսած լեզուն

ելը կարող է ժողովրդի խօսած լեզուն մաքրել, մշակել {կամ} նորա վրայ ազդեցութիւն ունենալ։ Եւ ինչպէս կարնայ

ին ձեւով, ինչպէս դպրութիւնք-դպրութեանց եւ այլն, {կամ} Հայաստանեայք-Հայաստանեայց։ Բայց որպէս այս խոտորմ

տեր, մեզ պէս, ոչ բարով, գրողների պահպանութիւնք {կամ} թոյլատուութիւնք են, այս կամ այն պատճառով եւ ոչ թ

ողների պահպանութիւնք կամ թոյլատուութիւնք են, այս {կամ} այն պատճառով եւ ոչ թէ ժողովրդի ոգու կամ հանճարի ս

են, այս կամ այն պատճառով եւ ոչ թէ ժողովրդի ոգու {կամ} հանճարի ստեղծած։ Մեր առաջին հոլովումը է քաղաք,

թէ նոր յոգնականը բազմավանկ է, մանաւանդ եթէ երկու {կամ} երեք այդպիսի սեռականք (վերջահոլով տրականն էլ պակ

էլ պակաս չէ) իրար քամակից են գալիս։ Իսկ միավանկ {կամ} քիչ վանկով բառերում իսպառ պէտք է հեռանալ հին սեռա

ական է։ Ժողովուրդը, շատ անգամ " ըստ քաջութեան " {կամ} " ըստ քաղցրութեան " ասելու տեղ, ասում է կամ լոկ

ան " կամ " ըստ քաղցրութեան " ասելու տեղ, ասում է {կամ} լոկ " քաջութիւնով ", " քաղցրութիւնով " կամ " իր

ում է կամ լոկ " քաջութիւնով ", " քաղցրութիւնով " {կամ} " իր քաղցրութիւնով ", " իր քաջութիւնով " եւ այլն

բառը առնում է սեռական հոլովով եւ նորա մօտ դնում է {կամ} չափ խօսքը՝ գործիական չափով, կամ համեմատ խօսքը ե

որա մօտ դնում է կամ չափ խօսքը՝ գործիական չափով, {կամ} համեմատ խօսքը եւ կամ մի ուրիշ խօսք, որ աւելի յար

ափ խօսքը՝ գործիական չափով, կամ համեմատ խօսքը եւ {կամ} մի ուրիշ խօսք, որ աւելի յարմարութիւն ունի բանին

հին լեզուից փոխ առնուլ, եթէ նորում չկայ այդ ձեւը {կամ} այդ բառը, բայց միշտ՝ խնայելով եւ պէտք եղածից աւ

նուագի մէջ, այսինքն՝ Խորենացու առարկան նուագն է {կամ} Չամչեանի խօսքերով՝ " նուագն է խնդիր սեռի բայիս հ

ովուրդը չէ գործածում, տեղ-տեղ էլ գաւառական բառեր {կամ} ձեւեր գործ ածում, որ ամբողջ ազգի մէջ սովորական չ

արողանանք հասկանալ, ում հարցնենք, որ մեզ չասէ, {կամ} ո՛ր բառարանը չէ կարող լուծել մեր տարակոյսը։ Սորա

հետեւ ժողովուրդը կա՛մ չունի այդ բարերի գաղափարը, {կամ} ՛ օտար բառ է գործ ածում։ Յայտնի է, թէ այդպիսի դի

ղինակը։ Ինչ անէ ժողովուրդը, որ չգիտէ այդ բառը, {կամ} ինչ անէ հեղինակը, երբ ուրիշ բառ չկայ եւ հարկից բ

նալ, մանաւանդ եթէ մի փոքր ուշադրութեամբ կարդայ, {կամ} թէ մի մարդու հարցնէ կամ բառարանին ակը տայ։ Հեղին

քր ուշադրութեամբ կարդայ, կամ թէ մի մարդու հարցնէ {կամ} բառարանին ակը տայ։ Հեղինակի պարտականութիւնն է ժո

ովրդի լեզուի բաղդասութեան հաւատարիմ մնալ, եւ հին {կամ} օտար լեզուներից առնված բառերը ժողովրդին յայտնի օր

կ, երբ ուրիշ հնար չկայ, չենք փախչում հին լեզուի {կամ} օտար լեզուների բառերից։ Գաւառական բառերը, ե

հասկացնելու համար մեր նոր գրական լեզուն բառ չունի {կամ} երկու երեք բառ է գործ դնում այն գաւառական մէկ բառ

ւոր եւ խոշոր գոյների քամակից գնալով՝ կէս գոյները {կամ} կէս ստուերները աչքից փախցնենք, նկարի տպաւորութիւ

հասնում է ուրիշին։ Այստեղ տղայական նեղսրտութիւնք {կամ} ցնդի հեգնութիւնք, արհամարհանք այս կամ այն գաւառա

սրտութիւնք կամ ցնդի հեգնութիւնք, արհամարհանք այս {կամ} այն գաւառական բառի վրայ, եթէ ոչ կորստաբեր ազդեցո

րայ, գոնէ կը դանդաղեցնէ նորա ընթացքը։ Կան բառեր {կամ} ձեւեր, որ Արարատեան Հայն է մշակել եւ կերպարանել

լ եւ կերպարանել, կան բառեր, որ Վանեցին է մշակել {կամ} Մշեցին։ Բայց ինչ հարկաւոր է այսպիսի ուժով կենդրո

թէ այժմեան գրագէտը մի որոշեալ գաղափարի համար բառի {կամ} ձեւի է կարօտ, աւելի լաւ չէ՞, որ մի հայ ընկերութ

ցութիւն, քան թէ նստի բառ արուեստակէ, ձեւ շինէ, {կամ} այս ու այն ազգից մուրայ, որ իր անսովորութեամբ կա

ամ այս ու այն ազգից մուրայ, որ իր անսովորութեամբ {կամ} օտարութեամբ գուցէ բնաւ չի պատուաստվի էլ ազգի լեզո

ձգելով։ Սորանից երեւում է, որ այս բայանունները {կամ} նոյն բայերի աներեւոյթ եղանակները կարող են միմեանց

սի բաների պարապմունքը, մեր հին, որպիսի եւ իցէ, {կամ} թէ բնաւ չեղած բանաստեղծութեանց ուսումնասիրութիւնը

ի մէջ, եւ որ ափսո՜ս եւ հազա՜ր ափսո՜ս, հեղինակից {կամ} Հիւսիսափայլից կախում չունեցող պատճառներով ընդհատո

այդ գիրքը թարգմանելու համար (այնտեղ շատ արաբական {կամ} պարսիկ բառեր կան, որ մենք չենք հասկանում), բայ

Թէ ի՞նչ պատճառով տաճկերէն է գրել դորայ հեղինակը, {կամ} թէ ո՞վ է այդ ազնիւ հեղինակը, մեզ յայտնի չէ. գիր

ւ բարքը ցոյց տալ, բայց երբ այդ վարք ու բարքի այս {կամ} այն մոմենտի համար թանձրացնում է այս կամ այն գլխաւ

բարքի այս կամ այն մոմենտի համար թանձրացնում է այս {կամ} այն գլխաւոր բնաւորութիւնը, յայտնի է թէ պարտք կայ

, որին մասնակից է բազմութիւնը, որպիսի են Մողնու {կամ} Վարդավառի ուխտերը, վիճակը կամ " Հաւկթի շուռ տալը

, որպիսի են Մողնու կամ Վարդավառի ուխտերը, վիճակը {կամ} " Հաւկթի շուռ տալը ", հարսանիքը (թէեւ այս վերջի

նկարագրութիւններից ` իր ներգործողների հոգեբանական {կամ} բարոյական որպիսութեանց մասին բնաւ իր բերնից խօսել

ելով հանդէս չի գալիս. ներգործողքը իրենց խօսքերով {կամ} գործերով ցոյց են տալիս մեզ իրենց ո՛վ եւ ի՛նչ լինե

դ սովորութեանդ եւ ծէսերը կատարելում ներգործող այս {կամ} այն անձը: " Սոս եւ Վարդիթերը " կարդալու ժամանակ

լու ժամանակ, կարդացողի միտքը չի կապուիլ լոկ Սօսի {կամ} Վարդիթերի հետ, այլեւ շատ տեսակ բնաւորութեանց եւ

րբեմն, հազիւհազ մի աննշան պաշտօն են ստանում Սօսը {կամ} Վարդիթերը: Այս գործի մէջ բանի ընթացքը առաջ է դնո

սնումի տարեկան աղջիկը դեռ տղայ է, ո՛ւր մնայ ութը {կամ} ինը տարեկանը: Եւ այդ հասակում ո՛չ կազմուածքի բնա

է ութը, ինը տարեկան աղջիկը սիրահարւում է եւ տասը {կամ} տասնումի տարեկանը պատրաստ է սիրու համար իր անձը զ

եթէ միայն մենք չենք սխալւում: Գիտենք, հեղինակը {կամ} շատ ուրիշներ էլ, իբրեւ իրողութեան կարող են իմ առ

կարդացողի վրայ: Ասես թէ Հայաստանի աղջիկները հին {կամ} նոր Բաբելոնների աղջիկներն են, ասես թէ բորբորիտո

նչափահաս աղջիկների աւերանքը բնաւ երբեք ցանկականի {կամ} սիրու բնական հետեւանք չեն, այլ մեծ մասով արտասո

մասով արտասուելի աղքատութեան արդիւնք: Շատ աղքատ {կամ} օրական հացի կարօտ ծնողք վաճառել են իրենց աղջիկներ

ենց աղջիկները, եթէ թողունք ոմանց մօտ շռայլութեան {կամ} ունայն պճնասիրութեան համար արծաթ ճարելու բարբարոս

նց զաւակները: Յայտնի է թէ այս էլ պատահում է սովի {կամ} պաշարման ժամանակ: Եւ մե՛ր ազգի պատմական յիշատակա

ութիւն կարելի է տեսնել եւ Արշաւրի բնաւորութիւնը, {կամ} մանաւանդ նորա պաշտօնը: Գործի կատաստրոֆը, եթէ ու

մասնով լարւում են եւ կառավարուած են նորա ձեռքով, {կամ}, նորա ազդեցութեամբ. բայց, չնայելով այս բոլոր բ

բաների վրայ, մենք բան չգիտենք Արշաւրի նենգութեան {կամ} դրժողութեան պատճառի մասին: Գործի բովանդակութեան

ուեց, էրեկուանից դեսը հարիր հետ կռիւ ա քցել, թէ {կամ} թուրը վեր կունիմ ինձ կը սպանեմ, կամ թէ չէ Սօսին

ա քցել, թէ կամ թուրը վեր կունիմ ինձ կը սպանեմ, {կամ} թէ չէ Սօսին աղջիկ չեմ տալ. ես պիտի տամ Զայրմայրի

էջմիածնեցի քաւորին"։ Համաձայն ենք, որ կոպիտ, {կամ}, նախնական եւ անքաղաքակիրթ կեանքի մէջ րոպէական չն

ւնակ է, որ չնչին պատճառով կամենայ վնասել Սօսին, {կամ} վրէժ առնուլ նորանից, բայց, բանը այս է, որ ընթե

" խօսքը, քան թէ մի բնական երեւոյթի պատճառ կեանքի {կամ} նորա նկարագրութեան մէջ: Մենք չենք ուզում իբ

եսակ կտրուկ եւ որոշ հետեւանքներ ունենալու համար. {կամ} պատճառքը պիտի աւելի սաստիկ եւ ազդու լինէին, կամ

կամ պատճառքը պիտի աւելի սաստիկ եւ ազդու լինէին, {կամ} հետեւանքը մի փոքր մեղմ: Բայց մենք ասացինք, որ չ

մար ստիպւում ենք կատարելութիւն չգտնել Սօսի փեսայի {կամ} քրոջ դաւաճանութեանը նկարագրութեան մէջ: Ասենք, թ

նգամանքը: Ի՛նչ երեխայութիւն է. " Դու այսպէս ասա {կամ} այնպէս ասա " եւ այն խրատողից թելադրուած մօրը կամ

կամ այնպէս ասա " եւ այն խրատողից թելադրուած մօրը {կամ} իրեն իսկ խրատողին, որպէս թէ աղջիկը տալը կամ չտալ

մօրը կամ իրեն իսկ խրատողին, որպէս թէ աղջիկը տալը {կամ} չտալը կախւում է լոկ Գարեգնի խօսքից: Առաջ էլ

հետ, որպէս նաեւ Սօսի հետ ծաղկազարդի մանուշակների {կամ} գաթայի պատճառով: Ցաւում ենք, որ աւելի ծանօթութի

կինը բնաւ չի երեւում, իսկ փոքր եղբայրը ` Արշամը {կամ} Գեղամը մի երկու անգամ պիտակաբար երեւելուց յետոյ,

ունենալու չէինք, եթէ, գլուխը քարը, լոկ մի խօսք {կամ} մի նշան գրէր նա ձուի վրայ, կամ շատ-շատ որեւիցէ ա

արը, լոկ մի խօսք կամ մի նշան գրէր նա ձուի վրայ, {կամ} շատ-շատ որեւիցէ անցքի միայն մի մոմենտը նկարէր. բ

էջ եթէ կայ այս վարդապետութիւնը, հեղինակը մեղաւոր {կամ} պատասխանատու չէ. նա իր վիզը առել է ժողովրդի մէջ

չէինք ունենալ արգոյ հեղինակին ասելու, եթէ նա այս {կամ} այն. անձը նկարագրէր կախարդութեան հաւատացող, այդ

վախենում էին այդ կախարդ անուանուած խաբեբաներից, {կամ} շատ անդամ կախարդ անունով ամբաստանուած եւ զրպարտու

եւ անբնական: Այո՛, հեղինակի բուն խորհուրդը Սօսի {կամ} Վարդիթերի պատմութիւնը չէ, ինչպէս առաջ էլ ասած են

դիպուածում նա կարող է շատ տարիներ ապրիլ: Թոքե՞րը {կամ} սի՞րտն է կաթուածահար եղել, այն ժամանակ պիտի որ ի

վրայ շատ խօսել, մանաւանդ որ ինքը արգոյ հեղինակը {կամ} մեր ընթերցողքը, եթէ ուշադրութեամբ կարդան այս անց

օրերից բռնած էլ ջուրը չէ հնազանդւում գաւազանների {կամ} Ականատեսների: Եւ այս է պատճառը, որ Երեւանի Դալմ

ր ջրից Սառը-Քանքանի, որի մէջ օձ ասես, գորտ ասես {կամ} ուրիշ մանր կենդանից լիքն են: Այսօր, եթէ տա

ը: Բայց այս ուսումնասիրութիւնը կարող է միայն նոր {կամ} ապագայ սերունդին աջողիլ. ինչ որ վերաբերւում է մե

ն լցնում էդ Նուրինի գլխին, ու երեխեքանցը բրինձ, {կամ} եղ, կամ ձու տալի, որ տանեն քէֆ անեն"։ Վե

էդ Նուրինի գլխին, ու երեխեքանցը բրինձ, կամ եղ, {կամ} ձու տալի, որ տանեն քէֆ անեն"։ Վերեւը ասաց

է բոլորովին պիտակաբար, առանց որեւէ արարողութեան {կամ} խորհրդի: Չորս տող միայն յիշում եմ. ահաւասիկ.

պառաւներին, որ պատմեն ինձ, թէ ո՛վ է այս Նորինը {կամ} Նազարէթը, բայց ոչինչ չեմ լսել նոցանից, որովհետե

տանից դուրս եկած. յայտնի է, թէ շատ աւանդութիւնք {կամ} ոտանաւորք եւ այլ այսպիսիք, որ վերաբերութիւն չուն

ի արարողութիւնը, պահե՞լ է նոյնպէս մի աւանդութիւն {կամ} հասկացողութիւն նոյնիսկ Նուրինի անձնաւորութեան կամ

կամ հասկացողութիւն նոյնիսկ Նուրինի անձնաւորութեան {կամ} այդ օտարոտի արարողութեան մասին եւ թէ պահե՛լ է, ի

՞նչ աւանդութիւն է այդ. աշտարակցոց կարծիքով ո՛վ է {կամ} ի՛նչ է այդ Նուրինը. ցաւում ենք, որ հեղինակը ոչի

ց լինի յատկացած: Այլ թէ ինչի՞ կարող էր մի իշխանի {կամ} թագաւորի ապարանը այնտեղ եղած լինիլ: Բայց մենք այ

խօսք ասել: Մեզ մինչեւ այժմ հանդիպած չէ խօսք {կամ} զրոյց մեր կլասիկական դպրութեան մէջ. խոստովանում

դ կանթեղի մասին: Մի մութ աւանդութիւն միայն, այս {կամ} այն տիրացուի, այս կամ այն քահանայի բերանացի պատմ

ւթ աւանդութիւն միայն, այս կամ այն տիրացուի, այս {կամ} այն քահանայի բերանացի պատմութիւնից մեզ հասած, է

այն աստիճան, որ շատ անգամ դժար է լինում հասկանալ {կամ} մեկնել, բայց եւ այնպէս անհնար է թէ նոցայ հիմքը ե

բայց եւ այնպէս անհնար է թէ նոցայ հիմքը եղած չլինի {կամ} մի ստոյգ պատահած իրողութիւն (թէեւ այլապէս) կամ

կամ մի ստոյգ պատահած իրողութիւն (թէեւ այլապէս) {կամ} մի գաղափար, որի այլաբանութիւնը վերջի սերունդը ըն

ատկերաբար, առանց նոցայ մէջ թաքնուած ճշմարտութեան {կամ} փիլիսոփայութեան վերահասու լինելու: Սոցա օրինակնե

պի Աժդահակայ փցուն եւ անճոռնի առասպելքն իցէն. եւ {կամ} է՞ր սակս զմեզ պարսից անյարմար եւ անոճ բանից, ման

պէս, փոխւում է նորա ժամանակը. այսինքն մի անցք, {կամ} մի իրողութիւն, որ ստուգապէս պատահած էր, դնենք,

նենք, Թորոսի ժամանակ, այդ բանը համարւում է եղած {կամ} Մինասի ժամանակ, որ շատ առաջ էր ապրել Թորոսից կամ

կամ Մինասի ժամանակ, որ շատ առաջ էր ապրել Թորոսից {կամ} Նիկողոսի, որ Թորոսից շատ դարեր յետոյ էր ծնել: Ա

ճառ կը խլեն Թորոսից եւ կը վերագրեն մի մարդու, որ {կամ} առաջ է ապրել Թորոսից կամ վերջը, որի վրայ ազգը մե

վերագրեն մի մարդու, որ կամ առաջ է ապրել Թորոսից {կամ} վերջը, որի վրայ ազգը մեծ համարում ունի քաղաքական

ը, որի վրայ ազգը մեծ համարում ունի քաղաքականապէս {կամ} կրօնապէս, նայելով անցքի բնաւորութեան: Աւանդութի

է կատարւում: Հայոց ազգը, Արագածի վրայ կրակ {կամ} լոյս եթէ չտեսնէր, անհնար է, թէ նա չեղած տեղից կ

ին ուղարկէր այնտեղ Նարեկ քաղելու: Մենք այդ լոյսը {կամ} կրակը Արագածի վրայ ընդունում ենք որպէս իրողութիւն

ւն: Բայց սակայն, դժար է այժմ դատել թէ այդ լոյսը {կամ} կրակը Լուսաւորչից առա՞ջ էր տեսել ազգը, թէ՞ յետոյ

թիւն Ժամանակի, աւանդութեանց մէջ: Այդ լոյսը {կամ} կրակը ընդունելով որպէս իրողութիւն, բնականաբար խն

ւն, բնականաբար խնդիր է առաջ գալիս, թէ ի՞նչ լոյս {կամ} ի՞նչ կրակ եղած պիտի լինի: Հարկ չկայ ասել, որ բն

ուցիչ, ինչպէս մի վուլկանի կատաղի արտահոսութեան, {կամ} ինչպէս մի թաթառ կամ փոթորիկ ովկիանի վրայ, կամ Սա

ւլկանի կատաղի արտահոսութեան, կամ ինչպէս մի թաթառ {կամ} փոթորիկ ովկիանի վրայ, կամ Սահարի անապատում. թէե

, կամ ինչպէս մի թաթառ կամ փոթորիկ ովկիանի վրայ, {կամ} Սահարի անապատում. թէեւ ոչ այնպէս ապշեցուցիչ, ին

այնպէս ապշեցուցիչ, ինչպէս մի Ամազոն, Միսսիսիպի {կամ} Օրինոկոյ, կամ մի ամերիկեան կուսական անտառ. թէեւ

ցիչ, ինչպէս մի Ամազոն, Միսսիսիպի կամ Օրինոկոյ, {կամ} մի ամերիկեան կուսական անտառ. թէեւ ոչ այնպէս կործ

մահառիթ, ինչպէս մի կայծակ, մի սամում, մի հեղեղ {կամ} հարիւրամեայ ծառերը արմատից եւ տան ծածքը պատերից խ

ք, որ չեն պատճառում մի երկիւղ, մի վնաս, մի մահ {կամ} մի կործանում, այլ մանաւանդ զարմանք եւ հոգեզմայլո

ան աշխարհի երեսին, այդ բոլորը սկզբնաբար ծագել են {կամ} բնութիւնը թիւր հասկանալուց, կամ իսպառ չհասկանալո

զբնաբար ծագել են կամ բնութիւնը թիւր հասկանալուց, {կամ} իսպառ չհասկանալուց: Եւ այդ մոլորութիւնքը ոչինչ ո

նութեան գիրքը: Ուզելով հասկանալ այն կրակը, {կամ} լոյսը, որ երբեմն երեւել է Արագածի վրայ եւ կամենա

(բացի երկնքի լուսաւորներից) եղած բոլոր կրակները {կամ} լոյսերը, քննէինք նորանց, համեմատէինք կանթեղի աւ

Շատ ուրիշ կրակներ եւ լուսեր, որպէս ճախնային գազը {կամ} գերեզմանական շրջմոլիկ կրակը, գնդաձեւ կամ կծկաձեւ

ին գազը կամ գերեզմանական շրջմոլիկ կրակը, գնդաձեւ {կամ} կծկաձեւ կայծակը, վուլկանական կրակը եւ այլն, ե

ղափարին: Նոյնպէս եւ լուսատու միջատներից առաջացած {կամ} վերջապէս մի մարդու ձեռքով վառուած սովորական կրակի

ողջ էլեկտրականութեան համակարգութիւնը աւանդել, որ {կամ} ֆիզիկայի գործ է (այսինքն ֆիզիկայի մասին գրուած գ

այի գործ է (այսինքն ֆիզիկայի մասին գրուած գրքի) {կամ} մի առանձին հատուածի էլեկտրականութեան մասին եւ ոչ

եւ ասացինք, որ այդ միաւորութիւնը զգալի է լինում {կամ} որպէս կայծակ, կամ որպէս փայլակ ու որոտ: Սորա հա

դ միաւորութիւնը զգալի է լինում կամ որպէս կայծակ, {կամ} որպէս փայլակ ու որոտ: Սորա հակառակ, այդ էլեկտրա

երում շատ անգամ յիշւում է մի լոյս, որ երեւել է, {կամ} առանձին-առանձին զինուորների, կամ նոքա ամբողջ լեգ

, որ երեւել է, կամ առանձին-առանձին զինուորների, {կամ} նոքա ամբողջ լեգէոնի նիզակների սլաքներից, նոյնպէս

մեզ հասցնելու: Բայց, այժմ, կայծակից առաջ {կամ} շուտով կայծակից յետոյ, եթէ մի նկատող մարդ ուշադր

մի նկատող մարդ ուշադրութիւն դարձնէ բարձր աշտարակի {կամ} թարգելի սուր ծայրին, միշտ կարող է տեսնել սուրբ Հ

լեզուաձեւ իր սուր ծայրով դէպի վեր, ինչպէս ճրագի {կամ} կանթեղի լոյսը, բայց մի ոտնաչափ կամ կէս գազ երկայ

ինչպէս ճրագի կամ կանթեղի լոյսը, բայց մի ոտնաչափ {կամ} կէս գազ երկայնութեամբ: Նաւերի կայմերի վրայ, նոյ

ով կառավարւում է ամէն ինչ, որ մենք տեսնում ենք, {կամ} ինչ որ բնաւ չենք տեսնում, տիեզերքի անչափելի տարա

քանի կաթիլ արիւն եւ պատմելով, թէ այդ արիւնը այս {կամ} այն ժամանակ եռ է գալիս, ուզում ես դորանով քարոզե

ճարտարապետը, որ քեզ ստեղծել է առանց քո օգնութեան {կամ} խորհրդին կարօտելու, մի՞թէ կարօտ է այսօր քո սուտի

է ձեռք զարկել բնագիտութեան միւս ճիւղերը մշակելու {կամ} թարգմանելու մեր ազգի համար, մինչեւ որ չենթադրուի

մերմանը, այո՛, չէ ընդունում մեսմերականութիւնը, {կամ} " ինքնակիզութիւնը " եւ չէ բնաւ պաշտպանում, բայց

, եթէ միայն դպրոցներում, համակարգաբար դաս տալու {կամ} ուսանելու համար լինէր այդ մշակութեանը, այն Ժաման

ծ խօսքերը, կ՚ասեն թէ " այդ բոլորը մեզ մի անծանօթ {կամ} նոր բաներ չեն, մենք այդ ամէնը գիտենք"։ Ես լաւ

Խաւարը, ո՛չ ինքն իրեն կը փարատուի եւ ոչ խաւարով {կամ} առասպելներով: Մեղադրելի չէ ժողովուրդը, եթ

գտնէ, երբ խօսք է լինում աստուծու աչքի, ձեռքի, {կամ} բարեկամութեան մասին: Եթէ ազգի խամութեան պատճառով

եան սարի ձիւնական գօտին բարձր է, քան թէ կարող էր {կամ} թէ պիտի լինէր, եթէ նորա շրջապատը ընդարձակ եւ արե

ւթեան, նորա օդը աւելի խիտ է, քան թէ նաւահանգստի {կամ} քաղաքի օդը, որ անմիջական յարակցութիւն ունի ջերմո

մ պատմութեան մէջ, որ մեր թագաւորական պալատներում {կամ} քաղաքներում եղած չլինէր այնպիսի սովորութիւն, ինչ

ներից առաջ ժամանակներից, մնացած արարողութիւնք են {կամ} այդ արարողութեանը փշրանքը: Մի երիտասարդ ամուսնան

ինչեւ ո՞ր ժամանակ պարապել են հայք որսորդութեամբ. {կամ}, աւելի լաւ, ե՞րբ է մտել նոցայ մէջ երկրագործութի

չլինելով, անդադար պատերազմների, յարձակողութեանց {կամ} պաշտպանողութեանց հանդիսարան եղած լինելով, չէ կար

մաշում է, այո՛, շատ անգամ իսպառ չքացնում է այս {կամ} այն աւանդութիւնը, այս կամ այն ծէսը եւ սովորութիւ

մ իսպառ չքացնում է այս կամ այն աւանդութիւնը, այս {կամ} այն ծէսը եւ սովորութիւնը: Շատ անգամ թերեւս այդ բ

ւն ունէի՞ն (Hydrofobia), թէ՞ առողջ շան խածած, {կամ} Սօսի նման ջրվախ էին, որ իր Փարպի գնալը Գարեգնի ա

- Tarantula lycosa - тарантул, мизгир) մի մարդ {կամ} մանաւանդ մի աղջիկ խայթէ, դորա միակ ճարը պար գալն

ոչ այնպէս յամրաշարժ, ինչպէս մեր " կուռ բռնուկը " {կամ} ռուսաց хоровод-ը (մոլդովանների մէջ էլ կայ մի այդ

շխատութեանը ժամանակ, երբ աղջիկը չէր ուզում բանիլ {կամ} թէ ուզում էր իր սիրականին տեսնել, հերիք էր որ մի

նց, պար գալիս իրար հետ, տեսութիւն էին նշանակում {կամ} մի նշանաբան դնում: Եւ երբ ամէնքն էլ իրենց ցանկու

թէ Տարանտելլան (մորմապար?) պատուական հնար չէ, {կամ} զօրութիւն չունի մորմի խայթոցի ընդդէմ, երբ աշխարհ

Հիւանդների լուռ ու անխօս գնալու մասին (Փարպի) {կամ} նոցա գլխին ձիու սանձ փաթաթելու վերաբերութեամբ (ա

նք կարող ասել, որովհետեւ այդ երկու արարողութեանց {կամ} պայմանների մէջ մի ազդուութիւն չենք տեսնում, որ բ

այութեան, - որոնք թէեւ ըստ էութեան ոչինչ խորհուրդ {կամ} զօրութիւն չունին, բայց եւ այնպէս ամբոխի աչքին եր

դ ենթադրել այդ բաների մէջ: Յայտնի է թէ հնարողը, {կամ} նորա քարոզը հռչակւում է խոր փիլիոսփայ. պատճառ,

արակի բարբառը, որով գրուած է գործի բնագիրը, ուր {կամ} խիստ քիչ խառնել է հեղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ օ

եղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ օտար ձեւ, օտար ոճ, {կամ}, բնաւ ո՛չ, այլ նորա յառաջաբանի լեզուն: Եւ հեղի

նք ասել " թէ ` ինչի այս ձեւը այսպէս ես գործ դնում {կամ} այնպէս ". այդպէս չենք կարող խօսել հազարների եւ բ

ղինակը շատ անգամ ազատ է այս ու այն ձեւը գործ դնել {կամ} չդնել, բայց մի գաւառի բնակիչ (մեր խօսքը բան հաս

բնութիւնը եւ ոչ այսպէս. թէ ինչի՜ պատահել են այս {կամ} այն պատմական դէպքերը եւ ինչի՜ համար այնպիսի ուղղո

ց կեանքը, որի արդիւնքը, բնականաբար, եղել է այս {կամ} այն գաւառական բարբառը: Եւ որովհետեւ բնութեան եւ

, ուրեմն եւ պատասխանատու չէ եւ ոչ իսկ պախարակելի {կամ} ծաղրելի, եթէ մի սարսափելի աւերանքի տակ է ընկել ա

, թէ ինչ բանում է կատարելութիւնը " տուր ինձ զհացէ {կամ} ու՛ր է աղճատանքը ` եթէ ասում ենք " հաց տուր ինձ "

լ այստեղ իրաւունք չկայ, բաղդատական գեղեցկութիւնք {կամ} կատարելութիւնք հանդէս հանելու, ինչ իրաւունք որ ո

զ երեւում է, թէ որ աստիճանի թեթեւամտութիւն է այս {կամ} այն գաւառական բարբառը ծաղրելը, եւ նորանով խօսողի

ծից ազատելով նոր լեզուի մշակութիւնը պիտի դնել այս {կամ} այն գաւառական բարբառի լծի տակ: Տեղական կամ գաւառ

լ այս կամ այն գաւառական բարբառի լծի տակ: Տեղական {կամ} գաւառական բարբառը ազգի ընդհանուրի համար գործնական

ւրի համար գործնական արժէք չունի եւ նոր լեզուն այս {կամ} այն գաւառական բարբառի տակ, դրականապէս մշակելու գ

հին լեզուից խպնելու, առանց գաւառական բարբառների {կամ} օտար լեզուների ազդեցութեանց ստրկանալու: Բոլոր գա

ար միանալով պիտի դուրս գան " ոչ որպէս թլպատութիւն {կամ} անթլպատութիւն, այլ որպէս նոր արարած"։ Ծանր խնդ

եզուին չպիտի փոքրոգութեամբ սրտնեղինք թէ ինչի՛ մէկ {կամ} հինգ տարում չէ շինւում ինչ որ մենք ուզում ենք: Ա

կութեան հոգին: Եթէ պ. Պռոշեանցը չէ ստեղծել {կամ} չէ նկարագրում մեզ բնաւորութիւնքը այնպէս, որ աստի

եւ այդ հասարակութեան մէջ ապրող բնաւորութեանը այս {կամ} այն մոմենտները հիանալու արժանի հարազատութիւն: Բա

զում է ազդել այդպիսիների քարացած խղճմտանքի վրայ, {կամ} գոնէ բարոյապէս, երբ յիշեցնում է նորան աշխարհի եր

անհամեմա՛տ լաւ է, սակայն, կատարեալ առողջութիւնը {կամ} առողջանալու համար աշխատելը աւելի լաւ: Աշտար

այ, երբ յիշում ենք, թէ հարստահարուած երկրագործը {կամ} շինականը բռնադատուած է լուռ մնալ իր հարստահարողնե

ֆ ըլնիլ. մի մովրով (կառավարութեան աստիճանաւոր) {կամ} եսաւուլ, որ գալիս ա բա նրան հաց չի՞ պէտքը, պատի

ի հիքու երեսին ենք մտիկ տալի. աստուած մի՛ արասցէ {կամ} կարկուտը տայ, կամ թրթուռը փչացնի, կամ տարին չբե

մտիկ տալի. աստուած մի՛ արասցէ կամ կարկուտը տայ, {կամ} թրթուռը փչացնի, կամ տարին չբեր ըլնի սոված կոտորո

ի՛ արասցէ կամ կարկուտը տայ, կամ թրթուռը փչացնի, {կամ} տարին չբեր ըլնի սոված կոտորուիլ պտենք. մեր մասիլ

ուտում են, կէսը անփոխ հէնց ճամփորդներին ենք տալի {կամ} աղքատներին, էս լաւ ա հլա խէր ա ըլնում. քաղքումն

խտաւոր Մողնու գեղումն ա վեր եկած, իրանց բարեկամի {կամ} ճանանչի տներումը, նրանց մատաղների էրին էլ, մորթ

միմիայն իր վրայ եղուած տպաւորութեանը նայելով այս {կամ} այն տեղի մասին այսպէս կամ այնպէս կարծել, այնպէս

աւորութեանը նայելով այս կամ այն տեղի մասին այսպէս {կամ} այնպէս կարծել, այնպէս էլ մենք, որպէս ճանապարհոր

ել մեր վրայ: Դոցանից մեծագոյն մասի, Տաճկաստանից {կամ} Պարսկաստանից գաղթած հայերի, այլակերպ եւ վերջին ա

բ դպրոց-մպրոց չլինելուց յետոյ բերանացի խրատներ էլ {կամ} չեն լսում իսպառ, կամ թէ լսում են լոկ խաւարի խօսք

ց յետոյ բերանացի խրատներ էլ կամ չեն լսում իսպառ, {կամ} թէ լսում են լոկ խաւարի խօսքը: Վերջին աստիճանի բա

ւնին դոքա: Բայց, այս է բանը, որ դոցայ վերանալը {կամ} մնալը, որեւիցէ կապով կապուած չէ նոցայ էական խորհ

այս բանով, որքա՞ն օգուտ կարող է ստանալ Աշտարակը {կամ} ուրիշ գեղեր: Բայց " Սոս եւ Վարդիթերից " մեն

տեւ չգիտենք, ուստի եւ իրաւունք չունինք նորա օգտի {կամ} նորա ընդդէմ բան խօսել: Իսկ ինչ որ վերաբերւում է

ելը պակաս արժէք ունի, քան թէ հարաւային Ֆրանսիայի {կամ} Իտալիոյ (Պիեմոնտ) մէջ քաշուած թելը, բայց այդպի

ան ճեմելիքից: Բնութիւնը այսպէս է խօսում, " {կամ} ուսի՛ր իմ օրէնքները, տիրէ՛ ինձ, օգո՛ւտ քաղէ ինձ

իմ օրէնքները, տիրէ՛ ինձ, օգո՛ւտ քաղէ ինձանից. {կամ} թէ չէ ես քեզ կը ստրկացնեմ եւ ոչինչ օգուտ չտալուց

Թուրքը ունի սորա նման մի բան. " Օ գիդիլ գիգտի " {կամ}, " Օ գիդիշ գիդէօր " (օ կիտիշ կիտթի, օ կիտիշ կի

անունով եւ կրօնով, այնպիսին չէ կարող պատասխանել {կամ} մեկնել, թէ ի՛նչ է այն երեւոյթի բնական եւ հոգեբան

ւմ երգել. " ափսոս քեզ հայոց խեղճիկ ժողովուրդ ", {կամ} " կռունկ ուստի կուգասը " եւ Քեօռօղլուի " Այվազըն

սութեան պէս է. թուրքի՞ցն է մտել, թէ՞ ինչ բնական {կամ} ընկերական պայմանների տակ թուրքինը, որ կերպարանագ

է եւ հայինը ` այդ մասին թող որչափ կամին լինին շատ {կամ} քիչ հաւանական կարծիքներ, բայց մենք այս երեւոյթը

եւ հին լեզուից, որ նոյն է այսօրուայ աշխարհաբարի {կամ} տաճիկ ասուած բաղդասութեան կամ ձեւի հետ. հերիք չէ

սօրուայ աշխարհաբարի կամ տաճիկ ասուած բաղդասութեան {կամ} ձեւի հետ. հերիք չէ այս. կան ոճեր եւ ձեւեր, որ

վրայից եւ նորա տեղ բուն հայկական տրամաբանութիւնը {կամ} բաղդասութիւնը դնել, որ այսօր անսովոր է ազգին: Ի

աստանից, իբրեւ երեւելի մարդ, ունենար իր ծառայքը {կամ} բարեկամքը, որ նոյնպէս մտան հայոց ազգի մէջ. թողո

ջ. թողում ենք պատմութեան անյայտ խառնուրդները քիչ {կամ} շատ: Այսօր, այս տողերի գրողը, կամ նոցա ամէն մի

ուրդները քիչ կամ շատ: Այսօր, այս տողերի գրողը, {կամ} նոցա ամէն մի կարդացողը, չէ՞ որ հայ է: Լաւ որ հն

ութեամբ կարող էինք քարոզել, որ այդ լեզուն թուրքի {կամ} սատանայի ձեւերին ստրկանայ: Բայց երբ այս կամ այն

ւրքի կամ սատանայի ձեւերին ստրկանայ: Բայց երբ այս {կամ} այն բանում այսօր միեւնոյն ձեւն ենք տեսնում եւ հայ

ց մի էական խորհրդի բռնաբարում է ներկայի իրաւունքը {կամ} գէթ աշխատում է բռնաբարել, մենք հրատարակում ենք մ

է ստրկացել: Բայց ի՛նչ խօսիս: Մարդ խոցելու {կամ} վիրաւորելու համար չէ մեր այս խօսք ու զրոյցը այս մ

տոսից եւ Փիւնիկեայից։ Մինչեւ Տրոյացւոց պատերազմը {կամ} 300 տարի նորանից յետոյ՝ մինչեւ Հոմերոսի ժամանակը

ողջութիւնը եւ կենդանութիւնը, եթէ ես հիւանդ այսօր {կամ} վաղը սպասում եմ մահին, հայոց ազգի անբաղդ զաւակնե

նակ լուսաւորութեան հետ։ Քանի մի աբեղայական մտքեր {կամ} ոտանաւորներ անօգուտ էին ազգին։ Թող այդ պարոններն

ն աշխատ լինելով՝ նմանեցնել իւրեանց գրածը Եղիշէին {կամ} Խորենացիին, այդ մի այնպիսի խելագարութիւն էր, որ

զգերից մտած էին, նոյնպէս եւ գաւառական մասնիկները {կամ} կոշտ ու կոպիտ ոճերը, որքան եւ որչափ կարելի էր։

ել սիրտը։ Բաց 'ի սորանից, հայոց մանուկի հանդէսը {կամ} ասպարէզը ո՞րն էր արդեօք իւր հին լեզուն հանդէս հան

րբէք չենք մտածել, որ այդ լինի մի քաղաքի մասնաւոր {կամ} մի երկրի յատկացեալ բարբառ. պատճառ, որ մեր նպատա

ւ նոր լեզուն չէին կորուսել, ինչպէս Տաճկաստանումը {կամ} Ռուսաստանում։ Կան շատ օրինակներ։ Այն գաւառական

ւ կէս միլլիոն ժողովուրդից հասկացել են հինգ հարիւր {կամ} հազար մարդ։ Ազգը երբէք չի կարող ուրանալ գերապ

է կարելի առաջ տանել՝ ստրկանալով հին լեզուի ոգուն {կամ} ազդեցութեան, որովհետեւ նոր լեզուով խօսող Հայերը

ր հին լեզուի այնպէս եւ ոչ ուրիշ տեսակ կազմութիւնը {կամ} ձեւակերպութիւնը, նոր լեզուի կազմութիւնը եւ ձեւակ

թեան տակ։ Յայտնի է, թէ լեզուն չէ կարող կազմուիլ {կամ} փոխուիլ մի անհատի կամ խմբի ցանկութեամբ եւ կամքով

թէ լեզուն չէ կարող կազմուիլ կամ փոխուիլ մի անհատի {կամ} խմբի ցանկութեամբ եւ կամքով. Լեզուն, որպէս ամբող

ւն, որպէս ամբողջ ազգի սեփականութիւն, կազմւում է {կամ} փոխւում է նոյն իսկ այդ ազգի միջնորդութեամբ, որ ա

ոչ մի խօսք աւելցնում է, եւ ոչ մի խօսք պակսեցնում {կամ} այլայլում. այլ լեզուի ամեն շարժողութիւնը, դէպի

շինուածքին պիտոյացնել։ Հազար անգամ էլ որ աշխատես {կամ} անկիւնը վերականգնել կամ խոռոջը կանգնել, զուր պիտ

Հազար անգամ էլ որ աշխատես կամ անկիւնը վերականգնել {կամ} խոռոջը կանգնել, զուր պիտի աշխատես, որովհետեւ կա

ես, ապրող ծառն էլ կտրելով նորա տեղը պատուաստես, {կամ} ապրող ծառը կտրես ու տանես չորցած ծառի արմատի վրայ

րակներում վերականգնեցին բանաստեղծի ասուած տունը, {կամ} ինչպէս առհասարակ փորում են եւ բացում են թէ՛ Պոմպէ

ծ է եւ ոչ փոքր, մինչեւ որ մի ուրիշ՝ նորանից մեծ {կամ} նորանից փոքր բանի հետ չբաղդատուի եւ այդ բաղդատութ

եղեցկութեան մօտաւոր սահմանը, բնութեան մօտ լինելը {կամ} բնութեան նմանելն է ասացին, այստեղ բնութիւնը ուրե

պիտի չափուի բնութեան չափով։ Բայց մարդկային խօսքը {կամ} նորա ձեւը անտեսանելի եւ մտքով միայն հասկանալի բան

հրապուրիչ գոյներով, յետոյ, ասես թէ աչքից ձգելով {կամ} բարկանալով այդ բանի վերայ, այնպիսի գարշելի կերպա

կ քաղաքակրթեալ աշխարհին հրովարտակ են տալիս այնպէս {կամ} այսպէս հագուիլ, իրենք իսկ կը թողուն իրենց գեղեցի

րի եւ ջրշունների եղը, եթէ ընկնէր նոր Գրենլանդիու {կամ} թերեւս Լաբրադօրի Էսկիմոսների մէջ, որովհետեւ ո՛չ

՛չ Լուկուլլոսը իր կերակուրներով՝ նոր Գրենլանդիու {կամ} Լաբրադօրի մէջ։ Պարզ է, թէ պէտքը նախընտիր է, քա

ակ միայն զարթում են նորա մէջ միւս հոգեկան քաղցերը {կամ} ցանկութիւնքը, որոնց շատը դեռ անծանօթ եւս են շատ

մ են նստում՝ սիրահարուելով անտիկեան գեղեցկութեան {կամ} ճարտարութեան։ Այս դրութիւնից պարզ տեսնում ենք

բոլոր պէտքերին միահամուռ, եւ ոչ մասնաւորապէս այս {կամ} այն հոգեկան ցանկութեան։ Ուստի ամենայն իրաւուն

ինելով, նորա վրայ սիրահարուելով, անմշակ թողունք {կամ} ոտքի տակ կոխկռտենք մեր նոր լեզուն, որ ինչքան էլ

արիզեան տարազահնարի շորը, արջային շրջանակի տակ, {կամ} Լուկուլլոսի կերակուրը նոր Գրենլանդիու կամ Լաբրադօ

ի տակ, կամ Լուկուլլոսի կերակուրը նոր Գրենլանդիու {կամ} Լաբրադօրի մէջ։ Ասենք թէ մեռած մայրը գեղեցիկ էր,

լեզուն ու խօսել հին հռովմէական գերապանծ լեզուով, {կամ} Ֆլորենդացուն ստիպել, որ Դանթէի " Աստուածային կատ

ն նայելով նոցա սառը եւ անկենդան գեղեցկութեան վրայ {կամ} զարմանալով քանդակագործի հանճարեղ ճարտարապետութեան

մեր կերակուրը չէ եփւում, մեր շորերը չեն կարւում {կամ} լուացւում։ Կարող ես, կրկնում ենք, գտնել գո՛նէ

ելի է առնել եւ հայ մարդուն, որ նա խօսի Խորենացու {կամ} Եղիշէի ոճով ու լեզուով։ Յայտնի է, թէ ներկայ Հայ

լ, Բենվենուտտօ Չելլինու մետալիոնները՞, թէ փարան {կամ} գռօշը։ Ասենք թէ ես պսակուած եմ, կնիկս շատ էլ

նոր անշնչացած դիակը կենդանացնել, ես երկու հազար {կամ} երեք հազար տարուայ մեռած գնացած կանայքը՞ պիտի կեն

ոչինչ այնքան շատ չկայ, որքան մի բնական երեւոյթի {կամ} իրողութեան օրինակ։ Բացի սորանից, այն բանը, ինչ

թէ խոստովանելով հին լեզուի դրական գեղեցկութիւնը, {կամ} նորի դրական տգեղութիւնը, ո՛չ, այլ միայն թոյլ տա

տովանում ենք, որ նոր լեզուի մէջ կան թերութիւնք, {կամ} ճապաղութիւնք, աւելի իրաւունք կար զարմանալու, եթ

էջ չմտնելով՝ ճշտուած եւ սխմուած չէին նորա ձեւերը {կամ} ոճերը։ Կարող են մեզ ասել, թէ մինչեւ այժմ մեր

մտածող լինի կտրել դանակով աւելորդ երկայնութիւնը, {կամ} եւ թէ կարճ է, աքցանով քաշելով՝ երկարացնել, որ

ինի մօր քթի հետ, նոյնպէս եւ միւս բոլոր անդամները {կամ} գոյնը։ Պարզ է, թէ այնպիսի գործողութիւնք նորածին

ընկերութեան պիտանի անդամ։ Բայց իր մօրը նման չէ, {կամ} այնպէս գեղեցիկ չէ։ Այս խնդիր չէ, այլ ցնո՛րք։ Կ

անութիւնը ունենայ, մենք գեղեցութեան ճարտարապետից {կամ} սիրողից կը խնդրենք, որ իր չափը ծոցը դնէ, որովհե

բանութիւնը մօտ է եղած տաճկականին, ինձ ինչ փոյթ. {կամ} ինչ օգուտ իմ բուն հայկական ձեւերով կամ հայկական տ

ինչ փոյթ. կամ ինչ օգուտ իմ բուն հայկական ձեւերով {կամ} հայկական տրամաբանութեամբ խօսելուց, երբ լեզուն այ

ա միտքը այն ձեւերի տակ։ Տաճկական տրամաբանութիւնը {կամ} բաղդասութիւնը, նոր լեզուի վրայ ոչ Մարկոսը պատուա

գիպտոսի սոխի եւ սխտորի տեղը։ Կարո՛ղ ես քո կամքով {կամ} սենեակիդ մէջ թուր շողացնելով՝ պատգամ տալ 5 միլիո

իդ, որ նա թողու իր սովորական ձեւ ու ոճը ու առնու {կամ} հպատակի հին լեզուի ձեւին, ոճին կամ տրամաբանութեա

ոճը ու առնու կամ հպատակի հին լեզուի ձեւին, ոճին {կամ} տրամաբանութեան։ Եթէ ցերեկը ամպը եւ գիշերը կրակէ

համար, որ նա ոսկեղէն հորթը չձուլէր, քո հրամանը {կամ} պատգամը կարծում ե՞ս, թէ տեղ կը հասնի եւ հինգ միլ

կեան Թաթարների, Արաբացւոց, Օսմանցոց, Եգիպտացոց {կամ} դեռ չգիտեմ ինչացոց, այն պատմական դառը դէպքերի տա

խե՞լք է այնուհետեւ պահանջել, որ խոտը չոր մնայ, {կամ} հողը չցրուի։ Յայտնի է, թէ Հայոց ազգը Գէդէօնեան

չցրուի։ Յայտնի է, թէ Հայոց ազգը Գէդէօնեան բրդի {կամ} Մովսիսեան մորենու սքանչելի որակութիւնքը չէր կարող

ութիւնքը չէր կարող ունենալ, որ ցօղը նորան չթրջէր {կամ} կրակը չէրէր։ Դեռ մեծ տղամարդութիւն է Հայոց ազգի

արիներով ծանր ստրկութեան մէջ շատ անգամ ստիպուել է {կամ} թաքուն խօսել, որ իր չարչարողը չտեսնէ նորա խօսածը

իր չարչարողը չտեսնէ նորա խօսածը ու գլխին չզարկէ, {կամ} պարապ միջոց գտած ժամանակը այնպէս արագ խօսել, որ

չհասնի եւ այս պատճառով բառերի ձայնաւորքը թողնել, {կամ} ձայնը չլսուելու համար ակռաները եւ պռոշները սխմած

բան կենդանիների ամենակատարեալը. եթէ օրանգութանգի {կամ} կօրիլլի համար կայ բարոյական խնդիր, ապա ուրեմն կա

քան թէ ուղիղ, որպէս հասարակաց վերագրւում են այս {կամ} այն ազգին։ Ուրեմն ազգը է մի մեծ ընտանիք, ուրեմն

ներով, դեռ խօսել լոկ առտնին խոշոր բաների մասին, {կամ} առ եւ տուրի մասին՝ առանց համարձակուելու մօտենալ

րայ. այդ բանը թէեւ չէ նշմարւում մի քանի տարում, {կամ} չէ կարելի, առանձին առանձին քննելով, գտնել մի մե

է, թէ այդ յեղափոխութիւնը ազդեցութիւն չանէ, շատ {կամ} սակաւ, այդ այլ խնդիր է, եւ կախւում է խմորոցի որ

վին չեմ կարող: Ութ ամիս գիշեր-ցերեկ կարդում եմ, {կամա} -ակամա ամեն աչք կհոգնի: Մինչդեռ դա իմ միակ զբա

րոշեալ. իսկ ճիզվիթ պատգամաւորք պապին ցնծացին ընդ {կամագիւտն} լինել: Եթէ ինքեանք պապք, առ ` անձնասիրութեան եւ

մատուցեալ է առ ի ստորագրել ուր զառաջինն Խալիբեանք {կամակար} ստորագրեալ, զմնացեալսն գրեթէ բռնադատեալ են ի ստո

անցանել զանցանէ ըստ չափ մարդասիրութեան: Ձերով {կամակար} հաճութեամբ համարձակեցայ տալ Ձեզ զվաւերագիր թուղթ

ուածս գումարին եւ հասուցանել առ իս զոր նա ընկալաւ {կամակար}: Այժմիկ աղաչանք իմ այս կան. յետ տեսանելոյ զ

ի եւ հանգուցեալ Մուրադի շնորհի մէջ։ Նոքա պիտոյ է {կամակար} հրաւիրէին, որ բուն Հայոց կողմից գտանուի վարժարան

ն շարադրելը: Ազնիւ Հայը, զոհելով իւր ժամանակը, {կամակար} ընդունում է այս հրաւէրը, եւ ահա Արեւմուտքը երեւո

: Տանէր սերովբէն թերութեան Առնն արւոյ {կամակար}, Զի Արարչին էր պատգամ Կամաց նորա կալ

դ այլ երեքի։ Անպարտակիր մինչդեռ նա ՚ի մահ փութաց {կամակար}, Իմ առաջի անիրաւ վճիռ լուաւ վայրապար։ Ի Գո

ւն, Զգայլ գիտութեան ձգել կաթին սերտ փութացի {կամակար}. Թո՛ղ եւ լուսով պերճ գիտութեան հոգւոյն կացց

միջաբեկ, Պիտ՚ պաղատիմ դէպի քեզ: Ես կ՚ընդունիմ {կամակար}, Թէ բախտ անգութ ոխերիմ Մատռուակէ թոյն, լեղի Իւր

լ մեր անկեղծ շնորհակալութիւնը այն պարոններին, որ {կամակար} յօժարութեամբ ուղարկեցին մեզ վերը դրուած գրքերը,

եղանչում է նորա ընդդէմ, որովհետեւ ասում է. " Զի {կամակար} մտօք եթէ յանցանիցեմք յետ ընդունելութեան գիտութեան

եղեն միշտ համաձայն 'ի բարեհաճել զմին եւ զմիւսն եւ {կամակից} գտան նմա եւ երեւելիք 'ի վանաց, եւ առ սակաւ սակաւ

անսիայի մէջ։ Մի քանի Համալսարանական ուսումնականք {կամակից} էին այս բանին։ Իգնատիոսը խաբեբայութեամբ այս բանը

հարսնացելոյ կոյաջուր բաղանիք ", այդպիսի տգէտ եւ {կամակոր} գիշերածին զաւակների եւ այնպիսի լրագիր: Այսօր

ւղեղից ծնանելով, ստացել էի, բայց երբ տեսայ, որ {կամակոր} է դարձեալ եւ կամի իմ հետ պատերազմ բանալ, եկայ Ոլ

ով՝ զարմանում էր երբեմն, ոչ այլ ինչ են, եթէ ոչ {կամակոր} տգէտներ, գիշերի զաւակներ եւ ստութեան սպասաւորք։

եւ այս, թէ սուտ պարծեցող, աղքատ հպարտ, տգէտ եւ {կամակոր} որդոց համար, որ միտ չդնելով իւրեանց հոգեկան չքաւ

աւարապաշտ մարդիկ փախչում են ճշմարտութենից այնպիսի {կամակոր} եւ անձնաբռնադատ զօրութեամբ, որպէս կը փախչէր մի ա

տով, որի հետեւանքը, ցաւելի է ասել, եղած է եւ է {կամակոր} եղբայրատեցութիւն: Ինձ շատ յարգելի է Հայր Ղեւ

նը աննկարագրելի եւ անթարգմանելի կերպով կատաղի է, {կամակոր} եւ երկարատեւ, եթէ աղբերանում է հասարակ ժողովուրդ

նց: Այո՛, սովորութիւն է այս, բայց այն աստիճանի {կամակոր}, որ գրեթէ դառնում է այսօր մի ազգային աւանդութիւն

, որ կարողանար ստանալ թերեւս ուժի գործադրութեամբ {կամակոր} տորիների համաձայնութիւնը ազգային երեսփոխանական հա

Սկսեցին գնալ: Երկու կողմից եւս պահւում էր մի {կամակոր} լռութիւն: Կոմսի միտքը նմանում էր մի ծովի,

նուշակից, եւ եթէ Թիւթիւնճի-օղլուն այսուամենայնիւ {կամակոր} մնալով, ետ դառնար պարոն Շահումեանցից, իմացած լի

նչ բանս զմտաւ ածելոյ, ընդհանուր նախապաշարմամբ եւ {կամակոր} թմրութեամբ ազգին զգածեալ գոլով։ Ահա յայս երկ

թիւնը, յաղթահարելով եւ ընկճելով մի վայրկեան նորա {կամակոր} եւ մոլորական հասկացողութիւնը եւ ազատելով նիւթական

եան պատճառը եւ այս կերպով դղրդեցնում է այդ մարդու {կամակոր} ուրացութեան սիւները, թէեւ մի փոքր ժամանակից յետո

փարիսեցիների կեղծաւորութիւնը եւ դպիրների կոյր եւ {կամակոր} տգիտութիւնը։ Դոցա փոխանակ տարրացուց այն գաղափարը

նում են մի ուրիշ բան։ Այդ մի ողբալի բան է՝ նոցա {կամակոր} եւ ֆանատիկոս պապականութիւնը։ Այդ գործերի մէջ մեք

ներում։ Մի հատ է այս ողբալի բանի պատճառը՝ կոյր եւ {կամակոր} տգիտութիւնը, որ մեր սիրական Հայերի արմատական ախտե

ճատել եւ թեքթեքել զհին լեզուն մեր իւրով անդուն եւ {կամակոր} ղադասիրութեամբ եւ փիւրասիրութեամբ. նոքին հայացու

ն իսկ՝ որ անհասկանալի է նմա, թէպէտ եւ բազումք ի {կամակոր} հնամոլաց եւ զայդ փորձ փորձեցին եւ փորձեն գնովն զհ

աբանութեամբ, նախանձու, քսութեամբ, եւ շատ այն է {կամակոր} տգիտութեամբ, չունի նա զհնար նուիրել զանձն ի գիտո

այնարձակութեանց զխնդրոյ մատենագրութեանս, եւ զկնի {կամակոր} ընդդիմութեան պատուելի հայկական իմաստնոց, հրամայե

որա հռչակուած սրբութիւնը ո՛չ այլ ինչ էր, եթէ ո՛չ {կամակոր} մոլակրօնութիւն։ Նա իբրեւ Սպանիացի ունէր արմատակա

Բոմոմ անունով անուսումն եւ անկիրթ, բայց խիստ եւ {կամակոր} մարդը, որ մի քայլ եւս չէր փոխում առանց Յիսուսեան

օշակը բարձրացնելը շարժառիթ եղաւ մեր վերայ քանի մի {կամակոր} մարդերից բամբասանք հաւաքելու։ Սորանով երեւում է

` Չիմանալըս թող ներուի"։ Համբերում էր սերովբէն {Կամակորին} այդ արու, Զի պատուէրն էր Արարչի ` Լինել նրան պատ

րս էին, բայց դու չնայելով այդ պատուէրներին, այլ {կամակորուած} միանգամայն, տուեցիր ձեռքս չոր եւ անհամ բաներ..

խարդախութեան եւ հնարագիտութեան վերայ, մնում էին {կամակորուած} ։ Նոքա, իսկոյն յարմարուելով ժամանակի հանգամանքնե

եցու սեպհականութիւնն է։ Սալոմոնը, չհաւատալով եւ {կամակորուելով}, գահընկէց է լինում, եւ նորա յաջորդը՝ Վլադիսլաւ

ալով սկսեցին պահանջել այդ գումարը, եւ նա դարձեալ {կամակորուեցաւ}, այն ժամանակ պահանջողքը իրաւաբանական կարգով արգե

կել իւր անկրթութեան մեղքը, շարունակում է ասիական {կամակորութեամբ}. " Բայց մի մեծ կորուստ չունիմ"։ Յառաջ երանի տո

ոքր արծաթի հաշիւ ունէի մի նայիբի հետ, որ ամենայն {կամակորութեամբ} յետացնում էր որպէս հաշուատեսութիւնը, նոյնպէս եւ

րկար ժամանակ իւր պարտքը չվճարելով, այլեւ ամենայն {կամակորութեամբ} իմ հետ օրինաւոր եւ հիմնաւոր հաշիւ տեսանելուց փախչ

տգիտութեամբը, ծուլութեամբը եւ եսական անխորհուրդ {կամակորութեամբ}, չգիտէիր ոչինչ լեզու եւ ոչինչ բարբառ, բացի մի մ

մտածողացն կողմանէ, եւ փողին զհնախօսութիւն անվերջ {կամակորութեամբ}, որպէս թէ ոք, որով թարթափեալ էր ի յոյզ եւ ի խնդ

ին խաւարի, տգիտութեան, ստութեան եւ բարբարոսական {կամակորութեան} հետ: Յայտնի է եւ այն, որ ստութիւնը, ինչպէս եղա

, ի՞նչ է, որ այդպէս հաստատ պահում է դոցա իւրեանց {կամակորութեան} մէջ: Բայց այս հարցմունքին ամենայն ստուգութեամբ պ

, որ հաստատուէին իւրեանց կարծիքի մէջ, թէ իւրեանց {կամակորութեան} աղբիւրը մեզ քաջ յայտնի է։ Այդ պարոնները, անո

րեւել էին աշխարհի երեսին եւ յետոյ անհետացել, եթէ {կամակորութենով} սկսէր աշխատել իւր նախկին նպատակին հասնելու համար

անաչել ճշմարտութիւնը եւ, յետ դնելով ամենայն կոյր {կամակորութիւն}, սրբէ իւր վերայից անմիաբանութեան եւ գժտութեան ար

նդուլ արդարասիրութեամբ, կամ գուցէ հզօր է առ նոսա {կամակորութիւն} քան զառողջ դատողութիւն կամ անձնական օգուտ քան զհա

նի մեզ տեսանել այդ հնամոլ պարոնների կողմից անդարձ {կամակորութիւն}, ուրիշ ոչ այլ ինչ կարող ենք եզրափակել, այլ այս

ր չխօսէր նա ճշմարտութիւն. ձեր շատ եւ անխորտակելի {կամակորութիւնը} ոչինչ այլ բանի պատճառ չէ լինելու, եթէ ոչ հարկադր

տիոս XII Պապերը, տեսանելով Յիսուսեան քարոզիչների {կամակորութիւնը}, նզովքով դատապարտեցին նորանց։ Բայց այս միջոցին

առավարութեան մի արծաթի մեծ գումար, շատ տարիներով {կամակորւում} էր եւ չէր կամենում հատուցանել այդ գումարը, արդեօ

լով ազատ պահել իւր անձն Կոլլեգիացոց բամբասանքից, {կամակորւում} է աշխատիլ պապականութեան օգտի համար։ Այս հանգ

երգործելով, ոչ բնաւ ներել իրեն դորա փոխանակ, իր {կամամտածական} կարծիքներն էլ եղածների վրայ աւելցնել։ § 23.

եցնում է օդի մէջ՝ մաքրելով գիտութիւնը եկամուտ եւ {կամամտածական} կարծիքներից։ Վա՛յ մեզ, մենք տասն եւ իններորդ

իջեւանայ: ա) զի թէ կտակ էր այն, ապա ուրեմն {կամայ} ակամայ թողլոց էր զայն ի կառավարութեան կտակակատարա

դրում է ամուսնուն լուացուիլ. ինչ պիտոյ է առնէր, {կամայ} ակամայ յօժարում է: Մեր՝ իմ բարեկամի հետ առանձնո

ս, քանի որ նիւթական կարօտութիւնը ստիպում է ինձ, {կամայ} ակամայ, մի ուրիշին ստրկանալ, ուրիշին ծառայել եւ

մ այդ հազար հոգին, թողնելով երկրագործութիւնը թէ՛ {կամայ} եւ թէ՛ ակամայ, եւ երթալով եւ բնակուելով քաղաքի մ

յաւիտեան Դու այն օդը բոցեղէն. Չը տառապե՜ս թող ` {կամայ} Անձըդ հրին մատնելով, Որին մարդը, հաւատա՛, Տոկա

՝ քարոզելով Աւետարանը եւ Պօրտուգալացոց օգնութենով {կամայ} ակամայ հեթանոսները Քրիստոնեայ շինելով։ Շուտով օգ

ք բողոքում ենք այն խօսքերի ընդդէմ, որ Թէորիանոսը {կամայաբար} դնում է Շնորհալու բերանը, մերժում ենք որպէս մերկ

դը անցածի եւ մեռածի գերին չէ, իսկ ով որ ուզում է {կամայաբար} իր կենդանութիւնը ուրանալով եւ իրաւունքից հրաժարու

նեին նաեւ եկամտի ուրիշ հարյուրավոր, գերազանցորեն {կամայական} աղբյուրներ. ո՛չ մեկից, ո՛չ էլ մյուսից դուք չեք

ն այսքան միայն արժան ենք համարում ասել, որ դա մի {կամայական} բան չէր: Մեք միշտ " Հիւսիսափայլի " հետ ենք ե

դ երջանիկ, եթէ աշխատութիւնը բռնադատական չէ, այլ {կամայական}, եթէ նա աշխատութիւն է եւ ոչ ծառայութիւն, եթէ մա

է վարագոյրը, եւ ահա վիհը տեսնողի առջեւ է: {Կամայական} անձնախաբէութեամբ վիհը չքննելով, արդեօք, փրկուա՞

ւածային ստորոգելեաց չէ՛ մարթ ի գործ դնել զայդպիսի {կամայական} ձեւ խօսից, այլ ըստ ամենայնի պատկառ կալ սահմանի ե

դրի խոստովանել զանզգուշութիւն իւր ՚ի գործածութեան {կամայական} բառից եւ ոճոյ, այն ինչ մեծի եւ զգուշաւոր քննութե

է պահում այդ անցքերի կարգը, գործ է դնում զանազան {կամայական} եւ հնարաստեղծեալ հանգամանքներ, նկարագրում է երբե

արտաքին ամէն մի պաշտպանութիւնից, ենթարկուած Դռան {կամայականութեանը}, փոքր առ փոքր կ՚անցնի (եւ արդէն անցնում է, մաս

Թուրքիայում տարածելու եւ հայ ազգը թուրք փաշաների {կամայականութիւնից} ազատելու համար: Կ. Պոլիս, 22

ց աշխարհի, մկրտեալ եւ հաւատացեալ ՚ի Քրիստոս, իմ {կաման} եւ իմ յօժարութեամբն եւ ամենայն զգայարանօք առողջ ն

եւեցնելուց, անարգել տալուց ետքը, մի անհասկանալի {կամապաշտութեամբ}, վերստին հաշտւում է այն բանի հետ եւ սկսում է վեր

ւթեան հիմունք լիցին իրաւունք եւ արդարութիւն եւ ոչ {կամապաշտութիւն} այս կամ այն մտօքս բառդ " հիմնաւորս ՚ի ստորագրութի

ամ այլ կարգի մարդկանց, այլ բոլոր հայերին, որոնք {կամավոր} ընդունել են ռուս հպատակություն եւ գաղթել են:

թեւապար Դէպ աստղերն է սլանում, Անցնելով հուր այն {կամար} ` Արագ վեր է բարձրանում. Մինչ գահոյքը աստղահուռ

ՄԱՆԱԿ Ընդ այս վճիտ շրջմոլիկ անգայտ անօսր ընդ {կամար}, Դատ կնքեաց իմ անդրանիկ ինձ թափառել վայրապա

ւարթուն Յօդս ճախրէ լուսագանգուր յիմաստութեան պերճ {կամար}. Տգիտութեան եւ թանձրաբարդ միգաց սաստիկ վարագոյր

թեան, Յաջող ի քայլ զճեմ առնուլ ի լուսեղէն ի {կամար}, Ի բա՛ց ընկեա՛ զախտ արծաթին եւ որ զոսկւոյն

այլի, Արդեօք ու՞նք է աչքի վերայ, Եթէ {կամար} լուսինի: Երեսն անբիծ, կարմիր շրթուն

Փայլում էր յստակ վերայ ճակատին Կապել էր {կամար} շնորհք արարչի Հարազատ պարգեւ հայազգի ոգին։

ծական է աշխարհի երեսին, կապել յունական եռանկիւնի {կամար}, առանց սորան չէ կարելի գամել արեւելեան փոքրիկ դռ

ասես թէ երկինքը այն պատճառով հաստատ պահել էր իւր {կամարակապ} տարածութիւնը, որ, կործանուելով մի այդպիսի մարդո

ալիքների սուր եւ կոնաձեւ գագաթները ստանալով աւելի {կամարաձեւութիւն} ՝ մօտենան հորիզոնական մակերեւոյթին: Բայց այս բան

: Արեգակը հսկայաձեւ ելանելով հորիզոնի մշտնջենաւոր {կամարի} վերայ, վերածնում էր գիշերային աղջամուղջ մթութենի

բ գոռաց: Մի զուարթուն կերպարանեալ եթերական {կամարից} Որ կանգնած էր ժողովրդում ` կանգնած աննկատ ա

ովբէն ՚նդ աստեղց կաճառս սլանայր Եւ ընդ {կամարն} հրեղէն Անցեալ ճեպէր, համբառնայր, Մին

մէջ վէճ եւ խռովութիւն: Ը Այս միջոցին դժոխքի {կամարների} տակ լսւում էր կոչնակի անընդհատ ձայնը. դեւերը մեղ

սանում ենք մի հաստապինդ սիւն աւելի կանգնած դժոխքի {կամարների} տակ: Այսօր նոր դարագլուխ է դժոխքի համար, որովհե

ի, արատը եւ անառակութիւնը թագաւորում են Վատիկանի {կամարների} տակ, իսկ որբացած եկեղեցին, հարսնացած միեւնոյն ժ

րացիօնին, զի մեք չկարեմք տիրել եւ կարգել ըստ մեր {կամաց} զհոգաբարձութիւն, զի գոն եւ այլ տեղիք եւ անձինք ժ

ռանց գէթ յայտնելոյ նմա ինչ եւ կատարելապէս հակառակ {կամաց} կտակողացն, այո՛, զարմանալի է, բայց անդր քան զա

անելով, կորուսին իւրեանց բրդի այդ յատկութիւնը եւ {կամաց} կամաց ընկան տեղական կատուների կարգը՝ թեթեւ զանազ

, կորուսին իւրեանց բրդի այդ յատկութիւնը եւ կամաց {կամաց} ընկան տեղական կատուների կարգը՝ թեթեւ զանազանութե

իւր գահի վերայ լուսափայլ ամպերի քամակից: Ամպերը {կամաց} կամաց ցրուեցան, եւ տեսանում եմ դարձեալ Արամազդը

ահի վերայ լուսափայլ ամպերի քամակից: Ամպերը կամաց {կամաց} ցրուեցան, եւ տեսանում եմ դարձեալ Արամազդը, բայց

գալիս, այդպէս եւս բարկացող բէգզադէները, որոնք, {կամաց} կամաց տեսանելով իւրեանց ընդդիմութեան ունայնութիւն

, այդպէս եւս բարկացող բէգզադէները, որոնք, կամաց {կամաց} տեսանելով իւրեանց ընդդիմութեան ունայնութիւնը՝ քա

քրիշատէ շարժողութիւն: Ազգը եւ ազգութիւնը ասես թէ {կամաց} կամաց դառնալու են հասարակաց խօսակցութեան նիւթ, բ

է շարժողութիւն: Ազգը եւ ազգութիւնը ասես թէ կամաց {կամաց} դառնալու են հասարակաց խօսակցութեան նիւթ, բայց մե

յետ ստանալոյն ամենայն ուրախութեամբ վայելեսցեն ըստ {կամաց} եւ ըստ հաճոյից իւրեանց: Հինգերորդ, նախ քան

արւոյ կամակար, Զի Արարչին էր պատգամ {Կամաց} նորա կալ պատկառ. Ուստի ոչինչ դժդմնեալ

ենին մերոյ, կապտեալ ի հանգստեանն խշտեաց՝ ՚ի գետ {կամաց}. զնոյն իսկ զողբ անդուլ հեծեն այսօր արձագանք լերա

մերոյ, քա՛ջ ճանաչեմք զնախապատրաստութիւն մտաց եւ {կամաց} նորա: 4) Երես 7. Առ հարցումն " ուրեմն այս

": Եթէ լոկ ցանկութիւն, որ դեռ ի սահմանի մտաց եւ {կամաց} դատապարտի որպէս գործ կատարեալ, զիա՞րդ ապա սահման

լ արքայութեան երկնից, եւ սովին ստրկասցի անբնական {կամաց} եւ ցանկութեանց նոցա, ուսանելով ընդ նմին լռելեայն

ցանէին զժողովուրդն, բռնացեալ, ո՛չ միայն ի վերայ {կամաց} եւ ցանկութեանց ազգին, այլեւ ի վերայ գոյից եւ ընչ

18 փետ. 1855 ամի Արեւը ցած խոնարհում է {կամաց} -կամաց, Կեանքս նորից հետ դառնալու յոյս չմնա

. 1855 ամի Արեւը ցած խոնարհում է կամաց- {կամաց}, Կեանքս նորից հետ դառնալու յոյս չմնաց:

Կարծես Նեւան ինքն արտասուք էր դարձել: {Կամաց} -կամաց վերեւից ցած գընալով ` Հըպատակաց սիրտն

արծես Նեւան ինքն արտասուք էր դարձել: Կամաց- {կամաց} վերեւից ցած գընալով ` Հըպատակաց սիրտն ըսկըս

լթանի նամակի զօրութեամբ: Առողջութիւնս ուղղւում է {կամաց} -կամաց: 3-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ կ՚երթայ 4-ի

նամակի զօրութեամբ: Առողջութիւնս ուղղւում է կամաց- {կամաց}: 3-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ կ՚երթայ 4-ին: 7

այնուամենայնիւ հարկ կայ մատենագրի վրայ խնամով եւ {կամաց} կամաց ազնուացնել ամբոխի ձեւ ու ոճը՝ որչափ կարելի

ամենայնիւ հարկ կայ մատենագրի վրայ խնամով եւ կամաց {կամաց} ազնուացնել ամբոխի ձեւ ու ոճը՝ որչափ կարելի է միշ

րած տրամաբանութիւնը լեզուի։ Այս պատուանդանի վրայ {կամաց} կամաց մաքրել, մշակել եւ կոկել մայրենի նորախօսութ

ամաբանութիւնը լեզուի։ Այս պատուանդանի վրայ կամաց {կամաց} մաքրել, մշակել եւ կոկել մայրենի նորախօսութիւնը.

որ մարդը ճամփայ չունի, եւ քանի խելքի է ընկնում, {կամաց} -կամաց կործանելով նրանց բացում է իր ճամփան: Եթէ ո

դը ճամփայ չունի, եւ քանի խելքի է ընկնում, կամաց- {կամաց} կործանելով նրանց բացում է իր ճամփան: Եթէ որեւիցէ

չեմ եղեալ բանիս այս ըստ երբէք 'ի հարցողաց ուրուք {կամաց} գործոյ իշխանութեան, եւ ոչ երբէք " (եր. 49)։

ւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժամանակին՝ կատարեաց ըստ {կամաց} նոցա... " (Եղիշ. եր. 13-14)։ Թէեւ այս բանը Հայոց օ

թիւնքը: Պ. Մարկոսը, մնալով միւս սենեկում, {կամաց}, քթի տակից, երգում էր մի մեղեդի: Պ. Շաքար

ի կարծիքին: Ծերերը պահանջում են, որ ամենայն բան {կամաց} կամաց լինի, համբերութեամբ լինի, առանց մի մարդու

իքին: Ծերերը պահանջում են, որ ամենայն բան կամաց {կամաց} լինի, համբերութեամբ լինի, առանց մի մարդու անձնա

ւմ էր. " Առաքեա՛ ի բարձանց Զհամակցութիւն {կամաց} Ի մերազնեայս, Զոմն ի մէջն յարո՛ ․․.

այեցաւ, ետ դարձաւ կրկին իւր գնացած ճանապարհից ու {կամաց} -կամաց մտաւ Թիւթիւնճի- Օղլուի բակը: Թիւթիւնճի-

, ետ դարձաւ կրկին իւր գնացած ճանապարհից ու կամաց- {կամաց} մտաւ Թիւթիւնճի- Օղլուի բակը: Թիւթիւնճի-օղլուն

կամ գոհարեղէնք, երբ եկել էր Նախիջեւան, որպէս թէ {կամաց} -կամաց վաճառում է եւ նորանցից ստացած արծաթովը ապրո

հարեղէնք, երբ եկել էր Նախիջեւան, որպէս թէ կամաց- {կամաց} վաճառում է եւ նորանցից ստացած արծաթովը ապրում է.

անելով խոհարանից, ուր խոր քնով քնած էր աղախինը, {կամաց} բացեց դուռը եւ դուրս եկաւ բակը... Մութ եւ մ

փողոցով, փաթաթուածI իւր վերարկուի մէջ, գնում էր {կամաց} -կամաց: Շուտով անհետացաւ նա թանձր մառախուղի մէջ ե

վ, փաթաթուածI իւր վերարկուի մէջ, գնում էր կամաց- {կամաց}: Շուտով անհետացաւ նա թանձր մառախուղի մէջ եւ պահա

էջ, սայլումը դեռեւս նստած, առանց ձայն հանելու, {կամաց} թափում է գոգնոցից սխտորի փեճեկները... Բայց ինչ

կսեցին շուրջանակի պտոյտ գալ խարուկի չորս կողմով, {կամաց}, բայց զզուելի եւ դողդոջուն ձայնով երգելով.

եւ Մեսրոպ զայլս ունին ի Բիւզանդիոն առաքել՝ առանց {կամաց} եւ հրամանի վարդապետաց իւրեանց դիմեն շեշտակի ի Բիւ

մանակ կապում էր ոտքի վերայ մի երկաթի մեքենայ, որ {կամաց} կամաց ձգելով՝ երկարացնում էր նորա ոտքը, թէ եւ ա

կապում էր ոտքի վերայ մի երկաթի մեքենայ, որ կամաց {կամաց} ձգելով՝ երկարացնում էր նորա ոտքը, թէ եւ այսպիսի

օնտինի ասպետը տեսաւ մի անծանօթ մարդ, որ գնում էր {կամաց} դէպի դուռը, իսկոյն կանգնեցրեց նորան եւ ասաց. "

ովուրդը այդ առանձին առանձին առնված բառերը կարող է {կամաց} կամաց սորվել եւ հասկանալ, մանաւանդ եթէ մի փոքր ո

ը այդ առանձին առանձին առնված բառերը կարող է կամաց {կամաց} սորվել եւ հասկանալ, մանաւանդ եթէ մի փոքր ուշադրո

ջ աւելի տեղ բռնելով, քան թէ սեղմ օդը, սկսում են {կամաց} -կամաց բարձրանալ դէպի վեր եւ այս է պատճառը, որ ջե

ի տեղ բռնելով, քան թէ սեղմ օդը, սկսում են կամաց- {կամաց} բարձրանալ դէպի վեր եւ այս է պատճառը, որ ջերմութե

թքը էլ այնպէս չէին տաքացնում դաշտը, երբ նորա օդը {կամաց} -կամաց կորցնելով իր ձգականութիւնը սկսում էր սեղմու

այնպէս չէին տաքացնում դաշտը, երբ նորա օդը կամաց- {կամաց} կորցնելով իր ձգականութիւնը սկսում էր սեղմուել, ա

ականք ուրիշ մեծ ազգերի մէջ մտնելով անյայտանում են {կամաց} -կամաց: Հայոց ազգի մէջ մտած են հրէայք, ինչպէս Բա

ուրիշ մեծ ազգերի մէջ մտնելով անյայտանում են կամաց- {կամաց}: Հայոց ազգի մէջ մտած են հրէայք, ինչպէս Բագրատու

խիթարեան համախոհաց վրայ քիչ մը խօսինք ու ազգայնոց {կամացը} դէմ եւ մեր աչաց առջեւը, տներուն մէջ ելնել մտնելո

մեր մեղքն խոստովան եղայ. Մեր դատաստանը ձեր {կամացն} կայ. Տուէք երկուսիս արժանի պատիժ Ինձ ե

ն օդ բոցեղէն, Մի՛ լիցի քեզ տուայտիլ՝ {Կամաւ} եղեալ անձնամատն Ի բոց հրոյ, եւ բերիլ՝

Եղբա՛րք, բանը չէ անշօշափելի, Միայն թէ {կամաւ} չկարծենք ցնորք. Վաղո՜ւց մարմնացել ու տեսան

ան կը լինէր Հռոմի ժողովրդի համար, բայց կարդինալը {կամաւ} հեռացաւ բարի բանից, եւ մօտեցաւ չարին, մեքենայ դ

այդպիսի վերլուծութեան։ Ահա բնագրի խօսքերը. " Եւ {կամաւ} եւս խորհիցիս զյիշելդ զտուեալ պատգամն երանելւոյն Յ

երը չ'բացայայտելու համար Յիսուսեան Կարգի պատմիչքը {կամաւ} մասնակից են լինում Զաքարիայի պապանձմանը։ Շատերը

։ Սոցա մօտ այսքան իւրաւունք ունի ճշմարտութիւնը. {կամաւ} եւ յօժարութենով միմիայն, իւրեանց թքածը չկամենալո

մարդ, այսպիսի առաջարկութեամբ, կարող է հազարաւոր {կամաւոր} զինուորք գտնել Անգլիոյ մէջ, եւ այն ինչպէ՛ս զինու

րել։ Նա այնպիսի գեղեցկախօսութենով նկարագրեց նոցա {կամաւոր} աղքատութեան ուխտը, որ իսկոյն գնացին նորա քամակից

րձան Վենետիկ, ուր Պապական դեսպանի առջեւ ուխտեցին {կամաւոր} աղքատութեան եւ ողջախոհութեան ուխտը։ Նոքա, ք

եան իմաստով: Եկեղեցական եւ վանական եկամուտները, {կամաւոր} նուիրաբերութիւնները, նմանապէս եւ ազգային հիմնարկ

կանալ, եթէ միայն չկամենայինք անձնախաբէութեամբ եւ {կամաւոր} կուրութեամբ երեւակայել երբեք չունեցած պարծանքներ

րիք չէ այս, այլեւ արգելում է, որ ուրիշն էլ նորա {կամաւոր} կուրութեան հետեւելով չտեսնէ եւ չուսանի. " ինքն ո

որանց չենք ուզում վերագրել նոցա անհաւանութիւնը մի {կամաւոր} կուրութեան, վատ խորհրդով, այլ անգիտութեան եւ թի

րի վարեց նորա բնակիչները: Նոյնպէս տեսայ ես, երբ {Կամբիզես} պարսից թագաւորը զայրացած իւր անյաջող արշաւանքի վե

Հրեայի " ճակատին գրած երկու տող բանիս համար, ես {կամեի} դորանով ցույց տալ քեզ իմ երախտագիտական շնորհակալո

ացույցքը եւ նկատողությունքը յուր ժամանակին, այժմ {կամեի} տեսանել եւ այդ նոր աստվածաշունչը, մանավանդ որ դա

յայն սակս մինն յերեսփոխանաց պ. Նալբանդեանցն, ոչ {կամելով} այլեւս յամիլ աստէն, մանաւանդ 'ի պատճառս այլոց ազ

թութեամբ: Այդ խաւարատեսիլ գիշերի զաւակները, {կամելով} վնասել ճշմարտութեան հրապարակական քարոզիչներին, գ

ցա վիճակը: Պարոնը իւր ներկայ յօդուածի վերջումը, {կամելով} ցոյց տալ իւր սրատեսութիւնը եւ մի մասնով արդարացնե

ն հպարտութեամբ ցոյց էր տալիս Վերսայլը օտարներին՝ {կամելով} ասել, թէ ահա՛ այն գոգաւոր հայելին, որի կենդրոնո

մի բոլորակաձեւ հրապարակում: Նայեցայ չորս կողմս՝ {կամելով} հասկանալ, թէ ինչ տեղ էր այդ, եւ ահա յիշեցի ցերե

ռաջին կարծիքը՝ նորանով, որ պարոնը, ապացուցանել {կամելով} Հայաստանում մոգական կրօնի, այսինքն՝ կրակապաշտու

եւս դժգոհ, երկու կողմին եւս թշնամի, եւ, ընդդէմ {կամելով} ներգործել ազգին, ներգործում է ընդդէմ յառաջընթաց

իր առեալ ի Լուսաւորչէն, ածական անուն է. նոյնպէս {կամելով} ասել է՝ նոցունց էութենէ: Դաւանութիւն պապականաց

էր, սովորական ձեւ խօսից Քրիստոսի ի քարոզութեան, {կամելով} օրինակաւ ցուցանել, եթէ մեծատունք թշուառք դատապար

ելոյծ զշաբաթսն, որպէս տէր շաբաթուց եւ դատապարել {կամելով} զարտաքին եւ զանխորհուրդ խաբեութիւն դպրաց եւ փարիս

ւիրական վերացեալ եւ թանձրացեալ բառերը, անշուշտ, {կամելով} վարագուրել գրելու շարժառիթը, այնուամենայնիւ, այ

միշտ անհամաձայն են եղել միմեանց, իւրաքանչիւր ոք {կամելով} իւրեան սեփականել առաջին տեղը գործարանումը եւ նորա

նէր այդ անպարկեշտ մարդը: Վեր ելայ պարսպի վերայ, {կամելով} տեսանել թէ ո՛վ էր այն, եւ ահա ոչ ոք չկար... բ

քի թաշկինակով սրբեց աչքերը շտապով, բայց, ծածկել {կամելով} իւր արտասուած լինելը, ձեւացուց, որպէս թէ սրբում

ր ահա, եւ երբեմն երրորդ պառաւի երեսին, հասկանալ {կամելով} նորա միտքը նորա դէմքի շարժողութենից: Նոցա ձեռ

թեան հոգեղէն ձեւ ու կերպարանքը։ Մխիթարեանք, {կամելով} պահպանել կորստից հնախօս լեզուի յիշատակարանքը, ու

ազգի սովորութիւնքը եւ աւանդութիւնքը, միւս կէսը, {կամելով} ազատ պահել իւր անձն Կոլլեգիացոց բամբասանքից, կամ

ին ի մարտ պատերազմի ընդդէմ առողջ դատողութեան, ոչ {կամելով} ունկն մատուցանել օրինաւոր բանից եւ ապացուցութեանց

ւ անձնասիրութեան Նինոսի արքայի Ասորեաց, որ զինքն {կամելով} ցուցանել սկիզբն քաջութեան եւ լաւութեան՝ հրամայէ

ուլթացեալ դիմ ի ցանկալին միայնակեցութիւն, Հոգւով {կամելով} ոգւոց Հօրն՝ լինել պարակից, եւ յետ վեց ամաց Խոսր

նչաց Խոսրովիկի, թէ " ահա ուր գայ միւս թարգմանն " {կամելով} ասել թէ առ ի լուսաւորութի՞ւն ազգի. ո՞չ ապաքէն հա

աստ էր ահա՛ վառուիլ Փարիզի մէջ։ Լուդովիկոս XVը, {կամելով} փակել այս ապստամբութեան առաջը, համաձայնեցաւ Պարլ

ունիմ եւս, բայց նոքա այստեղ չեն"։ Պարլամենտը, {կամելով} վերահասու լինել ճշմարտութեանը, սաստիկ չարչարանքն

թիւն տրուած չէ Պօղոսին կամ Նիկողոսին, որ ինչպէս {կամեն} այն այնպէս խաղան ազգի հետ: Հոգեւոր անձինք,

դ ունի յուրյան ազատ կամքը, ամենայն մարդու ինչպես {կամենա}, այնպես ճանաչե, բայց ես այսքան կասեմ, որ եթե Ն

իսկ երբ բավական ճանապարհ կատարելով դեպի ապագան, {կամենա} ետ նայել յուր անցածի վերա, յուր կատարած ճանապարհ

Դու ինձ հարկադրեցիր բողոք գրել նրան. իսկ ես չէի {կամենա} որեւէ հարաբերության մեջ մտնել նրա հետ: Քո եղբ

հի վերա կանգնեցուցի, որ մարդ դառնա, բայց թե չեք {կամենալ}, այլ ինձ այդ բանով դեռեւս բամբասում եք, մեղքը ձ

ամանկութիւն է, որ գործ է դնում Պ. Իսահակեանցը՝ {կամենալով} հաճոյանալ մեծատուններին եւ միւսներին եւ մեզ որպէս

ւմ այդ աննախանձելի բաղդին: Պ. Իսահակեանցը, {կամենալով} ցոյց տալ իւր սրամտութիւնը, ասում է, թէ կասկածաւ

աշող կրակը կապում է նորա լեզուն... Դուստրը, {կամենալով} կատարել իւր մօր կտակը, գնում է մի օր կոմսի տուն

ծ, ման է գալիս մի Հրէայի հետ՝ աշխատելով խաբել, {կամենալով} մի մուշտակ գնել նորանից: Երկրորդ՝ Բէգզադէն

յանցանքը, եթէ յանցանք էր այդ, այն էր, որ նա, {կամենալով} ուժ եւ զօրութիւն դնել մայրենի նորախօս լեզուի մէջ

եցութեան տակ։ Պատուելի հեղինակները, բացառութիւն {կամենալով} լինել հասարակաց օրէնքից, մնացել են եւ այժմ եւս ա

ւրս են գալիս գիշակեր գազանները, որս ճարելու: Սա {կամենալով} գործարանից հրաժարեցնել այն մարդիկը, որոնք ճշմարտ

հան մարզպանը՝ Հայոց զօրավար եւ Մամիկոնէից Տէրը, {կամենալով} նորան առաւել մերձաւոր եւ սիրելի անել իրեն, նորան

այ իր հետ ընդդէմ կաթողիկոսին, իր ծանծաղամտութեամբ {կամենալով} գրգռել Մաշտոցի վրէժխնդրութիւնը, յիշեցնում էր նորա

եզ անխելք են կարծում. շնորհակալ եմ, որ ինձ բարի {կամենալով}, զգուշացնում ես ինձ. ճշմարի՛տ է, շատ չար են ժա

թէյի բաժակները, բերեց Շահումեանցին. սա պատուել {կամենալով} տանուտէրը առաջարկեց, որ յառաջ Թիւթիւնճի-օղլուն ա

Փաթաթում է երեխան, աւարտում է իւր գործը եւ {կամենալով} գնալ, ահա մի պառաւ, ինչպէս Մանուշակ դայեկը համա

ջնջուի մեր ցեղի յիշատակը աշխարհի երեսից. իսկ թէ {կամենալով} փրկուիլ այս պատիժներից մեր ցեղապետը մի կերպով ոչն

ս մտածելու ժամանակ, որ պարոն Շահումեանցը համոզել {կամենալով} Թիւթիւնճի-օղլուին, ասէր նորան, որ ինքը շատ վաղո

ելով իւր խորհուրդը, խնդրեց նորա օգնականութիւնը։ {Կամենալով} դեռեւս խունկ ծխել Խաչատուրի պատուասիրութեանը, առ

եղում։ Հենրիկոս չորրորդ Ֆրանսիայի թագաւորը, {կամենալով} բաժանուիլ իւր Մարգարիտ թագուհուց եւ սորա կենդանու

։ Բայց Իգնատիոսը, այսպիսի հարկաւոր ժամանակում չ' {կամենալով} բաժանել իւր հասարակութիւնը, միմիայն Լիսաբօն ուղա

րան՝ ըստ ամենայնի յարմար հնդկաց ճաշակին՝ նորանց {կամենալով} հաճոյանալ, քան թէ Քրիստոսի վարդապետութեանը։ Եափ

տեսան նորանում մի նոր եւ քանքարաւոր հակառակորդ։ {Կամենալով} ջնջել այն տպաւորութիւնը, որ գործել էր նորա ճառը

օրէն ցաւալի է, որ Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարքը, {կամենալով} վարձահատոյց լինել նրանց, ովքեր որ կաթողիկոս էին

հարազատութեան ունին, բայց երբեմն աւելի զօրութեան {կամենալով} դնել գլխաւոր (համարուած) ներգործողների մէջ եւ ա

, կամ լոյսը, որ երբեմն երեւել է Արագածի վրայ եւ {կամենալով} փոքր ի շատէ տեղեկութիւն տալ ազգին նորայ մասին, պ

ստեղ մի սառնութիւն, եւ Շահումեանցի խօսել եւ լսել {կամենալուցը} եզրակացնում էր, թէ նա պատճառների էր ման եկել իւր

ճույքով կկատարեն իմ հանձնարարությունները, եթե ես {կամենամ} խնդրել նրանցից մի որեւէ բան: Ես այլեւս չեմ եր

ճշմարիտ է, բայց դորա ընդդէմ կայ եւ ասելիք: Եթէ {կամենայ} քաղաքը, եթէ յօժարի ճանաչել ճշմարտութիւնը եւ, յե

ձեռքում, թէեւ՝ վարձու: Ազնուականը այսօր, եթէ {կամենայ}, կարող է ասել ֆերմերին. " Այսչափ ժամանակ գործեց

արդը կաւ է, իսկ փիլիսոփայութիւնը բրուտ. ինչ ձեւ {կամենայ} կը տայ այդ կաւին, ցնծա՛յ: Փիլիսոփայութեանը

իւն կը ստանայ։ Բայց ո՛վ որ յիմար կոյսերի ձեւո՛վ {կամենայ} ազատուիլ, թողութիւն չի ստանայ։ Դարձեալ ասում

ը գթալով, ժողովրդոց փրկութեան համար, խրատի խօսք {կամենայ} տալ քարոզչին, նայելով նոցա դառն խորհուրդներ որոճ

ին: Այս ամենայն բանը մարդ կարող է առնել, եթէ {կամենայ}, բայց շատ անգամ մի մարդ չէ կարող մեծ գործ կատարե

նման մի մածուցիկ բան էլ չունին, որ մի հեղինակ թէ {կամենայ} դնել ազգի շրթունքի վրայ, կպչեն մնան ու վայր չընկ

դառնալ եւ Արշաւիրը ընդունակ է, որ չնչին պատճառով {կամենայ} վնասել Սօսին, կամ վրէժ առնուլ նորանից, բայց, բ

առջեւ, ամենայն հարազատութեամբ: Որ ազգի մէջ {կամենայ} թող լինի, բայց եւ այնպէս չկայ աշխարհիս երեսին մի

կան Լատին ձայն։ Լեզուն մի այնպիսի բան չէ, որ ով {կամենայ} եւ երբ, ուզածին պէս շինէ, կերպաւորէ. դորան հար

զգասէր, թերեւս կարողութեան տէր մարդիկ, դնենք թէ {կամենային} զոհել իւրեանց ստացուածքը ազգի օգտին, բայց հինգ,

, եթէ կարելի լինէր, նախանձի պատճառով, շատերը կը {կամենային} հնարք գտնել, որ Տիրոջդ արած լաւութեան տեղը բարի

դրուած հասկանալով թարգմանեցինք. եւ որովհետեւ եթէ {կամենային} դերանունի տեղ դերանուն դնել դարձեալ, ինչպէս, նո

ում էին Յիսուսեան, մինչեւ անգամ եթէ ծնողքը եւս չ' {կամենային}, որովհետեւ Պապից Յիսուսեան Կարգին տուած արտօնութ

, թէ սովորական լեզուն ազգի բերանում այս է, եւ թէ {կամենային} հին լեզուով խօսել, այդ անհասկանալի էր ժողովրդին

մարդու սիրտ ունենալ եւ կին չդառնալ, եւ եթե մենք {կամենայինք}, որ մեզ ուրիշները պատվեին, պետք է որ նախ եւ հառ

տ եւ յառաջ պիտոյ է իւր տուածը ստանայ. եւ դու եթէ {կամենայիր}, չէիր կարող վատնել նորա նիւթը, պատճառ, շրջապատ

ելոյ, քանզի ուխտեալ է նոցա սպաս հարկանել ազգին, {կամենայն} թողուլ, այլ զնա ոչ երբէք, զամենայն մոռանալ, այ

ղների անունը, ինչպես պ. Նազարյանցը արել է, եթե {կամենան}, կդնեմ գրքի ճակատումը: Ուրիշ բան չունեմ ասել

արհի մէջ կը դառնայ մի անարգութեան ցուցակ, եւ եթէ {կամենան} մի ատելի եւ անպիտան մարդ անարգել, կ՚անուանեն նոր

ատմելով, թէ Մոնգոլները երաշտութեան ժամանակ, եթէ {կամենան}, կարող են անձրեւ բերել: Հեղինակը վկայ է բերում

շատ ուրախ ենք այսպիսի թղթակիցների վերայ եւ, եթէ {կամենան}, կարող են ծածկած մնալ հասարակութենից՝ երեւելով

բերութեանց մէջ ազատ չէ. թող քառասուն անգամ, եթէ {կամենան}, փոփոխեն կառավարութեան ձեւը, բայց քանի որ հասար

ը վերացաւ։ Իսկ եթէ Քրիստոսի պարգեւած Աւետարանից {կամենան} այսպիսի օրինակներ, աւելի խի՛ստ եւ աւելի զարհուրե

ման կակուղ են. եւ թէ մեզիմեն աղէկները ինչ ձեւ եւ {կամենան} կարող են տալ զանազան զգայարանքների: Առաւել լա

ան կարգը, ձեռնադրուել քահանայ ո՛ր եպիսկոպոսից եւ {կամենան} ։ Իգնատիոսի աշակերտքը, շատ շնորհակալ մնալով Պապի

ին կամ նոցա բովանդակած անցքերի ժամանակին։ Իսկ թէ {կամենանք} գործի արժանաւորութեամբ դասակարգել, նայելով նոցա

մատաղը չմոռանալ եւ պահքը պահել․ եթէ սորանից աւելի {կամենանք}, ընդունելի եւ աստուածահաճոյ բաներ դեռեւս շատ կան

մանակ, մինչեւ իմ հասցես կարողանամ ուղարկել, եթե {կամենաս} ինձ նամակ գրել, ուղարկիր պ. Նազարյանցին, նա "

ար լինի: Նորա դրությունը ինձ հայտնես: Ջրերը եթե {կամենաս} ստանալ (եւ պետք է ստանալ), ես ասել եմ Սահակին

հաստատ էիր քո քրիստոնէական կրօնի վերայ, իսկ եթէ {կամենաս} ընդունել, մեծ մարգարէի ձեռքով քարոզուած ճշմարիտ

փայութիւնը. եւ քո սքանչելի փիլիսոփայութիւնքը եթէ {կամենաս} նորա վրայ պատուաստել կը դառնայ նոյն բանը, եթէ մտ

.. - Սիրական Աստարօտ, ես գիտեմ, որ եթէ դու {կամենաս}, ամենայն բան կարո՛ղ ես առնել, - ասաց դեւերի թագ

եց կարդալ. ՓԵՐԻՆԵՐ ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ ԽՐԱՏ " Եթէ {կամենաս} փերիները հրաւիրել, հարկ է, որ սուրբ մնաս անկողն

են կորցրել, ոմանք խոռոջ են ստացել, դու որքան էլ {կամենաս}, չես կարող, որ վերաստեղծես այդ քարերը դէպի իրեն

: Եւ ահա այսպէս է դորա արարողութիւնը. ինչ մարդու {կամենար}, որ նա կայծակից զարկուէր, ստանում էր նա որեւիցէ

ելեքտրամագնիտական հեռագրով: Եթէ մի խաբեբայ մարդ {կամենար} օգուտ քաղել այդ ազգերի կուրութենից, հրաշքի տեղ չ

ասին, աղջիկը լուռ եւ տրտում կը նստէր, կամ, եթէ {կամենար} առաւել ցոյց տալ ծնողքին իւր պարկեշտութիւնը եւ տխր

այն ժամանակ կարող էր յետ կանչել քարոզիչները, եթէ {կամենար}, առանց խնդրելու Պապի յատուկ համաձայնութիւնը։ Բա

աւալլետի պարտքը, եւ թէ հակառակ այս վճռին Կարգը չ' {կամենար} վճարել, այն ժամանակ Կարգի կալուածքը Ֆրանսիայի մէ

ակ դէպ դնել մի կոպիտ ուժի, եթէ սա որեւիցէ կերպով {կամենար} վրդովիլ նորա ընտանեկան խաղաղութիւնը: Եւ մեզ թւու

յր, այնքան մեղադրեցեք, այնքան գեշ ասեք, ինչքան {կամենաք}, վերը աստված կա, նա կտեսնե ծուռն ալ, շիտակն ալ

ալ, ես ձեզի խոսք հասկացնելու չկարողացա, ինչպես {կամենաք}, այնպես կարող եք մտածել, կուզեք ինձ օտարի կարգ

յունը, հայրենիքը, եւ այլն եւ այլն: Այժմ եթե {կամենաք} ինձ նամակ գրել, ուղարկեցեք պ. Նազարյանցին, նա

չեմ թողուլ. հաստատ կացեք: Ինչ նամակ որ ինձ {կամենաք} ուղարկել, տվեցեք պ. Սեթ Հ. Աբգարին, նա Լոնդոն

այ... - Մերսի՛: " Ըստ ձեր ընտրութեան, ինչպէս {կամենաք} "։ Իսկ ես լաւ զինուած ու ձիաւորուած, Վառուած

թիւնը այնպէս պար կ'ածեմ ամանիքների վերայ, կամ թէ {կամենաք} Ձեր մահճակալի տակ, որ մի միջին անդամ...

. տակի գրերը հոգացի, միամիտ եղիր: 25 մանեթը {Կամենիցքին} վերան մնացած է մինչեւ այսօր, քալփաքիներն էլ ընկա

մ, Ձեր նամակը, որի զորությունով պիտի ստացվեր {Կամենշիքյանից} 650 մանեթ, ստացա: Պ. Նազարյանցը ամսույս 4-ին ս

, որ ես թողել էի Մոսկվայում եւ որն այժմ գտնվում է {Կամենշչիկովի} մոտ, նորոգման կարիք ունի: Հո չպետք է Մոսկվայում

րիշ վնասվածքներ էլ կան: Այս նամակն ստանալուդ պես {Կամենշչիկովին} գրի, որպեսզի նա հրավիրի մի լավ, բարեխիղճ վարպետ

դրում եմ, թող Անանիան այս մասին հանգամանորեն գրի {Կամենշչիկովին}, որպեսզի վերջինս հիմնովին վերանորոգի կառքը եւ տա

ինն՝ Նոր Նախիջեւանայ դպրատանց, այնպէս բաժանելով {կամենու} բաժինն, ըստ ժամանակին հասանիցէ ըստ իւրաքանչիւր տ

իշից մշակած, որոնց անունը տակերումը նշանակած է, {կամենում} էի նորանց չմատնել հավերժական կորուստի, ինչպես մի

գիր չի առնում ձեռը, բոլոր պատճառը այն չէ, որ չի {կամենում} կարդալ, բան հասկանալ, այլ մանավանդ այն է, որ կ

ացա եւ ինչ որ գրել էիր՝ կարդացի, իմացա. ինչ որ {կամենում} էիր, ահա՛ ուղարկեցի, տե՛ս եւ ինչպես պետք է՝ այ

առանցանք: Իրենք են անցել կոորդինատի այն կողմը եւ {կամենում} են մեզ հավատացնել, որ մենք բոլորս բացասական մեծո

ինչպես ենթադրում եմ, 10 - 15 թերթ, որովհետեւ ես {կամենում} եմ, քերականությունն ազատել զանազան ավելորդաբանու

ցնելը մեծ ծախսերի հետ չի կապված: Ես առանց այն էլ {կամենում} էի Բենգալիայից բերել մի զույգ ընտիր կայսերական կո

: Մի քանիքը իմ բարեկամներից, լսելով ինձանից, թէ {կամենում} էի երբեմն երբեմն քննութեան տակ ձգել դորա թերթերը

րժանաւորութիւն: Հայերի միջից շատ մարդիկ անպատճառ {կամենում} են, որ թագաւորէ սուտը եւ թաքնութիւնը, բայց ամեն

մեծ գումար, շատ տարիներով կամակորւում էր եւ չէր {կամենում} հատուցանել այդ գումարը, արդեօք ա՞յն պատճառով, ո

Վերջապէս ներս մտաւ ծառաս եւ յայտնեց, թէ մի մարդ {կամենում} էր տեսանել ինձ՝ յաւելացնելով, թէ որովհետեւ առաջ

" Մի՛ յուսմունս օտարոտիս եւ պէսպէսս դանդաչիք ", {կամենում} է խելքիս նստեցնել, որ լուռ մնամ նորա անկրթութեան

րեխայքը գրկի մէջ, գնում է եւ մօտենում խարուկին։ {Կամենում} է ահա ձգել կոմսի զաւակը կրակի մէջ, բայց, նայելո

թէ յարգի Ամբրոսիոս եւ Խորէն Գալֆայեան վարդապետքը {կամենում} են մի նոր օրագիր հրատարակել՝ " Հրեշտակն Հայաստան

բայց լսող չկայ։ Գրում է նա եւ շատ անգամ, եթէ չէ {կամենում} Բէգզադէն նոր ապրանք հասուցանել, որպէսզի կա՛մ ինք

ծ արծաթի փոխարէն առնում է մուրհակ: Երիտասարդը չէ {կամենում} դատաստան մտանել՝ քաջ իմացած լինելով Բէգզադէի սով

ուղարկելուց, տղան, բոլորովին անօգնական մնալով, {կամենում} է գնալ Պօլիցմէյստերի մօտ գանգատելու (Բէգզադէն բն

իւնքը, ձեռք տալով նորա կրօնին կամ դաւանութեանը, {կամենում} էին վեր առնուլ այն որոշող պատը, որ բաժանում էր մ

նջում է այդ: - Ինչպէ՞ս: - Լսի՛ր, եթէ {կամենում} ես գեղի մէջ բնակուիլ, ապա ուրեմն միւս գեղացիների

ակութիւնը, վերասաց պարագաներով: Իսկ թէ քաղաքում {կամենում} ես բնակուիլ, նոյնպէս, միւս բոլոր քաղաքացիների չ

խռովում է քո խաղաղութիւնը իմ պարզ հարցմունքս, եւ {կամենում} ես բռնակալ հայեացքով պապանձեցնել լեզուս, մինչդեռ

քին (Պօլսի մէջ պարտքերով) այստեղ է հասած: Այժմ {կամենում} է բարւոքել իւր դրամական վիճակը. ի՛նչպէս, մի կող

ծաթը բերելով Պօլիս: Այս է նորա միակ հնարը, որով {կամենում} է դէմ դնել Պօլսի դրամական հոգեվարութեան: Թիւրքիո

կը բղխի եւ Սինայի հետ վերաբերութիւն չունի, այլ, {կամենում} ենք ասել, թէ մարդը նախ եւ առաջ կենդանի է, եւ ապ

ն Աւստրիացիներով բռնացել է Լօմբարդիոյ վերայ եւ չէ {կամենում} Վենետիկը ձեռքից թողուլ: - Քաղաքակրթութիւն է

լինի տէրութեանց եւ նոցա ստրկացած ազգերի մէջ: Դու {կամենում} ես քո հաւասարակշիռը պահել եւ այն՝ իրաւունքի անու

Ա՛խ դու, թո՛յլ մարդ, ա՜խ, հողածին, չես {կամենում} մտածել, Որ քեզ նոյնպէս, ինչպէս այլոց, կ՚ո

, որ երբեմն սրտադող Վազում է դէպ այն շիրիմ, {կամենում} է մտնել հող... Արդեօք նորա ընկե՞րն է, որ

ը, Սրտերիս մէջ դող ձգել: Չենք {կամենում} լսել քեզ, Թո՛ղ մեր ճաշն ուտենք հանգիստ,

դան, այլ եւ առանց մի ոտք կոխելու տեղ ունենալու, {կամենում} ենք օդի վերայ սանդուղք ամրացնել եւ նորա վերայով բ

գին իմաստութեան լոյսը եւ այն, ինչ ուղղութենով որ {կամենում} էին։ Զարմանալի է աշխարհիս փոփոխութիւնը, բայց առ

ւն ժամանակակից հայերեն ժողովրդական լեզվի մեջ: Նա {կամենում} է այնպիսի ժողովրդական լեզու ստեղծել, որը, պահպա

ն, մինչ կարծում են թէ Հեգելը իր փիլիսոփայութեամբ {կամենում} էր Գերմանիոյ Մաքիաւելին լինել եւ իրաւ, որ ինչպէս

ազդեցութիւնը իսպառ ուրանալու համար, մանաւանդ եթէ {կամենում} էին բամբասուած դպրոցը պաշտպանել, ասել թէ Ալեքսան

մեծ կաթիլները եւ որոտման գոռոց գոչիւնը, ասէիր թէ {կամենում} էին կործանել մեր գլխին երկնքի մշտնջենաւոր սիւները

լինի, եթէ մի ըստ միոջէ ձեզ ասեմ: Բայց որովհետեւ {կամենում} էք իմանալ, ձեր սիրտը շարժէլու համար կ՚ասեմ ձեզ մ

ան խաղաղական ժամերը, մանաւանդ որ դուք եւս սրտանց {կամենում} էք լսել գործի հանգամանքը եւ ուղղութիւնը, ապա ձեզ

ամանկութիւնն էր, որ հետ ձգելով նորա արտաքսումն, {կամենում} էր վարագուրել իւր չարութիւնը: Անմիտ, որ կամենու

ամենում էր վարագուրել իւր չարութիւնը: Անմիտ, որ {կամենում} էր ստութիւնը ճշմարտութեան զգեստով շրջեցնել աշխարհ

կանին։ Թէպէտեւ չգիտենք, թէ այս երկուքից ո՞րը {կամենում} է հասկացնել պ. Էմինը, բայց այդ բնաւ արգելք չէ մ

դերին, որ իրենց մտքի կամ երեւակայութեան արդիւնքը {կամենում} են դնել մեր առջեւ որպէս գիտութեան խօսքը։ Գիտութե

տուն, որովհետեւ այն տխուր օրը ո՛չ ոք մեզանից չէր {կամենում} բաժանուիլ իւր ընկերից։ Բաւական երկար միջոց մնացի

վերայ նստում է սատանան, երբ պաշտօնական հանդէսով {կամենում} է տեսնել իւր ստորադրեալքը, կամ լսել իւր դեսպաննե

ամ լսել իւր դեսպանների յայտարարութիւնքը, կամ երբ {կամենում} է ընդունել մի շնորհաւորութիւն իւր նշանաւոր դեւերի

քեանց, թէ ինչ պատճառով ջարդւում էին, եւ ինչ էին {կամենում} դուրս բերել այս բաբելոնեան խառնակութենից: Այս գո

իշխանութեան մասին. այս աշխատասիրութեան վաստակքը {կամենում} եմ ընծայել Ձեր մռայլութեանը: - Ընծայիր նորա

Ապստամբութեան դեւը, իւր ծննդական լրբութենով {կամենում} էր ահա դարձեալ պատասխանել սատանային, մինչ սա ամե

քերը, պահում են բեռները, լցնում են հրացանները, {կամենում} են փախչել եւ կամենում են պաշտպանուիլ. նոքա չեն հ

րը, լցնում են հրացանները, կամենում են փախչել եւ {կամենում} են պաշտպանուիլ. նոքա չեն հասկանում ով է թշնամին

կնճռuծ, ունքերը կիտած: Գլուխ տուեց սատանային եւ {կամենում} էր մի բան ասել, բայց մօտի կանգնած դեւերը նշանացի

չկայ, անգլիական ճին չկայ, մի վեդրօ իստակ արաղով {կամենում} է աչքերս ներկել... չէ, եղբայր, այդպէս չէ, ե

երի քամակից տեսանում եմ այդ աղջիկը, որ կանգնած, {կամենում} է բռնել մի թիթեռնակ: Ինձ թուեց, թէ աչքիս է երեւ

. ես յառաջ եւս կարող էի այդ բանը առնել, բայց չէի {կամենում}, յուսալով, որ առանց դորան եւս կարող եմ մի բան ի

յիմար հպարտութիւն, եւ ամենայն հասարակութեան մէջ {կամենում} էր խելացի մարդու պաշտօն վարել: Նորա ամէն մի քայլ

ի, - ընդհատեց լռութիւնը Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - {կամենում} էիք տեսանել Մանուշակս, այնպէս չէ՞, պարոն Մկրտիչ

ս կը գայ սուրբ Կարապետից. բայց եթէ դուք անպատճառ {կամենում} էք, ի՞նչ պիտոյ է առնել, խօսքը կտրիճինն է...

դ եւ ինձ եւս այդպէս ասել էր, բայց Մկրտիչը շուտով {կամենում} է. այս շաբաթներս... - Բայց եթէ պատրաստութի

չդեռ ոչինչ խօսած չէի. եթէ լաց էին լինում, ոչ թէ {կամենում} էին իւրեանց պարկեշտութիւնը ցոյց տալ դորանով, այլ

տ խօսակցութիւնք արեցինք այնտեղ, ճաշ կերանք, չէր {կամենում} երկար ժամանակ թողուլ եւ ճաշից յետոյ, բայց ես նոր

մեանցը. ես ասացի, այո՛, ես եմ, տուր նամակը եւ {կամենում} էի առնուլ նամակը ձեռքից եւ տանել, բայց անպիտան պ

, հայրս, - պատասխանեց պառաւը, եւ նշան տուեց, որ {կամենում} էր գնալ, ես եւս չկամեցայ այլեւս բռնել նորան, թո

չ է մարդը, - հարցրեց Շահումեանցը, - այս երեկոյ ես {կամենում} եմ խօսել այս հարցմունքի վերայ, պատճառ, առաւել մ

ւոր է իմանալ, թէ ինչ էինք մէք: - Ի՞նչ կողմից {կամենում} ես, որ պատասխանեմ քեզ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն,

- Ես սկզբումը եւս ասացի, թէ մարդ հարցանելով, {կամենում} եմ, որ դու պատասխանես ինձ նորա մասին կատարելապէս

, իսկ մէք միանգամայն մարմնացեալ ատելութիւն, եթէ {կամենում} ենք նմանել Աստուծոյ, ապա պիտոյ է եւ նորա գործերը

ն, կրակները շիջանում: Իւրաքանչիւր մարդ, եթէ նա {կամենում} էր յարգելի կացուցանել իւր մարդկութիւնը, պիտի սէր

ապաշարմունքը: Բայց ինքը, Մանուշակը ամենեւին չէր {կամենում} բժշկի գալը եւ աշխատում էր հաւատացնել իւր ծնողքը,

ատում մութ տեղը: Հասանում է տուն, եւ մինչ դուռը {կամենում} է բախել, իսկոյն անյայտանում են եւ բերողքը եւ ձին

յ սիրտը դադար չունէր ո՛չ թէ այն մասին, որ շուտով {կամենում} էր ամուսնանալ, այլ մանաւանդ նորա համար, որ ամու

ց խօսել: - Եթէ պարոն Թիւթիւնճի-օղլուն այժմ չէ {կամենում} տալ իւր աղջիկը, թող թթու դնէ նորան, մեզ հարկաւո

, ես մի քանի օր յառաջ, եւ առանց այս բանին եւս, {կամենում} էի ասել քեզ, որ ինքդ հրաժարուէիր այդ ամուսնութեն

, սիրտը շարժուելով Խանի այսպիսի բարեհոգութենից, {կամենում} է վարձատրել նորա այս հիւրասիրութիւնը մի թանկագին

եղ երկիւղ է տիրում խոհարարին, այնպէս, մինչեւ որ {կամենում} է թողնել ու փախչել, բայց մեր ցեղապետը քաջալերում

ծքի մէջ: Մարիան շփոթուած այս սպանութեան երեսից, {կամենում} է աղաղակ բառնալ, բայց սրածայր դաշնակը կապում է ն

իւթիւնճի-օղլուն կարծում էր, թէ պարոն Շահումեանցը {կամենում} է դարձեալ մի նոր խնդրի վերայ խօսել, իւրեանց սովո

աժարւում էր պարոն Շահումեանցի առաջարկութենից, եւ {կամենում} էր ճիշտ պահել իւր խօսքը, որ տուել էր ուխտաւոր Մկ

նորա ձեռնտուութիւնը։ Բայց եւ այս եպիսկոպոսը չէր {կամենում} կամ չէր կարող օգնել Մխիթարին. այս պատճառով եւս,

ացքի վերայ, չկամինք յիշել, որ նա խաբեբայութեամբ {կամենում} էր ձեռք ձգել Մխիթարը՝ բարեկամանալով Կապուցինեան

ուելով մի աբեղայի յայտնեց իւր դիտաւորութիւնը, թէ {կամենում} էր Քրիստոսի գերեզմանի մօտ կատարել իւր ապաշխարութի

արծելով, թէ սատանայն փորձում է իւր հեզութիւնը եւ {կամենում} է գայթակղեցուցանել, հեռացաւ դէպի մի այր, ուր ան

արոյ նաւաստիքը, ձանձրանալով թափառական քարոզչից, {կամենում} էին ցամաք հանել նորան առաջին անմարդաբնակ կղզու վե

անակում ոչինչ օգուտ չէին բերում։ Աշակերտները {կամենում} էին Կարգը անուանել հիմնադրի անունով " Իգնատիոսեան

Վերանորոգութեան ընդդէմ, որ ժողովուրդը կատաղելով {կամենում} էր խեղդել նորան Դանուբի մէջ։ Իսկ Ֆաբերը Քեօլն քա

իւրեանց ջերմեռանդութիւնը դէպի Առաքելական Աթոռը, {կամենում} եմ ասել, թէ կազմուեցաւ Տրիդենտեան հռչակաւոր ժողո

րան հարկադրեցին, որ լինի այն Տրիդենտի մէջ։ Պապը {կամենում} էր ուղարկել այն ժողովը իբրեւ իւր երեսփոխան այնպիս

Սուրբ գրքի վկայութեններով, որ մեկնում էր ինչպէս {կամենում} էր ինքը, կամ ինչպէս ցանկանում էր Պապականութեան ս

ացուցանել, որ ինքեանք Յիսուսեանք են հերետիկոս եւ {կամենում} են խռովել եկեղեցու խաղաղութիւնը։ Պապի դեսպան

ալ իւր առաուջայ ուխտերից։ Պորտուգալիայի թագաւորը {կամենում} էր իւր խոստովանահայր նշանակել Յակոբ Միրա Յիսուսեա

եպիսկոպոսական արժանաւորութեան մասին եւ երբէք չէր {կամենում} թոյլ տալ Լէ-Ժէին Կայսրի ձեռքից ընդունել Աուգսբուր

ցի հակառակորդների։ Շատ ժամանակ է, որ Յիսուսեանք {կամենում} էին մտանել եւ արմատանալ այս տէրութեան մէջ, որպէս

անցել գնացել էին շատ դարեր։ Սոքա խորամանկութենով {կամենում} էին այս նպատակին հասանել եւ որպէս զի հեշտութեամբ

ո՛չ թէ Պապական, այլ Հնդկական արարողութիւն, չէին {կամենում} մտանել ստորակարգ մարդերի տուն Սուրբ Խորհուրդին հա

ր կոնդակի մէջ առաւել ազդու կերպով ասում է. " Մեք {կամենում} ենք եւ հրամայում ենք, որ ստորակարգ մարդերը Սուրբ

էր մինչեւ քսան հազար Քրիստոնեայ։ Յիսուսեանք, որ {կամենում} էին իւրեանց Կարգը հանդիսացուցանել Եւրոպայի առաջեւ

ին, ասաց. " Ո՛չ ոք չի հաւատայ այն մարդերին, որ {կամենում} են հաւատացնել, թէ կարմիր գոյնը սպիտակ է, իսկ սպ

նել Եւրոպական գործերի վերայ"։ " Սրբազան Պապը չէ {կամենում} դատողութիւն առնել Չինաստանի վերայ, - պատասխանեց Մ

լ Չինաստանի վերայ, - պատասխանեց Մեցցաբարդան. - նա {կամենում} է, որ այս ահագին Տէրութեան մէջ բնակուած քրիստոնե

ներին. նոքա հաւատացնում էին Կայսրին, թէ դեսպանը {կամենում} է խզել քրիստոնեաների խաղաղութիւնը եւ կպչում է մին

Ահա Յիսուսեան աբեղաների ճշմարտութիւնը։ Այսպէս {կամենում} են նոքա ապացուցանել իւրեանց իրաւունքը եւ հերքել հ

բոլոր Պապականների փրկութեան համար, այսինքն, թէ {կամենում} է սպանել Հենրիկոս III-ը, որ հալածում է Պապականնե

թքի հետ եղաւ եւ միւս օրը գնաց Արքունի պալատ։ Երբ {կամենում} էր ներս մտանել, պահապանը արգելեց։ Ինչ ժամանակ ա

համար կ'ասեն, թէ ես հալածում եմ աբեղայքը եւ չեմ {կամենում} տեսանել նորանց"։ Յակոբ-Կլեմանը ներկայացաւ թ

րը, որ Հենրիկոս III-ը սպանեցին Փարիզի մէջ, նոքա {կամենում} էին Բօրդօի մէջ մորթել Մարշալ Մատինեօնը եւ տիրել ա

էր, թէ ո՞վին ընտրէ թագաւոր։ Բօրդոսի Պարլամենտը {կամենում} էր Հենրիկոս IV-ին, իսկ Տուլուզի Պարլամենտը որոշե

հարցուփորձի, Բարրիերը խոստովանեցաւ, թէ արդարեւ {կամենում} էր Հենրիկոս IV-ին սպանել Օբրի եւ Վարադ Յիսուսեանն

ումից. այն պատճառով, որ Յիսուսեան աբեղայքը չէին {կամենում} երդմնազանց լինել, ըստ որում այլ խորհրդի վերայ էի

րացաւ. Ֆրանսիացոց հոգեւորները եւ Պարլամենտը չէին {կամենում} ընդունել Unigenitus կոնդակը իբրեւ հիմնաւոր հաւատա

րդը՝ չ'նայելով Յիսուսեանների հետեւողութեանը, որ {կամենում} էին դատապարտել նորան որպէս զրպարտող։ Այն մաս

էպի նա, որ Բուրժի Արքեպիսկոպոսը, որի վիճակի մէջ {կամենում} էր բնակուիլ Լետիլիէն, յայտնեց թէ չէ կարող երաշխա

ոչինչ հաւատ չէր պաշտում։ Պարլամենտը, որ չէր {կամենում} օրագրի մէջ արձանագրել Օրլէանեան Դուքսի հրովարտակը

ւոր Դիւպրա (Duprat) Կանցլերի ապօրինի որդին էր, որ {կամենում} էր գնել Պապական Աթոռը 1, 200000 լիբրէով։

մակովս: Թէպէտ եւ ես ի վաղուց հետէ առ ի սրտէ {կամենում} էի մի առանձին նամակով յայտնուիլ ձեր յարգութեանը,

ն ` առանց սրա թոյլտուութեան: Ազգը, որ վաղուց էր {կամենում} ունենալ այդպիսի մի Կանոնադրութիւն, լիովին բաւարա

ղէմի նոյն այն Իսահակ վարդապետը, որին վանականները {կամենում} էին պատրիարք ընտրել: Իսկ Սարգիս պատրիարքը, հակա

է ինքը աւելի փորձառած էր, քան թէ այդ ուրիշը, որ {կամենում} էր բանալ բնութեան գիրքը: Ուզելով հասկանալ ա

նդիպած լինել այնպիսի դատողութեանը, որ աւազակաբար {կամենում} էին կողոպաել հեղինակից այն, ինչ որ անկողոպտելի է

է պատճառը, որ այդ պատուելի պարոնները ինչ ժամանակ {կամենում} էին իւրեանց միտքը գրի միջնորդութենով յայտնել, իս

նոր ժողովրդին հին լեզուն կը գար հանդէս, ինչու որ {կամենում} էին մինչեւ յետին շունչը պատերազմիլ եւ ճշմարտութիւ

ր մի սիւն, թէեւ՝ շատ խախուտ, որին թիկն տալով՝ {կամենում} են իւրեանց կանգնելու շէնքը անել հաստատուն եւ տեւո

ելով, ճանաչեցինք այդ հնամոլների ցանկութիւնը, որ {կամենում} են, թէ մեք նորանց արհամարհենք։ Ահա սորանով հասա

ց խելօք պարոններն են, որ 19 երրորդ դարու մարդերը {կամենում} են լուսաւորել 5 դարու լեզուով, ուրեմն, մատենագր

ն, որ այդ մարդիկը, մեռուցանելով իւրեանց խիղճը, {կամենում} են պատճառ դառնալ, որ հայոց մանուկների տարաբաղդ վ

յին յայտարար լինել այն միտքերին, ինչ որ հեղինակը {կամենում} է ասել եւ գրել։ Եւ սորա պատճառն այս էր, որ, իւ

ւթյունների ժամանակ հոգեւորականությունը շատ կերպով {կամեցած} է պաշտպանել հին դրությունը, տեսանելով, որ հառաջ

է կատարել մինչեւ քաղաքի սկիզբը: Պատմում են, թէ {կամեցած} էին սկզբումը գետի ափից սկսանել քաղաքաշինութիւնը,

ինչպէս առհասարակ ապացուցանում է փորձը: Եթէ նոքա {կամեցած} լինէին հայրենիքին ծառայել, կարող էին իւրեանց ջեր

նդութիւնը ուրիշ բաներով յայտնել. իսկ եթէ դոցանով {կամեցած} են ժողովրդի ուշը իւրեանց վերայ դարձուցանել եւ ազգ

: Ասում են, եթէ այսպէս առանց մեր նիզակակցութեան {կամեցած} էիք խլել թշնամու ձեռքից յաղթութիւնը, ապա զուր էր

թէ այսպէս ցոյց է տալիս փորձը, ուրեմն մարդը, իւր {կամեցածի} պէս որակրութիւն տալու համար մի բոյսի, կարող էր ն

, մեծապէս մեղանչում է եւ պատմութեան ընդդէմ՝ իւր {կամեցածի} պէս աղճատելով իրողութիւնքը: Լսենք մի փոքր մ

ամանքները մեզ հնազանդուէին, եթէ մեք ամեն բան մեր {կամեցածի} պէս կարողանայինք շինել, եթէ տեսական հաշիւը միշտ

տոյ ամենայն իրաւունք տալիս ենք Պ. Չամուռճեանին, {կամեցածի} չափ, Մաշտոցի կամ Սուրբ գրքի խօսքերը քաշքաշելու:

ներ, սպիտակ եւ կարմիր, եւ դոցա միջնորդութեամբ, {կամեցածի} պէս, ժիպակը փոխարկում էր երբեմն ոսկի եւ երբեմն ա

իջնորդի ձեռքով ինքը վաճառում էր իւր եղբօր ապրանքը {կամեցածի} պէս: Այսպիսի անզգամ կնոջ, այնպիսի տխմար եղբայր

խաբեբայ կարդացողներից եւ մեկնիչներից, որ իւրեանց {կամեցածի} պէս հասկացնում էին ժողովրդին ամենայն բան, եւ տու

էին տալիս Արիստոտելի գրով, որ Յիսուսեանք իւրեանց {կամեցածի} պէս սրբագրել էին. մէջի եղած գլխաւոր բաները դուրս

նք կարող: Այո, մի հեղինակ իր սենեկի մէջ նստած, {կամեցածի} պէս կարող է գրել եւ խօսել, ինչ ձեւ ուզէ գործ դնե

ի վերայ շինութիւն թէ արել ես եւ թէ ոչ, ազատ ես, {կամեցածիդ} պէս, գրաւ դնել, վաճառել, ընծայել, ի վերջոյ,

րեւ բանական այր, կհասկանաք, որ ես ազատ չեմ, որ {կամեցածիս} պես ուղղեմ իմ ընթացքը. պաշտոնիս հանգամանքները չթ

ուրբօնի նման թագաւոր ունենան, որպէս զի կարողանան {կամեցածների} պէս պարեցնել։ Մելեօնումը, բռնուեցաւ մի երիտ

յթեց սիրտս... եւ երկիւղից եւ ցաւից, Բայց {կամեցայ} տեսնել իմ այդ օթեւան: Երբ գնացի ես փ

ամբ հեռացաւ եւ անհետացաւ: Միւս օրը որպէս թէ {կամեցայ} դէպի հայրենիքս վերադառնալ, բայց արծաթի պակասութե

դ փոխուելով իմ թշուառ կեանքի հանգամանքից, երբ որ {կամեցայ}, գոնէ զայրացմամբ դադարեցնել ընտանիքս նոցայ անօգո

ոյ, ձանձրացած լինելով այդ շփոթների նեղութիւնից, {կամեցայ} աղօթքի պարապել եւ հանգստանալ։ Այս պատճառով գնացի

կատար էր: - Չէ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - ես {կամեցայ} ասել, թէ մարդու արժանաւորութեան վերայ է հարցմուն

վ գիտէ, գուցէ... - Ինչ գուցէ, ի՞նչ է. ես {կամեցայ} իմ Մանուշակս տալ նորան, իսկ նա դեռեւս պիտի կոտրա

հետ, բացի կարդինալի կուսակիցներից: Ծառայողք եւս {կամեցան} հետեւել նոցայ: Բայց կարդինալը վախենալով, մի՛ գո

րեանք, ի թիւս այլոց հեղինակաց հնոյն Հայաստանի ոչ {կամեցան} եւ զսորայս պսակել պատմութիւն, համարեալ զնա հակառ

ութեամբ ապագայ վէճերից եւ հերքողական փաստերից, չ' {կամեցան} դատապարտել Քենելի գրքի իւրաքանչիւր կանոնները առան

րիճը խնդրէ աղջիկ, աղջի՛կը կտրիճ պիտի խնդրէ, մէք {կամեցանք} բաղդաւոր առնել Թիւթիւնճի-օղլուի աղջիկը, իսկ պարո

ամենը ցոյց տալը քերականութեան գործն է, բայց մենք {կամեցանք}, որ այս երկու խօսքով պատճառ տանք մեր գրագէտներին

ր լինէր ուտել, դա ոչինչ բան չունի ախորժակի հետ, {կամեցար} եւ կատարեցիր. մի րոպէի գործ է: - Մեք այնպէս

տն իմ տացէ տպել զայնս: Այլ օրէնսգէտն պ. Հագի ոչ {կամեցաւ} յօժարիլ ՚ի ստորագրել զպատմութիւն գործոյն եւ զբողո

ւ զբերեալ պատկերն ընդ ձեռն իմ, պարոն Խալիբովն ոչ {կամեցաւ} հրամայել վասն տասնեւհինգ արծաթոյ, այլ խնդրեաց վա

այ գնալով եւ մոռնալով ազատութեան թագաւոր նստելը, {կամեցաւ} մի ակնթարթ, բռնանալ խօսողի կարծիքի վերայ:

չկամի նա ապրանքը պահել իւր ձեռքում, մի րոպէի մէջ {կամեցաւ} եւ ահա պատրաստ են վաճառականք գնել նորա ապրանքը:

նաւոր առնելու եւ նորա անունը բարձրացնելու համար, {կամեցաւ} Ֆրանսիայից հմուտ արուեստապետներ բերել տալ: Այս բ

ր պապը մի ժամանակ բարկացաւ նորա յանցանքի վերայ եւ {կամեցաւ} նորան դատապարտել, բայց դարձեալ գթալով, ներել էր

անարժան էր այս պաշտօնին, բայց կարդինալը այնպէս {կամեցաւ}. եւ թէ ինչ պատճառով, ահա՛: Կարդինալը քաջ գիտէր

շէն ասում է թէ "քանզի խաղաղասէր էր 'ի Քրիստոս, ոչ {կամեցաւ} ելանել ընդ առաջ պատերազմաւ. այլ այր մի Անատօլ անո

լիս պ. Մարկոսը: Այս պատճառով վեր կացաւ տեղից եւ {կամեցաւ}, յառաջ գնալով, ողջունել իւր բարեկամը. բայց պ.

անելը: Հաւաստելու համար, թէ այդպէ՞ս էր արդեօք, {կամեցաւ} յառաջ ուրանալ այն խորհրդով, որ եթէ պ. Մարկոսը ս

֊օղլուն, նկատելով Մանուշակի տկարութիւնը, իսկոյն {կամեցաւ} բժիշկ կանչել: Կինը, որ առհասարակ չէր հաւատում բ

նն առաջի դնելով, յինքն յանկոյց զՀռովմ. բայց ո՛չ {կամեցաւ} ունիլ տեղի 'ի Հռովմ, զի մի պարտաւորեսցի 'ի բաց կ

էր տէրութեան եւ խորհրդոց նորա, այսու ճանապարհաւ {կամեցաւ} զերծուցանել զուղղափառս 'ի վտանգէ մահու։ Այլ այս

իմաստս, որ ինչ ժամանակի բանականութեանն էր գիւտ՝ {կամեցաւ} նաւել յԵլլադա եւ գնալ յԱթէնս առ աշակերտակիցս իւր

կարողանայ նորանց միանգամայն աշխարհքից հրաժարել, {կամեցաւ} Իգնատիոսը երդումով կապել։ Այս պատճառով Աստուածած

բայց գաւառապետը, որ եւ լաւ չէր փոխարքայի հետ, չ' {կամեցաւ} լսել ամենեւին ոչինչ։ Կսաւիէեն նզովեց նորան, բայ

նիքը։ Րիկչի, ինչ ժամանակ նորան հարցնում էին, չ' {կամեցաւ} ցոյց տալ գանձերի տեղը եւ շուտով մեռաւ բանդարկութե

քր ժամանակից յետոյ անյարմար բերանը բացեց ու երգել {կամեցաւ}. մի քանի վայր ի վեր, ղալբ, ղուլբ խօսեց, այդտե

նազանդ հոգեւորականութիւնը, ազգի կամքին հակառակ, {կամեցաւ} կարդալ թուղթը, ժողովուրդը աղմուկ բարձրացրեց եկեղ

վերայ յուսացի եւ ներգործեցի այնպէս, ինչպէս դուք {կամեցաք} ։ Ինձ չ'յաջողեցաւ խաղաղութիւն տնկել ձեր եւ իմ ժող

տանի սսորագրութիւն միմիայն երկուց վկայից: Այլ ոչ {կամեցեալ} սովին եւս հերիքնալ, դիմեցաք ի Սուպրիմ Կօրտն առ ի

մ լինէր ձեռնտու առաջնորդաց: Սերոբէ Արքեպիսկոպոսն {կամեցեալ} էր խափանել զայն սովորութիւն, բայց վերջացեալ էր յ

ց) Դիտրիխ եւ Զարեմբա գերմանական քահանայից, որոց {կամեցեալ} հասկանալի կացուցանել Հայ ժողովրդեան զբանն Աստուծո

ն ի ձեռն հրեշտակին կանխաւ առ նա առաքելոյ: Եւ ո՛չ {կամեցեալ} ձեռնունայն ի Հայս ելանել թափուր ի յուսոյն եղեալ՝

այն գիտէին զզիարդն եւ զորպէսն. ամենեւին ոչ, եթէ {կամեցեալ} էր դոցա յորդորել եւ քարոզել զժողովուրդն, տալ նմա

ն էր եկել եւ ղահվետնում հանդիպելով անպատվության՝ {կամեցել} էր արյունով լվանալ յուր անարգությունը: Թե ուր

պս, ոչ 500. 000 արծաթ ռուբլու. գուցե դու դրանով {կամեցել} ես խոսել անասնավաճառության մասին. այդ արդեն ուրի

անձը, այլ, մէջբերելով այդ ոտանաւորի հատուածը, {կամեցել} եմ միայն ցոյց տալ Պ. Իսահակեանցին, թէ ճշմարտութ

, մեծ բարերարութիւն էր ազգի համար, որ այդ պարոնը {կամեցել} էր ներկայ գտանուիլ այդ հանդիսին... Այնտեղ էր եւ

ի պատմական, տեղագրական եւ բնական մասների վերայ, {կամեցել} է աւելի որոշ ցոյց տալ իւր անկախութիւնը, եւ այն բ

միայն չէ սիրել իւր փեսայացուն, այլեւ տեսանել չէ {կամեցել} այն հարուստ, բայց անհաւանելի փեսայացուի երեսը:

ր փտած սկզբունքով, երբէք չէ կարողացել, այլեւ չէ {կամեցել} մի հիմնաւոր եւ շարունակ դաշնակցութիւն պահպանել Հա

ասել, որ, եթէ մեր Մխիթարեան գերապատիւ Հարք չեն {կամեցել} այս բանը հայերէն թարգմանել եւ տպել, պատճառը կարօ

գատարների գործերից երեւում է, որ գրեթէ նոքա միշտ {կամեցել} են եւ իւրայինների հետ կատարել բոլորեցուն պարտական

հեռի են եղել այդպիսի սուրբ դիտաւորութենից: Նոքա {կամեցել} են միայն սնափառութեամբ կշիռ ունենալ գործարանումը

նգամ կարդացած լինելով Վարդան վարդապետի գիրքը, չէ {կամեցել} կրկնել նորա ասածները։ Սոքան են այս րոպէիս մեր

լուսաւորեալ աշխարհը պատուէ իւրեան, որովհետեւ չէր {կամեցել} իւր մէջ պահպանել մի գայթակղութեան խմոր: Ստո

, եւ ես Հայ, մեր սիրական Հայերին առ ի սրտէ բարի {կամեցող} "։ Բայց այնպիսի կրքով եւ սաստկութեամբ փաթաթո

ին, խորհուրդ կատարելու համար: Քեզ միշտ բարի {կամեցող} Յ. Շաքարեան"։ Պ. Մարկոսը, աւարտելով նամ

ողովուրդը զուրկ լուսաւորութենից, իսկ բան ուսանել {կամեցողը} կարօտ օտարների շնորհին։ Այս ողբալի բանի պատճ

կաւ պարտ են մոռանալ իւրեանցը: Ազգասէր անուն կրել {կամեցողը}, պարտ է իւր խորհրդին համեմատ գործեր ունենալ, եւ

նը, նախ որ երկար է, երկրորդ, որ շատ պիղծ բան։ {Կամեցողը} թող կարդայ, Երկր. Թագ. գլ. ԺԴ, համ. 1-22,

ացած եւ արդէն, մերժուած մի դրութիւն չդնէ ուսանել {կամեցողի} աոջեւը որպէս գիտութեան ներկայ խօսքը: Մեզ թւ

ենայն տեսակ յարակցութիւնք եւ իւր հետ գործ կատարել {կամեցողներին} միշտ յայտնել ապրանքի գները եւ հարկաւորութենների ք

րի ձեռքում, որ վիճակով ընտրւում են հասարակութեան {կամեցողութեամբ} երեք տարի ժամանակով: Ոչինչ աւելի լաւ կառավարութի

օսքի հրամանը կատարողքը, առանձին առանձին, ի՛րենց {կամեցողութեամբ}, վանքի պտղաբերութիւնը հատուցանելով։ Մեռնելո

ութիւն. եւ ինչպէ՞ս կարելի է, որ մի հայր այդպիսի {կամեցողութիւն} ունենայ դէպի իւր աղջիկը... Ասա՜, ստիպում եմ ք

նի հարցմունքին, թէ " Վեհափառ տէր, ի՞նչպէս է ձեր {կամեցողութիւնը} ուղարկելի աշակերտների մասին ", պատասխանում է Կաթ

ն ազատ շարժողութիւնը։ Զարմանալի է ճակատագրի {կամեցողութիւնը} Հռովմի մասին։ Քրիստոնէութեան արեւը ծագելուց յետո

կամին, առնեն "՝ առանց մտածելու, թէ ո՛վ են այդ {կամեցողքը} եւ առնողքը, ո՞չ ապաքէն իւր նման անդամք հասարակու

ագիր հրատարակողի: Կարդացի այդ ոտանաւորը եւ, երբ {կամէի} արտագրել նորան Յիշատակարանիս մէջ, հօրեղբայրս ներ

Պ. Իսահակեանցը անգիտանում է, թէ որպիսի դպրոցներ {կամէի}, որ լինէին Հայաստանում, եթէ Ներսիսեան ազգային փ

յժմ կը հասկանայ Պ. Իսահակեանցը, թէ որպիսի դպրոց {կամէի} ես իմ ազգի համար: Պ. Իսահակեանցը վիրաւորուե

եդուտ-Կալէն: Վաղուց լուր չունէի քեզանից, վաղուց {կամէի} գրել քեզ, բայց ուր եւ ինչպէս, այս բանը փակում է

րին եւ հնարներին: Պարոն Տիրատուրեանի նամակով {կամէի} այս անգամ վերջացնել Յիշատակարանս, բայց մի այլ նա

նալ նորա սիրուն բարեկամ օրիորդների հետ: - Ես {կամէի} մեր խնջոյքի մէջ խայտառակել նորան, - շարունակեց պ

դուք ուրանաք, քաղաքը վկայում է... ես այժմուս {կամէի} միայն վկայութեններով եւ աշխարհի երեսին կատարուած

նիքը... - Այդպիսի բաներ չեն իմ ասելիքը: Ես {կամէի} վճռաբար լսել քեզանից քո յօժարութիւնը ինձ հետ ամու

ել քեզանից քո յօժարութիւնը ինձ հետ ամուսնանալու, {կամէի} լսել քո խոստմունքը, քո կուսական երդումը: Այո՞,

լսել քո խոստմունքը, քո կուսական երդումը: Այո՞, {կամէի} ստոյգ իմանալ, սիրու՞մ էիր դու ինձ, թէ չկամենալո

ակը, որ գրուած էր Մխիթարեանց թշնամիների ձեռքով, {կամէի} մի մասնաւոր գաղափար տալ մեր սիրելի ազգին, թէ ի՞ն

ւմը ճշմարտութեան, Եւ իմ բոլոր մերձաւորքը {Կամէին} ինձ քարկոծ առնել"։ Եւ, արդարեւ, ճշմարտութ

ելու, եթէ մի քանի մարդիկ, հարստահարելով նորան, {կամէին} ինքեանց միայն սեպհականել նորանց: Ազգի եւ հասարակ

տնուած հայերի մէջ, եւ ահա երեւում են մարդիկ, որ {կամէին} սրբել իւրեանց ազգակիցների աչքի արտասուքը, մխիթար

էն, Լայենէզը եւ Սալմերոնը յայտնեցին, թէ ինքեանք {կամէին} գնալ Սպանիա, որ կարգի դնեն այնտեղ հասարակութեան

չունինք հանդէս բերել։ Մեք, այսչափ խօսելով, {կամէինք} ցոյց տալ, թէ ո՛րքան անհրաժեշտ է կրօնը մարդու համ

ջ: - Ա՛, ա՛, ես այժմ տեսանում եմ, որ դուք {կամէիք} ոչինչ թերութիւն չունենալ երգելու մէջ, այդ այլ բա

յի՞բ, - աղաղակեցին Լեզգիները միաձայն, - նա, որ {կամէր} դաւաճանել Մեծ Մարգարէի փոխանորդի կեանքը եւ որ քան

ունի հետեւականութիւն: Այս օրէնքով, մի մարդ, որ {կամէր} պարապիլ որեւիցէ արուեստի, չ'պիտի ուղղակի գործէ ա

ի՞նչ ծանր պարտականութիւն կար մի մարդու վերայ, որ {կամէր} կատարել Կրտիկոսի (ուսումնական դատաւորի) պարտակա

սուգը, որովհետեւ գիտէին, թէ կարդինալը ի՛նչ մարդ {կամէր} նորա փոխանակ վերակացու կարգել: Բոլոր բարեխիղճ մա

ց. առ ժամանակ մի հրաժարուելով իւր մտադրութենից՝ {կամէր} հանգուցեալը ասպարէզ մտանել ներկայ 1858 թուականի մ

այն միամտութեամբ, եւ խելացի կամ զննող մարդը, որ {կամէր}, շատ բան կարող է իմանալ այսպիսի ժողովներից: Իմ

իքը իւր երգածի մասին ամենեւին այնպէս չէր, ինչպէս {կամէր} հաւատացնել Կոմսին: Այս էր լաւը, որ նորա առաջեւ

միք արեցէք, մեզ չեն վերաբերւում սոքա: Կոմսը {կամէր} մի բան ասել, բայց Մահտեսի Թովմասը յառաջ տանելով

նար այսպիսի անօգուտ եւ յիմարական բաներից, եւ եթէ {կամէր} մի բան ուսանիլ, պարապէր բնական գիտութեամբ, այդ

րեց մի քանի րոպէական լռութիւն, երեւում էր մի բան {կամէր} ասել պարոն Մկրտիչը, բայց չէր համարձակւում: -

կամ մի երկու թերթ ավելացնել: Մսերը հունվարից {կամի} " Ճռաքաղը " իբրեւ օրագիր տպել ամիսը 4 թերթ, նշան

նույնպես նորա պաշտպանը Սարգիսը: Հունվարից Մըսըրը {կամի} " Ճռաքաղ " տպիլ- դորան կարող են ստորագրվել միայն

յն զհրաման կամ զյանձնարարութիւն առ ի Ձէնջ պատրաստ {կամի} կատարել, որպէս եւ հասուցանել ի Հնդիկս կարճ եւ ապ

ակութիւնից. հնձւում է սերմանուածը: Մի մարդ, որ {կամի}, թէ իւր զաւակը առաքինի դառնայ, ապա նախ եւ յառաջ

չէ ցանկանում վայելել այս երանութիւնը, բայց ով որ {կամի}, պիտոյ է արժանի կացուցանէ իւր մարդկութիւնը այս շ

հանջում է նոցանից իւր չկրած, մտացածին վնասը, նա {կամի} այդ գումարով հատուցանել իւր պարտքը եւ մնացորդը գո

քը, ո՛չ, հերիք չէ այդ, այլեւ մի մեծ գումար եւս {կամի} ստանալ իւր պարտապահանջներից որպէս տուգանք: Եւ պա

ան եմ ես ազգին, ամենայն ծնող թող հոգս առնէ, եթէ {կամի}, իւր զաւակի դաստիարակութեան վերայ։ Դու կամիս,

ցել էի, բայց երբ տեսայ, որ կամակոր է դարձեալ եւ {կամի} իմ հետ պատերազմ բանալ, եկայ Ոլիմպոս: Դուք լսում

։ Նա մտածում է գարնան բացուելովը Ռուսսիա մտանել։ {Կամի} տեսանել եւ Էջմիածինը, եւ խնդրեց ինձանից, որ ես

հիման վերայ, մինչեւ անգամ ասել էին, թէ Շահբէգը {կամի} Պ. Իսահակեանցին կնքահայր շինել իւր երեխայն մկրտե

անց գլուխը ", ես ամենեւին չեմ հասկանում, թէ ինչ {կամի} ասել, որովհետեւ, նայելով քերականական կանոններին

ացուցած է երեւում աբեղաների ձեռքով: Բայց թէ լաւը {կամի} Պ. Իսահակեանցը, Ղազար Փարպեցու Մամիկոնեանց տիրո

կ վարագուրւում է մեզ անծանօթ մի հոգեւոր անձն։ Ով {կամի}, թող լինի նա. ես կատարեցի ահա նորա սրտի ցանկութ

դրացի ազգերի խաղաղութիւնը: Նա ո՛չ եթէ յաղթութիւն {կամի} ստանալ ձեր վերայ, այլ պատուհասել ձեզ, ըստ որում

րար ցօղ հիւսիսոյ խառնեալ ընդ հարաւային ջերմութեան {կամի} զիս ծաղկազարդել, պտղաբերս առնել եւ օր աւուր վերա

եւ օր աւուր վերածել ի լաւ անդր վիճակ"։ Ի՛նչ {կամի} ասել սորանով, անհասկանալի է. հիմք եւ լօգիկա չկա

ազգից: Ձայներ կան, թէ ազգը Կոստանդնուպօլսի մէջ {կամի} շուտով բարւոքել Փարիզու մեր ազգային դպրոցի վիճակը

եւ լծակը է հասարակ ժողովուրդը: Մի ազգ թո՛ղ որքան {կամի} հարուստ լինի երեւելի մարդերով, այնուամենայնիւ,

յժմ Վրաց պատմութիւն գրելու։ Բարի՛ ճանապարհ։ Եթէ {կամի}, այդ գործը աւարտելուց յետոյ թող պարապի Բուխայի ը

կանութիւն համարում էինք լուծանել նորան: Թո՛ղ եթէ {կամի}, այսուհետեւ եւս հրապարակէ այդպիսի լուրեր, մեք ա

ր ապագան ապահովելու, մեր սիրելի Հայը եւ ոչ անգամ {կամի} մտածել իւր ապագայի վերայ. նա թողնում է իւր երկիր

լինին նորան: Ոյժը կ'անցնէ նորա ձեռք, թո՛ղ որչափ {կամի}, փոքր լինի նորա ապրանքը. ոյժը, այնուամենայնիւ

այսօրը է նորա Աստուածը, որ պաշտում է, վաղը ի՛նչ {կամի} թող լինի, ովի՛ բան ու գործը կտրուել է, որ վաղու

տարածում, եւ ոչ ոք չէ հարցնում աշակերտի կամքը, {կամի} ՞ արդեօք ուսանել, թէ ոչ: Սակայն չէ պիտոյ աչքից հ

են՝ թո՛ղ մի անգամ ձեռք բերուի հողը, թո՛ղ ինչպէս {կամի}, լինի սկզբնական կառավարութիւնը եւ տնօրէնութիւնը

եւ չ'երթանք այն ծուռ ճանապարհը, որից եւ գնացողը {կամի} յետ դառնալ, բայց ոտքը սայթաքում է: Եւ ի՛նչ խելք

ւմ է եւ առօրեայ տեսածով ապրում է այսօր, վաղը ինչ {կամի} թող լինի: Նորան աւելի թեթեւ է թւում վաղուայ գալի

րանն շարադրե՞ յինքենէ զնոր պարբերութիւնս, եւ զո՞ {կամի} խաբել Այվազովսքին. չե՛մ ք նորընծայ ի տպագրութեան

յ չճանաչելը յանցա՞նք է կամ անօրէնութի՞ւն, ինչպէս {կամի} հաւատացնել մեզ պարոնը իւր տիտայական փիլիսոփայութե

նորան պատմութեան առաջեւ, իսկ Պ. Չամուռճեանը եթէ {կամի} խունկ եւ զմուռս ծխել այնպիսուն, ազա՜տ է: Մի

է նիւթական կեանքի պիտոյքը հայթայթելու համար եւ թէ {կամի} նա խորհուրդ ունենալ, ապա ուրեմն պարտակածն է սպաս

ամանով Յունաստան գնացել. թո՛ղ այսուհետեւ ո՛վ ինչ {կամի}, խօսի։ § 19. Այս Կամսարականները Վահանի հօրե

ովհ. կաթ., Պատմ. Հայ., եր. 83)։ Թող ինչ {կամի}, ասէ Չամչեանը, հիմնուելով Եղիշէի "եպիսկոպոս" բառի

պիտանը տալիս էր օրագիրներին, բոլորը սուտ են, եւ {կամի} իմ աչքը ներկել: Դժոխքի, եւ առհասարակ իմ խաւար թ

իւնը, անձնասիրութիւնը, ինչպէս սովոր է, թող ինչ {կամի} առնէ, գլուխը քարը... Կորչի գնայ... մեզ

յդ քաղաքի պառաւների բերանում, թէ կոմս էմմանուէլը {կամի} նշանուիլ Մահտեսի Թովմասի դստեր հետ: Մայր ու

ամառից յառաջ, չեմ կարող հարսանիք առնել, ինչպէս {կամի}, թո՛ղ գնայ գայ երթալու տեղերը, յետոյ տեսանենք Ա

թեան աղբիւրը Աւետարանն է: Եթէ մի մարդ մի գաղափար {կամի} ստանալ սիրու, ընկերասիրութեան, մարդասիրութեան ե

ի նա անաստուած, ամենաստուածեան, նիւթապաշտ, ինչ {կամի}, թող լինի, թոյլ կամ հաստատ իւր ուրացութեան մէջ

ահանջում ամուլ եւ անխորհուրդ մեքենականութիւն. նա {կամի}, որ ամենայն բան քննուի, ուսանուի եւ հոգու գիտակ

նորա առաջեւ ոչինչ է ամենայն փարիսականութիւն. նա {կամի} մաքուր սիրտ, անարատ խղճմտանք, ամբիծ հաւատ եւ մա

ական բան են համեմատութեամբ առաջին նպատակին, որին {կամի} հասանել։ Նորա մտացածին եւ կարծիքական տիեզերական

, պատուելի Չամչեանն ըստ քմաց նկարագրէ որպէս ինքն {կամի}, այլ ո՛չ որպէս իսկութիւն գործոյն ցուցանէ: Թո՛ղ

ոչ ոք ի Հայս Ռուսաստանեայց ուշադիր եղեւ եւ լինել {կամի}, այս է՝ շինութիւն հայկական ուսումնարանաց վասն հ

ես վճռել եմ եւ վերջացուցել եմ. էգուց գնում եմ, {կամի՛ս}, եկ, չկամիս ` ինչպէս գիտես: Տիկին Յովնաթան

ւք հրաւիրելը յանձն առնուք, խայտառակելը իմ վիզը, {կամի՛ք}, դաշն բռնենք մի վեդրօ արաղով: - Դուք ինձանի

յական եւ այլն: - Քաղաքավարի եւ պատուական մարդ {կամի՞ս}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն ` հանելով վերարկուն եւ տ

իւր յատենի անդ ասաց, " գոհանամ զքէն տէր, զի 'ի {կամիլ} զդատ մեր մեծ, զոր ունէաք ընդ քեզ, եկիր յԱրեւելս

քահանայի, ի կատար հասուցեալ զայն ամենայն, այժմ {կամիմ} տպել, արդեօք կարելի՞ է առաքել զայն ի Սինհոդոսդ ա

եղադրում եղերերգութեան հեղինակը կամ մշակողը, այլ {կամիմ} մատով ցոյց տալ ազգի կեանքի վերայ, մանաւանդ թէ աս

ես իջանում եմ հայկական դպրութեան ասպարէզ, եւ ես {կամիմ} մի երկու քար դնել այնտեղ, որի վերայ գուցէ թէ բար

ել, թէ կենդրոնացած էին մեր դպրութիւնը եւ կրօնը, {կամիմ} ասել՝ այն մեհեանները, որ գտանւում էին Աշտիշատ,

են, ինչ ես ասում, - բացագանչեց սատանան: - {Կամիմ} ասել... կամիմ ասել... թէ ախտոտեալ էր իմ հար

մ, - բացագանչեց սատանան: - Կամիմ ասել... {կամիմ} ասել... թէ ախտոտեալ էր իմ հարբղխով, - պատասխա

արկոսը: - Առ, կարդա՛, բայց ձայնով, ես եւս {կամիմ} լսել, որովհետեւ մոռացել եմ դորա բովանդակութիւնը

տագովութիւն Հայոց։ Արդ այսու յայտարարութեամբ {կամիմ} բառնալ յուղղափառ հաւատացելոց զգայթակղութիւն, զոր

յութեանս այսմիկ պատրաստ եմք եւ զանձինս դնել: Ո՛չ {կամիմք} վերջանալ ՚ի հայութենէ, եւ պակաս ինչ համարել քան

ք, թէ զի՞նչ ուսեալ է դոցա ի հին մատենագրութենէ, {կամիմք} լսել. թո՛ղ խօսեսցին պատուելիքդ: Բայց ցորչափ դոք

լանում են՝ լսվում է մի խուլ ձայն, որպես թե նոքա {կամին} կազմել այստեղ մի զինվորյալ լեհական լեգեոն եւ պատր

սնաւոր։ Նա ասում է. " Իմ ի՞նչ գործն է, թող ինչ {կամին}, առնեն "՝ առանց մտածելու, թէ ո՛վ են այդ կամեցո

միեւնոյն են: Ամենայն ողջամիտ Հայի յայտնի է, որ {կամին} ներկել խաժամուժ ամբոխի աչքը, թէ ահա այս ինչ աբեղ

ր - Մի աբեղայի ֆանատիկոսութիւն: Թող ինչ {կամին} խօսեն, բայց Բէգզադէն համը տարաւ: Յիշատակարանս պ

վ, յիրաւի պիտի ընկնին այդ մշակութիւնքը՞, ինչպէս {կամին} հաւատացնել հարաւայինը, այդտեղ չէ մեր խնդիրը: Նե

ժրաջան եւ գործունեայ մարդերի համար, որ ստուգապէս {կամին} պարապել վաճառականութեան: Նոյն այն գործարանքը, ն

կեանքի շատ մասը անցուցել ենք, թող մեր որդիքը ինչ {կամին} առնեն: Ահա քեզ, պարոն, մի անշուք, բայց ճի

նայում էին դէպի արեւելք եւ արեւմուտք: Թո՛ղ որքան {կամին} զրպարտեն պ. Յովնաթանեանցին, որպէս թէ նա հոգաբար

ր գործերը: - Այո՛, եւ գողերը եւ յափշտակողքը {կամին} հաւատացնել աշխարհին, թէ իւրեանց կողմում ունէին ճ

ւած չլինելով մի ներգործական հոգու, չունին կամք, {կամին} անշարժ մնալ այն դրութեան եւ այն վիճակի մէջ, ինչ

յոց համարեն զայս ամենայն յանուրջս անցեալ, եւ ո՛չ {կամին} զգալ, թէ որ ինչ ընդ եւրոպացիս էանց, նույն կարէ

ւոյթներով իրարից չէին կարող հեռու լինել: Թող ինչ {կամին} խօսին, բայց մարդկային հոգին ցոլացնում է արտաքին

ար կերպարանուել է եւ հայինը ` այդ մասին թող որչափ {կամին} լինին շատ կամ քիչ հաւանական կարծիքներ, բայց մենք

, գո՛նէ արտաքին ձեւով, տպուել էր այդ գործը. մեք {կամինք} այստեղ նկատել դորա հետեւանքը վերաբերութեամբ դէպի

են Մեր երջանիկ կեանքի թել: Մեք {կամինք} կեանք վայելել. Ուրեմն ի՛նչ հարկի համար

Միքայել Նալբանդյանց 100. Ք. Տ. -ին {Կամիշին} 15 դեկտ. - 3 հունվար. 1865 Ք. Տ....

ունվար. 1865 Ք. Տ.... Ամսիս 7-ին մտա {Կամիշին} առավել մեռած քան թե կենդանի. ճանապարհին քաշածներ

րեցեք: 1866 101. ԱՆՀԱՅՏ ԱՆՁՆԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ {Կամիշին}, 1866 թ. <հունվար, երկրորդ կես>... Այստ

102. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 8 փետրվարի 1866, {Կամիշին} Սիրելի եղբայր իմ, Գրիգոր Ղազարյան, Ե

103. ԳԱՅԱՆԵ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻՆ 11 փետրվ. 1866, {Կամիշին} Սիրելի քույր իմ Գայանե, Թե որ անցյալ փոշտ

պատճառը էր իմ անդադար զբաղմունքը եւ եթե ճշմարիտը {կամիս}, վերին աստիճանի թուլությունը եւ վերջումը տասն օր

ներում եմ քեզ, - պատասխանեցի ես, - կարող ես ինչ {կամիս} խօսել, որովհետեւ հիւանդին եւ խելագարին ամենայն ի

եթէ կամի, իւր զաւակի դաստիարակութեան վերայ։ Դու {կամիս}, որ ծիծաղեն իմ վերայ եւ ասեն դեռեւս հասարակաց առ

Բէգզադէ են ասում... - Ասացի քեզ միանգամ, թէ {կամիս} Շահզադէ ասեն, ինձ ինչ փոյթ: Իմ Յիշատակարանիս ըն

տիեզերքի անչափելի տարածութեան հետ: - Դու ինչ {կամիս}, ասա՛, ես Էֆիմերդէ գտայ, նայեցի, շատ վատ վատ

քը շտեմարան է զանազան սխալների: Այնտեղ որքան {կամիս} կարելի է գտանել ոճերի սխալ, հայկաբանութեան սխալ

երեւից. - Ազատութեա՞ն դու զինուոր {Կամիս} գրուիլ այս օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, Քեզ շա

հասանք: - Ի՛նչ շինեցինք: - Աւելի ի՛նչ {կամիս}, - եւ տհաճութեամբ կրկնեց այն ճակատագրական երեք խ

աւ: Մեռաւ նորա հետ եւ նորա համակարգութիւնը: Ինչ {կամիս}, արա՛, բայց ժամանակը իւրեանը կ'առնու: Նոր կառա

երի ընդհանուր կարօտութեան: Կանգնեցուր, եթէ {կամիս}, նոր սիւներ, բայց եթէ հիմքը ոյժ չունի, շինուած

բնական բերքերի համար այս վտանգը եւս չկայ. որքա՛ն {կամիս}, այնքան կարես: Ձեռագործ ապրանքների մեծագոյն մաս

Ա՛ռ նորան յետ, ինձ պէտք չէ, Տո՛ւր ուրիշի, ում {կամիս}. Քեզ մի անգամ ասել եմ, Յիշի՛ր եթէ միտք ունիս:

եց Ճակատագիրը վերեւից. " Ազատութեա՞ն դու զինուոր {Կամիս} գրուիլ այս օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, Քեզ շա

աստ ծառայն քո: Յիշխանականն ի յաթոռ դու զոյ {կամիս} նստուցանես, Եւ ում զլանաս ի փառաց հեշտին զ

ց, աւա՜ղ, այդպէս չէր գրած իմ ճակատի վերայ: Եթէ {կամիս} իմ ընկերիս անունը իմանալ, իմս չմոռանաս: Մնացել

, - ի՛նչ տեսակ գրում են դոքա այժմ. կարդայ ինչպէս {կամիս}, սկզբից դէպի վերջը, վերջից դէպի սկիզբը, վիպասա

. - Ձայնդ կտրի՛ր, լի՜րբ, անզգամ. դու այժմ {կամիս} նոյն բանը ինձ ասել, թէ քո լեզուն թէեւ ծանր էր,

դ լա՞ւ է եկել ազգասիրի անունը, դու առանց զրկանքի {կամիս} առաքինի լինել, ինչպէ՞ս կարելի է այդ, մինչ առաքի

ունիս այդ մետալի արդարեւ ոսկի լինելու մասին․ եթէ {կամիս}, տա՛ր ոսկերիչների մօտ, նոքա կը վկայէն քեզ, որ

էր Աստուծոյ, ձեռք վեր առէք այդպիսի խորհրդից․ եթէ {կամիս}, որ պատճառ լինինք ազգի կործանութեանը, ապա բանան

արելի է ասել, թէ նա չքացաւ, ես տամ քեզ ի՞նչ բան {կամիս} եւ դու չքացուր, եթէ կտրես: - Ապա մի փայտ տո՛

ի, հեր տիշ չիյնեմեզ)։ Յերկարել բանից ասեմ- եթէ {կամիս} եւ կարես անսալ, լո՛ւր զինչ ասես ապա, զոր վկայէ

ես նորա եմ որդի, նա իմ մայր եւ իմ պաշտպան. եթէ {կամիցի} եւ եթէ ոչ, շատ է ինձ, այո՛ զի նա 'ի մայրենի իրա

անս իմում, իսկ եթէ արդարութիւնն կենդանի գոլով ոչ {կամիցի} առնել, զոր արժանն է, բազուկն արդարութեան, ժողո

եցի, որոյ կենաց եւ վարուց եթէ ոք վերահասու լինել {կամիցի} ՝ կարէ տեսանել ի Թղթի նորա առ Վահան, տէրն Մամիկո

նն, սանձել զլեզու կամ զգրիչ բանականաց: Նոքին ոչ {կամիցին} ՚ի բողոքելոյ եւ ՚ի պաշտպանելոյ զիրաւունս ազգի մեր

ւաց եւ չէ անօգուտ գործդ մանաւանդ վասն Ռուսաց, որ {կամիցին} ուսանիլ զլեզու Հայոց, բայց առ ուսանելոյ Հայոց լե

ես եւ ես ըստ կարգին հասուցից նոյնպէս: Իսկ թէ {կամիցիք} այլով ճանապարհաւ գրել, կամ իսպառ զանց առնել, կա

հոքու բան արա՞վ թե չէ, եւ այլն: Բավ է: Եթե {կամիք} իմ որպիսությունս հարցանել, փառք աստուծո, ողջ եւ

եւ սրբազան հայրն ալ նմանապես: Տեղիս հավան թե {կամիք} հարցանել՝ տաք է, մեկ երկու շաբաթ առաջ քիչ մը ցր

րամասն կխոսինք: Եթե դուք այնքան բարի եք, որ {կամիք} ինձ օգնել եւ իմ խավար դրութենից դեպի լույս քարշել

զգը եւ թէ՛ նորա պակասութիւնքը եւ, եթէ աւելի լաւը {կամիք}, պակասութիւնքը աւելի նախընտիր են, քան թէ բուն ա

նալ: Բայց այս մի խորհուրդ է իստակ սրտից, ինչպէս {կամիք}: " Ահաւասիկ Պարոններ " հանդէս էք գալիս, պար

ամարում, այսպէս առնենք կամ այնպէս առնենք ", ինչ {կամիք}, արեցէ՛ք սիրելիս, եւ մեք հոգւով չափ ուրախ կը լի

ցանում են որպէս " ձայն բարբառոյ յանապատի"։ Դուք {կամիք} արդարացնել Խորենացու անձը՝ ասելով, որ հանգամանք

ից, կը բողոքեմ եւս ձեր վերայ, որ դուք նորութիւն {կամիք} ներս բերել մեր ազգի մէջ, եւրոպացոց պէս ամենայն բ

յն թէ արձակեցէ՛ք ինձ այստեղից, այնուհետեւ ինչպէս {կամիք}, եւ ես անչափ շնորհակալ կը լինիմ ձեզանից, եթէ առ

։ Ամենեւին ո՛չ, դուք կարող էք գրել իմ մասին ում {կամիք}, բայց այն մարդը, որին գրելու էիք, ձեր օրէնքի ը

խան չէ, ինչպէս դուք, որ միմիայն բարբարոսութեամբ {կամիք} ցոյց տալ ձեր մեծութիւնը։ Դորա հակառակ, նա հայր

Կո՛մս, չափեցէ՛ք այս անիրաւութիւնքը որ չափով եւ {կամիք}, բայց մեք ընդունել այսպիսի բաներ չենք կարող: Այ

ւնը դէպի ձեր պարոնները վերջացած է. գնացէ՛ք, ուր {կամիք} եւ ապրեցէ՛ք, ինչպէս կամիք"։ Բայց կառավարո

ացած է. գնացէ՛ք, ուր կամիք եւ ապրեցէ՛ք, ինչպէս {կամիք} "։ Բայց կառավարութիւնը եւ ազնուականութիւնը

ն եւ խորհուրդ նորա է բարոյականութիւն. - " Զոր ինչ {կամիք}, թէ արասցեն ձեզ մարդիկ, արարե՛ք եւ դուք նոցա.

գամնե՛ր, մինչեւ այն աստիճան լրբացաք, որ ինձ եւս {կամիք} խելքից հանել.... Ո՛չ, այդպէս չէ: Ես քեզ հրա

ասում է եւ հայհոյում է նորանց եւ... ինչ այլեւս {կամիք}, օրհնում է օտար աշխարհում, պանդխտութեան մէջ իւր

ոյց տո՛ւր ինձ ախոռը․ արի՛ գնանք: - Ամենեւին․ {կամիք} սպանեցէք ինձ, այնուամենայնիւ յանձնառու չեմ գնալ

կարծիք է իմ կողմից, դուք ազատ էք տնօրինել ինչպէս {կամիք}, պատասխանեց Մանթուխեանցը: Պ. Շաքարեանցը,

ս դուրս եմ եկած ման գալու, - ասաց տիրացուն, եթէ {կամիք}, գնանք միասին: Թէպէտեւ շատ ծանր էր կոմսին ը

է, դոքա ուսումնական բաներ են եւ դուք ձեր մէջ ինչ {կամիք} արեցէք, մեզ չեն վերաբերւում սոքա: Կոմսը կամ

ալի չէր ինձ գործ ուենալ ձեր հետ: Չգիտեմ, թէ ինչ {կամիք} դուք ինձանից: Մի անգամ ձեր անզգուշութեան եւ դատա

հով. Մարդն է առած սղոց ու մուրճ Գետի վրայ գցում {կամուրջ}: Եւ խաղեր ասող հրեշտակը մի՞թէ Օրէնքն այս յարգո

հորդեալ դիւրագնաց: Սոսկ ի մարդոյն մուրճ Յարդարի {կամուրջ}: Ո՞չ հրեշտակն ցցասաց Պատկա՛ռ այդմ օրի

որ բնակիչներին այս անուններով, Խանլը-դերէ, աւէր {կամուրջ}, աւէր ջաղաց, բաղանիք, աղբիւրներ, խոր ձորեր,

ոսա, թէ վասն է՞ր ո՛չ կործանեցան ազինք Եւրոպիոյ, {կամուրջ} հաստելով լուսաւորութեան՝ զնորն բարբառ հասկանալի

թէ զիա՞րդ արժան էր գործանաւորել եւ լինել հնար եւ {կամուրջ} լուսաւորութեան: Բառիւս նոր հայախօսութիւն չիմանամ

տոյ է լինէր նոր եւ կենդանի լեզուով, որ կարողանար {կամուրջ} բանալ Ազգի բանականութեան եւ գիտութեան գաղափարների

անալի լինելով միանգամայն նոր ժողովրդին, կարող էր {կամուրջ} լինել լուսաւորութեան, ապա ուրեմն մեր ժողովուրդը

ւթիւնը, որ իբրեւ ելեքտրականութեան լաւ առաջնորդ, {կամուրջ} է լինում օդի եւ երկրագունդի մէջ, այնպէս որ ատմոս

ալու եվրոպական ազգերի հետ, անցանել այն փրկության {կամուրջը}, որից անցանում են ուրիշ ազգեր: Էտնան եւ Վեզո

թափում է իր միտքը իր նմանների մտքի մէջ. սա է այն {կամուրջը}, որի վրայով կարող են ազատօրէն ընթացք ստանալ մտքե

մէջ, այնպէս որ ատմոսֆերի ելեքտրականութիւնը, այն {կամուրջի} միջնորդութեամբ կպչելով երկրագունդի ելեքտրականութա

իւղի մէջ է, որ մի գուցէ հնդկացիք եւս անցանին այն {կամուրջից}, որից անցան Հիւսիսային ամերիկացիք: Միայն Անգլիա

թեանց վրայ. քա՛ւ լիցի՛: Բոլոր Եւրոպան անցաւ այդ {կամուրջից}. յայտնի է, թէ կարգը, մէկ օր մեզ էլ պիտի հասնէր

զօրութեան կտակին անկանի յօգուտ Նախիջեւանայ, որոյ {կամս} երեսփոխան եւ յորոյ մասին ունիմ զկարողութիւն հետամ

անխորհուրդ հնասիրութեան, որով ի մի հոգի եւ ի մի {կամս} բոլորեալ լուսաւոր մտածողացն՝ ձգտեսցին այնուհետեւ

ն առանց հեղինակի չզօրեն ինչ առնել, այլ միացեալ ի {կամս} եւ հոգի բազում ինչ է լուսաւորութիւն համազգեաց:

րդ զառաջին կելոյն իմոյ զվարս՝ Տէր Ներսէհ եւ Հրատ {Կամսարական} գիտեն"։ Այս խօսքերը յիշեցնում են մեզ Պաւղոսի Ագ

՝ զառաջինն կելոյն իմոյ զվարս՝ տէր Ներսէհ եւ Հրատ {Կամսարական} գիտեն զՍիւնեացն յառաջագրեալ եպիսկոպոսն աշխարհին "

" զառաջինն կելոյն իմոյ զվարս՝ տէր Ներսէհ եւ Հրատ {Կամսարական} գիտեն. զՍիւնեացն՝ յառաջագրեալ եպիսկոպոսն աշխարհ

շ էր, ամուսնացուցած էր Արշարունեաց տիրոջ Արշաւիր {Կամսարականի} հետ, որոնցից ծնեցան Ներսէհ, Հրահատ եւ Վահան Կամ

իր Պատմութեան մէջ միշտ Հրահատ է անուանում Արշաւիր {Կամսարականի} երկրորդ որդուն եւ ո՛չ մէկ անգամ՝ Հրատ։ Երկրո

ջուայ վարք ու բարքս գիտեն տէր Ներսէ՛հ եւ Հրահա՛տ {Կամսարականները}, իսկ Սիւնեաց երկրում ունեցած կեանքիս որպիսութիւն

՛ղ այսուհետեւ ո՛վ ինչ կամի, խօսի։ § 19. Այս {Կամսարականները} Վահանի հօրեղբօր, այսինքն՝ Մեծ Վարդանի թոռներն է

անի հետ, որոնցից ծնեցան Ներսէհ, Հրահատ եւ Վահան {Կամսարականները} ։ Եւ ինչպէս սոցա հայրը՝ երանելի Արշաւիրը, մինչե

եւ մի ժամանակ մնացի։ Այն տեղից վերադարձած կեցայ {Կամսարականների} մօտ, այն բոլոր պատերազմների եւ խռովութեանց ժամա

երբ բոլոր խռովութեանց եւ պատերազմերի ժամանակները {Կամսարականների} մօտ էի, այդ միջոցին վարած կեանքիս որպիսութիւնը ն

ւթիւնը Փարպեցին, ինչպէս ինքը վկայում է, կեցել է {Կամսարականների} մօտ, եւ հաշտութիւնից յետոյ գնացել է Սիւնեաց աշխա

գամ՝ Հրատ։ Երկրորդ՝ Փարպեցին քա՛ջ ճանաչելով {Կամսարականների} յարգը, շա՛տ անգամ վայելած լինելով նոցա մարդասիրո

ղաքավարութեամբ է խօսում Փարպեցին Մարզպանին հետ եւ {Կամսարականների} մասին, այդ ինքը՝ կարդացողը, կարող է տեսնել առա

էմ։ Փարպեցին, ինչպէս ինքը իր թղթում վկայում է, {Կամսարականների} մօտ էր այդ միջոցին, եւ բնաւ որեւիցէ եկեղեցական պ

լ տալ, երբ նա չէ ծածկում մեզանից Ներսէհ եւ Հրահատ {Կամսարականների} կանանց գերութիւնը, Մեծ Վահանի պատերազմերի ժամանակ

դդէմ մղում էր Վահանը եւ որին մեծապէս գործակից էին {Կամսարականքը} ։ § 20. Վահանի նուաճումը, այսինքն՝ նորա հաշ

տաճարաց, վանօրէից, քաղաքաց, շինից, ամրոցաց, {կամրջաց}, բրգանց, աշտարակաց եւ նմանեաց"։ Անխորհուր

վասն այդօրինակ անվաւեր զրպարտութեանց: Իսկ թէ {կամք} իցեն նորին վեհափառութեան անպատճառ իմով ներկայութե

ուրանալ զդժուարութիւն մեծակշիռ գործոյս, այլ ուր {կամք} են հասարակաց, կամք հաստատեալ ի վէմ գիտակցութեան

ւն մեծակշիռ գործոյս, այլ ուր կամք են հասարակաց, {կամք} հաստատեալ ի վէմ գիտակցութեան եւ ուր ղեկավար է ոգի

իք այլով ճանապարհաւ գրել, կամ իսպառ զանց առնել, {կամք} վեհափառութեանդ են, ես զիմ կատարեցի զպարտականութի

Մինչդեռ միշտ հնարավոր է ուղղվել, եթե միայն մարդ {կամք} ունի, եթե նա չի դադարել գիտակից " ես " լինելուց

մ ենք ձեզ մշտնջենաւոր ժամանակով, բացի ով որ ինքը {կամք} ունէր մտանել ՄԵՐ ծառայութեան մէջ: Չորրորդ.

ք որպէս մի լոկ մեքենայ, որպէս մեռեալ դիակ. դուք {կամք} չունիք... Ձեզ եւ հարկաւոր չէ լեզու եւ բանականութ

չ թէ չէ կարդացել " Մեղու " լրագիրը, այլ ամենեւին {կամք} եւս չունի կարդալու, որովհետեւ պատասխանում է, պա

Կոմս Էմմանուէլ. " Խորհուրդ մարդկան, {կամք} Աստուծոյ ", - ասում է առածը. սորա ճշմարտութիւնը

է խնդրել պարոնի փաստաբանութիւնը եւ այսուհետեւ եւս {կամք} չունի խնդրել: Չենք կարծում, թէ Պ. Խուդաբաշ

ւր սեպհական ազգութեան դրօշը: Բայց, այս ասելով, {կամք} չունինք ազգութիւնը կոյր ֆանատիկոսութիւն դարձնել:

ն տալով բանից իմոց, յայտնեմ, զի այս է իմ վերջին {կամք} եւ պատուէրն, որպէս ահա վասն հաստատութեան չորք թո

մեզ, ե՛ւ ազգին։ Այլ զի՞նչ, եթէ նախախնամութեան {կամք} եւ այսպէս հաճեցան զմեզ աշխատեցուցանել: Աւա՛

բար յայտնում ենք, որ մի քայլափոխ եւս յետ կոխելու {կամք} չունինք, ոչ միայն Պ. Չամուռճեանի շաղփաղփելուց ե

հանայ ճանաչելով պիտի արհամարհենք քահանայութիւնը, {կամք} չունինք, մատնելով չարագործը քաղաքական կառավարութ

, որ ծարավելով իմաստության, մոտենում է նորան եւ {կամք} ունի ճանաչելու յուր անձը, բնությունը եւ մարդկութ

եւ կամ որոնց օգնութեամբ կարելի էր յառաջ տանել մի {կամք}: Այսպիսի խորամանկ եւ անբարոյական մարդիկն ե

բաւի վրայ հիմնելով, դատե՛լ կամ դատապարտե՛լ բնա՛ւ {կամք} չունէի, ուստի, այն չարաթոյն մարդիկը, կարծո՛ւմ

դիմում է դէպի նա՝ խնդրելով որոշել ժամանակը, երբ {կամք} էր վեհափառ տիրոջը աշակերտքը Բեռլին ուղարկելու, ո

դ անպիտանը... ինքը որովհետեւ ոչինչ չի շինել եւ {կամք} չունի շինելու, սկսեց իմ առաջեւը գովել մարդերի խե

եմն պիտոյ էր խօսել պարզ եւ կենդանի բարբառով, եթէ {կամք} ունէիր կենդանի էակների հետ խօսել, եթէ քո խօսակցո

ն. նոքա Ադեպտք անուանում էին իւրեանց եւ ամենեւին {կամք} չունէին հաղորդել ուրիշները իւրեանց գաղտնիքին, աս

ան կանոնքը արգելում են մեզ, առանց որեւիցէ մարդու {կամք} ստանալու, տպագրութեամբ հրատարակել նորա վարքագրու

- Մարդը կորուսանում է իւր արժանաւորութիւնը, եթէ {կամք} չունի, եթէ դադարում է նորա մէջ ձգտողութիւնը: Մե

րող է կատարել մի այնպիսի բան, որ զգալ ունէր, որ {կամք} ունէր, որ գործիք ունէր, եւ այսպէս քո ասելով մահ

ց նորա խօսքը Շահումեանցը, - մի այնպիսի բան է, որ {կամք} ունէր, այնպէս չէ՞: - Թող այդպէս լինի, - ասաց

եւ ջերմ-ջերմ համբուրեց: - Խորհուրդ մարդկան, {կամք} Աստուծոյ, - շարունակեց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, -

րէա։ Մի քանի ժամանակ մնաց նա Ցանթէ կղզումը, ուր {կամք} ունէր սկզբումը բոլորովին մնալ իւր ընկերութեան հետ

րդու կամ ազգի եւ կամ ընկերութեան մէջ ամենայն ազատ {կամք}, ամենայն գործունէութիւն եւ ամենայն կեանք։ Դոցա

, ուր ամենայն հոգեկան ազատ ձգտողութիւն, ամենայն {կամք}, հասկացողութիւն, ստուգագործութիւն եւ գիտակցութի

վիճակուած չլինելով մի ներգործական հոգու, չունին {կամք}, կամին անշարժ մնալ այն դրութեան եւ այն վիճակի մէ

ւթեան մասին, նա հերքում էր մարդումը ամենայն ազատ {կամք} ։ Շուտով Պապի երեսփոխանների եւ այլ եպիսկոպոսն

ոչնչացնում է ամենայն աճեցողութիւն, ամենայն ազատ {կամք}. այնպէս, որ մարդը դառնում է Կարգի ձեռին մի մեռե

քիր կարող է լինել մի ներգործական էակ, մարդը, որ {կամք} ունի եւ քննում է կամ քրքրում է մի բան, իսկ մի կր

որ բովանդակում էր իւր մէջ Քրիստոսի երկու բնութեան {կամքերի} եւ ներգործութենների վարդապետութիւնը, ընդունեց Կա

ակառակը։ Իսկ վերին արդարատես Աչքը չէ նայում չա՛ր {կամքերի} ուզածներին, այլ իր խնամակալութեան աջողութեամբ,

փոխանակ ասելու " նոցա կամքից ", ասում է՝ " նոցա {կամքէն} "։ 53 երես, փոխանակ՝ " այս վայրենի անասունների

յսինքն ինչ որ եմ ես, ամեն մարդ ունի յուրյան ազատ {կամքը}, ամենայն մարդու ինչպես կամենա, այնպես ճանաչե,

այսպէս է աշխարհի կարգը, այո՛, եւ Նախախնամութեան {կամքը}, որ ընտրեալքը երեւին: Ճշմարիտ եւ ստոյգ մատ

Բայց արի տե՛ս, որ այլապէս է եղած Նախախնամութեան {կամքը}, եւ ես այս րոպէիս երեք ամսական լռութենից յետոյ հ

որ ծառայողի 100 մանէթ վարձը կտրելու եւ իւր անխիղճ {կամքը} յառաջ տանելու համար պատրաստ է, 1000 մանէթ կաշառք

ւրդը... Ամուսինը, չկարողանալով կատարել իւր կնոջ {կամքը}, անշուշտ, կորուսանելու է իւր յարգը նորա աչքում

ա հակառակ՝ մեզ շատ հեշտ: Այստեղ հարկաւոր է ազգի {կամքը}. եթէ սա չէ մեռել կամ չէ դադարել ներգործելուց, ե

յն նիւթերի, որոնց հետ պիտի փոխուի դրամը. այստեղ {կամքը} կամ հաճոյքը հանդէս չունի: Երբ որ երկրագործութիւն

ւթիւն են տարածում, եւ ոչ ոք չէ հարցնում աշակերտի {կամքը}, կամի՞ արդեօք ուսանել, թէ ոչ: Սակայն չէ պիտոյ

, Ո՛չ ոք չէ կարող նորա հակառակ Ի զուր փորձ փորձել {կամքը} կոտրելու: Նա այն ժամանակ սուր ունի հատու, Կըրա

ը: Ա՜խ, թէ մինը ասէր մեզի նորա սրտի սուրբ {կամքը}. Այն սուրբ կամքը կատարելու ամենեքին եմք պա

ասէր մեզի նորա սրտի սուրբ կամքը. Այն սուրբ {կամքը} կատարելու ամենեքին եմք պատրաստ - Ծեր ու տղայ

եւ նոյն հնազանդութեան, որին հպատակուած էր մարդոց {կամքը} "։ Հայմը շարունակելով իր ստորագրութիւնը եւ ն

եշտակ եմ եւ ո՛չ վարդապետ, երբէք էլ սորա կամ նորա {կամքը} հարցնողներից չեմ եղած, որ մի իշխանութեան գործ գտ

եան աստիճանը։ Բայց այլապէս էր Նախախնամութեան {կամքը} ։ Հանգուցեալը, պարապելով անդադար եւ ել ու մուտ ա

ինք նորանից եւ հետեւէինք նորան: Բայց ափսոս, մեր {կամքը}, մեր զգացողութիւնը, որ դուրս էր բնութեան նիւթակ

այ, միմիայն անձնասիրութիւն է: Ես ասացի, թէ մեր {կամքը} եւ այլ աննիւթ կարողութիւնքը աշխատում են բռնանալ ե

Մանուշակին խօսել էր իւր կին առանց հարցանելու նորա {կամքը}, եւ Մանուշակի ծնողքը եւս, ի՞նչ մեղքս պահեմ - ու

ածելու, առանց խօսելու, առանց մինը միւսի վճռական {կամքը} լսելու, միմիայն հետեւելով մի անցողական, կամ լաւ

էս, կամ արգելանքի տակ դնէր մեր ազատութիւնը, մեր {կամքը}, որ հետեւանք էին մեր հոգեկան եւ ֆիզիկական կատարե

հաստատում են, թէ դա խլելով բոլորի ազատութիւնը եւ {կամքը}, իւր մէջ կազմել է մի ազատութեան շտեմարան, եւ նո

Այսպէս է աշխարհի կարգը, այո՛, եւ նախախնամութեան {կամքը}, որպէսզի ընտրեալքը երեւին։ Մեր խնդրից դուրս է խ

ը կազմած է, կարգը (systema) պատրաստ, այս օրից {կամքը} ստացաւ իւր յատկացեալ պաշտօնը։ Բայց Լօյոլան ոչինչ

րեսուն օրի մէջ չքացնել բանականութիւնը եւ ինքնագոյ {կամքը} ։ Յիսուսականութեան հետ զուգընթացաբար ծաղկած խուզա

։ Այս կարգից դուրս գործերը եւ ապառաժի նման հաստատ {կամքը}, որ տեսանում ենք Կարգի անդամների մէջ, մինչեւ Կա

տճառ, այդ բանը Գեներալի կամքիցն էր կախւում, որի {կամքը} էր եւ հասարակաց կամքը, հասարակութեան անդամները տ

լի կամքիցն էր կախւում, որի կամքը էր եւ հասարակաց {կամքը}, հասարակութեան անդամները տէր չէին իւրեանց մարդկա

, աղքատութիւն եւ կոյր հնազանդութիւն դէպի Գեներալի {կամքը} ։ Ժողովողների եւ չորս ուխտերի ուխտապահերի մէջ

ի օգտի համար նոքա պիտոյ է ոչնչացնէին իւրեանց ազատ {կամքը} եւ կոյր հնազանդութեամբը հպատակէին Կարգի կամքին։

մանաւանդ՝ կանոնադրութեան մեջ։ Նա մեռուցանում է {կամքը}, ոչնչացնում է մարդկային ինքնագոյ ազատութիւնը եւ

այսպիսի կրթութենով մանուկ տղայի անձնագիտութիւնը, {կամքը} եւ ճանաչողութիւնը չքանում է. ուրեմն շատ հեշտ էր

կտակը, այսպէս էր եւ ինքեան հասարակութեան վերջին {կամքը} ։) ՅՕԴՈՒԱԾ ԵՐԿՐՈՐԴ ԵՒ ՎԵՐՋԻՆ Յիսո

ն կոյր հնազանդութեան վերայ, որ ունէին դէպի Կարգի {կամքը}, ընտիր զինուորների նման, որ քաջութեամբ մեռանում

օնը էր, նայելով աստղերի ընթացքին, մեկնել երկնքի {կամքը}, որ Կայսրի հայրն էր համարւում։ Խորամանգ Շօյլը շ

տուեց, թէ Սրբազան Լիգայի եւ Յիսուսեան աբեղաների {կամքը} այն էր, որ Հենրիկոս մեծի փոխանակ Կարդինալ Կարոլո

ւմ հասկանալ, որ չնայած մեր խաղաղասեր ոգուն, մեր {կամքի} հակառակ, հարկադրում են մեզ մերկացնել հենց իրենց

ամենայն տեսակ վաստակասիրութիւնք տարածել ամեն մինի {կամքի} եւ կարողութեան համեմատ, եւ այս բոլորը ունիք վայե

չինչ չէ ասել, որովհետեւ երբէք չեմ ներգործել նորա {կամքի} ընդդէմ, բայց Պ. Բէգզադէն, իմանալով, որ ես տկա

ղութեան, որպէս՝ ա. Յիսուսի Քրիստոսի բնութեան, {կամքի} եւ ներգործութեան վարդապետութիւնը. բ. Քրիստոսի ծ

քից ցաւում ենք, որ մեր անունը, թերեւս առանց մեր {կամքի} եւ գիտութեան, մի այդպիսի վիշտ է պատճառել պարոնին

ցոյց էի տալիս " Հիւսիսափայլի " իրաւունքները, որ {կամքի} կամ ճաշակի վրայ ոչ, այլ էական հիմքերի վրայ էին ա

: Յայտնի է, թէ այս դրութիւնը իսպառ սասանեցնում է {կամքի} դրական ազատութիւնը, որովհետեւ ենթարկւում է շրջապ

րբ եւ անամօ՛թ մարդիկը, որ ուրիշների բերնից իրենց {կամքի} ուզա՛ծն են խօսում եւ չե՛ն սոսկում Տարսոնացի Սերով

ռողջանալով զօրացաւ։ Եւ այսպէս կատարելով իրենց {կամքի} բոլոր ուզածը իմ վրայ, այնուհետեւ զուարճանալով ու

էր եւ գրով մնաց վանքում. եւ ճշմարի՛տ որ, Տիրոջդ {կամքի} կատարողքը դոքա եղան։ Որովհետեւ այն օրից, երբ դո

ն էր նորա համբերութիւնը, այլեւ հաստատութիւնը իւր {կամքի} վերայ. արդարեւ այնպիսի յատկութիւնք, որ հեշտ ճար

դաստանները հարկադրուած էին խոնարհել խիստ նախարարի {կամքի} առաջեւը, որ եւ խորամանկութենով եւ ուժով գիտէր ոչ

ջրէ՛ մեր հոգիների անդաստանքը, որով ծաղկելով՝ քո {կամքիդ} հաճելու արժանի պտուղներ բերենք եւ քե՛զ մատուցանեն

ը՝ չնայելով կտակողի վերջին, ուրեմն եւ նուիրական {կամքին}, որով աւանդում էր կտակը համօրէն ազգի օգտի համար

ն թէ ինքը՝ Անգլիան, բայց Անգլիան, հակառակ նորա {կամքին}, պահում է նորան իւր ձեռքի մէջ, եւ Թէյմսը շատ ժա

ութիւն չունիմ քո հետ, ի՛նչ պատճառով, հակառակ իմ {կամքին}, առնում ես եւ բռնութեամբ դնում ես քո կշռի թաթի մ

, Որին շատ անգամ պաշտեցինք, իբր ստրուկ նորա {կամքին}. Սուրբ ու ազնիւ զգացմունք մեր սրտիցը հեռի է

գանչում: - Այդ տեղ նա մեղաւոր չէ, առանց նորա {կամքին}, վանքը յաւելացուցել է այդ էջերը։ - Պ. Այվա

ին չէ՛ ճանաչել իւր պարտականութիւնը, եւ կարդինալի {կամքին} ծառայելով, գործի է դարձել նորա չարութեան: Լաւ կ

ործարանը ինչպէ՛ս խաղալիք էին շինել իւրեանց վատթար {կամքին}: Վերահասու եղա՞ր դու դոցայ խարդախութեններին: Ճշ

էլ Կիլիկիոյ մէջ Կօզանօղլուն, ազգի եւ կաթողիկոսի {կամքին} ընդդէմ, առաջնորդներ է կարգում. շատ անգամ, այո՛

էր. " Տիրածի՛ն, ես չեմ կարող ընդդիմանալ ծնողքիս {կամքին}. այո, եւ օգուտ եւս չունիմ ընդդիմանալուց. զոհ պ

ատելի չէր լինելու, եթէ մեզանից մինին ընդդէմ մեր {կամքին} եւ յօժարութեանը կապելու լինէին մահով միայն վերջան

լ այս արարողութիւնը իւր վերայ, հնազանդուելով մօր {կամքին}: Նորա խելքը, միտքը կապուած էր Շահումեանցի հետ.

կութեան անդամները տէր չէին իւրեանց մարդկային ազատ {կամքին} ։ Գեներալը կարո՛ղ էր նուիրել (օրհնել) նորանց ու

զատ կամքը եւ կոյր հնազանդութեամբը հպատակէին Կարգի {կամքին} ։ Այս պատճառով մեծ զգուշութեամբ ընդունւում էին այ

այլ առանց ձայն հանելու պիտոյ է հնազանդուէին Կարգի {կամքին} եւ կատարէին այն գործը, որ Կարգը յանձնում էր նոցա

ւմ։ Խորամանգ Շօյլը շուտով տիրապետեց երկնքի որդու {կամքին}, ուղղակի եւ առանց յօժարութիւնը հարցանելու մուտք

չափ զօրացած էին, որ կարո՛ղ էին չհնազանդուիլ Պապի {կամքին} ։ Բայց այնպիսի խորամանկութեամբ ներգործում էին, ո

, առանց մի սահմանափակութեան, հլու հպատակ է Պապի {կամքին} ։ Մեցցաբարդան, ինչ ժամանակ ներկայանալով Կայս

ը, որ մի քայլ եւս չէր փոխում առանց Յիսուսեանների {կամքին} ։ Այս մարդը սարսափելի հալածանք հանեց Յանսէնեաններ

րում, եւ երբ անհնազանդ հոգեւորականութիւնը, ազգի {կամքին} հակառակ, կամեցաւ կարդալ թուղթը, ժողովուրդը աղմո

եւ տառապանքը յառաջացած անհնազանդութենից ծնողների {կամքին} ։ Փորձով գիտենք, որ այդ գիրքը շատ սիրելի կը լինի

սահմաններին, քաշքշելով այն օրէնքները, որ մարդու {կամքին} բնաւ չեն ենթարկւում, այո, այդպիսին աստուծու արտ

մ, բայց դա կախված է յուրաքանչյուր քաղաքացու բարի {կամքից} եւ չի ապացուցում երբեք, որ նա իրավունք չունի ներ

նում է տանը տիրոջ, կօշկակարի, դերձակի եւ ջրկիրի {կամքից} կամ դաւադրութենից, բոլորովին անխելք եւ տղայական

թիւնքը, որի հասակը չափւում է հոգաբարձութեան ազատ {կամքից} առաջացած չափով, այնտեղ հանդէսը պատկանում է ֆրիդր

յս աշխատութեան 11 երեսում, փոխանակ ասելու " նոցա {կամքից} ", ասում է՝ " նոցա կամքէն"։ 53 երես, փոխանակ

ի մէջ պիտոյ է մնային. պատճառ, այդ բանը Գեներալի {կամքիցն} էր կախւում, որի կամքը էր եւ հասարակաց կամքը, հա

յց նոցա խօսքը ոչինչ ազդեցութիւն չունէր. Գեներալի {կամքիցն} էր կախուած ընդունել կամ չ'ընդունել այն։ Միմիայն

ամ, որ այն ալ ստացած չես, որ մեղադրում ես: Ձեր {կամքն} է, եղբայր, այնքան մեղադրեցեք, այնքան գեշ ասեք

ւ խաբեությունքը աստուծո անքննելի նախասահմանության {կամքն} էր, որ մեր ձեռքով պատժվեին եւ խայտառակվեին:

զ, մեք նորայն կլսենք եւ կտնօրինենք, ինչպես նորա {կամքն} է, բայց (գրեցինք), Այվազովսկին ինքը վիրավորվե

մբ Մասէհ Մարտիրոսն, թէ այս իմ կտակն է, իմ յետին {կամքն} է եւ իւր խնդրանօքն մեր անունը գրեցաք որպէս վկայ.

ատ հաստատ, ճիշտ լուր է, Մեր արքայի վերջին {կամքն} էր, որ թշնամեացը յաղթէ: Նա այս բանը

գի մարդը ամուսնացաւ, վա՞տ օր տեսաւ. թէեւ Աստծու {կամքն} էր, որ վեց ամսից յետոյ չգիտեմ ինչ տեղից բարակացա

լաւ ապագայ հայկական գրատպութեանը։ Նախախնամութեան {կամքն} էր, որ Հայոց գրատպութիւնը եւս աճէր ու հասակ առնո

իսի բաների: Եւ դու տեսա՞ծ ես մի օր, որ այդ կնոջ {կամքով} կայծակը մի մարդ չքացնէր"։ Շին. - " Ճշմարիտ

եւ հողերի կառավարութիւնը տնօրինուէր հասարակութեան {կամքով} եւ գիտութեամբ, այլեւ նորա օգտի համար: Մի՞թէ մի

կտակակատար են, վասնորոյ եւ երեքինն ՚ի միասին մին {կամքով} եւ մին խորհրդով աշխատեսցին ի փառս աստուծոյ կատարե

իկոլ, չիք եպիսկոպոսը, սոքա ամէնը միասին, ոմանք {կամքով} եւ գիտութեամբ, իսկ ոմանք ակամայ եւ տգիտութեամբ գ

ն վերստին որպէս մի կորած բան փնտրել, ինչ որ նոքա {կամքով}, թուլութեամբ կամ անխոհեմութեամբ մերժել ու ջնջել

ի դեսպանը շատ մօտիկ բարեկամ է կարդինալին, ակամայ {կամքով} լռում էին: Բարեկամ, կրկնեցի ես, դոքա շատ

շխարհը պարտական է շարժուիլ նոցա չնչին եւ խելացնոր {կամքով}, եւ թէ նոքա կարող են ամենայն մարդու վերայ դատաստ

ղութեանը, Հռովմէական Աթոռի գործը, այսինքն՝ իւր {կամքով} զանազան եպիսկոպոսական հոգեւոր իրաւասութենների ինք

ւիլ կամ փոխուիլ մի անհատի կամ խմբի ցանկութեամբ եւ {կամքով}. Լեզուն, որպէս ամբողջ ազգի սեփականութիւն, կազմ

թեան տակ, համազօր է հին լեզուն քարոզելու, որ իր {կամքով} համազօր է մարդկային կենդանի խօսքը ուրանալու։ Այն

համար Եգիպտոսի սոխի եւ սխտորի տեղը։ Կարո՛ղ ես քո {կամքով} կամ սենեակիդ մէջ թուր շողացնելով՝ պատգամ տալ 5 մ

տ անձը: Եւ այս է մանաւանդ բանը, որ մեք մեր ազատ {կամքովը}, հասկանալով մարդու եւ մարդկութեան խորհուրդը, առ

այն արտօնութիւնը, որ Հռովմի աթոռը ինքը իւր ազատ {կամքովը} առանց ոչ ոքի համաձայնութեան սեպհականել էր իւրեան

սն որոյ երբէք չէր կարելի մտածել, որ իւր սեպհական {կամքովը} որոշած գործել էր այս յանցանքը։ Խելագարութիւն եւս

, անընդունակ արասցեն: Յետ այսորիկ այժմ իմ վերջին {կամքս} եւ պատուիրանս յայտնեմ վասն վերջին աւուրն իմոյ եւ

ոճով եւ այլն հին լեզ.... - Լսեցի՞ր դու իմ {կամքս}, թէ չէ՞.... - Լուայ, Ձերոյին մռայլութիւ

, իսկ ինքը գնաց Գէյլօն։ Վերջապէս հասաւ նա մինչեւ {Կամօրին} հրուանդանը, որի բնակիչքը, շատ մոլեալ լինելով իւ

յլ ուրոյն անձնաւորութիւն, բե՛ր ասել ե՛ւ մտօք ե՛ւ {կամօք}, զի սոքա հետեւականք են աղբերացեալ ի զօրութենէ հո

որ հետեւին Ձեր ամենահպատակ օրինակին, յաւիտենական {կամօք} հաճեցաւ շնորհել Ձեզ ` Արուսեակի առաջին կարգի ասպե

, Բազում ժամանակք են, յորս բանաւոր փարախս այս {կայ} առանց Հովուապետի, յօրէ՝ յորմէ հետէ եբարձ Տէր զՏ

Վեհափառութենէդ ազգին շնորհելեաց: Ասպարէզ մեծ {կայ} յանդիման Ձեր, ասպարէզ գերագոյն առաքինութեան՝ ձե

ներքին զգացեալ ազդեցութենէ, եթէ խարդախութիւն ինչ {կայ} առ դուրս յաւելեալ են ի ստորագրին, թէ յօժարին ընդ

նային եղանակաց եւ առ դուրս գալոյ ձմեռան, մինչդեռ {կայ} մնայ ինձ ընդ ցամաք, այն է ՚ի վերայ լերանց կատարե

ազգային ՚ի Ջուղա ի բազում ամաց հետէ պահի եւ յոտին {կայ} միմիայն ծախիւք բարեպաշտ առն ոչ անծանօթի վեհափառո

յ նորին տեսանի, թէ ՚ի վաղ ժամանակաց հետէ մնացեալ {կայ} ՚ի ձեռս եկեղեցպանի սուրբ Նազարէթ եկեղեցւոյն Հայոց

ար. ճշմարտութիւն, հա՛ ճշմարտութիւն. ի՛նչ օգուտ {կայ} մի այնպիսի ճշմարտութենից, որ կտրատում էր ազգի սի

ն բանիմաց եւ ճշմարտասէր Հայի վերայ պարտականութիւն {կայ} պատժել եւ պատուհասել բերանով եւ գրչով ազգի պակասո

տենք մեր ազգային աւանդութիւնը, որ Մասեաց ոտքումը {կայ} մի փոս՝ դժոխք անուանուած, ուր շատ անգամ ընկնում

րծիք"։ Վաճ. - " Կայծակից պահպանող. ուր որ {կայ} այդ բանը, այնտեղ կայծակը չէ կարող վնասագործութիւ

Դու ինչ յիմար բաներ ես ասում. ի՛նչ յարակցութիւն {կայ} օդի ելեքտրականութեան եւ մի մոմի մէջ, թող գլխիվայ

ութեան միջնորդութեամբ: Որքա՛ն մեծ պարտականութիւն {կայ} ամենայն ծնողի վերայ՝ հոգաբարձու լինել իւր զաւակի

խիթար միայնութեան արդիւնքը, թէ ինչ յարաբերութիւն {կայ} անձրեւի եւ մեռած կնոջ կամ թէ մի կենդանի թաղուած հ

ինքս չեմ հասկանում, միայն գրում եմ այն, ինչ որ {կայ} շինականների մէջ եւ ինչ որ նոցա կենդանի լեզուովը լ

ի է եւ այն, որ ստութիւնը, ինչպէս եղած է միշտ եւ {կայ} այժմուս աշխարհի երեսին, պիտոյ է շատ հետեւողներ ո

, Նախիջեւանի դրութիւնը կը մնայ այնպէս, ինչպէս որ {կայ}: Բայց եթէ ճիշդ խօսենք, այդպէս եւս չէ կարող մնալ

մէջ, որ է նորա կեանքը. աշխարհի երեսին երկու բան {կայ} ՝ այո կամ ոչ, յառաջ կամ յետ, լինել կամ չլինել:

ւ ընդունում եմ, այդ ճշմարիտ է, բայց դորա ընդդէմ {կայ} եւ ասելիք: Եթէ կամենայ քաղաքը, եթէ յօժարի ճանաչ

լուխը: Քաղաքը եօթանասուն եւ հինգ տարի է, որ {կայ} ։ Դիցուք, առաջին քսան եւ հինգ տարումը դժուար էր

ռակ ամեն մի բարոյական մարդու վերայ պարտականութիւն {կայ} ՝ ազգային գործի անունը լսածի պէս իսկոյն մէջ մտանե

էին ցրուել իմ տխրութեան ամպերը: Բայց այս եւս {կայ}, որ ես միայնակ չեմ վայելում իմ կեանքը, բացի ձան

երի այր շինած լինէր"։ Նշանակում է, թէ ազգի մէջ {կայ} գիտութեան եւ յառաջադիմութեան տուն, եւ ազգը, աւա

ն աւանդութիւն, որ պատմէր մեզ, թէ Մասեաց ոտքումը {կայ} մի փոս՝ դժոխք անուանուած հնումը։ Դորա մեղաւորը

զտեսութիւնն աստուածաբան: Պարոնը ասում է. " Եթէ {կայ} եւս մի այդպիսի փոս, ապա ուրեմն Հայաստանը պատրաստ

ծիծաղում ես իմ վերայ: - Ի՞նչ ծիծաղելու բան {կայ}. ես քեզանից հարցանում եմ քո այդպիսի փոփոխութեան

ադէն: - Չեմ մոռացել, բայց ի՞նչ յարակցութիւն {կայ} քո տկարանանալու եւ այդ ցնորքի հետ: - Ցնորք.

լ Նոր տարու վերայ: Պիտի ասես՝ ի՞նչ մտածելու բան {կայ}, Նոր տարին Նոր տարի է, դա մի այնպիսի օր է, որ

ել իմ անձը, եզրակացուցել է, թէ հա՛, այս է, որ {կայ}, Կոմս Էմմանուէլի հօրեղբայրը կը կապէ նորա բերանը

եր եւ չէ պիտոյ հեռի տեղերում որոնել. մեր մէջ եւս {կայ} մի դորա նման բան: - Ի՛նչպէս: - Դու գիտե

ընդհանուր հոգեւորականութեան մէջ չբամբասուին։ Եթէ {կայ}, վանքերը միայն են, ուր թէեւ անգործակից ազգային

թափել այդ կտակը վաւերացնելու համար: - Ի՞նչ {կայ} այդ կապոցի մէջ, - հարց արեցի ես: - Չգիտեմ,

ներկուած եւ դժուարաճանաչելի բրդով: - Այո՛, {կայ} այդ բանի մէջ ճշմարտութիւն, բայց դու, զուգահեռաբ

ած մնացին ու հերձուած անունը միշտ մերժեցին։ Ի՞նչ {կայ} այդ հերձուած անունին վրայ եւ ի՞նչ ըսել է, որ այդ

որք եկեղեցինիս կ՚արհամարհեն, ի՛նչ անպատուութիւն {կայ} այդ անուանը մէջ... "։ Եթէ այսպէս ըսէին, գուցէ

որութենների քանակութիւնքը: Մանաւանդ յարմարութիւն {կայ} մեր Հայ վաճառականներին, որ կարող են Հայ լեզուով

ւր չկայ մտքի եւ բանականութեան ազատութիւն, այնտեղ {կայ} հոգու ստրկութիւն, իսկ ուր ստրկութիւն, այնտեղ չկ

քան բարեխղճութիւն, այնքան արդարամտութիւն, որքան {կայ} մեր առնելու պատմութեան մէջ, ապա ուրեմն, Յիշատակ

, որ եթէ " Հիւսիսափայլի " մէջ գրուի, թէ Աստուած {կայ}, նոքա պատրաստ են եւ այդ ուրանալ: Մի քանի հոգեւո

բանը, որ ես նզովել եմ: - Ի՞նչ նզովելու բան {կայ} այստեղ. ճշմարտութիւն, մի՞թէ դուք նզովում էք ճշմ

րեւում խօսեցինք. մեծ եւ անմերժելի պարտականութիւն {կայ} ձեր վերայ՝ նմանել նոցա եւ հասկանալ ձեր խորհուրդը

ցակը, նա գիտէ, թէ ո՛ր գերդաստանի մէջ քանի զաւակ {կայ}, եւ եթէ ծնողք չկամենան իւր ժամանակին ուղարկել իւ

ող են հիմնուիլ այդ դպրոցքը, մինչ ո՛չ արծաթագլուխ {կայ} եւ ո՛չ վարժապետք: Այս եւս մի ահաւոր խնդիր է, որ

տնուի մարդկութեան մէջ, օրհնած է, որովհետեւ հոգի {կայ} նորանում, որովհետեւ կեանք ունի: Աւարտելով մ

իտի պատերազմին ձեզ հետ. այս բնական է, բայց առիթ {կայ} եւ նոցանից օգուտ քաղելու։ Ոյժը չէ կարելի զգալ,

յ բնակւում է այսքան մարդ, եւ մինիստրի ընտրութիւն {կայ} մէջտեղում. այդ ազնուականի հողը մշակող բազմութիւն

. այդ լինելու չէ: Նախ, որ հարստութիւնը, որ եթէ {կայ} այդ ազգի մասնաւորների ձեռքում, կամ վաճառականութի

դարձեալ, բայց երկրագործութեան եւ այն վաստակի մէջ {կայ} մեծ տարբերութիւն: Երկրագործը ունի հիմք, նա ունի

Երկրագործը ունի հիմք, նա ունի հող, նորա ձեռքում {կայ} նիւթ, որ ասել է ոյժ եւ կարողութիւն դրամի համազօր

բ նա թողեց երկիրը եւ գնաց քաղաք, այնտեղ ո՛չ հողը {կայ} եւ ո՛չ նիւթը. նա տարաւ իւր հետ միմիայն աշխատութի

, թէ խելքիս նստեցուցի՞ր ասածներդ... - Ի՛նչ {կայ}: - Դու ասացիր, որ դրամի պակասութիւնը հետեւ

ան է, որովհետեւ այսօր ամեն մարդու մօտ աւելի դրամ {կայ}, քան թէ սորանից տասն տարի առաջ: Դրամը պակասել չ

րող ես ասել: " Եթէ դու չտաս հարիւր, ուրիշ տուող {կայ} ", - ասում է նա, եւ եթէ ես նորան չտամ հարիւր,

որ Ամերիկայի պատերազմի պատճառով այսօր Լոնդոնի մէջ {կայ} 3 միլիոն բնակիչ: Այսպիսի վիճակում, մինչ միլիոնա

պ, եւ շատ տեղ, կրկին անգամ աւելի արժողութեամբ, {կայ} գործ. եւ պարտքը այսպիսի դիպուածում սնանկութիւն չ

սարսափ են բերում մեր վերայ: Այն մարդը, որի մէջ {կայ} մի թարմ սիրտ, մի մարդկային կենդանի զգացողութիւն

ծաւորութիւն, այլեւ վատութիւն: Մի քանի տարի {կայ}, որ լսում ենք հանապազ մեր վաճառականներից մի կարծ

է, օտարի ապրանքը ուղարկէ Եւրոպա։ Ազգին ո՛չ շահ {կայ} եւ ո՛չ վնաս, որպէս նաեւ ո՛չ ազգային վաճառականութ

ն հասանելը, կարօտ է նիւթի: Նիւթական խնդիրը միշտ {կայ}: Առաջին շունչի հետ մարդը առնում է օդի թթուածինը

մեր հայ վաճառականների համար սոսկալի տարբերութիւն {կայ} ձեռագործ ապրանքով եւ երկրագործութեան բերքերով վաճ

չկայ եւ հրաժեշտ չէ կարելի տալ, քանզի աղքատութիւն {կայ} մէջտեղում, քանզի պէտք կայ, քանզի հացի խնդիրը ամ

ալ, քանզի աղքատութիւն կայ մէջտեղում, քանզի պէտք {կայ}, քանզի հացի խնդիրը ամեն րոպէ բաղխում է նորա դուռ

է, կրկնում ենք, ուր որ դրամագլուխը կամ ապրանքը {կայ}: Առնողը տկար է, քան թէ տուողը, առնողը կարօտ է

առականութեան մէջ հարիւրին իննսուն հաւանականութիւն {կայ} վնասի հանդիպելու, իսկ բնականի մէջ՝ նոյնքան հաւա

մադրել, որ եթէ մեր հայեացքով, միայն մարդ ու հաց {կայ} աշխարհի երեսին, եթէ մեք մի կտոր հողի վերայ քարոզ

նո՞ր ստեղծուեցան, եթէ՞ գետնից բուսան: Եթէ մարդը {կայ}, եթէ մեք տեսնում ենք նորան, եթէ շատ անգամ գիտեն

- Մեք ուրանում ենք ազգի լինելութիւնը. մարդը {կայ}, բայց ազգը չկայ: " Ազգը եղած ժամանակ, դար

անունով, նոքա չպիտի վերջանային, որովհետեւ մարդը {կայ}: Բայց, որովհետեւ նոքա իբրեւ Փիւնիկեցի երեւեցան

ասում է բանաստեղծ-թագաւորը։ " Իսկ մարդը յաւիտեան {կայ} ", - կցորդում ենք մեք: Չքացած ազգը ապրում է

մի ահագին բազմութիւն, համարւում է կենդանի, եթէ {կայ} եւ չէ մեռած նորա հաւաքական անձնաւորութիւնը՝ նորա

մուածքը: Ազգութիւնը ապրում է, եթէ նորա մէջ {կայ} արտաքին, աւերիչ ոյժերի հաւասարակշիռ զօրութիւն։

հալածող ուրուականը: Եթէ հաւասարակշիռ եւ իրաւունք {կայ} տէրութեանց մէջ, ուրեմն նոյն կշիռը եւ նոյն իրաւու

ովհետեւ մեղք է, որովհետեւ յանցանքի փոխարէն պատիժ {կայ}: Ասել է, այնպիսին, եթէ իւր անձը վտանգելու չլին

որովհետեւ մարդ չէ փառատում: Եւ ի՞նչ տարբերութիւն {կայ}. մինը (վագրը) ստիպուած է չգործել, երկաթէ վանդ

րակութեան վերայ սուրբ եւ անմերժելի պարտականութիւն {կայ}, հետեւիլ եւ ձեռք բերել այդ ժառանգութիւնքը, երեւ

շինուածք որքան եւ ներկայ ունիմ, որպէս վերն գրեալ {կայ} եւ կամ թէ այսուհետեւ ինչ ստացայց եւ ՚ի ներքոյ գրե

Ռիշըլեօ փողոց, համար յիսունվեց): - Հը, ի՞նչ {կայ}... - Մերսի՛: " Ըստ ձեր ընտրութեան, ինչպէս կա

ռագործ, Որոյ են երկինք աթոռ Եւ երկիր {կայ} ընդ աթուր, Հաճեցար զանուն Քո Կոչ

տ Եւ նաւուղիղ քաջաբաստիկ Ձեռն ի սամիս {կայ} պատրաստ, ՚նդ կայմին յոխորտ շռինդ ահագին

ւոյ: Ոչինչ գիտէ մերս Ադամ, Զի ի քուն {կայ} տակաւին, Թող զի թօթափել ական՝ Յառաջա

" Պատրիարքաց մէջ նախապատմութեան կողմանէ ի՞նչ կարգ {կայ} ". պատասխան է Այվազովսքին, թէ ընդհանրական ժողով

" եթէ ընդ տեսակաւ հացին՝ Քրիստոսի մարմի՞նը միայն {կայ}, եւ ընդ տեսակաւ գինւոյն՝ Քրիստոսի արիւնը միայն

, եւ ընդ տեսակաւ գինւոյն՝ Քրիստոսի արիւնը միայն {կայ} " - պատասխանէ Այվազովսքին. " Քրիստոսի մարմինը եւ

ո՛ր, մի՛ քնիլ դու մութ ժամին, Մօտըդ չեչէն {կայ} զարթուն։ Լող է տալիս նա մակոյկով՝

, եթէ տեսայ, Թէ սիրական հայրենիքիս մի վտանգ {կայ}. Քունը աչքիցս փախաւ հեռի շաբաթներով,

ոգի, Թռցրու ինձ շուտ Սակոյլնիկ, Ուր {կայ} մի կոյս գեղանի: Րամ-րամ մարդիկ կ'երթ

ն, Որ ես այստեղ յիշում եմ: Իսկի {կայ} մարդ, որ ստանար Այս խօսքերը իւր բաժին,

յ մարմինն է, Թէ գեղեցիկ երկրիս վերայ {Կայ} ` միմիայն այն նա է: Րախացի՛ր, դու, ց

Թո՛ղ գէթ իմանար այդ չարագործը, Որ {կայ} մի վկայ եւ խաւար գործքի. Որ երկնքիցը նորան

ս կարող եմ, Բայց մի երկու խափանարար պատճառ {կայ}. Որ մեք բարեկամք ենք միմեանց ` առաջին,

արաւոր փոշով ծածկուած Տաճարի պարսպի տակ {Կայ} մի ծակ ուր օձի պէս Կարէ մտնել մարդ միայնակ։

ու հարուստ տուած թեւ թեւի ` Այսպէս թէ միայն {կայ} ճար փրկութեան: Կեցցէ՛ Հայաստան, որ ե

ղքն խոստովան եղայ. Մեր դատաստանը ձեր կամացն {կայ}. Տուէք երկուսիս արժանի պատիժ Ինձ եւ Գե

յն աշխարհում ծերունու... եւ քո, Դատաստանն {կայ} ձեռին Աստուծոյ. Նզովեալ լինիս, դաւաճան ազգ

այ տեսութիւնը նշանակուած է թէեւ 12-ին, բայց յոյս {կայ}, որ առաջ էլ տեսնուինք: Այս երեկոյ, լոյս 6, սա

8-ից գրուած, որով յայտնում է, թէ տանից ոչ լուր {կայ} եւ ոչ նամակ. այս շատ զարմացնում է ինձ: 10-ին պ

ագղաղին[էին], Սուլթ[անշահին] եւ Բերուբէին. յոյս {կայ}, որ 7-ին վերստին գան տեսութեան: Ապա թէ ոչ ` 13-

21-22 հանգիստ եմ, տկարութիւնս շատ թոյլ է. յոյս {կայ}, որ շուտով կորչի: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս

ծ է, եւ ցաւ գրեթէ չկայ: Եղնջ[եան] տենդը տակաւին {կայ}, թէեւ խիստ թոյլ, պէտք է բաղնիս ընդունել: 27-2

եւ մեր ամբաստանուած նամակի մէջ եւ ոչ անգամ մի բառ {կայ} Ժ. Ժ. Ռուսսօյից: Բայց թէ երկու անգամ երկուքը չ

ամար, օրէնքի եւ իրաւունքի առաջեւ, ոչ եկեղեցական {կայ}, ծայրացեալ իրաւունքներով եւ ոչ անհագագ ստրուկ զր

բ ապականուած մի ձեռք: Ո՛հ, ինչ սարսափելի վիհ {կայ} այն անցած օրերի եւ այժմուս մէջ: Այս րոպէիս այդ մ

, թէ բոլոր տպուածքը վաճառուած լինելով կարօտութիւն {կայ} վերստին տպելու հրաման ուղարկեց վեհափառ կաթողիկոսը

րները։ - Ոչ, պարոն, հեղինակի ձեռագիրը, որ {կայ} տպարանի մէջ, վկայում է, թէ գրաշարը եւ ոչ մի անգ

սիսափայլը " ազգային նիւթեր չունի իր մէջ, այլ ինչ {կայ} չկայ եւրոպական լեզուներից է առնուած։ Այս յանցանք

վերոյ հայկաբանութիւնը, որի մէջ ոչ համակարգութիւն {կայ} եւ ոչ ոճ, գործ են դրել միայն փողոցի խօսակցութեան

շտելով նոր լեզուի իրաւունքը, այնուամենայնիւ հարկ {կայ} մատենագրի վրայ խնամով եւ կամաց կամաց ազնուացնել ա

նագրութիւն, եթէ այս անունը եւս կարելի էր տալ։ Չ' {կայ} նորա մէջ կեանք եւ կենդանութիւն, այլ սկզբից մինչե

եանքը կը շարունակուի մի օրինակ, ինչպէս եղել է եւ {կայ} եւ կը մնայ այնպէս, այսինքն՝ հասարակ ժողովուրդը

ական դպրութիւն չեն ունեցել. լաւ ու վատ եղել է եւ {կայ} աբեղայական դպրութիւն, ինչպէս վերեւումը յիշեցինք

լու հնութեան աւերակների վերայ։ Այո՛, մեծ հանդէս {կայ} բանիմաց Հայերի առաջեւ, եթէ դոքա, հասկանալով իրա

ովը թո՛ղ մեր սիրելի Ազգը չ'իմանայ, թէ Ազգի համար {կայ} չկայ, միայն ուսումնականքն են պարտական գործ կատար

եւ ճշմարիտ եզրակացութիւն։ Բայց ափսո՛ս, որ այս չ' {կայ} ընդհանուրի մէջ։ Թէպէտ եւ մասնաւոր մարդերում Քրիս

ը յղացել է յանցանքը, նա թէեւ գիտէ, որ հատուցում {կայ}, բայց նոյնպէս զգուշութիւնք է առնում, որ այդ հատ

ոնը ի՛նչ տեղից առաւ իր դրութիւնքը. յայտնի է, թէ {կայ} աղբիւր, կան քննութեան նիւթեր, որ պատուանդան եղա

առաջանում է աստուծուց. եթէ քու ազգաբանութեան մէջ {կայ} մի մութ աստիճան, անցիր նորա վրայից, կանգնիր բար

որան, որովհետեւ գաղափարի եւ նորա մարմնանալու մէջ {կայ} ժամանակ եւ ուժ, որ պիտի գործ դրուի մինչեւ այն կէ

լք հասարակական սկզբունքը (общинное начало), որ {կայ} Ռուսիոյ մէջ բայց ո՛վ գիտէ թէ երբ կարող են զարթել

ն. Թէպէտ դարեր շատ անցան են, սակայն անունդ {կայ} յաշխարհի, Որչափ արփին այն լուսաբեր յերկնից

որ ճշմարիտ ենք ասում, թէ Սամարացի՛ ես դու եւ դեւ {կայ} քո մէջ"։ Յետոյ, սուտ վկանե՛ր ժողովելով, իրեն

ղթումն է գրում, թէ ինչի՞ բնաւ պոռնկութեան անունը {կայ} ձեր մէջ, մնացած ամե՛նն էլ հասկացւում է։ Եւ Եփես

ց, նայելով այն տգիտութեանը եւ անկարգ վարքին, որ {կայ} նոցա մէջ, արդա՛րեւ արժա՛ն էր, որ ա՛յդպիսի մի աղ

թիւնք, երբ գրաւոր, պարզ եւ բացայայտ յիշատակարան {կայ} այդ մասին։ " Եւ տեսիլ մի ահաւոր մարդոյ... եւ

ծ Վահանի մարզպանութիւնը աւելի քան թէ երեսուն տարի {կայ} ։ Յայտնի է, թէ այդ միջոցում մասնաւոր մարդոց, այ

ացի սորանից, Փարպեցու Թղթի մի անհասկանալի տեղում {կայ} ակնարկութիւն մի մարդու վրայ, որ շատ անգամ կամ շա

ոլով նորա արբանեկեալ էր զպէտս տեղւոյդ, հարցցի թէ {կայ} ուրէք եւ ասասցի " (եր. 55)։ Մենք չենք հասկանո

բերում. պատճառ, բացի սոցանից եւ ոչ մի նման բան {կայ}, յառաջաբանի յիշած վկայութեանը։ § 8. Այս Համ

, այդ մենք չենք ընդունում. պատճառ, միմիայն մարդ {կայ}, որ կարող է Փարպեցուց առնուլ նորա առաջնութիւնը,

վերացեալ ըմբռնողութեանց տեղ, բայց երբեմն երբեմն {կայ} գործածուած. եւ մեզ թւում է, թէ յունական լեզուի

անում է։ Քանաքեռի եւ Երեւանի մէջ քիչ տարբերութիւն {կայ}, որպէս նաեւ՝ Երեւանի եւ Վաղարշապատի մէջ, ինչպէս ա

ին լեզուի մէջ գոլումն, տալումն չկայ, բայց լալումն {կայ}, եւ Հնդկաստանցին ասում է "լալման եմ"։ Արդեօք այս

բառը։ Հին լեզուում չկան բազմավանկ բառեր։ Բայց այս {կայ}, որ անհնար է մէկ օրվայ մէջ կամ մէկ տարու մէջ, միա

Ի ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ՄԵԾ ՀԱՆԴԷՍԸ Հողագնդի կենտրոնումը {կայ} մի մեծ բնակարան, որի բարձրութիւնը 99 ասպարէզ կը

ին, միտքն էր պահում, թէ ո՛ր գրքում, որքան երես {կայ}. բայց այդ երեսների բովանդակութիւնը արհամարհում է

ք, բայց եւ գթացէ՛ք... - Ին՞չ բան է, ի՛նչ {կայ}: - Ձեզ յայտնի է, մռայլագոյն սատանայ, որ ան

սելոյ: - Այդտեղ ի՞նչ օգտի կամ ինչ վնասի բան {կայ} վերաբերութեամբ դէպի իմ խաւար գահը: - Ի խօսել

գիշերի: Զարդիս խօսիմ ես, եւ ժողովուրդն յակճիռս {կայ} անշարժ, լսէ զձայն իմ, դողան ջիլք լսելեաց, այլ

, նա շատ երեւելի դիպլոմատ է: - Ի՞նչ նոր բան {կայ}, հարց արեց դժոխքի թագաւորը, ինչպէ՞ս են քեզ յանձ

- Մռայլագոյն տէր, նա առաւել ճիշտ գիտէ, թէ ո՛վ {կայ} դժոխքումը. պատճառ, նա իւր ամբողջ կեանքը վարեց ը

ոսը, - գոնէ՛ քնեց: Արի մի գնամ դորա ախոռը․ ի՞նչ {կայ} այդտեղ, որ այս խեղճի լերդը պատառել էր"։ Թէ

լուս պատճառը. փառք Աստուծոյ. ի՛նչ վախենալու բան {կայ}. պիտոյ էր ուրախանալ: - Սեւ ուրախութիւն կը գ

ող մարդ ես, այսօր դարձիր եւ խոստովանահայր, ի՛նչ {կայ} որ: Գ․ Պ. Շաքարեանցը, այս իւր յառաջաբանով

խ, սիրական կինը կողքումը: Եթէ, սորանից աւելի, {կայ} մի երջանկութիւն, ասա, ընդունեմ: - Ինչ որ ճ

տուեց ինձ այդ թուղթը հաւատացնելու համար ինձ, թէ {կայ} մի այդպիսի գիտութիւն եւ թէ շատ խելացի մարդիկ եղած

ը չէ կարող լինել, բայց մէջտեղում քաղաքավարութիւն {կայ}. մեր կարծիքով, այսպէս պարտական է ներգործել խելա

ոյքի վերայ: - Խնջոյքի վերայ ինչ մտածելու բան {կայ}, այնպէս խնջոյք կարելի է առնել, որ աշխարհը զարմա

շտ պիտոյքը հոգալու համար: Բացի սորանից, այս եւս {կայ}, որ իմ ուրախանալուցս չէ, որ մարդիկ մեռանում են

գործ ունի ժողովուրդը. այստեղ հոգեւոր իշխանութիւն {կայ}, կառավարութիւն եւ առաջնորդ, - պատասխանեց ժամակո

- Ինչպէս թէ հերիք է, հազիւ մի եւ կէս կանգուն {կայ} փորածի խորութիւնը, այդպիսի գերեզմա՞ն կը լինի, -

լու, շատ լաւ էք արել: Միմիայն երջանկութիւն, որ {կայ} մեր քաղաքում, օդի մաքրութիւնն է, մանաւանդ առաւօ

խոսէ: - Բայց նա ուստի՛ գիտէր, որ ձեր տանը {կայ} ֆրանսիագէտ, - հարց արեց կոմս էմմանուէլը. - այս

ներին: Արդարեւ պատմութեան եւ բանաստեղծութեան մէջ {կայ} այս զանազանութիւնը, բայց դա մի արտաքին բան է, ե

են այն երգերը եւ պիտի համարուին ազգային, քանի որ {կայ} Հայերից ինչ ինչ մարդերի մէջ այն սխալ եւ վնասակար

ամ եւս չգան, ապա ուրեմն տղայի անձնաւորութեան մէջ {կայ} մի ներհակութիւն դէպի փերիները, ուստի փոխի՛ր տղան

վերջապէս դարձել էր նորան ընկերակից: Բնութեան մէջ {կայ} մի օրէնք, եթէ վնասւում է կամ խանգարւում է որեւից

եմ, այնուամենայնիւ դուք հասկանալու չէք. այս եւս {կայ}, որ ձեզ այնքան հարկաւոր չէ ցաւի պատմութիւնը, որ

մ աստղը վայր է ընկել երկնքից: Պարտականութիւն {կայ} մեր վերայ, պարզելով այս խօսակցութիւնքը մի փոքր հ

ւրախ եմ, որ շփոթուեցար: - Ի՞նչ զանազանութիւն {կայ} առաջին եւ վերջին օրինակների մէջ, - հարցրեց Շահում

ակ են միմեանց, եւ այս պատճառով ինչ տեղ բնութիւնը {կայ}, այնտեղ սուտ չկայ, ինչ տեղ սուտ եւ խաբեբայութիւ

այնտեղ սուտ չկայ, ինչ տեղ սուտ եւ խաբեբայութիւն {կայ}, բնութիւն չկայ: Թիւթիւնճի-օղլուն առաւել եւս

-օղլուն, - ես ընդունում եմ քո ասածը, բայց մի բան {կայ}, որ փոքր ինչ ուրիշ տեսակ է դուրս դալիս: - Ի՞

՛ր կողմ... Աստուած յաջողէ: - Տիկի՛ն, առակ {կայ}, ասում են, թէ " երեխային միրգ խոստացիր, սուրբի

եւ այս պատճառով շուտով հարցրեց կնոջից: - Ի՞նչ {կայ}. ի՞նչի է քիթդ կախած: - Ամբողջ օրը տուն չես ե

ատակով: - Ուրեմն թէ այստեղ մի քաղաքավարի մարդ {կայ}, այդ իմ Մանուշակս է, որ ջրի նման կարդում է աշխա

ացնես Մանուշակը նորա հետ: - Ի՞նչ շտապելու բան {կայ}, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլուն, փոքր ինչ անհանգստաց

կամ վատ անդամ եւ այս լաւերի վերայ պարտականութիւն {կայ} այն վատերը եւս լաւ շինել: Ինչո՞վ, ի՞նչ կախարդակ

ամ մի մարդ չէ կարող մեծ գործ կատարել, դորայ ճարը {կայ} ` սէրը, միաբանութիւնը: Այն, ինչ որ մինը չէ կար

ը: Այն, ինչ որ մինը չէ կարող, տասը կարող են եւ {կայ} մի այնպիսի բան, որ տասին եւս կարող է մի շինել, -

այեկը եւ տեսանում է, որ մի քանի վայրկեան ժամանակ {կայ} մինչեւ երեխայի ծնանելը, խնդրում է մի ջրով լցրած

գտտնեմ, Նախիջեւանը մեծ, դո՛ւ կտրիճ տղայ, ի՞նչ {կայ}. մի՞թէ այժմեան ժամանակումը պիտի կտրիճը խնդրէ աղջ

չպէս եւ իցէ հարսն առնել մի հատիկ Մանուշակս. ի՛նչ {կայ}, կարող է վեց եօթն ամիս եւ համբերել. եւ ինչպէս կ

թարը հիմնարկեց մի նոր եկեղեցի եւ մի նոր վանք, որ {կայ} եւ մինչեւ այսօր։ Պատմում են, թէ Մխիթարը մի գեղե

աշխարհի երեսին առանց կրօնի։ Որքան ժամանակ մարդը {կայ} աշխարհի վերայ, նոյնքան ժամանակ է, որ եւ կրօնը կ

յ աշխարհի վերայ, նոյնքան ժամանակ է, որ եւ կրօնը {կայ} ։ Այստեղ մեր խօսքը միայն լինելութեան վերայ է եւ ո

րժանաւորութիւնը, չգիտէին, թէ իւրեանց մարմնի մէջ {կայ} մի աննիւթ էակ, այս մարդիկը, ասում ենք, եթէ վշտ

իմ վերայ, այլ 'ի վերայ հասարակութեան մերոյ։ Զի՞ {կայ} ձեր, ո՛վ դուք, եւ հասարակութեան մերոյ, յիս ձգե

առաջի արարին նոքին իսկ չարախօսք, թէ բովանդակեալ {կայ} 'ի նմա ճշմարիտ հաւատոյ դաւանութիւնք, եւ այժմ զիա

ւդիթ է դառնում։ Իսկ թէ ինչ ամենամօտ յարակցութիւն {կայ} Ճիզուիթների եւ Մխիթարեանց մէջ, այդ մասին խօսել ե

գաղափարս՝ որովք ծաղկի Եւրոպա, եւ թէ հինն լեզու {կայ} մնայ ցարդ մեռեալ եւ անհոգի, զո՞ր գաղափար կարէր տ

նակ համարեա՛ թէ առանց կերակուր ուտելու։ Կասկած չ' {կայ} թէ նա կը մեռանէր այնտեղ քաղցածութենից, եթէ չ'գտա

տակ շինելը արդեօք չէ՞ նշանակում ասել, թէ հաւատ չ' {կայ} հոգու վերայ, եւ դորանով չէ՞ հեռանում Քրիստոնէակա

զանդուի, հերետիկոս կը համարուի, ուրեմն կասկած չ' {կայ}, որ բոլորը միասին առած, եթէ հակառակուին Պապին,

դաշնադրութենների սարսափելի գաղտնիքը։ Տարակոյս չ' {կայ}, որ Չորս ուխտի Յիսուսեաններից պահանջւում էին խոր

անաք այս արտաքին փայլողութենով, որի տակ թագնուած {կայ} դատարկութիւն։ Ինքը՝ Կարգը, նշանակում էր իւրեան

էր մտանել Յիսուսեան հասարակութեան մէջ։ Կարծիք չ' {կայ}, որ այսպիսի կրթութենով մանուկ տղայի անձնագիտութի

արող է յարատեւել առանց այլայլութեան, որովհետեւ չ' {կայ} նորանում փոփոխութեան սկիզբն, այսինքն՝ չ'կայ կեա

ւ չ'կայ նորանում փոփոխութեան սկիզբն, այսինքն՝ չ' {կայ} կեանք, որ ամենայն ինչ յառաջ է տանում։ Սա մի Չին

ծերի մէջ, որ շատ լաւ կապած են մինը միւսի հետ, չ' {կայ} մարդ եւ Քրիստոնեայ, չ'կայ կեանք. ամենայն ինչ հի

են մինը միւսի հետ, չ'կայ մարդ եւ Քրիստոնեայ, չ' {կայ} կեանք. ամենայն ինչ հիմնուած է մատնողութեան եւ կո

Յիսուսեաններին։ Կլեմենտ XI Պապը տեսաւ, որ ճար չ' {կայ}, դարձեալ նզովեց Յիսուսեան քարոզիչները եւ 1702 թո

նգստութեան համար, ընտելացնել այն մտքի հետ, թէ չ' {կայ} աշխարհի երեսին առաւել բարձր եւ հզօր իշխանութիւն,

ենով եւ խելքով կ'ապացուցանուի ճշմարտութիւնը, եթէ {կայ}, բայց հայհոյութիւն, գաւազան եւ բռնութիւն երբէք

նորանց, թէ հաւատը կորչում է, եւ թէ մեծ ասպարէզ {կայ} նոցա առաջեւը, այսինքն՝ պահպանել հաւատը Ֆրանսիայ

որ: Ստոյգ արժանաւորութեան վկայութիւնը, եթէ {կայ}, այդ է միայն պակասութեան խոստովանելը: Ազգի պակա

ն կերպով. - սոյդպէս չէ՞: - Այո՛, այդպէս, {կայ} այդ բանի մէջ ճշմարտութիւն, - պատասխանում է Յիշատա

յդ աւանդութեան ծագման եւ հանգամանքների մասին խօսք {կայ} միայն XVIII դարի Երուսաղէմի վանականներից մէկի, Հ

ստիպվինք ըստ-ը ներս առնուլ, բայց եւ այնտեղ պարտք {կայ} մեր վրայ խնամով գործ դնել եւ աշխատել, որ բուն իր

եան. այնքան զուտ եւ անհակառակելի արժանաւորութիւն {կայ} " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ, որի այս ու այն տեղ, ա

կամ այն գլխաւոր բնաւորութիւնը, յայտնի է թէ պարտք {կայ} նորա վերա ` բնութեան սահմանից դուրս չբերել նորան

ս մեզ իրենց ո՛վ եւ ի՛նչ լինելը: Մեծ տարբերութիւն {կայ} տեսնելու եւ լսելու մէջ: Այն հեղինակը, որ ինքը բ

կապով: Փափակի յայտարարութիւնն է բոլորը, ինչ որ {կայ} (եր. 125). " Գիտե՞ս, ինչ կայ, - ասում է նա Գ

բոլորը, ինչ որ կայ (եր. 125). " Գիտե՞ս, ինչ {կայ}, - ասում է նա Գարեգնին, - բանը փոխուեց, ճար ունի

այդ տեսակ բաներից: Եւ զարմանում ենք. ի՛նչ հարկ {կայ} Սօսի սիրող, երգող, ուրախ եւ աշխատաւոր բնաւորութ

րուած, որ ներելի էր, որովհետեւ ժողովրդի մէջ եթէ {կայ} այս վարդապետութիւնը, հեղինակը մեղաւոր կամ պատասխ

ամանակում ենք ապրում մենք. եւ մեծ պարտականութիւն {կայ} մեր վրայ, գրգռել այդ թոքերի գործունէութիւնը առող

թադրում ենք այն պատճառով, որ այդ ոտանաւորի հետքը {կայ} Նոր-նախիջեւանում. գոնէ շատ տարի առաջ, ես լսել ե

, որ Նէապոլսի մէջ ցոյց ես տալիս ինձ մի շիշ, ուր {կայ} մի քանի կաթիլ արիւն եւ պատմելով, թէ այդ արիւնը ա

նում է մեզ մեր հեղինակը, բայց ի՞նչ յարաբերութիւն {կայ} հարսանիքի սիմբոլական արարողութեանը եւ թագաւորական

ուկը " կամ ռուսաց хоровод-ը (մոլդովանների մէջ էլ {կայ} մի այդպիսի կուռ բռնուկ) այլ շատ արագութեամբ, այ

փայաբար ուղիղ մտածութեամբ ոչ դրական կատարելութիւն {կայ} եւ ոչ դրական աւերանք մի չեղուի, որ ժամանակների պ

կրտեցինք նորան, բայց այդ ութ երես յառաջաբանի մէջ {կայ} մի առողջ կտոր, եւ այս է նորա միտքը, թէ ցանկալի

եւ սոցայ ընդդէմ ոչ մեր եւ ոչ ուրիշի կողմից ասելիք {կայ}: Հեղինակը վերջացնելով իր յառաջաբանը, այսպէ

ը ոտք կոխէ Հայաստան: Բայց ինչ որ ներկայումս {կայ} Աշտարակում, ինչ վիճակում որ է այդ գեղի կեանքը,

րին, քարին դիպչի, քամին տանի... քո գլուխը որ {կայ}, սար ա, անձրեւ, ձին, կարկուտ, կայծակ թող դիպ

բեր ըլնի սոված կոտորուիլ պտենք. մեր մասիլն էլ որ {կայ}, ամէն բան նրան եաղի ա. եփած կերակուր ա, մարդ,

ձիու մուննաթ անելուն, ո՜հ, դորա ընդդէմ շատ բան {կայ} ասելիք, որ թողում ենք մի ուրիշ ժամանակի: Յ

անի կարգ ծառ տնկուի այդ շուրթի վրայ: Բայց ոչ ծառ {կայ} եւ ոչ տնկելու դիտաւորութիւն: Ի՞նչ է պատճառը. ին

եւ ջրոտ ցեխերը, սոքա են նորա օրօրոցը, որ այնտեղ {կայ}: Սառը բնաւ վերաբերութիւն չունի մոծակի բազմանալու

տնտեսական կեանքի մէջ եթէ կան տխուր բաներ, գոնէ՛ {կայ} մի շատ մխիթարական բան. փոխարագնալը: Այս անունով

, - մատնաչափ դիր անիլ տուր, Ինձնից էլ քեզ ճար չի {կայ} - քաքուլդ վեր անիլ տուր: Ես աղջիկ եմ ալ կ՚ուզեմ

ղացել հասկանալ այն հիանալի խորհուրդը, որ ծածուած {կայ} այս գործի մէջ։ Այդ պարոնները փչում են իւրեանց փո

ծի մէջ։ Այդ պարոնները փչում են իւրեանց փողը, թէ {կայ} չկայ հին լեզուն էր, որ պիտոյ է լուսաւորութեան սե

ում ենք օտար լեզուների մէջ։ Նոր լեզուի միջում {կայ} հիանալի խորհուրդ։ Երանի՜ թէ հնար լինէր ասել այդ

ել այդ հնամոլ պարոններին. հին լեզուի միջումը եւս {կայ} խորհուրդ, բայց՝ կորստական եւ տարբեր այն խորհրդի

տարբեր այն խորհրդից եւ միանգամայն հակառակ ինչ որ {կայ} նոր լեզուի մէջ։ Այդ պատուելի պարոնները եթէ փոքրի

իրաւունք չէ։ Աշխարհիս երեսին ո՛չ դրական գեղեցիկ {կայ} եւ ո՛չ դրական գեղեցկութիւն. ամեն բան կախւում է ա

իկ են, ի՜նչպէս կատարեալ, ո՛րքան ներդաշնակութիւն {կայ}, ո՛րքան զուգապատշաճութիւն, ո՛րքան շնորհք, ինչ

որա սեփականքը, բայց եւ այնպէս ի՜նչ համեմատութիւն {կայ} սոցա եւ մունջի մէջ։ Այն թշուառը աչք ունի, ձեռք

, որ նա զգում է, բայց սորանից աւելի թշուառութիւն {կայ}, որին թէեւ ենթակայ է նա, բայց չգիտէ։ Իմացական

ենակատարեալը. եթէ օրանգութանգի կամ կօրիլլի համար {կայ} բարոյական խնդիր, ապա ուրեմն կայ եւ մունջի համար

ամ կօրիլլի համար կայ բարոյական խնդիր, ապա ուրեմն {կայ} եւ մունջի համար, բարոյական խնդիրը կարող է լինել

՚ի քեզ յօդս Թեւապարեն ճախրեն ՚ի վեր լուսաւորաց ՚ի {կայան}, Թագ կապեսցեն նոքին փառաց ՚ի քոյդ գլուխ դաբնիդեա

ոց դեռ սրտի խորքում Չունի հաստատուն մի ոտքի {կայան}, Ու որդիքն պանդո՜ւխտ, իրենց բո՛ւն երկրում

: Աղէ, եթէ ըստ Այվազովսքւոյ՝ խորհուրդ պատարագին {կայանայ} միայն ի գոյափոխութեան, ընդէ՞ր ապա անուան ՚ի պատա

նք եւ առողջ: Մեր բոլոր ընտանյացը սիրո բարեւ, {Կայանուշին} գրած մի քանի տող գիրը կարդացի, շնորհակալ եմ, որ

ՈՒԻՐԵՄ ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ ՈՂՋՈՅՆ, Ձեր գրած գիրերն եւ {Կայանուշինն} ստացա ի 5 հունվարի եւ կարդալով հասկացա մեջի գրված

՚ի մէջ բերեալ զգոգն Աբրահամ ու, ակնարկէ յերրորդ {կայարան} ինչ հոգւոց, առիթ առեալ ինքեան զառակն մեծատան եւ

աստատել ի կապոյտ ալիս Ադրիտեան ծովու՝ զհաստահիմն {կայարան} հայկական հնախօսութեան, եւ իբրեւ ի լապտերէ իմեքէ

Արեւելեան եկեղեցին, որոշակի խոստովանելով զերկուս {կայարանս} հոգւոց, զարքայութիւն երկնից եւ զդժոխս: Եւ հոգիք

հիման վրայ քաղաքական ժողովի անդամների ընտրութիւն {կայացաւ}: Այժմ, ըստ նոր Կանոնադրութեան, նոյն ժողովը պէտ

ւծոյ. Նզովեալ լինիս, դաւաճան ազգի... {Կայեն}, Մէհրուժան, դահիճ արդարոյ... "։ Վա

ո՛ւ մարդ միայն ծնուել էին Ադամից աշխարհի երեսին՝ {Կայէ՛ն} եւ Աբէլ, նախանձ ձգող դեւը տիեզերքի անչափելի տարա

կից լինէի։ Նախամարդոյն անդրանիկ եղբայրասպան մինչ {Կայէն} ՚Ի խելս եղեւ բանդագուշ, իմ զովանայր սիրտ ան

որ աւարտել էր Քամը իւր ճառը, Քանանը եւ Նեբրովթը {Կայէնի} աղջկերքի հետ միասին սկսեցին երգել այս տաղը, որ շ

վրայ որպէս մի փոքրիկ եւ նեղ բանի վրայ նայել տուեց {Կայէնին} ՝ եղբայրասպան անելով։ Եսա՛ւը, նախանձի՛ց գրգռուե

Ատենէ յիմմէ կողմանէ զպատգամաւոր ոք, եւ որովհետեւ {կայի} ի հեռաւոր բացակայութեան՝ առ այն մնացեալ էր վասն

յ վառ լուսով փայլի։ Մինչ այսպէս միայն {կայի} զարմացած, Ասելով " մեծ է փառքդ, ո՛վ Աստուա

ս եւ բարոյապէս քննենք այս խնդիրը եւ տեսանենք, թէ {կայի՞ն} այնպիսի օրէնքներ բնական եւ բարոյական աշխարհներում

, մեք երանելի մարդիկ էինք։ Բայց ի՞նչպէս լինէր, {կայի՞ն} արդեօք լինելութեան պատճառները, ո՞ւր են Ազգային դ

է նա գրել տայ յօգուտ այդ անուն դպրոցաց ապա ուրեմն {կային} յայնժամ դպրոցքդ: Այլ բաց ի տանէս յայսմանէ եւ

Ազովեան ամրոցի սահմանումը, որ ձեր շէնքերի հանդէպ {կային} ձկնորսութեան տեղեր, ամենողորմ գթութեամբ պարգեւու

ի ոսկերքը ջարդելու համար, եւ այդ տիրացուի առաջեւ {կային} նստած մի քանի երեխայք՝ այբբենարանները ձեռքերին,

աբերութիւնը էր որպէս 21: 79, թէ այլապէս, կամ թէ {կային} ուրիշ գազանման մարմիններ: Արդեօք գիտէ՞ արգոյ հեղ

ուելով՝ իսկոյն խնդրում է չլինելը այն բաների, որ {կային} Մովսէս Խորենացու ողբի մէջ, եւ որ ազգը մի չար բաղ

աջ, եւ արծաթը, ոսկին կամ այլ անփուտ բաներ, եթէ {կային} մեր մեռելների վերայ, գուցէ մնացին եւ մինչեւ այժմ

4. Կը փորէր եւ կը քրքրէր այն տեղերը, ուր կարծիք {կային}, թէ պիտի լինին հեթանոս Հայերի մեռածների մնացորդք

նի " ո՛չ, այլ գոգ Աբրահամու ըսուած տեղը արգելեալ {կային} եւ կսպասէին գալստեան Մեսիային, որ արքայութեան փա

անրապէս, իսկ, իմ կարծիքով, մինչեւ մէջտեղումը չ' {կային} դպրոցներ, հասարակութիւններ եւ այլ շատ պարագաներ

արպեցի եւ որ սոցա կարգումը են։ Բայց քանի՞ մարդիկ {կային}, որ համ էին տեսանում սորանցից։ Ասածիս անհակառակ

արհի իրողութիւնքը եւ նկարագրել այնպէս, ինչպէս որ {կային} ։ Պարոն Փափազեանը իւր 1848 թուականում տպած եկ

ում, բացի Մխիթարեան միաբանութենից, այլ մարդիկ չ' {կային}, շատ դրական եւ վճռական կերպով հանդէս է դուրս եկե

արելի էր պարունակել նոր մտքերը, որ մինչեւ այժմ չ' {կային} Հայերի մէջ։ Ես շատ լաւ գիտեմ, որ իմ խօսակցո

ումնականք, եթե մի քանի այդպիսի առանձնական մարդիկ {կային} հայոց մեջ Ռուսաստանում, - գրում է պ. Նազարյանցը

ենեքեան ողբում էին մեր կորուստը: Միայն հինգ անձը {կային} այն բազմութեան մէջ, որ, ինչպէս պատմեցին մեզ յետ

, իսկ սիրով ` թագաւորել նորա սրտի մէջ: Երեւի թէ {կային} դորայ մէջ այնպիսի սկզբունք, որ պէտք էր արմատախիլ

օրացնելով, պայծառացուց ամեններից առաւել, քան որ {կային} եւ կամ որ ա՛յժմ կան Հայերի մէջ, եւ իմ շնորհը՝ ա

նորան ուսում տալիս Աշուշայի տանը, եւ հարկ է, թէ {կային} ուսուցիչք, երբ ասում է " յորում դրան եւ զմեզ ուս

եր։ Պատճառ չունինք չընդունելու, որ նորա օրով էլ {կային} ։ Պ. Էմինը, թէեւ առանց հիմքի գրել էր այս ծան

չ եպիսկոպոս, որովհետեւ հասարակ քահանայք միշտ շատ {կային} այդ ժողովների մէջ։ " Շնորհազարդ սուրբ հայրապետ "

արժանաւորութեամբը եւ որակութեամբը, քանի՛ մարդիկ {կային} ճանաչող ինչպէս վայել էր. շատերը միմիայն լսել են

որա ծայրագոյն Բրամին դառնալուց յառաջ, լաւ ու վատ {կային} դպրոցներ, ուր մի քանի բան սովորում էին, բայց այ

եանցը շարունակեց. - Ուրիշ ի՛նչ այնպիսի բանէր {կային}, որոնց վերայ պիտոյ է խօսել: - Դու գրում էիր

4-ին, չերեւեցաւ մի օրինաւոր ալքիմիկոս, թէեւ շատ {կային} աննշան մարդիկ, որ պարապում էին այդ գիտութեամբ:

բոլորովին այդ եկեղեցու բակը, եւ շատ ծառեր տնկած {կային} պարսպի հետ զուգահեռաբար, որոնց ստուերքը ստանում

ուրիշների խօսածին: Մի անգամ մի տան մէջ հաւաքուած {կային} մօտ իբր իննսուն հոգի, կիրակամուտ էինք կատարում մ

հոգու չափ յետին դասակարգից, այսինքն չունեւորք, {կային}, որոնք ոչ լեզու ունին եւ ոչ բերան, ձուկի նման մ

ով դրական բան խօսել: Թ․ Մահտեսի Թովմասի տանը {կային} շատ հիւրեր, արք եւ կանայք, երբ ներս մտաւ կոմս է

հուրդ չեմ տալիս ձեզ երգել այնպիսի բաներ, ուր շատ {կային} ցած խազեր, այդ կարող է, վնասակար լինել ձեր ձայն

ուլ այն եւս, որ եթէ հայերի հեթանոսութեան ժամանակ {կային} մեհենական երգեր ու երաժշտութիւնը, ապա ուրեմն խեղ

էր կոմսը այս յիմարական խրատը, բոլոր հիւրերը, որ {կային} Մահտեսի Թովմասի տանը, մեծ ուշադրութեամբ եւ մասնա

ձ, որպէս եւ մինչ ցյետին ժամանակս նովին մտօք հեռի {կային} 'ի Հռովմայ. եւ հուսկ ուրեմն առ 'ի ճողոպրել զանձի

րեանց գրած կամ տպած բանին մինչեւ այն ժամանակ, որ {կային} այդ ընկերութեան մէջ, եւ այդ միջոցին փոյթ չէ, եթ

զընթացս բանից, թէ գրոցս այս լեզուաւ եթէ խօսէին, {կային} այնք ի ժամանակս Հայկայ եւ թէ ընդունելի լիցի ցվախճ

ատուցանելուց յետոյ, ինչքան Հռովմումը Կարդինալներ {կային}, նոցա բոլորի ներկայութեամբը հրապարակով ու հանդիս

երից, որոնք չափի ու սահմանի տակ էին եւ որոնց մէջ {կային} օրէնք ու կանոն. դուրս եկաւ մի այնպիսի իշխանութիւ

ատուկ համաձայնութիւնը։ Բացի բոլոր այս կարգերից, {կային} եւ որոշ Յիսուսեանք՝ " Jésuites indifférants"։

ռաքելական ժողովներից (missia)։ Բացի սորանցից, {կային} եւ այլ Յիսուսեանք, որ առանձին գաղտնի երդումներով

տները, այլեւ՝ առաքելութիւնքը։ Բացի սորանցից, {կային} եւ այլ շատ ստորին աստիճանաւորներ, որոնք ենթադրւո

ագէտներ, շատ լեզուագէտներ եւ խորամանկ քարոզիչներ {կային}, բայց մեծ մարդ իւր մտքովը եւ բանականութենովը, ո

առաջեւը, դեսպանութիւն ուղարկեցին Հռովմ, որի մէջ {կային} երեք հատ նորադարձ իշխաններ։ Պիոս IV Պապը շատ փաղ

էր Հռովմ՝ Գեներալի ձեռքը։ Իւրաքանչիւր գաւառում {կային} շտեմարաններ, ուր պահւում էին վաճառելի ապրանքները

տ կատարուեցաւ այս շարժողութիւնը, Պալատականք, որ {կային} տիկինի տան մէջ, չ'իմացան իսկոյն, թէ ո՛վ վիրաւոր

նալ Ֆրանսիայի պատմութեան մէջ։ Մարիա Մեդիչիսի հետ {կային} երկու Իտալացի Յիսուսեանք՝ Մաճիօ եւ Ճենտիլ, երկո

ական օգտի համար աւելացրել էին։ Յանսէնեանների մէջ {կային} այն ժամանակուայ խելացի եւ բանագէտ մարդիկ՝ յառաջա

իէնը ներգործել է նոցա թելադրութենովը, եւ ճշմարիտ {կային} մի քանի բաներ, որ արդարացնում էին այս կարծիքը։

ւթիւնը " եւ չէ բնաւ պաշտպանում, բայց նոցա ընդդէմ {կային} բաներ, որ ուսումնական գերմանացին զանց է արել մէջ

թողուլ փոփոխութեան կնիք, թող որ մի մարդ, իսկ թէ {կային} աշխարհաբառ լեզուի մէջ այն բառերը, որոնց փոխանակ

ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ ժողով անհատների, որոնց մէջ {կային} հասարակաց բաներ, հասարակաց ըմբռնողութիւնք, հասա

անչում ես ընդդէմ այն հզօրին, որի իշխանութեան տակ {կայիր} դու, եւ մեղանչելով այդպէս՝ գտանւում ես մահու պա

եւ ուստի՞ քեզ վարակիլ Յախտ անծանօթ, յորմէ {կայիր} ցարդ անփորձ, Մի՛ թշնամի՞ Աստուած ի քեզ զայդ

ատաստան, յայտնելով զիրաւունս Նախիջեւանայ ի վերայ {կայից} նորա, փոխանակ 125. 000 ռուփեաց, զքառասուն ամ յա

ք ՚ի խորհուրդ թղթոյս: Ունիմք առ մեզ զբովանդակ {կայից} եւ կալուածոց զցուցակ, որք սեպհական են Ամենափրկչե

վ եւ բառնամ զկարողութիւն ներքոյ յիշեալ սամատեարցն {կայից} իմոց եւ մանաւանդ նոյնպէս եւ իմ կտակակատարացն, զի

հինգ ռուփի սքայ սալամաթի տացեն մի անգամ յամենայն {կայից} իմոց եւ նոյն հինգ ռուփին եղիցի իւրեանց մասն։

ատասխանի գլխաւոր Ադմինիստրաթորին - Հագ, ՚ի մասին {կայիցն} Բաբաջանեանի: 4. Գրութիւն գլխաւոր Ադմինիստրադ

ն իմոյ եւ մանաւանդ վասն իմ ամենայն ստացուածոյն եւ {կայիցն} եւ կամ վասն այլ ինչ հարկաւոր պատահմանց, զորս ամե

ղիքն եւ կամ անձինքն ինչ ժառանգ եւ սամատէր ամենայն {կայիցն} իմոց զկնի մահուան իմ։ Դ ՀԱՏՈՐ. Չորրո

. Ալաջալյանը հնդկական գումարի նկատմամբ, կասկածի {կայծ} է գցում իմ մեջ. չե՞ն ցանկանում արդյոք նրանք եւ ա

ազը կորած չէ սարի ահագին կազմուածքի մէջ, ամենայն {կայծ} կարող է բորբոքել մի կրակ, եթէ ձեռնտու լինին հանգ

ժամանակ, երբ նա չէ բորբոքւում իբրեւ մի րոպէական {կայծ}, իբրեւ պատահական եւ հանգամանքներից կախուած մի բա

: Մոմը վառուելով մինչ հասանում էր այս խօսքին, որ {կայծակ} է նշանակում, իսկոյն երկինքը մթնում էր, որոտմուն

՜ւն, - գոչեցի, - Թող որոտայ իմ գլխին, Փայլակ, {կայծակ}, հուր, երկաթ, Թող դաւ դնէ թշնամին, Ես մինչ ի

թի՜ւն, - գոչեցի, - Թող որոտայ իմ գլխին Փայլակ, {կայծակ}, հուր, երկաթ, Թող դաւ դնէ թշնամին, Ես մինչ ի

թեամբ, մի մարդ անպիտան Սողաց դժոխքից, ի՛նչ {կայծակ} զարկեց, Թափեց արիւնը... ծերի պատուական։

ւթիւ՜ն, գոչեցի, թո՛ղ որոտայ իմ գլխին, Փայլակ, {կայծակ}, հուր, երկաթ, թող դաւ դնէ թշնամին. Ես մինչ ի

թէեւ ոչ այնպէս կործանաբէր եւ մահառիթ, ինչպէս մի {կայծակ}, մի սամում, մի հեղեղ կամ հարիւրամեայ ծառերը արմ

ամանակ այդ միաւորութիւնը զգալի է լինում մեզ որպէս {կայծակ}: Երկու զանազան ամպերի մէջ էլ գոյեանում են շատ ան

ք, որ այդ միաւորութիւնը զգալի է լինում կամ որպէս {կայծակ}, կամ որպէս փայլակ ու որոտ: Սորա հակառակ, այդ է

գլուխը որ կայ, սար ա, անձրեւ, ձին, կարկուտ, {կայծակ} թող դիպչի էլ, գա՛յ էլ, ի՞նչ վէճդ ա"։ Բագ

բազումք, խիլային ի բնութենէ՝ աստուածային գոգցես {կայծակամբք} ջահաւորեալ, ըստ որոյ՝ եթէ այլոցն միայն քերթողաց

: Որ զԱդամաւն կենդանեաց Ընդ սոսկ տեսիլ {կայծականն} Շրտուցեալ երամակաց Առնուն, ասես, սիրո

Կայծակից պահպանող. ուր որ կայ այդ բանը, այնտեղ {կայծակը} չէ կարող վնասագործութիւնք յառաջացնել, որովհետեւ

ը մի դրացի կին կար. նա շատ անգամ վայր էր քարշում {կայծակը} "։ Վաճ. - " Ինչպէ՞ս"։ Շին. - " Իսկոյ

ջուց պիտոյ է իմանալ, որ այդ կինը վայր էր քարշում {կայծակը} ՝ մի մարդու զարկել տալու համար, եթէ դա ունէր մի

կները ջրի պէս սկսանում էին վազել եւ մի ակնթարթում {կայծակը} սեւացնում էր այն մարդը, որի չափով շինած էր մոմը

երի: Եւ դու տեսա՞ծ ես մի օր, որ այդ կնոջ կամքով {կայծակը} մի մարդ չքացնէր"։ Շին. - " Ճշմարիտը պիտոյ

իւնից զարթելով, գտայ ինձ մահճիս մէջ հանգստացած. {կայծակը} ջարդել էր այն մեծ գոմը, որ մեծ հայրս շինել էր ան

օրաց ճօճաց տարաբախդ նաւը. Գիշերը կոխեց... {կայծակը} թնդաց... Կուլ տուեց բոլոր անյատակ ծովը..

յս խօսքը, կատուն մլաւեց դարձեալ, եւ ամենակործան {կայծակը} դղրդեց Խանլը-դերէն, որ լցուած էր նոյն իսկ րոպէին

երեզմանական շրջմոլիկ կրակը, գնդաձեւ կամ կծկաձեւ {կայծակը}, վուլկանական կրակը եւ այլն, եւ այլն իրենց գաղա

ice Scientifique sur le Tonnére, հ. XXX) - երբ {կայծակը} զարկեց Հասսելտեան եկեղեցու աշտարակին, Ցուոլլէյի

ագնիսացուցած մետալ լինելով, անգործ է կացուցանում {կայծակի} զօրութիւնը: Այդ բանի համար փառաւորուեցաւ Բենիամի

ւածում ազդու հոգու խօսքերը, մինը միւսի քամակից, {կայծակի} նման թափուելով դիմացը կանգնած մարդու վերայ, ձգու

ում նորա առաջեւ կանգնած մարդու վերայ. մի հայեացք {կայծակի} պէս թռչում է, մտանում է նորա մէջ եւ, ասես թէ տե

մեր աչքից: Մեք ընկղմուեցանք մի խոր գիշերի մէջ: {Կայծակի} ահաւոր փայլատակութեամբ հազիւ տեսանում էինք միմեան

Կուլ տուեց բոլոր անյատակ ծովը... {Կայծակի} թունդը, մրրկի ձայնը. Խուլ աղաղակը կատաղի ծո

էր հանում, բացեց միւսը, որ խոհարանն էր գնում, {կայծակի} արագութենով ցած վազեց սանդուղքներից եւ մօրը ուղար

ագունգի էլեկտրականութեանը, բայց ոչ մի կործանաբէր {կայծակի} կերպարանքով: Երբ, ինչպէս ասացինք, երկրագունգի

իրենց տեսնելով " ի հանդերձս լուսաւորս"։ " {Կայծակի} Ժամանակ, յունուարի 8-ին, 1839-ին, - ասում է հռ

հռչակաւոր Արագօն, իր ուսումնական քննութեան մէջ ` {կայծակի} մասին. (Notice Scientifique sur le Tonnére, հ

եղացիք նկատեցին մի օտարոտի երեւոյթ: Վերը յիշուած {կայծակի} զարկելուց մի քանի ակնթարթ առաջ, նոքա տեսան, որ

ր ծառերը եւ նաւի կայմերը նոյն բոցով էին փայլում: {Կայծակի} զարկելն ու այդ սքանչելի կրակների անյայտանալը մի ա

ը, որ հազար տարի Մասիսի նման ապառաժ էլ դէմ անէիր {կայծակին}, կարո՞ղ էիր քեզ ապահովել նորա հարուածից։ Բայց տ

ն երկաթի կտոր։ Յայտնի է, թէ, Մասիսը դէմ դնելով {կայծակին}, մի անգամ խելքիդ նստեցրել էիր, որ պիտի կարողանա

- " Ի՞նչ ասել է շանթապահ գործիք"։ Վաճ. - " {Կայծակից} պահպանող. ուր որ կայ այդ բանը, այնտեղ կայծակը չ

է դորա արարողութիւնը. ինչ մարդու կամենար, որ նա {կայծակից} զարկուէր, ստանում էր նա որեւիցէ ճանապարհով այդ մ

րակել նանրահաւատութենից յառաջացած մի առասպել, թէ {կայծակից} զարկուած ու մեռած կին լուացել են անձրեւի տակ այդ

ը լսում եմ նոցանից: Աւանդութիւնը ասում է. " Եթէ {կայծակից} մեռած կնոջ մարմինը լուացուի անձրեւի տակ, ապա կը

աւին ձեռք զարկել: Մարդը, որ առաջ կրակը տեսաւ մի {կայծակից} զարկուած ծառի արմատում, ետքը երկու փայտ իրար հետ

այ այս մատանին, այն ժամանակ գողացողը պիտի մեռանի {կայծակից}, եւ ովի ձեռքում որ մնայ մատանին, այն ցեղից եօթն

րը գրով մինչեւ մեզ հասցնելու: Բայց, այժմ, {կայծակից} առաջ կամ շուտով կայծակից յետոյ, եթէ մի նկատող մա

լու: Բայց, այժմ, կայծակից առաջ կամ շուտով {կայծակից} յետոյ, եթէ մի նկատող մարդ ուշադրութիւն դարձնէ բա

հոգու խաղաղութիւնը, ծառի տերեւների շարժողութիւնը {կայծակնաբեր} որոտմունքի նման բան է այդ մարդերի համար: Ով որ չ

սա ամենալի բարկութեամբ վեր թռաւ գահիցը դէպի նա, {կայծակներ} թափելով աչքերից, բերանը եւ ճանկերը բացած, որպէս

մար անծանօթ է փոթորիկի օգուտը, Չգիտեն, թէ {կայծակները} ՝ միշտ մաքրում են մեր օդը, Չգիտեն, որ անչա

երպարանքը, եւ ասես թէ յառաջուց գուշակեց որոտալու {կայծակները}: Մի ճնշուած, խեղճ ողորմելի սիրտ ամենայն վայ

որ քեզ խաւար չպատէ. Ամպին կ՚ասեմ ` իսկի բնաւ {կայծակներով}, որոտով Հիւր չլինել քո մօտումը, չզզուեցնել

քչերն են օժտուած բնութիւնից ` կարծես աստուածային {կայծակով} ջահաւորուած, այլ միայն եթէ միւս հսկայ քերթողների

հոգւոյ: Եւ յո՞ նորա թափէիր Զկիզելւոյ {կայծակունս} Եւ կամ բնաւ ժուժայի՞ր Յանձին տանել զցո

կուքը՝ Սէր եւ Նախանձ, նորա կայծերը, կրակի բոցի {կայծեր} են, որոնցից ամեն մէկը դէպի բարին գործ դնողներին

Անդորրութիւնը հոգուդ: Եւ ո՞ւր դու կը թափէիր Բորբ {կայծերը} նրա բարկ, Կարո՞ղ էիր դու միթէ Ցոլքն այն կրել կրծ

ները, որոնցից առաջին անգամ դուրս թռան ազատութեան {կայծերը}: Այո՛, գիտենք յարգել ոչ միայն Օուէնը, Պրուդ

մէջ գրուած է, այս երկուքը՝ Սէր եւ Նախանձ, նորա {կայծերը}, կրակի բոցի կայծեր են, որոնցից ամեն մէկը դէպի բ

րդ: Նորա հին սերտուկը շատ տեղ ծակոտուած էր կրակի {կայծերից}, ձեռները, գործ ունենալով միշտ ջերմ մետալների հե

դ եւ եօթնեւտասաներորդ դարս, բորբոքեցաւ վերստին ի {կայծէ}, զոր ելոյց Մխիթար Սեբաստացի հանճարեղ մտացն ծննդա

ով, - Օրհներգում է սերովբէն Եւ վերցընում ունելով {Կայծը} կիզիչ բոց-կրակ Այն ծխացող սեղանից, Եւ դէպ երկիրը

մօտ գալով Ադամին ` Նստում ձախ կողմը նրա Եւ կիզիչ {կայծը} ջերմին Դնում կրծքին... Եւ ահա՛, Ծխում մորթը իս

րբութեամբ վառուած։ Անեղ, սուրբ սիրոյ {կայծը} երեսին Փայլում էր յստակ վերայ ճակատին Կ

ց հայրենիքի ստրկութեան հետ, յղացան այն մեծ կրակի {կայծը}, որի բոցը պիտի այրէր եւ լափէր ինչ բանի որ պատահէ

րա ստեղծագործութեան րոպէին։ Նա խաւարեցնում է այն {կայծը}, որ բանականութեան ճիգը աշխատում էր վառել բորբոքե

ղութիւն, որ կատարւում էր երեխայի մօտ, նման է մի {կայծի}, որ, ընկնելով մի դիւրավառ նիւթի մէջ, յառաջանու

վ եւս ազգային դպրոցը, որպէս արդիւնք մի պատահական {կայծի}, առանց որեւիցէ ապահովութեան, այս րոպէումս գտանւ

ք ամեն մի մարդու համար Լոնդոնից մինչեւ Կալկաթա եւ {Կայկաթայից} մինչեւ Լոնդոն հասանում է 350 ֆունտ ստերլինգի: Իս

ժամանակ սարսափանքով նկատեցին, որ ծառերը եւ նաւի {կայմերը} նոյն բոցով էին փայլում: Կայծակի զարկելն ու այդ ս

նիզակների սլաքներից, նոյնպէս խօսւում է եւ նաւերի {կայմերի} լուսաւորութեան մասին: Այս բանի, այսինքն ասուած

այց մի ոտնաչափ կամ կէս գազ երկայնութեամբ: Նաւերի {կայմերի} վրայ, նոյնպէս յաճախ է պատահում այս. եւ եթէ միայ

վին եղած խաղալիկ, Գալիս էր մի նաւ, ջարդուած {կայմերով}, (Յառաջ մեր նաւից տեսան նաւաստիք):

լինի ձեռքն ղեկին, Եթէ ցնցուես ` տեղից պոկուած {Կայմի} խրոխտ շառաչից, Աչքերըդ վեր երկինք ուղղած ` Մի՛

աբաստիկ Ձեռն ի սամիս կայ պատրաստ, ՚նդ {կայմին} յոխորտ շռինդ ահագին Եթէ որցեալ ցնցեսցիս,

Նաւորդների մէջ ես տեսայ նորան, Բռնել էր {կայմից} խելքը կորուսած, Ինչպէս յուսահատ անմեղ աղաւնի

թէ՛եւ այդ տեսակ աղանդաւորներից մի մարդ գիտէի, սա՛ {կայն}, լոկ համբաւի վրայ հիմնելով, դատե՛լ կամ դատապարտ

երկաթեայ պատուհաններուն առջեւն ալ մէյմէկ զինուոր {կայնեցնէ}, եւ կամ ամենքը ժողովէ Վենետիկ ղրկէ... Բայց

ինչ, այս է, եթէ այրն այն ունի զոր եւ է անշարժ {կայս}, զորմէ մթին իմն լուայ ի միոյ եւ եթ աննշան առնէ

յ եւ կամ իմ վերստին մտանել ի թիւս հարկատու անձանց {կայսեր}, ըստ զօրութեան 110 յօդուածոյ բարձրագույն կարգադր

ես լինելով ըստ առաջնոյն հարկատու անձն ամենողորմած {կայսեր} եւ արձակեալ ի հոգեւորական կոչմանէ գտից զայլ եղանա

չեւ պատգամավորների գալը բան չավերվիլ: Հարկ կլինի {կայսեր} խնդիրք տալ, ուրիշ դուռը չկա, ինչպես հարցուցի իր

բարեմաղթելու է մեր ամենագթած ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՆԻԿՈԼԱԵՒԻՉ {Կայսեր}, որովհետեւ ՍՈՑԱ շնորհքով ապրում է այսօր Մեծ Մօր

ւցանելու Նոցին Կայսերական Մեծութեններին, Թագաւոր {Կայսեր} եւ Թագուհի Կայսրուհուն, այլեւ Նորին Կայսերական բ

տեմբերի մէջ)՝ Ներսէսը յանձնեց նորան երկու նամակ {Կայսեր} անունով. մինը՝ ծածուկ, իսկ միւսը՝ յայտնի: Առ

գոհացել ազնուականութիւնը եւ փետրուար 2-ից տուել է {կայսեր} մի մեծախորհուրդ խնդիր։ Յետընթաց կուսակցութ

. " կացեալ անդ մինչեւ 'ի ժամանակս Առաջինն Լեւոնի {կայսեր}, մեռանի անդ Վասակ եւ Տաճատ... իսկ երանելւոյն Աղ

զի թիւրէր զազգս մեր, եւ արգելո՛յր 'ի տալոյ հարկս {կայսեր}, եւ ասէր զանձնէ թէ Քրիստոսն իցէ թագաւոր " (նոյն

խուցեալ էին վասն Քրիստոնէութեան եւ էին 'ի քաղաքին {կայսեր}, կալաւ եւ ետ 'ի ձեռս նորա (Յազկերտի)։ Եւ զամենայն

ների գործը մեծացաւ։ Բօնզերը նկատեցին այս բանը եւ {Կայսեր} մի Սիրականի օգնութեամբ, որ հաւատարիմ էր Բօնզերին

ու փշուր եղած Յիսուսեան Կարգը։ Օրհնեալ Ալեքսանդր {Կայսեր} հրովարտակը) Յիսուսեանները երկու մայրաքաղաքների

Ցաւում եմ, որ չունիմ պատրաստի Օրհնեալ Ալեքսանդր {Կայսեր} հրովարտակի պատճէնը, որ կարողանայի այս յօդուածի մէ

հանային Բարսեղի համաձայն սրբազան օրինաց տէրութեան {կայսերական} հրովարտակաւ ծանուցելոց ղեակ՝ ամենայն անձանց եւ դ

ւթեան եւ շարունակութեան ի կանոնադրութեանց Ձերոյին {կայսերական} մեծութեան, վասն զի յայնմ ժամանակի՝ այն է յամի 1

ւոր եղանակաւ մտանել յամենահպատակ ծառայութիւն Ձերդ {կայսերական} մեծության, խնդրելով ընդ նմին զվկայագիր իմ չեղծան

զայն ի գործ դնել յամենահպատակ ծառայութիւն Ձերոյին {կայսերական} մեծութեան: Խնդիրս այս պատկանի մատուցանել լու

ազնութեան գոլով պատրաստեալ՝ ունիմ մտանել տեղւոյս {կայսերական} համալսարանն, զորմ է երկիցս խնդրեալ էի ի բարձրապա

албандов Ceнт. 2 дня, 1854 г. ՄՈՍԿՎԱՅԻ {ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ} ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ՝ ՆՈՐԻՆ ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅԱՆ ՊԱՐՈՆ ՌԵԿՏՈՐԻՆ

եւ Ձերով սատարութեամբ շարունակեմ զընթացս ուսման ի {Կայսերական} Համալսարանի տեղւոյս ըստ բժշկական մասին. առանց որ

նի Ձերոյ զվկայագիր ուսուցչական իրաւանց, տուեալ ի {Կայսերական} Համալսարանէ Ս. Պ. բուրգայ, զվկայագիր մետրիկական

այ հիման թղթակցութեան, վկայաբանութեան եւ դրոշման {կայսերական} կնքոյն Ռուսսիոյ, ընդ ձեռն դեսպանութեան նորին յԱն

անօք խոնարհ ծառայ Կանդիդատ Սանկտպետերբուրգեան {Կայսերական} Համալսարանին Ռուսսիոյ Միքայել Նալբանդեանց

Ռուսսիոյ եւ Անգլիոյ, կանդիդատ Սանկտպետերբուրգեան {Կայսերական} Համալսարանի, Միքայել Նալբանդեանց: Ի 12/24 Յունի

արգանօք խոնարհ ծառայ Կանդիդատ Սանկտպետերբուրգեան {Կայսերական} Համալսարանին Ռուսսիոյ Միքայել Նալբանդեանց 6

ն էլ կամենում էի Բենգալիայից բերել մի զույգ ընտիր {կայսերական} կոչված վագր, բայց զգուշացա, ցանկանալով իմանալ,

ատմական արժանաւորութիւն: Այսօր ձեռքս ընկաւ ՆՈՐԻՆ {ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ} ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ Ռուսաց ԿԱՅՍԵՐՈՒՀՈՒ ԲԱ

նեցուն միասին եւ ամեն մինի առանձին թող հասանի ՄԵՐ {ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ} ողորմած ողջոյն: Ձեր բարեխորհուրդ ընդհանուր

րութեան 18-երորդ տարումը: Բնագրի վերայ ՆՈՐԻՆ {ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ} ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ սեպհական ձեռքով ստորագրած է այսպէս.

որութեան երկրորդ տարումը: Բնագրի վերայ ՆՈՐԻՆ {ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ} ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ սեպհական ձեռքով ստորագրուած է այսպէս.

տանդնուպօլսից, շնորհ է գտել՝ մատուցանելու Նոցին {Կայսերական} Մեծութեններին, Թագաւոր Կայսեր եւ Թագուհի Կայսրու

գաւոր Կայսեր եւ Թագուհի Կայսրուհուն, այլեւ Նորին {Կայսերական} բարձրութեան, Թագաւոր Ժառանգի Տէրութեան: Թագ

այս իրողութիւնը՝ չենք կարող չյաւելացնել, որ այս {կայսերական} պարգեւը եւ հաճութիւնը, եթէ մի մասնով պիտի վերաբե

նցը, ինչպէս վկայում է նորա ծննդաբանական թուղթը, {Կայսերական} Համալսարանի դիւանատան մէջ, ծնած է 1831 թուականին

քսան տարեկան հասակում մտաւ հանգուցեալը Մոսկուայի {Կայսերական} համալսարանը, որպէս ուսանող բժշկականութեան։ Բժշկ

կականութեան եւ վիրաբուժութեան երեւելի վարդապետ եւ {Կայսերական} համալսարանի ուսուցչապետ Պարոն Ֆէօդօր Իվանովիչ Ինո

Ինոզեմցովը խորհուրդ տուեց նորան տեղափոխուիլ դէպի {Կայսերական} համալսարանի հիւանդանոցը, ուր աւելի խնամարկութեամ

աւօտեան ինն ժամին, բոլոր հայ ուսանողքը Մոսկուայի {Կայսերական} համալսարանի եւ հանգուցելու մերձաւոր եւ հեռաւոր ծա

Գերեզմանի վերայ ասացին դամբանական ճառեր Մոսկուայի {Կայսերական} համալսարանի ուսանող Պ. Փուղինեանցը եւ Պ. Լազարե

բաստացի քաղաքաւ եւ առ Անատոլիս զօրավար, որպէս զի {կայսերական} արասցեն հրաման ընդ ամենայն տեղիս Հայոց ի բաժնի Յո

րոպայ։ Կայսրն Թէոդոս զիջանէր ի խնդիրն եւ հրաման {կայսերական} տայր յարգել զՍահակ՝ ի կարգի կացուցանելով զվարդապ

, մանաւանդ զբնական գիտութիւնս, որք աւանդեն մեզ ի {կայսերական} համալսարանին Մոսկվայու. աւելորդ համարիմք նոյնպես

աշակերտ ճարեց իւր վարդապետութեանը մինչեւ անգամ եւ {Կայսերական} Դռնումը։ Բայց այս բանը այնքան դժուար չէր, որքան

տ, որ չունէր եւ ո՛չ մի չինացի, դաստիարակ դարձաւ {Կայսերական} Աթոռի ժառանգին եւ համարեա՛ թէ ազատակամ կառավարիչ

կել Չինացոց Կայսրի մօտ Յիսուսեանների կարողութիւնը {Կայսերական} Դռնումը ոչնչացնելու համար։ Դեսպան նշանակուեցաւ Մ

իստոնեաների խաղաղութիւնը եւ կպչում է մինչեւ անգամ {Կայսերական} իշխանութեանը։ Այնքան մեծ կասկած եւ անհաւատարմութ

լայի որդիքը արժանի կացուցի՞ն իւրենաց անձը այսպիսի {Կայսերական} շնորհին, որ բաշխել էր նորանց։ Խոստովանում եմ

եղւոյս քաղաքական Մագիստրաթի որպէս հրամայեն օրէնքն {կայսերականք}: Այլ որովհետեւ 'ի նախնեաց ունիմք սովորութիւն

արդապետսն: Հասեալ հրեշտակացս առ Սահակ խիլայեալ ի {կայսերէ} ՝ զանձուկ փափագանաց սրտիցն լնուլ ըղձանան, փոյթ լ

ց ի յիշեալ քահանայէն համաձայն օրինաց ամենաողորմած {կայսերութեան} Ռուսաց՝ յոր միայն գտանիմ ապաստան (այլ) առանց հ

1847 (Դաւանութեան եւ մտքի ազատութեան պատմութիւնը {կայսերութեան} եւ քրիստոնէութեան առաջին դարում. Ադ. Շմիդտ: Со

. նա հիւանդացաւ յանկարծ հարինքով եւ մեռաւ՝ փակած {Կայսերութեան} դուռի մօտ, իւր սրտի անհամբերութենից եւ սպասելուց

ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԵՒ ԶԱՆԱԶԱՆ ՆՇԱՆԱՑ ԶԱՆԱԶԱՆ {ԿԱՅՍԵՐՈՒԹԵԱՆՑ} ԱՍՊԵՏԻ յԵրեսիոխանէ պատգամաւորաց ընտրելոց ՚

շուտով սորանից յետոյ հալածուեցան Ռուսսիայի բոլոր {կայսերութենից} ։ Ահա՛ Յիսուսեանների պատմութեան եւ բնաւորութե

ելորդ մի բան էր ասել եւ հաստատել, որ Բիւզանդական {կայսերութիւնը}, իւր փտած սկզբունքով, երբէք չէ կարողացել, այլե

տանի եզերքումն էր։ Այստեղ իմացաւ նա, թէ Չինական {Կայսերութիւնը} անմօտենալի էր օտարականներին, եւ թէ դեսպանք միայն

իւնքը, այսինքն՝ Ֆրանսիան, Սպանիան, Գերմանական {Կայսերութիւնը} (Աւստրիական Տան ժառանգական երկիրները) եւ Անգլիա

ջողեցուցիչ ողորմութեամբ Մեք՝ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ, {ԿԱՅՍԵՐՈՒՀԻ} եւ Ինքնակալուհի ամենայն Ռուսաց, Մոսկուայի,

ՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ Ռուսաց {ԿԱՅՍԵՐՈՒՀՈՒ} ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ հրովարտակի պատճէնը, այն հրովարտակի,

աջողեցուցիչ ողորմութեամբ ՄԵՔ՝ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԱՌԱՋԻՆ, {ԿԱՅՍՐ} եւ Ինքնակալ ամենայն Ռուսաց, Մոսկուայի, Կիեւի,

Բիւզանդիոն, տուեալ նոցա տանել զթուղթս առ Թէոդոս {կայսր}, առ Ատտիկոս եպիսկոպոս Յունաց, որ ի Հայոցս ազգէ

նար, որ ես մի մեծ մարդ եմ եւ այնքան մեծ, որ ձեր {կայսրը} արժան է համարում իմ հետ պատերազմել: Իմ որդին, Պ

զը: - Խնդրեմ, որ դուք եւս չմոռանաք, որ մեր {կայսրը} վարւում է ձեր հետ որպէս մի բռնակալի հետ, որ, տի

պատասխանելով, կ՚անարգէ ձեր կոչումը եւ անձը: Մեր {կայսրը}, որին հատուցել ենք մեր հպատակական երդումը, այնպ

րութեան, Թագաւոր Ժառանգի Տէրութեան: Թագաւոր {Կայսրը}, շատ հաճութեամբ ընդունելով այս ընծան, պարգեւել

լի մեծ մասնով այն յարգութեանը, որ Ռուսաց Թագաւոր {Կայսրը} ունի դէպի ամենայն Հայոց Վեհափառ Կաթողիկոսը:

թիւնը եւ ինքնուրոյնութիւնը, երբ Յունաց Կոստանդին {կայսրը}, գրգռուելով իւր՝ Հայոց մէջ գտանուած զօրքերից,

մ յիշուած նամակի պատճէնը: Բայց երբ Կոստանդին {կայսրը} բազմաթիւ զօրքով խաղաց Հայաստանի վերայ, որ հպատակ

ւրս գնալով բեմից, ծածկուեցաւ ամբոխի մէջ, եւ երբ {կայսրը} գանչեց նորան եւ յանդիմանեց, նա ուրիշ այլ բաների

եղբօր՝ Գրիգոր Կաթողիկոսի ժամանակ Յունաց Մանուէլ {կայսրը}, շատ եւ շատ ցանկանալով Հայոց եկեղեցու՝ Յունաց հ

1, փետրուար 19-ի հրովարտակը դուրս եկաւ, որի մէջ {կայսրը} ասում էր, թէ ստրուկները ազատ են եւ իւրեանց հողը

ը, Վաճառականն ուշաթափած գոռաց. Մեռաւ՜ մեր {կայսրը} Բայց տես այն կողմ, ի՞նչ առնում է առհաս

րսից ընդդէմ օգնութիւն խնդրելու (Ինչ ապրանք էր այդ {կայսրը}, Եղիշէն ասում է թէ "քանզի խաղաղասէր էր 'ի Քրիստոս

րորդի պահանջողութեամբ Հենրիկոս չորրորդ Գերմանիայի {կայսրը}, ցուրտ ձմեռան մէջ երեք օր գլխաբաց եւ ոտաբոբիկ կա

էր փակել նորա առաջը " Նզովքի կոնդակովը"։ Ինքը՝ {Կայսրը}, մի կողմից խոստովանեցաւ Վերանորոգութեան օրինաւոր

իացիները եւ սպանացիները կռուեցնելով միմեանց հետ։ {Կայսրը}, իմանալով այս բանը, գնաց Ինսպրուկ, որ մօտ լինե

ւեցան իւրեանց ջերմեռանդ պաշտպաններից։ Շուտով ահա {Կայսրը} եւ այլ մանր իշխանները, նկատելով Յիսուսեանների կա

լուխ կացած, բայց յաղթուեցան թշնամու շատութենից։ {Կայսրը} մեծ հալածանք հանեց առ հասարակ Քրիստոնեաների վերայ

աւատարիմ էր Բօնզերին, կարողացան ընդդէմ զինաւորել {Կայսրը} Յիսուսեաններին։ Րիկցի գործ դրեց Եւրոպայի մէջ բաւ

ւան Մանդարիններ, կարողացաւ համոզել եւ հաւատացնել {Կայսրը}, թէ գլխաւոր Բօնզերից մինն է տետրակի հեղինակը, ո

աշեց Յիսուսեանների հանգստութիւնը։ 1615 թուականին {Կայսրը}, հաւանելով մի Մանդարինի առաջարկութեանը, սարսափե

նոքա միջնորդ լինին Չինացոց եւ Պօրտուգալացոց մէջ։ {Կայսրը} համաձայնեցաւ այս բանին։ Յիսուսեանները վերստին յե

ղելով՝ կողոպտեն աշխարհի հարստութիւնը։ Մատաղահաս {Կայսրը} լսեց իւր վարժապետի խօսքին եւ արգելեց Հօլանդացոց ա

եւ այլ սարսափելի յանցանքների։ Նոքա հաւատացուցին {Կայսրը}, թէ Մեցցաբարդայի խորհուրդը այն է, որ տարածէ Պապ

ցաւ յառաջացուցանել։ Առաջին տեսաւորութեան ժամանակ {Կայսրը}, նշանացի առնելով Պապական կոնդակների հակառակաբանո

արող սխալուիլ։ " Բայց կարելի՞ է, արդեօք, - ասաց {Կայսրը}, - որ Պապը ճշմարիտ դատողութիւն առնէր Չինաստանի մա

պի ամենայն գործերի մէջ անմեղանչականութեան վերայ, {Կայսրը} համեմատեց նորան որսորդի հետ, որ, բաղդի վերայ յո

ամեմատութեան համար դու ի՞նչ ես մտածում, - հարցրեց {Կայսրը} Մեցցաբարդայից, - ինչո՞ւ չես պատասխանում"։ " Շատ

րծ չ'կարողանալով յառաջացնել Չինաստանի մէջ։ Քանզի {Կայսրը}, որ այնքան սիրում էր Յիսուսեանները, վախճանեցաւ

եկավ Մոսկվա հուլիսի 1-ին եւ 9-ին գնաց Պետերբուրգ {կայսրի} հետ տեսության համար. երբ հետ Մոսկվա գալը հայտնի

րթեւը), որ գնացած Կոստանդնուպօլիս Յունաց Թէոդոս {կայսրի} մօտ, խնդրում է ողորմիլ Հայաստանին եւ թագաւոր դնե

ւրեանց կրօնը եւ դաւանութիւնը, չեն կարող ընդունել {կայսրի} առաջարկութիւնը: Այս բանի մանրամասն պատմութիւնը գ

ացած կողմերը։ Կանիզի Յիսուսեանը, որ գտանւում էր {Կայսրի} մօտ, ամենայն հնար գործ էր դնում, որ Պապի կողմը

անալով, վաղ ուրեմն ներգործում էին ժողովքի մէջ եւ {Կայսրի} խաղաղութեան մասին խորհուրդների առաջը փակում էին։

թեան մասին եւ երբէք չէր կամենում թոյլ տալ Լէ-Ժէին {Կայսրի} ձեռքից ընդունել Աուգսբուրգի եպիսկոպոսական աթոռը։

իմեանց հետ Եափոնիայի զանազան իշխանները, որոնք մի {Կայսրի} հպատակ էին, եւ, խոստանալով նորանց Պօրտուգալացոց

ողացան հասկանալ։ Նա մի թշնամանող տետրակ շարադրեց {Կայսրի} վերայ եւ տարածեց ժողովրդի մէջ։ Երբ քննութիւն բաց

ապէս ստացան միեւնոյն ոյժը Տէրութեան Դռնումը։ {Կայսրի} սէրը Յիսուսեանների վերայ մինչեւ այն աստիճան մեծ է

յելով աստղերի ընթացքին, մեկնել երկնքի կամքը, որ {Կայսրի} հայրն էր համարւում։ Խորամանգ Շօյլը շուտով տիրապե

ակի եւ առանց յօժարութիւնը հարցանելու մուտք ստացաւ {Կայսրի} մօտ, որ չունէր եւ ո՛չ մի չինացի, դաստիարակ դարձ

ան եւ այժմ աշխատում են Չինաստան մտանել, որպէս զի {Կայսրի} թեթեւահաւատութենից օգուտ քաղելով՝ կողոպտեն աշխար

Կլեմենտ XIը որոշեց դեսպանութիւն ուղարկել Չինացոց {Կայսրի} մօտ Յիսուսեանների կարողութիւնը Կայսերական Դռնումը

Պապի իշխանութիւնը Չինաստանի մէջ եւ դորանով վնասէ {Կայսրի} իշխանութեանը։ Այսպէս խօսում էին Յիսուսեանք, որ

ովորութեամբ։ Յիսուսեանք, Մանդարինի հագուստներով {Կայսրի} աթոռի չորս կողմումը կանգնած, ծիծաղում էին դեսպան

չէ լինելու"։ Մեցցաբարդայն հինգ անգամ պատահեցաւ {Կայսրի} մօտ, բայց ոչինչ չ'կարողացաւ յառաջացուցանել։ Առա

րեսը։ Մեցցաբարդան, վերջապէս բարեաւ մնաս առնելով {Կայսրի} հետ, որ վերջին տեսաւորութեան ժամանակ շատ քաղաքավ

վ եւ ազգային եպիսկոպոսների ժողովով, նամակ գրեցին {կայսրին} եւ յայտնելով, թէ Հայերը, շատ եւ անտանելի նեղութ

մտերիմ բարեկամ էր Յիսուսեաններին, խորհուրդ տուեց {Կայսրին} օգնութիւն կանչել Պօրտուգալացիքը՝ համոզելով, թէ

աղաքը, բայց խարդախ Շօյլլը հաւատացուց իւր աշակերտ {Կայսրին}, թէ Հօլլանդացիք շատ փոքրիկ երկրի տէր էին յառաջ Ե

մքին։ Մեցցաբարդան, ինչ ժամանակ ներկայանալով {Կայսրին}, ծունկ չոքեց նորա առաջեւը Չինացոց սովորութեամբ։

տոնէական հաւատի կանոններից"։ Ինչպէս երեւում է, {Կայսրին} հաւանական չեղաւ Մեցցաբարդայի պատասխանը, վասնորոյ

ք էր դարձած Յիսուսեաններին. նոքա հաւատացնում էին {Կայսրին}, թէ դեսպանը կամենում է խզել քրիստոնեաների խաղաղո

նքը՝ Ներսէսը, հակառակ է յունական հաղորդութեան: {Կայսրից} փոքր յանդիմանութիւն չլսեց Ներսէսը այս բանի մասին

նախարարաց թղթով, 450 թուին Յունաստան գնաց՝ Թէոդոս {կայսրից} Պարսից ընդդէմ օգնութիւն խնդրելու (Ինչ ապրանք էր ա

անում է թռչուններ։ Պալատական Մանդարին-Յիսուսեանք {Կայսրից} առաւել ծիծաղեցան, որ շատ ուրախացել էր իւր սրամիտ

րօն առաքինութեամբ կեցեալ " եւ այլն։ Լեւոն առաջին {կայսրն} թագաւորեց 457-ին։ Աղանի հայրը մեռաւ Լեւոնի օրով

ւն սրբոյն Սահակայ եւ զնշանագիրս Մեծին Մեսրոպայ։ {Կայսրն} Թէոդոս զիջանէր ի խնդիրն եւ հրաման կայսերական տայր

ուցեալ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ ԿԱՅՍՐՈՒՀՒՈՅՆ, եւ Ռուսաց {Կայսրների} ողորմութիւնքը՝ ժամանակ առ ժամանակ առատացած Նախիջ

վ, փա՛ռք Աստուծոյ, Ռուսաց մարդասէր եւ ՕԳՈՍՏԱՓԱՌ {ԿԱՅՍՐՆԵՐԻ} շնորհքը, չէ պիտոյ յօժարի իւր զաւակների կրթութեան

րասիրութեան պատճառով: Ես չտեսած հաւատում եմ, որ {կայսրների}, թագաւորների եւ դուքսերի ապարանքները բոլոր մահկա

հրդածութիւն, ակնարկելով 89 անմահ թուականը: Ռուս {կայսրների} հրովարտակները, Սուվորովի նամակը եւ այլն: Ակտերք

ետներին, եւ թէ սոցա ծայրագոյն իշխանութիւնը բոլոր {կայսրների}, թագաւորների, բոլոր պատրիարգների եւ եպիսկոպոսնե

սրբոյ կաթողիկէ Էջմիածնի եւ զանազան նշանաց զանազան {կայսրութեանց} ասպետի Հայկազն Միքայել Նալբանդեանց Սրբո

վերայ, երբ Հեգելը քաղաքից քաղաք եւ կայսրութիւնից {կայսրութիւն} իր սքանչելի մտահայեաց գիտութիւնքը կարդալով ման գա

ով այս բոլորի վերայ, երբ Հեգելը քաղաքից քաղաք եւ {կայսրութիւնից} կայսրութիւն իր սքանչելի մտահայեաց գիտութիւնքը կար

ռ ոչինչ չի նշանակում: Միջին դարերում, հռոմեական {կայսրության} փլատակների վրա, մայր ցամաքում առաջացան մի շարք ս

ենք, որ Նախիջեւանի հասարակության հարաբերությունը {կայսրության} եվրոպական մասի նույնպիսի դասերի վերաբերմամբ համար

ջանառության, գտնում ենք, որ նրա հարաբերությունը {կայսրության} ընդհանուր արտադրության արժեքի վերաբերմամբ այնպես

ութեան, ՄԵՐ Ամենասիրելի ծնողի՝ երանելի յիշատակի {ԿԱՅՍՐՈՒՀԻ} ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ Բ-ի ձեռքով, 1779 թուականի տրուածքը եւ

նորան Նախիջեւան: Այդ ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ հրովարտակով ՄԵԾ {ԿԱՅՍՐՈՒՀԻՆ} բարեհաճել է ցուցանել Նոր Նախիջեւանու Հայոց ազգին

սերական Մեծութեններին, Թագաւոր Կայսեր եւ Թագուհի {Կայսրուհուն}, այլեւ Նորին Կայսերական բարձրութեան, Թագաւոր Ժա

թասրտութիւնը՝ ի Տէր հանգուցեալ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ {ԿԱՅՍՐՈՒՀՒՈՅՆ}, եւ Ռուսաց Կայսրների ողորմութիւնքը՝ ժամանակ առ

ատները մեր հրեշտակի ` Շրթունքները ծրարող Շուրջը {կայտառ} ուռուցքի: Յաւերժական հարսերի Շրթունքներից նրբա

: Գարնան շնչից ջրերն ինչպէս Կարկաչում են զիլ ու {կայտառ}. Գեղջուկն ինչպէ՜ս տենչում է իր Ցորենարտի առատ

մատունք Սահին դիւրաշուրջք, Ընդ կմբայն {կայտառ} Շրթանցն ի ծրար: Ի շրթանց փոքունց

անցը թէեւ բանաստեղծ չէր, թէեւ չունէր մի առոյգ եւ {կայտառ} հոգի, մի կենդանի լեզու, այնուամենայնիւ, այս դի

ոցն՝ որոյ անունս ապառնի։ Մահկանացուք մինչ յարեւ {կայտռան} զօրէն հէգ մանկան, Ո՛չ ճանաչեն զիս բնաւ թէ ե

րջ ամսոյս, ըստ հին տոմարի, թէեւ հարկ ի վերայ իմ {կայր} անդէն առ նմին ուղեւորիլ ի Հնդկաստան, այլ ձմեռնա

րդոյն տխուր յայս հովիտ: Եւ սերովբէն որ հուպ {կայր} Նմա՝ ի թեւ իւր սրբեալ Զցօղ յաչացն,

բերէր, էր երեւելի փօլիթիքա, որով ամենեւին զգոյշ {կայր} յարտաքինս, մինչեւ թողեալ զտօնս եւ զաւուրս ազգին

բանն զհասարակութեամբ համայն։ Եթէ դատապարտելի ինչ {կայր} 'ի նմա, իմ էր դատապարտութիւնն. եւ արդարեւ զի՞ ա

անպատճառ յայն ատեան, յոր եսն եմ ապաւինեալ։ Զի՛ {կայր} քո եւ սոյնպիսեացդ, հա՛յր Միքայէլ. բազում ինչ ամ

ս ամենայն իմաստնոցն Հայոց, մինչ դեռ հարկ է վերայ {կայր} խնամով հոգաբարձու լինել նոցին, արշաւին ի մարտ պա

խութիւններ առնել աբեղայական Կարգերում, որոնց մէջ {կայր} եւ այս թէ, կարգի իշխանը տարեկան հարցաքննութենից

նսիայից աքսորուելու յիշատակի համար։ Բուրգի վերայ {կայր} հետեւեալ վերնագիրը։ S. P. Q. P. Exti

). զի գրեալ է, թէ անիծեալ ամենայն, որ կախեալ {կայցէ} զփայտէ " (Թուղթ Պաւղ. առ Գաղատ., գլ. Գ, համ

ւին: Ո՞րով հիմամբ մարթ է մտածել՝ որպէս թէ առաջի {կայցէ} կործանումն հնախօս լեզուին առ շինութեամբ նորոյն,

ր բորբոքելոյ զհայրենասիրութիւն, առանց որոյ առաջի {կայցէ} կործանումն ազգի, մանաւանդ, եթէ մատենագրեսցի նոր

եսփոխանություն եւ դատաստան մտանելու կամ արծաթ կամ {կայք} ստանալու իրավունք, ոչինչ պայման չեք առաջարկում,

լ կամ ամենեւին չլինել, եթե գործ դրվել էին անշարժ {կայք} գնելու կամ եղածների վերանորոգության մասին, ըստ ո

հինգ ամիս ժամանակի: § 9. Որքանի արժողության {կայք} հայտ բերվին մեր ձեռքով եւ սեփականվին քաղաքի օրինա

ճանեցաւ այրն այն բարեպաշտ եւ յորո՞ց ի ձեռս մնացին {կայք} եւ գոյք նորա, որպէս եւ գործադրութիւն կտակին:

ի յառաջանալ ըստ զօրութեան կտակին, որով բովանդակ {կայք} շարժականք եւ անշարժք բաժանին ի վեշտասան մասունս,

անս բնակիմ: Բաց յայնցանէ, այլեւ ունիմ ինձ {կայք} uանաթով, չիթով եւ խըսեպագրով պահանջմունս որպես ա

զվերն յիշեալ ամենայն սարանջամն եւ կամ այլ զոր ինչ {կայք} գտանիցին յիշեալ Աննային, վաճառեսցեն, եւ գուցէ յ

պատուէրս յայտնեմ կտակակատարացն իմոց, զի ամենայն {կայք}, այսինքն վերն յիշեալ տներն եւ այլն զորս ներկայ ո

տուծով, այսինքն զկնի մահուան իմ, ամենայն որ ինչ {կայք} գտանիցին ինձ ՚ի վերայ աշխարհիս, զայն ամենայն միա

կարո՛ղ էին սեպհականել ինքեանց շարժական կամ անշարժ {կայք} ու կալուած։ Սորանով պարզւում է եւ հասկացւում է Յ

. իսկ եթե կտակակատարքը այն գումարներով եւս անշարժ {կայքեր} են գնած կտակի զորությամբ, գուցե թե քաղաքը առ ժամ

ցողները իսկույն պիտի ստանան կամ արծաթը կամ անշարժ {կայքերը}, իսկ թե բանը պիտի ընկնի դատաստանի, այն ժամանակ

եկամուտքը կամ մյուս կտակների զորությամբ ավանդված {կայքերը}: ։ Եթե այս բաները կորած չեն դեռեւս, որ եթե

իպուածների, վազում են, խուճապում են, կապում են {կայքերը}, պահում են բեռները, լցնում են հրացանները, կամե

տասն պրոցենտ, ո՛ր հարյուրից պիտի ստանան: Բոլոր {կայքերի} արժողության եւ առձեռն պատրաստ գումարի հարյուրների

ողութենից կհատուցանե մեզ հարյուրից տասն պրոցենտ: {Կայքերի} գնահատությունը կլինի անգլիական դատաստանի օրինավոր

տությամբ: § 10. Երբ որ բերած եւ հանձնած էինք {կայքերի} հաստատված վկայագիրքը, Նախիջեւանի անունով, նույն

ոլորից պատկանյալ պրոցենտը: § 11. Հայտ բերված {կայքերի}, թե կառավարության եւ թե յուրաքանչյուր տարի նոցա

ղքը իրաւաբանական կարգով արգելք դրեցին նորա անշարժ {կայքերի} վերայ, որ բաւական մեծ գումար արժէին: Այդ Պա

նէթ յետ ձգել տարին ուսումնարանի անունով, եթէ այդ {կայքերի} եւ հողերի կառավարութիւնը տնօրինուէր հասարակութեան

անի անունով արդիւնքի աղբիւրներ, մի՞թէ իւր անշարժ {կայքերից} եւ քսան հազար դեսեատին հողի արդիւնքից չէ կարող հի

ով կամ փոքր բան ստանա եւ մնացածը (ստանա) անշարժ {կայքերով}, որոնց տարեկան եկամուտը պիտի սեփականվեին քաղաքին

եզ քաջ հայտնի պիտի լինի, որ Մասեհ Բաբաջանի թողած {կայքը} վաճառելի բան չէ, այլ միայն նորա եկամուտը պիտի ստ

եւեալ կերպով: Նա գրում է իւր բողոքի մէջ, թէ իւր {կայքը}, այսքան արժելով, կարո՛ղ էր գրաւ դնել եւ ստանալ

դէմ, II) եթէ Կօլլեգիաների եւ նորընծայական տների {կայքը} անցուցանէր օտարի ձեռքը, առանց Կարգի օգտին, III

հետեւ եւս։ Քենելը բանդ դրուեցաւ, նորա բոլոր {կայքը} գրուեցան գրաւեցան, այն գումարը, որ բարեկամները

մի ազնուական ազգատոհմից։ Սա վաճառեց իւր ունեցած {կայքը}, արծաթը բաժանեց աղքատներին, իսկ ինքը ապրում էր

հասություն գործել այդ բաներին եւ եղած կամ գտանված {կայքի} եւ գույքի մասին լիակատար ծանոթություն կտանք քաղաք

ս իւրեան պարտական, բայց որովհետեւ արգելք են դրել {կայքի} վերայ, վասնորոյ չէ կարողացել գրաւ դնել, չէ կարո

նչ ունէի, իսկ որդոցս իւրաքանչիւրը պիտի ստանայ իմ {կայքի} կէսը, կամ քառորդը, կամ, ի վերջոյ, մի մաս: Թո

։ Մխիթարը եւ Հայկական ուսումը, չգտանելով ոտքի ու {կայքի} տեղ իւր հայրենական հողի վերայ եւ ազգի մէջ, պիտոյ

ողոցի մէջ անողորմաբար, եւ ինքը մնում է տէր բոլոր {կայքին}: Այստեղ իւր գոհարների միջից մի ամենաթանկագին ադա

վարարելու կարողություն: Նա երեւի իր բոլոր անշարժ {կայքն} արդեն փոխադրել է ուրիշի անվան: Ի՞նչ կվերցնի հասա

ացեալ նշանօք եւ սահմանօք, համայն եւ բոլոր անշարժ {կայքն} իմ, այսինքն տներն եւ այլն, առանց վաճառել, առան

թիւն ներքոյ յատկացեալ տեղեացն այսպէս։ Իմ ամենայն {կայքն} տասն եւ վեց բաժին եւ կամ մասն համարելով, ի նոյն

սքայ գունահքեարի տալոց պարտական կապեցի զիմ անձն, {կայքն} օրդնին կտակակատարն ժառանգն անուանեալն յիշեալ կառա

Ծանիր, Խազարոս եղբայր, գրած բանիդ շատ աղեկներն {կան} հոս եւ շատ աղեկն կառնում ես ու հոսեն կհանիմ կտանի

ամանով սյուլուկը շալկե ու երթս, հազարավոր բաներ {կան}, կարծեմ որ փոքր ի շատե դուք ինքներդ ալ այս բաներ

ւթյուններին, որոնք եղած են աշխարհի երեսին կամ թե {կան} այժմուս: Հայկական լեզուն եւս իբրեւ մարդկային

, բայց որովհետեւ մանկությունից մինչեւ ծերություն {կան} աստիճաններ, որոնց վերայից թռչել եւ անցնել դեպի ծ

է, վասն որո թող յուրյանց պահեն: Հայոց ազգի մեջ {կան} այժմ մարդիկ, որ կարող էին հազար անգամ լավ գրել,

կար տարիներ: Թիֆլիզի մեջ այժմ բավական ստորագրողք {կան}, եւ այնտեղ հույս կա, որ գալոց տարի ավելանա, ու

: Քեզ գրածս եւս բոլորը չէ, ավելի խայտառակ բաներ {կան}, որ միմիայն բերանով կարելի է ասել, ըստ որում ամ

նին սեփականացնեն, եթե կորած կամ երկբայական բաներ {կան}: § 3. Իբրեւ վարձ աշխատության երեսփոխաններին

ն ընտրությունը ընկնելու էր մեր վերա: Եթե ձեր մեջ {կան} քաջ մարդիկ, որ առաջարկված պայմաններով (3000) կ

Նեապոլիս: Նեապոլսի մեջ համարյա թե նույն չափով {կան} այն երեք միմյանցից տարբեր հասկացողությունքը, որք

յուս մասը հրաժարելով եկեղեցական պաշտոն վարելուց, {կան} դեռեւս յուրյանց տներում: Նոցա եկեղեցին խլված է ե

իան, ե՛ւ Հունգարիան, ե՛ւ Լեհաստանը: Այստեղ {կան} շատ լեհացիք եւ դեռեւս օրեօր հավելանում են՝ լսվու

յ յիշելոյ, յորում ամենայն մանրամասնութեամբ գրեալ {կան} հանգամանք, թերեւս ոչինչ անծանօթք Ձեզ, սակայն ըս

որ նա ընկալաւ կամակար: Այժմիկ աղաչանք իմ այս {կան}. յետ տեսանելոյ զհաշիւսն եւ ստանալոյ զմնացորդ գո

ghum Saccharatum-ի սերմեր: Սորգոյի շատ տեսակները {կան}, նրանցից մեկը, այսպես կոչված, Sorghum Sacchara

պետք է ամրացնել, եւ թերեւս ուրիշ վնասվածքներ էլ {կան}: Այս նամակն ստանալուդ պես Կամենշչիկովին գրի, որ

քեզ: Քո Միշել Հ. Գ. Ի՞նչ նորություններ {կան} Մոսկվայի թատերական աշխարհում: Հարցնում եմ ձանձրո

ըստ ինձ հայտնի տվյալների, զանազան վայրերի, ուր {կան} հայեր եւ ուր նրանց բարբառները տեղական երանգ ունեն

ասիկ երկում, բայց եթե նրա (Տարոնի բարբառի) մեջ {կան} ժամանակի ընթացքում մշակված, մեր արդի պահանջներին

անում կարճ ժամանակամիջոցում բավականաչափ օրինակներ {կան}, որպեսզի հնարավոր լիներ մատնացույց անել. Անանիա

տեղի աղքատ շինականների համար: Էջմիածնում տակավին {կան} մի քանի մարդիկ, որոնցից կարելի է իմանալ, թե ինչ

ամ քաղաքից դուրս մի հովտի մեջ, ուր շատ ծառաստանք {կան} եւ աղբյուրներ եւ ուր բժիշկ Նայդենեւը կումիս է խմա

պատասխանել, ամաչում եմ խոստովանել, որ այժմ եւս {կան} Հայերի մէջ մարդիկ, որ մոլորուելով կարծում էին բո

ենով եւ այլ յանցանքներով, ես չեմ ընդունում այդ. {կան} մարդիկ, որ արդարութեամբ վաստակում են, եւ ամենակ

ւնը։ Ձեզ յայտնի չէ՞, որ Անգլիայում ընկերութիւնք {կան} եւ այն՝ հարուստ ընկերութիւնք, որ պարապում էին թ

որդիք ունիմ"։ Հայաստանի որդոց գիտութիւնը, եթէ {կան} այդպիսի մարդիկ ուրեւիցէ, այդ Հայոց ազգի շնորհքը

տութեան պտուղը. Աստուա՛ծ իմ, ի՛նչ ողբալի մարդիկ {կան} աշխարհիս երեսին: Գ. Մի մարդու առաքինի կամ վ

ւքը կորուսանում են իւրեանց բրդի յատկութիւնը: Շատ {կան} այսպիսի օրինակներ, բայց մեք այս փոքրից եւս տեսան

էտների, ստուգուեցաւ, որ այդ տեղերում ծովի տակին {կան} շատ երկաթահանք եւ մագնիսաքար, որ պատճառում էին ա

փոսը լցւում է մարդու արիւնով։ Այդպիսի փոսեր շատ {կան}, որ նոյնպէս դատարկ չէին մնում մարդկային արիւնից

վ, բայց կին մարդերի մէջ, մանաւանդ պառաւների մէջ {կան} դեռեւս բաւական Թաթարի ձեւեր: Ամենագեղեցիկը եւ ամ

ինաւոր բան եղած լինի, որովհետեւ մինչեւ այսօր եւս {կան} մի քանի գրեանք, որ բաւական մաքուր դուրս են եկած

արձիթողի են արած: Ի՛նչ գեղեցիկ եւ պտղաբեր դաշտեր {կան} Նախիջեւանի շրջակայքում, ուր կարելի էր միլիոնաւոր

եցուցել է նորա գոչիւնը, նշանակում է, թէ Մուզայք {կան} Մասեաց դարեւանդի վերայ: Իսկ այն բանը, թէ " Հայա

ւրախութեան տակ արդեօք որքա՛ն տրտմութիւնք եւ վշտեր {կան} թաքնուած: Նոր տարին ինքնըստինքեան ուրախութիւ

րդին, - ասում եմ ես: - Իսկ ես ասում եմ, որ {կան} այդպիսի օրինակներ եւ չէ պիտոյ հեռի տեղերում որոնե

կը, վկայում է, թէ հրաբուղխների մօտակայ տեղերում {կան} նաւթի հանքեր։ Եթէ փոքրիշատէ ծանօթ լինէին նորան Հ

ւած, ո՛ւր մնաց, որ հեղինակի եւ Սուրբ Սահակի մէջ {կան} 1400 տարի, արեւելք ու արեւմուտք, երկինք ու երկի

ենը, որոնցից երկուքը՝ ֆրանսիական ազգից: Ձայներ {կան}, թէ ազգը Կոստանդնուպօլսի մէջ կամի շուտով բարւոքե

Առաւօտը վաղ վերադարձայ Փարիզ: Փարիզի մէջ {կան} երկու ազգային վարժարանք. մինը՝ Մուրադեան, իսկ

անակութիւնը ստուգապէս: Այս բանի մասին եւս խօսքեր {կան} մեր մէջ եւ ճաշակ տալու համար մեր ընթերցողներին,

եւս մի կրօնական միութիւն, յիշիր, որ ամենայն տեղ {կան} քահանայք եւ պատկանում են մի վիճակի, մի իշխանութե

արոզք եւ աւետարանիչք, որոնց եւ նշխարուած ոսկերքը {կան} մեր մէջ, եւ որոնց աթոռը ստացաւ կենդանի մարտիրոս

նի որ տէրութեանց կազմութիւնը այնպէս է, ինչպէս որ {կան} այսօր: Թէ ի՛նչ է տէրութիւնը, այդ մասին մի

արձեալ կարելի է գործ կատարել: Մի՛թէ սակա՞ւ տեղեր {կան} մեծ եւ փոքր Հայաստանի մէջ, որ մօտ են Սեւ ծովին ե

հարկաւոր եւս չէ երեւակայել, որովհետեւ իրականապէս {կան} ), օդին ապաստան արած իւրեանց կեանքը: Նոքա գալիս

ջ: Բնութեան մէջ չկան այն վտանգները, ինչ որ {կան} մեքենական վաճառականութեան մէջ. այնտեղ մարդը ապահ

յժմ մարդը չկայ աշխարհի երեսին, մինչեւ այժմ ազգեր {կան}: - Խայտառակ դրութիւն, - շարունակում է մտած

ան, ո՛ւր կամ ինչ կերպով, որ յայտնուի: Գիտենք, {կան} մարդիկ, եւ մեր իսկ սիրելի բարեկամների մէջ, որ պ

յն տասն քսան տունից, որ դու ճանաչում էիր, այսօր {կան} եւ տեւում են միայն երկու տուն: Հաւատա՛, որ այսօ

փանների մեծութեամբ չէ՞ չափւում: Միթէ շա՞տ մարդիկ {կան}, որ, հասարակաց սխալ կարծիքը արհամարհելով, պիտի

իպասանութեան նման բան: Նախիջեւանցիք լսել են, թէ {կան} այդպիսի ժառանգութիւնք, հասկանում են, որ ձեռք բե

սն առնելով այսմ տանս զմիւս սամատեարսն որ ի կտակին {կան}: Եւ զփոխարէն տանս այս ստացայ եւ հաստատեցի ինձ յի

ռաքելանման թարգմանիչների գահից են բռնում: Քչե՞րը {կան} մեզ մօտ, թող թոյլ տրուի հարցնել, որոնք մի անգամ

րք գործ ձեռաց Էին հաստեալ, յոր եդայ, {Կան} առաջի իմ աչաց. Ո՞չ ինքնին իսկ Եհովայ

" Քրիստոսի մարմինը եւ արիւնը երկու տեսակին տակ ալ {կան}, այնպես, որ մէկ փոքրիկ մասն սրբագործեալ հացին մ

աւաններ. Թէ զինուորն է նոցա պաշտպան, {Կան} այն տեղ խաղ, պար, երգեր. Ապա թէ նա հեռացա

ի Արժանի որդիք, Չեն մեռած հայեր, {Կան} արդուն ոգիք. Միւս անգամ հողմդ Խըփէ դր

Մետաքսից էր, ազնիւ գործած, Ուր երեք գոյն {կան} որոշ: Եղբայրն առաւ եւ ողջունեց

յն կերպ, առաւել քան թէ բոլոր Եւրոպայի մէջ, բայց {կան} յանցանքներ, որ մահով է պատժում այդ ազատ կառավարո

տքից, այլ հոգեւորը եւ Կրօնական ժողովը եղած են եւ {կան} ազգի համար, եւ նոցայ յարուցանողը, պահողը եւ դար

ազգը ապրում է մինչեւ այժմ աշխարհի երեսին: Եթէ {կան} մի տեսակ մարդիկ, որ ընդունում են այս սնոտի պարծա

մ սորա անտեղի լինելը յայտնել, այլ այլապէս շատերը {կան}, եւ ո՛չ միայն շատ կան, այլ կարելի է ասել, թէ մ

յտնել, այլ այլապէս շատերը կան, եւ ո՛չ միայն շատ {կան}, այլ կարելի է ասել, թէ մեր մատենագրութեան մեծ մ

նա չէ ուսել այդ առարկաները։ Իսկ մեր միջումը եթէ {կան} եւս նորախօս մատեանք, նոցա բովանդակութիւնքը մեծ մ

Եւ առհասարակ մեր մատենագրութեան մէջ ի՞նչ գրքեր {կան}. Սուրբ գիրք, որ դժբաղդաբար հասկանում եւս չէ ժող

է գնում, որ ոչինչ չ'յառաջացաւ, եւ թէ Հայերի մէջ {կան} մարդիկ, այդ օտար դպրութենների շնորհն է։ Եթէ պատ

իւնը, բայց առաւել զարմանալին այս է, որ այժմ եւս {կան} շատ մարդիկ, որ չեն հաւատում, թէ այս փոփոխութիւն

շմարիտ է, եւ ո՛վ կարող էր ուրանալ, մեր Ազգի մէջ {կան} շատ եւ շատ անուսումն մարդիկ, ինչպէս նաեւ պատուել

oster աղօթելուց, այլ բան չ'գիտէին։ Բայց մի՞թէ չ' {կան} մեր Ազգի մէջ նաեւ լուսաւոր մարդիկ, որոնց դատաստա

արմրիլ եւ ամաչել հրապարակական ստախօսքը... Այո՛, {կան} եւ շատ կան այժմ, կրկնում եմ, եւ սրտիս երախտագիտ

մաչել հրապարակական ստախօսքը... Այո՛, կան եւ շատ {կան} այժմ, կրկնում եմ, եւ սրտիս երախտագիտութենից դէպ

ւն դեռեւս մանուկ է. դեռ շատ եւ շատ դժուարութիւնք {կան} այս լեզուով գեղեցիկ եւ յաջող խօսելու։ Այդ կը հոգ

ր այրական հասակը. մանաւանդ որ այժմ դեռ շատ բաներ {կան}, որոնց մասին Հայերը, ամենեւին գաղափար եւս չունե

նից լաւ խօսողներից"։ Միայն թէ օր մի յառաջ, եթէ {կան}, հանդէս ելանէին այդ աւելի գեղեցիկ հայախօսքը, մե

ոփայ չկայ եւ չէ կարող լինել, քանի որ ազգութիւնքը {կան}, քանի որ բնութիւնը այլ եւ այլ աշխարհներում ունի

ենամեծ եւ ճշգրիտ փիլիսոփայութիւնը: Ստոյգ է, {կան} ճշմարտութիւնք, որ համեմատաբար դրականք են, քննիր

ց առաւ իր դրութիւնքը. յայտնի է, թէ կայ աղբիւր, {կան} քննութեան նիւթեր, որ պատուանդան եղան նորա համակա

եւ զուարթացնում են նորա հասկացող ունակութիւնը եւ {կան} այնպիսի առածներ, որ ուղղակի բնութեան արտափայլութ

ով, եւ մինչդեռ Հեգելի ամբողջ համակարգութեանց մէջ {կան} իր վերջին փիլիպպոսականի հետքերը, Բոռքի անցած կեա

լեցին աշխարհը. դոցայ փլատակները մինչեւ այսօր եւս {կան}: Ես տեսայ Քարկեդոնի բազմաղէտ կործանումը. երեք օ

ց ամեններից առաւել, քան որ կային եւ կամ որ ա՛յժմ {կան} Հայերի մէջ, եւ իմ շնորհը՝ առաւե՛լ, քան շատ պար

սքանչ անձինդ, որից ամեն մեծ կամ փոքր մարդու, որ {կան} Հայոց մէջ հասել է մեծապէս օգտակարութիւն եւ պատիւ

ինչ որ այս Թղթի եւ Պատմութեան մէջ միօրինակ բաներ {կան} ՝ վկայութիւնք, ակնարկութիւնք, Ս. Գրքից փոխառու

Պ. Էմինի այս երեք տեսակ գործողութեանց մէջ էլ {կան} բաներ, որոնց բնա՛ւ չենք կարող համաձայնիլ. այս պ

ն շինուել է Վաղարշապատի կենտրոնում, եւ այս մասին {կան} ստոյգ վկայութիւնք. թէեւ Վաղարշապատից մնացած գեղը

14)։ Մեզ կարող են ասել, թէ Փարպեցու Թղթում {կան} տեղեր, որ Փարպեցու յանձնուած տեղը ենթադրել են տա

դ դարում Սուրէնայ անապատ կոչուած լինել։ Այսօր էլ {կան} Ս. Էջմիածնի մէջ տեղեր, որ ունին իրենց յատուկ ան

ինակը, որ տպել է, ապացոյց չէ, որովհետեւ այնտեղ {կան} եւ ուրիշ սխալներ եւ ուրիշ աղճատանք, որ չէր կարող

ողութեան կոնդակը եւ փակիր սորանով առաստաղի ծակը. {կան} մարդիկ, որ հաւատում են, թէ սորա գրողը կարո՛ղ է

լ... Բարեհաճեցէք տեսանել, ահա այժմ եւս իմ մօտ {կան} տասն հատ գերմաներէն ապստամբական ճառեր, որ ասուեց

եւս մեծահոգութիւն ցոյց տալ: - Ֆրանսիայի մէջ {կան} լաւ այգիք, արեւելքում, Հայաստանում եւս պակաս չէ

արդիւնքը վատնում էր նոցա վերայ: Թէպէտ շատ մարդիկ {կան}, որ ունին իւրեանց մէջ այդ դեւը, միայն հաւատացէ՛

եան եւ փառամոլութեան կողմից, շատ նշանաւոր է դա. {կան} աշխարհի երեսին ծերունիք, որ գիտեն թէ ինչպէս պատր

ց, դու ինչե՞ր ես խօսում: Եթէ մեր Հայերի մէջ {կան} եւ այսպիսի մտածութեան տէր մարդիկ, ապա ուրեմն, դ

ս գերեզմանից եւ կը վաճառես: Եթէ մեր ազգի մէջ {կան} եւ այսպիսի մտածութեան տէր մարդիկ, մարդիկ, որ կա

տէր... - Ապա, պ. Մարկոս, այսպիսի բաներ {կան} աշխարհի երեսին: - Բայց ասացէք խնդրեմ, - շար

գիտէ նորա խորհուրդը․ ո՛վ գիտէ, թէ ինչ օձեր նստած {կան} նորա փորում, նա ասում է, թէ պիտոյ է հետեւել եւր

ում: - Նա հարց արեց ինձանից, թէ փո՞քր բաներ {կան} բնութեան օրէնքների վերայ յառաջացող, որ տգէտ եւ խ

անք, ընդունելի եւ աստուածահաճոյ բաներ դեռեւս շատ {կան}, ջրհոր փորել, տանը մնացած աղջիկ լոյս ու արեւ հա

ուրբ պատարագն մատչի եւ այլն: Քանի որ այդ վանքերք {կան}, քանի որ անմահ պատարագը կը մատուցանուի այդ տեղեր

բ նշանին եւ այլ միւս սուրբ նշաններին, որ գրուած {կան} իմ մօտ գտնուած գրչագիրների մէջ. Այս անպատճառ հար

իսու համար փորում եմ այս գերեզմանը: - Ուրեմն {կան} մարդիկ, որոնց մեռանելը այնքան ախորժ չէր քեզ, չն

: Բայց այս վաթսունը եւս չէ խօսում: Վաթսունի մէջ {կան} քառասուն եւ հինգ կամ յիսուն միջակ մարդիկ, որոնց

թիւնքը, բոլոր հոգեբանական երեւոյթքը: Կեանքի մէջ {կան} եւ այնպիսի րոպէներ, երբ մարդը պիտի խոսէ միմիայն

ռացել են այդ եղանակները յունական գաղափարից, թէեւ {կան} նոյնպէս մի քանի ձայներ, որ մինչեւ այժմ հարազատ ե

: Այն գերբնական տեսարանքը, որ ո՛չ եղած են, ո՛չ {կան} եւ ո՛չ եւս լինելու են, բայց համաձա՛յն էին նոքա ա

ամ թէ այդպէս չէ՛, ուրեմն ներիր ինձ եթէ ասեմ, թէ {կան} դեռեւս բաներ, որոնց մասին դու տեղեկութիւն չունէի

մեանցը, որ քաջ տեղեակ էր քիմիայի, - այլ նորա մէջ {կան} զանազան բաներ, զօր օրինակ, փայտանիւթ, կուպր,

կացուցիչ տարերքը երկու են, շատ սակաւ երեք, թէեւ {կան} բաղադրեալ հանքեր, բայց նոքա տարրական չեն, զոր օ

աքի մէջ, ասում եմ ես, ուր ամբողջ ընկերութիւններ {կան}, սորա նորա անցքը իմանալու, խօսելու եւ շատ անգամ

, որի առաջնորդը էր խղճմտանքը, բայց ի՞նչ առնես, {կան} րոպէներ մարդու կեանքի մէջ, որ նման չէին նորա ամբ

կը վկայէր, որ նա կեղտոտ բաներ չէր սիրում: - {Կան} մարդիկ, - խօսեց Շահումեանցը, - որ միմեանց բարեւ տ

րջակայքումը, որոնք նոյնիսկ քաղաքի բաժիններն են, {կան} զանազան տեղեր, որոնց անունը մի արհաւիրք է բերում

գործելու, առանց մահապարտ լինելու... Այժմ եւս {կան} մարդիկ, որ հայհոյում են մեր ցեղապետի յիշատակը,

տանել այդ ազգի ընդհանուրի մէջ։ Տարակոյս չկա, որ {կան} ուսումնարանք, տպարանք, մատենադարանք, հնութեան

ստուծոյ ձայնը, Քրիստոսի պատուէրը։ Շատ օրինակներ {կան} պատմութեան մէջ, որ ապացուցանում էին մեր ասածը,

վ։ Իսկ Մխիթարեանց ու Յիսուսեանց մէջ սար ու ձորեր {կան} ՝ չնայելով, որ Մխիթարեանք եւս առաջնորդւում էին Յ

ւում են մարդիկ, որ մտածում են Մխիթարի պէս, բայց {կան} այնպիսիք, որ վիճակուած չլինելով մի ներգործական հ

զծանրակշիռն վճարեաց զյաղթութիւն: [Բայց դոքա լուռ {կան}, համրացեալ ամենեւին, որպէս թուի ասիական իմն խոր

աբարել: Այսպիսի " չէ կարելիներ " հազարաւոր {կան}. խնդրում ենք այս բաների վերայ մի փոքր մտածել:

ա քահանայութիւնը: Պօղոսի պէս հոգեւորք, եթէ {կան}, թո՛ղ այս օրից չոգան իւրեանց գլխի ճարը. կամ ուղ

նի ծխեալ աւերակների մէջ բաւականին հաստամորթ արջեր {կան} ներկելու: Բայց աւաղ ասելոյս, նոքա շատ, եւ ես մ

այնուամենայնիւ երբեք ճշտութեամբ չի գործադրուել: {Կան} բազմաթիւ օրինակներ, որոնք ցոյց են տալիս, թէ Երո

ւթեան ժամանակ, մի բան, որ չէր եղել երբեք: {Կան} նաեւ բազմաթիւ այդպիսի որոշումներ, որոնց հազիւ թէ

նցի գործի մէջ մի անգամ երեւցածը ուրիշների մօտ շատ {կան}, ուստի եւ մեր բոլոր նկատողութիւնքը պիտի ընդհանու

անարգ է լինում, կամ անհասկանալի. սորանից լաւերը {կան} ՝ " ջանի գործ ենք լինում ", " յօրէ անտի իւր հաստ

ցիչը միշտ նախադաս է գործածված։ Նոր լեզուի մէջ {կան} բայեր, օրինակ՝ տամ, գամ, երբեմն եւ՝ լամ, որ

Արարատեան աշխարհին ընդհանրացած սովորութեան վրայ, {կան} մարդիկ, ինչպէս նաեւ բոլոր Աշտարակը (ինչպէս երեւ

որականի բուն կազմութիւնը հենվում է վեվի վրայ)։ {Կան} բայեր, որ երբեմն դուրս են գալիս այդ ընդհանուր կա

յն եմ վերջաւորութիւնը չէ, որ ունի այս ոյժը, այլ {կան} երեք ուրիշներ էլ, ինչպէս ում, իմ, ամ. սոքա էլ

մէկ բայ, թէեւ բայական վերջաւորութիւնը նախադաս։ {Կան} քանի մի պատճառներ, որ պահանջում են շատ անգամ բայ

թը նու փոխել եւ եթէ այդպէս խօսող էլ լինի, ինչպէս {կան} մի քանի նուասէր մարդիկ, դարձեալ բառի կազմութեան

որպէս հետեւելի օրինակ։ Նոր լեզուի մէջ, թէեւ {կան} վեց հոլովմունք), բայց նոցանից առաջինը իր տակ ք

պ. Պռօշեանցի գրուածքի վրայ. այսպիսիք հազարներով {կան} մեր ամենիս գրուածքի մէջ։ Բայց այս է մեր ասածը,

իչը յատկացելուց նախընթաց։ Բայց սորանից էլ լաւերը {կան} ՝ " ըստ այլ եւ այլ ժամանակին հանգամանաց ", " թէ

արի ետքը աւելի լաւ պիտի հասկանան իրար խօսածը։ {Կան} գաւառական բառեր, որ գրեթէ նոյնանշան են, բայց եւ

իմութեան վրայ, գոնէ կը դանդաղեցնէ նորա ընթացքը։ {Կան} բառեր կամ ձեւեր, որ Արարատեան Հայն է մշակել եւ կ

եւեր, որ Արարատեան Հայն է մշակել եւ կերպարանել, {կան} բառեր, որ Վանեցին է մշակել կամ Մշեցին։ Բայց ինչ

լ. շատ հոյակապ եւ հեշտ պատուաստող բառեր եւ ձեւեր {կան} այս ու այն տեղ, նաեւ շատ փոքր հասարակութեանց մէջ

ելու համար (այնտեղ շատ արաբական կամ պարսիկ բառեր {կան}, որ մենք չենք հասկանում), բայց եւ այնպէս գործի

իւն ունին այն հասակին, որ նա ունի: Գիտե՛նք, որ {կան} աշխարհներ, ուր տասը տարեկան աղջիկը արդէն մայր է

նը դնել նորա վրայ: " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ {կան} տեղեր, ուր ֆատալիզմը (ճակատագրականութիւն) ազատ

որ նստել է մեր վրայ, մենք պարտական չենք պահել: {Կան} ազգեր, որ միջին դարերում ծնեցան, նոքա ամուր կապ

նձը (եւ ուրա՛խ ենք, եւ փա՛ռք աստուծու) քանի որ {կան} մարդիկ, մեր արդարացի մեղադրութեան լիամասն կերպով

: Էջմիածնի պատկերները, որ հայոց ազգի մէջ շատ տեղ {կան}, պահում են իրենց վրայ նաեւ Մասիսի եւ Արագածի երե

թեան վերահասու լինելու: Սոցա օրինակները խիստ շատ {կան} Ասիայում, ուր այլաբանական խօսուածքը եւ ձեւը տիրա

մետաֆիզիկական համակարգութեանց բովանդակ գաղափարքը {կան} բնութեան մէջ. իսկ ինչ որ չկայ, այն ամենեւին սո՛

առնում մարդկութեան: Որքան մոլորութիւնք, որ {կան} աշխարհի երեսին, այդ բոլորը սկզբնաբար ծագել են կա

բաւական մշակել է այդ գիրքը, բայց էլ մի քանի տեղ {կան}, որ պէտք ունէին աւելի պարզաբանութեան եւ ծանօթաբա

կարող են պատահիլ, որպէս եւ մեր յիշած գրքի մէջ էլ {կան}, որոնց հեղինակքը, եթէ այսօր գրելու լինէին այդ բ

մար, եւ վկայում եմ, որ ինձանից լաւ իմացողներ էլ {կան}, բայց այդ աւելի վատ է նոցայ համար, որ ինձ պիտի

լի ուղղութեան մէկ արդիւնքն էլ. այսպիսիներ որքա՜ն {կան}: Մենք գրագէտներ գիտենք (իրենք ասում են թէ գրագէ

են, մինչդեռ թերութիւնքը չնչին եւ աննշան: Այո՛, {կան} մարդիկ, եւ մենք իսկ մի քանիսը նորանցից տեսել ենք

դրուի հեղինակը, որ նորա գործի մէջ անկատարութիւնք {կան}, հարցնում ենք. " ո՞րի գործն է կատարեալ"։ Այսօ

ն կը տան ուրիշի (!!!). քանի՞, քանի՞ օրինակներ {կան}, որ ընչանք քեզնից մի օգուտ չեն ունեցել, բանըդ չ

կատու, ղուրդ ու ղուշ, ինչքան աշխարքումս ժժմունք {կան} քոմմայ էլ ուտում են, կէսը անփոխ հէնց ճամփորդների

տակաւին, նորանից անհամեմա՛տ աղքատները եւ խեղճերը {կան}: Ահա, թէ ինչ է պատմում մեզ արգոյ հեղինակը, " ո

միայն այդ չէ, որից կարող են օգուտ քաղել հայերը: {Կան} այնտեղ շատ ուրիշ բաներ եւ շատ օգտակար բաներ, բայ

ն կատարէ: Աշտարակի տնտեսական կեանքի մէջ եթէ {կան} տխուր բաներ, գոնէ՛ կայ մի շատ մխիթարական բան. փ

կին: Բացի սորանից, " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ շատ {կան} սիրուն ձեւեր եւ ոճեր, որոնք գրեթէ ամէն տեղ գործ

ասուած բաղդասութեան կամ ձեւի հետ. հերիք չէ այս. {կան} ոճեր եւ ձեւեր, որ սեփական են գրեթէ համօրէն մարդկ

, այլ նոյնիսկ հին լեզւում էլ չկան: Բացի սոցանից {կան} թուրքի բառեր, ընդհանուր ազգին գործածական դարձած

ուր ազգին գործածական դարձած, որոնց հայերէնը թէեւ {կան} հին լեզուի մէջ, բայց եւ այնպէս այնքան խոր ներս ե

քաղել, - ղրկել իմ աղպօր եարին: Շատերը {կան} նոյնպէս ազնիւ, նոյնպէս գեղեցիկ, բայց մենք ուզու

ոց հին լեզուի նման անհասկանալի էր մեր ժողովրդին, {կան} աւանդուած այնքան տեսութիւնք եւ նոր նոր գաղափարներ

որուսել, ինչպէս Տաճկաստանումը կամ Ռուսաստանում։ {Կան} շատ օրինակներ։ Այն գաւառական լեզուներն մեզ ամենե

ի մնանք, որովհետեւ ներկայ աղջիկները դոքա են, որ {կան} եւ դոցանից ուիրշ էլ չկան։ Բնութիւնը եւ ընկերական

րծածուած չէ։ Խոստովանում ենք, որ նոր լեզուի մէջ {կան} թերութիւնք, կամ ճապաղութիւնք, աւելի իրաւունք կա

ն լեզուն նոյնպէս չունի՞ իր թերութիւնքը։ Նորա մէջ {կան} բառեր, ձեւեր, որ նորի մէջ չկան, որովհետեւ շատ

արդկութիւնը, գինո՞վ, թէ ջրով... Քրիստոս ինքը {Կանա} -Գալիլիայումը, հարսանիքի մէջ ջուրը գինի փոխեց, դ

լիս են ազգին կեղեւով միայն Հայ զաւակներ: Հայ {կանա՛յք}, ձեր պէս չէին ձեր մայրերը. նոցա սիրտը զարկում է

վաճումների մասին, նրան մեղադրում է Հնդկաստանի եւ {Կանադայի} համար: Համաձայն եմ, բայց մի՞թե Ֆրանսիան պակաս մ

ւծոյ զդստերսն մարդկան զի գեղեցիկ էին առին իւրեանց {կանայս} յամենեցունց զոր ընտրեցին " (Ծնունդք., գլ. Զ,

այրավատին շրջիք 'ի խաղս եւ 'ի զբօսանս ցնդիք, ընդ {կանայս} եւ ընդ աղջկունս կատակիք եւ այլն եւ այլն։ Այսմ յա

իմ ժպիտը. դու գրում ես՝ " քո բարեկամները՝ ե՛ւ {կանայք} եւ աղջիկները եւ այլն ", կարծես աֆիշ լինի՝ " տիկ

: Կեանքը այդ քաղաքի մէջ միօրինակ է եւ ձանձրալի. {կանայք} եւ աղջիկները վարում են մի վնասակար եւ նստողական կ

ց փողոցի մէջ, վաճառանոցում կամ ղահուէտնում, իսկ {կանայք} պիտոյ է տեսանեն միմեանց կամ եկեղեցու մէջ եւ կամ բ

թիւնը երեւում է միայն այր մարդերի մէջ, իսկ աղքատ {կանայք} առաւել լաւ կը համարեն մուրացկանութեամբ ապրել, քա

կանայքը, բայց ի՞նչ մնաց այն օրից...: Հա՛յ {կանայք}, ձեր հետ է այսօր իմ խօսքը։ Ազգի վերանորոգութիւն

սանք դեռեւս, եւ չտեսնելու պատճառն այն է, որ մեր {կանայք} կորուսել են իւրեանց խորհուրդը: Մայրը պիտի ուսուց

սոցա վերայ սաստիկ զարկում է մեր սիրտը: Հա՛յ {կանայք}, անցան այն ժամանակները, երբ մարդիկ նայում էին կ

էս ստրուկների վերայ: Անցան այն ժամանակները, երբ {կանայք} համարւում էին որպէս մի ապրանք, ինչ, կահ, կարաս

ում հայրենիքի համար: Անցան այն ժամանակները, երբ {կանայք} համարւում էին երբեմն սատանայ եւ երբեմն հրեշտակ։

ել էր Աստուած կանանց ազգին լցուցանելու: Հա՛յ {կանայք}, դուք որչափ եւս նոր ժամանակների ծնունդ, այնուամ

որպէս մի կաթիլ ջուր՝ ահագին ծովի մէջ: Հա՛յ {կանայք}, մեր ազգը աւերուել է այժմ, նորան պիտոյ է վերանո

ան ազգերի մէջ լուսաւորութիւն տարածելու: Հա՛յ {կանայք}, մինչեւ այժմ ձեր աղջիկների մասին ձեր հոգաբարձութ

յդ նուիրական աւանդը իւրեանց զաւակներին: Հա՛յ {կանայք}, մեր ազգը մինչեւ այժմ ապրել է ողորմելի խեղճութեա

նել Աստուծոյ ժողովուրդը աւետեաց երկիրը: Հա՛յ {կանայք}, դուք, ինչպէս եւ բոլոր արարածք, մահկանացու էք

կէսը, Գէթ երեւէր մեր ազգում. Բայց մեր {կանայք}... ո՜ւր Եղիշէ, Ո՜ւր մեր տիկնայք փափկասուն

սել: Չէ՛... թշուառ չէ Իտալիան, Եթէ {կանայք} այսպէս են: ԶՈԴԵՆ Մայնի վերայ, Ֆրանկֆ

էիք, եւ ես ներգործեցի: Բայց իտալացիք միանգամայն {կանայք} են: Ես կապեցի նոցա մէջ մի գեղեցիկ դաշնադրութիւն

ւմ է մի անսովոր սրտնեղութիւն եւ ձանձրոյթ. արք եւ {կանայք} ամենայն օր համարեա թէ երեք անգամ կռւում են միմեան

ծերի ընթացքը շատ արագ է: - Ձեր մռայլութիւն, {կանայք} չեն սիրում երկար բարակ քննութիւն: - Իմ ծառայ

Մահտեսի Թովմասի տանը կային շատ հիւրեր, արք եւ {կանայք}, երբ ներս մտաւ կոմս էմմանուէլը: Մի փոքրից յետոյ

ու սիրտը շատ քնքուշ է եւ դիւրաշարժ, ճշմարի՛տ է, {կանայք} երկչոտ են, բայց թէ բանը հասաւ յուսահատութեան, ո

ւթի՜ւնք. ինչպէս թոյլ է մարդկային ազգը, մանաւանդ {կանայք}, եւ մանաւանդ աղջիկները: Դեռ մէջտեղումը ոչինչ չկ

սան աշխատել. այր մարդիկը աշխատում էին դաշտումը, {կանայք} ստանում էին սահմանեալ չափով կանեփ կամ բամբակ, որ

ութիւնը աւելի երկար էք կրում ձեր յղացածը, քան թէ {կանայք}. նոքա ինն ամսից արդէն ծնանում են"։ " Իմ բարեկա

իքը զոհ գնացին պարսկական վիշապին, նոցա մայրերը, {կանայքը}, քոյրերը եւ դստերքը պակաս չերեւեցան այն քաջերից

ս էին մեր հին մայրերը եւ քոյրերը, այսպէս էին մեր {կանայքը}, բայց ի՞նչ մնաց այն օրից...: Հա՛յ կանայք,

քի եւ բարոյական զեղխութեան ընդունակ են դարձել մեր {կանայքը}: Աւելորդ էր մի խօսք եւս ասել մայրաքաղաքներու

ը, տիրադաւները, սեղանապղծողքը, գողերը, անառակ {կանայքը}, արբեցողքը, նախանձողքը, ծոյլերը, ագահները, ո

դհանրապէս, բայց մասնաւոր արտասուքի արժանի են Հայ {կանայքը}: Խեղճերը բոլորովին անկիրթ եւ անդաստիարակ, համար

ղտը, որ մի թեթեւ կերպով ցոյց է տալիս, թէ հայերի {կանայքը} առհասարակ իւրեանց ամուսինների առաջեւ համարւում էի

ս երկու հազար կամ երեք հազար տարուայ մեռած գնացած {կանայքը} ՞ պիտի կենդանացնեմ եւ այն այս իրական աշխարհում, ա

ը եւս տանելով Խանի սենեակը վրացի Մարիան, գնում է {կանանոցը} հանգստանալու: Կէս գիշերին մեր ցեղապետը խոհարա

յրերը Ոողայ եւ Ոողիբայ անունով, որ պահում էք Ձեր {կանանոցի} մէջ, որպէս վարդապետութիւն դժոխային ամուսնութեան

պահարանի անկարգութիւնը անցել էր Օսմանեան սուլթանի {կանանոցի} անկարգութենից, եւ, ինչպէս ասում է Ռուսաց առածը

էր մի խօսք եւս ասել մայրաքաղաքներում գտանուած Հայ {կանանց} մասին. նոքա վաղ ուրեմն կորա՛ծ են մեր համար, կոր

ք, անցան այն ժամանակները, երբ մարդիկ նայում էին {կանանց} վերայ որպէս ստրուկների վերայ: Անցան այն ժամանակն

այն ժամանակները, երբ օրէնք տուողները նայում էին {կանանց} վերայ որպէս մի ծննդարար գործարանի վերայ, որ զինո

յս մարդասէր դարում, լուսաւորեալ աշխարհը նայում է {կանանց} վերայ որպէս մարդու վերայ: Նա ճանաչել է այժմ այն

ծ եւ խորախորհուրդ պաշտօնը, որ վիճակել էր Աստուած {կանանց} ազգին լցուցանելու: Հա՛յ կանայք, դուք որչափ

զոհ գնացին անխնայ, մեր պարոնների բռնաբարութեան. {կանանց} մասին այլ խօսք չէ մնում: Մեր որդիքը նոքա փոխեցին

իստ բարոյականութեամբ, որ սեփական է բոլոր հայասեռ {կանանց} եւ օրիորդների, պատուեն իւրեանց կոչումը եւ այնպէս

ում է Դռնում կապուած նախարարների՝ Հայաստան մնացած {կանանց} վրայ, Փարպեցին առիթ չէ բաց թողում, որ կարելի եղած

է ծածկում մեզանից Ներսէհ եւ Հրահատ Կամսարականների {կանանց} գերութիւնը, Մեծ Վահանի պատերազմերի ժամանակ Պերոզի

ց: Այս եւ այն բաց պատուհաններում երեւում էին {կանանց} եւ աղջիկների կերպարանքներ, որ մի ձանձրալի միօրին

ցա տուն: Հայերի մէջ մի անսովոր բան չէ, մանաւանդ {կանանց} մէջ, այսպիսի հիմքերով դրական բան խօսել: Թ․

ւն գործեց կոմսի վերայ, այդ էր, որպէս հիւր նստած {կանանց} միմեանց հետ բարձր ձայնով խօսելը եւ ծիծաղելը, մին

... Իգնատիոսը իւր ուշադրութիւնը դարձուց անպարկեշտ {կանանց} վերայ. նա հաւաքում էր նորանց մի յատուկ նոցա համա

ն մէջ եւ քարոզում էր ապաշխարութիւն։ Մի անգամ այս {կանանց} մէջ պատահեցաւ մի ամուսնաւոր կին, որ կռուով ապրու

տեսնում ենք այսպիսի զարհուրելի օրինակներ. " Ձեռք {կանանց} ողորմածաց եփեցին զմանկունս իւրեանց եւ եղեւ նոցայ

աեւ բովանդակ հայոց ազգի կեանքի որպիսութեան եւ հայ {կանանց} ընտանեկան եւ որդիական պատուապահութեան), մենք չե

որութիւն ա տո՛"։ Մեզ շատ շարժէլ է Աշտարակի {կանանց} ջերմ կրօնասիրութիւնը, ուր տեսնում ենք մանկական պ

մէջ եղած կանացի ստրկութեան նշանակը, - արջի նման, {կանանց} եւ աղջիկների քթից ահագին օղ անցնելը, - աղեկտուր լ

թելերի մէջ, այնուամենայնիւ մենք վստահ ենք, հայ {կանանց} ձեռքի շնորհքի վրայ, որ թէ նորա ձեռքին օրինաւոր գ

նեկան դաստիարակութիւնը, որ պահանջելի էր եւրոպացի {կանանցից}. առ ժամս, մինչեւ մեր ազգի նոր մայրերը, հերիք է

աստիարակութիւնը ստացաւ նա երկու բարեպաշտ կրօնաւոր {կանանցից}, որ միշտ սովո՛ր էր նա սիրով յիշել իւր ծերութեան

տասն, քսան գերդաստան, որ գնում են ծառերի տակին {կանաչ} արօտի վերայ թէյ խմելու կամ խորոված ուտելու համար

րծես լաց են լինում իւրեանց տերեւաթափութիւնը. այն {կանաչ} ու թարմ տերեւները, որ մի երկու ամիս յառաջ քաղցր

Ինձ թուեցաւ, թէ գտանւում եմ մի գեղեցիկ դաշտում՝ {կանաչ} արօտի վերայ, թեք ընկած մի ծառի տակ։ Առաջեւիցս վ

th our low desire... " Byron, The Giaour Կենաց {կանաչ} ծառի տակ Հրեշտակներով շուրջպատուած, Տխուր ` Ադամ

Հին լեռը բացեց, Իւր թաւուտ կուրծքը Քեզ {կանաչ} դիպայ Փռեց հովիտը, Սիրահար սոխակը

ին փոխանակիչք (замен) իմաստութեան, որ նստած էր {կանաչ} մահուդի առջեւ եւ որ երեւցնում էր իր ենթակայութիւն

եւ իրեար ողջունելուց յետոյ, նստեցինք գետի ափումը {կանաչ} խոտի վերայ: Խօսակցութեան թելը նա բաց արեց, եւ ի

ութիւն փոխանակեց անհամբոյր ցուրտը, ծառերը զգեցան {կանաչ}, ծաղիկները անուշահոտութեամբ լցուցին օդը, եւ անհ

համար բազմութիւն ուրախ թռչունների սկսեցին զրուցել {կանաչ} ճիւղերի վերայ: Այս զմայլանքը շարունակուեցաւ ամբո

էր կապտագոյն կեղեւը, գրաւեցին իմ ուշադրութիւնը․ {կանաչ} ու կապտագոյն - բաց կարմիր բարձրանում էր նորանից:

անները, որը կարգով, եւ որը անկարգ, շարուած էին {կանաչ}, թավիշապատ յատակի վերայ: Ասես թէ մարդերի գերեզմ

նդակուեցաւ, մանաւանդ երբ երեւեցան նորա երկայն եւ {կանաչ} ժանգով պատած ատամները: Այս ժպիտը նախընթաց էր այն

թիւն եւ լուծողութիւն. երկրորդ, ներկում էր երեսը {կանաչ} -դեղին գունով: Թշուառ Մկրտիչը գերի էր իւր քրոջ ձե

անդարտեց Վարդ-խաթունի սիրտը, բայց երեսը ծածկեցաւ {կանաչ} -դեղին վարագուրով, որ, ինչպէս ասացինք, պատճառւո

ի բակը էր միեւնոյն ժամանակ եւ գերեզմանատուն: {Կանաչապատ} էր բոլորովին այդ եկեղեցու բակը, եւ շատ ծառեր տնկ

ղքուիլ, տրորուիլ երկրագործի արօրի տակ եւ մի սերմ {կանաչացնել}, մի ճնճղուկ կամ մի մուկ կերակրելու համար, այո՛

ոնէ՛ այժմ պիտոյ է հոգաբարձու լինէր մի արծաթագլուխ {կանաչացնելու} համար, մի լինելոց ուսումնարանի մասին, եթէ ոչ այ

ոյնպիսի օր է, ինչպէս Մեծ պահքի երկուշաբթին. օրի {կանաչը} եւ կարմիրը ո՛չ ոք չէ տեսել մինչեւ այժմ: Եթէ իմ մ

մեռել կամ չէ դադարել ներգործելուց, ե՛ւ արծաթը կը {կանաչի}, ե՛ւ դաստիարակներ կ՚երեւեն: Տարակոյս չկայ, որ

ց։ Արարատը սառուցապատ Զըրկըւած է {կանաչից}... Սոխակները հալածուած են Ագռաւների ս

փաթաթուած Թաւալում ենք շուքի ներքոյ վարդենեաց, {Կանաչներում}, որոնց երկինքն է ցօղում. Ու ձեռներըս տաք սրտին

իզի մէջ կանգնած եմ. Մշտադալար զարդարուած է {կանաչով}, Բիւր ծաղիկներ իւրեանց հոտը բուրում են:

տի վերայ, երբ մտածում ենք, թէ Անգլիացին գնում է {Կանատայ}, Աւստրալիա, Հնդկաստան, Ֆրանսիացին թողնում է իւ

մեր անձը պարտվենք. եթե այս չենք կատարում մենք, {կանարգենք} մեր անձը եւ պատճառ կտանք ուրիշներուն եւս անարգել

մ ենք մի բիւր: Նմանապէս մեք անարժան ենք համարում {կանացի} ողբ ու կոծը, որ յառաջանում են մեծ մասով յուսահատ

այաստան բառը մի վերացականութիւն է ներկայումս, եւ {կանացի} մեղադրանքներով ասպարէզ է մտանում, թէեւ Հայաստանը

- Ի՛նչպէս թէ պատահում են. դա շատ հազուագիւտ {կանացի} սիրտ է, որ կարողացել է այդպիսի քնքշութեամբ խնամա

նախկին բնակիչների պատկերքը եւ կահ կարասիքը, այն {կանացի} եւ խորհրդական առանձնարանքը... խուռն յորձանքով յի

ի օգուտները, նոքա այրութիւն ցոյց տուեցին իւրեանց {կանացի} կերպարանքի տակ եւ երբէք չկամեցան, որ նայէին նոցա

բ ընկան պատերազմի դաշտումը: Նոքա մոռացան իւրեանց {կանացի} տկարութիւնը, իւրեանց փափկասնունդ կեանքը, դուրս

րեւ մի վայրկենից յետոյ լսուեցաւ մի քնքուշ եւ թարմ {կանացի} ձայն, որ երգում էր. " Աջովդ համատարած Զ

բարձրանալը, շատ խելացի դատողութիւնք, տեղ-տեղ էլ {կանացի} սեռին սեփական անձնապահ խորագիտութիւն, այս ամէնը

թէ ինչպէս ձեռք ձգէ մանուշակները, այնուամենայնիւ {կանացի} խորամանկութեամբ նոյն վայրկենին չէ բացում իր սիրտը

քաջ հասկացել է այդ տեսակ պառաւների եւ ընդհանրապէս {կանացի} բնութեան ձգականութիւնը: Յայտնի է, թէ այս մ

խօսքը: Վերջին աստիճանի բարբարոս ազգերի մէջ եղած {կանացի} ստրկութեան նշանակը, - արջի նման, կանանց եւ աղջիկ

երի եւ նույնիսկ կլիմայի դրոշմը"։ Մի րոպե այստեղ {կանգ} առնենք: Ենթադրենք, որ Անգլիայում հիշյալ սիստեմը

Ափսոսալ միայն կարելի է, որ քիմիան եւ մանրադիտակը {կանգ} են առել արդեն այն սահմանագծի վրա, այն շեմքում,

տ ճանապարհ: Բայց հենց այստեղ էլ նրանք դժբախտաբար {կանգ} են առել: 20-րդ եւ հաջորդ դարերի մանուկը հավան

լի պատին, որ խաչաձեւ կտրում էր նոցայ ճանապարհը, {կանգ} առին եւ սկսան մտածել: Թէ որչա՛փ փոխուած է այժմ ա

նախաշաւիղը, կէս մի այլ ընթացք է բռնում, կէս մի {կանգ} է առնում, կէս մի վազում է անհնարին արագութեամբ:

վրայ ներգործելու հնարաւորութիւնից, հետեւաբար եւ {կանգ} կ՚առնի նրանց կրօնի եւ ազդեցութեան պրոպագանդը:

քը, չեմ մոռացել ոչ մինին եւ բոլորի համար պատրաստ {կանգնած} կամ մինչ ի մահ: Ցանկանալով Ձեզ ամեն ողջություն,

գենավը մոտեցավ ծովեզրին, Մեսսինայի նավահանգստում {կանգնած} էր մի ահագին բազմություն աշխույժ երիտասարդների,

նավեր, մինը ֆրանսիական, իսկ մյուսը անգլիական, {կանգնած} են Մեսսինայի ծովածոցի մեջ, որպես պահապան մանուկ

յլ կրոնավորների ձեռքում: Նեապոլսի ծովածոցում {կանգնած} են նույնպես զինվորյալ ֆրանսիական եւ անգլիական նավ

Այդպիսի մուշտակի օգնությամբ նավը կարող է անպատիժ {կանգնած} մնալ միեւնույն տեղում - նա կարող է հեշտացնել նոր

րակտերով, եռանդով եւ հանճարով շատ ավելի բարձր են {կանգնած} անտիկ աշխարհի բովանդակ քաղաքակրթությունից: Այդ ժ

դեռեւս տատանվելով եւ ոչ բոլորովին հաստատ հողի վրա {կանգնած} լինելով, ամեն կերպ խուսափում էինք այնպիսի ուշադր

լոր գործողությունների համար, հետեւապես, քո առաջ {կանգնած} է քո հարազատ եղբայրը, եւ ոչ այլ ոք: Ես դեռ հ

ց իւր ընկերին ցած ձայնով, որ ես, թէպէտեւ մօտ էի {կանգնած}, բայց հազիւ լսեցի, թէ. " Սորան նայի՛ր՝ ինչեր

ն այս մտածութիւնքը այն ժամանակ, երբ երես առ երես {կանգնած} էի Շամիլի առաջեւ, ո՛րտեղ մնացել էր իմ սառնարիւն

ործ էր դնում իւր ոյժը ձեռք ձգած մարդու վերայ, որ {կանգնած} էր նորա առաջեւ: - Հը՛մ, - արեց Շամիլը, - դ

սպիտակ մօրուքը: Խօսակցութիւնքը կտրուեցան, եւ ես {կանգնած} սպասում էի լսել իմ դատակնիքը: Մտքումս դրել էի,

ինը միւսի քամակից, կայծակի նման թափուելով դիմացը {կանգնած} մարդու վերայ, ձգում են նորան մի կաշկանդուած վիճա

կերպարանքը մեծ ազդեցութիւն է գործում նորա առաջեւ {կանգնած} մարդու վերայ. մի հայեացք կայծակի պէս թռչում է,

ն գիտեմ: - Այդ գրողներից մինը եւս ես եմ, որ {կանգնած} եմ ձեր առաջեւ: - Ուրեմն, դու եւս պատերազմի

ս՝ ժամանակի ազդեցութեան ենթարկուած արձանների մէջ {կանգնած} էր եւ մեր Արշակունի Տիգրանի արձանը՝ մեծ հմտութեա

երեւում բուն հայութեան տիպը: Նորանից ոչ շատ հեռի {կանգնած} էր Միհրդատի արձանը: Ես ներս մտայ Վերսայլի այ

ղովում էին ծնկաչոք ասպետների սիրու հաւաստիքը: Ես {կանգնած} էի մի այնպիսի տեղում, ուստի երեւում էին գլխաւոր

ց այսպիսի վտանգաւոր դրութեան մէջ, մինչ մեր անիւը {կանգնած} է իւր դարձակէտի վերայ, որ վազէ կա՛մ դէպի փրկութի

բռնութիւնը: Նոյն այս տնտեսական խնդրի առաջեւ {կանգնած} է այսօր ռուսական կառավարութիւնը եւ ազնուականը: Ա

ձրացնել այս ճակատագրական վարագոյրը, որի քամակում {կանգնած} է Ռուսիոյ սոսկավիթխար ապագան, լուռ կացին եւ առան

յնութիւնը, քանի որ կօշիկը նեղ է: Այո՛, Եւրոպան {կանգնած} է այսօր մի դժուար լուծանելի խնդրի առջեւ։ Այդ տնտ

նց ազգութեամբ: Կենդանի եմ ես եւ խօսում եմ առջեւս {կանգնած} մարդու հետ, բայց նա չէ ընդունում, թէ ես կենդանի

քա վերացականութիւն են խնդրում, նոքա այնքան բարձր {կանգնած} են, որ մարդը հող եւ մոխիր է նոցա առջեւ։ Բռնակա

մ պարզ: " Կա՛ց ", դռնապանը ինձ ձայն է տալիս, {Կանգնած} դռան մօտ հսկայ հասակով. Եւ ես մթան մէջ կորցըրած

ես դու հառաչում տխրադէմ, - Ասում եմ ես կոյսին ` {կանգնած} նրա դէմ, - Միթէ ցաւն այդ քեզ մինչեւ այդ անծանօթ

ւ փեսան նորհարսի, Իսկ դեւը դառն հեծեծում Հեռու {կանգնած} մեկուսի: Թ. ԱՅՍ Է ԻՄ ՀԱՆԳՍՏՈՒԹԻՒՆԸ Արփին ինչ

հրդի հոգսերով ` Սուրբ պատկերի առջեւը ` {Կանգնած} ես դու, ոստ Սալեմի, Սրբութեան լուրջ պահապ

ի զուարթուն կերպարանեալ եթերական կամարից Որ {կանգնած} էր ժողովրդում ` կանգնած աննկատ ամենից:

եթերական կամարից Որ կանգնած էր ժողովրդում ` {կանգնած} աննկատ ամենից: " Լսեցէ՛ք ինձ, ինձ `

ուն, Պատսպարուիլ ցրտիցը: Ժամի դռնում դողդողալով {Կանգնած} է մի աղքատ կին. Նորա հանդերձը պատառ պատառ, Չուն

ով էր Այս խղճալի աղքատը, Այն ցրտումը, ոտաբոբիկ {Կանգնած}, ժամի դռնումը. Շատ ժամանակ դեռ չէ անցել, Երբ ն

նտուն, անտէր աղքատին"։ Ամենայն օր նորա դռնում {Կանգնած} էին շատ կառքեր. Միշտ հացկերոյթ, ընթրիք, գինի,

րո՛ն, Անտուն, անտէր աղքատին"։ Ժամի դռնում նա {կանգնած} է, Աչքերը կոր, վիզը ճուկ. Նորա նախկին բարեկամք

զ տեսայ այս գիշեր, Որպէս թէ մի պարտիզի մէջ {կանգնած} եմ. Մշտադալար զարդարուած է կանաչով,

իմ աչքիցը ամէն բան: Տեսանում եմ, որ {կանգնած} եմ անտառում, Ծառի կատարքը հասանում են երկնք

ձր կաղնի ահագին, Նորա տակին նոյն օրիորդն է {կանգնած} Կացին ձեռքին. ջարդոտուելով մեծ կաղնին,

երկնի տակ, Անմահ շիրմիդ անապատի Որդին {կանգնած} է պահնակ: Նորա վերարկուն սպիտակ ` Գու

մարդ քաջարի, Միշտ անդղորդ, անսասան, {Կանգնած} նման ապառաժի ` Ձեռք պարզեցիր մարդկութեան:

փարայի արժէք չունին մեր աչքում: Ահաւասիկ մէք {կանգնած} ենք այժմ, բաց հրապարակի վերայ եւ, թշնամիների զէ

րի հակառակը ապացուցելու համար փաստերը մեր ձեռքում {կանգնած} ենք եւ այսուհետեւ հայի պարտականութիւնն է անխնայ հ

ի ինքը պատկանում է. այսպիսի դիպուածում փիլիսոփան {կանգնած} է իւր սեփական հողի վրայ: Ապա եթէ նորա համակարգու

էսզի ապահովէ իւր անձը, ականջին ասաց մի դեւի, որ {կանգնած} էր իւր մոտում, թէ այս ժլատ սատանան այնպիսի կարծի

ամայիր ոսկեզօծել սորա կոտոշները: Դեւերը, որ {կանգնած} էին այնտեղ որպէս պահակ, վեր առեցին Ֆիֆիքոքոն, տ

ւոր շնորհաւորութիւն կարդալ իւր զաւակի գալստեանը, {կանգնած} էր թուղթը ձեռքին: Վերջապէս յայտնուեցաւ Բրամի

սատանային եւ կամենում էր մի բան ասել, բայց մօտի {կանգնած} դեւերը նշանացի արեցին նորան, թէ մինչեւ ինքը սատա

Ծերունի Քամը, ծայրագոյն Բրամինի նախահայրը, որ {կանգնած} էր սատանայի գահի աջ կողմից, ձեռքին բռնած գալարած

ք, որ այսօր տեսանում ենք մի հաստապինդ սիւն աւելի {կանգնած} դժոխքի կամարների տակ: Այսօր նոր դարագլուխ է դժոխ

փառքին համար աշխարհի երեսին: Այն դեւերը, որ {կանգնած} են կատարելու մեր սատանայի հրամանը, իսկոյն վեր առ

եցաւ իւր առանձնարանի մէջ: Վէզիրը ահ ու դողով {կանգնած} էր տէր սատանայի առաջեւը: Սատանան բոլորովին վաստա

որը... իսկ ինքը տղամարդի պէս գինու թասը ձեռքին {կանգնած} նոցա մօտ, ծաղր առնելով նոցա թուլամորթութիւնը: Յ

արեանցը այդ վիճակի մէջ: Շաքարեանցի ծառան դրսումը {կանգնած} զարմանում էր պ. Մարկոսի քաջասրտութեան վերայ, որ

սական եւ ո՛չ բացասական, այն խորհրդով, որ դիմացս {կանգնած} մարդը հակառակախօսութեան պատճառը չգտանելով, թողու

կարծ, ծառերի քամակից տեսանում եմ այդ աղջիկը, որ {կանգնած}, կամենում է բռնել մի թիթեռնակ: Ինձ թուեց, թէ ա

բայց ահա զարմանք... աղջիկը նոյն դրութեան մէջ, {կանգնած} ոտքի մատների վերայ եւ պարզած աջ ձեռքը, աշխատում

պէս է մեր կարծիքը, թէ պիտոյ է, որ այդ մարդը շատ {կանգնած} լինէր կրակի առաջեւ, որովհետեւ այդպիսիների երեսը

ւր կոտրատուիլը: Միւս կողմում, բոլոր հիւրերը {կանգնած} լսում էին այս խօսակցութիւնքը. երբ որ վերջացան,

րողանում է հասկանալ, թէ ինչ էր ասում նորա հանդէպ {կանգնած} մարդը: Այն օրէնքը, բնական եւ բժշկական գիտութենն

ամար յանդիմանութիւն լսելով Թիւթիւնճի-օղլուից, որ {կանգնած} էր նորա քամակում, շատ սիրել էր նորան, այդպէս պա

ր դուռի վերայից: Անծանօթ մարդը մնաց միւս տանը {կանգնած}: Ես կ՚աշխատէի արդարացնել Մանուշակը իմ ընթերցո

, ոչինչ չունի, այլ միայն մի չոր գլուխ, ծառայքը {կանգնած} պատրաստ սպասում են նորա մի նշանացի առնելուն, որ

գիտեմ: Երբ միւս անգամ աչքս բացի, տեսայ, որ դու {կանգնած} ես մօտումս: - Ինչպէ՞ս թոյլ ես Մանուշակ, եւ ի

, բայց ես չեմ մեղաւորը, փողոցի անիծեալ պահապանը {կանգնած} էր ձեր պարտիզի պարսպի տակ, այնպէս որ նորա ներկայ

, ինչպէս ասում եմ, պատահեց պահապանի պարսպին մօտ {կանգնած} լինելուց: Մանուշակը այնպէս լսում էր այս խօսքե

սա ամէնից մեծն էր. պատճառ, միւս երկուքի մէջն էր {կանգնած} եւ այն երկուքը երբեմն նայում էին պտուկին, որի մէ

յ, ետ բերեց նորա զգայութիւնը: Նա տեսաւ իւր հօրը {կանգնած} ննջարանի շեմքի վերայ: - Ի՞նչ ես առնում այդտեղ

րը, ցուրտ ձմեռան մէջ երեք օր գլխաբաց եւ ոտաբոբիկ {կանգնած} եկեղեցու դռնումը, պիտոյ է ապաշխարէր։ Դեսպանքը մ

պատկերը՝ ոսկիով արծաթով պատած, յաղթական կերպով {կանգնած} թագաւորների եւ իմաստունների մէջ, որոնք երկրպագու

Մանդարինի հագուստներով Կայսրի աթոռի չորս կողմումը {կանգնած}, ծիծաղում էին դեսպանի վերայ։ Այս տեսաւորութիւնի

վերայ, որ նորա բնակարանի դուռի մօտ պահապանք էին {կանգնած}, եւ ո՛չ ոք, մինչեւ անգամ եւ իւր մարդիկը, չէին

ելով թագաւորը արեան մէջ թաւալուած, իսկ աբեղայն՝ {կանգնած} նորա մօտ արիւնոտ դանակը ձեռքին, յարձակուեցան Կլե

ւոր զգեստքը եւ թոյլ տրուի իւրեանց, դեսպաններին, {կանգնած} լինել պատիժը կատարելու ժամանակ)։ Հենրիկոս IV-ը

ագնուած տեղից, այսինքն՝ վարագուրի քամակից, ուր {կանգնած} լինելով՝ անտեսանելի էր թագաւորին եւ տիկինին, բա

երան բաց կառքը, որի մէջ նստած էր թագաւորը, մնաց {կանգնած} ։ Այս միջոցին Րաւալեակ աբեղայն, անկիւնի քամակից

ս միջոցին ամենայն աչք դարձաւ այն մարդի վերայ, որ {կանգնած} էր թագաւորի մօտ՝ առանց գլխարկը հանելու։ Զինուոր

գրական յաջորդութեանց մէջ պարզ երեւում է, թէ մենք {կանգնած} չենք, այլ գտնվում ենք անդադար ընթացքի մէջ, մեր

, ես օր, ես գիշեր, այլ, այս տեղը, ուր որ այժմ {կանգնած} ենք, անապատ է, այս օրը, որ անցնում է, ուշացել

եւ ընկրկիլ։ Ինձ հարկաւոր է, որ իմ միտքը առջեւիս {կանգնած} մարդը հասկանայ։ Ես, գործ դնելով նոր լեզուն, կա

ւթենէ եւ օրէ յօր նուազիմ, ստիպիմ զձեզ կանգնել եւ {կանգնեալ} իսկ այսօր իմ փոխանակ զՀայր Մկրտիչդ եւ զՀայր Իգնատ

տուծոյ 'ի տեսլեանն, զյառաջագոյն դրոշմեալն իւր եւ {կանգնեաց} անդ զեկեղեցին Աստուծոյ " (եր. 375)։ Այս պա

ին 'ի յունաց շինեաց տուն մի փառաւոր, ընդդէմ սորա {կանգնեաց} եւ այլ ոմն ապարան մի, ընդ այս չկարացեալ տանիլ առ

մ՝ եւ յարատեւ հոգաբարձութիւն զնմանէ կարէ վերստին {կանգնել} զգլորեալն: Աւելորդ իմն է ուրանալ զդժուարութի

ի մէջ: Նա պիտի հետ դառնայ այն րոպէից սկսած, երբ {կանգնել} էր իր ճամփի վրայ: Յայտնի է, թէ այս բոլորը կարել

ւը վաղուց ահա պատրաստ է. տեսէ՛ք ահա, հարկաւոր է {կանգնել} երկու հազար գոթիական սիւներ, որ այժմ շատ գործածա

այդպէս է, Ձեր մռայլութիւն: Այն օրից, երբ սկսեց {կանգնել} արեւմուտքումը միահեծան թագաւորութիւնը, ամենայն մ

էին մի փոքրիկ լճակ, եւ որի երեսի վերայ սերի պէս {կանգնել} էր կապտագոյն կեղեւը, գրաւեցին իմ ուշադրութիւնը․

: Գլխի խառնիխուռն մազերը ասես թէ պատերազմ էին {կանգնել} միմեանց ընդդէմ, երեսները չոր, վատուժ, անհնարին

յդ անիրաւը, ճշմարիտ, իմ առ ու տուրը կարող է լաւ {կանգնել}, եթէ երկու հազար մանէթ ձրի արծաթ մտանէ իմ գումար

րոնց ոտքի վերայ հաստատ պահելու համար նոցա արարիչը {կանգնել} էր Հռովմէական դատաւորի առաջեւ։ Աչքերս ձգենք

լ 'ի յիշողութենէ եւ օրէ յօր նուազիմ, ստիպիմ զձեզ {կանգնել} եւ կանգնեալ իսկ այսօր իմ փոխանակ զՀայր Մկրտիչդ եւ

ալերելով զժողովուրդն արձան զանմահ երախտագիտութեան {կանգնել} Դանթէայ եւ ճանապարհ հորդելով նմա եւ այլոց հետեւող

դորել է, որ Վարդիթերը Սօսին տան, իսկ այժմ հետ է {կանգնել} իր խօսքից եւ էլ չէ ուզում: Արշաւրի խօսքը փոխելը

մ նանն ինձ ո՞նց ա պահել, - ծալած գիւլբանդի նման, {Կանգնել} եմ ախա բախա, - շաւաղուս տուտը կախ ա, Շէկ տղայ,

էլ որ աշխատես կամ անկիւնը վերականգնել կամ խոռոջը {կանգնել}, զուր պիտի աշխատես, որովհետեւ կարկտանը միշտ կար

, անտարակոյս այն սիւնը ցած կը գլորուէր, իւրեանց {կանգնելը} սիւնի նման կը լինէր գետնի երեսին թաւալ գալ։ Ահա

յլն ասելու տեղ, գրում է կենդանեցնելոյ, գրելոյ, {կանգնելոյ}, եւ այլն։ Ինչ է այս ոյասիրութեան խորհուրդը. գր

ցուցիչը դրել է մի տեղում վերջադաս. " այս է կարգը {կանգնելոյ} " (եր. 181)։ Մենք նորա համար այս մէկ հատ բ

ր Մխիթարեան գերապատիւ Հարք, ինքեանք միշտ նստելով {կանգնելով} մի քանի անուսումն եւ ռամիկ Հայերի հետ եւ շօշափելո

ի, իւր կարգով սկսեց գործ դնել իւր արհեստը, եւ, {կանգնելով} պ. Շաքարեանցի գլխի տակ, սկսեց մրմնջել մի աղօթք

տաւորութիւնը կատարելու։ Նաւը, մի քանի օր այնտեղ {կանգնելով}, վերջապէս վեր առեց խարիսխը եւ ապահովութեամբ հասա

մութեան լաւ առաջնորդ մարմինների հետ: Երկու անգամ {կանգնելով} հնդկական Մադրասի նաւահանգստում եւ, մի քանի օր մն

ի մէջ կազմել է մի ընկերութիւն, մի փառաւոր թատրոն {կանգնելու} համար, որի շքեղութիւնը, յարմարութիւնը եւ այլ յա

նրական ձեւին հետեւելով, կենդանացնելու, գրելու, {կանգնելու}, նստելու եւ այլն ասելու տեղ, գրում է կենդանեցնե

ատ խախուտ, որին թիկն տալով՝ կամենում են իւրեանց {կանգնելու} շէնքը անել հաստատուն եւ տեւողական։ Այժմ այդ պարո

րը եւ աչքերը դէպի գետին կորացուցած, մի փոքր լուռ {կանգնելուց} յետոյ, վազեց իւր ննջարանը եւ շուտով փակեց քամակի

ս իմ այս գրչովը պետք է արձան հավիտենական հիշատակի {կանգնեմ} քո համար մեր ազգի մեջ: Հույս ունիմ, որ քո ազգաս

արդ բարձրացաւ Հնութեան փոշուց, Յաղթանակ {կանգնեց} Սիրական լեզուդ:..................

բարձրացաւ Հնութեան փոշուց, Յաղթանակ {կանգնեց} Սիրական լեզուդ:...............

ակը. եւ Հաննիբալից աւելի փառաւոր յաղթութիւն, որ {կանգնեց} այն մշտնջենաւոր հերոսը Կաննեայ պատերազմումը Վարոն

, կռատունները, թափեց բոլորը ծովը եւ նոցա փոխանակ {կանգնեց} եկեղեցիներ եւ ժամատուններ։ Այս ծովեզրից անցաւ նա

Փանտեսսոն Մատատինիոն անունով, մօրուքը շփացնելով {կանգնեց} հանդիսաւորների առաջը. ապա կանչեց բիրտ ձայնով. "

դուրս եկաւ մի հաստափոր արջի կերպարանքով կենդանի, {կանգնեց} տիրոջ առաջեւ, յեւտեւի երկու թաթերի վերայ. ես որ

նա է ահա Շամիլը: Ես ողջունեցի խոնարհաբար եւ {կանգնեցայ} նորա առաջեւ. երկու ծերունիքը ոտքից մինչեւ գլուխս

ովորութիւն: Լուսաւորչից հարիւրաւոր տարիներ յետոյ {կանգնեցան} Բագրատունեաց եւ Ռուբենեաց թագաւորութիւնքը, չեմ ա

իսկոյն, երբ աւարտուել էր երգը, եւ իւրաքանչիւրքը {կանգնեցան} դարձեալ իւրեանց տեղերում ինչպէս յառաջ: Մի փոքր ժ

ն պտոյտ գալը, երգի վերջանալով, եւ իւրաքանչիւրքը {կանգնեցան} իւրեանց տեղերում, նայելով պտուկին: Մի քանի վ

ուեցան որպէս Յանսէնականք, բայց քաջութեամբ ընդդէմ {կանգնեցան} ։ Եւ երբ, հարկադրուելով բռնութենից, ընդունում է

ի եւս պատահեցի: Կարմիր ծովից դուրս գալու ժամանակ {կանգնեցանք} չորս ժամ Ադեն քաղաքի առաջեւ. սա հին Թատմորն է ար

գողութի՛ւն է, - ասաց նա այրական ծանրութեամբ, եւ {կանգնեցաւ}: Սեպհականութիւնը այն բանի, որ առանց մեր աշ

՝ Յոր բնակին որդիք Քո: Սրբութեան {կանգնեցաւ} Սեղան Տեառնդ ընդ հարաւ, Որդւոյդ առ յի

։ Յանկարծ Աստղիկը իւր որդւով Աչքիս առաջ {կանգնեցաւ}. Սրտէս կարծես փոքրափողիս Նոր զօրութիւ

ով շատ անգամ նա իւր կեանքում Ձգեց խարիսխ ու {կանգնեցաւ} հանդարտ նաւահանգստում: Ծովեզերքից կնատ մար

նաքով եւ լեղիով, մօտեցաւ խաւարի թագաւորի գահին, {կանգնեցաւ}, գլուխ տուեց եւ մի ոտքի վերայ պտոյտ եկաւ: Յ

ին իւրեանց երգը եւ պտոյտ գալը, եւ իւրաքանչիւր ոք {կանգնեցաւ} իւր տեղում: Այս անգամ անթարթ աչքերով նայում էին

ը, վայելած ու լիացած էին, գլխաւոր օրիորդը, վեր {կանգնեցաւ} իւր տեղից եւ չցրեց իւր բաժակը պատուական, մաքուր

Րաւալեակ աբեղայն, անկիւնի քամակից դուրս գալով, {կանգնեցաւ} կառքի քամակի անիւների վերայ, երկու հարուած տուեց

'ի զատել զպղինձն եւ զկապարն. հայեցեալ եւ յոսկին {կանգնեցի} ընդդէմ նետաձիգ եղելոց զվահանն։ Բայց քանզի ուրուա

։ Այսպէս ասելով գնացինք միասին, {Կանգնեցինք} բլրի մաքուր գագաթին. Այնտեղից ցոյց տուեց մի

կը հասնենք մեր հոգով չափ ցանկալի նպատակին, որ է {կանգնեցնել} այդ նուիրական աւերակների մէջ դրօշակ, որի վերայ ո

տես առնել այդպիսի ժառանգութեններ, որով կարելի էր {կանգնեցնել} ազգի համար մի հոյակապ աւազան լուսաւորութեան, մին

ր կարող էր շատ թէ քիչ սասանեցնել կամ աւելի փոքր, {կանգնեցնել} բաների ամենօրեայ ընթացքը: Եւ այդ երկու դասակարգն

բերելու հոգեւոր մարդերի գործակցութիւնը, քանի որ {կանգնեցնելու} չէ մի այդպիսի աշտանակ լուսաւորութեան, քանի որ դո

նելով նորա անձնուրաց գործերը եւ նահատակութիւնքը, {կանգնեցնէ} նորա գերեզմանի վերը իւր երախտագիտութեան արձանը,

եմարանին վերաբանութեան, վերադառնային Հայաստան եւ {կանգնեցնէին} ընդհանուր ազգի լուսաւորութեան աւազան: Բայց թէ ո՛

րերարին, չէ պիտոյ պապականութիւնը որպէս մի պատնէշ {կանգնեցնէին} աղքատ Հայերի որբերի եւ հանգուցեալ Մուրադի շնորհի

ից, այլ, դորա հակառակ, պիտոյ է յաղթէր նորան եւ {կանգնեցնէր} առաքինութեան դրօշակը ջարդ ու փշուր եղած չարագործո

գաղափարներին, գիտէինք, որ նորը պատերազմով պիտի {կանգնեցնէր} իր դրօշակը հնութեան աւերակների վերայ: Այս գիտ

քերից անխոցելի մնալու ակնկալութեամբ, պատնէշ չենք {կանգնեցնում} մեր առաջեւ զանազան սուտ սկզբունքներ, սոփեստական

հեանները, խորտակում էին կուռքերը, որոնց փոխանակ {կանգնեցնում} էին Քրիստոսի խաչելութիւնը եւ Տիրամօր պատկերը։ Զա

միլիոնաւոր աղքատների ընդհանուր կարօտութեան: {Կանգնեցուր}, եթէ կամիս, նոր սիւներ, բայց եթէ հիմքը ոյժ չու

իրականը: Նա թռել էր մի հոյակապ արձանի վերայ, որ {կանգնեցուցած} էր քարաժայռի տակ՝ մի բոլորակաձեւ հրապարակում: Ն

եւ թէ Եգիպտացոց ձեռքով Վուլկանին նուիրուած տաճարը {կանգնեցուցած} էր Ալքիմիայի պատուի համար. ոմանք, թէ այդ գիտութ

ի, բերի նորան այստեղ հասուցի, մի ճանապարհի վերա {կանգնեցուցի}, որ մարդ դառնա, բայց թե չեք կամենալ, այլ ինձ ա

աշտ տիեզերքին, եւ հեթանոսութեան աւերակների վերայ {կանգնեցուցին} ճիշմարտութեան դրօշը: Դու տեսանում ես, որ թէպէտ

ղներից, ուղղեց նորա ընթացքը նո՛յն գծի վրայ, ուր {կանգնեցրել} էր նորան մեր բազմերախտ Հայրը, որ մնա՛ց ինչպէս որ

անօթ մարդ, որ գնում էր կամաց դէպի դուռը, իսկոյն {կանգնեցրեց} նորան եւ ասաց. " Երկուսիցս մինը վիրաւորեց թագաւո

ռնուի, դուք, որ հոգեւորներ էք, հեզութեան հոգով {կանգնեցրէ՛ք} այնպիսուն. զգո՛յշ եղիք ձեր անձին, որ չլինի թէ դ

ւ... ի յիշատակ: Նիկողոսիս դուք կը {կանգնէք} յաւէրժ արձան, Թէ թշնամիք տեղ չունենան ի Ռո

ճառական գիտութիւնք, որպէսզի հաստատ հիմքերի վերայ {կանգնի} նորա թէ՛ երկրագործութիւնը եւ թէ՛ վաճռականութիւնը

եամբ գործ կատարելուց, ոչ միայն ինքնուրոյնաբար կը {կանգնի} իւր ոտքի վերայ, այլեւ եւրոպական արծաթը եւ ոսկին

միշտ ծագի: Քեզ յապագայ ազգէ մարդկան արձան {կանգնի} փառաւոր, Քո գործք, վաստակք գտցեն գովեստ ի

նայ քեզ: Մանուշակը նշանացի արեց աղքատին, որ {կանգնի} ու չգնայ, իսկ ինքը վազեց խոհարանը, կտրեց մի պատ

աշտողների արիւնը թափեցին, թող այժմ խաչը յաղթական {կանգնի} Աթենասի ձեռքում, եւ թո՛ղ փշրվի նորա մահաբեր նիզա

խաբուած են, որ աշխատելով, վասնզի.... - {Կանգնի՛ր}, - գոռաց սատանան եւ նորա աչքերը վառուեցան ինչպէս

տանան եւ նորա աչքերը վառուեցան ինչպէս փայլակն, - {կանգնի՛ր}, հերիք է. դու ինքդ կը մնաս իմ մօտ յիմարացած ու

մ ուղղութիւնը ա՛յլ է բոլորովին՝ ճշմարիտը ասել եւ {կանգնիլ} մէջտեղումը: Ազգը, եթէ ունի բանականութիւն եւ հաս

ն զհանդերձս իւրեանց եւ սպիտակ կտաւ արկեալ զանձամբ {կանգնին} յեզր միոյ վտակի, այնուհետեւ ի գուճս անկանին եւ բ

եան մէջ կայ մի մութ աստիճան, անցիր նորա վրայից, {կանգնիր} բարձր: Վերացիր դէպի ազնուութեան աղբիւրը, դէպի ա

, փոքր ինչ յառաջ, իւր հետ միասին մի յատակի վերայ {կանգնող} մարդերի վերայ: Չար լեզուներ ասում էին... ի՛նչ

հաւատացնել Կոմսին: Այս էր լաւը, որ նորա առաջեւ {կանգնողը} եւս շատ խաբուելու պտուղ չէր. նա ինքը մի բան սրտի

ինչ գահոյքը աստղահուռ, Քերովբէքով շուրջպատուած, {Կանգնում} գահի հանդէպ, ուր Փառաբանւո՜ւմ էր Աստուած: Անդ վ

ցնէ նոր հայեացք: Առաջուց գրուած համակարգութիւնքը {կանգնում} են, նա մեռած է այն րոպէից, երբ նորա վերջին միտք

որ ման էին գայիս մի Ռուսի հետ, որ դժուարութեամբ {կանգնում} էր ոտքի վերայ եւ որի լեզուն, համարեա թէ փայտանալ

ամենեւին նոյն կերպով, ինչ կերպով իւղոտ ամանի մէջ {կանգնում} է սրսկած ջուրը: Նեղութեան կամ բարկութեան ժամանակ

ամբուրուելով նորանից զգում է, թէ " օխտը թիզ եղ է {կանգնում} նորա սրտին " (եր. 26): Պէտք չէ նոյնպէս մոռանա

թարգմանիչը քաջ գիտէր լեզուն: Գիտութիւնը երբեք չէ {կանգնում} մի կէտի վրայ, այլ միշտ առաջ է գնում. ամէն օր լի

ունենք, որ դուք անձանձիր կհետեւեք այս բանին, որ {կանգուն} մնա մեր ընկերության (партия) դրոշակը: " Մեղուն

օք եւ ուշադրութեամբ անցուցանել ի գիր զամենայն դեռ {կանգուն} շինուածս նախնեաց եւ զաւերակս տաճարաց, վանօրէից,

ծ դնելուն պատճառաւն է, որ մինչեւ հիմա Հայոց ազգը {կանգուն} կեցած աշխրքիս մէջ, գո՛նէ ընկճեալ ազգաց թիւը կը հ

ց եթէ հիմքը ոյժ չունի, շինուածքը ի՞նչպէս կարող է {կանգուն} մնալ: Հարկաւոր է հիմքը նորոգել, կենդանութի

եաց եւ ըստ արտօնութեանց պաշտամանց, ձեռնտու լինել {կանգուն} կալոյ նորա, մինչեւ այց արասցե մեզ Վերին Տեսչութի

եկեղեցւոյ մերում: Որպէս ի վեր անդր ասացաք, {կանգուն} կալ մնալ ազգի մերոյ, կախի զանթերի եւ զինքնուրոյն

պոչով, հագնուած օրագրի թղթերով, գլխի գդակը ինն {կանգուն} բարձրութեամբ սուր ծայրով, որ շինած է տպագրութեան

ուէլը: - Ինչպէս թէ հերիք է, հազիւ մի եւ կէս {կանգուն} կայ փորածի խորութիւնը, այդպիսի գերեզմա՞ն կը լինի

րժ եղիցի ասելով խաչի կնիքը դնելուց յետոյ, եթէ մի {կանգուն} եւս խորութիւն չունենայ փորածը, մեռեալը չէ դուրս

Եւ այս է պատճառը, որ օրէնքը եւս հրամայում է երեք {կանգուն} խորութեամբ փորել գերեզմանը, այս պահանջում են առո

ն դուք ինքներդ գովեցիք ինձ, մինչ ես երկու միլիոն {կանգուն} տասներկու կոպեկանոց կտաւը, որ գնել էի իմ ձեռքով

կը բարձր էր այժմ, քան թէ Նաբուգոդոնոսորի վաթսուն {կանգուն} արձանը։ Այս յեղափոխութիւնից էլ մինչեւ այսօր երկո

ւմ եմ, որ ամեն նամակներիդ միջումը դնում ենք երեք {կանգուննոց} ասեղներ, որ քանի կարելի է, լավ ծակե իմ սիրտս,

ցավ: Որպես ապրուստի ճանապարհ ես պիտո է լինեի {կանդիդատ} եւ գնում եմ Պետերբուրգ մնալ մի քանի ամիս ու քննու

Պ. բուրգի համալսարանում։ Իմացիր որ ես մայիսին {կանդիդատ} եմ առանց այլեւայլի. թող այդ ստանամ, ինձ վնաս բե

ռ Ձեզ: Մնամ նովին մեծարանօք խոնարհ ծառայ {Կանդիդատ} Սանկտպետերբուրգեան Կայսերական Համալսարանին Ռու

Մատ]թէոսէ եւ ի պետութեանցն Ռուսսիոյ եւ Անգլիոյ, {կանդիդատ} Սանկտպետերբուրգեան Կայսերական Համալսարանի, Միքայ

ւ հայկազնուհի, մնայ նովին յարգանօք խոնարհ ծառայ {Կանդիդատ} Սանկտպետերբուրգեան Կայսերական Համալսարանին Ռուսսի

լիազոր երեսփոխան, Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի {կանդիդատ} Միքայել Նալբանդյանից Իմ խնդրանով իշխանութ

բանտարկյալ Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի {կանդիդատ} Միքայել Նալբանդյանից Ա մ ե ն ա խ ո ն ա ր

ությունը վերոհիշյալ թղթերն ետ ստանալու համար: {Կանդիդատ} Մ. Նալբանդով 17 հունիսի, 1865 Հասցես՝

: Այժմ այսքան ասեմ, որ գնում եմ Պետերբուրգ, {կանդիդատի} քննություն տալու, որպեսզի մի արժանավոր տեղ ծառայ

Մտածեցի, մտածեցի, ուրիշ ճար չգտա, ասացի երթամ {կանդիդատի} քննություն տամ, գոնե մեկ տեղ կգտանեն, եւ կկարող

իմովիչի ղեկավարությամբ հետագայում իրոք կկարոդանար {կանդիդատի} քննություն բռնել: Ո՞րն է այժմ նրա ապագա հեռանկար

նավայել ուղու վրա, որպեսզի ստիպի նրան աշխատել եւ {կանդիդատի} քննություն տալ ֆիզիկո-մաթեմատիկական ֆակուլտետի հա

ս կա՞ Գրիշայի փրկության համար: Թող նա (Գրիշան) {կանդիդատություն} ստանա, մնացածի մասին ես նրան կասեմ: Կասկած չկա

եւ շատ երեւելի մարդիկ, ինչպէս Ֆրանսիսկոս Բօրջիան {Կանդինեան} զօրագլուխը, Լյուդովիկոս XIV, Կարդինալ Շօշֆուկօ

, Պ. Մարկոսեան բժիշկը եւ Պ. Սիմէօն Նիկոլայոսեան {Կանդինեանցը}, որոնք եւ օգնում էին նորան ամենայն կերպ։ Այս

ս հարկավորություն ունեի, որ օտարներից լսեի. այդ {կանե} միայն այն մարդը, որ գիրին չի հավատալ, բայց ես հ

ինքս ալ կերթամ քամեռսկի սուտը, ամեն նավը բոտրադ {կանեմ}, որ պաշխա մարդ չառնե, այտ կողմանե միամիտ թող ըլ

ես կզիջեմ նրան իմ բոլոր իրավունքները: Եվ այդ ես {կանեմ}, որպեսզի մորս պաշտպանեմ վիրավորանքներից...

անչափ շնորհակալ եմ, որ այդպես ստեպ գրագրություն {կանես}: Ես քեզ ապրիլի 8-ին մի ստրախավոյ նամակ գրել եմ ե

է, որ ես համենայն դեպս ասում եմ: Բայց ավելի լավ {կանես}, եթե սպասես իմ վերադարձին, մի՛ վախենար, ես այս

շատ մօտ է տաճկական լեզուի բաղդասութեան, բայց ինչ {կանես}, երբ բոլո՜ր ազգդ այդ տրամաբանութեամբ եւ այդ բաղդ

էին դաշտումը, կանայք ստանում էին սահմանեալ չափով {կանեփ} կամ բամբակ, որ պարտական էին մաքրել կամ գործել նո

րագածի գլխին նկարուած է լինում օդի մէջ կախուած մի {կանթեղ}: Երբ որպէս 7-8 տարեկան տղայ հարցնում էի " վարպետ

մ լոյս եթէ չտեսնէր, անհնար է, թէ նա չեղած տեղից {կանթեղ} հնարէր եւ Լուսաւորչին ուղարկէր այնտեղ Նարեկ քաղել

ւի հիւրընդունարանի անկիւնում պատկերի առաջեւ վառած {կանթեղը} սկսել էր արձակել մի նուազ եւ գունաթափ լոյս շրջակա

դ բաների հետ. մեզ մանաւանդ քաշում է այն սքանչելի {կանթեղը} Արագածի եւ նորա մասին ուզում ենք մի երկու խօսք աս

նակ հրամայում էր եւ իսկոյն օդի մէջ երեւում էր այդ {կանթեղը} եւ լոյս տալիս, որով նա կարողանում էր գրերը ջոկել

ր հետաքննութիւնքը համոզեցին մեզ, թէ այդ սքանչելի {կանթեղը} ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ սուրբ Հելմոսի կրակը, որ մի

բառի կրճատուածը լինի, կապելով նորան այն սքանչելի {կանթեղի} հետ, մենք իսպառ մերժում ենք. նախ, որ անպարան խ

է յիշատակարան անգամ չենք տեսել, որ խոսէր մեզ այդ {կանթեղի} մասին: Մի մութ աւանդութիւն միայն, այս կամ այն տ

ակները կամ լոյսերը, քննէինք նորանց, համեմատէինք {կանթեղի} աւանդութեան եւ դորայ պարագաների հետ եւ որը անհամա

հաւանականութիւն, ընդունէինք որպէս բնական պատճառ {կանթեղի} աւանդութեան: Մենք, թէեւ այդ վերլուծութիւնը մեր

ն, եւ այլն իրենց գաղափարներով հակասութիւն ունէին {կանթեղի} գաղափարին: Նոյնպէս եւ լուսատու միջատներից առաջաց

ծ սովորական կրակի գաղափարքը նոյնպէս համաձայն չէին {կանթեղի} աւանդութեան: Յետոյ ի՛նչ դուրս եկաւ. էլ ոչի

ուաձեւ իր սուր ծայրով դէպի վեր, ինչպէս ճրագի կամ {կանթեղի} լոյսը, բայց մի ոտնաչափ կամ կէս գազ երկայնութեամբ

գունաթափ եւ ընդհատեալ վառմամբն նման էր նա վառման {կանթեղին}, զօր ունիցի հալածեալ ոք ի դողդոջուն ձեռս իւր: Ի

սխանը, այնպէս որ ցաւիցը մղկտալով, վարպետիս էլ, {կանթեղն} էլ մտքումս միասին շուլալեցի: - Գուցէ թէ այլ տեղե

ւհետեւ երկնքի պարզ երեսի գիշերային բիւրաւոր անձեր {կանթեղները}: Արեգակը հսկայաձեւ ելանելով հորիզոնի մշտնջենաւոր

նկատելի էր, որովհետեւ այդ անասնանոցի մէջ կախուած {կանթեղները} խաւար լուսաւորութեան մէջ էին, միայն զարմանալին ա

ան առաջադիմության " դեպքում: Միթե՞ նա մատնացույց {կանի} Վերսալը: Ո՞վ գիտե, մյուսներին նա հազիվ թե մատնա

յն դեպս, հույս ունեմ, որ նա այդ զոհաբերությունը {կանի}: Սիրելի եղբայր, շուտափույթ տեսակցության սպաս

ւտացնում. հալբաթ որ մի շահմունք չունենայ, ընչի՞ {կանի}, նա էլ քեզ պէս մի մարդ: Բայց Վայկունը էլ ա

Ֆաբերը Քեօլն քաղաքում ստացաւ մի նոր անդամ Պետրոս {Կանիզի} անունով, որ յետոյ մեծ արդիւնք ցոյց տուեց Կարգին

երգործութենովը հաշտեցնէ երկու թշնամացած կողմերը։ {Կանիզի} Յիսուսեանը, որ գտանւում էր Կայսրի մօտ, ամենայն

յն կհետեւիս եւ օր առաջ այս գործը վերջանալուն ջանք {կանիս}, ապա թե ոչ, վնասը ձեզ կլինի, ինձ չէ, ինչու,

50 մանեթ կըլլա, 60 կըլլա կամ ավելի, արդի հեսապ {կանիք} եւ կուտաք եւ իրեմեն փողը ստացածին ձեռագիր թող տա

ոչեն զնա վարժապետ: Ո՜վ յիմարութիւն ազգիս Հայոց. {կանխաբանութիւն} տեառն մերոյ աստ ի սմին գիւղաքաղաքիս կատարի, քանզ

իւզանդիոն, ուր հասանեն զկնի եւ Յովհան եւ Արձան, {կանխագոյն} առաքեալք ի Սահակայ եւ ի Մեսրոպայ, որոց դանդաղեալ

քում, չեն տալիս այդ դեղը որոշ հիմունքով, եւ այդ {կանխակալ} կարծիքն այնքան է արմատացել նրանց մեջ, որ նրանք հ

ք պայծառ յիշատակներ կտակել ձեր ժառանգներին: {Կանխակալ} կարծիքները, որպէսզի աւելի չասենք, պիտի պատերազմ

թեան անպայման ազատութիւնը: Հասարակութիւնը, նորա {կանխակալ} կարծիքները, նորա աւանդութիւնքը, որ դարերով նստե

ռողջ բանականութիւնը թելադրում է. հետեւաբար ոչինչ {կանխակալ} կարծիք, ոչինչ սրբացուցած աւանդութիւն չէր կարող ա

) պարտականութիւն՝ ամենեւին ազատ պահելով իւր անձը {կանխակալ} սովորութեններից եւ կարծիքներից։ Թէ ի՞նչ պատճ

: Սոսկալի վնասներ եւ աւերածութիւնք բերում են այս {կանխամուտ} կարծիքները, որ առաջացած էին տգիտութիւնից:

ն անցնում եւ ժողովուրդը արդէն ստացած է լինում շատ {կանխամուտ} կարծիքներ, բնական երեւոյթների թիւր ըմբռնողութիւն

չկայ եւ որովհետեւ գիտութիւնը մերժուած է այժմ այն {կանխամուտ} կարծիքը, թէ ծուխը ընդհանրապէս, (որպէս թաբակի ծ

եան նախնի գլխաւորաց քաղաքիս, կա՛մ ըստ անհասանելի {կանխասահմանութեան} վերին տեսչութեանն, զորմէ չկարեմք պարզաբանել:

որ մինչեւ պատահելը չեն երեւում մարդու աչքի եւ եթե {կանխատես} չէիր, ապա նոքա կծառայեն քեզ հուսահատության եւ ան

է ինչ առ նմա աւելի քան զոր ուսան ի ձեռն հրեշտակին {կանխաւ} առ նա առաքելոյ: Եւ ո՛չ կամեցեալ ձեռնունայն ի Հայ

ան, շարունակեալ զգրած Զենոբայ, զորմէ յիշեալ եմք {կանխաւ}, հանդերձ հաւելուածովն որ ի վերջոյ՝ զմատենագրութ

աքեաց Տէր Աստուած հարցն նոցա 'ի ձեռն մարգարէիցն. {կանխեալ} առաքեաց զհրեշտակս իւր... արհամարհէին զհրեշտակս ն

Ne sois rien". Béranger Զայս մի եւ եթ {կանխեմք} աղաչել, զի մի՛ ոք համարեսցի եթէ եւ մեք առ հայկաբ

Սաղարթախիտս պարտիզկան Ընդ առաւօտս {Կանխեն} ամոլք միաբան. " Ո՞ պատմեսցէ Զորոց սիր

Դամասկացոց ունել զիս. եւ ընդ պատուհա՛նն վանդակաւ {կանխեցայ} ընդ պարիսպն, եւ փախեայ 'ի ձեռաց նորա"։ Թուղթ Պ

զգինի ՚ի յիշել զմահ Տեառն: Բաց յայսմանէ, որպէս {կանխեցաք} ասացաք, մարմինն ո՛չ լինի միայն լոկ մարմնին, եթէ

զմին Վարդանանց՝ ընդ Սասանեանս, որում, որպէս եւ {կանխեցաք} ասել, ինքնին հեղինակս գտաւ անձամբ անձին ականատես

, մանաւանդ զի գործն, որոյ վասն կոչիմս, որպէս եւ {կանխեցի} ասացի չէ ի կարգի իրաց, թողում զի զօրութեամբ 2280

բանին, որ վասն խօսելոյ յատենին, վասն միոյ աւուր {կանխիկ} ստանայ 160 ռուփիս, այն է 16 ֆունտ ստերլինգ. կա

ար գումարի որքանությունը: Ստորագրության գինը {կանխիկ} չստացած, իրավունք չունիք տոմսակ կտրել եւ տալ ում

ժողովուրդը ներկայացրել են որպես մահմեդականներ եւ {կանխիկ} դրամով կամ անգլիական դեսպանության հովանավորությամ

ամոզուեցաւ կամ գոհացաւ, մեք մեր շնորհակալութիւնը {կանխիկ} յայտնում ենք նորան: Իսկ ընդհակառակը, եթէ աւելի

ւս դպրութեան մէջ ստացել է " Մեռած անձինքը"։ Թող {կանխիկ} ընդունի մեր սրտա՜նց շնորհակալութիւնը հայկական Գոգ

ռ ՚ի ձեռս բերել զսեպհականութիւն ազգի մերոյ եւ այն {կանխուլ} ի նմանէ, գաղտագողի, առանց համաձայնութեան նորա,

ացեք Լ. Ի. -ին, թե բոլոր մորեները եւ թառափները {կանհայտանան}: Առայժմ այլեւս բան չունեմ գրելու: Քո եղբա

սկեղէնն դարու, պարտաւորին որդիք Հայաստանի ցորչափ {կանն}, եւ մինչ արեւ լուսաւորէ զնոսա յանզուգական բարերա

եարն ինձ եար պըտի, - ձեռումը ֆանար պրտի, Իմ եարի {կաննած} տեղըն, - մէկ չինարի ծառ պըտի: Ա՛յ տղայ, դու հա

որ յաղթութիւն, որ կանգնեց այն մշտնջենաւոր հերոսը {Կաննեայ} պատերազմումը Վարոնի ընդդէմ: Այն մարդը աղաչա

ծը առնի, - չի վելի (վայելի) գլխի թագը: Կաքաւը {կաննել} ա քարին, - կտուցը լիքը արին, Մի աղլուխ վարդ եմ ք

ու գլուխը, ես տղայ դու աղջիկ, թէ որ ինձանից հետ {կաննես} ", - ասում է նա Սօսին, Անոյշի բերնով: Շատ

. չարեն կտրեց խեղճ երիցի, քո՛ռ փոշիման եկաւ տեղը {կաննեց}, ու թու՛, թու՛, ասեց, կոտորուիք դուք, ջըհըդի

պստի բըժութ ու ման են դայի տները, որ դրան առաջին {կաննում} են, ասում են. Նուրին Նուրինն էկել ա Աջբայ

ովրդին տուեցի առանձին թագաւորութիւն, ուր դարձեալ {կանո՛ն} գրեցի չճանաչել ո՛վ է թագաւորը եւ ո՛վ է ժողովուրդը

ի եւ հերքէ զսիմոնականութիւն: Հայր սրբազան թէ չիք {կանոն} զի քահանայք օծցեն զպատկերս ընդէ՞ր ապա օծանեն հրամ

ակ առնելու մասին, թէեւ շատ հեշտ ճանապարհ ունէր՝ {կանոն} դնելով ամենայն քաղաք մտանող շինականների սայլերից

տեւանքը խելագարութիւն է, իսկ խելագարի համար չկայ {կանոն} կամ պատշաճ, որովհետեւ խելք, բանականութիւն չկայ

է, եթէ ընկերութիւնը կազմուի, նա պիտի ունենայ մի {կանոն}, որով պիտի առաջնորդուի իւր բոլոր գործողութեան մէ

րան ներէ, եթէ նա սպանէ սորա որդին: Բայց կարգ ու {կանոն} կը մնա՞յ մի ընկերութեան մէջ, եթէ յանցանքը մնայ ա

կարասի խնդրէին զտեղին։ Այս այն աստիճանի պարզ {կանոն} է, որ բնաւ օրինակ եւս չենք ուզում բերել։ Բայ

դիր եմ հարկադրել Ֆրանսիայի բոլոր պալատականներին, {կանոն} հրատարակել, որ ամենայն մարդ, անունը ստորագրելու

ւթիւն է, Ձեր մռայլութիւն: Վիպասանութեան գլխաւոր {կանոն} է, որ ամենայն բան լինի զարմանալի եւ ընդհակառակը

հոգին: - Այս բոլոր կանոնները ծնուցանում են մի {կանոն}, որ ողջից մեծն է, սէր, այս է մարդուս արժանաւոր

ի, որովհետեւ մարդկեղէն աշխարհի մէջ չկայ օրէնք եւ {կանոն} ՝ առանց բացառութեան։ Գիտենք, սարսափանք էր գալու

ւմ էր Պապականութեան սիրտը, թէ գրուած լինէին, եւ {կանոն} գրքի յօդուածներով։ Երկրորդ մասնումը հերքում է նա

փի ու սահմանի տակ էին եւ որոնց մէջ կային օրէնք ու {կանոն}. դուրս եկաւ մի այնպիսի իշխանութիւն, որ աշխատում

ment"։ Այս գիրը պարունակում է իւր մէջ հարիւր մի {կանոն} ՝ մեծ մասնով դուրս բերած Օգոստինոսի եւ այլ եկեղեց

րի բացառականքը եզականումը ունին է, այդ ընդհանուր {կանոն} չէ։ Մեք գիտենք, որ այլ հոլովմունքի տակ եղած անո

վերջաւորութեան նախընթաց եւ այս այնպիսի ընդհանուր {կանոն} է, որ հին լեզուի հասարակ ասած բայերն էլ, ինչպէս

րաւորականը վեվով գործ դնելը համօրէն ազգի հանրական {կանոն} է եւ ոչ մի տեղ չենք լսում նորան առանց վեվի։ Պ.

ն պարոնները մեզ կարող են ասել, թէ այդ հին լեզուի {կանոն} է, դորանից նոր լեզուին ի՞նչ)։ Ինչպէս թէ ինչ.

թիւն ունենայ եւ մի կանոնով առաջնորդվի, իսկ առանց {կանոն}, առանց համակարգութիւն, երբեմն արեւելք նայելով ե

տի զգացմունքը ընկերին յայտնելու մասին, իւրեանցից {կանոն} են հաստատել, թէ պիտոյ էր խօսել այնպէս, որ դժուա

Պապական աթոռին, երկրորդ՝ երեւելի Աստուածաբան եւ {կանոնագէտ} ։ Այսպիսի դիպուածում կարո՞ղ էր արդեօք նա մոռանալ

ոցների ուսուցիչներին դասատուութեան կերպը, գաղտնի {կանոնագրութենով}, որ յայտնի էր անունովս Ratio studiorum, որ տալի

ումը Կովկասեան Կօմիտետի ծախքով՝ արդէն արքունական {կանոնադրութեամբ} ենթարկւում էր այս Կօմիտետի իշխանութեանը։ Կօմիտետ

ր Մխիթարեանք եւս առաջնորդւում էին Յիսուսեան կարգի {կանոնադրութեամբ} ։ Մեր ասածը կը հասկանան եւրոպացի մարդիկ, այլեւ մ

քսան անդամից, մի բան, որ ոչ միայն սահմանուած էր {Կանոնադրութեամբ}, այլեւ հաստատուած Դռան կողմից, ինչպէս այդ տեղի

թեան մասնաւոր եւ սեպհական աղբիւրը. մեր խօսքը այն {կանոնադրութեան} վերայ է, որով վարւում էին Մխիթարեանք։ Ինչ կանոն

թուականի դեկտեմբերի 27 օրումը հաստատուած էր։ Այս {կանոնադրութեան} վերայ Լոյոլան յաւելացուց վերջումը եւ այլ կանոններ

ն՝ Մխիթարեան միաբանութեան ենթարկուիլը Եզուիտների {կանոնադրութեան} ։ Սարսափելի նիւթապաշտութիւն, կեղծաւոր մոլեկրօնու

որստաբեր ախտերը, որպէս բնական հետեւանք եզուիտեան {կանոնադրութեան}, առաջնորդում են ընկերութեանը։ Այս ախտերի ազդեցո

լ միջին աստիճանակարգ " Ուխտապահք երեք ուխտերի"։ {Կանոնադրութեան} մէջ այս մասին ոչինչ չէ յիշւում, թէ ի՞նչ խորհրդով

ւեստ, ինչպէս Հոգեւոր վարժութեան մէջ, մանաւանդ՝ {կանոնադրութեան} մեջ։ Նա մեռուցանում է կամքը, ոչնչացնում է մարդկ

Ratio studiorum, որ տալիս էր ուսուցիչներին։ Այս {կանոնադրութեան} առաջին օրէնքներից մինը այս էր՝ Nemo novus introd

գնատիոսը, երեւում են դեռ ոգեւորութեան նշմարանք, {կանոնադրութեան} մէջ՝ ամենայն ինչ սառն եւ մեռեալ, ինչպէս գետնայա

: Այդ նպատակին հասնելու միակ միջոցը համարուեց այն {Կանոնադրութեան} իրագործումը, որի մասին վաղուց էր երազել հասարակո

, որի մասին վաղուց էր երազել հասարակութիւնը: Այդ {Կանոնադրութեան} միջոցով հայերը յոյս ունէին վերջ դնելու մէկ ընդմիշ

ը, մի անուն, որ անիմաստ է թէ հայ ազգի եւ թէ այս {Կանոնադրութեան} իսկ վերաբերմամբ: Հայոց պատրիարքարանում նրա

Հայոց պատրիարքարանում նրա հրատարակման առաջին օրը {Կանոնադրութեան} ներկայ հակառակորդներից գլխաւորները նպատակայարմար

քան ընտրովի պատգամաւորական ժողովի կերպարանք: Ըստ {Կանոնադրութեան}, պատգամաւորներն ընտրւում էին ազգի կողմից գաղտնի

սի մի Կանոնադրութիւն, լիովին բաւարարուած էր, եւ {Կանոնադրութեան} գրեթէ երկամեայ գոյութիւնը արդարացրեց նրա յոյսերը

նիսկ ` ատելութիւնը: Երկու տարուայ ընթացքում {Կանոնադրութեան} բնական յաջողութիւնը, սրա շնորհիւ ասպարէզից հեռաց

րը վերջիվերջոյ կեղծ դրութեան մէջ դրին Դուռը ` թէ՛ {Կանոնադրութեան} եւ թէ՛ հայ ազգի վերաբերմամբ: Բայց Կանոնադրութեան

Կանոնադրութեան եւ թէ՛ հայ ազգի վերաբերմամբ: Բայց {Կանոնադրութեան} մէջ չկար որեւէ բան, որ կարող լինէր փոխել հայերի

ւ Սարգիս պատրիարքին ` ժողով հրաւիրել, բայց ոչ թէ {Կանոնադրութեան} կէտերի, կամ 12 տարի առաջ տրուած ֆիրմանի հիման վր

մնալով Դռան ցուցումներին, գրեթէ լիովին ոչնչացրեց {Կանոնադրութեան} էական մասերը, այնպէս որ իր ներկայ կերպարանքով Կա

, ինչպէս այդ տեղի ունեցաւ նաեւ վերջին անգամ, երբ {Կանոնադրութեան} հիման վրայ քաղաքական ժողովի անդամների ընտրութիւն

ովի անդամների ընտրութիւն կայացաւ: Այժմ, ըստ նոր {Կանոնադրութեան}, նոյն ժողովը պէտք է բաղկանայ տասներկու անդամից,

նտրում է Կ. Պոլսի պատրիարք, բայց հիմա, ըստ նոր {կանոնադրութեան}, կենտրոնական քաղաքական ժողովը պարտաւորւում է ուղ

ները կարողացան ետ պահել նրանց այդ քայլից ` մինչեւ {Կանոնադրութեան} խնդրի աւարտումը: Հայ ազգը, զուրկ արտաքին ա

թոյլտուութիւն սկզբնաւորութեան եւ շարունակութեան ի {կանոնադրութեանց} Ձերոյին կայսերական մեծութեան, վասն զի յայնմ ժամա

ն սուրբ կուտայ մկրտելոց"։ Ուսանիմք ի գրոց եւ ՚ի {կանոնադրութեանց} եկեղեցականաց, թէ խորհուրդ դրոշմին տուեալ լինի մի

ատմութիւն եւ զաւետարան ուսանել անխառն ի մարդկային {կանոնադրութեանց}, որք համ եմ ատութեամբ առ երկնային Վարդապետութիւն

դատապարտել մի հեղինակ, որ չի դիպչում եկեղեցական {կանոնադրութեանց}, այլ, բնութեան օրէնքներին եւ որ մեկնում է այդ օ

տ, այսինքն՝ Լաուրենտ Րիկչիի հետ Յիսուսեան Կարգի {կանոնադրութենների} փոփոխութեան մասին Ֆրանսիայի մէջ։ Րիկչի, որ այն

։ Կսաւիէից յետոյ ծագեցաւ Յիսուսեանների նոր ցեղ՝ {կանոնադրութենով} եւ Լայենէզի ամենաճիշտ քաղաքագիտութենով զինուորուա

ական եմք հետեւել նոցին ճանապարհի"։ Ուրեմն, եթէ {կանոնադրութիւն} " ո՛չ յաւելուլ ՚ի հանգանակն զբառս, որք մուծանել

յառաջնորդս, իսկ այլն ամեն այն, վարկպարազի եւ եթ {կանոնադրութիւն}, տուեալ յիշխանութիւն առաջնորդաց: Ցանկալի էր մեզ

ւթեան վերայ է, որով վարւում էին Մխիթարեանք։ Ինչ {կանոնադրութիւն} է այդ. փառք եւ պարծանք Մխիթարեանց անուանը, Յիսո

: Ազգը, որ վաղուց էր կամենում ունենալ այդպիսի մի {Կանոնադրութիւն}, լիովին բաւարարուած էր, եւ Կանոնադրութեան գրեթէ

էին տալիս նրանք: Այդ աւանդութիւնը եկեղեցական մի {կանոնադրութիւն} չէ. այն սկիզբ չէ առնում որեւէ ժողովից, այլ Երու

նութիւնը, որ այնուհետեւ ստացաւ Բենեդիկտեան կարգի {կանոնադրութիւնը} Անտօն աբբայի անունով, եւ այդ պատճառով եւս ինքը՝

նուանը, Յիսուսեան ապիրատ կարգի, աշխարհին յայտնի {կանոնադրութիւնը}, որ Իգնատիոս Լոյոլայի երեւելի աշակերտ Լայենեցի ա

լամենտը հրամայեց Յիսուսեաններին ներկայացնել Կարգի {կանոնադրութիւնը} ինքեան Պարլամենտին՝ երեք օր ժամանակ տալով։ Յիսո

ը, հնազանդուելով թագաւորի հրամանին, ներկայացրեց {կանոնադրութիւնը} թագաւորին, միեւնոյն ժամանակումը վճռեց, որ Կարգը

անձանց կողմից գործադրուող ինքնիշխանութիւնը: {Կանոնադրութիւնը} կազմելուց յետոյ, Կ. Պոլսի նախկին պատրիարքը, ազ

ց լեզուին անտեղեակ, " Կոնստիտուցիա " կոչեցին այդ {Կանոնադրութիւնը}, մի անուն, որ անիմաստ է թէ հայ ազգի եւ թէ այս Կ

ն անգամ չկար: Այսպէս թէ այնպէս վարչական այս {կանոնադրութիւնը}, որպէս մի միջոց, որ պիտի պաշտպանէր ազգը յայտնի

` միջամտելու հայերի ներքին գործերին, ոչնչացնելու {Կանոնադրութիւնը} եւ հայկական բոլոր գործերը ձգելու նախնական այն քաո

հայեցողութեամբ կազմեն յատուկ յանձնաժողով Հայկական {Կանոնադրութիւնը} վերաքննելու համար: Ալի փաշայի ասելով, վերաքննու

աւումներով ու յաւելումերով փոփոխելու ըստ կարելոյն {Կանոնադրութիւնը} եւ ի վերջոյ մուծելու նրա մէջ այնպիսի բաներ, որոն

ան էական մասերը, այնպէս որ իր ներկայ կերպարանքով {Կանոնադրութիւնը} ոչ միայն ետ է վերցնում Խաթթի-Հիւմայունով շնորհուա

ովը աւարտել է հիմա իր նիստերը, եւ նրա կազմած նոր {Կանոնադրութիւնը} թարգմանւում է թուրքերէն ` հաստատման նպատակով Դռան

նութեան դէպքում վճռել հարցերը: 2. Նախ քան {Կանոնադրութիւնը} եւ Կանոնադրութիւնից յետոյ, հայ ժողովուրդը Դռնից

ել հարցերը: 2. Նախ քան Կանոնադրութիւնը եւ {Կանոնադրութիւնից} յետոյ, հայ ժողովուրդը Դռնից անկախ, ընտրում է Կ

եթէ հայերը ստիպուած լինեն զրկուելու իրենց առաջին {կանոնադրութիւնից}, ապա ազգի նշանաւոր մասը անցնելու է կաթոլիկութեան

ւութենովը, թէ նա չունի այնպիսի սովորութիւններ եւ {կանոնադրութիւններ}, որով բաժանուէր Կարգը աշխարհականներից, թէ տուել

մէջ, որի առաջարկութենով դուրս եկան անթիւ պապական {կանոնադրութիւնք} Չինաստանի Քրիստոնէական եկեղեցու միջից հեթանոսական

ած չէ եւ համարուելու չէ ազատութեան պաշտպան։ Նորա {կանոնադրութիւնքը}, հոգեւոր կարգերը եւ այլ անհամար իրողութիւնք մարդ

ութիւնը շատ դիպուածներում զոհում էր իւր անսխալելի {կանոնադրութիւնքը}, շատ մեծամեծ մեղքեր, որ պապին միայն տուած էր նե

ւեց Պարլամենտին ինքեան թագաւորին մատուցանել Կարգի {կանոնադրութիւնքը} վերահասութեան համար։ Պարլամենտը, հնազանդուելով

Պարլամենտի ցանկութիւնը եւս այդ էր։ Յիսուսեանների {կանոնադրութիւնքը} տարի ու կէս քննելուց յետոյ վերջապէս առաջարկեց թագ

բարոյականութեան եւ քաղաքականութեան աղբիւրքը։ Այս {կանոնադրութիւնքն} էին, որ Լուդովիկոս տասն եւ հինգերորդի օրերին, տ

բնութիւնն եւ ժամանակն միօրինակ եւ միով անստերիւր {կանոնալ} վարին ընդ ամենայն ազգս եւ ազինս եւ ոչ ոք ուժ է ճա

բարբառով... բայց զրկեալ է դա ի կարի կարեւորացն {կանոնաց} ուղղախօսութեան, եւ որչափ համեղական եւ ազդոյ հինն

աբանական [մատեանք], իբր ի բազումս պակասեալք եւ ի {կանոնաց} ՝ պատմագրութեան եւ ժամանակագրութեան, [զորս, մի

ր մեռանում այնտեղ, կարո՞ղ էր պահպանել իւր մարմնի {կանոնաւոր} մեծութիւնը, ծննդականութիւնը, բուրդի յատկութիւնը

ս իմ ջերմ մանկութիւն, Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մի՞թէ թոյլ էիր տալիս, Մե

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Եւ դու մեծ մայր, դու նորանց

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայր, դու, քնքո՞ւշ սիրո

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Ուրիշի հե՞տ, հարազատ, Ասում

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայր, զարհուրելի չէ՞

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Բայց, մեծ մայր, ձեր ամո

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Զրկուեցա՞ք վերջապէս, Մեծ

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայր, արդեօք արժա՞ն էր Ե

ս իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ Տարակոյս չկայ, որ դպրոցների

լեզուն, անկիրթ եւ անմշակ, բայց մեր լեզուն՝ կոկ {կանոնաւոր} եւ ամենայն լուսաւոր միտք եւ գաղափար հասկացնելու յ

աձայնում է, տալիս է ապրանքը եւ ստանում է պարոնից {կանոնաւոր} մուրհակ: Երբ գնող պարոնը իւր ապրանքի հետ միասին

ուսման եւ լուսաւորութեան հետքից հարկաւոր է տալ եւ {կանոնաւոր} տնտեսական, գիւղական եւ վաճառական գիտութիւնք, որ

նքոյշ էլ որ նայես, Բընութիւնը կ՚կատարէ {Կանոնաւոր} միշտ իւր գործը. Ամենիս վայր կը գլորէ։

տ. խելք է թռցնում գլխից: Կերպարանքը {կանոնաւոր} ու սիրուն, Ոսկիամայրն չարժէ նորա մօտ ոչինչ

անկութիւն, Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մի՞թէ թոյլ էիր տալի

անկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Եւ դու, մեծ մայր,

նկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայր, դու քնքո

անկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Ուրիշի հե՞տ, հարազ

անկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայր, զարհուրե

անկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Բայց, մեծ մայր, ձ

նկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Զրկուեցա՞ք վերջապէս

անկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայր, արդեօք

նկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք փափկամորթ, {Կանոնաւոր}, սիրուն ոտք"։ ՀՐԱԺԵՇՏ Օ

ւթիւնը եւ մեր աշխատութեան ունայնութիւնը գիտէին!!! {Կանոնաւոր} կերպով վէճ բանալ այդպիսիների հետ անհնար էր, որով

վ վէճ բանալ այդպիսիների հետ անհնար էր, որովհետեւ {կանոնաւոր} խօսակցութիւնը երկու կողմից էլ տրամաբանութիւն է պա

յն յատկութիւնքը, որ անշուշտ պէտք էին հիմնաւոր եւ {կանոնաւոր} կերպով ամեն բանի վրայ խօսելու համար, երբ " Հիւսի

ը մեծ արգելք է ժողովրդին հասկանալ մի գիտնական կամ {կանոնաւոր} կերպով գրած բան. սորա ապացոյցը տեսնում ենք մենք

ափարը տալու համար անխտիր զանազան ձեւեր, որ ոչ մի {կանոնաւոր} լեզու չէ կարող տանել։ Չկայ մէկ տող, չկայ մէկ խօ

ոնունակ դասակարգի ձեռքին է: Այս պատճառով, աւելի {կանոնաւոր} եւ հիմնաւոր սկզբունքների երեւեցուցիչքը, պիտի երե

կը հասկացնէր, այս նորանից էր, որ նա ո՛չ մի բանի {կանոնաւոր} տեղեակ չէր: Սորայ բոլոր պարապմունքը մեքենայակազմ

րմիր, որի երեսը նմանեցնում էր թաւիշի. իրանը շատ {կանոնաւոր}, կուրծքը կատարելապէս կերպարանագործուած եւ պարարտ

ացիք ոչինչ հասկացողութիւն եւ համակրութիւն չունէին {կանոնաւոր} երաժշտութեան հետ, այլեւ չէին հասկանում տաղի խօսք

նոցա դրութիւնը, ի՛նչ զարմանք, որ մի տաղ կամ մի {կանոնաւոր} երաժշտութիւն տեղ չգտանէ նոցա սրտումը. ի՛նչ զարմա

ամանակ, այլ նաեւ շատ յետոյ, երբեք չէ ունեցել մի {կանոնաւոր} եւ լոգիկական աճելութիւն եւ կերպարա[նա]գործութիւն

ը կարծես թե ամենայն կողմից պահվում է նույնպես այս {կանոնը}, ամենայն տեղից լսվում են երգերի ձայներ, տեսնվու

օգտակար եղած լինի, այնուամենայնիւ իմ մշտնջենական {կանոնը} այն է, որ նորա հետ հաշիւ տեսանելու միջոցին, ոչ

րելուց յետոյ արդարանալու օգուտը ի՞նչ է: - Այդ {կանոնը} կատարուելու համար գրուած չէ, ուստի եւ ոչ կիրառակ

ծ չէ, ուստի եւ ոչ կիրառական: - Չկատարուելու {կանոնը} ի՞նչ պատճառով է տպւում: - Ո՞վ է այդ իրաւաբանը

Ձեր մռայլութիւն, մի ծակի համար. ճարտարապետական {կանոնը} ստիպում է մեզ, մի ծակը փակելով, բանալ միւսը եւ

սրտի կրակը, բացի սորանից յիշեց նա իւր սովորական {կանոնը}, թէ չէ պիտոյ արհամարհել եւ գայթակղեցնել մի խեղճ

թէ մի արարած ապրել է այս կամ այն ձեւի տակ, նորա {կանոնը} միայն այս է, որ կեանքը յաւիտեան շարունակուի, եւ

հասարակութիւն, որ ունէր իւր սեպհական օրէնքները, {կանոնը} եւ իրաւունքը. երեւեցաւ նոր տէրութիւն բոլոր եւրոպ

առութիւն լինի իւրեանց Կարգի մասին, այսինքն՝ այս {կանոնը} ազդեցութիւն չունենայ Յիսուսականացու աշակերտների վ

դերի համար մի անմօտենալի գաղտնիք էր նոցա Կարգը ու {կանոնը} ։ Կարգը բաղկանում էր այս հետեւեալ գլխաւոր աստ

տաւորուած էին տեղեկութիւն տալ միմեանց մասին։ Այս {կանոնը} դրուած էր ոչ միայն այն պատճառով, որ իմացուի Յիսո

ուրդին հաղորդելու ժամանակ ճիշտ պահուի քահանայական {կանոնը}, եւ կատարուի այս ցանկութիւնը առանց յետաձգութեան

առականքը։ Ուրեմն բացառականի կազմութեան ընդհանուր {կանոնը} է սեռականից. եւ եթէ միայն եզակի բացառականը տեղ տ

տ։ Փիլիսոփայական, համեմատական քերականութեան {կանոնը} եւս արդարացնում է մեր կարծիքը։ Մեր եւ օտար լեզու

լով, մեր սխալը մեզ ցոյց տան, որ մենք էլ, ուղիղ {կանոնը} սորվելով, լեզուին ընդդէմ չմեղանչենք։ Բայց թող ա

մնալով ժողովրդին՝ մենք պարտական ենք ընդունել այս {կանոնը}, բայց ոչ դրականապէս։ Տաճկաստանի նորահիւս հայ հե

այլ մարմինները ենթարկվում է ընդհանուր եւ անփոփոխ {կանոնի} տակ. ո՞ւր եւ լիներ սա, ե՞րբ եւ լիներ՝ միշտ միօ

ր ստորագրող պարոնների համար կուղարկեք տոմսակներ, {կանոնի} համեմատ: Եթե մինչեւ առաջիկա սեպտեմբ. 15-[ը]

ւ, որ մի քանի պարոններ իւրեանց լեզուն մաքրէին եւ {կանոնի} տակ դնէին՝ հետեւելով ճշմարտութեան քարոզիչների ոճ

քրիստոնէութեան աւանդեցին ազգին, եթէ ո՛չ ըստ այսմ {կանոնի}, գէթ այլապես, որչափ զօրեցինն, սակայն գոլով նոց

ն հարկաւոր էին, այնպիսիներին յետ էին ուղարկում։ {Կանոնի} զօրութենով, մի քանի մահացու մեղքեր, որոնք, թէ

լի գտանել նորա մօտ, ըստ որում Յիսուսեանք իւրեանց {կանոնի} զօրութենով, չէին կարող ծածուկ խորհրդակցութիւններ

խօսք ենք բանում. բանը շատի կամ քչի վրայ չէ, այլ {կանոնի} վրայ, ուստի հարկաւոր է, որ լեզուի վրայ աշխատողք

են առանց վերջաւորութեան գրվիլ։ Եւ դ), նոյն այս {կանոնի} զօրութեամբ եթէ Մարկոսը իր հարցմունքի մէջ գործ է դ

կամ աղջկայ Չըյանդգնի ձեռը պաչել ըստ հասարակ {կանոնին}, Թէ լոկ նայելն աղջկերանց եւ կամ կնիկների վե

արողանալով դիմանալ եղած գայթակղութեանը, Քրիստոսի {կանոնին} ընդդէմ վարուեցաւ, եւ ինքը իր լաւութիւնքը եւ աշխա

մի նոր բան։ Այն ուսուցիչները, որոնք հակառակ այս {կանոնին} կը վարուէին, իսկոյն կը հալածուէին Կարգի դպրոցներ

, եթէ յարաբերական ունեցող յատկացուցիչը սովորական {կանոնին} հետեւելով դրուի յատկացուցեալին նախադաս, այն ժամա

ժանաւոր եւ քանքարաւոր էր հեղինակը։ Սոքա բնութեան {կանոնին} չհաւանելով, որ դրել է մարդուս մէջ լեզու եւ բանակ

իբրեւ մարդկային լեզու ամենեւին բաց առնված չէ այս {կանոնից}: Տեսնում ենք ամբողջի օրինակը մեր մասնավորումը,

իսի այլանդակութիւնք, որպէս բացառութիւն ընդհանուր {կանոնից}: Նոր ժամանակին հարկաւոր է եւ նոր լեզու, հին ժամ

՝ լամ, որ իրենց լծորդութեամբ դուրս են ընդհանուր {կանոնից} ։ Ընդհանուր եւ միակ լծորդութիւնը է ումեմ. օրինակ

ան բայեր, որ երբեմն դուրս են գալիս այդ ընդհանուր {կանոնից}, օրինակ՝ կորուցանել, կամ կորցնել. յայտնի է,

մեր նոր լեզուն չէ կարող բացառութիւն լինել բնական {կանոնից}: Մենք, հերիք համարելով առայժմս այսքան խօսք

ներգործութեանց ", - գրում է նա, որ պարզ գրաբառի {կանոնիցն} էլ դուրս եւ աւելի միջակ եւ խրթին ոճերի համաձայն,

ն առ հասարակ ըստ հարկին պահանջման բնական ընթացեալ {կանոնիւք} վարեցաւ աշխարհիկ զարդիս կոչեցեալ նոր հայախօսութեա

ից բաժանուելը, բայց ինչ պիտոյ է առնել, բնութեան {կանոնն} է, որ զաւակները թաղեն իւրեանց ծնողքը: Սուտ

թեան ընդդէմ, բայց լսող չկայ: Բէգզադէի սովորական {կանոնն} է այս: Երկար ու ձիգ խօսակցութենից յետոյ գործակատ

ախադաս, ե՛ւ վերջադաս, բայց նոր լեզուի ընդհանուր {կանոնն} է, որ յատկացուցիչը լինի միշտ նախադաս։ Այն ժաման

դրութեան վերայ Լոյոլան յաւելացուց վերջումը եւ այլ {կանոններ} ։ Բացի սորանից, Յիսուսեանք ունէին եւ " Exercitia

անսահման, իրաւունք տուեց Կարգին նոր օրէնքներ եւ {կանոններ} սահմանել իւրեան իսկ Կարգի համար, փոփոխել հին կան

կրօնի վրայ պատուաստեց նաեւ մարտադիր եւ ժողովական {կանոններ}, որ յայտնի են թալմուտի անունով, որով տրամագծակա

խածատէր եւ վիրաւորէր նորա հոգին: - Այս բոլոր {կանոնները} ծնուցանում են մի կանոն, որ ողջից մեծն է, սէր,

գմանութիւնն է, հարկաւ պիտի գտնուին մէջերնին անոր {կանոնները} ճիշդ պահողներ, որ ըսել է հայ ճիզվիթներ։ Եւ մենք

բ վարժապետը մեկնում էր նորան լատինի քերականութեան {կանոնները}, նորա երեւակայութիւնը պատկերացնում էր զանազան բա

ն հասանեն։ Այս գրքի մէջ պարունակւում են հետեւեալ {կանոնները}. ա) թղթի վերայ զանազան մեծութեամբ գիծեր խազել հ

ար։ Այստեղ դրուեցան հասարակութեան համար հետեւեալ {կանոնները}. ա) բոլոր անդամները պարտական են բնակուիլ հիւանդ

ներ սահմանել իւրեան իսկ Կարգի համար, փոփոխել հին {կանոնները} ՝ յարմարուելով տեղին եւ հանգամանքներին, թոյլ տու

մաշխարհական, մի տիեզերական թագաւորութիւն։ Կարգի {կանոնները}, եւ թէ ինչպէս էր բաղկանում այս մարդկութեան թշնամ

տոս չ'հնազանդուի, ինչպէս հրամայում են եկեղեցական {կանոնները}, այն ժամանակ թագաւոր Հենրիկոսը կը քարոզէ նորան ն

ից, չ'կամեցան դատապարտել Քենելի գրքի իւրաքանչիւր {կանոնները} առանձին-առանձին. ահագին ներածութենից յետոյ, հաս

ցմունքների պատասխանը իմ ուղղության եւ քերականական {կանոնների} վերաբերյալ: Դրական քերականությունը ես մեկուսա

ութեանը: - Սիրելի՛, - պատասխանեցի ես, - քո {կանոնների} առաջինը խաբէութիւն է եւ մաքսանենգութիւն, երկրորդ

նութիւն, որ հիմնուած է այդ ընդդէմ քրիստոնէութեան {կանոնների} վերայ. ամօթ քեզ, որ այդպիսի գործերով ես պարապու

, որ անպատճառ պիտոյ է հիմնուած լինէր սատանայական {կանոնների} վերայ։ Ո՛չ, ո՛չ, վաճառականութիւնը սուրբ բան է

ր աշխատութիւն յանձն առնուիք ծանօթանալ Պեդագօգիայի {կանոնների} հետ, եւ, առհասարակ, վատ չէր լինելու, եթէ մի բ

տատել մագիստրատ եւ այնտեղ դատ ու վճիռ կատարել ձեր {կանոնների} եւ սովորութեան պէս վիճակով ընտրուած ձեզանից մեծա

բ: Օգուտը մի վարժարանի, որ հիմնուած էր այլ {կանոնների} վերայ, մեք ուրանում ենք դրականապէս եւ, ցաւելով

նբարոյական մարդ: - Պ. Այվազովսքին իւր դպրոցի {կանոնների} մէջ (§34) դնում է, " թէ որ մէկը պատիժ կ՚ընդուն

երից շատերը եկեղեցական գրքերի անունները անգամ կամ {կանոնների} կարգադրութիւնը հազի՛ւ կարանում են գիտել, բայց,

խօսեցանք։ Առ հասարակ մենք խօսում ենք ընդհանուր {կանոնների} վրայ, որոնց մանրամասն եւ բացառայական կանոնների աւ

ւր կանոնների վրայ, որոնց մանրամասն եւ բացառայական {կանոնների} աւանդութիւնքը պիտի քերականութիւնից եւ բառարանից պ

է մէկ օրվայ մէջ կամ մէկ տարու մէջ, միայն տեսական {կանոնների} վրայ հիմնվելով, հազար տարու աւերանքը շինել. հերիք

հուրդը է առնել տալ մինը կամ թողուլ միւսը, եւ այս {կանոնների} եւ պայմանների պահելու մէջ մարդու հոգին գտանում է

է պատում էին ազգերի միտքը մարդագիր չնչին եւ սնոտի {կանոնների} թանձր մառախուղով, որպէսզի նոցա աչքը չկարողանայ տ

գրով արձանացնէին, Լայենէզ, Լատինի բաղդասութեան {կանոնների} վերայ հիմնուելով, հրամայեց գրել " Per hoec sanct

" Ո՛չ ոք չէ պիտոյ յառաջ բերէ նոր խնդիրներ"։ Այս {կանոնների} զօրութենով բոլոր ուսումը սահմանափակւում էր մի քան

կերութեանը, որ Մարտինիկայումը էր, Հասարակութեան {կանոնների} զօրութենով կարող էր ունենալ այսպիսի առեւտրական գո

ով։ Յիսուսեանք, երկիւղ կրելով, թէ մի գուցէ այս {կանոնների} վերատեսութիւնը մի վատ հետեւանք ունենայ, իւրեանց

ղղակի մեր սրտից, որ շատ անգամ չէ ենթարկվում սառը {կանոնների} ։ Բայց կարգից դուրս գալը դուրս գալ է, գոնէ ծանօթ

orpora organica) ենթարկված են բնության առհասարակ {կանոններին}, իմանում ենք նույնպես, որ մարմինները անմահ են մ

ծ զգալի ուղղումները չեն համապատասխանի գրաքննչական {կանոններին}, որ չեմ սպասում, ըստ կատարված ուղղումների, ապա

, խօսել սառն հոգով եւ հաւատարիմ մնալով լօգիգական {կանոններին}: Բացի այս նամակակցութենից, ուրիշ արժան

խօսել սառն հոգով եւ հաւատարիմ մնալով ճշմարտութեան {կանոններին} "։ Պ. Իսահակեանցը, կարդալով իմ յօդուածը, փոխա

է ինչ կամի ասել, որովհետեւ, նայելով քերականական {կանոններին}, ուրիշ խօսքերով միեւնոյն միտքը այսպէս է դուրս գա

կրկնութիւնը, եւ միթէ ընդդէ՞մ է քերականական ուղիղ {կանոններին} հասկանալ, եթէ արք Սեւկոյ դրախտին խոստանալով կարա

ի կատարուելու համար հարկաւոր եղած մեքենականութեան {կանոններին}: Արդարեւ պատմութեան եւ բանաստեղծութեան մէջ կայ ա

որոնք, ժողովով խորհուրդ առնելով, իւրեանց նախկին {կանոններին} վերայ (աղքատութիւն եւ ողջախոհութիւն) աւելացուցի

են, իրական պէտքերի յարմար, նոր ճարտարապետութեան {կանոններին} համաձայն։ Իսկ եթէ նոյն քարերով աշխատես դարձեալ ե

րիստոնեայքը չ'հեռանան իւրեանց քրիստոնէական հաւատի {կանոններից} "։ Ինչպէս երեւում է, Կայսրին հաւանական չեղաւ Մե

ը պահանջեցին, որ Պապը բացայայտէ, թէ Քենելի գրքի {կանոններից} որը հերետիկոսական է, որը աստուածուրացական, որը

թուով, հոյակապ եւ ամենեւին նոր ճարտարապետութեան {կանոններով}, որոնցից Աւագը՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի անունով

" Հոգեւոր վարժութիւնք " անուանուած հրահանգը։ Այս {կանոններով} դաստիարակւում էին Յիսուսեանք եւ սոքա էին նոցա լու

այդ օրէնքները աստեղաբաշխութեան եւ երկրաչափութեան {կանոններով}: Ով որ միշտ պատկերաբար հասկանում է ամէն բան, այ

նով, Թէ քո կեանքն էլ պիտի անցնի լուսաւորաց {կանոնով}: ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ (Նմանութիւն) Քանի բանաստե

ը. Որ իւր խօսքը չէին պաշտում ու իւրեանց հին {կանոնով} Վարւում էին միշտ համարձակ, ինչպէս իւր քարտո

բայը չէ վարվում որպէս ածական։ Նոյն այս հին լեզուի {կանոնով} էլ սխալ է "աշխարհաբար" ասելը, աշխարհաբառ ասելու տ

ան տներ եւ պանդոկներ, այս բաները Յիսուսեան Կարգի {կանոնով} թոյլ էր տուած, սուրբ նպատակին հասանելու համար (

ը Պարլամենտի անդամներից, Յիսուսեանների սովորական {կանոնով} արտաքսուեցան եկեղեցուց եւ զրկուեցան սուրբ խորհրդի

առերի ամբողջ ուղղականը, մինչդեռ նոքա, ընդհանուր {կանոնով}, տառ պիտի կորցնէին իրենց միջից հոլովելու ժամանակ

նայի, որ իր ձեւը եւ ոճը հարթութիւն ունենայ եւ մի {կանոնով} առաջնորդվի, իսկ առանց կանոն, առանց համակարգութի

ն. հեչ կըլլա՞, աս ալ այնպես կպատկանի հայրապետաց {կանոնովս}, որ եպիսկոպոսն օծե, ինչպես իրենց ալ սրբազանին բ

եւ զքերականութիւն սորա եւ զհռետորական գիտութեանցն {կանոնս} առ գրեն ի դարձ փոխարինին պատուական ծերունւոյն: Ա

փորել գերեզմանը, այս պահանջում են առողջապահական {կանոնք}: Բայց ժամկոչը ուշադիր չեղաւ այս խօսքերին. ն

. այնտեղ... միւս տեղ... եւ այլն, եւ այլն: Այս {կանոնքը}, եթէ արմատանան Հայոց ազգի մէջ, կարող են գլխաւոր

մաղձական եւ տխուր միայնութեան մէջ: Դպրութեան {կանոնքը} արգելում են մեզ, առանց որեւիցէ մարդու կամք ստանա

ով իւր անձը կրօնի ազդեցութեանը, ընդունում է նորա {կանոնքը} եւ պայմանքը, որոնց խորհուրդը է առնել տալ մինը կա

, որոնցով դատապարտւում էին Քենելի գրքի հարիւր մի {կանոնքը} ՝ respective et in globo։ Դժուար չէր հաւատացնել

ւսումը, դու որ այժմէն՝ չես հաւան Եկեղեցւոյ {կանոնքներուն}, վաղն կըլլաս փրօդեստան. Ո՛չ պաս գիտնաս եւ

ւրումն կրօնի, անուն տուեալ նմա Անտօնի աբբայն ընդ {կանոնօք} սրբոյն Բենեդիկտոսի աբբայի։ Եւ ապա անցեալ 'ի Վենե

անէ: Երանի թէ ողջոյն օրագիրք մեր նովին ընթանային {կանոնօք}, դնելով առաջի Հայկական ազգին մաքուր, որքան եւ ո

ավ գալ: Միայն ահա թե ինչ պետք է քեզ ասեմ. եկե՛ք {կանուխ}, մոտ ժամը 11-ին: Դա ամենահարմար ժամանակն է, մա

եսական խնդիրն է, մարդը եւ հացը: Եւ այդ խնդիրը, {կանուխ} թէ ուշ, թէեւ սոսկալի փոթորիկներով, պիտի լուծուի

նորա սերունդը չէ կարող մնալ այն բարձրութեան մէջ: {Կանուխ}, թէ ուշ նա պիտի դառնայ դարձեալ դէպի այն ընկերութ

ւած է 17-ը, որովհետեւ փոշտի օր է: 17-ին առաւօտ {կանուխ} բերին ինձ եղբօրս ուղարկած գրքերը, որ չէի ուզել.

եւ այս բնական օրէնք է, պատճառ, ծերը երիտասարդից {կանուխ} է, եւ ծերերն էին երիտասարդների գոյութեան պատճառը

է երկու տարուց յետոյ եւս պսակուիմ, դէռեւս հօրիցս {կանուխ} ամուսնացած պիտոյ է լինիմ: Եթէ այդպէս յօժարի, եւ

նապարհորդութեան մասին։ Իգնատիոսը կարծում էր, թէ {կանուխ} է դեռեւս Կարգին օրինաւոր եւ վաւերական հաստատութիւ

ությանս մասին. ինչ գրելուս ես ալ չի գտիմ, միայն {կանուխվանեն} պեթեր չիմ, քիչ մը աղեկ ալ իմ, ասիմ նե, սուտ չէ

եւ այնպես յիմար համբավներէն չի վրդովուիք. թէպէտ {կանչել} էին ինչպէս տէր Եղիային, բայց ես ժամանակ չունէի,

նեմ ինչ կլինի, եթե չխաղաղվի, կարելի է օգնության {կանչել} HgCL, որը շատ լավ է ներգործում համարյա բոլոր բոր

Կամ առաջվան ընկերներուդ՝ ախմախ, յիմար, պակաս {կանչել} ։ Արի՛ երթանք շուտով խանութ մեր զանազան հնար

ելով Մանուշակի տկարութիւնը, իսկոյն կամեցաւ բժիշկ {կանչել}: Կինը, որ առհասարակ չէր հաւատում բժշկի տուած դե

սաց Թիւթիւնճի-օղլուն իւր կնոջը, - ինչ պատճառով էր {կանչել} ինձ պարոն Շահումեանցը: - Ի՞նչ տեղից պիտի իմա

. պատճառ, Գեներալը ամենայն ժամանակ կարող էր յետ {կանչել} քարոզիչները, եթէ կամենար, առանց խնդրելու Պապի յ

Յիսուսեաններին, խորհուրդ տուեց Կայսրին օգնութիւն {կանչել} Պօրտուգալացիքը՝ համոզելով, թէ ոչ ոք նորանցից լա

ւծանել այս ամուսնական կապը. միայն խնդրում էր յետ {կանչել} Յիսուսեանները աքսորից՝ որպէս թէ, ինչպէս ասում է

այն է հանդէս տալ ազգի կարծիքին, ուրեմն հրապարակ {կանչել} խելքերը, խոստովանել նորա իրաւունքը եւ այս կերպով

ու ոճով, կ՚արժէ՞ այդ քանի մի տողերի համար ատեան {կանչել} նորան։ Իրա՛ւ, պ. Պռօշեանց միայն յառաջաբանը եւ

Փարիզի Հայոց վրայ կը դարձնէ եւ առակ չթողուր իրենց {կանչելէն} ետեւ, անոր ալ գոհ չըլլար կ՚ելնէ (իբրեւ կարեկից

արսափ բերեց վերաս: Իմ գեղեցիկ օրիորդի ուրուականը {կանչելը} եւ այդ հրէշի ինձ երեւելը ապացուցանում էր, թէ օրի

ուիլ Մանուշակի խօսքին: Եւ այս պատճառով եւս բժիշկ {կանչելը} թողուցին, ուրեմն եւ Մանուշակը մնաց իւր տկարութեա

ստանալով, խնդրում էին այդ տեղը։ Եւ դու, Տէ՛ր, {կանչելով} քո եղբօր՝ տէր Վարդին, Հայդիկին եւ իմ անարժանու

իկոսը պատասխանեց. " Գիտեմ, որ Յիսուսեանները յետ {կանչելով}, ես իմ կեանքս վտանգի մէջ եմ ձգում, բայց եթէ չ'թ

ւր կնոջը եւ Մանուշակին, թէ նոյն օրը ահա բժիշկ էր {կանչելու}: Մանուշակը դարձեալ աղաչում էր ետ դնել այս հոգաբա

լոկ ծառայի բերանով հրամայական ձեւերով եւս իւր մօտ {կանչելու} չինի մի հասարակ մարդ, վերջինս մի պատիւ կը համարի

եսնենք բժիշկը ինչ կ՚ասէ վաղը. այսօր խնդրեցի, որ {կանչեն}: Այսօր ուղարկեցի բերդակալին մի թուղթ, որով խնդր

, եւ եթէ չառողջանայ Մանուշակը, այն ժամանակ բժիշկ {կանչեն}: Այս վերջին խօսքերը դուրս չէին գալիս տիկին Թի

եղեցկադէմ եւ գեղեցկազգեստ մօտ եկաւ գոմի դուռին եւ {կանչեց} ինձ Խալիլ նայիբի բարեկամի անունով: Երբ մօտեցայ պ

է մշտայար: Բայց դու, որ քեզ մարդ տկար Աստուած {կանչեց} ու խնկեց, Մի՛ կարծեր թէ միջաբեկ, Պիտ՚ պաղատիմ դ

կոսը երգում էր իւր մեղեդին: - Գտայ, գտայ, - {կանչեց} Պ. Շաքարեանցը: - Տնաքանդ, խօսելու ժամանակ

զանգակը եւ երեւեցաւ սպասաւորը: - Պօղո՛ս, - {կանչեց} պարոնը, - կոչի՛ր շուտով Գրիգորը: - Գրիգորը

չկայ աշխարհի երեսին: - Ինչպէս թէ մահ չկայ, - {կանչեց} Թիւթիւնճի-օղլուն, աչքերը պշուցած Շահումեանցի երե

եռքերը ցաւեցին զարկելով: Նա իսկոյն վազեց բակը եւ {կանչեց} աղքատին բակի մէջ, աղքատը քթի տակից օրհնութեան խօ

ջ Թիւթիւնճի-օղլուն առնու: - Այդ ի՞նչ բան է, - {կանչեց} Թիւթիւնճի-օղլուն, - ես տան մարդ եմ. խնդրե՛մ հրամ

իմնելու ժամանակը։ Նա իւր բոլոր աշակերտները Հռովմ {կանչեց}, որոնք, ժողովով խորհուրդ առնելով, իւրեանց նախկ

ուրբօն Կարդինալը, որ պաշտպան էր Յիսուսեաններին, {կանչեց} իւր մօտ Համալսարանի կառավարիչը եւ Համալսարանական

ապանի հետ, Հենրիկոս III-ը, լսելով այս աղաղակը, {կանչեց} պատուհանից, որ բաց էր. " Ներս թողեցէ՛ք դորան.

ուքը շփացնելով կանգնեց հանդիսաւորների առաջը. ապա {կանչեց} բիրտ ձայնով. " Որսկան, դուրս արի՛ շուտ եւ պատմի

սնյակ հազարների: Սուտը ի վերջո բացվեց: Դուայտին {կանչեցին} Ամերիկա, որտեղ նա անցյալ տարի մեռավ: Գնացքի ընդ

անգամ տեսութիւն եղբօրս հետ: 12-ին առաջին անգամ {կանչեցին} ինձ ծերակոյտ: 13-ին ծերակոյտի հրամանը ` տեսութի

ցի, որ կ՚երթայ վաղը: Յունիսի 1-ին երկրորդ անգամ {կանչեցին} ինձ ծերակոյտ: Այսօր նամակ ստացայ եղբօրիցս 31-ից

կ խանգարեց նորա առողջութիւնը։ Աշակերտքը բժիշկներ {կանչեցին}, որոնք խորհուրդ էին տալիս Իգնատիոսին ուղեւորիլ դ

օսքին, չեմ ասում, դեռ եթէ մի այդպիսի պարոն ճաշի {կանչէ} իւր մօտ, մեծ շնորհ է ռամկական կարծիքով. ճշմարիտ

ուրդը այն էր, որ անմաքուր ոգիների միջնորդութեամբ {կանչէի} իմ գեղեցկութեան գաղափարի ուրուականը, որ անտարակո

արավոր չէ՞, որպեսզի Անանիան մի անգամ նրան իր մոտ {կանչի} եւ խիստ téte-a-téte պայմաններում ասի նրան բոլորն

ամաձայնեցաւ այս բանին։ Յիսուսեանները վերստին յետ {կանչուեցան} Չինաստան, իսկ Թաթարները, պարապած լինելով իւրեան

ւս օրը Հոլոյին կնիկը, որ երեւելի թեթեւ թափող է, {կանչուեցաւ} Թիւթիւնճի-օղլուի տուն: Նա իւր սովորութենով կատար

ստովանահայր Դօբենի Յիսուսեանին։ Բայց երբ Դօբենին {կանչուեցաւ}, Պարլամենտի մէջ պատասխան տալու համար, ասաց նախա

ուն արիւնը մէկ տեղէ կը բղխի, եւ անոր անուամբը կը {կանչուինք}, զիրար ատելու միտք չունենալնիս դեռ քսան չորս ժամ

րը կրակի մէջ այրուելու ժամանակ՝ մահուան դռնում, {կանչում} է եւ կտակում է Ազուչենային վրէժխնդիր լինել իւր մօ

, որ սպանէ իւր հակառակորդը, բայց մի ձայն վերեւից {կանչում} է նորան. " Խնայի՛ր, խնայի՛ր"։ Այդ րոպէից

այս հանդէսը: Տղան գնում է գանգատ: Պօլիցմէյստերը {կանչում} է Բէգզադէն եւ ասում է, թէ կա՛մ հետդ տար քո ծառան

կանած 2000 մանէթը, որ գտանւում էր Բէգզադէի մօտ: {Կանչում} է իւր ապրանքի համար վարձուած սայլորդները, նոցա ե

... - Ծիպ, ծիպ, ծիպ, ծիպ, շուտ Ինձ մօտ եմ {կանչում}... Մարին գալիս, գգւում է տաք, Իմ մէջ վառում ս

Քրիստոս Փրկիչը բարձր ձայնով ամեն օր մեղաւորներ է {կանչում}. " Ինձ մօտ եկէ՛ք, ամեն հոգնածներ եւ ո՛վ որ ծանր

խօսեց, էլ լռել չգիտէ, - ասում են, - եւ զուր տեղը {կանչում} է եւ հառաչում"։ Իսկ Յունաց ժողովուրդը եւ երեխայ

ներ առա՛տ են մեր ժամանակներում), ուստի վկայ ենք {կանչում} Ագաթանգեղոսը, ուր Ս. Լուսաւորիչը ասում է. " Քա

ասում է. (Վէրք Հայաստ., եր. 92) "Ազգին անհաւատ են {կանչում}, լեզուն սիրում, զարմանալի չի՞"։ Բայց դու կրակը տե

Փողոցից լսւում էր պահապանի ձայնը, որ քնաթաթախ {կանչում} էր երբեմն, մինը միւսին զարկելով ձեռքի փայտերը բո

իւս օրը երեկոյեան ժամանակ, այսինքն ճաշից յետոյ, {կանչում} են թեթեւ թափողը: Թեթեւ թափողը գալով հիւանդի տ

ատրաստել դասս. իսկոյն վարժապետս բարկացած գոռալով {կանչում} էր դասակիցներիս մինին. ա՛յ տղայ, Սարգիս, արի,

էլ աջ ու ձախ նայել չկայ։ Լեզուի մասին ատեան ենք {կանչում} պ. Պռօշեանցին՝ ոչ ծաղրելու եւ ոչ պախարակելու մտ

քան թէ մի ութսուն տարեկան ջախջախած ծեր, որ միշտ {կանչւում} է ժողով, որովհետեւ հարուստ էր: Այս կերպով մնացի

ունի նման իմաստ եւ օրենքի առաջ հավասար է ∞ 0, ես {կանվանեի} նրա բնական եւ միակ խորհուրդը, բայց դա կլիներ շատ

գլիան պարապած է Չինաստանի հետ, նորերումս տիրել է {Կանտոնին} եւ յոյս ունի, յառաջ գնալով այդ աշխարհակալական հա

, որ յօժարեցաւ գիշերով եւ շատ ծածուկ հանել նորան {Կանտօն} քաղաքը։ Բայց Կսաւիէն չ'յաջողեցաւ հասանել իւր սրտ

եւում էին այս բանին։ Նոքա մեծագին ընծաներով եկան {Կանտօն} քաղաքը, բայց խարդախ Շօյլլը հաւատացուց իւր աշակեր

ի քարոզութիւնը։ Այս քարոզիչքը, ինչպէս վկայում է {Կանտօնի} Եպիսկոպոսը իւր նամակի մէջ, որ գրել էր Բենեդիկտոս

ր տնտեսական վիճակը, այս ճանապարհով նիւթական ոյժը {կանցանէ} ազգի ձեռքը. ազգը կը զօրանայ, եւ երկրագո՛րծը, ե

էս. " ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ " Հանդէպը նշանադրեց Վիցէ- {Կանցլեր} Կոմս Իւան Օստերման: Այս առանձնաշնորհութ

ած է այսպէս. " ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ"։ Թագաւորական {Կանցլեր} Կոմս Ալեքսանդր Վօրօնցով: Նախիջեւան քաղա

լերմոնդի Եպիսկոպոսը, որ հռչակաւոր Դիւպրա (Duprat) {Կանցլերի} ապօրինի որդին էր, որ կամենում էր գնել Պապական Աթո

ունս վատ չէ. հույս կա, որ առանց որեւէ դեղորայքի {կանցկացնեմ}. կրկին շնորհակալություն եմ հայտնում Անանիային իր

ւմ է, որ նա գիշեր ու ցերեկ կենդանաբանական այգում {կանցկացներ}: Նույնպես շատ ուրախ եմ, որ Անանիային զբաղեցն

, իսկ մյուս հասակները հողմերի թեւերի վերա թռուցած {կանցնեն}: Չէ կարելի ասել, թե հայոց լեզուն չի ունեցել պատ

ուսալ, որ մռայլ օրը հավետ այդպես չի մնա, ամպերը {կանցնեն}, գարնանային հովը կփչի եւ արեւը կծագի՝ լուսավորե

ցողութեան աստիճանը, այլեւ այն շրջապատը, որի մէջ {կանք} մեք, վաղուց արդէն հարկադրել են մեզ հայկական դպրո

կա (կերակուր եփող աղախին) ունիմ անունով. շչի, {կաշա} գիտե, որ ես չեմ ուտում, այլ բան բնավ, ուրիշ բա

ւբլի կաշառք կ՚առնուր, 500 ռուբլին տալիս էր, իւր {կաշառակերութիւնը} ծածկելու, եւ պապի աչքում երեւելու հաւատարիմ: Եթ

շտօնին, այլեւ՝ աւելի մեծ արծաթի գումար։ Այս է ահա {կաշառառութեան} եւ սիմոնականութեան, այն աղտեղի եւ պիղծ ախտի, պղտո

մի դեւի պաշտօն տալու համար չկայ կողմնապահութիւն, {կաշառառութիւն}. 52 օր դեւերի բարեխօսութիւնը եւս յարգութիւն չուն

չենք կարող ուրանալ, մեզ ոչինչ ընծայով չէ կարելի {կաշառել}: " Ընծայ " անունով գիրքը թող որ երկու յառաջաբան

ր մի քանի թուղթ սեւցնելով կամ մի քանի աստիճանավոր {կաշառելով}, գործին հերիք հոգաբարձություն արած համարվիս, այ

սկզբանց մասին: Հերիք չհամարելով ընտրողութեան եւ {կաշառելու} պատճառով առաջացած ամբոխմունքի եւ անկարգութեան ամե

րիստոնեայ կառավարութեան երեսից, որի գործակատարքը {կաշառուելով}, շատ հեշտ կորուսանում էին մի մարդ մանաւանդ այն ժ

9. " Առաջի իմ եղեւ դատաստան, եւ առնոյր դատաւորն {կաշառս}. վասն այնորիկ ցրուեցան օրէնք եւ իրաւունք 'ի գլու

երում հայ մամուլին, ունի միայն մի խմբագիր ի դեմս {կաշառված} Ղուկաս Բալտազարյանի, հիրավի հենց նա է քեզ այցելո

ւթյան տեղը չեմ գա, եթե դուք կգաք առանց ինձ համար {կաշառք} բերելու, առանց սիգարի: Կրեյցբերգը գազաններին ձր

կամքը յառաջ տանելու համար պատրաստ է, 1000 մանէթ {կաշառք} տալով, դատաստանը թիւրել: Այս գործողութենից

նելի գործ. ապա, օրինակի համար, եթէ 2000 ռուբլի {կաշառք} կ՚առնուր, 500 ռուբլին տալիս էր, իւր կաշառակերու

արն էլ քեզ բաշխեցի. թող ասեն ոչ, Սօսը իր օրումը {կաշառք} ա կերել"։ Պ. Աբովեանցը (Վէրք Հայաստանի,

վհետեւ ստութիւնը, խաբեբայութիւնը արծաթ ունի, նա {կաշառքը} ձեռքին նստած է պատրաստ, նա կարող է դորանով հաճոյ

այրական բնական կապերը այնքան ամուր, իսկ ստանալու {կաշառքը} մի թշուառ 15 մանէթ, մինչդեռ աղտը եւ դաւաճանութեա

ակալ, պահում էր մի սիրական եւ բոլոր գողութեան եւ {կաշառքի} արդիւնքը վատնում էր նոցա վերայ: Թէպէտ շատ մարդիկ

, իւր պաշտօնակալութեան մէջ դորա ձեռքը չմաքրուեցաւ {կաշառքից}. ե՛ւ ստացաւ, ե՛ւ տուեց: Բղջախոհութեան դեւ

ը չէր, որ գնում էր Եւրոպա, այլեւ երկաթ, իւղ եւ {կաշի}, որոնց առուտուրքին ծանօթ են Նախիջեւանցիք: Մ

: Շրթունքը բարակ, չոր, քարշուած ինչպէս թմբուկի {կաշի} եւ բոլորովին կապոյտ, լերդագոյն, երեքի բերանի մէ

դարդակ ջուալ, էնքան գնայ արի, ոտներիդ տակին էլ {կաշի} չմնայ, էնքան ճամփեքը չափի հոգիդ դուրս գայ " (եր

նորոգող եւ ընծայի հագուստով դռներնիս նորէն չալող {կաշիերես} համախոհը կատակէն ուրիշ ի՞նչ պատուոյ արժանի էր:

նթարկւում է ջերմութեան ազդեցութեանը, որ գրգռելով {կաշին}, պատճառ է տալիս արիւնի աւելորդ հաւաքուելուն: Ար

իտքը խոստմունքով եւ փառքով, ինչպէս շունը մի կտոր {կաշիով}, թելադրում են նոցա հակառակուիլ ամենայն բանի եւ ա

խանութիւնը ազգի վերայ պահելու համար, երանի՜, որ {կաշխատի} ճնշեալ ժողովրդի իրաւունքը իսպառ ոտքի տակ առնելու

խանակ ինձ իմ օտարությանս մեջ մխիթարելու, ամեն օր {կաշխատիք}, որ նոր նոր խոցերով սիրտս ծակեք, վիրավորեք: Եթ

արագութեամբ լնանիւր յուղեղ իմ. երեւակայութիւն իմ {կաշկանդեալ} արձանացեալ ի ցուրտ եւ ի խոնաւ մառախղի հիւանդութեա

ի կեանս հրաշագործել, այլ այդոքիկ ամենայն կապեալ {կաշկանդեալ} են դարձեալ ընդ սահմանաւոր եւ պղտորեալ տեսութիւնս

։ Դժողակէզ ապստամբն խիստ ՚ի շղթայս ահագին, {Կաշկանդեցաւ} իմ հանդէպ արեամբ անմեղ Անդրանիկին։ Տի՝ եւ սրբոց

վ դիմացը կանգնած մարդու վերայ, ձգում են նորան մի {կաշկանդուած} վիճակի մէջ: Աւազակի հոգին մոռանում է մի րոպէ իւր

եւ բոլոր մեծվայելչութեամբ։ Գիտութիւնքը՝ կապուած {կաշկանդուած}, որպէս մի չորացուցած մեռեալ դիակ, բովանդակւում

րձակուել էին, ցօղուելով Քրիստոսի անմեղ արիւնով, {կաշկանդւում} են եւ կարկամւում են պապականութեան շնչելուց։

ենով ու պատկերներով զարդարած, ոսկեզօծ եւ փառաւոր {կաշով} կազմած. սոքա համարւում են աւելի դիւրամարս եւ այն

, ըստ որում նորա կենդանութիւնը չէր արժում եւ նորա {կաշուն}: - Այն մարդը, որի համար փորում ես այդ գերեզ

օգուտ, որ կարո՛ղ էր քաղել նորանից, այդ էր նորա {կաշուցը}, որ սատակելուց յետոյ կարող էր վաճառել, ըստ որու

հետեւ անհնար է թոյլ տալ անգամ թէ ստորին դասակարգը {կաող} էր երբեւիցէ գոհ լինել այդ համակարգութիւնից:

նձն դաւանող եւ մինչեւ անգամ անաստուած, շատախօս, {կաչաղակ}, անսանձ խելագար, որ ընկնում է ամենայն կողմ, որ

իմ, որ երկու հատը խիստ բավական է: Ասկեց ջոկ մեկ {կապ} մը աղեկ թաժա չորցած թառան ձուկ, կիսաչոր ալ ըլանե

ր աշտարակի օրերից բաժանուածքը միաւորում է դէպի մի {կապ} եղբայրակցութեան եւ սրտակցութեան։ Նա է այն աստուա

Չկայ մի գործ պատահական, Մարդու հոգին ունի {կապ}. Նոյն Ալեքսանդր Մակեդոնեան Որպէս ծնւու

նապետի թույլտվությամբ, թողել եմ իմ սեփական կառքը {կապալառու} Կարպովին հանձնելու համար. վերջինս պետք է հանձնել

ր հակառակորդի մայրն է: Երբ Ազուչենային շղթաներով {կապած} տանում են Մանրիկօյի տան առաջեւից դէպի բանտ, որդի

Շեկսպիրի արարչագործ գրչի տակ, բայց Վերսայլի հետ {կապած} է մի վերին աստիճանի շռայլութեան յիշատակ: Շռայլու

մի պիղծ թագաւորի ձեռքով թունաւորուելով, ոմանք՝ {կապած} ձեռք ու ոտքով այս կամ այն բռնակալի դուռը տանուելո

ւելի XIX դարու հեղինակութիւնքը կարդալու։ Նա պինդ {կապած} է ժամանակի շղթաներով. ժամանակը վազում է յառաջ,

տարազին, որ 1779-ին բերել էն Ղրիմից: Գլուխը {կապած} մի բարակ բամբակեայ ծաղկանկար թաշկինակով, որ այժմ

ւսած ընկած էր թիկնամիջումը ողնաշարի վերայ. մէջքը {կապած} մի գօտի, որ ժամարար քահանայքը գործ են ածում:

մ ո՛չ առաւել, քան թէ ութսունհինգ անգամ: Վիզը {կապած} էր մի նեղ թաւիշեայ սեւ ժապաւէն, որի տակից առանձի

է յանկարծ ծնողքս, մի երկու օրուայ մէջ ձեռքս ոտքս {կապած}, վեր առնուն ու տան... Յոյս ունիմ քո վերայ, հ

ս, երկայն, իւղոտ: Այս պառաւներից մինի մէջքը {կապած} էր յարդից հիւսած գօտի: Երեւում էր, որ սա ամէնից

կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, {կապած}, թէ արձակ: Երէք անգամ պտոյտ գալով խարուկ

կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, {կապած}, թէ արձակ: Առաջին անգամի նման, պառաւներ

կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, {կապած}, թէ արձակ: Պառաւները երրորդ անգամ աւարտե

, որ յետոյ մէջքի վերայով դարձեալ աջ կողմը բերած, {կապած} էր այնպիսի ճարտարութենով, այնպէս քնքուշ, որ պատ

անեանցը, - բայց դու չգիտես, թէ ինչ ապաբախտութիւն {կապած} է այդ մատանու հետ: - Ապաբախտութի՞ւն: - Այ

իմանալով այդ գաղտնիքը, այն դատապարտութիւնը, որ {կապած} էր այդ մատանու վերայ, կ՚ընծայէր իմ փեսային:

բացասաբար որոշել էր արդէն։ Այսպէս անքակտելի {կապած} է մարդը իւր կրօնի հետ. մարդու հոգեկան ոյժը եւ զօ

էջ, պիտոյ է խարխափելով քայլէին եւ այն՝ կառած ու {կապած} անտանելի ծանր շղթաներով։ Մինչդեռ քրիստոնեան, ազ

։ Բայց այսքան պաշտօնների գործերի մէջ, որ շատ լաւ {կապած} են մինը միւսի հետ, չ'կայ մարդ եւ Քրիստոնեայ, չ'

ը եւ ամօթը: Եթէ մի ճշմարտութիւն հրապարակելու հետ {կապակից} է ազգային ամօթի յանդիմանութիւնը, չիք լինի այդպիս

գործած էր իւր կեանքում"։ Եթէ այս տեսութիւնը {կապակից} չլինէր խաբեբայութեան եւ անբարոյականութեան հետ (պ

պահանջելով, տեսուած բա՞ն է Հայերի մէջ օրինաւոր, {կապակից}, հիմնաւոր ապացոյցներով եւ փաստերով խօսել։ Այսօր

կւում է յեղափոխութենների, որի հետ, անտարակոյս, {կապակից} էին նորա շրջապատի յեղափոխութիւնքը: Զարմանալի ժամ

մի ձեռագործի ընկնելու կամ ընթացքից զրկուելու հետ {կապակից} է բիւրաւոր անհատների թշուառութիւնը: Մի տեսակ ժապ

վ, չունի դեռեւս այն բոլոր ձեւերը, այն լօգիկաբար {կապակից} պարբերութիւնքը, որոնցով հարազատօրէն կարելի էր ամ

պայումը էր այն սարսափելի կախարդը, որի անունի հետ {կապակից} է այն հրաշալի " պղնձեայ գլխի " յիշատակը, - Ֆրանս

ողովուրդ չէ եւ նորա կեանքը չէ եղած պատմաբանական, {կապակից} եւ լոգիկական, այլ կցկտուր․ եւ այդ կեանքի շարունա

կարելի է, կարճ, ամենայն կերպ փախչելով երկար եւ {կապակից} խօսակցութենից, որ իւր մտածողութիւնը չհեռանայ այն

Էնցիկլոպէդիկական հատ ու կոտոր տեղեկութիւնք, իսկ {կապակից} ուսումն ամենեւին եւրոպական կարգով, եւրոպական հայ

օրինաւոր բանաստեղծութիւնը հետեւանք է մի օրինաւոր {կապակից} եւ պատմական կեանքի, իսկ մեր հայերիս կեանքը, ոչ

ները լաւ սորվին ընդհանուր պատմութիւնը եւ նորա հետ {կապակից} մեր ազգի պատմութիւնը, Մխիթարեանց տպած գրքերովը ո

չոր լեզու գիտենալը փոր չի կշտացնի, եթէ նորա հետ {կապակից} չէին այն յագեցուցիչ եւ սննդարար հիւթերը, որ կարո

արբարոս լեզու ունենար։ Պատճառ, սոքա երկուքը եւս {կապակից} են իրար հետ եւ մինը չէ կարող առաջ երթալ առանց միւ

լեզուներից առնված բառերը ժողովրդին յայտնի օրէնքով {կապակցել} ։ Ժողովրդի պարտականութիւնն է հեղինակի գրածը ուշադ

այդպէս է, ուրեմն եւ պէտք է հին ձեւի տակ շարել եւ {կապակցել}, թէեւ նոր հոլովներով, այժմեան հայի խօսքը: Բայց

տ թշնամացած ազգային անդամքը միմեանց հետ անքակտելի {կապակցելու} եւ ազգային մարմնի ամբողջութիւնը դուրս երեւեցնելու

րիզի Պարլամենտի մէջ՝ յուսալով Պալատի հետ ունեցած {կապակցութեններովը} իւրեանց կողմը շրջել դատաստանի ձայնը, բայց սխալեց

կարգը՝ թեթեւ զանազանութեամբ, թէեւ ոչինչ բնական {կապակցութիւն} չէր պատահած այդ օտար երկրացի կատուների հետ: Այսպ

մէջ բացուին զանազան կապակցութիւնք: Մի բարոյական {կապակցութիւն}, մի բարոյական ընկերութիւն աւելի հիմնաւոր է եւ հա

Հուգենօտներին, կազմեց Սուրբ Լիգա, այսինքն՝ սուրբ {կապակցութիւն} անունով դաշնակցութիւնը, որի արտաքին ձեւը էր միմիա

ւիցէ կերպիւ մեր ազգայնոց ներքին սէրն ատելութեան, {կապակցութիւնը} բաժանման եւ խաղաղութիւնը խռովութեան փոխելու պատճա

խնդրին կարող է կատարելապէս պատասխանել առեւտրական {կապակցութիւնը}: Ես միանգամ Յիշատակարանիս մէջ (1858 Օգոստոս Հիւ

նք, որ ջնջէին Պարագուայի եւ Եւրոպայի միմեանց հետ {կապակցութիւնը} ։ Բոլոր երկիրը, ինչպէս վկայում է Պօդօզի քաղ

որ մեր ազգային եղբայրակիցների մէջ բացուին զանազան {կապակցութիւնք}: Մի բարոյական կապակցութիւն, մի բարոյական ընկերո

, գինի, արաղ չի՞ պէտքը, դու քու երեխին, որ մի {կապայ} ես կարում, թէ էքսի օրը խօսքիցդ դուս ա գալի, ասո

ս տեսանելու չէիր, եթէ պատահէիր այնտեղ. պատճառ, {կապայի} տակից ծածկում են կուրծքերը մի կերպասեայ թաշկինակո

ց: Սորա կապան նման չէր Թիւթիւնճի-օղլու տիկինի {կապային}, այլ կարած նոր եւրոպական ձեւով, իրանը գեղեցիկ ք

ր ծերութեան նշան էր այնտեղի սովորութենով: Վերայի {կապան}, թէեւ հասարակ պաստառից, բայց կուրծքը բաց կարած

ծածկում են կուրծքերը մի կերպասեայ թաշկինակով, եւ {կապան} հագնելով վերայից, նորա կուրծքի սէգմենտը ցոյց կը

մ էին խիտ եւ երկայն թերթերուկների միջից: Սորա {կապան} նման չէր Թիւթիւնճի-օղլու տիկինի կապային, այլ կար

նորոգութեան լեզուին եւ զարձակել նորա ի Սլաւոնական {կապանաց} իննեւտասն դարուց, կարեմք համեմատել զդպրութիւն ազ

րպէ՞ս պասքի փրկութեան, Կամ բռնութեանն զոհ ի {կապանս} ՝ Կապարանին խորտակման: Պատի՜ր սոքա են

լով, թէ անարժան է, որ Մարգարէի փոխանորդի աչքերը {կապանք} տեսանէ, յետոյ ասաց ինձ, որ հետեւեմ իւրեան:

այնքան զօրութիւն հոգու, որ թոթափէին միանգամ այդ {կապանքը} իւրեանց վերայից, այդ ազգերը, ասում ենք, գտանւո

տճառ է եղել արիւնահեղութեան, բանտի, հալածանքի, {կապանքի}, նոցա համար, որ ընկել էին այդ իւրեանց չպատկանած

էջ օտարից, որի հետ կենակից էր մեր ազգը, կամ որի {կապանքի} տակ գտանւում էր ճնշուած ե՛ւ բարոյապէս, ե՛ւ քաղաք

ակարգութիւնը կ՚ընկնի եւ դորանով հողը դուրս կը գայ {կապանքի} տակից, բայց եւ այն ժամանակ արդեօք բոլորովին կատա

են գանչում այդ ազատութիւնը եւ փակում են նիւթական {կապանքի} տակ։ Կրօնի անհրաժեշտ լինելը հերիք ապացոյց է, որ

ենք, թէ ի՛նչպէս այդ մեծագին ազատութիւնը հետզհետէ {կապանքի} տակ է դրւում պապերի ձեռքով, որ, օգուտ քաղելով ա

կային ազատ բանականության սուրհանդակը, արձակված է {կապանքից}: Աղեքսանդր Տյումա (հայրը) գտանվում է այստեղ եւ

ններ ունի եւ կարող է, եթե դուրս գա բարոյական այդ {կապանքից}, որի մեջ մի անգամ ընկել է, եւ ընկնելով, հուսահ

ծանրացած. Հզօր ձեռքիցդ ` այն երկաթեայ {Կապանքն} ընկան փշրուած... Թէեւ այսօր պիղծ բեր

խրախճան: Ես ոսկորներս եմ քարշ տալիս ուժատ, Իմ {կապանքները} կտրած հազիւհազ ` Հանգստացնելու մերայնոց աղքատ Հ

սկացավ հայերի վրա ծանրացած միջնադարյան ուղղության {կապանքները} վերացնելու անհրաժեշտությունը եւ, նկատի ունենալով

րէ ազատութիւնը եւ մարդը դարձեալ կը մնայ կապերի եւ {կապանքների} մէջ: Այսպէս պատահեցաւ եւ Մանուշակին. բայց ինչպէ

եւ մոլորական հասկացողութիւնը եւ ազատելով նիւթական {կապանքներից}, իւր ազատ ձգողութեանը հետեւելով, թռչում է, վեր

յն նոցանից մէկը իմ մօտ մնաց, որ մի հոգեկան սիրոյ {կապանքով} իմ հետ շաղկապուած էր. ես նորա հետ երեք ամիս կեան

). նորա նուագները (Հայրունի) - Գրիգոր Վարդապետ {Կապարաճի} Կարապետեան - " Ընծայ " - " Ընծայի ընդունելութիւնը

ն: Նորա վերտառութիւնը այսպէս է՝ Գրիգոր վարդապետ {Կապարաճի} Կարապետեան, համախոհ Մխիթարեանց Վենետկոյ: Այս վե

ութեան, Կամ բռնութեանն զոհ ի կապանս՝ {Կապարանին} խորտակման: Պատի՜ր սոքա են ուրուականք Ա

գն իբրեւ զոսկի, բայց գտի զնոսա խառնուրդ պղնձի եւ {կապարի}, եւ յառաւելն ուշաբերեալ, զի սուրբ եկեղեցի չէ ըն

միայն ազգը դաստիարակել, բայց մենք ցույց կտանք եւ {կապացուցանենք}, թե որքան սխալ կարծիք է այդ եւ թե մեր ազգի հարազ

եմք. [կացցէ եւ] մնասցէ դա անդ, ուր էն, այսինքն {կապեալ} եւ կալանաւորէալ յիւրում դարաւոր գերեզմանի, զի դո

լութիւն ի կեանս հրաշագործել, այլ այդոքիկ ամենայն {կապեալ} կաշկանդեալ են դարձեալ ընդ սահմանաւոր եւ պղտորեալ

ց յաղջանուղջ, Փայլակեցաւ անաղօտ եւ հաւատոյն {կապեաց} փունջ. ԶՀայաստան ես տեսի յորժամ որդիք թագակապ

կիչս եւ զամենայն մատեանս եղեալս յաշխարհին Հայոց՝ {կապեաց} յանել աշտարակի ի հայրենի քաղաքի իւրում ի Սմարղանդ

ը երեսին Փայլում էր յստակ վերայ ճակատին {Կապել} էր կամար շնորհք արարչի Հարազատ պարգեւ հայազ

վերստին այլ մարդու հետ ամուսնացնել: Յղի կինը {կապել} եւ այնքան ծեծել, որ յղացած զաւակը վիժէ եւ այլն,

վարութիւններով, մթնացնում է այն լուսակամարը, որ {կապել} էին նորա վրայ Գէօթեն, Շիլլէրը, Լութերը: Չնչին

իւներ, որ այժմ շատ գործածական է աշխարհի երեսին, {կապել} յունական եռանկիւնի կամար, առանց սորան չէ կարելի

զ յայտնի է, որ դեռ հինգերորդ դարումը պայման էինք {կապել}, որի զօրութեամբ դեւերը պարտական էին չմօտենալ Հռ

ես միշտ իմ վերայ պահում եմ կտորը այն ծառի, որին {կապել} էին Քրիստոսին Գէթսեմանի պարտիզում մատնութեան գիշե

րծ դնել իւր բժշկութիւնը, հարկաւոր համարեց պայման {կապել} իւր աշխատութեան համար ստանալու վարձի մասին: Աբեղ

ինքն՝ տասն եւ եօթներորդ դարու սկզբումը, վճիռ էր {կապել}, որի զօրութեամբ արգելւում էր նոր ի նորոյ հող եւ

է մի սեղանապիղծ ձեռք կամ իրողութիւն, փորձ փորձէր {կապել} այս ինքնագոյ, հոգեկան ձգտողութեան եւ անձնզգայութ

ուհանները դուրս ընկան, Սատանայն, որ մինչեւ այժմ {կապել} էր նորան աշխարհի հետ, թողեց յաւիտեան։ Իգնատ

ն աշխարհքից հրաժարել, կամեցաւ Իգնատիոսը երդումով {կապել} ։ Այս պատճառով Աստուածածնի վերափոխման տօնի օրը,

ախեցող մարդ չ'լինելով, հրամայեց երկաթի շղթաներով {կապել} բոլոր դեսպանութիւնը։ Կսաւիէն հազիւ փախաւ նորա ձե

յ հուրին էկել ա Շիլայ շապիկ հագել ա Կարմիր գօտիկ {կապել} ա Եղ բերէր պորտը քսենք, Զար բերէք գլխին ածենք Մ

, ես գրողամնայ մի հիքի ունիմ, ինձ տարել են զօռով {կապել} իրէք հիքատիրոջ հետ, թէ արի՛ խարջ տո՛ւր, էլ չեն

ւ թագաւորական զբօսասիրութեան մէջ: Փեսայի թէ թուր {կապելը}, թէ որսի գնալը, թէ մենամարտութիւնը, այս բոլորը

ընտանեկան խաղաղութիւնը: Եւ մեզ թւում է, թէ թուր {կապելը}, որսի գնալը եւ մենամարտութիւնը անին իրենց մէջ այ

նեցող մարդ եւ, իւրեանց հանդերձների կտորից մի բան {կապելով} մօտակայ ծառերի ճիւղերին, հաւատում են, թէ բժշկւո

ն Լուսաւորիչը: Նորանից յետոյ Պարոյր նահապետի թագ {կապելով} Քրիստոսից 749, ուրեմն Լուսաւորչից 1070 տարի յառա

նոր ծլած ձեւերը, որ դեռ թարմ են եւ աճելու վրայ, {կապելով} եւ ճնշելով անցածի եւ մեռածի պատանքի մէջ, նոր լեզ

եր. 7) թէ գուցէ անպարան բառի կրճատուածը լինի, {կապելով} նորան այն սքանչելի կանթեղի հետ, մենք իսպառ մերժո

րը, որ դեռ թարմ են եւ կերպարանագործուելու վրայ, {կապելով} եւ ճնշելով անցածի եւ մեռածի պատանքի մէջ, նոր լեզ

ռով։ " Հրաման տային սուրբ քահանայապետքն Աստուծոյ {կապելոցն} նախարարաց, աղօթից եւ տքնութեանց պարապելոյ " եւ ա

է մեզանից մինին ընդդէմ մեր կամքին եւ յօժարութեանը {կապելու} լինէին մահով միայն վերջանալու կապով մի այնպիսի մա

հանդերձը, առնում է իւր հետ մետաքս երեխայի պորտը {կապելու} համար, եւ նուիրական արօտը, նստում է սայլը եւ

արոզում էին շատ վերացական կերպով՝ առանց ամենեւին {կապելու} նորան Հնդկաստանի հասարակաց կարգի հետ։ Այս էր պատ

ել այդ ազդեցութեանը հետեւանքն անգամ: Եւ եթէ պիտի {կապենք} մեզ այդ խաւար անցածի հետ, եթէ խոստովանելով մեր հ

Թեւապարեն ճախրեն ՚ի վեր լուսաւորաց ՚ի կայան, Թագ {կապեսցեն} նոքին փառաց ՚ի քոյդ գլուխ դաբնիդեայ, Պսակեսցեն զ

քսեյ Միխայլովիչ ցարի ժամանակներից առեւտրական որոշ {կապեր} են ունեցել ռուս կառավարության հետ: Բայց այդ բոլո

ց ուխտեցի Ազատութիւնը սիրել: Թոթով լեզուիս մինչ {կապերը} Արձակուեցան, բացուեցան, Մինչ ծնողքս իմ ձայնից Խ

ց ուխտեցի Ազատութիւնը սիրել: Թոթով լեզուիս մինչ {կապերը} Արձակուեցան, բացուեցան, Մինչ ծնողքս իմ ձայնից Խ

րդ լինելու: Ազգակցական եւ քոյր-եղբայրական բնական {կապերը} այնքան ամուր, իսկ ստանալու կաշառքը մի թշուառ 15

ւելի հեռատես՝ օրէ օր այս երկու բարբառների ներքին {կապերը} միմեանց հետ աննշմարելի կերպով պնդելով, ամրացնելո

նքը կը վտարէ ազատութիւնը եւ մարդը դարձեալ կը մնայ {կապերի} եւ կապանքների մէջ: Այսպէս պատահեցաւ եւ Մանուշակի

ադրութիւնը, ինչ որ մօտ է մեզ, որի հետ անքակտելի {կապերով} կապուած ենք, մեր խնդիրը է մեր խե՜ղճ ազգի թշուառո

որի հետ զուգուած էր ձեր դուստրը այնպիսի անքակտելի {կապերով}, որ մարդու ձեռքը իշխանութիւն չունի բաժանել: Դո՛

անը աշկարայ կը լինի, որ հայը եւ թուրքը այս տեսակ {կապերով} միմեանց հետ կապուած լինելով, անշուշտ, հոգեբանակ

, բայց երբ որ իմ կեանքը նորա կեանքի հետ անքակտելի {կապերով} կապուած է, երբ նա իմ զաւակների մայրն է, իմ տան

անքի առաջեւ, որպէս մի անբան անասուն կամ մի կոտոր {կապերտ}: - Ուրեմն ձեր վերջին խօսքն է հրաւիրել իմ փես

րովին առողջացած չէր, վասնորոյ նստաւ ձիու վերայ, {կապեց} թամքին գօտին, ճանապարհի պարկը, հողաթափը, մի խօ

հնձոց ասացից ցհնձողսն, քաղեցէք նախ զորոմնդ, եւ {կապեցէք} զայդ խրձունս առ ի յայրել եւ զցորեանն ժողովեցէք 'ի

թսուն հազար ռուփի սքայ գունահքեարի տալոց պարտական {կապեցի} զիմ անձն, կայքն օրդնին կտակակատարն ժառանգն անուա

գործեցի: Բայց իտալացիք միանգամայն կանայք են: Ես {կապեցի} նոցա մէջ մի գեղեցիկ դաշնադրութիւն. նոքա երդում կ

, զինաթափ լինելով, անձնատուր եղայ... Լեզգիները {կապեցին} ձեռքս մի մազեղէն պարանով եւ սկսեցին յառաջ վարել:

ութերորդ պապի ներկայութեամբ։ Կրակով ու սրով {կապեցին} պապերը մարդկութեան բերանը, նորա բանականութեան ազ

ընկերը։ Երեւի թէ մեր ուխտը, որ սերտ սիրով {կապեցինք}, Մընաց դագաղում փակած՝ երբ ընկերին թաղեցի

, այս է, որ կայ, Կոմս Էմմանուէլի հօրեղբայրը կը {կապէ} նորա բերանը: Հրամերես, միայն քո ցանկութիւնն էր

անից բողոքելու չէր, եթէ մի բարբարոս բռնակալ ձեռք {կապէր} մեզ թէ՛ նիթապէս եւ թէ՛ բարոյապէս, կամ արգելանքի

րը՝ այժմ արդեն ծաղրված, այնուամենայնիվ, աչքերի {կապը} դեռ պինդ է: Ժամանակն է արդեն մի քիչ հրաժարվել մե

անի որ տնտեսական խնդիրը՝ այն բազմակնճիռ Գորդիասի {կապը} լուծուած չէ, հասարակութիւնը իւր ընկերական եւ ընտ

պի հետ, որ միա՛յն կարող էր լուծանել ամուսնութեան {կապը} եւ հրաման տալ վերստին ամուսնանալու։ Ամենայն Քրիս

չորրորդը խոստացաւ։ Պապը լուծեց նորա ամուսնութեան {կապը} Մարգարիտի հետ եւ թոյլ տուեց ամուսնանալ Մարիա Մեդի

րժութիւնքը " խզեցին եւ միանգամայն ոչնչացուցին այն {կապը}, որ կապում էր Կսաւիէին աշխարհի հետ։ Շուտով Կսաւ

թիւնը այս համաշխարհական հասարակութեան հոգին էր եւ {կապը}. պատճառ, ոչինչ բանով չէր սահմանափակւում եւ ո՛չի

մանքներին։ Պապը խոստացաւ լուծանել այս ամուսնական {կապը}. միայն խնդրում էր յետ կանչել Յիսուսեանները աքսոր

ը կորչի. Պառկի՛ր խաւար հողի տակ, յոյս մի՛ {կապիլ} ոչ ոքի. Ոչ ոք քեզի այս չի գալ, որ ոսկերքըդ

ինը բաղջան էկիլ է Շալէ շապիկ հագիլ է Կարմիր գօտին {կապիլ} է... Այլ թէ սորանից յետոյ էլ ի՛նչ է

եսանել. այդ ինչ սոսկալի կերպարանափոխութիւն... {կապիկ} է միանգամայն: Ափսո՛ս աշխատանքիս, ափսո՛ս սիրելու

աշտութիւնը, որ յառաջանում էին տգէտ մարդերի մէջ, {կապիկի} նման աշխատ լինելով՝ նմանեցնել իւրեանց գրածը Եղիշ

է քառասնական թվականներին Թուրքիայում դեսպան եղած {Կապինգը}, որից զարմանալի խմբագիրը՝ մի ինչ որ լրտեսի միջո

րանք եւ ա՛յդ փողերը քամու բերանը տալ՝ եկեղեցական {կապիտալների} օրինակով: Եթե նրանց հարուցած աղմուկն այդ նպատ

Ֆերդինանդի եւ Իզաբելլայի փառաւոր մանկլաւիկը, քաջ {կապիտանը} յանկարծ լինում է անապատական եւ հիմնադիր աբեղայակա

անակից յետոյ բոլորը կ'իմանայ։ Արդարեւ, արձակեալ {կապիտանը}, ապիկար զինուորը թողնում է իւր օդեղէն գաղափարներ

ը։ Միմիայն Իգնատիոսը, որ Պամպէլունայի զօրքի մէջ {կապիտանի} պաշտօն ունէր, ընդդիմանում էր այս վճռին եւ առաջնո

աղուց արդէն թաղուած պրծած է հռովմէական Ֆորումի եւ {Կապիտոլիոնի} աւերակների տակ։ Ո՛վ չգիտէ Բենվենուտտօ Չելլինո

ամբողջ անտիկ աշխարհը եւ գոռոզ կեսարը իջնում է իր {Կապիտոլիումի} բարձունքից, որպեսզի փրկություն փնտրի Գողգոթայի ս

ութիւնն գրկեցի: Մինչ գիշերը անհանգիստ Օրօրոցում {կապկապած} Լալիս էի անդադար, Մօրս քունը խանգարած, Խնդրում

Մեր հայրենիք շղթաներով Այսքան տարի {կապկապած}, Իւր քաջ որդոց սուրբ արիւնով Պիտի լի

ութիւնն գրկեցի: Մինչ գիշերը անհանգիստ Օրօրոցում {կապկապած} Լալիս էի անդադար, Մօրս քունը խանգարած, Խնդրում

սիսափայլի " լեզուին։ Մենք թողում ենք այն անյաջող {կապկութիւնները}, որ մի քանի անարուեստ խեղճեր " Հիւսիսափայլի " այ

րի ծայրերից՝ իւր ոսկեղէն ճառագայթները ցոլացնելով {կապոյտ} ալիքների վերայ: Հիւսիսում դաշտերը ծածկուած ե

ւմ էին: Լուսինը ամենայն փառահեղութեամբ լողում էր {կապոյտ} երկնքի վերայ: Գերեզմանակա՜ն լռութիւն... Բնակիչն

ին յաւէժ ծիրանափառ զքեւ արկցեն պատմուճան։ Յաթերս {կապոյտ} եւ դուք աստղունք՝ լուսածըղիկք, վառվառուն, Արու

" Հայրիկ, - ասաց դուստրը հօրը, - {Կապոյտ} երկնքի վերայ Որքա՞ն աստղեր փայլում են վառ,

ղդոջուն աչքին այդ մարդասպանի Երեւել դարձեալ {կապոյտ} երկնքում: Թո՛ղ գէթ իմանար այդ չարագոր

որ նա չունենար․ ինչ մագաղաթի վերայ գրած կարմիր ու {կապոյտ} գրերով ուրբաթագիրք ասես, որ չունենար. նա դեռեւս

այթները խաղում էին տանս պատուհանի ապակիների հետ: {Կապոյտ} երկինքը զարդարուած անհամար գոհարներով, ասես թէ,

մի բան միտքս ձգեց: Ես մի դրացի ունիմ, ահա, այս {կապոյտ} պատուհաններով միայարկ տանն է բնակւում, - այս ասե

ր մօտ երեսուն տարեկանի: Ինքը խարտեաշ, գեղեցիկ, {կապոյտ} աչքերով, մազերը կարգով սանրած եւ իւղած, հագուստ

, չոր, քարշուած ինչպէս թմբուկի կաշի եւ բոլորովին {կապոյտ}, լերդագոյն, երեքի բերանի մէջ ոչ մի ատամ չկար:

ւ եղունգները երկայն, որոնց տակի կեղտը մի զզուելի {կապոյտ} գոյն էր տալիս երկայն ու կորացած եղունգներին, որ

ձգած է. ուրարաձեւ նոյնպիսի պաստառից շղարշ, բաց {կապոյտ} գունով, որ յետոյ մէջքի վերայով դարձեալ աջ կողմը

ց անկանի ի Վենետիկ Իտալիոյ՝ հիմնել եւ հաստատել ի {կապոյտ} ալիս Ադրիտեան ծովու՝ զհաստահիմն կայարան հայկական

ը ժողոված էր ո՛չ թէ մի բնակութեան յարկի մէջ, այլ {կապոյտ} երկնակամարը էր նորան տունի փոխանակ։ Օրերով ոչինչ

Նա կապում է պատմութիւնը Բնութեան հետ պինդ {կապով}, Ցանցառ միստիկի բաժնածը ` Մարմին, ո

անկեղծ բարեկամն եմ, որի հետ միացել եմ մի անխզելի {կապով}: Նորա հետ եմ ծնուել, նորա հետ եւս պէտք է թաղվիմ

ց լինելով ստիպուած։ Պատճառ, որպէս ամուր եւ պիրկ {կապով} կապուած լինելով Տիրոջդ քաղցր եւ ախորժելի սիրով,

էր միաւորել այս երկու սիրահարքը օրհնութեան պսակի {կապով}: Բայց այդ դեռեւս չոր յոյս էր: III Այն, որ չ

օժարութեանը կապելու լինէին մահով միայն վերջանալու {կապով} մի այնպիսի մարդու հետ, որի երեսը չկամէինք տեսանե

այս երկու սիրող սրտերը կապուէին օրհնութեան պսակի {կապով}: Ինչպէս դու, նոյնպէս եւ ես, տալիս եմ քեզ իմ սի

եւ կապուած լինէր վիպասանութեան ընթացքի հետ որեւէ {կապով}: Փափակի յայտարարութիւնն է բոլորը, ինչ որ կայ (

յս է բանը, որ դոցայ վերանալը կամ մնալը, որեւիցէ {կապով} կապուած չէ նոցայ էական խորհրդի հետ... " Մ

յետոյ հաւատար Տիրանին եւ մինչեւ այն աստիճան, որ {կապոց} առնուր նորանից որպէս թըլիսմ եւ Գարեգնից ծածուկ ու

իմ մօտ գտանուած բոլոր արծաթը, տուեց ինձ ահա այս {կապոցը} ՝ ասելով, թէ դորա մէջ կարող եմ գտանել իմ ցաւի ճա

Չգիտեմ, - պատասխանեց խորհրդական ծանօթս եւ նետեց {կապոցը} իմ առաջեւ՝ նշանացի առնելով, որ բանամ նորան:

վ իւր գործը, երեք անգամ պտուտում է հիւանդի գլխին {կապոցը}, եւ դնում է ձգել ճարը նշանակուած տեղում: Թեթեւ

գնաց Թիւթիւնճի-օղլուի տանից, ձեռքին բռնած թեթեւի {կապոցը} եւ մի ճրագ: Ինքը Մանուշակը, ոչինչ հաւատ չունէր

յդ կտակը վաւերացնելու համար: - Ի՞նչ կայ այդ {կապոցի} մէջ, - հարց արեցի ես: - Չգիտեմ, - պատասխան

րան: Երբ բացեցի, ո՛վ խայտառակութեանս, գտայ {կապոցի} մէջ հին եւ պատառոտուն հանդերձներ՝ հարիւր, հազար

յստեղ հիւանդին ասում են, որ երեք անդամ թքանէ այն {կապոցի} մէջ: Մոռացանք վերեւումը յիշել, որ այս բոլոր արա

արձեալ տանը. իսկ միւս բաները բոլորը փաթաթւում են {կապոցի} մէջ ձգուելու համար: Թեթեւ թափողը, որ տանում

թական ծանրութեան պատճառով, արդէն Նիւտոնի օրէնքով {կապուած} էին երկրագնդի կենտրոնի հետ... Այսպիսի բաներ

որ, քանի մը Տիտայական տրամաբանութենէ վախնալով, {կապուած} մնացին ու հերձուած անունը միշտ մերժեցին։ Ի՞նչ կա

ւրիշ կառավարութենների հետ, ուրեմն եւ նոցա օգուտը {կապուած} չէ մի վնասի հետ, որ պիտի վերաբերուէր ֆրանսիական

անր արժէք ունի այս խնդիրը, որչափ մարդը անքակտելի {կապուած} է նորա հետ, այնքան դժբախտ է եղել այդ խնդրի ճակատ

նը կամ անզօրութիւնը, նորա բարձրանալը կամ ցածնալը {կապուած} է այն նիւթերի շատութեան կամ սակաւութեան, որոնց հ

նը, ինչ որ մօտ է մեզ, որի հետ անքակտելի կապերով {կապուած} ենք, մեր խնդիրը է մեր խե՜ղճ ազգի թշուառութիւնը:

ող Անգլիացին: Քանի որ իմ կեանքի խոստովանելը {կապուած} չէ նորա շահի հետ, նա խոստովանելու չէ: Ուր թողու

մ, պահանջում է իւր արդարացի հարկը: Մարդկութիւնը {կապուած} է երկրագունդի հետ. փորձերը ուսուցին նորան, իւր

որութիւն։ Իսկ այն մատենագրութիւնը, որ անքակտելի {կապուած} չէ մի ազգի հոգու հետ, այն մատենագրութիւնը, որի

ուտը եւ վնասը, նորա յոյսերը եւ ահը, - այդ բոլորը {կապուած} է վաճառանոցի (bourse) հետ. եւ քանի որ Անգլիոյ

եր վերայ: Այս րոպէից մեր բոլոր կիրքերը լռուած ու {կապուած} են ընդդէմ պ. Չամուռճեանի, բացի կարեկցութենից:

լով ստիպուած։ Պատճառ, որպէս ամուր եւ պիրկ կապով {կապուած} լինելով Տիրոջդ քաղցր եւ ախորժելի սիրով, որի անու

, հարկաւոր է աւելցնել, որ մենք մոռացանք, որ թէ {կապուած} սուրբերի մէջ հրաման տուող կար, այդ, տիրապէս, Ս

նոջ գովասանութիւնը եւ այնտեղ, ուր խօսում է Դռնում {կապուած} նախարարների՝ Հայաստան մնացած կանանց վրայ, Փարպեցի

ժրագլուխ կինը հանդէս չունենար այն անցքերի մէջ, որ {կապուած} նախարարների եւ Ս. Ղեւոնդեանց մասին խօսելով՝ պատմո

յ, հնազանդուելով մօր կամքին: Նորա խելքը, միտքը {կապուած} էր Շահումեանցի հետ. նա մտքից չէր հանում այն խորհ

ութենով եւ բոլոր մեծվայելչութեամբ։ Գիտութիւնքը՝ {կապուած} կաշկանդուած, որպէս մի չորացուցած մեռեալ դիակ, բ

եւ այլ Յիսուսեանք, որ առանձին գաղտնի երդումներով {կապուած} էին Կարգի հետ, բայց բնակում էին Յիսուսեանների հա

այ տեղ, ուր հանդէս ունենար այս դաւաճանութիւնը եւ {կապուած} լինէր վիպասանութեան ընթացքի հետ որեւէ կապով: Փափ

Կան ազգեր, որ միջին դարերում ծնեցան, նոքա ամուր {կապուած} են այդ դարերի հետ եւ սոցայ ժանգը, եթէ երեւում է

ապէս թարգմանուի: Բնական գիտութեանց բոլոր ճիւղերը {կապուած} են ֆիզիկայի հետ. այնպէս, որ դժուա՛ր է ձեռք զարկ

անը, որ դոցայ վերանալը կամ մնալը, որեւիցէ կապով {կապուած} չէ նոցայ էական խորհրդի հետ... " Մեր տէրտէ

, որ հայը եւ թուրքը այս տեսակ կապերով միմեանց հետ {կապուած} լինելով, անշուշտ, հոգեբանական երեւոյթներով իրար

րբ որ իմ կեանքը նորա կեանքի հետ անքակտելի կապերով {կապուած} է, երբ նա իմ զաւակների մայրն է, իմ տան կառավարի

ընտիր, գեղեցիկ եւ մշակուած համարուիլը, շատ պինդ {կապուած} լինելով նոր լեզուն բռնաբարելու եւ հնի ազդեցութեան

ւմ, բուն այն անխորտակելի շղթան, որով բնականապէս {կապուած} է նա իր ազգի հետ, ստիպում է նորան խոստովանել այս

Սա չէ նմանում այն նիւթական տարերքներին, որոնք, {կապուած} լինելով բնութեան օրէնքներով, պիտի աստիճան աստիճա

ուածով մի հռոմէական վարդապէտի, որ բնակում էր հին {Կապուայ} քաղաքի մօտ գտանուած գիւղում: Անապատականը ընդունո

որա կերպարանքից կարելի էր եզրափակել, թէ սառել ու {կապուել} էր նորա զգայականութիւնը: Նա մի փոքր ժամանակ այս

արդան այս տողերը: Երբ Սեւ ծովի նաւարկութիւնը {կապուեցաւ}, երբ ես մի փոքր թեթեւացայ իմ առեւտրական անվերջան

լ Էջմիածնից: Եւ ահա, Փարիզի հայկական դպրոցը {կապուեցաւ} Էջմիածնեան աթոռի հետ: Կարծում եմ, որ դու աւ

հոգուն, ցանկանում էի, որ այս երկու սիրող սրտերը {կապուէին} օրհնութեան պսակի կապով: Ինչպէս դու, նոյնպէս եւ

ր այն դժուար խնդիրներում մինչ տէր սատանան պիտոյ է {կապուէր} մնար հնար չգտանելով որպիսի եւ իցէ կերպով ազատուել

ճ էր " Քաղցկեղ Հայաստանի " անուն ունենալ, քան թէ {կապուիլ} մի պարեգօտաւորի անունի հետ, որ շատ կարելի է թէ ա

Վարդիթերը " կարդալու ժամանակ, կարդացողի միտքը չի {կապուիլ} լոկ Սօսի կամ Վարդիթերի հետ, այլեւ շատ տեսակ բնաւ

: Ի դեպ, ում միջոցով, որ հարկ է, ուղարկեցեք մի {կապուկ} փոստի թուղթ 25 ծրարի հետ, որպեսզի ձեզ նամակ գրել

քերը լինում են վրէժ, վրէժ. ուտող եւ մաշող կրակը {կապում} է նորա լեզուն... Դուստրը, կամենալով կատարել

եւ թագաւոր դնել Արշակի որդի Պապը: Թէոդոսը թագ է {կապում} Պապին եւ իւր զօրքով հանդերձ ուղարկում է Հայաստան

ախութիւնը, բայց Ռուսիոյ կառավարութիւնը շղթաներով {կապում} է նորան եւ ազատութեան մարգարէներին պատասխանում է

արդախ Կշռի չէ շեղում թաթը"։ Նա {կապում} է պատմութիւնը Բնութեան հետ պինդ կապով,

որստական դիպուածների, վազում են, խուճապում են, {կապում} են կայքերը, պահում են բեռները, լցնում են հրացան

ծակում են անդադար նոցա մարմինքը ախտերի աքցանով, {կապում} են նոցա միտքը խոստմունքով եւ փառքով, ինչպէս շուն

նձնասիրութիւն, եթէ այդ մարդը իւր անձնասիրութեամբ {կապում} էր ազգի կամ քաղաքի յառաջադիմաթեան ընթացքը: Խօսակ

այդ հաշիւն է, սիրելի՛ որդի, որ մեզ կառում է եւ {կապում} է, որ դժուարանում եմ այս րոպէիս ձեզ խօսք տալ:

րը ոչինչ չէին խօսում, այն էր պատճառը, որ ծնողքը {կապում} էին նոցայ բերանը, ինչպէս այս րոպէիս դու, մինչդե

ճիճ: Յետոյ մի հատ ձու, եօթն աւելի ճիւղերի վերայ {կապում} են հիւանդի հին կամ նոր հանդերի եօթն տեսակ կտորներ

, կամենում է աղաղակ բառնալ, բայց սրածայր դաշնակը {կապում} է նորա լեզուն: Մեր ցեղապետը եւ խոհարարը կողոպ

ատիոսը հրամայեց սղոցել այս մասնը եւ երկար ժամանակ {կապում} էր ոտքի վերայ մի երկաթի մեքենայ, որ կամաց կամաց

" խզեցին եւ միանգամայն ոչնչացուցին այն կապը, որ {կապում} էր Կսաւիէին աշխարհի հետ։ Շուտով Կսաւիէից յետոյ ո

ի ոտքը գերեզմանի մէջ, այնուամենայնիւ (երես 86) {կապում} է ուրիշի այգու ջուրը եւ առու բացում դէպի իր այգին

է. բարի է, բայց այգին, տարին տասներկու ամիս չէ {կապում} երկրագործի ձեռքը, մնաց որ այգեգործութեան մեծ եւ

ն։ Յառաջ քան թէ Յիսուսեանք, եկել էին այստեղ {Կապուսինեան} քարոզիչքը, բայց նոքա շատ փոքր յառաջադիմութիւն ու

սնական կեանքի համար։ Չնայելով այս բաների վերայ՝ {Կապուսինեանք} ստացան մի քանի ունկնդիրք։ Նոցա քարոզութեան մեծ պ

րանսիայն երդում կերաւ Հենրիկոսի անունով։ Միմիայն {Կապուսինեանք} եւ Յիսուսեանք հրաժարուեցին երդումից. այն պատճառո

չէր երեւում բոլորովին ոչ մի ամպի հետք: Առաւօտ ու {կապուտակ} արշալուսից յետոյ սկսում էր արեւելքը վարդագոյն վառ

նից մի արփիաճաճանչ առաւօտ: Մեր շոգենաւը սուրալով {կապուտակ} ծովի յստակ եւ հարթ մակերեւոյթի վերայ, անզգալի կե

ին փոքր էր, անախորժ կերպարանքի տէր, եւ սակաւ մի {կապուտակն}: Անգործութիւնը սորան ստիպեց ուրիշ ճանապարհներ եւ

ամբ կամենում էր ձեռք ձգել Մխիթարը՝ բարեկամանալով {Կապուցինեան} աբեղաների Յակինթոս վանահօր հետ, որի հովանաւորութ

ան լինելու վերայ, արձակել էր, ընդունելի էր եղած {Կապուցինեան} եւ Յիսուսեան աբեղաներին միայն։ Ծերակոյտը, տեսան

ց, որը թերեւս (իմ անձնական ենթադրությունն է), {կապված} է որեւէ քիմիական փոփոխության հետ հենց ապագա օրգան

լեկցիաներ, որոնց տեղ հասցնելը մեծ ծախսերի հետ չի {կապված}: Ես առանց այն էլ կամենում էի Բենգալիայից բերել մ

ր սովորել։ Բայց թէ ինչ օրէնքներով միմեանց հետ են {կապվում} այդ բառերը, մէկ խօսքով լեզուի բաղդասութիւնը այնպ

րիկ լճակ, եւ որի երեսի վերայ սերի պէս կանգնել էր {կապտագոյն} կեղեւը, գրաւեցին իմ ուշադրութիւնը․ կանաչ ու կապտ

գոյն կեղեւը, գրաւեցին իմ ուշադրութիւնը․ կանաչ ու {կապտագոյն} - բաց կարմիր բարձրանում էր նորանից: Սիրտս կոտրած

հայրը եւ ոչ մայրը, հանեց սեղանի արկղից բարակ եւ {կապտագոյն} թուղթ, առեց գրիչը եւ գրում էր: Երկու անգամ հարկ

ընդ նուիրական ոսկերս մարտ եդեալ աբեղենին մերոյ, {կապտեալ} ի հանգստեանն խշտեաց՝ ՚ի գետ կամաց. զնոյն իսկ զո

նես, Եւ ում զլանաս ի փառաց հեշտին զնայ դու {կապտես}: Արտասուաթոր անոք հիգին դու ես միայն ապաւէ

ւ փորձի ենթարկուելով որպէս կասկածաւոր ցիգան կին, {կապւում} է շղթաներով։ Կոմսը շատ ուրախանում է՝ իմանալով,

մեր անձը. սփոփել եւ մխիթարել սիրտը այն մօր, որ {կապւում} էր աշխարհի հետ միմիայն իւր որդու կենդանութեամբը։

նները մեծ, համարեայ թէ մինչեւ այնքան, ուր ծնօտը {կապւում} է գանգի հետ: Շրթունքը բարակ, չոր, քարշուած ինչ

նում էր, բայց ի՞նչ պատճառով. սաստիկ բարկութենից {կապւում} էր նորա մաղձատար խողովակի ճանապարհը, վասն որոյ մ

ութեամբ կպչելով երկրագունդի ելեքտրականութան հետ, {կապւում} է եւ ուղղւում է դէպի երկրագունդի ելեքտրական կենդր

Կամ եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, {Կառած}, կապած, թէ արձակ: Երէք անգամ պտոյտ գալո

Կամ եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, {Կառած}, կապած, թէ արձակ: Առաջին անգամի նման,

Կամ եօթն կարգ գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, {Կառած}, կապած, թէ արձակ: Պառաւները երրորդ անգա

խաւարի մէջ, պիտոյ է խարխափելով քայլէին եւ այն՝ {կառած} ու կապած անտանելի ծանր շղթաներով։ Մինչդեռ քրիստո

իպայի սրտի վկայութիւնը համաձայն է նորա գործածած՝ {Կառամզինի} իմաստուն խօսքին, ապա ի՞նչպէս պիտոյ է մեկնել նորա

րեմ՝ առաջին հնարավորության դեպքում: Նստատեղի եւ {կառապանի} տեղի տակի արկղները պակասում են, բայց պատրաստելու

տունն ու բունը բարելավելուն. իսկ հետո արդեն հարց {կառաջանա} փոխանակման եւ ֆինանսական շրջանառության միջազգային

ղակալ հաստատեմ ահա ըստ ամենայնի. այս ինքն յիշեալ {կառավառիչքն} եւ կամ նոցա օրինին իմ կտակակատարաց զգործսն առ իմ

ագ: Ո՛վ խնամող եւ հաստիչ աջ, ո՜վ երկնային {կառավար}, Ո՞վ է հաշուել, քանի՞ արդեօք քո առաջից ան

նդ իշխանութեամբ Վենետիկեան հասարակապետութեան. եւ {կառավար} տեղւոյն, առ 'ի ծաղկեցուցանել զայն տեղի այլեւայլ

ւնեան, որ եւ ըստ վկայութեան նամակագրին, բարւոք {կառավարեալ} ըստ խղճի մտաց, գուն գործելով աճեցուցանել ըստ ամե

ացն եւ ասէ, թէ յորչափ մնասցէ ինքն կենդանի, ունի {կառավարել} զայնս որպէս հաւատարիմ գործակալ Նախիջեւանայ:

: Նրանց իդեալը, նախատիպը, կիսաստվածը 12 տարի {կառավարել} է քաղաքը առանց վերահսկողության, առանց որեւէ հաշվ

ք սամատեարքն, թողում դարձեալ մնալ հաստատուն առ ի {կառավարել} եւ ի ժառանգել զմիւս տներն եւ ստատն ըստ ցուցմանն ե

մ, մանաւանդ քո հոգասիրութեամբ. որովհետեւ շատ էր {կառավարել} նա այդ վանքը, թէ ուր եւ իցէ գտնւում է, թո՛ղ հար

իւն մի մարդու վրայ, որ շատ անգամ կամ շատ ժամանակ {կառավարել} էր այդ եկեղեցին. ըստ որում այսպէս է ասում. " Քա

եւ այլն, եւ այլն, ծառայ խոնարհ ձեզ: Չէ կարելի {կառավարել} ժողովուրդը ուրիշ կերպով... - Եւ այլն, եւ

: Բուբանդուսը սկսեց շարունակել. - չէ կարելի {կառավարել} ժողովուրդը ուրիշ տեսակ, փորձութեան մէջ ձգել եւ ս

ւդ[ովիկոս] XIV-ի տղայութեան եւ մանկութեան ժամանակ {կառավարելով}, նոյնպէս առաջ նայեցաւ, բայց այն յիսո՞ւն երկաթէ

րհված հրովարտակ, որը հնարավորություն է տալիս մեզ {կառավարելու} " սեփական իրավունքներով ու սովորություններով"։

մ ի՞նչ աղբիւրից ստանում է նա արծաթ, իւր ընտանիքը {կառավարելու} համար: Ոմանք ասում էին, թէ հետը բերած արծաթ ուն

սիկա դեսպան ուղարկուեցաւ պապական սեպհականութիւնքը {կառավարելու} այս կղզու մէջ եւ Սարակինոսների յափշտակած երկիրը յ

, իսկ վանքերինը հազիւհազ առձեռն արդեամբ զիրենք կը {կառավարեն} եւ հոգեւորականութեան շարունակութիւնը կը պահեն, ե

քը ունենայ, նորա խելքը մարդն է, եւ մարդը պէտք է {կառավարէ} իւր կնոջը: Վարդ-խաթունի խօսքերը մի անորոշ տպա

րկն տէրութեան եւ զվարկ Ադմինիստրատորին, մնացեալն {կառավարի} ընդ տեսչութեամբ Ադմինիստրացիօնին, յանդադար աճման

գտանին այդր, եւ զառանձին վկայութիւն՝ յայնմ, թե {կառավարիչ} սենաթն հաստատեալ է զիս ի վարժապետական կոչման. վա

եսանել զհաշիւ հրիտակին ընդ պ. Հագի (ընդհանրական {կառավարիչ} ): Վճռաւ գերագոյն ատենի տեղւոյս, ինձ անկ էր (ո

ուցակ ծախսուցն եւ ՚ի միասին ընդ իւրոցն ստացեալ ՚ի {կառավարիչ} Հագէն, յանձնել պ. Յ. Ս. Աբգար, յաղագս միաւոր

Ալիշանեանց վարդապետը գտանւում է Փարիզում՝ որպէս {կառավարիչ} Մուրադեան վարժարանին: Այս արժանապատիւ անձը ծանօթ

Միքայէլ աղա Արզումանեանին ` եղբայր տիկնոջ, որ է {կառավարիչ} աղջկանց դպրատան: Александр Карлович Мейснер по

Ես չկամիմ նկարագրել ամուսնական գործերի գլխաւոր {կառավարիչ} դեւի արտաքին կերպարանքը. պատճառ, իմ գրածը կարդա

Կայսերական Աթոռի ժառանգին եւ համարեա՛ թէ ազատակամ {կառավարիչ} երկնային թագաւորութեանը։ Յիսուսեաններից շատերը ս

րծը, որ պատահեցաւ Տուլօնի թագաւորական սերմնարանի {կառավարիչ} Ժիրար անունով Յիսուսեանի եւ օրիորդ Լա-Կատիերի մէջ

իաբանութեան իշխանութեան տակ, եւ վարժարանի ներկայ {կառավարիչը} է Հ. Ղեւոնդ Ալիշանեանը: Վարժարանը գտանւում է Սէ

բերում նորա դերանունը։ Իսկ թէ Փարպեցին վերջին {կառավարիչը} չէր, այդ մասին դրական ապացոյց ունինք։ Փարպեցու

ականութեան մեծ դեւը եւ ամուսնական գործերի գլխաւոր {կառավարիչը}: Բացի սորանից այսօր տարեգլուխ է մի քանի նզովեալն

ում նորանց, որովհետեւ լսողը չ'կար։ Այս պատճառով {կառավարիչը} (Rector) եւ վարդապետները (Professores) վճռեցի

ր առանձին պատահմունքների համար կամ Գեներալը, կամ {կառավարիչը} դնում էին իւրեանց վճիռը։ Խօսինք այժմ Յիսուսե

րդացւում էին միայն հատուածներով, եւ այն, ինչ որ {կառավարիչը} կ'ընտրէր, իսկ պատմութիւնը դաս էր տրւում այն գրքե

ան էր Յիսուսեաններին, կանչեց իւր մօտ Համալսարանի {կառավարիչը} եւ Համալսարանական ծերակուտի անդամքը, յայտնեց նոր

իզի համալսարանի մէջ վարդապետական աթոռների վերայ։ {Կառավարիչը} պատասխանեց, թէ այդ բանը գլուխ բերելու համար յառա

umus tales quales " (մեք այնպէս ենք, ինչպէս)։ {Կառավարիչը} խնդրեց նորանից բացայայտել այս խօսքերը։ Աբեղան պա

պ. Խատիսեանցը, Թիֆլիսի մագնիսեան դիտանոցի արգոյ {կառավարիչը}, աշխատութիւն յանձն առնուր մեր յիշած ֆիզիկան հայե

կապուած է, երբ նա իմ զաւակների մայրն է, իմ տան {կառավարիչը}, ի՞նչպէս ես կարծում, ես դուրս կը ձգե՞մ նորան,

է մի բաւական գեղեցիկ տնից, ուր գտանւում են արգոյ {կառավարիչների} բնակարանքը, հիւրընդունարանը եւ մի սենեակ, ուր կ

նը ունի մի բաւական ընդարձակ պարտէզ աշակերտների եւ {կառավարիչների} հանգստութեան համար պարապ ժամերում: Բացի ասացեալ

նութեամբ աշխատելով՝ գրաւեց բոլոր վարժապետների եւ {կառավարիչների} ուշադրութիւնը։ Աւարտելով ուսման ընթացքը ճեմարանո

ւթիւնը կառավարւում էր Գեներալի, Գաւառականների եւ {Կառավարիչների} ձեռքով։ Գեներալը էր գլուխ Կարգին, Գաւառականք՝

. Սօսի կարծիքը այս տեսակ բամբասուած ազգային {կառավարիչների} մասին, թէեւ մենք պատրաստ ենք ընդունել որպէս մի չ

գնալոյ առ տէր։ ԶՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեանց {կառավարիչսն} եւ կամ զնոցա օրինին եւ վերայ իմ կտակակատարաց առ ի

, կտակակատարք իմ լինիցին Մադրասայ որբոց սնդուկին {կառավարիչք} պարոնայքն, հանդերձ ի Տէր հանգուցելոյն կտակակատար

նակում էին իւրեանց մէջ քանի մի Տէրութիւնք), իսկ {Կառավարիչք} եւ ուխտապահերի իշխանքը կառավարում էին Կօլլեգիաներ

պէս եւ աշակերտը կրում է իւր վերայ դպրոցի դրոշմը: {Կառավարիչքը} կամ դաստիարակքը դպրոցների, որ, չպահպանելով ազգի

ութիւն, ո՛չ գիտութիւն եւ ո՛չ արուեստ: Տէրութեան {կառավարիչքը} իւրեանց անձնական շահին պաշտօնեայ, տէրութեան գանձ

ն, որ Գեներալը, Գաւառականները եւ Կօլլեգիումների {Կառավարիչքը} լինում էին միշտ Չորս ուխտի Յիսուսեաններից։ Յիսու

դիպուածների մասին զանազան թագաւորութենների մէջ։ {Կառավարիչքը} եւս իւրեանց կողմից յայտնում էին այս բաները ուղղակ

պարզապէս նշանակել էր իւր կոնդակներից մինի մէջ"։ {Կառավարիչքը} եւ երեսփոխանքը չ'կարողացան հասկանալ այս աբեղայի խ

ասին, որպէս մարդու բոլոր բարոյական ձգտողութիւնքը {կառավարող} գործիքի մասին: Յայտնի է, թէ քրիստոնէութեան

ովնաթանեանցի տեսութեամբ, բոլոր աշխարհը շարժող եւ {կառավարող} ուժը եւ զօրութիւնը էր արծաթը, եւ նա այնպիսի մարդ

րը երկու մայրաքաղաքներից հալածելու համար տրուեցաւ {կառավարող} ծերակուտին 1815 թուականի դեկտեմբերի 19 օրումը. շ

էջ եւ եղկելի վերջի թելերը մի մասնով լարւում են եւ {կառավարուած} են նորա ձեռքով, կամ, նորա ազդեցութեամբ. բայց,

ստատած է այդտեղ երբեմն ուսումնարան եւ տպարան, որ {կառավարուել} են բաւական երկար ժամանակ մի Թադէոս վարդապետի ձեռք

էն մարդու հետ կռիւ վէճ բանալ: Քաղաքը մինչեւ այժմ {կառավարուել} է, այսուհետեւ եւս կը կառավարուի, մեք մեր կեանքի

քաղաքում, ուստի բնականաբար, վանահօր ձեռքով պիտի {կառավարուէր} Սուրբ Կաթուղիկէն, ուստի եւ Մեծ Վահանը ամենայն իր

իսի չէր պատճառել յունական բանակի հուրը Ագամեմնոնի {կառավարութեամբ} բացուած Տրոյայի վերայ: - Ի՛նչ մարդ է այդ, Ճ

նչ ցմահ յիշեալ Աննային մնացեալ իցէ ՚ի տանն իմ ընդ {կառավարութեամբ} Աննային, յետ մեռանելոյ Աննային, զվերն յիշեալ եր

լոկ խօսքերով միայն, բայց Գրիգորը, որի խելքով եւ {կառավարութեամբ} հինգ պապ նստել էին պապական գահը, որ մի զարմանալի

յս պատկանի մատուցանել ի Նախիջեւանայ հայոց հոգեւոր {կառավարութեան}, զխնդիրս զայս շարադրեցի, պարզագրեցի եւ ստորագրե

բարձրագոյն ուսումնարանին, լինել գրագիր ի հոգեւոր {կառավարութեան} տեղւոյդ, առ ի նովաւ ապահովել զսնունդ իւր յայդմիկ

յարգելի միջնորդութեան սրբազան տեառն հրամայեալ են {կառավարութեան} ճեմարանին կամ դիրեկտորին ընդունել ի թիւս ձրիավարժ

ման նորին վեհափառութեան, յետ որոց յատենի հոգեւոր {կառավարութեան}, ի ներկայութեան անդամոց՝ Կարապետ եւ Յովհաննէս ք

խնդրաւ ի 8 նոյն մարտի յանուն Նախիջեւանայ հոգեւոր {կառավարութեան} խնդրեցի բանալ զօրինաւոր քննութիւն ըստ այսր առարկա

նչեւ ցայսօր չէ ունեցեալ իմ ի կողմանէ նոյն հոգեւոր {կառավարութեան} զորպիսի եւ իցէ տեղեկութիւն եւ ծանօթութիւն զդրութե

ՀԱՅՐ ԵՓՐԵՄԱՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ԱԼԹՆԵԱՆՑ ԱՆԴԱՄՈՅ Հ. Հ. {ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ} Ս. Պ. -ԲՈՒՐՂԱՅ Դիւանատուն Լուսաւորչական Հայուց

ընկալեալ ի 2 ներկայ մարտի ընդ միաւորականի Հոգեւոր {Կառավարութեան} տեղւոյդ զկնքափակ ծրար մի յանուն Նորին Գերամբարձ Ս

Նոր Նախիջեւան, ըստ առաջարկութեան տեղւոյն Հոգեւոր {կառավարութեան} ընկալաւ զիս ի թիւս հոգեւորականաց այնր քաղաքի եւ դ

(յաղագս) զարձակագիր զոր խնդրաւ մատուցի հոգեւոր {կառավարութեան} Նախիջեւանայ, յաղագս հանդիման կացուցանելոյ զայն ո

յ, որպես զի հաճեսցի տէրութիւնն այն ազդել գլխաւոր {կառավարութեան} իւրում ի Հնդկաստան, երեսփոխան ճանաչել զիս եւ զպ

մանէ տալ ինձ զթուղթ ընծայութեան, յանուն հնդկական {կառավարութեան} Անգլիոյ ի Կալկաթա: Վսեմափայլ դեսպանն, յետ ամ

խնդրեցի տալ ինձ զթուղթ ծանօթարար յանուն Հնդկական {կառավարութեան} Անգլիոյ ՚ի Կալկաթայ: Վսեմափայլ դեսպանն անհրաժեշտ

արդեամբքն գումարելովք ընդ այսքան ամս, գտանին ի {կառավարութեան} ընդհանրական Ադմինիստրացիօնին Կալկաթայի. ուստի ե

նախ քան զամենայն, յանդիման լինիլ նախագահին այսր {կառավարութեան}, այն է գլխաւոր ռեգիստրատորին եւ ադմինիստրատորին

էր այն, ապա ուրեմն կամայ ակամայ թողլոց էր զայն ի {կառավարութեան} կտակակատարաց, բ) զի թէ պարգեւագիր էր, ուրե

օրէնսգէտ պ. Պալի, յաղագս յանդիման առնելոյ զայն {կառավարութեան} հայոց ի Նոր Նախիջեւան: Զվարձս պ. Գէորգ Աւետի

քաղաքիս աստիճանաւոր Խալիբովն հրաման գրեաց Հոգեւոր {կառավարութեան} քաղաքիս օծանել զպատկերս նուիրեալս ի զանազան անձան

րոյական պիտոյից ազգին, այժմիկ յանձն եղելոյ իմում {կառավարութեան}: 'Ի վերայ հիման վերոյգրեալ ազգային պաշտօնական

արոն, - գրում էր նա, - որ պարտական էր մնացած մի {կառավարութեան} մի արծաթի մեծ գումար, շատ տարիներով կամակորւում

առի սահմանադրութեան վերայ, եւ գտանել Տեղակալական {կառավարութեան} բողոքաքննութեան (իշխանութեան) տակ: Իսկ քաղաքու

կանութեան շարունակութիւնը կը պահեն, եւ եկեղեցւոյ {կառավարութեան} ղեկը ձեռքերնին ունին: Ո՛ր իշխանը քանի մի վաս

եզանից, եթէ առիթ տաք ինձ գործ ունենալ իմ աշխարհի {կառավարութեան} հետ, որ, անտարակոյս, բիւր անգամ լաւ հասկանում

նը։ Դորա հակառակ, նա հայր է այն ազգերին, որոնց {կառավարութեան} ղեկը Նախախնամութիւնը հաւատացել էր նորան: Նորա սի

թեամբ եւ ոչնչութեամբ: Ո՞չ ապաքէն մեր աշխարհի {կառավարութեան} մէջ գտանուած մեծամեծքը, որ գուցէ մի փոքր լաւ կար

ւիցէ աղօթք եղած լինի դպրոցում Հ. Ռափայէլ Թրեանցի {կառավարութեան} ժամանակ, բայց իւր օրում՝ երբէք ոչ, եւ թէ որոշ

չէ մի վնասի հետ, որ պիտի վերաբերուէր ֆրանսիական {կառավարութեան}: Շնորհակալութիւն Պ. Արամեանին եւ առաւել շնորհակ

երից, եւ սոցա որակութիւնը ոչ թէ միայն ցոլանում է {կառավարութեան} վերայ, այլ մեծապէս պատճառ է նորա ապահովութեան կա

ո՛, այո՛, այդ ազատ Անգլիան: Բայց այս չէ բղխում {կառավարութեան} հաճոյքից, նա ստիպուած է... Ամերիկան պատերա

հարստութիւնը չէ վերաբերւում անգլիական ազգին, այլ {կառավարութեան} եւ ազնուականութեան, որ Անգլիա չեն, որովհետեւ մի

րամանոցի հսկայութիւնը, ի՞նչ հարկաւոր է անգլիական {կառավարութեան} դրամի կարօտ չլինելը կամ ուրիշներին փոխ տալը, մի

էն մարդ գիտէ, որ գրատպութիւնը ազատ է այնտեղ, եւ {կառավարութեան} եւ օրէնքի կողմից ամենայն յարձակմունք անհնարին: Բ

տ չէ. թող քառասուն անգամ, եթէ կամենան, փոփոխեն {կառավարութեան} ձեւը, բայց քանի որ հասարակութեան մի մասը տիրապետ

ազատուած կը լինէր ստրկութենից, եթէ կարելի լինէր {կառավարութեան} կամ ազնուականին ասել ստրուկներին. " Մանկո՛ւնք,

ազատուէր պարոնից, բայց դորա փոխանակ պիտի ընկնէր {կառավարութեան} աստիճանաւորների ձեռքը, այսինքն՝ անձրեւի երեսից

ոցա, ասել է բովանդակ ազնուականութիւնը յարուցանել {կառավարութեան} ընդդէմ. բայց չտալ չէ կարելի: Վերջիվերջոյ, որոշ

ետ: Նա ներգործում է եւ յետընթաց կուսակցութեան եւ {կառավարութեան} հակառակ: Եւ այս, յայտնի, գրաւոր, եւ օր ու ցեր

։ Յետընթաց կուսակցութիւնը մնացել է ազգի եւ {կառավարութեան} մէջտեղը՝ երկու կողմից եւս դժգոհ, երկու կողմին ե

դէմ յառաջընթաց կուսակցութեան եւ վատօրէն միանում է {կառավարութեան} յետընթաց մասին հետ: Ռուսական ազգը, որի աչք

նելով այլ պիտառութեան: Բարի ճանապա՛րհ: Եթէ {կառավարութեան} կողմից չկայ մի խելացի, մի արմատական հնարի գործադ

Պարզամիտ մարդիկ կարող են հաւատալ այս կամ այն {կառավարութեան}... կարող են հաւատալ, որ եթէ յիրաւի՛, Լեհաստանը

ր անունին վերագրուած շահերից: Այդ ազգութիւնը իւր {կառավարութեան} հետ գրեթէ նոյն յարաբերութեան մէջ է, ինչ յարաբերո

րագունդը բեւեռից մինչեւ բեւեռ, ստրուկ են իւրեանց {կառավարութեան} ձեռքում: Կառավարութիւնքը, նկատելով, որ այդ ազգ

րութեամբ, որոնց էականապէս ժողովուրդն է ենթակայ: {Կառավարութեան} դրամ է հարկաւոր, իւր որեւիցէ խորհուրդը յառաջ քշե

- Տէրութեան հողը, գանձը, եւ այլն եւ այլն, {կառավարութեան} սեպհականութի՞ւնն է, որ գրաւ է դնում: - Տար

դնում: - Տարակոյս չկայ, դոքա պատկանելիք են {կառավարութեան}: - Ապա ազգը՞: - Ազգը ի՛նչ վերաբերութի

րայ, այդ ազգութիւնքը հետեւում են տակաւին իւրեանց {կառավարութեան}, ուրիշ աշխարհների տիրելու, ուրիշ ազգութիւնք սպա

աքին գործերի նախարարը անգլիական դեսպանի, Անգլիոյ {կառավարութեան} ձեռքով պահանջէ այդ արծաթագլուխքը: Նախիջեւա

ր շինուածք գնել, հաշուատուն կազմել այդ շինուածքի {կառավարութեան} համար, այնպէս, որ միշտ շէն մնան նոքա, որպէսզի

ր վաղֆ մնասցէ յիշեալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն, սակս {կառավարութեան} երկու դպրատանցն, նմանապէս եւ յիշեալ դպրատներն մշ

աս եւ անթերի տիրեսցէ։ Զանշարժսն պահեսցէ ի ներքոյ {կառավարութեան} իւրոյ իբրեւ տէր եւ զշարժելիսն առաքեսցէ ի Նոր Նախի

ւնը, կամք չունինք, մատնելով չարագործը քաղաքական {կառավարութեան} ձեռքը, միմիայն պաշտպանում ենք հասարակաց իրաւունք

նալը: Ռեֆօրմ պահանջում ենք եկեղեցու տնտեսական {կառավարութեան} մէջ, որպէսզի այսուհետեւ գէթ եկեղեցական գանձերը չ

.. Ռեֆօրմ պահանջում ենք առհասարակ եկեղեցական {կառավարութեան} մէջ, որ խառն ի խուռն եւ անկարգութեամբ յառաջանալո

ութեան կործանման օրից, ստրկանար որեւէ քրիստոնեայ {կառավարութեան}, այն ժամանակ կը տեսանէինք... բայց ինչպէ՞ս պիտ

լեւս " երեմիականով, աւարտեց իր ընթացքը անգլիական {կառավարութեան} ընդդէմ անհիմն զէվզէկութեամբ: Զարմանալի է այս կող

րինակի համար, անճոռնի անդրանկական (майоратный) {կառավարութեան}, հոգեւոր ծուխերի անկարգութեանց, եւ ուրիշ տեսակ

նութեանց, անգլիական եկեղեցու դրութեանց, անճոռնի {կառավարութեան} Իռլանդիոյ եւ նորա եւ ընկերական յարաբերութեանց մաս

ւան չէ իմ հացին: Դէ սատկեցէք քաղցած: Անգլիան իր {կառավարութեան} ստգտանուած ձեւերով, այսօր առաջինն է Եւրոպիոյ մէջ

այն բաժինը, որ ուղղակի կամ անուղղակի մասնակից է {կառավարութեան} եւ որի պոլիտիկական իրաւունքը խոստովանում է անգլիա

իւր անդամներին չէ տալիս պոլիտիկական իրաւունք: Եւ {կառավարութեան} մեքենան շարժւում է միմիայն առաջին եւ միջին դասակա

նում միայն մի քանի թերութիւնք շօշափելով անգլիական {կառավարութեան} սահմանադրութեան վրայ, նա չէ գոհանում նորանց պախա

ւնքների երեւեցուցիչքը, պիտի երեւցնեն իրենց մէջ, {կառավարութեան} եւ ներկայ բաների կարգի ընդդէմ ` միմիայն դիմադրութ

ւշադրութեամբ. - ես պիտոյ է ճշմարիտը ասեմ, որ իմ {կառավարութեան} բոլոր մասներից քո դէպարտամենտը սռաւել բարեկարգ է

իւր գայիսոնը դէպի մի թափառական թշուառի գաւազան: {Կառավարութեան} հայեացքի նիւթական բնաւորութիւնը խոր արմատացաւ ազգ

խիջեւանի սովորութենով մեծ տնտեսութիւն է, տարեկան {կառավարութեան} մէջ: Ուրեմն տանը ոչ ոք չկար բացի Մանուշակից,

ում էր, եւ ահ կար Մխիթարին Օսմանեան անքրիստոնեայ {կառավարութեան} երեսից, որի գործակատարքը կաշառուելով, շատ հեշտ

ութեան։ Մեք այլապէս չենք կարող մեկնել Վենետիկեան {կառավարութեան} այդպիսի առատասիրտ գործակատարութիւնը, քան թէ այն

ռաջարկութենով Մխիթարը չէր կարող բաղխել Վենետիկեան {կառավարութեան} եւ Պապի մարդասիրութեան դուռերը։ Այս տեղերում ցոյ

ր, թէ ո՛րքան ապահով էր նորա ապագան, ընկերութեան {կառավարութեան} կերպը, այդ տեսակ կառավարութեան հետեւանքը՝ չորս

գան, ընկերութեան կառավարութեան կերպը, այդ տեսակ {կառավարութեան} հետեւանքը՝ չորս պատուելի վարդապետների վերադարձը

ետութեան իրաւունքը վաճառւում էր քաղաքական կեղեքիչ {կառավարութեան} ձեռքով եւ այն մի տարի ժամանակով։ Այնտեղ, ուր մի մ

քին կազմակերպութիւնը. - Յիսուսեանների աստիճանքը. - {Կառավարութեան} կերպը. - Յիսուսեան Դպրոցք։ Բոլոր Աբեղայական

նքը գործ էր դնում, որ կարողանայ ձեռք ձգել բոլորի {կառավարութեան} սանձը եւ հիմնել իւր Համաշխարհական թագաւորութիւնը

եան մինչեւ անգամ եւ հետքը. զանազան հոգսերը Կարգի {Կառավարութեան} մասին, բնականաբար, պիտոյ է հեռացնէին նորա միտքը

ել քան տասն միլլիօն Տալլեր։ Այս Տէրութենական {կառավարութեան} մէջ երեւում է Յիսուսեանների յաղթականութիւնը, այս

հետեւաբար մօտիկ յարաբերութիւններ ունենալով թուրք {կառավարութեան} ազդեցիկ դէմքերի հետ, իւրացրել են իրաւունք ` խառն

ղիկոս էին ընտրել իրեն, աչքաթող արեց ազգի եւ ռուս {կառավարութեան} ընդհանուր շահը. նա պէտք է իմանար, որ Երուսաղէմի

յօդուածների մէջ, որոնք հակառակ կ'երեւային թուրք {կառավարութեան} ընդհանուր ոգուն: Ինքնըստինքեան հասկանալի է

արում գաւառներում, խոստանալով հայերին ֆրանսիական {կառավարութեան} զօրեղ հովանաւորութիւնը. նուազ եռանդով չեն գործու

ում տրամադրուած են Ռուսաստանի օգտին, եւ եթէ ռուս {կառավարութեան} կողմից ցոյց տրուի նրանց թէկուզեւ ամենափոքր օգնութ

ը, - էդ ո՞ր գեղումը չի մասրաֆ ըլնիլ. մի մովրով ( {կառավարութեան} աստիճանաւոր) կամ եսաւուլ, որ գալիս ա բա նրան հա

Մինչեւ շատ մօտ ժամանակներս գրեթէ եւ միեւնոյն նոյն {կառավարութեան} տակ էին քաղաքականապէս: Երկուքն էլ ասիացիք, երկո

տա այսու իմով յատուկ խնդրագրով ծանուցանել հոգեւոր {կառավարութեանդ} զի ես երբէք յ[ը]նթացս իմոց քսան ամեայ հասակի կենա

լ դպրէ Նալպանտեանց Խնդիր Զհրովարտակ հոգեւոր {կառավարութեանդ} զոյգ ընդ պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային Պոպ

որ վկայականաւ մտի ի կոչումն հոգեւոր զորմէ գտանի ի {կառավարութեանդ} եւ գործ եւ յորջորջէ զիս Ուստայեան, որ օտար է ըստ

ի ի Նախիջեւան 4. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ {ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ} Խնդրէ արձակեալ ի Նախիջեւանայ հայոց հասարակութե

աք: 1850 7. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ {ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ} Ի ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՒԱՐՈՒԹԵԱՆՆ ի Մ

եւ Նախիջեւան 8. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ {ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ} Ի ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆՆ Ի Մ

ինձ, բայց ես քո դատաստանը կը յանձնեմ այն աշխարհի {կառավարութեանը}, որին հպատակ ես դու: - Միայն թէ արձակեցէ՛ք

ել ինձ՝ առանց հրապարակելու մեր խօսակցութիւնը մեր {կառավարութեանը}, որովհետեւ դորա հետեւանքը միմիայն խայտառակութիւն

աւանդ եթէ սեպհական իւր անձին էր վերաբերւում եւ ոչ {կառավարութեանը}, գիտէր եւս մեծահոգութիւն ցոյց տալ: - Ֆրանս

պէս գաղափար, որի նմանը ես պարտական էի հատուցանել {կառավարութեանը}, ինձ նստելու էր մի մանէթ եւ մի քառորդ, եւ այս կ

լխոյ իւրոյ՝ յայտնելով նմա զպահանջողութենէ Հոգևոր {Կառավարութեանն} տեղւոյդ վասն տալոյ անյապաղ զծանօթութիւն զստացմանէ

որագրութեամբ։ Այլ հաւանեալ ընդ բանս նոյն Հոգեւոր {կառավարութեանն} յաղագս ո՛չ ի գործ գնելոյ զճշմարտութիւն՝ յանձնելո

իս եթէ ամենայն հանգամանք գործոյն ո՛չ լիցին յայտնի {կառավարութեանն} Անգլիոյ, ելանելով ի Հնդիկս չունիմ ինչ օգտիլ:

ելով: - Շատ բարի. բայց եկեղեցին ո՛չ հոգեւոր {կառավարութեանն} է եւ ոչ առաջնորդին. եկեղեցին պատկանում է ժողովրդ

նացից ես, զյիշեալ տունն եւ իւր եկամուտն ի ներքոյ {կառավարութեանս} պահելով իբրեւ ի կողմանէ նոցա գործակալ, հաւատարմա

իւնք խաբեբայ կաթոլիկին յարգեսցին յատենի ծայրագոյն {կառավարութեանց}, քան զիմ արդարութիւն, երկրպագիմ գաւազանին, որ

րպարանքներ՝ phase, փոփոխեց եւ փոփոխում է դեռեւս {կառավարութեանց} ձեւերը, բայց ցարդ չհասաւ իւր նպատակին, որովհետե

նապահութեան համար: Մարդը դեռեւս թովուած է, {կառավարութեանց} բժժանքը դեռեւս ազդում են նորա վերայ: Նա տանում է

ւնքը, այն րոպէից, ասում ենք, ազգութիւնը դարձաւ {կառավարութեանց} հալածող ուրուականը: Եթէ հաւասարակշիռ եւ իրաւունք

որ կարողանար բռնել նորանց եւ հաշտեցնել: Միմիայն {կառավարութենական} իշխանութեամբ կարող են յաջողակի իրագործուել իրաւան

ական դպրութեան ի ստորին դասատունս: Այո՛ ստացայ ի {կառավարութենէ} Ճեմարանի Ձերոյ զվկայագիր ուսուցչական իրաւանց, տո

րոն, ՚Ի գործոց յանձն եղելոց ինձ ՚ի քաղաքական {կառավարութենէ} Նոր Նախիջեւանայ երեւի, թէ ՚ի Մադրաս յամի 1808,

անցնելէն ետեւ, աղջկան ոտքը Լոմպարտիա դպածին պէս {կառավարութենէ} բռնուելուն, եւ անոր անցագրին ինչ կերպով տպուիլը

բացակայութեան՝ առ այն մնացեալ էր վասն իմ առնելն {կառավարութենէդ} զտնօրինութիւն, յաղագս ներկայանալոյ իմ՝ ի ժամ քն

լինելուց: Պ. Ֆեռգուլան դրամ է խնդրել քաղաքական {կառավարութենից} զորքի անունով. քաղաքը պատասխանել է, թե Մեսսինան

, իսկ ինքը նոյն կշիռը վաճառում է 250 լիբրէի, եւ {կառավարութենից} աւելի ո՛չ ո՛ք իրաւունք ունի շինականից գնելու, նո

բողոքելով, մինչեւ այժմ եղած հոգեւորական չարաչար {կառավարութենից} եւ Հիւսիսափայլ խնդրած ռեֆօրմը հետ չառնելով կրկնու

եւ 1703 թ. հասաւ Մօդոն կամ Մօթոնէ եւ Վենետիկեան {կառավարութենից}, որ, ինչպէս յայտնի է, այն միջոցին իշխում էր բո

ցութիւն չունենալով ֆրանսիականի հետ, ինչպէս ուրիշ {կառավարութենների} հետ, ուրեմն եւ նոցա օգուտը կապուած չէ մի վնասի հ

նայ, քանի որ կառավարութիւնը երաշխաւոր է: - {Կառավարութի՞ւնը}... Ո՛վ է կառավարութիւնը, ազգը չէ՞: - Չէ՛

ր վերստին խնդրագրութեամբ իմով յանուն նոյն հոգեւոր {կառավարութիւն} ի 3-էն յաջորդ ամսեան ապրիլի ետու զպատասխանի, այլ

սորա, թողեալ է զդրամս եւ զկտակ պ. Աղաւելեանի ՚ի {կառավարութիւն} որդւոյ իւրոյ պ. Յարութիւնի Կիրակոս Յարութիւնեան

եցողութեամբ երեք տարի ժամանակով: Ոչինչ աւելի լաւ {կառավարութիւն} չէր պիտոյ ցանկանալ Հայերի համար, եթէ այդ ընտրութ

ութեան, որ Անգլիա չեն, որովհետեւ մինը անգլիական {կառավարութիւն} է, իսկ միւսը ` անգլիական ազնուականութիւն: Այն ժ

ղովուրդի ընդունած սկզբունքից: Մի յարատեւ բռնակալ {կառավարութիւն} մի ազգի մէջ ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ այդ ազգի հոգու

՝ առանց տնտեսական խնդրի լուծուելուն: Ոչ մի ազատ {կառավարութիւն}, ոչ մի ազատ օրէնսդրութիւն չէ կարող փրկել մարդը ս

ութիւնը, ազգը չէ՞: - Չէ՛, կառավարութիւնը {կառավարութիւն} է, ազգը ա՛յլ, կառավարութիւնը ա՛յլ: - Ուրե

ազգը ա՛յլ, կառավարութիւնը ա՛յլ: - Ուրեմն, {կառավարութիւն} ասելով, պիտի իմանալ որեւէ աշխարհի պաշտօնեա՞յքը կ

մ գանձին հետ: Ազգը ազգ է, ինչպէս կառավարութիւնը {կառավարութիւն} է: Ազգը ա՛յլ, կառավարութիւնը ա՛յլ: - Դրօշ

ական հաւասարակշիռը հանեցին մէջտեղ: Եւ այսօր ամեն {կառավարութիւն} իւր կշռով կշռում է այս հաւասարութիւնը: Մարդկութի

ւնի ժողովուրդը. այստեղ հոգեւոր իշխանութիւն կայ, {կառավարութիւն} եւ առաջնորդ, - պատասխանեց ժամակոչը, ճակատի քրտի

պատճառով, որ եթէ աշխարհի երեսին լինէր մի այնպիսի {կառավարութիւն}, որ աստիճան տար անզգամութեանը, այն ժամանակ Վարդ

ւթեան, են սորա նամականին վերաբերեալք ի քաղաքական {կառավարութիւն}, ի պատմական եւ փիլիսոփոսական գիտութիւնս. սոյն ն

ի ուշով, մատնեցայ ի վարանս, թէ վասն է՞ր հոգեւոր {կառավարութիւնդ} տուեալ ինձ զպատճէն պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային Պ

անիրաւութենէ անբարեբարոյից: Բարեւհաճեսցի հոգեւոր {կառավարութիւնդ} գիտել ի քահանայէն Պոպովեանց թէ նա որ յերկբայս գտա

գրութիւնս իւր զոր այժմ ուրանայ ուղղել շեշտակի առ {կառավարութիւնդ} ի քննել առ ի զգրողն ածել ի յայտ եւ ո՛չ նորանոր ճ

եւ առանձնաշնորհութիւնքը. մինչեւ այսօր քաղաքական {կառավարութիւնը} գտանւում է Հայ քաղաքագլխի եւ Հայ դատաւորների ձեռք

ուսումնարանի անունով, եթէ այդ կայքերի եւ հողերի {կառավարութիւնը} տնօրինուէր հասարակութեան կամքով եւ գիտութեամբ, ա

ծ էին վահանի տակ, չյայտնէին իւրեանց ինչ լինելը: {Կառավարութիւնը}, իմանալով այս խարդախութիւնը, դուրս վանեց վաճառա

նորա նոյն իսկ կտակի մէջ, որով նա լինելոց դպրոցի {կառավարութիւնը} յանձնում էր Մխիթարեան աբեղաների տնտեսութեանը: Եւ

ը չշփոթել կրօնի կամ կրօնաւորների հետ. ե) Դպրոցի {կառավարութիւնը} յանձնել ուսումնական աշխարհական անձերի. զ) Մերժե

երի հետ, քան թէ պահանջում էր Թիւրքիայի խարխալեալ {կառավարութիւնը}: Այստեղ երեւում է մոլի եռանդը... Մեք բողոքում ե

էր տեղական փաշայի մօտ եւ որ պատմեց ինձ, թէ Տաճկի {կառավարութիւնը} Դիւանական կերպով համարում է իւր հպատակ Հայերը 3.

թէ Անգլիան հարուստ է, եւ Անգլիա ասելով հասկնանք {կառավարութիւնը} եւ ազնուականութիւնը, այդ մի այլ խնդիր է եւ այն ժ

պւում է առանց արգելքի, որի՞ կողմից արդեօք, մինչ {կառավարութիւնը} եւ օրէնքը ազդեցութիւն չունին այս խնդրի վերայ: Ստ

ս տնտեսական խնդրի առաջեւ կանգնած է այսօր ռուսական {կառավարութիւնը} եւ ազնուականը: Այս խնդիրը մահու եւ կեանքի խնդիր

ւր կամիք եւ ապրեցէ՛ք, ինչպէս կամիք"։ Բայց {կառավարութիւնը} եւ ազնուականութիւնը պարզ տեսնում էին այս տեսակ ազ

եռքը, այսինքն՝ անձրեւի երեսից ծովը: Տեսաւ {կառավարութիւնը}, որ այս տեսակ ազատութիւն չէ կարելի տալ. գուշակե

կանութեան մահու դատակնիքը ստորագրել է: Ուստի ե՛ւ {կառավարութիւնը}, ե՛ւ ազնուականը, վախնալով բարձրացնել այս ճակատա

արելի է դիմանալ: Եկաւ արեւելեան պատերազմը, {կառավարութիւնը} ընկաւ պարտքի մէջ, ժողովուրդը կրեց անտանելի ծանրո

ամիս, արա՛, բայց ժամանակը իւրեանը կ'առնու: Նոր {կառավարութիւնը} տեսաւ այս բոլորը, հասկցաւ, որ անցեալը չէ կարելի

ը, վսեմ ոճով, կարելի է ապստամբութիւն անուանել: {Կառավարութիւնը} զէնք գործ դրեց նոցա վերայ, բայց սպանուածների արի

օր, ամենայն րոպէ, հեռանում են միմեանցից ազգը եւ {կառավարութիւնը}: Ազնուականութիւնը երեւեցնում է երկու միմեանց ներ

ց հակառակ տարերք գնում են միեւնոյն ճանապարհը: Եւ {կառավարութիւնը}, իւր կարգով, մնացել է այս բոլորի մէջտեղը:

ս չկայ, ժողովուրդի վերաբերութեամբ, քանզի ինքը՝ {կառավարութիւնը}, մինչեւ այժմ ապրել է արտաքին եւ ներքին պարտքերով

դէմ դնել Պօլսի դրամական հոգեվարութեան: Թիւրքիոյ {կառավարութիւնը}, ձեռք զարկելով այս հնարին, մոռանում է իւրեան պա

դարման տանել վերահաս վտանգին: Բայց Թիւրքիոյ {կառավարութիւնը} չէ սոսկում իւր պարտքերից: Նա մխիթարւում է՝ տեսա

ւնը անուանական է, նա չէ կերակրւում նիւթով, նորա {կառավարութիւնը} ներկում է նորա աչքը իւր դրօշի փառքով, իւր զէնքի

է իւր ունեցածը: Եւ ինչի՞ պիտի վախենայ, քանի որ {կառավարութիւնը} երաշխաւոր է: - Կառավարութի՞ւնը... Ո՛վ է կա

նը երաշխաւոր է: - Կառավարութի՞ւնը... Ո՛վ է {կառավարութիւնը}, ազգը չէ՞: - Չէ՛, կառավարութիւնը կառավար

. Ո՛վ է կառավարութիւնը, ազգը չէ՞: - Չէ՛, {կառավարութիւնը} կառավարութիւն է, ազգը ա՛յլ, կառավարութիւնը ա՛յլ

է՛, կառավարութիւնը կառավարութիւն է, ազգը ա՛յլ, {կառավարութիւնը} ա՛յլ: - Ուրեմն, կառավարութիւն ասելով, պիտ

երէ՞ցը: - Ճի՜շդ: - Ինչո՞վ ապահովում է {կառավարութիւնը} այն պարտքը, որ առնում է ժողովուրդից: - Ի՛ն

ութեան հողին կամ գանձին հետ: Ազգը ազգ է, ինչպէս {կառավարութիւնը} կառավարութիւն է: Ազգը ա՛յլ, կառավարութիւնը ա՛յլ

չպէս կառավարութիւնը կառավարութիւն է: Ազգը ա՛յլ, {կառավարութիւնը} ա՛յլ: - Դրօշի փառքը՞... - Ազգի՛նն է:

նց խնայելու հասակի եւ սեռի, Ռուսիոյ գերմանաթաթար {կառավարութիւնը}, իբրեւ մի վամպիր, ծծում է Լեհաստանի արիւնը, փա

նորան, խնդրում է իւր անկախութիւնը, բայց Ռուսիոյ {կառավարութիւնը} շղթաներով կապում է նորան եւ ազատութեան մարգարէներ

ք բերուի հողը, թո՛ղ ինչպէս կամի, լինի սկզբնական {կառավարութիւնը} եւ տնօրէնութիւնը, յետոյ կ'ուղղուի, կը նորոգուի

բայց կան յանցանքներ, որ մահով է պատժում այդ ազատ {կառավարութիւնը}: Իսկ մէք Պօղոսի համար մահապարտութեան խօսք արա

թեամբ լինում են եկեղեցական, քանի որ մեր եկեղեցու {կառավարութիւնը} սահմանադրական է, քանի որ մեր եկեղեցականներին դեռ

է վաճառանոցի (bourse) հետ. եւ քանի որ Անգլիոյ {կառավարութիւնը} ներգործելով արդէն ընդունուած սկզբունքների վրայ առ

վերան դնելու, որպէս թէ իւրեանց խելքով խաբում էին {կառավարութիւնը} եւ ժողովրդի առաջեւ հանդիսանում էին մի երեւելի գոր

ի նիւթական բնաւորութիւնը խոր արմատացաւ ազգի մէջ, {կառավարութիւնը} կործանուեցաւ, բայց նիւթականութեան դրոշմը մնաց տպ

կլայեկի մէջ: Սորա հետեւանքը լինելու էր այն, որ {կառավարութիւնը} այդ արճճի քանակութիւնը պիտի ստանար որպէս անգլիակա

, այր մարդիկ չե՞ն, նոցայ ի՞նչ փոյթ է, բոլոր տան {կառավարութիւնը} մեր գլխին է, նոքա միայն գնելը գիտեն, բայց այդ գ

սիրտ գործակատարութիւնը, քան թէ այն խորհրդով, որ {կառավարութիւնը}, տեսանելով մի օտար ազգից հատուածեալ միաբանութիւն

րուած տեղեկութեան մէջ խօսք է լինում, թէ Վենետիկի {կառավարութիւնը} այն խորհրդով շնորհել է Մխիթարին եւ նորա միաբանութ

պական ուղղափառութիւնը։ Ե՛ւ Պապը, ե՛ւ Վենետիկեան {կառավարութիւնը} նայում են այս միաբանութեան վերայ որպէս մի Պապական

եւ գուցէ դեռեւս կը պահանջէր, որ իսկական Պապական {կառավարութիւնը}, ինքը իսկ Պապութիւնը ենթարկուի վերանորոգութեան,

անդերձի քղանցը։ Հասարակաց կեանքը, քաղաքական {կառավարութիւնը} եւ զանազան արհեստները, որ ներս էին բերած Հասարակ

րեանց տիրողքը, այսինքն՝ Յիսուսեանքը։ Քաղաքական {կառավարութիւնը} յանձնած էր վերատեսուչների (նոքա այսպէս էին կոչւո

էս Աբբայ Դիւբուայն միանգամայն ձեռք առեց Տէրութեան {կառավարութիւնը} ։ Այս Աբբայն երբեմն սպասաւոր էր Սէն-Լօրանս անունո

սորանից յետոյ Լուդովիկոս XVը ձեռք առեց Ֆրանսիայի {կառավարութիւնը} ։ Ժողովուրդը զայրացած էր սաստիկ Յիսուսեանների վեր

գիումների մէջ երեւեցաւ հրկիզութիւն։ Թէեւ Պապական {կառավարութիւնը} ամենայն ջանք գործ դրեց կրակը մարելու համար, բայց

գամ դատապարտելով նոցայ զբօսասիրութիւնը եւ ազգային {կառավարութիւնը} երեսի վրայ ձգելը, բայց թէ երբեմն երբեմն մէնամարտ

արհ դէպի Թուրքիայ: Ուղղակի կախում ունենալով ռուս {կառավարութիւնից} եւ գտնուելով սրա հովանաւորութեան տակ, նրանք կարո

տ ես ի 10-էն մայիսի խնդրամատոյց լեալ էի ի հոգեւոր {կառավարութիւնն} տեղւոյս եւ յանդիման կացուցեալ զարձակման վկայագիրս

մտանելոյ ի հոգեւորական կոչումն, որպէս եւ յիշեալ {կառավարութիւնն} առաջարկեալ էր զայնմանէ Ձերդ բարձու սրբազնութեան զ

ՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ Ի ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ {ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆՆ} Ի Միքայէլ դպրէ Նալպանտեանց Խնդիր Զհրովար

իմ ես տուեալ յայտարարութիւն ի Նախիջեւանայ հոգեւոր {կառավարութիւնն} առ բան հարցման նորին, կամ յամի 1846, կամ 1847,

նմա կամ զգրագրութիւն եւ կամ ծանօթութիւն: Հոգեւոր {կառավարութիւնն} ընդ հրովարտակի իւրում ի 29-էն նոյն մարտի համարաւ

ոպոսի նորոգ վիճակաւորի ի Նախիջեւան յիշեալ հոգեւոր {կառավարութիւնն} առաջարկեաց նորին բարձր սրբազնութեան շնորհել եւ ին

առանց զառաջինն խնդիր գործելոյ ի Լոնդոն, յայնժամ {կառավարութիւնն} հնդկական ինքնին գրելոց է ՚ի Լոնդոն, առանց սկիզբն

Թիֆլիս էի, այսպէս խորհուրդ տայր ինձ եւ ծայրագոյն {կառավարութիւնն} Կովկասում, այսպէս բարւոք դատեցաւ եւ դեսպանութիւն

օգտիլ: Այսպէս խորհուրդ տայր ինձ եւ ծայրագոյն {կառավարութիւնն} Կովկասու, այսպէս բարւոք դատեցաւ եւ դեսպանատունն

օգնութիւնը, այն ժամանակ ֆրանսիական եւ անգլիական {կառավարութիւնները} կը զրկուեն նրանց վրայ ներգործելու հնարաւորութիւնի

ան մեծ յեղափոխութեան շնորհքով մի փոքր մարդ դարձած {կառավարութիւններով}, մթնացնում է այն լուսակամարը, որ կապել էին նորա

եւ իւր մահն, եւ իմ մօրս աղախին Սուզային եւս յիւր {կառավարութիւնումն} պահեսցէ յիշեալ Աննայն նոյն խարճովն, բայց եթէ տար

իակատար համար տնտեսութեան նորա, վերաբերեալ եւ առ {կառավարութիւնս} այսոցիկ տանց՝ զորս ցարդ չէ իմ տեսեալ եւ զորս փոք

ակէ ի թեմական ատենէն առ ամենայն ենթադրեալ հոգեւոր {կառավարութիւնս} եւ անձինս կատարել զհրամանաց պատուէր քաջափայլ նախա

ց եւ մտից տակը գրւում է գեղեցիկ գրչով. " Հոգեւոր {կառավարութիւնս} վերահասու եղեալ ստուգութէան հաշուոց, ելից եւ մտի

բեւեռ, ստրուկ են իւրեանց կառավարութեան ձեռքում: {Կառավարութիւնքը}, նկատելով, որ այդ ազգերը ինքեանք իւրեանց մէջ ազ

ւթեան դիմանալ: Ի՛նչ էր այդ փաստը: Այն, թէ հզօր {կառավարութիւնքը} տիրում են զանազան աշխարհների, զանազան ազգերի, մ

իւր փորի համար մուկ է բռնում: Երբ ինքեանք՝ {կառավարութիւնքը}, տեսան այս, երբ նշմարեցին իւրեանց փաստի ոչնչութ

ը: - Քեզ ի՞նչ փոյթ: Եւ այն օրից, երբ {կառավարութիւնքը} իւրեանց ընթացքը արդարացնելու համար եւ իւրեանց բռն

ոչ այնպէս, ինչպէս հին օրերից մնացած, աւանդական {կառավարութիւնքը} տնօրինել են մինչեւ այժմ, այսինքն՝ տէրութեան կամ

բնական, որ ոչ միայն ինկվիզիցիոնը այլեւ եւրոպական {կառավարութիւնքը}, որպէս նաեւ բողոքական տէրութեանը մէջ, ստուգապէս

ան դատաստան մտանել, եթե հարկը պահանջել, որպեսզի {կառավարության} ատյանների ձեռքով հայտ բերեն եւ Նախիջեւանին սեփակա

եղ երկար մնալ, ի՛նչ պիտի ստանան քաղաքից յուրյանց {կառավարության} համար Հնդկաստանում: Բացի սրանից, Դուք եւ քաղաքը

յալ պրոցենտը: § 11. Հայտ բերված կայքերի, թե {կառավարության} եւ թե յուրաքանչյուր տարի նոցա եկամուտը ստանալու վ

ւցե թե " ոտքերս թեթեւ լինի"։ Նեապոլիտանիայի {կառավարության} հեղափոխությունը արձակեց եւ մամուլի շղթան՝ մամուլ

ւ այն անձինք, որոնց ձեռքում է գտնվել հասարակական {կառավարության} մի որեւէ մասը: Բայց այն, չափից ավելի ջերմ սրտաց

ամանակներից առեւտրական որոշ կապեր են ունեցել ռուս {կառավարության} հետ: Բայց այդ բոլորը, դարձյալ կրկնում եմ, կարո

ռաջ ծաղկարար եպիսկոպոս Սահակը, որի համար եւ ռուս {կառավարության} կողմից արժանացավ ցմահ կենսաթոշակի: Այս եպիսկոպոս

նոր հայկական ամսագրի բովանդակությանը, հիմնվելով {կառավարության} կողմից հաստատված ծրագրի վրա.. Ամսագիրը կազ

որդում է մայոռ Ֆեռգուլան: Մեսսինայի քաղաքական {կառավարությունը}, որի ծերակույտի վերա ծածանում է Վիկտոր Էմմանուել

հեռու գնալու կարիք չկա. մեր քաղաքի նախկին խղճուկ {կառավարությունը} դեռ ամենքի թարմ հիշողության մեջ է, եւ այդ նյութի

ւյալ հարցին. իսկ ինչպե՞ս է հանդուրժում թուրքական {կառավարությունը}, երբ Անզլիայի եւ Ֆրանսիայի միտումը շատ պարզ է:

խոնավ բերդում կմնամ 6-8 ամիս ամենաքիչը. բարբարոս {կառավարությունը} էլ չգիտե ինչ միջոց գործ դնել ազատ խոսքը բռնաբարել

ատնից՝ տարեկան 60 ֆունտ ստերլինգ, իսկ թուրքական {կառավարությունից} ՝ 4800 արծաթ պիաստր: Այդ կառավարությունները կարծ

րքական կառավարությունից՝ 4800 արծաթ պիաստր: Այդ {կառավարությունները} կարծում են, որ նա իբրեւ ժուռնալիստ որեւէ կշիռ ու

բոլորովին անպաշտպան են: Անգլիական եւ ֆրանսիական {կառավարություններն} այդ հանգամանքը գործադրում են իրենց օգտին: Փաշանե

ռնակալության փոխադարձ սկզբունքների վերա հաստատված {կառավարությունքը} իսկույն կերպարանափոխ եղան քրիստոնեական կրոնի ազդե

աքը մինչեւ այժմ կառավարուել է, այսուհետեւ եւս կը {կառավարուի}, մեք մեր կեանքի շատ մասը անցուցել ենք, թող մեր

: - Այդ ի՛նչ խօսք է, աշխարհը ինչպէս կարող է {կառավարուիլ}, եթէ չլինի նիւթի եւ աշխատութեան փոխադարձ հատուցո

րձ)։ Ղազարն էլ, մարզպանի հրամանը ընդունելով, {կառավարում} էր այդ վանքը։ Եկեղեցու փայտեղէն շինուածքի կրա

ունինք ենթադրելու, թէ Փարպեցին առաջինը չէր, որ {կառավարում} էր Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին, որովհետեւ Վարդանանց Աւ

արիւր քսան տարի յետոյ՝ Կոմիտաս կաթողիկոսի օրով, {կառավարում} էր այդ եկեղեցին մի Յովհաննիկ անունով վարդապետ։ Ս

լատի մէջ կարգուած է տնտես եւ գլխաւոր խոհարար. նա {կառավարում} է խոհարանը, ապսպարում է ճաշ, եւ նախաճաշիկը ինքը

ութիւնք), իսկ Կառավարիչք եւ ուխտապահերի իշխանքը {կառավարում} էին Կօլլեգիաները, ուխտապահական եւ նորընծայական տ

, որ այն միջոցին փոխանակ անզօր Կլեմենտ XIII-ին, {կառավարում} էր բոլոր պապական աշխարհը, պատասխանեց. " Sint ut

ան, եւ զերկուս օրինակս թղթոց, մինն՝ հրովարտակի {կառավարչական} Սենատին, յորում երեւի զի յիշեալ ծայրագոյն ատեանն

: Նա հալածում է նորան, ոչ թէ օրէնքով կամ որեւիցէ {կառավարչական} ոյժով կամ արգելքով, ո՛չ, նա լաւ գիտէ, որ սոքա

, կը մերկանան եւ կը մեռանին, իսկ յետոյ Թիւրքը, {կառավարչական} ոյժը, գոնէ, այդտեղ գէթ պիտի երեւի, որ իւր ողոր

ն մտաւ նաեւ Անգլիայ, որ անհողդողդ պահպանել էր իր {կառավարչական} ձեւերը եւ առաջին ֆրանսիական յեղափոխութեան մրրիկը

մսումն առաքեսցեն ի Նորն Նախիջեւան բարեկարգութեանց {կառավարչաց} ձեռն, եւ երկու սամն նոյն ջաներ ամսումն բաժանեսցե

ամուտն առաքեցից ՚ի Նոր Նախիջեւանի բարեկարգութեանց {կառավարչաց} ձեռն, նմանապէս եւ յետ իմ մահուանն ի յիշեալ կառավ

արչաց ձեռն, նմանապէս եւ յետ իմ մահուանն ի յիշեալ {կառավարչաց} աստ կարգեալ օրինին յաջորդելով զտեղի իմ, զյիշեալ

իմ, մին գուլհօր ոսկի բէհանայ յինքն առի ի յիշեալ {կառավարչաց} օրդնի Տեր Ստեփանոս Տեր Յարութիւնեանէ ըստ ծիսի տու

շեալ Տէր Ստեփանոսի եւ ապագայ նորին տեղակալ յիշեալ {կառավարչաց} օրդնուն, այսու պայմանաւ, այսինքն եթէ վերն յիշեա

ին հատուցից եւս եւ կամ իմ օրդնին, եւ այլն յիշեալ {կառավարչաց} եւ կամ նոցա օրդնուն, Արդ եւ զայս յայտնեմ,

այքն օրդնին կտակակատարն ժառանգն անուանեալն յիշեալ {կառավարչացն} եւ կամ նոցա օրդնի յիշեալ Տէր Ստեփանոսի եւ ապագայ

ուղթն, ըստ օրինական ձեւոց, այն է ստորագրութեամբ {կառավարչի} ատենին եւ դրութեամբ կնքոյ պետութեանն Անգլիոյ:

օրինակների: Այնտեղ են դարձեալ հիւրընդունարանը եւ {կառավարչի} եւ վերակացու կամ դաստիարակ կրօնաւորների բնակարանք

գի օգտի համար: Ինձ պատահեցաւ խօսք բանալ պատուելի {կառավարչի} հետ, թէ կարո՞ղ էին արդեօք բուն Հայոց որդիքը մասն

ամինը, մինչեւ ես լսեմ ամուսնական գործերի գլխաւոր {կառավարչի} յայտարարութիւնը: Է Ես չկամիմ նկարագրել ամուս

իքոքոյ դեւը (այսպէս է ամուսնական գործերի գլխաւոր {կառավարչի} անունը), շատ լաւ դեւ է, շատ խորամանկ, բայց մի

րպէս վարձ երկրի վերայի ամուսնական գործերի գլխաւոր {կառավարչի} աշխատութեանը, հրամայիր ոսկեզօծել սորա կոտոշները

ր գաղափարը կենդանացնելու համար։ Վերջապէս մօտեցաւ {Կառավարչին} եւ պատշաճաւոր խոնարհութենով կարողացաւ նորան համոզ

ւցանել զայն ընդ այլ թղթոց զորս ստացեալ եւ արդէն, {կառավարչութեան} Համալսարանին, եւ անցանիլ ի կարգս օրինաւոր ուսանո

իսափայլի խնդրած ռեֆօրմը վերաբերւում էր եկեղեցական {կառավարչութեան}, ռեֆօրմ, որով պիտի սանձահարուէին ոչ միայն Պօղոս

արժանի գիտութեամբ, Հեգելը ցոյց է տալիս անգլիական {կառավարչութեան} ստոյգ թերութիւնքը: Առանց պայմանի պիտի համաձայնել

սահմանադրութեանը ", որի հակառակ նոր տէրութենական {կառավարչութեանց} ներքին աճելութեան յայտնի սկզբանը վրայ հիմնուած աւ

պարզ ձեւերը ", որ հիմնուած էին նոր տէրութենական {կառավարչութեանց} ներքին աճելութեան վրայ, ի՛նչ արդիւնք ցոյցը տուեց

տների - դարերի ժանգը, որ այլանդակում է անգլիական {կառավարչութիւնքը}: Տակաւին կարելի է համաձայնել եւ այս բանում, թէ

կարելի է համաձայնել եւ այս բանում, թէ անգլիական {կառավարչութիւնքը} (учреждения) երեւցնում են մի " անհոգ հաւաքոյթ ս

մի նամակ, այլ ամբողջ դիսերտացիա ի խրատ քաղաքային {կառավարչության} պաշտոնաթող փարիսեցիների, որոնք ի չարը գործադրելո

րա թագաւորութիւնը ամենափառաւոր եւ անսայթաք կերպով {կառավարւում} է աշխարհի ստեղծագործութենից առաջ: Երբ Ձեր

պիսկոպոսների կամ արժանաւոր վարդապետների ձեռքով էր {կառավարւում} Ս. Կաթուղիկէն։ Բացի սորանից, Փարպեցու Թղթի մի

ողել էր մի քանի անշարժ կալուածք, որոնց արդիւնքով {կառավարւում} էր նա առանց գլխացաւութեան: Պ. Շաքարեանցը,

ատութեան ուխտը պահելու։ Այս ահագին միութիւնը {կառավարւում} էր Գեներալի, Գաւառականների եւ Կառավարիչների ձեռք

ի սորանցից, շատ Սպանիայի եւ Աւստրիայի թագաւորներ {կառավարւում} էին Յիսուսեանների ձեռքով։ Այս առհասարակ նկար

։ Տասն եւ վեց) հռչակաւորքը, որ գրգռւում էին եւ {կառավարւում} էին Յիսուսեանների խորհրդով, ազատակամ ներգործում

զմով ստանար։ Յիսուսեան աբեղայքը, որոնց խորհրդով {կառավարւում} էին Տասն եւ վեցը եւ մանաւանդ՝ Դուքս Մայէնը, որ

ն. " սահման եդ եւ ոչ անցանեն"։ Այդ օրէնքներով {կառավարւում} է ամէն ինչ, որ մենք տեսնում ենք, կամ ինչ որ բնա

վրայ՝ բնութեան հարկը չէ վճարւում, մեր տունը չէ {կառավարւում}, մեր այգիքը չեն մշակւում, մեր կերակուրը չէ եփւո

ի ծախուց բնակութեան եւ կերակրոյ, ծախք սայլի կամ {կառաց} նշանաւոր է նոյնպէս իւրով յիմար կարգադրութեամբ եւ

ամիսն արժէ ինձ կառքն 9 ֆունտ ստերլինգ: Իսկ առանց {կառաց} անհնար է շրջիլ հետի, մի վասն սաստիկ յորդահոս անձ

ՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ Ի ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ {ԿԱՌԱՒԱՐՈՒԹԵԱՆՆ} ի Միքայէլ դպրէ Նալպանտեանց Խնդիր Նախ՝ ը

րի, որպեսզի նա հրավիրի մի լավ, բարեխիղճ վարպետ [ {կառեթագործ]} եւ կառքը մանրամասն քննության ենթարկի, եւ ապա,

ոլաեւիչի նամակը ստացա, սվոտի մասին տնօրինություն {կառնեմ}: Ես իմ տկարության պատճառով, խորհրդով Վանավին

ություններն անհրաժեշտ են, իսկ հայերեն ինքս հանձն {կառնեմ} նրան սովորեցնել։ Ասացեք Անանիային, որ ես մեծ

երին ըստ արժանվույն եւ նրանք, իրենց հերթին, դեմ {կառնեն} ծանծաղուտի: Հիմա այն ժամանակը չէ, երբ անպատիժ խ

թս խառնուեցաւ, նոյն րոպէին հետ դարձուցի. չգիտեմ {կառնո՞ւ} այսօր, թէ ոչ: Նամակ ստացայ եղբօրիցս այսօրուայ թ

թը Նախիջեւանի մեջ, եւ որ կտրիճ տղամարդը որ հանձն {կառնու} ընկերով հանդերձ, այդքան գումարով գնալ եւ գալ, ն

տերը կը մշակուին եւ ժողովուրդը մի փոքր ազատ շունչ {կառնու}: Բայց խնդիրը այստեղ է, թէ ո՞վ տայ երկրագոր

յր, գրած բանիդ շատ աղեկներն կան հոս եւ շատ աղեկն {կառնում} ես ու հոսեն կհանիմ կտանիմ Քիշնեւ, հոնեն փոշտով կ

համար չի խրկեցի, միամիտ եղիր: Ես հոսեն շատ լավն {կառնում} եւ կտանիմ Քիշնեւ, հոնեն կխրկիմ: Դուն խնդրեմ, գ

մանակները ձեզ հայտնի է, որ շատ անգամ 25 օրից գիր {կառնում} Նախիջեւանից կամ երբեմն ամիսներով չեմ առնուլ: Ես

իմ, որ մեր բարեկամք ամենեքյան աշխատություն հանձն {կառնուն} այս մասին հոգալ. սառն մնալով բան չէ առաջանում,

ն Եթէ աղայ՝ իշխան՝ անձինք՝ մեզիմէն պատիւ {կառնուն}, Փող շատ ըլլայ՝ ուտենք հագնենք՝ գինին խմե

իճաս ալ սիրտերդ թըփ-թըփ կեցիլիք. աճապ ի՞նչ խապեր {կառնուք} ինձմեն առողջությանս մասին. ինչ գրելուս ես ալ չի

թող գրե, թե ես ֆիլանս ֆիլան մարդու ոտքը կատարյալ {կառողջացունում} եւ չառողջացուցած ետ չիմ գալ, այսքան: Շատ կխնդրի

կան վարդապետ տպագրեաց ի Հոլլանդա ի տպարանին՝ զոր {կառոյց} Մատթէոս սարկաւագ Ծարեցի, առաքեալ ի Յակոբ Կաթողիկ

ծ բան է, եւ այդ հաշիւն է, սիրելի՛ որդի, որ մեզ {կառում} է եւ կապում է, որ դժուարանում եմ այս րոպէիս ձեզ

որա մէջ, եւ նորա առաւել օգտի համար թոյլ է տրւում {կառուցանել} ձեր յատուկ ծախքով վաճառական ծովագնաց նաւեր, հիմն

յրենիքին կացաւ պաշտպան Ազգը նրան զլացաւ {Կառուցանել} մի գերեզման։ Օշական Վեհ Հայերի գերեզմ

միտս եկն ընդ հովանաւորութեան Եւրոպեան Տէրութեանց {կառուցանել} զկրօն, որով մտօք եւ միանգամայն փոխուցեալ եւս 'ի

Մխիթարայ աբբայ հօր եւ հետեւողաց նորա. իբր զի 'ի {կառուցանել} անդ թէ զկրօնն եւ թէ զվանս, գոլով ամենեւին աղքատ

ՎԵՐԱՅ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ ԲՆԱԿԵԼՈՑ Ի ՎԵՆԵՏԻԿ " " {Կառուցանող} միաբանութեանս եղեւ նա ինքն Մխիթար Աբբայ, որ էր Ս

րովհետեւ այդ կեանքն է բանաստեղծի հիմքը, որի վրայ {կառուցանում} է նա իր շինուածքը: Յայտնի է թէ ազգն էլ մեղաւոր չ

հոգին եւ մարմինն, երկուսը լծորդութիւն լինելով, {կառուցանում} են այն արարածների մէջ չքնաղ եւ վսեմ ստեղծուածը,

(տե՛ս երես 462). " Ուսումնարանն Հայոց ի նորոյ {կառուցաւ} աղիւսակերտ, եռայարկ եւ բազմասենեակ, արդեամբ աղա

աւունս պատպանութեան Ադմինիստրացիօնին, զի թուի թէ {կառուցեալ} իցէն ամօք իբր հնչիւք եւ ո՛չ եօթանասնիւք, յառաջ

տարւոջն շինել ետու ի հիմանէ հաստահեղոյս եւ բռաշէն {կառուցմամբ} ՝ ծախսելով ի սմա քառասուն եւ հինգ հազար ռուփի սքա

անուանելոյն, որ ՚ի հաճոյս Խալիպեանի՝ այլեւ՝ ՚ի {կառուցումն} դպրոցի իւրոյ ընծայս ստացեալ ի Խալիպեանէ, ազատ կա

իճակագրությունը, հողերի նկարագիրը, նրանց բնական {կառուցվածքի} բնութագրությունը եւ ժողովրդական կրթության համար ա

ցած ձեւերն այլեւս չէին համապատասխանում նրա մտքերի {կառուցվածքին}: Միեւնույն պատմական պատճառը, որ հարկադրել է ժող

եւ սուլեն, Ուղեւորք խուժին, խռնին Ի {կառս} կառս, եւ ճեպեն: Ի Փարի՜զ, ո՛հ, ի Փարի՜զ

ւլեն, Ուղեւորք խուժին, խռնին Ի կառս {կառս}, եւ ճեպեն: Ի Փարի՜զ, ո՛հ, ի Փարի՜զ,

մ է Բէգզադէն: - Լաւ գիտես, որ նա կարողանալու չէ {կառք} պահել իւր կնոջ համար, այս պատճառով ես սովորեցնու

լլեսից որոշւում էր նրանով միայն, որ նա շատ անգամ {կառք} էր ելանում, երբ երկարատեւ պատերազմելուց վաստակու

Ծնունդք, գլ. Թ, համ. 1)։ § 47. " Եւ ահա {կառք} հրեղէնք եւ երիվարք հրեղէնք... եւ վերացաւ Եղիա շա

յունուարի 5ի երեկոյեան ժամը վեցին Լուդովիկոս XVը {կառք} նստաւ, որ գնայ Տրիանօն։ Յանկարծ սաստիկ զարկ զգա

քատին"։ Ամենայն օր նորա դռնում Կանգնած էին շատ {կառքեր}. Միշտ հացկերոյթ, ընթրիք, գինի, Նուագարան ու տ

Ուռցնում ես դու փորդ ջրով. Ունիմ քանի տեսակ {կառքեր}, Բայց դու ման ես գալիս ոտքով:

համար, այս պատճառով ես սովորեցնում եմ հարսնացուն {կառքերի} եւ այլ այսպիսի շռայլութենների, որ ամուսնութենից

տիւ է, որ ցոյց ես տալիս գործակատարիդ հարսնացուին {կառքերով}, բաներով... - Հը՛մ, դո՞ւ եւս չես հասկացել

ու պատուով Ման էր գալիս փողոցներում Իւր սեպհական {կառքերով}. Այժմ, վախով նա իւր ձեռքը Պարզում է անց կացողին

ից, որովհետեւ նա հարուստ էր, իսկ մենք՝ ոչ, նա {կառքերով} էր ման գալիս, իսկ մեք՝ ոտով: Հեռի՛ մեզանից, դ

անք տայ, Աստուած հաստատ պահէ, որ ազգը սիրելով, {կառքերով} ման գայ, աշխարհի վայելչութեններով թմրի, արբենայ

էպի՜ Փարիզ, դէպի՜ Փարիզ... Եւ շտապում են նստած {կառքերում} Դէպ ազատութեան չքնաղ օրօրան, Դէպի սուրբ սիրոյ

ոստիկանապետի թույլտվությամբ, թողել եմ իմ սեփական {կառքը} կապալառու Կարպովին հանձնելու համար. վերջինս պետք

8 ամիս է, ինչ ես թողել եմ Մոսկվան: Ի դեպ՝ {կառքը}, որ ես թողել էի Մոսկվայում եւ որն այժմ գտնվում է

հրավիրի մի լավ, բարեխիղճ վարպետ [կառեթագործ] եւ {կառքը} մանրամասն քննության ենթարկի, եւ ապա, որպեսզի նա

եւ ոչ թե հենց այնպես, ի միջի այլոց: Այնուհետեւ {կառքը} պետք է ներկել: Ծախսերը թող իմ հաշվին գրի, ես շն

մենշչիկովին, որպեսզի վերջինս հիմնովին վերանորոգի {կառքը} եւ տա նրան նախկին տեսքն ու ամրությունը: Իմ առողջ

կարանը, ուր պատրաստ սպասում էր նորան սուրհանդակի {կառքը}, նստում է... Եւ կառքը յառաջ է շարժւում ամենայն

սում էր նորան սուրհանդակի կառքը, նստում է... Եւ {կառքը} յառաջ է շարժւում ամենայն զօրութեամբ: Երկու օ

մ Ամերիկայի վայրենիքը, եթէ տեսանեն, որ շոգեշարժ {կառքը}, առանց մի գրաստի կամ թէ մարդու օգնութեան, որ մի

աւորքը գնացին ճանապարհը յստակելու, իսկ վերան բաց {կառքը}, որի մէջ նստած էր թագաւորը, մնաց կանգնած։ Այս

որ արդարացնում էին այս կարծիքը։ Ինչ ժամանակ {կառքը} բերեցին թագաւորին, որ նստի, մի Յիսուսեան աբեղայ

, թագաւորը Լուվրից գնում էր կառքով զինարան։ Նորա {կառքի} մէջ նստած էին դ'Էբերնօն, Մօնբազօն, Լեւարդէն եւ

աբեղայն, անկիւնի քամակից դուրս գալով, կանգնեցաւ {կառքի} քամակի անիւների վերայ, երկու հարուած տուեց Հենրի

Մեզ պատկերներ նկարել Եւ շոգեվար նաւ ու {կառքին} Նետի, ռումբի պէս վազել. Ջնջուեցաւ տա

բ եւ անդր քան զչափն թանգութեամբ: Որգոն, հասարակ {կառքն}, արժէ յաւուրն 3 ռուփի, սկսեալ ի 6 ժամէ առաւօտու

անակ ի 6 ժամէ առաւօտու: Ըստ այսմ յամիսն արժէ ինձ {կառքն} 9 ֆունտ ստերլինգ: Իսկ առանց կառաց անհնար է շրջիլ

երջին հատուածը չգրեցի՞, մինչեւ գնում էի շոգեշարժ {կառքով}... Եթէ մտածում ես, թէ Կոմս Էմմանուէլը երբեւիցէ

հարսնացու օրիորդը, մինչդեռ ման էր գալիս Բէգզադէի {կառքով}, ասում է Բէգզադէին: - Այս ի՞նչ պատիւ է, որ

ած, Փարիզից ուղեւորուեցանք դէպի Բօրդօ, շոգեշարժ {կառքով}: Նոր էին լոյսն ու մութը միմեանցից բաժանւում

մէջ եղած ժամանակ անմարմինների պէս ապրելով հրեղէ՛ն {կառքով} դէպի հոգեղէն կեանքը վերացաւ։ Իսկ եթէ Քրիստոսի պ

թուականի մայիսի 14ին, թագաւորը Լուվրից գնում էր {կառքով} զինարան։ Նորա կառքի մէջ նստած էին դ'Էբերնօն, Մօ

եթե ամեն մարդ ունենար այնքան մաքուր սեր, ինչ որ {կաս} իմ սրտիս մեջ ոչ թե միայն իմ ծնողաց եւ եղբարց եւ ա

անչեր, բայց այժմ սըքլիլ է, բանը քիչ մը աղեկ է, {կասե}: Աղեկը ի՛նչ է. ջերմը ամեն օր չի բռնիլ, բռնա

չերեւնալ, բայց երեւումը տահա կերեզման չերեւնալ, {կասե} թուղթ նայող Ասվատուրը: Թէ որ ապրիլի մեջ ճիճայ

ն հարցերով կգնդակոծեի, եւ նախ եւ առաջ, իհարկե, {կասեի} " Cвет Любим Карпович! Հիշո՞ւմ ես անցյալը, երբ ջ

ու ինչպես կամենա, այնպես ճանաչե, բայց ես այսքան {կասեմ}, որ եթե Նախիջեւանից այստեղ եկողներն ինձ ասեին,

նասիրության, այնուամենայնիվ ինքնուրույն, ավելին {կասեմ} ՝ բարեխիղճ աշխատանք է, որովհետեւ վրիպումներն առա

երածությունը ես արդեն կարդացի, եւ մի փոքր ներքեւ {կասեմ} իմ կարծիքը: 14-ին նամակ էի գրել քեզ, հավանաբար

ու պատիվը: Տեսակցության վերաբերյալ ահա թե ինչ {կասեմ} քեզ. ասված է չորեքշաբթի, ուրեմն չորեքշաբթի էլ կ

ն) կանդիդատություն ստանա, մնացածի մասին ես նրան {կասեմ}: Կասկած չկա, որ նրան դեռ անհրաժեշտ է սովորել եւ

րիր ինձ: Իմ պարապմունքների վերաբերյալ ահա ինչ {կասեմ} քեզ. ամբողջ մայիսը համարյա զուր անցավ գարշելի ռե

Խոստովանքի միջոցին, Բոլոր գործած մեղքերըս Հազիւ {կասեմ} պարզ, մեկին: Ես ապրել լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջ

, (Թէ եւ այս տեղ իւր տեղը չէ) Բայց ես {կասեմ} քեզ կարճ բան. Կեանք ուրացողներից մինը

Եվրոպայի դեպքերը ի՞նչ վերաբերություն ունին մեզ, {կասեն} ինձ մի տեսակ դժոխադեմ մարդիկ, եւ իրավունք ունին

նրանց աճուրդը: Սակայն ովքե՞ր են այդ պարոնները. {կասեն} ՝ ազնիվ մարդիկ են: Նախ եւ առաջ, այդ բառն այժմ ա

են, ի՛նչ իշխան. Ազատ Աստուած մեզ ստեղծեց, {կասեն} կելլան ման կուգան, Բայց որ երթանք մենք խանո

չունէր քո ցոյց տուած հոյակապ արձաններին։ Չէ՞ որ {կասեն} քեզ. " Պարո՛ն, մեզ կնիկ է հարկաւոր ներկայումս,

ռացող համարելով, քեզի միշտ սիրով ցույց կուտաս եւ {կասես}, որ եկողներից լսել ես, թե ես հայի վերա սեր չուն

ալ գրություններն արդեն ընթացքի մեջ են. այս մասին {կասես} տեսակցության ժամանակ: 84. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱ

, մի վայրկեան, Դու մոռնալով քո ցաւեր {Կասես}. ո՞ւր են, ե՞րբ անցան: Այս խօսքերն,

- Այսուամենայնիւ պիտոյ է կարգը պահել. ի՞նչ {կասէ}, եթէ տեսանէ անկարգութիւն, անվայելչականութիւն եւ

ծս գետօրէն "... - Իսկ Ադա՞մ. - " Ինչ ո՛չ {կասէր}. Էր երբեմն զի համբոյր Կնքէր կուսին ի

տաղտկալի իրականությունը: Եվ այսպես, տեսնենք ինչ {կասի} չորեքշաբթին: Այսօր հրաշալի եղանակ էր եւ ես դարձյ

ն: Լեպետեւային տարին Պետեր. պատճառը բերանով {կասիմ} մի օր: Ամառը խոստացել էիր գալու, ինչպե՞ս եղա

ն ալ տաքերը անցնին նե, վերուր թապլե, անոր համար {կասիմ}, որ երկու հատը խիստ բավական է: Ասկեց ջոկ մեկ կա

յիս արդխ բան ալ չիմ գրիլ, ինչու որ չի հասկանալ, {կասիք}: Սիրական Ղազարոս եղբորս շատ եւ շատ բարեւ, աստվա

ի, որի վրա գտնվում են այդ կրոնները դավանողները: {Կասկած} չկա, որ կրոնն իր հերթին ուժեղ ազդեցություն ունի

տեղ ձեւը եւ գեղեցկությունը երկրորդական են: Ոչ մի {կասկած} չկա, որ ժողովուրդն ի վիճակի չի լինի ընդհանուր լե

իդատություն ստանա, մնացածի մասին ես նրան կասեմ: {Կասկած} չկա, որ նրան դեռ անհրաժեշտ է սովորել եւ հատկապես

ակից լինէր մեր հետ: Եւ ձեր հետ խօսելու վերայ եւս {կասկած} ունինք. միգուցէ Թիֆլիզի վարձաւոր լալականների ձայ

յետոյ, ասում եմ, թէ նորա հետ խօսելու վերայ եւս {կասկած} ունինք"։ Զարմանք, որ Պ. Իսահակեանցը խառնափնդո

ւթիւնը: Ես ասել էի եւ ասում եմ այժմ եւս, որ մեծ {կասկած} եւ երկբայութիւն ունիմ մուզաների խօսելու մասին Պ.

ը մեկնել էին չարաչար, բայց փառք Աստծոյ, ամենայն {կասկած} եւ տարակոյս փարատուեցաւ, եւ ես ցնծում եմ, որ,

նաեւ սատանայի կնոջ գաղտնիքը.... սատանան թէեւ {կասկած} ունի նորա վերայ, բայց բան չէ խօսում քաղաքավարութ

այն, եւ ահա ոչ ոք չկար... բայց... արդարացի {կասկած} ունիմ դրացուս վերայ, որի հետ անցեալները կռուել է

ելը, կարելի է այն պատճառով, որ Թիւթիւնճի-օղլուն {կասկած} չտանի... - Դու ընդունու՞մ ես, - խօսքը յառաջ

բամբասողների խօսքը հերիք պատճառ է լինում Պապին, {կասկած} տանելով Մխիթարի պապականութեան վերայ, Հռովմ գանչե

ի մի ժամանակ համարեա՛ թէ առանց կերակուր ուտելու։ {Կասկած} չ'կայ թէ նա կը մեռանէր այնտեղ քաղցածութենից, եթէ

իւր առաջին անգամ ժողովքի մէջ յայտնուելու ժամանակ {կասկած} տարածեց ժողովականների սրտումը, որոնք համարում էի

ինը չ'հնազանդուի, հերետիկոս կը համարուի, ուրեմն {կասկած} չ'կայ, որ բոլորը միասին առած, եթէ հակառակուին Պ

դարու մտքերի անհանգիստ եւ անդադար ձգտողութեանը, {կասկած} 'չկար, որ դարը չէր լսելու նորան։ Յիսուսեանք լաւ

եամբ մկրտեց մի օրուայ մէջ տասն երկու հազար մարդ։ {Կասկած} ունենալով, թէ մի գուցէ այս մարդիկը նորից հեթանոս

մինչեւ անգամ Կայսերական իշխանութեանը։ Այնքան մեծ {կասկած} եւ անհաւատարմութիւն կար Մեցցաբարդայի վերայ, որ ն

խաղալու հայ ժողովուրդը ներկայացնողների դեր: {Կասկած} չկայ, որ իրերի այս վիճակում, վերջին տեղը չէր բռ

1: Մտածում եմ, թէ մինչեւ ո՞ր աստիճան ողբալի էր {կասկածամիտ} մարդերի դրութիւնը. այդ բանի քանի օրինակները տեսա

սքով, հոգու անբարոյականութենից յառաջանում էր այդ {կասկածամտութիւնը}: Մտածութիւնքս կտրուեցան թղթաբերի ներս մտանել

զանցութեան յաղագս իմոյ վկայագրաց: ՝ Չիք տեղի {կասկածանաց}, թէ շնորհելով Ձեր զվկայաթուղթս իմ՝ պարտավորեսջի

ոյն կտակին տեսանի: Յետ այսորիկ եւ վասն մեծի {կասկածանացն}, զոր ունիմ ի նենգաւոր եւ ի յանդադար թշնամեաց իմո

յն նախապատիւ սիրու պատճառով, որ ունէր դոցա հետ, {կասկածանք} տուեց Կոստանդնուպօլսի Աւետիք վարդապետին։ Չկամինք

եցոց անյաջող պատերազմերը Տաճիկների հետ, արդարացի {կասկածանք} տուեցին Մխիթարին, մի գուցէ Մօթոնէն անցանէր Տաճիկ

այս մի այնպիսի բան է, որ հարիւր անգամ արժանի էր {կասկածանքի} եւ երկբայութեան տակ ընկնելու։ Մեք խօսում ենք այս

ցակից: Պատրիարք ընտրուելու իրաւունքից զրկող խիստ {կասկածանքի} տեղիք են տալիս նրանք, ովքեր որ յարում են Ռուսաստ

րը, ինչպէս նաեւ Երուսաղէմի վանականները: Այդպիսի {կասկածանքի} տակ են արդէն Գէորգը (Կ. Պոլսի նախկին պատրիարքը

ամենալով ցոյց տալ իւր սրամտութիւնը, ասում է, թէ {կասկածաւոր} մարդու վիճակը կարող եմ տեսանել, իմ ողորմած պարոն

ութենից, եւ թէ ինձ եւս դժբաղդաբար տեսանում է այն {կասկածաւոր} մարդերի կարգում, հաւատացած լինելով, եթէ Պ. Կ.

ատացած լինելով, եթէ Պ. Կ. Էմմանուէլի նկարագրած {կասկածաւոր} եւ երկչոտ մարդը լինէի, չէի կարողանալու դրականապէ

արող ընկնել այն կատեգօրիայի տակ, ուր գտանւում են {կասկածաւոր} բնաւորութեան տէր մարդիկը: Այլ է մի անհաւատալի բա

բաների մէջ, ուստի՞ գիտէ, որ նա չէր նկարագրելու {կասկածաւոր} մարդերի վիճակը, եթէ ես առակուելու լինէի դորանով

ակեանցը, թէ միգուցէ Պ. Կ. Էմմանուէլի նկարագրած {կասկածաւոր} մարդերի կարգը ընկնի, որովհետեւ երկբայութեամբ խօս

որների ձեռք եւ, հարց ու փորձի ենթարկուելով որպէս {կասկածաւոր} ցիգան կին, կապւում է շղթաներով։ Կոմսը շատ ուրախ

անքը իւր տէրութենից 1606 թուականին, որպէս առաւել {կասկածաւոր} եւ վնասակար տէրութեանը, քան թէ միւս աբեղայական կ

մ էր իւր արժանաւորութիւնը: Առանց որեւիցէ փոքրոգի {կասկածաւորութեան}, պիտոյ է հանդէս հանել ազգի առաջեւ նորա խաւար կող

ի մասին հայտնած կարեկցության համար։ Ես երբեք չեմ {կասկածել} նրա՝ դեպի ինձ տածած սիրո մեջ: Այդ մասին ինքը լա

. հատուկ անբարյացակամ միտումով թույլ է տվել իրեն {կասկածել} Կալկաթայի փողերի իմ կողմից բերելու նկատմամբ, այն

նորհակալ եմ, որ իմ կենացը խմել եք. ես երբեք չեմ {կասկածել} իմ լավ ընկերների զգացմունքների նկատմամբ: Ողջունե

իկը: Այլ է մի անհաւատալի բանի վերայ հիմնաւորապէս {կասկածել}, այլ է կերպարանեալ երկիւղ լինել, ինչպէս ասել էր

մ է իրենից իր այն անդամներին, որոնց ազնվությունը {կասկածելի} է եւ որոնց նա դադարել է վստահել: Մենք հայեր ե

ց, թէ այն պատահած անախորժութեններից յետոյ, որով {կասկածելի} էին երեւել Մխիթարեանք, որպէս ստիպողք աշակերտների

րծը, մեր ուղղութիւնը, ըստ որում մեք ինքնին պիտի {կասկածելի} երեւէինք մեր աչքին: Ազգի անդաստանի մէջ հինգ

մարդասպանութեան պատճառով. նա մի շատ անհաստատ եւ {կասկածելի} բնութեան տէր մարդ է: Մի վայրկենում հարիւր տ

լահոգի մարդիկը միշտ խրոխտ են լինում. իսկ մի փոքր {կասկածելի} բանի մէջ, մինչեւ վերջին աստիճան թուլանում են: Մ

ւցակը, եւ Դուռը, նշելով դրանց մէջ քաղաքականապէս {կասկածելի} անձնաւորութիւններին, ուղղակի հանում է նրանց ընտր

ւ եւ ուղղութեան տէր մարդիկ։ Երեւի թէ պատճառ ունէր {կասկածելու} ։ Հետեւեալ գլխումը կը տեսանենք այս պատճառը։

չէ յայտնում, թէ ո՞վի ում հետ խօսելու վերայ է իմ {կասկածը}, եւ այդ բանի հետ ինչ յարակցութիւն ունի մեծատունն

եաններին, ճշմարտում են դժբաղդաբար այս զարհուրելի {կասկածը} ։ Թագաւորի մեռանելուց երեք ամսից յետոյ Յիսուս

րում է պ. Ալաջալյանը հնդկական գումարի նկատմամբ, {կասկածի} կայծ է գցում իմ մեջ. չե՞ն ցանկանում արդյոք նրանք

էս թէ, նամակ ստացել է Գաբրիէլից: Այս բոլորը ինձ {կասկածի} տակ է ձգում: Տեսնենք վաղը ինչ կ՚ասէ: 21-ին տես

տեղը չունին, անձնական վնաս հասցնել, վատաբանել, {կասկածներ} յարուցանել հեղինակի վերայ, պարզամիտների միտքը եւ

ը չէր. բայց Թիւթիւնճի-Օղլուի պատասխանը ցրեց նորա {կասկածները} եւ երկիւղը, ինչպէս սաստիկ մրրիկները մի րոպէի մէջ

լի արծաթով, եւ ես ճշտությամբ կատարեցի այդ եւ չեմ {կասկածում}, որ նա փողն ստացել է, եւ հարցնում եմ ոչ թե դրա

նրանք թեկուզ համբուրվեն, մեզ ի՞նչ փույթ: Ես չեմ {կասկածում} վերջին բարձրաստիճան հոգեւորականի հույժ ազնվության

- բացականչեց Շաքարեանցը, - միայն․․․ - Գուցէ {կասկածում} ես, կամ երկբայութիւն ունիս այդ մետալի արդարեւ ոս

ղ արդարացնել քեզ իմ աչքումը այն բանի մէջ, որ դու {կասկածում} ես իմ սրտիցը եւ համարելով, թէ ամուսնանալ խնդրում

ցնում են նորա խօսքերը, եւ մի այնպիսի մարդու, որ {կասկածում} էր այս բանի վերայ, խորհուրդ ենք տալիս կարդալ այն

ց արճիճը, տանում է նորան խոհարան, եւ ձգելով իւր {կասկարայի} մէջ հալեցնում է կրակի վերայ: Բայց որպէսզի շուտով

որպէսզի շուտով հալուի արճիճը, ճրագու ես ձգում է {կասկարայի} մէջ, որ բորբոքուելով շուտով հալեցնում է արճիճը,

Մեզ ընձեռէ բնութիւն, Այլ ո՞ ի կալ ո՛չ {կասու}, Ո՞ զթեփ ո՛չ ընկենու: Մնան միշտ բնութեան

արդինալ Կօնտարինի եւ Օրտիցը։ Այս վերջինս հեռացաւ {Կասսանօ} սարը եւ այնտեղ լսում էր Իգնատիոսից Աստուածաբանակա

ութիւն, որ ներս էին մտել Եւրոպա վեցերորդ դարումը {Կասսիոդորոսի}, Իզիդորոսի եւ Մարկիանոսի անճոռնի գրքերով։ Ա

на Большой Суконный ряд, № 16. Ֆրանկ[ֆուրտից] {Կաստ[էլ]} 10 կրէյցեր 6 էմսից Լայմշտեյն 10 1. 16 15

41 տալեր 21 զիլբեր գրոշ: իզվոշ[չիկ] 30 մինչեւ {Կաստ[էլ]} 42 բագաժ 20 ծառային 12 ծառային 12 տոմսակ 27 г

Մենք հայեր ենք. մենք չունենք ոչ մի քաղաքացիական {կաստաներ} եւ մենք մաթեմատիկաբար նույնպես հավասար ենք իրար,

բ Հելմոսի կրակը, որ մի դիպուածում էլ անուանում է {Կաստոր} եւ Պոլլուկս: Այդ կրակի վրայ էլ սուրբի անուն

ակը, ինչպէս ասացինք, անուանւում է մի դիպուածում {Կաստոր} եւ Պոլլուկս, որի մասին կ՚ասենք մի երկու խօսք: Ի

իսկ թէ երկու հատ, այդ դիպուածում նորան ասում են {Կաստորը} եւ Պոլլուկս, - նաւաստիքը ուրախանում են, որովհետ

խանում են, որովհետեւ աջող նաւարկութիւն են բերում {Կաստորը} եւ Պոլլուկսը, յունական անտիկեան առասպելի հերոսքը

ինիան ", իմ " Թափառական Հրեան " մինչեւ ապրիլի 10 {կավարտվի} նույնպես, եւ այն ժամանակ պիտո էր մի հոգաբարձությ

կության մեջ, եւ անկարելի էլ է, բայց նա անպայման {կավարտվի} իմ ազատվելուց հետո, իսկ թե ե՞րբ՝ այդ եւս չի կար

պատասխանն էլ, այն ժամանակ, հարկ եղած դեպքում, {կավելացնեմ} անհրաժեշտը՝ ըստ քո նամակի բովանդակության, եթե ո

ժը այնքան է, որ երկու կամ երեք շառլաթյանի խոսքով {կավերվի}. այս գրածներս լավ միտք առնելով կարդա ու հետո քո

ափ պատիւ չեմ ունեցել քո մօտ: Միթէ՞ խաղ է, կամ, {կատա՞կ} է իմ հետ խմել. ես նորան այն օրը ձգեմ, որ շունը

եւ գալը 36, 000 վերստից մինչեւ 40 000 վերստ: Այս {կատակ} չէ. հավելացուր սորա վերա եւ այն դժոխային եղանակն

նքով: Է՛հ, տերը նրա հետ, ես կարծում եմ, որ նա {կատակ} անելու ժամանակ չուներ. չէ՞ որ վտանգը լուրջ էր -

սաց Պ. Բէգզադէն (որպէս թէ իմ մինչեւ այժմ խօսածը {կատակ} էր), - ես գործի եմ եկել եւ շատ հարկաւոր գործի:

ըլլայ քեզի պատասխան, եթէ ոչ այսուհետեւ քո արժէքդ {կատակ} է: Մխիթարեան համախոհք. Խօսքերնիս " Ընծա

վ եւ սպառնալով մեզ բոլոր դժոխքի արհաւիրքը: Երբ, {կատակ} համարելով, մեր բարեկամի խօսքը մերժեցինք, այն ժա

հիւսիսային հաշուապահանջ իշխանների ընկերը չեմ, ես {կատակ} չեմ սիրում. կը հրամայեմ շաղախել քեզ հողի հետ եւ

ամենեւին կարծել, թեւ Շահումեանցը այսպիսի կեղտոտ {կատակ} յանձն կ՚առնու կատարել: Յանկարծ, լսում է ծառերի

երոյ թուեալ եմք, զծաղու գան թերեւս, յար եւ նման {կատականաց} աբեղայից Հայոց ի հինգերորդ դարու, զոր ուսանիմք ի

ամախոհին ընծան ինչպէ՞ս կրնայինք ընդունել, եթէ ոչ {կատակաւ}: Գիտենք, որ յանուն Բաբկէնի վերի գրած յիշատա

ը եւ միտքը դատել կամ պատասխան տալ չէր, այլ միայն {կատակել} զհամախոհս Մխիթարեանց, ուրեմն շարունակենք մեր խօս

րոնական բեմի վերայ կատարեցին մի եղերերգական եւ մի {կատակերգական} խաղարկութիւնք: Այս բանը պատահեցաւ Յունուարի 27-ի

ը, որի իւրաքանչիւր տողերից դուրս է նայում մի ճոխ {կատակերգական} քանքար: Այդ գրքի հեղինակը որպէս շատերին, նոյնպէ

նք Պ. Կըկռիկեանից եւ, մանաւանդ, ուրախ ենք նորա {կատակերգական} քանքարի վերայ, բայց չենք կարող չասել, թէ այն շր

)։ Հենրիկոս IV-ը, ամենեւին անհաւան գտանուեց այս {կատակերգութեանը}, բայց կարծեց, թէ ահա վերջանում է դորանով ամենայ

արուցեալ ընդդէմ անմահին Դանթեայ՝ որ զԱստուածային {կատակերգութիւն} (Божественная комедия) գրեաց ո՛չ ի լեզու լատին

ւր վերայ դարձուց մեր մասնաւոր ուշադրութիւնը: {Կատակերգութիւնը} ՝ " Վա՛յ, իմ կորած յիսուն ոսկի " անունով, մի քա

կամ Ֆլորենդացուն ստիպել, որ Դանթէի " Աստուածային {կատակերգութիւնը} " լատիներէն թարգմանէ ու կարդայ։ Եւ չենք ուզում մ

անք ալ նէ, որի՛ պոչէն ըմբռնենք։ Այսպիսի գրքի մը {կատակէն} ուրիշ ի՞նչ պատասխան կրնայինք տալ: Դուք, որ այդ

հետ ամենեւին չխօսին. այսպիսի համախոհական գիրք մը {կատակէն} ուրիշ ինչի՞ արժան էր: Մխիթարեան համախոհ մը կ

երը հռովմէականութեան հրաւիրող ծաղրալի գրութիւն մը {կատակէն} ուրիշ ի՞նչ բանի արժան էր: Մխիթարեան համախոհը Հայ

հագուստով դռներնիս նորէն չալող կաշիերես համախոհը {կատակէն} ուրիշ ի՞նչ պատուոյ արժանի էր: Ասոնց ամենը մէ

ց Հայրապետ մը անկէց ինչ վար տեղ ունէր: Արդարեւ, {կատակէն} ուրիշ բանի արժանաւորութիւն մը չունիք եղեր:

ձանց սկաւառակներուն մէջ պճեղ մը խելք կա՞յ... {Կատակէն} ալ ուրիշ արժէք ունի՞ն: Մխիթարեան համախոհաց հ

ւս ընդդիմութիւն ընող Մխիթարեան համախոհը կրնայի՞նք {կատակէն} զատ ուրիշ բանով մը պատուել: Թո՛ղ ընթերցողը "

ակ լիցի " ըսելու վրայ է... Բայց մինչեւ այն ատենը {կատակէն} ուրիշ բանի մի՛ սպասէք, վասնզի անկէց ալ ուրիշ արժ

պարհորդությունը ում ասես, որ խելքից չհանի. բայց {կատակը} մի կողմը. նրա գալուստն ինձ շատ ուրախացրեց եւ ինչ

, եթէ մի փոքր աւելի փախել էր անիծած արաղը: - {Կատակը} միւս կողմ դնենք, - ասաց Պ. Բէգզադէն (որպէս թէ

կարգի աբեղաների հետ, սկսեցիր հիւսիսումը քո յիմար {կատակը}, քանի անգամ արքայազն Դմիտրիու փոխանակ քարոզելով

ես գրում եմ միանգամայն լուրջ եւ թող Անանիան առանց {կատակի} զբաղվի դրանով, եթե չի ցանկանում մի օր նորից այնպ

եւ 'ի զբօսանս ցնդիք, ընդ կանայս եւ ընդ աղջկունս {կատակիք} եւ այլն եւ այլն։ Այսմ յանդիմանութեան ո՛չ կարելով

համոզմամբը մերժուած Հռովմէական պարգեւը չելնէ նէ, {կատակնիս} ետ կ՚առնենք... Գնա՛, Մխիթարեա՛ն համախոհ, գնա՛

պոչից... յետոյ բարձրացնելով օդի մէջ, դժոխային {կատակով} ասաց. - Ա՛, ա՛, դու քարոզում ես ինձ մարդե

իսկ դու այդ եւս չգիտես, - յաւելացրեց նա մի տեսակ {կատակով}: - Ուրեմն թէ այստեղ մի քաղաքավարի մարդ կայ,

լու համար նախ, թէ Փարպի գնացող ուխտաւորքը իրաւ, {կատաղա՞ծ} շան խածած էին եւ ջրվախութիւն ունէի՞ն (Hydrofobia

ամանակով դեգերուիլը հանքային ջրերում, տկարութեան {կատաղաբար} զայրանալը եւ սորանից պատճառուած աննկարագրելի ֆիզի

Ասիոյ պարզութեան մէջ կարո՛ղ են ներգործել սարերից {կատաղաբար} վազած ջրերով, որի համար հարկաւոր չէ վատնել այն դ

են ընկել մեր ձեռքով"։ Ասաց, ժպտաց. {կատաղաբար} երկու քոյր Գլորեցին ինձ փոսի մէջ. ես ընկայ

ւնը: Զայրանում էր ծովը մեր յանդգնութեան վերայ եւ {կատաղաբար} փրփրում էր: Երկինքը, եղանակը եւ հեղաշունչ հողմի

ՉԵՐՔԷԶԻ ԵՐԳ (Պուշկինից) Գետը վազում է {կատաղած} Ու խըռոված յորձանքով. Սարերի մէջ ահա յ

ամպումը փայլակ ու բոց ջրերի մէջ փայլեցան: {Կատաղած} առիւծը վազեց մորին, մարդիկ ահից թաք կացան.

ր իմ աչքին, Բայց երկիւղից սիրտս զարկում էր {կատաղած}: Նա փորելով դարձեալ երգում էր մի երգ

ովուրդը երեք օր շարունակ կռւում էր որպէս վագր կամ {կատաղած} սպանիական ցուլ. արիւնը թափւում էր, տները այրւու

փայլակեց: Սարերի նման մեծամեծ ալիքի {Կատաղած} ծովին եղած խաղալիկ, Գալիս էր մի նաւ, ջարդու

մանքը փոխուած են: Մենք չենք ուզում մեղադրել {կատաղած} շան աւանդութեան մասին հեղինակի հաստատողական ծանօթ

ւտ բաներ էր հնարում, երկրորդ, եթէ, ստուգապէս, {կատաղած} շան խածած էին եւ ջրվախութիւն ունենալով արդարեւ Փա

ը, որ նոքա մինչեւ այժմ ման են գալիս արբեցածի կամ {կատաղածի} նման: - Բայց ինձ ի՞նչ օգուտ դորանից. լաւ էր

եամբ խօսեց Վերանորոգութեան ընդդէմ, որ ժողովուրդը {կատաղելով} կամենում էր խեղդել նորան Դանուբի մէջ։ Իսկ Ֆաբերը

. եթէ մի խօսք եւս ասել էր Թիւթիւնճի-օղլուին, նա {կատաղելու} էր, իսկ աղջիկը ընդունելու չէր այս քամահրանքը այն

եզուիտներ եւ Մաքիաւելու հոգով խմորուած պարոններ, {կատաղեցէք} եւ փրփրացէք, եւ ձեր պարսաւները, որ գրում էք, ո

րի անունը եւ անպարծանք յիշատակը: Յուսահատութիւնը {կատաղեցնում} է ճշմարտութեան հակառակորդքը, որովհետեւ ոչինչ արգ

ամբողջ երկրագնդի վրա: Այդպիսի սիստեմատիկ, այլեւ {կատաղի} հալածանքներով, այսպես ասած, հրով ու սրով, կախա

մանակ մնաց այնտեղ մի մեհենում, որ ոչ շատ հեռի մի {կատաղի} գետից, գտանւում է մի ձորի մէջ: Մի փոքր իւր անու

այել մեր ասածի ստուգութեանը: Թշնամութիւնը եւ {կատաղի} նախանձը հարկադրել էին Սկայորդուն ցանկանալ թէ՛ " Հ

: Բռնութիւնը աննկարագրելի եւ անթարգմանելի կերպով {կատաղի} է, կամակոր եւ երկարատեւ, եթէ աղբերանում է հասար

ում է մարդու մէջ: Այդպիսի ազգութիւնը, որչափ եւս {կատաղի} լինի, որչափ եւս մոլեգնի, ի վերայ այսր ամենայնի

նգամ մի երեկոյի մէջ պատառոտուելով անպիտանանում են {կատաղի} ծափահարութենից: Ի՞նչ է սորա պատճառը: Թատրո

ւ վասակեան ճամարտակութեամբ զրպարտել բոլոր ազգը եւ {կատաղի} ճիւաղի պէս, փողոցից փողոց եւ տունից տուն վազելով

ր մօտ հիւր ունի, Վա՜յ եթէ մին հանդիպեցաւ նա {կատաղի} մրրկի, Գնաց շիջաւ այնուհետեւ ` նորա յոյսը

րը Թո՛ղ քեզանով սփոփուի"։ Ա՜խ, {կատաղի} դու մանկութիւն, Ա՜խ, կատաղի դու արիւն,

Ա՜խ, կատաղի դու մանկութիւն, Ա՜խ, {կատաղի} դու արիւն, Ինչո՞ւ շուտով դուք մոռցաք Ձ

Սեւագլուխ մի մարդ մեր ներս մօտ վազեց, {Կատաղի} դէմքով նայեց չոքածին Եւ նորա կողքին ինքն եւս

ն, բոլորովին քննականից դուրս, պատկերացնում է մի {կատաղի} թշնամութիւն, երկրորդ, որ գրուածքի հետեւութիւնն

չէ նայում այլեւս իր ընկերի վրայ որպէս թշնամու կամ {կատաղի} գազանի վրայ, եթէ փոխանակ երկիւղի, որ ամէնի սրտի

ն կործանել մեր գլխին երկնքի մշտնջենաւոր սիւները: {Կատաղի} ալիքները, որոնք մինչեւ այն ժամանակ խաղաղ ափերի վ

ստուածեղէն խօսքը եւ բանականութիւնը, այլ մի տեսակ {կատաղի} ցնցողական շարժողութիւն: Եթէ մի օտար մարդ նկատէր

Կայծակի թունդը, մրրկի ձայնը. Խուլ աղաղակը {կատաղի} ծովի Միախառնուեցան վերջին ձայնի հետ, Որ

լ աշխարհին ուսանել զլեզու եւ զգիր Պարսից: Ի թեւ {կատաղի} փոթորկացս՝ թռչին ծածկին ի մէնջ եւ գիտութիւնք ծաղ

նչպէս երեւում է դը-Տու նախագահի խօսքերից, առաւել {կատաղի} դահիճք եղան այն հռչակաւոր սպանութեան մէջ, որ յայ

թէեւ ոչ այնպէս սասանեցուցիչ, ինչպէս մի վուլկանի {կատաղի} արտահոսութեան, կամ ինչպէս մի թաթառ կամ փոթորիկ ո

ն լինի զթշուառութեանց ազգի մերոյ, փոքր մի եւս եւ {կատաղիմք} իսկ, իբրեւ ի շանթից, ի հարուածոց առ ազգն, ընդո

փոքրից յետոյ ասես թէ տեսանում էի խուռն բազմութիւն {կատաղիների} ՝ ձայն, աղաղակ, խռովութիւն, էշաֆոտ, դահիճ եւ

: Յետոյ ասում են, թէ մարդ կատաղում է։ Ակամայ կը {կատաղիս}, եթէ այդպիսի կրակ ունենաս փորիդ մէջ: - Ես չ

րացած. " Տօն են տօնում մեր թշնամիք ", - նա {կատաղութեամբ} գոռաց: Մի զուարթուն կերպարանեալ եթերական կ

խանեցի: 15-ին տկարութիւնս շարունակւում է ամենայն {կատաղութեամբ}. բոլոր մարմինս ուռած է ` ոտքիցս մինչեւ գլուխ եւ

: Մրրկից յետոյ եւս դեռ բաւական ժամանակ վազում են {կատաղութեամբ} դէպի ծովեզրը փրփրած ու դէպի վեր ցից ցից գագաթներո

րդը կարո՞ղ է միթէ մարսել. ընկել է վերին աստիճանի {կատաղութեան} մէջ: Յետոյ ասում են, թէ մարդ կատաղում է։ Ակամա

ողութիւն է, որ մարդը ձգում է համարեա թէ մի տեսակ {կատաղութեան} մէջ. եւ ամենասիրելի մարդը սատանայ է թւում այսպիս

ժանգով պատած ատամները: Այս ժպիտը նախընթաց էր այն {կատաղութեանը}, որ երբեմն երեւում է կին մարդերի մէջ. նորա մազե

, ի Մեսսինա քաղաք Սիկիլիոյ, գոգցես անշնչացեալ ի {կատաղութենէ} մրրկիս, ի միւս օր հարկեցայ մտանել յայլ շոգենալ,

մուտ: Մութ գիշեր: Մրրիկը փչում էր ամենայն {կատաղութենով}, անձրեւը գետի նման թափւում էր երկնքից, ոչինչ տե

րկու կողմից եւս շարունակւում էր մեծ զօրութենով եւ {կատաղութենով} ։ Յիսուսեանք արհամարհում էին պապական կոնդակները.

մ է հիւանդանոց, աղքատութիւնը հասանում է մինչեւ ի {կատաղութիւն}: Մի քանի օրից յետոյ գալիս է Բէգզադէն տղայի մօտ ե

ովնաթանեանցը: - Բայց ձեր դստեր համար արգանդի {կատաղութիւն} (Nymphomania) ստանալը ամենեւին հնարաւոր է, - պ

բան երբեմն մորագոյն եւ երբեմն ծծմբագոյն: Անձրեւի {կատաղութիւնը}, որոտմունքի թնդիւնը, փայլակի լոյսը, մրրկի սուլ

, չես կարող երեւակայել, թէ ինչ աստիճանի հասաւ իմ {կատաղութիւնը}: Հողեղէն ամանները որը՛ ճաքուել էին եւ որը՛ բոլոր

Վարդ-խաթունը ցած դրեց ձեռքից ջրի շիշը, բայց նորա {կատաղութիւնը} չէր նստել բոլորովին: Վարդ-խաթունը այն վերին ա

անարգությունը: Տեսե՛ք, թե մինչեւ ո՛ր աստիճան {կատաղության} հասանում է եսականությունը եւ անձնական շահի քամակի

տիճանի կատաղութեան մէջ: Յետոյ ասում են, թէ մարդ {կատաղում} է։ Ակամայ կը կատաղիս, եթէ այդպիսի կրակ ունենաս

մս ես հույս էի հայտնել, որ հետեւյալ օրը կազատվեմ {կատառից}, սակայն այդպես չեղավ: Եվ միայն այսօր կարող եմ ո

բնաւորութիւնը, կամ մանաւանդ նորա պաշտօնը: Գործի {կատաստրոֆը}, եթէ ուղիղն ասենք, գլխաւորաբար հիմնուած է Արշաւ

ան եւ չար ոգիների հաւատալու, ինչպէ՞ս բանի վերջը- {կատաստրոֆը} -չվերագրէ թըլիսմի զօրութեան, երբ Վարդիթերի մահից

յց համեմատաբար աւելի թեթեւ հանգամանաց մէջ: Անցքի {կատաստրոֆը}, որ ամէն իրաւունքով պահանջում է հեղինակից աւելի

լով մի ոսպնաձեւ ապակուց, որ իսկոյն կրակեն, - այդ {կատաստրոֆը}, եթէ համեմատում ենք գործի ընդհանուր արժանաւորութ

եզ, որ աւելի բնական շրջանակի մէջ տեսնէինք ցաւալի {կատաստրոֆի} պատկերը: Անբնակա՛ն է, երբ Վարդիթերը որպէս

, որ վիպասանութեան շինուածքին մեծ հարուած է տուել {կատաստրոֆի} այս անբնականութիւնը: Եւ որպէս թէ հերիք չէր

օտ: Թերեւս, եթէ վաճառականին հանդիպեցաւ այս {կատաստրօֆը} երիտասարդութեան ժամանակ, դնենք, թէ ատամները սեղ

յց համեմատաբար աւելի թեթեւ հանգամանաց մէջ։ Անցքի {կատաստրօֆը}, որ ամեն իրաւունքով պահանջում է հեղինակից աւելի

ցնելով մի ոսպնաձեւ ապակուց, որ իսկոյն կրակեն այդ {կատաստրօֆը}, եթէ համեմատում ենք գործի ընդհանուր արժանաւորութ

Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու կրակը, ցանկալի էր, որ {կատաստրօֆը} ունենար աւելի բնականութիւն։ Անբնական է, երբ

, որ վիպասանութեան շինուածքին մեծ հարուած է տուել {կատաստրօֆի} այս անբնականութիւնը։ Եւ որպէս թէ հերիք չէր, ինչ

", զոր շարադրէի ի վարժատան Պատկանով քահանայի, ի {կատար} հասուցեալ զայն ամենայն, այժմ կամիմ տպել, արդեօք

ի, այլ զի կենարար վարդապետին Յիսուսի բան ելցէ ի {կատար} թէ զոր խօսեցիք յունկանէ, քարոզեսցի ի վերայ տանեա

՚ի Միքայէլէ Նալբանդեանց Յայտարարութիւն Ի {կատար} հասուցեալ զյանձնարարութիւն հասարակութեան քաղաքիս

'ի նախնեաց ունիմք սովորութիւն ոչ այլ ազգ ածել 'ի {կատար} զայսունակ մեծակշիռ զգործս, եթէ ոչ նախ խնդրելով

հրամայող, իսկ միւսերը՝ ծառայ, ստրուկ եւ հրաման {կատար}: Ամենայն գործողութիւն՝ հասարակ եւ անզօր մարդերի

րեկամութեան մերոյ ի յայսմ յիշեցեալն բարւոք կերպիւ {կատար} հասուցանէ թարց ընկալնուլ զվարձն աշխատանաց:

փոխվել: Այն դեպքում, եթե յոթ հոդվածներում իմ {կատարած} զգալի ուղղումները չեն համապատասխանի գրաքննչական կ

գրած նամակս ստացած լինիս մինչեւ այժմ, եւ խնդիրքս {կատարած}, ըստ որում մեծ է իմ հույսս քո բարեկամության եւ մ

ապագան, կամենա ետ նայել յուր անցածի վերա, յուր {կատարած} ճանապարհի որպիսության վերա, այն ժամանակ կտեսանել

ն դպրոցաց: Թուի թէ տունքդ այդոքիկ, մինչեւ ՚ի {կատարած} ժամանակաց, մնալոց են ՚ի ձեռս Ադմինիստրացիօնին,

յժմ զայսչափ եւ եթ հասուցեալ ձեզ զտեղեկութիւնս, ի {կատարած} գործոյն յայտնեցից զո՛րպէսն եղերելոյ եւ զերբն ելան

մար ամենակարեւորը, " Աբգար ընկերության " անունով {կատարած} հավատարմագիրը՝ եղբայրս ուղարկել է Ձեզ սույն հուն

Տրովատորի " եւ " Ռիգոլետոյի " մեջ Հովհաննես եղբոր {կատարած} վարժությունների համար եւ ցանկանում եմ նրան լիակատ

նկավ, սրանից ութ տարի առաջ Մոսկվայում մեր միասին {կատարած} այցելությունը ձեղնահարկում (աստված վկա՝ չգիտեմ

Պ. պ. ստորագրողներն իրավունք չունեին, եւ նրանց {կատարած} վավերագիրն ապօրինի է: Եթե դա ունենար գեթ մի փոքր

մ ենք ցոյց տալ մեզ երկու Հայ, որ միասին խորհուրդ {կատարած} լինէին ազգի յառաջադիմութեան վերայ, հոգ տարած լին

ացուցանելով նորանց, համարում էին, թէ լիովին ահա {կատարած} էին իւրեանց ծնողական պարտականութիւնը: Այս պարտակ

, որ ազգի օգտի եւ յառաջադիմութեան մասին խորհուրդ {կատարած} լինէին միասին: 2) Յայտնել այն պարոնների անո

առողջութիւնը շարունակ պահելու համար, որպէսզի իւր {կատարած} փորձերի արդիւնքը, համեմատելով այս գաղափարի հետ,

եմն, Յիշատակարանս կը հասանի իւր նպատակին, եւ ես {կատարած} կը լինիմ իմ խորհրդաւոր պարտականութիւնը: Թող

., համար 10, երես 310): Մեզանից յառաջ ազգերի {կատարած} փորձը պիտոյ է մեզ խրատ եւ օրինակ լինի: Նախի

Թափուած ուժից ցընորամիտ։ Մահն իւր գործը {կատարած} Մեծատան դէմքն այլանդակեց Երկու աչքն էլ

ւն չունի: Նորան հերիք է, եւ իւր պարտքը չի կշռով {կատարած} պիտի համարի, եթէ կարողանայ երկրայինը միայն քարոզ

, այդ պարոնը, մի օր մի լաւ երկրպագութիւն եւ ուխտ {կատարած} լինելով Բաքոսի տաճարում, եւ մեղադրանք լսելով ինձ

ութեան վերայ: Յանկարծ, մինչ բոլոր արարողութիւնը {կատարած}, մեծ եւ անզովանալի փափագով աչքս ձգում եմ պտուկի

ին, եւ ուր Խանը նստելով լսում էր իւր դատաւորների {կատարած} դատաստանը փառաւոր դահլիճի մէջ. այս դահլիճը եւ այ

եր զամենայն, ապա եթէ վրիպեալ գայիր աստ, մինչ 'ի {կատարած} աշխարհի տեւէր այն։ Դոքա իրաւունս ունին այսպէս վա

ծկին ի մէնջ եւ գիտութիւնք ծաղկեալք ի Հայաստան, ի {կատարած} առաջինն դարու՝ առ Արտաշիսիւ Երկրորդաւ, զորոց մա

րենացւոյ: Մովսես Կաղանկատացի ելանէ ի հանդէս ի {կատարած} եօթներորդ դարուց իւրով Աղուանից պատմութեամբ, զոր

ոյ, առ որոյ տեսանեմք զհատու իմաստից զեղմունս: Ի {կատարած} երկոտասաներորդ դարու Մխիթար առակախօս, մականուանե

րուիլ, որին հասանելու համար արդէն այնքան գործ էր {կատարած} ։ Նա հրաժարուեց միանգամայն, եւ Կարաֆֆայն այս պատ

կութեան համար։ Պարլամենտը, դեռեւս այս հրամանը չ' {կատարած}, բովանդակ գործը ենթարկեց Փարիզի Համալսարանի Աստո

անքրիստոնէութեանը։ Ամենայն ոք այս անարգութիւնը չ' {կատարած} խաչի վերայ չէր կարող մտանել Եափոնիայի Տէրութեան մ

թէ ով որ սպանէ Հենրիկոս IV-ը, մեծ պաշտօն կը լինի {կատարած} կրօնին եւ Ֆրանսիային եւ սուրբ կը լինի, եթէ ինքը

ժողական դրութեան: Այնտեղ յիշւում է Լիբիղի 1844-ի {կատարած} քննողութիւնը միայն անունով, մինչդեռ Լիբիղը իր նա

է ընդդէմ սքանչելի ինքնակիզութեան, 1850 թ. յետոյ {կատարած} քննողութեամբ, այլեւ աւելուածի մէջ հանդէս է հանել

երասանը եւ դերասանուհին, մինչեւ իւրեանց ասպարէզի {կատարածը} պիտի որ յառաջ դիմ են, պիտի որ կատարելագործուին:

լս եւ ո՛չ դեռ կատարելիս յետ մահու Քրիստոսի կամ ՚ի {կատարածի} աշխարհիս, զի ա՞յդ ապա մեկնեսցէ մեզ Այվազովսքին զ

ի ճշմարտութենէ կարծեօք յերբեմն ժամանակի, այն է ի {կատարածի} երեքտասաներորդ դարու, աբեղայամիտ դպրոցականք, ախ

ես իմ բարեկամի հետ մնացինք միայն՝ սպասելով գործի {կատարածին}: Երկար ու ձիգ սպասելուց յետոյ յանկարծ երեւեցաւ ք

ա կերպարանին իբրեւ զպաշտօնեայս արդարութեան, որոց {կատարածն} եղիցի ըստ գործոց իւրեանց " (Թուղթ. Պաւղ. առ Կո

եւ այն որ գլուխ եկեղեցւոյն Քրիստոսի. ապա թէ ոչ, {կատարածն} հայի 'ի յատակս դըժոխոց։ Այո՛, ձեռն սրբութեանդ,

երգործելով իբրեւ զորեղ քրտնաբեր միջոց, ոչնչացրեց {կատարային} ջերմը (այսօր ժամը 12-ից վերջնականապես անհետացավ

՛ ուղարկեցի, տե՛ս եւ ինչպես պետք է՝ այնպես գործ {կատարե}, հույս ունիմ, որ կատարվի ցանկությունդ: Շու

ջությունը, որ դիմե լավագույն բժշկի խորհուրդին եւ {կատարե} նրա բոլոր պատվերները: Գրիր նույնպես, որ չտխրեն

րտագրի այն ամենը ինչ վերաբերում է սորգոյին եւ թող {կատարե} բոլոր հանձնարարությունները. հանուն բարեկամության

արաղավաճառի հետ... Ուրեմն այդ Աստուծոյ պատուէր {կատարե՞լ} է, քա՛ւ լիցի: - Ճշմարիտ է ասածդ, - խօսեց Շահ

անքի տակից, բայց եւ այն ժամանակ արդեօք բոլորովին {կատարեա՞լ} կը լինի նոր կարգը: Ֆրանսիան, որի հողը կտրտուած

արեալ զիս ի շնորհս գերամաքուր աղօթից ձերոց, մնամ {կատարեալ} յարգանօք եւ խորին վերապատուութեամբ: Ձերոյին բ

աստուածարեալ քահանայապետութեան ողորմած տէ՛ր մնամ {կատարեալ} հպատակութեամբ խոնարհագոյն ծառայ Միքայէլ դպիր Ղ

նկալարուք, աղաչեմ, զանկեղծ հաւաստիս իմոյ առ Ձեզ {կատարեալ} յարգութեան եւ մտերմութեան, որովք ցանկամ մնալ արգ

սէս կաթողիկոսն կարգեալ է ՚ի մասին գործոյս յիւր ՚ի {կատարեալ} երեսփոխանութիւն զիշխանն Մ. Ս. Վորոնցով զյայնժամ

կարեմ այժմիկ գուշակել: Մեծարու հայրենակցիդ {կատարեալ} յարգութեամբ խոնարհ ծառայ Մ. Նալբանդեանց

համար: Առանց այս հոգաբարձութեան սո՛ւտ է ամենայն {կատարեալ} եւ ընդհանուր լուսաւորութիւն մի ազգի: Զաւակ ասացե

ելով այդպիսի գովասանութիւնք, համարելու էր իւրեան {կատարեալ} եւ անկարօտ ազգ, եւ հետեւաբար՝ անհոգ մնալու վերա

եմ, որ դու պիտի բարկանաս, եթէ չգրեմ, որովհետեւ {կատարեալ} գաղափար ստանալու չէիր այն տպաւորութենների մասին,

ութեան հետ հաւասար լինելով, թեթեւ աչքով եւ առանց {կատարեալ} ուշադրութեան նայել է սրբագրողը, կամ սա՛ եւս արժա

ինչպէս պատահեցաւ: Բայց ինչ որ կարդացի, կարդացի {կատարեալ} ուշադրութեամբ, այնպէս, որ կարող եմ մաքուր խղճմտ

ւն, բայց վերջացեալ էր յիրոց նպատակաց, ըստ որում {կատարեալ} է ինքն յամի ամի զիւր տօնախմբութիւն՝ շարունակ կար

աբար են նոր ոճով շինուածք, թէպէտ եւ ոչ բոլորովին {կատարեալ} ճարտարութեան մասին: Բայց Պ. Արամեանի փոյթը եւ ջ

, այսինքն՝ իմանալ ազգի ստոյգ քանակութիւնը: {Կատարեալ} իրաւունք եմ տալիս քո գաղափարին, թէ թուի հետ հարկ

տ անհամեմատ միմեանց հետ, չունին իրաւունք մեզանից {կատարեալ} հաւատ պահանջելու: Այս վերջին օրերումս մի քան

ներկայ սերունդը (բացի մի քանի ախտացած մարդերից) {կատարեալ} իրաւունք է տալիս այդ մարդերին, որ, պահպանելով ի

պարզուի մարդու պղտոր տեսութիւնը: Քրիստոնէական, {կատարեալ} հաւասարութիւն քարոզող վարդապետութիւնը, որ մեծ լի

հաստատեցի ինձ նախկին տեղակալ առաջին կտակակատար եւ {կատարեալ} վէքիլ զՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեանց կողմանէ՝

հաստատեմ զի նոքա եղիցին ինձ առաջին կտակակատար եւ {կատարեալ} վէքիլ: Այլ եւս վերն յիշեալ կտակակատարացն իմոց որ

կամքով եւ մին խորհրդով աշխատեսցին ի փառս աստուծոյ {կատարեալ} աստ զգրեալ պատուիրանսն իմ։ Արդ, վերջաւորութիւն

եւ ամենայն զգայարանօք առողջ նաեւ միտքս բոլորովին {կատարեալ}, կտակս այս գրեցի առաջի Աստուծոյ եւ մարդկան, որ

իս քաթումն թալապ ամ գրել, վասնորոյ յետ մահուանէս {կատարեալ} ազատութիւն ստասցեն եւ ստանալով ՚ի ստացուածքէս ֆի

դգնի՞ որդը բերանն իր բանալ Եւ աղարտել ստեղծեալիդ {կատարեալ} "։ Վարդ ժպիտն է ծաղկում անո՜ւշ, տենչագին Չքն

է յուզեալ, - Միթէ միշտ չե՞մ խոստացել Սիրել սիրով {կատարեալ} ` Աստծուն եւ այն ամեն բան, Որոնց ինքն է հեղինակ

ռ եկեղեցւոյ այսպէս վարդապետէ. " եւ եղեւ Աստուածն {կատարեալ} ՝ մարդ կատարեալ հոգւով, եւ մտօք, եւ մարմնով, մ

էս վարդապետէ. " եւ եղեւ Աստուածն կատարեալ՝ մարդ {կատարեալ} հոգւով, եւ մտօք, եւ մարմնով, մի անձն, մի դէմ

դեռ ի սահմանի մտաց եւ կամաց դատապարտի որպէս գործ {կատարեալ}, զիա՞րդ ապա սահմանեալ է մեզ Այվազովսքին աստիճան

ութեան, որպէս թէ այդ կամ հարկաւոր չէր, կամ թէ, {կատարեալ} լինելով, մշակութեան կարօտ չէ։ Ասացինք որպէս թէ

ւ V դարը, ես իմ կողմից կարելի է մեղանչում եմ... {Կատարեալ} իրաւունք կը տամ ժողովրդի անգրասիրութեանը. պատճառ

իծաղելին այն է, որ շատերը այս ձեւի հետ վարուելու {կատարեալ} տգիտութիւնը վերագրում են գերմանիկ ցեղի աւելի հիմն

ն: Եթէ մնամ Հնդկաստանում, չունիմ արծաթ, չունիմ {կատարեալ} ուսում, եւ չունիմ տէր, պարտ եմ սորա եւ նորա դրա

իկ չեն, այլ թէ խելքով եւ թէ քաջութեամբ լցուած եւ {կատարեալ} ։ Նոցա հետ միասին եւ Աբեղենից տիրոջը (ինձ բարեկա

աղափարքը չշփոթուին։ Արարատեան բարբառում, որի {կատարեալ} եւ գեղեցիկ գաղափարը, մօտաւորապէս, տալիս է մեր "

հռովմայեցիքը: Ես իրաւունք ունէի սպասել այս գործի {կատարեալ} յառաջադիմութեանը, մինչ գիշերով յանկարծ, Ձեր մռա

, այս թերթերի օգնականութեամբ ես պահում եմ բոլորին {կատարեալ} խռովութեան եւ անհանգստութեան մէջ. ապսպարում եմ ա

ուծոյ: - Փոքր ինչ նման պատասխանեցիր, բայց ոչ {կատարեալ}. պատճառ, մարդու հոգի ունենալը, բանականութիւն ո

այլն, այդ չէ միայն քարոզում Քրիստոս, եւ այդ դեռ {կատարեալ} սէր չէ. մէք պարտական ենք սիրել մեր ընկերը, պարտ

ոչինչ արգելք չէ ամուսնական սիրուն... թող սիրտը {կատարեալ} լինի, աչքը դուրս չլինի... Կնոջ առաջին արժանաւ

նց մէջ այն բարոյական սկզբունքը, որով լցուած էր, {կատարեալ} էր ինքը՝ Քրիստոնէութեան հեղինակը, Յիսուս Քրիստո

ամար. նորա ազատութիւնը հետեւանք է նորա ֆիզիկական {կատարեալ} կազմութեանը եւ աննիւթ եւ իմացական կարողութեանը։

ն, ճախարակեալ եւրոպէական բազմաճիւղ կրթութեամբք, {կատարեալ} է գործ մեծ եւ արժանի անկապուտ փառաց, որ մի անգամ

ց ունելով ի հող իւրեանց հայրենի], արդէն զընթացսն {կատարեալ}, ելին անցին ի գահագլուխ թագաւորութեան գիտութեանց

չ յաջողեցաւ այդպիսեաց տեսանել զցանկութիւն իւրեանց {կատարեալ}, թող զսակաւ բացառութիւնս, որք դարձեալ միջնորդու

էր միւսներից նորանով, որ սոքա երդում էին ուտում {կատարեալ} հնազանդութիւն ունենալ դէպի Պապը, ուր եւ ուղարկել

նութենից։ Ինչ ժամանակ կոյս աղջիկը ստանում էր իւր {կատարեալ} հասակը, մեծ հանդէսով երաժշտական նուագներով, ման

ուսուցանեն Պարագուայեցիներին կարգ եւ պահեն նորանց {կատարեալ} տգիտութեան մէջ։ Այս պատճառով հեռացնում էին նորան

իլ, իսկ Յիսուսեանք, տեսանելով իւրեանց տեսութեան {կատարեալ} անյաջողութիւնը, վեր առեցին այլ ուղղութիւն։ Այս

ւն իւրեանց ուխտերին համաձայն, բայց ո՛չ բոլորովին {կատարեալ}, այլ այս պայմանով, թէ նոքա աշխարհականանում էին

երբ Հենրիկոսի մեծակշիռ մտքերը ստացել էին իւրեանց {կատարեալ} կերպարանագործութիւնը։ Ուրբաթ օր՝ 1610 թուա

անցին՝ ոչ ծաղրելու եւ ոչ պախարակելու մտքով, այլ {կատարեալ} բարեմտութեամբ, յուսալով, թէ մեր մի քանի նկատողո

ելով, ինչպէս՝ մ, ս, է, արդէն ստանում են բայի {կատարեալ} ուժը եւ զօրութիւնը, մինչդեռ բայանունները, որ ճի

նկատարութիւնք կան, հարցնում ենք. " ո՞րի գործն է {կատարեալ} "։ Այսօր Միլտոնը եւ Շեքսպիրը, Հոմերոսը եւ Դանթէ

րձիմահ հիւանդութիւնից անհամեմա՛տ լաւ է, սակայն, {կատարեալ} առողջութիւնը կամ առողջանալու համար աշխատելը աւելի

նջելօյի ձեռագործքը, ի՜նչպէս գեղեցիկ են, ի՜նչպէս {կատարեալ}, ո՛րքան ներդաշնակութիւն կայ, ո՛րքան զուգապատշաճ

պատճառով, որ անկատարը ժամանակով յառաջ է, քան թէ {կատարեալը}: Այս օրէնքը չունի ոչինչ ամրութիւն, չունի հ

ադրելի ձեւը աւելի նախընտիր է, քան թէ գաղափարական {կատարեալը}, որ բոլորովին անգործադրելի է: Հա, շատ ընտիր գա

քում ասում էին ի բեր փոխանակ եբեր, նոյնպէս դնեմ-ի {կատարեալը} եդեր, փոխանակ եդ։ Այսօր այս բոլորը անհետացել են,

երկայի եւ անցեալ անկատարի մէջ, որովհետեւ եմ բայի {կատարեալը} եղէ, ապառնին եղէց է, մինչդեռ եմ լծորդութեան տակ

աւորութիւն ունէին հին լեզուին, օրինակ՝ բերեմ բայի {կատարեալի} երրորդ դէմքում ասում էին ի բեր փոխանակ եբեր, նոյն

եղէց է, մինչդեռ եմ լծորդութեան տակ գնացող բայերի {կատարեալի} եւ ապառնու վերջաւորութիւնքը եցի եւ եցից է։ Կարող

ի Քրիստոսէ ունիմք ընդունել որպէս իրողութիւն արդէն {կատարեալս} եւ ո՛չ դեռ կատարելիս յետ մահու Քրիստոսի կամ ՚ի կա

որ բնակէր յայնժամ ի Թաղանրօգ, եւ զխորհուրդ պսակի {կատարեաց} ի Նախիջեւան քաղաքի պատրին լատինաց ի ներկայութեան

(Յազկերտի)։ Եւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժամանակին՝ {կատարեաց} ըստ կամաց նոցա... " (Եղիշ. եր. 13-14)։ Թէեւ այս բա

զոմանս ի հանգամանաց իմոց, որովք ո՛չ մարթանամ ես {կատարել} զհրաման վիճակային ատենին, հիմնեալ ի հրամանն նորի

րագրին, ըստ որում մի մարդու անկարելի է այդ գործը {կատարել} ): Երկրորդ՝ օրագիրը բաղկանում է չորս մասնից, ա

այժմ չէի կարողացել քո մի քանի հանձնարարությունքը {կատարել}, պատճառը անթիվ զբաղմունքներս էր, որ գիտե աստված

, որ ստանա յուր վճռական իրավունքները եւ ապա գործ {կատարել} այնպես, որ ոչինչ անհամությունք չպատահին: Սիր

ւրիշ բան չունեմ ասելու առ ժամս, միայն խնդրում եմ {կատարել} խնդիրս, եթե կարելի է մինչեւ դեկտ. վերջը, որ կա

եր բնակություն, կերակուր եւ զգեստ, կարող է գործ {կատարել} եւ այն՝ ձրի: Մինչեւ այժմ ես զոհ եղա, թող աստվա

կես կամ lիսուն օր միմիայն ծովի վերա պիտի ճանապարհ {կատարել}: Մեք որքան կարողացանք տեղեկություն հավաքել այստե

ուրս է դրել Ռուսիայից, ոչ օտար աշխարհ ճանապարհ է {կատարել} եւ ոչ գիտե, թե ի՛նչ ասել է կամ ո՛ւր է Կալկաթա:

ով (3000) կարող էին հանձն առնուլ, գնալ եւ գործ {կատարել}, ամենայն մաքրությամբ հոգու ցանկանում ենք այնպիսո

տահի զոհել եւ մեր կյանքը, որ կարծում ենք, թե չէ {կատարել} դեռեւս յուր խորհուրդը ազգին վերաբերությամբ, նույ

տարության մեջ, եթե հարկ լինի մնալ այնտեղ եւ գործ {կատարել}: Այլ եւ կարեւոր եւ ժամանակի չհամբերող գրագրությո

ազգի եւ եկեղեցւոյ ոչինչ աւելի մարթացայ յայս նուագ {կատարել}: Եթէ ոչ էր ազգին եդեալ յիմ վերայ զգործն Կալկա

եռ կայ մնայ ինձ ընդ ցամաք, այն է ՚ի վերայ լերանց {կատարել} առաւել քան զ700 վերստ, որ է ճանապարհ աւուրց իբր

, գէթ վասն գործոյն ինձ յանձն եղելոյ: Ուստի ՚ի {կատարել} զամենայն զգործս ի Լոնդոն, մեկնեցայց աստի այլուր

ւնիսի ընկալայ զպատասխանի, եթէ չկարէ ինքն այլ ազգ {կատարել} զպահանջողութիւնս իմ եթէ ոչ ներկայացուցեալ զգործն

եւ էք իսկ երեսփոխան ազգին, յայն սակս դժուարանամ {կատարել} զպահանջողութիւն ձեր, մինչեւ ոչ հրամայեսցէ ինձ Սո

Ն]Ս Յետ մեծի կարեկցութեան, զոր ցուցիք ինձ ՚ի {կատարել} իմ զառաքելութիւնս, ի մասին ազգային հրիտակաց թողե

աց թողելոց ի բարեպաշտ հայկազանց յանձն առնուլ Ձեր {կատարել} զմնացուածս այսր գործոյ, արդարեւ անցանել զանցանէ

բժշկել, վայրկեան մի եւս, գուցէ անագան լիցի։ {Կատարել} զխնդիր հարստահարեալ ազգայնոց, ազատել զտառապեալ վ

րաման կամ զյանձնարարութիւն առ ի Ձէնջ պատրաստ կամի {կատարել}, որպէս եւ հասուցանել ի Հնդիկս կարճ եւ ապահով ճան

սուցանել ա՛ռ Ձեզ, յիշեալ անձն գերարժան պատրաստ է {կատարել} զհրաման Ձեր: Միայն զայս մի պարտ համարիմ զեկո

տմունքիս մեջ. բայց թե ցարդ չկարողացա ինքս անձամբ {կատարել} ձեր հանձնարարությունը, իհարկե իբրեւ բանական այր

կարելի է կիրառել նաեւ հրեաների վերաբերյալ: Նրանք {կատարել} են իրենց դերը մարդկային պատմության բնագավառում.

Իմ ինքնասիրությունը կբավարարվի, եթե ես կարողանամ {կատարել} այն, ինչ որ ի վիճակի եմ եւ ինչ որ միայն կարող եմ

րության մասին է, որպեսզի նա ի վիճակի լինի ձեռքով {կատարել}, կամ ստիպել ձկան կատարելու այն գործողությունները

: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ ոչ մի մասնավոր անձ չի կարող {կատարել} հասարակության անունից եւ ոչ մի վավերագիր, եթե հա

դ վավերագիրը: Ո՛չ: Պարզ է, որ նրանք չէին կարող {կատարել} օրինական վավերագիր, թեկուզ 40-ի փոխարեն ստորագրե

կամ եւ հասարակությունից անկախ ու վերջինիս անունից {կատարել} վավերագրեր: Պ. պ. Ալաջալյանը, Խաթրանյանը եւ ա

գի մերոյ 'ի Կալկաթա, որով մեծապէս սատար լինիք 'ի {կատարել} զցանկութիւն ազգի մերոյ եւ բարեպաշտ կտակողացն, որ

մասին բարձրացած խնդիրները եւ անաչառապէս դատաստան {կատարել}: Ինչո՞ւ փախչենք լուսի տակ քննելուց մեր ազգային գ

մ էին ազգը եւ թքում ու մրում էին նորան։ Ոչ ոք չէ {կատարել} այդպիսի գործ։ Ես տեսանում եմ, որ դուք՝ Հայոց ա

ելով մէջը, հարկադրում են նորան աւելի մեծ ասպարէզ {կատարել} աշխարհի երեսին, հայկական լուսաւորութեան մէջ, քա

ւրբ եւ մեծ պարտականութիւն է, որ այլապէս պիտոյ էր {կատարել}, իսկ այնպէս կատարել, ինչպէս յիշեցինք, այդ ծնող

թիւն է, որ այլապէս պիտոյ էր կատարել, իսկ այնպէս {կատարել}, ինչպէս յիշեցինք, այդ ծնողական բարբարոսութիւն ճ

: - Ես Էֆիմերդէ չունիմ, ուրեմն եւ չեմ կարող {կատարել} քո փափագը, երկու խօսք պակաս խօսելու համար, վատ

ենք ձեզ հաստատել մագիստրատ եւ այնտեղ դատ ու վճիռ {կատարել} ձեր կանոնների եւ սովորութեան պէս վիճակով ընտրուա

դորա հակառակ գետեզրից կէս վերստ ճանապարհ պիտոյ է {կատարել} մինչեւ քաղաքի սկիզբը: Պատմում են, թէ կամեցած էի

ելի հարուստք միանային եւ միաբան ուժով սկսէին գործ {կատարել}, այն ժամանակ նոցա հաշուատունքը Նախիջեւանի եւ Մար

նից, որ օբսկուրանտների լրագիրը յանձնառու լինելով {կատարել} էր՝ լրագիր ուղարկել զանազան մարդերի, որ խնդրած

ւելով մէջը, հարկադրում են նորա աւելի մեծ ասպարէզ {կատարել} աշխարհի երեսին հայկական լուսաւորութեան մէջ, քան

յել, թէ ինչ որ մեր խելքը կտրում էր, թէ բարի է, {կատարել} ենք՝ ինչքան մեր կարողութիւնը կը տանէր՝ մի բարի

կապում է նորա լեզուն... Դուստրը, կամենալով {կատարել} իւր մօր կտակը, գնում է մի օր կոմսի տուն եւ գողան

նութեան եւ մատենագրութեան պարապել, բայց երանի թէ {կատարել} էի սրտիս ցանկութիւնը: Մինչ այս խորհրդի վերայ էի

մէջ չերեւի. բարեկամութեան անունով հարկադրւում ես {կատարել} այս իմ ցանկութիւնը՝ իմ պատիւը ժողովրդի աչքումը պ

Մեք՝ Ռուսսիայի Հայերս, սովոր չենք այսպիսի գործ {կատարել}, բայց փորձերը, որ կատարուեցան քանի եւ քանի անգա

երեւում են յուսահատութեան անմխիթար ամպերը: Գործ {կատարել}, ուսուցանել, հեղինակութիւն կամ թարգմանութիւն առ

բայց մի՞թէ հեղինակի նպատակը պիտի լինի հեշտ կերպով {կատարել} մի գործ, երբ այդ եղանակը անօգուտ էր ժողովրդին:

կանք ուրեւիցէ կարող են ամենայն ապահովութեամբ գործ {կատարել} այս տան հետ, մանաւանդ, Նախիջեւանցոց օգտակար էր

նալու ամենայն տեսակ յարակցութիւնք եւ իւր հետ գործ {կատարել} կամեցողներին միշտ յայտնել ապրանքի գները եւ հարկաւ

չտալ անձնական կրքերի եւ ախտերի, երբ որ պիտոյ էր {կատարել} իւր պաշտօնը: Ուր չկայ մտքի եւ բանականութեան

արդալ այս տողերը եւ ամենայն արդարութեամբ դատաստան {կատարել}: Եթէ այդ դատաստանի մէջ լինի այնքան բարեխղճութիւն

ունիմ ես իմ խորհուրդը... Ամուսինը, չկարողանալով {կատարել} իւր կնոջ կամքը, անշուշտ, կորուսանելու է իւր յար

նը եւ կազմութիւնը, որ կարողանար շարժուիլ եւ գործ {կատարել}: Ազգութեան մեքենայի՝ հասարակ ժողովուրդի վերանոր

օտար լեզուով. սորա վկայող դառն փորձեր շատ անգամ {կատարել} է մարդկութիւնը: Ազգի հոգին եւ ազգի սիրտը կարող ե

, վառել նոցա սրտում Հայութեան կրակը, մի խօսքով՝ {կատարել} այն ընտանեկան պարտականութիւնը, որ ծնողք պիտի կատ

կութիւն, այս պատճառով ազգային դպրոցք պարտական են {կատարել} այս պաշտօնը քնքուշ խնամով: Մեր ազգին հարկաւո

ազգը, որ չկամէր ինքնուրոյնաբար շարժուիլ եւ գործ {կատարել}, կուլ կ՚երթայ մի ուրիշ աւելի գործունեայ եւ խելաց

ան գանձարանը ոյժ առնու եւ կարողանայ ինքնօրէն գործ {կատարել}, առանց վերստին ծանրաբեռնելու իւր պատուելի անդամք

ը լինի մի այդպիսի վիճակի մէջ գտանուող մարդու գործ {կատարել}: Աշխատենք պատասխան տալ եւ հետեւեալ խնդրին:

, ընդունում ենք այդ, բայց դարձեալ կարելի է գործ {կատարել}: Մի՛թէ սակա՞ւ տեղեր կան մեծ եւ փոքր Հայաստանի մէ

եր եւ քանի որ կարող է շարժիլ եւ այս գործողութիւնը {կատարել}, նա ունի իւր ներսում ոյժ եւ զօրութիւն, որ դէմ է

ակից, ըստ որում հոգին առանց մարմնի չէ կարող գործ {կատարել} նիւթական աշխարհումս: Այս ողորմելի դրութիւնը ազգի

. այժմ մնում է Նախիջեւանի հասարակութեանը խորհուրդ {կատարել} եւ չանհոգանալ այդ արծաթագլխի մասին, որ բաւական մ

Յամբովկ հասեալ սերովբէն Գործոյն զոր գայր {կատարել}. " Հապա՛, փութա՛ հմտօրէն Ի նաւալիւղն

մենայն ենթադրեալ հոգեւոր կառավարութիւնս եւ անձինս {կատարել} զհրամանաց պատուէր քաջափայլ նախարարին, յաւելեալ ի

ցի Մխիթարին. Հացեկացին սկսել է, Բայց {կատարել} Սըւազցին"։ Ըռխի՜ն եաշիր, դու, այդ

էջ կորաւ խաչն եկեղեցուն, Երբ այս ամենը մենք {կատարել} ենք. Հիմի է՞լ խօսենք։ Հիմի է՞լ

րգելառիթ ենք Պ. Չամուռճեանին, օրը եօթը ճանապարհ {կատարել} Բիլուարտի աստուածաբանութենից դէպի Թեսաւրոսի փիլիս

ր կայ չկայ, միայն ուսումնականքն են պարտական գործ {կատարել} ։ Ո՛չ, ազգային խօսքի տնտեսութեան մէջ ամենայն մար

է, որ նոցա ձեռքը չէր համարձակուելու այսպիսի գործ {կատարել}, մանաւանդ որ Տէր Պապը նզովել է այս աշխատութեան հ

անր պարտականութիւն կար մի մարդու վերայ, որ կամէր {կատարել} Կրտիկոսի (ուսումնական դատաւորի) պարտականութիւն

խորհրդին եւ վճռում է, թէ՛ ի՞նչ չափով ու սահմանով {կատարել} էր հեղինակը իւր պարտականութիւնը։ Այսպիսի խել

գիտելով վերակացուն, իւր վերայ պարտք համարեց գործ {կատարել}, առանց խորհրդակից լինելու հոգատարների հետ: Ամէն

որ գրեթէ նոքա միշտ կամեցել են եւ իւրայինների հետ {կատարել} բոլորեցուն պարտականութիւնները, որ ամենեքին եւս հ

նդրել ձեր դաշնակիցների օգնութիւնը: Առանց ձեզ եւս {կատարել} ենք յաղթութիւնը, այնտեղից գոռում է վերակացուն:

, գովում է եւ օրհնում է Աբովեանին եւ խոստանում է {կատարել} նորա խնդիրը, մանաւանդ թէ իւր հայրապետական խոստմո

ղ լինելով իւր դաստիարակին, Դորպատ գնալ եւ այնտեղ {կատարել} իւր ուսման ընթացքը, բայց զանազան պատճառներ հարկա

այտնեց, թէ այն օրին պարտական էին յայտարարութիւնք {կատարել}. արհի նախագահը, ապստամբութեան եւ խռովութեան առա

չեն թողում ո՛չ հաց ուտել, ո՛չ ննջել եւ ո՛չ գործ {կատարել}, ինչ որ մտքումը դրել էր: - Այս ձեւով ահա հ

բառից, որի գերեզմանի վերայով հազարաւոր անգամ ահա {կատարել} է արեգակը իւր տարեկան շրջանառութիւնը. ինձ հարկաւ

ռանդութիւնը դէպի ձեր գահը հարկադրեցին այդպէս գործ {կատարել}: Խարդախութեան եւ դաւաճանութեան կողմից այնպէս

եմ մի բան իմանալ: Քանի օր էր արդէն, որ վճռել էի {կատարել} մի մեծ վհկական արարողութիւն, բայց մնացել էր այդ

նելը: - Քեզ արդէն յայտնի է, որ ես շատ անգամ {կատարել} եմ եւ աւելի ծանր գործեր, այս պատճառով ոչինչ տարա

խօսել: - Դու գրում էիր, թէ պիտոյ է խորհուրդ {կատարել}, ովի՛ն հրաւիրել եւ ովի՛ն ոչ, - պատասխանեց պ. Մ

զան փորձեր եւ նկատողութիւնք, որ յաջողել էր նորան {կատարել}: Երկրորդի առարկան են հանքերը, որ ցոյց են տալիս

ները քննելու համար: Երբ հարկադրեցին Պրայսին փորձ {կատարել} ժողովի անդամների առաջեւ, նա պատասխանեց, թէ չուն

ելու համար, որովհետեւ արդէն եօթանասուն հինգ փորձ {կատարել} է, իրար հետ միաւորելով զանազան մետալներ, զանազա

ացնէ բանը: Դժուարը եօթանասուն հինգ փորձն էր, որ {կատարել} է, երկու փորձը ի՛նչ բան է նորա համար: - Ինչ

աների վերայ, Մարկոսը եւ Կիրակոսը չեն խղճահարւում {կատարել} մի բարոյական սպանութիւն, եւ այս բանը գործւում է

ան տաս: Արձակելու մասին կարդալիքդ այս է. " Եւ ի {կատարել} ամացն քառասնից " վերջն " Ի լեառն Սինայ ", Սուրբ

թարանալու է: - Ներկայումս այդ առաջարկութիւնը {կատարել} ինձ ամենեւին անհնար է, - պատասխանեց պ. Յովնաթան

, ձեր տարապայման ժլատութեան պատճառով, չկամենալով {կատարել} ձեր խոստմունքը, որ արել էիք ձեր փեսային, հարկադ

․․․ Գործակատարը պատրաստակամութեամբ յանձն առաւ {կատարել} իւր պարոնի պատուերը ամենայն ճշտութեամբ: - Մո

րին, թէ տեղիք չունիմ ծակամուտ ճանապարհներով գործ {կատարել}, եւ իմ ասածը կամ գրածը ունիմ զօրութիւն իմ ստորագ

երգործում է. պատճառ, այդ գործողութիւնքը կարող է {կատարել} մի այնպիսի բան, որ զգալ ունէր, որ կամք ունէր,

ւ կնիք բերէ կնքելու համար: Բայց մինչդեռ նա չէ {կատարել} այս գործը, մէք նորանից ծածուկ կարդանք նորա նամակ

ամենայ, բայց շատ անգամ մի մարդ չէ կարող մեծ գործ {կատարել}, դորայ ճարը կայ ` սէրը, միաբանութիւնը: Այն, ի

եւ Շահումեանցը այսպիսի կեղտոտ կատակ յանձն կ՚առնու {կատարել}: Յանկարծ, լսում է ծառերի եւ թուփերի միջից մի խշ

անը, իսկոյն սկսանում է պատմել այն հրաշքները, որ {կատարել} էր թեթեւի միջնորդութենով. այն բժշկութիւնքը, որ

որ չնայելով, թէ շատ կարդացող էր, այսուամենայնիւ {կատարել} էր տուել իւր վերայ այս արարողութիւնը: Թէ ինչպ

ւատ չունէր դէպի այս գործողութիւնը. նա թոյլ տուեց {կատարել} այս արարողութիւնը իւր վերայ, հնազանդուելով մօր կ

եւ թէ նոքա կարող են ամենայն մարդու վերայ դատաստան {կատարել}, իսկ ուրիշները նոցա վերայ բացի լաւ խօսելուց չեն

ր այս պատուերը, բայց հարկը ի՜նչ բաներ չէ ստիպում {կատարել} մեր սրտի յօժարութեան ընդդէմ. ես ասացի միայն հարկ

թէ մի անզգամ կին ի՛նչ բաներ չէ ստիպում իւր մարդին {կատարել}, եւ քանի՛ արդեօք կը գտանուին այնպիսի մարդիկ, որ

նցին, որ եւ ամենաչնչին բանի համար եւս պատրաստ էր {կատարել} նորա խնդիրը: Նախիջեւան քաղաքի նման տեղում, մ

Պապականութեան ուսերի վերայ միայն կարող էր նա գործ {կատարել}. եւ ինչպէս ծառը, այնպէս եւ պտուղքը։ Աշխարհ

նս, որով կարող եղեւ յառաջ վարել զսկսեալ գործն եւ {կատարել} ։ Բնաւորութիւնք Մխիթարայ աբբայ հօր, բաց յայլոց մ

աշխարհի հանգամանքները երբեմն շատ բաներ ստիպում են {կատարել}, թէեւ մի այդպիսի մարդ ամենեւին պատրաստուած չէր ի

, այն ամենադառն փորձերը, որ հազարաւոր տարիներով {կատարել} է նա՝ իւր կեանքը եւ գոյութիւնը ենթարկելով այս փո

նդդէմ էր Աստուծոյ օրէնքին։ Բայց պապը խոստանում է {կատարել} Հենրիկոսի խնդիրը, այն պայմանով միայն, որ սա յետ

մար, թէ արդեօք բուն ազգի սէ՞րն էր հարկադրել նոցա {կատարել} այդ գործը, թէ մի այլ պատճառ, եւ ահա սրտցաւութեա

ծի վերայ, հարցանում ենք՝ ի՞նչ մի ազգօգուտ գործ են {կատարել}, քանի՞ ուսումնարանք ունին, ո՞րքան վարժապետք ու աշ

ռնալ մեր ազգի հարուստներին եւ իշխաններին խորհուրդ {կատարել} այս բանի վերայ։ Այս նամակը, մի անուս ե

ի գրթեան Հելլենականին, խնդրէ զձեռնտուութիւն առ ի {կատարել} զգործն, այլ եւ ի սմանէ ինչ ո՛չ օգտեալ ինքնին հան

ել, թէ եւ այլում ումեք եւս ժամանակին յաջողեալ էր {կատարել} զգործ մեծակշիռ: Խնկեսցի յերկինս անունդ Մեսրոպ

ն ի վերայ դժուարութեան բարդելով, կարծին գործ մեծ {կատարել} եւ այդպէս իւրեանց իսկ ձեռօք փակեն եւ կցեն զամենայ

դրութիւն նորա ասեմք թէ մի՞թէ՝ եթէ չէր մարթ զմեծն {կատարել} եւ զփոքրն պիտոյ էր անտեսել եթէ չկարէաք հիմնել հաս

որութիւնը, թէ կամենում էր Քրիստոսի գերեզմանի մօտ {կատարել} իւր ապաշխարութիւնը։ Աբեղայն գովեց այս դիտաւորութ

ւնը, մատուցանել նորան իւրեանց ծառայութիւնները եւ {կատարել} կուրօրէն ամենայն ինչ, որ հրամայէ Առաքեալի տեղապա

երից անցանելով, կարգի է դնում բոլոր փորձերը, որ {կատարել} էր իւր վերայ, մինչեւ անգամ իւր տեսիլքները հարինք

ատճառ, Յիսուսեանները նորադարձերին թոյլ էին տալիս {կատարել} համարեա՛ թէ բոլոր հեթանոսական արարողութիւնքը, հա

պի խիղճը չէ տանջում, այլ ներում է այսպիսի գործեր {կատարել}. ողջին յայտնի է, որ նա, դուրս տալով exilla die

ս պատճառով խոստացաւ Պապին մի քանի ժամանակից յետոյ {կատարել} նորա պահանջածը, այսինքն՝ յետ գանչել աքսորից Յիս

որութեան մասին ընդհանրապէս ենք միայն խօսել: Բայը {կատարել} այս պարտականութիւնը, եւ այն քիչ թերթերի մէջ, հե

Վարդիթերին տալ եկեղեցում: Անոյշը սրտով ուզում է {կատարել} իր ազգականի խնդիրը, բայց իր սեռի սեփական ամօթխած

թեան ճանապարհ չէր, այլ պիտոյ էր նոր լեզուով գործ {կատարել}, անտարակոյս այն սիւնը ցած կը գլորուէր, իւրեանց

թէ նա առաջ է գնում, որ մտածում է (եթէ կարող էր {կատարել} այս պաշտօնը), թէ ազգը սքանչելի լեզու ունի, բայ

հանի 'ի վեր եւ սակայն պատրաստեալ էի ուղղագրել եւ {կատարելագործել} զնոյն, զի թէ երբէք պիտոյ ինչ լինիցի, առաջի ընծա

նոր լեզուի մշակութեան մասին, եթէ միայն աջողի մեզ {կատարելագործել} այդ ձեռքկապ աշխատութիւնը։ Բայց այս չափ միայն, գ

մէջ եւ հաւատում ենք, որ նորա ջանքը կը պսակուի՝ {կատարելագործելով} եթէ ոչ Հայ հեղինակների աշխատութիւնքը, գոնէ հայատ

եցանք, որ այսուհետեւ ասելիք չկայ, ամենայն պակաս {կատարելագործեց} սա: Մնում է միայն մեզ հրաւիրել Երեւակի բաժանորդք

լ այդ անուանափոխութիւնը. ըստ որում, նորա սկսածը {կատարելագործեցին} նորա առաքելանման որդիքը եւ թոռները։ Վաղարշապա

բարոյականութիւնը սահմանելու համար. թող մեր ասածը {կատարելագործէ} Գերապատիւ Գաբրիէլ վարդապետ Այվազեանը՝ խօսելով Ու

էս կրաւորական աներեւոյթ եղանակ գործ է ածել մի տեղ {կատարելագործուել}, փոխանակ կատարելագործվիլ ասելու։ Վերը մէջ բերած օ

ն չափով: Սորանից յետեւում է, որ մարդը դադարելով {կատարելագործուելու} ձգտողութիւնից, չէ կարող այն վիճակում մնալ, ինչ

այն ամենայն ջանք եւ աշխատութիւն գործ դնեն իւրեանց {կատարելագործութեան} համար (մանաւանդ շարժողութեանց մէջ), այլեւ իւրե

մի ապացոյց, թէ այդ մետալները կարող են առաւել եւս {կատարելագործուիլ}: Ալքիմիկոսք կարծում են, թէ կրակի միջնորդութեամբ

ասպարէզի կատարածը պիտի որ յառաջ դիմ են, պիտի որ {կատարելագործուին}: Քաղցր է մեզ յուսալ, որ արգոյ դերասանք, ն

շմ ազգի բնաւորութեան վերայ: Բանաստեղծութիւնը {կատարելագործում} է մեր հասկացողութիւնը ազգի հոգու կամ հոգեղէն կեան

լն: Ափսոս, որ մանրադիտակը հարկավոր չափով դեռ չի {կատարելագործված}: Եթե քիմիան ու մանրադիտակը մի քանի քայլ եւս առաջ

եղ իհարկէ) աւելացնելով ներգործականի վրայ, ինչպէս՝ {կատարելագործվել} ։ Ո՛չ առաջինը եւ ո՛չ երկրորդը տալիս են նոր լեզուու

անակ գործ է ածել մի տեղ կատարելագործուել, փոխանակ {կատարելագործվիլ} ասելու։ Վերը մէջ բերած օրինակում, նա հերիք է համա

վ, որ փորձով ճանաչուած էր ամենալաւ։ Ի՞նչպէս {կատարելագործւում} է այս կերպով պատրաստուած մեքենայն (Automatum).

նը: Եղբայր, ես խոսք չունիմ, որով կարողանայի {կատարելապես} հայտնել քեզ իմ սրտի շնորհակալությունը, պատճառ,

երի համար, որքան եւս հարկ լինի մնալ մինչեւ գործի {կատարելապես} ավարտը, մեզանից ամեն մինս կստանա քաղաքից ամիսը 2

ասէ, թէ բանի զայն տուն ի սեպհականութենէ իմմէ եւ {կատարելապես} վախմ արարի (отказать в пользу) եւ ետու Նախիջեւա

աձայնութեան նորա, առանց գէթ յայտնելոյ նմա ինչ եւ {կատարելապէս} հակառակ կամաց կտակողացն, այո՛, զարմանալի է, բա

տեւ ինքը ոչինչ չգիտէր, վասնորոյ եւ աշակերտքը եւս {կատարելապէս} նմանեցան իւրեանց վարդապետին: Շատ հրաշագործութիւն

ապաշտութեան եւ անկրթութեան բարբարոսական լծի տակից {կատարելապէս} ազատուած: * * * Նոյն օրին, երբ որ պատահել է

ն եւ նիւթական շահաստացութեան։ Այս խնդրին կարող է {կատարելապէս} պատասխանել առեւտրական կապակցութիւնը: Ես միանգամ

չունի, թէ ի՛նչ ասել է Հնդկա-եւրոպական լեզուներ, {կատարելապէս} ապացուցանում է, որ անտեղեակ է այդ լեզուների ծագմ

տրուկներին. " Մանկո՛ւնք, այս օրից յետոյ ազատ էք {կատարելապէս} եւ ձեր ստրկական յարաբերութիւնը դէպի ձեր պարոնները

օրօք խելք գործ չդրուի, ստրուկը իւր հողով հանդերձ {կատարելապէս} ազատ չքարոզուի եւ այս կերպով այն կնճիռը չլուծուի

գոնէ՛ որեւիցէ պարոնի անմիջական հրամաններից, թէեւ {կատարելապէս} անկախ չէր եւ նա երբեք չէ մտածել այդ մասին, որովհ

նոյն տասն եւ վեց մասնիցն ութն մասն վաղֆ արարի եւ {կատարելապէս} ետու յԱզով գաւառոջ Նոր Նախիջեւանու քաղաքին հայոց

ցն եւ ի նոյն կտակիցն եւ ամենայն յօժարութեամբ իմով {կատարելապէս} վաղֆ արարի եւ ետու յատկացեալ եւ առանձին Նոր Նախիջ

ացել, Որ նախանձայոյզ դառնայ հայութեան {Կատարելապէս}, բայց յետոյ ի՞նչ էլ: Կ՚ասէ. " Եկել

յծառ ճակատների վերայ, իսկ հայը եւ այսօր չէ կարող {կատարելապէս} դուրս հանել իւր ճակատը սեւ վերարկուի տակից, ուր

էջ, իրեն հետեւող բազմաթիւ ամբոխի խոր յարգութիւնը {կատարելապէս} վայելելով: Նորանից յետոյ մնաց ոչ միայն մի հզոր հ

բժշկեցայց " ասելով: Այժմ միայն կարող եղանք {կատարելապէս} հասկանալ Ջալալեան Սարգիս եպիսկոպոսի մինչեւ այսօր

եռքի տակ ուսանելով եւ աստուածային խօսքի մարգարիտը {կատարելապէս} իր մէջ ընդունելով՝ վերադարձաւ իր աշխարհը։ Եւ

նեցնում էր թաւիշի. իրանը շատ կանոնաւոր, կուրծքը {կատարելապէս} կերպարանագործուած եւ պարարտ, իսկ հագուստը վերջին

, կամենում եմ, որ դու պատասխանես ինձ նորա մասին {կատարելապէս}, նորա արժանաւորութիւնքը եւ պակասութիւնքը, ոչ թէ

սարակապետութիւնը, նորա կազմուածքի մէջ ցոյց տուեց {կատարելապէս} իւր քաղաքական սկզբունքը։ Եւրոպայի եւ Ասիայի մէջ

երի յաղթականութիւնը, այստեղում ցոյց տուեցին նոքա {կատարելապէս} իւրեանց բնաւորութիւնը։ Բայց այս խորհրդական հատու

ր պ. Պռօշեանցի գերութեան ոգին բուն հայկական է եւ {կատարելապէս} ազատ այն եկամուտ ձեւերից, որ Ռուսիայում, շատ ռո

որ միայն դէմք ցոյց տուող տառեր առնելով՝ իր վերջը {կատարելապէս} բայի որականութիւն է ստանում, ուրեմն ժողովուրդը դ

": Բայց մի քանի վայրկենից յետոյ, իր սիրտը {կատարելապէս} բանալով Անոյշի առջեւ եւ ապսպրելով Սօսին հասցնել ի

ած մարդը հասկանայ։ Ես, գործ դնելով նոր լեզուն, {կատարելապէս} հասնում եմ իմ նպատակին, եւ այն մարդը հասկանում է

, ինչպէս նկատում եմ, քո խոստանալը շատ է, քան թէ {կատարելդ}. խօսքս մեր խնջոյքի վերայ է, որի մասին զրուցելով

, որ ազգը վատաբանելը եւ ազգի վերայ կոծելը եւ ողբ {կատարելը} անօգուտ էք համարում ազգին։ Իբրեւ ապացոյց ձեր խօս

է եղել յարգի հեղինակի ջանադրութիւնը խափանելու տօն {կատարելը} Աստրախանում: Այն ժամանակ, ինչքան ես յիշում եմ,

ել են մեզիմեն աղէկների հարսանիք կամ մի այլ հանդէս {կատարելը}: Շատ անգամ նոքա իւրեանց նուագարանների անուշ ձայն

այսր ամենայնի Յիսուսեանների խորամանկութեամբ գործ {կատարելը} յաղթանակեց. նոքա ճարտարութենով կարողանում էին կռ

են, եթէ մի այդպիսի մարդ մի փոքր ուշացնում էր իւր {կատարելի} գործը, այսինքն՝ ո՛չ թէ իրողապէս ուշացնում էր,

յր էր լինում իմ մէջ: Սկսեցի բարձր խօսել իմ հետ, {կատարելի} վհկական արարողութեանս մասին: Ձայնաւոր մտածութիւն

ր: - Գնալով անկողին մտածեցի հոգ տանել եւ մեր {կատարելի} խնջոյքի վերայ, որովհետեւ երջանկութիւն ասացեալը ո

ունել որպէս իրողութիւն արդէն կատարեալս եւ ո՛չ դեռ {կատարելիս} յետ մահու Քրիստոսի կամ ՚ի կատարածի աշխարհիս, զի

պլի արծաթ դրամ եւ առանց ոչ ինչ պատճառի հատորս այս {կատարելն} կխնդրեմ։ Իններորդ, որպէս յայտ այ կտակակատա

ահով ճանապարհաւ, եթէ հանգամանք արգելուցուն զիս ի {կատարելոյ} ըստ առաջնոյ եղանակին: Որովհետեւ հանգամանք պաշ

աց զայնու ժամանակաւ երեւեալ, եւ յետ զառաքելականն {կատարելոյ} զպարտս, ելանէ ի Վաղարշապատ առ սուրբն Սահակ: Ուս

եջ հայտնված երեւույթքը. իսկ երբ բավական ճանապարհ {կատարելով} դեպի ապագան, կամենա ետ նայել յուր անցածի վերա,

րտականութիւնը, որքա՛ն երանելի է մի ծնող՝ լիապէս {կատարելով} այս պարտականութիւնը նոյն չափով եւ նոյն կշռով, թշ

այնուհետեւ բարեգործութիւն անուանել այդ, եթէ նա, {կատարելով} որեւիցէ գործողութիւն, վճարել էր իւր պարտքը, եթէ

նոցա եկեղեցիք ու զանգակատունք շինել՝ ազատութեամբ {կատարելով} նոցա մէջ իւրեանց օրէնքի պէս բոլոր եկեղեցական կարգ

չ թէ իրողապէս ուշացնում էր, այլ, հանդարտութեամբ {կատարելով} իւր գործը, ամենայն ապահովութեամբ աշխատում էր հաս

՞թէ մի իմաստուն եւ ազգասէր քաղաքագլուխ, խորհուրդ {կատարելով} քաղաքի գլխաւորների եւ ամբողջ հասարակութեան հետ,

ցին Լեզգիները: Երկու օր երկու գիշեր ճանապարհ {կատարելով} ՝ վերջապէս մի ուրբաթ առաւօտ, մինչդեռ նոր բաժանւո

նում է նորանում այս կիրքը), 1118 վերստ ճանապարհ {կատարելով}, յանկարծ երեւում է այն քաղաքի մէջ, ուր էր նորա

ժշկել մի քանի սրտի խոցուածք: - Արհեստաւորը, {կատարելով} իւրեան ապսպարուած գործը, կարօտութիւն չունի մտանե

նս ի գաւիթն եկեղեցւոյն, մերձ գերեզմանի մօրն իմ, {կատարելով} զամենայն հոգեւորական պաշտօնս ըստ ծիսի քրիստոնէակա

յկներով եկան մեզ օգնութիւն: Երեք ժամ հաւասարապէս {կատարելով} հողմերը, ապա անակնկալ դադարեցան, եւ տիրեց մի խո

սոքա կարողանային կշռել իւրեանց հասկացողութիւնը եւ {կատարելով} իւրեանց պարտականութիւնները, որոնց, ինչպէս կարել

էր մեղքերով, առողջանալով զօրացաւ։ Եւ այսպէս {կատարելով} իրենց կամքի բոլոր ուզածը իմ վրայ, այնուհետեւ զու

անգուցելու մարմինը։ Եկեղեցու ուխտը, հոգեհանգիստ {կատարելով} այնտեղ, յառաջ շարժուեցաւ դէպի մեր եկեղեցին. որի

յսպէս պտուտուեցաւ նա մի ամբողջ շաբաթ, մի րոպէում {կատարելով} իւր առանցքի վերայ 666 դարձուած. պատճառ, սատանայ

ղ, վազում է անհաւատալի արագութեամբ մի օրուայ մէջ {կատարելով} հարիւրաւոր մղոններ, կամ թէ տեսանեն, որ մի աշխար

ոմս էմմանուէլի գովեստը, շնորհակալ եղաւ նորանից, {կատարելով} մի խորին րեւերանս: - Տեսանենք, - ասաց Մահտե

մ մօտ. յոյս ունեմ, որ կը կատարէք իմ խնդիրս, եւ {կատարելով}, չէք զղջալու ձեր ցոյց տուած ներողամտութեան վերայ

չկամին հասկանալ, թէ հայը, օտարի թեւերի տակ գործ {կատարելով}, օտարի հացը ուտելով, միշտ պիտի օտարին գովէ, օտ

որոց ունիցին առողջ ականջս լսելոյ, եւ այսպէս ահա {կատարելով} արդարապէս զիւր գործ, հրատարակէ զառաջինն ի նոր լե

այդ գրքի վերլուծությունը որեւէ փոստային թղթի վրա {կատարելու} բան չէ. դա հարկ էր քննարկել մինչեւ ոսկորների ծու

ընկերոջ եւ եղբոր պարտքը զարմանալի բարեխղճությամբ {կատարելու} եւ ինձ զանազան տեղեկություններ հաղորդելու համար,

նա ի վիճակի լինի ձեռքով կատարել, կամ ստիպել ձկան {կատարելու} այն գործողությունները, որ նա կատարում է մեզնից հ

սարակությունը օրինական կարգով չի հանձնարարել նրան {կատարելու} այդ: Արդ, հարց է ծագում, 40 անձը, որ ստորա

որվա՞ծ են եղել արդյոք հասարակության համախոսականով {կատարելու} այդ վավերագիրը: Ո՛չ: Պարզ է, որ նրանք չէին կար

ի ջերմեռանդն դաբիրայքը) փորձ փորձեն այդպիսի գործ {կատարելու}, այն ժամանակ կը լսեն իւրեանց ձայնի արձագանքը, ո

մեք պատահած ենք երբեմն երբեմն... Բանը միայն տօն {կատարելու} վերայ չէ... Եւ այդ յանցանքի կարգում չէ որեւիցէ վ

գիտէր ֆիզիօլոգիա, որ չգիտէր, թէ ինչ պաշտօն ունի {կատարելու} օդը մեր շնչական կեանքի յարատեւութեան մէջ, այն վե

իրաւի, ի՛նչ այլ պաշտօն ունէր նա, բացի սորանից, {կատարելու}: Մեղայ, մեղայ. նա ինքը իւր անձը ձգել է այժ

, որ գրեթէ անհրաժեշտ են ամէն մարդու մի նոր պաշտօն {կատարելու} ժամանակ: Յոյս ունենք, որ նոքա հասարակութեա

եզի նորա սրտի սուրբ կամքը. Այն սուրբ կամքը {կատարելու} ամենեքին եմք պատրաստ - Ծեր ու տղայ, երիտասա

լրիվ հաջողություն, հավաստիացած լինելով խոստումը {կատարելու} նրա ազնվության ու բարեխղճության մեջ: Ընդունեցե՛ք

այնուհետեւ զուարճանալով ուրախացան, ինչպէս մի տօն {կատարելու} ժամանակ։ Որոնց պարտքն էր, սենեկում չորս կողմս ն

Լուսաւորչու ձեռքով հիմնուած Կաթողիկէ եկեղեցու մէջ {կատարելու} համար այն մեծախորհուրդ իրողութիւնը։ Ըստ որում,

ատ լինելով պարգեւատրելու մասին, այնքան սրտով չէր {կատարելու} յիշուած տարեգլուխը: Վէզիրը գլուխ տուեց խոնար

ր սպանիական ինկվիզիցիոն պատրաստում էր աուտո-դա-ֆէ {կատարելու} համար: Սորանից յետոյ խումբ-խումբ գնում էին

ր աշխարհի երեսին: Այն դեւերը, որ կանգնած են {կատարելու} մեր սատանայի հրամանը, իսկոյն վեր առեցին ծայրագոյ

ն հրաւիրելու եւ ովին չհրաւիրելու մասին, խորհուրդ {կատարելու} համար: Քեզ միշտ բարի կամեցող Յ. Շաքարեան "

քեզ այն տոմսակը, որ ստացար. իսկ ինքս գնացի ախոռ {կատարելու} իմ վհկական արարողութիւնը: Այդ դիւթիւթեան խորհուր

մուր պահէր ձեռքում եւ ամենայն բանի վերայ դատաստան {կատարելու} ժամանակ անտես չառնէր այն հանգամանքները, որոնց մէ

երկու դիպուածում եւս մեռանելու էի, եւ բնութիւնը {կատարելու} էր իմ վերայ եւս իւր պարտականութիւնը եւ օրէնքը:

յ, խեղճ ողորմելի թշուառականը իւր բոլոր կեանքումը {կատարելու} էր հօր այս պատուերը, բայց հարկը ի՜նչ բաներ չէ ստ

ոյնպէս նաւով Տրապիզոնտ, իսկ Տրապիզոնտից իմ ուխտը {կատարելու} համար - Մշու Սուրբ Կարապետ, որտեղից Կովկասու վեր

պի իւրեանց ծնող եկեղեցին, եւ այս պարտականութիւնը {կատարելու} ժամանակ, վերջին ջանքը գործ ենք դրել ճիշդ պահել ա

էր նորա սրտի մէջ կրօնի ճրագը, իւր գործողութիւնքը {կատարելու} ժամանակ դիմում է դէպի կրօնը եւ հարցանում է նորանի

վանքը, այս աբեղայից դէպի միւս աբեղան՝ խորհուրդ {կատարելու} ազգի լուսաւորութեան համար։ Երկու անգամ պատահեցան

քը, արգելառիթ եղաւ այս զարհուրելի դիտաւորութիւնը {կատարելու} ։ Նաւը, մի քանի օր այնտեղ կանգնելով, վերջապէս վ

րեմն նոցա նախանձաւորութիւնը այս պաշտօնը լրութենով {կատարելու} համար մարդկային չէր, այլ՝ մարդկութենից վեր։ Ամ

անի մէջ։ Այսուամենայնիւ, այս ճանապարհորդութիւնը {կատարելու} համար անպատճառ հարկաւոր էր Պապի օրհնութիւնը եւ մա

փոքր ինչ հեռացաւ նորանցից դէպի մի մատուռ՝ աղօթք {կատարելու} պատճառով։ Քիչ ժամանակից յետոյ զուարթ եւ ուրախ եր

յց վերահաս մահը արգելք եղաւ նորան իւր ցանկութիւնը {կատարելու} ։ Պապական Աթոռը զանազան վէճերի եւ Սիմոնականութեան

խաչը թագուցանել հեթանոսների առաջեւ հոգեւոր հանդէս {կատարելու} ժամանակ։ Ո՛չ ոք այն սուրբ քարոզիչներից չ'հերքեց

օգնութիւն կը հասանէին նորան երկնքից, սուրբ գործը {կատարելու} համար, կամ թէ գո՛նէ արժանի կը լինի ստանալ մարտիր

րուի իւրեանց, դեսպաններին, կանգնած լինել պատիժը {կատարելու} ժամանակ)։ Հենրիկոս IV-ը, ամենեւին անհաւան գտա

նի, եթէ ինքը կորչի այս հսկայական քաջագործութիւնը {կատարելու} ժամանակ։ Շատէլ, բորբոքուած, վառուած այս խրատնե

ասէր, ի գալս իմ, այսինքն՝ գալու գործողութիւնը {կատարելու} վրայ։ Նոր լեզուի մէջ հոլովակերտ եւ հոլովառու նախ

կնիմ, ջուրն էլ կ՚ընկնիմ, հուրն էլ. նրա հրամանը {կատարելու} համար վեր կ՚առնեմ ամէն թաք ու մուրն էլ"։ Տ

նորան, " քո հօրն ողորմի, թէ դա Գարեգնի հրամանը {կատարելու} համար միայն ընդանում ես այդ մանուշակները"։

ինքը, ի՛նչ պաշտօն ունի ամենաբարի բնութեան գոգում {կատարելու}, մինչեւ ո՞ւր հասնում է իր նմանների (ո՛չ մունջեր

որոգման է իւրմէ յայտնեցաւ յական թօթափել՝ լրացեալ {կատարելութեամբ}, ո՞ր լեզու զառաջինն ոչ կակազեաց, տակաւ առ տակաւ

ելի շատ հանդէս հանէ այդպիսի տեղեկութիւնը եւ աւելի {կատարելութեամբ} առաջ տանի սկսածը: Մենք քաջ որ Սօս եւ Վարդիթերը չ

յառաջ ինքը կը հրապարակէ նորան՝ ցանկանալով աւելի {կատարելութեան} մէջ տեսանել իմ արժանաւորութիւնը, ես եւս անխնայ կ

րբ պաշտօնին: Մեր համար ազգութիւնը եւ ամբողջ ազգի {կատարելութեան} գաղափարը այնքան ծանր կշիռ ունի, որ դորան պահպանե

մայրենի լեզուի մշակութիւնը հասցնել իր մօտաւորապէս {կատարելութեան} աստիճանին, գոնէ նա միշտ աշխատել է այդ խորհրդով։

իական սահմանադրութիւնը տակաւին չէ հասած իր վերջին {կատարելութեան}, բայց խնդիրը այստեղ է, թէ այդ կատարելութիւն ասո

որ մարդկային հասկացողութեանց լայնանալու չափով եւ {կատարելութեան} գաղափարը շարժում է դէպի առաջ: Յայտնի է, թէ փրկո

ղութեանց շրջանը անբացուելի պիտի փակուին, որ նորա {կատարելութեան} գաղափարը մնայ անշարժ, բայց եւ այն ժամանակ տակաւի

մռայլութիւնը կը բարեհաճի փորձով իմանալ, թէ ի՛նչ {կատարելութեան} աստիճանի հասուցել եմ ես դժոխքի իշխանութիւնը աշխար

այդ այլ բան է. ես խօսում եմ համեմատաբար: Այո՛, {կատարելութեան} ցանկութիւնը մի գեղեցիկ առաքինութիւն է եւ եթէ դուք

րումը։ Այո՛, տպագրութիւնը եւս հասանելու չէր այն {կատարելութեան} աստիճանին, ինչ աստիճանի հասաւ նա Մխիթարեանց հոգա

է Յիսուսեանների քաղաքական Կարգը, որ մահացնում էր {կատարելութեան} հասած ազգերը, ըստ ամենայնի յարմար էր այս երեխայ

չունինք, թէ մեր գործադրած ձեւ ու ոճը աւելի մօտ է {կատարելութեան} գաղափարին. քա՛ւ լիցի։ Մենք ամեն օր ուսանում ենք

նել են լուսնի տակ: Բնութիւնք երբեք չէ իրագործում {կատարելութեան} գաղափարը մէկ անհատի մէջ, հետեւաբար եւ նորա գործի

ործի մէջ. բնութեան զուգակշռող հիմնական դէմ է այդ {կատարելութեան} գաղափարը այնպիսի մեծ բան է, որ մէկ առանձին առնու

այնուամենայնիւ բաւական չէ տանել նորա մեծութիւնը. {կատարելութեան} բնակարանը է բովանդակ մարդկութեան հոգին: Եթէ

կամքը, որ հետեւանք էին մեր հոգեկան եւ ֆիզիկական {կատարելութեանը} ։ Վկայ է պատմութիւնը, որ ապստամբութիւնք, խռ

ր կը մնայ վերհամբարձ հասկացողութեանց եւ բարոյական {կատարելութեանց} հասնելու ձգտողութիւնքը: Նա, բոլորովին մեքե

գրեթէ բոլոր Հայոց ազգը, որի համար դարձել են նոքա {կատարելութիւն} ՝ idéal, ոչ միայն լոկ բացառութիւնք են, այլեւ տ

նոյն ժամանակին առիթ է տալիս հեղինակին ուղղելու եւ {կատարելութիւն} տալու իւր գործին, որով անտարակոյս օգտակար է լինո

ջին կատարելութեան, բայց խնդիրը այստեղ է, թէ այդ {կատարելութիւն} ասուածը արդեօք անշա՞րժ նպատակ է, դէպի որը մօտեցն

լ եւ սնութեան արբանեակներից հրաժարուիլ, վերջապէս {կատարելութիւն} ստանալ եւ թերութիւնները լցուցանել եւ այլն... ե

երկայ վիճակը չէ կարող նորան գոհացնել աւելի փոքր, {կատարելութիւն} համարուիլ։ Ստիպվեցանք ծանօթաբանել, որ մենք ուրի

նորա բնագրի (Աշտարակի) լեզուն համեմատաբար աւելի {կատարելութիւն} եւ աւելի բնականութիւն ունի, քան թէ այն լեզուն,

ու, գէթ մի մասնով պաշտպանելու համար ստիպւում ենք {կատարելութիւն} չգտնել Սօսի փեսայի կամ քրոջ դաւաճանութեանը նկարագ

ա թէ ոչ փիլիսոփայաբար ուղիղ մտածութեամբ ոչ դրական {կատարելութիւն} կայ եւ ոչ դրական աւերանք մի չեղուի, որ ժամանակնե

քին յարմար լցնում էր իր պաշտօնը: Նեղսրտութիւն եւ {կատարելութիւն} տեսնել, կատարելութիւն խոստովանիլ հին լեզուն տիրա

պաշտօնը: Նեղսրտութիւն եւ կատարելութիւն տեսնել, {կատարելութիւն} խոստովանիլ հին լեզուն տիրապէս եւ աղճատանք համարել

տ դառնալ, բայց ոտքը սայթաքում է: Եւ ի՛նչ խելք է {կատարելութիւնը} տեսնելուց յետոյ անկատարին հետեւիլ, միմիայն այն պ

գիտակցութեամբ քննելուց: Այո՛, մարդն է մեր {կատարելութիւնը} ` idéal, եւ նորա էական եւ իրական պէտքերից աւելի

դէպի առաջ: Յայտնի է, թէ փրկութիւնը դրած է դէպի {կատարելութիւնը} անդադար ձգտողութեան մէջ, որովհետեւ այդ երեւոյթի

ան հետ, որ արդէն պատմական ընթացքով ստացել էր իւր {կատարելութիւնը} ։ Հզօր քաղաքականութիւն ասելով՝ իմանում եմ Ֆրանսի

ի պատասխանեն մեզ, եթէ հարցնենք, թէ ինչ բանում է {կատարելութիւնը} " տուր ինձ զհացէ կամ ու՛ր է աղճատանքը ` եթէ ասում

ածում եւս տեսանում ենք լոկ մարդ, բոլոր մարդկային {կատարելութիւններով} եւ թերութեններով: Ուստի, մինի միստիկական իրաւու

ւսքը դոյն այդ պակասութիւնքը գովել էին ազգին որպէս {կատարելութիւնք}, յանցանքը ձեւացուցել էին առաքինութիւն, այն ժամա

ստեղ իրաւունք չկայ, բաղդատական գեղեցկութիւնք կամ {կատարելութիւնք} հանդէս հանելու, ինչ իրաւունք որ ուներ 4. 000 տար

մարմինների մէջ, ուր ժողովուած են բոլոր մարմնեղէն {կատարելութիւնքը}, որ ցիր ու ցան երեւում են առանձին առանձին կենդան

արդիւնք աւելի, քան թէ այդ սովորութեանդ եւ ծէսերը {կատարելում} ներգործող այս կամ այն անձը: " Սոս եւ Վարդիթերը "

արո՛ղ էր լինել յուր խելացի կերպով քաջությամբ գործ {կատարելուց}, պիտի չափե նույնպես վնասը, որ կարո՛ղ էր հասանել

նխելութենով եւ երկչոտութենով կնիկմարդու նման գործ {կատարելուց}: Աշխարհի լուսավորությունը ծայրն է դասած, եւ մի՞

րոպացոց համար ախ ու վախով եւ բիւր նեղութեամբ գործ {կատարելուց}, ոչ միայն ինքնուրոյնաբար կը կանգնի իւր ոտքի վերա

նների իւրեանց պաշտօնը տարապայման դանդաղկոտութեամբ {կատարելուց}, որով արարուածը չվերջացած գրեթէ բազմութեան մի մա

ճի-օղլուն բոլորովին հրաժարւում էր շուտով հարսանիք {կատարելուց}. նա ասում էր, որ յառաջ, քան թէ ամառը, չէ կարո

պատուիրել է այս մարդին պաս պահել այս սուրբ գործը {կատարելուց} յառաջ (նա այսպէս է անուանել այս մարդասպանութիւնը

ի վրայ, եւ այդ ազդեցութիւնքը արդէն իրենց պաշտօնը {կատարելուց} յետոյ անհնար է քերել հանել ազգի վրայից։ Ուրիշ խօ

այս բոլորը ձանձրույթից է եւ մասամբ նրա համար, որ {կատարեմ} ձեր ցանկությունը՝ " ավելի շատ գրել"։ Ոչ ոքի չե

ես այնպէս վատ սրտով մարդ չեմ. խօսք տուել եմ, կը {կատարեմ}: Ուրեմն ողջունեցէք իմ հարսը եւ զոքանչը եւ պատրաս

եանց է անունակոչական տօնախմբութիւնն, զոր մեծածախ {կատարեն} յամի ամի՝ նուիրելով եւ հոգեւորականաց զառատ աջահա

րել այն ընտանեկան պարտականութիւնը, որ ծնողք պիտի {կատարեն} իւրեանց ազգի օգտի համար, եւ որ մնացած է երեսի վե

րձ ի Տէր հանգուցելոյն կտակակատարն զո ոք եւ իցէ եւ {կատարեն} ըստ համեմատ վերն գրեցելոյս եւ ամենայն մի հարիւրէն

ռանձին առանձին մարդիկը միմեանց մօտենան, խորհուրդ {կատարեն}, եւ իւրեանց մասնաւոր ձայները, դէպի մի ամբողջ հա

ութեան համար։Թ՛ղ նորա բամբասողքը առաւել լաւ գործ {կատարեն}, թո՛ղ խրատ քաղելով նորա արածների հետեւանքներից՝

իրելի ընթերցողքը ուշադրութեամբ կարդան եւ դատաստան {կատարեն} ։ " ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆ Ի ՎԵՐԱՅ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ ԲՆԱ

յք միայն (որպէս անմեղութեան երեւեցուցի՞չք) պիտի {կատարեն}: " Երեխեքն էլ "- պատմում է հեղինակը (եր.

ազգի մեծատունքը՝ իւրեանց տուրքովը, պիտոյ է գործ {կատարեն}. մինը առանց միւսին ոչինչ չեն կարող առնել, եւ եթ

աւութեամբ եւ Ձեր մռայլութեան գանձին խնայելով գործ {կատարենք}, այն ժամանակ, գլուխ կը գայ 77, 501, 496, 007

ատճառով եւս խնդրել եմ քեզ իմ մօտ. արի՛ նստենք եւ {կատարենք} մեր գործը: - Շատ բարի, բայց, ինչպէս ասացի

խ գայ ձեր բանը, չասե՞ս, մի նոր խնջոյք այլեւս կը {կատարենք}: - Ի՞նչ մին, ի՞նչ տասը... խելօք, ես քո

ք, ասաց թէ ամառը Աստուծով Մանուշակի հարսանիքը կը {կատարենք}. բարով փեսաներս կը գայ սուրբ Կարապետից. բայց եթ

, սուրբին մոմ ", այսինքն, որ խոստացել ես, պիտի {կատարես}: - Դու ուխտի մասին ես խօսում, - շարունակեց Թի

Չէ՛, ես չեմ սխալուած... Աստուա՛ծ իմ, դու կը {կատարես} քո խոստմունքը... Այնպէս չէ՞: Ի՛նչ եւ իցէ, բա

երում, թէ յետ հաստատութեան թղթոյն, որ գուցէ թէ {կատարեսցի} մինչեւ ցվերջ ամսոյս, ըստ հին տոմարի, թէեւ հարկ

երում հրամանի անսան տպագրատունք, պատուէր տուք եւ {կատարեսցի} վաղվաղակի, զամենայն զհասկանալի եւ զիմաստալից գոր

ք ականաւորք, ի բանս արգասաւորս: Այլ զի զընթացսն {կատարեսցուք} բեր յիշել՝ որոց յայտնի են մեզ գրածք։ Վեցերոր

մքը: Ինչ բաների մասին որ սրբազանը [խոսք էր տվել] {կատարեր}, բոլորն եւս կլինի, այս օրերս վանքի մասին տնօրին

ւթեամբ ուղարկուեցան, եւ այդ հոգաբարձութիւնը, որ {կատարեց} այն ժամանակ Հայաստանը Սահակի եւ Մեսրոպի ձեռքով,

է իւր տեղը՝ կարծելով եւ հաւատալով, թէ մեծ գործ {կատարեց}, հայրենիքը փրկեց, հողը փրկեց եւ պատիւը պահեց:

ի տան. Եւ բնութեան չնչին մասն իւր պաշտօնը {կատարեց}, Մանանեխը թռչնոց համար նիստի օթեւան պատրաստ

Մոսկուացի հայ սխօլաստիկը մի առանձին հաճութեամբ {կատարեց} այդ յանձնարարութիւնը եւ դեռեւս մեղադրելով թիֆլիզե

կան կաթիլի մէջ: Իւր նպատակին հասնելու համար, նա {կատարեց} շատ փորձեր. Բայց, - ասում է Պարացելսոսը, - ես

եկեղեցու նախկին երեսփոխանն էր, տասն եւ հինգ տարի {կատարեց} այս պաշտօնը, բայց ինչպէ՛ս, մի հարցրու: Տար

ւեցաւ Թիւթիւնճի-օղլուի տուն: Նա իւր սովորութենով {կատարեց} այս արարողութիւնը: Թիւթիւնճի-օղլուն չէ կարելի աս

ն եւս նոյնպէս գրկախառնեց եւ քանի անգամ փոխ առ փոխ {կատարեց} այս ամբոխուած գրկախառնութիւնը բոլորովին մեքենաբար

ուսանողի վառ երեւակայութիւնը, իսկ մնացեալ բաները {կատարեց} " Հոգեւոր Վարժութիւնը"։ Այս կերպով Ֆաբեր առաջին

ժողովը ուղարկելու համար։ Իգնատիոսը ուրախութեամբ {կատարեց} այս հրամանը, որ պիտոյ է նոր փառքով ծածկէր Կարգի

կողմի մարդիկը պաշտպանէին Հռովմի Աթոռը։ Լայենէզը {կատարեց} այս գործը մեծ ճարտարութեամբ իւր խօսած ճառովը, որ

տպան լինել Ֆրանսիայի տէրութեան մօտ, եւ ճշմարիտ. {կատարեց} նա իւր խոստմունքը, երբ արդէն Փարիզ էր հասել։ Նո

ս թէ այն դիտաւորութեամբ, որ ապացուցանէ, թէ ինքը {կատարեց} այս գործը ո՛չ եթէ Պապից երկիւղ կրելով։ " Paris v

ակից պ. Սըվաճեան, Մեղուն մի նոր քայլ {կատարեց} ազգային յառաջադիմութեան հանդիսում, - հրապարակով յ

կելու, որ չէր արել յիշեալ ժողովը, եւ որի թողածը {կատարեց} Մեղուն, դոքա բարոյականք են. այլեւ քաղաքականապէս

յրագոյն վարդապետ (ո՞վ ետ զիշխանութիւնը, եւ ո՞ւր {կատարեցաւ} կարգն) զօտարոտի գաղափարս ՚ի ներս սերմանել, զօրա

ւ չմշակեցաւ: Ստեղծագործութիւն լեզուի ե՞րբ արդեօք {կատարեցաւ} ընդ ձեռն միոյ միայնոյ անձին եւ այն ի նշանակեալ ժա

նքի մէջ ընկնիք. միմեանց բեռը վերուցէ՛ք եւ այնպէս {կատարեցէք} Քրիստոսի օրէնքը"։ Իսկ դա նորա հակառակն է աղաղակ

տարիմ եկողի հետ ուղարկեմ։ Ես իմ պարտականությունս {կատարեցի}, բերի նորան այստեղ հասուցի, մի ճանապարհի վերա կ

սպառ զանց առնել, կամք վեհափառութեանդ են, ես զիմ {կատարեցի} զպարտականութիւն: Աղաչելով զօրհնութիւն վեհափառ

րան հանձնել 250 ռուբլի արծաթով, եւ ես ճշտությամբ {կատարեցի} այդ եւ չեմ կասկածում, որ նա փողն ստացել է, եւ հ

անօթ մի հոգեւոր անձն։ Ով կամի, թող լինի նա. ես {կատարեցի} ահա նորա սրտի ցանկութիւնը, ըստ որում, նորա խօսք

կեալ նորան անդրէն. Ինչ որ կարո՛ղ էի առնել, {կատարեցի}, Իմ ասպարէզը այս օրուայ օրը լրացուցի:

ժմեան հանգամանքների մէջ անկարելի էր։ Ես իմ գործը {կատարեցի} ՝ ժամանակի սակաւութեանը յարմարուելով։ Առաջին անգ

տան, թէ ի՛նչ ընդունելութեան պատահեցան եւ ի՛նչպէս {կատարեցին} իւրեանց ասպարէզը, իմ սիրտը չէ դիմանում մի առ մի

անգամ Մոսկուայի մէջ առտնին թէատրոնական բեմի վերայ {կատարեցին} մի եղերերգական եւ մի կատակերգական խաղարկութիւնք:

ելս զայրացուցեալ, գրգռելով զկամացն իւրեանց նովաւ {կատարեցին} զհաճոյս։ Եւ սոցա այսպէս նախատուիլը եւ հայհոյո

նի օր մնացին այնտեղ եւ իրենց ուխտերը եւ նուէրները {կատարեցին} նախ Կաթողիկէ եկեղեցու մէջ եւ ապա կոյսերի նահատակո

ւար էր ականջաց լսել զխժալուր բարբառդ: Մխիթարեանք {կատարեցին} վասն ազգի զայս եւ եթ գործ, զի վերականգնեցին զմիջ

քը, - պիտի իրաւունք տալ մեզ, որ կտրիճի պէս գործ {կատարեցինք} եւ մեր դարաւոր ցանկութեան, վերջապէս, հասանք:

դներին անմահ յիշատակի արձան: Մէք մեր կողմից {կատարեցինք} մեր պարտականութիւնը վերստին կեանք տալով այդ կտակն

ել, դա ոչինչ բան չունի ախորժակի հետ, կամեցար եւ {կատարեցիր}. մի րոպէի գործ է: - Մեք այնպէս դաստիարակուա

ի ձեռս հայազգի օրէնսգիտի պ. Պօղոսի Բայլ, որ եւ {կատարէ} միշտ զամենայն զդատաստանսկան զգործս վերաբերեալս առ

ը: Մի՛ մոռնաք, որ ձեր ապագան պիտի դատաստան {կատարէ} ձեր գերեզմանի վերայ, ինչպէս դուք դատում էք այսօր

ականութեան մէջ շահը եւ օգուտը, ո՛րքան ընթացք եւս {կատարէ}, ո՛րքան զանազան շրջաններ առնու, ի վերջոյ, էակա

Ինչքան քընքոյշ էլ որ նայես, Բընութիւնը կ՚ {կատարէ} Կանոնաւոր միշտ իւր գործը. Ամենիս վայր

նում է, " թէ որ մէկը պատիժ կ՚ընդունի, առաջ պիտի {կատարէ} զայն եւ յետոյ, թէ որ ասելիք մը ունի, տեսչին հաս

ուած է այն աշխատութիւնը, ինչ որ դեռ Անգլիան պիտի {կատարէ}. պրուսական թագաւորների խորին խելքը եւ ճշմարտութե

եան դիւապետը (աւելի լաւ է ասել ` Այսապետը), որ {կատարէ} իւր յայտարարութիւնը, - ասաց խաւարի թագաւորը: Զ

, ուրեմն մնացել են երկու փորձք, որ անտարակոյս կը {կատարէ} այսօր, կամ էգուց առաւօտ եւ կը վերջացնէ բանը: Դժ

ւ լինի, անտարակոյս տարու մէջ տասն անգամ զատիկ կը {կատարէ}: Իմ կարծիքը այս է, որ ինչքան կարելի է պիտոյ է հ

, դորա վրայ թող խորհի ընթերցողը եւ առողջ դատաստան {կատարէ}: Աշտարակի տնտեսական կեանքի մէջ եթէ կան տխու

եւանի այդ ընտիր որդիքը պիտի մի բարոյական պատերազմ {կատարէին} խաւարի, տգիտութեան, ստութեան եւ բարբարոսական կա

տ սպասում են նորա մի նշանացի առնելուն, որ իսկոյն {կատարէին} նորա հրամանը: Շատ խօսակցութիւնք արեցինք այնտե

ձայն հանելու պիտոյ է հնազանդուէին Կարգի կամքին եւ {կատարէին} այն գործը, որ Կարգը յանձնում էր նոցա։ Սոքա էին

Արդեօք աւելի լաւ չէ՞ր լինելու, եթէ այդ խորհուրդը {կատարէինք} պ. Մանթուխեանցի ներկայութեամբ․ նա դոցայ բոլորին

բերութեամբ այսպէս է փարատում ամենայն տարակոյս. " {կատարէր} զսովորական ուխտս եւ զպատարագս 'ի սուրբ եկեղեցւոյն

երին, պատուիրում էր, թէ երբ ամեն ինչ որ հարկն է {կատարէք}, ասացէ՛ք, թէ անպիտան ծառաներ ենք)։ Բայց ինչի

- ասաց վէզիրը, - բարեհաճել էիք հրամայել, որ կը {կատարէք} այսօր այն մի քանի անիծեալ հոգիների տարեգլուխը:

անպատճառ շնորհ բերէք իմ մօտ. յոյս ունեմ, որ կը {կատարէք} իմ խնդիրս, եւ կատարելով, չէք զղջալու ձեր ցոյց տ

Անարգական սիւների վերայով բարձրանալ մինչեւ փառքի {կատարը}: Հոգիքը գրաւ դրած սատանային ` անունները մտածում

անխաբանութիւն տեառն մերոյ աստ ի սմին գիւղաքաղաքիս {կատարի}, քանզի արք ոմանք անաստուածք բերին ի Ղրիմու զայր

իցեմ ես եւ հետեւաբար հրաման եւ յանձնարութիւն Ձեր {կատարի} ըստ ամենայն ճշտութեան: Հաճեցարուք, վեհափառ տ

եսցէ զերեխայն Հօր Աստուծոյ, եւ որդեգրութիւնդ այդ {կատարի} ընդ ձեռն լուացման ջրոյ եւ իջանելոյ Հոգւոյն սրբոյ

, Թող զի թօթափել ական՝ Յառաջագրեալքս {կատարին}: Տակաւ զնովաւ կենաց ծառ՝ Արկեալ ի զ

ր ունել զնոյն ճաշակ, զորպիսին զգամ ք, մինչ իրքդ {կատարին} սեպհական գործարանօք, ապա եւ լուսաւորութիւն միջնո

Բաբաջանեանէ եւ ի բարեպաշտ տիկնոջն հանգուցելոյ ՚ի {Կատարինեայ} Խոջամալեանց, երկոքին ազգայինք, որպիսիք են՝ Կես

Նախ, վասն Մասեհի Բաբաջանեան, երկրորդ, տիկնոջն {Կատարինեայ} Խօջամալեանց, երրորդ, Յակոբու Եղիայեան եւ չորրոր

ողիկոսն, երեւի, թէ բաժին Նախիջեւանայ, թողեալ ի {Կատարինեայ} Խօջամալեանց ի ժամ մահուան նորա, եղեալ է 2342 ռո

րիտակին թողելոյ ՚ի հանգուցեալ բարեպաշտ տիկնոջ, ի {Կատարինեայ} Խօջամալեանց, յօգուտ բարեկարգութեանց Նոր Նախիջեւա

կին, թողելոյ ի բարեպաշտ տիկնոջն հանգուցելոյ, ՚ի {Կատարինեայ} Խօջամալեանց, յօգուտ բարեկարգութեանց Նոր Նախիջեւա

պէտս գործոյն Մասեհի Բաբաջանեան, իսկ 300 ռուփին՝ {Կատարինեայ} Խօջամալեան: Բաց ՚ի գումարէն հատուցելոյ ինեւ

գործոյն. եկից այժմ առ հրիտակն հանգուցեալ Տիկնոջ {Կատարինեայ} Խօջամալ: ՚Ի գրութեանս ՚ի սկզբան թղթոյս յիշել

350 ռուփիս վասն երկուց փաստաբանաց ի մասին գործոյն {Կատարինեայ} Խօջամալեան: 14. Ստացագիր պ. օրէնսգէտ Պալիի

օրինակ Բաբաջանեան բողոքաց: 12. Տպեալ օրինակ {Կատարինէ} Խօջամալեան բողոքոյ եւ գործոյն: 13. Գրութիւն

ակ կոչմամբ, Աբդըլմսեհ Մարտիրոս, Եղիա Յակոբեան, {Կատարինէ} Խոջամալ եւ Սարգիս Ծատուրեան, կտակօք իւրովք արարե

բանդուս, սկսիր շուտով քո յայտարարութիւնը. միայն {կատարիր} նորան համառօտ եւ խելացի: Այս ասելով յօրանջե

§ 10. Բնագիրը. " Յորժամ զամենայն արդարութիւնս {կատարիցէք}, ասասջիք, եթէ ծառայք անպիտան եմք " (եր. 39)

ր ներգործող անձին որակութիւնքը կարող են ազդել այդ {կատարման} ժամանակի վրայ. եւ ցաւում է, որ Մեկէնտոշից ջոկ ո

, միայն թող գրե, թե ես ֆիլանս ֆիլան մարդու ոտքը {կատարյալ} կառողջացունում եւ չառողջացուցած ետ չիմ գալ, այսք

վ կշահե, ատ կողմանե ալ միամիտ արեք իրեն, թեք նա {կատարյալ} անե, եւ սրբազանը, ինչպես գրել է նե, ճամփու խար

ամտության Կարապետ աղայեն մեկ թուղթ առեք, որ իրեն {կատարյալ} չարած եդ չի դարձուցին: Եվ իրեն բադորոժնայի մասի

նոցա մոտ գնալ-գալ չունիմ: Ողջ եղեք եւ աստված քեզ {կատարյալ} առողջություն պարգեւե, ամառն աստուծով կտեսանենք ե

ինչեւ այս աստիճանները չի անցկենա, երբեք չի կարող {կատարյալ} հասակին հասանել, որ է երիտասարդություն: Եղա

ը առաջին փոշտով գրիս, սպասում եմ: Աստված քեզ {կատարյալ} առողջություն տա եւ միմյանց տեսնելու եւ ուրախանալո

ոնկաները, իսկ գիրքերը փոշտով կստանաս: Ես դեռ {կատարյալ} առողջ չեմ, եւ այս օրերս շատ ցուրտեր կա տեղը:

րած նամակը, որով խոստանում է լսել հարսնացուից մի {կատարյալ} խոսք. նա այսօր կհայտնե ինձ, եւ ես վաղը կծանուցա

ամենայն մաքրությամբ հոգու ցանկանում ենք այնպիսուն {կատարյալ} հաջողություն եւ ողջամբ վերադարձ, հանդերձ քաղաքի

եսնես, որ բնավ կողմնապահություն չկա, այլ ուզածս {կատարյալ} արդարություն է եւ իրավունք: Ես երկար բարակ դա

Սիրական Ղազարոս եղբորս շատ եւ շատ բարեւ, աստված {կատարյալ} առողջություն տա: Դիմացի փոշտին ալ Բերբերովին

սահակեանցը իւր շրջանառութիւնը հինգ ամիսը մի անգամ {կատարող} մոլորակներիցն է. շուտ շուտ չէ երեւում։ Ապա եթէ

ր եւ թէատրոնի մէջ հանդէս գալ իբրեւ գործ ու պաշտօն {կատարող} անձն: Անարդարութիւն կը լինէր պահանջել այստեղ Հայ

գրով մնաց վանքում. եւ ճշմարի՛տ որ, Տիրոջդ կամքի {կատարողքը} դոքա եղան։ Որովհետեւ այն օրից, երբ դու, Տէ՛ր,

ին յանձնեցիր, դոքա եղան իմ վրայ քո խօսքի հրամանը {կատարողքը}, առանձին առանձին, ի՛րենց կամեցողութեամբ, վանքի

կանալ այս բանը: Երեւի թէ Պ. Իսահակեանցը երազում {կատարուած} տեսել է այս իրողութիւնը, կամ Մուզան ասել է՝ Մաս

եւ մեր Արշակունի Տիգրանի արձանը՝ մեծ հմտութեամբ {կատարուած} քանդակագործութիւն: Սառն մարմարիոնը հոգի է ստացել

ն: Եւ այսպէս, Սամուէլ Մուրադի բարի խորհուրդը չէ {կատարուած} եւ չէ կատարւում էապէս. սորա պատճառը դրած էր նորա

նութիւնը ուշացած է Հայերի համար, եւ այդ խորհրդով {կատարուած} աղօթքները չեն անցանում մթնոլորտից դէպի վեր:

ճանը գործի, մի փոքր այլապէս ընթացք տալու համար, {կատարուած} աւելի կոպիտ եւ անբնական կերպով: Այդ գործը (

նում է մի վայրկեան հիւանդի աչքին այն ամենայն բանը {կատարուած}, որոնց փափագով ցանկանում էր նա: Մեք գիտէինք

փշտակութիւն, ատելութիւն եւ սպանութիւն - բայց երբ {կատարուած} էր վերջին գործողութիւնը, մահի է տալիս գործակատար

յստեղ, - ասում է Հեգելը, այսինքն Պրուսիոյ մէջ, - {կատարուած} է այն աշխատութիւնը, ինչ որ դեռ Անգլիան պիտի կատա

մի կո՛ղմ թողած, լո՛կ ցանկութեան պատճառով նայե՛լը {կատարուած} շնութեան հետ հաւասարեց՝ ասելով, թէ որ մէկը ցանկ

այլ բո՛ւն մեր օրերում եւ մեր ժամանակում այս ամենը {կատարուած} տեսանք։ Իսկ զյառաջագոյն գրելոյս սուրբ արանցն

դուռը բաց է, ուստի կարծելով, որ այդտեղ պիտոյ է {կատարուած} լինի դիւահարցութիւնը, ներս մտաւ նորա մէջ: Ախոռի

ի՛նչ արդիւնք էր այն տարում... - Բայց, մի {կատարուած} գործողութեան վերայ մեծ ուրախութիւն ցոյց տալը, աս

յաստանի կրօնական լուսաւորութիւնը, չորրորդ դարում {կատարուած} սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի ձեռքով, ծագում էր յունակ

աչքի, թէ պատմութիւնը մի յիշատակարան է ստուգապէս {կատարուած} իրողութենների, կամ այդ գործերի մէջ գտանուած մարդ

ատարուե՞լ են այդ իրողութիւնքը, կամ, եթէ չեն եւս {կատարուած}, ապա, կարո՛ղ էին կատարուիլ, թէ ո՛չ: Այն գերբն

Այդ մի ֆիզիկական միաւորութիւն է, ոյժի զօրութեամբ {կատարուած}, լոկ մեքենական մօտաւորութիւն, այդտեղ չէ երեւում

մուս կամէի միայն վկայութեններով եւ աշխարհի երեսին {կատարուած} փորձերով ապացուցանել ձեզ, թէ մի ընտանիք, ինչպէս

րկաւոր էր, որ լսէիր դու նորանց յառաջուց, քան թէ {կատարուած} էր մեր ամուսնութեան խորհուրդը քաղաքապէս եւ եկեղեց

ում էր պապական հորիզոնից, նայելով աշխարհի երեսին {կատարուած} ճիշտ բարոյական-քիմիկական փորձերին, հաւասարւում է

մն պիտի ուրախութեամբ ողջունել մի ամբողջ գործ, որ {կատարուած} էր որեւիցէ գաւառական բարբառով. պատճառ, նոր լեզո

չ բան այնպէս հիմնաւոր չէ, ինչպէս միաբան խորհրդով {կատարուածը}. եւ ահա ես իսկոյն կը հոգամ ինչ որ պակաս է. է՛յ

անցքեր ու տեսարաններ եւ այլն, բայց այս է խնդիրը․ {կատարուե՞լ} են այդ իրողութիւնքը, կամ, եթէ չեն եւս կատարուած

ութեան միջոցին, միւս սենեկումը բաղանիքի հանդէս է {կատարուել}, եւ, արդարեւ, քաղաքավարի մարդը երեւեցաւ շէմքի

տիճանին հասնելը, այդ փոյթ չէ, հերիք որ մի անգամ {կատարուել} է եւ այսօր մի վայրենի մարդ, քաղաքակրթուելով պէտք

ա սկսեցին քարոզել, թէ իւրեանց աղօթքի զօրութենովը {կատարուել} էր այդ, եւ այսպիսի ամօթալի խաբեբայութեամբ ձեռք ա

տորագրութիւնը, որ առանց եւ մէկ մազի չափ վրիպելու {կատարուել} է: Ինչպէս առաջ էլ ասացինք, մենք բան չէինք ունեն

յետոյ արդարանալու օգուտը ի՞նչ է: - Այդ կանոնը {կատարուելու} համար գրուած չէ, ուստի եւ ոչ կիրառական: - Չ

առներից յառաջացած գործողութիւնը կամ բնական կերպով {կատարուելու} իրողութիւնը մեկնուէր նոցա գերբնական կերպով, կամ

ւիլ տեղագրական, ժամանակագրական կամ իրողութենների {կատարուելու} համար հարկաւոր եղած մեքենականութեան կանոններին:

ն մտանելու չէին նորա կազմուածքի մէջ, այլ միմիայն {կատարուելու} էին մի քանի վհկական արարողութիւնք, որ օգուտ կամ

դ նզովեալները: - Յառաջ թո՛ղ յայտարարութիւնքը {կատարուեն}, - ասաց սատանան, արդեօք այն պատճառով, թէ ցանկա

ակի գիտենալը եւ այս յամրախօսութիւնը այնպէս շուտով {կատարուեց}, որ ոչ ոք ոչինչ չհասկացաւ, պատճառ, Շահումեանցը

վոր չենք այսպիսի գործ կատարել, բայց փորձերը, որ {կատարուեցան} քանի եւ քանի անգամ Տաճկաստանի, Կոստանդնուպօլսի մ

ւնը աւանդում է մեզ ամբողջ կարգ իրողութենների, որ {կատարուեցան} որպէս հետեւանք ազգերի կեանքի պահանջողութեան, որպ

մար մեդալիոններ կտրուեցան ու գոհաբանական աղօթքներ {կատարուեցան} առ Աստուած։ Ոչինչ էր պապականութեան աչքումը ա

Այս եւս պիտի ասել, որ եղերերգական խաղարկութիւնը {կատարուեցաւ} ոչ այնպէս, ինչպէս գրած էր հեղինակը, այլ թէատրոն

վ, ստիպեց նորան, մնաք բարեաւ ասել: Ահա՛ այստեղ {կատարուեցաւ} մարգարէութիւնը քահանայապետի, որ այն րոպէին, երբ

ը: Բուն տէր սատանայի հանդիսաւոր յառաջ գնալը {կատարուեցաւ} հետեւեալ կարգով: Ողջից յառաջ գնում էին հետե

իրը, բայց եւ այն ճշմարիտ, որ այդ յեղափոխութիւնը {կատարուեցաւ} տէր սատանայի վերայ: Սորա պատճառը իմանալու համար

ի վերայ երեք քայլ: Նորա այդ երեք քայլափոխութիւնը {կատարուեցաւ} հինգ րոպէում, յետոյ սոսկաց յանկարծ եւ մի վայրկեն

իւնը՝ Հայկական դպրութիւնը վերակենցաղելու համար, {կատարուեցաւ} Մխիթար Սեբաստացու ձեռքով։ Այս ականաւոր մարդը՝ Վ

անապարհ բանային Հայոց ազգի համար։ Այսպէս ահա {կատարուեցաւ} Մխիթարեան միաբանութեան հիմնարկութիւնը։ Այդ միաբա

ո՛ղ էր գտանել մի հանգիստ ապաստանարան։ Այսպէս եւս {կատարուեցաւ} ։ 1588 թուականի յուլիսի 31-ին՝ երեկոյեան ժամանակ

ց շրթունքի վերայ եւ կոտրեց մի ատամը։ Այնպէս շուտ {կատարուեցաւ} այս շարժողութիւնը, Պալատականք, որ կային տիկինի

Դուքս դ'Էպերնօնի խռովարարութեամբ շատ թոյլ կերպով {կատարուեցաւ} Րաւալեակի գործի քննութիւնը։ Այսուամենայնիւ, հար

կարողացան լսել նորանից։ Հենրիկոս IVի թաղումը {կատարուեցաւ} մեծ հանդէսով։ Բոլոր թագաւորական աստիճանաւորքը՝

ւ այդ սքանչելի կրակների անյայտանալը մի ակնթարթում {կատարուեցաւ} "։ Որքա՞ն ուրիշ այսպիսի դիպուածներ առաջ է բ

, եթէ միայն հնար լինէր, որ այդպիսի գործողութիւնք {կատարուէին} առաւել ստեպ: - Ճշմարի՛տն ասեմ, ցաւելու չեմ

երել, իսկ այլ մարդերից պահանջել, որ ամենայն բան {կատարուէր} իսկոյն, որպէս մի կախարդական գաւազանի զարկուածով

Թէ ինչո՞ւ... - չի՛ ասւում այդ: Այն, ինչ պիտի {կատարուէր} ` Գիտակ եղաւ սերովբէն. " Արդ շտապիր նաւարկել, Ո

պէս եւ եկեղեցապէս: Ամուսնութիւնը խաղալիք չէ, որ {կատարուէր} առանց մտածելու, առանց խօսելու, առանց մինը միւսի

ոց ազգի փոքր ի շատէ իմացական նորոգութիւնը պիտոյ է {կատարուէր} ոչ թէ բուն Հայաստանի հողի վերայ, այլ՝ Հայաստանի

ել այն եկեղեցական աստուածպաշտութեանը, որ պիտոյ է {կատարուէր} ամուսնաւոր քահանայի ձեռքով։ Այս պապը, ասում եմ

ղքը այսօր աչքդ է ցոլացնում, Էգուց նոյնը կը {կատարուի} մահարձանիդ երեսում: Ուրեմն միայն այս աշխարհ

Հիւսիսափայլը ասած էր, թէ հարկաւոր է այս ռեֆօրմը {կատարուի} ինքնուրոյնաբար, հեռի մնալով պապական եւ բողոքական

Շատ բան ասել էի. միթէ՞ պիտոյ է ամենայն ասած բան {կատարուի}. այժմ վաստակած եմ. շուտով երեկոյ է, Հռովմումը

այն մնացած միւսերով, որ գրուած էին ցուցակի մէջ, {կատարուի} իւրեանց խնջոյքը: Պ. Մարկոսը խնդրեց յատկացնել խն

գործ, որ պիտի պատկանէր ամբողջ ազգին, հարկ է որ {կատարուի} հասարակաց ձեռքով, հասարակաց հոգու միաբան գործակց

ն մի բան, եթէ մկրտութիւն կամ մի այլ հոգեւոր պէտք {կատարուի} նոցա տանը, նոյնպէս չեն մոռանում ժամակոչը: Որքան

ալու, բայց երիտասարդքը պահանջում են, որ վճռաբար {կատարուի} ամենայն գործ, յետ դրուի դանդաղկոտութիւնը եւ չխնա

դելու ժամանակ ճիշտ պահուի քահանայական կանոնը, եւ {կատարուի} այս ցանկութիւնը առանց յետաձգութեան (ulteriori di

ու չափ մեղանչեց։ Եթէ այդ կոնդակը գործ դրուի, եւ {կատարուի} այն, ինչ որ գրած է նորա մէջ, այն ժամանակ Չինաստ

լ այս հոգեւոր պատիժը, բայց այն պայմանով, որ այդ {կատարուի} եկեղեցու մէջ, Կարդինալները հագած լինին իւրեանց կ

բարձրանալ։ Այդպիսի բաներ երազում միայն կարո՛ղ են {կատարուիլ}, իսկ արթնութեան մէջ՝ ո՛չ երբէք։ Քանի որ մե

, կամ, եթէ չեն եւս կատարուած, ապա, կարո՛ղ էին {կատարուիլ}, թէ ո՛չ: Այն գերբնական տեսարանքը, որ ո՛չ եղած

եւս մի միջնորդ է, որ բնութեան մէջ, նորա ձեռքով {կատարուին} այս ու այն պաշտօնակատարութիւնքը, իսկ բարոյական ա

ախ եւ հառաջ մենք մեր անձը պարտվենք. եթե այս չենք {կատարում} մենք, կանարգենք մեր անձը եւ պատճառ կտանք ուրիշնե

թյունը, որ քո հանձնարարությունքը փոքր ինչ ուշ եմ {կատարում}, հավատա աստված, որ մոխիր կտրել եմ, դուռեն դուր

սառնամանիքներ չպետք է լինեն: Եվ ահա թե ինչպես են {կատարում} այդ ցանքը. հողը հերկում են սովորական կարգով, ին

էլ նա առանց արեւմտյան դեսպանների թույլտվության չի {կատարում}: Է՛հ, բավական է այս մասին, առանց այն էլ դրան շ

անվայելուչ բան, քանի որ բոլորն իրենց շրջապտույտը {կատարում} էին վերացական աշխարհում։ Գործնական կենդանաբանութ

իպել ձկան կատարելու այն գործողությունները, որ նա {կատարում} է մեզնից հեռու եւ գաղտնի: Հավանորեն նույն կերպ կ

րորդ տետրակը (տպած Մոսկուա, 1858): Ահաւասիկ, {կատարում} եմ իմ խոստմունքս. այս նամակիս հետ ուղարկում եմ մ

ի հոգաբարձուն չէիր"։ Մի՞թէ մի մարդ մի բարի գործ {կատարում} է նորա համար, որ պարտական էր, եւ ի՞նչպէս կարելի

եզմանի այցելուի նամակը ձգելով Յիշատակարանիս մէջ՝ {կատարում} եմ իմ պարտականութիւնը: Ինչպէս երեւում է, այդ ան

եւ հոգուն, որովհետեւ նորա արիւնը շրջանառութիւն է {կատարում} իմ երակների մէջ, որովհետեւ գիշեր ցերեկ նորանով զ

ընկերանալով Պ. Գռէյլ (Grélle) Ֆրանսիացու հետ, {կատարում} է վաճառական աշխարհում մեծակշիռ գործեր: Այս երկու

Հայոց եկեղեցի եւ մինչեւ անգամ խոտովանութիւնը եւս {կատարում} են օտարի լեզուով: Մեք վերջացրել ենք մեր հաշիւը ն

: Բերելով այս նամակը Յիշատակարանիս մէջ՝ {կատարում} եմ այն բարոյական պարտականութիւնը, որ մեր պատուել

ւթիւնը աւելի ծաղկած է այսօր եւ աւելի շատ գործեր է {կատարում}, քան թէ սորանից հինգ հարիւր տարի յառաջ, եւ արծա

սիրտ տուել է շարադրել կամ թարգմանել մի գիրք, նա {կատարում} է իւր սրտի ցանկութիւնը։ Բայց՝ ի՞նչ խորհրդով, օ

թիւնը կարգում էր խուզարկու ատեան (inquisitio), {կատարում} էր զարհուրելի տօներ (auto-da-fe)՝ զոհելով մարդ

այդպէս է. շատ խոստանում են, բայց փոքրն եւս չեն {կատարում}. նոցայ անիրաւութիւնը եւ չարութիւնը անասելի է: Ե

ալութեան աջողութեամբ, հանապազ եւ անփոփոխ բարին է {կատարում}, իր սո՛ւրբ անունը ա՛յժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւ

նի պատճառով, նախ եւ առաջ իրենց ուխտերը եւ աղօթքը {կատարում} են Վաղարշապատի Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցում, եւ յետո

ում են արեւը մայր մտնելու ժամանակ, երբ Հռովմումը {կատարում} են երեկոյեան ժամերգութիւնը: Դոյն այդ ժամանակումը

կը տեսնես, որ դժոխքումը սատանան միեւնոյն կարգով {կատարում} է իւր պաշտօնական հանդէսը, ինչպէս կատարում են այդ

կարգով կատարում է իւր պաշտօնական հանդէսը, ինչպէս {կատարում} են այդ աշխարհի երեսին: Մեր պատմութիւնը սկսւ

պատմութիւնը սկսւում է այն ժամանակ, երբ Հռովմում {կատարում} էին երեկոյեան ժամերգութիւն, ուրեմն սատանայի համա

էր. նոքա իսկոյն հաշուեցին, թէ քանի՞ ժամանակում {կատարում} է նա իւր ընթացքը արեգակի չորս կողմով: Ֆրաունհոֆե

ի գրականութեան դեւը ասելով. - Տեսանում ես ինչպէս {կատարում} եմ քո առաջարկութիւնքը, եթէ հիմնած էին առողջ դատո

ան հանդարտութենից երեւում էր, որ շատ սառնութեամբ {կատարում} էր այդ գործը, եւ ամենեւին մեքենաբար, առանց մտած

մեք չենք հաւատում քեզ: Մեր գալը մի օրէնք է, որ {կատարում} ենք, լցուցանում ենք առաջնորդի հրամանը, որ սաստի

ուած կային մօտ իբր իննսուն հոգի, կիրակամուտ էինք {կատարում} մի հանգուցելու: Այդտեղ սկսուեցաւ մի խօսակցութիւն

- ասաց կոմսը: - Ուրեմն այս սերտողութի՛ւն էր, որ {կատարում} էիք, - շարունակեց նա դաոնալով դէպի օրիորդ Մարիամ

յլ զգայարան աւելի զօրութիւն եւ նրբութիւն ստանալով {կատարում} է, գոնէ՛ կիսով չափ, այն խանգարուած զգայարանի պա

չկայ աշխարհի երեսին: - Միթէ՞ դուք առանց օգտի {կատարում} էք ձեր բժշկական պաշտօնը: - Ես ոչ ոքին պարտակ

նդհատւում էր գէթ ճպուռի ձայնովը, որ մի անկիւնում {կատարում} էր իւր երգեցողութեան վերջին հանդէսներից մինը. պա

ութիւնը, վերստին հալեցնում է արճիճը եւ նոյն բանը {կատարում} է հիւանդի կուրծքի վերայ, յետոյ ծնկների վերայ, յ

ը սարսափած այս մահագուշակ պատասխանից, խորհուրդ է {կատարում} Խանի կերակուր պատրաստողի հետ, սպանել Խանը գիշերո

ր է անպատճառ հանել ոտքի փշրուած ոսկերքը. եւ մինչ {կատարում} էին այս սոսկալի վիրաբուժութիւնը, նորա մօտ գտանու

կամ շինել նորանցից աշխարհական ժողովողներ, որոնք {կատարում} էին ամենաստոր պաշտօններ։ Երրորդ աստիճանակարգը բա

ժողովողները Կօլլեգիումների եւ Ուխտապահերի տներում {կատարում} էին ամենացած պաշտօններ եւ չէին կարող քահանայանալ

այս սուրբ եւ ճշմարիտ քարոզիչներին. նոքա գործ էին {կատարում} ՝ յարմարուելով իւրեանց քաղաքական հաշիւների հետ,

քուած Մային դուքսի առանձնարանի մէջ, խորհուրդ էին {կատարում}, երեւեցաւ Բուրգուան՝ Յակոբեանների վանքի վանահայ

ներին հասուցած նեղութենների համար, որ հպատակօրէն {կատարում} էր միշտ Հենրիկոսի հրամանները այս մասին։ Մինչ

դրութիւնը, որովհետեւ օրէնսդրութեան առանցքի վերայ {կատարում} է իւր շրջադարձը մարդկային բարոյական կեանքը: Ինչպ

իմադրութեանը, ցրեց այն ժողովը, որ ընտրութիւն էր {կատարում} Սարգիս պատրիարքի նախագահութեամբ: Չբաւականանալով

ին եւ ծառան, առանց տիրոջ մի խօսքը եւս մոռնալու, {կատարում} է պատուերը: Մենք գիտենք, որ մեր ազգը ինչպէս նաե

նդանի արիւնի, ամէն վայրկեան եռում են եւ շրջան են {կատարում} իմ երակներում: Մեծ ճարտարապետը, որ քեզ ստե

քամին, որ ծովից է փչում, այն դիպուածներում ծովը {կատարում} է Մասիսի պաշտօնը, որովհետեւ իւրը աւելի վատ առաջն

հասկացնում էին " տու՛ր ինձ զհաց " ասելով, լեզուն {կատարում} է իր պաշտօնը լիքը չափով: Էլ այստեղ իրաւունք չկայ

նէ, բայց հարկադրուելով իր եղբօր Գարեգնի խօսքերից {կատարում} է, Վարդիթերը, թէեւ սաստիկ ուրախացել է եւ չէ իմա

ելով, օտարի հացի եւ կեանքի միջնորդութենով գործ է {կատարում} ։ Հայոց ազգի մեծատունքը առաւել մեր կարծիքով պի

ուի՝ Արարատեան եւ Կ. Պօլսի, լաւ ու վատ գործ են {կատարում} ։ Թող նոցա ներքին բազմամասն ճիւղաւորութիւնքը, բա

թէ որովհետեւ պատմութեան, թէեւ անժխտելի, օրէնքի {կատարումը} չափուած չէ ժամանակով, ուստի գլխաւոր ներգործող ան

յարդարեալ ի սմին՝ համարձակիմ մատուցանել Ձեզ, ի {կատարումն} հրամանի բարձր սրբազան տեառն իմոյ եւ ծնողագութ բար

պատուիրանս յայտնեմ ամենեցուն, զի ի լրութիւն եւ ի {կատարումն} վերն յիշատակեալ բաժնիցն իմոց, ահա՛ հաստատեցի ինձ

վէյն, մի խօսքով թունդ գինիներ տասն եւ ութն շիշ: {Կատարումն} օրինաց եւ մարգարէիցը կը լինի լաւ Մարասկէնով, որ

29-ը վերափոխված: Սույն ուղղումներն իմ կողմից {կատարված} են այդ նույն էջերի վրա, բացառությամբ 18 եւ 29 հո

անի գրաքննչական կանոններին, որ չեմ սպասում, ըստ {կատարված} ուղղումների, ապա կոմիտեն առանց ինձ այդ մասին նախ

է մնում, բայց նրան կարելի է ընդունել իբրեւ արդեն {կատարված} փաստ: Ով որ քիչ թե շատ ուսումնասիրել է ներկա Անգ

րմանալ ապշեցուցիչ եւ ակներեւ առաջադիմության վրա՝ {կատարված} այնպիսի կարճ ժամանակամիջոցում, ինչպիսին է, օրին

չների իսկական թարգմանությունը եւ որից 5-րդ դարում {կատարված} է մեր թարգմանությունը (այդ բոլորի մասին Դոն-Քիշո

յան չի արտահայտում հասարակության գոհ լինելն արդեն {կատարված} գործողությամբ, նա չի ասում, որ ահա գործն այսպես

ւմ այն, եւ չէի էլ ընդունի, եթե մինչեւ անգամ այն {կատարված} լիներ նույն պարոնների կողմից առավել ձեւականությամ

նք, ներքո ստորագրողներս, հոժար ենք ու գոհ արդեն {կատարված} գործով եւ այլն, կարելի՞ էր արդյոք օրինական ճանաչ

լ, հետաքրքրական հոդվածներ՝ հինգ աշխարհամասերում {կատարված} ճանապարհորդությունների նկարագրություններից:

տերի, ինչպես նաեւ արվեստի ու բնության ասպարեզում {կատարված} հայտնագործությունների պատմությունը: 4. Բար

թեան է ենթարկվել, որոնց մի քանիսը՝ մեր աչքի առջեւ {կատարված} ։ Սորանից 20-30 տարի առաջ շատ պառաւներ կամ ծերունի

մն պիտի ուրախութեամբ ողջունել մի ամբողջ գործ, որ {կատարված} էր որեւիցէ գաւառական բարբառով, որ տակաւին, տպագ

ն է, եւ ի՞նչ հնար կար, որ առանց նվիրական երգերի {կատարվեին} նոցա պաշտամունքը: Այժմուս մեր լեզվի վերանորոգ

անացման անհրաժեշտությունը հայերի մեջ, ինչպես այդ {կատարվել} եւ կատարվում է մեր դարի եվրոպական ժողովուրդների մ

ես պետք է՝ այնպես գործ կատարե, հույս ունիմ, որ {կատարվի} ցանկությունդ: Շուտով կստանաս ինձանից մի այլ

քանիսի հեռացնելը եւ ուրիշների պատվաստումը պետք է {կատարվի} շատ զգույշ եւ նպատակահարմար կերպով, որպեսզի գործ

չկարողանանք հետ կենալ եւ որպեսզի ամենայն պայմանք {կատարվին} արդարությամբ երկու կողմից եւս յուրյանց կարգով:

ո՞ւր եւ լիներ սա, ե՞րբ եւ լիներ՝ միշտ միօրինակ {կատարվում} են սորա վերա բնության պայմանները: Լեզվի հղությու

մ կորտ) երեք դատ ունիմ: Քո մարգարեությունը միշտ {կատարվում} է, թե ես պրոցեսից ազատվելու չեմ, բայց վերջը հաջ

այլ այգեգործական գործիքով (որովհետեւ այդ մեզ մոտ {կատարվում} է իբրեւ փորձ, փոքր չափով), որից հետո որեւէ գոր

անց աշխարհագրության դժվար հասկանալի է: Որտե՞ղ էր {կատարվում} այդ նավագնացությունը, անհավասար պայքար մահվան դե

րյա ես գիտեի, որովհետեւ ինձ հայտնի է, թե ինչ էր {կատարվում} մեր տանը. եթե չեմ ուզում այստեղ այդ կրկնել, դա

աժեշտությունը հայերի մեջ, ինչպես այդ կատարվել եւ {կատարվում} է մեր դարի եվրոպական ժողովուրդների մոտ: Թույլ տվ

ելով, չենք կարող ցոյց տալ այն գործողութիւնը, որ {կատարվում} է ներկայում։ Եւ մեզ թվում է, թէ տալիս եմ-ի արմա

րհում լեզուն է այդ միջնորդը, որի սպասաւորութեամբ {կատարվում} են իմացականութեան պաշտօնակատարութիւնքը։ Թէեւ մեն

ւ ժամանակ չէ պիտոյ մոռանալ այն շրջապատը, որի մէջ {կատարւում} էին այն իրողութիւնքը, որոնց վերայ են մեր խօսք ու

, մի անտեղի խօսք, մի անպատշաճ գործողութիւն, որ {կատարւում} էր երեխայի մօտ, նման է մի կայծի, որ, ընկնելով

ռը, որ Նախիջեւանի մէջ ամենայն տեսակ ծառայութիւնք {կատարւում} են ռուս ծառաների եւ աղախինների ձեռքով: Ի՛նչպէս կ

կ, որովհետեւ եկեղեցական խորհուրդներից ոչ մինը չէ {կատարւում} մեքենաբար միայն: Մի զարմանալի բան եւս ասում

Սամուէլ Մուրադի բարի խորհուրդը չէ կատարուած եւ չէ {կատարւում} էապէս. սորա պատճառը դրած էր նորա նոյն իսկ կտակի

ի բնակարանքը, հիւրընդունարանը եւ մի սենեակ, ուր {կատարւում} է աստուածային պաշտօնը: Տունը ունի մի բաւական ընդ

ին վերայ տալիս է զրոյ: Այո՛, բնութեան օրէնքները {կատարւում} են ճիշդ մաթեմատիկական հաշուով, եւ մարդը, որպէս

Բնական աշխարհի մէջ ոչինչ բան չկայ, ոչինչ բան չէ {կատարւում} առանց խորհրդի։ Հեղինակները եւս մնալով այս հասարա

ն առնող առատ ուժերի հարստութիւնը: Այստեղ վերստին {կատարւում} է մեր խօսքը, թէ ազատութեան կենդանի գործողութիւնը

նից, որ իրենց փրկութեան խօսքը չլսեն. որոնց վրայ {կատարւում} է Հոգու խօսքը, որ ասում է, թէ. " Տիրոջ խօսքերը

մնին իւր հրաժարական ողջոյնը։ Մինչ այս պաշտօնը {կատարւում} էր, եկեղեցու մէջ ներկայ էին, բացի ուսանողներից

քաղաքագէտ մարդերի գուշակութիւնքը աւելի ճշդութեամբ {կատարւում} են, բայց ոչ մինը այդ լուսաւոր մարդերից պահանջողո

չէ՛ պիտոյ կարողանար ընդունել տալ այս բաները, որ {կատարւում} էին բնութեան օրէնքներով: - Ին՛չ անզգամ մարդ

ան, եւ թէ աշխարհի ամենայն նիւթական փոփոխութիւնքը {կատարւում} էին այդ օրէնքի ազդեցութենով: - Ընդունում եմ,

տանք նորա պատրաստութեան մասին, եւ թէ ինչպէ՞ս էր {կատարւում} այդ արարողութիւնը: Նախ եւ յառաջ, առնում են մ

պահպանւում էր նոցա մարմնի շինուածքը։ Ի՛նչ կերպով {կատարւում} է այս։ Սորան պատասխանելու համար պիտոյ է քննել այ

է միմեանց ներհակ պատարագի խորհրդակատարութեան, որ {կատարւում} էին միեւնոյն քրիստոնեայ աշխարհում։ Արդեօք դժոխքի

գտել էր Հայաստանում դեռեւս 13-երորդ դարումը մինչ {կատարւում} էին խաչակիր զինուորութիւնքը։ Միաբանութիւնը հարկա

վհետեւ չկան բնութեան մէջ ոստիւնք, այլ ամենայն բան {կատարւում} է աստիճան առ աստիճան, փոքր առ փոքր, աննշմարելի կե

ւստ այս շինուածների եկամուտից։ Ժողովողների ուխտը {կատարւում} էր հրապարակով, բայց ո՛չ հանդէսով։ Նոցա խոստմուն

իսուսեան դպրոցների մէջ. նորա բոլոր ուսման շրջանը {կատարւում} էր չնչին բաների մասին վիճաբանութեններով, որ մոլո

թիւնքը էին միայն թատրոնական խաղարկութիւնները, որ {կատարւում} էին այնպիսի հանդիսավեհութեամբ, ինչպէս Աստուածայի

ել դարձեալ, որովհետեւ աւագ ուրբաթ գիշերն է միայն {կատարւում}: Բայց, ինչպէս եւ է, այնուամենայնիւ աւանդութիւն

ն բարձցի ի նմանէ ", ճիշտ այսպիսի դիպուածներում է {կատարւում}: Հայոց ազգը, Արագածի վրայ կրակ կամ լոյս եթ

րանում, այնպէս եւ ամէն կողմ, ուստի եւ ցերեկը չէ {կատարւում} օդերի զուգակշռութիւնը, այլ այն Ժամանակ, երբ արե

Տեսանում եմ, որ կանգնած եմ անտառում, Ծառի {կատարքը} հասանում են երկնքին. Իւր մռայլոտ գագաթովը

Այվազովսկու հիշյալ ամսագրերի հրատարակությունն այդ {կատեգորիային} ոչ մի կերպ չի համապատասխանում: Նա երբեք բաժանորդ

է, թէեւ կործանուածների պէս գլուխներ, պրակներ ու {կատեգորիաներ} չունի: Բարւոքել մարդկային կեանքը - ահա՛ փիլիսոփա

գիրքդ ամուր բռնէ ձեռքդ, տեսնեմ քու փիլիսոփայական {կատեգորիներից} ինչ կ՚առնուս: Փիլիսոփայութիւնը նաեւ ազատութիւն ք

վ մի անհիմն բանի երկբայի, նա չէ կարող ընկնել այն {կատեգօրիայի} տակ, ուր գտանւում են կասկածաւոր բնաւորութեան տէր

զուի գեղեցկութեան իրաւունքը՝ գեղեցկութեան եւ այն {կատեգօրիայով} չէ կարող յաղթել նոր լեզուի իրաւունքը. պատճառ, տ

ւելի արժան էր ասել քրիստոնէական դաւանաբանութիւն ( {կատեխիզիս} ), քան թէ հրահանգ քրիստոնէական վարդապետութեան],

ահ։ Պարլամենտը միեւնոյն ժամանակ արդարացուց եւ Լա- {Կատիեր} օրիորդը՝ չ'նայելով Յիսուսեանների հետեւողութեանը

սած ազգի ատելութիւնը դէպի Յիսուսեան աբեղայքը։ Լա- {Կատիեր} իւր յօժարութենովը մտաւ կուսանաց վանքը, ուր եւ շո

ի կառավարիչ Ժիրար անունով Յիսուսեանի եւ օրիորդ Լա- {Կատիերի} մէջ։ Յանցանքը յայտնագործուեցաւ, Ժիրարը դատապարտ

բ ուսումը ճշմարտութեան. Ինձ մերձաւորքս եւս {կատղած} ` Քար ձգեցին անարգութեան: Մոխիր

ւորը ղեկը ձեռին՝ եթէ արթուն կը նաւէ, Ծովի {կատղած} բիւր ալիքը նորա համար ոչինչ է: Նա գիտէ, որ

վերջապէս հասաւ իւր վերջին նպատակին: Կենսորինեան {Կատոնից} աւելի ահաւոր խորամանկութիւն, որով վճռում էր նա ա

լ: - Հրամայել էր ինձ գտանել մի բոլորովին սեւ {կատու}, մի սեւ հաւ, մի հայելի, մի որձ չղջկի կուրծքի կ

աւիճով մի շրջանագիծ․ նորա մէջտեղում մի ահագին սեւ {կատու} թաթերով բռնելով մի գլխատած հաւի մարմին, ուտում է

ոռը ներս մտայ, տեսայ մի մեծ շրջանագծի մէջ մի սեւ {կատու}, որ լափում էր մի գլխատած սեւ հաւի մարմին, տեսայ

ր է քարշում ախոռի մէջ, սեւ հաւեր է մորթում: Սեւ {կատու}, մարդու գանգ, չորացուցած գորտ ու չղջիկ, բու եւ

տճառեց Մանուշակին, ոչ աւելի, ոչ պակաս մի սպիտակ {կատու} էր, որ լսելով պարտիզի դուռի բացուելը եւ երկիւղ կ

լերը: Ի՞նչ պիտոյ է եղած լինէր այն... Անպատճառ {կատու} կը լինէր, որ քեզանից իսկ երկիւղ էր կրել եւ փախչո

էին գիշատող թռչունների մագիլների: Մի մեծ սեւ {կատու}, անդադար մռմռալով, քծնում էր պառաւների ոտքերին

որ, ո՛չ պառաւներ, ո՛չ խարուկ, ո՛չ պտուկ եւ ո՛չ {կատու}: Անձրեւը կտրած էր բոլորովին, խաղաղ քամին, ո

ուղղական վիճակում ու է վերջանում, ինչպէս լեզու, {կատու}, առու եւ այլն եւ այլն, կամ պատասխանատու, հարկա

բան նրան եաղի ա. եփած կերակուր ա, մարդ, շուն, {կատու}, ղուրդ ու ղուշ, ինչքան աշխարքումս ժժմունք կան ք

ծ լինէր, միայն բանը այս է, որ Շամիլը մի թրջուած {կատուի} նման վեր կացաւ սօֆայի վերայից եւ դուրս գնաց նայիբ

բերվում է որպէս Նազլուի, նոյնպէս կատվի, փոխանակ {կատուի} ։ Մենք չենք գնում տակաւին մինչեւ այսչափ. որովհետ

, որ տանի ի կէանս յաւիտենականս "... Կեցցէ՛ {կատուն}, որ իւր փորի համար մուկ է բռնում: Երբ ինքե

ցուց զատ մարդ չկայ. Ը՛հ, Մեսրովբի սատկա՜ծ {կատուն} Ձեզ մի այնպիսի զարբ տայ, Որ մու

որդում ` որոնք ծովերում էին բնակւում: Յանկարծ {կատուն} մլաւեց: Պառաւները սկսեցին շուրջանակի պտոյտ գա

ռաջին գնդակը հալուեցաւ ", իսկոյն այս խօսքի վերայ {կատուն}, որ քծնում էր նոցա ոտքերին, երկրորդ անգամ մլաւե

սաց, - " երկրորդ գնդակը հալուեցաւ"։ Այս միջոցին {կատուն} դարձեալ մլաւեց, եւ պառաւները առաջին երկու անգամի

ակը հալուեցաւ"։ Հազիւ թէ ասել էր նա այս խօսքը, {կատուն} մլաւեց դարձեալ, եւ ամենակործան կայծակը դղրդեց Խա

Վան քաղաքից Էջմիածին տարուած երկայն բրդով մեծ մեծ {կատուներ}, մի քանի պորտ անցանելով, կորուսին իւրեանց բրդի

աւ իսկ Փարիզի մէջտեղը: Բայց դեւերը, ինչպէս նաեւ {կատուները}, անվնաս են մնում եւ սաստիկ բարձրութենից ընկնելու

բրդի այդ յատկութիւնը եւ կամաց կամաց ընկան տեղական {կատուների} կարգը՝ թեթեւ զանազանութեամբ, թէեւ ոչինչ բնական

բնական կապակցութիւն չէր պատահած այդ օտար երկրացի {կատուների} հետ: Այսպէս եւս Սիբիրիայից Ռուսսիա բերուած կատու

ւների հետ: Այսպէս եւս Սիբիրիայից Ռուսսիա բերուած {կատուքը} կորուսանում են իւրեանց բրդի յատկութիւնը: Շատ կան

ւմ այդ բառը արտաբերվում է որպէս Նազլուի, նոյնպէս {կատվի}, փոխանակ կատուի։ Մենք չենք գնում տակաւին մինչեւ

դիցաբանությունը բանաստեղծություն է, եւ ի՞նչ հնար {կար}, որ առանց նվիրական երգերի կատարվեին նոցա պաշտամո

անապարհով գնացինք 17 վերստ տեղ. այնտեղ ժողովուրդ {կար}, եւ ուրախությամբ մնացինք մինչեւ ժամը 10, հետո ն

ուր գտանվում էր ավելի քան թե երկու հարյուր հոգի, {կար} մի մեծ աղմուկ եւ շփոթ: Մտածեցի մոտենալ բազմությա

ղի բարելավման մի նոր աղբյուր է. առաջ հիմնականում {կար} միայն երկու աղբյուր՝ հող եւ աշխատանք, բայց այժմ

յդքան կծու խօսակցութենից յետոյ, արդէն ի՛նչ տեղիք {կար} իրեար հիւրասիրելու: Վերջապէս գնաց Պ. Խ...

չ է, որ մարդ փառաւորէ: Մեր գեղումը մի դրացի կին {կար}. նա շատ անգամ վայր էր քարշում կայծակը"։ Վա

, եթէ իւր անձնաւորութեան եւ արտաքին շրջապատի մէջ {կար} մի ներդաշնակութիւն, մի համակրութիւն: Եթէ այսպէս

րութիւն էր առնում նորան երեխայ ժամանակին. կարծիք {կար} այդ մարդու եւ երեխայի վերայ, որ դոքա ունենային մ

ատ փոքր հանդէս ունի այդ քաղաքի մէջ. պատճառ, եթէ {կար} եւս մի որեւիցէ արհեստ, եւ այն ասիական եւ անընդու

խորհուրդ ունէր մարդկային յառաջադիմութեան համար: {Կար} ժամանակ, երբ մարդիկ ոգեւորւում էին վանքերով եւ հ

կ հեղինակն էր պատասխանատուն, ի՞նչ հարկաւորութիւն {կար} այդ Մխիթարեան պատկառելի անունը յանդգնութեամբ մէջ

ան ո՛ր աշխարհում բնակւում է: Ես չգիտեմ՝ ինչ բան {կար} սորանից թեթեւ: Քո ասածը, թէ հարկաւոր է, որ մի

ած էր Պարսիկ, Ասորի կամ Յոյն գրերով: Ինչ որ {կար} չկար՝ թէ՛ արքունական եւ թէ՛ մեհենական գրուածք կա

Арменіи " մակագրով գործի վերայ, մինչդեռ շատ նիւթ {կար} այնտեղ Յիշատակարանիս համար: §3. Մեզ գրում ե

արժանի գրուածի արժանի հեղինակին: Եւ ինչ հարկ {կար} պատասխանելու մի գրուածի, մինչդեռ հասարակաց կարծի

ւթեան թելը, որ մի տան անկիւնում երկու մարդու մէջ {կար}: Մեք դառնում ենք դէպի հասարակութիւնը, որի համար

ով ընդունել էին, իսկ թէ ընդունել էին, ի՞նչ հարկ {կար} վերստին բաժանուելու: Չգիտենք, թէ ի՛նչ աղբիւ

սկանում են ազգութիւնը մի ամբողջութիւն, որ երբեմն {կար} եւ որի դարաւոր փոշով ծածկուած յիշատակարանների վեր

անակ իւրեանց մի վիշտ հասուցանողից բողոքելու (եթէ {կար} ), թշնամանք տեղալ բովանդակ թատրոնի վերայ, նախատ

տխուր սաստիկ ու խռով, Խիստ թխագոյն մի վերարկու {կար} հագին: " Ողջոյն քեզ, քո՜յր, հազար ողջոյն տիրա

՞ւմ կը մնայ մարտադաշտ, Ո՞վ կը տանի յաղթութիւն, - {Կար} ժամանակ ` այս հարցն էր, Նոյնիսկ կնճռոտ յոյժ, աւ

Ջիլ չըմնաց՝որ չըջլուեց Քանի զօր {կար} մարմնում. Այս միջոցին լարը ձեռին Բաքոս

Մովսէս թէեւ օրէնք տուեց, Բայց գիրը {կար} շատ առաջ, Մեսրովբ ազգերին գիր տուեց,

իցս եւ Բոկլի գիրքը: Նամակը թուեալ է 2-ից եւ մէջը {կար} մեր Գաբրիէլի նամակը յուլիսի 26-ից գրուած: 5-ին

մինչեւ 9, բոլորովին հանգիստ. 10-11 մի փոքր քոր {կար}, բայց 11-11/2 իսպառ չկար, յետոյ շատ թոյլ երեւեց

այս գաղթականութիւնը Եւրոպայի մէջ, ուր աւելի հնար {կար} լուսաւորութեան: Ո՞վ հանեց այն ազգակործան կռիւներ

բամբասանքների տակ էր ընկնում, որովհետեւ նորա մէջ {կար} համակարգութիւն, իսկ մեր ընդդիմախօսքը սիրող չէին

ել լուսաւորութեան սերմը, մինչեւ օրինաւոր գործի չ' {կար} խոպանացած երկիրը վարելու եւ հերկելու, զուր տեղը

բանը ընդհանրապէս, եւ թէ ի՞նչ ծանր պարտականութիւն {կար} մի մարդու վերայ, որ կամէր կատարել Կրտիկոսի (ուս

չքերս մատենագրութեան վերայ դարձնելու ", որպէս թէ {կար} մատենագրութիւն եւ այն՝ շատ ծաղկած, Մխիթարեանց շ

ւթեամբ ներողութեան եւ յանցանքի մէջ անանցանելի վիհ {կար}, բայց օրէնքով տրուած պատիժը համարւում էր մաքուր

ին երբեք լռել այն ճշմարտութիւնը, որ մերկապարանոց {կար} նոցայ աչքի առաջեւ: Ամենայն ժամանակ անվեհեր հոգով

՝ թուրի պէս սրեցին իրենց լեզուները եւ իժերի թոյն {կար} նոցա շրթունքի տակ։ Եւ ես, չկարողանալով Սաղմո

էր նորան մեր բազմերախտ Հայրը, որ մնա՛ց ինչպէս որ {կար} սկզբից, նո՛յն անապակ ջրերում, որոնց աղբիւրը էր

ս րոպէիս մեր ձեռքում եղած գրքերը, որոնց մէջ խօսք {կար} Փարպեցու աշակերտութեան մասին։ Կը հաւատանք, եթէ

լ, թէ այդ տեղը չկար հինգերորդ դարում, կամ, եթէ {կար}, դեղնուկ չէր կոչւում եւ ոչ Սեւուկ։ Մենք այս մար

սը, Ղեւոնդեանց մէջ ուրիշ եպիսկոպոս չկար։ Այո՛, {կար} Յովսէփը՝ տեղապահ կաթողիկոսը, բայց նա նոյն Փարպե

, եր. 136) մինչդեռ անժխտելի է, որ սարկաւագ էլ {կար} նոցա մէջ, ինչպէս միաբերան վկայում են ե՛ւ Եղիշէն

ոռացանք, որ թէ կապուած սուրբերի մէջ հրաման տուող {կար}, այդ, տիրապէս, Ս. Ղեւոնդն էր։ Ինքը՝ Ս. Յով

իւր յառաջադէմ աշակերտների հետ միասին, որոնց մէջ {կար} եւ հանգուցեալը, Երեւանից մի իջեւան տեղ յառաջ գնա

աց չէր ուտում, եթէ իմանար, որ մի տեղ խռովութիւն {կար}, ու ջանում էր ապա գիշեր ցերեկ, որ այդ խռովութիւ

ս չառնել, այդ օրիորդը գտանելու համար, եթէ միայն {կար} արդարեւ մի այդպիսի օրիորդ իւրեանց քաղաքում:

ախութիւնը եւ յաջողութիւնը, որովհետեւ երրորդ մարդ {կար} այնտեղ, որից թաքուն էր, գոնէ համարում էր թաքուն

եփանը: Չկամի լսել եւ հասկանալ, թէ ինչ որ հնումը {կար}, այժմ չկայ. ինչ երեւելի փիլիսոփաներ եղած են Յու

՛տ աւելի պատճառ ունէի տրտմելու, ըստ որում երկիւղ {կար} սրտիս մէջ, որ մի գուցէ ես եւս, կամ իմ ընտանիքից

ուրախութիւն ցոյց տալը, ասել է, թէ պատրաստութիւն {կար} ձեռնտու լինել, եթէ միայն հնար լինէր, որ այդպիսի

այլեւ ստուգած լինելով, որ այստեղ շատ սակաւ մարդ {կար} ֆրանսիագէտ, եկել էր մեր տուն, որ ինչ ասես բաներ

աւելի չէր կարող լինել, քան թէ եղած է: Բայց ինչ {կար}. ոչի՜նչ: Ասացի մի անգամ, երանի՜ թէ քանի չեմ մե

ողորմելի մարդ։ Գլխին դրել է, թէ աշխարհի երեսին {կար} մի առանձին գիտութիւն - թալիսմանական, վհկութիւն,

նայում էին ուրիշների վերայ, եւ նոցա հայեացքի մէջ {կար} մի թունաւոր բան, որ հանդիպողի երեսին էր զարկում

ս թռաւ նորա կուսական կուրծքից: Ի՛նչ լալու բան {կար} այստեղ, մի՞թէ տխուր բան էր 18 տարեկան աղջկայ համ

ր պէտք էր որ ուշանար այդքան, մինչ հարկաւորութիւն {կար} շուտով խօսելու նորա հետ: Մկրտիչը եկել էր...

մի՞թէ մօտի մարդիկը չէին նկատում այս բանը: Ո՞վ {կար}, որ նկատէր: Հայրը Շահումեանցի հետ նստած էին սեղ

յսպիսի անզգամ կնոջ, այնպիսի տխմար եղբայր. բերան {կար}, լեզու չկար. նորա սաստիկ բարկանալը երեւում էր ն

եւ վեց։ Աւետիքի հալածանքը սաստկանում էր, եւ ահ {կար} Մխիթարին Օսմանեան անքրիստոնեայ կառավարութեան երես

եօք թափելու չէի՞ր արտասուքի հեղեղներ, եթէ քո մէջ {կար} մի ազնիւ հոգի եւ մի փափուկ մարդկային սիրտ, տեսան

եւ այլն"։ Այսչափ ինչ շատ լիցի առ այժմ. զի չիք {կար} զօրութեան 'ի ձեռին իմում։ Բայց սակայն ինձ մնայ բ

ամբել ազգին զհացն կենաց, եւ զոր ինչ գործ ինքեանց {կար} գործելոյ յօգուտ սեփական ազգի], թողին [գործելոյ,

ուածովք ժամանակին անտէր եւ անպատրաստ, այլ արդեօք {կար} էին առնել ինչ, - միանգամայն ոչինչ, զի հազարաւոր

կիրների մէջ, ուր քաղաքականութիւն կամ բոլորովին չ' {կար}, կամ եթէ կար, այն եւս իւր սկզբնական կոշտ ձեւով

ուր քաղաքականութիւն կամ բոլորովին չ'կար, կամ եթէ {կար}, այն եւս իւր սկզբնական կոշտ ձեւով։ Ցոյց կը տամ

համար Ասպետական վիպասանութիւններ, բայց այնտեղ չ' {կար} ոչինչ աշխարհական գիրք. նորան տուեցին Պապական վան

պատիժներ էին սպառնում նորանց, որովհետեւ լսողը չ' {կար} ։ Այս պատճառով կառավարիչը (Rector) եւ վարդապետն

ին։ Բայց Գերմանիայի նորանոր անցքերը, որոնցից ահ {կար}, թէ կործանելու էին Հռովմի Քահանայապետների ութ հա

հիւանդը լուացել էր իւր վէրքը, մինչեւ անգամ, եթէ {կար} բժշկական հարկաւորութիւնը, ծծում էր այս տարափոխիկ

Յիսուսեանները ուղարկեց Իրլանդիա, ուր մեծ երկիւղ {կար} Հենրիկոս VIII-ի Վերանորոգութեան երեսից։ Ֆաբեր Լե

ում է Իտալիային, այս երկրում մի նշանաւոր քաղաք չ' {կար}, ուր չ'լինէր Յիսուսեան։ Շուտով նորանց թիւը բարձ

։ Ժողովողների եւ չորս ուխտերի ուխտապահերի մէջ {կար} մի այլ միջին աստիճանակարգ " Ուխտապահք երեք ուխտեր

ի հաղորդակցութենից, բայց այս տեղում թոյլտւութիւն {կար} ամենայն տեսակ հաւատ պաշտելու, միայն այն պայմանով

անութեանը։ Այնքան մեծ կասկած եւ անհաւատարմութիւն {կար} Մեցցաբարդայի վերայ, որ նորա բնակարանի դուռի մօտ

եան"։ Այս թագաւորական հրովարտակը տարակոյս չ' {կար}, որ պիտոյ է զայրացնէր Յիսուսեանները։ Արդարեւ,

ամից յետոյ մեռաւ՝ բոլորովին սեւացած։ Տարակոյս չ' {կար} նորան դեղամահ առնելու մէջ։ Յիսուսեան կողմնակիցքը

ունչը աննորոգելի մնայ այս քո թոյլ զաւակների մէջ: {Կար} մի այնպիսի բարի յաջող ժամանակ, որի մէջ եւրոպական

ռի բուն յատկութիւնը, եթէ միայն չհասկանալու վտանգ {կար} ։ Տարակուսելի բան չէ, որ " աշխար ", " ճանապար "

յդ միտքս չէ, միայն լաւ գիտեմ, որ մի քանի տող էլ {կար}: Նախիջեւանի մէջ բնաւ աւանդութիւն չկայ այս Նուրին

ի նման ջրվախներ են: Իտալիոյ մէջ աւանդութիւն {կար}, որ թէ մորմը (սարդաձեւ կենդանի - Tarantula lyco

ելով, մենք ոչ միայն ինչ որ այս տեսակ ընտիր տեղեր {կար} չհատցրինք, այլ մէջ բերածն էլ տկար կերպով ստորագր

ին նոքա ճանաչել ամբողջ յունաց ազգի հոգին, ինչ որ {կար} նոցա մէջ այն ժամանակ, եւ այդ շատ ուղիղ մի բան էր

ան թերութիւնք, կամ ճապաղութիւնք, աւելի իրաւունք {կար} զարմանալու, եթէ չլինէին դոքա, որովհետեւ այդ լեզ

՛չ սիւնը, ո՛չ Եհովայի կրակն ու բոցը, ո՛չ Մովսէս {կար} եւ ո՛չ Եղիա։ Ի՛նչ է պատճառը, որ Եգիպտոսից դուրս

արի՛ խարջ տո՛ւր, էլ չեն ասում թէ աչառը գոմշի հետ {կարա՞յ} լուծ անիլ " (եր. 169): Տխրութիւն է գալիս

որ զարթեցաւ, իսկոյն հագնում է իւր վերարկուն, որ {կարած} է հաստ թղթից, որի վերայ նկարագրած են բոցավառ կրա

կապան, թէեւ հասարակ պաստառից, բայց կուրծքը բաց {կարած}. եւ այս սէգմենտի (թաց տեղի) չորս կողմը շրջակար

բօժօժների վերայի փոքրիկ ծակերը: Բայց կուրծքը բաց {կարած} ասելով, մի՛ իմանար, պատուելի ընթերցող, թէ երեւ

ը ծածկած էր գեղեցիկ թաւիշեայ ֆէսով, որի շրջանակը {կարած} էր չերքեզի ոսկեթել ժապաւէնով, եւ որի վերայ ձախ կ

պան նման չէր Թիւթիւնճի-օղլու տիկինի կապային, այլ {կարած} նոր եւրոպական ձեւով, իրանը գեղեցիկ քաշած, այնպէ

ակատում - առաջին տեղում, երեք ոսկեզօծ եւ թաւիշով {կարած} աթոռներ, որոնց վերայ երեւում էին նստած երեք այնպ

ազարեանցին, յօդուածներ, Մեռելահարցուկ եւ Յիշատա[ {կարան]} Սահակին, Սամ[արսկի] պանդ[ոկ] Վարսովիուց Յո

ունները անգամ կամ կանոնների կարգադրութիւնը հազի՛ւ {կարանում} են գիտել, բայց, նախանձ ձգող դեւի գրգռելով, միմ

ս, Յովհ[աննէսի], Ալեքս[անդրի], Սուլթ[անշահի], {Կարապ[ետի]} հետ: Առաջիկայ տեսութիւնը նշանակուած է 15-ին: Ա

կան ԱՐԳՈՅ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑՔ ԵՒ ԱՆԽԱՐԴԱԽ ԱԶԳԱՍԷՐՔ Պ. {Կարապես} Մարգարեան, պ. Դանիէլ Թորոսեան, պ. Սաղաթիէ

uի միամիտ եղիք, միայն վասն սրբազանին միամտության {Կարապետ} աղայեն մեկ թուղթ առեք, որ իրեն կատարյալ չարած եդ

դեանց 1851 ի 5 սեպտ. Ի Սիմֆէրօպօլ 10. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱ ՉՈԼԱԽԵ

րօպօլ 10. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՔԱՀԱՆԱ ՉՈԼԱԽԵԱՆՑ, Ողորմած տէր, Ես թէպէտ քանի

անդեանց յ2 դեկտեմ. 1851 ամի. Քիշինեւ 11. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐ, ՔԱՀԱՆԱՅ

իշինեւ 11. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐ, ՔԱՀԱՆԱՅ ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԴԱՐՁՐԵԼՈՅ, Քան զայս յ

9 դեկտեմ. 1851 ամի ի Քիշինեւ 1852 12. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱՅ Չ

2 12. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ՀԱՅՐ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՔԱՀԱՆԱՅ ՉՈԼԱԽԵԱՆ, Զգրութիւն Ձեր ընկալայ որ ի

հոգեւոր կառավարութեան, ի ներկայութեան անդամոց՝ {Կարապետ} եւ Յովհաննէս քահանայից եւ գրագրաց Եղիա եւ 1-ոապիո

նս հետ զարկեց, մոտ 100 մանեթ տանել տվի: 32. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՊԱՏՎԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ

ի: 32. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՊԱՏՎԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Մեծապատիվ բարեկամ, Ձեր նամակը,

ց 7 նոյեմբերի, 1857, Մոսկվա 1858 33. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Արգո

ա 1858 33. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Արգո հայրենակից, Շնորհավորում եմ

[Հ. Գ. ] Բերբերովը ողջունում է ձեզ: 35. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԵՎ ԱԶԳԱՍԵՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐ

35. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԵՎ ԱԶԳԱՍԵՐ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ Հարազատ բարեկամ, Ձեր գրած ապահո

тской улице, в доме княгини Голициной 37. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ ԱՐԳՈ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳ

37. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ ԱՐԳՈ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, Հույս ունիմ, որ երկարաժամանակյա

րի՞տ է այդ...... Մ. Նալբանդյանց 38. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ, ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅ

38. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ, {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, Ահա գրում եմ Ձեզ երրորդ նամակս, ո

Մեծարանքով միշտ ձեր Մ. Նալբանդյան 48. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ 30 Ապրիլի, 1860 թ. Ս. Պ. Բու

ԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, ԱՐԳՈ ԳԼՈՒԽ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ՊԱՐՈՆ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, Ձեր ապահովյալ նամակը ամսույս 19-ից

1860 ամի ՚ի սուրբ աթոռս էջմիածին: 51. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ

ՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, ԱՐԳՈՅ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, ՚Ի վերայ հիման յայտարարութեան Ձերո

՚Ի 10 հոկտեմբ. 1860 թիւ Էջմիածին 53. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական Ի 28 հոկտեմբ. 186

տեմբ. 1860 ամի, Թիֆլիս ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ ՊԱՐՈՆ, ԱՐԳՈՅ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, Ընդ այսմ առաքեմ ի տեղեկութիւն Ձեր

Հարգությամբ Մ. Նալբանդյան 1861 55. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 21/24 Հունվարի 18

m Street Great Portland Street London 56. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ՝ Պաշտօնական 12/24 Հունվարի

3/25 Յունվարի, 1861 ի Լոնդոնի № 1 57. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 8/20 փետր. 1861

ւ: Երեսփոխան Միքայել Նալբանդեանց 58. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 22 փետրվ. 6 մ

ալսարանին Ռուսսիոյ Միքայել Նալբանդեանց 60. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 12/24 Յունիսի, 1

ր տեսություն: Միշտ քո Մ. Նալբանդյանց 64. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 27 Յուլիսի 1861,

ւթեամբ խոնարհ ծառայ Մ. Նալբանդեանց 65. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆԻՆ 17/29 Օգոստ. 1861 Կալկաթա

ՊԱՆ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ ՀԱՅՈՑ ՚Ի ԿԱԼԿԱԹԱ Պ. {ԿԱՐԱՊԵՏ} Յ. ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆՑ Արգոյ պարոն, հանգուցեալ Մասեհ

ոնիդ անձնանվեր Միքայել Նալբանդյանց 72. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ ՄԵԾԱՐՈՒ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ

տոսի մոտալուտ տոնը: Քո եղբայր 1863 74. {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ 18 генваря 1863 года С. Петербу

ՆՈՐԻՆ ԲԱՐԵԾՆՆԴՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱԳԼՈՒԽ ՊԱՐՈՆ {ԿԱՐԱՊԵՏ} ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՑԻՆ Նախիջեւան քաղաքի լիազ

ջեւանի քաղաքի Հայոց հասարակութիւնը իւր Պատգամաւոր {Կարապետ} Սահակեանի եւ Մկրտիչ Նազիրեանի ձեռքով տուեց ՄԵԶ ամ

ործեցին, մանաւանդ ինքը՝ հեղինակը, ասես թէ ծնած {կարապետ} լինէր... Միւսերը եւս խիստ լաւ, բայց պետերբուրգե

դունելութիւնը " - Ընդունելութեան ընդդէմ մի թերթ - {Կարապետ} Վարդապետ Շահնազարեանց - Հին Հայ հեղինակների տպագր

հանդէս հանել Յիշատակարանիս մէջ արգոյ Շահնազարեանց {Կարապետ} վարդապետը՝ Թիֆլիսի թեմական ատենի երբեմնական նախա

՚Ի վեր յՈլիմբ սլացաւ անմահ տնկոյն փոխանակ։ Ես {Կարապետ} Զուարթնոյն երբ ՚ի յերկնից ՚ի բարձանց զՅարութ

էականին լուսատիպ, Իմանալի այլ արեւուն ոսկետեսիլ {կարապետ}, Որ ո՛չ մասամբ լուսոյ արփւոյն լուսաւորի փայլածու

ր եւ այլ շատ բաներ, Ոսկի բաժակով օղին {կարապետ}, - Ե՞րբ մադերայից նա կմնայ յետ, - Փառ

տուա՜ծ, ճի՛շտ Սանչոյ Պանսա։ " Ասա՛, հաճի {Կարապետ}, Ո՞ւր են կիտուել այդ յիմարք, Ուզում

ւթիւնը նշանակուած է 15-ին: Այսօր ինձ ասացին, թէ {Կարապետ} Մարգարեանցը պիտի գայ 12-ին: Այսօր իմացայ, թէ [ճ

մեր տունը 17/29 126 Կալկաթայի եկեղեցպանին, պ. {Կարապետ} Հ. Վրթանէսեանց 28/9 127 Հայրապետեանցին 128 Խա

րութեան վերայ։ Վրաստանի եւ Հաշտարխանի թեմակալ {Կարապետ} եւ Սերովբէ արքեպիսկոպոսների հետ յարուցել էր Կաթող

որ է, որ դարպաս ուղարկենք Երուսաղէմ, Մշու սուրբ {Կարապետ} եւ այլ այսպիսի ուխտատեղեր, որ օրհնենքագիր ստանան

ատիկ այնտեղ պիտի մնայ, իսկ առաջի պսակներին Սուրբ {Կարապետ} պիտի երթայ: - Լաւ հաշիւներ են. այսպէս պիտի ա

Տրապիզոնտից իմ ուխտը կատարելու համար - Մշու Սուրբ {Կարապետ}, որտեղից Կովկասու վերայով կը վերադառնամ Աստուծով

ք, այլ եւ պատրաստելով զսուրբն Սահակ եւ զՄեսրոպ՝ {կարապետ} լուսաւորութեան հինգերորդ դարու: Թոյլ տացի մեզ

բր հաւանութիւն է գտել Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարք {Կարապետ} Ուլնեցու կողմից: Այդ աւանդութեան ծագման եւ հանգա

4. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ}, ՀՈԳԵՀԱՐԱԶԱՏ ԲԱՐԵԿԱՄ, Քո գրած նամակներդ,

Ի Նախիջեւանայ երկրորդ կարգի վաճառականէ ի Գրիգորէ {Կարապետեան} Սալթիկեանց Խ ն դ ի ր Շարժեալ ի քրիստոն

նուագները (Հայրունի) - Գրիգոր Վարդապետ Կապարաճի {Կարապետեան} - " Ընծայ " - " Ընծայի ընդունելութիւնը " - Ընդուն

վերտառութիւնը այսպէս է՝ Գրիգոր վարդապետ Կապարաճի {Կարապետեան}, համախոհ Մխիթարեանց Վենետկոյ: Այս վերջին բացայա

նող եւ յօրինող Երեւակ հանդիսի, պ. Յովհաննէս Տէր {Կարապետեան} Տէրոյենց Չամուռճեան Պրուսացի"։ Ի՞նչ օրհնու

ԳՈՐԾ ՄԻՔԱՅԷԼ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ ԱՐԳՈՅ ԳՐԻԳՈՐԻ {ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ} ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ ՈՐՊԷՍ ՄԻ ԱՌԱՒԵԼ ԸՆՏԻՐ ԵՒ ԱԶՆ

խին յաւիտեան լռեց: ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ (Նուէր պարոն {Կարապետեանի} եւ Բերբերեանի) Գարնան վարդը ինձի պէտք

ծայր ի ծայր կարդալով, երկու շարժառիթ տեսանք, որ {կարապետել} են Պարոնին դէպի այդ վիհը: Առաջին, երբ մեր փո

'ի քաղաքական գլխոյ Նոր Նախիջեւան քաղաքի 'ի {Կարապետէ} Հայրապետեանց՝ ամենախոնարհ յայտարարութիւ

լոյսը ընդունել որպէս ապագայի հրաշափառ արեւ լուսի {կարապետը} ։ Չկա՞յ այս։ Բուեր եկէք, եկէք, երթանք դարձեալ

Ր ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ, ՊԱՐՈՆ {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ յԵրեսփոխանէ ազգին մերոյ

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ ՊԱՐՈՆ {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ Յերեսփոխանէ ազգին մերոյ

ԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՐՈՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ Պ. {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ, Յերեսփոխանէ ազգին Հայ

ՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ ԵՒ ԱԶԳԱՍԻՐԻ Պ. {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ, Յերեսփոխանէ ազգին Հայ

ՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ ԵՒ ԱԶՆԻԻ ԱԶԳԱՍԻՐԻ, Պ. {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ Երեսփոխան նույն քաղաքի

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Երեսփոխան նույն քաղաքի ՚ի մասին հնդկ

ՄԵԾԱՐՈՒ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ Պ. {ԿԱՐԱՊԵՏԻ} ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ Յերեսփոխանէ ազգին Հայոց

aca-ն այն խեժն է, որ մեզանում հայտնի է " ս[ուրբ] {Կարապետի} մաuտաք " անունով: Ահա որքան հարցումներով եւ ա

Լազարեանց ճեմարանին, որ ի Մոսկով որ է հօրեղբորդի {Կարապետի} Մ[?]աւգեան, որ ի Կալկաթա: Աւետաբերի գործակատարք

ւստոս Բիւզանդացին (դպր. Գ., գլ. ԺԴ). Տարօնի սուրբ {Կարապետի} ՝ Գլակայ վանքի, վրայ խօսելով կոչում է նորան եւս "Մ

յին եւ Մկրտիչ վարդապետին գիր գրից, որ թաթիմորիին {Կարապետին} խրկեն: Խնդրեմ, եղբայր, նարա ասիք, որ ինքը տվա

11-ին, որ է նիրհան 26-ում, գրեցաւ ձեռամբ նուաստ {Կարապետիս} Յովհաննէսեան, ըստ համեմատ ձեռնագրեալ ի սոյնոյ իս

րսանիքը կը կատարենք. բարով փեսաներս կը գայ սուրբ {Կարապետից}. բայց եթէ դուք անպատճառ կամենում էք, ի՞նչ պիտոյ

երեւում էր, որ հեռի տեղից էին գալիս... Սուրբ {Կարապետից} էին գալիս. պատճառ, Սուրբ Կարապետից եկողները ուղ

... Սուրբ Կարապետից էին գալիս. պատճառ, Սուրբ {Կարապետից} եկողները ուղիղ Սուրբ Գէորգ կ՚երթան, ինչպէս նաեւ

ցենզուրնի կոմիտետին հայ Գուբերնսկի սեկրետար Գեորգ {Կարապետյան} Սուրենյանցը. սա ավարտել է յուր ուսումը Լազարյանց

ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ: ԱՄԵՆԱՊԱՏՎԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, 38, 54, 76 Ձեր գրած երկու նամակը, առաջ

26. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՊԱՏՎԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ, ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}. Շնորհավորում եմ քեզ Քրիստոսի Սուրբ Հարությու

29. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Մարտի 29-ին գրած գիրդ ստացա, անչափ շնորհակա

30. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Գրած նամակներդ ստացել եմ, նույնպես եւ Ֆեոդր

31. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՊԱՏՎԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Սիրո ողջունով հայտնում եմ, որ մեր օրագրի թո

. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Երկու նամակդ՝ մինը Նախիջեւան հասածովդ, իսկ

31 մարտի 1859, Վարսովիա ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Հույս ունիմ, որ Մոսկվայից գրած նամակս ստացա

վ Փարիզ 5 մայիսի ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Ահա գտանվում եմ Փարիզում եւ էգուց դուրս կգամ

, Ս. Պ. բուրգ ՍԻՐԵԼԻ ԵՎ ՀՈԳԵԿԻՑ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ}, Գրած ցավակցական նամակդ ստանալով փոքր չեղավ ի

27 հոկտեմ. 1859, Մոսկվա ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԳՐԻԳՈՐ {ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆՑ}, Գիտեմ բարկացած ես իմ այսքան անկամ լռությանս

իս ի մասին հրիտակացս, յորոց երեւի, թէ փախստական {Կարապետն} Շահնազարեանց, հայրապատիւ ընկեր Յովհաննու վարդապե

լի հնար ճշմարտութիւն ապացուցանելու։ Բայց այս {կարապները} օրէ օր աւելի գործի տէր էին դառնում Եկատարինէ Մետի

, որ ընկնում է ամենայն կողմ, որ ապականէ եւ պղծէ {կարապների} մաքուր փետուրների պատուական սպիտակութիւնը"։

այս: Ճշմարի՞տ է, որ ասում են, թէ ես ներկարարի {կարաս} ունիմ եւ թէ կենդանիք, որ ընկել էին այդ կարասի մէ

" Տօ՛, այդ կնդուկ պոչատին Քաշեցէք կպրէ {կարաս}, Մի բաբաթի մկրտուին Սանչու հետ, փառա

Մոզին էլ չտուե՞ց մի կից, - Գլո՜ւնձ ի կպրէ {կարաս}: ՀԵՆՐԻԿՈՍ ԹՈՎՄԱՍ ԲՈՔԼԻ ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ

ք անում. մեր աղէն ա, որ տեսութիւն գնանք, բա մի {կարաս} գինի, մի հինգ լիտր արաղ չպիտի տանի՞նք. հաւողի ժ

ինձ կը ծեծի (!!!), յետոյ, հալբա՛թ, դու էլ մի {կարաս} գինի կը խոստանաս, կը բարձես ձիուդ ու կը տանիս:

սպելի ասածին համեմատ, թէ " Խո՛զի պէս հարսին կպրէ- {կարասը} բաղնիք"։ Իրա՛ւ որ, " թող չպատմուի այս Գէթի մէ

հակադրութիւնքը՝ խելք է գործ դրել եւ չէ փորձել իւր {կարասը}, որ մի գուցէ, սաստիկ սեւ լինելով, կարմիր չ'ներկու

արի կարաս ունիմ եւ թէ կենդանիք, որ ընկել էին այդ {կարասի} մէջ, երեւում են այնուհետեւ հասարակութեանը ներկու

յ աղաչէր զաւագս դրանն արքունի, բազում եւ անհամար {կարասի} ծախեալ իւրաքանչիւր ումեք. եւ մանաւանդ անօրէն հազ

յ դրախտին յարանց ոմանց, որք խոստանալով քեզ Տեառն {կարասի} խնդրէին զտեղիդ"։ Մի՞թէ իրաւունք պիտի ունենայ

երին հասկանալ, եթէ արք Սեւկոյ դրախտին խոստանալով {կարասի} խնդրէին զտեղին։ Այս այն աստիճանի պարզ կանոն է

վանքի անուն եղած լինել, որի միաբաններից ոմանք " {կարասի} խոստովանելով խնդրէին զտեղին ", զոր Ղազարու տայր

անայք համարւում էին որպէս մի ապրանք, ինչ, կահ, {կարասիք}, գնելու կամ վաճառելու բան, անցան եւ յետ գալու չ

ենք այստեղ: Ամենայն պատրաստութիւն տեսել եմ. կահ {կարասիք} բարձուած են սայլերի վերայ: Դուք էգուց ձեր գործեր

ել են այժմ նոցա նախկին բնակիչների պատկերքը եւ կահ {կարասիքը}, այն կանացի եւ խորհրդական առանձնարանքը... խուռն

" (եր. 37)։ Ինքը՝ Փարպեցին, յիշելով իր կահ {կարասիքը} եւ կազմածը, ո՛չ Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցուն, այլ վ

ին, թէ " ես վանքում բան չունէի"։ Եթէ բոլոր կահ {կարասիքի} կողմից եւ ամեն հարկաւոր եղած բաներով, երկու հարի

մաքուր եւ զարդարած պարսից գորգերով եւ այլ ասիական {կարասիքներով}: Սենեկի հիւսիսային պատի մօտ մի գեղեցիկ սօֆայ

մէջ նստած էին, զարդարած էր շատ հասարակ եւ աղքատ {կարասիքներով}, պատի վերայ կախած էին մի քանի շատ հասարակ պատկեր

ների մէջ: Ձեր համար ասում են, որ ներկարարի {կարասներ} ունի իւր բարեկամի գործարանի մէջ եւ ամբողջ տարին տ

սխանում է Յիշատակարանը: Ուրեմն քո գործարանի {կարասները} չունին նիւթերի պակասութիւն եւ դու հարկադրած ես այ

ւ: Բայց աւաղ ասելոյս, նոքա շատ, եւ ես միայն եւ {կարասներս} սակաւ եւ ներկիս գոյները պակասաւոր, խնդրեմ դուք ի

Բայց մեր պարոնները անդադար այդ միջին դարերի կպրէ {կարասում} լողալով ազգութեան եւ լուսաւորութեան անունով, աշխ

եւ ժամանակ. եկեսցեն աւուրք, յորս առ սակաւ սակաւ {կարասջիք} ընտելացուցանել զհակառակորդս եւ այնպէս մուծանել զա

լ 'ի ձեռաց Հայոց եղանակ ինչ ուղիղ դաւանութեան զոր {կարասցեն} եւ 'ի տիպ արձանացուցանել, որով ազատեսցի վահան հա

որոյ՝ եթէ այլոցն միայն քերթողաց հսկայից խելամուտ {կարասցուք} լինել սիրալի վաստակոց, արդէն երանելի զմեզ համարի

ճշմարտութենէ առ անձնապահութեան եւ եթ... զի ո՛չ {կարաց} դատել, թէ չէր արժան զպակասեալս յաշխարհիկ լեզուի

նորա ջինջ է քան զհայելի սուրբ, արար նա, զոր ինչ {կարաց}, սիրող գտաւ զաւակաց ազգի, սիրող լուսաւորութեան

սելոյ վասն ուսումնասէր օրագրին Սինկափորայ, զի ոչ {կարացաք} ցայս վայր ժամանակի ճանաչել զնպատակ նորա: Օրագիր

լ զէն ո՛չ ունի: Եղկելի՛ ճշմարտութիւն]:: Ոչ {կարացեալ} ցայս վայր իմաստնոց հայոց՝ շօշափել զհետին չքաւորո

էին դպրոցական սահմանափակ տեսութեամբ. եւ զի՞նչ. {կարացի՞ն} արդեօք ստնանել զանպարտելի ճշմարտութիւնն՝ որ քարո

թուղթն զայն նենգեալ: Այն ինչ այսպիսեօք ոչինչ {կարացին} ստնանել իրաւանց, զոր բարձրացուցանէի, վեհափառ կա

այսր ամենայնի այս ամենայն զգոյշ փօլիթիքայք ոչինչ {կարացին} ծածկել 'ի յերեւան գալ այժմ միաբանութեան, զի իբրե

Ոսկի, ուլղինձ գտանելով կը բանայ ուղին: {Կարաւաններն} այն ժամանակ այն ժայռից կ՚անցնեն, Ուր կը ն

վտանգներից։ Նա սկսեց կեղծաւորուիլ այնտեղի Պետրոս {Կարաֆֆա} եպիսկոպոսի առաջեւը (որ յետոյ Պապ դարձաւ՝ Պաւլոս

խնդրել։ Նա երկու հզօր թշնամի ուներ Հռովմի մէջ՝ {Կարաֆֆա} Կարդինալը (առաջուայ Վենետիկի Եպիսկոպոսը) եւ Պետ

աճութիւնը դէպի Իգնատիոսը երկար չ'տեւեց. պատճառ, {Կարաֆֆայն} ինքը եւս մտածում էր մի Կարգ հիմնել, այն խորհրդով

ն գործ էր կատարած։ Նա հրաժարուեց միանգամայն, եւ {Կարաֆֆայն} այս պատճառով դարձաւ նորան թշնամի։ Այս միջոցի

ի բան: Երեւի թէ մողնեցոց վիճակից լաւ չէ եւ {կարբեցոց} եւ հանավանքցոց վիճակը, երբ նոքա այգեքաղի ժամանակ

մենաք, այնպես կարող եք մտածել, կուզեք ինձ օտարի {կարգ} դրեք, կուզեք իբրեւ եղբայր ընդունեցեք, իրավունք

ա համաձայն է, միայն փոքր համբերե, որ այս բաները {կարգ} ընկնին: Լեբեդեւան ավարտեց ուսումը, բայց բնա

ո՞րպէս իցէ արժան գրել զթուղթն: Այլ ես եկից ի {կարգ} պատմութեանս. այնինչ օրէնսգէտն իմ յարդարեաց զթղթե

ր կարգադրութենների հիման վերայ վայելում է ամենայն {կարգ} ՝ թագաւորութեան մէջ բնակողների, որպէս ազատ վաճառ

համար առանձին, իսկ միւսի մէջ՝ դասատունքը՝ երեք {կարգ} բաժանուած: Վարժարանը ունի եւ մի բաւական գեղեցիկ

րչից 1070 տարի յառաջ անցաւ օրինաւոր թագաւորութեան {կարգ}: Քրիստոսից 149, ուրեմն Լուսաւորչից 470 տարի յառ

մն. " Պատրիարքաց մէջ նախապատմութեան կողմանէ ի՞նչ {կարգ} կայ ". պատասխան է Այվազովսքին, թէ ընդհանրական ժ

սն էլ նորան ներէ, եթէ նա սպանէ սորա որդին: Բայց {կարգ} ու կանոն կը մնա՞յ մի ընկերութեան մէջ, եթէ յանցան

ւթիւն, բարօրութիւն, ազատութիւն, խաղաղութիւն ու {կարգ}. բայց իմ ապստամբութիւններից, խաբեբայութիւններից

ազան կարգերի եւ իւրաքանչիւր օրագրի տուեցի առանձին {կարգ} եւ ուղղութիւն: Միմիայն Ֆրանսիայումը կարգեցի չորս

ոգեկան աշխարհ: Պատմութիւնը աւանդում է մեզ ամբողջ {կարգ} իրողութենների, որ կատարուեցան որպէս հետեւանք ազգ

նել բնութիւնը, որով պիտի մեկնուէր նոցա մի ամբողջ {կարգ} հրաշքների եւ պիտի փարատուէին այնուհետեւ այսպիսի մ

եւ տարաւ իւր մօտ, տան մէջ ի՞նչ մաքրութիւն, ի՞նչ {կարգ}, թէեւ կին չունի, մայր չունի, ոչինչ չունի, այլ

ի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն {կարգ} գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, կապած

տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն {կարգ} գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, կապած

ի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն {կարգ} գետնի տակ, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, կապած

1701 թուականի սեպտեմբերի 8-ին հաստատեց մի հոգեւոր {կարգ} իւր ինն աշակերտներով, որոնց վերայ իսկոյն յաւելաց

ասարակապետութիւնը հաւատացած էր, թէ մի աբեղայական {կարգ}, եւ այն չքաւոր, խեղճ, ողորմելի վիճակում, եւ կ

եցան։ Աշխարհի կարգը այդպէս է, այսինքն՝ բանական {կարգ} է. միայն պիտոյ է հասկանալ նորան։ Մեղաւոր չէ ո՛չ

Մաթոս աղայն- 'ի Վահանի- ասէ- որպէս լսեմ, գրեալ է {կարգ} դարուց եկեղեցւոյն Հայոց անմոլոր իջեալ, եւ զիա՞րդ

Սա՛ տայ մեզ լոյս տեսանել զառաջինն զանցեալս մեր, {կարգ} ըստ կարգէ լոյս առեալ ինքնին ի ժամանակին զրուցաց ե

այժմս բանք զպատմութենէ Հայոց: Դարձցուք վերստին ի {կարգ} մերոց բանից: Խնդիր ի մէջ ելանէ, այո եւ հարցա

ութենէ գրականութեանս մերոյ, յառաջեսցուք անդրէն ի {կարգ} բանին, զոր կոչեաց հարեւանցի հայեցողութիւն մեր ի

վը. նա լաւ գիտէր, որ այդպիսի մարդերից չէ կարելի {Կարգ} հիմնել, վասնորոյ աշխատում էր իւր կողմը քարշել խե

տեւեց. պատճառ, Կարաֆֆայն ինքը եւս մտածում էր մի {Կարգ} հիմնել, այն խորհրդով, որ ուղղէր Իտալական հոգեւո

րացնել եւ հարստացնել նորան։ Ոչինչ աբեղայական {Կարգ} չունեցաւ այնքան առաքելութիւնք աշխարհի ամենայն մաս

որհուրդը այն էր, որ ուսուցանեն Պարագուայեցիներին {կարգ} եւ պահեն նորանց կատարեալ տգիտութեան մէջ։ Այս պատ

աստիճանի։ Պարծանք Պապականութեան, Յիսուսեան {Կարգ}. արժանի որդիք, արժանի հօր։ " Ծառ ի պտղոյ իւրմէ

իրենց գլուխը: Այսպիսի թերութեանց եւ հակասութեանց {կարգ} ենք դնում մենք, օրինակի համար, հետեւեալ մի քանի

յ մասին ասելուց յետոյ, այնուհետեւ ի՛նչ աղջիկների {կարգ} է դնում նորան. սորա վրայ հարկաւոր էր մի փոքր մտա

մէջ: Մենք, ինչպէս առաջ էլ ասացինք, թերութեանը {կարգ} չենք դնում այն չնչին անուշադրութիւնը, որ Սօսի եղ

մի քանի երեսի մէջ տեղակել: Արժանաւորութեան {կարգ} ենք դնում, գործի սկզբից մինչեւ վերջը, բնութեան

են առել հեղինակի գրչի տակ: Արժանաւորութեան {կարգ} ենք դնում Անոյշի նկարագրութիւնը (եր. 15) ուր զ

ման գալը, որչա՞փ կը կենդանանայ օդը, եթէ մի քանի {կարգ} ծառ տնկուի այդ շուրթի վրայ: Բայց ոչ ծառ կայ եւ ո

եանը՝ աշխատելով օրէ օր դնել նորան մի կարգի տակ։ {Կարգ} ասելով՝ չենք իմանում բացարձակաբար ստրկանալ հին լ

հոգեւորական կոչմանէ, եթէ մուծեալ է, իսկ եթէ չէ {կարգադրեալ}, ոչնչացուցանել զառաջին գործն իմ եւ յետս առաքել զ

դ կարող է միայն իւր հաճոյքի եւ զուարճութեան համար {կարգադրել} իւր ստացուածքը, բայց մի տէրութիւն եւ այն՝ Վենետ

ահայրն Մովսէս: Յետ աստանօր այսպէս կարգելոյ եւ {կարգադրելոյ} հրաւիրեալ լինէր սուրբն Մեսրոպ ի Վիրս՝ առ ի նոյն

ունեցած անկարգութիւնների հետեւանքով Դուռը փութաց {կարգադրելու} Սարգիս պատրիարքին ` ժողով հրաւիրել, բայց ոչ թէ Կ

ծաթագլուխքը այսպիսի օրինաւոր եւ պատշաճաւոր կերպով {կարգադրելուց} յետոյ, պարտական է իւր ուսումնական, ազգասէր, լո

խք սայլի կամ կառաց նշանաւոր է նոյնպէս իւրով յիմար {կարգադրութեամբ} եւ անդր քան զչափն թանգութեամբ: Որգոն, հասարակ կ

կայսեր, ըստ զօրութեան 110 յօդուածոյ բարձրագույն {կարգադրութեան}: Ուստի դիմեալ յուսով առ Ձերդ բարձր սրբազնութե

ն, եւ ես չունեի ինչ ուսեալ ի նմանէ, միայն, ըստ {կարգադրութեան}, յեօթնեկի երկիցս թէ երիցս, ո՛չ կարեմ ստուգիւ ի

ղուլ առանց ընթացից մինչեւ գործն ծագեալ ըստ անձամբ {կարգադրութեան} նորին սրբութեան ծայրագոյն պատրիարքին վասն իմ ո՛չ

ղովարար եկելոյ ՚ի Նոր Նախիջեւանայ ՚ի Հնդիկս, ըստ {կարգադրութեան} Արղութեանց Յովսէփ արքեպիսկոպոսին, ուրեմն եւ պիտի

ատրիարքի ընտրութիւնը: Հէնց որ լուր տարածուեց այդ {կարգադրութեան} մասին, գազազած ժողովուրդը խռներամ դիմեց պատրիարք

, կուսակցութիւն է կազմում անգլիական տէրութենական {կարգադրութեանը} եւ Բեկոնի հայրենակցաց գործական-էմպիրիկական խորհրդ

որին, միեւնոյն ժամանակումը վճռեց, որ Կարգը նոյն {կարգադրութենից} երկրորդ պատճէնը երեք օր ժամանակից յետոյ մատուցանէ

ռանգաբար այն ամենայն իրաւունքը, որ ՄԵՐ ընդհանուր {կարգադրութենների} հիման վերայ վայելում է ամենայն կարգ՝ թագաւորութե

մ է թագաւորների միապետական իշխանութեան հետ եւ այն {կարգադրութենների} հետ, որ պաշտպան էին այս իշխանութեններին։ Այս ժա

ի թուոյ ցեխավոյից Նախիջեւանայ, առնել զպատկանեալ {կարգադրութիւն}: Ի 10 մայիսի 1848 ամի, խնդիրս այս պատկանի մա

սեմապատիւ Ջոն Ռօսսըլէ առնել զայնմանէ զվերաբերեալն {կարգադրութիւն}, յաղագս հրամանագրելոյ ՚ի Հնդկաստան, ճանաչել զիս

տղայի մօտ եւ, տալով նորան 5 մանէթ, ասում է, թէ {կարգադրութիւն} էր արել նորա մասին: Երբ տղան մի փոքր հանդարտել է

ը եկեղեցական գրքերի անունները անգամ կամ կանոնների {կարգադրութիւնը} հազի՛ւ կարանում են գիտել, բայց, նախանձ ձգող դեւ

վերին աստիճանի կարողութեան, չ'տպուէին այդ բոլոր {կարգադրութիւնքը}, Կարգի գլխաւոր անդամների գործադրութեան համար. ա

օրերս, ինչպես խոստանում է նախարարությունը, պիտի {կարգադրություն} լինի, եւ այս է պատճառն, որ սրբազանը սուս է, սպ

, իմ հասցեով, որ տպված է հայտարարության մեջ: Ես {կարգադրություն} արած եմ, որ Պետերբուրգ ստացվեն այն բոլորը, եթե

խնամում, եւ ես, համենայն դեպս, արել եմ նաեւ իմ {կարգադրությունները}: Երբ ես կգամ, այն ժամանակ մնացածը կլրացնեմ.

անելով կարդինալի անիրաւութիւնը, տեղեկանալով նորա {կարգած} վերակացուի անհմտութեանը եւ անբարոյականութեանը եւ

ջ այս մասին ոչինչ չէ յիշւում, թէ ի՞նչ խորհրդով է {կարգած} ։ Երեք ուխտերի ուխտապահքը զանազանւում էին ժողովող

կարող էր մարդը, եւ խեղճ Րօճեր Բեքոնը իւր դաւաճան {կարգակիցների} ձեռքով ձգուեցաւ բանդի մէջ: Այդ միջոցին Ալքիմ

ատեան"։ Ճշմարիտ է՝ այրս այս համեմատելով իւրոցն {կարգակցաց} առ հոգեւորս Հայոց, գերազանց էր յաստուածաբանական

ս փորձից հետո նա ուղղակի կարող է փոխարինել եթե ոչ {կարգավորիչին} մեխանիկայում, ապա, համենայն դեպս, ազատարար նավ

զկնի 'ի վերայ Եւրոպեան ազգաց եւ գահին Հռովմայ եւ {կարգաց} կրօնաւորաց 'ի միտս եկն ընդ հովանաւորութեան Եւրոպե

դոսէ եւ ի Յուստիանոսէ, եւ զանազան ճառիւք ի վերայ {կարգաց} եւ ծիսից Հայոցս եկեղեցւոյ: Յերեքտասաներորդ եւ

րկեալ է Պատմութիւն նորա առ հասարակ ի պատմաբանական {կարգաց} (systema), այլ եւ սակաւուք խոստովանիմք, զի կե

եալ է ինքն յամի ամի զիւր տօնախմբութիւն՝ շարունակ {կարգաւ} ստանալով ի ժողովրդոց զառատ աջահամբոյրս, ուստի լո

հեղինակին ունեցած եւ չունեցած անուններն ալ ետեւէն {կարգաւ} շարուած: Այսպիսի նորակերպ տողի մը նշանակութիւնն

գիպտական գործի վերայ, բայց մեք ինչպէս կարողանանք {կարգաւոր} քննութեան տակ ձգել մի գործ, որ յառաջաբանից մինչե

եռին Հեգելի այս դրութեան: Եւ իրտվ որ, չէ կարելի {կարգաւորապէս} ուսանել պատմութեան ոգին, մինչեւ նորա մասնաւոր եր

ղջկանց, յորս զառաջինն եթէ չէին քաղաքացիք բաւական {կարգաւորել} զայն ըստ օրինակի իրական դպրոցաց Եւրոպացւոց, լինէ

րտակեալ։ Գիտասջիք, զի ազգն համօրէն յոտին է. ոչ {կարգաւորք} միայն, այլ եւ Հայ բազմութիւնք սկսեալ 'ի ծագաց աշ

անց հատուսցէ: Կաթողիկոսն ամենայն Հայոց Ներսէս {կարգեալ} զայս լատին ուսուցիչ ամենայն հոգեւորաց, հրամայեաց

արն զկնի գրելոյ եւ վաւերացուցանելոյ զիւր զկտակ, {կարգեալ} ՚ի պաշտօն կտակակատարութեան զոմն Վարդան Գասպարեան

իկ ստանայ 160 ռուփիս, այն է 16 ֆունտ ստերլինգ. {կարգեալ} նմա օրինօք այլեւ վճարել Սուպրիմ Կորտին, որ նախ ք

յն գումար եւ ձեզ, եւ Այվազովսքւոյ, որ երեսփոխան {կարգեալ} ինքեան զառաջնորդն մեր, պահանջէր զգումարն, որ եւ

Երեւի դարձեալ, թէ հանգուցեալ Ներսէս կաթողիկոսն {կարգեալ} է ՚ի մասին գործոյս յիւր ՚ի կատարեալ երեսփոխանութի

յին գործոյ, յորոյ մասին նա ինքն պ. Նալբանդեանցն {կարգեալ} է յերեսփոխանութիւն, որպէս այր արդարեւ ազգասէր եւ

անապէս եւ յետ իմ մահուանն ի յիշեալ կառավարչաց աստ {կարգեալ} օրինին յաջորդելով զտեղի իմ, զյիշեալ տունն եւ նոր

ւցանել, որ Սուրենայ անապատն ասի, վերակացու նոցա {կարգեալ} զՂազար Փարպեցին -ճարտասան եւ պատմագիր"։ Եթէ

բազում անգամ ժողով արարեալ, եւ զերկոտասան իշխանս {կարգեալ} ոստիկանս, գրեցին 'ի Հռովմ եւ զգիրն քարալաշիւ 600

նայ չունել եւ զուսումնարանս սեպՀականս ի կրթութիւն {կարգեալ} հայկական մանկտւոյն: Թող զայս զի բոլոր անձինք ի զ

Քրիստոս զհեղումն անասնական արեան հնոյ ուխտին, եւ {կարգեաց} զանարիւն պատարագն ըստ Մելքիսեդեկի, ՚ի հաց եւ ի գ

խտութեան, զորմէ ունի խնդրել ի նոյն հոգեւոր ատենէ {կարգել} զինքն ի նոյն: Առ այնպիսի նպատակ նորա, որ թեւ

§ 2. Օրինավոր թղթով քաղաքի լրացյալ երեսփոխան {կարգել} այդ մարդիկը, որ նոքա, որպես պատկեր քաղաքի, կար

ի ձեռս Ադմինիստրացիօնին, զի մեք չկարեմք տիրել եւ {կարգել} ըստ մեր կամաց զհոգաբարձութիւն, զի գոն եւ այլ տեղ

եալ դատից, այլ տալով ինձ զկատարեալ իշխանութիւն, {կարգել} ի Կալկաթա զհաւատարիմ եւ զարժանաւոր ոք ի փոխանորդո

նշանակել մեր հայտարարության մեջ, եթե հնար ունիք {կարգել} մի բարեկամ, այն բարեկամը կհավաքե ստորագրությունն

եալ ՆԵՐՍԷՍ Կաթողիկոսը 1845 թուականի Նոյեմբերի մէջ {կարգել} էր ստորին եկեղեցական պաշտօնեաների եւ նորընծայ քահ

րը։ Ժամանակը, աշխարհի լուսաւորութիւնը, ինքեանք {կարգել} են այժմ Պապական գործերի վերայ քննութեան Ատեան։ Ա

կնում եմ, մի անփախչելի մտաւորական ինկուիզիցիօ են {կարգել} եւ դէպի յաւիտենական ամօթ դատապարտում են ապականութ

կարդինալը ի՛նչ մարդ կամէր նորա փոխանակ վերակացու {կարգել}: Բոլոր բարեխիղճ մարդիկը հեռացան նորա հետ, բացի

նւում է, թո՛ղ հարցանուի եւ թո՛ղ ասէ։ Իսկ ինչ որ {կարգել} էին ինձ տարեկան տէր Ներսէհը եւ Հրահատը (կերակրի

լինի մի խարդախութիւն. վատ չէր լինելու քննութիւն {կարգել} այդ մասին յետոյ: - Մռայլագոյն սատանայ, - մ

յսը անդամ էր այդ հասարակութեան, մի առանձին ժողով {կարգել}, ոսկեգործութեան հնարները եւ եղանակները քննելու հ

- Իմ ամսական ծառայութեան վարձը: - Քեզ ո՛վ է {կարգել} հինգ մանէթ թոշակ. քո պէս ծառան դեռ կերած հացի հա

ւանդէ Քերթողահայրն Մովսէս: Յետ աստանօր այսպէս {կարգելոյ} եւ կարգադրելոյ հրաւիրեալ լինէր սուրբն Մեսրոպ ի Վի

ակութեան առաքելոյն ի Կալկաթա, առաքելով փոխանորդ {կարգելոյն} զգումար դրամոց լոկ առ ՚ի պէտիս դատաստանական ծախու

ամրոցին Ազովու, մերձ իբր զութսուն հազար հունս, {կարգելով} ինքեան կտակակատար զԿիրակոսն Յարութիւնեան: Զայսմա

՚ի Բատավիոյ ի Մադրաս կամ ՚ի Կալկաթա, կտակակատար {կարգելով} ինքեան զոմն Վարդան Գասպարեան: Աստ է Կալկաթա

աքաց թողեալ է մերձ իբր 250. 000 Մադրասայ ռուփիս, {կարգելով} ինքեան կտակակատար զերկուս անգլիացիս եւ զմի հայ պ

ղթայ եւ, երկու զրահաւորուած մարդիկ վերաս պահապան {կարգելով}, ինքեանք եւս գնացին հանգստանալու: Լեզուագիտ

ոխանակ նոցին այժմս կտակս այս ձեռամբ իմով գրեցի եւ {կարգելով} ինձ կտակակատար եւ մասն ժառանգ յատկացեալ բարեկամ ե

րակութիւնը, քաղաքի իւրաքանչիւր թաղերից մի մի մարդ {կարգելով} դաշնակցութեան մէջ, որպէս փոխանորդ թաղերի բոլոր բն

գործարանից այն ամենահարկաւոր մարդը, եւ նորա տեղ {կարգելու} մի վատահամբաւ մարդ, խայտառակութիւն գործարանի անո

ղի վերայ իշխանութիւն ունէին եպիսկոպոս եւ վանահայր {կարգելու} ։ Մինչեւ սորա ժամանակը պապերի անկախութիւնը մնացած

դող պատճառներին։ Հեղեղը, որ իջնում է սարից, {կարգելուի} ՞, եթէ մտածես պատ քաշել նորա առջեւ եւ քո տունը այ

տնելով առ ժամն պարոնին այնմիկ եթէ զՁեր յարգութիւն {կարգեմ} լիակատար երեսփոխան առ ՚ի վերջաւորել ընդ նմա զհաշի

ո՛վ կոյս, Շուշան դեռաբոյս, Ի լուսին {կարգեմ}, Սխրացուցանեմ. Ընդ Ոսկիամօր Տի

ն յանձնեց գործարանի վերակացութիւնը: Նա սկսաւ նոր {կարգեր} հաստատել, արտաքսեց բոլոր անհմուտ մարդ կը գործարա

վ կը կործանուէր եւ կը չքանար, ինչպէս շատ հոգեւոր {Կարգեր} երեւել էին աշխարհի երեսին եւ յետոյ անհետացել, եթ

ելով նոցա մէջ իւրեանց օրէնքի պէս բոլոր եկեղեցական {կարգերը}, եւ Արքիմանդրիտը եւ Հայոց քահանայքը պիտոյ է ստոր

ւորների եւ ամբողջ հասարակութեան հետ, սահմանէ այս {կարգերը}, ժողովուրդը պիտոյ է ընդդէմ դառնայ: Ի՛նչ է ժողով

էր ամենայն վերնորոգութեան եւ պատերազմական դրական {կարգերը} (дисциплина) շատ խոր տպաւորութիւն արած լինելով

ոյ է սկսանուէին ննջեցելու վերայ տան եւ եկեղեցական {կարգերը}, գերապատիւ Ստեփանոս Եսայեան Նազարեանց հանդէս դու

րութեան հակառակ, հիմնում էր իւր քաղաքական կեանքի {կարգերը} ճշմարտութեան վերայ էապէս։ Ահա այսպիսի ընդհանուր

ր եւ վնասակար տէրութեանը, քան թէ միւս աբեղայական {կարգերը} ։ Այսպէս էր Վենետիկեան հայեացքը աբեղայական կարգեր

տութեան պաշտպան։ Նորա կանոնադրութիւնքը, հոգեւոր {կարգերը} եւ այլ անհամար իրողութիւնք մարդկութեան պատմագրքի

անուիլ նորա հովանաւորութեան տակ։ Պապական զանազան {կարգերը} (ordo) նախանձաւոր գործարանք էին կամ, այսպէս աս

ն կարգը։ Նա հաստատվելով այն ժամանակ, երբ նախկին {կարգերը} արդէն անօգուտ եւ մինչեւ անգամ ծանրութիւն էին Պապա

. պատճառ, գիտէր, թէ Պապը շատ փոքր է սիրում այլ {Կարգերը}, որոնք Պապական իշխանութեան այն վտանգաւոր ժամանակ

առով պահանջում էր, որ ջնջուին այսպիսի աբեղայական {Կարգերը}, որոնք անօգուտ էին ե՛ւ մարդկութեանը, ե՛ւ Քրիստո

ակից էին այս տխուր արարողութեանը բոլոր աբեղայական {Կարգերը} ։ Միմիայն Յիսուսեանք էին, որ չէին երեւում։ Նոքա

անձատունը: Երրորդ. Թագաւորութեան բնակիչները {կարգերի} վերայ բաժանելուց յետոյ ամենողորմ գթութեամբ ազատու

եալ օրագիրները աշխարհի երեսին բաժանեցի ես զանազան {կարգերի} եւ իւրաքանչիւր օրագրի տուեցի առանձին կարգ եւ ուղղ

արգերը։ Այսպէս էր Վենետիկեան հայեացքը աբեղայական {կարգերի} եւ վանքերի վերայ։ Հերիք չէր այս, մինչ Պաւլոսը,

ւ այդ գիտութենների սպասաւորքը էին զանազան պապական {կարգերի} աբեղայք։ Արդեօ՞ք, այդ գիտութիւնքը, ինչպէս այժմ

ատկացած բնութիւնը այն էր, որ բոլոր ներկայ բաների {կարգերի} ընդդէմ, ինչպէս եւ լինէին սոքա, զրահաւորուի մի մ

հասուն բանականութենով ապացուցանում էր աբեղայական {Կարգերի} անօգտութիւնը եւ մինչեւ անգամ նոցա վնասակարութիւնը

ին այս ժողովքի բոլոր սահմանադրութիւնքը աբեղայական {Կարգերի} մասին։ Այս միջոցին Իգնատիոսը խնդրեց եւ ստացա

ւթեան մէջ, միայն այն պայմանով, որ ընդունէին այլ {Կարգերի} նման եպիսկոպոսների իրաւասութիւնը եւ առ հասարակ Ֆր

կերպը. - Յիսուսեան Դպրոցք։ Բոլոր Աբեղայական {կարգերից}, որ երեւել են աշխարհի երեսին եւ այժմ համարեա՛ թէ

ելու Պապի յատուկ համաձայնութիւնը։ Բացի բոլոր այս {կարգերից}, կային եւ որոշ Յիսուսեանք՝ " Jésuites indifféra

ական բնաւորութիւն, զանազանւում էր այլ աբեղայական {Կարգերից} նորանով, որ Գեներալը կարո՛ղ էր արձակել Կարգից այ

ինելու չէ մի հոյակապ բուն ազգային դպրոց եւրոպական {կարգերով}, անմիջապէս ինքը՝ հասարակութիւնը, լինելով տէր ե

սահմանուած էր շատ փոփոխութիւններ առնել աբեղայական {Կարգերում}, որոնց մէջ կայր եւ այս թէ, կարգի իշխանը տարեկան

տհաճութեանը նորա ընթացքի վերայ, մի այնպիսի մարդ {կարգեց} վերակացու գործարանումը, որին հոգով չափ ատում էր

ուտ վերակացուին եւ թէ ինչպիսի՛ մարդ նորա փոխանորդ {կարգեց} գործարանում ը: Այն եւս իմացա՞ր, թէ ինչպէ՛ս շատե

դժկամակութեանը, այլ նորան գործարանումը վերակացու {կարգեց}, երկու մարդ եւս նորան օգնական տալով. որոնցից մէ

բազնագոյն կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց ի Նախիջեւան, {կարգեցաւ} ի վերայ հոգեւորականաց ուսուցիչ հայու կաթոլիկ Մկրտ

ձ զարձակուրդ ի հանրահռչակ Ճեմարանէ Ձերմէ, յորում {կարգեցեալ} էի ի Ձէնչ դարձեալ՝ դասատու հայկական դպրութեան ի

առանձին կարգ եւ ուղղութիւն: Միմիայն Ֆրանսիայումը {կարգեցի} չորս տեսակ օրագիր, եթէ հինգերորդը չհաշուեմ։ Առա

նախկին աւետարանչաց ընկալաւ զտօնն շաբաթական, " եւ {կարգեցին} սուրբ առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, սուրբ առն

րայ. մի՞թէ Նախախնամութիւնը գայլին հոգաբարձո՞ւ կը {կարգէ} հեզ եւ անմեղ գառնիկների վերայ կամ բրէտը՝ տակառով

մեզ լոյս տեսանել զառաջինն զանցեալս մեր, կարգ ըստ {կարգէ} լոյս առեալ ինքնին ի ժամանակին զրուցաց եւ ի հաւաստ

ր երբեմն ճիզվիտները գնացել էին, երբ այս դժոխային {կարգը} նոր էր հիմնվում: Ցեյլոնից Մադրաս, իսկ Մադրասից

ատշաճ գործ Աստուծոյ տան համար, եւ այժմեան բաների {կարգը} չէր թոյլ տալու, որ այդ հանդէսը բացուէր եկեղեցու

ատկութիւնը եւ կամաց կամաց ընկան տեղական կատուների {կարգը} ՝ թեթեւ զանազանութեամբ, թէեւ ոչինչ բնական կապակց

յց երբ որ այս կամ այն անձը մտած էր իւրեանց ընտրած {կարգը} ՝ թագաւորութեան մէջ բնակողների, թոյլ ենք տալիս ն

էս նաեւ մեր ազգի մէջ: Ամենայն ժամանակ բաների նոր {կարգը} պատերազմ ունի հին կարգի հետ, լոյսը խաւարի հետ,

տ, ճշմարտութիւնը ստութեան հետ. այսպէս է աշխարհի {կարգը}, այո՛, եւ Նախախնամութեան կամքը, որ ընտրեալքը ե

է Պ. Կ. Էմմանուէլի նկարագրած կասկածաւոր մարդերի {կարգը} ընկնի, որովհետեւ երկբայութեամբ խօսում էր նախասաց

քան փոքր են եւ աննշան, որ չեն մտանում ընդհանուրի {կարգը}, իսկ միւսները ընդհանրապէս մարմին դարձած ենք ճանա

երը ոչ եթէ շարունակեցին այն ազնիւ տպաւորութենների {կարգը} իմ հոգու վերայ, այլ բոլորովին տակ ու վերեւ բերեց

ւցէ դուք եւս ընկնէիք ֆրանսիական էնցիկլօպեդիստների {կարգը}, որոնք իւրեանց լայն հոգով, լայն սրտով եւ բազմակ

, անդէմ մարդիկ փոքր էր մնացել, որ կիսաստուածների {կարգը} դասէին այդ քննութեան հեղինակը: Դոցա մէջ էր գտան

շեւի ցանկութիւնը եղած լինի ընկնել Հայ մատենագրերի {կարգը}. եթէ այդպէս լինէր, ապա նորա աշխատութիւնքը պիտի

, որ ազգը Վահագնին եւս անցուցել է իւր դիւցազների {կարգը} եւ պաշտել է: Բացի սորանից, Պ. Խուդաբաշեւը, զե

մեղայ. նա ինքը իւր անձը ձգել է այժմ կրիտիկոսների {կարգը} ՝ քննելով Գամառ-Քաթիպայի Եզովպոսի առակները: Այս

եւ կենդանի մարդերի միլիոնաւոր բազմութիւնը մեռելոց {կարգը} չանցնէր: Ամաղեկացոց համար միայն վկայում է Սուրբ

սնոց մորթի վերայ, յետոյ՝ չգիտեմ ինչի վերայ, որ {կարգը} հասնի թղթին, ըստ որում նոր է սկսանում եւ հարկ է

բարձր ուրիշ մարդերից: Այսպէս լինելով բաների {կարգը}, ի հարկէ ոչ ոք չէ ցանկանում հանդէս գալ թատրոնաբե

տանից խիթալով վեղարը գետնին զարկող, կրօնավարական {կարգը} ուրացող եւ մինչեւ իւր անասնական կեանքի վերջը բոզի

միւսը՝ իննը, միւսը՝ վեց, իսկ միւսի հոլովների {կարգը} այլ է բոլորովին։ Այսպէս ահա՛ մեր դպրութեան մ

յն ժամանակ արդեօք բոլորովին կատարեա՞լ կը լինի նոր {կարգը}: Ֆրանսիան, որի հողը կտրտուած է մինչեւ մանրացուց

չէի համարիլ ինձ այնտեղ մնալ։ Թէպէտ վանքի սարք ու {կարգը} շինուածքի անհաստատութիւնից մի երկու անգամ ջարդուվ

ցական անօթք, այլ կրօնաւորների բնակութեան սարք ու {կարգը} ։ Ասողիկը օգնութիւն է գալիս մեզ, երբ, Մեծ Վահան

ց, նոքա այդ բոլորը դասում են երկնքի լուսաւորների {կարգը}: Այս միջոցին ապստամբութեան դեւը թռաւ, թռաւ

ս տեսակ օրագիր, եթէ հինգերորդը չհաշուեմ։ Առաջին {կարգը} անուանել եմ " օրագիր շարժողութեան ", երկրորդը `

Սատանան թէպէտ խիստ պահպանում էր ամենայն բանի {կարգը} իւր տէրութեան մէջ եւ անխնայ պատժում էր ամենայն որ

նքը՝ այդ Բրամինը: - Այսուամենայնիւ պիտոյ է {կարգը} պահել. ի՞նչ կասէ, եթէ տեսանէ անկարգութիւն, անվ

լռուել էին դժոխային լռութեամբ, որովհետեւ խօսելու {կարգը} հասել էր տէր սատանային: Եւ ահա վեր կացաւ ան

1205 թուականին: Նա մտաւ Դոմինիկեան կրօնաւորների {կարգը} Քեօլն քաղաքում եւ վերջապէս դարձաւ Րեգենսբուրգի եպ

մ խօսելով մի մարդու մասին, չէ պահում այդ անցքերի {կարգը}, գործ է դնում զանազան կամայական եւ հնարաստեղծեալ

եանցի բաղդից, ժամանակը ձեռնտու էր նորան, բաների {կարգը} եւս յաջողում էր... Մի քանի ժամանակից յետոյ սկս

վերայ, բայց ի՞նչ առնես, աշխարհի սուտ եւ անիրաւ {կարգը} մեր երկուքի մէջ այնպիսի մեծ փոս է փորել, որ ես շ

լացրել էր ջուր եւ թէյ, որով հազիւ թէ գտել էր իւր {կարգը}, նշանակում է թէ որքա՞ն շաքար պիտոյ է ձգած լինէր

րս երեւէին այնպէս, ինչպէս որ տեսուեցան։ Աշխարհի {կարգը} այդպէս է, այսինքն՝ բանական կարգ է. միայն պիտոյ

այլեւ վնասակար լինի նորան։ Այսպէս է մարդկութեան {կարգը} ՝ կա՛մ իւր ազգի թեւերի տակ, կա՛մ օտարի թեւերի տա

ւ յափշտակեն յաղթութեան ձիթենին։ Այսպէս է աշխարհի {կարգը}, այո՛, եւ նախախնամութեան կամքը, որպէսզի ընտրեա

ութեան մէջ այն ասպարէզը, ինչ որ ստացաւ Յիսուսեան {կարգը} ։ Նա հաստատվելով այն ժամանակ, երբ նախկին կարգերը

սի 21ին դուրս տուեց մի կոնդակ, որով եւ ջնջեց այս {Կարգը} ՝ դատապարտելով նորան որպէս վնասակար Պապական դաւան

cclesiarum, որով եւ վերականգնեց Յիսուսեան ապիրատ {Կարգը} հին եւ նոր աշխարհների մէջ։ Բայց կործանուած Կարգի

ն նորան բարոյապէս։ Ոչինչ տեղում չ'ընդունեցին այս {Կարգը}, եւ նորա անդամների առաջեւ փակած մնացին աշխարհներ

եան համար։ Այս օրից ահա նորա գաղափարը կազմած է, {կարգը} (systema) պատրաստ, այս օրից կամքը ստացաւ իւր յ

ս հռչակաւոր հասարակութիւնը։ Հաւանական է, թէ այս {Կարգը} եւս շուտով կը կործանուէր եւ կը չքանար, ինչպէս շա

, պարապում ես պարտէզը չափելով, նորա ճանապարհների {կարգը} զննելով. դու, Թափորի ստորոտումը այն այլակերպութ

քը, որ տեսանում ենք Կարգի անդամների մէջ, մինչեւ {Կարգը} դեռեւս ծնած չէր, այլ միայն յղացած Լօյոլայի սրտու

նոցա միջից նորանց, որոնք չունէին դեռ քահանայական {կարգը}, ձեռնադրուել քահանայ ո՛ր եպիսկոպոսից եւ կամենան

համար։ Իգնատիոսին թւում էր, թէ հասել է վերջապէս {Կարգը} հիմնելու ժամանակը։ Նա իւր բոլոր աշակերտները Հռով

օգուտ չէին բերում։ Աշակերտները կամենում էին {Կարգը} անուանել հիմնադրի անունով " Իգնատիոսեան ", բայց

ը, որ գրած էր 1540 թիւ դեկտեմբերի 27-ին հաստատեց {կարգը} միայն այն պայմանով, որ այս հասարակութեան անդամնե

ռով բոլոր առաջուայ ուխտերի միայն անունը մնաց, եւ {Կարգը} կորուց մինչեւ անգամ հոգեւորական բնաւորութիւնը եւ

ճերի պատճառ եղաւ Փարիզի Պարլամենտի հետ։ Բայց {Կարգը} իւր արագ յառաջադիմութեան մէջ պատահեցաւ եւ հզօր հա

ւիլ Նիդերլանդիայի մէջ։ Միմիայն Ֆրանսիայի մէջ {Կարգը} հանդիպեցաւ սաստիկ արգելառիթների եւ շատ խելացի հակ

էտը իւր գրաւոր դատողութեան մէջ յայտնեց, թէ այդ " {Կարգը} սեպհականում է ինքեան մինչեւ այժմ չ'լսուած անուն,

որութիւններ եւ կանոնադրութիւններ, որով բաժանուէր {Կարգը} աշխարհականներից, թէ տուել են նորան աւելորդ արտօն

ն եպիսկոպոսական եւ քահանայական իրաւունքներին, թէ {Կարգը} այս ճանապարհով, անհամաձայնութիւն եւ վէճ սերմանել

նորա անդադար հոգսը եւ աշխատութիւնքը, որ կրում էր {Կարգը} ընդարձակելու եւ տարածելու համար, հետեւեցուցին նո

թ մարդ էր։ Եթէ արդարութենով, նորանից սահմանուած {Կարգը} իւր քաղաքականութեամբ կարելի է նշանաւոր համարել,

անութեամբ կարելի է նշանաւոր համարել, այն ժամանակ {Կարգը} առաւել երախտապարտ է քան թէ հիմնարկողին, ժամանակի

ամենայնի հակառակ ուղղութիւն։ Մի բանի համար միայն {Կարգը} երախտապարտ է Լօյոլային, որովհետեւ նորանից ստացաւ

րտի 12ին 1622 թուականում դասեց Իգնատիոսը սուրբերի {Կարգը}, եւ Նիդերլանդիայի Յիսուսեանները գրեցին նորա մահա

ր այսպիսի ապահով հիմքերի վերայ, ինչպէս Յիսուսեան {Կարգը} ։ Սարսափելով տեսան յետոյ, որ դուրս եկաւ Եւրոպակա

. այլ մարդերի համար մի անմօտենալի գաղտնիք էր նոցա {Կարգը} ու կանոնը։ Կարգը բաղկանում էր այս հետեւեալ գ

անմօտենալի գաղտնիք էր նոցա Կարգը ու կանոնը։ {Կարգը} բաղկանում էր այս հետեւեալ գլխաւոր աստիճանակարգերի

ձուելուց յետոյ անցնում էին գովասանեալ աշակերտների {Կարգը}, որոնք կամ ուսուցանում էին դպրոցների մէջ, կամ դ

զանդուէին Կարգի կամքին եւ կատարէին այն գործը, որ {Կարգը} յանձնում էր նոցա։ Սոքա էին ողջից վտանգաւոր Յիսու

ւմ էին միշտ Չորս ուխտի Յիսուսեաններից։ Յիսուսեան {Կարգը}, ունենալով կիսաշխարհական բնաւորութիւն, զանազանւ

սուսեանների հասարակութենից դուրս։ 1710 թուականին {Կարգը} ունէր 612 Կօլլեգիա, 340 ապարանք, 59 նորընծայակա

ենով, որի տակ թագնուած կայ դատարկութիւն։ Ինքը՝ {Կարգը}, նշանակում էր իւրեան դպրոցների ուսուցիչներին դաս

մարդ իւր մտքովը եւ բանականութենովը, ո՛չ երբէք։ {Կարգը} համարեա՛ թէ կրկնում է իւր պատմութեան մէջ հիմնարկո

իւնք աշխարհի ամենայն մասներումը, որքան Յիսուսեան {Կարգը} ։ Յիսուսեանք հարիւր հատորից աւելի գրեցին միմիայն

լու համար, ընկաւ պատերազմի մէջ մեռած։ Յիսուսեան {Կարգը} Քրիստոնէութեան առաջին նահատակ անուանեց նորան, եւ

, եւ խնդրելով Պապից՝ դասել տուեց նորան սուրբերի {կարգը} ։ Կսաւիէ մի փոքրիկ նաւով անցաւ այս միջոցին հն

կանին Ուրբանոս Ութերորդ Պապը դասեց նորան սուրբերի {կարգը} ։ Կսաւիէից յետոյ ծագեցաւ Յիսուսեանների նոր ցեղ՝

Քրիստոնեայ։ Յիսուսեանք, որ կամենում էին իւրեանց {Կարգը} հանդիսացուցանել Եւրոպայի առաջեւը, դեսպանութիւն ո

արդը, ինչպէս Լայենէզ։ Նա կարողացաւ հաստատել իւր {կարգը} այն Երկնային թագաւորութեան մէջ, ուր օտար մարդ չէ

ընկնում էր Պապի ոտքերը եւ հաւատացնում էր, թէ իւր {Կարգը}, առանց մի սահմանափակութեան, հլու հպատակ է Պապի

ունի այլեւս վշտացնել Յիսուսեանները, այն ժամանակ {Կարգը} հարկադրուած կը լինի ցոյց տալ բոլոր աշխարհին, թէ

եւ Տէրութիւն՝ ամենեւին անկախ Սպանիայից, որի մէջ {Կարգը} կարող էր ներգործել արձակ համարձակ, միայն այն պայ

սահմանած հարկը (ètat mi-souverain)։ Յիսուսեան {Կարգը}, հիմնարկելով Պարագուայի Հասարակապետութիւնը, նոր

ին անգամից երեւում է, թէ Յիսուսեանների քաղաքական {Կարգը}, որ մահացնում էր կատարելութեան հասած ազգերը, ըս

արող յառաջացուցանել Գուատիմօզին կամ Մօնտեզումօն։ {Կարգը} պատրաստ է կործանուիլ, բայց Պարագուայի ժողովուրդը

յց է տալիս երկու ուղղութիւն. XV եւ XVI դարերումը {Կարգը} պատերազմում է թագաւորների միապետական իշխանութեան

Մեք տեսանք, որ դեռեւս նոր էր կազմուել Յիսուսեան {Կարգը}, մինչ իսկոյն Ֆրանսիայի մէջ պատահեց զօրեղ հակառակ

ւմ է դորա պատճառը։ Այս միջոցներում Յիսուսեան {կարգը} հասաւ վերին աստիճանի կարողութեան. նորա անդամքը տ

անգամ համոզում էին Պապին ընդունել նորան սուրբերի {կարգը} ։ Օրլէանեան Դուքսը իւր գործակատարութեան սկզբո

Ի հարկէ թագաւորական Պալատը եւ հասարակութեան վերին {կարգը} ծիծաղում էին այս բանի վերայ, բայց հոգեւորականք,

րին։ Նա քանի անգամ առաջարկեց թագաւորին ջնջել այս {Կարգը} Ֆրանսիայի միջից։ Շուազեօլը, երկիւղ կրելով Յիսու

հաստատուեցաւ այն վճիռը, որի զօրութենով Յիսուսեան {կարգը} պարտաւորւում էր վճարել Լաւալլետի պարտքը, եւ թէ հ

վճարել Լաւալլետի պարտքը, եւ թէ հակառակ այս վճռին {Կարգը} չ'կամենար վճարել, այն ժամանակ Կարգի կալուածքը Ֆր

նց առանց Գեներալի հրամանին, ուրեմն ո՛չ թէ ամբողջ {Կարգը}, այլ վերեւումը յիշած նորա մի մասնը պարտաւոր է վճ

թիւնը թագաւորին, միեւնոյն ժամանակումը վճռեց, որ {Կարգը} նոյն կարգադրութենից երկրորդ պատճէնը երեք օր ժաման

ը ստորագրեց այն կոդակը, որով ջնջում էր Յիսուսեան {Կարգը} ։ Այս կոնդակը հրատարակուեցաւ օգոստոսի 16-ին՝ երե

թիւնը. " Ես գիտեմ, - ասում էր նա, - որ Յիսուսեան {Կարգը} ջնջելու կոնդակը իմ հոգու դատակնիքն է, բայց ես չե

օրումը, վերականգնեց ջարդ ու փշուր եղած Յիսուսեան {Կարգը} ։ Օրհնեալ Ալեքսանդր Կայսեր հրովարտակը) Յիսուսե

ակ նուիրելու ձեռնադրութեան պայմանին: Այո՛, {կարգը} տալիս է եպիսկոպոսը, բայց ինչպէ՞ս: Եպիսկոպոսը այ

թար վարչութիւնից ազատուելու համար էր սահմանել այդ {կարգը}, պատգամաւոր չընտրեց յիշեալ անձերին, որով ոչ միա

յատկացուցիչը դրել է մի տեղում վերջադաս. " այս է {կարգը} կանգնելոյ " (եր. 181)։ Մենք նորա համար այս

նը: Պ. Պռոշեանցը պրծաւ իր պարտքից, այժմ մերն է {կարգը} նորա համար հայելի դառնալ եւ ցոլացնել հեղինակին նո

Բոլոր Եւրոպան անցաւ այդ կամուրջից. յայտնի է, թէ {կարգը}, մէկ օր մեզ էլ պիտի հասնէր, եւ ուրա՛խ ենք, որ

, որոյ վասն կոչիմս, որպէս եւ կանխեցի ասացի չէ ի {կարգի} իրաց, թողում զի զօրութեամբ 2280-րորդ յօդ. Ժ հատ

ի թիւս հոգեւորականաց այնր քաղաքի եւ դասաւորեաց ի {կարգի} գղերաց սուրբ Լուսաւորչի աւագ եկեղեցւոյ տեղւոյն,

, - որ մեզ մոտ ստացվում է Սիբիրից մի քանի առաջին {կարգի} վաճառականների միջոցով, - ցուցակի մեջ ոչինչ չի հի

կը չի վերաբերում հատկապես որեւէ դասակարգի կամ այլ {կարգի} մարդկանց, այլ բոլոր հայերին, որոնք կամավոր ընդո

ԵՎ ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ ԵՎ ԱՍՊԵՏԻ Ի Նախիջեւանայ երկրորդ {կարգի} վաճառականէ ի Գրիգորէ Կարապետեան Սալթիկեանց Խ ն

տկեր սրբոյ աստուածածնի յաղագս բոլոր կրպակաց մերոց {կարգի}, որպիսիք գտանին ի զանազան կարգս կրպակաց, այլ որ

ւագիտութեան զպարոն Միքայէլ Նալբանդեանց եւ զառաջին {կարգի} վաճառական Սեվաստօպօլեայ զպարոն Հարութիւնն Աջեմեան

անում է ժառանգական պատուամեծար քաղաքացի եւ Առաջին {կարգի} վաճառական Հայրապետեան եղբարց: Ցաւելի է նոյնպէս գ

մենայն ժամանակ բաների նոր կարգը պատերազմ ունի հին {կարգի} հետ, լոյսը խաւարի հետ, առաքինութիւնը մոլութեան

ը, եւ յայտնի է, որ Ֆրանսիայի դրամական խնդիրները {կարգի} դնելու համար կազմած ժողովից դուրս ցոլացաւ Ռեւօլիւ

հում եւ խակ նիւթերի, որ առանց ընտրութեան, առանց {կարգի}, այս ու այն տեղից հաւաքել է եւ, տպելով խոշոր տա

ոյն աբեղան, որ սա բերանացի խօսէ Շնորհալու հետ եւ {կարգի} դնէ միաւորութեան խնդիրը: Այս բաների մասին,

ական հնարի գործադրութիւն, քաղաքական տնտեսութիւնը {կարգի} դնելու եւ դուրս տուած եւ ներս ընդունած ապրանքի կա

րօտ է օրական հացի, քանի որ նորա տնտեսական խնդիրը {կարգի} չէ դրւում: Հայոց հասարակ ժողովուրդը աղքատ է

ւթիւնը ոչինչ է՝ համեմատելով այն մինչեւ այժմ եղած {կարգի} հետ, ուստի մեր կարողութիւնքը ուղղում ենք մեր ազգ

էս չդառնաս դարձեալ դէպի տնտեսական խնդիրը, որ եթէ {կարգի} դրուած լինէր, այս խեղճ մարդը իւր կեանքը իբրեւ շն

անիմաց Հայերի առաջեւ, եթէ դոքա, հասկանալով իրաց {կարգի} փոփոխութիւնը, ցանկանային մշակել Հայկական անշէն ա

սկացուցանել մեր Հայերին, թէ ի՞նչպէս էր Յիսուսեան {Կարգի} ուղղութիւնը, որ Պապականութեան հարազատ զաւակներն

մինչեւ 932 երեսը, ախոյեան դուրս գալով Յիսուսեան {Կարգի} հակառակորդների ընդդէմ, ամենայն ջանք գործ է դնում

իւ հեղինակի վիպասանութեան սկզբումը դնել Յիսուսեան {Կարգի} պատմութիւնը՝ քաղելով արդարամիտ եւ ճշմարտասէր հեղ

զանազան բնաւորութիւնք, այլ, ուսանելով Յիսուսեան {Կարգի} պատմութիւնը, ցրուեն ամենայն ստորաքարշ կարծիք Եւժ

ցանկացել եմ, որ այս վիպասանութիւնը եւ Յիսուսեան {Կարգի} պատմութիւնը Հայերի համար եւս կենդանի լինի աշխարհի

ամեն մի բանավիճային երանգի պահպանումով եւ մտավոր {կարգի} յուրաքանչյուր աշխատության բարեխիղճ գնահատությամբ

առարկայապէս (объективно) կազմակերպուած, յայտնի {կարգի} մէջ բերուած թէեւ անազատ, դիւանապետական (buregra

եւցնեն իրենց մէջ, կառավարութեան եւ ներկայ բաների {կարգի} ընդդէմ ` միմիայն դիմադրութիւն: Իսկ այդ սկզբունքն

հանուր վիճակից մինչեւ էութեան իւրաքանչիւր առանձին {կարգի} ամենաճիշտ մանրամասնութիւնքը երեւում է այս վարդապե

արդիւնքը պէտք է գործ դրուէին Յիսուսեան աբեղաների {կարգի} դէմ զինուորուող վարդապետների պիտոյքի համար: Այդ

լի անհաւատարմութիւնը դէպի պապը եւ նորա Յիսուսեան {կարգի} հետ ունեցած հաղորդակցութիւնները: Երբ որ պապը շտա

սա այնքան յառաջադէմ լինելու: Իսկ սա իւր գործերը {կարգի} դնելով, ստիպեց նորան, մնաք բարեաւ ասել: Ահա՛ ա

ական կամօք հաճեցաւ շնորհել Ձեզ ` Արուսեակի առաջին {կարգի} ասպետութիւնը, որը նշանը պիտի գտանէք այս ծրարի մէ

ելը, յարում է. " Իսկ այլքս եւ ես միապէս եմք ըստ {կարգի} քահանայութեան " (Փարպ., Պատմ., եր. 136) մի

բոլոր ներկայ գտանուողքը արտասուեցին։ Եկեղեցական {կարգի} աւարտուելուց յետոյ, մինչ պիտոյ է երգէին " ժողովե

երբեւիցէ ընթեռնուլ հայր Բուզենբաումի, Յիսուսեան {կարգի} աստուածաբանի եւ փիլիսոփայի, իմաստուն գրուածքը,

ւ դէպի իւր Բէհեղզեբուղ վէզիրը եւ հարց արեց օրական {կարգի} մասին: Վէզիրը յայտնեց, թէ այն օրին պարտական էին

II դարու սկզբումը, երբ, բարեկամանալով յիսուսեան {կարգի} աբեղաների հետ, սկսեցիր հիւսիսումը քո յիմար կատակ

հրաշալի " պղնձեայ գլխի " յիշատակը, - Ֆրանսիսկեան {կարգի} աբեղայ, Րօճեր Բեքոնը: Րօճեր Բեքոնը ծնած է Ս

կարելի է քանի հարիւր տարիներ ապրել: Ֆրանսիսկեան {կարգի} աբեղայքը, նորա նախանձոտ եղբայրակիցքը, դատապարտե

խստութեամբ: Երկար ժամանակ, բացի Բենեդիկտեան {կարգի} Բասիլիոս Վալենտին աբեղայից, որ Գերմանիայի էրֆուր

ելից եւ մտից եկեղեցւոյն, եգիտ զայնս ի պատշաճեալ {կարգի}, ըստ օրինացն հրամայելոյ, զորմէ ստորագրութեամբ ա

այլ ժողովրդի մէջ. եւ ես մտել եմ ժողովրդի ամէն մի {կարգի} մէջ, սկսած յետին աղքատից մինչեւ երեւելի պարոնը:

, տէր լինելով աւելի հարստութեան, քան թէ իւրեանց {կարգի} շատ մարդիկ, դատապարտելի հպարտութեամբ նայում էին

միաբանութիւնը, որ այնուհետեւ ստացաւ Բենեդիկտեան {կարգի} կանոնադրութիւնը Անտօն աբբայի անունով, եւ այդ պատ

էր եւ անունս՝ Սուրբ Լազարոս, Մխիթարեան հոգեւոր {կարգի} հիմնարկութեան օրին, այսինքն՝ 1717 թուակ. սեպտե

եւ պարծանք Մխիթարեանց անուանը, Յիսուսեան ապիրատ {կարգի}, աշխարհին յայտնի կանոնադրութիւնը, որ Իգնատիոս Լ

արած, աւերուած ու խանգարուած լեզուն շինւում է եւ {կարգի} է դրւում Մխիթարեանց հոգաբարձութեամբ։ Ինքը՝ Մխիթ

ով, որ Մխիթարեանք եւս առաջնորդւում էին Յիսուսեան {կարգի} կանոնադրութեամբ։ Մեր ասածը կը հասկանան եւրոպացի

խրթնութիւնս դարուց ապագայից [որ անցանելոց էին ըստ {կարգի}, ահա անցելոցն] փայլեսցի անշէջ, որպէս առ մեօք գո

առամոլութենէ յականաւորացն՝ ի մատենագիրս երեւիլ ի {կարգի}: Հեղինակ աշխատութեանս մի եւ եթ կալեալ իւր առաջնո

նորայն անշքացեալ աշխարհի, յառաջ խաղալով անդրէն ի {կարգի} բանիս: Արմատական լեզու Հայոց, գուցէ եւ ընդաբ

նդիրն եւ հրաման կայսերական տայր յարգել զՍահակ՝ ի {կարգի} կացուցանելով զվարդապետութիւն նորա, եւ զդպրութիւն

րիստոսի հող էին եւ մոխիր անարգ, բայց այդ յիւրում {կարգի} եւ տեղւոջ: Միթէ հոգեւորականք մեր սակա՞ւս ներգործ

բայց եւ ժամանակն ունի զիւր ներգործութիւն յիւրում {կարգի} առ հասարակ ի վերայ ենթալուսնէից, եթէ այսմ չիցէր

ՅՕԴՈՒԱԾ ԱՌԱՋԻՆ Իգնատիոս Լօյոլա. - Յիսուսեան {Կարգի} ծագումը. - Տրիդենտեան ժողով. - Յիսուսեան Կարգի Նե

ան Կարգի ծագումը. - Տրիդենտեան ժողով. - Յիսուսեան {Կարգի} Ներքին կազմակերպութիւնը. - Յիսուսեանների աստիճանք

րդի համար մի չոր եւ մեռեալ բան էր, բայց նոյն իսկ {Կարգի} համար, հաստատ եւ շահաւէտ։ Այս նշանաւոր կարգի յա

սկ Կարգի համար, հաստատ եւ շահաւէտ։ Այս նշանաւոր {կարգի} յատկացած բնութիւնը այն էր, որ բոլոր ներկայ բաներ

խղճի վերայ եւ այս ճանապարհով սկսեցին ներգործել։ {Կարգի} օգուտը ունենալով իւրեանց համար իբրեւ հասարակաց նպ

ց արժանայիշատակ Կլեմենդ XIVի բանադրանքը Յիսուսեան {Կարգի} վերայից, իւր անպարծանք կոնդակովը, որ յայտնի է ա

Կարգը հին եւ նոր աշխարհների մէջ։ Բայց կործանուած {Կարգի} գործերը եւ ուղղութիւնը կենդանի էին աշխարհի երեսին

եցի մեր Ազգայինների ուշադրութիւնը դարձուցանել այս {Կարգի} վերայ, որ յառաջ քան թէ " Թափառական հրէայ " վիպաս

ւթեան կարդալը, կարողանան ծանօթութիւն ունենալ այս {Կարգի} մասին, ճանաչել եւ շօշափել նորա հոգին։ Այս խ

ել նորա հոգին։ Այս խորհրդով, ես ցոյց կը տամ {Կարգի} ծագումը եւ արագ տարածութիւնը, կը նկարագրեմ նորա

յ խօսելուց։ Իգնատիոս Լօյոլա՝ Յիսուսեան {Կարգի} նախահայրը, ծնեցաւ 1491 թուականին Սպանիայի Գվիպու

ժամանակակից էր նորան եւ անդամ Իգնատիոսի Յիսուսեան {Կարգի} ։ Իգնատիոսը պատանեկութեան հասակում շատ գեղեցի

անկարծ լինում է անապատական եւ հիմնադիր աբեղայական {Կարգի} ։ Իգնատիոսի վարքագրիչքը ասում են, թէ երբ նա դեռ

, մազերը եւ եղունգները կտրեց, հանդերձը փոքր ինչ {կարգի} բերեց եւ սկսեց փողոցներում եւ հրապարակներում քարո

ութեանը, նորա մէջ երեւում են ջանք եւ աշխատութիւն {Կարգի} օգտի համար սպանել ամենայն տեսակ բնական կամ, լաւ

Քաղաքագէտ (politicus), դարձաւ հիմնադիր մի հզօր {Կարգի} ։ Լօյոլան, տեսնելով Քրիստոսի դատարկ գերեզման

Յիսուսականութեան բովանդակ հոգին եւ ուղղութիւնը։ {Կարգի} բոլոր յառաջադիմութիւնքը այս գրքի մէջ իբրեւ գաղափա

ա, ոգեւորութեան ամենայն աստիճաններից անցանելով, {կարգի} է դնում բոլոր փորձերը, որ կատարել էր իւր վերայ,

ոգեւորութեան, տալիս է ուրիշներին միմիայն ձեւի եւ {կարգի} անուրը եւ պահանջում է դէպի իւր Աստուածը ո՛չ թէ մա

նը յայտնեցին, թէ ինքեանք կամէին գնալ Սպանիա, որ {կարգի} դնեն այնտեղ հասարակութեան գործերը։ Իգնատիոսը երկ

անի անառակութեան մէջ։ Նա յոյս ունէր միաւորել իւր {Կարգի} հետ Լօյոլան եւ նորա աշակերտքը։ Բայց Իգնատիոսը կա

ելու համար։ Եթէ կարելի է հաւատ ընծայել Յիսուսեան {կարգի} պատմիչներին, ուրեմն նոցա նախանձաւորութիւնը այս պ

րը եւ ապառաժի նման հաստատ կամքը, որ տեսանում ենք {Կարգի} անդամների մէջ, մինչեւ Կարգը դեռեւս ծնած չէր, այ

րկու հետեւեալ ուխտերը՝ " Կոյր հնազանդութիւն դէպի {կարգի} Գեներալը եւ Պապը"։ Վերջին ուխտը Լօյոլա անհրաժեշ

լա Կարդինալ Կօնտարինու ձեռքով առաջարկեց Պապին իւր {կարգի} պայմանքը։ Այդ պայմանները այնպիսի խելքով, այնպիս

տեղ յարգելի։ Այս Կարդինալը հակառակ գտանուեց այս {Կարգի} հիմնաւորութեանը. նա սորանից յառաջ եւս մի շարադրո

մաձայնեցաւ նոցա աղաչանքին եւ յանձն առաւ Յիսուսեան {Կարգի} Գեներալութեան իշխանութիւնը եւ պատիւը։ Լօյոլա

առաքեալի փոխանորդը, ուր եւ բարեհաճէր նա ուղարկել {Կարգի} անդամները Աւետարանը քարոզելու համար։ Այս բանը այ

լացուցին մի այլեւս ուխտ, այսինքն՝ հնազանդ լինել {Կարգի} Գեներալին։ Շուտով այս բաներից յետոյ Լօյոլա սկսեց

մնաց այս տան մէջ։ Այս բանը արդէն հերիք պատճառ էր {կարգի} թշնամիներին. նոքա յանցաւոր էին համարում այս եւ ս

անցաւոր էին համարում այս եւ սորա նման գործերի մէջ {Կարգի} անդամները։ Բանը այսպէս լինելուց յետոյ Իգնատիոսին

րգին նոր օրէնքներ եւ կանոններ սահմանել իւրեան իսկ {Կարգի} համար, փոփոխել հին կանոնները՝ յարմարուելով տեղի

ատարեց այս հրամանը, որ պիտոյ է նոր փառքով ծածկէր {Կարգի} երեսը։ Նա ընտրեց այս մասին Լայենէզը եւ Սալմերօնը

շխատում էին շրջել նորանց իւրեանց կողմը։ Այս {Կարգի} Պատմիչքը ասում են, թէ, չ'նայելով, որ Իգնատիոսը

աբեղայական Կարգերում, որոնց մէջ կայր եւ այս թէ, {կարգի} իշխանը տարեկան հարցաքննութենից յետոյ կա՛մ պիտոյ է

տունը։ Որովհետեւ այս բանը համաձայն չէր Յիսուսեան {Կարգի} ուղղութեանը, որի անդամ լինել ցանկացողքը շատ տարի

որոյ Լայենէզ խնդրեց, որ բացառութիւն լինի իւրեանց {Կարգի} մասին, այսինքն՝ այս կանոնը ազդեցութիւն չունենայ

ոպոսական աթոռը։ Նա երկիւղ էր կրում, թէ մի գուցէ {Կարգի} քանքարաւոր եւ օգտակար անդամքը, հոգեւորական բարձր

րձր աստիճանների հասնելով, մոռանան եւ անտես առնեն {Կարգի} օգուտը։ Այս միջոցին Իգնատիոսը իւր Կարգի երկո

ռնեն Կարգի օգուտը։ Այս միջոցին Իգնատիոսը իւր {Կարգի} երկու աստիճանների վերայ (այսինքն՝ անդամների եւ

ծ իւրեանց հանգամանքներից չէին կարողանում ընդունել {Կարգի} ուխտը, բայց կարո՛ղ էին օգտակար լինել Կարգին. այ

ճանաչւում Ֆրանսիայի մէջ բոլոր պապական Կոնդակները {Կարգի} արտօնութենների մասին եւ որով թոյլատրւում էր միմիա

լտէտի վճիռը՝ այս եւս յաւելացնելով, թէ որովհետեւ {Կարգի} գլխաւոր նպատակը այն է, որ քարոզէ անհաւատներին Քր

աբանական ֆակուլտէտի վճիռը։ Այս միջոցին հասաւ {Կարգի} պատմութեան խորհրդաւոր դարագլուխը, այսինքն՝ Լօյո

ւորութեան մինչեւ անգամ եւ հետքը. զանազան հոգսերը {Կարգի} Կառավարութեան մասին, բնականաբար, պիտոյ է հեռացն

Լայենէզի եւ Ակուաւիու Մաքիաւելականութիւնը հիմնեց {Կարգի} տիեզերական թագաւորութիւնը՝ խորին քաղաքականութեան

Կարճ ի կարճոյ նկարագրեցի ես այստեղ Յիսուսեան {Կարգի} հիմնարկութեան եւ առաջին անգամ բոլոր Եւրոպական տէր

որա ներքին կազմակերպութիւնը, որ ինչպէս պատճառ էր {Կարգի} արագ տարածութեանը, նոյնպէս նորանից էր կախւում,

անգիտաբար դրեց նորա հիմքը եւ հաւաքեց նիւթեր, որ {կարգի} դրուեցան յետոյ այլ Գեներալների ձեռքով, մանաւանդ

մի համաշխարհական, մի տիեզերական թագաւորութիւն։ {Կարգի} կանոնները, եւ թէ ինչպէս էր բաղկանում այս մարդկու

րողութեան, չ'տպուէին այդ բոլոր կարգադրութիւնքը, {Կարգի} գլխաւոր անդամների գործադրութեան համար. այլ մարդե

թիւն, եւ Գեներալը քանքարաւոր մարդիկ ընդունում էր {Կարգի} անդամ՝ հաշիւ չ'դնելով նոցա մեղքերը, որչափ եւ մե

նորանց ուխտապահ չորս ուխտերին, որոնց յայտնի էին {Կարգի} բոլոր գաղտնիքը, կամ շինել նորանցից աշխարհական ժո

ասացի, կախւում էր Գեներալից, որ, յարմարուելով {Կարգի} հարկաւորութեններին, տնօրինում էր։ Նուիրեալների

եւ Յիսուսեան էին, բայց պիտոյ է ծածկէին այդ նախ, {Կարգի} օգտի համար, երկրորդ հասարակութեան դրութեանը համե

ործական եւ կրաւորական ձայն։ Սոցանից ընտրւում էին {Կարգի} Գեներալը եւ այլ բարձր աստիճանաւորները։ Սոքա միմի

ոլոր մասնաւոր կամ անձնական օգուտների մեռուցումն։ {Կարգի} օգտի համար նոքա պիտոյ է ոչնչացնէին իւրեանց ազատ կ

եանց ազատ կամքը եւ կոյր հնազանդութեամբը հպատակէին {Կարգի} կամքին։ Այս պատճառով մեծ զգուշութեամբ ընդունւում

es indifférants"։ Սոքա յատկացեալ պաշտօն չունէին {Կարգի} մէջ, այլ առանց ձայն հանելու պիտոյ է հնազանդուէին

մէջ, այլ առանց ձայն հանելու պիտոյ է հնազանդուէին {Կարգի} կամքին եւ կատարէին այն գործը, որ Կարգը յանձնում

։ Այն Յիսուսեանները, որ ինքնակամ հրաժարւում էին {Կարգի} օգտաւէտութենից, համարւում էին ուրացողք, հերետիկ

նորանց, ուր եւ լինէին նոքա, եւ դատել դատապարտել {Կարգի} դատաստանովը։ Եւ եթէ հարկաւոր լինէր, աշխարհական

սեանք, որ առանձին գաղտնի երդումներով կապուած էին {Կարգի} հետ, բայց բնակում էին Յիսուսեանների հասարակութեն

անի այլ մարդիկ։ Ուխտապահերի տները բաղկացնում էին {Կարգի} էական մասը եւ չէին կարող ոչինչ բանի տիրել։ Բայց

ական տները առաջինների նման գլխաւոր պաշտօն չունէին {Կարգի} մէջ եւ կարո՛ղ էին սեպհականել ինքեանց շարժական կամ

Գեներալի մօտ գտանւում էին միշտ չորս օգնական, որ {Կարգի} խորհրդածութենով նշանակուած էին Գեներալի ընտրութեն

րալը, ընտրում էր այլեւս չորս մարդ՝ անկախ մնալով {Կարգի} հաճութենից։ Գտանւում էին նոյնպէս Գեներալ-Քարտուղ

ան (monitor)։ Սոքա ողջը լինում էին ինքեանք իսկ {Կարգի} մէջ անմիջապէս։ Բայց Պապի կամ այլ Պապական Տէրութե

ապի կամ այլ Պապական Տէրութենների մօտ գտանւում էին {Կարգի} իրաւունքների Գեներալ-Պաշտպանքը (general procurat

or)։ Բոլոր գաւառների դէպուտատները անդամ էին {Կարգի} խորհրդարանին եւ միշտ հաւաքւում էին Հռովմի մէջ։ Բ

կենդանի էր սա։ Նա նշանակում էր կամ հրաժարում էր {Կարգի} բոլոր աստիճանաւորքը, դուրս էր տալիս նոր օրէնքներ

այական տների կայքը անցուցանէր օտարի ձեռքը, առանց {Կարգի} օգտին, III) եթէ ընկնէր կրօնական մոլորութեան մէջ

մարդկային ինքնագոյ ազատութիւնը եւ անկախութիւնը։ {Կարգի} հիմնադիրքը շատ լաւ են հասկացել իւրեանց դարու բանա

ակ այս կանոնին կը վարուէին, իսկոյն կը հալածուէին {Կարգի} դպրոցներից՝ զրկուելով իւրեանց պաշտօնից։ Փիլ

նք՝ խանգարելով բոլոր իրողութիւնքը, յարմարուելով {Կարգի} օգուտներին։ Այստեղ հարկաւոր է ասել եւ այս, թէ ա

ամաձայնութիւնը։ Ահա՛ այսպէս էր այս հռչակաւոր {Կարգի} կազմակերպութիւնը, որ կարողացաւ դիմանալ Եւրոպական

, ամենայն ազատ կամք. այնպէս, որ մարդը դառնում է {Կարգի} ձեռին մի մեռեալ գործիք, ծեր մարդու գաւազան՝ " U

ի մէջ Ֆրանսիսկոս II-ի թագաւորութենից սկսած մինչեւ {Կարգի} նորոգութիւնը Պիոս VII-ի ձեռքով։ Առաջին յօդու

քով։ Առաջին յօդուածի մէջ ես արդէն ասացի, թէ {Կարգի} գլխաւոր խորհուրդը այն էր, որ ընդդէմ Վերանորոգութ

ում էին կոյր հնազանդութեան վերայ, որ ունէին դէպի {Կարգի} կամքը, ընտիր զինուորների նման, որ քաջութեամբ մե

բաց արեց Ասիայի հեռաւոր կողմերում արձակ ճանապարհ {Կարգի} անդամների համար։ Նա, առանձին ներգործելով Կարգից

առանց ամենեւին կապելու նորան Հնդկաստանի հասարակաց {կարգի} հետ։ Այս էր պատճառը, որ չ'կարողացան Հնդկաց հասա

այսպիսի հրամաններ դուրս էին գալիս անդադար մինչեւ {Կարգի} բոլորովին ջնջուիլը։ Քրիստոնէական հաւատի նախկ

նորանց գոյացուցածը աստիճան առ աստիճան քանդւում էր {Կարգի} նենգաւոր քաղաքականութեան շնչելուց։ Այսպէս ահա՛ ն

յ, որի պատճառները չ'բացայայտելու համար Յիսուսեան {Կարգի} պատմիչքը կամաւ մասնակից են լինում Զաքարիայի պապան

ոց սիրտը եւ իրաւունք եւ հարստութիւն ճարել իւրեանց {Կարգի} համար։ Իննովկենտիոս X Պապը ընդունեց Դօմինիկեաննե

Այս բանից ահա սկսեց այն արժանայիշատակ վէճը երկու {Կարգի} մէջ. երկու կողմից եւս անհամար գրքեր ու տետրակներ

րը Քրիստոնեայ շինելուց եւ հոգս էին առնում միմիայն {կարգի} եկամուտների մասին։ Յիսուսեան երկու վաճառատուները

նիայում եւ Հնդկաստանում. այսպէս էր ահա եւ ամբողջ {Կարգի} ուղղութիւնը։ Բայց չէ կարելի մտածել, որ Կարգի ան

ղջ Կարգի ուղղութիւնը։ Բայց չէ կարելի մտածել, որ {Կարգի} անդամներից ամենայն ոք առանձին եւ առանց բացառութեա

նթացքին անծանօթ ազգերին Աւետարան քարոզելու։ Բայց {Կարգի} հոգին անտեսանելի կերպով հետեւում է նոցա քամակից ե

. բարեպաշտ քարոզիչների ձեռքով սերմանածը այրում էր {Կարգի} սարսափելի խորամանկութիւնը։ Պապականութեան այս պաշ

դաստիարակելովը, հետեւաբար գտանւում էր Յիսուսեան {Կարգի} ազդեցութեան տակ, վասն որոյ տուեց նորանց Պարագուա

եւ Ասիայի մէջ նա պիտոյ է պատերազմէր ներկայ բաների {կարգի} հետ. բայց այստեղ՝ Հարաւային Ամերիկայի անապատներ

ստ կեանք պարգեւելու համար եւ փոքր առ փոքր իւրեանց {Կարգի} իշխանութեան հետ ընտելացնելու համար, արժանի է, ո

երեսին առաւել բարձր եւ հզօր իշխանութիւն, քան թէ {կարգի} իշխանութիւնը, որի անհրաժեշտ հետեւանքը այն էր, ո

ած Հասարակապետութեան մէջ, բոլորովին համաձայն էին {Կարգի} խորհուրդին եւ գաղափարին։ Բոլոր բնակիչք ուսան աշխ

զրկուած կեանքի ամենայն նշաններից։ Յիսուսեան {Կարգի} պատմութիւնը Եւրոպայի մէջ ցոյց է տալիս երկու ուղղո

վ Պապի իշխանութիւնը, այս ճանապարհով եւ՝ իւրեանց {Կարգի} իշխանութիւնը։ Բայց ինչպէս առաջին յօդուածի մէ

ոստովանահայր եւ նոցա ձեռքով ներգործում են իւրեանց {Կարգի} օգտի համար։ Լուդովիկոս XIVի ծերութեան ժամանա

ագրութիւնը ես կ'աշխատիմ կերպարանագործել Յիսուսեան {Կարգի} պատմութեան մէջ Ֆրանսիայում։ Մեք տեսանք, որ

ւանութեան կորստական հետեւանքը, այսինքն՝ ամենայն {կարգի} եւ հանգստութեան կործանումը ոչ միայն այս թագաւորու

պաշտութենով եւ այլ զարհուրելի արատիքներով"։ {Կարգի} փաստաբանը՝ Վերսօրիս անունով, շատ թոյլ կարողացաւ

րկութեան տներ եւ պանդոկներ, այս բաները Յիսուսեան {Կարգի} կանոնով թոյլ էր տուած, սուրբ նպատակին հասանելու

ով դիմանալ Սրբազան Լիգայի կողմնակիցքը։ Յիսուսեան {Կարգի} բոլոր թղթերը կնքուեցան։ Հենեար Յիսուսեանի մի շար

իւնը եւ խորամանկութիւնը ըստ ամենայնի համաձայն էին {Կարգի} բնաւորութեանը։ Յիսուսեանք հասկացան, որ Կարդինալ

ադրեցին Յանսէնեաններին խմել մինչեւ տակը Յիսուսեան {Կարգի} ատելութեան բաժակը։ Այս եւս հարկաւոր է իմանալ, ո

ան մի մասը յանձնեց Լենիլիէին, վերջապէս Յիսուսեան {Կարգի} հոգին ծերացած թագաւորի կեանքի վերջերումը տիրապետե

աջող դիպուածումը, գլուխ բերել իւր մտքի դրածը այս {Կարգի} մասին, որ եւ շուտով յաջողեցաւ նորան տեսանել։

ակ այս վճռին Կարգը չ'կամենար վճարել, այն ժամանակ {Կարգի} կալուածքը Ֆրանսիայի մէջ պիտոյ է խլուէին պարտքի դէ

։ Պարլամենտը հրամայեց Յիսուսեաններին ներկայացնել {Կարգի} կանոնադրութիւնը ինքեան Պարլամենտին՝ երեք օր ժամա

տակ տուեց Պարլամենտին ինքեան թագաւորին մատուցանել {Կարգի} կանոնադրութիւնքը վերահասութեան համար։ Պարլամենտը

վմի մէջ ունեցած դեսպանի ձեռքով խօսակցութիւն բացեց {Կարգի} Գեներալի հետ, այսինքն՝ Լաուրենտ Րիկչիի հետ Յիսո

ալի հետ, այսինքն՝ Լաուրենտ Րիկչիի հետ Յիսուսեան {Կարգի} կանոնադրութենների փոփոխութեան մասին Ֆրանսիայի մէջ

ին Աստուծոյ փոխանորդի՝ անմեղանչական Պապի կոնդակը {Կարգի} ջնջուելու մասին։ Հրամանի լսողքը իսկոյն պարտական

այլ մնում էին պահապանների պահպանութեան տակ։ {Կարգի} Գեներալ Րիկչին բանդ դրուեցաւ, Յիսուսեանների Դիւա

ան չ'մնաց, որոնցից կարելի լինէր հասկանալ ջնջուած {Կարգի} գաղտնիքը։ Րիկչի, ինչ ժամանակ նորան հարցնում էին

մահու մահճումը բողոք գրեց, որով ապացուցանում էր {Կարգի} որպէս թէ անմեղութիւնը։ Այս միջոցին ժողովրդի

Աստուծոյ պարտական էի դուրս տալ նորան"։ Արդարեւ {Կարգի} ջնջուելուց ութ ամիս յետոյ առոյգ եւ զուարթ Պապը հի

ամառօտ տեսութիւնը։ Այն մարդը, որ մտանում էր այս {կարգի} մէջ, որ անդամ էր դառնում այս ընկերութեանը, դադա

ել Յիսուսեանների մասին՝ սկսած Պիոսի ձեռքով նորանց {Կարգի} վերականգնելուց մինչեւ մեր օրերը։ -----------

ուռն հնարաւորութիւն չունէր ձեռնարկելու սահմանուած {կարգի} բացայայտ ոչնչացմանը, որ իսկապէս անվնաս մի բան էր

րծ դնել բոլոր միջոցները ` իբր թէ հայկական գործերը {կարգի} բերելու համար: Հետեւանքը եղաւ այն, որ իր անձնակ

դի համար եւ կարող ենք հաստատապէս վկայել, որ ամէն {կարգի} ժողովրդին հասկանալի կը լինի, եթէ արժանապէս թարգմ

զուի մշակութեանը՝ աշխատելով օրէ օր դնել նորան մի {կարգի} տակ։ Կարգ ասելով՝ չենք իմանում բացարձակաբար ստր

արեհաճեսջիք շնորհել ինձ զարձակուրդ ըստ օրինադրեալ {կարգին}, մեծ արարեալ ի վերայ իմ ղՁեր բարերարութիւն, իսկ

իրաւանց եւ արտօնութեանց եւ պ. պրօկուրօրն հակառակ {կարգին} օրինաց համաձայնեալ է ընդ զայն մինչդեռ պարտական էր

ծով է Կոստանդնուպոլիս:. Անդէն ըստ պատշաճեալ {կարգին} ներկայացեալ առ պ. Բույլվեր, դեսպանն Անգլիոյ, խ

հասի ի Կոստանդնուպօլիս: Անդէն ըստ պատշաճեալ {կարգին} ներկայացեալ առ պ. Բույլվել, դեսպանն Անգլիոյ, խ

սուսցէ առ իս անկորուստ, ուր եւ իցեմ ես եւ ես ըստ {կարգին} հասուցից նոյնպէս: Իսկ թէ կամիցիք այլով ճանապա

ետեւ նրանք ամուր պահպանեցին եւ չդավաճանեցին իրերի {կարգին} հանուն պ. Ֆոշեի " քաղաքական փիլիսոփայության առաջ

pibalis-ի կամ pneumonia-ի կփոխակերպվի, որովհետեւ {կարգին} տենդում էի, եւ, կարող եմ ասել, որ այդպիսի մի ք

րբառներ եւ ոչ թե լեզուների խառնուրդ: Սայաթ-Նովան {կարգին} գիրք է, տպագրված Մոսկվայում 1853 կամ 1854 թվին,

արդյոք ռուսերեն լեզվով շերամաբուծության պիտանի ու {կարգին} ձեռնարկ: Սպասում եմ Անանիայից այս հարցի պատասխան

ով իմ բարեւը, տեղեկացիր նրա կացության մասին, եւ {կարգին} ու մանրամասն գրիր ինձ: Իմ պարապմունքների վերա

է կա՛մ մեղք, կա՛մ ամօթ եւ կամ գոնէ ընդդէմ բաների {կարգին}: Նախիջեւանցիք տարին մի անգամ՝ Ապրիլի 23-ին

նախահրաւէր աշակերտք Իգնատիոսի Լոյոլայի, հիմնադրի {կարգին} ճիզվիթաց, որք առ շրջելոյ զուշադրութիւն ժողովոյն

, որ գոն, հպարտութիւն, նախանձ եւ այլն եւ որք ի {կարգին} են։ Աստուածաբանք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, զայսոս

ւթեանց: Նա ձգտում էր հպատակեցնել միտքը նոյն խիստ {կարգին} եւ նոյն հնազանդութեան, որին հպատակուած էր մարդոց

կացուի հրաժարուիլը. երկրորդը եւ երրորդը ահա՛ ըստ {կարգին}: Գործարանի երկրորդ շրջանը մինչեւ վերջին վրդովեցո

իկական կենդանութիւն պարգեւելով մահով դատապարտուած {Կարգին}, չէր կարող ջնջել նորա անցեալ ապիրատութենների յիշ

մասին։ Իգնատիոսը կարծում էր, թէ կանուխ է դեռեւս {Կարգին} օրինաւոր եւ վաւերական հաստատութիւն խնդրել։ Նա եր

ց իւրեանից այդ պատիւը եւ համոզեց նորանց անուն տալ {Կարգին} " Յիսուսեան " (societas Jesu)։ Վերջապէս Լօյոլա

այնպիսի ազդեցութիւն ունեցաւ, որ թագաւորը ընծայեց {Կարգին} Լիսաբօնի Սուրբ Անտօնի եկեղեցին եւ Կօիմբրի դպրոցը

Կանիզի անունով, որ յետոյ մեծ արդիւնք ցոյց տուեց {Կարգին}, եւ շարադրեց երեխաների համար մի կրօնագիտութիւն՝

ց նորանց թիւը անորոշ եւ անսահման, իրաւունք տուեց {Կարգին} նոր օրէնքներ եւ կանոններ սահմանել իւրեան իսկ Կարգ

դրեց եւ ստացաւ Պապից ուրիշ շատ արտօնութիւններ իւր {Կարգին} ։ Նա ինքը սկսեց փոքր առ փոքր յետ կենալ իւր առաուջ

ունել Կարգի ուխտը, բայց կարո՛ղ էին օգտակար լինել {Կարգին}. այս պատճառով բոլոր առաջուայ ուխտերի միայն անուն

երտների սրտումը այնպիսի գիտութիւն, որ օգտակար էր {Կարգին}, բայց անհամաձայն թագաւորութեան հին եւ բնաւորեալ

նոցանում չ'երեւէին ոչ մի բանի ընդունակութիւն, որ {Կարգին} հարկաւոր էին, այնպիսիներին յետ էին ուղարկում։ Կ

նք, թէ լինէին մի մարդի վերայ, զրկում էին նորանց {Կարգին} անդամ լինելու իրաւունքից։ Բայց այս բանի վերայ չէ

ում էին իւրեանց սեպհականութենից, որ ընծայում էին {Կարգին}, այսինքն՝ Յիսուսեան եկեղեցիներուն եւ Կօլլեգիում

էին, մնում էր անլուծանելի առեղծուած, թէ ո՞վ ո՞ր {Կարգին} է պատկանում։ Յայտնի էր միայն, որ Գեներալը, Գաւ

մի բանով յանցաւոր էին գտանուել, կամ անօգուտ էին {Կարգին} ։ Մինչեւ անգամ ինքեանք անդամները կարո՛ղ էին հրաժա

նների եւ Կառավարիչների ձեռքով։ Գեներալը էր գլուխ {Կարգին}, Գաւառականք՝ իշխող գաւառներին (որ երբեմն պարու

յն այն բաների մասին, որ անմիջաբար յարաբերում էին {Կարգին}, այլ եւ ամենայն դիպուածների մասին զանազան թագաւո

այն աշակերտները, որոնք կարո՛ղ էին օգտակար լինել {Կարգին}, անպատճառ դառնում էին Յիսուսեան, մինչեւ անգամ ե

նողքը եւս չ'կամենային, որովհետեւ Պապից Յիսուսեան {Կարգին} տուած արտօնութեան զօրութենովը տասն եւ չորս տարեկա

ապատների ճանապարհը։ Այսուամենայնիւ Յիսուսեան {Կարգին} յաջողեցաւ մի ազգի մէջ իրագործել Տէրութիւն հիմնարկ

եւ յաւիտենական հլու եւ հնազանդ էին շինում իւրեանց {Կարգին} ։ Դուրս եկաւ երեխաների հասարակապետութիւն, որ իւր

արելի է եզրափակել, թէ ի՞նչքան մեծ գանձ էր բերում {Կարգին} այս հարուստ երկիրը, որի բնակիչքը բաւականանում էի

ի մէջ հռչակաւոր Գիզերը, որ պաշտպան էին Յիսուսեան {Կարգին} ։ Սոցա միջնորդութենով Պուասսիու եկեղեցական ժողովք

ինչ որ վերաբերում էր Ֆրանսիայի քաղաքական գործերի {կարգին} ։ Հանճարեղ Րիշիլիէն զարմանալի ճարտարութենով աշխատ

ան թշնամական շարժողութիւնք այն ժամանակուայ բաների {կարգին} ընդդէմ։ Զուր տեղը Կարդինալ դը Նոյալը եւ ուրիշ հո

ց պահեն յուրյանց մտքի մեջ, որ ոչինչ բան ժամանակի {կարգից} դուրս չէ կարող երկար միջոց դիմանալ ժամանակի ուտող

խլելով մի հնացած ու վաստակած ծերունու ձեռից դորա {կարգից} դուրս երկարատեւ քաղաքական իրաւունքը, որպէս ժաման

վէզիրը: Եթէ դուք ամենեքին ուրախանում էք դորա այդ {կարգից} դուրս արժանաւորութիւնների վերայ, որի հետ բացի հո

ուեցան շատ եպիսկոպոսք, որոնց մի քանիքը զրկուեցան {կարգից}, իսկ միւսները հաստատուեցան նոր աթոռների վերայ։

ից արիւն ու թարախը։ Սոսկալի անձնազոհութիւն։ Այս {կարգից} դուրս գործերը եւ ապառաժի նման հաստատ կամքը, որ տ

" ասուած կոնդակի մէջ։ Այս կերպով Աբեղայական {Կարգից} աստիճան առ աստիճան գոյացաւ մի հասարակութիւն, որ

ւթենների միջնորդութենովը, ձգում էր նորան զանազան {կարգից} դուրս գործերի մէջ, որոնք մինչեւ անգամ անհնարին բ

Կարգերից նորանով, որ Գեներալը կարո՛ղ էր արձակել {Կարգից} այն անդամները, որ կամ մի բանով յանցաւոր էին գտան

Կարգի անդամների համար։ Նա, առանձին ներգործելով {Կարգից}, չ'սեպհականեց ինքեան նորա բնաւորութիւնը, այլ մն

որ շատ անգամ չէ ենթարկվում սառը կանոնների։ Բայց {կարգից} դուրս գալը դուրս գալ է, գոնէ ծանօթութեանց հետ մե

ղները եւ հաւադէտները (augur) օգուտ քաղելով ամէն {կարգից} դուրս երեւոյթից, նոցա վրայ իրենց գուշակութիւնքը

րդապետ (ո՞վ ետ զիշխանութիւնը, եւ ո՞ւր կատարեցաւ {կարգն} ) զօտարոտի գաղափարս ՚ի ներս սերմանել, զօրացուցան

էինք, որ մի քանի թերութիւնք եղած չլինէին, որոնց {կարգն} ենք գնում. ա) Գարեգնի ձու նկարելը: Մենք ասելիք

ուցե թե ոչինչ բան կորած չէ, այլ ամենայն բան յուր {կարգով} պահպանվում է, եւ գնացողները իսկույն պիտի ստանան

ք կատարվին արդարությամբ երկու կողմից եւս յուրյանց {կարգով}: Ահավասիկ իմ եւ պ. Հ. Աջեմյանի պայմանները.

են կատարում այդ ցանքը. հողը հերկում են սովորական {կարգով}, ինչպես այլ ցանքսերի համար, հետո հողը հավասարեց

եւ ոչ մի վավերագիր, եթե հասարակությունը օրինական {կարգով} չի հանձնարարել նրան կատարելու այդ: Արդ, հարց

փոքր ուժ, մեր հասարակությունը շատ վաղուց դատական {կարգով} հարց հարուցած կլիներ ստորագրողներին. բայց որովհե

մակորուեցաւ, այն ժամանակ պահանջողքը իրաւաբանական {կարգով} արգելք դրեցին նորա անշարժ կայքերի վերայ, որ բաւա

, մէջ բերելով նորա աղճատաբանութիւնքը եւ օրինաւոր {կարգով} հերքելով նորա բոլոր սխալական գաղափարը, պիտի հարկ

ո՞ւր գնայ եւ ի՞նչ գործէ. իսկ ֆերմերքը, իւրեանց {կարգով}, կախուած են այն ազնուականներից, որոնց հողը ունի

մ են միեւնոյն ճանապարհը: Եւ կառավարութիւնը, իւր {կարգով}, մնացել է այս բոլորի մէջտեղը: Բայց այս ջեր

անձին առանձին պիտի կազմեն քո նման գերդաստան: Իւր {կարգով}, նոցա քեզնից ստացած բաժինքը պիտի բաժնուին նոցա զ

անից, ուր չկայ դուրս արտադրող զօրութիւն, որ իւր {կարգով} դէպի ներս պիտի գրաւէր դուրսի հարստութիւնը, այնտե

ններով, ուրեմն եւ նոյն ճանապարհի վերայ եւ նա իւր {կարգով} պիտի հաւասարի ընդհանուր մակերեւոյթին: Եւ եթէ մի

ւ տուն: Հաւատա՛, որ այսօրուայ մանուկը, երբ իւր {կարգով} հասնի քո հասակին եւ քո պէս աչքը հետ դարձնէ դէպի ի

ում, հանում են փոշի: Պատերազմական վաշտերը {կարգով} գալիս են, Առաջից դրօշակները, թմբուկ խփում

մտան. Ամենն իւր համար պատրաստած տեղում {Կարգով}, տխրութեամբ, կարծես բազմեցան. Իսկ ն

անդել, մարդու վայելուչ կերպով խօսք բանալ եւ ոճով {կարգով} բան առաջացնել այդ իրենց սքանչելի լեզուով։ Կը տես

, սէրը չունի՞ հաւասարութիւնը, Եթէ Մարկոսն էլ իր {կարգով} ելնէ Կիրակոսի որդին սպանէ եւ Կիրակոսի այրին ատենի

աշխարհների պաշտօնքը փոխուեցան եւ ռէվոլիւցիօնը իր {կարգով} ազդեցութիւն ունեցաւ Անգլիոյ աւելի առաջադիմութեան

, որպէսզի գործարանը սոցայ հոգաբարձութեան տակ իւր {կարգով} յառաջ գնալով ցոյց տար պտուղ եւ արգասիք: Ինչպէս ե

անից գերազանց է երեք բանով, որպէս քեզ կը պատմեմ {կարգով}: Առաջին. իւր անմիտ փառասիրութեամբ: Սա, երբ գո

ւնը բազմաթիւ ճրագների լուսով: Ներս են գալիս նոքա {կարգով}, եւ նոցայ հետ փողոցների գիշերաշրջիկ սրիկաները եւ

ռ, դու կը տեսնես, որ դժոխքումը սատանան միեւնոյն {կարգով} կատարում է իւր պաշտօնական հանդէսը, ինչպէս կատարո

ընդունում եմ նորանց մատենադարանի մէջ եւ շարում եմ {կարգով}, ինչպէս հարկն է: Դուք ասացիք, որ այս պաքսիմատն

ւր որպէս մատենադարանի մէջ շարուած էին ցուցակով եւ {կարգով} այն բոլոր սխոլաստիկական եւ յիմար գրուածքը, որ տպ

, ապա թէ ոչ կեանք չունիմ կնոջս ձեռքիցը. կինը իւր {կարգով} սպասում է իւր սիրականին եւ եկածի պէս կրկնում է մի

անայի հանդիսաւոր յառաջ գնալը կատարուեցաւ հետեւեալ {կարգով}: Ողջից յառաջ գնում էին հետեւակ դեւերը, նոց

սատանան գնում էր ծայրագոյն Բրամինի ընդառաջ: Ինչ {կարգով} որ գնում էին, նոյն կարգով դժոխքի դուռի երկու կող

Բրամինի ընդառաջ: Ինչ կարգով որ գնում էին, նոյն {կարգով} դժոխքի դուռի երկու կողմումը շարուեցան: Դուռի մու

մտքումը դրած խնջոյքը դէպի տրտմութիւն փոխուի, իւր {կարգով} սկսեց գործ դնել իւր արհեստը, եւ, կանգնելով պ.

տել միշտ թագաւորող լռութիւնը: Գերեզմանները, որը {կարգով}, եւ որը անկարգ, շարուած էին կանաչ, թավիշապատ յ

վազը - իւր սիրական մանկլաւիկը - ազատելու, որ իւր {կարգով} մի փոքր ժամանակից յետոյ նոյնպէս ջալալի դարձաւ:

դհատելով պարոնի խօսքը: Պ. Յովնաթանեանցը իւր {կարգով} ընդհատեց նորա խօսքը: - Պարո՛ն բժշկապետ, ես

Ինքը խարտեաշ, գեղեցիկ, կապոյտ աչքերով, մազերը {կարգով} սանրած եւ իւղած, հագուստը ամենեւին յարմար Փարիզի

որներից մանր-մանր դրօշակներ, եւ այս բոլոր բաները {կարգով} շարում են մաղի մէջ, որի տակումը փռած էր հիւանդի

հարկաւորեցաւ հարուստ ժամանակ, մինչեւ որ բոլորը, {կարգով} ողջունած երեք օրիորդքը, նստեցին իւրեանց տեղը:

իւր ամբողջութիւնը, իւր բարօրութիւնը, մի բնական {կարգով} սահմանուած ժամանակամիջոցում, մօտ եւ հպատակ մնալո

ինչութիւնը եւ խորհուրդը)։ Բեր այժմ խօսենք իւր {կարգով} եւ պապականութեան վերայ, որովհետեւ դա երկրորդ մաս

կութիւնք, իսկ կապակից ուսումն ամենեւին եւրոպական {կարգով}, եւրոպական հայեացքով չէր կարո՛ղ. այո՛, ոտքի տե

րուած, իսկ երկրորդը՝ բոլորովին պապական, որ իւր {կարգով} ճնշում է եւ օր ըստ օրէ չքացնում է առաջին աղբիւրը

ն բաներ է խօսում եւ այլն եւ այլն, եւ այն այնպիսի {կարգով}, որ փորձով ճանաչուած էր ամենալաւ։ Ի՞նչպէս կ

մեռեալ, ինչպէս գետնայարկի մէջ շարուած են լինում {կարգով} յաւիտեանս յաւիտենից անփոփոխ դագաղները։ Սոցա նման

թագաւորի ձեռքը։ Այն ժամանակ Յիսուսեանք անընդհատ {կարգով} մօտենում էին հանգուցեալի մահճին եւ բարձր ձայնով ա

lexions morales, 5. p. 31. Դնում եմ այս {կարգով}, թէ Յիսուսեանք, ո՞ր թուականում ո՞ր աշխարհքից հալա

ն ոճով, հին քերականութեամբ, նոյն իրաւունքը, իր {կարգով} ունի եւ այժմեան Հայը խօսել նոր լեզուով, նոր ոճով

չնայելով սորա վրայ, բնութիւնը անյաղթելի չէ, եթէ {կարգով} ճամփով, դարձեալ բնական հնարներով ընդդէմ դուրս գա

- Ամենայն օրինաւոր իշխանութիւն, որ Աստուծուց է {կարգուած}, ընդունում է եւ թոյլ է տալիս օրինապատշաճ ազատութ

պութիւնը, բայց այժմ լսում ենք, որ ամենայն ազգից {կարգուած} են ցենզօրք (քննիչք) եւ, ինչպէս պատմում են, մե

օրք (քննիչք) եւ, ինչպէս պատմում են, մեր ազգից {կարգուած} պարոնը առաւել խիստ վարւում է հեղինակների հետ, քա

ու կրկին եւ կրկին ասելով լոկ քահանայ էր), թէեւ {կարգուած} " գլուխ ամենայն Հայոց քահանայութեան " (եր. 136

խճանուեցաւ որկրամոլութիւնից, սատանայի պալատի մէջ {կարգուած} է տնտես եւ գլխաւոր խոհարար. նա կառավարում է խոհա

թիւն առնել իմ դժոխքի մէջ: - Այն դեւերը, որ {կարգուած} էին դահլիճի բարեկարգութիւնը պահպանելու համար, բե

տնեց աշխարհին, թէ ամենայն մարդկային իշխանութիւնք {կարգուած} են Աստուծուց, թէ ինքը՝ Տէրը, հաւատացել է իւր՝

: Իսկ քաղաքումը եւ գիւղերումը պաշտպանութեան համար {կարգուելու} են առանձին մեծաւորներ Ռուսաց ազգից, որ, չխառնու

որ, աւելին ասեմ, լուսաւորչական հայերի առաջնորդ {կարգուելուց} յետոյ հրատարակել է, հայոց եկեղեցու հակառակ Վարդա

ն։ Երբ Հայր Լաշէզ թագաւորի խոստովանահօր տեղը {կարգուեցաւ} Լետիլիէ Յիսուսեանը, Ֆօնտնէլ Փիլիսոփայն ասաց. "

ն ինձի, Է՞ր դրախտն այս փափկութեան, Եւ ինչո՞ւ ես {կարգուեցի} Արարածոց տէր, իշխան: Ինչի՞ս են պէտք ինձ պսակք,

ներից, սա ինքն կամ եկել է նորա փոխանակ վերակացու {կարգուիլ}, ինչս ես մի քանի տարի եւս սորանից յառաջ վարել էր

իկ բարեկամ ստանալ եւ նոցայ միջնորդութեամբ հոգատար {կարգուիլ} պպապի գործարանումը, մի փոքր փառք գտանելու համար

նի օրով, Ղազար Փարպեցու կրօնաւորների վրայ տեսուչ {կարգուիլը} այդ Թղթի հրատարակուելուց առա՛ջ էր յայտնի Ստեփանոս

ան է, թեեւ ձեր աչքումը եւ մեկ թուրքի կամ չերքեզի {կարգում} եմ, որ ամեն նամակներիդ միջումը դնում ենք երեք կա

կան դեպոյի ցանկի մեջ զետեղված է տնտեսական սերմերի {կարգում}. ի՞նչ բանի է գործածվում եւ ինչպե՞ս է մշակվում:

ն ցնորամտութեամբ համարում են իւրեանց անձը մի բանի {կարգում} մեր ողբալի ազգի մէջ, եւ եթէ մեր ազգը կամ գոնէ նո

եւս դժբաղդաբար տեսանում է այն կասկածաւոր մարդերի {կարգում}, հաւատացած լինելով, եթէ Պ. Կ. Էմմանուէլի նկար

ր քիթը բերանը թթուեցուցած, նստել էր ուրիշ շատերի {կարգում}: Շինած էր դահլիճի ճակատում մի փոքրիկ, բայց նայե

միայն տօն կատարելու վերայ չէ... Եւ այդ յանցանքի {կարգում} չէ որեւիցէ վիճակից մարդու համար: Սովորութեան չխա

լինում էին երբեմն երաժշտական նուագածութիւնք, որ {կարգում} էր ֆրանսիական թագուհիներից ամենաթշուառը՝ Մարիա Ա

Այդ այնպէս մի թոյլ մեղք է, Որ յանցանքի {կարգում} չէ: Թէ չեն նստել գլխումդ Ցոլացմ

րած, Անարգ Պարսիկը՝ այս ու այն թեմի՝ {Կարգում} է տեսուչ ըստ իւր չար մտաց Եւ մենք դեռ՝ " կե

Անցան այն ժամանակները, երբ Պապական իշխանութիւնը {կարգում} էր խուզարկու ատեան (inquisitio), կատարում էր զ

: Եւ այն, որ անգլիացու աչքում բնական է եւ բաների {կարգում}, ինչպէ՞ս կարող է ենթարկուել սրբագրութեան: Սորան

կրթում է, եւ իւր մահից յետոյ իւր տեղ վանահայր է {կարգում}: Այն մութ վանքի մէջ, ինչ որ կարողանում է, բոլո

ատմիչ. եւ սորանով չէ փարատւում մութը աշակերտների {կարգում} յիշուած Ղազարի վրայից, որովհետեւ նա կարող էր մի

Սիւնեաց եպիսկոպոս, միւս գաւառների եպիսկոպոսների {կարգում} ։ Երրորդ՝ Սամուէլ կաթողիկոսից յետոյ 502 թ-նի

ազգի եւ կաթողիկոսի կամքին ընդդէմ, առաջնորդներ է {կարգում}. շատ անգամ, այո՛, բռնադատում է եւ եպիսկոպոս ձե

ռաւօտեան 6 ժամին, այլեւս չկար նա կենդանի մարդերի {կարգում}. մայրը մտաւ նորա արեւը... Մահից քանի օր յառա

), որ դեսպան էր այդ մայրաքաղաքում, պաշտօնեաների {կարգում}: Մի զարմանալի հանգամանք հասուցել է դորան այդ

ն նորա համար, որ նա մեռանի եւ համարուի այն եօթնի {կարգում}, որ մեռանելու էին մատանու տիրոջ ցեղից, սոսկալի՜

յարմարած են պապականութեան օգտին։ Այսպիսի գրքերի {կարգում} են եւ Չամչեան " Հայոց պատմութիւն " ասուած հատորնե

փոխեց ժողովը Բօլոնեա։ Պապական կողմնակիցքը, նոցա {կարգում} եւ երկու Յիսուսեանները, գնացին այս քաղաքը, բայց

թիւնը, որ ամէն կարդացողի համար, իսկի մեղադրանքի {կարգում} էլ չեն: Սօս եւ Վարդիթերից ` գոնէ՛, եթէ ոչ ուրիշ

ղիշէ վարդապետ, Կորիւն, Ղազար Փարպեցի եւ որ սոցա {կարգումը} են։ Բայց քանի՞ մարդիկ կային, որ համ էին տեսանու

նունը առաջին տողումը պիտոյ է տպուէին բաժանորդների {կարգումը}: - Ամենեւին ճշմարիտ է ձեր ասածը, մռայլագոյ

մ յայտնապէս հետեւել Լօյոլային եւ նորա աշակերտների {կարգումը} լինել։ Բայց դորա փոխանակ գործ էր դնում նա իւր բո

իայի հետ, քշեց Փարեզից բոլոր Սպանացիները, որոնց {կարգումը} եւ Յիսուսեանները, բայց դորա փոխանակ Սպանիայի մէջ

նախընտիր են համարել, որ իւրեանք փառաւոր մարդերի {կարգումը} երեւէին հին լեզուով գրողների միջին, քան թէ նոցա

համարձակուի մտածել, թէ ինքը եւս լուսաւոր ազգերի {կարգումն} էր աշխարհի երեսին, կամ թէ նորա գոյութիւնը մի խոր

ութեան միջնորդութեամբ, հասել է շատ բաների: Դոցա {կարգումն} է եւ այն, որ մի շատ գեղեցիկ աղջիկ, որի վերայ սի

ր եւ տմարդի ընդունակութիւնք եւ մոլութիւնք, որոնց {կարգումն} են կեղծաւորութիւնը, սուտը, դաւաճանութիւնը եւ այ

, որ գործ էր դնում իւր օգտի համար։ Այս հնարների {կարգումն} են շատ դատապարտելի գործեր, որոնց մէջ մանաւանդ այ

գործերի մէջ, որոնք մինչեւ անգամ անհնարին բաների {կարգումն} էին։ Կեանքի վերջին ժամանակներումը չ'մնացին

մար, ապա թէ ոչ ըստ-ը ինքն իրեն այն նախադրութեանց {կարգումն} է, որ ժողովուրդը կորուցել է։ Մենք ամեն քայլա

րդէն, կառավարչութեան Համալսարանին, եւ անցանիլ ի {կարգս} օրինաւոր ուսանողաց, աւարտելով միանգամայն եւ զքնն

որ կրպակաց մերոց կարգի, որպիսիք գտանին ի զանազան {կարգս} կրպակաց, այլ որովհետեւ չպատահեցաւ բարձր սրբազնու

իս ընդունել Կարինյանո իշխանը, որ Վ. Էմմանուելից {կարգված} է ընդհանրական տեսուչ Նեապոլսի. ազգային թիկնապահ

ւմը: § 2. Գնացող երկու պարոնները, երեսփոխան {կարգվելով} եւ ստանալիքը դատաստաններով ձեռք բերելու իրավունք

կոյն պիտի փոխվի եւ նորա տեղը, ասում են, որ պիտի {կարգվի} Ռոստովցովը: Վարժապետի գործի մասին այսքան կարո

ա այսպէս էին կոչւում) կամ հոգաբարձուների, որոնք {կարգւում} էին Յիսուսեանների ձեռքով, կախւում էին նոցանից եւ

իւն աւանդել զհայոցս գրականութեան, որպէս պահանջեն {կարգք} եւ օրէնք, այլ միայն քաղել անտի զկարեւոր գիտելիս

ի հանդէս դնել առաջի նոր հայոյն, որպէս պահանջէին {կարգք} եւ օրէնք պատմաբանականք. չիք յայսմ տարակոյս, եթէ

նի խոսքով կավերվի. այս գրածներս լավ միտք առնելով {կարդա} ու հետո քո խղճմտանքովդ քո սրտին եւ հոգուն պատասխա

ննադատական հայացքը կզարգանա - թո՛ղ այն ժամանակ նա {կարդա} վերլուծական մասը եւ ներածությունը, որտեղ եւ կարո

ինչպէս ասել էր Նալբանդեանցը: Դու առհասարակ լա՛ւ {կարդա} " Հիւսիսափայլը " եւ կը տեսանես, որ նա ամենայն կե

ներքին համոզման 29-երորդ երեսի վերջին հինգ տողերը {կարդա}...: Ան թող ըլլայ քեզի պատասխան, եթէ ոչ այսուհ

Գիրքը քեզ, Թէ չես լսել մինչ հիմա, Ապա վեր առ եւ {կարդա}: Իսկ այն մասին, թէ նրան Սիրէ Ադամն պիտ մաքուր Ե

ւնը միշտ ունեցել է նուրբ եւ դիւական ճաշակ: - {Կարդա} ՛, - ասաց սատանան դառնալով դէպի չար ոգի օրագրապետ

ն "... չկամիմ այլեւս լսել քո վիպասանական ոճր. {Կարդա} ՛ ճարտասանական ոճով, սկզբից դէպի վերջը: - Ա

սատանան փառահեղութեամբ. ես շատ մեծ մարդ եմ... {կարդա} ՛ ինձ ճարտասանական ոճով, առանց ծանրացնելու իմ գլո

ւիրելի բարեկամների եւ ծանօթների անունները: - {Կարդա} ՛ տեսանեմ: Պ. Շաքարեանցը հանեց սեղանի վերայի

նք, - իսկոյն պատասխանեց պ. Մարկոսը: - Առ, {կարդա} ՛, բայց ձայնով, ես եւս կամիմ լսել, որովհետեւ մո

իսոփայութիւնը աւանդել մի անշարժ տումարի մէջ: {Կարդա՛յ} այդ փիլիսոփայութիւնքը, որպէսզի սորվիս փիլիսոփայո

նում ձեռը, բոլոր պատճառը այն չէ, որ չի կամենում {կարդալ}, բան հասկանալ, այլ մանավանդ այն է, որ կարդացած

րից օգուտ չտեսանելով այժմ տիրացու Սրապիոնին Նարեկ {կարդալ} է տալիս. ճշմարի՞տ է այդ...... Մ. Նալբա

որություն ունիմ, որ ոչ ոք չի կարող իմ դրությունը {կարդալ} ելլեսիս վերա: Ուրախ եմ միայն, որ առողջ եմ, եւ

Սարգսէ Ծատուրեան Աղաւելեան, չկարեմ լռել, եւ ոչ {կարդալ} զարժանին անքալելի դատապարտութիւն, ի գլուխ նախնեա

ղմված են, կլիներ անարդարացի: Չի կարելի դատավճիռ {կարդալ} մի որեւիցե ժողովրդի գլխին, ի նկատի ունենալով նրա

տառ է տպագրված, որ առանց դժվարության հնարավոր չէ {կարդալ}, մանավանդ որ իմ աչքերով պարծենալ բոլորովին չեմ կ

աղուց տպագրված է: Անանիային խորհուրդ եմ տալիս {կարդալ} Ֆոշեն: Չնայած այդ գիրքը ժամանակակից Անգլիան չի ն

ներին: Ինձ համար շատ հետաքրքրական կլինի մի օր {կարդալ} " Կռունկում " մատնանշված հոդվածները, իսկ առայժմ

գոնե խոշորացույցով: Ների՛ր, եղբայր, անհնարին է {կարդալ}, եւ ամենազվարճալին այն է, որ հրատարակիչն ինքը գ

հրովարտակը, ուստի կարծում եմ, որ կը ցանկանային {կարդալ} որպէս բնագրի հաւատարիմ պատճէնը, նոյնպէս եւ նորա

ու ոճ որոնել: Մի գիրք վեր առնուլ եւ մտածութեամբ {կարդալ} եւ աշխատել օրըստօրէ մաքրել լեզուախօսութիւնը՝ չլս

հակալութիւն մատուցանելու ինձ, որ, յանձն առնելով {կարդալ} նորա գրածը " Մեղուի "մէջ եւ ցոյց տալով այդ գրուած

ն ամենայն մարդ, որ հազիւհազ թէ իմանում էր գրել, {կարդալ}, նայում է " Մեղուի " վերայ որպէս մի ողորմելի եւ

պատմութեանը: Խորհուրդ ենք տալիս օրինաւոր կերպով {կարդալ} եւ հասկանալ Խորենացին, եւ եթէ բնագիրը անհասկանալ

րէն, քան թէ Հայերէն: Խորհուրդ ենք տալիս նոյնպէս {կարդալ} Ղազար Փարպեցու նամակը՝ գրած Մամիկոնեանց տիրոջ Վա

դպրոցների որպիսութեանը, Պ. Իսահակեանցը կարո՛ղ է {կարդալ} " Հիւսիսափայլի " 8-երորդ համարում տպած Պ. Կոմս Է

00 տարու փոքրիկ եւ աննշան սխալը, հրաւիրում է ինձ {կարդալ} " Հիւսիսափայլի " 4 ամսատետրակի 338 երեսը, ուր,

եւ գլխաւոր սխալը: Չէ կարելի առանց ծիծաղելու {կարդալ}, մինչ յարգի հեղինակը իւր կցկտուր Յիշատակարանքը,

ն Հայերէնի եւ Ռուսերէնի, ոչինչ չգիտեն, հազիւհազ {կարդալ} այդ լեզուներով եւ իւրեանց անունը գրել տառասխալ ան

Բիւր անգամ ցաւելի երեւոյթ: Ես ժամանակ չունէի {կարդալ} բոլոր գիրքը. ահա այստեղ նշանակած երեսներս միայն

ւնք ունենաս այս բաների մասին եւ յոյս ունեմ երբեմն {կարդալ} քո Յիշատակարանի մէջ այս բոլորի մանրամասն նկարագրո

աւիրում ենք բոլոր Հայոց վաճառականքը ուշադրութեամբ {կարդալ} այս տողերը եւ ամենայն արդարութեամբ դատաստան կատար

ուտք " օրագիր: - Դու ինչպէ՞ս համարձակւում ես {կարդալ} այն բանը, որ ես նզովել եմ: - Ի՞նչ նզովելու

ինչպէս մտածում են ոմանք: Հայոց ազգը շատ տեղ գրել {կարդալ} չգիտէ, շատ տեղ կորած է մինչեւ անգամ եւ լեզուն.

տղայ կամ աղջիկ երեւէր նորա ժողովրդի մէջ, որ գրել {կարդալ} չգիտէր: Քահանան ունի իւր ծուխի ցուցակը, նա գիտէ

մից՝ քահանաներից պահանջելով ազգի զաւակներին գրել {կարդալ} ուսուցանել, միւս կողմից՝ անհրաժեշտ են ազգային օ

եւեցաւ Պ. Խուդաբաշեւի գիրքը, մեք հարկադրուեցանք {կարդալ} նորան ակամայ, ակամայ կարդում էինք՝ յառաջուց ճան

եծ հաճութեամբ նայեցայ վերնագրին, բայց երբ սկսեցի {կարդալ} արդէն յառաջաբանը, ասես թէ ապտակ իջեցուց երեսիս.

դի ժամանակակից անցքերին: Ո՛ր Հայը, որ փոքրիշատէ {կարդալ} գրել գիտէր, չէ տեսանելու Պ. Խուդաբաշեւի սխալանք

են տեսնելու, չպիտի՞ գուշակեն այդ, հէնց որ սկսեն {կարդալ}: Իրօք որ, ծիծաղելի է. միթէ ամեն մարդ, որ երկո

դ վրայ աշխարհ զարմանայ։ Ինչո՞ւդ է պէտք գրել {կարդալ} ՝ որ մէկ փողի չի արժէր, Գլխիդ հազար գիրք ժւ

թեան եւ դաստիարակութեան մէջ: Քահանայ ունինք, որ {կարդալ} չգիտէ. քահանայ ունինք, որ հայերէն չէ կարող խօսե

րած մի գիրք (իհարկէ՝ հայերէն) եւ սկսէր չոր չոր {կարդալ} այնքան, մինչեւ որ անգիր ուսանէր միանգամայն կարդա

յ, աւելորդ համարելով այս մասին երկար բարակ քարոզ {կարդալ}, պարտականութիւն եմ համարում միայն այսքան ասել,

ռանց հոգիանալու եւ ջերմանալու եւ սիրտը շարժուելու {կարդալ} Ամերիկայի յայտնագործութեան նախերգանքը եւ վերջաբան

քը պիտի հասկանալ. կամ թէ նորա ի տեղ պէտք է նոցա՞ {կարդալ} եւ բոլոր յիշուած սրբերին վերաբերել, մենք յանձնառ

րով լցնում է օրագիրները, այնպէս, որ ոչ ոք չկամի {կարդալ} դորանց: - Չէ, չեմ լսած այդպիսի ազգի մասին,

ինձ է պատկանում: Բուբանդուսը պատրաստւում էր {կարդալ}, սատանան ասաց. - Նստի՛ր, իմ պատուական Բուբանդո

կան Բուբանդուս, որ քեզ աւելի հեշտ ու յարմար լինի {կարդալ}: Բուբանդուսը դարձաւ դէպի նա քամակով եւ գլուխ

բռնեց թուղթը գլխիվայր, փռնդաց, սուլեց եւ սկսեց {կարդալ} վերջից դէպի վեր վիպասանական ձեւով. - եւ այլն, ե

Բէհեղզեբուղը գլուխ տալով: - Լսուա՞ծ բան է, {կարդալ} ու մտածել, կամ կարդալով մտածել. բացի դրանից. -

ուբանդուսը ուղղեց թուղթը ինչպէս յարկն էր եւ սկսեց {կարդալ} սկզբիցը: Ե ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ " Մռայլագ

նացել էր մաքուր, նոյնքանը դողդոջուն ձայնով սկսեց {կարդալ}: - Կացցէ մնասցէ այս արձան յիշատակի երախտապար

ւթյուն խնդրեց սատանայից մի արձակ կամ ոտանաւոր ճառ {կարդալ} այն հանդէսի մէջ, ուր պիտոյ է երեւէր առաջին անգամ

ր սատանայից մի արձակ կամ ոտանաւոր շնորհաւորութիւն {կարդալ} իւր զաւակի գալստեանը, կանգնած էր թուղթը ձեռքին:

, համբուրեց պատկառանքով նորա պոչի ծայրը եւ սկսեց {կարդալ}: Թ ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ - Ամենամռայլապատուելագու

, նստեցուց բռնութեամբ աթոռի վերայ եւ սկսեց անգիր {կարդալ} մի այլ աղօթք, որ աւելի ներգործական էր նորա աչքու

որ խառնիխուռն ընկած էին, մի թերթ թուղթ եւ սկսեց {կարդալ}: - Ուրեմն բոլորը տասն մարդ, - ասաց պ. Մար

ցը նստաւ իւր բարեկամի մօտ: Պ. Մարկոսը սկսեց {կարդալ}: " Ծանօթաբանութիւն Ալքիմիայի մասին, քաղուած

ան կեանքով, իմացականի մասին գաղափար եւս չունին: {Կարդալ}, գրել, ընդհանրապէս չգիտեն, շատ չնչին բացառութե

եց կոմս էմմանուէլին: Կոմսը վեր առաւ եւ սկսեց {կարդալ}. ՓԵՐԻՆԵՐ ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ ԽՐԱՏ " Եթէ կամենաս փ

ղայի գլուխը մի կարմիր թաշկինակով, իսկ ինքդ սկսիր {կարդալ}: Եւ ահա կարդալու բաներդ, ծննդեան ճրագալուցի գրք

նեանցին: Պարոնը արձակեց գործակատարը եւ սկսեց {կարդալ} նամակը, որի բովանդակութիւնը այսպէս էր. " Ող

ելով իւր ննջարանը, դուռը փակեց իսկոյն, եւ սկսեց {կարդալ} Շահումեանցի նամակը, այսպէս. Օրիորդ Թիւթի

ժանաւորութիւնը. ճշմարիտ է, դրացու աղջիկը գրել, {կարդալ} չգիտէ, բայց առաւել լաւ. մայրս ասում էր, որ կնի

ասում էր, որ կնիկ մարդերու համար առաւել լաւ գիր {կարդալ} չիմանալը, քան թէ իմանալը, պատճառ, նորանից լաւ

կասկածում էր այս բանի վերայ, խորհուրդ ենք տալիս {կարդալ} այն գրուածքը Մխիթարեանց, որ յարաբերւում էին կամ

ոց, Գլ. 3)։ Ճշմարի՛տ է։ Հայերը սովոր էին միշտ {կարդալ} միակողմանի հայ սխօլաստիկների գովեստները Հայոց ազգ

)։ Այո՛, սիրելի՛ ընթերցողք, գիտեմ, դառն է ձեզ {կարդալ} այսպիսի բաներ մեր գրչի տակից, բայց որքան դառն է ձ

սպիսի բաներ մեր գրչի տակից, բայց որքան դառն է ձեզ {կարդալ}, հարիւր անգամ դառնագոյն մեզ գրել։ Երանի՜ թէ ունեն

ոգեւորականութիւնը, ազգի կամքին հակառակ, կամեցաւ {կարդալ} թուղթը, ժողովուրդը աղմուկ բարձրացրեց եկեղեցում.

նչպէս եւ իցէ ժողովրդական կենդանի լեզուն եւ գիտէին {կարդալ} հայերէն։ Հոգով եւ սրտով ցանկանում ենք, որ ա

դի պարտականութիւնն է հեղինակի գրածը ուշադրութեամբ {կարդալ} եւ չհասկացած բառի նշանակութիւնը սորվել՝ կա՛մ մի

ութեան առարկան ` " Սոս եւ Վարդիթերը"։ Շատ {կարդալ} հարկաւոր չէ " Սոս եւ Վարդիթերը ", իմանալու համար

լոյս տալիս, որով նա կարողանում էր գրերը ջոկել եւ {կարդալ} "։ Չգիտեմ ինչ էր յանցանքս, միայն երբ հարցուցի,

ենեւին սո՛ւտ է: Բնութիւնը մի գիրք է, որ պիտոյ է {կարդալ} եւ ուղիղ հասկանալ. սխալ ըմբռնողութիւնքը մեծ վնաս

տերում: Այնտեղ ստիպեցին նորան գլխաբաց եւ ծնկաչոք {կարդալ} մի արհամարհելի եւ պժգալի երդմնագիր, -բոլորովի՜ն

ւ ամուր փաթթուելով մեռած դիակի հետ՝ երեմիականներ {կարդալ}, պարզ եւ յայտնի թշնամութիւն է մեռածին եւ ոչ սէր

ն աշխարհին պատկանելով, շօշափելի էին նաեւ լոկ գիր {կարդալ} գիտնալով մեր գրածը կարդացողին։ Այս պատճառով ասու

իջեցուց երեսիս. հարկ չկայ ասել, որ բոլոր գիրքը {կարդալը} հաւասար էր կից ընդունելու: Թողունք առանց ուշ

հոգու համար մի այսպիսի կերակուր է չ'հասկացած բան {կարդալը} ։ Թոյլ տանք, թէ կարդացածի լեզուն եւս հասկանա

Շաքարեան"։ Պ. Մարկոսը, աւարտելով նամակի {կարդալը}, սկսեց ծանր կերպով եւ մտածողութեամբ համարել․ հար

րկոսը ջերմութեամբ: Եւ արդարեւ նորա անդադար Նարեկ {կարդալը} շատ ձեռնտու էր եղել նորան ընթերցանութեան մէջ վարժ

տուած, - բացականչեց պ. Մարկոսը, աւարտելով թղթի {կարդալը}, - այս ի՛նչ բաներ են... եւ զխորհուրդս քո ո՛ գ

ով պաշտող Գ. Շահումեանց: Մանուշակը, {կարդալը} աւարտելով, համարեայ թէ գունաթափուեցաւ. նամակը չ

որ յառաջ քան թէ " Թափառական հրէայ " վիպասանութեան {կարդալը}, կարողանան ծանօթութիւն ունենալ այս Կարգի մասին,

եցնելով։ Իրաւունք ունի Բէկոնը, մինչ ասում է. " {Կարդալը} հարստացնում է մարդու միտքը, խօսելու մէջ վարժուել

են մնալու մինչեւ որ հրաման տաս: Արձակելու մասին {կարդալիքդ} այս է. " Եւ ի կատարել ամացն քառասնից " վերջն " Ի

գրած գիրերն եւ Կայանուշինն ստացա ի 5 հունվարի եւ {կարդալով} հասկացա մեջի գրվածներն, եւ ես ալ հուսով եմ, որ

ԵԱՆ, Գրած գիրդ ընկալայ, եւ ինչ որ գրել էիր, {կարդալով} իմացա: Ահա պատասխանն գրում եմ, որ ինձի համար մի

Հունվարի 10-ին գրած սիրո նամակը ստացա երեկի եւ {կարդալով} իմացա ձեր ողջությունը, գոհացա աստուծուց, որ ողջ

, Այս րոպեիս ստացա քո մարտի 13-ի գրած գիրդ եւ {կարդալով} իմացա ձեր որպիսությունը, այս գիրիս հետ միասին գր

ր քիչ թե շատ ուսումնասիրել է ներկա Անգլիան, նա, {կարդալով} Ֆոշեի գիրքը, չի կարող չզարմանալ ապշեցուցիչ եւ ակ

գրկեմ ձեզ եւ կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի ձայնը: {Կարդալով} " История цивилизации "-ն ինձ ուղարկելու մտադրութ

ւմ եմ, որ նա ինձ համար տառապում է. մի անգամ եւս {կարդալով} նամակդ, ուղղակի չեմ կարող մի քանի խոսք չասել " Հ

նայող են (գիր բացող, чернокнижникъ), ոմանք՝ {կարդալով} բժշկող, ոմանք՝ թեթեւ թափելով բժշկող, ոմանք՝ դ

դուած լինելով մինչեւ այժմ օբսկուրանտների ձեռքով, {կարդալով} Յիշատակարանս՝ իմ միայնութեան եւ տխրութեան զաւակը

լով ճշմարտութեան կանոններին"։ Պ. Իսահակեանցը, {կարդալով} իմ յօդուածը, փոխանակ շնորհակալութիւն մատուցանելո

անը): Բայց մի փոքր համբերութիւն. կը հասկանաք՝ {կարդալով} Յիշատակարանիս հետեւեալ տողերը, որովհետեւ ես եւս

տանուողներից մինը"։ Ես շատ ուրախացայ՝ {կարդալով} այս նամակը. փոյթ չէ, որ առաջին անգամ մի փոքր ան

այ: Ես ունէի նորա կտակը եւ, ամեն օր եւ ամեն ժամ {կարդալով} նորան, ասես թէ մոռանում էի իմ ցաւերը, ասես թէ մ

այերի վերայ գրած, նշմարում ենք հեղինակի կողմից՝ {կարդալով} հետեւեալ տողերը (տե՛ս երես 443). " Մինն ի գլխա

էր քսան տարի յառաջ մի ուսումնական ազգային, որ, {կարդալով} այս տողերը, անտարակոյս, պիտի յիշէ իւր վհատական

1. Մեզ գրում են, թէ ինչո՞ւ համար լուռ մնացինք՝ {կարդալով} Տէր-Մանդինեանցի " Մեղուի " մէջ (համար 13) Պ. Չ

Դիոսկորոսեան Բաբկէնեանց Տարակոյս չկայ, որ, {կարդալով} այս նամակը, կը հասկանան ընթերցողքը մեր դրութիւնը

, եւ մեր բարի խորհուրդը այն է, որ մեր ժողովուրդը {կարդալով} այս շարքերը, վառուի գործունէութեամբ եւ ետ դնելով

ար 1, 2, 3, 4 եւ 5 Ահա՛ այն կտակները, որ {կարդալով} եւ տեսանելով, թէ բարեպաշտ կտակակատարքը մինչեւ այ

կը լըմըննայ աշխարհիս, Բայց ուսումով, գիրք {կարդալով} չի կըշտանալ փորերնիս։ Ներկայ դարուս ուսումն

րայ: Ինքնակոչ փիլիսոփայի գրուածքը ծայր ի ծայր {կարդալով}, երկու շարժառիթ տեսանք, որ կարապետել են Պարոնին

կամ, թէ նա ինքը կենդանի չէ, նորա եղբայրակիցքը, {կարդալով} այս գրուածը, այսքան միայն հասկանան, թէ ինչ որ ի

ից արտասուքի կաթիլներ: պ. Կ[ոմս] Էմ[մանուէլ], {Կարդալով} քո Յիշատակարանը Հիւսիս[ափայլի] № 1 մէջ, ուրախացա

ուելի ընթերցողքը, կ'իմանան՝ սկզբից մինչեւ վերջը {կարդալով} այս յօդուածը։ Մեր ազգի մէջ մի սխալ է տարածու

ը։ Ի՞նչ հարկաւոր է կրիտիկա. ամենայն մարդ, {կարդալով} մի շարադրութիւն, արդէն կը հասկանայ բանի զօրութիւ

, ազատ է թողում նորանց, որ իւրաքանչիւրքը անձամբ {կարդալով}, զգան զանազան տպաւորութիւն՝ իւրեանց ճաշակին եւ

նից կայսրութիւն իր սքանչելի մտահայեաց գիտութիւնքը {կարդալով} ման գալուց յետոյ, վերջապէս Բեռլինի մէջ 1830-1831

Թուղթն էլ գրեցինք, որ ընթերցասէրքը, Պատմութիւնը {կարդալով}, այս Թուղթն էլ կարդան եւ նորա խօսքի արժանաւորութ

ի կերակուր լինելու համար. բայց արդեօք այդ գրքերը {կարդալով} պիտի լուսաւորուի՛ն այդ տեղում բնակվողքը, կամ ուր

ք, 'ի Կաթուղիկէսն խօսքը Իմաստութիւն (Սողոմոնի) {կարդալով} թարգմանեցինք, որովհետեւ այն Փարպեցու խօսքը չէր։

զարմանալին զառնէն զԵղիսայէ " եւ այլն. մենք Եղիսա {կարդալով} թարգմանեցինք, որովհետեւ Եղիսէն, Եղիայի սքանչելի

վ: - Լսուա՞ծ բան է, կարդալ ու մտածել, կամ {կարդալով} մտածել. բացի դրանից. - յաւելացրեց դեւերի թագաւո

որքա՛ն պատերազմ մարդ ու կնոջ մէջ, շարունակեց նա {կարդալով} ցուցակը, այս որքա՞ն սիրոյ նամակներ են գրուած մի

այական արհեստով, նա պարապում է եւ զանազան գրեանք {կարդալով}: Նա միշտ համարել է իւրեան, եւ այժմ եւս համարում

Օքսֆորդում, յետոյ Փարիզում: Նորա աշխատութիւնքը {կարդալով} չէ կարելի չզարմանալ հեղինակի բազմահայեաց գիտութեա

Երբ կոմս էմմանուէլը ման գալով գերեզմանների մէջ եւ {կարդալով} տխուր եւ սխալներով լի տապանագիրքը, որոնց ե՛ւ գրե

ութեամբ եւ մասնակցութեամբ ականջ էին դնում: Կոմսը {կարդալով} ասաց, - Խեղճ մարդ, ամենայն կարեկցութեան արժանի

րող լցուցանել Աղուանեանցի փափագը: Աղուանեանցը {կարդալով} այս նամակը բարկացաւ, եւ ճակատը շփելով սկսեց ճեմե

եցու բեմերը թնդեցնում էին նզովք ու դատապարտութիւն {կարդալով} այն մարդերի վերայ, որ համարձակուել էին որպէս ճշմ

ութեան համար, այն աշխատասիրութիւնը, որ այս պապը {կարդալով} բացագանչել էր ուրախութենից՝ Spiritus Dei est hic

եւս մի քանի սխօլաստիկների անձնասիրութիւն, որոնք, {կարդալով} Բիլուարդի, Հաբերտի եւ Ալբերտի Աստուածաբանութիւնքը

քերի աւանդութիւնքը։ Աշխոյժ Իգնատիոսը, այս գիրքը {կարդալով}, զգաց իւր մէջ մի այլ ընդունակութիւն, մի բոլորով

եւ մանաւանդ Լայենէզն էր գրել։ Պաւլոս III Պապը, {կարդալով} այս պայմանքը, ուրախութենիցը բացականչեց " Spiritu

ց, եթե դատապարտէր Պապը այս գիրքը։ Կլեմենտ XIը, {կարդալով} այս գրքի Լատիներէն թարգմանութիւնը, որ եղած էր Յա

ւթիւնը, որ եղած էր Յանսէնեանների ձեռքով, ուրեմն {կարդալով} միանգամայն աղճատուած օրինակը, հրամայեց գրել դատա

ոսի տուած խաչով։ Համաձայն ենք, որ մէկ մարդ, {կարդալով} մեր այս տողերը եւ տեսնելով, որ մենք մի կողմից վս

ոչ միայն աշտարակցիք, այլ եւ ուրիշ շատ հազարաւորը {կարդալով} պ. Պռոշեանցի խօսքերը ոչ միայն չեն երկբայիլ այդ վ

ղներին: Հակամէտ եմ կարծել, որ մեր գրագէտքը {կարդալով}, իմ մինչեւ այստեղ առաջ տարած խօսքերը, կ՚ասեն թէ

հայտ առնեմ, որ նոր ճանավարներուտ անունը չի կարցա {կարդալու} - Սվեդա էր, սվեդոյչիք էր, ինչ էր, խնդրեմ ինձի շ

ն այնքան մազ չկա, ինչքան ես սորվելու, գրելու եւ {կարդալու} բաներ ունիմ. բժշկությունը բերբերություն չէ, որ

, կղրկեմ։ Մինչեւ այս հասակը այդտեղ էլ դորան պիտի {կարդալու} տայիք. նա այժմ վաճառական լինելու չէր, որ ասեք թ

, սրտապնդվելով, կկարդամ ե՛ւ բուն գիրքը: Առայժմ {կարդալու} բան ունեմ. եւ ես գրքերը ո՛չ թե սոսկ կարդում եմ,

լ " Մեղու " լրագիրը, այլ ամենեւին կամք եւս չունի {կարդալու}, որովհետեւ պատասխանում է, պարոն Խ... -ին, թէ յ

րամանի " եւ այլն: Ժամանակ չունէի բոլոր գիրքը {կարդալու}. մօտ իբր 60 երես կարդացի շարունակ, մնացածը տեղ

ագիրը: Շնորհակալ ենք " Ընծայից ", որ առիթ տուեց {կարդալու} " Ընդունելութիւն Ընծայի " անունով գիրքը, որի իւր

11) Երես 68. Հարց. - " Սուրբ գիրքը ի՞նչ կերպով {կարդալու} է"։ Պատասխանի. " Պատկառանօք եւ խոնարհութեամբ հ

հրաման ուղարկեց վեհափառ կաթողիկոսը, թերեւս առանք {կարդալու}, հրաման կը տայ եւ ինքը յետոյ, կաթողիկոսական ստո

լ V դարը՝ մեր պատուելի XIX դարու հեղինակութիւնքը {կարդալու} ։ Նա պինդ կապած է ժամանակի շղթաներով. ժամանակը վ

, թէ կարդացածի լեզուն եւս հասկանար, բայց մի բան {կարդալու} ժամանակ բառերի լոկ նշանակութիւնը հասկանալ, չէ իմ

ւ ճանաչում եմ քեզ, քո սիրտը կը ճայթէ մի երես բան {կարդալու} ժամանակ. քո գրիչները այնքան չորացել էին, որովհե

ձայն: Բէհեղզեբուղը պատրաստուեցաւ յայտարարութիւնը {կարդալու}, սատանան ահուդողով, որ ոչ ոքին չէր յայտնում, ն

արմիր թաշկինակով, իսկ ինքդ սկսիր կարդալ: Եւ ահա {կարդալու} բաներդ, ծննդեան ճրագալուցի գրքերը բացի առաջինից

եւս զարմացաւ այս խօսքերի վերայ, պատճառ, թէեւ նա {կարդալու} մօտ չէր, բայց լսել էր վաղուց ահա " Էֆիմերտէի " ե

արութիւն, ծնողքս մի կին մարդու մօտ տուել էին ինձ {կարդալու} 9 տարեկան հասակումս, հազիւ թէ քերականը աւարտել է

թեան ժամանակ, անգործութենից ձանձրանալով, խնդրեց {կարդալու} համար Ասպետական վիպասանութիւններ, բայց այնտեղ չ'

մսից յետոյ, պատուելի վարժապետս այբբենարանը տուեց {կարդալու}. աջահամբոյրը ի հարկէ անշուշտ պիտոյ է լինէր. ես

ներգործող այս կամ այն անձը: " Սոս եւ Վարդիթերը " {կարդալու} ժամանակ, կարդացողի միտքը չի կապուիլ լոկ Սօսի կամ

բայր Միքայել Հ. Գ. Նամակն ուշադրությամբ {կարդալուց} ՝ գտա հոդված կովի յուղի մասին: ՝ Էլի Հ. Գ.

շատ ու շատ լուսափայլ էր, ըստ որում բացի գրել ու {կարդալուց} ոչինչ չգիտէր: Այսպէս ահա խաբել ու որսացել էր նա

տքով: Այսպէս էր նորա հոգու տրամադրութիւնը նամակը {կարդալուց} յետոյ: Երբ աւարտել էր թէյ խմելը, վեր առաւ վերար

ետք է գրեմ ռուսերեն, բացի այդ, նամակներս պետք է {կարդամ} կոմենդանտի առաջ. բարբարոսի արարքն էլ ծայր սահման

րեանցը, տալով թուղթը պ. Մարկոսին: - Այնպէս {կարդամ}, որ հիանաս, - պատասխանեց պ. Մարկոսը ջերմութեամ

էս հանել: Թող ընթերցող հասարակութիւնը վերստին {կարդայ} Պօղոսի չարագործութիւնքը Մեղուի մէջ եւ թող կարդայ

կարդայ Պօղոսի չարագործութիւնքը Մեղուի մէջ եւ թող {կարդայ} ոչ որպէս սոսկ լուր, որ վերաբերութիւն չունէր ընթե

դով ամենայն բանի ընդունակ: Կրօնական ժողովը կը {կարդայ} մեր շրջաբերականը, եթէ զանցառութեան դժբախտութեան

ր լինի նոցայ: Երբ մարդկութեան ապագայ սերունդը կը {կարդայ} նորա թերթերի մէջ այս ամենը, այն ժամանակ առաւել պ

Որոնց գրուածքը եթէ մի մարդ երկա՛ր եւ ջե՛րմ սիրով {կարդայ}, անվնա՛ս կարող է լինել եւ հեշտ ազատուիլ չար աղեղ

րկար է, երկրորդ, որ շատ պիղծ բան։ Կամեցողը թող {կարդայ}, Երկր. Թագ. գլ. ԺԴ, համ. 1-22, 27-29 եւ 32

Բէհեղզեբուղը, - ի՛նչ տեսակ գրում են դոքա այժմ. {կարդայ} ինչպէս կամիս, սկզբից դէպի վերջը, վերջից դէպի սկ

դէպի փերիները, ուստի փոխի՛ր տղան եւ երրորդ անգամ {կարդայ}, անպատճառ կը գան: Ինչ որ ունիս հարցանելու նոցան

եան, մարդասիրութեան եւ միաբանութեան վերայ, թո՛ղ {կարդայ} Աւետարանը. նա կը տեսանէ այնտեղ, որ այն Աւետարան

եւ հասկանալ, մանաւանդ եթէ մի փոքր ուշադրութեամբ {կարդայ}, կամ թէ մի մարդու հարցնէ կամ բառարանին ակը տայ։

ուրդ տալով ամեն հայի, որ առնու այդ գիրքը եւ ինքը {կարդայ}, որովհետեւ անհնար է նորա բովանդակ արժանաւորութիւ

տուածային կատակերգութիւնը " լատիներէն թարգմանէ ու {կարդայ} ։ Եւ չենք ուզում միմիայն այն պատճառով, որ մեր ցա

նել որպէս մի նորութիւն. գոնէ աւելի հաճութեամբ կը {կարդայինք} դորան: Ամենայն մարդ, որ կարդացած էր " Պաւլոս եւ

. գիրքը տպած է անանուն: Երանի՜ թէ մէկ օր հայերէն {կարդայինք} այդ հոյակապ եւ ազնիւ գործը: Աւելորդ է ասել, որ

ջը եւ կտեսնեք բանի զորությունը: Թող եւ ուրիշները {կարդան} եւ հավատան, որ Նալբանդյանցը ոչ թե առանց ստորագրո

եմ առ պ. Ս. Հ. Աբգար, եւ խնդրել եմ որ ինքյանք {կարդան} եւ ձեզ եւս ցույց տան: Այնտեղ կտեսանեք, որ ես

ոյն ձգում եմ Յիշատակարանիս մէջ, որ ուրիշները եւս {կարդան} եւ տեղեկանան դորան: Մօտ ժամանակներումս ստացա

անձին ուշադրութեամբ եւ, մանաւանդ, համբերութեամբ {կարդան} այս տողերը: Երբ Սեւ ծովի նաւարկութիւնը կապու

ալոց սերունդքը պիտի յաւիտենական նախատինք եւ նզովք {կարդան} իւրեանց անհոգ եւ անփոյթ հայրերի եւ պապերի գողացած

թերցասէրքը, Պատմութիւնը կարդալով, այս Թուղթն էլ {կարդան} եւ նորա խօսքի արժանաւորութիւնը փորձով հասկանան։

ւնը, եւ թո՛ղ մեր սիրելի ընթերցողքը ուշադրութեամբ {կարդան} եւ դատաստան կատարեն։ " ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆ Ի

հեղինակը, կամ մեր ընթերցողքը, եթէ ուշադրութեամբ {կարդան} այս անցքերի նկարագրութիւնը, որ մենք, առանց մեր

յ հեղինակը կամ մեր ընթերցողքը, եթէ ուշադրութեամբ {կարդան} այս անցքերի նկարագրութիւնը, որ մենք հարազատութեա

" բանի մէջ (եր. 53) վիրաւորացը վիրաւորիս պիտի {կարդանք}, որովհետեւ միայն Փարպեցու գլխին էր եկել փոթորիկը

եանցը: - Տնաքանդ, խօսելու ժամանակ չէ, բե՛ր {կարդանք}, - իսկոյն պատասխանեց պ. Մարկոսը: - Առ, կա

չդեռ նա չէ կատարել այս գործը, մէք նորանից ծածուկ {կարդանք} նորա նամակը եւ տեղեկանանք կուսական գաղտնիքին:

րոջներուս եւ բոլոր ազգականաց, եւ այս գիրս լավ մը {կարդաս} հորս եւ մորս առաջեւն, որ նոքա եւս իմանան իմ արդա

արությունքը: Ահա ուղարկում եմ քեզ մի օրինակ, որ {կարդաս}, հոգիդ փառավորվի ու ցնծաց. ես քո այս բանի վերա

իրս առնելէդ ետքը, անպատճառ ճիճայիս երթաս եւ գիրս {կարդաս} ու ինձիմեն ալ արապաներով բարեւ անիս: Մամայիս արդ

րում եմ այստեղ, բայց այն պայմանով, որ դու միայն {կարդաս}, եւ Յիշատակարանիդ մէջ չերեւի. բարեկամութեան անո

զարմանաս եւ թեթեւամտութիւն կը համարես, երբ որ կը {կարդաս} " հեշտ ճանապարհով " խօսքը, բայց այն ժամանակ յիշի

գայթ, խորամանկ քաղաքական խորհրդով: Ո՛ր մինը {կարդաս}. " Հայոց հոգեւորականութիւնը, որ հասկացել էր այս

դժոխքի օգտի համար, որպէսզի նա, ներս մտածի պէս, {կարդաս} այդ յայտարարութիւնը, եւ ես տամ նորան արժանի վարձ

րից ամենահարկաւոր ծանօթութիւնքը եւ համառօտապէս կը {կարդաս}. երբ նա կը ներկայանայ իմ խաւար զօրութեանը. այդ

Ի լեառն Սինայ ", Սուրբ Ստեփանոսի գրքից: Այս կը {կարդաս} կ'աւարտես եւ երեք անգամ կը փչես ջրի երեսը եւ ջուր

եր. 51)։ Մեզ թւում է, որ թէ ուշադրութեամբ {կարդար} պ. Էմինը Փարպեցու Պատմութեան 221-22 երեսները, ո

ան չպետք է հանդիմաներ նվաճման համար. բայց ինչպես {կարդարացնի} Ֆոշեն " քաղաքական փիլիսոփայությանն " հետեւող Ֆրան

եւով: Բացեց խեղճը դողալով. Բայց ի՞նչ {կարդաց}, ի՞նչ տեսնէ - Յոյս, յոյս, գլխից մինչեւ ց

ր կարծիքները, որ վերեւը մէջբերինք, եւ ընթերցողը {կարդաց}, կամ, եթէ սոցանից շատ առաջ ապրած հեղինակների գո

վեալքս ի հրաժարումն ", մեր նուաստութիւնը նոյնպէս {կարդաց} մի դամբանական ճառ՝ տալով հանգուցելու մարմնին իւր

: Պ. Մարկոսը բացեց կնիքը եւ աչքերը տրորելով {կարդաց} հետեւեալ խօսքերս․ " Սրտակից բարեկամ.

ցին: Պ. Մանթուխեանցը, բաժակը ձեռք առած չառած, {կարդաց} տակի գրերը... - Չկամի՞ք ծխել, - հարց արեց

կաս առնէ: Այսպէս էր Մանթուխեանցի քարոզը, որ {կարդաց} Շաքարեանցի գլխին: Շաքարեանցը մի գիտնական մարդու

անյայտացաւ: Թիւթիւնճի-օղլուն բացեց նամակը եւ {կարդաց} բարձր ձայնով. Մանուշակի ասեղը դադարեց եւ նորա բո

ի նամակ ձեռքին, Թիւթիւնճի-օղլուն շտապեց բանալ եւ {կարդաց} այսպէս. Գերապատիւ Թիւթիւնճի-օղլու. Ես

թեանց պարապելով, իմ տկա՛ր մտքի զօրելու համեմատ, {կարդացա՛ծ} եմ գրուածքը սո՛ւրբ մարդոց, որ Սուրբ Հոգու զէնքով

իւրեան հասուցանէ: Երկրորդ հոգատար Չգիտեմ, {կարդացա՞ծ} կը լինիք սորա անունը պատմութեան մէջ թէ ո՛չ. սա մ

զմ անեն, թող անեն եւ մեզ միացած պատահեն: Իհարկե {կարդացած} կլինեք Մխիթարյանց մասին գրածս. նոյեմբ. տետրակի

ն բան այնպես լավ երթա, որ թշնամիք ամոթապարտվին։ {Կարդացած} կլինիք " Մեղուի " 10 համարի իմ նամակիս պատասխանը

տ անգամ հանել է նորան փայտակուտի վերայ: Իհարկէ, {կարդացած} կը լինիք Լերմոնտովի Մարգարէն։ Նա մի տեղ ասում է

րիցս եւ ոչ մինը, օգնական եւ ձեռնտու չլինելով մեր {կարդացած} գրքի հեղինակին, հարկաւ, նորա աշխատութիւնը պիտի

հաճութեամբ կը կարդայինք դորան: Ամենայն մարդ, որ {կարդացած} էր " Պաւլոս եւ Վիրգինէ " անունով Բեռնարդէն դը Սան

իարէն, Գերմաներէն եւ Ռուսերէն լեզուներին, արդէն {կարդացած} կը լինին " Թափառական Հրէայ " վիպասանութիւնը եւ ճա

ՀԵԳԵԼԸ ԵՒ ՆՈՐԱ ԺԱՄԱՆԱԿԸ ԲԵՌԼԻՆԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ՄԷՋ {ԿԱՐԴԱՑԱԾ} ՀԱՅՄԻ ԴԱՍԵՐԸ: ԹԱՐԳՄ. ՍՕԼԵԱՆԻԿՈՎԻ - Ս. Պ. Բ.

անադութեանց հիման վրայ (տե՛ս Գրան[ովսկու] ճառը, {կարդացած} Մոսկուայի համալսարանում 1852, յունուար 12, տարե

ւմ Չամչեանին, այլ ուրա՛խ ենք, որ նա, շատ անգամ {կարդացած} լինելով Վարդան վարդապետի գիրքը, չէ կամեցել կրկնե

է նշանակում դաստիարակութեան պակասութիւնը: Եթէ նա {կարդացած} լինէր այն գրեանքը, ինչ որ ես կարդում եմ, այն ժա

- Ապա ի՛նչ էիր կարծում, սիրելիս: Ալքիմիան քո {կարդացած} բաների նման չէ. ի՛նչ քո կարդացած, եւ իմ թալիսմա

ս: Ալքիմիան քո կարդացած բաների նման չէ. ի՛նչ քո {կարդացած}, եւ իմ թալիսմաններին եւս նման չէ. դա մի ջոկ բան

ւած է զօրութենից եւ պիտի ասել, որ մեք մինչեւ այժմ {կարդացած} չէինք Չամչեանի մի գործը, որ այսպէս թոյլ լինէր։ Տա

բարի խորհուրդ ունէր մեր ազգի համար։ Մեք տեսած ու {կարդացած} էինք վաղուց ահա՛, գուցէ քսան տարի յառաջ, մի այդ

եցութիւն ունենալ։ Եւ ինչպէս կարնայ ժողովուրդը իր {կարդացած} գրքից մի ձեւ առնուլ մի որոշեալ բառի վերաբերութեամ

յց տալ։ Տարակոյս չկայ, որ ժողովուրդը, իսկոյն, {կարդացած} րոպէին, չէ կարող հասկանալ ո՛չ հին լեզուի եւ ո՛չ

մ կարդալ, բան հասկանալ, այլ մանավանդ այն է, որ {կարդացածը} չի հասկանում եւ, թե մինչեւ այժմ հայերի համար գրվ

հանան կարդում է մի բան, հարցանում է, թէ ի՞նչ էր {կարդացածը}: Քահանայն պատասխանում է՝ " Արեւմուտք " օրագիր:

արդալ այնքան, մինչեւ որ անգիր ուսանէր միանգամայն {կարդացածը}, թէպէտ այս մի մեքենական սարսափելի տանջանք է։ Բա

ուր է չ'հասկացած բան կարդալը։ Թոյլ տանք, թէ {կարդացածի} լեզուն եւս հասկանար, բայց մի բան կարդալու ժամանա

. սկսեց իւր խօսակցութիւնը իմ հետ այսպէս. - {Կարդացե՞լ} ես " Հայաստանի Մեղուի " 16-երորդ համարը: -

գրքին, իհարկե, սոսկ միայն ներածությանը, որ ես {կարդացել} եմ, եւ որի մեջ, ինչպես ինձ թվում է, հեղինակը լ

լիս. ես հավատացած եմ, թեեւ դեռ ամբողջ գիրքը չեմ {կարդացել}, որ այն ժամանակներից շատ բան է փոխվել, իսկ ինչո

քիչ էր մնում նվաղեր այն բանից հետո, երբ ես արդեն {կարդացել} եմ Գիզոյի նույնանման պատմությունը Փարիզում եւ բել

որին, Բոքլն ուղարկեցեք, ես մի տեղ ինչ-որ բան եմ {կարդացել} այդ երկի մասին: Այժմ, սրտապնդվելով, կկարդամ ե՛

ոչինչ չի գրում. վաղուց է, ես նրա նամակները չեմ {կարդացել}, ախր նա առաջ գրում էր: Անանիա, այնուամենայնիվ

ավական է: Բայց բանն այն է, որ այդ մասը ես արդեն {կարդացել} եմ. պետք է, ուրեմն, սպասել մինչեւ լույս կտեսնի

ատարակվում է Մոսկվայում եւ առաջին հատորը ես արդեն {կարդացել} եմ մեծ հաճույքով։ Հեղինակը պողպատե տրամաբանությո

ստանի Մեղուի " 16-երորդ համարը: - Չէ՛, չեմ {կարդացել}, - պատասխանեցի ես, - որովհետեւ չեմ ստանում:

, - որովհետեւ չեմ ստանում: - Ափսոս, որ չես {կարդացել}. նորա հրատարակողը՝ Մանդինեանց Ստեփանոս քահանան

մի յօդուած տեսայ վաճառականութեան մասին, թէեւ չեմ {կարդացել}, բայց գիտեմ, որ յիմար բան պիտոյ է լինի. պատճառ

շեալ երեսը եւ տեսայ, որ Կոմս Էմմանուէլը ոչ թէ չէ {կարդացել} " Մեղու " լրագիրը, այլ ամենեւին կամք եւս չունի կ

ւմնականը (?), բայց թէ Պ. Իսահակեանցը ինչպէս է {կարդացել}, որ տեսել է այնպիսի բան եւ ուստի՞ գիտէ, որ Պ.

թէ ի՞նչ բան է Տրովատոր ողբերգութիւնը, որի մասին {կարդացել} էր մի լրագրում, թէ անդադար ձեւացնում են թէատրոնա

տարակուսեցանք կարծել, որ պարոնը կա՛մ ամենեւին չէ {կարդացել} Խորենացին, կա՛մ թէ չէ հասկանում նորա գրուածքը:

քերի երեւելը: Խորենացին կարդացողը, եթէ օրինաւոր {կարդացել} էր, պիտի անշուշտ տեսանէր, որ Հայերը տիրապէս կռա

համար ասում ես դու ինձ, 800 տարի է շարունակ. ես {կարդացել} եմ, միտքս գալիս է, բաղանդիստների շարադրութիւննե

: - Սեւ ուրախութիւն կը գար քո գլխին, եթէ չէի {կարդացել}... ի՛նչ օր էին ձգել քեզ քո բարեկամքը. հաւատա՛

ս աւանդութիւնը, վէճ չունինք. մանաւանդ մենք չենք {կարդացել} այդ մասին մի գրաւոր յիշատակարան: Ինչ որ վարպետից

ցի պատասխանն: [Նամակի վերեւը գրված է] Ծածուկ {կարդացեք}: Ամոթ է: Օտար մարդու առջեւ չի կարդաք: 1

որա գործը՝ " Շարք կաթողիկոսաց " անունով։ Խնդրեմ {կարդացէք} Ղազար Փարպեցու նամակը, որ գրում է Մամիկոնեանց տի

ացը սիրո բարեւ, Կայանուշին գրած մի քանի տող գիրը {կարդացի}, շնորհակալ եմ, որ չի մոռանում: Անցյալները Խոնղ

3-ին գրած սիրո նամակը ստացա եւ ինչ որ գրել էիր՝ {կարդացի}, իմացա. ինչ որ կամենում էիր, ահա՛ ուղարկեցի,

րտի երեքից, ստացա անկորուստ եւ ինչ որ գրել էիր՝ {կարդացի} տեղեկացա: Քո գնալուց հետո, մինչդեռ Մոսկվա էի

րեց՝ Ֆոշեի գիրքն էր, որի ներածությունը ես արդեն {կարդացի}, եւ մի փոքր ներքեւ կասեմ իմ կարծիքը: 14-ին նամա

երի համար շատ եւ շատ շնորհակալ եմ. մի քանի անգամ {կարդացի} նամակդ, որ ինձ մեծ բավականություն պատճառեց: Այն

Մայիսի 15-ից ուղարկել էին մի լրագիր հրատարակողի: {Կարդացի} այդ ոտանաւորը եւ, երբ կամէի արտագրել նորան Յիշատ

նակ չունէի բոլոր գիրքը կարդալու. մօտ իբր 60 երես {կարդացի} շարունակ, մնացածը տեղ տեղ, ինչպէս պատահեցաւ: Բ

մնացածը տեղ տեղ, ինչպէս պատահեցաւ: Բայց ինչ որ {կարդացի}, կարդացի կատարեալ ուշադրութեամբ, այնպէս, որ կա

եղ տեղ, ինչպէս պատահեցաւ: Բայց ինչ որ կարդացի, {կարդացի} կատարեալ ուշադրութեամբ, այնպէս, որ կարող եմ մաք

բոլոր գիրքը. ահա այստեղ նշանակած երեսներս միայն {կարդացի} ՝ մնացածը հարեւանցի թերթելով: Այժմ խօսեմ ուր

ւնը] նշան[ակուած է] 19-ին: Տունից եկած թղթերն էլ {կարդացի}, եւ աղբաթս սաստիկ խառնուեցաւ: 12 եւ մանաւանդ 13

, - պատասխանեց օրագրապետը, - ես յառաջ եւս ծառայ {կարդացի} եւ այժմ նոյնպէս կարդում եմ. ես չեմ կարող այլեւս

Հոգուս ցանկալի. Աղքատի ձեռքով ուղարկած նամակդ {կարդացի} եւ շատ ցաւեցայ, որ այդպէս վրդովուած էր քո հոգու

Հոգեւորք, որք առ ընկճեալ ազգս խրախոյս եւ քաջալեր {կարդացին} հօտին իւրեանց, հոգեւորք, որք վասն լուսավորութեա

ը, տեսանելով միմյանց, ուրախացանք եւ փառավորապես {կարդացինք} օրագրի 11 համարը: Առաջիկա փոստայով մի այլ նամակ

լ Յիշատակարանիս մէջ: "... Վերջապէս առինք ու {կարդացինք} ", - գրում է հեղինակը (" Ընդունելութիւն Ընծայի

" Արտաւազդ " Երբ այս պաշտօնական թղթի պատճէնը {կարդացինք}, անդեն առ նմին համոզուեցանք, որ այսուհետեւ ասել

արեանց գրած, յառաջաբանութեան մէջ (հին լեզուով) {կարդացինք} " գլուխ գործոց " որպէս բառական թարգմանութիւն Ֆրան

Վարդիթերի " քննութիւնը: Մենք քանի ու քանի անգամ {կարդացինք} այս գործը եւ ուշադրութեամբ. գալիս ենք այժմ անաչա

եւ կտպվի փառավոր: 2 № " Հիշատակարանն " իհարկե {կարդացիր}, թող պ. Շամիլը յուր Խալիլ Նայիրին մին հոգոց ասե

օրագրապետը, - բայց կրկնի՛ր եւ այն, ինչ որ այժմ {կարդացիր}. քո ոճը շատ հաւանելի է ինձ: Բուբանդուսը սկ

ատեց սատանան, - մի փոքր յառաջ աւելի լաւ եւ խելօք {կարդացիր}: - Միայն ծառայ, Ձեր մռայլութիւն, - պատասխա

ի՞նչ պատասխան կրնայինք տալ: Դուք, որ այդ գիրքը {կարդացիք} եւ հեղինակին ըսածին համեմատ, անշուշտ, ամեն տողե

ակների սրտի մէջ, որոնց առաւօտ եւ երեկոյ աղօթք են {կարդացնում}, որ Հայերը դարձ գան եւ, դուրս գալով հերետիկոսու

իում գիրս է տեյին խոռոզլամիշ եղածդ ի՛նչ է, ատմիշ {կարդացող} պիտ՝ լաս: Գիտեմ որ դուն ալ, սիրելի ճիճաս ալ սի

հակառակորդի պատահելով: - Ես յիմարութիւնների {կարդացող} չեմ եւ ժամանակ չունիմ եւս ուշադիր լինելու տգէտ մա

, եթէ, արդարեւ, այսպէս պիտի խօսի Յիշատակարանիս {կարդացող} Հայը, ինչո՞ւ ապա վառեցիր, բորբոքեցիր իմ մէջ մի

ատասխանում է, պարոն Խ... -ին, թէ յիմարութենների {կարդացող} չէր՝ չնայելով, որ Պ. Խ. գովում էր " Մեղուն "

ունարէն գիրքերը, թէեւ մարդ չկար վանքում յունարէն {կարդացող}: Խոսրովիկը, դեռեւս Հայաստան չմտած, երբ լսեց

բոլորը օտարի վաստակ է եղել. դու եւ բուն գրող կամ {կարդացող}. ես շատ լաւ ճանաչում եմ քեզ, քո սիրտը կը ճայթէ

վարիչ դեւի արտաքին կերպարանքը. պատճառ, իմ գրածը {կարդացող} ամուսնացած մարդերի երեք բաժինը արդէն ծանօթ է նորա

ամանակից աշակերտուեցայ Սիմոն վարժապետին, այնպիսի {կարդացող} եւ աստուածաբան մարդու: Ի՛նչ գլուխ ունէր, ի՛նչ ո

լ, որ դու իմանայիր նորան: Փո՛յթ չէ, դու եւս մի {կարդացող} մարդ ես, այսօր դարձիր եւ խոստովանահայր, ի՛նչ կա

էր եւ վարդապետի վերայ եւս, որ չնայելով, թէ շատ {կարդացող} էր, այսուամենայնիւ կատարել էր տուել իւր վերայ այ

ից առաջ մնացած գաղափարների քարոզ: Ո՛չ գիրք, ո՛չ {կարդացող}. դպրոց էլ հարկաւոր չէ: Թո՛ղ կործանուի բողոքական

լիդ կալին մեռնիմ, - երեսիդ խալին մեռնիմ, Լսել եմ {կարդացող} ես, - սաղմոսիդ ծալին մեռնիմ: Ամպել ես ամպի

ց լեզուի մէջ զենդական խօսքերի երեւելը: Խորենացին {կարդացողը}, եթէ օրինաւոր կարդացել էր, պիտի անշուշտ տեսանէր

մեծ մասը այսպիսի բաներից է բաղկացած։ Ո՞վ է դոցա {կարդացողը} եւ հասկացողը, եւ ո՞ւր է այդ գրքերի հանդէսը։ Այո

նը։ Բայց՝ ի՞նչ խորհրդով, օգուտը ի՞նչ է, ո՞վ է {կարդացողը} կամ հասկացողը, նա չէ մտածում. նա ցանկանում է մի

որ Տէր Պապը նզովել է այս աշխատութեան հեղինակը եւ {կարդացողը}, ուրեմն եւ՝ թարգմանողը։ Եւ ճշմարիտը պիտոյ է խո

ի այս Գէթի մէջ եւ չլսուի՛ Ասկաղովնի դռներում ". {կարդացողը} կը հասկանայ։ Բայց ես թէ՛եւ այդ տեսակ աղանդաւո

մեր բացատրութեանց մէջ յայտնած ենք մի տեղում։ {Կարդացողը} երբեմն վկայութիւնք պիտի տեսնէ մեր բացատրութեանց մ

ն, մենք միանգամ այստեղ ենք դնում այդ բոլորը, որ {կարդացողը}, երբ բացատրութեանց մէջ տեսնէ այդ գրքի անունը, ի

՛տ է հետեւում Պաւղոսի ձեւերին, ինչպէս պիտի տեսնէ {կարդացողը} ։ § 14. Բնագիրը. " Եւ ամենեցուն կղկղանք թէպէ

նում պարզապէս. ուստի եւ բնագիրը պահեցինք, գուցէ {կարդացողը} մեզանից աւելի հասկանայ։ § 16. Կորնթացոց հետ

արզպանին հետ եւ Կամսարականների մասին, այդ ինքը՝ {կարդացողը}, կարող է տեսնել առանց մեր ասելու։ Երրորդ՝ մ

իմար եւ իմաստուն կոյսերի առակի վրայ է ակնարկում։ {Կարդացողը} կարո՛ղ է տեսնել այդ առակը Մատթ. գլ. ԻԵ, համ.

մեծ հաճութեամբ ընդունեց այս առաջարկութիւնը: {Կարդացողը} անտարակոյս պիտոյ է զարմանայ, որ մի քանի թերթ յառ

գլխարկը եւ ջոխին, եւ դուրս գնաց իւր տանից: {Կարդացողը} այս գործի, կարելի է, կարծէ, թէ պ. Մարկոսը մի

լորդ ենք համարում կրկնել. պատճառ, ուշադրութեամբ {կարդացողը} իսկոյն կը հասկանայ այս անտարբեր գործածութիւնը երկ

եղինակը, ուզելով իր գործը այդ բարբառով գրել, որ {կարդացողը} ոչ միայն Աշտարակի վարքի, բարքի, այլ նորա լեզուի

է ո՞րը սոցանից հանրական է Արարատեան լեզուին եւ թէ {կարդացողը} ո՞րը պիտի ընդունի՝ ճիւղեր, ճիւղե՞րի, թէ՞ ճիւղե

եղինակը, ուզելով իր գործը այդ բարբառով գրել, որ {կարդացողը} ոչ միայն Աշտարակի վարքի բարքի, այլ նորա լեզուի վ

շատ: Այսօր, այս տողերի գրողը, կամ նոցա ամէն մի {կարդացողը}, չէ՞ որ հայ է: Լաւ որ հնար չկայ իմանալու թէ ով

սոցանից զատ հարկաւոր համարեցինք գրել, այդ բոլորը {կարդացողի} ձեռքին է այժմ։ Թղթի թարգմանութեան ժամանակ թար

աւանդ անհիմն, ենթադրութիւնքը սար ու ձոր են ձգում {կարդացողի} միտքը։ Մեզ ցաւելի է, որ պ. Էմինի այս ոճը սիրել

պատկանաւոր է. գոնէ չէ նեղացնում եւ չէ ծանրացնում {կարդացողի} կամ լսողի գլուխը: - Իմ ծայրագոյն վէզիրը շատ

", իմանալու համար, թէ ի՛նչ տեսակ հեղինակի հետ է {կարդացողի} գործը. նորա հոգու ոսկեդարեան անմեղութիւնը փայլու

յն անձը: " Սոս եւ Վարդիթերը " կարդալու ժամանակ, {կարդացողի} միտքը չի կապուիլ լոկ Սօսի կամ Վարդիթերի հետ, այլ

յս անաջող առքը խիստ անախորժ տպաւորութիւն է անում {կարդացողի} վրայ: Ասես թէ Հայաստանի աղջիկները հին կամ նոր Բա

յնպէս, որ աստիճան-աստիճան աճէին ու հասակ առնուին {կարդացողի} առջեւ, դորա փոխանակ հասարակաց կեանքի նկարագիրը շ

մ է այդ հասկացողութեանց սխալականութիւնը, որ ամէն {կարդացողի} համար, իսկի մեղադրանքի կարգում էլ չեն: Սօս եւ Վ

մեղադրում է հեղինակը: " Սոս եւ Վարդիթերը " {կարդացողի} մտքին կլինին երեւանցի ուխտաւոր երիտասարդքը, որ Հ

վանում ենք, բայց ի՛նչ անես, երբ Փարպեցու Թուղթը {կարդացողին} սար ու ձոր են ձգել՝ " կամ զՎաղարշապատ եւ կամ զմե

շափելի էին նաեւ լոկ գիր կարդալ գիտնալով մեր գրածը {կարդացողին} ։ Այս պատճառով ասում ենք՝ երթանք Իտալիա եւ այնտե

սիկ ես կ'ուղարկեմ ձեզ մարգարէներ, իմաստուններ եւ {կարդացողներ} եւ դուք նոցանից կ'սպանէք, կը խաչէք եւ ձեր ժողովա

են ածում. մինչեւ այժմ խելօքները, գիտնականները, {կարդացողները}, քահանայ ասես, վարդապետ ասես, եպիսկոպոս ասես,

արտասուք, կողոպուտ, - միայն լսիր եւ ուրախացիր: {Կարդացողները} հիացած, չգիտեն ինչ մտածեն, որին հաւատան եւ ինչ

առարանը տպէ ու հրատարակէ, որ " Սօս եւ Վարդիթեր " {կարդացողները} հասկանան այն փոխաբերական ձեւերը եւ ոճերը, որ առա

եթէ աշխատութեան խորհուրդը է գեղեցիկ մի պատմութիւն {կարդացողների} ճաշակը եւ հասկացողութիւնը ազնուացնել։

է՛ Փարպեցու Թղթի բնագիրը եւ թէ՛ մեր թարգմանութեան {կարդացողների} միտքը հանգստացնելու համար, շտապում ենք յայտնել,

արգմանութեան հետ)։ Ինչպէս Թղթի տպած բնագիրը {կարդացողներին} յայտնի է, պ. Էմինը, հրատարակելով այս Թուղթը,

անի տակ, ճշմարիտ լսած չէի: Ձեր Յիշատակարանը {կարդացողներից} մինը: Ահա իմ ստացած ծանօթութիւնքս եւ նա

Նա խլեց դպիրների ձեռքից սուրբ գիրքը, այն խաբեբայ {կարդացողներից} եւ մեկնիչներից, որ իւրեանց կամեցածի պէս հասկացնո

մթնէր մեր համար Թղթի բովանդակութիւնը։ Յառաջաբանը {կարդացողքը} պէտք չէ՛, որ հակասութիւն համարեն նորա մէջ հարեւա

ր " Սոս եւ Վարդիթերի " " հետախոյզ բանասէր " չեղող {կարդացողքը}, - պարզ մահկանացուքը հասկանան այն փոխաբերական ձեւ

40-ին, որ մէկն ալ՝ օրագրաց ու ժողովոց մէջ արդէն {կարդացուած}, ուրիշ բան չկայ... Ասոնց ամէնուն տակը Համախոհ Մ

գործ ունի նիւթի հետ: Օրիորդ Մարիամը այս թղթի {կարդացուելու} ժամանակ դուրս էր գնացել հիւրընդունարանից եւ արդէն

ութեան պատճառ են լինում, քանի որ Հայոց տառը պիտի {կարդացուի}: Անյայտ չէ Հայերից, որ սուրբ Ներսէս Շնորհալ

ետրոս Ֆաբեր իբրեւ Դաֆնիս եւ Լիցիդա)։ Հիները {կարդացւում} էին միայն հատուածներով, եւ այն, ինչ որ կառավարի

] Ծածուկ կարդացեք: Ամոթ է: Օտար մարդու առջեւ չի {կարդաք}: 1850 7. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱ

մ խոստացած բաներիս: Խնդրեմ առանձին ուշադրությամբ {կարդաք} 7 եւ 8 համարների " Հիշատակարանքը " եւ չի հասկացող

ատարիմ եւ մտերիմ երեւելով, նորանից ձեռնադրւում է {կարդինալ}: Նա մի նենգահոգի մարդ է, նորա անունը սեւ տ

ունքը մեքենայակազմութեան վերայ փարթամ խօսելն էր: {Կարդինալ} սորան շատ էր սիրում մի անձնական պատճառով, եւ շատ

ա վերայ, միաբանուեցան հասարակաց հետ եւ վերկացման {կարդինալ} դէմ: Թէպէտ ես շատ աշխատեցի իմանալ, թէ այս

Պապի դռնումը զօրեղ մարդիկ էին։ Նոցա մէջ էին նաեւ {Կարդինալ} Կօնտարինի եւ Օրտիցը։ Այս վերջինս հեռացաւ Կասսանօ

" Յիսուսեան " (societas Jesu)։ Վերջապէս Լօյոլա {Կարդինալ} Կօնտարինու ձեռքով առաջարկեց Պապին իւր կարգի պայմա

ջանքը, որ իւր կողմը շրջէ որպէս Պապը, նոյնպէս եւ {Կարդինալ} Գուիդիչիօնին. փոփոխակի ներգործում էր, երբեմն իբ

Բօրջիան Կանդինեան զօրագլուխը, Լյուդովիկոս XIV, {Կարդինալ} Շօշֆուկօ եւ մի քանի այլ մարդիկ։ Ուխտապահերի տներ

ւ տուն։ Ահա Կլեմենտ XIի կոնդակի խօսքերը, որ {Կարդինալ} Տուրնօնը տարաւ Պօնդիշար. " Մեք չենք կարող այլեւս

ալ նզովեց Յիսուսեան քարոզիչները եւ 1702 թուականին {կարդինալ} Տուրնոնին (Maillard de Tournon), որ շատ խելացի

իւնը նորան կորուսանելու համար։ Նոցա որոգայթներով {կարդինալ} Տուրնոնը դրուեցաւ Մակաօ քաղաքի բանդը։ Պատերազմը

էջ պահպանելու համար եւ Հենրիկոս III-ի մահից յետոյ {Կարդինալ} Բուրբոնին թագաւորեցուցանելու համար, բացի նորա բո

աբեղաների կամքը այն էր, որ Հենրիկոս մեծի փոխանակ {Կարդինալ} Կարոլոս Բուրբօնի նման թագաւոր ունենան, որպէս զի

թեամբ միեւնոյն ժամանակում երկու եղբարք չէին կարող {Կարդինալ} լինել։ Համբաւ եւս տարածուեցաւ, թէ այդ բանը եղել

նել։ Համբաւ եւս տարածուեցաւ, թէ այդ բանը եղել է {Կարդինալ} Րիշիլէին հաճոյանալու համար, որ հովանաւոր էր Յիսո

Լուդովիկոսի առաջուայ սիրելի Փարիզի Արքեպիսկոպոս {Կարդինալ} դը Նոյալը զրկուեցաւ իւր արժանաւորութենից եւ սովամ

էր ժողովուրդը գործ դնել ամենայն կերպ բռնութիւն։ {Կարդինալ} դը Նոյալը դարձեալ երեւեցաւ Պալատի մէջ եւ ստացաւ ի

այն ժամանակուայ բաների կարգին ընդդէմ։ Զուր տեղը {Կարդինալ} դը Նոյալը եւ ուրիշ հոգեւորական մեծ աստիճանաւորքը

ն այս բանի վերայ, բայց հոգեւորականք, մանաւանդ՝ {Կարդինալ} -դը Նոյալը, ջատագով էին նորան։ Նոքա ինքեանք տարա

Յիսուսեաններին ընդդէմ։ Բայց ցաւը այս էր, որ {Կարդինալ} դը Նոյալը շուտով վախճանեցաւ խոր ծերութեան մէջ։ Ն

ձեռքով, որ սոքա կարողանան այդպիսի ծանր գնով գնել {կարդինալական} գլխարկը: Մեծ յոյս ունինք վեհափառ Մատթէոս նոր

ի եկեղեցու մէջ, Կարդինալները հագած լինին իւրեանց {կարդինալական} հոգեւոր զգեստքը եւ թոյլ տրուի իւրեանց, դեսպաններ

ապը դրեց նախարարի եղբօր՝ Ալֆոնս Դիւպլեսսու գլխին {Կարդինալական} գլխարկը, որ միեւնոյն ժամանակում անուանուեցաւ Լիո

առաջին նախարար լինելուց յետոյ աշխատում էր ստանալ {Կարդինալական} գլխարկը, վասն որոյ ամենայն կերպ ջանում էր օգնել

պատժել նորա ապերախտութիւնը եւ անհաւատարմութիւնը, {կարդինալը} դարան է գործում եւ յանգեցնում է նորա կեանքի լապտե

պիտոյ է դարուց դար քարոզուի ազգերի մէջ: Ապերախտ {կարդինալը} փոխանակ իւր կեանքը դնելու իւր առատաշնորհ բարերարի

յի կողմը, եւ նոցայ հետ միանում են հոգատարք եւս: {Կարդինալը} իւր կուսակիցների օգնականութեամբ շուտով կարողանում

առաւ այս անախորժութիւնը: Բայց իզուր, որովհետեւ {կարդինալը} դիտաւորուել էր անպատճառ հեռացնել նորան, որ կարող

նորան, որ կարողանայ իւր նպատակին հասանել: Տեսաւ {կարդինալը}, որ բանը ծանր ընթաց է, ինքն եւս սորանից յարմար

ի էր պաշտօնակալների սուգը, որովհետեւ գիտէին, թէ {կարդինալը} ի՛նչ մարդ կամէր նորա փոխանակ վերակացու կարգել: Բ

ներից: Ծառայողք եւս կամեցան հետեւել նոցայ: Բայց {կարդինալը} վախենալով, մի՛ գուցէ տհաճութիւն ծնանի ժողովրդի մ

ողովրդի մէջ, նորան խաբեց սուտ խոստմունքով: {Կարդինալը} փոխանակ մի կերպով վարագուրելու այս անարգ ընթացքը

չխառնուէին վերակացուի գործերի մէջ: Այն ժամանակը {կարդինալը} մի բարի յիշատակ կը թողնէր իւրեանից յետոյ, եւ նոր

ի սիրելի բան կը լինէր Հռոմի ժողովրդի համար, բայց {կարդինալը} կամաւ հեռացաւ բարի բանից, եւ մօտեցաւ չարին, մեք

ի՛ր ինձ, աղաչեմ, թէ ո՞վ եւ ինչպիսի՞ մարդ էր այն {կարդինալը}, որ այդքան աղէտքի պատճառ եղաւ Հռոմին, յետոյ կը

ում է մի մարդ. նոցա զուգաւորութենից ծնում է այս {կարդինալը}: Սա իւր մանկութեան օրերում պատահում է դիպուածով

ասել մի քանի խօսք եւ նորա ծառայապետի համար, որին {կարդինալը} սիրում է չափազանց սիրով: Նա մի անարգամիտ,

սրբազան կոչմանը, այդպիսի անպիտան մարդ (որպէս թէ {կարդինալը} նորանից լաւ մարդ էր) այդքան երկար ծառայ պահել,

մենեցուն վերայ: Այսպէս, չափազանց սիրում է {կարդինալը} այս վատթար ծառային միայն, դորս ժլատութեան, մարդ

մացա՛ր, թէ ի՞նչ դարանագործութեամբ ճանապար ` ձգեց {կարդինալը} այն հմուտ վերակացուին եւ թէ ինչպիսի՛ մարդ նորա փո

պէս պատասխանեց. Նոցայ միջի նախագահ մարդերը {կարդինալը} իւր պատուի մեծութեամբ, իսկ հոգատարքը իւրեանց հար

սուսական լինելը իւր ձեռնարկութեան մէջ, որովհետեւ {կարդինալը} նոր վերակացուին պաշտպանում էր ֆրանսիացւոց դեսպանի

րում էր մի պապական վարդապետ շատ ֆրանսիագէտ: Բայց {կարդինալը} տեսանելով, որ այս մարդը իւրեան հաւատարմութեամբ չ

վին անընդունակ եւ անարժան էր այս պաշտօնին, բայց {կարդինալը} այնպէս կամեցաւ. եւ թէ ինչ պատճառով, ահա՛: Կարդ

նալը այնպէս կամեցաւ. եւ թէ ինչ պատճառով, ահա՛: {Կարդինալը} քաջ գիտէր, որ այս մարդը շատ հնարիմաց եւ չարարուե

եց նորան. բայց նա իւր գիտեցածը գործ կը դնէ, եթէ {կարդինալը} նորան մի փոքր կը դիպչի: Ինչ չարութիւն որ մարդուս

աւական հմուտ մարդ էր միայն դարբնութեան մէջ, բայց {կարդինալը} իւրեան ձեռնտու մարդ համարելով, սորան մետաքսի գոր

լածիչների երեսից: Վերակացուի նոր օգնականը, որին {կարդինալը} նշանակեց սորանից յետոյ Այս մարդու անբարոյակա

որ չգիտէր երբեք կեղծաւորուիլ: Սոյն այս պատճառով {կարդինալը} խէթ աչքով էր նայում սորան: Սա ինքն եղաւ իւր արձա

ութիւն յանձն առնուր: Երկրորդ, լաւ իմանալով, որ {կարդինալը} նորան լաւ աչքով չէ նայում, պարտ էր ամեն կողմից ա

։ Նա երկու հզօր թշնամի ուներ Հռովմի մէջ՝ Կարաֆֆա {Կարդինալը} (առաջուայ Վենետիկի Եպիսկոպոսը) եւ Պետրոս Օրտիցը

ւր բարեպաշտութեան մասին ամենայն տեղ յարգելի։ Այս {Կարդինալը} հակառակ գտանուեց այս Կարգի հիմնաւորութեանը. նա ս

ջ։ Այս խորհրդով Իգնատիոսը դիմեց դէպի Լօտարինգեան {Կարդինալը}, որ գտանւում էր այն ժամանակ Հռովմում եւ որ շատ հ

որ շատ հարուստ եւ երեւելի մարդ էր Ֆրանսիայի մէջ։ {Կարդինալը} խոստացաւ նորան պաշտպան լինել Ֆրանսիայի տէրութեան

պատասխանում"։ " Շատ սրամիտ բան էր, - պատասխանեց {Կարդինալը}, - եւ Ձեր մեծութիւնը անչափ քաղաքավարի էք ")։

սուցչապետական, վարդապետական ամբիոնները։ Բուրբօն {Կարդինալը}, որ պաշտպան էր Յիսուսեաններին, կանչեց իւր մօտ Հ

սուսեան աբեղայքը աշխարհական են, թէ հոգեւորական։ {Կարդինալը} չ'կարողացաւ այս հարցմունքին պատասխանել։ Բայց մի

անը։ Երբ վարդապետը պարզ հոգով ասաց իւր կարծիքը, {Կարդինալը} գոռաց. " Դուք այժմ պարտական էք հրաժարուիլ ձեր գր

ին Կարգի բնաւորութեանը։ Յիսուսեանք հասկացան, որ {Կարդինալը} իւր առաջին անգամ հակառակ ներգործութենովը, կարող

ջ, որով արգելք դրուեցաւ այս գրքի վերայ։ Րիշիլիէ {Կարդինալը}, որ ատում էր Յանսէնին այն պատճառով, որ վերջինս

ց յետոյ Յիսուսեանների գործի ընթացքը դէպի Մազարինի {Կարդինալը} մնաց միօրինակ, ինչպէս էր դէպի Րիշիլիէն. պատճառ

ռակուեց այս ցանկութեանը եւ ասաց թագաւորին. " Եթէ {Կարդինալը} այս րոպէիս երեւի Պալատի մէջ, ամենեքեան կը մտածեն

ու տարի: Այս խառնակութեան ժամանակներին երեւում է {կարդինալի} անհաւատարմութիւնը դէպի պապը եւ նորա Յիսուսեան կա

երժ առնել չարագործին ըզյիշատակ եղեռանց: Իսկ {Կարդինալի} անարժան ճակատի վերայ Սեւ տառերով միայն բառս

Սեւ տառերով միայն բառս " Եղեռնագործ"։ {Կարդինալի} համար մի ընդարձակ ասպարել է բացւում այս տեղ, գոր

յն եւս կը լցուցանես դու: Հեզահոգի մարդը իմանալով {կարդինալի} միտքը, եւ հասկանալով նորա դաւաճանութիւնը, այսքա

: Բոլոր բարեխիղճ մարդիկը հեռացան նորա հետ, բացի {կարդինալի} կուսակիցներից: Ծառայողք եւս կամեցան հետեւել նոցա

մեքենայ դառնալով մարդկութեան ոխերիմ թշնամիներին. {կարդինալի} սխալմունքը, եւ հասուցած վնասները շատ զգալի եղան

. բայց ինչպէս վերեւում ասացի, թունաւորուեցաւ իւր {կարդինալի} ձեռնով: Երկրորդ պատճառն եւս այս էր պապի մահուան

եռնով: Երկրորդ պատճառն եւս այս էր պապի մահուան: {Կարդինալի} հոգին ես առաւել բարւոք ճանաչեցնելու համար, եւ ցո

ւմ). նորա երեսից ո՛չ մի մարդ կարող չէ հիւր գնալ {կարդինալի} մօտ, թէեւ նորա շատ մերձաւոր բարեկամներից լինի.

ում են սորա ձեռքում (մի շաբաթու մէջ, մի խոհարար {կարդինալի} խօսքով երեք անգամ արտաքսեց եւ երեք անգամ յետ բերե

ին վրդովեցուցիչ անցքը, որ պատճառ տուեց ժողովրդին {կարդինալի} դէմ վեր կենալու Դու իմացա՛ր, թէ ի՞նչ դարանա

, թէ ինչպէ՛ս շատերը եւ պաշտօնատարներից տեսանելով {կարդինալի} անիրաւութիւնը, տեղեկանալով նորա կարգած վերակացու

մը մի խեղճ դրութեան մէջ էր, բայց Քուեպեքի նախկին {կարդինալի} մօտ երկար ծառայելով, բաւականին արծաթի տէր դարձաւ

ործարանումը եւ ունենալով այնտեղ մեծ կշիռ եւ տեղիք {կարդինալի} մօտ, պէտք է ազգի հարկաւորութիւնքը ուշադրութեան տ

քաջ խորհրդակցութեամբք, որ ունէր միշտ նոր պապացու {կարդինալի} հետ, եւ իւր կիկերոնեան լեզուով վերջապէս հասաւ իւ

գ մարդու հաւասար: Սա առաւել տեղեակ լինելով {կարդինալի} հոգուն, եւ քաջ իմանալով նորա ծածուկ եւ յայտնի գո

ց յետոյ, նորան եւս դուրս արեցին գործարանից: Այս {կարդինալի} խորամանկութիւնն էր, որ հետ ձգելով նորա արտաքսում

տը բոլորովին չէ՛ ճանաչել իւր պարտականութիւնը, եւ {կարդինալի} կամքին ծառայելով, գործի է դարձել նորա չարութեան

եցաւ վերակացուի չարահոգութեանը, որ ի հարկէ առանց {կարդինալի} գիտութեանը չէր: Քննենք ինչպէս սորա գործարան մտան

լիու քաջահմուտ ճարտարապետն եւս չէր կարող ուղղել: {Կարդինալի} ասութեամբ պէտք է, որ սա շատ երեւելի վարպետ լինէր

ալով իւր գիտութիւնը կշռել, խաբուել է իւր բարեկամ {կարդինալի} գովասանքից եւ այնպէս մեծ պարտականութիւն յանձն առն

այամիտնե՛ր, միթէ՞ այդ բանը կարդինալից ծածուկ է: {Կարդինալի} քրմական պատգամից ո՛չ մի հատուցումն չստանալով, վե

ուրը շուտով տարածուեցաւ քաղաքի մէջ, այլեւ շատերը {կարդինալի} կուսակիցներից զայրանալով սորա վերայ, միաբանուեցա

իսահնչիւն բառեր, որ, ինչպէս կարծում եմ, պէտք է {կարդինալի}, հոգատարների, վերակացուի, խորհրդական անդամի,

էր, թէեւ, որպէս բուն Լոյոլայի գործ, Կօնդարինի {Կարդինալի} ձեռքով առաջարկուեցաւ Պաւլոս երրորդ պապին հաստատու

Dei est hic " (Հոգի Աստուծոյ է այստեղ) եւ երեք {Կարդինալի} վերահասութեանը յանձնեց այն պայմանները։ Այս Կարդի

վ խորհրդաւոր ճրագը, եւ թէ ինչպէս թոյլ եւ մեղկ եւ {կարդինալին} ստրկացած Լուդովիկոս Տասնեւհինգերորդը դուրս էր գալ

ար, այդ խնդիրը թող մի փոքր քրքրեմ այստեղ: {Կարդինալին} քաջ յայտնի էր, որ Հռոմի ժողովուրդը նորա դէմ վեր

սորա անունը): Թէպէտ աւագ մարզերից շատերը ասացին {կարդինալին}, թէ ամօթ է ձեր սրբազան կոչմանը, այդպիսի անպիտան

անալով, որ Ֆրանսիայի դեսպանը շատ մօտիկ բարեկամ է {կարդինալին}, ակամայ կամքով լռում էին: Բարեկամ, կրկնեց

ծերը վաղուց յայտնի էին ամենեցուն, բայց որովհետեւ {կարդինալին} շատ ձեռնտու մարդ էր, նա ուշ չդարձրեց ժողովրդի տր

նցից մէկը բաւական հմուտ էր մետաքսագործութեան, եւ {կարդինալին} շատ մերձաւոր, իսկ միւսը անաչառ եւ ազգի օգտի վերա

ռնուլ, ուր մնաց ինքնին աշխատել եւ գործակից լինել {կարդինալին} հեռացն ելու գործարանից այն ամենահարկաւոր մարդը,

ում ծառայողների հետ, այս պատճառով նոքա բողոքեցին {կարդինալին}, որով չափաւորեց սա իւր անձը մի քանի ժամանակ: Գր

էին այն բոլոր թշուառութեան պատճառները: Սոքա էին {կարդինալին} գրգռողները դէպի այն ազգակործան գործերը: Եթէ հանգ

ն պատմագրութեան մէջ: Երբ այս լուրը առաւօտուն վաղ {կարդինալին} հասաւ, նա առ երեսս շատ հաճութիւն ցոյց տուեց եւ հ

գնութիւն խնդրելու: Տղայամիտնե՛ր, միթէ՞ այդ բանը {կարդինալից} ծածուկ է: Կարդինալի քրմական պատգամից ո՛չ մի հատո

բարերարութեանը, որ արեց, պահանջում էր նորընծայ {Կարդինալից}, որ հարկադրէ նա Րիշիէին հրաժարուիլ իւր գրքից եւ

Բանը հասաւ պապին. պէտք է իմանալ, որ պապի սիրելի {կարդինալն} եւս հոգատարների կողմումն էր: Վէճը օրէօր ձգուելով

աճանութիւնը, այսքան միայն խօսեց. Ես չգիտէի, թէ {կարդինալն} եւս կարող էր սուտ խօսել, եւ իսկոյն հրաժարուեցաւ

սիրոյ զոհն եմ լինում: Նոքա շատ ցաւում են, դէպի {կարդինալն} են դիմում, օգնութիւն խնդրելու: Տղայամիտնե՛ր, մ

ա պատարագը մատուցանելուց յետոյ, ինչքան Հռովմումը {Կարդինալներ} կային, նոցա բոլորի ներկայութեամբը հրապարակով ու

այց այն պայմանով, որ այդ կատարուի եկեղեցու մէջ, {Կարդինալները} հագած լինին իւրեանց կարդինալական հոգեւոր զգեստքը

կեղեցու մէջ, եկեղեցական զգեստներով զգեստաւորուած {Կարդինալների} ձեռքով ծեծուեցան Կլեմենտ ութերորդ պապի ներկայութե

ւրեանց գաւազաններով թագաւորի անուան վերայ, բոլոր {Կարդինալների} ներկայութեամբը։ Ազնուասիրտ դեսպանները երկար ժամա

թեամբ, ինչպէս միւս շատ բաների մէջ խաբուած էր իւր {կարդինալներից}. թէպէտ այն մարդու տգիտութիւնը շատ ու շատ լուսափա

ինալի վերահասութեանը յանձնեց այն պայմանները։ Այս {Կարդինալներից} մինը էր Բարթոլոմէոս Գուիդիչիօնի, որ շատ ուսեալ ե

։ Պապը քննութեան ժողովք նշանակեց մանաւանդ այնպիսի {կարդինալներից}, որոնք ճանաչում էին Յիսուսեաններին եւ ունէին դէպ

վասն որոյ վերադարձան աքսորանքից։ Դիւբուա ստացաւ {Կարդինալութիւնը} ։ Յիսուսեանք հանդիսացան յաղթական։ Շուտով սոր

դամը, պապի մեռանելուց յետոյ, անց են կենում դէպի {կարդինայի} կողմը, եւ նոցայ հետ միանում են հոգատարք եւս: Կա

յժմ կարդալու բան ունեմ. եւ ես գրքերը ո՛չ թե սոսկ {կարդում} եմ, այլ ուսումնասիրում՝ վերլուծական եւ քննադատա

ապես ամեն տեսակ հասարակությունից (свет) հեռու, {կարդում} եմ։ Այնուհետեւ՝ ցտեսություն. մինչեւ ամենահաճել

րծենալ բոլորովին չեմ կարող: Ութ ամիս գիշեր-ցերեկ {կարդում} եմ, կամա-ակամա ամեն աչք կհոգնի: Մինչդեռ դա ի

նչեւ 18-րդ դարն է հասել: Այժմ ես դժվարությամբ եմ {կարդում} այնպիսի գրքեր, որոնք փիլիսոփայական երկասիրության

է իմ աշխատութիւնքը, եթէ պատահի ինձ ուղարկել: Ես {կարդում} եմ այստեղ " Մեղու Հայաստանի " անունով լրագիրը եւ

մանուէլը " Մեղուի " Ապրիլի 19-ին դուրս եկած թերթը {կարդում} է Մոսկուայի մէջ Ապրիլի 20-ին: Ես բացի " Հիւսիսափ

յելչութիւնը: Աբեղան, տեսանելով, որ քահանան {կարդում} է մի բան, հարցանում է, թէ ի՞նչ էր կարդացածը: Ք

, մեք հարկադրուեցանք կարդալ նորան ակամայ, ակամայ {կարդում} էինք՝ յառաջուց ճանաչած լինելով պարոնի թէ՛ հայագի

ուականը դիմում է դէպի իւր հողի վերայ բնակողները, {կարդում} է ճառեր, բորբոքեցուցիչ յորդորներ. " Ա՛զգ, զինո

ջ, ահա այս երկու տարի է, որ " Երեմիայի ողբ " են {կարդում} իւրեանց գլխին, իսկ Ասիան մոռանում է միշտ երէկը.

Չարութեան ու յանցանքի էջը Մարդոց աչքում {կարդում} էի: Ես սկսայ սէր քարոզել, Սուր

ազգի, որ միջնադարեան մշուշով պատած կամ ոչինչ չէ {կարդում}, կամ թէ՝ ժողովածու եւ Պղնձէ քաղաքի պատմութիւնը

ն տխուր ճշմարտութիւնն է, որ Հայերը օտարի լեզուով {կարդում} են իւրենաց սեպհական հեղինակի գործը։ Բացի սորանցի

էս Բեռլինի մէջ 1830-1831 [թուերին], վերջին անգամ {կարդում} էր պատմութեան փիլիսոփայութեան մասին, Ֆրանսիոյ ռե

ասար են ", որ եւ Աւետարանչաց գրուածոց մէ՛ջ անգամ {կարդում} են, թէ " ո՛վ որ Հոգին Սո՛ւրբը հայհոյէ, նորա մեղ

ս էլ աւելցնելով՝ ասում էին. " Այդ մարդը գիրք չէ {կարդում}, բայց ընթերցուածը այնպէս անսխալ ասում է, ինչպէս

ո՛յս, նորան ենք պարտական, որ այս հրաշալի Թուղթը {կարդում} ենք այսօր մենք՝ մեր նախահարց օրերից հեռացած, նո

մ է այս բանը իր գրքի 57-դ գլխում, որի լուսանցում {կարդում} ենք հետեւեալ հեղինակների անունները, որոնց գործեր

լեզուիցն է մտել, ինչպէս Եբր. գլ. Ը, համ. 1, {կարդում} ենք. " Եւ բանից գլուխ խօսիցս ", որ բառ առ բառ է

կերպով յայտնվի։ Պ. Պռօշեանցի գործի մէջ (եր. 1088) {կարդում} ենք "Ամբերթը գոված ջուր ա, համա սրա խումը չունի"։

լ մեր հոյակապ վարդապետին, Փարպեցու Պատմութեան մէջ {կարդում} ենք այդ օրհնեալ տիկնոջ գովասանութիւնը եւ այնտեղ,

յլ յունական լեզուի ուղղակի ազդեցութիւն, ըստ որում {կարդում} ենք... Այստեղ պակասում է շարունակութիւնը, այսի

Բառական թարգմանութիւն է յունականից, ուր {կարդում} ենք Kapivos, մինչդեռ հրէական բնագրում..........

էր միայն տպագրութեան սխալանքը, որ մեծ հաճութեամբ {կարդում} էր եւ որ համարում էր միմիայն արժանաւոր գործ մարդկ

գրուածքը բովանդակ Գերմանիայում, բայց գերմանացիք {կարդում} են նորանց նոյն յուսահատեցուցիչ սառնութեամբ, որով

տը, - ես յառաջ եւս ծառայ կարդացի եւ այժմ նոյնպէս {կարդում} եմ. ես չեմ կարող այլեւս ստորագրուել ձեր հաւատարի

որքան գրելով միեւնոյն բանը: Մինչդեռ սատանան {կարդում} էր գրականութեան դեւի դատարկ գլխին այս քարոզը, դե

ը: Եթէ նա կարդացած լինէր այն գրեանքը, ինչ որ ես {կարդում} եմ, այն ժամանակ, մազերը գլխի վերայ ցցուելու էին

երկու: Առաջինը անուանւում է De Alchymia այստեղ {կարդում} է քիմիական նիւթերի մանրամասնութիւնքը, որ յայտնի

չկոխած տեղ կը թափես, ահա բոլորը"։ Մինչդեռ {կարդում} էր կոմսը այս յիմարական խրատը, բոլոր հիւրերը, որ

ավարի մարդ կայ, այդ իմ Մանուշակս է, որ ջրի նման {կարդում} է աշխարհաբար Աւետարանը եւ ուսանում է միշտ, եթէ ո

մ էի քո հետ, քո անունի եւ հարստութեան պատճառով, {կարդում} ես ինձ այդ քարոզը: Ես ինքս գիտեմ, որ ամուսնութի

ագարշելի կերպով։ Պատմութեան թերթի մի երեսի վերայ {կարդում} ենք այն սարսափելի անցքը, թէ ինչպէս հակապապի մեռա

անի վերայ, որ այն ժամանակ փիլիսոփայութեան դաս էր {կարդում} Վօվէսկեան Կօլլեգիումի մէջ։ Սա ծիծաղում էր Իգնատի

ուեց նորան նամակների ծրարը։ Ինչ ժամանակ Հենրիկոս {կարդում} էր ուշադրութենով այս նամակները, աբեղայն հանեց իւ

Յիսուսեանների տները եւ հաւաքելով Յիսուսեանները՝ {կարդում} էին Աստուծոյ փոխանորդի՝ անմեղանչական Պապի կոնդակ

յթակղեցուցիչ, որոնց շատը, ուում է տեսնելով, չէ {կարդում} վում է, այլ՝ ուում է։ Պէտք չէր գործ դնել այս ձ

լիս հասարակ ժողովրդին այդ ձեւերը, որ հազիւ հազ է {կարդում} ։ Բացի այս ծանրութիւնը, աւելորդ ներմուծութիւնք ե

աց բայի վերջաւորութեան ուժով, ինչպէս՝ " գնում է {կարդում}, յետոյ բերում վառում"։ Եթէ եմ, ես, է'ն էական

յ լինի, բայց մենք վերի օրինակից տեսնում ենք, որ {կարդում}, բերում, վառում բայեր են եւ ամբողջ բայական զօրո

ց մինչեւ վերջ մեր զմայլանքը աճելով աճում էր, երբ {կարդում} էինք այն հոգեշարժ, սրտաշարժ եւ տխուր անցքի պատմո

) շա՛տ ցած է հայոց ազգի բարոյականութիւնից: Մենք {կարդում} ենք լուսաւոր աշխարհներում գործուած յանցանքների եւ

ն չգիտեն, գո՛նէ պիտի ենթադրել, որ Աստուածաշունչ {կարդում} են։ Մենք էլ այս պատճառով դիմում ենք դէպի նորա օգ

տառս Կովկասու ի գործ դիցուք փոխանակ գրչի, արդեօք {կարե՞մք} ի նմին բովանդակել զչափազանց յիմարութիւն մերոց քաղ

ի, եւ մեր ամենեցուն պարտականութիւն է, ըստ չափու {կարեաց} եւ ըստ արտօնութեանց պաշտամանց, ձեռնտու լինել կան

ր, եւ ասէր Եսաւ 'ի մտի իւրում, մերձեսցին աւուրք {կարեաց} հօր իմոյ զի սպանից զՅակովբ զեղբայր իմ ". Ծնունդք

տ կօշկակարը ասում է, թէ չէ կարող մի ոսկուց պակաս {կարել}: Խօսելիք ունի՞ս։ Եթէ չվճարես ոսկին, առանց կօշի

րես ոսկին, առանց կօշիկի կը մնաս: Կարո՞ղ ես բռնի {կարել} տալ: Ո՞ր մինը ասեմ, դերձակը եւս նոյն երգն է երգ

ի-օղլուն ոգեւորուած խոստանում էր մի աւելորդ հալաւ {կարել} իւր կամ կնոջ համար, թէ " մա՛րդ, մէք աղջիկ ունին

եւ դու զտուն քո, զի թոյլ տուեալ է յարքայէ. յոչ {կարել} նորա զայս առնել, յանդիմանակցացն յաւել յարկ մի եւ

էս եւ դուք տեսեալ էք. խնդրեմ ի քէն յայտնել ինձ, {կարելի} ՞ է զայն գիրք առաքել առ Սենատդ առ ի յառնուլ զհրամա

հասուցեալ զայն ամենայն, այժմ կամիմ տպել, արդեօք {կարելի} ՞ է առաքել զայն ի Սինհոդոսդ առանց առաքման ի կոնսիս

նք անպատճառ առողջացածովն գալու եմք: Մի՞թե այդքան {կարելի} չէ խոսք հասկացունել: Ես կխնդրիմ քեզի, որ դուն տ

Գեորգին, որ ձեզի միամիտ անի վասն ձեր որդեկին եւ {կարելի} է որ մինչեւ ցայսօր ասած էլ լինի, միայն ես իմանալ

ջումը դնում ենք երեք կանգուննոց ասեղներ, որ քանի {կարելի} է, լավ ծակե իմ սիրտս, եւ ես իմ այս օտարությանս

մի անգամ միայն տեսել եմ, եւ նոքա իմ հայ չսիրելս {կարելի} է այն բանից են դուրս բերել, որ ես նոցա մոտ գնացա

ծնողաց ընդդեմ մեղքս, ասացեք, որ ես էլ իմանամ. {կարելի} է մեղանչել եմ, թող ներեն, բայց լավ կլինի, եթե

ասակները հողմերի թեւերի վերա թռուցած կանցնեն: Չէ {կարելի} ասել, թե հայոց լեզուն չի ունեցել պատանեկություն

ալուց հետո, պարունակում է յուր մեջ մի խնդիր, որ {կարելի} էր միայն գործել երկար ու շատ ծանոթութենից հետո:

այն ամիս ութածալ ութն թերթ (իմ անվամբ խնդրել չէր {կարելի}, պատճառ, որ ես համալսարանում լինելով եւ բժշկութ

խնդրել է, որ նա եւս աշխատի: Ուրիշ մարդերից չէր {կարելի} խնդրել պատճառը, որ հայերը դժբախտաբար այնպիսի մի

նույնինքյան դպրության ոգին եւ ուղղությունը որքան {կարելի} է շինենք ժողովրդական, ազատելով աբեղայականություն

, որ Նախիջեւանու մեջ այդ բանի տարածվելուն, որքան {կարելի} է, Դուք աշխատող կլինիք Ձեր ազգասիրական եւ լուսաս

ծ դնեք դարձյալ, որ մնացած տոմսակները եւս, որքան {կարելի} է, բաժանվի: Խնդրեմ ասացեք տեր Գեորգին, որ այս

ւ առ ժամս, միայն խնդրում եմ կատարել խնդիրս, եթե {կարելի} է մինչեւ դեկտ. վերջը, որ կարողանամ հունվարից իս

րծի մասին այսքան կարող եմ հայտնել, որ ինչ այստեղ {կարելի} էր, նորա օգտի համար գործ դրվեցավ, բացի դորանից

եւս կարող էիր լսել ինձանից այս մասին, որ գրել չէ {կարելի} եւ այլն: Հոկտեմբերին պիտի ստորագրություն բանա

ի ամեն ջանք եւ աշխատություն գործ դնեք, որ ինչքան {կարելի} է բազմաթիվ լինեն ստորագրողքը, մանավանդ այժմ, որ

է, ավելի խայտառակ բաներ կան, որ միմիայն բերանով {կարելի} է ասել, ըստ որում ամոթ է թղթի վերա գրել: 1860-ի

յուրաքանչյուրի գինը, այդ ձեզանից է կախվում, եթե {կարելի} է ծախել մինով կամ 75 կոպեկով, լավ է, իսկ եթե թա

ւն ցույց տալ ազգին, եթե միայն այդ պաշտոնը հիմնվի {կարելի} պայմանների վերա, որ կգտանեք նամակիս վերջումը:

ւկ, որտեղ, ինչպես ասացի, գտնվում էին սերմերը: {Կարելի} է դարձյալ բերել տալ Հնդկաստանից՝ Չինաստանի վրայո

ենքի թարմ հիշողության մեջ է, եւ այդ նյութի մասին {կարելի} է գրել ոչ թե մի նամակ, այլ ամբողջ դիսերտացիա ի խ

ց հարուցած աղմուկն այդ նպատակն է հետապնդում, ապա {կարելի} է նրանց դրականապես ասել, որ շատ ուշ եք ուշքի եկե

ք բոլորս բացասական մեծություններ ենք. այդպես չի՛ {կարելի}: Ինչ վերաբերում է Անանիայի բարի եւ սրտագին խո

տրադիցիաներից, որոնց համար, այնուամենայնիվ, չի {կարելի} մեղադրել հեղինակին, քանի որ շատ կողմից է նրանից

ուղին: Իհարկե, քարտեզի անճշտության համար էլ չի {կարելի} նրան մեղադրել. դա էքսպեդիցիայի տեղագրի կամ երկրա

վորություն՝ միշտ տրամադրված ուրախանալու, որ չէր {կարելի} նրան չսիրել: Մինչդեռ, անhերքելի ճշմարտություն է

նկեղծ շնորհավորանքը եւ ցանկությունս, որ նա որքան {կարելի} է շատ տարիներ ուրախ եւ առողջ անցկացնի այդ օրը: Ս

իր մասնագիտությամբ՝ բժշկությամբ, մնացյալի մասին {կարելի} է հետո մտածել: Մեր վերջին տեսակցության ժամանա

է իբրեւ կորիֆեի [նշանավոր դեպքի]: Ի դեպ, ինչպես {կարելի} է կռահել, այդ գիրքը բավական հին է. նա վերաբերու

առասնական թվականներին եւ, այդ պատճառով հեղինակին {կարելի} է ներել մյուս վրիպումները, ինչպես օրինակ նավաստի

ի է այդ աշխատանքին (իսկ շատ բան կա, որոնց մասին {կարելի} է լուրջ եւ ընդարձակորեն խոսել). եւ ես հեռու եմ

ка, ни чорту кочерга"։ Այսպիսի կյանքը համարձակ {կարելի} է անվանել կենդանի մահ, ո՛չ ավելի: Սիրելի եղ

սարքում գլխիս, տեսնեմ ինչ կլինի, եթե չխաղաղվի, {կարելի} է օգնության կանչել HgCL, որը շատ լավ է ներգործու

: Նրա գիրքը վերջնականապես ետ է մնում, բայց նրան {կարելի} է ընդունել իբրեւ արդեն կատարված փաստ: Ով որ քիչ

ինքն արդեն մեռնում է: Այդ համեմատությունը մասամբ {կարելի} է կիրառել նաեւ հրեաների վերաբերյալ: Նրանք կատարե

յսպես ասած, ընկղմված են, կլիներ անարդարացի: Չի {կարելի} դատավճիռ կարդալ մի որեւիցե ժողովրդի գլխին, ի նկա

ֆիզիոլոգիորեն հասցրել են նրան այդ դրության: {Կարելի} է դրականորեն ասել, որ հրեաները Հակոբի ժամանակներ

ետական անձերի մարդասիրական ձգտումներին: Իհարկե, {կարելի} է մատնանշել Անգլիայի հրեաներին, բայց դա բացառութ

նդիպմանը Դուլսինեայի հետ Տոբոզոյում, ապա վաղօրոք {կարելի} է շնորհավորել խմբագրությանը՝ ապագա coup de baton

տե: Ինձ համար շատ հետաքրքրական է այդ մասին որքան {կարելի} է ավելի բան իմանալ: Եթե սա գրված է Քրիստոսի ծննդ

կվայում թողնենք, իսկ այդ տեսքով տուն ուղարկել չի {կարելի}, կամ հարկ եղած դեպքում հնարավոր չէ դրանով ճանապա

չդեռ դա իմ միակ զբաղմունքն է, որից ոչ մի կերպ չի {կարելի} հրաժարվել: Բայց ինչ վերաբերում է Բոքլին, ապա խո

մոտիկ է, եւ, ինչպես ինքն է քո նամակում ասում, {կարելի} է " արձագանքել"։ Ծխախոտը բոլորովին այն չէ,

, քան սա, ուստի, եթե դեկտեմբերին ուղարկածիցդ չի {կարելի} ճարել, ապա եկող շաբաթ կուղարկես մի ֆունտ՝ մի քա

անի օր սրանից առաջ ուղարկածիցդ, բայց միայն՝ եթե {կարելի} է, հոգ տար, որպեսզի այդքան մանր չկտրեն: Կարելի

կարելի է, հոգ տար, որպեսզի այդքան մանր չկտրեն: {Կարելի} է ուղղակի ասել, որ 1/4-ը ամբողջապես փոշի է, եւ

ւնը կսատկի: Այս նամակն այսօր կպահեմ ինձ մոտ, {կարելի} է երեկոյան ժամը 10-ին քեզանից կստանամ ամսիս 27-ի

առթիվ, իմ անխախտ հարգանքը եւ շնորհավորանքը (եթե {կարելի} է այսպես արտահայտվել) հաղորդես ամենաբարի Մարիա Ն

ներները՝ անիրավացի է ու սուտ, այդ հարցում նրանց {կարելի} է հավատալ այնքան, որքան կարելի է հավատալ եզվիտնե

այդ հարցում նրանց կարելի է հավատալ այնքան, որքան {կարելի} է հավատալ եզվիտներին, երբ նրանք շարադրում են 16-

կնքի որդու " մայրաքաղաքում: Ափսոս, որ այստեղ չի {կարելի} ձեռք բերել ամերիկական ժուռնալ New-York Heralde-ը

քյալներին: 1861-62 թվականների Times-ում նույնպես {կարելի} է ցույց տալ մի շարք հոդվածներ, որոնց մեջ իրար հե

խավորությամբ դուրս բերել ինձ բանտից. այն ժամանակ {կարելի} է անհամեմատ ավելի լավ աշխատել, քան հիմա, երբ չե

գրականությունը ոչ մի առաջադիմություն չի ունենա: {Կարելի} է, թերեւս, սահուն էլ գրել, բայց նա խորթ կլինի

իթերն " ու " Վերք Հայաստանին"։ Մինչեւ երեքշաբթի {կարելի} է գտնել ընկերների. մոտ: Չէ՞ որ հանրային գրադարա

անից գրքեր տուն չի տրվում, հետեւապես այնտեղից չի {կարելի}, թեկուզ դու գրում ես, որ այնտեղ գուցե կգտնես:

, այսինքն՝ դոկտրինա, չէ. ամենագռեհիկ ուսմունքը {կարելի} է անցկացնել եւ նա, նայած իր որակին, որեւէ տեղ,

տեւողներ կգտնի: Բայց լեզուն ուսմունք չէ, այն չի {կարելի} քարոզել, եթե հավաքես ամբողջ ժողովուրդը եւ աշակեր

, այլ ուտվում է, այնինչ հին լեզվում ոչ մի տեղ չի {կարելի} գտնել նման ձեւ: Գավառաբարբառներն ընդհանուր լ

նչ որ ներկա սերունդը կհասկանա, այդ աքցանով էլ չի {կարելի} պոկել հաջորդ սերնդից: Առաջարկված արխիվները գ

իտովին), որ իբր թե լեզուն, ինչ որ ադամանդի պես {կարելի} է փակել արկղում եւ հենց որ արկղը բացեն, նրան իսկ

ն այնպես պատասխանել կամ խնդիրն այնպես լուծել, որ {կարելի} լիներ ասել Satis est կամ ecce homo. ես հեռու եմ

նորդներին նախազգուշացնում է, թե իբր այդ պատճառով {կարելի} է գիրքը ետ դարձնել, եթե թերթերը դեռեւս կտրտված չ

գրերը: Այդ ավելի քան հիմարություն է: Ավելի շուտ {կարելի} է ենթադրել, որ հասարակությունն անգլերեն կիմանար

իր խոսակցության արդյունքի մասին, եւ նրա նամակից {կարելի} կլինի իմանալ, թե դեռ հույս կա՞ Գրիշայի փրկության

այդ ի՞նչ արիստոկրատական այցելություն է. միթե չի {կարելի} գալ ժամը 12-ին կամ մեկին, բայց ոչ ուշ, իսկ դու

հիացմունքից, հենց միայն բանականության հաղթանակից {կարելի} էր մեռնել: Ափսոսալ միայն կարելի է, որ քիմիան եւ

ւթյան հաղթանակից կարելի էր մեռնել: Ափսոսալ միայն {կարելի} է, որ քիմիան եւ մանրադիտակը կանգ են առել արդեն ա

մ է մեզնից հեռու եւ գաղտնի: Հավանորեն նույն կերպ {կարելի} է նաեւ ստերլյադ բազմացնել, հետեւապես՝ նաեւ ամեն

ավի մի քանի ձու - կբազմանային նրանք այնտեղ, ապա {կարելի} կլիներ տարածել եւ ուրիշ տեղեր: Մի անգամ էլ կրկնո

յուր՝ հող եւ աշխատանք, բայց այժմ օդընտելացումից {կարելի} է օգտվել իբրեւ երրորդ աղբյուրից՝ առաջին երկուսի

սումնասիրենք, նաեւ նրանց աճեցնելու եղանակը, ապա {կարելի} է Արարատյան դաշտի հայ շինականների բարբառով մի փոք

: Էջմիածնում տակավին կան մի քանի մարդիկ, որոնցից {կարելի} է իմանալ, թե ինչ տեսակ բույսերի վրա է գտել հանգո

ցյալը [այդ միջատները], իսկ եթե այդ մարդիկ չկան, {կարելի} է նրանք (միջատները) որոնել ու գտնել. չէ՞ որ՝

ւթյան մեջ հայտնի է " Dorema armeniaca " անունով, {կարելի} ՞ է արդյոք գործածել իբրեւ անուշահոտություն: Անանի

տվի իմ ազատվելուց հետո, իսկ թե ե՞րբ՝ այդ եւս չի {կարելի} ասել, որովհետեւ դժվար խնդիր է: Բարեւներ երկո

յս հարցի պատասխանին: Հարցնել օդընտելացնողներից՝ {կարելի} ՞ է արդյոք եւ ի՞նչ եղանակով օդընտելացնել Փոքր Ասիա

ականության վերլուծական մասը սկսած էլ չի եւ այն չի {կարելի} այստեղ մշակել առանց նյութերի, թերեւս կարելի է նո

ն չի կարելի այստեղ մշակել առանց նյութերի, թերեւս {կարելի} է նույնպես մի բան անել, բայց շատ դժվար է. հաճախ

նությունը եւ այնքան հեշտ է ուսումնասիրել այն: Դա {կարելի} է հրատարակել նաեւ առանձին, իբրեւ 8-10 թերթանոց գ

ս նրա դիսերտացիայի վերահաս հաջողությունը ու, եթե {կարելի} է, վերցնես մի օրինակ նրանից եւ ուղարկես ինձ: Ի՞

ոտ ընկերության այգում կերեւա գետաձին: Այնուհետեւ {կարելի} է բերել տալ մանր կենդանիների կոլեկցիաներ, որոնց

կեղեցական գումարների գործին, որոնց համար, ահա, {կարելի} է ասել, 15 տարի է արդեն, ինչ մենք պատերազմ ենք

հոժար ենք ու գոհ արդեն կատարված գործով եւ այլն, {կարելի} ՞ էր արդյոք օրինական ճանաչել այն: Պարզ է, որ այդ

ցյալը, այսինքն, մեղրածորը, հետեւապես եւ ռոմը, {կարելի} է մինչեւ անգամ չորոշել, որովհետեւ ոչ-բյուրեղային

րում եմ, հանգստացրու մեր ծնողներին: Ափսոս որ չի {կարելի} գրել հայերեն, թե չէ ես ինքս նրանց կգրեի. բայց մ

ներին, այնպես էլ քրոջը, եւ փեսային: Այժմ արդեն {կարելի} է մարդու տալ եւ քո աղջկանը, իմ սիրելի Տիրուհուն

նությունների, այդ բոլորը ես կշարադրեմ նրան որքան {կարելի} է դյուրըմբռնելի: Դուք, երեւի, հիշում եք, ո

սօր, պայմանագիրը, որ կնքել ես դու, հավանորեն, {կարելի} է ոչնչացնել, իսկ եթե ոչ, բացի քեզանից անկասկած

՞ նույնպես թերի եւ ի՞նչ՝ վերնագիր ունի: Գ. Չէ՞ {կարելի} արդյոք ասորերենը հայերենից թարգմանված ենթադրել,

ապա օծանեն հրամանաւ միոյ աշխարհական անձին, եւ թէ {կարելի} է խնդրեմ ներել եւ ինձ: Ձերոյն բարձր սրբա

ակում է Նազարեանցին եւ Նալբանդեանցին, որ ասել չէ {կարելի}: Հաւատա՛ ինձ, այն օրն է ձգել նորանց, որ կարծեմ

աստուածային, ե՛ւ քաղաքական օրէնքներով: Ի՞նչպէս {կարելի} է գովել մի վաճառականութիւն, որ հիմնուած է այդ ըն

ւ մի մոմի մէջ, թող գլխիվայր եւս վառէիր։ Ինչպէ՞ս {կարելի} է հաւատալ այդպիսի բաների: Եւ դու տեսա՞ծ ես մի օր

ուսսիայի հողերի, օդերի եւ ջրերի զանազանութիւնը, {կարելի} ՞ է ուրեմն թոյլ տալ, որ մի բոյս՝ այստեղից այնտեղ

մուսնուն Չէի՞ք խաբում կամ նենգում: - " Այդ ի՛նչ {կարելի} բան է, Որ անմեղ օր անցանէ. Բայց ես իմ քահանայիս

տարում է նորա համար, որ պարտական էր, եւ ի՞նչպէս {կարելի} էր այնուհետեւ բարեգործութիւն անուանել այդ, եթէ ն

ձկնորսաթիւնը Դօնի մէջ բաւական յառաջադէմ է։ Այլեւ {կարելի} է յիշատակել այն, որ ամենայն տարի աշնան ժամանակ մ

եռած, թե մի հաւ սատակած։ Այդ ի՞նչ դեղ է, մի՞թէ {կարելի} է այդպէս կրակի նման սաստիկ դեղ տալ. եթէ արծաթը չ

յդ գեղեցիկ սովորութիւնը այնքան երկար մնար, որքան {կարելի} էր: Ժողովրդի կենակցութիւնը Թաթարի հետ, որպէ

շխատում են իւրեանց Հայերէն խօսակցութեան մէջ որքան {կարելի} է շատ գործ ածել Ռուսի բառեր: Նոքա մտածում են

ան այլանդակուած է, որ ոչինչ ազնիւ մտածութիւնք չէ {կարելի} դորանով բացատրել, որովհետեւ ժողովրդի կեանքը, ամ

առով, որ տեսած էին նորա վերայ լոյս իջանելը. շատ {կարելի} բան: Աղբիւրը գտանւում է վտակի մօտ՝ ամենեւին

մ են ռուս ծառաների եւ աղախինների ձեռքով: Ի՛նչպէս {կարելի} է, որ Հայ կինը, թէեւ հաց չունէր ուտելու, գնայ

ւ պտղաբեր դաշտեր կան Նախիջեւանի շրջակայքում, ուր {կարելի} էր միլիոնաւոր փեթակներ պահել, ո՛րքան պարապ եւ ամ

ամայի թողած դաշտեր, որոնց վերայ շատ փոքր արծաթով {կարելի} էր թութի անտառներ գոյացնել շերամադարմանութեան համ

սին, եթէ ոչ այժմ, գոնէ ապագայումը, եւ մի՞թէ չէ {կարելի} սկսանել այժմ մի հիմնաւոր հոգաբարձութիւն այդ բանի

րութեան հարկը ազգից անընդհատ ստանալու համար որքան {կարելի} է աշխատել հլու հպատակ, պահել ազգը խաւարի բաբելոն

" Մեղուի " հրատարակողին, որ նա աշխատի, եւ, եթէ {կարելի} է, ընդդէմ դառնայ ճակատագրի ձեռքով " Մեղուի " համ

բր 60 աշակերտ Եւրոպա կամ Ալեքսանդրիա ուղարկելով, {կարելի} ՞ է, որ մոռանային այդ աշակերտքը եւ ասէին, թէ Հայ

ղբում են, այլ նոցա անմահ յիշատակները: Այսպէս չէ {կարելի} խօսել, որովհետեւ բուն անմտութիւն է: Բայց արի տե

ենք անդադար օբսկուրանտների թշուառ գլուխը, եւ շատ {կարելի} է, որ մեր արտասուքից մի քանի կաթիլ բաժին հասած լ

անում էր իմ քարոզութիւնը եւ նպատակը։ Այլապէս չէր {կարելի}. պատճառ, ի՛նչ խօսքեր կարող էր գործ դնել մի մարդ

տանի առաջեւ յարգ չունի: Պարոնը ասում է " ինչպէ՞ս {կարելի} է անմիջապէս եւ անտարբեր պախարակել եւ այլն"։ Չչգ

, որովհետեւ, ամենեւին անգէտ լինելով մտածութեան, {կարելի} չէ խօսել եւ ոչ իսկ բան հասկացնել: Պ. Իսահակ

րը, հաւատացնում է, թէ մանուկ կազուար է: Ինչպէս {կարելի} է, որ արագիլը կամ մօրահաւը, թէեւ ծածկուած էին վ

ցում՝ անտանելի ծանր շղթաներ պատրաստելու եւ, եթէ {կարելի} է, բոլորովին խեղդելու մարդկային բանականութեան օր

մեծ մասի հասկացողութեան չափի ու աստիճանի վերայ, {կարելի} է ասել, որ վատ չէր: Եղերերգութեան մէջ Հայոց

երկարութեան մէջ արշաւել, ազգի յետեւէն հասնիլ չի՛ {կարելի}, թէ որ հոգեւորականք իրենց անգործութիւնը եւ դատող

կից: - Ո՛ղջ լինիս, - պատասխանեցի ես, - եթէ {կարելի} է, խնդրում եմ չխօսել կրօնի վերայ. պատճառ, այդ

րիւն դատողութիւնը, այն չափը, որով միայն ճշտապէս {կարելի} է չափել որպէս մի մարդու, նոյնպէս մի ազգի եւ ամբո

մոլորութեան վերայ: Դուք, որ ուսումնականքդ, որ {կարելի} է ասել երկու եւ կէս մարդ էք, եթէ հաշտ չէք միմեան

մարան է զանազան սխալների: Այնտեղ որքան կամիս {կարելի} է գտանել ոճերի սխալ, հայկաբանութեան սխալ, բառեր

ն է, ինչ որ առաջին հատորի, ժողով մակագրերի, որ {կարելի} է ասել, միմիայն անսխալ մասն է այդ աշխատութեան,

բանի մէջ է նորա առաջին եւ գլխաւոր սխալը: Չէ {կարելի} առանց ծիծաղելու կարդալ, մինչ յարգի հեղինակը իւր

ատկանում էր հնախօսութեան: Այդ կողմից հեշտութեամբ {կարելի} է հանգստացնել նորան, որ ոչինչ յարակցութիւն չկայ

յդպիսի սովորութիւնքը որպէս ընդհանրապէս վնասակար, {կարելի} է միայն խայտառակել, բայց ոչ որպէս մի ախտ, որ եր

եւ վնասաբեր ասելով այս կամ այն տեղի օդը: Այդպէս {կարելի} չէ օդ քննել եւ այդպիսի անհիմն խօսքերը ոչինչ գին ե

վ ծանրաչափի եւ ջերմաչափի գործադրութեամբ, որպէսզի {կարելի} լինի սահմանել օդի ճնշողութեան եւ ջերմութեան ընդհա

դզօրը տեսանելու, իսկ սորանց տեսանելուց յետոյ չէր {կարելի} չգնալ Վերսայլ, ուր դարերով դարբնուել է Ֆրանսիայի

ւական գեղեցիկ շինուածք՝ երկու յարկով, որի վերայ {կարելի} է ժամանակով յաւելացնել եւ երրորդ յարկ, եթէ միաբա

արծաթի, որ գործ էր դրուած այդ քանի տարու համար, {կարելի} էր աւելի շատ օգտի յուսով, հիմնաւորապէս գործ դնել

գործ դրուած թերեւս հնարաւորուի, այնուամենայնիւ, {կարելի} չէ յուսալ մի տիրապէս պտղաբերութիւն: Արժանապա

ւմ վերստին խնդրելով ձանձրութիւն պատճառել: Չէ {կարելի} մի երկու խօսք չասել Փարիզում գտանուած մի ծերունի

ն յարգը չենք կարող ուրանալ, մեզ ոչինչ ընծայով չէ {կարելի} կաշառել: " Ընծայ " անունով գիրքը թող որ երկու յա

մի հրատարակութիւն, թէ ամենայն ուղարկուած ձեռագիր {կարելի} է տպել նորա տպարանում, եւ այդ կարելութիւնը հիմնո

ելու մեր ժողովրդական աղքատին դպրութիւնը: Բայց չէ {կարելի} մի քանի խօսք չասել այն մասին, թէ հեղինակը այդ գո

րանորոգութիւն, մի բարոյական վերածնելութիւն, եթէ {կարելի} էր երբեւիցէ յուսալ, ապա ուրեմն պիտի լինի այն ճշգ

անել, թէ ի՛նչ աղբիւրից յառաջանում էին դոքա եւ թէ {կարելի} ՞ է արդօք մինչեւ այդ աստիճան անարգել իւր անձը: Մե

ւ անբարոյականութիւնը: Բայց ի՞նչ բանով արդեօք {կարելի} է ամաչեցնել Բէգզադէին. Աստուծոյ ստեղծած նիւթական

եր ընտանեկան կեանքը նման է մի կեանքի, որ միմիայն {կարելի} է անցուցանել պանդոկներում: Մեր ընտանիքների մէջ լ

թ է համարում ինքեան ծիծ տալ իւր զաւակին։ Ի՛նչպէս {կարելի} է, որ նա երեխայի պատճառով յետ մնայ խրախճաններից

ստ պաշարներով օր յառաջ ամուսնացնէք նորանց, որքան {կարելի} է, մի հարուստ մարդու հետ: Շատ այն է եղել, որ ո

լուսաւորութեան սանդուղքի, որի վերայ չկոխած, չէ {կարելի} հետեւեալները կոխել: Մեր ազգի մէջ ոչինչ չկայ, ամ

միայն շատանալ, որ հեշտ, գրաւոր ճանապարհով միայն {կարելի} է հոգալ: Տարակոյս չկայ, որ կը զարմանաս եւ թ

Տաճկաստանի մէջ: Համաձայնի՛ր ինքդ, թէ ինչպէս {կարելի} է ազգի յառաջադիմութեան վերայ խօսել, ազգի վերանոր

ւան հանուին վերոգրեալ տեղեկութիւնքը, այն ժամանակ {կարելի} է աւելի դրական կերպով խօսել՝ յարմարուելով ազգի ք

սես թէ դարձել է մի ամենօրեայ հաց, առանց որին չէր {կարելի} ապրել, մի ելեքտրականութեան պէս բան, որ փայլակի

ծ է յունականին ոչ բառացի, այլ տառացի մտքով, եթէ {կարելի} է այսպէս ասել, եւ այս բանը կ՚երեւի պարզ, եթէ օր

օրերում լոյս կարող էին տալ պատմութեան. մի՞թէ չէ {կարելի} մտածել, որ Հայք եւս ունեցած լինէին այս սովորութի

անիդ միջնորդութեամբ առաջարկել մի խնդիր. մի՞թէ չէ {կարելի} մի ընկերութիւն կազմել մեր ազգի անդամների մէջ այսպ

համօրէն ազգի գիտութեան համար: 6. Բոլոր կամ {կարելի} եղածի չափ նիւթեր պատրաստելուց յետոյ մարդիկ կ՚ընտր

ւ միմեանց դաւաճանելուց։ Այո՛, մի մասնով այս եւս {կարելի} է ասել, որ " մեր հայրերը ազոխ կերան, իսկ մեր ատ

նման չէ Վարդանանց մոգութիւն ընդունելուն եւ մի՞թէ {կարելի} է մտածել, եւ արդեօք թո՞յլ է տալիս լօգիկան եզրակա

ից: Դարձեալ Պ. Խուդաբաշեւը գրում է. " Թէեւ {կարելի} էր, յետոյ, մօտից ճանաչելով ճշմարտութիւնը, ընդո

ուած բանը երեւում է Թէորիանոսի գրքի մէջ: Ի՛նչպէս {կարելի} է ընդունել այն խօսքերը որպէս սեպհական խօսքեր Շնոր

առ-Քաթիպայի Եզովպոսի առակները: Այս բանում եւս չէ {կարելի} չտեսանել նորա պարկեշտութիւնը՝ իւր ասպարէզը սկսան

դրին: §4. " Հիւսիսափայլը " կամ Յիշատակարանս {կարելի} եղածի չափ պարապում են ազգային բաներով եւ միշտ պիտ

բաւական ձգուեցաւ բանի ընթացքը: Բայց եւ այնպէս, {կարելի} չէր զանց առնել եւ չյայտնել Կոստանդնուպօլսի Ամենապ

բայց առիթ կայ եւ նոցանից օգուտ քաղելու։ Ոյժը չէ {կարելի} զգալ, եթէ չկայ դիմադրութիւն, եւ մրցանակը դժուար

ականին, նորա անձնաւոր ազատութիւնը եւ իրաւունքը, {կարելի} ՞ բան է, որ համակրութիւն ունենայ դէպի հարաւային Ա

ր միմիայն Անգլիոյ մէջ, եւ ըստ մասին Ֆրանսիոյ մէջ {կարելի} է այդպիսի աղքատութիւն: " Անգլիան հարուստ է

ուրդը չունի մի ոտնաչափ տեղ: Այս պայմանների վերայ {կարելի} ՞ է, որ երկրագործութիւնը դառնայ անգլիական կեանքի

ցմունք... - Այժմ կեցցէից աւելի ուրիշ բան չէ {կարելի} խօսել. կեցցէ՛: - Կեցցէ՛, - ասաց խեղճ մարդ

՛ւց եւ վաղուց ազատուած կը լինէր ստրկութենից, եթէ {կարելի} լինէր կառավարութեան կամ ազնուականին ասել ստրուկնե

Տեսաւ կառավարութիւնը, որ այս տեսակ ազատութիւն չէ {կարելի} տալ. գուշակեց նա գալոց փոթորիկը: Տեսաւ ազնուակա

շեցին լուռ մնալ եւ քարշ ածել այս գործը, որչափ որ {կարելի} է դիմանալ: Եկաւ արեւելեան պատերազմը, կառավ

ւթիւնը տեսաւ այս բոլորը, հասկցաւ, որ անցեալը չէ {կարելի} շարունակել, լարերը շատ ձգուած են, ուստի մի փոքր

նը յարուցանել կառավարութեան ընդդէմ. բայց չտալ չէ {կարելի}: Վերջիվերջոյ, որոշուեցաւ չափաւոր քանակութիւն հո

ամբութիւնք, եթէ իրաւունք պահանջելը, վսեմ ոճով, {կարելի} է ապստամբութիւն անուանել: Կառավարութիւնը զէնք գո

մը: Թանգութիւնը եւ դրամի արժէքի ընկնիլը համարձակ {կարելի} է թարգմանել պակասութիւն եւ կարօտութիւն այն նիւթեր

րձով, մինչ եւ այն ամեն ժամանակ չէ կարող գտանել, {կարելի} ՞ է հարստութիւն, հնարաւո՞ր է ապրուստ։ Եւ եթէ այ

մնացածը առհասարակ վաճառական է. ի՞նչ վաճառական, {կարելի} է ասել իւր անունով ` ուրիշի գործակատար: Մեծագոյն

: - Այո՛, ընդունում ենք այդ, բայց դարձեալ {կարելի} է գործ կատարել: Մի՛թէ սակա՞ւ տեղեր կան մեծ եւ փո

ոտք չեն կոխել այն կողմերում: Եւ փո՞քր գործ {կարելի} է տեսնել մի հողի վերայ, ուր աճում է եւ բազմանում

կամ այլ եւրոպական քաղաքների հետ առուտուր ունենալը {կարելի} է անուանել ազգային վաճառականութիւն, միմիայն այն

արկադրւում է միմիայն կեանքի էական պիտոյքը հոգալ՝ {կարելի} եղածին չափ տնտեսութիւն գործ դնելով ձեռագործ բաներ

ակում: Բայց այստեղ ընտրութիւն չկայ եւ հրաժեշտ չէ {կարելի} տալ, քանզի աղքատութիւն կայ մէջտեղում, քանզի պէտ

Մի՛թէ այս վաճառականութիւն չէ՞, մի՛թէ այդտեղ չէ՞ {կարելի} վնասի հանդիպել, եւ այլ հարիւրաւոր հարցական միթէն

ւաստի երեւոյթ ընդհանուր մարդկութեան կեանքի մէջ չէ {կարելի} մերժել, թէեւ բանականութիւնը երբեք չէ կարող արդար

տը: - Ազգերը մարդերից չե՞ն բաղկանում, եւ ինչպէս {կարելի} է բաղկացեալը ընդունիլ, իսկ բաղկացնողքը մերժել եւ

օսքերը ամերիկեան խնդրի վերաբերութեամբ: " Չէ {կարելի} բուռն զօրութեամբ վերացնել ստրկութիւնը Հարաւային Ա

եւ վերանորոգութիւնքը հեշտ բաներ չեն, եւ համարձակ {կարելի} է ասել՝ նոր ի նորոյ ձեռք բերելուց աւելի դժուար:

սերմանելու հունձ չկայ: - Գուցէ՞ լինի, շատ {կարելի} է, որ լինի, ի վերջոյ մեզ սիրելի է լինելը:

իկ, այնուամենայնիւ երեւել են եւ երեւում են եւ չէ {կարելի} իսպառ ուրանալ: Մեծ ցաւը այն է, որ շատ անգամ գոր

ւթիւն, անտես առնել այդպիսի ժառանգութեններ, որով {կարելի} էր կանգնեցնել ազգի համար մի հոյակապ աւազան լուսաւ

մ են ներկայումս: Թէպէտեւ այդ բաների մասին գրաւոր {կարելի} է խօսք ու զրոյց բանալ տէրութեան դեսպանութեան ձեռք

ս աշխարհի բարութեան Մի մասը վայելելով, {Կարելի} էր Աստուծոյ Փառաւորել անունը։ Ե

՛թք արա շուտով առ Աստուած"։ - Միթէ {կարելի} ՞ է... " Այդ մեծ մեղք է, ես գիտեմ,

էի՞ք խաբում կամ նենգում: - " Այդ ի՛նչ {կարելի} բան է, Որ անմեղ օր անցանէ. Բայց ես ի

անութիւնը չէ՞ դառնում արդեօք մի ապաստանարան, ուր {կարելի} էր ամենայն անօրէնութիւն գործել անպատիժ: Եւ եթէ ա

ում է նախ գործը եւ ապա գործողը: Գործը գնահատելով {կարելի} է վարձատրել մի առաքինութիւն եւ դարձեալ, պատմել ե

, որ այս անգործութեան, ծայրացեալ թշուառութեան եւ {կարելի} եղածի չափ ստրկութեան մէջ, հայերը դատապարտուած են

եթէ յիշէ, որ ոչ երբեք զանցառու եղանք մինչեւ այժմ {կարելի} հրատարակութիւնների մասին: Թող պ. Չամուռճեանը

կամաց կամաց ազնուացնել ամբոխի ձեւ ու ոճը՝ որչափ {կարելի} է միշտ զգուշանալով, որ տարապայման ազնուասիրութեա

որ լեզուն չունի հին լեզուի ոլորուն ոճերը, եթէ չէ {կարելի} նորում միմեանց քամակից շարել ասիական փքուռոյց հռե

լ այլապէս շատերը կան, եւ ո՛չ միայն շատ կան, այլ {կարելի} է ասել, թէ մեր մատենագրութեան մեծ մասը այսպիսի բ

նք մի ամուր քարից պատուանդան, որի վերայ աներկիւղ {կարելի} էր սանդուղքը ամրացնել, այն ժամանակ կարելի էր եւ

երկիւղ կարելի էր սանդուղքը ամրացնել, այն ժամանակ {կարելի} էր եւ աւելի վեր բարձրանալ։ Իսկ մեք ո՛չ եթէ օրինա

ւ յետ գնալ, հեռանալ մինչեւ V դարը, ես իմ կողմից {կարելի} է մեղանչում եմ... Կատարեալ իրաւունք կը տամ ժողով

երի դպրոցական մատենագրութիւն, եթէ այս անունը եւս {կարելի} էր տալ։ Չ'կայ նորա մէջ կեանք եւ կենդանութիւն, ա

ը եւայլ եւայլն։ Տխուր մատենագրութիւն! Եւ ի՞նչպէս {կարելի} է պահանջել, որ ժողովուրդը ընթացք տայ այսպիսի մատ

եանց խորհուրդը ունենան, եւ այս խորհուրդը պիտոյ է {կարելի} բան լինի, այսինքն՝ ժամանակի հանգամանքներին յարմ

որ մեր պատուելի հնասէր հեղինակքը համարում են, թէ {կարելի} էր մեծ ազդեցութիւն ունենալ ժողովրդի լուսաւորութեա

համարում էին մարդիկ, թէ միմիայն քուրմի հանդերձով {կարելի} է մօտենալ գիտութիւնների աշտանակին։ Անցան այն ժամ

մանողը։ Եւ ճշմարիտը պիտոյ է խոստովանել՝ ի՞նչպէս {կարելի} է, որ մի Պապական աբեղայ հակառակուի այնպիսի մի մա

ղայական խուցը, չէ՛ եւ չէ՛ այն դիտանոցը, որտեղից {կարելի} լինէր ազատ տեսողութենով նկատել աշխարհի իրողութիւն

կարութեանը, ստեղծել ես նոյնպէս հնարներ, որոնցով {կարելի} էր դարման տանել ախտացածներին"։ Իմ աշխատութե

անք, որ իմ գրածը պարզ լինի եւ հասկանալի եւ որքան {կարելի} է՝ մօտ ժողովրդի կենդանի լեզուին։ Բայց արդեօք հա

ուածները, այո՛, շատ անգամ եւ բառերը, որոնց մէջ {կարելի} էր պարունակել նոր մտքերը, որ մինչեւ այժմ չ'կային

. ամենայն մարդ իւր պէս կը խօսի, անհատութիւնը չէ {կարելի} ոչնչացուցանել։ Իմ խորհուրդը այն չէ եղել, որ իմ

զարգացման լավագույն ու պիտանի տարրերի վրա, որ չի {կարելի} եւ չպետք է խզել ներկան ու անցյալի շաղկապող պատմակ

սել են ժողովրդին, թէ ահա այս է կրիտիկայն։ Մի՞թէ {կարելի} է դատապարտել մի մարդ, եթէ սորան, որ իւր օրումը

զգերի մէջ այնքան ծաղկած է կրիտիկայն, որ համարձակ {կարելի} է ասել, թէ այդ բանը դարձած է մի մեծ ճիւղ մատենագ

նութեան վաստակքը, մարդկային հոգու բղխուածքը։ Եւ {կարելի} ՞ է թոյլ տալ, որ մի ազգ, մատենագրութիւն չունենալ

ը, այլեւ մտքերը եւ հեղինակի անձնաւորութիւնը։ Չէ {կարելի} պահանջել, որ ամենայն մարդ մի կերպ խօսի, կամ թէ

աբար կապակից պարբերութիւնքը, որոնցով հարազատօրէն {կարելի} էր ամենայն եւրոպական գաղափար թափել հայերէնի մէջ։

է ըստ սեռին Հեգելի այս դրութեան: Եւ իրտվ որ, չէ {կարելի} կարգաւորապէս ուսանել պատմութեան ոգին, մինչեւ նոր

իւնը: Զարմանք յանցանքի ընդդէմ պատիժ դնելով մի՞թէ {կարելի} է յանցանքը սանձել: Սպանութեան աղբիւրն ինչ է

րծ դնել է նոցայ համակարգութիւնքը: Մնաց որ չէ {կարելի} ճշմարտութիւնը քննել եւ ճանաչել ինքնակայապէս, քան

եանը գումարը շարժուն եւ հոսանուտ բան լինելով, չէ {կարելի} փիլիսոփայութիւնը աւանդել մի անշարժ տումարի մէջ:

նկատում է Հայմը Հեգելի թոյլ լարը. նա ասում է. " {Կարելի} է նորան չարչարում էր մի նախազգացութիւն, թէ այդ տ

յլանդակում է անգլիական կառավարչութիւնքը: Տակաւին {կարելի} է համաձայնել եւ այս բանում, թէ անգլիական կառավար

ր կործանելով, - " բայց ", - ասում է նա, - " չէ {կարելի} երեւակայել աւելի միակողմանի դատողութիւն, քան թէ

ամենտի մասին Հեգելի դատողութեանց մէջ, լիքը չափով {կարելի} է նկատել նոյն սահմանափակութիւնը, նորա նախապաշարմ

նգնել էր իր ճամփի վրայ: Յայտնի է, թէ այս բոլորը {կարելի} է մտածել մի մարդկային ընկերութեան վրայ, որ աճում

քննադատելով անգլիական սահմանադրութիւնքը, ինչպէս {կարելի} է ` դադարել միմիայն նոցա թերութեանց վրայ, նետելո

եւականութեամբ ներգործել եւ արդիւնաւորել մարդկային {կարելի} եւ հնարաւոր բարեկեցութիւնը, որոշեալ հասկացողութե

անգամ մտադրեալ վերանորոգութիւնը, ինչպէս առաջուց {կարելի} է գուշակել, կ՚առաջնորդէ միմիայն դէպի կորստաբեր հ

ձեր տրտմութեան պատճառը, եւ թէ ո՛վ էիք դուք: Եթէ {կարելի} է, պատմի՛ր, աղաչեմ, որովհետեւ քո ծանր կերպարան

տեւ քո ծանր կերպարանքից եւ քո ազդու խօսքերից հեշտ {կարելի} է իմաստասիրել, որ դու շատ բաներ տեսած եւ շատ բան

ել էր նա եւ Քուէպէքի այն առաջին մարդիկը, որոնցից {կարելի} էր յուսալ մի բան եւ կամ որոնց օգնութեամբ կարելի է

ց կարելի էր յուսալ մի բան եւ կամ որոնց օգնութեամբ {կարելի} էր յառաջ տանել մի կամք: Այսպիսի խորամանկ ե

ից նա լաւ իմանում էր, մինչեւ չկապուի հզօրը, չէ՛ {կարելի} նորա տունը կողոպտել, ուստի իւր ամեն այն զօրութիւ

չկարողացաւ այնքան հասկանալ, թէ երկիւղով ` միայն {կարելի} է մարդուն հնազանդեցնել, իսկ սիրով ` թագաւորել նո

թէ հասարակաց: Եւ թէ դա ինչպիսի՛ անձն էր, {կարելի} է տեսանել ներքեւում դրած ծանօթութենից: Եթէ սորա

րելով իւրեանց պարտականութիւնները, որոնց, ինչպէս {կարելի} է գուշակել, շատ յարմար են եղել, չի առնուէին գոր

գտնեմ, ո՛չ երբէ՛ք. Պատճառ, ինձ ատելու համար ( {կարելի} է՝ իմ անարժանութեան պատճառով) սո՛ւրբ, անարա՛տ

ւել է եւ բերել է նոցա շքեղութիւն եւ պարծանք, եթէ {կարելի} լինէր, նախանձի պատճառով, շատերը կը կամենային հն

է այս վկայութիւնն էլ չունենայինք, այնուամենայնիւ {կարելի} էր հաստատողապէս ապացուցանել, թէ Փարպեցու գրչիցն

տմութիւնը ոչինչ չէ ասում մեզ, բայց հաւանականաբար {կարելի} է ենթադրել, թէ այդ եղել է մեր քրիստոնէութիւնից յ

, թէ այդ եղել է մեր քրիստոնէութիւնից յետոյ եւ շատ {կարելի} է, թէ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի եւ Տրդատի օրով Վաղար

երկայնւում էր տակաւին այդ պարիսպը դէպի հարաւ, չէ {կարելի} այլեւս հաստատ ասել. բայց երեւի թէ տակաւին շատ առ

(տե՛ս Փարպ., Պատմ. Հայ., եր. 307-8)։ {Կարելի} ՞ բան է ասել, թէ այդ Վաղարշապատի Կաթողիկէն չէր նո

որի վերջին խօսքը էր անա՛թեմա Լեւոնի տումարին։ {Կարելի} ՞ բան է թոյլ տալ, թէ այսօրուայ Կաթողիկէ Էջմիածինը

Ասողիկ, եր. 82)։ Ի՞նչ ուրիշ եկեղեցու համար {կարելի} էր այսպէս խօսել, բացի Ս. Կաթողիկէ Էջմիածնից։

Էջմիածինը, կաթողիկոսական աթոռ լինելով, ի՞նչպէս {կարելի} է, որ յանձնուէր մի մասնաւոր վարդապետի տեսչութեան

ցողութեամբ. ուստի ի՛նչ որ մարդու միտքը գալիս է, {կարելի} է ասել. էլ ո՛չ քննութիւն եւ ո՛չ ապացոյց։ Մենք ո

եւ քսան տարեկան պատանի ճանաչենք Փարպեցուն, որ չէ {կարելի} թոյլ տալ բնաւ, այնուամենայնիւ Մեծ Թարգմանչաց վախ

ւնքները։ Այս հաշտութեան մանրամասն նկարագրութիւնը {կարելի} է տեսնել Փարպեցու ստոյգ Պատմութեան մէջ 279-դ երես

կա՛մ ժամանակի ձեռքով, որ անմերժելի է, ինչի՞ չէ {կարելի} ասել, որ այդ կերպով եւ Հրահատը դարձել է Հրատ։

աղքատ մարդ եւ այլն, յայտնի է, թէ այս խօսքերը չէ {կարելի} առնուլ բացառոցաբար նորա ծագման վերաբերութեամբ, ա

լուծումը։ Այն ժամանակ միայն Անձեւացեաց իշխան {կարելի} էր ենթադրել Փարպեցու Թղթում յիշուած Սեւուկը, եթէ

ք լսում ենք տասներորդ դարու վերաբերութեամբ, բայց {կարելի} ՞ է ասել, թէ այդ տեղը չկար հինգերորդ դարում, կամ

եզ-Տեառն յարանց ոմանց դրախտին Սեւկոյ ". միթէ չէ՞ {կարելի} մտածել, թէ Սեւկոյ ի նախդիրը լինէր արանցի նախդրի

գլխաւոր քահանայութեան կամ քահանայապետ խօսքերը չէ {կարելի} եւ կաթողիկոս հասկանալ. ըստ որում՝ շատ տեղ մեր կ

ւ նզովքը " 'ի վերայ գլխաւորաց քահանայութեանն " չէ {կարելի} բացառոցաբար կաթողիկոսների վրայ հասկանալ. կարո՛ղ

կաթողիկոս չեն նշանակում։ Երկրորդ, դնենք, թէ {կարելի} է այս տեղում գլխաւոր քահանայութեան խօսքը կաթողիկո

յսպէս ենք հասկացել այդ բառը, թէեւ ընդդէմ չենք, որ {կարելի} է նաեւ թոյլ տալ "գլուխը կախած" հասկանալ։

ր" եւ ոչ "գրաբառ"։ Յայտնի է, թէ ուղիղ խօսելով՝ չէ {կարելի} ասել գրաբար, այլ գրաբառ, ուրեմն եւ աշխարհաբառ եւ

ընդունելութեան տեղ կարող է հասկացվել, թէեւ պատած {կարելի} է եւ կրաւորականապէս գործ դնել, ինչպէս հալածը, որի

այ ոչ միայն "օր ըստ օրէ", այլ "ժամ ըստ ժամէ", եթէ {կարելի} է այսպէս ասել, աւելանում են ռուսի բառեր. այնպէս ո

, մինչդեռ Սեւանայ վանքում էր լինում, կարծելով, թէ {կարելի} է ընդունել քաղկեդոնեան ժողովը առանց ուղղափառ լինե

ացած կանանց վրայ, Փարպեցին առիթ չէ բաց թողում, որ {կարելի} եղածի չափ մանրամասն չպատմէ Մամիկոնեանց գերդաստանի

գերդաստանին վերաբերեալ մի նշանաւոր անցք, ի՜նչպէս {կարելի} է, որ Փարպեցին լռէր Ձուիկի գերութիւնը։ Մենք չենք

ամալսարանի հիւանդանոցը, ուր աւելի խնամարկութեամբ {կարելի} էր դարման տանել ցաւին։ Հանգուցեալը Յունուարի

ի բարձրութիւնը, բայց պապական աբեղային հաւատալ չէ {կարելի}, եթէ դժոխքի վերայ եւս խօսելու լինէր. պատճառ, ն

ստուն գրուածքը, ուրեմն գիտէք դուք, - եւ ինչպէ՞ս {կարելի} [է] այդքան եւս տգէտ լինել, - թէ դեւերը ցերեկը քն

, կապել յունական եռանկիւնի կամար, առանց սորան չէ {կարելի} գամել արեւելեան փոքրիկ դռնակը, եւ երթեւեկ առնել

ագաւորը եւ ո՛վ է ժողովուրդը: Այս բանի հետեւանքից {կարելի} է յուսալ, որ Ձեր մռայլութիւնը տարեկան եկամուտք ս

ցան: - Ինչ շինեմ ես գերմանացոց հետ, մինչ չէ {կարելի} նորանց շարժէլ ու դղրդել... Բարեհաճեցէք տեսանել

ւ այն աստիճան սառն են, որ դժոխքի բոլոր կրակով չէ {կարելի} ջերմացնել նորանց, թո՛ղ թէ խորովել... - Ապ

րս կողմը եւ ոչինչ տեղ չտեսանելով աթոռ, որի վերայ {կարելի} էր նստել, հանեց իւր գլխից թղթեայ գդակը, դրեց յա

այլն, եւ այլն, եւ այլն, ծառայ խոնարհ ձեզ: Չէ {կարելի} կառավարել ժողովուրդը ուրիշ կերպով... - Եւ

. իրաւ որ իսկական դժոխային գիտութիւնը այլ ոճով չէ {կարելի} բացայայտել, եթէ ոչ վիպասանական ոճով: - Ինչպ

նակի՛ր: Բուբանդուսը սկսեց շարունակել. - չէ {կարելի} կառավարել ժողովուրդը ուրիշ տեսակ, փորձութեան մէջ

ւած ծծմբալճի վերայով. դեռեւս այնքան մօտ չէր, որ {կարելի} լինէր միմեանց երես տեսանել: Քամը, որ թոյլտ

եցին նորան, թէ մինչեւ ինքը սատանան չհարցանէ, չէ {կարելի} բան խօսել: Հանդէս դուրս եկաւ Բէհեղզեբուղը յ

դուրս գնաց իւր տանից: Կարդացողը այս գործի, {կարելի} է, կարծէ, թէ պ. Մարկոսը մի անսովոր արբեցող մար

, դու առանց զրկանքի կամիս առաքինի լինել, ինչպէ՞ս {կարելի} է այդ, մինչ առաքինութիւնը զրկանք է մի մարդու համ

եւ մօտենալ նորան, որովհետեւ չար ոգիների ազդելուց {կարելի} էր խեղանալ իսկոյն կամ անդամալուծուիլ: " Ապա

է՞ ամօթ չունիս, դու քրիստոնեայ մարդ ես. ինչպէ՛ս {կարելի} է սատանայական բաներով պարապիլ... Պ. Մարկո

Եղբայր, ես կոյր չեմ, եւ ինչ որ մարդկային աչքով {կարելի} է տեսանել, միշտ տեսանում եմ: Ինչպէ՞ս չտեսայ Պոս

որս տեսակ ըմպելին այնպիսի սիւներ են, որոնց վերայ {կարելի} է ուրախութեան պալատներ եւս շինել: - Եղբայր,

ին: - Քո ասածը զուտ ճշմարտութիւն է, ինչպէ՛ս {կարելի} է ընդդիմանալ նորան, ամենայն ժամանակ ուսումնականո

ետ իւրեանց լեզուով, մեր նոցա լեզուն չհասկանալուց {կարելի} ՞ է եզրափակել նոցա անբանութիւնը, ոչ ապաքէն մեր խօ

սինքն ոսկի եւ արծաթ փոխարկել նորանց: - Միթէ՞ {կարելի} է այդպիսի բան: - Անտարակոյս, հարկաւոր է միա

Ոսկի շինել ուսուցանել: Սկիզբը կարծիքի, թէ {կարելի} բան էր զանազան նիւթերից ոսկի շինել, նոյնքան հին

, յետոյ Փարիզում: Նորա աշխատութիւնքը կարդալով չէ {կարելի} չզարմանալ հեղինակի բազմահայեաց գիտութեան վերայ,

ն ոսկի շինել եւ գտել են այն դեղը, որի օգնութեամբ {կարելի} է քանի հարիւր տարիներ ապրել: Ֆրանսիսկեան կարգի ա

տեղ Ալքիմիայի տեսութիւնը, թէ նա ի՛նչ հիման վերայ {կարելի} է համարում ոսկեգործութիւնը, եւ թէ ի՛նչ հնարներ ո

յառաջանում առանց նորան. իսկ նորանով ամենայն բան {կարելի} է: Կրակի օգնութեամբ, հանքերը հողային վիճակի

, թէ կրակի միջնորդութեամբ, ամենախոշոր մետալները {կարելի} է յեղափոխել դէպի լաւ, այսինքն դէպի ոսկի: Այ

է իմ թշնամին, ինձ բամբասող եւ վատաբանող: Միթէ՛ {կարելի} է այս, ո՛չ ապաքէն Մարկոսը եւ Կիրակոսը քրիստոնեայ

րդով, - հարց արեցին բարեկամքը: - Ո՛ր տեղում {կարելի} է խայտառակել մի այդպիսի մարդ, եթէ ոչ մի խնջոյքի

ւնը, որպէս անկեղծ բարեկամ, թէ արժանի էր, որքան {կարելի} է, հեռի մնալ կոմս էմմանուէլ ասած մարդուց, բայց

ամ զատիկ կը կատարէ: Իմ կարծիքը այս է, որ ինչքան {կարելի} է պիտոյ է հեռի մնալ դորանից. բայց այս մի լոկ կար

մկնդեղը պակաս էր: Վերջապէս սառեցաւ խառնուրդը եւ {կարելի} եղաւ քննել նորան... Ո՛վ, բաղդիս, գործողութիւ

ողութիւնը յաջողուել էր այնպէս, որ առաւել լաւ չէր {կարելի} ցանկանալ... Այս խօսքերը խօսելով, Մանթուխե

նջոյքի վերայ ինչ մտածելու բան կայ, այնպէս խնջոյք {կարելի} է առնել, որ աշխարհը զարմանայ: Շամպայն ասածդ հեղ

պատրաստելու. յետոյ դարձեալ կը շատացնեմ, այժմ չէ {կարելի}, ըստ որում անօթներս փոքր են, հարկաւոր է անօթներ

իս, այնուամենայնիւ կարճ միջոցում մեծ հարստութիւն {կարելի} է դիզել: - Երկբայութիւն չունիմ այդ մասին:

երայնոց... եւ այսպիսի օրհնութեան գիր շատ անգամ {կարելի} է կէս մանէթով ստանալ: Ի՛նչ է մարդուս երջանկութիւ

ն ռոճիկ, - երեսուն մանէթ. Աստուծոյ համար ասա՛, {կարելի} ՞ է այդքան գումարով ապրիլ, տուն տեղ եւ ընտանիք պա

շատ անգամ խտրութիւն չունին հնարների մէջ, որոնցով {կարելի} էր արծաթ վաստակել, կեանքի անհրաժեշտ պիտոյքը հոգա

: Առհասարակ շատ բարեսիրտ են մեր քահանայք, այս չէ {կարելի} ուրանալ. երախտագիտութեան մասին եւս հետ չեն ժողով

լինում են շատ խօսակցութիւնք, եւ այդպիսի տեղերում {կարելի} է ճանաչել ժողովրդի ստոյգ բնաւորութիւնը: Նա այստե

էր, ես տեսայ նոցա տանից դուրս գնալը: - Շատ {կարելի} է, - պատասխանեց մայրը, -գուցէ նշանուելու դիտաւո

": - Չէ, - ասաց Կոմս էմմանուէլը, - չէ {կարելի}, որ ես մի րոպէ չմտանեմ Մահտեսի Թովմասի տուն: Մն

մը: - Այո՛, - պատասխանեց օրիորդը: - Չէ՞ {կարելի}, որ վերստին կրկնէք. աւելի լաւ է. Repetitio est

, - հաւելացուց կոմսը, ժպտելով: - Ինչու՛ չէ {կարելի}, - ասաց իսկոյն Մահտեսի Թսվմասը եւ նշանացի արեց դ

, թէ ինչպէ՛ս էր նախնի Հայկազանց հայկաբանութիւնը, {կարելի} ՞ է, որ թոյլ տար հիմնուած եկեղեցիների մէջ, քրիստ

, ազգի իմացական եւ բարոյական կեանքի հետ. այս չէ {կարելի} հերքել: Բանաստեղծութիւնը պիտի որ հոգի ունենայ,

ւն - թալիսմանական, վհկութիւն, եւ թէ ամենայն բան {կարելի} էր յառաջացնել չար ոգիների գործակցութեամբ: Միշտ պ

, որ չեմ կարող խոստանալ, պահանջում էք. միթէ՛ չէ {կարելի} խնդրել, որ առանց փոխարինի երգէք: - Միթէ՛ չ

նդրել, որ առանց փոխարինի երգէք: - Միթէ՛ չէ {կարելի}, - պատասխանեց օրիորդ Մարիամը, - որ դուք մի փոքր

րուելու արժանի համարուիլ... Մեր մէջ, ինչ ասես {կարելի} է պ. Յովնաթանեանցը խօսում էր դպրոցների վերայ եւ

անքը նայում էին դէպի զանազան փողոցներ, երբէք չէր {կարելի} ձանձրոյթ զգալ, որովհետեւ մանկահասակ դստերքը երբե

վնաթանեանցը հարց արեց. - Ինչպէ՛ս գտաք: - Չէ {կարելի} գովել, - պատասխանեց բժշկապետը: - Նորա հիւանդութ

ռ, մի մազի չափով եւս խելք չկայ դորա մէջ: Ինչպէս {կարելի} է, որ ես իմ պատուանուններով եւ պատուանշաններով հ

ուած վիճակի մէջ: Այդպիսի վիճակում ոչ թէ միայն չէ {կարելի} հիւանդը բժշկել, այլեւ առողջ մարդիկ կարող են հիւա

եանցը բիրտ ձայնով: Այս հարցմունքից յետոյ չէր {կարելի} այլեւս ծածկուել, պիտոյ էր յառաջ գալ, եւ կերպարա

րոն, - պատասխանեց ծառան դողալով, - խնդրեմ, եթէ {կարելի} է, շնորհեցէք ինձ տասն արծաթ: - Ի՛նչ հաշուով տա

անոց ճաշելու, - յաւելացուց տիկինը: - Ինչպէս {կարելի} է, - պատասխանեց պ. Յովնաթանեանցը. - Նախ որ ես

.. Շահումեանցը երկարահասակ, չոր-չոր, հասակը {կարելի} է, որ լինէր մօտ երեսուն տարեկանի: Ինքը խարտեաշ

որովհետեւ Նախիջեւանի մէջ չկան այնպիսի տեղեր, ուր {կարելի} լինէր ժամանակը գործածել այնպիսի զուարճութեամբ, ո

յս երեկոյ արեց, հարցանելով մահի ինչութիւնը, դեռ {կարելի} է, որ այս երեկոյ եւ բարեւ չտուած. պատճառ, քանի

, որ Մանուշակը չկար, չհարցրեց նորա ուր լինելը, {կարելի} է այն պատճառով, որ Թիւթիւնճի-օղլուն կասկած չտանի

ր ձեւը եւ ստացել էր իւր առաջին կերպարանքը, միթէ՞ {կարելի} է ասել, թէ նա չքացաւ, ես տամ քեզ ի՞նչ բան կամիս

նելով, նստում է գետնի երեսին եւ իջանում է ինչքան {կարելի} է խոր տեղեր, կպրի եթերական մասունքը թռչական լինե

յտի օրինակը եւ խոստովանում եմ, որ բան չքացնել չէ {կարելի} աշխարհի երեսին, - վեր առեց Թիւթիւնճի-օղլուն, րոպ

վերայ, այլեւ նոյնիսկ բնութեան վերայ, եթէ միայն {կարելի} էր այս... Թիւթիւնճի-օղլուն, որ ձեռքերը սրտին

նալ եւ նոյնիսկ բնութեան վերայ, աշխատում են, եթէ {կարելի} է խլել նորա իրաւունքը մեր մարմնի վերայից. մեր ան

ւնդերի վերին կիսաբաժինքը, եւ լաւ ուշ դնողի համար {կարելի} էր նկատել, որ նորա կուսական սիրտը զարկում էր մի

եկել էի, - ասաց կակազելով պարոն Մկրտիչը, - որ եթէ {կարելի} է այս եօթն շաբաթի մէջ հարսանիք առնէինք. պատճառ,

եւ զատիկ. զատկից յետոյ մինչեւ առաջին պսակները չէ {կարելի} այդ. իսկ յունիսի մէջ, ես նոյնպէս միտք ունիմ..

ապած էր նա. եւ թէ այդպէս եւս չլինէր, ո՞վ գիտէ, {կարելի} է, որ մայրը, որոնելով աղախինը նորա բացակայութեա

է լինի, եւ այն այնպիսի ժամանակ, մինչ ո՛չ փոխել {կարելի} էր, ո՛չ վաճառել եւ ո՛չ դուրս ձգել: Մինչդեռ Մ

սէք, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - վեցերորդ ժամն է, {կարելի} է որ շուտով գայ պարոն Շահումեանցը: - Ես վաղու

ահումեանցը այս մտքով ասած լինէր, այլ առաւել շուտ {կարելի} էր կարծել, որ եթէ Թիւթիւնճի-օղլուն երբեմն կարծիք

եւ մրոտ բաների մէջ սէր չէ կարող լինել: - Դու {կարելի} է ունիս հիմնաւոր պատճառ խօսելու ուրիշ մարդերի վեր

ը թանձրացել էր այնպէս, որ տասն ոտնաչափ տեղից չէր {կարելի} բան տեսանել: Թիւթիւնճի-օղլուն ինը ժամին քնած

աւ ասել անգին բան, այդ դու էիր. ուրեմն, ինչպէս {կարելի} է, որ ես ուշանայի եւ սպասել հարկադրէի քեզ: Ների

իւր կեանքի ընկերը, մի ազատ եւ լուսաւոր սիրտ, որ {կարելի} էր սիրել եւ պաշտել: Հազիւ թէ Շահումեանցը աւար

վ կատարեց այս արարողութիւնը: Թիւթիւնճի-օղլուն չէ {կարելի} ասել, թէ հաւատում էր բոլորովին այս վհկական գործո

ւթեանը, բայց միեւնոյն ժամանակ իսպառ հաստատել չէր {կարելի}, թէ հերքում էր դրականապէս թեթեւի գերբնական զօրու

ած, բայց ի՞նչ առնես, այդպիսի բռնակալ մարդերի չէ {կարելի} հաճոյանալ առանց մի քանի զրպարտութիւն գործելու, ա

օր վերայ մի անորոշ զգացմունքով, նորա կերպարանքից {կարելի} էր եզրափակել, թէ սառել ու կապուել էր նորա զգայակ

ոջ ցեղից, սոսկալի՜ եղեռնագործութիւն. եւ ինչպէ՞ս {կարելի} է, որ մի հայր այդպիսի կամեցողութիւն ունենայ դէպի

ով Աղուանեանցը շտապեց կտրել քրոջ խօսքը, եւ որքան {կարելի} է հանդարտեցնել նորա ալեկոծուած բանականութիւնը:

մի պատասխան, եւ այն անիմաստ, կցկտուր եւ, որքան {կարելի} է, կարճ, ամենայն կերպ փախչելով երկար եւ կապակից

ց չգիտեմ ի՛նչ անձնասիրութենով ասաց. - Ինչպէս {կարելի} է այդպիսի բան. մինին խօսք տալ, միւսին ` հարսն:

ծ էր նորա ննջարանի անկիւնում մահճակալի վերայ, չէ {կարելի} նկարագրել. արտասւում էր, փայփայում էր պատկերը ե

նձնապէս իւր օգտի վերայ, որպէս թէ մասնաւոր օգուտը {կարելի} բան էր առանց ընդհանուրին։ Տասն եւ ութերորդ դ

ենետիկեան Ծերակոյտը շնորհեց միաբանութեանը ամենայն {կարելի} թեթեւութիւնք։ Այսպէս միայն հնարաւոր եղաւ Մխիթարի

չ այսպէս կամ այլպէս լինելութեան վերայ։ Եւ ինչպէս {կարելի} էր առանց կրօնի ապրել. առաջին մարդիկը, որ գուցէ

անազան ուժերի ազդեցութեամբ։ Եւ ի՛նչ այլ հետեւանք {կարելի} էր յուսալ այն բանից, ուր ամենայն հոգեկան ազատ ձգ

աւատը դէպի կրօնի պաշտօնեայքը, որոնց ձեռքով միայն {կարելի} էր մօտենալ Աստուծոյ։ Այս քարոզութենների միայնակ

աթոռը։ Ապացուցանելու համար, թէ այսպիսի մի վտանգ {կարելի} բան էր, հերիք է ցոյց տալ Բարոնիոս, եկեղեցական պ

եան դիտանոցից նայելով պապականութեան վերայ՝ մի՞թէ {կարելի} է չտեսանել, որ նա ներգործում էր ամենեւին քաղաքակ

ում էր ամենեւին քաղաքական գաղափարների հետեւելով, {կարելի} ՞ է համաձայնիլ, թէ նորա կրօնը եւ Քրիստոնէութեան պ

անց պապականութիւնը լոկ դիմակ էր, թէ ամենայն րոպէ {կարելի} էր վայր ձգել երեսի վերայից այդ խաւարատեսիլ դիմակը

մ ենք այսպէս ճիշտ կրօնական մտքով. ընդհանրապէս չէ {կարելի} ասել, որովհետեւ աշխարհի հանգամանքները երբեմն շատ

աւորը՝ կրօնը, երկրորդը՝ լուսաւորութիւնը։ Թէեւ {կարելի} էր երրորդ աղբիւրի տեղ դասել եւ քաղաքականութիւնը,

անց, ուրեմն եւ անմեղանչական, որովհետեւ մեղանչել {կարելի} է դժրելով մի արգելանքի։ Ապա եթէ չկար ոչինչ արգել

նը ապացուցանելու համար, որովհետեւ այլ կերպով չէր {կարելի} արդարանալ։ Այդ օրից ահա Մխիթարի գաղափարը ստրկանո

ս իտալական ճիզուիթների, բայց ոչ աւելի։ Ի՛նչ {կարելի} բան է, որ մի մարդ երկու տեսակ սրտի վկայութիւն ու

ասներորդական կամ քսաներորդական առարկայ, որի վերայ {կարելի} էր հազար տարիներից յետոյ եւս մտածել կամ ամենեւին

լ ուսումնարաններ, տպարաններ, որոնց միջնորդութեամբ {կարելի} էր ստանալ ոչ երազում, այլ արթնութեան մէջ Մագիստրո

յ: Եւ խուց աբեղայից չէ երբեք այն դիտանոց, ուստի {կարելի} էր համբարձեալ զաչս նկատել եւ ճանաչել զիրողութիւնս

ւս խօսիլ սակաւուք զՊատմութենէ Հայոց, եթէ, միայն {կարելի} էր անուանել զայն պատմութիւն: Ուսանիմք առ հասարակ

ելով առաջի Հայկական ազգին մաքուր, որքան եւ որչափ {կարելի} էր ըստ տեղւոյն հանգամանաց, զհոգեղէն կերակուրս:

ոցա եւ նմանապիսեաց այդունակ կերակրովք, եթէ միայն {կարելի} էր իրօք պարարել եւ կերակրել հանգոյն աղուիսուն սառ

ւթեան։ Բայց Յիսուսեանների Մաքիաւելական հոգին չէր {կարելի} ջնջել. նա վաղուց ահա՛ մտել էր աշխարհի գործերի մէ

մի խօսքով՝ մարդը շինել մեքենայ։ Այս պատճառով չէ {կարելի} կարծել, թէ մի անկիրթ երեւակայութենով մարդ, ինչպ

ը, իսկոյն հասկացաւ, որ միմիայն խելքի զօրութենով {կարելի} է ազգերը դէպի այս կողմ քարշել երկրպագութեան համար

բութենովը. նա լաւ գիտէր, որ այդպիսի մարդերից չէ {կարելի} Կարգ հիմնել, վասնորոյ աշխատում էր իւր կողմը քարշ

իւանդանոցներ՝ տկարներին սպասաւորելու համար։ Եթէ {կարելի} է հաւատ ընծայել Յիսուսեան կարգի պատմիչներին, ուր

քական գիտութենների հմտութենով գրուած էին, որ չէր {կարելի} ամենեւին կարծել, թէ այդ անկիրթ Իգնատիոսի գրածը լ

իւնը ենթարկուի վերանորոգութեան, որ գո՛նէ դորանով {կարելի} լինի փակել Պրօտեստանտութեան առաջը, որ ինչպէս մի

վ, նորանից սահմանուած Կարգը իւր քաղաքականութեամբ {կարելի} է նշանաւոր համարել, այն ժամանակ Կարգը առաւել երա

եւ նորա առաջին տպագրած օրինակները ջնջուեցան որքան {կարելի} էր Յիսուսեանների աշխատասէր եւ անխոնջ ձեռքովը։ Վե

նակարգը բաղկանում էր ժողովողներից։ Այս աստիճանին {կարելի} էր հասանել եւ չ'լինելով գովանի աշակերտ։ Նոյնպէս

էր հասանել եւ չ'լինելով գովանի աշակերտ։ Նոյնպէս {կարելի} էր ուխտապահ լինել ժողովող չեղած։ Այս տնօրէնութիւ

երետիկոսք, եւ Պապի տուած արտօնութեան զօրութենովը {կարելի} էր բռնել նորանց, ուր եւ լինէին նոքա, եւ դատել դ

էր մի քանի յայտնի խնդիրների շրջանի մէջ, որից չէր {կարելի} ուսանել եւ մի նոր բան։ Այն ուսուցիչները, որոնք

տարեկան ուսման ընթացքի մէջ միայն երեք կամ չորս օր {կարելի} էր Աստուծոյ վերայ խօսել (quaestiones de Deotridu

t quatridui spatium non excedant)։ Ամենեւին չէր {կարելի} պարապիլ այն ուսմամբը, որ վերաբերում էր սկզբունքն

ը եւ ինկուիզիտորական բնաւորութեանը, շուտով նորան {կարելի} էր Դոմինիկեան ասել։ Սորա մահից երկու տարի յե

ւմ երկար ու ձիգ խօսել այս մասին, վասն որոյ որքան {կարելի} է շատանում եմ համառօտ գրելով։ Նախ եւ յառաջ քանի

լաւ չ'գիտէ թնդանօթի գործածութիւնը, որով միմիայն {կարելի} էր ազատել Չինաստանը զարհուրելի թշնամիների ձեռքից

նոցա գործերը ունէին օրինական ձեւեր, վասնորոյ չէր {կարելի} բոլորովին դատապարտել նորանց։ Նոցա կողմնակիցքը օր

արմիր գոյնը սպիտակ է, իսկ սպիտակը՝ դեղին։ Ի՞նչ {կարելի} է մտածել այն մարդերի մասին, որ միեւնոյն գոյնը ան

, հոգեւոր գործերի մէջ չէ կարող սխալուիլ։ " Բայց {կարելի} ՞ է, արդեօք, - ասաց Կայսրը, - որ Պապը ճշմարիտ դատ

սպէս էր ահա եւ ամբողջ Կարգի ուղղութիւնը։ Բայց չէ {կարելի} մտածել, որ Կարգի անդամներից ամենայն ոք առանձին ե

ում էին նորանցից ամենայն գիտութիւն, որ դէպի չարը {կարելի} էր գործ դնել։ Մասնաւոր սեպհականութիւնք ջնջուած է

իս աշխատողներին այնքան սահմանափակ, որով հազիւ թէ {կարելի} էր լցուցանել կեանքի անհրաժեշտ պիտոյքը։ Այս բաներ

լցուցանել կեանքի անհրաժեշտ պիտոյքը։ Այս բաներից {կարելի} է եզրափակել, թէ ի՞նչքան մեծ գանձ էր բերում Կարգի

, որի խօսքերից, որ ասել էր հրապարակական տեղում, {կարելի} էր եզրափակել, թէ նա մի չար դիտաւորութիւն ունէր թ

թիւնը այժմեան ժամանակումը անտեղի է. ինչ որ այսօր {կարելի} է առնել անվտանգ, էգուց նոյն բանը գլուխ կը գայ սա

եց Լուդովիկոսը. - ես միշտ սիրել եմ նորան։ Եթէ չէ {կարելի}, որ նա գայ ինձ՝ մեռանողիս մօտ, թո՛ղ իմ ատենադպ

թո՛ղ իմ ատենադպիրը գրէ նորան մի նամակ, եւ ինչքան {կարելի} է քաղցր ոճով"։ Կնճռադէմ քարոզիչը թելադրեց գրողի

երը ամենեւին օտար էին սորան, վասն որոյ երբէք չէր {կարելի} մտածել, որ իւր սեպհական կամքովը որոշած գործել էր

չ'տուեց իւր խորհրդակիցների անունը։ Թղթեր եւս չէր {կարելի} գտանել նորա մօտ, ըստ որում Յիսուսեանք իւրեանց կա

ապարհ լինէր այն)։ Այս պատճառների համար չէր {կարելի} վաւերական կերպով ցոյց տալ Յիսուսեանների գործակցու

. թղթերը այրուեցան եւ ոչինչ բան չ'մնաց, որոնցից {կարելի} լինէր հասկանալ ջնջուած Կարգի գաղտնիքը։ Րիկչի, ի

ամար, որի մէջ սահմանում էր, թէ ի՞նչ դիպուածներում {կարելի} է թագաւորական կեանքը դաւաճանել։ Այս գիրը 1610 թու

ռագութեամբ ծածանում է յառաջընթացների դրօշակը: Չէ {կարելի} միեւնոյն ժամանակ երկու ճանապարհ գնալ, միմեանց հա

շտպանած յանցաւորի հետ պատժակից լինելու: Չէ {կարելի} իրաւադատութիւն քարոզել եւ անիրաւութիւնը պաշտպանել

թիւն քարոզել եւ անիրաւութիւնը պաշտպանել: Չէ {կարելի} յառաջադիմութիւն քարոզել եւ անդամալուծի պէս բեւեռց

ի պէս բեւեռցած մնալ մի կէտի վերայ: Չէ {կարելի} լուսաւորութիւն քարոզել եւ ամենայն ջերմեռանդութեամ

ն ջերմեռանդութեամբ խաւարի մէջ թարթափել: Չէ {կարելի} մաքրութիւն քարոզել եւ ապականութեան ծովի մէջ լողալ

քարոզել եւ ապականութեան ծովի մէջ լողալ: Չէ {կարելի} նորի շինութիւնը սկսանել եւ անցածի հիւանդանոցից օգ

եւ անցածի հիւանդանոցից օգնականք առնուլ: Չէ {կարելի} ազատութիւն քարոզել եւ խղճմտանք բռնաբարել:

նդիր էր այդ. ուղղակի պատասխան տալ այդ հարցին չէր {կարելի}. վերոյիշեալ անձնաւորութիւնների խորին գաղտնիքն էր

իր համար: Նա սպասում էր միայն մի առիթի, երբ որ {կարելի} կը դառնար ` միջամտելու հայերի ներքին գործերին, ո

ուն ձեռագրում: Բացայայտ մի կեղծիք էր այս, որ չի {կարելի} արդարացնել ոչնչով: Կ. Պոլսի հայոց նախկին Ս

դ աւանդութիւնը ուշադրութեան արժանի բան չէ եւ թէ ` {կարելի} է պատրիարք ընտրել դրսեցիներից: Այն ժամանակ

ալով օտարի խօսքեր կամ տեղական մասնիկներ, որոնցից {կարելի} է փախչել, առանց լեզուի ժողովրդականութիւնը կորուս

, ոչ միայն հին լեզուն, այլեւ՝ նորը, որքան մեզ {կարելի} է եղել, եւ մի քանի էլ գաւառական բարբառներ։ Այսպ

ը Աշտարակի բարբառի մէջ օտար ձեւ, օտար ոճ, կամ, {կարելի} է ասել, ամենեւին ոչինչ։ Եւ հեղինակը, ուզելով ի

ւմ է նոր լեզուի մշակութեան գաղափարին, որ է որքան {կարելի} է առաւել շատ եւ առաւել մեծ բազմութեան հասկանալի կ

ատկացուցիչը լինի միշտ նախադաս։ Այն ժամանակ միայն {կարելի} է վերջադաս դնել, եթէ յատկացուցիչը յարաբերեալ է,

, դարձել են վերջաւորութիւն, եթէ ծիծաղելու համար {կարելի} է այսպէս ասել, եւ շատ տեղ էլ հոլովակերտը իսպառ դ

ւթիւն են դաս տուել։ Պէտք չէ՞, որ մտածեն, թէ չէ {կարելի} գրել գործ եմ, մեղանչ եմ, եւայլ եւայլն, այլ թէ

ւի մէջ, բացի էական բայից, ուիրշ բայ չկայ։ Բայց {կարելի} ՞ է թոյլ տալ մէկ լեզու, որ միայն էական բայ ունենա

ունենայ, առանց ուրիշ բայեր էլ ունենալու. յետոյ {կարելի} ՞ է մի այդպիսի լեզուով խօսել։ Կարելի է, ասում են

ալու. յետոյ կարելի՞ է մի այդպիսի լեզուով խօսել։ {Կարելի} է, ասում են, որովհետեւ էական բայը ինչ բայի որ կ

ւորութիւնը մէկ անգամ երեւի, նորան հետեւող բայերը {կարելի} է դնել առանց այդ վերջաւորութեան. այսպիսի դիպուած

ցոյց տայ ժամանակը, դէմքը եւ թիւը, պատասխանի մէջ {կարելի} է բայերը դնել առանց եմ, ես է'ի. օրինակ, " ի՞նչ

որութիւնք բուն էական բայի հետ չ'շփուելու համար չէ {կարելի} բաժան գրել, երբ բայը գրում ենք ամբողջապէս, ինչպ

, փայլում-է, այլ անբաժան, ինչպէս փայլումէ։ բ) {Կարելի} է բաժնել, եթէ այս վերջաւորութիւնը նախադաս է դրվո

ետ, հարկաւոր է այս ցիր ու ցան ճապաղ ընկած ձեւերը {կարելի} սկզբունքների վրայ ամրացնել, որպէսզի նոցա միջնորդ

քների վրայ ամրացնել, որպէսզի նոցա միջնորդութեամբ {կարելի} լինի մի համակարգութիւն, մի ուղղախօսութեան արուես

աջութիւնով " եւ այլն, իսկ թէ գործիականի մտքով չէ {կարելի} հականալ ըստ իր խնդրով, օրինակ " վկայքն պսակին ըս

ան թէ կապուիլ մի պարեգօտաւորի անունի հետ, որ շատ {կարելի} է թէ անաջողութեան էլ պատճառ դարձաւ: Եթէ երբ եւ լ

արդիւնքները անհետանալու լինին, Սօս եւ Վարդիթերը {կարելի} է ընդունել որպէս լոկ եւ պարզ նկարագիր բնութեան,

բնական չէ Վարդիթերի հասակը: Պսակե՞լ: Ինչի՛ չէ, {կարելի} է, մենք լսած ենք մեր պառաւներից, որ սորանի 60-7

անելու բնական ունակութիւնը: Իբրեւ թերութիւն {կարելի} է տեսնել եւ Արշաւրի բնաւորութիւնը, կամ մանաւանդ

բրեւ թերութեանց վրայ նայել, որովհետեւ այս բոլորը {կարելի} է վերադրել Համասփիւռի անկրթութեան, որից սովոր է

ատութիւնք ենք համարում: Բացի սորանից, դժուար թէ {կարելի} է թոյլ տալ այն աստիճանի պարզամտութիւն լսողի կողմի

ալիս, որ գուշակում է նոցայ գլխի գալիքը: Ի հարկէ {կարելի} է ասել, որ պատահմունք է այս. կը համաձայնէինք,

եւ մինչեւ անգամ իր քրոջ դաւաճանութիւնը: Ինչպէ՞ս {կարելի} է թոյլ տալ, որ Սօսը այդքան բանից յետոյ հաւատար Տ

արով պիտի ասէր: Ազգային աւանդութիւնքը որքան {կարելի} է, անշուշտ, արժա՛ն է քրքրել եւ դուրս բերել դարա

, պիտի կորչէին: Թէեւ խեղճ բաներ, բայց եւ այնպէս {կարելի} է տակաւին հաւաքել բաւական վիճակախաղեր եւ միքանի ո

հրդաւոր նշանակութիւն են ստացել Հայաստանի հողում, {կարելի} եղածի չափ յարմարուելով Աստուածաշնչի պատմութեանցը

ւորչի անունը այդ աւանդութեան հետ խառը տեսնելով չէ {կարելի} պնդել, թէ ստուգապէս չորրորդ դարումն է երեւել այդ

ռանձին հատուածի էլեկտրականութեան մասին եւ ոչ բնաւ {կարելի} է թոյլ տալ այս տեղում: Ուստի, ենթադրում ենք, ի

ակ (նոյնպէս ասել ենք) ձգտում են չէզոքանալ - եթէ {կարելի} է այսպէս ասել - այսինքն միաւորուիլ: Երկու այլասե

ը: Այս պատճառով խօսելով այդ գիտութեանց վրայ, չէ {կարելի} եզրակացութիւնք հանել բիբլիական ասացուածներից, այ

այելով ցերեկուայ ջերմութեան աստիճանին, ստուգապէս {կարելի} է ընդունել այդ քամին որպէս երկնային պարգեւ: Ես ի

կամ պաշտպանողութեանց հանդիսարան եղած լինելով, չէ {կարելի} ենթադրել, մանաւանդ հին ժամանակների վերաբերութեամ

ի օրով անգործ երկիր չկայ եղած Հայաստան: Բայց չէ {կարելի} սորանից եզրակացնել, թէ այդ օրից իսպառ ընկաւ որսո

ահմայի բրամինները: " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ {կարելի} էր է՛լ մի քանի այսպիսի ցնդի աւանդութիւնք գտնել,

են նոր լեզուի մշակութեան սկզբունքին, որ է որքան {կարելի} է առաւել շատ եւ առաւել մեծ բազմութեան հասկանալի կ

մոնտ) մէջ քաշուած թելը, բայց այդպիսի դիպուածում {կարելի} է բօժօժը ծախել: Իսկ մեծ գեղերում, ինչպէս Աշտարա

էս Աշտարակն է, եթէ շատ շերամ պահողք լինին, հեշտ {կարելի} է ընկերովի բանալ մի փոքրիկ թելքաշի գործարան, ուր

ւ վերաբերութիւն չունի մոծակի բազմանալուն, թերեւս {կարելի} է ենթադրել, թէ ծառը մի մասով պաշտպանում է մեզ մո

" Սոս եւ Վարդիթերից " մի այնպիսի ոճ, որ իրա՛ւ, {կարելի} է թուրքից առնուած համարել, ինչպէս. " հլա էն գնա

ի, թաթարի եւ ուրիշների ազդեցութեան տակ, ինչպէ՞ս {կարելի} է պահանջել, որ պատմական իրողութիւնքը իրենց կնիքը

ը խոր չդրոշմէին ազգի սրտի եւ հոգու վրայ. ինչպէ՞ս {կարելի} է, որ այդ դրոշմը չցոլանար նորա լեզուի եւ մտածելո

րո՞ղ է իր լեզուն չունենալ: Այսպէս լինելով բանը, {կարելի} ՞ է խոր ներս մտնել ազգի կեանքի մէջ առանց այդ կեանք

, մի խօսքով՝ նորա բոլոր արժանաւորութեան հանդէսը {կարելի} էր քննել նորա կրօնից. պատճառ, որ որքան լուսաւոր

նոր ի նորոյ իմաստասիրական գաղափարներով. սրանում {կարելի} էր տեսանել վարդապետարան բարոյականութեան. ահա թէ

է կերած ոչնչացնել այսպիսի անպիտան որդիները, բայց {կարելի} է այս որդիքը փրկելու ջանք դնելով նախ եւ յառաջ այդ

սնիկները կամ կոշտ ու կոպիտ ոճերը, որքան եւ որչափ {կարելի} էր։ Մեք որչափ կարողացել ենք քննել եւ ճանաչել

հասարակ մարդը՝ առանց ոչինչ հասկանալու։ Ի՞նչպէս {կարելի} է խօսել մի մարդի հետ այնպիսի մի լեզուով, որ նա չ

այլ միշտ իմացել ենք այն յստակ հայախօսութիւնը, որ {կարելի} էր հասկացուել եւ ամենայն տեղ գտանուած հայերից, ե

իտք, մանաւանդ՝ ուսումնական խնդիրների վերայ, չէ {կարելի} բացայայտել, իսկ թէ ինչո՞ւ համար խառն եղել է գերա

Դ ՀԱՏՈՒԱԾ Գլ. VI Նոր լեզուի մշակութիւնը չէ {կարելի} առաջ տանել՝ ստրկանալով հին լեզուի ոգուն կամ ազդե

արկտանը միշտ կարկտան կը մնայ։ Ապրող ծառի ճիւղ {կարելի} է միայն ապրող ծառի վրայ պատուաստել, չորցած ծառի

ի եւ մտքով միայն հասկանալի բան է, ի՞նչպէս ուրեմն {կարելի} է, որ երեւելի բնութիւնը նորան չափ դառնայ։ Մե

այն պատճառով, որ նոյն բանը, նոյն առաջարկութիւնը {կարելի} է առնել եւ հայ մարդուն, որ նա խօսի Խորենացու կամ

զուն, քան թէ այն պատճառներին, թէ ինչու համար չէ {կարելի} առաջ տանել նոր լեզուի մշակութիւնը հին լեզուի ազդե

պատճառ, բնութեան անբռնաբարելի իրաւունքի վրայ չէ {կարելի} անպատիժ ձեռք բարձրացնել։ Յայտնի է, թէ մանու

ող հասկանալ մի անտեսանելի եւ անշօշափելի Աստուած։ {Կարելի} ՞ է դատապարտել նորան, եթէ նորա հասկացողութիւնը գո

են ազգի կեանքի, նորա մտքի եւ նորա լեզուի վրայ, {կարելի} ՞ է այս բոլորը ուրանալ եւ քերել հանել։ Ոչ ոք ուրա

երկայ սերունդին, այդտեղ հայկական տրամաբանութիւնը {կարելի} ՞ է պահանջել։ Ո՞ր խիղճն է, որ պիտի ներէ, ո՞ր ձե

է նորան խոստովանել այս արտասուելի ճշմարտութիւնը։ {Կարելի} էր քարոզել նորան այն ժամանակ, եթէ նա, սեւը սեւ

մ եւ որ չենք կարող գովել, այլ մի տանելի ձեւ, որ {կարելի} եղածին չափ մօտ մնալով եւ օրէ օր էլ աւելի մօտենալո

յդ բանը թէեւ չէ նշմարւում մի քանի տարում, կամ չէ {կարելի}, առանձին առանձին քննելով, գտնել մի մեծ տարբերու

ովեան եւ Մեծ Իշխանուհի Էստլանդիու, Լիֆլեանդիու, {Կարելիայի}, Տուերի, Իւգօրի, Պերմի, Վեատսկի, Բօլգարիայի

արոզել եւ խղճմտանք բռնաբարել: Այսպիսի " չէ {կարելիներ} " հազարաւոր կան. խնդրում ենք այս բաների վերայ մի

նազան յապաւումներով ու յաւելումերով փոփոխելու ըստ {կարելոյն} Կանոնադրութիւնը եւ ի վերջոյ մուծելու նրա մէջ այնպ

ք, աղաչում եմ, տալ մի օրինակ երկաթի ճանապարհը, {կարելով} կտավի մեջ եւ վերան զրելով անունս, իսկ այն թուղթը

ծանուցանեն, եթէ ազգն մեր ՚ի Հնդկաստան ոչ այլ եւս {կարելով} ժոյժ ունիլ չարաչար տեսչութեան առաջնորդին ՚ի Ջուղ

կատակիք եւ այլն եւ այլն։ Այսմ յանդիմանութեան ո՛չ {կարելով} տանել. - պու նէ՞- ասեն, - ջնջեսցին ապա սոքա եւ գի

եան [հնախօս ոճոյն՝ գրելոյն: Զաւակն հայկական ո՛չ {կարելով} այլ եւս գնալ զճանապարհ մոլախոտեալ ի դարուց ժամանա

ի սպառ ի լուսաւորութենէ, եւ թէ հինն լեզու՝ ո՛չ {կարելով} լինել նմա առաջնորդ ի լուսաւորութիւն, ըստ չունելո

: Այլ խնդիր է ջուրը մտնել՝ թոյլ տալով խեղդուելու {կարելութիւն}, եւ այլ խնդիր է մտնել՝ հաստատ գիտելով, որ պիտի

ւած ձեռագիր կարելի է տպել նորա տպարանում, եւ այդ {կարելութիւնը} հիմնուած է միայն մի պայմանի վերայ։ Ինչ պայման է

ն հողով: Մոռացա ասել, որ հողը պետք է հերկել ըստ {կարելույն} խոր եւ դաշտային ցանքսերի համար՝ աշունքից). սկզ

ով չեզոքացվի արյան խիստ թթվեցումը եւ այդպիսով ըստ {կարելույն} խափանվեն այն արտաթորումները, որոնք տվյալ պարագայ

նց բոլորին անդավաճան զգացմունքների համար եւ, ըստ {կարելույն}, հանգստացրու նրանց իմ նկատմամբ։ Հենց որ դու

մեծ ներածություն եմ ձեռնարկել, եղբա՛յր, եւ ըստ {կարելույն} լիակատար եւ բազմակողմանի, եթե չասեմ համակողմանի

ոչ զոք գտեալ իմ սրտակից, որպէս Ձերդ եղբայրութիւն {կարեկից} էր մեզ: Այժմ տէր Գաբրիէլն Պատկանեան չուեաց ի Տփղ

դիմեմք առ Ձեզ, հաւատալով, եթէ վեհափառութիւն Ձեր {կարեկից} ելով ազգին, չունիցի անտեսել զբողոք նորա, երբ մի

նը հաւատացել էր նորան: Նորա սիրտը միշտ պատրաստ է {կարեկից} լինել իւր մի որեւիցէ անբաղդացած հպատակին, վասն ո

թարկուելով, իրաւունք էր ստացել, որ ամենայն մարդ {կարեկից} լինի նորան: Մօտեցայ եւ ողջունում եմ: Նա, փ

նչ: Եթէ իմ մարդկութիւնը բաւական չէ քո համար, որ {կարեկից} լինիս ինձ, թո՛ղ գոնէ իմ Հայութիւնը շարժէ քո սիրտ

ելի է նոցա վիճակը եւ ցանկալի էր, որ ազգը մի փոքր {կարեկից} լինէր նոցա՝ վճռելով նոցա ապագան եւ կորզելով այն

կանչելէն ետեւ, անոր ալ գոհ չըլլար կ՚ելնէ (իբրեւ {կարեկից} ) Էջմիածնայ վարդապետի մը խնդրոյ մէջը կը մտնէ, ու

էեւ լինէր այնպիսին մեզ համար միշտ բարեկամ, {Կարեկից} ու վշտալի ամեն վայրկեան, ամեն ժամ. Թէեւ ամ

բազմութեան մէջ, որ, ինչպէս պատմեցին մեզ յետոյ, {կարեկից} չէին մեր աղէտքին եւ տհաճ էին նոցայ վերայ, որոնք

նքին հաւատացող քրիստոնէութիւնը, հարկադրում է մեզ {կարեկից} լինել հիւանդներին կամ ախտացածներին: Տարակո

ւտն են խնդրել եւ ո՛չ թէ ազգի: Հաւատացէ՛ք, {կարեկցաբար} եմ ասում, խեղճ գործարանը իւր կարճատեւ, խռովալից

քաղաքը հասանելու: Իսկ թէ սայլորդքը համարձակուէին {կարեկցել} ողորմելի տղային, Բէգզադէն սպառնում է ոչ մի կոպէկ

ձելու համար: - Խե՛ղճ մարդ, - ասաց Շամիլը՝ {կարեկցութեամբ} գլուխը շարժելով, - վկայ է Մարգարէի մօրուքը, որ

նա շատ սրտաշարժ ոճով խօսում է, բոլորեքեան գրեթէ {կարեկցութեամբ} շարժւում են եւ զայրանում են վերակացուի անիրաւութե

Վտանգի ժամը յայտնեց բացարձակ: Ին՜չ {կարեկցութեամբ}, ի՛նչ անմեղ սիրով Թունալի բաժակը տեղափոխեց ն

իններորդ դարու Հայաստան աշխարհ, սրբեալ զարտասուս {կարեկցութեամբ} իմաստուն իշխանցն Բագրատունեաց, որք բազմօք սատարե

ԱԲԳԱՐ ԵՒ ԱՌ ՊԱՏՈՒԵԼԻ ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս Յետ մեծի {կարեկցութեան}, զոր ցուցիք ինձ ՚ի կատարել իմ զառաքելութիւնս, ի

Նախիջեւանը, մեր սիրելի Նախիջեւանը, ամենայն {կարեկցութեան} արժանի Նախիջեւանը, տեսանելով այս րոպէիս իւր վիճա

րտ արիւնով, - շարունակեց նա: - Ես կարօտ եմ {կարեկցութեան}, ես հիւանդ եմ, եւ իմ հիւանդութեան պատճառը դուրս

էին բարձրացել ազգի մակերեւոյթից, այլ այն խեղճ եւ {կարեկցութեան} արժանի ժողովուրդը, որի վերայ ծանրացել է ազգային

ում: Կոմսը կարդալով ասաց, - Խեղճ մարդ, ամենայն {կարեկցութեան} արժանի. ճշմարիտ, եթէ պատահէի նորան, կը խրատէի

ի օգտի համար։ Մխիթարը, ցաւելի Մխիթարը, ամենայն {կարեկցութեան} արժանի Մխիթարը, այսպիսի հանգամանքների մէջ չէր կա

ռուած ու կապուած են ընդդէմ պ. Չամուռճեանի, բացի {կարեկցութենից}: Առանց դեւերի միջնորդութեան, միմիայն Քրիստոսի ա

ւ էր իմ վերայ, ծաղր առնելու ինձ, եւ, դեռեւս մի {կարեկցութիւն} ցոյց տալով, ասելու էր. " Խե՛ղճ մարդ, ի՛նչ բանե

գզադէների պարտական ենք ցոյց տալ ամենայն մարդկային {կարեկցութիւն} ՝ առանց զզուելու եւ յետ քարշուելու: Անցեալները գ

ր վաճառանոցը կամ դէպի իւր աշխարհը: Եթէ, որեւիցէ {կարեկցութիւն} ցոյց տալով, գործակատարը խնամ տանէր տղային, այնո

ութիւն, տրտմութիւն, զարմանք, զմայլանք, ցաւ եւ {կարեկցութիւն}: Մի խօսքով այդ բեմը սիրում է մարդու բոլոր հոգեբա

ւնակից անդամք, մի՛ յուսահատուիք բոլորովին, դուք {կարեկցութիւն} կը գտանէք ձեր եղբայրակիցների մէջ. մեք բաժանորդ լ

աղէտքին ականատես լինելով, մեզ յուսադրում էին եւ {կարեկցութիւն} էին ցոյց տալիս, իսպառ մոռացան մեր անունը եւ լոկ

փայլը եւ ծաղկաւեր դառնալով, շարժում են տեսանողի {կարեկցութիւնը}: Մարմարիոնը չէ՛ դիմանում ժամանակին... Ժամանակը

կարող, միեւնոյն ժամանակ, չյայտնել մեր առ ի սրտէ {կարեկցութիւնը} պ. Չամուռճեանի գրուածքին պատասխանելու խորհրդով կ

նքը հասանելու իւր փափագելի նպատակին: Պ. Մարկոսի {կարեկցութիւնը} ստացաւ մի գործունեայ բնաւորութիւն: Նա մտքումը դն

ս զարմանալի աղքատի հռչակաւոր ծագումը, բնակիչների {կարեկցութիւնը} դէպի նա օրէ օր աւելանում էր, որ բազմութենով գալի

գամանքը, միանգամայն շարժվիք եւ ազգասիրությամբ եւ {կարեկցությամբ} դեպի ինձ: Ձեզ հայտնել էի մասնավորապես, որ շարադ

վիչ Սուլթան-Շահին, նրա՝ իմ վիճակի մասին հայտնած {կարեկցության} համար։ Ես երբեք չեմ կասկածել նրա՝ դեպի ինձ տածա

իպովին ուսանել ի նոյն Մկրտչէն Սիմոնեան: Բայց ո՛չ {կարեմ} ասել, թէ նորին վեհափառութիւնն գիտէր զլինել նորին

ստ կարգադրութեան, յեօթնեկի երկիցս թէ երիցս, ո՛չ {կարեմ} ստուգիւ ի միտ բերել, այց ելանէի նմա: Այլ ո՛չ բա

անելոյ ի հոգեւոր կոչումն, որովք եւ ազատ համարեալ {կարեմ} զխիղճ իմ յապագայ կեանս իմ, եթէ այլ ազգ լիցի վախճ

նգործ, ակնկալեալ բացման ատենին եւ ի բանիլ անդ ոչ {կարեմ} աւարտել զգործն յառաջ քան զամիսս երիս կամ զչորս,

րբէք, թէպէտ անկեայց ի դժուար: Յուսամ զի ես {կարեմ} ապրել յովկիանու ջուրցն եւ խոր, Թէ յիմ վերա

ի: Յետ աւուրց ինչ վերստին գումարեցաւ ժողովն, {կարեմք} հաւաստեաւ ենթադրել, թէ յետ ընթեռնելոյ եւ ի միտ ա

մենաճիգն լինիլ ի խրթնաբանութեան, զորոյ ապացոյց՝ {կարեմք} քաղել ի գովաբանութեանց նոցին իսկ վանեցւոյն հետեւո

ւոցն մատենագրութիւնք ի մերումս դարու. ո՛չ եւ ո՛չ {կարեմք} նոյնպէս համեմատել զմերս հին դպրութիւն ընդ հին դպր

դարուց, շատանամք յիշելով զգլխաւորս եւ եթ, յորոց {կարեմք} արդէն եզրափակել զոյժ եւ զկարողութիւն գրականութեան

Ոչ ուրանամք բնասիրութիւն նորա, զորոյ ապացոյց {կարեմք} ի մէջ բերել զՅովհաննէս կաթողիկոս եւ զթուղթն Ղազար

ովանիմք զայդ ամենայն մեք ինքնին, թէ մեք ոչ երբէք {կարեմք} զուգընթաց լինել արշաւանաց Եւրոպիոյ ի գիտութեանցն

ակել նորա ի Սլաւոնական կապանաց իննեւտասն դարուց, {կարեմք} համեմատել զդպրութիւն ազգիս, զոր ինչ յառաջ քան զք

նընդհատ երկու եւ աւելի ամեայ հիւանդութեանց, որոց {կարեն} վկայել տեսողքն բոլոր եւ բարեկամք իմ եւ թշնամիք:

ստովանեալ եւ հաղորդեալ ի մերում եկեղեցւոջ, զորմէ {կարեն} վկայել ամենայն քահանայք Նախիջեւանայ բ) միշտ խոստ

նորին ընդ ձեռն Թաղանրօգու լատին քահանային, այսմ {կարեն} վկայել տոմարագիրք խոստովանութեան եւ հաղորդութեան

ատ եւ առանց խտրելոյ լուծանէ նա զպահս ձկամբ, այսմ {կարեն} վկայել երդմամբ, որք ունին ընդ նմա զերթեւեկութիւն

երբ նա ինքնին աստանդական դեգերէր յԱթոռն, եւ ո՛չ {կարեն} զայդ ի վերայ իմ հաստատել ըստ արդար խղճի, թերեւս

եւս եւ յանուն նորին գերազանցութեան Իւան Դաւիթիչի {կարեն} խօսիլ փոխանակ իմ՝ ընդ իմ, եւ թէ զի՞նչ անցք անցի

ն ԹԷրթընի չկարեմ ես այժմ բողոքել. այս ամենայն ոչ {կարեն} մտանել ՚ի ներկայ դատ իմ, քանզի ըստ օրինաց պետու

առ հարցումն ստորասաբար, զի եւ մասնաւոր եկեղեցիք {կարեն} համարիլ ուղղափառս, ըստ որում պահեալ էր նոցա միշտ

անձամբ տարցէ 'ի Հռովմ, եւ փաստաբանեալ արասցէ զոր {կարեն} ։ Դարձեալ առաքեցին եւ զայլ գիր դէպուղիղ 'ի Հռովմ

վանել աստանօր, թէ պատուելի իմաստունք մեր դեռ ո՛չ {կարեն} հասկանալ՝ թէ ասացեալն Ազգ չէ այլ ինչ, եթէ ո՛չ լ

խօսութեամբ: Այլ զայսմանէ չէ խնդիրս. այդ ամենայն {կարեն} պատահիլ եւ ամենայն դարս, զի ի հինգերորդ նուիրակա

, զի ողբք եւ հառաչանք, լաց եւ արտասուք ոչ երբէք {կարեն} առաջնորդել յանվեհերութիւն եւ ի քաջութիւն, այլ ի

լ ի բառս հին հայախօսութեան, որք ըստ կարծեաց նոցա {կարեն} փոխանակել զամ ենայն ազգ գիտութեանց, որովք բարձր

յ նազիկ, Տուր վրձինիս քաջ ներկեր, Որ {կարենամ} նկարագրել Նորա դէմքի ճիշտ պատկեր:

այց ձեզի վերջին խրատ ըլլայ ըսելիքնիս եւ երանի՜ թէ {կարենայինք} օգտել: Մեք՝ Հայկայ զաւակներս, համոզուած եւ մտք

է քեզ հոգար, Ո՞ւր էակն այն ընդունակ, Որ ժողովել {կարենար} Քո շանթն, ամպրոպ ու փայլակ"։ " Ի՞նչ ես փչում,

համար այս վտանգը եւս չկայ. որքա՛ն կամիս, այնքան {կարես}: Ձեռագործ ապրանքների մեծագոյն մասը կեանքի էական

իշ չիյնեմեզ)։ Յերկարել բանից ասեմ- եթէ կամիս եւ {կարես} անսալ, լո՛ւր զինչ ասես ապա, զոր վկայէ սրբազան Պ

" ես մեր մեծատունների եւ հոգեւոր իշխանների սիրտը {կարեվէր} խոցելուց յետոյ, ասում եմ, թէ նորա հետ խօսելու վ

զայլ ոք, վասն զի եթէ չէր ինքն հեղինակ եւ գրող՝ {կարեր} ասել զճշմարիտն, սակայն գոլով իսկապէս հեղինակ, վ

ցդ դուս ա գալի, ասում ես, թէ ա՜յ որդի, քեզ շոր {կարեցի}, որ ինձ ականջ անես, դու ջլիս (իսպառ) քառականջ

թե հարկ լինի մնալ այնտեղ եւ գործ կատարել: Այլ եւ {կարեւոր} եւ ժամանակի չհամբերող գրագրությունք կլինին էլեկտր

րեմն կարող եք իսկույն հայտնել մեզ, որ մեր կողմից {կարեւոր} պատրաստությունք առնվին այդ ճանապարհորդության մասի

Ձեզ զտեղեկութիւն ի ժամու: Այժմիկ զայս մի ինչ {կարեւոր} դատեմ յայտնել արգոյ պարոնիդ: Ի մտանել իմ ի Լոնդո

անուն Ձեր, ի 13/25 յունվարի այսր ամի: Այժմիկ {կարեւոր} համարիմ ծանուցանել, զի պ. մինիստրն արտաքին գործ

ցայս վայր ժամանակի: Ի սոյն կէտ տեղեկացեալ, {կարեւոր} դատիմ յայտնել Ձեզ ի պարտուպատշաճ գիտութիւն բովանդ

ես տեսանելով զմեկնիլ շոգենալուն, այսօր ի Սուէզ, {կարեւոր} դատեցայ զեղելոցն ցարդ իրազեկ առնել զյարգութիւն Ձե

հնարավոր դեպքում պիտի զբաղվեմ այդ գիտությամբ, նա {կարեւոր} է թե՛ բնական եւ թե՛ բժշկական գիտությունների համար

ացնել, հետեւապես՝ նաեւ ամեն տեսակ ձուկ. սա շատ {կարեւոր} է տնտեսական տեսակետից: Պետք է, վերջապես, գի

պետք է աճեցնել եւ ժողովել որդան կարմիրը - իսկ դա {կարեւոր} բան է այնտեղի աղքատ շինականների համար: Էջմիածնու

բնակութեան, առտնին պարտիզի, անասնոց գոմի եւ այլ {կարեւոր} բաների հարկաւոր եղածի չափ հողի քանակութիւն, որի

ելով նոցա զկերպն եւ զաջողակ ճանապարհն, որով նոքա {կարեւոր} լինիցին ամենայն հեշտութեամբ ստանալոյ եւ յետ ստանա

զսատան՝ տարածանեն զգիտութիւն նշանագրացն եւ այլոց {կարեւոր} ուսմանց ի Հայս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն փափագանօք ի

ես ասել զվասնէրն բառիս ի լեզու էին լինել, սակայն {կարեւոր} դատիմք խոստանալ թէ վերջինն լինելոց է այս ի մէնջ ի

կենտրոնական վարչութիւնից եւ չէին կարող ձեռնարկել {կարեւոր} որեւէ բան ` առանց սրա թոյլտուութեան: Ազգը, որ վ

է եւ որքան ծանր, այնքան վերադարձ չափակցութեամբ, {կարեւոր}, եւ որքան կարեւոր, անհրաժարելի, նոյնքան եւ էլ

յնքան վերադարձ չափակցութեամբ, կարեւոր, եւ որքան {կարեւոր}, անհրաժարելի, նոյնքան եւ էլ աւելի երեսի վրայ ձգ

ընթացքը, եւ ըստ հնարավորության, նոր լեզվի երկու {կարեւորագույն} ճյուղերը հաշտեցնել, միանգամայն հրաժարվելով ժողով

կել է առանձնապես աննորմալ տոնի ձայնալարեր: Հաճախ {կարեւորագույն} ժողովներում, օրինակ, պառլամենտներում, ոչ բոլոր

եւ կենդանի բարբառով... բայց զրկեալ է դա ի կարի {կարեւորացն} կանոնաց ուղղախօսութեան, եւ որչափ համեղական եւ ազ

ա ապրանքը, ինչպէս ասացինք, չունի այն ոյժը, այն {կարեւորութիւնը}, որ մարդը առանց նորան չկարողանայ ապրել: Ապրանքը

յն թղթերը, որ քեզ էի տվել. այս հարցը առաջնակարգ {կարեւորության} հարց է: Ինչպե՞ս է M-lle Madelaine-ի առողջությ

մ ապրեցի, եւ իմ աչքերը բացվեցին: Ինձ համար այժմ {կարեւորություն} չունի, թե ո՛ր բարբառով ավելի նրբագեղ են խոսում,

որ հասարակական գործում նրանք ոչ մի դեպքում ավելի {կարեւորություն}, ավելի ձայն չունեն, քան վերջին ջրկիրը եւ չքավոր

զարգացրի այս գաղափարը, որովհետեւ ձախակողմյանները {կարեւորություն} են տալիս անմիտ այդ վավերագրին, որն ինքն ըստ ինքյ

րսեղ քահանային, որով նա ցուցանէ, թէ նա ինքն ո՛չ {կարէ} հաւաստել, թէ ես գրեալ իցեմ նմա զգիր թէ ոչ, առ ո

ի Խռճեանց եւ այլոց, որոց մոռացեալ եմ զանուն, որ {կարէ} վկայել ըստ ամենայն քրիստոնէական իւրոյ խղճի գ) ան

ակի, եւ խոհեմ՝ եւ յարատեւ հոգաբարձութիւն զնմանէ {կարէ} վերստին կանգնել զգլորեալն: Աւելորդ իմն է ուր

ցէ գումարեալն դրամ առ Ադմինիստրատորն, զայդ ոչ ոք {կարէ} գուշակել հաւաստեաւ եւ լուրն յածեալ ՚ի բերանս բեր

հերիք են ստորագրութիւնք երկուց վկայից) կտակն ոչ {կարէ} վաւերանալ առանց երից վկայից: Զայս եդեալ ի պատ

ազանի: Զայս ամենայն խոհականութիւն վեհափառութեանդ {կարէ} բացերես տեսանել: Առ Ձեզ է բողոք իմ զանարժան հ

մնացեալ է անդր եւ որ մնասցէ, եթէ ոչ պահանջիցէք, {կարէ} սատար լինել Ձեզ, թերեւս ի շինութիւն դպրոցին, զո

ք ի կիր առնուլ զայսոսիկ անօթս, ազգն ի դէպ ժամ ու {կարէ} յարուցանել զկոթող ազգային պարծանաց ի նշխարեալ աւե

իսիք չունին զտեղի ՚ի կրօնականսն: Եւ զո՞ր գաղափար {կարէ} ընդունել յինքն հայ մանկտին, զժամանակէ ստեղծագործ

) Երես 69. Ճառելով, եթէ զիա՛րդ եւ ի քանի՛ կերպս {կարէ} յայտնել մարդ զդաւանութիւն իւր, պատասխան է Այվազո

ըստ ինքեան զիւր ո՛չ պահէ մաքրութիւն, Զիա՞րդ {կարէ} անախտ պահել զքեզ յասպարէզ կենցաղոյս. Այլ գի

նդաղ ճառագայթից զօրութիւն Խաւար բանդէդ զոգիդ {կարէ} լուսաբաց բերել կոյս։ Օ՜ն սիգաճեմ ընդ

, մի թոյլ էակ, Պատերազմի գործերում ` {Կարէ} օգնել իւր եղբօրը, Զանց չարեցի քո սիրուն:

աճարի պարսպի տակ Կայ մի ծակ ուր օձի պէս {Կարէ} մտնել մարդ միայնակ։ Առ խարխափ շօշափել

ւք առանձին մարդոյ։ Հա՛յր սուրբ, ձեռն սրբութեանդ {կարէ} բարեկարգել, իբրեւ այն որ գլուխ եկեղեցւոյն Քրիստո

ն տեսանի գրականութիւնդ այդ՝ թէպէտ մնալ այդպէս ոչ {կարէ}, ըստ որում առ դուրս գայ ժամանակին անվեհեր Հաննիբ

խղճմ ըտանօք, թէ ո՞վ ոք [ի հայկականս ընկերութենէ] {կարէ} զայն առնուլ ի ձեռն եւ միթէ հրճուանք ոմանց հնասիրա

կամին զգալ, թէ որ ինչ ընդ եւրոպացիս էանց, նույն {կարէ} անցանել ընդ հայս, ըստ որում եւ հայոց ազգ չէ արտա

րհիլ, որ սեպհական է լուսաւորելոցն: Զի՞նչ արդեօք {կարէ} բարբառիլ դժբաղդ լեզուն՝ աղաչեմք ասել, եթէ զգայո

յ կենաց եւ վարուց եթէ ոք վերահասու լինել կամիցի՝ {կարէ} տեսանել ի Թղթի նորա առ Վահան, տէրն Մամիկոնէից,

, երբեմն հրատարակելոյ, զոր իւրաքանչիւր եք ի մէնջ {կարէ} տեսանել եւ ի վերայ հասանել ճշմարտութեան ասացելոցս

եաց: Արկանէ զսառն որպէս պատառոտ առաջի ցրտոյ նորա {կարէ} կալ"։ Ի՛նչ վսեմ նկարագրութիւն: Բայց այս բոլորը

ցս ջանացայ ի խափանել զայն վնասակար սովորութիւն եւ {կարէի} ի սպառ խափանել, եթէ ներգործութիւն իմ լինէր ձեռնտ

ւ միթէ հրճուանք ոմանց հնասիրաց՝ յընթեռնուլն զայն {կարէի՞ն} լցուցանել զպակասութիւնս, որոց տանի եւ համբերէ զա

աղ ուրեմն տնօրինեալ առաւել իմաստութեամբ, քան զոր {կարէին} ի գործ դնել թշնամիք, անկորուստ հասեալ են միշտ առ

այն փօլիթիքա նոցա, որք ոչ յայտ յանդիման ցուցանել {կարէին} յերկիւղէ նոցա եւ ոչ 'ի բաց վտարել զայն, ազգասիրո

օսից, հասկանալի առ հասարակ, վասն զի հասկանալիքն {կարէին} օգնել նմա, իսկ յանհասկանալեացն զի՞նչ օգուտ: Կրկ

րթեալ աղջկունքդ այդոքիկ մայր եղեալ երբեմն զաւակաց {կարէին} զնոսա հաղորդել նոր հայախօսութեան, կորզել ի բերան

որոց ի ձեռին մնաց գէթ ուրուական իմն իշխանութեան, {կարէն} ձեռնտու լինել մեզ, հիմնելով զդպրոցս եւ պաշտպան կ

ագրութիւն եւ ո՛չ զհարկաւորութիւն, զի զի՞նչ օգուտ {կարէր} ինձ բերել գրելն իմ զայդ առ տիրացու Սարգիսն, երբ

ն խոստովանիմք։- Զայդ եւ զայլ սոցին նմանս անարգել {կարէր} քարոզել Այվազովսքին, մինչդեռ ՚ի վերայ տանեաց աղա

էր չարաչար, վասն զի աւերած բնականին եւ հնոյն ո՛չ {կարէր} սատար լինել կենդանութեան եւ նորոգութեան նորոյն,

զու կայ մնայ ցարդ մեռեալ եւ անհոգի, զո՞ր գաղափար {կարէր} տալ ուսանողին, ասասցեն ինքեանք ուսումնականք՝ թէ

ռանց զուգակշիռ ունելոյ զպայմանս լեզուի մերոյ, թէ {կարէր} արդեօք տանել զայս ամենայն. ցայս վայր իւրաքանչիւր

թէ զաւակն Հայկական ընդ բիւր հարուածովք ժամանակին {կարէր} արդեօք ուսանելով զհին դպրութիւն Հայոց՝ կենդանանա

ան Նարեկացւոյն. ո՞ր ապա հնար էր եւ այն միակ, որ {կարէր} կակղել զվայրենութիւն Հայկական բանականութեան, սեր

ովուրդն մեր զրկի ի հոգեպարար զուարճութեանց, զորս {կարէր} գտանել ի գրականութեան Ռուսաց եւ ի Հին հայկական դպ

ի վերայ այսր ամենայնի նորա արժանաւորութեան ոչինչ {կարէր} վճարել, չեւ ստացեալ զժողովուրդն ինքեան աջակից եւ

լ զժողովուրդն ինքեան աջակից եւ լծակից մի, զի զոր {կարէր} հեղինակն պատրաստել վասն զաւակաց ազգի, չկարէր զնո

ար, եթէ կերակուր այլովք ձեռովք հասուցեալ ի բերան {կարէր} ունել զնոյն ճաշակ, զորպիսին զգամ ք, մինչ իրքդ կ

ք, ողորմած տէր, ըստ բարձր խոհականութեան Ձերոյ, {կարէք} ճանաչել զանմեղութիւն իմ եւ զի նանիր հալածանս, զո

հափառութեանդ, որպէս ասացեալ եմ ի միւսում թղթիս, {կարէք} զկոնդակն կնքեալ մակագրել այսպես. " առ Մ. Նալբան

յն մնացած նստել էր պատուհանի տակ եւ կարում էր իւր {կարը}: Տան լռութիւնը ընդհատւում էր գէթ ճպուռի ձայնո

որա խարտեաշ աչքերը թէպէտ եւ ուղղեցած էին դէպի իւր {կարը}, այսուամենայնիւ փայլում էին խիտ եւ երկայն թերթեր

կը այլայլեցաւ, վեր թռաւ տեղից եւ ձեռքից թողնելով {կարը}, պատրաստ էր ահա փախչել դէպի իւր ննջարանը, մինչ

նա թէեւ ամբոխուած, այնուամենայնիւ կարում էր իւր {կարը}, նստած պատուհանի տակ: - Ողորմութիւ՜ն արէք,

ստած էր իւր տեղում պատուհանի տակ եւ կարում էր իւր {կարը}: Թիւթիւնճի-օղլուն ծխափողը լցրած թաբակով նոր ա

ւնը շուտացել էր, սիրտը արագ-արագ զարկում էր, եւ {կարը} ակամայ խիստ արագութեամբ կարում էր բնական ազդեցութ

Հիւսիսային աշխարհի Հրամայող եւ Թագուհի Իբերական, {Կարթալինեան} եւ Վրացի Թագաւորների եւ Կաբարդինեան աշխարհի վերայ

Հիւսիսային աշխարհի Հրամայող եւ Թագաւոր Իբերական, {Կարթալինեան}, Վրացի եւ Կաբարդինեան երկիրներին, Չէրքասեան եւ

ւ, մի սեւ հաւ, մի հայելի, մի որձ չղջկի կուրծքի {կարթաձեւ} ոսկր, մի պտուկ եւ այլ մանրամասնութիւնք, որ ուրի

ւկը, եւ ահա նորա միջից դուրս ընկան չղջկի կուրծքի {կարթաձեւ} ոսկրը եւ Յուլիա Պոստրանայի պատկերը: Այս բաները

զոսկւոյն ցանկութեան, Որք զքեզ յանել ի գուբ {կարթեալ} զհոգիդ մաշէ ժանդահար։ ՉԵՐՔԷԶԻ ԵՐԳ (Պուշկին

ամակից իւր դուռը, ամրացնելով նորան փոքրիկ երկաթի {կարթով}, որ կախած էր դուռի վերայից: Անծանօթ մարդը մն

ացա, ցանկանալով իմանալ, թե ինչպիսի գնահատության {կարժանանա} ռնգեղջյուրը. իսկ վագրերի բանը հեշտ է, միայն մի

Պոլիս տպված (1857) աշխարհաբար Աստվածաշունչ, որ {կարի} շատ հարկավոր է, ըստ որում " Հյուսիսափայլի " մեջ

դ, այլ ես մանաւանդ ստիպեալ ի փութացուցանելոյ ըստ {կարի} զդանդաղութիւն ընթացիկ գործոյն, քան յարգելով զխնդ

խղճի մտաց, գուն գործելով աճեցուցանել ըստ ամենայն {կարի} եւ յամի 1824 վախճանեալ՝ թողեալ է զայն ամենայն որ

ինիստրացիօնին, յանդադար աճման: Մի ինչ միայն {կարի} զարմացուցանէ զիս, այն է լինել արդեանց ոչ աւելի ք

գործոյն, խնդրեաց յինէն ընթեռնուլ թարգմանօրեն ըստ {կարի} ճիշտ զերկրորդ զթուղթն եւ իբրեւ ընթեռնուի զայն ի լ

լ սրտէ ազգի մերոյ, անզարդ եւ անպաճոյճ է նա, այլ {կարի} ճշմարիտ. հաճեցարուք ունկն մատուցանել այնմ, քանզ

: Շա՛տ իսկ իցէ մեզ, ստուգութեամբ ասեմք, եւ {կարի} ՛ շատ, եթէ զանձինս ի նախադրունս անդ համարձակեցուս

պարզ եւ կենդանի բարբառով... բայց զրկեալ է դա ի {կարի} կարեւորացն կանոնաց ուղղախօսութեան, եւ որչափ համե

ով նորա թաւիշեայ երեսի վրայից, գլորւում էին նորա {կարի} վերայ. նա երեւակայում էր ամուսնութեան այն թշուառ

պիսի պահանջէ դարս լուսաւորեալ՝ առ ի պահպանել ըստ {կարի} զկենդանութիւն. բանականութեան ազգին եւ անհասկանալ

հաւատոյ: Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունի, որոյ ոճ {կարի} ծանր ստրկացեալ միանգամայն յունական դպրութեան, են

յնի ո՛չ եթէ միայն անօգուտ էր, այլ եւ հարկաւոր եւ {կարի} հարկաւոր զնշխարս աւանդութեանց, զգործոց նախնի Հայ

հեղինակաց մերոց առ Ռուսահայս, թէպէտ եւ դժուար եւ {կարի} դժուար էր որոնել եւ գտանել զնոսա յաղագս անարդիւն

հնչիւնք էին յականջս իմաստնոց Հայոց, որոց շատ եւ {կարի} շատ էր, եթէ միայն սքանչանային ընդ բառից բաղդասու

իւն վասն դստերաց անտեսանելի է միանգամայն, երբ եւ {կարի} հարկաւորն էր ի պահպանութիւն լեզուին, ըստ որում ե

օղլուի " Այվազըն գիւմիշ բչաղը"։ Քեարամի եւ Աշըգ- {Կարիբի} խաղերը: Ո՞րն է լաւ, ո՞րն է վատ ` դորա վրայ չէ խ

ռնդ ընտրեցաք յերեսփոխանութիւն զպ. Նալբանդեանցն, {կարին} յարուցանել 'ի մեզ զնոր իմն աւազան լուսաւորութեան

ն հասակում ձեռնադրուեցաւ քահանայ եւ մի փոքր յետոյ {Կարին} քաղաքում Մարգար վարդապետից (որ եւ արքեպիսկոպոս)

նավեր: Այսօր պատրաստվում է Նեապոլիս ընդունել {Կարինյանո} իշխանը, որ Վ. Էմմանուելից կարգված է ընդհանրական

իթէ սիրտ մարդոյ Առ վսեմն դօ՞ս իցէ։ Ո՞ {կարիցեմ} ես ի սէր ԶԱստուած սիրել վերհամբարձ,

ո՛չ իբրեւ ի վեր գերաշխարհիկ իմն էակի. այլ ո՞րպէս {կարիցեմք} թողուլ անբասիր զկրօնամոլ եւ զաբեղայամիտ յաջորդս ն

ւցանել զպատասխանին, ասաց. եթէ յետ եօթնեկի միոյ {կարիցէ} գրել: Եօթնակդ այդ լրասցի յետ երկուց աւուրց, ա

ագոյն ատենի, յորոյ վերայ չիք ատեան ինչ այսր, որ {կարիցէ} ընդունել բողոք (аппеляция) եւ ընդ դէպս անիրաւու

կորուսելոյ զշաղկապ միաբանութեան, բայց ո՛վ արդեօք {կարիցէ} խաբիլ ի տեսանել ի թուղթս անդ զանուն եւ զստորագրու

: Եւ ո՞ր ընդարմացեալ սիրտ, ո՞ր սալացեալ խիղճ {կարիցէ} արդեօք աչք բացօք տեսանել զվիճակ ազգի մերոյ, զաստ

եացն՝ առանց եւ դոյզն բացառութեան, եւ ո՞վ արդեօք {կարիցէ} [կորզել] յընկերութենէ ազգին զիրաւունս քննելոյ եւ

լ եւ մանուկն Հայոց կարօտի հասկանալի լեզուի, որով {կարիցէ} ուսանիլ եւ զհին լեզուն իսկ՝ որ անհասկանալի է նմա

րի 6-ին է եւ ոչ թե դեկտեմբերի 25-ին, հետեւապես, {կարիք} չկար օրդ լացով անցկացնել. երկրորդ, չեմ հասկանու

յելի օգտի մասին: Ապացույցների համար հեռու գնալու {կարիք} չկա. մեր քաղաքի նախկին խղճուկ կառավարությունը դե

վերջին տեսակցության ժամանակ դու ասացիր, որ փողի {կարիք} ունիս. ի՞նչ է՝ ստացա՞ր, թե ոչ: Եթե չես ստացել

եւ որն այժմ գտնվում է Կամենշչիկովի մոտ, նորոգման {կարիք} ունի: Հո չպետք է Մոսկվայում թողնենք, իսկ այդ տե

արձակ կարող է հույս դնել ինձ վրա, եթե ունի որեւէ {կարիք} եւ եթե այդ կարիքը բավարարելու համար հարկավոր լինի

, ներեցէ՛ք տարապայման համարձակախօսութեանս, ի՛նչ {կարիք} ունիմ ընդունելու ձեր կրօնը, որի կտակը գրուած է մ

ի է ոչ որպէս մի բարոյական շռայլութիւն, այլ որպէս {կարիք}, որպէս իրաւունք, որպէս բողոք երկրագունդի վերայ

ղվել կենդանաբանությամբ եւ բուսաբանությամբ, որոնց {կարիքը} մեր հայրենի գրականության մեջ այնպես խիստ զգալի է

յս դնել ինձ վրա, եթե ունի որեւէ կարիք եւ եթե այդ {կարիքը} բավարարելու համար հարկավոր լինի հարաբերություն ու

սաստկանում է, որքան շատանում են եւ սաստկանում են {կարիքը} եւ հարկաւորութիւնքը: Այս ասածներիցս երեւում է ահ

է ինձ, իմ կենդանութիւնը պահելու համար պէտք եղած {կարիքը} կամ նորանց լցնելու հնարները: - Եւ այստե՞ղ հ

է բանտից: Զօրութիւնքը աճում են, որքան աճում են {կարիքը}: Թեւերը բանալ եւ թռչել դէպի անմահութեան տաճարը

ում է լեզուով. պատճառ, լեզուի միջնորդութեամբ իր {կարիքը} յայտնելով մերձաւորին՝ գտնում է իր համար օտար աչք

, օտար բառերից՝ եթե ժողովուրդը գործածում է առանց {կարիքի} եւ առանց խտրության շարադրել նոր լեզվի համեմատական

ւմ է մյուսից: Ընդհանուր պակասության եւ ընդհանուր {կարիքի} փոխադարձ լրացումը նոր լեզվի մշակման համար կարող է

լույս սփռել միայն անցյալի վրա, այնինչ ես ներկայի {կարիքն} եմ զգում: Դատելով ինձ ծանոթ պատմական տվյալներից

ին անվերադառնալի եւ որ ավելի, քան երբեւիցե նրանց {կարիքն} ենք զգում, ի նկատի ունենալով մեր սուրբ թարգմանիչ

գմանել էր գերմանական լեզուից Հօֆմանի " Մաքս, կամ {կարիքն} ամենամեծ, օգնութիւնը ամենամերձ " անունով գեղեցիկ

վերացականից յառաջ ամենայն րոպէ զարկւում է իրական {կարիքների} հետ: Իսկ երբ դու ասես ինձ՝ պահի՛ր քո ազգութիւնը

ում այստեղ նոցա պակասութիւնքը՝ թէ՛ լեզուի եւ թէ՛ {կարիքների} կողմից։ Վերջինները շատ տեղ դարերով յետ են մնացած

ակ, նա չէր կարող չտեսնել եւ չզգալ վտանգ՝ հանձին {Կարլոս} I-ի: Այդ ասելով, ես հեռու եմ Կրոմվելին արդարացն

ծ Բուրբոնը ամէն կողմից վնասում էր Անգլիային, երբ {Կարլոս} II եւ Յակոբ II Ստիւարտները Լուդովիկոսի արծաթագին

լ որ չպատռէր: Նա էլ չէր յիշում Անգլիոյ քաշածները {Կարլոս} I ձեռքից, չէր յիշում երկայն-պառլամենտը, քաղաքակ

թեան անունով պատերազմում էր իր դաւաճան թագաւորի ` {Կարլոս} առաջինի հետ, երբ զիջողութիւնք զիջողութեանց քամակ

թյուններից, այնուամենայնիվ, ես հանձն չեմ առնում {Կարլոսի} փաստաբանը լինել, որն այնպես անխղճաբար դավաճանեց

հարիւր յիսուն տարու ժամանակամիջոցի վերայ՝ մինչեւ {Կարլովինգեան} տան վերջանալը, եւ տեսանում ենք ահա, որ քսան եւ

ւթեան հրաշքներին, կը տեսանես, որ այդ քո շատ մեծ {կարծած} փոսը նա մի րոպէում կը լցնէ, եւ քեզ դժուար չէ լին

անտարակոյս պէտք է, որ նախիջեւանցոց սովորութենով {կարծած} լինէր մի գերբնական բան... Մի ոգի... Մեզիմեն

խնայում է իր լաւ թթենու տերեւը. (թէեւ նորա լաւ {կարծած} կարմիր թթենին երկրորդական է շերամաբուծութեան մէջ

ն այժմ եւրոպական քաղաքները: Հեղինակի ծծմբային օդ {կարծածը} նաւթի շոգիք են, իսկ նաւթը պատկանում է ածխային մա

մ եմ յանդգնութեամբ այս էլ ասել, եթէ ստոյգ չեն իմ {կարծածները}, դո՛ւ, Տէ՛ր, քաղցրութեամբ, բանի տեղ չդնելով,

կօրէն սխալանքը լուսաբանել եւ ազգի վերաբերեալ թիւր {կարծեաց} եւ վրիպակաց ճիւղերը իմաստութեամբ յապաւել: Դարձեա

ւ վերայ. լսելով Պ. Իսահակեանցի խօսքերը, " թիւր {կարծեաց} եւ վրիպակաց ճիւղերը իմաստութեամբ յապաւել ", իսկո

ը։ 1851 Ապրիլ ՀԵՐՔՈՒՄՆ ՅԻՄԱՐԱԿԱՆ {ԿԱՐԾԵԱՑ} ԶՈՐ ԱՆՄԻՏՔ ՈՒՆԻՆ Ի ՎԵՐԱՅ ՈՒՍՄԱՆ Յէ՜ բան

, Նոցա պատասխան ես կ՚ասեմ այսօր, - Այդ {կարծեաց} տէրը չէ մեր դատաւոր։ Այդ դատաւորը իւր

անալի էին ժողովրդեանն, եւ թէ թոյլատրեսցուք ոմանց {կարծեաց} երեւիլ իբր հաւանական, թէ ի ժամանակի թարգմանչաց ն

հնասիրացդ իբրու յապացուցութիւն մերոյս ուղղութեան {կարծեաց}, թէ ո՞յր աղագս ի բառնիլ ի միջոյ թարգմանչաց եւ նո

րկրորդական իրք էին, մինչ [քննելի էր ճշմարտութիւն {կարծեաց} որոյ եւ իցէ առն մտածողի: [Առ Հայս ի շրջակայս

գէտ, վաճառական, քաղաքացի եւ գիւղական, լսել ապա {կարծեաց} նոցա իւրաքանչիւրոց, եւ տեսանել, թէ դոքա իբրեւ ա

տեսանեմք, զի որպէս ըստ մեզ, սապէս ըստ լուսաւոր {կարծեաց} այլոց, աղբիւր բանաստեղծութեան ճանաչէ քաղաքական կ

եռեալ եւ փտեալ ի բառս հին հայախօսութեան, որք ըստ {կարծեաց} նոցա կարեն փոխանակել զամ ենայն ազգ գիտութեանց, ո

՝ թէ համանունութիւն երկոցունց սոցա տուեալ է տեղի {կարծեացդ}, քան թէ արժանաւորութիւն Մովսիսի Սիւնեցւոյ՝ որ ե

նք եւ տանք արժանի հարգը: Մինչեւ այժմ հայ ազգը {կարծել} է, թե միմիայն Վենետիկը եւ Վիեննան կամ թե նորերու

կիւղը ստիպել էր նորանց հեռանալ այդտեղից: Պիտոյ է {կարծել}, որ անհիմն է այդ պատճառը, որովհետեւ քաղաքի կենտ

վ այս բանը Պ. Խուդաբաշեւից՝ բնաւ չտարակուսեցանք {կարծել}, որ պարոնը կա՛մ ամենեւին չէ կարդացել Խորենացին,

արկութիւնը ընդունելը կամ մերժելը, թող ներուի մեզ {կարծել}, թէ Պ. Խուդաբաշեւը ուրիշ տեսակ չէ իմանում այս բ

պարտելոց. որպէս զի ժողովուրդն ուսցի զամենայն ինչ {կարծել} հնարաւոր եւ ներելի, եթէ ունիցի առ այն զաններելի

էր, Որ աշխարհը իւրեան գերի Ծնած օրից {կարծել} էր։ Շատ հալածանք, շատ նեղութիւն, Պա

ախօսների գրութիւնքն են, որոնք, համարձակւում ենք {կարծել}, հազիւ թէ իրենց բոլոր կեանքի մէջ մէկ վայրկեան մտ

պի միտք (переведенное в мыслы) եւ յիմարութիւն է {կարծել}, թէ որեւիցէ փիլիսոփայութիւն անցնում է իր ժամանակ

ուցինք, ինչ որ մնացել էր նորանից։ Անշուշտ, պէտք է {կարծել}, որ դոքա եւս կորած անհետացած են, որպէս մի քանի ու

իայն առնունք աչքի տակ, թէ դուք ինչպէ՛ս կարողացաք {կարծել}, որ կոմս էմմանուէլը կարող էր երբեւիցէ մտածել, թ

այս մտքով ասած լինէր, այլ առաւել շուտ կարելի էր {կարծել}, որ եթէ Թիւթիւնճի-օղլուն երբեմն կարծիքների անհամ

ցաւ ժամացոյցի վերայ, պատճառ, չէր կարող ամենեւին {կարծել}, թեւ Շահումեանցը այսպիսի կեղտոտ կատակ յանձն կ՚առ

ով՝ մարդը շինել մեքենայ։ Այս պատճառով չէ կարելի {կարծել}, թէ մի անկիրթ երեւակայութենով մարդ, ինչպէս էր ա

րի հմտութենով գրուած էին, որ չէր կարելի ամենեւին {կարծել}, թէ այդ անկիրթ Իգնատիոսի գրածը լինէր. երեւի թէ

ծառերի ճիւղերը լուսաւորուած են. շատ անգամ մարդիկ {կարծել} են, թէ էրւում են կրակում, եւ սարսափել են իրենք

բնաւ անօգուտ է եւ ուսանողներին: Հակամէտ եմ {կարծել}, որ մեր գրագէտքը կարդալով, իմ մինչեւ այստեղ առա

տեղում, եւ եթէ մեր գրագէտքը, որպէս սիրելի է մեզ {կարծել}, ուզում են փարատել եւ մէկ օր առաջ տեսնել ազգի ազ

իրենց սիմբոլական բնաւորութեամբ հարկադրում են մեզ {կարծել}, թէ դոքա շատ հին ժամանակներից, եւ թագաւորներից

նում, որ բնութեան մէջ տեղ ունենար եւ հակամէտ ենք {կարծել}, թէ դոքա ուխտագնացութեան աւելորդութիւնքը լինին:

նայելով այս կամ այն տեղի մասին այսպէս կամ այնպէս {կարծել}, այնպէս էլ մենք, որպէս ճանապարհորդ, մի քանի շա

է, մեր կարծիքը: Եւ ինչպէս մենք ազատ ենք այսպէս {կարծել}, նոյնպէս ուրիշը ազատ է այլապէս կարծել: Եւ թէ կա

ենք այսպէս կարծել, նոյնպէս ուրիշը ազատ է այլապէս {կարծել}: Եւ թէ կարող է գտնել մի ճանապարհ, որ եւ բուն հա

րան բառի ստուգաբանութիւնը, այսինքն պ. Պռոշեանցի {կարծելը} (եր. 7) թէ գուցէ անպարան բառի կրճատուածը լինի

զայն Ձերոյին վեհազնութեսն նովին կնքով անկորուստ, {կարծելով} թէ Ձերոյին գերազանցութիւն գտանիք ի քաղաքիս: Զնոյ

չը այդտեղ է թե ոչ. ես նորան գիր պիտի գրեի, բայց {կարծելով} թե գիրս չի հասնիլ, ճանապարհ ընկած կլինի՝ նա Մոս

նկել է, եւ ընկնելով, հուսահատության է մատնվել, {կարծելով}, թե հնարավոր չէ սխալն ուղղել: Ես լավ գիտեմ, որ

7), համարում է, թէ մի ծծմբային օդ է վառուողը՝ {կարծելով}, թէ ամենայն օդ, որ վառւում է, հարկաւ պիտի ծծու

ւց, ազգին վրայ դրաւ, մենք ալ, զհամախոհս մարդիկ {կարծելով}, ելանք ինքզինքնիս (եթէ ոչ անուշութեամբ, գէթ իր

ւելուց յետոյ ուրախ ուրախ վերադառնում է իւր տեղը՝ {կարծելով} եւ հաւատալով, թէ մեծ գործ կատարեց, հայրենիքը փր

ած: 26-ին նամակ էի գրել եւ թողել բերդակալի մօտ, {կարծելով} թէ 27-ին եղբայրս կը գայ կ՚առնու, բայց չեկաւ, նա

ռեֆօրմը պահանջելու: Այո՛, մի տեսակ մարդիկ, {կարծելով}, թէ Հիւսիսափայլի խնդրած վերանորոգութիւնը վերաբեր

գովաբանութեամբ նորան ներկայացուցին ծառայողներին, {կարծելով}, որ նորան եւս կարող են ծառայեցնել իւրեանց նպատակ

Այլ տգէտները պիտի մխիթարեն մեզ Հրէից ազգին ասուած {կարծելով} այդ խօսքերը։ Այնպիսին, թո՛ղ, լաւ ուշադրութեամբ

թողիկոսի օրով, մինչդեռ Սեւանայ վանքում էր լինում, {կարծելով}, թէ կարելի է ընդունել քաղկեդոնեան ժողովը առանց ու

Նա տեսաւ, որ ախոռներից մինի դուռը բաց է, ուստի {կարծելով}, որ այդտեղ պիտոյ է կատարուած լինի դիւահարցութիւն

այել եմ թէյի մեքենան դնել, - պատասխանեց կինը, - {կարծելով}, թէ դու տանն էիր, բայց լաւ եղաւ, որ շուտով եկա

զմութենով գալիս էին նորան տեսանելու։ Իգնատիոսը, {կարծելով}, թէ սատանայն փորձում է իւր հեզութիւնը եւ կամենու

մեր գրագէտներին, որ թէ մենք սխալվում ենք այսպէս {կարծելով}, մեր սխալը մեզ ցոյց տան, որ մենք էլ, ուղիղ կան

իւն լսողի կողմից (գուցէ մենք սխալւում ենք այսպէս {կարծելով} ), որ հալած եղի տեղ ընդունի այս երազում սկսուած

նաւանդ զարմանք եւ հոգեզմայլութիւն եւ որոնք մարդու {կարծելովը} չունէին մի թշնամական բնաւորութիւն, ինչպէս միւս վ

մբ ասեմ, շատ են ոսկերք իմ առ շաղփաղփ Աստուածաբան {կարծելոցն} ։ Իսկենտեր պէյ յետ բազում աշխատ առնելոյ յՕսմա

ր մարդ նկատէր հեռուից այս տեսարանը, անտարակոյս, {կարծելու} էր թէ մարդիկ չէին սոքա, այլ վայրենի արջեր, որ թ

մանկանց, որոց չունէր յառաջն զիրաւունս, զայսցանէ {կարծեմ} թէ ունիմ ես տուեալ յայտարարութիւն ի Նախիջեւանայ հ

կոչնականաց, որոց զանուն դժուարանամ գիտել, բայց {կարծեմ} թէ Մարտիրոս քահանայն Թորոսեան գնացեալ էր ի հարսան

է այդմ հրապարակեալ կաթոլիկութեան Սիմոնեանին, եւ {կարծեմ} թէ այսքան հաւաստի վկայութիւնք բաւական են վասն ապա

վ սյուլուկը շալկե ու երթս, հազարավոր բաներ կան, {կարծեմ} որ փոքր ի շատե դուք ինքներդ ալ այս բաները կհասկան

ա անունը կոտրել եմ կամ բամբասանքի տեղիք եմ տվել: {Կարծեմ}, որ եթե իմ լավ անունս լսած չեք նե, գեշը բնավ լս

րող են ստորագրվել միայն մեր թշնամիքը: Ինչ ասեմ, {կարծեմ} որ դուք ամեն բան առանց իմ ասելուն եւս գիտեք եւ հա

րական գործերով: Մինչեւ այս նամակիս Ձեր ստանալը, {կարծեմ} որ հասանի Ձեզ եւ " Հյուսիսափայլի " 11 №. այնտեղ

ն յ250. 000 ռուփեաց անկանէին Գրիգորիապօլսի, զոր {կարծեմ} թէ եւ ստացեալ իցէն նոքա, մասամբ գէթ, ընդ ձեռն Վ

նը առ Թադթեոս եպիսկոպոսը ինձ հայտնի է, որի մասին {կարծեմ} թե մասնավորապես ձեզ եւս ասած եմ: Թիֆլիսի եւ Է

րքեր, գրքեր եւ գրքեր: Եզյանից խնդրիր Շլոսսերը, {կարծեմ} նա ուներ, իսկ եթե ոչ՝ գտիր ինձ համար Մակոլեյի ե

դներից: Լավ չեմ հիշում, թե ով, բայց մեկը ( {կարծեմ} Գրանովսկին), ի նկատի ունենալով Եվրոպան, շատ հա

ապրում. ինչը նրան ստիպեց, փող չունե՞ր, ինչ է: {Կարծեմ} նրանք այնքան մոտ հարաբերությունների մեջ չէին: Եթ

աբանություն ունի: Չգիտեմ ում թարգմանությունն է, {կարծեմ} անանուն է, խնդրեմ չմոռանաք: Հա՛, մի տարուց

կարելի: Հաւատա՛ ինձ, այն օրն է ձգել նորանց, որ {կարծեմ} թէ այդ երկուքը եւս զղջացած լինին իւրեանց գրածների

ունենաս փորիդ մէջ: - Ես չեմ հասկանում քեզ, {կարծեմ}, դու խելքդ թռցրել ես: Եւ, յիրաւի, մեծ երկիւղի

է լաւ ապարանքի տեղ ծառայել օբսկուրանտների համար։ {Կարծեմ}, որ Պ. Իսահակեանցը եւս, որպէս օբսկուրանտների ն

եւ նայի նորա վերայ, որպէս մի խրտուիլակի վերայ: {Կարծեմ}, որ այժմ կը հասկանայ Պ. Իսահակեանցը, թէ որպիսի

րուի եւ, թէ ինքը մի բանի վերայ ընկնի, կը հոսէ: {Կարծեմ}, որ բաւական որոշ նկարագրեցի խնդրած ճշմարտութեան

են, ընդունելի են եւ պիտի լինեն հոգեւոր դասուն: {Կարծեմ}, որ այժմ հասկացար միտքս: Գո՛նէ մի անգամ կը

այի մի ոտնաչափ հողը եւս հաշուած է, իսկ Ասիոյ մէջ {կարծեմ} գտնուին տեղեր, ուր տասն տարին մի անգամ, եւ այն

: - Ռուսական բանդերը լցուեցան Լեհացիներով. {կարծեմ} շուտով Սիբիրի մէջ աւելի շատ պիտի լինի Լեհացի, քա

թեան կողմից Խորենացուց եւս պակաս չ'մնայ։ Բայց ես {կարծեմ} աւելորդ ասացի. եթէ լատիներէն գրելու ժամանակ աշխա

ցախ է դարձել, որ բերան է այրում... ճշմարի՛տ, {կարծեմ} դեռ քացախի թթուուտ է դարձել... Այժմ հոկտեմբերը

արդը այդպիսի ժամանակ պիտի մի փոքր անասնանայ... {կարծեմ}, դու եւս ընդդէմ չես այս իմ կարծիքին: - Քո ա

լսի՛ր, իմ ասած մտածելիքը զուարճալի բաներ են, եւ {կարծեմ}, որ դու եւս հեռի չմնաս այդ բաներից, անտարակոյս

րոպա ման է եկած, վերջումը պատահել է Պետերբուրգ, {կարծեմ} Մոսկուա եւս, այժմ ճանապարհի վերայ անցանելով այս

ւլ տալ նորան, նա կփշրէ ձեր ժանգոտ ատամները: {Կարծեմ}, որ այս յառաջաբանութիւնը անհասկանալի չէ ձեզ. բա

եւ հոգի այնքան ապականուած չէ, ինչպէս ձերը: {Կարծեմ} թէ ապացուցել էի ձեզ եւ ձեր ընկերակիցներին, թէ տե

նասուն հինգ Յիսուսեանք՝ թագաւորասպանութիւն։ {Կարծեմ} այսուհետեւ աւելորդ էր մեզ երկարաբանել Մխիթարեանց

կը, որ պաշտպանութիւն էին ցոյց տուել չարագործին, {կարծեմ} թէ բնաւ չեն ախորժում, եթէ ցեխոտուի իւրեանց հանդե

անում. " Էս որսի սովորութիւնը եւ մենամարտութիւնը {կարծեմ} մնացած պէտք է լինի մեր նախնի թագաւորների ժամանակի

. եթէ յառաջացող էր, մինչեւ հիմայ կը յառաջանար։ {Կարծեմ} 200 տարիից աւելի է, որ Վենետկում հազարաւոր գրքեր

ն լուսի մէջ, եւ " եւ խաւար նմա ոչ եղեւ հասու"։ {Կարծեմ} աւելորդ էր ասել, որ այս լոյսը լեզուն էր։ Բնական

ն զնոցա իսկ հասեալ բողոքեն զհարստահարութենէ: {Կարծեմք}, թէ բողոքանք հարստահարելոց առ ազատ ազգականս իւրե

ոյց Համարին բանաստեղծական յօրինուածոց, որոց լեալ {կարծեն} ի նախնումն, երեւի ի ժամանակս նախնի Հայկազանց, ա

ռակեն հայ մամուլը, մեր այս դեւընկալ իմաստունքը. {կարծենք} թէ ժամանակ էր արդէն սթափելու միջին դարերի արբեցու

ի՞նչ պատճառով Սեւուկը անպատճառ պիտի մարդուն անուն {կարծենք}. միթէ չէ՞ր կարող տեղի անուն եղած լինել։ Միթէ չկ

ւմ է երգերով, առածներով եւ տաղաչափություններով: {կարծես} թե այս հասակը համեմատելով կենդանական թագավորությա

քը: Այժմուս մեր լեզվի վերանորոգության դարումը {կարծես} թե ամենայն կողմից պահվում է նույնպես այս կանոնը,

մ այժմ, ի՞նչ վիճակի մեջ ես. մի չար հոգի ականջիս {կարծես} թե ասում է, որ հուսահատ վիճակի մեջ լինիս. համբե

թե չէ այնքան անախորժ է, երբ պատասխան չի լինում, {կարծես} հարցդ հավիտենության գիրկն է սուզվել: Դե, ժամ

բարեկամները՝ ե՛ւ կանայք եւ աղջիկները եւ այլն ", {կարծես} աֆիշ լինի՝ " տիկիններ, պարոններ, մանկլավիկներ

ու գլուխդ ազատել ես ընդհանուր դատողություններով, {կարծես} խուսափելով ուղիղ պատասխանից: Սատանան գիտե ինչու

յանքը կազմվում է ըստ ինչ-որ նախագծված տեսության՝ {կարծես} մարդկային բնությունը հանք է, որ ամեն ինչ կազմվու

նրան չեմ տեսնում, բայց այստեղ, այնուամենայնիվ, {կարծես} ինձ մոտիկ է, եւ, ինչպես ինքն է քո նամակում ասու

անակների բառացի թարգմանությունն էին հանդիսանում, {կարծես} 19-րդ դարի հայը ստորագրությամբ պարտավորվել է հին

լ քիչ թե շատ կռացած. ստիպված էի շիփշիտակ նստել, {կարծես} օխլով կուլ տված լինեի: Այսօր միայն չորրորդ օրն է

մարդ ամառնային ժամանակ։ Ծառերը իւրեանց խշխշոցով {կարծես} լաց են լինում իւրեանց տերեւաթափութիւնը. այն կանա

տի մէջ. ինչպէ՞ս ուրախացանք՝ տեսանելով միմեանց, {կարծես} թէ գտանք մեր սրտի ազգականը: Նա պատմեց ինձ,

ենք մտնել հայերէն լեզուի գիտութեան նախադուռը, որ {կարծես} երկնքից հրամայում էր սովորել Քաջարանցն Արամ: Թող

րութիւնը, որով շատ քչերն են օժտուած բնութիւնից ` {կարծես} աստուածային կայծակով ջահաւորուած, այլ միայն եթէ

Սափորները կոկ ու գողտրիկ, Օ՜, ժպտում են նրան {կարծես}, Վիզն է նրա այնտեղ մօտիկ, Սիրտն է զարկում կար

իւր որդւով Աչքիս առաջ կանգնեցաւ. Սրտէս {կարծես} փոքրափողիս Նոր զօրութիւն ոյժ հասաւ։

Այդ մի աղբիւր էր արտասուաց յորդառատ, {Կարծես} Նեւան ինքն արտասուք էր դարձել: Կամաց-կամաց

ոն ի վեր խաղում է փառքով, Առաջին իւր լոյս, {կարծես} թէ այստեղ Պիտի ամփոփէ ոսկեայ ճաճանչով։

համար պատրաստած տեղում Կարգով, տխրութեամբ, {կարծես} բազմեցան. Իսկ նոցա մէջտեղ մի մարդ էր

ի եւ լսում է նորա բերանից մի քանի ցաւալի խօսքեր, {կարծես} թէ մի փոքր թեթեւանում է իւր վշտերից եւ սփոփւում է

նա ՚ի գութ շարժուելով մի անիմանալի ազդեցութենից, {կարծես} թէ միտքս իմացաւ, եւ ինձ ճանապարհի ծախս տուեց: Ե

այեացքը դահլիճի եւ ներկայ գտանուող դեւերի վերայ. {կարծես} թէ մի բան անհանգիստ էր առնում նորան: Նա իւր աչքե

եռքով: Այս ուրախ եւ անհոգ մարդը ներս մտանելով {կարծես} թէ հոտով իմացաւ, որ իւրեանից յառաջ մի տխուր բան

անորոշ տպաւորութիւն գործելով Աղուանեանցի վերայ, {կարծես} թէ խելքին նստում էին. պատճառ, ինչպէս Վարդ-խաթու

որ երբեմն երեւում է կին մարդերի մէջ. նորա մազերը {կարծես} թէ պատերազմի բարձրացան գլխի վերայ, մկնակները լար

հօր ոսկերքը... Այս լացախառն նզովքից յետոյ, {կարծես} թէ, հանդարտեց Վարդ-խաթունի սիրտը, բայց երեսը ծա

.. Համա, խե՛ղճ տղայ, զուր ես քեզ տրորում, ինչ {կարծես} կարծի, էդ մի կարծի. աստուած դրան քեզ համար չի ս

էր մեր յիշած անցքին, այնպիսի կերպարանք ունի, որ {կարծես} թէ բոլոր վիպասանութեան խորհուրդը ուրիշ բան չէ, ե

տեսութիւնք եւ նոր նոր գաղափարներ, որ հին լեզուն {կարծես} դեռ նոցա ստուերի մին քառորդն եւս չունի իւր մէջ։

, որ քեզ մարդ տկար Աստուած կանչեց ու խնկեց, Մի՛ {կարծեր} թէ միջաբեկ, Պիտ՚ պաղատիմ դէպի քեզ: Ես կ՚ընդուն

ցնում է բռնութեան երեւեցուցիչը: Ուրախացաւ, {կարծեց}, թէ ազատուեցաւ բռնութենից, չգիտէ, թէ ինքն է,

, իւր մէջ է այն բռնութեան եւ անօրէնութեան տարրը: {Կարծեց}, որ եթէ մի մարդու տեղ քսան հոգի նստի, բոլոր բան

նազան պատճառներով: Նորան քարտուղարութիւն տալով, {կարծեց} անշուշտ, թէ խաբեց նորան. բայց նա իւր գիտեցածը գ

ով մի այնպիսի ձեւ ցոյց տուեց պ. Մարկոսին, որ սա {կարծեց}, թէ նորա հաւատալու գաղտնիքը մի քաղաքական մեծակշի

նեւին անհաւան գտանուեց այս կատակերգութեանը, բայց {կարծեց}, թէ ահա վերջանում է դորանով ամենայն անհամաձայնու

ւնքը (иллюзіи) կը ցրուին եւ կը փարատուին եւ այդ {կարծեցած} յաղթութեան պսակը խաւարի ճակատի վերայ, կը դառնայ

ղայական բաները հերիք պատճառ են լինում ընտանիքների {կարծեցեալ} երջանկութիւնը եւս խանգարելու: Ո՛ր է այն ընտանիքը

ժառանգները ապահով են, իսկ մեք ասում ենք, որ այդ {կարծեցեալ} ապահովութիւնը անհիմն է"։ - Ինչպէ՛ս, - հար

այն ժամանակ իսկոյն կը ճեղքուի նորա առջեւ ապագայի {կարծեցեալ} վարագոյրը: - Չէ՛, փոքրիշատէ կարողութեան տէ

իտ մարդերի, փոխանակ իւրեանց դժգոհութիւնը նոյնիսկ {կարծեցեալ} անկարգութեան ընդդէմ ուղղելու, փոխանակ իւրեանց մի

թէ չունի մատենագրութիւն. Վիեննացին այնտեղ, իւր {կարծեցեալ} իրաւասութիւնը Հայերի վերայ հաստատելու համար, բար

տութիւնը նոյնպէս հրաժարւում է այսօր այդ գիտութեան {կարծեցեալ} քուրմերից, ինչպէս երբեմն Եհովան՝ Իսրայէլի կարծե

եցեալ քուրմերից, ինչպէս երբեմն Եհովան՝ Իսրայէլի {կարծեցեալ} մարգարէներից. " որք ասէին, այսպէս ասէ Տէր, եւ

զառաւելութիւն հոգւոյ, զի իւրեանցն խիթան յապաւել {կարծեցեալ} գերազանցութիւն, սուտ եւ ճղճիմ գերազանցութիւն: Ա

յ, - ձայն տուեցին նայիբները քթերի տակից: Ես {կարծեցի}, թէ ահա լարեցի Արամազդի շանթը դէպուղիղ գլխիս վեր

- Չկամիմ: " Ո՛հ, պարոն, Ես {կարծեցի}, դու որպէս անգլիացի Ունիս մի փոքր հպարտութ

որպէս անգլիացի Ունիս մի փոքր հպարտութիւն. {կարծեցի}, Թէ դու չէիր հրաժարուելու այս բանից Գ

պարզամտութեամբ Ես աշխարհ ամեն ` Իմ պէս {կարծեցի}. Է՛հ, քարը ձեր գլխին Որդիք կորստեան

սում՝ լաւ, այլ՝ լեւ), անգլիական այբի ազդեցութիւնը {կարծեցի}, բայց վերջը ստուգեցի, որ այս նմանութիւնը պատահակա

անաւանդ մի նոր կարծիքի հաւանութիւն տալ: - Եւ դու {կարծեցիր}, թէ խելքիս նստեցուցի՞ր ասածներդ... - Ի՛նչ

ընդհանրութեան մէջ, որից դուրս եկար դու, եւ ազատ {կարծեցիր} այնուհետեւ նորա վիճակակցութենից քո սերունդը, քան

Սիրական եղբայր, փոքր ինչ երկայնամիտ եղեք, մի՛ {կարծեք}, թե մեք քնած էինք. գիշեր ցերեկ աշխատում ենք ամե

մբ պատառեցի նովին սուրբ ձեռօք զձեռնագրեալսն յինէն {կարծեօք} " (Յովհ. կաթ., եր. 83)։ Այս խօսքերից յետոյ Մաշտոցը

ղութեամբք ի բնաւս: Այսու իսկ օտար ի ճշմարտութենէ {կարծեօք} յերբեմն ժամանակի, այն է ի կատարածի երեքտասաներոր

իւր տանից: Կարդացողը այս գործի, կարելի է, {կարծէ}, թէ պ. Մարկոսը մի անսովոր արբեցող մարդ է. քա՛ւ

նօթաբանել, որ մենք ուրիշի ձեւ ու ոճ ենք դատում, {կարծէ} թէ մենք մեր վրայ դրական կամ բռնաւորական գաղափար ո

զերը: Առաջին անգամ, որ տեսանէիք դուք նորան, կը {կարծէիք} երեւելի պատմաբան. բայց նա այնպիսի պատմաբան չէ,

ց այնպիսի սաստկութեամբ պտոյտ գալ, որ տեսանողը կը {կարծէր}, թէ պտուտուողը մի թերաթափանցիկ գունդ է, եւ այսպ

եզ մեր ընկերակցութիւնը: - Բայց դուք այժմ մի՛ {կարծէք}, թէ ես ժամերով քարոզ ունէի այդ մասին ասելու..

. բայց քանզի իսպառ տկարացեալ եմ, առաւել քան զոր {կարծէք}, եւ անկեալ 'ի յիշողութենէ եւ օրէ յօր նուազիմ, ս

ւթեան Մխիթարեանց միաբանութեան Սրբոյն Ղազարու։ Մի {կարծէք}, թէ ջախջախ բանիւք ոմանց, յԱռաքելոյն սրբոյ անմիտ

օք անուն տեղւո՞յ է Սեւուկս այս, եթէ մարդոյ. ինձ {կարծի} եթէ յատուկ անուն մարդոյ պիտի լինել, եւ գուցէ նոյ

դադարէ մինչեւ ոչ տեսցէ զիրաւունսն, ոչ լռէ որպէս {կարծի} այլ գօտեւորեալ զինուորի, ոչ ասելով ըստ թշնամեաց

ա, խե՛ղճ տղայ, զուր ես քեզ տրորում, ինչ կարծես {կարծի}, էդ մի կարծի. աստուած դրան քեզ համար չի ստեղծել

, զուր ես քեզ տրորում, ինչ կարծես կարծի, էդ մի {կարծի}. աստուած դրան քեզ համար չի ստեղծել... ինչ գրո

մեր դժուարութիւն ի վերայ դժուարութեան բարդելով, {կարծին} գործ մեծ կատարել եւ այդպէս իւրեանց իսկ ձեռօք փակե

աջնոցն շաւղաց, [իբր թէ արդիւնաւոր գտան, որ եւ ի {կարծիս} էին թէ] ինքեանց եւ եթ պահի յաղթանակս ([թէ] միայն

վանին զիւրեանց պարտութիւն, մեք զմերս հրապարակեմք {կարծիս}, թէ հին մատենագրութիւնն բաց ի պահելոյ յինքեան զն

ականաւոր ի հայկաբանութեան մասին, մինչեւ բազմաց ի {կարծիս} լինիլ, թէ սորա է գրած գիրն " Պիտոյից " արարեալ ի

զայսպիսի անարժան բանս ի բերանոյ պապական Հայոց, ի {կարծիս} լինել, որպէս թէ ջանք եւ վաստակք Մխիթարեանց հայէի

ուգապէս, քաւ լիցի մեզ մոլորիլ յայդպիսի օդակառոյց {կարծիս}. զի քաջ գիտեմք եւ չիք յայսմ տարակոյս, եթէ զկենդ

թեան տեղւոյն, եւ կամ իբրեւ հնար տարածելոյ զանալի {կարծիս} եւ զդատողութիւնս աբեղայամիտ հեղինակացն, յորոց սա

բ հետ Մոսկվա գալը հայտնի չէ, բայց թե գա Մոսկվա, {կարծիք} կա, որ դիմացի ձմեռը այստեղ մնա մինչեւ գարուն:

մենք ցույց կտանք եւ կապացուցանենք, թե որքան սխալ {կարծիք} է այդ եւ թե մեր ազգի հարազատ որդիքը ունին կարողու

դչափ գումարաց: Զայս ամենայն առեալ ի նկատի իմ {կարծիք} այս են, թէ յաջողիլ ինձ տիրել տանն եւ ի ստանալ զ

մարդ տիրութիւն էր առնում նորան երեխայ ժամանակին. {կարծիք} կար այդ մարդու եւ երեխայի վերայ, որ դոքա ունենայ

անձարանին ուսումնարանի անունով: Ոչ ոք այդպէս վատ {կարծիք} չունի Նախիջեւանի մասին, մանաւանդ տեսանելով, որ

Ո՞չ ապաքէն ձեր ոյժը եւ զօրութիւնը, որի մասին մեծ {կարծիք} ունին տգէտ մարդիկ, կ՚երեւի իւր վերին աստիճանի թո

եան մէջ գտանուած մեծամեծքը, որ գուցէ մի փոքր լաւ {կարծիք} ունէին ձեր գլխի վերայ, պիտի այժմ հասկանան ձեր ան

: 4. Կը փորէր եւ կը քրքրէր այն տեղերը, ուր {կարծիք} կային, թէ պիտի լինին հեթանոս Հայերի մեռածների մն

եսակ մարդերի, մանաւանդ պանդոկների անկիւններում, {կարծիք} էր տարածել ամբոխի մէջ իւր գերածայրեալ լուսաւորութ

ն թէ թեթեւամիտ է նա, որ այսպիսի անհիմն եւ անտեղի {կարծիք} ունի այն երկնաքաղաքացի ծերունու վերայ: Առաջի

յում մուր քսել այսպիսի անմերձենալի մարդու վերայ՝ {կարծիք} տարածելով մեծ Սուրբի մասին, որպէս թէ նա, ոչ այն

կայ, որ լսում ենք հանապազ մեր վաճառականներից մի {կարծիք}, թէ հարկաւոր է աշխատիլ վաճառականութեան վերայ, ո

եւ դերասանուհեաց մասին հասարակութեան թիւր եւ սխալ {կարծիք} ունենալը: Այն մարդը՛ միայն կարող է նախապաշա

կանութիւնը թելադրում է. հետեւաբար ոչինչ կանխակալ {կարծիք}, ոչինչ սրբացուցած աւանդութիւն չէր կարող արգելք լ

սեան Կարգի պատմութիւնը, ցրուեն ամենայն ստորաքարշ {կարծիք} Եւժէն Սիւ Պարոնի մասին։ Երկրորդ՝ Պարոն Փափազեան

րհքով մեղաւոր է Կրիտիկայի առաջեւ, որովհետեւ սխալ {կարծիք} ունի նորա վերայ, թէպէտ նա մի սուրբ բան է։ Ա

ն շատ էր սիրում մի անձնական պատճառով, եւ շատ մեծ {կարծիք} ունէր սորա վերայ: Այս անձը շատ անհմուտ եւ ս

ատասխան տալ այս բանին։ Առ հասարակ, տարածուած {կարծիք} է, թէ Փարպեցին, թէեւ համարւում է, կամ իր Պատմո

նգնած էր իւր մոտում, թէ այս ժլատ սատանան այնպիսի {կարծիք} ունի ճարտարապետութեան վերայ, ինչպէս Ս.... ու

ամենայն կերպ աշխատում են մնալ խաւարի մէջ, եւ մեծ {կարծիք} ունին իւրեանց Բրամինների վերայ, արդէն յիսուն-վաթ

ելի է պիտոյ է հեռի մնալ դորանից. բայց այս մի լոկ {կարծիք} է իմ կողմից, դուք ազատ էք տնօրինել ինչպէս կամիք

եանց կարծիքը. պատճառ, միանգամ հաւատացած են, թէ {կարծիք} յայտնելու իրաւունքը պատկանում է միայն պարոնների,

յսքան դրականապէս ասում եմ, որ ձեր կողմից այդպիսի {կարծիք} տալը իմ մասին մեծ ցածութիւն է: Իմ համար ոչինչ է

հաղորդութիւն առնել ընդ հերձուածողաց 'ի հոգեւորս, {կարծիք} մերժելի է յինէն։ Իսկ դիտումն Վահանին է ցուցանել

նայն հայոց, որ գիտէր գէթ ընթեռնուլ, այլ այսպիսի {կարծիք} պէտս ունին մեծամեծ փաստից եւ ապացուցութեանց, թեր

լիք, եւ զի՞նչ այդ պաշտօն հեղինակի, եւ զի՞նչ այդ {կարծիք} եւ տեսութիւն], որպէս թէ հնախօսութիւնն կամ ինքնին

զնա բազում ինչ վճարեալ, այլ այս, որպէս ասացաք, {կարծիք} է անհիմն ռամկական, եւ այն սեպհական ոչ բոլորից՝

ան ասացելոցս, իսկ դատողութիւն այրական, իմաստ եւ {կարծիք}, գաղափարք կենդանիք եւ հայեցուածք յազգս ազգս գիտո

եմ էր վասն, միակամ յամենեցունց ժխտի"։ " Այդ {կարծիք} ՝ ներելի ի շրթունս օտարաց, անթողլի է մերայոց, ո

զամենայն, զայլ ոճ խօսից. առ ի ապացուցանել զայս {կարծիք} պիտոյ է գէթ հրաւիրել յիւրաքանչիւր անջատ վիճակացդ

մն, երեւի ի ժամանակս նախնի Հայկազանց, այլ այս՝ {կարծիք} է եւ եթ, մանաւանդ յառաջ ի հնասիրաց առ ի զօշոտել

ան կարո՛ղ էր մտանել Յիսուսեան հասարակութեան մէջ։ {Կարծիք} չ'կայ, որ այսպիսի կրթութենով մանուկ տղայի անձնագ

վ գրած է այդ աշխատութիւնը, կարող ենք տալ այսպիսի {կարծիք} ։ Պ. Գամառ-Քաթիպայի աշխատութիւնքը, տետրակնե

ած ենթադրութիւնքը աւելի չեն, քան թէ մեր անձնական {կարծիք} եւ հիմնուած են միմիայն անալոգիայի վրայ: Պ. Պռոշ

клеймо): Թո՛ղ ստութիւնը հազարներով դնէ իւր {կարծիքական} եւ սուտ պարծանքը, ճշմարտութիւնը կէս կոպէկի գրչով

ժամանակումս բարեկամ գտանել Պետերբուրգի մէջ, շատ {կարծիքական} մի բան է: Այս խօսքերը չեմ ասում ես այն պատճառով

ն նպատակին, որին կամի հասանել։ Նորա մտացածին եւ {կարծիքական} տիեզերական հոգեւոր իրաւասութեան տակ թագնուած է տի

ցուցանէ այսմ առիթ գոլ, զդատապարտելի միանգամայն, {կարծիքդ} իմաստնոց Հայոց, եւ պահանջէ (եւ ունի իրաւունս պա

զորություն հոգու ունի, որ տպելով հրատարակե յուր {կարծիքը} թշնամիների խայտառակության համար: Նոցա միակ հ

ավասիկ, առաջին սուրհանդակով, հայտնում եմ Ձեզ իմ {կարծիքը} եւ մտքերը այդ գործին վերաբերությամբ: Բայց պարզու

նենք այդ առաջարկությունը: Ձեր դրությանը վերա մեր {կարծիքը} եւ մտածությունքը այսպես են. § 1. 3000 մ

ւնը ես արդեն կարդացի, եւ մի փոքր ներքեւ կասեմ իմ {կարծիքը}: 14-ին նամակ էի գրել քեզ, հավանաբար, այժմ հասե

ել է քո ձեռքը, որի մեջ ես արդեն արտահայտել եմ իմ {կարծիքը} հանրագիտական բառարանի եւ Լիխուտինի գրքի մասին: Ի

րը, որոնք ստիպում են ինձ լրիվ չընդունել հեղինակի {կարծիքը}: Անգլիացիների եսասիրության, նրանց հպարտության,

ւ ոչ թե մարդկության ճնշումն ու տառապանքը: Ահա իմ {կարծիքը} եւ իմ ցանկությունը հրեաների վերաբերմամբ: Ահա

այնությունը: Նրանք կարող էին ունենալ այս կամ այն {կարծիքը}, այդ նրանց չի արգելվում օրենքով, սակայն նրանք պ

ենքով, սակայն նրանք պարտավոր են արտահայտել իրենց {կարծիքը} ընդհանուր ժողովում քաղաքագլխի պաշտոնական նախագահո

, որպեսզի հետեւանքներն ավելի եւս հաստատեն իմ այս {կարծիքը}: Հայտնիր նրան իմ ակնկալությունը: Հուսով եմ, որ

ք դուք այդպիսի մի մարդ գիտնական անուանել, իսկ իմ {կարծիքը} " Մեղուի " հրատարակողի մասին շատ անշահ է: -

այութիւն, տարակոյս չկայ, որ այդպիսիների խօսքը, {կարծիքը}, ցնորաբանութիւնքը իմ համար մի ժանգոտ կոպէկի արժա

ահակեանցը ինչ տեղից իմանում է Պ. Կոմս Էմմանուէլի {կարծիքը}, մինչեւ անգամ նորա մտքից չանցած բաների մէջ, ուս

անձին իրաւացի ազատութիւնը, չենք փոխում մեր ուղիղ {կարծիքը}: - Ուղիղ է թւում՝ որքան ժամանակ ունիս նորան

եւ ամբողջ մարդկութեան գործը: Կէս մի Շամիլի անարգ {կարծիքը} ազատութեան եւ մեր կրօնի վերայ, կէս մի իմ ատելութ

: Շամիլը պատասխանեց ինձ. - Սուտ չէ՛ քո {կարծիքը} իմ հայեացքի մասին կրօնի վերայ, ես այնքան լայն հո

այնպէս, որ կարող եմ մաքուր խղճմտանքով յայտնել իմ {կարծիքը}: Գրքի բովանդակութիւնը եւ բնաւորութիւնը նոյն

Հեղինակը շատ տեղ օդերի մասին եւս յայտնում է իւր {կարծիքը} ՝ երբեմն լաւ, երբեմն վատ եւ վնասաբեր ասելով այս

խօսել այս մասին եւ աւելի բացայայտ կերպով ասել մեր {կարծիքը}: Ոչ ոք չէ տարակուսում, որ Պ. Լամարթինը մին

անային մասնակից լինել մի այդպիսի ընկերութեան: Իմ {կարծիքը} այնպէս է, որ եւ Ռուսսիայի Հայք յետ մնալու չէին ա

կ կար պատասխանելու մի գրուածի, մինչդեռ հասարակաց {կարծիքը} դատապարտեց նորա հեղինակը: Ճշմարիտը խօսելով՝ մեք

իւնը Պ. Խուդաբաշեւի գրքի հաւաստեց մեզ եւ երկրորդ {կարծիքը}: Առաջին կարծիքը՝ նորանով, որ պարոնը, ապաց

գրքի հաւաստեց մեզ եւ երկրորդ կարծիքը: Առաջին {կարծիքը} ՝ նորանով, որ պարոնը, ապացուցանել կամելով Հայաս

անագործութեան ընդհանուր պատմութեանը: Երկրորդ {կարծիքը}, այսինքն՝ Խորենացու գրուածքը չհասկանալը (թէպէտ

որ եւ բանագէտ մարդերից հրապարակով յայտնել իւրեանց {կարծիքը} այս մասին, որպէսզի այսպիսի այլանդակ գաղափարք չհա

ութեան երեսը՝ գուցէ թերեւս դրդելով նորա սեպհական {կարծիքը} իւր (օգտակար անուանած) գործի մասին: Այժմ դ

, բայց ազգի քուէարկութիւնը չճշմարտեց մեր թղթակցի {կարծիքը}: Յունաց պատրիարքը նոյնպէս փոխուած է:

է պակա՞ս քաջութիւն հարկաւոր է, հասարակաց մի սխալ {կարծիքը} ոտքի տակ կոխելով, նոյն այդ հասարակութեան էական օ

ւում: Միթէ շա՞տ մարդիկ կան, որ, հասարակաց սխալ {կարծիքը} արհամարհելով, պիտի կարողանային ցոյց տալ իւրեանց

1851 թ., մարտ ՅԻՄԱՐԱՑ ՈՒՍՄԱՆ ՎԵՐԱՅ ՈՒՆԵՑԱԾ {ԿԱՐԾԻՔԸ} Ի՞նչ քո անձնդ մանուկ մատաղ՝ կը չարչարե

ուած նամակով, այդ չարագործութիւնների համար, մեր {կարծիքը} Պօղոսի մասին յայտնեցինք այնպէս, որ աւելի ասելու

ւն չունի։ Մեր դիտաւորութիւնը է միայն յայտնել մեր {կարծիքը} մի օրագրի մասին, թէ նա ինչպէս պիտի լինէր ինքը իր

ion, я раздѣляю ваше мнѣнiе, ես բաժանում եմ ձեր {կարծիքը} եւ այլն այսպիսիք անխտիր եւ մինչ մենք, հարազատ մն

զուի ոգուն, գրում էինք կամ " ես ընդունում եմ ձեր {կարծիքը} ", կամ " համամիտ եմ ձեզ ", կամ " մասնակից եմ ձե

ընդդիմախօսքը սիրող չէին համակարգութեան։ Բայց մեր {կարծիքը} եւ սրտի հաստատ վկայութիւնը այսպէս է, թէ մի օրագի

այ այն գիրքը. մի խօսքով՝ հրապարակաւ յայտնել մեր {կարծիքը} այդ աշխատութեան մասին։ Բայց յառաջ, քան թէ ծ

վերականգնեալ վիճակը կարող է խանգարուել, իսկ այդ {կարծիքը} աւանդելու եղանակի մէջ տեսականի ծայրայեղ իմաստական

ջ բերուած երկար բարակ ճառին, թէ ինչպէ՛ս է Հեգելի {կարծիքը} ազատութեան մասին: Ինչ որ Հայմին է վերաբերւում,

լի շինէր նոցայ եւ ժողովրդի նորա վերայ ունեցած վատ {կարծիքը} հերքելով, իւր անունը նոցայ մեծարելի կացուցաներ:

ակին եւ Սուրբ Մեսրոպին։ Թա՛փ տանք մի փոքր այս {կարծիքը}, որ գո՛նէ հինգ հարիւր տարի է, ամեն հեղինակ, իր

երելի էր տակաւին կրկնել թէեւ անհիմն, բայց հնացած {կարծիքը}. իսկ Փարպեցու Թղթի յայտնուած օրից այդ կարծիքների

դպրոցում ուսել էր ասելը։ Ո՛ւր կը մնայ պ. Էմինի {կարծիքը}, թէ Փարպեցին Սուրբ Սահակի եւ Սուրբ Մեսրոպի՝ իր

ուստք"։ Պ. Էմինը երկու բանի վրայ է հիմնում այս {կարծիքը} ։ Նախ՝ իբրեւ ծանօթութիւն կամ վկայութիւն, հարուս

ընթերցողը թող չսպասէ մեզանից լսել, թէ ինչ է մեր {կարծիքը} Փարպեցու Թղթում յիշուած Սեւուկի մասին. մենք ոչին

յութեան եւ Ալքիմիայի զուգակցութիւնը: Ազգային {կարծիքը} ասում էր, թէ Ալբերտոսը ունի մի գերբնական գործակի

մոյգ կարմիր: Այդ կարմրութեան մասին այսպէս է մեր {կարծիքը}, թէ պիտոյ է, որ այդ մարդը շատ կանգնած լինէր կրա

րի տակ: Պ. Շաքարեանցը, լսելով Մանթուխեանցի {կարծիքը} կոմս էմմանուէլի մասին, որպէս թեթեւամիտ մարդ իսկո

պատասխանեց Մանթուխեանցը: - Ինչպէս է ապա նորա {կարծիքը} գուշակողների մասին, կամ նոցա գործած գերբնական գո

արակոյս տարու մէջ տասն անգամ զատիկ կը կատարէ: Իմ {կարծիքը} այս է, որ ինչքան կարելի է պիտոյ է հեռի մնալ դորա

վ հասկացրու ինձ եւ յայտնիր քո դիտաւորութիւնը: Իմ {կարծիքը} այս է, որ շատ ոսկի շինելուց յետոյ, վաճառենք նոր

ւստի ներկայութեամբ խօսել, կամ հրատարակել իւրեանց {կարծիքը}. պատճառ, միանգամ հաւատացած են, թէ կարծիք յայտն

դ կամ նոր հարստացած մարդ․ այս պատճառով եւս, նորա {կարծիքը} կամ խօսքը աւելի մեծակշիռ է: Սակայն այս է բանը,

մ են երիտասարդի կողմը, միւսքը պաշտպանում են ծերի {կարծիքը}. բաբելոնեան խառնակութիւն: Բայց այս բոլորը չէ դե

է առանձնապէս պատահեն երիտասարդին, գովում են նորա {կարծիքը} եւ համաձայնում են նորա հետ. իսկ թէ բախտը բերէ պա

կարմրելով: Բայց բոլորովին սուտ էր խօսածը. նորա {կարծիքը} իւր երգածի մասին ամենեւին այնպէս չէր, ինչպէս կամ

տութիւն, հազար չքմեղութիւն չէին կարող փոխել նորա {կարծիքը}: - Ամենեւին զուր էք խօսում, - պատասխանեց կո

խնդրի վերայ, ուրեմն թոյլ տուեցէք ինձ ասել ձեզ իմ {կարծիքը} եւ խորհուրդը: Ինչքան, այսօր առաւօտ ձեր տան մէջ

կեղեցական երգերի կամ շարականների մասին ի՛նչ է ձեր {կարծիքը}: - Նոցա բոլորի արմատական բնաւորութիւնը բիւզա

՛ շինած: - Այն ժամանակ կ'ասեմ, երբ լսեմ ձեր {կարծիքը} նորա մասին: Այս ասելով օրիորդ Մարիամը մօտ քա

, ամենի, աչքը դարձան կոմսի վերայ, որ լսեն նորա {կարծիքը} այդ երգի մասին: Բայց կոմսը ոչինչ չասաց, միմիայն

անստորագիր նամակի հեղինակը. բայց այդ իմ սեփական {կարծիքը} չէր. ինձ այդպէս հաւատացուցել էին Մահտեսի Քուշարը

արողացաւ ուղարկել, առանց մի մարդու իմացնելու իւր {կարծիքը}: IV Երեկոյացել էր. Թիւթիւնճի-օղլուի հիւրընդո

թեւ է. բայց միեւնոյն ժամանակ չենք հրաժարւում մեր {կարծիքը} հրապարակելուց, թէ որովհետեւ տեղացի կարծիքով այդ

նամակը, որ տուեցին Աղուանեանցին, հաստատեց նորա {կարծիքը}. Թիւթիւնճի-օղլուն բոլորովին հրաժարւում էր շուտով

Այս հիմքերի վերայ գործակատար գտանուելով՝ մեր {կարծիքը} այսպէս է, թէ որեւիցէ մարդու, ազգի, ընկերութեան

ղանան տիրապետել Աստուածաբանական Ֆակուլտէտին, որի {կարծիքը} շատ յարգելի էր Պապական աշխարհի մէջ։ Այս խորհրդով

ցաւ թագուհի եւ Տէր Ֆրանսիայի։ Հասարակաց ձայնը եւ {կարծիքը} դատապարտում էր Դուքս դ'Էպերնոնը եւ մինչեւ անգամ թ

բօր հրամանին, եւ հաստատ կերպով ջատագովում էր իւր {կարծիքը} ։ Րիշիլիէն չէր սիրում ամենեւին, որ հակառակու

իշխանութեանը։ Երբ վարդապետը պարզ հոգով ասաց իւր {կարծիքը}, Կարդինալը գոռաց. " Դուք այժմ պարտական էք հրաժա

արիտ կային մի քանի բաներ, որ արդարացնում էին այս {կարծիքը} ։ Ինչ ժամանակ կառքը բերեցին թագաւորին, որ նս

ռը հրապարակելով, խնդրում է բանաւոր հասարակութեան {կարծիքը}: Անպատմելի ուրախ ենք այս բանի վերայ. մենք այստե

հրամանին: Մեղուն խնդրում էր ազգի անդամների {կարծիքը}, իւր վճռի մասին, որպէսզի իմանայ, թէ որչա՛փ յառ

ընթացքում շարունակում էր բողոքել ազգը: Այս {կարծիքը} հաւաստւում է նաեւ նրանով, որ յանձնաժողովը, հաւա

ազիւ թէ ընդունի ազգը, այսպէս թէ այնպէս ընդհանուր {կարծիքը} ուղղուած է դրանց դէմ, եւ մտքերի ընթացքը խոստանու

ատական քերականութեան կանոնը եւս արդարացնում է մեր {կարծիքը} ։ Մեր եւ օտար լեզուների մէջ տեսանում ենք, որ բաց

եամբ. գալիս ենք այժմ անաչառապէս հրատարակելու մեր {կարծիքը} այդ աշխատութեան մասին: Եւ իրա՛ւ որ, հարկ չկայ կ

տ անգամ այս լուսերի յիշատակուելու վրայ հիմնուած է {կարծիքը}, թէ հին ժամանակներում աւելի ստեպ է պատահել այդ ե

, երբ ոչ ոք չէր լսում նորա բողոքը... Սօսի {կարծիքը} այս տեսակ բամբասուած ազգային կառավարիչների մասին

րովհետեւ գիտութիւնը մերժուած է այժմ այն կանխամուտ {կարծիքը}, թէ ծուխը ընդհանրապէս, (որպէս թաբակի ծուխը եւ

ք այս թուրքից փոխառութեան պատճառով չենք կարող մեր {կարծիքը} չյայտնել: Մենք գիտութեամբ առնում ենք " Սոս

է մեր այս խօսք ու զրոյցը այս մեր հայեացքն է, մեր {կարծիքը}: Եւ ինչպէս մենք ազատ ենք այսպէս կարծել, նոյնպէս

եմ հայտնում նրան՝ իմ մասին հայտնած շատ բարենպաստ {կարծիքի} համար, բայց, թվում է, թե դա մի փոքր չափազանցրա

ված հոդվածները, իսկ առայժմ հանգուցյալ Ախվերդյանի {կարծիքի} մասին, թե " Տարոնի գավառում ավելի շատ, քան մի ա

աւոր նստելը, կամեցաւ մի ակնթարթ, բռնանալ խօսողի {կարծիքի} վերայ: - Ասա՛, եղբայր, ասա՛, ինչու չէ.

ւմ է մինը, որ չէ սիրում ուրիշի, մանաւանդ մի նոր {կարծիքի} հաւանութիւն տալ: - Եւ դու կարծեցիր, թէ խելքիս ն

ժամանակը ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ հասկացողութեան եւ {կարծիքի} գումար, որեւիցէ առնուած հասարակութեան. առնուած

խորհուրդը էր Ոսկի շինել ուսուցանել: Սկիզբը {կարծիքի}, թէ կարելի բան էր զանազան նիւթերից ոսկի շինել,

ագաւորական իշխանութիւնը, բայց շատ սխալուեցաւ իւր {կարծիքի} վերայ։ Գիզերը եւ Յիսուսեանք էին Ֆրանսիայի իսկակա

ից: Այո պահանջը հիմնում էին նրանք ինչ-որ մի {կարծիքի} բացարձակապէս վնասակար աւանդութեան վրայ, որին բռն

ստովանում ենք ցաւելով, որ շատ մարդ ստուգապէս այդ {կարծիքի} տէր է: " Ա՛յ տղայ, ի՞նչ ես խալխի ոտքը քաշում,

տոյ էր հանդէսով ցոյց տալ, որ հաստատուէին իւրեանց {կարծիքի} մէջ, թէ իւրեանց կամակորութեան աղբիւրը մեզ քաջ յա

ը շատ ժամանակ է, որ լուսաւորուած է, եւ մեք սխալ {կարծիքի} մէջ ենք. պատճառ, որ եւրոպացի լեզուներով, որ հա

նասնանայ... կարծեմ, դու եւս ընդդէմ չես այս իմ {կարծիքին}: - Քո ասածը զուտ ճշմարտութիւն է, ինչպէ՛ս կա

որովին ուրիշ կերպով են նայում եւ հաւան չեն ծերերի {կարծիքին}: Ծերերը պահանջում են, որ ամենայն բան կամաց կամա

տութիւնքը հանդէս բերելու, համաձայնեցաւ Մանուշակի {կարծիքին} եւ ասաց իւր ամուսնուն, որ մի երկու օր եւս սպասէ

իմարական բաներ լինելը, բայց շուտով յօժարեցաւ մօր {կարծիքին}, որովհետեւ ոչինչ դեղ եւ ոչինչ բան մտանելու չէին

ի Վերանորոգութենից։ Բոլոր ժողովը հաւանեց այս {կարծիքին} եւ դատողութեանը, եւ վճռեց, որ Իգնատիոսը, Ֆաբեր

մ ենք մի փրկարար սկզբունք, այն է հանդէս տալ ազգի {կարծիքին}, ուրեմն հրապարակ կանչել խելքերը, խոստովանել նոր

ջ էին թողնում Յիսուսեանք Հռովմի պապերը։ Բացի այս {կարծիքից}, ստացուեցան ահա ամենայն տէրութեններից գանգատներ

յն բանին, որ ես նրան որեւէ աշխատանք տամ, ապա իմ {կարծիքն} է՝ հետաձգել այդ բարենպաստ ժամանակի, թերեւս մինչ

ն տալիս այդ դեղը որոշ հիմունքով, եւ այդ կանխակալ {կարծիքն} այնքան է արմատացել նրանց մեջ, որ նրանք հիվանդի մ

տ։ Ինչ որ մեզ է վերաբերւում, մենք այս վերջին {կարծիքն} ունինք այդ կրճատութեան մասին եւ չենք կարողանում ա

շատ մեծերից բռնած մինչեւ վերջը: Ամենայն մարդ իւր {կարծիքն} է ասում. ի հարկէ նոցայ աչքով խելօքը նա է, որ մի

գէտ մարդ հանդիպէր այն գրուածին, որ այս մոլորական {կարծիքն} հերքում էր, պիտոյ է չափէր եւ կշռէր ազգի խորին տգ

Մի քանի թեթեւամիտ օրագրերի եւ լրագրերի խելացնոր {կարծիքներ} եւ գաղափարք հասանում են մեր ականջին, բայց դոքա կ

թէ ոչ գրով, գոնէ բերանացի շատ լսած ենք բացասական {կարծիքներ}, այսինքն թէ ինչպէս չպիտի լինէր. ստոյգ է, որ շա

րածութեան վրայ։ Որքան մեզ պատահել է լսել այսպիսի {կարծիքներ}, դոքա, մեծ մասով, մեր " Հիւսիսափայլի " վրայ էի

ը Կաթուղիկեայք էր անուանւում (ըստ որում, անհիմն {կարծիքներ} առա՛տ են մեր ժամանակներում), ուստի վկայ ենք կան

տի եզերքը Յիսուսեանք տարածում էին սուտ ու խաբեբայ {կարծիքներ} Աստուծոյ մասին, քարոզում էին սուտ եկեղեցի։ Իննո

եւ ժողովուրդը արդէն ստացած է լինում շատ կանխամուտ {կարծիքներ}, բնական երեւոյթների թիւր ըմբռնողութիւնը եւ այլ հ

մասին թող որչափ կամին լինին շատ կամ քիչ հաւանական {կարծիքներ}, բայց մենք այս երեւոյթը առնելով որպէս իրողութիւն

ր սորա վարդապետութիւնը անվաւեր է համարում եւ նորա {կարծիքները} սխալական, որոնց գլխաւորը Հայոց լեզուի մասին. Նա

ընդդէմ զինուորուիլ մի աշխատութեան, որ իւր չնչին {կարծիքները} եւս կամ այս ու այն տեղից (օրագրերից եւ լրագրերից

յիշատակներ կտակել ձեր ժառանգներին: Կանխակալ {կարծիքները}, որպէսզի աւելի չասենք, պիտի պատերազմին ձեզ հետ

յման ազատութիւնը: Հասարակութիւնը, նորա կանխակալ {կարծիքները}, նորա աւանդութիւնքը, որ դարերով նստել են նորա ո

ւանդ այդպէս շատերի վրայ եւ թող չկարծուի, թէ նոցա {կարծիքները}, ինչպէս այժմ, նոյնպէս եւ առաջ կշիռ ունէին մեր ա

սափայլի " վրայ էին եւ մանաւանդ ինձ էին ասւում այդ {կարծիքները}, որովհետեւ ես " Հիւսիսափայլի " հետ էի։ Այս պատճ

աշխատութեան մէջ գտանուած պակասութիւնքը կամ անհիմն {կարծիքները}, լինում է զգուշացուցիչ առաջնորդ հասարակութեան հա

ս թէ սթափուելով եւ հետեւեալ դրութեամբ իր առաջուայ {կարծիքները} հիմն ի վեր կործանելով, - " բայց ", - ասում է նա

ութեանը բացատրութեամբ եւ նոքա առաջարկում են իրենց {կարծիքները} ոչ որպէս գործին պատկանաւոր անձինք, այլ որպէս արտ

վ իրենցից առաջ գրողների ասածը։ Բայց այն բոլոր {կարծիքները}, որ վերեւը մէջբերինք, եւ ընթերցողը կարդաց, կամ

ձեր ժամանակը անցաւ, հերիք է որ ձեր պէսների անխել {կարծիքները} երեսուն քառասուն տարի պաշտուեցան քաղաքի կամ ազգի

յօդուածներով։ Երկրորդ մասնումը հերքում է նա այն {կարծիքները}, որ առանձին առանձին տրուեցան Պապի հակառակ։

իսկոպոսը մի առանձին ոգեւորութենով ջարդեց Լայենէզի {կարծիքները} օրինաւոր եւ առողջամիտ փաստերով, եւ խոստացաւ հետե

կիզութեան " խնդրի մէջ: Մունքէի եւ Քոփփի սքանչելի {կարծիքները} ճշմարտանման կերպով առաջ են բերուած, բաւական քիմի

վնասներ եւ աւերածութիւնք բերում են այս կանխամուտ {կարծիքները}, որ առաջացած էին տգիտութիւնից: Անի քաղաքի

օրինակներով մեր դրութիւնը պաշտպանելու եւ հակառակ {կարծիքները} շօշափելի փաստերով մերժելու։ Խելքը գլխին մարդը տե

նել այն պատճառով, մանաւանդ, որ Հեգելի այս տեսակ {կարծիքների} մասին նմանեցուցինք Բոռքին: Բայց վերստին կրկնում

ւնոյն ժամանակ մի էր ամէն տեսակ փիլիսոփայութեան եւ {կարծիքների} մէջ եղած առանձին յատկութեանց: Նա ձգտում էր հպատա

ած կարծիքը. իսկ Փարպեցու Թղթի յայտնուած օրից այդ {կարծիքների} գինը կոտրեցաւ։ Եւ այսուհետեւ ոչ միայն արժէք չուն

կարելի էր կարծել, որ եթէ Թիւթիւնճի-օղլուն երբեմն {կարծիքների} անհամաձայնութեան վերայ հեռանում էր սրտով Շահումեա

րիդենտեան ժողովի մէջ նոցա առաջ բերած խնդիրների եւ {կարծիքների} մասին, հաստատեց ֆակուլտէտի վճիռը՝ այս եւս յաւել

, իշութենների (aneries), չար եւ հերետիկոսական {կարծիքների}, որ այս բաներից շինեն նորան գերեզման, որի մէջ կ

մ նա իւր մերձաւոր մարդերով, որ բաժանորդ էին նորա {կարծիքներին}, եկեղեցի էր գնում, ժողովուրդը յայտնի յայտնի քրթ

ազատ պահելով իւր անձը կանխակալ սովորութեններից եւ {կարծիքներից} ։ Թէ ի՞նչ պատճառավ տալիս ենք մեր յօդուածին մի

մէջ՝ մաքրելով գիտութիւնը եկամուտ եւ կամամտածական {կարծիքներից} ։ Վա՛յ մեզ, մենք տասն եւ իններորդ դարու մէջ,

ոչ բնաւ ներել իրեն դորա փոխանակ, իր կամամտածական {կարծիքներն} էլ եղածների վրայ աւելցնել։ § 23. Հնար չկայ ի

պէս ընդունում եմ, իսկ ընդհանրապէս ո՛չ: Մի՞թէ քո {կարծիքներով} ամենայն մարդ որ հոգի ունի, պատկեր է Աստուծոյ. մ

րով, արժանի էին դատապարտութեան: Մի՞թէ, ձեր {կարծիքով}, Հայերի վաճառականութիւնը մի երեւելի բան է։ Չէ՛

եւ ոմանք, որ մի բաւական պաշտօնական բան է իւրեանց {կարծիքով}, վարսավիրայք՝ տեղի-անտեղի արիւն թողնելով եւ տզր

վերայ կրելու: Օբսկուրանտների (խաւարապաշտների) {կարծիքով} արդէն մի մեծ բան էր, եթէ մի աբեղայ կամ մի եպիսկո

տեմ։ Միայն եթէ նորա քարոզած բուն հայագէտքը (մեր {կարծիքով} ՝ խաւարի կուռքի ջերմեռանդն դաբիրայքը) փորձ փորձե

ններից, չընդունել այլեւս բուն Հայոց որդիքը: Մեր {կարծիքով}, եթէ մաքուր էր Մխիթարեանց խղճմտանքը (կա՞յ), չ

տալ Հայերի թիւը, այսինքն՝ 3-4 միլիոն, մինչ մեր {կարծիքով} պիտի լինի 4-5 կամ հինգ միլիոնից փոքր պակաս: Յայտ

դորան նայելով, հրաժարուիլ գործունէութիւնից, մեր {կարծիքով}, ասել է՝ անձնասպան լինել: Ահա, այս պատճա

ղուլ ընդհանուր լուսաւորութեան լայն ասպարէզը: Մեր {կարծիքով}, առաջինը, առանց երկրորդին, երբէք յաջողութիւն չ

ել, մշակել եւ կոկել մայրենի նորախօսութիւնը. մեր {կարծիքով} ուրիշ տեսակ անհնար է։ Անհնար է, եթէ, ինչպէս աս

։ Այս խօսքերը ես ասում եմ ընդհանրապէս, իսկ, իմ {կարծիքով}, մինչեւ մէջտեղումը չ'կային դպրոցներ, հասարակութ

իսի հեղինակի տգիտութիւնը, որեւիցէ բանի մէջ։ Այս {կարծիքով} մոլորուած են մինչեւ անգամ եւ շատերը այն հայազգի ս

ան (մովսիսական) օրէնսդրութեան ոգու մէջ, Հեգելի {կարծիքով}, ցոլանում է Քանթի փիլիսոփայութեան " վերացական մօ

ւաքոյթ է ստորական սահմանադրութեանց"։ Հեգելի {կարծիքով}, այդ պառլամենտականութիւնը շտեմարան է պոլիտիկական

քննելով այս բաները, զղջացաւ իր գործի վերայ եւ իր {կարծիքով} գրուածքը իսկոյն պատառելով ապաշխարեց եւ մեղայ գոչե

չ պիտոյ է առնել, եթէ չկայ սոցանից լաւը. բայց իմ {կարծիքով}, թէպէտ ես բժիշկ չեմ, պիտոյ է դոքա դիւրամարս լին

նակեց սատանան, - թէ ի՛նչ են արժում այդ բոլորը քո {կարծիքով} ։ - Չնչին բան, Ձեր մռայլութիւն. եթէ սրտցաւո

ռանց այսպիսի խտրութեան, հանդիպողին հրաւիրել, իմ {կարծիքով}, յիմարութիւն է: Նախ, այն պատճառով, որ մեր խնջ

իւնը եւ գիտութիւնքը խաբեբայութիւնք են: Գոնէ, իմ {կարծիքով}, վերին աստիճանի փիլիսոփայութիւնը այն է, որ մարդ

լինել, բայց մէջտեղում քաղաքավարութիւն կայ. մեր {կարծիքով}, այսպէս պարտական է ներգործել խելացի մարդը: Կոմս

յոր Տէր Յիսուս բեւեռեցաւ " ասում է խաչի տաղը: Իմ {կարծիքով} ազգը եկեղեցին է, հոգեւորքն են, մեք մասնաւոր մար

րգործութեանը, մեռանում է իսկոյն: - Ուրեմն քո {կարծիքով} մահը մի էակ է, որ գալիս է, կտրում է, ներգործու

ի պարոն ճաշի կանչէ իւր մօտ, մեծ շնորհ է ռամկական {կարծիքով}. ճշմարիտ է. Թիւթիւնճի-օղլուն, եթէ մի րոպէ ուրա

որա եւ արժանաւորութիւնը եւ պակասութիւնը: - Իմ {կարծիքով}, - սկսեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - մարդը կենդանի է, բա

մ մեր կարծիքը հրապարակելուց, թէ որովհետեւ տեղացի {կարծիքով} այդ արարողութիւնը պարգեւում է ցաւերին բժշկութիւն

կոչմանը. մեք պարտական ենք չ'արհամարհել հասարակաց {կարծիքով} շատ ցած ճանաչուած գործը, եւ ո՛չ վախենալ շատ բարձ

չենք, այլ գտնվում ենք անդադար ընթացքի մէջ, մեր {կարծիքով} ՝ դէպի առաջ։ Յայտնի է, թէ այն մարդը, որ գիշեր

ից կախում չունեցող պատճառներով ընդհատուեցաւ: Մեր {կարծիքով} այդ գործին աւելի պատշաճ էր " Քաղցկեղ Հայաստանի "

րպէսզի փարատէ այդ խաւարը: Այդ տեսակ բաները, մեր {կարծիքով} զգուշութեան պէտք ունին. եւ հեղինակը հանդէս հանել

թէ պահե՛լ է, ի՞նչ աւանդութիւն է այդ. աշտարակցոց {կարծիքով} ո՛վ է կամ ի՛նչ է այդ Նուրինը. ցաւում ենք, որ հե

չմնաց, այս չէ, այն չէ: Ո՛չ, մնաց եւ մեր {կարծիքով} աւելի հաւանականը, որ կարող էր շատ անգամ երեւցած

է կատարում։ Հայոց ազգի մեծատունքը առաւել մեր {կարծիքով} պիտոյ է նախանձաւոր լինէին ազգի լուսաւորութեանը եւ

կործան գործերը: Եթէ հանգուցեալ պապը չլինէր, դու {կարծո՛ւմ} ես, թէ Հռոմի ժողովուրդը այդ աւազակներին այնպիսի

նա՛ւ կամք չունէի, ուստի, այն չարաթոյն մարդիկը, {կարծո՛ւմ} էին, թէ ե՛ս էլ նոցա նման եմ։ Բայց ես չէի դատապա

, դո՛ւ, Տէ՛ր, խիստ լաւ գիտես, քան թէ այն սո՛ւտ {կարծողքը} ։ Եւ ուտող խմող եւ պի՛ղծ մարդիկ քա՛ղցր ախորժանքով

Մեզ թւում է, թէ Փարպեցին Մեծ Թարգմանչաց աշակերտ {կարծողքը} օգնութիւն չեն ստանում Կիրակոսից։ Փոխանակ դորա

թէ գործարանի հոգատարքը չլինէին, նոր վերակացուն, {կարծու՞մ} ես թէ կարող էր այնքան կեանք ունենալ գործարանումը

, որ լաւ ուշադրութիւն անէ երկու իսպառ անմերձենալի {կարծուած} բարբառներին։ Բարբառների մի քանի արտաքին ձեւերը չ

կացինով կը վճռէ գործը: Ժամանակը շատ մօտեցած է եւ {կարծուածից} աւելի մօտեցած... Ազատութիւնը ըստ ինքեան լոկ

մարդու արած յառաջադիմութիւնը, թէեւ ըստ երեւոյթին {կարծուի} նորմուծութիւնք, այնուամենայնիւ ըստինքեան եւ էակա

բան չէ, որ ուր էլ տեսնուի, թագաւորներից մնացած {կարծուի}: Երկրորդ, դնենք թէ մեր պատմութեան յիշատակարանքը

մանամ, թե ի՞նչ կուզիս ասիլ, դու ինքդ գիտես նը, {կարծում} իս, թե ես ալ կիմանամ, բայց ուրիշ անգամ խնդրեմ մ

առ, որ դոքա հին եւ մեռյալ լեզվի քամակից գնալով, {կարծում} են թե կարող են մի մոգական գավազանով հետ դարձնել հ

գալոց 1859 թվակ. ՝ " Հյուսիսափայլի " համար, ես {կարծում} եմ որ ուշ չէ, բայց դու քո խորհուրդը հայտնել մեզ

ոլորի զորությունը Մոսկվա գաս՝ կիմանաս, թեեւ չեմ {կարծում}, որ բոլորովին անգետ լինիս իմ հանգամանքներին, ըս

որի վերա գուցե թե պատահի զոհել եւ մեր կյանքը, որ {կարծում} ենք, թե չէ կատարել դեռեւս յուր խորհուրդը ազգին վ

նելով նորա ազատությունը եւ իմ ազգի տկարությունը, {կարծում} է սիրտս եւ այրում է հոգիս: Եվրոպայի դեպքերը ի

սահմանած օրերը զուր էին անցնում, այդ պատճառով ես {կարծում} էի, թե քո աչքերը առավել բորբոքվել են, որի համար

եթեւ լինելու հետեւանքով: Է՛հ, տերը նրա հետ, ես {կարծում} եմ, որ նա կատակ անելու ժամանակ չուներ. չէ՞ որ վ

ամբ - բրինձ, Պրովանսի ձեթ, պղպեղ, եւ այլն: Ես {կարծում} եմ, որ նույնպես աննշան է: Մինչդեռ ձեր հետաք

ւնից՝ 4800 արծաթ պիաստր: Այդ կառավարությունները {կարծում} են, որ նա իբրեւ ժուռնալիստ որեւէ կշիռ ունի եւ այ

ամու Խոստովանողին: Մինչեւ Ձեր տպածը տեսնելը մենք {կարծում} էինք, թե այդ հատվածները դուրս են եկած " Արեւելեա

լու տգէտ մարդերի ցնորամիտ վայրախօսութեան, եւ չեմ {կարծում}, որ Նազարեանցը եւ Նալբանդեանցը զղջացած լինէին իւ

մօտ: Ես չգիտեմ, թէ ինչ մտածեմ քո մասին. յառաջ {կարծում} էի, որ դու փոքրիշատէ բան գիտես, այժմ ներիր համա

ր այժմ եւս կան Հայերի մէջ մարդիկ, որ մոլորուելով {կարծում} էին բոլորովին երեխայական սուտ պարծանքով, թէ Հայո

գիտեմ, որ յիմար բան պիտոյ է լինի. պատճառ, չեմ {կարծում}, որ համաձայն լինէր իմ վաճառական տեսութեանը (тео

ն ընդդէմ եւ չպղծել մի գործի սրբութիւն: - Դու {կարծում} ես, թէ աշխարհի երեսին հարստականքը արդարութեա՞մբ

դու, թէ ինչ ասել է Լօթեռ կամ Ֆարմասօն... - {Կարծում} ես, թէ երեխայի հե՞տ ես խօսում, որ հարցանում ես

այերից անունով միայն գիտեն այդ հրովարտակը, ուստի {կարծում} եմ, որ կը ցանկանային կարդալ որպէս բնագրի հաւատար

բ (оптическим обманомъ) մի քանի կարճատես մարդիկ {կարծում} էին տեսանել յաղթութեան պսակը խաւարի ճակատի վերայ

գը կամ գոնէ նորա մեծ մասը անդատողական երեխայի պէս {կարծում} է, թէ այդ սուտ ազգասէրքը, օբսկուրանտները, եզու

չէ տալիս նորան, եւ, խառնափնդորելով խնդիրները, {կարծում} է իւր անձը արդարացուցած: Այդպէս չէ։ Ես պահանջու

իա գնալուն: Հաւատալով նորա բարեսրտութեան վերայ՝ {կարծում} եմ, որ եթէ Ֆրանսիա եւ Աւստրիա եւս գնալու լինիմ,

աբուժութիւն բառը, փոխանակ խիռուռգիա հասկանալու, {կարծում} է, թէ Գաստռօնօմիա է. արդարեւ, այդ արուեստի մէջ

չունի, որի՞ն հաւատանք: Խեղճ մարդ. ինձ աբեղայ է {կարծում}, որովհետեւ անտեղի մէջ բերելով Առաքելու ասածը. "

երբէք յոյս չունէի ձեզ տեսանել, բայց մանաւանդ չէի {կարծում}, որ, տեսանելով ձեզ, կարո՛ղ էի այդպիսի տհաս խօս

իդ ընթերցողքը ասեն, թէ մեք Շահբէգին մի մարդ էինք {կարծում}, բայց նա եւս շատախօս պառաւի նման երազներով է լցր

կական դպրոցը կապուեցաւ Էջմիածնեան աթոռի հետ: {Կարծում} եմ, որ դու աւելի հիմնաւոր տեղեկութիւնք ունենաս ա

անել իւր հիւանդութիւնը, նա փախչում է բժշկից, նա {կարծում} է, թէ, թագուցանելով փտած եւ ապականուած վէրքերը

մարդիկ սովոր էին գրքերի քամակներում գրել, եւ մեք {կարծում} ենք, թէ Էջմիածնի, Աղթամարի եւ Սսու կաթողիկոսակա

նը եւ այսուհետեւ եւս կամք չունի խնդրել: Չենք {կարծում}, թէ Պ. Խուդաբաշեւի ցանկութիւնը եղած լինի ընկնել

որում, մեր երկուքի արիւնը եւս մի աղբիւրից է: Ես {կարծում} եմ, որ այս բոլորը իրաւունք են տալիս ինձ ընտանեբա

ունենալով: Մարդը յառաջացաւ մինչեւ այստեղ եւ {կարծում} էիր, թէ ահա շօշափում է նա իւրեան հարկաւոր առարկա

քն՝ դրամի զօրութիւն չունենալը, իսկ պատճառը, որ {կարծում} ես, թէ յառաջանում է տանը տիրոջ, կօշկակարի, դեր

չենք տեսնում ազգային հարստութեան սերմը: Եւ մի՞թէ {կարծում} են մեր պատուելի վաճառականք, թէ Մէնչեստրի, Մարսէ

ու գործը կտրուել է, որ վաղուայ համար մտածէ: Մեք {կարծում} ենք, թէ աւելի շուտով այս բնաւորութեանց մէջ է Եւր

աւական գումար, ունիս տուներ եւ այլն, եւ նորանով {կարծում} ես թէ քո ժառանգները ապահով են, իսկ մեք ասում ենք

պատ է մարդու կեանքը: Մի՞թէ մեք հակառակն ենք {կարծում}: Բնութեան պարզութեան մէջ միայն կարող է փայլիլ մա

ապաշարեալ հայեացք ունենալ թատրոնականաց վերայ, որ {կարծում} է, թէ թատրոնը մի տեղ է, ուր զուարճանալու համար

ւմ են չափից, Եւ ինչո՞ւ չես հեռանում, Անզգա՞յ ես {կարծում} ինձ. Ես խառնւո՞ւմ եմ ձեր գործին, Լսե՞լ էք մի խօ

ա խելքը լաւ չափել, Ասի. - Բայց դու ի՛նչ ես {կարծում}, Նա սկսաւ այս խօսել։ " Մարդը կա

ցաւ այնքան փորձանք... Ողորմելի՜, դու {կարծում} ես, Թէ հայրենիքդ սիրելով Բան կը շինես

աւիտեան. Ես այն ժամանակ անհոգ ու ազատ {Կարծում} էի ինձ աշխարհի իշխան: Գերութեան շղթա

ծի Համար այդպէս էք խօսում: Թէ՞ {կարծում} էք, որ աշխարհում Վիեննացուց զատ մարդ չկայ.

Մինչ ստրուկ մարդիկ նստան մեր գլխին Եւ մեզ {կարծում} են հող իրենց ոտքի, Ու մենք մեզ կոխող ո՜տքը

մնացորդը, ջաղջախ եղէգը, որ շատ անգամ գաւազան են {կարծում} ողորմելի՜ մարդիկ: Սկզբունքների համար մեզ տրու

, եթէ այն ծեծուած կինը լինէր մեր ամուսինը, բայց {կարծում} ենք, թէ Պ. Չամուռճեանը այնպէս խօսելու չէր, ինչ

օնի եւ սրտի վկայութեան վերայ անհաստատութեան գայ, {կարծում} ենք թէ աւելի ծանր լինի իւր պատասխանատւութիւնը, մ

մենք այդ հայկաբանութեան վրայ նայում ենք, ինչ էք {կարծում}, ոչ աւելի եւ ոչ պակաս, որպէս բաբելաբանութեան վր

ուցչի նախադաս դրուիլը եւ այլն եւ այլն։ Բայց մենք {կարծում} ենք, թէ իրաւունք չէ, անհնար է թերեւս բռնաբարել

խնդիր է, թէ ինչպէս էր այդ չափը, բայց եւ այնպէս {կարծում} ենք, որ չափը, գիտակցութեան արդիւնք լինելով, կա

ռամիկ Հայերի հետ եւ շօշափելով նոցա տգիտութիւնը, {կարծում} են, թէ մեր բոլոր Ազգը առանց բացառութեան այդպիսի

յլ եւրոպէաբար բացատրել է իւր միտքը, դորա պատճառը {կարծում} ենք այն, որ Հայոց ազգի ժողովրդական լեզուն, մի ա

եւրոպական գաղափար թափել հայերէնի մէջ։ Այո՛, {կարծում} ենք, եւ այն հաստատապէս, որ մեր դարու հայ մարդը

: - - - - - Ասես թէ իրաւունք ունին, մինչ {կարծում} են թէ Հեգելը իր փիլիսոփայութեամբ կամենում էր Գերմ

ի վերայ, դարձել էին նորա համար sine qua non, նա {կարծում} էր թէ ինչպէս պատերազմի յաջող ելքը շատ դիպուածում

ախտացել եմ, որ ազգը հարուածուել է, ես այնպէս եմ {կարծում}, որ նորա թշնամու վրէժխնդիր նետը նախ իմ արիւնիցս

ապարտութիւններ յարուցին նորա յիշատակի վերայ: Դու {կարծում} ես, բարեկա՛մ, որ իւրաքանչիւր դարում այսպիսի մար

էջ չամփոփուած: Ո՛վ դժոխային կիրք: Դիցո՛ւք թէ նա {կարծում} էր, թէ պապը անիրաւութիւն է արել նորան, որ չէ դա

արտաբերեց մի քանի կիսահնչիւն բառեր, որ, ինչպէս {կարծում} եմ, պէտք է կարդինալի, հոգատարների, վերակացուի

ի մնալ եւ այլն, եւ այլն. այս պատճառով եւս չե՛նք {կարծում}, որ այս մարդկային հնարները յարգ ստանան մի պարոնի

ի մարդ, որ Հրատ անուն ունենար. եւ մենք մանաւանդ {կարծում} ենք, թէ Փարպեցին չէր կարող իր բարեկամի անունը այ

արգ. Եզեկ., գլ. ԳԺ)։ Պ. Էմինը մի կողմից {կարծում} է, թէ Թղթում յիշուած Սեւուկը է Անձեւացեաց իշխանը

կ " գլխաւոր բանի ", լոկ պատահական նմանութիւն է, {կարծում} ենք, յունականին. որովհետեւ այդ թուրքերէնի թարգմ

մի բան չէր անում. եթէ ասենք, թէ եւ չէր խօսում, {կարծում} ենք, թէ չենք սխալւում։ Եւ այս յայտնի է Փարպեցու

անի ուժով չէ, այսինքն՝ "լալու վրայ եմ". մենք գոնէ {կարծում} ենք։ NB Լինիմ բայով վարվում է տեղ տեղ եւ թաց'ը-թա

նից, էր ազնուատոհմ, Գէորգ Նազարեան Գեղամեանցը։ {Կարծում} ենք, ախորժ կը լինի մեր բարեմիտ Հայերին մի քանի տ

ն նորա համար, եւ միմիայն նորա հետ ամուսնանալով, {կարծում} էի, թէ կարող էի երջանկանալ: Բայց բոլոր իմ հարց

որ ձեւով, որ կրում էին Փարիզում: Պ. Շաքարեանցը {կարծում} էր նոյնպէս, թէ այդ օրիորդը պիտոյ է գեղեցիկ եւ սո

ն անգամ լսում եմ այդպիսի բան: - Ապա ի՛նչ էիր {կարծում}, սիրելիս: Ալքիմիան քո կարդացած բաների նման չէ.

կարող են առաւել եւս կատարելագործուիլ: Ալքիմիկոսք {կարծում} են, թէ կրակի միջնորդութեամբ, ամենախոշոր մետալնե

ինչ մարդ է, որ ինձանից շատ խմէ: Ես մինչեւ այժմ {կարծում} էի, թէ դու փոքր ի շատէ ճանաչում էիր ինձ, փոքր ի

միայն քո ասած, այլ նա մարդ չէ ընդհանրապէս: Դու {կարծում} ես, թէ նա կը խոսէ՞ քո հետ, երեսը շուրջ կը տայ ե

ր թաւալւում էին սոֆայի վերայ, թէպէտ մինը նոցանից {կարծում} էր իւր անձը երեւելի դիւթ (чародей, կախարդ), ի

րը, եւ մտածել են եւ մտածում են եւս: Դու ի՛նչ ես {կարծում}, եթէ նոքա չլինէին, մեր լոյս հաւատը կը պահպանուէ

՛ց է Հայերի մէջ Ջալալեան մականունը. ես այնպէս էի {կարծում}, որ այդ տուները յառաջանում են Ջալալիներից:

քանակութիւնը պիտի ստանար որպէս անգլիական կլայեկ: {Կարծում} ենք, թէ այժմ կը հասկանան մեզ, մանաւանդ նոքա, ո

ատ վեր ես քարշւում, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ {կարծում} ես թէ մարդ չկար, որ հասկանար քո ասելիքը, ասա՛,

ան լինի, խելք ունինք, թէեւ մարդիկ մեզ անխելք են {կարծում}. շնորհակալ եմ, որ ինձ բարի կամենալով, զգուշացն

ը թուղթ խաղալը միմեանց հետ, սէր են համարում, եւ {կարծում} են դեռեւս, թէ շատ սէր հասկացող մարդիկ լինելով,

նայում էր անդադար նշանակուած ժամի զարկելուն. նա {կարծում} էր, որ ուղիղ տասն եւ մինին, ոչ մի րոպէ աւելի,

եղբօրից եւ այլն, եւ այլն, այլ հրամայում է. նա {կարծում} է, ո՛չ եթէ միայն իւր ամուսնուն, որդուն, մերձաւ

յ, կարող է վեց եօթն ամիս եւ համբերել. եւ ինչպէս {կարծում} եմ, գիր չգրածի պատճառն այն է, որ փոքր ինչ վիրաւ

բան չառեց այս նամակից. իսկ ինքը Թիւթիւնճի-օղլուն {կարծում} էր, թէ պարոն Շահումեանցը կամենում է դարձեալ մի ն

ի, որ անկարելի է նկարագրել: Այսպէս եւ Մանուշակը {կարծում} էր, որպէս թէ ինքը զրկուած է պարոն Շահումեանցի կի

րերումը տեսանելով Հայերի փախչելը լուսաւորութենից, {կարծում} է՝ ոչ թէ այդ բանը եղած է միայն իւր օրերումը, այլ

եղերը ցանկալի ճանապարհորդութեան մասին։ Իգնատիոսը {կարծում} էր, թէ կանուխ է դեռեւս Կարգին օրինաւոր եւ վաւերա

ջ " Compte rendu des constitutions des Jésuites " {կարծում} է, թէ այս աստիճանակարգը սահմանուած էր այնպիսի աշ

, թէ ո՛վ վիրաւորեց թագաւորը։ Ինքը՝ Հենրիկոսը, {կարծում} էր, թէ վիրաւորուեցաւ չար Մանտուրիայի ձեռքով, որ

էս, որ նորը եւս պահուած է շատ տեղ, այս պատճառով {կարծում} ենք, որ այդ ակամայ սխալ լինի, ինչպէս նաեւ մեզ պ

, որ, միամտաբար թարգմանելով " բարի ճանապարհ ", {կարծում} են, թէ գինուն են մաղթում այդ բարի ճամբան դէպի փո

նչպէս երեւում է, պ. Պռօշեանցը ուրիշ շատերի նման {կարծում} է, թէ տալիս եմ-ը շինւում է տալի ընդունելութիւնից

ին առնված էական բայ բայարմատից բաժանէին. ի՞նչ են {կարծում} այդ պարոնները, խոնարհածները աներեւոյթ եղանա՛կ է

ն վերջաւորութիւնքը։ Եթէ եմը էական բայ է, ինչպէս {կարծում} են բաժանողքը, հարկաւորապէս պիտի խոստովանեն նոյնպ

անգամ գործը կը վերջանայ հաւի մահովը: Հարկ չկայ, {կարծում} ենք, ասել, որ այս բոլոր խօսք ու զրոյցքը ոչ թէ լ

դ եւ ի՛նչ արարողութեան մնացորդ, բայց եւ այնպէս, {կարծում} ենք թէ հին բան լինի: Սաստիկ գրգռում է այդ բանը մ

կեղեցին չէ ճանաչում: Սուրբ Հելմոս խօսքը, ինչպէս {կարծում} են Հելենէի աւերանքից է առաջացել, որովհետեւ այդ կ

ղ կերակուր ուտել մինչեւ որսի չգնայ եւ որս չբերէ, {կարծում} ենք, թէ աւելի ուժ է տալիս մեր ենթադրութեան. պատ

ով, թէ կարօղ է հոգալ իր ընտանիքի ապրուստը: Մենք {կարծում} ենք, թէ իրաւունք չկայ, առանց դրական ապացոյցներ

ն ունինք հիւանդ ուխտաւորների ջրվախութեան մասին եւ {կարծում} ենք, թէ դոքա Սօսի նման ջրվախներ են: Իտալիո

աւակների մայրն է, իմ տան կառավարիչը, ի՞նչպէս ես {կարծում}, ես դուրս կը ձգե՞մ նորան, երբ գաս ու քարոզես ին

ցնել մեր աշխատութեան փորը ձանձրալի է թւում մեզ եւ {կարծում} ենք, որ ընթերցողք եւս իրաւունք կ՚ունենային ձանձր

նա ոսկեղէն հորթը չձուլէր, քո հրամանը կամ պատգամը {կարծում} ե՞ս, թէ տեղ կը հասնի եւ հինգ միլիոն ազգիդ գլխին

ում եմ այս, իսկ նա, որ գո՛հ է ազգի վիճակից, որ {կարծում} է, թէ նա առաջ է գնում, որ մտածում է (եթէ կարող

դիպուածում եմ, ես, է'ն չեն կարող բուն էական բայ {կարծվել}, որովհետեւ էական բայի խնդիրը միշտ նախադաս է լինո

ցէ այբուբենք եւս ուսուցանել, բայց Պեդագօգիան շատ {կարծր} բան է նորա դիւրափխրելի ատամների համար: Պ. Ի

րի հեղինակը պատերազմ ունի ոչ միայն ազգի՝ դարերով {կարծրացած} նախապաշարմունքի հետ, այլեւ խաւարապաշտների հետ եւ

արմատացել նրանց մեջ, որ նրանք հիվանդի մահը որեւէ {կարծրացումից} կամ բորբոքումից գերադասում են ընդունված գծից շեղվ

պէս անխորտակելի արգելք նոցա միաւորութեան, ինչպէս {կարծւում} է առաջին անգամ ակը տալիս։ Կենդանի լեզուն հոսանու

րը, մանաւանդ այս անդամների մատերը, ցնցողութեամբ {կարկամւում} էին: Ծերունի Քամը, ծայրագոյն Բրամինի նախահա

ուելով Քրիստոսի անմեղ արիւնով, կաշկանդւում են եւ {կարկամւում} են պապականութեան շնչելուց։ Վաղուց ահա պապերը

նակ] Աջեմեանցին 1 - Եզեանց 1 - Բուդաղ[եանց] 1 - {Կարկանով} 1 - Շանշեանց Խնդիրք Արամայ. Տփխիսի բնակիչք որչա

լիճ, դաշտ ու անտառ: Գարնան շնչից ջրերն ինչպէս {Կարկաչում} են զիլ ու կայտառ. Գեղջուկն ինչպէ՜ս տենչում է իր

ամբարձեալ գիտութեանց ամբարտակս առանց օտարին ձեռն {կարկառելոյ} առ որս զարդիս դեգերեմք մուրողաբար, եթէ կերակուր

ան գրականութեան մերում անձինք, որք շատ կամ սակաւ {կարկառեն} մեզ զերկասիրութիւն իւրեանց, սակայն անգամ եմ ատել

եւ խստապինդ մեծ գրունք Ի քոյդ գլուխ աւերակօք {կարկառեսցին} յաւիտեան, Եւ քո կրիւք մտաց վարկօք զգածեալ ո

գու արիութիւնը: Միթէ՞ կարող էինք մոռանալ, որ նա {կարկառեց} մեզ իւր հզօր բազուկը ծովի անդունդի մէջ, եւ մեզ դ

երը: Մօտեցանք միմեանց անծանօթաբար, մէկ մեկու աջ {կարկառեցինք}, եւ իրեար ողջունելուց յետոյ, նստեցինք գետի ափու

Մեծաց զկնի Գիւտայ, եւ Խոսրով: Առաջինն ի սոցանէ {կարկառէ} մեզ զարդիս, զաստուածաբանական ճառս թուով քսան կամ

Եւ աջն՝ հաւակ էութեանց, Ի վայր յերկիր {կարկառի}, Եւ բարեխօսք ի շրթանց Զայս գէթ լսեն,

ներն այն - իբր խունկ ` Որ սփռում էր սերովբէն: Եւ {կարկառւում} է ստեղծիչ Աջն էութեանց վա՛ր դէպի, Բարեխօսներն շո

պի նա ազատ խղճմտանքով եւ գիտակից ազատութեամբ: {Կարկատած} աբեղայական խօսքեր, հաւատացնում ենք, որ ժանգոտ փ

եւ Երուսաղէմի միաբանութիւնը։ Պ. Չամուռճեանի {կարկատած} աստուածաբանութեամբ եկեղեցականների գործերը պահւում

նդաններից իջէ՛ք հասարակ ժողովրդի մէջ։ Հին լեզուի {կարկատանները} այնքան յարմարութիւն ունին նոր լեզուին, որքան խաչ

մէջ հին եւ պատառոտուն հանդերձներ՝ հարիւր, հազար {կարկատաններով} ։ Բացի նոցանից, ուրիշ այլ ոչինչ: - Տեսանո՛

, - ասաց իմ հետ խօսողը թոյլ ձայնով, - այդ հազար {կարկատաններով} կցկցած պառաւական ձեռագործը տուեցին ինձ այն կտակի

մեք թուեսցի բանս, եթե ասիցեմ աբեղայական դերձակաց {կարկատանս}, յաբեղայական հոգւոյ յղացեալս եւ ի լոյս ծնեալս նո

յնեալ, թարգմանեալ ՚ի ֆրանսիականէ եւ ձախոյ ձեռամբ {կարկատեալ} ըստ զօրելոյ մտացն շլացելոյ յանակնկալ ճոխութեանց:

ն ճգնեցան խափան արկանել վերանորոգութեան լեզուին, {կարկատելով} զանհեդեդ պատճառանս, զոր օրինակ առնեն այսօր իմաստ

որել զմարդիկ, անտես առնել եւ չտպել երբեք: Այսու {կարկեսցին} բերանք բացեալք ի վերայ մեր: - Այդ խելքի մօտ

ասէ, Շարժեալ ի Քումմէ Հոգւոյ: {Կարկեցան} եւ ժանտից Բերանք, լեզուք թունալից Մին

հորիզոնական մակերեւոյթը, իբրեւ անձրեւ կամ իբրեւ {կարկուտ}, անհնարին բռնութեամբ գահավիժում են իւրեանց հպարտ

ի... քո գլուխը որ կայ, սար ա, անձրեւ, ձին, {կարկուտ}, կայծակ թող դիպչի էլ, գա՛յ էլ, ի՞նչ վէճդ ա"։

քու երեսին ենք մտիկ տալի. աստուած մի՛ արասցէ կամ {կարկուտը} տայ, կամ թրթուռը փչացնի, կամ տարին չբեր ըլնի սո

սցի Զհրավառ զիւր լեգէոն յոլորտս երկնից ՚ի տարած, {Կարկտաբեր} թող թխպագին յաւէժ ամպովք ծածկեսցի, Մինչ անաղօտ

նել, զուր պիտի աշխատես, որովհետեւ կարկտանը միշտ {կարկտան} կը մնայ։ Ապրող ծառի ճիւղ կարելի է միայն ապրող

ամ խոռոջը կանգնել, զուր պիտի աշխատես, որովհետեւ {կարկտանը} միշտ կարկտան կը մնայ։ Ապրող ծառի ճիւղ կարելի

այդ տեղում արդարացնելու համար ստիպուել են այդպէս {կարկտել} աններելի ուշաբարձութեամբ. որովհետեւ եթէ իսրայէլեա

մ նամակս " Հյուսիսափայլի " 11 № մեջ: Շուտով 12 № {կարձակենք} տպարանից: Սպասում եմ Հնդկաստանի փողերի մասին թղթ

Լսարանն է այն Ընտիր տեղը, Ուր արմատ {կարձակէ} Գիտութեան ծառը: Լսարանում Ռուսաս

տվել է շուն շան որդին, երեսն պատովն, իշտե քեզի {կարճ} ժամկոցի պատասխանն: [Նամակի վերեւը գրված է] Ծ

նաւանդ ի վճռի պատգամաւորացն, որպէս ՚ի հայելւոջ, {կարճ} ի կարճոյ երեւին ամենայն մանրամասնութիւնք գործոյն

տրաստ կամի կատարել, որպէս եւ հասուցանել ի Հնդիկս {կարճ} եւ ապահով ճանապարհաւ զամենայն զթուղթ առ Ձէնջ եթէ

աչում եմ ներել այս աղճատ գրությանս, ժամանակը շատ {կարճ} էր: Միամի՛տ լինիք, որ կաթողիկոսի կողմից ձեզ ոչի

եւ ակներեւ առաջադիմության վրա՝ կատարված այնպիսի {կարճ} ժամանակամիջոցում, ինչպիսին է, օրինակ, քսան տար

սին գրել էիր, թե՞ ոչ: Պարզ է, որ դրա պատասխանը {կարճ} է՝ այո կամ ոչ, իսկ դու գլուխդ ազատել ես ընդհանո

ելը նավասենյակից դուրս չեկավ: Ամբողջ խնդիրը, {կարճ} ասած, ահա թե ի՛նչ է: Հայերը Թուրքիայում բոլորով

զ է: Այդ հարցը շատ պատասխաններ ունի, բայց դրանք {կարճ} են: Առաջին. - Քառասնական թվականներին, հայ-

անողոքաբար նրան սպասում է: Դժբախտաբար, մեզանում {կարճ} ժամանակամիջոցում բավականաչափ օրինակներ կան, որպե

յունը ես մեկուսացնում եմ այն պատճառով, որ ինչքան {կարճ} է, այնքան պարզ է, ինչքան ազատ է խառնաշփոթությու

բարեւ, չունիմ ուրիշ գրելիք, եւ ժամանակն ալ խիստ {կարճ} էր: Եղբայր քո Միքայել Նալբանդյանց 1

նա Եւրոպայի մէջ եւ դարձեալ միլիոններ է վաստակում {կարճ} ժամանակի մէջ, ի՛նչ պատճառով դորա անմիջական վաճառ

նը չգտանելով, թողնելու էի քո նախասենեակում: Այս {կարճ} յառաջաբանութեամբ սկսանում եմ ահա իմ Յիշատակարանի

ւնը, այլ բանի զօրութիւնը միայն հասկացնելու համար {կարճ} ասեմ, որ ներս մտայ մի բաւական ընդարձակ սենեակ՝

թէ փոխես, իսկոյն կը տեսանես նորա թերութիւնը: Մի {կարճ} բան իմ կեանքից պատմեմ քեզ օրինակի համար: Ես ծնած

ին, որ առնում է նա Անգլիայից: Այդ լիբրէները շատ {կարճ} ժամանակի մէջ կը ցնդին, մէջտեղում կը մնայ պարտքի

ւրդ ենք հարցուցած, ասացին մեզ անկեղծութեամբ, թէ {կարճ} ճանապարհով այդ բոլոր տեղեկութիւնքը ստանալու համար

յայտնեմ, զի ես ի սկզբանէ անտի ընդ ումեք զամենայն {կարճ} չեմ պահեալ երբէք ըստ ծիսի վաճառականաց, վասնորոյ

է եւ այս տեղ իւր տեղը չէ) Բայց ես կասեմ քեզ {կարճ} բան. Կեանք ուրացողներից մինը Փոր

Ի՛նչ դանակ է, - ածելու պէս սուր սրած, Մի {կարճ} աղօ՛թք արա շուտով առ Աստուած"։ - Մ

անի փոքրիկ պատմութիւնք, բարք ու վարք պատկերացնող {կարճ} պատմութիւնք, ապա զանազան խորհրդաւոր բանահիւսութի

րհուրդը եւ նպատակը այն լինի: Յայտնի է, թէ աւելի {կարճ}, աւելի բնական եւ աւելի յաջող ճամփան ընտրելի է,

թրչվեցի, թրչվեցայ, որի կազմուածքը աւելի պարզ է եւ {կարճ} ։ Եթէ բայը դիմաւոր է, ներգործականից կրաւո

թեան համար պահելն էլ իրաւունք չէ։ Նոր լեզուի բառը {կարճ} է թէ երկայն, որ այդպէս է ձեւաւորվել, մենք ի՞նչ ու

. նա թո՛ղ հասուցանէ քեզ այն օթեւանը, ուր եւ մեք {կարճ} միջոցում հաւաքուելու էինք։ Փետրուարի

լորը եւ ամբողջապէս համար կը տամ բոլոր անցքի մասին {կարճ} եւ բացայայտ: Բայց իմ ասածները հիմնաւորապէս հասկա

գրուած մի ամսի մէջ.... ասա խնդրեմ, միթէ՞ այս {կարճ} ժամանակում դու այսքան ամուսնութիւն խանգարեցիր ` 7

ն մարդու: Ի՛նչ գլուխ ունէր, ի՛նչ ուսում ունէր, {կարճ} խօսելով, փիլիսոփայ մարդ էր: Ինչպէ՛ս գեղեցիկ մեկ

աչքերը, դողդոջուն ձայնը եւ հեկեկանքից ընդհատուած {կարճ} եւ արագ շնչառութիւնը - այս բոլորը միանալով կազմու

ատ չափաւոր վարձատրութիւն, որովհետեւ հիւանդը խիստ {կարճ} միջոցում առողջացել էր: Պարացելսոսը կորուսանելով

մի մի փութ եւս պատրաստելու լինիս, այնուամենայնիւ {կարճ} միջոցում մեծ հարստութիւն կարելի է դիզել: - Ե

ուրեմն, շատ խայտաբղետ եւ պիսակ մի թել է նա: Այդ {կարճ} կամ երկայն շղթայի օղերը ունին իւրեանց վերայ զանազ

ը սրբէ հնարը, ապա ուրեմն շատ հեշտութեամբ կարող է {կարճ} ժամանակից միլիոնների մասին խօսք բանալ. ըստ որում

ով, ամենայն օր բորբոքուած է նորա ուղեղը... ես {կարճ} եմ ասում ձեզ, որ եթէ դուք չկատարէք իմ առաջարկութ

ղ գտանուիր, եթէ ես, կտրելով խօսակցութեան թելը, {կարճ} ծանօթութիւն տամ քեզ Թիւթիւնճի-օղլուի, նորա տան ե

ոտքերը ծալւում էին. վերջապէս լաւ փաթաթուելով իւր {կարճ} մուշտակի մէջ, մօտեցաւ պարտիզի դուռին, բացեց նոր

եկը բացում է դուռը. մարդիկ առանց ներս մտանելու, {կարճ} խօսքերով խնդրում են նորանից, որ շուտով պատրաստու

տաբերելով խօսքերը, պատճառ, թաբակը վառելու համար {կարճ} եւ ստեպ էր շունչ քաշում, - բայց ի՛նչ առնես, այդ

, եւ այն անիմաստ, կցկտուր եւ, որքան կարելի է, {կարճ}, ամենայն կերպ փախչելով երկար եւ կապակից խօսակցու

ր հանդէս հանելոցին, հերիքանում ենք՝ պատմելով մի {կարճ} բան Գրիգոր եօթներորդ պապի կեանքից։ Մինչեւ այս պա

անել, Իգնատիոսի վէրքը բժշկուեցան, միայն մի ոտքը {կարճ} մնաց միւսից, եւ ծունկի տակում գոյացաւ մի աւելորդ

եւ կը տեսանես, որ ողջից մեծ է Իգնատիոսը"։ {Կարճ} ի կարճոյ նկարագրեցի ես այստեղ Յիսուսեան Կարգի հիմ

Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր ", որ շատ ընտիր է, {կարճ} եւ ազդու, դնում է Գարեգինի անտէր ողբը։ Ամբողջ գ

Սօսն ու Վարդիթեր"։ որ շատ ընտիր է, {կարճ} եւ ազդու, դնում է այն Գարեգնի անտէր ողբը: Ամբող

ում է երկրագործութեան ձէռք զարկել, բայց այդ բանը {կարճ} ժամանակում չէ լինում, դարեր են անցնում եւ ժողովո

ի կտրել դանակով աւելորդ երկայնութիւնը, կամ եւ թէ {կարճ} է, աքցանով քաշելով՝ երկարացնել, որ միաչափ լինի

ր չափով չափուի. մեր հնասէրի չափը նորա համար կա՛մ {կարճ} է, կա՛մ երկայն։ Բայց, լսում ենք, այստեղ բա

կռաները եւ պռոշները սխմած երկար ձայնաւորները դէպի {կարճ} փոխել, մէկ խօսքով՝ եթէ ազգը ստիպուել է, հայախօ

ւտ մի բան է եւ ամեն օր փոփոխութեան տակ։ Մենք մեր {կարճ} կեանքում եւ մեր արած փորձերից տեսնում ենք նորա յե

տացած արծաթը շատ մեծ էր, համեմատելով Պարացելսօսի {կարճաժամանակեայ} բժշկագործութեանը, ուստի եւ հրաժարուեցաւ հատուցան

։ Բայց առ հասարակ Յիսուսեանների ուրախութիւնը շատ {կարճաժամանակեայ} եղաւ. 1611 թուականին, Հօլլանդացիք մտան Եափոնիայ

որդիս իւրեանց տուեալ յաշակերտութիւն ումեմն Մկրտչի {կարճահասակ} լատինադաւանի, կոչեն զնա վարժապետ: Ո՜վ յիմարութի

ուղթը ձեռքին: Վերջապէս յայտնուեցաւ Բրամինը, {կարճահասակ}, մօրուքը մինչեւ ծունկը, չոր, աչքերը ներս ընկած

ի Մանուշակի ննջարանը: Ինքը Թիւթիւնճի-օղլուն, {կարճահասակ}, բաւական հաստ մարդ էր, եւ ինչպէս երեւում էր նոր

ծանօթացրել մեր ընթերցողքը, շատ սրտաբաց կին էր. {կարճահասակ}, հաստամարմին եւ յիսուն տարեկան հասակը արդէն դրել

ել բոլորովին: Վարդ-խաթունը այն վերին աստիճանի {կարճամիտ} եւ անզգամ կին մարդերից մինն էր, որ համարում էին

արել էր նոցա մէջ, որպէսզի չարախօս մարդոց լեզուն {կարճանայ}, որովհետեւ այս կերպով (ասում էր) տգէ՛տ եւ չիք

չափածոյ ` - Ինչու՞ խօսել աւելորդ - Ուստի պատմենք {կարճառօտ}: Մարդը հէնց որ սէր զգաց, Գոչեց. " Մեռնու՛մ եմ

էեւ ոչ այնքան երկարօրէն, բայց գոնէ եւ ո՛չ այնքան {կարճառօտ}, որ ձեր հարցասիրութիւնը մնար անլցուցանելի: Սկսե

մի մասնաւոր վարդապետի տեսչութեան։ Պատասխանենք {կարճառօտ}. Փարպեցու ժամանակ, որպէս եւ նորանից յետոյ մեր կ

ցնելով այն ծանօթութենից, որ տուեցիր ինձ այսօր քո {կարճառօտ} տոմսակով: Դու մոռացել ես հոգալ, նախ, Ռօմ, երկ

նախահարս: Այսոքիկ ամենայն յօդուածք, որոց ` {կարճառօտիւք} պատասխանեցաք ըստ ներելոյ ժամանակին, շարեն ըզգրքո

յն տեսակ ցածութիւն, շողոքորթել ազգի թեթեւամիտ եւ {կարճատես} անդամների անձնասիրութիւնը եւ, այդ ճանապարհով հաճ

բամբասանքի տակ էին ձգում իւրեանց անձը հիւանդոտ եւ {կարճատես} մարդերի կողմից: Դուք ասում էք, թէ ա՛յն ժամանակ

ր իւր անունը ազգի մէջ տարածելու համար եւ յիմար ու {կարճատես} մարդերի աչքը ներկելու համար աշակերտներ հաւաքեց այ

նական խաբէութեամբ (оптическим обманомъ) մի քանի {կարճատես} մարդիկ կարծում էին տեսանել յաղթութեան պսակը խաւար

խոշոր տառերով գրել է յոյս: Ապագան ծածկուած է լոկ {կարճատես} աչքերի համար: Ապագան ներկայի ժառանգն է, եւ եթէ

ուն այլ այդ հասակները այնպես սուղ է եղած, այնպես {կարճատեւ}, որ չի երեւում աչքի, այլ մնացել է միայն նորա մա

ժամանակներից մինչեւ այսօր ստրուկ են եղել: Նրանց {կարճատեւ} ինքնուրույն գոյությունն ինքնին նսեմանում է հազարա

տացէ՛ք, կարեկցաբար եմ ասում, խեղճ գործարանը իւր {կարճատեւ}, խռովալից շրջանի մէջ գրեթէ բազմաթիւ վերակացուք ե

Այվազովսկուն, որ նա զուր տեղը չհետեւի վնասել կամ {կարճել} " Հյուսիսափայլը ", որովհետեւ ասում են, մեծ անբա

եւ հրաւիրել Ձեզ ի գործ դնել զպատշաճեալ հնարս առ ի {կարճել} զներգործութիւնս ոյր ուրուք եւ իցէ եւ զառաջս առնու

զոր մեք մատենագիրքս առնումք այժմ ի ժողովրդենէն, {կարճեսցի} անշուշտ, ընդ շօշափել նոցա զմեր ամենեցուն զանօգու

Ականատես ես վկայ գտանէի տխրազգեաց։ Երբ աշխարհի {կարճեցաւ} գութ առ խնամս Օծելոյն Մատանց նորա գործք անբա

ցայ կը պատահէր, ՚ի միասին կ՚աշխատէին նորա կեանքը {կարճեցնել}: Այստեղ չկարողացայ համբերել, կտրեցի նորա խօսքեր

մէջ, ուր անտարակոյս անհետ կը լինին նոքա: - {Կարճը} ասել, այս թերթերի օգնականութեամբ ես պահում եմ բո

ծ, Մօրուքն սպիտակ, փառահեղ, գունեղ, {Կարճիկ} հասակով, սրբութեամբ վառուած։ Անեղ,

րանից յետոյ Այս մարդու անբարոյականութիւնը եւ {կարճմտութիւնը} պատճառ էր լինում այն բոլոր սխալանքի, որ սա ցոյց

ի վճռի պատգամաւորացն, որպէս ՚ի հայելւոջ, կարճ ի {կարճոյ} երեւին ամենայն մանրամասնութիւնք գործոյն, որ զեկե

Եւ զի՞ ընդ վայր դանդաչել, Օ՜, ասասցուք ի {կարճոյ}: Մարդն, յետ որոյ զգաց սէր, Գոչեաց եթ

տեսանես, որ ողջից մեծ է Իգնատիոսը"։ Կարճ ի {կարճոյ} նկարագրեցի ես այստեղ Յիսուսեան Կարգի հիմնարկութեա

նորա չորս կողմում. ծայրագոյն Բրամինը իւր հասակի {կարճութեամբ} չէր երեւում նոցա մէջ, որովհետեւ հանդիսապետը հրա

Արդարութիւնը պահանջում է խոստովանել, որ այս {կարճութեան} համար պահելն էլ իրաւունք չէ։ Նոր լեզուի բառը կարճ

նուլ, բայց՝ գիտական առարկաների մէջ եւ այն աւելի {կարճութեան} եւ ճշտութեան համար, ապա թէ ոչ ըստ-ը ինքն իրեն այ

ոյլ տուած, թէեւ մինչեւ այժմ ազատ չենք նորանից եւ {կարճութեան} համար) ստիպվում ենք երբեմն գործ դնել։

աջանար արեան թանձրութիւն, շնչառութեան ստիպանք եւ {կարճութիւն}: Չորրորդ՝ քննւում է օդը՝ քննելով մի որոշած տեղ

դնել եւ չկատարելը յաջողութեան մեծ վնաս է, աւուր {կարճութիւն} է. մանաւանդ ես ինչ որ խնդրել եմ, ուխտ դնելով,

ահագին բազմություն աշխույժ երիտասարդների, որոնց {կարմիր} շապիկը վկայում էր, թե պատկանում են իտալական Հերո

24 օր ծովի վերա էի. շատ մրրիկների եւս պատահեցի: {Կարմիր} ծովից դուրս գալու ժամանակ կանգնեցանք չորս ժամ Ադե

տ չէր Անանիային: Իհարկե, նման հյուծախտի դեպքում {կարմիր} քամու բորբոքը կարող էր հասցնել օրհասական վախճանի

, արդարեւ, քաղաքավարի մարդը երեւեցաւ շէմքի վերայ {կարմիր}, ճերմակ, թաց մազերով, լուացող կինը քամակից"։

եւ տուները, մինչեւ անգամ այս անբան գոյութիւնքը, {կարմիր} ներկերով եւ խոշոր տառերով, անբարբառ, գոռացել էի

կը թողեցին մի քանի ոսկիների վերայ. պատերի վերայի {կարմիր} գրերը դատապարտուեցան մնալ մի սպիտակ ներկի տակ:

ս, Մըսըր), Ալեքսանդրիայից Սուեցեան պարանոցով, {Կարմիր} ծովով Հնդկաստանի ծովահայեաց Բոմբայ քաղաքը, կամ մ

տն է ծաղկում անո՜ւշ, տենչագին Չքնաղ կոյսի որդան {կարմիր} շուրթերին, Բայց մնում է հաւատարիմ լռութեան...

Որդնն չնչին. բանիւ անդուռն բերանոյ"։ Յորդան {կարմիր} ի շրթանց լարս կուսանին Ժպիտ փայլի, յայտս գ

ղքն ամփոփեց, Չերեւեցաւ աւել աչքիս՝ յետքից {կարմիր} գոյն թողեց: Ես նստած եմ դարձեալ նոյն տեղ ն

Եթէ կամար լուսինի: Երեսն անբիծ, {կարմիր} շրթունք, Մարմարոնեայ մարմինն է, Թէ գ

չ այնտեղ յոյսեր։ Թոյն խառնած նռան հետ {կարմիր} ջրի Նորա խորհուրդով սուրբ ծերին տուի...

իկ: Սկզբունքների համար մեզ տրուած սոցիալիստ, {կարմիր} հասարապետական, Ժ. Ժ. Ռուսսօյի գրութիւնքը ընդու

յց տաս մի սիրամարգ ու արագիլ, թէեւ սա թաքցնէ իւր {կարմիր} կտուցն ու ոտքերը, այնուամենայնիւ այն բնագէտը իսկ

ո՛րդ ընկեր. քա՛ջ գիտեմ, որ կը գան օրեր, - դոցայ {կարմիր} ծայրերը բացուել են արդէն, - երբ կը խայտառակուին մ

ութեամբ պարզացրել էր թէ՛ քրիստոնէական խաչի եւ՛ թէ {Կարմիր} Վարդանի դրօշի պարծանքը, որ այն միջոցին գտնւում է

Սմբատ ասպետը բռնեց նորան եւ, կրակի նման տաքացրած {կարմիր} շամփուրը պսակ շինելով եւ ուրացօղի գլխին դնելով, տ

րք ասես, որ նա չունենար․ ինչ մագաղաթի վերայ գրած {կարմիր} ու կապոյտ գրերով ուրբաթագիրք ասես, որ չունենար.

ազերը շիկագոյն, աչքերը պարզ երկնագոյն, շրթունքը {կարմիր}, որի երեսը նմանեցնում էր թաւիշի. իրանը շատ կանո

հարանի մէջ: Գրչագիր ախտարքների, ուրբաթագրքերի, {կարմիր} թանաքով գրուած մագաղաթների թիւը համարը չկար, բոլ

դեղը - կենսական կաթիլը: Եւ արդարեւ Ջեբերը, իւր {կարմիր} կաթիլը, որ լուծած ոսկի էր, տալիս է որպէս մի հնա

): Այս բժիշկը պատրաստում էր փոշիներ, սպիտակ եւ {կարմիր}, եւ դոցա միջնորդութեամբ, կամեցածի պէս, ժիպակը

նդհանրապէս դեղին, բայց այտերի վերին մասները մոյգ {կարմիր}: Այդ կարմրութեան մասին այսպէս է մեր կարծիքը, թէ

աւեցին իմ ուշադրութիւնը․ կանաչ ու կապտագոյն - բաց {կարմիր} բարձրանում էր նորանից: Սիրտս կոտրած էր բոլորովին

շապիկից մինչեւ վերարկուն. ծածկիր տղայի գլուխը մի {կարմիր} թաշկինակով, իսկ ինքդ սկսիր կարդալ: Եւ ահա կարդա

փայլակը երբեմն-երբեմն ներկում է դաշտը դեղնախառն, {կարմիր} գունով, Խանլը-դերէն, առհասարակ դատապարտուած իբր

տայ այն մարդերին, որ կամենում են հաւատացնել, թէ {կարմիր} գոյնը սպիտակ է, իսկ սպիտակը՝ դեղին։ Ի՞նչ կարել

ուանում են երբեմն սպիտակ, երբեմն դեղին եւ երբեմն {կարմիր} "։ Դեսպանը պատասխանեց, թէ Պապը, իբրեւ Քրիս

Պարլամենտի անդամքը իւրեանց սովորութենով գնում էին {կարմիր} արկանելիք ձգած իւրեանց վերայ, այն խորհրդով, թէ

մութեան պարզերես հեղինակը, իւր գրքի մէջ սեւ գոյնը {կարմիր} չէ ներկում կամ, աւելի լաւ, չէ ոսկեզօծում, ինչպէս

րձել իւր կարասը, որ մի գուցէ, սաստիկ սեւ լինելով, {կարմիր} չ'ներկուի, այլ դորա հակառակ հրաշափառ խայտառակ գոյ

դ կենդանին հաւատարիմ ծառայ պիտի լինէր, որովհետեւ {կարմիր} վզանոց էր ստացել իւրեան տիրոջից. այդտեղ հանդիսաւ

ն էկել ա Աջբայ հուրին էկել ա Շիլայ շապիկ հագել ա {Կարմիր} գօտիկ կապել ա Եղ բերէր պորտը քսենք, Զար բերէք գ

Նազարէթ Նորինը բաղջան էկիլ է Շալէ շապիկ հագիլ է {Կարմիր} գօտին կապիլ է... Այլ թէ սորանից յետ

ւ այսպէս է խօսում, " Էդ տերեւը ո՞ր ծառիցն ա, էն {կարմիր} կորզաւոր թթենուցը հո չի՞: - Չէ՛, - ասում է

մ է իր լաւ թթենու տերեւը. (թէեւ նորա լաւ կարծած {կարմիր} թթենին երկրորդական է շերամաբուծութեան մէջ, որովհ

եմ ախա բախա, - շաւաղուս տուտը կախ ա, Շէկ տղայ, {կարմիր} աղջիկ, - թո՛ղ բռնենք իրար եախա: Ամպել ա ձուն չի

տկանող բույսերի վրա, այնուամենայնիվ, նա (որդան {կարմիրը} ) գտնվում եւ աճում է Հայաստանում, Արաքսի հովտում

նրանց, թե ինչպես պետք է աճեցնել եւ ժողովել որդան {կարմիրը} - իսկ դա կարեւոր բան է այնտեղի աղքատ շինականների

է, ինչպէս Մեծ պահքի երկուշաբթին. օրի կանաչը եւ {կարմիրը} ո՛չ ոք չէ տեսել մինչեւ այժմ: Եթէ իմ մասին հարցան

ղանում են գրիչ սեղմել իւրեանց մէջ: Դադարեցաւ {կարմրագոյն} եւ ջերմ հեղանիւթի շատրուանը, որ այնպիսի յորդութե

Դեռեւս պարոն Մկրտիչը բակի դուռը չէր բացած, մինչ {կարմրած} աչքերով նստել էր իւր տեղումը Մանուշակը պատուհանի

ան անարգել իւր անձը: Մեզ շատ անգամ բռնադատում են {կարմրել} եւ ամաչել, բայց մեր հոգով չափ սիրելի Հայերը չկամ

գամ իմ պէսին երգել, - պատասխանեց օրիորդը մի փոքր {կարմրելով}: Բայց բոլորովին սուտ էր խօսածը. նորա կարծիքը իւ

ուռ: Մէք խօսում ենք պարզ, այնպէս, ինչպէս առանց {կարմրելու} կարող էինք մեր բանականութեան հաշիւ ու համար տալ մ

ենք, տեսանենք ի՞նչ կը տայ Աստուած: Մանուշակը {կարմրեց} եւ սրտիցը ծածուկ բարկացած մտածում էր, եւ որպէս թ

ւշակ: - Հրամերէ՛ք, հայրի՛կ, - ասաց նա, բայց {կարմրեց} սաստիկ, երբ մտածեց, թէ արդարեւ գիտութեամբ քաղցր

քը: Մանուշակը այս հարցմունքի վերայ շփոթուած, {կարմրեցաւ} մինչեւ ականջները եւ աչքերը դէպի գետին կորացուցած

Մանուշակը դողաց այս անունը լսելով. նա յառաջ {կարմրեցաւ}, յետոյ գունաթափուեցաւ ինչպէս մարմարիոն: - Մկ

որ մարդիկ, որոնց դատաստանի առաջեւը պատճառ ունէին {կարմրիլ} եւ ամաչել հրապարակական ստախօսքը... Այո՛, կան եւ

ը մեծ մասնով յատկանում է թշերի վերին մասների մոյգ {կարմրութեամբ}: Զարմանք չէ. երեսի այդ մասը զրկուած լինելով մազ

ծաթի հետ: Պ. Յովնաթանեանցի երեսը ծածկուեցաւ {կարմրութեամբ}, տհաճութիւնը կաթում էր նորա մեռած աչքերից: Նա վ

ղին, բայց այտերի վերին մասները մոյգ կարմիր: Այդ {կարմրութեան} մասին այսպէս է մեր կարծիքը, թէ պիտոյ է, որ այդ

եւ զգալիորեն նվազել է կոկորդիս ցավը, ուր բժիշկը {կարմրություն} էր գտել: Հույս ունիմ, որ վաղը միանգամայն առողջ

ատողին, որքան անասնական անհոգութենից ուռած թշերը {կարմրում} էին նորա անխորհուրդ երեսի վերայ: Եթէ ինձանից

ստորին դասակարգերի վրայ է ներգործում: Աոաջինը չի {կարնալ} իր անշարժ սեփականութիւնը բաժին-բաժին անել, այլ պ

կել կամ նորա վրայ ազդեցութիւն ունենալ։ Եւ ինչպէս {կարնայ} ժողովուրդը իր կարդացած գրքից մի ձեւ առնուլ մի որո

հ ընկաւ նա դէպի Կոստանդնուպօլիս, ուր բնակւում էր {Կարնեցի} Խաչատուր վարդապետը, որ աշակերտուած էր պապական ու

լոմոնի երգոց երգոյն մեկնութիւնը, որ թարգմանել էր {Կարնեցի} Խաչատուր վարդապետը։ Այստեղ իւր աշակերտներից մի ք

, լսեցինք նորա խօսակցութիւնը Մարգար վարդապետի եւ {Կարնեցի} Խաչատուրի հետ։ Տեսանք նորա փախստականի պէս դուրս

, Հռովմ գանչել նորան՝ արդարանալու համար։ Եւ այն {Կարնեցին} Խաչատուր վարդապետը, որ յառաջ հրաժարուել էր Մխիթա

ի ձեռքով բժշկություն ստանաս, եւ հույս ունիմ, որ {կարո՛ղ} է, միայն դու քեզ պահպանի՛ր, առաջինը չմրսես, եր

միայն այսքան իմացեք, որ դուք միաբանվելով շատ բան {կարո՛ղ} եք առնել, իսկ մին մինից հեռանալով, ամենքդ եւս ջ

անցածը, ներկան եւ ապագան, պիտի չափե օգուտը, որ {կարո՛ղ} էր լինել յուր խելացի կերպով քաջությամբ գործ կատար

բ գործ կատարելուց, պիտի չափե նույնպես վնասը, որ {կարո՛ղ} էր հասանել անխելութենով եւ երկչոտութենով կնիկմարդ

քը, որովհետեւ նա միայն ուղղակի եւ կտրական կերպով {կարո՛ղ} է խօսել իւր պակասութենների վերայ, որ գիտակցաբար

անից յետոյ դպրոցական եւ համալսարանական կրթութիւնը {կարո՛ղ} է յառաջացնել մի այդպիսի տղայի մէջ ցանկալի հետեւան

իւր բողոքի մէջ, թէ իւր կայքը, այսքան արժելով, {կարո՛ղ} էր գրաւ դնել եւ ստանալ այսքան արծաթ, որ, գործ դ

թեանը եւ դպրոցների որպիսութեանը, Պ. Իսահակեանցը {կարո՛ղ} է կարդալ " Հիւսիսափայլի " 8-երորդ համարում տպած Պ

նելով, թէ իմ կողմից ամենայն որեւիցէ ընդդիմութիւն {կարո՛ղ} է ինձ մահ պատրաստել, իսկոյն, զինաթափ լինելով,

բայց մանաւանդ չէի կարծում, որ, տեսանելով ձեզ, {կարո՛ղ} էի այդպիսի տհաս խօսքեր լսել ձեզանից: Ես ունիմ բա

միմիայն խայտառակութիւն էր ձեր համար: - Դուք {կարո՛ղ} էք հասկանալ իմ ասածների ճշմարտութիւնը, եթէ մի փո

ւ այդքան ապրանքի տէր երեւելով վաճառականների մէջ, {կարո՛ղ} է հաւատարմութիւն ստանալ: Այս հաւատարմութեամբ գնե

" Հիւսիսափայլը ", տեսանելով մեր գործակցութիւնը, {կարո՛ղ} է վկայել մեր ասածի ստուգութեանը: Թշնամութիւն

կրակի եւ շոգու զօրութեամբ, Ասիոյ պարզութեան մէջ {կարո՛ղ} են ներգործել սարերից կատաղաբար վազած ջրերով, որի

եան աշխատողքը, իբրեւ տէրութեան ընդդէմ ապստամբք, {կարո՛ղ} են դատապարտուիլ դէպի թիարան... - Քաղաքակրթո

ի մասը գնաց. քանզի կէս գիշեր էր: Այսպիսի գործեր {կարո՛ղ} էին մեծապէս վնասել նոր հիմնուած թատրոնին: Ե

ջանքը, արգոյ հասարակութեան ընդունելութեան հետ, {կարո՛ղ} են մեծ ընթացք տալ թատրոնին: Յոյս ունենք, ո

թողնում եմ քաջ մշակեալ նորան անդրէն. Ինչ որ {կարո՛ղ} էի առնել, կատարեցի, Իմ ասպարէզը այս օրուայ

ցներ, հասարակութիւններ եւ այլ շատ պարագաներ, որ {կարո՛ղ} էին Ազգի հոգու մէջ բուսուցանել եւ զարգացնել լուսա

, ուսման ճիւղի։ Այժմեան դրութեան մէջ Հայոց ազգը {կարո՛ղ} է հասանել բարձր կամ վերին կրթութեան մասնաւոր առար

ա վերայով բարձրանալ։ Այդպիսի բաներ երազում միայն {կարո՛ղ} են կատարուիլ, իսկ արթնութեան մէջ՝ ո՛չ երբէք։

ի մեքենական սարսափելի տանջանք է։ Բայց ի՞նչ օգուտ {կարո՛ղ} էր քաղել դորանից։ Ո՛չինչ, եւ Աստուած վկայ է, ո

է իմացւում բանի զօրութիւնը հասկանալ։ Ուրեմն ի՞նչ {կարո՛ղ} էր գտանել այնտեղ, որ եւ մտքի կողմից հասկանալի լի

րծակատար գտանուի. միմիայն հեղինակները ո՛չինչ չեն {կարո՛ղ} առնել։ Դնենք, թէ գրեցին շատ բաներ. գրուածքը կա

Յիսուսեանների ընթացքը դէպի Րեննըպօնի ժառանգները, {կարո՛ղ} էր ըմբռնելի կերպով հասկացուցանել մեր Հայերին, թէ

ը, շատ յաջողութեամբ հասած լինելով իւր նպատակին, {կարո՛ղ} է մխիթարուիլ, որ իւր աշխատութիւնը, իւր տարիներո

թեան մասին այնպիսի լեզուով (այսինքն ձեւով), որ {կարո՛ղ} է հարկադրել երկբայել, թէ այդ արուեստը կարող էր ա

գակշիռը խանգարելու համար եւ այդ մի ժամը կամ րոպէն {կարո՛ղ} է եւ յարմարութիւն ունի, ջլերի այն զլուած վիճակու

չենք ուզում ուրիշ վկայութիւնք բերել (թէեւ այո՛, {կարո՛ղ} էինք), բացի այն վկայութիւնից, որ ինքը՝ պ. Էմ

կեղեցին։ Ի՜նչ ուրիշ եկեղեցի առաւել յարմարութեամբ {կարո՛ղ} էր հանդիսարան լինել այն փառաւորութեանց, որով փառ

յս անգիտութիւնը անվնաս է, կրօնաւորների բնակարանը {կարո՛ղ} էր նաեւ հինգերորդ դարում Սուրէնայ անապատ կոչուած

ւսել է նոցա դպրոցում " ինչ ինչ 'ի տղայութեան " եւ {կարո՛ղ} ենք աւելցնել, թէ եւ ոչ իսկ տեսել է նորանց։ Մ

դ միջոցին վարած կեանքիս որպիսութիւնը նոքա գիտեն, {կարո՛ղ} էք նոցանից տեղեկանալ։ Իսկ երբ պատերազմները վերջա

եւ ողորմութեան կարօտ մարդ չեկաւ վանքը, ուստի եւ {կարո՛ղ} էր իր Թղթում ասել, թէ " ածէր ի տուն ոչ իբրեւ զաղ

աստուն կոյսերի առակի վրայ է ակնարկում։ Կարդացողը {կարո՛ղ} է տեսնել այդ առակը Մատթ. գլ. ԻԵ, համ. 1-12։

այք նորա ", եւ այլն. (եր. 48)։ Մենք, ինչպէս {կարո՛ղ} է տեսնել ընթերցողը, թէեւ թարգմանել ենք գրեթէ բառ

կարելի բացառոցաբար կաթողիկոսների վրայ հասկանալ. {կարո՛ղ} էր, որ այդ բանը եղած լինէր եւ եպիսկոպոսների վրայ

ակը. կան մարդիկ, որ հաւատում են, թէ սորա գրողը {կարո՛ղ} է երկինքը փակել. տարակոյս չկայ ուրեմն, որ նորա

րօտ, ես գիտեմ, որ եթէ դու կամենաս, ամենայն բան {կարո՛ղ} ես առնել, - ասաց դեւերի թագաւորը, որի բարկութիւ

ման են անպիտան ձիու, որի տէրը միմիայն օգուտ, որ {կարո՛ղ} էր քաղել նորանից, այդ էր նորա կաշուցը, որ սատակ

ոչ միայն ձեր, այլ եւ ձեր բարեկամների տան մէջ եւս {կարո՛ղ} էք երգել, եթէ մի խնջոյք կամ մի բան պատահի:

անակեցի էգուց առաւօտ դարձեալ տասներկու ժամը, եթէ {կարո՛ղ} էք, դուք եւս շնորհ բերէք: - Մեծ ուրախութեամ

րողութիւնքը, կամ, եթէ չեն եւս կատարուած, ապա, {կարո՛ղ} էին կատարուիլ, թէ ո՛չ: Այն գերբնական տեսարանքը

: Ինչ ասեմ. եթէ բժիշկ կամ թէ բնագէտ լինէիք, {կարո՛ղ} էի հասկացնել ձեզ, թէ սեռական գործարաններում արիւ

որս կողմերը՝ որոնելով աշխարհի վերայ մի տեղ, ուր {կարո՛ղ} է դնել իւր գլուխը, ուր կարո՛ղ էր որեւիցէ ճանապար

վերայ մի տեղ, ուր կարո՛ղ է դնել իւր գլուխը, ուր {կարո՛ղ} էր որեւիցէ ճանապարհով վաստակել իւր օրական ապրուստ

ենեւին եւրոպական կարգով, եւրոպական հայեացքով չէր {կարո՛ղ}. այո՛, ոտքի տեղ գտանել մի այնպիսի դպրոցում, կա

" Վահան հաւատոյ " անունով Չամչեանի գործի մասին, {կարո՛ղ} է մի կերպով ցոյց տալ եւ վկայել այն բանին, թէ զան

այս գործը մեծ ճարտարութեամբ իւր խօսած ճառովը, որ {կարո՛ղ} էր օրինակ լինել դպրոցական իմաստակութեան (սոփեստո

ներից չէին կարողանում ընդունել Կարգի ուխտը, բայց {կարո՛ղ} էին օգտակար լինել Կարգին. այս պատճառով բոլոր առա

տէր չէին իւրեանց մարդկային ազատ կամքին։ Գեներալը {կարո՛ղ} էր նուիրել (օրհնել) նորանց ուխտապահ չորս ուխտեր

էր այլ աբեղայական Կարգերից նորանով, որ Գեներալը {կարո՛ղ} էր արձակել Կարգից այն անդամները, որ կամ մի բանով

օգուտ էին Կարգին։ Մինչեւ անգամ ինքեանք անդամները {կարո՛ղ} էին հրաժարական խնդիր տալ Գեներալին, որ ազատ իրաւ

աջինների նման գլխաւոր պաշտօն չունէին Կարգի մէջ եւ {կարո՛ղ} էին սեպհականել ինքեանց շարժական կամ անշարժ կայք ո

այն։ Միմիայն նշանակուած դիպուածներում Յիսուսեանք {կարո՛ղ} էին զրկել Գեներալը իւրեան արժանաւորութենից։ Այս

րկաւոր է ասել եւ այս, թէ այն աշակերտները, որոնք {կարո՛ղ} էին օգտակար լինել Կարգին, անպատճառ դառնում էին Յ

արտօնութեան զօրութենովը տասն եւ չորս տարեկան տղան {կարո՛ղ} էր մտանել Յիսուսեան հասարակութեան մէջ։ Կարծիք չ'

Հնդկաստանում, ո՛չ Ամերիկայում եւ ո՛չ Աֆրիկայում {կարո՛ղ} էր հաստատուիլ՝ առանց նոցա գործակցութեանը, եւ թէ

անմօտենալի էր օտարականներին, եւ թէ դեսպանք միայն {կարո՛ղ} էին մտանել նորա մէջ։ Բայց այս դժուարութիւնը արգե

այնպէս, որ արդէն յարմար էր տեղական հաւատին, որ {կարո՛ղ} էր հեթանոսութեան համար տանելի երեւիլ։ Րոբերդ Նօբ

քա Ասիայի եւ Եւրոպայի մէջ այնչափ զօրացած էին, որ {կարո՛ղ} էին չհնազանդուիլ Պապի կամքին։ Բայց այնպիսի խորամ

բայց այստեղ՝ Հարաւային Ամերիկայի անապատներումը, {կարո՛ղ} էր փչել իւր հոգին նոր եւ վայրենի մարդերի վերայ ամ

րբազան պատմութենից, մանաւանդ այնպիսի անցքեր, որ {կարո՛ղ} էին տպաւորութիւն գործել Պարագուայեցիների երեւակայ

իւրեան Սուրբ Լիգայի գլուխ քարոզել՝ յուսալով, թէ {կարո՛ղ} է այս ճանապարհով իւր ձեռքում պահել թագաւորական իշ

գաւորին։ Իսկոյն վճռուեցաւ, թէ այս նամակները {կարո՛ղ} են Յակոբ-Կլեմանի համար անցաթուղթ լինել։ Դուքս Մա

նորդներ անվտանգ Ֆլանդրիա հասանելու համար, ուր նա {կարո՛ղ} էր գտանել մի հանգիստ ապաստանարան։ Այսպէս եւս կատ

ոկի մէջ, ուր ամենայն մարդ ազատ մուտք ունենալով՝ {կարո՛ղ} էր տեսանել նորան։ Կօտօնը, որ դրած էր նորա մ

որանց Ֆրանսիայի միջից եւ, Պապի հետ մօտ լինելով, {կարո՛ղ} էր վնասել եւ բոլոր հասարակութեանը։ Նոքա երբէք չէ

անհաւատալի մեծ էին։ Այսպիսի հնարներով Յիսուսեանք {կարո՛ղ} էին ամենայն բանի ձեռք տալ. նոցա հարկաւոր էր միայ

է նորա կոնդակը բացայայտ է եւ պարզ, եւ թէ ինքը չէ {կարո՛ղ} սխալուիլ)։ Քանի եպիսկոպոսունք յանցաւոր համարո

ից բաղդաւոր լինին այս բանի մէջ. ահա՛, ինչ որ ես {կարո՛ղ} եմ առնել այժմ։ Եթէ դուք խաբեցիք ինձ, ո՛չ ես, ա

ամիէնը ծառայում էր Յիսուսեան Կօլլեգիումի մէջ, եւ {կարո՛ղ} էր պատահել, որ մի ծանօթ կրօնաւոր պատահաբար մօտեն

մեան ժամանակում անպիտան են այնպիսի տները։ Այո՛, {կարո՛ղ} ես շինել նաեւ նախնեաց շինածի պէս, բայց՝ լոկ մար

յ ժամանակները տուին նորան այն ձեւ ու կերպարանքը, {կարո՛ղ} ես անցած գնացած բաների ընդդէմ պատերազմել, կարող

ղ բռնել նորա համար Եգիպտոսի սոխի եւ սխտորի տեղը։ {Կարո՛ղ} ես քո կամքով կամ սենեակիդ մէջ թուր շողացնելով՝ պ

բէ՛, Ըստ քեզ, դէպի վսեմը Սիրտն անզգա՞յ է միթէ: {Կարո՜ղ} եմ ես Աստըծուն Սիրել սիրով վերամբարձ, Արարածները

նծայի որսալ նամակին, պարապի՞ արդեօք այդպիսեօք եւ {կարո՞ղ} է ընդունել յանձին զայդ պատուանունն, զոր թշնամիք

. ինչի՞ է հավասար այդ շրջանառության գումարը: 3) {Կարո՞ղ} եք արդյոք որոշել Նախիջեւանի ձկնորսության տարեկան

ընկերութեան մէջ։ Մի մարդ, որ այժմ առաքինի էր, {կարո՞ղ} էր դա վատթար մարդ լինել, եթէ սնած ու աճած լինէր

րիկայում եւ բերենք այդ կենդանին Հայաստան։ Արդեօք {կարո՞ղ} էր պահել դա իւր բուն յատկութիւնքը, ասենք թէ չէր

ուն յատկութիւնքը, ասենք թէ չէր մեռանում այնտեղ, {կարո՞ղ} էր պահպանել իւր մարմնի կանոնաւոր մեծութիւնը, ծնն

առաքինի մարդիկ, այդ մանուկը, չափահաս լինելով, {կարո՞ղ} էր առանց զզուելու նայել իւր հօր կամ եղբայրների դա

ուր մի ինձանից, Աստուած հեռի արասցէ, խեղճ մարդը {կարո՞ղ} է միթէ մարսել. ընկել է վերին աստիճանի կատաղութեա

պատահեցաւ խօսք բանալ պատուելի կառավարչի հետ, թէ {կարո՞ղ} էին արդեօք բուն Հայոց որդիքը մասնակից լինել Մուրա

ռն պտուղների վերայ: Իբրեւ վկայութիւն այս բանին՝ {կարո՞ղ} է արդեօք պարոնը յառաջ բերել մեզ մի պատմական իրողո

աճառում էի տասնի, այսօր քսանից պակաս չեմ տալիս, {կարո՞ղ} ես բռնի յափշտակել: Այն տունը, ուր ես բնակւում ե

նի՞ս։ Եթէ չվճարես ոսկին, առանց կօշիկի կը մնաս: {Կարո՞ղ} ես բռնի կարել տալ: Ո՞ր մինը ասեմ, դերձակը եւս ն

ուրս եղած արծաթը ներս բերել մեր մէջ, մեզնից մինը {կարո՞ղ} է հարստանալ՝ առանց քսանի շահին դպչելու: Ո՞չ ապա

դ: Եւ ո՞ւր դու կը թափէիր Բորբ կայծերը նրա բարկ, {Կարո՞ղ} էիր դու միթէ Ցոլքն այն կրել կրծքիդ տակ. Եւ ո՞վ պ

ն, Երբ ձգտում է վայելել Սանձակոծ սէրն իր ընծան: {Կարո՞ղ} է ոք բնութեան Ճզմել կզակը սանձով, Եւ կամ նրա զօր

ան բռնող: Հիմի տեսնենք, թէ երկիւղը բաւակա՞ն է, {կարո՞ղ} է սանձ գնել մարդու կրքերին, մեղմել նորա եսականու

ջ մինչեւ քառասուն վեդրօ գինի. ես տեսանելով այս, {կարո՞ղ} եմ մինչեւ այն աստիճան անարգել իմ մարդկութիւնը, ո

ստեղծել է. եւ եթէ այս պատրաստութիւնքը չլինէին, {կարո՞ղ} էր մարդը ոչնչից բան գոյացնել, բայց որովհետեւ դու

հրամանին եւ հեռացաւ իւր սենեակը, բայց նորա սիրտը {կարո՞ղ} էր մի րոպէում հարիւրներով չզարկել, այո՞, եւ դու

երի բանականութիւնը, սորա լուսաւորութեան աստիճանը {կարո՞ղ} էր հաւասարուիլ այն մարդու բանականութեան հետ, որ

գի հետ Լօյոլան եւ նորա աշակերտքը։ Բայց Իգնատիոսը {կարո՞ղ} էր արդեօք իւր նպատակից հրաժարուիլ, որին հասանելո

ելի Աստուածաբան եւ կանոնագէտ։ Այսպիսի դիպուածում {կարո՞ղ} էր արդեօք նա մոռանալ Յիսուսեանները, նոցա կոյր հն

ոճերը ունի, ազգի ամենօրուայ եւ ընտանեկան կեանքը {կարո՞ղ} է իր լեզուն չունենալ: Այսպէս լինելով բանը, կարե

որ հանդիսում երեւում էր իւր հին լեզուովը, արդեօք {կարո՞ղ} էր իւր համար դատաւոր գտանել հասարակութեան մէջ, ա

շատ բարձր գին ունին, բայց, չնայելով սորա վրայ, {կարո՞ղ} ես իբրեւ դրամ գործ դնել նորա մետալիօնները։ Բազար

ր տարի Մասիսի նման ապառաժ էլ դէմ անէիր կայծակին, {կարո՞ղ} էիր քեզ ապահովել նորա հարուածից։ Բայց տե՛ս, բնո

ութեան սահմանի ներսումը գործած ապրանքների վերայ, {Կարոլոս} Բօսքոյի ճարտարութեամբ, երեւի մաքսատան կնիքը...

գրով եւ թէ խօսքով, մինչեւ անգամ նորան մի նոր Մեծ {Կարոլոս} ասելով Հռոմի բարեբաստութեան համար, պանծալի նահատ

վ այն խորհրդաւոր երեկոյին, երբ ինքը՝ թագաւորը ( {Կարոլոս} 9-րդը), իւր ձեռքով հրացաններ արձակեց իւր աւետար

ոս չորրորդի ժամանակ. Անգլիայի Ազնուապետութեանը, {Կարոլոս} առաջինի եւ Յակոբ երկրորդի ժամանակ, Սպանիայի ինքն

թիւնը շահել, որ այն ժամանակում, իբրեւ երեսփոխան {Կարոլոս} Vի գործերումը, երեւելի ներգործող անձն էր Պապական

արել Փարիզի Համալսարանի մէջ։ Իբրեւ երեսփոխան {Կարոլոս} Vի գործերումը, Օրտիցը հարկադրուած էր մնալ միշտ Հ

տուեց նորանց Ֆրանսիսկոս Բօրջիայն, որ այն միջոցին {Կարոլոս} V-ի տեղապահն էր Մադրիտի մէջ։ Ինչ որ վերաբերում է

ական Տէրութիւնքը խառնուեցան այս գործի մէջ։ Անզօր {Կարոլոս} II-ը գործիք էր դարձած Յիսուսեանների ձեռքում։ Լու

Լուդովիկոս XIVի ծերութեան ժամանակ, Սպանիայի {Կարոլոս} IIը, Յակոբ II եւ, բացի սորանցից, շատ Սպանիայի

կատար էր, Կարտինալ Բուրբօնը թագաւոր հրատարակեցին {Կարոլոս} X-ի անունով։ Հենրիկոս IV-ը բռնեց այս եօթանասուն

կամքը այն էր, որ Հենրիկոս մեծի փոխանակ Կարդինալ {Կարոլոս} Բուրբօնի նման թագաւոր ունենան, որպէս զի կարողանա

արում ես դրուստ: Ես ոչ ոքի, իհարկե եւ ձեզ, չեմ {կարող} հարկադրել, թե ինձ այսպես ճանաչեցեք կամ այնպես,

արելով, բայց պարոն Իվան Խրիստոֆորովիչ Ալաճալովից {կարող} եք իմանալ, ամեն մինչ որպիսությունը հարցրել տեղեկ

ս բերել, որ ես նոցա մոտ գնացած եկած չեմ, ես չեմ {կարող} ամեն օր ամենի մոտը պատահել, ես բանի ու գործի տեր

ք հասկացնելու չկարողացա, ինչպես կամենաք, այնպես {կարող} եք մտածել, կուզեք ինձ օտարի կարգ դրեք, կուզեք ի

յդ պահանջում է հարկը, ես այստեղ բժիշկ դառնալով, {կարող} եմ ե՛ւ իմ ծնողացս, ե՛ւ իմ ազգականացս ամեն կերպ օ

զուն մինչեւ այս աստիճանները չի անցկենա, երբեք չի {կարող} կատարյալ հասակին հասանել, որ է երիտասարդություն

ատակարանքը. այն զարհուրելի փոփոխությունը դարձյալ {կարող} ենք բնության շոշափելի օրինակներովը մեկնել: Գիտեն

ության հասակի հավիտենական շարունակության մեջ, որ {կարող} է եգիպտական մումիայի նման գոյացած պահել միայն ձեւ

գրած, ավանդում եմ ձեզ, հուսալով, որ ձեզ մոտ չէ {կարող} Սատուրնոսը մերձենալ եւ իմ գրածներովը յուր որկորը

են, այլ նոր լեզվի տղայության հասակի հիշատակարանք {կարող} են համարվել: Ո՛ղջ եղիք: Ձեր բարեկամ Մ

իմ գրածիս չի հավատալ, ահա կգա Մարտին Մակարիչը, {կարող} է նորանից լսել ճշմարիտը: Սիրելի Գայանե քրոջս եւ

հարցնող կա եւ ո՛չ ծան տվող. ասենք թե ծան տալ չեն {կարող}, եթե բան ունին, այստեղ կհարցնին, բայց չկա ոչին

, մանավանդ որ պատճառը պատրաստ է: Վասն որո ովի՞ն {կարող} էի դիմել այս խնդրովս, եթե ոչ Ձեզ իբրեւ հայրենակց

վաստի գիտեմ, որ հարգելի էր Ձեր միջնորդությունը, {կարող} էիք օգնել մեզ այս ազգային գործի մեջ, որով ոչ թե

ին եւ մեռյալ լեզվի քամակից գնալով, կարծում են թե {կարող} են մի մոգական գավազանով հետ դարձնել հայերի համար

յունը այն հիմամբ, որ յոթ հոդվածներից այն, որոնք {կարող} էին հավանություն չգտնել, ես հանել եմ բոլորովին:

րյանց պահեն: Հայոց ազգի մեջ կան այժմ մարդիկ, որ {կարող} էին հազար անգամ լավ գրել, լուսավոր, ճշմարիտ եւ

" Թափառական Հրեան " տպվում է անդադար, որի մասին {կարող} ես իմանալ Բերբերյանից թե ինչպես խնամատար էի նորա

տես եղած ազգային գործերը այժմ Ձեր հոգաբարձությամբ {կարող} են արժանապես ընթացք ստանալ: Շնորհավորում եմ Ձ

ննան կամ թե նորերումս Փարիզը, թե դոքա պիտո է կամ {կարող} են միայն ազգը դաստիարակել, բայց մենք ցույց կտանք

քդ չօգնեք մեզ, մենք ոչինչ ենք եւ ոչինչ գործ չենք {կարող} հառաջ տանել ազգի լուսավորության եւ դաստիարակությա

ւք եւ մենք, մինչդեռ կենդանի ենք, աշխատենք որքան {կարող} ենք, մեր ժամանակից մի փոքր պարծանք թողուլ ապագա

րգվի Ռոստովցովը: Վարժապետի գործի մասին այսքան {կարող} եմ հայտնել, որ ինչ այստեղ կարելի էր, նորա օգտի

ը աստված է. եթե այստեղ լինեիր, մի երկու բան եւս {կարող} էիր լսել ինձանից այս մասին, որ գրել չէ կարելի եւ

ե կոմս Էմմանուելի անունով " Հյուսիսափայլի " մեջ, {կարող} են հավատարիմ գրավական լինել ասած կամ խոստացած բան

սորան եւ նորան նամակ գրող է, այլ յուր գրածի տակ {կարող} է ստորագրել համարձակ յուր անունը եւ այնքան զորութ

սը: Հունվարից Մըսըրը կամի " Ճռաքաղ " տպիլ- դորան {կարող} են ստորագրվել միայն մեր թշնամիքը: Ինչ ասեմ, կար

ցրել, նոցա բոլորի հասցեքը եւ ստորագրության գները {կարող} եք ուղարկել իմ վերա. ես ներքեւում դնում եմ հասցե

ն թե մեք տոմսակ էինք ուղարկած, այդպիսի դիպվածում {կարող} եք ստանալ նորա խընդիրը եւ հասուցանել ինձ նորա հաս

նյութականից, ունի եւ բարոյական օգուտ, որովհետեւ {կարող} ենք ցույց տալ պարծանքով, թե ահա ազգը ընդունում է

յլը ", որովհետեւ ասում են, մեծ անբավականություն {կարող} է ծագել ազգի կողմից դեպի նա: Այս բանը շատ ձեռ

անամ " Հյուսի[սափայլի "..... ] այդ բանը միայն {կարող} է հասկացնել [..... ] ինչպես պիտի որոշեմ իմ ապ

րդը, որ չուներ բնակություն, կերակուր եւ զգեստ, {կարող} է գործ կատարել եւ այն՝ ձրի: Մինչեւ այժմ ես զոհ

Քեզ քաջ հայտնի է, որ ես բարոյապես թուլացած չեմ, {կարող} եմ շատ աշխատել, բայց աշխատելու համար հարկավոր են

բայց այնքան հոգու զորություն ունիմ, որ ոչ ոք չի {կարող} իմ դրությունը կարդալ ելլեսիս վերա: Ուրախ եմ միայ

տիվը մերն է, ուրեմն խոստովանություն մնա քո մոտ, {կարող} ես միայն պ. Հայրապետյանցին հայտնել, որի հոկտեմբ

ավ գիտեք, որ միմիայն վերջին աստիճանի նեղությունը {կարող} է ինձ բերան բանալ տալ: Բացի սորանից, ես, մանավ

յր, իմ միակ խնդիրս եւ ցանկությունս. Փարիզում ես {կարող} եմ ապրել 800 մանեթով. եթե դուք այնքան բարի եք եղ

կ եթե թանկ թվի ձեզ կամ այլ բարեկամի, այն ժամանակ {կարող} եք մինչեւ անգամ 50 կոպեկով վաճառել: Տարակույս

տ եւ այսպես անդադար գործ ունենալով նոցա հետ, չեն {կարող} խոզի նման բնակվել Հնդկաստանում, առանց յուրյանց ս

ն քաջ մարդիկ, որ առաջարկված պայմաններով (3000) {կարող} էին հանձն առնուլ, գնալ եւ գործ կատարել, ամենայն

եռք բերելու իրավունք ստանալով քաղաքի կողմից, չեն {կարող} գուշակել այժմեն, նույնպես եւ քաղաքը չէ կարող գու

չեն կարող գուշակել այժմեն, նույնպես եւ քաղաքը չէ {կարող} գուշակել եւ սահմանել, թե ո՛րքան ժամանակ հարկավոր

ի հասուցանեին քաղաքին, եւ որը, ինչպես ասացինք, {կարող} էր շատ փոքր բան լինել կամ ամենեւին չլինել, եթե գ

այժմյան դրության մեջ գործերի, մեր կողմից այսպես {կարող} ենք վճռել այս խնդիրը: Ես եւ պ. Հարություն Աջ

Դուք կամ քաղաքը հավանիք այս պայմաններին, ուրեմն {կարող} եք իսկույն հայտնել մեզ, որ մեր կողմից կարեւոր պա

ության վերա, այն ժամանակ կտեսանել ամենայն բան եւ {կարող} կլինի գիտակցաբար հասկանալ թե ո՛վ էր յուր բարեկամը

շանի... Ահա այսքան լուր միայն Իտալիո մասին {կարող} եմ գրել առայժմ: Չեմ նախանձում Իտալիայի ազատությա

իսկոպոսի սպառնալիքներից, հավատացեք, որ ոչինչ չէ {կարող} առնել ձեզ: Երկյուղ ունիք կաթողիկոսից, թե մի գու

չ է, նրանք քեզ բավականություն են պատճառում, թե՞ {կարող} են սփոփել ինձ: Մինչդեռ քո աչքերն այնքա՜ն թույլ ե

ությունները արցունքների մասին - ոչ մի դեպքում չեն {կարող} սփոփել ինձ, ընդհակառակն, նրանք տաղտուկին տաղտու

ես վայելում, թեեւ շատ նեղ շրջանում, ապա դրանից {կարող} ես եզրակացնել, թե ինչ վիճակում եմ գտնվում ես: Բ

բորս ձեռքը: Ափսոս որ նա այնքան զբաղված է, որ չի {կարող} մի ժամով կտրվել գործերից՝ ինձ հետ տեսակցելու համ

, բայց Մոսկվայում անշուշտ կա. համենայն դեպս, նա {կարող} է այստեղ էլ հարցնել, եւ եթե կա, ապա առնել 2-3 մ

անում նա կհասնի մինչեւ սերմ տալու աստիճան: Որ նա {կարող} է հասունանալ հյութ արձակելու չափով, այդ ստույգ է

երաբերում է ցանքսի հսկելուն, նա (Սուլթան-Շահը) {կարող} է գրել իր փեսային, Իվան Մինաեւիչին, որ հանձն առ

ծիս վերջանալը, որովհետեւ թղթերն էլ դրամ են, չեն {կարող} հանձնվել հասարակությանը առանց իմ՝ հասարակությանը

իր ընտրած մարդկանց ձեռքով եւ նա ոչ մի դեպքում չի {կարող} հանձնել այդ գումարը որեւէ կողմնակի մարդկանց. հակ

արուցել էր իմ մեջ պ. Ալաջալյանի արարմունքը, չեմ {կարող} այնուամենայնիվ չխոստովանել Ձեզ, որ ինձ համար ցավ

չ թե այն պատճառով, որ պ. Ալաջալյանի այդ ձգտումը {կարող} էր գցել իմ վարկը հասարակության աչքում, - այդ կող

եկոյան եւ ձերբակալվեցի 14-ի առավոտյան. ես հո չէի {կարող} երեք օրվա ընթացքում պատրաստել հաշվետվություն, Դո

ում պատրաստել հաշվետվություն, Դուք նույնպես չէիք {կարող} ժողով գումարել այդ խնդրի մասին, թեեւ թե՛ իմ եւ թ

դարացնելու համար խոսել այն բանի մասին, որ ես չէի {կարող} բավարարել որեւէ պ. Ալաջալյանի եւ Ընկ. դատարկ հե

նալով իմ ներկա վիճակը, հիվանդությանս նկատմամբ ես {կարող} եմ միմիայն պաշտպանողական դիրք ընդունել. հարձակող

րկե, նման հյուծախտի դեպքում կարմիր քամու բորբոքը {կարող} էր հասցնել օրհասական վախճանի, իսկ ես նրան ափսոսո

րջի մորթուց մուշտակը. այս փորձից հետո նա ուղղակի {կարող} է փոխարինել եթե ոչ կարգավորիչին մեխանիկայում, ապ

միների ժամանակ: Այդպիսի մուշտակի օգնությամբ նավը {կարող} է անպատիժ կանգնած մնալ միեւնույն տեղում - նա կարո

արող է անպատիժ կանգնած մնալ միեւնույն տեղում - նա {կարող} է հեշտացնել նոր զրահավոր նավերի նավարկությունը եւ

անելանելի: Խոստովանում եմ, որ նման խոսքերը չեն {կարող} ինձ ուրախություն պատճառել եւ վանել իմ բացարձակ մի

ղջության վերաբերմամբ հանգիստ եղեք. բոլորովին չեմ {կարող} պարծենալ նրանով, բայց հուսահատվել դեռ շուտ է, մ

ւմ է այն միտքը, որ դու այստեղ, օտարության մեջ, {կարող} ես առանց փողի մնալ, բացի այդ ընկնել նաեւ պարտքի

ից թաքցրու մեր տեսակցությունների ընդհատվելը. այդ {կարող} է նրանց շատ վշտացնել եւ զանազան սխալ եզրակացությո

: Լիովին գնահատելով Ֆոշեի ակնհայտնի տաղանդը, չեմ {կարող}, սակայն, համբերել եւ այստեղ չբացահայտել պատմակա

: Անգամ Բավարիան ուներ այնպիսի կոնստիտուցիա, որ {կարող} էր մրցել ժամանակակից անգլիական կոնստիտուցիայի հետ

ցին հեռու դեպի բաց ծովը, ապա միաժամանակ, նա չէր {կարող} չտեսնել եւ չզգալ վտանգ՝ հանձին Կարլոս I-ի: Այդ

հրաշալի եղանակ էր եւ ես նրանից օգտվեցի 20 րոպե, {կարող} էի բաց օդում ավելի մնալ, բայց քամի էր ու հետեւել

է ներկա Անգլիան, նա, կարդալով Ֆոշեի գիրքը, չի {կարող} չզարմանալ ապշեցուցիչ եւ ակներեւ առաջադիմության վր

ժողովուրդն ունենալով այդպիսի ուղղություններ, չէր {կարող} հասնել այլ հետեւանքի, քան այն, ինչ ներկայացնում

, եւ այդպիսի մոլի հակառակության դեպքում հազիվ թե {կարող} է արմատական հեղաշրջում տեղի ունենալ նրանց կենցաղո

աների վերաբերմամբ: Ահա այն ամենը, ինչի մասին {կարող} էի ես գրել իմ ներկա վիճակում: Ա՜հ, խնդրեմ հա

շնորհակալություն հայտնել. այժմ ուրիշ ոչնչով չեմ {կարող} հատուցել: Հրեաների վերաբերյալ Անանիայի հետ ես

ւնայի հետ, չնայած դրան ես ոչ մի կերպ հավատալ չեմ {կարող}, բայց ո՞վ գիտե ղրանց ինտիմ գործերը. թերեւս Անան

եմ կատառից, սակայն այդպես չեղավ: Եվ միայն այսօր {կարող} եմ որոշակիորեն ասել, որ նրանից այլեւս չեմ վախենո

կփոխակերպվի, որովհետեւ կարգին տենդում էի, եւ, {կարող} եմ ասել, որ այդպիսի մի քանի փոխակերպումներից հետ

լ, մանավանդ որ իմ աչքերով պարծենալ բոլորովին չեմ {կարող}: Ութ ամիս գիշեր-ցերեկ կարդում եմ, կամա-ակամա ամ

չի ներկայացնում, այնուամենայնիվ շատ հետաքրքրական {կարող} է լինել նրանց համար, ովքեր փորձով դեռ ծանոթ չեն

ւմ է. մի անգամ եւս կարդալով նամակդ, ուղղակի չեմ {կարող} մի քանի խոսք չասել " Համբավաբեր Ռուսիո "-ի վախճան

վատացած եմ, չես մոռանա ինձ հաղորդել: Առայժմ չեմ {կարող} ավելի ծավալել այս նամակը, եւ սպասելով մեծադիր թղ

ւցե երկուշաբթի: Բացի այդ, քեզ որոշակի ոչինչ չեմ {կարող} ասել, մանավանդ որ, իմ խնդրի պատասխանը դեռեւս չո

, իսկ սա՝ ոչ: Ո՞ւր է այն բացարձակ չափանիշը, որ {կարող} է պատասխանել այս հարցին: Բացարձակ ոչինչ չկա, այ

լեւս չի հասկանում - ապա ի՞նչ տրամաբանությամբ մենք {կարող} ենք դիմել մի բարբառի, որտեղ այնպես առատ են հին ձ

ջինիս դիմելու հարկ չեմ զգում, որովհետեւ ես դրանց {կարող} եմ գտնել 5-րդ կամ հաջորդ դարերի ամեն մի կլասիկ եր

, - մի բան որ անհնար է, - դարձյալ ոչինչ անել չես {կարող}: Դա շատ նուրբ խնդիր է: Լեզուն տրակտատ չէ՝ չի շ

նման ձեւ: Գավառաբարբառներն ընդհանուր լեզվին {կարող} են օգնել ինքնուրույնաբար մշակված առանձին բառերով

կարիքի փոխադարձ լրացումը նոր լեզվի մշակման համար {կարող} է միայն իբրեւ ֆոն ծառայել, իսկ ամբողջությամբ վեր

առաբարբառ, ինչքան էլ լավ լինի, օտար հողի մեջ չի {կարող} արմատներ արձակել, որովհետեւ նա արդյունք եւ սեփակ

, ընդհակառակը՝ այդպիսիների փոխադարձ ընդունումը, {կարող} է հասցնել միայն ցանկալի արդյունքի: Ինքնին հասկան

ովին չեն վերաբերում: Նյութերի նման հավաքածուները {կարող} են լույս սփռել միայն անցյալի վրա, այնինչ ես ներկ

վ ինձ ծանոթ պատմական տվյալներից, հիշյալ արխիվում {կարող} են լինել միայն մի քանի հիշատակարաններ Ջուղայի կամ

թյան հետ: Բայց այդ բոլորը, դարձյալ կրկնում եմ, {կարող} են հետաքրքիր լինել միայն գիտության համար, հետաքր

կել արկղում եւ հենց որ արկղը բացեն, նրան իսկույն {կարող} է սեփականել յուրաքանչյուր ոք, ինչպես կսեփականեր

կատարել այն, ինչ որ ի վիճակի եմ եւ ինչ որ միայն {կարող} եմ: Ես միանգամայն գոհ կլինեմ, եթե գտնեմ գեթ ամե

որպես առանձին վերցրած միավոր, մասնակի հարցերում {կարող} եմ եւ մեծ սխալներ գործել՝ թող նկատողներն ուղղեն

Չնայած ես դեռ բայերին չեմ հասել, բայց նախապես {կարող} եմ ասել, որ խոնարհումները պակասում են, իսկ եղան

ին առանձին: Այստեղ այդ նյութերն ընդհանրացնել չեմ {կարող} եւ հնարավոր էլ չէ՝ նախքան աշխատանքս ավարտելը եւ

. Անանիայի եղբայրը եւ իմ քրոջորդի Վատուժյանը դեռ {կարող} են նրան օրինակ ծառայել: Այն կյանքը, որ այժմ վար

ուլտետի համար: Նա ընդունակություններ ունի եւ {կարող} է, եթե դուրս գա բարոյական այդ կապանքից, որի մեջ

թի: Քո Միշել Հ. Գ. Անանիան հաջողությամբ {կարող} է խնդրել ամենաբարի Մարիա Նիկոլաեւնային, որ նա օժ

ջազգային իրավունքի մասին: Մարդն իր կենցաղը չի {կարող} բարելավել, քանի դեռ բնությունն իրեն չի ենթարկել

յց մինչեւ այժմ էմպիրիկ է, շատ բաների նկատմամբ չի {կարող} հաշիվ տալ: Բազմաթիվ " ինչո՞ւ " եւ " ինչի՞ հիման

նտելացնող ընկերություն, եւ այլն: Հետեւապես, նա {կարող} է այս ամենն իմանալ եւ շատ հեշտությամբ ուսումնասիր

արդա վերլուծական մասը եւ ներածությունը, որտեղ եւ {կարող} է գտնել ամեն տեսակ հարցմունքների պատասխանը իմ ուղ

արժեքը եւ այն բաժինը, որ վերցնում է Նախիջեւանը, {կարող} կլինեի այն ժամանակ կազմել ռեալ համեմատություն եւ

ա։ Պ. Մորոզովը թող տպագրե իր պատասխանը, ես չեմ {կարող} շուտով վերջացնել, որովհետեւ իմ անիծյալ հիվանդութ

գրել եմ, որ հիվանդության հետեւանքով ամենեւին չեմ {կարող} մի լուրջ բանով զբաղվել: Մի հոդված անգամ մեր քաղա

ի մասին է այստեղ խոսքը: Սրանից հետո էլ ինչո՞վ ես {կարող} եմ շահագրգռել նրանց հանուն գիտության, երբ նրանք

րանք հաղորդակից չեն այդ գիտությանը: Էլ ինչո՞վ ես {կարող} եմ նրանց խնդրել եւ հրավիրել զոհաբերելու համարյա 1

ռնի ընկերությունը։ Այնինչ ընկերությունը համարձակ {կարող} է հույս դնել ինձ վրա, եթե ունի որեւէ կարիք եւ եթ

նձ անտեղյակ չի թողնի։ Խոստովանում եմ, որ չեմ {կարող} չզարմանալ Ռափայելի անհաջողությանը իր ձեռնարկած գո

cum saccharii albi it ftisis pulmonum ".. Ես {կարող} էի արդարացնել եւ պաշտպանել մեր գործը, մինչեւ իսկ

ւթյամբ: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ ոչ մի մասնավոր անձ չի {կարող} կատարել հասարակության անունից եւ ոչ մի վավերագիր

լու այդ վավերագիրը: Ո՛չ: Պարզ է, որ նրանք չէին {կարող} կատարել օրինական վավերագիր, թեկուզ 40-ի փոխարեն

են միայն իրենց անձնական համաձայնությունը: Նրանք {կարող} էին ունենալ այս կամ այն կարծիքը, այդ նրանց չի ար

այլն, թերեւս, համաձայն իրենց բնածին հակումների {կարող} են ձեռներեցություն հայտաբերել աճուրդով վաճառելու

րել նրա վրա, քանի որ այն ոչ մի դեպքում արգելք չի {կարող} հանդիսանալ հասարակության իրավացի գործին: Ես հ

շարժ վիճակում ընկած է սենատում, ու չգիտեմ եւ չեմ {կարող} քեզ ասել, թե երբ այդ ամենը կվերջանա: Առայժմ

ոչ ոք պատասխանատու չի լինի: Դու էլ, քո հերթին, {կարող} ես պայմանագրով բնակարան վարձել, որտեղ որ սիրտդ ո

յլ տալ քեզ այդ պատրվակով անհանգստացնել մորս, չեմ {կարող}, եւ խնդրում եմ քեզ՝ թողնել նրան հանգիստ, եթե չ

բայց դու միայն այն ես մոռանում, որ դեռ ոչ ոք չի {կարող} օգտվել այդ իրավունքով. կգա ժամանակ եւ ոչ ոք չի խ

տպանեմ վիրավորանքներից... Քեզ համար առիթ չի {կարող} հանդիսանալ մեր հորը խնամելդ: Նրան քեզանից պակաս

ն ունեի քեզ գրելու, բայց վերոհիշյալ պատճառով չեմ {կարող}: Ահա՛ իմ վերջին խոսքը. 1) Ապրիր տանդ, ինչպ

նվելու: Թեեւ ամեն բանի մասին լռեցի, բայց չեմ {կարող} լռել Խալիբյանին արած քո դիմումի մասին: Ասա՛, խն

ացած եմ, ոչ չպիտի մերժվի խնդիրս, քանի որ էլ չեմ {կարող} հրատարակել մեր " Հյուսիսափայլի " մեջ, որովհետեւ

թյուն ինչերով է ձեռք գալիս. ինչ օգուտ, գրել չեմ {կարող}, խոհեմությամբ հասկացիք եւ.. Միք. Նալբանդյ

սորը եւ տկարությունը մինչեւ այժմ տեւում են եւ դեռ {կարող} են երկարել, ուստի ես բարվոք համարեցա, դարձյալ ձ

ացի փոշտին ալ Բերբերովին կգրիմ, ամենը մեկ օր չեմ {կարող}: Է՜հ, տահա ինչ ասիմ. աստուծո ասածը ըլլա: Ե

ծ մարդ ունի մի յարգ ու արժանաւորութիւն, եւ գուցէ {կարող} էիք դուք այդպիսի մի մարդ գիտնական անուանել, իսկ

- Բոլորովին ներում եմ քեզ, - պատասխանեցի ես, - {կարող} ես ինչ կամիս խօսել, որովհետեւ հիւանդին եւ խելագա

ը, դու, լինելով ե՛ւ մինը, ե՛ւ միւսը, ազատապէս {կարող} ես խօսել, բայց այսքան խնդրում եմ հասկանալ, որ "

րիտ բան եմ ասում, եւ սուտ չկայ խօսածիս մէջ. ո՛վ {կարող} է արգելուլ ճշմարտութեան ճանապարհը: - Ճշմարտո

՛չ դու եւ ո՛չ քո գիշերասէր դարանամուտ ընկերքը չեն {կարող} փակել իմ բերանը, որ չխօսէր նա ճշմարտութիւն. ձեր

անձն համալսարա՞ն է, ակադեմիա՞ է, թէ ի՞նչ է, որ {կարող} էր մագիստրոսութիւն եւ վարդապետութիւն բաժանել. այ

ո՛վ է հասել վարդապետական աստիճանին, որ ոչ ոք չէ՛ {կարող} խլել նորանից, եւ եթէ ստուգապէս, ինչպէս դու ասու

լն: Այս կանոնքը, եթէ արմատանան Հայոց ազգի մէջ, {կարող} են գլխաւոր պատճառ դառնալ ազգի հարստութեանը:

ի քանի օրինակները տեսած եմ: Խեղճ ողորմելիքը չէին {կարող} հաց ուտել հանգիստ, ամեն մի չնչին բան վրդովում էր

ագան, որով վճռուեցան Կովկասը եւ Արարատը: Ես չեմ {կարող} տեսանել մի գործ, որ ազգային դիմակ ծածկելով երեսի

մութեան մէջ խօսում էք, եւ այդ է պատճառը, որ չէք {կարող} զանազանել ազգի անմխիթար պակասութիւնքը բուն ազգիցը

երը՝ ապացուցանելու համար, թէ լաւութեան ոյժը չէր {կարող} յաղթահարուիլ չարութենից, այլ, դորա հակառակ, պի

քնքուշ արարածքը իւրեանց անզգուշութեամբ վտանգի մէջ {կարող} էին ձգել իւրեանց անձը՝ սաստիկ մրսելով եւ ջրային

որովհետեւ Ներսիսեան դպրոցի շնորհքով շատ հեռի չէք {կարող} գնալ: Բայց այս մի խորհուրդ է իստակ սրտից, ինչպէ

ամակակցութենից, ուրիշ արժանի ուշադրութեան բան չէ {կարող} այսօր զարդարել իմ Յիշատակարանը: Ներողութիւն, պի

ահպանող. ուր որ կայ այդ բանը, այնտեղ կայծակը չէ {կարող} վնասագործութիւնք յառաջացնել, որովհետեւ այն, ձող

ի ազդեցութենից: Արտասուելի՜ բան. մարդը, որ {կարող} էր առաքինի լինել, լինում է մի վատթար, մի չարագո

բնական եւ աստուածադիր օրէնքով, այն ժամանակ միայն {կարող} էր պահել իւր բուն յատկութիւնը, եթէ իւր անձնաւորո

ր կամեցածի պէս որակրութիւն տալու համար մի բոյսի, {կարող} էր նորան պահել այնպիսի շրջապատի մէջ, որի արդիւնք

ան ձեռքում, ինչպէս կաւը բրուտի ձեռքում, որին սա {կարող} էր ամենայն ձեւ տալ: Երեխայն աճում է, բացւու

էր մի մեծ հրկէզ ու անթիւ աւերածք: Ի՞նչ տեսակ կին {կարող} էին դառնալ ապագայումը այն աղջիկ թոռները, որ իւրե

ը թռել էր Սիրով վառուած իմ վերայ, Շատ բան տեսնել {կարող} էր... Չտեսաւ. թէեւ էր ներկայ... Ես ապրել լաւ

հարստութիւն ճարելով, փառք, պատիւ գտանելով, չէր {կարող} առաքինի դառնալ, նորա առաքինութեան շարժարանը գտան

յս միջոցներում ստացած նամակներիցս հետեւեալ նամակը {կարող} եմ մէջ բերել Յիշատակարանիս մէջ: ՊԱՐՈՆ Կ

ջացած էր նորա եւ աշխարհի մէջ, թէ մի սատակիչ շանթ {կարող} էր իսկոյն չքացնել նորան, եւ այնուհետեւ զուր էր ծ

արի գործ դիր նորան, բարի օրինակ դարձիր մեր միւս {կարող} եղբայրակիցներին, ջերմացո՛ւր քո կրակով եւ նոցա սի

յ եւ ապացուցանելու համար, թէ դու ոչինչ վնաս չէիր {կարող} տալ ինձ քո արծաթովը, անպատճառ կ'ընկնես Յիշատակար

տակարանիս ընթերցող երկու հարիւր ութսուն բարեկամքս {կարող} են զարմանալ, թէ այս ի՛նչ տեսակ խօսակցութիւն է:

ով, եւ չկամիք մտածել, թէ այդ բանի համար իսկապէս {կարող} էր Աստուած բարկանալ, որովհետեւ դուք ձեր յիմար աւ

այդպէս: - Ես Էֆիմերդէ չունիմ, ուրեմն եւ չեմ {կարող} կատարել քո փափագը, երկու խօսք պակաս խօսելու համա

, ձեռք վեր առ ինձանից. ականջներս ցաւում են, չեմ {կարող} լսել... - Եթէ միայն լսելով քո ականջն է ցաւու

ի քեզ, թէ Էֆիմերդէ չունիմ, այդ պատճառով եւս չեմ {կարող} լցուցանել քո ցանկութիւնը: Միայն այսքան կարող եմ

չեմ կարող լցուցանել քո ցանկութիւնը: Միայն այսքան {կարող} եմ ասել քեզ, որ երազ ասացեալը հաւատալու բան չէ։

տը հոգս առնէր, մանաւանդ, անձրեւի տակ ընկնելով, {կարող} էր տկարանալ ու կարօտել այնուհետեւ Հիպոկրատի շանթե

կը տրուին գանձարանից առանց վճարի, իսկ ունեւորքը {կարող} են նոցա տրուած հողերի վերայ շինել տներ, խանութնե

ներ եւ պտղաբեր այգիներ, որոնց յառաջանալուց յետոյ {կարող} էք ամենայն տեսակ խաղողի գինիք վաճառել փոքրիկ չափե

, դէպի Ռուսսիայի ներքին քաղաքներ դուրս հանելով, {կարող} էիք տակառներով վաճառել. թոյլ տրուած է ամենայն մա

եթէ այսպէս եւս լինէր, ճշմարիտ, մահացութիւնը չէր {կարող} այնքան շատ զայրանալ։ Բայց արի տես, որ մի տգէտ ռ

դը փոխելու էր դէպի ջլային (feb. nervosa): Ո՛վ {կարող} է երաշխաւոր լինել, որ մի փոքր սուլեմա եւս տալու

սեւանում է, ողորմած-հոգու փորը եւ աղիքը ի՛նչպէս {կարող} էին չայրուիլ"։ Չկամի ամենեւին մտածել, որ այդ ո

ործակատար է շատ կերպով, եւ թէ բնութիւնը երբէք չէ {կարող} ենթարկուիլ որեւիցէ ստիպանքի: Նախիջեւանի ժողո

մար, եւ մի յստակ խօսող մարդ իւր մաքրախօսութեամբը {կարող} էր տգէտների համար լինել ծաղրածութեան առարկայ: Դե

իական վերլուծութիւնը, այլեւ ճախինը ինքնըստինքեան {կարող} է պատճառել այն լոյսը, որ յայտնի է անունովս՝ Ճախ

ռուտուրքին ծանօթ են Նախիջեւանցիք: Մի մարդ չէ {կարող} այս բաները առնել, բայց եթէ հինգ-տասն երեւելի հար

երեսին, պիտոյ է շատ հետեւողներ ունենար, քան թէ {կարող} էր ճշմարտութիւնը գտանել, որովհետեւ ստութիւնը, խ

ծաթ ունի, նա կաշառքը ձեռքին նստած է պատրաստ, նա {կարող} է դորանով հաճոյանալ մարդերին եւ մի անցաւոր եւ ուն

րկոսի, Կիրակոսի, այլ՝ Աստուծոյ, որին մասնակից {կարող} ենք լինել Յիսուսի Քրիստոսի ձեռքով: Այս շատ տխուր

ջեւանի մէջ: Միայն մի այդպիսի ուսումնարանն է, որ {կարող} էր հաշտեցնել երկու հակառակող բաժինները՝ ճշմարտու

շխատութիւն, արիութիւն եւ այլն, եւ այլն, ինչպէս {կարող} են յառաջանալ այն բարի, բարի բաները, որոնց չլինե

պէս որ կայ: Բայց եթէ ճիշդ խօսենք, այդպէս եւս չէ {կարող} մնալ, որովհետեւ բնութիւնը դադար չունի, նա գտանւ

ր արծաթ եւս կը համաձայնի ձգել, եւ գիւղացիք անգամ {կարող} են մասնակից լինել դորան: Մի՞թէ քաղաքը չէ կարող գ

մ կարող են մասնակից լինել դորան: Մի՞թէ քաղաքը չէ {կարող} գոյացնել իւր լինելոց ուսումնարանի անունով արդիւնք

կայքերից եւ քսան հազար դեսեատին հողի արդիւնքից չէ {կարող} հինգ հազար մանէթ յետ ձգել տարին ուսումնարանի անու

նէր ժողովրդի հոգուն եւ սրտին, այնուհետեւ ամենայն {կարող} մարդ զանազան դիպուածներում չէր խնայելու իւր օգնու

մի օրինաւոր ընկերութիւն այդպիսի անամօթ լրբութիւնը {կարող} էր միայն լրացեալ արհամարհանքով վարձատրել: Մե

ուսումնարանի շէմքի վերայ: Այն ուսումնարանը, որ {կարող} էր լուսաւորութեան աւազան դառնալ մեր ազգի համար,

տոսի 23. ոչինչ արժանի ուշադրութեան նորութիւն չեմ {կարող} արձանագրել Յիշատակարանիս մէջ, որովհետեւ չկան: Ա

տասխանենք այդ հարցմունքին, որ շատ մարդ մեր ազգից {կարող} էր առաջարկել ինձ: Այն շարժառիթը, որ ստիպում

իւրեանց անձը պահպանելու համար ստիպւում են՝ որքան {կարող} էին թանձր ամպերով պատել ժողովրդի տեսութիւնը, չզա

րայ. պատճառ, զուրկ լինելով լուսաւորութենից, չէ {կարող} զանազանել սեւը եւ ճերմակը, իսկ եթէ վառուի ազգի ա

ն ` հարսն ") գտանւում են տպագրական մամուլի տակ, {կարող} են հաւատարիմ առհաւատչեայ լինել ճշմարտութեան քարոզ

ից նամակ եւ ծանօթութիւնք, որ, զբաղեցնելով ինձ, {կարող} էին ցրուել իմ տխրութեան ամպերը: Բայց այս եւս

ստացած նամակներիցս կամ լուրերիցս հետեւեալ բաները {կարող} եմ մէջ բերել: Համար 1. Սեպտեմբերի

ՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ, Քո երկարաժամանակեայ լռութիւնը {կարող} էր ինձ առիթ տալ մտածելու, թէ տկարացած էիր, եթէ

եթէ Ֆրանսիա եւ Աւստրիա եւս գնալու լինիմ, նոյնպէս {կարող} եմ երթալու հրամանագիր ստանալ Պ. Իսահակեանցից: Ց

ան գտանուիլ Հայ մարդկութեանը, որպէս եւ ինչ չափով {կարող} էինք: Ես երբէք չեմ անպատուել Հայաստանը՝ ասե

անը չէր, որ դայեակ վարձեց մեր համար: Ինչպէս {կարող} էին նոքա, պատճառ դնելով Հայաստանում համալսարան չ

ինի աշխատութեամբ թարգմանուած: Այդ թարգմանութիւնը {կարող} է Պ. Իսահակեանցին եւ ուրիշներին հասկացուցանել Խո

ա եւ Ալեքսանդրիա ուսանելու, այն ժամանակ նոքա եւս {կարող} էին ասել այն, ինչ որ ասում ենք այժմ մեք՝ ազգի հ

մտութիւնը, ասում է, թէ կասկածաւոր մարդու վիճակը {կարող} եմ տեսանել, իմ ողորմած պարոն Կոմս Էմմանուէլի ճշգ

, հաւատ չընծայելով մի անհիմն բանի երկբայի, նա չէ {կարող} ընկնել այն կատեգօրիայի տակ, ուր գտանւում են կասկ

յդ փոսը իւր խաւարովը, որ թագաւորում է նորա մէջ, {կարող} է լաւ ապարանքի տեղ ծառայել օբսկուրանտների համար։

կան անմխիթար դպրոցում այբուբենք միայն ուսանելով, {կարող} էր գուցէ այբուբենք եւս ուսուցանել, բայց Պեդագօգի

րթութեան հետեւանքը անսիրելութիւն է. ամենայն մարդ {կարող} է պահպանել իւր մէջ այդ աստուածային մասնը, եթէ ու

ատակը։ Այլապէս չէր կարելի. պատճառ, ի՛նչ խօսքեր {կարող} էր գործ դնել մի մարդ, ամենեւին թարմատար նշանակու

պտուղ արտասուաց Եփրեմ Կաթողիկոսի ի Հաղպատ), չէ {կարող} երբէք մի ուրախութիւն գոյացնել իմ մէջ, մինչեւ դա

անցը իւր իդէաները առնում էր այգիներից, ուստի չէր {կարող} այնտեղ այսպիսի գործողութիւն տեսանել: Շատ մեծ

բայց մինչեւ ցվերստին տեսութիւն, որովհետեւ ես չեմ {կարող} բաժանուիլ նորանից. միանգամ սիրել եմ: Եւ ես մի վ

ը... Ես, տկար կազմուածքի տէր մարդ լինելով, չեմ {կարող} մասնակից լինել այդ անխորհուրդ այցելութեններին, վ

Նոր տարին ինքնըստինքեան ուրախութիւն չէ եւ չէ՛ {կարող} մեզ ուրախութիւն պատճառել, եթէ չկային մեր մէջ ուր

ախութիւն, որի որպիսութեան եւ պատճառի մասին չէինք {կարող} հաշիւ ու համար տալ մեզ, որ եւ ֆոսֆորի նման, մի

ւթիւն, որով պիտի ուրախանայինք, մեզ շատ վնասակար {կարող} էր լինել, որովհետեւ մեր ձգտողութիւնը թուլանում է

այնպէ՞ս, որ հանգիստ խղճմտանքով եւ պայծառ ճակատով {կարող} էինք ձեռքերս սրտերիս վերայ դրած վկայել, թէ ինչ ո

ւում է միօրինակ տխրութեան մէջ: Ինձ ո՛չ մի բան չէ {կարող} ուրախութիւն պատճառել, բացի նորանից, որ եղած էր

որպէս իմ մասնաւոր, ինձ միայն վերաբերելի վիշտը չէ {կարող} աւերել այն ուրախութիւնը, որ ուրախացել էի մի ազգա

գործի վերայ, նոյնպէս եւ անձնական ուրախութիւնը չէ {կարող} փարատել այն ազգային տխրութեան խաւարատեսիլ թանձր ա

է: Բէգզադէն չդարձաւ, գլխներիս փորձանք դարձաւ, {կարող} էք ասել՝ ի՞նչ պիտոյ է առնել, այսպիսի Բէգզադէներ

որ: Բէգզադէ"։ Ոչինչ բան, իհարկէ, չէք {կարող} հասկանալ սորանից, պատուելի՛ ընթերցող, որովհետեւ

է Լէոնորան, կոմսը ասում է, թէ միայն սիրու գնով {կարող} էր Լէոնորան ստանալ նոցա փրկութիւնը: Լէոնորան երկ

ի մէջ: Ողբ, լաց, աղաղակ, բայց այդ բոլորը չէին {կարող} յարութիւն տալ մեռած մանուկին: Մարդ ուղարկելով մա

դ բանը Պ. Փուղինեանցի ձեռքով. այս պատճառով չենք {կարող} որոշակի դատել, թէ ո՛ւմ պատկանում են այդ անկատարո

ւունքից ընկերական կենցաղավարութեան մէջ, իհարկէ, {կարող} չէր եւ թէատրոնի մէջ հանդէս գալ իբրեւ գործ ու պաշտ

որած չէ սարի ահագին կազմուածքի մէջ, ամենայն կայծ {կարող} է բորբոքել մի կրակ, եթէ ձեռնտու լինին հանգամանքն

: Իսկ Յիշատակարան ձգել ամենայն բան, նոյնպէս չեմ {կարող}, ըստ որում, ինչպէս վաղուց յայտնել եմ ձեզ, պատո

ոյիշեալ նամակով ուղարկել էր ինձ։ Աւելի ոչինչ չեմ {կարող} առնել. իմ ձեռքում ոչինչ չկայ: Իսկ ինչ որ վերաբե

աղքատ շինականների տան ծածքը, որի զօրութեանը չեն {կարող} դիմանալ շատ անգամ հարիւրամեայ կաղնիքը: Հիւսիսում

մխիթարութիւնը հիմնուած է չոր յոյսի վերայ. նա չէ՛ {կարող} փարատել իսկոյն այն խաւար եւ տխուր տպաւորութիւնը,

ւար եւ տխուր տպաւորութիւնը, որ մի անպիտան եղանակ {կարող} էր յառաջացնել մի մելամաղձութեան անձնատուր հոգու մ

սալով, թէ իմ՝ այդպիսի մարդու հետ բարեկամ լինելը {կարող} է մի փոքր կշիռ տալ իմ անձին, թէ կարող է մի փոքր

կամ լինելը կարող է մի փոքր կշիռ տալ իմ անձին, թէ {կարող} է մի փոքր մեղմել գերի վարողների կոշտ ընթացքը իմ հ

այն աստիճան, որ այժմ առանց Շամիլի հրամանին չենք {կարող} քեզ արձակել, թէեւ մի մարդ քո կշռով ոսկի տալու լի

եւ մեք, պարծանքով նայելով այդ բանի վերայ, չենք {կարող} ոչ մի բանի հետ փոխանակել նորան: Եթէ թոյլ կը տաք

, շատ մօտ լինելով ամէն մի մարդու սրտի եւ հոգու, {կարող} է շատ անախորժ բաների տեղիք տալ: Ես, Խալիլ նայիբ

սում էք, թէ ազատութիւն էք ճանաչում, մինչդեռ չէք {կարող} ազատութիւն գործ դնել ձեր հասկացողութեան եւ վկայու

է ձեր համար այդպէս հեշտ է կրօնափոխութիւնը, էգուց {կարող} էիք ընդունել եւ Բուդդականութիւն. ինչպէս տեսանում

տ, որի մասին հաւատացած էր, թէ ո՛չ մի կերպով չէր {կարող} ձեռքից դուրս գալ, եւ, այս կերպով ապահոված լինել

ն սիրտ ունիմ եւ այնպիսի բազմակողմանի մարդ եմ, որ {կարող} եմ ամենայն կրօն բովանդակել իմ մէջ: - Ափսո՛ս

անքրիստոնեայ գործերին եւ խորհուրդներին օգնական, {կարող} էք, իհարկէ, պատրաստել ինձ շատ անախորժութիւնք,

, որ արգելեմ ձեր գրութիւնը։ Ամենեւին ո՛չ, դուք {կարող} էք գրել իմ մասին ում կամիք, բայց այն մարդը, որի

աշխարհում, ուր ո՛չ դուք, ո՛չ մինը եւ ո՛չ միւսը {կարող} չէին փակել խօսողի բերանը, ուր խօսք ասացեալը համա

այստեղ եւս հանգիստ չկայ մարդերից, այստեղ եւս չեմ {կարող} մոռանալ ինձ շրջապատող բնութիւնը եւ վեր բարձրանալ

է քո մէջ այն, որ այդպէս ներգործեց իմ վերայ, չեմ {կարող} հաշիւ ու համար տալ ինձ: Մի պարկեշտ ժպիտ խաղա

։ Բժշկութիւնը ճար չունի ընդդէմ այդ ցաւին, նորան {կարող} է բժշկել միմիայն Նա, որ ասաց, թէ իւր անունով մա

լինի իմ համար այդ կտակը, ինձ ասացին, թէ ես չեմ {կարող} հասկանալ նորան ինքս ինձանով, թէ կարօտ է նա մեկնո

, տուեց ինձ ահա այս կապոցը՝ ասելով, թէ դորա մէջ {կարող} եմ գտանել իմ ցաւի ճարը: Ո՜հ, թէեւ շատ արտասուք

ակեցի, որ իմ նոյն իսկ ձայնից զարթելով քնից, չէի {կարող} հաւատալ, թէ գտանւում եմ բանտում՝ գոմի մէջ, մի

, որ մոլորուած ես դու, ցաւում եմ քո վերայ. դու {կարող} էիր աւելի պիտանի մարդ լինել ե՛ւ քեզ, ե՛ւ քո ազգի

- Իմ՝ ձեր մօտ ծառայութիւնը ի՞նչ յարակցութիւն {կարող} էր ունենալ իմ ազգի օգտի հետ: - Հը՛մ... Ես ք

, որ ազգը եւս բաժին բաժին չլինէր: - Լոյսը չէ {կարող} հաշտուիլ խաւարի հետ, ճշմարտութիւնը՝ ստութեան հե

... Եթէ մտածում ես, թէ Կոմս Էմմանուէլը երբեւիցէ {կարող} էր սառիլ քեզանից, շատ սխալւում ես: - Ի՞նչ պ

ագէ եւ քո համար այն արշալոյսը, երբ քո ընթերցողքը {կարող} կը լինին նայել եգիպտական աստուածուհու երեսը՝ առա

նամակը յայտնեց ինձ հաղորդակցութեան հնարը, եւ դու {կարող} ես մի քանի ձայներ լսել մեր կողմից: Չկամիմ նա

երը, նոյնպէս եւ պատուելի " Մեղուի " տպագրութիւնը {կարող} են ստուգել ասածս: Քեզ քաջ յայտնի լինելով, թ

ցի, կարդացի կատարեալ ուշադրութեամբ, այնպէս, որ {կարող} եմ մաքուր խղճմտանքով յայտնել իմ կարծիքը: Գրք

առանձին եւ հոյակապ գիտութիւն է, եւ հնախօս լինել {կարող} է միայն այն մարդը, որ քաջ տեղեակ էր ընդհանուր պա

շխատութիւնը պիտի նմանէր մի առասպելի, որ մի պառաւ {կարող} էր պատմել իւր թոռներին ձմեռնային երկար երեկոներու

թէ Մոնգոլները երաշտութեան ժամանակ, եթէ կամենան, {կարող} են անձրեւ բերել: Հեղինակը վկայ է բերում այս բնու

ն ժամանակ, գուցէ առանց փորձի, անալոգիայով միայն {կարող} էր իմանալ, որ այդ վառուող օդը է ածխային բաղադրու

та), որ, սաստիկ վնասակար լինելով շնչառութեան, {կարող} է խեղդամահ սպանել ե՛ւ քուրմերը, ե՛ւ ուխտաւորքը:

վերոգրեալ բոլոր բաները եւս օրինաւոր քննելով, չէ {կարող} սահմանել օդի օգտակարութիւնը եւ վնասակարութիւնը դր

որ դիմանում էր ժամանակի հոսանքին, որի վերայ չէր {կարող} ժամանակը նոյն ազդեցութիւնը գործել, ինչ որ ուրիշ

ակով յաւելացնել եւ երրորդ յարկ, եթէ միաբան հիմքը {կարող} էր երաշխաւոր լինել յաւելուածի եւ ամբողջ շինուածքի

այկական կամ աւետարանական Հայերի զաւակները տեղ չեն {կարող} գտանել այդ դպրոցի մէջ: Աւելորդ է մի խօսք եւս ասե

բանը, ոչ այն պատճառով, որ այս անբնական աղօթքով {կարող} էին նոքա բարկացնել անյիշաչար Աստուածը, այլ նորա

ծը, այլ նորա համար, որ անմեղ աշակերտների սիրտքը {կարող} էին վարակուիլ ֆանատիկոսական կոյր ախտով, որի հետե

կորուսել էր իւր իրաւունքը ընկերական կեանքում, չէ {կարող} միջնորդ լինել կենդանի ժողովրդի մէջ գաղափարք ներս

նեանցը ունի բանաստեղծական քանքար, եւ այդ քանքարը {կարող} էր աւելի պարզ եւ վառ երեւել, եթէ աբեղայական սեւա

իրեց մեզ ընծաներով, բայց ճշմարտութեան յարգը չենք {կարող} ուրանալ, մեզ ոչինչ ընծայով չէ կարելի կաշառել: "

խ ենք նորա կատակերգական քանքարի վերայ, բայց չենք {կարող} չասել, թէ այն շրջանակը, որի մէջ երեւեցնում է նա

փոխ է դէպի յառաջադիմութիւն, եւ ամենայն մարդ, որ {կարող} էր որեւիցէ կերպով ընթացք տալ ազատութեան, արժանի՛

ղղելու էին մի այդպիսի հեղինակի վերայ: Ասիացին չէ {կարող} մերկանդամ տեսանել ճշմարտութիւնը: Իզիսը պիտի քօղո

եօթն եւ կէս մանէթ: Ցանկացողքը ստանալ այս օրագիրը {կարող} են՝ իւրեանց խնդիրը պատկանեալ արծաթով հանդերձ հաս

ան տների հաւատը: Ազգային վաճառականք ուրեւիցէ {կարող} են ամենայն ապահովութեամբ գործ կատարել այս տան հետ

ղբիւր էին եւ նիւթական շահաստացութեան։ Այս խնդրին {կարող} է կատարելապէս պատասխանել առեւտրական կապակցութիւնը

ւանդ յարմարութիւն կայ մեր Հայ վաճառականներին, որ {կարող} են Հայ լեզուով թղթակցիլ, մինչդեռ օտար տների հետ

րով պարապող եւ ազգի վիճակին ուշադիր եղող մարդը չէ {կարող} չտեսանել, որ Հայերի մէջ եւս օրէ օր առաւել շատ դո

պատրաստ ենք ամենայն զոհաբերութեան, ինչ որ միայն {կարող} էր մի մատենագիր մարդ: Այս բաների մէջ ոչինչ են մե

ցանելով փտած եւ ապականուած վէրքերը ընկերի աչքից, {կարող} էր պարտակել իւր ողորմելի դրութիւնը. այդ վէրքերը

քը Բէգզադէին՝ մտածելով, թէ այսպիսի ազնուութեամբ {կարող} էր հանել իւր վրէժը եւ խայտառակել Բէգզադէի ստախօսո

ուղարկիր նորան: Բէգզադէն պատասխանում է, թէ չէր {կարող} գողը եւ աւազակը ընդունել իւր մօտ ծառայութեան համա

րա ընթացքը ծառայի հետ եւ թէ այդպիսի խարդախութիւնք {կարող} են մեծ անպատուութիւնք ծնուցանել: Այսպիսի խօսքերո

ած մեծատունների, իշխանաւորների բարօրութիւնքը չեն {կարող} ասուիլ ազգային երջանկութիւն, եթէ մասնակից չէ դոր

բարոյական աշխարհի եւ հին խելքերի դրութիւնքը չէին {կարող} այլ հետեւանք դուրս դնել: Ազգային շինութիւնը

ից կազմւում է ազգութեան մեքենան. լուսաւոր մարդիկ {կարող} են եւ պարտական են միայն ուղղութիւն, զարկ եւ ընթա

ել: Ազգը լուսաւորելու գաղափարը այն ժամանակ միայն {կարող} է իրագործուիլ, երբ հիմնած ու պահպանուած էին բուն

րժապետների լոկ Հայութենից. լեզուն է, որ միմիայն {կարող} է այդ վերնագիրը դնել դպրոցի ճակատին: Անհիմն եւ ա

կատարել է մարդկութիւնը: Ազգի հոգին եւ ազգի սիրտը {կարող} են իւրեանց յատկութիւնը եւ որակութիւնը մաքուր պահե

ւմ ազգի առաջեւ, եւ այս յանցանքի գաղափարը միմիայն {կարող} է բացատրել այս զարհուրելի բառը՝ ազգասպանութիւն:

: Բայց մեր ազգի դրութիւնը այնպէս է, որ նա չէ {կարող} իւր ներկայ աւերանքի մէջ պատրաստել այնպիսի դպրոցք

ներկայ աւերանքի մէջ պատրաստել այնպիսի դպրոցք, որ {կարող} էին տիեզերական կրթութիւն տալ ազգի զաւակներին. սո

ին, այլ որպէս գոյն ձեր մարմնի, որ ոչինչ բան չէր {կարող} քերել հանել ձեր վերայից: Ամենայն ուսումն եւ

պրոցների հիմնարկութիւնք: Բայց այս րոպէիս ի՛նչպէս {կարող} են հիմնուիլ այդ դպրոցքը, մինչ ո՛չ արծաթագլուխ կա

րս մտանելը։ Բայց առանց այդ ճանապարհորդութեան եւս {կարող} ենք մեր ներկայ խնդիրը լուծանել, այսինքն՝ իմանալ

թիւնը: Բայց արի տես, որ, մեծի քամակից գնալով, {կարող} ենք եւ փոքրը կորուստնել: Ո՛վ է մեզանից ճանապարհ

ենք այսպիսի թղթակիցների վերայ եւ, եթէ կամենան, {կարող} են ծածկած մնալ հասարակութենից՝ երեւելով բոլորովի

բարոյական եւ նիւթական դարաւոր աւերանքից յետոյ չէր {կարող} իսկոյն հասկանալ ազգութիւնը եւ պտղաբեր շինել նորան

ազգին նախ եւ յառաջ, որ յետոյ ազգի ուսումնականքը {կարող} լինէին ազգային պատմութիւն գրելու ձեռք զարկել:

Սոցա պաշտօնը պատմութեան մէջ այն է, որ շատ անգամ {կարող} են վկայ լինել ժամանակագրութեան մի երեւելի անցքի,

այժմ եղած է եւ ինչ որ մի օտար եւրոպացի գրել է կամ {կարող} էր գրել, ըստ որում, չկային պարզ եւ նոր աղբիւրք

Լուռ մնալ մի այլ հարկաւոր բանի մասին եւս չենք {կարող}: Մեր ազգի ուսումնականներին յայտնի է, որ մեր դպր

կործանուեցան եւ այն գեղեցիկ արձանները, որ այսօր {կարող} էին հասկացնել մեզ Հայոց ազգի եղած ճարտարագիտութեա

ամ թէ ուրիշ այնպիսի բաներ, որ գալոց օրերում լոյս {կարող} էին տալ պատմութեան. մի՞թէ չէ կարելի մտածել, որ

կացուցանել նորան մեր ազգի անդամներին, որոնց չեմ {կարող} ամեն մինին առանձին առանձին նամակ գրել, թող որ շա

արեկամից նորա այս գովելի գաղափարի մասին, եւ չենք {կարող} չուրախանալ ` Հայ մարդու բերանից լսելով այսպիսի խօ

մից, տալիս է մեզ հետեւեալ լուրը, որի մասին չենք {կարող} զանց առնել: " Պարոն Յովհաննէս Տէր-Գաբրիէլեան

ն համարելով մեզ հրատարակել այս իրողութիւնը՝ չենք {կարող} չյաւելացնել, որ այս կայսերական պարգեւը եւ հաճութ

ի լինէինք՝ պատասխանելով նորա գրուածին։ Բայց մեք {կարող} չէինք յարգել մի մարդ, որ պարսաւ էր գրում փոխանակ

պով բերած դրած չէ հանդիսի մէջ, որ հասարակութիւնը {կարող} լինէր բան հասկանալ եւ չհաւատալ այնուհետեւ չար լեզ

ւի բերան բանալ. խոստովանիմ եւ հաւատամ: Չենք {կարող} ուրանալ, որ այդ գրուածը հաւանելի էր եղել մի թեթե

ւմս եւ պիտի համարենք ապագայում, ըստ որում, չենք {կարող} մեր անձը չանարգել՝ թոյլ տալով մեզ ընդունել այդպի

որոսեան Բաբկենեանց"։ Պ. Բաբկենեանցի նամակը {կարող} է մի փոքր ճաշակ տալ մեր ընթերցողներին, թէ ո՛րպիս

կեղեցու եւ ազգի համար կենդանի նահատակը, երբեւիցէ {կարող} էր իւր անձնականը գերադաս համարել եկեղեցական օգուտ

կուեցան օգնականներից եւ պաշտպաններից, որ միմիայն {կարող} էին պաշտպանել նորանց կրակապաշտ պարսկի նեղութեններ

ոց պատմութեան մէջ Պ. Խուդաբաշեւը ոչ մի տեղում չէ {կարող} ցոյց տալ մեզ, որ Հայերը իւրեանց կրօնը կամ դաւանո

նխախտ պահելով իւրեանց կրօնը եւ դաւանութիւնը, չեն {կարող} ընդունել կայսրի առաջարկութիւնը: Այս բանի մանրամա

վ եւ կամիք, բայց մեք ընդունել այսպիսի բաներ չենք {կարող}: Այս բոլորը հրատարակում ենք անարգ զրպարտութիւնք

աջեւ սեւացնում է Ներսէս Շնորհալին, գիտութիւնը չէ {կարող} ընդունել: Այդ դեռ ապացոյց չէ, եթէ ոչ մի տեղում

աներով եւ միշտ պիտի պարապին այն չափով, ինչ չափով {կարող} է մի փոքրիկ հասարակութիւն գործակատար գտանուիլ: Մ

չորս խնդիրների մասին, որ եղած էին մեզանից՝ չենք {կարող} չյայտնել մեր ցաւը այն պատճառով, որ չենք կարող այ

նք կարող չյայտնել մեր ցաւը այն պատճառով, որ չենք {կարող} այս անգամս ուրիշ բաների վերայ խօսել, ըստ որում,

ունի՝ դէպի յառաջ: Յառա՜ջ... Այնտեղ միայն {կարող} ենք հանդիպել մեր ազգի կենսանորոգ եւ որոտընդոստ յա

նական անձնազոհութիւնը, ո՛ր խղճմտանքն է, որ հաշտ {կարող} է մնալ Հարաւային Ամերիկայի ` մինչեւ այժմ բռնած ըն

ան: " Այս ի՛նչ բաբելոնեան խառնակութիւն է, - {կարող} է մտածել մի մարդ: - Անգլիան՝ այն ազատ երկիրը, ո

լիան՝ այն ազատ երկիրը, որի եւ պսակեալ գլուխը չէ {կարող} ժխտել վերջին սոսկականին, նորա անձնաւոր ազատութիւ

ած է... Ամերիկան պատերազմ ունի իւր մէջ, չէ {կարող} բամբակ տալ Անգլիային, նորա բամբակեղէն ապրանքի գո

այն գործաւորը դարձած իւր չքաւոր ընտանեաց մէջ, չէ {կարող} եւ այն մի քանի շիլլինգը ճարել ընտանիքը ապրեցնելու

դադարեցաւ գնելուց, սորանից աւելի ինչ հասարակ բան {կարող} է լինել: Բայց եկէք նայենք այս հասարակ բանի հետեւ

Բողոք բողոքի քամակից, որի՞ ընդդէմ, ո՛վ ինչ {կարող} է առնել: Ժողովքներով վճռուեցաւ, որ իւրաքանչիւր

կան ազնուականութիւն: Այն ժամանակ միայն ստուգապէս {կարող} ենք ասել, թէ Անգլիան հարուստ է, երբ այն միլիոնն

նիւթական կարողութեան նշմարանք: Ի՛նչ աղբիւրներից {կարող} է հանել հասարակ ժողովուրդը իւր, չասենք հարստութի

ոքրագոյն մասը, որ չէ պարապում երկրագործութեամբ, {կարող} է հաւաստի լինել, որ հազիւ պիտի կարողանայ մշակել

քրագոյն մասը, որ բաղկանում է վաճառականներից, չէ {կարող} անգործ մնալ, քանի որ մեծագոյն մասի արդիւնքը սպաս

այդ փոքրագոյն մասից ամենափոքրագոյն մի մասը միայն {կարող} է ենթարկուիլ առօրեայ եւ անցողական նեղութեան, քան

տիրոջ: Հասարակ ժողովուրդը, հող չունենալով, չէ {կարող} երկրագործութեամբ պարապիլ. այն միլիոնները, որ բն

թէեւ՝ վարձու: Ազնուականը այսօր, եթէ կամենայ, {կարող} է ասել ֆերմերին. " Այսչափ ժամանակ գործեցիր եւ մշ

ուցիր այսքան վարձ, շնորհակալ եմ, այսուհետեւ չեմ {կարող} իմ հողը տալ քեզ. ինձ հարկաւոր է։ Մի ուրիշ տեղ ճ

Սորանից աւելի կոպիտ եւ խոշոր հեգնութիւն մեք չենք {կարող} երեւակայել: Հասարակ ժողովուրդը դառնում է իւր բնա

: Խոստանում եմ ձեզ, որ դուք յաւիտեանս յաւիտենից {կարող} էք մշակել եւ գործել ձեր բաժին ընկած հողը, առանց

յսպիսի գործունեայ մարդ, այսպիսի առաջարկութեամբ, {կարող} է հազարաւոր կամաւոր զինուորք գտնել Անգլիոյ մէջ,

առելու կամ գրաւ դնելու իրաւունք չունենալը բնաւ չէ {կարող} վշտացնել նորան կամ յետ կացնել գործից, եթէ կերպար

րդիկ վարձելով մշակել տալու, այդպիսի դիպուածում, {կարող} ես վարձու տալ եւ այդ կերպով օգուտ քաղել քո հողից

թեան եւ թշուառութեան սկզբունքը կ'ընդունուի: {Կարող} է պատահել, որ ոմանք մարդիկ, կա՛մ ժառանգաբար, կ

գերդաստանք, դառն աղքատութեան հետ պատերազմելով, {կարող} են սովամահ կորսուիլ: Հարո՞ւստ է ֆրանսիական ժողով

այժմ չե՞ս հասկցել, որ աշխարհը լուսաւորել է եւ չէ {կարող} այլեւս բռնութեան տանել... - Մի՛ բարկանար,

օդի մէջ: - Այդ ի՛նչ խօսք է, աշխարհը ինչպէս {կարող} է կառավարուիլ, եթէ չլինի նիւթի եւ աշխատութեան փո

խադարձ հատուցում: - Բայց ես մտածում եմ, որ {կարող} է, եւ մանաւանդ երջանիկ, եթէ աշխատութիւնը բռնադա

, արմատացել են նորա ոսկերքի մէջ, շատ անգամ, չէ {կարող} հաշտ աչքով նայել ազատ հրապարակախօսութեան երեսին:

ստորագրութեամբ գրած են գաւառական ատենին, թէ չեն {կարող} եւ չպիտի ներգործեն 1861 փետրուար 19 հրովարտակի հա

Ազատութիւնը ըստ ինքեան լոկ խօսք է եւ իրողապէս չէ {կարող} մարմնանալ՝ առանց տնտեսական խնդրի լուծուելուն: Ո

ազատ կառավարութիւն, ոչ մի ազատ օրէնսդրութիւն չէ {կարող} փրկել մարդը ստրկութենից, մինչեւ որ այդ մարդը հող

թը չէ մնում տէրութեանց եւ հասարակութեան մօտ եւ չէ {կարող} մնալ, քանի որ տէրութեանց ծախքերը, օրըստօրէ բարձ

ից տասն տարի առաջ հարիւր ոսկի ունենալով, հանգիստ {կարող} էր ապրիլ մի տարի, այժմ նոյն մարդը երկու հարիւր ո

րը չկամի տալ յիսունի եւ պահանջում է հարիւր։ Ի՛նչ {կարող} ես ասել: " Եթէ դու չտաս հարիւր, ուրիշ տուող կայ

Այժմ, այն նզովից արմատ կօշկակարը ասում է, թէ չէ {կարող} մի ոսկուց պակաս կարել: Խօսելիք ունի՞ս։ Եթէ չվճա

հասարակ ժողովուրդը չունի այն բանը, որ փոխանակել {կարող} էր դրամի հետ, ուրեմն եւ դրամի շրջանառութիւնը դար

, դրամի հետ փոխուելու նիւթերը առատանան, դրամը չէ {կարող} կենտրոնանալ զանազան ձեռքերում, հասարակ ժողովուրդ

երում, ուր հասարակ ժողովուրդը հող չունի, ուր չէ {կարող} երկրագործութեամբ ապրիլ, նա կենդրոնանում է քաղաքն

աշխատութեան վարձով, մինչ եւ այն ամեն ժամանակ չէ {կարող} գտանել, կարելի՞ է հարստութիւն, հնարաւո՞ր է ապրո

ից չէ պիտոյ դուրս գանք այս անգամ: Ամէն մարդ {կարող} է վկայել, որ 1860-ին աւելի լաւ էր Թիւրքիայի դրամ

րքիոյ ղուրուշների երեսն ի վեր եւ երկու երեք անգամ {կարող} են բարձրացնել իւրեանց ոսկիների գինը: Մեղքը Մօհամ

ւթիւնը: Այո՛, ոսկին, իբրեւ մի ազնիւ մետալ, չէ {կարող} մնալ մի այնպիսի խառնակ տեղում. նա բարձրանում է:

իւս օր պիտի հանդիպի երես առ երես: Ի՛նչ հնար {կարող} է գործ դնել հասարակութիւնը այդ վտանգից ազատուելու

Նա ինքը եւս աղքատ է եւ ոչինչ ունի, ինչպէս ուրեմն {կարող} է օգնել ուրիշին: Խնդիրը նոյնիսկ այնտեղ է,

ակելու: Նա աղքատ է, բայց այդ աղքատութիւնը միայն {կարող} է լարել նորա ջլերը, նորա գործունէութիւնը, աղքատ

ջլերը, նորա գործունէութիւնը, աղքատութիւնը միայն {կարող} է սթափեցնել նորան իւր թմրութենից, որպէսզի նշմարէ

փոխելու, նորա աղքատ լինելը, միեւնոյն ժամանակ, {կարող} է լինել նորա փրկութիւնը: Պօլսի մէջ, նորա շ

անմեղ հայեացքը, որ առանց ձայնի, առանց խօսելու, {կարող} են ամոքել ճակատագրի դառնութիւնը, եւ այս բոլորը ա

- Լաց, պանդուխտ, բնական զգացողութեամբ չես {կարող} լաց չլինել, բայց ոչ ոք մեղաւոր չէ, բացի քո հօրի

մ սիրտ, մի մարդկային կենդանի զգացողութիւն, ինքը {կարող} է զգալ մնացածը, իսկ չորաբեկ եւ քարացած սրտերի հա

Հիմնական եւ խելացի հնարը փրկութեան ուրիշ բան չէ {կարող} լինել, եթէ ոչ դառնալ իւր նախկին կացութիւնը: Հող

իւր նախկին կացութիւնը: Հողը եւ երկրագործութիւնը {կարող} է նորան փրկել: - Ուրեմն բոլոր ազգը երթայ եր

եւ ուր շերամադարմանութիւնը եւ մետաքսագործութիւնը {կարող} են ծաղկիլ ու բարգաւաճիլ: Այս անուանուած բեր

ապում էր այն նուիրական գործով: Ո՞ւր արդեօք {կարող} են անվաճառ մնալ եւ վնաս տալ երկրագործին բամբակը,

կը, մետաքսը, շաքարը, ցորենը եւ այլն: Մեք չենք {կարող} թոյլ տալ, թէ Հայոց ազգը չգիտէ այս: Բայց միանգամ

տ չունի որեւիցէ վերաբերութիւն: Այն ժամանակ միայն {կարող} է երեւել ազգային վաճառականութիւնը, երբ նա, գլխա

եր, բայց եթէ հիմքը ոյժ չունի, շինուածքը ի՞նչպէս {կարող} է կանգուն մնալ: Հարկաւոր է հիմքը նորոգել,

տացուածքը ազգի օգտին, բայց հինգ, տասն ոյժը ի՞նչ {կարող} է օգնել, ի՞նչպէս կարող է դէմ դնել միլիոնաւոր ժող

այց հինգ, տասն ոյժը ի՞նչ կարող է օգնել, ի՞նչպէս {կարող} է դէմ դնել միլիոնաւոր ժողովրդի կարօտութեան: Եւ մ

մ դնել միլիոնաւոր ժողովրդի կարօտութեան: Եւ մի՞թէ {կարող} է արտաքին հոգաբարձութիւնը լուսաւորել եւ կրթել մի

նանի կամ ի՞նչպէս սնուցանէ իւր ընտանիքը, որպէս թէ {կարող} էր մտածել լուսի կամ խաւարի վերայ: Մեք չենք

ում: Ստրկութեան մէջ, աղքատութեան մէջ չկայ եւ չէ {կարող} լինել լուսաւորութիւն: Թողունք այս. մտահայե

, զիարդ եւ իցէ, պիտի կարողանար ապահովել: Նա չէ {կարող} աւելի ցանել, որովհետեւ ոյժ չունի, եւ եթէ ունենա

տի լինի ոչինչ գործունէութիւն, երկրագործի ապրանքը {կարող} էր մնալ նորա ձեռքում, որովհետեւ չկայ այդ ապրանքի

եւ փոխանակ պատահարների ձեռքում խաղալիք դառնալու, {կարող} է ամենայն վստահութեամբ հում նիւթեր առնուլ հայ երկ

րէն: Կարողութեան տէր մարդը, նոյն այս ճանապարհով {կարող} է աճեցնել իւր գումարը: Եւ եթէ չկամի նա ապրանքը պ

իւնը կը մտնէ ազգի մէջ, այս ճանապարհով միայն ազգը {կարող} է բարւոքել իւր տնտեսական վիճակը, այս ճանապարհով

ափից աւելի (թէեւ ունենար աւելի դրամական ոյժ) չէ {կարող} ապրանք բերել Եւրոպայից, որովհետեւ սովորական չափո

առնու եւ այնպէս վճարէ. չվճարել իւր ժամանակին չէ {կարող}, առանց գործերը դադարեցնելու: Բայց այն տոկոսը,

րիւրին մի քանի տասանորդ: Միւս վաճառականը ի՛նչպէս {կարող} է պահել նոյն ապրանքի նախկին արժէքը. իջեցնում է ե

նի, կախւում է նոցանից, թէ մի անյաջող վայրկենում {կարող} են նոքա ճմլել նորան: Բայց, չնայելով այս բոլորի

կների տէր, որոնց դարմանելու համար ոչ մի պարոն չէ {կարող} տալ նորան բաւական վարձ, թողունք եւ այս, ի՞նչպէս

մարդու առաջարկեալ ծառայութիւնը պարոնների համար չէ {կարող} լինել մի հրապուրիչ բան: Մեզ կարող են ասել,

համար չէ կարող լինել մի հրապուրիչ բան: Մեզ {կարող} են ասել, թէ մեք նկարագրում ենք այս կացութենների

ան խաբէութիւն՝ illusion optique! Բացառութիւնը չէ {կարող} իբրեւ օրէնք քննուիլ, ուրեմն եւ չէ կարող օրինակ դ

թիւնը չէ կարող իբրեւ օրէնք քննուիլ, ուրեմն եւ չէ {կարող} օրինակ դառնալ ընդհանուրին: Այսօր ամեն մարդ

ական դառնալ, նա հաւատում է, թէ վաճառականութիւնը {կարող} է նորան փրկել, բայց չկամի մտածել, թէ ունէ՞ր արդ

ուխը, երբ ազգը դիմէ դէպի բնութիւնը, որ ոչ միայն {կարող} է փրկել եւ ազատել ազգը աղքատութենից, այլեւ մեծ զ

անառութիւնը: Եւ միայն հում բերքերը չեն, որ {կարող} են գրաւել հայ վաճառականի գործունէութիւնը. այդ բե

: Նոյն այն գործարանքը, նոյն այն մեքենաները, որ {կարող} են ներգործել Եւրոպայի մէջ, ծանր պայմանների տակ,

են ներգործել Եւրոպայի մէջ, ծանր պայմանների տակ, {կարող} են ներգործել եւ Ասիոյ մէջ, ուր կեանքի պիտոյքը,

իւնը եւ այլ բնական հանգամանքները աւելի դիւրութիւն {կարող} են տալ այսպիսի ձեռնարկութեանց: Շատ մեքենայք

քերից, նոյնը՝ աւելի արժան եւ նոյն որակութեամբ, {կարող} է պատրաստուիլ Ասիոյ մէջ: Աշխարհագրական անուանակո

կ Ասիան՝ Ասիա ու յետ է մնացել: Այո՛, կլիմաները {կարող} են շատ բան պատճառել, բայց Եւրոպայի եւ փոքր Ասիոյ

ում այն, ինչ որ առանց աշխատութեան բնութիւնը ինքը {կարող} է մեզ տալ Ասիայում, եթէ միայն լինի մեր մէջ ստանա

ք այն բերքերը, որ ո՛չ արուեստը եւ ո՛չ գիտութիւնը {կարող} են յառաջ բերել Եւրոպիոյ մէջ, եւ որ այնպէս առատօր

ւմ է վաղօրօք օգուտ քաղել իւրեանց դրութենից: {Կարող} են, դարձեալ, դիմադրել, որ եթէ մեր հայեացքով,

ջ չէ կարելի մերժել, թէեւ բանականութիւնը երբեք չէ {կարող} արդարացնել նորան: Մարդը մինչեւ այժմ չէ հասել այն

գլուխ կեանքի եւ գոյութեան: Ազգութիւնը միայն {կարող} է պատասխանել սորան: Ազգութիւնը է ազգի անձնա

ունում է նիւթեր, դուրս է տալիս նիւթեր եւ քանի որ {կարող} է շարժիլ եւ այս գործողութիւնը կատարել, նա ունի ի

ոյժերի մէջ ընկնում է հաւասարակշիռը, երբ էակը չէ {կարող} իւր ոյժով դէմ դնել արտաքին ազդեցութեանց, նա չէ կ

ղ իւր ոյժով դէմ դնել արտաքին ազդեցութեանց, նա չէ {կարող} պահպանել իւր անձը եւ այն րոպէին մեռնում է: Արտաք

աշխարհագրական անուն է"։ Պարզամիտ մարդիկ {կարող} են հաւատալ այս կամ այն կառավարութեան... կարող են

իկ կարող են հաւատալ այս կամ այն կառավարութեան... {կարող} են հաւատալ, որ եթէ յիրաւի՛, Լեհաստանը արժանի լի

մի սուտ փաստ ունէին իւրեանց ձեռքում, որ այսօր չէ {կարող} արդարանալ եւ մարդկային բանականութեան դիմանալ: Ի՛

ւելի փրկարար է: Աւետարանից, թերեւս, ազատութիւն {կարող} է ծագել, իսկ Կուրանից՝ եւ այդ երկիւղը չկայ:

ծ մարդերի համար ազգութիւնն է նոցա միակ դրօշը, որ {կարող} է բացուիլ բռնակալութեան ընդդէմ: " Ազգութիւնն է մ

լուսաւոր բռնակալութեան, եթէ միայն բռնակալութիւնը {կարող} է լուսաւորուիլ, կամ լուսաւորուելուց յետոյ՝ յարա

ենայնի ժամանակը կը մաշէ նորան, որովհետեւ մի կիրք {կարող} է տեղի տալ միւս կիրքերի, որ հանգամանքը կարող են

իրք կարող է տեղի տալ միւս կիրքերի, որ հանգամանքը {կարող} են ծնուցանել: Ազգութիւնը հարկաւոր է եւ օգտակար ա

այժմ փոքր ի շատէ քարոզուել է Հայոց ազգի մէջ, չէ {կարող} պատասխանել սորան: Եւ այս է պատճառը, որ ծանր է ա

ատիկոսութիւն, եւ այդ տեսակ քարոզութիւնը երբէք չի {կարող} արմատ արձակել մի ժողովուրդի մէջ, որ վերացականից

եւ նա, որ ընթացակից չէ նորան, յետ է մնում: Մեք {կարող} ենք բռնել ժամանակի այն ակնթարթը միայն, որ անցնու

է այլեւս: Նա, իբրեւ օրինակ միայն, իբրեւ խրատ, {կարող} է երեւել մեզ հեռուից. ներկայ կեանքը նորա հետ վեր

վ Եգիպտոս դարձող Իսրայէլը, միայն մի կոյր հաւատով {կարող} էր հետեւել Մովսիսին, դէպի կաթն եւ մեղր բղխող երկ

եցանք միայն այն խնդրի վերայ, քանզի նորանով միայն {կարող} է պահպանել մարդը իւր նիւթական գոյութիւնը: Բ

արակաց ազգի մակերեւոյթից, բոլոր նորա սերունդը չէ {կարող} մնալ այն բարձրութեան մէջ: Կանուխ, թէ ուշ նա պիտ

թիւնը, այնտեղ մի ընկերութեան անդամ ուրիշ կերպ չէ {կարող} հարստանալ, եթէ ոչ նոյն ընկերութեան միւս անդամներ

ոսկու վերայ է, երբ մեր ձեռքում չկայ մի ոյժ, որ {կարող} լինէր մեր, քսանից դուրս եղած արծաթը ներս բերել մ

ան, ենթակայ են այս օրէնքին եւ այս հաշուին: {Կարող} են ասել, որ եթէ մարդը եւ նորա կեանքը դրուի ճիշտ

առակն ենք կարծում: Բնութեան պարզութեան մէջ միայն {կարող} է փայլիլ մարդու բանաստեղծական գոյնը, եւ ճիշդ մաթ

ելով մարդկային ընկերութիւնը դէպի համերաշխութիւն, {կարող} է ազատել նորան մեքենայ դառնալուց: Մարդը ստուգապէ

կամ ո՛վ գիտէ, դեռեւս ինչ ութիւն: Մեք չենք {կարող} նոցանից ամեն մինին պատասխան տալ. ո՛չ թէ ասելիք չ

դրել է նորան այն կէտի վերայ, որ նա եւ յղանալ չէ {կարող} այդ յանցանքները: Երբ յանցանքը յղանում է մարդը,

ռոյ յանապատի ", այս հին խելքերն ենք ասում, չէին {կարող} եւ չէ պիտոյ պատճառ եւ հիմն լինէին մի այսպիսի գործ

ր եւ սխալ կարծիք ունենալը: Այն մարդը՛ միայն {կարող} է նախապաշարեալ հայեացք ունենալ թատրոնականաց վերայ

ղմից տրտմելով այս բոլորի վերայ, միւս կողմից չենք {կարող} սանձ դնել մեր ուրախութեան, տեսանելով հայկական դե

եւ թարգմանութեան վերայ: Ոչ ամենայն թատրերգ, որ {կարող} է երեւիլ որեւիցէ եւրոպական քաղաքներում, յարմար է

մենայն եւրոպական դարձուած հում հում թարգմանուելով {կարող} է հայանալ: Հայոց ազգի ընտանեկան կեանքը խեղճ

ւն դարձնեն եւ աշխատին վերցնել այն բաները եւս, որ {կարող} էին կամ առիթ լինել որեւէ անկարգութեան, կամ վայրա

ացականի քամակից, ըստ որում հոգին առանց մարմնի չէ {կարող} գործ կատարել նիւթական աշխարհումս: Այս ողորմելի դ

ստացել էր Նախիջեւանը իւր պատգամաւորի ձեռքով, ապա {կարող} է անմիջապէս Տագանրոգու քաղաքապետի, Նոր Ռուսսիայի

ծաթագլխի մասին, որ բաւական մեծ զօրութիւն է եւ որ {կարող} է ոչ թէ միայն Նախիջեւանի, այլեւ ուրիշ շատ քաղաքն

մատնելով, Որին մարդը, հաւատա՛, Տոկալ բնա՛ւ չի {կարող} "։ Ադամը խիստ հեգնում է Սերովբէին եւ ասում, Եւ

ք: Հոգեւորք մեր անկիրթ եւ վայրենի, հազիւ ուրեմն {կարող} գրել եւ ընթեռնուլ, շատ ա՛յն է՝ առանց զընթերցեալ

։ Գոված իմ կեանք, իմ ազնիւ կեանք, Չեմ {կարող} քեզ ուրանալ, Ինչպէս շատերն ուրացել են,

ւմ, Նա սկսաւ այս խօսել։ " Մարդը {կարող} է մտածել, " Դատել, կշռել եւ չափել, "

եւ Կրէտէից Նա երկու... բերել էր։ Ո՞վ {կարող} է սահման դնել Կեանքի այս երջանկութեան,

կի ճառագայթքը, զուարճացաւ քո հոգին. Էգուց {կարող} է նոյն շողը հանդիպել քո դիակին, Երբ պատանած

աշտումը Կը վազէ արագ, ինչպէս եղջերու, Ո՛չ ոք չէ {կարող} նորա հակառակ Ի զուր փորձ փորձել կամքը կոտրելու:

ան: Ով մեզանից չգիտէ, Չգնալ լաւ {կարող} է, Այդ այնպէս մի թոյլ մեղք է, Որ յա

ուսով: ՕՏԱՐԻ ԳԵՐԵԶՄԱՆԻ ՎՐԱՅ. Չեմ {կարող} այժմ խաղաղ նայել մեր թշուառ կրքին, Որին շատ

իտք ու բան, Քննել, տեսնել որչափ մեր խելքը {կարող} է մեզ տալ սահման: ՎԷՃ (Լերմոնտովից)

թէեւ դժուար էր, Զգուշացի՛ր, բազմամարդ ու {կարող} է Արեւելք"։ " Արեւելքից չեմ վախենում, - ա

ռաջնորդէ սպառն[աց]այտ զօրապետ ծերիկ Գալիս են {կարող} գնդերը զինչ յուզեալ հեղեղ Զարհուրելի- դանդա

ես իրաւ մայր քաղաքիս մի նշանաւոր փողոց, Բայց {կարող} ես յայտնի ասել, թէեւ չէիր շատ հինուց, Թէ դո

աւոր, Աղա զատայի հետը էնպէս խօսել չէր {կարող}: Ну, дорого я бы дал Знать сущность

նչ առնես.... Եւ թէպէտ ես այս րոպէիս {կարող} եմ, Բայց մի երկու խափանարար պատճառ կայ.

գել է, Փոյթ չէ. բայց ես ինձ չար առնել չեմ {կարող}, Մորթիր ինքդ... " Անխի՛ղճ. ինձ

Սիրով վառուած իմ վերայ, Շատ բան տեսնել {կարող} էր... Չտեսաւ. թէեւ էր ներկայ....

, Ազգի սէրը քաջալեր, Գնա՛, թէեւ չեմ {կարող} գալ, Բայց իմ հոգին քեզ ընկեր։

Ո՛հ... արտասուք ինձ խեղդում են, Այլ չեմ {կարող} բան խօսել: Չէ՛... թշուառ չէ Իտալիան,

Այվատեանին մեր շնորհակալութիւնը յայտնելով, չենք {կարող}, միեւնոյն ժամանակ, չյայտնել մեր առ ի սրտէ կարեկ

անխակալ կարծիք, ոչինչ սրբացուցած աւանդութիւն չէր {կարող} արգելք լինել մեզ: Աշխարհի պատահական կոչումներ

շխարհի պատահական կոչումները եւ պատուանունները չեն {կարող} օրէնքի եւ իրաւունքի առաջեւ միջնորմն լինել յանցանք

այդ մարդիկը քաջ գիտելով, որ արժանաւորութեամբ չեն {կարող} շահիլ ազգի համակրութիւնը, փորձ են փորձում բռնանա

վերայ. խոստովանում ենք մեր տկարութիւնը, որ չենք {կարող} բաժանուիլ երկրագունդի մակերեւոյթից: Պ. Չամու

զէնքը, մինչեւ մեզ հասանելը փշրուող է, ուստի եւ {կարող} միմիայն մեր հեգնական ժպիտը շարժելու. միւս կողմից

խօսում ենք պարզ, այնպէս, ինչպէս առանց կարմրելու {կարող} էինք մեր բանականութեան հաշիւ ու համար տալ մեր ասա

որ կարդալ չգիտէ. քահանայ ունինք, որ հայերէն չէ {կարող} խօսել: Ռեֆօրմ պահանջում ենք եկեղեցականների ձե

մ է պայծառ ճակատների վերայ, իսկ հայը եւ այսօր չէ {կարող} կատարելապէս դուրս հանել իւր ճակատը սեւ վերարկուի

նիստրի ձեռքով դատապարտուեցաւ: Պ. Այվազովսքին չէ {կարող} հակառակը պնդել, ըստ որում իւր սեփական ձեռնագրով

այ եւ ինքը յետոյ, կաթողիկոսական ստորագրութեամբ, {կարող} կը լինի դատապարտուածը որպէս արդարացած վերստին հրա

ը առնում ենք հրապարակով: Ընթերցող հասարակութեանը {կարող} է հաւատ ընծայել մեր խոստմունքին, մանաւանդ եթէ յի

ն ճանփով, ընդհանրապէս։ Եւ հազիւ թէ մեր ազգի մէջ {կարող} էր գոյանալ կամ շարունակուիլ մի այնպիսի օրագիր կամ

չդեռ այս կամ այն մասնաւոր նիւթի նուիրուած օրագիրը {կարող} է միայն աչքի տակ ունենալ մի փոքր հասարակութիւն,

ասացինք, թէ մասնաւոր խորհրդի նուիրուած օրագիր չէ {կարող} գոյանալ կամ շարունակուիլ մեր մէջ ներկայումս։ Մեն

րպով գրած բան. սորա ապացոյցը տեսնում ենք մենք եւ {կարող} ենք ցոյց տալ մեր ընդդիմախօսներին նաեւ նոցա անոճ ե

նպէս եւ ոչ այլապէս, նոյն իրաւունքով այժմեան հայը {կարող} է խօսել այսպէս եւ ոչ այլապէս։ Բռնադատել նոր լեզո

որ լեզուի օրէնքների եւ պայմանների վրայ, հազիւ թէ {կարող} էին իրենք իրենց կամ ուրիշին հաշիւ ու համար տալ,

նխտիր զանազան ձեւեր, որ ոչ մի կանոնաւոր լեզու չէ {կարող} տանել։ Չկայ մէկ տող, չկայ մէկ խօսք, որ " Հիւսի

ւմ ենք, որ չափը, գիտակցութեան արդիւնք լինելով, {կարող} է ուղղագործուել, եթէ անյաջող էր, մինչդեռ առանց

վ՝ անկարգ, անկանոն աղճատաբանութիւնքը երբէք չէին {կարող} հասցնել նոր լեզուի մշակութիւնը դէպի նորա ցանկալի

գոնէ նա միշտ աշխատել է այդ խորհրդով։ Եւ ոչ ոք չէ {կարող} ասել, թէ բոլորովին կորած է նորա աշխատութիւնը։ "

ակ վերանում են մինչեւ V դարը, բաչց ժողովուրդը չէ {կարող} նոյնպէս գնալ V դարը՝ մեր պատուելի XIX դարու հեղի

ուած վկայ է, ո՛չինչ։ Մարդկային մարմինը երբէք չէ {կարող} սնանուիլ այնպիսի կերակրից, որ ինչ յատկութեններով

ւմնական բաները հասարակ ժողովրդի համար չեն. նա չէ {կարող} տանել նոցա ճշդութեանը, նա չէ ուսել այդ առարկաներ

ի փոքր փոխուել է աշխարհը։ Ճշմարիտ է, եւ ո՛վ {կարող} էր ուրանալ, մեր Ազգի մէջ կան շատ եւ շատ անուսում

լուսավորության յուրաքանչյուր ճշմարիտ գնահատող չի {կարող} առանց համակրական ուշադրության լսել մարդկության հա

պարտական է խոսել ազգի բազմության հետ, ինչպես սա {կարող} էր հասկանալ, այսինքն այնպիսի ոճով, որ առավել մո

րհնությամբ լի ու առատ դարու քաղաքացի հայը ի՛նչպես {կարող} էր ամենեւին սառը մնալ, ի՛նչպես կարող էր փակել յո

այը ի՛նչպես կարող էր ամենեւին սառը մնալ, ի՛նչպես {կարող} էր փակել յուր աչքը եւ սիրտը, կամ թե ուրանալ յուր

մոտ նստած, միշտ ծարավի գտանվիլ: Ո՞ր հայը {կարող} է այսուհետեւ մտածել, թե նա հարազատ որդի է տասն ե

մտքի մեջ, որ ոչինչ բան ժամանակի կարգից դուրս չէ {կարող} երկար միջոց դիմանալ ժամանակի ուտող մաշող ատամների

ի ազգ առանց մտավոր եւ բարոյական լուսավորության չէ {կարող} պահպանել ո՛չ յուր լեզուն, ո՛չ յուր եկեղեցին եւ ո

անգիտութեամբ դէպի չարն է գործ դրել, որ շատ հեշտ {կարող} էր հալած իւղի տեղ ընդունուիլ, բարեխիղճ կրիտիկոսը

եւ առհասարակ այնպիսի բաներ, որ զգալի ազդեցութիւն {կարող} էին գործել ընթերցողների վերայ։ Հասարակութիւնը,

չար բաղդով այս րոպէիս այնտեղ ենք հասած, որ չենք {կարող}, առանց մեր խղճմտանքը արատաւորելու, ասել, թէ մե

այոց ազգի անդամքը իւրեանց բանականութեան բղխուածքը {կարող} են մասնաւորել միմեանց այն լեզուով, որով յառաջ է

է նա չունի բանալիք այդ փակած պահարանի համար եւ չէ {կարող} հասկանալ, թէ ի՞նչպէս էր իւրեանից յառաջ ազգի բանա

ի բանականութիւնը, եթէ նա մի հոգեւոր շինութիւն չէ {կարող} ստանալ նորանից, ի՞նչ յանցանք է ասել, թէ մատենագ

րայ լինելով, տարակոյս չկայ, որ ամենայն ընթերցող {կարող} էր քաղել նոցանից օգտաւէտ ուսումն եւ քաղցր, ազնիւ

նուկը, կամ թող ասել՝ Հայոց ազգը, ի՞նչ գրքի մէջ {կարող} էր տեսանել մի այդպիսի տեսակ տեսակ վայելքներով ճոխ

ոճով։ Եւ ո՞ր փոքր ի շատէ հասկացող ու զգացող Հայը {կարող} էր առանց հոգիանալու եւ ջերմանալու եւ սիրտը շարժու

ասածները։ Այժմ Հայոց մանուկը Ռուսաստանի մէջ {կարող} է առնուլ իւր ձեռքը մի գիրք եւ հոգեպէս զուարճանալ

ակով, ուստի գլխաւոր ներգործող անձին որակութիւնքը {կարող} են ազդել այդ կատարման ժամանակի վրայ. եւ ցաւում է

նակի ոգուն համեմատ, այստեղ անցածի խրատը հազիւ թէ {կարող} է արժէք ունենալ. Գրանովս[կին] խոստովանում է այս

փիլիսոփայոլթեան վրայ, որի ժամանակը անցած լինելով {կարող} է նայուել որպէս անցած կեանքի առաջացուցած արդիւնք

անձում է եւ բարեխառնում է նորա կիրքերը, որ նա չէ {կարող} այլեւս ատել, յափշտակութիւն յղանալ եւ այդ խորհրդո

ւնոյն ազգի փիլիսոփայութիւնը, նոյնիսկ իր համար չէ {կարող} ամէն ժամանակ ուղիղ լինել, որովհետեւ ժամանակն առա

որ ապրում ես հարիւր տարի Քանթից յետոյ, քեզ ի՛նչ {կարող} են օգնել Քանթը կամ Հեգելը, եթէ քո խուզարկութեանը

ի համար (որովհետեւ կաթողիկէ փիլիսոփայ չկայ եւ չէ {կարող} լինել, քանի որ ազգութիւնքը կան, քանի որ բնութիւ

, խոհեմ եւ բնական ճամփան, մարդասէր հնարներ, թէ {կարող} ես գտնել, որ մարդը տուն գտնէ, հաց ունենայ, մեր

թեան մէջ: Հազար փիլիսոփայութիւն - մէկ ստակ: {Կարող} են ասել, թէ փիլիսոփաների ճիգը եւ նպատակն էլ այն

խարհի հասկացողութեանը գումարը, այն ժամանակ միայն {կարող} եմ քեզ ասել, թէ ինչպէս բան է այդ նորը, բայց մին

որ կարո՛ղ է հարկադրել երկբայել, թէ այդ արուեստը {կարող} էր ազդեցութիւն ունենալ իր պաշտողների ճաշակի վրայ

ւ ֆրանսզների համբերութիւնը եթէ ապառաժ լինէր, չէր {կարող} դիմանալ որ չպատռէր: Նա էլ չէր յիշում Անգլիոյ քաշ

ան նոր շարժողութիւնը տարածուելով առաւել եւ առաւել {կարող} է ճամփից հանել ոչ միայն տէրութիւնը, այլեւ համակա

դակը է երկիւղը, թէ տէրութեան վերականգնեալ վիճակը {կարող} է խանգարուել, իսկ այդ կարծիքը աւանդելու եղանակի

ծ աւելի պարզ ձեւերը, գոնէ տեսական յարաբերութեամբ {կարող} են համարուել որպէս առաջադիմութիւն"։ Այս խօս

րծադրելի է: Հա, շատ ընտիր գաղափար, բայց որ չես {կարող} նորան մարմնացնել, չես կարող գործ դնել, օգուտը ի

աղափար, բայց որ չես կարող նորան մարմնացնել, չես {կարող} գործ դնել, օգուտը ինչ է: Բայց պէտք չէ մոռանալ,

մէջ ազատութեան մասին, եւ անգլիական մարդը իրաւամբ {կարող} է պարծենալ իր ազատութեամբ, մինչդեռ ուրիշները եւ

թիւնը միայն պրծացնում է գերմանացու շապիկը: Նա չէ {կարող} տանել կամ տեսնել երբեւիցէ կամ ուրեւիցէ " հանրապետ

հասարակ քաղաքագէտ եւ շատ հասարակ պուպլիցիստ չէին {կարող} առանց ամաչելու արտաբերել իրենց բերնից այն խօսքերը

յլ ցաւագարական եւ պատահական, որի օրէնքը երբեք չէ {կարող} դրուել մարդկային սովորական եւ ընկերական կեանքի վր

կեանքի առողջ վիճակը: Զինուորը միայն թշնամու հետ {կարող} է զարկուիլ, ուրիշ ոչինչ պէտք, ոչինչ յարաբերութի

չինչ պէտք, ոչինչ յարաբերութիւնք, ոչինչ վիճակ չէ {կարող} նորան պատահել: Իսկ մարդկային առողջ կեանքը իր լայ

բնիկ (նախագաղափարական (нормальный), երբեք չեն {կարող} միեւնոյն լարով լափուիլ, միեւնոյն ուղղութեամբ քայ

փարը մնայ անշարժ, բայց եւ այն ժամանակ տակաւին չէ {կարող} հասած լինել նորան, որովհետեւ գաղափարի եւ նորա մա

ը դադարելով կատարելագործուելու ձգտողութիւնից, չէ {կարող} այն վիճակում մնալ, ինչ վիճակի հասել էր, քանի որ

արութիւն եւ ազատ իրաւունքի բռնաբարութիւն: Եւ ո՛վ {կարող} է գործ դնել այղ հնարը: Եւ այն, որ անգլիացու աչք

իացու աչքում բնական է եւ բաների կարգում, ինչպէ՞ս {կարող} է ենթարկուել սրբագրութեան: Սորանից երեւում է դար

ачало), որ կայ Ռուսիոյ մէջ բայց ո՛վ գիտէ թէ երբ {կարող} են զարթել Անգլիոյ եւ Ֆրանսիոյ գրակխօսները: Իսկ մ

կալի աղքատութեան աղբիւրը, որ միմիայն Անգլիոյ մէջ {կարող} է ստանալ այնպիսի ահարկու կերպարանք: Հարկաւոր

էլ ընդդէմ է եւ Անգլիոյ մէջ ամէն փոփոխութիւն, որ {կարող} էր շատ թէ քիչ սասանեցնել կամ աւելի փոքր, կանգնեց

ափում է եւ նորա նեղսիրտ դիւանապետական ստամոքսը չէ {կարող} մարսել, ուստի եւ չէ հերիքանում միայն մի քանի թեր

տիրապետող համակարգութեան հակադիր մարդոց պատերազմը {կարող} էր լինել միայն աւելի վտանգաւոր պատճառ, արտոնութե

հաշտեցնել: Միմիայն կառավարութենական իշխանութեամբ {կարող} են յաջողակի իրագործուել իրաւանց եւ ազատութեան խել

` միմիայն դիմադրութիւն: Իսկ այդ սկզբունքները չեն {կարող} ցոյց տալ իրենց խորհուրդը եւ նշանակութիւնը իրենց բ

մանագլուխ չգիտէր բացի գիտութեան սահմանագլխից, նա {կարող} էր իրագործել իր հասարակաց հասկանալի լինելու ձգտող

աշխատութեան մասնատութեամբ (разделение труда) նա {կարող} էր շարժուել եւ լայնանալ մինչեւ անվախճանը, նորա բ

տութեան (двусмысленность) օգնութեամբ, նորա հետ {կարող} էին բարեկամանալ բոլորովին միմեանց ներհակ հասկացող

թեանց մարդիկ եւ նորա նշանակերպերի (формула) տակ {կարող} էին թաքնուել որչափ անկեղծ, նոյնչափ եւ նորա կեղծի

ն էութեան հասցնելուց"։ " Որ զփորձ առեալ է, {կարող} է փորձանաւորաց օգնական լինել " այս վարդապետութեան

ը կարողանար լաստ շինել, մինչեւ լաստ չշինէր, չէր {կարող} նաւակ շինել, մինչեւ նաւակ չշինէր, նաւ շինել եւ

ինել եւ վերջապէս մինչեւ նաւը չշինէր, շոգենաւ չէր {կարող} շինել: Թէ ուր է եղել այս փորձը, այսինքն որտեղ ե

շոգենաւին հասնելու համար կոտրած ծառից սկսել, այլ {կարող} է ուղղակի շոգենաւին ձեռք զարկել: Մարդը, որ առաջ

, ետքը ֆոսֆորեան լուցկիք եւն, այսօր այս վերջինը {կարող} է ուղղակի ժառանգութիւն լինել այն վայրենուն, որ տ

ն աստիճանին, մի ուրիշ ազգ, որ խեղճ վիճակում է, {կարող} է հասնել այդ աստիճանին, առանց այնքան ժամանակ եւ

. այն հինգ տմարդի ոգիների չարեացակամութիւնը ի՛նչ {կարող} էր վնասել մեզ: Գտանուեցան մասնաւորապէս բար

աւատը եւ հանդես հանէ մեր հոգու արիութիւնը: Միթէ՞ {կարող} էինք մոռանալ, որ նա կարկառեց մեզ իւր հզօր բազուկ

ը անասելի է: Ես քեզ ո՞րը պատմեմ: Այս բոլորը դու {կարող} ես լիովին ընթեռնուլ աշխարհի պատմութեան մէջ: Այժմ

բանը ծանր ընթաց է, ինքն եւս սորանից յարմար միջոց {կարող} չէր գտանել իւր ցանկացածը յառաջ տանելու: Ատեան կո

այսքան միայն խօսեց. Ես չգիտէի, թէ կարդինալն եւս {կարող} էր սուտ խօսել, եւ իսկոյն հրաժարուեցաւ իւր պաշտօն

ատ մարդ է. նորա դռանը ո՛չ մի մուրիկ հացի երես չէ {կարող} տեսանել (նորա մանուկներն եւս շատ անգամ քաղցած են

անգամ քաղցած են քնում). նորա երեսից ո՛չ մի մարդ {կարող} չէ հիւր գնալ կարդինալի մօտ, թէեւ նորա շատ մերձաւ

, եւ տաս փոքր-ինչ մի ըստ միոջէ տեղեկութիւնը, որ {կարող} էին համոզել ինձ հաւատ ընծայել քո ասածներին, եւ դ

ից, ժողովուում էին ճշմարտութեան դրօշի տակ: Նոքա {կարող} չէին երբեք լռել այն ճշմարտութիւնը, որ մերկապարան

գատարքը չլինէին, նոր վերակացուն, կարծու՞մ ես թէ {կարող} էր այնքան կեանք ունենալ գործարանումը, ինչքան ուն

մ էր այսպէս. հո՞ մեռաւ պապը, այսուհետեւ հո՞ չէ՛ {կարող} ոչինչ առնել այսուհետեւ հո՞ կը խօսեմ նորա վերայ հա

կայացուցին ծառայողներին, կարծելով, որ նորան եւս {կարող} են ծառայեցնել իւրեանց նպատակին, յետոյ մեծամեծ տհ

նգարած բանը Անգլիու քաջահմուտ ճարտարապետն եւս չէր {կարող} ուղղել: Կարդինալի ասութեամբ պէտք է, որ սա շատ ե

տճառով, անհասկանալի բան է: Ասես թէ ո՛չ, սա չէր {կարող} ոչ առաջինի եւ ոչ երկրորդի պաշտօն լցուցանել: Սա ն

ձը: Եթէ նոքա կամեցած լինէին հայրենիքին ծառայել, {կարող} էին իւրեանց ջերմեռանդութիւնը ուրիշ բաներով յայտնե

անմեղութեան վերայ: Արդարամի՞տ մարդ, դու ինչպէ՞ս {կարող} էիր քո արդարամտութեամբ դոցայ հետ վարուել, որոնց

ադասելիք. որովհետեւ Քրիստոսի տնօրէնութիւնքը չե՛ն {կարող} ընդունուիլ առանց կախարդութեան եւ դեւերի գոյութիւն

րայ նովին եւ բժշկեցայց " ասելով: Այժմ միայն {կարող} եղանք կատարելապէս հասկանալ Ջալալեան Սարգիս եպիսկո

այս այսպէս էր լինում, թո՛ղ քննողը հասկանայ, եթէ {կարող} է. ապա թէ ո՛չ, թող լռէ՛։ Արդ, դո՛ւ, Տէ՛ր

ւատներից, չասե՛նք՝ քրիստոնեաներից, իր մտքի մէջ {կարող} է այդպիսի բան խորհել, թող թէ եւ մի ուրիշի մօտ բե

նալի մարդու՝ Եղիայի գովութիւնը ո՛վ արդեօք բերնով {կարող} է պատմել, որ մարմնի մէջ եղած ժամանակ անմարմիններ

մե՛ղք չէ ասել, ո՞ր արհամարհոտ եւ ամբարիշտ հոգին {կարող} է մտքից անցնել։ Իսկ ով որ ճանաչէ իր յանցանքը եւ

։ Իսկ ով որ ճանաչէ իր յանցանքը եւ զարհուրած սրտով {կարող} լինի զղջալ շտապել իսկոյն թողութիւն կը ստանայ։ Բա

թէ մի մարդ երկա՛ր եւ ջե՛րմ սիրով կարդայ, անվնա՛ս {կարող} է լինել եւ հեշտ ազատուիլ չար աղեղնաւորների կրակ թ

ծախքս, վատ վաճառականութեամբ, թեթեւ բանի հետ չեմ {կարող} փոխել, եւ ո՛չ մի հոգեւոր եւ յաւիտենական գանձ անպ

, իմ վրայ նեղացնել էին աշխատում, թէ մի մանուկ չէ {կարող} վանքի հոգաբարձութիւն անել։ Եւ իմ համար մի հրեշտա

ձաթի խորհրդոյն եւ չհանգուցանէր 'ի ծերութիւնս. եւ {կարող} լինէի առ նմա գո՛նեայ սուղ ինչ ժամանակ մնալ, թէպէ

գործողութեանց մէջ էլ կան բաներ, որոնց բնա՛ւ չենք {կարող} համաձայնիլ. այս պատճառով, երբ թարգմանեցինք այս

լ եւ անհետացնել յաւիտեանս յաւիտենից ամեն բան, որ {կարող} էր յիշեցնել կռապաշտութիւնը, այդ ապացուցի կարօտ խ

դէ՛ն ապացուցեալ ճշմարտութիւն է։ Բայց սակայն չենք {կարող} ասել, թէ բո՛ւն Ս. Լուսաւորչի օրով է եղել այդ ան

ոյլ տալ, թէ այսօրուայ Կաթողիկէ Էջմիածինը թողած, {կարող} էր այդ ժողովը գումարուիլ մի այլ եկեղեցում։ Ամենի

ստանի կռապաշտութեամբ կոշտացած հողը։ Մենք չենք {կարող} թոյլ տալ, որ այդ ժողովը եղած լինէր մի այլ եկեղեց

բգէն կաթողիկոսը, ինքն Դուին նստելով, ժողովը չէր {կարող} ուրիշ մտքով գումարել Վաղարշապատ, եթէ ոչ Ս. Լուս

րուայ Ս. Կաթողիկէ Էջմիածինը, ի՞նչ ուրիշ եկեղեցի {կարող} էր լինել Վաղարշապատում, որի համար Յովհաննէս կաթո

օրուայ Ս. Էջմիածնի գմբէթը լինելը, ամեն հարցնողի {կարող} է պատմել Էջմիածնի նաեւ վերջին մոնթը։ Աւելորդ

Սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցի " (եր. 36-7)։ Մենք {կարող} էինք եւ ուրիշ վկայութիւնք բերել մեր ասածները ապաց

Սրբոյ Կաթուղիկէին " (Սեբէոս, եր. 14)։ Մեզ {կարող} են ասել, թէ Փարպեցու Թղթում կան տեղեր, որ Փարպե

չէ Փարպեցու այն խօսքերը, որ մի նոր հիմնարկութիւն {կարող} էին համարել տալ նորան յանձուած վանքը։ Աւելորդ է

ը, ուստի մենք չգիտենք եւ ընթերցողին էլ ասել չենք {կարող} ։ § 9. Փարպեցին ինքն է եղել առաջինը, որ երրո

յս համեմատութիւնը էր ամենամեծ գովասանութիւնը, որ {կարող} էինք տալ Փարպեցու Պատմութեան՝ առանց վախենալու եւ

ք չենք ընդունում. պատճառ, միմիայն մարդ կայ, որ {կարող} է Փարպեցուց առնուլ նորա առաջնութիւնը, եւ այդ մար

Այստեղ տեսնում ենք մի Ղազարի անուն, բայց չենք {կարող} ասել, թէ Կիրակոսը Փարպեցուն է հասկանում՝ Ղազար

ների կարգում յիշուած Ղազարի վրայից, որովհետեւ նա {կարող} էր մի ա՛յլ Ղազար եղած լինել, քան թէ Փարպեցին, ի

մ չկար նա անգամ եւ այդքան. քսան տարեկան տղայ չէր {կարող} եղած լինել նա, երբ խաղակից էր Վահանին Աշուշայի տ

ս առնունք, որ ինքը՝ Փարպեցին, ամեն ուրիշից լաւ {կարող} էր իմանալ, թէ ո՛ւմ աշակերտ է ինքը, ապա ուրեմն ա

ղ կան եւ ուրիշ սխալներ եւ ուրիշ աղճատանք, որ չէր {կարող} Փարպեցին անել։ Եւ եթէ այդ աղճատանքը եղել է կա՛մ

անգամ վայելած լինելով նոցա մարդասիրութիւնը, չէր {կարող} այն աստիճանի ծո՛յլ լինել, չասենք անքաղաքավարի,

եւ Կամսարականների մասին, այդ ինքը՝ կարդացողը, {կարող} է տեսնել առանց մեր ասելու։ Երրորդ՝ մեր բոլոր

. եւ մենք մանաւանդ կարծում ենք, թէ Փարպեցին չէր {կարող} իր բարեկամի անունը այնպէս կրճատել եւ մի այնպիսի ա

ները։ Նախ, Փարպեցու Աշուշայի դռնումը երեւելը {կարող} էր ունենալ խիստ շատ պատճառ, բացի նորա ծնողների ա

բրեւ օտար զոք 'ի քէն ", յայտնի է, թէ ազգակից չէ {կարող} նշանակել, որովհետեւ այն ժամանակ Մամիկոնեանց տան

ծը, թէ պ. Էմինի մէջբերած պատճառաբանութիւնքը չեն {կարող} եւ թոյլ են Փարպեցին ականաւոր եւ հարուստ մարդերի զ

որպէս ենթադրութիւն, հիմնաւոր թէ անհիմն, տակաւին {կարող} էր անել պ. Էմինը. բայց ինչ ասենք այս խօսքերին,

ծու սիրուն, աղաչում ենք, հինգերորդ դարում չէի՞ն {կարող} ուրիշ Սեւուկներ լինել, բացի Անձեւացեաց իշխանից։

ը անպատճառ պիտի մարդուն անուն կարծենք. միթէ չէ՞ր {կարող} տեղի անուն եղած լինել։ Միթէ չկա՞յ մեր աշխարհագրո

րգարէութիւնք, այլ որպէսզի ցոյց տանք, որ Սեւուկը {կարող} էր եւ տեղի անուն եղած լինել, ինչպէս ցոյց տուինք

իմացնում է (Խոր., Գիրք Գ., գլ. 14)։ Չէ՞ր {կարող} Սեւկոյ դրախտն էլ մի վանքի անուն եղած լինել, որի

։ Այսքանը գիտենք, որ պ. Էմինը ո՛չ մի կերպով չէ {կարող} ապացուցանել, եւ հաւանականութիւն էլ բնաւ չկայ, թ

ղիշէն, ե՛ւ Փարպեցին։ Վերի օրինակը թերեւս այս էլ {կարող} է ցոյց տալ, որ Փարպեցին, բուն կաթողիկոսական իշխ

ը լոկ երէց է ստորագրում։ Բայց ընդդէմ ենք եւ չենք {կարող} թոյլ տալ, թէ Հայոց լեզուի մէջ գլխաւոր քահանայութ

տեղերում խօսված լեզուին ուշադրութեամբ ականճ դնողը {կարող} է տարբերութիւն գտնել։ Պ. Աբովեանի Վէրք Հայաստանին

եր բաներ են եւ առանց ուղղախօսութիւնը շփոթելու չեն {կարող} իրար տեղ գործ դրվել։ Ներգործականի անցեալ ընդունել

պատուած եւ այլն, վերացական նշանակութիւն չունին եւ {կարող} են կրաւորական անցեալ ընդունելութեան տեղ վարվել, մ

ւածը պատել բայի կրաւոր անցեալի ընդունելութեան տեղ {կարող} է հասկացվել, թէեւ պատած կարելի է եւ կրաւորականապէ

ւ խղճմտանքը՝ հանգիստ։ Մեք գիտենք, որ ապագայքը, որ {կարող} էին սառն աչքով նայել անցած գնացած իրողութենների վ

է, որ Փարպեցին լռէր Ձուիկի գերութիւնը։ Մենք չենք {կարող} այս թոյլ տալ, երբ նա չէ ծածկում մեզանից Ներսէհ եւ

Մեծ Վահանի պատերազմերի ժամանակ Պերոզի օրով։ Չենք {կարող} թոյլ տալ, որովհետեւ, եթէ Ձուիկը տարուած լինէր Պար

առանց Ձուիկի կամ որեւիցէ կնոջ անուն յիշելու։ Չենք {կարող} թոյլ տալ, որովհետեւ Փարպեցու Պատմութեան եւ Թղթի մ

ոծում էին նորան առանց խնայելու։ Էլ ի՞նչպէս ուրեմն {կարող} էր յատուկ բոզանոց լինել բանակի մէջ, եթէ բոզ եւ պո

մ է Պօլիցիայի մէջ։ Բայց այս ծառայութիւնը չէր {կարող} զովացնել նորա հոգեկան ծարաւը, այս պատճառով, մօր

էս հաւաստի էր, թէ այնքան բազմակողմանի գիտութեամբ {կարող} էր հանդէս դուրս գալ այդ տաժանելի քննութեան պարտիք

՛ տէր սատանան. բայց նոցա ձայնը ոչ ոք ձեզանից չէր {կարող} լսել, որովհետեւ նոքա ուրուականք են եւ նոցա ձայնը

ւը անգիր գիտէր բոլոր շարադրութիւնների անունները, {կարող} էր մանրամասն ասել բոլորի տպագրութեան տարին, միտք

ձ, Ձեր մռայլութիւն. որ սորանից արժան ո՛չ ո՛ք չէ {կարող} վերանորոգել ինչպէս պատշաճ էր: Սատանան վերի

փակել. տարակոյս չկայ ուրեմն, որ նորա ձեռքի գիրը {կարող} է փակել դժոխքի մի ծակը. մանաւանդ այդքան խաւար եւ

իջով, որ պարունակում է իւր մէջ այդ կոնդակը, չեն {կարող} անցանել արեգակի ճառագայթքը, որ անհանգիստ առնէին

ցել եմ ես մարդիկը միմեանց հետ. ասածներիս ապացոյց {կարող} են լինել կոտրած կոտոշը եւ փորած աչքը, որ Ձեր մռա

եւս չեմ հասկանում, - ասաց դեւը, - եւ ո՛չ ոք չէ {կարող} հասկանալ, բայց այս պայմանը մեծ հաճութեամբ ընդուն

միմեանց. կորան, չքացան, եւ մինչեւ այժմ դեռ չեն {կարող} հաշիւ ու համար տալ ինքեանց, թէ ինչ պատճառով ջարդ

ն. բոլոր Բոլոնիայ վազեցինք: Հռովմի մօտ գնալ չէի {կարող}: Ձեզ յայտնի է, որ դեռ հինգերորդ դարումը պայման

նտ, աղքատութիւն, մահ եւ կործանութիւն: Այժմ չես {կարող} խաբել նորանց, որպէս յառաջ. նոքա շատ խելօքացել ե

ի հեռադիտակը գտանուելուց յետոյ, եւ չղջիկները չեն {կարող} թաքչել աստեղաբաշխների աչքից, նոքա այդ բոլորը դաս

քամին: Երեւակայելով ձեզ մի այնպիսի դեւիկ, {կարող} էք ծանօթութիւն ունենալ Բուբանդուսի ձեւին, առաջին

ծառայ կարդացի եւ այժմ նոյնպէս կարդում եմ. ես չեմ {կարող} այլեւս ստորագրուել ձեր հաւատարիմ հպատակ: - Ի

իրը անհանգստութեամբ: - Անզգա՛մ... եւ ի՞նչ {կարող} էիր գործել... ես յաւիտեան վերջացնում եմ իմ թագ

ւ այգիք, արեւելքում, Հայաստանում եւս պակաս չէ, {կարող} էք գնել քանի մի այգու խաղող եւ ճմլել նորանց, ձեր

շխարհների այգիքը նոյնպէս. Հայաստանի այգիքը, ուր {կարող} ենք մտանել, վաղուց ահա քաղել են, ամենայն թփի վե

ւթեամբ մտածում ես. նա, որ չգիտէ խօսել, ինչպէ՞ս {կարող} է գրել. եւ միթէ՞ լեզուն կամ գրիչը ջոկ բաներ են:

ներ, կրօնամոլներ, որոնց եւ ոչ ոք իմ դեւերից չէր {կարող} հրապուրել. բայց դու ընկար թէ չէ քամակներից, իսկ

, մռայլագոյն տէր, որ դորա անառակութեանը միմիայն {կարող} են հաւասարուիլ այն երկու եգիպտացի քոյրերը Ոողայ ե

ան եւ այսպիսի մտածութեան տէր մարդիկ, մարդիկ, որ {կարող} էին միանալով իւրեանց նման կարողութեան տէր պարոննե

գրեանքը ինձ ժառանգութիւն չմնային, ո՛վ գիտէ, ո՛վ {կարող} է երաշխաւոր լինել, գուցէ ես եւս Շաքարեանցի նման

եան վերայ երկբայութիւն չունիմ, ուստի եւ անկասկած {կարող} եմ հաւատալ քեզ իմ գաղտնիքը, որովհետեւ ճակատագիրը

ւ միմիայն նորա հետ ամուսնանալով, կարծում էի, թէ {կարող} էի երջանկանալ: Բայց բոլոր իմ հարց ու խնդիրս, բո

նել իմ գերմարդկային զօրութիւնը... ես յառաջ եւս {կարող} էի այդ բանը առնել, բայց չէի կամենում, յուսալով

բայց չէի կամենում, յուսալով, որ առանց դորան եւս {կարող} եմ մի բան իմանալ: Քանի օր էր արդէն, որ վճռել էի

կւում է միայն մի մարդու մէջ, եւ եթէ այդ մարդը չէ {կարող} ուրիշները եւս հաղորդել նորան: Գիշերը, երազում տ

ոյն կը հոգամ, եւ շնորհակալ եմ, որ ասացիր, թէեւ {կարող} էի ես եւս միտք բերել, բայց այսպիսի շփոթութեան մէ

ւթիւն է: Նախ, այն պատճառով, որ մեր խնջոյքի մէջ {կարող} էր մի անախորժ դիպուած յառաջանալ, պատճառուած որեւ

այն, երբ ծարաւի է. իսկ մարդը եւ ծարաւի չլինելով {կարող} է բաժակներ դատարկել: Անասունը խմում է միայն լոկ

us գործը հաստատում է մեզ, թէ մի քանի Ալքիմիկոսք {կարող} են ոսկի շինել եւ գտել են այն դեղը, որի օգնութեամ

որ խօսում էր եւ համարում էր ոչինչ պակաս, քան թէ {կարող} էր մարդը, եւ խեղճ Րօճեր Բեքոնը իւր դաւաճան կարգա

օգնութեամբ, հանքերը հողային վիճակից հեշտութեամբ {կարող} են յեղափոխուիլ դէպի մետալ, իսկ կերպարանափոխութիւ

կի ազդեցութենից, է մի ապացոյց, թէ այդ մետալները {կարող} են առաւել եւս կատարելագործուիլ: Ալքիմիկոսք կարծո

աստիկ պարապած է, ասել է, թէ նա խնջոյքում եւս չէ {կարող} գտանուիլ: - Ինչո՛ւ համար, ես յոյս ունիմ, ո

ում էր մի ջերմախտական-ցնցողական վիճակում: Նա չէր {կարող} բառերով յայտնել իւր ուրախութիւնը եւ յաջողութիւնը

մաձայնի․ ո՛վ չգիտէ, որ ամսի քառասուն եւ հինգը չէ {կարող} լինել, բայց մէջտեղում քաղաքավարութիւն կայ. մեր

մի թրջած հաւ, եւ այնուհետեւ մեր ձեռքումն էր նա, {կարող} ենք ամենայն տեսակ լրբութիւն առնել, - յառաջ տարաւ

աջ գիտէի, որ չգիտէր նա այդ բանը եւ գիտել եւս չէր {կարող}, որովհետեւ ոչ մի դպրոցի մէջ չեն ուսուցանում, բա

իսոփայքը իւրեանց գիտութեամբ, այժմեան ժամանակումս {կարող} են միայն աշակերտ լինել եւրոպական դպրոցներին, - պ

մար: Բայց երբ վերադարձայ դէպի արուեստանոցս, չես {կարող} երեւակայել, թէ ինչ աստիճանի հասաւ իմ կատաղութիւն

ն դու ես դորա արարիչը, ո՞չ ապաքէն էգուց փութերով {կարող} ես ստանալ․ թող մի լաւ զննեմ դորան: - Որովհե

ամբ քննենք, այդ բոլորը հոգու փրկութեան պատճառ չէ {կարող} լինել, այլ մանաւանդ կորստի: Ինչ ունինք, սիրելի

եկեղեցուն եւ հոգեւորներին, որոնց միջնորդութեամբ {կարող} էր թողուլ Աստուած իւր դիւթութեամբ պարապելու մեղքը

լ օրագրի մէջ. այս պատճառով եւս իմ ընթերցողքը չեն {կարող} ասել ինձ, թէ խօսում էի մի բոլորովին նոցա անծանօթ

նտեղ, ուր չկայ կրթութիւն եւ դաստիարակութիւն, չէ {կարող} լինել ընկերական կեանք. իսկ ուր չկայ ընկերական կե

ած, բայց մեք եւս չենք սերմանում, ինչպէ՛ս ուրեմն {կարող} են հնձել մեր որդիքը եւ թոռները: Հայերի համար, ե

նշանակեալ ժամերում, եկեղեցու տխուր հնչող զանգակը {կարող} են ընդհատել միշտ թագաւորող լռութիւնը: Գերեզմաննե

րանից, այդ էր նորա կաշուցը, որ սատակելուց յետոյ {կարող} էր վաճառել, ըստ որում նորա կենդանութիւնը չէր արժ

, եւ խելացի կամ զննող մարդը, որ կամէր, շատ բան {կարող} է իմանալ այսպիսի ժողովներից: Իմ կոչումը եւ պաշտօ

տ թերատ տպաւորութիւն դէպի ուղեղը, սա յագ է եւ չէ {կարող} ընդունել տպաւորութիւնք, մինչեւ մի դղրդեցուցիչ խթ

ծովի, որ երկար ժամանակ մրրկից ալէկոծուելով, չէ {կարող} իսկոյն հանդարտել, թէեւ դադարել էր մրրիկը: Մրրկի

ան մինչեւ հնարաւոր ծայրը. այս պատճառով կոմսը չէր {կարող} խօսել այլ բանի մասին, քան թէ նիւթ էր եղած նորա ա

ւոր չէ մի խօսք եւս յաւելացնել. ինքեանք ընթերցողք {կարող} են հասկանալ խեղճ կոմսի դրութիւնը: Ին՜չ պիտոյ է ա

վմասի տուն: Մնացէք բարեաւ․ ներողութի՛ւն, որ չեմ {կարող} աւելի երկար ընկերակից լինել ձեզ: - Ոչի՜նչ,

ոյ, հազար պարկեշտութիւն, հազար չքմեղութիւն չէին {կարող} փոխել նորա կարծիքը: - Ամենեւին զուր էք խօսու

սում, - պատասխանեց կոմս էմմանուէլը, - եւ ես չէի {կարող} երբեք երեւակայել, որ Դուք ընդունակ էիք հանել բեր

ի բան պատահի: - Շատ շնորհակալ եմ. բայց չեմ {կարող} ընդունել ձեր ասածները հալած իւղի տեղ, ըստ որում

գել այնպիսի բաներ, ուր շատ կային ցած խազեր, այդ {կարող} է, վնասակար լինել ձեր ձայնին: Խնդրեմ այս ասածնե

որանից, սակայն այս է բանը, որ չեմ հաւատում, թէ {կարող} էի երբեւիցէ հասանել այն աջողակութեանը, որ տանելի

ւց յետոյ, գնալու ժամանակ խնդրեց ինձանից, թէ երբ {կարող} էր գալ մեր տուն մի հայոց երգ լսելու համար: Ես ժա

որհ բերէք: - Մեծ ուրախութեամբ կը գայի, բայց {կարող} չեմ, որովհետեւ այդ ժամին հիւր պիտի ընդունեմ իմ մ

վերայ: - Ի՛նչ ազդեցութիւն պիտի գործէ. նա չէ {կարող} ընդունել դորան, որպէս բուն հայկական ազգային երգ

- Այն պատճառով, որ տաղի բովանդակութիւնը նա չէ {կարող} հասկանալ, ըստ որում նա չգիտէ հայերէն ․ միակ տպաւ

ա ցանկացած էր լսել մի այնպիսի երաժշտութիւն, որից {կարող} էր մի գաղափար ծնուցանել իւր մէջ Հայոց ազգի երաժշտ

անները եւ մեհենական դպրութիւնը, որ այժմ մեծ լոյս {կարող} էին ծագել այն խնդրի վերայ, թէ ինչպէ՛ս էր նախնի Հ

խեղճ ողորմելի բաներ, ըստ որում օրինաւոր բան չէին {կարող} ունենալ: - Ի՛նչ պատճառով: - Ո՛հ, շատ խ

ր հոգի ունենայ, կեանք ունենայ, եւ այս կեանքը նա {կարող} է ստանալ մի այնպիսի բանից, որ կեանք ունէր, որ ա

միմիայն իրական աշխարհը, բայց բանաստեղծութիւնը չէ {կարող} դորանով բաւականանալ: Նա բարձրանում է իրականից դէ

են, ոչ բղխում են ազգի կեանքի բնաւորութենից եւ ոչ {կարող} են պահպանել ազգը կամ տէրութիւնը: Սորա ոյժը եւ կե

ճանապարհներով յառաջ գնալով քաղաքականութիւնը, չէր {կարող} ապրել որպէս մի բարոյական էակ. ամենայն էակ ապրում

ով Հայերի կեանքը, բանաստեղծութիւնը եւս աւելի չէր {կարող} լինել, քան թէ եղած է: Բայց ինչ կար. ոչի՜նչ: Ա

՞ս անգութ էք, - ասաց կոմսը, - իմանալով, որ չեմ {կարող} խոստանալ, պահանջում էք. միթէ՛ չէ կարելի խնդրել

եւ նրբանում են, որ մի մաշուած դրամ եւս շօշափելով {կարող} են հասկացնել կուրին դրամի որպիսութիւնը եւ արժէքը

պատակը կը սրբէ հնարը, ապա ուրեմն շատ հեշտութեամբ {կարող} է կարճ ժամանակից միլիոնների մասին խօսք բանալ. ըս

ամենափոքրիկ հացի փշրանքին, որի տասը կտորը միասին {կարող} էր տանել մի մրջիւն դէպի իւր բոյնը: Նա ստացել

ւր ընտանիքի մասին: Մի խուլ տան մէջ նորա ընտանիքը {կարող} էին ձանձրանալ, բայց մի այդպիսի տան մէջ, որի պատ

հասակ դստերքը երբեմն այս եւ երբեմն այն պատուհանից {կարող} էին մի անմեղ հայեացք ձգել անցաւորի վերայ: Ո՛ւր թ

ցուց իւր տան կողքին, որի ծաղկազարդ վայելչութիւնը {կարող} էր տրամադրել պատանի օրիորդների սիրտը եւ հոգին դէպ

այն չէ կարելի հիւանդը բժշկել, այլեւ առողջ մարդիկ {կարող} են հիւանդանալ եւ մեռանել եւս: Դո՛ւք, ձեր տարապա

ն մի մարդ, որի պաշտօնը օրինաւոր կերպով ոչ ոք չէր {կարող} լցուցանել, եւ որի հետ զուգուած էր ձեր դուստրը այ

, զգուշութեամբ բերան առնուլ իմ անունը. դուք չէք {կարող} ծամել եւ կուլ տալ նորան, նա կփշրէ ձեր ժանգոտ ատա

ձեր փաստը, եւ ի՛նչ հաստատող վկայութիւն այդ մասին {կարող} էիք մէջ բերել, չգիտեմ, այլ այսքան դրականապէս աս

ուք ինչպէ՛ս կարողացաք կարծել, որ կոմս էմմանուէլը {կարող} էր երբեւիցէ մտածել, թէ դուք կարող էիք հասանել այ

ոմս էմմանուէլը կարող էր երբեւիցէ մտածել, թէ դուք {կարող} էիք հասանել այն պարոնի պաշտօնին: Գուցէ դուք ձեր

ձը Յիշատակարանիս հայելու մէջ: Ուրիշ կերպ չեմ {կարող} վերջացնել նամակս, եթէ ոչ այս խօսքերով, թէ դուք

ելու համար, իսկ ես մնում եմ միշտ պատրաստ, որքան {կարող} եմ ձեզ օգտակար լինել: Ձեր իրաւասութիւնը մե

յարձակմունքից. բայց ընտանի՛քս ինչ առնեմ... որ {կարող} է ծառայել կոմսին առատ շտեմարանի տեղ... Այս

իւր ընտանիքի առաջեւ: Այսպիսի խայտառակող մի նամակ {կարող} էր ցածացնել պ. Յովնաթանեանցի պատիւը նորա ընտանիք

ւնը: Բայց մի մատենագիր մարդ ի՛նչ բանով առաւել {կարող} է ցոյց տալ այս մարդկային ազնիւ զգացողութիւնը, եթ

ւմ է, ներգործում է. պատճառ, այդ գործողութիւնքը {կարող} է կատարել մի այնպիսի բան, որ զգալ ունէր, որ կամ

իտոյ է անպատճառ յօժարէին ամենայն բանի, որի միայն {կարող} էր ժամանակը կորուսանել, առանց խտրելու այս բաների

այնպիսի օրէնքի, որ ոչինչ բան աշխարհի երեսին չէր {կարող} ընդդիմանալ նորան, եւ թէ աշխարհի ամենայն նիւթական

ցած էին առանձին առանձին երկու կամ երեք տարերքից, {կարող} են միաւորուիլ եւ մի ձեւ ու յատկութիւն ստանալ, բա

ն այսպիսի յայտնութիւնների սուրբ օրէնքները եւ չէին {կարող} եւս լինել, պատճառ, այդ գրքերի խորհուրդը մարդ խա

է իւր տուածը ստանայ. եւ դու եթէ կամենայիր, չէիր {կարող} վատնել նորա նիւթը, պատճառ, շրջապատած էիր նոյնպէ

մեր, որ քամին բերել էր քո հողի մէջ, իսկ սերմերը {կարող} էին կերակրել զանազան կենդանիք, այո՛, եւ՛ մարդը

աւատայինք, թէ մեր փափուկ, պարարտ մարմինը երբեմն {կարող} էր աղիւս պատրաստել բաղանիքի հնոց շինելու համար,

եծ փոս է փորել, որ ես շատ հեռի եմ քեզանից եւ չեմ {կարող} համարձակուիլ անցնել այդ փոսը, որ միշտ քեզ հետ լի

աշտպանութիւնը. նա ասում էր. " Տիրածի՛ն, ես չեմ {կարող} ընդդիմանալ ծնողքիս կամքին. այո, եւ օգուտ եւս չո

առնէ, թէ նա ինքը գտանելու է մի այնպիսի հնար, որ {կարող} էր միաւորել այս երկու սիրահարքը օրհնութեան պսակի

մունջ. ձայն չունիմ, որ ասեմ ծնողքիս, թէ ես չեմ {կարող} կին դառնալ այդպիսի մարդու, որի մտածութիւնքը, ապ

արողանար այսպիսի գաղտնիք հաւատալ, աղախնի հետ չէր {կարող} ուղարկել, որովհետեւ մօր հետ պարապած էր նա. եւ թ

ատ է: Կին մարդը հարիւր անգամ իւր հնարագիտութենով {կարող} է խաբել մի այր մարդ, եւ այն մի օրուայ մէջ. կին

յն ես, այլեւ ցոյց կը տայի քեզ մի տուն, ուր միշտ {կարող} էիր մտանել ողորմութիւն ստանալու համար: - Մարի

թիւն չկայ, մայրիկ, ի՞նչ կ՚առնու նա պահանջելով. {կարող} է սպասել մինչեւ որ... - Այդ տեսակ խօսակցութ

, որ չխաբուի, որ դեռեւս չնչին արժէքի բան է, որ {կարող} էր վատ եղած ժամանակը դուրս ձգել բոլորովին, իսկ ա

իմ համաձայնութիւնը: Ես գալոց ամառից յառաջ, չեմ {կարող} հարսանիք առնել, ինչպէս կամի, թո՛ղ գնայ գայ երթա

նա: - Ես ասացի, որ առանց քո հետ խօսելու չեմ {կարող} կտրական բան ասել: - Շատ լաւ ես ասել. եթէ միւ

իւս անգամ գայ, ասա՛ նորան, որ ամառից յառաջ չենք {կարող}, եւ արդարեւ չենք կարող, արծաթ չկայ. ես ստանալի

ան, որ ամառից յառաջ չենք կարող, եւ արդարեւ չենք {կարող}, արծաթ չկայ. ես ստանալիքներ ունիմ, որոց ժամանա

ոյ. մի՞թէ մի չարագործ, մի աւազակ, մի մարդասպան {կարող} է համարձակուիլ ասել, թէ Աստուծոյ պատկեր էր:

են, պատճառելով, թէ ատամները ցաւում էին, եւ չէր {կարող} քաղցր բան գործ ածել: - Այդ ուրիշ բան է, - ասա

ր մէջ: Մարդը պատկեր է Աստուծոյ այն պատճառով, որ {կարող} է սիրել, եւ այս ոչ այնպիսի սէր է, որ գազանք եւս

մի չափ ու սահման չկայ, այնքան կը հաւաքեն, որքան {կարող} էին: Արծաթ հաւաքելը մեղք չէ, եթէ նա դէպի չարը գ

լուսաւորող գանձանակին: Այս ամենայն բանը մարդ {կարող} է առնել, եթէ կամենայ, բայց շատ անգամ մի մարդ չէ

է առնել, եթէ կամենայ, բայց շատ անգամ մի մարդ չէ {կարող} մեծ գործ կատարել, դորայ ճարը կայ ` սէրը, միաբան

կայ ` սէրը, միաբանութիւնը: Այն, ինչ որ մինը չէ {կարող}, տասը կարող են եւ կայ մի այնպիսի բան, որ տասին

միաբանութիւնը: Այն, ինչ որ մինը չէ կարող, տասը {կարող} են եւ կայ մի այնպիսի բան, որ տասին եւս կարող է մ

ասը կարող են եւ կայ մի այնպիսի բան, որ տասին եւս {կարող} է մի շինել, - սէրը եւ միաբանութիւնը, այս է մարդը

, ուրեմն այդպիսի կեղտոտ եւ մրոտ բաների մէջ սէր չէ {կարող} լինել: - Դու կարելի է ունիս հիմնաւոր պատճառ խ

այտնապէս հրաժարուիլ եւ ստել իւր խոստմունքը, չէ՛ր {կարող} Շահումեանցի նման ազնիւ սիրտ ունեցող մի մարդ:

ր: Նա բարկացաւ ժամացոյցի վերայ, պատճառ, չէր {կարող} ամենեւին կարծել, թեւ Շահումեանցը այսպիսի կեղտոտ

րած մեզիմեն աղեկների, բայց ընթերցողքը այս գործին {կարող} են համաձայնիլ, որ մի արմատացած նախապաշարմունքից

եանցը, - ես մի քանի բան ունէի քեզ ասելու, որ չեմ {կարող} այժմ, պատճառ, աղմկուած է քո սիրտը եւ երկիւղ եմ

ի կողմից այն փոխադարձ ձգտողութիւնը, միայն ես չեմ {կարող} արդարացնել քեզ իմ աչքումը այն բանի մէջ, որ դու կ

լ իւր պարանոցին, մի պատիժ է, որ գերեզմանը միայն {կարող} էր վերացնել: Տեսնելով քո սիրտը, շօշափելով քո հո

համբուրելով Մանուշակի ձեռքը, - եւ այս օրից, դու {կարող} ես ազատ համարել քեզ Աղուանեանցի հետ ամուսնանալուց

նի վհկական արարողութիւնք, որ օգուտ կամ վնաս չէին {կարող} պատճառել ֆիզիկապէս. նա յօժարեցաւ այս բանին դարձե

ւղ են. եւ թէ մեզիմեն աղէկները ինչ ձեւ եւ կամենան {կարող} են տալ զանազան զգայարանքների: Առաւել լաւ հաստ

օղլուից ստանար հինգ հարիւր մանէթ, որ շատ օգտակար {կարող} էր լինել նորան իւր առուտուրի մէջ Ղրիմ գնալու միջո

լուց. նա ասում էր, որ յառաջ, քան թէ ամառը, չէ {կարող} լցուցանել Աղուանեանցի փափագը: Աղուանեանցը կար

զօրութիւն է, այնպիսի ոյժ է, որ ոչ եթէ շիլ աչքը {կարող} է ուղղել, այլեւ կտրիճի աչքը անգամ շլացուցանել,

խորտակուին միանգամայն: - Շատ բարի, եղբայր, {կարող} ես հաստատ յոյս եւ հաւատ ունենալ իմ վերայ, ես իսկ

ը ամուսնութեան օրը, եթէ այդպէս համաձայնի, պսակը {կարող} է յետացնել մինչեւ մի երկու տարի, փոյթ չէ. իմ հա

ն ոյժ ունի այդ անիրաւը, ճշմարիտ, իմ առ ու տուրը {կարող} է լաւ կանգնել, եթէ երկու հազար մանէթ ձրի արծաթ մ

կացիր, քուրիկ, կը լցնեմ քո ցանկութիւնը, որքան {կարող} եմ, կը հաղորդեմ քեզ այդ խորհրդական մատանու պատմո

րժուիլ նոցա չնչին եւ խելացնոր կամքով, եւ թէ նոքա {կարող} են ամենայն մարդու վերայ դատաստան կատարել, իսկ ու

, իսկ ուրիշները նոցա վերայ բացի լաւ խօսելուց չեն {կարող} վատ խօսել, այսինքն ճշմարտապէս նկարագրել նորանց.

ամուսնուն, որդուն, մերձաւորին, այլեւ աշխարհին {կարող} է հրամայել... այսպէս ահա Մկրտիչը, հարկադրուած

սկապէս, այն պատճառով, որ չգիտեմ. միայն այս քան {կարող} եմ ասել, որ այն տարում Գիրեյ-խանը միաւորուած փոք

գնացածի յիշատակութիւններով վրդովուած լինելով չէր {կարող} բան յառաջացնել: Չգիտեմ ի՛նչ էր պատճառը, երեւ

ւ իցէ հարսն առնել մի հատիկ Մանուշակս. ի՛նչ կայ, {կարող} է վեց եօթն ամիս եւ համբերել. եւ ինչպէս կարծում ե

ւթիւնճի-օղլու. Ինքս փոքր ինչ տկար լինելով չեմ {կարող} դուրս գալ տանից. բայց շատ հարկաւոր բան ունենալով

ր բնական ազդեցութենով, որպէս թէ այս շուտութենովը {կարող} էր եւ ժամանակի ընթացքը շուտացնել: Մայրը, խօս

ատում էր, որ պարոն Շահումեանցի թափելու արտասուքը {կարող} էին մխիթարել նորա ոսկերքը եւ այն անշուք եւ աննշան

ց պիտի իմանամ, - պատասխանեց կինը, որ արդարեւ չէր {կարող} մտքից եւս անցուցանել, որովհետեւ աղջիկը խօսք արած

էր դուռի վերայ, այնպէս, որ լաւ նկատողը, դուռից {կարող} էր իմանալ նորա կուրծքի խռովութեան աստիճանը. նա ս

ւնը։ Բայց եւ այս եպիսկոպոսը չէր կամենում կամ չէր {կարող} օգնել Մխիթարին. այս պատճառով եւս, զանազան արգել

տար մի օտարադաւան միաբանութեան։ Մեք այլապէս չենք {կարող} մեկնել Վենետիկեան կառավարութեան այդպիսի առատասիրտ

Բայց մեք ընդունել մի այդպիսի անհիմն խորհուրդ չենք {կարող}. մի մասնաւոր մարդ կարող է միայն իւր հաճոյքի եւ զ

իսի անհիմն խորհուրդ չենք կարող. մի մասնաւոր մարդ {կարող} է միայն իւր հաճոյքի եւ զուարճութեան համար կարգադր

թիւն եւ այն՝ Վենետիկեան հասարակապետութիւնը, չէր {կարող} այլապէս ներգործել այսպիսի դիպուածների մէջ, քան թ

ած բաժանած իւր ազգից, ոչինչ քաղաքական հանդէս չէր {կարող} ունենալ պատմութեան մէջ. ուրեմն մնում է մեզ անտար

դպրութիւնը։ Բայց այս առաջարկութենով Մխիթարը չէր {կարող} բաղխել Վենետիկեան կառավարութեան եւ Պապի մարդասիրո

ան արժանի Մխիթարը, այսպիսի հանգամանքների մէջ չէր {կարող} այլ լուսաւորութիւն տալ Հայերին, քան թէ Պապականը

կանը, որովհետեւ Պապականութեան ուսերի վերայ միայն {կարող} էր նա գործ կատարել. եւ ինչպէս ծառը, այնպէս եւ պ

ադրութիւն, պատահելով տեսակ տեսակ հանգամանքների, {կարող} է եւ տեսակ տեսակ ուղղութիւնք ստանալ։ Մեք չենք կա

ող է եւ տեսակ տեսակ ուղղութիւնք ստանալ։ Մեք չենք {կարող} համաձայնիլ այն մարդերի հետ, որ ասում էին, թէ Մխ

հերձուածող եւ փրկութիւն չգտանելոց ճանաչել։ Չենք {կարող} թոյլ տալ, որ նա երազում եւս տեսած լինէր, թէ պիտ

տիկ ", թէեւ այդ նամակը իւր լեզուի հնութեամբը չէր {կարող} տեղ գտանել Հիւսիսափայլի մէջ, թէեւ մեծ մասով կրկն

նդերձ պէտս ունէր նպաստից, եւ առ այս ոչ ոք այնպէս {կարող} էր օգնել ուղղափառ եղելոց այնր ժամանակի, որպէս ազ

ւս Քօլլեճեանց, ժողովեաց 'ի նոցանէ արդիւնս, որով {կարող} եղեւ յառաջ վարել զսկսեալ գործն եւ կատարել։ Բնաւո

որոնց մէջ միայն, որպէս իւրեանց ատմօսֆերայի մէջ, {կարող} էին կերպարանագործուիլ այդ սկզբունքը կամ տարերքը ե

րմասն քննութեան, երեւում է նորանից, որ մարդը չէ {կարող} ապրել աշխարհի երեսին առանց կրօնի։ Որքան ժամանակ

նի իւր մէջ մի աննիւթ էակ Հոգի, եւ ինչպէս մարմինը {կարող} է այնքան աւելի ապահով կացուցանել իւր ամբողջութիւն

Այո՛, նոյնքան եւս բացայայտ է, որ ոչինչ մարդ չէ {կարող} ապրել առանց կրօնի, թող լինի նա անաստուած, ամենա

ակաւին չգիտէին ազատութեան ճաշակը, որ մի բան չէին {կարող} այլապէս տեսանել եւ քննել, եթէ ո՛չ հայելի օրինակո

իպո՞ւմ է նոցա մէջ այն բարոյական մեծութիւնք, որին {կարող} է հասնել քրիստոնեայ մարդը՝ ընդունելով իւր հոգու

ոնեան, ազատութեան կնիքը ճակատին, արձակ համարձակ {կարող} էր ընթանալ այն տիեզերական լապտերի լույսով, որի ի

ւում էին Հոգով սրբով, իւրեանց անսխալելի ընթացքով {կարող} էին գայթակղութիւն պատճառել ազգերին, որոնց ոտքի վ

տէ ծանօթաբանութեամբք այն իրողութենների մասին, որ {կարող} էին գաղափար տալ մեր ազգին, թէ ինչպէս էր պապականո

կերպով (կեղծաւորաբար) պապական ձեւացած լինելով, {կարող} էին մի խորհրդաւոր ժամում դուրս երեւեցուցանել իւրե

եւոր Չինաստան, ուր ո՛չ ոք եւ ո՛չինչ օտարական չէր {կարող} ներս մտանել, ունի իւր սեպհական հայեացքը ամենայն

թիւն բառիս արժանաւորութիւնը։ Եւ ճշմարիտ, ինչպէս {կարող} էր ստոյգ լուսաւորութիւնը տեղ գտանել մի աշխարհում

դկութեան կեանքի եւ գործերի յիշատակարանը լինելով, {կարող} էր աւելի լուսափայլ կացուցանել մի ճշմարտութիւն։ Ե

ւմ էր հոգեւոր ասպետութենների մէջ, ինչ աստիճանում {կարող} էր լինել գիտութիւնը եւ լուսաւորութիւնը՝ բաշխուած

Այն Եւրոպական լուսաւորութիւնը, որին ձրիաբար {կարող} է այժմ մասնակից լինել մարդկութեան ամեն մի անդամը

ւթիւն բացեց Կլեմենտ ութերորդ պապի հետ, որ միա՛յն {կարող} էր լուծանել ամուսնութեան կապը եւ հրաման տալ վերստ

գործունէութեան շարժառիթը, առաւել արդարացի կերպով {կարող} է գնահատուիլ, հաշուի ու համարի տակ դնելով շատ հա

Մխիթարեանց հոգաբարձութեամբ։ Ինքը՝ Մխիթարը, չէ {կարող} համարուիլ մեծ պտղաբեր հեղինակ այս վերստին նորոգու

ղիկոսների կիսասիրտ գործակցութիւնը նոցա հետ, չէին {կարող} խոստանալ մի լաւ ապագայ հայկական գրատպութեանը։ Նա

անքի պսակը, որ միշտ ծաղկելու է, որքան Հայ մարդը {կարող} էր մի հայերէն գիրք առնուլ իւր ձեռքը։ Մխիթարե

եան"։ Ինչպէս վերեւումը ասացինք, այս նամակը {կարող} է վկայել այն բանին, թէ Մխիթարեանց մատենագրական գ

այսպէս ասէ եւ երբեմն՝ այլապէս։ Այո՛, մարդը չէ {կարող} ունենալ, բայց ճիզուիթը առատ ու հարուստ է սրտի վկ

ստ է սրտի վկայութեամբք. նա այնքան ունի եւ այնքան {կարող} է ունենալ, որքան գործ պատահել են կամ պիտի պատահե

եւ խելացի եպիսկոպոսներ, լուսաւոր Կաթողիկոսներ, որ {կարող} էին հայր դառնալ ազգին, խնամել եւ հովուել ժողովուր

լօգիկային սրբագրել, համարեցինք անտեղի, որովհետեւ {կարող} էր փոփոխութիւն յառաջանալ։ Առհասարակ, ինչպէս ինքը

Այստեղ երեւում է գրչի յայտնի սխալանքը. չենք {կարող} թոյլ տալ, որ Չամչեանը քսան միլիոն հաշուած լինէր Հ

էս այժմ, նոյնպէս եւ ի ժամանակս յայնոսիկ ոչ երբէք {կարող} գտեալ արմատ արձակել ի սիրտ եւ ի հոգի ժողովրդեան,

յոյզ եւ ի խնդիր միոյ միայնոյ հայաբար հնախօսութեան {կարող} էր մտածել եւ խորհիլ, որ սեպհական է լուսաւորելոցն

ց էր յաստուածաբանական եւ ի պատմական գիտութիւնս եւ {կարող} էր զայն ամենայն ըստ իմիք արդիւնաւոր կացուցանել վա

իւնք, յորս հազիւ ուրեք գտանեմք զայնպիսի ինչ, որ {կարող} էր մշակել զանշէն մնացեալ բանականութիւն ազգի մերոյ

ան որոց շնորհեալ է գէթ գիտութիւն լոկ հայկականին, {կարող} էին ի համարի գոլ լուսաւորելոցն, եւ յայնժամ եւս չ

ախոտեալ յերեքտասան դարուց հետէ: Թող զի ո՛չ երբէք {կարող} էին զմտաւ անգամ ածել այդպիսիք, զորոց գեղեցիկս ի

չս դարձուցանել յարեւմտեանն Եւրոպա, ազգն Ռուսաց, {կարող} եմ առանց իրիք նեղութեան քննել եւ քրքրել զպատմութի

ովուրդն առ անուսումնասիրութենէ նորա, որպէս թէ չէ {կարող} նա դատել եւ ճանաչել զարժանաւորութիւնս քանքարաց հս

նհանգիստ հոգւոյ, որոց եւ բանաստեղծական բղխուածք {կարող} էին լինել որպէս եւ են ողբք, հառաչանք, կոծ եւ սո

ւորութենէ ազգի. հերիք է զաւակաց ազգի, եթէ միայն {կարող} էին իմանալ զքանի մի մեռեալ եւ փտեալ ի բառս հին հա

պա եւ լուսաւորութիւն միջնորդութեամբ օտարին լեզւոյ {կարող} էր ջարդել եւ փշրել զկեղեւ տգիտութեան թանձրացեալ յ

եւ մի լիցի մեզ ընդ վայր զժամանակն կորուսանել մինչ {կարող} էաք ի գործ դնել զայն մատենագրութիւն ի նոր լեզու,

ութիւն պարգեւելով մահով դատապարտուած Կարգին, չէր {կարող} ջնջել նորա անցեալ ապիրատութենների յիշատակը Ազգերի

հարկէ նա ոչինչ չ'կարողացաւ պատասխանել, եւ ինչպէս {կարող} էր պատասխանել, մինչ դեռ ոչինչ չգիտէր։ Վանահայրը

տոյ եւ ինքը ոչինչ ուսումն չունէր, առանց որին չէր {կարող} անգամ եւ մտածել իւր գաղափարը կենդանացնելու համար

ամ յիշել ենք։ Այս ի՞նչ հրաշալի գիրք է, որին չեն {կարող} ընդդիմանալ ո՛չ մանկութիւնը, ո՛չ աշխարհայնութիւնը

ն հպատակութիւնը, ոչինչ բարեկարգ Տէրութեան մէջ չէ {կարող} ընդունուիլ"։ Փարիզի Արքեպիսկոպոսը, որ պատճառ ո

ի տներում կատարում էին ամենացած պաշտօններ եւ չէին {կարող} քահանայանալ։ Ժողովողները հրաժաւում էին իւրեանց ս

քը զանազանւում էին ժողովողներից նորանով, որ չէին {կարող} քահանայանալ կամ վարժապետ լինել եւ նորանց ուխտապահ

ութեանը համեմատ։ Այս բոլոր աստիճանակարգի մարդիկը {կարող} էին եւ չզանազանուիլ հագուստներով աշխարհական մարդե

մը մի մեծ զօրութիւն չունէր եւ Պապին մեծ օգուտ չէր {կարող} բերել. պատճառ, Գեներալը ամենայն ժամանակ կարող է

ր կարող բերել. պատճառ, Գեներալը ամենայն ժամանակ {կարող} էր յետ կանչել քարոզիչները, եթէ կամենար, առանց խ

երի տները բաղկացնում էին Կարգի էական մասը եւ չէին {կարող} ոչինչ բանի տիրել։ Բայց ապարանքները, Կօլլեգիաներ

ենից անփոփոխ դագաղները։ Սոցա նման հասարակութիւնը {կարող} է յարատեւել առանց այլայլութեան, որովհետեւ չ'կայ

որ Կարդինալ Տուրնօնը տարաւ Պօնդիշար. " Մեք չենք {կարող} այլեւս համբերել, որ հոգեւոր բժիշկները հրաժարուին

նայն ոք այս անարգութիւնը չ'կատարած խաչի վերայ չէր {կարող} մտանել Եափոնիայի Տէրութեան մէջ։ 1648 թուականին Ե

յն Երկնային թագաւորութեան մէջ, ուր օտար մարդ չէր {կարող} ոտք կոխել։ Շատ լաւ ուսաւ Չինացոց լեզուն, հագնու

ադրուած կը լինի ցոյց տալ բոլոր աշխարհին, թէ ի՞նչ {կարող} էր առնել"։ " Ես չեմ հասկանում, - շարունակեց Մու

փոխանորդ աշխարհի երեսին, հոգեւոր գործերի մէջ չէ {կարող} սխալուիլ։ " Բայց կարելի՞ է, արդեօք, - ասաց Կայս

, եւ ո՛չ ոք, մինչեւ անգամ եւ իւր մարդիկը, չէին {կարող} միայնակ տեսանել դեսպանի երեսը։ Մեցցաբարդան, վեր

ութիւն՝ ամենեւին անկախ Սպանիայից, որի մէջ Կարգը {կարող} էր ներգործել արձակ համարձակ, միայն այն պայմանով

ունէր ամենայն պայմանները, բացի այն բաներից, որ {կարող} էր կերպարանագործել նորա միտքը եւ հասակաւոր մարդ շ

ն հոգին չորացո՜ւց այս կուսական երկիրը... Նա չէ {կարող} յառաջացուցանել Գուատիմօզին կամ Մօնտեզումօն։ Կարգ

իաննա, Ալֆոնս Սալմերօն եւ Էմմանուէլ Սպա։ Եւ ո՞վ {կարող} էր մտածել. նոքա ընդդէմ դուրս եկան ժողովրդական իր

կեանքը դեռեւս չէր ամրացել, Տէրութիւնքը դեռ չէին {կարող} կուլ տալ մասնաւոր իշխանութիւնքը, որ դեռեւս չէին

, թէ Յիսուսեանների մեծ մասը, Սպանիացի լինելով, {կարող} էին լրտեսութիւն առնել այն ժամանակ մանաւանդ, մինչ

այց հայհոյութիւն, գաւազան եւ բռնութիւն երբէք չեն {կարող} ապացուցանել մի շինովի, հնարած ճշմարտութիւն։ Վա՜

մասնը մնաց Հիեննայում եւ Լանգեդօկում, ուր դեռեւս {կարող} էին մի կերպով դիմանալ Սրբազան Լիգայի կողմնակիցքը

չ'թողում նոցա Ֆրանսիա մտանել, այսուամենայնիւ չեմ {կարող} իմ կեանքի ապահովութեան համար երաշխաւոր լինել։ Այ

ման ընթացք բանալու։ Յիսուսեանք մեծ յոյս չէին {կարող} ունենալ թագաւորի վերայ, որ երբէք հաւատ չունէր իւ

զօրութեամբ միեւնոյն ժամանակում երկու եղբարք չէին {կարող} Կարդինալ լինել։ Համբաւ եւս տարածուեցաւ, թէ այդ

դինալը իւր առաջին անգամ հակառակ ներգործութենովը, {կարող} էր ջնջել նորանց Ֆրանսիայի միջից եւ, Պապի հետ մօտ

րան. եւ այս սրբակաց ծերութեան ժամանակ ո՛չ ոք չէր {կարող} ճանաչել երբեմն մեծ թագաւորը։ Լուդովիկոսի առա

մէջ կամենում էր բնակուիլ Լետիլիէն, յայտնեց թէ չէ {կարող} երաշխաւոր լինել նախկին Արքունի խոստովանահօր կեանք

որում Յիսուսեանք իւրեանց կանոնի զօրութենով, չէին {կարող} ծածուկ խորհրդակցութիւններ գրի միջնորդութենով ունե

նիկայումը էր, Հասարակութեան կանոնների զօրութենով {կարող} էր ունենալ այսպիսի առեւտրական գործեր, կալուածներ

ւ ճակատագրի խորհուրդը, որ է տալ Գաղղիացոց, ինչ որ {կարող} էր փրկաւէտ լինել նոցա, եւ պահպանել Գաղղիացոց համա

վ յանցաւորը ապացուցանում էր աշխարհին, թէ ինքը չէ {կարող} սառն աչքով հանդիսատես լինել այդպիսի ոճիրների. ոչ

յդպիսի ոճիրների. ոչ երբեք մի ամբողջ ազգ, որ չէր {կարող} իւր լռութեամբ կամ չտեսանելու դնելով լռելեայն քաջա

ւթեան մէջ է ազգի կեանքը եւ այս օրէնքի վերայ միայն {կարող} է մի ազգ յառաջանալ: Մենք ուսանում ենք ազգերի պատ

ենք հասարակաց իրաւունքի պաշտպանութիւն: Ոչ ոք չէ {կարող} յանցանք գործել առանց ուրիշի իրաւունքը յափշտակելու

ծել առանց ուրիշի իրաւունքը յափշտակելու. ոչ ոք չէ {կարող} յանցանքը պաշտպանել առանց զրկուածի իրաւունքը խեղդե

ութիւնը, որովհետեւ առանց նորան ինքը այդ մարդը չէ {կարող} երեւիլ եւ ապրիլ մի ընկերութեան մէջ: Այն յան

ես է, մի մատակարար շնորհքի, որ ուրիշ կերպով չէ {կարող} տալ, եթէ եկեղեցին չխնդրէ եւ չվկայէ նուիրելու արժ

ոսը մինչեւ ապաշխարութեամբ չքաւէ իւր մեղքերը, չեմ {կարող} հաղորդութիւն ունենալ նորա հետ " ի հոգեւորս ", որ

վմէական եւ բողոքական եկեղեցիների առաջնորդքը. եթէ {կարող} են առանց իւրեանց եկեղեցին անարգելու ընդունել մի ա

դարաւոր, ազգի համար աղէտաւոր փորձի արդիւնք, չէր {կարող} տալ վարչական հիմնարկութիւններին այլ ձեւ ` քան ընտ

կի կախում ունէին կենտրոնական վարչութիւնից եւ չէին {կարող} ձեռնարկել կարեւոր որեւէ բան ` առանց սրա թոյլտուու

րդարացրեց նրա յոյսերը: Իրերի այս վիճակը չէր {կարող} դուրեկան լինել մի քանի անձանց: Բայց նրանք չէին կ

աչքի առաջ ունենալով իրենց սահմանափակ թիւը, չէին {կարող} որեւէ միջոցի դիմել հակառակելով ընդհանուր ձգտման:

ամբ: Բայց Կանոնադրութեան մէջ չկար որեւէ բան, որ {կարող} լինէր փոխել հայերի առ Դուռն ունեցած հպատակութիւնը

վ Դռան ներկայացնելու համար: Հետեւեալ կէտերը {կարող} են մերկացնել յանձնաժողովի վարքագիծը: 1. Կե

երկու անդամից, որոնցից եօթը որպէս մեծամասնութիւն {կարող} են բաց անել նիստերը եւ չորսի համաձայնութեան դէպքո

ւնից եւ գտնուելով սրա հովանաւորութեան տակ, նրանք {կարող} են օգտակար գործիք լինել. Ռուսաստանի բարոյական ազ

կան լեզուի մասին, որով գրած է այդ աշխատութիւնը, {կարող} ենք տալ այսպիսի կարծիք։ Պ. Գամառ-Քաթիպայի ա

վերջաւորութիւն, այդ արտուղութիւն կամ բացառութիւն {կարող} է համարուիլ համեմատութեամբ ընդհանուրի հետ։ Փ

անշունչ իրի համար, սխալ է, որովհետեւ հետաքրքիր {կարող} է լինել մի ներգործական էակ, մարդը, որ կամք ունի

իսկ մի կրաւորական-անշունչ իր, որ ոչինչ կերպով չէ {կարող} ցոյց տալ իւր մէջ մի ներգործականութիւն, չէ կարող

կարող ցոյց տալ իւր մէջ մի ներգործականութիւն, չէ {կարող} քննել, ուստի եւ ո՛չ քրքրել, այլ միայն արժանի լի

ինել, որ դորան ուրիշները քրքրէին եւ քննէին։ Այդ {կարող} է, վասն որոյ եւ մեր լեզուի մէջ ասւում է գործ կամ

տքե՞րն են կաթուածահարուել. այնպիսի դիպուածում նա {կարող} է շատ տարիներ ապրել։ Թոքերը կամ սի՞րտն է կաթուած

թիւնից, այլ եւ մեծ շնորհակալութեան արժանի։ Մենք {կարող} ենք որեւիցէ գաւառական բարբառ քննել, սորվել, տես

այց այսչափ միայն եւ ոչ աւելի։ Ինչպէս մի հեղինակի {կարող} ենք ասել, թէ. " Ինչի՞ այս ձեւը այսպէս ես գործ դ

ը այսպէս ես գործ դնում կամ այնպէս ", այդպէս չենք {կարող} խօսել հազարների եւ բիւրերի հետ։ Հեղինակը ազատ է

վրայ է) չունի այդ ազատութիւնը. նա այնպէս միայն {կարող} է խօսել, ինչպէս խօսում է ամբողջ ընկերութիւնը, ո

ի բան աւելի առաջ տանել, դորանով ներկայ վիճակը չէ {կարող} նորան գոհացնել աւելի փոքր, կատարելութիւն համարու

ւ մինչեւ գերեզման մեզ միշտ ատելի կը մնայ։ Մեզ {կարող} են ասել, թէ պ. Պռօշեանցը հազիւ մի քանի տող է գր

ւթեամբ, յուսալով, թէ մեր մի քանի նկատողութիւնքը {կարող} են նորան օգտակար լինել նորա ապագայ ասպարիզում, մ

ձեւը, որ գործ էր ածում պ. Պռօշեանցը, որ թերեւս {կարող} էր տպագրութեան սխալ լինել։ Մենք հանդէս ենք հանու

սել է թէ՝ այս երկու պատճառով էլ ոյասիրութիւնը չէ {կարող} արդարանալ, մնում է մէջտեղ հին լեզուի ստրկութիւնը

ու վայր չընկնեն։ Հին լեզուի մէջ յատկացուցիչը {կարող} է դրուել ե՛ւ նախադաս, ե՛ւ վերջադաս, բայց նոր լե

ված Ս տառը եւ առանց նորան, տալի եմ ասելով, չենք {կարող} ցոյց տալ այն գործողութիւնը, որ կատարվում է ներկա

րդ ներմուծութիւնք եւ շատ անգամ հին լեզուով էլ չեն {կարող} արդարանալ։ Օրինակ՝ հին լեզուում հաշտեմ բայը նոր

րեալի եւ ապառնու վերջաւորութիւնքը եցի եւ եցից է։ {Կարող} են մեզ վրայ ծիծաղել, թէ այդ ինչ ասելու բան է, ո

ծեմ, մեղանչեմ, եւ այլն։ Բայց այն պարոնները մեզ {կարող} են ասել, թէ այդ հին լեզուի կանոն է, դորանից նոր

րդութիւնը եմ է, այնուամենայնիւ միայն ինքը եմը չէ {կարող} բայական զօրութիւն տալ բառին, սահմանական եղանակու

իւս բայերի կազմող, ուտում, խմում, պառկում չէին {կարող} բայի զօրութիւն ունենալ առանց, անպատճառ, իրենց վ

ր չդառնայ եւ գաղափարի շփոթութիւն չծագի։ Բայց մեզ {կարող} են ասել, թէ ինչի՞ ուրեմն բաժանում ենք, երբ այդ

ւ եթէ նախադաս դրվելով՝ բաժան է գրվում, ինչի՞ չէ {կարող} բաժան գրվել եւ վերջադաս լինելով։ Ստոյգ է, որ շա

ենք. բայց, այսպիսի դիպուածում եմ, ես, է'ն չեն {կարող} բուն էական բայ կարծվել, որովհետեւ էական բայի խնդ

ենք " ներկում են ", այն ժամանակ ձեռքերը խօսքը չէ {կարող} իր ըթը նու փոխել եւ եթէ այդպէս խօսող էլ լինի, ին

րը, ինչպէս՝ կոտրում, բերում, վառում եւ այլն, {կարող} են առանց վերջաւորութեան գրվիլ։ Եւ դ), նոյն այս

մքով եւ թվով, ինչպէս " ինչ են անում ", Կիրակոսը {կարող} է պատասխանել բուն հարցմունքին առանց բայական վերջա

ատալ, թէ այդ լեզուով գիրք կամ օրագիր հրատարակելը {կարող} է ժողովրդի խօսած լեզուն մաքրել, մշակել կամ նորա

մ, եւ թո՛ղ փշրվի նորա մահաբեր նիզակը։ Մենք չենք {կարող} այս դրութեան հետեւել. նոր լեզուն հնի առջեւ այնպէ

եր գործ ածում, որ ամբողջ ազգի մէջ սովորական չէ, {կարող} է ոչ միայն զարմանալ մեզ վրայ, որպէս մի ինքնահաւա

նված բառեր սորվելը շատ հեշտ է, մենք մեր փորձերից {կարող} ենք ստուգել, երբ սկսում ենք օտար լեզուներ սովորե

ում հարցնենք, որ մեզ չասէ, կամ ո՛ր բառարանը չէ {կարող} լուծել մեր տարակոյսը։ Սորա հակառակ, ինչպէս վերը

, բանի զօրութիւնը կը մնայ անյայտ, էլ ոչ Մարկոսը {կարող} է օգնել, ոչ բառարանը։ Այս պատճառով հին լեզուի ա

րից առնունք, ինչպէս մեր նախնիք առել են, որ մենք {կարող} ենք հարիւրներով ցոյց տալ։ Տարակոյս չկայ, որ ժող

յ, որ ժողովուրդը, իսկոյն, կարդացած րոպէին, չէ {կարող} հասկանալ ո՛չ հին լեզուի եւ ո՛չ օտարից առնված բառե

բայց ժողովուրդը այդ առանձին առանձին առնված բառերը {կարող} է կամաց կամաց սորվել եւ հասկանալ, մանաւանդ եթէ մ

, որ հայ ազգի ոգուց առաջացած լինելով, աւելի հեշտ {կարող} է մարսական լինել ազգի ընդհանրութեան, որովհետեւ ե

ուին դէպի գրական լեզուի կենդրոնը, սա ոչ միայն չէ {կարող} ծաղկել եւ ուժ առնելով՝ հանրական խորհուրդ ունենալ

ր ճիշտ աներեւոյթ եղանակի նշանակութիւն ունին, չեն {կարող} այս կերպով բայի պարագայք ստանալ՝ անունի պարագայք

բայանունները կամ նոյն բայերի աներեւոյթ եղանակները {կարող} են միմեանց փոխանակ գործ դրվիլ, որովհետեւ նշանակո

ց դժոխային կրօնամոլութեան եւ դաւաճանութեան, որին {կարող} էր նախանձել եւ ինքը Լոյոլան, ուր ազնիւ սիրահարը

ւ ունին բնականութիւն: " Ագապին " արուեստի կողմից {կարող} է դիմանալ խիստ քննութեան: Բնականութեան կողմից եւ

ասանութիւններից: Մենք ցաւում ենք եւ ցաւելով չենք {կարող} չմեղադրել մեր պոլսեցի եղբայրակիցքը, որ մինչեւ այ

նակին օգուտ չբերէ, վնաս ոչ երբեք: Համարձակ {կարող} ենք ասել, որ արգոյ հեղինակը իր նկարագրած կեանքի

ոչ ձեւի մտածութիւնը եւ ոչ դէպքերի դասակարգութիւնը {կարող} են, գոնէ՛ մասնաւորապէս, համեմատուիլ նորա պարզ,

ւթեան եւ ստորագրում է այն, ինչ որ այժմ ամէն մարդ {կարող} էր տեսնել եւ ստուգել, հոյակապ արժանաւորութիւն ու

ւած են որպէս օգնական: Սօս եւ Վարդիթերը մենք չենք {կարող} ընդունել որպէս մի սիրապատում վիպասանութիւն:

ն աճելութիւնը, ո՛չ իմացականի եւ զգայականի ախտերը {կարող} էին զուգապատշաճ լինել այն պաշտօններին, որ Վարդիթ

, հեղինակը կամ շատ ուրիշներ էլ, իբրեւ իրողութեան {կարող} են իմ առջեւը դնել այն բանը, թէ Արարատեան աշխարհո

այց, այն ժամանակ, թող ներեն մեզ, Վարդիթերը չէր {կարող} ունենալ այն բնական եւ հոգեբանական յատկութիւնքը,

որքան խօսեցանք հասակի մասին, որովհետեւ ձանձրալի {կարող} էր լինել ընթերցողին, եթէ մենք անդամազննաբար, ֆի

րշաւրի դրժողութեան վրայ: (Արշաւիրը եթէ չդրժէր, {կարող} էր Տիրանի մեքենայքը խայտառակել): Եւ այդ մարդը,

կիրթ կեանքի մէջ րոպէական չնչին տհաճութիւնքն անդամ {կարող} են շատ աւերութեանց պատճառ դառնալ եւ Արշաւիրը ընդո

տանեկան եւ որդիական պատուապահութեան), մենք չենք {կարող} թոյլ տալ, որ մի մայր այդպէս հրապարակով խայտառակէ

ւթեան մէջ: Ասենք, թէ Տիրանը որպէս մի անարգ մարդ {կարող} էր ընդունակ լինել այդպիսի դաժանութեան, բայց Սօսի

քն էլ հանել: Սօսին իրենց տանը փակելով ի՛նչ օգուտ {կարող} էին քաղել, մանաւանդ, երբ նա բարկացած գոռում է թ

ն, միւսը իր փեսային: Ասենք, կեանքի պարզութեանը {կարող} է օգնել, որ հեղինակը մէկ մասնով արդարանայ, բայց

թուածահարուել թէ՞ ձեռքերը ․ այդպիսի դիպուածում նա {կարող} է շատ տարիներ ապրիլ: Թոքե՞րը կամ սի՞րտն է կաթուա

իւնք ենք ասում, որ իբրեւ մի պատմական սերմ, միշտ {կարող} են ազգի կեանքի մէջ ծլիլ, ծաղկիլ եւ պտուղ բերել:

արին արձագանք եղած չլինի: Միջին դարերում, ջուրը {կարող} էր ուր ասես երթալ մի գաւազանի զարկելով, թերեւս,

պի Էջմիածին, այսօր մի այդպիսի սքանչելի կերպով չէ {կարող} Ուչ-Թէփէլերի բարձրաւանդակից անցնիլ, որ յետոյ վազ

ից, որոնք զգում են առողջ օդի կարօտութիւն, որքան {կարող} էին զգալ: Խորհրդաւոր ժամանակում ենք ապրում մենք

, միջին դարերում մեր հարստութիւնը կորուցինք: Չէ {կարող} լինել մի այնպիսի բան, միջին դարերի պատկանաւոր,

սոցայ ժանգը, եթէ երեւում է նոցայ վրայ, նոքա դեռ {կարող} են պատմական իրաւունքով արդարացնել, ժանգոտ օրօրոց

վերջի եւ միջին, դարերի սկզբին պատկանաւոր: Ի՞նչ {կարող} են մեզ յիշեցնել միջին դարերը, կործանում, գերութ

րները քաղցրութեամբ յիշել միջին դարերը, եթէ միայն {կարող} էին, որովհետեւ նոքա էլ, թէեւ Հռովմից ազատուած,

մենք, որ զոհ գնացինք միջին դարերի խաւարին, չենք {կարող} քաղցր յիշատակ ունենալ նոցայ մասին նայելով մեր ամր

այման չքաւորութիւնը: Բայց այս ուսումնասիրութիւնը {կարող} է միայն նոր կամ ապագայ սերունդին աջողիլ. ինչ որ

չեն վերաբերւում, այլ մանաւանդ աւելի փոքր բաժինը {կարող} է հասնիլ նորան, քանի որ նա ուրիշների պէս իմաստակ

արան հասարակ անունից լինի յատկացած: Այլ թէ ինչի՞ {կարող} էր մի իշխանի կամ թագաւորի ապարանը այնտեղ եղած լին

գապէս չորրորդ դարումն է երեւել այդ կրակը: Այո՛, {կարող} էր եւ այն ժամանակ երեւիլ. մեր խօսքը այդ չէ, այլ

լ. մեր խօսքը այդ չէ, այլ այն, թէ լոկ անունը չէ {կարող} ընդունուիլ որպէս ապացուցութիւն Ժամանակի, աւանդու

հասկանալի չլինին ժողովրդին եւ չբացատրուին նորան, {կարող} են, այո՛ չարաչար մոլորութեանց պատճառ լինել: Եւ

Ո՛չ, մնաց եւ մեր կարծիքով աւելի հաւանականը, որ {կարող} էր շատ անգամ երեւցած լինիլ եւ այսօր էլ երեւիլ որպ

կու այլասեռ էլեկտրականութիւնքն էլ առանձին-առանձին {կարող} են իրենց ներկայութիւնը յայտնել քննողին եւ այն Ժամ

ձնէ բարձր աշտարակի կամ թարգելի սուր ծայրին, միշտ {կարող} է տեսնել սուրբ Հելմոսի կրակը: Նոյնպէս եւ բարձր ս

ուրբ Հելմոսի կրակը: Նոյնպէս եւ բարձր սարերի վրայ {կարող} է երեւել այս կրակը, որպէս շատ ճառագայթների խուրձ

արդ, որ ուսումնասիրում է նորան: Բնութիւնը միայն {կարող} է հասկացնել մեզ արարչի մեծութիւնը եւ փառքը. " Եր

բուն աստուծու ձեռքից: Ամէն հրաշք, որ ո՛վ եւ իցէ {կարող} էր մտածել, շատ ստո՛ր, շատ տկա՛ր եւ շատ չնչի՛ն է

ու: Այդ գործը գրուած է հասարակ ժողովրդի համար եւ {կարող} ենք հաստատապէս վկայել, որ ամէն կարգի ժողովրդին հ

չեւ այսօր էլ տեղիք ունի եւ որ գիտութիւնը բնա՛ւ չէ {կարող} ընդունել: Որպէս թէ արբեցութիւնից պատճառուած " ին

մէն գիտութեանց վերաբերեալ առաջնորդական գրքերի մէջ {կարող} են պատահիլ, որպէս եւ մեր յիշած գրքի մէջ էլ կան,

աստիճանի ներհակ բաներ են, որ երկուքը միասին չեն {կարող} լինել մի տեղում, եւ եթէ մեր գրագէտքը, որպէս սիր

անաստուածական են համարում այն բանը, որ իրենք չեն {կարող} հերքել: Նոքա պաշտպանւում են կրօնի կեղծաւոր նախան

: Անշուշտ, մի վտանգ, մի մոլորութիւն չկայ եւ չէ {կարող} լինել, եթէ ժողովուրդը չգիտէ այս բանի զօրութիւնը

վ Հիմալայեան սարի ձիւնական գօտին բարձր է, քան թէ {կարող} էր կամ թէ պիտի լինէր, եթէ նորա շրջապատը ընդարձակ

նդհանուր ժողովրդի ապրուստի լծակը: Այն մարդը, որ {կարող} էր մաճ բռնել, նա ստիպուած էր հետեւիլ հայրենիքի դ

գիայի վրայ: Պ. Պռոշեանցը պատմելով, թէ փեսան չէ {կարող} կերակուր ուտել մինչեւ որսի չգնայ եւ որս չբերէ, կ

իրենց աշխատութիւնը: Հարկաւոր էր հոգի փրկել. ո՛վ {կարող} էր մեղադրել: Ակնթարթի մէջ զլւում էր Տարանտելլան

լ գոհանալով ուրախ-ուրախ գնում են իրենց տունը: Ով {կարող} էր ասել թէ Տարանտելլան (մորմապար?) պատուական հն

րած ծանօթաբանութեանը, մենք ոչինչ գրական բան չենք {կարող} ասել, որովհետեւ այդ երկու արարողութեանց կամ պայմ

ւթիւնից, այլեւ մեծ շնորհակալութեան արժանի: Մենք {կարող} ենք որեւիցէ գաւառական բարբառ քննել, սորուիլ, տե

ւնքը, բայց, այսչափ միայն: Ինչպէս մի հեղինակի ` {կարող} ենք ասել " թէ ` ինչի այս ձեւը այսպէս ես գործ դնու

ը այսպէս ես գործ դնում կամ այնպէս ". այդպէս չենք {կարող} խօսել հազարների եւ բիւրերի հետ: Հեղինակը շատ անգ

ի վրայ է) չանի այդ ազատութիւնը: Նա այնպէս միայն {կարող} է խօսել, ինչպէս խօսում է ամբողջ ընկերութիւնը, ո

ոստովանիլ ժամանակի եւ պատմութեան իրաւունքը, չենք {կարող} կենդանիքը թողած մեռելների հետ խօսել: Այս դրութիւ

եւ օրագրի անուններով, այդպիսիքը ասում ենք այնքան {կարող} են օգնել լեզուի մշակութեան, որքան մի որեւիցէ մար

ղինակի գործը, այլեւ նորա անձը: Պ. Պռոշեանցը չէ {կարող} բացառութիւն լինելով չհանդիպած լինել այնպիսի դատող

եր հատուածը վաղուց անցել է սովորական չափից, չենք {կարող} մի քանիսը ցոյց չտալ: Այո՞, պարտակա՞ն ենք ցոյց տ

րը այն աստիճանի գեղեցկութիւն ունին, որ մենք չենք {կարող} մեր խօսքերով բացատրել: Իսկ մէջ բերել հեղինակի գր

րել: Իսկ մէջ բերել հեղինակի գրուածը նոյնպէս չենք {կարող}, որովհետեւ ամբողջ այդ երեսները պիտի արտադրէինք,

ակ բարոյական խոցերը, որ ծածկուած մնալով ոչ միայն {կարող} են փտիլ, այլեւ իրենց վարակիչ որակութեամբ շատ կոր

ւթ տարի չարչարուին, չոր ոսկորից սաւահի ոչինչ չեն {կարող} գտնիլ. շատ էլ ասենք էն կռւումը ես արդար ըլնիմ.

տաւորն էլ սուրբ Գէորգի դոլոն եկած աղքատին հոյ չի՞ {կարող} հետ դարձնիլ... Մողնեցիք անբան են... թէ որ ն

եւ ընդունած լինելով մի քանի տպաւորութիւնք, չենք {կարող} չասել այն, ինչ որ, այդ տպաւորութեանը հիմքի վրայ

նչպէս առաջ ասացինք, այդ աղքատութեան պատճառը չենք {կարող} հաստատապէս գիտնալ: Հաւանական է միայն, որ անկրթո

երը եւ պառաւները պարապեն այս բանով, որքա՞ն օգուտ {կարող} է ստանալ Աշտարակը կամ ուրիշ գեղեր: Բայց " Ս

ծութեան մասին խօսեցանք, բայց միայն այդ չէ, որից {կարող} են օգուտ քաղել հայերը: Կան այնտեղ շատ ուրիշ բանե

ն էլ տեսած լսած չլինելով, յայտնի է թէ երկնքից չէ {կարող} ուսանիլ. մարդը պէտք է տեսնէ, լսէ, եւ դոցա օգու

ա քամակից: Առանց սոցա ոչ միայն չեղած օգտակարը չէ {կարող} ներս բերել ազգի մէջ, այլեւ եղածիցն էլ օգուտ չէ ք

րաժե՞շտ են, վերացական գիտութիւնքը, միայն, չե՞ն {կարող} երջանկացնել մարդկային ազգը, դորա վրայ թող խորհի

տ են: Մենք այս թուրքից փոխառութեան պատճառով չենք {կարող} մեր կարծիքը չյայտնել: Մենք գիտութեամբ առնու

ազգից բաժանում է անունով եւ կրօնով, այնպիսին չէ {կարող} պատասխանել կամ մեկնել, թէ ի՛նչ է այն երեւոյթի բն

, անշուշտ, հոգեբանական երեւոյթներով իրարից չէին {կարող} հեռու լինել: Թող ինչ կամին խօսին, բայց մարդկայի

ն արդէն արած պրծած ազգեցութիւնքը ուրանալու: Մենք {կարող} ենք շատ բան ցոյց տալ եւ հին լեզուից, որ նոյն է ա

ւէր, յայտնի է, թէ այս սքանչելի յատկութիւնքը չէր {կարող} ազգը ունենալ, յայտնի է թէ պիտի թրջուէր էլ, էրու

ի ազատօրէն եւ ինքը իրեն աճէ, ո՞ր ուշաբարձութեամբ {կարող} էինք քարոզել, որ այդ լեզուն թուրքի կամ սատանայի

պէտք է, որ գործ չդնեմ այդ ձեւը, ասել մենք չենք {կարող}: Այո, մի հեղինակ իր սենեկի մէջ նստած, կամեցածի

ո, մի հեղինակ իր սենեկի մէջ նստած, կամեցածի պէս {կարող} է գրել եւ խօսել, ինչ ձեւ ուզէ գործ դնել, բայց բ

լ, բայց բոլոր ազգը չունի այդ ազատութիւնը. նա չէ {կարող} ներկան ուրանալով անցածի անունով ապրիլ: Այն ուղղո

ել, նոյնպէս ուրիշը ազատ է այլապէս կարծել: Եւ թէ {կարող} է գտնել մի ճանապարհ, որ եւ բուն հայկաբանութեամբ

թէեւ սեփական, բայց ազգի համար մեռած բառեր: {Կարող} ենք մխիթարուել միայն նորանով, որ շատ սահմանափակ

ւ, որ օտար խառնուրդ չունենայ, մեր նոր լեզուն չէ {կարող} բացառութիւն լինել բնական կանոնից: Մենք, հե

ան: Այդ աշխատութեան շուտով հրատարակելը մենք չենք {կարող} խոստանալ արգոյ ընթերցողներին, թէեւ այգ գործի վրա

րի առաջեւ Յունաստանի հին կրօնագիտութիւնը. նրանով {կարող} էին նոքա ճանաչել ամբողջ յունաց ազգի հոգին, ինչ ո

մատենագրութիւն. սա էր առաջին եւ վերջին քարը, որ {կարող} էր տնկել իւրաքանչիւր մարդի մէջ կրօնի արժանաւորութ

նը անհասկանալի լինելով միանգամայն նոր ժողովրդին, {կարող} էր կամուրջ լինել լուսաւորութեան, ապա ուրեմն մեր

ինչպէս պիտոյ է անէ հին լեզուով հայ մատեանները), {կարող} էր լուսաւորուիլ։ Այսպիսի խելացնոր դատաստան այն հ

դնէին սառուցի մէջ։ Այն ողորմելին ի՞նչ ջերմութիւն {կարող} էր ունենալ սառուցից։ Հայոց ողորմելի Ազգը, եր

իտոյ է գործ կատարեն. մինը առանց միւսին ոչինչ չեն {կարող} առնել, եւ եթէ այսպիսի պատշաճաւոր միաբանութիւններ

գէտ մարդերի բերանից, որոնք, փորձ առած լինելով, {կարող} էին փորձանքի մէջ եղողներին օգնական գտանուիլ, թէ

ստատուի ազգի հոգու եւ սրտի մէջ։ Այսպէս ոչինչ ազգ {կարող} չէ իւր գոյութիւնը եւ կեանքը յարատեւել՝ կորուսանե

ազգ, սուտ բան է եւ առասպել, առակ։ Ոչինչ բան չէ {կարող} բնութեան մէջ լինել կենդանի, եթէ չկային նորանում

ու ջուր չի տայ։ Նորա հարկաւոր է գիտութիւնը, որ {կարող} է ստանալ նոր լեզուի միջնորդութենով, որ կեանք եւ

լով ընկերութեան մէջ, այլեւ ուղեւծուծ ունենալով՝ {կարող} էր հիւթ եւ արիւն դառնալ եւ սնունդ տալ տկար հայոց

րի կողմից անդարձ կամակորութիւն, ուրիշ ոչ այլ ինչ {կարող} ենք եզրափակել, այլ այս միայն, որ այդ մարդիկը,

լ, հասկացել ենք, որ մարդումս լեզուն այն ժամանակ {կարող} է խօսել, ինչ ժամանակ միտքը արդէն խօսելի բանը դաս

ակից չէին այն յագեցուցիչ եւ սննդարար հիւթերը, որ {կարող} էին արիւն դառնալ եւ հաստատել սիրտը։ Բաց 'ի սորան

նովը։ Այնպէս որ, եթէ գերապատիւ Նազարեանցի գրածը {կարող} էր լինել 10000 մարդի անհասկանալի, նրանցը թող 100

են հինգ հարիւր կամ հազար մարդ։ Ազգը երբէք չի {կարող} ուրանալ գերապատիւ Նազարեանցի աշխատութիւնը եւ անխա

սի պատմական եւ բնական պատճառք։ Եւ իսպառ տգէտը չէ {կարող} մերժել այս դրութիւնը. որովհետեւ եթէ այդպիսի պատճ

նկնիլ յեղափոխութեան տակ։ Յայտնի է, թէ լեզուն չէ {կարող} կազմուիլ կամ փոխուիլ մի անհատի կամ խմբի ցանկութեա

մեռցնում ես եւ նորա զաւակը։ Աւերակների քարերը {կարող} են պիտոյանալ նոր շինուածքի, ինչպէս պահանջում է ժ

մանք խոռոջ են ստացել, դու որքան էլ կամենաս, չես {կարող}, որ վերաստեղծես այդ քարերը դէպի իրենց սկզբնական

նել։ Աստուած բարի ճամփայ տայ։ Ամբողջ աշխարհը չէ {կարող} իր ամեն բանը ուրանալ եւ նորա սիրականի ետեւից վազե

կանապէս պիտի նմանի մտքին, նորա ձեւը ուրիշ բան չէ {կարող} լինել եւ չպիտի լինի, եթէ ոչ մտքի ձեւի ցոլացումը

ն իրաւունքը՝ գեղեցկութեան եւ այն կատեգօրիայով չէ {կարող} յաղթել նոր լեզուի իրաւունքը. պատճառ, տգեղ երեւց

ւ այնուհետեւ ոչ Ռաֆայէլի Մադոննան եւ ոչ Ափրոդիտին {կարող} է փրկել մեր անձը։ Փարիզի տարազահնարքը, այն շ

էջ, որովհետեւ ո՛չ Փարիզեան տարազաւորը իր շորերով {կարող} էր ապրիլ արջային շրջանակի տակ եւ ո՛չ Լուկուլլոսը

իւ կերակուրներ են կերել, բայց որ այսօր մենք չենք {կարող} ուտել եւ մարսել այն կերակուրքը, իրաւո՞ւնք է, որ

կենդանութիւնը ապահովելու համար։ Ո՞րը աւելի շուտ {կարող} է մեզ կշտացնել, մեր առողջութիւնը պահպանել՝ մեր

բանը, որ թէեւ կերել են նախնիքը, բայց մենք չենք {կարող} ուտել։ Չենք ուզում ասել, թէ երթանք Իտալիա եւ

կ են, բայց ինչ օգուտ, որ ընկերական կեանքում չեն {կարող} մեր պէտքերին ծառայել։ Միմիայն նայելով նոցա սառը

է եփւում, մեր շորերը չեն կարւում կամ լուացւում։ {Կարող} ես, կրկնում ենք, գտնել գո՛նէ մէկ մարդ, որ լսէ

ու հրաշալի գործերի համար քեզ հաց չեն տալիս, ո՛րը {կարող} է քո պէտքերին ծառայել, Բենվենուտտօ Չելլինու մետա

շտուած եւ սխմուած չէին նորա ձեւերը կամ ոճերը։ {Կարող} են մեզ ասել, թէ մինչեւ այժմ մեր բերած վկայութիւն

ն հետ, այո՛, մեր փաստերը երկու խնդրի ընդդէմ եւս {կարող} են գործ դրուել։ Որովհետեւ, եթէ հին լեզուն նախըն

մ այնպէս գեղեցիկ չէ։ Այս խնդիր չէ, այլ ցնո՛րք։ {Կարող} է նա իր մօրը չնմանելով աւելի գեղեցիկ լինել իր տես

սակի մէջ, երբ նորա կազմուածքը պնդանայ եւ ծաղկի, {կարող} է նա եւ գեղեցիկ չլինելով, իր ընդունակութեամբ եւ

զուի խորհուրդը, նորա պաշտօնը, այնպիսին երբէք չէ {կարող} այսպիսի ոչինչ բաների առջեւ ընկրկիլ։ Ինձ հարկաւոր

կարո՛ղ ես անցած գնացած բաների ընդդէմ պատերազմել, {կարող} ես բնութեան ընդդէմ ճակատ ճակատի պատերազմել։ Այս

այժմ մեզ նախընտիր համարուած լորը եւ մանանան չէին {կարող} բռնել նորա համար Եգիպտոսի սոխի եւ սխտորի տեղը։ Կ

նելի եւ շօշափելի աստուածների սորված լինելով՝ չէր {կարող} հասկանալ մի անտեսանելի եւ անշօշափելի Աստուած։ Կա

ա հակառակ Եհովայի ազդեցութեան տակ մնալով՝ էլ չէր {կարող} տեսանելի եւ շօշափելի աստուածների հնազանդուիլ, որ

ի տակ ընկճուած, մեռած ու հոգին բերանը եկած, չէր {կարող} բնական օրէնքի ազդեցութիւնքը քերել իր վրայից, չէր

բնական օրէնքի ազդեցութիւնքը քերել իր վրայից, չէր {կարող} չընդունել այն տիպը կնիքը, որ այնքան դարերով, կր

լծակից է, լեզուն, որ մտքի յայտարարն է, ի՞նչպէս {կարող} էին ազատ մնալ այն ազդեցութենից։ Մի տեղ խոտ, մի

ի կամ Մովսիսեան մորենու սքանչելի որակութիւնքը չէր {կարող} ունենալ, որ ցօղը նորան չթրջէր կամ կրակը չէրէր։

, սոքա երկուքը եւս կապակից են իրար հետ եւ մինը չէ {կարող} առաջ երթալ առանց միւսին, մինը չէ կարող յետ մնալ

ւ մինը չէ կարող առաջ երթալ առանց միւսին, մինը չէ {կարող} յետ մնալ եւ աւերուել առանց միւսին։ Լեզուն ըստ ին

մանների մտքի մէջ. սա է այն կամուրջը, որի վրայով {կարող} են ազատօրէն ընթացք ստանալ մտքերի առ եւ տուրքը։ Ա

նջի արտասուելի վիճակը է ամենամեծ պատուհասը, որին {կարող} էր ենթարկուել մի մարդ։ Կոյրը մխիթարւում է լեզուո

, օտար ձեռք ու ոտք։ Ստո՛յգ է, չեն սոքա, որպէս {կարող} էին սպասաւորել նորա սեփականքը, բայց եւ այնպէս ի՜

ապա ուրեմն կայ եւ մունջի համար, բարոյական խնդիրը {կարող} է լինել միմիայն լուսի մէջ, եւ " եւ խաւար նմա ոչ

լ չէ եւ եզրակացականը եւ մենք առանց յողդյողդուելու {կարող} ենք մի անհատի մի մունջ մարդու տեղ առնուլ մի ամբող

ն այդ գոյները, եւ որովհետեւ այս գիտակցութիւնը չէ {կարող} թոյլ տալ, որ նա դատապարտէ այդ գոյները, ուստի քա

արտութիւնն է խոստովանում, իրաւունք չունիք եւ չէք {կարող} նորան քարկոծել՝ առանց ստութեան եւ խաւարի պաշտօնե

ը վեր ընկնի, որ կենդանիք նրան չմաքրազարդեն, երբ {կարող} է նա ազատ մնալ ջերմութեան, խոնաւութեան լուսի եւ

րծում է, թէ նա առաջ է գնում, որ մտածում է (եթէ {կարող} էր կատարել այս պաշտօնը), թէ ազգը սքանչելի լեզու

պարոնը, ասում ենք, բաց ու համարձակ երկու տող չէ {կարող} գրել, որ հասարակաց լինէր հասկանալի՝ բովանդակելո

րը բռնաբարելով, որ բնաւ չէ արդարանում եւ որ չենք {կարող} գովել, այլ մի տանելի ձեւ, որ կարելի եղածին չափ

պնդել, բայց այսքանը անհերքելի է, որ շատ եւ շատ {կարող} էին մօտենալ, այսքանը անժխտելի է, որ, առանց ընդ

նչ չար պատահելու չէ, եւ եպիսկոպոսը ոչինչ չէ պիտո {կարողանա} առնել: Ողջունեցեք հատկապես ձեր պատվական եղբա

իվ թե ամենաջերմեռանդ մարդասեր-հրապարակախոսն անգամ {կարողանա} նախատեսել նրա համար որեւէ ապագա: Այդ ժողովուրդն

մենուրեք ես ունեմ գործակալներ, սակայն ես այդ չեմ {կարողանա} անել, քանի տառապում եմ այստեղ, ու բացի այդ, քա

ւնը առհասարակ, քննել նորա պատմութիւնը եւ նորանից {կարողանալ} դուրս բերել մի անկողմնապահ եւ ճշմարիտ եզրակացութի

ատիոսը վաճառեց իւր ունեցած չունեցածը, որպէս զի, {կարողանալով} հատուցանել Սարրակինոսներին սովորական հարկը, թոյլ

։ Նա երկար ժամանակ հրաժարւում էր, բայց յետոյ, չ' {կարողանալով} հերքել հասարակաց խնդիրը, որ ծունկ չոքած, աղաչու

նոցա առաքելութիւնը Արեւելքից։ Յիսուսեանք, չ' {կարողանալով} կեղծաւորութեամբ եւ ընծաներով խարբալել այս հռչակաւ

նի մարմինը եւ բերեց իւր հետ Եւրոպա՝ ոչինչ գործ չ' {կարողանալով} յառաջացնել Չինաստանի մէջ։ Քանզի Կայսրը, որ այնք

տ թուլութիւնք. երբեմն սիրում ենք մի մարդ՝ առանց {կարողանալու} հաշիւ ու համար տալ մեզ, թէ ինչո՞ւ համար սիրում է

նկարագրած կասկածաւոր եւ երկչոտ մարդը լինէի, չէի {կարողանալու} դրականապէս խօսել այս կամ այն բաները Պ. Իսահակեան

լորականութիւնը, այլ, պաշտելով այդ կրօնը, երբէք {կարողանալու} չէր տիրապետել այդ գահին, որի վերայ նստել էին երբ

, - շարունակում է Բէգզադէն: - Լաւ գիտես, որ նա {կարողանալու} չէ կառք պահել իւր կնոջ համար, այս պատճառով ես սո

իւր ամուսնուց: Տարակոյս չկայ, որ նորա ամուսինը {կարողանալու} չէ առնել այդ բաները, ուստի պիտի բորբոքուի նոցա մ

յ. եթէ ես խանութը նորա անունով չշինէի, նա երբէք {կարողանալու} չէր վճարել ինձ պայմանեալ արծաթը: - Այդ ինչպէ

Բուլուէր ասպետը, հինգ հարիւր հաց բաժանելով, չէ {կարողանալու} դարման տանել վերահաս վտանգին: Բայց Թիւրքիոյ

ան ճանապարհորդութեան փոշիների մէջ, երկար ժամանակ {կարողանալու} չէին ուշ դարձուցանել իւրեանց կեանքի խորհրդի վերայ

սքանչելի իդէան երբեւիցէ, իրենց համար մարմնաւորել {կարողանալու}: Իրաւունք ունի հռչակաւոր Բոկլը դատապարտել նոցա ա

է, քանի այդ մատանին խանի մատումն է, թշնամիք չեն {կարողանալու} յաղթել նորան, եւ եթէ այս բանը իմանալով մի մարդ չ

ր։ Քառասուն Մխիթար եւ նոյնքան միաբանութիւնք չէին {կարողանալու} կենդանացնել մի մեռեալ լեզու, որ չէ ժամանակի եւ ա

ակաս չանի, նույնպէս եւ իմս նուաստութիւն որքան որ {կարողանամ} միշտ վասն ձեր լավութեան աշխատող եմ, լերուք միամի

ել խնդիրս, եթե կարելի է մինչեւ դեկտ. վերջը, որ {կարողանամ} հունվարից իսկույն գործ սկսանել: Եթե արժանի գիտու

ձեռնտվությամբ հասուցանել ինձ հարկավոր արծաթը, որ {կարողանամ}, գոնե ապրիլի 20-ից սկսանել տպագրությունը, որովհ

մ եմ Հնդկաստանի փողերի մասին թղթերի օրինակին, որ {կարողանամ} առաջին համարի մեջ հրատարակել, մինչդեռ այդ բանը չ

դարձյալ կգրեմ եւ դու առժամանակ, մինչեւ իմ հասցես {կարողանամ} ուղարկել, եթե կամենաս ինձ նամակ գրել, ուղարկիր

որպեսզի մի արժանավոր տեղ ծառայություն գտանելով " {կարողանամ} օրական ապրուստ ճարել եւ բժշկությունը շարունակել:

ալ եմ, եթե այդ բարերարությունը ինձ առնեք, որ ես {կարողանամ} 2 տարի ժամանակով Փարիզ մնալ եւ այնտեղ ուղղակի վար

[բանտի] վարչությունից թույլտվություն, որպեսզի ես {կարողանամ} ինձ մոտ եղած փողից քեզ ուղարկել. նրանք այնպես էլ

թյունից: Իմ ինքնասիրությունը կբավարարվի, եթե ես {կարողանամ} կատարել այն, ինչ որ ի վիճակի եմ եւ ինչ որ միայն

առի նեղ մտքով, այլ հօգուտ իմ ուղղության. եթե ես {կարողանամ} համոզել այդ ուղղության անհրաժեշտության մեջ, այդ

ակի իմ գործին, հակառակ դեպքում ավելի ոչինչ չպիտի {կարողանամ} անել, եւ տա աստված, որ ամեն մեկն այնքան աներ,

արապութեան միջոցին գնամ նայիբի մօտ, գուցէ մի բան {կարողանամ} շինել, գուցէ մի բան ընկնի ձեռքս։ Եւ ճշմարիտն աս

եմ. - Մեծ երջանկութիւն կը համարեմ ինձ, եթէ {կարողանամ} իմանալ, ովի՞ հետ շնորհել է ինձ բաղդը խօսակից լին

ի փոքր նստի նոցա ջերմութիւնը, որպէսզի սառն աչքով {կարողանամ} նկատել նորանց, մանաւանդ որ այդ բաները համարեա թէ

ան, պատմիր, որ լաւ հասկանալով բանի որպիսութիւնը {կարողանամ} օրինաւոր կերպով մտածել դոցայ վերայ: Մնացածն

ղ գինիները վաճառուած են, չգիտեմ, թէ ի՞նչ կերպով {կարողանամ} գինի ճարել Ձեր մռայլութեան համար: Սատանան թ

տեղեր, շատ աշխատել եմ, որ բուն հայկական մի բան {կարողանամ} լսել, բայց այդ բանը մինչ այժմ էլ չի յաջողուել ին

ւնով, հարստութենով, ապա խոստովանի՛ր ինձ, որ ես {կարողանամ} հանգստացնել իմ խիղճը այն բանի մէջ, թէ ես, աւերե

՛ք է, եթէ մեզանից իւրաքանչիւր ոք իւր համար միայն {կարողանայ} պատասխան տալ Աստուծոյ արդար դատաստանի առաջեւ, հա

սահակեանցը եւս, որպէս օբսկուրանտների նիզակակից, {կարողանայ} մի մութն անկիւն գտանել այդ տարտարոսի մէջ: Զա

առութիւնը, աղաչում է նորան մի հնար գտանել, որով {կարողանայ} ազատուիլ իւր տղամարդի յանդիմանութեններից: Մանկաբ

փորձերի արդիւնքը, համեմատելով այս գաղափարի հետ, {կարողանայ} դատել եւ վճռել օդի վնասակարութիւնը կամ օգտակարութ

ել ազգին՝ անօգնական չթողուլ դպրոցը, մինչեւ ինքը {կարողանայ} օգնութիւն հասուցանել Էջմիածնից: Եւ ահա, Փար

պէս բանը գոնէ վեց եօթն տարի ժամանակի է կարօտ, որ {կարողանայ} ցոյց տալ մի արդիւնք, մի պտուղ, իսկ եթէ նա փակւո

աթ, մինչեւ որ ընկերութեան գանձարանը ոյժ առնու եւ {կարողանայ} ինքնօրէն գործ կատարել, առանց վերստին ծանրաբեռնել

րծութեամբ, կարող է հաւաստի լինել, որ հազիւ պիտի {կարողանայ} մշակել, շինել, գործել եւ վաճառել այն, ինչ որ դ

առութիւնը: Գաւառներից գալու մետալեայ դրամը չպիտի {կարողանայ}, մի տարի միայն, ծածկել Թիւրքիոյ պարտքերի շահը ե

առայութեան, որ մի քանի ժամանակից յետոյ օգնութիւն {կարողանայ} հասուցանել իւր մօրը կամ իւր քոյրերին: - Քոյ

նորան, ոյժ եւ զօրութիւն դնել նորա մէջ, որպէսզի {կարողանայ} հաստատ պահել իւր վերայ լինելոց շինութիւնը:

է առանց վաստակի վաճառել ապրանքը, որպէսզի պարտքը {կարողանայ} վճարել: Եթէ գործ չդնէ այս հնարը, հարկաւորապէս,

ոչինչ ընդդիմադրութիւն, որեւիցէ կողմից, չէ պիտոյ {կարողանայ} փակել նորա առաջքը, թէեւ այսօր հալածակա՜ն եւ աքսո

մ է թէ այդ անտեղի եւ գեղջուկ բացագանչութեամբ պիտի {կարողանայ} բռնաբարել ազատութիւնը. խե՜ղճ մարդ: Մեք, մեր

եւ իւր պարտքը չի կշռով կատարած պիտի համարի, եթէ {կարողանայ} երկրայինը միայն քարոզել, աստղերից վեր չկայ Հիւսփ

ի մէջ ունի այնքան գիտութիւն, հասկացողութիւն, որ {կարողանայ} դատաւոր լինել։ Շատ բան, որ մի հեղինակ գիտութեամ

ինալը դիտաւորուել էր անպատճառ հեռացնել նորան, որ {կարողանայ} իւր նպատակին հասանել: Տեսաւ կարդինալը, որ բանը

իտոյ է նորան մեծ մեծ առաքինութիւններ ունենալ, որ {կարողանայ} իւր խօսքերը ազդու կացուցանել ժողովրդի սրտի մէջ:

ջը աշակերտքը Բեռլին ուղարկելու, որպէսզի Աբովեանը {կարողանայ} այդ միջոցին պատրաստել իւր աշակերտքը։ Կաթողիկոսը

եւ պարտական է մտածել եւ աշխատել, որ օրէ օր աւելի {կարողանայ} խմել, որովհետեւ մեր հայ երիտասարդներից շատերը խմ

դրեց անպատճառ ծանօթանալ կոմսի հետ, որպէսզի յետոյ {կարողանայ} նորա միջնորդութեամբ ծանօթանալ եւ թատրոնական աղջիկ

աբերութիւն, եւ պատրաստ է ստրկանալ նորան, եթէ նա {կարողանայ} մի զօրութիւն ցոյց տալ. նա չունի մի ազնիւ զգացողո

, այստեղ հարկաւոր է հիմնաւոր դաստիարակութիւն, որ {կարողանայ} ազատութիւն պարգեւել մտքին, այսպիսի ծառայեցուցիչ

դ է ընտրում ինքեան այն պատճառով, որ անձամբ անձին {կարողանայ} առաջնորդել զօրքերի խումբին, որ դուրս էին գնում Հ

ով, վերջին ջանքը ու աշխատանքը գործ էր դնում, որ {կարողանայ} ձեռք ձգել բոլորի կառավարութեան սանձը եւ հիմնել իւ

, որի բնակութիւնը Փարիզից շատ հեռի չէր։ Որպէս զի {կարողանայ} յետ ձգել նորան այս անմաքուր սիրուցը, մի օր ձմեռո

մոզուելով, միաւորուեցան Իգնատիոսի հետ։ Որպէս զի {կարողանայ} նորանց միանգամայն աշխարհքից հրաժարել, կամեցաւ Իգ

լի դարձաւ Իգնատիոսին. նա դիպուած էր որոնում, որ {կարողանայ} իւր առաջուայ ուխտիցը, այսինքն՝ Երուսալեմ գնալու

բանը բանից անցել էր։ Պաւլուս III Պապը, որպէս զի {կարողանայ} այս ընդհանուր ընդդէմ Պապականութեան ապստամբութեան

Գիտենք, որ ասիացին դեռ երկա՜ր ժամանակ չպիտի {կարողանայ} եւրոպացու պէս թել քաշել շերամի բօժօժից. նոյնիսկ

լ ներգործէ օրինաւոր կերպով, այնուամենայնիւ չպիտի {կարողանայ} այդ բառերը առնուլ ժողովրդի շրթունքից ու նոցա տեղը

րի սիրտ ունեին, ես շատ երանելի մարդ կլինեի, եթե {կարողանայի} իմ ընտանյաց կողմից գտնել այնքան սեր, ինչքան ես ո

տպագրությանը: Եղբայր, ես խոսք չունիմ, որով {կարողանայի} կատարելապես հայտնել քեզ իմ սրտի շնորհակալությունը

ենգալիայում չմնացի մինչեւ հաջորդ հունձը, որպեսզի {կարողանայի} համեմատել արդյունքը նախընթաց հունձի արդյունքի հետ

եւ բարի գործի մասնակից լինելու. երանի՜ թէ ես եւս {կարողանայի} մի կերպով օգտակար լինել այդ ընդհանուր ազգային գոր

որապէս: Այստեղ չկան նորութիւնք, որոնց մասին {կարողանայի} ծանօթութիւն տալ ձեզ. վարում եմ մի ձանձրալի եւ մի

ւ կերակուրք պատրաստէի, եւ թերեւս այդպիսի բաներով {կարողանայի} մարդու հաճելի լինել։ Բայց ես մի ուրիշ նո՛ր բա

տայ, - գրում է նա իւր նամակների մինի մէջ, - որ ես {կարողանայի} մի մշտնջենաւոր միաբանութիւն հաստատել, որ դնէր իւ

ի Օրհնեալ Ալեքսանդր Կայսեր հրովարտակի պատճէնը, որ {կարողանայի} այս յօդուածի մէջ բառ առ բառ արտագրել. մանաւանդ այ

, շատե՛րն աշխատում էին լինել իմ փոխանակ. բայց թէ {կարողանայի՜ն} լինել։ Դեռ արարածների սկզբի՛ց շատ ոճիրներ գոր

մեր հոգեկան վաստակների վերա մարմնին պատմելու, որ {կարողանային} դոքա երեւել մարդկեղեն աշխարհի մեջ։ Նազարյանցի

ե ո՛րքան ժամանակ հարկավոր էր մնալ Հնդկաստան, ուր {կարողանային} բոլորովին ավարտել այդ գործը: Գուցե թե ոչինչ բան

հրապարակած չունէի, որ Պ. Իսահակեանցի խելօքները {կարողանային} իմ սխալանքը լուսաբանել, չգիտեմ՝ ինչպէս պիտոյ է

էն: Թշնամութիւնքը չունին այն զօրութիւնը, որ {կարողանային} մոլորեցնել մեզ մեր ուխտեալ ճանապարհից. մեր աստղը

լ Եւրոպայից, մինչ ինքեանք կրկին անգամ աւելի պիտի {կարողանային} վաճառել նորան, դրամ ուղարկել Եւրոպա մի այնպիսի տ

, որ, հասարակաց սխալ կարծիքը արհամարհելով, պիտի {կարողանային} ցոյց տալ իւրեանց մէջ այս բարոյական ոյժը, որ յետո

ամրացնէին իւրեանց նիւթեղէն ոտքերը, որ այնուհետեւ {կարողանային} գնալ բարոյականի եւ իմացականի քամակից, ըստ որում

ւ նրա հիւանդանալը, չկան այնպիսի մութ գոյներ, որ {կարողանային} խաւարեցնել նորա անպայման եւ անշահախնդիր ազատասիրո

երը, որ ամենեքին եւս հրամայեն տիրաբար: Եթէ սոքա {կարողանային} կշռել իւրեանց հասկացողութիւնը եւ կատարելով իւրեան

տառակէ: Դնենք, թէ ես չունիմ այնպիսի գործեր, որ {կարողանային} երկիւղ կրել կոմսի յարձակմունքից. բայց ընտանի՛քս

ցոյց տալով հրապարակով այս ազգային պակասութիւնքը, {կարողանային} պատճառ դառնալ մեր ազգի հարուստներին եւ իշխաններին

ճանաչել. որ նոր լեզուն չունէր այնպիսի բառեր, որ {կարողանային} յայտարար լինել այն միտքերին, ինչ որ հեղինակը կամ

այս աղիւսը, այն քարը, միւս սիւնը քակելով։ Պիտի {կարողանային} այդ երկու բարբառքը երբեւիցէ իսպառ միանալ, այդ չե

գործ է: - Մեք այնպէս դաստիարակուած չենք, որ {կարողանայինք} մի րոպէում փոխել մեր սրտի եւ հոգու վկայութիւնը։

ւսաւորութի՞ւն տարածելով: Ո՞ւր են մեր հնարքը, որ {կարողանայինք} գործ դնել այս խորհրդով: Հինգ, տասն հոգի ազ

հնազանդուէին, եթէ մեք ամեն բան մեր կամեցածի պէս {կարողանայինք} շինել, եթէ տեսական հաշիւը միշտ ուղիղ գար կեանքի

տե՞ս, որ նա հարբելու էր եւ դու զգաստ մնալու, որ {կարողանայիր} քո դիտաւորութիւնդ իրագործել, նա մի ջիլ մարդ է,

գել այդ մարդիկը, որ նոքա, որպես պատկեր քաղաքի, {կարողանան} դատաստան մտանել, եթե հարկը պահանջել, որպեսզի կա

քերն ընտրել ամենայն ուշադրությամբ, որպեսզի նրանք {կարողանան} քիչ թե շատ զբաղեցնել ինձ ու միաժամանակ համապատասխ

ղջ ամիսներ սպասում են, որ Խդրելեզը գայ, որպէսզի {կարողանան} հարսն որոնել իւրեանց համար: Այստեղից ջոկ մնում է

ծելուց եւս, որ աւելի հեշտութեամբ եւ յաջողութեամբ {կարողանան} հաստատ պահել խաւարի դժոխային իշխանութիւնը մեր ցաւ

նութեան գնացած զոհը Հիւրմիւզների ձեռքով, որ սոքա {կարողանան} այդպիսի ծանր գնով գնել կարդինալական գլխարկը:

։ Տեղագրութիւնը նոյնպէս հարկաւոր է, որ հոգացողքը {կարողանան} բնութեան երեւոյթներին յարմարել իւրեանց գաղափարը,

, որ այդ երկուքը եւս չունին այն յարատեւ ոյժը, որ {կարողանան} պահել եւ դիմանալ միլիոնաւոր գերդաստանների ծանրութ

ռաւօտ թէ՛ Պօլսի եւ թէ՛ գաւառների մէջ մարդիկ չպիտի {կարողանան} հաց ճարել, աղքատութիւնը եւ սովը պիտի հարկադրէ նո

համար, այնպէս, որ միշտ շէն մնան նոքա, որպէսզի {կարողանան} գոնէ հարիւրին 8 տոկոս բերել, որով պիտի պահպանուէ

տէրութենական սկզբունքին, այս պատճառով, հազիւ թէ {կարողանան} նոքա իրագործուել առանց տէրութեան եւ հասարակութեան

վ հարստացնելու համար, որ իրենցից խնդրողներին տալ {կարողանան} աստուածային խօսքը, հոգու փրկութեան համար։ Այ

անքի եւ նորա ուսումի մասին, որ նորա բարձր անունը {կարողանան} ցածցնել։ Լսելով այս բոլորը՝ Ղազարը քաջ պատեր

նպիսի մարդիկ, որ հաստատ բնաւորութիւն ունենալով, {կարողանան} մերժել այնպիսի անզգամների հրամանը, այո՛, հրաման

սրբացնում էին ստրկութիւնը եւ հերձուածը, որպէս զի {կարողանան} իւրեանց կողմը շրջել Արեւելքի հզօր իշխանները։

, որ հասանեն հոգեւոր բարձր պաշտօնների, որպէս զի {կարողանան} մի կերպով ներգործել ժողովրդի վերայ։ Ինչպէս խօսել

ան թէ " Թափառական հրէայ " վիպասանութեան կարդալը, {կարողանան} ծանօթութիւն ունենալ այս Կարգի մասին, ճանաչել եւ

ս սկսեցին գործ դնել իւրեանց ջերմեռանդութիւնը, որ {կարողանան} շահել Պապի հաճութիւնը. ցրուեցան բոլոր Իտալիայի ք

մտանել եւ արմատանալ այս տէրութեան մէջ, որպէս զի {կարողանան} տիրապետել Աստուածաբանական Ֆակուլտէտին, որի կարծի

ւնէին, որ միմիայն Քրիստոսի վարդապետութեան ուժովը {կարողանան} իւրեանց հետ քարշել Հնդկաստանի անթիւ բնակիչքը եւ հ

էին Աւետարանը Չինացոց սովորութեան հետ, որպէս զի {կարողանան} որսալ Չինացոց սիրտը եւ իրաւունք եւ հարստութիւն ճա

նորա մարմնի հոտը առած, գերեզման, որին չէ պիտոյ {կարողանան} մարդիկ մօտենալ՝ առանց քիթերը բռնելու գարշահոտութ

Կարոլոս Բուրբօնի նման թագաւոր ունենան, որպէս զի {կարողանան} կամեցածների պէս պարեցնել։ Մելեօնումը, բռնու

անդ լինել նորան եւ ծառայել նորան, որ նորա ձեռքով {կարողանան} օգուտ քաղել եւ առաջին ներգործողը դառնալ յետոյ Ֆրա

իւրեանց անունը հին եւ մեռեալ լեզուի արձանի վերայ {կարողանան} դրոշմել։ Թէեւ այս ողորմելիքը չգիտեն, թէ Ուռանոս

եղած միեւնույն է: Մեր ցանկությունը այն է, որ {կարողանանք} ժողովրդին մոտեցնել փոքր ինչ դպրության հետ, նյութ

րի այսքան գլուխ գալու վրա եւս ուրախ ենք, որ գոնե {կարողանանք} մենք ցույց տալ, թե ինչպե՛ս պիտո է լիներ օրագիր ա

տանա քաղաքից ամիսը 20 ֆունտ ստերլինգ, որ երկուքս {կարողանանք} այնտեղ ամիսը 40 ֆունտ ստերլինգով ապրել: § 5.

է այդպիսի եգիպտական գործի վերայ, բայց մեք ինչպէս {կարողանանք} կարգաւոր քննութեան տակ ձգել մի գործ, որ յառաջաբա

նարժէք համբակներին անգամ յարմար չէ մեղադրել: Եթէ {կարողանանք} քաւել մեզ այդպիսի բաներից, մեզ թւում է, թէ այլե

միայն եթէ միւս հսկայ քերթողների սքանչելի գործերին {կարողանանք} խելահաս լինել, մեզ արդէն բախտաւոր կը համարենք:

թագլուխ, որ եւ դնելով մի շահաւէտ գանձարանի մէջ, {կարողանանք} մի հոյակապ դպրոց բանալ եւ այդ գումարի տարեկան շահ

ում մի փոքր տեղեկութիւն տալ նորա մասին, որ յետոյ {կարողանանք} ներս տանել մեր ընթերցողքը նորա տունը, այն րոպէին

ը, որպէսզի սորվիս փիլիսոփայութեան պատմութիւնը եւ {կարողանաս} զուգահեռագիծ քաշել անցածի եւ ներկայի մէջ, տեսնել

ս, մինչեւ որ ձեռքիդ մատները գրչին սովորեն եւ ապա {կարողանաս} թղթի վերայ գրել, որ ապագային տուր եւ առութեան ժա

կայծակին, մի անգամ խելքիդ նստեցրել էիր, որ պիտի {կարողանաս} այն ահագին հսկայի ուժով յաղթել բնութեան, մինչդեռ

ուխ, թէ քաղաքի գանձարանը չունի այնքան արծաթ, որ {կարողանար} դիմանալ այդ ծախքին: Գիտեմ եւ ընդունում եմ, այդ

անբաղդութիւն չէր պատահել, որ ինձ վիշտ պատճառելով {կարողանար} ուրախացնել այդ մարդկային նախատինքը (այս է Բէգզադ

ն եւ իմացական բաների մէջ չկայ մի այնպիսի բան, որ {կարողանար} նորան ամաչեցնել: Բէգզադէի երեսը վաղուց դարձել է

ած, չունէր այն ամբողջութիւնը եւ կազմութիւնը, որ {կարողանար} շարժուիլ եւ գործ կատարել: Ազգութեան մեքենայի՝ հ

էջ վիճակուած է այնպիսի նիւթական ապահովութեան, որ {կարողանար} այսպիսի զոհ բերել ազգին: Հայք չունին ակադեմիա՝

րքանը նորա տարեկան ապրուստը, զիարդ եւ իցէ, պիտի {կարողանար} ապահովել: Նա չէ կարող աւելի ցանել, որովհետեւ ոյ

ակատար լինէր երկու համազօր աշխարհների մէջ, գուցէ {կարողանար} ապահով եղանակով ապրիլ, թէեւ միմիայն իւր համար,

ոխմունքով խռնւում է ազգը պառլամենտի դռներում, որ {կարողանար} ստանալ թերեւս ուժի գործադրութեամբ կամակոր տորիներ

չէր լինել ոչինչ միջին ծայրագոյն իշխանութիւն, որ {կարողանար} բռնել նորանց եւ հաշտեցնել: Միմիայն կառավարութենա

որ փայտը ջրի տակ չէ գնում, անհնար էր, որ մարդը {կարողանար} լաստ շինել, մինչեւ լաստ չշինէր, չէր կարող նաւակ

դի աչքում: Ապա թէ ո՛չ, նա այնպիսի մարդ չէր, որ {կարողանար} գործարանին օգուտ բերել բացի վնասից: Երրորդ հոգատ

թեամբ տեսնելով թշնամիների ծածուկ լարած որոգայթը, {կարողանար} զգուշացնել ինձ եւ յանձն առնուր լինել իմ համար երկ

ղել այդ ազգերի կուրութենից, հրաշքի տեղ չէ՛ պիտոյ {կարողանար} ընդունել տալ այս բաները, որ կատարւում էին բնութե

հայաբնակ քաղաքներում սոցանից աւելի բան չկայ, որ {կարողանար} գրաւել մի եկաւոր կամ հարցախնդիր մարդու ուշադրութի

կը տեղ հասուցաներ. ծառայ չունէր հաւատարիմ, որին {կարողանար} այսպիսի գաղտնիք հաւատալ, աղախնի հետ չէր կարող ու

յութենով մարդ, ինչպէս էր այն ժամանակ Իգնատիոսը, {կարողանար} այսպիսի գիրք գրել. երեւի թէ նա գրել է այս գիրքը

ում գտնուած հայ հոգեւորականութեան միջից: Որպէսզի {կարողանար} հարկադրել ազգին վաւերական ճանաչելու աւանդութիւնը

ութիւնը պիտոյ է լինէր նոր եւ կենդանի լեզուով, որ {կարողանար} կամուրջ բանալ Ազգի բանականութեան եւ գիտութեան գաղ

ախքով հանդերձ է ինն մանեթ եւ կես: է Որքան տոմսակ {կարողանաք} ցրել, նոցա բոլորի հասցեքը եւ ստորագրության գները

Վերանորոգեցէք, - ասում են Ռոսսելի բարեկամքը, - որ {կարողանաք} պահպանել. տենդային ամբոխմունքով խռնւում է ազգը պ

ձը սիրելի ընծայել, որ նորանց ջատագով ունենալով, {կարողանաք} այնտեղ երկար կեանք ունենալ: Երրորդ, գլխաւոր սխա

ասում է առակը, գոնէ այդ չնչին գործողութիւնովը կը {կարողանաք} հաւատացնել թեթեւահաւատ մարդերի, թէ դատարկապորտ չ

նորա սէրը դէպի իր ազգը, քան ձեր սէրը. դժուար թէ {կարողանաք} ապացուցանել։ Բուն այն ճշմարիտ սէրը, որ չի հնանո

հանձն առած ենք: Տարեկան ծախքը օրագրի հազիվ հազ {կարողանում} ենք ծածկել, ասում ենք հազիվ տալ, բայց պիտի իման

Մի՞թե նրանք այն աստիճանի աղքատ են մտքով, որ չեն {կարողանում} հասկանալ, որ չնայած մեր խաղաղասեր ոգուն, մեր կա

ոտյան սկսած նամակս: Երկար եւ առանց ընդմիջման չեմ {կարողանում} գրել. անդրադառնում է կրծքիս եւ մեջքիս վրա, դրա

յն պարսավանքի: Իր մտածողության ձեւով նա տանել չի {կարողանում} հասարակ մահկանացուներին, եւ նրա վարմունքի մասին

ետ եմ վերադարձնում, որովհետեւ ծխել բոլորովին չեմ {կարողանում}: Նախավերջին ֆունտը, չնայած շատ մանր էր կտրած,

ով զբաղվել: Մի հոդված անգամ մեր քաղաքի մասին չեմ {կարողանում} գրել, գլխացավս, անիծված լյարդի մեծանալուց առաջա

ծք կա այդ գրքի վրա, թե ինչ է, որ ոչ մի կերպ չեմ {կարողանում} ձեռք բերել - խնդրեմ մյուս անգամ չմոռանաք բերել:

ակ չկայ. հազիւհազ շատ մօտ բարեկամներիս գրուածքին {կարողանում} եմ պատասխանել: Ասածիս ապացոյցը կը տեսանես իմ մի

ւթիւնը, զօրացուց իմ ջղերը, եւ ահա ձեռքիս մատերը {կարողանում} են գրիչ սեղմել իւրեանց մէջ: Դադարեցաւ կարմրա

էս սաստիկ ջարդել են մեր ազգը, որ մինչեւ այսօր չէ {կարողանում} զգաստանալ իւր ուշաթափ վիճակից, քննել իւր անձը,

: Մեծագոյն մասը այս տեսակ վաճառականների հազիւհազ {կարողանում} են ապրիլ, բաւական բազմաթիւ մասը զոհ գնաց Թիւրքիա

նում արտաքին աւերիչ ոյժերի ազդեցութեան եւ քանի որ {կարողանում} է նոցա դէմ դնել, պահպանում է իւր անձը՝ ապրում է

ում են ազգի հոգուց, եւ դուրսից գրուած չլինելով, {կարողանում} են այնպիսի անխախտելի շարունակութեամբ եւ հետեւական

Կարդինալը իւր կուսակիցների օգնականութեամբ շուտով {կարողանում} է երկու տարի հիւանդութեամբ ծանրացած վէճին լրումն

վանահայր է կարգում: Այն մութ վանքի մէջ, ինչ որ {կարողանում} է, բոլորը գործ է դնում, վարդապետական պաշտօնը քր

աների վերայ խօսել: Երբ տեսաւ, որ սորանով եւս չէ {կարողանում} իւր նպատակին հասանել, հրամայում է նորա անունը եր

իւր գեղեցիկ բնաւորութեամբ եւ ցածուն համեստութեամբ {կարողանում} էր այդ թերութիւնքը լցուցանել եւ իւր անձը ամենեցու

ւոր ծառայութեան մէջ մտաւ: Երբ տեսաւ, որ չէ {կարողանում} դորանից օգուտ քաղել, քաղաքական պաշտօնի մէջ մտաւ

ապահը, որ տակաւին գտանւում էր գործարանի մէջ: Սա {կարողանում} էր մի հարուածով գետնին զարկել տասներկուամեայ քաջա

մէջ։ Բայց ես, մեղուի նման ամեն կողմից բերելով, {կարողանում} էի հոգալ եւ՛ վատնողների պէտքերը, եւ՛ վանքի պաշար

րջին կարծիքն ունինք այդ կրճատութեան մասին եւ չենք {կարողանում} ասել, թէ ինքը Փարպեցին է կրճատել. եւ սոքա են մե

ց իշխանը ուրացեալ չքերից մինն էր։ Սորանից այսքան {կարողանում} ենք հաւանականաբար ենթադրել, որ Վահանը եւ Մանդակո

րանի, դէմքի եւ ձեռքերի շարժողութիւններին, խուլը {կարողանում} է հասկանալ, թէ ինչ էր ասում նորա հանդէպ կանգնած

նման, կամ ով գիտէ, սատանայի նման մի բան է, որ {կարողանում} է այդպիսի գործ յառաջացնել: - Ես չեմ ասում, թ

արկադրուած էր մնալ միշտ Հռովմի մէջ, վասնորոյ չէր {կարողանում} յայտնապէս հետեւել Լօյոլային եւ նորա աշակերտների կ

ամար, որոնք ստիպուած իւրեանց հանգամանքներից չէին {կարողանում} ընդունել Կարգի ուխտը, բայց կարո՛ղ էին օգտակար լի

ղմից ծաղիկներով այնպէս, որ ներկայ գտանվողքը չէին {կարողանում} նկատել։ Նոքա տեսանում էին միայն Քրիստոսի պատկերը

ամբ գործ կատարելը յաղթանակեց. նոքա ճարտարութենով {կարողանում} էին կռուեցնել միմեանց հետ Եափոնիայի զանազան իշխան

հայ սրտերի մէջ. այսպէս ես եւս սոցայ հաշւումը չէի {կարողանում}, գոնեայ մի անգամ գրիչ ձեռք առնուլ եւ պատշաճաւոր

. երբեմնապէս պատահում էր, որ իմ կոյր բախտից չէի {կարողանում} ըստ արժան այն պատրաստել դասս. իսկոյն վարժապետս բ

շեանցը սովորաբար գրում է՝ երգում-է, փայլում-է, {կարողանում} -է եւ այլն, այսինքն՝ բայ արմատի վրայ ումը թողնել

րեն մեզ մեր ընթերցողքը մեր տկարութիւնը, երբ չենք {կարողանում} մեր խօսքի ընթացքը կտրել, երբ բանը գալիս է լեզուի

էջ երեւում էր այդ կանթեղը եւ լոյս տալիս, որով նա {կարողանում} էր գրերը ջոկել եւ կարդալ"։ Չգիտեմ ինչ էր յանցան

էր. այսքան պարզ եւ լուսապայծառ ճշմարտութիւնը չեն {կարողանում} այդ պարոնները դեռ իստակ աչքով տեսանել, ուստի եւ

ի մէջ, Շամիրամը իր թալիսմաներով եւ Առլեզներով չէ {կարողանում} Արայի նոր անշնչացած դիակը կենդանացնել, ես երկու

նչ է պատճառը, որ Մասիսի նման ապառաժի չկարողացածը {կարողանում} է մի չնչին երկաթի կտոր։ Յայտնի է, թէ, Մասիսը դ

ահել, որ այսօր մեզ պէս ազգի կորած շուարած որդիքը {կարողանում} են նորա կենդանի խօսքով երկու տող գրել։ Այո՛, մե

լ զգիրս։ " Չկարեմք " ասեն։- Ընդէ՞ր ապա ոչ ներէք {կարողաց} ։ " Զի խոչընդակ են մեզ " նոքա"։ Յաւանն, Վա

մեջ, որպես պահապան մանուկ ազատության: Որչափ {կարողացա} հարց ու փորձ առնել, որ դղյակի մեջ փակված զորքի վ

ությանս, փոստի ժամանակը անցնում էր, եւ ես հազիվ {կարողացա} այս չափը գրել, քանզի կաթողիկոսին գրած թղթիս պատճ

արդեօք այդ գրուածովը հասա՞ւ գրողը իւր նպատակին, {կարողացա՞ւ} բժշկել մի քանի սրտի խոցուածք: - Արհեստաւորը

ամոթ կհամարեի, որ ես քու եղբայրդ լինելով, չպիտի {կարողացած} լինիմ քեզ ճանաչել եւ օտարի աչքովը պիտի ճանաչեմ.

ներում. ի՞նչ զօրութիւն ունէին այդ գաւառները, որ {կարողացած} լինէին նորանով, իւրեանց մէջ դարձնել դրամի շրջանա

ծանր հիւանդութեան եւ այլ պատճառներով հանգուցեալը {կարողացած} չէր աւարտել կամ պարզագրել, իսկ սեւ օրինակների մէ

։ Բայց նորա պարծանքը ուրանալ, որովհետեւ այլապէս {կարողացած} չէր, ոչ ով չունի իրաւունք։ Նա Հայկական դպրութեա

առ, երգեցողութեան դպրոց չլինելով, ամէն մարդ իւր {կարողացածի} կամ իւր հասկացողութեան պէս երգելով, փոքր ի շատէ

մոլեկրօն պապական դպրոցի, այն ջանքի վերայ էր, որ {կարողացածի} չափ տարածէր Հայոց ազգի մէջ Պապականութիւնը։ Այս մ

՚ի դատաստան, ձգէք զազգն ի ծախս: Այլ ոչ իւիք {կարողացայ} համոզել զտիկինն, որ պարզապէս զլացաւ տալ զհրիտակն

ինքս, այդ միջոցին, ահի, տագնապի մէջ էի, հազիւ {կարողացայ} կեանքս ազատել: Մի աբեղայ ընկել էր քամակիցս սուրբ

մինչեւ որ պահապանը գնաց փողոցի միւս ծայրը, որ ես {կարողացայ} ցած իջանել պարտէզը: Մանուշակը մի փոքր հանդարտ

եամբ, զի առանց կորուսանելոյ զժամանակ իմ յընդվայր {կարողացայց} զայն ի գործ դնել յամենահպատակ ծառայութիւն Ձերոյին

մահճի մէջ, եւ բանագէտ բժիշկների հոգաբարձութիւնքը {կարողացան} այնքան թեթեւացնել ինձ, որ հնար ստացայ այս նամակը

անձին վերայ, փոխանակ մեր գաղափարների, ո՛չ երբեք {կարողացան}, եւ ո՛չ նաեւ մի մազի չափ, խոտորեցնել մեզ մեր ու

ր դարձրուց. Լեւոն պապի արտասուքի կաթիլները հազիւ {կարողացան} նորա քարացած սիրտը ի գութ շարժէլ, որ խնայէր բովա

դոցայ վերայ: Մնացածները, կրկնեց նա, որոնք {կարողացան} ` փախան, եւ որոնք չկարողացան ` պահուեցան գործարա

մասին հինգերորդ դարու հեղինակների գործերը, որքան {կարողացան} ժողովել եւ ձեռք բերել։ Մխիթարեանք հոգացին կազմել

սանելուց յետոյ, ողջից յառաջ գնացին Օրտիցի մօտ եւ {կարողացան} շրջել նորան իւրեանց կողմը։ Օրտիցը ինքը Պապին ներ

ստանի հասարակաց կարգի հետ։ Այս էր պատճառը, որ չ' {կարողացան} Հնդկաց հասարակ մարդերի կողմնակիցներ ճարել։ Յ

Սիրականի օգնութեամբ, որ հաւատարիմ էր Բօնզերին, {կարողացան} ընդդէմ զինաւորել Կայսրը Յիսուսեաններին։ Րիկցի գո

յց այս խորամանկութիւնը ուսումնական Մանդարինները չ' {կարողացան} հասկանալ։ Նա մի թշնամանող տետրակ շարադրեց Կայսրի

ակներից մինի մէջ"։ Կառավարիչքը եւ երեսփոխանքը չ' {կարողացան} հասկանալ այս աբեղայի խօսածը, վասն որոյ փակած մնա

սը եւս ճարտար խռովարար եւ յաջող Պալատականք։ Նոքա {կարողացան} դարձուցանել իւրեանց վերայ թագաւորի բարեհաճութիւնը

նակ ասում էին ինձ"։ Այս խօսքերից առաւել ոչինչ չ' {կարողացան} լսել նորանից։ Հենրիկոս IVի թաղումը կատարուեց

զօրքերի գունդը։ Խոստովանութեան միջնորդութենով, {կարողացան} նոքա իւրեանց կողմը շրջել զինուորները, հաւատացուց

անք ունենայ, իւրեանց որոմնացանութենով Պալատի մէջ {կարողացան} այնպէս առնել, որ թագաւորը Հրովարտակ տուեց Պարլամ

ւթիւն են ընդունում: Նրանց այստեղի համերկրացիները {կարողացան} ետ պահել նրանց այդ քայլից ` մինչեւ Կանոնադրութեան

միայն ծովի վերա պիտի ճանապարհ կատարել: Մեք որքան {կարողացանք} տեղեկություն հավաքել այստեղ անգլիական հաշվատներից

վեզերեայ բնակիչների բարեսիրտ հոգացողութեամբ հազիւ {կարողացանք} խլել մեր կեանքը մահուան գրկից, բայց ամենեւին կոր

դորյանին ինն տարի այնտեղ մեռելկոխ լինելը, մինչեւ {կարողացավ} Մուրադյան արծաթագլուխը կորզել եւ տանել ձգել Մխիթա

այն սահմանադրութեան, որ միմիայն անգլիական մարդը {կարողացաւ} իրագործել եւ որին յաջորդեց ուրիշ կերպարանքով նորա

անաւանդ որ նորա հակառակորդները ապուշ մարդիկ էին, {կարողացաւ} նոցայ դիւրեաւ յաղթել, այսինքն, մօտենալով քահանա

որովհետեւ նա իւր արծաթով եւ աստիճանի պատուով հեշտ {կարողացաւ} մի քանի շահասէր մարդիկ բարեկամ ստանալ եւ նոցայ մի

վ, բաւական ամրացուց իւր առողջութիւնը այնքան, որ {կարողացաւ} աւարտել իւր ուսման ամբողջ ընթացքը անցեալ 1857 թու

ներս մտաւ մեր տուն, լաւ որ Մարիամը տանն էր, որ {կարողացաւ} ֆրանսիարեն խօսել, ապա թէ ոչ, անհնարին պիտի լինէ

թիւն էր դարձած միայն այս յաջողութեամբ, որ նամակը {կարողացաւ} ուղարկել, առանց մի մարդու իմացնելու իւր կարծիքը

ը, վանք ու եկեղեցի շինելով Մօթոնէումը, երկար չը {կարողացաւ} մնալ այդտեղ. քաղաքական իրողութիւնք հարկադրեցին ն

ազարու վանքի եկեղեցու մէջ։ Մխիթարը արեց, ինչ որ {կարողացաւ} եւ ինչպէս միայն հնար էր նորան։ Բայց նորա պարծանք

անդադար ամբոխմունքների եւ աղաղակի պատճառով, նա չ' {կարողացաւ} ստանալ մի հիմնաւոր կրթութիւն. հազիւ թէ կարողացաւ

կարողացաւ ստանալ մի հիմնաւոր կրթութիւն. հազիւ թէ {կարողացաւ} գրել եւ ընթեռնուլ ուսանել, ինչպէս վկայում է Պետր

կերպ կեանքը, թէպէտ եւ պերճ պալատի ճոխութենով, չ' {կարողացաւ} յագեցուցանել նորա վառ երեւակայութիւնը եւ եռանդուն

նքի նշան։ Երկար ու ձիգ հարինքից յետոյ, որ հազիւ {կարողացաւ} տանել, Իգնատիոսի վէրքը բժշկուեցան, միայն մի ոտք

տ էր ընդունել ամենայն հրաշալի բան, վասնորոյ եւ չ' {կարողացաւ} ընդդիմանալ այն տպաւորութեանը, որ այս գիրքը ազդու

տեղից է գալիս կամ ո՞ւր է գնում, եւ այս կերպով նա {կարողացաւ} ազատութեամբ մտանել Վենետիկ։ Այնտեղ եւս ապրում էր

աբանական հարցմունք առաջարկեց։ Ի հարկէ նա ոչինչ չ' {կարողացաւ} պատասխանել, եւ ինչպէս կարող էր պատասխանել, մինչ

թ բերեց իւր ապրուստի համար։ Այս միջոցներումը {կարողացաւ} նա մի քանի ընկեր ճարել։ Նա այնպիսի գեղեցկախօսութ

էս մօտեցաւ Կառավարչին եւ պատշաճաւոր խոնարհութենով {կարողացաւ} նորան համոզել, որ յետ ձգէ այս պատիժը։ Նա խոստաց

ծոյ բարկութիւնը"։ Իգնատիոսը այս միջոցներում {կարողացաւ} բաւական օգուտ բերել խուզարկու ատենին։ Լուտերի եւ

ւսանող էր։ Իգնատիոսը շատ աշխատութիւն կրեց մինչեւ {կարողացաւ} համոզել այս ուսանողին դէպի թափառական Հոգեւոր Ասպե

ն տեսակ կեղծաւորւում էր Կսաւիէի առաջեւ, վերջապէս {կարողացաւ} ճանաչել նորա թոյլ կողմը։ Կսաւիէի ապրուստը շատ շռ

որան, որ հաւաքում էր մուրացկանութենով, վերջապէս {կարողացաւ} նորան դէպի իւր կողմը շրջել։ " Հոգեւոր Վարժութիւն

նը գործել, ինչ որ ինքը գործել էր իւր անձին հետ, {կարողացաւ} երեսուն օրի մէջ չքացնել բանականութիւնը եւ ինքնագո

մոլորեցուցիչ։ Բայց ի վերայ այսր ամենայնի Լօյոլան {կարողացաւ} ազատուիլ սպառնացած վտանգներից։ Նա սկսեց կեղծաւոր

հասանելով, շատ ջերմութեամբ սկսեց իւր գործը։ Նա {կարողացաւ} իւր նախկին թշնամի Օրտիցի հաւատարմութիւնը շահել,

դների առաջը փակում էին։ Ահա՛ այս կերպով ժողովը չ' {կարողացաւ} հասանել իւր գլխաւոր նպատակին, որ էր Պապական Աթոռ

ւնեց նորանց իւրեան պաշտպանութեան տակ, եւ Լօյոլան {կարողացաւ} վերջապէս Ֆերդինանտ երկրորդի օրովը հաստատուիլ Նիդե

սպէս էր այս հռչակաւոր Կարգի կազմակերպութիւնը, որ {կարողացաւ} դիմանալ Եւրոպական ապստամբութեններին, որի պատճառը

րիստոնեայք շատ հարճեր պահում էին) եւ փոքր ի շատէ {կարողացաւ} դղրդել այս սովորութեան զօրութիւնը։ Պօրտուգալ

խորամանկ եւ հնարագէտ մարդը, ինչպէս Լայենէզ։ Նա {կարողացաւ} հաստատել իւր կարգը այն Երկնային թագաւորութեան մէջ

մնակից ունենալով մի քանի դիւրահաւան Մանդարիններ, {կարողացաւ} համոզել եւ հաւատացնել Կայսրը, թէ գլխաւոր Բօնզերի

Պալատական Յիսուսեան՝ Պետրոս Մարտինի անունով, որ {կարողացաւ} համոզել Իննովկենտիոս X-ի յաջորդ Ալեքսանդր VII Պապ

յն հինգ անգամ պատահեցաւ Կայսրի մօտ, բայց ոչինչ չ' {կարողացաւ} յառաջացուցանել։ Առաջին տեսաւորութեան ժամանակ Կայ

սերմը։ Արդէն 1722 թուականին Շարլնուան հազիւ հազ {կարողացաւ} այս վայրենի անապատների մէջ գտանել Քրիստոնէութեան

Կարգի փաստաբանը՝ Վերսօրիս անունով, շատ թոյլ {կարողացաւ} հերքել այս բաները, բայց Պարլամենտը, չ'նայելով գ

այքը աշխարհական են, թէ հոգեւորական։ Կարդինալը չ' {կարողացաւ} այս հարցմունքին պատասխանել։ Բայց մի գաւառական Յի

էլիոս Յանսէնը, եւ դորանով ինքը Յանսենականութիւնը {կարողացաւ} տեղ գտանել այն ժամանակուայ Եւրոպացի ուսումնականնե

ն ժամանակուայ Եւրոպացի ուսումնականների սրտի մէջ, {կարողացաւ} իւր կողմը շրջել ջերմեռանդ կուսակիցներ եւ ընկնել զ

ը։ Յանսէնի գիրը, ինքն ըստ ինքեան այնքան անմեղ, {կարողացաւ} լինել ահա՛ այս ցանկացած պատճառը։ Յանսէն եպիս

, բարեպաշտութենովը եւ խիստ բարոյականութենովը՝ չ' {կարողացաւ} հաճոյ գտանուիլ Յիսուսեաններին, որոնք միեւնոյն ժա

խանութեան տակ։ Հ. Լետիլիէ այնպիսի ճարտարութենով {կարողացաւ} ներգործել այս թագաւորի վերայ, մեծացուցած եւ հակա

զարթեցան Դուքսի մէջ ախտերը, եւ Աբբայն այս կերպով {կարողացաւ} շահիլ նորա հաւատարմութիւնը եւ սիրելի մնաց նորան մ

նում էին եղունգները եւ այլն եւ այլն։ Ոչինչ բան չ' {կարողացաւ} ներգործել նորա վերայ. նա չ'տուեց իւր խորհրդակիցն

ադրել ազգին վաւերական ճանաչելու աւանդութիւնը, նա {կարողացաւ} Մատթէոս կաթողիկոսի մերձաւորների օժանդակութեամբ հա

այլ այս միայն առնունք աչքի տակ, թէ դուք ինչպէ՛ս {կարողացաք} կարծել, որ կոմս էմմանուէլը կարող էր երբեւիցէ մտա

բարձրաբարբառ բողոքել, թէ Այվազովսքին, թէեւ չի {կարողացեալ} ճանկել զգումարն, այլ ի վերայ այսր ամենայնի պարտա

յունը: Աղաչում եմ ինձ ներել, որ մինչեւ այժմ չէի {կարողացել} քո մի քանի հանձնարարությունքը կատարել, պատճառը ա

ալ բազմության եւ հասկանալ պատճառը, բայց հազիվ թե {կարողացել} էի ոտքս շարժել տեղից եւ ահա բազմության գլխի վերա

Ձեր ներկա եղած քաղաքից դուրս, ուր մենք չենք {կարողացել} աշխատավոր մի պարոն նշանակել մեր հայտարարության մե

Արեւելքին տիրապետելուց հետո եւ մինչեւ այսօր, չի {կարողացել} ոչ մի կերպ գոյություն ունենալ իբրեւ անկախ ժողովու

րովհետեւ արգելք են դրել կայքի վերայ, վասնորոյ չէ {կարողացել} գրաւ դնել, չէ կարողացել արծաթ առնուլ, ուրեմն եւ

այքի վերայ, վասնորոյ չէ կարողացել գրաւ դնել, չէ {կարողացել} արծաթ առնուլ, ուրեմն եւ այն մեծ շահը շահուիլ:

ջին անգամ տեսանում էր այդ մարդը, վասնորոյ եւ չէր {կարողացել} ճանաչել նորան: Իսկոյն հասկացայ, որ հիւրը մի քաղ

մի քանի իմ նման, գուցէ եւս առաւել գիտուն անձինք {կարողացել} էին իմ մարդկօրէն սխալանքը լուսաբանել եւ ազգի վերա

պատմութիւնը, ասաց. - Զարմանք բան, ինչպէ՞ս {կարողացել} է Ազուչենան օտարի զաւակը մայրական գթով եւ խնամքով

ատահում են. դա շատ հազուագիւտ կանացի սիրտ է, որ {կարողացել} է այդպիսի քնքշութեամբ խնամարկել իւր թշնամու որդին

այժմ Մուրադեան վարժարանի մէջ ստացած կրթութեամբ չէ {կարողացել} մտանել որեւիցէ ֆրանսիական բարձրագոյն ուսումնարան

ւսաւորութեան մասին: Հնարը, որով Պ. Չերքեզեանցը {կարողացել} էր ներկել անդաստիարակ եւ անկիրթ պարոնների աչքեր,

ան կայսերութիւնը, իւր փտած սկզբունքով, երբէք չէ {կարողացել}, այլեւ չէ կամեցել մի հիմնաւոր եւ շարունակ դաշնակ

դասութիւն, այս բոլորը, ասում ենք, մարդը դեռ չէ {կարողացել} մարսել եւ փոխանակ հասարակաց հաւասարութեան մէջ, լ

, յանցանքը մերը չէ, այլ իւր տգիտութեանը, որ չէ {կարողացել} մինչեւ այժմ ուսանել եւրոպացիների փոքր ի շատէ ազատ

տրաստ է Կիսոնի հեղեղատը։ Եթէ " Հիւսիսափայլը " չէ {կարողացել} մայրենի լեզուի մշակութիւնը հասցնել իր մօտաւորապէս

սը՝ խաւար։ Ցաւում եմ, որ պատուելի հեղինակը չէ՛ {կարողացել} գո՛նէ մասնաւորապէս ծածկել իւր համակրութիւնը Յիսու

մ մէջ այն տխուր յիշատակների պատկերը, որ հազիւ էի {կարողացել} փոքր-ինչ հանել իմ մտքից: Ես ազգով հայ եմ, անուա

նքին, որի սիրել ոչի՛նչ մարդկային իշխանութիւն չէր {կարողացել} ընկճել: Գրեթէ միշտ այսպէս է վերջացել բոլոր

ից եւ այնպէս մեծ պարտականութիւն յանձն առնլով, չէ {կարողացել} արդիւնաւորել: Լաւ կը լինէր, եթէ յառաջագոյն պատր

ն նորա մէջ: Թէեւ նա փոքր ի շատէ հասկացողութենովը {կարողացել} էր ազատել իւրեան այսպիսի նախապաշարմունքներից, բա

հողը, որի վերայ մի ժամանակ այնքան հոյակապ մարդիկ {կարողացել} էին սերմեր տնկել եւ պտուղներ յառաջացնել, չունէր

ւնը այլ անապատականներից գլխաւորաբար այն է, որ նա {կարողացել} է սառնասրտութենով եւ լօգիկաբար նկատել իւր անձը,

ւրեանց տգէտ եւ անտեղի դատողութեանը ստրկացած, չեն {կարողացել} հասկանալ այն հիանալի խորհուրդը, որ ծածուած կայ ա

տ ոճերը, որքան եւ որչափ կարելի էր։ Մեք որչափ {կարողացել} ենք քննել եւ ճանաչել, հասկացել ենք, որ մարդումս

ի պոչը բռնած՝ քշում են իւրեանց էշերը յառաջ, չեն {կարողացել} մինչեւ հիմա ճանաչել, թէ լեզուն, եթէ չունի իւր մ

մեծ տղամարդութիւն է Հայոց ազգի կողմից, որ այնքան {կարողացել} է պահել, որ այսօր մեզ պէս ազգի կորած շուարած որդ

մասին հնդկական ազգային հրիտակաց հաստատեալ ի {կարողութեան} ՚ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն հայոց ՚ի տէր

իջեւան, ի մասին հնդկական հրիտակացն, հաստատեալ ի {կարողութեան} ՚ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն Հայոց ի [տէր Մատ]թէ

ջեւան, ի մասին հրիտակացն ի Հնդիկս, հաստատեալ ի {կարողութեան} ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն Հայոց ի տէր Մատթէոսէ

եսակ վաստակասիրութիւնք տարածել ամեն մինի կամքի եւ {կարողութեան} համեմատ, եւ այս բոլորը ունիք վայելելու ՄԵՐ Ինքնա

ն գործի անունը լսածի պէս իսկոյն մէջ մտանել եւ իւր {կարողութեան} եւ զօրութեան չափ օգնական լինել այդ գործի յառաջադի

ն ֆրանսիական փառքի, պարծանքի, հասկացողութեան եւ {կարողութեան} ճառագայթքը: Թէեւ դոյն այդ պարծանքի առարկան ժաման

եւ Խորէն Գալֆայեան վարդապետքը աշխատում են իւրեանց {կարողութեան} չափ դպրոցի վերայ՝ ինքեանք, մանաւանդ ենթարկուելո

եծ հնարների են կարօտ, որ սրբուէին, բայց մեք մեր {կարողութեան} չափ պարտական ենք սպասաւորել այս սուրբ պաշտօնին:

ոցի աննշանաւորութեան պատճառը վերագրել հնարների եւ {կարողութեան} սակաւութեանը, քան թէ մեծապատիւ սրբազան Արքեպիսկո

ազգի քանակութեան հետ, նորա նիւթական եւ բարոյական {կարողութեան} հետ: Մնաս բարով մինչեւ ցմիւս նամակս, Քո

, ուրեմն եւ՝ ազգի թէ՛ բարոյական եւ թէ՛ նիւթական {կարողութեան} երեւեցուցիչը: Եթէ ասենք, թէ Անգլիան հարուստ է,

բաղկացնող անհատների մօտ տեսնենք որեւիցէ նիւթական {կարողութեան} նշմարանք: Ի՛նչ աղբիւրներից կարող է հանել հասարակ

խորհրդով: Հինգ, տասն հոգի ազգասէր, թերեւս {կարողութեան} տէր մարդիկ, դնենք թէ կամենային զոհել իւրեանց ստա

զօրացնելու համար: Վաճառականը կամ փոքրիշատէ {կարողութեան} տէր մարդը, պատասխանում ենք մեք: Վաճառականը ո՞չ

որի շրջանառութեամբ ապրում է նա եւ նորա ընտանիքը: {Կարողութեան} տէր մարդը ո՞չ ապաքէն իւր արծաթը դնում է սեղանաւոր

ականին եւ հունձից յետոյ, ապրանք ստանալ փոխարէն: {Կարողութեան} տէր մարդը, նոյն այս ճանապարհով կարող է աճեցնել ի

կը զօրանայ, եւ երկրագո՛րծը, եւ վաճառակա՛նը, եւ {կարողութեան} տէր մա՛րդը օրըստօրէ կը հարստանան: Զուգահեռաբար ս

իւր նիւթական գոյութիւնը: Բայց այն փոքրիշատէ {կարողութեան} տէր մարդը, որ ունի արդէն բաւական ապրուստ, որ կա

ան թէ իւր անմիջական զաւակները: Մեք այդ փոքրիշատէ {կարողութեան} տէր մարդուն ասում ենք. " Շատ լաւ, դու ունիս բաւ

ազի չափ չէ շեղում իւր զուգակշիռը: Փոքրիշատէ {կարողութեան} տէր մարդը մեր ասածին պատասխանում է այսպէս.

րայ աշխատին, եւ նոցանից իւրաքանչիւրը կը հասնի իմ {կարողութեան} չափին. այնպէս եւ նոցա որդիքը եւ այլն եւ այլն:

Եթէ այսպէս չլինէր բանի զօրութիւնը, եթէ փոքրիշատէ {կարողութեան} տէր մարդու ժառանգները նոյնպէս հարստանային, ինչպէ

գայի կարծեցեալ վարագոյրը: - Չէ՛, փոքրիշատէ {կարողութեան} տէր մարդ, չէ՛, իմ պարոն, համաձայնիր, որ առանց

քո յոյսը, թէ քո որդիքը նոյնպէս պիտի տիրանան այն {կարողութեան}, որին յաջողել է քեզ հասնել: Դարձուր աչքդ դէպի ա

խօսքի տնտեսութեան մէջ ամենայն մարդ իւր վիճակի եւ {կարողութեան} յարմար պիտոյ է գործակատար գտանուի. միմիայն հեղին

ա երեւեցուցիչքը: Նախանձը թագաւորական իշխանութեան {կարողութեան} վրայ է անգլիացիների իսպառ անխորտակելի նախապաշարմո

եղքը թեթե՛ւ եւ չնչի՛ն համարելը։ Բայց ե՛ս, իմ {կարողութեան} չափով, Յունական գիտութեանց պարապելով, իմ տկա՛ր

դիկ, մարդիկ, որ կարող էին միանալով իւրեանց նման {կարողութեան} տէր պարոնների հետ՝ օգնել ազգի ողորմելի եւ թշուառ

ւ կամ բանի մէջ խառնուելու իրաւունքը շատ կամ սակաւ {կարողութեան} տէր մարդն ունի, ոչինչ չէ խօսում, թէպէտ եւ խօսել

ստացել էին տալ Մանուշակը այս մարդուն, որ մի փոքր {կարողութեան} տէր վաճառական մարդ էր: Մանուշակը սիրում էր.

նումը, երբ Յիսուսեանք հասան արդէն վերին աստիճանի {կարողութեան}, չ'տպուէին այդ բոլոր կարգադրութիւնքը, Կարգի գլխ

րը եւ այլ մանր իշխանները, նկատելով Յիսուսեանների {կարողութեան} օր ըստ օրէ մեծանալը եւ երկիւղ կրելով, որ մի՛ գու

միջոցներում Յիսուսեան կարգը հասաւ վերին աստիճանի {կարողութեան}. նորա անդամքը տարածուած էին աշխարհի ամենայն կողմ

պարզապէս եւ որոշակի հրապարակ է հանում իր իմացական {կարողութեան} արդիւնքը։ Եւ ամեն այդպիսի մարդ, թէեւ լինէր սխալ

, դորա հարստութեանը եւ կարօտութեանը, տեղեակ նորա {կարողութեանը} եւ տկարութեանը, բայց, չնայելով այս բոլոր բաների

իկական կատարեալ կազմութեանը եւ աննիւթ եւ իմացական {կարողութեանը} ։ Ազատութիւնը, կամ, ազատութեան վերամբարձ ցանկու

ումս ՚ի բնակչաց Ջուղայոյ, զարս զուրկս ի նիւթական {կարողութեանց} եւ ի հայթայթանս օրական հացին վարեալս անդր քան զով

ի նորակերպ տողի մը նշանակութիւնն ի միտ առնելը մեր {կարողութենէ} վեր ըլլալը կը խոստովանինք, վասնզի, եթէ Մխիթարեա

ի ֆիզիկական թուլութիւնը համարեա՛ թէ զրկել էին ինձ {կարողութենից} գրիչ ձեռք վեր առնուլ: Միւս կողմից բիւր նորանոր տ

, չգիտէ, թէ ինչ ճանապարհով առնու Եւրոպայից, մեր {կարողութենից} վե՛ր է այս սովորութեան հետ հաշտուիլ: Երբ վա

խօսքով այդ բեմը սիրում է մարդու բոլոր հոգեբանական {կարողութեններին}: Չկայ մարդ, որի վերայ ազդեցութիւն չգործէ թ

ակալութիւնը, դահիճ դառնալով մարդկային հոգու ազատ {կարողութեններին}, ջուր է տալիս եւ աճեցնում է չնչին վնասակար եւ տմ

իսի Աստուծոյ, որ զգեստաւորած էր ոսկով եւ զօրացած {կարողութենով} ։ Այս զօրութեան պատկերը շատ անգամ տեսած էր նա։ Բ

վ բանախօսութեամբ, քան նկարագրելով որչափ ուժ է իմ {կարողութիւն} ՝ զբարերարութիւն Ձեր առ իս, ի վեր քան զհայրական

օթք մեր ընդ Ձեր առաջի սեղանոյ Տեառն: ԶԱստուած {կարողութիւն} աղաչեմք՝ զօրացուցանել զՁեզ, որպէս երբեմն զԶօրաբ

, հայկական լուսաւորութեան մէջ, քան թէ բնութիւնը {կարողութիւն} էր տուել " Մեղուին"։ Այդ սուտ ազգասէրքը անարգու

ակալ եմ խրատիցդ: - Եղբա՛յր, եթէ դու աւելորդ {կարողութիւն} ունիս, որ քո ապրուստի համար հարկաւոր չէր, եւ եթ

եւ քոն: Դու լսի՛ր ինձ, Պ. Բէգզադէ, եթէ ունիս {կարողութիւն}, արի գործ դիր նորան, բարի օրինակ դարձիր մեր միւ

ին հայկական լուսաւորութեան մէջ, քան թէ բնութիւնը {կարողութիւն} էր տուել " Մեղուին"։ Այդ սուտ ազգասէրքը անարգու

ց հետզհետէ զանազան ապրանք եւ, վաճառելով նորանց, {կարողութիւն} կը ստանայ վճարել ինձ իմ 33. 000 մանէթը՝ օտարների

նի հող, նորա ձեռքում կայ նիւթ, որ ասել է ոյժ եւ {կարողութիւն} դրամի համազօր, բայց երբ նա թողեց երկիրը եւ գնաց

հասարակ ժողովուրդը աղքատ է եւ, չունենալով ոչինչ {կարողութիւն}, հազիւհազ սերմանում է եւ հնձում է այնքան, որքան

՝ իւր օգտի համար, եւ մեզնից իւրաքանչիւրը տարբեր {կարողութիւն} ունի, մինը՝ շատ, միւսը՝ փոքր եւ այլն, եւ, մ

սի անձնազոհ օգնութենների, եթէ միայն ազգի անդամքը {կարողութիւն} ստանային հասկանալու իւրեանց անձը եւ իւրեանց ազգը

մինչի ցմին մատնաչափ տեղի եւս չունի եւ չունիցի ոք {կարողութիւն} վաճառել կամ գրաւ դնել զիմ անուամբ եւ ստացուածով գ

եւ մին ռուփի սքայ ամսական խարճովն, բայց չունիցի {կարողութիւն} վաճառել, գրաւ դնել եւ կամ շնորհել ումեք զտունն ե

աբար արգելցեն եւ աւերեսցեն եւ ի հարկաւոր ժամանակի {կարողութիւն} ունիցին առանց հարցանելոյ միւս սամատեարցն եւ կտակա

իւրեանց գրածը ընդունէ հալած իւղի տեղ, Ազգը ունի {կարողութիւն} ո՛չ թէ միայն ճանաչել այս խարդախութիւնը, որ գիտեն

գերապատիւ հեղինակը, որին հոգով չափ ցանկանում ենք {կարողութիւն} եւ յաջողութիւն ապագայ աշխատութենների մէջ։ Քա

։ Անցեալ 1857 թուականի Դեկտեմբերի սկզբումը արդէն {կարողութիւն} չունէր տանից դուրս գալու. տկարութիւնը զօրանում է

նէթ ածուխ գնելու համար, միթէ՛ ինքը չունի՞ այդչափ {կարողութիւն}, - հարց արեց պ. Մարկոսը: - Նա մօտ երկու հա

էս ասել ենք իւր տեղում, Շաքարեանցը ունէր մի փոքր {կարողութիւն}: Բայց երբ գտաւ ոսկի շինելու գաղտնիքը, Շաքարեանց

ի վերջին տարազին, որ ցոյց էր տալիս, ոչ թէ միայն {կարողութիւն} ունէր արծաթի կողմից, այլեւ ճաշակ ունէր աշխարհի բ

Մարդը մի այնպիսի էակ է, - սկսեց Շահումեանցը, - որ {կարողութիւն} ունի ճանաչել եւ քննել ինքը իւր անձը, ուրիշները ե

. մինին խօսք տալ, միւսին ` հարսն: Մանուշակը {կարողութիւն} չունէր այլեւս լսելու, նա չգիտէր ինքն իւրեան, եւ

տածութիւն է, որ նախակարգէ զխօսս. նա՛ է, որ տայ {կարողութիւն} ճանաչելոյ եւ դատելոյ, մինչ լեզուն իբրեւ նիւթական

վ։ Իգնատիոսը եւ մտածած չէր անգամ դորա մասին, եւ {կարողութիւն} եւս չունէր նորան հասանելու։ Միմիայն կրօնական մոլ

բանականութեանը բոլոր արտաքին փայլը եւ ստուերական {կարողութիւն}, որպէս զի կեղակարծ, այսինքն՝ խաբեբայական շարժո

ետ չենք կենայ, որչափ ամենակալ տէրը կը շնորհէ մեզ {կարողութիւն} նոր լեզուով աւանդել ազգին, ինչ որ վայելում էին ե

ակ, աշխատելով տիւ եւ գիշեր եւ վաստակելով, չունի {կարողութիւն} իւր աղքատ քսակից բաշխել ազգի մանուկներին պարգեւ։

գոնէ այսուհետեւ, եթէ ամենակալ տէրը կը բաշխէր մեզ {կարողութիւն}... Ազնիւ մարդուն ցանկալի է ընդհանուրի օգուտը

հարստականքը արդարութեա՞մբ ճարել են իւրեանց արծաթի {կարողութիւնը} ։ Ո՛չ, սխալւում ես. շատ անգամ արիւնի գին է այն

կտրում էր, թէ բարի է, կատարել ենք՝ ինչքան մեր {կարողութիւնը} կը տանէր՝ մի բարի գործի մասնակից լինելու, եղել

: - Քեզ քաջ յայտնի է իմ գործակատարի նիւթական {կարողութիւնը}, - շարունակում է Բէգզադէն: - Լաւ գիտես, որ նա

յն ստանալով գրքի նիւթական արժէքը, որ ընկերութեան {կարողութիւնը} չթուլանայ ուրիշ այլ ազգային գործերի համար: Ե

ղը մեր երկուքի սերունդը կը հաւասարուին. այսօր քո {կարողութիւնը} կը չափաւորուի, բայց, դորա փոխանակ, իմ ամբողջ ս

ութեան բերքերը, եւ նոքա են նորա նիւթական ոյժը եւ {կարողութիւնը}, հաստա՛տ է իւր ոտքի վերայ։ Նա կարօտ չէ ուրիշին

բոլոր ընտանիքի տէրը, եւ այս պատճառով քո ունեցած {կարողութիւնը} հերի՛ք է այսօր մի ընտանիքի, բայց վաղը քո ստացուա

ի մի փոքր մասը, եթէ շատ են քո զաւակները: Եւ ահա {կարողութիւնը}, ոյժը դեռեւս առաջին ազգում (պորտ) կիսուեցաւ,

առանգութիւնք, հասկանում են, որ ձեռք բերելով այդ {կարողութիւնը}, հնար ստանալու են մի մեծ բարոյական (ի հարկէ դէպ

եւ վայրկենական երկմտութեան, նուիրեցինք մեր բոլոր {կարողութիւնը}: Պաշտպանել այն Հայի առաթուր կոխուած իրաւունքը

ելի լեզուով։ Կը տեսնենք այն ժամանակ նոցա ուժը եւ {կարողութիւնը} ։ Լեզու հասկանալը միայն բառ հասկանալով չէ լինում

իւն, այդ պատճառով կրակը է մի մեծ ներգործող, որի {կարողութիւնը} անսահման է: Ոչինչ չէ յառաջանում առանց նորան. իս

ութիւն ցոյց տայ իւրեանից, որպէսզի տեսանելով նորա {կարողութիւնը} հետեւաբար կշիռ տայ նորա ասածներին կամ ընդունէ: Ա

ն, բայց ժողովելով իւր վերջին ոյժը, հոգու վերջին {կարողութիւնը}, ասաց. - Ես հանգիստ եմ այժմ... Ասա, ի՛նչ

նութիւն ուղարկել Չինացոց Կայսրի մօտ Յիսուսեանների {կարողութիւնը} Կայսերական Դռնումը ոչնչացնելու համար։ Դեսպան նշա

բաժակ Շամպայնեան գինի, որ արծարծէ իւր անզօրացած {կարողութիւնը} ։ Վերջապէս Աբբայ Դիւբուայն միանգամայն ձեռք առեց Տ

յ, այլ ուղղութիւն տալ նորան եւ սահմանափակել նորա {կարողութիւնը}, որ իբրեւ ելեքտրականութեան լաւ առաջնորդ, կամուր

ւսական թագաւորութենների մէջ։ Նկատում ենք հոգեկան {կարողութիւնք} եւ ունակութիւնք, որ միւս շնչաւորների մէջ փոխանակ

ատելով այն մինչեւ այժմ եղած կարգի հետ, ուստի մեր {կարողութիւնքը} ուղղում ենք մեր ազգութիւնը պաշտպանելու համար: Եւ

, միւսը՝ փոքր եւ այլն, եւ, մեր բոլորի ունեցած {կարողութիւնքը} իրար վերայ բարդելով, դնենք, թէ ստանում ենք հազա

, հագուստ եւ զարդարանք որոնելով, իւր հոգու բոլոր {կարողութիւնքը} լարելով, որ գտանէ եւ տեսանէ հրաշալի, ազդու եւ ա

ստաբան երեսփոխանական պալատի մէջ, իր հոգու վերջին {կարողութիւնքը} ամենայն ուժգնութեամբ գործ դնելով Ֆրանսիոյ յեղափոխ

Այդպիսի րոպէներում մարդու բոլոր զգացողութիւնքը եւ {կարողութիւնքը} կենդրոնանալով մտքի գործարանի մէջ, ուղեղի վերին կ

րութիւն է: Ես ասացի, թէ մեր կամքը եւ այլ աննիւթ {կարողութիւնքը} աշխատում են բռնանալ եւ նոյնիսկ բնութեան վերայ, ա

ընդդիմութեան, սովոր են միան լարել իւրեանց հոգու {կարողութիւնքը} եւ ամրանալով եւս առաւել, գրաւել յաղթութեան արմաւ

ինչեւ ո՞ւր հասնում է իր նմանների (ո՛չ մունջերի) {կարողութիւնքը} եւ ձգտողութիւնքը։ Նա չգիտէ թէ ի՞նչ տեղից եկաւ եւ

պարտել նորան, եթէ նա այդպէս էր ճանաչում իր հոգու {կարողութիւնքը} լիամասն կերպով լարելով։ Արդէն ըստ ինքեան արժանի

գամանքների մէջ կորուսի բոլոր հոգեկան եւ մարմնական {կարողութիւնքս}, փոքր էր մնացել որ մահիճ ընկնէի: - Անցեալնե

կարծիք է այդ եւ թե մեր ազգի հարազատ որդիքը ունին {կարողություն} բարոյապես առնիլ այդ բաները հազար անգամ լուսավոր գ

հետո, պարտապանն ունի՞ արդյոք պահանջը բավարարելու {կարողություն}: Նա երեւի իր բոլոր անշարժ կայքն արդեն փոխադրել է

Ինձանից շատ նամակ մի՛ սպասիլ, ինչո՛ւ, որ չունիմ {կարողություն} գրելու, հարկավորություն էլ, թե որ ասենք, չկա,

մանակ հարկավոր չէր մեզ ոչինչ, բայց մեր նյութական {կարողությունը} քաջ հայտնի է Ձեզ: Գրյանք տպեցինք, մինչեւ այժմ տ

ել զմանկտին եւ ի փոքր ի շատէ լուսաւորութենէ, զոր {կարողք} էաք հաղորդել նմա լոյս առեալ յԵւրոպականաց: Անգրաս

ուրդ վերանորոգութեան լեզուին, ուրեմն եւ չէին իսկ {կարողք} դատել եւ կշռել զօգուտն եւ զվնասն, ընդ որս եւ զճշ

ունս, հարակցելով թե, եթե դուք, ազգի իշխանքդ եւ {կարողքդ} չօգնեք մեզ, մենք ոչինչ ենք եւ ոչինչ գործ չենք կա

ւորութիւն. ահա մի մեծ եւ հոյակապ խնդիր, որ ազգի {կարողքը} եւ ուսումնականքը պարտական են լուծանել։ Չկայ աշխա

ելու համար: Աւելորդ է ասելը, որ ներկայումս ազգի {կարողքը} լսել եւս չկամին մի այդպիսի բան, ուստի մտածում եմ

աշխատէին առողջամիտ կերպով, եւ միւս կողմից՝ Ազգի {կարողքը} օգնութիւն չ'առնէին նորանց, սուտ է ամենայն լուսաւ

եւանցոց համար: Այդ աշխատության տպագրությունը {կարոտ} է 400 մանեթ ծախքի, այս պատճառով խնդրում եմ, որ

ր բաց դատաստային լինելով (открытый суд) գործերը {կարոտ} են երկու կողմից փաստաբանների պաշտպանության:

մակ հասուցանելը եւ դորա պատսախանը Կալկաթա ստանալը {կարոտ} է գոնե հինգ ամիս ժամանակի: § 9. Որքանի արժող

յդ քմահաճույք է եւ ոչ թե ընկերների եւ ազգականների {կարոտ}: Համենայն դեպս, հույս ունեմ, որ նա այդ զոհաբեր

վակացը սիրով ողջույն, Սերոբե եւ Լուսեղեն եղբարցս {կարոտիվ} շատ բարեւ, Վառվառ քրոջս եւ զավակացը սիրով ողջույ

ր այո գիտե ներողապես եւ սիրողապես միտ դնել ազգերի {կարոտությանը} եւ պիտույքին, մեր լուսավորյալ վեհանձն ժամանակում

անալով հասուցանել ինձ 250 մանեթ, եւ երբ զգացի ես {կարոտություն} դրամի, իսկույն պ. Սադայից փոխ առի 1 ամիս ժամանա

աղտուկին տաղտուկ են ավելացնում, իսկ ես այդ բանին {կարոտություն} չունեմ - մենակությունը միշտ առատ է դրանով: Եթե ա

գործը ապսպարողին: Նորանից խնդրում են կօշիկ, նա {կարում} է. մանաւանդ եթէ ապսպարողը եւս իւր կողմից երբէք մ

Բայց նա որ միշտ թաւիշ, կերպաս Շոր {կարում} է իւր անձին, Որ խորտիկներ համադամեալ Կ

եւ կին տարին երկու ձեռք հագուստի տեղ մի ձեռք էին {կարում} իւրեանց, երկրորդի գումարը տնտեսելով Մանուշակի պի

շակից, որ միայն մնացած նստել էր պատուհանի տակ եւ {կարում} էր իւր կարը: Տան լռութիւնը ընդհատւում էր գէթ

տրաստութիւնը, նա թէեւ ամբոխուած, այնուամենայնիւ {կարում} էր իւր կարը, նստած պատուհանի տակ: - Ողորմութ

րախութենով, նստած էր իւր տեղում պատուհանի տակ եւ {կարում} էր իւր կարը: Թիւթիւնճի-օղլուն ծխափողը լցրած թ

արագ զարկում էր, եւ կարը ակամայ խիստ արագութեամբ {կարում} էր բնական ազդեցութենով, որպէս թէ այս շուտութենով

. ըստօնց ձենը տէրտէրի ձենին կոխեց, ոչով բան չէր {կարում} իմանալ Փառք ի բարձումից. տէրտէրը շատ էլ բարկացաւ

արաղ չի՞ պէտքը, դու քու երեխին, որ մի կապայ ես {կարում}, թէ էքսի օրը խօսքիցդ դուս ա գալի, ասում ես, թէ

ւը, ներողութիւն է խնդրում, որ մի ուրիշ բանով չէ {կարում} մեծարել, որովհետեւ (տանը մարդ չկայ, ամէնքն էլ

հում, թէ երեխեքանց մածուն էլ ա ըլնի, էն էլ չենք {կարում} եօլայ տանել, ամէն բան փողով ենք առնում"։

լեզուն այն ձեւերի տակ զրկuում է իր խորհրդից եւ չէ {կարում} վարել իր պաշտօնը, երբ խօսօղը չէ հասնում իր նպատա

ն: Քանի որ մենք հող չունենք, թող նա ուղարկի {Կարպ} Մակարովիչի անունով, որպեսզի ցանեն Դոնի ափում գտն

լը: Տանից ստացված լուրն ինձ շատ ուրախացրեց: {Կարպ} Մակարովիչը երեւի արդեն եկել է, եթե այո՛, բարեւե

եւ դուստրերին: Ավետիքի նամակից երեւում է, որ {Կարպ} Մակարովիչը կմեկնի սույն ամսի 5-ին, ուրեմն, 16 -

ալ եմ: Հուսով եմ, որ քո հաջորդ նամակում կկարդամ {Կարպ} Մակարովիչի եւ Դանիել Թորոսովիչի գալստյան մասին:

յլտվությամբ, թողել եմ իմ սեփական կառքը կապալառու {Կարպովին} հանձնելու համար. վերջինս պետք է հանձնել մեր հարա

հարազատներին, որոնք հաճախ են լինում Մոսկվայում. {Կարպովն} ստացե՞լ է արդյոք քաղաքամասից եւ մերոնք իրենց հերթ

իմոյ եւ վասն իմ տանս եղելոցն, երկու քաթայ եւ մին {կարտ} գետին եմ տուեալ եկեղեցւոյն յիմ տան գետնիցն, ուրե

ս Մայէնը, որ այն միջոցին գլխաւոր գործակատար էր, {Կարտինալ} Բուրբօնը թագաւոր հրատարակեցին Կարոլոս X-ի անունով

ս եւս հայտ առնեմ, որ նոր ճանավարներուտ անունը չի {կարցա} կարդալու- Սվեդա էր, սվեդոյչիք էր, ինչ էր, խնդր

շխարհի մէջ, բնութեան որդոց մէջ դու տեղ չունի՜ս, {կարցա՞նք} հասկացնել: P. S. Որպէս թէ մարդը կաւ է, իս

ակւում, մեր կերակուրը չէ եփւում, մեր շորերը չեն {կարւում} կամ լուացւում։ Կարող ես, կրկնում ենք, գտնել գո

արգմանութեան միջոցին: Մեր յիշած ֆիզիկայի բնագիրը {կարօ՛տ} է փոփոխութեանց, աւելուածքների եւ ծանօթաբանութեան

նչպէս ասացինք, փեսան ապացուցանում է դորանով, թէ {կարօղ} է հոգալ իր ընտանիքի ապրուստը: Մենք կարծում ենք,

նի ի շրջակայ գիւղօրայս քանզի տէր Յուսկա դրութիւնն {կարօտ} է աստուածային օգնականութեան: Այնպէս եւ Աղքերմանո

Ձէնջ: Յիմոյս կողմանէ, որ ինչ քննչացն թուեսցի {կարօտ} բացայայտութեան, պատրաստ եմ պարզել եւ լուսափայլ կ

քեպիսկոպոսի ի Պոլիս: Արքեպիսկոպոսն ցուցանէ զանձն {կարօտ} օրական հացի, եւ զայդ հրատարակէ ՚ի ձեռն լրագրաց,

որոնք, այսքան տարիներ թաքուն մնալով բժիշկներից, {կարօտ} են այժմ մեծամեծ վիրաբուժական հնարների: Այնպէս է

ռաքինութեան կամ վատթարութեան կերպարանագործութիւնը {կարօտ} է ժամանակի, բայց դոցա նշանքը կ'երեւին իսկոյն, ի

եղ չէ հարկաւոր, ունինք զՄովսէս եւ զմարգարէս, եւ {կարօտ} չենք այն պարոններին, որ ամենայն րոպէ ծակում են մ

ւմ էր սիրտը եւ հոգին դէպի մելամաղձութիւն, առաւել {կարօտ} է մխիթարութեան, քան թէ այն մարդը, որի բնակութեա

ւնքը արժանի էին, որ դատապարտուէին. այդ արատները {կարօտ} են սրբուելու: Բայց ի՛նչ ասեմ ես այն մարդուն

տոսի անպարտ արիւնով, - շարունակեց նա: - Ես {կարօտ} եմ կարեկցութեան, ես հիւանդ եմ, եւ իմ հիւանդութե

թէ ես չեմ կարող հասկանալ նորան ինքս ինձանով, թէ {կարօտ} է նա մեկնութեան, թէ առանց առաջնորդի կը գայթակղու

որ դպրոցի պէս բանը գոնէ վեց եօթն տարի ժամանակի է {կարօտ}, որ կարողանայ ցոյց տալ մի արդիւնք, մի պտուղ, ի

նա պղծել է իւր հայութեան անունը, մեծ հնարների են {կարօտ}, որ սրբուէին, բայց մեք մեր կարողութեան չափ պարտ

Գո՛նէ մի անգամ կը վերանային տարակուսութիւնքը, եւ {կարօտ} մնալու չէինք այնուհետեւ օտարների վկայութեանը:

պիտի մինչեւ վերջը պաշտուին, պարոնը ճանաչում է " {կարօտ} ուղղութեան"։ Ահա նորա խօսքերը. " Որովհետեւ

վերայ, որ աւելի մեծ էին նորա աչքում եւ որ յիրաւի {կարօտ} էին ուղղութեան, որպէս՝ ա. Յիսուսի Քրիստոսի բնո

ը Պ. Խուդաբաշեւն եւս՝ Թէորիանոսի հետ համաձայն, {կարօտ} է ճանաչում ուղղութեան: Փոքր է այս, լսեցէ՛ք

հէ իւր հեղինակական քանքարը Հայոց ազգից: Ազգը {կարօտ} չէ նորան եւ երբէք խնդրած չէ նորա փաստաբանութիւնը

ւ անգործ մնացած բիւրաւոր գործաւորքը՝ օրական հացի {կարօտ} եւ վերջին յուսահատութեան մէջ: Այսքան վնաս յառաջա

ր է, որ նա կա՛մ աղքատութեան հանդիպի, կա՛մ իսպառ {կարօտ} մնայ"։ Մեք վկայում ենք, որ այս պայմանը ծն

ը, ի՞նչ հարկաւոր է անգլիական կառավարութեան դրամի {կարօտ} չլինելը կամ ուրիշներին փոխ տալը, մինչդեռ միլիոն

տալ նոցա, ասել է 23 միլիոն ժողովուրդ օրական հացի {կարօտ} ձգել, ասել է, այդ ազատութեան միւս օրը պատերազմ

ռնում է նա միմիայն իւր ներկայութեամբ իւր աղքատ եւ {կարօտ} ընտանեաց թիւը յաւելցնելու համար: Եւ ահա նոր

լինի իւր ապագայի մասին, այս բոլորից առաջ, մարդը {կարօտ} է նիւթի: Անցա՛ն այն ժամանակները, երբ մշուշով պա

խնդիր, բայց մարդը մինչեւ այդ աստիճան հասանելը, {կարօտ} է նիւթի: Նիւթական խնդիրը միշտ կայ: Առաջին շունչ

ել նորա մէջ, քանի որ ազգը, հասարակ ժողովուրդը, {կարօտ} է օրական հացի, քանի որ նորա տնտեսական խնդիրը կար

ր բազմութեանց անհող վարձկանութեանը, միշտ եւ միշտ {կարօտ} է թէ՛ էական ապրուստի վերաբերեալ հում նիւթերի եւ թ

անքը կայ: Առնողը տկար է, քան թէ տուողը, առնողը {կարօտ} է, քանզի ոչինչ ունի: Նա միայն յոյս ունի, թէ ահ

ը եւ կարողութիւնը, հաստա՛տ է իւր ոտքի վերայ։ Նա {կարօտ} չէ ուրիշին. դորա փոխանակ, ուրիշը կարօտ է նորան

րայ։ Նա կարօտ չէ ուրիշին. դորա փոխանակ, ուրիշը {կարօտ} է նորան: Մանր վաճառականը իւր ընթացքի մէջ կարօտ է

ը կարօտ է նորան: Մանր վաճառականը իւր ընթացքի մէջ {կարօտ} է մեծ վաճառականին, զանազան միջնորդական տուների,

աճառականը, ե՛ւ գործարանը, ե՛ւ միւսը, ե՛ւ միւսը {կարօտ} կը լինին նորան: Ոյժը կ'անցնէ նորա ձեռք, թո՛ղ որ

նզի զօրութիւնը կը գրաւէ իւր կողմը, քանզի Եւրոպան {կարօտ} է նորան, քանզի, երկրի բերքերը դուրս տալով, իւր

ղութիւնը: Եւրոպական հողը, անդադար ներգործելով, {կարօտ} է այժմ արուեստական հնարների բուսաբեր եւ արգաւանդ

է: Բայց այս է բանը, որ դորան հասնելը ժամանակի է {կարօտ}, եւ մինչեւ այն ժամանակ " Արքայութիւն Աստուծոյ բռ

Մեք ցոյց ենք տալիս մի երկիր, որի հանքերը մեծապէս {կարօտ} են մշակութեան եւ, որոնք, մինչեւ այսօր մնացած են

Աշխարհիս երեսին մարդ չկայ, որ իւր ապրուստի համար {կարօտ} չլինի նիւթի եւ չհասկնայ հացի խնդիրը. եւ մեք խօսե

ութեանց ընտրութիւնը. վերջին աստիճանի զգուշութեան {կարօտ}. մանաւանդ անցանելու ժամանակ այն ժայռերի մօտից,

խիջեւանը, ինչպէս նաեւ ուրիշ հայաբնակ քաղաքները, {կարօտ} է մի հիմնաւոր ազգային աշխարհական ուսումնարանի, ո

բնութիւն"։ Յայսմ խոստովանութեն չի՛ք եւ յովտ մի {կարօտ} բացատրութեան, ըստ որում նախադասութիւնդ " միաւորե

, Որում թշուառ քով վիճակաւ զանխուլ ի քէն դու {կարօտ} ։ Բաբէ՜, խաւար մտայց հոգւոյդ, սին սա

աթը Թաղեց անխնայ Մեռցնող ձնի մէջ. {Կարօտ} շատ նստաւ Դալար արօտի, Ծով դարձաւ թափա

աւոր չէր, կամ թէ, կատարեալ լինելով, մշակութեան {կարօտ} չէ։ Ասացինք որպէս թէ, որովհետեւ իրողապէս այդ բո

ակներին, որոնք մինչեւ անգամ մեզ հայհոյելու համար {կարօտ} էին " Հիւսիսափայլի " լեզուին։ Մենք թողում ենք այ

զուրկ լուսաւորութենից, իսկ բան ուսանել կամեցողը {կարօտ} օտարների շնորհին։ Այս ողբալի բանի պատճառը պա

՛ղ առնել։ Դնենք, թէ գրեցին շատ բաներ. գրուածքը {կարօտ} են տպուելու։ Հեղինակը, տարիներով կեանք մաշելուց

Իմաստուն եւ բանագէտ մարդերի համար բացադրութեան {կարօտ} չէ՛ իմ նպատակը, իսկ մեր միւս եղբայրակիցներին, ո

նշան տրուի, թէ մի նաւ վտանգի մէջ էր եւ օգնութեան {կարօտ} էր: Բենկալայի եւ մօտիկ ծովեզրեայ բնակիչները բազմ

ր կարող էր յիշեցնել կռապաշտութիւնը, այդ ապացուցի {կարօտ} խնդիր չէ, որովհետեւ պատմութեան ձեռքով արդէ՛ն ապա

տարակոյս, Փարպեցին որպէս մի աղքատ եւ ողորմութեան {կարօտ} մարդ չեկաւ վանքը, ուստի եւ կարո՛ղ էր իր Թղթում ա

ութենից: Այսպիսի ազգերը, ասում էր ինքն իւրեան, {կարօտ} են, որ, ինչպէս անչափահաս որբեր, գտանուին հոգաբ

ով, նկատեցի ձեր երգածը, ձեր կոկորդային լեա խազը {կարօտ} է մի փոքր մշակութեան: Եւ առ ժամանակ ես խորհուրդ

ն գաղտնիքը, եւ երկրորդ, որ պարոնի ընտանիքը միշտ {կարօտ} էր բժշկապետի այցելութեանը... - Ին՛չ պիտոյ

: Սպասի՛ր, ես քեզ այն օրը ձգեմ, որ օրական հացի {կարօտ} դառնաս, նզովեալ․ Հայ չե՞ս, քեզ մարդ ասողին ի՛նչ

ներով պատած, առաւել եւս քան թէ այլ մահկանացուք, {կարօտ} էին մեր օգնութեանը, որ հոգու փրկութիւն գտանէին "

է՞ սուրբ Յակոբի։ Մեզ թվում է, թէ այս բառը աւելի {կարօտ} էր ծանօթաբանութեան, քան թէ եաքըշի օլը, որ ձախող

՛, ծանր խնդիր է այս եւ իր բնութեամբ շատ ժամանակի {կարօտ}. բայց գոնէ այս է մեր ճամբան, այս է մեր պարտական

գրագէտը մի որոշեալ գաղափարի համար բառի կամ ձեւի է {կարօտ}, աւելի լաւ չէ՞, որ մի հայ ընկերութեան միջից առն

ի պէս, իսկ ինքը՝ ազգը՝ կենդանի, գրական լեզուի {կարօտ} ։ Թէեւ այս խնդիրների ընդհանուր մշակութիւնը տեղիս

եւ քնքուշ բաներ, որի համար պատմութիւնը տկար է եւ {կարօտ} բանաստեղծութեան օգնութեան: Թէ ինչպէս է եղել

չ միշտ աջողութեամբ, ծածկել: Պ. Պռոշեանցը երբեք {կարօտ} չէ այդ օգնութեան, եթէ հաւատարիմ մնայ իր քանքարի

ի աղքատութեան արդիւնք: Շատ աղքատ կամ օրական հացի {կարօտ} ծնողք վաճառել են իրենց աղջիկները, եթէ թողունք ոմ

առանց քո օգնութեան կամ խորհրդին կարօտելու, մի՞թէ {կարօտ} է այսօր քո սուտին: " Զի՜նչ հաղորդութիւն լու

"։ Ծանր խնդիր է այս եւ իր բնութեամբ շատ ժամանակի {կարօտ}, բայց գոնէ՛, այս է մեր ճանապարհը, այս է մեր պա

իտական առարկաների վրայ խօսի, այնտեղ այն աստիճանի {կարօտ} չէ այն դատապարտուած ձեւերին, թէեւ կարօտ միշտ բաղ

աստիճանի կարօտ չէ այն դատապարտուած ձեւերին, թէեւ {կարօտ} միշտ բաղդասութեան, բայց երբ ուզէ նա ազգի կեանքի

ծես, Վիզն է նրա այնտեղ մօտիկ, Սիրտն է զարկում {կարօտակէզ}... Փրփրածինի պերճ պալատում, Կրկնալուսնի խոր

, խեղճ մարդիկ, Ինչպէս վաղուց չտեսնուած {Կարօտակէզ} սիրելի։ Չի վրդովիլ նորա գալը Երբեք սիր

անդ, անձրեւի տակ ընկնելով, կարող էր տկարանալ ու {կարօտել} այնուհետեւ Հիպոկրատի շանթերին, որ փարատէին նորա

, մարդը ողորմութիւն է տալիս, այսինքն՝ օգնում է {կարօտելոց}, եթէ նա գործում է այն միմիայն այն պատճառով, որ

" Հիւսիսափայլ " կտրիճ եւ անխարդախ օրագիրը, առանց {կարօտելու} վերացական անունների գործակցութեանը, առանց կարօտե

օտելու վերացական անունների գործակցութեանը, առանց {կարօտելու} քնքուշ Մուզաների գործակցութեանը, ողբում ենք անդա

ն եղել յիշատակարանք կամ գրուածք. եթէ լինէին, նա {կարօտելու} չէր Նինուէի դիւանին։ Բայց Վաղարշակի հիմք դնելով

որ քեզ ստեղծել է առանց քո օգնութեան կամ խորհրդին {կարօտելու}, մի՞թէ կարօտ է այսօր քո սուտին: " Զի՜նչ հա

ից յառաջ. ես այն օրից տեսայ ձեր դուստրը, երբ նա {կարօտեցաւ} իմ մանկաբարձական օգնութեանը: Նորա, յառաջուց ուն

զաւակք, " Մուսաները ինձ սիրում են " Իմ {կարօտի} փոխանակ "... Հնչեց ահա քնար քաղցրախօ

գիտութեանց մերումս դարում: Այլ եւ մանուկն Հայոց {կարօտի} հասկանալի լեզուի, որով կարիցէ ուսանիլ եւ զհին լե

րողութեան, նա յանցանք չէ գործել, որ ներողութեան {կարօտի}, նորա աշխատութեան էական արժանաւորութիւնքը շատ եւ

, թէ յորո՞ւմ վայրի իցէ թաղեալ, զայդմանէ մեծապէս {կարօտիմ} տեղեկութեան: Ուստի շնորհ ունիմ դիմել գրութեամ

թիւը, այլեւ շատցնում է երկրագործութեան արդիւնքի {կարօտողների} թիւը: Եւ փոխանակ որ ինքը պիտի դրամ ստանար դուրսի

ւմ է տարագնայ ` Ափին ` նաւորդն ալեկոծեալ. Ի՜նչ {կարօտով} դիտում է նա Փարոսի հուր - շողը պայծառ. Եւ ստրո

փորելու եւ քրքրելու՝ չնայելով այն վերին աստիճանի {կարօտութեան}, որ զգում է մեր պատմութիւնը, որի շատ երեսները դ

տական հարստութիւնը միլիոնաւոր աղքատների ընդհանուր {կարօտութեան}: Կանգնեցուր, եթէ կամիս, նոր սիւներ, բայց

ել, ի՞նչպէս կարող է դէմ դնել միլիոնաւոր ժողովրդի {կարօտութեան}: Եւ մի՞թէ կարող է արտաքին հոգաբարձութիւնը լուսաւ

անուր կրթութեան, եւ այնպէս, որ, առանց նախընթաց {կարօտութեան} օրինաւոր դպրոցների եւ Համալսարանի, հասկանալի լին

էս Վարդ-խաթունը, այնպէս, եւ սա խելքի կողմից մեծ {կարօտութեան} մէջ էին. նոքա իւրեանց ցեղով մի օր մի խելօք բան չ

Բայց ի՞նչ էր այդ պահպանութիւնը՝ համեմատելով այն {կարօտութեան} հետ, որ զգում էր ազգը։ Մարդկութեան առաջեւ բացւո

դորա փառքին եւ անարգանքին, դորա հարստութեանը եւ {կարօտութեանը}, տեղեակ նորա կարողութեանը եւ տկարութեանը, բայց

Արհեստաւորը, կատարելով իւրեան ապսպարուած գործը, {կարօտութիւն} չունի մտանել այն խնդրի մէջ, թէ ի՛նչ չափով պիտանի

նկնիլը համարձակ կարելի է թարգմանել պակասութիւն եւ {կարօտութիւն} այն նիւթերի, որոնց հետ պիտի փոխուի դրամը. այստե

րստական ելքը: Եթէ հարուստ լինէր հասարակութիւնը, {կարօտութիւն} չկար հնար մտածելու, ճանապարհ փոխելու, նորա աղքա

կ, թաւիշ թանգագին. Նա չգիտէր ի՞նչ ասել է Արծաթի {կարօտութիւն}. Այժմ անլուայ, մազերն արձակ, Չունի հագուստ թէե

նամակի մէջ, թէ բոլոր տպուածքը վաճառուած լինելով {կարօտութիւն} կայ վերստին տպելու հրաման ուղարկեց վեհափառ կաթողի

եցել այս բանը հայերէն թարգմանել եւ տպել, պատճառը {կարօտութիւն} չունի մեկնութեան։ Եւժէն Սիւ՝ մարդկութեան բարեկա

փիլիսոփային հասկանալի եւ ըմբռնելի դրութիւնը այսօր {կարօտութիւն} չունի ապացուցանելու նաեւ շատ միջակ հասկացողութեամ

այնքան, որքան պահանջելիքն էր. նա չունի մուրհակի {կարօտութիւն}. պատճառ, ամենայն արարածը, որ նա սնուցանում է,

ցաւը հարսանիքի ուշանալը չէր, այլ այն, որ արծաթի {կարօտութիւն} ունէր, այս միջոցին Թիւթիւնճի-օղլուի նամակը, որ

- Դու ի՞նչ պատասխանեցիր, - հարցրեց կինը: - {Կարօտութիւն} կա՞յ հարցնելու... - պատասխանեց Թիւթիւնճի- Օղլու

առով եւս շատ դժուարութիւնք, այլեւ մեծ արծաթագլխի {կարօտութիւն} մէջ բերելով, հրաժարուեցաւ Մխիթարի գործակցութենից

ցուցին հեթանոսների մէջ Քրիստոնէական հաւատը։ Ի՞նչ {կարօտութիւն} ունէր Հռովմ այնպիսի Աստուծոյ, որ զգեստաւորած էր

այ, - նա ցոյց է տալիս, էլ տեսնելուց յետոյ լսելու {կարօտութիւն} չկայ: Իսկ այն հեղինակը, որ ոչ ամէն բան ցոյց է տ

հել, ուրեմն, վաղ ամուսնութիւնը բնականաբար զգալի {կարօտութիւն} է, երբ հիմնւում է նա իմացական եւ զգայական պահանջ

կենդան ներգործութիւնից, որոնք զգում են առողջ օդի {կարօտութիւն}, որքան կարող էին զգալ: Խորհրդաւոր ժամանակում են

բաստանութէան առնես աշխատ... Զի՞նչ քեզ առ այսոքիկ {կարօտութիւն}, առասպելք սուտ... Մի արդէօք յունական պերճ եւ

տեղում մինչեւ ո՛ր աստիճան զգալի է գեղեցիկ ձայների {կարօտութիւնը} ականջի համար: Գարունը բաւական շուտ սկսեց այստեղ

եմ զգալի կացուցանել մեր ազգին այդ նորա տարապայման {կարօտութիւնը} եւ յետ մնալը լուսաւորութեան գործի մէջ: Պ. Ի

այ թշուառութեան մէջ, աւելի սաստկանում է գաղթելու {կարօտութիւնը}. եւ պիտի գաղթէ նա, որ չկամի սովամահ մեռնիլ եւ մ

փորձերը ուսուցին, ի վերջոյ, եւ առօրեայ ապրուստի {կարօտութիւնը} ստիպում է մի փոքր խելացի լինել: Հողը պատկանում է

ս ազատ կոչուելով, ազա՞տ եմ ես, քանի որ նիւթական {կարօտութիւնը} ստիպում է ինձ, կամայ ակամայ, մի ուրիշին ստրկանա

, այո՛, վաղուց արդէն զգացել էր ազգային թատրոնի ` {կարօտութիւնը}. բայց եւ վաղ ժամանակներից արգելք եւ խափան պակաս

այլեւ ոչ եկեղեցականների համար, որի վերին աստիճանի {կարօտութիւնը} զգալի է ամեն մի Քրիստոնեայ մարդու համար, թէեւ գան

քա յայտնւում են այն ժամանակ, երբ Վերանորոգութեան {կարօտութիւնը} զգում էին ամենայն տեղ, աճում էր առ հասարակ քննող

եանց խելապատակի մէջ հասկանալու եւ կշռելու ազգային {կարօտութիւնների} ծանրութիւնը, որոնք, ասիական դանդաղկոտութեամբ գր

ուելուցս յետոյ ընկայ այս ու այն տեղ՝ իմ պէտքս եւ {կարօտութիւնս} առանձնապէս հոգալով. սակայն իմ քարոզութիւնքս շատ

րացնել իւր թերութիւնքը եւ լցուցանել իւր բազմադիմի {կարօտութիւնքը}: Ապա եթէ ազգը լուսաւորուի, եւ ինքը այնուհետեւ ս

խնդրի վերայ: Եւ հասարակ ժողովուրդը այնչափ աւելի {կարօտում} է դրամի, այնչափ սաստկանում է դրամի պակասութիւնը

Աստուծու խորհուրդների հազարապե՛տն էր, աղօթքի էր {կարօտում} եւ աղաչում էր, ո՞րչափ եւս առաւել մենք՝ շատ տկար

թէ երեք անգամ կռւում են միմեանց հետ, եւ ամենեքին {կարօտում} են մխիթարութեան.... այրը սպասում է իւր սիրակա

։ Վա՜յ այն ճշմարտութեանը, որ այսպիսի հնարների էր {կարօտում} ։ Ողբա՜լի հնար ճշմարտութիւն ապացուցանելու։ Բ

մահիճ ծերութեամբ Եւ մինչ սպասէի լալով {Կարօտս} առնուլ տեսութեամբ։ Այս այլանդակը շտապե

թ ուղարկիր Սահակին վերա, նորան երես արի, միամիտ {կաց}, որ անտարակույս կկատարվին այդ բոլոր հանձնարարութ

նամերձ լինել նորա Վարդապետութեանը, ապա հաւատացած {կաց}, որ դորա համար պատասխանատու կը լինի նա Տէրութեան

Ինձ պատասխան տուեց այսպէս. " Պատրա՛ստ {կաց}, Մահու պատանք լուանում եմ քո համար ".

Ո՛հ, անիծում եմ ես այս օրերը: Լո՛ւռ {կաց}, դու քնար, այլ մի՛ հնչեր ինձ, Ապոլլոն, յ

անվկանդ բաղդին ընդդէմ հարուածոց Եւ ղեկավար {կաց} նաւակիս ումդ հառաչեմ ի խորոց: Յայնժամ հասի

ւատացնում եմ, Ձեր մռայլութիւնը... - Լո՛ւռ {կաց}.... Ապստամբութեան դեւը, իւր ծննդական լր

յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ փառք յաւիտեան, {Կաց} հաստատուն անխռով Ի քում խաւար զօրութեան:

յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ փառք յաւիտեան, {Կաց} հաստատուն անխռով Ի քում խաւար զօրութեան:

յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ փառք յաւիտեան, {Կաց} հաստատուն անխռով Ի քում խաւար զօրութեան:

ունենայինք այսպիսի երգեր մեր քաջերի վերա, որոնք {կացած} էին նահապետական ժամանակներում. պիտո է, որ ունեն

անը կրօնաւորուելուց եւ Գողթն գաւառում Ս. Մեսրոպի {կացած} վանքում մնալուց յետոյ գնացել է Յունաստան (նորա հ

խ բացեց աչքերը եւ երեսը շփելով հարց արեց քնից վեր {կացած} աղախնու ներս մտանելու պատճառը: Այս միջոցին մօտեց

որ դու նորանն էիր, իսկ ես քո կողմից երաշխաւոր եմ {կացած} իմ ազնիւ խօսքովը: Մանուշակը արտասուքը աչքերու

խարհին հրատարակէին, թէ " Պապին համար գրիչը ձեռքը {կացած} է, Պապին համար է ապրում եւ այլն եւ այլն ")։ Մ

եանք զօրք դուրս բերեցին, որոնց ինքեանք էին գլուխ {կացած}, բայց յաղթուեցան թշնամու շատութենից։ Կայսրը մեծ

նելու համար օրի լաւութիւնը: Ճարս կտրուեցաւ, վեր {կացայ} եւ, չնայելով եղանակի այսպիսի անյարմարութեանը, ա

էի տեսել այս վերեւում պատմած բաներս: Առաւօտը վեր {կացայ} տեղից հոգու մեծ զօրութեամբ, թէեւ բաւական թոյլ մա

Կատաղած առիւծը վազեց մորին, մարդիկ ահից թաք {կացան}. Զարկեց շանթը, գոռաց երկինք, հեղեղը չեղաւ

ներս մտած, չմտած, բոլորեքեան ամբոխուեցան, վեր {կացան} տեղերից եւ օրիորդ Մարիամը նոյնպէս դադարելով երգել

.............................. Վեր {կացանք} մենք սեղանիցը Գնացինք................

ել նոյնպիսի զզուելի ներդաշնակութեամբ: Հաստատ {կացանք} մեր ուխտին, Հաւատարիմ պաշտօնին. Հետեւեցէք, քու

ամբ եւ բռնակալությամբ հիմնված մինչեւ այսօր հաստատ {կացավ} յուր սկզբունքին, եւ քրիստոնեությունը ազդեցությու

ցա վաստակը: Երբ աւարտեցի խօսքս, Պ. Խ. վեր {կացաւ} տեղից եւ, բարեաւ մնա ասելով, խնդրում էր ինձանից

բանը այս է, որ Շամիլը մի թրջուած կատուի նման վեր {կացաւ} սօֆայի վերայից եւ դուրս գնաց նայիբների հետ՝ հրամ

եւ այդ ժամանակը շատ մօտ է վերջանալու, եւ եթէ անց {կացաւ}, այնուհետեւ կորուսանելու է Նախիջեւանը իւր իրաւու

ֆ, ժամանակ է վեր կենալ՝ ուղորդ։ Վեր {կացաւ} -հագաւ շորերը սիրուն, Թէյ ու հացեղէն մատուցի

Որ ազգին կեանքը տուեց Հայրենիքին {կացաւ} պաշտպան Ազգը նրան զլացաւ Կառուցանել մի

նչքան ունեցաւ: Հռոմի ողջ ժողովուրդը նորա դէմ վեր {կացաւ}, երբ որ իմացաւ նորա անպատշաճ վարքը եւ ընթացքը եւ

ս մի սխալուած մարդ մերժուեցաւ, ա՛յլ, պայծառապէս {կացաւ} ու մնաց նո՛յն առաքելութեան մէջ։ Եւ թէ ինչի՞ այս

մարտութիւն տեսնուած չէ, ամենայն կերպով հաւատարիմ {կացաւ} իւր դժոխային հոգու պարտականութեանը: Ագահութե

ու կարգը հասել էր տէր սատանային: Եւ ահա վեր {կացաւ} անդնդապետը նստած տեղից. նա իւր ներքին ուրախութիւ

րեսին, զգաստացուց նորան: Պ. Շաքարեանցը վեր {կացաւ} եւ կովի նման նայում էր պ. Մարկոսի վերայ, յետոյ

ց, թէ նոր է գալիս պ. Մարկոսը: Այս պատճառով վեր {կացաւ} տեղից եւ կամեցաւ, յառաջ գնալով, ողջունել իւր բա

, բելիարը եւ սատանան իսկ: Պ. Շաքարեանցը վեր {կացաւ} տեղից եւ գնալով միւս սենեակը, բացեց պահարանը եւ

րորել ժառանգութիւն է փոքրոգի մարդերի. պարոնը վեր {կացաւ} սօֆայի վերայից, ուր ընկած էր որպէս մի շնչաւոր եւ

լոյս շրջակայ առարկաների վերայ: Մանուշակը վեր {կացաւ} տեղից, ճրագ վառեց եւ ցած թողեց պատուհանների սպիտ

ն աղախինը ներս բերեց թէյի մեքենան. Մանուշակը վեր {կացաւ} տեղից թէյ պատրաստելու համար: Հազիւ թէ անցել է

Երբ բոլորը նստած էին, երեք օրիորդներից մեծը վեր {կացաւ} տեղից եւ ասաց քաղցր եւ ներդաշնակ ձայնով. - Քո

նքում, բայց մեր հատուածը Մաթուսաղայի կեանքից անց {կացաւ}: Մենք թողում ենք այն բանի վրայ խօսելը մի ուրիշ ա

նել յաղքատին Ի մերայոց օթեւան։ Tiens! {կացեալ} առ դուրս տան Ձայնէ առ իս նուիրակ, Եւ

խօսելով նորա հօր եւ հօրեղբարց մասին, ասում է. " {կացեալ} անդ մինչեւ 'ի ժամանակս Առաջինն Լեւոնի կայսեր, մե

խաւոր. Յաւուրց անտի մանկութեան Առ դրան {կացեալ} մեհենին ` Նա դիւական նենգութեամբ Զսիրտ

ծ կին մարդուն պատմում է ինչ որ Սօսի գլխովն անց էր {կացել}, աւելացնելով, թէ, " Էլ չենք տալի իմ աղջիկը"։

մինիստրին առ ժամս առնելու բան չկա, ուստի միամիտ {կացեք}, մինչեւ պատգամավորների գալը բան չավերվիլ: Հարկ

աթողիկոսի կամ Սյունհոդոսի միտքը. այդ մասին անհոգ {կացեք}: Կաթողիկոսի հարաբերությունը առ Թադթեոս եպիսկոպոս

գրեմ յուր ժամանակին եւ անլուր չեմ թողուլ. հաստատ {կացեք}: Ինչ նամակ որ ինձ կամենաք ուղարկել, տվեցեք

ասին յետոյ: - Մռայլագոյն սատանայ, - միամիտ {կացէք} մատեանների ճշդութեան մասին, որովհետեւ այդ ծայրագ

ակայն վճիռն մնաց անորոշ եւ արձակեցաւ ժողովն եւ ես {կացի} մնացի յԱթոռն ամսօրեայ իբր ժամանակաւ սպասելով որ ե

նոցա ցույց կտամ յուրյանց հոր հարսանիքը. հանգիստ {կացի՛ր}, եղբայր, մեք այդպես կիրակոսներու լեզվի տակ չենք

արտեմ իմ գիտություն ուսանելու ընթացքը. հավատացած {կացի՛ր}, որ այդ բանը ինձ մեծ եւ մեծ օգտակար կլինի, եւ ճ

ասաց պառաւը, - ես միայն տունը կը հարցնեմ, միամիտ {կացի՛ր}, մարիկս, մէք եթէ մեր վնաս-օգուտի բան լինի, խել

գործ են դնում: Այս ի՞նչ հայրենասիրութիւն է, որ {կացին} եւ մանգաղ վեր առած, լեզուները սրած՝ ազգը պախարա

ակում կանգնած է Ռուսիոյ սոսկավիթխար ապագան, լուռ {կացին} եւ առանց միմեանց հետ խօսելու, միմեանց միտքը եւ դ

ն, Նորա տակին նոյն օրիորդն է կանգնած {Կացին} ձեռքին. ջարդոտուելով մեծ կաղնին, Հրաժարւու

ողաց անտի, որք ծանօթացեալք ճշմարտութեան, 'ի բաց {կացին} 'ի Հայոց եւ միաբանեցան յայս գործ. եւ սակայն գոլո

ալ ի լեզու էին եւ անմատչելի հայոց ժողովրդականաց, {կացին} եւ մնացին, որպէս եւ մնան իսկ այսօր, յանկիւնս վա

իքս ամբոխուեցան... վաuտակեցան աչքերս... {Կացինի} ձայն հեռուից յանկարծ լսում եմ. Խիտ ծառերի մ

ոզուի եւ այս կերպով այն կնճիռը չլուծուի, ստրուկը {կացինով} կը վճռէ գործը: Ժամանակը շատ մօտեցած է եւ կարծուա

երբ դու ասես ինձ՝ պահի՛ր քո ազգութիւնը, հաստա՛տ {կացիր} քո սիրու մէջ դէպի քո աշխարհը, սիրի՛ր քո եղբարքը

երեւեց " - Ո՛հ, իմ դստրիկ, հանգիստ {կացիր}, Դա մեծատան մի աստղ էր, Որ իւր օրում

ւր տեղից"։ - Ո՛հ, դստրիկս, հանգիստ {կացիր}, Կեղծաւորի դա աստղ էր, Որ իւր օրում

ել նորա ալեկոծուած բանականութիւնը: - Հանգի՜ստ {կացիր}, քուրիկ, կը լցնեմ քո ցանկութիւնը, որքան կարող

նք չունենալը բնաւ չէ կարող վշտացնել նորան կամ յետ {կացնել} գործից, եթէ կերպարանագործես նորան պայմանիդ խորհո

ր սարերիդ միջում, Խոր այրերումդ էլ կը լսուի {կացնի} հնչում. Քո քարեղէն կուրծքերումը բրիչը ձեռի

խոնարհեցուցին իւրեանց գլուխը պապականութեան անգութ {կացնի} տակ։ Շատերի մոխիրը ցրուեց տարաւ քամին էշաֆոտների

, փոքր չափով), որից հետո որեւէ գործիքով [անց են {կացնում]} իրար հատող զուգահեռ գծեր, որոնք գտնվում են միմյ

ուշ սիրով նորա հետ Վարւում էի. բայց յաճախ Օր անց {կացնում} առաւել, Ուրիշի հետ քնքշութեամբ: Ես ապրել լաւ գ

ութեան եւ շուայտութեան մէջ է անցկացրել, եւ անց է {կացնում}: Բոլոր ժողովուրդը գիտէ նորա կեանքը, գործեր

թող թէ հիւանդը: Եւ այդ քաղաքի մէջ տեղից վեր {կացող} մարդը բժիշկ է։ Դոցանից ոմանք թուղթ նայող են (գի

հազար տարիների միջոցում ամեն մեր լեզուի մօտից անց {կացող} թուրք, թաթար, արաբացի, պարսիկ, ռուս Սարգիս Բո

իւր հագին. Անհամարձակ նա իւր ձեռքը Պարզում է անց {կացողին}. " Ողորմութիւն արէք, պարո՛ն, Անտուն, անտէր աղ

առքերով. Այժմ, վախով նա իւր ձեռքը Պարզում է անց {կացողին}. " Ողորմութիւն արէք, պարո՛ն, Անտուն, անտէր աղ

անց, այլ յորժամ գալուստ նորին սրբութեան բարեբաղդ {կացոյց} զՆախիջեւան, յայնժամ եւ Սիմոնեանն, ըստ ընդաբոյս

մն դպրոցի իւրոյ ընծայս ստացեալ ի Խալիպեանէ, ազատ {կացոյց} զմեծագումար դրամոց պարտապանն. եւ ո՛չ այսչափ միայ

, այս է արիւն իմ"։ Զխորհուրդ պատարագին ո՛չ բնաւ {կացոյց} Քրիստոս, որպէս զգործարան ինչ, որով լոկ հացն ու

Մեզ կարող են ասել, թէ մեք նկարագրում ենք այս {կացութենների} միայն տխուր եւ սեւ կողմերը: Որովհետեւ, պատ

ծ է գնալ այն ճանապարհը, որ օգտակար է միմիայն այդ {կացութեններին}: Այո՛, շատ դարեր գնացին մարդիկ այդ ճանապարհը

այս տգիտութեան արգասիս: Առ մեզ անպէտ առ ամենայն {կացութիւն} մարդ՝ պիտանի՛ դատի առ հոգեւորականութիւն. եւ այս

, որ ամենայն իւր մէջ միայն փակուած եւ կենտրոնացած {կացութիւն}, սկսած Եգիպտոսի քուրմերից մինչեւ Պիոս եօթերորդի

նների մէջ, մինչեւ այժմ " Առ մեզ անպէտ առ ամենայն {կացութիւն} մարդ, պիտանացու դատի առ հոգեւորականութիւն ", մ

երեք օրից յետոյ կեանքի եղանակ որոշել, այսինքն՝ {կացութիւն} (status)։ Մինչեւ որ բռնուած Յիսուսեանք չ'յայտն

իսուսեանք չ'յայտնէին իւրեանց ցանկութիւնը, թէ ինչ {կացութիւն} էին որոշում իւրեանց համար, չէին ազատւում արգելան

րիշ բան չէ կարող լինել, եթէ ոչ դառնալ իւր նախկին {կացութիւնը}: Հողը եւ երկրագործութիւնը կարող է նորան փրկել:

է փրկել գաղթականութիւնը: Մենք այդ մարդուց ներքին {կացութիւնը} չգիտենք, այսինքն այն ընկերական պայմանները, որոն

նի հոգեհարազատքը, վնաս տուեցին մարդկութեան: Այդ {կացութիւնքը}, կտրուած բաժանուած հասարակաց մարմնից, ոգեւորուա

լով, բարձրացնում է մինչեւ քուրմերի եւ եզուիտների {կացութիւնքը}: Ոչ բնաւ պիտի ընդունինք այս դրութիւնը, քանի

նրա մոտ եւ, հաղորդելով իմ բարեւը, տեղեկացիր նրա {կացության} մասին, եւ կարգին ու մանրամասն գրիր ինձ: Իմ պ

լ ստանում եմ, ուրիշ ոչինչ չեմ լսում, բացի նրանց {կացության} մասին. խոստովանում եմ, որ դա շատ ծանր է ինձ համ

րում եմ հաճախակի գրես Ղազարոս եղբորը մեր ընտանիքի {կացության} մասին. շատ հաճախ անիմաստ նամակներ ենք ստանում,

ւնքը գործ տեսան եւ ամոթահար հաղթահարեցին ազնվական {կացությունը}, որ հերիքանալով անձնական դյուրությամբ, նեապոլիտ

պիտի հիմնվի մյուսների աղքատության վերա. ազնվական {կացությունը} այսօր անարգություն է մարդկության անունին: Ազնվակ

մեր տեսակցության պահին ես գանգատվում էի տենդային {կացությունից}, որով բռնված ես զարթնեցի երկուշաբթի առավոտյան:

ան եւ սոցիալական տեսակետներից պատվավոր կամ հաճելի {կացությունները} բնավ անհրաժեշտ չեն մեր հասարակական գործերում ձայն

ր տարբերությունը եւ այս պատճառով եւս հիշյալ երկու {կացությունքը} գործ տեսան եւ ամոթահար հաղթահարեցին ազնվական կացո

րգելութիւնը առաջին անգամ փորձական կերպով շօշափելի {կացուց} ինձ արգելական մարդու թշուառութիւնը. ազատութեան ա

ւ ՄԵԶԱՆԻՑ սահմանեալ արծաթագլխովը արդէն հնարաւոր է {կացուցած}: Երկրորդ. Ձեր առաւել յարմարաւոր բնակութեան

ի՞նչ այս դրախտ փափկութեան, Առ ի՞նչ հանուրց {կացուցայ} Էից ի բնաւս տէր, իշխան: Եւ զի՞ պիտին

ը ստանալը եւ այլ այսպիսի բաներ, որ պիտի բացահայտ {կացուցանեին} խնդիրը եւ գնացողների, ե՛ւ քաղաքի առաջեւ: Նե

սրբազնութիւն, աղաչեմ միջնորդել ուր հարկն է ազատ {կացուցանել} զիս յայսմանէ, քանզի իմ պատասխանիք են այսոքիկ, ն

տ բացայայտութեան, պատրաստ եմ պարզել եւ լուսափայլ {կացուցանել}, որպէս բերան կամ որպէս պատկեր պատգամաւորաց թէ բա

թիւն Ձեր, շնորհ ունիմ խոնարհաբար խնդրել, հաղորդ {կացուցանել} զիս տեղեկութեանց, վերաբերելոց առ այսոսիկ հրիտակս

հակառակ առաքելոյն, վիճակացն տիրողաց, լուսափայլ {կացուցանել} զճշմարտութիւն, ճեղքելով զցնցոտի պատրուակս զոր սո

անդ, հանդէս տալով այդ խնդրին, ցանկացել եմ զգալի {կացուցանել} մեր ազգին այդ նորա տարապայման կարօտութիւնը եւ յետ

նամակը հրատարակելով Յիշատակարանիդ մէջ, մօտենալի {կացուցանել} նորան մեր ազգի անդամներին, որոնց չեմ կարող ամեն

պարհորդութեան փոշիների միջից եւս կ՚աշխատենք լսելի {կացուցանել} մեր ձայնը ընթերցող հասարակութեան, որքան եւ որչափ

յս սրբազան օրէնքի ընդդէմ եւ կամ գնում է արժանաւոր {կացուցանել} իւր անձը բռնաբարելով եւ ուրանալով ուրիշի, իւր հա

սակցութիւնը առիթ ունինք մի փոքր պարզելով շօշափելի {կացուցանել} մեր ընթերցողներին: Նոր Նախիջեւանի հայերը ո

քը, որ ամենայն բանական հայ պարտակա՛ն է լուսափայլ {կացուցանել} ազգի ընդհանրութեան առաջեւ: Լռութիւն... Պատ

ւթիւններ ունենալ, որ կարողանայ իւր խօսքերը ազդու {կացուցանել} ժողովրդի սրտի մէջ: Վերակացուի առաջին օգնականը

րել առ ի չարչարել զմեզ եւ թափուր ի փառաց հեղինակի {կացուցանել}: Մեք գիտենք միայն գրել վիպասանական եւ ճարտասանակ

ինչո՞ւ մեղադրում ես ինձ, եթէ ես աշխատել եմ յարգի {կացուցանել} իմ մարդկութիւնը քան թէ մի անբան արարած: - Ես

յ, պարզելով այս խօսակցութիւնքը մի փոքր հասկանալի {կացուցանել} մեր ընթերցողներին բանի խորհուրդը: Պ. Յովնաթ

մ: Իւրաքանչիւր մարդ, եթէ նա կամենում էր յարգելի {կացուցանել} իւր մարդկութիւնը, պիտի սէր ունենայ, պիտի սիրէ ի

ի, եւ ինչպէս մարմինը կարող է այնքան աւելի ապահով {կացուցանել} իւր ամբողջութիւնը, իւր բարօրութիւնը, մի բնական

ի յիշատակարանը լինելով, կարող էր աւելի լուսափայլ {կացուցանել} մի ճշմարտութիւն։ Եւ այսպէս, հարցնում ենք պատմու

զնորն բարբառ հասարակաց հասկանալի, առ ի հնարաւոր {կացուցանել} զնա լինել յայտարար խորհրդոց մտածողացն: Այս ձեռնա

արանագործեաց զհնչմունս բառից, մինչեւ անհասկանալի {կացուցանել} զլեզուն՝ որոց յայլմ է գաւառէ էին, զորոյ զփորձ ա

ար՝ որով բաւական էր մտածողն զխորհուրդս իւր զգալի {կացուցանել}, կամ միջնորդութեամբ օդոյ յունկն ընկերին ազդելով

բա գերմանական քահանայից, որոց կամեցեալ հասկանալի {կացուցանել} Հայ ժողովրդեան զբանն Աստուծոյ, տպագրեցին վասն մե

զպատմութեամբ գրականութեանս մերոյ, առ ի լուսափայլ {կացուցանել} զսով հոգեղէն կերակրոց՝ որ ի նմա, եւ զքաղց սովալ

դազարեանի փոյթ տարան զնոր բարբառն ազգային ի յարգի {կացուցանել} եւ նովին ճանապարհ հարթել ընդ անշքացեալ անապատ Հայ

իւնս եւ կարող էր զայն ամենայն ըստ իմիք արդիւնաւոր {կացուցանել} վասն ժամանակցաց իւրոց եւ ապագայից, եթէ զոր գրեաց

որ գիտուն է դպրութեան Հայոց, ջան դիցէ լուսափայլ {կացուցանել} զխնդիրս, զմթութիւնս վերաբերեալս առ լեզու մեր եւ

գեւոր կառավարութեան Նախիջեւանայ, յաղագս հանդիման {կացուցանելոյ} զայն ուր հարկն է վասն պատկանաւորն հաստատութեան,

ք, մռայլագոյն սատանայ: Առ ի բարւօք եւս յապահովի {կացուցանելոյ} զիշխանութիւն Ձեր ի վերայ տգիտաց, խորհուրդ բարի տ

եալ յօդուածներ։ Գիտենք, որ մերկապարանոց {կացուցանելով} այս իրողութիւնքը, պիտոյ է համարուինք ազգային ամօթ

, մեք պարտական ենք իրաւացուցանել Արարիչը, յարգի {կացուցանելով} այն շնորհը, որի ընդունակ միմիայն մեզ էր ընտրել ի

եւ հրաման կայսերական տայր յարգել զՍահակ՝ ի կարգի {կացուցանելով} զվարդապետութիւն նորա, եւ զդպրութիւն Մեսրոպայ զառ

ն խօսիլ ընդ ազգին հին լեզուաւ, անհասկանալի զբանն {կացուցանելով}: Ազգն ինքնին խոստովան լինի, թէ օտարացեալ է ի սե

մարել ամենայն հնար, որ ձեռնտու էր թէ՛ մեզ սիրելի {կացուցանելու} ազգին եւ թէ՛ " Հիւսիսափայլի " ճանապարհը հարթելու

եւ այդ գործը աւելի ամուր հիմքերի վերայ արդիւնաւէտ {կացուցանելու} համար, ստացել էի ինձանից ջոկ տասն եւ մին ընկեր,

յել իւր արիւնը եւ կեանքը, եւ մարդկային ազգը ազատ {կացուցանելու} աղագաւ, ինքը մեռել է խաչի վերայ աւազակների մէջ:

, իւր գոյքը եւ բարեկենդանութիւնը մի կերպով ապահով {կացուցանելու} համար բռնակալութեան երեսից։ Պապականութիւնը, իւր

յ մերոյ, եւ վասն ստուգապէս կաթոլիկ լինելոյն նորա {կացուցանեմ} ի ստորեւ զվկայութիւնս ա) զի յօրէ անտի չուելոյ նո

ոց գործեալն էին, այլեւ կցորդ զառաջնորդս մեղանացն {կացուցանեն}: Եւ առաջնորդ, որ առ պատուասիրութեան, կամ վասն

տխուր յիշատակներն են մնացել այժմ, որ անմոռանալի {կացուցանեն} իմ տրտմութիւնս: Մեր ոխերիմ թշնամիքը քամեցին մեր

ը, որ իւրեանց վերջին աղէտքով մի սրտաշարժ տեսարան {կացուցանեն} պատմագրութեան մէջ: Այս յաղթութիւններից յետոյ ներ

կան օգուտներ ճարելով այս տգիտութենից, միշտ ապահով {կացուցանեն} իւրեանց բարեկեցութիւնը։ Նոքա խլել էին ժողովրդից ե

այել կերպով հերքեն հակառակորդի խօսքը եւ լուսափայլ {կացուցանեն} իւրեանց ճշմարտութիւնը։ Այս բաները ոչ այլ ինչ են

պարծանքով պիտի նայէին հայերը եւ որ պատկառելի պիտի {կացուցաներ} ազգը, ուրիշների առաջեւ ցոյց տալով նոցայ, ազգի բ

վատ կարծիքը հերքելով, իւր անունը նոցայ մեծարելի {կացուցաներ}: Խորհրդական անդամը Նա իսկապէս Քուէպէք քաղաք

յս երանութիւնը, բայց ով որ կամի, պիտոյ է արժանի {կացուցանէ} իւր մարդկութիւնը այս շնորհին իւր առաքինական գործե

ուցէ ակամայ, սահմանքը: Շատ եւ շատ երախտապարտ կը {կացուցանէ} մեզ ծերունի Նահապետը, եւ խոստանում ենք, որ Հայա

ամսոյ 1853 թուականի, յորում անամօթաբար պարտական {կացուցանէին} զսուրբն Մեսրոպ Մխիթարայ Սեբաստացւոյ, որ քար հանդ

եայ թարգմանութիւն սուրբ գրոց, եւ այնու հասկանալի {կացուցանէր} զմատեանն հասարակութեան Ազգին. չի՛ք տեղի երկբայու

եւ զսուրբ ծնունդս մտաց իւրոց ճախարակեալ յանդիման {կացուցանէր} ի զգեստը 19-երորդ դարու, լինէր վասն ազգի գործ մե

ձողի ծայրի մագնիսացուցած մետալ լինելով, անգործ է {կացուցանում} կայծակի զօրութիւնը: Այդ բանի համար փառաւորուեցաւ

րոնց վերայից ամենայն գոյն կորել էր, անհնարին էին {կացուցանում} ստուգապէս ճանաչել այդ մարդը: Վերջապէս լսում եմ՝

Շատ լաւ գիտենք, որ մեք այս ճանապարհով ատելի ենք {կացուցանում} մեր անձը, եւ այս է պատճառը, որ " Հիւսիսափայլը "

, մէջ է մտանում կրօնական խնդիրների եւ ծիծաղելի է {կացուցանում} որպէս Հայոց ազգը, նոյնպէս իւր տարժանելի աշխատութ

ք բաժանորդ լինելով ` ձեր վշտերին, արդէն բաժանորդ {կացուցանում} ենք ձեզ մեր հնարներին, որով օրհնել է ամենակալ տէ

նդունուիլ, բարեխիղճ կրիտիկոսը քննելով բացայայտ է {կացուցանում} եւ ցոյց է տալիս այդ թերութիւնքը, բացում է ընթերց

ղան Հռոմայ համար. ինչ որ նորան առաւել զզուելի է {կացուցանում} հռոմայեցոց, այն է, որ նա միտ չդնելով ժողովրդի տ

տեղծութիւնը մարմնաւորում է, տեսանելի եւ շօշափելի {կացուցանում} է մեզ ազգի հոգեկան կեանքի այն երեւոյթքը, որ առան

անութիւն էր եւ այնչափ ազդու, որ իսկոյն անգործ էր {կացուցանում} նորա բորբոքուած դրական էլեկտրականութիւնը: Բայ

րաման յօրինաւոր առաջնորդաց: Սրբել զօր շաբաթուց, {կացուցաւ} առ Մովսիսիւ: Քրիստոս բազում ուրեք ելոյծ զշաբաթսն

է խնդիր իմ, այնմ զհետ գան յօդուածք: Յանդիման {կացուցեալ} ընդ սմին զարձակման վկայագիրս, զոր տուեալ է ինձ Ն

լ էի ի հոգեւոր կառավարութիւնն տեղւոյս եւ յանդիման {կացուցեալ} զարձակման վկայագիրս զոր տուեալ էր ինձ Նախիջեւանայ

վկայագիր, զոր նորին բարձր սրբազնութիւն յանդիման {կացուցեալ} Սինօդին սրբոյ Էջմիածնի խնդրեաց վերստին հաստատել զ

վնասուց ՚ի Մխիթարեան միաբանութեւան: Այսօր զանձն {կացուցեալ} ընդ իրաւասութեամբ կաթողիկոսին Էջմիածնի, ՚ի վաղիւ

դաւանել, թերեւս եւ զանպարտականդ՝ պարտաւոր նմին {կացուցեալ}: Են քո որդիք, որք զանուն քո ի վեր քան զարեւ ուն

րդկութեան որդիքը, այդպէս յետ մնալով, անգործ էին {կացուցել} իւրեանց բանականութիւնը, աստուածեղէն մասը եւ, ան

նել այնմ, քանզի ոչ բազում անգամ հանդիպի վեհագոյն {կացուցելոյն} ճշմարտութիւն անվերարկու: Զամենայն զհրաման կա

պահանջիցեն զհամար եւ զհաշիւ տնտեսութեան առաջնորդ {կացուցելոցն} ՚ի Ջուղա: Առ ի՞նչ պէտս արդեօք վատնին եկամուտք

ւ այս ընդունելութիւնը, թէ Լօյոլլայի որդիքը արժանի {կացուցի՞ն} իւրենաց անձը այսպիսի Կայսերական շնորհին, որ բաշխե

աստիճանաւոր Խալիբեանցին, վաւերական թղթով իւրեանց {կացուցին} զնուաստութիւնս, երեսփոխան, առ ի ներկայանալ վեհա

արարութիւնքը, համարձակութիւն ստանալով, պատրիարք {կացուցին} Հայոց ազգի վերայ Մեծ Ներսէսը. ինչպէս արժան էր,

ը, եւ այս կերպով աշխարհական իշխանութիւնը հաւասար {կացուցին} հոգեւոր իշխանութեան հետ։ Միապետութիւնքը սկսե

մարթացայց, յուսամ թէ ժամանեցից եւ զձեզ անվաստակս {կացուցից} ։ Անզգամութեամբ ասեմ, շատ են ոսկերք իմ առ շաղփաղ

էջեր լցնելու. մենք, հրապարակով, հանդիսաբար եւ {կացրդաբար} յայտնում ենք արգոյ հեղինակին մեր սրտա՜նց շնորհակա

ողովուրդը թողել է կամ այսպես ասած՝ ապրել, անց է {կացրել} (пережил) հին լեզվով, հին ձեւով իր մտքերը շարա

ակար. Թո՛ղ եւ լուսով պերճ գիտութեան հոգւոյն {կացցեն} ջահք փայլուն, Զի յաշխարհի մի՛ յիւր ընթացս դ

զեցաւ թել քո կենաց. Անջնջելի սերտ յիշատակք {կացցեն} քարոզ քո կենաց, Յաւերժ առնել չարագործին ըզյ

մենայն ոք, որ ընդ իշխանութեամբ, ի հնազանդութեան {կացցէ} "։ Եւ զայս հպատակութիւն ցուցանեալ մեր Հայրապետին

երակիդ Յանոյշ վիճակս հրճուեսցիս Եւ մի՛ {կացցէ} ակնդ վճիտ՝ Յաւիտեան օրհնեա՜լ լիցիս:

Կնտնտոցահար. Որմիզդ իսկ յերկինս {Կացցէ} ի յակճիռս... Միայն թէ յազես, Յոր ցա

ասել, ազատութեան ի ծառայութենէ։ Քանզի, ցորչափ {կացցէ} լեզու հայոց, ցորչափ կացցէ կրօնն մեր ազատ յամենայ

ւթենէ։ Քանզի, ցորչափ կացցէ լեզու հայոց, ցորչափ {կացցէ} կրօնն մեր ազատ յամենայն յեկամուտ տարերց, ազգն մե

, նոյնքանը դողդոջուն ձայնով սկսեց կարդալ: - {Կացցէ} մնասցէ այս արձան յիշատակի երախտապարտու...

ից, գրականութեան դեւը նոր ի նորոյ սկսեց. - {Կացցէ} մնասցէ այս արձան յիշատակի երախտապարտութեան իմոյ ա

պարտ էր՝ ասեն իմաստունքն հայոց. եւ մեք ասեմք. [ {կացցէ} եւ] մնասցէ դա անդ, ուր էն, այսինքն կապեալ եւ կա

, կարցա՞նք հասկացնել: P. S. Որպէս թէ մարդը {կաւ} է, իսկ փիլիսոփայութիւնը բրուտ. ինչ ձեւ կամենայ

ղ չէ գտանելու հասարակաց սրտի մէջ, իսկ մեր ազգը, {կաւեղէն} ոտքերով թաւալգլոր ընկած չարաչար կործանութեան անդո

իւթական շրջապատի մէջ, երբ կրում էր իւր վերայ այն {կաւեղէն} զգեստը, որ, այս րոպէիս, մեք ամենեքեան ունինք։

ղ արտաքին աշխարհի եւ ընկերութեան ձեռքում, ինչպէս {կաւը} բրուտի ձեռքում, որին սա կարող էր ամենայն ձեւ տալ

որ, մի ձեռքին գրչագիր մագաղաթ, իսկ միւս ձեռքում {կաւիճ}, մի բոլորշի գիծ էր քարշում գետնի վերայ: Նորա ծա

ներս մտաւ նորա մէջ: Ախոռի յատակի վերայ քարշած էր {կաւիճով} մի շրջանագիծ․ նորա մէջտեղում մի ահագին սեւ կատու

լիսոփայութիւնը բրուտ. ինչ ձեւ կամենայ կը տայ այդ {կաւին}, ցնծա՛յ: Փիլիսոփայութեանը ըստինքեան գրեթէ ե

իւն, ազգային պատմութիւն, կրօն, տնարարութիւն եւ {կաքաւ}: Բայց մինչ չիք այս ամենայն, խորհուրդ սուրբ տանք

իմ սիրածը առնի, - չի վելի (վայելի) գլխի թագը: {Կաքաւը} կաննել ա քարին, - կտուցը լիքը արին, Մի աղլուխ վա

իջեւան ուղարկելու Կոխինխինյան հավի մի քանի ձու - {կբազմանային} նրանք այնտեղ, ապա կարելի կլիներ տարածել եւ ուրիշ

նքը խնդրում է այնուհետեւ: Հոկտ. տետրակի մեջ {կբանանք} ստորագրությունը եւ հույս ունենք, որ դուք անձանձի

ի, քավ լիցի, այլ գնալեդ հետո բավական ժամանակ 54 {կբաներ}, մանավանդ այն սեւը, հետո Պետերբուրգ գնացի. 2 շ

իկ չափերով՝ մեկական գրքույկ: Սիգար դեռ ունեմ եւ {կբավականացնի} մինչեւ հետեւյալ ամսվա սկիզբը, իսկ հետո՝ ինչ որ

սեր անել տվին իրենց խնամակալին, որ համենայն դեպս {կբավարարեին} հասարակության պահանջները, մինչդեռ նա, այնուամեն

եւ խճճված պատասխանները: Հուսով եմ, որ այս անգամ {կբավարարես} իմ ցանկությունը: Ստացե՞լ է արդյոք Հայրապետյան

պիսի մանր ինքնասիրությունից: Իմ ինքնասիրությունը {կբավարարվի}, եթե ես կարողանամ կատարել այն, ինչ որ ի վիճակի

զննելով պաքսիմատը: - Ձեր մռայլութիւն, շո՞ւտ {կբարեհաճիք} քնել այսպիսի նախաճաշիկ ուտելուց յետոյ: - Դու

ակորդ, բայց անհույս չեմ, որ ազգի բարեմիտ անդամք {կբարձրացնեն} յուրյանց ձայնը հարկ ժամանակում: Այսքան Ձեզ հայտն

, բայց եւ այնպես ինձ եւս քաջալերություն կլինի եւ {կբարվոքե} իմ աղավաղյալ վիճակը: Ես գրում եմ Ձեզ որպես բ

րախ ենք, եթե այդպես լինի, որովհետեւ գործի ներկը {կբացվի}, թող ցնծան հետո: Պ. Նազարյանցն ստացել է Ձեր

, ինչպես ասել էի, անպատճառ կգայի եւ Ավտուշին եւս {կբերեի}, բայց աստծուն հայտնի է, որ լսելով այդ խռովությո

որչում է՝ նմուշի համար թեկուզ այստեղ մի քանի տող {կբերեի}: Բայց բավական է։ Հույս ունեմ, որ արդեն ստացել

հարկավոր այդ: Կալվածագիրն ինձ մոտ է, եւ ես այն {կբերեմ}, երբ գամ, իսկ առայժմ ո՛չ քեզ, ո՛չ ինձ այն հարկ

ը պեքիմ տահա չի ըլալ, զերե գիտցածս խդրելեզներուն {կբերեն} Նախիջեւան: Ուրիշ գրելու բան չունիմ, մարդուդ

րան իմ ակնկալությունը: Հուսով եմ, որ ուրախ լուր {կբերես} այս գործի վերաբերյալ, որի համար ես ավելի եմ մտած

ւթյունը մի րոպե թողել է քեզ, այնուամենայնիվ ձեռք {կբերես} այն եւ կլսես ինձ, իսկ եթե ոչ, թեեւ ինձ համար մե

ը, բայց իմ միակ հույսն այն բանակռիվն է, որ առաջ {կբերի} իմ այդ աշխատությունը, տարբեր վայրերից գրված ընդդ

որ այդ գործի արդարացի քննությունը հսկայական օգուտ {կբերի} ո՛չ միայն նյութական, այլեւ բարոյական տեսակետից:

րի մազերը կդիզանան, իսկ Իսպանիայում թերեւս նորից {կբորբոքեն} ինկվիզիցիայի խարույկները... Ես նրան (Անանի

, եթե չասեմ համակողմանի: Հետո, վերլուծական մասը {կբռնի}, ինչպես ենթադրում եմ, 10 - 15 թերթ, որովհետեւ

ուր, թե իրավո՞ւնք է այդ: Եղբայր, եթե բանը սերի {կգա}, ես քեզ պարզ ասում եմ ահա, երանի եւ հազար երանի

գս չանե եւ թե ` ինձ եւ իմ գրածիս չի հավատալ, ահա {կգա} Մարտին Մակարիչը, կարող է նորանից լսել ճշմարիտը:

սրբագրելով, տպելով ու չարչարվելով. այսքան միայն {կգա} մեր ձեռքից. ապա նյութական հնա՞րը, այդ չունինք մ

ճակի կլինեմ նրան ասելու. ահա՛ եւ ես եկա: Թերեւս {կգա} եւ այդ ժամանակը, որովհետեւ Դոն-Չեզար դե Բազանի հ

այած հուսով եմ... Շատ ուրախ եմ, որ Անանիան {կգա} զատկից հետո (եթե միայն խոսքի տերը լինի եւ գա, բ

ուլթան-Շահին. վերջինս, հուսով եմ, ամառն այստեղ {կգա}, կամ էլ Նիժնի Նովգորոդի Մակարեւյան տոնավաճառից:

մ, որ դեռ ոչ ոք չի կարող օգտվել այդ իրավունքով. {կգա} ժամանակ եւ ոչ ոք չի խլի քեզնից քո իրավունքները:

ՏՅԱՆ, Ահա գտանվում եմ Փարիզում եւ էգուց դուրս {կգամ} դեպի Լոնդոն, միշտ իմ հետ տանելով ձեր ազնիվ բարեկ

, արել եմ նաեւ իմ կարգադրությունները: Երբ ես {կգամ}, այն ժամանակ մնացածը կլրացնեմ. իսկ առայժմ ես հա

վտանգից: Նա անդադար ասում էր. {Կգայ} մի օր, մի վայրկեան, Դու մոռնալով քո ցաւեր

ի աղմուկը չլիներ, ես, ինչպես ասել էի, անպատճառ {կգայի} եւ Ավտուշին եւս կբերեի, բայց աստծուն հայտնի է,

բեր վայրերից գրված ընդդիմախոսություններում երեւան {կգան} զանազան ձեւեր եւ ես հայհոյանքը մի կողմ թողնելով ե

ամիս ու կես ժամանակով Սահակն ալ պիտի գա, միասին {կգանք} երեքս էլ աստուծով: Այս գիրիցս քանի մի օր առաջ մի

ի սեղանավորի վերա: § 2. Մեք անմիջապես դուրս {կգանք} Նախիջեւանից եւ կերթանք դեպի Հնդկաստան. հասանելով

մ քեզ. ասված է չորեքշաբթի, ուրեմն չորեքշաբթի էլ {կգաս}, եթե պ. Եղյանցը ցանկանում է ինձ տեսնել, ապա,

որ ամսույս 15-ին իմ գրած նամակի հետեւանքով, դու {կգաս} այնտեղ Լյուիսն ստանալու եւ միաժամանակ ետ կվերցնես

ոչ մի դեպքում տեսակցության տեղը չեմ գա, եթե դուք {կգաք} առանց ինձ համար կաշառք բերելու, առանց սիգարի: Կ

ներկա սերունդը, ապա հաջորդը իրեն ըստ արժանվույն {կգնահատի}. " Спи пострел, баюшки баю ". " Ծիածանի " ե

ազատ պահելով մորս ամեն մի վիրավորանքից, դատարան {կգնաս} որոնելու քո իրավունքը: Սա իմ վերջին խոսքն է, որ

եսնեի Անանիային, ապա, հավանաբար, նրան հարցերով {կգնդակոծեի}, եւ նախ եւ առաջ, իհարկե, կասեի " Cвет Любим Ка

է: Ծխախոտ ես գնում եմ այնտեղից, որտեղից դուք էլ {կգնեիք}, ուրեմն ոչ մի տարբերություն չկա՝ ես եմ գնում,

կուղարկեի գնելու, բայց աստված գիտե, թե ինչպիսին {կգնեն}, դրա համար էլ քեզ նեղություն եմ տալիս, իմ սիրել

ընդ իմ ապրանաց բաժին գննի եւ մի եւ նոյն ջուքամում {կգոյ} տեղս եւ յետ վաճառվելէն յամենու բաժինն ըստ իւրաքան

դակի այդ բարի գործին, եւ ես հավատացած եմ, որ նա {կգործադրել} իր ամբողջ ուժը: 86. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ

անգլիական դատարանի առջեւ, այսինքն, որ այդ դրամը {կգործադրվի} դատարանի վճռի մեջ որոշակիորեն սահմանված առարկաներ

ացի երթամ կանդիդատի քննություն տամ, գոնե մեկ տեղ {կգտանեն}, եւ կկարողանամ գլուխս ապրեցնելով իմ գործը շարուն

յն այդ պաշտոնը հիմնվի կարելի պայմանների վերա, որ {կգտանեք} նամակիս վերջումը: § 2. Գնացող երկու պարոններ

յունը, համբերիր մինչեւ իմ գալը, անշուշտ մի գործ {կգտնենք}, քանի ընկեր [ենք] միասին մի կտոր հաց խաղաղությամ

չի կարելի, թեկուզ դու գրում ես, որ այնտեղ գուցե {կգտնես}: Անանիային նամակ գրե եւ ասա, որ չծուլանա գրել:

խիջեւան գալու, այն ժամանակ հրամեցեք, ինձ այստեղ {կգտնեք}: Գրում եք, որ գրեմ սրտիս ուզածը ու բերեք, շ

ր որակին, որեւէ տեղ, ավելի կամ պակաս հետեւողներ {կգտնի}: Բայց լեզուն ուսմունք չէ, այն չի կարելի քարոզել

է ինձ տեսնել, ապա, հավանորեն, հնարավորություն {կգտնի} հետաձգելու իր այցելությունը հայր վարդապետին եւ գա

) խորհուրդ կտայի զբաղվել այս գիտությամբ. նա հեշտ {կգտնի} ղեկավար: Ես սաղմնաբանությունից ոչինչ չգիտեմ, բա

իմ ձեռքում ուսանող լիներ, միայն այս բանի համար 1 {կգրեի}: Ինչեւիցե, վերջին խոսքը այս եղավ որ՝ заочно ле

ս որ չի կարելի գրել հայերեն, թե չէ ես ինքս նրանց {կգրեի}. բայց մի՞թե նրանք չեն հավատում Ղազարոս եղբորը,

ր ազգասիրական եւ լուսասիրական հոգովը, ես իսկույն {կգրեմ} բանի որպիսությունը, միայն մեկ լուր ստանանք Պետեր

դեսը տեսնելու: Օրը դեռեւս հայտնի չէ, իմացվածովը {կգրեմ}: Շնորհավոր լինի խաղաղությունը (տեսար դուն 76

յս անգամ այսչափ գրով բավականացիր, հետեւյալ անգամ {կգրեմ} բոլորովին այլ բաների մասին: Ուրիշ բան չունիմ

ն այնպես արժանավոր բան չունեի, բայց մյուս փոշտին {կգրեմ} դարձյալ, ողջ եղիր: Քո անփոփոխ բարեկամը Մ

գործ սկսանել: Եթե արժանի գիտության բան պատահի, {կգրեմ} Ձեզ անշուշտ: Ձեզ միշտ բարյացակամ հոգով եւ սր

գրի 11 համարը: Առաջիկա փոստայով մի այլ նամակ եւս {կգրեմ} բոլորովին այլ գործի մասին: Սպասում եմ Ձեր մխիթար

կպահե մեզ: Ես Բեռլինից կամ Վիեննայից դարձյալ {կգրեմ} եւ դու առժամանակ, մինչեւ իմ հասցես կարողանամ ուղ

նձ կհասուցանե: Ես կերթամ Էմս եւ ջուր կխմեմ եւ {կգրեմ} այնտեղի որպիսությունքը, որ գուցե Գայանե Նիկոլաեւ

Գայանե Նիկոլաեւնային եւ Պետրոս Նիկոլաեւիչին: Ես {կգրեմ} Լոնդոնից ու կհայտնեմ իմ հասցեն: Չգիտեմ, թե ի

ւ զորեղ մարդերից: Ես այսուհետեւ ամեն շաբաթ նամակ {կգրեմ}, քանի որ Նախիջեւան ես, անտարակույս դուն եւս կգր

բ ոտք կոխեմ եվրոպյան ցամաքահողի վրա, այն ժամանակ {կգրեմ} քեզ դարձյալ եւ պատասխան եւս կպահանջեմ, բայց այժմ

ցյալ Ջուղան ազատվի բարբարոսության ձեռքից: Ես Ձեզ {կգրեմ} յուր ժամանակին եւ անլուր չեմ թողուլ. հաստատ կացե

ւնիմ, որ ձեր նամակը չպակասեցնեք ինձանից, ես եւս {կգրեմ} եւ այսպես միմյանց լուր ունենալով գոնե կկարողանանք

ւն տալու: Հույս ունեմ, որ հետեւյալ նամակս արդեն {կգրեմ} ձեր ուղարկած թղթի վրա: Ավելացնեմ, որ եթե որեւէ

սկ բան է, եթե այսօր ստացա նամակդ, ապա պատասխանը {կգրեմ} երկուշաբթի: Ցտեսություն: Քո եղբայր 82. Ղ

մերոնք բոլորն էլ առողջ են, այդ նամակի պատասխանը {կգրեմ} այս մի քանի օրերս, հիմա այլեւս տեղ չկա, իսկ դու

Մնացյալի մասին ես կհաղորդեմ: Այս անգամ մանրամասն {կգրեմ} այդ ազնիվ բույսի տարրալուծման եղանակի մասին, որ

կների պատասխանը, ինչպես նաեւ Ավետիք քրոջորդուս, {կգրեմ} հետեւյալ փոստով: Ցտեսություն, գրկում եմ քեզ:

տաս եւ ինձի խրկիս անպատճառ: Ես իմ երթալու տեղես {կգրեմ} իսկույն, բայց մեկ քանի օր դեռ կմնամ այստեղ: Մեր

ցին: Նամակս պիտ վերջացնեի, ինչու, որ լեշս ելած {կգրեմ}, բայց աս ալ հիշեմ ասի, որ Մագիստրատ տված թուղթի

ծին իմ հավատարիմ բարեկամաց, որք անշուշտ նույնպես {կգրեն} եւ կխոսեն կաթողիկոսին՝ դարման մատուցանել Ջուղայի

ւնին, եւ թե այսու եւս չընդունին, քսան անգամ եւս {կգրենք} դարձեալ, չենք թողուլ, որ դուրս մնայ, բայց մինն

ոչինչ, միամիտ եղիր. եւ դու, եղբայր, մեկ բանը {կգրես}, բայց կիսակատար, չես գրիլ, թե ո՞վ է ծան տվողը

րեմ, քանի որ Նախիջեւան ես, անտարակույս դուն եւս {կգրես}: Առողջությունս շատ վեր է. ահա միայն սորանով

հարգանքը: Հավանորեն մոտ օրերս Անանիային նամակ {կգրես}, ապա չմոռանաս նրան հաղորդել իմ սրտանց շնորհակալո

ց լավ չէ: Հավանորեն մոտ օրերս Անանիային նամակ {կգրես}, հաղորդիր նրան ողջույնս եւ ասա (իհարկե նամակում

, առի եւ ձեր ողջությունը իմանալով ուրախ եղա: {Կգրես}, թե աս քանիում գիրս է պատասխան չունիմ տեյի. ես

րի որքանությունը Ձեր ձեռքով եւ Ձեր ստորագրությամբ {կգրեք} տետրակի մեջ, որի աջակողմյան բաժինը կտրելով կտաք

ղարկե Ձեր հարգության, իսկ դուք ստանալով նորանց, {կգրեք} Ձեր մատենի մեջ եւ յուրաքանչյուր ստորագրող պարոննե

վիճակի մասին կհաղորդեք ինձ տեսակցության ժամանակ, {կգրեք} մոտ օրերս"։ Սպասելով տեսակցության կամ ավելի պար

իս մեջ խոստացած չլինեի, թե դիմացի փոշտով քեզի ալ {կգրիմ} տեյի, հեչ գրելու ուժ չկար վրաս, ինչու որ ան թեր

առողջություն տա: Դիմացի փոշտին ալ Բերբերովին {կգրիմ}, ամենը մեկ օր չեմ կարող: Է՜հ, տահա ինչ ասիմ.

նարատ կլինես: Եղբայր, ինչ որ սրբազանի մասին {կգրիս} նե, սուտ բան է, նա Էջմիածին երթալու չէ, այլ թշ

արցի ընթացքն ինձ հույս ներշնչեց, որ շուտով կրկին {կգրկեմ} ձեզ եւ կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի ձայնը: Կարդա

հոտը, իսկ երկրորդ՝ մեր հարգելի թառաֆը աղաղային {կդառնա}, այն ժամանակ ոչ մի խոնավություն չի ազդի նրա վրա

իշ ոչինչ, թե չէ ամեն ինչ կաղվի, կմաղվի, ալյուր {կդառնա}: Աշխարհումս անվերջ բան չկա, եթե դա այդպես է, ա

եւս կմնամ այստեղ: Բայց վերադարձիս ո՛ր ճանապարհով {կդառնամ} Ռուսիա՝ Պոլսի՞ վերայով թե Լոնդընի՞, այդ կախված

, որ պիտի լինին քո գրվածքում: Ես հաջողությամբ {կդառնամ}, եթե ծովը եւս հաջողե: Մնաս բարյավ, քաղցր տ

տահայտել, որովհետեւ բարեպաշտ իդեալիստների մազերը {կդիզանան}, իսկ Իսպանիայում թերեւս նորից կբորբոքեն ինկվիզից

նը, ինչպես պ. Նազարյանցը արել է, եթե կամենան, {կդնեմ} գրքի ճակատումը: Ուրիշ բան չունեմ ասելու առ ժա

կցությունը, իսկ տեսակցության ժամին. գոնե, վերջ {կդնենք} իտալական 5 %-անոց տոմսակներին վերաբերող գործին:

կ այն թուղթը, որ կտա ձեզ երկաթուղու գրագրանոցը, {կդնեք} մի ծրարի մեջ եւ կուղարկեք ինձ, որ նորա զորությամ

րոպե կխափանեին, բայց հույս առ աստված, ամեն բան {կդրստվի}: Ամենեւին վատ չէր լինելու, եթե մի քանի մարդ նու

նքն՝ խա՛չի. Նորա՛ն, որ արարի՛չ էր եւ նորոգիչ, {կեա՛նք} տուող եւ մահ սպանող, ամենի՛ երախտաւոր, քաղցր եւ

, զամենայն մոռանալ, այն զազգն ոչ բնաւ, ընդ նմա {կեալ} եւ ընդ նմա մեռանիլ: Եւ այս ուխտ է, որ այսօրի

վ յանձնվի նորա եւ նա պարտէ ՚ի յայս միջոց ժամանակի {կեալ} հնազանդ եւ ի ներքոյ պահպանութեան կտակակատարոյս եւ

տ, զոր ուսեալ 'ի տղայութեանն յերանելւոյ Ալանայ, {կեամ} նովիմբ 'ի նմին անփոփոխութեամբ մինչեւ 'ի վախճան կե

ատ, զոր ուսեալ 'ի տղայութեանն յերանելոյ Ալանաց՝ {կեամ} նովիմբ 'ի նմին անփոփոխութեամբ մինչեւ 'ի վախճան կե

նա հոգի է ազգի, եւ ազգ մարդկան առ հասարակ նովաւ {կեայ}. իսկ լեզու չոր եւ անծուծ, այլ եւ թաղեալ ընդ փոշ

ր համարի մահ քաղաքական կենդանութեան: Հոգի, որով {կեայ} ազգն, շնչաւորէ զպատմութիւն եւ սա զբանաստեղծութիւ

ղծ հոգւոյ ցանկալով ձերոյին հայրութեան զբարեբաստիկ {կեանս}, եւ առողջութիւն, մնամք ապաստանել յօժանդակութիւն

ն, որովք եւ ազատ համարեալ կարեմ զխիղճ իմ յապագայ {կեանս} իմ, եթէ այլ ազգ լիցի վախճան նպատակիս: Պատկառ ակ

ալի տեսութեան արարչիդ իմոյ եւ արա արժանի մտանել ի {կեանս} յաւիտենական ամէն: Գրեցաւ ի Բարթվիայ յայսմ ադամ ա

կորացեալ գլուխ գգուի... Ձգեալ ի քէն զնոր {կեանս}, Տաղաւարիդ Աբրահամեան Ի Մամբրէի կաղնւ

էն եւ իմացական զուարճութեանց, ՚ի մարմինս ապրիլ՝ {կեանս} համարեցան: Բայց սակայն ազգն մեր վերջացեալ ՚

ք նորընծայ ի տպագրութեան կամ ՚ի դպրութեան, եւ ի {կեանս} մեր ո՛չ սակաւ քան զԱյվազովսքին, գրեալ եւ տպեալ ե

եաց զնա ի փրկարարն ուղի: Հայկական դպրութիւն ի {կեանս} հրաշագործեալ յունական հոգւով ի դարու մերոց ` թարգ

ին բարբառ, դնելով ի նմա ուղ եւ ծուծ բաւական առ ի {կեանս} հրաշագործել զննջեցեալ բանականութիւն, աստի յայսցա

ան էր զխաւարն լուսով փարատել, եւ կենդանութեամբ ի {կեանս} վերակենցաղել զնիրհեալ հոգի հայկական մանկտւոյն, ո

անս: Այլ Սահակայ զՄեսրոպ բաւական գոլ տեսեալ առ ի {կեանս} հրաշագործելոյ զդպրութիւն Ազգին յարեւմուտս՝ թողու

ինն ուսուցանել, որ է մեռելութեամբ զմեռելութիւն ի {կեանս} հրաշագործել, այլ այդոքիկ ամենայն կապեալ կաշկանդե

ւթիւն տալ ձեզ. վարում եմ մի ձանձրալի եւ միօրինակ {կեանք}: Շատ անգամ սրտիս նեղութենից գնում եմ ծովի ափը եւ

ք եւ աղջիկները վարում են մի վնասակար եւ նստողական {կեանք}, դոցանից շատը զոհ է լինում բարակացաւ ասացեալ տկա

ւած է առհասարակ ասիական բնաւորութեամբ: Ընկերական {կեանք} չէ երեւում այդտեղ: Միմիայն ազգականը գնում է իւր

տանք ձեզ. այդ շատ լաւ է, եւ ինչ հարկաւոր է ձեզ {կեանք} եւ շարժողութիւն, դուք մեր ձեռքումը պիտոյ է լինիք

թիւնը, որի վերայ ուրախացել եմ խիստ շատ. Աստուած {կեանք} տայ դորա պատճառին: Փա՛ռք Աստուծոյ, ազատուեցայ ք

ամանակը՝ փոքր. ո՛ր մինին գրես: Դարձեալ Աստուած {կեանք} տայ Պ. Շահբէգին, որ չէ մոռանում ինձ: Երեք ամիս

րսայլի այն բնակարանքը, ուր երբեմն եռ էր գալիս մի {կեանք} ՝ թունաւորուած բիւր հրապոյրներով... Վերսայլը, ա

ծուկ վերացականութեան մէջ, ուր դադարած էր ամենայն {կեանք} եւ շարժողութիւն, եւ ուր խոստովանուած կեանքը էր մ

բ աչքի տակ ձգենք մեր ազգի վիճակը: Մեզ հարկաւոր է {կեանք} եւ շարժողութիւն, հարկաւոր է յոյս ունենալ մեր անձ

գու ստրկութիւն, իսկ ուր ստրկութիւն, այնտեղ չկայ {կեանք}: Հայոց ազգը առանց նորան եւս քաղաքականապէս մեռած

յս խնկի բուրումը ընկալ նորանից, Մաղթէ՛ նորան {կեանք} որպէս նահապետ, Սիրական լեզուիդ իբրեւ արքուն

ցեխից եւ ապականութենից դէպի վեր, դէպի մի երջանիկ {կեանք}: Մեր ազգը վաղուց մոռացել է ցանկանալ. այո՛,

րհնած է, որովհետեւ հոգի կայ նորանում, որովհետեւ {կեանք} ունի: Աւարտելով մեր խօսքը այն չորս խնդիրների

շարժողութիւն, իսկ ուր շարժողութիւն չկայ, այնտեղ {կեանք} չկայ, այնտեղ թագաւորում է մահը: Այսպիսի դիպուած

այդ փառքը չէ բերում նորան երջանկութիւն եւ հանգիստ {կեանք}, եթէ ամեն մինը այդ եղջերուաքաղ փառքերից գնւում ե

պիտի դառնայ դարձեալ դէպի այն ընկերութիւնը, որից {կեանք} էր ստացել սերունդի նահապետը: Ծովի ջուրը գոլորշիա

ւ քո անձը տէր քարոզեցիր նորա կեանքին: Հազար {կեանք} փրկէ դու այդ ճանապարհով, թող պաշտօնական բարոյակա

գի ընտանեկան կեանքը խեղճ է ինչպէս մի ասիական ազգի {կեանք}, բայց խեղճութիւնը դէպի թշուառութիւն կը փոխուի,

մեր կողմից կատարեցինք մեր պարտականութիւնը վերստին {կեանք} տալով այդ կտակներին. այժմ մնում է Նախիջեւանի հաս

ս նրան... Ու թէ շոյուի գլուխը կոր... Քեզնից նոր {կեանք} ստանայ, Աբրահամեան քո վրանին Միշտ ` Մամբրէի կաղ

տ քո, անչա՜փ բարի ` Զոյգ նռներըդ տաս նրան. Եւ {կեանք} տուող այգուդ գինու Խառնարանը դու տանես Եւ տաս գ

նք Sակը հոսող այն հեղուկից, Որ բոլորին տալիս է {կեանք}: Ը. ՀԻՄԷ՜Ն, ՈՎ ԿՈՅՍ... Արուսեակի վրայով,

, տուն շտապեցէք Ման են գալիս չեչէններ։ {ԿԵԱՆՔ}. Կեանք երջանիկ, քեզ ամեն մարդ Չի

Ման են գալիս չեչէններ։ ԿԵԱՆՔ. {Կեանք} երջանիկ, քեզ ամեն մարդ Չի ճանաչիլ պարզ աչքո

չըխմել Մեծ ամօթ է ինձ պէսին։ Գոված իմ {կեանք}, իմ ազնիւ կեանք, Չեմ կարող քեզ ուրանալ,

ամօթ է ինձ պէսին։ Գոված իմ կեանք, իմ ազնիւ {կեանք}, Չեմ կարող քեզ ուրանալ, Ինչպէս շատեր

չէ) Բայց ես կասեմ քեզ կարճ բան. {Կեանք} ուրացողներից մինը Փորիս վերայ նայելով Հ

ծել, " Յիմար բաներ մի՛ խօսիլ"։ {Կեանք} ուրացողը հեռացաւ Անբաւական իմ խօսքից.

։ Ահա այսպէս քեզ պաշտում եմ, Իմ {կեանք}, իմ փոր, իմ Բաքոս, Բաժակումս փըրփըրում է

ուաց հազար գերեզման. Թէ որ կ՚ուզես արեգակը {կեանք} է, կեանքը ` արեգակ, Մին էլ կտրեց ճառագայթ

ճան ես դու որոնում, ինչպէս շատերը քեզ պէս, {Կեանք} գտանել, որ միշտ մնաս, ապրես արեւու երես,

Լսի՛ր Քրիստոսի խօսքերին, թէ անվախճան այս են {կեանք}, Որ հաւատա՛յ Աստուած, Քրիստոս, թէեւ շատք

Մեր երջանիկ կեանքի թել: Մեք կամինք {կեանք} վայելել. Ուրեմն ի՛նչ հարկի համար Մեզ

խնկի բուրումը ընկալ նորանից, Մաղթէ՛ նորան {կեանք} որպէս նահապետ, Սիրական լեզուիդ իբրեւ արքուն

անգտեան, Որ ազգին գիր պարգեւեց՝ {Կեանք} տուեց Հայոց լեզուին Ազգը նորան զլացաւ Գ

ութեան փոշին. Նորանց յիշելով արդեօք մի նոր {կեանք} Առնու Հայաստան - նոցա խե՜ղճ այրին:

ուրբ անուան, Գուցէ այս կերպով մի ստոյգ նոր {կեանք} Առնու խեղճ, այրի, մայրն Հայաստան:

եթէ այս անունը եւս կարելի էր տալ։ Չ'կայ նորա մէջ {կեանք} եւ կենդանութիւն, այլ սկզբից մինչեւ այսօր մի վհատ

գրուածքը կարօտ են տպուելու։ Հեղինակը, տարիներով {կեանք} մաշելուց յետոյ իւր աշխատութեան վերայ, պարտական չ

զարմանալի կերպով փոքրացնում է յանցանքների թիւը եւ {կեանք} է տարածում: Ի՛նչ է այս քննութեանց արդիւնքը:

սի կրօնից աղբերանում է մահ, իսկ քրիստոնէութիւնից {կեանք}: Առաջինից փոխադարձ վրէժխնդրութիւն, իսկ երկր

մէջ, որովհետեւ այդ երեւոյթի մէջ երեւում է առողջ {կեանք}: Եւ մարդը կամ իր քաղաքակրթութեան աստիճանից պիտի

շ սիրտ ունէր եւ էր նա բարեբարոյ եւ ընկերասէր: Ես {կեանք} վարեցի նորա հետ երեք ամիս, մի անվարձ անպաճոյճ սե

ւթեամբ պէտք է յաղթել: Այնտեղ վարում էինք մի պարզ {կեանք} միմեանց քաջալերելով ընդդէմ ահի եւ երկիւղի եւ սպառ

նքով իմ հետ շաղկապուած էր. ես նորա հետ երեք ամիս {կեանք} վարեցի մի գեղջուկ սենեկում. իմ անտանելի ցաւերի մ

, նոր վերակացուն, կարծու՞մ ես թէ կարող էր այնքան {կեանք} ունենալ գործարանումը, ինչքան ունեցաւ: Հռոմի ողջ

նորանց ջատագով ունենալով, կարողանաք այնտեղ երկար {կեանք} ունենալ: Երրորդ, գլխաւոր սխալն այն է, որ չկամ

եւ պատիւ եւ փա՛ռք, իսկ մի քանիսին էլ մահից դէպի {կեանք} եւ կորստից դէպի գտնուիլ եւ մէջտեղում լինել դո՛ւ,

, - գոնէ այժմ մի փոքր հանգիստ վայելեմ, ապա թէ ոչ {կեանք} չունիմ կնոջս ձեռքիցը. կինը իւր կարգով սպասում է

ւմ էր որոնելով ընդհանուր դեղը եւ անորոշ ժամանակով {կեանք} երկարացնելու հնարը: Իւր աշխատութենների մէջ նա մե

լոյս հաւատը կը պահպանուէ՞ր մինչեւ այժմ. Աստուած {կեանք} տայ մեր հոգեւորներին, Աստուած նոցա շուքը մեր վեր

իւն եւ դաստիարակութիւն, չէ կարող լինել ընկերական {կեանք}. իսկ ուր չկայ ընկերական կեանք, այնտեղ թագաւորու

ող լինել ընկերական կեանք. իսկ ուր չկայ ընկերական {կեանք}, այնտեղ թագաւորում են միմեանցից բաժանող եւ հեռաց

հերքել: Բանաստեղծութիւնը պիտի որ հոգի ունենայ, {կեանք} ունենայ, եւ այս կեանքը նա կարող է ստանալ մի այնպ

յս կեանքը նա կարող է ստանալ մի այնպիսի բանից, որ {կեանք} ունէր, որ ապրում էր ոչ որպէս մի հանք կամ մի եգիպ

նութեան վերայ հիմնուած լինելով նորա տեսութիւնքը, {կեանք} տեսանել համարելով միմիայն սահմանների գլխում, չէ

եղեղի նման: Մինչ զրպարտողը խոստանում էր {կեանք}, Թէ միայն հաճէր... լինել համաձայն․ Այ

նգամ, ինչպէ՜ս փրկեց նա Աւազակներից մի անմեղի {կեանք} ․ Առանց խօսելու, համր նշանով, Վտանգի ժամ

վ համարձակ: Նա խոստանում էր նորան անմահ {կեանք}. Նորան սիրելը էր անմահութիւն. Ես տեսայ

ատանի օրիորդների սիրտը եւ հոգին դէպի մի րօմանական {կեանք}... Պ. Յովնաթանեանցի մասին այսքան տեղեկութ

ութիւնը դժուարացել է... Նա ազգասէր է. Աստուած {կեանք} տայ, Աստուած հաստատ պահէ, որ ազգը սիրելով, կառ

ան միջոցներ են մի տեսակ կեանքից դէպի մի այլ տեսակ {կեանք}. ածխածինը, ջրածինը, թթուածինը ապրում էին մի ժա

ում ենք մեռելութիւն, բնութիւնը սկսանում է մի նոր {կեանք}. եւ բնութեան համար միեւնոյն է, թէ մի արարած ապր

ւ էր այս բանը: Մանուշակը մտածում էր, թէ ի՛նչ {կեանք} պիտոյ է լինի իւր կեանքը այնպիսի կոշտ եւ սոպռ վաճա

այն ազատ կամք, ամենայն գործունէութիւն եւ ամենայն {կեանք} ։ Դոցա փոխանակ տարրացնում է նոցա սրտի եւ հոգու մէ

ւթիւն, երջանկութիւն, խաղաղութիւն եւ յաւիտենական {կեանք} ։ Նորա վարդապետութեան հիմքի վերայ պայծառացան ազգե

ալիս իւրեանց մէջ, որպէս մի գործարանաւոր էակի մէջ {կեանք} եւ շարժողութիւն, արդեօ՞ք, արեգակի տարեկան շրջան

, այնուամենայնիւ Հայոց հնախօս լեզուն իւր վերստին {կեանք} եւ շարժողութիւն ստանալու համար պարտական է Մխիթարի

հանեց Հայոց լեզուն դարերի փոշիների տակից։ Այստեղ {կեանք}, կենդանութիւն, շարժողութիւն եւ այլն եւ այլն, ո

եռեալ է եւ դնի ի խորս գերեզմանի, ըստ որում չունի {կեանք} եւ կիրառութիւն կընկերական կենցաղս, եւ զայս լեզու

մատենագրեսցի նոր եւ վճիտ հայախօսութեամբ, որ ունի {կեանք} եւ կիրառութիւն յընկերական կենցաղս: Ո՜վ տղայամիտ

աց (systema), այլ եւ սակաւուք խոստովանիմք, զի {կեանք} ազգի մերոյ չեն բնաւ եղեալ պատմականք, զորպիսի առ

Հին այդ լեզու զրկեալ է յիրաւանց ժամանակին, չունի {կեանք} յընկերական կենցաղս, եւ ամենայն Հայ, թէ ուսանի ե

կայ նորանում փոփոխութեան սկիզբն, այսինքն՝ չ'կայ {կեանք}, որ ամենայն ինչ յառաջ է տանում։ Սա մի Չինաստան

մինը միւսի հետ, չ'կայ մարդ եւ Քրիստոնեայ, չ'կայ {կեանք}. ամենայն ինչ հիմնուած է մատնողութեան եւ կոյր հնա

նեդիկտոս XIV Պապին, վարում էին մի գայթակղեցուցիչ {կեանք} ՝ շատ անգամ զոհելով պատշաճը... Դեռեւս 1780 թու

տակ չարչարուած անբաղդ ազգերին մի ազատ եւ հանգիստ {կեանք} պարգեւելու համար եւ փոքր առ փոքր իւրեանց Կարգի իշ

երով։ Եւ չնայելով, որ նա մահ է փնտռում, քան թէ {կեանք}, այնուամենայնիւ, չէ մոռանում իր կեանքի պահպանու

ի բաղդասութիւնը այնպէս հեշտ չէ եւ երկար տարիներով {կեանք} ենք մաշում, մինչեւ սորվում ենք։ Մտքի զօրութիւնը

օրերով: Եւ չնայելով, որ նա մահ է փնտրում քան թէ {կեանք}, այնուամենայնիւ չէ մոռանում իր կեանքի պահպանութե

իրանք իրանց ապացուցանում են, որ նոր լեզուն ունէր {կեանք} ու գործածութիւն ընկերութեան մէջ։ Եթէ պատահում էր

արդէն սառուց է դարձել. պատճառ, որ նախ եւ յառաջ {կեանք} եւ գործադրութիւն չունի ընկերութեան մէջ։ Երկրորդ

որ կարող է ստանալ նոր լեզուի միջնորդութենով, որ {կեանք} եւ կիրառութիւն ունենալով ընկերութեան մէջ, այլեւ

տքը նախընտիր է, քան թէ գեղեցկութիւնը, որովհետեւ {կեանք} չկայ, եթէ պէտքերը չհոգացուին։ Ցրտի տակ ընկած մե

եւ առանց նորա եղեւ եւ ո՛չինչ որ ինչ եղեւն. նովաւ {կեանք} էր"։ " Ախ՝ լեզուն, լեզուն. լեզուն որ չըլի

Ա՛զգ, զինուոր տո՛ւր, ա՛զգ, դրամ տո՛ւր, ա՛զգ, {կեանքդ} տո՛ւր քո հայրենիքը պահպանելու եւ նորա պատիւը տեղը

նդ մանուկ մատաղ՝ կը չարչարես նաֆիլէ, Հոգիդ {կեանքդ} ուսման համար՝ որ շատ յիմար պոչ բանէ, Վարդա

նու պատմութիւնը, եթէ չես ասել, իմացած եղիր, որ {կեանքդ} վտանգի մէջ կը ձգես, ես այժմ հասկացայ, որ այդ մա

ն օտար: Մի այդպիսի զաւակի բուսական եւ կենդանական {կեանքերը} կերպարանագործւում են, իսկ գլխաւորը բանական կեանք

եկան կեանքը, թագաւորների, նախարարների ընտանեկան {կեանքերը}, պարզուելու չեն երբէք՝ իմանալով, թէ ո՛վ որքան

արիսպ քաշեց մեր Քրիստոնէական եւ անցած հեթանոսական {կեանքերի} մէջ: Այս պատճառներով ահա, մեզ յայտնի չեն շա

անաւանդ այն, որ ձեռք էին բարձրացնում թագաւորների {կեանքերի} վերայ, ինչպէս Հենրիկոս IIIի եւ Հենրիկոս IVի, Վի

պիսին, երբ աչքի տակ առնու բնութիւնը, երկու ազգի {կեանքերի} միօրինակ եւ միաձեւ աճելութիւնը, երկուքի էլ ընկճո

անել նորանց իւրեանց մեղքերը, պատմել ինչ որ բոլոր {կեանքերումը} գլխներից անցել էին։ Այսպէս ահա՛ արդէն նուիրեալ Յ

վ ձեզ նորա ներքոյ, այնպիսի չափով երջանկացնել ձեր {կեանքը}, ինչքան հասանելու էին մահկանացուների ցանկութիւնը

նակ շրջակայ գեղերից, հասանում է մինչեւ 12. 000: {Կեանքը} այդ քաղաքի մէջ միօրինակ է եւ ձանձրալի. կանայք եւ

րա յառաջանալու պատճառը ճանաչւում է նոցա նստողական {կեանքը}, որից պատճառւում է եւ արիւնի անկարգ շրջանառութիւ

ք չէ կարելի դորանով բացատրել, որովհետեւ ժողովրդի {կեանքը}, ամենեւին նիւթական եւ ամենեւին գործական լինելով

խաւորապէս պահպանում է ազգութիւնը: Նախիջեւանի {կեանքը} ոգեւորուած է առհասարակ ասիական բնաւորութեամբ: Ըն

նքերը կերպարանագործւում են, իսկ գլխաւորը բանական {կեանքը}, որով միայն պիտի զանազանուէր նա բուսականներից եւ

ա գտանւում է անդադար շարժողութեան մէջ, որ է նորա {կեանքը}. աշխարհի երեսին երկու բան կայ՝ այո կամ ոչ, յառ

նագրութիւնը մի հայելի է, որի մէջ ցոլանում է ազգի {կեանքը}: Եւ որպէս յարգի է այն հայելին, որ ճիշդ ցոլացնու

ատենագրութիւն, որի մէջ ստուգապէս երեւում էր ազգի {կեանքը} եւ պատկերը։ Սորա հակառակ, անպիտան է, եթէ հայել

ւթիւն էր ցօղում երկնքից: Պիտի իմանալ, որ իմ {կեանքը} մի հիւսիսային գիւղի մէջ շատ միօրինակ է եւ միայն մ

Բայց այս եւս կայ, որ ես միայնակ չեմ վայելում իմ {կեանքը}, բացի ձանձրոյթից եւ տխրութենից, որին չեմ ցանկան

մ: Եթէ իմ մասին հարցանէք, ես կ՚ասեմ ձեզ, որ իմ {կեանքը} սկսած այն օրից, երբ յիշում եմ ինձ, մինչեւ ներկա

եզ ծանօթ ու անծանօթ, աւարտել են իւրեանց երկնաւոր {կեանքը}, քանի՛ բարեկամք սուգ եւ արտասուք կտակել են մեզ:

ւ ժողովրդական կենդանի խօսքը, որ է ազգի բարոյական {կեանքը} եւ հոգին: Անցեալ տարում երեւեցաւ մեր ազգի մէջ մի

ռային սառնութեամբ կտրում է այդ ողորմելի բուսականի {կեանքը}: Այդ ի՛նչ ողբալի եւ տխուր աշխարհ է. մի՞թէ Ն

- նա, որ կամէր դաւաճանել Մեծ Մարգարէի փոխանորդի {կեանքը} եւ որ քանի ամիս սորանից յառաջ անարգ մահ ստացաւ դա

ների վերայ: Այդտեղ վերստին նուիրեցի իմ անձը, իմ {կեանքը} մարդկութեան օգտին, այդ միջոցին, մանաւանդ, վեր

իմ սրտին եւ հոգուն, որ վաղուց արդէն դարձել էր իմ {կեանքը}, իմ հոգին, իմ արիւնը եւ ուղեղը: Վերջապէս բ

մնացած երեսները, ուր պիտի գրուէին ազգի ընտանեկան {կեանքը}, թագաւորների, նախարարների ընտանեկան կեանքերը,

եւ շօշափելի կերպով ցոյց է տալիս, թէ ազգը, ազգի {կեանքը}, ազգի անցածը, ազգի ներկան, եւ այսպիսի ներկայի

սպիտակ կեղծամով, որ խոստանում էր փրկել թագուհու {կեանքը}: Մի փոքրից յետոյ ասես թէ տեսանում էի խուռն բազմո

ենայն կեանք եւ շարժողութիւն, եւ ուր խոստովանուած {կեանքը} էր մի անշարժութիւն եւ անզգայութիւն: Լամարթին

չեւ զգացող մարդերի արտասուքը շարժել... Լամարթինի {կեանքը} անցած է եւ անցնում է այնպէս, որ դժուար էր նորան

իւրեանց կանացի տկարութիւնը, իւրեանց փափկասնունդ {կեանքը}, դուրս եկան իւրեանց փառահեղ բնակարաններից եւ պար

թիւնը լոկ երազ է, եթէ փտած էր այդ ազգի ընտանեկան {կեանքը}: Տէրութիւնը բաղկանում է ընտանիքներից, եւ սոցա ո

ապահովութեան կամ կործանութեան: Մեր ընտանեկան {կեանքը} նման է մի կեանքի, որ միմիայն կարելի է անցուցանել

րակութեան անդամը եւ նորա սերունդը հաստատում է իւր {կեանքը} մի ամուր եւ ապահով հիմքի վերայ, եւ անհնա՛ր է, ո

րուած ազգ, եթէ ունի մի կտոր հող, ապահովել է իւր {կեանքը}, մինչդեռ անգլիական գործաւորը, որ ապրում է այսօր

ւրիշներին փոխ տալը, մինչդեռ միլիոնաւոր ժողովրդի {կեանքը} կախւում է բամբակից եւ ժապաւէնից: Համաձայնեցէ՛ք,

ոքա երեխայական գաղափարներ են, այլ հնար գտնել իւր {կեանքը} եւ գոյութիւնը ապահովելու համար: Եւ հաւատացէ՛ք,

րծաթը: Տնտեսական խնդիրը միակ խնդիր է մարդու {կեանքը} եւ գոյութիւնը ապահովելու համար, եւ որչափ ծանր ար

կից: Տարին չորս եղանակ ունի, իսկ մարդկային {կեանքը} բիւրաւոր չորսեր: Այն օրերը լոկ կեցցէի եղանակ էր

ա շահը այն է, որ հազիւ հազ ապրում են, բայց նոցա {կեանքը} զոհուած է զօրութեան շահին: - Կա՛ց, - ասու

լեալ ղուրուշները, անտուն, վարատական եւ անմաքուր {կեանքը}, որ պիտի անցուցանէ նա զանազան իջեւաններում: Երե

իկ չկամին հոգալ եւ արմատականապէս բարւոքել իւրեանց {կեանքը}, իւրեանց ընտանիքի ապագան, մեռածը՞ պիտի հոգայ:

ջ, քան թէ պիտի քննէ եւ իմաստասիրէ իւր անձը, իւր {կեանքը}, իւր անցածը, իւր ներկան եւ յառաջ, քան թէ պիտի

անութիւն, իսկ մարմինը նիւթ է եւ մարմնի եւ մարդու {կեանքը} նիւթերի անդադար փոխանակութիւն: Այսպէս խօսելով՝

ետեւ իրականապէս կան), օդին ապաստան արած իւրեանց {կեանքը}: Նոքա գալիս են եւ գնում են, " որպէս հողմ, որ շ

ապէս ապրում է եւ ինքնուրոյնաբար ունի իւր սեպհական {կեանքը}, իւր լեզուն, իւր սովորութիւնքը, իւր աւանդութիւ

մ է ազգութիւնը: Մահը անհասկանալի է, եթէ չգիտենք {կեանքը}, ուրեմն յառաջ կեանքը: Ի՛նչ է կեանքը:

անհասկանալի է, եթէ չգիտենք կեանքը, ուրեմն յառաջ {կեանքը}: Ի՛նչ է կեանքը: Կեանքը է անդադար շարժ

գիտենք կեանքը, ուրեմն յառաջ կեանքը: Ի՛նչ է {կեանքը}: Կեանքը է անդադար շարժողութիւն, նիւթերի ան

, ուրեմն յառաջ կեանքը: Ի՛նչ է կեանքը: {Կեանքը} է անդադար շարժողութիւն, նիւթերի անդադար փոխանակո

, լուծուելով կազմուածքից, շարունակում են իւրեանց {կեանքը} ՝ կազմելով մի այլ էակ կամ իբրեւ նիւթ, պիտոյանալո

իբրեւ խրատ, կարող է երեւել մեզ հեռուից. ներկայ {կեանքը} նորա հետ վերաբերութիւն չունի, ըստ որում անցածը չ

մի քանի տուն եւ այլն եւ այլն, ուրեմն, ինչպէս իմ {կեանքը} ապահով էր, նոյնպէս եւ իմ ժառանգները ապահովուած ե

ձեռքի մէջ շարժողը դառն աղքատութեամբ կնքում է իւր {կեանքը}, ո՛ւր մնացին նորա ժառանգները: - Բայց, դոր

, եւ մարդը, որպէս անդամ բնութեան, եւ մարդկային {կեանքը}, որպէս երեւոյթ բնութեան, ենթակայ են այս օրէնքին

շուին: Կարող են ասել, որ եթէ մարդը եւ նորա {կեանքը} դրուի ճիշտ մաթեմատիկական հաշուի տակ, մարդը կը դա

հաշուի տակ, մարդը կը դառնայ մի մեքենայ, եւ նորա {կեանքը} ՝ մի ձանձրալի ժամանակամիջոց: Այն ժամանակ նա կը կ

ան (poetique) գոյնը, առանց որի անապատ է մարդու {կեանքը}: Մի՞թէ մեք հակառակն ենք կարծում: Բնութեան

նք: Էական եւ իրական պէտքերի մէջ տեսնում ենք նորա {կեանքը}, կեանքի պայմանները: Պայմանների մէջ տեսնում ենք

րպէս թէ ասէր նորան. " Տե՜ս, ահա մեռնում ես, քո {կեանքը} կախւում է այժմ ինձանից, այսինքն՝ իմ քեզ հաց տալ

տալուց, բայց ես զոհում եմ քեզ այս կտոր հացը, քո {կեանքը} յարատեւել տալու համար: Դորա փոխանակ դու պիտի զգա

չը... Թշուա՜ռ... յառաջ քան թէ փրկեցիր նորա {կեանքը}, ոտքիդ տակ կոխեցիր նորա իրաւունքը եւ նորա մարդկա

, որ եթէ կարգի դրուած լինէր, այս խեղճ մարդը իւր {կեանքը} իբրեւ շնորհք, չպիտի ստանար բռնակալ-բարերարից:

նելով եւ ոչ միայն այսչափ, նա քրքրում է ընտանեկան {կեանքը}, քննում է նորա եւ ամենանուրբ կողմերը, եւ մերկապ

ւելով կարող է հայանալ: Հայոց ազգի ընտանեկան {կեանքը} խեղճ է ինչպէս մի ասիական ազգի կեանք, բայց խեղճու

րի մօտից, ուր գահավէժ ընկաւ ֆրանսիական ընտանեկան {կեանքը}: Յոյս ունինք նոյնպէս, որ ազգային թատրոնի

թատրոն յաճախելով եւ այս ոչ միայն թատրոնի նիւթական {կեանքը} ապահովելու, այլեւ բարոյական քաջալերութիւն տալու

ն հասուցանելու այդ նորաշէն քաղաքին: Հայերի {կեանքը}, նոցայ դրութիւնը աշխարհի երեսին, արդէն մի մեծ շ

տենչավառ, Պահելով դու միշտ անխախտ ` Հրեշտակիս {կեանքը} ա՛ռ, Կամ փակ այգիդ այդ դրախտ - Ուրիշներին դժու

գերեզման. Թէ որ կ՚ուզես արեգակը կեանք է, {կեանքը} ` արեգակ, Մին էլ կտրեց ճառագայթը, մտաւ յա

ա լուսով մակագիրը արձանի: " Մարդուս {կեանքը} սին երազ է, մահը խաւար գիշեր է, Թէ գործ ու

րկի, Գնաց շիջաւ այնուհետեւ ` նորա յոյսը ու {կեանքը}, Բայց ով սովոր էր վտանգի՝ չի պղտորի եւ սիր

տ, Չունի սակաւ դիւր անձին։ Նորա {կեանքը} միշտ լեղի է. Դառն է նորա աշխարհը. Նա

՛ւր մի այլ մարդու, որ ընդունակ է Զոհ բերել {կեանքը} սիրած աղջկան: Ես պիտի դուրս գամ դէպի

Մեր քաջ Վահան Ամատունեան։ Որ ազգին {կեանքը} տուեց Հայրենիքին կացաւ պաշտպան Ազգը նրա

աղեղների դռնչիւնքը, աղօթեց առ Տէր եւ վճարեց իւր {կեանքը}, որի եւ ոսկերքը օտարք եւ ոչ մեք արժանի եղանք ընդ

նահատակների ուրուականքը հալածեցին հարստահարողների {կեանքը}, մինչեւ մի ժամանակ, իսկ երբ մինչեւ բերանը լցուա

ը այսպէս շարունակուի միշտ, ապա եւ Հայերի հոգեղէն {կեանքը} կը շարունակուի մի օրինակ, ինչպէս եղել է եւ կայ ե

ում է նորա հոգին, նորա հայեացքը, նորա ընկերական {կեանքը} ։ Բայց կրիտիկայի մէջ երեւում է այս բոլորի չափը եւ

թիւնը, որի մէջ իբրեւ հայելու մէջ չէ երեւում ազգի {կեանքը}, նորա եւ ամենասուրբ գծագրութիւնքը։ Այդպիսի մի մ

վուրդը չունի մատենագրութիւն, որի մէջ երեւէր նորա {կեանքը}, նորա երեսի եւ ամենանուրբ գծագրութիւնքը, ի՞նչ յ

րակներ ու կատեգորիաներ չունի: Բարւոքել մարդկային {կեանքը} - ահա՛ փիլիսոփայութիւնը, ինչ ճամփով կ՚ուզես գնայ

փիլիսոփայութեան " վերացական մօրալիզմը ". սէրը եւ {կեանքը}, ահա այն հասկացողութիւնքը, որ օգնում են Հեգելին

անքի եւ պատիժի շաղկապը է լոկ հաւասարութիւնը եւ ոչ {կեանքը} "։ Աչքի տակ առնելով միմիայն այս հաւասարութիւնը,

ւթիւնը պիտի բխի իւրաքանչիւր ազգի կեանքից. եւ այդ {կեանքը} իւր ամէն մի քայլափոխում, ամէն մի կերպարանքում (

պէից, երբ նորա վերջին միտքը ընկել էր թղթի վրայ. {կեանքը} գնում է առաջ, գնում է եւ նորա փիլիսոփայութիւնը:

քներ եւ ազդեցութիւնք), ապա ուրեմն ուսիր քո ազգի {կեանքը}, նորա հասկացողութեանը աղբիւրքը, նորա պէտքերը:

գումարի մէջ: Աշխատիր իրականապէս բարւոքել քո ազգի {կեանքը} եւ թող քո բոլոր իմաստութիւնը ուղղուի դէպի նորա կե

քը եւ թող քո բոլոր իմաստութիւնը ուղղուի դէպի նորա {կեանքը}: Սոփեստութիւնը, մէջէմէջ վերացական միգապատ եւ քա

համար փիլիսոփայութիւն է, բարով երթաս: Մարդը իր {կեանքը} չէ տանում առաջուց նշանակուած մի ճամփով. կեանքը հ

ր կեանքը չէ տանում առաջուց նշանակուած մի ճամփով. {կեանքը} հոսանուտ բան է եւ հազար տեսակ յարակցութեանը, դիմ

ւթիւն: Մեր խօսքը այն է, թէ գիտութիւնքը, մարդու {կեանքը}, ժամանակը, այսինքն հասկացողութեանը գումարը շարժ

ել Ֆրանսիոյ մեծ ռեւոլիւցիոն. Բոռքը, որ իր բոլոր {կեանքը} եւ ուժը մինչեւ այն ժամանակ թափել էր ազատութիւն պա

ը, որոնցից բաղկացել է անգլիական սահմանադրութեանց {կեանքը}: " Անգլիական պառլամենտի մասին Հեգելի դատողու

նդի անձայն հնազանդութիւնից, այնպէս եւս մարդկային {կեանքը} աւելի յաջող ընթացք կ՚ունենայ, եթէ այն ռազմական փ

իճակ չէ կարող նորան պատահել: Իսկ մարդկային առողջ {կեանքը} իր լայն ճանապարհի վրայ ամէն վայրկեան զարկւում է ա

զմը իբրեւ ցաւագարական (патологический) եւ առողջ {կեանքը} իբրեւ բնիկ (նախագաղափարական (нормальный), երբ

րթութեան արդէն անցած ձեւին. ինչ բան որ ուզում էր {կեանքը} շարունակել, պէտք էր որ աւելի երկար ապրէր[12],

հոգի անձինք, որոնք ամէն բան յանձն առած, իւրեանց {կեանքը} մեր փրկութեան վերայ դնելով, արիաբար ներս մտան մա

վ դէպի բարին, հեռանում էինք չարից: Այս անպաճոյճ {կեանքը} ինձ առաւել սիրելի էր քան այն զեխ օրերը, որ ես ան

բարեսիրտ հոգացողութեամբ հազիւ կարողացանք խլել մեր {կեանքը} մահուան գրկից, բայց ամենեւին կորցրեցինք մեր ապրա

րոզուի ազգերի մէջ: Ապերախտ կարդինալը փոխանակ իւր {կեանքը} դնելու իւր առատաշնորհ բարերարի կեանքի վերայ, փոխ

Գրեթէ միշտ այսպէս է վերջացել բոլոր մեծ մարդերի {կեանքը}: Բայց առաւել զարմանալին այն է, թէ ինչպէ՞ս այն

եւս նոցայ կը պատահէր, ՚ի միասին կ՚աշխատէին նորա {կեանքը} կարճեցնել: Այստեղ չկարողացայ համբերել, կտրեցի ն

ան դրօշը: Դու տեսանում ես, որ թէպէտ այն մարդերի {կեանքը} վաղուց է վերջացել աշխարհիցս, բայց նոցայ յաղթութի

պապին, որ անբախտ Հռոմի եղած չեղած յոյսն էր, որի {կեանքը} գիշեր ցերեկ նուիրած էր արթուն հսկողութեան իւր ժող

ռակի միտքը, որ այնքան իմաստութեամբ է ասած: Սորա {կեանքը} թէ ի՛նչ գեղեցիկ խրատներ են մեր համար, թող իմանան

ց անգամ չէ անցանելու, այդ բոլորը արել է սա. իւր {կեանքը} մինչեւ ցայսօր զեխութեան եւ շուայտութեան մէջ է անց

ւ անց է կացնում: Բոլոր ժողովուրդը գիտէ նորա {կեանքը}, գործերը եւ ուրիշ յանգամանքը, որ եթէ գրուին,

Այսպիսի գործերումը, ուր պարունակւում է ժողովրդի {կեանքը} եւ նորա բարոյական շրջանը, այդպիսի մարդիկ միշտ վն

արմինների պէս ապրելով հրեղէ՛ն կառքով դէպի հոգեղէն {կեանքը} վերացաւ։ Իսկ եթէ Քրիստոսի պարգեւած Աւետարանից կ

յոց Մեծ լուսաւորիչ Ս. Սահակը կնքեց իր մահկանացու {կեանքը} 439-ի սեպտեմբերի 9-ին, Ս. Մեսրոպը՝ նորանից վեց

ելը, որին մարդիկ պիտոյ է մի օր հաւատային իւրեանց {կեանքը}, իւրեանց ընտանիքը։ Այս բարոյական եւ փիլիսոփայակ

վ իւր թոյլ առողջութիւնը՝ զոհեց միանգամայն եւ իւր {կեանքը} ։ Գեղեցիկ խօսեց Պ. Նազարեանց վարդապետը իւր դամբա

օթեւանի վերայ... Այսպէս վերջացաւ մեր բարեկամի {կեանքը} աշխարհի երեսին, նորա աշակերտութեան եւ առհասարակ

ԲԱՐԵՊԱՇՏ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅՔ II. Ահա՛ մարդուս {կեանքը} աշխարհի երեսին. երեկ խօսուն, շարժուն եւ զգայուն

է մեր մարմնաւոր աչքին։ Մեր, սովորաբար անուանած {կեանքը} է մի ժամանակամիջոց՝ սկսած հոգու թանձրանալուց մար

՝ զգայուն կամ անզգայ, համարուելու էր աւարտած իւր {կեանքը}, եթէ տեղափոխուել էր մի այլ տեղ՝ մի նիւթական, ա

, երկնաւոր հօր հետ խօսելով, թէ այս է յաւիտենական {կեանքը}, որ ճանաչեն քեզ ճշմարիտ Աստուած եւ Քո ուղարկած Յ

փոխանակ, իսկ այն մեծ տակառը, որի մէջ անցուց իւր {կեանքը} Դիոգինէսը, լցուած պաքսիմատներով եւ այլ հացեղէնով

գովական իտալացիք պատրաստել էին Ֆրանսիայի թագաւորի {կեանքը} կտրելու համար: Այս դիպուածով ահա Աստարօտ զրկուեց

է, թէ ո՛վ կայ դժոխքումը. պատճառ, նա իւր ամբողջ {կեանքը} վարեց ընկերակցութեամբ մեր սիրական Ասմոդեյի, որին

ր, չտեսայ մինչեւ այսօր: Օրերը անցանում են, մեր {կեանքը} թռչում է, իսկ մեք, քո շնորհքիցը, բանտարկուած մ

, օրհնում է օտար աշխարհում, պանդխտութեան մէջ իւր {կեանքը} եւ հարստութիւնը կնքած մի անբաղդի գերեզման...

նց գլխացաւութեան: Պ. Շաքարեանցը, իւր բոլոր {կեանքը} 18 տարեկան հասակից բռնած մինչեւ այսօր (այժմ կը լ

ամենայնիւ յանձնառու չեմ գնալ. ես ձրի չեմ գտել իմ {կեանքը}, որ յիմարաբար վտանգի մէջ ձգեմ: Մինչդեռ պ.

երբեմն անասնանայ նոյնպէս. հաւատա՛ ինձ, անասունի {կեանքը} մեր կեանքից շատ վատ չէ աշխարհի երեսին: - Դու

իլը, որ լուծած ոսկի էր, տալիս է որպէս մի հնար, {կեանքը} անորոշ ժամանակով երկարացնելու եւ մանկութեան ծաղիկ

ողը նոյնպէս պիտի մեռանի՞, թէ ոչ, ուսում ստացողի {կեանքը} նոյնքա՞ն է, որքան տգէտինը, թէ ոչ. ուրեմն ի՛նչ

լ այն րոպէին օդի վերայ: Արդարեւ, եթէ մարդու {կեանքը} առնունք որպէս մի թել, ապա ուրեմն, շատ խայտաբղետ

աղբիւրը է նոցա ազգային պատմութիւնը, այսինքն ազգի {կեանքը}: Ազգային է բանաստեղծութիւնը, եթէ բովանդակում է

ւնը պիտի որ հոգի ունենայ, կեանք ունենայ, եւ այս {կեանքը} նա կարող է ստանալ մի այնպիսի բանից, որ կեանք ուն

, ահա խնդիրը: Այժմ աչքի տակ առնունք մեր ազգի {կեանքը} - ամայի՛ անապատ, կամ ձոր Յովսափատեան - տրտմութեա

, որ մեր ժողովուրդը պատմական ժողովուրդ չէ եւ նորա {կեանքը} չէ եղած պատմաբանական, կապակից եւ լոգիկական, այլ

ում, ոչինչ են վերաբերութեամբ դէպի ազգի քաղաքական {կեանքը}: Տէրութեան սահմանագլխի այս կամ այն տեղ լինելը,

ող են պահպանել ազգը կամ տէրութիւնը: Սորա ոյժը եւ {կեանքը} երեւում է միմիայն ազգութեան մէջ, զանազան անհատնե

ամ բնական բնաւորութիւնը: Հայոց կցկտուր քաղաքական {կեանքը} վարելով իւր քաղաքականութիւնը լոկ, ֆիզիկապէս մեքե

րդ եւս խօսեցի... Ահա այսպէս լինելով Հայերի {կեանքը}, բանաստեղծութիւնը եւս աւելի չէր կարող լինել, քա

մբ, այդ մանաւանդ հարկաւոր է, որովհետեւ ժողովրդի {կեանքը} միշտ գործ ունի նիւթի հետ: Օրիորդ Մարիամը այս

, հոգի գիշատող. Թողէ՛ք ինձ հանգիստ մաշել իմ {կեանքը} Եւ խաղաղ սրտով մտնել դէպի հող: Եր

պատշաճ չեմ համարում լսել: - Թէ ձեր ընտանեկան {կեանքը} մի բան ունի՛ հասարակաց իմ հետ, կամ ինչպէ՛ս եւ ո՛

շուտով Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ գալիս է եւ կտրում է {կեանքը}, մարդը, որ ենթարկւում է մահի ներգործութեանը, մ

ման վերայ, մարդը ի՞նչ պատճառով աւարտելու չէր իւր {կեանքը} մի ժամանակ, թէեւ չկար մի պատճառ, որ տարաժամ խլէ

անակ, թէեւ չկար մի պատճառ, որ տարաժամ խլէր նորա {կեանքը}: - Միթէ՞ քո աչքումը մարդը եւ ճրագը հաւասար բա

չ արարած բնութեան մէջ չէ չքանում. եւ թէ բնութեան {կեանքը} յարատեւ է, անվախճան է եւ անմահ: Այդ, ինչ որ քե

ով, եւ սկսում են մի այլ ձեւով շարունակել իւրեանց {կեանքը}: Ահա այսպէս, սիրելի Թիւթիւնճի-օղլու, այն տեղ,

ս կամ այն ձեւի տակ, նորա կանոնը միայն այս է, որ {կեանքը} յաւիտեան շարունակուի, եւ շարունակում է. եւ բնու

, որ շատ անգամ հարկաւոր կը լինի արժանաւոր մարդուն {կեանքը} դնել սիրու համար: Մէք ինչպէ՞ս կը լինէինք Աստուծո

առայութենից փրկելու համար չէ խնայել իւր արիւնը եւ {կեանքը}, եւ մարդկային ազգը ազատ կացուցանելու աղագաւ, ին

, այլեւ բոլոր մարմնի մկնակները եւ ջլերը. այսպիսի {կեանքը} էր պատճառը, որ նա, դեռ երիտասարդութեան մէջ, ստ

ւշակը մտածում էր, թէ ի՛նչ կեանք պիտոյ է լինի իւր {կեանքը} այնպիսի կոշտ եւ սոպռ վաճառականի հետ, որ բացի իւր

ողբալի դրութիւն, որի մէջ մեր սիրական Հայոց ազգի {կեանքը} օր ըստ օրէ վայրենացաւ, նախնի ժամանակների յստակ հ

միաբանութիւն, որ պատրաստ էր նուիրել իւր կրօնը, {կեանքը}, գոյքը եւ զօրութիւնը պապական ծառայութեան, այդպի

թիւն։ Մխիթարը աւարտեց ու կնքեց իւր բազմաշխատ {կեանքը} աշխարհի վերայ ապրիլի 16-ին՝ 1749 թուակ., 74 տա

րձերը, որ հազարաւոր տարիներով կատարել է նա՝ իւր {կեանքը} եւ գոյութիւնը ենթարկելով այս փորձութեններին եւ այ

ը եւ նորա աշխարհի երեսին ունեցած աղքատ ու ապաշուք {կեանքը}. սրբացնում էին ստրկութիւնը եւ հերձուածը, որպէս

շատ գեղեցիկ էր եւ անչափ կնամոլ։ Բայց այս միակերպ {կեանքը}, թէպէտ եւ պերճ պալատի ճոխութենով, չ'կարողացաւ յ

եռանդուն գործունէութիւնը, վասնորոյ թողեց նա այս {կեանքը} եւ նուիրեց իւր անձը զինուորական ծառայութեան։

ովրդին բարքի սրբութիւն եւ ապաշխարութիւն։ Այսպիսի {կեանքը} սիրելի դարձաւ Իգնատիոսին. նա դիպուած էր որոնում

ան օգտակարութեան մասին ", եւ կնքեց իւր զարմանալի {կեանքը} յուլիսի 31 թուականին 1556 տարումը։ Այսպէս եղաւ ա

մարեա՛ թէ կրկնում է իւր պատմութեան մէջ հիմնարկողի {կեանքը} ։ Սկզբումը դեռեւս Ֆրանսիսկոս Կսաւիէն, Րոդրիգէզը

ել այս Սուրբ Հարց հանդերձի քղանցը։ Հասարակաց {կեանքը}, քաղաքական կառավարութիւնը եւ զանազան արհեստները

ան սկիզբն։ Ամենայն տեղ, ուր սկսանում է պատմական {կեանքը}, մեք տեսանում ենք ստէպ արիւնահեղ պատերազմներ, ո

ան։ Միապետական իշխանութեան մէջ երեւում էր ազգերի {կեանքը}. նա նկարագրում էր միջին դարերի լուսաւորութեան հե

արգելառիթ էին այս տեսութեանը. ժողովրդի պատմական {կեանքը} դեռեւս չէր ամրացել, Տէրութիւնքը դեռ չէին կարող կ

հեցաւ, որ վեր առնու, եւ այս դիպուածը փրկեց նորա {կեանքը} ։ Ի՞նչպէս։ Շատէլ դուրս եկաւ թագնուած տեղից, այս

փոքր կորուսանում էր իւր նախկին աշխոյժը. հեշտախտ {կեանքը} քամեց նորան։ Գիշերային թատրոնական խաղարկութիւնքը

ւմ էր, թէ ի՞նչ դիպուածներում կարելի է թագաւորական {կեանքը} դաւաճանել։ Այս գիրը 1610 թուականին մեծ հանդիսով ա

կան պայմաններին: Իրաւադատութեան մէջ է ազգի {կեանքը} եւ այս օրէնքի վերայ միայն կարող է մի ազգ յառաջանա

երայ կատարում է իւր շրջադարձը մարդկային բարոյական {կեանքը}: Ինչպէս օրէնքը, այնպէս եւ կեանքը, ինչպէս կեանք

ային բարոյական կեանքը: Ինչպէս օրէնքը, այնպէս եւ {կեանքը}, ինչպէս կեանքը այնպէս եւ պատմութիւնը: Եթէ մի ազ

եանքը: Ինչպէս օրէնքը, այնպէս եւ կեանքը, ինչպէս {կեանքը} այնպէս եւ պատմութիւնը: Եթէ մի ազգի մէջ չկայ օրէն

յ իրաւադատութիւն ` համարձակ քարոզում ենք այդ ազգի {կեանքը} բարբարոսական: Թող սարսափին պարկեշտ ականջներ

թիւնը չէ, ինչպէս առաջ էլ ասած ենք, այլ Աշտարակի {կեանքը}, բայց եւ այնպէս, իբր թէ եւ որպէս օգնական առել է

ր այնպիսի ընթացք եւ ուղղութիւն է ստացել հասարակաց {կեանքը}, որի արդիւնքը բնականաբար եղել է այս կամ այն բարբ

աւոր կապակից եւ պատմական կեանքի, իսկ մեր հայերիս {կեանքը}, ոչ թէ առասպելների ժամանակ, այլ նաեւ շատ յետոյ

կը նոցայ գլխին է գալիս: " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ {կեանքը} հասարակաց է. աւելի խմբերը հանդէս ունին, քան թէ

որ գաղափարը Սօսը եւ Վարդիթերը չէ, այլ ընդհանուրի {կեանքը}, ծէսերը, սովորոյթքը, աւանդութիւնքը եւ հասկացող

ր եւ անբռնադատ փայլում են նկարագրուած ընկերութեան {կեանքը}, հոգեբանական ունակութիւնքը, բարոյական եւ ընկերա

եղբայր են թէ չորս, դորանով այլ ընթացք չէ ստանում {կեանքը}, բայց մենք տխրում ենք նայելով հեղինակի ժլատութեա

ւթիւնը չէ, ինչպէս առաջ էլ ասած են, այլ Աշտարակի {կեանքը}, բայց եւ այնպէս, երբ թէեւ որպէս օգնական, առել

ինչի՜ համար այնպիսի ուղղութիւն է ստացել հասարակաց {կեանքը}, որի արդիւնքը, բնականաբար, եղել է այս կամ այն

կզբից մինչեւ վերջը աճում էին լոգիկաբար: Եւ հայոց {կեանքը} ա՞յն վիճակում է ներկայումս, ուր այդպիսի բնաւորու

ծին չհամարուէին: Ամէն բանից առաջ քննելիքը է ազգի {կեանքը}, որովհետեւ այդ կեանքն է բանաստեղծի հիմքը, որի վ

ւածքը: Յայտնի է թէ ազգն էլ մեղաւոր չէ, եթէ նորա {կեանքը} չէ երեւեցնում այսօր այնպիսի բնաւորութիւնք եւ երեւ

յումս կայ Աշտարակում, ինչ վիճակում որ է այդ գեղի {կեանքը}, այդ բոլորը մեզ հասկացնելու համար իր բոլոր ջանքը

ւզենայինք մեր միաբանին, թէ ինչի՞ չգիտէ նա մոծակի {կեանքը}, նորա որպիսութիւնը, նորա օրէնքները: Մոծակն ի՞ն

ը, նորա օրէնքները: Մոծակն ի՞նչ է, որ մարդ նորա {կեանքը} սորուի: Ընդունում ենք, մոծակը մի զզուեցուցիչ եւ

ն եւ իր ոճերը ունի, ազգի ամենօրուայ եւ ընտանեկան {կեանքը} կարո՞ղ է իր լեզուն չունենալ: Այսպէս լինելով բանը

մէջ։ Այսպէս ոչինչ ազգ կարող չէ իւր գոյութիւնը եւ {կեանքը} յարատեւել՝ կորուսանելով իւր պատշաճաւոր մատենագրո

ւ շրջապատող աշխարհն է, այնպէս կը լինի եւ մարդուն {կեանքը} եւ ինչպէս կեանքը, նորան համեմատ կը լինի միտքը։

հն է, այնպէս կը լինի եւ մարդուն կեանքը եւ ինչպէս {կեանքը}, նորան համեմատ կը լինի միտքը։ Եւ լեզուն, որ ու

, երբ այդ բոլոր ասում ենք հոգալով ապահովել էր իր {կեանքը}, այն ժամանակ միայն զարթում են նորա մէջ միւս հոգե

եւ դոցանից ուիրշ էլ չկան։ Բնութիւնը եւ ընկերական {կեանքը} կնիկ են պահանջում, կենդանի, շարժուն, ջերմութիւ

եմ, կնիկս շատ էլ տգեղ է, գիտեմ, բայց երբ որ իմ {կեանքը} նորա կեանքի հետ անքակտելի կապերով կապուած է, երբ

ամբ դրոշմում էին նորա փափուկ սրտի վրայ, եթէ նորա {կեանքը} ենթարկուած էր այն ազգերի անպայման ազդեցութեան, մ

էր այդ ուժերին դէմ դնող անձնապահական զօրութիւնը, {կեանքը}, որ անդադար շարժելով՝ առ ու տուրի մէջ էր այդ նե

ցաւ Կը պատրաստէ սըրտիս համար. Հոգիս, {կեանքըս} մաշեցաւ։ Մի՞թէ ես էլ որ լինէի Մի

ցած մեր ազգից մինչեւ այսօր: Ի՞նչ է մարդկային {կեանքի} խորհուրդը, մի՞թէ լաւ ուտել, լաւ խմել, լաւ հագն

որ մի ցորենակշիռ աւելորդ դեղը խլում է կազմուածքի {կեանքի} գումարից սորա տասը ֆունտը: Եւ աւելի լաւ է ուղիղ

ի մէջ, տխրում է՝ մահու պատկերը կամ թէ մարդկային {կեանքի} օրինակը որպէս հայելու մէջ նկատելով թառամած տերեւն

, բոցերով ամենեւին շրջապատուած մեռանում է ահա եւ {կեանքի} վերջին շնչումը՝ այն սոսկալի մահու տառապանքի միջո

ինակը կամ մշակողը, այլ կամիմ մատով ցոյց տալ ազգի {կեանքի} վերայ, մանաւանդ թէ ասիական աշխարհի մէջ, ուր կին

վիճակում գտանուելով՝ դուք ընդունակ էք մինչեւ ձեր {կեանքի} վերջը փորձել աշխարհի երեսի բոլոր կրօնքը եւ դաւանո

նութենից, որի գործելու ժամանակը համարել էինք մեր {կեանքի} ամենաերջանիկ րոպէներից մինը: Բայց ո՛ւր էին ա

, որ յարակցութիւն եւ ազդեցութիւն ունէին մեր ազգի {կեանքի} վերայ: - Իմ համար ասում են, թէ շատ բաներ ու

ւթիւն, բայց դու, զուգահեռաբար յառաջ գնալով ազգի {կեանքի} հետ, ամենայն առողջամտութեամբ հարկադրուած ես այդպ

ը: Հայոց պատմութեան թերութիւնքը գտանուել են նորա {կեանքի} մէջ եւ պատմութեան բաց մնացած երեսները, ուր պիտի

ոս անձրեւ"։ Ազգերի եւ ժողովրդների բարոյական {կեանքի} վերայ արած նկատողութիւնքը եւս ուղիղ չեն. պատճառ

երի աղբիւրը ամենայն խնամով պիտոյ է որոնել ազգային {կեանքի} հետ յարակից հանգամանքների մէջ: Պախարակել մի սովո

ի ախտ, որ երեւել էր որպէս հետեւանք ազգի սեպհական {կեանքի} եւ արիւնի: Այսպիսի անտեղի զրպարտութիւն՝ մե

երայ, հետեւաբար մեծ խորհուրդ ունի մարմնի շնչական {կեանքի} վերայ՝ յատկապէս ներգործելով շնչառութեան վերայ եւ

էր, թէ ինչ պաշտօն ունի կատարելու օդը մեր շնչական {կեանքի} յարատեւութեան մէջ, այն վերոգրեալ բոլոր բաները եւ

կործանութեան: Մեր ընտանեկան կեանքը նման է մի {կեանքի}, որ միմիայն կարելի է անցուցանել պանդոկներում: Մ

ս են մեր ազգի մայրերը ներկայումս. արդեօք իւրեանց {կեանքի} մէջ մի օր, մի ժամ, մի վայրկեան մտածում են իւրեա

եծ խորհուրդ է ունեցել եկեղեցին Հայոց անցած գնացած {կեանքի} մէջ: Աւելորդ մի բան էր ասել եւ հաստատել, որ

րծը աւարտելուց յետոյ թող պարապի Բուխայի ընտանեկան {կեանքի} նկարագրութեամբ... Միայն թէ հեռի պահէ իւր հեղինակ

ւմ է իւր անձը կենդանի, պիտի յարի ձեզ, որովհետեւ {կեանքի} հոսանքը միայն մի ընթացք ունի՝ դէպի յառաջ:

կարելի՞ է, որ երկրագործութիւնը դառնայ անգլիական {կեանքի} հիմքը: Անգլիական ազգի այդչափ սարսափելի մեծո

նակ, իմ ամբողջ սերունդը չէ պիտոյ այլեւս մահու եւ {կեանքի} մէջ տատանի՝ մի ոտնաչափ հող չունենալով: Մար

ծ մինը: Մասնաւոր ուշադրութեան արժանի է մարդկային {կեանքի} եւ այս երեւոյթը, որ երբ մի արտաքին ոյժ դադարում

առավարութիւնը եւ ազնուականը: Այս խնդիրը մահու եւ {կեանքի} խնդիր է. " to be, or, not to be!"։ Քսան երեք

երբ հասարակաց ծանրաչափը ակներեւ գուշակում է նորա {կեանքի} համար մի մահաբեր մրրիկ, այն ժամանակ ինքը՝ այդ հ

առականութեան՝ պանդխտանալով օտար աշխարհում: Նոցա {կեանքի} շաւիղի վերայ եւս չկան ծաղիկներ եւ վարդեր, ամենայ

: Նա, բոլորովին մեքենայացած, մանում է իւր {կեանքի} թելը, նորան չէ գգւում մի հրապուրիչ յոյս, նա չէ

, նորա ներկան եւ ապագան խաւար է: Նա տանում է իւր {կեանքի} ծանր խաչը, մինչեւ որ մի նիւթեղէն խաչ տնկուի նորա

մանաւանդ ազատուի, երբ հասանէ Թիւրքիայի դրամական {կեանքի} վճռական վախճանը: Ազգը, լաւ ու վատ, փորձեց

անութիւնը եւ մշակութիւնը. սոցանից հետեւեցաւ նորա {կեանքի} աւերանքը, որի տակ այսօր ճնշւում է միջաբեկ:

կային կեանքից եւ որ չէ դադարում դարձեալ մարդկային {կեանքի} վերայ, քանի որ մարդը ապրում է եւ օդ է շնչում, մ

կութիւն: Այսպէս խօսելով՝ չենք մերժում մարդկային {կեանքի} բարոյական կողմը, թէեւ մեր ճանաչած բարոյականութիւ

ենդանի չէ այլեւս: Տնտեսական խնդիրը մահու եւ {կեանքի} խնդիր է, կրկնում ենք դարձեալ: Եւ անկարելի է Հայ

այնքան կարես: Ձեռագործ ապրանքների մեծագոյն մասը {կեանքի} էական պիտոյքներ չեն, եւ նորա մանր վաճառականը պիտ

ատ անգամ նորա մեծագոյն մասը հարկադրւում է միմիայն {կեանքի} էական պիտոյքը հոգալ՝ կարելի եղածին չափ տնտեսութի

Երբ վաճառականը, մի շփոթեալ եւ աղմկեալ տեղում, {կեանքի} հոսանքի մէջ ընկած, նայում է, մասնաւորապէս, իւր

նների տակ, կարող են ներգործել եւ Ասիոյ մէջ, ուր {կեանքի} պիտոյքը, պարզութիւնը եւ այլ բնական հանգամանքները

իւն, իբրեւ հաւաստի երեւոյթ ընդհանուր մարդկութեան {կեանքի} մէջ չէ կարելի մերժել, թէեւ բանականութիւնը երբեք

դէն ապրող մի բազմութեան, կազմում է նոր դարագլուխ {կեանքի} եւ գոյութեան: Ազգութիւնը միայն կարող է պատա

սեպհական սրբութեան վերայ: Եւ, ինչպէս սովորական {կեանքի} մէջ, մասնաւոր մարդը աշխատում է իւր անձնական օգտի

ng!, - ասում է հեգնող Անգլիացին: Քանի որ իմ {կեանքի} խոստովանելը կապուած չէ նորա շահի հետ, նա խոստովա

իւնը, որ ոյժ ունի, որ ինքը ապրելով չկամի ուրիշի {կեանքի} վերայ մտածել, աւելի կամ պակաս չէ մասնաւոր անձնապ

դ) իւր լեզուով, իւր պատմական աւանդութեամբ, իւր {կեանքի} կերպերով եւ սովորութեամբ, ոչինչ յարաբերութիւն չո

անայինք շինել, եթէ տեսական հաշիւը միշտ ուղիղ գար {կեանքի} գործնական կողմերի հետ, այն ժամանակ գուցէ ուղիղ լ

ոլորը քննելու ժամանակ անշուշտ պիտի լեղի խառնէ իւր {կեանքի} մէջ, նորան սիրելի չէ այս, նա չէ քննում, նա թող

նտեսական խնդիրը եւ անուանում ենք նորան " մահու եւ {կեանքի} խնդիր"։ Այս բաւական է, որ մի տեսակ մարդիկ, որ

ն եւ իրական պէտքերի մէջ տեսնում ենք նորա կեանքը, {կեանքի} պայմանները: Պայմանների մէջ տեսնում ենք տնտեսական

նայ մի օգուտ քաղել այն օրինակներից, որ մարդկային {կեանքի} փորձերի որպէս հետեւանք դրուած էին թատրոնաբեմի վեր

ժամանակ կարողանալու չէին ուշ դարձուցանել իւրեանց {կեանքի} խորհրդի վերայ, երկար ժամանակ պիտոյ է ամրացնէին ի

... բերել էր։ Ո՞վ կարող է սահման դնել {Կեանքի} այս երջանկութեան, Երբ ամեն օր կրկնվում է

լիս է մեզ բնութիւն, չըկայ որոշեալ պայման. {Կեանքի} պատկերն ամենայն օր նկարում է արեւը, Քանի չ

ո գալը, Ո՛վ երկնից դեսպան, Դու ես մեր {կեանքի} Պաշար ու պաշտպան։ Երբ հեզիկ մօտե

րծքերը. Աղօթք արա, որ երկարուին Նորա {կեանքի} թելերը: Շատ օր չանցաւ, երկնքիցը

. Պատճառ՝ նոքա շփոթում են Մեր երջանիկ {կեանքի} թել: Մեք կամինք կեանք վայելել.

ր Եւ փրկում է դիպուածներից Մարդկութեան {կեանքի} գործեր: " Չկայ մի գործ պատահական,

աշտպանել այն Հայի առաթուր կոխուած իրաւունքը է մեր {կեանքի} բուն խորհուրդը եւ նպատակը: Եւ այս նպատակին հասան

րօնավարական կարգը ուրացող եւ մինչեւ իւր անասնական {կեանքի} վերջը բոզի հետ կենակից - եկեղեցական, դպրոցների գ

իր գաղթեցնելով մի կէսին պատճառ եղաւ մահի, օդի եւ {կեանքի} հանգամանքներին անսովորութենից, իսկ միւս կէսին աղ

որ հոգեւորականութիւնը մի տեսակ արհեստ չէ նիւթական {կեանքի} պիտոյքը հայթայթելու համար եւ թէ կամի նա խորհուրդ

ում մեր սրտից, երբ նայում են ազգի ամայի եւ ամուլ {կեանքի} վերայ. աղեխարշ սրտմտում ենք դարձեալ, տեսանելով

խօսքերով, ասել է մեռանք, մի՞թէ պէտք չէր մի փոքր {կեանքի} վերայ եւս մտածել... Տարիները վազում են փայ

, համարձակւում ենք կարծել, հազիւ թէ իրենց բոլոր {կեանքի} մէջ մէկ վայրկեան մտածել էին նոր լեզուի օրէնքների

ացածների հետ, այլ այժմեան կենդանի ազգի հետ, որի {կեանքի} պայմանները, լինելով ամենեւին այլայլուած ու փոփոխ

ը եւ առաւել գլխաւորը լեզուն է, որ պիտի յարմարուի {կեանքի} որպիսութեանը։ Ամեն մարդ գիտէ, որ Լուդովիկոս

ի) հիմքը մոռացուած սովորութեանց. եւ արդէն մարած {կեանքի} մէջ. դորանով իսկ պարզապէս վկայում է, որ այդպիսի

ամանակը անցած լինելով կարող է նայուել որպէս անցած {կեանքի} առաջացուցած արդիւնք, որպէս յիշատակարան գերմանակա

ն գնել քրիստոնէութեան գլխաւոր հիմքերի եւ սիրու եւ {կեանքի} հասկացողութեան մէջ - հրէական հասկացողութեամբ ներո

յայտնի է, թե քրիստոնէութեան նպատակն է ընկերական {կեանքի} բարւոքումը, մինչդեռ մովսիսական կրօնից եսական ոգի

ու նոր մարդ էլ սպանել ինչ խորհուրդ ունի ընկերական {կեանքի} մէջ. չէ՞ որ երկուքի տունն էլ կործանուեցաւ: Ասեն

փշրեց այս վարդապետութիւնը, սէրը դնելով ընկերական {կեանքի}, հիմքը եւ բարոյականութեան նշանաբանը: Մարկոսը թո

ւնը բացի իր ազգի կեանքից ունի իր մէջ եւ օտար ազգի {կեանքի} ոգին, որ ընդունելով որպէս նախագաղափար, հետեւում

որա հասկացողութեանը աղբիւրքը, նորա պէտքերը: Այդ {կեանքի} բարւոքելը է ամենամեծ եւ ճշգրիտ փիլիսոփայութիւնը:

դէն խորտակում է իր փիլիսոփայութիւնը: Մարդկութեան {կեանքի} այս անչափելի հեղեղի մէջ դու որի՞ տունն ես հարցնու

իմաստասիրէ ընկերութիւնը, օրէնքները, մարդկութեան {կեանքի} երեւոյթքը, գտի՛ր պէտքերը, ճանչցիր պէտքերը լցնել

կների վրայ, որոնց թող կրօնական, այլեւ ընկերական {կեանքի} թշնամութիւնքը, մանր եւ կեղտոտ դիպուածներում միշտ

ն, բացառոցաբար հիմնուած է անգլիական տէրութենական {կեանքի} այն մութ կողմերի վրայ, եւ դոցայ պատճառով չէ ուզո

մի դաշտում, մոռանում են, թէ պատերազմը մարդկային {կեանքի} մէջ, բնական, սովորական երեւոյթ չէ, այլ ցաւագար

չէ կարող դրուել մարդկային սովորական եւ ընկերական {կեանքի} վրայ, առանց վնաս տալու այդ կեանքի բնական առողջու

ն եւ ընկերական կեանքի վրայ, առանց վնաս տալու այդ {կեանքի} բնական առողջութեան եւ առանց պատուաստելու այն ցաւա

ւթիւն գնուիլ: Զինուորը դուրս է եկած իր ընկերական {կեանքի} շրջանից. նա ընկերական եւ քաղաքային կեանքի մէջ պա

երական կեանքի շրջանից. նա ընկերական եւ քաղաքային {կեանքի} մէջ պաշտօն չունի. նա այն միջոցին ճնշուած է նեղ շ

ց այնպէս նեղ, որոշեալ եւ սահմանափակ չէ մարդկային {կեանքի} առողջ վիճակը: Զինուորը միայն թշնամու հետ կարող է

կան իր վերջին փիլիպպոսականի հետքերը, Բոռքի անցած {կեանքի} վրայ, մինչեւ նրա հիւանդանալը, չկան այնպիսի մութ

ունք կազմել է իր համակարգութիւնը, ուր տիեզերական {կեանքի} բոլոր երեւոյթների մէջ, սկսելով նոցայ շատ ընդհանո

ասուալից աչքով աղօթեցինք առ երկնաւոր Հայրը եւ մեր {կեանքի} փրկութեան յոյսը դրեցինք նորա վերայ: Իմ բոլոր ընկ

ընկերներս այստեղ ու այնտեղ գնացին իւրեանց թշուառ {կեանքի} պիտոյքը հայթայթելու: Միայն նոցանից մէկը իմ

, որ դու շատ բաներ տեսած եւ շատ բաներ լսած ես քո {կեանքի} մէջ: Քաջ իմացիր, որ տարաբախտ մարդը, երբ հանդիպ

, կարդինալը դարան է գործում եւ յանգեցնում է նորա {կեանքի} լապտերը: Ահա քեզ մի զարհուրելի ապերախտութիւն, ո

փոխանակ իւր կեանքը դնելու իւր առատաշնորհ բարերարի {կեանքի} վերայ, փոխանակ ջերմ եռանդութեամբ աշխատելու իւր ե

թերքը. ի՛նչ եմ ասում ես, նա խոստացաւ մինչեւ իւր {կեանքի} վերջին ժամերը հայհոյել քահանայապետի ոսկերքը: Արդ

վերայ, բայց ես մի ուրիշ մարդ փոխուելով իմ թշուառ {կեանքի} հանգամանքից, երբ որ կամեցայ, գոնէ զայրացմամբ դա

էս մի անզգամ)։ Տղայութեանս ժամանակ իմ վարած {կեանքի} որպիսութիւնը, դո՛ւ, Տէ՛ր, ի՛նքդ լաւ գիտես)։

Դ. համար 22։ § 6. Պ. Էմինը, որ, " Ղազարի {կեանքի} մանրամասնութիւնքը " ասելով, գրեթէ Փարպեցու բոլոր

ւնի Վաղարշապատ վերը յիշուած սուրբ ժողովը մեր ազգի {կեանքի} մէջ։ Այդ ժողովին էր ապաստան Ս. Լուսաւորչի շինած

բարեմիտ Հայերին մի քանի տեղեկութիւնք ստանալ դորա {կեանքի} հանգամանքների մասին, որ համառօտիւ դնում ենք այստ

ին։ Բայց, որպէս Քրիստոնեայ հասկանալով մարդկային {կեանքի} խորհուրդը, արժան էր չափաւորել մեր սուգը, որովհե

կը լինի: Այս խորհրդածութենից յետոյ, որ նորա {կեանքի} մէջ բաւական մեծակշիռ բան էր, սկսեց հագնել իւր զգ

ոլայոս Ֆլամելը, որ շատ խօսքերի պատճառ է եղել իւր {կեանքի} մասին: Ազգը ասում էր թէ նա գտանելով փիլիսոփայակա

սիներից, որոնք մարդ խայտառակելը շինել են իւրեանց {կեանքի} եւ գոյութեան խորհուրդ: Այս խօսքերը սաստիկ տպ

եամբ, պիտի մեծ ազդեցութիւն ունենար եւ Շաքարեանցի {կեանքի} վերայ: Երկու բարեկամքը եւս մի փոքր հանդարտել

ւր երեւոյթ է այս, բայց անմիջական հետեւանք Հայերի {կեանքի} ասիական բնաւորութեանը: Այնտեղ, ուր չկայ կրթութի

հնարների մէջ, որոնցով կարելի էր արծաթ վաստակել, {կեանքի} անհրաժեշտ պիտոյքը հոգալու համար: Բացի սորանից,

րդիկ, նոր դեռեւս ընտանիքի տէր դարձած, նոր տեսած {կեանքի} արեւը, որոնք դուռը միշտ բաց է իմ պէս աղքատների հ

արուել է, այսուհետեւ եւս կը կառավարուի, մեք մեր {կեանքի} շատ մասը անցուցել ենք, թող մեր որդիքը ինչ կամին

ւքը կը թափուին հայրենիքի աւերակների կամ իւր անցած {կեանքի} յիշատակարանների վերայ, որ սուրբ են եւ միշտ պիտի

լոր զգացողաթիւնքը, բոլոր հոգեբանական երեւոյթքը: {Կեանքի} մէջ կան եւ այնպիսի րոպէներ, երբ մարդը պիտի խոսէ

ւթիւն ունէր ազգի հետ, ազգի իմացական եւ բարոյական {կեանքի} հետ. այս չէ կարելի հերքել: Բանաստեղծութիւնը պիտ

ղութենների, որ կատարուեցան որպէս հետեւանք ազգերի {կեանքի} պահանջողութեան, որպէս հետեւանք այդ ազգերի կերպար

թիւնը: Պատմութիւնը նկարագրում է մեզ ազգի հոգեկան {կեանքի} այն երեւոյթքը, որ մարմին առան ու երեւեցան իրական

սանելի եւ շօշափելի կացուցանում է մեզ ազգի հոգեկան {կեանքի} այն երեւոյթքը, որ առանց մարմին ստանալու մնացին ա

ծում է մեր հասկացողութիւնը ազգի հոգու կամ հոգեղէն {կեանքի} մասին, որ պակաս էր թողել պատմութիւնը: Դիցուք թ

ական, կապակից եւ լոգիկական, այլ կցկտուր․ եւ այդ {կեանքի} շարունակութիւնը եւ ապահովութիւնը բոլորովին ապաստա

նարհեցնելը պատահական բաներ են, ոչ բղխում են ազգի {կեանքի} բնաւորութենից եւ ոչ կարող են պահպանել ազգը կամ տէ

վրդի համար, վաղուց դարձել է հոգեղէն կամ իմացական {կեանքի} մի մասնը: Դոյն այդ բանը երբեք դուրս գալու չէ Հայ

ապետի, մի քանի նկատողութիւնք առնել ձեր ընտանեկան {կեանքի} մասին, բարի խորհրդով: - Իսկ ես, խնդրում եմ

, ինչ որ տուել էր քեզ բնութիւնը մինչեւ քո զգայուն {կեանքի} վերջը, նա պիտոյ է ետ ստանայ քեզանից, նա արդար է

խղճմտանքը, բայց ի՞նչ առնես, կան րոպէներ մարդու {կեանքի} մէջ, որ նման չէին նորա ամբողջ կեանքի բնաւորութեա

էներ մարդու կեանքի մէջ, որ նման չէին նորա ամբողջ {կեանքի} բնաւորութեանը: - Այսօր մեր փեսայ Մկրտիչը եկել

ին դառնայ, այլ որպէսզի գտանէ Շահումեանցի մէջ իւր {կեանքի} ընկերը, մի ազատ եւ լուսաւոր սիրտ, որ կարելի էր

, որ ամուսիններից մինը դատապարտուած էր մինչեւ իւր {կեանքի} վերջը կրել իւր պարանոցին, մի պատիժ է, որ գերեզմ

նը չհեռանայ այն առարկայից, որ պիտոյ է վճռէր նորա {կեանքի} բոլոր որպիսութիւնը: Մի ժամ անցաւ, Թիւթիւնճի-

եւ մոլորութեան հակառակ, հիմնում էր իւր քաղաքական {կեանքի} կարգերը ճշմարտութեան վերայ էապէս։ Ահա այսպիսի ըն

յիշել իւր ծերութեան օրերումը՝ ընծայելով նոցա իւր {կեանքի} բոլոր ուղղութիւնը։ Մխիթարը տասն եւ չորս տարեկան

ի աննիւթական աղբիւր, մի գերբնական եւ յաւիտենական {կեանքի} կենտրոն. սա է Արարիչը, ստեղծողը հոգու եւ մարմնի

ւիտենից ապահովէր իւր անանցանելի երանութիւնը։ Այս {կեանքի} կենտրոնը որոնելը եւ նորա գոյութեան եւ լինելութեան

ոնել մարդկութեան պատմագրքի մէջ, որ, մարդկութեան {կեանքի} եւ գործերի յիշատակարանը լինելով, կարող էր աւելի

իկոսի աչքով գնահատելու որեւիցէ իրողութիւն ազգային {կեանքի} մէջ. այն հատորները, ուր Հայոց կաթողիկոսքը եւ եպ

ներից, որոնք յօժարեցան փոխել իւրեանց հանդերձը եւ {կեանքի} եղանակը որոշել, միւսքը, որ մանաւանդ հոգի ունէին

լով մի անսահման իշխանութիւն, ոչովին չէ տալիս այս {կեանքի} եւ ազատութեան աղբիւրը։ Նա, փոխանակ ազատ ոգեւորո

մինչեւ անգամ անհնարին բաների կարգումն էին։ {Կեանքի} վերջին ժամանակներումը չ'մնացին Իգնատիոսի մէջ նորա

ւթիւն, քաղաքավարութիւն եւ մինչեւ անգամ Պալատական {կեանքի} շռայլութիւնը։ Նա վերին աստիճանի անկիրթ մարդ էր։

ն խորհրդով, թէ նոքա պատրաստ էին արդէն ամուսնական {կեանքի} համար։ Չնայելով այս բաների վերայ՝ Կապուսինեանք

։ Դուրս եկաւ երեխաների հասարակապետութիւն, որ իւր {կեանքի} երջանկութեան համար ունէր ամենայն պայմանները, բաց

ան սահմանափակ, որով հազիւ թէ կարելի էր լցուցանել {կեանքի} անհրաժեշտ պիտոյքը։ Այս բաներից կարելի է եզրափակե

առանց շնչառութեան, առանց շարժողութեան, զրկուած {կեանքի} ամենայն նշաններից։ Յիսուսեան Կարգի պատմութիւ

նոցա Ֆրանսիա մտանել, այսուամենայնիւ չեմ կարող իմ {կեանքի} ապահովութեան համար երաշխաւոր լինել։ Այդ մարդիկը

յն եղաւ, որ նորա երեւելի թագաւորներից մինը, իւր {կեանքի} վերջին օրերումը, ո՛չ թէ միայն օտարացաւ ժողովրդից

, վերջապէս Յիսուսեան Կարգի հոգին ծերացած թագաւորի {կեանքի} վերջերումը տիրապետեց բոլոր Ֆրանսիային։ Այս բանից

կարող երաշխաւոր լինել նախկին Արքունի խոստովանահօր {կեանքի} ապահովութեանը, որի ընդդէմ պատրաստ էր ժողովուրդը

ալ իւրեանց Յիսուսական հանդերձը եւ երեք օրից յետոյ {կեանքի} եղանակ որոշել, այսինքն՝ կացութիւն (status)։

, ի վերայ այսր ամենայնի, ընտանեկան կամ ընկերական {կեանքի} պայմանները սուրբ պահելու համար. այդ օրից սկսած,

յնպիսի զգեստով, որ յարմար էր մեր ժամանակի եւ մեր {կեանքի} պայմաններին։ Այսպիսի ուրախ հոգով ողջունեցինք այս

, քան թէ կեանք, այնուամենայնիւ, չէ մոռանում իր {կեանքի} պահպանութեան հոգսը. " Խոտի քօքերը ձնի տակից հանե

որ դրոշմելու, եւ բարբառները նոցա խօսողի անցուցած {կեանքի} արդիւնքն են։ Յայտնի է, թէ ոչ մէկ մարդ պատասխանա

այից երկու երեք հազար տարեկան փոշին եւ էլ հանեցիր {կեանքի} աշխարհը, ուրեմն պատշաճապէս ներգործել տուր ինձ,

ւթիւնը հետեւանք է մի օրինաւոր կապակից եւ պատմական {կեանքի}, իսկ մեր հայերիս կեանքը, ոչ թէ առասպելների ժամա

կ կարող ենք ասել, որ արգոյ հեղինակը իր նկարագրած {կեանքի} վերաբերութեամբ, ոչ աւելի եւ ոչ պակաս, մի անխարդ

սահմանից դուրս չբերել նորան: Նկարագրութիւնը {կեանքի} այնպիսի երեւոյթների եւ անցքերի, որին մասնակից է

քարը աւելի զօրութիւն եւ աւելի ուժ ունի ընդհանուրի {կեանքի} եւ բնականի ստորագրելում. մինչդեռ շատ ուրիշ բանաս

ն ենք, որ կոպիտ, կամ, նախնական եւ անքաղաքակիրթ {կեանքի} մէջ րոպէական չնչին տհաճութիւնքն անդամ կարող են շա

e veut " խօսքը, քան թէ մի բնական երեւոյթի պատճառ {կեանքի} կամ նորա նկարագրութեան մէջ: Մենք չենք ուզու

ք ու բեդնամ արիր " (եր. 92): Նայելով Աշտարակի {կեանքի} ընդհանուր որպիսութեան (որպէս նաեւ բովանդակ հայոց

նուր որպիսութեան (որպէս նաեւ բովանդակ հայոց ազգի {կեանքի} որպիսութեան եւ հայ կանանց ընտանեկան եւ որդիական պ

ում, մէկը իր որդուն, միւսը իր փեսային: Ասենք, {կեանքի} պարզութեանը կարող է օգնել, որ հեղինակը մէկ մասնո

րում քան թէ կեանք, այնուամենայնիւ չէ մոռանում իր {կեանքի} պահպանութեան հոգսը, " խոտի քօքերը ձնի տակից հանե

, որ իբրեւ մի պատմական սերմ, միշտ կարող են ազգի {կեանքի} մէջ ծլիլ, ծաղկիլ եւ պտուղ բերել: Ազգային աւանդո

րարողութիւնքը որոնց մասին եղաւ մեր խօսքը, պատճառ {կեանքի} եւ ընկերական պայմանքը փոխուած են: Մենք չենք

ետքը խոր դրոշմելու, եւ բարբառները նոցայ անցուցած {կեանքի} բնական արդիւնքն են: Յայտնի է, թէ ոչ մէկ մարդ պա

առնուին կարդացողի առջեւ, դորա փոխանակ հասարակաց {կեանքի} նկարագիրը շատ վառուն եւ կենդանի գոյներ ունին. եւ

ի՞ դուրս եկած լինէր բնականութիւնից, եթէ հայկական {կեանքի} մէջ (ընդհանուր առքով) երեւեցնէր մեզ այնպիսի բնա

թերի հօր եւ մօր խօսակցութիւնքը եւ սոցանից երեւցած {կեանքի} պատկերը այն աստիճանի գեղեցկութիւն ունին, որ մենք

րքին վէրք չկա՞յ այդտեղ, որ խանգարում է տնտեսական {կեանքի} բնական ընթացքը: Թէ այսպէս եւ թէ այնպէս ողբալի բա

ւ առողջ դատաստան կատարէ: Աշտարակի տնտեսական {կեանքի} մէջ եթէ կան տխուր բաներ, գոնէ՛ կայ մի շատ մխիթար

ւ կարօտ միշտ բաղդասութեան, բայց երբ ուզէ նա ազգի {կեանքի} մէջը մտնել, ապա ուրեմն այդ դատապարտուած ձեւերը ե

ձեւերը են նորա ապահով անցագիրը եւ առանց նորա ազգի {կեանքի} դուռերը փակ են հեղինակի առջեւ: Յայտնի է, թէ ամէ

սպէս լինելով բանը, կարելի՞ է խոր ներս մտնել ազգի {կեանքի} մէջ առանց այդ կեանքի սեփական ձեւ ու ոճը գործ դնել

արելի՞ է խոր ներս մտնել ազգի կեանքի մէջ առանց այդ {կեանքի} սեփական ձեւ ու ոճը գործ դնելու: Մենք չենք ուզում

ճշմարտութիւն է, թէ մենք իջնելով հասարակ ժողովրդի {կեանքի} մէջ պիտի ստիպուինք բուն թուրքի բառեր էլ ներս առնո

ինք բուն թուրքի բառեր էլ ներս առնուլ, ամենօրուայ {կեանքի}, պէտքերի եւ հասկացողութեանց որպէս յայտարար, ինչ

են, նա, իւր սեպհականը չունելով, օտարի հացի եւ {կեանքի} միջնորդութենով գործ է կատարում։ Հայոց ազգի մե

որա համար, որ միայն այս պարոնները իւրեանց աննշան {կեանքի} մէջ իւրեանց անունը հին եւ մեռեալ լեզուի արձանի վե

ւ մէջ բնութեան ազդեցութեամբ կա՛մ անմիջապէս, կա՛մ {կեանքի} միջնորդութեամբ, որ առաջանում է բնական պայմանների

ատ էլ տգեղ է, գիտեմ, բայց երբ որ իմ կեանքը նորա {կեանքի} հետ անքակտելի կապերով կապուած է, երբ նա իմ զաւակ

ծ էր այն ազգերի անպայման ազդեցութեան, միտքը, որ {կեանքի} հետ լծակից է, լեզուն, որ մտքի յայտարարն է, ի՞ն

են ու պատահել են եւ իրենց հետքն էլ թողել են ազգի {կեանքի}, նորա մտքի եւ նորա լեզուի վրայ, կարելի՞ է այս բ

զոնում փայլում է, Մտաւ յանկարծ նա ովկիան ` {կեանքիդ} թելը կտրած է. Թէ վախճան ես դու որոնում, ին

իտոյ է վախճան դնէին նորա անարժան Բրամինապետութեան {կեանքին}: Անչափ են դորա չարագործութիւնքը. մի խօսքով, այ

Եւ մատենագրութիւնը, որ, հարազատ մնալով ազգի {կեանքին}, յառաջ է շարժւում այժմ մի քանի ճշմարտասէր եւ հեռ

մատեանք, որ պատկանում էին Հայոց ազգի հեթանոսական {կեանքին}, Լուսաւորչի ձեռքով դատապարտուեցան դէպի կորուստ,

որա ձեռքում: Քաղաքի մէջ, համեմատութեամբ շինական {կեանքին}, եթէ ոչ աւելի, գէթ հարիւրին քառասուն առաւել է ե

է այնպիսի ազգութիւնը, որ ամեն ուրիշ զոհում է իւր {կեանքին}. ազգութիւն չէ այն, այլ կոյր ֆանատիկոսութիւն, ո

ողութիւնքը, որովհետեւ քո անձը տէր քարոզեցիր նորա {կեանքին}: Հազար կեանք փրկէ դու այդ ճանապարհով, թող

Ինչո՞ւ համար պիտի ցանկայ Աղքատ մարդը այս {կեանքին}, Չունի ապրուստ, տուն ու հանգիստ, Չո

թշնամու վերայ, Այս պիտի լինի խորհուրդ մեր {կեանքին}: Թո՛ղ պատգամախօսը, հնացած Դելֆի,

որակութիւնքը եւ եթէ օգտակար եւ յարմար են քո ազգի {կեանքին} եւ պէտքերին, ապա ուրեմն աշխատիր, որ այդ ճշմարտո

ւատու քննութիւն մարդկային թէ՛ անցած եւ թէ՛ ներկայ {կեանքին}, այլեւ բնութեան երեւոյթներին եւ նոյնիսկ բնութեան

րբ քաղաքականապէս ճղակտոր եղած եւ մարդկային իրական {կեանքին} բոլորովին անտեղեակ եւ թափառական գաղափարների ստրու

մար մահադեղով վախճան է դնում այն բազմաշխատ մարդու {կեանքին}, որի սիրել ոչի՛նչ մարդկային իշխանութիւն չէր կարո

ւ վկայ է բռնում սորան իր տղայութեան ժամանակ վարած {կեանքին}. " Զկեալ զիմ 'ի տղայութեանն՝ զայն Տէր իսկ ինքնի

որհուրդ, որ ուղղակի վերաբերւում էին իմ ընտանեկան {կեանքին}, որ մի բան եւս հասարակաց չունի ձեր հետ, պատշաճ

րը պատկանում է պ. Յովնաթանեանցի ներքին ընտանեկան {կեանքին}: Բազմութեան մէջ նա դարձեալ երեւելի Հայ է, մինը

գրաւական եւ ապահովութիւն եղաւ ամենայն կերպով մեր {կեանքին} եւ գոյութեանը։ Քրիստոնէութիւնը խորտակում է ա

չափով եւ այն սահմանով, որքան հարկաւոր էր այնտեղի {կեանքին} ։ Հրապարակական զուարճութիւնքը էին միայն թատրոնակա

լեզուի խնդրի մէջ, որ ծառայում է մարդու բովանդակ {կեանքին}, բոլոր պէտքերին միահամուռ, եւ ոչ մասնաւորապէս ա

առամ գլուխը շարժելով Մեղքերն յայտնեց բացերեւ: " {Կեանքիս} անցած օրերում, Որքա՞ն մարդ էր ինձ սիրում. Ես ապ

տեսութեամբ։ Այս այլանդակը շտապեց {Կեանքիս} թելը կտրելու. Աւա՜ղ, էլ չեմ տեսնելու

որը. Ոսկի, արծաթ, հարստութիւն, Ահա {կեանքիս} լոկ խորհուրդը: Բան էք ուսել, յիմար

ելով Մեղքերն յայտնեց բացերեւ: " {Կեանքիս} անցած օրերում, Որքա՞ն մարդ էր ինձ սիրում.

Այլ շատ այն է որ ` Ինձ են տխրեցնում: {Կեանքիս} օրերը Մրրիկի նման Թռան գնացին.

. Քեզ մի անգամ ասել եմ, Յիշի՛ր եթէ միտք ունիս: {Կեանքիս} գարունն է անցել, Ինձ ուշացած է քնար. Օտար աշխար

ա՛տ Կամսարականները, իսկ Սիւնեաց երկրում ունեցած {կեանքիս} որպիսութիւնը գիտէ վերը յիշուած Սիւնեաց աշխարհի եպ

նակները Կամսարականների մօտ էի, այդ միջոցին վարած {կեանքիս} որպիսութիւնը նոքա գիտեն, կարո՛ղ էք նոցանից տեղեկ

քը դուրս եկած էր լինում ապահովութեան, այդ միջոցի {կեանքիս} որպիսութիւնն էլ այս յիշուած Սիւնեաց եպիսկոպոսը գի

նունով, մի քանի նկարագիրք մեր թիֆլիզեցի ժողովրդի {կեանքից}, Պ. Ալադաթեանցի գործը, բաւական կենդանութիւն տո

սկոյն կը տեսանես նորա թերութիւնը: Մի կարճ բան իմ {կեանքից} պատմեմ քեզ օրինակի համար: Ես ծնած էի Սուննաթ, բ

կամ տասն ստանալով: Բացի սորանից, ընտանեկան {կեանքից} զրկուիլը, դժոխային աշխատութիւնը, որով պիտի շահի

լիսոփայութիւնը, որ անմիջապէս չէ բղխում մարդկային {կեանքից} եւ որ չէ դադարում դարձեալ մարդկային կեանքի վերայ

չ ոք նորա Տխրադիտակ երեսը. Ցանկանում է {կեանքից} պրծնել Ու հետեւել օրհասին։ Նորան

է մեծ ասպարէզ... Բնութիւնից, անցած {կեանքից} Հանում է ճիշտ օրէնքներ Եւ փրկում է դիպ

մատենագրութիւնը դանակով կտրած բաժանած է ժողովրդի {կեանքից} ։ Ուրեմն ի՞նչ յանցանք է ասել, թէ ժողովուրդը չուն

կան համակարգութիւնը ուղղակի աղբերանում է այն ազդի {կեանքից} եւ պատմութիւնից, ինչ ազգի ինքը պատկանում է. այս

վրայ: Ապա եթէ նորա համակարգութիւնը բացի իր ազգի {կեանքից} ունի իր մէջ եւ օտար ազգի կեանքի ոգին, որ ընդունե

ւում է նորա ազդեցութեան տակ տրամադրել իւր ազգային {կեանքից} բխած փիլիսոփայութիւնը, ինչպէս Հեգելը անում է միշ

լորը գերմանական փիլիսոփայութիւնք են. եւ քու ազգի {կեանքից} բխած չլինելով քու ազգի մէջ անգործադրելի, եթէ գոր

Քանթի փիլիսոփայութիւնը բխած էր Քանթի ժամանակակից {կեանքից}, այսպէս եւ ուրիշներինը իրենց ժամանակակից կեանքից

կեանքից, այսպէս եւ ուրիշներինը իրենց ժամանակակից {կեանքից}: Միեւնոյն ազգի փիլիսոփայութիւնը, նոյնիսկ իր համ

անից: Փիլիսոփայութիւնը պիտի բխի իւրաքանչիւր ազգի {կեանքից}. եւ այդ կեանքը իւր ամէն մի քայլափոխում, ամէն մի

աջինը եւ ոչ երկրորդը. այդ բխում է բուն անգլիական {կեանքից}, եւ նորա համար բնական երգը այդ է միայն: Ի՛նչ ան

ցելու մասին. յիշում էինք զանազան դիպուածներ նորա {կեանքից}, նորա խօսքերը եւ գործածական զուարճալի առածները.

նանայ նոյնպէս. հաւատա՛ ինձ, անասունի կեանքը մեր {կեանքից} շատ վատ չէ աշխարհի երեսին: - Դու եւս ճշմարիտ

, դոքա բոլորը մի փոխանցական միջոցներ են մի տեսակ {կեանքից} դէպի մի այլ տեսակ կեանք. ածխածինը, ջրածինը, թթ

ենք՝ պատմելով մի կարճ բան Գրիգոր եօթներորդ պապի {կեանքից} ։ Մինչեւ այս պապը արեւմուտքի թագաւորքը իւրեանց հո

բայց նոքա, ձանձրացած լինելով անորոշ եւ անհանգիստ {կեանքից}, բաժանուեցան իւրեանց վարժապետից, վասնորոյ Իգնատ

ւրիշ աշխատութիւն էլ գիտենք, հայ հեղինակի, հայոց {կեանքից} բխած, մի շատ կենդանի եւ շատ սրտաշարժ գործ, բայց

նկերական կեանքում, բայց մեր հատուածը Մաթուսաղայի {կեանքից} անց կացաւ: Մենք թողում ենք այն բանի վրայ խօսելը

իւնը: Կո՜յր զքեզ. նորա փիլիսոփայութիւնն էլ նորա {կեանքիցն} է բխում, ինչպէս կեանքն է, այնպէս է եւ նորա փիլի

րարիչը ասաց ինձի բընութեանը բերանով, Թէ քո {կեանքն} էլ պիտի անցնի լուսաւորաց կանոնով: ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ

ովը լի է։ Թշուառ կրքերից մինը, որ մեր խեղճ {կեանքն} է պատել, Այն է որ մենք չգիտենք ընկերը սիրել

իլիսոփայութիւնն էլ նորա կեանքիցն է բխում, ինչպէս {կեանքն} է, այնպէս է եւ նորա փիլիսոփայութիւնը. եւ քո սքա

ւր կերպարանագործութեան մէջ: Ինչպէս ազգն է, ազգի {կեանքն} է, այնպէս է եւ նորա պատմութիւնը, իսկ ինչպէս պատ

ց այլոց, աղբիւր բանաստեղծութեան ճանաչէ քաղաքական {կեանքն} ազգի, ուրեմն եւ պատմութիւնն: Հայք ի սկզբանէ անտ

բանից առաջ քննելիքը է ազգի կեանքը, որովհետեւ այդ {կեանքն} է բանաստեղծի հիմքը, որի վրայ կառուցանում է նա իր

ը չէին սիրում մինը միւսին, եթէ պատրաստ չէին նոքա {կեանքները} զոհել միմեանց համար: Ես իմ կողմից. սիրով ցանկան

համարեա թէ ապրում են միմիայն բուսական եւ շնչական {կեանքով}, իմացականի մասին գաղափար եւս չունին: Կարդալ, գ

դէպի քեզ. գիտե՛ս, որ իմ հոգին ապրում է քո հոգու {կեանքովը}, եւ այս բոլորը ապացուցուած է արտասուքի հազարաւոր

րժա՞ն էր Եւ մեզ ապրել, ինչպէս դուք Ապրել էիք ձեր {կեանքում}. - Թոռներն արեցին հարցմունք: " Ո՛հ զաւակներս,

նալ։ Մի՞թէ մարդը չունի մի բարոյական խորհուրդ իւր {կեանքում}, մի՞թէ այդ բանի համար է ստեղծել մեզ Աստուած, մի

սի մոլորութիւն: Մարդը անմահ է ստեղծուած. նա իւր {կեանքում} պիտոյ է նմանի Աստուծոյ, որ մահից յետոյ ժառանգէ ն

ը, այլեւ բոլոր անօրէնութիւնքը, որ գործած էր իւր {կեանքում} "։ Եթէ այս տեսութիւնը կապակից չլինէր խաբեբայ

ած լեզու, որ կորուսել էր իւր իրաւունքը ընկերական {կեանքում}, չէ կարող միջնորդ լինել կենդանի ժողովրդի մէջ գաղ

լ միստիկականութեան մէջ: Չարաչար խաբուած է նա իւր {կեանքում} ։ Խաբողը բնակւում է Տուիլերիու, Լուվրի եւ Սէն-Կլ

դարում հողմ արածելուց: Պ. Չերքեզեանցը իւր բոլոր {կեանքում} միշտ գտանուել է վարագուրի քամակում եւ իւր հսկայակ

Բայց անվտանգ, հաստատ յուսով շատ անգամ նա իւր {կեանքում} Ձգեց խարիսխ ու կանգնեցաւ հանդարտ նաւահանգստ

Մահու յաւերժ խոր քնով։ Նորա ընտանին եւ իւր {կեանքում} Չունէր ապրուստ, շոր կամ տուն, Կ՚ապրի

տ հալածանք, շատ նեղութիւն, Պատճառեց նա իւր {կեանքում}. Շատ տուն քանդեց, շատ մարդ զրկեց, Գ

թք արա, Դա ծերունու մի աստղ է, Որ իւր {կեանքում} ոչինչ մարդու Ոչինչ վնաս տուած չէ. Այն

նից չէ հեռացնում նա, Որի կորուստքը անչափ են {կեանքում}, Որ արտասւում է իւր բաղդի վերայ:

է ուր եւ ում Պատճառել էր մի վիշտ կամ ցաւ իւր {կեանքում}: Բայց երբ մի օր, երեկոյեան ժամանակ

Եւ մեզ ապրել, ինչպէս դուք Ապրել էիք ձեր {կեանքում}, - Թոռներն արեցին հարցմունք: "

ակութիւնը արդէն իրողապէս երեւում է նորա քաղաքական {կեանքում} պարզ եւ շօշափելի կերպով: Երեսունից աւելի կտորներ

ին այդպէս: - Բայց դու, տեսա՞ր, երբեւիցէ քո {կեանքում}, երկու Հայ, մաքուր խղճմտանքով եւ անկեղծ սրտով մ

Բայց ժամկոչը ուշադիր չեղաւ այս խօսքերին. նա իւր {կեանքում} չէր փորել այդպիսի խոր գերեզման: Ը․ Կոմս էմմա

թեան քաղր պատկերներ․ Ինձ չէ թոյլ տուած երկաթի {կեանքում} Խնդալ, վայելել ոսկի րոպէներ։ Մի յի

ովհետեւ մօտենում էր մի ժամ, երբ առաջին անգամ իւր {կեանքում} պիտի խոսէր նա մի օտար մարդու հետ, հօրից եւ մօրից

Ահա, թէ ինչպէս։ Եթէ բանը վերաբերւում է Քրիստոսի {կեանքում} պատահած մի անցքի, այն ժամանակ հարկաւոր է երեւակա

դաւոր դարագլուխը, այսինքն՝ Լօյոլայի մահը։ Նորա {կեանքում} պատահած անօրինակ անցքերը, նորա անդադար հոգսը եւ

այլն: Այս սկզբունքը մեծ խորհուրդ ունի ընկերական {կեանքում}, բայց մեր հատուածը Մաթուսաղայի կեանքից անց կացաւ

ոչ մի մեռած մարդ, թէեւ շատ էլ ագահ եղած լինէր իր {կեանքում}, գերեզմանից դուրս չէ եկել, որ իր ժառանգների իրա

այո՛, գեղեցիկ են, բայց ինչ օգուտ, որ ընկերական {կեանքում} չեն կարող մեր պէտքերին ծառայել։ Միմիայն նայելով

բան է եւ ամեն օր փոփոխութեան տակ։ Մենք մեր կարճ {կեանքում} եւ մեր արած փորձերից տեսնում ենք նորա յեղափոխութի

ռնում այժմ, իմ հարազատ զաւակ, որ քո շատ տարեկան {կեանքումդ} երբեք ամօթ չբերեցիր իմ եւ իմ ազգատոհմի վերայ, բա

ում է նա այն ժամանակ, երբ մայրը առաջին անգամ իւր {կեանքումը} պատմում էր Մանրիկօյին իւր եւ մօր գլխի անցքը: Ման

Դա մեծատան մի աստղ էր, Որ իւր օրում, իւր {կեանքումը} Խիղճ ասածը չըգիտէր, Աղքատները նորա դ

աստղ էր, Որ իւր հօր ու մօրը խօսքը Իւր {կեանքումը} յարգած չէր. Նա փախել էր իւրեանց տնից...

ւթեան վերայ, խեղճ ողորմելի թշուառականը իւր բոլոր {կեանքումը} կատարելու էր հօր այս պատուերը, բայց հարկը ի՜նչ բ

Թէ Աստուած է՝ միշտ նոյն է, Նորա համար {կեանքս} առատ Ողջակէզ է միշտ պատրաստ։ " Ա

Արեւը ցած խոնարհում է կամաց-կամաց, {Կեանքս} նորից հետ դառնալու յոյս չմնաց: Ե՛կ, Ալեքս

Անցած իմ օրեր, Իսկ ես ընդունայն {Կեանքս} վատնեցի. Իմ պարզամտութեամբ Ես աշխարհ

միջոցին, ահի, տագնապի մէջ էի, հազիւ կարողացայ {կեանքս} ազատել: Մի աբեղայ ընկել էր քամակիցս սուրբ ջրի մշ

. " Գիտեմ, որ Յիսուսեանները յետ կանչելով, ես իմ {կեանքս} վտանգի մէջ եմ ձգում, բայց եթէ չ'թողում նոցա Ֆրան

վ գտանք, ամմա արի նայինք վեզիր յաղիին եւ, մամաս {կեբերնը} չոփեչինիին բանը այս տեղը շատ թանկ է եւ Ստամպոլ ալ

իմ, քիչ մը աղեկ ալ իմ, ասիմ նե, սուտ չէ, թեեւ {կելիրլի} կիդերլի է. ինչ ալ ըլանե այժմ անվտանգ մայիսին կհա

՛նչ իշխան. Ազատ Աստուած մեզ ստեղծեց, կասեն {կելլան} ման կուգան, Բայց որ երթանք մենք խանութը բար

ի ձեռքով անպատճառ կստանաս. նա այս օրերս ճանապարհ {կելլե} ։ Սրբազան Հայրն, Նազարյանցն եւ քահանայք ողջ

թայ"։ Պատասխանի - " Քրիստոսի Տեառն մերոյ առջեւը {կելլէ}, եւ ըստ գործոց մերոց դատուելով կա՛մ արքայութիւն

ժիշկն ալ նութխը բռնված՝ մայիս չէ, մարտին թարաքը {կելլիս}, կկանչեր, բայց այժմ սըքլիլ է, բանը քիչ մը աղեկ

ը կը հաւասարուին, եւ ճշգրիտ եղբայրութիւնը երեւան {կելնէ}: - Հողը իմ սեպհականութիւնս է... Խօսք

. 40). եւ մի փոքր սորանից յետոյ. " Արդ զառաջին {կելոյն} իմոյ զվարս՝ Տէր Ներսէհ եւ Հրատ Կամսարական գիտեն

առ ինքն, ուր եւ լինէր 'ի հովու։ Արդ՝ զառաջինն {կելոյն} իմոյ զվարս՝ տէր Ներսէհ եւ Հրատ Կամսարական գիտեն

երկրում իր ունեցած վարքին ու բարքին. " զառաջինն {կելոյն} իմոյ զվարս՝ տէր Ներսէհ եւ Հրատ Կամսարական գիտեն

ուածային բարբառով: Այլ այս պղտորեալ տեսութիւն էր {կելոց} ի նախնի դարս, այժմ իկ ի լուսաւորեալ 19-րդ դարում

գրում է. " Զի եթէ ի սակաւատառ հնամաշ դրամոց եւ ի {կեղակարծ} նոցունց դրոշմատիպ պատկերաց իմաստունք շահս մեծ քաղ

րտաքին փայլը եւ ստուերական կարողութիւն, որպէս զի {կեղակարծ}, այսինքն՝ խաբեբայական շարժողութենով դադարեցուցա

ի: Քարեայ ածուխը, որ բաւական խոր էր ընկած գետնի {կեղեւապատի} մէջ եւ հետեւաբար ենթարկուած է աւելի բարձրաստիճան

լեզվի համար նույնքան են պետքական, որքան դեղձենու {կեղեւը} փշատերեւ ծառերի համար. ձեւով տարատեսակները չեն մ

ների վերայ վեր ի վերոյ նայողների եւ միայն արտաքին {կեղեւը} քննողների համար. իսկ Անգլիոյ եւ Ֆրանսիոյ մէջ զար

նդի մէջ մուրճերով Եւ քննեցին մոլորակի {Կեղեւը} իւր տարերքով: Շատերն իջան, Ովկիանի

եւ որի երեսի վերայ սերի պէս կանգնել էր կապտագոյն {կեղեւը}, գրաւեցին իմ ուշադրութիւնը․ կանաչ ու կապտագոյն -

լեզուի առտաքին ձեւերը, նորա բաղդասութեան կճեպը ( {կեղեւը} ) նոր ժողովուրդը չի մարսիլ. այս պատճառով էլ մենք

մն թղթի վերայ գրել, այլ թո՛ղ գրէ ծառի տերեւի կամ {կեղեւի} վերայ, յետոյ՝ անասնոց մորթի վերայ, յետոյ՝ չգի

հոգին, ոչ միայն իրը փոխանակեցին անառակ եւ փտածին {կեղեւի} հետ, այլեւ հանգիստ չտուին բոլոր Եւրոպային: Նա մ

, թէեւ գտանւում էր մի կենդանութեան պատկեր ունեցող {կեղեւի} մէջ: Մի այդպիսի մարդու վարդապետութիւնը զոհաբերու

ւնքը, այլ ստրկանում է հին լեզուի արտաքին ձեւին՝ {կեղեւին}, որ բնաւ խորհուրդ չունի։ Բայց այս էլ ճշմարիտ է

նակների գրուածքի մէջ վխտում են)։ Հին լեզուի {կեղեւին} ստրկանալ համարում ենք, երբ մի հեղինակ, փոխանակ

ց կուրծքի մեջ զարկում է ստուգապես հայկական սիրտ. {կեղեւով} հայ չմարդերից " հրաժարելով հրաժարիմ"։ Հարգու

գայի սերմը, բայց մեր ազգի մայրերը տալիս են ազգին {կեղեւով} միայն Հայ զաւակներ: Հայ կանա՛յք, ձեր պէս չէ

ահանայապետութեան իրաւունքը վաճառւում էր քաղաքական {կեղեքիչ} կառավարութեան ձեռքով եւ այն մի տարի ժամանակով։ Այ

եղյակ լինելուց, ու, թերեւս, մասամբ ընդհանրացած {կեղծ} տրադիցիաներից, որոնց համար, այնուամենայնիվ, չի

ւ վերջինս հրեաների նկատմամբ ներկայումս գտնվում են {կեղծ} կեցության մեջ, եւ այդպիսի մոլի հակառակության դեպ

York Heralde-ը, որտեղ ջարդ ու փշուր էին արել այդ {կեղծ} առաքյալներին: 1861-62 թվականների Times-ում նույն

է մի անցաւ։ Իւրեան պատող ծանօթներից Նա {կեղծ} կերպով միշտ սիրուեց, Միշտ գովութեան, միշտ

ի ամենօրեայ դատապարտելի ներշնչումները վերջիվերջոյ {կեղծ} դրութեան մէջ դրին Դուռը ` թէ՛ Կանոնադրութեան եւ թ

, այլ եւ ժամերով ապրելու։ Թէ Սօսն ասես, շատ {կեղծ} վիճակում է։ Ցրտում, գլխաբաց, ոտքը բոբիկ ման է

նի մայրը եւ այլն, եւ այլն, այլ շատ զգալի կերպով {կեղծ} վիճակի մէջ է դնում իր գլխաւոր ներգործողներին, ին

մէն տեղ երեւում է, այդ մի դիպուածում բռնաբարելով {կեղծ} յատկութիւնը դնել նորա վրայ: " Սոս եւ Վարդիթ

ատարութեան խանգարուելու: Թէ Սօսն ասես, շատ {կեղծ} վիճակում է: Ցրտում, գլխաբաց, ոտքը բոբիկ ման է

ժամանակ հոյակապ նկարագրութիւնց մէջ չկայ եւ ոչ մի {կեղծ} գիծ: Սարերը, դաշտերը, այգիքը, տարու եղանակներ

ն ֆրանսիական Պուպլիցիստները, Մարաթը՝ իւր սպիտակ {կեղծամով}, որ խոստանում էր փրկել թագուհու կեանքը: Մի փոքր

թյանի անպետք ոտանավորները, որը գրում է " Սեյադ " {կեղծանունով}: Այս հանգամանքն էլ հենց, երեւի, քեզ մոլորեցրել

ին եւ բովանդակքն կեղծաւորէին եւ այլն։ Նովին {կեղծաորութեամբ} ընդդէմ վարդապետութեանց իւրեանց զկրօնակիցս իւրեանց

ունը, երկար ժամանակի ընթացքում քողարկել են իրենց {կեղծավորությունը} սուտ ճգնավորի դիմակի տակ: Նրանց իդեալը, նախա

ի էր եղել մի թեթեւամիտ պառաւի, որ երբեմն մի քանի {կեղծաւոր} մարդերի բերանով համեմատուել էր Հոմերոսի եւ Միլտոն

։ Միթէ՞ անխիղճ ես դու այնքան Կամ {կեղծաւոր}, երկերես, Որ ողջ աշխարհ սփոփելով, Թո

ղը աներկբայ նա կը բռնէ մեր սրտում Նորա երկու {կեղծաւոր} եւ կամ քաղցր խօսքերը Կը զօշոտեն մեր աչքը,

ների կանոնադրութեան։ Սարսափելի նիւթապաշտութիւն, {կեղծաւոր} մոլեկրօնութիւն. այս երկու կորստաբեր ախտերը, որպ

րենք չեն կարող հերքել: Նոքա պաշտպանւում են կրօնի {կեղծաւոր} նախանձաւորութեամբ, բայց նուաստացնում են Սուրբ գի

ն զօրութիւնը մեծ լինելով, այլեւ արտաքին կերպով ( {կեղծաւորաբար} ) պապական ձեւացած լինելով, կարող էին մի խորհրդաւ

պի երեսն էին տեսանում, լիզում էին նորա ոտքերը եւ {կեղծաւորաբար} ցոյց էին տալիս, թէ ինքեանք ոչինչ այլ բան չեն, ե

եան շուները. Քեզ շատ անգամ քարկոծեցին {Կեղծաւորաց} խումբերը: Բայց դու մենա՜կ, մարդ քաջ

աւանդ ներս է մտանում Մխիթարեան միաբանութեան մէջ, {կեղծաւորեալ} պապականութեան փոխանակ, ձգտողութիւնը անօթ ընտրութ

այց յերկիւղէ Քօլլեճեանց զգուշանային եւ բովանդակքն {կեղծաւորէին} եւ այլն։ Նովին կեղծաորութեամբ ընդդէմ վարդապ

անմահ փառքի սահմանքը: Տխո՛ւր տեսարաններ. այստեղ {կեղծաւորը}, թափելով իւր մարդահաճութեան թմրեցուցիչ թոյնը, մ

- Ո՛հ, դստրիկս, հանգիստ կացիր, {Կեղծաւորի} դա աստղ էր, Որ իւր օրում ուղիղ մի խօսք

րիւր տարի յետոյ գալոց օրերը... Հրաւիրում ենք {կեղծաւորները} շարել իւրեանց գործարանքը եւ արդարացնել Բէգզադէի գ

ւն հաւատարիմ դեւերի ` խաւարի իշխանները, դժոխային {կեղծաւորները}, դժոխային պալատականները եւ դժոխային լրտեսները:

համար: Սորանից յետոյ խումբ-խումբ գնում էին {կեղծաւորները}, խաբեբաները, տիրադաւները, սեղանապղծողքը, գողե

ն աղբիւրը՝ համարեա՛ թէ հայկական՝ պապականութեամբ {կեղծաւորուած}, իսկ երկրորդը՝ բոլորովին պապական, որ իւր կարգո

անում է նորան: Պապը բարկացած, բայց սուտ բարեկամ {կեղծաւորուելով}, ճաշի հրաւիրում է իւր մօտ Սուրբը եւ դեղում է նոր

երի մէջ՝ նոքա սկսեցին իւրեանց գործը նորանով, որ {կեղծաւորուելով} այնտեղի հոգեւոր իշխանների առաջեւ, աշխատում էին շ

է յարգութեան ամեն մարդ, որ առանց վարագուրելու եւ {կեղծաւորուելու} պարզապէս եւ որոշակի հրապարակ է հանում իր իմացական

շ անգամ տեղիք չտանք ստորաքարշ հոգիների, երբ դոքա {կեղծաւորութեամբ} չափից դուրս խոնարհում են մեր առաջեւ: Պապի հետ եւ

ատապարտում: Վատթա՞ր կիրք: Երրորդ. իւր չափազանց {կեղծաւորութեամբ} նա պաշտպան էր հանդիսացել այն գործավարին, որի մա

ւթիւնը Արեւելքից։ Յիսուսեանք, չ'կարողանալով {կեղծաւորութեամբ} եւ ընծաներով խարբալել այս հռչակաւոր մարդը, գործ

լի հիմնադրի սուրբ յիշատակին: Երրորդ, եթէ վատթար {կեղծաւորութեան} դիմակի տակ ման եկող հոգի չէր, ապա քահանայապետի կ

րբեւիցէ, մի անարդար վկայութիւն ձեր մասին: Առանց {կեղծաւորութեան} ասում եմ, դուք շատ գեղեցիկ երգում էք, եւ ոչ միա

իւնը՝ անմասն ամենայն ստութենից, խարդախութենից, {կեղծաւորութենից} եւ այլ այսպիսի արատներից, է այն ճշմարտութիւնը,

աւ Չինացոց լեզուն, հագնում էր Բօնզի հագուստներ, {կեղծաւորութենով} հաճոյանում էր Մանդարիններին, իւր անձը սիրող էր ց

Քրիստոնեայ աշխարհներում՝ նոցա խորամանկութենով, {կեղծաւորութենով}, նենգութենով, նանրահաւատութենով, երեսպաշտութեն

ել այն, ինչ որ զգում ենք, համարում ենք ոչ միայն {կեղծաւորութիւն}, այլեւ վատութիւն: Մի քանի տարի կայ, որ լս

ենեսին, զի մի ոք հայասէր դիցէ, եւ այս էր արդեօք {կեղծաւորութիւն}. եւ 'ի տեսանել զոմանս յաշակերտաց իւրոց, զի զբնա

մն յահեակ, միայն դիտելով զօգուտ անձանց իւրեանց, {կեղծաւորութիւն} յար եւ նման վարդապետաց Հայոց, յորոց եւ փոխանցեցա

ջերմեռանդութիւնը դէպի Հռովմէական գահը էր միմիայն {կեղծաւորութիւն} եւ խաբեբայութիւն, որի տակ թագուցանում էին իւրեան

ական հաւատը, առանց գործ դնելու խորամանկութիւն եւ {կեղծաւորութիւն}, որոնք Յիսուսեանների սովորական գործիքներն էին,

եք եւս կը զոհէինք ազգի օգուտը մեր շահին, մեք եւս {կեղծաւորութիւնը} կը շինէինք մի յաղթակիր գործիք: Բայց թող հեռի մնա

ձեռքից. այն վերսայլները, այն շռայլութիւնը, այն {կեղծաւորութիւնը}, մարդկային անհատական, որպէս նաեւ ընդհանուրի արժ

, քահանաների՝ ժողովուրդ կողոպտելը, փարիսեցիների {կեղծաւորութիւնը} եւ դպիրների կոյր եւ կամակոր տգիտութիւնը։ Դոցա փո

ընդունակութիւնք եւ մոլութիւնք, որոնց կարգումն են {կեղծաւորութիւնը}, սուտը, դաւաճանութիւնը եւ այլ սոցա նման արատներ

յետոյ էին նախ եւ յառաջ դոյն միաբանութեան երկդիմի {կեղծաւորութիւնը} Հայոց ազգի եւ պապականութեան առաջեւ, երկրորդ՝ մի

- Խնդրում եմ չբարկանալ իմ վերայ, եթէ ես չկամեցայ {կեղծաւորուիլ} ձեր առաջեւ, մեր կրօնը սաստիկ արգելում է այդ մեղք

Գովելի է սորա միակ յատկութիւնը, որ չգիտէր երբեք {կեղծաւորուիլ}: Սոյն այս պատճառով կարդինալը խէթ աչքով էր նայում

արողացաւ ազատուիլ սպառնացած վտանգներից։ Նա սկսեց {կեղծաւորուիլ} այնտեղի Պետրոս Կարաֆֆա եպիսկոպոսի առաջեւը (որ յե

մ են, կռւում են, սպառնում են, դիւահարւում են, {կեղծաւորւում} են, բամբասում են. խռովութիւն, ապստամբութիւն,

սի եւ Իզաբելլայի պալատական դարձաւ. ամենայն տեսակ {կեղծաւորւում} էր Կսաւիէի առաջեւ, վերջապէս կարողացաւ ճանաչել նո

կարող էին թաքնուել որչափ անկեղծ, նոյնչափ եւ նորա {կեղծից} ոչ ազատ պաշտողքը: Իր սկզբամբ միապետական, փակուա

ի վերա սրտերը, Ուր որ չըկար հոգւոյ արատ կամ {կեղծիք}: Այդ մի աղբիւր էր արտասուաց յորդառատ

եղել նոյնիսկ Հաննայի բուն ձեռագրում: Բացայայտ մի {կեղծիք} էր այս, որ չի կարելի արդարացնել ոչնչով: Կ

ովրդին առակ նշաւակի է դարձած, պէտք է աշխատէր այն {կեղտ} անունը իւր վերայից քերել, եւ ոչ թէ մէկմէկու վերա

յ 'ի ծերութեան իմում, եւ 'ի ստապատիր ամբաստանչաց {կեղտ} անուն ընկալեալ հանդերձ իմ աւասիկ մաշիլ 'ի գերեզմա

եւ այդ ճեղքուածքը, լցուած լինելով ածուխի եւ այլ {կեղտերի} փոշիներով, կազմում էին զանազան ուղղութենով սեւ գ

ղ էր նորա կուսական սիրտը աշխարհի չնչին եւ անմարդի {կեղտերից}, նա երջանկութիւնը համարում էր գտանել սրտի մէջ,

օք ապականուած չէի՞ն նոյնպիսի կամ եւս աւելի վատթար {կեղտերով}: Յիշատակարանիս աչքերը բա՛ց են եւ ականջները սո՛ւր

նց այնքան, մինչեւ որ ազգը, տեսանելով իւր վերայի {կեղտը}, զզուի, գարշի եւ խնամ տանէ՝ լուանալու եւ մաքրե

ղ արիւնը, որ քամեց Գողգոթայի վերայ՝ մարդկութեան {կեղտը} լուանալու համար: Դու ասում ես, թէ չունէիր դուստ

դիքս, որդիքս. ի՛նչ առնեմ, ո՞ւմ ասեմ, իմ երեսի {կեղտը} պիտի որ ես ինքս ծածկեմ օտարների աչքից... Մ

արդերի հետ խօսելը: Ո՜հ, ե՞րբ պէտք է վերանայ այս {կեղտը}, որ մի թեթեւ կերպով ցոյց է տալիս, թէ հայերի կան

թուղթ խաղալու, կամ միւսները որպէս թէ չունէին այդ {կեղտը} եւ սուրբ ձեւանալով նստում են մի անկիւնում եւ, գլ

ոսկր, մատննրը եւ եղունգները երկայն, որոնց տակի {կեղտը} մի զզուելի կապոյտ գոյն էր տալիս երկայն ու կորացած

բաղդացած են քո բարբարոսութենով, եւ դու, այդպիսի {կեղտոտ} ճանապարհով ձեռք բերելով քո հարստութիւնը, համարձա

ցած յարաբերութեան մասին չար լեզուներ խօսած են շատ {կեղտոտ} բաներ... ): Ինչեւիցէ: Ահա այդ գործակատարին նշա

, այլեւ ընկերական կեանքի թշնամութիւնքը, մանր եւ {կեղտոտ} դիպուածներում միշտ ոտնահար են եղել եւ պիտի միշտ լ

Յառաջ եկաւ մի անպիտան, պատառոտուած, վիրաւոր, {կեղտոտ}, անճոռնի, մազերը եւ բրդերը խառնափնդոր, մի աչքը

.. Այս խօսքերը խօսելով, Մանթուխեանցը հանեց {կեղտոտ} եւ հնոտի սերտուկի ծոցից մի սեւագոյն դեղին մետալի

անձրեւի շարունակ գալուց, այդ փողոցի փայտաշեն եւ {կեղտոտ} տների տեսքը, առաւել եւս տխուր դէմք էին ցոյց տալի

նա այնպէս մարդ չէր, եւ աշխարհը կը վկայէր, որ նա {կեղտոտ} բաներ չէր սիրում: - Կան մարդիկ, - խօսեց Շահու

դպէս յիմար բան չէ, նա Աստուած է, ուրեմն այդպիսի {կեղտոտ} եւ մրոտ բաների մէջ սէր չէ կարող լինել: - Դու

ր կարող ամենեւին կարծել, թեւ Շահումեանցը այսպիսի {կեղտոտ} կատակ յանձն կ՚առնու կատարել: Յանկարծ, լսում է ծ

rend sa gorge), հերետիկոս, կամ առաւել վատթար, {կեղտոտ} եւ զզուելի հեգնող, յիմարների նահապետ (archi-sot

ը, տեսաւ եւ գոչեց. " Մեք սուզանում ենք"։ {Կեմբրիջի} համալսարանի երկրագիտութեան վարդապետների գրուածքը

յ պտուղներ, Մի ագահ մարդի զոհեր. Ով ըստեղից անց {կենա} Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր"։ որ շատ ընտիր

, բայց այդ աշխատութիւնը Ազգին մի բանի տեղ անց կը {կենա՞յ}. գո՛նէ մինչեւ այժմ չէ երեւում դորա մի դրական ապա

անազան ճառք ի սուրբ Կոյսն Մարիամ, յառաքեալսն, ի {կենագործ} խաչն Քրիստոսի: Այսմ դարու պատկանին նոյնպէս Ստեփա

գիչ եկեղեցական շարականաց։ Հայկականս դպրութիւն {կենագործեալ} յունական հոգւով, երբեմն երբեմն յընթացս ամբողջ ու

նէ Ազգին եւ ի խնդիր ելեալ հայկական նշանագրաց առ ի {կենագործել} զդպրութիւնն՝ գայ առ սուրբն Սահակ զելս խորհել իրա

ոչ քաղաքը եւ ոչ մեք մեր ասածներից չկարողանանք հետ {կենալ} եւ որպեսզի ամենայն պայմանք կատարվին արդարությամբ

ժւում, Ո՞վ է նրա հեղինակ, Յիմարութիւն չէ՞ ստոյգ {Կենալ} նրան հակառակ: Որք պաշտամունք բնութեան Բռնադատել

ւզի ուղիղ մի քառորդ։ - Ո՜ւֆ, ժամանակ է վեր {կենալ} ՝ ուղորդ։ Վեր կացաւ-հագաւ շորերը սիրո

ռաջուայ ուխտիցը, այսինքն՝ Երուսալեմ գնալուց յետ {կենալ} ։ Այս դիպուածը շուտով պատահեցաւ։ Փորթուգալիայի ե

ւններ իւր Կարգին։ Նա ինքը սկսեց փոքր առ փոքր յետ {կենալ} իւր առաուջայ ուխտերից։ Պորտուգալիայի թագաւորը կա

ուել էր, բայց տակաւին երկու տունն էլ հնար ունէին {կենալու}, բայց, հաւասարութեան ոգին ունքը շինեմ ասելով աչ

ցքը, որ պատճառ տուեց ժողովրդին կարդինալի դէմ վեր {կենալու} Դու իմացա՛ր, թէ ի՞նչ դարանագործութեամբ ճանա

նազան ժամանակ, տեսակ-տեսակ մարդերի հետ նստել վեր {կենալուցն} էր, մանաւանդ Նախիջեւան գալուց յետոյ, Խաչատուր ա

ւ կո՛յս, Եւ պահեա՜լ անխախտ, Լե՛ր ինձ {կենախուզ} Կամ զկնքեալ դրախտ Թողացո՛ բանալ,

մի բանագէտ եւ հետախոյզ մարդ, թէեւ սակաւ միջոց, {կենակից} լինէր մի այդպիսի մանուկի հետ: Այսպիսի փորձակ

խստութիւնը պիտոյ է գործ դնել իւր անձի վերայ, եթէ {կենակից} էր երեխաների: Մի անզգուշութիւն, մի անտեղի խօսք

Նախիջեւանի ժողովուրդը, երկար ժամանակ Ղրիմում {կենակից} լինելով Թաթարների հետ, վեր է առել նոցա շատ սովոր

այդ սովորութիւնը մտել է ազգի մէջ օտարից, որի հետ {կենակից} էր մեր ազգը, կամ որի կապանքի տակ գտանւում էր ճնշ

ցող եւ մինչեւ իւր անասնական կեանքի վերջը բոզի հետ {կենակից} - եկեղեցական, դպրոցների գումարը անհետացնող- եկեղ

եկեղեցուն, իւր Լատինական հոգեւորների հետ ունեցած {կենակցութեան}, այլեւ այն նախապատիւ սիրու պատճառով, որ ունէր դ

յնքան երկար մնար, որքան կարելի էր: Ժողովրդի {կենակցութիւնը} Թաթարի հետ, որպէս եւ նորա ձեւերը ընդունելը, մեծ

ստական կերպով դարձել է մի ջլային խառնուածքի տէր, {կենակցութիւնը} իւր փեսայի հետ այս դարումս միակ հնար է կին մարդեր

ը: " Հը՜, Հայաստանը՜ ", - թո՛ղ տեղը {կենայ}, - Ասում է զգոյշ մեր ազգասէրը. " Բահ

նունը, ե՛ւ անձը: Լաւ, ապա եթէ այդ նզովեալը վեր {կենայ}, եւ ինձ եւս, ինչպէս Բէգզադէին մատին փաթեթ շին

մխիթարէ, եղբարցը մնաս բարով ասէ, ինքն էլ ուրախ {կենայ} (!), յետոյ աչքերը վերեւ բարձրացնում, աղօթք ան

ներ, Մի ագահ մարդու զոհեր, Ով ըստեղից անց {կենայ}, Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր ", որ շատ ընտիր է

մխիթարէ, եղբարցը մնաս բարով ասէ, ինքն էլ ուրախ {կենայ} (!), յետոյ, աչքերը վերեւ բարձրացնում աղօթք ան

ք, անխարդախ սիրտով սիրելով ազգը, երբէք յետ չենք {կենայ}, որչափ ամենակալ տէրը կը շնորհէ մեզ կարողութիւն ն

ղ հաւաքելու համար են աշխատում իրանց բան ու գործին {կենային}, հիմի ամէն մինը մի խան կըլներ. աստուած տուել ա

ն, կեցցէ՛: - Կեցցէ՛, կեցցէ՛: - Թո՛ղ {կենան}, թո՛ղ ապրին օդի մէջ, - ասաց մինը, որի աչքերը ա

ջ յայտնի էր, որ Հռոմի ժողովուրդը նորա դէմ վեր կը {կենաս}, եթէ նա առանց որեւիցէ օրինաւոր պատճառի արձակ է վ

ճշմարիտ, եթէ պատահէի նորան, կը խրատէի, որ հետ {կենար} այսպիսի անօգուտ եւ յիմարական բաներից, եւ եթէ կամ

Միքայէլ դպիր ի քաղաքիս բաց յինէ չգտանի, այլ զի {կենարար} վարդապետին Յիսուսի բան ելցէ ի կատար թէ զոր խօսեցի

, երկրորդ՝ զի յիշեսցի եւ պատուեսցի նովին յիշատակ {կենարար} յարութեան Տեառն: Պահել զկիւրակէ ընդունիմք եւ պաշ

անուրի մէջ։ Թէպէտ եւ մասնաւոր մարդերում Քրիստոսի {կենարար} Աւետարանը, ուսուցանելով անհակառակելի ճշմարտութիւ

կել էր մի անգամ: - Երկնաւոր, անմահ սուրբ եւ {կենարար} Հօր սուրբ փառքի, զուարթ լոյս - Յիսուս Քրիստոս,

եդականք, որոնց ականջին հասած չէր դեռեւս Քրիստոսի {կենարար} եւ փրկաւէտ քարոզութեան ձայնը՝ Աւետարանի միջնորդո

ոզելով Քրիստոսի Աւետարանը, չէին մտածում Քրիստոսի {կենարար} վարդապետութեններովը շինել Չինացոց սիրտը եւ աշխատի

, թէ ե՞րբ արեւը պիտի թեքուի, որ իմ ալեւոր Մասիսի {կենարար} շունչը ինձ հասնի ու մի քիչ զովացնէ: Անշուշտ, մի

եւում է Արշամում, թէեւ այս չափիցն էլ տեսնում ենք {կենարար} սկեպտիցիզմի արած ազդեցութիւնը: Մենք աջողութի՛ւն

ւ արձակեալ ի հոգեւորական կոչմանէ գտից զայլ եղանակ {կենաց} ըստ հասարակեալ օրինաց: Խոնարհ ծառա Միքայէլ

եանդ զի ես երբէք յ[ը]նթացս իմոց քսան ամեայ հասակի {կենաց} չեմ ունեցեալ ընդ Բարսեղ քահանային զգրութիւն եւ ո՛

ք զի եւ դուք ի նոյնպիսին մշտնջենաւորեսջիք զաւուրս {կենաց} ձերոց ի քաջողջութեան: Եւ այլովք յանձնարարեալ զիս

ամեայ իմում հասակի՝ բուռն հարեալ զայլոց եղանակէ {կենաց} ՝ վասնորոյ գտանիմ եւ ի մեծի աղքատութեան, հայթայթ

երայ երկուց ճանապարհաց, վասն եղանակի իմոց ապագայ {կենաց} եւ թէ յի՞նչ ունի եզերիլ վճիռ Սինօդին եւ գտանիմ ի

ծս ի Լոնդոն, մեկնեցայց աստի այլուր, ուր պիտոյք {կենաց} դիւրագին իցեն, առաւել քան յԱնգլիայ, եւ անդ մնաց

նեան, թէ երկոքին անգլիացիք, ընդ փոյթ զրաւեալ ՚ի {կենաց}, թողեալ են զողջոյն զկտակակատարութիւնն, որպէս եւ

om earth our low desire... " Byron, The Giaour {Կենաց} կանաչ ծառի տակ Հրեշտակներով շուրջպատուած, Տխուր

արտ, Զի այդ ամենն հազիւ թէ Տեւում է մի ակնթարթ: {Կենաց} ծառը մեղմօրօր Հով էր անում հեշտօրէն Խաղաղ քնած նա

Byron, The Giaour Եւ ընդ ծառովն {կենաց} Ի սերովբէից ամրափակ Նստէր Ադամ, եւ դ

՝ Յառաջագրեալքս կատարին: Տակաւ զնովաւ {կենաց} ծառ՝ Արկեալ ի զով զիւր ստուեր, Շնչոյ

ց: Յայնժամ հասից ես անվտանգ յափն անքոյթ իմ {կենաց}, Խաղաղութէամբ առագաստեալ ընդ անհուն ծով փոր

ւանաց Ապերախտին անգութ ձեռամբ խզեցաւ թել քո {կենաց}. Անջնջելի սերտ յիշատակք կացցեն քարոզ քո կե

աց. Անջնջելի սերտ յիշատակք կացցեն քարոզ քո {կենաց}, Յաւերժ առնել չարագործին ըզյիշատակ եղեռանց

ում են մեզ Պաւղոսի Ագգրիպասին տուած պատասխանը. " {կենաց} իմոց որ 'ի մանկութենէ 'ի սկզբանէ լեալ յազգի անդ ի

անփոյթ արարին ի ձեւ պատշաճաւոր ջամբել ազգին զհացն {կենաց}, եւ զոր ինչ գործ ինքեանց կար գործելոյ յօգուտ սեփ

յունական բաղդասութեան: Ղազար Փարպեցի, որոյ {կենաց} եւ վարուց եթէ ոք վերահասու լինել կամիցի՝ կարէ տե

եւ գիտուն յոյն եւ լատին դպրութեան ի 23-երորդ ամ ի {կենաց} իւրոց արժանացեալ վերատեսչական պատւոյ յամ ի 1179 ի

յդոքիկ ունին զիւրեանց յատկութիւնս, զառանձին կերպ {կենաց}, զայլ տարազ զգեստու, զեղանակ մտածութեան եւ որ ո

են փթթել... ։ Բոլորիցդ շնորհակալ եմ, որ իմ {կենացը} խմել եք. ես երբեք չեմ կասկածել իմ լավ ընկերների

նախկին արժէքը. իջեցնում է եւ նա: Կէս-մեռ, կէս- {կենդան}, անցնում են մի քանի օր: Բայց վճարի ժամանակը աւե

Անիրաւ, անգութ, անխիղճ դիւածին, Քանի {կենդան} եմ, ինձնից չես փրկուիլ, Իսկ այն աշխա

ի բան չանի, թե չէ վա՜յ նրան: ՝ Շատ ուրախ եմ {կենդանաբանական} այգու բացման համար, մանավանդ որ նրա հիմքում դրվա

աջողությունը: Ինձ թվում է, որ նա գիշեր ու ցերեկ {կենդանաբանական} այգում կանցկացներ: Նույնպես շատ ուրախ եմ, որ

: Ես շատ կկամենայի ծառայել Մոսկվայի նորահաստատ {կենդանաբանական} այգու բարգավաճման գործին, մատակարարելով այլ եւ ա

ն են: Այո՛, ես գնացի Բեռլինի մուզէոնը, Լոնդոնի {կենդանաբանական} պարտէզը, բրիտանական հռչակաւոր մուզէոնը, Լոնդոնի

հաւաքոյթ ֆիզիկական գործիքների եւ հանքաբանական եւ {կենդանաբանական} օրինակների: Այնտեղ են դարձեալ հիւրընդունարանը եւ

, չարաչար գործ էր դրել իւր ընկերը։ Իհարկէ եթէ մի {կենդանաբանի} ցոյց տաս մի սիրամարգ ու արագիլ, թէեւ սա թաքցնէ ի

ոնն էլ կպարզվի եւ ի վիճակի կլինենք միասին զբաղվել {կենդանաբանությամբ} եւ բուսաբանությամբ, որոնց կարիքը մեր հայրենի գրա

ւյտը կատարում էին վերացական աշխարհում։ Գործնական {կենդանաբանության} եւ գործնական բուսաբանության գաղափարը, այսինքն՝

ցնում է հասարակությանը եւ ընդհակառակը: Գործնական {կենդանաբանությունը} եւ գործնական բուսաբանությունն առաջիկայում մեծ ապա

կանութիւնը։ Արհեստներից բերած էին Պարագուայի մէջ {կենդանագրութիւն}, ճարտարապետութիւն եւ երաժշտութիւն, այն չափով եւ

ռաջ տանելով՝ ասում ենք, թէ մարդը որոշւում է այլ {կենդանածին} անասուններից իւր բանականութեամբ։ Քննութեան տակ ձ

ափություններով: կարծես թե այս հասակը համեմատելով {կենդանական} թագավորության հասակի ընթացքին, տղայություն կամ մ

ծ պահել միայն ձեւը եւ դրությունը, զրկվելով մյուս {կենդանական} ներգործությունից, ինչպես է այժմ մեր հին լեզուն:

ց միանգամայն օտար: Մի այդպիսի զաւակի բուսական եւ {կենդանական} կեանքերը կերպարանագործւում են, իսկ գլխաւորը բանա

ց մի որոշեալ համակարգութեան տակ, այսպէս ասուած, {կենդանական} -բնական ազդեցութեամբ գրուած կամ մայրենի լեզուի գիտ

թիւնքը, որ ցիր ու ցան երեւում են առանձին առանձին {կենդանական} եւ բուսական թագաւորութենների մէջ։ Նկատում ենք հո

ութեամբ քան բանականութեամբ, որ սեպհական է ամբողջ {կենդանական} թագաւորութեան, հոգ տանել, ժողովել եւ գգուել զնո

է այն չորացածը եւ քարացածը, որ չունի իւր մէջ այն {կենդանական} մասները։ Ով որ ականջ ունի լսելու, թող լսէ. պատ

ատուցանելուց, որով իմ տարեվոր աշխատությունը պիտի {կենդանանա} ազգի համար, հավաստի եմ նույնպես, որ բավական կմն

որանով ի՞նչ կշահուիմ. այն փափկասուն տիկինները կը {կենդանանա՞ն}, որ գան իմ պէտքերին ծառայեն։ Իսկ թէ առասպելի մէ

կին կարէր արդեօք ուսանելով զհին դպրութիւն Հայոց՝ {կենդանանալ} եւ սնանիլ հոգւով եւ ընդ նմին թագաւորել ի վերայ գի

իմ լռութեան պատճառը: Յոյս ունիմ, որ այսուհետեւ {կենդանանայ} մեր նամակակցութիւնը, մանաւանդ, Յունուարից յետոյ

նի շրջապատող բնութեան ձեռքում, իսկ եթէ մի արարած {կենդանանայ} իւր մէջ, ասել է թէ, մատնում է իւր անձը մի յաւիտ

ը, որ այսօր գրեթէ ամայի եւ խոպան է, այն օրից կը {կենդանանայ} եւ Հայոց վաճառականութիւնը: Եւ այն օրի վաճառ

նդէս, գիտութեանցն ասեմ, որով լուսափայլին միտք, {կենդանանայ} եւ սնանի հոգին, եւ կամ առ անհնարին հնասիրութեանց

արճալի կը լինի նորա շրջանում ման գալը, որչա՞փ կը {կենդանանայ} օդը, եթէ մի քանի կարգ ծառ տնկուի այդ շուրթի վրայ

քո ապրող ծառը, որովհետեւ ոչ չոր ծառի ճիւղը պիտի {կենդանանայ} եւ զարթի՝ ապրող ծառի վրայ պատուաստվելով, եւ ոչ

եւ յիշատակիս մէջ կենդանացած մարդերի մարմինքը եւս {կենդանանային}, ապա ուրեմն պիտի տեսանէի անշուշտ, թէ ինչպէս անբ

արից առնելոյ եւ զոտն փոխ մի, ի մեռեալ վիճակէ՝ ի {կենդանատուն}: Աղաչեմ ընդունել զլիաբերան իմս գոհաբանութիւն, ն

փշոտ ճանապարհից՝ դիմելու համար դէպի ճշմարտութեան {կենդանարար} աղբիւրը՝ Յիսուսի Քրիստոսի գոգը: Աշխարհի երե

նանելով այսպիսի կրօնի մէջ, նստած լինելով այսպիսի {կենդանարար} աղբիւրի մօտ, ուստի բղխում էր պարզ եւ վճիտ սէր,

ով յետ գնար ժամանակը, եթէ մտքիս եւ յիշատակիս մէջ {կենդանացած} մարդերի մարմինքը եւս կենդանանային, ապա ուրեմն պի

ան արդիւնքն է, որ հինգերորդ դարու հայախօսութիւնը {կենդանացաւ} տասն եւ ութ-տասն եւ ինն դարերի մէջ ապրող մի քանի

աւելի լաւ ասել, ճեղքելով իւրեանց մեռելապատանքը, {կենդանացել}, աճել ու յառաջացել էին։ Իսկ այն ժամանակ մինչ մտ

ի հիման վերայ առաջին փոյթը պիտի լինի նախ եւ յառաջ {կենդանացնել} մայրենի լեզուն ազգի զաւակների սրտի, հոգու եւ բեր

Մխիթար եւ նոյնքան միաբանութիւնք չէին կարողանալու {կենդանացնել} մի մեռեալ լեզու, որ չէ ժամանակի եւ ազգի կենդանու

մ ենք, թէ շատ հեշտ է գերեզմանից մեռեալները հանել {կենդանացնել}, քան այդ ժանգոտած լեզուով նոր ժողովուրդը լուսաւո

ռլեզներով չէ կարողանում Արայի նոր անշնչացած դիակը {կենդանացնել}, ես երկու հազար կամ երեք հազար տարուայ մեռած գնա

ուամենայնիւ մեծ եւ մեծ խորհուրդ ունի նորոգելու եւ {կենդանացնելու} թէ՛ ճաշակը, թէ՛ քաղաքային կամ ընկերական յարակցու

առանց որին չէր կարող անգամ եւ մտածել իւր գաղափարը {կենդանացնելու} համար։ Վերջապէս մօտեցաւ Կառավարչին եւ պատշաճաւոր

նակ, փոխանակ ժողովրդի հանրական ձեւին հետեւելով, {կենդանացնելու}, գրելու, կանգնելու, նստելու եւ այլն ասելու տեղ

կամ երեք հազար տարուայ մեռած գնացած կանայքը՞ պիտի {կենդանացնեմ} եւ այն այս իրական աշխարհում, այս անողոքելի դարու

ղ պարոնները, գուցէ իւրեանց խաղարկութեամբ մի փոքր {կենդանացնէին} այդ եղերերգութիւնը, բայց ինչ օգուտ, նոքա ունին ի

ես նորան, ազնիւ բարեկամ, քո հարցմունքը դարձեալ {կենդանացնում} են իմ մէջ այն տխուր յիշատակների պատկերը, որ հազի

պատրաստ է կործանուիլ, բայց Պարագուայի ժողովուրդը {կենդանացնում} է նորան իւր անմատչելի սահմաններում՝ լինելով օր ը

արձուր աչքդ դէպի այն օրերը, երբ դու մանուկ էիր, {կենդանացուր} քո յիշողութեան առջեւ այն շրջապատը, որի մէջ ապրեց

ի ներկայ փիլիսոփայութենէ դարուս, եւ որ ո՛չ զօրէ {կենդանացուցանել} զմեռեալն, այն ինչ առ կենդանութեամբն չկարաց պահպա

՝ Միութիւն, Ազգութիւն, Թագաւորութիւն։ Ահա այս {կենդանացուցիչ} իշխանութեան ընդդէմ դուրս եկան Յիսուսեան Հասարակապ

, Վարդեր թփի վրայ ճոխ, Եւ շուշանը գարնայնի. Ո՛չ {կենդանեաց} խայտուն խումբք Ո՛չ սոխակի երգն անուշ, Որով ամենք

Յերկինս ի վեր խառն ընդ բոց: Որ զԱդամաւն {կենդանեաց} Ընդ սոսկ տեսիլ կայծականն Շրտուցեալ երա

լ յիւրում դարաւոր գերեզմանի, զի դորա չի՛ք տեղի ի {կենդանեացն} աշխարհի, եւ յայժմուս ժամանակի՝ որ ամենեւին ա՛յլ

կանգնելու, նստելու եւ այլն ասելու տեղ, գրում է {կենդանեցնելոյ}, գրելոյ, կանգնելոյ, եւ այլն։ Ինչ է այս ոյասիր

իմ աչաց պերճ ընտանեօք վերամբարձ. Մինչ լաստակերտն {կենդանեօք} զոտն կռուէր ՚ի Մասիս, Ես յերկնաբերձ յայն ՚ի

անել զայն առաջի Ձերոյին գերազանցութեանց այլապէս. {կենդանի} է յոյս իմ, թէ եկեսցէ ժամանակ, յորում Ձերով Հայր

Այժմ ժամանակ է, որ եւ դուք եւ մենք, մինչդեռ {կենդանի} ենք, աշխատենք որքան կարող ենք, մեր ժամանակից մի

թենէ կտակակատարացն եւ ասէ, թէ յորչափ մնասցէ ինքն {կենդանի}, ունի կառավարել զայնս որպէս հաւատարիմ գործակալ Ն

ողներին: Ներքին զգացմունքս ասում է, որ ես նրանց {կենդանի} կտեսնեմ: Բոլոր հարազատներիս, ազգականներիս եւ ծա

ն տակ: Ուրեմն համբերություն: Փարոսը երեւում է, {կենդանի} թե մեռած - որեւէ կերպ ափ կհասնենք: Ինձ ուղար

ерга"։ Այսպիսի կյանքը համարձակ կարելի է անվանել {կենդանի} մահ, ո՛չ ավելի: Սիրելի եղբայր, հարցրու Անա

նկախ ժողովուրդ: Նա երբեք չի դրսեւորել ամբողջական {կենդանի} օրգանիզմի հատկանիշներ: Նրանց համար, ովքեր գեթ մ

ր շուտով կրկին կգրկեմ ձեզ եւ կլսեմ իմ սրտակիցների {կենդանի} ձայնը: Կարդալով " История цивилизации "-ն ինձ ու

հաշտեցնել, միանգամայն հրաժարվելով ժողովրդի այժմ {կենդանի} լեզվում անգործածելի բոլոր ձեւերից, բացառությամբ

ի էլ մտնի, որովհետեւ այդ սահունագրության տարրերը {կենդանի} լեզվից չեն վերցված, այլ հնի, մեռածի դարավոր ավե

եղ թեկուզ երբեմն, լսվում էլ են նախադասություններ {կենդանի} լեզվից, բայց դրանք ընդհանրապես կորչում են խիստ ս

չէ, այլ ստրուկ: Տեսակետը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ {կենդանի} մարդու հատկանիշը, հետեւապես, ժամանակի եւ քաղաքա

ու շքեղությունից, երբ նրան պակասում է իրական եւ {կենդանի} կինը՝ թող որ ոչ այնպես նրբագեղ, բայց այնուամենա

՝ թող որ ոչ այնպես նրբագեղ, բայց այնուամենայնիվ {կենդանի} եւ, հետեւապես, իր սոցիալական եւ ֆիզիոլոգիական պ

ան, թե որ բարբառում ավելի շատ են լեզվի մշակված, {կենդանի} ձեւերը: Հին ձեւերի համար, որոնք (եթե, ինչպես

դն ի վիճակի չի լինի ընդհանուր լեզվով խոսելու, եւ {կենդանի} խոսքը յուրաքանչյուր գավառի ժողովրդի բերանում իր ք

այն էլ ձանձրանում եմ եւ օրերն եմ հաշվում, թե երբ {կենդանի} մարդ կտեսնեմ եւ գոնե մի վայրկյան կլսեմ իմ սրտակից

կտեսնեմ եւ գոնե մի վայրկյան կլսեմ իմ սրտակիցների {կենդանի} ձայնը. իսկ նա դեռ մի օր էլ հետաձգում է՝ լոկ ի ս

շատ ձգվեցավ, եւ Ձեզ էլ երկար տաղտկություն, բայց {կենդանի} է Տերը եւ կենդանի է անձն Ձեր, թե թողից զՁեզ, մի

եզ էլ երկար տաղտկություն, բայց կենդանի է Տերը եւ {կենդանի} է անձն Ձեր, թե թողից զՁեզ, մինչեւ այս վերջին խո

.. Ամսիս 7-ին մտա Կամիշին առավել մեռած քան թե {կենդանի}. ճանապարհին քաշածներս անտանելի էին իմ վիճակում,

տի քաղեմ. պատճառ, ապրիլի 15-ին, թե միայն մնացի {կենդանի}, կերթամ քաղաքից դուրս մի հովտի մեջ, ուր շատ ծառ

որա մտքին. ամենեւին այդպէս: Առնունք այժմ մի {կենդանի}, որ ծնել էր, դիցուք թէ, Հարաւային Ամերիկայում

ամենայն բոյս պիտոյ է աճէ իւր հողի վերայ, ամենայն {կենդանի} պիտոյ է ապրի իւր աշխարհում: Այդ օտար դպրոցներ ու

շինողները, որովհետեւ մեծ վնաս ունէին անձրեւից, {կենդանի} կենդանի թաղել են մի հորթ, որ կտրուի անձրեւը, որ

րը, որովհետեւ մեծ վնաս ունէին անձրեւից, կենդանի {կենդանի} թաղել են մի հորթ, որ կտրուի անձրեւը, որպէսզի հն

յարաբերութիւն կայ անձրեւի եւ մեռած կնոջ կամ թէ մի {կենդանի} թաղուած հորթի մէջ։ Ես ինքս չեմ հասկանում, միայն

մ այն, ինչ որ կայ շինականների մէջ եւ ինչ որ նոցա {կենդանի} լեզուովը լսում եմ նոցանից: Աւանդութիւնը ասում է

նցեալ տարում լայնարձակ ասպարէզ ստացաւ ժողովրդական {կենդանի} խօսքը, որ է ազգի բարոյական կեանքը եւ հոգին: Անց

անեմ նորա չորս կողմը, որ միջատները չհամարձակուին {կենդանի} մնալ գորգերի վերայ, թո՛ղ թէ անհանգիստ առնել ինձ

ած մանուկը եւ բաւական շատ արծաթ եւ, առնելով նորա {կենդանի} զաւակը, տանում է, տալիս է տիկին Բէգզադէին՝ մեծ

յաւիտենական բանտարգելութեան: Լա՛ւ է բանտում {կենդանի} մնալ, քան թէ բանտից դուրս մեռանել: Սխալ է.

ունքը ընկերական կեանքում, չէ կարող միջնորդ լինել {կենդանի} ժողովրդի մէջ գաղափարք ներս բերելու համար: Անտարա

մեք անմահ ենք մեր զաւակներով, ինչպէս մեր նախնիքը {կենդանի} են մեզանով: Յիշեցէ՛ք ձեր ազգութիւնը, ձեր զաւակն

լսւում են ձայներ, եւ մեր մէջ սկսում է բաբախել մի {կենդանի} սիրտ: Արդարեւ, Հայոց ազգը այնքան բարոյական

ութեան կորուստը, երկրորդ՝ փիլիսոփայութիւնը, մի {կենդանի}, շարժուն եւ համօրէն մարդկութեան սեպհական բան լին

ւ, թէ այդ առաքինի հոգին, եկեղեցու եւ ազգի համար {կենդանի} նահատակը, երբեւիցէ կարող էր իւր անձնականը գերադա

րուած ոսկերքը կան մեր մէջ, եւ որոնց աթոռը ստացաւ {կենդանի} մարտիրոս Գրիգորիոսը, եւ այլն, եւ այլն"։

Կենդանութեան նուիրուած այս փոքրիկ գործի ճակատը {կենդանի} մարդերի անունով ցանկացայ պսակել եւ այս խորհուրդով

իւրեանց մեռելները. նոցա արեւը մտած է, իսկ դուք {կենդանի} էք եւ ապագայի արշալոյսը ձեր գլխի վերայ է բացւում

ղ չվհատեցնէ ձեզ. այն մարդը, որ զգում է իւր անձը {կենդանի}, պիտի յարի ձեզ, որովհետեւ կեանքի հոսանքը միայն

, նոքա ըստ ինքեան գաղափարք չեն, այլ կերպարանած, {կենդանի} կամ պատմական իրողութիւնք: ՖԷՅԵՐԲԱԽ

ի վերայ: - Իսկ նորա ընտանիքը՞: - Այժմ {կենդանի} մարդիկ չկամին հոգալ եւ արմատականապէս բարւոքել իւր

ն մարդը, որի մէջ կայ մի թարմ սիրտ, մի մարդկային {կենդանի} զգացողութիւն, ինքը կարող է զգալ մնացածը, իսկ չո

, այլ, կամենում ենք ասել, թէ մարդը նախ եւ առաջ {կենդանի} է, եւ ապա բարոյական էակ: Նորածին մանուկի համար

ւն, առանց վերստին թթուածինը ներս ընդունելու, նա {կենդանի} չէ այլեւս: Տնտեսական խնդիրը մահու եւ կեանքի

ջ: Ամերիկան, Աւստրալիան, այլ երկիրներ եւ կղզիք {կենդանի} վկայք են մեր խօսքին: Ասիոյ ապագան աւելի մեծ է,

, եւ բնա՞ւ սերունդ չթողեցին, որ այսօր երեւէր եւ {կենդանի} մարդերի միլիոնաւոր բազմութիւնը մեռելոց կարգը չանց

էս: Ազգը մեռնում է, բայց նորան կազմող անհատները {կենդանի} են, նոքա չեն կորչում, չեն չքանում եւ մարդերի թի

ղը, եւ ի՛նչ զօրութիւն է այն, որ երբ չքանում է, {կենդանի} մարդերի միլիոնաւոր բազմութիւն օր ու ցերեկով համար

իշ իւր պէս անձնաւորութեան շահը: Ազգը, այսինքն՝ {կենդանի} մարդերի մի ահագին բազմութիւն, համարւում է կենդան

ենդանի մարդերի մի ահագին բազմութիւն, համարւում է {կենդանի}, եթէ կայ եւ չէ մեռած նորա հաւաքական անձնաւորութի

երկայութիւնը ապացուցանում են իւրեանց ազգութեամբ: {Կենդանի} եմ ես եւ խօսում եմ առջեւս կանգնած մարդու հետ, բա

կանգնած մարդու հետ, բայց նա չէ ընդունում, թէ ես {կենդանի} եմ: Նա ասում է ինձ, որովհետեւ քո ազգութիւնը մեռ

, որովհետեւ քո ազգութիւնը մեռած է, ուստի եւ դու {կենդանի} չես, որպէս Հայ: - Եղբայր, ի՞նչպէս կենդանի

կենդանի չես, որպէս Հայ: - Եղբայր, ի՞նչպէս {կենդանի} չեմ, ես խօսում եմ քո հետ. մեռելները վաղուց արդէ

խօսելու սովորութիւնը: - Ինձ ի՛նչ փոյթ, դու {կենդանի} չես, - կրկնում է նա ամենայն սառնութեամբ: Ե

համակրութիւն ցոյց տամ քեզ, որ ես խոստովանիմ քեզ {կենդանի} "։ Այս կոպիտ հեգնութիւն է եւ ստրկութեան շղթ

խոստովանուած չէ, պաշտօնական կերպով չեն համարւում {կենդանի} ։ Այո՛, նոքա ստրուկ են ուրիշներին։ Բայց եւ այն

ր նստում է փիլիսոփայութիւնը եւ մարմնաւորելով բանը {կենդանի}, գործնական գաղափարներով եւ օրինակներով, ազատում

խին Աննային. եւ յիմ մահուան օրէն սկսեալ որքան եւ {կենդանի} մնասցէ յիշեալ Աննայն, ֆի ամիսն երեսուն եւ մին ռո

տանն եւ նորա եկամտին իբրեւ տէր, այլ միայն ցորքան {կենդանի} մնացից ես, զյիշեալ տունն եւ իւր եկամուտն ի ներքո

նմա յօժարացայ առնելոյ հոգեւորդի ինձ եւ այժմս, թէ {կենդանի} մնացի մինչեւ ՚ի Մադրաս կամ Կալկաթայ հասնելն, նախ

յն հետեւողութեամբ ջանալ բարութեան, այլ եթէ գուցէ {կենդանի} չմնայ եւ մինչեւ ի ժամ ստանալոյ զդրամն, յայնժամ ն

արիւն Քրիստոսի, այլ իւրաքանչիւր ի նիւթոցն փոխի ի {կենդանի} անձնաւորութիւն Յիսուսի Քրիստոսի ե՛ւ հոգւով ե՛ւ մտ

նի, Ինքն էլ նորան օգնական է, քանի որ սա է {կենդանի} "։ Ժողովրդոց բազմութիւնը ըստ կրօնի կր

ցան, գլխատուեցան եւ այրուեցան, բայց նոցայ հոգին {կենդանի} մնաց, իւրեանց ամայացած հայրենիքի փլատակների մէջ

ռողջ կենդանու վրայ չէ կպչում, չորացած ծառի ճիւղը {կենդանի} եւ թարմ ծառի վրայ չէ ծաղկում, կենդանի մարդը մեռե

ծառի ճիւղը կենդանի եւ թարմ ծառի վրայ չէ ծաղկում, {կենդանի} մարդը մեռեալի հետ պատանքում. ամենը ունի իր իրաւո

խղճահարւում այս խօսքերը ասելու ժամանակ. պատճառ, {կենդանի} ճշմարտութիւն է, թէեւ դժբաղդաբար " Ձայն բարբառոյ

ասին։ Երկրորդ՝ Պարոն Փափազեանը կամ, թէ նա ինքը {կենդանի} չէ, նորա եղբայրակիցքը, կարդալով այս գրուածը, ա

ինի եւ հասկանալի եւ որքան կարելի է՝ մօտ ժողովրդի {կենդանի} լեզուին։ Բայց արդեօք հասե՞լ եմ նպատակիս։ Այդ խն

ը եւ Յիսուսեան Կարգի պատմութիւնը Հայերի համար եւս {կենդանի} լինի աշխարհի երեսին։ Ես հասած եմ իմ նպատակիս։

վրդի ժամանակակից կենսական հարցերը՝ հռչակեց Հայոց {կենդանի} լեզվի իրավունքը, որպես հայի մտքի եւ զգացմունքի բ

ել էր հայերին՝ ներկայիս կրթության համար հարկավոր {կենդանի}, համընդհանուր լեզվի գրական կենսական անհրաժեշտութ

ալ, այսինքն այնպիսի ոճով, որ առավել մոտ է հայոց {կենդանի}, ընկերական բարբառին, առանց լինելու խաժամուժ ամբ

ու գեղեցիկ հաղորդակցվի ժողովրդի հետ, ժամանակակից {կենդանի} հայկական լեզվի օրինաչափություններով: Պարսկական,

ջ հանրամատչելի տեղեկություններ եւ մշակել հայկական {կենդանի} խոսքը։ Խոսելով հայերի հետ՝ լուսավորել նրանց, ե

հնախօս հայկաբանի ունայն փառասիրութենից, աշխատել {կենդանի} ժողովրդի կենդանի բարբառը մշակելու, որով անտարակո

ունայն փառասիրութենից, աշխատել կենդանի ժողովրդի {կենդանի} բարբառը մշակելու, որով անտարակոյս յառաջ կ'երթար

ործ ունի ոչ թէ մեռած գնացածների հետ, այլ այժմեան {կենդանի} ազգի հետ, որի կեանքի պայմանները, լինելով ամենեւ

տոյ է փոփոխուած լինի. լեզուն ենք ասում, որ, մի {կենդանի}, հոսանուտ բան լինելով, համարեա թէ ամենայն րոպէ

ր վերայ հրապարակով քարոզել, թէ նոր ահա բացւում է {կենդանի} ժողովրդի կենդանի բարբառի արշալոյսը։ Այժմ ծան

վ քարոզել, թէ նոր ահա բացւում է կենդանի ժողովրդի {կենդանի} բարբառի արշալոյսը։ Այժմ ծանօթացնենք մեր ազգը

րքը, առաւել ճոխ է, առաւել հարուստ եւ առաւել մօտ {կենդանի} ժողովրդի բարբառին, քան թէ հեղինակի այլ գրուածքը

որանով իսկ պարզապէս վկայում է, որ այդպիսի օրէնքը {կենդանի} ներկայ ժամանակի մէջ ոչ խորհուրդ ունի, ոչ արժէք "

ծ է լոկ գաղափարի վրայ, որ չէ ապրում այլեւս որպէս {կենդանի}, այլ տեսնւում է եւ բռնւում է մտքով: Որչափ

ուսումնականք չեն ուսել առնուլ նոցանից գեղեցիկ եւ {կենդանի} ձեւով աւանդելու գաղտնիքը: Այս պատճառով, շատ անգ

տեղ վերստին կատարւում է մեր խօսքը, թէ ազատութեան {կենդանի} գործողութիւնը (процесс) մեր փիլիսոփայի համար ըս

թիւն ունի, ինչ որ ունէր առաջուանը. մէկ խօսքով, {կենդանի} սահմանադրութիւն եւ կենդանի օրէնք անսահման եւ լրաց

աջուանը. մէկ խօսքով, կենդանի սահմանադրութիւն եւ {կենդանի} օրէնք անսահման եւ լրացեալ իշխանութեամբ: Հեգե

եան ձայնը: " Բայց, - ասում է նա (Հայմը), - {կենդանի} պատմութեան եւ նորա մէջ շրջան առնող ոգու ուժը, ամ

նկերով ետ քաղել դիակները եւ տուն մտանել կոտորելու {կենդանի} մնացածները: Ես տեսայ Ատտիլայի արշաւանքը Եւրոպայի

արտականութիւնը շատ մեծ է, մի բազմաթիւ ժողովրդեան {կենդանի} օրինակ համարուելով, պիտոյ է նորան մեծ մեծ առաքին

վհետեւ, վերադառնալով Սիւնեաց երկրից, նա տակաւին {կենդանի} գտաւ Սուրբ Յովհան Մանդակունուն, որ վախճանեցաւ կա

ւնը ամենամերձ " անունով գեղեցիկ գործը մեր ազգային {կենդանի} լեզուով։ Աւարտելով այդ աշխատութիւնը, սպասում էր

տրուարի 16ին, առաւօտեան 6 ժամին, այլեւս չկար նա {կենդանի} մարդերի կարգում. մայրը մտաւ նորա արեւը... Մա

լի լինի քո խօսածը, ուրեմն պիտոյ էր խօսել պարզ եւ {կենդանի} բարբառով, եթէ կամք ունէիր կենդանի էակների հետ խօ

խօսել պարզ եւ կենդանի բարբառով, եթէ կամք ունէիր {կենդանի} էակների հետ խօսել, եթէ քո խօսակցութիւնը ունէր մի

խորհուրդ եւ ո՛չ գաղափարական միայն: - Պարզ եւ {կենդանի} բարբառով, - կրկնեց ինքը ինքեան գրականութեան դեւը

րականութեան դեւը, միանգամայն քարացած, - պարզ եւ {կենդանի} բարբառով... բայց զրկեալ է դա ի կարի կարեւորացն

ղծ չէր, թէեւ չունէր մի առոյգ եւ կայտառ հոգի, մի {կենդանի} լեզու, այնուամենայնիւ, այս դիպուածում, այնպէս

եալները (ходячие трупы) դեռեւս շատ ժամանակ պիտի {կենդանի} մարդիկ թուին մեր արտասուելի ազգի աչքում: Երեւում

, այսինքն, արեւելեան կողմը. այստեղ տեսաւ նա մի {կենդանի} էակ. բայց եւ սա սպասաւոր էր մահու թագաւորութեանը

ել պ. Յովնաթանեանցի վերայ. նա մեռած էր, քան թէ {կենդանի}: Երկար ժամանակ սենեկի մէջ, դէպի այս եւ այն կողմ

մինդր քայքայւում է, թէ մի ծառ չորանում է, թէ մի {կենդանի} մեռանում է, դոքա բոլորը մի փոխանցական միջոցներ ե

- Իմ կարծիքով, - սկսեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - մարդը {կենդանի} է, բայց հոգի ունի, բանականութիւն ունի եւ նորա ա

տք ու ձեռքը: Այս մարդիկը ինքեանք պատմում են, թէ {կենդանի} մարդը, ինչպէս եւ այլ արարածները, մեզիմեն աղէկնե

տեղից բարակացաւ ստանալով ութ ամսից մեռաւ. եթէ նա {կենդանի} լինէր, ինքը քեզ կը վկայէր, որ աչքի փոքր ինչ շիլ

եծ 'ի զառամելութեանս իմում, իսկ եթէ արդարութիւնն {կենդանի} գոլով ոչ կամիցի առնել, զոր արժանն է, բազուկն ար

րովհետեւ հայախօսութիւն թարգմանչաց աղբերանայր ոչ ի {կենդանի} եւ ոճոյ խօսից] պաշտելոյ առ ազգն, այլ [ի պղտորեալ

բրեւ ի ժանտախտէ խոյս տալ ի գրելոյ] ի լեզու նոր եւ {կենդանի}, [արժան իցէ զաչս ընդդէմ փակեալ ճշմարտութեանն լու

(որ չէ լեզու, վասն զի լեզու ասի էապէս այն, որ {կենդանի} է, յար շարժողական ինչ մի խօսուն եւ ձայնաւոր ի շր

է ջովացեալ պարարտասցի անդաստան բանականութեան նորա {կենդանի} բարբառովն, որով վարին հայք առհասարակ յընկերական

վարդապետել որպէս ծարաւի ոք տօթակէզ փոյթ լինի ի՝ {կենդանի} յառաջիլ ջրոց հոսանս: Այլ Սահակայ զՄեսրոպ բաւական

իւնն ոճոյ լծորդեալ ընդ փիլիսոփայականին, առողջ եւ {կենդանի} հայեցողութիւնք, առ եւ ո՛չ մի ընկերակիցս նորին գտ

բան վերակոչեալ Իմաստասէր. սորա քաղեալ ի հին եւ ի {կենդանի} աղբերաց պատմութեան ազգիս, գրէ զպատմութիւն Հայոց

եւ զյունականն, բայց նմա պիտի լեզու այլ, նոր եւ {կենդանի} լեզու աշխարհիկ, շինեալ եւ մշակագործեալ հեղինակաց

յաբար աւանդելոյ ի նոսին զուuանելիսն բովանդակ. զի {կենդանի} բարբառ ուսուցչին այլապէս գիտէ ներգործել ի սիրտ եւ

էջ։ Բայց կործանուած Կարգի գործերը եւ ուղղութիւնը {կենդանի} էին աշխարհի երեսին։ Պիոս VII, ֆիզիկական կենդանո

լի իշխանութիւնը անսահման եւ մշտնջենական էր, քանի {կենդանի} էր սա։ Նա նշանակում էր կամ հրաժարում էր Կարգի բո

ուդդականութիւն ", զինուորուած սրբազան գրքերով եւ {կենդանի} աւանդութեններով։ Կսաւիէ չ'սոսկաց դժուարութենից ե

ոգեփոխութեան. կովը համարւում էր նոցա մէջ այնպիսի {կենդանի}, որի մէջ մտանում էին բարեպաշտ եւ սուրբ մարդերի հ

ի, որ այս բաներից շինեն նորան գերեզման, որի մէջ {կենդանի} կենդանի կը թաղուի. այնպիսի գերեզման, դէպի որը հ

յս բաներից շինեն նորան գերեզման, որի մէջ կենդանի {կենդանի} կը թաղուի. այնպիսի գերեզման, դէպի որը հարիւր մղ

միշտ իւրեանց համար եւ երբէք ազատուելու չեն, քանի {կենդանի} էր Հենրիկոս IV-ը, որ ատելով ատում էր Յիսուսեաննե

. իսկոյն դուրս եկաւ մի հաստափոր արջի կերպարանքով {կենդանի}, կանգնեց տիրոջ առաջեւ, յեւտեւի երկու թաթերի վեր

ինելով, ուսել էին գոնէ ինչպէս եւ իցէ ժողովրդական {կենդանի} լեզուն եւ գիտէին կարդալ հայերէն։ Հոգով եւ սր

որ իրենց ձեւով եւ բազմութեամբ աւելի ընդունական են {կենդանի} ՝ ընդհանրութեան լեզուի վրայ պատուաստվելու, պիտի

ղ հին լեզուի ստրկութիւնը, որ ստիպում է հեղինակին {կենդանի} ժողովրդի կենդանի լեզուի արտօնութիւնը յափշտակելու

ութիւնը, որ ստիպում է հեղինակին կենդանի ժողովրդի {կենդանի} լեզուի արտօնութիւնը յափշտակելու։ Նոյնպէս ի գործ

լն։ Մէկ խօսքով՝ ըստ-ը վերջահոլով տրականի խնդրով {կենդանի} լեզուի մէջ չէ գործածվում։ Համաձայն ենք, որ գիտն

եմ ձեւերի հետեւելով, (?) բուն իրը փախուցել է, {կենդանի} է Աստուած, որ մենք չենք հասկանում այստեղ մէջ բեր

զգին համար կը լինի չեղածի պէս, իսկ ինքը՝ ազգը՝ {կենդանի}, գրական լեզուի կարօտ։ Թէեւ այս խնդիրների ընդհան

տենք, հայ հեղինակի, հայոց կեանքից բխած, մի շատ {կենդանի} եւ շատ սրտաշարժ գործ, բայց, ձախողակի, հայ գրով

ւթեան, նորա ստորագրութեանքը այն աստիճանի ուղիղ, {կենդանի} եւ հարազատ են, որ թէ մանր մունր երեւակայութեան ա

Բայց, ինչպէս եւ է, այնուամենայնիւ աւանդութիւնը {կենդանի} է եւ այն պատմական աւանդութիւն, որի լոկ յիշելը բե

նադարեան անշահ ուղղութիւնը իր ամլութեամբ մաշում է {կենդանի} ազգի ուժը առանց ամենեւին արդիւնք տալու: Նա նմանո

յն ժամանակ, երր բիւրաւոր այդպիսի կաթիլներ, բայց {կենդանի} արիւնի, ամէն վայրկեան եռում են եւ շրջան են կատար

լիոյ մէջ աւանդութիւն կար, որ թէ մորմը (սարդաձեւ {կենդանի} - Tarantula lycosa - тарантул, мизгир) մի մարդ

գործել: Օ՜հ, եղջերաւոր յիմարութիւն: Ներկայ եւ {կենդանի} սերունդը անցածի եւ մեռածի գերին չէ, իսկ ով որ ու

որ իրենց ձեւով եւ կազմութեամբ աւելի ընդունակ են, {կենդանի} - ընդհանրութեան լեզուի վրայ պատուաստուելու, պիտի

փոխանակ հասարակաց կեանքի նկարագիրը շատ վառուն եւ {կենդանի} գոյներ ունին. եւ այդ հասարակութեան մէջ ապրող բնա

մ... է: Այս տողերը արտադրած ժամանակս, ասես թէ {կենդանի} ձայնով լսում էի այս խօսքերը հայ կնոջ բերնից. այն

Թէպէտ մեր ազգի մասին չունինք այսպիսի գրքեր, բայց {կենդանի} ազդը, որի հետ փոքր ի շատէ ծանօթ ենք, առնում ենք

այսօր անսովոր է ազգին: Ի՞նչ էական խորհուրդ ունի {կենդանի} ժողովրդի իրաւունքը ոտքի տակ կոխելը, քանի հազար տ

, որ ազգային մատենագրութիւնը պիտոյ է լինէր նոր եւ {կենդանի} լեզուով, որ կարողանար կամուրջ բանալ Ազգի բանական

տանացած մի լեզու է՝ բոլորովին անհասկանալի նոր եւ {կենդանի} ազգին։ Մատենագրութիւնը ամենայն ազգերի մէջ միշտ հ

աւորութիւնը չէր ուղիղ ճանապարհով, եթէ հին լեզուն {կենդանի} աշխարհքիցը տարագիր չէր, սուտ է ամենայն լուսաւորո

ել, առակ։ Ոչինչ բան չէ կարող բնութեան մէջ լինել {կենդանի}, եթէ չկային նորանում հոգի. այս հոգին լեզուն էր

ւորով ոչինչ չի յառաջանայ։ Երանի թէ դորա գրողներն {կենդանի} եւ առողջ ականջ ունենային՝ այս խօսքերը լսելու. Պ

դ բնակիչքը։ Միտքը, բանականութիւնը տեսութենով եւ {կենդանի} գաղափարներով կը լուսաւորուի. այս էր նորա ներքին

ատողութենով բաց է թողել մեռածը եւ պահել է իւր մէջ {կենդանի} լեզուն, թէեւ անուսումն լինելով՝ աղճատել է եւ խա

ածը մեռած է, անցածը՝ անցած. կենդանին եւ ներկան {կենդանի} եւ ներկայ ժողովրդի սեփականութիւնն է, եւ անխլելի՜

շակուած լինելը, նոյնպէս իրաւունք չեն տալիս մեզ, {կենդանի} ժողովրդի իրաւունքը բռնաբարելու եւ ուրանալու ոչ մի

Բնութիւնը եւ ընկերական կեանքը կնիկ են պահանջում, {կենդանի}, շարժուն, ջերմութիւն եւ երակներում արիւն ունեցո

ան ներկայ Հայի համար, բայց եւ նոր լեզուն ունի իր {կենդանի} եւ շարժուն ձեւերը ու ոճերը, որպէս ներկայ գաղափար

, իսկ գրելը սովորեցնում է ճշտութիւն"։ Իրաւ որ, {կենդանի} խօսքը աւելի ճապաղ է, քան թէ գրութիւնը, որ աւելի

արելով՝ նորը անարգելը եւ ոտնակոխ անելը նմանում է {կենդանի} զաւակի սպանելու, այն պատճառով, որ նորա մեռած մա

մ է այն բանին, թէ, տեսնելով, որ նորածին, բայց {կենդանի} մանուկի քիթը աւելի երկայն է, քան թէ նորա մեռած մ

զուն քարոզելու, որ իր կամքով համազօր է մարդկային {կենդանի} խօսքը ուրանալու։ Այն մարդը, որ մի անգամ հիմնաւո

պէս ազգի կորած շուարած որդիքը կարողանում են նորա {կենդանի} խօսքով երկու տող գրել։ Այո՛, մենք շատ խոտեր գիտ

թեան, ինչպէս կարծւում է առաջին անգամ ակը տալիս։ {Կենդանի} լեզուն հոսանուտ մի բան է եւ ամեն օր փոփոխութեան տ

, դիցուք թէ, Հարաւային Ամերիկայում եւ բերենք այդ {կենդանին} Հայաստան։ Արդեօք կարո՞ղ էր պահել դա իւր բուն յատ

փոխէ իւր բուն յատկութիւնքը, ինչպէս բուսականը կամ {կենդանին} ՝ տեղափոխուած իւրեանց սեպհական շրջակայքից, որի մ

էջ, նա միօրինակ դարմանում է հանքը, բուսականը եւ {կենդանին}: - Ընդունում եմ, - կրկնեց Թիւթիւնճի-օղլուն:

րդեանն, պիտոյ էր ուղի հատանել լուսաւորութեան ընդ {կենդանին} բարբառ, դնելով ի նմա ուղ եւ ծուծ բաւական առ ի կե

իս, արի, արի շուտով շալակիր այս անպիտան եւ ծոյլ {կենդանին}: Ի հարկէ Սարգիսը եւս պիտոյ է հրամանակատար լինէր

ւտեւի երկու թաթերի վերայ. ես որոշ նկատեցի որ այդ {կենդանին} հաւատարիմ ծառայ պիտի լինէր, որովհետեւ կարմիր վզա

լուխը ներկել էին. այդտեղ ինձ հաւատացրին, որ այդ {կենդանին} չորս լեզուի երգիչ է. մի փոքր ժամանակից յետոյ անյ

ւնքը մերժելու։ Մեռածը մեռած է, անցածը՝ անցած. {կենդանին} եւ ներկան կենդանի եւ ներկայ ժողովրդի սեփականութիւ

ն էլ քաշկռտել եւ ժողովրդի իրաւունքը բռնաբարելով, {կենդանին} մեռեալի հետ պատանքելը նմանում է այն բանին, թէ,

գիայի պրոֆեսորը, 2) բնախույզ ընկերություն, 3) {կենդանիներ} օդընտելացնող ընկերություն, եւ այլն: Հետեւապես,

եւ գործնական բուսաբանության գաղափարը, այսինքն՝ {կենդանիների} եւ բույսերի օդընտելացումն առաջին անգամ կիրառեց Փա

ակելով " Вестник естественных наук " եւ զբաղվելով {կենդանիների}, ապա նաեւ բույսերի օդընտելացմամբ (նա հրավիրված

տարածել եւ ուրիշ տեղեր: Մի անգամ էլ կրկնում եմ՝ {կենդանիների} եւ բույսերի օդընտելացումը մարդկային կենցաղի բարել

ճման գործին, մատակարարելով այլ եւ այլ հազվագյուտ {կենդանիների} Ասիայից եւ Աֆրիկայից, որտեղ ամենուրեք ես ունեմ գ

րեւա գետաձին: Այնուհետեւ կարելի է բերել տալ մանր {կենդանիների} կոլեկցիաներ, որոնց տեղ հասցնելը մեծ ծախսերի հետ

անաւորութիւն է, եթէ համեմատելու լինենք նորան այլ {կենդանիների} հետ, որ չունէին այդ բաները, բայց ինքն ըստ ինքեա

ութիւնքը եւ պակասութիւնքը, ոչ թէ համեմատելով այլ {կենդանիների} հետ, որոնք ստոր էին, քան թէ մարդը, այլ ընդհանր

նակ, երբ ամէն հարստութեան յայտարարքը էին զանազան {կենդանիների} մորթեր եւ ոսկորներ (զէնք շինելու համար): Արդէն

ապէս մարդ չէ, վերեւն էլ ասացինք, մունջը է անբան {կենդանիների} ամենակատարեալը. եթէ օրանգութանգի կամ կօրիլլի համ

քանի, որի մէջ օձ ասես, գորտ ասես կամ ուրիշ մանր {կենդանից} լիքն են: Այսօր, եթէ տակաւին գիտութիւնը ոտք

, որ ասում են, թէ ես ներկարարի կարաս ունիմ եւ թէ {կենդանիք}, որ ընկել էին այդ կարասի մէջ, երեւում են այնուհ

համար նիստի օթեւան պատրաստեց. Հետզհետէ եւ {կենդանիք}, նաեւ անշունչ արարածք Բերին մարդուն ընտիր զ

հողի մէջ, իսկ սերմերը կարող էին կերակրել զանազան {կենդանիք}, այո՛, եւ՛ մարդը եւս, եւ՛ թռչունը եւս, որ նոյ

դատողութիւն այրական, իմաստ եւ կարծիք, գաղափարք {կենդանիք} եւ հայեցուածք յազգս ազգս գիտութեանց, որովք լուսա

իսը մի տակառը իւր գործը աւարտելով, զանազան անբան {կենդանիք} է ներկում արժանաւոր եւ վայելուչ գոյներով, այնուհ

երաբերութեամբ։ Ո՞ր դիակը դաշտումը վեր ընկնի, որ {կենդանիք} նրան չմաքրազարդեն, երբ կարող է նա ազատ մնալ ջերմ

նելով նորա տիրոջ խաբեբայութեանը. դորա գազանանոցի {կենդանիքը} շինովի էին, որ շատ թէ փոքր, յայտնի երեւում են ա

նիլ ժամանակի եւ պատմութեան իրաւունքը, չենք կարող {կենդանիքը} թողած մեռելների հետ խօսել: Այս դրութիւնից պարզ ե

եան մէջ, քան թէ վերին աստիճանի կերպարանագործուած {կենդանիքը}, եւ այս է նորա էութեան գագաթնակէտը։ Նորա համար

գոյնզգոյն ` Երկինքն ի վեր ծուխն ու բոց: Շուրջ ` {կենդանիքն} այն ամեն Կրակի տեսքից խրտնելով, Մասն են առնում -

մեռածներին եւ այդ մեռելների հետ խօսի: Իսկ մենք, {կենդանիքս}, որ դիտենք խոստովանիլ ժամանակի եւ պատմութեան իրա

նդդէմ անկարելի է ուղղակի պատերազմ յայտնել. մեռած {կենդանու} մորթը առողջ կենդանու վրայ չէ կպչում, չորացած ծառ

ակի պատերազմ յայտնել. մեռած կենդանու մորթը առողջ {կենդանու} վրայ չէ կպչում, չորացած ծառի ճիւղը կենդանի եւ թա

մ խանգարւում է որեւիցէ զգայարանը մարդու, կամ այլ {կենդանու} կազմուածքի, իսկոյն մի այլ զգայարան աւելի զօրութի

ելութեան, ամենայն անշարժութեան, որ փոխանակում է {կենդանութեամբ} եւ մշտնջենական շարժողութեամբ։ Աղբիւր լինելով ամե

ամենալով բաժանուիլ իւր Մարգարիտ թագուհուց եւ սորա {կենդանութեամբ} կին առնուլ Մարիա Մեդիչիսը, հարկաւորապէս բանախօսո

զի՞նչ իմանան ուսումնականք հայոց պահպանութեամբ կամ {կենդանութեամբ} նոյն լեզուի: Քաջայայտ է ապաքէն, թէ հին լեզուն մ

ւթեամբ, ապա արժան էր զխաւարն լուսով փարատել, եւ {կենդանութեամբ} ի կեանս վերակենցաղել զնիրհեալ հոգի հայկական մանկտ

մօր, որ կապւում էր աշխարհի հետ միմիայն իւր որդու {կենդանութեամբը} ։ Բայց դո՛ւ, բարեկամ մեր, որ այս րոպէիս հեռա

որ ո՛չ զօրէ կենդանացուցանել զմեռեալն, այն ինչ առ {կենդանութեամբն} չկարաց պահպանել զնոյն: Ազգասէր հոգեւորք,

, թէ կտակ իցէ երկրորդն, այդ լոկ պարգեւագիր է, ի {կենդանութեան} Մասեհի Բաբաջանեանին արարեալ, յորում զտունն զայն

նձն ոչ գործակալ Նախիջեանայ, այլ կտակակատար իւր ի {կենդանութեան} իսկ իւրում: Չկարեմ, յաւելի, ընդունել զպատճա

հրատարակեմ զթուղթն զայն պարգեւագիր լոկ արարեալ ի {կենդանութեան}, որ, ըստ օրինաց Անգլիոյ, վաւեր է միշտ երկուք վ

զգի եւ եկեղեցու անդամ չէ։ Ազգին անդամ եղողը ազգի {կենդանութեան} համար պիտի գործէ, ինչպէս մարմնոյ անդամք։ Միայն

ւթիւն ունենալով նոյն իսկ արիւնի հետ, որ է աղբիւր {կենդանութեան}: Երրորդ՝ քիմիաբար լուծանելով օդը՝ հասկանալու հ

ց իւրոց զհակառակն գտեալ գրեսցէ, յայնժամ գոյ յոյս {կենդանութեան} մօրս թշուառացելոյ, ապա թէ ոչ ընկղմեալ եմ եւ ընկղ

Է ՀԵՂԻՆԱԿԸ ԻՄ ՔԱՂՑՐ ԵՂԲԱՐՔ {Կենդանութեան} նուիրուած այս փոքրիկ գործի ճակատը կենդանի մարդերի

րի կնիկներ իւրեանց մնացած որբերով: Կիրակոսի մահը {կենդանութեան} չբերեց Մարկոսի սպանուած որդուն, նոյնպէս Մարկոսի

ն դիմակի տակ ման եկող հոգի չէր, ապա քահանայապետի {կենդանութեան} ժամանակը պէտք չէր այնքան չափազանցօրէն գովել նորան

աշխարհի երեսին, նորա աշակերտութեան եւ առհասարակ {կենդանութեան} միջոցին սրտացաւ էին նորա համար Պ. Նազարեանց վարդ

Յովհաննիսեան Մարկոսեանին, որ ինչպէս հանգուցելու {կենդանութեան} եւ հիւանդութեան միջոցին, նոյնպէս եւ մահից յետոյ

րհ՝ իւր հայրենիքը, իւր արարչի գոգը, մեր բոլորի {կենդանութեան} աղբիւրը եւ շարժառիթը։ Արի՛ք, ուրեմն խառնենք մեր

երը ներս ընկած, երեսները գունաթափ, ասես թէ դոքա {կենդանութեան} ժամանակ անապատականք լինէին. բայց ինչպէս եւ իցէ,

նա մեռած է շրջակայքի համար, թէեւ գտանւում էր մի {կենդանութեան} պատկեր ունեցող կեղեւի մէջ: Մի այդպիսի մարդու վար

ասկացողութեան համեմատ, ստեղծագործեցին գաղափարներ {կենդանութեան} աղբիւրի մասին՝ Աստուծոյ մասին։ Թէ ի՛նչ կերպով Ա

դանացնել մի մեռեալ լեզու, որ չէ ժամանակի եւ ազգի {կենդանութեան} հոգեղէն ձեւ ու կերպարանքը։ Մխիթարեանք, կամե

րեւում են միմիայն Հայոց ազգի առաջեւ։ Մխիթարի {կենդանութեան} ժամանակ մեծ չէ Մխիթարեանց մատենագրական գործունէու

ան եւ. [հոգի զգեցեալ փութայր, ճեպեր] չիմացականն {կենդանութեան} դարմանատարութիւն: Քանզի զոր օրինակ անցեալ գնացեա

՝ բանայ ոսկեղէն մատամբ զմուտ նորոյ աշխարհին որոյ {կենդանութեան} ՝ առաջի Հայկական մանկտւոյն: Եւ ո՞ւմ արդեօք [մրցա

զի աւերած բնականին եւ հնոյն ո՛չ կարէր սատար լինել {կենդանութեան} եւ նորոգութեան նորոյն, որ ի շրթունս յածէր ռամկին

դեռ ազգն: Կորուստ լեզուին, կորուստ քաղաքական {կենդանութեան} եղեալ է պատճառ կորստեան բանաստեղծական հոգւոյ առ Հ

արտութիւն, թէ Հայք եւ ի ծաղկեալ վիճակի քաղաքական {կենդանութեան} մինչ զդրացի թագաւորութիւնս ահաբեկ դղրդեցուցանէին

եղծութիւնն հայելի իմն է, յորում ցոլանան շառաւիղք {կենդանութեան} ազգի, անդատապարտ են բանաստեղծք մեր ի թողուլ մեզ

կնաբարոյ վեհերոտութիւն, որ համարի մահ քաղաքական {կենդանութեան}: Հոգի, որով կեայ ազգն, շնչաւորէ զպատմութիւն եւ

վերայ, արգելեց վերջին թոշակը, եթէ մեռանողը դեռ {կենդանութեան} ժամանակ չէր ընդունել Unigenitus կոնդակը իբրեւ կրօ

դ մահաբեր քնի մէջ, մինչեւ ե՞րբ պիտոյ է քո նախկին {կենդանութեան} շունչը աննորոգելի մնայ այս քո թոյլ զաւակների մէջ

րը միայն են, ուր թէեւ անգործակից ազգային մարմնոյ {կենդանութեանը}, բայց ըստ որում այնտեղ կը գտնեն սնունդ, վասն այ

ի վերայ աշխարհիս, զայն ամենայն միանգամայն ահա՛ ի {կենդանութեանս} իմում գրովս հաստատեցի ՚ի ժառանգութիւն ներքոյ յատկ

հացով են իւրեանց ստամոքսը յագեցուցանում եւ օտարի {կենդանութենով} ապրում են, եւ սորանով հետզհետէ օտարանում են, այ

մանաւանդ զի հաւատամ, թէ առաւելն ցանկալի է ազգին {կենդանութիւն} իմ, եթէ ոչ վասն իմ, գէթ վասն գործոյն ինձ յանձն

պարտ էր տանն այնմիկ պատկանել Նախիջեւանայ եւ ոչ ի {կենդանութիւն} պարգեւողին, մինչ պարգեւողն ասէ, թէ բանի զայն տո

ողովրդի կեանքից, Պ. Ալադաթեանցի գործը, բաւական {կենդանութիւն} տուեց հայկական բնաւորութեններին: Շնորհակալութիւն

ակից չեն լինում, Սաղմոսի գուբղաները այս մարմնոյն {կենդանութիւն} չեն տալ։ Կա՞յ ուրեմն ազգին մէկ հասարակաց տուն,

, Երբ հաճեցաւ շունչ փչել, Իմ հողանիւթ շինուածքին {Կենդանութիւն} պարգեւել. Ես անբարբառ մի մանուկ Երկու ձեռքս պարզ

ազգի կենսանորոգ եւ որոտընդոստ յարութեան... {Կենդանութիւն}: Միշտ ձեր ` ՍԻՄԷՕՆ ՄԱՆԻԿԵԱՆ 26 մ

է կանգուն մնալ: Հարկաւոր է հիմքը նորոգել, {կենդանութիւն} տալ նորան, ոյժ եւ զօրութիւն դնել նորա մէջ, որպէ

ւնը վկայ է բերում Նա: Առանց մարմնի չկայ շօշափելի {կենդանութիւն}, իսկ մարմինը նիւթ է եւ մարմնի եւ մարդու կեանքը ն

, Երբ հաճեցաւ շունչ փչել, Իմ հողանիւթ շինուածքին {Կենդանութիւն} պարգեւել. Ես անբարբառ մի մանուկ Երկու ձեռքս պարզ

նունը եւս կարելի էր տալ։ Չ'կայ նորա մէջ կեանք եւ {կենդանութիւն}, այլ սկզբից մինչեւ այսօր մի վհատեցուցիչ միօրինակ

ափայլի] № 1 մէջ, ուրախացայ շատ եւ ասես թէ մի նոր {կենդանութիւն} եկաւ վերաս: Չար լեզուներ ասել էին ինձ, թէ քո թո

տարակոյս փարատուեցաւ, եւ ես ցնծում եմ, որ, թէ {կենդանութիւն} լինի, ամբողջ տարի պիտի վայելեմ քո Յիշատակարանը:

յոց լեզուն դարերի փոշիների տակից։ Այստեղ կեանք, {կենդանութիւն}, շարժողութիւն եւ այլն եւ այլն, որ ասում ենք, ա

րու մերոց ` թարգմանչաց՝ տեսանի պահեալ զթերաշունչ {կենդանութիւն} մինչեւ ի վախճան երեքտասաներորդ դարու: [Ի սոցա գր

ի շինութիւն հոգւոյ եւ սրտի] եւ սնուցանել զմտաւոր {կենդանութիւն} մանկտոյն. մեք ի քննին մտեալ ո՛չ մի անգամ, գտանե

ի Վենետիկ: Մատենագրութիւնն մեր եւ առ հասարակ {կենդանութիւն} լեզուին, իմա դու ինձ զբառդ անձուկ նշանակութեամբ

րոպա: Գիտեմք քաջ թէ ի դէմս ածիցեն մեզ զքաղաքական {կենդանութիւն} նոցա, զբազմութիւն ժողովրդեան, զգրասիրութիւն նոր

աջակից գտեալ միմեանց՝ նորոգէին փոքր մի զհոգեկան {կենդանութիւն} իւրեանց, ի սպառ կործանեալ: Հայք առ հասարակ

կենդանի էին աշխարհի երեսին։ Պիոս VII, ֆիզիկական {կենդանութիւն} պարգեւելով մահով դատապարտուած Կարգին, չէր կարող

հիւթը, որ եթէ դնէիր այն սառուցեալ մարդին, նորան {կենդանութիւն} հաղորդէր։ Մեք, այսքան քննելով այդ լեզուի ուղը ե

ամար նոքա չեն գործում, ազգային մարմնոյ բարոյական {կենդանութիւնը} պահելու նոքա գործակից չեն լինում, Սաղմոսի գուբղա

ջ էի. մաշուած ձեւ է, եւ նամակը բաւակա՛ն է գրողի {կենդանութիւնը} ապացուցանելու համար: Չկամիմ դարձեալ մէջ բերել իմ

նութեամբ: Եւ ոչ միայն այսչափ. ուրանալով իմ {կենդանութիւնը}, ժխտում է ինձ, իմ կենդանութիւնը պահելու համար պ

. ուրանալով իմ կենդանութիւնը, ժխտում է ինձ, իմ {կենդանութիւնը} պահելու համար պէտք եղած կարիքը կամ նորանց լցնելու

եան շղթայի ամենածանր օղի մինը: Հերիք չէ նորան իմ {կենդանութիւնը}, նա չկամի նորան ընդունել որպէս իրողութիւն. նա ա

ցոյց տամ իմ իրաւունքը: Ա՛յս եւս հերիք չէ. նա իմ {կենդանութիւնը} պիտի խոստովանի միայն այն ժամանակ, երբ ստուգէ, թ

ատակելուց յետոյ կարող էր վաճառել, ըստ որում նորա {կենդանութիւնը} չէր արժում եւ նորա կաշուն: - Այն մարդը, որի

մեռածի գերին չէ, իսկ ով որ ուզում է կամայաբար իր {կենդանութիւնը} ուրանալով եւ իրաւունքից հրաժարուելով, իր վիզը դն

ւթեանը։ Այսպէս ինչ օգուտ է օտարի առողջութիւնը եւ {կենդանութիւնը}, եթէ ես հիւանդ այսօր կամ վաղը սպասում եմ մահին,

զար նեղութեամբ պահպանել էինք մեր եւ մեր զաւակների {կենդանութիւնը} ապահովելու համար։ Ո՞րը աւելի շուտ կարող է մեզ կշ

յ է իւր սեպհական կերակուրն ունենայ, իւր սեպհական {կենդանութիւնն} ունենայ։ Ինձ ինչ օգուտ է, եթէ ես տեսնում էի մի

եւ ձմեռը բոլորովին մեռած։ Ամառը, ասում են, մի {կենդանություն} փայլում է անդադար շոգենավերի եւ անցորդների հաճախո

մենք տեսանեմք զքաջ Հովիւդ մեր՝ զօծեալդ Աստուծոյ {կենդանւոյ} ՝ որպէս Հովիւ բարի ի հօտանս գառանց: Ուստի ուրախա

շեա՜ զիս: Եթէ ի բոց սիրոյ կիզեալ Ջրոյ {կենդանւոյ} ի խնդիր Վառիս, երթաս զոտս ամբարձեալ

իչքդ Հայկեան սեռին, անմեղաց արեան շոգին Աստուծոյ {կենդանւոյն} առջեւն ելած " բնակութեան ձեր աւերակ լիցի " ըսելու

ին մայրաքաղաքը դարձաւ Սուրբ Լիգայի ընկերակցութեան {կենդրոն} ։ Տասն եւ վեց) հռչակաւորքը, որ գրգռւում էին եւ

րում մարդու բոլոր զգացողութիւնքը եւ կարողութիւնքը {կենդրոնանալով} մտքի գործարանի մէջ, ուղեղի վերին կիսաբաժինների մ

տութեամբ եւ աւելի բնականաբար միանան, հաւաքվին եւ {կենդրոնանան}, ինչպէս արեւի ճառագայթքը, անցնելով մի ոսպնաձեւ

ակ նախ՝ դրամի արժէքն է ընկնում, երկրորդ ` դրամը {կենդրոնանում} է, որովհետեւ հասարակ ժողովուրդը չունի այն բանը,

չունի, ուր չէ կարող երկրագործութեամբ ապրիլ, նա {կենդրոնանում} է քաղաքներում եւ մայրաքաղաքներում, եւ այս կենդրո

իւր ապագայի վերայ. նա թողնում է իւր երկիրները եւ {կենդրոնանում} է քաղաքներում: Գուցէ, մանր վաճառականութիւն

քան զանազան շրջաններ առնու, ի վերջոյ, էականապէս {կենդրոնանում} է այնտեղ, որտեղից դուրս ելաւ այն ապրանքը կամ գու

փոքր թէ շատ այն տեղերը, ուր պիտոյ էր մտածել, թէ {կենդրոնացած} էին մեր դպրութիւնը եւ կրօնը, կամիմ ասել՝ այն մե

՝ վարձկան այն վերասաց մօնօպօլիստների, որոնց մօտ {կենդրոնացած} է դրամական ոյժը: Ուր որ է դրական զօրութիւնը, այ

ւմ աւելի դառն է հասարակ ժողովուրդի վիճակը. դրամը {կենդրոնացած} է, եւ ժողովուրդը պիտի քարշէ նորան այդ կենդրոնից

։ Բռնակալները սեպհականութիւն են պահանջում, նոքա {կենդրոնացած} են իւրեանց մէջ, իւրեանց գոյութիւնը քարոզում են ո

Եսական հոգով բան չէ յառաջանում նորա համար, որ նա {կենդրոնացած} է իւր մէջ. նա մեռած է շրջակայքի համար, թէեւ գտա

իէլ, Ամբրոսիոս եւ Խորէն վարդապետքը, իւրեանց մէջ {կենդրոնացնելով} լուսաւորութիւնը, լեզուագիտութիւնը եւ բանաստեղծու

նանում է քաղաքներում եւ մայրաքաղաքներում, եւ այս {կենդրոնացութեան} չափով սաստկանում է եւ թանգութիւնը, ուրեմն եւ աղք

րից դուրս ես բերում զուգակշռի ընկնելը եւ դրամական {կենդրոնացութիւնք} (centralisation): Այդ սխալ տեսութիւն է, քանզի

այն կը հետեւի Չինաստանին, ըստ որում՝ նորա կրօնի {կենդրոնը} այնտեղ էր։ Կսաւիէ չ'ընդունեց այն գումարը, որ Պօ

ին լցուած էր Ֆրանսիայն։ Յանսէնեանների բնակութեան {կենդրոնը} էր Port-royal (Արքայական դուռն) անուանուած վանք

բարբառներից ճանփաներ չբացուին դէպի գրական լեզուի {կենդրոնը}, սա ոչ միայն չէ կարող ծաղկել եւ ուժ առնելով՝ հա

պւում է եւ ուղղւում է դէպի երկրագունդի ելեքտրական {կենդրոնը}, որ նոյն պիտի լինի եւ նորա երկրաչափական կենդրոնի

իւր է ելեքտրականութեան, եւ որովհետեւ երկրագունդի {կենդրոնը} հալուած վիճակի մէջ է իր անչափելի բարձր աստիճան ջե

կենդրոնը, որ նոյն պիտի լինի եւ նորա երկրաչափական {կենդրոնի} հետ, որովհետեւ ջերմութիւնը նոյնպէս աղբիւր է ելեք

եւ այնպէս յաջող, որ հանդիպեցաւ ամենեւին առանցքի {կենդրոնին}, ուստի եւ ամրացաւ, հանդիսաւորութեամբ հանեց թղթա

ենդրոնացած է, եւ ժողովուրդը պիտի քարշէ նորան այդ {կենդրոնից} ։ Ինչո՞վ, միմիայն իւր աշխատութեամբ, եւ այդ մեքե

ել կամ Մշեցին։ Բայց ինչ հարկաւոր է այսպիսի ուժով {կենդրոնների} վրայ խօսել. շատ հոյակապ եւ հեշտ պատուաստող բառեր

կամելով ասել, թէ ահա՛ այն գոգաւոր հայելին, որի {կենդրոնում} հաւաքուած են ֆրանսիական փառքի, պարծանքի, հասկաց

կա: Դուք ալ խելք արած հոները թաղած ըլլայիք նե, {կենե} աղեկ էր, ամեն օր աչքին տիմացն չէր ըլար, ինձի տե

րդ մարդու չի տեսնուլ, օրը 2 անգամ սոպա կվառինք, {կենե} չի տաքնալ ցուրտին մեծ եղածեն, նայինք երբ պիտի վե

Ես գիրս անպակաս կը գրեմ, ինչպէս բան է, որ դուք {կենէ} միամիտ չէք: Երեկ մեր Խազարոս աղաչէն գիր առի Յակո

ուրիշի ազատութիւնը բռնաբարել կամ գէթ սահմանաւորել {կենթադրուէր}: Հիւսիսափայլի խնդրած ռեֆօրմը վերաբերւում էր ե

նանում: Գ. ԱՂՕԹՔԻ ՀՐԵՇՏԱԿԸ Դու, որ երբեք չես {կենում} Տաճարներում հասարակ, Երկինքը գահ քեզ համար Ու ե

) ասում է թէ " պատմութեան փորձերը անպտուղ են անց {կենում}, խրատական հետք չթողնելով մարդկային յիշողութեան մ

որհրդական անդամը, պապի մեռանելուց յետոյ, անց են {կենում} դէպի կարդինայի կողմը, եւ նոցայ հետ միանում են հո

Այս բաները ասողների գործերի մասին ես ահա լուռ եմ {կենում}, որովհետեւ ինձ բնա՛ւ հարկ չկայ ասել. Քրիստոսի ա

էք ունայն տեղը աշխատում, ո՞ւր էք այդ շոգ կրակում {կենում} եւ յիմարաբար անձնամահ լինում. Մամիկոնեանց տան մի

ց է տրւում, եւ քարոզ ասողը նշանակուած տեղն է անց {կենում}, ամենքը իրենց սիրտը զարթեցնելով բարձրացնում են դ

անգամ բերանը բանալուց եւ փակելուց յետոյ, վեր էր {կենում} եւ գնում իւր ննջարանը քնելու: - Մարդը մի այնպ

ւ բախում են Մանուշակ դայեկի դուռը. դայեկը վեր է {կենում}, ճրագ է վառում, տեսանում է, որ երկու լաւ հագնո

սիրութեան արժանի տեղեկութիւններից: Շատ բան անց է {կենում} Գարեգնենց տանը, բայց Գարեգնի տան մասին գրեթէ մեն

տալի, բարովում, աղավար խօսում, հետը նստում վեր {կենում}. համա ես, որ տեսնում եմ էկաւ, գլուխս առնում եմ

նակողման Առաջնորդես այգւոյդ գինւոյն Ի {կենսաբաշխ} խառնելիս՝ Չա՜փ քեզ ի գոգ տացի շարժուն,

իլ մօտալուտ։ Սուր բոցեղէն մինչ դրախտին զճանապարհ {կենսագործ} Փակեաց, ես անդկայի մերձ առ սերովբէն ահագին

նները, բնապատմությունն էլ չոր ֆորմուլ էր՝ առանց {կենսագործման}, եւ դրա հետեւանքով, նրանով քիչ էին զբաղվում, ի

յուններ կհաղորդվեն մարդկության պատմության մասին, {կենսագրական} տեղեկություններ կտրվեն պատմական նշանավոր անձնավոր

այության դեպքում՝ պոլիտիպաժով, պատմական դեմքերի {կենսագրական} բնութագրության ժամանակ՝ պատկերներով։ Տարեկ

համար եւ ռուս կառավարության կողմից արժանացավ ցմահ {կենսաթոշակի}: Այս եպիսկոպոսը մեռավ 50-ական թվականներին եւ նրա

նելով, երբ որ սա փոքր առ փոքր հետ էր քարշում իւր {կենսական} զօրութիւնքը եւ պատրաստւում էր մտանել քնի մէջ, տխ

պատրաստելու իւր հիւթը, իւրեան թարմութիւնը պահող {կենսական} ոյժը եւ զօրութիւնը: Վա՛յ այն ծառին եւ բուսականին

ունը եւ, նկատի ունենալով իր ժողովրդի ժամանակակից {կենսական} հարցերը՝ հռչակեց Հայոց կենդանի լեզվի իրավունքը,

ամար հարկավոր կենդանի, համընդհանուր լեզվի գրական {կենսական} անհրաժեշտությունը, վերջապես, գեղեցիկ միտք է հղա

գիտության մայրական կրծքի աղբյուրներից քաղել բոլոր {կենսական} հյութերը: Ապա պ. Նազարյանցն իր խոսքն ուղղո

թան աղքատին գանձարանի մէջ երեւում է մտաւորական եւ {կենսական} շարժողութիւն։ Մեր առ ի սրտէ երախտագիտական շն

սկի փոխարկելու գաղտնիքը եւ գտնել ընդհանուր դեղը - {կենսական} կաթիլը: Եւ արդարեւ Ջեբերը, իւր կարմիր կաթիլը,

ազանութիւն է դնում ընդհանուր դեղի, раnасеа, եւ {կենսական} կաթիլի մէջ: Իւր նպատակին հասնելու համար, նա կատ

ակ՝ խափանեցին ժողովրդի մտաւոր աճեցականութիւնը եւ {կենսական} շարժողութիւնը, ինչպէս կը տեսանենք յետոյ մանրամաս

ի մեջ տարածել տեղեկություններ, որոնք մեր ժամանակ {կենսականորեն} պետք են յուրաքանչյուր մարդու, հասարակության ո՛ր

շի՜ր ինձ: Եթէ սիրոյ բոցով վառուած Ցանկութիւնից {կենսահուր} Ոտներըդ վեր բարձրացրած Որոնումներդ չանցնեն զուր

ոյս, դու ցօղիր Կուսութիւնըդ անարատ, Սանիրայիդ {կենսաձիր} Քո հեղեղը յորդառատ Այն ինձ համար թալիսման Ու կ

ր Քո հեղեղը յորդառատ Այն ինձ համար թալիսման Ու {կենսաղբիւր} թող լինի, Դեւի համար ` դառնութեան Բաժակ - մահո

ռա՜ջ... Այնտեղ միայն կարող ենք հանդիպել մեր ազգի {կենսանորոգ} եւ որոտընդոստ յարութեան... Կենդանութիւն:

րձրացրած Որոնումներդ չանցնեն զուր, Ամուր գրկած {կենսատուին} Թէ յագենա՜ս շրթնալից, Արտահոսման քաղցըր ժամին

նեան լեզուով վերջապէս հասաւ իւր վերջին նպատակին: {Կենսորինեան} Կատոնից աւելի ահաւոր խորամանկութիւն, որով վճռում

երեսփոխան չէ բոլոր Հայոց հոգեւորականության եւ թե {կենտրոն} հոգեւորականության է Սինոդոսն Էջմիածնի, եթե մեք ը

եւ բարոյական մարդ, որովհետեւ Աստուած աղբիւր է եւ {կենտրոն} ամենայն առաքինութեան եւ բարոյականութեան, իսկ մար

ե՛ս իմ երկու պատուի նշանքը: Դու ի՛նչ {կենտրոն} ես հարցանում, Իմ կենտրոնը է իմ փորը.

սաւորչի եւ Տրդատի օրով Վաղարշապատը, եղած լինելով {կենտրոն} քրիստոնէութեան ամենայն Հայոց, որպէս նաեւ առաջին

՝ հաստատեն իւրեանց մէջ մի հարազատ լուսաւորութեան {կենտրոն}, թո՛ղ մի անսխալ հիմքի վերայ մի առողջ գործ հիմնար

թական աղբիւր, մի գերբնական եւ յաւիտենական կեանքի {կենտրոն}. սա է Արարիչը, ստեղծողը հոգու եւ մարմնի, նախախ

ենք, որ նորա կազմուածքը ցոյց է տալիս մի այնպիսի {կենտրոն}, արարչի ձեռքից դուրս եկած գործարանաւոր մարմիններ

6, որ Այգեգործություն սիրող ռուսական ընկերության {կենտրոնական} դեպոյի ցանկի մեջ զետեղված է տնտեսական սերմերի կար

սաստանի եվրոպական նահանգներում, ըստ 1858 թվականի {կենտրոնական} վիճակագրական կոմիտեի տեղեկությունների, արական սե

մբ՝ Արեւմտեան Եւրոպայի եւ հացաբեր Ռուսիայի մէջ, {կենտրոնական} տեղերից մինն է, եւ այդ քաղաքի ամբարներից կշտանու

. Պոլսի պատրիարքի նախագահութեամբ, որպէս ազգային {կենտրոնական} ժողով, վարում էր ազգային բոլոր հիմնարկութիւնները

նական, տնտեսական եւ այլն, ուղղակի կախում ունէին {կենտրոնական} վարչութիւնից եւ չէին կարող ձեռնարկել կարեւոր որեւ

ող են մերկացնել յանձնաժողովի վարքագիծը: 1. {Կենտրոնական} քաղաքական ժողովը վաղուց ի վեր բաղկանում էր քսան ա

ի պատրիարք, բայց հիմա, ըստ նոր կանոնադրութեան, {կենտրոնական} քաղաքական ժողովը պարտաւորւում է ուղարկել Դռանը բո

" առածը մերժուեցաւ, այն օրից, երբ Նիւտօնը գտաւ {կենտրոնական} առաձգութեան օրէնքը, այդ օրերից բռնած էլ ջուրը չէ

ցուցակ է լինում մի ողորմելի վիճակի: Ի՛նչ ասել է {կենտրոնանալ} իւր մէջ: Կտրել ամենայն հաղորդակցութիւն այն առարկ

ի հետ փոխուելու նիւթերը առատանան, դրամը չէ կարող {կենտրոնանալ} զանազան ձեռքերում, հասարակ ժողովուրդը, իւր պատր

աւորն է աւելի բնականութեամբ միանան, հաւաքուին եւ {կենտրոնանան}, ինչպէս արեւի ճառագայթքը անցնելով մի ոսպնաձեւ ապ

վերայ, ազգը օրըստօրէ թողնում է իւր երկիրները եւ {կենտրոնանում} է քաղաքներում: Աղքատութիւնը ստիպում է նորան թողո

եղ չունի այդ կրօնի մէջ. կրօնի զօրութիւնը եւ ոյժը {կենտրոնանում} է նորա պաշտօնեաների մէջ, որ վարւում են ազգերի հե

Յիսուսի Քրիստոսի արիւնով մարդկութեանը պարգեւած, {կենտրոնանում} է մի մարդու մէջ, ուր մի հողեղէն մարդ հարկադրում

տելու համար, մինչ ամենայն հոգեկան գործունէութիւն {կենտրոնանում} էր հոգեւոր ասպետութենների մէջ, ինչ աստիճանում կա

որա ազդեցութեանը, բնական օրէնքներով ինքը իւր մէջ {կենտրոնացած}, ցուցակ է լինում մի ողորմելի վիճակի: Ի՛նչ ասել

ուցել է մեզ, որ ամենայն իւր մէջ միայն փակուած եւ {կենտրոնացած} կացութիւն, սկսած Եգիպտոսի քուրմերից մինչեւ Պիոս

Լութերը: Չնչին եւ ափի չափ տէրութիւնքը իրենց մէջ {կենտրոնացած}, իրենց կնիքը խոր տպաւորում են իրենց հպատակների վ

ր բռնակալութեան երեսից։ Պապականութիւնը, իւր մէջ {կենտրոնացնելով} ամենայն իրաւունք աշխարհի երեսին, որ ցած էր միայն

րական գիտության հետեւողներ ենք եւ մեր ամբողջ ուժը {կենտրոնացնում} ենք միայն ուսումնասիրելու այն, ինչ գիտությանը հա

ստինքեան շրջափակում էր նա իր հետեւողքը մի մշտական {կենտրոնացութեամբ} խմբի մէջ եւ կախողութեան զգացողութիւնը վարձատրում

, ասա՛, ու՞ր է տունդ, Հայ մարդ, ո՛րտեղ քո {կենտրոնդ}, Ունի՞ս մի բան քեզ սեպհական. Ցոյց տ

րծել, որ անհիմն է այդ պատճառը, որովհետեւ քաղաքի {կենտրոնը}, ուր գտանւում է Աւագ եկեղեցին, եւ գլխաւոր հրապա

Դու ի՛նչ կենտրոն ես հարցանում, Իմ {կենտրոնը} է իմ փորը. Ոսկի, արծաթ, հարստութիւն,

: Բոլորովին ուրիշ բան է, երբ սէրը կը լինի կրօնի {կենտրոնը}, բարոյականութեան գլխաւոր նշանաբանը: Միմիայն նոյ

ապահովէր իւր անանցանելի երանութիւնը։ Այս կեանքի {կենտրոնը} որոնելը եւ նորա գոյութեան եւ լինելութեան վերայ յո

ռով, արդէն Նիւտոնի օրէնքով կապուած էին երկրագնդի {կենտրոնի} հետ... Այսպիսի բաներ պատահում են տարու սկզբի

նդունակ չէ այդ բոլորի թելերը իր մտքի մէջ որպէս մի {կենտրոնի} մէջ ամփոփել, նորան միօրինակ անօգուտ են պատրաստ հ

ան միաբանութեան) վերայ, որպէս մի հերձուածողական {կենտրոնի} վերայ։ Այս բանը վնասակար է Մխիթարեանց անձնապահու

միւս եկեղեցիների համարեա թէ միաչափ հեռաւորութիւնը {կենտրոնից}, սորա չորս կողմով, ցոյց են տալիս, որ քաղաքի հի

արապետութեամբ, մանաւանդ, որ գտանւում էին քաղաքի {կենտրոնում}, համարեա՛ թէ բոլորը քարից ու աղիւսից շինած: Եկե

։ Բայց սակայն այդ եկեղեցին շինուել է Վաղարշապատի {կենտրոնում}, եւ այս մասին կան ստոյգ վկայութիւնք. թէեւ Վաղար

խարիսխ ունեցող հրեղէն սիւնը երեւել է Վաղարշապատի {կենտրոնում} ։ Միւս մնացած երեք սիւնքը, որ ոսկի խարիսխ չունէի

ը, շատ անգամ գտել են ախոռի մէջ, այդ բոլորշի գծի {կենտրոնում} մի մորթած սեւ հաւ, առանց ամենայն պիսակի, եւ մի

րբեք իւր ուժը եւ զօրութիւնը ամփոփել իւր բարոյական {կենտրոնում}, չէ մտածել աճեցնել իւր զօրութիւնքը եւ ազգութեան

ՍԱՏԱՆԱՅԻ ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ՄԵԾ ՀԱՆԴԷՍԸ Հողագնդի {կենտրոնումը} կայ մի մեծ բնակարան, որի բարձրութիւնը 99 ասպարէզ

ւսաւորութեանը տեղի գտանել իւր փառահեղութեամբ նորա {կենտրոնումը} բնակող հայ սրտերի մէջ. այսպէս ես եւս սոցայ հաշւո

արդը, զուրկ լինելով ամենայն իրաւունքից ընկերական {կենցաղավարութեան} մէջ, իհարկէ, կարող չէր եւ թէատրոնի մէջ հանդէս գ

ւթյան, բանն այն է, որ գիտությունը նպաստի մարդու {կենցաղը} ՝ իր տունն ու բունը բարելավելուն. իսկ հետո արդեն

առության միջազգային իրավունքի մասին: Մարդն իր {կենցաղը} չի կարող բարելավել, քանի դեռ բնությունն իրեն չի

ղ: Հրեաներն արժանի են ամեն տեսակ գթասրտության եւ {կենցաղի} ամենայն բարելավման: Թեեւ այդ ժողովրդի կրթության

՝ կենդանիների եւ բույսերի օդընտելացումը մարդկային {կենցաղի} բարելավման մի նոր աղբյուր է. առաջ հիմնականում կա

թիւն, Զիա՞րդ կարէ անախտ պահել զքեզ յասպարէզ {կենցաղոյս}. Այլ գիտութեան անշամանդաղ ճառագայթից զօրութ

ամ նովիմբ 'ի նմին անփոփոխութեամբ մինչեւ 'ի վախճան {կենցաղոյս} իմոյ։ Այլ յաղագս իմաստաւոր բանի ըստ նորա տեառն մ

ամ նովիմբ 'ի նմին անփոփոխութեամբ մինչեւ 'ի վախճան {կենցաղոյս} իմոյ " (Թուղթ, եր. 65)։ Մենք այսքանը գիտե

) եւ գաղտ արբուցեալ Սրբոյն դեղ մահու՝ լուծանէ ի {կենցաղոյս}, թողեալ զերկոսին ամոլակիցսն՝ զորդի սրբոյն Ներսի

առաջեալ ի կոչ վերին Կոչողին, թողեալ էին զասպարէզ {կենցաղոյս}, մինչ ետես՝ զթագաւորութիւնն բարձեալ ի տանէն Արշ

ն Ռուսահայոց անխնամ թողեալ զայս գործ զընթացս լցին {կենցաղոյս} եւ զի՞ պիտի ներկայիցն օրինակ պար առնուլ ի նախնեաց

ե կարող է արմատական հեղաշրջում տեղի ունենալ նրանց {կենցաղում} դեպի լավը, չնայած զանազան պետությունների որոշ պե

զմկրտեալս ՚ի պատերազմի ընդդէմ սատանայի, որ յաստի {կենցաղս}: Հոգին սուրբ տուեալ լինի ՚ի մկրտութեան եւ ՚ի ձեռ

, ըստ որում չունի կեանք եւ կիրառութիւն կընկերական {կենցաղս}, եւ զայս լեզու մեռեալ, [զայս լեզու (որ չէ լեզո

ութեամբ, որ ունի կեանք եւ կիրառութիւն յընկերական {կենցաղս}: Ո՜վ տղայամիտ դատողութեանդ, եւ ո՞վ ի լուսաւորեա

բարբառովն, որով վարին հայք առհասարակ յընկերական {կենցաղս}: Չգիտեմք բնաւ, եւ զարմանք զմեզ պաշարեն՝ թէ զի՞

եալ է յիրաւանց ժամանակին, չունի կեանք յընկերական {կենցաղս}, եւ ամենայն Հայ, թէ ուսանի եւ թե պարտաւորական է

նագրեաց ի լեզու հասկանալի եւ գործածական ընկերական {կենցաղս}: Զարմանամք, թէ ո՞ր ուշաբարձութեամբ մոռացեալ

ով լուիցեն զբարբառ ազգին, որպիսին վարի ի հասարակ {կենցաղս}, լուիցեն եւ քննեսցեն զայն, թէ որ Հայք եւ յորում

սն հասարակութեան չունել եւ որով վարի նա ի հասարակ {կենցաղս} անտեսեալ է այլ յիմաստնոց Հայոց, որք չկամ ին անգա

Լատինացւոց: Յաւուրս սորա ծաղկի Խաչատուր վարդապետ {Կեչառացի}, երգիչ եկեղեցական շարականաց։ Հայկականս դպրու

փոխվեցավ խստագույն պարոքսիզմի, այնպես որ, բժիշկ {Կեպեն} հավանորեն ավելի չի դողացրել, որոնելով Ֆրանկլինին

ի փոքրութեան վերայ), որի ծայրը բուի կտուցի նման {կեռացած} դէպի վերին շրթունքը, համարեա թէ ծածկւում էր թաւ

ց ամառ արժանի լինիք միմյանց տեսության: 2 ամիս ու {կես} ժամանակով Սահակն ալ պիտի գա, միասին կգանք երեքս

որի գինը ճանապարհի ծախքով հանդերձ է ինն մանեթ եւ {կես}: է Որքան տոմսակ կարողանաք ցրել, նոցա բոլորի հաս

ռնուք հրատարակել այդ պատկերները մի մանեթից մինչեւ {կես} մանեթով յուրաքանչյուրի գինը, այդ ձեզանից է կախվո

ոչ երկուքի: Թող մտածեն առաջարկողքը, որ ամիս ու {կես} կամ lիսուն օր միմիայն ծովի վերա պիտի ճանապարհ կատ

որա փույթը չէ, որ արյունաթաթավ Իտալիան ավելի քան {կես} դար լլկվեցավ եգիպտական չարչարանքի մեջ՝ ազնվականը

աստղը ծագած չէ հորիզոնում. երեւում է թե ամիս եւ {կես} կամ երկու ամիս դեռեւս կմնամ այստեղ: Բայց վերադար

ՈՐՈՒԹՅԱՆ Կամիշին, 1866 թ. <հունվար, երկրորդ {կես} >... Այստեղ բժիշկ Նայդենեւը, որ կումիսով պ

եայ Խոջամալեանց, երկոքին ազգայինք, որպիսիք են՝ {Կեսարացի} Եղիայ Մահտեսի Յակոբեան եւ Սարգիս Ծատուր Աղաւելեան

եղ Աղեքսանդրացու եւ Կիւրեղ Երուսաղեմացու, Բարսեղ {Կեսարացու} եւ Նազազացի Գրիգորի, որ իր շատ շնորհի պատճառով ա

վել ", կործանում է ամբողջ անտիկ աշխարհը եւ գոռոզ {կեսարը} իջնում է իր Կապիտոլիումի բարձունքից, որպեսզի փրկ

ակ։ Եթէ դու մեծ ես համարում, կամ Պոմպէոսը, կամ {Կեսարը} կամ Ալեքսանդրը, բաց ճշմարտութեան հանդէպ աչքդ եւ

հասկացան, որ ճշմարտութեան քարոզիչքը չեն մոռացել {Կեսարի} խօսքը՝ age quod agis, որ դադարելու չեն ներգործե

ակի անունով յայտնի է գիտութեան մէջ: Յուլիոս {Կեսարի}, Տիտոս Լիւիոսի, Պլուտարքոսի, Պրոկոպիոսի, Սենե

ական արտօնութիւնքը եւ իրաւունքը, չկամեցաւ այլեւս {Կեսարիա} դիմել՝ իւր կաթողիկոսական իշխանութեան հաստատութիւ

քան իւր անձնականը պաշտպանելու մտքով չէ դիմել դէպի {Կեսարիա}: Եթէ, արդարեւ, սուրբ Սահակի օրով լինէր դադ

սութիւն արած լինելով, սուրբ Սահակը պատճառ չունէր {Կեսարիա} դիմելու, թէ եւ պարոնը չէ ուղարկում նորան Կեսարիա

Կեսարիա դիմելու, թէ եւ պարոնը չէ ուղարկում նորան {Կեսարիա} ՝ հրատարակելով նորան անձնական շահասիրութեամբ վարա

աքեալք ի Սահակայ եւ ի Մեսրոպայ, որոց դանդաղեալ ի {Կեսարիա}, յուլացեալն էին: Վեցեքին սոքա, մարզեալ ի գիտու

ւմ նաեւ ամերիկեան միսիոներները: Այս օրերին {Կեսարիայից} տեղեկութիւն ստացուեց, թէ 300 ընտանիք կաթոլիկութի

թիւնը, դուրս վանեց վաճառահանդիսից: Լսած էի, թէ {Կեսարիայում} էշ ներկում են, բայց արագիլից եւ մօրահաւից կազուա

նէր դադարեցուցած մեր կաթողիկոսների ձեռնադրութիւնը {Կեսարիայում}, այն ժամանակ եւս սուրբ Սահակի վարքը, որքան մեզ

րբազան Առաքեալն Պօղոս. Արդ ներքոյ ձեռնադրող {կեսարիացի} Մահտեսի Յակոբի որդի Եղիէս, ծնեալ ի քաղաքն կոչեցե

որքան չէին ցոյց տուել նոցայ նախահարքը մշտնջենաւոր {Կեսարին}, երբ նա Պոմպէոսին յաղթելուց յետոյ որպէս ինքնակալ

Բայց եթէ բանը մահի կերպի վերայ մտածելու գայ, ես {կեսարին} համաձայն իմ. ամենայն մահից լաւ է անակնկալ եւ յան

՞նչ է միտքերը: Այս ամառ հուլիսի վերջերին կամ {կեսերին} հույս ունիմ Նախիջեւանում քեզ տեսանել: Խնդրեմ

րական թերթ է in 8°, բայց հազիվ կազմի ներածության {կեսը} եւ քերականության քառորդը: Ծանոթագրություններ դեռ

ասին. ես մի քանի բան այդ մասին գրել եմ այս թերթի {կեսի} վրա, որն ընդ սմին ուղարկում եմ: Ես շատ կկամե

չ ուշ, իսկ դու արդեն սկսել ես 2-ին գալ: 2-ը անց {կեսին} կամ երեքին երբեմն մենք ճաշում ենք, եւ դրա համար

ստան, այն ժամանակ մեր ստացած 800 ֆունտ ստերլինգի {կեսից}, որով պիտի հետ գայինք, կսկսենք երկուքս ամենայն

նդյան 1864, հունիսի 17, Ս. Պետերբուրգ, {կեսօր} Իմ սիրելի եղբայր, Այս րոպեին ստացա ք

ղբայր Միքայել Հ. Գ. Այս նամակը թեեւ սկսել էի {կեսօրին}, բայց չստանալով ֆիզիկան, մինչեւ որ հարկավոր տեղ

ա իւր աղախնին, - " Ժամը քանի՞սն է, մօ՞տ է {կեսօրին} "։ - Հրամել էք, կ՚ուզի ուղիղ մի քառորդ։

եկ առավոտյան ուղարկած իմ նամակից հետո, ժամը 1-ին {կեսօրից} անց ստացա քո ամuիս 10-ին գրած նամակը: Ես այն ժամ

ուտներից: Մեր նկարագրած այդ բոլոր կոր գծերը, որ {կետ} -նպատակը տանող ամենակարճ ուղիղ ճանապարհից շեղվում

դրել նորին սրբության վեհափառ մեր հայրապետին. այդ {կետերի} մասին պետք է անպայման հոգալ, որպեսզի նրանց մեջ ն

ստացվի: Դեկտեմբերի 7-ին ես գրել եմ եղբորս յոթ {կետի} մասին, որոնց վերաբերյալ հարկավոր է խնդրել նորին

շտապելու տեղ չունեմ: Մի քանի օրից ես կհասնեմ այն {կետին}, ուր եւ խարիսխ պիտի ձգեմ, որովհետեւ այս դեպքում

հասարակածը մինչեւ տասն եւ հինգ աստիճան: Ահա այս {կետից}, որ կտրվում է երկայնության 40 աստիճան եւ հյուսիս

վ(աղյուսակ), եւ այդ գծերի յուրաքանչյուր հատման {կետում} ցանում են մեկական սերմ։ 12 12 12 12 12 12 12 12

ետեւից եկողը վստահ Մտնի-ելնի հեշտ ու յարմար Եւ {կեր} գտնի իրեն համար: Ահաւասիկ եւ կոյսը ` տարփագին

անշունչ արարածք Բերին մարդուն ընտիր զոհեր ` {կեր} կամ զգեստ, պատարագ: Ո՛վ խնամող եւ հաստիչ

բայց եթե այդ ձեզ կամ քրոջս ցավ է եղել, եղբայր, {կերած} -խմած բան չկա, եթե կկամենաք եւ եթե նորա այստեղ ու

ս կոտորում էք այն պարոնի անունը, նա ոչ ոքի արծաթ {կերած} չէ, ոչինչ խարդախութիւն արած չէ, - ասում են մարդ

լուսաւորութիւնը օրէ օր թուլացնում է ստրուկ ազգերի {կերած} ծեծերի սաստկութիւնը, այս դարու մարդասէր հոգին դա

ո՛վ է կարգել հինգ մանէթ թոշակ. քո պէս ծառան դեռ {կերած} հացի համար եւս պիտոյ է մի բան վճարէ տիրոջը:

իւթիւնճի-օղլուն տանը չէր. նա այն օրը ճաշ եւս չէր {կերած} տանը. երեւի թէ զանազան պատճառներ ուշացրել էին նո

մտանել Բարբոյի պանդոկը, եւ մի փոքր կաղամբով միս {կերած}, դառնալ ղահուէտուն, ինչպէս շատ անգամ պատահում է

չգիտեն, թէ Ուռանոսի փոքր որդին տիտանիցը երդում է {կերած} ոչնչացնել այսպիսի անպիտան որդիները, բայց կարելի

գրված է: Եվ ո՞ր մարդը, որ չուներ բնակություն, {կերակուր} եւ զգեստ, կարող է գործ կատարել եւ այն՝ ձրի: Մի

ա վերա իմ անօգնական միայնությունը. մի կուխարկա ( {կերակուր} եփող աղախին) ունիմ անունով. շչի, կաշա գիտե, ո

Ես շատ շնորհակա՛լ եմ այս Պարոնից, դա միշտ {կերակուր} է տալիս իմ Յիշատակարանին: Անցեալները գրում էր մի

ւմ են ժողովրդական ընտիր լեզուով. 1) Հոգեղէն {կերակուր} Հայոց երեխաների համար: 2) Վարդապետարան կրօն

կու շաբաթ մնացի գոմի մէջ: Ստանում էի մի շատ պարզ {կերակուր}, խմելիքս էր կորեկաջուր: Այդ երկու շաբաթական բան

ին, որ կախուած է ձողի վերայ: - Բայց նա ինձ {կերակուր} չէ տալիս, - ասում է ազգը: - Եւ ի՛նչ հարկաւ

, - ասում է ազգը: - Եւ ի՛նչ հարկաւոր է քեզ {կերակուր}, երբ դու ապրում ես այդ փառքով: Չնայելով այ

Ադամն պիտ մաքուր Եւ մեղկ կրքին ` սիրտը նա Չդարձնէ {կերակուր}. " Ինչո՞ւ տալիս էր պատուէր, - Ադամն ասում է յու

ասպարէզը այս օրուայ օրը լրացուցի: Ես {կերակուր} կուշտ չկերայ, եթէ տեսայ, Թէ սիրական հայրեն

խոստացիր, հա՛յր իմ հայազգի, Տալ իմ մարմինը {կերակուր} շների Կամ ի կախաղան, նշաւակ մարդկան,

եւ յետոյ կը քանդուէր եւս. հոգու համար մի այսպիսի {կերակուր} է չ'հասկացած բան կարդալը։ Թոյլ տանք, թէ կար

երի փիլիսոփայութեան իջնելու կէտն է այս: Ես անհամ {կերակուր} եմ ուտում, փիլիսոփան չէ հաւնում եւ իր մտքի մէջ ա

։ Բացի սորանից, " պահք չպահո՛ղ եւ ամեն ժամանակ {կերակուր} ուտող " անուանելով, նախատո՛ւմ էին՝ " Ինչի՛ Յովհ

րս ինձ չտուին, որ ընկած են այժմ վանքում՝ ցեցերի {կերակուր} լինելու համար. բայց արդեօք այդ գրքերը կարդալով պ

կարծ կը մեռանիս եւ հոգիդ բաց աչքով կը մատնես, որ {կերակուր} լինի սատանայի: Միթէ՞ ամօթ չունիս, դու քրիստոնեա

ւթեան համար նիւթ շինելով, կամ, աւելի լաւ ասել, {կերակուր} տալով բամբասանքի եւ նախանձու օձին, որ վաղուց նստ

ո՛, եւ՛ մարդը եւս, եւ՛ թռչունը եւս, որ նոյնպէս {կերակուր} դաոնալով մարդուն, մտանում էր նորա կազմուածքի մէջ

մահագուշակ պատասխանից, խորհուրդ է կատարում Խանի {կերակուր} պատրաստողի հետ, սպանել Խանը գիշերով, մինչ նա քն

ած բազմոցի վերայ, մաքրում էր մի ունդեղէն, պահոց {կերակուր} պատրաստելու համար: - Բարկացուցինք մեր պարոն փ

եզու երկասիրութիւն, մակագրեալ՝ " Առաջին հոգեղէն {կերակուր} հայազգի երեխաների համար ", զկնի որոյ ի շինութիւն

զուարթարար, ուսցին ինքեանք վասն զաւակաց իւրեանց {կերակուր} պատրաստել սեպական ձեռամբ եւ իւրեանց յատուկ բանակա

իւ Ստեփաննոս վարդապետի Նազարեանց " Առաջին հոգեղէն {կերակուր} հայազգի երեխաների համար " եւ " զՎարդապետարան կրօն

արկառելոյ առ որս զարդիս դեգերեմք մուրողաբար, եթէ {կերակուր} այլովք ձեռովք հասուցեալ ի բերան կարէր ունել զնոյն

յր, ուր անցուց քանի մի ժամանակ համարեա՛ թէ առանց {կերակուր} ուտելու։ Կասկած չ'կայ թէ նա կը մեռանէր այնտեղ քա

ն մի առանձին սենեակի մէջ (conclavium) եւ ո՛չինչ {կերակուր} չէին ընդունում, բացի լոկ հացից եւ ջրից, մինչեւ

ղորմածաց եփեցին զմանկունս իւրեանց եւ եղեւ նոցայ ի {կերակուր} ", ասում է պատմիչը (Յովհ. կաթ., Պատմ. Հայ.

վրայ: Պ. Պռոշեանցը պատմելով, թէ փեսան չէ կարող {կերակուր} ուտել մինչեւ որսի չգնայ եւ որս չբերէ, կարծում են

եր մասիլն էլ որ կայ, ամէն բան նրան եաղի ա. եփած {կերակուր} ա, մարդ, շուն, կատու, ղուրդ ու ղուշ, ինչքան

ան. մարդ չկար նոցա ձեռքին ջուր ածող կամ այն պարզ {կերակուրը} եփող, որով ապրում էին: Իւրեանց ձեռքի արուեստով

ատենք միմեանց հետ նոյն մատենագրի " Առաջին Հոգեղէն {կերակուրը} Հայոց երեխաների համար ", " Վարդապետարանը Կրօնի "

տալիս են ինձ մի բաժակ արաղ, կամ առաջեւս դնում են {կերակուրը}. շատ անգամ տեսել եմ, որ բաժակը կամ ամանը, որ ե

արի շորը, արջային շրջանակի տակ, կամ Լուկուլլոսի {կերակուրը} նոր Գրենլանդիու կամ Լաբրադօրի մէջ։ Ասենք թէ մեռա

նը չէ կառավարւում, մեր այգիքը չեն մշակւում, մեր {կերակուրը} չէ եփւում, մեր շորերը չեն կարւում կամ լուացւում

րմատ ծառ... Ամենայն մարդ պիտոյ է իւր սեպհական {կերակուրն} ունենայ, իւր սեպհական կենդանութիւնն ունենայ։ Ին

ռք բերել, այն եւս վանքի պէտքերի վրայ էի ծախում։ {Կերակուրներ} եփել սորված չէի, որ ձկան աղիքներով եւ հաւի փորոտ

ոք, սկսեց ուտել իւր ամանից զանազան մրգեր եւ այլ {կերակուրներ}, նոցանիցը իւրաքանչիւրքը խօսում էին միմեանց հետ.

թէեւ տգեղ զաւակը։ Ասենք թէ մեր նախնիք շատ ազնիւ {կերակուրներ} են կերել, բայց որ այսօր մենք չենք կարող ուտել եւ

անելի է մանաւանդ Կսաւիէի գործը. նա ուտում էր այն {կերակուրների} փշրանքը, որ մնացել էին փոխադրական ցաւեր ունեցող

ետոյ պիտոյ է կերակրէ իւր զաւակը այդ վերին հոգեւոր {կերակուրներով}, դորանից յետոյ դպրոցական եւ համալսարանական կրթու

ապրիլ արջային շրջանակի տակ եւ ո՛չ Լուկուլլոսը իր {կերակուրներով} ՝ նոր Գրենլանդիու կամ Լաբրադօրի մէջ։ Պարզ է, թէ

որչափ կարելի էր ըստ տեղւոյն հանգամանաց, զհոգեղէն {կերակուրս}: Այո՛, խոստովանիլ խոստովանիմք զարժանաւորութիւն

վ եւ հաւի փորոտիներով այդ ուտողների համար լաւ լաւ {կերակուրք} պատրաստէի, եւ թերեւս այդպիսի բաներով կարողանայի

առհասարակ Ասիայի մէջ, ըստ մեծի մասին գործածական {կերակուրքը} են խմորեղէն, որ, մեծապէս զօրացնելով զօլօտուխա ա

խնդիր միջատների մասին, որ անդադար ապականում էին {կերակուրքը} եւ թէյը: Երեկոյեան ինձ յայտնեց վերակացուն, թէ խ

մեզ թւում է, թէ կը մոռնար իր համադամքը եւ անուշ {կերակուրքը} եւ փառաւորապէս կ՚ուտէր Մորժերի եւ ջրշունների եղը

բայց որ այսօր մենք չենք կարող ուտել եւ մարսել այն {կերակուրքը}, իրաւո՞ւնք է, որ նետենք մեր մի կտոր չոր հացը,

ամին բերել էր քո հողի մէջ, իսկ սերմերը կարող էին {կերակրել} զանազան կենդանիք, այո՛, եւ՛ մարդը եւս, եւ՛ թռչ

կ կերակրովք, եթէ միայն կարելի էր իրօք պարարել եւ {կերակրել} հանգոյն աղուիսուն սառուցակերի, որ զկոկորդն միայն

րդկային ընկերութեան առջեւ պաշտպանել իր ընտանիքը, {կերակրել} նորան եւ առհասարակ դէպ դնել մի կոպիտ ուժի, եթէ ս

մ է եւ սննդարար. ուստի սորանով շատ հեշտ կը լինէր {կերակրել} հայոց ազգի սոված հոգին եւ սա աւելի հիւթ եւ արիւն

էին առնում իւրեանց զաւակների դաստիարակութիւնը ե՛ւ {կերակրելով}, ե՛ւ զգեստաւորելով, ե՛ւ վերջապէս ամուսնացուցանե

ակ եւ մի սերմ կանաչացնել, մի ճնճղուկ կամ մի մուկ {կերակրելու} համար, այո՛, ե՛ւ օձի, ե՛ւ զանազան ժժմունքների

, գործ էր դրւում նորա պահապանները եւ բանդապետները {կերակրելու} համար։ Նոքա բոլորը, որ համարձակւում էին գրել կա

հոգաբարձուն: Ամենայն պատրաստութիւն տեսել եմ, թէ {կերակրեղէնի} եւ թէ ըմպելիքի մասին: Միմիայն արաղ առել եմ մի վե

ը քեզ ալիւր ու եղ կը տա՞յ, որ բերես քո զաւակները {կերակրես} ։ Թէ որ մի ընկերութեան մէջ փարայի եւ գռօշի սիքան

Աստուծոյ երկիւղի մէջ. մայրը կաթից յետոյ պիտոյ է {կերակրէ} իւր զաւակը այդ վերին հոգեւոր կերակուրներով, դորա

խոստովանէք այս ճշմարտութիւնը, թէ Հայոց մեծատունը {կերակրի}, հանդերձի, գինու, փառաւոր ապրելու, սնոտի եւ ա

դոկներում: Մեր ընտանիքների մէջ լսուած խօսքերը են {կերակրի}, հանդերձի, զբօսանքի եւ այլ զուարճութենների խօսք

, փիլիսոփան չէ հաւնում եւ իր մտքի մէջ աւելի համեղ {կերակրի} գաղափար ունի եւ ասում է, թէ գոնէ տեսական յարաբեր

ց մէջ, մինը միւսից գերազանցում են եւ մա՛նաւանդ՝ {կերակրի}, խմիչքի եւ ցանկականի համբերութեան մէջ։ Իսկ Հայո

ր կարգել էին ինձ տարեկան տէր Ներսէհը եւ Հրահատը ( {կերակրի}, հանդերձի եւ ձիու համար), յայտնի՛ է։ Նոյնպէս

էր այնքան արծաթ, որ հոգար իւր որդու բնակութեան, {կերակրի}, զգեստի եւ այլ հարկաւոր պիտոյքը։ Ի՛նչ ճար գտանե

իտիկական սուրբ դատաստանի, բնական հատուած ծրագրիդ {կերակրի} միշտ ի Շտեմարանէ պիտանէ գիտելեաց " Զմիւռնիոյ, եր

աշխարհում. այդ ազգերը, միեւնոյն հողի, միեւնոյն {կերակրի}, միեւնոյն բնութեան ազդեցութեան են ենթակայ: Մինչ

ում է. " բազում անգամ հանգոյց զիս եւ 'ի հալածման {կերակրիչ} իմ եղեւ " (Թուղթ, եր. 57)։ Բայց սակայն,

նգամ ինձ հանգստացուց եւ իմ հալածուելու ժամանակ իմ {կերակրիչը} եղաւ։ Ոմանք էլ ասում էին, թէ " ես Տիրոջդ տան

Մարդկային մարմինը երբէք չէ կարող սնանուիլ այնպիսի {կերակրից}, որ ինչ յատկութեններով մտանում էր բերանը, նոյն

ինը, իւր շինուածքի համար նիւթ չ'ստանալով այնպիսի {կերակրից}, անտարակոյս կը թուլանար եւ յետոյ կը քանդուէր եւս

0 ֆունտ ստերլինգ: Իսկ բաց ի ծախուց բնակութեան եւ {կերակրոյ}, ծախք սայլի կամ կառաց նշանաւոր է նոյնպէս իւրով յ

ոյցք լսելի եղեն զկնի տպագրութեան " Առաջին հոգեղէն {կերակրոյ} Հայազգի երեխաների համար ", զոր հրատարակեաց գերապ

սառուցակերի, որ զկոկորդն միայն սառուցեալ ի սառն {կերակրոյն}, յորովայնն զջուր եւ եթ արկանէր: Առ ի՛նչ դոցա հո

ոյճ սենեկում: Մեք հերիքանում էինք միայն մի տեսակ {կերակրով}, որ շատ անգամ եւս չէր պատահում: Երբ մտածում էին

թող պարարեսցին քիմք դոցա եւ նմանապիսեաց այդունակ {կերակրովք}, եթէ միայն կարելի էր իրօք պարարել եւ կերակրել հա

, թէ են նոցա եւ եղբարք զուրկ եւ ամայի՜ ի հոգեղէն {կերակրոց}, որոց պիտոյ էր յաւէտ դարման տանել, զառաջինն [զի

նս մերոյ, առ ի լուսափայլ կացուցանել զսով հոգեղէն {կերակրոց} ՝ որ ի նմա, եւ զքաղց սովալլուկ հայկական մանկտւոյ

ւում է նախընտիր. գիտութիւնը ասում է, թէ նորանով {կերակրուած} միջատները աւելի բարակ մետաքս են տալիս, բայց բանը

եփող, որով ապրում էին: Իւրեանց ձեռքի արուեստով {կերակրուեցան} նոքա եւ տէրութենից նշանակուած ռոճիկը ամբողջ հասու

չքաւորութեան հետ, որ չգիտէ, թէ վաղը ինչո՞վ պիտի {կերակրուի} կամ ինչպէ՞ս պիտի դարմանէ իւր ընտանիքը, ո՞ւր կը մ

նական, միմիայն հուսալով նախախնամության վերա, որ {կերակրում} է ճնճղուկները: Սիրտս արյունի ծով է, բայց այ

փակուած է: Նորա ազատութիւնը անուանական է, նա չէ {կերակրւում} նիւթով, նորա կառավարութիւնը ներկում է նորա աչքը

նով այս եւս կարելի է ասել, որ " մեր հայրերը ազոխ {կերան}, իսկ մեր ատամները հարուեցան"։ Բայց այսպիսի վտա

ի նոցա մէջ մի գեղեցիկ դաշնադրութիւն. նոքա երդում {կերան}, որ երեւելի ապստամբական քանքարով գերազանց կը լին

ագ արեց, եւ պատարագից յետոյ բոլոր ընկերքը երդում {կերան} հանդէսով, որ հրաժարուին աշխարհի ամենայն բարութեն

յից յետոյ միւս ներկայ եղող անդամքը նոյնպէս երդում {կերան}, միայն այս զանազանութեամբ, որ երդում ուտելու ժա

ամանը: Շատ խօսակցութիւնք արեցինք այնտեղ, ճաշ {կերանք}, չէր կամենում երկար ժամանակ թողուլ եւ ճաշից յետո

չկայ մի մարդ, որ ասէ, թէ այս ինչ մարդ իմ արծաթը {կերաւ}, ինձ զրկեց եւ ինքը հարստացաւ: Բայց ինչ որ ասում

րբ մադերայից նա կմնայ յետ, - Փառաւոր կերպով {կերաւ}, ճաշակեց Ու սիրուն գինին վերայից խմեց։

ւթը վերայից: Պիտոյ է իմանալ, եթէ մի սատանայ {կերաւ} մի որպիսի եւ իցէ շարադրութիւն, իսկոյն անյայտանու

ը։ Ծունկ չոքած Աստուածածնի պատկերի առաջեւ երդում {կերաւ} իւր անձը իւր ծառայութիւնը նուիրել Աստուածածնին եւ

Ֆլանդրիա։ Այս միջոցին բոլոր Ֆրանսիայն երդում {կերաւ} Հենրիկոսի անունով։ Միմիայն Կապուսինեանք եւ Յիսու

ունը, ուր Քրիստոսի 79 թուականին վերջին անգամ ճաշ {կերաւ} էրեց Պլինիոսը։ Հնութեան աւտօրիտէտը ժամանակի ե

ր մեռնիմ նե, աչքիս չերեւնալ, բայց երեւումը տահա {կերեզման} չերեւնալ, կասե թուղթ նայող Ասվատուրը: Թէ որ

, թէ հին է, ահա քո՝ ինձ տուած ապրանքը, ես չեմ {կերել}, չեմ վատնել, այլ որքան վաճառել եմ, նոցա բոլորի

այժմ ապրել է ողորմելի խեղճութեան մէջ. նա մոխիր է {կերել} հացի տեղ, եւ նորա խմելիքը խառնուած է եղած արտասո

. Ճաշ եմ ուտում, ազնիւ ընթրիք, Որ չէ {կերել} Լուկուլլոսը: Ես խմում եմ Շամպայն, Մ

մար հարստութիւնը՝ չ'նայելով, որ նոքա երդում էին {կերել} աղքատութեան ուխտը պահելու։ Այս ահագին միութի

զ բաշխեցի. թող ասեն ոչ, Սօսը իր օրումը կաշառք ա {կերել} "։ Պ. Աբովեանցը (Վէրք Հայաստանի, եր. 37

կը։ Ասենք թէ մեր նախնիք շատ ազնիւ կերակուրներ են {կերել}, բայց որ այսօր մենք չենք կարող ուտել եւ մարսել ա

ում է, թէ այն շատ ազնիւ համարուած բանը, որ թէեւ {կերել} են նախնիքը, բայց մենք չենք կարող ուտել։ Չենք

մի տարի հետո մի գեղեցիկ առավոտ ընկերության այգում {կերեւա} գետաձին: Այնուհետեւ կարելի է բերել տալ մանր կենդ

ե, ես առաջի փոշտիվ իմաց կուտամ իրեն, եւ ինքս ալ {կերթամ} քամեռսկի սուտը, ամեն նավը բոտրադ կանեմ, որ պաշխ

աջողելով, մարտի 24-ին երեկոյան 6 1/2 ժամին դուրս {կերթամ} Մոսկվայից դեպի Վարշավ... իմ հոգաբարձությունը հ

ուտքի " հրատարակողի ձեռքով ինձ կհասուցանե: Ես {կերթամ} Էմս եւ ջուր կխմեմ եւ կգրեմ այնտեղի որպիսությունքը

պատճառ, ապրիլի 15-ին, թե միայն մնացի կենդանի, {կերթամ} քաղաքից դուրս մի հովտի մեջ, ուր շատ ծառաստանք կա

լ ըլանե այժմ անվտանգ մայիսին կհասնիմ եւ խըմըզի ալ {կերթամ} տեյի, հույս ունիմ, եւ ինձ նայող բժիշկն ալ առաջվ

Երես 56. Հարց. - " Մեռնելէն ետեւ մեր հոգին ո՞ւր {կերթայ} "։ Պատասխանի - " Քրիստոսի Տեառն մերոյ առջեւը կել

, եւ ըստ գործոց մերոց դատուելով կա՛մ արքայութիւն {կերթայ} կա՛մ դժոխք"։ Այսուիկ ապաքէն ուսուցանէ զմասնաւոր

վ այց կ՚երթայ մեր սիրելւոյ դամբանին, Այո՛, {կերթայ} շաղղակեր եւ ատելի բորենին։ - Բայց ափսոս որ

ին ու հոքնան: Պազերկյաններն տեղիս ամեն օր պիռժան {կերթան}, աչքերը դեպի Ստամպոլին կնային, թե աճաբ այդ նավե

որով ազգը հոգեւորականներէն երկու դար յառաջ անցած {կերթան}. այսքան երկարութեան մէջ արշաւել, ազգի յետեւէն հ

§ 2. Մեք անմիջապես դուրս կգանք Նախիջեւանից եւ {կերթանք} դեպի Հնդկաստան. հասանելով այնտեղ, կսկսենք քրքրե

նը: Դե՛հ, բավական է այս մասին: Հավանորեն կրկին {կերթաս} Մակարիա եւ սեպտեմբերից առաջ Պիտեր չես ընկնի. ճիշ

մեկ բան է, մեկ մեղադրանք սովորել եք, առել եք ու {կերթաք}. փոխանակ ինձ իմ օտարությանս մեջ մխիթարելու, ամե

տկ[եր], 300 երկու տ[ող] 54 Խաֆաֆ[եանցին], պատ[ {կերի]} եւ 2 տողի մա[սին] 55 Լոնդոն 56 Կովայլսկուն [

գօտեւորեալ զինուորի, ոչ ասելով ըստ թշնամեաց - ոչ {կերիցուք} եւ ոչ արբցուք մինչեւ ջնջեսցուք զԱբբայեանսն, այլ

են " (Մատթ., գլ. Թ., համ. 14)։ " Ահա այր {կերող} եւ արբեցող, բարեկամ մաքսաւորաց եւ մեղաւորաց " (

յ քամակից ` ձիաւոր ասպետները, ձեռքերին բռնած այն {կերոններից}, որ սպանիական ինկվիզիցիոն պատրաստում էր աուտո-դա

կարող եմ ե՛ւ իմ ծնողացս, ե՛ւ իմ ազգականացս ամեն {կերպ} օգնական լինել. ես գամ ու մնամ Նախիջեւան, ասացեք

ներ խոսեցավ օրագիրը, եւ շատ մարդիկ սկսեցին ուրիշ {կերպ} նայել բաների վերա, հույս կա, որ մի քանի տարուց

ւն: Փարոսը երեւում է, կենդանի թե մեռած - որեւէ {կերպ} ափ կհասնենք: Ինձ ուղարկած հանրագիտական բառարա

ետելուց հետո եւ մինչեւ այսօր, չի կարողացել ոչ մի {կերպ} գոյություն ունենալ իբրեւ անկախ ժողովուրդ: Նա երբ

դու համառորեն լռում ես այդ մասին, ուստի ես ոչ մի {կերպ} հանձն չեմ առնում բացատրել: Այդ նշանակո՞ւմ է, ար

ոբոզոն: Դրա հետ միասին " Եվրոպա " հոդվածում ամեն {կերպ} ճգնում է Եվրոպայի հայերի թիվը նվազեցնել մինչեւ 20

Նադ[եժդա] Նիկոլաեւնայի հետ, չնայած դրան ես ոչ մի {կերպ} հավատալ չեմ կարող, բայց ո՞վ գիտե ղրանց ինտիմ գոր

ամսագրերի հրատարակությունն այդ կատեգորիային ոչ մի {կերպ} չի համապատասխանում: Նա երբեք բաժանորդագրության վ

: Մինչդեռ դա իմ միակ զբաղմունքն է, որից ոչ մի {կերպ} չի կարելի հրաժարվել: Բայց ինչ վերաբերում է Բոքլի

ձեր ուղարկած թղթի վրա: Ավելացնեմ, որ եթե որեւէ {կերպ} թույլ տան տեսնվելու, ապա վաղօրոք ձեզ զգուշացնում

բոլորովին հաստատ հողի վրա կանգնած լինելով, ամեն {կերպ} խուսափում էինք այնպիսի ուշադրությամբ, ինչպես փոր

վորվել է հին հայերին՝ ապագայում չարտահայտվել այլ {կերպ}, քան խոսել են նրանից 2000 տարի առաջ: Ահա՛ աղաղա

ց պարզ է, թե ես ինչ ուղղություն եմ բռնել: Ոչ մի {կերպ} ես ինձ վրա պատասխանատվություն չեմ վերցնում հարցին

յս կտեսնի հետեւյալ մասը, է՛հ, այդ էլ ոչինչ, մի {կերպ} կկառավարվենք: Ի դեպ, մոտ օրերս հավանորեն լու

տարում է մեզնից հեռու եւ գաղտնի: Հավանորեն նույն {կերպ} կարելի է նաեւ ստերլյադ բազմացնել, հետեւապես՝ նա

տորագրություններն արտագրված եւ թարգմանված էին այլ {կերպ}. նրանք ստորագրվել են այդ, ինքն ըստ ինքյան ոչինչ

քը. անե՞ծք կա այդ գրքի վրա, թե ինչ է, որ ոչ մի {կերպ} չեմ կարողանում ձեռք բերել - խնդրեմ մյուս անգամ չմ

կը, որ յարակցութիւն ունէին Ռուսերի հետ, ամենայն {կերպ} աշխատում են իւրեանց Հայերէն խօսակցութեան մէջ որքա

խօսողք միայն, որ, քաղաքագէտ մարդիկ լինելով, մի {կերպ} վարուել են նորա հետ, բայց ներկայ ժամանակումս բար

իցէ, որովհետեւ այն պայմանների տակ անհնար է ուրիշ {կերպ}: Արհեստաւորը եւ բեռնակիրը, որ չունի եւ այս վաճա

կ ինքը պիտի վաճառէ Թիւրքիոյ մէջ ո՛վ գիտէ, թէ ինչ {կերպ} կամ ինչ դրամով: Սորա հակառակ, հում նիւթերի, եր

հարստութիւնը, այնտեղ մի ընկերութեան անդամ ուրիշ {կերպ} չէ կարող հարստանալ, եթէ ոչ նոյն ընկերութեան միւս

յն րոպէ մեր տիրութեան ժամերում Մխիթարէր ամեն {կերպ} ՝ արտասուքը աչքերում. Թէեւ յաջող ժամանակ մ

եամբ մարդու անձնաւորութիւնը պաշտպանուած է ամենայն {կերպ}, առաւել քան թէ բոլոր Եւրոպայի մէջ, բայց կան յան

ձեռնարկությանը, ամսագրի նպատակը նշում է հետեւյալ {կերպ}. նա մտադիր է Ռուսաստանի հայերի մեջ տարածել տեղեկ

ութիւնը։ Չէ կարելի պահանջել, որ ամենայն մարդ մի {կերպ} խօսի, կամ թէ վերին կամ գեղեցիկ մտքեր բացատրուին

ն Կանդինեանցը, որոնք եւ օգնում էին նորան ամենայն {կերպ} ։ Այստեղ պարտականութիւն ենք համարում նոյնպէս յ

յսուհետեւ, բոլոր գործերի մասին, ես քո հետ ուրիշ {կերպ} չեմ խօսելու, եթէ ոչ վիպասանաբար, այսինքն ընդհակ

, որ փախչելով ամենայն լուսաւորութիւնից, ամենայն {կերպ} աշխատում են մնալ խաւարի մէջ, եւ մեծ կարծիք ունին

րեանցին, ոչինչ հարցախնդիր անտես չառնել, ամենայն {կերպ} հնար գործ դնել նորա սիրական օրիորդը որոնելու համա

ան, բայց մի այլ տեղում, Յաւերժահարսնի ունէր {կերպ} ու ձեւ, Թռչում էր, շարժում օդի մէջ, այնպէս

եզ ձեր անձը Յիշատակարանիս հայելու մէջ: Ուրիշ {կերպ} չեմ կարող վերջացնել նամակս, եթէ ոչ այս խօսքերով

ուղղւում է միայն իմ ընդդէմ: Ինչպէս առնել, որ մի {կերպ} վերջացնէինք այս բանը... ինչ յիմար մտածութիւնք

իւր մտքում, առաւօտուն գնալ կոմսի մօտ եւ բանը մի {կերպ} վերջացնել խաղաղութեամբ: Այդ գիշերը անցուց նա

, կամ սատանայ է, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն մի {կերպ} հանգստութեամբ: - Բայց, - կտրեց նորա խօսքը Շահ

ստմունքը... Այնպէս չէ՞: Ի՛նչ եւ իցէ, բանը մի {կերպ} պիտի շուտով աւարտել, որ մի՛ գուցէ յանկարծ ծնողքս

ի՞նչ սէր է, որ դուք դնում էք այդտեղ ժամանակը մի {կերպ} կորուսանելու համար նստում էք թուղթ խաղալու, կամ

ստ, կցկտուր եւ, որքան կարելի է, կարճ, ամենայն {կերպ} փախչելով երկար եւ կապակից խօսակցութենից, որ իւր

ալք այդոքիկ ունին զիւրեանց յատկութիւնս, զառանձին {կերպ} կենաց, զայլ տարազ զգեստու, զեղանակ մտածութեան ե

տրելը, հագաւ երկաթի շղթաներ, հաց չէր ուտում այլ {կերպ}, եթէ ոչ մոխիր խառնած հետը։ Կոշտ շորեր հագած ման

ապահական երդումը չէր լինում հրապարակով, թէ եւ մի {կերպ} հանդիսավեհութեամբ։ Հիմնուելով այս բանի վերայ՝ Ֆ

րի ընդդէմ պատրաստ էր ժողովուրդը գործ դնել ամենայն {կերպ} բռնութիւն։ Կարդինալ դը Նոյալը դարձեալ երեւեցաւ Պ

ր ստանալ Կարդինալական գլխարկը, վասն որոյ ամենայն {կերպ} ջանում էր օգնել Պապին եւ Յիսուսեաններին, թէպէտ ե

. այս տգեղութիւնը, գեղեցկացաւ եւ միանգամայն նոր {կերպ} ստացաւ, ինչ ժամանակ յոյները փոխառին կրօնական գիտ

թիցն՝ եստեղծ զնշանագիրս մեր՝ հանդերձ Հռոփանոսիւ {կերպաձեւեալ} զգիրն Մեսրոպայ առ ձեռն պատրաստ, փոխատրելով զհայե

գիստ կը բերի։ Բայց նա որ միշտ թաւիշ, {կերպաս} Շոր կարում է իւր անձին, Որ խորտիկներ հ

զը սանրում Կրիայի սանըրով. Նա հագնում էր բեհեզ, {կերպաս}, Դիպակ, թաւիշ թանգագին. Նա չգիտէր ի՞նչ ասել է

ղ. պատճառ, կապայի տակից ծածկում են կուրծքերը մի {կերպասեայ} թաշկինակով, եւ կապան հագնելով վերայից, նորա կու

երիտասարդութեան մէջ, ստացել էր խորտակուած պառաւի {կերպար}: IX Թէեւ Աղուանեանցի հայրը մեռանելու ժամանակ

է ունեցել մի կանոնաւոր եւ լոգիկական աճելութիւն եւ {կերպարա[նա]գործութիւն}, - դժուար չէ հասկանալ, եթէ միայն չկամենայինք անձ

Թադթէոս եպիսկոպոսի Բեկնազարեանց զգենուն զնոր իմն {կերպարան}, իսպառ անարժան եպիսկոպոսական կոչման նորա եւ աստի

, վասն որոյ եւ թեթեւացան ոչ սակաւ, որով եւ յայլ {կերպարան} շրջեցան իրք։ Սակայն գիտել արժանի է, թէ յայս ամե

ռ, եւ բազում այն է ըստ քաղաքաց եւ ըստ՝ աշխարհաց {կերպարանագործեաց} զհնչմունս բառից, մինչեւ անհասկանալի կացուցանել զ

րութեան գործիք, եւ կ'աշխատի նորանով ծնուցանել եւ {կերպարանագործել} այն չարութիւնքը, որ վաղուց յղացած էր իւր սրտի մէ

մտանքով կ՚աշխատենք հանդէս հանել մեր պատճառները եւ {կերպարանագործել} մեր հայեացքը, որ ունէինք այս առաջարկած խնդիրների

եւ մեր ամեն ճիգը կը թափենք աւելի մշակել եւ աւելի {կերպարանագործել} մեր գաղափարը: Այժմ դառնում ենք դէպի այն կէտ

րտութիւնը, որ մեք այս նեղ սահմանի մէջ աշխատեցանք {կերպարանագործել}, ի վերայ այսր ամենայնի, անյուսալի չէ, թէ գտանո

նալով զանազան յարաբերութիւնք դէպի Յիսուսեանները, {կերպարանագործել} է Րոդէնի, դ'Էգրինիէի, Դիւբուայի եւ այլ մարդերի

ենայն պայմանները, բացի այն բաներից, որ կարող էր {կերպարանագործել} նորա միտքը եւ հասակաւոր մարդ շինել երեխայից։ Այն

վ։ Այս առհասարակ նկարագրութիւնը ես կ'աշխատիմ {կերպարանագործել} Յիսուսեան Կարգի պատմութեան մէջ Ֆրանսիայում։

ւրեանց Աստուածապետական Հասարակութեան տեսութիւնը։ {Կերպարանագործելով} այս միտքը՝ նոքա ամենայն իշխանութեան հիմք ընդունո

յ: Այս շատ խորախորհուրդ վնաս էր, բայց իմ մտքերը {կերպարանագործելու} եւ այս մասին երկար խօսելու համար հարկաւոր է ժաման

կարող վշտացնել նորան կամ յետ կացնել գործից, եթէ {կերպարանագործես} նորան պայմանիդ խորհուրդը: Եւ այսպէս, դնենք, թէ

նունք մի առաքինի մարդու զաւակ, որի բնաւորութիւնը {կերպարանագործուած} չէր դեռեւս, եւ ձգենք այդ մանուկը աւազակների եւ գ

, եթէ մի աւազակի որդի, որի բնաւորութիւնը դեռեւս {կերպարանագործուած} չէր, որ դեռեւս չունէր գիտակցութիւն, եթէ մի այդպ

զգը եւ մարդկութիւնը: Երեխայն, որի բնաւորութիւնը {կերպարանագործուած} չէր դեռեւս, մի հայելի է, որի մէջ կը ցոլանայ այն

աւիշի. իրանը շատ կանոնաւոր, կուրծքը կատարելապէս {կերպարանագործուած} եւ պարարտ, իսկ հագուստը վերջին - ամենանոր ձեւով

գործի ընդհանուր արժանաւորութեան հետ, շատ թոյլ է {կերպարանագործուած}. եւ ոչ միայն այսչափ, այլեւ անբնական: Այո՛, հե

լաւ է դրուած բնութեան մէջ, քան թէ վերին աստիճանի {կերպարանագործուած} կենդանիքը, եւ այս է նորա էութեան գագաթնակէտը։ Ն

եակը, որի հիւթախտութեամբ վարակուած կաթը ծծելով՝ {կերպարանագործուել} էին հայկական ջատագովքը պապականութեան։ Տեսանելով

բնական կամ ընկերական պայմանների տակ թուրքինը, որ {կերպարանագործուել} է նոյն պայմանների տակ ինքնուրոյնաբար կերպարանուել

յատկութիւնը եւ որակութիւնը մաքուր պահել՝ միմիայն {կերպարանագործուելով} ազգային լեզուի ազդեցութեան տակ. այս ճշմարտութիւն

լինէր սկզբումը, կամ մնալու վերջումը, երբեք չէր {կերպարանագործուելու}, պատճառ, բնութեան օրէնքներն էին, որ բաղկացուցի

ելու, լեզուի նոր ծլած ձեւերը, որ դեռ թարմ են եւ {կերպարանագործուելու} վրայ, կապելով եւ ճնշելով անցածի եւ մեռածի պատանք

ննել այն պայմանքը, որոնց ազդեցութեան տակ պիտոյ է {կերպարանագործուէր} այդ բոյսը. ի՞նչ պայմաններ են դոքա՝ հողը, օդը,

շխարհի]: Զկնի երեքտասաներորդ դարու, խայտաճամուկ {կերպարանագործութեամբ} ժամանակին՝ կործանի միջաբեկ շինութիւն հայկական հն

, եթէ հեղինակը չպարապի երկրորդական բնաւորութեանը {կերպարանագործութեամբ} եւ նոցանից նոր ուժ եւ նոր զօրութիւն չառնու իր գլխ

ւցանում է, որ անտեղեակ է այդ լեզուների ծագման եւ {կերպարանագործութեան} ընդհանուր պատմութեանը: Երկրորդ կարծիքը, այս

ուցած արդիւնք, որպէս յիշատակարան գերմանական ոգու {կերպարանագործութեան} պատմութեան մէջ, եւ ոչ աւելի: Փիլիսոփայական համա

, այլ որպէս գործարանաւոր էակ յառաջ էր գնում իւր {կերպարանագործութեան} մէջ: Ինչպէս ազգն է, ազգի կեանքն է, այնպէս է եւ

կեանքի պահանջողութեան, որպէս հետեւանք այդ ազգերի {կերպարանագործութեան} քաղաքական հանդիսում: Պատմութիւնը քննում է այդ ան

մութիւնը, այդ քաղաքակրթութեան օրէնքները եւ նոցայ {կերպարանագործութեան} յարակից եղած հանգամանքները, այն ժամանակ իրենք էլ

ւմ էր նորա կազմուածքի մէջ եւ նիւթ էր դառնում նորա {կերպարանագործութեանը}: Բնութիւնը մի այնպիսի զուգակշիռ է պահում արարածն

շնորհակալութիւնը, աւելի ընդարձակութիւն եւ աւելի {կերպարանագործութիւն} մաղթելով նորա պայծառ ընդունակութեանը: Մեզ է

մինչդեռ այդ բուսականի գոյութիւնը, աճելութիւնը եւ {կերպարանագործութիւնը} կախւում էր հողից, օդից եւ ջրից: Մի բուսական կամ

ր վատթարանալ: Թէեւ առաքինութեան կամ վատթարութեան {կերպարանագործութիւնը} կարօտ է ժամանակի, բայց դոցա նշանքը կ'երեւին իսկո

իկոսի մեծակշիռ մտքերը ստացել էին իւրեանց կատարեալ {կերպարանագործութիւնը} ։ Ուրբաթ օր՝ 1610 թուականի մայիսի 14ին, թա

միայն, որպէս իւրեանց ատմօսֆերայի մէջ, կարող էին {կերպարանագործուիլ} այդ սկզբունքը կամ տարերքը եւ աճելով օրէ օր ստանալ

եւոր իշխանութեան հետ։ Միապետութիւնքը սկսեցին {կերպարանագործուիլ}, իսկ Յիսուսեանք, տեսանելով իւրեանց տեսութեան կա

թութիւնը եւ լուսաւորութիւնը առաւել աճեցնում են եւ {կերպարանագործում} են սէրը: Բայց ես, տեսանելով, որ Պ. Իսահակեանց

ամ է եւ ինքն խօսողը։ Իսկ այդ ընկերութեան բարբառը {կերպարանագործվել} է աշխարհագրական եւ բնութեան ազդեցութեան տակ, պատ

ամ է եւ ինքը խօսողը: Իսկ այդ ընկերութեան բարբառը {կերպարանագործվհլ} է աշխարհագրական եւ բնութեան ազդեցութեանց տակ. պա

արդերի մէջ, սոցա պատանեկութեան հասակում, մինչեւ {կերպարանագործւում} էին կուրծքի եւ սեռական գործարանքը, մինչ արիւնը ա

Մի այդպիսի զաւակի բուսական եւ կենդանական կեանքերը {կերպարանագործւում} են, իսկ գլխաւորը բանական կեանքը, որով միայն պիտ

եան վերայ։ Այո՛, նա մի այնպիսի անօթ է, որի մէջ {կերպարանագործւում} են հոգին եւ հոգու բոլոր ունակութիւնքը։ Մարդը, ե

նական կերպով, նոցա կրօնի հետեւանքն է։ Կրօնի մէջ {կերպարանագործւում} է մարդու հոգին եւ բանականութիւնը, եւ այս կրօնն է

ի է դառնում, որքան միաբանութիւնը յառաջանում է եւ {կերպարանագործւում} է, որքան աշակերտքը հեռանում են վարդապետից։

քի ձեւն է բնութիւնը. պատճառ, միտքը եւ նորա ձեւը {կերպարանագործւում} են մարդու մէջ բնութեան ազդեցութեամբ կա՛մ անմիջապէ

երի հետեւանք, նոքա ըստ ինքեան գաղափարք չեն, այլ {կերպարանած}, կենդանի կամ պատմական իրողութիւնք: ՖԷՅԵՐԲԱ

եւ զպակասութիւն ի հնոյ անտի լցուցեալ ոչ տարաձայն {կերպարանաւորութեամբ} ըստ քաղաքաց եւ ըստ աշխարհաց, այլ զմի եւ եթ կալեա

բունքների վերա հաստատված կառավարությունքը իսկույն {կերպարանափոխ} եղան քրիստոնեական կրոնի ազդեցութենից՝ դորա հակառ

րութիւն դարձուցանելու իմ վերայ։ Յետոյ, որպէս թէ {կերպարանափոխ} լինելով, շատ սառնութեամբ ողջունեց ինձ: " Սա ի՞ն

ժամանակն առաջ է վազում, հասկացողութեանց գումարը {կերպարանափոխ} է լինում: Է՜յ, դու, որ եւ ոչ բնաւ գերմանացի ես

պէս նորա վարդապետութիւնը համեմատուելով դէպքերին ` {կերպարանափոխ} է լինում, ինչպէս վերջինը ջնջում է առաջինը: Բայց

ցողութիւնը, ուրեմն եւ կրօնը, ժամանակ առ ժամանակ {կերպարանափոխ} է լինում, թէ ի՞նչպէս մարդկային բանականութեան հետ

աւաքուած էին ամբողջ ազգերի զօրութիւնք, բոլորովին {կերպարանափոխ} եղան։ Դորա հակառակ՝ յաւիտենական քաղաքը, հիմնու

ղովուրդը գրգռելով, Հուգենօտների ընդդէմ շատ անգամ {կերպարանափոխ} եղաւ՝ երբեմն զինուորի, երբեմն քահանայի, երբեմն

ն հեռանում են իրենց ծագման ժամանակից, այնքան շատ {կերպարանափոխ} են լինում, ընկնելով ժամանակների եւ հասկացողութեա

՝ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, այլ եւ լուսափայլ {կերպարանափոխութեամբ} ծաղկելոց էր ի գիտութիւնս, որ ինչ զԱստուծոյ՝ եւ

ւ չէր ձեռնհաս քննել եւ ճանաչել թէ ո՞րպիսի ահարկու {կերպարանափոխութեամբ} կազմեցան ի հնոց՝ նոր լեզուք առանց կրելոյ զխժական

տարածն ովկիանու: Իմաստունքն Հայոց զանգիտեալ ի {կերպարանափոխութեանց}, զորս ունի նորն բարբառ, երկնչին եւ երկուանան թէ

հրահանգ, տասը քսան անգամ միեւնոյն բանը՝ զանազան {կերպարանափոխութենով} ։ Ինչի՞ եմ մոռանում քերականութիւնները, որ զանազա

է... չկամիմ ամենեւին տեսանել. այդ ինչ սոսկալի {կերպարանափոխութիւն}... կապիկ է միանգամայն: Ափսո՛ս աշխատանքիս, ափ

հեշտութեամբ կարող են յեղափոխուիլ դէպի մետալ, իսկ {կերպարանափոխութիւնը}, որ գործւում է նոցա մէջ կրակի ազդեցութենից, է մ

բնութիւնը մեղաւոր չէ, եթէ մարդիկ նորա արարածների {կերպարանափոխութիւնքը} մահ են համարում: - Շատ բարի, - ասաց Թիւթիւնճի

մեջ չէ, այլ ավելի շուտ, կրոնների վերածնունդը եւ {կերպարանափոխությունը} քաղաքակրթության անխուսափելի հետեւանքներն են՝ նրա

հաւատալի բանի վերայ հիմնաւորապէս կասկածել, այլ է {կերպարանեալ} երկիւղ լինել, ինչպէս ասել էր Պ. Կոմս Էմմանուէլը

ք ", - նա կատաղութեամբ գոռաց: Մի զուարթուն {կերպարանեալ} եթերական կամարից Որ կանգնած էր ժողովրդում `

տածում ենք մեք, քան թէ աշխատեցանք մեք նորա առջեւ {կերպարանել} մեր միտքը: Ի՛նչ է արդեօք նորա մտածութիւնը:

ն բառեր կամ ձեւեր, որ Արարատեան Հայն է մշակել եւ {կերպարանել}, կան բառեր, որ Վանեցին է մշակել կամ Մշեցին։ Բա

տոսի, եւ չեն ինչ զարմանք. քանզի եւ ինքն սատանայ {կերպարանի} 'ի հրեշտակ լուսոյ. եւ ոչինչ է մեծ, թէ եւ պաշտօն

" Զի այնպիսիքն սո՛ւտ առաքեալք, մշա՛կք նենգաւորք {կերպարանին} 'ի կերպարանս առաքելոց Քրիստոսի, եւ չեն ինչ զարմա

կ լուսոյ. եւ ոչինչ է մեծ, թէ եւ պաշտօնեայք նորա {կերպարանին} իբրեւ զպաշտօնեայս արդարութեան, որոց կատարածն եղի

աւորից եւ մերձաւորից, եւ ասես թէ դոքա ինքեանք մի {կերպարանուած} երկիւղ լինէին, ասես թէ երկինքը այն պատճառով հաստ

րանագործուել է նոյն պայմանների տակ ինքնուրոյնաբար {կերպարանուել} է եւ հայինը ` այդ մասին թող որչափ կամին լինին շատ

ոփայութիւնը ընկերական եւ բարերար սկզբունքների տակ {կերպարանուելով} հիմք դառնան տէրութենական սահմանադրութեանց կազմուա

ն սո՛ւտ առաքեալք, մշա՛կք նենգաւորք կերպարանին 'ի {կերպարանս} առաքելոց Քրիստոսի, եւ չեն ինչ զարմանք. քանզի եւ

իւ ծիլը, բողբոջը, որով մարդկային բանականութիւնը {կերպարանւում} էր, վեր քարշելով բանականութեան երեսից տխուր եւ մ

ան բաղկացնող անհատները ընդունում են այլ բարոյական {կերպարանք} ՝ կազմելով մի առանձին ազգութիւն, ա՛յլ պայմանների

տեսական խնդիրը... Եւ չկամելով բռնաբարութեան {կերպարանք} տալ այս ժխտողութեան, տակաւին իրաւունքի անունով խ

հրեշտակ (Ինքն ունէր ալեւորեալ մի ծեր մարդու {կերպարանք} ). - Ասում են որ, ի՞նչ ասում են, այդ շատ

Տեսաւ դժբաղդն նորանում Մի ծեր մարդու {կերպարանք}, Ձեռին բռնած սուր մանգաղ Ու սպիտակ մա

, մերկացնում է գործի շապիկը եւ տալիս է նորան այլ {կերպարանք} ՝ երբեմն այնքան տարբեր առաջին կերպարանքից, որ հե

իմիայն Անգլիոյ մէջ կարող է ստանալ այնպիսի ահարկու {կերպարանք}: Հարկաւոր է ուրեմն աւելի քաջ բացատրել մեր այ

գով աչքս ձգում եմ պտուկի վերայ, երեւում է ինձ մի {կերպարանք}, որ սատանայ լինելու համար, միմիայն կոտոշ չունէր

դրութիւն եւ, աշխատելով մի փոքր գործունեայ մարդու {կերպարանք} ցոյց տալ բժշկապետին, յօնքերը մօտ քարշեց աչքերին

յետոյ, շեմքի վերայ երեւեցաւ միայն մի մառախլապատ {կերպարանք}: Այս կերպարանքը երկու քայլ յառաջ սողալով դէպի խօ

ու, սխալմամբ ձեւ ասացիր, ի՞նչ ասել է ձեւ. ձեւը {կերպարանք} է, բայց այստեղ խօսքը իրի վերայ է եւ ո՛չ նորա ձեւ

ձեւի: - Ի՞նչ առնես, որ դու իր ասելով ձեւ ու {կերպարանք} ես հասկանում, եւ քո համար ձեւի փոփոխութիւնը համա

յս, հանում է ջրից սառած արճիճը, եւ նորա զանազան {կերպարանք} ստանալուցը մեկնում է հիւանդի ցաւերի պատճառը. թէ

նների մէջ եւ յառաջ ու յետոյ պիտոյ է մի օր աճէին, {կերպարանք} առնուին եւ դուրս երեւէին այնպէս, ինչպէս որ տեսու

ներին այլ ձեւ ` քան ընտրովի պատգամաւորական ժողովի {կերպարանք}: Ըստ Կանոնադրութեան, պատգամաւորներն ընտրւում էի

նը, որ վերաբերւում էր մեր յիշած անցքին, այնպիսի {կերպարանք} ունի, որ կարծես թէ բոլոր վիպասանութեան խորհուրդը

գու ներկայութենից: Շատ անգամ մի մարդու միայն լոկ {կերպարանքը} մեծ ազդեցութիւն է գործում նորա առաջեւ կանգնած մար

մարեա թէ վայր ընկնելով՝ նստաւ արօտի վերայ: Նորա {կերպարանքը} տխուր, եւ, չնայելով նորա երիտասարդութեանը, արդ

տիկ սկսեց բաբախել կուրծքիս մէջ: Քո բանաստեղծական {կերպարանքը}, քո տխուր հայեացքը մօտ քարշեցին ինձ քեզ, իսկ թէ

ւառութեանց պատկերները նկարագրելուց: Նոցա ահարկու {կերպարանքը} սարսափ են բերում մեր վերայ: Այն մարդը, որի մէջ

Թաւիշապատ. խելք է թռցնում գլխից: {Կերպարանքը} կանոնաւոր ու սիրուն, Ոսկիամայրն չարժէ նորա

ամուսնական գործերի գլխաւոր կառավարիչ դեւի արտաքին {կերպարանքը}. պատճառ, իմ գրածը կարդացող ամուսնացած մարդերի ե

նէր գլխին: Ես նայում եմ դարձեալ, երեւում է նոյն {կերպարանքը}, եւ ինձ թուեցաւ, թէ այդ կերպարանքը ժպտում էր.

եւում է նոյն կերպարանքը, եւ ինձ թուեցաւ, թէ այդ {կերպարանքը} ժպտում էր... բայց այնպէս ահարկու էր նորա տեսիլ

որ պ. Մարկոսը շարժուեցաւ: Նորա երեսի մեռելատիպ {կերպարանքը}, վշտահար աչքերը, դողդոջուն ձայնը եւ հեկեկանքից

երայ երեւեցաւ միայն մի մառախլապատ կերպարանք: Այս {կերպարանքը} երկու քայլ յառաջ սողալով դէպի խօսողքը, յետ գնաց

եք քայլ: Պ. Յովնաթանեանցը չտեսաւ եւ չնկատեց այս {կերպարանքը}. բայց նորա պատահական հայեացքից դէպի դռան կողմը ս

րա պատահական հայեացքից դէպի դռան կողմը սարսափեցաւ {կերպարանքը}, եւ ասես թէ յառաջուց գուշակեց որոտալու կայծակներ

կարելի այլեւս ծածկուել, պիտոյ էր յառաջ գալ, եւ {կերպարանքը}, գլուխը կախած ստրուկի պէս, մօտեցաւ սեղանին: Դա

ել էր միւս անգամ իւր ձեւը եւ ստացել էր իւր առաջին {կերպարանքը}, միթէ՞ կարելի է ասել, թէ նա չքացաւ, ես տամ քեզ

ող դառնալով, չէ կորուսանում իւր գոյութիւնը, այլ {կերպարանքը} միայն: - Զարմանք. այդ հասակում եւ այդքան անձ

ղ ոյժը, որով մինչեւ այժմ պահել էր իւր կազմուածքի {կերպարանքը}, թացութիւնը, ջերմութիւնը, լոյսը, օդի թթուածին

վերայ մի խորամանկ ժպիտ, որով նորա առհասարակ տգեղ {կերպարանքը}, առաւել եւս այլանդակուեցաւ, մանաւանդ երբ երեւեց

ր չէ ժամանակի եւ ազգի կենդանութեան հոգեղէն ձեւ ու {կերպարանքը} ։ Մխիթարեանք, կամելով պահպանել կորստից հնախօ

պիտի համաձայնել, որ աւելի այլանդակում են մանուկի {կերպարանքը}, քան թէ գեղեցկացնում. պատճառ, բնութեան անբռնաբ

եւ հազարամեայ ժամանակները տուին նորան այն ձեւ ու {կերպարանքը}, կարո՛ղ ես անցած գնացած բաների ընդդէմ պատերազմել

ն օրէնքներով, պիտի աստիճան աստիճան թողուին իրենց {կերպարանքը}, ո՛չ, բարոյական խնդիրը չքանում է ական թօթափել։

նադատեց ինձ մօտենալ այդ մարդուն, նորա մելամաղձոտ {կերպարանքի} մէջ գտայ ես մի համակրութիւն: Ինձ թուեցաւ, թէ այ

ները, նոքա այրութիւն ցոյց տուեցին իւրեանց կանացի {կերպարանքի} տակ եւ երբէք չկամեցան, որ նայէին նոցա վերայ որպէ

նին ծառայել: Հասակաւ բաւականին փոքր էր, անախորժ {կերպարանքի} տէր, եւ սակաւ մի կապուտակն: Անգործութիւնը սորան

ն, որ զօրաւոր խօսքերով իր ոգու եւ անվախութեան եւ {կերպարանքի} պատկերը այս թղթի ձեռքով յայտնէ նոցա, որով եւ լու

ներքին ուրախութիւնը ծածկում էր երեսի արտաքին թթու {կերպարանքի} տակ. շատ ուրախ էր, որ այս ծայրագոյն Բրամինը չէր

ն ասածը մի վերացական բան է եւ չէ երեւում նիւթական {կերպարանքի} տակ: Հեռի է նորանից այն հասկացողութիւնը եւ վարդա

իրտ ամենայն վայրկեան, հարիւրներով զարկում էր այդ {կերպարանքի} մէջ: Նորա սրտի եւ հոգու խռովութիւնը անցել էր չափ

թէ մանուկը, բնականապէս, պիտի աճէ եւ զօրանայ այն {կերպարանքի} տակ, ինչ կերպարանքով ծնել է իր մօրից, կրթութիւն

խնդիրների հետ: Ի՛նչ օգուտ ինձ Լոնդոնի հսկայական {կերպարանքից}, ինչ օգուտ Փարիզի փառաւոր եւ զեղխ դէմքից, Բեռլի

ք է առ այժմ, շրջենք մեր երեսը այդպիսի մառախլապատ {կերպարանքից} եւ աղաչենք Ամենակալ Տէրը, որ մաքրէ հայկական մոլա

մ է դէմքը, տհաճութիւն զգալով մեր խօսքերի մռայլոտ {կերպարանքից}, կէս մի այլապէս է մտածում, քան թէ մտածում ենք մ

նորան այլ կերպարանք՝ երբեմն այնքան տարբեր առաջին {կերպարանքից}, որ հեղինակը, գործի արարիչը, ստեղծողը դժուարան

է կարելի է, պատմի՛ր, աղաչեմ, որովհետեւ քո ծանր {կերպարանքից} եւ քո ազդու խօսքերից հեշտ կարելի է իմաստասիրել,

լու կերպը, եւ հոգին էս. մի խօսքով, բացի մարմնի {կերպարանքից}, որ Աստծուց է կախուած ես այն աղջկանից այնպիսի կի

այում էր եղբօր վերայ մի անորոշ զգացմունքով, նորա {կերպարանքից} կարելի էր եզրափակել, թէ սառել ու կապուել էր նորա

ում է: Մի քանի դարու մէջ նա անցաւ պատմութեան շատ {կերպարանքներ} ՝ phase, փոփոխեց եւ փոփոխում է դեռեւս կառավարութ

բնութիւնը այլ եւ այլ աշխարհներում ունի այլ եւ այլ {կերպարանքներ} եւ ազդեցութիւնք), ապա ուրեմն ուսիր քո ազգի կեան

աց պատուհաններում երեւում էին կանանց եւ աղջիկների {կերպարանքներ}, որ մի ձանձրալի միօրինակութեամբ անշարժ նստած նայ

էր ազատութիւն պաշտպանելու համար, չվախենալով նորա {կերպարանքներից}, Բոռքը, որ իւր հայրենիքի անձնական օգուտը երկու

րութիւնը եւ քննելով, թէ մեր մայրենի լեզուն, ինչ {կերպարանքներով}, ինչ ձեւերով եւ առանձնութեններով երեւում է զանազ

ին են առնում Շիւայի, Դուրգայի եւ Վիշնուի անհեթեթ {կերպարանքներով} եւ այնուհետեւ խարազան են դառնում մարդկութեան:

մէջ հոգու վատթար ուղղութիւն ստանալով, արդէն փոքր {կերպարանքով} իւր հոգին տրամադրած լինելով մի օրինաւոր դպրոցում

օտ հիւր էր գնացած: Ներս մտայ այնտեղ իմ սպասաւորի {կերպարանքով}, շանթերդ պահել էի վահանիս տակ, որ անտեսանելի էր

Վիրգինէն ", քան թէ նոյն բանը, բայց աւելի անշուք {կերպարանքով} հանդէս հանել որպէս մի նորութիւն. գոնէ աւելի հաճո

տութիւնքը պիտի լինէին Հայերէն եւ հարկաւորապէս այլ {կերպարանքով} եւ այլ հոգով։ Թողնում ենք, որ ներկայումս, մի փ

ոյն աղքատութիւնը, գուցէ ` մի փոքր քաղաքային ամոք {կերպարանքով}: Դիցուք, գեղում ստանում էր նա օրական հինգ ղուրո

տրենք քեզ մեծը եւ ընդհանուրը՝ փոքրի եւ մասնաւորի {կերպարանքով}: Դնենք, թէ քսան հոգի, մեք ապրում ենք մի տեղում

ուններով. այս անգամ երեւում է նա պ. Չամուռճեանի {կերպարանքով}... Եթէ վատութիւնը, ձեռնածուների արկղի նմա

տ անգամ յայտնւում է մարդկեղէն աշխարհի մէջ պարկեշտ {կերպարանքով} եւ այս պատճառով եւս չէ ընկնում ընթերցողների ուշադ

ւնին եւ բնութեան մէջ գործադրելի չեն, այս կամ այն {կերպարանքով} ծալիր ծոցդ դիր, կամ գնայ համալսարանների պատշգամբ

մարդը կարողացաւ իրագործել եւ որին յաջորդեց ուրիշ {կերպարանքով} նորա գաղթական եղբայրը ` Հիւսիսային ամերիկեան դաշն

ան ֆրանսիական վերացականութեան, անուրջի վտանգաւոր {կերպարանքով}: Վերանորոգութեանց իրացուցումը հակասում է անգլիակ

ով իմ թեթեւամտութիւնը, երեւել էր ինձ այդ դիւական {կերպարանքով}, դեռ եւս ծիծաղելով իմ վերայ... Այստեղ կորուսի

ին առան ու երեւեցան իրական աշխարհի մէջ այս եւ այն {կերպարանքով}, բայց բանաստեղծութիւնը մարմնաւորում է, տեսանելի

դառնալով, միթէ՞ միեւնոյն հողը չէր, միայն ուրիշ {կերպարանքով}, ինչպէս դու ասում ես: - Ամենեւին այդպէս, - ա

էր դարձեալ Խանլը-դերէն, իւր տխուր եւ զարհուրելի {կերպարանքով}. անձրեւը գետի նման թափւում էր երկնքից, բայց Խան

նդակները ցոյց են տալիս մեզ իւրեանց մէջ եւ իւրեանց {կերպարանքով} ազգի տգիտութիւնը եւ լեզուի օրէ օր աղաւաղուիլը, թ

մինչեւ այսօր։ Պատմում են, թէ Մխիթարը մի գեղեցիկ {կերպարանքով} մարդ էր՝ հեզ ու խաղաղ հոգով։ Բայց այս նորա հեզո

ի տիկիններ, համոզուելով նորա քարոզներից, ծպտեալ {կերպարանքով} ման էին գալիս նորա քամակից եւ գտանւում էին նորա ա

տոնէական իսկութենից։ Արդեօք այս ծածուկ եւ ծպտեալ {կերպարանքով} անցնել չէ՞ դէպի հոգու թագաւորութիւնը... եւ այսպի

որսածները ". իսկոյն դուրս եկաւ մի հաստափոր արջի {կերպարանքով} կենդանի, կանգնեց տիրոջ առաջեւ, յեւտեւի երկու թա

Կանոնադրութեան էական մասերը, այնպէս որ իր ներկայ {կերպարանքով} Կանոնադրութիւնը ոչ միայն ետ է վերցնում Խաթթի-Հիւմ

նասներ են տալիս: Բնական երեւոյթքը իրենց վսեմափառ {կերպարանքով} շատ անգամ սարսափեցնում են մարդուն. սա միանգամայն

էլեկտրականութեանը, բայց ոչ մի կործանաբէր կայծակի {կերպարանքով}: Երբ, ինչպէս ասացինք, երկրագունգի եւ ամպի մէջ

վ կամ բարկանալով այդ բանի վերայ, այնպիսի գարշելի {կերպարանքով} եւ դժգոյն ներկերով ներկում են, որ մենք հրաժարւու

էս, պիտի աճէ եւ զօրանայ այն կերպարանքի տակ, ինչ {կերպարանքով} ծնել է իր մօրից, կրթութիւնը եւ դաստիարակութիւնը

րպէս մի սրբազան աւանդ սիրտը բերանը եկած այսօր այս {կերպարանքով} բերել թողել ներկայ սերունդին, այդտեղ հայկական տր

. եւ այդ կեանքը իւր ամէն մի քայլափոխում, ամէն մի {կերպարանքում} (phasis) պիտի աղբերացնէ նոր հայեացք: Առաջուց գ

որա թէ՛ գաղափարին եւ թէ՛ այդ գաղափարը իրագործելու {կերպարին} եւ հնարներին: Պարոն Տիրատուրեանի նամակով կամ

ն եւ այլ ամենայն լեզուք, որք ի լատինականէն ելեալ {կերպաւորեցան} ի զանազան բարբառս Եւրոպիոյ, են ռամկախօսութիւն,

իբրեւ նիւթական մշակ այսր իմացական ներգործութեան, {կերպաւորէ} զձայն մտախորհութեանն՝ զգալի գործելով լսելեաց եւ

ան չէ, որ ով կամենայ եւ երբ, ուզածին պէս շինէ, {կերպաւորէ}. դորան հարկաւոր է ժամանակ։ Շատ անգամ հարիւրաւոր

ւթեան նորոյն, որ ի շրթունս յածէր ռամկին տարաձայն {կերպաւորութեամբ} ըստ քաղաքաց եւ ըստ աշխարհաց: Լեզու չէ՛ր այլ ինչ

սում ենք հրամանի, որ, ինչպես լսում ենք մասնավոր {կերպերով}, պիտո է լինի անպատճառ: Մի երկու բան կպատմե քեզ

ին: Ինչեւիցէ, Պ. Չերքեզեանցը, ահա այսպիսի {կերպերով} հիմնելով իւր փառքի կոթողը վերոյիշեալ մարդերի ուսե

լեզուով, իւր պատմական աւանդութեամբ, իւր կեանքի {կերպերով} եւ սովորութեամբ, ոչինչ յարաբերութիւն չունի Մեծ Ռ

արո՛ն, դուք, մեղադրելով ուրիշների դաստիարակելու {կերպը}, ցոյց էք տալիս ձեր վերին աստիճանի թուլութիւնը պե

առնալ այդպիսի մարդու, որի մտածութիւնքը, ապրելու {կերպը}, պարապմունքը եւ այլ անհամար պարագաները հակառակ է

փոխեմ նորա վարքը, բարքը, մտածութիւնը, ապրելու {կերպը}, եւ հոգին էս. մի խօսքով, բացի մարմնի կերպարանք

ապահով էր նորա ապագան, ընկերութեան կառավարութեան {կերպը}, այդ տեսակ կառավարութեան հետեւանքը՝ չորս պատուե

ւթիւնը. - Յիսուսեանների աստիճանքը. -Կառավարութեան {կերպը}. - Յիսուսեան Դպրոցք։ Բոլոր Աբեղայական կարգեր

մէջ գտանում ենք հետեւեալ բաները. աղօթելու երրորդ {կերպը} բաղկանում է փոքր ինչ բառերի ու աղօթելու ժամանակի

։ Ահա՛ այս է մինչեւ խորհրդական բաները բարձրանալու {կերպը} ։ Սորանից ի՞նչ ուղղակի եւ անհրաժեշտ հետեւանք կը ծ

մ էր իւրեան դպրոցների ուսուցիչներին դասատուութեան {կերպը}, գաղտնի կանոնագրութենով, որ յայտնի էր անունովս

անք այս ժամանակումը փոխեցին իւրեանց ներգործութեան {կերպը}, ինչ որ վերաբերում էր Ֆրանսիայի քաղաքական գործեր

ւոյ տպարանի, որ ննջեցելոց անուան գիրք տպվի՝ ըստ {կերպի} իմոյ կողմանէ վերն երրորդ հատորի յատկութենում գրեց

արանումն մնասցէ, ի Տէր հանգուցելոյն անուան՝ ըստ {կերպի} իմոյ կողմանէ վերն երրորդ հատորի յատկութենում գրեց

, թէ ես վախենում եմ նորանցից։ Բայց եթէ բանը մահի {կերպի} վերայ մտածելու գայ, ես կեսարին համաձայն իմ. ամե

ար ինձ պ. Հագն, եթէ հարկ է սկսանել զգործն, ըստ {կերպին} օրինադրին (Անգլիա, այսինքն ընդ ձեռն օրէնսգէտին

ւմարեալ դրամս, առ ի յանձնել ինձ, ըստ օրինադրեալ {կերպին}: Առ այս գրութիւն օրէնսգիտին, պ. Հագն ցարդ ո

ր պարագաները հակառակ էին իմ մտածութեանը, ապրելու {կերպին} եւ այլ հանգամանքներին, այստեղ իմ յոյսը դու ես.

նայ, որոց չունէի ինչ պէտս, որ եւ չգիտեմ ո՞րպիսի {կերպիւ} մատուցեալ ի նորին վեհափառութեան զայն ամենայն գրու

, որ գոն Ղուկաս եւ Մակար արքեպիսկոպոսունք, զգալի {կերպիւ} պաշտպանէին զվնասապարտն եկեղեցական օգտի զաստիճանաւ

եկ առնել զայնմանէ զտէրութիւնն Անգլիոյ, պատշաճեալ {կերպիւ}: Պ. Դեսպանն, բառոն Բրուննով, գրութեամբ իւ

մար կը թողուն զհեղինակ, որ անհամաձայն եւ անխոհեմ {կերպիւ} կ՚ելնէ ` " ըսի, կըսեմ եւ ըսելէն չեմ դադարիր ",

նիս (եթէ ոչ անուշութեամբ, գէթ իրաւամբ) բանաւոր {կերպիւ} պաշտպանեցինք եւ բացէիբաց մերժեցինք այն անարժան հա

ու անել անդնդոց մէջը ձգած եւ ի թշնամեաց անդառնալի {կերպիւ} հեռացած կ՚ըլլային, այլեւ Եւրոպան ալ առաւել որոշ

հեռացած կ՚ըլլային, այլեւ Եւրոպան ալ առաւել որոշ {կերպիւ} եւ ըստ ամենայնի զատ ու առանձին ազգ մը կը ճանչնար

ք ուզեր, որ Մխիթարեանց համախոհներն ելնեն որեւիցէ {կերպիւ} մեր ազգայնոց ներքին սէրն ատելութեան, կապակցութիւ

ցւոյն կամ ըստ բոլորովին եւ կամ ըստ մասին իւրք ինչ {կերպիւ} եւ պատճառաւ, յայնժամ յիշեալ ութսուն հազար սթայ ռ

իրոյ բարեկամութեան մերոյ ի յայսմ յիշեցեալն բարւոք {կերպիւ} կատար հասուցանէ թարց ընկալնուլ զվարձն աշխատանաց:

ն բովանդակութիւնն, որ առանց ոչ ինչ պատճառ բարւոք {կերպիւ} մատուցումն եղիցի: Չորրորդ, ամենայն զատ զու

ժառանգութիւնս զոր տուեալ եմ նոցա, փոխարկվի այսու {կերպիւ} որպէս ի վայր: Բաժին հարազատ եղբարցս, թէ օր

րոյգրեալ գումարդ զայդ աճեցուցեալ ամենայն հնարաւոր {կերպիւք}, ի ժամ մահու իւրոյ, թողու զայն որդւոյ իւրում Յո

եւ բժշկությամբ պարապելով, չունիմ իրավունք հայտնի {կերպով} պարապել այսպես բանի, թեպետեւ առանձին գործակից եմ

ւթյունը հրամայե, եթե միայն մի արգելքը որ կա, մի {կերպով} վերանա՝ այսինքն Մոսկվայի մեջ հայոց լեզվի ցենզոր

լավ հարկավոր է իմանալ եւ իմացածը գործ դնել խելոք {կերպով}, պետք է այր մարդու սիրտ ունենալ եւ կին չդառնալ,

պիտի չափե օգուտը, որ կարո՛ղ էր լինել յուր խելացի {կերպով} քաջությամբ գործ կատարելուց, պիտի չափե նույնպես վ

Օդդենի փասիլկան չառածը, սպասում եմ գրիդ, որ այն {կերպով} ընթանամ նորա հետ: Ուրիշ բան չունիմ առայժմս գր

րաց, բայց մեզ ծանոթություն չէ տվել, ես մասնավոր {կերպով} իմացա սրբազանի բոլոր բաների համար, այս օրերս, ի

ընդդեմ ապստամբության ժամանակակից անցքերը, թեթեւ {կերպով} կրկնվել են դարձյալ Նեապոլի մեջ. Ֆրանսիսկոս Երկրո

եղափոխությունների ժամանակ հոգեւորականությունը շատ {կերպով} կամեցած է պաշտպանել հին դրությունը, տեսանելով,

վ, բոլոր այդ արատները, որոնք այսօր այդքան կոպիտ {կերպով} աչքի են ընկնում, պատվաստվել են այն հայրերի ձեռքո

ստումը պետք է կատարվի շատ զգույշ եւ նպատակահարմար {կերպով}, որպեսզի գործողության արդյունքը դյուրամարս լինի

ուր, առանձին վերցրած դեմքը նկարված լինի գերազանց {կերպով}. իմ նպատակն այն է՝ որպեսզի յուրաքանչյուր դեմք ի

դենեւը, որ կումիսով պարպում էր ամառները մասնավոր {կերպով}, դժբախտաբար տեղափոխվում է դեպի Սարատով. ուստի ի

մ մօտ գիշերազգեստով (խալաթով): Բարեկամական {կերպով} իրեար ողջունելուց յետոյ իմ հիւրի առաջին խօսքը այն

ատութեամբ դուրս թռաւ կուրծքիցս: Պ. Խ., անորոշ {կերպով} նայելով իմ վերայ, թթուեցուց իւր երեսը եւ մեծ տհա

դա " Հիւսիսափայլը " եւ կը տեսանես, որ նա ամենայն {կերպով} նուիրուած է Հայոց ազգի ճշմարիտ օգտին եւ դաստիարակ

ատ լինելով, շատ վնասներ էին հասուցանում՝ ծածուկ {կերպով} վատնելով իւրեանց պարոնի արծաթը։ Այս պատճառով, ե

մասնակից լինելու. երանի՜ թէ ես եւս կարողանայի մի {կերպով} օգտակար լինել այդ ընդհանուր ազգային գործի յառաջադ

դատապարտելու չէինք Հայոց ազգը, եթէ նա եւրոպական {կերպով} աղաւնեվաճառութեամբ եւ լոմայափոխութեամբ պարապէր:

սութիւնքը, որովհետեւ նա միայն ուղղակի եւ կտրական {կերպով} կարո՛ղ է խօսել իւր պակասութենների վերայ, որ գիտա

ն մէջ, կտրում են նորա ընթացքը, եւ մի մարդ, ձեր {կերպով} դաստիարակութիւն ստանալով, կը դառնայ շատ անբարոյա

շինում եւ վառում էր եկեղեցում, բայց ոչ սովորական {կերպով}, այլ գլխիվայր։ Մոմի վերայ մի տեղում գրում էր աս

մենայն բանական մարդ, թէեւ պարտական է միշտ, ճիշդ {կերպով} պաշտել բարոյականութեան օրէնքը, բայց մանաւանդ այս

վ հասել է մեծ վնասի, որ դուրս էր բերում հետեւեալ {կերպով}: Նա գրում է իւր բողոքի մէջ, թէ իւր կայքը, այսք

զդը, - ո՞ւր են իմ շանթերը: Աթենասը շնորհալի {կերպով}, քաղցր ժպիտը շրթունքների վերայ՝ պատասխանում է.

կամ երկու ամիս յետոյ առողջանալ, քան թէ վտանգաւոր {կերպով} այդքան յառաջ: Պիտոյ էր իմանալ, որ ամենայն ցաւի

ցաւի բժշկութեան մէջ, բնութիւնը գործակատար է շատ {կերպով}, եւ թէ բնութիւնը երբէք չէ կարող ենթարկուիլ որեւի

եւնոյն գերդաստանների անդամք, աշխատում են առանձին {կերպով} վարել իւրեանց առուտուրքը եւ առանձնապէս վայելել իւ

Երկրագործութիւն ասացեալը, ամենեւին եւրոպական {կերպով}, որ աւելի ճիշդ խօսելով, պիտոյ էր ոսկու հանք անո

լինելով ասիական պղտոր տեսութեններից եւ, ամենայն {կերպով} ամենայն ջանք գործ դնելով քաղաքի եւ հասարակութեան

՞չ ապաքէն իւր նման անդամք հասարակութեան: Ահա այս {կերպով} հասարակութիւնը, կորուսանելով իւր ամբողջութիւնը,

րութեան պատմութեանը: Խորհուրդ ենք տալիս օրինաւոր {կերպով} կարդալ եւ հասկանալ Խորենացին, եւ եթէ բնագիրը անհ

ուրախութիւն գոյացնել իմ մէջ, մինչեւ դա օրինաւոր {կերպով} եւ իրաւունքով արժանի լինի դպրոց անունը իւր վերայ

Խորենացու խնկելի ոսկրների հետ, իսկ այժմ շօշափելի {կերպով} ցոյց տալու համար, թէ այդպիսի բան շատ մօտ էր աբեղ

իւր որսի հետ, որի մասին հաւատացած էր, թէ ո՛չ մի {կերպով} չէր կարող ձեռքից դուրս գալ, եւ, այս կերպով ապահ

չ մի կերպով չէր կարող ձեռքից դուրս գալ, եւ, այս {կերպով} ապահոված լինելով իմ ներկայութիւնը, թոյլ չտուեց ի

շաբաթական բանտարգելութիւնը առաջին անգամ փորձական {կերպով} շօշափելի կացուց ինձ արգելական մարդու թշուառութիւն

մի գեղեցիկ ուսման ժամանակ, այդտեղ աւելի հիմնաւոր {կերպով} սկսեցի մտածել մի քանի փիլիսոփայական խնդիրների վեր

մար, թէ ինչ գազերից էին բաղկացած, արդեօք բնական {կերպով} ազոտից եւ թթուածինից, եւ սոցա յարաբերութիւնը էր

անաւանդ գրքի վերջաբանի մէջ, շատ որոշ եւ շօշափելի {կերպով} ցոյց է տալիս, թէ ազգը, ազգի կեանքը, ազգի անցած

ւորը, բայց մի՞թէ հեղինակի նպատակը պիտի լինի հեշտ {կերպով} կատարել մի գործ, երբ այդ եղանակը անօգուտ էր ժողո

չէ մի քանի բառ խօսել այս մասին եւ աւելի բացայայտ {կերպով} ասել մեր կարծիքը: Ոչ ոք չէ տարակուսում, որ

ան սեւաթոյր վերարկուն չլինէր խափանառիթ: Միեւնոյն {կերպով} ցաւում ենք եւ Խորէն վարդապետի վերայ՝ քաջ գիտելով

խ՝ իւր բովանդակութեամբ եւ երկրորդ՝ հրատարակելու {կերպով}, որից առուած է եւ գրքի մակագիրը՝ " Ընծայ"։

ս կառավարութենէ բռնուելուն, եւ անոր անցագրին ինչ {կերպով} տպուիլը հաստատուելէն ետեւ... Մխիթարեանց շփոթ ատե

դիմութիւն, եւ ամենայն մարդ, որ կարող էր որեւիցէ {կերպով} ընթացք տալ ազատութեան, արժանի՛ եւ արժանի՛ է մեծ

ք տալու համար, կատարուած աւելի կոպիտ եւ անբնական {կերպով}: Այդ գործը (բնագիրը) չունի ոչինչ մատենագրա

նքը հնացած է եւ այժմ չէ արժում մի մանէթ: Այս {կերպով} եւս վերջացնում է Բէգզադէն իւր հաշիւը. մնացորդ ապ

չպէ՞ս, - հարցանում են մարդիկ: - Շատ հասարակ {կերպով}, - պատասխանում է Բէգզադէն, - նա՝ որպէս անկախ մ

անայի մինը, - գրում էր բարեկամս, - չգիտեմ՝ ինչ {կերպով} ստանում է եղած Փարիզի " Արեւմուտք " օրագիրը: Մի

եւանք դուրս դնել: Ազգային շինութիւնը բնական {կերպով} պիտի յառաջանայ ցածից՝ հիմքից. այդ հիմքը է հասար

որ պատմեց ինձ, թէ Տաճկի կառավարութիւնը Դիւանական {կերպով} համարում է իւր հպատակ Հայերը 3. 800. 000: Սորա վ

տեղեկութիւնքը, այն ժամանակ կարելի է աւելի դրական {կերպով} խօսել՝ յարմարուելով ազգի քանակութեան հետ, նորա

էս ասել, եւ այս բանը կ՚երեւի պարզ, եթէ օրինաւոր {կերպով} քննութեան տակ դրուի մեր Աստուածաշնչի թարգմանութիւ

մ եւ իւր հսկայական գիտութեան ապացոյցքը գրաւորական {կերպով} բերած դրած չէ հանդիսի մէջ, որ հասարակութիւնը կար

հատուցումը է մի սառն արհամարհութիւն, որ լիամասն {կերպով} ընդունեց ազգից: Շատ ժամանակ է, որ մեք ստացե

ոքր է այս, լսեցէ՛ք եւ հետեւեալքը: " Երբ այս {կերպով} քննուեցան անհամաձայնութեան նշանաւոր խնդիրները, ե

անդադար գործականութեան մէջ. շարժողութիւնը, ինչ {կերպով} եւս յայտնուի մարդկութեան մէջ, օրհնած է, որովհետ

, - կը հարցնեն մեզ ընթերցողք: " Շատ հասարակ {կերպով} ", - կը պատասխանենք մեք: " Ազգ ասելով՝ պիտ

, այդպիսի դիպուածում, կարող ես վարձու տալ եւ այդ {կերպով} օգուտ քաղել քո հողից: Եթէ հող վաճառելու սկզբունք

ազատելու հետ էինք զբաղած: Բայց, - ինքնաբաւական {կերպով} յառաջ տարաւ խօսքը, - պիտի իրաւունք տալ մեզ, որ

չկայ: - Ինչպէս թէ չկայ: - Շատ հասարակ {կերպով}: Ես եւ դու հաւասար իրաւունք ունինք, իբրեւ հայրե

ճախարակ: Բռնութիւնը աննկարագրելի եւ անթարգմանելի {կերպով} կատաղի է, կամակոր եւ երկարատեւ, եթէ աղբերանում

ր հողով հանդերձ կատարելապէս ազատ չքարոզուի եւ այս {կերպով} այն կնճիռը չլուծուի, ստրուկը կացինով կը վճռէ գոր

առանց հիմնական հաշուի, եւ չկամելուց, արմատական {կերպով} դարման տանել իւր աղքատութեան: Եւ այսպէս, իբրեւ

ը, որոնց ազգութիւնը խոստովանուած չէ, պաշտօնական {կերպով} չեն համարւում կենդանի։ Այո՛, նոքա ստրուկ են ուր

, ինչպէս թշնամի ենք բռնակալութեան, ո՛ւր կամ ինչ {կերպով}, որ յայտնուի: Գիտենք, կան մարդիկ, եւ մեր իսկ

երեւում է բռնակալական ոգին, այստեղ դարձեալ կոպիտ {կերպով} նշանւում է մինի ոյժը, իսկ միւսի տկարութիւնը: Մի

կ հայախօսութիւն, նա մշակում է լեզուն - աննկատելի {կերպով} ներս է բերում ազգի մէջ ընտիր ոճեր եւ ազդու դարձու

ախիջեւանը հոգաբարձու լինո՞ւմ է այս գումարը խելացի {կերպով} ձեռք բերելու եւ խելացի ճանապարհով գործ դնելու ազգ

ւնը, որ պիտոյ է առնէր Նախիջեւանը, էր պատշաճաւոր {կերպով} վերահասութիւն գործել, թէ ինչպէս է մինչեւ այսօր ս

այդ արծաթագլուխքը այսպիսի օրինաւոր եւ պատշաճաւոր {կերպով} կարգադրելուց յետոյ, պարտական է իւր ուսումնական,

։ 11) Երես 68. Հարց. - " Սուրբ գիրքը ի՞նչ {կերպով} կարդալու է"։ Պատասխանի. " Պատկառանօք եւ խոնարհ

ենք հագնենք՝ գինին խմենք ու պառկենք. Եւ աս {կերպով} մեր օրերնիս՝ ուրախութեամբ անցընենք. Մեր գի

- Ե՞րբ մադերայից նա կմնայ յետ, - Փառաւոր {կերպով} կերաւ, ճաշակեց Ու սիրուն գինին վերայից խմեց

Աշխարհքումս թշուառութիւն, ուրախութիւն, մի {կերպով} Խիստ սուր կ՚անցնեն, ինչպէս արծիւն օդն է կտր

անցաւ։ Իւրեան պատող ծանօթներից Նա կեղծ {կերպով} միշտ սիրուեց, Միշտ գովութեան, միշտ հլութեա

Բոլորովին փոխուել է: Աշխատում ես մի {կերպով} Խաղաղութիւն վրդովել, Խլել մեր հանգիստ

որոգենք նոցա փառքը սուրբ անուան, Գուցէ այս {կերպով} մի ստոյգ նոր կեանք Առնու խեղճ, այրի, մայր

Իմ արդար դատից, չես երբեք պրծնիլ. Զանազան {կերպով} հարկ է քեզ տանջուիլ, Անիրաւ, անգութ, անխի

րի (tradition) որ եւ է խաժամուժ ամբոխի (եւ այս {կերպով} մարդադիր օրէնքը շեղուած բնականից, ոչ Մովսէսի տախ

կել իրենց սեփական օրագիրը կամ թերթը, աչքի յայտնի {կերպով} ցոյց տուին, որ ուրիշ օրագիրների վերաբերութեամբ ա

ուր բաները աւելի մեծ չափով եւ դրականապէս վնասակար {կերպով} պաշտեց, քան թէ երբեւիցէ ունեցած էին այն պարոններ

մեր աշխատութեան ունայնութիւնը գիտէին!!! Կանոնաւոր {կերպով} վէճ բանալ այդպիսիների հետ անհնար էր, որովհետեւ կ

ակցի բամբասուած ձեւ եւ ոճերը սկսում էին աննկատելի {կերպով} ազդել նաեւ մեր ընդդիմախօսների լեզուի վրայ, թերեւ

իւնքը, որ անշուշտ պէտք էին հիմնաւոր եւ կանոնաւոր {կերպով} ամեն բանի վրայ խօսելու համար, երբ " Հիւսիսափայլի

փորձ փորձել գիտութիւնք աւանդել, մարդու վայելուչ {կերպով} խօսք բանալ եւ ոճով կարգով բան առաջացնել այդ իրենց

լք է ժողովրդին հասկանալ մի գիտնական կամ կանոնաւոր {կերպով} գրած բան. սորա ապացոյցը տեսնում ենք մենք եւ կարո

ան ելած մակգիրքը պահում են։ Ուրա՜խ ենք, եթէ այդ {կերպով} եւս օգուտ է բերում նոցա մեր բամբասված " Հիւսիսափա

էր հեղինակներին մի հնար գտանել ժողովրդի սիրտը մի {կերպով} ջերմացնելու, մի կերպով զարթեցնելու նորա մէջ այն

գտանել ժողովրդի սիրտը մի կերպով ջերմացնելու, մի {կերպով} զարթեցնելու նորա մէջ այն ազնիւ եռանդը լուսաւորութ

առքը յետ դնելով, Ազգի համար չ'աշխատէին առողջամիտ {կերպով}, եւ միւս կողմից՝ Ազգի կարողքը օգնութիւն չ'առնէի

քը դէպի Րեննըպօնի ժառանգները, կարո՛ղ էր ըմբռնելի {կերպով} հասկացուցանել մեր Հայերին, թէ ի՞նչպէս էր Յիսուսե

ենից, այլ մարդիկ չ'կային, շատ դրական եւ վճռական {կերպով} հանդէս է դուրս եկել Հայերի մէջ։ Այս բանը ինձ պատ

յկական գանձարանի ազգային բառերով: Հաստատուն {կերպով} հենվելով այս սկզբունքների վրա, " Հյուսիսափայլի "

իսկոյն փակում է մոլորութեան ճանապարհը։ Միեւնոյն {կերպով} շատ մեծամեծ արդիւնք, որ շատ անգամ չունէին իւրեան

ւր մեծ վայելչութեան մէջ։ Նա ցոյց է տալիս բացերեւ {կերպով} այն արժանաւորութիւնքը պարկեշտ հագուստի տակ, որ ա

ուրդ ունի, ոչ արժէք"։ Այս դրութիւնը աւելի պարզ {կերպով} հասկացնում է եւ արդարացնում է իր (այս երեսի սկզբ

ւթեամբ եղած յանցանքն էլ ներում է, որով զարմանալի {կերպով} փոքրացնում է յանցանքների թիւը եւ կեանք է տարածում

ութիւնքը առաջ են գնում եւ նոցայ ընթացքը զարմանալի {կերպով} լծորդուած է իրար հետ: Տեսաբանութեան մէջ մի ապակի

րեւում է նորա քաղաքական կեանքում պարզ եւ շօշափելի {կերպով}: Երեսունից աւելի կտորներից բաղկացած նեղսիրտ եւ մ

կտրտուած է մինչեւ մանրացուցական բաժիններ, ուրիշ {կերպով} նոյնպէս չէ՞ զգում այդ համակարգութեան ծանրութիւնը

ակ ծովի յստակ եւ հարթ մակերեւոյթի վերայ, անզգալի {կերպով} կտրում էր ճանապարհի երկարութիւնը: Զայրանում էր ծ

ը Գործարանը երբեմն յաջող, եւ երբեմն անյաջող {կերպով} իւր ուղղութեան ընդդէմ, յառաջ էր գնում մի բարեբար

եւ ծագում էր մի բաբելոնեան խառնակութիւն: Այսպիսի {կերպով} գործ յառաջ կ՚երթա՞ր: Գործարանը բարեկարգութեան մէ

աբեց սուտ խոստմունքով: Կարդինալը փոխանակ մի {կերպով} վարագուրելու այս անարգ ընթացքը եւ փոխանակ աշխատել

աջասիրտ պաշտօնաւոր երիտասարդներից մինը, օրինաւոր {կերպով} հանդիպեցաւ սորան: Այնուհետեւ նա գործարանի սեամի

ւ հասկանալով բանի որպիսութիւնը կարողանամ օրինաւոր {կերպով} մտածել դոցայ վերայ: Մնացածները, կրկնեց նա

որով նորա թագաւորութիւնը ամենափառաւոր եւ անսայթաք {կերպով} կառավարւում է աշխարհի ստեղծագործութենից առաջ:

զի չարախօս մարդոց լեզուն կարճանայ, որովհետեւ այս {կերպով} (ասում էր) տգէ՛տ եւ չիք մարդիկը Հայոց աշխարհից

ւ թէպէտ այս մարդիկը մոլորուա՛ծ են եւ չբժշկուե՛լու {կերպով} կաղում են հաւատքի մէջ, բայց, այս խօսքո՛վ է միայ

էք խօսում, ստո՛յգ է, առաջ շատ համեղ եւ զօրաւոր {կերպով} էր քարոզում, իսկ այս վերջի ժամանակները իսպառ վատ

ի գրգռելով, միմենաց մօտ նստած, ուրիշներին լսելի {կերպով} յիմար յիմար խօսում են բարձրաձայն։ Էլ ի՞նչ ասե

էր ծնած, կամ շա՛տ շա՛տ երկու երեք տարեկան եւ այս {կերպով} 455-ին՝ 17-18 տարեկան։ Այսպէս լինելով բանը՝

, որ անմերժելի է, ինչի՞ չէ կարելի ասել, որ այդ {կերպով} եւ Հրահատը դարձել է Հրատ։ Ինչ որ մեզ է վերաբե

յի պարտէզը։ Այսքանը գիտենք, որ պ. Էմինը ո՛չ մի {կերպով} չէ կարող ապացուցանել, եւ հաւանականութիւն էլ բնաւ

, թէ ինչպէս բացատրենք մեր գաղափարը, որ աւելի որոշ {կերպով} յայտնվի։ Պ. Պռօշեանցի գործի մէջ (եր. 1088) կարդու

իների բնական ազդեցութիւնը։ Այս անգամ շատ սառն {կերպով} ընդունում է նորան Կաթողիկոսը, որպէս երբէք չէր ըն

տեսակ օգուտ ստանալու ակնկալութեամբ շատ սովորական {կերպով} 99 թուականը կը բարձրացնէ մինչեւ 999-ը. ինչեւիցէ

յն օրերը միայն, երբ հարկաւոր էր նորան պաշտօնական {կերպով} հանդէս դուրս գալու. եւ այսպէս, հագնելով վերարկո

ութիւնքը դժոխքին պիտոյ է հրատարակուէին պաշտօնական {կերպով}, եւ արժան էր վարձատրել այդ նզովեալները: - Յ

խոնարհ ձեզ: Չէ կարելի կառավարել ժողովուրդը ուրիշ {կերպով}... - Եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն... բա

նայն տեղ գինիները վաճառուած են, չգիտեմ, թէ ի՞նչ {կերպով} կարողանամ գինի ճարել Ձեր մռայլութեան համար:

եանը եւ այնտեղ գլուխը կոխելով հնոցի մէջ, փառավար {կերպով} ոսկեզօծեցին նորա կոտոշները, յետոյ արձակեցին դարձ

այն բաների մասին հոգաբարձութիւն է առնում, որ լաւ {կերպով} ընդունելութիւն առնէ ծայրագոյն Բրամինին: Ճշմարիտ

ռաջուց ծանօթանալ այն աւանդութեանը, որ պաշտօնական {կերպով} ընդունուած է դժոխքի միմիայն իշխանների մէջ. պատճա

դորա մէջ ոչինչ ճշմարտութիւն տեսնուած չէ, ամենայն {կերպով} հաւատարիմ կացաւ իւր դժոխային հոգու պարտականութեան

պիտոյ է կապուէր մնար հնար չգտանելով որպիսի եւ իցէ {կերպով} ազատուել մի որեւիցէ դժուար գործից, իմ որդին կը հ

. Մարկոսը, աւարտելով նամակի կարդալը, սկսեց ծանր {կերպով} եւ մտածողութեամբ համարել․ հարիւր քսան, տասն եւ ո

ատշաճին, փիլիսոփայութիւն է, որ առնում են եւ այդ {կերպով} գլխացաւութիւն պատճառելով ներկայ գտնուած մարդերին

յետոյ գտաւ Մանթուխեանցի գրչագիրը եւ ինքնաբաւական {կերպով} եկաւ միւս սենեակը, ուր պ. Մարկոսը երգում էր իւր

նորան, - պատասխանեց պ. Շաքարեանցը ինքնաբաւական {կերպով}: Այս խօսքերից յետոյ, լցրեց նա ծխամանը թաբաք

յնողութեանը ձեռնտու է լինում եւ ջերմութիւնը. այս {կերպով} այդ երակները աւելի մեծ մակերեւոյթ ստանալով դուրս

ան պատճառներից յառաջացած գործողութիւնը կամ բնական {կերպով} կատարուելու իրողութիւնը մեկնուէր նոցա գերբնական կ

վ կատարուելու իրողութիւնը մեկնուէր նոցա գերբնական {կերպով}, կամ դրուէր ֆանտաստիկական շրջանի մէջ: Նա ասում

վերջին ումպը կուլ չտուած, սկսեց պատմել, թէ ինչ {կերպով} վերջապէս յաջողել էր իւր խորհրդական խառնուրդից ստա

եմ օրերով խօսել, սիրական Շաքարեանց, եւ բացայայտ {կերպով} հասկացնել քեզ իմ տեսութիւնս, թէ ի՛նչ էր մի Հայի

իմ գլուխս դուրս չէ գալիս այդպիսի բաներից․ հասարակ {կերպով} հասկացրու ինձ եւ յայտնիր քո դիտաւորութիւնը: Իմ կ

գրութեամբ անդամոց գրութեամբ կնքոյ"։ Ահա այս {կերպով} տասն եւ հինգ տարի վարեց հանգուցեալը երեսփոխանութե

իշտ կանչւում է ժողով, որովհետեւ հարուստ էր: Այս {կերպով} մնացին մէջ տեղում տասն կամ տասն եւ հինգ հոգի հարո

չափով: Այժմեան ժամանակիս տղայքը բոլորովին ուրիշ {կերպով} են նայում եւ հաւան չեն ծերերի կարծիքին: Ծերերը պ

ակ դատապարտում են երկու կողմը եւս, այլեւ արտաքին {կերպով} ցոյց են տալիս, որ ոչ մի կողմին կուսակից չեն, բա

էի երբեւիցէ հասանել այն աջողակութեանը, որ տանելի {կերպով} երգէի: - Յուր անձին վերայ հաւատ չունենալը -

րթութենից եւ դաստիարակութենից, շատ վարժ եւ յաջող {կերպով} սկսեց իւր առեւտրական գործողութիւնքը: Նա ձեռք էր

է, այլ յառաջ է բղխում գործերը օրինաւոր եւ խելացի {կերպով} յառաջ վարելուց: Դնենք, թէ ես պարտականութեան էի

ը, ինձ նստելու էր մի մանէթ եւ մի քառորդ, եւ այս {կերպով} ամէն մի կօշիկից իմ ստանալին էր մի քառորդ, այսինք

զարկել ճաղատ ճակատի վերայ կաթ կաթ, ամենեւին նոյն {կերպով}, ինչ կերպով իւղոտ ամանի մէջ կանգնում է սրսկած ջո

ճակատի վերայ կաթ կաթ, ամենեւին նոյն կերպով, ինչ {կերպով} իւղոտ ամանի մէջ կանգնում է սրսկած ջուրը: Նեղութե

գործարաններում արիւնի անկարգ շրջանառութիւնը ի՛նչ {կերպով} ծանրացնում է շնչառութիւնը: Բայց այժմ, որքան եւս

ում. նա սովորած լինելով քնքշութեան, արուեստական {կերպով} դարձել է մի ջլային խառնուածքի տէր, կենակցութիւնը

պակասելու էր նորան մի մարդ, որի պաշտօնը օրինաւոր {կերպով} ոչ ոք չէր կարող լցուցանել, եւ որի հետ զուգուած է

րաքարշ մարդերի, որոնք աչքերը տնկել էին, որեւիցէ {կերպով} օգուտ քաղել ձեր հարստութենից, բայց, իմ աչքում ա

Ո՜հ, ե՞րբ պէտք է վերանայ այս կեղտը, որ մի թեթեւ {կերպով} ցոյց է տալիս, թէ հայերի կանայքը առհասարակ իւրեան

համարւում էին եթէ ո՛չ բոլորովին, գոնէ՛ մի բարակ {կերպով}, ստրուկի պէս բան: Տարակոյս չկայ, որ Մանուշա

Կը մտածէք, սիրելի՛ ընթերցող, թէ Մանուշակը ի՞նչ {կերպով} պիտոյ է իւր նամակը տեղ հասուցաներ. ծառայ չունէր

մ այր մարդերի բոլոր հնարագիտութիւնը հեզ եւ խոնարհ {կերպով} երկրպագութիւն կը տայ կին մարդերի հնարագիտութեանը

ելացուր փոքր ինչ ջուր: Շահումեանցը քաղաքավարի {կերպով} շնորհակալ եղաւ Մանուշակի աշխատութեան մասին, եւ հ

նա պատճառների էր ման եկել իւրեան (Մանուշակը) մի {կերպով} գլխից ցանելու. պատճառ, Մանուշակը մտածում էր, թ

նակութիւնից, վերջապէս, Թիւթիւնճի-օղլուն վճռական {կերպով} յայտնեց իւր կնոջը եւ Մանուշակին, թէ նոյն օրը ահա

ալուցը մեկնում է հիւանդի ցաւերի պատճառը. թէ ի՞նչ {կերպով} կամ ու՞ր հանդիպել է հիւանդը այդ ցաւին: Աւարտելով

կամենալով փրկուիլ այս պատիժներից մեր ցեղապետը մի {կերպով} ոչնչացնէ այս մատանին, այն ժամանակ իսկոյն միանգամ

ձեալ մի նոր խնդրի վերայ խօսել, իւրեանց սովորական {կերպով}: Բայց ինչեւիցէ, Թիւթունճի-օղլուն այնչափ յարգում

ոչ դրական եւ ոչ բացասական նշան: Նա բաւական սառն {կերպով} եւ համարեայ թէ իւր սովորական անհոգութենովը հանեց

վազեց Մանուշակը որ առնու, հայրը մի անթարգմանելի {կերպով} նայելով նորա վերայ, ասաց նորան, որ հեռանայ իւր

այ, որ նիւթական հնարները անպէտ էին։ Ուրեմն ի՞նչ {կերպով} եւ ո՞ւր պիտոյ է որոնէին իւրեանց վշտի եւ ցաւի դարմ

անութեան աղբիւրի մասին՝ Աստուծոյ մասին։ Թէ ի՛նչ {կերպով} Աստուծոյ մասին հասկացողութիւնը, ուրեմն եւ կրօնը

, վերանում է դէպի բոլորի գոյութեան պատճառը եւ այս {կերպով} դղրդեցնում է այդ մարդու կամակոր ուրացութեան սիւնե

, որով պահպանւում էր նոցա մարմնի շինուածքը։ Ի՛նչ {կերպով} կատարւում է այս։ Սորան պատասխանելու համար պիտոյ

ին բանը շինելով, փոխանակ իրաւունք տալու օրինաւոր {կերպով} քննելու այս բոլորը, պահանջելով մի կոյր եւ ստրկակ

՝ նորա մահը գրաւական եւ ապահովութիւն եղաւ ամենայն {կերպով} մեր կեանքին եւ գոյութեանը։ Քրիստոնէութիւնը խ

ուառութիւնը, այդ բոլորը, ասում ենք, շատ բնական {կերպով}, նոցա կրօնի հետեւանքն է։ Կրօնի մէջ կերպարանագոր

հարստահարում էին Քրիստոնեայ բնակիչքը, պապերը մի {կերպով} իւրեանց անձը գլուխ եկեղեցու ցոյց տալու մտքով, մի

ալածեց իւր յաջորդը եւ խեղացուց նորան ամենագարշելի {կերպով} ։ Պատմութեան թերթի մի երեսի վերայ կարդում ենք այն

բարոյական զօրութիւնը մեծ լինելով, այլեւ արտաքին {կերպով} (կեղծաւորաբար) պապական ձեւացած լինելով, կարող

ցուցանել իւրեանց սրտի եւ հոգու վկայութիւնը եւ այս {կերպով} բաց ձգել պապականութեան լուծը իւրեանց պարանոցի վեր

նթերցողների առաջեւ, որով եւ ապացուցանել, թէ ինչ {կերպով} կամ ինչ ճանապարհով ստրկութիւնը մայր է լինում ամեն

սոսկալի եւ սարսափելի յանցանքների։ Մեր խօսքը այս {կերպով} յառաջ տանելով՝ ասում ենք, թէ մարդը որոշւում է ա

ի ստրուկ մարդ, իւր գոյքը եւ բարեկենդանութիւնը մի {կերպով} ապահով կացուցանելու համար բռնակալութեան երեսից։

լի եւ անմեղանչական երեսփոխան քարոզելով, մի բարակ {կերպով} ներս էին բերել պապական շրջապատի մէջ այն գաղափարը

, բայց առաւել փոքր բաների համար, միայն թէ դա մի {կերպով} օգտակար լինէր պապականութեանը, սա իսկոյն պատրաստ

ծագելուց յետոյ, մանաւանդ այն օրից, երբ լուսաւոր {կերպով} եւ հոգու գիտակցութեամբ հասկացան Քրիստոնէութեան փր

ականութեան մասնաւոր նկարագրութեանը, որ գործնական {կերպով} հանդէս է գալիս զանազան իրողութենների մէջ։ Յառաջե

ով այս գործունէութեան շարժառիթը, առաւել արդարացի {կերպով} կարող է գնահատուիլ, հաշուի ու համարի տակ դնելով

անց ոյժը լեզուներ ուսանելու համար, եւ շատ բնական {կերպով} յառաջացան լեզուագիտութեան հանդիսում։ Դոցա մէջ եր

ապականութիւնը ապացուցանելու համար, որովհետեւ այլ {կերպով} չէր կարելի արդարանալ։ Այդ օրից ահա Մխիթարի գաղափ

ազգի համար։ Վիեննայի միաբանութիւնը շատ բացայայտ {կերպով} ցոյց տուեց Մխիթարեանց այս հոգին՝ մի րոպէ մոռանալ

ատոյ " անունով Չամչեանի գործի մասին, կարո՛ղ է մի {կերպով} ցոյց տալ եւ վկայել այն բանին, թէ զանազան էին Մխի

ւմ է աստիճան առ աստիճան, փոքր առ փոքր, աննշմարելի {կերպով}, վասնորոյ անհրաժեշտ էր այդ վերանորոգութիւնը, որ ա

հոգեւոր բարձր պաշտօնների, որպէս զի կարողանան մի {կերպով} ներգործել ժողովրդի վերայ։ Ինչպէս խօսել եմ յառաջա

ը կործանւում էր ահա՛։ Ցոյց կը տամ յետոյ, թէ ինչ {կերպով} ներգործում էր նա նոր երկիրների մէջ, ուր քաղաքակա

ով՝ ինչ որ կը վայելէր ուխտաւորի ունենալ, եւ այս {կերպով} սկսեց իւր ճանապարհորդութիւնը։ Ճանապարհի վերայ պա

վ է, ո՞ր տեղից է գալիս կամ ո՞ւր է գնում, եւ այս {կերպով} նա կարողացաւ ազատութեամբ մտանել Վենետիկ։ Այնտեղ

ց իմանալով՝ մատնեց նորանց խուզարկու ատենին։ Այս {կերպով} փոքր առ փոքր յառաջացաւ նա իւր ասպարէզի մէջ, այսի

ցեալ բաները կատարեց " Հոգեւոր Վարժութիւնը"։ Այս {կերպով} Ֆաբեր առաջին հետեւողը դարձաւ Իգնատիոսին։ Սորանից

nhelituum ac vocum interstitia observanda)։ Այս {կերպով} ոգեւորուած մարդը դառնում է մի մեքենայ, որ հառաչո

էր ամենալաւ։ Ի՞նչպէս կատարելագործւում է այս {կերպով} պատրաստուած մեքենայն (Automatum). նա ի՞նչպէս է

դնել Քրիստոսը, ժողովրդի տեղ՝ իւր անձը. ահա այս {կերպով} կը նկարագրուի Քրիստոսի թագաւորութիւնը։ Ահա՛ այս

եւ հասաւ 1537 թուականին։ Այստեղ նա իւր սովորական {կերպով} սկսեց քարոզել ժողովրդին եւ աշակերտներ ճարել։ Հոգ

ծամօր եւ այլ սուրբերի հոգեւոր տաղեր երգելով։ Այս {կերպով} Վենետիկ մտան նոքա 1536 թուականի դեկտեմբերի վերջեր

Սուրբ Հաղորդութեան " ասուած կոնդակի մէջ։ Այս {կերպով} Աբեղայական Կարգից աստիճան առ աստիճան գոյացաւ մի հ

շարունակեցին եկեղեցական գործերի քննութիւնը. այս {կերպով} ընդհանուր ժողովը գլուխ չ'եկաւ։ Ի վերայ այսր

ան զանազան Աստուածաբանական չնչին բաներով եւ, այս {կերպով} մոլորեցնելով ժողովքի ուշադրութիւնը, հեռացնեն այն

ան մասին խորհուրդների առաջը փակում էին։ Ահա՛ այս {կերպով} ժողովը չ'կարողացաւ հասանել իւր գլխաւոր նպատակին,

քննում էին եւ ճանաչում նոցա բնաւորութիւնը եւ այս {կերպով} դնում էին նորընծաների վերայ այնպիսի պարտականութիւ

երգործութիւնը յարմարում էր գործերի ընթացքին։ Այս {կերպով} ահա՛ լրտեսութիւնը եւ ստրկական կոյր հնազանդութիւնը

րիստոսի պատկերը՝ ոսկիով արծաթով պատած, յաղթական {կերպով} կանգնած թագաւորների եւ իմաստունների մէջ, որոնք ե

ոնէական ճշմարտութիւնքը քարոզում էին շատ վերացական {կերպով} ՝ առանց ամենեւին կապելու նորան Հնդկաստանի հասարակ

ս եւս Բենեդիկտոս XIV իւր կոնդակի մէջ առաւել ազդու {կերպով} ասում է. " Մեք կամենում ենք եւ հրամայում ենք, ո

ուգալացոց ձեռքից անցաւ Հօլլանդացոց ձեռքը, եւ այս {կերպով} Յիսուսեանները զրկուեցան իւրեանց ջերմեռանդ պաշտպան

կերութեանը նախագահ։ Ես ցոյց տուեցի, թէ ի՞նչ {կերպով} ներգործում էին Յիսուսեան քարոզիչքը Չինաստանում,

Աւետարան քարոզելու։ Բայց Կարգի հոգին անտեսանելի {կերպով} հետեւում է նոցա քամակից եւ աստիճան առ աստիճան չոր

տարածուելուն Ամերիկայի մէջ։ Թագաւորը շատ ողորմած {կերպով} լսեց այս գանգատին։ Յիսուսեանք, խրախուսուելով այ

բիրաները առաջին կրօնական պահանջողութիւնն էր։ Այս {կերպով} Յիսուսեաններին դժուար չէր այն ազգը, որ երախտապար

ինքն՝ թագաւորների Աստուածային իրաւունքը, եւ այս {կերպով} աշխարհական իշխանութիւնը հաւասար կացուցին հոգեւոր

ժամանակ անյայտ փաստաբանը՝ Էտիէն Պասկիէ, փառաւոր {կերպով} պաշտպանեց Համալսարանի իրաւունքը։ Գեղեցիկ ճարտարո

տ եւ պատճառ, թո՛ղ հանդէս բերեն, թո՛ղ մարդավայել {կերպով} հերքեն հակառակորդի խօսքը եւ լուսափայլ կացուցանեն

եննայում եւ Լանգեդօկում, ուր դեռեւս կարող էին մի {կերպով} դիմանալ Սրբազան Լիգայի կողմնակիցքը։ Յիսուսեան Կա

ների եւ Դուքս դ'Էպերնօնի խռովարարութեամբ շատ թոյլ {կերպով} կատարուեցաւ Րաւալեակի գործի քննութիւնը։ Այսուամե

ութեան բոլոր վնասը։ Յիսուսեանք իւրեանց սովորական {կերպով} դատապարտեցին նորան իբրեւ հերետիկոս, բայց այս օգո

է չ'լսեց խիստ նախարարի եղբօր հրամանին, եւ հաստատ {կերպով} ջատագովում էր իւր կարծիքը։ Րիշիլիէն չէր սիրո

մենեւին, որ հակառակուէին իւր խօսքին։ Նա արտաքին {կերպով} հաշտուեցաւ Րիշիէի հետ, եւ հրաւիրեց նորան ճաշ ուտ

գործել այս թագաւորի վերայ, մեծացուցած եւ հակառակ {կերպով} նկարագրելով նորա առաջեւ երիտասարդութեան ժամանակ գ

վիկոս XIV-ը մեռաւ Յիսուսեան դարձած... )։ Այս {կերպով} Ֆրանսիայի համար Յիսուսեանների խռովարարութեան պտու

Շուտով զարթեցան Դուքսի մէջ ախտերը, եւ Աբբայն այս {կերպով} կարողացաւ շահիլ նորա հաւատարմութիւնը եւ սիրելի մն

)։ Այս պատճառների համար չէր կարելի վաւերական {կերպով} ցոյց տալ Յիսուսեանների գործակցութիւնը Դամիէնի հետ

րանսիայն, չ'նայելով այս բաների վերայ, վճռողական {կերպով} դատապարտում էր Յիսուսեանները՝ որպէս մասնակից Դամ

իցքը համբաւ հրատարակեցին, թէ ինքը երկինքը յայտնի {կերպով} պատժեց յանցաւորը։ Պապական Շուէյցարիայի մէջ,

կանչել խելքերը, խոստովանել նորա իրաւունքը եւ այս {կերպով} ուսուցանել, որ ազգի մէջ երեւցած ամէն մի երեւոյթ

են նորա պակասութիւնքը քօղարկելով, որով անուղղակի {կերպով} մեղանչում են ազգութեան ընդդէմ, ապա ուրեմն արժանի

րդարադատութեան փայլակները, ո՛չ միայն ժամանակաւոր {կերպով} քահանայութիւնը լռեցնելու, ինչպէս արել է Կրօնական

ում մի տնտես է, մի մատակարար շնորհքի, որ ուրիշ {կերպով} չէ կարող տալ, եթէ եկեղեցին չխնդրէ եւ չվկայէ նուի

, գոնեայ մի անգամ գրիչ ձեռք առնուլ եւ պատշաճաւոր {կերպով} մի նամակ գրել Ձեր յարգութեանը: Ուրեմն թողն

էր նոցայ, ապագայ օրերը աւելի լաւ, աւելի խելացի {կերպով} հոգալ ու տնտեսել միմեանց հետ, միշտ եւ հանապազ ճշ

հետեւ երեւում էին հասարակութեանը մի փոքր դժուարին {կերպով}. - սոյդպէս չէ՞: - Այո՛, այդպէս, կայ այդ

մի բան, իսկ մի կրաւորական-անշունչ իր, որ ոչինչ {կերպով} չէ կարող ցոյց տալ իւր մէջ մի ներգործականութիւն,

ի է առաւել շատ եւ առաւել մեծ բազմութեան հասկանալի {կերպով} խօսել։ Այս պատճառներով, նոր լեզուն պիտի նայվի ե

հատ բանը մէջ բերինք, որ իրեն իսկ հեղինակին որոշ {կերպով} երեւի այդ անբնականութիւնը, որ թէ ուրիշ ամենը թող

րեւոյթ եղանակի նշանակութիւն ունին, չեն կարող այս {կերպով} բայի պարագայք ստանալ՝ անունի պարագայքը իրենց վրա

, Գարեգնի մայրը եւ այլն, եւ այլն, այլ շատ զգալի {կերպով} կեղծ վիճակի մէջ է դնում իր գլխաւոր ներգործողներին

ր էլ Սօսին չտայ աղջիկը: Վարդավառին, ինքնամատոյց {կերպով}, հրաւիրում է Սօսին եւ ուխտի հրապարակում (Հանա-վ

հեղինակը (եր. 116): Հայի պատիւը, որեւէ {կերպով}, եթէ ոչ բոլորովին փրկելու, գէթ մի մասնով պաշտպա

ացած էր դէպի Էջմիածին, այսօր մի այդպիսի սքանչելի {կերպով} չէ կարող Ուչ-Թէփէլերի բարձրաւանդակից անցնիլ, որ

որ կան մարդիկ, մեր արդարացի մեղադրութեան լիամասն {կերպով} արժանաւոր, որոնք, այո՛, մենք մինչեւ այսօր պարտ

անի նշանակութիւնը, նա դրականապէս եւ ինքնաբաւական {կերպով} պատասխանում էր ինձ, թէ " երբ սուրբ Գրիգոր Լուսաւ

Մունքէի եւ Քոփփի սքանչելի կարծիքները ճշմարտանման {կերպով} առաջ են բերուած, բաւական քիմիական մանրամասնութեա

րդ տպագրութեան մէջ ոչ միայն մանրամասն եւ հիմնաւոր {կերպով} խօսում է ընդդէմ սքանչելի ինքնակիզութեան, 1850 թ

առհասարակ դէպ դնել մի կոպիտ ուժի, եթէ սա որեւիցէ {կերպով} կամենար վրդովիլ նորա ընտանեկան խաղաղութիւնը: Եւ

ի է առաւել շատ եւ առաւել մեծ բազմութեան հասկանալի {կերպով} խօսել: Այս պատճառով, նոր լեզուն պիտի նայուի եւ

նպիսի բարակ, հոգեբանական եւ շատերի աչքից անզգալի {կերպով} թռչող անցնող երեւոյթներ է բռնել եւ ամրացրել թղթի

նտիր տեղեր կար չհատցրինք, այլ մէջ բերածն էլ տկար {կերպով} ստորագրեցինք: Այս տեսակ հոգեբանական երեւոյթքը պէ

տասարդը հասկանում է բանի զօրութիւնը եւ շատ քնքուշ {կերպով} խայտառակում է Բագրատ աղայի խաբեբայութիւնը եւ նենգ

թիւնքը երեւան հանելով, այնպիսի փափուկ եւ անզգալի {կերպով} մեղադրում է այդ հասկացողութեանց սխալականութիւնը,

որ գործիք լինի եւ մի քանի անգամ այդ բանը օրինաւոր {կերպով} ցոյց տուող, նա հետ չի մնալ եւրոպացի կնոջից:

հայ դպրութիւնը եթէ 200 տարի էլ ներգործէ օրինաւոր {կերպով}, այնուամենայնիւ չպիտի կարողանայ այդ բառերը առնու

րանից եւ նորանից իւր իմացակական ստամոքսը, եւ այս {կերպով} սնունդ ստանալով՝ նորա ազգութիւն եւս կը լինի մի խ

ո՛չինչ ազգ չի կորչի, եթէ նորա լեզուն պատշաճաւոր {կերպով} ճոխանայ, արմատանայ եւ հաստատուի ազգի հոգու եւ սր

այդպէս էր ճանաչում իր հոգու կարողութիւնքը լիամասն {կերպով} լարելով։ Արդէն ըստ ինքեան արժանի է յարգութեան ամ

ից, ուր միայն արժանի էր այս վսեմ անունին լիամասն {կերպով}. խնդիր, որ զայրացնում է զգայուն սրտի վէրքերը։

ւ բարբառների ներքին կապերը միմեանց հետ աննշմարելի {կերպով} պնդելով, ամրացնելով, օրէ օր այդ բարբառքը միմեան

12) Երես 69. Ճառելով, եթէ զիա՛րդ եւ ի քանի՛ {կերպս} կարէ յայտնել մարդ զդաւանութիւն իւր, պատասխան է Ա

յ Կաթողիկոսի, հոգ տանի յղել յԵւրոպայ զայր՝ առ ի {կերտել} տալոյ զգաղափարս մաքուր գրոց, վասն որոյ զայր հաւա

ատնել զդրամս ի բարեզարդութիւն քարեղէն եւ փայտեղէն {կերտուածոց} յորս, որպէս ասաց Աստուած, ոչ բնակի ինքն որպէս ի

նակով սնվել, աճել ու ամրանալ, այսինքն՝ հոգեկան {կերտվածքի} աճման համար գիտության մայրական կրծքի աղբյուրներից

ն մնացած է մինչեւ այսօր, քալփաքիներն էլ ընկած են {կեցած} տեղը: Մերոնց ողջունիր, ժամանակ չունեի առանձ

րպես իմ ներկայությամբ. տեր Գեորգի շլյափը ողբալով {կեցած} է Դյուլյուի մոտ, բերող չլինելով. Սահակին հանձնե

է, որովհետեւ այդ մեծարգոյ յիշատակի արժանի մարդը {կեցած} է 370-489 Քրիստոսից յետոյ: Եւ այսպէս, Պ. Ի

ն պատճառաւն է, որ մինչեւ հիմա Հայոց ազգը կանգուն {կեցած} աշխրքիս մէջ, գո՛նէ ընկճեալ ազգաց թիւը կը համարու

նաստան եւ մի ժամանակ մնացի։ Այն տեղից վերադարձած {կեցայ} Կամսարականների մօտ, այն բոլոր պատերազմների եւ խ

Այս պատճառով գնացի Սիւնեաց աշխարհը եւ երկու տարի {կեցայ}, ձմեռները մի քարանձաւում, գաւառի բոլոր բնակիչնե

պելու համար, գնացի Սիւնեաց աշխարհը եւ երկու տարի {կեցայ}, ձմեռները Մովսիսի մօտ Անձուկ ասացեալ տեղում, իս

բ. այլ մեք զայդ ամենայն մերժեմք եւ դատապարտեմք, {կեցեալ} յանդրդուելի վէմն, ի վարդապետութիւն Յիսուսի Քրիստ

կան խստամբերութեամբ եւ հրեշտակակրօն առաքինութեամբ {կեցեալ} " եւ այլն։ Լեւոն առաջին կայսրն թագաւորեց 457-ին

եղան նորա թեւը եւ թիկունքը։ Փարպեցին սոցա մօտ է {կեցել} այն բոլոր խռովութեանց եւ պատերազմի ժամանակները,

յս իրողութիւնը Փարպեցին, ինչպէս ինքը վկայում է, {կեցել} է Կամսարականների մօտ, եւ հաշտութիւնից յետոյ գնաց

. Բնագրում այսպէս է ասած. " Եւ երթեալ 'ի Սիւնիս {կեցի} անդ ամս երկուս, զձմեռն 'ի քարայրի առ առն միում հ

ուշէին Սիւնեաց եպիսկոպոս, երբ " երթեալ 'ի Սիւնիս {կեցի} " ասելուց յետոյ, նոյն երկրի վերաբերութեամբ աւելց

իտեմ որ դուն ալ, սիրելի ճիճաս ալ սիրտերդ թըփ-թըփ {կեցիլիք}. աճապ ի՞նչ խապեր կառնուք ինձմեն առողջությանս մաս

զզանազանութիւն եւ զյարաբերութիւն աւ դարսն, յորս {կեցին} հեղինակքն, գուցէ մինն քան զմիւսն արժանաւոր գտցի

եւ պղտորեալ տեսութիւնս իմաստակական դարուց, յորս {կեցին} դպրոցականք: Եւ ոչ յաջողեցաւ այդպիսեաց տեսանել զց

մ թէ այս անունը փոխ տալով՝ Հեղինակը պատասխանատու {կեցնելէն} եւ հարկ եղած ատենը, անոր վրայ ցնդած ածականը դնել

ՄԻ ԱՍՏՈՒԱԾՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՐ ԵՒ ՈՐԴԻ ԵՒ ՍՈՒՐԲ ՀՈԳԻ {Կեցո} զիս ներքոյ կամ ստորագրող Բաբաջանի եւ կամ հասարակ

ամբ ականջ դնելով հասկացաւ, որ ածում էին " Տէ՛ր, {կեցո} ՛ դու զՀայս " երգի եղանակը: Տիրացուն նկատեց, որ

եցիկ ներածութիւնը: Ես չգիտէի, որ ունի նա " Տէ՛ր {կեցո} "-ի նօտերը, ապա թէ ո՛չ, խնդրած կը լինէի ածել այ

եւ ասաց․ - Ես յատկապէս ներս մտայ, որ լսեմ " Տէր {կեցո} "ն, բայց դուք դադարեցաք իսկոյն: Այժմ կրկնապատիկ

ասաց. - Օրհնած, եթէ օրիորդ Մարիամը ունէր " Տէր {կեցո} "ի նօտերը, ինչո՛ւ չասացիք առաւօտ, որ մի րոպէ աւ

ն թէ այն լեզուն, որ ժողովուրդը խօսում էր հասարակ {կեցութեան} մէջ։ Չէ, լինինք խելացի մեր պահանջողութեններ

ափշտակելով, շահուեցաւ իւր համար փոքր ի շատէ ազատ {կեցութեան} հնարք: Ահա այս էր պատճառը, որ առանց Ասմոդեյի կո

օր բազմացան նորա լսողքը։ Արդէն իւր առաջին տարու {կեցութեան} միջոցին Կոստանդնուպօլսումը սկսեց նա ճարել իւր համ

բարեծնունդ վերապատուութեամբ խորհի գէթ զհնար առ ի {կեցութիւն} այնպիսի, յորում չպակասէր ոչինչ. նա չգիտէ թէ որո

, որ Թիւթիւնճի-օղլուի ապրուստը շատ պարզ էր, նորա {կեցութիւնը} շատ հասարակ. մարդ եւ կին տարին երկու ձեռք հագուս

ին իրենց մի քանի երեխաներով միասին նստելը, իրենց {կեցութիւնը} երկու երեք օր Ղազարապատի դրսումը մեզ տեղիք է տալի

ջինս հրեաների նկատմամբ ներկայումս գտնվում են կեղծ {կեցության} մեջ, եւ այդպիսի մոլի հակառակության դեպքում հազիվ

ւ հեռաւորաց եւ մերձաւորաց: Անմա՛հ իմ տեարք, {կեցջիք} ի սփոփանս ազգի, զի ամենեցուն, որ յազգին են աչք

նոցա ճակատը փայլում էր արժանավոր պարծանքով: {Կեցցե} ՜ Իտալիա, կեցցե՜ Գառիբայլդի, անլուռ աղաղակում է

լում էր արժանավոր պարծանքով: Կեցցե՜ Իտալիա, {կեցցե} ՜ Գառիբայլդի, անլուռ աղաղակում է հասարակ ժողովուր

իբայլդի, անլուռ աղաղակում է հասարակ ժողովուրդը. {կեցցե} ՜ Իտալիա, կեցցե՜ Վիկտոր Էմմանուել, գոչում են քաղ

աղաղակում է հասարակ ժողովուրդը. կեցցե՜ Իտալիա, {կեցցե} ՜ Վիկտոր Էմմանուել, գոչում են քաղաքացիք, այսինքն

եմ եւ, որ վատթարագույնն է, գարշաhոտության դեմ: {Կեցցե} ՜ ջրարջի մորթուց մուշտակը. այս փորձից հետո նա ուղ

քրտնեմ: Մյուս առավոտյան արդեն բժիշկը եկավ մոտս: {Կեցցե} ՛ HCI-ը: Այդ թթվից acid mur. concentrat, երեք ժ

ի, զի յամենայն ժամ աստուածասէրքն առանց խղճի մտաց {կեցցեն} " (եր. 37)։ Ո՛չ միայն Պաւղոսի թղթերում, այլ

ն, գեթ մեծ տհաճությամբ լսեց եւ լսում է անլռելի " {կեցցեները} "։ Ահա մի նոր խրատ մարդկության, մի սոսկալի ա

մաստակութիւն՝ առաջնորդուած ճիզուիթական հոգով: - {Կեցցէ} ՜ ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ: Ազատ Աստուածն այն օրից, Երբ հաճեցա

նգամ գայթակղեցաւ: Վերջին անգամ գոռաց նա. " {Կեցցէ} ՛ ազատութիւն, կեցցէ՛ հաւասարութիւն, կեցցէ՛ եղբայ

Վերջին անգամ գոռաց նա. " Կեցցէ՛ ազատութիւն, {կեցցէ} ՛ հաւասարութիւն, կեցցէ՛ եղբայրութիւն"։ - Կ

նա. " Կեցցէ՛ ազատութիւն, կեցցէ՛ հաւասարութիւն, {կեցցէ} ՛ եղբայրութիւն"։ - Կեցցէ՛, կեցցէ՛, - հնչեց

է՛ հաւասարութիւն, կեցցէ՛ եղբայրութիւն"։ - {Կեցցէ} ՛, կեցցէ՛, - հնչեցին ամեն կողմից բիւրաւոր արձագան

րութիւն, կեցցէ՛ եղբայրութիւն"։ - Կեցցէ՛, {կեցցէ} ՛, - հնչեցին ամեն կողմից բիւրաւոր արձագանք:

ում. ազատութիւն, հաւասարութիւն, եղբայրութիւն, {կեցցէ} ՛: - Կեցցէ՛, կեցցէ՛: - Թո՛ղ կենան, թ

, հաւասարութիւն, եղբայրութիւն, կեցցէ՛: - {Կեցցէ} ՛, կեցցէ՛: - Թո՛ղ կենան, թո՛ղ ապրին օդի մէ

րութիւն, եղբայրութիւն, կեցցէ՛: - Կեցցէ՛, {կեցցէ} ՛: - Թո՛ղ կենան, թո՛ղ ապրին օդի մէջ, - ասա

ինիս հարուածիս տակ, եթէ կեցցէներ չգոռաս: - {Կեցցէ} ՛, կեցցէ՛: - Այո՛, այդպէս, կոպիտ... անկի

ւածիս տակ, եթէ կեցցէներ չգոռաս: - Կեցցէ՛, {կեցցէ} ՛: - Այո՛, այդպէս, կոպիտ... անկիրթ... Մի

- Այժմ կեցցէից աւելի ուրիշ բան չէ կարելի խօսել. {կեցցէ} ՛: - Կեցցէ՛, - ասաց խեղճ մարդը եւ հեռացաւ հ

աւելի ուրիշ բան չէ կարելի խօսել. կեցցէ՛: - {Կեցցէ} ՛, - ասաց խեղճ մարդը եւ հեռացաւ հրապարակից:

դատապարտուեցան մնալ մի սպիտակ ներկի տակ: - {Կեցցէ} ՛ մահ: Այս էր վերջին խօսքը, որ լսուեցաւ: Ե

ճշմարիտ, որ տանի ի կէանս յաւիտենականս "... {Կեցցէ} ՛ կատուն, որ իւր փորի համար մուկ է բռնում:

ապոլոնեան հայելու հրապարակական վարագոյրը: {Կեցցէ} ՛ երիտասարդութիւն: Եւ հայկական յառաջադիմութեան տա

նչ քաշել, թող թէ ուտել ճաշ կամ հաց: {Կեցցէ} ՛, կեցցէ՛ մեր Ալեքսանդր, օրհնեցելոյն համանուն,

, թող թէ ուտել ճաշ կամ հաց: Կեցցէ՛, {կեցցէ} ՛ մեր Ալեքսանդր, օրհնեցելոյն համանուն, Նորա

որա ժառանգ Նիկողայոս լիցի նման իւր հաւուն. {Կեցցէ} ՛ Աթոռ Ռուսաստանի Եւրոպիոյ ահարկու, Իսկ Նիկ

ւմ է տեսուչ ըստ իւր չար մտաց Եւ մենք դեռ՝ " {կեցցէ} ՛ արին " գոռում ենք. Հիմի է՞լ խօսենք։

Առնու Հայաստան - նոցա խե՜ղճ այրին: {Կեցցէ} ՛ յաւիտեան այրին Հայաստան, Նա, որ իր որդոց

Այսպէս թէ միայն կայ ճար փրկութեան: {Կեցցէ} ՛ Հայաստան, որ երազական Եղել է այսօր իրօք ե

- Ես այդ ամենը անում եմ բերնով, {Կեցցէ} ՛ սուրբ Մեսրոպ, որ մեզ գիր տուեց. Հողեր եմ

ասկացողութիւնը... (Աներեւոյթ սատանան) - " {Կեցցէ} ՛ հոգեւոր վարժութեանը, Կեցցէ՛ Լոլօյան"։ Առայ

րեւոյթ սատանան) - " Կեցցէ՛ հոգեւոր վարժութեանը, {Կեցցէ} ՛ Լոլօյան"։ Առայժմ միջոց չունինք ուրիշ բան աս

խ սարերը ուռչին իւրեանց մէջ, թէ ոսկու մայր էին: {Կեցցէ} ՛ գիտութիւն, կեցցէ աշխատութիւն: Ասացի, այս վերջ

եանց մէջ, թէ ոսկու մայր էին: Կեցցէ՛ գիտութիւն, {կեցցէ} աշխատութիւն: Ասացի, այս վերջացած բա՛ն է, այժմ

իւն մաղթել իւրեանց չնաշխարհիկ ասպարէզի մէջ: {Կեցցէ՛ն} բոլոր հայ թատրոնք. Կեցցէ՛ն եւ դերասանք:

րէզի մէջ: Կեցցէ՛ն բոլոր հայ թատրոնք. {Կեցցէ՛ն} եւ դերասանք: Կեցցէ՛ն դերասանուհիք, Պ

ր հայ թատրոնք. Կեցցէ՛ն եւ դերասանք: {Կեցցէ՛ն} դերասանուհիք, Պարկեշտք եւ ժրաջանք:

եցութեան հետ, եւ յաղթելով նորանց հրապարակ իջան: {Կեցցէ՜ն}: Մինչեւ այժմ ներկայացուցուած թատրերգութեան

մարդկային կեանքը բիւրաւոր չորսեր: Այն օրերը լոկ {կեցցէի} եղանակ էր եւ ուրիշ բանի վերայ խօսողը մահի պարտաւո

կանար, աղաչում եմ, մի հարցմունք... - Այժմ {կեցցէից} աւելի ուրիշ բան չէ կարելի խօսել. կեցցէ՛: -

պսակում է իսկ, այո՛, եւ չէ խնայում իւր կոկորդը {կեցցէնե՛ր} գոռալով, չէ խնայում իւր ձեռքերը եւ ձեռնոցները,

մի... եւ շան սատակ կը լինիս հարուածիս տակ, եթէ {կեցցէներ} չգոռաս: - Կեցցէ՛, կեցցէ՛: - Այո՛, ա

ւ խոշոր տառերով, անբարբառ, գոռացել էին բիւրաւոր {կեցցէներ}, երկու մարդ հանդիպեցան միմեանց մի անկիւնում:

րճից, վերաս յարձակուեցան չորս զրահաւորուած արիւն- {կզակ} Լեզգիներ։ Տեսանելով, թէ իմ կողմից ամենայն որեւի

նձակոծ սէրն իր ընծան: Կարո՞ղ է ոք բնութեան Ճզմել {կզակը} սանձով, Եւ կամ նրա զօրութեան Դէմ դնել իր թոյլ կր

չկար: Երկայն եւ չոր քթերը, համարեայ թէ կցած էր {կզակներին}, ականջների վերայ երեւում էին օղեր, օձի զանգերից

, երբ նրա հասկացողությունը եւ քննադատական հայացքը {կզարգանա} - թո՛ղ այն ժամանակ նա կարդա վերլուծական մասը եւ ն

էր գտել: Հույս ունիմ, որ վաղը միանգամայն առողջ {կզգամ} ինձ: Ես պահած ունեի Tinctu[ra] Belladonae, բայց

շրջանից, ուր մի ժամանակ ապրել եմ, թե չէ ես ինձ {կզգայի} ուղղակի բեւեռից դուրս, ինչպես ասում էր Ամիրյանը

անը վերաբերող հոդվածներ. այստեղ գեղեցիկ ձեւի մեջ {կզետեղվեն} ինչպես արձակի, այնպես էլ պոեզիայի ասպարեզի լավագ

սական եւ եվրոպական գրականություններից: Այստեղ էլ {կզետեղվեն} ինչպես հին, այնպես էլ նոր հայերեն լեզվով հրատարա

նրան իմ անունից օրինական հավատարմագրով, որով ես {կզիջեմ} նրան իմ բոլոր իրավունքները: Եվ այդ ես կանեմ, որ

ր հանձն եք առել զոհել 600, տարակույս չունիմ, որ {կզոհեք} եւ 800 մանեթ, ես էլ թե մարդ եմ, կճանաչեմ ձեր ազ

ն անգամ չմոռանալու հայտնել ինձ այդ մասին, դա ինձ {կզվարճացնի}: Է՛հ, թողնենք այդ դատարկ բաները, դրանցից օգուտ

գրականագետ, որպեսզի անհրաժեշտ գրքերը ձեռք բերե, {կզրկվի} իր գոյության վերջին միջոցներից: Հա՛, էլ ի՞նչի մ

թեան խայտառակ սիւնը ` " Դուռն ճշմարիտ, որ տանի ի {կէանս} յաւիտենականս "... Կեցցէ՛ կատուն, որ իւր փո

ւ յօգուտ Նախիջեւանայ եւ Գրիգորիուպօլսի, երկու եւ {կէս} լաք, այսինքն երկերիւր եւ յիսուն հազար ռուփի, որ

սկսանում իսկոյն գետի ափից, դորա հակառակ գետեզրից {կէս} վերստ ճանապարհ պիտոյ է կատարել մինչեւ քաղաքի սկիզ

ար: Վանքի սարից որ ցած ես գնում դէպի աջ, վանքից {կէս} վերստ հեռաւորութեամբ, կամ աւելի եւս պակաս, հանդ

երին եւ հաշուատներին, որ գտանւում են Նախիջեւանից {կէս} ժամ հեռաւորութեամբ՝ Ռոստով քաղաքի մէջ: Պիտոյ է

է իւր կարծիքական եւ սուտ պարծանքը, ճշմարտութիւնը {կէս} կոպէկի գրչով եւ կէս կոպէկի թանաքով կը թողու ապագա

սուտ պարծանքը, ճշմարտութիւնը կէս կոպէկի գրչով եւ {կէս} կոպէկի թանաքով կը թողու ապագայի դատապարտութեան եւ

, տեսայ մի թափառական գազանանոց, որի մուտքը արժէր {կէս} մանէթ: Շուտով հատուցի եւ մտայ, բայց ինչպէս զարմ

ւ, նոյնպէս մի ազգի եւ ամբողջ մարդկութեան գործը: {Կէս} մի Շամիլի անարգ կարծիքը ազատութեան եւ մեր կրօնի վ

իլի անարգ կարծիքը ազատութեան եւ մեր կրօնի վերայ, {կէս} մի իմ ատելութիւնը դէպի նորա ստրկական կրօնը, դէպի

մենայն կրօն բովանդակել իմ մէջ: - Ափսո՛ս, որ {կէս} դար յառաջ չենք ծնած, ապա թէ ո՛չ, գուցէ դուք եւս

ւք, որ ուսումնականքդ, որ կարելի է ասել երկու եւ {կէս} մարդ էք, եթէ հաշտ չէք միմեանց հետ, դուք, որ պի

գրէ՛ք, քահանաներն ալ մէջը դրէք... Չը լեցա՞ւ... {Կէս} միլլիոն ա՞լ չեղաւ... Վա՜յ ձեր թշուառութեանը...

նէթ, իսկ Ռուսսիայի այլ քաղաքների համար՝ եօթն եւ {կէս} մանէթ: Ցանկացողքը ստանալ այս օրագիրը կարող են՝

անել նորա պարկեշտութիւնը՝ իւր ասպարէզը սկսանելով {կէս} մատնաչափ մի գրքից, մանաւանդ՝ քննութեան արժանի ա

եմ հագել, եւ միշտ մի զոյգ կօշիկի համար վճարել եմ {կէս} ոսկի։ Այժմ, այն նզովից արմատ կօշկակարը ասում է

ր պարտքերի հանդէպ ոչինչ ունի ցոյց տալու: Երեք ու {կէս} նաւ՝ բացի ծովագնացութենից ուրիշ ամեն բանի պիտանի

լ նոյն ապրանքի նախկին արժէքը. իջեցնում է եւ նա: {Կէս} -մեռ, կէս-կենդան, անցնում են մի քանի օր: Բայց վ

անքի նախկին արժէքը. իջեցնում է եւ նա: Կէս-մեռ, {կէս} -կենդան, անցնում են մի քանի օր: Բայց վճարի ժաման

իսի մարդը, բնականապէս եւ ծանր նստած իւր տեղում, {կէս} մի թթուեցնում է դէմքը, տհաճութիւն զգալով մեր խօս

աճութիւն զգալով մեր խօսքերի մռայլոտ կերպարանքից, {կէս} մի այլապէս է մտածում, քան թէ մտածում ենք մեք, ք

ը չվերջացած գրեթէ բազմութեան մի մասը գնաց. քանզի {կէս} գիշեր էր: Այսպիսի գործեր կարո՛ղ էին մեծապէս վնաս

անդվեց յիսուն հազար երեք հարիւր քառասուն եւ երկու {կէս} փարդաւ քաղաթ դրամ, որ փոխարկի ութսուն հազար հինգ

գաց: Ազգ հայոց կորուսեալ զթագ եւ զգայիսոն, {կէս} մի յանբարոյականութենէ դրացեաց, կէս մի ինքնին մեղ

եւ զգայիսոն, կէս մի յանբարոյականութենէ դրացեաց, {կէս} մի ինքնին մեղուցեալ եւ նենգեալ թագին իւրոյ, սահե

կնային Գահակալին յաշխարհի Ես թուեցի ցերեսուն {կէս} եւս ընդ այլ երեքի։ Անպարտակիր մինչդեռ նա ՚ի մահ

նայն օր նկարում է արեւը, Քանի չի հասել դեռ {կէս} օրը, ուրախ է եւ տխուրը: Ընդհակառակ `

օրը, ուրախ է եւ տխուրը: Ընդհակառակ ` {կէս} օրից յետ, երբ արեւն ի խոնարհ Ուրախի էլ կոտ

րժեցի. նամակ գրեցի եղբօրս, որ նորից ուղարկէ ինձ {կէս} ֆունտ եղ: 2-3 id[em] 3-ին ընդ[ունեցի] 9-երորդ բ

է՛ իմ նպատակը, իսկ մեր միւս եղբայրակիցներին, որ {կէս} մի բաղդի անգթանալովը, կէս մի իւրեանց մեղքովը հեռ

ս եղբայրակիցներին, որ կէս մի բաղդի անգթանալովը, {կէս} մի իւրեանց մեղքովը հեռի են մնացել լուսաւորութեան

2, առաւօտ ժամը 9 Քահիրէ (մտայ), նոյն օրը զկնի {կէս} աւուր (կէսօրից յետոյ) ժամը 4-ին Քահիրէից ելայ մ

թիւնը: Ինչպէ՛ս հրճուանք է գալիս մարդու վրայ, որ {կէս} դար առաջ միմիայն հռչակաւոր փիլիսոփային հասկանալի

ութիւնքը (յայտնի է թէ միջին թիւը), - հանդիպելով {կէս} մի կորցնում է իր նախաշաւիղը, կէս մի այլ ընթացք է

), - հանդիպելով կէս մի կորցնում է իր նախաշաւիղը, {կէս} մի այլ ընթացք է բռնում, կէս մի կանգ է առնում, կ

ւմ է իր նախաշաւիղը, կէս մի այլ ընթացք է բռնում, {կէս} մի կանգ է առնում, կէս մի վազում է անհնարին արագո

ս մի այլ ընթացք է բռնում, կէս մի կանգ է առնում, {կէս} մի վազում է անհնարին արագութեամբ: Եղան ժամանակնե

պէտք էր որ աւելի երկար ապրէր[12], Օգոստոս 16, {կէս} գիշեր: Ոչ Հեգելի աշակերտ ենք եւ ոչ Շելլինգի

հետեւ աւազակների ընկեր էր եղել եւ նոցայ գողութեան {կէս} բաժինը ինքն էր ստանում, փոքր գողութիւնքը յայտնու

ում է եւ հրամայում է գործարանի դուռները փակել այն {կէս} գիշերին նոցայ դէմ: Սոքա աշխատում են ներս թափուիլ

եղած, ինքը, իւր ոտքով, միայն մի շապիկով եկել է {կէս} գիշերին պ. Շաքարեանցի ախոռը եւ ծունկ չոքած նորա

ի երեկոյին եկել էր իմ մօտ, որ ածուխ գնելու համար {կէս} մանէթ արծաթ խնդրէ: Այդ միջոցին ասաց ինձ, թէ փոք

նորա համար: - Ինչու համար քեզանից խնդրում էր {կէս} մանէթ ածուխ գնելու համար, միթէ՛ ինքը չունի՞ այդչ

.. եւ այսպիսի օրհնութեան գիր շատ անգամ կարելի է {կէս} մանէթով ստանալ: Ի՛նչ է մարդուս երջանկութիւնը սոր

ղբիւր չեն. քսան կոպեկ, երբեմն երեսուն եւ երբեմն {կէս} մանէթ: Ամբողջ մանէթ տասն տարին մի անգամ չէ պատահ

մմանուէլը: - Ինչպէս թէ հերիք է, հազիւ մի եւ {կէս} կանգուն կայ փորածի խորութիւնը, այդպիսի գերեզմա՞ն

ղեցական երգերը, որ լսում ենք այժմ եկեղեցու մէջ, {կէս} մի գրուեցան թարգմանչաց ժամանակին, թարգմանչաց ձեռ

ւեցան թարգմանչաց ժամանակին, թարգմանչաց ձեռքով եւ {կէս} մի յետոյ․ մինչեւ տասներեքերորդ դարը յաւելանում է

նչիւր կօշկի համար ես պիտի ստանամ, դնենք թէ մի եւ {կէս} մանէթ: Բայց այն կօշիկը, որ ցոյց էին տուել ինձ ո

ը այնպէս, որ իւրաքանչիւրը ինձ մի մանէթ նստելով, {կէս} -կէս մանէթ զուտ օգուտ բերէին: Եւ այսպէս պ. Յ

նպէս, որ իւրաքանչիւրը ինձ մի մանէթ նստելով, կէս- {կէս} մանէթ զուտ օգուտ բերէին: Եւ այսպէս պ. Յովնա

ցի նման ազնիւ սիրտ ունեցող մի մարդ: Մանուշակը {կէս} երկիւղի եւ կէս յոյսի մէջ քնեցաւ, ամենակալ տիրոջը

իրտ ունեցող մի մարդ: Մանուշակը կէս երկիւղի եւ {կէս} յոյսի մէջ քնեցաւ, ամենակալ տիրոջը յանձնելով իւր

փախչում էր, թէեւ նոյն ինքը թուել էր քեզ ահարկու {կէս} գիշերուայ լռութեան եւ խաւարի մէջ: Հանդարտի՛ր, հ

նա մտքից չէր հանում այն խորհրդական տեսաւորութիւնը {կէս} գիշերուայ լռութեան մէջ, որ մեծ ազդեցութիւն ունէր

րի փոխանակ: Խանը, վահանափակելով իւր անձը այս {կէս} հոգեւոր, կէս դիւթական պարգեւովը, յաւելացրել է ո

Խանը, վահանափակելով իւր անձը այս կէս հոգեւոր, {կէս} դիւթական պարգեւովը, յաւելացրել է ուր սեփական խստ

վրացի Մարիան, գնում է կանանոցը հանգստանալու: {Կէս} գիշերին մեր ցեղապետը խոհարարի հետ զրահաւորուած դա

պիսի էին Մաւրիտանացիք, այո մի մասնով եւ Հրէայք՝ {կէս} մի կրակով չքացնելով, կէս մի ողորմելի դրութեան մէ

ո մի մասնով եւ Հրէայք՝ կէս մի կրակով չքացնելով, {կէս} մի ողորմելի դրութեան մէջ հալածական քշելով իւրեանց

մի անդամը, արիւնի գին արժէ Եւրոպային։ Սա ամբողջ {կէս} դար մանուկ զօրութեամբ սուրը ձեռքին պատերազմեց մի

որ Լուդովիկոս տասն եւ հինգերորդի օրերին, տարի ու {կէս} քննուելով Փարիզի պարլամենտի մէջ, դատապարտուեցան

: Եւ գրուածք նոցա որպէս աւանդեն նոքին իսկ պատմիչք {կէս} մի ի հուր դատեալ եւ կէս մի մատնեալ ցանել բանտարգե

աւանդեն նոքին իսկ պատմիչք կէս մի ի հուր դատեալ եւ {կէս} մի մատնեալ ցանել բանտարգելութիւն: Եթէ գրուածք մե

հրամայուեցաւ, որ ժողովքի անդամներից իւրաքանչիւրը {կէս} ժամից աւելի չ'խօսեն. Սալմերօնը եւ Լայենէզը այնպի

ս այդ էր։ Յիսուսեանների կանոնադրութիւնքը տարի ու {կէս} քննելուց յետոյ վերջապէս առաջարկեց թագաւորին իւր վ

ջմիածնի վանքը. եւ քանի որ Ռուսաստանում գտնւում է {կէս} միլիոն հայ, ապա ուրեմն Թուրքիան իր որոշումով խախ

բ միայն գլխաւոր եւ խոշոր գոյների քամակից գնալով՝ {կէս} գոյները կամ կէս ստուերները աչքից փախցնենք, նկարի

եւ խոշոր գոյների քամակից գնալով՝ կէս գոյները կամ {կէս} ստուերները աչքից փախցնենք, նկարի տպաւորութիւնը կ

պէս ճրագի կամ կանթեղի լոյսը, բայց մի ոտնաչափ կամ {կէս} գազ երկայնութեամբ: Նաւերի կայմերի վրայ, նոյնպէս

ւմը, նրանց մատաղների էրին էլ, մորթին էլ, դմակի {կէս} փայը, մատաղի կէս փայը, ոտ ու գլուխն էլ տան տիրո

երի էրին էլ, մորթին էլ, դմակի կէս փայը, մատաղի {կէս} փայը, ոտ ու գլուխն էլ տան տիրոջն ա: Բոլոր գեղը

գուցեալ Ներսէս կաթողիկոսը շինեց: Տօթահար միաբանը {կէս} օրից յետոյ դուրս է գալիս երբեմն այդ լճի լայն շուր

րի թալ ազգը, Էս անիրաւ թուրքի ձեռին, Փչացաւ մեր {կէս} փայ ազգը: Իմ Գրիգորը մենծանայ, Դուշմանի աչքը հ

ի այնպէս, ինչպէս եղել է մինչեւ հիմա, որ չորս ու {կէս} միլլիոն ժողովուրդից հասկացել են հինգ հարիւր կամ հ

վերայ գիշերի խոր եւ խորհրդական լռութեան մէջ: {Կէսգիշերն} անցել էր: Մինչ ամենայն ոտք կտրուեցաւ, մինչ ամեն

տեղեկութիւնքդ մթին, ծածկեալ ընդ փոշւով գրեա՛ թէ {կէսդարեան} ժամանակի չեն բաւական առ ի գտանել զհետս այնոցիկ հր

ել են ժողովրդական լեզուով Ֆենելոնի Տելեմաքը, որի {կէսը} արդէն տպած պատկերազարդ եւ հոյակապ Պ. Արամի տպարա

որոնց իւրաքանչիւրին բաժին պիտի հասնի քո ունեցածի {կէսը}, կամ քառորդը, կամ աւելի մի փոքր մասը, եթէ շատ

էի, իսկ որդոցս իւրաքանչիւրը պիտի ստանայ իմ կայքի {կէսը}, կամ քառորդը, կամ, ի վերջոյ, մի մաս: Թո՛ղ նո

ի տակ: Խոր գիշերը լռութիւնով ` ծածկեց {կէսը} աշխարհի, Էլ չի երգում սոխակն ուրախ, լսի՛ր

ենիք, Որ ոտնակոխ եղած էր: Սորա {կէսը}, կէսի կէսը, Գէթ երեւէր մեր ազգում. Բ

Որ ոտնակոխ եղած էր: Սորա կէսը, կէսի {կէսը}, Գէթ երեւէր մեր ազգում. Բայց մեր կանա

, թաթախեց իւր ղահուէի մէջ, դրեց բերանը եւ խածեց {կէսը}. երբ որ ծամել էր, իսկոյն թթուեցաւ նորա երեսը.

նութեան համար. այստեղ փորձւում է միաբանութիւնը։ {Կէսը} չկամի շահել իւր բուն հայկական կրօնը, ազգի սովորո

րօնը, ազգի սովորութիւնքը եւ աւանդութիւնքը, միւս {կէսը}, կամելով ազատ պահել իւր անձն Կոլլեգիացոց բամբասա

ան թոյլտւութենից սկսեցին Աւետարանի քարոզութիւնը՝ {կէսը} Եափոներէն, կէսը Լատիներէն. այնպէս, որ խեղճ անհ

սկսեցին Աւետարանի քարոզութիւնը՝ կէսը Եափոներէն, {կէսը} Լատիներէն. այնպէս, որ խեղճ անհաւատները շատ անգա

յ, զարհուրեցաւ, երբ լսեց, թէ իւր թագաւորութեան {կէսը} անցել է արդէն Սուրբ Լիգայի պատկանողների դրօշի տակ

ի առաւելութեամբ ընդդէմ միւս անդամներին, որոնց մի {կէսը} դատապարտում էր Ժիրարը դէպի կրակ, իսկ միւս կէսը՝

ի կէսը դատապարտում էր Ժիրարը դէպի կրակ, իսկ միւս {կէսը} ՝ դէպի հասարակ մահ։ Պարլամենտը միեւնոյն ժամանակ

չքան աշխարքումս ժժմունք կան քոմմայ էլ ուտում են, {կէսը} անփոխ հէնց ճամփորդներին ենք տալի կամ աղքատներին,

ոչ մէկին սիրտը չէ փառաւորւում մեր յիշատակարանների {կէսը} արիւնոտ, իսկ կէսը դարւաոր արտասունքից փթթած թերթ

առաւորւում մեր յիշատակարանների կէսը արիւնոտ, իսկ {կէսը} դարւաոր արտասունքից փթթած թերթերը դարձնելու ժաման

Որ ոտնակոխ եղած էր: Սորա կէսը, {կէսի} կէսը, Գէթ երեւէր մեր ազգում. Բայց մեր

ւզանդական անունով յոյն օրագրին: 18 դարու վերջին {կէսի} վերայ մի խորհրդածութիւն, ակնարկելով 89 անմահ թու

թէ քսան միլլիոն տալլեր եկամուտ. համարեա թէ սորա {կէսի} չափ բերում էին Հնդկաստանի եւ Չինաստանի գործակալու

պատուամոլութեան համար երկրից երկիր գաղթեցնելով մի {կէսին} պատճառ եղաւ մահի, օդի եւ կեանքի հանգամանքներին ա

ւ կեանքի հանգամանքներին անսովորութենից, իսկ միւս {կէսին} աղքատութեան եւ ստրկութեան սանդուղքի ամենաբարձր աս

մանակեայ անախորժութիւնների գնով գնւում է ապագան: {Կէսկտուր} հնարները միշտ վնասեցին մարդկութեան, հեռացան հին

ն զայս, թողելոց ի հանգուցեալ Աղաւելեանէ: Քանզի {կէսն} յ250. 000 ռուփեաց անկանէին Գրիգորիապօլսի, զոր կ

իւնի Կիրակոս Յարութիւնեան: 3250. 000 ռուփեաց {կէսն}, որ առնէ 125, 000 ռուփի, ըստ զօրութեան կտակին ա

ումք համարեն զնա լինել ի Տփղիս, ոմանք ի Հնդիկս, {կէսք} յԷջմիածին: Զայսմանէ եւս տացես զտեղեկութիւն, եւ

աց, Անձեւացեաց, Մոկաց եւ Ռշտունեաց իշխաններին) {կէսքն} փափաքեալք աջոյ կողմանն գրո՛հ տուեալ ընթանային 'ի

ւմ այրուձիով ընդ առաւօտն ծագել։ Եւ սոցա զգացեալք {կէսքն} զինեալք եւ կէսքն թէպէտ անպատրաստք էին այլ օգնութե

առաւօտն ծագել։ Եւ սոցա զգացեալք կէսքն զինեալք եւ {կէսքն} թէպէտ անպատրաստք էին այլ օգնութեամբ Բարձրելոյն քա

էլ միայն մի անգամ եմ ընդունել: Սաստիկ թոյլ եմ: {Կէսօր}: Երեկոյեան մի փոքր լաւ էի: 7-ին նամակ ստացայ ե

րունակւում է, բայց մի փոքր թեթեւ: 10-ին մինչեւ {կէսօր} շարունակուեցաւ, կէսօրից մինչեւ երեկոյ ժամը 10,

փոքր թեթեւ: 10-ին մինչեւ կէսօր շարունակուեցաւ, {կէսօրից} մինչեւ երեկոյ ժամը 10, որ այս տողերս գրում եմ,

ամը 9 Քահիրէ (մտայ), նոյն օրը զկնի կէս աւուր ( {կէսօրից} յետոյ) ժամը 4-ին Քահիրէից ելայ մայիսի 5-ին, առա

հնդկական խնդրոյ, ցայս վայր ժամանակի: Ի սոյն {կէտ} տեղեկացեալ, կարեւոր դատիմ յայտնել Ձեզ ի պարտուպա

դորա հեղինակին: Թէեւ մի նպատակ կամ մի վճռողական {կէտ} չունէր այդ գործը, ուստի եւ մեք աւելի յարմար ենք

այթակղութիւն " բառը վերջապէս կ՚արտասանէ, քանի մը {կէտ} ետեւէ դնելն ալ չմոռանալով, Մուրադին կը հասնի: Պ

ց իմոց եւ պատեա հոգի եւ մարմին իմ անարատ մինչեւ ի {կէտ} մահուանս եւ յետ ելանելոյ ի տեղի ցանկալի տեսութեան

հայեացք փիլիսոփայութեան դարուս ո՛չ անկանին ՚ի մի {կէտ} ընդ հայեացս հոգեւորաց, ուստի եւ աւելորդ իմն է դա

թեանց պաշտողքը, ընդունում են նորանց որպէս դրական {կէտ}. որպէս α եւ ω: Բացի սորանից, Քանթի փիլիսոփայու

ն)։ § 55. Բնագրում անուն չկայ, այլ մի քանի {կէտ}, բայց Էմինը ծանօթաբանում է. " Աստէն բառ ինչ պակ

իւն հաստատել, որ դնէր իւր առաջեւ, որպէս գլխաւոր {կէտ} նպատակի, տարածել ազգի մէջ բոլոր հարկաւոր եւ օգտա

սանեմք զքարոզդ նոր հայախօսութեան, որոյ [մի միայն {կէտ} նպատակի է] ` մշակել զանշէն մնացեալ բանականութիւնն

արել զհիմունս հին հայկաբանութեան, քանզի եթէ յայս {կէտ} ուղղեալ էր զիւր ընթացս, որ զնորախօսութիւնն քարոզ

] մատենագիրք մեր ի գրելն զայսպիսիս ունին [իւրեանց {կէտ} | նպատակի կրթել զուխտ եկեղեցւոյն, որոց [շատ թէ սա

յառաջ խօսում էին: - Ինչպէ՛ս է առողջութիւնդ, {կէտադիր} դեւ, - ասաց սատանան: - Մտերիմ ծառայ Ձեր դժո

լ... թէ ախտոտեալ էր իմ հարբղխով, - պատասխանեց {կէտադիրը}: - Ա՛յ դու խելագար, - գոռաց դեւերի թագաւոր

- Եւ զի՞նչ արդէօք գործեցի... - հարց արեց {կէտադիրը} անհանգստութեամբ: - Անզգա՛մ... եւ ի՞նչ կար

ենախրթին ոճերով գրած, սպիտակ թղթերի վերայ տպած, {կէտադրութենով} ու պատկերներով զարդարած, ոսկեզօծ եւ փառաւոր կաշո

նպատակով Դռան ներկայացնելու համար: Հետեւեալ {կէտերը} կարող են մերկացնել յանձնաժողովի վարքագիծը:

րքին ` ժողով հրաւիրել, բայց ոչ թէ Կանոնադրութեան {կէտերի}, կամ 12 տարի առաջ տրուած ֆիրմանի հիման վրայ, այ

ծել մեր գաղափարը: Այժմ դառնում ենք դէպի այն {կէտը}, որտեղից խոտորեցանք եւ դէպի այնտեղ հրաւիրում ենք

այ ժամանակ եւ ուժ, որ պիտի գործ դրուի մինչեւ այն {կէտը}, բայց եւ կէտը կը վազէ առաջ ձգտողութեան ուժգնութե

ւժ, որ պիտի գործ դրուի մինչեւ այն կէտը, բայց եւ {կէտը} կը վազէ առաջ ձգտողութեան ուժգնութեան չափով: Սորա

ուստի իւր ամեն այն զօրութիւնքը ուղղեցրեց դէպի այդ {կէտը}: Նորան փոքր չօգնեց եւ իւր գեղեցիկ համբաւը, որ ս

իւրաքանչիւր գլխաւոր մոմենտների քամակից մինչեւ այն {կէտը}, ուր անհատի կազմուածքը ստանամ էր իր տեսակի յարատ

եւ ասի. " Եղբա՛րք, ահաւասիկ երկրագունդի այսինչ {կէտի} վերայ ես ունէի երբեմն հող եւ ազատութիւն, որ յետո

գիտակցութիւնը եւ համերաշխութիւնը դրել է նորան այն {կէտի} վերայ, որ նա եւ յղանալ չէ կարող այդ յանցանքները

արի դերասանի մէջ յառաջադիմութեան ձգտողութիւնը այն {կէտի} վերայ, ուր հասած էր. մինչդեռ դերասանը եւ դերասա

ոչ բնաւ պիտի ներէ ուղղել իւր հայեացքը մի այնպիսի {կէտի} վերայ, ուր մի ուրիշի ազատութիւնը բռնաբարել կամ գ

ւթիւն քարոզել եւ անդամալուծի պէս բեւեռցած մնալ մի {կէտի} վերայ: Չէ կարելի լուսաւորութիւն քարոզ

աջ գիտէր լեզուն: Գիտութիւնը երբեք չէ կանգնում մի {կէտի} վրայ, այլ միշտ առաջ է գնում. ամէն օր լինում են

ցնել), ուրեմն հնչեցնել բայը հասել է իր դադարման {կէտին} նուագի մէջ, այսինքն՝ Խորենացու առարկան նուագն է

կայ, այս բարոյականութիւնը պաշտօնական է: Եթէ այս {կէտից} նայելու լինինք բարոյականութեան վերայ, վանդակի մէ

չեւ վերջին վրդովմունքի վախճանը Այս տեսութեան {կէտից} դիտելով, պիտի գուշակէր հեռատես աչքը. որ թէ վաղ

ո՛չ դրական գեղեցկութիւն. ամեն բան կախւում է այն {կէտից}, ինչ կէտից նայում ես առարկայի վրայ։ Ամէն բան կա

գեղեցկութիւն. ամեն բան կախւում է այն կէտից, ինչ {կէտից} նայում ես առարկայի վրայ։ Ամէն բան կախւում է չափի

ական լինել " այս վարդապետութեան սկզբունքն էլ նոյն {կէտիցն} է իջնում: Արդարեւ, եթէ միջին մոմենտները, իւրաք

մանական չոր գաղափարի գերի փիլիսոփայութեան իջնելու {կէտն} է այս: Ես անհամ կերակուր եմ ուտում, փիլիսոփան չ

իր, եթէ առիր, լաւ է, բայց եթէ չես առել, նա ես {կը} հատուցանեմ, միամիտ եղիր: Ես ողջ եւ առողջ եմ, ն

ականաց բարեւ եւ ամէն հարցանողաց: Ես գիրս անպակաս {կը} գրեմ, ինչպէս բան է, որ դուք կենէ միամիտ չէք: Ե

կան, խելացի եւ եւրոպացի մարդ չլինէր, Կաթողիկոսը {կը} պահէ՞ր նորան իւր մօտ: Ես չգիտեմ, թէ ինչ մտածեմ

կ " Մեղուի " եւ նորա հրատարակողի շնչառութիւնը շատ {կը} ծանրանար, մինչեւ այն աստիճան, որ հարկաւոր կը լի

ատ կը ծանրանար, մինչեւ այն աստիճան, որ հարկաւոր {կը} լինի Սպանիական ճանճի գործադրութիւնը " Մեղուի " կո

, ապա հաւատացած կաց, որ դորա համար պատասխանատու {կը} լինի նա Տէրութեան դատաստանի առաջեւ: Ինչ որ դու ա

ցը: Դու առհասարակ լա՛ւ կարդա " Հիւսիսափայլը " եւ {կը} տեսանես, որ նա ամենայն կերպով նուիրուած է Հայոց

ւնով տետրակի չորրորդ համարը. թէ ինչ տպաւորութիւն {կը} գործէ իմ վերայ, այդ բանը կը գրեմ հետեւեալ փոստայ

թէ ինչ տպաւորութիւն կը գործէ իմ վերայ, այդ բանը {կը} գրեմ հետեւեալ փոստայով"։ Ս. Շ.

նոցա ապրուստը ապահովելու համար, ապա թէ իրաւունք {կը} ստանայ ասել, թէ " գիտնական որդիք ունիմ"։ Հայաս

ւ մի մարդ, ձեր կերպով դաստիարակութիւն ստանալով, {կը} դառնայ շատ անբարոյական մարդ: Խնդրում ենք, որ դո

կամիք, արեցէ՛ք սիրելիս, եւ մեք հոգւով չափ ուրախ {կը} լինինք ձեր յառաջադիմութեան վերայ, եթէ յաջողի ձեզ

ամները։ բայց եթէ դուք չէք փորձել, փորձեցէք, եւ {կը} գայ ժամանակ, որ ինքներդ կը խոստովանէք այս ճշմարտ

որձել, փորձեցէք, եւ կը գայ ժամանակ, որ ինքներդ {կը} խոստովանէք այս ճշմարտութիւնը, թէ Հայոց մեծատունը

սկոյն երեւելու չէր նորա վերայ, նա շատ նեղութեամբ {կը} բանայ իւր քսակը։ Նորա ձեռքը սովորած չէ այդպիսի բ

անել է նորան փայտակուտի վերայ: Իհարկէ, կարդացած {կը} լինիք Լերմոնտովի Մարգարէն։ Նա մի տեղ ասում է.

եանց տիրոջ Վահանին (տպած Մոսկուա, 1853): Դուք {կը} տեսանէք այնտեղ, որ Հայոց աբեղայքը մինչեւ ի մահ հ

պարանագործուած չէր դեռեւս, մի հայելի է, որի մէջ {կը} ցոլանայ այն, ինչ որ ցոյց կը տաս. նա միեւնոյն է

ի հայելի է, որի մէջ կը ցոլանայ այն, ինչ որ ցոյց {կը} տաս. նա միեւնոյն է իւրեան շրջապատող արտաքին աշխա

աճած ու անտարբեր, նման են մի վարած հողի, որ այն {կը} բուսուցանէ, ինչ որ սերմանէիր: Այսպիսի երեխայքը

իշտ իւր քարոզութեանը, ապա թէ ոչ, երեխայն իսկոյն {կը} նկատէ իւր հօր քարոզութեան եւ նորա գործերի մէջ գտա

գործերի մէջ գտանուած հակառակութիւնը, եւ այդ բանը {կը} դառնայ նորա համար մի գայթակղութեան քար: Ամեն

աւոր դպրոցում կամ համալսարանում, լուսաւորութիւնը {կը} շինէ իւր համար մի չարութեան գործիք, եւ կ'աշխատի

օտար ազգի դպրոցի մէջ. նա այն օտար շրջակայքի մէջ {կը} փոխէ իւր բուն յատկութիւնքը, ինչպէս բուսականը կամ

նց կղմինտրները եւ աղիւսները չորացնելու: Չգիտեմ՝ {կը} հասկանա՞ն արդեօք այն մարդիկը, որոնց ձեռքը ընկնել

կից մեռած կնոջ մարմինը լուացուի անձրեւի տակ, ապա {կը} շարունակուի այդ անձրեւը վեց շաբաթ, իսկ այդպիսի ա

եւ ողջ ողջ թաղուի գետնի մէջ, այնուհետեւ անձրեւը {կը} կտրուի քառասուն օր"։ Ինչպէս եւ էր այդ բանը, ստ

թեամբ թափւում էր ջուրը, նոյնպէս թօթափեց եւ գուցէ {կը} ձգէր եւս աթոռի վերայ, եթէ ծառաս յառաջամատոյց չխն

Ես ուրիշների նման չեմ... Երեք հազար մանէթ ջուրը {կը} դնեմ, որ քո Յիշատակարանդ արեւ չտեսանէ... Ինձ Բէ

ումը. այդ շատ օգտակար գործ է, եւ ես այն ժամանակ {կը} փառաւորեմ քո անունը Յիշատակարանիս մէջ, հաւատա՛ ի

ա՛ ինձ, Պարսից Շահի հրովարտակի նման ոսկի տառերով {կը} գրեմ անունդ: - Ինչե՞ր ես խօսում. ի՞նչ բանի

ատ երեխայք, առաջին անգամ խօսել սկսանելով, սիրով {կը} սովորէին արտաբերել քո անունը: Դու ասում ես, թէ

տը մեր անտէր ազգի վերայ եւ հաւատա՛, որ շնորհակալ {կը} լինիս յետոյ ինձանից մինչ կը վայելես պտուղը այն ծա

աւատա՛, որ շնորհակալ կը լինիս յետոյ ինձանից մինչ {կը} վայելես պտուղը այն ծառի, որ իմ խորհրդով տնկել էի

ն էր։ Ես արծաթ եմ վաստակել՝ քրտինք թափելով, եւ {կը} ծախեմ նորան իմ բաւականութեան համար միայն եւ, եթէ

եթէ սիրտս տայ, երեք հազար մանէթ երեք կոպէկի նման {կը} չքացնեմ՝ քո Յիշատակարանդ չքացնելու համար. ինձ Բ

մածունի տուր, երեսդ քսիր, գո՛նէ այդ օգտակար եւս {կը} լինի, որովհետեւ ի բնէ շատ սպիտակ չես, բայց երբ

նեաների, այլ անքրիստոնեայ ազգերի վերայ։ Մի մարդ {կը} գտանե՞ս հրէաներից, որ չունենայ իւր տանը Հին Կտակ

էջ: Յետոյ ասում են, թէ մարդ կատաղում է։ Ակամայ {կը} կատաղիս, եթէ այդպիսի կրակ ունենաս փորիդ մէջ:

բաներ տեսանել կամ լսել շատ ցաւելի է ինձ. արդեօք {կը} տա՞յ Աստուած մի օր, որ ես իմ սիրական ազգը տեսանէ

իայն գիտեն այդ հրովարտակը, ուստի կարծում եմ, որ {կը} ցանկանային կարդալ որպէս բնագրի հաւատարիմ պատճէնը

երի շինութեան համար, փայտ եւ այլ հարկաւորութիւնք {կը} տրուին գանձարանից առանց վճարի, իսկ ունեւորքը կար

րապարակական ճեմելիք կամ պարտէզք, այլեւ շատ սակաւ {կը} գտանուի այնպիսի տուն, որ մի երկու ծառ ունենար իւ

պիտոյ է ասել, որ այս ճանապարհով շատ շուտով յառաջ {կը} գնար բանը, որովհետեւ ամառները եւ, մանաւանդ, աշ

ջողական տենդ (febris intermittens) ունենայ, նա {կը} զարկէ նշտրակը եւ այն ժամանակ միայն իւղոտ բամբակը

զարկէ նշտրակը եւ այն ժամանակ միայն իւղոտ բամբակը {կը} դնէ վիրաբերանի վերայ, երբ պղնձի թասի մէջ հաւաքու

բառեր ու ոճեր. այնպէս որ, այդ լեզուքը չիմացողը {կը} դժուարանայ հասկանալ Նախիջեւանցուն, եւ այդ բառերը

այն այր մարդերի մէջ, իսկ աղքատ կանայք առաւել լաւ {կը} համարեն մուրացկանութեամբ ապրել, քան թէ ծառայել մ

վերայ։ Այդ երեւակայական խաբէութիւնքը (иллюзіи) {կը} ցրուին եւ կը փարատուին եւ այդ կարծեցած յաղթութեան

րեւակայական խաբէութիւնքը (иллюзіи) կը ցրուին եւ {կը} փարատուին եւ այդ կարծեցած յաղթութեան պսակը խաւարի

դ կարծեցած յաղթութեան պսակը խաւարի ճակատի վերայ, {կը} դառնայ յաւիտենական խայտառակութեան եւ արհամարհանքի

արտութիւնը կէս կոպէկի գրչով եւ կէս կոպէկի թանաքով {կը} թողու ապագայի դատապարտութեան եւ արհամարհանքին նոր

ւտ բնագէտք, եւ այլն, եւ այլն, այն ժամանակ ա՛յլ {կը} լինէր ճշմարտութեան եւ նորա պաշտօնեաների վիճակը Նա

ին՝ առանց վայելելու նորան, Նախիջեւանի դրութիւնը {կը} մնայ այնպէս, ինչպէս որ կայ: Բայց եթէ ճիշդ խօսեն

ան եւ ազգասիրութեան քաջ նահատակները, այն ժամանակ {կը} գոյանայ եւ արծաթագլուխը: Քաղաքը եօթանասուն ե

համար, արդեօք յիսուն տարու մէջ մի բան յառաջացած {կը} լինէ՞ր, թէ ո՛չ: Բայց այսպիսի հոգաբարձութիւնք ես

Տարակոյս չկայ, որ հարուստ մարդը հարիւր արծաթ եւս {կը} համաձայնի ձգել, եւ գիւղացիք անգամ կարող են մասնա

վերայ, էգուց գնայի ես գերեզման, գո՛նէ փարատուած {կը} լինէր սրտիս կսկիծը եւ խաղաղ հոգով, ուրախադէմ կը

կը լինէր սրտիս կսկիծը եւ խաղաղ հոգով, ուրախադէմ {կը} հանդիպէի հրեշտակին, որ գալու էր ինձ՝ իմ Արարչի

եթէ ունի բանականութիւն եւ հասկացողութիւն, ուրեմն {կը} ճանաչէ ճշմարտութիւնը, ուրեմն եւ երկբայութիւն չկա

անգամ կրկնեցի, լաւ գիտեն, որ ազգը աւելի շուտով {կը} ստանայ մի գիրք, մի լրագիր, որ գովում էր նորան.

ղը... Թանգագին է, մեք աւելի՛ դիւրին գնով մկնդեղ {կը} տանք ձեզ. այդ շատ լաւ է, եւ ինչ հարկաւոր է ձեզ

ր ոտքերը նոցա ձիւթապատ ուսերի վերայ: Իսկ մեք {կը} փառաւորենք ճշմարտութիւնը, մինչեւ ի մահ կ'աշխատին

բայութեան դեւը Հայաստանի նուիրական աւերակներից եւ {կը} հասնենք մեր հոգով չափ ցանկալի նպատակին, որ է կան

ւթիւնը համարեա՛ թէ անկարելի լինելով, հարկադրուած {կը} լինիմ ամբողջ երեք ամիս փակուած մնալ այստեղ: Այդ

դ միջոցին շատ բաներ ունիմ քեզ գրելու, անտարակոյս {կը} ցնծացնեմ քո Յիշատակարանը, բայց այժմ ամենեւին ժամ

ւածքին կարողանում եմ պատասխանել: Ասածիս ապացոյցը {կը} տեսանես իմ մի քանի նկատողութենից Պ. Իսահակեանցի

ս ճանապարհորդութեան մէջ: Տեսանեմ՝ ինչպէս յարմար {կը} գայ գործս, գուցէ գնամ՝ եւս մեր Հայաստանի մոխրաց

ունքի ճիշտ եւ որոշ պատասխանը, իսկ նորա ասածներին {կը} պատասխանեմ մեծ ուրախութեամբ: Սոքա են իմ խնդիրներ

եղ այդ բանի վերայ գրելու տեղը չէ։ Բացի սորանից, {կը} բողոքեմ եւս ձեր վերայ, որ դուք նորութիւն կամիք ն

տական էք հաւատալ եւ ընդունել, ապացոյցը յետոյ մէջ {կը} բերեմ, ուրիշները միլիոններ հաւատում են միմեանց,

անում է նա, թէ " այժմ ժամանակ չէ խօսելու, յետոյ {կը} գրեմ"։ Ի՛նչ պիտի գրէ. ազգի անցեալ եւ ներկայ բա

է երկաթի ճանապարհ լինէր, անպատճառ, կնքահայր եւս {կը} շինէի նորան, մանաւանդ՝ բամբասողների սրտերը պատա

տ: Տեսանենք՝ այս բարի խորհուրդը ինչ ազդեցութիւն {կը} գործէ Մուզաների բարեկամի վերայ: Ես ասել էի,

եանցը գրում է. " Պարո՛ն, խելացի եւ գիտուն մարդը {կը} դատէ իւր ազգը, բայց չի դատապարտել, նորա վէրքերը

դատէ իւր ազգը, բայց չի դատապարտել, նորա վէրքերը {կը} տեսնի փաթաթելու, չէ թէ արեւուն ցոյց տալու համար

ի է, փա՛ռք Աստուծոյ, շուտով Ռուսերէնը եւս դուրս {կը} գայ՝ Պ. էմինի աշխատութեամբ թարգմանուած: Այդ թա

այն թշուառ դրութեան մէջ է, որ ազգը աւելի շուտով {կը} հասկանայ Խորենացին Ռուսերէն, քան թէ Հայերէն: Խո

էլը մի պակասութիւն տեսանէ իմ վերայ, այնքան ազնիւ {կը} լինի, որ նախ եւ յառաջ ինքը կը հրապարակէ նորան՝

րայ, այնքան ազնիւ կը լինի, որ նախ եւ յառաջ ինքը {կը} հրապարակէ նորան՝ ցանկանալով աւելի կատարելութեան

ն մէջ տեսանել իմ արժանաւորութիւնը, ես եւս անխնայ {կը} պատժեմ Պ. Կոմս Էմմանուէլի պակասութիւնքը, եթէ տե

եթէ տեսանեմ, եւ հաւաստի եմ, որ շնորհակալութիւն {կը} ստանամ նորանից: Պ. Իսահակեանցը ասում է, թէ

, որ Մասիսը բնակարան է Մուզաների։ Ասելը ինչպէ՛ս {կը} լինի, կոտոշներո՞վ, մինչ խոստովանում է, թէ Մասե

երի համար: Պ. Իսահակեանցը, ասելով " երանի՛ {կը} լինէր, որ եւ իմ բաղդը յաջողէր այդ համալսարաններո

այ, որպէս մի խրտուիլակի վերայ: Կարծեմ, որ այժմ {կը} հասկանայ Պ. Իսահակեանցը, թէ որպիսի դպրոց կամէի

սահակեանցը: Դա է այն ապառաժը, որի վերայ ընկնողը {կը} փշրուի եւ, թէ ինքը մի բանի վերայ ընկնի, կը հոսէ

նողը կը փշրուի եւ, թէ ինքը մի բանի վերայ ընկնի, {կը} հոսէ: Կարծեմ, որ բաւական որոշ նկարագրեցի խնդրած

փորձ փորձեն այդպիսի գործ կատարելու, այն ժամանակ {կը} լսեն իւրեանց ձայնի արձագանքը, ոչ եթէ Մասեաց դարե

րքից, ինչպէս ինքը՝ Պ. Իսահակեանցը փորձում է եւ {կը} փորձէ դեռեւս, եթէ մոռանայ իւր չափը: Լերմոնտ

Ինձ վաղուց յայտնի է, որ Յիշատակարան ես գրում եւ {կը} ցանկանայիր իմանալ, որեւիցէ անսովոր բան: Այս երկ

թէ բարի է, կատարել ենք՝ ինչքան մեր կարողութիւնը {կը} տանէր՝ մի բարի գործի մասնակից լինելու, եղել ենք

յնպիսի կամակոր եւ անձնաբռնադատ զօրութեամբ, որպէս {կը} փախչէր մի աւազակ իւր մութն ու խոնաւ բանտից։ Այլ

մէջ մի փոքրիկ լապտեր ուրախութեան, որ անշիջանելի {կը} մնայ եւ լոյս կը տայ ինձ մինչեւ անգամ եւ այն խաւար

ապտեր ուրախութեան, որ անշիջանելի կը մնայ եւ լոյս {կը} տայ ինձ մինչեւ անգամ եւ այն խաւար օթեւանի մէջ, ո

ադէի ճիշդ սահմանը): Բայց մի փոքր համբերութիւն. {կը} հասկանաք՝ կարդալով Յիշատակարանիս հետեւեալ տողերը

հա՛, այս է, որ կայ, Կոմս Էմմանուէլի հօրեղբայրը {կը} կապէ նորա բերանը: Հրամերես, միայն քո ցանկութիւն

ի համար: Սպասի՛ր, Պ. Բէգզադէ, ես քո դրանը {կը} չոքեմ մի օր եւ ինչպէս նախ եւ յառաջ գորգս (խալիչա

քեմ մի օր եւ ինչպէս նախ եւ յառաջ գորգս (խալիչա) {կը} փռեմ եւ լուադեղ (персидская ромашка) կը ցանեմ ն

ալիչա) կը փռեմ եւ լուադեղ (персидская ромашка) {կը} ցանեմ նորա չորս կողմը, որ միջատները չհամարձակուի

ձեւացնում են թէատրոնական բեմի վերայ: Ձեզ յայտնի {կը} լինի Պ. Շահբէգի՝ ինձ գրած նամակից, որ ես շատ ս

որայի ներկայութեամբ։ Կոմսի որդին ահ է տալիս, թէ {կը} սպանէ Մանրիկօյին այն պատճառով, որ համարձակուել է

իբրեւ գործ ու պաշտօն կատարող անձն: Անարդարութիւն {կը} լինէր պահանջել այստեղ Հայերից այն բանը, որի համա

սահմանի մէջ, մի փոքր աւելի գեղեցիկ տպաւորութիւն {կը} թողուր մեր վերայ: Առհասարակ, շնորհակալութիւ

մար եւ թէատրոնական բեմից դաստիարակել ազգը: Երանի {կը} լինէր, որ Թիֆլիզի Հայքը օրինաւոր թէատրոնի մէջ ցա

լինին հանգամանքների յարմարութիւնքը: Շատ գեղեցիկ {կը} լինէր, որ մեր ազգակիցքը Մոսկուայի պէս տեղում ցան

նի մի բան տեսանել եւ լսել թէատրոնական բեմից։ Այդ {կը} լինէր նոցա համար մի նոր զարկ, մի նոր շարժառիթ յա

յին մարմնոյ կենդանութեանը, բայց ըստ որում այնտեղ {կը} գտնեն սնունդ, վասն այսորիկ եւ գուբղաների մէջ պիտ

ը, իսկ վանքերինը հազիւհազ առձեռն արդեամբ զիրենք {կը} կառավարեն եւ հոգեւորականութեան շարունակութիւնը կը

կը կառավարեն եւ հոգեւորականութեան շարունակութիւնը {կը} պահեն, եւ եկեղեցւոյ կառավարութեան ղեկը ձեռքերնին

ահանջել սորված է. չի ցաներ, հնձելը արդարութեամբ {կը} պահանջէ։ Ուրիշ տեղ ասածս այստեղ էլ կրկնեմ, որտե

կ՚ուզեմ, որ Ձեր Յիշատակարանի մէջ գրուին: Ես {կը} ցանկանայի, որ ամեն հոգեւորականք, որոնք որ աբեղա

ամեն հոգեւորականք, որոնք որ աբեղայական բառին տակ {կը} պախարակուին, պատասխան տային ամեն իրենց եղած գրաւ

էլ շատ քիչ են, կամ թէ երբէք չկան: Բայց լռութիւն {կը} պահեն եւ լռութիւն պահելով՝ իբր թէ կ՚արհամարհեն ի

կ՚արհամարհեն իրենց վերայ եղած խօսքերը, բայց շատ {կը} սխալին, եւ ապագային այս լռութիւնը իրենց շատ թանգ

սխալին, եւ ապագային այս լռութիւնը իրենց շատ թանգ {կը} նստի: Աւելի լաւ էր պատասխան տալ եւ բամբասանք

ւ սիրտը առհասարակ իրենցից կտրել, որ ապագայի մէջը {կը} նշմարուի: Վասն զի հիմա մեր ժողովուրդն էլ իննեւտա

ւր սորա վերայ եւ մի տաղտկալի միայնութիւն, եւ ահա {կը} տեսանես ամենայն, որի մէջ կամ որպէս ապրում եմ ես

ն, աչքս՝ դուռը, նստած եմ, թէ ո՛վ արդեօք շնորհ {կը} բերէ իմ մօտ կամ ո՛ր բարեկամս կը շտապէ մխիթարել ին

ո՛վ արդեօք շնորհ կը բերէ իմ մօտ կամ ո՛ր բարեկամս {կը} շտապէ մխիթարել ինձ իւր նամակով: Բարեկամ շատ

ւ: Լեզուագիտութիւնը շատ լաւ բան է. ապա ի՛նչ {կը} լինէր իմ վիճակը, եթէ ես չիմանայի նոցա լեզուն, ե

կովի նման նայել նոցա երեսին: Այսպէս ութ ժամը {կը} լինէր, մի պատանի գեղեցկադէմ եւ գեղեցկազգեստ մօտ

տիկ արգելում է այդ մեղքը: Ես միշտ վատաբաղդութիւն {կը} համարեմ ինձ, եթէ ո՛րեւիցէ գնով խլուած էր իմ ազատ

ք կարող ոչ մի բանի հետ փոխանակել նորան: Եթէ թոյլ {կը} տաք մի փոքր համարձակախօսել, ես տեսանում եմ, որ

ութիւնը՝ պատժի արժանի յանցանք: Դու այնքան երկար {կը} մնաս այդ մոլորական հասկացողութեան մէջ, որքան ժամ

տել քո մարմնի անթլփատութիւնը, այն ժամանակ իսկոյն {կը} լուսաւորուիս եւ կը մոռանաս այն ազատութիւնը, որ ս

ատութիւնը, այն ժամանակ իսկոյն կը լուսաւորուիս եւ {կը} մոռանաս այն ազատութիւնը, որ սկզբից մինչեւ այսօր

յն ժամանակ, դէմ յանդիման տեսանելով ամենայն բան, {կը} ճանաչես իմ քարոզութեան ճշմարտութիւնը: - Ես ա

որքան ժամանակ ունիս նորան, իսկ թէ փոխես, իսկոյն {կը} տեսանես նորա թերութիւնը: Մի կարճ բան իմ կեանքից

ելով ասացի այս խօսքերը բռնակալին՝ մտածելով, եթէ {կը} վնասէ ինձ, գլուխը քարը, թո՛ղ վնասէ. ո՞չ ապաքէն

ինձ շատ անախորժութիւնք, բայց այն ժամանակ աշխարհը {կը} նայի ձեր վերայ որպէս մի խայտառակութեան դրոշմը ճակ

առաջեւ: - Հը՛մ, - արեց Շամիլը, - դու ուրախ {կը} լինէիր, որ ես իմ ձեռքով առնէի քո դատաստանը, բայ

ւգն խօսքերով անարգեցիր ինձ, բայց ես քո դատաստանը {կը} յանձնեմ այն աշխարհի կառավարութեանը, որին հպատակ

, այնուհետեւ ինչպէս կամիք, եւ ես անչափ շնորհակալ {կը} լինիմ ձեզանից, եթէ առիթ տաք ինձ գործ ունենալ իմ

ւ խօսել ճշմարտութիւնը, բայց ո՛րչափ խօսք եւ զրոյց {կը} բարձրանայ մի այլ աշխարհում, ուր ո՛չ դուք, ո՛չ մ

րակի եւ սուրի: Այո՛, ձեր անունը այդ աշխարհի մէջ {կը} դառնայ մի անարգութեան ցուցակ, եւ եթէ կամենան մի

ւթիւնը. - Ինձ ասացին այդ խլողքը, թէ մահաբեր {կը} լինի իմ համար այդ կտակը, ինձ ասացին, թէ ես չեմ

վ, թէ կարօտ է նա մեկնութեան, թէ առանց առաջնորդի {կը} գայթակղուիմ եւ կը կորչիմ... Աւա՜ղ, որպէս թէ եգի

մեկնութեան, թէ առանց առաջնորդի կը գայթակղուիմ եւ {կը} կորչիմ... Աւա՜ղ, որպէս թէ եգիպտական առեղծուածք

վերայ. մի՞թէ Նախախնամութիւնը գայլին հոգաբարձո՞ւ {կը} կարգէ հեզ եւ անմեղ գառնիկների վերայ կամ բրէտը՝ տ

արական խօսքեր, ասում եմ. - Մեծ երջանկութիւն {կը} համարեմ ինձ, եթէ կարողանամ իմանալ, ովի՞ հետ շնո

ուածը նորա համար, եւ այդ քո բարեմտութեան փոխարէն {կը} վարձատրէ քեզ Նա, որ խոստացաւ իւր անունով մի բաժա

իմ ազգի օգտի հետ: - Հը՛մ... Ես քեզ հնարներ {կը} տայի, որ ինձանից ուսած գաղափարքդ տարածէիր ձեր ազ

րծակալ պիտի անուանուի Պ. Նալբանդեանցը: Ի՛նչ լաւ {կը} լինէր, գո՛նէ հնար կ՚ունենայի ես եւս ստանալու, ո

դակած բաների մասին նախընթաց տեղեկութիւն չունեցողը {կը} դժուարանայ շատ անգամ հասկանալ բանի զօրութիւնը. ճ

ազգերին, այդ վնաս չունի, միայն դու յառաջ գնա: {Կը} գայ օրը, կը ծագէ եւ քո համար այն արշալոյսը, երբ

դ վնաս չունի, միայն դու յառաջ գնա: Կը գայ օրը, {կը} ծագէ եւ քո համար այն արշալոյսը, երբ քո ընթերցողք

քո համար այն արշալոյսը, երբ քո ընթերցողքը կարող {կը} լինին նայել եգիպտական աստուածուհու երեսը՝ առանց

անակից պատմութեան համար: Կո՛մս, յոյս ունիմ, որ {կը} գայ մի օր, երբ այդ բոլորը կ՚երեւին Յիշատակարանիդ

դի ձգական ոյժը, այն ժամանակ, անտարակոյս, շոգին {կը} լուծանուէր դարձեալ դէպի հեղուկ մարմին՝ նաւթ: Այ

քաշել հին եւ նոր մարդկութեան մէջ: Մի՞թէ հեղինակը {կը} ցանկանայ, որ մեր ազգը դուրս մնար այդ պատնէշից..

14000 ֆրանկ որպէս ողորմութիւն: Մեր ընթերցողներին {կը} մատուցանենք շուտով Լամարթինի գանգատանքի թարգմանու

: Պատուելի թարգմանիչքը ասացին, թէ աւելի դիւրագին {կը} լինի այլ տպարանում նորուց տպել, քան թէ Պ. Արամի

մ գուցէ ակամայ, սահմանքը: Շատ եւ շատ երախտապարտ {կը} կացուցանէ մեզ ծերունի Նահապետը, եւ խոստանում ենք

եւ խոստանում ենք, որ Հայաստանի լուսնակը իւր շողը {կը} կաթէ նորա գերեզմանաքարի վերայ, եթէ իւր այսուհետե

ակութիւնն ի միտ առնելը մեր կարողութենէ վեր ըլլալը {կը} խոստովանինք, վասնզի, եթէ Մխիթարեանց միտքը, գրք

նոյն " ա՛ս ալ անցաւն " ըսել էր նէ, ինչո՞ւ համար {կը} թողուն զհեղինակ, որ անհամաձայն եւ անխոհեմ կերպիւ

ըսելէն չեմ դադարիր ", ուրիշ տեղ մ՚ալ " գրեցի եւ {կը} գրեմ " կ՚ըսէ: Իսկ եթէ մինակ հեղինակն էր պատասխան

, " Յետ բանիցս " ըսելով՝ Հայոց բերնին կղպանք մը {կը} դնէ, որ այս բանին վրայ օտար ազգաց հետ ամենեւին չ

հ մը կ՚ելնէ հռովմէականութեան հրաւիրող գրութիւն մը {կը} հրատարակէ եւ պոչը նեղի մտած ատենը, " ես Հռովէակա

ժան էր: Մխիթարեան համախոհը Հայոց վրայ ամեն չարիք {կը} դնէ, ու գրիչը Փարիզի Հայոց վրայ կը դարձնէ եւ առա

այ ամեն չարիք կը դնէ, ու գրիչը Փարիզի Հայոց վրայ {կը} դարձնէ եւ առակ չթողուր իրենց կանչելէն ետեւ, անոր

բրեւ կարեկից) Էջմիածնայ վարդապետի մը խնդրոյ մէջը {կը} մտնէ, ու " գայթակղութիւն " բառը վերջապէս կ՚արտաս

քանի մը կէտ ետեւէ դնելն ալ չմոռանալով, Մուրադին {կը} հասնի: Պատասխաննիս ատոր իրաւ կամ սուտ ըլլալուն վ

՞ առած է: Երկրորդ՝ նոյն արտօնութիւնը մեզ ալ {կը} տա՞յ, որ Մխիթարեան համախոհի մը Վենետիկէն փախուցա

կանը պատմութիւնը ընենք: Երրորդ՝ արտօնութիւն {կը} տա՞յ, որ այն աղջկանը համար վանքի տպարանին մէջը (

րին պատմութիւնն ընենք: Չորրորդ՝ արտօնութիւն {կը} տա՞յ, որ ատեն անցնելէն ետեւ, աղջկան ոտքը Լոմպար

ի պատմութիւնն ընենք: Հինգերորդ՝ արտօնութիւն {կը} տա՞յ, որ դատարկաշրջիկ եւ ծռաքայլ Մխիթարեան համախ

ու պատմութիւնը ընենք: Վեցերորդ՝ արտօնութիւն {կը} տա՞յ, որ Մխիթարեան համախոհի մը երիտասարդութեան ա

ռջեւը խայտառակենք... Եօթներորդ՝ արտօնութիւն {կը} տա՞յ, որ Պօլիսի Մխիթարեան համախոհաց վրայ քիչ մը

այս վերջիններուն համար Գերապայծառ Հասունին խրատ {կը} տանք (ան ալ իրեն կրօնակցաց օգտին համար), թէ կա

ք զԲաբկէն անմեղ անձ, մանաւանդ հայրենասէր մարդ մը {կը} ճանաչենք, ա՛ն էր, որ իր ազգային ազատութիւնը պահ

գուն կեցած աշխրքիս մէջ, գո՛նէ ընկճեալ ազգաց թիւը {կը} համարուի։ Ըսինք նաեւ, թէ մեք՝ լուսաւորչականքս

նունը մեզի յիշած ատեննիդ վրանիս այնպիսի սարսափ մը {կը} գայ, որ շատ անգամ ամիսներով ալ հիւանդ կ՚ըլլանք.

եւելի Հայրապետն էր եւ տասնը հինգ միլլիոն ժողովրդի {կը} տիրէր, այնպէս ժողովրդի մը, որ սրտերնին իրենց Հա

շատոնց գիտէինք, այսուամենայնիւ, այս օրուան օրս {կը} դնէ, կը վերցնէ Հայաստանեայց Հայրապետ մը անկէց ին

իտէինք, այսուամենայնիւ, այս օրուան օրս կը դնէ, {կը} վերցնէ Հայաստանեայց Հայրապետ մը անկէց ինչ վար տեղ

որոշ կերպիւ եւ ըստ ամենայնի զատ ու առանձին ազգ մը {կը} ճանչնար զիրենք: Հիմա դուն ըսէ, սրամի՛տ ընթե

քէ եւ եղբայր ենք, մեր երակներուն արիւնը մէկ տեղէ {կը} բղխի, եւ անոր անուամբը կը կանչուինք, զիրար ատել

ներուն արիւնը մէկ տեղէ կը բղխի, եւ անոր անուամբը {կը} կանչուինք, զիրար ատելու միտք չունենալնիս դեռ քսա

զի այն պատիւն անոր ընելու միտք չունինք եւ ուխտիւք {կը} խնդրենք, որ անոր նման քանի մը հատ գրքեր դուրս հա

ուսի մէջ, եւ անտարակոյս մի օր ազգային կրիտիկոսքը {կը} դատեն այդ բաները՝ աւելի զտելով եւ մաքրելով, ինչ

Շնորհակալութիւն Պ. Արամեանին եւ առաւել շնորհակալ {կը} լինինք, եթէ բոլորովին ազատօրէն եւ անկախաբար լցու

հանել որպէս մի նորութիւն. գոնէ աւելի հաճութեամբ {կը} կարդայինք դորան: Ամենայն մարդ, որ կարդացած էր "

նիւթ: Մեք մի առանձին յօդուածով մասնաւորապէս {կը} խօսենք " Արեւմուտքի " վերայ եւ մի երկու բան մէջ կ

ը խօսենք " Արեւմուտքի " վերայ եւ մի երկու բան մէջ {կը} բերենք " Արեւմուտքից " այդ յօդուածի մէջ՝ մեր ընթ

ս օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, Քեզ շատ փորձանք {կը} սպասէ. Ազատութիւն սիրողին Այս աշխարհը խիստ նեղ է

, բանականութիւնը, արդարութիւնը մեզ՝ գրողներիս, {կը} դատապարտէ: Մեք հրաւիրում ենք բոլոր Հայոց վաճ

ռնելու պատմութեան մէջ, ապա ուրեմն, Յիշատակարանս {կը} հասանի իւր նպատակին, եւ ես կատարած կը լինիմ իմ խ

շատակարանս կը հասանի իւր նպատակին, եւ ես կատարած {կը} լինիմ իմ խորհրդաւոր պարտականութիւնը: Թող չսր

նապարհը հարթելու, այն ժամանակ, իհարկէ, մեք եւս {կը} զոհէինք ազգի օգուտը մեր շահին, մեք եւս կեղծաւորո

ք ազգի օգուտը մեր շահին, մեք եւս կեղծաւորութիւնը {կը} շինէինք մի յաղթակիր գործիք: Բայց թող հեռի մնան ա

տասարդը հեգնութեամբ: - Մնացածի համար մուրհակ {կը} տաս, - ասում է Բէգզադէն: - Ես այսքան տարի ծ

աճառած, թէ ծովը ձգած, միեւնոյն է: Ո՞վ մի կոպէկ {կը} տայ այժմ նորա մուրհակներին: - Ինչո՞ւ այդպէս

որա աչքում... Ինձ հարկաւոր է այդ, ես... դեռեւս {կը} ծիծաղեմ նոցա երկուքի վերայ եւս: Չորրորդ՝ Բէ

անազան ապրանք եւ, վաճառելով նորանց, կարողութիւն {կը} ստանայ վճարել ինձ իմ 33. 000 մանէթը՝ օտարներին մ

պատասխանում է գործակատարը, - միեւնոյն է, էգուց {կը} տամ: Այժմ ինձ հարկաւոր է այս չնչին արծաթը այն պա

եօթն հրաշալիքը, այն ժամանակ սուրբ պարտականութիւն {կը} համարենք դնել նոցա առաջեւ Բէգզադէի ամբողջ եւ լիակ

անում է իւր աքսորի մէջ: Մեք շուտով մանրամասն {կը} խօսենք " Արեւմուտքի " մասին: ԺԳ. 1860

ւրիշի հոգաբարձութեամբ, եթէ Հայ չլինի, գոնէ մարդ {կը} լինի, եթէ Հայի կրօնը չիմանայ, գոնէ ուրիշինը կ՚ի

՝ դպրոցներում աւանդուած, ուշացած են եւ դժուարաւ {կը} ներգործեն ձեր զաւակների վերայ, եթէ նոքա ստացած չ

ր ազգի նոր մայրերը, հերիք է մեզ եւ շատ շնորհակալ {կը} լինինք, եթէ դուք ձեր հայկական իստակ կաթի հետ տաք

չէ մեռել կամ չէ դադարել ներգործելուց, ե՛ւ արծաթը {կը} կանաչի, ե՛ւ դաստիարակներ կ՚երեւեն: Տարակոյս չկա

հով միայն կարելի է հոգալ: Տարակոյս չկայ, որ {կը} զարմանաս եւ թեթեւամտութիւն կը համարես, երբ որ կը

Տարակոյս չկայ, որ կը զարմանաս եւ թեթեւամտութիւն {կը} համարես, երբ որ կը կարդաս " հեշտ ճանապարհով " խօ

կը զարմանաս եւ թեթեւամտութիւն կը համարես, երբ որ {կը} կարդաս " հեշտ ճանապարհով " խօսքը, բայց այն ժաման

ծեմ, որ այժմ հասկացար միտքս: Գո՛նէ մի անգամ {կը} վերանային տարակուսութիւնքը, եւ կարօտ մնալու չէին

ն, Հայոց ուսումնականի գրած պատմութիւնը նոյն բանը {կը} լինի, ինչ որ մինչեւ այժմ եղած է եւ ինչ որ մի օտա

քը: Ես մտածում եմ, որ Տաճկաստանի Հայերի մէջ եւս {կը} լինին հազարաւոր մարդիկ, որ ուրախութեամբ սրտի կը

կը լինին հազարաւոր մարդիկ, որ ուրախութեամբ սրտի {կը} ցանկանային մասնակից լինել մի այդպիսի ընկերութեան

նխարդախ հիմքերի վերայ: Ընկերութեան խորհուրդը {կը} լինէր իւր գոյացուցած արծաթով ամենայն խնամով եւ հո

կամ նիւթեր, օրինակի համար. 1. Ընկերութիւնը {կը} հոգար հին ձեռագիրների տպագրութիւնը, յայտնի բան է

ուրիշ օրինակների հետ եւ այլն, եւ այլն: 2. {Կը} որոնէր ամենայն տեղ ազգի մէջ, թէ՛ իւր անդամների ե

ց անունը միայն մեզ հասած լինելով գիտենք: 3. {Կը} հաւաքէր զանազան տեղերից ազգային պատմութեան կամ ժա

ամ ժամանակագրութեան վերաբերեալ յիշատակներ եւ լոյս {կը} հանէր նորանց տպագրութեամբ: 4. Կը փորէր եւ կ

եր եւ լոյս կը հանէր նորանց տպագրութեամբ: 4. {Կը} փորէր եւ կը քրքրէր այն տեղերը, ուր կարծիք կային

ը հանէր նորանց տպագրութեամբ: 4. Կը փորէր եւ {կը} քրքրէր այն տեղերը, ուր կարծիք կային, թէ պիտի լի

հնութիւնքը՝ օրինաւոր եւ ուսումնական քննութեամբ, {կը} հրատարակէր համօրէն ազգի գիտութեան համար: 6.

քննութեան դիմացած, նոր գրուած պատմութիւնը Հայոց {կը} տպէր երկու գլխաւոր Հայերէն բարբառներով՝ Ռուսսիայ

նքը պատշաճաւոր խնամով, հազարաւոր օրինակներով ձրի {կը} բաժանէր ազգի աղքատ եւ չքաւոր մարդերին՝ հարուստ մ

ուց թռած է մեր աչքից: Աստուծոյ մի նոր շնորհը {կը} լինի մեր վերայ, եթէ այսուհետեւ գէթ աշխարհի լուսա

եւիցէ քաղաքակրթեալ ազգի դպրութեան մէջ, անշուշտ, {կը} հարկադրուէինք պատասխանել, բայց Պ. Չերքեզեանցի գ

աւ, եւ հերոսը գտանւում է թատրոնաբեմի վերայ։ Ո՛վ {կը} համարձակուի բերան բանալ. խոստովանիմ եւ հաւատամ:

եւ ախորժանքով մի այդպիսի գրուած: Մի փոքր ներքեւ {կը} յայտնուի ընթերցողներին մեր իրաւունքը: Մեր դա

անհանգիստ արած չլինէին մեզ: Մի քանի տողից յետոյ {կը} դնենք այդ նկատողութեններից մինը, որ ստացել ենք ն

. Խուդաբաշեւը: Յոյս ունինք, որ խաղաղ հոգով {կը} լսէ մեր գրածը Պ. Խուդաբաշեւը, ըստ որում, ինչպէ

ն"։ Յոյս ունինք, թէ եւ դպրութեան Դոն Քիշօդները {կը} դադարեն մի օր իւրեանց ասպետական քաջագործութենների

գրկով կ՚ընդունիք Ձեր հեռաւոր եղբայրը եւ մասնակից {կը} լինիք այն տխրութեան, որով շրջապատուած է հոգիս նե

երբ Նախախնամութիւնը կշռում է եւ չափում է ազգերը, {կը} վայելէ՞ մեզ նոր ի նորոյ քրքրել հին կրօնական վէճեր

, որ այդպիսի ուսումնասիրութիւնը աւելի մխիթարական {կը} լինի նորան իւր երեկոյացեալ հասակում, քան թէ նոր

ամենայն հնար գործ դնել: Այս օրից, ասում էր նա, {կը} սկսեմ գրել բոլոր Հայոց եպիսկոպոսներին եւ դէպի ժող

եմ գրել բոլոր Հայոց եպիսկոպոսներին եւ դէպի ժողովը {կը} հրաւիրեմ նորանց այս գործի համար եւ, երբ նոքա հաւ

ոյնպէս եւ քո ցոյց տուածները. եւ սկզբում ինձ ցոյց {կը} տամ Հայոց կողմում, յետոյ փոքր առ փոքր, աստիճան

փոքր առ փոքր, աստիճան առ աստիճան եւ զգուշութեամբ {կը} սկսեմ բանալ նոցա իւրեանց մոլորութիւնքը՝ մեղադրել

ննէս Կաթողիկոսի գրուածներով: Մի խօսքով, ես Յոյն {կը} լինիմ եւ Յոյների համար, կամ աւելի լաւ, կ՚աշխատե

ր, Հայերի ընդդէմ, եւ յոյս ունիմ, որ իմ ոչխարքը {կը} լսեն իմ ձայնին եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն " (եր

վ ուրիշներին: Յոյս ունիմ, որ այս նամակս տեղ {կը} գտանէ Ձեր Յիշատակարանի մէջ, իսկ ես մնամ եւ այլն

նց Տարակոյս չկայ, որ, կարդալով այս նամակը, {կը} հասկանան ընթերցողքը մեր դրութիւնը, թէ ինչո՛ւ մին

նոր ասպարէզի մէջ եւ հաւատում ենք, որ նորա ջանքը {կը} պսակուի՝ կատարելագործելով եթէ ոչ Հայ հեղինակների

ր: Մեք միշտ " Հիւսիսափայլի " հետ ենք եղել եւ {կը} մնանք. " Հիւսիսափայլի " դաւանութիւնը է եւ մեր սր

ընթերցող հասարակութեան, որքան եւ որչափ հնարաւոր {կը} լինի մի այդպիսի վիճակի մէջ գտանուող մարդու գործ կ

սի չնչին զոհերի պատճառով: Դորա հակառակ շնորհակալ {կը} լինինք, եթէ մի բանասէր ցոյց տայ մեր վնասը ազգի ը

ազգից աւելի վտանգի ենթակայ: " Ինչպէ՞ս ", - {կը} հարցնեն մեզ ընթերցողք: " Շատ հասարակ կերպով

են մեզ ընթերցողք: " Շատ հասարակ կերպով ", - {կը} պատասխանենք մեք: " Ազգ ասելով՝ պիտի իմանալ

ժբախտ գործաւորի կամ անհող երկրագործի հետ: - {Կը} գամ, - ասում է նա, - եւ զէն ի ձեռին, քեզ հետ ք

ի մէջ բնակուիլ, ապա ուրեմն միւս գեղացիների չափով {կը} ստանաս քո բնակութեան, առտնին պարտիզի, անասնոց գ

ի հարկաւոր եղածի չափ հողի քանակութիւն, որի վերայ {կը} շինես քո բնակութիւնը, վերասաց պարագաներով: Իսկ

ւիլ, նոյնպէս, միւս բոլոր քաղաքացիների չափով հող {կը} ստանաս՝ տուն եւ բնակութիւն հաստատելու համար: Եւ

ով, կա՛մ մի դժբախտութեամբ աղքատ լինելով, աղքատը {կը} վաճառէ հարուստին իւր հողը, կը մնայ անհող եւ կը զ

տ լինելով, աղքատը կը վաճառէ հարուստին իւր հողը, {կը} մնայ անհող եւ կը զրկէ իւր սերունդը եւս այն հողի վ

ը կը վաճառէ հարուստին իւր հողը, կը մնայ անհող եւ {կը} զրկէ իւր սերունդը եւս այն հողի վերայ իրաւունք ուն

անք փակուելով, մի ահագին բազմութիւն գործաւորների {կը} դատապարտուի դէպի մուրացկանութիւն... Չէ՛, հարուս

, թշուառական դու... վայրկեան մի... եւ շան սատակ {կը} լինիս հարուածիս տակ, եթէ կեցցէներ չգոռաս:

է ինձ ազատ-ստրուկ: - Չեմ հասկանում: - {Կը} հասկընաս, եւ, այս րոպէիս: Որքա՞ն հող ունիս դու

քո հողից, այն ժամանակ ես չեմ աշխատելու բռնի. ես {կը} զգամ ինձ ազատ, մեր իրաւունքները կը հաւասարուին,

լու բռնի. ես կը զգամ ինձ ազատ, մեր իրաւունքները {կը} հաւասարուին, եւ ճշգրիտ եղբայրութիւնը երեւան կելն

: - Բայց, եթէ ես իմ հողը կիսեմ քո հետ, ես {կը} քանդուիմ, ես մինչ ցարդ ապրում եմ նորանով. ի՛նչ

քանդուիմ, ես մինչ ցարդ ապրում եմ նորանով. ի՛նչ {կը} լինի յետոյ իմ ժառանգների եւ իմ սերունդի վիճակը,

նչ ստանալու չեն ինձանից, ապրելու չե՞ն: Բայց դու {կը} քանդուիս, այսինքն՝ քո աւելորդը կը չափաւորուի,

՞ն: Բայց դու կը քանդուիս, այսինքն՝ քո աւելորդը {կը} չափաւորուի, որի հաշուով իմ պակասորդը կը լցուի,

աւելորդը կը չափաւորուի, որի հաշուով իմ պակասորդը {կը} լցուի, սակայն մի մոռնար, որ քո ցեղը մինչ ցարդ վ

օր դու կքանդուիս, բայց վաղը մեր երկուքի սերունդը {կը} հաւասարուին. այսօր քո կարողութիւնը կը չափաւորուի

ի սերունդը կը հաւասարուին. այսօր քո կարողութիւնը {կը} չափաւորուի, բայց, դորա փոխանակ, իմ ամբողջ սերո

թէ ահա շօշափում է նա իւրեան հարկաւոր առարկան... {Կը} ստանայ նորան... Բայց չէ. ստանալը այնպէս դիւրին

որ եթէ մի մարդու տեղ քսան հոգի նստի, բոլոր բանը {կը} փոխուի, մոռցաւ, որ քանի իւր հասկացողութիւնը նոյ

էր տալիս իւր պարոնին, վաղո՛ւց եւ վաղուց ազատուած {կը} լինէր ստրկութենից, եթէ կարելի լինէր կառավարութեա

այս կերպով այն կնճիռը չլուծուի, ստրուկը կացինով {կը} վճռէ գործը: Ժամանակը շատ մօտեցած է եւ կարծուածից

Խօսելիք ունի՞ս։ Եթէ չվճարես ոսկին, առանց կօշիկի {կը} մնաս: Կարո՞ղ ես բռնի կարել տալ: Ո՞ր մինը ասեմ,

կ ժողովուրդը, իւր պատրաստած նիւթերի զօրութեամբ, {կը} ցրուէ նորան, որով ոչ միայն դրամի շրջանառութիւնը

ցրուէ նորան, որով ոչ միայն դրամի շրջանառութիւնը {կը} մտանէ ժողովրդի մէջ, այլ դրամի արժէքը եւս կը բարձ

իւնը կը մտանէ ժողովրդի մէջ, այլ դրամի արժէքը եւս {կը} բարձրանայ նիւթերի շատութեան չափով: Այն աշխա

որ պէտք ունի միլիոնաւոր ձեռքերի, ի՛նչպէս ուրեմն {կը} լինի այն աշխարհների վիճակը, ուր անգլիական արուես

մի այսպիսի վատաբաղդ դիպուածում, առաջ քրիստոնեայք {կը} կողոպտուին, կը մերկանան եւ կը մեռանին, իսկ յետո

աղդ դիպուածում, առաջ քրիստոնեայք կը կողոպտուին, {կը} մերկանան եւ կը մեռանին, իսկ յետոյ Թիւրքը, կառավ

, առաջ քրիստոնեայք կը կողոպտուին, կը մերկանան եւ {կը} մեռանին, իսկ յետոյ Թիւրքը, կառավարչական ոյժը,

Պօլսի մէջ երեւցաւ 1861 թուականի վերջերում, բայց {կը} գայ օր, երբ այն ստուերականը ի լոյս կը ճշմարտուի

ում, բայց կը գայ օր, երբ այն ստուերականը ի լոյս {կը} ճշմարտուի, եւ Բուլուէր ասպետը, հինգ հարիւր հաց

եղում, ուր ոչինչ հաստատ բան չկայ, ուր շատ անգամ {կը} հարկադրուիս այսօրուայ հազար ղուրուշ պարտքիդ փոխան

այսպիսի մի վաճառականութիւն, մեզ միշտ անհասկանալի {կը} մնայ: Հայոց ազգը Պоլսի մէջ կամ այլ գաւառական քաղ

է մարդը, հինգ ստանալով, աղքատ էր գեղում, աղքատ {կը} լինի Պօլսի մէջ կամ այլ քաղաքներում, ՝ ութն կամ տ

րուի կամ ինչպէ՞ս պիտի դարմանէ իւր ընտանիքը, ո՞ւր {կը} մնայ վերհամբարձ հասկացողութեանց եւ բարոյական կատա

եւս դուրս ընկաւ հասարակաց շինուածքից: Ի՞նչ {կը} լինի այն շինուածքի վիճակը, եթէ նորան կազմող մասե

միւս մասերում, որ թերեւս հեռի են ծովից, նոյնպէս {կը} զարթի: Վաճառականութիւնը կը լրացնէ պակասը:

ծովից, նոյնպէս կը զարթի: Վաճառականութիւնը {կը} լրացնէ պակասը: Ո՞վ արգելառիթ է Հայոց ժողով

եւ արդիւնքը վաճառէ, այն ժամանակ միայն ազգը օգուտ {կը} քաղէ մեր վաճառականների գործառնութենից, երբ սոքա

անաչած բարոյականութիւնը մարդկային համերաշխութենից {կը} բղխի եւ Սինայի հետ վերաբերութիւն չունի, այլ, կա

սնէ իւր մշակութեան պտուղը, ո՞չ ապաքէն կրկնապատիկ {կը} սկսի ցանել, կրկնապատիկ հնձել: Ո՞չ ապաքէն դաշտեր

կսի ցանել, կրկնապատիկ հնձել: Ո՞չ ապաքէն դաշտերը {կը} մշակուին եւ ժողովուրդը մի փոքր ազատ շունչ կառնու

: Այս ճանապարհով միայն դրամի շրջանառութիւնը {կը} մտնէ ազգի մէջ, այս ճանապարհով միայն ազգը կարող է

անապարհով նիւթական ոյժը կանցանէ ազգի ձեռքը. ազգը {կը} զօրանայ, եւ երկրագո՛րծը, եւ վաճառակա՛նը, եւ կա

վաճառակա՛նը, եւ կարողութեան տէր մա՛րդը օրըստօրէ {կը} հարստանան: Զուգահեռաբար սորա հետ կը լայնանայ եւ

րդը օրըստօրէ կը հարստանան: Զուգահեռաբար սորա հետ {կը} լայնանայ եւ նոցա գործունէութեան ասպարէզը: Եւ որք

ն ասպարէզը լայնանայ, այնքան շահը եւ հարստութիւնը {կը} լայնանայ, եւ որքան շահը եւ գործունէութիւնը աճի,

շահը եւ գործունէութիւնը աճի, այնքան եւ ասպարէզը {կը} տարածուի: Մինչեւ այժմ Հայոց ազգի մէջ խախուտ

այն տոկոսը, որ պիտի վճարէ իւր նոր պարտքի համար, {կը} տանի նորա ապրանքի վաստակը, թէեւ սկզբում ծանր թու

" Հարկաւոր է վնասով եւս վաճառել այս անգամ. յետոյ {կը} բարձրացնեմ գինը, եւ կը լրանայ պակասորդը"։ Կը լ

վաճառել այս անգամ. յետոյ կը բարձրացնեմ գինը, եւ {կը} լրանայ պակասորդը"։ Կը լրանայ... Միւս կողմից,

յ կը բարձրացնեմ գինը, եւ կը լրանայ պակասորդը"։ {Կը} լրանայ... Միւս կողմից, այն մարդիկը, որ պարտակա

ի: Նա միայն յոյս ունի, թէ ահա կ'առնու ապրանքը, {կը} վաճառէ, նորանից կը վճարէ ապրանքի տիրոջ իւր պարտք

նի, թէ ահա կ'առնու ապրանքը, կը վաճառէ, նորանից {կը} վճարէ ապրանքի տիրոջ իւր պարտքը եւ աւելորդ շահով ի

իւր պարտքը եւ աւելորդ շահով ինքը կ'ապրի կամ գանձ {կը} դիզէ: Եւ այս տեսակ վաճառականութեամբ թերեւս, եթէ

թիւը։ Ի վերայ այսր ամենայնի ազգի ընդհանրութիւնը {կը} մնայ անշարժ եւ անդամալուծեալ: Այն օրից պիտի թուե

անը, ե՛ւ գործարանը, ե՛ւ միւսը, ե՛ւ միւսը կարօտ {կը} լինին նորան: Ոյժը կ'անցնէ նորա ձեռք, թո՛ղ որչափ

բոլոր նորա ճիւղերով, նորա վաճառականութիւնը է՛ եւ {կը} լինի Եւրոպացոց համար ծառայութիւն: Իսկ այն օրից,

պացոց համար ծառայութիւն: Իսկ այն օրից, երբ ազգը {կը} սկսի մշակել հողը, երբ մարդիկ կը դառնան իւրեանց հ

օրից, երբ ազգը կը սկսի մշակել հողը, երբ մարդիկ {կը} դառնան իւրեանց հայրենի, բարեբեր երկիրները, որ ա

ները, որ այսօր գրեթէ ամայի եւ խոպան է, այն օրից {կը} կենդանանայ եւ Հայոց վաճառականութիւնը: Եւ այ

ութեամբ գործ կատարելուց, ոչ միայն ինքնուրոյնաբար {կը} կանգնի իւր ոտքի վերայ, այլեւ եւրոպական արծաթը եւ

ոտքի վերայ, այլեւ եւրոպական արծաթը եւ ոսկին ներս {կը} հոսեցնէ ազգի մէջ եւ ինքը կը շահուի տասնապատիկ աւե

արծաթը եւ ոսկին ներս կը հոսեցնէ ազգի մէջ եւ ինքը {կը} շահուի տասնապատիկ աւելի եւ մեծ ու մեծ շահ կը բերէ

ինքը կը շահուի տասնապատիկ աւելի եւ մեծ ու մեծ շահ {կը} բերէ ազգի ընդհանրութեան, որ է ազգի հիմքը, լծակը

ը: Ընդհանրութիւնը կ'ապահովուի, քանզի զօրութիւնը {կը} գրաւէ իւր կողմը, քանզի Եւրոպան կարօտ է նորան, ք

ունքի մէջ է: Երբ տեսական ըմբռնումը սխալ է, թիւր {կը} լինի նորա փորձական հետեւութիւնը եւ կ'երեւեցնէ մի

զօրութիւն։ Թէ ի՛նչ է այդ զօրութիւնը, մեք յետոյ {կը} խօսինք, այժմ այսչափ միայն հարկաւոր է ասել, որ ե

առանձին տէրութիւնք: Եւ այն ժամանակ միայն Անգլիան {կը} հասնի իւր դարաւոր նպատակին, որի մէջ է նորա էական

րչափ եւս մոլեգնի, ի վերայ այսր ամենայնի ժամանակը {կը} մաշէ նորան, որովհետեւ մի կիրք կարող է տեղի տալ մ

է այդ ազգութիւնը, սո՛ւտ է այդ ազգութիւնը, եւ նա {կը} կործանուի: Տնտեսական խնդիրն է այն զօրութիւնը, ո

ր է քո ազգութեան դրօշը եւ այդ բոլորը քեզ իրաւունք {կը} տան մի կտոր հող ձեռք բերելու, որով կ՚ազատուիս ստ

ուիս ստրկութենից եւ աղքատութենից, այն ժամանակ ես {կը} հասկնամ քո խօսքը եւ, ընդհանուրի շահի մէջ եւ իմ ս

վ, կ՚աշխատիմ ամենայն զօրութեամբ: Այն ժամանակ ես {կը} հետեւիմ քո ձայնին, որովհետեւ նա աւետարանում է ին

էջ, ինչպէս էր յառաջ, այն ժամանակ այդ ազգութիւնը {կը} մնայ միշտ իբրեւ մի ամուր գաղափար, որ յետ չէ մնու

ռավարութիւնը եւ տնօրէնութիւնը, յետոյ կ'ուղղուի, {կը} նորոգուի եւ այլն, եւ այլն: Չէ՛, այս տղայո

եցաւ, չենք վհատում: Մեք, ուրիշ անգամ, դարձեալ {կը} խօսինք նորա հետ այս խնդիրների վերայ եւ մեր ամեն ճ

ինք նորա հետ այս խնդիրների վերայ եւ մեր ամեն ճիգը {կը} թափենք աւելի մշակել եւ աւելի կերպարանագործել մեր

ա Անգլիայից: Այդ լիբրէները շատ կարճ ժամանակի մէջ {կը} ցնդին, մէջտեղում կը մնայ պարտքի մուրհակը եւ նորա

րէները շատ կարճ ժամանակի մէջ կը ցնդին, մէջտեղում {կը} մնայ պարտքի մուրհակը եւ նորանից յետոյ գալու հոգեվ

ից յետոյ գալու հոգեվարի ժամանակ, օսմանեան լիբրէն {կը} բարձրանայ մինչեւ 1000 ղուրուշ: Մեր բարձրացո

դը, որ իւր հարստութեամբ կամ որեւիցէ առիթով դուրս {կը} բարձրանայ հասարակաց ազգի մակերեւոյթից, բոլոր նոր

այն հիմքի վերայ աշխատին, եւ նոցանից իւրաքանչիւրը {կը} հասնի իմ կարողութեան չափին. այնպէս եւ նոցա որդիք

ն դէպի այն կողմը: Այսօր դու ես հարուստ, վաղը ես {կը} լինիմ, եւ այն ժամանակ քո հարստութիւնը անպատճառ պ

եանքը դրուի ճիշտ մաթեմատիկական հաշուի տակ, մարդը {կը} դառնայ մի մեքենայ, եւ նորա կեանքը՝ մի ձանձրալի

անքը՝ մի ձանձրալի ժամանակամիջոց: Այն ժամանակ նա {կը} կորուսանէ այն բանաստեղծական (poetique) գոյնը,

է, եւ եթէ մարդը քննէ ներկան, այն ժամանակ իսկոյն {կը} ճեղքուի նորա առջեւ ապագայի կարծեցեալ վարագոյրը:

կ երա՜զ է: Այսօր երեւում է նա, այո՛, բայց վաղը {կը} ցնդի, քանզի լոկ տեսաբանական խաբէութիւն է, կրկնո

մարդը բարոյական էր յառաջուց: Յոյս ունինք եւ {կը} ցանկանք նոյնպէս, որ հասարակութեան քաջալերական ըն

, որպէս նաեւ դերասանը: Հպարտութեան երեւեցած օրից {կը} դադարի դերասանի մէջ յառաջադիմութեան ձգտողութիւնը

ն ազգի կեանք, բայց խեղճութիւնը դէպի թշուառութիւն {կը} փոխուի, եթէ եւրոպական ընտանեկան բարքի զեխութիւնք

ադիմութեան: Եւ այդ թատրոնը ներկայ սերունդի համար {կը} լինէր մի հոյակապ յիշատակի արձան, որի վերայ պարծա

, մի՛ յուսահատուիք բոլորովին, դուք կարեկցութիւն {կը} գտանէք ձեր եղբայրակիցների մէջ. մեք բաժանորդ լինե

թիւն գործելու համար: Մի այդպիսի պարոնի ճանապարհը {կը} լինի Նախիջեւանից Կոստանդնուպոլիս, Կոստանդնուպոլս

րդութիւնը ` գնալը, այնտեղ մնալը եւ վերադառնալը, {կը} տեւէ գոնէ՛ վեց ամիս, գնացողը ծախս կ՚ունենայ մօտ

սի ազգային աշխարհական բարեկարգ դպրոց նախ եւ յառաջ {կը} լինէր մի լուսաւորութեան առողջ ծննդարան մեր ազգին

ալ եդի ներ կտակումս նովաւ ամենայն պարզապէս յայտնի {կը} լինի։ Երրորդ ի վերն յիշեցեալ 80548 ափու ստա

րին կարողանանք խելահաս լինել, մեզ արդէն բախտաւոր {կը} համարենք: Ա. ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ Ամեն առտու, թօթափած Ք

երկուսով... Ո՛վ աչք, պահ մի եղիր կո՜յր: " Ո՞վ {կը} պատմի սիրոյ ձօն Բերողների մասին այդ "... -Չմեղ

ես, Տէ՛ր, Որ տիեզերքն սիրոյ շնչով ես լցրել. {Կը} յանդգնի՞ որդը բերանն իր բանալ Եւ աղարտել ստեղծեա

ատղաշ, դալար ու կոր Եթէ սիրով դու շտկես ` Բունդ {կը} լինի միշտ զօրաւոր, - Յար օրհնուա՜ծ դու լինես:

կ քեզ, ով դու կոյս, Շուշա՜ն դեռաբոյս, Լուսին {կը} դարձնեմ, Կը փառաբանեմ Մեր նախնեաց պաշտած Տիկի

կոյս, Շուշա՜ն դեռաբոյս, Լուսին կը դարձնեմ, {Կը} փառաբանեմ Մեր նախնեաց պաշտած Տիկին վեհապանծ `

հապանծ ` Աշխարհում ամբողջ ` Ոսկիամօր հետ: Քեզ {կը} խնկարկեմ, Քո սէրը կ՚երգեմ, Զարնելով հեշտին Բ

կ: " Ձուերըս բոլոր գողացան ինձնից, Էլ ո՞վ ինձ {կը} տայ որդիներ, աւա՜ղ, Մինչեւ ամառը թուխս նստեմ ն

մէջ փչէր Շունչն այն բոցեղ, կիզանուտ, Ապա իրօ՛ք {կը} կորչէր Անդորրութիւնը հոգուդ: Եւ ո՞ւր դու կը թափէ

րօ՛ք կը կորչէր Անդորրութիւնը հոգուդ: Եւ ո՞ւր դու {կը} թափէիր Բորբ կայծերը նրա բարկ, Կարո՞ղ էիր դու միթ

ինձ սէր, իմ սրտի Ամայութիւնը լցրու, Ապա տես թէ {կը} գայթի Վէ՞ս բնութիւնը մարդու. Երբե՛ք ստոր կրքերի

օրէն, Զի սրտերին առագաստ Լցրեց սիրոյ բոց-մրրիկ, {Կը} դիմանա՞յ բոցին սաստ Արդեօք մակոյկըդ փոքրիկ"։ Ար

մ են խիստ անհաշտ Խենթ հրամանն ու բնութիւնն, Ո՞ւմ {կը} մնայ մարտադաշտ, Ո՞վ կը տանի յաղթութիւն, - Կար ժա

ամանն ու բնութիւնն, Ո՞ւմ կը մնայ մարտադաշտ, Ո՞վ {կը} տանի յաղթութիւն, - Կար ժամանակ ` այս հարցն էր, Ն

7. Առ հարցումն " ուրեմն այս աշխարհս, եւ ինչ որ {կը} տեսնենք, ան ամենքն ալ ատենով չկայի՞ն ", պատասխա

է երկու: Պատասխանի՝ " Մի կամ միաւորեալ բնութիւն {կը} դաւանենք ի Քրիստոս, ընդդէմ չարաչար բաժանողաց զմի

չարաչար բաժանողաց զմի Քրիստոս, եւ երկու բնութիւն {կը} դալան ենք ընդդէմ նոցա, որ աստուածութիւնն ու մարդ

ԱԾ ԿԱՐԾԻՔԸ Ի՞նչ քո անձնդ մանուկ մատաղ՝ {կը} չարչարես նաֆիլէ, Հոգիդ կեանքդ ուսման համար

տ վե՛ր ես՝ իմ խելքով՝ Զերէ փողով ամեն բանը {կը} լըմըննայ աշխարհիս, Բայց ուսումով, գիրք կար

րդ Չի ճանաչիլ պարզ աչքով, Միշտ չարաչար {կը} գործածէ Սիրտը լցուած արիւնով. Բայց ես

երն երկնից գահէն երբ ցոլացնէ իւր լոյսը, Դու {կը} տեսնես նորա լուսով մակագիրը արձանի:

Քո դամբանը նա յաւիտեան եւ դարերու մութի մէջ {Կը} ցոլացնէ, ինչպէս լուսին ` լոյս տուող միշտ ու անվե

եւ դիւր, Ուղեւորը ղեկը ձեռին՝ եթէ արթուն {կը} նաւէ, Ծովի կատղած բիւր ալիքը նորա համար ոչ

ն է. Ուստի՞ գիտեմ, որ առաւօտ ինձ համար այլ {կը} լինի, Ինչո՞ւ չքնաղ արեգակին բարեաւ մնա՛ս չ

դիակին, Երբ պատանած սուրբ կտաւօք քեզ թաղել {կը} պատրաստին: Այո՛, թաղել: Դեռ կը ծագի

աղել կը պատրաստին: Այո՛, թաղել: Դեռ {կը} ծագի նա քո վերա, կը խփէ շող դամբանիդ, Նա

Այո՛, թաղել: Դեռ կը ծագի նա քո վերա, {կը} խփէ շող դամբանիդ, Նա կը հասնի քեզ այգորել

ծագի նա քո վերա, կը խփէ շող դամբանիդ, Նա {կը} հասնի քեզ այգորել, քան մերձաւոր սիրելիդ. Ն

աւիղքը այսօր աչքդ է ցոլացնում, Էգուց նոյնը {կը} կատարուի մահարձանիդ երեսում: Ուրեմն միայն ա

աշխարհի Մեքենական գործողութիւն. Գիշերավարն {կը} փայլի, Արծաթահերն չի երեւում, թուխպ ամպեր

Ինքը անհոգի, անզօր ու անձայն: Բայց երբ երկնքից {կը} փայլէ հոգուն Անաղօտ լոյսը պայծառ արեւին, Նա կը մ

ց կը փայլէ հոգուն Անաղօտ լոյսը պայծառ արեւին, Նա {կը} մոռանայ բոլոր աշխարհը, Այլ չի պատկանիլ նա այս աշ

անիլ նա այս աշխարհին: Գրիչը ձեռին թղթի դաշտումը {Կը} վազէ արագ, ինչպէս եղջերու, Ո՛չ ոք չէ կարող նորա

ի, Մեր սուգն ու կոծը շա՜տ շա՜տ մի եօթնեկով {կը} պրծնի, Եւ թէ իսկոյն նոր ծանօթ մեզ պատահի փո

մեզ պատահի փողոցում, Նորա տեղը աներկբայ նա {կը} բռնէ մեր սրտում Նորա երկու կեղծաւոր եւ կամ ք

Նորա երկու կեղծաւոր եւ կամ քաղցր խօսքերը {Կը} զօշոտեն մեր աչքը, կը մոռնանք հն ընկերը։ Ե

եւ կամ քաղցր խօսքերը Կը զօշոտեն մեր աչքը, {կը} մոռնանք հն ընկերը։ Երեւի թէ մեր ուխտը, որ

ք արեցինք, կ՚անէ եւ մեր ընկերը. Նա եւս մեզ {կը} մոռնայ, մեր յիշատակ չի պատուիլ, Մեզի պատած

օղով։ Կ՚անցնեն դարեր, տարիներ, մեր շիրիմը {կը} կորչի. Պառկի՛ր խաւար հողի տակ, յոյս մի՛ կ

... Դու ընկեր ես վշտերին... Քազ հետ նոքա {կը} խօսեն, որ պատահմամբ հիւր եկան Ահա ինչպէս ես

ղը չես խոնարհել, զուր չէ տիրում մարդը, Նա {կը} շինէ ծխոտ ճիւղեր սարերիդ միջում, Խոր այրերո

խոտ ճիւղեր սարերիդ միջում, Խոր այրերումդ էլ {կը} լսուի կացնի հնչում. Քո քարեղէն կուրծքերում

ծքերումը բրիչը ձեռին Ոսկի, ուլղինձ գտանելով {կը} բանայ ուղին: Կարաւաններն այն ժամանակ այն ժ

ներն այն ժամանակ այն ժայռից կ՚անցնեն, Ուր {կը} նստէր միայն մէգ ու թագաւոր արծուին. Մարդիկ

ուելով ` անդադար երգում. Այստեղ ինչ որ աչք {կը} տեսնէ, ողջն էլ քնում է, Զառամ Արեւելքի գոր

պէտք մանկութիւնըս, Եթէ միայն հազար ցաւ {Կը} պատրաստէ սըրտիս համար. Հոգիս, կեանքըս մաշե

լ որ լինէի Մի ալեւոր ծերունի Գերի դառած {կը} հալուէի Խաբուած անարգ երեսի։ Մանկ

մտաւ... ի յիշատակ: Նիկողոսիս դուք {կը} կանգնէք յաւէրժ արձան, Թէ թշնամիք տեղ չունե

նին ` ցնծա՛յ, դու պար բոլորէ, Ես աստղերուն {կը} հրամայեմ, որ քեզ խաւար չպատէ. Ամպին կ՚ասեմ

եցնել իւր ձայնով: Հեզիկ հողմին պատուէր {կը} տամ, որ առաւօտ, երեկոյ Փչէ քաղցրիկ, ցօղէ ց

. Գասպարեանցն է քու տէրը. Ես լուսինին հրաման {կը} տամ առատ ծագել իւր շողը: Յունաստանից շ

առատ ծագել իւր շողը: Յունաստանից շուտ {կը} փոխեմ Պարնաս լեառը սրբազան, Քեզանում յաւէրժ

երգեմ, Հնչեմ քնարս որպէ՞ս. Ինձ ո՞վ {կը} տայ նոր զօրութիւն, Եթէ դարձեալ դու չօգնես

Ւ հիւսած մազերն թուխ-թուխ գլխի, Կոկոն աչքը {կը} փայլի, Արդեօք ու՞նք է աչքի վերայ, Եթ

ծէս էր, Որ այր մարդը հանդիպելիս՝ կնոջ ձեռը {կը} պաչէր. Չկար թէեւ խենէշութեան մի անպարկեշտ ն

Արեւծագին քաղցր քնով Քնում է ծոյլը: {Կը} գան վարդապէտք Մին մինի հետքից, Աշխատ

արդապէտք Մին մինի հետքից, Աշխատասէրք {կը} փրկուեն Sգիւտութենից: Վարդապետնե

բան կ՚ասեն, Ուսանողաց առաջիցը Նոր լոյս {կը} վառեն: Ծոյլը զրկուած է ` Նաեւ սորանից

ցա համար Այս գէթ լինէր մշտական. Չէ՛, {կը} փըթի եւ այդ պատանք - Դա օրէնք է բնութեան։

Մահուն չեն լինիլ արգել։ Նա ամենուն {կը} հանդիպի Մի օրինակ, անխըտիր Ե՛ւ հանգչող

Մահը միայն նորա տանջուած Մարմնին հանգիստ {կը} բերի։ Բայց նա որ միշտ թաւիշ, կերպաս

Կանոնաւոր միշտ իւր գործը. Ամենիս վայր {կը} գլորէ։ Այսպէս հարուստն վերջին անգամ Ան

ահի Երկիւղիցը, որ հարուստին Զարհուրելի {կը} թըւի, Քեզ համար միշտ նոյն է եղել, Նոյ

ըւի, Քեզ համար միշտ նոյն է եղել, Նոյն {կը} լինի յաւիտեան, - Ապրել արեւու երեսին

զ ասա, He xoчy, Что такой ничего Նա {կը} գտնի տէրտէրցու: Что такой значит. Եր

, Hy, xopoшo, ничего, Ha дуэль էլ {կը} գանչէք Վաղը, միւս օրը пожалуй... Ну

Hy, ես կ՚ասեմ Աղային, Ինչ ժամանակ նա {կը} գայ, Республика ведь у нас Существует

аете? Աղա զատան էն կողմից Թոփերը բո՜ւխ {կը} թողնէ, Ну, вам тогда уж поздно. Ну

Ведь ես էն վախտը կ՚իմանամ, Թոփերս բաց {կը} թողնեմ, Թէ ո՛չ բեսսայմաղանա ` Եթիմի պ

ь վախում եմ, в самом деле, Թոփերը ինձ շուռ {կը} գայ, Бомбардировать կ՚անէ, Ведь он д

րը... Ախտաբորբոք երիտասարդք Իւրեանց անձը երջանիկ {Կը} հաշուէին, թէ լինէին Նորա ձեռքում խաղալիկ... Այժ

ու մեր մօտ, մեք կ՚ամոքենք Քո վիճակի դառնութիւն, {Կը} թուլացնենք ճակատագրիդ Խիստ հարուածի սաստկութիւն "

Պակասութիւնքը ծածկում եմ: Թէ մի աղքատ {կը} գայ իմ մօտ, Նորան կը տամ ողորմութիւն.

Թէ մի աղքատ կը գայ իմ մօտ, Նորան {կը} տամ ողորմութիւն. Բայց թէ ո՞րքան, կամ ի՞նչ

կարծում ես, Թէ հայրենիքդ սիրելով Բան {կը} շինես. սխալւում ես, Այդպէս յիմար մտածելով

Լսելով քո որդու խօսքը. Փառք ու պատիւ քեզ {կը} բերեն Քո մարմնապաշտ մեծատունքը: ԼՈՒՍ

... ո՛վ գիտէ, գուցէ այս երեկոյիս, Դարձեալ {կը} թափուի մի մարդու արիւն. Բայց նոյնպէս պայծա

Բայց նոյնպէս պայծառ, դու նոյն սառնութեամբ {Կը} լուսաւորես արիւն ու սուրը, Ե՛ւ սպանուածին

Ե՛ւ սպանուածին, ե՛ւ մարդասպանին Քո լուսից {կը} տաս հաւասար բաժին: ԱՌՕՐԵԱՅ ԱՇԽԱՐՀ

լուր օր իմ ձեռք կ՚ընկնես, Այն ժամանակ ի՛նչ {կը} լինիս, գիտեմ ես"։ ԵՐԱԶ Սարսափ

ր այդ ցաւերից ազատուելու չեմ, Որչափ իմ ազգս {կը} մնայ ստրուկ Օտարների ձեռք, անխօս, տխրադէմ

Բայց երանի՜, որ իւր ազգի Ազատութեան {կը} զոհուի: Գնա՛, եղբայր, Աստուած քեզ յ

ս օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, Քեզ շատ փորձանք {կը} սպասէ. Ազատութիւն սիրողին Այս աշխարհը խիստ նեղ է

Որ օտար լուծին մնան միշտ հլու: " {Կը} փշրէ շղթան... կ՚երթայ Հայաստան ". Հա՛, հա

, Աստուծոյ ձեռնից. Յաւիտեան ի հուր գեհենին {կը} մնայ"։ Այսպէս ասելով գնացինք միասին

: Այսօր ինձ յայտնեցին, թէ Զատկին տեսութիւն թոյլ {կը} տան: Ապրիլի 1-ին տեսութիւն եղբօրս եւ այլոց: 3-

ւ թողել բերդակալի մօտ, կարծելով թէ 27-ին եղբայրս {կը} գայ կ՚առնու, բայց չեկաւ, նամակն էլ այնտեղ մեռել

մտածութիւններով: Երանի թէ 1864-ը, որ մէկ ժամից {կը} գայ, աւելի երջանկութիւնաբեր լինէր: 12 ժամ, 186

: Այդ նամակը առաջեւս է այժմ, քառորդ ժամից յետոյ {կը} լինի քամակումս, որի մասին, շնորհ ունիմ տեղեկութ

երը եւ հերձուածողները: Բայց երջանկութիւն եւ փառք {կը} համարինք մեզ, միասին մնալ այդ բոլորի հետ եւ միաս

անութենից դէպի միւս աբեղայամտութիւնը: Երջանիկ {կը} համարինք մեզ, հռչակելով մարդկային ազատութիւնը,

Բայց չարագործը եկեղեցական է, մեր փոյթը չէ. մեք {կը} դատապարտենք նորան պատմութեան առաջեւ, իսկ Պ. Չամ

ով: Երանի՜ այն մարդուն, որ իւր անձը եւ գրիչը {կը} նուիրէ դոցա անբնական իշխանութիւնը ազգի վերայ պահե

Մեր նուիրական պարտականութիւնն է, որչափ մեր ուժը {կը} տանի, սպասաւորել մարդկութեան, քանի որ միասին ապ

անար որեւէ քրիստոնեայ կառավարութեան, այն ժամանակ {կը} տեսանէինք... բայց ինչպէ՞ս պիտի տեսանէինք. վաս

ճութիւն: Այս առաջարկութիւնը առնելուց յետոյ, {կը} սպասենք Կրօնական ժողովի շրջաբերական հրամանին, յա

մանակ (այժմէն յայտնում ենք հրապարակով), որ մէք {կը} հանենք մի շրջաբերական, բայց բոլորովին հակառակ բո

րհրդով ամենայն բանի ընդունակ: Կրօնական ժողովը {կը} կարդայ մեր շրջաբերականը, եթէ զանցառութեան դժբախտ

հափառ կաթողիկոսը, թերեւս առանք կարդալու, հրաման {կը} տայ եւ ինքը յետոյ, կաթողիկոսական ստորագրութեամբ

ինքը յետոյ, կաթողիկոսական ստորագրութեամբ, կարող {կը} լինի դատապարտուածը որպէս արդարացած վերստին հրատար

նէ (ո՛հ, ի՜նչ սարսափ մեր համար), Հիւսիսափայլը {կը} կշռէ նոցայ արժանի պատասխանը (sic!): 30 Մի

կարգով բան առաջացնել այդ իրենց սքանչելի լեզուով։ {Կը} տեսնենք այն ժամանակ նոցա ուժը եւ կարողութիւնը։ Լ

ու չէին անխորհուրդ զեվզէկութեամբ, այլ եւ օգտակար {կը} լինէր նոցա աշխատութիւնը լեզուի մշակութեան։ Մինչե

լ, իհարկէ մեր պատուելի հեղինակքը իւրեանց ընթացքը {կը} յարմարեն ժամանակի որպիսութեանը եւ կ՚աշխատին այնպի

ումնասիրութեան մեղքը, այն ժամանակ այդ եւս հայտնի {կը} լինի եւ կը հասկացնէ բանի զօրութիւնը։ Այս խօսքերը

եան մեղքը, այն ժամանակ այդ եւս հայտնի կը լինի եւ {կը} հասկացնէ բանի զօրութիւնը։ Այս խօսքերը ես ասում ե

ադրել էր միայն նիւթական բաների համար, նորան ի՞նչ {կը} ներգործէ երկու տարին մի անգամ կամ տարին մի անգամ

իներով չարչարւում է մինչեւ իւր աշխատութիւնը գլուխ {կը} բերէ, բայց այդ աշխատութիւնը Ազգին մի բանի տեղ ան

երէ, բայց այդ աշխատութիւնը Ազգին մի բանի տեղ անց {կը} կենա՞յ. գո՛նէ մինչեւ այժմ չէ երեւում դորա մի դրա

սրտի վերայ։ Այս, գիտակցութենով եւ հասկացութենով {կը} լինի. եթէ մեք լսէինք մի անհասկանալի բառ, մեր հա

ողմից կարելի է մեղանչում եմ... Կատարեալ իրաւունք {կը} տամ ժողովրդի անգրասիրութեանը. պատճառ, թէեւ հեղի

մար նիւթ չ'ստանալով այնպիսի կերակրից, անտարակոյս {կը} թուլանար եւ յետոյ կը քանդուէր եւս. հոգու համար մ

յնպիսի կերակրից, անտարակոյս կը թուլանար եւ յետոյ {կը} քանդուէր եւս. հոգու համար մի այսպիսի կերակուր է

եղ տեղ երեւում են գործածուած. առաւել անհասկանալի {կը} լինի մեր գրածը եւ կը փառաւորուի մեր անունը, կ'աս

ծածուած. առաւել անհասկանալի կը լինի մեր գրածը եւ {կը} փառաւորուի մեր անունը, կ'ասեն՝ սա՛ երեւելի հայկ

ս շարունակուի միշտ, ապա եւ Հայերի հոգեղէն կեանքը {կը} շարունակուի մի օրինակ, ինչպէս եղել է եւ կայ եւ կ

ը շարունակուի մի օրինակ, ինչպէս եղել է եւ կայ եւ {կը} մնայ այնպէս, այսինքն՝ հասարակ ժողովուրդը զուրկ

նայն բանի վերայ Հերշելի հեռադիտակով։ Այն ժամանակ {կը} տեսանեն անտարակոյս, որ Հայերը մինչեւ այժմ աշխարհ

բեղայական դպրութիւն, ինչպէս վերեւումը յիշեցինք։ {Կը} տեսանեն, որ սա մի կողմից իւր լեզուի հնութիւնը չ'

երմաներէն եւ Ռուսերէն լեզուներին, արդէն կարդացած {կը} լինին " Թափառական Հրէայ " վիպասանութիւնը եւ ճանաչ

ան պատմութիւն գրելու։ Հայոց ազգը " շէն տուն հարս {կը} գնայ "՝ Փափազեանից ուսանելով իւր եկեղեցու պատմու

նք կան այս լեզուով գեղեցիկ եւ յաջող խօսելու։ Այդ {կը} հոգայ ժամանակը, երբ նոր լեզուն, հեղինակների գրչ

ւթիւններ, բայց ի՞նչ առնես. ամենայն մարդ իւր պէս {կը} խօսի, անհատութիւնը չէ կարելի ոչնչացուցանել։ Իմ

րձ 16 23 Կ. Մ. Հայրապետեանցին, այս թղթի օրինա[ {կը]} 17 24 Կ. Մ. Հայրապետեանցին 19 25 Սուլթանին

ւցն ու ոտքերը, այնուամենայնիւ այն բնագէտը իսկոյն {կը} որոշէ միմեանցից այդ երկու թռչունքը եւ կ'ասէ՝ այս

. ամենայն մարդ, կարդալով մի շարադրութիւն, արդէն {կը} հասկանայ բանի զօրութիւնը, մանաւանդ որ կրիտիկայն

միայն հանդէս հանել մի հեղինակի պակասութիւնք։ Այդ {կը} լինէր մի չար, սեւահոգի մարդու գործ եւ անարժան էր

նը... Այդպիսի մատենագրութիւնը այնքան դաստիարակիչ {կը} լինի ազգին, որքան մի խորթ մայր՝ օտարի զաւակների

րս եկած լինելով, երկրորդը եւս այս օրերումս դուրս {կը} գայ, մեր ժողովրդական աղքատին, բայց՝ հարազատ եւ

այսպիսի հեղինակի գրչի տակ մեր ժողովրդական լեզուն {կը} ստանայ առաւել քաղաքացութիւն եւ օր ըստ օրէ կը մօտե

զուն կը ստանայ առաւել քաղաքացութիւն եւ օր ըստ օրէ {կը} մօտենայ իւր նպատակին՝ գեղեցիկ եւ ընտիր գործիք դա

գայ աշխատութենների մէջ։ Քաղցր պարտականութիւն {կը} համարենք մեզ Հիւսիսափայլի գալոց ամսատետրակներից մ

րեցնելու մասին: Բոլորովին ուրիշ բան է, երբ սէրը {կը} լինի կրօնի կենտրոնը, բարոյականութեան գլխաւոր նշա

րէ, եթէ նա սպանէ սորա որդին: Բայց կարգ ու կանոն {կը} մնա՞յ մի ընկերութեան մէջ, եթէ յանցանքը մնայ անպա

ն ճշմարտութիւն է, նա ինքնակայ քննութեամբ դարձեալ {կը} գայ դէպի նաեւ անհնարին է որ չգայ, իսկ թէ համեմատ

իլիսոփայութիւնքը եթէ կամենաս նորա վրայ պատուաստել {կը} դառնայ նոյն բանը, եթէ մտածես մի տունի վրայ այլ տ

, մարդը հանդերձ չունի, բնութիւնը իր առնելիքները {կը} պահանջէ, խոհեմ եւ բնական ճամփան, մարդասէր հնարն

է, իսկ փիլիսոփայութիւնը բրուտ. ինչ ձեւ կամենայ {կը} տայ այդ կաւին, ցնծա՛յ: Փիլիսոփայութեանը ըստ

ի՛ր պէտքերը, ճանչցիր պէտքերը լցնելու հնարները եւ {կը} դառնաս փիլիսոփայ, առանց սորա կամ նորա պատրաստած

եղինակութիւնից կամ համակարգութիւնից, էլ ի՞նչ համ {կը} մնայ մարդկային արժանաւորութեան մէջ: Հազար փիլիսո

ծէ ինչ որ իրեն պէտք է. ես ինչ իմանամ, թէ ինչպէս {կը} լինի մարդու հասկացողութիւնը հարիւր տարի ետքը, որ

երկիւղը, թէ համաշխարհական հանգստութիւնը դարձեալ {կը} խանգարուի, հանգիստ չէ տալիս Հեգելին: Շարժողութե

ու ասածը չլինի " ըռխին յաշիր"։ Բայց մենք շուտով {կը} հասնենք այն թթուուտին, որի տեսութիւնը միայն պրծա

որ պիտի գործ դրուի մինչեւ այն կէտը, բայց եւ կէտը {կը} վազէ առաջ ձգտողութեան ուժգնութեան չափով: Սորանից

հասկացողութեանը շրջանի մէջ: Տարակոյս չկայ որ {կը} գայ օր, երբ այդ անդրանկական համակարգութիւնը կ՚ըն

կան համակարգութիւնը կ՚ընկնի եւ դորանով հողը դուրս {կը} գայ կապանքի տակից, բայց եւ այն ժամանակ արդեօք բո

, բայց եւ այն ժամանակ արդեօք բոլորովին կատարեա՞լ {կը} լինի նոր կարգը: Ֆրանսիան, որի հողը կտրտուած է մ

Յաւէրժակա՜ն յիշատակի արժանի գործ, որ անմոռաց {կը} մնայ մեր հոգու մէջ: Մտանք Հնդկաստան առանց ա

մեզ վհատել, տրտմահաղո՛րդ ընկեր. քա՛ջ գիտեմ, որ {կը} գան օրեր, - դոցայ կարմիր ծայրերը բացուել են արդէն

ր, - դոցայ կարմիր ծայրերը բացուել են արդէն, - երբ {կը} խայտառակուին մեր ոխերիմ թշնամիքը, եւ արդարութիւն

նձ, վկայ է աստուած, որ ես մինչեւ մահս անմեկնելի {կը} մնայի քեզանից, բայց դժնդակ բախտը հալածում է ինձ

ն վիճակի տէր մարդն եմ: Մեծայոյս էի, որ պարզերես {կը} վերադառնամ իմ հայրենիքս, բայց, աւա՜ղ, այդպէս չ

ս այսպէս մերկ ու աղքատ, իմ երկրացիներին ծիծաղելի {կը} լինիմ, որովհետեւ նոքա մի անգոսնելի բնութեան տէր

եմ: Իմ խօսքս վերջացնելուց յետոյ ես ասացի նրան, {կը} ցանկամ որ, ինչպէս դուք իմս, նոյնպէս եւ ես գիտեն

րանները շատ աղեխարշ են: Իմ պատմութիւնը շատ երկար {կը} լինի, եթէ մի ըստ միոջէ ձեզ ասեմ: Բայց որովհետեւ

՚ասեմ ձեզ մի քանի խօսքեր, եթէ դուք ուշադրութեամբ {կը} լսէք: Այս խօսքերից յետոյ նա սրտի խորքից հառաչեց

ղութեան տակ: Այս գործարանի պատմութիւնը շատ երկար {կը} լինի, եթէ մի ըստ միոջէ քեզ պատմեմ, մանաւանդ շատ

եալ, եւ ազգասէր անձը չկարգուի, նա միշտ անարդիւն {կը} լինի, Ֆրանսիայից բերել տուեց մի քաջահմուտ մարդ,

նոր կարգեր հաստատել, արտաքսեց բոլոր անհմուտ մարդ {կը} գործարանից եւ նոցայ պաշտօնը յանձնեց արժանաւոր մար

քաջ յայտնի էր, որ Հռոմի ժողովուրդը նորա դէմ վեր {կը} կենաս, եթէ նա առանց որեւիցէ օրինաւոր պատճառի արձ

ադրուիլ, եւ նոքա ինչ որ քեզ առաջարկեն, այն եւս {կը} լցուցանես դու: Հեզահոգի մարդը իմանալով կարդինալի

գործների սեւ տախտակի վերայ, խոհեմութեամբ վարուած {կը} լինէր, եթէ բոլոր վէճերը դադարեցնէր, թողնէր այն

ծերի մէջ: Այն ժամանակը կարդինալը մի բարի յիշատակ {կը} թողնէր իւրեանից յետոյ, եւ նորա անունը մի սիրելի

նէր իւրեանից յետոյ, եւ նորա անունը մի սիրելի բան {կը} լինէր Հռոմի ժողովրդի համար, բայց կարդինալը կամաւ

անցքեր անցան, որ կպատմեմ, եթէ առանց ձանձրութեան {կը} լսէք: Այստեղ ես նորա խօսքը կտրեցի ասելով.

ալը, որ այդքան աղէտքի պատճառ եղաւ Հռոմին, յետոյ {կը} պատմես այն անցքերը: " Նորա մայրը հռոմայեցի էր,

թեան տէր մարդ է: Մի վայրկենում հարիւր տեսակ {կը} փոխուի, բոլորը յառաջանում է նորա հոգու վրդովմուն

մտածող անձինք էին: Եւ եթէ մի լավ մարդ եւս նոցայ {կը} պատահէր, ՚ի միասին կ՚աշխատէին նորա կեանքը կարճեց

րին: Միշտ յուսադրում էր ամեններին, թէ ձեր վարձը {կը} յաւելացնեմ, պաշտօնաւորներին ` թէ ձեր աշխատութեան

նեմ, պաշտօնաւորներին ` թէ ձեր աշխատութեան ժամերը {կը} բարւոքեմ եւ ձեր վերայ լաւ հոգացողութիւն կ՚ունենամ

նդիր լինի նոցայ: Երբ մարդկութեան ապագայ սերունդը {կը} կարդայ նորա թերթերի մէջ այս ամենը, այն ժամանակ ա

թերի մէջ այս ամենը, այն ժամանակ առաւել պարզ վճիռ {կը} հատանէ դոցայ արարքի վերայ: Իմացիր, բարեկամ, յա

ն է արել նորան, որ չէ դատապարտել այնպէս, ինչպէս {կը} պահանջէր արդարադատութիւնը, բա՛ նորա այնքան ցոյց

սուհետեւ հո՞ չէ՛ կարող ոչինչ առնել այսուհետեւ հո՞ {կը} խօսեմ նորա վերայ համարձակ: Եթէ այս ճշմարտութիւնը

ն համար արիւն թափող նահատակը ինձ ընկեր եւ օգնական {կը} լինի այդ փառաւոր հանդիuի մէջ. ինքը ժամանակը քրքր

ժամանակը քրքրելով դորայ չարագործութեան գաղտնիքը, {կը} խայտառակէ այդպիսի անարգամիտը: Ինչպէս երեւու

ուշտ, թէ խաբեց նորան. բայց նա իւր գիտեցածը գործ {կը} դնէ, եթէ կարդինալը նորան մի փոքր կը դիպչի: Ինչ

իտեցածը գործ կը դնէ, եթէ կարդինալը նորան մի փոքր {կը} դիպչի: Ինչ չարութիւն որ մարդուս մտքից անգամ չէ ա

ւ ուրիշ յանգամանքը, որ եթէ գրուին, մի հատ գիրք {կը} բաղկացնեն: Սա թէպէտ այս պաշտօնի մէջ թոյլ է, բայ

րութիւնը նորա հոգու մէջ վաղուց է արմատացել: Բարի {կը} լինի սորա համար, եթէ իւր վատ կիրքը արտաքսելով իւ

ն ծառայելով, գործի է դարձել նորա չարութեան: Լաւ {կը} լինէր սորա համար, եթէ իւր դարբնութեամբ պարապէր,

արուեստի մէջ ոչինչ արդիւնք ցոյց չտուեց: Շատ {կը} խոսէր, սակաւ կը հասկացնէր, այս նորանից էր, որ

չ արդիւնք ցոյց չտուեց: Շատ կը խոսէր, սակաւ {կը} հասկացնէր, այս նորանից էր, որ նա ո՛չ մի բանի կա

ւն յանձն առնլով, չէ կարողացել արդիւնաւորել: Լաւ {կը} լինէր, եթէ յառաջագոյն պատրաստուէր, յետոյ յանձն

ժողովուրդը այդ աւազակներին այնպիսի մեծակշիռ գործ {կը} յանձնէր, որից կախ էր պապականութեան օգուտը եւ հռո

մարդ էր, ինչպէս մի փոքր ժամանակից յետոյ օրինակով {կը} տեսանես: Մոռանում էի քեզ ասելու, որ սա մէկ մարդ

ուցանէ: Երկրորդ հոգատար Չգիտեմ, կարդացա՞ծ {կը} լինիք սորա անունը պատմութեան մէջ թէ ո՛չ. սա մի ա

լ: Սա նոցանից գերազանց է երեք բանով, որպէս քեզ {կը} պատմեմ կարգով: Առաջին. իւր անմիտ փառասիրութեամբ

ին. իւր անմիտ փառասիրութեամբ: Սա, երբ գործարան {կը} գար, ուշադրութեամբ կը նայէր, որ տեսանէ, թէ ծառ

ւթեամբ: Սա, երբ գործարան կը գար, ուշադրութեամբ {կը} նայէր, որ տեսանէ, թէ ծառայողներից ո՞րն է ցուցան

նում առաւել ջերմեռանդ մեծարանք դէպի նա: Որին արի {կը} նկատէր այսօրինակ ուշադրութեան մէջ, միշտ նորա անո

ր: Իսկ ով որ այս մասին անփոյթ էր երեւում, նորան {կը} գրէր իւր սրտի մէջ, որպէս մի մարդ, որին պէտք էր

ւթենից: Եթէ սորայ լրտեսները մի տեղ ժողովուէին, {կը} կազմէին մի ժողով աւազակների: Հոգատարների գո

, հիմնադրի մեծ խորհրդին համաձայն եւ շատ արգասաւոր {կը} լինէր տարաբախտ Հռոմի համար: Ինչպէս երեւում է, ս

են. պէտք է լաւ հասկացած: Սոքա առաւել լաւ մարդիկ {կը} լինէին, եթէ իրենց որպիսութիւնը արդարութեամբ խոստ

իտի գուշակէր հեռատես աչքը. որ թէ վաղ, թէ անագան {կը} բացուի մի հրաբուխ արտահոսութիւն այր երկու ներհակ

զում եւ երկու ճեղքում զինավառ թշնամիների խումբը, {կը} սարսափէիր: Աքիլլեսից որոշւում էր նրանով միայն,

ինչեւ առաւօտ. դոքա իւրեանց անհնազանդութեան վրէժը {կը} հատուցանեն: Այս եւս պատմում են, որ երբ գերիների

դան մնացածները: Պատմութիւնը մի դափնեայ պսակ {կը} փայլեցնէ սոցայ ճակատի վերայ եւ նոցայ գործերը բարձ

. այն ժամանակ, քո անունը պատմութեան թերթերի մէջ {կը} դրոշմուէր փառաւոր տառերով եւ Հռոմի ժողովուրդը բար

մարդ չհաւատայ կախարդութեան կամ դեւերին, ուրացած {կը} լինի Քրիստոսի արդիւնքը եւ այս պատճառով հաւատը միմ

ան հաւատալ: Այսպիսի մի պարոն, աւելի շուտով {կը} յօժարի դիմել դէպի գերբնական ուժերի ազդեցութիւնքը

, թէ. " Ով որ պատուականը անարգից հանէ իմ բերանը {կը} լինի"։) Պատճառ, ճշմարիտ, արդար եւ օրինաւոր

վշտերից վախենաք։ Եթէ ի՛նձ սիրեցին, ապա եւ ձե՛զ {կը} սիրեն, եթէ ինձ հալածեցին, ձե՛զ էլ կը հալածեն,

պա եւ ձե՛զ կը սիրեն, եթէ ինձ հալածեցին, ձե՛զ էլ {կը} հալածեն, եթէ ինձ ատեցի՛ն, ձե՛զ էլ կ'ատեն. եւ

րինակներ, աւելի խի՛ստ եւ աւելի զարհուրելի՛ բաներ {կը} գտնեն։ Փրկի՛չը, գործուածի մեղք լինելը բոլորովին

ած սրտով կարող լինի զղջալ շտապել իսկոյն թողութիւն {կը} ստանայ։ Բայց ո՛վ որ յիմար կոյսերի ձեւո՛վ կամենա

մէջ եւ չլսուի՛ Ասկաղովնի դռներում ". կարդացողը {կը} հասկանայ։ Բայց ես թէ՛եւ այդ տեսակ աղանդաւորնե

աբարձութիւնից հեռու փախչել։ Այն ժամանակ ազատուած {կը} լինէի չարաթոյն ժանիքից գազանների, որ այն օրից սկ

ի ահագին եւ անաչառ օրը չի լռիլ, այլ անշէջ կրակին {կը} մատնէ։ Եւ ինձ բարեկամ էին անուանում քո եղբարքը,

արդը շատ լաւ տեղեակ է ասած բաներիս եւ ինձ քեզ հետ {կը} թաղէ, որ քա՛ջ հովուի աներկիւղութիւն է։ Ո՞ւր

ամեն հոգնածներ եւ ո՛վ որ ծանր բեռներ ունի, եւ ես {կը} հանգստացնեմ ձեզ ". եւ Պաւղոսը աշխարհի անյայտ դէպ

տուններ եւ կարդացողներ եւ դուք նոցանից կ'սպանէք, {կը} խաչէք եւ ձեր ժողովարանների մէջ կը տանջէք եւ քաղաք

անից կ'սպանէք, կը խաչէք եւ ձեր ժողովարանների մէջ {կը} տանջէք եւ քաղաքից քաղաք կը հալածէք, որ ձեր վրայ

ձեր ժողովարանների մէջ կը տանջէք եւ քաղաքից քաղաք {կը} հալածէք, որ ձեր վրայ գայ երկրի երեսը թափուած ամե

բերում է այն ամեն մարդոց, որոնք նոյնտեսակ գործեր {կը} գործեն։ Համարձակւում եմ յանդգնութեամբ այս էլ ասե

նք, եթէ կարելի լինէր, նախանձի պատճառով, շատերը {կը} կամենային հնարք գտնել, որ Տիրոջդ արած լաւութեան

դէպի արեւմուտք, այն ժամանակ հին պարսպի մնացորդը {կը} հանդիպի քեզ դէ՛մ յանդիման՝ Քասաղի առուի վրայ։ Թ

անզուգական Մովսէս Խորենացին։ Բայց մենք մանրամասն {կը} խօսինք այս բաների մասին, երբ Աստուծու աջողելով հ

որոնց մէջ խօսք կար Փարպեցու աշակերտութեան մասին։ {Կը} հաւատանք, եթէ ասեն մեզ, թէ մի քանի ուրիշ հեղինա

ն՝ 17-18 տարեկան։ Այսպէս լինելով բանը՝ ո՛ւր {կը} մնայ Վարդանի ասելը, թէ Փարպեցին գործակից է եղել

ոսի Ս. Ժողովից յետոյ եղաւ՝ 433 թուականին։ Ո՛ւր {կը} մնայ Փարպեցուն նոցա աշակերտ եղած լինելը, կամ Չամ

կ մի քանի բան նոցա դպրոցում ուսել էր ասելը։ Ո՛ւր {կը} մնայ պ. Էմինի կարծիքը, թէ Փարպեցին Սուրբ Սահակի

երտուած Մեծ Թարգմանչաց, ապա անշուշտ եւ պարծանքով {կը} յիշէր այն սուրբերի եւ մի ամսուայ երախտիքը, մանաւ

2 երեսները, որ ինքն է յիշում, ապա հազիւ թէ թոյլ {կը} տար այս ենթադրութիւնը։ Փարպեցու Պատմութեան մէջ յ

դարացնելու մեր անձը. փոյթ չէ, որ այն ժամանակ դրած {կը} լինինք հողի տակին յաւիտենական քնով հանգստացած։

ան քնով հանգստացած։ Քաղցր պարտականութիւն {կը} համարենք մեզ հրատարակել այս աշխատութիւնը տպագրութ

, Գէորգ Նազարեան Գեղամեանցը։ Կարծում ենք, ախորժ {կը} լինի մեր բարեմիտ Հայերին մի քանի տեղեկութիւնք ստա

կայ մի մեծ բնակարան, որի բարձրութիւնը 99 ասպարէզ {կը} լինի, թէեւ մի պապական աբեղայ, բնական աշխարհագրո

ու ակնկալութեամբ շատ սովորական կերպով 99 թուականը {կը} բարձրացնէ մինչեւ 999-ը. ինչեւիցէ: Այս բնակա

ային պալատականները եւ դժոխային լրտեսները: Այստեղ {կը} գտնէք դուք շատ հերետիկոսներ, մեղաւորներ, որոնք

րկաւոր էին որպէս ներածութիւն, այլապէս շատ դժուար {կը} լինէր քեզ, սիրելի ընթերցող, հասկանալ: Ինչպէս ա

ակ, ճշդութիւնը անհրաժեշտ պայման է. պատճառ, դու {կը} տեսնես, որ դժոխքումը սատանան միեւնոյն կարգով կատ

ր ազգի երախտաւորքը հալածելու համար. երբ նա շնորհ {կը} բերէ մեր մօտ, նորան անշուշտ, հանձնիր այդ պաշտօն

ծ ծակը. այդ ժամանակ ահա, Ձեր մռայլութիւն, ազատ {կը} մնաք արեւի անախորժ ազդեցութիւնից: - Ինչպէ՞ս

հանջ իշխանների ընկերը չեմ, ես կատակ չեմ սիրում. {կը} հրամայեմ շաղախել քեզ հողի հետ եւ աղիւս շինել Գեհե

նձին խնայելով գործ կատարենք, այն ժամանակ, գլուխ {կը} գայ 77, 501, 496, 007, 123, 998, 101, 532

.... եկէ՛ք իմ մօտ, թշուառականք, ես ձեզ ցոյց {կը} տամ դատողութիւն առնել իմ դժոխքի մէջ: - Այն

չէ եղել Փարիզում, իսկոյն, տեսածի պես, այս դեւը {կը} ճանաչէր նորա դէմքից, թէ՛ սա չար ոգի էր խռովութեա

եղաւ, ես կպատմեմ ձեզ բոլորը եւ ամբողջապէս համար {կը} տամ բոլոր անցքի մասին կարճ եւ բացայայտ: Բայց իմ

կ, օգուտը ակներեւ է: Միմեանց ջարդելուց երբեւիցէ {կը} դադարէին, բայց այժմ, այս պայմանի զօրութեամբ, ն

կերան, որ երեւելի ապստամբական քանքարով գերազանց {կը} լինին, քան իւրեանց նախնի հին հռովմայեցիքը: Ես ի

արոզում ես ինձ մարդերի խելօքանալը՛, ես քեզ ցո՛յց {կը} տամ, անպիտան... նայի՛ր, շուտով սկսանես, ուր

լ գլուխ տալով ասաց. - Համարձակւում եմ, եթէ {կը} ներէք, յանդիման լինել ձեզ... Սատանան, ը

վերայ, - կցորդեց չար-ոգի ծրագրապետը: - Ինչպէ՞ս {կը} բարեհաճի Ձեր մռայլութիւնը լսել, վիպասանական թէ ճ

ինչպէս փայլակն, - կանգնի՛ր, հերիք է. դու ինքդ {կը} մնաս իմ մօտ յիմարացած ու խաբուած. ինչպէ՞ս համարձ

աբելոնեան խառնակութեան մէջ, ուր անտարակոյս անհետ {կը} լինին նոքա: - Կարճը ասել, այս թերթերի օգնակ

եւ բոլոր Ամերիկային: - Եթէ Ձեր մռայլութիւնը {կը} բարեհաճի փորձով իմանալ, թէ ի՛նչ կատարելութեան աս

ւ երդւում եմ, որ երեք ամսից այնպիսի խառնակութիւն {կը} ձգեմ դժոխքի նզովեալների մէջ, որ Դուք կը հարկադրո

ակութիւն կը ձգեմ դժոխքի նզովեալների մէջ, որ Դուք {կը} հարկադրուիք յայտնել, թէ դժոխքը պատած պաշարած է թ

կսեց այնպիսի սաստկութեամբ պտոյտ գալ, որ տեսանողը {կը} կարծէր, թէ պտուտուողը մի թերաթափանցիկ գունդ է,

ան թէ ճարտասանական ձեւերով, այնուամենայնիւ դուրս {կը} գայ միեւնոյն յիմարութիւնը կամ լրբութիւնը... Ին

խազերը: Առաջին անգամ, որ տեսանէիք դուք նորան, {կը} կարծէիք երեւելի պատմաբան. բայց նա այնպիսի պատմաբ

գար, - գոռաց դեւերի թագաւորը սաստիկ բարկացած. - {կը} վերջացնե՞ս մի օր քո այդ զզուելի դատարկաբանութիւնը

պատահի սրտնեղութիւն կամ փսխել, այս պատճառով գործ {կը} դնեմ իմ թագաւորական վճռական հնարները: - Եւ

ասէիր, թէ գնա դու այժմ, եւ ես խօսքիդ պատասխանը {կը} գրեմ նամակով այն պատճառով, որ բերանով խօսելու ժա

թողել էր նորանց, ուտելու համար այն ժամանակ, երբ {կը} շատանար Ձեր ստամոքսում մոխրային.... սխալմամբ

, ասում է առակը, գոնէ այդ չնչին գործողութիւնովը {կը} կարողանաք հաւատացնել թեթեւահաւատ մարդերի, թէ դատ

ուխը: - Շատ բարի, մռայլագոյն սատանայ, ինքս {կը} գրէմ այդ հրովարտակը... - Հերի՛ք է, - գոռա

կարդացող. ես շատ լաւ ճանաչում եմ քեզ, քո սիրտը {կը} ճայթէ մի երես բան կարդալու ժամանակ. քո գրիչները

մանակ, գործ դնեն նորանց լուցկիքի տեղ: Ես վաղուց {կը} փոխէի քեզ, բայց համադիւական ապաբաղդութեամբ արժան

ններից ամենահարկաւոր ծանօթութիւնքը եւ համառօտապէս {կը} կարդաս. երբ նա կը ներկայանայ իմ խաւար զօրութեանը

ր ծանօթութիւնքը եւ համառօտապէս կը կարդաս. երբ նա {կը} ներկայանայ իմ խաւար զօրութեանը. այդ անպատճառ հար

չականութիւն եւ անարժանութիւն, տարակոյս չկայ, որ {կը} բողոքէ ընդդէմ իմ, թէ ո՛չ, տէր սատանայ, դուք թէ

մը խոստացել էր Ասմոդեյին հոգին տալ, եթէ Ասմոդեյը {կը} տար նորան մի պարգեւ, բայց Ասմոդեյը առաւել խորամա

րպով ազատուել մի որեւիցէ դժուար գործից, իմ որդին {կը} հասուցանէ նորան իւր փրկարար խորհուրդը եւ կը սրբէ

որդին կը հասուցանէ նորան իւր փրկարար խորհուրդը եւ {կը} սրբէ տէր սատանայի տգիտութեան եւ թուլամորթութեան ա

ր, - ասաց վէզիրը, - բարեհաճել էիք հրամայել, որ {կը} կատարէք այսօր այն մի քանի անիծեալ հոգիների տարեգլ

. այժմ վաստակած եմ. շուտով երեկոյ է, Հռովմումը {կը} սկսեն առաւօտեան ժամը. հանգստանալու ժամանակ է. գ

տասն եւ ութն շիշ: Կատարումն օրինաց եւ մարգարէիցը {կը} լինի լաւ Մարասկէնով, որ ստացել էի օտար աշխարհից

յն ժամանակ հարիւր վաթսուն երկու շիշը մի բանի նման {կը} լինի: Բայց ինչո՛ւ Ռօմ մոռացել է... Կօնեակ եւս

եղբայր, այդպէս չէ, ես քեզ մի նոր ցուցակ դարձեալ {կը} տամ... վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ, Սարեպտի բալասան եւ

, Սարեպտի բալասան եւս մոռացել է. այդ ինչ խնջոյք {կը} լինի: Այս խորհրդածութենից յետոյ, որ նորա կե

վոր արբեցող մարդ է. քա՛ւ լիցի. այդ զրպարտութիւն {կը} լինէր: Պ. Մարկոսը, ճշմարի՛տ է, խմում է, բայց

պատուանունը, այլեւ բոլոր ազգը եւ քո հօր ոսկերքը {կը} հանես գերեզմանից եւ կը վաճառես: Եթէ մեր ազգի

լոր ազգը եւ քո հօր ոսկերքը կը հանես գերեզմանից եւ {կը} վաճառես: Եթէ մեր ազգի մէջ կան եւ այսպիսի մտա

անքը 18 տարեկան հասակից բռնած մինչեւ այսօր (այժմ {կը} լինի նա 36 տարօք) անդադար պարապում էր զանազան դի

գրողը, եւ սա էր, որի մօտ գնաց պ. Մարկոսը, ուր {կը} տանենք մեք եւ մեր ընթերցողքը: Բ․ Պ. Մարկոսը

, համարեա թէ արտասուքը աչքերում, - այդ վնասակար {կը} լինի եւ ձեզ եւ իմ պարոնիս: Նա միշտ այդպիսի դիպու

, ապա ուրեմն, այդպիսի վատաբաղդ դիպուածում վնասը {կը} հասանի իմ պարոնին: - Բան չկայ, գոնէ կը խելօ

նասը կը հասանի իմ պարոնին: - Բան չկայ, գոնէ {կը} խելօքանայ եւ կը դադարի այդ բաներից: Ցոյց տո՛ւր ի

մ պարոնին: - Բան չկայ, գոնէ կը խելօքանայ եւ {կը} դադարի այդ բաներից: Ցոյց տո՛ւր ինձ ախոռը․ արի՛ գ

կայ. պիտոյ էր ուրախանալ: - Սեւ ուրախութիւն {կը} գար քո գլխին, եթէ չէի կարդացել... ի՛նչ օր էին

րեկամքը. հաւատա՛, Շաքարեանց, դու մի օր յանկարծ {կը} մեռանիս եւ հոգիդ բաց աչքով կը մատնես, որ կերակու

, դու մի օր յանկարծ կը մեռանիս եւ հոգիդ բաց աչքով {կը} մատնես, որ կերակուր լինի սատանայի: Միթէ՞ ամօթ չ

ը: Փոյթ չէ, դրացի, ես մի օր քո դրան առաջեւ եւս {կը} չոքեմ... - Ասա՛, խնդրեմ, ի՛նչ խորհուրդ ո

ուցէ այդ բանը վերագրես իմ ժլատութեանը. ես իսկոյն {կը} հոգամ, եւ շնորհակալ եմ, որ ասացիր, թէեւ կարող

պէս միաբան խորհրդով կատարուածը. եւ ահա ես իսկոյն {կը} հոգամ ինչ որ պակաս է. է՛յ, Սարգի՛ս: Սարգիս

լով պ. Մարկոսի վերայ, - իսկոյն պատրաստիր ինչ որ {կը} հրամայէ քեզ: - Երկու շիշ Եամայկայի լաւ Ռօմ,

բոլորը տասն մարդ, - ասաց պ. Մարկոսը, - մեզանով {կը} լինի տասներկու. առաքելական թիւ է, խորհրդաւոր է

հա ուսումնականութիւն, անտանելի է, մարդու գլուխ {կը} ճաքեցնէ. միւս կողմից ի՛նչ մի մեծ վնաս է, եթէ մա

ց ոչ շատ հեռի նստած ճնճղուկը, ագռաւը, կամ շունը {կը} սպասե՞ն, որ դու զարկէիր նորանց: Եւ ինչ տեղից գի

որ նա հազիւ թէ ժամանակ ունենայ․ նորա պարապմունքը {կը} ներե՞ն արդեօք ժամանակ կորուսանել այս խորհրդակատար

ւսին, - եւ յոյս ունիմ, որ դու այնքան խորհրդապահ {կը} լինիս, որ ոչ ոքի չասես այն գաղտնիքը, եթէ երդում

ր ուրեմն, պ. Մանթուխեանցը շուտով այնպէս հարուստ {կը} դառնայ, որ Րօթշիլդը կոպեկ չարժէ նորա առաջեւ:

ցը: - Թէ ի՛նչ տեղից է այդ գիտութիւնը, երկար {կը} լինի պատմել, մանաւանդ ես եւս հաստատ չգիտեմ, թէե

քան պատմի՛ր ինձ, որքան գիտես, յետոյ ես ինքս ման {կը} գամ գրքերի մէջ: - Դու զուր տեղը մի՛ որոնիր ք

չե՛ս. իսկ թէ շատ խնդրում ես ինձ, ուրեմն ես ցոյց {կը} տամ քեզ մի թուղթ, որի վերայ գրած է Մանթուխեանցը

սիրուն, ցոյց տուր ինձ այդ թուղթը, ես շատ ուրախ {կը} լինիմ եւ շատ շնորհակալ, եւ դորա փոխանակ կը տամ ք

ուրախ կը լինիմ եւ շատ շնորհակալ, եւ դորա փոխանակ {կը} տամ քեզ մի գրչագիր աղօթագիրք, որի զօրութեանը չեն

, եւ, ինչպէս ասում է Ռուսաց առածը, սատանան ոտը {կը} կոտրէր մտանելով այդ անկարգ պահարանի մէջ: Գրչագիր

, ես յոյս ունիմ, որ նա մինչեւ էգուց բանը աւարտած {կը} լինի: Երեկի երեկոյին եկել էր իմ մօտ, որ ածուխ գ

ից, ուրեմն մնացել են երկու փորձք, որ անտարակոյս {կը} կատարէ այսօր, կամ էգուց առաւօտ եւ կը վերջացնէ բա

անտարակոյս կը կատարէ այսօր, կամ էգուց առաւօտ եւ {կը} վերջացնէ բանը: Դժուարը եօթանասուն հինգ փորձն էր

նորան մօտ իբր երեք հարիւր մանէթ. երեք հազար եւս {կը} հաւատամ, ի՛նչ բան է այդ, մանաւանդ այնպիսի մարդո

լուխ գայ ձեր բանը, չասե՞ս, մի նոր խնջոյք այլեւս {կը} կատարենք: - Ի՞նչ մին, ի՞նչ տասը... խելօք

. խելօք, ես քո համար շամպայնից վաննա (բաղանիս) {կը} շինեմ, որ լուացուիս. այն ժամանակ ինչ բան է մեր

ի եւ Կալիֆորնիայի մէջ, մեք Մանթուխեանցի քուրայից {կը} ստանանք նորան, - պատասխանեց պ. Շաքարեանցը ինքնա

իւրեանց գոյնը երեսի վերայ: Ինչեւիցէ. այդ պարոնը {կը} լինէր այսպէս 55 տարեկան։ - Բարո՛վ, բարո՛վ,

անցը, - ես ծանօթ չլինելով, չէի նշանակել: - {Կը} հրաւիրես, ծանօթ կը լինի կ'երթայ, - իսկոյն պատասխ

ինելով, չէի նշանակել: - Կը հրաւիրես, ծանօթ {կը} լինի կ'երթայ, - իսկոյն պատասխանեց պ. Մարկոսը:

շարունակեցին բարեկամքը: - Սխալւո՛ւմ էք. մեք {կը} հարբեցնենք նորան եւ յետոյ կը ծիծաղենք նորա վերայ

- Սխալւո՛ւմ էք. մեք կը հարբեցնենք նորան եւ յետոյ {կը} ծիծաղենք նորա վերայ: Այդպիսի մարդիկ, որ չխմած ժ

լ նա մարդ չէ ընդհանրապէս: Դու կարծում ես, թէ նա {կը} խոսէ՞ քո հետ, երեսը շուրջ կը տայ եւ կը հեռանայ,

կարծում ես, թէ նա կը խոսէ՞ քո հետ, երեսը շուրջ {կը} տայ եւ կը հեռանայ, մանաւանդ եթէ մի այդպիսի խնդիր

ս, թէ նա կը խոսէ՞ քո հետ, երեսը շուրջ կը տայ եւ {կը} հեռանայ, մանաւանդ եթէ մի այդպիսի խնդիր առաջարկես

թէ անհաւատ, թիւր, շնացող եւ չար ազգը միայն նշան {կը} խնդրէ. պատճառ, ինքը խելք չունենալով հասկանալ որ

ելու լինի, անտարակոյս տարու մէջ տասն անգամ զատիկ {կը} կատարէ: Իմ կարծիքը այս է, որ ինչքան կարելի է պի

մ, - ասաց Շաքարեանցը, - դու տեսել ես եւ դարձեալ {կը} տեսանես: Բացի դորանից, քո համար մի զարմանալի բա

ու մասին․ եթէ կամիս, տա՛ր ոսկերիչների մօտ, նոքա {կը} վկայէն քեզ, որ ստուգապէս ոսկի էր: - Ոսկի եղ

, որ աշխարհը զարմանայ: Շամպայն ասածդ հեղեղի պէս {կը} թափեմ, կը բանամ քսակիս բերանը, թո՛ղ մեր Սարգիսը

հը զարմանայ: Շամպայն ասածդ հեղեղի պէս կը թափեմ, {կը} բանամ քսակիս բերանը, թո՛ղ մեր Սարգիսը դիմանայ մի

նակարողը յաջողութիւն տուեց ինձ, ես պատրաստութիւն {կը} տեսանեմ դեռ յառաջ մի փութ պատրաստելու. յետոյ դար

նեմ դեռ յառաջ մի փութ պատրաստելու. յետոյ դարձեալ {կը} շատացնեմ, այժմ չէ կարելի, ըստ որում անօթներս փո

փոքր մեղադրես այդպիսուն նորա սխալների պատճառով, {կը} տեսանես ահա, որ յիմար ֆանատիկոս անունը կը բեւեռէ

առով, կը տեսանես ահա, որ յիմար ֆանատիկոս անունը {կը} բեւեռէ ճակատիդ: Մեր ազգը ինչպէս որ Լուսաւորչից,

որանից աւելի. " Յայտ լիցի աստուածասիրութեանդ ", {կը} շարունակէ օրհնութեան գիրը, " զի զօր առաքէալ էիք

Քանի որ այդ վանքերք կան, քանի որ անմահ պատարագը {կը} մատուցանուի այդ տեղերում, այդ արծաթը տուողի եւ ն

չ ես կարծում, եթէ նոքա չլինէին, մեր լոյս հաւատը {կը} պահպանուէ՞ր մինչեւ այժմ. Աստուած կեանք տայ մեր հ

- Մեք այս բաների վերայ ուրիշ անգամ աւելի ընդարձակ {կը} խօսենք, - ասաց Մանթուխեանցը, ձեռքը պարզելով դէպ

մեր պապերը եւ հայրերը սերմանած լինէին, մեք այժմ {կը} հնձէինք, ներկայումս չենք հնձում նորա համար, որ

ռնած ճանապարհը այնպէս է, որ դարերի եւս դժուար թէ {կը} դիմանար, ուր մնայ յաւիտեանը:... Երեկոյե

տ, եթէ այդպիսիք մեռանին, մինչեւ չորս հինգ մանէթ {կը} ստանաս, բայց, բանը այս է, որ այդ չորս կամ հինգ

այս է, որ այդ չորս կամ հինգ մանէթով բոլոր հաշիւդ {կը} վերջանայ մեռանողին հետ: Ահա այսպիսի մարդիկ, եթէ

, որ չերգէին... Սովորաբար առաւօտեան տասն ժամից {կը} սկսուէր այս բանը եւ կը տեւէր մինչեւ ժամը երկու կա

րաբար առաւօտեան տասն ժամից կը սկսուէր այս բանը եւ {կը} տեւէր մինչեւ ժամը երկու կամ երեքը ճաշից յետոյ. ա

բանը, որովհետեւ մի երկու ժամից երեկոյեան զանգակը {կը} զարկեն, ժողովուրդ գուցէ սկսանի գալ եկեղեցի եւ խա

չքաւորութեամբ եւ յոյս ունի հարուստների վերայ, որ {կը} հոգան քաղաքի բոլոր պիտոյքը: Այսպէս ահա, իննսուն

Քաղաքը մինչեւ այժմ կառավարուել է, այսուհետեւ եւս {կը} կառավարուի, մեք մեր կեանքի շատ մասը անցուցել ենք

եր մեր հասարակութեանը․ այսպէս լինելով բանը, ո՞ւր {կը} մնան ձեր պահանջողութիւնքը եւ խօսքերը: Շատ տխ

կանգուն կայ փորածի խորութիւնը, այդպիսի գերեզմա՞ն {կը} լինի, - պատասխանեց կոմս էմմանուէլը: - Ի՛նչ

էմմանուէլը: - Ի՛նչ է, մտածում ես, որ դուրս {կը} փախչի մեռեալը, այդ երբեք լինելու չէ: Քահանայն ա

ուառին, որ մնաց իւր տեղում, գոնէ նորա արտասուքը {կը} թափուին հայրենիքի աւերակների կամ իւր անցած կեանքի

ի նա " Տէ՛ր կեցո "-ի նօտերը, ապա թէ ո՛չ, խնդրած {կը} լինէի ածել այդ եւս, ըստ որում շատ սիրում եմ այդ

, երբ ներս մտաւ կոմս էմմանուէլը: Մի փոքրից յետոյ {կը} ծանօթացնեմ իմ ընթերցողքը Մահտեսի Թովմասի տան հետ

տ (Մարիամի թարգմանչութեամբ): Ինձ ասաց, որ շատ {կը} ցանկանար լսել մի Հայոց երգ, փորձելու համար, թէ

Հայոց երգ, փորձելու համար, թէ ի՞նչ տպաւորութիւն {կը} գործէր իւր վերայ Հայոց երգը, ես խոստացայ լցուցան

ք, դուք եւս շնորհ բերէք: - Մեծ ուրախութեամբ {կը} գայի, բայց կարող չեմ, որովհետեւ այդ ժամին հիւր

ենք, - ասաց Մահտեսի Թովմասը, - ի՛նչ ազդեցութիւն {կը} գործէ այս տաղը պ. Եումի վերայ: - Ի՛նչ ազդեց

այց դա մի արտաքին բան է, եւ խոր քննելով խնդիրը, {կը} տեսանենք, որ բանաստեղծութիւնը եւս նոյնպէս ճշգրիտ

աւարտել էիր այս ընթերցմունքը, հրաւիրուած փերիքդ {կը} գան, եւ տղան կը տեսանէ նորանց հայելու մէջ: Իսկ

ընթերցմունքը, հրաւիրուած փերիքդ կը գան, եւ տղան {կը} տեսանէ նորանց հայելու մէջ: Իսկ թէ չգան, միւս ան

ստի փոխի՛ր տղան եւ երրորդ անգամ կարդայ, անպատճառ {կը} գան: Ինչ որ ունիս հարցանելու նոցանից, պիտի լինի

տղայի միջնորդութեամբ, դու կ'ասես տղային, իսկ սա {կը} հարցանէ փերիներից, որոնց պատասխանը նոյնպէս կը ստ

սա կը հարցանէ փերիներից, որոնց պատասխանը նոյնպէս {կը} ստանաս տղայի միջնորդութեամբ: Բայց գիտելի է, որ

անելու, պիտոյ է հարցանել, - ինչ ազգից էք: Նոքա {կը} յայտնեն իւրեանց, որ ազգից լինելը, այն ժամանակ,

ն " Ի լեառն Սինայ ", Սուրբ Ստեփանոսի գրքից: Այս {կը} կարդաս կ'աւարտես եւ երեք անգամ կը փչես ջրի երեսը

ոսի գրքից: Այս կը կարդաս կ'աւարտես եւ երեք անգամ {կը} փչես ջրի երեսը եւ ջուրը մի ոտք չկոխած տեղ կը թափե

նգամ կը փչես ջրի երեսը եւ ջուրը մի ոտք չկոխած տեղ {կը} թափես, ահա բոլորը"։ Մինչդեռ կարդում էր կոմ

րեկցութեան արժանի. ճշմարիտ, եթէ պատահէի նորան, {կը} խրատէի, որ հետ կենար այսպիսի անօգուտ եւ յիմարակա

նա սկսեց նայել նոցա վերայ այնպէս, ինչպէս մի մարդ {կը} նայէր բարձր աշտարակից դէպի վայր, փոքր ինչ յառաջ

, եթէ հետեւում է այն վարդապետութեան, թէ նպատակը {կը} սրբէ հնարը, ապա ուրեմն շատ հեշտութեամբ կարող է կ

տի լինէր նա, որ լցուցանէր իւր խորհուրդը: Պարոնը {կը} լինէր այսպէս մօտ յիսուն տարեկան, միջահասակ, հաս

ց նա, - պիտի այս բանի առաջը առնուլ. անշուշտ վատ {կը} լինի սորա վերջը եւ կը խայտառակուի իմ տունը այս քա

առաջը առնուլ. անշուշտ վատ կը լինի սորա վերջը եւ {կը} խայտառակուի իմ տունը այս քաղաքի մէջ մինչ ի սպառ:

աոաջուց պատրաստուած... ոչինչ երկիւղ չկայ: Եթէ {կը} ներէք համարձակութեանս, դուք բաւական օգուտ կը ստա

Եթէ կը ներէք համարձակութեանս, դուք բաւական օգուտ {կը} ստանաք այս գործողութենից: - Հը՛մ, բաւական օ

ար որպէս անգլիական կլայեկ: Կարծում ենք, թէ այժմ {կը} հասկանան մեզ, մանաւանդ նոքա, որ փոքր ի շատէ գաղ

ողանայ ծառայել այս նամակս, մի օր, երբ թեթեւացած {կը} լինիմ գործերից, ցոյց կը տամ ձեզ ձեր անձը Յիշատակ

, մի օր, երբ թեթեւացած կը լինիմ գործերից, ցոյց {կը} տամ ձեզ ձեր անձը Յիշատակարանիս հայելու մէջ:

լ, այլապէս ուրիշ տեսակ հաշիւ կ'ունենաք իմ հետ եւ {կը} զղջաք ձեր յամառութեան վերայ: Ողջ եղիք, ձեր

ուք էգուց ձեր գործերի աւարտելուց յետոյ, 5 ժամուն {կը} գաք ամառանոց ճաշելու, - յաւելացուց տիկինը:

ր ունիս, - յաւելացրեց Շահումեանցը, - ես այլ տեսակ {կը} խօսիմ քո հետ, միայն կը ցանկանայի, որ հասկանայիր

հումեանցը, - ես այլ տեսակ կը խօսիմ քո հետ, միայն {կը} ցանկանայի, որ հասկանայիր իմ ասածները... -

ր, որ հասկանար քո ասելիքը, ասա՛, ես լսում եմ, {կը} հասկանամ եւ կը պատասխանեմ քեզ, եւ լաւ է, որ մեր

քո ասելիքը, ասա՛, ես լսում եմ, կը հասկանամ եւ {կը} պատասխանեմ քեզ, եւ լաւ է, որ մեր խօսակցութիւնը

ժամանակը կ՚անցանէ, մինչեւ կինս եւ Մանուշակս տուն {կը} դառնան, այժմ քանիերո՞րդ ժամն է: - Դեռեւս վեց

ի-օղլուն: - Եթէ այդ ընդունում ես, մեք շուտով {կը} հասանենք մեր նպատակին, - ասաց Շահումեանցը, յաւել

տրես: - Ապա մի փայտ տո՛ւր ինձ, ես կ՚այրեմ եւ {կը} չքացնեմ նորան, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն:

ասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Մի՞թէ մոխիրը, որ {կը} ստանայիր փայտից, քո աչքումը ոչինչ էր. ոչինչ չէ՛

փ ստանալու. մի՞թէ քո աչքումը նոցանից մինը սիրելի {կը} լինէր առաւել քան թէ միւսը, չէ՞ որ ծնողքի համար զ

ղքի համար զաւակները միեւնոյն են, չէ՞ որ մի աչքով {կը} նային նոքա իւրեանց զաւակների վերայ. եւ միթէ՞ քո

ելու ժամանակ. նորա գանձարանը երբեք չէ վնասւում. {կը} պահանջէ այնքան, որքան տուել էր քեզ, եւ կը ստանա

ում. կը պահանջէ այնքան, որքան տուել էր քեզ, եւ {կը} ստանայ այնքան, որքան պահանջելիքն էր. նա չունի մ

գիտեմ, ի՞նչ բան է, որ ներսիցս ասում է, - թէ լաւ {կը} լինէր, որ չընդունէի այդ ասածներդ... Բայց, ին

րանը: - Դու եթէ հաւատաս բնութեան հրաշքներին, {կը} տեսանես, որ այդ քո շատ մեծ կարծած փոսը նա մի րոպ

նես, որ այդ քո շատ մեծ կարծած փոսը նա մի րոպէում {կը} լցնէ, եւ քեզ դժուար չէ լինելու այսուհետեւ ազատ ը

- Այսուհետեւ հաւատում եմ ամենայն բանի, ինչ որ {կը} քարոզեն ինձ բնութեան անունով, - գոռաց Թիւթիւնճի-օ

պան հագնելով վերայից, նորա կուրծքի սէգմենտը ցոյց {կը} տայ քեզ այն շատ անգամ թուխ գունով թաշկինակը, որ

չել էր, ի՞նչ առնես, աղջիկ տղայ է, նորան այնպէս {կը} վայելէ: - Չէ. ես ձեզ տեսանելու եւ խնդրելու ե

նք. պատճառ, ես յիսնակից յետոյ գնալու եմ Ղրիմ եւ {կը} մնամ այնտեղ մինչեւ զատիկ. զատկից յետոյ մինչեւ առ

էինք, ասաց թէ ամառը Աստուծով Մանուշակի հարսանիքը {կը} կատարենք. բարով փեսաներս կը գայ սուրբ Կարապետից

Մանուշակի հարսանիքը կը կատարենք. բարով փեսաներս {կը} գայ սուրբ Կարապետից. բայց եթէ դուք անպատճառ կամե

ունակեց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - ես նորա հետ եւս {կը} խօսեմ եւ կը յայտնեմ ձեզ մեր վճռական համաձայնութիւ

իւնճի-օղլու տիկինը, - ես նորա հետ եւս կը խօսեմ եւ {կը} յայտնեմ ձեզ մեր վճռական համաձայնութիւնը կամ անհամ

ի օրից սպասեմ պատասխանու... - Անպատճառ, ես {կը} հոգամ եւ կ՚աշխատեմ նորա եւս խօսք հասկացնել։ -

տճառ, եթէ այդպէս չլինէր փեսացուն, փոքր ինչ ազատ {կը} մտանէր իւր հարսի տուն, մանաւանդ Աղուանեանց Մկրտչ

սում եմ, չկամիմ եւ նորա անունը գրել, եւ երանելի {կը} լինէի, եթէ հարկադրուած չլինէի նորա մասին եւս գրե

.. Չէ՛, ես չեմ սխալուած... Աստուա՛ծ իմ, դու {կը} կատարես քո խոստմունքը... Այնպէս չէ՞: Ի՛նչ եւ

արեան Շահումեանց. Նախիջեւանի մէջ: {Կը} մտածէք, սիրելի՛ ընթերցող, թէ Մանուշակը ի՞նչ կեր

նարագիտութիւնը հեզ եւ խոնարհ կերպով երկրպագութիւն {կը} տայ կին մարդերի հնարագիտութեանը, որ շատ եւ շատ է

տ են, բայց թէ բանը հասաւ յուսահատութեան, որտե՞ղ {կը} դիմանայ նորան այր մարդը: Նամակը կնքելուց յետո

այսինքն, խաբեբայութիւն չես առնում, ես քեզ աւելի {կը} տայի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ ցոյց կը տայի քեզ մի

ս քեզ աւելի կը տայի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ ցոյց {կը} տայի քեզ մի տուն, ուր միշտ կարող էիր մտանել ողոր

գիտէ պարոն Շահումեանցի առատութիւնը, այս պատճառով {կը} ցանկանայ, որ ինքը հասուցանէ, դու պառաւ կին ես ե

, որ ինքը հասուցանէ, դու պառաւ կին ես եւ անզօր, {կը} խլեն նամակը ձեռքիցդ եւ ինքեանք կը տանեն, իսկ դու

ն ես եւ անզօր, կը խլեն նամակը ձեռքիցդ եւ ինքեանք {կը} տանեն, իսկ դու, քո անզգուշութենովը կը զրկուիս ժ

ւ ինքեանք կը տանեն, իսկ դու, քո անզգուշութենովը {կը} զրկուիս ժամուցիցդ որ առատութեամբ կը տայ քեզ պարոն

զգուշութենովը կը զրկուիս ժամուցիցդ որ առատութեամբ {կը} տայ քեզ պարոն Շահումեանցը: - Ոչ ոքի չեմ ցոյց

եմ ցոյց տալ գիրը, - ասաց պառաւը, - ես միայն տունը {կը} հարցնեմ, միամիտ կացի՛ր, մարիկս, մէք եթէ մեր վն

ղից, ճրագ վառեց եւ ցած թողեց պատուհանների սպիտակ {կը} տաւեայ վարագոյրները: Տիկին Թիւթիւնճի-օղլուն աւար

ն գնելը գիտեն, բայց այդ գնած բաները ինչո՞վ գլուխ {կը} գան, ամենեւին եւ մտածել չկամին, պատահած ժամանակ

ողքը խօսում էին այդ մասին, աղջիկը լուռ եւ տրտում {կը} նստէր, կամ, եթէ կամենար առաւել ցոյց տալ ծնողքին

նը եւ տխրութիւնը նորանցից բաժանուելու համար, լաց {կը} լինէր. լաւ որ մի օտար մարդ չկայ, եթէ ոչ, խայտա

էր. լաւ որ մի օտար մարդ չկայ, եթէ ոչ, խայտառակ {կը} լինէինք քաղաքի մէջ, թէ Թիւթիւնճի-օղլուի Մանուշակ

զաւա՛կս, քեզ ի՞նչ փոյթ մտածել, մեք ամենայն բան {կը} հոգանք, հայրդ կը գայ, նորա հետ կը խօսենք, տեսա

չ փոյթ մտածել, մեք ամենայն բան կը հոգանք, հայրդ {կը} գայ, նորա հետ կը խօսենք, տեսանենք ի՞նչ կը տայ Ա

ք ամենայն բան կը հոգանք, հայրդ կը գայ, նորա հետ {կը} խօսենք, տեսանենք ի՞նչ կը տայ Աստուած: Մանուշ

հայրդ կը գայ, նորա հետ կը խօսենք, տեսանենք ի՞նչ {կը} տայ Աստուած: Մանուշակը կարմրեց եւ սրտիցը ծածո

, մի ասեղ, մի մատնոց գնելու լինի, հարիւր անգամ {կը} նայի, որ չխաբուի, որ դեռեւս չնչին արժէքի բան է

ա մտի՛ր այս տունը եւ հարցրու ծառաներից, քեզ ցոյց {կը} տան նամակի տէրը: - Գիտէի, - ասաց պառաւը, - որ

ցրեցի ես: - Ամենայն բան իմանալը լաւ չէ, շուտ {կը} ծերանաս, հայրս, - պատասխանեց պառաւը, եւ նշան տո

գայ երթալու տեղերը, յետոյ տեսանենք Աստուած ի՛նչ {կը} տայ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, համարեայ թէ բարկաց

խանեց Թիւթիւնճի-օղլուն. - նա նորանց փոխանակ պատիժ {կը} ստանայ, բայց Աստուծոյ պատկեր լինելը ես միշտ ընդո

րւում իմ տանս, այլ իբրեւ քո տանը: - Եթէ թոյլ {կը} տաք, - ասաց Շահումեանցը, - ես պատիւ կը համարիմ, -

- Եթէ թոյլ կը տաք, - ասաց Շահումեանցը, - ես պատիւ {կը} համարիմ, - խօսքը եղաւ սորա պատասխանը: Բայց ա

մենայն ինչ առանց այս եւ այն կողմը նայելու: Մարդը {կը} լինի արժանաւոր, եթէ նա Աստուծուց ստացած քանքարը

ի անսահման բան է, այնպէս, որ շատ անգամ հարկաւոր {կը} լինի արժանաւոր մարդուն կեանքը դնել սիրու համար:

ւոր մարդուն կեանքը դնել սիրու համար: Մէք ինչպէ՞ս {կը} լինէինք Աստուծոյ պատկեր, եթէ նա սէր է, իսկ մէք

ապա պիտոյ է եւ նորա գործերը եւս գործէինք: Մարդը {կը} հասանէ եւ կը ճանաչէ այս սիրու խորհուրդը այն ժաման

եւ նորա գործերը եւս գործէինք: Մարդը կը հասանէ եւ {կը} ճանաչէ այս սիրու խորհուրդը այն ժամանակ, երբ լուս

ւ միաբանութեան վերայ, թո՛ղ կարդայ Աւետարանը. նա {կը} տեսանէ այնտեղ, որ այն Աւետարանի հեղինակը ինքը,

լ սէր. սէր, որ աստուածային հոգի է, որ քարը եւս {կը} հալեցնէ, որի ընդդէմ սուրերը բթանում են, կրակներ

, որոնց հաւաքելուն մի չափ ու սահման չկայ, այնքան {կը} հաւաքեն, որքան կարող էին: Արծաթ հաւաքելը մեղք չ

իւթիւնճի-օղլուն, նա այնպէս մարդ չէր, եւ աշխարհը {կը} վկայէր, որ նա կեղտոտ բաներ չէր սիրում: - Կան

րայ, ուրեմն էգուց երեկոյ, տասն եւ մի ժամին, ես {կը} գամ ձեր պարտէզը եւ կը սպասեմ քեզ, մի վճռական խօս

կոյ, տասն եւ մի ժամին, ես կը գամ ձեր պարտէզը եւ {կը} սպասեմ քեզ, մի վճռական խօսք լսելու համար: Որ

ում, լսել նորա մի քանի ասած խօսքը, եւ եթէ տեղիք {կը} լինէր այդպիսի մեղադրանքի, ապա յիշել Շահումեանցին

մի փոքր վրդովուած էր, իսկոյն հին նախապաշարմունքը {կը} վտարէ ազատութիւնը եւ մարդը դարձեալ կը մնայ կապերի

պաշարմունքը կը վտարէ ազատութիւնը եւ մարդը դարձեալ {կը} մնայ կապերի եւ կապանքների մէջ: Այսպէս պատահեցաւ

ր վերայ բերել Մանուշակի ուշը: Արդէն տասն րոպէ {կը} լինէր, որ Շահումեանցը պարտէզն իջած ու տեսած Մանո

Ի՞նչ պիտոյ է եղած լինէր այն... Անպատճառ կատու {կը} լինէր, որ քեզանից իսկ երկիւղ էր կրել եւ փախչում

մի ագահ եւ արծաթապաշտ ծերունի, դողդոջուն ձեռքով {կը} հաւաքէր ոսկիքը, եթէ գտանէր նորանց ճանապարհի վերա

ստ եմ այժմ... Ասա, ի՛նչ որ ունէիր ասելի... {Կը} տանեմ, թէեւ պատրաստած լինէիր ինձ մի խորտակիչ հար

ած լինէիր ինձ մի խորտակիչ հարուած, հանդարտ հոգով {կը} լռեմ քո խօսքը ` թէեւ լինէր այն իմ մահու դատակնիքը

րել քեզ Աղուանեանցի հետ ամուսնանալուց. ես շուտով {կը} խօսեմ քո հօր հետ եւ կ՚աւարտեմ գործը: Մանուշակ

ութիւնը թեթեւ անունը: Ինչեւիցէ. մէք ծանօթութիւն {կը} տանք նորա պատրաստութեան մասին, եւ թէ ինչպէ՞ս էր

բժշկուելու, երկրորդը, որ թեթեւ թափողին մեծ վնաս {կը} յառաջանար: Թեթեւ թափողը, թեթեւը ձգելուց յետոյ գ

թով քառասուն եւ հինգ տարեկան կին էր, եւ, ինչպէս {կը} տեսանենք, մեծ ազդեցութիւն ունէր իւր եղբօր վերայ

դնէ նորան, մեզ հարկաւոր չէ. ես քեզ ուրիշ աղջիկ {կը} գտտնեմ, Նախիջեւանը մեծ, դո՛ւ կտրիճ տղայ, ի՞նչ

յժմեան ժամանակումը պիտի կտրիճը խնդրէ աղջիկ, աղջի՛ {կը} կտրիճ պիտի խնդրէ, մէք կամեցանք բաղդաւոր առնել Թի

ութ ամսից մեռաւ. եթէ նա կենդանի լինէր, ինքը քեզ {կը} վկայէր, որ աչքի փոքր ինչ շիլ լինելը ոչինչ արգելք

ը նայելով պիտի քեզ հարս ընտրես, ուրեմն առանց կին {կը} մնաս: Խելքի մասին հարկաւոր չէ քննութիւն, եւ

նենալ իմ վերայ, ես իսկոյն կ՚երթամ դրացու տուն եւ {կը} խօսեմ: - Բացի դորանից այնպէս արա՛, որ երկու

ցած պիտոյ է լինիմ: Եթէ այդպէս յօժարի, եւս նամակ {կը} գրէմ Թիւթիւնճի-օղլուին եւ կը հրաժարուիմ նորա դստե

ս յօժարի, եւս նամակ կը գրէմ Թիւթիւնճի-օղլուին եւ {կը} հրաժարուիմ նորա դստեր ամուսնութենից. ո՜հ, ինչպէ

րուիմ նորա դստեր ամուսնութենից. ո՜հ, ինչպէս լաւ {կը} լինէր իմ բանը, եթէ այժմ տար ինձ մի հազարը, ա՜խ

, ճշմարիտ է ասածդ հազարի մասին, եւ ես շատ ուրախ {կը} լինեմ, ոչ թէ վերայնոցի համար. Աստուած մի արասցէ

յցի նման ժապաւէնով դրած է պահարանումը. եւս ուրախ {կը} լինիմ, որ դու կ՚ազատուիս Թիւթիւնճի-օղլուի աղջկան

ի, հնազանդ: Առաջինն ես նորա մի տարի լեզու պահել {կը} տամ, բայց դորայ փոխանակ խօսելու վարձ մի տարուց

ւժեղ տղայ էր, մի ոչխարը նորան հազիւ թէ նախաճաշիկ {կը} լինէր, բայց յետոյ ընկաւ բարակացաւի մէջ. այս բոլ

եթէ չես ասել, իմացած եղիր, որ կեանքդ վտանգի մէջ {կը} ձգես, ես այժմ հասկացայ, որ այդ մատանին ընծայել

ծ բանականութիւնը: - Հանգի՜ստ կացիր, քուրիկ, {կը} լցնեմ քո ցանկութիւնը, որքան կարող եմ, կը հաղորդ

ւրիկ, կը լցնեմ քո ցանկութիւնը, որքան կարող եմ, {կը} հաղորդեմ քեզ այդ խորհրդական մատանու պատմութիւնը,

ամութեանը, այն ժամանակ Վարդ-Խաթունը ոչ եթէ միայն {կը} ստանար Անզգամութեան վարդապետ աստիճանը, այլեւ անզ

ր չէ ստիպում իւր մարդին կատարել, եւ քանի՛ արդեօք {կը} գտանուին այնպիսի մարդիկ, որ հաստատ բնաւորութիւն

րակ շինել, քեզ այն շնորհը կ՚առնեմ, որ քո գլուխը {կը} դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպէս, որ քո գլուխը կը

կը դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպէս, որ քո գլուխը {կը} կազմէ նորա սրածայրը: Մեր ցեղապետը սարսափած ա

չպահանջէր, մէք եւս այնքան չհեռացնէինք, ո՛չ այս {կը} լինէր եւ ո՛չ այն, եւ ամենայն ինչ կ՚անցանէր խաղաղ

իսկ նա դեռեւս պիտի կոտրատուի՞. նա չեղաւ, ուրիշը {կը} ճարեմ: Մանուշակս չէ բարկանում իմ վերայ: - Ամ

ուք անպատճառ շնորհ բերէք իմ մօտ. յոյս ունեմ, որ {կը} կատարէք իմ խնդիրս, եւ կատարելով, չէք զղջալու ձե

կանչելու չինի մի հասարակ մարդ, վերջինս մի պատիւ {կը} համարի իւրեան գնալ նորա տուն եւ լսել նորա ասելիքը

այդ լուրը ուշանայ, անպատճառ այն մարդը վատ կողմը {կը} սկսի մտածել, եւ այդ վատ կողմը այնպէս մեծ կ՚երեւի

յ հօր տուն, ինչ ժամանակ պարոն Շահումեանցը այնտեղ {կը} պատահէր, եթէ հօր բարեկամութիւնը եւս կտրուած չլին

լինէր պարոն Շահումեանցի հետ: Բացի սորանից, ի՞նչ {կը} լինէր նորա վիճակը, այս մտածելու ժամանակ, որ պար

եմ ահա, իմ գործը սկսել եմ ինչպէս արժանն էր, եւ {կը} մնամ այստեղ մինչեւ յունիսի վերջը, իսկ յունիսի վե

ր - Մշու Սուրբ Կարապետ, որտեղից Կովկասու վերայով {կը} վերադառնամ Աստուծով մինչեւ օգոստոսի 15: Այսքա

ղը այլ մարդ լինէր, ձեր արած բանի համար բոլորովին {կը} հրաժարուէր ձեր աղջկայ հետ ամուսնանալուց. բայց ես

յց ես այնպէս վատ սրտով մարդ չեմ. խօսք տուել եմ, {կը} կատարեմ: Ուրեմն ողջունեցէք իմ հարսը եւ զոքանչը ե

նէի, ինչպէս մտածում էի, այժմ երեխայս մի ամսական {կը} լինէր: - Ովի՞ աղջիկը առեց, -հարցրեց սա: -

ապական հոգեւորների եւ վանքերի համար, ի՞նչպէս տեղ {կը} տար մի օտարադաւան միաբանութեան։ Մեք այլապէս չենք

ին ցաւակցութեանը։ Մեղաւորը եւ շատ մեղաւորը, եթէ {կը} ներեն Հայք մեր համարձակութեանը, ինքեանք են, որ

աղեղը միշտ լարուած է, թէ նա մեղաւորների ատամները {կը} փշրէ, թէ նա ամբարիշտները կը սատակեցնէ։ Փարիսեցի

մեղաւորների ատամները կը փշրէ, թէ նա ամբարիշտները {կը} սատակեցնէ։ Փարիսեցիները եւ դպիրները, դէպի չարը

ան որեւիցէ անդամը, որպէս հայր իւր որդին, եթէ սա {կը} վերադառնար խոզարածութենից դէպի իւր հայրը։ Նա սով

է ճանաչւում, - քարոզում է Քրիստոսը, -թզենին թուզ {կը} բերէ, իսկ փուշը՝ փուշ"։ Այդ տեսակ առաջնու

ից, պատճառելով, թէ ազգերը, տգետ լինելով, թիւր {կը} հասկանային եւ կը գայթակղուէին, օր ըստ օրէ պատում

թէ ազգերը, տգետ լինելով, թիւր կը հասկանային եւ {կը} գայթակղուէին, օր ըստ օրէ պատում էին ազգերի միտքը

ակումը ուղեղ ունեցող մարդը ճշմարիտ լուսաւորութիւն {կը} յուսայ գտանել այդ ազգի ընդհանուրի մէջ։ Տարակոյս

զվիթ էին, այլեւ ճիզվիթ ըսուիլը իրենց մեծ պարծանք {կը} համարէին"։ Այս խօսքերը գրում է մի այնպիսի մարդ

մ էին Յիսուսեան կարգի կանոնադրութեամբ։ Մեր ասածը {կը} հասկանան եւրոպացի մարդիկ, այլեւ մեր եւրոպական դպ

յկական աբեղաների շնորհքին, մեր հին լեզուն մնացած {կը} լինէր այժմ այն դրութեան մէջ, ինչ դրութեան մէջ էր

չունինք, որ այդ պարոնները ինքեանք, իւրեանց գործից {կը} ճանաչեն այստեղ իւրեանց անձը եւ գուցէ կը հրաժարուի

նց գործից կը ճանաչեն այստեղ իւրեանց անձը եւ գուցէ {կը} հրաժարուին ապագայումը այդպիսի երեխայական գործերից

ւը։ Հիւսիսափայլի հետեւեալ համարների մէջ {կը} հրատարակենք մեր հայեացքը Մխիթարեանց վերայ, կը քնն

մէջ կը հրատարակենք մեր հայեացքը Մխիթարեանց վերայ, {կը} քննենք նոցա գործունէութիւնը եւ սորա շարժառիթքը, յ

ցա գործունէութիւնը եւ սորա շարժառիթքը, յետոյ ցոյց {կը} տանք այդ միաբանութեան յարաբերութիւնը դէպի մեր ազգ

ը կրօնի վերայ, մանաւանդ, երկարաբանելով այդ մասին, {կը} հեռանայինք մեր ուղղակի խորհրդից եւ գուցէ վշտացնէի

ւմնարանք ունին, ո՞րքան վարժապետք ու աշակերտք։ Մեք {կը} պատասխանենք, եւ ոչ մի։ Ո՛չ թէ միայն չունի ազգը աշ

րեւի թէ պատճառ ունէր կասկածելու։ Հետեւեալ գլխումը {կը} տեսանենք այս պատճառը։ Կոլլեգիացիք Կոս

ացուցիչ մասնիկս " ում " եւ զապառնիացեալ մասնիկս " {կը} " եւ յաւելու, թէ այդոքիկ խժականք էին. գործեալ է

նոր, այլ յաղագս անուանելոյ նորա զմասնիկքս ում եւ {կը} խժականս, աւելորդ համարիմք մանրախուզիւ դատապարտել

ճեցականութիւնը եւ կենսական շարժողութիւնը, ինչպէս {կը} տեսանենք յետոյ մանրամասն։ Բայց նոցա խորամանկութի

ան մարդերի, դարձեալ հալածեցին, ինչպէս մանրամասն {կը} տեսանենք այս մասին խօսելու ժամանակ։ Զարմանալ

ւ շօշափել նորա հոգին։ Այս խորհրդով, ես ցոյց {կը} տամ Կարգի ծագումը եւ արագ տարածութիւնը, կը նկարա

ցոյց կը տամ Կարգի ծագումը եւ արագ տարածութիւնը, {կը} նկարագրեմ նորա ներքին կազմութիւնը, որի մէջ երեւո

երբ ինքը Պապականութիւնը կործանւում էր ահա՛։ Ցոյց {կը} տամ յետոյ, թէ ինչ կերպով ներգործում էր նա նոր եր

եթէ կար, այն եւս իւր սկզբնական կոշտ ձեւով։ Ցոյց {կը} տամ վերջապէս, թէ ինչպէս պատերազմեցաւ նա հզօր քաղ

, ճանապարհի պարկը, հողաթափը, մի խօսքով՝ ինչ որ {կը} վայելէր ուխտաւորի ունենալ, եւ այս կերպով սկսեց ի

լը, ձին կ'երթայ այնպիսի ճանապարհով, որ անպատճառ {կը} հանդիպէր Մաւրին։ Բաղդը յաջողեց եւ Մաւրը ոչինչ տե

ա՛ թէ առանց կերակուր ուտելու։ Կասկած չ'կայ թէ նա {կը} մեռանէր այնտեղ քաղցածութենից, եթէ չ'գտանէին նորա

րայ։ Գնա՛ լցուցանել քո պիղծ ցանկութիւնը, իսկ ես {կը} մնամ այստեղ՝ այս սառն ջրի մէջ, որ իմ չարչարանքո

ակութիւնը։ Հաւանական է, թէ այս Կարգը եւս շուտով {կը} կործանուէր եւ կը չքանար, ինչպէս շատ հոգեւոր Կարգ

ական է, թէ այս Կարգը եւս շուտով կը կործանուէր եւ {կը} չքանար, ինչպէս շատ հոգեւոր Կարգեր երեւել էին աշխ

իստոսը, ժողովրդի տեղ՝ իւր անձը. ահա այս կերպով {կը} նկարագրուի Քրիստոսի թագաւորութիւնը։ Ահա՛ այս է մ

երպը։ Սորանից ի՞նչ ուղղակի եւ անհրաժեշտ հետեւանք {կը} ծագի. նիւթական տպաւորութիւնքը վերջին նպատակ շինե

ւս ծնած չէր, այլ միայն յղացած Լօյոլայի սրտումը, {կը} տեսանենք յետոյ, թէ ի՞նչ գործերի ծնող դարձան։

ւ ապրիլ մուրացկանութեամբ, բ) այն անդամները, որ {կը} բնակին մի քաղաքի մէջ, պիտոյ է փոփոխակի իշխեն միմ

առջեւը փակելու, որ թէ կազմուէր, անտարակոյս ցոյց {կը} տար Պապական իրաւունքների չարաչար գործադրութիւնը,

ունքների չարաչար գործադրութիւնը, եւ գուցէ դեռեւս {կը} պահանջէր, որ իսկական Պապական կառավարութիւնը, ին

ին, եւ թէ նորանցից մինը չ'հնազանդուի, հերետիկոս {կը} համարուի, ուրեմն կասկած չ'կայ, որ բոլորը միասին

ը միասին առած, եթէ հակառակուին Պապին, հերետիկոս {կը} համարուին, եւ ժողովը, որ Պապը կազմել է միմիայն

որ Պապը կազմել է միմիայն խորհուրդ առնելու համար, {կը} դառնայ հերետիկոսական ամբոխ։ Այս բոլոր իմաստակութ

, այժմ կիսով չափ դարձաւ աշխարհական, որ (ինչպէս {կը} տեսանենք յետոյ) շատ վէճերի պատճառ եղաւ Փարիզի Պա

կամ Ալեքսանդրը, բաց ճշմարտութեան հանդէպ աչքդ եւ {կը} տեսանես, որ ողջից մեծ է Իգնատիոսը"։ Կարճ ի

թշնամի հասարակութիւնը արդարեւ յաւիտեանս յաւիտենից {կը} մնար իբրեւ մի անլուծանելի առեղծուած օրինատուերի ե

ան։ Այն ուսուցիչները, որոնք հակառակ այս կանոնին {կը} վարուէին, իսկոյն կը հալածուէին Կարգի դպրոցներից

, որոնք հակառակ այս կանոնին կը վարուէին, իսկոյն {կը} հալածուէին Կարգի դպրոցներից՝ զրկուելով իւրեանց պ

տճառ տուեցին Վերանորոգութեանը յաղթանակելու։ Այժմ {կը} տեսանենք նորանց իբրեւ շատ զօրացած մարդիկ Պապական

ողութեանը, աղճատում էին եւ փոփոխում էին, ինչպէս {կը} տեսանենք ահա ներքեւումը։ Եւ Յիսուսեան մարտիրոսքը

իւրեան ջնջել այնտեղ Բուդդականութիւնը, Եափոնիայն {կը} հետեւի Չինաստանին, ըստ որում՝ նորա կրօնի կենդրո

նել Յիսուսեանները, այն ժամանակ Կարգը հարկադրուած {կը} լինի ցոյց տալ բոլոր աշխարհին, թէ ի՞նչ կարող էր ա

ւք ինքներդ, որ այժմ ընդունում էք Յիսուսեանները, {կը} զղջաք, բայց գուցէ թէ ուշ լինի այն ժամանակ։ Դուք

զղջաք, բայց գուցէ թէ ուշ լինի այն ժամանակ։ Դուք {կը} զղջաք, երբ կը տեսանէք ձեր դիւրահաւանութեան կորստ

ւցէ թէ ուշ լինի այն ժամանակ։ Դուք կը զղջաք, երբ {կը} տեսանէք ձեր դիւրահաւանութեան կորստական հետեւանքը

ից շինեն նորան գերեզման, որի մէջ կենդանի կենդանի {կը} թաղուի. այնպիսի գերեզման, դէպի որը հարիւր մղոնի

տուած, սուրբ նպատակին հասանելու համար (նպատակը {կը} սրբէ հնարը??.. )։ Այս աներկիւղ մարդը ճանապարհո

հոգետես, որ յոյս ունի, թէ հրեշտակները օգնութիւն {կը} հասանէին նորան երկնքից, սուրբ գործը կատարելու հա

սուրբ գործը կատարելու համար, կամ թէ գո՛նէ արժանի {կը} լինի ստանալ մարտիրոսական արմաւենին, վճռում է զոհ

ղեցական կանոնները, այն ժամանակ թագաւոր Հենրիկոսը {կը} քարոզէ նորան նեռն, սուտ Քրիստոս եւ կ'ունենայ նոր

է դորանով ամենայն անհամաձայնութիւնը, թէ վերջապէս {կը} սկսի հանգստութենով վարել իւր թագաւորութիւնը։ Մի

լինել, ըստ որում այլ խորհրդի վերայ էին, ինչպէս {կը} տեսանենք ներքեւումը։ Փարիզի համալսարանի Աստո

եցնել, թէ ով որ սպանէ Հենրիկոս IV-ը, մեծ պաշտօն {կը} լինի կատարած կրօնին եւ Ֆրանսիային եւ սուրբ կը լին

տօն կը լինի կատարած կրօնին եւ Ֆրանսիային եւ սուրբ {կը} լինի, եթէ ինքը կորչի այս հսկայական քաջագործութիւ

եղ ընկերներ եւ խորհրդակիցք, նոքա ամենայն ժամանակ {կը} տանեն ինձ։ Գուցէ դեռ ասեն եւ իմ մասին, թէ ես վա

աջորդ հանգուցեալ թագաւորին, այն ժամանակ հարկաւոր {կը} լինի հանել այս սուրը պատեանից։ Ես գիտեմ, ձեզանի

ը պատեանից։ Ես գիտեմ, ձեզանից մի քանիսը ժամանակ {կը} խնդրեն մտածելու, բայց նոցա մտածողութիւնը այժմեան

օր կարելի է առնել անվտանգ, էգուց նոյն բանը գլուխ {կը} գայ սարսափելի արիւնահեղութենով"։ Զինուորներ

ծների մէջ նշանաւոր էր հանճարեղ Րիշիլիէն։ Ես ցոյց {կը} տամ միայն նոցա այն ներգործութիւնը, որ ունեցան (

Յանսենեանների հալածման ժամանակը։ Անհասկանալի {կը} թուի, թէ ինչո՞ւ համար ըստ երեւութին այնքան աննշա

աւորը ամենեւին ատում է այս գիրքը եւ շատ շնորհակալ {կը} լինէր Պապից, եթե դատապարտէր Պապը այս գիրքը։ Կլե

Կարդինալը այս րոպէիս երեւի Պալատի մէջ, ամենեքեան {կը} մտածեն, թէ Ձեր Մեծութիւնը գերեզմանի դուռնի մօտ,

'առնեն Վերսայլումը, ինչպէս դուք այնտեղ նորանց հետ {կը} վարուիք, այնպէս եւս ձեզ հետ այստեղ կը վարուին" (M

նորանց հետ կը վարուիք, այնպէս եւս ձեզ հետ այստեղ {կը} վարուին" (Memoires hist. pas Norbert)։

ք ազգերի պատմութիւնը, բայց շատ անգամ անհասկանալի {կը} մնայ մեզ որեւէ ազգի պատմութեան մի երեւոյթ, եթէ ո

արգոյ հեղինակը. " երբ հայկական սերունդքը անդադար {կը} մտածեն իւրեանց անցած ու դնացած տխուր օրերի դառն ճ

աշակը, եւ մի քանի րոպէ եղբայրաբար հաշիւ ու համար {կը} տեսնեն միմեանց հետ. եթէ կը հասկանան ինչպէ՛ս պիտո

յրաբար հաշիւ ու համար կը տեսնեն միմեանց հետ. եթէ {կը} հասկանան ինչպէ՛ս պիտոյ էր նոցայ, ապագայ օրերը աւ

մանակատար լինէր. եթէ ո՛չ, նոյն ուղտը նորա դրանը {կը} չոքէր. միեւնոյն ժամանակին աշակերտի շալակին ստանո

ների մտրակին չէինք արժանանում. եթէ ո՛չ, այդ եւս {կը} լինէր ինձ համար մէկ աւելի տարաբախտութիւն եւ անվեր

. այն գաւազանի երկիւղը չէ՞ր, որ գիշերը քնից վեր {կը} թռչէի. " Խաչ, օգնես ինձ " ասելով շուտով ջրի պէս

ետ ու առաջ չնայելով. միեւնոյն ժամանակին բախտաւոր {կը} գտնուէի, եթէ ինձ եւս չզոհէիր քո մէջ Բէգզադաների

երդ օգնութիւն հասուցանէք, եթէ ո՛չ, ինձ եւս գերի {կը} վարեն դէպի Մասեաց յաղթանդամ ուրուականների ամրոցը

այ: Պատուելի առողջամիտ ազգակից, գիտեմ, որ {կը} ցանկանայիր իմանալ որեւիցէ մէկ նորութիւն, եթէ վաղ

ար: Նա սպասում էր միայն մի առիթի, երբ որ կարելի {կը} դառնար ` միջամտելու հայերի ներքին գործերին, ոչնչ

թեան, մասամբ ` բողոքականութեան եւ դրա հետ մէկտեղ {կը} տարածուի Ֆրանսիայի եւ Անգլիայի բարոյական ազդեցութ

ժամանակ ֆրանսիական եւ անգլիական կառավարութիւնները {կը} զրկուեն նրանց վրայ ներգործելու հնարաւորութիւնից,

րիարքութիւնը: Այդ դէպքում մեր եպիսկոպոսների առաջ {կը} բացուի ճանապարհ դէպի Թուրքիայ: Ուղղակի կախում ու

կամքին։ Փորձով գիտենք, որ այդ գիրքը շատ սիրելի {կը} լինի մեր ազգի մտացի մանուկներին, որոնք, իւրեանց

ութիւնը ընծայէր նորան, որ զբօսեցուցիչ եւ օգտակար {կը} լինէր նորա երեխային եւ որ, չնայելով մաքուր եւ լա

կրկնել. պատճառ, ուշադրութեամբ կարդացողը իսկոյն {կը} հասկանայ այս անտարբեր գործածութիւնը երկու տեսակ բ

յնը, եւ եթէ բռնութեամբ արտաբերուի, բաւական կոշտ {կը} լինի։ Դիցուք թէ արտաբերում է ժողովուրդը կամ չէ ա

մ. ի՞նչ հարկաւոր է հետեւել նորա աղճատանքին։ Մեք {կը} համաձայնինք այն ժամանակ զոհել բառի բուն յատկութիւ

ան չէ, որ " աշխար ", " ճանապար " հասկացող մարդը {կը} հասկանայ նոյնպէս, եթէ այդ բառերը գրուած լինէին ի

ամառ-Քաթիպային մեր սրտի անկեղծ շնորհակալութիւնը։ {Կը} ցանկանայինք, որ օգտակար լինէին նորան մեր բարեմիտ

սանութեան վերաբերեալ նկատողութիւնքը ընդհատվեցան։ {Կը} ներեն մեզ մեր ընթերցողքը եւ մենք այս անկարգութիւն

անցքերը քննութեան դանակի տակ ձգել. այդ շատ երկար {կը} լինի։ Առանց նորան էլ երկարում է մեր հատուածը։ Գ

նելու, քաղեցինք բնագրից (եր. 218-222), իրենք {կը} տեսնեն մեր տեսած անբնականութիւնը եւ հակասութիւնը

ինի բան գրել, յայտնի բան է, որ Գարեգնի ողբի պէս {կը} լինի, որ ո՛չ բարով պիտի ասէր։ Եթէ ստոյգ ասեն

ասպարէզ բանալ. ուրիշ ժամանակ, մի առանձին գործով {կը} հրատարակենք մեր տեսութիւնը նոր լեզուի մշակութեան

, այս է մեր պարտականութիւնը, որ ինչքան մեր ոյժը {կը} տանի, ձգտենք այս խնդիրը լուծելու։ Ուզելով շի

ի, այնուամենայնիւ մինչեւ գերեզման մեզ միշտ ատելի {կը} մնայ։ Մեզ կարող են ասել, թէ պ. Պռօշեանցը հա

ում, որ լեզուի մասին մի քանի բան նկատելուց յետոյ {կը} քննենք։ Նոյնպէս, հանդէս հանելով այստեղ այն թերո

առաջաբանի մէջ գործ դրված յատկացուցիչներին նայի, {կը} տեսնէ, որ ժողովրդի խօսած լեզուի հոսանքին հետ երթ

ն մտեր է, որ ու-ով կամ եւ-ով բառերը երբեմն վեվով {կը} գրեն. զոր օրինակ բուրուառ եւ բուրվառ, երիվար եւ

բաժանելու ձգտողութիւնը։ Եւ առողջ աչքերով նայողը {կը} տեսնէ, որ նոր լեզուի մէջ, ժամանակի խնայողութիւը

է լուսահոգի Խապառաճին Կըկռիկեանի հետ է կռվում. " {կը} քննեն, կը քաշքշեն, կը կրկտեն ըստ զանազան խելաց

Խապառաճին Կըկռիկեանի հետ է կռվում. " կը քննեն, {կը} քաշքշեն, կը կրկտեն ըստ զանազան խելաց եւ իդէայից

կռիկեանի հետ է կռվում. " կը քննեն, կը քաշքշեն, {կը} կրկտեն ըստ զանազան խելաց եւ իդէայից ")։ Միշտ ն

առ ոչ այնքան շատ, այնուամենայնիւ այդ լեզուն մենք {կը} հասկանանք։ Այնպէս էլ մեր ժողովուրդը, չնայելով,

կից ստիպուած նորան անծանօթ բառեր ենք գործ դնում, {կը} հասկանայ մեր գրածը, եթէ հաւատարիմ մնանք նոր լեզո

ւթեան օրէնքը անհասկանալի են մեզ, բանի զօրութիւնը {կը} մնայ անյայտ, էլ ոչ Մարկոսը կարող է օգնել, ոչ բա

կ նախընտիր է այդ գաւառական բառը, որ գործ ածվելով {կը} դառնայ հանրական։ Գրութեան շնորհքն է, որ այսօր Ռ

ւրաքանչիւր այդ գոյները մեզ ցոլացնող, այնքան պարզ {կը} տեսնվի մտքի ամբողջ նկարը, բայց եթէ կոպտութեամբ մ

ս ստուերները աչքից փախցնենք, նկարի տպաւորութիւնը {կը} կորցնէ իր ներդաշնակութիւնը։ Մտքի գոյները ցոլացնո

ր լեզուի մշակութեան եւ առաջադիմութեան վրայ, գոնէ {կը} դանդաղեցնէ նորա ընթացքը։ Կան բառեր կամ ձեւեր, ո

խորհուրդ ունենալ ազգի համար, այլ կա՛մ մի գաւառի {կը} ստրկանայ, կա՛մ չորցած, ամուլ եւ անպտուղ կը մնայ

ւառի կը ստրկանայ, կա՛մ չորցած, ամուլ եւ անպտուղ {կը} մնայ. երկու դիպուածումն էլ լեզուն, հանրականութե

հանրականութեան խորհուրդը կորցնելով, ազգին համար {կը} լինի չեղածի պէս, իսկ ինքը՝ ազգը՝ կենդանի, գրա

րոշում մասունք բանին, որով շատ խառնափնտորութիւնք {կը} լինէին, այլ եւ բառի կազմութեամբ։ Ստոյգ է, աներ

դհանրական ամբողջութիւնը եւ էական արժանաւորութիւնը {կը} մնայ եւ կը մնայ: Եւ որովհետեւ այս կողմից երկիւղ

մբողջութիւնը եւ էական արժանաւորութիւնը կը մնայ եւ {կը} մնայ: Եւ որովհետեւ այս կողմից երկիւղ չկայ, որով

էջ: Եւ եթէ լաւ ուշադրութեամբ նայենք այս գործին, {կը} տեսնենք, որ նորա մէջ դիւցազուն եւ դիւցազնուհի աս

: Սորանից եթէ երկու տարին էլ հանենք, այն ժամանակ {կը} տեսնենք, որ Վարդիթերը ութը լման իննի մէջ զգացել

րիր հետ կռիւ ա քցել, թէ կամ թուրը վեր կունիմ ինձ {կը} սպանեմ, կամ թէ չէ Սօսին աղջիկ չեմ տալ. ես պիտի

ետ, ինչպէ՞ս, միայն իր էրկայ սադրելով, այն խաղը {կը} խաղար եղբօր գլխին: Աւելի հաւանական է, որ քոյրը

ար յայտնի դէմ դնել նորան, գէթ ծածուկ տեղեկութիւն {կը} տար իր եղբօրը, առանց ամենեւին հոգով սրտով իր էրկ

ցէ անցքի միայն մի մոմենտը նկարէր. բայց, դու կրա՛ {կը} տես, որ պատկերների բովանդակութիւնը այնպիսի բազմա

րժուն տեսարաններ է ստանում, որ տասը պատկերի նիւթ {կը} լինի, որոնց խօսքերով միայն ստորագրութիւնը ամբողջ

ը: Ի հարկէ կարելի է ասել, որ պատահմունք է այս. {կը} համաձայնէինք, եթէ հեղինակը այդ վիճակները հանելով

անցքերը քննութեան դանակի տակ ձգել, այդ շատ երկար {կը} լինի, առանց նորան էլ երկարում է մեր հատուածը: Գ

ած, հանեցինք բնագրից (եր. 218-222), իրենք էլ {կը} տեսնեն մեր տեսած անբնականութիւնը եւ հակասութիւնը

մի բան գրել, յայտնի բան է, որ Գարեգնի ողբի պէս {կը} լինի, որ ոչ բարով պիտի ասէր: Ազգային աւանդ

յարակից եղած հանգամանքները, այն ժամանակ իրենք էլ {կը} տեսնեն միջնադարեան ուղղութեան ամլութիւնը եւ տարապ

նստի իր ձու ածած տեղում (այն քարէ ձուն էլ չլինի {կը} նստի) խելքդ ի՛նչ է կտրում, այն քարից ձագ դուրս

նստի) խելքդ ի՛նչ է կտրում, այն քարից ձագ դուրս {կը} գա՞յ: Չէ՞ որ զուր տեղը կը վատնէ ողորմելին իր ջեր

, այն քարից ձագ դուրս կը գա՞յ: Չէ՞ որ զուր տեղը {կը} վատնէ ողորմելին իր ջերմութիւնը եւ շատ անգամ գործը

վատնէ ողորմելին իր ջերմութիւնը եւ շատ անգամ գործը {կը} վերջանայ հաւի մահովը: Հարկ չկայ, կարծում ենք,

յ: Բռնելով այս ճանապարհը, շատերը այդ անուններից {կը} կորցնեն իրենց ներկայ խորհուրդը, բայց մենք բնաւ վ

չունի, ազգի յետագայ զաւակները այդ անցքը անպատճառ {կը} խլեն Թորոսից եւ կը վերագրեն մի մարդու, որ կամ առ

յ զաւակները այդ անցքը անպատճառ կը խլեն Թորոսից եւ {կը} վերագրեն մի մարդու, որ կամ առաջ է ապրել Թորոսից

նաչել եւ ուսել է նա բնութիւնը, համեմատ այդ չափին {կը} լինի նորա գաղափարների եւ հասկացողութեանց ազնուութ

դութեան եւ դորայ պարագաների հետ եւ որը անհամաձայն {կը} լինէր առողջ դատողութեան ` մերժէինք, իսկ որի կողմ

արկանում են, որովհետեւ նոքա հաւատում են թէ մրրիկ {կը} լինի այնուհետեւ, իսկ թէ երկու հատ, այդ դիպուածո

ատապէս վկայել, որ ամէն կարգի ժողովրդին հասկանալի {կը} լինի, եթէ արժանապէս թարգմանուի: Բնական գիտութեա

Մեզ թւում է, թէ մեծ ծառայութիւն ցոյց տուած {կը} լինէր ազգին, եթէ պ. Խատիսեանցը, Թիֆլիսի մագնիս

մէն ֆրանսիացի բնագէտների հոյակապ ֆիզիկաները իրենց {կը} քաշէին մեր ուշադրութիւնը: Բայց մեր խօսքը հասարակ

րեմն պիտի լոյս գործ դնեն: Խաւարը, ո՛չ ինքն իրեն {կը} փարատուի եւ ոչ խաւարով կամ առասպելներով: Մե

կոսութիւն են համարում, յանդգնաբար հրատարակելով: {Կը} ցանկանայինք իմանալ, թէ ժողովրդի մոլորութեան պատճ

քան սաստիկ լինի ջերմութիւնը ցերեկը, այնքան ուժով {կը} լինի քամին իրիկնապահին: Շատ ծովահայեաց քաղաքներ

, այս է մեր պարտականութիւնը, որ ինչքան մեր ուժը {կը} տանի ձգտինք այս խնդիրը լուծելու: Հարկ չկայ ասել

ւ Մեչուխեչայի արտասուքը վաղո՜ւց եւ վաղուց սրբուած {կը} լինէին: Սխալւում է պ. Պռոշեանցը. ազգը ընդ

նաստեղծի մի աշխատութիւն. " եւ հայրաբար ներողամիտ {կը} լինի նա " - շարունակում է հեղինակը - " սորայ միջի

եան մասին: Մեր հետեւեալ խօսքերի մէջ վերստին {կը} լսեն այդպիսի անձինքը այն, ինչ որ բերանացի արդէն

ին, - վա՛յ թուք ու բեդնամ ըլնիմ ես, տեսնեմ երեսս {կը} բռնի՞, որ ասեմ Սօսն ա ղրկել, համա թէ որ խռովի,

նը ազդէր բարոյականութեան վրայ, երկիրը դրախտ եղած {կը} լինէր. բայց ո՜ւր է: Նոյնպէս Բագրատ աղան (

, խելօք ես խօսում, օձի փուշը լակլակը (արագիլ) {կը} մարսի... "։ Քեզ որ տեսնում եմ, դու ոչ մ

եմ, դու ոչ միայն օձի փուշ, մասթոդոնի ոլոքն էլ {կը} մարսես... Մենք մեր կողմից շնորհակալութիւ

են կիտում, ես մի խեղճ մարդ եմ, նրանք ինչ որ ինձ {կը} հասնէր խարջը տալու, էրկու էնքան են առել. սաքի ա

. ես էլ, որ ընենց տուն ունենայի, էն աղեքանց ոտը {կը} պաչէի, իմ տանս վեր կը բերէի, խօսքս կշտին կտրուկ

ունենայի, էն աղեքանց ոտը կը պաչէի, իմ տանս վեր {կը} բերէի, խօսքս կշտին կտրուկ կ՚ըլներ, ո՛ւմ տունն ո

ի, խօսքս կշտին կտրուկ կ՚ըլներ, ո՛ւմ տունն ուզէի {կը} քանդէի, ումն ուզէի կը շինէի, ձիս որ դհովն ուզէի

կ՚ըլներ, ո՛ւմ տունն ուզէի կը քանդէի, ումն ուզէի {կը} շինէի, ձիս որ դհովն ուզէի, դէնը կը քշէի, հիմի

, ումն ուզէի կը շինէի, ձիս որ դհովն ուզէի, դէնը {կը} քշէի, հիմի մովրովը գալուս, թէզով իշխանն ա գնում

մ էկաւ, գլուխս առնում եմ կորչում, թէ հիմի գզիրը {կը} քցի ճիպոտի տակը (!) թէ արի ձին բռնի՛, տա՛ր գոմ

կամներից իմ դիհը քաշի, տասը մարդ գեղիցը քու դիհը {կը} պահեն, ընդուր որ գիտեն, թէ դու ինձանից լաւ ես.

ուր որ գիտեն, թէ դու ինձանից լաւ ես. քեզնից խէր {կը} հանեն, համա ինձնից, ութ տարի չարչարուին, չոր ո

իմ. վա՞յն էկել ա ինձ տարել, թէ կ՚երթամ մովրովին {կը} գանգատեմ, երբ որ քեզ կ՚ուզի նա, հետդ գեղիցը մի

տեմ, երբ որ քեզ կ՚ուզի նա, հետդ գեղիցը մի թուղթ {կը} բերես, թէ գանգատողն ինքն ա մեղաւոր (!!), էն վ

ինքն ա մեղաւոր (!!), էն վախտը մովրովը քեզ բաց {կը} թողայ ինձ կը ծեծի (!!!), յետոյ, հալբա՛թ, դու

որ (!!), էն վախտը մովրովը քեզ բաց կը թողայ ինձ {կը} ծեծի (!!!), յետոյ, հալբա՛թ, դու էլ մի կարաս

(!!!), յետոյ, հալբա՛թ, դու էլ մի կարաս գինի {կը} խոստանաս, կը բարձես ձիուդ ու կը տանիս: - Վ

ոյ, հալբա՛թ, դու էլ մի կարաս գինի կը խոստանաս, {կը} բարձես ձիուդ ու կը տանիս: - Վայկուն ափոր խօ

էլ մի կարաս գինի կը խոստանաս, կը բարձես ձիուդ ու {կը} տանիս: - Վայկուն ափոր խօսքերն Աւետարանի կող

նում. հիմի, էս հո մեր պապական հիքին ա, ուզենան {կը} խլեն կը տան ուրիշի (!!!). քանի՞, քանի՞ օրինակ

իմի, էս հո մեր պապական հիքին ա, ուզենան կը խլեն {կը} տան ուրիշի (!!!). քանի՞, քանի՞ օրինակներ կան

մելն է), եւ ուխտ է անում, որ հետեւեալ տարին էլ {կը} պահէ: Պահուածի էլ մետաքսը, միայն տան մէջ գ

տան մէջ գործածելու համար է. " վատէրը կ՚եփենք կազ {կը} շինենք, լաւն էլ խիաթի կը քաշենք, է՜հ, մի բանի

. " վատէրը կ՚եփենք կազ կը շինենք, լաւն էլ խիաթի {կը} քաշենք, է՜հ, մի բանի պէտք կը գայ էլի ", - ասում

նք, լաւն էլ խիաթի կը քաշենք, է՜հ, մի բանի պէտք {կը} գայ էլի ", - ասում է Վարդիթերը Անոյշին: Իսկ

դ բանը լաւ սորուի. այլապէս, շատ օգտակար բանն էլ {կը} մնայ անօգուտ: Գիտենք, որ ասիացին դեռ երկա՜

ճի լայն շուրթի վրայ ման գալու: Բայց որչա՞փ աւելի {կը} գեղեցկանայ այդ լիճը, որչա՞փ աւելի զուարճալի կը լ

ի կը գեղեցկանայ այդ լիճը, որչա՞փ աւելի զուարճալի {կը} լինի նորա շրջանում ման գալը, որչա՞փ կը կենդանանա

զուարճալի կը լինի նորա շրջանում ման գալը, որչա՞փ {կը} կենդանանայ օդը, եթէ մի քանի կարգ ծառ տնկուի այդ

, որով ճեմելիքի վրայ ման եկողների համար աւելի քիչ {կը} լինին քան թէ այժմ: Տարապայման բթամտութիւն պ

իրէ՛ ինձ, օգո՛ւտ քաղէ ինձանից. կամ թէ չէ ես քեզ {կը} ստրկացնեմ եւ ոչինչ օգուտ չտալուց յետոյ դեռ զրկանք

նեմ եւ ոչինչ օգուտ չտալուց յետոյ դեռ զրկանքներ էլ {կը} պատճառեմ քեզ"։ Դպրոց պէ՞տք է, բնական գիտութիւն

ւ հարստահարուած վիճակը, այն ժամանակ բանը աշկարայ {կը} լինի, որ հայը եւ թուրքը այս տեսակ կապերով միմեան

ուած ենք եւրոպական բառեր առնուլ: Մենք մի օր ցոյց {կը} տանք այնպիսի թուրքի բառեր, որ ընդհանուր ազգին դա

նի, Ծակը մտնի, տազ անի, Ասի, հրէս, Գրիգորը, {Կը} տայ ինձ ու կ՚ըսպանի: Գերի ա մեր հայ ազգը,

այնտեղ բնակւում էր։ Արդէն շատերին յայտնի {կը} լինի, որ մեք, ճշմարիտ եւ անխարդախ սրտով սիրելով

եզուով չեն խօսում ընդհանրապէս, այլ նոր լեզուով, {կը} լսէիր պատասխան, թէ սովորական լեզուն ազգի բերանու

այն մի ժամ յառաջ սովորական խոստովանութեան լեզուն {կը} պղծուէր, եւ անհասկանալի նոր ժողովրդին հին լեզուն

պղծուէր, եւ անհասկանալի նոր ժողովրդին հին լեզուն {կը} գար հանդէս, ինչու որ կամենում էին մինչեւ յետին շ

ր լեզուով գործ կատարել, անտարակոյս այն սիւնը ցած {կը} գլորուէր, իւրեանց կանգնելը սիւնի նման կը լինէր գ

ւնը ցած կը գլորուէր, իւրեանց կանգնելը սիւնի նման {կը} լինէր գետնի երեսին թաւալ գալ։ Ահա այս անձնապահու

ազգը, երբէք յետ չենք կենայ, որչափ ամենակալ տէրը {կը} շնորհէ մեզ կարողութիւն նոր լեզուով աւանդել ազգին

ժողովուրդը լուսաւորել։ Խնդրում էինք, եթէ միայն {կը} պատասխանէին մեզ այդ պարոնները, ո՞րտեղ է տեսնուած

երը եթէ փոքրիշատէ ուղիղ տեսութիւն ստացած լինէին, {կը} տեսանէին այդ խորհուրդները, բայց ափսո՛ս, որ միմի

, որ յառաջ քան ստամոքսը գնալը բոլոր ատամները եւս {կը} փշրէր։ Հայոց հին լեզուն հնացած հաց է արդէն, եւ

մ է, ջերմ է եւ սննդարար. ուստի սորանով շատ հեշտ {կը} լինէր կերակրել հայոց ազգի սոված հոգին եւ սա աւելի

հայոց ազգի սոված հոգին եւ սա աւելի հիւթ եւ արիւն {կը} դառնար նորա մէջ, քան թէ այն չորացածը եւ քարացածը

նչ չի յառաջանայ. եթէ յառաջացող էր, մինչեւ հիմայ {կը} յառաջանար։ Կարծեմ 200 տարիից աւելի է, որ Վենետկ

աւ, բայց ազգը միայն արտաքին աչքով տեսաւ։ Այսպէս {կը} լինի եւ 900 տարի յետոյ եւ 1000 տարի յետոյ, եւ ին

ինչպէս մինչեւ այժմ, այնպէս եւ միշտ հայոց մանուկը {կը} լինի օտարի հացի մուրացկան, ամեն օր դռնէդուռ մա գ

տարի հացի մուրացկան, ամեն օր դռնէդուռ մա գալով՝ {կը} յագեցուցանէ սորանից եւ նորանից իւր իմացակական ստա

ւ այս կերպով սնունդ ստանալով՝ նորա ազգութիւն եւս {կը} լինի մի խայտաճամուկ բան, անարմատ ծառ... Ամեն

բանականութիւնը տեսութենով եւ կենդանի գաղափարներով {կը} լուսաւորուի. այս էր նորա ներքին օգուտը, իսկ այդ

ը, ինչ որ նա հանում էր, արդեօք լսողների ուղեղին {կը} հասնէր իբրեւ նշանական ձայներ, թէ միայն ականջի թմ

անական ձայներ, թէ միայն ականջի թմբուկի արձագանքը {կը} լսէր այն հասարակ մարդը՝ առանց ոչինչ հասկանալու։

ի մարդը նորան չհասկանայ, եւ որչափ խրթին եւ մութը {կը} խօսէր, այնչափ արժանաւոր եւ քանքարաւոր էր հեղինակ

բարբառ. պատճառ, որ մեր նպատակին առաջին արգելքը {կը} լինէր այդ, այլ միշտ իմացել ենք այն յստակ հայախօս

անխարդախ դէպի ինքը սէրը, նա ուղիղ եւ պարզ մտքով {կը} տեսանէ այս չնաշխարհիկ եւ իմաստուն հեղինակի քնքուշ

մնայ ազգին, գոնէ այսուհետեւ, եթէ ամենակալ տէրը {կը} բաշխէր մեզ կարողութիւն... Ազնիւ մարդուն ցանկա

ը նորան իբրեւ օտարոտի մի երեւոյթ, իբրեւ մի ճիւաղ {կը} հալածէ եւ ոչ միայն ժառանգութիւն, այլեւ լոկ ընդու

ւր պիտի աշխատես, որովհետեւ կարկտանը միշտ կարկտան {կը} մնայ։ Ապրող ծառի ճիւղ կարելի է միայն ապրող ծա

ն շինել, ինչպէս նախնիք շինում էին հնումը, տունդ {կը} մնայ դատարկ, եւ ոչ ոք չի գնալ, որ բնակուի նորա

մպէյի եւ թէ՛ Հերքուլանումի տները։ Բայց նոքա միշտ {կը} մնան անմարդաբնակ, որովհետեւ ներկայ հայեացքով եւ

նն է, ինչպէս մարդու շրջապատող աշխարհն է, այնպէս {կը} լինի եւ մարդուն կեանքը եւ ինչպէս կեանքը, նորան հ

ւ մարդուն կեանքը եւ ինչպէս կեանքը, նորան համեմատ {կը} լինի միտքը։ Եւ լեզուն, որ ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ

քի քաղցը չկշտացնենք, մեր գոյութեան հաւասարակշիռը {կը} թեքուի եւ այնուհետեւ ոչ Ռաֆայէլի Մադոննան եւ ոչ Ա

ակ են տալիս այնպէս կամ այսպէս հագուիլ, իրենք իսկ {կը} թողուն իրենց գեղեցիկ համարուած հանդերձը եւ կը ստի

իսկ կը թողուն իրենց գեղեցիկ համարուած հանդերձը եւ {կը} ստիպին փաթաթուիլ արջի մորթու մէջ, եթէ ընկնին բեւ

թէ համանուն է որկրամոլութեան), մեզ թւում է, թէ {կը} մոռնար իր համադամքը եւ անուշ կերակուրքը եւ փառաւո

շնորհք, ինչ ճարտարութիւն, խելքդ ինչ է կտրում։ {Կը} գտնե՞ս մի հատ Իտալացի, որ թողնի իր հարսնացուն մի

նները։ Բազար որ տանիս, շինականը քեզ ալիւր ու եղ {կը} տա՞յ, որ բերես քո զաւակները կերակրես։ Թէ որ մի

իմ տան կառավարիչը, ի՞նչպէս ես կարծում, ես դուրս {կը} ձգե՞մ նորան, երբ գաս ու քարոզես ինձ մէկ կողմից ն

, դորանով ի՞նչ կշահուիմ. այն փափկասուն տիկինները {կը} կենդանանա՞ն, որ գան իմ պէտքերին ծառայեն։ Իսկ թէ

եւ պէտքերի յայտարար, որ հնումը չկան։ Եւ ինչո՞վ {կը} տաշուին, կը կոկուին նոր լեզուի պակասութիւնքը, ե

այտարար, որ հնումը չկան։ Եւ ինչո՞վ կը տաշուին, {կը} կոկուին նոր լեզուի պակասութիւնքը, եթէ ոչ մշակութ

ը, եթէ ոչ մշակութեամբ եւ գրի տակ ձգելով։ Ինչո՞վ {կը} սահմանափակուին նորա ճապաղութիւնքը, ինչո՞վ կ՚ազնո

նենայ, մենք գեղեցութեան ճարտարապետից կամ սիրողից {կը} խնդրենք, որ իր չափը ծոցը դնէ, որովհետեւ նորը,

լէր, քո հրամանը կամ պատգամը կարծում ե՞ս, թէ տեղ {կը} հասնի եւ հինգ միլիոն ազգիդ գլխին հին լեզուի տրամա

ինգ միլիոն ազգիդ գլխին հին լեզուի տրամաբանութիւնը {կը} հանգչի, ինչպէս " վերնատան հրեղէն լեզունե՞րը"։

ղ ուժերից փրկուել։ Բնութիւնը կրա՛կ է, կ՚ա՛յրէ, {կը} մաշէ, եթէ անմիջապէս եւ կոպտութեամբ վարուիս նորա

դարձնելու ժամանակ, բայց ի՛նչ օգուտ. անցածը յետ {կը} գա՞յ։ Եթէ մնար հայկական անկախութիւնը, գուցէ հայ

որանից ցած լինէր մի հասարակաց լեզու, գլուխս քարը {կը} տայի, էլ չէի խօսիլ։ " Է՛հ, հոգիդ դուրս գայ, ա

ննայ, օրհնալ եկեալ յանուն Տեառն " ասելով, ծունկ {կը} չոքեմ նաեւ նորա առջեւը։ Պարոն, լեզուի խնդիրը ծա

թիւնից միայն չէ հասկացւում ամբողջ ազգին, նա ե՞րբ {կը} լինի մեղաւոր։ Բայց այն պարոնը, ասում ենք, բաց

ժողութիւնը։ Ես գդակս վեր եմ ձգում եւ այն ժամանակ {կը} համարձակուիմ այն աղօտ եւ գունաթափ լոյսը ընդունել

ի խաւար անկիւններում մեր գլուխը լալու։ Շատերը {կը} ծիծաղեն պարզամտութեանս վրայ, որ դեռ այդ երկու բա

րձրացնում։ Այդ խորիմաստ փիլիսոփային էլ խորոհուրդ {կը} տանք, որ լաւ ուշադրութիւն անէ երկու իսպառ անմերձ

, ինչպես գրել է նե, ճամփու խարճն փոշտին 50 մանեթ {կըլլա}, 60 կըլլա կամ ավելի, արդի հեսապ կանիք եւ կուտաք

ել է նե, ճամփու խարճն փոշտին 50 մանեթ կըլլա, 60 {կըլլա} կամ ավելի, արդի հեսապ կանիք եւ կուտաք եւ իրեմեն

ի տերտերին հրամայե, քահանա թող օրհնե տեսին. հեչ {կըլլա} ՞, աս ալ այնպես կպատկանի հայրապետաց կանոնովս, որ

րեմն մինչեւ սեպտեմբեր գրեթե ես կմնամ այնտեղ, ինչ {կըլլա} եղեր։ Ինձանից շատ նամակ մի՛ պահանջեցեք. գիտե աս

էն՝ չես հաւան Եկեղեցւոյ կանոնքներուն, վաղն {կըլլաս} փրօդեստան. Ո՛չ պաս գիտնաս եւ ո՛չ ուտիք, ո՛

ավելի շուտով կհրամային, բայց Խրիմը ինձի շատ լավ {կըլլար}: Տարին վաղուց անցավ, որ ես ամեն օր ճար կխմիմ եւ

անց բան ու գործին կենային, հիմի ամէն մինը մի խան {կըլներ}. աստուած տուել ա, ամէն բանները լաւ, հանդները շ

սնութ տուն ա. ամէն մի տան տասը տասնըհինգ տընուոր {կըլնին} վեր եկած, ընենց տուն չի ըլնիլ սրանցում որ էս իրէ

Թուղթ կաթուղիկեայց Խապառաճեան հօր ընդդէմ Թոռնակայ {Կըկռեկեան}, տպեալ 'ի Փարիզ, յերեսներորդ եօթներորդ ամի բնակու

անյայտ է, ըստ որում՝ թագուցել է իւր անձը Թոռնակ {Կըկռիկեան} շինովի անունի տակ: Գրքի բովանդակութիւնը, ինչո՛ւ

ւ: " Ընծայի " հեղինակը, սաստիկ սրտնեղած Պ. {Կըկռիկեանի} ընդունելութեան վերայ, հրատարակել է մի փոքրիկ թեր

նաց վիպասանութեան"։ Ասես թէ լուսահոգի Խապառաճին {Կըկռիկեանի} հետ է կռվում. " կը քննեն, կը քաշքշեն, կը կրկտե

լ ուրիշ արժէք մը չունիք"։ Շնորհակալ ենք Պ. {Կըկռիկեանից} եւ, մանաւանդ, ուրախ ենք նորա կատակերգական քանքա

ան համար միայն թէյ ու հաց Թէ լոկ պատրաստեն՝ {կըմնայ} քաղցած. Այդ պատճառով էլ բերին եւ ձըկներ,

ճառը դու էիր: Հույս ունիմ, որ իմ այս խոսքերս {կընդունես} որպես անկեղծ սրտի բխվածք: Եթե դու չլինեիր մե

որդ դարու ազգային յառաջադիմութեան վարդապետութիւնը {կընդունի}, որով ազգը հոգեւորականներէն երկու դար յառաջ անցա

գերեզմանի, ըստ որում չունի կեանք եւ կիրառութիւն {կընկերական} կենցաղս, եւ զայս լեզու մեռեալ, [զայս լեզու (որ

ռաջին ամսատետրակը ստացաք, այժմ երկրորդը ճանապարհ {կընկնի} դեպի Ձեզ այս շաբաթ, եւ ապրիլի մեջ կտպենք մարտը ե

սափայլի "] 1 տետ[րը] ստացած կլինիք, 2 էգուց փոշտ {կընկնի}, 3-ը ամսույս 20-ին փոշտ կընկնի. ապրիլի 15-ին կս

իք, 2 էգուց փոշտ կընկնի, 3-ը ամսույս 20-ին փոշտ {կընկնի}. ապրիլի 15-ին կստանաք չորրորդը՝ կտակներով հանդե

": Ես նրան շատ եմ խղճում. հանցանքի ծանրությունը {կընկնի} Իսահակի վրա. նա շեղեց նրան ճանապարհից՝ չնայած ն

կը շուտով առեց մկրատը եւ շինելով մի քնքուշ ծրար, {կընքեց} նորան եւ հրեց հասցէն այսպէս. Պարոն Գէորգի

աշխարհիս, Բայց ուսումով, գիրք կարդալով չի {կըշտանալ} փորերնիս։ Ներկայ դարուս ուսումնականք ի՛նչ մ

որ անհամաձայն եւ անխոհեմ կերպիւ կ՚ելնէ ` " ըսի, {կըսեմ} եւ ըսելէն չեմ դադարիր ", ուրիշ տեղ մ՚ալ " գրեցի

, առվօտանց եւ այլն. անոր համար որ աշխարհաբար վեվ {կըսենք} նէ, վեվ վեվ ալ գրելու է եւ ոչ ու կամ ւ, որ ծուռ

աստուծով նոր կաթողիկոսի նստելովը, նորա [բաց] եւս {կըսկսե} յուր գործակատարությունը: Մեր պատերազմը դադարած չ

ից։ Ես անխիղճ չեմ, ոչ երկերես, {Կըտամ} բաժին ամենքին. Միայն քնարս հնչեն նոքա

ամքը կոտրելու: Նա այն ժամանակ սուր ունի հատու, {Կըրակ} է թափում այրող բերանից. Մուսան նորանով խօսում է

, մինչ այդ ժամանակ գրական ամեն մի ձեռնարկություն {կթաղվի} իսկական քաոսի ճահճում եւ ոչ մի արդյունքի չենք հաս

ությունն է, թոթափելով կհասնի ծերությանը, կթողնի {կթառամի} եւ մեր աչքի առաջ կմնա ավել երկար ժամանակ նորա ծեր

տս խոցուած է զանազան կողմից, Արիւն ու շարաւ {կթափի} երակից. Լուա՛, մաքուր ջուր, սրբէ՛ ինչպէս

т], հույս կա, որ շուտով վերջանա, բայց թե որքան {կթեթեւանա} բանը, այդ գիտցողը աստված է. եթե այստեղ լինեիր,

անիցեն եւ մի՛ յուսասցին ի Հռովմէական տատասկէ թուզ {կթել}. հոգ կալցեն ինքեանք ձեռնտուութեամբ միմեանց պատրա

իտասարդությունն է, թոթափելով կհասնի ծերությանը, {կթողնի} կթառամի եւ մեր աչքի առաջ կմնա ավել երկար ժամանակ

պարոններին, որպես անդորրագիր, իսկ ձախակողմյանը {կթողուք} տետրակի մեջ, որով առանց շփոթության հայտնի կլինի

յգւոյն տէր՝ սիրտ ի բերան, Որպէ՞ս խաղողոյն {կթոց}: Որպե՞ս նաւորդ հողմակոծեալ Անձկայ հող

մ եմ ճեղքը շտապաւ: " Կուտ, կուտ, կուտ, կուտ - {կի} ՜ " Կղզում է տափած: - Բերքն առա՛տ լինի, - Ասու

ո՜ւմ է վեհընթաց: Մեղկութի՞ւն է որեւէ Կամ թէ ստոր {կի՞րք} է այն, Երբ ձգտում է վայելել Սանձակոծ սէրն իր ընծ

Մեղկութի՞ւն ինչ իցէ այս, Կամ վայրահար {կի՞րք} պղտոր Վայելել զՏեառն ընծայս Յարի սէր սա

մը աղեկ ալ իմ, ասիմ նե, սուտ չէ, թեեւ կելիրլի {կիդերլի} է. ինչ ալ ըլանե այժմ անվտանգ մայիսին կհասնիմ եւ

ամ, " Օ գիդիշ գիդէօր " (օ կիտիշ կիտթի, օ կիտիշ {կիդէօր} ): Թուրքը եւ հայը գտնւում են այսօր գրեթէ մի

եւ Ինքնակալուհի ամենայն Ռուսաց, Մոսկուայի, {Կիեւի}, Վլատիմիրու, Նովգօրօդի, Արքայուհի Ղազանու, Ար

, ԿԱՅՍՐ եւ Ինքնակալ ամենայն Ռուսաց, Մոսկուայի, {Կիեւի}, Վլադիմիրու, Նովգօրօդի, Արքայ Ղազանու, Արքայ

էրը քեզ, Զի թէ սրտիդ մէջ փչէր Շունչն այն բոցեղ, {կիզանուտ}, Ապա իրօ՛ք կը կորչէր Անդորրութիւնը հոգուդ: Եւ ո

Մի՛ մոռանար, յիշեա՜ զիս: Եթէ ի բոց սիրոյ {կիզեալ} Ջրոյ կենդանւոյ ի խնդիր Վառիս, երթաս զ

Օրհներգում է սերովբէն Եւ վերցընում ունելով Կայծը {կիզիչ} բոց-կրակ Այն ծխացող սեղանից, Եւ դէպ երկիրը ` արա

ն. Նա մօտ գալով Ադամին ` Նստում ձախ կողմը նրա Եւ {կիզիչ} կայծը ջերմին Դնում կրծքին... Եւ ահա՛, Ծխում մո

սանք Ափրոդիտեայ Որի գալը մեզ զուր չէր. {Կիթերայից} եւ Կրէտէից Նա երկու... բերել էր։ Ո՞վ

ես թէ նորա եկեղեցու ճակատումն է գրուած։ Այսօր էլ {Կիլիկիոյ} մէջ Կօզանօղլուն, ազգի եւ կաթողիկոսի կամքին ընդդէ

որ ունէր միշտ նոր պապացու կարդինալի հետ, եւ իւր {կիկերոնեան} լեզուով վերջապէս հասաւ իւր վերջին նպատակին: Կենս

մք մեզէն ճանաչել. զի՞նչ այլայլութիւն ձգեաց յինքն {Կիկերոնեանն} լեզու, մինչ ի նմանէ յառաջ եկին այնքան բազմաճիւղ

աշխատում են ամենայն բառ այնպէս գործածել, ինչպէս {Կիկերոնն} է գործածել, ի՞նչ պատճառով հայերս ամբողջ ոճեր եւ

այս անարգութեանը եւ խլելով այն բոլոր շանթերը, որ {Կիկլոպները} պատրաստել էին մի ամբողջ ամսի համար, հասայ այն չա

ութիւնը, գովեց Աթենասի գործողութիւնը եւ հրամայեց {Կիկլոպներին} ՝ մի մեծ շանթ պատրաստել այդ թշուառականի օրը խաւար

ցնա: Եւ ի ձայն բարձր ազդոյ Հնչեմ զիմ {կիկօռիկօ}: ԱՐԿԱԾՔ ՆԱԽԱՀՕՐՆ Ա "Yes, love indeed

Ո՜հ, յիշեա՛ զիս, յիշեա՜ զիս: ԺԲ. {ԿԻԿՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ} ՜ " Կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ ",

ուղարկել էի քեզ 2 ռեցեպտ, այժմ գիրիդ զորութենովն {կիմանամ}, որ այն ալ ստացած չես, որ մեղադրում ես: Ձեր կա

ասիլ, դու ինքդ գիտես նը, կարծում իս, թե ես ալ {կիմանամ}, բայց ուրիշ անգամ խնդրեմ միշտ տեղյակ գրիս, որ ե

ւթյուն գործես փող հասուցանելու, հիմնավոր պատճառը {կիմանաս} մյուս նամակիցս: Տեր Մովսիսի սրայի բանը վերջա

տության մեջ: Այս բոլորի զորությունը Մոսկվա գաս՝ {կիմանաս}, թեեւ չեմ կարծում, որ բոլորովին անգետ լինիս իմ

ամակս կստանաս Ղազարոս եղբորս ձեռքովը եւ ամեն բանը {կիմանաս} նորանից. ինձի գիր ալ գրել պետք չէր, բայց այս քա

ր, նուագ եւ նըվագ. թուական եւ թվական։ Ասոնցմով {կիմանաս} պատճառը՝ որ ինչո՞ւ աս քերականութեան աշխարհաբարին

տ կարելի է ենթադրել, որ հասարակությունն անգլերեն {կիմանար}, քան հունարեն եւ, եթե գիրքը թարգմանվում է ռուսե

.. մանրամասնությունը այս բաների էգուցվա նամակիցս {կիմանաք}: Ես, աստծո հաջողելով, մարտի 24-ին երեկոյան

Երբ որ սահի Քիշնեւ երթալու ըլլանք նե, ես ձեզի {կիմացունում}, որ ինչ տեղ գիր գրիք, տահա հոս կմնանք պեքիմ ինչ

խելոք կերպով, պետք է այր մարդու սիրտ ունենալ եւ {կին} չդառնալ, եւ եթե մենք կամենայինք, որ մեզ ուրիշնե

առ նա զգիր մի օրինակ զայս: " Մեծարու Տի՛ {կին}, Ներքոյ ստորագրեալս, ցանկալով այց ելանել եւ

ա ինչ է, որ մարդ փառաւորէ: Մեր գեղումը մի դրացի {կին} կար. նա շատ անգամ վայր էր քարշում կայծակը"։

ում էր մի մեծ հրկէզ ու անթիւ աւերածք: Ի՞նչ տեսակ {կին} կարող էին դառնալ ապագայումը այն աղջիկ թոռները, ո

արեցին հարցմունք: " Ո՛հ զաւակներս, այդ մասն է {Կին} մարդերի վիճակուել, Մեծ մարք գործեցին եթէ, Ձեզ,

աջացած մի առասպել, թէ կայծակից զարկուած ու մեռած {կին} լուացել են անձրեւի տակ այդ կնոջ անզգոյշ մերձաւորք

աւական յաճախ երեւում է այդտեղ պատանի աղջիկների եւ {կին} մարդերի մէջ օրիորդական ասացեալ տկարութիւնը (chlo

եստաւորւում են համարեա՛ թէ եւրոպական ձեւով, բայց {կին} մարդերի մէջ, մանաւանդ պառաւների մէջ կան դեռեւս բ

ւղք, որի վերայ Վարդավառի տօնին երեւում են այր եւ {կին} մարդերի, զանազան հասակի բազմութիւն, իւրեանց խայ

եմ, - խարուկի վերայ այրում է մի ժամանակ մի ցիգան {կին} ՝ որպէս կախարդ եւ գող։ Այս կինը ունենում է մի դո

հարց ու փորձի ենթարկուելով որպէս կասկածաւոր ցիգան {կին}, կապւում է շղթաներով։ Կոմսը շատ ուրախանում է՝

եկաւոր Հայերից մօտ իբր երկու հարիւր մարդ՝ այր եւ {կին}, ներկայ էին այդ հանդէսին, որոնցից ոմանք եկած էի

ստիարակիչ ազդեցութիւն ժողովրդի վերայ: Ո՛չ մի {կին} չերեւեցաւ բեմի վերայ։ Այս ասելով՝ չեմ մեղադրում

նքի վերայ, մանաւանդ թէ ասիական աշխարհի մէջ, ուր {կին} մարդը, զուրկ լինելով ամենայն իրաւունքից ընկերակա

րաւունք չենք համարում երես թեքել բոլոր Հայոց ազգի {կին} մարդերից, որոնցից դեռեւս յոյս ունինք, եւ սոցա վ

Ժողովքներով վճռուեցաւ, որ իւրաքանչիւր պատուաւոր {կին} յօժարակամ գնէ այդ ժապաւէնից մի քանի գազ, ամենեւի

ւած է հեղինակութեան հրամանից: " Որ հայիցի ի {կին} մարդ, առի ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա

ուա՛ծ, Չունե՜մ ընկեր կաթոգին ". Տէրը տուաւ նրան {կին}. Իսկ թէ ինչո՞ւ կամ ինչպէ՞ս, - Չի՞ սովրեցրել Գիր

" Օ՜, չե՛մ երբեք ուխտազանց, Ինչո՞ւ է ինձ տրուել {կին}: Խոստացել եմ չլինել Ես ուխտադրուժ - այդ շա՛տ լաւ

ճաշակե՞լ այն բնաւ: Ուրեմն ինչու՞ տուեց ինձ Սէր, {կին}, ինչո՞ւ Տէրն օրհնեց, Ակնարկում է խօսքն այն ի՞նչ

Զի ոչ գոյ ինձ ոք ընկեր, Եւ Տէր արար նմա {կին}, Իսկ թէ որպէ՞ս կամ զիա՞րդ, Ո՞չ ուսու

Ոչինչ գտայց ուխտազանց, Ասէ, առ ի՞նչ տուաւ {կին}: Իմ ուխտեալ է չմեղկիլ Եւ յայս մնամ ա

աղո՞րդ, Յի՞նչ ուրեմն ինձ տուան Սէր, {կին}, առ ի՞նչ Տէր օրհնեաց, Յի՞նչ ակնարկէ նորա բ

տիճանքդ, մինչ Քրիստոս ասէ. " ամենայն որ հայի ՚ի {կին} մարդ, առ ի ցանկանալոյ, անդէն շնացաւ ընդ նմա ՚ի

եքին եմք պատրաստ - Ծեր ու տղայ, երիտասարդ, {կին}, գոյք, կալուած ու գրաստ"։ Տեսաւ ամբ

եծ կոնդակ. " Որ ոչ մի մարդ այնուհետեւ {կին} մարդու կամ աղջկայ Չըյանդգնի ձեռը պաչել ըստ հ

ւղարը խելօք մարդ էր, նա գիտէր որ Պիոսը, Թէ {կին} գտնէ, պիտի անշուշտ պաչէ նորա ոտները, Բարկա

" Հիւսիսափայլ ", 1858 թ. ԱՂՔԱՏ {ԿԻՆ} (Պիէր Ժան Բերանժէ) Ցուրտը փչեց. ձմեռ սաս

րտիցը: Ժամի դռնում դողդողալով Կանգնած է մի աղքատ {կին}. Նորա հանդերձը պատառ պատառ, Չունի շապիկ իւր հագ

" Ո՛հ, զաւակներս, այդ մասն է {Կին} մարդերի վիճակուել, Մեծ մարք գործեցին եթէ,

Թո՛ղ կործանուի Աւստրիան: Ինչքան {կին} մարդ, մի թոյլ էակ, Պատերազմի գործերում `

ւ բռնաբարուած անմեղ աղջիկ, քան թէ մի նահատակուած {կին}, քան թէ մի զաւակ, որ, դեռ հրապարակի լոյսը չտես

ծի խրատը հազիւ թէ կարող է արժէք ունենալ. Գրանովս[ {կին]} խոստովանում է այս, բայց թոյլ տալով պատմական խոր

եց՝ ասելով, թէ որ մէկը ցանկութեան պատճառով նայի {կին} մարդու վերայ, արդէն իր սրտի մէջ շնացաւ նորա հետ

, ասում է. " էառ եւ եղբայրն Վարդանայ Հմայեակ իւր {կին} զդուստր Վռամայ ուրումն մեծի իշխանի եւ էր անուն աղ

ւիկ եւ զքոյր Ձուկայ որ կոչիւր Անոյշվռամ, էառ իւր {կին} բդեշխն Վրաց Աշուշայ, որ եւ էր իշխան Գուգարացւոց

վսէս վասն կնոջն Եթէովպացւոյ, զոր ա՛ռ Մովսէս. զի {կին} Եթովպացի առ։ Եւ ասեն, թէ ընդ Մովսիսի միա՞յն խօս

Եւ ահա այր Իսրայէլացի, գայր ածէր զեղբայր իւր առ {կին} իւր Մադիանացի յանդիման Մովսիսի, եւ յանդիման ամեն

. ԺԳ, համ. 20)։ § 48. Ամենայն որ հայի 'ի {կին} մարդ առ 'ի ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա

, խոնարհ, հնազանդ, հնարագէտ է, որպէս յանցաւոր {կին} եւ յաջող փորձիչ: Սա էր, որ խաբեց Եւային, տալով

բոլորից գերազանցը այն է, որ նա բոլոր ամուսնաւոր {կին} մարդերի գաղտնիքը գիտէ, գիտէ նաեւ սատանայի կնոջ գ

մանակից յետոյ ահա կռուեցին, ջարդուեցան եւ այր եւ {կին} եկան մեր մօտ: - Եթէ շատ հեշտ է որոգայթ լարել

կռուողներին մխիթարում էր վշտացածը, թէ արժան չէր {կին} մարդու պէս ամենայն բանից նեղանալ, միեւնոյն ժաման

ւ ամենայն ջանք պիտոյ է գործ դնէի, այդ աղջիկը ինձ {կին} խնդրելու, որովհետեւ ինձ թւում էր, թէ ստեղծուած

իքի տէր դարձած էր: Ունէր բաւական մեծ գերդաստան, {կին}, որդիք, դստերք, որոնց բացի նիւթական հարստութեն

մբաւութենների պատճառքը ովքե՛ր են. եղբայր, եղբօր {կին}, դստերք, փեսայ, որդիք եւ վերջապէս ամուսինս: Ս

ակցութիւնը իւր փեսայի հետ այս դարումս միակ հնար է {կին} մարդերի համար, ազատուելու իւրեանց ծնողների կամ ա

տ պարզ էր, նորա կեցութիւնը շատ հասարակ. մարդ եւ {կին} տարին երկու ձեռք հագուստի տեղ մի ձեռք էին կարում

դեռ չենք ծանօթացրել մեր ընթերցողքը, շատ սրտաբաց {կին} էր. կարճահասակ, հաստամարմին եւ յիսուն տարեկան հ

ակ եւ անկիրթ մարդ էր, եւ Մանուշակին խօսել էր իւր {կին} առանց հարցանելու նորա կամքը, եւ Մանուշակի ծնողքը

ին, Դօնը ընկնիլ խեղդուիլ, քան թէ այսպիսի մարդու {կին} դառնալ: Նա շատ անգամ երեկոները իւր ննջարանի մ

. ձայն չունիմ, որ ասեմ ծնողքիս, թէ ես չեմ կարող {կին} դառնալ այդպիսի մարդու, որի մտածութիւնքը, ապրելո

ութիւնը հեզ եւ խոնարհ կերպով երկրպագութիւն կը տայ {կին} մարդերի հնարագիտութեանը, որ շատ եւ շատ է: Կին մ

յ կին մարդերի հնարագիտութեանը, որ շատ եւ շատ է: {Կին} մարդը հարիւր անգամ իւր հնարագիտութենով կարող է խա

արող է խաբել մի այր մարդ, եւ այն մի օրուայ մէջ. {կին} մարդու սիրտը շատ քնքուշ է եւ դիւրաշարժ, ճշմարի՛տ

կը դուրս նայեց պատուհանից եւ տեսաւ մի աղքատ պառաւ {կին}: - Ողորմութի՛ւն արա, զաւա՛կս, ողորմութի՛ւն

ճառով կը ցանկանայ, որ ինքը հասուցանէ, դու պառաւ {կին} ես եւ անզօր, կը խլեն նամակը ձեռքիցդ եւ ինքեանք կ

ենք, ո՞վ է տուել մեզ քաղաքավարութիւն, ծնողքս մի {կին} մարդու մօտ տուել էին ինձ կարդալու 9 տարեկան հասակ

մօտ, տան մէջ ի՞նչ մաքրութիւն, ի՞նչ կարգ, թէեւ {կին} չունի, մայր չունի, ոչինչ չունի, այլ միայն մի չ

: Դուրս էի գալիս այնտեղից, ահա մի պառաւ աղքատ {կին} մի նամակ ձեռքին մտած պարոն Շահումեանցի տուն, հար

ր իմ վերայ, Աստուած մի օրդ հազար առնէ, ես աղքատ {կին} եմ... Հետաքրքրութիւնս ստիպեց հարցնել նորանի

նալ Շահումեանցի հետ, ոչ այն նպատակով, որ հարստի {կին} դառնայ, այլ որպէսզի գտանէ Շահումեանցի մէջ իւր կե

է մէջքի վերայ, երեսը ծածկում են մի պաստառով. մի {կին}, բռնում է մաղը իւր սարքովը հիւանդի գլխի վերայ,

մաղը իւր սարքովը հիւանդի գլխի վերայ, իսկ մի այլ {կին} բռնում է մաղի մէջ մի ջրով լիքը պնակ: Թեթեւ թափող

երեխան ընդունելու: Խեղճ դայեկը, որ շատ բարեհոգի {կին} է եղած, որին մինչեւ այսօր օրհնում են Նախիջեւանի

յն, աղաղակ, ամենեւին: Տեսանում է մի գեղեցիկ {կին}, պառկած փափուկ փետրալից անկողնի վերայ, ծննդական

այն երեսով, արծուի քթով քառասուն եւ հինգ տարեկան {կին} էր, եւ, ինչպէս կը տեսանենք, մեծ ազդեցութիւն ու

թեանը նայելով պիտի քեզ հարս ընտրես, ուրեմն առանց {կին} կը մնաս: Խելքի մասին հարկաւոր չէ քննութիւն,

ից, որ Աստծուց է կախուած ես այն աղջկանից այնպիսի {կին} շինեմ քո համար, որ տեսանողը զարմանայ, քաղաքավար

ախընթաց էր այն կատաղութեանը, որ երբեմն երեւում է {կին} մարդերի մէջ. նորա մազերը կարծես թէ պատերազմի բար

արդ-խաթունը այն վերին աստիճանի կարճամիտ եւ անզգամ {կին} մարդերից մինն էր, որ համարում էին, թէ աշխարհը պ

ռեւտրական հաշիւները անգամ եւ շատ էր պատահում, որ {կին} միջնորդի ձեռքով ինքը վաճառում էր իւր եղբօր ապրանք

յն հարկը, դեռեւս հարկաւոր էր ասել, թէ մի անզգամ {կին} ի՛նչ բաներ չէ ստիպում իւր մարդին կատարել, եւ քան

ւմ էր, որպէս թէ ինքը զրկուած է պարոն Շահումեանցի {կին} լինելուց: Նա մտածում էր, որ հայրը չհամաձայնելով

արանից եւ յայտնէ հրապարակաւ, թէ ամենեւին Մկրտիչի {կին} դարձողը չէր. բայց Թիւթիւնճի-Օղլուի պատասխանը ցրե

աթով, երկուքը ստացան այս արժանաւորութեան սիրական {կին} մարդերի ձեռքից, մինը ինքը իւրեան պապ ընտրեց։ Հր

յն քահանայք անկին լինին այնուհետեւ, այլ ով որ եւ {կին} ունէր, նա եւս բաժանուի՝ թելադրելով ժողովրդին նե

ուիլ իւր Մարգարիտ թագուհուց եւ սորա կենդանութեամբ {կին} առնուլ Մարիա Մեդիչիսը, հարկաւորապէս բանախօսութիւ

։ Մի անգամ այս կանանց մէջ պատահեցաւ մի ամուսնաւոր {կին}, որ կռուով ապրում էր իւր մարդի հետ։ Նա, համոզո

այ գեղեցկուհիներից առաջինն էր, խելացի եւ խորագէտ {կին}, որի ճակատը գրած էր մեծ նշանակութիւն ունենալ Ֆրա

աղել ", - ասում է նա (եր. 92) իր հետի ուխտաւոր {կին} մարդոցը եւ սպառնում է, որ էլ Սօսին չտայ աղջիկը:

է դնում: Աշնան Մողնու ուխտին, իր մօտ հիւր եկած {կին} մարդուն պատմում է ինչ որ Սօսի գլխովն անց էր կացել

: "... Չէք իմանում, - ասում է նա իր ուխտակից {կին} մարդոցը, - էս մեր փչացածի (Վարդիթերի) արածն ա ք

ւռը, որ սովորաբար նկարագրւում է որպէս մի խորագէտ {կին}. " Սատանի յետի ոտն էր պառաւը ", - ասում է հեղինա

նի պատառոտուն հանդերձները, մի գրաստի վրայ այր եւ {կին} իրենց մի քանի երեխաներով միասին նստելը, իրենց կե

ՏՈՒԱԾ ԱՍՒՈՒՄ Է ԼՍՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ Մի մարդ ունէր մի {կին}, որ միշտ կռւում էր դրացիների հետ։ Տեսաւ մարդը,

ությունից, երբ նրան պակասում է իրական եւ կենդանի {կինը} ՝ թող որ ոչ այնպես նրբագեղ, բայց այնուամենայնիվ

դը, բայց ինչ դրութեան մէջ, զարմանալի բան: Սորա {կինը}, չիմանալով, որ այրը հիւրեր է գանչելու, ջուր է

իւր ամուսինը, իսկ երբ ամուսինը ներս է մտանում, {կինը}, ամենեւին ուշադրութիւն չդարձուցանելով ներկայ հան

մքի վերայ կարմիր, ճերմակ, թաց մազերով, լուացող {կինը} քամակից"։ Բ. Մայիսի 1: Մտածում եմ,

ն կ'ասեմ. միայն յառաջուց պիտոյ է իմանալ, որ այդ {կինը} վայր էր քարշում կայծակը՝ մի մարդու զարկել տալու

Ճշմարիտը պիտոյ է ասել, չեմ տեսած, թէպէտ եւ այդ {կինը} շատ անգամ վառում էր եկեղեցում մի այդպիսի մոմ...

եւ աղախինների ձեռքով: Ի՛նչպէս կարելի է, որ Հայ {կինը}, թէեւ հաց չունէր ուտելու, գնայ եւ իւր երեսի ջրո

ժամանակ մի ցիգան կին՝ որպէս կախարդ եւ գող։ Այս {կինը} ունենում է մի դուստր՝ Ազուչենա անունով: Մայրը կ

ժամանակ նորա հայրը ութ ամսական յղի թողնում է իւր {կինը} եւ գնում է օտար աշխարհ՝ խիստ պատուէրներ տալով իւ

ել եւ վերստին այլ մարդու հետ ամուսնացնել: Յղի {կինը} կապել եւ այնքան ծեծել, որ յղացած զաւակը վիժէ եւ

աբարուած աղջիկը լինէր մեր քոյրը, եթէ այն ծեծուած {կինը} լինէր մեր ամուսինը, բայց կարծում ենք, թէ Պ. Չա

ի չարագործութեան ենթակայ եղած լինէր իւր քոյրը կամ {կինը}: Ինչի՞ համար է այս խտրութիւնը, ի՞նչ բանով աւ

, ապա ուրեմն Վահանի մայրը՝ Ձուիկը, եւ Աշուշայի {կինը} ՝ Անոյշ-Վռամը, քոյրեր են Աղան եւ Մերհուժան) Ար

ինէր Պարսից Դուռը, անհնար է, թէ նորա պէս ժրագլուխ {կինը} հանդէս չունենար այն անցքերի մէջ, որ կապուած նախար

վայելեմ, ապա թէ ոչ կեանք չունիմ կնոջս ձեռքիցը. {կինը} իւր կարգով սպասում է իւր սիրականին եւ եկածի պէս կ

կուշտ լինի, ըմպելիքը առատ, օրը ուրախ, սիրական {կինը} կողքումը: Եթէ, սորանից աւելի, կայ մի երջանկութ

իւն ունէր մեր նկարագրած պարոնին, քան թէ միւսքը: {Կինը} եւ դստերքը, տէր լինելով աւելի հարստութեան, քան

րիշին, գլխաւոր պատճառն է այս բոլոր բաների: Նորա {կինը}, թէեւ գեղեցիկ հռչակուած, սակայն իմ ընտանիքի համ

դի գումարը տնտեսելով Մանուշակի պիտոյքների համար: {Կինը} շատ անգամ ասում էր, եթէ Թիւթիւնճի-օղլուն ոգեւորո

, նոր եւ արժանաւոր պաստառներից: Թիւթիւնճի-օղլուի {կինը}, որին դեռ չենք ծանօթացրել մեր ընթերցողքը, շատ ս

ծ կօճակով. այսպէս կօճակած էր եւ Թիւթիւնճի-օղլուի {կինը}, որի կօճակի վերայ մէջտեղումը երեւում էր մի մաշու

եկած, այդ է քո քաղաքավարական խօսքը, - պատասխանեց {կինը}: Թիւթիւնճի-օղլուն ժպտեցաւ եւ ասաց. - Եթէ

ն, որ նա տանի եւ քանի կոպեկ շահուի, - պատասխանեց {կինը}: - Եւ ինչպէ՞ս խորամանկ պառաւ էր, այնպիսի հար

րդէն հրամայել եմ թէյի մեքենան դնել, - պատասխանեց {կինը}, - կարծելով, թէ դու տանն էիր, բայց լաւ եղաւ,

սօր մեր փեսայ Մկրտիչը եկել էր մեր մօտ, - վեր առեց {կինը}, - եւ գիտե՞ս ինչ պատճառով: - Գալը եւս չգիտեմ

ւայ ճաշկերութենից: - Նա եկել էր, - շարունակեց {կինը}, - որ խնդրէ քեզանից, որ դու այս եօթն շաբաթի մէջ

ուն խօսել իւրեանը սովորութենով: Թիւթիւնճի-օղլուի {կինը}, ինչ մեղքս պահեմ, շատ զզուած էր այս բանից, բայ

իայն իւր մերձաւորքը, ազգականքը, հայրը, մայրը, {կինը}, որդին եւ այլն, այդ չէ միայն քարոզում Քրիստոս,

ւշակի տկարութիւնը, իսկոյն կամեցաւ բժիշկ կանչել: {Կինը}, որ առհասարակ չէր հաւատում բժշկի տուած դեղերին,

ւիրեցինք ձեզ խնջոյք, որ պատրաստել էր մեզ Հոլոյին {կինը}, Թիւթիւնճի-օղլուի դստեր անունով. ուրեմն, վայել

քը, մարդը պէտք է որ խելօք լինի, եւ պէտք չէ, որ {կինը} իւր սեփական խելքը ունենայ, նորա խելքը մարդն է,

ամների հրամանը, այո՛, հրամանը. պատճառ, անզգամ {կինը} չէ խնդրում իւր ամուսնուց կամ եղբօրից եւ այլն, եւ

ուն ծխափողը լցրած թաբակով նոր ահա վառում էր, իսկ {կինը} նստած բազմոցի վերայ, մաքրում էր մի ունդեղէն, պա

գրել: - Ի հարկէ, այդ է պատճառը, - պատասխանեց {կինը}, - բայց այդտեղ, ե՛ւ նա մեղաւոր է, ե՛ւ մէք մեղաւ

տ չունենալով, որքա՞ն պիտոյ է ատէր եւ նախատէր իւր {կինը} նորա այս յարակցութենների մասին մի օտար մարդու հետ

անցը: - Ի՞նչ տեղից պիտի իմանամ, - պատասխանեց {կինը}, որ արդարեւ չէր կարող մտքից եւս անցուցանել, որո

անցը... - Պարոն Շահումեանցը ի՞նչ, - հարցրեց {կինը}: - Պարոն Շահումեանցը, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-

անուշակին: - Դու ի՞նչ պատասխանեցիր, - հարցրեց {կինը}: - Կարօտութիւն կա՞յ հարցնելու... - պատասխան

: Այս ասելով հանեց մատանին եւ տուեց կնոջը: {Կինը}, թէեւ զարմացաւ մատանու բռիլլիանտի վերայ, որ, ք

: Տեսանո՛ւմ ես, - յաւելացրեց նա դառնալով դէպի իւր {կինը}, - այս պարոնը մտածում է եղած, որ շնորհ է ցուցանո

ելու համար։ Հենրիկոս IVը ամենեւին չէր սիրում իւր {կինը}, շատ ընդդէմ էր նորան Մարգարիտայն, որի հետ պսակո

րէտը, հազիւ մի երկու անգամ հանդէս է գալիս, նորա {կինը} բնաւ չի երեւում, իսկ փոքր եղբայրը ` Արշամը կամ Գ

րութիւնը եւ արժանաւորութիւնը իրաւամբ ստանում է իր {կինը}: Թէ ի՜նչ բանի նշան է թուրը, այդ մասին խօսի

, ներողամտութիւն, եւ ուր բարեպաշտ ու առաքինի հայ {կինը} իսկոյն ճանաչւում է: Փարպու ճանապարհի բանն եմ ասո

արունակ ընթացք, գոնէ՛ ժամանակը կ՚անցանէ, մինչեւ {կինս} եւ Մանուշակս տուն կը դառնան, այժմ քանիերո՞րդ ժամ

Վելիգայ: 26-ին նամակ գրեցի եղբօրս եւ ուղարկեցի {Կիպրիանոսին} թուղթը եւ նորա պատճէնը, թուղթը ըստ հասցէին եւ պա

րդի էր մի Հռոմէական վարդապետի, որ անճարացած գնաց {Կիպրոս} եւ այնտեղ մեռաւ: Ինքը ի՞նչ բան ասես, որ չէ արել

րայ։ Հակառակ քամին, որ մղեց տարաւ նորանց մինչեւ {Կիպրոս} կղզու եզերքը, արգելառիթ եղաւ այս զարհուրելի դիտա

ը կենդրոնանալով մտքի գործարանի մէջ, ուղեղի վերին {կիսաբաժինների} մէջ, միւս ջղերը եւ գործարանքը ասես թէ դադարում ե

ից երեւում էին սպիտակ մարմարիոնեայ գունդերի վերին {կիսաբաժինքը}, եւ լաւ ուշ դնողի համար կարելի էր նկատել, որ նո

ահաստացութեան վերայ. առաւօտը զարթնում էր եւ նորա {կիսաբաց} աչքերին երեւում էին ոսկեղէն սարեր: Նա հաց էր ուտ

նցը երբէք չէ մեղանչել սխոլաստիկ կոչելով Հայոց այն {կիսագրագէտ} մարդիկը, որ ինչպէս ինքը՝ " Մեղուի " հրատարակողը

ից այլեւ իւր հարուստներից, իւր հոգեւորներից եւ, {կիսագրագէտ}, ուսումնական կամ փիլիսոփայ ասուածներից, ահա այն

բան զոհում են մի հարուստի ժպիտին կամ կիսաքաղցր, {կիսաթթու} խօսքին, չեմ ասում, դեռ եթէ մի այդպիսի պարոն ճաշ

եւ փեռեկտէ զմարդիկ իրերաց. առ մեզ, որպէս եւ առ {կիսալուսաւոր} ազինս, բաժանեալք այդոքիկ ունին զիւրեանց յատկութի

։ Յիսուսեան Կոլլեգիումի մէջ, ուսանում էր մի {կիսախելք} մոլակրօն մարդ՝ Յովհան Շատէլ (Chastel) անունով

իտ եղիր. եւ դու, եղբայր, մեկ բանը կգրես, բայց {կիսակատար}, չես գրիլ, թե ո՞վ է ծան տվողը կամ հարցմունք անո

կերազարդ եւ հոյակապ Պ. Արամի տպարանում թողում են {կիսակատար} եւ այլ տպարանում նորուց պիտի սկսանեն տպել: Այս ա

եւ գլուխը ծեծել ձեռներով: Նա մտածում էր, որ եթէ {կիսակատար} չթողուր իւր վհկական արարողութիւնը, ապա երեւելու

ի մէջ, բամբասուեցաւ պապական աթոռի առաջեւ, որպէս {կիսակատար} պապական եւ հարկադրուեցաւ Հռովմ գնալ՝ արդարանալու

նզօր գտանուեցան շարժելու մարդերի սիրտը, խնայելու {կիսակենդան} մնացածները: Պատմութիւնը մի դափնեայ պսակ կը

ղաղակ այսքան դարերով անգործ եւ կաթուածահար թոքերի {կիսակենդան} ներգործութիւնից, որոնք զգում են առողջ օդի կարօտո

Իմ աչքին ի՞նչ երեւաց՝ Մի շինուածք {կիսակործան} Որի գլխին կորացած Երկաթեայ խաչ Քրիստոս

սպիսի դիպուածներում հարկաւոր են վճռական հնարներ. {կիսակտուր} հնարները ոչ թէ միայն չեն հասուցանում այս նպատակին

. ահա այսօրինակ դրութեան մէջ նա արտաբերեց մի քանի {կիսահնչիւն} բառեր, որ, ինչպէս կարծում եմ, պէտք է կարդինալի

վերայ տարածուած էր տրտմութեան վարագոյրը, զգեստը {կիսամաշ} եւ ինքը խորասուզած մտայածութեան անդունդի մէջ: Նո

թուխ, սեւ աչքերով, սեւ մազերով, փաթաթուած իւր {կիսամաշ} վերարկուի մէջ, գնում էր Թիւթիւնճի-օղլուի փողոցով

Հայոց զաւակը, հոգեւոր սովից եւ քաղցից միանգամայն {կիսամեռ} ընկած, իւր խաւար շրջակայքից պիտի նայի այդ լուսաւ

մանք ընկան դէպքերի հարուածի տակ, ոմանք տեւում են {կիսամեռ}, բայց մինչեւ այժմ չերեւեցաւ եւ ո՛չ մի ընկերութիւ

աղցածութենից, եթէ չ'գտանէին նորան մի աղբիւրի մօտ {կիսամեռ} ընկած եւ չ'բերէին Մանրէզ։ Նորա ջլերը բոլորովին թ

է - Ազգային երիտասարդք Փարիզի մէջ - " Արեւմուտք " {կիսամսագիրը} - Թիւրքիայում, Հայ օրագրերի օրէ օր շատանալու յայ

անին), այժմ հրատարակում է " Արեւմուտք " անունով {կիսամսագիրը}: Ազգային արգոյ եւ պատուելի եղբայրակիցք՝ Պ.

ւխտի Յիսուսեաններից։ Յիսուսեան Կարգը, ունենալով {կիսաշխարհական} բնաւորութիւն, զանազանւում էր այլ աբեղայական Կարգ

սկեց ջոկ մեկ կապ մը աղեկ թաժա չորցած թառան ձուկ, {կիսաչոր} ալ ըլանե, թող առնու, հոս կչորնա, զարար չունի:

: Մովսէս, Մելիքսէթ եւ Եղիազար կաթողիկոսների կամ {կիսասիրտ} կամ թէ ասել երկդիմի գործերը եւ ընթացքը, միւս հոգ

րութիւնը Հօլլանդայի մէջ, այլեւ մեր կաթողիկոսների {կիսասիրտ} գործակցութիւնը նոցա հետ, չէին կարող խոստանալ մի

ն-էմպիրիկական խորհրդի ընդդէմ: Ինչպէս կուրմարկեան {կիսասպան} (юнкер) դատողութիւնք է անում ամէն ոչինչ բանի վր

ելի լաւ է ասել, անդէմ մարդիկ փոքր էր մնացել, որ {կիսաստուածների} կարգը դասէին այդ քննութեան հեղինակը: Դոցա մէջ է

գնավորի դիմակի տակ: Նրանց իդեալը, նախատիպը, {կիսաստվածը} 12 տարի կառավարել է քաղաքը առանց վերահսկողության

եղան քո պատճառներով... "։ Դեռ խօսքը {կիսատ}, դռները բացուեց Սեւագլուխ մի մարդ մեր ներս

յնպէս, եւ եթէ առաջինը կամ երկրորդը հասուցանեն մի {կիսատ} թերատ տպաւորութիւն դէպի ուղեղը, սա յագ է եւ չէ կ

ՄԽԻԹԱՐ ՍԵԲԱՍՏԱՑԻ ԵՒ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՔ ( {Կիսատ} ) ՅՕԴՈՒԱԾ ԱՌԱՋԻՆ ՄԽԻԹԱՐԸ Տասներեքեր

աջողութեան էլ պատճառ դարձաւ: Եթէ երբ եւ լինի այդ {կիսատ} մնացած գործը աւարտուի, միեւնոյն հոգով եւ հմտութե

ութեամբ գիծեր խազել համեմատ մտքի մեծութեանը, բ) {կիսափակ} պատուհաններով սենեակի մէջ նստել փակուած (januis

, որ ամենայն բան զոհում են մի հարուստի ժպիտին կամ {կիսաքաղցր}, կիսաթթու խօսքին, չեմ ասում, դեռ եթէ մի այդպիս

ամբողջ գիշերներով, քունը փախել է աչքիցս, եւ այն {կիսաքուն} թմրութեան մէջ քո ուրուականն է եղել ինձ մխիթարողը

գնութիւն ի ծանր յայս գործ, խրթնացեալ առաւել քան {կիսդարեան} բազմութեամբ ամաց, եթէ դէպ լիցի ինձ դիմել առ վսեմ

Աստուածածնայ։ Տասն հազար ռուպլի համահաւասար {կիսելով}, հինգ հազարն սրբոյն էջմիածնայ է հինգ հազարն Նոր

նորա որդիքը անխտիր: - Բայց, եթէ ես իմ հողը {կիսեմ} քո հետ, ես կը քանդուիմ, ես մինչ ցարդ ապրում եմ

ես ընթացիցս տաց հորդան Մէտ ՚ի կշիռ զուգաչափ {կիսեցից} զայս դար սերկեան։ Բաւ քեզ լիցին զանձնէս վէպ զաստ

րարեալ գլխովին զերկրորդ պատուիրանաւ - զտասներորդն {կիսէ} ի լրութիւն թուոցն, Գիրքս այս ընծայի յուսումն ման

ուսին Գնացել է ձեր տունից, Տեսնողն է {Կիսթի} որդին: Hy, տէրտէր, դուք գալիս էք,

ս, յորոց ութն անկանին Նախիջեւանայ, իսկ մնացեալն {կիսի} ի վերայ պանդուխտ հայոց եկելոց այսր եւ բանտարկելոց

րեմ այլեւս մնալ աստէն, վասնորոյ առ ժամս ՚ի հաշիւ {կիսոյ} բաժնին ստացայ ՚ի պ. Հագէ զվաթսուն հազար (60000

ի գուճս անկանին եւ բարձրանան եւ աղօթեն. ապա յետ {կիսոյ} կամ միոյ ժամու արշաւեն ի բարձունս ի չորից կողմանա

նի առանց կոչման ել բռնի յատեան դոցա, եւ 'ի միջոյ {կիսոյ} ժամու էառ զոր խնդրէրն զի պատրաստ էր ամենայն։ Ապա

ազում ինչ արար եւ ծախեաց զի բարձցէ զայն գո՛նէ ըստ {կիսոյն}. ընդէ՞ր. զի կուրացաւ տուն իւր։ Զի՞ կուրացար ո՛

նման. Բահաղի մարգարէների համար վաղուց պատրաստ է {Կիսոնի} հեղեղատը։ Եթէ " Հիւսիսափայլը " չէ կարողացել մայր

նախորժ վիճակի մէջ անցուցել էի ահա երեք օր եւ երեք {կիսով} չափ անքուն գիշերներ, եւ այդ միջոցին, երբ սկսում

օրութիւն եւ նրբութիւն ստանալով կատարում է, գոնէ՛ {կիսով} չափ, այն խանգարուած զգայարանի պաշտօնը: Կոյր մար

ւ երկու ձեռքերով գլխի ետնակողմից յառաջ շփելով իւր {կիսով} չափ սպիտակ մազերը ճաղատ ճակատի վերայ, ասաց.

քրիկ բերանի վերայ, եւ մաքուր սպիտակ մարգարիտները {կիսով} չափ երեւեցան բերանի միջից. նա համբուրում էր նամա

ասաց. - Ահա այժմ լա՛ւ է: Եւ ճշմարիտ, որ {կիսով} չափ դատարկել էր Մանուշակը բաժակը, եւ նորա փոխանա

մ հոգեւորական բնաւորութիւնը եւ յատկութիւնը, այժմ {կիսով} չափ դարձաւ աշխարհական, որ (ինչպէս կը տեսանենք յ

կարողութիւնը, ոյժը դեռեւս առաջին ազգում (պորտ) {կիսուեցաւ}, քառորդուեցաւ, կամ աւելի փոքր մասերի բաժնուեցաւ

ի բերանի գարշահոտութեամբ, դէմքը կնճռuծ, ունքերը {կիտած}: Գլուխ տուեց սատանային եւ կամենում էր մի բան ասե

գիդիլ գիգտի " կամ, " Օ գիդիշ գիդէօր " (օ կիտիշ {կիտթի}, օ կիտիշ կիդէօր): Թուրքը եւ հայը գտնւում

. " Օ գիդիլ գիգտի " կամ, " Օ գիդիշ գիդէօր " (օ {կիտիշ} կիտթի, օ կիտիշ կիդէօր): Թուրքը եւ հայը գտ

տի " կամ, " Օ գիդիշ գիդէօր " (օ կիտիշ կիտթի, օ {կիտիշ} կիդէօր): Թուրքը եւ հայը գտնւում են այսօր գ

անսա։ " Ասա՛, հաճի Կարապետ, Ո՞ւր են {կիտուել} այդ յիմարք, Ուզում են կռուե՞լ մեր հետ.

տէրը մի քիչ շահասէր են. էս ի՞նչ ա, հիմի խարջ են {կիտում}, ես մի խեղճ մարդ եմ, նրանք ինչ որ ինձ կը հասնէր

ընչաք իրիկուն մի մին քերեղաններ ձեռներին մատաղ են {կիտում}, իրանց աղքատ ու խեղճ ասելով, սրտաբաց ըխտաւորն է

ւս եւ կղմինտր շինելու ախոռներից եւ փոսերից, բացի {կիր} շինելու հնոցներից, որոնք, անհրաժեշտ բաներ լինել

Ում սիրտ ետուր սիրալիր Եւ զսուրբ խաչ ի {կիր} Զնշան Որդւոյ մարդոյ: Դ. ՏԵՂԻ ՏԱՆ ՏԽՐՈՒԹԻՒ

տանալ։ Աւելորդ իմն համարիմք ասել, թէ ի բարւոք ի {կիր} առնուլ զայսոսիկ անօթս, ազգն ի դէպ ժամ ու կարէ յա

օտոյ լուսոյ " բղխումն ի Հօրէ " ՚ի վերաuաց միտս ՚ի {կիր} առնու զոճդ " առող յՈրդւոյ անճառաբար ", քանզի ըս

Շնորհալւոյն այլուր: Դերանունս՝ " ՚ի նոցունց " ի {կիր} առեալ ի Լուսաւորչէն, ածական անուն է. նոյնպէս կա

մի տան մէջ հաւաքուած կային մօտ իբր իննսուն հոգի, {կիրակամուտ} էինք կատարում մի հանգուցելու: Այդտեղ սկսուեցաւ մ

մ եմ շատ տեսակ հասարակութիւնք: Ամէն մի թաղումի, {կիրակամտի} կամ այլ այսպիսի բաների ժամանակ ` ըստ մեծի մասին մ

ր քարոզութեններից։ Նորան հետեւողներից շատերը {կիրակէ} եւ տօնի օրերը պահք էին պահում եւ չէին գնում Կօլլէ

միշտ տեսանում ենք, եւ երեկի, որ էր ամսույս 10, {կիրակի} օրը ժամից հետո խնդրել էի ինձ մոտ ճաշ ուտել, շնոր

այս մի քանի օրերս, հիմա այլեւս տեղ չկա, իսկ դու {կիրակի} օրն իմաց տուր նրանց, որ նամակը մենք ստացել ենք ե

ը 8 Սուէզ մտայ երեկոյ[եան] ժամը 3 Սուէզից ելայ ( {կիրակի} օր), մայիսի 7-ին Ադէն (Թատմոր) մտայ13 Ադէնից

ջ մի հայ աղջիկ: Սօսը խնդրում է նորանից ծաղկազարդ {կիրակի} օրը իր քաղած մանուշակները Վարդիթերին տալ եկեղեցու

Երբ ես եկայ ձեր տունը - ոսկին սարեսար կ՚ուզեմ: {Կիրակի} էլ պա՞ս կ՚ըլնի, - էրծաթից լաւ թա՞ս կ՚ըլնի, Որդիդ

յսօր նոյնիսկ լուսաւորեալ Եւրոպան: Ծաղկազարդ {կիրակին} առհասարակ մեծ աջողութիւն է բերել հեղինակի գրչին:

, ինչ որ մեր պատմության մեջ Վասակը, Մերուժանը, {Կիրակոս} քահանան եւ Վեստ Սարգիսը: Երկու զինվորյալ նավե

նքեան կտակակատար զերկուս անգլիացիս եւ զմի հայ պ. {Կիրակոս} Յարութիւնեան: Սարգիս Ծատուրն վախճանեալ է յամի

եանի ՚ի կառավարութիւն որդւոյ իւրոյ պ. Յարութիւնի {Կիրակոս} Յարութիւնեան: 3250. 000 ռուփեաց կէսն, որ առ

պատանի հայազգ, Մեհրուժան, Վասակ, Նիկոլ, {Կիրակոս}, Զանգագ, Վեստ Սարգիս, դիւածին Սուրմակ,

1695-ին, հրատ. Վանանդեցի Թովմա եպիսկոպոսի։ {Կիրակոս} Գանձակեցի, Մոսկուա, 1858, հրատ. պ. Ո. Յովհա

նակ, իր նախորդներից փոխ առնելով, կրկնում է։ {Կիրակոս} Գանձակեցին, խօսելով Մեծ թարգմանչաց վրայ, ա՛յսպէ

լեզուի: Յովհան Վանական, Վարդան Բարձրաբերդեցի, {Կիրակոս} Գանձակեցի, Վահրամ Եդեսացի՝ քարտուղար Լեւոնի Արք

՝ թողեալ է զայն ամենայն որդւոյ իւրում Յարութիւնի {Կիրակոսեան} Յարութիւնեանց եւ զսեպհական զիւր զկտակ, զորոյ զբ

Աղաւելեանի ՚ի տեսչութիւն որդւոյ իւրոյ Յարութիւնի {Կիրակոսեան} Յարութիւնեանց. եւ ոչ այսչափ միայն այլեւ զիւր զկտ

նա ապաստան: Որդի սորա, յիշատակեալ Յարութիւնն {Կիրակոսեան} Յարութիւնեանց, որպէս միաձայն ողբան բովանդակ մերա

ւասարութիւնը, եթէ Մարկոսը Կիրակոսի որդին սպանէ, {Կիրակոսը} ատեան քաշելով Մարկոսին մահի մատնէ, Եթէ արիւն ընդ

մ ենք մի Ղազարի անուն, բայց չենք կարող ասել, թէ {Կիրակոսը} Փարպեցուն է հասկանում՝ Ղազար ասելով։ Ստո՛յգ է,

Փարպեցուն է հասկանում՝ Ղազար ասելով։ Ստո՛յգ է, {Կիրակոսը} իր յառաջաբանի մէջ (եր. գ. ), խօսելով հայ պատմ

նամիք․ ես ոչինչ վնաս հասուցած չեմ Մարկոսին, բայց {Կիրակոսը} անգործութենից ստիպուելով եւ իմ անձնաւորութիւնը իւ

անող: Միթէ՛ կարելի է այս, ո՛չ ապաքէն Մարկոսը եւ {Կիրակոսը} քրիստոնեայք են: Եւ ինչպէս քրիստոնեայք. ուրբաթի

դել: Բայց չնայելով այս բաների վերայ, Մարկոսը եւ {Կիրակոսը} չեն խղճահարւում կատարել մի բարոյական սպանութիւն,

ակով, դէմքով եւ թվով, ինչպէս " ինչ են անում ", {Կիրակոսը} կարող է պատասխանել բուն հարցմունքին առանց բայական

ւնը, նոր լեզուի վրայ ոչ Մարկոսը պատուաստեց եւ ոչ {Կիրակոսը}, բնութիւնը, պատմական դէպքերը եւ հազարամեայ ժամա

ակակատարաց իւրոց, երկուց անգլիացւոց եւ միոյ հայի {Կիրակոսի} Յարութիւնեան: Առաջին երկուքն մեռանին ընդ փոյթ եւ

տակակատարք նորա եւ բովանդակն մնացեալ է ի ձեռս պ. {Կիրակոսի} Յարութիւնեան: Յամի 1824, վախճանեալ եւ սորա,

ճշմարտութիւն ասացեալը սեպհականութիւն չէ Մարկոսի, {Կիրակոսի}, այլ՝ Աստուծոյ, որին մասնակից կարող ենք լինել

մանակ է երեւում ճիշտ հաւասարութիւնը, եթէ Մարկոսը {Կիրակոսի} որդին սպանէ, Կիրակոսը ատեան քաշելով Մարկոսին մահ

ի՞ հաւասարութիւնը, Եթէ Մարկոսն էլ իր կարգով ելնէ {Կիրակոսի} որդին սպանէ եւ Կիրակոսի այրին ատենի ձեռքով Մարկոս

Մարկոսն էլ իր կարգով ելնէ Կիրակոսի որդին սպանէ եւ {Կիրակոսի} այրին ատենի ձեռքով Մարկոսին մահի մատնէ. ի՛նչ եղա

րդիւնքը: Յանցանքը երկու մարդ սպանեց, Մարկոսի եւ {Կիրակոսի} որդիքը, հաւասարութեան ոգին արդարադատութեան ձեռքո

նացին երկու այրի կնիկներ իւրեանց մնացած որբերով: {Կիրակոսի} մահը կենդանութեան չբերեց Մարկոսի սպանուած որդուն

եց Մարկոսի սպանուած որդուն, նոյնպէս Մարկոսի մահը {Կիրակոսի} սպանուած որդուն: Եթէ մարդու ձեռքում հնար չկայ մե

յն զկտակակատարութիւնն, որպէս եւ զդրամսն ՚ի խնամս {Կիրակոսին} Յարութիւնեան, որ եւ ըստ վկայութեան նամակագրին,

ռանձնաշնորհութիւնքը չեն տրուած միմիայն Մարկոսին, {Կիրակոսին}, որ ուրիշները չկարողանային մասնակից լինել։ Նախի

ով երկու մարդ էլ ջոկ սպանեց, այսինքն Մարկոսին եւ {Կիրակոսին}. մէջտեղում մնացին երկու այրի կնիկներ իւրեանց մնա

ը եւ բարոյականութեան նշանաբանը: Մարկոսը թող ներէ {Կիրակոսին}, եթէ նա սպանել է նորա որդին, որպէսզի Կիրակոսն է

Վարդան պատմիչը, որ ժամանակակից եւ աշակերտակից է {Կիրակոսին}, որովհետեւ երկուքն էլ Վանական վարդապետի աշակերտք

Թարգմանչաց աշակերտ կարծողքը օգնութիւն չեն ստանում {Կիրակոսից} ։ Փոխանակ դորա, Վարդան պատմիչը, որ ժամանակակ

երկու անգլիացիք եւ մի հայազգի, արդէն յիշատակեալ {Կիրակոսն} Յարութիւնեան, թէ երկոքին անգլիացիք, ընդ փոյթ զր

: Առաջին երկուքն մեռանին ընդ փոյթ եւ մնայ միայն {Կիրակոսն} Յարութիւնեան: Վախճանեալ եւ սորա յամի 1824, թողո

Կիրակոսին, եթէ նա սպանել է նորա որդին, որպէսզի {Կիրակոսն} էլ նորան ներէ, եթէ նա սպանէ սորա որդին: Բայց կա

հարսանիքը. հանգիստ կացի՛ր, եղբայր, մեք այդպես {կիրակոսներու} լեզվի տակ չենք մնալու, աստված ողորմած է, ճշմարտ

կանոնը կատարուելու համար գրուած չէ, ուստի եւ ոչ {կիրառական}: - Չկատարուելու կանոնը ի՞նչ պատճառով է տպւու

ծանի եւ չքանայ մինչ ի սպառ, եթ է նորն լեզու լիցի {կիրառական} ի մատենագրութեան, ուրեմն եւ հինն անտեսեալ, այլ

ն մեռնում է: Այդ համեմատությունը մասամբ կարելի է {կիրառել} նաեւ հրեաների վերաբերյալ: Նրանք կատարել են իրենց

ենդանիների եւ բույսերի օդընտելացումն առաջին անգամ {կիրառեց} Փարիզում նոր վախճանված նշանավոր Սենտ Իլյեր Ժոֆրու

ւ դնի ի խորս գերեզմանի, ըստ որում չունի կեանք եւ {կիրառութիւն} կընկերական կենցաղս, եւ զայս լեզու մեռեալ, [զայս

սցի նոր եւ վճիտ հայախօսութեամբ, որ ունի կեանք եւ {կիրառութիւն} յընկերական կենցաղս: Ո՜վ տղայամիտ դատողութեանդ,

է ստանալ նոր լեզուի միջնորդութենով, որ կեանք եւ {կիրառութիւն} ունենալով ընկերութեան մէջ, այլեւ ուղեւծուծ ունեն

րդ՝ զի հնար էր հետզհետէ խօսիլ նոր հայախօսութեամբ {կիրթ} եւ մշակեալ ոճով, եւ զամենայն գրելիս աւանդել ազգի

ածս մեր), զի գրուածքն մեր լիցին նմա հասկանալի, {կիրթ} եւ մաքուր նոր հայախօսութեամբ, զոր ընթերցեալ եւ ա

ին"։ Մինչդեռ ճանապարհում անցանում էի մի նեղ {կիրճից}, վերաս յարձակուեցան չորս զրահաւորուած արիւն-կզակ

ւ 'ի տեսանել զոմանս յաշակերտաց իւրոց, զի զբնաւոր {կիրս} իւրեանց ցուցանէին թէ յաղագս ազգային նմանողութեան

ս բնակւում են միեւնոյն մոլորակի վերայ. անգոսնելի {կիրք}: Մուրադեան վարժարանի վերայ խօսելով՝ ասացինք

սր ամենայնի ժամանակը կը մաշէ նորան, որովհետեւ մի {կիրք} կարող է տեղի տալ միւս կիրքերի, որ հանգամանքը կար

. ՀԻՄԷ՜Ն, ՈՎ ԿՈՅՍ... Արուսեակի վրայով, Ում ` {կիրք} վառող լեռն ի վար Զառիվայրի գաղտնաթով Թաւուտներն

լ ջերմ արտասուքով։ Չէ՛, մենք չունենք ազնիւ {կիրք}. մեզի համար ողջ մին է Բարեկամ, թէ թշնամի,

ինը մահուան օթեւանի մէջ չամփոփուած: Ո՛վ դժոխային {կիրք}: Դիցո՛ւք թէ նա կարծում էր, թէ պապը անիրաւութիւն

փոքրը իբրեւ քրէական յանցանք դատապարտում: Վատթա՞ր {կիրք}: Երրորդ. իւր չափազանց կեղծաւորութեամբ նա պաշտպա

ծարանի խորհուրդը լաւ հասկանային եւ այնպիսի վատթար {կիրքեր} գործ չդնէին: Այս մի մեծ ձեռնարկութիւն էր, եւ Հռ

րծողութեան հետ. դերասանների ցոյց տուած ախտերը եւ {կիրքերը} արդէն բացարձակուել էին հասարակութեան ջիղերի վերայ

մարդու անձին մէջ սանձում է եւ բարեխառնում է նորա {կիրքերը}, որ նա չէ կարող այլեւս ատել, յափշտակութիւն յղան

աւորութիւն թողեց մեր վերայ: Այս րոպէից մեր բոլոր {կիրքերը} լռուած ու կապուած են ընդդէմ պ. Չամուռճեանի, բաց

է նորան, որովհետեւ մի կիրք կարող է տեղի տալ միւս {կիրքերի}, որ հանգամանքը կարող են ծնուցանել: Ազգութիւնը հ

աւը (տարու մէջ 366 անգամ զարթնում է նորանում այս {կիրքը} ), 1118 վերստ ճանապարհ կատարելով, յանկարծ երեւո

նորա վերջին օրերում դուրս երեւեցան նորա դժոխային {կիրքը}, ինչպէս խոր գիշերումը խիտ անտառի մէջ իւրեանց որջ

արմատացել: Բարի կը լինի սորա համար, եթէ իւր վատ {կիրքը} արտաքսելով իւր սրտից, աշխատի իւր կոչմանը համաձայ

- Դո՞ւք էք, - ասաց կոմսը փոխուած ձայնով: Նորա {կիրքը} նստած չէր դեռեւս, եւ արիւնը ալեկոծւում էր սրտի ե

այն, այլ կոյր ֆանատիկոսութիւն, որ հիմք չունի եւ {կիրքի} բնաւորութեամբ երեւում է մարդու մէջ: Այդպիսի ազգո

Մոսկվա, 19 հունիսի, 1856 թ Պատիվ ունեմ սրան {կից} հիշյալ կոմիտեի քննությանը ներկայացնելու իմ աշխատո

ին ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ ԿՈՄԻՏԷԻՆ Սրան {կից} պատիվ ունեմ երկրորդ անգամ կոմիտեի քննարկմանը ներկ

է զերկուս այլ եւս փոքրիկ տունս բաց ի տանէն եղելոյ {կից} եկեղեցւոյն հայոց, այլ ՚ի տեղեկութեանց, որք հասա

արկ չկայ ասել, որ բոլոր գիրքը կարդալը հաւասար էր {կից} ընդունելու: Թողունք առանց ուշադրութեան այլ ս

նչու լերդին ջուր գնաց. Մոզին էլ չտուե՞ց մի {կից}, - Գլո՜ւնձ ի կպրէ կարաս: ՀԵՆՐ

զետեղել իր տեղում, այսինքն՝ "Թղթի" թարգմանութեան {կից} ։ Միքայէլ Նալբանդեանի այս յիշած բաները մե

խօս ձայնով: Բացի Վարդավառից, ամառները՝ ամենայն {կիւրակէ}, պատահում են այդտեղ տասն, քսան գերդաստան, որ գ

Բայց ի՛նչ կ՚առնունք մեք անցածը յիշելով, {Կիւրակէ} է այսօր, ահա՛ մեծ ցաւս: Ինձ հայր Վո

ձել էր Պերա (Բէյօղլու) ասացեալ տեղում, որտեղից {կիւրակէ} օրերը գնում էր Ղալաթիա քարոզութեան համար։ Այս մի

ւ է ստուգիւ՝ զիա՞րդ ապա զանցանել զպաշտելիութեամբ {կիւրակէի} չունիցի համարիլ ի մեղս, եթէ ունիցի ոք առ այն զնե

աւորքը: Վանքի ամենաբազմամարդ օրը է Վարդավառի {կիւրակէն} եւ երկուշաբաթին. հարիւրաւոր գերդաստան գնում են ք

րբ Աթանաս Աղեքսանդրացու եւ երկու միանուն մարդոց՝ {Կիւրեղ} Աղեքսանդրացու եւ Կիւրեղ Երուսաղեմացու, Բարսեղ Կե

եւ երկու միանուն մարդոց՝ Կիւրեղ Աղեքսանդրացու եւ {Կիւրեղ} Երուսաղեմացու, Բարսեղ Կեսարացու եւ Նազազացի Գրիգ

՚ի մեկնաբանել զգաղափար միաւորեալ մի բնութեան ըստ {Կիւրղի} եւ Աթանասի, ընդդէմ որոց ամբաստանէինն զմէնջ, որպ

անց. Գրիգորի Նիւսացւոյ՝ բանք Աստուածաբանականք. {Կիւրղի} Աղեքսանդրացւոյ գիրք, եւ այլ բազումք: Յիններո

ին 3 Խաֆաֆեանցին 4 Հայրապետեանցին 5 Սրբազան {Կիւրղի[ն]} Փետրուար, նոր տոմար Լոնդոնից [ամիս համար] Փե

յդ արճճի քանակութիւնը պիտի ստանար որպէս անգլիական {կլայեկ}: Կարծում ենք, թէ այժմ կը հասկանան մեզ, մանաւան

աւիրել, հարկ է, որ սուրբ մնաս անկողնուց: Առ մի {կլայեկած} աման, դի՛ր նորա մէջ մի հայելի, յետոյ այնքան ջու

հիւանդանոցների համար պատրաստել, չգիտեմ թէ որքան {կլայեկեայ} անօթներ եւ ամաններ: Այժմեան հոգաբարձութեան խորհո

գործաւորներից, ոչ ով ոչինչ չէ իմանալու: Այնքան {կլայեկի} մէջ հարիւր քառասուն փուդ արճիճը մի մեծ բան չէ..

դը այն էր, որ հարիւր քառասուն փուդ արճիճ խառնուի {կլայեկի} մէջ: Սորա հետեւանքը լինելու էր այն, որ կառավարո

եզ, մանաւանդ նոքա, որ փոքր ի շատէ գաղափար ունին {կլայեկի} եւ արճըճի արժողութենների վերայ: Մինչդեռ խօսո

լւոյ, որ վասն ի Հռոմկլայ բնակելոյն անուանեցաւ եւ {Կլայեցի}: Բազմաթիվ են գրուածք սորա եւ առ ուսումնական եւ ա

անց կարող եմ գտնել 5-րդ կամ հաջորդ դարերի ամեն մի {կլասիկ} երկում, բայց եթե նրա (Տարոնի բարբառի) մեջ կան

Մեզ մինչեւ այժմ հանդիպած չէ խօսք կամ զրոյց մեր {կլասիկական} դպրութեան մէջ. խոստովանում ենք, որ նաեւ որպիսի

րծ կամ խնդիր, արժանի հարցասիրութեան. այս է բուն {կլասսիկական} բառը, որ եւ Մովսէս Խորենացին գործ է ածում։

մը մօտ քարշեց աթոռը ֆորտօպիանօին, զարկեց մատները {կլաւիշներին} եւ սկսեց երգել. Ո՛հ, լոկ երազ էր, մի խռովէ

վանահայրը, եւ յայտնեց, թէ իւր աբեղաներից Յակոբ- {Կլեման} անունով մինը (Jacques Clément) բարեպաշտ հոգետես

ին՝ երեկոյեան ժամանակ, Յակոբեան երիտասարդ Յակոբ- {Կլեման} աբեղայն հասաւ Սէն-Կլու։ Ամբողջ գիշեր աղօթքի հետ

, աւելի լաւ, չէ ոսկեզօծում, ինչպէս սովոր է, Յակոբ {Կլեման} թագաւորասպան աբեղայն Յութիտի հետ համեմատելով. երե

տուեց այս նամակները Բուրգուանին եւ խնդրեց համոզել {Կլեմանը}, որ հարցուփորձի ժամանակ չ'յայտնէ իւր խորհրդակիցք

այքը եւ չեմ կամենում տեսանել նորանց"։ Յակոբ- {Կլեմանը} ներկայացաւ թագաւորին, որ այն միջոցին նստած էր աթ

րայ եւ կտոր կտոր արեցին նորան նոյն րոպէին։ Յակոբ- {Կլեմանը} ժամանակ չ'գտաւ իւր խորհրդակիցքը յայտնելու։ Յ

կոյն վճռուեցաւ, թէ այս նամակները կարո՛ղ են Յակոբ- {Կլեմանի} համար անցաթուղթ լինել։ Դուքս Մայէնը տուեց այս նա

նած նորա մօտ արիւնոտ դանակը ձեռքին, յարձակուեցան {Կլեմանի} վերայ եւ կտոր կտոր արեցին նորան նոյն րոպէին։ Յակ

եւ Հռովմէական եկեղեցու հարազատ զաւակներ... {Կլեմենդ} XIV Պապը, հասկանալով Յիսուսեանների հոգին եւ խաբե

1814 թուականին օգոստոսի 7ին լուծեց արժանայիշատակ {Կլեմենդ} XIVի բանադրանքը Յիսուսեան Կարգի վերայից, իւր անպ

երը։ Պաւլոս հինգերորդ պապը, 1605 թ. յաջորդելով {Կլեմենտ} ութերորդին, դուրս էր ձգել եկեղեցուց Ծերակոյտը եւ

ռիթը, այսքանս ստոյգ յայտնի է, որ 1712 թուականին {Կլեմենտ} տասն եւ մի երրորդ Պապը հաստատեց Մխիթարեան միաբանո

ներով զգեստաւորուած Կարդինալների ձեռքով ծեծուեցան {Կլեմենտ} ութերորդ պապի ներկայութեամբ։ Կրակով ու սրով

Մարիա Մեդիչիսը, հարկաւորապէս բանախօսութիւն բացեց {Կլեմենտ} ութերորդ պապի հետ, որ միա՛յն կարող էր լուծանել ա

ին, քարոզում էին սուտ եկեղեցի։ Իննովկենդիոս X, {Կլեմենտ} IX, Կլեմենտ XII եւ Բենեդիկտոս XIV զուր տեղը աշխա

էին սուտ եկեղեցի։ Իննովկենդիոս X, Կլեմենտ IX, {Կլեմենտ} XII եւ Բենեդիկտոս XIV զուր տեղը աշխատեցան իւրեանց

ւում է՝ մտանելով ստորակարգ մարդու տուն։ Ահա {Կլեմենտ} XIի կոնդակի խօսքերը, որ Կարդինալ Տուրնօնը տարաւ

ական արարողութիւնքը դուրս ձգելու համար։ Վերջապէս {Կլեմենտ} X եւ Իննովկենտիոս XII Պապերը, տեսանելով Յիսուսեա

տէրութիւնքը եւս կողմնակից դարձան Յիսուսեաններին։ {Կլեմենտ} XI Պապը տեսաւ, որ ճար չ'կայ, դարձեալ նզովեց Յիս

ց։ Նոցա կողմնակիցքը օրէ օր առաւելանում էին։ {Կլեմենտ} XIը որոշեց դեսպանութիւն ուղարկել Չինացոց Կայսրի մ

ան աթոռը արդէն խոր ծերութեան մէջ։ Նորան յաջորդեց {Կլեմենտ} VIII-ը, որի մօտ ուղարկուեցան շուտով դեսպաններ Հե

՛ւ Պապը, ե՛ւ Լուդովիկոս XIVը։ Նոքա հաւատացուցին {Կլեմենտ} XIին, թէ Ֆրանսիայի թագաւորը ամենեւին ատում է այս

կը լինէր Պապից, եթե դատապարտէր Պապը այս գիրքը։ {Կլեմենտ} XIը, կարդալով այս գրքի Լատիներէն թարգմանութիւնը

արց ներգործութիւնքը, զուր տեղը բողոքում էին դէպի {Կլեմենտ} XI-ը, որ գալոց ժողովքը հրաւիրուի։ Օրլէանեան

նսիայի մէջ։ Րիկչի, որ այն միջոցին փոխանակ անզօր {Կլեմենտ} XIII-ին, կառավարում էր բոլոր պապական աշխարհը, պ

նդիպէին նեղութենների եւ սարսափելի չարչարանքների։ {Կլեմենտ} XIII-ը վախճանեցաւ, նորա տեղ նստաւ Պապական աթոռը

XIII-ը վախճանեցաւ, նորա տեղ նստաւ Պապական աթոռը {Կլեմենտ} XIV շատ ուսումնական եւ լաւ մարդը. նա լաւ գիտէր՝

տարեգրական ցուցակներ, որոնց զօրութենովը պիտոյ է {Կլեմենտ} XIV-ը մեռանէր 1774 թուականումը։ Այս գուշակութիւն

մ ընդունեցին բոլոր պայմանները եւ բացին Փարիզի մէջ {Կլերմոնդեան} Կօլլեգիումը (որ այժմ Collége Louis le Grand))

սեանք ընդդէմ Պարլամենտին հրաման ստացան ուսուցանել {Կլերմոնդեան} Կօլլեգիումի մէջ, ոչ թէ միայն Աստուածաբանութիւն,

էր Յիսուսեաններին, նոցա կողմնակից Հիյլեօմ Դիւպրա, {Կլերմոնդի} Եպիսկոպոսը, որ հռչակաւոր Դիւպրա (Duprat) Կանցլերի

ա ստացան դարձեալ Փարիզի մէջ ուխտապահական տունը եւ {Կլերմոնտեան} Կօլլեգիումը, այն պայմանով, որ դասախօսութիւն չ'ա

վ այրուեցաւ Փարիզի մէջ։ Այս Կօլլեգիումը {Կլերմոնտեան} անուանւում էր այն պատճառով, որ դորա գումարը կտակո

ելի գինի հարիւր քսան շիշ, Շամպայն, շատ լաւերը, {Կլիկ} եւ Րեդերեր քսանչորս շիշ. Մադեռա, Խերէս, Ռէյն-վ

ից վերցնելը նրանով է լավ, որ այդ սերմերը հողի եւ {կլիմայի} համեմատ՝ ֆիզիկապես ենթարկվում են փոփոխության եւ

րի տեղական ավանդությունների, բարքերի եւ նույնիսկ {կլիմայի} դրոշմը"։ Մի րոպե այստեղ կանգ առնենք: Ենթադրենք

ը ո՛չ նորա աշխարհագրական անունի մէջ է եւ ո՛չ նորա {կլիմայի} մէջ: Նորա գործունէութիւնն է, որ այսօր պատգամ է

արձել, իսկ Ասիան՝ Ասիա ու յետ է մնացել: Այո՛, {կլիմաները} կարող են շատ բան պատճառել, բայց Եւրոպայի եւ փոքր

րը, որոնք բարի սիրտ ունեին, ես շատ երանելի մարդ {կլինեի}, եթե կարողանայի իմ ընտանյաց կողմից գտնել այնքան

աջ էլ ես աչքի չէի ընկնում իմ գիրությամբ եւ անպետք {կլինեի} ճարպակալման համար: Խնդրում եմ հաղորդիր անձամբ

եւ այն բաժինը, որ վերցնում է Նախիջեւանը, կարող {կլինեի} այն ժամանակ կազմել ռեալ համեմատություն եւ կցուցադ

դարձ, հանդերձ քաղաքի շահով: Շատ եւ շատ ուրախ {կլինեինք}, եթե ազատ մնանք մեք այդ հանձնարարութենից, որի վ

: Ես ողջ եմ ու առողջ եւ ամառը անպատճառ այդտեղ {կլինեմ}, ողջ եղեք ամենայն հաջողությամբ: Հարազատ եղբա

որ կստանամ, իսկ թե գնացած՝ ուրեմն հասցես թողած {կլինեմ} նորա մոտ եւ նա այն հասցեով կուղարկե ինձ Պետերբուր

acto, օ՜, այն ժամանակ, իհարկե, ես անչափ ուրախ {կլինեմ} եւ " երեւակայության զավակներից " մեծագույնը, Գյո

քեզ երկար նամակ եւ վերադարձրել գրքերը: Շատ ուրախ {կլինեմ} տեսնել քեզ. ես վաղուց արդեն անհամբեր սպասում եմ

ստում է երաժշտական մի սյուրպրիզ, երբ ես ի վիճակի {կլինեմ} նրան ասելու. ահա՛ եւ ես եկա: Թերեւս կգա եւ այդ

ի եմ եւ ինչ որ միայն կարող եմ: Ես միանգամայն գոհ {կլինեմ}, եթե գտնեմ գեթ ամենափոքր արձագանք ո՛չ թե հօգուտ

սխ պիտի ձգեմ, որովհետեւ այս դեպքում ինձ հարկավոր {կլինեն} համարյա այն բոլոր գրքերը, որ մեր գրականության մե

երեւս մինչ այդ իմ հորիզոնն էլ կպարզվի եւ ի վիճակի {կլինենք} միասին զբաղվել կենդանաբանությամբ եւ բուսաբանությա

րկրորդը՝ ծխելը թարաքը հանե, մինչեւ զատիկ անարատ {կլինես}: Եղբայր, ինչ որ սրբազանի մասին կգրիս նե, ս

րեն կհաղորդես, որով ինձ շատ ու շատ պարտավորեցրած {կլինես}: Ես չգիտեմ, թե պաստոր Բարտոլդը Թուրքիայի հայ

, ես քեզ պարզ ասում եմ ահա, երանի եւ հազար երանի {կլիներ}, եթե ամեն մարդ ունենար այնքան մաքուր սեր, ինչ ո

եւ չքացնել որդին, որ գուցե հոր նման կամ ավել քաջ {կլիներ}, պատվելով առավել նորա հոր երեսը. թող հայրը մնա

թե այս վիճակում եղած մարդու սիրտը եւ հոգին ինչպես {կլիներ}, մի՛ մեղադրիր ինձ իմ լռության համար, այլ ներիր

մանակ դատ վարելու համար, ըստ որում հաստատ իմացած {կլիներ}, թե ահա այսքան բան ունի ստանալու եւ այնքանին բաց

սկվայից Պետերբուրգ. տրովադյան ձին էլ արդեն հասած {կլիներ}: Շատ ուրախ եմ, որ նա քննություն է տալիս դոկտորի

թող հիշատակեր Նիցցայի եւ Սավոյայի մասին, բայց դա {կլիներ} մեղադրանք ex post facto, որովհետեւ գիրքը կազմելո

ի համար, որոնց մեջ, այսպես ասած, ընկղմված են, {կլիներ} անարդարացի: Չի կարելի դատավճիռ կարդալ մի որեւիցե

ության մեջ, շատ բարձր չէ, այնուամենայնիվ, մեղք {կլիներ} ժխտել նրա որոշ ընդունակությունները: Հրեաները քրի

եբեյից ավելի լավ չէ: Հարյուր անգամ ավելի օգտակար {կլիներ} խելքը գլուխը հավաքեր ու մի բան սովորեր, քան թե ք

դուրս, ինչպես ասում էր Ամիրյանը: Չնայած էգոիզմ {կլիներ} իմ կողմից նրան ստիպել, որ մինչեւ իմ գործի վերջան

աղորդի, որ նրա (այսինքն տեր Մովսեսի) համար վատ {կլիներ}, եթե նրա հարեւանները չդադարեցնեին իրենց պարբերակ

դարեցրել են, թե չէ, իրավ, տեր Մովսեսի բանը վատ {կլիներ}: Հա՜, հա՜, հա՜: Իսկապես, ինչո՞ւ հատկապես

գտվեմ տրված դասերից: Ի՞նչ խոսք որ, ավելի հաճելի {կլիներ}, եթե մեկ ուրիշը հանձն առներ ձեռնարկելու մի այդպի

քանի ձու - կբազմանային նրանք այնտեղ, ապա կարելի {կլիներ} տարածել եւ ուրիշ տեղեր: Մի անգամ էլ կրկնում եմ՝

քի պահանջի շուկան: Ինձ համար շատ հետաքրքրական {կլիներ} իմանալ մանուֆակտուրային գործարանների բոլոր բանվոր

ի իրենց առեւտրից, ուրիշ ոչինչ չգիտեն, թե չէ վատ {կլիներ} նրանց բանը այդ ընտանեկան թշնամուց - դավաճանից:

ս կանվանեի նրա բնական եւ միակ խորհուրդը, բայց դա {կլիներ} շատ անվայել: Պ. պ. ստորագրողներն իրավունք չ

կությունը շատ վաղուց դատական կարգով հարց հարուցած {կլիներ} ստորագրողներին. բայց որովհետեւ այն զուրկ է օրինա

թող անեն եւ մեզ միացած պատահեն: Իհարկե կարդացած {կլինեք} Մխիթարյանց մասին գրածս. նոյեմբ. տետրակի մեջ կկա

ՈՂ ՋՐԻՆ Իստակ ջուր վազուկ, արդեօք ի՞նչ {կլինէր}, Որ քո ալիքներ տանէր իմ ցաւեր, Կամ ի՞

Որ քո ալիքներ տանէր իմ ցաւեր, Կամ ի՞նչ {կլինէր}, թէ իմ վիշտ ու լաց Ինչպէս ծուխ օդում ցրուէի

նամ. կարելի է մեղանչել եմ, թող ներեն, բայց լավ {կլինի}, եթե ես էլ իմանամ իմ մեղքս, որ մյուս անգամ չանե

ւմ: Չգիտեմ մինչեւ այս գիրս ստանալուդ նա երեւացած {կլինի} ՞, թե ոչ, այսուամենայնիվ դարձյալ խնդրում եմ, որ

եւս գիր պիտի գրեի, բայց չկարծեցի, թե քաղաքումդ {կլինի}: Ուրիշ բան չունիմ գրելու. ողջ եղիք եւ ամենա

բայց կարծելով թե գիրս չի հասնիլ, ճանապարհ ընկած {կլինի} ՝ նա Մոսկվա է տեյի, չգրեցի: Եթե տեղդ նոր բաներ

ե մեր սրտի ցանկությունը, եւ դա հավիտենական արձան {կլինի} մեր անկեղծ բարեկամությանը: Ողջ եղեք եւ ուրախ

ն որ սրբազանը [խոսք էր տվել] կատարեր, բոլորն եւս {կլինի}, այս օրերս վանքի մասին տնօրինություն կլինի, միա

ն եւս կլինի, այս օրերս վանքի մասին տնօրինություն {կլինի}, միամիտ եղեք: ՝ Ես գիշեր ցերեկ քուն չունիմ

ակությանը, բայց եւ այնպես ինձ եւս քաջալերություն {կլինի} եւ կբարվոքե իմ աղավաղյալ վիճակը: Ես գրում եմ

ազգասիրության կրակը սառած սրտերի մեջ: Ձեզ հայտնի {կլինի}, թե ինչ անձնազոհությամբ գիշեր ցերեկ կուրծք կոտրե

ն մեր ստորագրողքը, որքան այս տարի էր, բանը խինդ {կլինի}, ուրեմն Ձեր առաջեւ բացվում է այժմ աշխատության եւ

ում այնտեղ բնակության եւ ապրուստի հոգսը, ինչպե՞ս {կլինի} մարդու սիրտը եւ վիճակը: Ինչպե՞ս կլինի, եթե երթա

, ինչպե՞ս կլինի մարդու սիրտը եւ վիճակը: Ինչպե՞ս {կլինի}, եթե երթամ Նազարյանցին 200 մանեթ խնդրեմ, այստեղ

տացած կացի՛ր, որ այդ բանը ինձ մեծ եւ մեծ օգտակար {կլինի}, եւ ճանապարհս ոչ թե միայն շոսսեյնի կշինե, այլեւ

, մինչեւ պատգամավորների գալը բան չավերվիլ: Հարկ {կլինի} կայսեր խնդիրք տալ, ուրիշ դուռը չկա, ինչպես հարց

զ հարյուրից տասն պրոցենտ: Կայքերի գնահատությունը {կլինի} անգլիական դատաստանի օրինավոր վճռադատությամբ:

վերա, այն ժամանակ կտեսանել ամենայն բան եւ կարող {կլինի} գիտակցաբար հասկանալ թե ո՛վ էր յուր բարեկամը եւ ո՛

թողուք տետրակի մեջ, որով առանց շփոթության հայտնի {կլինի} ստորագրողի անունը, օրինակի թիվը եւ գումարի որքան

եռ քո աչքերն այնքա՜ն թույլ են: Ինքդ մտածիր, ինչ {կլինի} մեր ծնողների ու նամանավանդ քեզ հետ, եթե, տերը մ

ր հասարակությանը իմ գործողությունների մասին: Լավ {կլինի}, եթե իմ օրինակին հետեւին եւ այն անձինք, որոնց ձ

ից " մեծագույնը, Գյոթեն, մի անգամ եւս անիրավացի {կլինի} իր անզգույշ, բացարձակ դատողությամբ՝ իբր " մենք

չ է՝ ստացա՞ր, թե ոչ: Եթե չես ստացել, ապա պետք {կլինի} խնդրել [բանտի] վարչությունից թույլտվություն, որպ

կրկնությունն է, իսկ վաղը՝ այսօրվա կրկնությունը {կլինի}: Ես այնպիսի կյանք եմ վարում, որը ոչ ոքի օգտակար

ց փայծախս ինչ-որ բան է սարքում գլխիս, տեսնեմ ինչ {կլինի}, եթե չխաղաղվի, կարելի է օգնության կանչել HgCL,

ում: Գերվինուսն առայժմ լուրջ գրող է, չգիտեմ ինչ {կլինի} հետագայում: Բայց բավական է այս հարցերի մասին:

անիք էլ է, դուրս չեմ գալիս, տեսնենք վաղն ինչպես {կլինի}: Ողջույնս հաղորդիր նորին գերազանցություն Ս.

լինում: Իմ ենթադրությամբ, այդ աշխատանքը ծավալով {կլինի} թերեւս 15-20 տպագրական թերթ: Եվ մինչեւ քաղաքացիա

Կարելի է, թերեւս, սահուն էլ գրել, բայց նա խորթ {կլինի} ժողովրդին, որը նրան երբեք եւ ոչ մի գնով չի մարսի

տեղեկություններին: Ինձ համար շատ հետաքրքրական {կլինի} մի օր կարդալ " Կռունկում " մատնանշված հոդվածները

ողվի, ապա նա ինձ մեծագույն ծառայություն մատուցած {կլինի}, դեռ չեմ ասում, որ նա փրկած կլինի մի խորտակվող

յուն մատուցած կլինի, դեռ չեմ ասում, որ նա փրկած {կլինի} մի խորտակվող մարդու. այդ ինքնին հասկանալի է: Թո

ակցության արդյունքի մասին, եւ նրա նամակից կարելի {կլինի} իմանալ, թե դեռ հույս կա՞ Գրիշայի փրկության համար

, որովհետեւ ունեցածս մինչեւ վաղը տակավին բավական {կլինի}, իսկ ինչ վերաբերում է գովաբանված, համարյա Հավան

ինի, որովհետեւ 15 թերթից ավելի անպայման հարկավոր {կլինի} ներածության համար. մեծ ներածություն եմ ձեռնարկել

յուրաքանչյուր տարի թեկուզ 2000 ռ. կորցնենք։ Դա {կլինի} ավելի քան աններելի. մանավանդ, Նախիջեւանը պարտավ

не все коту масленница, մյուս անգամ հետեւանք էլ {կլինի}. խնդրում եմ միայն, որ դու լավ բացատրես, թե ինչ

ում եմ մի փոքրիկ նամակ պատրաստել Խալիբյանին: Այդ {կլինի}, նախ, ներողություն խնդրելու պես մի բան, որ իմ

ծը վերջանալուն ջանք կանիս, ապա թե ոչ, վնասը ձեզ {կլինի}, ինձ չէ, ինչու, որ դուք առուտուրի մարդ եք: Ին

մ հրամանը անպատճառ ստանալու: Ուրեմն քո գալը զուր {կլինի} գարնան, ես կվերադառնամ օգոստ. 15-ին եւ, եթե մի

նակը I - Ի՞նչ է մահը: - Այդպիսի հարցմունք {կլինի} ՞. ով չգիտէ մահի ինչ լինելը, - պատասխանեց Թիւթիւն

յլ եւ կարեւոր եւ ժամանակի չհամբերող գրագրությունք {կլինին} էլեկտրական հեռագրով, գործի հաշվով, որովհետեւ Կա

ես մնացյալը: Ե՞րբ կտեսնվենք, վերջապես: Ե՞րբ {կլինին} թղթերը: Աստված վկա, ոչինչ չեմ հասկանում: Ցտեսո

: - Ես ասում եմ եւ հաստատում եմ, թէ օգտակար {կլինին} դժոխքի համար այս տետրակները, նախ այն պատճառով,

ինակը: " Սոս եւ Վարդիթերը " կարդացողի մտքին {կլինին} երեւանցի ուխտաւոր երիտասարդքը, որ Հանա-վանք երթա

ներողություն: Պարոն Նազարյանցի նամակից իմացած {կլինիս} նոր ծրագրի մասին հետեւածներս, եթե հաջողի, հույս

բանի տարածվելուն, որքան կարելի է, Դուք աշխատող {կլինիք} Ձեր ազգասիրական եւ լուսասիրական հոգովը, ես իսկու

գրելու: " Հյուս[իսափայլի "] 1 տետ[րը] ստացած {կլինիք}, 2 էգուց փոշտ կընկնի, 3-ը ամսույս 20-ին փոշտ կը

պես լավ երթա, որ թշնամիք ամոթապարտվին։ Կարդացած {կլինիք} " Մեղուի " 10 համարի իմ նամակիս պատասխանը, որ գր

իտ հայրենակիցք եւ բարեկամք ինձ օգնական եւ ձեռնտու {կլինիք}, եթե Մոսկվա փակվի " Հյուսիսափայլը ", նորից ուրի

Երեւակայեցէք ձեզ մի դեւիկ (իհարկէ դուք դեւ տեսած {կլինիք} ), երեւակայեցէք ասում եմ մի դեւիկ, հասակի բարձր

անդ ընկճուած իր որդու մահի կսկծի տակ, չկարողացաւ {կլլել} Ֆրանսիոյ մեծ ռեւոլիւցիոն. Բոռքը, որ իր բոլոր կե

ւ լիս ընկար, էն քշերը հէրդ ջաղացն էր գնացել ի՞նչ {կլներ} (?!) մեզ աշխարհքի միջին թուք ու բեդնամ արիր " (

ւմ։ Խաբողը բնակւում է Տուիլերիու, Լուվրի եւ Սէն- {Կլու} պալատներում, իսկ Լամարթինի համար պիտոյ է ողորմու

Յակոբեան երիտասարդ Յակոբ-Կլեման աբեղայն հասաւ Սէն- {Կլու} ։ Ամբողջ գիշեր աղօթքի հետ եղաւ եւ միւս օրը գնաց Ա

զորօրինակ՝ Թէատրոն, Մատենադարան, Ժողովարան եւ {Կլուբ}: Ամենայն շինուածք՝ մեծ, թէ փոքր, սեպհականութի

տ. տկար եմ: Նամակ ստացայ եղբօրիցս, անթուական, {կլուբնիկա} եւ մալինայով, որով յայտնում է Կ[արապետ] Մ[արգարե

ան բավարարել ձեր երաժշտամոլությունը: Արդյոք ե՞րբ {կլսեմ} " Տրովատոր "-ից իմ սիրած երգը՝ Vivea եւ այլն:

նձ հույս ներշնչեց, որ շուտով կրկին կգրկեմ ձեզ եւ {կլսեմ} իմ սրտակիցների կենդանի ձայնը: Կարդալով " История

, թե երբ կենդանի մարդ կտեսնեմ եւ գոնե մի վայրկյան {կլսեմ} իմ սրտակիցների կենդանի ձայնը. իսկ նա դեռ մի օր է

ո՛ղ ինքը Սինոդոսը նկատել եւ գրել մեզ, մեք նորայն {կլսենք} եւ կտնօրինենք, ինչպես նորա կամքն է, բայց (գրեց

ե թողել է քեզ, այնուամենայնիվ ձեռք կբերես այն եւ {կլսես} ինձ, իսկ եթե ոչ, թեեւ ինձ համար մեծ ցավ է ու վի

մ կսկիծի հանդիպել, հեմ ճամբա քալել, եւ մանավանդ {կլսիմ} որ Խառքովա խայրախը թանկ է տեյին, ցուրտին այդ կսկ

ւթյունները: Երբ ես կգամ, այն ժամանակ մնացածը {կլրացնեմ}. իսկ առայժմ ես հանգիստ եմ, գիտենալով, որ մայրս

տքը, որ Փարիզումն էին, նոր աշակերտներ ճարեցին՝ {Կլօդ} լէ Ժէ (Le Jay), Ժան Կօդիւր, Պասկիէ Բրուէտ եւ

ին։ Նորա հետ միացաւ եւ մի այլ Յիսուսեան աբեղայ՝ {Կլօդիոս} Մատիէ, որ անուանուած էր " Սուրհանդակ Սուրբ Լիգայ

մարդիկ են այդ պարոնայք միսիոներները, նա անպայման {կխաբվի}, բայց ինձ չեն մոլորեցնի ո՛չ որեւէ Բարտոլդ, ո՛չ

ային լուսավորության, եթե ձեռքերից գա, ամեն րոպե {կխափանեին}, բայց հույս առ աստված, ամեն բան կդրստվի: Ամենե

Ճշմարտության թշնամիների հույսը այն է, որ օրագիրը {կխափանվի}, բայց չէ պիտո թույլ տալ, որ այդ հարվածը ստանանք

՞ր սաքսը կամ նորմանը, կամ բրետոնը միջին դարերում {կխիզախեր} բողոքի դրոշ բարձրացնել հռոմեական եպիսկոպոսի տեղակ

ձեռքով ինձ կհասուցանե: Ես կերթամ Էմս եւ ջուր {կխմեմ} եւ կգրեմ այնտեղի որպիսությունքը, որ գուցե Գայանե

վ կըլլար: Տարին վաղուց անցավ, որ ես ամեն օր ճար {կխմիմ} եւ բեհրիզ իմ. կհավատաս՝ հոգիես արեւես զզվիլ եմ

շմարտությունը մեր ազգի մեջ, այնուհետեւ ինքը ազգը {կխնդրեմ}, բայց առաջին անգամը ծանր է: Հիվանդը դառն դեղը դ

դրամ եւ առանց ոչ ինչ պատճառի հատորս այս կատարելն {կխնդրեմ} ։ Իններորդ, որպէս յայտ այ կտակակատարիդ ունե

ունում եւ չառողջացուցած ետ չիմ գալ, այսքան: Շատ {կխնդրիմ} ձեզի, որ ինչպես ըլլա նե, խրկիք եւ իրեն ասիք, ո

մք: Մի՞թե այդքան կարելի չէ խոսք հասկացունել: Ես {կխնդրիմ} քեզի, որ դուն տեղն եկած վախտն ասիս իրենց, որ ատ

թյունից. նրա համար միեւնույն է, թե նրանք ինչպես {կխոսեին} իրենց ժամանակ, որովհետեւ նա լիովին գիտակցում է ի

ինձ հաջողվի, երբեւէ նրա մասին ձեզ հետ մանրամասն {կխոսեմ}: Այժմ կրկին վերադառնում եմ ներկա վիճակիս: Այ

վատարիմ բարեկամաց, որք անշուշտ նույնպես կգրեն եւ {կխոսեն} կաթողիկոսին՝ դարման մատուցանել Ջուղային: Տես

՞ր եւ մերոնք ստացե՞լ են, արդյոք: Բայց այդ մասին {կխոսենք} երեքշաբթի: Խնդրում եմ աշխատես քեզ հետ բերել " Սո

ղմի փաստաբանքը դատավորների ներկայությամբ բերանացի {կխոսին} եւ կպաշտպանեն տրված թղթերի բովանդակությունը եւ իր

, որոնց մասին միմյանց տեսած ժամանակներս մանրամասն {կխոսինք}: Եթե դուք այնքան բարի եք, որ կամիք ինձ օգնե

զնվությունը. ինչ երկար խոսիմ, տեսած ժամանակներս {կխոսինք}: Սպասում եմ պ. Հայրապետյանցին: Պոլիցիայ

մ ես ու հոսեն կհանիմ կտանիմ Քիշնեւ, հոնեն փոշտով {կխրկիմ}, զերե հոս չյունքի բոռդո ֆռանք է, փոշտան, եթե բ

ս հոսեն շատ լավն կառնում եւ կտանիմ Քիշնեւ, հոնեն {կխրկիմ}: Դուն խնդրեմ, գիրդ մի՛ պակասեր եւ թաթիեորիի բան

եւ մեք փողն, ո՛րքան է նե, անպատճառ առաջի փոշտով {կխրկինք} ձեզի, այդ մաuի միամիտ եղիք, միայն վասն սրբազանի

որի՞ն է վախեցնում: Ես այսուհետեւ աւելի զայրացած {կխօսիմ} նորա վերայ, եւ պատահած տեղը կ'աշխատեմ իսպառ խայտ

, ամպերը կանցնեն, գարնանային հովը կփչի եւ արեւը {կծագի} ՝ լուսավորելու եւ ջերմացնելու մռայլ եւ սառը դեմքե

նորա " Ջան գիւլումը " (եր. 74). Խնձոր ունիմ {կծած} ա, ջան, գիւլում, ջան, ջան, Չորէք կողմն էրծաթ

կատարյալ խոսք. նա այսօր կհայտնե ինձ, եւ ես վաղը {կծանուցանեմ} Ձեզ: Ձեր խոնարհ ծառա Մ. Նալբանդյանց 8

եւում մարդու աչքի եւ եթե կանխատես չէիր, ապա նոքա {կծառայեն} քեզ հուսահատության եւ անտանելի նեղության առատ աղբ

ազը կամ գերեզմանական շրջմոլիկ կրակը, գնդաձեւ կամ {կծկաձեւ} կայծակը, վուլկանական կրակը եւ այլն, եւ այլն ի

րմացայ դորա անզգամութեան վերայ, որովհետեւ այդքան {կծու} խօսակցութենից յետոյ, արդէն ի՛նչ տեղիք կար իրեար

ան գործակցութեամբ տնկած լինէր, եւ ազգային եղբարց {կծու}, բայց ճշմարտախօս մեղադրանքը ամենեւին յառաջանում

կեսի վրա, որն ընդ սմին ուղարկում եմ: Ես շատ {կկամենայի} ծառայել Մոսկվայի նորահաստատ կենդանաբանական այգու

ջս ցավ է եղել, եղբայր, կերած-խմած բան չկա, եթե {կկամենաք} եւ եթե նորա այստեղ ուսումն առնելը ձեզ հաճո չէ, ի

նութխը բռնված՝ մայիս չէ, մարտին թարաքը կելլիս, {կկանչեր}, բայց այժմ սըքլիլ է, բանը քիչ մը աղեկ է, կասե

եսնի հետեւյալ մասը, է՛հ, այդ էլ ոչինչ, մի կերպ {կկառավարվենք}: Ի դեպ, մոտ օրերս հավանորեն լույս կտեսնի Իլե

է ստանալ), ես ասել եմ Սահակին եւ խնդրել եմ, նա {կկատարե}. պատկերներն յուրյանց մակագրով հանդերձ պատրաստ թո

ություն ստանալ, այնուամենայնիվ, վաղ թե ուշ, ես {կկատարեմ} այն՝ եթե միայն չմեռնեմ: Այսպիսով, առաջին զբ

եք ես ունեմ ծանոթ հայրենակիցներ, որոնք հաճույքով {կկատարեն} իմ հանձնարարությունները, եթե ես կամենամ խնդրել ն

իրը մեր թախըմի օռգանն է. հույս ունիմ, որ շուտով {կկատարես} խնդիրքս: Նազարյանցը կսրբագրե այն չնչին թերությու

դառնալ տուն, ապա հենց ինքդ կտանես այդ սերմերը եւ {կկատարես} մնացյալը: Ե՞րբ կտեսնվենք, վերջապես: Ե՞րբ կլ

տար, ես համարձակվելու չէի: Հավատացած եմ, որ {կկատարեք} իմ խնդիրը: Ստորագրողների անունը, ինչպես պ. Նազ

արհամարհում այդպիսի հաշիվները: Հույս ունեմ, որ {կկատարեք} իմ այս խնդիրը: Մեծարանքով միշտ ձեր Մ. Նալ

վին վստահ եմ, որ Դուք, ողորմած տեր, ճշտությամբ {կկատարեք} իմ օրինական խնդիրքը: Իմ ականջիս է հասել, որ

րա, նորան երես արի, միամիտ կաց, որ անտարակույս {կկատարվին} այդ բոլոր հանձնարարությունքդ, որպես իմ ներկայութ

ալն չկա, այս քանի օրս ամեն բանը վախճան կստանա եւ {կկարգադրվի}, ես իսկույն կհայտնեմ քեզ: Միխայիլ Մանուիլիչի

ած առաջին տպավորության: Ես այն ուշադրությամբ {կկարդամ}, եւ եթե ինձ հաջողվի, երբեւէ նրա մասին ձեզ հետ մ

տրինյոր, պահպանե նրան Ադովնա Եհովան: Ի դեպ, ես {կկարդամ} հրեաների մասին հոդվածը: Ես դեռ զբաղված եմ Ֆոշեով

մ կարդացել այդ երկի մասին: Այժմ, սրտապնդվելով, {կկարդամ} ե՛ւ բուն գիրքը: Առայժմ կարդալու բան ունեմ. եւ ե

վ ավելի հաճելին: Մակոլեյն, ըստ սովորականին, {կկարդամ} հաճույքով: Ի՞նչ է, նրա պատմությունը դեռ լույս չ

շնորհակալ եմ: Հուսով եմ, որ քո հաջորդ նամակում {կկարդամ} Կարպ Մակարովիչի եւ Դանիել Թորոսովիչի գալստյան մաս

, այսինքն երկու շաբաթից կամ տասն օրից: Նորա մեջ {կկարդաս} դու եւս նոր բան ինչպես ինձ դուք քո կողմից գրել էի

ւ խոսք խոսելու է " Մասյաց Աղավնու " վերա, իհարկե {կկարդաս}, միայն ինչ որ դու կկարդաս եւ կհասկանաս, աշխատել

ղավնու " վերա, իհարկե կկարդաս, միայն ինչ որ դու {կկարդաս} եւ կհասկանաս, աշխատել որ ուրիշներին եւս հասկացնե

նեք Մխիթարյանց մասին գրածս. նոյեմբ. տետրակի մեջ {կկարդաք} վերջը եւ կտեսնեք բանի զորությունը: Թող եւ ուրիշն

սերը, թեեւ դուք նորան թուրքի կամ չերքեզի հավասար {կկարծեիք} ձեր աչքումը: Այս բաները փոքր ի շատե խոսելուց

վեր եւ Ուստիմովիչի ղեկավարությամբ հետագայում իրոք {կկարոդանար} կանդիդատի քննություն բռնել: Ո՞րն է այժմ նրա ապագ

դիդատի քննություն տամ, գոնե մեկ տեղ կգտանեն, եւ {կկարողանամ} գլուխս ապրեցնելով իմ գործը շարունակել եւ այս հուս

ս եւս կգրեմ եւ այսպես միմյանց լուր ունենալով գոնե {կկարողանանք} ազգին պեսքը հասկանալ եւ ձեռքերից եկած ծառայությու

է եւ շատ հավանական է, որ մոտ ապագայում բոլորովին {կկորչի}: Քո հանձնարարած օծանելիքը ես չբանեցրի, թեեւ ի ն

այնպես առատ են հին ձեւերը: Նոր լեզուն բոլորովին {կկորցնի} իր իմաստը, եթե նա չպետք է դիտվի ինքնուրույնաբար

յան սառնամանիքներից վտանգ չկա: Մնացյալի մասին ես {կհաղորդեմ}: Այս անգամ մանրամասն կգրեմ այդ ազնիվ բույսի տարր

գրի ղեկավար ոգին: Ռուսերեն թարգմանությամբ ես ձեզ {կհաղորդեմ} մի կրճատ քաղվածք խմբագրի՝ ընթացիկ մայիսի 30-ին հ

յժմ ոչինչ: Հույս ունեմ, որ դու ամեն ինչ ճշտորեն {կհաղորդես}, որով ինձ շատ ու շատ պարտավորեցրած կլինես: Ե

Նամակում գրում եք, որ " ռնգեղջյուրի վիճակի մասին {կհաղորդեք} ինձ տեսակցության ժամանակ, կգրեք մոտ օրերս"։ Սպ

տմությունը: Այս բաժնում հիշարժան տեղեկություններ {կհաղորդվեն} մարդկության պատմության մասին, կենսագրական տեղեկո

միանգամ ընդմիշտ հավատացած լինի, որ ես ավելի շուտ {կհամաձայնվեմ} դիմել Մեֆիստոֆելի օգնության, քան թե նրա: Առանց

այդպիսի նամակ չէի գրեի, պատճառ, որ ինձ մեծ ամոթ {կհամարեի}, որ ես քու եղբայրդ լինելով, չպիտի կարողացած լին

ց գտնել այնքան սեր, ինչքան ես ունեի: Ես ամոթ {կհամարիմ}, որ իմ ծնողաց որպիսությունը հարցանեմ օտարից, մի

նր պաշտոնը, այն ժամանակ չենք հրաժարվում եւ պատիվ {կհամարինք} մեր ծառայություն ցույց տալ ազգին, եթե միայն այդ

յդ պատճառով նա համբերում էր, իսկ այժմ առավել եւս {կհամբերի}, քանի որ իր նամազն էլ նա առանց արեւմտյան դեսպանն

ւմ է լսել հարսնացուից մի կատարյալ խոսք. նա այսօր {կհայտնե} ինձ, եւ ես վաղը կծանուցանեմ Ձեզ: Ձեր խոնարհ

մեն բանը վախճան կստանա եւ կկարգադրվի, ես իսկույն {կհայտնեմ} քեզ: Միխայիլ Մանուիլիչից կստանաս պռասլետը եւ

յին եւ Պետրոս Նիկոլաեւիչին: Ես կգրեմ Լոնդոնից ու {կհայտնեմ} իմ հասցեն: Չգիտեմ, թե ի՛նչ վիճակի մեջ է " Հյ

դատաստան մտանել, այն ժամանակ էլեկտրական հեռագրով {կհայտնենք} քաղաքին եւ Հնդկաստան ոտք կոխած օրերիցս երկու ամիս

իմ ամենայն փոշտի գրած գիրերս կստանաք, որոնց մեջն {կհայտնվի} իմ որպիսությունս: Շատ ավելի ուրախացա Սերոբին

ով այդ խնդիրը դիտի այն տեսանկյունից, բնականաբար {կհանգի} հետեւյալ հարցին. իսկ ինչպե՞ս է հանդուրժում թուրք

աղեկներն կան հոս եւ շատ աղեկն կառնում ես ու հոսեն {կհանիմ} կտանիմ Քիշնեւ, հոնեն փոշտով կխրկիմ, զերե հոս չյ

Ձեզ հարկավոր Էմսկի ջուրերու հոգաբարձությունը ես {կհանձնեմ} տեր Մովսիսին, նա պոդրյադչիկի ձեռքով կուղարկե, ն

ան, եթե ոչ, ապա վաղը առավոտյան, միեւնույնն է, {կհանձնեմ}, դու բոլորը կստանաս հենց վաղը երեկոյան: Կրկ

թե հարկավոր է դատաստան մտանել, եւ երբ որ քաղաքը {կհանձներ} մեզ էլեկտրական հեռագրով դատաստան սկսանել, նույն

ճահճում եւ ոչ մի արդյունքի չենք հասնի: Չգիտեմ, {կհաջողվի} ՞ արդյոք ինձ շուտով այդ ծրագիրն իրականացնելու հնար

: 16 բաժին առնելով այդ գումարը, յուրաքանչյուրին {կհասանի} 25 մանեթ, որ մի մեծ բան չէ մի մարդու համար: Տեր

Հասկանալն առաջին քայլն է, ինչ որ ներկա սերունդը {կհասկանա}, այդ աքցանով էլ չի կարելի պոկել հաջորդ սերնդից:

րա, իհարկե կկարդաս, միայն ինչ որ դու կկարդաս եւ {կհասկանաս}, աշխատել որ ուրիշներին եւս հասկացնես, որ ճշմարտ

կարծեմ որ փոքր ի շատե դուք ինքներդ ալ այս բաները {կհասկանաք}: Եթե ամեն փոշտի ձեզ նամակ չեմ գրել, այդ եւս զու

եր հանձնարարությունը, իհարկե իբրեւ բանական այր, {կհասկանաք}, որ ես ազատ չեմ, որ կամեցածիս պես ուղղեմ իմ ընթ

, մանավանդ շտապելու տեղ չունեմ: Մի քանի օրից ես {կհասնեմ} այն կետին, ուր եւ խարիսխ պիտի ձգեմ, որովհետեւ ա

ոսը երեւում է, կենդանի թե մեռած - որեւէ կերպ ափ {կհասնենք}: Ինձ ուղարկած հանրագիտական բառարանի նմուշը ցա

ն այս ծաղիկը, որ երիտասարդությունն է, թոթափելով {կհասնի} ծերությանը, կթողնի կթառամի եւ մեր աչքի առաջ կմնա

թյուն ունի այն խնդիրը, թե արդյոք Նախիջեւանում նա {կհասնի} մինչեւ սերմ տալու աստիճան: Որ նա կարող է հասունա

րլի կիդերլի է. ինչ ալ ըլանե այժմ անվտանգ մայիսին {կհասնիմ} եւ խըմըզի ալ կերթամ տեյի, հույս ունիմ, եւ ինձ ն

յանցին, նա " Արեւմուտքի " հրատարակողի ձեռքով ինձ {կհասուցանե}: Ես կերթամ Էմս եւ ջուր կխմեմ եւ կգրեմ այնտեղի

ատաստանական ծախքի համար, եւ այդ փոխանակագիրը մեզ {կհասուցանե} մեր ցույց տալու ճանապարհով: § 6. Դատաստանի,

ինձ նամակ գրել, ուղարկեցեք պ. Նազարյանցին, նա {կհասուցանել} ինձ: Իմ ողջույնը եւ հարգությունը հայտնել հետե

դեռ չէ դուրս եկել. եթե այն եւս ավարտվի, իսկույն {կհասուցանեմ}, իսկ պատերազմի վերաբերյալ երգերու հոտը եւս չկա ա

հետեւ նրա առաջ բացարձակորեն ստրկանալը մեզ ուղղակի {կհասցնի} անվերջ հակասությունների: Չէ՞ որ ժողովուրդը թողել

լի մեջ կտպենք մարտը եւ ապրիլը, այնպես որ մայիսին {կհավասարվինք} եւ այս անտեղի ուշանալու մեղքը կքավենք, թեեւ դա մ

ւց անցավ, որ ես ամեն օր ճար կխմիմ եւ բեհրիզ իմ. {կհավատաս} ՝ հոգիես արեւես զզվիլ եմ. ասօր մեռնիմ նե, աչքիս

, եթե հնար ունիք կարգել մի բարեկամ, այն բարեկամը {կհավաքե} ստորագրությունն եւ անունները դրամների հետ միասին

բոլորի, թե շարժականի եւ թե անշարժի արժողութենից {կհատուցանե} մեզ հարյուրից տասն պրոցենտ: Կայքերի գնահատությու

քաղաքը, յուր եւ մեր պայմանի զորությամբ, իսկույն {կհատուցանե} մեզ այդ բոլորից պատկանյալ պրոցենտը: § 11. Հա

րն անհաջող են եղել: Դրա համար էլ հասարակությունը {կհատուցի} գրական գործերի այդ վարպետներին ըստ արժանվույն եւ

նա ինձ փոխարինում է. քո կողմից ամենափոքրիկ քայլը {կհարկադրե} ինձ զինել նրան իմ անունից օրինական հավատարմագրով

ճառը, որ հարկադրել է ժողովրդին թողնել հին ձեւը՝ {կհարկադրի} նրան չենթարկվել բացարձակորեն որեւէ բարբառի ձեւերի

նդունելով այս պայմանները եւ գործը հանձնելով մեզ, {կհարկադրվի} առանց արծաթ չթողուլ մեզ օտարության մեջ, եթե հարկ

ենք թե ծան տալ չեն կարող, եթե բան ունին, այստեղ {կհարցնին}, բայց չկա ոչինչ, միամիտ եղիր. եւ դու, եղբայր

տորագրությունը եւ հույս ունենք, որ դուք անձանձիր {կհետեւեք} այս բանին, որ կանգուն մնա մեր ընկերության (парт

ան էլ չէ. հույս ունիմ, որ դուն ալ նույն ոգվույն {կհետեւիս} եւ օր առաջ այս գործը վերջանալուն ջանք կանիս, ապա

խելքերի ընդհանուր խմորումը վկայում են, թե շուտով {կհնչե} եւ Հռովմի ճակատագրական զանգակը՝ դեպի Հռո՞վմ: Գո

րապետյանցին, հույս ունիմ, որ ինչ որ պետք է նե, {կհոգա}, եւ չեն համարձակվելու խանութներդ ձեռքերեդ առնուլ

. իսկ առայժմ ես հանգիստ եմ, գիտենալով, որ մայրս {կհոգա} հորս մասին: Ես դեռ շատ բան ունեի քեզ գրելու,

ամիս գիշեր-ցերեկ կարդում եմ, կամա-ակամա ամեն աչք {կհոգնի}: Մինչդեռ դա իմ միակ զբաղմունքն է, որից ոչ մի

ն եւ թե՛ անշարժ, եւ այս բոլորը, ինչպես օրենքը՝ {կհրամայե}, ծախե եւ գումարը պահելով յուր գանձարանում, քննե

ախիջեւան մնալու. արդխ նայինք, ո՛րը ավելի շուտով {կհրամային}, բայց Խրիմը ինձի շատ լավ կըլլար: Տարին վաղուց ա

րող ընկերության կողմից) - նա այլեւս չկա: Որքա՞ն {կհրճվեր} նա՝ տեսնելով իր անխոնջ ջանքերի այդպիսի հսկայական

զոմանս յաշակերտաց իւրոց 'ի Հռովմ առ սրբազան Պապն {Կղեմէս} XI, ընկալաւ 'ի նմանէ բերանացի հաստատութիւն իւրու

, երկնաքաղաքացի եւ ամպաչու, եթերաճեմ եւ օդասլաց {կղերը} հոգ տանէր գոնէ՛ այսպիսի բաների, միթէ՞ մինչեւ այս

ք ձմեռնայինք հողմավար մղեցին զշոգենաւն ՚ի Սիկիլիա {կղզի}, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց տիւ եւ գիշեր կոծելոյ ընդ

Ջրեղէն դաշտում, դեռ նոր խաղաղած Մի ապառաժուտ {կղզի} երեւեց: Ահա՛, նա դարձեալ ծովում լողալո

1768, Պարմի Դքսութենից եւ Մալթա {կղզիից} ։ Ցաւում եմ, որ չունիմ պատրաստի Օրհնեալ

ան, որի մոտ ընկնում է Ասիայի ամենահեռավոր Ցեյլոն {կղզին}, որից անցանելով պիտի գնանք դեպի վեր՝ հյուսիս,

ավել դեպի Մարսեյլ՝ հարկադրվեցա ոտք կոխել Սիկիլիա {կղզին}: Երբ մեր շոգենավը մոտեցավ ծովեզրին, Մեսսինայի ն

կք ձմեռնայինք հողմավար մղեցին զշոգենաւն ի Սիկիլիա {կղզին}, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց տիւ եւ գիշեր կոծելոյ ընդ

19-երորդէ ամսեանն Մայիսի 1799 ամի, ի Բատավիա, ի {կղզին} Եավա, որ պատկանի տէրութեանն Հօլանդիոյ եւ հեռի է

ե, հիշում ես Անթարը: Թատմորից գնացինք Ցեյլոն {կղզին}, ուր երբեմն ճիզվիտները գնացել էին, երբ այս դժոխ

ատիկները, կրոկոդիլոսը, Բրամինների ձորը, անապատ {կղզին}, կրկնապատիկ երդումը իւր անձը ուղղելու մասին, թշ

երկաթը: Ազատութիւնը դարձեալ ապաստանեցաւ դէպի այն {կղզին}, որ միայն մի նեղ ջրանցքով բաժանւում էր Ֆրանսիուց

արձեալ ծովում լողալով Դիմում է դէպի քարքարուտ {կղզին}. Մեք տեսանում ենք... բռնեց քարերից Եւ

Մխիթարը եւ նորա աշակերտքը տեղափոխուեցան դէպի այդ {կղզին}, ուր եղած էր յառաջուց մի հիւանդանոց, ուստի յառա

նները ընծայում էին նորան եւ շտապեց հասանել Սայքամ {կղզին}, որ Չինաստանի եզերքումն էր։ Այստեղ իմացաւ նա,

իւնքը՝ Ամերիկա, Աւստրալիա, Հնդկաստան, զանազան {կղզիներ}, բնականապէս եւ գլխաւորաբար յառաջանում են դարձեալ

նոյնպէս Գէյլօն, Պօլապատան, Մելանիուր եւ Մալակկա {կղզիները} ՝ քարոզելով Աւետարանը եւ Պօրտուգալացոց օգնութենով

մասնը թողեց Մալակկայում, իսկ ինքը գնաց Մօրէնեան {կղզիները}, ուր խաբեբայութեամբ մկրտեց մի օրուայ մէջ տասն եր

իւն ունի ուրիշ ամէն մարդ, որ ծնած չէր Բրիտանական {կղզիների} վրայ: Մի քանի թերութիւնք, եւ վնասակար դրութ

աճկաստանին, մասնաւոր Գերմանիային, Հնդկաստանին, {Կղզիներին} եւ բոլոր Ամերիկային: - Եթէ Ձեր մռայլութիւնը

նը։ Եափոնիայից սկսած մինչեւ Մալաբար, Մօլուկկեան {կղզիներից} մինչեւ Ինդոս գետի եզերքը Յիսուսեանք տարածում էին

ովի մէջ: Ամերիկան, Աւստրալիան, այլ երկիրներ եւ {կղզիք} կենդանի վկայք են մեր խօսքին: Ասիոյ ապագան աւելի

րկուեցաւ պապական սեպհականութիւնքը կառավարելու այս {կղզու} մէջ եւ Սարակինոսների յափշտակած երկիրը յետ դարձուց

մէջ աւանդւում էր պապի ծայրագոյն իշխանութիւնը այդ {կղզու} վերայ, իսկ թէ վէճ բացուելու լինէր, այն ժամանակ

կամենում էին ցամաք հանել նորան առաջին անմարդաբնակ {կղզու} վերայ։ Հակառակ քամին, որ մղեց տարաւ նորանց մինչ

ակառակ քամին, որ մղեց տարաւ նորանց մինչեւ Կիպրոս {կղզու} եզերքը, արգելառիթ եղաւ այս զարհուրելի դիտաւորութ

դրասի նաւահանգստում եւ, մի քանի օր մնալով Սեյլան {կղզու} Գալլ քաղաքում (point de Galle) ես նոյնպէս վայել

ղքը շտապաւ: " Կուտ, կուտ, կուտ, կուտ - կի՜ " {Կղզում} է տափած: - Բերքն առա՛տ լինի, - Ասում եմ արբած

շուտով դէպի Մօրէա։ Մի քանի ժամանակ մնաց նա Ցանթէ {կղզումը}, ուր կամք ունէր սկզբումը բոլորովին մնալ իւր ընկե

ի հնար։ Այս հիմքի վերայ դուրս եկաւ Մխիթարը Ցանթէ {կղզուց} եւ 1703 թ. հասաւ Մօդոն կամ Մօթոնէ եւ Վենետիկեան

տեղում. մարդկային պատկերի տակ անասնութիւն... {կղկղա՛նք} մարդկութեան: Բայց պ. Յովնաթանեանցի համար այ

)։ Դարձեալ, Պաւղոսի խօսքն է այս. " Եւ համարիմ {կղկղանս} " (Թ. Պաւղ. առ Փիլիպ, գլ. Գ, համ. 8)։

ե՛ս՝ անպիտա՛նս, թէպէտեւ Տիրոջդ առջեւը ամենների {կղկղանք} ) երեւիմ, տղամարդի որդի լինելով), իբրեւ մի ա

նէ կարդացողը։ § 14. Բնագիրը. " Եւ ամենեցուն {կղկղանք} թէպէտեւ երեւիցեմ " (եր. 39)։ Դարձեալ, Պաւղոս

օղլուն: - Շատ լաւ, - ասաց Շահումեանցը, - հողը {կղմինդր} դառնալով, միթէ՞ միեւնոյն հողը չէր, միայն ուրիշ

ճան է եւ անմահ: Այդ, ինչ որ քեզ թւում է, թէ մի {կղմինդր} քայքայւում է, թէ մի ծառ չորանում է, թէ մի կենդա

, - դու ես, որ ձեւը ընդունում ես գոյութեան տեղ. {կղմինդրը} թրծած էր հողից, այնպէս չէ՞: - Այո՛, - պատասխ

ւն: - Ուրեմն, - բացականչեց Շահումեանցը, - եթէ {կղմինդրը} փոխել էր միւս անգամ իւր ձեւը եւ ստացել էր իւր առա

ց Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ առաջին օրինակդ, այսինքն {կղմինդրը}, հողից շինուած լինելով, դառնում էր դարձեալ դէպի

ոխիրը եթէ բերանդ ես դնում, աղի համ է տալիս: Իսկ {կղմինդրը}, որովհետեւ այսչափ բաղադրական մասունք չունի, վաս

ւնճի-օղլուն, - մոխիրը այլ է, փայտը այլ. դու ինձ {կղմինդրի} օրինակովը փոքր մնաց, որ պիտի հաւանեցնէիր, բայց

ոյ, - բայց մեր խօսքը մահի վերայ էր եւ դուրս եկանք {կղմինդրի} եւ փայտի վերայ: - Այո՛, մահի վերայ էր, - պատ

այդ բանը ինձ բաւական արծաթ է նստել, որ տանս կտրի {կղմինդրները} անձրեւից քայքայուելով բոլորովին ոչնչացան եւ ինձ ծ

փոխութիւնը համարւում է չքութիւն, միթէ՞ տանդ կտրի {կղմինդրները}, որ ժամանակից եւ անձրեւից քայքայուել էին, ոչնչա

մ էին նոքա, որ չկամէին անձրեւի տեւողութիւնը, թէ {կղմինտր} եւ աղիւս շինողները, որովհետեւ մեծ վնաս ունէին ան

ւանի մէջ չկայ ոչ մի բանի գործարան, բացի աղիւս եւ {կղմինտր} շինելու ախոռներից եւ փոսերից, բացի կիր շինելու հ

, որ կտրուի անձրեւը, որպէսզի հնար ստանան իւրեանց {կղմինտրները} եւ աղիւսները չորացնելու: Չգիտեմ՝ կը հասկանա՞ն ա

ւ ոչ մի ժանգոտած ութը փութանոց եւ երեք չորս փակով {կղպած} արկղի մէջ, ուր պահւում էին հարուստների արծաթը,

սելէն ետեւ, " Յետ բանիցս " ըսելով՝ Հայոց բերնին {կղպանք} մը կը դնէ, որ այս բանին վրայ օտար ազգաց հետ ամեն

մ եք, մեղքը ձեր վիզը, ես անպարտ եմ, կփաթթեմ, {կղրկեմ} ։ Մինչեւ այս հասակը այդտեղ էլ դորան պիտի կարդալու

նիմ, որ կզոհեք եւ 800 մանեթ, ես էլ թե մարդ եմ, {կճանաչեմ} ձեր ազնվությունը. ինչ երկար խոսիմ, տեսած ժամանա

ցին, Պոպովին եւ այլոց, որ մեր սիրելի եւ բարեկամ {կճանաչես} ներկա րոպեումս: Այստեղ լսեցի, որ կաթողիկոսը

անագույն ներկի ստացման մասին, ծծմբաթթվով սերմերի {կճեպը} մշակելուց կամ թղթի ստացման մասին քուսպից, որ մեզ

ռով հին լեզուի առտաքին ձեւերը, նորա բաղդասութեան {կճեպը} (կեղեւը) նոր ժողովուրդը չի մարսիլ. այս պատճառո

դիպայ չոր հագնում էր։ Երկուսի էլ չոր {կմախքը} Խաւար ու գէջ հողի մէջ Պիտի փըթեն մի օրի

ւթյունը, եւ ուրիշ ոչինչ, թե չէ ամեն ինչ կաղվի, {կմաղվի}, ալյուր կդառնա: Աշխարհումս անվերջ բան չկա, եթե

շտակին մատունք Սահին դիւրաշուրջք, Ընդ {կմբայն} կայտառ Շրթանցն ի ծրար: Ի շրթանց փոքու

ն դատելը երեխայի գործը չէ, իսկ երբ նա կսովորի ու {կմեծանա}, երբ նրա հասկացողությունը եւ քննադատական հայացքը

իան՝ փողոցում: Վայ ինձ, եթե Անանիան Մոսկվա {կմեկնի} նախքան իմ պատմության ավարտվելը. այժմ, համենայն

Ավետիքի նամակից երեւում է, որ Կարպ Մակարովիչը {կմեկնի} սույն ամսի 5-ին, ուրեմն, 16 -17-ից առաջ չի լինի

ասնի ծերությանը, կթողնի կթառամի եւ մեր աչքի առաջ {կմնա} ավել երկար ժամանակ նորա ծերացած վիճակը, իսկ մյու

րովը եւս նորա մոտ է, զատկի վերա կուգան այստեղ եւ {կմնա} սրբազանը, բայց Ավետիքը չգիտեմ կուգա թե ո՛չ:

րագրի մեջ խայտառակվել, որ ամենայն տեղ գնում է եւ {կմնա} շատ երկար տարիներ: Թիֆլիզի մեջ այժմ բավական ստոր

մինչեւ 1500 մանեթ. ինչպե՞ս է այս, լա՞վ է, սիրտ {կմնա} ՞, չե՞ս հուսահատվիլ... Ահա եղբայր, իմ հանգամա

ն ծխվում են. Արարատի հին վուլկանի մեջ մի՞թե կրակ {կմնա} իսպառ... մահաբեր մտածություն: Մնաս բարյավ

դրոշակը՝ " խոսի՛ր այսպես " մակագրությամբ, միշտ {կմնա} " ձայն բարբառոյ յանապատի"։ Զանազան գավառների մա

եզ, ո՛չ ինձ այն հարկավոր չէ: Սերովբե եղբայրը {կմնա}. ես նրան խնդրել եմ այդ մասին, նա ինձ փոխարինում

նդիրս անտես չես առնիլ եւ ինձ չես մոռանալ, ես եւս {կմնամ} քեզ հավիտյան երախտապարտ: Խ. ծ. Մ. Նալբանդյ

լկաթա Մայիսի 30/11 Հունիսի եւ երեւում է որ դեռեւս {կմնամ} մի քանի ժամանակ: Սուեզից մինչեւ այստեղ 24 օր ծով

. երեւում է թե ամիս եւ կես կամ երկու ամիս դեռեւս {կմնամ} այստեղ: Բայց վերադարձիս ո՛ր ճանապարհով կդառնամ Ռ

ճանապարհով կստանաս: Տակավին ես այս խոնավ բերդում {կմնամ} 6-8 ամիս ամենաքիչը. բարբարոս կառավարությունը էլ

րթալու տեղես կգրեմ իսկույն, բայց մեկ քանի օր դեռ {կմնամ} այստեղ: Մեր բոլոր ազգականաց շատ բարեւ, չունիմ ո

նում տկարներին. ուրեմն մինչեւ սեպտեմբեր գրեթե ես {կմնամ} այնտեղ, ինչ կըլլա եղեր։ Ինձանից շատ նամակ մի՛ պ

ի բաժակով օղին կարապետ, - Ե՞րբ մադերայից նա {կմնայ} յետ, - Փառաւոր կերպով կերաւ, ճաշակեց

ձեզի կիմացունում, որ ինչ տեղ գիր գրիք, տահա հոս {կմնանք} պեքիմ ինչ վանքի մարդը գա նը: [Նամակի կողք

խքի արծաթով, առանց վերստին այլ ծախք պահանջելու, {կմնանք} Հնդկաստան երկու ամիս: § 4. Եթե այդքան ժամանա

անա ազգի համար, հավաստի եմ նույնպես, որ բավական {կմնաք} իմ աշխատությունից, որովհետեւ ամենայն մաքուր խղճմ

պարգեւե, ամառն աստուծով կտեսանենք եւ այս բաները {կմոռնանք} ։ Քո եղբայր Միքայել Նալբանդյանց 10 փետր

տա նրան այդ. նման դեպքում, իհարկե, գիրքն ավելի {կմոտենա} ճշմարտության: Ֆ. Մ. Ռուդնեւի մահը, միանգա

ք: Ես ոչինչ ուրիշ պան միտք չիմ անիլ, միմիայն {կմտածեմ}, թե ո՞վ գիտնա Սերոբն Պալչոքին թաղման օրը ինչպես

տության վերաբերյալ, ուր ամենայն մանրամասնությամբ {կմտնեն} Ռուսաստանի աշխարհագրությունն ու վիճակագրությունը

իշել Հ. Գ. Երիտասարդ Նազարյանցն այս ամառ {կմտնի} ՞ արդյոք համալսարան: Նա վաղուց է խոստացել ինձ իր

եմ, որ այդ մասին նա լուրջ հարաբերությունների մեջ {կմտնի} ընկերության դիրեկտորների հետ եւ իր միսիայի արդյու

անում եմ Ձեզ հոգվով եւ սրտով առողջություն, երկար {կյանք} եւ ամ են տեսակ հաջողություն։ Աստված մեր հետ է։

սկ վաղը՝ այսօրվա կրկնությունը կլինի: Ես այնպիսի {կյանք} եմ վարում, որը ոչ ոքի օգտակար չէ: " Ни богу све

արի, ամեն հաջողություն, առողջություն եւ երջանիկ {կյանք}: Ինձանից շատ նամակ մի՛ սպասիլ, ինչո՛ւ, որ չ

խայտառակվեին: Ազգի եւ ճշմարտության համար իմ {կյանքը} իմ աչքումը ոչինչ է, եւ ամեն րոպե պատրաստ եմ զոհե

ւրեմն ինչպես մեք զոհում ենք մեր հանգստությունը եւ {կյանքը} ՝ տիվ եւ գիշեր մաշվելով այդ բանի վերա, նույնպես

գնում եմ սահմանից դուրս, այս բանը հարկավոր էր իմ {կյանքը} փրկելու համար... մանրամասնությունը այս բաների

արութենից, որի վերա գուցե թե պատահի զոհել եւ մեր {կյանքը}, որ կարծում ենք, թե չէ կատարել դեռեւս յուր խորհ

յքում թշվառ թագավորի, թշվառ եւ ոչ ոքին պիտանացու {կյանքը} փրկելու համար: Մեսսինա մտած երեկոյիս (դեկտեմ

: " Ни богу свечка, ни чорту кочерга"։ Այսպիսի {կյանքը} համարձակ կարելի է անվանել կենդանի մահ, ո՛չ ավելի

ակցությունից զրկված ենք, որովհետեւ ոչ մի դեպքում {կյանքը} վտանգի չէի ենթարկի ու դուրս չէի գա սենյակից տեսակ

եռ մինչեւ հիմա պարզամտորեն ենթադրելով, որ մարդու {կյանքը} կազմվում է ըստ ինչ-որ նախագծված տեսության՝ կարծե

Վատուժյանը դեռ կարող են նրան օրինակ ծառայել: Այն {կյանքը}, որ այժմ վարում է Գրիշան, նրան ոչ մի արդյունքի

ս վերին աստիճանի թանկարժեք որդերի պատմությունն ու {կյանքը} լավ ուսումնասիրենք, նաեւ նրանց աճեցնելու եղանակը

անդ որ վաղուց արդեն տառապանքներին սովորել եմ. իմ {կյանքի} ճանապարհին երբեք վարդեր չեն փթթել... ։ Բոլո

րն ու բաժակները"։ Ճիշտ է ասում Շիլլերը, թե՝ " {կյանքի} մայիսը մի անգամ է ծաղկում ", անդառնալի են մեզ հա

այն երջանիկ օրերը: Չնայած մեզանից յուրաքանչյուրի {կյանքի} պայմաններն ավելի քան սահմանափակ էին, բայց այն քա

լայն պայմաններում էլ այլեւս չենք տեսնի: Ուսանողի {կյանքի} պոեզիան բաղկացած է՝ ցանկացածի պես ապրելուն արգել

մասում, վերջնականապես կսպանե ինձ: Իմ առօրյա {կյանքի} միանգամայն պրոզայիկ վիճակից երես շրջելով, դառնու

խոսում: Անանիան երեւի հիշում է, ու մեր համատեղ {կյանքի} այդ հիմար միջադեպն ինձ ստիպեց ծիծաղել խելագարի նմ

անին թե թերուuին, առեւտրականին թե արհեստավորին, {կյանքի} զանազան ասպարեզներում գործող մարդկանց, հայրերին

ադիմության հետ եւ օգուտ ու առողջ հայացքներ ստանան {կյանքի} եւ շրջապատող աշխարհի մասին: " Ուսումնականք

էր փակել յուր աչքը եւ սիրտը, կամ թե ուրանալ յուր {կյանքի} խորհուրդը, եւ լուսավորության աղբյուրի մոտ նստած

ն ու հանրամատչելի. հետագայում այս բաժնում կտրվեն {կյանքի} համար անհրաժեշտ գյուտերի, ինչպես նաեւ արվեստի ու

հետեւ այդ բանի գլխավոր նյութը առած է նախիջեւանցոց {կյանքից}, վասն որո եւ մանավանդ հասկանալի եւ օգտակար նախիջ

գելակող միջոցների դեմ մղած պայքարից եւ իրական այն {կյանքից}, որ նա վարում է, չնայած սահմանափակ միջոցներին:

ւթյան մեջ լինելով, մեռած ձեւերի ներքո մոռացել են {կյանքն} ու նրա բովանդակությունը, աչքաթող անելով մեր դարի

բանականութիւն ազգի մերոյ։ Անապատացեալ միանգամայն {կյանքն} Հայկական պէտս ունի շատ եւ շատ մշակութեանց լոյս առ

կար գրել, որովհետեւ սիրտս լցվում է արյունով, եւ {կյանքս} մաշվում է: Այժմ այսքան ասեմ, որ գնում եմ Պետ

հաճութիւնը Սօսի յետամտութեան վրայ. " Սրտիս տախտա՜ {կն} են դաղել ", - ասում է նա (եր. 92) իր հետի ուխտ

րը Պարէտը, - ա՜յ տղայ, բաս իշխանները քու հօր մշա՞ {կն} են, որ ամէն մովրով, վարդապետ, մենծ մարդ գալուս

ի քաջութիւն, այլ ի միակ եւ եթ կորուստ, այն է ի {կնաբարոյ} վեհերոտութիւն, որ համարի մահ քաղաքական կենդանութ

սը պատանեկութեան հասակում շատ գեղեցիկ էր եւ անչափ {կնամոլ} ։ Բայց այս միակերպ կեանքը, թէպէտ եւ պերճ պալատի

ղիս ամեն օր պիռժան կերթան, աչքերը դեպի Ստամպոլին {կնային}, թե աճաբ այդ նավերն ե՞րբ կուգան դեյին, եւ երբ ո

ափակից, մնում են բոլորովին մութի մէջ, իսկ նոցայ {կնանիքը} յայտնի է, թէ " չխօսքան " են: Կ՚ուզէինք, ո

ը տուէք, Ուտենք խմենք քէֆ անենք"։ " {Կնանիքը}, - շարունակում է հեղինակը, - մի աման ջուր բերում

հանում բերնից եւ նախատում է Վարդիթերին, այն խեղճ {կնանիքը} մեղադրում են նորա բարկութիւնը եւ անպատշաճ են համա

անգնեցաւ հանդարտ նաւահանգստում: Ծովեզերքից {կնատ} մարդիկ տեսնելով այս վտանգը, Գուշակեցին բազ

ո ազգը: Փառախոտ Ցոլակեանց {ԿՆԴՈՒԿ} ՊՈՉԱՏԻ ԵՒ ՆՈՐԱ ՍԱՆՉՈՅԻ ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆԸ " Կ

Կ ՊՈՉԱՏԻ ԵՒ ՆՈՐԱ ՍԱՆՉՈՅԻ ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆԸ " {Կնդուկ} պոչատն է գալիս, Ճամփայ տուր, է՜, մե՛ր տղ

նակ... Խօսքը բերանը մնաց: " Տօ՛, այդ {կնդուկ} պոչատին Քաշեցէք կպրէ կարաս, Մի բաբաթ

հայտնեցեք նրան իմ անկեղծ հարգանքը: Երեւի նա ինձ {կների}, որ ես այն ժամանակ չկարողացա նրա մոտ լինել իմ հի

զանձնէ մաքրեալ զնորն հայախօսութիւն ի բաց վտարելով {կներկայացուցիչ} մասնիկս " ում " եւ զապառնիացեալ մասնիկս " կը " եւ

մը: Նորա հագուստը, ինչպէս առհասարակ նախիջեւանցի {կնիկ} -մարդերի հագուստը, շատ հաւատարիմ էր մնացած թաթարի

վայրենիների մէջ, ուր պատշաճից դուրս է համարւում {կնիկ} մարդերի եւ մանաւանդ աղջիկների երիտասարդ մարդերի հ

ր հաւատում բժշկի տուած դեղերին, որովհետեւ նա այն {կնիկ} մարդերից էր, որ աղօթելով կամ այլ ճարերով հաւատու

դալ չգիտէ, բայց առաւել լաւ. մայրս ասում էր, որ {կնիկ} մարդերու համար առաւել լաւ գիր կարդալ չիմանալը, ք

առաւել ա՛հ է ազատուիլ այսպիսի յղութենից, քան թէ {կնիկ} մարդերին"։ Վերջապէս Հենրիկոս IVը վճռեց, որ

ապ արձաններին։ Չէ՞ որ կասեն քեզ. " Պարո՛ն, մեզ {կնիկ} է հարկաւոր ներկայումս, իսկ մեր գեղեցիկ նախամարքը

։ Եթէ մենք էլ քո խելքին ընկնինք, ասել է թէ առանց {կնիկ} պիտի մնանք, որովհետեւ ներկայ աղջիկները դոքա են,

նից ուիրշ էլ չկան։ Բնութիւնը եւ ընկերական կեանքը {կնիկ} են պահանջում, կենդանի, շարժուն, ջերմութիւն եւ

ուն պատրաստութիւն տեսաւ թեթեւի. միւս օրը Հոլոյին {կնիկը}, որ երեւելի թեթեւ թափող է, կանչուեցաւ Թիւթիւնճի

ակի վերայ լինելով, նա առատապէս վարձատրեց Հոլոյին {կնիկը}, որ հարիւր, հազար շնորհակալութիւններով դուրս գն

ր կարո՛ղ էր հասանել անխելութենով եւ երկչոտութենով {կնիկմարդու} նման գործ կատարելուց: Աշխարհի լուսավորությունը ծ

րկոսին եւ Կիրակոսին. մէջտեղում մնացին երկու այրի {կնիկներ} իւրեանց մնացած որբերով: Կիրակոսի մահը կենդանութե

րակ կանոնին, Թէ լոկ նայելն աղջկերանց եւ կամ {կնիկների} վերայ Սաստիկ մեղք է, արդէն ընդդէմ Աստուածայ

թէ փարան կամ գռօշը։ Ասենք թէ ես պսակուած եմ, {կնիկս} շատ էլ տգեղ է, գիտեմ, բայց երբ որ իմ կեանքը նոր

Նամակը գրելուց յետոյ վազեց ննջարանը, որ զմուռ եւ {կնիք} բերէ կնքելու համար: Բայց մինչդեռ նա չէ կատարե

ութիւնը համարեա՛ թէ կրում էր իւր ճակատին ջերմախտի {կնիք}: թիւթիւնճի֊օղլուն, նկատելով Մանուշակի տկարութիւ

տ անգամ հարիւրաւոր տարիներ չեն թողուլ փոփոխութեան {կնիք}, թող որ մի մարդ, իսկ թէ կային աշխարհաբառ լեզուի

, Կարոլոս Բօսքոյի ճարտարութեամբ, երեւի մաքսատան {կնիքը}... Ապացուցանելու համար, թէ սահմանից դուրս գործո

կրում են իւրեանց ճակատի վերայ աշխարհի որպիսութեան {կնիքը}: Հիւսիսային սառուցեալ օվկիանոսը իւր խիստ շունչը

անը, արդէն խորշոմը դրել էր նորա ճակատի վերայ իւր {կնիքը}: Հարցասիրութիւնը բռնադատեց ինձ մօտենալ այդ մ

ափի չափ տէրութիւնքը իրենց մէջ կենտրոնացած, իրենց {կնիքը} խոր տպաւորում են իրենց հպատակների վրայ, որոնց թո

գերեզմանից, այն ժամանակ, երբ քահանայն դրեց խաչի {կնիքը} նորա մարմնի յաւիտենական օթեւանի վերայ... Այսպ

Շաքարեանցի ծառան բերել էր: Պ. Մարկոսը բացեց {կնիքը} եւ աչքերը տրորելով կարդաց հետեւեալ խօսքերս․

եք լինելու չէ: Քահանայն անշարժ եղիցի ասելով խաչի {կնիքը} դնելուց յետոյ, եթէ մի կանգուն եւս խորութիւն չուն

րա նեղ ճակատի եւ դուրս ընկած թուխ թշերի վերայ իւր {կնիքը} - խորշումը: Նորա հագուստը, ինչպէս առհասարակ նախ

լուաց տարաւ մեր վերայից ստրկութեան եւ ծառայութեան {կնիքը} ։ Նորա խաչն էր, որ խորտակեց մարդկութեան պարանոցի

ծանր շղթաներով։ Մինչդեռ քրիստոնեան, ազատութեան {կնիքը} ճակատին, արձակ համարձակ կարող էր ընթանալ այն տիե

գոյացել է եւ ամէն տեղ էլ այդ տարբեր ազդեցութեանց {կնիքը} կրում է իր վրայ. բացի սորանից, այդ հազար տարինե

արելի է պահանջել, որ պատմական իրողութիւնքը իրենց {կնիքը} խոր չդրոշմէին ազգի սրտի եւ հոգու վրայ. ինչպէ՞ս կ

քը քերել իր վրայից, չէր կարող չընդունել այն տիպը {կնիքը}, որ այնքան դարերով, կրակով եւ բարձրաստիճան ճնշո

ոլորի մեղքը, եւ այդ ուխտը ամրացած է մի սարսափելի {կնիքով} ՝ Քրիստոսի անպարտ արիւնով, - շարունակեց նա:

տարի այդ մատեանքը, որ ժապաւինած ու կնքած են նորա {կնիքով}: - Ուրեմն քաղիր այդ մատեաններից ամենահարկաւ

րում են մի ճանապարհաթուղթ, եւ կնքելով նորան Խանի {կնիքով}, անյայտանում են նոյն գիշերը Բաղչէ-Սարայից: Հետե

ծում: Մէք փոքր ինչ մանրամասն նկարագրեցինք այս {կնկայ} հագուստը եւ ձեւը այն պատճառով, որ շատ անգամ մի տ

յն ոք, որ ունէր ի գլուխ իւր երկկանգնեան ինչ սեաւ {կնկուղ}, թեւակոխէ վարդապետել մեզ, զամենայն այլանդակ եւ

դերձ կատարելապէս ազատ չքարոզուի եւ այս կերպով այն {կնճիռը} չլուծուի, ստրուկը կացինով կը վճռէ գործը: Ժամանա

սկ կնճռոտ յոյժ, աւա՜ղ, Բայց գիտութիւնն լուսաբեր {Կնճիռը} այդ լուծեց վա՛ղ: Նրանց, որ չեն հաւատում Այս խօս

Էր երբեմն այս խնդիր, Բե՛ր, ասել նաեւ {կնճիռն}, Այլ գիտութիւն լուսակիր Բարձ վաղ ուրե

աղ ու գունաթափ. ` Ինչպէ՞ս, անարգ, խեղճ, {կնճռադէմ} Ինչպէ՞ս անարգում են նորան"։ ՄՏԱԾՈՒԹԻ

գանչեցէ՛ք իմ մօտ այդ աւազակը: Բ Միջահասակ, {կնճռադէմ} եւ անշնորհք անիծեալ դեւը, անցաւ բոլոր բազմութիւն

որան մի նամակ, եւ ինչքան կարելի է քաղցր ոճով"։ {Կնճռադէմ} քարոզիչը թելադրեց գրողին փոխանակ քաղցր խօսքերի այ

աղթութիւն, - Կար ժամանակ ` այս հարցն էր, Նոյնիսկ {կնճռոտ} յոյժ, աւա՜ղ, Բայց գիտութիւնն լուսաբեր Կնճիռը այ

ւշակ, խեղդուած մտքով, երազով չարին, Սկսաւ {կնճռոտ} Կազբէգ հաշուել չկարաց թշնամին, Իւր սարի բն

երով: § 1. Մեր երկուքի գնալու եւ գալու ծախք {կնշանակե}. քաղաքը 800 ֆունտ ստերլինգ եւ մեր երթալու ժամանա

ոլովս, ի վերջ կոյս անցելոյ ամի վախճանեալ՝ թողու {կնոջ} իւրում զգումարն վերասաց, նովին պատուիրանաւ:

ժանգոտած մկրատ, ձեզ կպատմեն այդ մկրատը գործածող {կնոջ} ամբողջ արդուզարդի, նրա գլխասարքի մասին: Ինչո՞ւ

կորոշե հնագույն ժամանակներում այդ մկրատը գործածող {կնոջ} մազերի գույնը - խարտյաշ էր նա, թե թխահեր: Ինչ վ

այդպիսի բաների: Եւ դու տեսա՞ծ ես մի օր, որ այդ {կնոջ} կամքով կայծակը մի մարդ չքացնէր"։ Շին. - "

զարկուած ու մեռած կին լուացել են անձրեւի տակ այդ {կնոջ} անզգոյշ մերձաւորքը, եւ թէ այդ պատճառով վեց շաբաթ

իւնքը, թէ ինչ յարաբերութիւն կայ անձրեւի եւ մեռած {կնոջ} կամ թէ մի կենդանի թաղուած հորթի մէջ։ Ես ինքս չեմ

նից: Աւանդութիւնը ասում է. " Եթէ կայծակից մեռած {կնոջ} մարմինը լուացուի անձրեւի տակ, ապա կը շարունակուի

յին վրէժխնդիր լինել իւր մօր մահի համար. ողորմելի {կնոջ} վերջին խօսքերը լինում են վրէժ, վրէժ. ուտող եւ մ

ջ մեռած մանուկը, դէպուղիղ գնում է մի աղքատ Թուրք {կնոջ} տուն, որ նոյն օրին ազատուել էր ծննդական ցաւից,

- Լաւ գիտես, որ նա կարողանալու չէ կառք պահել իւր {կնոջ} համար, այս պատճառով ես սովորեցնում եմ հարսնացուն

խորհուրդը... Ամուսինը, չկարողանալով կատարել իւր {կնոջ} կամքը, անշուշտ, կորուսանելու է իւր յարգը նորա ա

աքական մի ծէս էր, Որ այր մարդը հանդիպելիս՝ {կնոջ} ձեռը կը պաչէր. Չկար թէեւ խենէշութեան մի անպ

անուկ փոքրաւորի հետ, յետոյ ստիպուելով առեւանգեալ {կնոջ} բողոքելուց, ամուսնութիւնը լուծել եւ վերստին պսակ

ստիպում է մեզ մի փոքր մտածել, որովհետեւ Աշուշայի {կնոջ} անունը Անոյշ-Վռամ է. եւ յայտնի է, թէ աղջիկները

րդան, Պատմ., եր. 56)։ Մենք չենք ընդունում Հմայեկի {կնոջ} Ձուիկի գերութիւնը. այս մասին Վարդանի վկայութիւնը

, ընդունէինք Վարդանի խօսքը։ Բայց, քանի որ Հմայեկի {կնոջ} ՝ Ձուիկի սնուցած հոյակապ Փարպեցին ասում է, թէ չիք

ը ուրիշ նախարարաց որդոց հետ (որդոց, բնաւ եւ ոչ մի {կնոջ} անուն չկայ) բռնեց եւ Հմայեկի երեք որդոցը եւ Դուռը

՛ւ Փարպեցին, ե՛ւ Եղիշէն՝ առանց Ձուիկի կամ որեւիցէ {կնոջ} անուն յիշելու։ Չենք կարող թոյլ տալ, որովհետեւ Փար

որ կին մարդերի գաղտնիքը գիտէ, գիտէ նաեւ սատանայի {կնոջ} գաղտնիքը.... սատանան թէեւ կասկած ունի նորա վե

, - բացագանչեց սատանան, որքա՛ն պատերազմ մարդ ու {կնոջ} մէջ, շարունակեց նա կարդալով ցուցակը, այս որքա՞ն

եկեղեցիք շինելու համար, եւ մեռած ձեւանալով, իւր {կնոջ} հետ միասին, գնացել է մի հեռաւոր աշխարհ եւ անմահա

րուած խոստանում էր մի աւելորդ հալաւ կարել իւր կամ {կնոջ} համար, թէ " մա՛րդ, մէք աղջիկ ունինք հարս տալու

թող սիրտը կատարեալ լինի, աչքը դուրս չլինի... {Կնոջ} առաջին արժանաւորութիւնը. ճշմարիտ է, դրացու աղջի

ասին հարկաւոր չէ քննութիւն, եւ ինչի՞դ է հարկաւոր {կնոջ} խելքը, մարդը պէտք է որ խելօք լինի, եւ պէտք չէ,

ճի աչքը անգամ շլացուցանել, որ չկարողանայ տեսանել {կնոջ} աչքը շիլ լինելը... - Եթէ դու այդպէս մտածում

ր իւր եղբօր ապրանքը կամեցածի պէս: Այսպիսի անզգամ {կնոջ}, այնպիսի տխմար եղբայր. բերան կար, լեզու չկար.

քակուեցաւ, եւ Հենրիկոսը գնաց Լիօն՝ իւր երկրորդ {կնոջ} ՝ Մարիա Մեդիչիսի ընդառաջ, որ այն ժամանակուայ գեղ

էր եւ ոչ խաբել, այդ պարզ երեւում է Հեթումի եւ իր {կնոջ} խօսակցութիւնից (եր. 203), ուր Համասփիւռը մեղա

, ասես թէ կենդանի ձայնով լսում էի այս խօսքերը հայ {կնոջ} բերնից. այնչափ բնական եւ այնչափ հարազատ են նոքա

ս. " հլա էն գնալն ա, ինչ գնացել ա ", - օշականցի {կնոջ} համար է ասում հեղինակը (եր. 120): Թուրքը ունի

ս կամ այն բանն եմ գրում: Հաղորդիր իմ հարգանքը {կնոջդ}, իմ ամենասիրելի քրոջ Ֆլորա Պետրովնային եւ քո զավ

ն որպես թե: Շատ բարեւ նույնպես Մանուկ խնամիին եւ {կնոջը}, նացա մորը եւ այլ հարցանողաց շատ բարեւ: Այս

ւ գնում է օտար աշխարհ՝ խիստ պատուէրներ տալով իւր {կնոջը} զգուշանալ իւր առողջութեանը, որ անփորձ ծնանի մանո

, անարժան խորհուրդ յղանալ յանդգնեցնելով, մարգարէ {կնոջը} բորոտեցուց։ Նախանձի՛ ձեռքով Սաւուղը այն թշնամին

պէս, Թիւթիւնճի-օղլուն վճռական կերպով յայտնեց իւր {կնոջը} եւ Մանուշակին, թէ նոյն օրը ահա բժիշկ էր կանչելու

նորա խելքը մարդն է, եւ մարդը պէտք է կառավարէ իւր {կնոջը}: Վարդ-խաթունի խօսքերը մի անորոշ տպաւորութիւն

մ եմ, եթէ բարով ամուսնանամ, այդ մատանին չտալ իմ {կնոջը} խօսելու վարձ, մի՛ ցանկանար իմ անբախտութեանը:

օր հետ: - Գիտե՞ս, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն իւր {կնոջը}, - ինչ պատճառով էր կանչել ինձ պարոն Շահումեանցը:

ւ գրաւական: Այս ասելով հանեց մատանին եւ տուեց {կնոջը}: Կինը, թէեւ զարմացաւ մատանու բռիլլիանտի վերա

, մարդ արարածը չի հրաժարվի նույնիսկ ամենաայլանդակ {կնոջից} միայն այն պատճառաբանությամբ, թե Վատիկանի արձաննե

անցել էր այդ տեղ, եւ այս պատճառով շուտով հարցրեց {կնոջից}: - Ի՞նչ կայ. ի՞նչի է քիթդ կախած: - Ամբող

նրիկոսը մտածում էր բաժանուիլ իւր Մարգարիտա Վալուա {կնոջից}, որ քանի տարով մեծ էր իւրեանից, եւ որի հետ պսակ

նաւոր կերպով ցոյց տուող, նա հետ չի մնալ եւրոպացի {կնոջից}: Մենք միայն շերամաբուծութեան մասին խօսեցանք

0. " Եւ բամբասեցին Մարիամ եւ Ահարոն զՄովսէս վասն {կնոջն} Եթէովպացւոյ, զոր ա՛ռ Մովսէս. զի կին Եթովպացի առ

Եւ անուն առն Իսրայէլացւոյ հարելոյ, որ հարաւ ընդ {կնոջն} Մադիանացւոյ, Զամբրի... եւ անուն կնոջն Մադիանացւ

հարաւ ընդ կնոջն Մադիանացւոյ, Զամբրի... եւ անուն {կնոջն} Մադիանացւոյ հարելոյ Քազբի " (Թիւք, գլ. ԻԵ, հ

մի փոքր հանգիստ վայելեմ, ապա թէ ոչ կեանք չունիմ {կնոջս} ձեռքիցը. կինը իւր կարգով սպասում է իւր սիրականին

ընդ նմա զերթեւեկութիւն եւ դ) զի զդուստր իւր ետ ի {կնութիւն} Հայու կաթոլիկի ումեմն վարսավիրի, որ բնակէր յայնժ

եւ ազատութեան մարգարէներին պատասխանում է բանտով, {կնուտով} եւ աքսորով: - Քաղաքակրթութիւն է տարածում:

քո, Երգեմ զսէր քո Բամբռան ի լար {Կնտնտոցահար}. Որմիզդ իսկ յերկինս Կացցէ ի յակճիռս

կէ դու այդ ճանապարհով, թող պաշտօնական բարոյականք {կնտրուկ} ծխեն քեզ, մեր աչքում դու ամբարիշտ ես: Եւ ի

ուսաստան: 18 ՓԵՏՐՈՒԱՐԻ 1855 Սեւով {կնքած}, սեւ ներկած սեւ լուրը Երբ դուրս եկաւ Պետեր

քայլերով Տուեց նորան մի նամակ, Ծրարը {կնքած} սեւով: Բացեց խեղճը դողալով. Բայց ի՞ն

ա սո՛ւրբ է ինձ, երբ մկրտուած Արտասուքով ու {կնքած}, Դու յանձնեցիր ինձ յիշատակ, Հայրենիք

կել է ամենայն տարի այդ մատեանքը, որ ժապաւինած ու {կնքած} են նորա կնիքով: - Ուրեմն քաղիր այդ մատեաննե

ում, պանդխտութեան մէջ իւր կեանքը եւ հարստութիւնը {կնքած} մի անբաղդի գերեզման... Այսպիսի մի մարդ, ո

անգամ ասել էին, թէ Շահբէգը կամի Պ. Իսահակեանցին {կնքահայր} շինել իւր երեխայն մկրտելու ժամանակ. զարմանալի մտ

մանակ. զարմանալի մտածութիւն, Ղզլարից Րեդուտկալէ {կնքահայր} խնդրել: Բայց սոքա երկրորդական բաներ են, մանաւան

էպի Րեդուտկալէ երկաթի ճանապարհ լինէր, անպատճառ, {կնքահայր} եւս կը շինէի նորան, մանաւանդ՝ բամբասողների սրտե

բ գիրքը, բոլորովին հրաժարւում եմ նորան իմ զաւակի {կնքահայր} շինելու մտքից, որովհետեւ կնքահայր ասացեալը պիտի

որան իմ զաւակի կնքահայր շինելու մտքից, որովհետեւ {կնքահայր} ասացեալը պիտի լաւ իմանայ եւ ողջամտութեամբ վարդապե

պ. Իսահակեանցի անիծելը հասաւ պ. Շահբէգի վերայ, {կնքահայրութեան} խոստումը մոռանալով: - Չէ՛, սխալ է քո ասածդ

սխանեց քահանան, - մէք մկրտութիւն ունինք առնելու, {կնքահօրն} ենք սպասում: - Ովի՞ երեխայն է մկրտելին: -

երեսփոխանական թղթոյն, ստորագրեալ, ժապաւինեալ եւ {կնքեալ} ստորագրութեամբ եւ կնքով դիպլոմատիկական դիւանատան

րկուք վկայիւք եւ զայս ամենայն անցուցեալ ՚ի գիր եւ {կնքեալ} ստորագրութեամբ իմով, պահանջեցի յառաջ վարել զդատն

մին անցելոյ յամսեանն Հոկտեմբերի, ընկալայ զերկուս {կնքեալ} ծրարս թղթոց, յանուն Ձերոյին վեհափառութեան. մինն

որպէս ասացեալ եմ ի միւսում թղթիս, կարէք զկոնդակն {կնքեալ} մակագրել այսպես. " առ Մ. Նալբանդեանց, յաղագս հ

կաստան առ պ. Յարութիւն Աբգարեանց. եւ յետոյ զայդ {կնքեալ} ծրար դնել յայլ պահարան եւ վերստին կնքեալ ի վերայ

տոյ զայդ կնքեալ ծրար դնել յայլ պահարան եւ վերստին {կնքեալ} ի վերայ արտաքին պահարանին մակագրել զանուն իմ եւ զ

մարդկութեան համար " որպէս աղբիւր փակեալ եւ դուռն {կնքեալ}, ընդ որ ոչ ոք էանց"։ Յողդյողդ Իսրայէլը,

ջան կամ Մարտիրոս Վկայեմք, որ ստորագրեաց եւ {կնքեաց} հռչակեաց եւ հաւանեաց վերն յիշեալ Մասէհ Բաբաջանն կ

աջան կամ Մարտիրոս։ վկայեմք որ ստորագրեաց, {կնքեաց} եւ յանձնեաց Էլիազ Մինասեան Մուրադ էլիազ

ս վճիտ շրջմոլիկ անգայտ անօսր ընդ կամար, Դատ {կնքեաց} իմ անդրանիկ ինձ թափառել վայրապար։ Ես ընդ կորուստ

նջ եթէ հաճեսջիք շնորհել: Զայդ ամենայն պարտ է {կնքել} ի մի ծրար յանուն իմ եւ առաքել ի Պետերբուրգ ՚ի բնա

, ինչպես ապրել ես մինչեւ այսօր, պայմանագիրը, որ {կնքել} ես դու, հավանորեն, կարելի է ոչնչացնել, իսկ եթե

ինակի քրիստոնէութեան. իսկ Այվազովսքին շատ համարի {կնքել} զդէմս նշանաւ խաչին, եւ վարել զճշմարիտ վարս քրիստ

իշտ ժխտել օգտի հասարակութեան՝ քան անձամբ զանձինն {կնքել} դատավճիռ, զի՞նչ փառք արդարացի առն՝ որ միայն խօս

կի, ոչ այլ ինչ է, եթէ ո՛չ անձնախաբէութիւն։ {Կնքելով} իմ խօսակցութիւնը հայկական մատենագրութեան վերայ,

կ ձգելու, իսկոյն գրում են մի ճանապարհաթուղթ, եւ {կնքելով} նորան Խանի կնիքով, անյայտանում են նոյն գիշերը Բա

ասածը կամ գրածը ունիմ զօրութիւն իմ ստորագրութեամբ {կնքելու}, որին, եթէ վերստին մի նոր ապացուցի տեղ չկարողան

լուց յետոյ վազեց ննջարանը, որ զմուռ եւ կնիք բերէ {կնքելու} համար: Բայց մինչդեռ նա չէ կատարել այս գործը,

ն, որտե՞ղ կը դիմանայ նորան այր մարդը: Նամակը {կնքելուց} յետոյ, մէք ոչինչ նշան չտեսանք Մանուշակի մէջ, որ

էս ասեն Գիրք: Քա՛ւ, եւ մի՛ լիցի, ասեմք եւ {կնքեմք}, այլ զդիպողն առանց բնաւ թանգուզանաց, արդիւնաւոր

թիւնք չուժեն փրկել զմեզ, եւ ո՛չ իսկ նշանն, որով {կնքեմք} զդէմս ի դատապարտութիւն անձանց. եթէ գործք մեր չէի

ենագրութիւն չորրորդ դարում, որչափ մեզ յայտնի է՝ {կնքեն} Փաւստոս Բիւզանդացի եւ Մեծն Ներսէս Պարթեւ, որոց ա

դար մատենագրութեանս՝ իմա՛ դու ինձ զհինգերորդն, {կնքեն} Յովհան Մանդակունի կաթողիկոս Հայոց Մեծաց զկնի Գիւտ

լ յետոյ Աբբան կամ վանական ժողովն է յաւելացուցել։ {Կնքենք} այս գլուխը՝ եզրափակելով, թէ Մխիթարեանց մատենագր

եացը յաղթէ: Նա այս բանը կտակ թողեց, {կնքեց} նորան իւր մահով, Յանձնեց կտակը իւր ժառանգի

սքանը գիտենք, որ Հայոց Մեծ լուսաւորիչ Ս. Սահակը {կնքեց} իր մահկանացու կեանքը 439-ի սեպտեմբերի 9-ին, Ս.

յժմ առանձին միաբանութիւն։ Մխիթարը աւարտեց ու {կնքեց} իւր բազմաշխատ կեանքը աշխարհի վերայ ապրիլի 16-ին՝

երի սրտի մէջ աւելի խոր տպաւորելու համար իւր մահով {կնքեց} եւ վաւերացուց իւր ուսումը, որպէսզի մարդիկ, տեսա

իւնը՝ " Հնազանդութեան օգտակարութեան մասին ", եւ {կնքեց} իւր զարմանալի կեանքը յուլիսի 31 թուականին 1556 տա

նակ գրեցի եւ ի ներկայութեան վկայիցն ստորագրեցի եւ {կնքեցի} ի փառս ամենօրհնեալ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ

ի մի յօրինակ է ներկայութեան վկայիցն ստորագրեցի, {կնքեցի} եւ յանձնեցի յիշեալ Տէր Ստեփանոս Տէր Յարիւթիւնեանի

ութեանը, եւ թէ շատ Յիսուսեանք մարտիրոսական մահով {կնքեցին} քրիստոնէական հաւատի յաղթանակը այս աշխարհների մէջ

, գնա՛ բարեաւ, բայց չմոռանաս այն սուրբ դաշը, որ {կնքեցիր} իմ հետ: Նա խոստանալով ինձ, հաստատ մնալ իւր սուր

տալ տպագրութեամբ ի լոյս: Զմատենագրութիւն դարում {կնքէ} Յովհաննէս Մամիկոնեան, շարունակեալ զգրած Զենոբայ

" Ինչ ո՛չ կասէր. Էր երբեմն զի համբոյր {Կնքէր} կուսին ի շրթունս, Մերթ հատկլէր, զի ծփիւր,

ն ստորագրութեամբ մերով եւ գրութեամբ կաթողիկոսական {կնքո}. ի 10 հոկտեմբ. 1860 ամի, ի սուրբ աթոռս Էջմիածի

յայտնութեան Քրիստոսի չէ՞ր զատանել իւր հետեւողս, {կնքողս} զդէմս նշանաւ խաչին, այլ մաքրել զխիղճ մտաց ազգաց

ստորագրութեամբս մերով եւ դրութեամբ կաթողիկոսական {կնքոյ}. ի 10 հոկտեմբ[երի], 1860 ամի, ի սուրբ աթոռս Էջ

յն է ստորագրութեամբ կառավարչի ատենին եւ դրութեամբ {կնքոյ} պետութեանն Անգլիոյ: Այժմիկ, թուղթն այն երեսփ

րբոյ Էջմիածնի ստորագրութեամբ անդամոց եւ դրութեամբ {կնքոյ} վկայեսցէ այսպես. " Նորին վեհափառութեան իսկական ձ

րբոյ Էջմիածնի ստորագրութեամբ անդամոց եւ դրութեամբ {կնքոյ} վկայէ " եւ այլն. զայս պահանջեն տեղական օրէնք անգ

յելոյ, զորմէ ստորագրութեամբ անդամոց եւ դրութեամբ {կնքոյ} վկայէ"։ Այնուհետեւ մի ամբողջ տարի ո՛վ էր եկ

յն վկայութիւնը " ստորագրութեամբ անդամոց գրութեամբ {կնքոյ} "։ Ահա այս կերպով տասն եւ հինգ տարի վարեց հա

թակցութեան, վկայաբանութեան եւ դրոշման կայսերական {կնքոյն} Ռուսսիոյ, ընդ ձեռն դեսպանութեան նորին յԱնգլիա,

Մարտիրոսի փեսին եւ զկնքեալն զկրպակ նորին արքունի {կնքով}: Բազումք համարեն զնա լինել ի Տփղիս, ոմանք ի Հնդ

էր ինձ մատուցանել զայն Ձերոյին վեհազնութեսն նովին {կնքով} անկորուստ, կարծելով թէ Ձերոյին գերազանցութիւն գտ

որագրեալ, ժապաւինեալ եւ կնքեալ ստորագրութեամբ եւ {կնքով} դիպլոմատիկական դիւանատան իւրոյ, այլեւ գրեալ առ մ

լեզու ֆրանսիական, հաստատեալ զայն գրով եւ արքունի {կնքով}: յԱռաջներորդ աւուր նոյեմբերի, նախընթաց ամի,

ի լեզու ֆրանսիական հաստատել զայն գրով եւ արքունի {կնքով}: Յառաջներորդ աւուր նոյեմբերի նախընթաց ամի հա

ձեռքով ստորագրեցինք եւ ամրացնել նորան Թագաւորական {կնքով} հրամայեցինք: Տրուած է Սանկտպետերբուրգ քաղաքում հ

այսինքն՝ ճշմարտեցի եւ պրոբէթ դրած ասացեալ Կոռտի {կնքով}. Հայրապետեան Դիոնիսիոս մի ՚ի կտակակատարաց: ՀԱՄ

որոց անուանքն Բասդայ եւ իւր քոյր Լէնչի, հանդերձ {կնքով} պիաթօյ Օրէսթոս եւս Լամաթ. սոցա գինն Եալջիս քաթու

եր յատուկ ձեռքով ստորագրեցինք եւ ՄԵՐ Տէրութենական {կնքովը} հրամայեցինք ամրացնել: Տուած է ՄԵՐ Սանկտպետերբուր

Լիգայի կողմնակիցքը։ Յիսուսեան Կարգի բոլոր թղթերը {կնքուեցան} ։ Հենեար Յիսուսեանի մի շարադրութեան մէջ գտանուեցա

դրուեցաւ, Յիսուսեանների Դիւանատունը եւ գանձարանը {կնքուեցան} ։ Նոյն երեկոյին Հունգարացոց եւ Գերմանացոց Կօլլեգի

է այն ճշմարտութիւնը, որ Յիսուսի Քրիստոսի արիւնով {կնքուեցաւ} Գողգոթայի վերայ, այն ճշմարտութիւնը, որ հաճոյ չէ

ան ճոխ քանքար: Շահբէգ: Այս նամակով {կնքում} եմ այս անգամի Յիշատակարանս, ըստ որում, բաւական

հազարներ իւր ձեռքի մէջ շարժողը դառն աղքատութեամբ {կնքում} է իւր կեանքը, ո՛ւր մնացին նորա ժառանգները:

Ես ազգային խօսքի շինութեան մասին խօսակցութիւնս {կնքում} եմ սորանով, թէ մինչեւ նոր լեզուն չ'լինի առհասարա

գալու եւ երթալու խարճն քաշելեն ետեւ, իրեն ալ լավ {կշահե}, ատ կողմանե ալ միամիտ արեք իրեն, թեք նա կատարյա

նք թէ խելագարուեցայ եւ դուրս ձգեցի, դորանով ի՞նչ {կշահուիմ}. այն փափկասուն տիկինները կը կենդանանա՞ն, որ գան

ռանց ավելորդ երկարաբանությունների, այդ բոլորը ես {կշարադրեմ} նրան որքան կարելի է դյուրըմբռնելի: Դուք, երե

ւր պատմության գծով, ուր ամենայն մանրամասնությամբ {կշարադրվի} ռուսական պետության պատմությունը: Այս բաժնում հիշ

ելի չէ, քան թէ ոչխարը, որ սպանդապետի դանակին եւ {կշեռքին} է յանձնուած: Մինչեւ այսօր ամեն յարձակում եւ ամեն

օգտակար կլինի, եւ ճանապարհս ոչ թե միայն շոսսեյնի {կշինե}, այլեւ երկաթի: Ես այնտեղ վերահասու եղա ամեն բան

ունները կարծում են, որ նա իբրեւ ժուռնալիստ որեւէ {կշիռ} ունի եւ այդ պատճառով տալիս են նրան, իբրեւ ողորմո

աչքումը, ինչպէս յայտնի ցոյց էք տալիս, միեւնոյն {կշիռ} ու յարգ ունին թէ՛ ազգը եւ թէ՛ նորա պակասութիւնքը

այդպիսի մարդու հետ բարեկամ լինելը կարող է մի փոքր {կշիռ} տալ իմ անձին, թէ կարող է մի փոքր մեղմել գերի վար

այրական եւ հարազատ արենակցութեան սէրը այնքան ծանր {կշիռ}, այնքան մեծ արժէք ունի իմ աչքում, որ այդ բանի հ

եւ ամբողջ ազգի կատարելութեան գաղափարը այնքան ծանր {կշիռ} ունի, որ դորան պահպանելու եւ օգնելու մտքով պատրա

՞ս, ուրեմն, Անգլիան, Հնդկաստանի մէջ մի որոշեալ {կշիռ} ափիոնի գնում է ժողովրդից 25 լիբրէ ստերլինգի, իսկ

ւ հետ Թորգոմայ ես ընթացիցս տաց հորդան Մէտ ՚ի {կշիռ} զուգաչափ կիսեցից զայս դար սերկեան։ Բաւ քեզ լիցին

է նոցա կարծիքները, ինչպէս այժմ, նոյնպէս եւ առաջ {կշիռ} ունէին մեր աչքում։ Չէ՛, առաջ էլ նայել էինք նոցա

ել, թէ նա մի չափ է, մի նշանացոյց է, մի այնպիսի {կշիռ}, որով իսկ եւ իսկ հասկացւում է որեւիցէ ազգի լուսա

այն է, որ ուրիշ խօսքերով եւ եթէ մարդկային խօսքը {կշիռ} ու խորհուրդ ունի, ապա ուրեմն ամէն խօսք իրարից տա

ոչ միայն պակաս, այլեւ աւելի էր անցել ամէն չափ ու {կշիռ} եւ ֆրանսզների համբերութիւնը եթէ ապառաժ լինէր, չէ

սեփականել առաջին տեղը գործարանումը եւ նորանով մի {կշիռ} ունենալ ժողովրդի մէջ: Իհարկէ, այս բանը նորանից

նադրի անուն կրել, երբեմն պաշտօնատարը- վերակացուի {կշիռ} ունենալ, շատ անգամ եւս աւելի վերին: Յաճախ պատահ

րդական անդամ գործարանումը եւ ունենալով այնտեղ մեծ {կշիռ} եւ տեղիք կարդինալի մօտ, պէտք է ազգի հարկաւորութի

համար: Բայց երբեմն Ֆրանսիայումը շատ մեծ յարգ եւ {կշիռ} ունէր իւր հայրենակիցների կողմից: Քեզ ի՞նչ ձանձրո

աւորութենից: Նոքա կամեցել են միայն սնափառութեամբ {կշիռ} ունենալ գործարանումը ծառայելով: Այսպիսի գոր

ց, որպէսզի տեսանելով նորա կարողութիւնը հետեւաբար {կշիռ} տայ նորա ասածներին կամ ընդունէ: Առհասարակ ստրկու

ւն դժուար էր նորան առանց ձեռքում ունելու բաղդատող {կշիռը} եւ չափը: Վերջաբանի մէջ (տե՛ս երես 503) խօս

ացնել մեզ Հայոց ազգի եղած ճարտարագիտութեան չափ ու {կշիռը}, եւ Քրիստոնէութիւնը մի անյայտութեան պարիսպ քաշեց

ւմ է ժողովրդից 25 լիբրէ ստերլինգի, իսկ ինքը նոյն {կշիռը} վաճառում է 250 լիբրէի, եւ կառավարութենից աւելի ո

կշիռ եւ իրաւունք կայ տէրութեանց մէջ, ուրեմն նոյն {կշիռը} եւ նոյն իրաւունքը պիտի լինի տէրութեանց եւ նոցա ստ

ա որպիսութեանը միայն եւ ուղիղ պահելով արդարութեան {կշիռը} դէպի որեւիցէ հեղինակ՝ թէ՛ բարեկամ եւ թէ՛ թշնամի

վերջին ջանքը գործ ենք դրել ճիշդ պահել արդարութեան {կշիռը}, անարատ խղճի մաքրութիւնը, ականջներս բաց պահելով

աշխարհի՝ բաժանի յոստանիկ եւ յեզերականս եւ որպէս {կշռադատութեամբ} բաւիմ ք ճանաչել, գրոցս այս լեզուի հարկ էր գոլ նո

դեօք մակոյկըդ փոքրիկ"։ Արդ, այսպէս էր սերովբէն {Կշռադատում} եւ խօսում, Մինչ Ադամը քնի մէջ ` Ո՛չ զգում էր, ո

" Մարդը կարող է մտածել, " Դատել, {կշռել} եւ չափել, " Վատութիւնից հեռանալով " Բա

առաջ տանելով սորան, գիտցել են, այո՛, չափել ու {կշռել} ուրիշների գրչով առաջացած նորախօսութիւնն էլ եւ այս

ծ լինի, որովհետեւ սա չկարողանալով իւր գիտութիւնը {կշռել}, խաբուել է իւր բարեկամ կարդինալի գովասանքից եւ ա

նեքին եւս հրամայեն տիրաբար: Եթէ սոքա կարողանային {կշռել} իւրեանց հասկացողութիւնը եւ կատարելով իւրեանց պարտ

թեան լեզուին, ուրեմն եւ չէին իսկ կարողք դատել եւ {կշռել} զօգուտն եւ զվնասն, ընդ որս եւ զճշմարտութիւն բանի

իսկ վանեցւոյն հետեւողաց, որ առանց [մտացն լծակալ {կշռելոյ}, թէ արժանաւորութիւն իմացական ինչ գործոյլ չէ այն

արան չունէին իւրեանց խելապատակի մէջ հասկանալու եւ {կշռելու} ազգային կարօտութիւնների ծանրութիւնը, որոնք, ասի

իւսիսափայլի " գրիչքը գրած լինէին առանց չափելու եւ {կշռելու}. ուրիշ խնդիր է, թէ ինչպէս էր այդ չափը, բայց եւ

րդ, արիւնդ տաք, ինչ ասես մտածել է տալիս, առանց {կշռելու} այն հանգամանքը, որոնց թոյլտուութենից կախ էր այդ

(ո՛հ, ի՜նչ սարսափ մեր համար), Հիւսիսափայլը կը {կշռէ} նոցայ արժանի պատասխանը (sic!): 30 Միքայէք

քո մակուկիկ"։ Զայս սերովբէն ննջելոյն {Կշռէր} այժմիկ Ադամայ, Այլ նա տակաւ խոր ի քուն

ս մոլորական կարծիքն հերքում էր, պիտոյ է չափէր եւ {կշռէր} ազգի խորին տգիտութեան վիճակը, մինչեւ որ նորա անո

ուն է տալիս, բ) որքա՞ն հյութ է տալիս ցողունը իր {կշռի} համեմատ, գ) ի՞նչ թանձրություն ունի հյութն ըստ Բ

, եւ այդ պատճառով Պ. Իսահակեանցը ինքն չէ իմանում {կշռի} ո՛ր թաթի վերայ դնէ իւր ծանրութեան քարը: Այդ պարո

այս հաւասարակշռի անունով յառաջացաւ: - Բայց {կշռի} արդարութեան քննի՞չը: - Քեզ ի՞նչ փոյթ:

կ իմ կամքին, առնում ես եւ բռնութեամբ դնում ես քո {կշռի} թաթի մէջ: Ուրիշ տէրութեանց հետ խօսում ես իրաւուն

արստութիւն չէ, այլ պատահական հակումն հարստութեան {կշռի}, երբեմն դէպի այս եւ երբեմն դէպի այն կողմը: Այսօ

գործերը. Մի մարդ ազնիւ եւ կամ խարդախ {Կշռի} չէ շեղում թաթը"։ Նա կապում է պատմու

ց ուշ դնելով մայրենի նորախօսութեան, միշտ չափի ու {կշռի} տակ առաջ տանելով սորան, գիտցել են, այո՛, չափել

ոքեմ ասած տեղը անարդարութիւն է տնկում եւ միտում է {կշռի} թաթը դէպի անհաւասարութիւն, ուրեմն քրիստոնէական կ

ի մէջ, որպէս մի մարդ, որին պէտք էր ցոյց տար իւր {կշռի} ծանրութիւնը: Երկրորդ իւր կողմնաւորութեամբ, որ մ

էին կորուսեալ: Արժանաւորութիւն հեղինակիս չափի եւ {կշռի} անկողմնասէր ստուգութեամբ աւանդելոցն եւ յստակութեա

աբար ավելի բարձր ջրի մակերեւույթից՝ իր տեսակարար {կշռով} վերջինից ավելի թեթեւ լինելու հետեւանքով: Է՛հ, տ

ձ վախեցնում է ո՛չ միայն ծավալով, այլեւ տեսակարար {կշռով}. ասացեք խնդրեմ, առաջին հատորը 70 թերթ է, եւ դե

կատարելով այս պարտականութիւնը նոյն չափով եւ նոյն {կշռով}, թշուառ է մի ծնող եւ ամենայն դատապարտութեան արժա

հրամանին չենք կարող քեզ արձակել, թէեւ մի մարդ քո {կշռով} ոսկի տալու լինէր մեզ: - Ուրեմն, ինձ պիտի տա

րէնքներով ստանում է հեղուկ յատկութիւն եւ մասնաւոր {կշռով} (удельнымъ весомъ)՝ թեթեւ լինելով, քան թէ ջու

հանեցին մէջտեղ: Եւ այսօր ամեն կառավարութիւն իւր {կշռով} կշռում է այս հաւասարութիւնը: Մարդկութիւնը, այո՛

երութիւն չունի: Նորան հերիք է, եւ իւր պարտքը չի {կշռով} կատարած պիտի համարի, եթէ կարողանայ երկրայինը միա

Անցան այն ժամանակները, կրկնում եմ, երբ չափով ու {կշռով} տալիս էին ազգին իմաստութեան լոյսը եւ այն, ինչ ու

խիթարեան ընկերութեան հիմնադիրը, զանազան չափով ու {կշռով} մեծարւում է այս եւ միւս կողմից։ Ոմանք համարում ե

ադէպ եթ է տալ յօժարեսցուք պատուական հեղինակացդ լի {կշռով} զպատշաճ պատասխանին: Լսել ցանկամք ի խորախոհիցդ

խորհրդաւոր ժամանակամիջոցում, երբ Նախախնամութիւնը {կշռում} է եւ չափում է ազգերը, կը վայելէ՞ մեզ նոր ի նորոյ

ին մէջտեղ: Եւ այսօր ամեն կառավարութիւն իւր կշռով {կշռում} է այս հաւասարութիւնը: Մարդկութիւնը, այո՛, աւել

գիտես, Իմացի՛ր, որ ջոկ-ջոկ տեղ Նոքա {կշռում} են պէս-պէս: Թէ մոռացար բեւեռը,

կոխած, որք հացը մի անգամ ուտում են, միւս անգամ {կշռում}, թէ մի՛ գուցէ պակաս էր, որ բոլորովին նման են ան

յի Հայոց տարփաւորին Փառանձեմայ, զկծեցեալ յանսպառ {կշտամբանաց} Մեծին Ներսիսի, ամօթալի յղանայ զխորհուրդ՝ զկեանս

ա մասին մտածել անգամ մոռացել է: Դա նրա համար մեծ {կշտամբանք} է: Մի խոսքով, Անանիան թող գործադրի իր ամբողջ ու

ասնակից էի, յայտնի է, թէ մեր սքանչելի պարոնների {կշտամբանքի} մի բաժինն էլ ուղղակի ինձ էր հասնում։ Ամեն այսպիս

պատասխանում էին միայն հայհոյանքներով եւ համատարած {կշտամբանքներով} քաղաքացիական լեզվի հասցեին, փոխանակ ցույց տալու

ինքն Պետրոս չէ՛ առաւել քան զայլ առաքեալս, թերեւս {կշտամբեալ} ի Քրիստոսի առ փառասիրութեան, ՚ի հարցանելն, եթէ

ւնք ունինք վախենալու, թէ մի՛ գուցէ, մինչեւ հայը {կշտանայ} իւր մահանման քնից, լուսինը անդնդասոյզ գնայ հորիզ

րոնական տեղերից մինն է, եւ այդ քաղաքի ամբարներից {կշտանում} են շատ եւրոպական նաւեր: Եթէ այդքան մեծագումար հա

ովուրդը հաւաքւում էր Մօտ թատրոնի պատշգամբին. Չէր {կշտանում} նայել նորա Քնքոյշ չքնաղ երեսին. Այժմ նորան չեն ճ

ն անի ոչ, բրդին հո, էլ հեսաբ չկայ. ըտով էլ չեն {կշտանում} մողնեցիք, իրանց երեխեքն էլ քշերն ընչաք լիս, ցեր

։ Գեղեցիկ պատկերի, գեղեցիկ արձանի վրայ նայելով՝ {կշտանում} է մեր հոգու գեղասիրութեան քաղցը, բայց ոչ պէտքերի

նը ապահովելու համար։ Ո՞րը աւելի շուտ կարող է մեզ {կշտացնել}, մեր առողջութիւնը պահպանել՝ մեր ունեցած չոր հաց

ինչ չգիտէր. միմիայն մի չոր լեզու գիտենալը փոր չի {կշտացնի}, եթէ նորա հետ կապակից չէին այն յագեցուցիչ եւ սնն

, Այդպէս յիմար մտածելով: Քո ուսումը չէ {կշտացնում} Իմ, կամ իմպէսների փորը. Մեզ պիտոյ է

, որ աշխատի երկուսին (իրեն եւ Վարդիթերին) իրար {կշտի} թաղել տայ, իր մօրը մխիթարէ, եղբարցը մնաս բարով

, որ աշխատի երկուսին (իրեն եւ Վարդիթերին) իրար {կշտի} թաղել տայ, իր մօրը մխիթարէ, եղբարցը մնաս բարով

եքանց ոտը կը պաչէի, իմ տանս վեր կը բերէի, խօսքս {կշտին} կտրուկ կ՚ըլներ, ո՛ւմ տունն ուզէի կը քանդէի, ում

են։ Փրկի՛չը, գործուածի մեղք լինելը բոլորովին մի {կո՛ղմ} թողած, լո՛կ ցանկութեան պատճառով նայե՛լը կատարուա

Այնուհետեւ ձայն է տալիս Ազուչենան. " Իմացի՛ր, {կո՛մս}, որ դա քո եղբայրն էր... Իմ մօր վրէժը դուրս է եկ

, ինչքա՛ն նիւթեր մեր ժամանակից պատմութեան համար: {Կո՛մս}, յոյս ունիմ, որ կը գայ մի օր, երբ այդ բոլորը կ

պիտի առաջնորդուի իւր բոլոր գործողութեան մէջ: {Կո՛մս}, խնդրեմ, այս նամակը հրատարակելով Յիշատակարանիդ

է՛ հաւատի վարդապետութեան " (երես 233-234): {Կո՛մս}, չափեցէ՛ք այս անիրաւութիւնքը որ չափով եւ կամիք,

միւս անգամ մարմին առնուլ եւ երեւել ազգի մէջ: {Կո՛մս}, Դուք պարտակա՛ն էք ազգի բողոքը ընդդէմ այս բաների

Կուսից ամոթլեաց: " Հիմէ՜ն, ո՛վ դու {կո՛յս}, Եւ պահեա՜լ անխախտ, Լե՛ր ինձ կենախու

մատոյցն յայլոց Մտեալ հաւալոց: Յի՛ս, {կո՛յս}, յի՛ս ցօղեա՛ Կուսութիւնս առատ Նորոյդ Ս

ս, յիշեա՜ զիս: ԺԲ. ԿԻԿՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ՜ " {Կո՛ւտ}, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ ", Մարին կ

ա՜ զիս: ԺԲ. ԿԻԿՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ՜ " Կո՛ւտ, {կո՛ւտ}, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ ", Մարին կուտ կուտ

ԺԲ. ԿԻԿՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ՜ " Կո՛ւտ, կո՛ւտ, {կո՛ւտ}, կո՛ւտ, կո՛ւտ ", Մարին կուտ կուտայ...

ԺԲ. ԿԻԿՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ՜ " Կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, {կո՛ւտ}, կո՛ւտ ", Մարին կուտ կուտայ... - Ծ

ՕՌԻԿՕ՜Օ՜Օ՜ " Կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, {կո՛ւտ} ", Մարին կուտ կուտայ... - Ծի՜փ, ծի

y good"!... Ես ճեղն լեալ սորամուտ: " {Կո՛ւտ} կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՜ւղղղ ", Մարին կ

"!... Ես ճեղն լեալ սորամուտ: " Կո՛ւտ {կո՛ւտ}, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՜ւղղղ ", Մարին կուտ կո

Ես ճեղն լեալ սորամուտ: " Կո՛ւտ կո՛ւտ, {կո՛ւտ}, կո՛ւտ, կո՜ւղղղ ", Մարին կուտ կուտայ..

ճեղն լեալ սորամուտ: " Կո՛ւտ կո՛ւտ, կո՛ւտ, {կո՛ւտ}, կո՜ւղղղ ", Մարին կուտ կուտայ... -

մոռանար, յիշի՜ր ինձ: Եթէ սիրոյ քամին սաստիկ, {Կո՜յս}, գլորէ քեզ գետին, Եւ նաւավարն բարեբաստիկ Պատր

ւր Շտապում են երկուսով... Ո՛վ աչք, պահ մի եղիր {կո՜յր}: " Ո՞վ կը պատմի սիրոյ ձօն Բերողների մասին այդ

հասարակ ազգի մէջ ի՛նչ բան ունի փիլիսոփայութիւնը: {Կո՜յր} զքեզ. նորա փիլիսոփայութիւնն էլ նորա կեանքիցն է բ

լ սորամուտ: " Կո՛ւտ կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, {կո՜ւղղղ} ", Մարին կուտ կուտայ... - Յուռթի լի

773 թուականի յուլիսի 21 օրումը Պապը ստորագրեց այն {կոդակը}, որով ջնջում էր Յիսուսեան Կարգը։ Այս կոնդակը հր

ցւոց: Ի սկիզբն մետասաներորդ դարու եկաց Յովհան {Կոզեռն} վարժ քաջ ի մաթեմատիքական ուսմունս: Սա ըստ խնդրոյ

եզեանցը, ահա այսպիսի կերպերով հիմնելով իւր փառքի {կոթողը} վերոյիշեալ մարդերի ուսերի վերայ, աւելի քան թէ քս

մորթած սեւ հաւ, առանց ամենայն պիսակի, եւ մի սեւ {կոթով} դանակ: Բնական բաներից ցաւում էր պ. Շաքարեանցի գ

: Այնուհետեւ կարելի է բերել տալ մանր կենդանիների {կոլեկցիաներ}, որոնց տեղ հասցնելը մեծ ծախսերի հետ չի կապված:

գամ բամբասուած էր որպէս անտես առնող։ Մի քանի {Կոլլեգիացի} պապական աբեղաների ձեռքով Մխիթարեանց մասին գրուած

եան անդամքը, որ եւ Աբբայեանք, որոնց չմերայինքը են {Կոլլեգիացիք} ։ Երկիւղ է գրում, որ միգուցէ եւ Մխիթարե

ւեալ գլխումը կը տեսանենք այս պատճառը։ {Կոլլեգիացիք} Կոստանդնուպօլսի մէջ գողացան այդ գիրքը Չամչեանի բն

էպի Պապական աթոռը։ Այս նամակը յայտնում է նոյնպէս {Կոլլեգիացոց} յարաբերութիւնքը, դէպի մեզ, դէպի Մխիթարեանք եւ դ

ւթիւնքը, միւս կէսը, կամելով ազատ պահել իւր անձն {Կոլլեգիացոց} բամբասանքից, կամակորւում է աշխատիլ պապականութեան

քը, ծէսերը եւ դաւանաբանութիւնը պաշտպանելու համար {Կոլլեգիացոց} եւ միւսերի երեսից, իսկ Հայոց պատմութեան մէջ ամեն

րկիւղ է գրում, որ միգուցէ եւ Մխիթարեանց մէջ լինին {Կոլլեգիացոց} հոգու եւ ուղղութեան տէր մարդիկ։ Երեւի թէ պատճառ ո

կրում Հենրիկոսը Յիսուսեաններից)։ Յիսուսեան {Կոլլեգիումի} մէջ, ուսանում էր մի կիսախելք մոլակրօն մարդ՝ Յով

ղմնաբանության ամբիոնը: Ասա նրան, որպեսզի բարեւի {Կոլյա} Ուստիմովիչին: Խնդրում եմ, հնարավորության սահման

, որոնց մինը է Սոկրատէսի վարքը եւ միւսը Քրիստափոր {Կոլոմբոս} կամ յայտնագործութիւն Ամերիկայի. ճառեր, որ գրած

ր բանալու մարդկային գործականութեան համար։ Այնտեղ {Կոլոմբոսը}, իւր առաջարկութիւնքը ձեռքին, ծեծում էր թագաւորն

րական հեռագրով կհայտնենք քաղաքին եւ Հնդկաստան ոտք {կոխած} օրերիցս երկու ամիս դուրս հանելով, մնացած յուրաքա

ից ոչինչ արդիւնք չունինք, որոնց շեմքը երբեք չենք {կոխած}, որք հացը մի անգամ ուտում են, միւս անգամ կշռում

եղեւ ի գալստենէ փէրիին (օղուռսըզ ոտքը Բեսարաբեայ {կոխածին} պէս, քահանայք թարաքը էլլան, եւ այլն): Չուն

ք զպատիւ եւ զփառս ազգի մերոյ եւ եկեղեցւոյ առաթուր {կոխեալ}: Խորամանկութեամբ եւ ճիզվիթական հնարիւք սպրդեցաւ

ինձ ուղղակի նավել դեպի Մարսեյլ՝ հարկադրվեցա ոտք {կոխել} Սիկիլիա կղզին: Երբ մեր շոգենավը մոտեցավ ծովեզրին

խղճմտանքը եւ համարձակւում է ցեխոտ կօշիկներով ոտք {կոխել} բժշկականութեան սրբազան սահմանի վերայ։ Մի այդպիսի

ուղքի, որի վերայ չկոխած, չէ կարելի հետեւեալները {կոխել}: Մեր ազգի մէջ ոչինչ չկայ, ամենայն բան հարկաւոր

եան, քանզի երկրագործական գիտութիւնքը դեռ ոտք չեն {կոխել} այն կողմերում: Եւ փո՞քր գործ կարելի է տեսնե

փելի ազգուրացութեամբ Մեր նախնեաց ուխտը ոտքով {կոխել} ենք. Հիմի է՞լ խօսենք։ Հիմի է՞լ

րդումը անկարելի էր նորա հիւրանոցի շեմքի վերայ ոտք {կոխել}: Բոլոր ծառայքը տանջւում են սորա ձեռքում (մի շաբ

տեւ զգալ իւր մեղքը, ուղղել իւր վարքուբարքը, ոտք {կոխել} ճշմարտութեան ճանապարհի վերայ եւ հրաժարուիլ իւր ան

ր այնտեղի աստիճանաւորների ներկայութեամբը ոտքի տակ {կոխել} խաչը որպէս ապացոյց նորա անքրիստոնէութեանը։ Ամենա

ն թագաւորութեան մէջ, ուր օտար մարդ չէր կարող ոտք {կոխել} ։ Շատ լաւ ուսաւ Չինացոց լեզուն, հագնում էր Բօնզի

ն կտրել բաժանել իւրեանց անձը տխուր անցածից եւ ոտք {կոխել} վճռաբար նոր սահմանագլխի վերայ, ուր մանուկ առագու

ն են: Այսօր, եթէ տակաւին գիտութիւնը ոտք չէ {կոխել} ազգի մէջ, գոնէ լսւում է մի խուլ աղաղակ այսքան դա

ների համար խօսող ասող էլ չկայ, գիտութիւնը ոտք չէ {կոխել} Հայաստան, մեր գրագէտքն էլ ջրհեղեղից առաջ մնացած

խորհուրդ ունի կենդանի ժողովրդի իրաւունքը ոտքի տակ {կոխելը}, քանի հազար տարի առաջ մեռած հայերի իրաւունքի անո

արոնի վերայ՝ հրատարակելով սորանց տգէտ եւ առաթուր {կոխելիք} իւր բարձրագոյն գիտութեան ոտքի տակ: Այս բանին

ելոյ զիրաւունս ազգի մերոյ թշուառացելոյ եւ առաթուր {կոխելոյ}, քանզի ուխտեալ է նոցա սպաս հարկանել ազգին, կամե

ամոց գործն ըստ քմաց ի հաճոյս Խալիբեանի եւ առաքուր {կոխելով} զշահ եկեղեցւոյն, այլ Այվազովսքին առանց պաշտոնակա

ւ այլն, եւ, ընդհանուր մարդկութեան շահը ոտքի տակ {կոխելով}, անքուն հսկում է միայն իւր ազգի շահի համար, երբ

ն հարկաւոր է, հասարակաց մի սխալ կարծիքը ոտքի տակ {կոխելով}, նոյն այդ հասարակութեան էական օգտին սպասաւորելու

իֆիքոքոն, տարեցին նորան գեհեանը եւ այնտեղ գլուխը {կոխելով} հնոցի մէջ, փառավար կերպով ոսկեզօծեցին նորա կոտոշ

եւ վճռաբար յայտնում ենք, որ մի քայլափոխ եւս յետ {կոխելու} կամք չունինք, ոչ միայն Պ. Չամուռճեանի շաղփաղփել

րկութեան սանդուղքի ամենաբարձր աստիճանին վերայ ոտք {կոխելու}... Այս բոլորը պատմական ֆակտեր լինելուց յետո

ո՛չ եթէ օրինաւոր պատուանդան, այլ եւ առանց մի ոտք {կոխելու} տեղ ունենալու, կամենում ենք օդի վերայ սանդուղք ա

ը տատանում էր գեղեցիկ ոսկեթել փունջը ամէն մի ասեղ {կոխելու} եւ հանելու ժամանակ: Շագանակագոյն մազերը ճակատի վ

զ: Երբ ավելի մոտենամ Ռուսիային, այսինքն երբ ոտք {կոխեմ} եվրոպյան ցամաքահողի վրա, այն ժամանակ կգրեմ քեզ դ

դրությունը, տեսանելով, որ հառաջընթացքը պիտի ոտք {կոխեն} մինչեւ Վատիկանի դուռը: Բայց Գառիբայլդին մի կողմի

ջից։ Նոքա, որ դուրս չ'գնան, կամ միւս անգամ ոտք {կոխեն} Ֆրանսիայի աշխարհը, պիտոյ է պաժուին իբրեւ թագաւոր

արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզաց, զի մի առ ոտն {կոխեսցեն} "։ Եւ այս պատճառով եւս ազատ մնացին այն ծանր եւ ա

դ զայն մինչդեռ պարտական էր զգուշանալ զի մի առ ոտն {կոխեսցի} արդարութիւնն եւ օրէնքն տէրութեան: Զպատճէն հրովար

պի այդ վիհը: Առաջին, երբ մեր փոքրութիւնը ոտք {կոխեց} Պոլիս, ազգային լրագիրները մի երկու տող գրեցին մե

կաթի տեղ գործածել դժոխքում. իւր ահագին սեւ թաթը {կոխեց} տակառի մէջ ` մի քանի պաքսիմատ տանելու համար. բայ

ժամ, Օրօրաց ճօճաց տարաբախդ նաւը. Գիշերը {կոխեց}... կայծակը թնդաց... Կուլ տուեց բոլոր ան

ական Տէրութենների մէջ մի ահարկու իշխանութիւն, որ {կոխեց} ու անցաւ առաջուայ իշխանութեններից, որոնք չափի ու

րը ածեցին (եր. 19). ըստօնց ձենը տէրտէրի ձենին {կոխեց}, ոչով բան չէր կարում իմանալ Փառք ի բարձումից. տ

ինձ եւս ելանել նորա քամակից: Երբ ոտքս դուրս {կոխեցի} շեմքից, երկու զրահաւորուած մարդիկ բռնեցին ինձ եւ

իւրեանց գաղափարը, թէ ի՛նչ հանգամանքների մէջ ոտք {կոխեցին} Հայաստան, թէ ի՛նչ ընդունելութեան պատահեցան եւ ի՛

անունները, որոնք առաջինն են, որ քաջութեամբ ոտք {կոխեցին} թատրոնաբեմի վերայ: Քաջութեամբ պատերազմեցան հասար

... յառաջ քան թէ փրկեցիր նորա կեանքը, ոտքիդ տակ {կոխեցիր} նորա իրաւունքը եւ նորա մարդկային արժանաւորութիւնը

ցնէ լուսաւորութիւնը մի մասով, եթէ գիտութիւնը ոտք {կոխէ} Հայաստան: Բայց ինչ որ ներկայումս կայ Աշտարա

ում եմ, որ նա գլխի չի ընկել Նախիջեւան ուղարկելու {Կոխինխինյան} հավի մի քանի ձու - կբազմանային նրանք այնտեղ, ապ

վրայ սիրահարուելով, անմշակ թողունք կամ ոտքի տակ {կոխկռտենք} մեր նոր լեզուն, որ ինչքան էլ տգեղ լինի հնից, թե

մեզ կարծում են հող իրենց ոտքի, Ու մենք մեզ {կոխող} ո՜տքը լիզում ենք, Հիմի է՞լ խօսենք։

հանդէս գալ թատրոնաբեմի վերայ, քանի որ այնտեղ ոտք {կոխողը} գրեթէ հասարակաց անարգութեան պիտի հանդիպի: Եւ միթ

ոլոր կարողութիւնը: Պաշտպանել այն Հայի առաթուր {կոխուած} իրաւունքը է մեր կեանքի բուն խորհուրդը եւ նպատակը

Հունիսի 1 Մոսկվայի մեջ Թեաթր ասածդ ոտք չեմ {կոխում}: Տէր Մովսեսն ասում է թե, Սալթիքովը վերջին անգամ

նից վերջացել էին, երբ նա մեծամեծ յոյսերով ոտք էր {կոխում} Հայաստան՝ յունական լուսաւորութիւնը տարածելու, ե

ւթիւնք, ասես թէ պատերազմ ունէին ուղեղիս մէջ: Ես {կոխում} էի գետինը՝ այն ծառերի տակ, ուր պալատական տիկինն

ն տարին մի անգամ, եւ այն դիպուածով, հազիւ ոտք է {կոխում} մի մարդ: Եւրոպան ուշ ծնեցաւ, բայց շատ արագ

պահում է եւ պաշտպանում է իւր օգուտը եւ ոտքի տակ է {կոխում} ուրիշ իւր պէս անձնաւորութեան շահը: Ազգը, այսինք

վ, իսկ իմ վերաբերութեամբ ինչի՞ համար ոտքի տակ ես {կոխում} նորան եւ անիրաւում ես չարաչար: Այսօր ճնշուա

ոփայութիւնը իջնելով իր լոկ տեսական աթոռից, ոտք է {կոխում} իրական պատուանդանի վրայ: Յայտնի է, թէ ինքը ժամա

գիշերով, մինչ նա քնած էր անկողնի մէջ: Գիշերը {կոխում} է, ապարանքի մէջ հանգչում են ճրագները, պալատական

ածք կարող էին լինել որպէս եւ են ողբք, հառաչանք, {կոծ} եւ սուգ, սկսեալ ի ժամանակաց իմ աստանոյն Խորնոյ՝

ում էք նորանով, որ ազգը վատաբանելը եւ ազգի վերայ {կոծելը} եւ ողբ կատարելը անօգուտ էք համարում ազգին։ Իբրեւ

իկիլիա կղզի, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց տիւ եւ գիշեր {կոծելոյ} ընդ ալիս: Ելեալ ի ցամաք, ի Մեսսինա քաղաք Սիկ

կիլիա կղզին, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց տիւ եւ գիշեր {կոծելոյ} ընդ ալիս։ Ելեալ ի Մեսսինայէ, գոգցես անշնչացե

: Նմանապէս մեք անարժան ենք համարում կանացի ողբ ու {կոծը}, որ յառաջանում են մեծ մասով յուսահատութենից, մի

ր ամենի, եթէ այսպէսն մեռանի, Մեր սուգն ու {կոծը} շա՜տ շա՜տ մի եօթնեկով կը պրծնի, Եւ թէ իսկոյ

ւթիւնով՝ չըտեսայ մի բարեկամ. Լիք է աշխարհ {կոծով} -սուգով՝ չկայ ծաղիկ անթառամ. Ո՛չ ոք չասի,

այք, որոց անմահ յիշատակները անդադար ողբում են եւ {կոծում} են ազգիս փառք եւ պարծանքը ուրացող մարդկանց գլուխը

Հայաստանը ունի իւր ծոցումը, անդադար ողբում են եւ {կոծում} են ազգիս փառք եւ պարծանքը ուրացող մարդկանց գլուխը

ռնում է առհասարակ ռամիկը, Տե՛ս, ի՞նչ ոգով {կոծում} է նա Նիկողայոսի մահը. " Մեռաւ մեր հայր, հ

ոցա լեզուն, անկիրթ եւ անմշակ, բայց մեր լեզուն՝ {կոկ} կանոնաւոր եւ ամենայն լուսաւոր միտք եւ գաղափար հաս

կ կրծքի շաղի Մէկ ումպովը յագենում է: Սափորները {կոկ} ու գողտրիկ, Օ՜, ժպտում են նրան կարծես, Վիզն

ս պատուանդանի վրայ կամաց կամաց մաքրել, մշակել եւ {կոկել} մայրենի նորախօսութիւնը. մեր կարծիքով ուրիշ տեսակ

րգարէ լինին մարգարէի նման: Ուզելով մշակել, {կոկել} եւ միութիւն տալ մեր նոր լեզուին չպիտի փոքրոգութեա

ը, քո բոլոր աշխատութիւնը պիտի լինի մնացածը տաշել {կոկել} եւ շինուածքին պիտոյացնել։ Հազար անգամ էլ որ աշխա

Եւ սողոսկեալ կռուի ի վեր՝ Մինչ ի Հայոց {Կոկիսոն}... Յահեղ ծարաւն զջուր խնդրեալ, Եւ ջ

արդապետութիւնը սորվել եւ այնուհետեւ քիթը մինչեւ ի {Կոկիսոն} հայոց բարձրացնել, թէ ես Քանթի, Ֆիխթէի, Դեկարտի

նոցանէ վերամբարձեալ զինքն ըստ Հայկական առակին ի [ {կոկիւսոն]} հայոց եւ ո՛չ առ երես նետեալ զսքեմ աբեղայութեան՝

Մղում ճամբով ցօղապատ եւ Սողոսկելով բարձրանում է {Կոկիւսոնը} Հայոց մինչեւ... Ջուր է խնդրում, ու եղէգնից Վար

ի մատենագրական չքաւորութիւնը բարձրացած է մինչեւ ի {կոկիւտոս} Հայոց: Որեւիցէ անդաստիարակ ժողովուրդ միշտ անձնատ

՚Ւ հիւսած մազերն թուխ-թուխ գլխի, {Կոկոն} աչքը կը փայլի, Արդեօք ու՞նք է աչքի վերայ,

չպէս խոր գիշերումը խիտ անտառի մէջ իւրեանց որջերից {կոկորդաբաց} դուրս են գալիս գիշակեր գազանները, որս ճարելու:

արարեալ զնշանագիրս, իջանէ յԱղուանս, եւ ստեղծեալ {կոկորդախօս} Գարգարացւոյ լեզուին նշանագիրս, դարձ անդրէն ի Հայ

եւ այժմ փողոցից լսելով, նկատեցի ձեր երգածը, ձեր {կոկորդային} լեա խազը կարօտ է մի փոքր մշակութեան: Եւ առ ժաման

յդ ծխախոտն ավելի թունդ է, բայց, համենայն դեպս, {կոկորդդ} ու քիթդ մրի նման չի ծածկում: Առայժմ ուրիշ ոչ

յո՛, եւ պսակում է իսկ, այո՛, եւ չէ խնայում իւր {կոկորդը} կեցցէնե՛ր գոռալով, չէ խնայում իւր ձեռքերը եւ ձեռ

ոցը սատանայի կոկորդից, լուսաւորեց նորա բերանը եւ {կոկորդի} մի մասը, ուր որպէս մատենադարանի մէջ շարուած էին

ն շատ անգամ թուխ գունով թաշկինակը, որ իսկ եւ իսկ {կոկորդի} տակումը կօճակւում էր մի յատուկ այս գործի համար շի

վերջնականապես անհետացավ), եւ զգալիորեն նվազել է {կոկորդիս} ցավը, ուր բժիշկը կարմրություն էր գտել: Հույս ու

ցին: Հերի՛ք է, արտասուքը խեղդում են խօսքերս {կոկորդիս} մէջ, աչքերս ընդունակ են այժմ առաւել լալու, քան

: 17-ին ջերմս, մէջքիս եւ գլխիս ցաւերը գնացին, {կոկորդիս} ցաւը թուլացաւ, յոյս ունեմ, որ վաղը իսպառ լաւանա

ազուկը ծովի անդունդի մէջ, եւ մեզ դուրս խլեց նորա {կոկորդից}. միթէ՞ արժան էր մեզ վհատել, տրտմահաղո՛րդ ընկեր

Դժոխային խաւարի մէջ դուրս գալով այս բոցը սատանայի {կոկորդից}, լուսաւորեց նորա բերանը եւ կոկորդի մի մասը, ուր

ն, Փորս վեր-վեր ցանկացաւ. Գինու մառան {կոկորդիցս} Յանկարծ խօսքս դուրս թըռաւ. " Մարդը ջոկ

կլինին բեւեռային սառույցների մեջ: Դրա հետ միասին {կոկորդումս} ես ցավ զգացի, այնպես որ դժվարանում էի կուլ տալ:

Ներկայումս բոլորովին ջերմ չունեմ, բայց եւ այնպես {կոկորդս} ցավում է: Եղբայր քո Միքայել Նալբանդյան:

ունէի: 16-ին շարունակւում է: Մէջքս, գլուխս եւ {կոկորդս} ցաւում են: 17-ին ջերմս, մէջքիս եւ գլխիս ցաւերը

] 14[երորդ] բաղնիսը: 11-12 id[em] 12-13 id[em]. {կոկորդս} ցաւում է. այսօր ընդ[ունեցի] 15[երորդ] բաղնիսը:

, բնականաբար անհնար է, որ մի ակնթարթում շինուի, {կոկուի} եւ պայծառանայ: Այստեղ հարկաւոր է համբերութիւն եւ

արար, որ հնումը չկան։ Եւ ինչո՞վ կը տաշուին, կը {կոկուին} նոր լեզուի պակասութիւնքը, եթէ ոչ մշակութեամբ եւ

բնականաբար անհնարին է, որ մի ակնթարթում շինվի, {կոկվի}, փայլի եւ պայծառանայ. այստեղ հարկաւոր է համբերո

երտաց անտի իւրեանց զՅովսէփ եւ զընկեր նորին ի նմին {Կողբ} գեղջէ Եզնիկ անուն առաքեն ի Միջագետս յԵդեսիա՝ առ

հայրենասիրի եւ հնասիրի՝ հանել երեւան: Եզնիկ {Կողբացին}, ընկեր Յովսէփը, ընդ որում առաքեցան ի Բիւզանդիոն

կոչմամբ յաբեղենէն վերապատուեալ: Յետ մահու Եզնկայ {Կողբացւոյ} գլխաւորք քահանայութեանն՝ երանելոյս տուեալ զեպիսկ

բար յարձակւում էին մեր վերայ եւ դիպչելով շոգենաւի {կողերին}, խորտակւում էին մռնչելով: Մեզ առաւել սարսափեցնո

տով հրատարակուելու է նոյնպէս ազգի մէջ։ Մեք, մեր {կողից}, ընթերցասիրելով այդ գործի առաջին հատորը, արժան

րին, նոցայ ձայնարկութիւնքը հոգիս մաշեցին, նոցայ {կողկողանքը} դէպի երկինք էր բարձրանում, նոցայ հառաչանքն անգամ

անհոգութենովը իմ գրած բաներից շատերը այս կամ այն {կողմ} ցրված կորած են, որոնց անունը եւս օրըստօրե մոռանո

ում երեւան կգան զանազան ձեւեր եւ ես հայհոյանքը մի {կողմ} թողնելով եւ նրանց չպատասխանելով, կօգտվեմ տրված դ

ո՞նք են մեր իրավունքներն ու սովորությունները: Մի {կողմ} թողնելով բոլորը, տվյալ դեպքում բավական է մատնանշ

ր աւելի փախել էր անիծած արաղը: - Կատակը միւս {կողմ} դնենք, - ասաց Պ. Բէգզադէն (որպէս թէ իմ մինչեւ

գոռաց. Մեռաւ՜ մեր կայսրը Բայց տես այն {կողմ}, ի՞նչ առնում է առհասարակ ռամիկը, Տե՛ս, ի

ր, թէ ինչպէ՞ս սա աներկիւղ եւ առանց նիզակակցի այս {կողմ} ու այն կողմ էր վազում եւ երկու ճեղքում զինավառ թշ

՞ս սա աներկիւղ եւ առանց նիզակակցի այս կողմ ու այն {կողմ} էր վազում եւ երկու ճեղքում զինավառ թշնամիների խու

թեան պատճառով դատապարտուած են ոտաբոբիկ այս ու այն {կողմ} վազվազել մի կտոր հաց ճարելու, մի բնակութիւն գտնե

դարձեալ, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - ո՛ր {կողմ}... Աստուած յաջողէ: - Տիկի՛ն, առակ կայ, ա

միմիայն խելքի զօրութենով կարելի է ազգերը դէպի այս {կողմ} քարշել երկրպագութեան համար։ Այս օրից ահա նորա գա

նիւթերի մէջ, այնպէս առաջ էր վազում դէպի ամենայն {կողմ} ժողովրդի մէջ։ Այո՛, դեռ Ադրիանոս VI-ը մտածում է

, կաչաղակ, անսանձ խելագար, որ ընկնում է ամենայն {կողմ}, որ ապականէ եւ պղծէ կարապների մաքուր փետուրների

ան մարմինների օրէնքը - թէ նոցայ ճնշողութիւնը ամէն {կողմ} հաւասար է, երբ օդի ճնշողութեան աստիճանը չափուեցա

նական օրէնքով, հեղուկ եւ օդանման մարմինները ամէն {կողմ} հաւասարապէս ճնշելով պիտի մի մակերեւոյթ եւ մի հաւա

իւն, որ ինչպէս վեր է բարձրանում, այնպէս եւ ամէն {կողմ}, ուստի եւ ցերեկը չէ կատարւում օդերի զուգակշռութի

հա զյիշեալ եկեղեցւոյ սահմանակից իմ տան հիւսիսային {կողման} զորմէ եւ յորմոյն իմոյ անտի մինչեւ ցյիշեալ սուրբ տ

տ կիսոյ կամ միոյ ժամու արշաւեն ի բարձունս ի չորից {կողմանաց} սեւաթոյր ամպք, զօրէն զօրաց հապճեպ ժողովելոց. եւ

մեն նավը բոտրադ կանեմ, որ պաշխա մարդ չառնե, այտ {կողմանե} միամիտ թող ըլլա, ես քուն չիմ այս տեղն: Ասոր հնա

թալու խարճն քաշելեն ետեւ, իրեն ալ լավ կշահե, ատ {կողմանե} ալ միամիտ արեք իրեն, թեք նա կատարյալ անե, եւ սր

նորին ազնուութիւնն պահանջեալ է ի դմին Ատենէ յիմմէ {կողմանէ} զպատգամաւոր ոք, եւ որովհետեւ կայի ի հեռաւոր բացա

, այլ յօրէ յայմանէ մինչեւ ցայսօր չէ ունեցեալ իմ ի {կողմանէ} նոյն հոգեւոր կառավարութեան զորպիսի եւ իցէ տեղեկու

անտի մինչ ցայսօր չունելով զոչինչ բաւականութիւն ի {կողմանէ} Սինօդին, կամ մոլորեալ ի վերայ երկուց ճանապարհաց

եան, կամ որում հրամայեսցի առ ՚ի Ձէնջ: Յիմոյս {կողմանէ}, որ ինչ քննչացն թուեսցի կարօտ բացայայտութեան, պ

Ռուսիոյ ի Կոստանդնուպօլիս, որպէս զի սա, յիւրմ է {կողմանէ} ծանուսցէ դեսպանին Անգլիոյ որ ի Կոստանդնուպօլիս ի

ակաւ սպասելով որ եւ իցէ պաշտօնական տեղեկութեան ՚ի {կողմանէ} Սինոդին։ Ի վերջէ 18 ամսոյս հոկտեմ[բերի] Սինօ

հաճեսջիք յանձն առնել, որպէս երեսփոխանի ՚ի ձերմէ {կողմանէ} պ. Յարութիւնի Աբգարեանց, ստանալ զայս գումար եւ

լս սհաթսազ Մարգարի որդի Նիկողոսի տանն, իսկ հարաւ {կողմանէ} հասարակ քուչա, որ տանս Բիլսէթ եւս յայտնէ:

, առ յարեւմուտս Դավիթ Ստեփանոսի տանն. իսկ հարաւ {կողմանէ} հասարակ քուչայ, որ եւ ներկայ ի սոյն տանս բնակիմ

ուամբ եւ ստացուածով գտեալ տներն եւ այլ: Եւ կամ ի {կողմանէ} այսոցիկ հախսայ վեր առնուլ յիմ ըuտատիցն, իսկ միւս

: Արդ, աստանօր վերն յիշեալ սամատէրերիցն եւ նոցա {կողմանէ} տեղս եղեալ վէքիլներիցն, որ իմ կտակակատարն պետք է

կատարեալ վէքիլ զՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեանց {կողմանէ} ՝ տեղս եղեալ բանակատարսն կամ վէքիլսն իւրաքանչիւրո

եկամուտն ի ներքոյ կառավարութեանս պահելով իբրեւ ի {կողմանէ} նոցա գործակալ, հաւատարմաբար զամենայն եկամուտն ժո

, որ ննջեցելոց անուան գիրք տպվի՝ ըստ կերպի իմոյ {կողմանէ} վերն երրորդ հատորի յատկութենում գրեցելոյս։

ասցէ, ի Տէր հանգուցելոյն անուան՝ ըստ կերպի իմոյ {կողմանէ} վերն երրորդ հատորի յատկութենում գրեցելոյս եւ մնաց

0. Առ հարցումն. " Պատրիարքաց մէջ նախապատմութեան {կողմանէ} ի՞նչ կարգ կայ ". պատասխան է Այվազովսքին, թէ ընդ

ւասութենէ պապին, մանաւանդ ՚ի Տրիտենդեանն, ուր ի {կողմանէ} պապին իբրեւ պատգամաւորք յայտնեցան երկու յիսուսեան

ան, մինչդեռ վարէին զդատ իւրեանց 'ի Հռովմ, եւ 'ի {կողմանէ} Մխիթարեանց Վենետիկեցւոց Հ. Մկրտիչ Աւգերեան տայր

լ օրինաւոր բանից եւ ապացուցութեանց առ ի մտածողացն {կողմանէ}, եւ փողին զհնախօսութիւն անվերջ կամակորութեամբ,

սր, արդէն անժխտելի ճշմարտութիւն է գործող ի նոցին {կողմանէ}, զի զոր չհասկանայ ոք, զնոյն անկարանայ նա դատել

ժմուս յԵւրոպայ, ուրեմն պիտո է փոքր աշխատութիւն ի {կողմանէ} հասարակութեան տալով աշխատասէր հեղինակաց զֆիզիքակա

աց եւ Ռշտունեաց իշխաններին) կէսքն փափաքեալք աջոյ {կողմանն} գրո՛հ տուեալ ընթանային 'ի հօտ ոչխարացն ժամանել.

րս գալով, եթէ իսկոյն դէմքդ շրջես արեւմուտք եւ աջ {կողմդ} Սրբազնագոյն Սիւնհոդոսի շինուածքը, իսկ ձախ կողմդ

կողմդ Սրբազնագոյն Սիւնհոդոսի շինուածքը, իսկ ձախ {կողմդ} Ներսէսեան լիճը բռնած առաջ գնաս բաւական տեղ դէպի ա

ի՛նչ վիճակի մեջ է " Հյուսիսափայլը"։ Այվազը այս {կողմերը} խայտառակված է եւ " Արեւմուտք " անուն օրագիրը սաստ

եան, պիտոյ է հանդէս հանել ազգի առաջեւ նորա խաւար {կողմերը} ՝ ապացուցանելու համար, թէ լաւութեան ոյժը չէր կար

նորընտիր Վեհափառ Հայրապետը Ապրիլի մէջ գալու է մեր {կողմերը} եւ գնալու Էջմիածին: Ո՛ղջ եղիր ամենայն յաջողո

մինչեւ այժմ յաջողել է մեզ քննել նորա հոգեբանական {կողմերը}, շատ առատացած է միստիկականութիւնը, որ միշտ խափա

կարագրում ենք այս կացութենների միայն տխուր եւ սեւ {կողմերը}: Որովհետեւ, պատասխանում ենք, այն մխիթարիչ

տեւ, պատասխանում ենք, այն մխիթարիչ եւ լուսափայլ {կողմերը}, որ այդպէս հրապուրում են եւ իւրեանց են քարշում հ

ափ կոյր եւ ֆանատիկական ազգութիւնը ունի իւր եսական {կողմերը}. հերի՛ք է, ասում ենք, որ մի ազգութիւն իւր մի շ

աղութիւնը չէ պիտոյ տիրէ այնտեղ, մինչեւ այդ երկու {կողմերը} չկազմեն առանձին առանձին տէրութիւնք: Եւ այն ժաման

է ընտանեկան կեանքը, քննում է նորա եւ ամենանուրբ {կողմերը}, եւ մերկապարանոց դնում է հասարակութեան դատաստանի

չար բան չպատահի, եւ միտքը դրեց այն տեղից Յունաց {կողմերը} գնալ։ Հասաւ Ամիթ քաղաքը եւ այնտեղ մի քանի ժամանա

ատմութիւնը, քննենք նորա քաղաքական եւ հոգեբանական {կողմերը}: Բայց արի տե՛ս, որ մեր ժողովուրդը պատմական ժողո

ւր աշխարհից, ցան ու ցիր է լինում դէպի երկրի չորս {կողմերը} ՝ որոնելով աշխարհի վերայ մի տեղ, ուր կարո՛ղ է դն

ին, իւր ներգործութենովը հաշտեցնէ երկու թշնամացած {կողմերը} ։ Կանիզի Յիսուսեանը, որ գտանւում էր Կայսրի մօտ,

առնունք որպէս բանաստեղծութիւն, նորա տկար եւ թոյլ {կողմերը} այն տեղերումն են, ուր հեղինակը, դուրս գալով բնա

: Արդէն ասած ենք, որ Սօս ու Վարդիթերի տկար {կողմերը} այն տողերումն են, ուր հեղինակը, դուրս գալով բնա

ց ձեր բոլորի որպիսությունը մի ըստ միոջե: Եթե այդ {կողմերի} այդպիսի աղմուկը չլիներ, ես, ինչպես ասել էի, ան

թէ տեսական հաշիւը միշտ ուղիղ գար կեանքի գործնական {կողմերի} հետ, այն ժամանակ գուցէ ուղիղ լինէր քո ասածը, գո

հիմնուած է անգլիական տէրութենական կեանքի այն մութ {կողմերի} վրայ, եւ դոցայ պատճառով չէ ուզում տեսնել նորա մէ

Հենրիկոս չորրորդը, միջնորդ լինելով երկու հակառակ {կողմերի} մէջ, հաշտեցուց նորանց։ Եթէ Վենետիկեան հասար

ենք, թէ նորա դիտաւորութեանը եղել է պախարակել այդ {կողմերի} վաղ ամուսնութիւնը իգական սեռի, այդ բանում էլ անա

որ բնաւ տեղեկութիւն չունինք, թէ ինչպէ՛ս էին այն {կողմերի} մեր գեղացիների յարաբերութիւնը հողի հետ: Այս պատճ

որ Կոստանդնուպօլսի մէջ եւ այն մարդիկը, որ Վանայ {կողմերից} եկած էին բեռնակրութիւն առնելու համար, իւրաքանչիւ

Այս երգեցողութեան հետ միասին լսւում էին շատ {կողմերից} զանազան դժոխային գովասանական խօսքեր ծայրագոյն Բրա

ը վերջի հատորներն ընդարձակելու։ Բայց մենք ոչ այն {կողմերն} ենք եւ ոչ իրենց տրամաբանութեանցը մտիկ ընելու գլու

պարեզում, շփումը ժողովրդի հետ՝ բոլորովին տարբեր {կողմերում}, մեզ բերին վերոհիշյալ փրկարար գիտակցությանը, եւ

յարձակմունքը: Մի քանի տարի է, որ ձմեռը այս {կողմերում} փոխել է իւր բնաւորութիւնը։ Այստեղ ներկայումս, փ

Աղետալի անցքեր, որ պատահում են ամենայն օր մեր {կողմերում}, յատկապէս այս կրօնական վէճերի պատճառով, շատ մեծ

խօսք չկայ, որ մի թշուառ բան է այս։ Բայց մեք այս {կողմերում} ՝ խաւար ժողովրդի բնակակից, գուցէ մի փոքր ներողու

ի երկրագործական գիտութիւնքը դեռ ոտք չեն կոխել այն {կողմերում}: Եւ փո՞քր գործ կարելի է տեսնել մի հողի վերա

ովորական գործիքներն էին, բաց արեց Ասիայի հեռաւոր {կողմերում} արձակ ճանապարհ Կարգի անդամների համար։ Նա, առանձ

յունը ում ասես, որ խելքից չհանի. բայց կատակը մի {կողմը}. նրա գալուստն ինձ շատ ուրախացրեց եւ ինչ որ " men

տահայաց զառանցանք: Իրենք են անցել կոորդինատի այն {կողմը} եւ կամենում են մեզ հավատացնել, որ մենք բոլորս բա

մ գինը, Մինչ հասակս չէր անցել Տասն եւ հինգի միւս {կողմը}, Չէի քնում գիշերներ... Ես ապրել լաւ գիտէի

ջ, այս սաստիկ անձրեւի տակով վազում է դէպի իմ տան {կողմը}: Ես ամենեւին չկարծեցի, թէ իմ մօտ է գալիս, որով

յն մրրիկն է, որ ցրուել է Հայոց ազգը աշխարհի չորս {կողմը}: Այս ախտը մի անբարոյականութիւն է եւ բնական հետեւ

Իսահակեանցից: Ցնծա՛, Շահբէ՛գ, աշխարհի ամենայն {կողմը} ճանապարհդ բաց է, պասպորտ տուողդ պատրաստ, ո՞ր օր

լուադեղ (персидская ромашка) կը ցանեմ նորա չորս {կողմը}, որ միջատները չհամարձակուին կենդանի մնալ գորգերի

ուրանում են դրականապէս այդ դպրոցի օգուտը. երկու {կողմը} եւս յառաջ են բերում զանազան համոզիչ եւ ճշմարտանմա

խօսելով՝ չենք մերժում մարդկային կեանքի բարոյական {կողմը}, թէեւ մեր ճանաչած բարոյականութիւնը մարդկային համ

թիւնը կ'ապահովուի, քանզի զօրութիւնը կը գրաւէ իւր {կողմը}, քանզի Եւրոպան կարօտ է նորան, քանզի, երկրի բեր

տութեան կշռի, երբեմն դէպի այս եւ երբեմն դէպի այն {կողմը}: Այսօր դու ես հարուստ, վաղը ես կը լինիմ, եւ այ

հասաւ սերովբէն. Նա մօտ գալով Ադամին ` Նստում ձախ {կողմը} նրա Եւ կիզիչ կայծը ջերմին Դնում կրծքին... Եւ ահա

ւմ է, Նորա մաքուր պայծառ լոյսը ` Չորս {կողմը} բակ բռնել է"։ - Ո՛հ, իմ դստրիկ, ա

Մինչ հասակս չէր անցել Տասն եւ հինգի միւս {կողմը}, Չէի քնում գիշերներ... Ես ապ

շատ չէ անցանելու, որ ժողովուրդը աչքը այս եւ այն {կողմը} ձգածի պէս պիտոյ է տեսանէ նոր մատենագրութեան պատկա

րծ ճարեցին: Այսպէս իմ բոլոր ընկերները այս ու այն {կողմը} ցրուեցան Հնդկաստանի մէջ: Նոցանցից իմ մօտ մնաց մի

ի մեռանելուց յետոյ, անց են կենում դէպի կարդինայի {կողմը}, եւ նոցայ հետ միանում են հոգատարք եւս: Կարդինալ

արքը իւրեանց հարստութեամբ գրաւել էին դէպի իւրեանց {կողմը} եւ պղտորել էին միտքը ռամիկ ժողովրդին, որին խաբել

տերազմ: Վերակացուն տեսանելով, որ յաղթուեցաւ իւր {կողմը}, մոռանում է իւր պաշտօնի կոչումը եւ բռնակալի գործ

որ գուցէ ընկնում էր եկեղեցու հարաւային արեւելեան {կողմը}, ըստ որում՝ այդ կողմից փակուած մի դուռ մինչեւ ա

ս տալիս իմ ապարանքի նորոգութեան համար, բայց, որ {կողմը} եւ նայես, ամենայն տեղ երեւում են անհամար ծակեր ո

կամ մօտ ժամանակներում հրիտակ եւս չէ երեւում չորս {կողմը} ստանալու.... Այս խօսքերից յետոյ, պարզեց

որ հրաւիրում էր նստել: Բուբանդուսը նայելով չորս {կողմը} եւ ոչինչ տեղ չտեսանելով աթոռ, որի վերայ կարելի է

այդ տետրակների հեղինակներին, մեք գրաւում ենք մեր {կողմը} այն իրաւունքը, որով այդ տետրակներից մի քանիսը պի

Սատանան աւարտելով այս հանդէսը, ձեռք ձգեց չորս {կողմը} եւ ահա դժոխքի բոլոր փառքը անյայտացաւ, եւ ինքը գտ

դ խոր մտածութեան միջից եւ աչքս դարձնելով դէպի այն {կողմը}, որտեղից լսել էի աղաղակը կամ շարժողութեան ձայնը

բեւեռել էին աչքիս, որովհետեւ աչքերս այս կամ այն {կողմը} ձգելու ժամանակ, անդադար տեսնում էի նորան: Թուլա

դէպի եկեղեցու սեղանի քամակը, այսինքն, արեւելեան {կողմը}. այստեղ տեսաւ նա մի կենդանի էակ. բայց եւ սա սպա

ջ: Նոցանից մինը կամ երկուքը պահում են երիտասարդի {կողմը}, միւսքը պաշտպանում են ծերի կարծիքը. բաբելոնեան

ղ երկու երեք մարդ, միօրինակ դատապարտում են երկու {կողմը} եւս, այլեւ արտաքին կերպով ցոյց են տալիս, որ ոչ

: Խոր գիշերի մէջ, մինչ ամենայն մարդ քնեց ու չորս {կողմը} հանդարտեց, առայ թղթերիս միջից Յուլիա Պաստրանայի

պարանքը. բայց նորա պատահական հայեացքից դէպի դռան {կողմը} սարսափեցաւ կերպարանքը, եւ ասես թէ յառաջուց գուշա

կ հանելով, դարձուց պարոնի ուշադրութիւնը դէպի այն {կողմը}: -Ո՛վ է այդտեղ, - գոռաց պ. Յովնաթանեանցը բ

դանի: Երկար ժամանակ սենեկի մէջ, դէպի այս եւ այն {կողմը} ման գալուց յետոյ, մտաւ անկողին, որոշելով իւր մտ

իւնճի-օղլուի փողոցից, երբ աչքը բարձրացնելով չորս {կողմը} նայեցաւ, ետ դարձաւ կրկին իւր գնացած ճանապարհից ո

ծքը բաց կարած. եւ այս սէգմենտի (թաց տեղի) չորս {կողմը} շրջակարած ոսկեթել ժապաւէնով եւ արծաթի բօժօժներով

րայ մէջտեղումը երեւում էր մի մաշուած զմրուխտ չորս {կողմը} զարդարած մանր յակինթներով (եաղութ): Գլխի մազը

տեւելով, գործում են ամենայն ինչ առանց այս եւ այն {կողմը} նայելու: Մարդը կը լինի արժանաւոր, եթէ նա Աստուծ

օտարի դուռը, մտաւ պարտէզը, նայում էր այս եւ այն {կողմը}, եւ ահա՛, ոչ ոք չկար: Նա բարկացաւ ժամացոյցի

րձակ: Երէք անգամ պտոյտ գալով խարուկի չորս {կողմը}, այս երգը ասելու ժամանակ, դադարեցան իսկոյն, եր

ութիւնը... Աջ ուսերի վերայից դէպի մէջքի ձախ {կողմը}, ձգած է. ուրարաձեւ նոյնպիսի պաստառից շղարշ, բա

կապոյտ գունով, որ յետոյ մէջքի վերայով դարձեալ աջ {կողմը} բերած, կապած էր այնպիսի ճարտարութենով, այնպէս ք

ասէ եւ այդ լուրը ուշանայ, անպատճառ այն մարդը վատ {կողմը} կը սկսի մտածել, եւ այդ վատ կողմը այնպէս մեծ կ՚եր

ռ այն մարդը վատ կողմը կը սկսի մտածել, եւ այդ վատ {կողմը} այնպէս մեծ կ՚երեւի, որ անկարելի է նկարագրել: Այ

թիւնը դէպի Պապական եկեղեցու հետ միաւորուած Հայերի {կողմը} ։ Վենետիկեան Ծերակոյտը (սենատը) դեռեւս հարի

ութիւնը եւ հերձուածը, որպէս զի կարողանան իւրեանց {կողմը} շրջել Արեւելքի հզօր իշխանները։ Կոնդակ կոնդակ

չէ կարելի Կարգ հիմնել, վասնորոյ աշխատում էր իւր {կողմը} քարշել խելօք եւ ուսումնական մարդիկ։ Բաղդը յաջողե

իէի առաջեւ, վերջապէս կարողացաւ ճանաչել նորա թոյլ {կողմը} ։ Կսաւիէի ապրուստը շատ շռայլ էր, վասնորոյ շատ ան

րացկանութենով, վերջապէս կարողացաւ նորան դէպի իւր {կողմը} շրջել։ " Հոգեւոր Վարժութիւնքը " խզեցին եւ միանգա

նացին Օրտիցի մօտ եւ կարողացան շրջել նորան իւրեանց {կողմը} ։ Օրտիցը ինքը Պապին ներկայացրեց նորանց, որ տուեց

ելով այս հանգամանքից, կրկնապատկեց ջանքը, որ իւր {կողմը} շրջէ որպէս Պապը, նոյնպէս եւ Կարդինալ Գուիդիչիօնի

անների առաջեւ, աշխատում էին շրջել նորանց իւրեանց {կողմը} ։ Այս Կարգի Պատմիչքը ասում են, թէ, չ'նայել

կուսութիւնը Դոմինիկեանների հակառակ, թէ եւ երկու {կողմը} եւս չ'խլեց մինը միւսից յաղթութեան ձիթենին, եւ եր

Կայսրի մօտ, ամենայն հնար գործ էր դնում, որ Պապի {կողմը} շրջէ նորան։ Երբ այս անօգուտ եղաւ, նա լրտես դարձ

ր էին տպւում իւրեանց անձը արդարացնելու եւ թշնամու {կողմը} դատապարտելու համար, երկու կողմից եւս անդադար դես

հրաշալի ճարտարութեամբ քարշում էին նորանց իւրեանց {կողմը}, բաժանում էին մինը միւսից եւ յաւիտենական հլու եւ

Եւրոպացի ուսումնականների սրտի մէջ, կարողացաւ իւր {կողմը} շրջել ջերմեռանդ կուսակիցներ եւ ընկնել զարհուրելի

թեան. նորա անդամքը տարածուած էին աշխարհի ամենայն {կողմը}, հարստութեանը չափ չկար։ Միմիայն Պարագուայն իւրա

ահ եղաւ միմիայն այն պատճառով, որ բռնել էր Քենելի {կողմը} ։ Լուդովիկոսը մեռանելու ժամանակ միտքը բերեց նորան

վանութեան միջնորդութենով, կարողացան նոքա իւրեանց {կողմը} շրջել զինուորները, հաւատացուցին նորանց, թէ հաւա

ալով Պալատի հետ ունեցած կապակցութեններովը իւրեանց {կողմը} շրջել դատաստանի ձայնը, բայց սխալեցան։ Շուազ

ւ այն ժամանակը։ Լուդովիկոս XV-ը չէր իմանում, որ {կողմը} բռնի. մի կողմից խոստովանահայրը ներգործում էր, մ

իք են տալիս նրանք, ովքեր որ յարում են Ռուսաստանի {կողմը}: Այս մասին պարզ խօսում են Դռան պաշտօնեաները, ին

ած անձերի ձեռքից (որոնք հակուած են կաթոլիկութեան {կողմը} ) եւ միաժամանակ յարելու նրանց, որոնց հովանաւորու

լայլում. այլ լեզուի ամեն շարժողութիւնը, դէպի որ {կողմը} եւ լինի, լինում է որպէս հետեւանք ներգործող պատճա

ւն արած համարվիս, այնտեղ այդպիսի բան չկա. երկու {կողմի} փաստաբանքը դատավորների ներկայությամբ բերանացի կխո

անում էինք միմեանց, հազիւ նշմարում էինք մեր չորս {կողմի} եղած նիւթերը, հազիւ նկատում էինք Հնդկաստանի անձկ

ինքեան սեպհականելը։ Այստեղ հարկաւոր էր, որ Պապի {կողմի} մարդիկը պաշտպանէին Հռովմի Աթոռը։ Լայենէզը կատարե

չէր իմ ուղեղից: - Անիրաւ եւ բռնակալ մարդերի {կողմի՞ց}, - գանչեցի ես, եւ արիւնը գլխիս զարկեց, - ես քե

արութեան մէջտեղը՝ երկու կողմից եւս դժգոհ, երկու {կողմին} եւս թշնամի, եւ, ընդդէմ կամելով ներգործել ազգին

ս, այլեւ արտաքին կերպով ցոյց են տալիս, որ ոչ մի {կողմին} կուսակից չեն, բայց եթէ առանձնապէս պատահեն երիտաս

երանելի մարդ կլինեի, եթե կարողանայի իմ ընտանյաց {կողմից} գտնել այնքան սեր, ինչքան ես ունեի: Ես ամոթ կ

ր լեզվի վերանորոգության դարումը կարծես թե ամենայն {կողմից} պահվում է նույնպես այս կանոնը, ամենայն տեղից լսվ

կական չոր ու ցամաք դպրության մեջ, եւ, ինչպես մի {կողմից} լեզուն, մյուս կողմից եւ նույնինքյան դպրության ոգ

ության մեջ, եւ, ինչպես մի կողմից լեզուն, մյուս {կողմից} եւ նույնինքյան դպրության ոգին եւ ուղղությունը որք

րա մեջ կկարդաս դու եւս նոր բան ինչպես ինձ դուք քո {կողմից} գրել էիր, այժմ չեմ ասում, որովհետեւ սպասելու բա

ած են, 29-ը վերափոխված: Սույն ուղղումներն իմ {կողմից} կատարված են այդ նույն էջերի վրա, բացառությամբ 18

թվահամարներով: Եվ այսպես. 29 հոդվածներից իմ {կողմից} ամբողջովին ոչնչացվել են 22-ը, իսկ մյուս յոթը նկա

երեկ աշխատությունը եւ ջանքը, ուրեմն դուք եւս ձեր {կողմից} բան չհասկացողներին բան հասկացուցեք եւ դորանով այս

Նախիջեւանում քեզ տեսանել: Խնդրեմ ողջունես իմ {կողմից} բոլոր մեզ սրտով բարեկամքը: Ինչ բաների մասին որ ս

եւս անցյալ տարումը, բայց մի ձայն եւս չլսելով Ձեր {կողմից}, վերջապես պատշաճ համարեցի գրել այս նամակը, որով

սում են, մեծ անբավականություն կարող է ծագել ազգի {կողմից} դեպի նա: Այս բանը շատ ձեռնտու է մեզ, միայն Լ

ըստ որում ոչ մի կոպեկ ստանալու հույս չունիմ ոչ մի {կողմից}: " Հյուսիսափայլից " ձեռք վեր առիչ ըստ որում մի ժ

տաստաններով ձեռք բերելու իրավունք ստանալով քաղաքի {կողմից}, չեն կարող գուշակել այժմեն, նույնպես եւ քաղաքը

ն լինելով (открытый суд) գործերը կարոտ են երկու {կողմից} փաստաբանների պաշտպանության: Ավստրիայի կամ մի

ու: Ուրեմն այժմյան դրության մեջ գործերի, մեր {կողմից} այսպես կարող ենք վճռել այս խնդիրը: Ես եւ պ.

պեսզի ամենայն պայմանք կատարվին արդարությամբ երկու {կողմից} եւս յուրյանց կարգով: Ահավասիկ իմ եւ պ. Հ. Ա

ին, ուրեմն կարող եք իսկույն հայտնել մեզ, որ մեր {կողմից} կարեւոր պատրաստությունք առնվին այդ ճանապարհորդութ

կոխեն մինչեւ Վատիկանի դուռը: Բայց Գառիբայլդին մի {կողմից} սպառնալով գնդակոծել եկեղեցիքը, իսկ մյուս կողմից

կողմից սպառնալով գնդակոծել եկեղեցիքը, իսկ մյուս {կողմից} առաջընթացքը ահացուցանելով իտալական եկեղեցու վերան

հաբեր մտածություն: Մնաս բարյավ, ողջունիր իմ {կողմից}, որոնց կուրծքի մեջ զարկում է ստուգապես հայկական

անակը շատ կարճ էր: Միամի՛տ լինիք, որ կաթողիկոսի {կողմից} ձեզ ոչինչ չար պատահելու չէ, եւ եպիսկոպոսը ոչինչ

ւրախացրեց եւ ահա թե ինչու: Որովհետեւ իշխանության {կողմից} տեսակցության համար սահմանած օրերը զուր էին անցնու

մասին ու լաց չլինեն: Ես շատ եմ նեղվում, որ չորս {կողմից} անընդհատ ռմբակոծում են ինձ արցունքներով. վերջ տվ

զատներիս, ազգականներիս եւ ծանոթներիս ողջունիր իմ {կողմից}: Շնորհավորում եմ նրանց բոլորի առաջիկա նոր տարին

ով թույլ է տվել իրեն կասկածել Կալկաթայի փողերի իմ {կողմից} բերելու նկատմամբ, այնպիսի համառ - եթե ավելին չա

րող էր գցել իմ վարկը հասարակության աչքում, - այդ {կողմից} ես բոլորովին հանգիստ եմ, - այլ որովհետեւ նրանց ս

գումարել այդ խնդրի մասին, թեեւ թե՛ իմ եւ թե՛ Ձեր {կողմից} միջոցներ էին ձեռք առնված դրանց նկատմամբ, ուստի ա

յնիվ, չի կարելի մեղադրել հեղինակին, քանի որ շատ {կողմից} է նրանից առաջ բացված ու տրորված սխալ ուղին: Իհար

բերում է Անգլիայի նախընթաց դարաշրջանին, եւ իրենց {կողմից} ոչ մի ծանոթագրություն չեն տալիս. ես հավատացած եմ

ժողովըրդի մեջ, իսկ մեկը, որ մերժվել է ժողովրդի {կողմից}, մեկը, որ " ավազակների շարքն է դասվել ", կործա

դադարեին տառապել՝ ճնշված լինելով քրիստոնեության {կողմից}, որի հիմնադրի նպատակն է եղել զրկվածների ազատությ

Հայտնիր իմ հարգանքները բոլոր լավ ծանոթներին եւ իմ {կողմից} շնորհակալություն մատուցիր նրանց ինձ հիշելու համար

նչպես ասում էր Ամիրյանը: Չնայած էգոիզմ կլիներ իմ {կողմից} նրան ստիպել, որ մինչեւ իմ գործի վերջանալն այստեղ

օր էլ հետաձգում է՝ լոկ ի սեր վարդապետի. այդ նրա {կողմից} լավ չէ: Հավանորեն մոտ օրերս Անանիային նամակ կ

նա հրավիրված էր այգեգործություն սիրող ընկերության {կողմից} ) - նա այլեւս չկա: Որքա՞ն կհրճվեր նա՝ տեսնելով

պիսկոպոս Սահակը, որի համար եւ ռուս կառավարության {կողմից} արժանացավ ցմահ կենսաթոշակի: Այս եպիսկոպոսը մեռավ

ե մինչեւ անգամ այն կատարված լիներ նույն պարոնների {կողմից} առավել ձեւականությամբ: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ ոչ մի

րում են ու հանդուրժելի են քաղաքային հասարակության {կողմից} - ազնիվ են: Հակառակ դեպքում, հասարակությունն իր

մի՞թե այդ ապացուցում է, որ բացակայող պատգամավորի {կողմից} ներկայացվող հասարակությունն իրավունք չունի ժողովր

կտեմբերին գրել էր, որ շուտով ամուսնանալու է. իմ {կողմից} շնորհավորիր, ինչպես երիտասարդ ամուսիններին, այն

վածներ կազմելով: Դրա դրդապատճառը խմբագրության {կողմից} տրվելիք նյութական վարձատրությունն է, որ ինձ համա

ան խնդրել եմ այդ մասին, նա ինձ փոխարինում է. քո {կողմից} ամենափոքրիկ քայլը կհարկադրե ինձ զինել նրան իմ անո

Այդ պարոնը ազգի յետ մնալու պատճառ լուսաւորութեան {կողմից} դնում է այն բանը, որ բուն հնարն էր նորա յառաջխաղ

ն ձգում իւրեանց անձը հիւանդոտ եւ կարճատես մարդերի {կողմից}: Դուք ասում էք, թէ ա՛յն ժամանակ արժան էր դնել ա

էջ, որ արժանի էր յատուկ ուշադրութեան լաւ կամ վատ {կողմից}, եւ քո պէս մարդը պէտք է ուրախանայ եւ շնորհակալու

չ շատ հեռի գետի ափից՝ քաղաքի հարաւային արեւելեան {կողմից}: Քաղաքը մերկ է ծառաստանից. ոչ թէ միայն չկան

էն ժապաւէնով շրջակարած եւ նոյնպիսի փունջ կախած մի {կողմից} ֆէս. ափսո՛ս, որ այդ բանը վերջացնում են օրըստօրէ

համար տարին հինգ տասն մանէթ՝ չնայելով, որ միւս {կողմից} Խատտի-Հիւմայունի դուրս գալուց յետոյ Տաճկաստանի լո

քը ո՛չ թէ միայն ընդունելութիւն գտանելու չէին ազգի {կողմից}, այլեւ դատապարտուելու, որ հրապարակում այրուէին

ուստի գալը եւ ուր գնալը չկամի նա հասկանալ: Միւս {կողմից} սուտ ազգասէրք եւ միւսերը, արդարացնելով ազգի գանգ

ւթիւն եւ դաստիարակութիւն, բայց իրաւունք ունի մեր {կողմից} պահանջելու փոյթ եւ խնամք իւր վերայ: " Հայաստանը

գու համար ոչինչ հոգաբարձութիւն չենք տեսանում նոցա {կողմից}: Եւ Պ. Իսահակեանցից ջատագոուած գործերը այդ մեծա

բայց Պ. Բէգզադէն, իմանալով, որ ես տկար մարդերի {կողմից} բամբասանքի տակ եմ ձգել իմ անձը, եզրակացուցել է,

հաւորուած արիւն-կզակ Լեզգիներ։ Տեսանելով, թէ իմ {կողմից} ամենայն որեւիցէ ընդդիմութիւն կարո՛ղ է ինձ մահ պատ

: Ամենայն գործողութիւն՝ հասարակ եւ անզօր մարդերի {կողմից} ազատութեամբ յառաջացուցած, մեք ճանաչում ենք ապստա

խնդրել Աստուծուց թողուլ իմ մեղքը՝ խոստանալով իմ {կողմից} թողուլ ուրիշներինը: Բայց աւա՜ղ... մարդկային թու

առ է եղել իմ հալածանքին անիրաւ եւ բռնակալ մարդերի {կողմից}: Վերջին խօսքերը, թէ " անիրա՛ւ եւ բռնակալ մա

Այստեղ չկարողացայ դիմանալ, որ չարտասուեմ: Միւս {կողմից} ՝ մի զմայլանք եկաւ իմ սրտի վերայ՝ տեսանելով, որ

էին ինձ կարողութենից գրիչ ձեռք վեր առնուլ: Միւս {կողմից} բիւր նորանոր տպաւորութիւնք, պատերազմ բանալով ուղ

ար գրելու համար հարկաւոր ոյժ: Ձանձրոյթը միւս {կողմից} խեղդում էր. չկար մի մարդ, որ մօտ լինէր սրտիս,

ն հնարը, եւ դու կարող ես մի քանի ձայներ լսել մեր {կողմից}: Չկամիմ նամակս սկսանել նորանով, թէ ողջ եւ ա

է, թէ իւր գործը պատկանում էր հնախօսութեան: Այդ {կողմից} հեշտութեամբ կարելի է հանգստացնել նորան, որ ոչինչ

ցոյցների, միմիայն կոյր հաւատ պահանջելով լսողների {կողմից}: Եւ մի՞թէ սորանից աւելի է այն առասպելը, որ

ախանեցի Հայերի վերայ գրած, նշմարում ենք հեղինակի {կողմից} ՝ կարդալով հետեւեալ տողերը (տե՛ս երես 443). "

տիճանի շռայլութեան յիշատակ: Շռայլութիւն նիւթական {կողմից}, շռայլութիւն հոգու, սիրու եւ այլ ախտերի, Վերսա

աւորների բնակարանքը: Գլխաւոր շինութեան աջ ու ձախ {կողմից} շինած են նոյնպէս բնակութիւնք, որոնցից մինի մէջ բ

։ Նոքա պիտոյ է կամակար հրաւիրէին, որ բուն Հայոց {կողմից} գտանուի վարժարանի մէջ կրօնական դաստիարակ: Նոքա չ

ն եւս չունի Թրեանցի օրով եղած աղօթքի մասին: Միւս {կողմից} այլ մարդիկ եւ երբեմն Մուրադեան վարժարանում գտանու

յ, մեք ուրանում ենք դրականապէս եւ, ցաւելով ազգի {կողմից} զուր տեղը գործ դրուած արծաթի վերայ, բողոքում ենք

ն: Արդարեւ, մեծ աշխատութիւն է յարգելի վարդապետի {կողմից}, ոտանաւորով թարգմանել ոտանաւորը, որ գրուած էր օ

րժանապատիւ Խորէն վարդապետը խոստացել է մեզ այս իւր {կողմից}, ուստի եւ աւելորդ ենք համարում վերստին խնդրելով

ելը է աւելի վտանգաւոր, եւ այդպիսի դիպուածում ո՞ր {կողմից} է վտանգը: Ո՛հ, մեք երբէք վախենալու չէինք այդ վտ

ործ ունենալու ժամանակ պիտի նեղութիւն կրէին լեզուի {կողմից}: Այդպիսի վաճառականքը Պ. Թիւսիւզեանցի հետ առ

ա պատրաստ են եւ այդ ուրանալ: Մի քանի հոգեւորների {կողմից} նզովքի շանթեր եւս տեսանում ենք՝ դէպի մեզ արձակու

շատ սենեակներ... - Բայց այդ անխղճութիւն է քո {կողմից}. այդքան տարի ծառայելու վարձը... - Նոցա ծնո

այլ անասելի եւ անխելք խօսքեր թափւում են Բէգզադէի {կողմից} աղքատ պատանու վերայ: Բանը այնտեղ է հասնում, որ

կական մոլախոտեալ անդաստանը: Արդեօք առանց մեր {կողմից} ջանքի եւ հոգաբարձութեան, առանց զոհաբերութեան եւ

թեան. ասացինք, ով ականջ ունի, թող լսէ: Մի {կողմից} ՝ քահանաներից պահանջելով ազգի զաւակներին գրել կար

լով ազգի զաւակներին գրել կարդալ ուսուցանել, միւս {կողմից} ՝ անհրաժեշտ են ազգային օրինաւոր դպրոցների հիմնարկ

մեծապէս վնասակար են ե՛ւ նիւթական, ե՛ւ բարոյական {կողմից}: Շատ անգամ բերանացի եւ նամակներով խօսած ենք

իկ, նա կարում է. մանաւանդ եթէ ապսպարողը եւս իւր {կողմից} երբէք մտածել չէ այն բաների արժանաւորութեան վերայ

թէ ո՛րպիսի բան էր Պ. Խուդաբաշեւի գիրքը: Մեր {կողմից} (բացի ծանօթութեններից) ուրիշ բան չենք յաւելացնո

ին եւ ուղղութիւնը քաջ յայտնի են մեզ բոլորովին այլ {կողմից}, նոյնիսկ՝ Շնորհալու ընդհանրական թղթերից, հոգեշ

դուրս է բղխում լուսաւորութենից: Եթէ օրագիրքը մի {կողմից} պարտական են պահել իւրեանց ազգայնութեան նեղ շրջանա

են պահել իւրեանց ազգայնութեան նեղ շրջանակը, միւս {կողմից} չէ պիտոյ նոցա ձեռքից թողուլ ընդհանուր լուսաւորութ

ալ է, եւ անհնար է, թէ նեղութեան պատահի ապրուստի {կողմից}: Փոքրագոյն մասը, որ բաղկանում է վաճառականներից

քանակութեան վերայ, յաւիտեանս ժամանակների, եւ մի {կողմից} վաճառելու իրաւունք չունենալով, իսկ միւս կողմից,

ի կողմից վաճառելու իրաւունք չունենալով, իսկ միւս {կողմից}, առանց արգելքի հողը գործելու եւ արդիւնաւորելու ի

ութիւն"։ - Կեցցէ՛, կեցցէ՛, - հնչեցին ամեն {կողմից} բիւրաւոր արձագանք: Պատնէշներ շինեցին, փողո

պհականութիւնս է... Խօսքը բերանը մնաց: Այն {կողմից} կտրիճի մինը, երկաթի տրամաբանութեամբ, հարուածը ի

ւթիւնը ազատ է այնտեղ, եւ կառավարութեան եւ օրէնքի {կողմից} ամենայն յարձակմունք անհնարին: Բայց, չնայելով սո

մ, ուր ամենայն բան տպւում է առանց արգելքի, որի՞ {կողմից} արդեօք, մինչ կառավարութիւնը եւ օրէնքը ազդեցութիւ

նը մնացել է ազգի եւ կառավարութեան մէջտեղը՝ երկու {կողմից} եւս դժգոհ, երկու կողմին եւս թշնամի, եւ, ընդդէմ

փ սաստկանում է դրամի պակասութիւնը, որչափ որ ամեն {կողմից} ոսկի եւ արծաթ է դուրս բերւում երկրագունդից: Անտա

ում է բարւոքել իւր դրամական վիճակը. ի՛նչպէս, մի {կողմից} ՝ արտաքին նոր պարտքով (եթէ տան), իսկ միւս կողմ

ղմից՝ արտաքին նոր պարտքով (եթէ տան), իսկ միւս {կողմից} ՝ Պօլսի պարտքը տեղափոխելով գաւառների մէջ, այսինք

ռութեան: Բարի ճանապա՛րհ: Եթէ կառավարութեան {կողմից} չկայ մի խելացի, մի արմատական հնարի գործադրութիւն

տ է վաճառականի պարտքի մատեանը կամ մուրհակը: Միւս {կողմից} ՝ խաղալիք է բիւր հանգամանքների ձեռքում: Նորա ապր

ամը անհնար է ձեռք բերել. գնողը չէ վճարում, միւս {կողմից} վաճառականի հատուցումի նզովեալ ժամանակը մօտենում է

ը, եւ կը լրանայ պակասորդը"։ Կը լրանայ... Միւս {կողմից}, այն մարդիկը, որ պարտական էին նորան, չեն վճարո

համակարգութիւն, ոչինչ ընդդիմադրութիւն, որեւիցէ {կողմից}, չէ պիտոյ կարողանայ փակել նորա առաջքը, թէեւ այս

նդիսակից լինել մի ուրիշին...: Այո՛, մի {կողմից} տրտմելով այս բոլորի վերայ, միւս կողմից չենք կարո

Այո՛, մի կողմից տրտմելով այս բոլորի վերայ, միւս {կողմից} չենք կարող սանձ դնել մեր ուրախութեան, տեսանելով

ամանակ: Յոյս ունենք, որ նոքա հասարակութեան {կողմից} պատահելով մի վարդավառ ընդունելութեան, ո՛չ միայն

օրիորդների, պատուեն իւրեանց կոչումը եւ այնպէս մի {կողմից} բարի օրինակ հանդիսանալով իւրեանց յաջորդներին, մի

րի օրինակ հանդիսանալով իւրեանց յաջորդներին, միւս {կողմից} իւրեանց անձը իբրեւ վկայութիւն դնելով հասարակութեա

յսեր: Յոյս ունինք թատրոնական գերատեսչութեան {կողմից}, որ նա մասնաւոր ուշադրութիւն դարձնէ Ա. թատրերգո

տակաւանդներին անմահ յիշատակի արձան: Մէք մեր {կողմից} կատարեցինք մեր պարտականութիւնը վերստին կեանք տալո

քո մասնիկներ։ Սիրտս խոցուած է զանազան {կողմից}, Արիւն ու շարաւ կթափի երակից. Լուա՛,

Hy, տէրտէր, как думаете? Աղա զատան էն {կողմից} Թոփերը բո՜ւխ կը թողնէ, Ну, вам тогд

տս նայում եմ... Ահա դաշտը սեւանում է չորս {կողմից}. Ես չգիտեմ, թէ ի՛նչ պիտի գայ գլխիս,

նչու հետ, փառաց ի փառս"։ Լօթին գոռաց այն {կողմից}, Սանչու լերդին ջուր գնաց. Մոզին էլ չ

6 որպէս 24-25 26 լոյս 27, ֆլիւսը ծակեցաւ ներսի {կողմից} եւ շատ թարախ ու արիւն վազեց: 27-ին առաւօտ ուռո

ւթեան, մի այդպիսի վիշտ է պատճառել պարոնին. միւս {կողմից} չափաւորւում է մեր սրտի ցաւը, տեսանելով որ պարոնը

քրէական ատեանների առաջեւ, միայն Կրօնական ժողովի {կողմից} մի պատգամաւորի ներկայութեամբ, որ հարկ դիպուածում

որդի ստրուկ համարուելու սուտ փաստի հետ միասին մեր {կողմից} Պ. Չամուռճեանին ընծայելով, շտապում ենք ասել, ո

մերձենալի մարդերի վերայ. մեր փոյթը չէ, եթէ միւս {կողմից} Կրօնական ժողովը իւր տեսչութեան սեփական համարում է

շտոցի կամ Սուրբ գրքի խօսքերը քաշքաշելու: Միւս {կողմից}, Կրօնական ժողովը, եթէ ստուգիւ, եւ ոչ որպէս խրտ

կարող միմիայն մեր հեգնական ժպիտը շարժելու. միւս {կողմից} շատ աւելորդ չէ յայտնել, թէ կուրութեան եւ բռնակալ

յլը, համարձակւում ենք այսօր ասել, ազատամտութեան {կողմից} վերջին օրագիրը չլինելով, ոչ երբեք ներած է ինքեան

անգամ չտեսած գործի մասին, մեր փոյթը չէ. մէք մեր {կողմից} հոգու ամենայն զօրութեամբ մերժում ենք եկեղեցականնե

որ, առանց նորա դատապարտութիւնը քաջափայլ մինիստրի {կողմից} յիշելու, պ. Այվազովսքին, աղաւնէական պարզամտութ

հնար էր, որովհետեւ կանոնաւոր խօսակցութիւնը երկու {կողմից} էլ տրամաբանութիւն է պահանջում. բայց եւ այնպէս,

նաեւ մեր ընդդիմախօսների լեզուի վրայ, թերեւս նոցա {կողմից} բոլորովին ակամայ եւ առանց գիտնալու։ " Հիւսիսափայ

ինք եւ խոստովանեցանք, որ " Հիւսիսափայլը " լեզուի {կողմից} ունէր, ունի եւ պիտի ունենայ թերութիւնք։ Մեր ընդ

ասկանայ, անխորհուրդ մաքրասիրութիւն է եւ մենք մեր {կողմից} չենք ընդունում այդ։ Միւս կողմից, յարգելով ժողով

ւն է եւ մենք մեր կողմից չենք ընդունում այդ։ Միւս {կողմից}, յարգելով ժողովրդի իրաւունքը, պաշտելով նոր լեզո

րատարակութիւնը, թէ՛ լեզուի եւ թէ՛ բովանդակութեան {կողմից} գիտակցութեան արդիւնք լինելով, երբէք մեր խիղճը չէ

ս է մանաւանդ պատճառը, որ " Հիւսիսափայլը " լեզուի {կողմից} այնքան բամբասանքների տակ էր ընկնում, որովհետեւ ն

քները եւ յետ գնալ, հեռանալ մինչեւ V դարը, ես իմ {կողմից} կարելի է մեղանչում եմ... Կատարեալ իրաւունք կը տա

Ուրեմն ի՞նչ կարո՛ղ էր գտանել այնտեղ, որ եւ մտքի {կողմից} հասկանալի լինէր նորան եւ գրաւիչ։ Ուսումնական բան

նոցա պակասութիւնքը՝ թէ՛ լեզուի եւ թէ՛ կարիքների {կողմից} ։ Վերջինները շատ տեղ դարերով յետ են մնացած այժմեա

է նորանից։ Եւ հետեւում է, որ ոճերի ամփոփութեան {կողմից} Խորենացուց եւս պակաս չ'մնայ։ Բայց ես կարծեմ աւել

ինչպէս վերեւումը յիշեցինք։ Կը տեսանեն, որ սա մի {կողմից} իւր լեզուի հնութիւնը չ'փոխելով, միւս կողմից միեւ

ա մի կողմից իւր լեզուի հնութիւնը չ'փոխելով, միւս {կողմից} միեւնոյն բանը հարիւր անգամ գրելով՝ օտարացուցել է

Ազգի համար չ'աշխատէին առողջամիտ կերպով, եւ միւս {կողմից} ՝ Ազգի կարողքը օգնութիւն չ'առնէին նորանց, սուտ է

մարդկության սրբազան շահերի յուրաքանչյուր բարեկամի {կողմից}: " Հյուսիսափայլի " խմբագիրը, հրավիրելով հ

ամսագրի բովանդակությանը, հիմնվելով կառավարության {կողմից} հաստատված ծրագրի վրա.. Ամսագիրը կազմված է

ի բնակիչներին՝ 9 ռ. 50 կոպեկ արծաթով: Մենք մեր {կողմից}, որպես ժողովրդական լեզվի երկրպագու, ամբողջ հոգո

մի խորթ մայր՝ օտարի զաւակներին։ Արդեօք մեր {կողմից} յանցանք չէ՞ր այսպէս ձայն տալ մեր հին մատենագրութե

եւ պիտոյ է շատ ձեռնտու լինէր դորան։ Մեք մեր {կողմից}, որպէս ազգի օգտին ճշմարտապէս ցանկացող, անպատմել

ի մէջ, աւելի համարձակ հաստատութեամբ բռնել է ամէն {կողմից} իր առջեւի խնդիրը: Հեգելը իր քաղաքական ասպարէզը "

եան ընդդէմ անհիմն զէվզէկութեամբ: Զարմանալի է այս {կողմից} նմանութիւնը Հեգելի եւ անգլիացի Բոռքի միմեանց հետ

բորբորիտոն ճակաճնութեամբ վարակուած Բուրբոնը ամէն {կողմից} վնասում էր Անգլիային, երբ Կարլոս II եւ Յակոբ II

ւնը իջնում է անչափահաս որբերի աստիճանը: Միւս {կողմից} քննադատելով անգլիական սահմանադրութիւնքը, ինչպէս

ա անդունդի մէջ: Այսպէս, տեսանելով մեր անձը ամեն {կողմից} պաշարուած եւ օրհասի գրկի մէջ, արտասուալից աչքով

պարտ եմ սորա եւ նորա դրանը մուրալով ապրել: Երկու {կողմից} եւս պաշարուած եմ: Իմ խօսքս վերջացնելուց յետոյ ես

Աշխարհումը այդպիսի անցք շատ են պատահել: Դուք ձեր {կողմից} շատ անխոհեմութեամբ էք վարուել, բոլորովին վստահան

ւմը շատ մեծ յարգ եւ կշիռ ունէր իւր հայրենակիցների {կողմից}: Քեզ ի՞նչ ձանձրութիւն տամ, սա եւս զոհուեցաւ վեր

արդինալը նորան լաւ աչքով չէ նայում, պարտ էր ամեն {կողմից} աշխատել ծառայողներին գոնէ իւր անձը սիրելի ընծայել

տօնի կոչումը եւ բռնակալի գործ է յանձն առնում. մի {կողմից} խրախուսում է իւրայինները, եւ միւս կողմից դեսպան

ւմ. մի կողմից խրախուսում է իւրայինները, եւ միւս {կողմից} դեսպան է ուղարկում քաղաքական դատարանից զինուորներ

որ յաղթութեան դափնին ինքն ստանայ Այս կռւումը նորա {կողմից} շատ քաջութիւն ցոյց տուեց հաշուապահը, որ տակաւին

խլել թշնամու ձեռքից յաղթութիւնը, ապա զուր էր ձեր {կողմից}, խնդրել ձեր դաշնակիցների օգնութիւնը: Առանց ձեզ

կանալ Ջալալեան Սարգիս եպիսկոպոսի մինչեւ այսօր մեր {կողմից} ժխտուած իրաւունքը, մինչ նա իւր հրաշալի քարոզների

ատի " երեւեցաք մեր իշխանութեան զօրաւիգ, ուստի մի {կողմից} Ձեզ վարձատրելու, իսկ միւս կողմից ուրիշներին խրախ

աւիգ, ուստի մի կողմից Ձեզ վարձատրելու, իսկ միւս {կողմից} ուրիշներին խրախուսելու համար, որ հետեւին Ձեր ամե

ի Յովհաննի, Սեւուկի պարտէզում, մի քանի մարդերի {կողմից} քեզ Տիրոջդ ասած խօսքերը, որ այն մարդիկը, քեզ ար

մեր աչքը տեսաւ։ Եւ լոկ վայրախօսութիւն չէ այս իմ {կողմից}, այլ ստո՛յգ իրողութիւն է, որ Տիրոջդ առջեւ դնում

թէ վանքի ամբարի մէջ։ Բայց ես, մեղուի նման ամեն {կողմից} բերելով, կարողանում էի հոգալ եւ՛ վատնողների պէտք

ես վանքում բան չունէի"։ Եթէ բոլոր կահ կարասիքի {կողմից} եւ ամեն հարկաւոր եղած բաներով, երկու հարիւր տարո

ղեցու հարաւային արեւելեան կողմը, ըստ որում՝ այդ {կողմից} փակուած մի դուռ մինչեւ այսօր էլ աւանդութեամբ կոչւ

ւմ է " Տրդատայ դուռ"։ Ս. Էջմիածնի արեւմտեան {կողմից} տակաւին երեւում է այսօր Վաղարշապատի հողէ պարսպի մ

ս " (Մարգ. Եզեկ., գլ. ԳԺ)։ Պ. Էմինը մի {կողմից} կարծում է, թէ Թղթում յիշուած Սեւուկը է Անձեւացեա

ում յիշուած Սեւուկը է Անձեւացեաց իշխանը, եւ միւս {կողմից} էլ հաստատողապէս ասում է, թէ Փարպեցին, Սիւնեաց ե

ատութիւնը շատ բան էր խոստանում ապագայումը։ Մի {կողմից} արծաթի պակասութիւնը, միւս կողմից հանգուցելու հօր

գայումը։ Մի կողմից արծաթի պակասութիւնը, միւս {կողմից} հանգուցելու հօրեղբօր ընդդիմութիւնը արգելք էին լին

նորա տեղը եւս։ Ստոյգ է այս նմանութիւնը նիւթական {կողմից}, որովհետեւ մարդու նիւթական շօշափելի եւ ըմբռնելի

ար, անարդիւն նորա փրկարար արիւնը. քա՛ւ լիցի մեր {կողմից} այսպիսի անարժան մտածութիւն. հեռի մեզանից այդպիսի

արեւելեան փոքրիկ դռնակը, եւ երթեւեկ առնել քամակի {կողմից} շուրջանակի, յատակը փոխել, պատերը զարդարել զանազ

նազան քանդակներով, քանդել հին ապարանքը Sարտարոսի {կողմից} ճանապարհ բանալու համար, կրով ծեփել առաստաղի ճեղք

լով փայտեայ առանցքի վերայ, ցոյց է տալիս, թէ ո՛ր {կողմից} փչում էր քամին: Երեւակայելով ձեզ մի այնպիսի

ում էր մի այսպիսի լրբութիւն իւր գրականութեան դեւի {կողմից}: - Ին՞չ ես շինում այդտեղ, - կրկնեց խաւարի ս

ճառ, մի մեծ ամբոխ դեւերի, դուրս պրծած դժոխքի աջ {կողմից}, խառն ի խուռն աղաղակով գալիս էին դէպի սատանայի գ

կի անընդհատ ձայնը. դեւերը մեղուների նման ամենայն {կողմից} հաւաքւում էին դէպի դժոխքի դուռը, որտեղից պիտոյ է

ր դժոխային հոգու պարտականութեանը: Ագահութեան {կողմից}, հիանալի ագահ մարդ էր. կողոպտեց բոլոր մեհեաններ

բանականութեան: Հպարտութեան եւ փառամոլութեան {կողմից}, շատ նշանաւոր է դա. կան աշխարհի երեսին ծերունիք

ք յայտարարութեանս վերջումը: Խաւարասիրութեան {կողմից} իւր նախագահութիւնը ոչովին չէ տալիս Հնդկաստանի մէջ

գործ կատարել: Խարդախութեան եւ դաւաճանութեան {կողմից} այնպէս անուն ունէր դա, որ ոչինչ մարդ բարեկամ չմն

ան հնարք: Ահա այս էր պատճառը, որ առանց Ասմոդեյի {կողմից} պարգեւի, նորա հոգին եկած է ձեր խաւար տէրութեան մ

րամինի նախահայրը, որ կանգնած էր սատանայի գահի աջ {կողմից}, ձեռքին բռնած գալարած մի թերթ թուղթ, յառաջ դուր

ով նայեմ այդ բանի վերայ, եւ հայհոյութիւն չէ՞ր իմ {կողմից} Աստուծոյ շնորհին, որ տուել էր ինձ, մինչ մի բուռ

՛ս, այդ մի յիմարութիւն է եղել, երեւի թէ դրացուս {կողմից}, որովհետեւ նա նկարել գիտէ... այո՛, նորա բանն

ւելորդը, լսում եմ ահա, որ մի մարդ, պարսպի միւս {կողմից} ծիծաղում է բարձրաձայն: Ես ամբոխուեցայ, որովհետե

իւն, անտանելի է, մարդու գլուխ կը ճաքեցնէ. միւս {կողմից} ի՛նչ մի մեծ վնաս է, եթէ մարդը երբեմն երբեմն անաս

վեր է քան թէ մարդկային խելքը, եւ թէ աստուածակոյս {կողմից} յայտնուած է նա մարդերին. նոքա Ադեպտք անուանում է

է հեռի մնալ դորանից. բայց այս մի լոկ կարծիք է իմ {կողմից}, դուք ազատ էք տնօրինել ինչպէս կամիք, պատասխանեց

վերայ, հերիքանալով, որ թոյլտւություն ունիմ նորա {կողմից} ասել այնքան, որքան ասացի կամ որքան դեռեւս պիտի ա

երկար միջոց ման գալու: Սկսեցին գնալ: Երկու {կողմից} եւս պահւում էր մի կամակոր լռութիւն: Կոմսի մ

ոտորուեցան ու հալածուեցան քրիստոնեայ Հայերից: Մի {կողմից} հեթանոսականը բաց ձգելով, միւս կողմից հարկաւորաբա

այերից: Մի կողմից հեթանոսականը բաց ձգելով, միւս {կողմից} հարկաւորաբար քրիստոնէականը - Յունականը պիտոյ էր ն

ինգ կոպեկ արծաթ. միթէ՞ յիմարութիւն չէ լինելու իմ {կողմից}, եթէ աւելի ստոր արժանաւորութեան նիւթերից չպատրաս

չգիտեմ, այլ այսքան դրականապէս ասում եմ, որ ձեր {կողմից} այդպիսի կարծիք տալը իմ մասին մեծ ցածութիւն է: Իմ

ց էր տալիս, ոչ թէ միայն կարողութիւն ունէր արծաթի {կողմից}, այլեւ ճաշակ ունէր աշխարհի բաների մէջ: Սա մի օր

շրջապատած ներգործողների ազդեցութեան տակ. օդը մի {կողմից} ծանրանում է նորա վերայ, երբ սա չունէր իւր մէջ այ

սակ է, - շարունակում էր նա իւր մտքիցը, - որ երկու {կողմից} հաւանութիւն չկայ, այդ ի՞նչ երդում է, որ սիրտը չ

ց հարկաւոր է իմանալ, թէ ինչ էինք մէք: - Ի՞նչ {կողմից} կամենում ես, որ պատասխանեմ քեզ, - ասաց Թիւթիւնճի

աց Թիւթիւնճի-օղլուն, - այսինքն... - Ամենայն {կողմից}, - կտրեց խօսքը Շահումեանցը, տեսանելով, որ կակազ

նորա վախճանը եւ նպատակը, մի խօսքով մարդը ամենայն {կողմից}, դարձեալ կրկնւմ եմ ` ոչ ֆիզիկական կողմից, այլ բ

ամենայն կողմից, դարձեալ կրկնւմ եմ ` ոչ ֆիզիկական {կողմից}, այլ բարոյապէս եւ հոգեբանաբար: - Ես շատ խորո

՞յ. այդ անկարելի է, եւ ապացոյց չկայ. եթէ հոգու {կողմից} ես ասում, ես մասնաւորապէս ընդունում եմ, իսկ ընդ

ցաւ, որ ոչինչ չկարողացաւ խօսել: Շահումեանցը իւր {կողմից} տեսանելով այս անորոշ նայուածքը, քիչ մնաց որ համա

տ չէին նոքա կեանքները զոհել միմեանց համար: Ես իմ {կողմից}. սիրով ցանկանում եմ ամուսնանալ քո հետ, եւ եթէ դ

ին, բոլորն ճշմարիտ է, եւ հարկաւոր է ամուսինների {կողմից} այն փոխադարձ ձգտողութիւնը, միայն ես չեմ կարող ար

Հասիք, հասիք, քուրիկներ. Մեզ աշխարհի չորս {կողմից}. Անտառներից, ձորերից, Խոր ծովերի տակերից: Դու

ն: Հասիք, հասիք, քուրիկներ, Մեզ աշխարհի չորս {կողմից}. Անտառներից, ձորերից, Խոր ծովերի տակերից: Դո

ղ: Հասիք, հասիք, քուրիկներ, Մեզ աշխարհի չորս {կողմից}, Անտառներից, ձորերից: Խոր ծովերի տակերից: Դու

ւ, բայց ոչինչ պատասխան չստացաւ հարսնացուի ծնողքի {կողմից}. նա անհանգիստ էր այս բանի մասին, մանաւանդ որ Ղր

տճառ, ինչպէս Վարդ-խաթունը, այնպէս, եւ սա խելքի {կողմից} մեծ կարօտութեան մէջ էին. նոքա իւրեանց ցեղով մի օ

ի հետ, ուրեմն եւ այդ մտածելու բան եւս չէր տիկինի {կողմից}, մանաւանդ սորա կողմից որ աշխարհը տանէին, հոգս չ

տածելու բան եւս չէր տիկինի կողմից, մանաւանդ սորա {կողմից} որ աշխարհը տանէին, հոգս չունէր, եւ այդպիսի անհո

քեզ այս գրաւական, որ դու նորանն էիր, իսկ ես քո {կողմից} երաշխաւոր եմ կացած իմ ազնիւ խօսքովը: Մանուշակ

, զանազան չափով ու կշռով մեծարւում է այս եւ միւս {կողմից} ։ Ոմանք համարում են նորան մի մեծ արդիւնաւոր, համ

արգութիւնը։ Եւ այսպէս թափուեցան նորա մօտ ամենայն {կողմից} առատաձեռն պարգեւներ, եւ Վենետիկեան Ծերակոյտը շնո

կներ, իւրեանց ազգի մատնիչք եւ պարսաւիչք կրօնական {կողմից} Իտալական պարսաւագրքերով։ Բայց, միտ դնելով ներգո

նորա աչքից պապականութեան ստոյգ ինչութիւնը, միւս {կողմից} ՝ անտեղեակ լինելով ընդհանուր մարդկութեան պատմութե

աշարուած խելքերի հետ, պատերազմ պապական աբեղաների {կողմից} ։ Բայց վահանափակելով մեր անձը իրողութենների ստուգ

անձն առնուլ ազատական կրօնի անունով, մինչդեռ միւս {կողմից} զանազան աշխարհներում անքրիստոնեայ ազգերը չարչարու

րեանց անձը գլուխ եկեղեցու ցոյց տալու մտքով, միւս {կողմից} ՝ ազգերի մտածութիւնքը իւրեանց վերայից հեռացնելու

մայր է լինում ամենայն անբարոյականութեան, որ իւր {կողմից} նոյնպէս ծնող է եւ գործարան սոսկալի եւ սարսափելի յ

նութեան տակ ձգելով մարդը ֆիզիկական եւ հոգեբանական {կողմից} ՝ նկատում ենք, որ նորա կազմուածքը ցոյց է տալիս մ

լք ու խափան որեւիցէ թէ՛ նիւթական եւ թէ՛ բարոյական {կողմից}, եթէ դորա փոխանակ զրահաւորուած էր լիակատար ազատո

ասին, մի խուրձ յարդի վերայ։ Այնտեղ, ուր մի {կողմից} սաստիկ նախապաշարուած են մտքերը պապականութեան օգտի

շարուած են մտքերը պապականութեան օգտի համար, միւս {կողմից} ՝ բռնութիւնը եւ ստրկութիւնը հարկադրում են հրաժարո

առաջնորդելու դէպի փրկութեան ճանապարհը... Մի {կողմից}, քարոզիչների խորամանկ եւ ազատ ներգործութիւնը ճան

ւմ ոտքը չկոխուած եւ հեռաւոր աշխարհների մէջ, միւս {կողմից} ՝ իսկոյն նոցա քամակից կրակը եւ երկաթը բարձրացնում

արեանց ձեռքով, այդ բոլորը պարգեւ է պապականութեան {կողմից} ։ Այստեղ քաջ յայտնի երեւեցաւ, որ Մխիթարեանք կտրո

եամբ եւ անգիտութեամբ վնասում էր ազգին այս կամ այն {կողմից} ։ Ճշմարիտը պիտոյ է ասել, սիրելի չէ մեզ նայել մի

նեայքը համը տարել էին իւրեանց լրբութեամբ. ամենայն {կողմից} աշխատում էին, որ խաւար մնայ ժողովուրդը, որպէսզի ի

լ, որի վերայ տարիներ պիտոյ էր գործ դնել։ Այդ իմ {կողմից}, իմ այժմեան հանգամանքների մէջ անկարելի էր։ Ես ի

երգործեց նորա վերայ մի զարմանալի ազդեցութիւն։ Մի {կողմից} նա սաստիկ ցանկանում էր, որ ծեծուի, միւս կողմից

կողմից նա սաստիկ ցանկանում էր, որ ծեծուի, միւս {կողմից} ՝ լաւ հասկանում էր բանի զօրութիւնը, որ նորա ընկե

ա առաջը " Նզովքի կոնդակովը"։ Ինքը՝ Կայսրը, մի {կողմից} խոստովանեցաւ Վերանորոգութեան օրինաւորութիւնը՝ իր

թագաւորական ապարանքներից։ Թագաւորները, ամենայն {կողմից} փորձանքներով եւ ամբոխմունքներով պատած, առաւել եւ

ան թագաւորութենների մէջ։ Կառավարիչքը եւս իւրեանց {կողմից} յայտնում էին այս բաները ուղղակի Գեներալին, որ հա

առ խաչի գործածութիւնը, ծածկում էին նորան ամենայն {կողմից} ծաղիկներով այնպէս, որ ներկայ գտանվողքը չէին կարո

եց այն արժանայիշատակ վէճը երկու Կարգի մէջ. երկու {կողմից} եւս անհամար գրքեր ու տետրակներ էին տպւում իւրեանց

նելու եւ թշնամու կողմը դատապարտելու համար, երկու {կողմից} եւս անդադար դեսպաններ էին ուղարկում Պապի մօտ։ Պա

քաղաքակա՞ն, թէ՞ կրօնական գործողութիւն է, երկու {կողմից} եւս շարունակւում էր մեծ զօրութենով եւ կատաղութենո

ի մօտ ուղարկուեցան շուտով դեսպաններ Հենրիկոս IV-ի {կողմից} ՝ Դիւպերրոն եւ դ'Օսսա՛, այն մասին, որ խնդրեն չք

քսորուեն Յիսուսեանք Ֆրանսիայի միջից։ Համալսարանի {կողմից} փաստաբան նշանակուեցաւ Անտուանտ Արնօ՝ Պօր-րուալեա

Լուդովիկոս XV-ը չէր իմանում, որ կողմը բռնի. մի {կողմից} խոստովանահայրը ներգործում էր, միւս կողմից՝ նախա

ի. մի կողմից խոստովանահայրը ներգործում էր, միւս {կողմից} ՝ նախարար Շուազեօլը։ Վերջապէս իւր՝ Հռովմի մէջ ո

պէսզի իմանայ, թէ որչա՛փ յառաջացել է ազգը. ես իմ {կողմից}, որպէս անդամ հայկական ազգի եւ եկեղեցու, ո՛չ միա

ց չհրաժարելու համար, պիտոյ էր ընծայաբեր լինէի իմ {կողմից}, որ այբբենարանի առաջնաթերթի ճակատին դրոշմած " խա

ւթիւններին, վերացնելով միաժամանակ մի շարք անձանց {կողմից} գործադրուող ինքնիշխանութիւնը: Կանոնադրութիւ

զմելուց յետոյ, Կ. Պոլսի նախկին պատրիարքը, ազգի {կողմից} " Սահմանադրութիւն " անունը տուեց նրան, անուն, ո

Կանոնադրութեան, պատգամաւորներն ընտրւում էին ազգի {կողմից} գաղտնի քուէարկութեամբ եւ պատգամաւորների ընդհանուր

թ քաղաքական ժողովի անդամ լինելու յոյսը, իսկ միւս {կողմից}, աչքի առաջ ունենալով իրենց սահմանափակ թիւը, չէի

գտել Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարք Կարապետ Ուլնեցու {կողմից}: Այդ աւանդութեան ծագման եւ հանգամանքների մասին խ

է աւանդութեան վերահաստատումը ծայրագոյն պատրիարքի {կողմից}, որի մօտ այդ նպատակով յատուկ սուրհանդակ էր ուղար

անուած էր Կանոնադրութեամբ, այլեւ հաստատուած Դռան {կողմից}, ինչպէս այդ տեղի ունեցաւ նաեւ վերջին անգամ, երբ

ծ են Ռուսաստանի օգտին, եւ եթէ ռուս կառավարութեան {կողմից} ցոյց տրուի նրանց թէկուզեւ ամենափոքր օգնութիւնը,

յդ նոր տպածի բովանդակութեան վերայ երկար խօսել մեր {կողմից} ։ Դորա ընդհանուր արժանաւորութեան վերայ պիտոյ է այ

այս անցքերի նկարագրութիւնը, որ մենք, առանց մեր {կողմից} մեծ խօսք եւս աւելցնելու, քաղեցինք բնագրից (եր.

կարդալով մեր այս տողերը եւ տեսնելով, որ մենք մի {կողմից} վսեմ ոճերի հետեւողութիւնը, հին լեզուից արտաքին ձ

ի, թէեւ ունին բնականութիւն: " Ագապին " արուեստի {կողմից} կարող է դիմանալ խիստ քննութեան: Բնականութեան կող

մից կարող է դիմանալ խիստ քննութեան: Բնականութեան {կողմից} եւ հոգեբանական հարազատութեան մասին շատ բարձր է եւ

Վարդիթերի " մէջ, որի այս ու այն տեղ, այս ու այն {կողմից} երեւցած թերութիւնքը, հեղինակի անուշադրութիւնքը մ

աւորութիւնը կը մնայ եւ կը մնայ: Եւ որովհետեւ այս {կողմից} երկիւղ չկայ, որովհետեւ մեր անաչառ քննութիւնը բնա

Վարդիթերը ունի այդ գործում: Բացի սորանից, ուրիշ {կողմից} նայելով, դարձեալ հարկաւոր էր, որ այն միջոցին աւ

աղօթում: Այո՛, սարսափելի յանցանք է ծնողքի {կողմից}, երբ նոքա անառակութեան են ծախում իրենց զաւակը,

արելի է թոյլ տալ այն աստիճանի պարզամտութիւն լսողի {կողմից} (գուցէ մենք սխալւում ենք այսպէս կարծելով), որ

նորա գործերը գովեստի չափով չեն: Հեղինակը իր {կողմից} խօսելով հակամէտ է զարդարել նորա գլուխը, բայց ինք

նկարագրել, բայց ցաւն այս է, որ հեղինակը ինքը իր {կողմից} ասում է: Հեղինակը, իբրեւ բանաստեղծ իրաւունք չու

իրիկուն արեւը մտնելու ժամանակ բարձրանում է Մասիսի {կողմից} եւ զովացնում է էրուած փոթոթուած Արարատեան դաշտը:

աստիկ տաքացնում է որպէս Արարատեան դաշտը, որ ամէն {կողմից} գրեթէ շրջապատուած է ապառաժ եւ մերկ սարերով, նոյն

անօսրանում է եւ բարձրանում է դէպի վեր, երբ միւս {կողմից} Մասիսի օդը ցրտից ճնշուած սեղմ է եւ աւելի խիտ, ու

ր է շրջանկատ ուսումնասիրութիւն մշակող հեղինակների {կողմից}: Այն նորելուկ պատանին, որ տակաւին նոր իջած մի ո

ժանի բաներ են եւ սոցայ ընդդէմ ոչ մեր եւ ոչ ուրիշի {կողմից} ասելիք կայ: Հեղինակը վերջացնելով իր յառաջաբ

ասթոդոնի ոլոքն էլ կը մարսես... Մենք մեր {կողմից} շնորհակալութիւն ենք յայտնում արգոյ հեղինակին, որ

, եթէ միայն աչքաբաց խնամատարութիւն լինի շինականի {կողմից}: Եթէ միայն շերամաբուծութեանը առնելու լինինք, որ

ջողակութիւն եւ մեծ զգուշութիւն է պահանջում քաշողի {կողմից}, մանաւանդ անդադար ուշադրութիւն, հանգոյցնէր շինե

այժմ: Տարապայման բթամտութիւն պիտի լինէր մեր {կողմից}, եթէ մեղադրել ուզենայինք մեր միաբանին, թէ ինչի՞

րների մէջ։ Բայց խոստովանում ենք ցաւելով, որ մեր {կողմից} ճշմարտութեան դրօշակը բարձրացնելը շարժառիթ եղաւ մե

է պատահելու լինի մեզ տեսանել այդ հնամոլ պարոնների {կողմից} անդարձ կամակորութիւն, ուրիշ ոչ այլ ինչ կարող ենք

դուրս կը ձգե՞մ նորան, երբ գաս ու քարոզես ինձ մէկ {կողմից} նորա տգեղութիւնը, միւս կողմից " Հայոց աշխարհի փա

ու քարոզես ինձ մէկ կողմից նորա տգեղութիւնը, միւս {կողմից} " Հայոց աշխարհի փափկասուն տիկինների " գեղեցկութիւ

կրակը չէրէր։ Դեռ մեծ տղամարդութիւն է Հայոց ազգի {կողմից}, որ այնքան կարողացել է պահել, որ այսօր մեզ պէս

ագույն զգացումով: Ով է իմանում, եթե Լամանշի այն {կողմն} անգլիացիներն իրենց սիստեմն անձեռնմխելի չպահեին,

հազար ռուփի սքայ. եւ այս տանս սահմանն արեւելեան {կողմն} է նեղ եւ անելք քուչայ. հարաւային կողմն է լայն ար

արեւելեան կողմն է նեղ եւ անելք քուչայ. հարաւային {կողմն} է լայն արձակ եւ հասարակ քուչայ, արեւմտեան կողմն

կողմն է լայն արձակ եւ հասարակ քուչայ, արեւմտեան {կողմն} է փողոց վաճառի, որ Չինի բազարի սկիզբն կոչի, ուր

դդէմ բաժանողաց, առանց երբեմն յայս եւ երբեմն յայն {կողմն} շեղլոյորպէս ցուցանէ զինքն Այվազովսքին, թերեւս,

դու դոցայ խարդախութեններին: Ճշմարիտն ասա՛, ո՞ր {կողմն} է արդար, եւ որը՞ դատապարտելի: Ես նորան պատասխան

լ զայն ցայն աստիճան, մինչեւ յանձն էառ անցանել 'ի {կողմն} Հայոց, սատարութեամբ մեծամեծաց, միաբանիլ ընդ նոս

ել: Իսկ Սարգիս պատրիարքը, հակառակ կուսակցութեան {կողմն} անցնելով, պաշտօնապէս վաւերական յայտարարեց աւանդո

ունիմ կծած ա, ջան, գիւլում, ջան, ջան, Չորէք {կողմն} էրծաթած ա, ջան, ծաղիկ, ջան, ջան, Ախպերս ուզե

ոչ մի դեպքում չի կարող հանձնել այդ գումարը որեւէ {կողմնակի} մարդկանց. հակառակ դեպքում հասարակությունը պարտավ

ժամանակ ինքը՝ այդ հասարակութիւնը, պարտական է, {կողմնակի} եւ իւր ձեռքից եկած հնարները գործ դնելով, աշխատիլ

200 առաքելական ժողով եւ 20, 000 Յիսուսեան, բացի {կողմնակի} Յիսուսեաններից, որոնց թիւը անհամար էր Եւրոպայի,

, թէ այդ մարդը ունի մի քանի՝ ցախ աւելով հաւաքած {կողմնակից} մարդիկ, որ արդարացնում էին նորա ոչ թէ միայն այդ

չարագործը եկեղեցական ճանաչելով, հարստահարութեան {կողմնակից} լինելու թէութեամբ: Քա՛ւ լիցի մեզ. ո՛չ երբեք

նութիւն բացուեցաւ այս բանի մասին, Րիկցի, ինքեան {կողմնակից} ունենալով մի քանի դիւրահաւան Մանդարիններ, կարողա

է) Յիսուսեանը, վասն որոյ երկու տէրութիւնքը եւս {կողմնակից} դարձան Յիսուսեաններին։ Կլեմենտ XI Պապը տեսաւ, ո

դորա գումարը կտակով թողել էր Յիսուսեաններին, նոցա {կողմնակից} Հիյլեօմ Դիւպրա, Կլերմոնդի Եպիսկոպոսը, որ հռչակաւո

նալով " Հոգեւոր Վարժութենների " օգնութեամբը, նոր {կողմնակիցներ} ստացաւ, որ Պապի դռնումը զօրեղ մարդիկ էին։ Նոցա

ր պատճառը, որ չ'կարողացան Հնդկաց հասարակ մարդերի {կողմնակիցներ} ճարել։ Յիսուսեանք միանգամայն ջոկ ճանապարհով

ինքն ըստ ինքյան ոչինչ բան է: Սակայն պարտապանի {կողմնակիցները} եւ իրենց դատապարտելի կրքերը հասարակական շահով հագ

ամբ բորբոքուելով այս կոնդակի վերայ, հրամայեց իւր {կողմնակիցներին}, որ յատուկ այս պատճառով ուղարկում էր Հռովմ, զար

արդապետին: Շատ հրաշագործութիւնք պատմում էին նորա {կողմնակիցքը}, որպէս թէ խոր գիշերի մէջ, նորա մեհենի մօտ կամ դ

Տրիդենտի մէջ, տեղափոխեց ժողովը Բօլոնեա։ Պապական {կողմնակիցքը}, նոցա կարգում եւ երկու Յիսուսեանները, գնացին այ

րոյ չէր կարելի բոլորովին դատապարտել նորանց։ Նոցա {կողմնակիցքը} օրէ օր առաւելանում էին։ Կլեմենտ XIը որոշեց դ

դեռեւս կարող էին մի կերպով դիմանալ Սրբազան Լիգայի {կողմնակիցքը} ։ Յիսուսեան Կարգի բոլոր թղթերը կնքուեցան։ Հենեար

ակոյս չ'կար նորան դեղամահ առնելու մէջ։ Յիսուսեան {կողմնակիցքը} համբաւ հրատարակեցին, թէ ինքը երկինքը յայտնի կերպ

so in abuso գործ դնել այս բառը։ Մենք չենք ուզում {կողմնապահ} լինել նաեւ դէպի մեզ. այս պատճառով ինչպէս առաջ,

րէտին, - սաքի ընչի՞ էք երկու երեսանութիւն անում, {կողմնապահ} ըլնում. հիմի, էս հո մեր պապական հիքին ա, ուզեն

պասանութիւնը, այս հրաշալի գործը, առանց ամենեւին {կողմնապահութեան} նկարագրելով Յիսուսեանների ընթացքը դէպի Րեննըպօնի

յ դրած վկայել մեր ասածին, եւ խղճմտանքով, եւ առանց {կողմնապահութեան} դատաստան առնել. բայց ուշաբարձութիւնը սովոր է հրաժ

ղճմտանօք իբրեւ բղխուածք ազգասէր սրտի, առանց իրիք {կողմնապահութեան} եւ կամ այլ ուխտից, որ ապականիչք էին մարդկային ազ

ը այդ աշխատութեան մասին: Եւ իրա՛ւ որ, հարկ չկայ {կողմնապահութեան}. այնքան զուտ եւ անհակառակելի արժանաւորութիւն կայ

ել, որ դժոխքումը մի դեւի պաշտօն տալու համար չկայ {կողմնապահութիւն}, կաշառառութիւն. 52 օր դեւերի բարեխօսութիւնը եւս

ծիս օրինակը քեզ կուտան, եւ դու կտեսնես, որ բնավ {կողմնապահություն} չկա, այլ ուզածս կատարյալ արդարություն է եւ իրավո

եսությունն առանց նրանց մեռյալ են, կամ թե՝ առանց {կողմնացույցի} նավարկություն: Թեկուզ նորագույն փիլիսոփայություն

տք էր ցոյց տար իւր կշռի ծանրութիւնը: Երկրորդ իւր {կողմնաւորութեամբ}, որ միայն իւրայիններին էր սիրում եւ նոցա նաեւ ամ

եա թէ միաչափ հեռաւորութիւնը կենտրոնից, սորա չորս {կողմով}, ցոյց են տալիս, որ քաղաքի հիմնարկութիւնը եղած է

արոնները, որ թիթեռնակի պէս թռթռում են ճրագի չորս {կողմով}, երբ սա երեւում էր հայկական թանձր խաւարով պատած

ժամանակում կատարում է նա իւր ընթացքը արեգակի չորս {կողմով}: Ֆրաունհոֆերի հեռադիտակը գտանուելուց յետոյ, եւ

ռաւները սկսեցին շուրջանակի պտոյտ գալ խարուկի չորս {կողմով}, կամաց, բայց զզուելի եւ դողդոջուն ձայնով երգելո

ու վերայ, դարձեալ սկսեցին պտոյտ գալ խարուկի չորս {կողմով} եւ երգել նոյնպիսի զզուելի ներդաշնակութեամբ:

գեղեցիկ սօֆայի վերայ նստած էր Շամիլը, նորա երկու {կողմում} նստած էին նոյնպէս երկու ծերունի նայիբներ: Պատանի

ւոնդ Ալիշանեանը: Վարժարանը գտանւում է Սէյնի միւս {կողմում} ՝ քաղաքի ծայրում. բաւական գեղեցիկ շինուածք՝ երկ

ցոյց տուածները. եւ սկզբում ինձ ցոյց կը տամ Հայոց {կողմում}, յետոյ փոքր առ փոքր, աստիճան առ աստիճան եւ զգու

, եթէ նոյն ապրանքով վաճառականք բազմանան նորա չորս {կողմում}, իսկ բնական բերքերի համար այս վտանգը եւս չկայ.

բնա՛ւ Վաղարշապատի մէջն էլ չէ, այլ նորա հարաւային {կողմում}, առանձին եւ շէնից մեկուսի։ Բայց սակայն այդ եկեղ

ւացած գահը եւ դեւերի անհամար բազմութիւն նորա չորս {կողմում}. ծայրագոյն Բրամինը իւր հասակի կարճութեամբ չէր եր

որ բանի տեղ չէ անցնում իւր կոտրատուիլը: Միւս {կողմում}, բոլոր հիւրերը կանգնած լսում էին այս խօսակցութիւ

ափշտակողքը կամին հաւատացնել աշխարհին, թէ իւրեանց {կողմում} ունէին ճշմարտութիւնը, բայց այդպիսի դիպուածում չա

նցանում է նորա մօտից եւ անյայտանում է պարսպի միւս {կողմում}, որ դէպի փողոցն էր նայում: Խեղճ Մանուշակը ուշաթ

ի խորքի մի անկիւնում շարուած վհկական խարուկի չորս {կողմում}, անընդհատ նայում էին մի պտուկի վերայ, որ հեղանի

ն կը լինէր առողջ դատողութեան ` մերժէինք, իսկ որի {կողմում} որ լինէր աւելի հաւանականութիւն, ընդունէինք որպէս

: Ամէնին յայտնի է Էջմիածնի պարսպի հարաւային {կողմում} այն մեծ լիճը, որ հանգուցեալ Ներսէս կաթողիկոսը շի

մ են երեխայք, Շոգ օրերին լողալիս, Էն {կողմումը} քո թշնամի Տե՛ս, չեչէնն է ման գալիս։

գով որ գնում էին, նոյն կարգով դժոխքի դուռի երկու {կողմումը} շարուեցան: Դուռի մուտքին մօտ չորս ոսկեզօծ կոտոշն

ծ էր չերքեզի ոսկեթել ժապաւէնով, եւ որի վերայ ձախ {կողմումը} տատանում էր գեղեցիկ ոսկեթել փունջը ամէն մի ասեղ կ

, որ այս բոլոր արարողութեան ժամանակ, մաղի երկու {կողմումը} վառւում էին այն երկու բարակ մոմեղէնքը. եւ գործող

գնաց Հնդկաստանի Գօա մայրաքաղաքը՝ Գանգէս գետի այս {կողմումը}, եւ, հետեւելով իւր վարդապետի օրինակին, իսկոյն

աժշտական նուագներով, ման էին ածում նորա տան չորս {կողմումը} կուսական չափահասութեան խորհրդական նշանը։ Ամենայն

ւսեանք, Մանդարինի հագուստներով Կայսրի աթոռի չորս {կողմումը} կանգնած, ծիծաղում էին դեսպանի վերայ։ Այս տեսաւո

իմանալ, որ պապի սիրելի կարդինալն եւս հոգատարների {կողմումն} էր: Վէճը օրէօր ձգուելով երկարեցաւ եւ քնեց երկու

ժ՝ որ յամրի պահէր զազգն, ցիր ու ցան գնաց ի չորս {կողմունս} աշխարհի ի մշտնջենական վիշտ եւ ցաւ զգայուն սրտից ե

ի տակ՝ մի բոլորակաձեւ հրապարակում: Նայեցայ չորս {կողմս} ՝ կամելով հասկանալ, թէ ինչ տեղ էր այդ, եւ ահա յ

տարելու ժամանակ։ Որոնց պարտքն էր, սենեկում չորս {կողմս} նստած, լալ իմ վրայ, որպէս մի վիրաւորի վրայ եւ ճ

րայ, պտուկի մօտ, եւ որ տեսայ, մինչ զննեցի չորս {կողմս} փոքրիկ լապտերի լուսով, որ ունէի ձեռքումս: Ա

այնպիսի դատողութեանը, որ աւազակաբար կամենում էին {կողոպաել} հեղինակից այն, ինչ որ անկողոպտելի է: Մենք ասում

ւ սովը պիտի հարկադրէ նորանց դէպի յափշտակութիւն եւ {կողոպուտ}, մի խօսքով, բաբելոնեան խառնակութիւն: Բայց չէ պ

ստամբութիւն, զրկանք, արիւն, հրկէզ, արտասուք, {կողոպուտ}, - միայն լսիր եւ ուրախացիր: Կարդացողները հիացած

ին, նոյնպէս պատկանում է մեզ. նոր հանդերձը իբրեւ {կողոպուտ} կպատկանի ծխատէր քահանային, այս պատճառով ահա մեռ

ն, փառքի եւ պատուանշանի համար, թողունք նիւթական {կողոպուտը}... կաթողիկոս թունաւորող - եկեղեցական, եկեղեցի

էր, մինչեւ չկապուի հզօրը, չէ՛ կարելի նորա տունը {կողոպտել}, ուստի իւր ամեն այն զօրութիւնքը ուղղեցրեց դէպի ա

տների արծաթսիրութիւնը), քահանաների՝ ժողովուրդ {կողոպտելը}, փարիսեցիների կեղծաւորութիւնը եւ դպիրների կոյր ե

րպէս զի Կայսրի թեթեւահաւատութենից օգուտ քաղելով՝ {կողոպտեն} աշխարհի հարստութիւնը։ Մատաղահաս Կայսրը լսեց իւր

: Ագահութեան կողմից, հիանալի ագահ մարդ էր. {կողոպտեց} բոլոր մեհեանները եւ յափշտակեց նոցա կալուածքը, իւ

աղաքշական խօսքերով։ Մինը Հռովմի քահանայապետներից {կողոպտեց} եկեղեցական գանձը, իւր աւարով հանդերձ դուրս փախաւ

նել մերձ իբր զերկու հարիւր հազար մանեթս արծաթոյ, {կողոպտեցան} յառաջնորդ անուանելոյն, որ ՚ի հաճոյս Խալիպեանի՝

էի երբեմն հող եւ ազատութիւն, որ յետոյ աւազակները {կողոպտեցին} ինձանից։ Եկեք գնանք այնտեղ հետեւեալ պայմանով: Ձ

Պատնէշներ շինեցին, փողոցների սալայատակները {կողոպտեցին}, աղաղակ, խռովութիւն: - Ի՛նչ բանի վերայ էք

... կաթողիկոս թունաւորող - եկեղեցական, եկեղեցի {կողոպտող} - եկեղեցական, չարաչար արբեցութեան համար պատուհաս

այսպիսի վատաբաղդ դիպուածում, առաջ քրիստոնեայք կը {կողոպտուին}, կը մերկանան եւ կը մեռանին, իսկ յետոյ Թիւրքը,

ւ, ապացուցանելու համար, թէ թատրոնաբեմը չէ՛, որ {կողոպտում} է բարոյականը, եթէ մարդը բարոյական էր յառաջուց:

ղը, անտարակոյս պիտի շուտով հարստանար, որովհետեւ {կողոպտում} էր, չէր վաստակում: Շատ վայրենի բնութեան տէր մար

ապում է նորա լեզուն: Մեր ցեղապետը եւ խոհարարը {կողոպտում} են Խանի բոլոր գոյքը, որոնց մէջ լինում է եւ շատ ա

իւն նեղութեանցն 'ի մարմնի իմում " (Թ. Պաւղ. առ {Կողոս}., գլ. Ա, համ. 24)։ Ամենայն Հայոց եկեղեցին

հաւատանք: Բացի սորանից, ինչ խորհուրդ ունի դուռը {կողպել} եւ բանալիքն էլ հանել: Սօսին իրենց տանը փակելով ի

ամ, լաւ ասել, որպէս մի խթանով ծակեց քնած ազգերի {կողքը}. զարթեցան եւ նայեցան իւրեանց տխուր եւ վհատեցուցի

են ինչ վախճան ունի ", եւ այլն: Առայժմ անկաշկանդ {կողքի} ընկած, անդորրության մեջ, մեծ, փոքր եւ ընդհանրա

նանք պեքիմ ինչ վանքի մարդը գա նը: [Նամակի {կողքին} առաջին երեսի լուսանցքի վրա ավելացրած է]. Սիրե

ը, իսկ միսիոները, բոլորովին չկասկածելով, թե իր {կողքին} մահացու թույն է գտնվում դավանափոխության դեմ՝ թու

ասխանում է Բէգզադէն՝ թաբակը քաշելուց յետոյ տուփի {կողքին} զարկելով: - Ապրանքը հնացած է եւ այժմ չէ արժում մ

ց, Կատաղի դէմքով նայեց չոքածին Եւ նորա {կողքին} ինքն եւս չոքեց։ " Հայր իմ հարազատ ծեր

, որով մի ապակեկազմ սենեակ եւս յաւելացուց իւր տան {կողքին}, որի ծաղկազարդ վայելչութիւնը կարող էր տրամադրել

ական, արարատեան ոճով կ՚ասեն, թէ այդ " Աւետարանի {կողքին} է գրած"։ Ինչպէս հասկանանք Տիրանի տուած թըլ

կը տանիս: - Վայկուն ափոր խօսքերն Աւետարանի {կողքին} գրուած են, - ասում է Արշամը, Սօսի փոքր եղբայրը,

լ, գլխացավս, անիծված լյարդի մեծանալուց առաջացած {կողքիս} ցավը, ինձ զրկում են պարապելու հաճույքից: Դժվարո

Աստուածային խաղաղութիւն: Լի են միշտ, լի քո {կողքումը}: ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ (III) Պատուհանում ն

տ լինի, ըմպելիքը առատ, օրը ուրախ, սիրական կինը {կողքումը}: Եթէ, սորանից աւելի, կայ մի երջանկութիւն, ասա

ստաւ, որ գնայ Տրիանօն։ Յանկարծ սաստիկ զարկ զգաց {կողքումը} եւ գանչեց. " On ma donné un furieux coup de poin

ձեռքըս վեր տանելով կրծքի մօտ ` Բաց եմ անում պինդ {կոճակը} նախանձոտ. Եւ արեւի ծիրան ցոլքերն անդրանիկ ` Ցո

սաստիկ փչող հողմերը երբեմն մեր շոգենաւը լեռնաձեւ {կոճակների} վերայ դէպի երկինք էին բարձրացնում եւ երբեմն ճեղքո

ւր արհեստը, եկեղեցին, բացի քանի մի փուդ մոմից, {կոճատից} եւ խունկից այլ բան չունէր... - Ապա ժողովու

կպած է. միմիայն ուռած է, նարա այս ուռուցքեն եւ {կոճն} կցավի: Ատոնց համար է, ես գիտեմ, որ ան նարա համ

րեմ ռուսերեն, բացի այդ, նամակներս պետք է կարդամ {կոմենդանտի} առաջ. բարբարոսի արարքն էլ ծայր սահման չունին: Ե

Տ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԲԵՐԴԻ՝ ՆՈՐԻՆ ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈւՆ ՊԱՐՈՆ {ԿՈՄԵՆԴԱՆՏԻՆ} Ալեքսեեւսկի ռավելինի բանտարկյալ Սանկտ Պետե

ածին պատասխան: Այսօր վերակացուի ձեռքով ուղարկեցի {կոմենդանտին} խնդիր միջատների մասին, որ անդադար ապականում էին

կոյեան ինձ յայտնեց վերակացուն, թէ խնդիրը տուել է {կոմենդանտին} եւ թէ նա հրամայել է մաքրել խոհանոցը: [Յուլիսի]

եմ սահմանադրութեանց ենթարկուած մարդ: Բանը մինչեւ {կոմիզմ} է բարձրանում, երբ քաղաքականապէս ճղակտոր եղած եւ

րեն, ոչինչ չի հասկանում: Ափսոս, որ ռուսերենում {կոմիզմը} կորչում է՝ նմուշի համար թեկուզ այստեղ մի քանի տո

) խցանային ուղեղ ունեցող գրողի ճիգերը հասնում են {կոմիզմի}: Խեղճ Ռոդիսլավսկի: Նա միշտ ստվերի մեջ է, եւ ան

կտակակատար եւ վէքիլ հաստատեմ լինիլ Կորտ աֆրկուշտի {կոմիսիօներաց} զառաջին կոմիսիօներն, այսինքն Կորտ աֆրիկուշտի զառ

աստատեմ լինիլ Կորտ աֆրկուշտի կոմիսիօներաց զառաջին {կոմիսիօներն}, այսինքն Կորտ աֆրիկուշտի զառաջին դատաւորն իւրաքա

ողիկէ Էջմիածնից։ Ամենին յայտնի է, որ երանելի {Կոմիտաս} կաթողիկոսը՝ Հռիփսիմեանց հրաշալի " Անձինքի " այն

նդարձ փարատուի ամենայն տարակոյս։ " Վերացոյց ( {Կոմիտաս} ) եւ զփայտակերտս Սրբոյ Կաթողիկէին. նորոգեաց եւ զ

(Յովհ. կաթ., Պատմ., եր. 43)։ Երանելի {Կոմիտաս} կաթողիկոսի սրբատաշ քարերով շինած փառաւոր գմբէթը,

լածուելուց առաւել քան թէ հարիւր քսան տարի յետոյ՝ {Կոմիտաս} կաթողիկոսի օրով, կառավարում էր այդ եկեղեցին մի Յ

կ անունով վարդապետ։ Սեբէոս եպիսկոպոսը, պատմելով {Կոմիտաս} կաթողիկոսի վերը յիշուած նորոգութիւնքը, ասում է.

փայտէ մնացել է մինչեւ եօթներորդ դարու սկիզբը, որ {Կոմիտաս} կաթողիկոսը, իսպառ վերցնելով, փոխանակը շինել է այն

ոս, եր. 140)։ " Յետ որոյ ապա քակեալ սորա ( {Կոմիտասայ} ) զփայտակերտ գմբէթ Սրբոյ Կաթողիկէին, որ 'ի Վաղար

Սեբէոս եպիսկոպոսի ասածը, որ գրեթէ ժամանակակից էր {Կոմիտասին}, եթէ միայն յիշենք Յովհաննէս կաթողիկոսի խօսքերը,

9 հունիսի, 1856 թ Պատիվ ունեմ սրան կից հիշյալ {կոմիտեի} քննությանը ներկայացնելու իմ աշխատությունը հայերեն

ԱՆ ԿՈՄԻՏԷԻՆ Սրան կից պատիվ ունեմ երկրորդ անգամ {կոմիտեի} քննարկմանը ներկայացնելու " Եժեն Սյուի ստեղծագործո

երում, ըստ 1858 թվականի կենտրոնական վիճակագրական {կոմիտեի} տեղեկությունների, արական սեռի բնակչության թիվը՝

, որ չեմ սպասում, ըստ կատարված ուղղումների, ապա {կոմիտեն} առանց ինձ այդ մասին նախապես հայտնելու լիակատար իր

եջ ասված է, որ անդամ ընդունեն Մոսկվայի ցենզուրնի {կոմիտետին} հայ Գուբերնսկի սեկրետար Գեորգ Կարապետյան Սուրենյա

իչ հոդվածք, մեք ծանոթություն տվեցինք Ցենզուրական {Կոմիտետին}, որ գրե յուր պատասխանի մեջ, բացի յուր արդարացու

ավորության նախարարն հարցմունք է առնում Ցենզուրնիյ {Կոմիտետից}, թե ինչպե՞ս թույլ է տվել այդպիսի դղրդեցուցիչ հոդ

, եւ այլն։ 27. ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ {ԿՈՄԻՏԷԻՆ} Прошение М. Налбандяна цензурному комитету В САН

удаковa. Միքայել Նալբանդյանի դիմումը գրաքննչական {կոմիտէին} ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ ԿՈՄԻՏԷԻՆ՝ Մոս

աքննչական կոմիտէին ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ {ԿՈՄԻՏԷԻՆ} ՝ Մոսկվա, 19 հունիսի, 1856 թ Պատիվ ունեմ

կովի տանը: 28. ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ {ԿՈՄԻՏԷԻՆ} Прошение М. Налбандяна цензурному комитету В СА

албандянц Միքայել Նալբանդյանի դիմումը գրաքննչական {կոմիտէին} ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ ԿՈՄԻՏԷԻՆ Սրան կի

րաքննչական կոմիտէին ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ {ԿՈՄԻՏԷԻՆ} Սրան կից պատիվ ունեմ երկրորդ անգամ կոմիտեի քնն

նութիւն համարում ենք հրապարակով յայտնել անարուեստ {կոմպիլատորին}, թէ մեք, քննելով եւ քրքրելով Հայոց պատմութեան թ

գլուխը: Իմ մինչեւ այժմ գրած բաները, թե իմ եւ թե {կոմս} Էմմանուելի անունով " Հյուսիսափայլի " մեջ, կարող

եսպանին, խորհրդականն դեսպանութեան Ռուսսիոյ, պ. {կոմս} Բլուդովն յայտնեալ ինձ զայսմ ամենայնէ, առաջադրեաց

իւպատոսարանն, յայտնեցի զպատուիրելոյն ինձ, ի պ. {կոմս} Բլուդովէ, առ որ պատասխանի արար ինձ պ. հյուպատո

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆՆԵՐ {Կոմս} Էմմանուէլի օրագրութեան թերթերից Ա. Ապրիլի 20

ս պատճառով արտագրում եմ բառ առ բառ: Պ. {Կոմս} Էմմանուէլ. " Ես լսած եմ, որ դու յիշատակարան

ած նամակիս բառացի պատճէնը. " Ողորմած Պարոն, {Կոմս} Էմմանուէլ. Ապրիլի 14, 1858. Րեդուտկալէ: Իմ ձե

ղ եմ մէջ բերել Յիշատակարանիս մէջ: ՊԱՐՈՆ {ԿՈՄՍ} ԷՄՄԱՆՈԻԷԼ, Մայիսի 17, 1858. Րեդուտկալէ:

" ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ " Հանդէպը նշանադրեց Վիցէ-Կանցլեր {Կոմս} Իւան Օստերման: Այս առանձնաշնորհութիւնքը

պէս. " ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ"։ Թագաւորական Կանցլեր {Կոմս} Ալեքսանդր Վօրօնցով: Նախիջեւան քաղաքը մի

ի 18, 1858, Րեդուտկալէ: Ողորմած պարոն {ԿՈՄՍ} ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ, Քո երկարաժամանակեայ լռութիւնը կար

մարդու վիճակը կարող եմ տեսանել, իմ ողորմած պարոն {Կոմս} Էմմանուէլի ճշգրիտ նկարագրութենից, եւ թէ ինձ եւս

լ է կերպարանեալ երկիւղ լինել, ինչպէս ասել էր Պ. {Կոմս} Էմմանուէլը: Եւ Պ. Իսահակեանցը ինչ տեղից իմանում

ւէլը: Եւ Պ. Իսահակեանցը ինչ տեղից իմանում է Պ. {Կոմս} Էմմանուէլի կարծիքը, մինչեւ անգամ նորա մտքից չանց

իմ արժանաւորութիւնը, ես եւս անխնայ կը պատժեմ Պ. {Կոմս} Էմմանուէլի պակասութիւնքը, եթէ տեսանեմ, եւ հաւաս

ու նպատակը: Մի՞գուցէ Պ. Իսահակեանցը Պ. Դիւմայի {կոմս} Ֆենիքսի նման ամենայն բան գուշակում է՝ գործ դնելո

կարդալ " Հիւսիսափայլի " 8-երորդ համարում տպած Պ. {Կոմս} Էմմանուէլի Յիշատակարանի մէջ, որովհետեւ այն պարոն

4 ամսատետրակի 338 երեսը, ուր, նորա ասելով, Պ. {Կոմս} Էմմանուէլը " Մեղուի " Ապրիլի 19-ին դուրս եկած թեր

ի " Հիւսիսափայլի " վերոյիշեալ երեսը եւ տեսայ, որ {Կոմս} Էմմանուէլը ոչ թէ չէ կարդացել " Մեղու " լրագիրը,

, որ տեսել է այնպիսի բան եւ ուստի՞ գիտէ, որ Պ. {Կոմս} Էմմանուէլը բնակւում է Մոսկուայում, ճշմարիտ, արժ

. Սեպտեմբերի 13, 1858, Պօլտաւա: Պարոն {ԿՈՄՍ} ԷՄՄԱՆՈԻԷԼ, Ինձ վաղուց յայտնի է, որ Յիշատակա

ալները գրում է ինձ մի այսպիսի նամակ. " Պարոն {Կոմս} Էմմանուէլ, Շնորհաւորեմ քո անբաղդութիւնը, որ

անձը, եզրակացուցել է, թէ հա՛, այս է, որ կայ, {Կոմս} Էմմանուէլի հօրեղբայրը կը կապէ նորա բերանը: Հրամե

ի՞նչ է, - հարցանում է Գուլի-Շամաման: - Մի {կոմս}, - պատասխանում եմ, - խարուկի վերայ այրում է մի

ան տեղերից եւ զանազան պարոններից: Պարոն {Կոմս} Էմմանուէլ, " Սրտի մեծ ուրախութեամբ յայտնում

ում եմ այստեղ մի քանի պարբերութիւնք. " Պարոն {Կոմս} Էմմանուէլ,... Ով որ ազգի համար չէ ծներ, ա

, 14 Փետր., 1859 թ. ՈՂՈՐՄԱԾ ՊԱՐՈՆ {Կոմս} Էմմանուէլ. " Խորհուրդ մարդկան, կամք Աստուծո

գնում էի շոգեշարժ կառքով... Եթէ մտածում ես, թէ {Կոմս} Էմմանուէլը երբեւիցէ կարող էր սառիլ քեզանից, շատ

1859, Բեդուտ-Կալէ: " ՊԱՏՈՒԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐՍ {ԿՈՄՍ} ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ Բեռլինից, Ապրիլի 12-ից գրած նամակդ

ործողութենների վերաբերեալ, տալու համար պատրաստ է {կոմս} Էմմանուէլը, եթէ խնդրեն նորա միջնորդութիւնը:

ոռամ, պիտ՚ կրկնեմ Անդադար. ազատութի՜ւն: {Կոմս} Էմմանուէլ: ԺԲ. Ներածութիւն - Բէգզադէի

Մարտի 1860, Րէդութկալէն: Սիրելի եղբայրս {Կոմս} Էմմանուէլ. Քո վերջին նամակը՝ Փետր. 1/13-ից

մակի բառացի պատճէնը. Արգոյ Պարոն, {Կոմս} Էմմանուէլ. Տարակոյս չկայ, որ մարդկութե

9 թ., Դուինի աւերակներում. ԱՐԳՈՅ ՊԱՐՈՆ {Կոմս} Էմմանուէլ. " Եթէ զանարժանն ըստ պիտոյից

քո գանգատը Էջմիածնայ Վեհապետին։ {Կոմս} Էմաննուէլ ՍՈՒՐԲ ՄԵՍՐՈՎԲԻ ՏՕՆԻՆ Մ

իտի գոռամ, պի՛տ կրկնեմ, անդադար, ազատութի՛ւն: {Կոմս} ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ Հայկական դպրութեան ասպարէզը

նեանին [12/24 հ[այր] Ղեւոնդին] 20/1 Նազարեանցին, {Կոմս} Էմմ[անուէլ]ից եւս Սահակին, Սամ[արսկի] պանդ[ոկ] 2

ՀՌՈՄԷԱԿԱՆ ՆԱՄԱԿ Իմ ազնիւ {Կոմս} Էմմանուէլ, Անծանօթ սիրելի Ես քաջ իմանա

ւց մի տարի յառաջ, երբ բնակւում էինք ամառը միասին {կոմս} Շերեմետեվի գիւղում։ Բայց մեք, տեսանելով նորա առ

երտոսը մի անգամ ճաշի խնդրեց իւր մօտ մի հոլլանդացի {կոմս}: Իւր երեւելի հիւրը աւելի պատուասիրելու համար հրա

ան մոռացել եմ... ա՜հ... այնպէս է, այնպէս, {կոմս} էմմանուել... - Որ սիրուն քո՞յր ունի, - ասա

համար, մեծ ախորժանքով լսեց թատրոնական աղջիկների {կոմս} էմմանուէլի մօտ երթեւեկութիւն ունենալու պատմութիւն

նեքեան եզուիտ... ի՛նչ ասել է, Աստուած միմիայն {կոմս} էմմանուէլին է խելացի ստեղծել: Շատ բարի, թէեւ այ

մի աչքդ հանել, որ հաւասարուիս ուրիշներին: Բայց {կոմս} էմմանուէլ ասած մարդդ այնպէս չէ, ամբողջ քաղաքի,

իքով, այսպէս պարտական է ներգործել խելացի մարդը: {Կոմս} էմմանուէլը ոչ թէ չէ ընթանում այսպէս, այլ իւր տար

ձնասիրութիւնը, որովհետեւ նորան եւս հաւանելու չէր {կոմս} էմմանուէլը, թշնամական ուղղութիւն տուեցին դէպի սա

Պ. Շաքարեանցը, լսելով Մանթուխեանցի կարծիքը {կոմս} էմմանուէլի մասին, որպէս թեթեւամիտ մարդ իսկոյն հա

համաձայնելով պատասխանեց. " Եթէ մի այդպիսի մարդ է {Կոմս} էմմանուէլը, եղբայր, ապա նզովեալ լինի դորա ծնուն

րեկամ, թէ արժանի էր, որքան կարելի է, հեռի մնալ {կոմս} էմմանուէլ ասած մարդուց, բայց եթէ ձեր միտքը հրաւի

հասկացաւ, թէ պ. Մարկոսի խորհուրդը, ծանօթանալու {կոմս} էմմանուէլի հետ, է ծանօթանալ նորա սիրուն բարեկամ

ծու ընկերութեան եւ բոլորովին բացասաբար վճռեց, որ {կոմս} էմմանուէլը, այդ հասարակաց խաղաղութեան վրդովիչը,

մի այլ ընկերութիւն: Է․ Շատ ժամանակ չէր, որ {կոմս} էմմանուէլը բնակւում էր այս քաղաքի մէջ, ուր անցան

ւթիւն չունիմ խօսել հրապարակով իմ ընթերցողների հետ {կոմս} էմմանուէլի անձին վերայ, հերիքանալով, որ թոյլտւո

ի կամ որքան դեռեւս պիտի ասեմ: Բացի սորանից, {կոմս} էմմանուէլը մի նոր մարդ չէ մեր ազգի համար. նա փոք

արդու մասին: Ինչեւիցէ: Ահա այս քաղաքը գալով {կոմս} էմմանուէլը ման էր եկել համարեա թէ բոլոր փողոցները

ր մնայ յաւիտեանը:... Երեկոյեան ժամանակ, {կոմս} էմմանուէլը հեռացաւ դէպի քաղաքի ծայրը, դէպի մի պա

ամանակը տանում է այդ քարերը յատակից... Երբ {կոմս} էմմանուէլը ման գալով գերեզմանների մէջ եւ կարդալով

տպաւորութիւն ներս ընդունել իւր հոգու վերայ: {Կոմս} էմմանուէլը մօտեցաւ այս մարդուն: - Բարեւ, ծե

չունէր... - Ապա ժողովուրդը՞, - հարց արեց {կոմս} էմմանուէլը: - Հը՛մ, ժողովրդին ի՛նչ. եկեղեց

Շատ տխուր տպաւորութիւն, գործեցին այս բաները {կոմս} էմմանուէլի վերայ. նա, որ քաջ գիտէր այս բոլորը,

ը, - ասաց նա ինքն իւրեան, բայց այնպէս, որ լսեց {կոմս} էմմանուէլը: - Ինչպէս թէ հերիք է, հազիւ մի ե

ւթիւնը, այդպիսի գերեզմա՞ն կը լինի, - պատասխանեց {կոմս} էմմանուէլը: - Ի՛նչ է, մտածում ես, որ դուրս

կեանքում չէր փորել այդպիսի խոր գերեզման: Ը․ {Կոմս} էմմանուէլը, տխրութեամբ լցուած, բաժանուեցաւ մահո

դ, բայց տխուր եւ տրտում մտածութիւնքը զայրացուցին {կոմս} էմմանուէլի սիրտը, եւ արտասուքի երկու խոշոր կաթիլ

երդ կախած գնում էք, պարոն, - ասաց մի ձայն: {Կոմս} Էմմանուէլը վեր բարձրացրեց գլուխը եւ ձեռքի թաշկինա

մարդը սատանայ է թւում այսպիսի ժամանակ: Բայց {կոմս} էմմանուէլի սառն ընդունելութիւնը ոչինչ ազդեցութիւն

ուած, ո՜վ գիտէ... Յանկարծ, այս միջոցին, {կոմս} էմմանուէլի ականջին հասաւ մի ֆորտոպիանօի ձայն․..

Օտար ազգաց"։ Դարձեալ մի տխրութեան ամպ անցաւ {կոմս} էմմանուէլի երեսի վերայով: Այս խեղճ մարդը դարձել

ուժկու Հովուել զմեզ"։ - Չէ, - ասաց {Կոմս} էմմանուէլը, - չէ կարելի, որ ես մի րոպէ չմտանեմ

եքենաբար, առանց հասկանալու ասածի խորհուրդը: {Կոմս} էմմանուէլը մտաւ Մահտեսի Թովմասի բակը: Արդէն

օնական լուր էր այդ քաղաքի պառաւների բերանում, թէ {կոմս} էմմանուէլը կամի նշանուիլ Մահտեսի Թովմասի դստեր հե

կային շատ հիւրեր, արք եւ կանայք, երբ ներս մտաւ {կոմս} էմմանուէլը: Մի փոքրից յետոյ կը ծանօթացնեմ իմ ընթ

րգելուց եւ ածելուց, սկսեց ողջունել նորեկ հիւրը: {Կոմս} էմմանուէլին շատ անախորժ երեւեցաւ այս․ ըստ որում ա

եղի են արտաքին քաղաքավարական արարողութիւնքը: {Կոմս} էմմանուէլը բոլորին ողջունելուց յետոյ դէմքը դարձու

քը: - Ամենեւին զուր էք խօսում, - պատասխանեց {կոմս} էմմանուէլը, - եւ ես չէի կարող երբեք երեւակայել,

ոչ, անհնարին պիտի լինէր միմեանց հասկանալ: {Կոմս} էմմանուէլը լարեց իւր ուշադրութիւնը այս պատմութիւն

գիտէր, որ ձեր տանը կայ ֆրանսիագէտ, - հարց արեց {կոմս} էմմանուէլը. - այս շատ զարմանալի բան է, յանկարծ

ը աւարտեց իւր երգելը եւ ածելը, եւ վերստին լսելով {կոմս} էմմանուէլի գովեստը, շնորհակալ եղաւ նորանից, կատ

ը, եթէ տեսաւ: - Ի՛նչ պիտոյ է առնել, - ասաց {կոմս} էմմանուէլը, - նանրահաւատութիւնը եւ նախապաշարմուն

մս: Այս ասելով մի թուղթ հանեց ծոցից եւ տուեց {կոմս} էմմանուէլին: Կոմսը վեր առաւ եւ սկսեց կարդալ

տանել մեր ընթերցողքը նորա տունը, այն րոպէին երբ {կոմս} էմմանուէլը անձնատուր եղած մելամաղձութեան, ուղղու

իմ պատմութիւնը այն րոպէից, երբ, ինչպէս ասացի, {կոմս} էմմանուէլը գնում էր իւր օթեւանը: Արդէն բաւակ

աչքի տակ, թէ դուք ինչպէ՛ս կարողացաք կարծել, որ {կոմս} էմմանուէլը կարող էր երբեւիցէ մտածել, թէ դուք կար

կար լինել: Ձեր իրաւասութիւնը մերժող {ԿՈՄՍ} ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ " - Առ քեզ խայտառակութիւն, -

քուն եղաւ, բայց նորա աչքին, երազում, երեւեցան {կոմս} էմմանուէլը եւ Բեգզադէն:

ՆԱՄԱԿ {ԿՈՄՍ} ԷՄՄԱՆՈՒԷԼԻՆ ՅԻՇԱՏԱԿ ԻՄ ԱՆԾԱՆՕԹ ԱԶԳԱԿՑԻ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱ

անօթ ազնուամիտ եւ անխարդախ ազգակից Պ. {կոմս} Էմմանուէլ Խոնարհաբար խնդրում եմ Ձեր ազնուամտ

է մեր ամէն պատանիքը այդպէս լինէին. այն ժամանակ, {Կոմս} էմմանուէլի եւ Մեչուխեչայի արտասուքը վաղո՜ւց եւ վա

րուիլ մի օրիորդի վերայ, որի հետ ինքը՝ երիտասարդ {կոմսը}, միտք ունէր ամուսնանալու: Այս խօսքերը տեղիք են

ն գնում է դէպի վանքը եւ տեսանում է, որ երիտասարդ {կոմսը} խօսում է Լէոնորայի հետ. այստեղ Մանրիկօն իւր բարե

ռնում կոմսի զինուորքը եւ ձեռք է բերում Լէոնորան: {Կոմսը}, հաւաքելով իւր բանակը, մտածում է պաշարել բոլորո

րպէս կասկածաւոր ցիգան կին, կապւում է շղթաներով։ {Կոմսը} շատ ուրախանում է՝ իմանալով, որ Ազուչենան իւր հա

է թշնամու ձեռք եւ բանտ է դրւում մօր հետ միասին: {Կոմսը} վճռում է որդին գլխատել, իսկ մայրը այրել կրակի մէ

հրաժարական ողջոյն տալ: Յանկարծ բանտի մօտ գալիս է {կոմսը} ։ Լէոնորան խնդրում է ողորմութիւն, կոմսը հրաժարւո

գալիս է կոմսը։ Լէոնորան խնդրում է ողորմութիւն, {կոմսը} հրաժարւում է փրկել որպէս Մանրիկօն, նոյնպէս եւ նո

նորա մայրը: Բայց երբ որ շատ աղաչում է Լէոնորան, {կոմսը} ասում է, թէ միայն սիրու գնով կարող էր Լէոնորան ս

նորան աղաչում է չատել իւրեան: Այս բոլորը լսում է {կոմսը} բանտի միւս սենեկից, եւ, ներս մտնելով այն սենեակ

ու։ Նա գանչում է կոմսին դադարեցնել պատիժը, բայց {կոմսը} յայտնում է, թէ ամենայն բան վերջացած էր արդէն:

նել այգում. եղանակը ձմեռն էր: Յայտնի բան է, որ {կոմսը} եւ նորա մարդիկը զարմացան Ալքիմիկոսի այս գործողութ

ետ խօսողը էր մի տիրացու: - Դո՞ւք էք, - ասաց {կոմսը} փոխուած ձայնով: Նորա կիրքը նստած չէր դեռեւս, եւ

- Ստո՛յգ է, ես եւս նկատում եմ այդ, - պատասխանեց {կոմսը}, բայց այնպիսի սառնութեամբ, որ յայտնի ցոյց էր տա

խարհի երեսին: - Գնանք, գնանք, - պատասխանեց {կոմսը}, - բայց այսպէս... ուղիղ. պատճառ, ես այժմ վե

ր խռովութեան մինչեւ հնարաւոր ծայրը. այս պատճառով {կոմսը} չէր կարող խօսել այլ բանի մասին, քան թէ նիւթ էր ե

ւոր էր համարում զգուշութիւն գործ դնել, որովհետեւ {կոմսը} համարուած էր այդ քաղաքում որպէս մի վտանգաւոր մարդ

ռքի, զուարթ լոյս - Յիսուս Քրիստոս, - պատասխանեց {կոմսը}, ախ քաշելով սրտի խորքից: Ինքը ինչ բաների վերայ

՞ չգիտէք, որ մահմետականք էին նոքա, - պատասխանեց {կոմսը}: - Ապա որտեղի՛ց է Հայերի մէջ Ջալալեան մականո

ւք ճանաչու՞մ էք նորան: - Այո՜, - պատասխանեց {կոմսը}, - ես այսօր առաւօտ եւս այնտեղ էի, եւ օրիորդ Մար

տան հետ, այժմ թողէ՛ք, որ չկտրեմ բանի թելը: {Կոմսը} ներս մտած, չմտած, բոլորեքեան ամբոխուեցան, վեր

գլխացաւութիւն պատճառել օրիորդներին, - հաւելացոյց {կոմսը} ծիծաղելով: - Շատ շնորհակալ եմ. ես ինքս բաւա

ւ իրաւունքը: Գիտէ՞ք այս, օրիորդ Մարիամ, - ասաց {կոմսը} ծիծաղելով: Օրիորդը շառագունեցաւ եւ զգաց վէճի

ջացան, իսկոյն բոլորեքեան նստան իւրեանց տեղերը եւ {կոմսը} աթոռը մօտ քարշելով, Մահտեսի Թովմասին ասաց. - Օր

յդ ժամին հիւր պիտի ընդունեմ իմ մօտ, - պատասխանեց {կոմսը}: - Ահա այս պատճառով գնացի գնեցի Հայոց երգարա

ոյց է տուել դորանով իւր ճաշակագիտութիւնը, - ասաց {կոմսը}: - Ուրեմն այս սերտողութի՛ւն էր, որ կատարում էիք

t mater studiorum, ասում է առածը, - հաւելացուց {կոմսը}, ժպտելով: - Ինչու՛ չէ կարելի, - ասաց իսկո

, կամ մնացին վայրենի հասկացողութեան վիճակի մէջ: {Կոմսը}, իւր մի րոպէ նեղանալը դատապարտեց իսկոյն, աչքի տ

առաջ գնանք եւ չդադարենք սորա վերայ, - շարունակեց {կոմսը}: Ազգերի բանաստեղծութեան միակ աղբիւրը է նոցա ազգա

ուսումնական բաների, - ասաց Մահտեսի Թովմասը, երբ {կոմսը} աւարտեց իւր խօսքը, - բայց ասես թէ ասածներդ խելքի

ինչ կամիք արեցէք, մեզ չեն վերաբերւում սոքա: {Կոմսը} կամէր մի բան ասել, բայց Մահտեսի Թովմասը յառաջ տա

ի մէջ... - Ձեր պատմելով, - խօսքը ընդմիջեց {կոմսը}, - դորա ախոռը բաւական նմանութիւն ունի Ֆաուստի սե

մի բան եւս գողացայ: - Գողացա՞ք, - ընդհատեց {կոմսը}: - Այո՛, - պատասխանեց Մահտեսի Թովմասը, - գ

թուղթ հանեց ծոցից եւ տուեց կոմս էմմանուէլին: {Կոմսը} վեր առաւ եւ սկսեց կարդալ. ՓԵՐԻՆԵՐ ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ

կը թափես, ահա բոլորը"։ Մինչդեռ կարդում էր {կոմսը} այս յիմարական խրատը, բոլոր հիւրերը, որ կային Մա

ուշադրութեամբ եւ մասնակցութեամբ ականջ էին դնում: {Կոմսը} կարդալով ասաց, - Խեղճ մարդ, ամենայն կարեկցութեա

ժամանակ դուրս էր գնացել հիւրընդունարանից եւ արդէն {կոմսը} խօսելու վերայ էր, երբ ներս մտաւ: Ձեռքում բռնել

էր, երբ ներս մտաւ: Ձեռքում բռնել էր մի թուղթ: {Կոմսը} վերջացնելով իւր խօսքը, դարձաւ դէպի օրիորդը հարցա

թէ պատրաստ է երգել այն եւս, եթէ, դորա փոխանակ, {կոմսը} խոստանար Եումի սոցա տուն գալու ժամանակ ներկայ լին

կ ներկայ լինել: - Ինչպէ՞ս անգութ էք, - ասաց {կոմսը}, - իմանալով, որ չեմ կարող խոստանալ, պահանջում

կան ժպիտ: - Բայց ասացէք խնդրեմ, - հարց արեց {կոմսը}, - ի՛նչ ոտանաւոր է այդ եւ ովի՛ շինած: - Այն

երայ, որ լսեն նորա կարծիքը այդ երգի մասին: Բայց {կոմսը} ոչինչ չասաց, միմիայն շնորհակալ եղաւ օրիորդից, ո

ը մօտենում էր վերջանալուն: Նորա հեղինակը էր ինքը {կոմսը}, եւ երգի բովանդակութիւնը առած էր ստուգապէս պատահ

- Արդէն ժամանակ է դէպի տուն դառնալու, - ասաց {կոմսը} եւ հրաժարական ողջոյն տայով բոլորին, խոստացաւ օրի

րիորդ Մարիամին ներկայ լինել Եումի գալու ժամանակ: {Կոմսը}, անձնատուր լինելով տխուր մտածութենների, դուրս գ

երջացնէինք այս բանը... ինչ յիմար մտածութիւնք. {Կոմսը} ո՛վ է, որ Յովնաթանեանցը երկիւղ կրէ նորանից. ի՛ն

, կամենալով կատարել իւր մօր կտակը, գնում է մի օր {կոմսի} տուն եւ գողանամ է օրօրոցից նորա որդին, որ տանի,

նում է եւ մօտենում խարուկին։ Կամենում է ահա ձգել {կոմսի} զաւակը կրակի մէջ, բայց, նայելով անմեղ երեխայի վ

ն համարեա թէ խելակորոյս շտապում է այրել կրակի մէջ {կոմսի} որդին... Մանուկը մի րոպէում չքանում է բոցերի մէջ

երբ Ազուչենան զգաստանալով տեսանում է իւր մօտ դրած {կոմսի} զաւակը ողջ եւ առողջ: Ազուչենան խելագարութեան մէջ

Ինչ պիտոյ է առնէր, թշուառ Ազուչենան սնուցանում է {կոմսի} որդին իւր զաւակի պէս՝ անուանելով նորան Մանրիկօ,

ունով օրիորդի վերայ, որի վերայ սիրահարուած էր եւ {կոմսի} միւս որդին: Երկու հակառակորդքը մի անգամ հանդիպու

ամ հանդիպում են միմեանց Լէոնորայի ներկայութեամբ։ {Կոմսի} որդին ահ է տալիս, թէ կը սպանէ Մանրիկօյին այն պատ

է նորան. " Խնայի՛ր, խնայի՛ր"։ Այդ րոպէից {կոմսի} որդին եւ Մանրիկօն դառնում են միմեանց թշնամի: Կոմ

մսի որդին եւ Մանրիկօն դառնում են միմեանց թշնամի: {Կոմսի} որդին հրատարակում է մի սուտ համբաւ, որպէս թէ մեռ

իկօն իւր բարեկամների օգնութեամբ ցանուցիր է առնում {կոմսի} զինուորքը եւ ձեռք է բերում Լէոնորան: Կոմսը, հաւ

ել Մանրիկօն: Այս միջոցին Ազուչենան ընկնում է {կոմսի} զինուորների ձեռք եւ, հարց ու փորձի ենթարկուելով

վ մեռանել, քան թէ տեսանել իւր սիրականը երիտասարդ {կոմսի} գրկում: Լէոնորան աղաչում է չատել իւրեան: Այս բո

բարակ քաղաքագէտ, մտքումը դրեց անպատճառ ծանօթանալ {կոմսի} հետ, որպէսզի յետոյ կարողանայ նորա միջնորդութեամբ

աբար տեսանէր մի այսպիսի մաքուր զեղումն սրտի: {Կոմսի} հետ խօսողը էր մի տիրացու: - Դո՞ւք էք, - ասա

կողմից եւս պահւում էր մի կամակոր լռութիւն: {Կոմսի} միտքը նմանում էր մի ծովի, որ երկար ժամանակ մրրկի

լացնել. ինքեանք ընթերցողք կարող են հասկանալ խեղճ {կոմսի} դրութիւնը: Ին՜չ պիտոյ է առնել: Ընկել էր մի անգա

իրացուն նկատեց, որ այս ձայնը տպաւորութիւն գործեց {կոմսի} վերայ, վասնորոյ եւ ասաց. " Ես իմանում եմ, թէ ո

ոնց մասին յիշեցի վերեւումը, պատուհանից տեսել էին {կոմսի} մտանելը նոցա տուն: Հայերի մէջ մի անսովոր բան չէ

ժամանակ, մի բան շատ անախորժ տպաւորութիւն գործեց {կոմսի} վերայ, այդ էր, որպէս հիւր նստած կանանց միմեանց

աւարտեց երգը օրիորդ Մարիամը, ամենի, աչքը դարձան {կոմսի} վերայ, որ լսեն նորա կարծիքը այդ երգի մասին: Բայ

ուարճութիւն պատճառեց, երգելով ու ածելով, սակայն {կոմսի} երեսը չէր ցոյց տալիս, թէ նա զգացած լինէր զուարճո

տե՛ս, որ ներկայումս, մահտեսին բոլորովին ազատ է {կոմսի} յարձակմունքից, որ ուղղւում է միայն իմ ընդդէմ: Ի

ունիմ այնպիսի գործեր, որ կարողանային երկիւղ կրել {կոմսի} յարձակմունքից. բայց ընտանի՛քս ինչ առնեմ... որ

աւ անկողին, որոշելով իւր մտքում, առաւօտուն գնալ {կոմսի} մօտ եւ բանը մի կերպ վերջացնել խաղաղութեամբ:

մ են, թէ տարան Մանրիկօն գլխատելու։ Նա գանչում է {կոմսին} դադարեցնել պատիժը, բայց կոմսը յայտնում է, թէ ամ

թէ կամիք, գնանք միասին: Թէպէտեւ շատ ծանր էր {կոմսին} ընդունել այս հրաւէրը, բայց մի փոքր մեղմացել էր ա

ամար հարկաւոր է երկար միջոց. տիրացուն հանդիպեցաւ {կոմսին}, երբ նորա միտքը հասել էր խռովութեան մինչեւ հնարա

սին ամենեւին այնպէս չէր, ինչպէս կամէր հաւատացնել {Կոմսին}: Այս էր լաւը, որ նորա առաջեւ կանգնողը եւս շատ խ

բայց ընտանի՛քս ինչ առնեմ... որ կարող է ծառայել {կոմսին} առատ շտեմարանի տեղ... Այս մտածութիւնքը ընդ

. Ստոյգ է, որ ես, ասել եմ քաջափայլ պարոնին, թէ {կոմսն} էր այն անստորագիր նամակի հեղինակը. բայց այդ իմ ս

միայնակ եւ անմխիթար ողորմելի բնակութեան մէջ, իմ {կոմսութեան} ողբալի աւերակների վերայ: Այդ տունը, ուր այժմ բն

ւնիսի 1859, Հօմբուրգ, Հեսսեն - Հօմբուրգեան {կոմսութեան} նոր մայրաքաղաքը: Յիշատակարանի խօսակցութիւնք

, Րօճեր Բեքոնը: Րօճեր Բեքոնը ծնած է Սօմերսետ {կոմսութեան} մէջ 1214 թուականին եւ ուսումն է առած նախ Օքսֆորդո

նալ Ղազար Փարպեցու առածը. " Ըստ խոզի հարսնացելոյ {կոյաջուր} բաղանիք ", այդպիսի տգէտ եւ կամակոր գիշերածին զաւ

յդ հոյակապ առածի բնագիրը. " Ըստ խոզի հարսնացելոյ {կոյաջուր} բաղանիք " (եր. 49)։ Թէպէտ եւ սովորաբար չեն թա

ն իւրոյ, տնտեսեալ զգումարն զամս յոլովս, ի վերջ {կոյս} անցելոյ ամի վախճանեալ՝ թողու կնոջ իւրում զգումար

բերելոյ զկորուսեալսն, պարտ է ինձ մնալ մինչ ցվերջ {կոյս} Մայիսի առաջիկայ 1862 ամի: բ) թանգութիւն բնակ

ւրբ բնութեան: Ե. ՕՐՀՆՈՒԱ՜Ծ ԼԻՆԵՍ, ՔՈՅՐ... Ով {կոյս}, թող սիրտդ օտար լինի Զուր, անտեղի նազանքին. Ք

ւմ հնում, Պաշտըւում բագնում: Իսկ քեզ, ով դու {կոյս}, Շուշա՜ն դեռաբոյս, Լուսին կը դարձնեմ, Կը փա

ց, Որ բոլորին տալիս է կեանք: Ը. ՀԻՄԷ՜Ն, ՈՎ {ԿՈՅՍ}... Արուսեակի վրայով, Ում ` կիրք վառող լեռն ի

ամօթխած ` Մունետիկն է պարծանքի: " Հիմէ՜ն, ով {կոյս} տենչավառ, Պահելով դու միշտ անխախտ ` Հրեշտակիս

ւխըս վեր բռնած ` Թաքստոցը մտնելու: Ի՛նձ վրայ, {կոյս}, դու ցօղիր Կուսութիւնըդ անարատ, Սանիրայիդ կեն

ւմ նրան, Գնալ-գալուց ոռոգւում է ` Լաւ հերկուած {կոյս} արտը այն... Սիրահոսան բաժակն քամած Կպչում է նա

ոյս Արփին լերանց գագաթներին Շողշողալիս, ով դու {կոյս}, Պարտէզն իջած թէ փարուես դու Սիրեցեալիդ անձկալ

նման ` Արդեօք հեղուած առաջին Արիւնը չէ՞ սրբազան: {Կոյս} զոյգերը թեւիթեւ Գլորւում են տագնապով, Դատավճիռը

Եւ խլրտում, գալարւում, Շողում նրա վառ աչկունք. {Կոյս} գրկումը իր ջերմին Մերթ պրկում էր ու թողնում, Մեր

ԵԱ՜Լ ԼԻՑԻՍ, ՔՈ՛ՅՐ Սիրտ քո օտա՛ր լիցի, ո՛վ {կոյս}, Ընդ վայրայօն պչրանաց, Որոց բախեն՝

Ի վեր քան զարեւ Գրեսցի ինեւ. Նա՛, {կոյս} սիրասուն, Որ զհէգն անտուն Ձօնեալ յիւր

ք, Եւ պաշտէր բագնօք: Իսկ զքեզ, ո՛վ {կոյս}, Շուշան դեռաբոյս, Ի լուսին կարգեմ,

Որոյ բնաւից տայ զկեանս: Ը. ՀԻՄԷ՜Ն, ՈՎ {ԿՈՅՍ} Եւ յԱրուսեկին Զոր թաւուտք գգուեն

գայ՝ Ելցէ եւ մտցէ՝ Եւ ճարակ գտցէ: Եւ ահա {կոյս} հրաշաւոր, Ճոխ հեշտալեօք բիւրաւոր, Այ

ւսաբերին յառաւօտել Ընդ արշալուրշսն, ո՜ դու {կոյս}, Ընդ արեւուն արտափայլել Ընդ խրոխտ լեր

, Հնչեսցին քո հէգ պանդխտին Մրմունջք ի {կոյս} լսելիս, Յանդրանիկ հունձս այտից վարդին՝

ւթիւն Խաւար բանդէդ զոգիդ կարէ լուսաբաց բերել {կոյս} ։ Օ՜ն սիգաճեմ ընդ պատանւոյն ի լոյս փու

Թռցրու ինձ շուտ Սակոյլնիկ, Ուր կայ մի {կոյս} գեղանի: Րամ-րամ մարդիկ կ'երթան այնտե

էրք նոցա եւ այլն եւ այլն"։ Եթէ սուրբ ժողովն յիմ {կոյս} է, ո՛վ իցէ իմ հակառակ, եթէ յիմ կոյս եւս չիցէ,

ժողովն յիմ կոյս է, ո՛վ իցէ իմ հակառակ, եթէ յիմ {կոյս} եւս չիցէ, ո՛չ երկնչիմ, զի ես նորա եմ որդի, նա

զի եւ միտք ժողովրդեանն պարտին ուղղեալ լինել յայն {կոյս}, յոր բեւեռեալ ունին բանագէտ մարդիկ զիւրեանց միտս

տանում էին կովի այրած ապականութենից։ Ինչ ժամանակ {կոյս} աղջիկը ստանում էր իւր կատարեալ հասակը, մեծ հանդէ

տաճկական տրամաբանութեամբ չվշտացնէր մեր պարոնների {կոյս} անկաջը, բայց որ հայոց անկախութեան շինուածքը կործ

ծ է, Փախէ՛ք, ընտիր երգիչներ, Սիրուն {կոյսեր}, տուն շտապեցէք Ման են գալիս չեչէններ։

Շղարշում է լաւ ձգուած Մուտքը հեշտին խորանի, Որ {կոյսերի} ամօթխած ` Մունետիկն է պարծանքի: " Հիմէ՜ն, ով

ել իսկոյն թողութիւն կը ստանայ։ Բայց ո՛վ որ յիմար {կոյսերի} ձեւո՛վ կամենայ ազատուիլ, թողութիւն չի ստանայ։

ն Վաղարշապատի Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցում, եւ յետոյ {կոյսերի} վկայարաններում։ Ինքը՝ Մեծ Վահանը, երբ Պարսից Վ

էրները կատարեցին նախ Կաթողիկէ եկեղեցու մէջ եւ ապա {կոյսերի} նահատակուած տեղերում (տե՛ս Փարպ., Պատմ. Հայ.

ում է։ § 57. Քրիստոսի ասած յիմար եւ իմաստուն {կոյսերի} առակի վրայ է ակնարկում։ Կարդացողը կարո՛ղ է տեսնե

փած Քունն աչքերից ` գեղատես Երազներով իր արբած {Կոյսը} իջնում է պարտէզ... Թիթեռի պէս ` լուսառեչ Ծաղկէ

Անունը պիտի Գրեմ սիրաջեր Արեւի՜ց էլ վեր. Նա - {կոյսը} սիրուն, Ով խեղճին անտուն Պաշտում է անանց Իր ս

ու յարմար Եւ կեր գտնի իրեն համար: Ահաւասիկ եւ {կոյսը} ` տարփագին Հրապոյրներով իր բիւր ու անբաւ, Եւ ո

տուեց Ուսանող Ամիրեանին: Նորան {կոյսը} գեղեցկադէմ, Նորան ժպտաց միմիայն. Նոր

: Վարդ ժպիտն է ծաղկում անո՜ւշ, տենչագին Չքնաղ {կոյսի} որդան կարմիր շուրթերին, Բայց մնում է հաւատարիմ

................ Եւ շօշափուեցի՜ն Ստինքներն {կոյսի} - Ու ծիրանեգոյն ` Խախտուեց կուսութիւն. Եւ մոգ

ամն էլ չէր մնում ետ, Մերթ մի համբոյր էր դրոշմում {Կոյսի} շուշան շուրթերին, Յուզմունքից շունչն սպառւում,

պէս Գիրքն է պատուիրում ` Մեր սիրավառ հրեշտակն իր {Կոյսին} սրտա՜նց է սիրում. Եւ բուրաւէտ ու ծիծղուն Ծաղիկ

Եւ ինչո՞ւ ես դու հառաչում տխրադէմ, - Ասում եմ ես {կոյսին} ` կանգնած նրա դէմ, - Միթէ ցաւն այդ քեզ մինչեւ այ

. Եւ մոգպաշտը այն Վերցընում մատեան Եւ այնտեղ ` {կոյսին} Գրանցում - լուսի՜ն: Է. ԴՈՒՐՍ ՉԵ՜Մ ՀԱՆԻ... Ի

ին Անձկութեան հետ հրեշտակի, Թէ նա ինչպէս գրկեց {կոյսին} ` Ոչի՛նչ հաճոյքն այդ չի՛ չափի: Խունկ է բերում

... Սիրահոսան բաժակն քամած Կպչում է նա ամուր ` {կոյսին}, Մկանները հեշտին թմրած - Ինչպէս երկաթը մագնիսի

Ուստի յախուռն ընդվզմամբ ` Մէջքի վրայ տեղն ու տեղ {Կոյսին} զարկում է գետին Հուժկու ուժով նժոյգի Եւ ձգտում է

իրելի: Դ. ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ ՏԵՂԻ Է ՏԱԼԻՍ Զով ծառի տակ {կոյսն} է նստած հառաչում, Մինչ ցերեկը մութ գիշերն է հալ

Ի բուրաստան շուշանաց Թափեալ զքուն՝ {Կոյսն} իջանէ մաքրազգեաց... Զերթ թիթեռնիկ

Մի՛ թշնամի՞ Աստուած ի քեզ զայդ ելոյց"։ Զայս առ {կոյսն}, եւ զնորա իրանաւ Պարապատեալ թաւալիմք առ վար

թիւն երգոց երգոյն Սողոմոնի, զանազան ճառք ի սուրբ {Կոյսն} Մարիամ, յառաքեալսն, ի կենագործ խաչն Քրիստոսի:

ունջ։ Ես անդ մինչ նա յանցանաց յինքն ձգեալ բեռանց {կոյտ}, Գուշակէի ՚ի պատիժ, ՚ի մահ բերիլ մօտալուտ

արի ճանաչել ճշմարտութիւնը եւ, յետ դնելով ամենայն {կոյր} կամակորութիւն, սրբէ իւր վերայից անմիաբանութեան ե

կոներում՝ առանց փաստերի եւ ապացոյցների, միմիայն {կոյր} հաւատ պահանջելով լսողների կողմից: Եւ մի՞թէ ս

կերտների սիրտքը կարող էին վարակուիլ ֆանատիկոսական {կոյր} ախտով, որի հետեւանքը, ցաւելի է ասել, եղած է եւ

գործը, " Փելիքս եւ Պաւլինէի " մէջ պիտի տեսանէ մի {կոյր} նմանողական ձգտողութիւն. ոչ թէ միայն գաղափարքը մի

օշը: Բայց, այս ասելով, կամք չունինք ազգութիւնը {կոյր} ֆանատիկոսութիւն դարձնել: Հերիք է, որչափ կոյր եւ

նը կոյր ֆանատիկոսութիւն դարձնել: Հերիք է, որչափ {կոյր} եւ ֆանատիկական ազգութիւնը ունի իւր եսական կողմերը

րիշ զոհում է իւր կեանքին. ազգութիւն չէ այն, այլ {կոյր} ֆանատիկոսութիւն, որ հիմք չունի եւ կիրքի բնաւորու

րայէլը, մտքով Եգիպտոս դարձող Իսրայէլը, միայն մի {կոյր} հաւատով կարող էր հետեւել Մովսիսին, դէպի կաթն եւ

ից եւ առհասարակ Հայոց ազգից չենք պահանջում եւ այն {կոյր} հաւատը դէպի մեր քարոզութիւնը: Երկիրը եւ բերքերը

չկայ: Մեք համոզում գիտենք, որ հնազանդութեան պէս {կոյր} չէ, որ հրամանի պէս չէ բռնաբարում քո հասկացողութի

ալ բարբարոս բռնակալութեան հարկս ստրկականս, եւ ՚ի {կոյր} հնազանդութեան ժողովրդեան որ առ հոգեւորսն՝ զքրիստ

Ո՞ւր քո ապա ոսկւոյ անուն, ո՞ւր արծաթին, ո՜ դու {կոյր}, Յոր դանդաչես զառանցանօք, զլուսոյ բարձեալ

ակեր եւ ատելի բորենին։ - Բայց ափսոս որ մենք {կոյր} ենք, չենք տեսնում այս բանը, Թէ ինչ որ մենք

մշակել նորա լեզուն, գնալ ժամանակի հետ, փարատել {կոյր} եւ մարդատեաց ֆանատիկոսութեան խաւարը եւ դորա տեղ ք

- կտրեց խօսքը պ. Շաքարեանցը: - Եղբայր, ես {կոյր} չեմ, եւ ինչ որ մարդկային աչքով կարելի է տեսանել

է՛ կիսով չափ, այն խանգարուած զգայարանի պաշտօնը: {Կոյր} մարդերի ձեռքի մատները կամ առհասարակ շօշափողական ջ

ը հանդէս էր հանում Աւետարանի ճշմարտութիւնը ընդդէմ {կոյր} հաւատի եւ անպտուղ ծիսակատարութեան, եւ, քաջութեա

րինաւոր կերպով քննելու այս բոլորը, պահանջելով մի {կոյր} եւ ստրկական անպայման հնազանդութիւն, ոչնչացնում է

թիւն փոխանակւում էր անշարժութեամբ, տգիտութեամբ, {կոյր} հաւատով եւ անպայման հնազանդութեամբ, մեքենականութ

նց հետեւանքը էր ժողովրդի ստրկութիւնը, այլեւ նորա {կոյր} հաւատը դէպի կրօնի պաշտօնեայքը, որոնց ձեռքով միայ

ոպտելը, փարիսեցիների կեղծաւորութիւնը եւ դպիրների {կոյր} եւ կամակոր տգիտութիւնը։ Դոցա փոխանակ տարրացուց ա

տութեան հետ։ Պապականութիւնը պահանջում էր ազգերից {կոյր} եւ անպայման հաւատ. հաւատ, ոչ թէ անմիջապէս դէպի

ուստը. նոցա արիւնով ոռոգում էր նա եւ աճեցնում էր {կոյր} հնազանդութեան ծիլը պապական մարդերի հոգու մէջ։

ժանգոտ երկաթի դուռները։ Ամենայն տեղ քարոզւում էր {կոյր} հնազանդութիւն դէպի պապը, ամենայն տեղ ներւում էին

էին երազներում։ Մի հատ է այս ողբալի բանի պատճառը՝ {կոյր} եւ կամակոր տգիտութիւնը, որ մեր սիրական Հայերի արմ

նդ] այս խրթնաբանութիւն եւ իբրեւ [տկարամիտ համբակս {կոյր} զկուլայն] զհետ միտեն նորին ընթացից: Աղաչեմք զառո

ոհութիւն) աւելացուցին երկու հետեւեալ ուխտերը՝ " {Կոյր} հնազանդութիւն դէպի կարգի Գեներալը եւ Պապը"։ Վեր

ց ճիշտ պահել աղքատութեան, ողջախոհութեան ուխտը եւ {կոյր} հնազանդութիւն ունենալ դէպի առաքեալի փոխանորդը, ո

կարո՞ղ էր արդեօք նա մոռանալ Յիսուսեանները, նոցա {կոյր} հնազանդութիւնը Պապական իշխանութեան, ատելութիւնը

ստմունքը այս էին՝ ողջախոհութիւն, աղքատութիւն եւ {կոյր} հնազանդութիւն դէպի Գեներալի կամքը։ Ժողովողնե

մար նոքա պիտոյ է ոչնչացնէին իւրեանց ազատ կամքը եւ {կոյր} հնազանդութեամբը հպատակէին Կարգի կամքին։ Այս պատճ

թացքին։ Այս կերպով ահա՛ լրտեսութիւնը եւ ստրկական {կոյր} հնազանդութիւնը այս համաշխարհական հասարակութեան հո

այ կեանք. ամենայն ինչ հիմնուած է մատնողութեան եւ {կոյր} հնազանդութեան վերայ, որ ոչնչացնում է ամենայն աճե

ութիւնը արտաբերում է իւր վերջին խօսքը, այսինքն՝ {կոյր} հնազանդութիւն։ Այս էր հիմնարկողի կտակը, այսպէս

ին դարերի մարտիրոսքը, այլ սոքա մարտիրոսանում էին {կոյր} հնազանդութեան վերայ, որ ունէին դէպի Կարգի կամքը

ս էր եկել Լօյոլայի " Հոգեւոր Վարժութենից"։ Նորա {կոյր} եւ ամենայն վտանգ արհամարհող ջերմեռանդութիւնը Քրիս

ում էին դաբիրայ այն Աստուծուն, որ քարոզում էին։ {Կոյր} եւ անսահման հնազանդութիւն ունենալ դէպի այս դաբիրա

այց ընդ հակառակն. երբեմնապէս պատահում էր, որ իմ {կոյր} բախտից չէի կարողանում ըստ արժան այն պատրաստել դաս

կ ձեզ, Չապրեց մեզ հետ, նա հպարտ էր, {Կոյրը} ուզեց հաւաստել մեզ Թէ նրա բերնով աստուած խօս

եծ պատուհասը, որին կարող էր ենթարկուել մի մարդ։ {Կոյրը} մխիթարւում է լեզուով, ձեռքից եւ ոտքից ընկած մարդ

պիսութեան միջի, յորպիսւոջ տեսանեմք զհայս (թէպէտ {կոյրք} ոչինչ տեսանեն, ըստ որում տեսութիւն չէ դոցա սեպհա

ասեն, թէ իրենք վաղուց գիտեն իմ ասածները: " Եթէ {կոյրք} էիք ոչ էր ձեր մեղ, բայց արդ տեսանէք եւ մեղքն ձեր

՝ ձերբակալ 'ի Տուս գիւղ առնէ զՍտեփանոս, որում եւ {Կոն} անուանէին զնա. որ 'ի նախնւոյ իւրմէ Սեւկոյ՝ Սեւո

ի մրրկից ստացած ուժը թուլանայ եւ ալիքների սուր եւ {կոնաձեւ} գագաթները ստանալով աւելի կամարաձեւութիւն՝ մօտենա

արեանցին 20 54 Ղազարոս եղբօրս 22 55 Սրբազանին, {կոնդ[ակի]} պատճէնով 8 56 Պոլիս, պ. Մալիւմ Հազարեան 10 57

ն Լուսաւորչեան Սինօդին սրբոյ Էջմիածնի, հիմնեալ ի {կոնդակ} նորին վեհափառութեան սրբազնագոյն կաթուղիկոսի ամենա

յս շնորհս գտի ստանալ զարձակեալն ՚ի վեհափառութենէդ {կոնդակ} օրհնութեան երեքտասներորդէ ամսեանն Մարտի համարաւ 1

ամարիմ զեկուցանել վեհիդ, զի թէ հաճեսջիք զայդմանէ {կոնդակ} տալ պ. Յարութիւնի Աբգարեանց, հա՛րկ է էլի զստուգ

կոյն առաքեցից ի Կալկաթա, որպէս արժանն է, իսկ թէ {կոնդակ} Ձեր հասցէ անդր յիմում բացակայութեան, յայնժամ հաւ

կան, ուսումնական եւ եւրոպացի մարդ լինելուն. ինչ {կոնդակ}, որ Կաթողիկոսը, քսան անգամ գրելով ու ճեղքելով,

, Բայց վեցերորդ Պիոս պապը դուրս տուեց մի մեծ {կոնդակ}. " Որ ոչ մի մարդ այնուհետեւ կին մարդո

ն մեծ արծաթ առաւ, պապից նորա համար մի օրհնութեան {կոնդակ} հանելու: Ի հարկէ, պապը այնպիսի անարգութիւն յանձ

երի յափշտակած երկիրը յետ դարձուցանելու։ Սարդինիա {կոնդակ} ուղարկուեցաւ նոյնպէս, որի մէջ աւանդւում էր պապի

իւրեանց կողմը շրջել Արեւելքի հզօր իշխանները։ {Կոնդակ} կոնդակի քամակից դուրս էին գալիս ընդդէմ այս քարոզի

դդէմ, 1773 թուականին յուլիսի 21ին դուրս տուեց մի {կոնդակ}, որով եւ ջնջեց այս Կարգը՝ դատապարտելով նորան որ

աղճատուած օրինակը, հրամայեց գրել դատապարտութեան {կոնդակ}, որ պատմութեան մէջ յայտնի է անունովս " Unigenitu

ց թղթոյն: Այլ յորժամ նորին վեհափառութիւն հաճեցաւ {կոնդակաւ} իւրով պատուիրել Սինօդին պահանջել յԱյվազովսքւոյ զգ

հանային, լուայ, զի թէ վեհափառութիւնդ շնորհաբաշխ {կոնդակաւ} ձերով հաճեսջիք յանձն առնել, որպէս երեսփոխանի ՚ի

գամ գրելով ու ճեղքելով, վերջապէս գրում էր, նոյն {կոնդակը} Մանդինեանց Տէր Ստեփանոսը մատեան էր անցուցանում:

տեսաւ, որ իւր գործը քարտուղարը իմացաւ, Այն {կոնդակը} որ տուել էր, բոլորովին չքացրաւ. Քարտուղարը

աթողիկոսը ընդունելով, շնորհեց մեզ իւր օրհնութեան {կոնդակը}, որի մէջ " խարդախամիտ գրուած, մոլորական բան եւ

նա իւր սրամտութեամբ ճանապարհ գտաւ եւ գլուխ բերեց {կոնդակը}: Պապը իմացաւ այս բանը. բայց ինչպէս վերեւու

րապետի ճակատը, ասելով. - վեր առ այս ներողութեան {կոնդակը} եւ փակիր սորանով առաստաղի ծակը. կան մարդիկ, որ

նցելի մտքերի միջով, որ պարունակում է իւր մէջ այդ {կոնդակը}, չեն կարող անցանել արեգակի ճառագայթքը, որ անհան

նհանգիստ առնէին իմ աչքերը: Այս սաստիկ ձգուած {կոնդակը} մտաւ անցաւ ճարտարապետի դատարկ գլխից ամենեւին այնպ

Այս անճոռնի եւ Աւետարանի վարդապետութեան հակառակ {կոնդակը}, որ Պաւլոսը Պապ, յուսալով իւր անմեղանչականութեա

եւ բովանդակ հասարակապետութիւնը բանի տեղ չդրեց իւր {կոնդակը}, հարկադրուած էր զօրացնել իւր նզովքը զէնքի ուժով

տնի է, որ նա, դուրս տալով exilla die) անունով {կոնդակը}, մահու չափ մեղանչեց։ Եթէ այդ կոնդակը գործ դրուի

) անունով կոնդակը, մահու չափ մեղանչեց։ Եթէ այդ {կոնդակը} գործ դրուի, եւ կատարուի այն, ինչ որ գրած է նորա

խնդրեն չքացնել Հենրիկոս IV-ի ընդդէմ գրուած նզովքի {կոնդակը} ։ Պապը շատ սիրով ընդունեց Հենրիկոսի դեսպանքը

, թէ Ուրբանոս VIII Պապը ոչնչացուցել է Սիկստոս V-ի {կոնդակը}, որի զօրութեամբ միեւնոյն ժամանակում երկու եղբարք

Պապը շատ ցանկանում էր, որ թագաւորը ընդունէր այս {կոնդակը}, եւ թէ Քենելը հետեւող էր Յանսէնի աղանդին։ Ֆրանս

համար լսելու անպատեհ։ Պապը պատասխանեց, թէ նորա {կոնդակը} բացայայտ է եւ պարզ, եւ թէ ինքը չէ կարո՛ղ սխալուի

Եւ երբ, հարկադրուելով բռնութենից, ընդունում էին {կոնդակը}, բողոքեցին դէպի մի գալոց ժողովք, որ եւ մինչեւ ա

թենից։ Յիսուսեանք համոզում էին Պապին, որ նա այս {կոնդակը} հրատարակէ իբրեւ պապական եկեղեցւոյ հիմնաւոր հաւատա

ը եւ Պարլամենտը չէին կամենում ընդունել Unigenitus {կոնդակը} իբրեւ հիմնաւոր հաւատալիք պապական եկեղեցու, եւ Յա

ն ժառանգի վերայ ընդունել Ֆրանսիայի մէջ Unigenitus {կոնդակը} իբրեւ հիմնաւոր հաւատալիք, բայց Լուդովիկոսը պատաս

արձանագրել Օրլէանեան Դուքսի հրովարտակը Unigenitus {կոնդակը} Ֆրանսիայի մէջ իբրեւ Կրօնական հաւատալիք ընդունելու

4 օրումը Պարլամենտի անդամքը ընդունեցին Unigenitus {կոնդակը} իբրեւ կրօնական հաւատալիք, վասն որոյ վերադարձան ա

անց հաղորդութեան, բայց չէին ընդունում Unigenitus {կոնդակը} իբրեւ կրօնական հաւատալիք։ Յանսէնեանք համարւում է

դեռ կենդանութեան ժամանակ չէր ընդունել Unigenitus {կոնդակը} իբրեւ կրօնական հաւատալիք։ Ժողովրդի վրդովումը սաս

որոշեց հրատարակել, թէ՝ ա. " Թեպէտեւ Unigenitus {կոնդակը} Ֆրանսիայի թագաւորած Հռովմէական դաւանութեան մէջ կր

վերջին թոշակից այն մարդիկը զրկելը, որ Unigenitus {կոնդակը} չէին ընդունած իբրեւ կրօնական հաւատալիք ", գ. "

այն կոդակը, որով ջնջում էր Յիսուսեան Կարգը։ Այս {կոնդակը} հրատարակուեցաւ օգոստոսի 16-ին՝ երեկոյեան ութը ժա

արդում էին Աստուծոյ փոխանորդի՝ անմեղանչական Պապի {կոնդակը} Կարգի ջնջուելու մասին։ Հրամանի լսողքը իսկոյն պար

իտեմ, - ասում էր նա, - որ Յիսուսեան Կարգը ջնջելու {կոնդակը} իմ հոգու դատակնիքն է, բայց ես չեմ զղջում, ես առ

orbert)։ Այսպէս անուանւում է այն նզովքի {կոնդակը}, որով Պապը դուրս է ձգում եկեղեցուց Յիսուսեան քարո

ն ծայրագոյն քահանայապետիդ ըստ զօրութեան շնորհաձիր {կոնդակի} Ձերոյ, տողելոյ առ նոսա ի 6-էն Հուլիսի այսր ամի հ

ներորդէ ամսեանն օգոստոսի ներկայ ամի, որ համաձայն {կոնդակի} նորին վեհափառութեան առ Ձեզ ի 6-էն Յուլիսի համարաւ

ղքերին միայն, որ յիշուած էին Հաղորդութեան ասուած {կոնդակի} մէջ։ Այս բոլոր բաները լինում էին ազգերին առաջնոր

կողմը շրջել Արեւելքի հզօր իշխանները։ Կոնդակ {կոնդակի} քամակից դուրս էին գալիս ընդդէմ այս քարոզիչներին,

րին, որ յիշուած են " Սուրբ Հաղորդութեան " ասուած {կոնդակի} մէջ։ Այս կերպով Աբեղայական Կարգից աստիճան առ

նելով ստորակարգ մարդու տուն։ Ահա Կլեմենտ XIի {կոնդակի} խօսքերը, որ Կարդինալ Տուրնօնը տարաւ Պօնդիշար. "

dici gentilis)"։ Այսպէս եւս Բենեդիկտոս XIV իւր {կոնդակի} մէջ առաւել ազդու կերպով ասում է. " Մեք կամենում

լու։ Հենրիկոս, ատելութեամբ բորբոքուելով այս {կոնդակի} վերայ, հրամայեց իւր կողմնակիցներին, որ յատուկ ա

յտնի է անունովս " Unigenitus"։ Յիսուսեանք՝ այս {կոնդակի} հեղինակքը, փախչելով հեռատեսութեամբ ապագայ վէճերի

ւում էին գրել կամ հրապարակով խօսել " Unigenitus " {կոնդակի} հակառակ, մինչեւ անգամ շատերը Պարլամենտի անդամներ

բրեւ կրօնական հաւատալիք ", գ. " Մինչեւ այժմ այս {կոնդակի} մասին եղած վէճերը եւ խօսակցութիւնքը տրւում են մոռ

աւ օգոստոսի 16-ին՝ երեկոյեան ութը ժամին։ Իսկոյն {կոնդակի} հրատարակութենից յետոյ բոլոր Յիսուսեանների տները շ

էլի զստուգութենէ ստորագրութեան Ձերոյ ի վերտողեալ {կոնդակին}, Սիւնհոդոսն սրբոյ Էջմիածնի ստորագրութեամբ անդամո

ամենտը որոշեց հնազանդուիլ միանգամայն Սիկստոս Պապի {կոնդակին}, որի մէջ Հենրիկոս IV-ը անուանուած էր " հերետիկոս

նուանուած (soi disant pape de Rome) Սիկստոս V-ի {կոնդակին} ։ Հաստատում է, որ այն սուտ է եւ անիրաւ, եւ իբրե

udet Christum crucihxum prædicare Իննովկենտիոս Xի {կոնդակից} ։ Summa itaque de jure personarum divisi

զանազան վիճակային գործերի մասին իւր յատուկ ձեռքով {կոնդակներ} գրելուց այս եւ այն գործակալին։ Վեհափառ տէրը ժամա

, ե՛ւ թագաւորների հրովարտակքը, ե՛ւ կաթողիկոսների {կոնդակները} ցոյց են տալիս մեզ իւրեանց մէջ եւ իւրեանց կերպարան

դ ու փշուր վերադարձած արշաւանքից, եւ ահա պապական {կոնդակները} եկեղեցու բեմերը դըրդում են՝ երկրորդը քարոզելով։

րինաւոր էին ճանաչւում Ֆրանսիայի մէջ բոլոր պապական {Կոնդակները} Կարգի արտօնութենների մասին եւ որով թոյլատրւում էր

կատաղութենով։ Յիսուսեանք արհամարհում էին պապական {կոնդակները}. նոքա Ասիայի եւ Եւրոպայի մէջ այնչափ զօրացած էին

ն Քրիստոնէական հաւատի հոգին, բայց ո՞վ էր Պապական {կոնդակների} ականջ դնողը, թէպէտեւ նոցա անդամները, որոնք Պապի

որութեան ժամանակ Կայսրը, նշանացի առնելով Պապական {կոնդակների} հակառակաբանութիւնքը Յիսուսեանների մասին, ասաց.

ենալով նոցա ապստամբութիւնը Պապական հրամաններին եւ {կոնդակներին} ընդդէմ, 1773 թուականին յուլիսի 21ին դուրս տուեց

յն գիտութիւնքը, որ Պապը պարզապէս նշանակել էր իւր {կոնդակներից} մինի մէջ"։ Կառավարիչքը եւ երեսփոխանքը չ'կարողաց

տեսանենք նորանց իբրեւ շատ զօրացած մարդիկ Պապական {կոնդակներով}, որ ամենեւին չէին մտածում ո՛չ առաքելութեանց, ո՛

ցնում էր Յիսուսեանների արտօնութիւնը իւր անսխալելի {կոնդակներովը} ?? Նա շինեց նորանց թիւը անորոշ եւ անսահման, իրաւո

V զուր տեղը աշխատեցան իւրեանց անդադար դուրս տուած {կոնդակներովը} դարձնել Յիսուսեան քարոզիչքը դէպի Քրիստոսի ճշմարիտ

լկաթայի մասին 64 Հայրա[պետեանցին], կաթ[ողիկոսի] {կոնդակով} Մայիս 1 65 Փանեանցին, Աստուածաշունչ խնդրեցայ 5

խութենից՝ Spiritus Dei est hic, եւ որ նոյն պապի {կոնդակով} 1540 թուականի դեկտեմբերի 27 օրումը հաստատուած էր

անադրանքը Յիսուսեան Կարգի վերայից, իւր անպարծանք {կոնդակովը}, որ յայտնի է անունովս, Sollicitudo omnium Eccle

հասաւ իւր ցանկացած նպատակին։ Պաւլոս III Պապը իւր {կոնդակովը}, որ գրած էր 1540 թիւ դեկտեմբերի 27-ին հաստատեց կ

աւոր եղաւ դիմել դէպի Պապի պաշտպանութիւնը, որ իւր {կոնդակովը} սրբեց Իգնատիոսի եւ նորա ընկերների արատաւորուած պա

եւոն X Պապը աշխատում էր փակել նորա առաջը " Նզովքի {կոնդակովը} "։ Ինքը՝ Կայսրը, մի կողմից խոստովանեցաւ Վերանո

ան այս աշխարհներից, երբ Պիոս VII-ը իւր անպարծանք {կոնդակովը}, որ տուել էր 1814 թուականի օգոստոսի 18 օրումը,

" Նորին վեհափառութեան իսկական ձեռամբ ստորագրեալ է {կոնդակս}, զորմէ Սիւնհոդոսս սրբոյ Էջմիածնի ստորագրութեամբ

ոյ եւ հաստատել զարգոյ երեսփոխանս մեր Հայրապետական {կոնդակօք} յանուն երեսփոխանացն եւ յանուն ազգի մերոյ 'ի Կալկա

ատասխանի: Նորից Հ. Գ. Ի՞նչ բույս է խավ տվող {կոնը} (ворсовальная шишка) - webecarden, N 436, որ

րհուրդը եւ նշանակութիւնը իրենց բոլոր թանձրացեալ ( {կոնկրէտնի} ), գործական ճշմարտութեան եւ գործադրութեան մէջ,

ին: Ի հետեւումն այսունակ հրամանի, վիճակային {կոնսիստորիային} պարտաւորիմ ապաքէն, սրբազնագոյն տէր տարածանել առա

ս բարձր սրբազնութեան վիճակաւոր արքեպիսկոպոսին կամ {կոնսիստորիային} թէմիս: Միքայէլ դպիր Նալբանդեանց Ի 10 դեկտե

կարելի՞ է առաքել զայն ի Սինհոդոսդ առանց առաքման ի {կոնսիստորիայն} ի Քիշնեւ յաղագս դատաքննութեան, թէպէտ հարկ էր առա

աղագս դատաքննութեան, թէպէտ հարկ էր առաքել զայն ի {կոնսիստորիայն}, սակայն չգտանի անդ եպիսկոպոս, վասնորոյ առ քեզ գ

դեանց, խոնարհադէմ յայտարարութիւն Վիճակային {կոնսիստորիայն} թեմիս հրովարտակաւ իւրով յանուն իմ, ի 9-էն ամսոյս

վանում է անգլիական կոնստիտուցիօնը, որովհետեւ այդ {կոնստիտացիօնը} հասարակապետական եւ ոչ հանրապետական լինելով, ինչպ

լիբերալ խարտիայով: Անգամ Բավարիան ուներ այնպիսի {կոնստիտուցիա}, որ կարող էր մրցել ժամանակակից անգլիական կոնստիտ

պական պարբերականները, Հայոց լեզուին անտեղեակ, " {Կոնստիտուցիա} " կոչեցին այդ Կանոնադրութիւնը, մի անուն, որ անի

պման համար անհրաժեշտ ընդհանուր սկզբունքները ոչ մի {կոնստիտուցիայի} չեն խանգարում, որ նա իր վրա կրի տեղական ավանդութ

իտուցիա, որ կարող էր մրցել ժամանակակից անգլիական {կոնստիտուցիայի} հետ: Դա անհերքելի փաստ է: Այժմ տեսնենք, թե ինչ

, որ նա որպես թագավոր դավաճանեց կոնստիտուցիային, {կոնստիտուցիայի} անձեռնմխելիության մասին տված իր երդմանը, այլեւ,

եւ հաւանութիւն տուին նրան իրենց ստորագրութեամբ. {կոնստիտուցիայի} մասին յիշատակութիւն անգամ չկար: Այսպէս թէ ա

ային: Բավական չէ, որ նա որպես թագավոր դավաճանեց {կոնստիտուցիային}, կոնստիտուցիայի անձեռնմխելիության մասին տված իր

անհերքելի փաստ է: Այժմ տեսնենք, թե ինչ եղան այդ {կոնստիտուցիաները}, Ֆոշեի՝ " քաղաքական փիլիսոփայության առաջադիմութ

որի պոլիտիկական իրաւունքը խոստովանում է անգլիական {կոնստիտուցիօնը}, որովհետեւ այդ կոնստիտացիօնը հասարակապետական եւ

շխանութիւն ունի իր ձեռքին, ոչ օրէնքը, ոչ գրուած {կոնստիտուցիօնը} եւ ոչ իսկ թագի արտոնութիւնքը ազդեցութիւն ունին նո

ով, որ բնութեան համար այդ մի փոխանցական միջոց էր {կոշտ} խստութենից դէպի քաղցր մեղմութիւն: Բայց այս մ

անձին, թէ կարող է մի փոքր մեղմել գերի վարողների {կոշտ} ընթացքը իմ հետ, բայց մի՛ ասա, այդտեղ է եղած իմ

ն, քան թէ աշխարհական քահանան եւ այս պատճառով շատ {կոշտ} են վարւում քահանաների հետ՝ ամենայն րոպէ իշխանութ

ս արծիւն օդն է կտրում իւր թեւով: Այս {կոշտ} հողը շատ է եղել մեզպէսներին օթեւան. Երկինք

մոռնայ, մեր յիշատակ չի պատուիլ, Մեզի պատած {կոշտ} հողը չի ցօղիլ աչքի ցօղով։ Կ՚անցնեն դարեր,

կ, տարաբաղդ դժոխքի գրապետը իսկոյն սեղմուեցաւ այն {կոշտ} մեկնութեան երեսների մէջ, ինչպէս մի չոր անանուխի

, թէ ընկերութեան մէջ մեծ անկարգ բան է մի այդպիսի {կոշտ} վարեցողութիւն եւ այլն: Այսպիսի պատկերներ ստե

ր, թէ ի՛նչ կեանք պիտոյ է լինի իւր կեանքը այնպիսի {կոշտ} եւ սոպռ վաճառականի հետ, որ բացի իւր գործից, ոչի

րովին չ'կար, կամ եթէ կար, այն եւս իւր սկզբնական {կոշտ} ձեւով։ Ցոյց կը տամ վերջապէս, թէ ինչպէս պատերազմ

չէր ուտում այլ կերպ, եթէ ոչ մոխիր խառնած հետը։ {Կոշտ} շորեր հագած ման էր գալիս փողոցներում՝ ողորմութիւ

քարոզները փոքր մնաց, որ գլխին փորձանք դառնային. {կոշտ} ու վատթարաբարոյ նաւաստիքը, ձանձրանալով թափառական

ն ունեցան. պատճառ, այս Ազգի հասկացողութիւնը շատ {կոշտ} ու խաւար էր։ Սոքա (Հնդկացիք) հաւատում էին հոգե

ններից եւ ձգուեցան խորխորատների մէջ։ Այս խիստ ու {կոշտ} վարմունքը շարժեց Ֆրանսիացոց ատելութիւնը դէպի Յիսո

ւր ձայնը, եւ եթէ բռնութեամբ արտաբերուի, բաւական {կոշտ} կը լինի։ Դիցուք թէ արտաբերում է ժողովուրդը կամ չ

ից մտած էին, նոյնպէս եւ գաւառական մասնիկները կամ {կոշտ} ու կոպիտ ոճերը, որքան եւ որչափ կարելի էր։ Մե

եզուներն մեզ ամենեւին անպիտան է. պատճառ, որ այն {կոշտ} ու կոպիտ լեզուովը ոչինչ մարդավայել ազնիւ միտք, մ

երի արիւնով՝ ոռոգել էին Հայաստանի կռապաշտութեամբ {կոշտացած} հողը։ Մենք չենք կարող թոյլ տալ, որ այդ ժողով

եռները, գործ ունենալով միշտ ջերմ մետալների հետ, {կոշտացած} էին բոլորովին եւ ճաքճքած, եւ այդ ճեղքուածքը, լց

եան՝ խոյս տալով յայնմ ամենայնէ, որք ունին զցոյց {կոշտութեան} ։ Քարտուղար՝ Միքայէյ դպիր Նալբանդեանց

ք"։ Ա՜յ քեզ մտահայաց զառանցանք: Իրենք են անցել {կոորդինատի} այն կողմը եւ կամենում են մեզ հավատացնել, որ մենք

ւթեանն, չերկուանամք նոյնպէս սոցա առ գրել զպատճառ {կոորստեան} զանազան թարգմանութեանց Մեծին Մովսիսի, յորոց անպա

ինչ ետես՝ թե բազմերախտ վարդապետք իւր յառաջեալ ի {կոչ} վերին Կոչողին, թողեալ էին զասպարէզ կենցաղոյս, մ

5 Յետ իբր ութն ամսոյ նորին բարձր սրբազնութիւն {կոչեալ} զիս առ իւր, յայտնեաց ինձ զհրամանագրութենէ Սինոդի

ական ձեւոյ, առանց գիտութեան համօրէն ազգին ինքնին {կոչեալ} է առ ինքն զասացեալ անձինս եւ ինքնին գրեալ զգիրն մ

անս մերոյ, յառաջեսցուք անդրէն ի կարգ բանին, զոր {կոչեաց} հարեւանցի հայեցողութիւն մեր ի պատմութիւնն գրականո

բարեհաճեալ է նորին սրբութիւնն յառաջադրել Սինօդին {կոչել} զիս յէջմիածին վասն յատենի Սինօդին պատասխանատուութ

, ժողով արարեալ սինօդական սրբազան հարց, հաճեցաւ {կոչել} եւ զիս, ուր ներկայ էր եւ պաշտօնակատարն պրօկուրօր

յոց մի քանի երեւելի ուսումնականներին սխօլաստիկ էր {կոչել}: Այժմ հասկացա՞ք, թէ ինչո՛ւ համար կամ ինչպէ՛ս է

կայ ընդ աթուր, Հաճեցար զանուն Քո {Կոչել} ի վերայ մատրան, Ի վերայ մեր այս տան՝

§ 9. Փարպեցին ինքն է եղել առաջինը, որ երրորդ է {կոչել} իր Պատմութիւնը՝ առաջին համարելով Ագաթանգեղոսի եւ

ցու բնաւորութեան, որ Խուժիկին ծանրանում է Խուժիկ {կոչել}, որովհետեւ այդ մարդը հոգաբարձու էր եղել Ս. Ղեւո

վասնորոյ արժան համարեմք զյայտնիսս մեզ գրուածովք՝ {կոչել} յայս խրախճան, զանյայտսն, թողեալ այլում հայրենաս

ո՛չ մեղանչեմք եւ ո՛չ ըստ չափ ինչ զանցանեմք՝ եթէ {կոչել} զսա համարձակեսցուք " Ոսկի բերան " առ Հայս, զի որ

են աղերս արկանել առ վեհափառութիւն Ձեր յաղագս յետս {կոչելոյ} զԹադթէոս եպիսկոպոսն յառաջնորդութենէ Ջուղայոյ եւ ա

է: Իսկ Նալբանդեանցը երբէք չէ մեղանչել սխոլաստիկ {կոչելով} Հայոց այն կիսագրագէտ մարդիկը, որ ինչպէս ինքը՝ "

ում ծաղր անելով, թշնամանում էին՝ երբեմն կախա՛րդ {կոչելով}, ինչպէս. " Դեւերի իշխան Բէեղզեբուղի ձեռքո՛վ դեւ

ի վրայ, տալիս է Ղազար Փարպեցու անունը՝ ճարտասան {կոչելով} նորան, բայց այնտեղ Փարպեցին երեւում է ոչ որպէս ա

ի Պատմութեան իւրում յիշատակէ Ղազար յերկուս դէպս՝ {կոչելով} զնա իշխան Անձեւացեաց Սեւուկ (Պատմ. Ղազարայ եր.

ը ոտքիդ տակ, Հաճեցար դու մատուռն այս Քո անունով {կոչելու}, Տունն այս, որտեղ ապրում են Քո որդիները հլու:

եամբ օգտելոյ հոգւոց պատճառեցի, վասն որոյ եւ յետս {կոչեմ} եւ որոշեմ զանձն իմ յայս ամենայն սկզբանց եւ ներքոյ

ազնութեան զոմանս ի հանգամանաց գործոյն, որոյ վասն {կոչեմս} յաթոռն եւ զոմանս ի հանգամանաց իմոց, որովք ո՛չ մա

վանդակ ազգն Հայոց, որոյ մի մասն, զոր եւ երկրորդ {կոչեմք}, որ առաւել յաշխարհականս գտանէր, էին բարեմիտք,

երտութիւն ումեմն Մկրտչի կարճահասակ լատինադաւանի, {կոչեն} զնա վարժապետ: Ո՜վ յիմարութիւն ազգիս Հայոց. կանխ

Աստղիկ վեհափառ՝ Արուսեակդ փարփառ {Կոչեր} առ նախնեօք, Եւ պաշտէր բագնօք: Իսկ զ

ոք չէր խիզախում նախաձեռնել լուրջ աշխատանք եւ մեր {կոչերին} պատասխանում էին միայն հայհոյանքներով եւ համատարած

ող չէր գտանել իւր ցանկացածը յառաջ տանելու: Ատեան {կոչեց} վերակացուին հոգատարների հետ միասին եւ ասաց այսպէս

ան նահանգապետն: Երիւք աւուրբք յառաջ քան զայս {կոչեցայ} ի դեսպանատունն Ռուսսիոյ, ուր ըստ թելադրութեան պ

ղաց, թուէ զեօթն մահացուս, յարելով, եթէ գլխաւոր {կոչեցան} սոքա, աղբիւր գոլով այլոց բազմապատիկ մեղանաց: Բա

ստուածաբանականս եւ բարոյականս, որք ի միասին Զգօն {կոչեցան} յանուն սրբոյն Յակոբայ. այսպէս եւ Զենոբ Գլակ ասո

զայս փօլիթիքա. մինչեւ յետ բազում բանից եւ թղթոց {կոչեցաւ} Մխիթար աբբայ հայր 'ի Հռովմ տալ պատասխանի, յորում

յասորի եւ ի յոյն լեզուաց, որոյ վասն եւ Վկայասէր {կոչեցաւ}: Յերկոտասաներորդ դարու Գրիգոր Պահլաւունի ուղղ

րօնագիտութիւնն եւ այլ կրօնական յօդուած ինչ ի գիրն {կոչեցեա} " Մուզայք Արարատեան"։ Ճշմարիտ է՝ այրս այս համե

դոյ կաթոլիկաց, քանզի նոյն նա Սիմոնեանն գոլով անդ {կոչեցեալ} յոմանց քաղաքացեաց Նախիջեւանայ վասն դաստիարակելոյ

արիացի Մահտեսի Յակոբի որդի Եղիէս, ծնեալ ի քաղաքն {կոչեցեալ} Հալաբ, ազգաւ հայ եւ ի դաւանութենէ բազմաչարչար Հօ

յ կտակակատարիդ ունենալն իմ զԳնուսցի մի մանուկ Սէթ {կոչեցեալ} զոր ինձ յետ տանում ամ եւ ի յօրէ այնմանէ զինչ գնեա

եթէ գուցէ արդեօք օրինակ ի պատմութեան մերում, զի {կոչեցեալ} իցէ աբեղայ ոք ուղղակի ի կաթողիկոսութիւն, եւ լուե

Հայոց եւ կրօնաւորեալ ըստ Հայոց 'ի վանս Սուրբ Նշան {կոչեցեալ}, յորում բնակէին վանականք Հայոց։ Յորում ժամանակի

մին ժամանակի առաքեցաւ 'ի վանաց եւ " Սեղան խնկոց " {կոչեցեալ} գիրք Հ. Միքայէլի Չամչեանց 'ի տիպ արձանացեալ, յո

բնական ընթացեալ կանոնիւք վարեցաւ աշխարհիկ զարդիս {կոչեցեալ} նոր հայախօսութեամբ, թէ եւ հետո զհետէ խառնեալ յայ

չորրորդ դարու սուրբ Յակոբ Հայրապետ Մծբնայ, Զգօն {կոչեցեալ}, ի խնդրոյ Վրթանիսի՝ որդւոյ սրբոյն Գրիգորի, գրէ

րձակ շարադրութիւնս նորա զառաջին տեղի ունի " Գիրքն {կոչեցեալ} Ընդհանրական ", տպեալ ի Սանկտպետերբուրգ: Իգն

գալուստ Քրիստոսի յԵրուսաղէմ աւանակաւ: Դաւիթ, {կոչեցեալն} Անյաղթ, կամ փիլիսոփայ, յորդեգրաց Մեծին Սահակայ

հապետի անունը տալով, բացատրում է. " որ սակս Սեւ {կոչեցելոյ} հաւուն իւրեան ազգն յայն անուն սեւ որդիք անուանէին

խառն ուտում են " ասելով։ Նորան " դիւահա՛ր " էլ {կոչեցին}. " Չէ՞ որ ճշմարիտ ենք ասում, թէ Սամարացի՛ ես դո

հ. 20)։ § 40. " Եթէ զտանուտէրն Բէեղզեբուղ {կոչեցին}. ո՛րչափ եւս առաւել զընտանիս նորա " (Մատթ., գլ

տտիմ եւ պըղծեցաւ պոռնկել ընդ դստերսն Մովաբու։ Եւ {կոչեցին} զնոսա 'ի զո՛հս կռոց իւրեանց, եւ եկեր ժողովուրդն

իւրեանց զկրօնակիցս իւրեանց ունիթօռս եւ հերետիկոսս {կոչեցին} առ 'ի զերծուցանել զանձինս իւրեանց եւ 'ի ծածկել զկ

նները, Հայոց լեզուին անտեղեակ, " Կոնստիտուցիա " {կոչեցին} այդ Կանոնադրութիւնը, մի անուն, որ անիմաստ է թէ

Պայլին ՚ի 1էն Օգոստոսի (ըստ նոր տումարի) որով {կոչէ} զիս ՚ի վաղիւ յատեան եւ պահանջէ զ700 ռուփիս զ400 վ

: 9. Գրութիւն պ. Պայլի յ3էն Օգոստ., որով {կոչէ} զիս յատեան: 10. Գրութիւն պ. Պայլի ի 16էն Օ

հացի, եւ զայդ հրատարակէ ՚ի ձեռն լրագրաց, յետս {կոչէ} լրագրօք զկտակ իւր 210. 000 դահեկանի, յանուն ազգի

ուն յետնոյս Ղազար 'ի Թղթի իւրում կրճատելով՝ Հրատ {կոչէ} "։ Թող ներէ մեզ պ. Էմինը ասել, թէ որպէս միշ

զպէտս սրբոյ սպասաւորութէան առաքելական եկեղեցւոյ, {կոչէ} (զայս անուն) սարկաւագս ՚ի սարկաւագութենէ է, քա

տահալած զգրեանն նորա առ անգիտութեան " փաթաղիկէս " {կոչէին}. եւ այլ բազում ինչ իրօք թշնամանեալ՝ յետոյ ապա յ

տեան կողմն է փողոց վաճառի, որ Չինի բազարի սկիզբն {կոչի}, ուր է իմ դուքանները են, իսկ հիւսիսայինն է գաւի

եցւոյ: Ախորժեմք ուսանիլ, թէ է՞ր աղագաւ մասնաւոր {կոչի} եկեղեցի, եթէ միշտ եւ ընդ ամենայն տեղիս ընդունի զ

գնային 'ի ճանապարհի, մերձեալք 'ի քաղաքագեօղն որ {կոչի} Առեստ. 'ի ժամանակի քառասնորդացն պահոց 'ի մեծի շա

աւ սպասաւորը: - Պօղո՛ս, - կանչեց պարոնը, - {կոչի՛ր} շուտով Գրիգորը: - Գրիգորը գլխաւոր գործակատար

թիւն եւ զյատկութիւն ճշմարիտ եկեղեցւոյն: Մասնաւոր {կոչիլ} եկեղեցւոյն արդէն ընդդէմ է ընդհանրականութեան նորա

Ահաւասիկ այսոքիկ են հանգամանք գործոյն, որոյ վասն {կոչիմ} եւ յաթոռն, բայց որովհետեւ հանգամանք անձին իմոյ ա

վեհափառութեան զայն ամենայն գրութիւնս, որոց վասն {կոչիմս} այժմ յէջմիածին վասն տալոյ զպատասխանի: Բայց ո

չունիմ ես զմիջոց, մանաւանդ զի գործն, որոյ վասն {կոչիմս}, որպէս եւ կանխեցի ասացի չէ ի կարգի իրաց, թողում

Մասէհս (որ հասարակ կոչմամբ Աբդալ մասէհ Մարտիրոս {կոչիս} ) յամի Տեառն 1784, Մայիսի 30. չորք դանայ ի մին

խանի եւ էր անուն աղջկանն Ձուիկ եւ զքոյր Ձուկայ որ {կոչիւր} Անոյշվռամ, էառ իւր կին բդեշխն Վրաց Աշուշայ, որ

պարոն, հանգուցեալ Մասեհն Բաբաջանեան կամ հասարակ {կոչմամբ} Աբդըլմսեհ Մարտիրոս վախճանեալ յամի տեառն 1797, թէ

ի Հնդիկս, որ գո՛ն Մասեհ Բաբաջանեան կամ, հասարակ {կոչմամբ}, Աբդըլմսեհ Մարտիրոս, Եղիա Յակոբեան, Կատարինէ Խ

ադաւան հասարակութեանը Ղրիմի Քրիստոնեաների որեւիցէ {կոչմամբ}, ամենեցուն միասին եւ ամեն մինի առանձին թող հասան

է յիշատակի արժանաւոր Մասեհ Բաբաջանեան կամ հասարակ {կոչմամբ} Աբդալմասէհ Մարտիրոսը, որ երկու կտակով (մինը 179

զիս ներքոյ կամ ստորագրող Բաբաջանի եւ կամ հասարակ {կոչմամբ} Մարտիրոսի որդի Մասէհս, որ եմ հաւատով ուղղափառ Քր

ւ հաւանեաց վերն յիշեալ Մասէհ Բաբաջանն կամ հասարակ {կոչմամբ} Մասէհ Մարտիրոսն, թէ այս իմ կտակն է, իմ յետին կա

ագրող Համադանցի Բաբաջանի որդի Մասէհս (որ հասարակ {կոչմամբ} Աբդալ մասէհ Մարտիրոս կոչիս) յամի Տեառն 1784, Մա

սոքիկ, այպանելով զտգիտահալած մատեանսն փաթաղիկէս {կոչմամբ}, եւ չէ ինչ անհավանելի, եթէ զորքան յօրինակաց երկ

տեանքն տգիտահալածք, զորս յիշէ Փարպեցին փաթաղիկէս {կոչմամբ} յաբեղենէն վերապատուեալ: Յետ մահու Եզնկայ Կողբացւ

իցն, եւ վարժութեան ի փիլիսոփայականին, Իմաստասէր {կոչմամբ} վերապատուեցաւ: Սորա յաթոռ ամբարձեալ Հայրապետական

ոյժ, ուստի եւ չկարեմ ամենեւին մնալ ի հոգեւորական {կոչման}, վասնորոյ եւ կամ իմ վերստին մտանել ի թիւս հարկատ

րտասանութեամբ անասելի հեգնութեամբ որ ո՛չ է վայել {կոչման} իւրոյ եւ աստիճանի գրել առ մասնաւոր անձինս հրատարա

յ Էջմիածնի խնդրեաց վերստին հաստատել զիս ի հոգեւոր {կոչման}: 5 Յետ իբր ութն ամսոյ նորին բարձր սրբազնութիւ

յս է կամ ընդունել զիս եւ վերահաստատել ի հ[ոգեւոր] {կոչման} եւ կամ վերադարձուցանել առ իս զվկայագիր իմ ամենայն

ե կառավարիչ սենաթն հաստատեալ է զիս ի վարժապետական {կոչման}. վասն զի ըստ յատուկ հրամանի նորին բարձր սրբազնու

ն զնոր իմն կերպարան, իսպառ անարժան եպիսկոպոսական {կոչման} նորա եւ աստիճանի, յայն սակս ստիպիմ փութալ մատուց

զերիս ամս պարաւանդեցաւ այդր, եւ հուսկ զկնի առանց {կոչման} ել բռնի յատեան դոցա, եւ 'ի միջոյ կիսոյ ժամու էառ

եթէ մտածեն, թէ նախախնամութիւնն առանց ամենայնի ի {կոչման} է ազգին աշխատութիւն հեղուցու զիմաստութիւն ի խելապ

հոդոսին Էջմիածնի, զի արձակեսցէ զիս ի հոգեւորական {կոչմանէ}, եթէ մուծեալ է, իսկ եթէ չէ կարգադրեալ, ոչնչացո

անձն ամենողորմած կայսեր եւ արձակեալ ի հոգեւորական {կոչմանէ} գտից զայլ եղանակ կենաց ըստ հասարակեալ օրինաց:

դել ի Սինօդն սրբոյ Էջմիածնի արձակել զիս ի հոգեւոր {կոչմանէ} եթէ հաստատեալ իցէ, իսկ թէ ոչ, յետս առ իս զարձակ

շատերը ասացին կարդինալին, թէ ամօթ է ձեր սրբազան {կոչմանը}, այդպիսի անպիտան մարդ (որպէս թէ կարդինալը նորան

է իւր վատ կիրքը արտաքսելով իւր սրտից, աշխատի իւր {կոչմանը} համաձայն ընթացք ունենալ: Եւ որովհետեւ նորա պարտա

գրեց Միրային. " Այդպիսի պաշտօնքը հակառակ չեն մեր {կոչմանը}. մեք պարտական ենք չ'արհամարհել հասարակաց կարծիքո

իարքի երկդիմի վարքագիծն այս խնդրում արժանի չէ նրա {կոչմանը} ` հայ ժողովուրդը պահանջում է նրա հրաժարականը: Պա

թյան բժշկացն, հարկադրեալ եղէ հրաժեշտ տալ հոգեւոր {կոչմանն} ապիկար զանձս առ սպասակարկութիւն գտեալ աստուածեան

իջեւան քաղաքի պատրին լատինաց ի ներկայութեան բոլոր {կոչնականաց}, որոց զանուն դժուարանամ գիտել, բայց կարծեմ թէ Մ

ելով ասաց. - Հրամայիր դժոխքի առաստաղից կախած մեծ {կոչնակը} զարկել, հանդէս պատրաստիր ընդունելու համար այդ ծա

Ը Այս միջոցին դժոխքի կամարների տակ լսւում էր {կոչնակի} անընդհատ ձայնը. դեւերը մեղուների նման ամենայն կո

հագեցած լուծույթի մի քանի վաննա ընդունել, նախ՝ {կոչնչանա} չափազանց անախորժ հոտը, իսկ երկրորդ՝ մեր հարգելի

Զո՛ւր է, չի լսիլ քո ձայնը, Հետեւիր դու {կոչողին} ։ Նա աւելի խլանում է, Երբ տեսնում է վա

՝ թե բազմերախտ վարդապետք իւր յառաջեալ ի կոչ վերին {Կոչողին}, թողեալ էին զասպարէզ կենցաղոյս, մինչ ետես՝ զթա

ը կարո՛ղ էր նաեւ հինգերորդ դարում Սուրէնայ անապատ {կոչուած} լինել։ Այսօր էլ կան Ս. Էջմիածնի մէջ տեղեր, որ

պեցին, ինչպէս եւ կա՛ր էլ մի ուրիշ մարդ՝ Ղազարիկ {կոչուած}, որ ամեն իրաւունքով զգուշացնում է Հ. Մ. Չամչեա

նալ այդ բոլորի հետ եւ միասին անհաւատ եւ հերետիկոս {կոչուել}, քան թէ բաց աչքով մեր մարդկութիւնը, մեր մարդկայ

զա՞տ եմ ես, միմիայն օրէնքով, քաղաքականապէս ազատ {կոչուելով}, ազա՞տ եմ ես, քանի որ նիւթական կարօտութիւնը ստի

աչել մի պիղծ էակ, որ կորուսանում է իւր սոսկ մարդ {կոչուելու} իրաւունքը անգամ. Պ. Չամուռճեա՞նը, իւր փտած ու

օրինակը Յակոբ Նալեան պատրիարքն է, որ ընտրութեամբ {կոչուեց} այդ պաշտօնին աւանդութեան սկզբնաւորութիւնից 15 տար

րեն, եւ այս պատճառով էլ նորա հետեւողքը Մանիքեցիք {կոչուեցան} ) բոլո՛ր գրուածքները ունին եւ ուրիշ շատերի, սոցա

իթէ չկա՞յ մեր աշխարհագրութեան մէջ տեղ, որ Սեւուկ {կոչուէր}. " եւ զՍեւուկ բերդակ, որ է մարդաղի " Ասողիկ (ե

ատանայի շնորհքով այսօր արժանի էք եղած դժոխքի որդի {կոչուիլ}, ինքներդ լսում էք ահա, թէ ի՛նչ արժանաւորութիւնք

Թէ ինչ ժամանակից սկսուել Վաղարշապատի՝ Նոր քաղաք {կոչուիլը}, այդ մասին պատմութիւնը ոչինչ չէ ասում մեզ, բայց

, երեւելով այս կամ այն ազգութեան մէջ, այլեւս չէ {կոչում} ինքը իւրեան մարդու անունով, երբ նա անուանւում է

րուի՛ր, տէ՛ր Ադամ, Որ չը տրուեց սրտիդ հեզ, Ինչ {կոչում} ես շարժիչ հով. Այն զլացաւ Տէրը քեզ, Զի թէ սրտիդ

ամտութիւն եւ մարդասիրութիւն, նորան չարանախանձ էր {կոչում}: Այն պապին, որ անբախտ Հռոմի եղած չեղած յոյսն էր

խոց է Հռոմէական սրտերի համար - նորան բարբարոս էր {կոչում}: Այն պապին, որ Հռոմի նախկին իրաւունքը ձեռք բերե

ն երկիւղ, նորան կործանիչ ժողովրդի բարօրութեան էր {կոչում}: Թող պատմութիւնը, այն անաչառ դատաւորը, քննէ վա

իտութիւն հալածող գրքերը տգիտութեամբ Փաթաղիկէս էին {կոչում}, եւ ուրիշ այլ շատ բաներով նախատեսելով, յետոյ,

ցինք, թէ Փարպեցին լոկ քահանային էլ քահանայապետ է {կոչում}, հարկաւոր է աւելցնել, որ մենք մոռացանք, որ թէ

ց տուինք, Սիւնեաց Մուշէ եպիսկոպոսին կաթողիկոս օր {կոչում}, եթէ չենք սխալւում։ Մենք ընդդէմ չենք եւ չենք մե

ըստ որում՝ շատ տեղ մեր կաթողիկոսքը եպիսկոպոս են {կոչում} իրենց, որպէս նաեւ բոլոր ուրիշ ազգերի պատրիարքներ

Տարօնի սուրբ Կարապետի՝ Գլակայ վանքի, վրայ խօսելով {կոչում} է նորան եւս "Մայր եկեղեցեաց ամենայն Հայաստանեայց"

կցութեամբ մեր սիրական Ասմոդեյի, որին Աղմոդեւս էր {կոչում} ինքը՝ այդ Բրամինը: - Այսուամենայնիւ պիտոյ

, որտեղից որտեղ, ինչո՞ւ փորասէր, արծաթասէր չես {կոչում} քեզ. ինչ է, ականջիդ լա՞ւ է եկել ազգասիրի անունը

դ օրագրին։ Ուրախ եմ եւ հոգւով չափ ուրախ, որ ձեր {կոչումը} եւ դրութիւնը աշխարհի երեսին խափան չէ ձեզ մի ազգայ

կան հարկերից եւ պաշտօններից, որպիսի եւ լինէր ձեր {կոչումը}, տասն տարի ժամանակով, բայց այդ ժամանակի անցանել

ներին լռութեամբ միայն պատասխանելով, կ՚անարգէ ձեր {կոչումը} եւ անձը: Մեր կայսրը, որին հատուցել ենք մեր հպատ

որ հայասեռ կանանց եւ օրիորդների, պատուեն իւրեանց {կոչումը} եւ այնպէս մի կողմից բարի օրինակ հանդիսանալով իւրե

նդունելութենից եւ աշխատին անարատ պահպանել իւրեանց {կոչումը} վերոգրեալ պատճառների համար: Մենք մեր գոհութիւնը

որ յաղթուեցաւ իւր կողմը, մոռանում է իւր պաշտօնի {կոչումը} եւ բռնակալի գործ է յանձն առնում. մի կողմից խրախո

։ Նա լաւ գիտէր, թէ ո՞րքան մեծ եւ ծանրակշիռ է իւր {կոչումը} ՝, բժիշկ լինելը, որին մարդիկ պիտոյ է մի օր հաւա

, շատ բան կարող է իմանալ այսպիսի ժողովներից: Իմ {կոչումը} եւ պաշտօնը այնպէս է, որ ոչ ոք արժանի չէ համարում

, իրական աշխարհի պէտքերը, այո՛, եւ իր մարդկային {կոչումը} ուրանայ"։ Մենք վերեւը աւելորդ համարեցինք լա

թեկնածուներ ունենայ, որոնք որ արժանի լինէին այդ {կոչումին}: Եւ 3. Հայ ազգը պարտաւորեցւում է Երուսաղէմ

հայոց հասարակութենէ յաղագս մտանելոյ ի հոգեւորական {կոչումն}, հայ Միքայէլ Ղազարեան Նալպանդովն, իսկ եթէ զի՞նչ

ց հասարակութիւն ի մասին մտանելոյ իմ ի հոգեւորական {կոչումն}, վաւերացուցեալ ստորագրութեամբ Նախիջեւանայ քաղաքա

այոց հասարակութիւնն յաղագս մտանելոյ ի հոգեւորական {կոչումն}, որպէս եւ յիշեալ կառավարութիւնն առաջարկեալ էր զա

ութեան, ուստի արձակեալ օրինաւոր վկայականաւ մտի ի {կոչումն} հոգեւոր զորմէ գտանի ի կառավարութեանդ եւ գործ եւ յ

ութիւն վասն ընդունելոյ կամ վերահաստատելոյ զիս՝ ի {կոչումն} հոգեւոր, ցվախճանական վերջաւորութիւն քննողական գո

էտ եւ սկզբնական հանգամանք մտանելոյ իմոյ ի հոգեւոր {կոչումն}, ըստ բարեհաճութեան նորին սրբազնութեան ծայրագոյն

Սինօդն սրբոյ Էջմիածնի ընդունելո՞ց է զիս ի հոգեւոր {կոչումն} ՝ եթէ ի պատճառս անյարիր գործոյն մերժելոց: Եւ որո

մերժելոց: Եւ որովհետեւ յուսով մտանելոյ ի հոգեւոր {կոչումն}, չունիմ ցայս վայր ժամանակի, այսինքն ի 24 ամեայ

զառ յինէն կախեալ միջոցս, վասն մտանելոյ ի հոգեւոր {կոչումն}, որովք եւ ազատ համարեալ կարեմ զխիղճ իմ յապագայ կ

եւս, զի ի դէպս չընդունելոյ զիս Սինօդին ի հոգեւոր {կոչումն}, բարեհաճեսցի զարձակման է հարկաց վկայագիր իմ, ըս

յաղագս մտանելոյ յարքունի ծառայութիւն, եւ կամ այլ {կոչումն}, զորմէ չկարեմ այժմիկ խօսիլ ինչ, այլ նոյնութեամբ

ն ըստ իւրում նկատման, կամ ընդունել զիս ի հոգեւոր {կոչումն} եւ կամ թէ անարժան ոք ղատիմ առ այն, առանց զիս դեգ

ժառանգներին շատ արծաթ, մեծ հարստութիւն, փայլուն {կոչումն} եւ այլն, եւ այլն. դոքա չեն մարդկային առաքինութե

իւր մէջ մի այլ ընդունակութիւն, մի բոլորովին նոր {կոչումն} ։ Նորա երեւակայութիւնը, որ դեռ չէր ամրացած սաստի

չէր կարող արգելք լինել մեզ: Աշխարհի պատահական {կոչումները} եւ պատուանունները չեն կարող օրէնքի եւ իրաւունքի ա

Սորգոյի շատ տեսակները կան, նրանցից մեկը, այսպես {կոչված}, Sorghum Saccharatium-ը, որը ստացված է Չինաստան

ո՛ղ արիստոկրատները ձեռքերը ծալած նստեն, իսկ մենք {կոչված} ենք աշխատելու: Ինչ վերաբերում է ինձ, ես առայժմ

ւմ էի Բենգալիայից բերել մի զույգ ընտիր կայսերական {կոչված} վագր, բայց զգուշացա, ցանկանալով իմանալ, թե ինչ

ված է նրա ազգային լեզվից, եւ որ այդ լեզուն, որը {կոչված} է ծառայելու որպես մտածողության գործիք եւ ժողովրդի

երիտասարդությանը: Ռուսաստանում եղած այդ, այսպես {կոչված} հայագետների, խորապես ողորմելի մոլորվածությանն ըն

ատարակել. ի՞նչ է, սկսե՞ց հրատարակել, ի՞նչպես է {կոչվում} եւ հասարակությունն ի՞նչ ընդունելություն ցույց տվե

ւշի միջից - Աստղը վեհափառ ` Արուսեակ պայծառ Էր {կոչւում} հնում, Պաշտըւում բագնում: Իսկ քեզ, ով դու կո

՜ փայլում բնաւ ` 0՜, բերուի այն տաշողին թող, Որ {կոչւում} է հմուտ քերթող.........................

եփական եկեղեցին, եւ Ս. Կաթողիկէ Էջմիածինը էլ չէ {կոչւում} այդ քաղաքի անունով։ Այսօրուայ մեր ամենայն Հայոց

ղմից փակուած մի դուռ մինչեւ այսօր էլ աւանդութեամբ {կոչւում} է " Տրդատայ դուռ"։ Ս. Էջմիածնի արեւմտեան կո

նչի՛ համար, եօթներորդ դարում, Սուրէնայ անապատ է {կոչւում} ս. Կաթողիկէի մօտի կրօնաւորաց բնակարանը։ Բայց մե

ւել եւս, Պետրոս եպիսկոպոսի նախորդը, որ քերթող է {կոչւում} ։ Փարպեցին պարզապէս անուանում է Մուշէին Սիւնեաց ե

Անոյշ-Վռամ է. եւ յայտնի է, թէ աղջիկները երբեմն {կոչւում} էին իրենց հօր անունով՝ Անոյշ բառը աւելցնելով այդ

ար հինգերորդ դարում, կամ, եթէ կար, դեղնուկ չէր {կոչւում} եւ ոչ Սեւուկ։ Մենք այս մարդի անունը յիշեցինք այս

թիւնը յանձնած էր վերատեսուչների (նոքա այսպէս էին {կոչւում} ) կամ հոգաբարձուների, որոնք կարգւում էին Յիսուսե

եւ հաստատում է, թէ պարոն Սիկստոս V-ը, որ պապ է {կոչւում}, չ'նայելով իւր սրբազնութեան վերայ, չարաչար սուտ

այակ էիր հանդիսանում. ո՞հ, այժմ աշակերտ եւս չես {կոչւում}: Ուրեմն ` արդէն ժամանակ է սթափելու քո մահահրաւէր

վճարելով իւրաքանչիւր ֆունտի համար 28, 29 կամ 30 {կոպ}. արծաթ: Բայց չկան մարդիկ, որ, ընկերութիւն կազ

ւ օրագիր տպել ամիսը 4 թերթ, նշանակած գինն է 4-50 {կոպեկ}, որովհետեւ Իզմիրյանը կամ, մի քանի այլ մարդիկ տա

ետք է որ ես ինքս գտանիմ իմ ճարը, ըստ որում ոչ մի {կոպեկ} ստանալու հույս չունիմ ոչ մի կողմից: " Հյուսիսափա

յուսիսափայլից " ձեռք վեր առիչ ըստ որում մի ժանգոտ {կոպեկ} չեմ ստանում: Ի՞նչ հարկավորություն ունիմ էշի նահա

տիվ եւ գիշեր աշխատեմ, բայց " Հյուսիսափայլից " մի {կոպեկ} չստանամ, այդ ո՞ր գրքի մեջ գրված է: Եվ ո՞ր մարդը

րանի փողը տալու համար, եւ նա ինձ ասել, թե ոչ մի {կոպեկ} օգուտ չկա. 340 ստորագրությանց փող է ստացել եւ 60

ւ Պետերբուրգից պիտի ուղարկեմ պ. Նազարյանցին 9-50 {կոպեկ}: Քո անխարդախ բարեկամ, անմխիթար՝ Մ. Նալ

ուբլի արծաթով, այլ քաղաքի բնակիչներին՝ 9 ռ. 50 {կոպեկ} արծաթով: Մենք մեր կողմից, որպես ժողովրդական լեզ

նցը շուտով այնպէս հարուստ կը դառնայ, որ Րօթշիլդը {կոպեկ} չարժէ նորա առաջեւ: - Ի՛նչ ես խօսում: -

ակը, համարեա թէ ոչինչ արդիւնքի աղբիւր չեն. քսան {կոպեկ}, երբեմն երեսուն եւ երբեմն կէս մանէթ: Ամբողջ ման

իմ ստանալին էր մի քառորդ, այսինքն է քսան եւ հինգ {կոպեկ} արծաթ. միթէ՞ յիմարութիւն չէ լինելու իմ կողմից,

ահմամբ գնացել էր նորանց տուն, որ նա տանի եւ քանի {կոպեկ} շահուի, - պատասխանեց կինը: - Եւ ինչպէ՞ս խորամ

այց այդ ամենից զարմանալի էր, որի մուտը արժէր վեց {կոպեկ}. շուտով հատուցի եւ մտայ. բայց ինչպէ՛ս զարմացայ

եցիք ինձ, մինչ ես երկու միլիոն կանգուն տասներկու {կոպեկանոց} կտաւը, որ գնել էի իմ ձեռքով, տուեցի պաշար ընդու

պաշար ընդունող աստիճանաւորին նշանակած տասն եւ ութ {կոպեկանոցի} տեղ: - Կորի՛ր, անիծած, դո՛ւրս, դո՛ւրս, ա

վոր դեպքում լրիվ, ամենամանրամասն, մինչեւ վերջին {կոպեկը}, հաշվետվություն ներկայացնել մեր հասարակությանը ի

որ հաշիւներիս վերայ աչք դարձուցանէք, եկեղեցու մի {կոպեկը} եւս կրակ լինի իմ համար, եթէ խառնել եմ իմ գոյքի մ

Երդում պէտք չէ, - ասաց Մանուշակը, - ա՛ռ այս տասն {կոպեկը} քեզ վարձ, տեսանո՞ւմ ես այս նամակը, - շարունակեց

յց ես մոռացա գրել այն ժամանակն, որ 9 ռուբլի քանի {կոպեկն} թանսուխի փողն առնէիր, եթէ առիր, լաւ է, բայց եթ

պարտք ունիմ 65 ստոպի. յուրաքանչյուրը 3 մանեթ 25 {կոպեկով}, որ շնորհակալ եմ, Ֆեոդր Միխայիլիչը երես եղավ եւ

եւ ծանրությունը, բայց ուրիշները չկամին 9 դ. 50 {կոպեկով} թեթեւացնել մեր ծանրությունը եւ մի փոքր քաջալերել

զանից է կախվում, եթե կարելի է ծախել մինով կամ 75 {կոպեկով}, լավ է, իսկ եթե թանկ թվի ձեզ կամ այլ բարեկամի,

լ բարեկամի, այն ժամանակ կարող եք մինչեւ անգամ 50 {կոպեկով} վաճառել: Տարակույս չկա, որ ավելի գնով ծախվի

ում: Զրկանք յանձն առնո՞ւս. քավ լիցի, դու երկու {կոպեկով}. ոչ միայն ազգասէր պատուանունը, այլեւ բոլոր ազգը

ը, որպէս մի հովանոց, ծածկում էր նորանց: Աչքերի {կոպերը}, ծածկած սպիտակ-դեղնագոյն ճպռով, որ եւ փոքր ինչ

բնագիտական յաւիտենակա՜ն գիւտերի պատճառով, այլեւ {Կոպերնիկի} տիեզերական համակարգութիւնը պաշտպանելով, իր եօթան

նայն տարի՝ իւրաքանչիւր դեսիատինի համար հինգ հինգ {կոպէկ}, բայց չունեւորքը կ'ստանան ՄԵՐ գանձատնից ոչ թէ մի

եւ այդ դիպուածում ստանալու էր քսան կամ քսանեւհինգ {կոպէկ} արծաթ: Վարսավիրայ ասած մարդը մի տգէտ ռամիկ է՝ ա

որան վաճառած, թէ ծովը ձգած, միեւնոյն է: Ո՞վ մի {կոպէկ} կը տայ այժմ նորա մուրհակներին: - Ինչո՞ւ այդպ

աճառելու լինէր, անշուշտ, իւրաքանչիւր մանէթից 40 {կոպէկ} պիտի վնասուէր, տալիս է իւր սիրական գործակատարին

եկցել ողորմելի տղային, Բէգզադէն սպառնում է ոչ մի {կոպէկ} վարձ չտալ սայլորդներին ապրանքը բերելու համար:

ների հետ։ Այս գրքի գինը նշանակել է թարգմանիչը 65 {կոպէկ} արծաթ։ Ժողովրդական լեզուի մասին, որով գրած

անուանելով նորան անկախ վաճառական: Եւ այսպէս, 60 {կոպէկանոց} բանը մի մանէթի տեղ տալով՝ առնում է խեղճ մարդուց

բանը պիտոյ է 75 կոպէկով յետ տալ, պակաս մնացած 25 {կոպէկը} որտեղի՞ց պիտի դուրս գայ"։ - Քո վարձից, - շ

միայն եւ, եթէ սիրտս տայ, երեք հազար մանէթ երեք {կոպէկի} նման կը չքացնեմ՝ քո Յիշատակարանդ չքացնելու համար

ր կարծիքական եւ սուտ պարծանքը, ճշմարտութիւնը կէս {կոպէկի} գրչով եւ կէս կոպէկի թանաքով կը թողու ապագայի դատա

պարծանքը, ճշմարտութիւնը կէս կոպէկի գրչով եւ կէս {կոպէկի} թանաքով կը թողու ապագայի դատապարտութեան եւ արհամա

ը, կարծիքը, ցնորաբանութիւնքը իմ համար մի ժանգոտ {կոպէկի} արժանաւորութիւն չունին, ուրեմն պատասխանենք այդ հ

ը եւ, եթէ ընկերութիւնը ամէն մի ֆունտը քսանեւհինգ {կոպէկով} եւս արձակէր, այնուամենայնիւ, ստանալու էր մեծ օգ

յետ չէ ընդունում մի մանէթի տեղ, այլ հաշւում է 75 {կոպէկով} ՝ պատճառելով, թէ հնացած էին: Երիտասարդը պատասխա

քեզանից ստացել էի: Եթէ մի մանէթի բանը պիտոյ է 75 {կոպէկով} յետ տալ, պակաս մնացած 25 կոպէկը որտեղի՞ց պիտի դո

հետիններից չէ. թերեւս հեղինակը կուղղե իր մի քանի {կոպիտ} սխալները, եթե բարեխիղճ քննադատությունը ցույց տա

իքներով, բոլոր այդ արատները, որոնք այսօր այդքան {կոպիտ} կերպով աչքի են ընկնում, պատվաստվել են այն հայրեր

ի իշխանների անսիրտ ընդունելութեանը եւ հոգեւորների {կոպիտ}, խաւարասէր հալածանքին, ամենայն արդարութեամբ պիտ

, որ, աղքատ ծնողների զաւակ լինելով, մնալու էին {կոպիտ} հասկացողութեան մէջ, մի՞թէ այդ կրթուած եւ դաստիար

արագիլից եւ մօրահաւից կազուար շինել, ծածկելով մի {կոպիտ} վահանի տակ, ճշմարիտ լսած չէի: Ձեր Յիշատակար

փոքր այլապէս ընթացք տալու համար, կատարուած աւելի {կոպիտ} եւ անբնական կերպով: Այդ գործը (բնագիրը) չո

րկեց, հողը փրկեց եւ պատիւը պահեց: Սորանից աւելի {կոպիտ} եւ խոշոր հեգնութիւն մեք չենք կարող երեւակայել: Հ

: - Կեցցէ՛, կեցցէ՛: - Այո՛, այդպէս, {կոպիտ}... անկիրթ... Մինչեւ այժմ չե՞ս հասկցել, որ աշխա

ետոյ, հարկը ստիպում է նորան երթալ ենթակայանալ մի {կոպիտ} յարաբերութեան, որ լինում է պարոնի եւ ծառայի մէջ

մ քեզ, որ ես խոստովանիմ քեզ կենդանի"։ Այս {կոպիտ} հեգնութիւն է եւ ստրկութեան շղթայի ամենածանր օղի մ

րձեալ երեւում է բռնակալական ոգին, այստեղ դարձեալ {կոպիտ} կերպով նշանւում է մինի ոյժը, իսկ միւսի տկարութիւ

ութիւնը, փորձ են փորձում բռնանալու նոցայ վերայ, {կոպիտ} ուժի օգնութեամբ, կամ իւրեանց խաւար ատմօսֆերի մէջ

Յուլիա Պոստրանայի պատկերը, որ ձեռքով եւ բաւական {կոպիտ} նկարած էր. հանեցի եւ ձգեցի նորան յատակի վերայ.

ամենայն սառնութեամբ յանձն էր առնում Մանթուխեանցի {կոպիտ} քնքշութիւնքը: Դորա փոխանակ, Մանթուխեանցը հասած

. Մագեամ, դուք չգիտէք, որ հայոց ազգի անկիրթ եւ {կոպիտ} զաւակները մտրակով եւ կաղնեայ ճիւղերով պիտի դաստիա

այրմայրի էջմիածնեցի քաւորին"։ Համաձայն ենք, որ {կոպիտ}, կամ, նախնական եւ անքաղաքակիրթ կեանքի մէջ րոպէա

նտանիքը, կերակրել նորան եւ առհասարակ դէպ դնել մի {կոպիտ} ուժի, եթէ սա որեւիցէ կերպով կամենար վրդովիլ նորա

էին, նոյնպէս եւ գաւառական մասնիկները կամ կոշտ ու {կոպիտ} ոճերը, որքան եւ որչափ կարելի էր։ Մեք որչափ կ

մեզ ամենեւին անպիտան է. պատճառ, որ այն կոշտ ու {կոպիտ} լեզուովը ոչինչ մարդավայել ազնիւ միտք, մանաւանդ՝

յնքան պարզ կը տեսնվի մտքի ամբողջ նկարը, բայց եթէ {կոպտութեամբ} միայն գլխաւոր եւ խոշոր գոյների քամակից գնալով՝ կ

նը կրա՛կ է, կ՚ա՛յրէ, կը մաշէ, եթէ անմիջապէս եւ {կոպտութեամբ} վարուիս նորա հետ, բայց, չնայելով սորա վրայ, բն

զուրկ ենք այդպիսի բարակ բաներից. մեր մէջ ասիական {կոպտութեան} հետ թագաւորում է հին նահապետական հոգին՝ պարզութե

ամա ես իմ աղքատ տեղովս քեզանից շատ եմ խարջ տալի, {կոռ} քաշում, ձի տալի, թէ ես ու դուն էլ մի կռիւ անենք

րարի, այսինքն՝ ճշմարտեցի եւ պրոբէթ դրած ասացեալ {Կոռտի} կնքով. Հայրապետեան Դիոնիսիոս մի ՚ի կտակակատարաց

եան: Վերն կտակի չորք օրինակից մինն Սուպրիմ {Կոռտումն} Բէնկալու դատաստանում պրուվ արարի, այսինքն՝ ճշմա

րոց, միաբանութեամբ Պօղոս աղայի Սեբաստեան գրէր առ {Կոստանդի} ՛՛ (գուցէ 'ի Կոստանդնուպօլիս) առ իւրայինս, հնար

ու անկախութիւնը եւ ինքնուրոյնութիւնը, երբ Յունաց {Կոստանդին} կայսրը, գրգռուելով իւր՝ Հայոց մէջ գտանուած զօրք

եւ վերեւում յիշուած նամակի պատճէնը: Բայց երբ {Կոստանդին} կայսրը բազմաթիւ զօրքով խաղաց Հայաստանի վերայ, որ

ի Թիֆլիսէ դէպ ուղիղ ի Փօթի եւ անտի ընդ Սեաւ ծով է {Կոստանդնուպոլիս}:. Անդէն ըստ պատշաճեալ կարգին ներկայացեալ առ

վետարանով զբաղվելու գլուխ չուներ, քանի որ մինչեւ {Կոստանդնուպոլիս} հասնելը նավասենյակից դուրս չեկավ: Ամբողջ խնդի

: Մի այդպիսի պարոնի ճանապարհը կը լինի Նախիջեւանից {Կոստանդնուպոլիս}, Կոստանդնուպոլսից Ալեքսանդրիա (Եգիպտոս, Մըսըր

յից: Հետեւեալ օրը մտանում են նաւ, եւ փախչում են {Կոստանդնուպոլիս}, մանաւանդ այն մտքով, որ թանկագին գոհարները վաճա

ի վերջին ղրիմցի տղայոց հետ կ՚երթամ շոգեշարժ նաւով {Կոստանդնուպոլիս}, այնտեղից նոյնպէս նաւով Տրապիզոնտ, իսկ Տրապիզոն

Մ. Նալբանդեանց 19 դեկտ. 18 60 Պերա- {Կոստանդնուպոլիս}

լչի, Սիլիuտրիա, Վարնա, Սոֆիա, Ադրիանապոլիս եւ {Կոստանդնուպոլսի} եվրոպական մասում՝ այսինքն՝ Բեբեկ, Օրթա-Քեյ, Բ

ը տատանվում է 4. 500 000 եւ 5. 500. 000-ի միջեւ։ {Կոստանդնուպոլսի} հայ երեսփոխանական ընդհանուր ժողովը ցանկանում էր վ

ց մեկն ինձ հանդիպեց շոգենավի վրա՝ Զմյուռնիայի եւ {Կոստանդնուպոլսի} միջեւ եւ իրեն այնպես չնչին եւ զզվելի էր պահում,

ինքը տէր մնայ բոլոր հարստութեանը: Այս խորհրդով, {Կոստանդնուպոլսի} մէջ, չնչին արծաթ վճարելով մի ենիչերու, սպանել է

ի ճանապարհը կը լինի Նախիջեւանից Կոստանդնուպոլիս, {Կոստանդնուպոլսից} Ալեքսանդրիա (Եգիպտոս, Մըսըր), Ալեքսանդրիայից

ատեանը կազմուեցաւ, բայց նա չկամելով լսել չքացաւ {Կոստանդնուպոլսից}. եւ թէ Կրօնական ժողովը այսուհետեւ պիտի ճանաչէ նո

նմանի սեղանաւորութիւն սպասաւորի նախկին պատրիարքի {Կոստանդնուպոլսոյ} Յակոբոս արքեպիսկոպոսի ի Պոլիս: Արքեպիսկոպոսն ցու

, Բերա, Ղալաթիա, Խասքեյ, Էյուբ, Պալատ եւ բուն {Կոստանդնուպոլսում} ՝ Սամաթիա, Վեդի-Կուլե, Այ-Ստեֆանո, եւ այլն, ը

ներին, հայ-կաթոլիկների տմարդի հալածանքներից հետո {Կոստանդնուպոլսում}, սպանություններից եւ խմբական աքսորներից հետո, գ

անդորրութիւնը վրդովուում է մի դերվիշ, սա գալիս է {Կոստանդնուպոլսում} նորա մօտ եւ ասում է, թէ երկինքը բարկացած է նորա

եւ զյանձնարարական զգիր յանուն դեսպանին Ռուսիոյ ի {Կոստանդնուպօլիս}, որպէս զի սա, յիւրմ է կողմանէ ծանուսցէ դեսպանին

, յիւրմ է կողմանէ ծանուսցէ դեսպանին Անգլիոյ որ ի {Կոստանդնուպօլիս} ի պատկանաւորն տնօրէնութիւն: Չիք տեղի տարակուս

ին իմոյ, ելանեմ ի Փոթի, ուղղիչ շոգեշարժ նաւով ի {Կոստանդնուպօլիս}, ուստի յարգութեան Ձերում մնայ տնօրինել զարժանն վ

զմապատիկ նեղութեամբ, այլ աստուծով անվտանգ հասի ի {Կոստանդնուպօլիս}: Անդէն ըստ պատշաճեալ կարգին ներկայացեալ առ պ

ձեւացնում էր Ներսէս Մեծը (Պարթեւը), որ գնացած {Կոստանդնուպօլիս} Յունաց Թէոդոս կայսրի մօտ, խնդրում է ողորմիլ Հայա

՛ւնկ չոքեցէք: ՈՒՂԵՐՁ Առ Մեչուխեչան ի {Կոստանդնուպօլիս} Հողմերից թեւ առած, թռչում ես, Մեչու

ոս չորրորդին, որ իւր որդու հետ ուղարկել էր նորան {Կոստանդնուպօլիս}: Պարացելսոսը երկար ժամանակ չմնաց որպէս ուսու

չեն դոքա, թո՜ղ որ նոցանից Րահան արաբը Արաբիայից {Կոստանդնուպօլիս} գալով միացել էր Քեօռ-Օղլուի հետ, երբ սա գնացել է

կան պատասխանի։ Այնուհետեւ ճանապարհ ընկաւ նա դէպի {Կոստանդնուպօլիս}, ուր բնակւում էր Կարնեցի Խաչատուր վարդապետը, որ

իւր բարի խորհուրդը՝ 1700 թուականին վերստին գնաց {Կոստանդնուպօլիս} ։ Այստեղ քանի անգամ քարոզ տուեց նա Ղալաթիայի Սուր

որա, միայն գիտեալ զօգուտ ազգին։ Եւ եկեալ 'ի {Կոստանդնուպօլիս} յետ բազում քարոզութեանց յեկեղեցւոջ Սրբոյն Գրիգորի

ղոս աղայի Սեբաստեան գրէր առ Կոստանդի՛՛ (գուցէ 'ի {Կոստանդնուպօլիս} ) առ իւրայինս, հնարել հնարս եւ առնուլ 'ի ձեռաց Հ

թարեանց Վենետիկեցւոց եւ Քօլլեճեանց 'ի Հռովմ եւ 'ի {Կոստանդնուպօլիս} վասն այսորիկ իրաց, Մխիթարեանք գտին հնարս, վասն

զգիտութիւն զանազան իրաց, ուստի իջեալ յԱթէնս եւ ի {Կոստանդնուպօլիս} ՝ փութացաւ յԱյրարատ, տեսոյ վարդապետացն իւրոց ելո

հմին, տրոհեալ զայն ի հինգ գիրս, տպագրեցաւ այս է {Կոստանդնուպօլիս} յամի 18[52]։ Տասներորդն դար հասանէ, բարձեալ

: Արհեստ տպագրութեան առ Հայս տեսանի զառաջինն է {Կոստանդնուպօլիս}, այլ՝ ո՛չ հաւանեալ ընդ այն Յակոբայ Կաթողիկոսի,

հրատարակին ի զանազան միաբանութեանց եւ անձանց՝ ի {Կոստանդնուպօլիս}, ի Զմիւռնեայ, ի Կալկաթայ, ի Սինկափոր, ի Վենետ

իոսի, Գատիկեցի Ապողինարոսի, Անտիոքացի Նեստորի, {Կոստանդնուպօլսեցի} Եւտիքէսի եւ Կումբրի ստրկի (որ յետոյ Մանի անուանե

յս քաղցր լուծը յանձն առնուլ: Ի՛նչ է պատճառը, որ {Կոստանդնուպօլսի} մէջ եւ այն մարդիկը, որ Վանայ կողմերից եկած էին բ

երկուքը՝ ֆրանսիական ազգից: Ձայներ կան, թէ ազգը {Կոստանդնուպօլսի} մէջ կամի շուտով բարւոքել Փարիզու մեր ազգային դպրո

, որ կատարուեցան քանի եւ քանի անգամ Տաճկաստանի, {Կոստանդնուպօլսի} մէջ, հաստատում են, թէ մեր՝ այնտեղ գտանուած ազգ

քը աչքերում, յանձնեց նորան խնդրել թագաւորից, որ {Կոստանդնուպօլսի} մէջ իւրեանց խոստովանութիւնը հաստատուելուց յետոյ հ

այց եւ այնպէս, կարելի չէր զանց առնել եւ չյայտնել {Կոստանդնուպօլսի} Ամենապատիւ սրբազան Գէորգ Արքեպիսկոպոսի պատրիարքակ

իսկ միւս հոլովները առնւում են նաից։ Սորա հակառակ {Կոստանդնուպօլսի} բարբառում, նա եւ նոյն դերանունները ուղղականում մ

ու պատճառով, որ ունէր դոցա հետ, կասկածանք տուեց {Կոստանդնուպօլսի} Աւետիք վարդապետին։ Չկամինք այստեղ երկարաբանել Աւ

ուժ, մատնուէր բուն Հայոց հոգեւորականութեան ձեռքը {Կոստանդնուպօլսի} մէջ։ Այս պատճառով Մխիթարը 11 աշակերտներով 1715 թ

մար։ Միւս պապը, մեծ արծաթ ստանալով, յօժարում է {Կոստանդնուպօլսի} պատրիարգը գլուխ եկեղեցու ճանաչել։ Ամենայն սուրբ

ւորութեան համար։ Երկու անգամ պատահեցանք Մխիթարին {Կոստանդնուպօլսի} ճանապարհի վերայ, լսեցինք նորա խօսակցութիւնը Մարգ

ից դէպի Մօրէա՝ իւր մանուկ ընկերութեամբ հանդերձ, {Կոստանդնուպօլսի} Աւետիք պատրիարքի հալածանքի երեսից գլուխը ազատելու

կը տեսանենք այս պատճառը։ Կոլլեգիացիք {Կոստանդնուպօլսի} մէջ գողացան այդ գիրքը Չամչեանի բնակարանից մի մայր

երը, համեմատ լուսանկար օրինակին, որ ստացուել էր {Կոստանդնուպօլսից}, շնորհ է գտել՝ մատուցանելու Նոցին Կայսերական Մե

հասցի պատասխանին ի Լոնդոնէ, ուղղեցի զընթացս իմ ի {Կոստանդնուպօլսոյ} յԱնգլիա, մտեալ ՚ի ծովի 21 դեկտեմբ., դեպ ուղիղ

անատունն Ռուսսիոյ ի Թիւրքիա: Ըստ այսմ եւ ես ի {Կոստանդնուպօլսոյ} ուղղեցի զընթացս (Անգլիայի մտեալ ՚ի ծով ի 21 դեկտ

թէ զիա՞րդ հրամայեալ է ամենապատիւ նախկին պատրիարքն {Կոստանդնուպօլսոյ} ի տիպ զայն մուծանել՝ այլ զի զանցեալն ողբալ առանց

մի միայն զերիս ժողովս, որք են Նիկիո, Եփեսոսի եւ {Կոստանդնուպօլսոյ}, իսկ զայլսն ամենայն ո՛չ ընդունի: Եւ յայտ է թէ ՚

ոխադրեսցեն կամ այլուր զիւրեանց բնակութիւն, եւ 'ի {Կոստանդնուպօլսոյ} վճարեսցուք ամենայն ծախք։ Այլ 'ի սաստկանալ վի

ստովանիլ խոստովանիմք զարժանաւորութիւն Հայ օրագրաց {Կոստանդնուպօլսոյ} " Նոյեան աղաւնի " եւ " Մասիս ", եւ պատուելի հեղի

ջ գիտէի փիլիսոփայական քարի գաղտնիքը, որ ուսել էի {Կոստանդնուպօլսում}, գտանուելով Ռուսաց թագաւորի որդու (?), որ դես

լսողքը։ Արդէն իւր առաջին տարու կեցութեան միջոցին {Կոստանդնուպօլսումը} սկսեց նա ճարել իւր համար աշակերտք ու բարեկամք, ո

ց Հռովմայ, արծաթով յօժարանայր վաճառել պատրիարքին {Կոստանդունոպօլսի} զգլխաւորութիւն իւր թերեւս իրազեկ եղեալ, եթէ քանի

հաղորդակցութենից։ Դպրոցի ծանրութիւնը գտանւում է {Կոստանտնուպօլսի} Հայերի ուսերի վերայ: Որովհետեւ ընդդէմ է առողջ բա

րկու ընկերակիցքը ունին վաճառական տներ Փարիզում եւ {Կոստանտնուպօլսում}: Քառասուն տարուց աւելի տեւում է Գռէյլի վաճառական

՛չ. մերն ա որ մէջտեղը փչանում ա: Մարդս մի երկու {կով} ենք պահում, թէ երեխեքանց մածուն էլ ա ըլնի, էն է

իշոտը լռում է): Եթե Անանիան Ուստիմովիչին կամ {Կովալսկուն} նամակ գրի, ապա թող ինձնից նրանց շնորհակալություն

մ Րեստենի վերաբերյալ: Խնդրում եմ բարեւս հաղորդես {Կովալսկուն} եւ շնորհավորես նրա դիսերտացիայի վերահաս հաջողությ

9 32 Նազարեանցին, նամակք խնդրեցան 10 33 Փարիզ, {Կովայլսկուն} 15 34 տէր Մովսէսին 16 35 Կ. Մ. Հայրապետեանցին

0 Սահրատեանցին 31 Վարդ[ան] Խալիբեանցին 5/17 32 {Կովայլսկուն} 11/23 33 դարձեալ նորան 15/27 34 Մարիա Նիկոլաեւն

37 " Մեղուին " 38 դարձեալ 39 մեր տունը 40 {Կովայլսկուն} 22/6 41 Հայրապետեանցին 42 դարձեալ, պաշտօնական

ալ, Խաֆ[աֆեանցին], ձեռքով 44 Խաֆաֆեանցին 45 {Կովայլսկուն} Մարտ 1/13 46 Արամին 47 Մալենցովին 2/14 48 Հա

ն], պատ[կերի] եւ 2 տողի մա[սին] 55 Լոնդոն 56 {Կովայլսկուն} [Բեռլին] [Մարսէյլից] 21/3 57 Արամին 22/4 58 Բ

ր տունը 81 Խաֆաֆեանցին 82 Հայրապետեանցին 83 {Կովայլսկուն} 84 Ստանիսլաւին 85 Ալփիարին Ադէնից 13/25 8

աննէս] ա[ւագ] քահանային (ի մասին հրիտակացն) 94 {Կովայլսկուն}, Բեռլին 14/26 95 առ Վառվառ տիկին Էլիազ 15/27 9

109 Հայրապետեանցին, Նախիջեւան Յուլիս 11/23 110 {Կովայլսկուն}, Բեռլին 111 Հայրապետեանցին, Նախիջեւան 18/30

11 Բերբերեանցին 12 Սուլթանին 13 Րուդնեւին 14 {Կովայլսկուն} 5 15 " Մեղուին " 7 16 Խաֆաֆեանցին 17 Կովայլսկ

այլսկուն 5 15 " Մեղուին " 7 16 Խաֆաֆեանցին 17 {Կովայլսկուն} 18 Կաթողիկոսին, Յունուար 20-ի թուականով 19 Կա

ւդաղեանցին 12 25 Պապային 26 " Մեղուին " 13 27 {Կովայլսկուն} 15 28 Տիգր[ան] Փէշտմալճեանցին 17 29 Բուղաղեանցի

էին այս երկուքը, դատարկ էր բոլորովին մարդերից: {Կովերը} նախիրից տուն վերադառնալով բարձրացրել էին մի թանձր

։ Սոքա (Հնդկացիք) հաւատում էին հոգեփոխութեան. {կովը} համարւում էր նոցա մէջ այնպիսի կենդանի, որի մէջ մ

նավաճառության մասին. այդ արդեն ուրիշ բան է: 2) {Կովի} յուղի մասին, - որ մեզ մոտ ստացվում է Սիբիրից մի

. Գ. Նամակն ուշադրությամբ կարդալուց՝ գտա հոդված {կովի} յուղի մասին: ՝ Էլի Հ. Գ. Երբ այս նամակը վե

նայի նոցա լեզուն, եթէ հարկադրուած լինէի մի միայն {կովի} նման նայել նոցա երեսին: Այսպէս ութ ժամը կը լ

... Բայց զարմանում ենք, թէ ինչպէս " Կոտրած ոտքով {կովի} " անմահ տաղերգուն մի տաղ չէ ասել Պ. Չէրքեզեանցի

գաստացուց նորան: Պ. Շաքարեանցը վեր կացաւ եւ {կովի} նման նայում էր պ. Մարկոսի վերայ, յետոյ սկսեց,

էին համարում մեռանել՝ ձեռքերում բռնած ունենալով {կովի} պոչ։ Ո՛չ ոք բարեպաշտ Հնդկացիներից չէր ուտում կով

ովի պոչ։ Ո՛չ ոք բարեպաշտ Հնդկացիներից չէր ուտում {կովի} միս։ Ապաշխարողքը ապաշխարութեան օրերում մոխիր էին

օրերում մոխիր էին ածում գլխներին, որ ստանում էին {կովի} այրած ապականութենից։ Ինչ ժամանակ կոյս աղջիկը ստա

ւց յառաջ մոխիր ցանել գլխների վերայ, որ ստացած էր {կովի} թրիքից, աղջիկներին ներում էին կրել ողջախոհութեան

հետը տանի տղան, կա՛մ ճանապարհի արծաթ տայ մինչեւ {Կովկաս}: Բէգզադէն խոստանում է հետը տանել: Տղան ընկն

, առ նորին պայծառափայլութիւնն գլխաւոր հրամանատարն {կովկասեան} բանակի եւ փոխարքայն Կովկասու առ տէր գեներալ-ֆեյլդ

արկադրեցին նորան դառնալ Մոսկուա եւ այնտեղ ուսանել {Կովկասեան} Կօմիտետի ծախքով։ Այսպիսի հանգամանքներով, 185

յ 1858 թուականի մէջ։ Աւարտած լինելով իւր ուսումը {Կովկասեան} Կօմիտետի ծախքով՝ արդէն արքունական կանոնադրութեամ

յն վիճակով վճռելու է դորա ապագան, որով վճռուեցան {Կովկասը} եւ Արարատը: Ես չեմ կարող տեսանել մի գործ, որ ազ

էզ նամակի եւ զլճակն Ասիոյ ի նիւթ սեւակի, զանտառս {Կովկասու} ի գործ դիցուք փոխանակ գրչի, արդեօք կարե՞մք ի նմի

սրբազնութիւնն ի գրութեան իւրում առ տէր փոխարքայն {Կովկասու}, որ վասն ընդունելոյ զկաթոլիկս ի լուսաւորչեան դաւ

գրելոց է զառանձին զթուղթ առ պայծառափայլ փոխարքայն {Կովկասու} եւ ծանուցանելով զբովանդակութեանց եզրակացութեան ազ

ն վեհափառութեան ներկայանալ պայծառափայլ փոխարքային {Կովկասու} եւ առնուլ ի նմանէ որպէս զհաստատութիւն թղթոյս, նո

գլխաւոր հրամանատարն կովկասեան բանակի եւ փոխարքայն {Կովկասու} առ տէր գեներալ-ֆեյլդմարշալ, իշխան Ալեքսանդր Իվան

ելոյ վեհափառ հայրապետին առ զպայծառափայլ փոխարքայն {Կովկասու}, արդէն գրեալ ծանուցեալ եմ Ձեզ ի Թիֆլիսէ, պաշտօ

րելոյ վեհափառ հայրապետին առ պայծառափայլ փոխարքայն {Կովկասու}, արդէն գրեալ ծանուցեալ եմ Ձեզ ի Թիֆլիսէ պաշտօնակ

ւթեամբ: Նորին պայծառափայլութիւն տէր փոխարքայն {Կովկասու}, ի վերայ հիման գրութեան վեհափառ կաթողիկոսին առ ի

պէս խորհուրդ տայր ինձ եւ ծայրագոյն կառավարութիւնն {Կովկասու}, այսպէս բարւոք դատեցաւ եւ դեսպանատունն Ռուսսիոյ

, ՚ի վերայ հիման գրութեան պայծառափայլ փոխարքային {Կովկասու} առ ինքն, գրեալ պ. դեսպանին Ռուսսիոյ, որ ՚ի Լոն

ի դիպլոմատիկական դիվանատան պայծառափայլ փոխարքային {Կովկասու}, հրաւիրելով զիս գալ առ ինքն յետ երկուց աւուրց:

նչ չար հոգի դրդեց ինձ դուրս գալ Րեդուտկալէից դէպի {Կովկասու} սարերը... Ի՛նչ ծածկեմ պատճառը, մի փոքր արծաթի հ

որովհետեւ իշխանութիւնը մտածում էր ուղարկել նորան {Կովկասու} Բորջոմ ասացեալ տեղը, ուր դիմում են անհամար հիւան

տը կատարելու համար - Մշու Սուրբ Կարապետ, որտեղից {Կովկասու} վերայով կը վերադառնամ Աստուծով մինչեւ օգոստոսի 15

ւսի, թէ նորին պայծառափայլութիւնն, տէր փոխարքայն {Կովկասում}, համաձայն միջնորդութեան նորին վեհափառութեան, հա

ւթեամբ: Նորին պայծառափայլութիւն տէր փոխարքայն {Կովկասում}, համաձայն խնդրոյ վեհափառ հայրապետին, հրամայեաց

պէս խորհուրդ տայր ինձ եւ ծայրագոյն կառավարութիւնն {Կովկասում}, այսպէս բարւոք դատեցաւ եւ դեսպանութիւնն Ռուսսիոյ

ն զիշխանն Մ. Ս. Վորոնցով զյայնժամեանն փոխարքայն {Կովկասում}, եւ սա թղթակցեալ ընդ ձեռն նախարարութեանց եւ պետո

իւնը։ Ծանօթութեանց մէջ պօլ բառը բացայայտված է {կոտ}, կամ կօպի, կամ կօլոտ։ Խոստովանում ենք, որ այս

յետոյ 502 թ-նի կաթողիկոս նստող Մուշէն Երեւանի մօտ {Կոտայի} նահանգից էր, գեղի անունը զանազան ձեւով են դնում

մի կերպարանք, որ սատանայ լինելու համար, միմիայն {կոտոշ} չունէր գլխին: Ես նայում եմ դարձեալ, երեւում է ն

, առաջին խաչակիր զօրքերի պատերազմի ժամանակ, իսկ {կոտոշդ} կոտրեցիր դեռ XVII դարու սկզբումը, երբ, բարեկամա

մազերը եւ բրդերը խառնափնդոր, մի աչքը փորած, մի {կոտոշը} կոտրած ծեր դեւ. ճանկերը բորենու ճանկերի նման, ա

անց հետ. ասածներիս ապացոյց կարող են լինել կոտրած {կոտոշը} եւ փորած աչքը, որ Ձեր մռայլութեան առջեւ են այժմ

կառավարչի աշխատութեանը, հրամայիր ոսկեզօծել սորա {կոտոշները}: Դեւերը, որ կանգնած էին այնտեղ որպէս պահակ

խելով հնոցի մէջ, փառավար կերպով ոսկեզօծեցին նորա {կոտոշները}, յետոյ արձակեցին դարձեալ աշխարհի երեսը ` սերմանե

սը բնակարան է Մուզաների։ Ասելը ինչպէ՛ս կը լինի, {կոտոշներո՞վ}, մինչ խոստովանում է, թէ Մասեաց դարեւանդից Մուզա

ետր, աքաղաղի քիթով, շան ճակատով, մեծ ականջով, {կոտոշներով}, ճանկերով, ժանիքներով եւ երկայն պոչով, հագնուա

Մանկլաւիկներին հետեւում էին չորս դեւ ոսկեզօծ {կոտոշներով}, ուսերի վերայ բարձած մի ասորու սրածայր աշտարակ,

ղմումը շարուեցան: Դուռի մուտքին մօտ չորս ոսկեզօծ {կոտոշներով} դեւերը ցած դրեցին իւրեանց ուսի վերայից ասորու սրա

- ասաց խաւարի թագաւորը: Զ Վէզիրը նրան տուեց {կոտոշով}, եւ գրականութեան դիւապետը յայտնուեցաւ: Սա չէ նմ

որեկ է տեսանում երազում, իսկ Հայը նի՛ւթ: Հատ ու {կոտոր} բաներ, որ այժմ անփորձ մարդիկ ազգային են համարում

հանգամանքի առաջեւ, որպէս մի անբան անասուն կամ մի {կոտոր} կապերտ: - Ուրեմն ձեր վերջին խօսքն է հրաւիրել

տ, վրձին, սանր, երկու բարակ մոմեղէնը եւ մի քաի {կոտոր} արճիճ: Յետոյ մի հատ ձու, եօթն աւելի ճիւղերի վեր

յն ուսման ճիւղին մէջ են՝ Էնցիկլոպէդիկական հատ ու {կոտոր} տեղեկութիւնք, իսկ կապակից ուսումն ամենեւին եւրոպ

սն պապին, ջանացեալ է միշտ պղտորել զընթացս հատ ու {կոտոր} աւանդութեանց, ազգային պատմութեանն վերաբերելոց,

զ յիշեցնել միջին դարերը, կործանում, գերութիւն, {կոտորած}, արիւն, կրակ, սով, խաւար եւ մահ: Սոքա են մեզ

եւ ի փոխանակել ռուփեաց ընդ լիբրէից, անհրաժեշտ է {կոտորակաց} ինչ կորուստ: Թէ որքան իցէ գումարեալն դրամ առ

այտի, ծոցերը լիք մանր քարերով եւ խորտակուած շիշի {կոտորակներով}: Ամենայն ոք, որ մինչեւ անգամ չէ եղել Փարիզում,

ցոց համար միայն վկայում է Սուրբ գիրքը, թէ Եհովան {կոտորել} տուեց եւ չթողեց եւ ոչ մի Ամաղեկացի, իսկ միւս ազգ

, սկսան ճանկերով ետ քաղել դիակները եւ տուն մտանել {կոտորելու} կենդանի մնացածները: Ես տեսայ Ատտիլայի արշաւանքը

երայ Իսրայէլի... Եւ ասէ Մովսէս ցցեղսն Իսրայէլի. {կոտորեցէ՛ք} իւրաքանչիւր զընտանի իւր զնուիրեալ Բէլփէգովրայ...

գում են մաղի մէջ: Սորանից յետոյ հիւանդի հանդերձի {կոտորի} մէջ լցնում է միրգերը եւ դրօշակները եւ քսում է հիւ

ուր եւս գործ դրուեցաւ եւ մի փոքր յառաջ քրիստոնեայ {կոտորող} ու հալածող հեթանոս Հայերը կոտորուեցան ու հալածուե

ն մէջ եւ մեծ վարկ ունի ազգը նորա մասին: " Էս մեր {կոտորուած} երեխեքն էլ "- երաշտութիւնից գանգատուելով ասում են

ը բաղկացնող անհատները ամենեքի՞ն մեռան, ամենեքի՞ն {կոտորուեցան}, եւ բնա՞ւ սերունդ չթողեցին, որ այսօր երեւէր եւ

առաջ քրիստոնեայ կոտորող ու հալածող հեթանոս Հայերը {կոտորուեցան} ու հալածուեցան քրիստոնեայ Հայերից: Մի կողմից հեթ

տա՛ր, - շարունակում է Հեթումը, - ճիճուները սոված {կոտորուեցին}, որդի. շաղ գնալու (բօժօժ դառնալու) վախտն ա,

, կամ թրթուռը փչացնի, կամ տարին չբեր ըլնի սոված {կոտորուիլ} պտենք. մեր մասիլն էլ որ կայ, ամէն բան նրան եաղի

ոշիման եկաւ տեղը կաննեց, ու թու՛, թու՛, ասեց, {կոտորուիք} դուք, ջըհըդի ժամ շինեցին էլի, է՞ս ինչ սովորութի

տայ այժմ նորա մուրհակներին: - Ինչո՞ւ այդպէս {կոտորում} էք այն պարոնի անունը, նա ոչ ոքի արծաթ կերած չէ,

արկեդոնի բազմաղէտ կործանումը. երեք օր Հռոմայեցիք {կոտորում} էին դաւաճանութեամբ խաբուած անզէն մարդիկը: Երբ լց

վրէժ հանել անշունչ արձանից, երբ նա քրիստոնեաների {կոտորվելու} ժամանակ էլ այնքան անմեղ էր իր նիզակով, որքան այժ

, որի մեջ գտնվեցա մինչեւ այս րոպես: Սիրտս շատ {կոտրած} է, եւ ոչինչ բան աչքիս չէ երեւում, վերջին հուսահ

րած նամակը: Ես այն ժամանակ չգիտեի, որ հենց երեկ {կոտրած} իմ ծխափողը վերջինն է եղել եւ գլխի ընկա այն ժամանա

ր եւ գաղափարք հասանում են մեր ականջին, բայց դոքա {կոտրած} զանգակի ձայնից աւելի չունին ուրիշ արժանաւորութիւն

գեւորուել էր... Բայց զարմանում ենք, թէ ինչպէս " {Կոտրած} ոտքով կովի " անմահ տաղերգուն մի տաղ չէ ասել Պ. Չ

կէս օրից յետ, երբ արեւն ի խոնարհ Ուրախի էլ {կոտրած} է սիրտը՝ լինում է թոյլ ու տկար. " Դու ըսպա

: Բայց թէ պրծանք այս անգամ Գոնէ՛ {կոտրած} երեքով, Այլ յաւիտեան չենք տեսնիլ Հայլ

ղաքակրթուելով պէտք չունի շոգենաւին հասնելու համար {կոտրած} ծառից սկսել, այլ կարող է ուղղակի շոգենաւին ձեռք

եւ բրդերը խառնափնդոր, մի աչքը փորած, մի կոտոշը {կոտրած} ծեր դեւ. ճանկերը բորենու ճանկերի նման, ատամները

կը միմեանց հետ. ասածներիս ապացոյց կարող են լինել {կոտրած} կոտոշը եւ փորած աչքը, որ Ձեր մռայլութեան առջեւ ե

տագոյն - բաց կարմիր բարձրանում էր նորանից: Սիրտս {կոտրած} էր բոլորովին, որովհետեւ համարում էի թէ զուր է գն

մ ժողովուրդ ունի նէ։ Թո՛ղ հաստատեն, որ գրիչնի՛ս {կոտրատենք} ու մեկդի ձգենք.... Երկայն բարակ մտածել պէտք չէ

, պատուիրեց գործակատարին, շտեմարանի պատուհանների {կոտրատուած} ապակիների տեղ հաստ թուղթ կպցնել, որ ընդունող աստ

մեցայ իմ Մանուշակս տալ նորան, իսկ նա դեռեւս պիտի {կոտրատուի} ՞. նա չեղաւ, ուրիշը կը ճարեմ: Մանուշակս չէ բարկ

դութիւնը, տեսանելով, որ բանի տեղ չէ անցնում իւր {կոտրատուիլը}: Միւս կողմում, բոլոր հիւրերը կանգնած լսում

ը - օտար տեղ գեշ անունս լսե՞լ են, թե նոցա անունը {կոտրել} եմ կամ բամբասանքի տեղիք եմ տվել: Կարծեմ, որ եթե

ճակատիդ դառը քրտինքով, եթէ նորան հաւաքելու համար {կոտրել} ես մէջքիդ օղը. բայց եթէ ունէիր մի գիտութիւն, որ

կլինի, թե ինչ անձնազոհությամբ գիշեր ցերեկ կուրծք {կոտրելով} եւ աչք խավարեցնելով աշխատում ենք գրելով ու սրբագր

իւ լուսացած, եւ ահա Նոր տարի շնորհաւորողքը գլուխ {կոտրելով} չափում են փողոցները... Ես, տկար կազմուածքի տէր

վենտե եւ լավ հասկանալի լեզվավ. կաթոլիկների մեջքը {կոտրելու} է այդ: Առայժմ ներե եղբայր, որ երկար չեմ գրում,

ոք չէ կարող նորա հակառակ Ի զուր փորձ փորձել կամքը {կոտրելու}: Նա այն ժամանակ սուր ունի հատու, Կըրակ է թափու

եւ այնուհետեւ բարյավ մնա հայոց ազգը: Գրիչս պիտի {կոտրեմ} եւ ձգեմ. մյուս անգամ հայոց ազգի անուն տված ժաման

եանց, երանի - հազար երանի: Թո՛ղ ուրիշները գլուխ {կոտրեն} ուսում ստանալու, մեք քո հետ հոգիներիս պատրաստութ

նորա երեսին եւ թեթեւ վէրք դրեց շրթունքի վերայ եւ {կոտրեց} մի ատամը։ Այնպէս շուտ կատարուեցաւ այս շարժողութի

Փարպեցու Թղթի յայտնուած օրից այդ կարծիքների գինը {կոտրեցաւ} ։ Եւ այսուհետեւ ոչ միայն արժէք չունին, այլ բնա՛ւ

միայն թե առանց օղակի: Վերջին ծխափողս ես դարձյալ {կոտրեցի} այդ անիծյալ օղակի պատճառով: Դրա համար հենց նամակ

ին խաչակիր զօրքերի պատերազմի ժամանակ, իսկ կոտոշդ {կոտրեցիր} դեռ XVII դարու սկզբումը, երբ, բարեկամանալով յիս

եւ, ինչպէս ասում է Ռուսաց առածը, սատանան ոտը կը {կոտրէր} մտանելով այդ անկարգ պահարանի մէջ: Գրչագիր ախտարք

րկայական էութեան եւ հերիք է: Մինչեւ, մրրկից {կոտրուելով} կամ արմատից պոկ գալով ծառը չնկնէր ծովի մէջ եւ մար

Բէգզադէի խորհուրդը այն էր, որ այն պարոնի անունը {կոտրուի} վաճառանոցում, որ, հաւատարմութիւնը կորուսանելով

ւր դժոխային խռովասիրութեամբ. նա շաբաթներով քունը {կոտրում} էր եւ հաց չէր ուտում, եթէ իմանար, որ մի տեղ խռո

ր բաժակը կամ ամանը, որ եւս գործ էի դրել, իսկոյն {կոտրում} էին, որպէս թէ նա պղծուել էր: Այսպէս լինելով իմ

նումէ, կամ են գնում, հետեւեալ բայերը, ինչպէս՝ {կոտրում}, բերում, վառում եւ այլն, կարող են առանց վերջաւ

սափում է ծանծաղուտներից: Մեր նկարագրած այդ բոլոր {կոր} գծերը, որ կետ-նպատակը տանող ամենակարճ ուղիղ ճանա

առաջ Եգիպտոսում վերականգնված էր այն աքսիոմը, որ {կոր} գիծը երկար է ուղիղից: Համենայն դեպս, այդ պար

, Դու բարձերըդ տաս նրան... Ու թէ շոյուի գլուխը {կոր}... Քեզնից նոր կեանք ստանայ, Աբրահամեան քո վրան

ու ստանաս մի լաւ փորձ... Ծիլը մատղաշ, դալար ու {կոր} Եթէ սիրով դու շտկես ` Բունդ կը լինի միշտ զօրաւոր

էր աղքատին"։ Ժամի դռնում նա կանգնած է, Աչքերը {կոր}, վիզը ճուկ. Նորա նախկին բարեկամքը Չեն ասում նոր

երում գտանուած Հայ կանանց մասին. նոքա վաղ ուրեմն {կորա՛ծ} են մեր համար, կորա՛ծ են եւ նոցա զաւակները: Նոցա

անց մասին. նոքա վաղ ուրեմն կորա՛ծ են մեր համար, {կորա՛ծ} են եւ նոցա զաւակները: Նոցա Հայութիւնը գուցէ երեւ

ովը իմ գրած բաներից շատերը այս կամ այն կողմ ցրված {կորած} են, որոնց անունը եւս օրըստօրե մոռանում եմ: Վասն

ւ քաջալերվում եմ, որ իմ ազգի համար աշխատությունս {կորած} չէ. գոնե կա մի մարդ, որ ճանաչում է եւ ինձ օգնակ

նի զորությունը, որ ճշմարտությունը ձայն ստանա այդ {կորած} եւ մոլորած քաղաքի մեջ: 8-րդ համարը սարը թամըզին

ռքով հայտ բերեն եւ Նախիջեւանին սեփականացնեն, եթե {կորած} կամ երկբայական բաներ կան: § 3. Իբրեւ վարձ աշ

բոլորովին ավարտել այդ գործը: Գուցե թե ոչինչ բան {կորած} չէ, այլ ամենայն բան յուր կարգով պահպանվում է, ե

որությամբ ավանդված կայքերը: ։ Եթե այս բաները {կորած} չեն դեռեւս, որ եթե ոչ քաղցրությամբ, գոնե դատաստ

մ Ռեպետիլովի խոսքերը. " բոլորը բաժանվեցին, մեկը {կորած}, մյուսը բանտարկված "... բայց պետք է հուսալ,

երս բերէ ազգային գանձարանը ուսումնարանի անունով, {կորած} չէր. նա տալիս է այդ գումարը իւր զաւակին եւ նորա

ուշադրութիւնը: Կատակերգութիւնը՝ " Վա՛յ, իմ {կորած} յիսուն ոսկի " անունով, մի քանի նկարագիրք մեր թիֆ

լի՛ Հայք, յառա՛ջ, դէպի յառա՛ջ, եւ մի հատ աւազը {կորած} չէ սարի ահագին կազմուածքի մէջ, ամենայն կայծ կարո

быть, была ни была, ինչպէս ասում է Ռուսը, այդ {կորած} ու գտանուած արծաթի հաշուից պիտի բաժանորդ դրուէի "

կամ չէ արել, այլ այսքան միայն գիտեմ, որ արծաթս {կորած} է: Այս բանի մէջ Բէգզադէի խորհուրդը այն էր,

: Հայոց ազգը շատ տեղ գրել կարդալ չգիտէ, շատ տեղ {կորած} է մինչեւ անգամ եւ լեզուն. այս պատճառների հիման վ

ւին փոքրոգի մարդիկ, թէ բան չլինելով, այժմէն իսկ {կորած} էին Հայերը։ Ո՛չ, նոքա կորած չեն, այլ միայն գտա

ինելով, այժմէն իսկ կորած էին Հայերը։ Ո՛չ, նոքա {կորած} չեն, այլ միայն գտանւում են մի այնպիսի չար ճանապա

երը միայն հասել են մեզ, իսկ ինքեանք կա՛մ ստուգիւ {կորած} են ձախողակի, կա՛մ թաղուած փոշիների եւ փլատակների

ի, որ անցել էր ազգի մէջ եւ որի թուականը գուցէ թէ {կորած} էր կամ ճիշդ չէր: Մինչեւ որ այս բաները եղած չ

ելով հեթանոսական հնութիւնը կամ նորա մնացած եւ կամ {կորած} յիշատակարանքը: Այո՛, հնախօս գիտութիւնը աւել

խորհրդով։ Եւ ոչ ոք չէ կարող ասել, թէ բոլորովին {կորած} է նորա աշխատութիւնը։ " Հիւսիսափայլի " գրիչքը, "

, թէ " Հիւսիսափայլի " նորախօսութիւնը ոչ միայն չէր {կորած} յաւիտենականութեան անդունդի մէջ, այլ նաեւ ազդեցու

Մինչեւ փետրուարի 11 ուղարկուած նամակների ցուցակը {կորած} է, որոնց թիւը էր 21: [Պետերբուրգից] ամիս հ

ները արիւն-քրտինքով պիտի աշխատեն վերստին որպէս մի {կորած} բան փնտրել, ինչ որ նոքա կամքով, թուլութեամբ կամ

նախահարց օրերից հեռացած, նոցա սրտերից օտարացած, {կորած} եւ շուարած որդիքս։ Այս պատուական մարդը միտք է ար

լ էր նորանից։ Անշուշտ, պէտք է կարծել, որ դոքա եւս {կորած} անհետացած են, որպէս մի քանի ուրիշ աշխատութիւնքը,

ամենայն տարի եկամուտ պիտոյ է ստանայ գոնէ՛ 40. 000 {կորած} հոգի: - Bene, - ասաց սատանան, - յետո՞յ:

որ Ձեր մռայլութիւնը տարեկան եկամուտք ստանայ 10000 {կորած} հոգի: - Gut, - ասաց սատանան, - վերջը՞:

էր համարւում, որպէս եւ այժմ չէ վերջացած տակաւին {կորած} ու մոլորուած մարդկան մէջից: Աստուած քո դատաստանը

ետեւ շատ այդպիսիների գաղափարքը պէտքերի հետ միասին {կորած} են եւ չկան ներկայ Հայի համար, բայց եւ նոր լեզուն

այնքան կարողացել է պահել, որ այսօր մեզ պէս ազգի {կորած} շուարած որդիքը կարողանում են նորա կենդանի խօսքով

ի կորուստ, դէպի կրակ՝ առանց ամենեւին խնայելու, {կորան}, կործանուեցան եւ այն գեղեցիկ արձանները, որ այսօ

Փարիզի մէջ: Բայց, աւա՜ղ, այն քաղցր օրերը անհետ {կորան} մշտնջենաւորութեան ովկիանոսի մէջ. նոցայ աւետաբեր

որ նոքա քանի ամիս շարունակ կտրատում էին միմեանց. {կորան}, չքացան, եւ մինչեւ այժմ դեռ չեն կարող հաշիւ ու

բոլոր իմ հարց ու խնդիրս, բոլոր աշխատութիւնս զուր {կորան}. իսկ աղջկայ պատկերը ասես թէ բեւեռել էին աչքիս,

մասնակից են լինում Զաքարիայի պապանձմանը։ Շատերը {կորան} բանդի մէջ, մի քանիսին վիճակեցաւ այն Բօնզի մահը,

ր, որ ասեք թե՝ չէ, բանը բանից անցավ, հազարներ {կորավ} տեի։ Այս բաները ես հավիտյանս հավիտենից բերանես չ

ժբախտաբար, այն ճամպրուկը, որի մեջ էին սերմերը, {կորավ} Սաուտհամպտոնում, որ ես ուղիղ ուղարկել էի ամբողջ

եւաց՝ Մի շինուածք կիսակործան Որի գլխին {կորացած} Երկաթեայ խաչ Քրիստոսեան։ Դարաւո

գոյն երեսով, պատճառ, խոնաւ տեղում երկար ժամանակ {կորացած} նստելուց արիւնը թանձրացել էր գլխի մէջ: Նա բանալո

ի կեղտը մի զզուելի կապոյտ գոյն էր տալիս երկայն ու {կորացած} եղունգներին, որ առաւել նման էին գիշատող թռչուննե

տեղի, Եւ դու նմա զքո բարձս... Թէ {կորացեալ} գլուխ գգուի... Ձգեալ ի քէն զնոր կեանս,

, կարմրեցաւ մինչեւ ականջները եւ աչքերը դէպի գետին {կորացուցած}, մի փոքր լուռ կանգնելուց յետոյ, վազեց իւր ննջար

Մոխրատնով լցինք Դուին, Արտաշատ, Ծխի մէջ {կորաւ} խաչն եկեղեցուն, Երբ այս ամենը մենք կատարել

որան, հետեւաբար եւ ամենայն արդարութեամբ ինքը եւս {կորաւ} ու չքացաւ Լեհաստանից: Եթէ հոգեւորք ընդունակ է

փսո՛ս աշխատանքիս, ափսո՛ս սիրելուս, որ զուր տեղը {կորաւ}... երկինք, փուլ արի իմ վերայ... երկիր, կո

.. բայց մեր նաւն արագ Վազեց դէպ յառաջ... {կորաւ} իմ աչքից... Եւ այլ միւս անգամ մինչեւ այս ր

ատում մեզ այժմ որպէս յառաջ: - Մարդերի հաւատը {կորե՞լ} է դէպի մեզ, - բացագանչեց սատանան, - ի՞նչ բանից

ցայ եղբօրիցս եւ յոյն Աստուածաշունչ: Նոյն առաւօտը {Կորեան} գիրքը դարձուցի: 19-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ կ՚

ու թրջուած հալաւները, որոնց վերայից ամենայն գոյն {կորել} էր, անհնարին էին կացուցանում ստուգապէս ճանաչել ա

ը ոչինչ չէ ասում մեզ: Անշուշտ, եթէ աւանդութիւնը {կորել} է, հեղինակը պատասխանատու չէ, բայց այդպիսի դիպու

նդիու, Կուրլեանդիու եւ Սեմիգալիու, Սամօգիցիու, {Կորելիայի}, Տուերի, Իւգօրի, Պերմի, Վեատսկի, Բօլգարիայի

ւմ ենք միմիայն բուսականաբար եւ շնչականաբար: Հաւը {կորեկ} է տեսանում երազում, իսկ Հայը նի՛ւթ: Հատ ու կոտո

եւ այլն. դնում են մի ճրագ, մեղր, իւղ, բրինձ, {կորեկ}, փոքրիկ հայելի. փոքրիկ մկրատ, վրձին, սանր, ե

էջ: Ստանում էի մի շատ պարզ կերակուր, խմելիքս էր {կորեկաջուր}: Այդ երկու շաբաթական բանտարգելութիւնը առաջին անգ

ս է խօսում, " Էդ տերեւը ո՞ր ծառիցն ա, էն կարմիր {կորզաւոր} թթենուցը հո չի՞: - Չէ՛, - ասում է աղջիկը, -

զեկ եղեալ նախապատրաստութեանց ազգին ՚ի Հնդկաստան, {կորզեալ} է ՚ի ձեռաց ստրկացելոյ ազգին մերոյ ՚ի Ջուղա զթուղթ

սաւորութեան, է՞ր վասն անխնայքն յորդիս իւրեանց եւ {կորզեալ} զնոսա ի գրկաց մարց արկանեն գէշագէշ ընդ գարշապարօք

անամք զաստուծոյ. զի մարդասիրութեան նորա ժամանեալ {կորզեաց} զողորմելի անձն իմ ի գերեզմանէ:: Եղանակն տեղ

լինելը, մինչեւ կարողացավ Մուրադյան արծաթագլուխը {կորզել} եւ տանել ձգել Մխիթարյանց ձեռքը: Դուք կամ քաղա

ռանց եւ դոյզն բացառութեան, եւ ո՞վ արդեօք կարիցէ [ {կորզել]} յընկերութենէ ազգին զիրաւունս քննելոյ եւ ճանաչելո

զաւակաց կարէին զնոսա հաղորդել նոր հայախօսութեան, {կորզել} ի բերանոյ նոցա զօտար բառից խառնմունս, ի բաց վտար

փոքր կարեկից լինէր նոցա՝ վճռելով նոցա ապագան եւ {կորզելով} այն վհատական դրութեան միջից, որի հորիզոնում արդէ

ելք է լինում ճշգրիտ լուսաւորութեան՝ վերացնելով, {կորզելով} մտքերը այս աշխարհից, ուր պահանջւում է գործունէու

մենայն փռնգալուն առողջութիւն ասա՛ նորան: Գնացէ՛ք {կորէ՛ք}, յիմարներ: Uատանան սորանից յետոյ դարձաւ դէպ

պատուելի հայրենակիցք մեր ազգասիրաբար խնամ տարեալ {կորըստեանս}, բանային ի զանազան հայաբնակ քաղաքս զուսումնարանս

նէ իբրեւ զանզգամ ընկալարուք զիս " (Թ. Պաւղ. առ {Կորթ}. երկր. գլ. ԺԱ, համ. 1 եւ 16)։ § 17. Բն

ներումն նորից ` Երդման համար դժուարին: " Գնա՛, {կորի՛ր}, սերովբէ, Խօսքերդ անցնում են չափից, Եւ ինչո՞ւ

մեք՝ ոտով: Հեռի՛ մեզանից, դու յանդուգն յիմար, {կորի՛ր} մեր աչքից, ստախօս եւ անպատիւ դու, մեք ճանաչում

ւորին նշանակած տասն եւ ութ կոպեկանոցի տեղ: - {Կորի՛ր}, անիծած, դո՛ւրս, դո՛ւրս, անզգամ: Սպասի՛ր, ե

ծառայութեանը նայիր, պահանջած վարձին նայիր... {կորի՛ր}, կորի՛ր, որ աչքս չտեսանէ: Այլ բան չկար, ո

եանը նայիր, պահանջած վարձին նայիր... կորի՛ր, {կորի՛ր}, որ աչքս չտեսանէ: Այլ բան չկար, որ խոսէր ո

իոն), ահ կալաւ զիս, զիա՛րդ ազգ յայսպիսեաց {կորիցէ}. կրկին հայեցայ եւ տեսի զազգն իբրեւ զոսկի, բայց

յ էր յաւէտ դարման տանել, զառաջինն [զի մի սովամահ {կորիցին]}, քան թէ ապախտ արարեալ վզնոցին պիտոյիւք] փառս ան

, զորօրինակ՝ Մովսէս Խորենացի, Եղիշէ վարդապետ, {Կորիւն}, Ղազար Փարպեցի եւ որ սոցա կարգումը են։ Բայց քան

ոսկուա, 1858, հրատ. պ. Ո. Յովհաննիսեանց։ {Կորիւն} վարդապետ, Վենետ. 1833, հրատ. Մխիթարեանց։

յր եւ եւ Մամբրէ վերծանող նորուն եղբայր, Եզնակ եւ {Կորիւն}, Սուրբն Եղիշէ, Դաւիթ փիլիսոփայ եւ Յովհաննէս, տ

գտեալ աշակերտակցաց նոցա, որոց անուանքն Ղեւոնդ եւ {Կորիւն}, ինքնակամ իջանեն ի Բիւզանդիոն, ուր հասանեն զկնի

մ Մարկիովնականաց եւ Մանիքեցւոց: Որոյ ժամանակակից {Կորիւն} վարդապետ, մականուանեալն Սքանչելի՝ մտանէ ի դար ը

ղած լինէր։ Բայց պէտք չէ մոռանալ, որ Խորենացին, {Կորիւնը} եւ ինքը՝ Փարպեցին, խօսելով Աստուածաշնչի թարգման

արյունալի դրաման, որի մասին Ֆոշեն խոսում է իբրեւ {կորիֆեի} [նշանավոր դեպքի]: Ի դեպ, ինչպես կարելի է կռահել

կամ մի ամերիկեան կուսական անտառ. թէեւ ոչ այնպէս {կործանաբէր} եւ մահառիթ, ինչպէս մի կայծակ, մի սամում, մի հե

մպի եւ երկրագունգի էլեկտրականութեանը, բայց ոչ մի {կործանաբէր} կայծակի կերպարանքով: Երբ, ինչպէս ասացինք, երկր

է այս աշխարհի վերայ. մի փոքր մեղմացած են երեւում {կործանական} փոթորիկների գնացքը եւ յարձակմունքը: Ինչպէս յ

ւական. Ոլիմպոսն յունական տապալեալ է հիմն ի վեր, {կործանեալ} է Արամազդ եւ ի գահ նորա ամբարձեալ էք Դուք, մռայլ

ին փոքր մի զհոգեկան կենդանութիւն իւրեանց, ի սպառ {կործանեալ}: Հայք առ հասարակ դաստիարակեալ ընկերատեցական

ռ 'ի մահ նահատակեալ։ Յայնժամ ծերոյն ել ընդդէմ եւ {կործանեաց} զախոյեանն։ Աւասիկ ես պատրաստեալ եմ նահատակիլ, ո

մուր, որ ճակատ յարդարեալ ընդդէմ Խաչին Քրիստոսի՝ {կործանեաց} զեկեղեցիս, յաւարի առ զանօթս սպասահարկութեանց, գ

ւթեան մէջ"։ Յայտնի է, թէ ազատութիւնը իսպառ {կործանել} նախադասութիւնը համազօր է վերը մէջ բերուած երկար բ

եւ որոտման գոռոց գոչիւնը, ասէիր թէ կամենում էին {կործանել} մեր գլխին երկնքի մշտնջենաւոր սիւները: Կատաղի ալի

ուագործելոյ եւ մշակելոյ զլեզուն՝ պիտի խաթարել եւ {կործանել} կազմած բուն հայախօսութեանն՝ որ միակ աղբիւր ճանաչ

վ Չինաստանի հիւսիսային նահանգներին, սպառնում էին {կործանել} Փեքին քաղաքը։ Ցիու Մանդարինը, որ մտերիմ բարեկամ

ւմ խառնափնդորել բնութիւնը եւ մտքերը. չենք ուզում {կործանել} գիտութիւնքը, այլ ուզում ենք լուսաւորել նորանց եւ

փայ չունի, եւ քանի խելքի է ընկնում, կամաց-կամաց {կործանելով} նրանց բացում է իր ճամփան: Եթէ որեւիցէ ստրուկ ազա

եւեալ դրութեամբ իր առաջուայ կարծիքները հիմն ի վեր {կործանելով}, - " բայց ", - ասում է նա, - " չէ կարելի երեւա

մեհեանները - կռքատունները, կուռքերը քանդելու եւ {կործանելու} համար, մեհենական գրքերը այրելու եւ չքացնելու համ

Գերմանիայի նորանոր անցքերը, որոնցից ահ կար, թէ {կործանելու} էին Հռովմի Քահանայապետների ութ հարիւր տարի ունեցա

, թէ մեծ հիմնադիրը իր վարդապետութեամբ վեր ի վայր {կործանեց} " ակն ընդ ական եւ ատամն ընդ ատաման " վարդապետութի

այս հաւասարութեան խորհուրդը: Քրիստոնէութիւնը {կործանեց} եւ փշրեց այս վարդապետութիւնը, սէրը դնելով ընկերա

ան վուլկանական բնութեան ցնցիւնը մէկ գիշերուայ մէջ {կործանեց} Բուրբոնի գահը, որ դաշնակիցների քաղաքականութեամբ

ը աշխարհում։ Սատանա՛ն, դեռ սկզբում, նախանձելով {կործանեց} նախաստեղծին եւ հո՛ղ դարձուց նորան։ Իմաստութեան

նը, նախանձաւոր լինելով դժոխքի փառքին, քանդեց եւ {կործանեց} այդ վարժատունքը, ցրուեց աշակերտքը, հալածեց վարժ

ծը նորանով, որ Պօրտուգալացոց օգնութեամբ ջարդեց, {կործանեց} նոցա կուռքերը, կռատունները, թափեց բոլորը ծովը ե

բանից նոցա առեալ հարցցուք զնոսա, թէ վասն է՞ր ո՛չ {կործանեցան} ազինք Եւրոպիոյ, կամուրջ հաստելով լուսաւորութեան

իոն, նոյնպէս, զարհուրելի չէ. ցրուեցիր ժողովը, {կործանեցիր} նորա տաճարը, եւ ահա ամենայն բան կ'ընթանայ, ինչպ

ու, խայտաճամուկ կերպարանագործութեամբ ժամանակին՝ {կործանի} միջաբեկ շինութիւն հայկական հնախօսութեան, որոյ զպ

եմք զօր հանապազ ի հնասիրաց, եւ թէ նորախօսութեամբ {կործանի} հոյակապ շինուած հին հայկաբանութեան: Զարմանք այս

բանականութիւն, աստի յայսցանէ հետեւեցուցանեն, թէ {կործանի} ազգն, եթէ ո՛չ թարթափեսցի առ նսեմ լուսով հնոյն մա

տասաներորդ դարու, պերճացեալ ընտիր հայախօսութեամբ {կործանի} ի սպառ ի չորեքտասաներորդ դարու, զի ի հնգետասաներ

ատագովութիւն բանից իւրոց յաւել մեզ ասել, թէ ազգն {կործանի} եւ չքանայ մինչ ի սպառ, եթ է նորն լեզու լիցի կիրա

տնասցի ժողովուրդն. իսկ յիմաստնանալ նորա, յերկիր {կործանին} փառք մեր ամենեցուն: Ճիգն, զոր եսն ճգնիմ ընդ Ձեր

գիս, դիւածին Սուրմակ, Եղան ազգութեան {կործանիչ} պատճառ, Աւերման երկրի, գործովք անարդար.

ռացել էր փառք, պատիւ եւ մարդկային երկիւղ, նորան {կործանիչ} ժողովրդի բարօրութեան էր կոչում: Թող պատմութիւնը

զգութիւնը: Թո՛ղ հայոց ազգը, իր թագաւորութեան {կործանման} օրից, ստրկանար որեւէ քրիստոնեայ կառավարութեան,

վասն բարձման հայրապետութեան ի տանէ պարթեւազանց եւ {կործանման} թագաւորութեան Արշակունեաց, որք յաւէտ գործք էին ք

բորոտեցուց։ Նախանձի՛ ձեռքով Սաւուղը այն թշնամին {կործանող} եւ ժողովուրդը ապրեցնող մարդուն՝ Դաւթին, անդադար

p. 520. Սպանիական կորստաբեր ընկերութեան {կործանողին}, նորա ողջութեան եւ հայրասպանների վրէժխնդրութեան վ

եան ապիրատ Կարգը հին եւ նոր աշխարհների մէջ։ Բայց {կործանուած} Կարգի գործերը եւ ուղղութիւնը կենդանի էին աշխարհի

ը արդէն մի մեծ եւ հոյակապ համակարգութիւն է, թէեւ {կործանուածների} պէս գլուխներ, պրակներ ու կատեգորիաներ չունի: Բա

կոյս անկաջը, բայց որ հայոց անկախութեան շինուածքը {կործանուել} ու կտորներն էլ Նեվայից բռնած մինչեւ Եաւա հասել,

հաստատ պահել էր իւր կամարակապ տարածութիւնը, որ, {կործանուելով} մի այդպիսի մարդու գլխի վերայ, չքացնէր նորան: Ցա

զի մէք եւս ծնելու չէինք որպէս հայ: Անի քաղաքի {կործանուելուց} յետոյ հայերը Լեհաստան գաղթեցին ահագին բազմութեամբ

նդաստիարակութենից, բայց Ռուբենեանց թագաւորութեան {կործանուելուց} յետոյ օրէ օր եւս առաւել սաստկանում է տգիտութիւնը

տ, դէպի կրակ՝ առանց ամենեւին խնայելու, կորան, {կործանուեցան} եւ այն գեղեցիկ արձանները, որ այսօր կարող էին հաս

ը այն եղաւ, որ աճեցան չնչին ընդունակութիւնները. {կործանուեցան} եւ չքացան բոլորովին մեծ եւ հոյակապ մտքերը եւ ընդո

նի ընկերական կեանքի մէջ. չէ՞ որ երկուքի տունն էլ {կործանուեցաւ}: Ասենք թէ յանցանքը գործուել էր, բայց տակաւին եր

ղացաւ պաշտել նորան նպատակի յարմար ձեւով: Վերստին {կործանուեցաւ} այնտեղ ազատութեան աթոռը եւ նորա աւերակների վրայ Բ

որութիւնը խոր արմատացաւ ազգի մէջ, կառավարութիւնը {կործանուեցաւ}, բայց նիւթականութեան դրոշմը մնաց տպաւորուած Հայե

ւթիւնը։ Հաւանական է, թէ այս Կարգը եւս շուտով կը {կործանուէր} եւ կը չքանար, ինչպէս շատ հոգեւոր Կարգեր երեւել է

եր ազգը, կաւեղէն ոտքերով թաւալգլոր ընկած չարաչար {կործանութեան} անդունդի մէջ, արդէն իսկ լցրել է խելապատակը այդպի

երայ, այլ մեծապէս պատճառ է նորա ապահովութեան կամ {կործանութեան}: Մեր ընտանեկան կեանքը նման է մի կեանքի, որ

պրոցական իմաստակաց: Այսպէս դատափետեալն ի յանցանս {կործանութեան} լեզուի հանդիսացաւ գլուխ անկեան հոյակապ իտալախօսու

մեզ զերկասիրութիւնս, որք տխուր յիշատակարանք էին {կործանութեան} մերոյ, անբնական է առն մտեալ ի տուն մեռելոյ պարել

դպիսի խորհրդից․ եթէ կամիս, որ պատճառ լինինք ազգի {կործանութեանը}, ապա բանանք այդ դպրոցը: - Ի՞նչ ես խօսում:

, ծագեցան հալածանք, բանտ, աղքատութիւն, մահ եւ {կործանութիւն}: Այժմ չես կարող խաբել նորանց, որպէս յառաջ. նոք

հարցասիրութեան, թէ զի՞նչ իմանան իմաստունքն հայոց {կործանութիւն} Ազգի առ շինութեամբ նոր մատենագրութեան, ցաւ է ինձ

ան պաշտօնով: Արգոյ հեղինակը ողբում է վանքերի {կործանութիւնը} եւ ամայութիւնը, բայց չենք լսում, թէ նոցա շինութ

իսի մարդ մօտենում է մի անդունդի բերանի եւ պիտոյ է {կործանուի} նորա մէջ, եւ նա, տեսանելով եւ հնար ունենալով փր

յդ ազգութիւնը, սո՛ւտ է այդ ազգութիւնը, եւ նա կը {կործանուի}: Տնտեսական խնդիրն է այն զօրութիւնը, որ մի փոքր

նշան, Թո՛ղ փողփողի թշնամու դէմ, Թո՛ղ {կործանուի} Աւստրիան: Ինչքան կին մարդ, մի թոյլ

գիրք, ո՛չ կարդացող. դպրոց էլ հարկաւոր չէ: Թո՛ղ {կործանուի} բողոքականութեան եւ անհաւատութեան օրօրոցը: Ո՛վ գի

նել Գուատիմօզին կամ Մօնտեզումօն։ Կարգը պատրաստ է {կործանուիլ}, բայց Պարագուայի ժողովուրդը կենդանացնում է նորան

ողմից, մեկը, որ " ավազակների շարքն է դասվել ", {կործանում} է ամբողջ անտիկ աշխարհը եւ գոռոզ կեսարը իջնում է ի

Ես լավ գիտեմ, որ հենց միայն այդ հուսահատությունը {կործանում} է շատերին: Մինչդեռ միշտ հնարավոր է ուղղվել, եթե

քներից հետեւեցած փիլիսոփայութիւնը, որ անկանգնելի {կործանում} է ամենայն անհատական նախադասութիւն, այս բոլորը,

էականապէս ուրիշ բան չեն, եթէ ոչ հին շինուածքների {կործանում}: Այնքան շատ եւ այնքան խիտ են այդ անտէր շինուածքը

մ միայն քարոզութենով եւ մկրտելով. նոքա շատ անգամ {կործանում} էին հեթանոսական մեհեանները, խորտակում էին կուռքե

նաւոր: Ի՞նչ կարող են մեզ յիշեցնել միջին դարերը, {կործանում}, գերութիւն, կոտորած, արիւն, կրակ, սով, խաւա

չեն պատճառում մի երկիւղ, մի վնաս, մի մահ կամ մի {կործանում}, այլ մանաւանդ զարմանք եւ հոգեզմայլութիւն եւ որոն

անցան, այժմ կրիտիկի ժամանակ է. համակարգութեանց {կործանումը} արդէն մի մեծ եւ հոյակապ համակարգութիւն է, թէեւ կ

ինչեւ այսօր եւս կան: Ես տեսայ Քարկեդոնի բազմաղէտ {կործանումը}. երեք օր Հռոմայեցիք կոտորում էին դաւաճանութեամբ

Հռովմի Քահանայապետութիւնը տեսանում էր իւր մօտակայ {կործանումը} ։ Ամենայն Պապ երկիւղ էր կրում վերջացնել այն գործը

տեւանքը, այսինքն՝ ամենայն կարգի եւ հանգստութեան {կործանումը} ոչ միայն այս թագաւորութեան մէջ, այլ եւ բովանդակ

գիտութիւնից: Անի քաղաքի բնական երկրաշարժից {կործանումը} մի՛թէ չէ՞ վերագրուել մի վարդապետի նզովքի եւ այդ ա

տելով, - հին շինուածքները միշտ խոնարհում են դէպի {կործանումն}. այս ծակը յառաջացաւ վերջին երկրաշարժութիւնից: Ե

Ո՞րով հիմամբ մարթ է մտածել՝ որպէս թէ առաջի կայցէ {կործանումն} հնախօս լեզուին առ շինութեամբ նորոյն, ուսցուք ի լ

ոքելոյ զհայրենասիրութիւն, առանց որոյ առաջի կայցէ {կործանումն} ազգի, մանաւանդ, եթէ մատենագրեսցի նոր եւ վճիտ հա

տունեաց մինչեւ ց1071 թուականն: Պատմէ նա զաղետալի {կործանումն} Անւոյ եւ Շիրակաց գաւառի: Գրիգոր Վկայասէր թարգման

այն իրաւունքով սպառնում էր Պապական Աթոռին չարաչար {կործանումն} ։ Այստեղ իւր ամենայն ճոխութենով հանդէս դուրս եկաւ

եւութիւնը, այն ժամանակ, երբ ինքը Պապականութիւնը {կործանւում} էր ահա՛։ Ցոյց կը տամ յետոյ, թէ ինչ կերպով ներգո

ծն եղիցի ըստ գործոց իւրեանց " (Թուղթ. Պաւղ. առ {Կորնթ}., երկր. գլ. ԺԱ, համ. 13-15)։ § 12. "

Աստուծոյ, 'ի Քրիստոս խօսիմք " (Թուղթ Պաւղ. առ {Կորնթ}. երկր. գլ. Բ, համ. 17)։ " Յոր ինչ ոք հա

սպն, եւ փախեայ 'ի ձեռաց նորա"։ Թուղթ Պաւղ. առ {Կորնթ}. երկր. գլ. ԺԱ, համ. 21-33։ Բացի սոցանից

մ աւուր քսան եւ չորք հազարք " (Թուղթ. Պաւղ. առ {Կորնթ}. Առաջ. գլ. Ժ, համ. 8)։ " Պղծեցան նոքա 'ի Բ

րիստոսի, որ ինեւս ընդ ձեզ խօսի " (Թ. Պաւղ. առ {Կորնթ}., երկր., գլ. ԺԳ. համ. 3)։ § 50. " Այ

՛ իսկ 'ի ձեզ ընդէ՛ր պոռնկութիւն " (Թ. Պաւղ. առ {Կորնթ}., առաջ., գլ. Ե, հ. 1)։ Որ միեւնո՛յն է,

ինս քննէաք ապա ոչ դատապարտէաք " (Թուղթ Պաւղ. առ {Կորնթ}. Առաջ., գլ. ԺԱ., համ. 31)։ (Դատապարտէաք

մարդու հետ է խօսքս։ Այլ այն քի՛չ խօսքերից, որ {Կորնթացոց} առաջին թղթումն է գրում, թէ ինչի՞ բնաւ պոռնկութե

ուցէ կարդացողը մեզանից աւելի հասկանայ։ § 16. {Կորնթացոց} հետ էր Պաւղոսի բանը, որի վրայ ակնարկում է Փարպեց

չների աղճատանք. պատճառ, մէջ բերուած վկայութիւնը {Կորնթացոց} երկրորդ թղթում չէ, այլ առաջնում, եւ ահաւասիկ.

" Այլ սակաւ բանիւք զոր յերկրորդումն թղթին գրէ 'ի {Կորնթացւոցն} ", եւ այլն։ Ինչպէս ընթերցողը արդէն տեսաւ, մենք

ազատալուր, զի այլ ազգ չկարէի առնիլ. ապա թէ ոչ՝ {կորնչէր} ի զուր ամ մի ողջոյն: Այժմ թէ բարեհաճեսջիք շնորհե

մենեւին: Քանզի՝ աւուրք իմ անցանեն եւ ժամանակ իմ {կորնչի}, եւ ես կամ տարակուսեալ ի վերայ երկուց ճանապարհաց

, կրօն եւ լեզու: Ազգ, որոյ խորտակեալ են անօթք, {կորնչի} անհետ, որպէս կաթիլ մի ի ծովու: Զայս ահաւոր ճշմա

ւեսցին ընտրեալքն: Սոցա ձեռաց են անտարակոյս գործք {կորնչիլ} եւ չերեւիլ զարդիս ուրեք " բանիցն չափաւ յինքն եւ ի

յնիսկ դրանով էլ չի բավականանում: Նա անպայմանորեն {կորոշե} հնագույն ժամանակներում այդ մկրատը գործածող կնոջ մ

ութիւն իւրեանց, սակայն անգամ եմ ատելի զանազանք ի {կորովաբան} հայախօսից, որպէս Գրիգոր Սկեւռացի՝ աշակերտ Նե

ս, որչափ պատահեալ եմ գրուածոց նոցին առ հասարակ, {կորովաբան} թուին հարք՝ Վրթանէս Ասկերեան, երկոքին եղբարք Աւ

դ ամենայն, վիհ աստի, վիհ անտի եւ մահ առաջի ըստ {կորովաբան} Նարեկացւոյն. ո՞ր ապա հնար էր եւ այն միակ, որ կա

] ի գլուխ [զդաբնեայն] պսակ՝ [եթ է ոչ այնմ], որ [ {կորովի]} մտացն [հնարագիտութեամբ տքնէր], ճգնէր ի նորոգութ

անձուկ նշանակութեամբ) չկարէին ունել եւ զայնպիսի {կորովի} բանաստեղծութիւնս, զորպիսիս առ այլս տեսանեմք, զի

, շատ հասկանալի լինելով, զուր տեղը պիտի ժամանակ {կորուսած} լինէի։ Այլ հարկաւոր եմ համարում մի երկու խօսք աս

ը պ. Չամուռճեանի գրուածքին պատասխանելու խորհրդով {կորուսած} ժամանակի վերայ: Ինքնակոչ փիլիսոփայի գրուածքը

կ են մի քանի հայ դպրոցականք, որ քեզ նման խելքերը {կորուսած} ընկել էին ձեւի քամակից, անփոյթ առնելով իրի կորու

րի մէջ ես տեսայ նորան, Բռնել էր կայմից խելքը {կորուսած}, Ինչպէս յուսահատ անմեղ աղաւնին, Բազէի ա

ցից զհրիտակն, զորոյ յանցուցանել ի Նախիջեւան եւ ի {կորուսանեալ} զքսան առ հարիւրն ստացայց ՚ի բանկէն կամ ի սեղանաւո

ժելոց, քան զօր յառաջ վճռեսցէ եւ մի՛ թողուցու ինձ {կորուսանել} զժամանակ իմ ի չարաչար զրկանս ողորմելի անձին իմոյ

որ, կրթութիւն ստանալով, պիտոյ էր անպատճառ սէրը {կորուսանել} ։ Մի՞թէ կրթութեան հետեւանքը անսիրելութիւն է. ամե

ծեն զմեզ, ի վերջէ զազգն ամբողջ ինչ ո՛չ խղճահարին {կորուսանել}, առ ՚ի գիւտ բարեկենդանութեան կամ ի զովացումն փառ

ւնենայ․ նորա պարապմունքը կը ներե՞ն արդեօք ժամանակ {կորուսանել} այս խորհրդակատարութեան վերայ: - Դա ի՛նչ մի ե

ժարէին ամենայն բանի, որի միայն կարող էր ժամանակը {կորուսանել}, առանց խտրելու այս բաների յատկութիւնքը, այսպէս

մ ենթարկեալ յեղափոխութեանց ժամանակին, ստիպի ինքն {կորուսանել} զնուիրական, բարբառ, աւանդ հայկական: Եւ այսպէս

ատենագրութենէ, եւ մի լիցի մեզ ընդ վայր զժամանակն {կորուսանել} մինչ կարող էաք ի գործ դնել զայն մատենագրութիւն ի

այսպիսի առեւտրական գործեր, կալուածներ ստանալ կամ {կորուսանել} նորանց առանց Գեներալի հրամանին, ուրեմն ո՛չ թէ ամ

իս զվկայագիր իմ ամենայն ամբողջութեամբ, զի առանց {կորուսանելոյ} զժամանակ իմ յընդվայր կարողացայց զայն ի գործ դնել

մեք՝ իբրեւ քրիստոնեայ, դատապարտւում ենք, եթէ, {կորուսանելով} մեր յոյսը, ձգէինք մեր անձը յուսահատութեան ծովը:

ք հասարակութեան: Ահա այս կերպով հասարակութիւնը, {կորուսանելով} իւր ամբողջութիւնը, նորա միաբան ոյժը բաժանւում է

պ արձանների վերին մակերեւոյթքը, այնպէս որ այժմ, {կորուսանելով} իւրեանց փայլը եւ ծաղկաւեր դառնալով, շարժում են տ

նունը կոտրուի վաճառանոցում, որ, հաւատարմութիւնը {կորուսանելով}, չկարողանայ շարունակել իւր առեւտրական գործողութի

մ են նորա կազմուածքը: Եւ ինչպէս բնական էակները, {կորուսանելով} իւրեանց ոյժը, յաղթահարուելով արտաքին ոյժերից, մ

մբ բնակութիւն հաստատելով Ազովի մօտ, Դոնի ափում, {կորուսանելով} իւրեանց հարստութիւնը, շատերը նոցանից եւ ապրուստի

ել էր, այդ բանը ստանալու համար պայմանած ժամանակը {կորուսանելով}, զրկուելու էին այդ նիւթական մեծագումար հնարից:

նդը խիստ կարճ միջոցում առողջացել էր: Պարացելսոսը {կորուսանելով} այս վէճը, ցոյց տուեց դատաստանի մէջ իւր արհամարհա

ատուր աղայի ղահուէտնումը, եւ յետոյ ճաշի ժամանակը {կորուսանելով}, լաւ էր համարել մտանել Բարբոյի պանդոկը, եւ մի փ

րով ջնջում էր Աւետարան չընդունողները։ Բնակիչքը, {կորուսանելով} իւրեանց համբերութիւնը, ապստամբեցան Պօրտուգալացոց

ազգ կարող չէ իւր գոյութիւնը եւ կեանքը յարատեւել՝ {կորուսանելով} իւր պատշաճաւոր մատենագրութիւնը եւ լեզուն. ազգ ին

՛ւ լիցի այսպիսի ամբարշտութիւն: Առաքինի մարդը եւս {կորուսանելու} էր իւր արժանաւորութիւնը, ըստ որում, նորա առաքին

, չկարողանալով կատարել իւր կնոջ կամքը, անշուշտ, {կորուսանելու} է իւր յարգը նորա աչքում... Ինձ հարկաւոր է այդ,

նի համար պահենք, ի՛նչ է պահելու օգուտը եւ ի՛նչ է {կորուսանելու} վնասը: Վերացական ազգութիւնը, որ մինչեւ այժմ փոք

մօտ է վերջանալու, եւ եթէ անց կացաւ, այնուհետեւ {կորուսանելու} է Նախիջեւանը իւր իրաւունքը այդ արծաթի վերա: Ով ա

սէր է, որ դուք դնում էք այդտեղ ժամանակը մի կերպ {կորուսանելու} համար նստում էք թուղթ խաղալու, կամ միւսները որպէ

ին այնուհետեւ իւրեանց բոլոր խորամանկութիւնը նորան {կորուսանելու} համար։ Նոցա որոգայթներով կարդինալ Տուրնոնը դրուե

կարելի է փախչել, առանց լեզուի ժողովրդականութիւնը {կորուսանելու}, աղճատում է լեզուի անարատութիւնը։ Ճշմարիտ է եւ

ան վրէժ, նորա միակ ցանկութիւնը էր, որ ուսուցիչք {կորուսանեն} իւրեանց ամբիոնը: Վա՛յ այն ծառին, վա՛յ այն

ին այս բանին, նոքա գործ դրեցին ամենայն հնար, որ {կորուսանեն} Սօտելօ՛ն, որ եւ վերջապէս զոհ գնաց Յիսուսեանների

ը՝ մի ձանձրալի ժամանակամիջոց: Այն ժամանակ նա կը {կորուսանէ} այն բանաստեղծական (poetique) գոյնը, առանց որի

ուաց հինն հայախօսութեան յիշեալ հեղինակն ո՛չ երբէք {կորուսանէ} զիւր արժանաւորութիւն եւ ո՛չ նսեմացուցանեն... ա

ս մէջ, որովհետեւ ափսոսում եմ ժամանակիս, որ պիտի {կորուսանէի}, ափսոսում եմ ընթերցողներիս ուշադրութիւնը, որ զո

է երեւում քիմիական միաւորութիւն, որ միաւորուածքը {կորուսանէին} իւրեանց առաջին տիպը եւ որակութիւնքը եւ կազմէին մի

ւղ։ Այդ ծառը, տնկուելով հարաւային Ռուսսիայում, {կորուսանում} է իւր պտղատու որակութիւնը, թէեւ բացում էր հոտաւէ

ր։ Դոյն այդ ծառը, տնկուելով Մեծ Ռուսսիայի մէջ, {կորուսանում} է եւ ծաղիկ բանալու որակութիւնը: Այս ի՞նչ բան է.

տ: Այսպէս եւս Սիբիրիայից Ռուսսիա բերուած կատուքը {կորուսանում} են իւրեանց բրդի յատկութիւնը: Շատ կան այսպիսի օրի

ւ համար, որովհետեւ եղածների մասին անհոգ մնալով՝ {կորուսանում} էր իւր ձեռքից. նա մինչեւ այժմ չգիտէ իւր ո՛չ հարս

գու բարոյական հիւանդութիւն է, որով վարակուելով՝ {կորուսանում} են այնուհետեւ յոյս եւ հաւատը իւրեանց վերայ, հանդ

ը ներկայ են. երբ թթուածինը եւ ջրածինը միանալով, {կորուսանում} են իւրեանց տարրական յատկութիւնը եւ երեւում են որպ

անձնաւորութիւնը, ազգի դէմքը։ Միլիոնաւոր մարդիկ {կորուսանում} են իւրեանց անհատական ինքնուրոյնութիւնը այդ անձնաւ

ինձ ըսպանէր. Բայց դու հոգիդ, գիտեմ, չես {կորուսանում} Եւ խոստացած, խօսքիցդ յետ չես դառնում:

եւ հարկադրել եկեղեցական ճանաչել մի պիղծ էակ, որ {կորուսանում} է իւր սոսկ մարդ կոչուելու իրաւունքը անգամ. Պ. Չ

լ է անարգել իւր անձը. իսկ իւր անձը ինքը անարգողը {կորուսանում} է ուրիշներից յարգանք պահանջելու իրաւունքը: Գիտէ՞

պէս ընթանալ, քան թէ ցանկանում էինք: - Մարդը {կորուսանում} է իւր արժանաւորութիւնը, եթէ կամք չունի, եթէ դադ

ում է... - Ես ընդդէմ չեմ դորան. բայց փայտը {կորուսանում} է իւր փայտութիւնը, - կտրեց խօսքը Թիւթիւնճի-օղլուն

, թէեւ նորա մարմինը, ճշմարիտ, հող դառնալով, չէ {կորուսանում} իւր գոյութիւնը, այլ կերպարանքը միայն: - Զարմ

երեսից, որի գործակատարքը կաշառուելով, շատ հեշտ {կորուսանում} էին մի մարդ մանաւանդ այն ժամանակներում։ Այս

ւր փայլուն շնորհքների վերայ՝ Դուքսը փոքր առ փոքր {կորուսանում} էր իւր նախկին աշխոյժը. հեշտախտ կեանքը քամեց նորա

առի հագագային լինելը, որ բառերի վերջերումը գրեթէ {կորուսանում} է իւր ձայնը, եւ եթէ բռնութեամբ արտաբերուի, բաւա

կութիւնք հասեալք առ իս վկայել վկայեն, թէ անդարձ {կորուսեալ} է այն. անհոգութիւն նախկին քաղաքագլխոց ժողովեսցէ

չէր Զայն շունչ, այո՛, բոց հրոյ, Ապա {կորուսեալ} իսկ էր՝ Քո զանդորրութիւն հոգւոյ: Եւ

ձնիւր յանդամոց լուսաւորեալ ազգաց: Ազգ հայոց {կորուսեալ} զթագ եւ զգայիսոն, կէս մի յանբարոյականութենէ դրաց

ր պետութեանց, որով զրկեալ ՚ի քաղաքականն անօթոյ, {կորուսեալ} զմոգականն ոյժ՝ որ յամրի պահէր զազգն, ցիր ու ցան

ռաջխաղացութեամբ խոպանացան բարոյականին զգալիք, եւ {կորուսեալ} զճաշակ եւ զվայելս հոգեղէն եւ իմացական զուարճութեա

ւանից պատմութեամբ, զոր ընդ ձիգ ժամանակս համարէին {կորուսեալ}: Արժանաւորութիւն հեղինակիս չափի եւ կշռի անկողմնա

եաց, որոյ երկասիրութեանց շատք վասն մեր՝ համարին {կորուսեալ}, իսկ որ պահին առ մեզ՝ են սոքին, թարգմանեալք ի

ասորի գրեանց, զորս թէեւ ըստ ժամանակին անգթանալոյ {կորուսեալ} եմք: Ի սմին մետասաներորդ դարու եկաց եւ Արիստա

ին պահեն թագաւորութիւն, կրօնն եւ լեզուն. առ մեզ {կորուսեալ} է առաջինն եւ չիք յայժմուս. մնայ ուրեմն ապաստանիլ

ըստ գեղեցիկ ասելոյ գերապատիւ Ստեփաննոս վարդապետի {կորուսեալ} է անգիւտ ի յորձանս դարուց անցելոց (Յառաջ. " Հոգ

ոլոր հեղինակներին, թէ մի հին եւ մեռած լեզու, որ {կորուսել} էր իւր իրաւունքը ընկերական կեանքում, չէ կարող մի

յդպիսի շանթերը փութով շիջանողք են եւ վաղուց արդէն {կորուսել} են մարդկեղէն աշխարհում իւրեանց գաղտնածածուկ խորհո

ն մէջ: Մասնաւոր մարդիկ շատ անգամ ոչ թէ միայն չեն {կորուսել} իւրեանց բարօրութիւնը, երբ նոցա ազգը ենթարկուել է

ռեւս, եւ չտեսնելու պատճառն այն է, որ մեր կանայք {կորուսել} են իւրեանց խորհուրդը: Մայրը պիտի ուսուցանէ իւր զ

կայութեան ժամանակ: Վերադառնում է իւր տունը, երբ {կորուսել} էր աշխատելու ընդունակութիւնը եւ յարմարութիւնը: Ո

ուն հազարի դիմաց. Երբ մեր վատութեամբ՝ ո՜ղջ {կորուսել} ենք. Հիմի է՞լ խօսենք։ Հիմի է՞լ

աւորեց երկնքի երեսը: Ծովի խաղաղել էր: Թէպէտ մեք {կորուսել} էինք մեր բոլոր ապրանքը, բայց ողջանդամ փրկուեցանք

ր այն, Թշուառ յուսահատ իբր անխել նաւորդք {Կորուսել} էին եւ յոյս փրկութեան: Նաւորդների մէջ ե

ը երեւում էր նորա գունաթափ երեսից եւ աչքերից, որ {կորուսել} էին իւրեանց սովորական փայլը: ժամանակ առ Ժամանակ

թիւնճի-օղլուն չէր երեւում: Մանուշակը համարեա՛ թէ {կորուսել} էր ինքն իւրեան: Միշտ այսպէս է պատահում, եթէ

այրենի լեզուին, այսինքն՝ եթէ եւ նոր լեզուն չէին {կորուսել}, ինչպէս Տաճկաստանումը կամ Ռուսաստանում։ Կան շատ

մերոյ, մեք հաւատամք դեռ եւս, եթէ ազգն մեր չէ ի {կորուսելոյ} սակի, եւ խոհեմ՝ եւ յարատեւ հոգաբարձութիւն զնման

րմանք, այլ սովորական երեւոյթ յազգի ստրկացելոյ եւ {կորուսելոյ} զշաղկապ միաբանութեան, բայց ո՛վ արդեօք կարիցէ խաբ

ցէ քան զծախս, զոր անհրաժեշտ պիտի առնել առ ի գիւտ {կորուսելոցն}: Այլ զայսմանէ գրեցից զկնի, եւ ընդ դէպս հարկաւոր

Ես մտիկ տալով, Որքան ժամանակ այստեղ {Կորուսի} Պրոֆեսորներիդ Զուր սպասելով... Ա

ն պատկերը: Ահա այսպիսի հոգեմաշ հանգամանքների մէջ {կորուսի} բոլոր հոգեկան եւ մարմնական կարողութիւնքս, փոքր է

արանքով, դեռ եւս ծիծաղելով իմ վերայ... Այստեղ {կորուսի} ես ինձ... գիտեմ միայն, որ ներս վազեցի... բ

բրդով մեծ մեծ կատուներ, մի քանի պորտ անցանելով, {կորուսին} իւրեանց բրդի այդ յատկութիւնը եւ կամաց կամաց ընկան

յական տունը՝ Ռուբենեանց իշխանութիւնը շիջանելով, {կորուսին} Հայերը իւրեանց ազատութեան վերջին մնացորդը։ Ազգի

, եւ քննուին այնտեղ եկեղեցական գործերը։ Վերջապէս {կորուսին} նոքա իւրեանց համբերութիւնը, սպառնացան Պապին, որ

մը, դագաղի մէջ դրած է այս րոպէիս, չէ՛ նա, որին {կորուսինք} մեք՝ նորա բարեկամքս, այլ միայն մի հողեղէն թանձր

մօրէն ազգիս, զի մի՛ դրամն եկեղեցական մատնեսցի ՚ի {կորուստ}, մինչդեռ ազգն մեր ի քանի տեղիս ի գիւղօրայս մեր չ

լ ռուփեաց ընդ լիբրէից, անհրաժեշտ է կոտորակաց ինչ {կորուստ}: Թէ որքան իցէ գումարեալն դրամ առ Ադմինիստրատո

ց մերոց, անհոգութեամբ հողացելոց: Թո՛ղ զմեծակշիռ {կորուստ} ազգին, ափ ի բերան պապանձեմ առ մերազնեայս եւ առ

եւ փաստաբանից եւ այն, եթէ ստուգեսցի այժմէն, թէ {կորուստ} ազգին մերոյ բազմօք առաւել իցէ քան զծախս, զոր անհ

այդ լրագիրը, թէ ո՛չ, բայց եթէ չէք ստանում, մի {կորուստ} չունիք. դորա գործակատարների մէջ չէ՛ երեւում մի հ

ունակում է ասիական կամակորութեամբ. " Բայց մի մեծ {կորուստ} չունիմ"։ Յառաջ երանի տուեց, յետոյ կորուստ չուն

մեծ կորուստ չունիմ"։ Յառաջ երանի տուեց, յետոյ {կորուստ} չունի, որի՞ն հաւատանք: Խեղճ մարդ. ինձ աբեղայ է

՛ւ ինձ, ե՛ւ պատուելի ընթերցողներին ժամանակի զուր {կորուստ} չլինի: 1859 թ. Մարտ Թ. Հիւսիս - Շահբէ

ում են մի այնպիսի չար ճանապարհի վերայ, որի վերջը {կորուստ} է: Մարդկութիւնը մի խմորուած վիճակի մէջ գտանւ

ն կեանքին, Լուսաւորչի ձեռքով դատապարտուեցան դէպի {կորուստ}, դէպի կրակ՝ առանց ամենեւին խնայելու, կորան, կ

վազէ կա՛մ դէպի փրկութիւն, կա՛մ դէպի յաւիտենական {կորուստ}, այսպիսի մի խորհրդաւոր ժամանակամիջոցում, երբ Նա

ուրիշ ազգութեանց կազմուածքի մէջ: Բնութիւնը {կորուստ} չունի: Մարդիկ իւրեանց գոյութիւնը եւ ներկայո

թիւն իսկ, որպէս ըզխրտուիլակ ինչ ընծայեցուցանեն ի {կորուստ} հոգւոց եւ ի գայթակղութիւն որոց չիցէ ամրապնդեալ ՚ի

կնքեաց իմ անդրանիկ ինձ թափառել վայրապար։ Ես ընդ {կորուստ} իմ բաղդին յողբ ընկլուզայ անմռունչ Նախամարդոյ

յլածու Եւ ստուերաւ հողագնտոյս ո՛չ մատնէ զլոյսն ՚ի {կորուստ} ։ Հայաստանին արդ մանկտւոյ առոյգ ոգի զուարթուն Յօդ

ցի, շատ կորուստներ, որ այժմ մեր հասկացողութեամբ {կորուստ} են, նոցայ աչքում եղած են որպէս վնասակար բաների մ

րն յարդարեալ եւ մշակեալ, զոր պահէր դեռ ազգն: {Կորուստ} լեզուին, կորուստ քաղաքական կենդանութեան եղեալ է

ակեալ, զոր պահէր դեռ ազգն: Կորուստ լեզուին, {կորուստ} քաղաքական կենդանութեան եղեալ է պատճառ կորստեան բա

յանվեհերութիւն եւ ի քաջութիւն, այլ ի միակ եւ եթ {կորուստ}, այն է ի կնաբարոյ վեհերոտութիւն, որ համարի մահ

սակ կրթութիւն չի ստանալ, ազգը վայ ու վագլխով իրա {կորուստը} չի գտնիլ. մանկութիւնը սիրում է գգուանք, սիրում

փայութեան առաջին ընդդէմ գործ համարելով ազատութեան {կորուստը}, երկրորդ՝ փիլիսոփայութիւնը, մի կենդանի, շարժո

անգը, Գուշակեցին բազում անգամ անշուշտ նաւի {կորուստը}. Սովոր են միշտ այնպիսիքը՝ ցամաք հողի երես

եմ այն մասին: Նախնիք որ կորցնում էին, մի՞թէ այդ {կորուստը} միշտ զգալի էր. քաւ լիցի, շատ կորուստներ, որ այ

ընդդէմ: Նա հիւանդ էր այն ժամանակ հոգեպէս, որդու {կորուստը} դղրդել էր նորա ուղեղը, ուստի եւ նորա աչքի առջեւ

ւ այս ահաւոր տեսարանին: Ամենեքեան ողբում էին մեր {կորուստը}: Միայն հինգ անձը կային այն բազմութեան մէջ, որ,

ն շրաջապատի մէջ, այն ժամանակ չափից անցնում է մեր {կորուստը} եւ բարեկամական անկեղծ սրտի կսկիծը նորա հետ միասին

ուսած ընկել էին ձեւի քամակից, անփոյթ առնելով իրի {կորուստը}. ժամանակի անհարազատ որդիք են դոքա, կամ խաղ բնու

Ոչինչ էր պապականութեան աչքումը այսքան մարդերի {կորուստը}. նոցա արիւնով ոռոգում էր նա եւ աճեցնում էր կոյր

շանակած է, կամենում էի նորանց չմատնել հավերժական {կորուստի}, ինչպես մինչեւ այսօր իմ անհոգութենովը իմ գրած բա

ւ տգիտութեամբ գործակից եղան չուառ գաղթականութիւնը {կորուստի} անդունդը գլորելու: Ո՛վ հայոց ազգը իւր շահաստա

ս, որ, մեծի քամակից գնալով, կարող ենք եւ փոքրը {կորուստնել}: Ո՛վ է մեզանից ճանապարհ ընկնողը սարից սար եւ քար

մի՞թէ այդ կորուստը միշտ զգալի էր. քաւ լիցի, շատ {կորուստներ}, որ այժմ մեր հասկացողութեամբ կորուստ են, նոցայ

նելդ Աչքը քեզանից չէ հեռացնում նա, Որի {կորուստքը} անչափ են կեանքում, Որ արտասւում է իւր բաղդ

շտ անմոռաց Արարատի ծընունդը։ Եթէ {կորուց} թագն ու սուրը, Գանձ, գաւազան, Աթոռը,

ում գործիք դառնալով, ճղակտոր հանեց ազգը, անդարձ {կորուց} նորան, հետեւաբար եւ ամենայն արդարութեամբ ինքը եւ

լոր առաջուայ ուխտերի միայն անունը մնաց, եւ Կարգը {կորուց} մինչեւ անգամ հոգեւորական բնաւորութիւնը եւ յատկութ

ործել էր Լուդովիկոսը, ինչո՞ւ համար այդպէս շուտով {կորուց} իւր կախարդական ոյժը Ֆրանսիացոց համար... Յի

ն դուրս են գալիս այդ ընդհանուր կանոնից, օրինակ՝ {կորուցանել}, կամ կորցնել. յայտնի է, թէ ներգործական է, բայ

նչեւ ցայսօր"։ Չպիտի մոռանալ, որ այդ նախդիրները {կորուցել} են իրենց իրաւունքը ազգի շրթունքի վրայ, եւ տնաքան

իրեն այն նախադրութեանց կարգումն է, որ ժողովուրդը {կորուցել} է։ Մենք ամեն քայլափոխի մէջ տեսնում ենք հին ձե

շրջապատող արտաքին աշխարհի ազդեցութիւնից, քանի որ {կորուցել} էր այդ ուժերին դէմ դնող անձնապահական զօրութիւնը,

ում մենք ընկանք, միջին դարերում մեր հարստութիւնը {կորուցինք}: Չէ կարող լինել մի այնպիսի բան, միջին դարերի պա

ական է, բայց դորա կրաւորականը լինում է շատ անգամ {կորչել} ։ Ասացինք շատ անգամ, որովհետեւ կրաւորականը գործ

Անթառամ է քո պսակը, Թո՛ղ ազգեր գան, թո՛ղ {կորչեն}: Գիտեմ, վրադ շատ հաչեցին Տգիտո

պիսիք, որ վերաբերութիւն չունէին կրօնի հետ, պիտի {կորչէին}: Թէեւ խեղճ բաներ, բայց եւ այնպէս կարելի է տակաւ

ջ փչէր Շունչն այն բոցեղ, կիզանուտ, Ապա իրօ՛ք կը {կորչէր} Անդորրութիւնը հոգուդ: Եւ ո՞ւր դու կը թափէիր Բորբ

վ։ Կ՚անցնեն դարեր, տարիներ, մեր շիրիմը կը {կորչի}. Պառկի՛ր խաւար հողի տակ, յոյս մի՛ կապիլ ո

մ, տկարութիւնս շատ թոյլ է. յոյս կայ, որ շուտով {կորչի}: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 22-ին պատասխանեց

վոր է, թող ինչ կամի առնէ, գլուխը քարը... {Կորչի} գնայ... մեզ հարկաւոր չէ. նորա խունկ ու մոմը պ

կրօնին եւ Ֆրանսիային եւ սուրբ կը լինի, եթէ ինքը {կորչի} այս հսկայական քաջագործութիւնը կատարելու ժամանակ։

մէջ եղողներին օգնական գտանուիլ, թէ ո՛չինչ ազգ չի {կորչի}, եթէ նորա լեզուն պատշաճաւոր կերպով ճոխանայ, արմ

երան բանանք։ Ո՛չ, թէ չենք ուզում հողից հող {կորչիլ}, Թշնամու արիւնով մեր թրին ջուր տանք,

նութեան, թէ առանց առաջնորդի կը գայթակղուիմ եւ կը {կորչիմ}... Աւա՜ղ, որպէս թէ եգիպտական առեղծուածք կտակել

ն անմիաբանութեամբ այդ ժառանգութիւնքը դուրս գան եւ {կորչին} Նախիջեւանի ձեռքից, ապա այդ դիպուածում նախիջեւանե

բօժօժ դառնալու) վախտն ա, բալքի ուտեն ռադ ըլէին {կորչին}. ծառերս վերջ արին էլի. բարով էկող տարի հասնենք

ւթյուններ կենդանի լեզվից, բայց դրանք ընդհանրապես {կորչում} են խիստ սիստեմամոլության հեղեղում: Ակներեւ է, ո

ինչ չի հասկանում: Ափսոս, որ ռուսերենում կոմիզմը {կորչում} է՝ նմուշի համար թեկուզ այստեղ մի քանի տող կբերեի

լ նորան, գործ չէր դնում իւր հնարը, եւ այն խեղճը {կորչում} էր այնպէս զուր տեղը: Մեք ամենքս մի ազգի որդիք են

բայց նորան կազմող անհատները կենդանի են, նոքա չեն {կորչում}, չեն չքանում եւ մարդերի թիւը չէ սակաւանում, թէե

ջել զինուորները, հաւատացուցին նորանց, թէ հաւատը {կորչում} է, եւ թէ մեծ ասպարէզ կայ նոցա առաջեւը, այսինքն

մէջ երեւում է եւ մնացած ժամանակների մէջ բոլորովին {կորչում}, որովհետեւ այդ եմը ունի իր սեփական վերջաւորութիւ

. համա ես, որ տեսնում եմ էկաւ, գլուխս առնում եմ {կորչում}, թէ հիմի գզիրը կը քցի ճիպոտի տակը (!) թէ արի ձ

ազարեանցին եւ Հիւսիսափայլին Չեթուին, Ս[ահակին] {Կորսաքովին} Չեթուին Զոթովին Փարիզից 23/5 Նազար[եանցին]

ն աղքատութեան հետ պատերազմելով, կարող են սովամահ {կորսուիլ}: Հարո՞ւստ է ֆրանսիական ժողովուրդը, եթէ մի քաղաք

ւին, անպատճառ դուրս գնալ գիշերով տանից եւ անյայտ {կորսուիլ} Դօնի հոսանքի մէջ: Նա ասում էր ինքն իւրեան, թո՛ղ

եթէ քիչ մը մօտենանք դատելու համար, մենք ալ պիտի {կորսուինք}, թո՛ղ որ հեղինակը, կա՛մ վախէն եւ կա՛մ տկարութեն

ոստովանել իւր սրտի վկայութիւնը, մեք ճանաչում ենք {կորստաբեր} իմաստակութիւն՝ առաջնորդուած ճիզուիթական հոգով:

ջուց կարելի է գուշակել, կ՚առաջնորդէ միմիայն դէպի {կորստաբեր} հետեւանքներ: Այս պատճառով, եթէ նաեւ յաջողութիւն

ապաշտութիւն, կեղծաւոր մոլեկրօնութիւն. այս երկու {կորստաբեր} ախտերը, որպէս բնական հետեւանք եզուիտեան կանոնադր

Mercure Jésuite T. I, p. 520. Սպանիական {կորստաբեր} ընկերութեան կործանողին, նորա ողջութեան եւ հայրասպ

ամարհանք այս կամ այն գաւառական բառի վրայ, եթէ ոչ {կորստաբեր} ազդեցութիւն կունենայ նոր լեզուի մշակութեան եւ առա

րող են փտիլ, այլեւ իրենց վարակիչ որակութեամբ շատ {կորստաբեր} լինել: Սոքա ընդհանուր մարդկութեան խոցեր են եւ ոչ

այ: - Հը՛մ... - արեց Շամիլը, - ձեր կրօնը, {կորստական} լինելով, պիտոյ է, անտարակոյս, եւ թիւր վարդապետ

դրուած է Հայոց եկեղեցու ընդհանրականից բաժանուելու {կորստական} սկիզբը։ Ներսէսի յաջորդ Սահակը, ջերմեռանդութեամբ

ընդհանրականի հաղորդութենից բաժանմանը յարակից եղան {կորստական} հետեւանք ազգի բարօրութեան վերաբերութեամբ: Բաժանո

, որ հասկացել էր այս բաժանման (Հայոց եւ Յունաց) {կորստական} մի բան լինելը, իւր հոգու մէջ սաստիկ ցանկանում էր

եւ փոխէ նորան յառաջ, քան թէ հասել էր մինչեւ նորա {կորստական} ելքը: Եթէ հարուստ լինէր հասարակութիւնը, կարօտու

ւատան եւ ինչ առնեն. նոքա ամենայն րոպէ սպասում են {կորստական} դիպուածների, վազում են, խուճապում են, կապում ե

ւն, ես իմ բոլոր ընկերներից առաւել շատ մարդ ձգեցի {կորստական} ճանապարհի վերայ, ես կրկնապատկեցի առհասարակ մեղքի

համար, միշտ չնչին արժէք ունի արծաթը: - Այդ {կորստական} սկզբունքը հերիք պատճառ է, որ դուք չհարստանայիք ե

այս խորհուրդը մեծ է, բայց ո՛րքան մեծ, այնքան եւ {կորստական} մարդկութեան համար։ Նա ներգործում է կրօնի եւ կրօն

ւք կը զղջաք, երբ կը տեսանէք ձեր դիւրահաւանութեան {կորստական} հետեւանքը, այսինքն՝ ամենայն կարգի եւ հանգստութե

ին. հին լեզուի միջումը եւս կայ խորհուրդ, բայց՝ {կորստական} եւ տարբեր այն խորհրդից եւ միանգամայն հակառակ ինչ

ոցա զանհոգութեան զյանցանս պարտ եմք քաւել անօրինակ {կորստեամբ}: Սարգիս Ծատուրն Աղաւելեան, ըստ տեղեկութեանց

հարուածեալ են յետ բազում հարուածոց եւ պատժոց նաեւ {կորստեամբ} լեզուի, զոր չկամին եւ մանաւանդ իմաստունք նոցա չկ

թեւ ժամանակին միացելոյն սլանան ի վիհ յաւիտենական {կորստեան}, եւ զկնի այսր ամենայնի սառն ականատես հանդիսանալ

եւ ապա որպէս զխելակորոյս դեմ են առ ի գիւտ հնարից {կորստեան} բողոքաւորացն. իսկ եթէ զքարի փշրեսցին ատամունքն,

ի սպանանել զազգն եւ մինչ իսպառ մատնել յաւիտենական {կորստեան}: Այսպէս են այժմուս, մեր ամենեցուն, լուսաւորելո

կարծեցի. Է՛հ, քարը ձեր գլխին Որդիք {կորստեան}: ՄԱՆԿՈՒԹԵԱՆ ՕՐԵՐ Մանկութե

մոյ տգիտութեան՝ հանդերձէր սուզել գահավէժ ի վիճ ` {կորստեան} համատարածն ովկիանու: Իմաստունքն Հայոց զանգիտե

ն, կորուստ քաղաքական կենդանութեան եղեալ է պատճառ {կորստեան} բանաստեղծական հոգւոյ առ Հայս, թէպէտ պիտոյ էր խոս

եւ ապրեցուցանել զգալոցն ազգ 'ի սպառնացեալ ահաւոր {կորստենէ}: Հուսացեալք եթէ ոչ անտեսեսցէ Տէրդ զայս խնդիր

սն իւր միայնոյ՝ գրել։ ճողոպրեալք յանփրկանաւորն {կորստենէ} եւ յաւելեալք մինչեւ ցսկիզբն չորրորդ դարու, ի ձեռ

ո՛ր գրուածքները ունին եւ ուրիշ շատերի, սոցա նման {կորստի} ճանապարհը գնացողների գրուածքը, որոնց Սուրբ, Կաթ

ու փրկութեան պատճառ չէ կարող լինել, այլ մանաւանդ {կորստի}: Ինչ ունինք, սիրելի, այս աշխարհիս մէջ, ինչ պի

եւ փա՛ռք, իսկ մի քանիսին էլ մահից դէպի կեանք եւ {կորստից} դէպի գտնուիլ եւ մէջտեղում լինել դո՛ւ, Տէ՛ր պատճա

ու կերպարանքը։ Մխիթարեանք, կամելով պահպանել {կորստից} հնախօս լեզուի յիշատակարանքը, ուրեմն եւ հին գրոց

ք նմանքն նմա, պատկանին գլխաւոր դատարանի տեղւոյս {Կորտ} անուանելոյ եւ, ըստ օրինաց պետութեանն Անգլիոյ,

Առայժմ այստեղի ծայրագույն դատարանի մեջ (Սուպրիմ {կորտ} ) երեք դատ ունիմ: Քո մարգարեությունը միշտ կատարվ

եւ ինձ երկրորդ կտակակատար եւ վէքիլ հաստատեմ լինիլ {Կորտ} աֆրկուշտի կոմիսիօներաց զառաջին կոմիսիօներն, այսի

կուշտի կոմիսիօներաց զառաջին կոմիսիօներն, այսինքն {Կորտ} աֆրիկուշտի զառաջին դատաւորն իւրաքանչիւր ժամանակի

սրբազնակատար Եփրեմ կաթողիկոսն գրէ, թէ, հանեալ ի {Կորտեն} ՚ի թիւս այլոց թղթոց եւ զպատճէն հաշուոց, տարեկան

անջողութիւն իմ յադմինիստրաթորէն Կալկաթեան Սուպրիմ {Կորտի} ՚ի պ. Հագէ, ընդ ձեռն օրէնսգէտ պ. Պալի, ի վերջ

ան դատաստանի հանեց առ նա զբացարձակ հրաման Սուպրիմ {Կորտի} առ ՚ի տալ ինձ զհրիտակն: Զայս պատասխանի նորա ընկա

տալ բողոքանացն ելանել յանդիման դատաւորաց Սուպրիմ {Կորտի}, քանզի նոցա գործ է, ասէր, վճռել կտա՞կ իցէ թուղ

պատրաստ լիցի, յայնժամ ներկայանայ յատեան Սուպրիմ {Կորտի} ի վճռադատութիւն դատաւորաց: Յուսամ, թէ ցվերջ

0 լիբրէս ի տարւոջ, զորմէ ի հարկէ խօսեցայց յատենի {Կորտին}, եթէ այդպէս իցէ ստուգիւ: Քանզի, ի գործոցն ինձ

րզեսցին եւ մանրակրկիտ քննութեամբ մաղեսցին յատենի {Կորտին}, յետ տալոյ Ադմինիստրատորին զհաշիւսն: Այս ամե

տերլինգ. կարգեալ նմա օրինօք այլեւ վճարել Սուպրիմ {Կորտին}, որ նախ քան զտեսանել եւ զլսել զդատն, պահանջէ զ1

նջողութիւն ձեր, մինչեւ ոչ հրամայեսցէ ինձ Սուպրիմ {Կորտն} "։ " Քանզի ", յաւել Տիկինն, " չկարեմ կրկին վճա

Կանգնած դռան մօտ հսկայ հասակով. Եւ ես մթան մէջ {կորցըրած} ուղիս ` Անցնում եմ սխալ, ա՛յլ ճանապարհով... "

աւթին, անդադար ականատներ էր դնում եւ աշխատում էր {կորցնել} ։ Բայց, էլ ո՞ւր եմ խօսում արարածների միմեանց

այդ ընդհանուր կանոնից, օրինակ՝ կորուցանել, կամ {կորցնել}. յայտնի է, թէ ներգործական է, բայց դորա կրաւորա

ուստի մի քանի չքերի պատճառով այն մարդոց անունն էլ {կորցնելը} լաւ բան չէ։ Մենք սրտանց շնորհակալ ենք մեր հին բար

այսօր, մինչդեռ ցամաքահողը ազատութիւն գտնելով եւ {կորցնելով} հոգին բերանը եկաւ, Անգլիան, իր այն թերի համարու

դիպուածումն էլ լեզուն, հանրականութեան խորհուրդը {կորցնելով}, ազգին համար կը լինի չեղածի պէս, իսկ ինքը՝ ազգ

ս չէին տաքացնում դաշտը, երբ նորա օդը կամաց-կամաց {կորցնելով} իր ձգականութիւնը սկսում էր սեղմուել, այն ժամանակ

նական ազդեցութեամբ, այն ժամանակ ոչ միայն ժամանակ {կորցնելու} չէին անխորհուրդ զեվզէկութեամբ, այլ եւ օգտակար կը

ձեռքերը խօսքը առանց իր նշանակութիւնը փոխելու կամ {կորցնելու} ձգտում է մէկ վանկ եւ թեթեւանում է։ Նոր լեզուի բո

Բռնելով այս ճանապարհը, շատերը այդ անուններից կը {կորցնեն} իրենց ներկայ խորհուրդը, բայց մենք բնաւ վերաբերու

ի այդ՝ ինչո՞ւ յուրաքանչյուր տարի թեկուզ 2000 ռ. {կորցնենք} ։ Դա կլինի ավելի քան աններելի. մանավանդ, Նախիջե

տուերները աչքից փախցնենք, նկարի տպաւորութիւնը կը {կորցնէ} իր ներդաշնակութիւնը։ Մտքի գոյները ցոլացնողքը բառ

անը, մինչդեռ նոքա, ընդհանուր կանոնով, տառ պիտի {կորցնէին} իրենց միջից հոլովելու ժամանակ։ Սակայն ու վերջ

ց, այնուամենայնիվ քեզ շուտով տեսնելու հույսս չեմ {կորցնում}, որովհետեւ տեսակցության համար նշանակված ժամանակը

, որն իր հերթին, ոչ մի րոպե չի մոռացել նրան, չի {կորցնում} կրկին տեսնվելու հույսը ու, մոռանալով անցյալի դառ

ը (յայտնի է թէ միջին թիւը), - հանդիպելով կէս մի {կորցնում} է իր նախաշաւիղը, կէս մի այլ ընթացք է բռնում, կէ

, ուստի եթէ բնական փիլիսոփայութիւնից դուրս գայ, {կորցնում} է իր ամրութիւնը եւ դառնում է ազնիւ եւ բարակ զէվզէ

հիմիկուայ դատողութեան անեմ այն մասին: Նախնիք որ {կորցնում} էին, մի՞թէ այդ կորուստը միշտ զգալի էր. քաւ լիցի

ետ - ինձ ասաց նա: Այնուհետեւ գործարանը բոլորովին {կորցնում} է իւր խորհուրդը եւ շեղուելով հիմնադրի մեծ նպատակի

անաւանդ որ շատ անգամ եւ չէ թարգմանւում, կամ համը {կորցնում} է, բայց մենք մեր ընթերցողներին մօտաւորապէս գաղափ

ղ դուրեկան լինել մի քանի անձանց: Բայց նրանք չէին {կորցնում} գէթ քաղաքական ժողովի անդամ լինելու յոյսը, իսկ մի

գիստ խօսում է, ուղիղ մտածում է, յիշողութիւնը չէ {կորցնում}, աչք տեսնում է եւ ականջը լսում, էլ ի՞նչ պատճառի

եւելով դրուի յատկացուցեալին նախադաս, այն ժամանակ {կորցնում} է իւր յարաբերականը, որովհետեւ սորա ուժը յարաբերո

գիստ խօսում է, ուղիղ մտածում է, յիշողութիւնը չէ {կորցնում}, աչքը տեսնում է եւ ականջը լսում, էլ ինչ պատճառի

ծաթագին ստրուկը, թէեւ առանց գիտնալու եւ զգալու: {Կորցուած} ազատութիւնը երեւում է նորանց որպէս գտնուած ազատու

այ չեմ: Առ այժմ, ես այսչափ միայն գիտեմ, որ {կորցուածը} պէտք է փնտրել, երբ որ այդ բոլորը ձեռք գայ, այն

անգամ, որովհետեւ կրաւորականը գործ են դնում որպէս {կորցվիլ}. մէկ խօսքով, կրաւորականը վեվով գործ դնելը համօր

չէ նշանակում թէ նա նոր բան ստացաւ, այլ թէ ինչ որ {կորցրել} էր գտաւ, նորը տակաւին առջեւումն է: Բայց ինչպէս

ապետը երկիւղից սասանուած էր, բայց ես չէի տակաւին {կորցրել} իմ հոգու արիութիւնը. ես, որ ինչքան վտանգը մեծ տ

յդ քարերից ոմանք փշրուել են, ոմանք մի անկիւնն են {կորցրել}, ոմանք խոռոջ են ստացել, դու որքան էլ կամենաս,

ից, որ արեց Սպանիայի ժառանգութեան համար, օրէ օր {կորցրեց} իւր հոգու զօրութիւնը, իւր իշխանութեան մի մասը յա

անք խլել մեր կեանքը մահուան գրկից, բայց ամենեւին {կորցրեցինք} մեր ապրանքը: Իմ բոլոր ընկերներս այստեղ ու այնտեղ

արդկութեան թունաւորեցին քո փրկութեան բաժակը: Դու {կորցրեցիր} քո առաջին փառքը, եւ շիջուցիր քեզ լուսատու ճրագը

ո առաջին փառքը, եւ շիջուցիր քեզ լուսատու ճրագը։ {Կորցրեցիր} քո օրէնքի պաշտպանը եւ քո բարեբախտութեան վերայ մտա

ած ըլլանք, զերե միտք ունինք Քիշնեւ երթալու, հոն {կուգա}, արդխ դուք գիտեք: Աս գրածներում համար չըլլա թե

գան այստեղ եւ կմնա սրբազանը, բայց Ավետիքը չգիտեմ {կուգա} թե ո՛չ: Այստեղ ամեն բերանից լսվում է խաղաղութ

20-ին սկսին ներգործել, իսկ ես մայիսի 1-ին դուրս {կուգամ} այստեղից Սամարի գավառը խըմըզ խմելու երթալու եւ ար

ը դեպի Ստամպոլին կնային, թե աճաբ այդ նավերն ե՞րբ {կուգան} դեյին, եւ երբ որ գան նե, ես առաջի փոշտիվ իմաց կ

: Ավետիք Խազերովը եւս նորա մոտ է, զատկի վերա {կուգան} այստեղ եւ կմնա սրբազանը, բայց Ավետիքը չգիտեմ կու

Ազատ Աստուած մեզ ստեղծեց, կասեն կելլան ման {կուգան}, Բայց որ երթանք մենք խանութը բարեւ կուտանք

քեզ հայոց խեղճիկ ժողովուրդ ", կամ " կռունկ ուստի {կուգասը} " եւ Քեօռօղլուի " Այվազըն գիւմիշ բչաղը"։ Քեարամ

պատկանած ժամանակն ալ մեկ մեծ բան մը չէ, բայց ինչ {կուզե} թող ըլլա, տղոց տեր իս, դուն ալ ան հորը զավակն ի

ններէն ո՛չ մինը Վռամշապուհ դառնալ չի ուզեր, բայց {կուզեն}, որ ամեն հոգեւորականք էլ Մեսրովբ դառնան: Չէ՛,

Ուրիշ բան պետք չէ, քանի մը հատ լիմոն, փոռթաքալ {կուզենայի} ամա, ան ժամանակը պեքիմ տահա չի ըլալ, զերե գիտցա

կուսզես ըլլալ, թէ աստղաբաշխ փիլիսոփայ, Թէ {կուզես} որ՝ իմաստութեանդ վրայ աշխարհ զարմանայ։ Ինչ

ողացա, ինչպես կամենաք, այնպես կարող եք մտածել, {կուզեք} ինձ օտարի կարգ դրեք, կուզեք իբրեւ եղբայր ընդունե

ես կարող եք մտածել, կուզեք ինձ օտարի կարգ դրեք, {կուզեք} իբրեւ եղբայր ընդունեցեք, իրավունք ունիք, իմ սրտ

ենց ալ սրբազանին բերնեն ես գրիլ իմ, ամմա եթե շատ {կուզին} նե, գրիլ է, թող պատկերն իրեն տեղն դնին. մենք վ

ը կամ հարցմունք անողը, որ ես ալ իմանամ, թե ի՞նչ {կուզիս} ասիլ, դու ինքդ գիտես նը, կարծում իս, թե ես ալ

ուր, ամենուն ալ " սըկէց ելի հունա նստէ ", " այդ {կուժը} ձգէ, միւսն առ " եւ ասոր նման հազար ու մէկ խրատնե

ը, որոնք շատ նավեր եւ շոգեշարժ պտուտակավոր նավեր {կուլ} են տվել եւ տալիս են անդադար, որպիսի վտանգներ պիտ

կռացած. ստիպված էի շիփշիտակ նստել, կարծես օխլով {կուլ} տված լինեի: Այսօր միայն չորրորդ օրն է, ինչ կրկի

կոկորդումս ես ցավ զգացի, այնպես որ դժվարանում էի {կուլ} տալ: Ձեռքիս տակ եղած միջոցներն իսկույն գործի դրի

ով ձեռք բերելով քո հարստութիւնը, համարձակւում ես {կուլ} տալ այն հացի կտորը, որ գնուած էր ուրիշների աշխատ

տի ձեռքով, որ անուն էր ստացել Քիթաբէութան (գիրք {կուլ} տուող): Մօտ իբր վաթսուն տղայ Յովսէփ սրբազանը,

չկամէր ինքնուրոյնաբար շարժուիլ եւ գործ կատարել, {կուլ} կ՚երթայ մի ուրիշ աւելի գործունեայ եւ խելացի ազգու

ից այդ ազգերը, որպէսզի հեշտ լինի նոցա այնուհետեւ {կուլ} տալ խե՜ղճ Հայաստանի որդիքը: Այս բաների գիտութենի

այսօր չպակասեցան բերանաբաց փիլիսոփաներ, որ քամի {կուլ} տալով իդէա քարոզեցին, առանց այդ սքանչելի իդէան ե

: Դժոխքի թագաւորը խիստ սուր ճաշակ ունի. նա {կուլ} է տալիս անխնայ իւր ղահուէի հետ մեր ողորմելի գրուա

բոլորը դրեց միմեանց վերայ, թաթախեց աւազանի մէջ, {կուլ} տուեց եւ խմեց նաւթը վերայից: Պիտոյ է իմանալ

աւ... երկինք, փուլ արի իմ վերայ... երկիր, {կուլ} տուր ինձ, ո՛հ, մի օգնութիւն, սիրտս այրւում է.

տոյ խմեցին: Բայց Մանթուխեանցը արաղի վերջին ումպը {կուլ} չտուած, սկսեց պատմել, թէ ինչ կերպով վերջապէս յա

. Գիշերը կոխեց... կայծակը թնդաց... {Կուլ} տուեց բոլոր անյատակ ծովը... Կայծակի թ

բերան առնուլ իմ անունը. դուք չէք կարող ծամել եւ {կուլ} տալ նորան, նա կփշրէ ձեր ժանգոտ ատամները: Կա

որքն, զայն ամենայն կամ ի հուր դատէին եւ կամ առ ի {կուլ} ջրոյ մատնէին, Նինոսին ախտացեալ զախտ, զի մի առաջ

ը դեռեւս չէր ամրացել, Տէրութիւնքը դեռ չէին կարող {կուլ} տալ մասնաւոր իշխանութիւնքը, որ դեռեւս չէին ոչնչա

լով նախ եւ յառաջ այդպիսի յիշատակաց արձանները կտայ {կուլ} տալու։ Բացի սորանից, յոյս ունինք, որ ազգը ինքը

Պալատ եւ բուն Կոստանդնուպոլսում՝ Սամաթիա, Վեդի- {Կուլե}, Այ-Ստեֆանո, եւ այլն, ըստ նորագույն հետազոտութ

վելցուր սոցա վերա իմ անօգնական միայնությունը. մի {կուխարկա} (կերակուր եփող աղախին) ունիմ անունով. շչի, կա

ու հպարտ ` ձայնով նուագուն ` Հնչեցնում եմ ես իմ {կուկուրի} կուն: ԱՐԿԱԾՔ ՆԱԽԱՀՕՐՆ Ա " Yes, love indeed is

ըր ժամին ` Ոհ, յիշի՜ր ինձ, յիշի՜ր ինձ: ԺԲ. {ԿՈՒԿՈՒՐԻԿՈ՜Ւ} Ո՜Ւ Ո՜Ւ... " Կուտ, կուտ, կուտ, կուտ, կուտ

ես կհանձնեմ տեր Մովսիսին, նա պոդրյադչիկի ձեռքով {կուղարկե}, նույնպես այն ջուրերը, որ մի մարդ 25 մանեթ տվեց

չլինելով. Սահակին հանձնել եմ, առաջին եկողի հետ {կուղարկե}: Կտակը յուր հառաջաբանով եւ վերջաբանով վաղուց

մն հասցես թողած կլինեմ նորա մոտ եւ նա այն հասցեով {կուղարկե} ինձ Պետերբուրգ, որ 6 օրի ճանապարհ է այժմ: Նե

ստորագրությունն եւ անունները դրամների հետ միասին {կուղարկե} Ձեր հարգության, իսկ դուք ստանալով նորանց, կգրեք

որ ամեն անգամ ուզում եք ինձ ձրի տեսնել: Ես ինքս {կուղարկեի} գնելու, բայց աստված գիտե, թե ինչպիսին կգնեն, դ

, որ ասում եք, իմ ձեռքը չէ հասած: Այն ոտանավորն {կուղարկեմ} դիմացի շաբաթ, խնդրեմ ներողություն: Պարոն Նազ

կի Վեստնիկ " գրվածեդ գիտեի: Հետեւյալ փոշտերով {կուղարկեմ} մի քանի օրինակ եւս, որ ցրվես քո ծանոթներին եւ քո

այմանորեն: Հետեւյալ անգամ Ֆոշեն եւ Դոն Քիշոտը ետ {կուղարկեմ}: Հրեաների եւ Եգիպտոսի մասին հոդվածներում անդադար

երին ուղարկածիցդ չի կարելի ճարել, ապա եկող շաբաթ {կուղարկես} մի ֆունտ՝ մի քանի օր սրանից առաջ ուղարկածիցդ, բ

ձեզ երկաթուղու գրագրանոցը, կդնեք մի ծրարի մեջ եւ {կուղարկեք} ինձ, որ նորա զորությամբ գնամ այստեղի երկաթուղու

նի մեջ եւ յուրաքանչյուր ստորագրող պարոնների համար {կուղարկեք} տոմսակներ, կանոնի համեմատ: Եթե մինչեւ առաջի

անդերձ սույն հաշվի մեջ երեւեցած արծաթի գումարով, {կուղարկեք} ինձ, իմ հասցեով, որ տպված է հայտարարության մեջ

փորձով դեռ ծանոթ չեն Անգլիային: Հույս ունեմ, որ {կուղարկեք} Գերվինուսի շարունակությունը նույնպես: Ի դեպ, ու

ուղարկել, տվեցեք պ. Սեթ Հ. Աբգարին, նա Լոնդոն {կուղարկի} յուրյանց գործակալին, եթե այստեղ լինեմ, այն է որ

րքն իր տեսակի մեջ հետիններից չէ. թերեւս հեղինակը {կուղղե} իր մի քանի կոպիտ սխալները, եթե բարեխիղճ քննադատո

դի փնջեր, հիանալի եւ սրտաշարժ տեսարան: Էգուց {կուղղեմ} ընթացքս դեպի հավիտենական քաղաքը: Այս Հռովմը փորձ

ւստիմովիչի հետ գնար, հավատացած եմ, որ բոլորովին {կուղղվեր} եւ Ուստիմովիչի ղեկավարությամբ հետագայում իրոք կկա

վ է հնչում ձեռքերի նուն, ինչպէս ձեռ-քեր-ն են-ներ- {կում}, որով ձեռքերը խօսքը առանց իր նշանակութիւնը փոխել

Անտիոքացի Նեստորի, Կոստանդնուպօլսեցի Եւտիքէսի եւ {Կումբրի} ստրկի (որ յետոյ Մանի անուանեց իրեն, եւ այս պատճ

առաստանք կան եւ աղբյուրներ եւ ուր բժիշկ Նայդենեւը {կումիս} է խմացնում տկարներին. ուրեմն մինչեւ սեպտեմբեր գր

15 երթալ Սամարի գավառը, Սամարից 60 վերստ հեռի, {կումիս} խմելու թեեւ մինչեւ մայիսի 1-ը հասնելիս աստված գիտ

րկրորդ կես>... Այստեղ բժիշկ Նայդենեւը, որ {կումիսով} պարպում էր ամառները մասնավոր կերպով, դժբախտաբար

աժնին ստացայ ՚ի պ. Հագէ զվաթսուն հազար (60000) {կումպանու} ռուփիս, զորմէ ետու նմա զանդորրագիր իմով ձեռնագրո

ւ հարիւր չորս (204) եւ երկրորդին ութսուն (80) {կումպանու} ռուփիս հատուցեալ կամ չորսն պ. Պալին ընդ ձեռն արժ

ար երկուցն առնէ երկու հարիւր ութսուն չորս (284) {կումպանու} ռուփիս, զորմէ խնդրեալ եմ ՚ի պ. Պալէ մուծանել զա

երեկու հազար եօթն հարիւր ութսուն եւ չորս հնդկական {կումպանու} ասացեալ ռուփիս, ցերեքտասան անայս եւ ցինն պղինձ,

ռուփի ամսական խարճն վեր առցեն եւ մնացեալ մապլաղին {Կումպանու} մանաթ կամ սարթեփիկէթ առցեն մուդաթ մնասցէ. եթէ Կո

ու մանաթ կամ սարթեփիկէթ առցեն մուդաթ մնասցէ. եթէ {Կումպանու} սանաթ կամ սարթիփիկէթ չստանիցի, գրաւականով մուդաթ

` ձայնով նուագուն ` Հնչեցնում եմ ես իմ կուկուրի {կուն}: ԱՐԿԱԾՔ ՆԱԽԱՀՕՐՆ Ա " Yes, love indeed is ligh

աւառական բառի վրայ, եթէ ոչ կորստաբեր ազդեցութիւն {կունենայ} նոր լեզուի մշակութեան եւ առաջադիմութեան վրայ, գո

ատրաստություն կա թագադրության մասին, եթե ժամանակ {կունենաս}, արի այս հանդեսը տեսնելու: Օրը դեռեւս հայտնի չէ

լի՝ քաղաքական եւ գրական օրաթերթ մեծ հաջողություն {կունենար} ՝ չնայած մինչ այժմ գոյություն ունեցած բոլոր խմբագ

մը ոչ թե նրա համար, որ առանց դրան վավերագիրն ուժ {կունենար}, ո՛չ, այլ իբրեւ նմուշ, թե ինչ ոգով են վարել ամ

նից դեսը հարիր հետ կռիւ ա քցել, թէ կամ թուրը վեր {կունիմ} ինձ կը սպանեմ, կամ թէ չէ Սօսին աղջիկ չեմ տալ. ե

ծանք է նորա համար: Շատ ժամանակ չէ, ես պատահեցայ {Կունցով} ագարակում մի քանի հայ երիտասարդների, որ ման էին

: - Կրօնափոխութիւնը մի պարարտ խորոված չէ, որ {կուշտ} փորով դժուար լինէր ուտել, դա ոչինչ բան չունի ախո

ուցին իսկոյն. Ի հարկէ կ՚ուտէր. նորա պէս թէ {կուշտ} Ես էլ քնէի՜ կ՚ուտէի անշուշտ։ Մեծ

այս օրուայ օրը լրացուցի: Ես կերակուր {կուշտ} չկերայ, եթէ տեսայ, Թէ սիրական հայրենիքիս մ

քը հոգս առնէ, իմ ազգասէրը մասնաւոր մարդ է, փորը {կուշտ}, արծաթը շատ, նորան ինչ փոյթ, որ ազգի զաւակները

աստիճանի փիլիսոփայութիւնը այն է, որ մարդու փորը {կուշտ} լինի, ըմպելիքը առատ, օրը ուրախ, սիրական կինը կ

ում է փորն իմ ճարպոտ, - " Բաքոս, Աստղիկ ու {Կուպիդոն} " Հիւր ունենան իրենց մօտ"։ ՄՈՒՍԱՅԻՑ Մ

հատ, որ եւ ընծայեցի: 30-ին նամակ գրեցի եղբօրս {կուպոնների} մասին, որ գնաց նոյն օրը: Յունիսի 2-ին նամակ ստա

մէջ կան զանազան բաներ, զօր օրինակ, փայտանիւթ, {կուպր}, ջուր, օսլայ, սոսինձ եւ աղեր, եւ այս բոլորի բ

բարձեալ անդի զաջ ի խանդ՝ Զնախանձոտ լուծանեմ {կուռ} զճարմանդ, Եւ անդրանիկ ցոլք նշուլից արեւուն

մբ, խմբովին, ոչ այնպէս յամրաշարժ, ինչպէս մեր " {կուռ} բռնուկը " կամ ռուսաց хоровод-ը (մոլդովանների մէջ

աց хоровод-ը (մոլդովանների մէջ էլ կայ մի այդպիսի {կուռ} բռնուկ) այլ շատ արագութեամբ, այնպէս որ էլ ուժ չ

ան աննշան գիրքը՝ " Օգոստինոս " անունով, որ գրեց {Կուռնէլիոս} Յանսէնը, եւ դորանով ինքը Յանսենականութիւնը կարող

ն էր գալիս Հայաստան, մեհեանները - կռքատունները, {կուռքերը} քանդելու եւ կործանելու համար, մեհենական գրքերը ա

ր Պօրտուգալացոց օգնութեամբ ջարդեց, կործանեց նոցա {կուռքերը}, կռատունները, թափեց բոլորը ծովը եւ նոցա փոխանակ

ծանում էին հեթանոսական մեհեանները, խորտակում էին {կուռքերը}, որոնց փոխանակ կանգնեցնում էին Քրիստոսի խաչելութ

լուց յետոյ, խունկ չէիք ծխելու այդ պակասութենների {կուռքերին} եւ չէիք ազգացուցանելու նորանց: Ազգը էապէս ա

յական սպասաւորութեան, պարտական է ծառայել ոչ ազգի {կուռքերին}, այլ՝ հասարակ ժողովրդի օգտին: Հասարակ ժողովրդի

արը, Բայց շատ ջերմեռանդ զոհեր, Միշտ ըստանում էր {կուռքը}: Ես ապրել լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկո

Բայց շատ ջերմեռանդ զոհեր, Միշտ ըստանում էր {կուռքը}: Ես ապրել լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես,

րա քարոզած բուն հայագէտքը (մեր կարծիքով՝ խաւարի {կուռքի} ջերմեռանդն դաբիրայքը) փորձ փորձեն այդպիսի գործ կ

է անմիջապէս Տագանրոգու քաղաքապետի, Նոր Ռուսսիայի {կուսակալի} եւ ներքին գործերի նախարարի ձեռքով խնդրել տէրութեա

զպետութիւնն Անգլիոյ խնդրեսցէ հրամանագրել զայսմանէ {կուսակալին} Անգլիոյ ՚ի Հնդկաստան: Աւուրց, յետ իբր երկուց

ր, մինչդեռ ասիական հողը մնացել է մինչեւ այժմ իւր {կուսական} վիճակի մէջ անձեռնամերձ, անարատ: Ո՛ւր թողունք այ

............... Եւ շոշափեցա՜ն Ստինք {կուսական}, Ծիրանէծաղիկք Լուծան կուսութիւնք։

ս այծեման, Եւ ուլուց եղջիւրք ցցուեն Ի {կուսական} քո գիրգ ագուռ, Թէ փոխարէն ունիցիս Տէգ

Եւ շողային վառ աչկունք. Մերթ ի գիրկս {կուսական} Ճնշէր, պրկէր, մերթ թողոյր Մերթ շօշափէ

եւ լաւ ուշ դնողի համար կարելի էր նկատել, որ նորա {կուսական} սիրտը զարկում էր մի րոպէում ո՛չ առաւել, քան թէ ո

րումը մի հեկեկանք, որ բռնութեամբ դուրս թռաւ նորա {կուսական} կուրծքից: Ի՛նչ լալու բան կար այստեղ, մի՞թէ տ

նորանից ծածուկ կարդանք նորա նամակը եւ տեղեկանանք {կուսական} գաղտնիքին: Ազնուասիրտ եւ մեծահոգի Գ...

հետ ամուսնանալու, կամէի լսել քո խոստմունքը, քո {կուսական} երդումը: Այո՞, կամէի ստոյգ իմանալ, սիրու՞մ էիր

երուայ խորհրդական լռութիւնը վկայ լինի իմ անխարդախ {կուսական} երդմանը: Այս խօսքերի վերայ, լուսինը գողի նմա

րա աչքում բան չէր թւում, որովհետեւ անմեղ էր նորա {կուսական} սիրտը աշխարհի չնչին եւ անմարդի կեղտերից, նա երջա

նուագներով, ման էին ածում նորա տան չորս կողմումը {կուսական} չափահասութեան խորհրդական նշանը։ Ամենայն հարս ուն

նգստութիւն։ Յիսուսականութեան հոգին չորացո՜ւց այս {կուսական} երկիրը... Նա չէ կարող յառաջացուցանել Գուատիմօզ

մազոն, Միսսիսիպի կամ Օրինոկոյ, կամ մի ամերիկեան {կուսական} անտառ. թէեւ ոչ այնպէս կործանաբէր եւ մահառիթ, ին

ի առջեւ հանդիսանում է այս դրամատիկական թատրերգը, {կուսակից} է ստրուկներին եւ յառաջընթաց ազնիւ կուսակցութեան:

եւ արտաքին կերպով ցոյց են տալիս, որ ոչ մի կողմին {կուսակից} չեն, բայց եթէ առանձնապէս պատահեն երիտասարդին, գ

թեան պաշտօնակատարութիւնքը։ Թէեւ մենք ընդհանրապէս {կուսակից} ենք փորձական եւ վերացական փիլիսոփայութեան, որպէս

րի սրտի մէջ, կարողացաւ իւր կողմը շրջել ջերմեռանդ {կուսակիցներ} եւ ընկնել զարհուրելի հալածանքի տակ։ Յիսուսեան աբ

նոցայ հետ միանում են հոգատարք եւս: Կարդինալը իւր {կուսակիցների} օգնականութեամբ շուտով կարողանում է երկու տարի հիւ

արեխիղճ մարդիկը հեռացան նորա հետ, բացի կարդինալի {կուսակիցներից}: Ծառայողք եւս կամեցան հետեւել նոցայ: Բայց կարդի

վ տարածուեցաւ քաղաքի մէջ, այլեւ շատերը կարդինալի {կուսակիցներից} զայրանալով սորա վերայ, միաբանուեցան հասարակաց հե

ւնտ ստերլինգաց: Թող փառավորեսցին այժմ երկդիմի {կուսակիցք} Այվազովսքւոյ, դրական թշնամիք ազգի մերոյ եւ յառաջ

քն՝ ստրուկների հետ: Նա ներգործում է եւ յետընթաց {կուսակցութեան} եւ կառավարութեան հակառակ: Եւ այս, յայտնի, գրաւ

ներգործել ազգին, ներգործում է ընդդէմ յառաջընթաց {կուսակցութեան} եւ վատօրէն միանում է կառավարութեան յետընթաց մասին

երգը, կուսակից է ստրուկներին եւ յառաջընթաց ազնիւ {կուսակցութեան}: Նորա մէջ նոյնպէս խմորւում է մի ոգի, եւ այսօր ե

էին դրոշմել 'ի գիրս իւրեանց զեղանակաւոր ասացուածս {կուսակցութեան} Հայոց, եւ ոչ եւս պղտոր ջուր արբուցանել հետեւողաց

պատրիարք ընտրել: Իսկ Սարգիս պատրիարքը, հակառակ {կուսակցութեան} կողմն անցնելով, պաշտօնապէս վաւերական յայտարարեց

դատողութեանցը, երբ նոքա խօսում էին իրենց հակառակ {կուսակցութեանը} մասին: Պրուսական դիւանապետականութիւնը միաւորուած

ւնքը, որ յատուկ բնաւորութիւն է տալիս պոլիտիկական {կուսակցութեանց} դատողութեանցը, երբ նոքա խօսում էին իրենց հակառակ

աշտօնական լուրը իմաց տուեց, թէ Տուերի յառաջընթաց {կուսակցութենից} տասն եւ երեք հոգի մատնուել են ծերակուտի հինգերորդ

ծ գերմանական գաղափարականութեան (idealism) հետ, {կուսակցութիւն} է կազմում անգլիական տէրութենական կարգադրութեանը ե

սակցութիւնք, յառաջընթաց եւ յետընթաց: Յառաջընթաց {կուսակցութիւնը} միացած է ազգի էական օգտի, այսինքն՝ ստրուկների հ

լ է կայսեր մի մեծախորհուրդ խնդիր։ Յետընթաց {կուսակցութիւնը} մնացել է ազգի եւ կառավարութեան մէջտեղը՝ երկու կո

նորա մէջ շրջան առնող ոգու ուժը, ամէն ուսումնական {կուսակցութիւններից} զօրեղ է եւ համակարգութեանց բոլոր շղթաներից ամուր

զնուականութիւնը երեւեցնում է երկու միմեանց ներհակ {կուսակցութիւնք}, յառաջընթաց եւ յետընթաց: Յառաջընթաց կուսակցութի

դրուի ամուսնանալ իւր հետ: Բայց օրիորդը ընտրում է {կուսանաց} վանք գնալ։ Այս բանը Մանրիկօյին յայտնում է մի նամ

ուդլի Կտուց: Ութ հարիւր ռուպլի Նոր Ջուղայու {կուսանաց}: Ութ հարիւր ռուպլի Հալաբայ երկու սուրբ եկե

զի ա՞յդ ապա մեկնեսցէ մեզ Այվազովսքին զառակսն տասն {կուսանաց}, զտաղանդսն տալոյն, անկելոյն ի ձեռս աւազակաց, ա

խիթար աբբայ, եւ 'ի մանկութեան սնաւ առ ոտս երկուց {կուսանաց}, որք ունէին համարումն 'ի նոյն ժողովրդեան սրբակեց

խման տօնի օրը, նա աշակերտների հետ միասին հեռացաւ {կուսանաց} Վանքը, որ Փարիզի մօտ Մօնմարտր տեղումն էր։ Այնտե

ւսեան աբեղայքը։ Լա-Կատիեր իւր յօժարութենովը մտաւ {կուսանաց} վանքը, ուր եւ շուտով վախճանեցաւ։ Երկու տարուց յ

ետերբուրգի դիմաց. հարկ չկա սկսել, որ ֆրանսիարեն {կուսանիմ} որպես ֆրանսիացի, այն ժամանակ կցնծացնում ամեն բան

ւ անդուռն բերանոյ"։ Յորդան կարմիր ի շրթանց լարս {կուսանին} Ժպիտ փայլի, յայտս գոհար վարդք վառին,

համար՝ որ շատ յիմար պոչ բանէ, Վարդապե՞տ մի {կուսզես} ըլլալ, թէ աստղաբաշխ փիլիսոփայ, Թէ կուզես

նէր: Եւ առ Ադամ մատուցեալ Նստի յահեկէ {կուսէ} Եւ զարտաշեկն փայակեալ Ի նա մերձեցուցան

Եւ սրտացեալ հրեշտակ, Եւ ի բոսոր Վառի {կուսին} պերճ դիտակ: Համբոյրք խաղան... Եւ ի

յոր երկինք դեռ ցօղէին. Եւ ձեռք քաղուսք սրտի {կուսին} պատահին: Այլ խուն ի վեր ամբարձեալ անդի զաջ

Եւ անդրանիկ ցոլք նշուլից արեւուն Ի ստեանց {կուսին} արտափայլին գոյն ի գոյն: " Քանի՞ վսեմ, զի՞

Չի՛ք ի բնաւս, չի՛ք օրինակ, Որպէս գրկաց նա {կուսին}: Զմուռս բուրեն ստեանց պտկունք, Յայն

ո՛չ կասէր. Էր երբեմն զի համբոյր Կնքէր {կուսին} ի շրթունս, Մերթ հատկլէր, զի ծփիւր, Ճ

ը այն խորհրդով, որ թէ հաճոյ եւ ընդունելի է սուրբ {կուսին} անհաւատի պատժուիլը, ձին կ'երթայ այնպիսի ճանապարհ

րին Զմուտ խորանին Քարո՜զ պարծանաց {Կուսից} ամոթլեաց: " Հիմէ՜ն, ո՛վ դու կո՛յս,

մէջ մեծը՝ Մովսէ՛սը. այսպէս էլ նորա պաշտօնեայ եւ {կուսութեամբ} պատուած Յեսո՛ւն։ Իսկ այն զարմանալի մարդու՝ Եղիա

ին դրած էին սպիտակ եւ անուշահոտ շուշանի պսակներ ` {կուսութեան} նշան, որ միայն արգելք էին արձակ մազերին, որ նոք

ի՜ն Ստինքներն կոյսի - Ու ծիրանեգոյն ` Խախտուեց {կուսութիւն}. Եւ մոգպաշտը այն Վերցընում մատեան Եւ այնտեղ `

։ Նո՛յը, շատ ժամանակ, մինչեւ հի՛նգ հարիւր տարի {կուսութիւն} պահելով եւ սորանից յետոյ որդեծնութեան համար սրբու

որպէս մարդ եւ մարդկային զգացողութեամբ: Աղջկայ {կուսութիւնը} խախտել, յետոյ ամուսնացնել նորան իւր մանուկ փոքրա

ի այնպիսի գեղեցկախօսութեամբ ջատագովում էր Մարիամի {կուսութիւնը} Դոմինիկեանների հակառակ, որ ներկայ գտանուած եպիսկ

միայն Օգոստինեան աբեղայքը ջատագովում էին Մարիամի {կուսութիւնը} Դոմինիկեանների հակառակ, թէ եւ երկու կողմը եւս չ'

Թաքստոցը մտնելու: Ի՛նձ վրայ, կոյս, դու ցօղիր {Կուսութիւնըդ} անարատ, Սանիրայիդ կենսաձիր Քո հեղեղը յորդառատ

լ հաւալոց: Յի՛ս, կո՛յս, յի՛ս ցօղեա՛ {Կուսութիւնս} առատ Նորոյդ Սանիրայ Զուղխս անարատ,

Ստինք կուսական, Ծիրանէծաղիկք Լուծան {կուսութիւնք} ։ Մոգպաշտէն վաղիւ Գայ զմատենիւ,

Նախկին հեղեալ, սրբազան, Թեւ ի թեւ հէգ {կուսութիւնք} Սուրան գլին տագնապաւ, Եւ լուր լինի դա

յիշի՜ր ինձ: ԺԲ. ԿՈՒԿՈՒՐԻԿՈ՜Ւ Ո՜Ւ Ո՜Ւ... " {Կուտ}, կուտ, կուտ, կուտ, կուտ ", Մարին է ուռչում

ինձ: ԺԲ. ԿՈՒԿՈՒՐԻԿՈ՜Ւ Ո՜Ւ Ո՜Ւ... " Կուտ, {կուտ}, կուտ, կուտ, կուտ ", Մարին է ուռչում... -

ԺԲ. ԿՈՒԿՈՒՐԻԿՈ՜Ւ Ո՜Ւ Ո՜Ւ... " Կուտ, կուտ, {կուտ}, կուտ, կուտ ", Մարին է ուռչում... - Ծիպ, ծ

ԿՈՒԿՈՒՐԻԿՈ՜Ւ Ո՜Ւ Ո՜Ւ... " Կուտ, կուտ, կուտ, {կուտ}, կուտ ", Մարին է ուռչում... - Ծիպ, ծիպ, ծ

ԻԿՈ՜Ւ Ո՜Ւ Ո՜Ւ... " Կուտ, կուտ, կուտ, կուտ, {կուտ} ", Մարին է ուռչում... - Ծիպ, ծիպ, ծիպ, ծի

է, բա՜ւ "... Ես սողոսկում եմ ճեղքը շտապաւ: " {Կուտ}, կուտ, կուտ, կուտ - կի՜ " Կղզում է տափած: -

ւ "... Ես սողոսկում եմ ճեղքը շտապաւ: " Կուտ, {կուտ}, կուտ, կուտ - կի՜ " Կղզում է տափած: - Բերքն

. Ես սողոսկում եմ ճեղքը շտապաւ: " Կուտ, կուտ, {կուտ}, կուտ - կի՜ " Կղզում է տափած: - Բերքն առա՛տ լ

ողոսկում եմ ճեղքը շտապաւ: " Կուտ, կուտ, կուտ, {կուտ} - կի՜ " Կղզում է տափած: - Բերքն առա՛տ լինի, -

տ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ ", Մարին {կուտ} կուտայ... - Ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի

՝ Յիս, որձա՛կ քա՛ջ, յի՛ս ". Ասէ եւ {կուտ} կուտայ Եւ անդէն իսկ դառնայ: Maчу,

տ կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՜ւղղղ ", Մարին {կուտ} կուտայ... - Յուռթի լիցի ուղխ... Ար

նա սիրեսցէ, Եւ վայրակնեալ մեղկ ախտին Ի {կուտ} զսիրտ մի՛ տացէ. " Ընդէ՞ր բնաւ ինձ պատուէր

յանհնարինս ճիւղաւորեալ գիտութեանց, առանց ի վերայ {կուտակելոյ} զլերինս դժուար ուսանելի եւ ապարդիւն հին հայախօսու

եան, առանց գործարանների, միմեանց վերայ բարդելով {կուտակելով} եւ նորա միաւորութեան ապահովութիւնը այդ միաւորուած

նը ինձ առաւել մաշողական էր, քան թէ այնքան վշտերի {կուտակութիւնքը}. շատ աստանդական թափառելուց յետոյ, տեսանելով, ո

ն դեյին, եւ երբ որ գան նե, ես առաջի փոշտիվ իմաց {կուտամ} իրեն, եւ ինքս ալ կերթամ քամեռսկի սուտը, ամեն նա

ըստ պատկանելումն. էգուց փոշտան մին ստրախավոյ գիր {կուտամ}, բայց նա ուշ կստանաս, բայց այս գիրս ստացածովդ ի

ո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ ", Մարին կուտ {կուտայ}... - Ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ,

Յիս, որձա՛կ քա՛ջ, յի՛ս ". Ասէ եւ կուտ {կուտայ} Եւ անդէն իսկ դառնայ: Maчу, գէթ զեր

ւտ, կո՛ւտ, կո՛ւտ, կո՜ւղղղ ", Մարին կուտ {կուտայ}... - Յուռթի լիցի ուղխ... Արբեալ ես

": Պատասխանի. " Այն խորհուրդն է որ զՀոգին սուրբ {կուտայ} մկրտելոց"։ Ուսանիմք ի գրոց եւ ՚ի կանոնադրութեան

նում եմ իմ հաշվիս վրա։ Իհարկե գրածիս օրինակը քեզ {կուտան}, եւ դու կտեսնես, որ բնավ կողմնապահություն չկա,

ն կուգան, Բայց որ երթանք մենք խանութը բարեւ {կուտանք} ամենուն Եթէ աղայ՝ իշխան՝ անձինք՝ մեզիմէն

՝ ձեզի մոռացող համարելով, քեզի միշտ սիրով ցույց {կուտաս} եւ կասես, որ եկողներից լսել ես, թե ես հայի վերա

կըլլա, 60 կըլլա կամ ավելի, արդի հեսապ կանիք եւ {կուտաք} եւ իրեմեն փողը ստացածին ձեռագիր թող տա, եւ դուք

, Է, Ը, Ի, Ո, Է, զի որպէս ի ձեան վերջք գծին {կուտեալ} ունէր քարն: Եւ ո՛չ միայն երեւութացաւ, այլ եւ հա

լ նեղութիւնսն. եւ զի հանապազ խուժանն 'ի վերայ իմ {կուտէր}, եւ հոգք ամենայն եկեղեցեաց։ Ո՞ հիւանդանայ, եւ

Վերջապես, դու տանն ես, ես շատ ուրախ եմ եւ ավելի {կուրախանամ}, երբ գրկեմ քեզ: Ինձ շատ հետաքրքրում է Անդրեա

ժմ հասկացար, թե ի՛նչ եմ խնդրել ես: Չափազանց ինձ {կուրախացներ}, եթե դու ինձ համար ձեռք բերեիր " Սոս եւ Վարդիթեր

Հին Կտակարանը, կամ մի մօհամեդական, որ չունենայ {Կուրանը} ։ Ինչո՞ւ համար. նորա համար, որ նոցա կրօնի աղբիւ

: Մեղքը Մօհամմէդի վիզը, որ սորա պատճառը չէ գրել {Կուրանի} մէջ: Ուրիշ տէրութեանց պարտքը անհատուցանելի չէ,

տարանից, թերեւս, ազատութիւն կարող է ծագել, իսկ {Կուրանից} ՝ եւ այդ երկիւղը չկայ: Սոքա ամէնքը, իբրեւ

ովուրդը քաղաքակրթիչ հոգաբարձուից չզրկուի: - {Կուրանով} Աւետարանի որդի՞ք քաղաքակրթել: - Այդ քաղաքակ

կամ տասնեւեօթն տարեկան աղջիկներ, որ մարդու աչքը {կուրանում} էր նոցայ վերայ նայելով. մանաւանդ նորա մէջտեղում

բանջարեղեն է վաճառում: Այդ պարոններն այնքան էին {կուրացած} իրենց բծախնդրությամբ, որ միշտ իրենց եւ հիշյալ չք

ըստ կիսոյն. ընդէ՞ր. զի կուրացաւ տուն իւր։ Զի՞ {կուրացար} ո՛վ դու, բարձրացո՛ եւ դու զտուն քո, զի թոյլ տու

եաց զի բարձցէ զայն գո՛նէ ըստ կիսոյն. ընդէ՞ր. զի {կուրացաւ} տուն իւր։ Զի՞ կուրացար ո՛վ դու, բարձրացո՛ եւ դո

առնել զայնպիսի աղանդաւոր ի քաղաքաց իւրեանց, այլ {կուրացեալքն} նախանձու հերքեալ զկանոնս սուրբ վարդապետաց ընդհակա

զվիտ հոգեւորականներից, որոնց վերջին ջանքն է ազգը {կուրացնելով} վայելել նորա բարիքը: Ես գիշեր ցերեկ մտածում ե

անց եգիպտական քրմաց, որք առ անձնապահութեան եւ եթ {կուրացուցանել} կուրացուցանէին զժողովուրդն, բռնացեալ, ո՛չ միայն

քրմաց, որք առ անձնապահութեան եւ եթ կուրացուցանել {կուրացուցանէին} զժողովուրդն, բռնացեալ, ո՛չ միայն ի վերայ կամաց

նինք: Այդ քուրայի մոխիրը եւ գազախը հերիք է որքան {կուրացուցել} է մեզ։ Լուանանք մի փոքր մեր աչքերը եւ դադարենք գ

մի մաշուած դրամ եւս շօշափելով կարող են հասկացնել {կուրին} դրամի որպիսութիւնը եւ արժէքը: Տեսողութիւնը խուլ

ան եւ Պօդօլեան, Իշխան Էստլանդիու, Լիֆլեանդիու, {Կուրլեանդիու} եւ Սեմիգալիու, Սամօգիցիու, Կորելիայի, Տուերի,

Կամ զօրութեա՞ն դնիցէ Նորա դիմակ զիւր թոյլ {կուրծ}: Եւ յի՞նչ շարժի բնութիւն, Զի՞նչ օրէնք

էն Թառանչք հեշտինք, եւ հոսէր Քիրտն ընդ {կուրծս} գետօրէն "... - Իսկ Ադա՞մ. - " Ինչ ո՛չ կա

հայտնի կլինի, թե ինչ անձնազոհությամբ գիշեր ցերեկ {կուրծք} կոտրելով եւ աչք խավարեցնելով աշխատում ենք գրելով

կիրթ ազգի մէջ. այդպիսի հեղինակը ոչ թէ միայն պիտի {կուրծք} մաշէ, աչքի լոյսը թափէ ազգին նոր գաղափարք տալու հ

ատահէիր այնտեղ. պատճառ, կապայի տակից ծածկում են {կուրծքերը} մի կերպասեայ թաշկինակով, եւ կապան հագնելով վերայ

րումդ էլ կը լսուի կացնի հնչում. Քո քարեղէն {կուրծքերումը} բրիչը ձեռին Ոսկի, ուլղինձ գտանելով կը բանայ

որ ազգի թշնամիների հարձակմունքին դեմ ենք դրել մեր {կուրծքը} եւ ճակատը, որ ազգի օգտի համար զոհել ենք մեր հանգ

ի նամակն անչափ վշտացրեց ինձ այն պատճառով, որ նրա {կուրծքը} ցավում է եւ նա հազում է: Եվ այսպես՝ վիշտը վշտի

ով ծածկուած յիշատակարանների վերայ բաբախում է նոցա {կուրծքը}, եթէ նոցա ազգութեան հասկացողութիւնը իւր սկիզբը ա

իր գնացին. Հին լեռը բացեց, Իւր թաւուտ {կուրծքը} Քեզ կանաչ դիպայ Փռեց հովիտը, Սիրա

մ են: Չքնաղ իրան, մէջքը բարակ, իսկ {կուրծքը} Դուրս է նայում բարակ հագուստի տակից, Ո

րեսը նմանեցնում էր թաւիշի. իրանը շատ կանոնաւոր, {կուրծքը} կատարելապէս կերպարանագործուած եւ պարարտ, իսկ հագ

նով: Վերայի կապան, թէեւ հասարակ պաստառից, բայց {կուրծքը} բաց կարած. եւ այս սէգմենտի (թաց տեղի) չորս կող

վկայում էին բօժօժների վերայի փոքրիկ ծակերը: Բայց {կուրծքը} բաց կարած ասելով, մի՛ իմանար, պատուելի ընթերցող

ի՛ իմանար, պատուելի ընթերցող, թէ երեւում էր նրա {կուրծքը}, քա՛ւ լիցի, եւ իւրեանց ձեռքով մանած ու գործել տ

րկայն դանակը, որ պատրաստած էր, եւ ցցեց թագաւորի {կուրծքը} ։ Պահապանքը, լսելով թագաւորի աղաղակը, ներս վազե

Րիշիէի վերայ եւ ուղղեցին երկու դանակ, մինը դէպի {կուրծքը}, միւսը դէպի թիկունքը։ Ողորմելի Րիշիէ ճար չ'գտաւ

ւն: Մնաս բարյավ, ողջունիր իմ կողմից, որոնց {կուրծքի} մեջ զարկում է ստուգապես հայկական սիրտ. կեղեւով հ

կը լինի Սպանիական ճանճի գործադրութիւնը " Մեղուի " {կուրծքի} վերայ, որ, դուրս քարշուելով ապականեալ հիւթերը,

նեկութեան հասակում, մինչեւ կերպարանագործւում էին {կուրծքի} եւ սեռական գործարանքը, մինչ արիւնը առատութեամբ վ

էջքը, անզուսպ բարբարոսութիւնը իւր ոյժը մաշեց մեր {կուրծքի} վերայ: Մեր մատաղահաս դստերքը զոհ գնացին անխնայ,

Սիրտը զարկում հեշտագին: Համբոյրները խաղո՜ւմ են {Կուրծքի} վրայ հոլանի, Բաբախում են սրտերը... Արդարոց բի՜

ակը ապրելու է մեր սրտում, քանի սա զարկում էր մեր {կուրծքի} մէջ. չենք մոռանալու քեզ եւ ոչ քո ազնիւ եւ առաքին

սեւ կատու, մի սեւ հաւ, մի հայելի, մի որձ չղջկի {կուրծքի} կարթաձեւ ոսկր, մի պտուկ եւ այլ մանրամասնութիւնք

ւթիւնը, սիրտը մի առանձին խռովութեամբ բաբախում էր {կուրծքի} մէջ. երեսի վերայ, երբեմն, երբեմն երեւում էին ա

ակից մի փայտի կտոր, որ արծաթեայ շղթայով կախած էր {կուրծքի} վերայ, համբուրեց եւ յառաջ գնաց... Նա տեսաւ,

րջեց պտուկը, եւ ահա նորա միջից դուրս ընկան չղջկի {կուրծքի} կարթաձեւ ոսկրը եւ Յուլիա Պոստրանայի պատկերը: Այ

եայ թաշկինակով, եւ կապան հագնելով վերայից, նորա {կուրծքի} սէգմենտը ցոյց կը տայ քեզ այն շատ անգամ թուխ գունո

մէջքի տրամագիծը հազիւ թէ լինում էր տասն բթաչափ, {կուրծքի} սէգմենտից երեւում էին սպիտակ մարմարիոնեայ գունդեր

ալեցնում է արճիճը եւ նոյն բանը կատարում է հիւանդի {կուրծքի} վերայ, յետոյ ծնկների վերայ, յետոյ ոտքերի վերայ

մոզում է խոհարարը եւ երկու դաշնակը ցցւում են Խանի {կուրծքի} մէջ: Մարիան շփոթուած այս սպանութեան երեսից, կամ

ոպէում հարիւրներով չզարկել, այո՞, եւ դուրս չգալ {կուրծքի} վանդակից, եթէ չէր լսած հօր խօսակցութիւնը մօր հետ

էս, որ լաւ նկատողը, դուռից կարող էր իմանալ նորա {կուրծքի} խռովութեան աստիճանը. նա սպասում էր վերջին րոպէին

ւնը ցոյց տուեցին Հենրիկոս չորրորդին՝ ցցելով նորա {կուրծքի} մէջ Րավայլեակի դանակը։ Պապականութիւնը շատ դի

եմ վարում հեռուից ` խօսքով. Հրացան իմ պէսը {կուրծքին} ե՞րբ սեղմեց... Է՛լ Հայկ, Տիգրանին յ

կի անիւների վերայ, երկու հարուած տուեց Հենրիկոսի {կուրծքին} դանակով, առաջին հարուածը՝ մահացուցիչ։ Մեծ շփոթ

լ քեզ հեռուից, եւ ահա սիրտս սաստիկ սկսեց բաբախել {կուրծքիս} մէջ: Քո բանաստեղծական կերպարանքը, քո տխուր հայե

1-22 եղինջը արդէն քանի օր է թոյլ է, բայց հազը եւ {կուրծքիս} ցաւը իսպառ քամեց ուժս. տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ

չեմ գրել, եղինջը գրեթէ աներեւութանում է, բայ[ց] {կուրծքիս} ցաւը եւ հազը, ինչպէս վերը ասուած է, հոգիս հանեց

հեկեկանք, որ բռնութեամբ դուրս թռաւ նորա կուսական {կուրծքից}: Ի՛նչ լալու բան կար այստեղ, մի՞թէ տխուր բան

նուշակս նորանն է: Այս խօսքերի վերայ Մանուշակի {կուրծքիցը} դուրս թռաւ մի խոր հառաչանք, որ ծնողքը չնկատեցին

յ ես ծածկել իմ ծիծաղը, որ առատութեամբ դուրս թռաւ {կուրծքիցս}: Պ. Խ., անորոշ կերպով նայելով իմ վերայ, թթու

իմ ուժ եւ զորություն: Այս տողերը գրում եմ, բայց {կուրծքս} եւ թիկունքս ցավից խեղդում են, երբ մի փոքր առողջա

կցաց գործական-էմպիրիկական խորհրդի ընդդէմ: Ինչպէս {կուրմարկեան} կիսասպան (юнкер) դատողութիւնք է անում ամէն ոչին

եթէ միայն չկամենայինք անձնախաբէութեամբ եւ կամաւոր {կուրութեամբ} երեւակայել երբեք չունեցած պարծանքներ, որ թէ պատմ

անք մի փոքր մեր աչքերը եւ դադարենք գէթ այսուհետեւ {կուրութեան} գազանին զոհ գնալուց: Աղետալի անցքեր, որ պատ

արժելու. միւս կողմից շատ աւելորդ չէ յայտնել, թէ {կուրութեան} եւ բռնակալութեան մէջ, այո՛, հաւատ չունինք, հաւ

յս, այլեւ արգելում է, որ ուրիշն էլ նորա կամաւոր {կուրութեան} հետեւելով չտեսնէ եւ չուսանի. " ինքն ոչ մտանէ եւ

նք ուզում վերագրել նոցա անհաւանութիւնը մի կամաւոր {կուրութեան}, վատ խորհրդով, այլ անգիտութեան եւ թիւր հասկացող

թէ մի խաբեբայ մարդ կամենար օգուտ քաղել այդ ազգերի {կուրութենից}, հրաշքի տեղ չէ՛ պիտոյ կարողանար ընդունել տալ այս

ան լեզվի անվերապահ սիրահարներին, որոնք սարսափելի {կուրության} մեջ լինելով, մեռած ձեւերի ներքո մոռացել են կյանք

, դասախոսություն լսել բժշկական ֆակուլտետի առաջին {կուրսում}, Ձերդ գերազանցությանը խնդրում եմ այս առթիվ ինձ տ

գւոյ, եւ ո՛չ ՚ի սնոտի եւ յամուլ ծիսակատարութիւնս {կուրօրէն} հաւատալ, ըստ պապական պահանջման, առ մեզ ճանաչի հ

տուցանել նորան իւրեանց ծառայութիւնները եւ կատարել {կուրօրէն} ամենայն ինչ, որ հրամայէ Առաքեալի տեղապահը։ Այսպ

այն տեղում, որ մինչդեռ աւելի զօրութիւն չունէին, {կուրօրէն} ստրկանում էին Պապութեանը, այժմ յայտնի համարձակ ա

ապատ քաղաքի, շինէ զնա գեղեցկայարմար եւ չքնաղատես {կոփածոյ} քարամբք " (Յովհ. կաթ., Պատմ., եր. 43)։

եղբ, Եւ ընդ գճեալ շեշտ ընդ ակնն Նկրտի {կոփել} եղջերբ: Քաջաբար վերելակեալ Յընթադրեալ

զԱրտիմէդ քաղաքաւ, զՔասաղ գետով: կռել {կոփել} զդուռն Երուանդայ արքայի"։ Յառաջ քան զքնն

ծ թառան ձուկ, կիսաչոր ալ ըլանե, թող առնու, հոս {կչորնա}, զարար չունի: Ուրիշ բան պետք չէ, քանի մը հա

ըլլա նե, խրկիք եւ իրեն ասիք, որ նրա ոտքը ոսկորը {կպած} է. միմիայն ուռած է, նարա այս ուռուցքեն եւ կոճն

չլինեին անպատշաճ եւ անճոռնի բաներ, հարկավ ձեռքս {կպած} ժամանակ կպատասխանեի, բայց այնպիսի թուղթերու պատա

ա, այն ժամանակ կգրեմ քեզ դարձյալ եւ պատասխան եւս {կպահանջեմ}, բայց այժմ գրում եմ միայն, որ դու իմանաս թե ես

աստված ողորմած է, ճշմարտությունը մերն է, եւ նա {կպահե} մեզ: Ես Բեռլինից կամ Վիեննայից դարձյալ կգրեմ

ն հոգա, թե չէ շունը կսատկի: Այս նամակն այսօր {կպահեմ} ինձ մոտ, կարելի է երեկոյան ժամը 10-ին քեզանից կս

սոցայ ճակատի վերայ եւ նոցայ գործերը բարձր ի գլուխ {կպանծան} պատմագրութեան մէջ: Երբ այս լուրը առաւօտուն վաղ կ

անքը դատավորների ներկայությամբ բերանացի կխոսին եւ {կպաշտպանեն} տրված թղթերի բովանդակությունը եւ իրավունքը: Այսպ

ազգը ընդունում է եւ այլն եւ այլն, եւ այն ժամանակ {կպապանձվեն} մեր թշնամիների բերանները: Եթե այս 1859 թվականում

տշաճ եւ անճոռնի բաներ, հարկավ ձեռքս կպած ժամանակ {կպատասխանեի}, բայց այնպիսի թուղթերու պատասխանելը իմ գործս չէ

յտառակուէր անպատասխանի մնալով: - Ինչպէս չէ, {կպատասխանէ} քեզ. եղբայր, նա քո ասած մարդերից չէ եւ ոչ միայն

նա, - եւ զէն ի ձեռին, քեզ հետ քո թշնամու ընդդէմ {կպատերազմիմ}... - Եւ իմ հաւասար իրաւունք եւ արտօնութիւն

ահանա թող օրհնե տեսին. հեչ կըլլա՞, աս ալ այնպես {կպատկանի} հայրապետաց կանոնովս, որ եպիսկոպոսն օծե, ինչպես

, որ քո եւ մորս իրավունքները տեղը բերին եւ ինչ որ {կպատկանի} նե, ձեզի էլ չի զրկին. աս բանը պարոն Գրիգորին քի

էս պատկանում է մեզ. նոր հանդերձը իբրեւ կողոպուտ {կպատկանի} ծխատէր քահանային, այս պատճառով ահա մեռեալից աւել

: Հարցնում եմ ձանձրույթից, իսկ պատասխանը հաճույք {կպատճառի} ինձ: 80. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 2 марта, 1

որ կերպերով, պիտո է լինի անպատճառ: Մի երկու բան {կպատմե} քեզ Բերբերովը: Ուրիշ նոր բան չունիմ. Սուլթա

ակացութեան ժամանակը շատ մեծամեծ անցքեր անցան, որ {կպատմեմ}, եթէ առանց ձանձրութեան կը լսէք: Այստեղ ես

ծիծաղելի էր, թէպէտեւ եւ վերջը անախորժ եղաւ, ես {կպատմեմ} ձեզ բոլորը եւ ամբողջապէս համար կը տամ բոլոր անցքի

ավերակների տակից գտնելով մի ժանգոտած մկրատ, ձեզ {կպատմեն} այդ մկրատը գործածող կնոջ ամբողջ արդուզարդի, նրա

որ ստանաս ստրախավոյ նամակս: Պատկերները շուտով {կպատրաստվին}. մարդը ասում է, որ 106 մանեթ դահա պիտի հասանի ն

րբ կ'աւարտէք գործողութիւնը, յաւելացուցի, պարոնը {կպարգեւէ} ձեզ բաւական մեծաքանակ արծաթ արաղի համար, - պատաս

րենպաստ ժամանակի, թերեւս մինչ այդ իմ հորիզոնն էլ {կպարզվի} եւ ի վիճակի կլինենք միասին զբաղվել կենդանաբանությ

մունս, ի բաց վտարել միանգամայն զթաթար, զտաճիկ, {կպարսիկ} եւ զայլ նմանապիսի բառս, եւ վարել զնոսա հայկականա

մեզ այս ազգային գործի մեջ, որով ոչ թե միայն մեզ {կպարտավորեիք}, այլ եւ բոլոր հայոց ազգը, որ չունի ոչինչ լուսավ

ց տակավին " ավելի լավը " չի երեւում: Չար ժամին է {կպել} ինձ լյարդիս հիվանդությունը: Հեռանկարը թվում է ին

ատասխանեց Թիւթիւնճի- Օղլուն: Մանուշակը այնպէս {կպել} էր դուռին, որ ամենայն սրտի զարկելը բացարձակւում

շտ հայի բառ է, բայց թէ ճլ-ը ինչ բառի կտոր է, որ {կպել} է պինդ բառին, չգիտենք։ Շուշտակ բառը մինչեւ այժմ

է տալի ընդունելութիւնից, որի ծայրն թարմատարաբար {կպել} է ս տառը, ուրեմն եւ աւելի ուղիղ է տալի ասել, քա

լուկս: Այդ կրակի վրայ էլ սուրբի անունը, որ {կպել} է մանաւանդ ստիպում է մեզ մի փոքր տեղեկութիւն տալ

սառն մնալով բան չէ առաջանում, պիտո է ջերմությամբ {կպչել} գործին: Գիտեմ, որ այս բաները Դուք ինքներդ եւս լ

ի ելեքտրականութիւնը, այն կամուրջի միջնորդութեամբ {կպչելով} երկրագունդի ելեքտրականութան հետ, կապւում է եւ ու

ր մի հեղինակ թէ կամենայ դնել ազգի շրթունքի վրայ, {կպչեն} մնան ու վայր չընկնեն։ Հին լեզուի մէջ յատկացու

պատճառով զարհուրած վախենում եմ, չլինի թէ եւ դոցա {կպչի} Աւետարանի սպառնալիքը, որ ասում է. " Ահաւասիկ ես

ի է, ասում են, որովհետեւ էական բայը ինչ բայի որ {կպչի}, նորան բայացնում է եւայլն։ Չպիտի մոռանալ, որ ն

ն տալ բառին, սահմանական եղանակում, պէտք է որ նա {կպչի} նոյնպէս ում մասնիկի հետ։ Եթէ ասենք կամ գրենք " ն

ներկայ էին հանդիսին, երկիւղից սկսեցին առաստաղին {կպչոտել} եւ ծակերը մտնել. խառնակութիւնը շատ մեծ էր, որպէ

րկուած կոյս արտը այն... Սիրահոսան բաժակն քամած {Կպչում} է նա ամուր ` կոյսին, Մկանները հեշտին թմրած - Ի

րուածել Իր եղջիւրով շեշտակի. Ապա, ոտքի՛ քաջաբար {Կպչում} է լաւ ճմլուած Դրախտաբնակին գետնահար Եւ քայլո՜ւմ է

նել. մեռած կենդանու մորթը առողջ կենդանու վրայ չէ {կպչում}, չորացած ծառի ճիւղը կենդանի եւ թարմ ծառի վրայ չէ

անը կամենում է խզել քրիստոնեաների խաղաղութիւնը եւ {կպչում} է մինչեւ անգամ Կայսերական իշխանութեանը։ Այնքան մ

ներկը, իսկ թէ որոշեալ, այն ժամանակ նորա ծայրին {կպչում} է ը տառը, որով փարատվում է ամեն մթութիւն։ Ուզել

րունջ: Շատ հույս ունիմ, որ Ձեր աշխատությունը {կպսակե} մեր սրտի ցանկությունը, եւ դա հավիտենական արձան կ

ց: " Տօ՛, այդ կնդուկ պոչատին Քաշեցէք {կպրէ} կարաս, Մի բաբաթի մկրտուին Սանչու հետ

Մոզին էլ չտուե՞ց մի կից, - Գլո՜ւնձ ի {կպրէ} կարաս: ՀԵՆՐԻԿՈՍ ԹՈՎՄԱՍ ԲՈՔԼԻ ՅԻՇԱՏԱԿ

, առասպելի ասածին համեմատ, թէ " Խո՛զի պէս հարսին {կպրէ} -կարասը բաղնիք"։ Իրա՛ւ որ, " թող չպատմուի այս

ցին: Բայց մեր պարոնները անդադար այդ միջին դարերի {կպրէ} կարասում լողալով ազգութեան եւ լուսաւորութեան անու

ի երեսին եւ իջանում է ինչքան կարելի է խոր տեղեր, {կպրի} եթերական մասունքը թռչական լինելով, ցրւում են օդի

պատուհանների կոտրատուած ապակիների տեղ հաստ թուղթ {կպցնել}, որ ընդունող աստիճանաւորը չկարողանայ լաւ նկատել

վերցված, այլ հնի, մեռածի դարավոր ավերակներից, {կպցրած} են ապրած-անցած սիստեմի ազդեցությամբ, որտեղ թեկու

մերը ոչնչանային, հետեւաբար մարմինների տեսակը եւս {կջնջվեր}, սորա ապացույց ունինք շատ լեզուներ, որոնց մի քա

որիֆեի [նշանավոր դեպքի]: Ի դեպ, ինչպես կարելի է {կռահել}, այդ գիրքը բավական հին է. նա վերաբերում է քառաս

մարդ: Այս բաների մէջ ոչինչ են մեր աչքում մի քանի {կռապաշտ} Հայերի պատուասիրութիւնը եւ անձնասիրութիւնը, ուստ

ցել էր, պիտի անշուշտ տեսանէր, որ Հայերը տիրապէս {կռապաշտ} են եղած, եւ Վահագնի երգը ցոյց է տալիս, ինչպէս,

պատճառը, որ այն տասներկու անզէն մարդիկը յաղթեցին {կռապաշտ} տիեզերքին, եւ հեթանոսութեան աւերակների վերայ կան

" ո՛վ որ պոռնի՛կ է, կամ պի՛ղծ, կամ ագա՛հ, որ է {կռապաշտ}, ժառանգութիւն չունի՛ Քրիստոսի թագաւորութեան մէջ

հարազատ յաջորդների արիւնով՝ ոռոգել էին Հայաստանի {կռապաշտութեամբ} կոշտացած հողը։ Մենք չենք կարող թոյլ տալ, որ

հանուր Քրիստոնէութեան, փոխել են նորա անունը, որ {կռապաշտութեան} ժամանակից էր մնացած եւ դրել են Նոր՝ թերեւս խորհր

ը, չ'ընդունեցին Քրիստոնէութիւն եւ մնացին իւրեանց {կռապաշտութեան} մէջ։ Կսաւիէ թողեց այստեղ Կրիմինալը եւ ինքը գնաց

լուսաւորութիւն ստանալով, փրկեց Հրէական ժողովուրդը {կռապաշտութենից}, ազատեց նորան եգիպտական գերութենից եւ քարոզելով ճ

ւիտեանս յաւիտենից ամեն բան, որ կարող էր յիշեցնել {կռապաշտութիւնը}, այդ ապացուցի կարօտ խնդիր չէ, որովհետեւ պատմութ

4. " Ամենայն պոռնիկ, կամ պիղծ, կամ ագահ, որ է {կռապարիշտ} ոչ ունի ժառանգութիւն յարքայութեանն Քրիստոսին եւ Ա

ացոց օգնութեամբ ջարդեց, կործանեց նոցա կուռքերը, {կռատունները}, թափեց բոլորը ծովը եւ նոցա փոխանակ կանգնեց եկեղե

իչ մը կռատուսի ուժով բան տեսանեի: Քո գնալեդ հետո {կռատուսը} մինչեւը 0-ն իջել է, փոխանակ որ ձմեռը բարձրանում

վ օրինավոր առողջության երես տեսած չեմ, որ քիչ մը {կռատուսի} ուժով բան տեսանեի: Քո գնալեդ հետո կռատուսը մինչե

արավոր չէր մարդու պես նստել եւ աշխատել քիչ թե շատ {կռացած}. ստիպված էի շիփշիտակ նստել, կարծես օխլով կուլ տ

րով զԱրտիմէդ քաղաքաւ, զՔասաղ գետով: {կռել} կոփել զդուռն Երուանդայ արքայի"։ Յառաջ քա

ասն այլոյ իրիք ախտի, ժպրհիցի քակեալ զցանկ դաշինն {կռելոյ} բանիւ արեամբ մարդացելոյն վասն մեր Աստծոյ, այնպիս

նամակալին, եւ այս դեպքում նրանք շատ են հիշեցնում {կռիլովյան} արջին, որն իր սիրելի տիրոջը՝ նրան ձանձրույթ պատ

ս պիտի ձեռք ձեռքի տանք միմյանց եւ շարունակենք մեր {կռիվը} ազգի եւ ճշմարտության անունով, միշտ կրկնելով " Ցո

ն թե տարի, ուստի եւ բնավ սիրտ չունիմ ձեր անճոռնի {կռիվները} մտիկ անելու եւ, թե որ նամակներուդ մեջն էլ չլինեի

ւ յարմարաւոր: Ի՛նչ ասեմ, Հայերը մինչեւ այժմ դեռ {կռիւ} ունին իւրեանց մէջ, հին, եթէ նոր ռամկական (jarg

" փիլիսոփայ " դառնալու համար իր ազգի մէջ, որչափ {կռիւ}, խռովութիւն: Մինը Քանթին է հետեւում, միւսը Ֆիխ

րութեանը, ուրեմն ի՜նչ հարկաւոր է ամէն մարդու հետ {կռիւ} վէճ բանալ: Քաղաքը մինչեւ այժմ կառավարուել է, այ

անի. վասն այսորիկ եւ ծագեցան անդէն եւ անդ այնչափ {կռիւ} եւ հակառակութիւն եւ վէճ 'ի մէջ Մխիթարեանց եւ Քօլլ

թուղթը պատառ-պատառ արին եւ ծայր առաւ արիւնահեղ մի {կռիւ} ժողովրդի եւ վերոյիշեալ անձերի վարձած հրդեհաշէջներ

ւմ է, ջրում լողանում, աղուէսների եւ գայլերի հետ {կռիւ} տալիս եւ այն օրերով։ Եւ չնայելով, որ նա մահ է փ

, համա հիմի իմացուեց, էրեկուանից դեսը հարիր հետ {կռիւ} ա քցել, թէ կամ թուրը վեր կունիմ ինձ կը սպանեմ,

ւմ է, ջրում լողանում, աղուէսների եւ գայլերի հետ {կռիւ} տալիս, եւ այս օրերով: Եւ չնայելով, որ նա մահ է

տալի, կոռ քաշում, ձի տալի, թէ ես ու դուն էլ մի {կռիւ} անենք, թէ էրկու մարդ իմ բարեկամներից իմ դիհը քաշ

է, աղաղակում է նա, բայց, ինչպէս տեսանում եմ, {կռիւը} Աթենասի հետ է: - Իմ շանթե՛րը, - գոռում է Ա

րպարտութիւն է, - վեր առեցի ես: - Ձեր վէճ ու {կռիւը}, որպէս մի գայթակղեցուցիչ գործ, պատճառ է լինում

շեր ցերեկ, որ այդ խռովութիւնը բորբոքուի, վէճը, {կռիւը}, բողոքը, որ դժոխքի եւ ձեր մռայլութեան զաւակներն

նար կար լուսաւորութեան: Ո՞վ հանեց այն ազգակործան {կռիւները}, Մեղո՞ւն, Միւնատի՞ն, Նալբանդեա՞նցը: Մովսէս,

ւսաւորչաց աւանդութիւնքն աղէկ մը բռնելուն ու իրենց {կռիւներով} քուէ ձգած Սահմանադրութիւնը չընդունելուն համար, ա

. 69)- " Նուրին շինեցին ու ման ածեցին, երկուսը {կռնից} բռնեցին, մինն էլ տոպրակ ա վեր կալել, մէկէլն էլ

Թիֆլիսից] 21 104 Հայրապետեանցին, հասարակ 21 105 {Կռնկին} 22 106 Վ[եհափառ] կաթողիկոսին, ԺԲ պարբեր[ական]

լ ընդ դստերսն Մովաբու։ Եւ կոչեցին զնոսա 'ի զո՛հս {կռոց} իւրեանց, եւ եկեր ժողովուրդն 'ի զոհից նոցա։ Եւ ն

էզիրը, - վիպասանական ոճը սեպհական է վատնողների, {կռուարարների}, ապստամբների եւ լուսնոտների. իսկ մեծ մարդերի հա

Ո՞ւր են կիտուել այդ յիմարք, Ուզում են {կռուե՞լ} մեր հետ. Ա՛հ, խելագար ապստամբք: Ուզ

ի կասկած ունիմ դրացուս վերայ, որի հետ անցեալները {կռուել} էի մի մսրահաւի համար: - Գնալով անկողին մտածե

, իսկոյն ամուսնացուցիր. փոքր ժամանակից յետոյ ահա {կռուեցին}, ջարդուեցան եւ այր եւ կին եկան մեր մօտ: - Ե

լը յաղթանակեց. նոքա ճարտարութենով կարողանում էին {կռուեցնել} միմեանց հետ Եափոնիայի զանազան իշխանները, որոնք մ

պոսները, մանաւանդ՝ ֆրանսիացիները եւ սպանացիները {կռուեցնելով} միմեանց հետ։ Կայսրը, իմանալով այս բանը, գնաց Ի

քի օգտի համար, Ձեզ յայտնի է, թէ ինչպէ՛ս անդադար {կռուեցուցել} եմ ես մարդիկը միմեանց հետ. ասածներիս ապացոյց կար

մբ վարուեցաւ միւս ճախնային ժողովրդի հետ. բայց ես {կռուեցուցի} նորանց միմեանց հետ, եւ առաջին ճախնային ժողովրդին

սպիսի ուրախ հոգով ողջունեցինք այս օրերիս Ռօբինզօն {Կռուզօի} հայերէն թարգմանութիւնը, Գամառ-Քաթիպայի աշխատութե

ւլ։ Ներկայ աշխատութեան մէջ, որ է " Ռօբինզօն {Կռուզօի} պատմութիւնը ", եթէ սորան համեմատենք նորա տետրակն

տանեօք վերամբարձ. Մինչ լաստակերտն կենդանեօք զոտն {կռուէր} ՚ի Մասիս, Ես յերկնաբերձ յայն ՚ի ժայռ դար կա

Ռահ ցօղահար, տայ մղօ՛ն, Եւ սողոսկեալ {կռուի} ի վեր՝ Մինչ ի Հայոց Կոկիսոն... Յահե

այս պայմանի զօրութեամբ, նոքա ամենայն օր պիտոյ է {կռուին}, ամենայն օր միմեանց սպանեն, խեղդեն եւ չքացնեն,

ւարի 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, Հիւսիսափայլ եւ {Կռունկ}: 2-ին պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: 7-ին տեսո

Միսաքեանի յօդուածները Մասեաց աղաւնի կամ Ծիածան {Կռունկ} հայոց աշխարհին Արամեանի յայտարարութիւնը Արեւմուտ

ել. " ափսոս քեզ հայոց խեղճիկ ժողովուրդ ", կամ " {կռունկ} ուստի կուգասը " եւ Քեօռօղլուի " Այվազըն գիւմիշ բչ

Ինձ համար շատ հետաքրքրական կլինի մի օր կարդալ " {Կռունկում} " մատնանշված հոդվածները, իսկ առայժմ հանգուցյալ Ա

անում էի այն ուղղությունը, որ այժմ դրվատվում է " {Կռունկում} ", բայց ես ճգնաժամ ապրեցի, եւ իմ աչքերը բացվեցի

ի նման մի բան, որ գինու բաժակը ձեռքում մօտենալով {կռուողներին} մխիթարում էր վշտացածը, թէ արժան չէր կին մարդու պ

յ էր գիրք շարադրել կամ օրագիր տպել: Եւ ո՛վքեր են {կռուողքը}, չկարծես հասարակ մարդիկ, այլ՝ ուսումնականքը:

մ այս կանանց մէջ պատահեցաւ մի ամուսնաւոր կին, որ {կռուով} ապրում էր իւր մարդի հետ։ Նա, համոզուելով Իգնատի

"։ Ասես թէ լուսահոգի Խապառաճին Կըկռիկեանի հետ է {կռվում}. " կը քննեն, կը քաշքշեն, կը կրկտեն ըստ զանազան

է խօսքն այն ի՞նչ ` Թէ ` աճեցեք... " եւ լռեց: Եւ {կռւում} են խիստ անհաշտ Խենթ հրամանն ու բնութիւնն, Ո՞ւմ կ

նօթները պղնձեայ վազում, որոտում.. Ինչպէս {կռւում} ծուխ հանելով պատրոյգը վառւում, Պատերազմում

այժմ էլ դեռ անյագութեան գինով հարբած մեռածին հետ {կռւում} են։ Անարատ եւ ամեններից յարգուելու արժանի յոյ

գեղեցիկ խռովութիւն: Ժողովուրդը երեք օր շարունակ {կռւում} էր որպէս վագր կամ կատաղած սպանիական ցուլ. արիւնը

աղուէս: Սոքա բոլորը գանչում են, աղաղակում են, {կռւում} են, սպառնում են, դիւահարւում են, կեղծաւորւում

. արք եւ կանայք ամենայն օր համարեա թէ երեք անգամ {կռւում} են միմեանց հետ, եւ ամենեքին կարօտում են մխիթարու

ԼՍՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ Մի մարդ ունէր մի կին, որ միշտ {կռւում} էր դրացիների հետ։ Տեսաւ մարդը, որ հնար չկա այս

եր բերելու, որ յաղթութեան դափնին ինքն ստանայ Այս {կռւումը} նորա կողմից շատ քաջութիւն ցոյց տուեց հաշուապահը,

ից սաւահի ոչինչ չեն կարող գտնիլ. շատ էլ ասենք էն {կռւումը} ես արդար ըլնիմ. վա՞յն էկել ա ինձ տարել, թէ կ՚եր

ով եւ զօրքով ման էր գալիս Հայաստան, մեհեանները - {կռքատունները}, կուռքերը քանդելու եւ կործանելու համար, մեհենակ

մի աղքատ պառաւ կին: - Ողորմութի՛ւն արա, զաւա՛ {կս}, ողորմութի՛ւն, - կրկնեց պառաւը, - Աստուած բարի դ

ր խօսքը մայրը, - որ շուտով հարս առնենք քեզ, զաւա՛ {կս}, ի հարկէ Աստուած բարի պսակի արժանի առնէ, բայց ե

դատողութիւն է առնում մօր հետ: Այդ լաւ չէ՛, զաւա՛ {կս}, քեզ ի՞նչ փոյթ մտածել, մեք ամենայն բան կը հոգան

Ամենեւին ոչ, հայրի՛կ, ես... - Գիտեմ զաւա՛ {կս}, քո հնազանդութիւնը: Աստծոյ օրհնութիւնը լինի քո

բունքներով, ինչ սկզբունքներով պատվարժան Ֆրանսուա {Կսավիեն} աշխատում էր Հնդկաստանում, Ճապոնիայում եւ որոնցով

ասա, որպեսզի իր շան բնի մասին հոգա, թե չէ շունը {կսատկի}: Այս նամակն այսօր կպահեմ ինձ մոտ, կարելի է ե

էր արդէն, որ նայում էր նա նախանձելով Ֆրանսիսկոս {Կսաւիէ} Նաւարրացի ազնուականի վերայ, որ այն ժամանակ փիլիս

Հռովմ, իսկ ինքը միայն մնաց Վենետկում։ Ֆաբեր եւ {Կսաւիէ}, Պապական աշխարհի մայրաքաղաքը հասանելուց յետոյ,

միմիայն Լիսաբօն ուղարկեց երկու մարդ՝ Րօդրիգէզ եւ {Կսաւիէ} անուններով։ Նա, օգուտ քաղելով այս հանգամանքից,

ելով իւրեանց իշխանաւորի հրամանին։ Ֆրանսիսկոս {Կսաւիէ}, որ անուանուեցաւ " Առաքեալ Հնդկաստանի ", առաջին

յ Յիսուսեան ամենահարուստ եւ ամենամեծ Կօլլեգիում։ {Կսաւիէ} ուղեւորեցաւ շուտով դէպի մարգարտաբեր ծովեզրը, ուր

ացոց գաղթականքը։ Այնտեղի բնակիչքը հեթանոսք էին, {Կսաւիէ} չէր հասկանում նոցա լեզուն։ Նա սկսեց իւր գործը նո

նորա մօտ, որ տեսանեն այս հրաշալի մարդու երեսը։ {Կսաւիէ} վեր ելանում էր առ հասարակ ծառերի վերայ եւ այնտեղի

Յիսուսեանք, որոնց մէջ երեւելի դարձաւ Կրիմինալը։ {Կսաւիէ} սոցա մի մասնը թողեց Մալակկայում, իսկ ինքը գնաց Մ

ստոնէութիւն եւ մնացին իւրեանց կռապաշտութեան մէջ։ {Կսաւիէ} թողեց այստեղ Կրիմինալը եւ ինքը գնաց Եափոնիայ։ Կր

ով Պապից՝ դասել տուեց նորան սուրբերի կարգը։ {Կսաւիէ} մի փոքրիկ նաւով անցաւ այս միջոցին հնդիկների ծովից

ուած սրբազան գրքերով եւ կենդանի աւանդութեններով։ {Կսաւիէ} չ'սոսկաց դժուարութենից եւ հազիւ թէ ուսել էր Եափոն

նին, ըստ որում՝ նորա կրօնի կենդրոնը այնտեղ էր։ {Կսաւիէ} չ'ընդունեց այն գումարը, որ Պօրտուգալացոց վաճառակ

մերիկայի անապատների քարոզիչքը, ինչպէս Ֆրանսիսկոս {Կսաւիէ}, որ աննշան մարդիկ էին Եւրոպայումը, մտանում են խ

ր փոխարքայի հետ, չ'կամեցաւ լսել ամենեւին ոչինչ։ {Կսաւիէեն} նզովեց նորան, բայց նահանգապետը, նզովքներից վախե

սը ամենեւին չէր յուսահատւում։ Նա մի փոքր ժամանակ {Կսաւիէի} համար դարձեալ Ֆերդինանդոսի եւ Իզաբելլայի պալատակա

պալատական դարձաւ. ամենայն տեսակ կեղծաւորւում էր {Կսաւիէի} առաջեւ, վերջապէս կարողացաւ ճանաչել նորա թոյլ կող

եւ, վերջապէս կարողացաւ ճանաչել նորա թոյլ կողմը։ {Կսաւիէի} ապրուստը շատ շռայլ էր, վասնորոյ շատ անգամ արծաթի

դկութենից վեր։ Ամենայն բանից անտանելի է մանաւանդ {Կսաւիէի} գործը. նա ուտում էր այն կերակուրների փշրանքը, ո

ւթիւնը։ Պօրտուգալիայի տէրութիւնը, տեսանելով {Կսաւիէի} աշխատութիւնը ժողովրդոց վարքը ու բարքը մաքրելու մա

ոլեալ լինելով իւրեանց հին կրօնի վերայ, չ'նայելով {Կսաւիէի} ջերմեռանդ քարոզութեանը եւ Պօրտուգալացոց զինուորնե

քաղաքագիտութենով զինուորուած։ Այս Յիսուսեանները {Կսաւիէի} յոյսը չունէին, որ միմիայն Քրիստոսի վարդապետութեա

եւ միանգամայն ոչնչացուցին այն կապը, որ կապում էր {Կսաւիէին} աշխարհի հետ։ Շուտով Կսաւիէից յետոյ ուրիշ շատ աշա

խոստացաւ գործ դնել նոցա ծառայութիւնը, Ֆաբերին եւ {Կսաւիէին} շնորհեց della Sapienza անունով Կօլլեգիումի մէջ Աս

ել նորա մէջ։ Բայց այս դժուարութիւնը արգելք չեղաւ {Կսաւիէին}. շուտով վերադարձաւ նա Գօա եւ համոզեց Պօրտուգալաց

կապը, որ կապում էր Կսաւիէին աշխարհի հետ։ Շուտով {Կսաւիէից} յետոյ ուրիշ շատ աշակերտներ եւս մանաւանդ Սպանիացիք

րբանոս Ութերորդ Պապը դասեց նորան սուրբերի կարգը։ {Կսաւիէից} յետոյ ծագեցաւ Յիսուսեանների նոր ցեղ՝ կանոնադրութ

րաւ, բայց նա ամենեւին չէր համաձայնում։ Վերջապէս {Կսաւիէն}, Լայենէզը եւ Սալմերոնը յայտնեցին, թէ ինքեանք կա

էջ հիմնարկողի կեանքը։ Սկզբումը դեռեւս Ֆրանսիսկոս {Կսաւիէն}, Րոդրիգէզը եւ Բոբադիլիան ունէին ոգեւորութիւն, ո

նշանակուեցաւ մի Պօրտուգալացի հարուստ վաճառական։ {Կսաւիէն} գտանւում էր նորա մարդերի մէջ։ 1552 թուականին դես

հզօր ինքնակալութեան մօտ, ընդդիմացաւ այս բանին։ {Կսաւիէն} զուր տեղը աշխատեցաւ, հիմնուելով իւր լիակատար իշխ

այեց երկաթի շղթաներով կապել բոլոր դեսպանութիւնը։ {Կսաւիէն} հազիւ փախաւ նորա ձեռքից մի հասարակ նաւակով մինչեւ

ով եւ շատ ծածուկ հանել նորան Կանտօն քաղաքը։ Բայց {Կսաւիէն} չ'յաջողեցաւ հասանել իւր սրտի ցանկացածին. նա հիւա

կույն կարող է սեփականել յուրաքանչյուր ոք, ինչպես {կսեփականեր} որեւէ թանկարժեք իր: Դա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ հավ

, որ ատոր համար սիրտերն թող չի ցավի, նա նոցա շատ {կսիրե} եւ այլն: Մեր ամենայն ընտանյացը եւ ազգականաց

մէջ է, սորա վերայ այժմ դատողութիւն առնողները շատ {կսխալուին}: Երեք հոգատարք Մնացին հոգատարքը, ասաց նա

առնում նորան: Նա իւր աչքերում զգաց մի անհանգիստ {կսկիծ}. յանկարծ, նայելով դէպի վեր առաստաղի վերայ, տես

ւ ընդհանուրի սրտի մէջ։ Ափսո՛ս, որ սրտիս ցաւը եւ {կսկիծը}, պատճառուած իմ սիրելի ազգակիցների լուսաւորութեան

նայի ես գերեզման, գո՛նէ փարատուած կը լինէր սրտիս {կսկիծը} եւ խաղաղ հոգով, ուրախադէմ կը հանդիպէի հրեշտակին

անցնում է մեր կորուստը եւ բարեկամական անկեղծ սրտի {կսկիծը} նորա հետ միասին։ Բայց, որպէս Քրիստոնեայ հասկանա

ել եւ ամոքել հանգուցելու ծերունի եւ այրի մօր սրտի {կսկիծը}, որ անհամեմատ մեծ էր, քան թէ մերը, թէեւ սիրած

Խառքովա չի գնացածին համար, զերե տիժար պան է հեմ {կսկիծի} հանդիպել, հեմ ճամբա քալել, եւ մանավանդ կլսիմ որ

սիմ որ Խառքովա խայրախը թանկ է տեյին, ցուրտին այդ {կսկիծով} պիտի երթար ու զարարի ալ պիտի հանդիպեր, զերե 1 ամ

(բարակացաւը), որով եւ շտապեցուց իւր ցաւելի եւ {կսկծալի} վախճանը։ Անցեալ 1857 թուականի Դեկտեմբերի սկզբում

ո՛չ իսկ վրիպէաք ի յուսոյ, եթէ աբեղենին գործք ո՛չ {կսկծեցուցան} էին զսիրտ մեր: Այլ եթէ յոսկեղէնն դարում, գոնեա՛

եզ, ժողովուրդ ընդդէմ ելեալ եւ զուլից սոցա կախեալ {կսկծեցուցանեն} ասելով, - այսչափ ամք են, զի Աբբայեանք գիրս նորան

նայն տխուր յիշատակարանք հայկական ողորմ տգիտութեան {կսկծեցուցանէին} զսիրտ մեր, այլ թագուցանել զայս քաղցկեղ, որ ճարա

խնամութեան աթոռի առաջեւ. ազգի թշուառութեան լուրը {կսկծեցուցել} էր շատ ազնիւ սրտեր աշխարհի ամենայն մաuներում գտնո

րութեան ժամանակ, մանաւանդ ընկճուած իր որդու մահի {կսկծի} տակ, չկարողացաւ կլլել Ֆրանսիոյ մեծ ռեւոլիւցիոն.

, թե ո՞վ գիտնա Սերոբն Պալչոքին թաղման օրը ինչպես {կսկծվեցավ}, վա՜յ տիրոջն, արդըխ աստված հասնի: Ինչ տեղ թաղի

ռարանը: Մակոլեյը վերջացնելու վրա եմ. այնուհետեւ {կսկսեմ} Շլոսսերը եւ ապա նորից Ֆոշեն: Մակոլեյն, իր մշտակ

, թեկուզ հանդուգն, աշխատանքի, սակայն ոչինչ, ես {կսկսեմ}, թող ուրիշներն ավարտեն: Յուրաքանչյուր գործի սկի

ից եւ կերթանք դեպի Հնդկաստան. հասանելով այնտեղ, {կսկսենք} քրքրել եւ վերահասություն գործել այդ բաներին եւ եղ

00 ֆունտ ստերլինգի կեսից, որով պիտի հետ գայինք, {կսկսենք} երկուքս ամենայն ամիս ստանալ 20-ական ֆունտ, տասն

աննես եղբորս ձեռքը. Հուսով եմ, որ նա այժմ արդեն {կսկսի} ըստ հնարավորության բավարարել ձեր երաժշտամոլությու

- այդ մասին դատելը երեխայի գործը չէ, իսկ երբ նա {կսովորի} ու կմեծանա, երբ նրա հասկացողությունը եւ քննադատա

ն վիճակը, մեկ այս մեկ այլ մասում, վերջնականապես {կսպանե} ինձ: Իմ առօրյա կյանքի միանգամայն պրոզայիկ վի

, այլ գոգ Աբրահամու ըսուած տեղը արգելեալ կային եւ {կսպասէին} գալստեան Մեսիային, որ արքայութեան փառացը հասցնէ

անի էսենցիալն չկա, այս քանի օրս ամեն բանը վախճան {կստանա} եւ կկարգադրվի, ես իսկույն կհայտնեմ քեզ: Միխա

նչեւ գործի կատարելապես ավարտը, մեզանից ամեն մինս {կստանա} քաղաքից ամիսը 20 ֆունտ ստերլինգ, որ երկուքս կարո

, եւ որ Բեգզադեն իր ժամանակին մնացուկը հավելումով {կստանա}, որ ես նրանց բոլորին ողջունում եմ: Ասա խնդրեմ,

յուրյանց գործակալին, եթե այստեղ լինեմ, այն է որ {կստանամ}, իսկ թե գնացած՝ ուրեմն հասցես թողած կլինեմ նորա

եմ ինձ մոտ, կարելի է երեկոյան ժամը 10-ին քեզանից {կստանամ} ամսիս 27-ի նամակիս պատասխանն էլ, այն ժամանակ, հ

եւ ոչինչ նեղություն չունի: Լազարյանց պատկերները {կստանաս} շուտով մեկ եկողի հետ եւ, թե ուշացավ, ներեք, որ

ույս ունիմ, որ կատարվի ցանկությունդ: Շուտով {կստանաս} ինձանից մի այլ գիր, այսինքն երկու շաբաթից կամ տա

ես իսկույն կհայտնեմ քեզ: Միխայիլ Մանուիլիչից {կստանաս} պռասլետը եւ զապոնկաները, իսկ գիրքերը փոշտով կստա

անաս պռասլետը եւ զապոնկաները, իսկ գիրքերը փոշտով {կստանաս}: Ես դեռ կատարյալ առողջ չեմ, եւ այս օրերս շատ

իր: Ինձ ապսպրած բաներդ Բերբերովի ձեռքով անպատճառ {կստանաս}. նա այս օրերս ճանապարհ կելլե։ Սրբազան Հայրն

ուց փոշտան մին ստրախավոյ գիր կուտամ, բայց նա ուշ {կստանաս}, բայց այս գիրս ստացածովդ իսկույն տնօրինություն գ

քո Միքայել Նալբանդյան Հ. Գ. Չգիտեմ, երբ {կստանաս} դու այս նամակը, բայց ես, այնուամենայնիվ, նորից

, այսօր գրում եմ պատասխանը, որ դու, հավանորեն, {կստանաս} վաղը: Ինձ հաղորդած քո բոլոր տեղեկությունների

առավոտյան, միեւնույնն է, կհանձնեմ, դու բոլորը {կստանաս} հենց վաղը երեկոյան: Կրկին ձեզ բոլորիդ " քրիս

Անգին ընկեր, Այս նամակս մի այլ ճանապարհով {կստանաս}: Տակավին ես այս խոնավ բերդում կմնամ 6-8 ամիս ամե

Պ. Բ ՍԻՐԵԼԻ ՍԵՐՈԲ ԵՂԲԱՅՐ, Ահա այս նամակս {կստանաս} Ղազարոս եղբորս ձեռքովը եւ ամեն բանը կիմանաս նորան

ւսով եմ, որ դուք ալ իմ ամենայն փոշտի գրած գիրերս {կստանաք}, որոնց մեջն կհայտնվի իմ որպիսությունս: Շատ ա

նի, 3-ը ամսույս 20-ին փոշտ կընկնի. ապրիլի 15-ին {կստանաք} չորրորդը՝ կտակներով հանդերձ: Գայանե Նիկոլաեւ

զարյանցին, եթեւ ցենզորն թողու, ուրեմն Նախիջեւան {կստանաք} Դուք, պ. Հայրապետյանցը, պ. Էմմա[նուել] Պոպովը

ատարմագրի նախագծի հետ միասին, որը հավանորեն դուք {կստանաք} ավելի շուտ, քան այս նամակը: Այդ թղթերը, ինչ

ս ունիմ, որ շուտով կկատարես խնդիրքս: Նազարյանցը {կսրբագրե} այն չնչին թերությունքը, որ պիտի լինին քո գրվածքո

դուրսը մարդ մարդու չի տեսնուլ, օրը 2 անգամ սոպա {կվառինք}, կենե չի տաքնալ ցուրտին մեծ եղածեն, նայինք երբ

ւմ են նրան: Ճիշտ չէ՞, որ ապուշի անուն ու տիտղոս {կվաստակեր} մեկը, եթե անհրաժեշտ պայմաններից թելադրված՝ ամու

նրամասն գրի Իվան Մինաեւիչին այն ամենի մասին, ինչ {կվերաբերի} նրա անմիջական հսկողության: Անցյալ իմ նամակը դ

րա նորա գնալու տեղը կամ ճանապարհը: Իսկ ինչ որ {կվերաբերվի} մեզ, մեք այսքան գիտենք, որ 55 աստիճան երկայնութ

ստանալու: Ուրեմն քո գալը զուր կլինի գարնան, ես {կվերադառնամ} օգոստ. 15-ին եւ, եթե մինչեւ այն ժամանակ հրաման

ւ չգիտեմ եւ չեմ կարող քեզ ասել, թե երբ այդ ամենը {կվերջանա}: Առայժմ այլեւս ուրիշ բան չունիմ գրելու: Հա՛

դու կգաս այնտեղ Լյուիսն ստանալու եւ միաժամանակ ետ {կվերցնես} այդ գրքերը, բայց քո նամակն ինձ համոզեց, որ դու

անշարժ կայքն արդեն փոխադրել է ուրիշի անվան: Ի՞նչ {կվերցնի} հասարակությունը: Հապա 64. 000 ռուբլի՞ն, Հապա մյ

ստացածդ մարդու չասես, ըստ որում այլոց չեմ գրած, {կվիրավորվին}. հույս ունիմ որ իմ դեպի քեզ այս բարեկամությունը

: Ծախսերը թող իմ հաշվին գրի, ես շնորհակալությամբ {կվճարեմ} ՝ առաջին հնարավորության դեպքում: Նստատեղի եւ կառ

քաղաքը 800 ֆունտ ստերլինգ եւ մեր երթալու ժամանակ {կտա} մեզ այդ գումարը երկու (այսինքն 400-ական) փոխանա

մեջ եւ վերան զրելով անունս, իսկ այն թուղթը, որ {կտա} ձեզ երկաթուղու գրագրանոցը, կդնեք մի ծրարի մեջ եւ

րպես նաեւ կրկին նպատակին, այդ մասին տեղեկություն {կտա} Ձեզ հայտարարությունս: Ուղարկում եմ Ձեզ մի տպյ

Սուպրիմ Կորտի, քանզի նոցա գործ է, ասէր, վճռել {կտա՞կ} իցէ թուղթն այն, թէ պարգեւագիր: Ընդ այս յեղափ

է Սարգիսն Ծատուր Աղաւելեան, արարեալ զվերոգրեալն {կտակ} յամի 1808 եւ զկնի չորից ամաց, այն է, յամի 1812

րական: Առ այս ասեմ ցնա- եւ ո՛վ ասաց ձեզ, թէ {կտակ} իցէ երկրորդն, այդ լոկ պարգեւագիր է, ի կենդանութ

էս հաւատարիմ գործակալ Նախիջեւանայ: ա) զի թէ {կտակ} էր այն, ապա ուրեմն կամայ ակամայ թողլոց էր զայն ի

որոյ եմս երեսփոխան, գրել զթուղթն անուանելով զայն {կտակ}, այդ խօսք նորա չէ վաւերական, ուստի բողոքեմ առա

յդ արծաթի վերա: Ով ականջ ունի լսելու, թող լսէ: {ԿՏԱԿ} ՀԱՄԱՐ 1 ԱՄԵՆԱՍՈՒՐԲ ԵՐՐՈՐԴՈՒԹԻԻՆ ԵՒ ՄԻ ԱՍՏՈՒ

Տեառն 1784, Մայիսի 30. չորք դանայ ի մին օրինակ {կտակ} ունիմ գրեալ, յորոց եւ մինն առաքեալ եմ ի Նախիջեւա

Յանուն հօր եվ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ ամէն. {Կտակ} յետ մահուան հաստատում է որպէս հրամայէ սրբազան Առա

եցուն, որ ի թուի Փրկչին 1793 մլն հատ հոլանդզեւար {կտակ} ամ գրել տվել Յակոբ Փիրէֆրնի անմաւոր նօթարիսին, ո

Ավետմալն. նաեւ ի թուին 1794-ում Հայեւար գրած մին {կտակ} եւս ամ գրել տվել Տէր Մարտիրոս Դաւթին, որոյ կտակա

ր ժառանգ. Սուրբ թող լինի քեզի համար իմ այս {կտակ}. Իմ արեւը մայրը մտաւ... ի յիշատակ:

էր, որ թշնամեացը յաղթէ: Նա այս բանը {կտակ} թողեց, կնքեց նորան իւր մահով, Յանձնեց կտա

դ եւս ներելի է, որովհետեւ նորա նման ուսուցիչները {կտակ} ունին Նոյ նաւապետից: Մէկ ամսից յետոյ, պատ

եռն օրէնսգէտին, յորոյ ի ձեռս գտանի եւ հաստատեալն {կտակագիր} հանգուցեալ Բաբաջանեանի: Օրէնսգէտն այն որպէ

խիջեւանայ դպրոցաց եւ այլն եւ այլն: գ) զի թէ {կտակագիր} էր, ուրեմն ինքն անուանելոց էր զանձն ոչ գործակալ

հնազանդ եւ ի ներքոյ պահպանութեան կտակակատարոյս եւ {կտակադրել} հարկայ ունիլ հետեւողութիւն ուսման նորա, ի պատճառ

, մերձ իբր զութսուն հազար հունս, կարգելով ինքեան {կտակակատար} զԿիրակոսն Յարութիւնեան: Զայսմանէ զառաջինն գրէ առ

լ է 2342 ռուփի: Յիշեալ հանգուցեալ Էլիազն, որպէս {կտակակատար} եղբայր հանգուցելոյ քեռն, այր բարեպաշտ եւ երկեղած

լանէ ծովու ՚ի Բատավիոյ ի Մադրաս կամ ՚ի Կալկաթա, {կտակակատար} կարգելով ինքեան զոմն Վարդան Գասպարեան: Աստ

զնորին կտակակատարէ: Եւ հանգուցեալն ոչ յիշէ, թէ {կտակակատար} իւր ո՛ւր բնակի, ՚ի Բատավիա՞, եթէ՞ զի Հնդիկս, ի

րձ իբր 250. 000 Մադրասայ ռուփիս, կարգելով ինքեան {կտակակատար} զերկուս անգլիացիս եւ զմի հայ պ. Կիրակոս Յարութիւ

անուանելոց էր զանձն ոչ գործակալ Նախիջեանայ, այլ {կտակակատար} իւր ի կենդանութեան իսկ իւրում: Չկարեմ, յաւել

ն իմոց, ահա՛ հաստատեցի ինձ նախկին տեղակալ առաջին {կտակակատար} եւ կատարեալ վէքիլ զՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեա

անն, վասնորոյ հաստատեմ զի նոքա եղիցին ինձ առաջին {կտակակատար} եւ կատարեալ վէքիլ: Այլ եւս վերն յիշեալ կտակակատա

տարացն իմոց որպէս ընկեր եւ օգնական եւ ինձ երկրորդ {կտակակատար} եւ վէքիլ հաստատեմ լինիլ Կորտ աֆրկուշտի կոմիսիօներ

իցէ, որ եւ աստ յիշեալ երեք պարոնքն ինձ վէքիլ եւ {կտակակատար} են, վասնորոյ եւ երեքինն ՚ի միասին մին կամքով եւ

գրել տվել Յակոբ Փիրէֆրնի անմաւոր նօթարիսին, որոյ {կտակակատար} գնան պարօնիք Ֆրեդրիկ Վենքշմանս եւ Աբրահամ Ավետմալ

այժմս կտակս այս ձեռամբ իմով գրեցի եւ կարգելով ինձ {կտակակատար} եւ մասն ժառանգ յատկացեալ բարեկամ եւ հոգոյս չափ սի

թեան, ում ունեցածի քաթէն այ, քաթէս այս վերաբերի {կտակակատար} եւ եղբայրակից պարոն Վարդանիդ, որպէս իսկ գիտես եւ

յամի 1812, ժառանգութիւնն այն անցանէ ՚ի ձեռս երից {կտակակատարաց} իւրոց, երկուց անգլիացւոց եւ միոյ հայի Կիրակոսի Յ

ւրեմն կամայ ակամայ թողլոց էր զայն ի կառավարութեան {կտակակատարաց}, բ) զի թէ պարգեւագիր էր, ուրեմն զկնի մահու

ասացեալ Կոռտի կնքով. Հայրապետեան Դիոնիսիոս մի ՚ի {կտակակատարաց}: ՀԱՄԱՐ 2 Յայտնի լիցի ամենեցուն, զի ես ներ

թեանց կառավարիչսն եւ կամ զնոցա օրինին եւ վերայ իմ {կտակակատարաց} առ իմ կտակակատարութեան գործոյն մշտնջենաւորական էմ

այս ինքն յիշեալ կառավառիչքն եւ կամ նոցա օրինին իմ {կտակակատարաց} զգործսն առ իմ ստատն քննեսցեն եւ զամենայն իմ կտակի

եալ, յորում զտունն զայն ՚ի բաց հանէ յիշխանութենէ {կտակակատարացն} եւ ասէ, թէ յորչափ մնասցէ ինքն կենդանի, ունի կառ

կեմ, որ է այս. Ա ՀԱՏՈՐ. Առաջինն պատուիրեմ {կտակակատարացն} իմոց, զի թաղեսցեն զիմ մարմինս ի գաւիթն եկեղեցւոյ

լ սամատեարցն կայից իմոց եւ մանաւանդ նոյնպէս եւ իմ {կտակակատարացն}, զի մինչի ցմին մատնաչափ տեղի եւս չունի եւ չունից

ւիրանին։ Բ ՀԱՏՈՐ. Երկրորդ պատուիրեմ {կտակակատարացն} իմոց, զի Ստեփաննոս Յարութիւնեան տան սահմանակից ի

: Գ. ՀԱՏՈՐ. Երրորդ պատուէրս յայտնեմ {կտակակատարացն} իմոց, զի ամենայն կայք, այսինքն վերն յիշեալ տներ

մ։ Դ ՀԱՏՈՐ. Չորրորդ պատուէրս յայտնեմ {կտակակատարացն} իմոց, թէպէտ եւ հաւաստի գիտեմ, որ ինձ ազգական չո

տակակատար եւ կատարեալ վէքիլ: Այլ եւս վերն յիշեալ {կտակակատարացն} իմոց որպէս ընկեր եւ օգնական եւ ինձ երկրորդ կտակակ

ն եւ իւր եկամուտն հանելով անտի ի բաց յիշխանութենէ {կտակակատարացն} եւ ի ժառանգութենէ անդ յիշեալ միւս երկու սամատեարց

կակատարքն, որպէս եւ ահա պատուիրեմ յիշեալ իմ երեք {կտակակատարացն} տալ անպատճառ: Եւ վասն բարեպէս բերելոյ զամենայն հ

ւթիւն ունիցին առանց հարցանելոյ միւս սամատեարցն եւ {կտակակատարացս} իմ, ինքնիշխանաբար ներհակել իմ ստատիս վնասողացն ե

իք ուրէք ծանօթութիւն զառնէս զայսմանէ եւ ոչ զնորին {կտակակատարէ}: Եւ հանգուցեալն ոչ յիշէ, թէ կտակակատար իւր ո՛ւ

կատարելն կխնդրեմ։ Իններորդ, որպէս յայտ այ {կտակակատարիդ} ունենալն իմ զԳնուսցի մի մանուկ Սէթ կոչեցեալ զոր ի

յ տասն եւ երկու բաժնոյ թողում Ժառանգութիւն նախ առ {կտակակատարին} իմոյ, եղբայրակից պարոն Վարդանին եւ ապա երկու հար

ցն եւ նոցա կողմանէ տեղս եղեալ վէքիլներիցն, որ իմ {կտակակատարն} պետք է լինին, ի նոցանէ եւս խնդրում եմ եւ պատուիր

արի տալոց պարտական կապեցի զիմ անձն, կայքն օրդնին {կտակակատարն} ժառանգն անուանեալն յիշեալ կառավարչացն եւ կամ նոցա

կտակ եւս ամ գրել տվել Տէր Մարտիրոս Դաւթին, որոյ {կտակակատարն} այ պարոն Աբրահամ Ավետմալն եւ զնոյնքն յոր տեղ լինի

րուն Գուլին եւ քոյր Մարիամին այսու բաժանմամբ, զի {կտակակատարն} իմ ընկալցի չորս բաժին. վեց բաժին երկու հարազատ ե

նէ լինիցի հոգացողութիւն տանելոյ առ իւրեանց, բայց {կտակակատարն} իմ ոչ երբեք յապաղէ յայտնելով նոցա զկերպն եւ զաջող

թողուն նմա իբր ժառանգութիւն յինէն եւ զայս պարտ է {կտակակատարն} իմ առնել ի ժամ բաժանման զստացուածքն եւ զոր ինչ որ

կառավարիչք պարոնայքն, հանդերձ ի Տէր հանգուցելոյն {կտակակատարն} զո ոք եւ իցէ եւ կատարեն ըստ համեմատ վերն գրեցելոյ

ինգերորդ հատորում ասացի, որ եթէ նախ քան զմահն իմ {կտակակատարոյն} իմոյ մահ պատահիցի յայնժամ փոխանակ ի Տէր հանգուցել

դուստր մի բաժին, որքան որ զաւակ եւ իցէ։ Բաժինն {կտակակատարոյս} ՝ թէ ունիցի օրինաւոր նախկին արու զաւակ երկու բաժն

ոց ժամանակի կեալ հնազանդ եւ ի ներքոյ պահպանութեան {կտակակատարոյս} եւ կտակադրել հարկայ ունիլ հետեւողութիւն ուսման նո

ւ վաւերացուցանելոյ զիւր զկտակ, կարգեալ ՚ի պաշտօն {կտակակատարութեան} զոմն Վարդան Գասպարեան, եւ առեալ ընդ իւր զամենայն

ւ կամ զնոցա օրինին եւ վերայ իմ կտակակատարաց առ իմ {կտակակատարութեան} գործոյն մշտնջենաւորական էմին եւ ինձ տեղակալ հաստա

ւթեան: Իսկ թէ անյայտ իցեն Ձեզ այսոքիկ ամենայն {կտակակատարութիւնք} կամ վիճակ հրիտակացն, յայնժամ աղաչել աղաչեմ, ի հ

նոցա. թէ ունիցի ոչ, իւրեանք ընկալցին, այլ եթէ {կտակակատարս} եւս ունիցի ոչ, մին բաժինն սրբոյ էջմիածնայ տպարան

: Երրորդ՝ թէ զգում արդ զայդ տնտեսեալ են երեք {կտակակատարք} նորա. - երկու անգլիացիք եւ մի հայազգի, արդէն յի

տ վախճանի նոր վախճանեալ են նոյնպէս երկու անգլիացի {կտակակատարք} նորա եւ բովանդակն մնացեալ է ի ձեռս պ. Կիրակոսի Յ

մահ պատահիցի յայնժամ փոխանակ ի Տէր հանգուցելոյն, {կտակակատարք} իմ լինիցին Մադրասայ որբոց սնդուկին կառավարիչք պար

եկամուտքը կամ մյուս կտակներով թողվածքը. իսկ եթե {կտակակատարքը} այն գումարներով եւս անշարժ կայքեր են գնած կտակի զ

կտակները, որ կարդալով եւ տեսանելով, թէ բարեպաշտ {կտակակատարքը} մինչեւ այս րոպէս չեն հասել իւրեանց նպատակին, զգո

կամ միւսն չկամիցին միմեանց մօտ մնալ. յայնժամ իմ {կտակակատարքն} իմ ստատիցն երեք հարիւր ռուփի սքայ տացեն յիշեալ Սո

հատոր ինչ. ուստի յետ մեռանելոյ յիշեալ Աննային իմ {կտակակատարքն} զվերն յիշեալ ամենայն սարանջամն եւ կամ այլ զոր ինչ

ի մխիթարութենէ զրկուին, ուրեմն պատուիրեմ, զի իմ {կտակակատարքն} այսպիսի հաւատարմաբար հոգացողութեամբ յամենայն տարւ

երկու սամատեարցն, զայլ մնացեալ ստատն, կտակն եւ {կտակակատարքն} եւ սամատեարքն, այսինքն ի նմա յիշեալ պատուէրն եւ

ամատեարքն, այսինքն ի նմա յիշեալ պատուէրն եւ երեք {կտակակատարքն} եւ երեք սամատեարքն, թողում դարձեալ մնալ հաստատու

ի եւ յիմ ստատի եկամտիցն պարտական են հատուցանել իմ {կտակակատարքն}, որպէս եւ ահա պատուիրեմ յիշեալ իմ երեք կտակակատա

տպագրեցին վասն մեր Հայոցս յամի 1836 ի Մոսկվա զՆոր {կտակարան} ի լեզու աշխարհիկ: Գործ այս արժանի բիւր շնորհակալ

ել, իսկ մին մինից հեռանալով, ամենքդ եւս ջոկ ջոկ {կտակարանաք} ՝ աշխարհս որ կա, միաբանությամբ կա, եթե այն նյու

դ կը գտանե՞ս հրէաներից, որ չունենայ իւր տանը Հին {Կտակարանը}, կամ մի մօհամեդական, որ չունենայ Կուրանը։ Ինչո

իայն Կաթուղիկեայց թղթերում, այլ եւ բո՛վանդակ Նոր {Կտակարանի} մէջ չկայ. Հին Կտակարանումն էլ միա՛յն մի տեղ. "

խ լինի ի թարգմանութիւնս առակացն Սողոմոնի, եւ Նոր {Կտակարանի}, եւ գլխաւորեալ զգործն՝ բէրէ նշանագրօք հանդերձ ի

ռնէ, եւ գտանէ զսուրբն Սահակ ի թարգմանութիւնս Հին {Կտակարանի} յասորւոց ի հայ, վասն զի զյոյն գրեանն այրեալ էր Մ

զճիշտ օրինակ թարգմանութեան եօթանասնից Հին եւ Նոր {Կտակարանի}, զորս առեալ Սահակայ եւ Մեսրոպայ, թարգմանեն վերս

)։ Ո՛չ միայն Պաւղոսի թղթերում, այլ բովանդակ նոր {կտակարանում} չկան այս խօսքերը։ Միայն, Պաւղոսը Փելիքս դատաւոր

մ, այլ եւ բո՛վանդակ Նոր Կտակարանի մէջ չկայ. Հին {Կտակարանումն} էլ միա՛յն մի տեղ. " Նախանձո՜ւ բանսարկուին եմուտ

սել։ Իսկ մեր երանելի ուսուցիչքը, եկեղեցու բոլոր {Կտակարանքը} երեք չորս անգամ ծայր ի ծայր մեզ ուսուցանելով, հա

Ծատուրեան: Ի գրութենէ եղբօր, հանգուցեալ {կտակարար} տիկնոջ, հանգուցեալ Էլիազի Մինասեան, ի 27-երորդէ

տայ մեզ զհետեւյալ տեղեկութիւնս: Նախ՝ թէ ինքն {կտակարարն} զկնի գրելոյ եւ վաւերացուցանելոյ զիւր զկտակ, կար

ել յաշխատութիւն Ձեր: [Լուսանցքում `] Ի մասին {կտակարարութեան} Սարգիս Ծատուր Աղաելեանի 63. ԱՆԱՆԻԱ ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀ

Անդէն առ նմին բացան աչք մեր եւ քննեալ զօրինակս {կտակաց} տպագրելոց յԱզդասէր, յԱրշալոյս եւ ի Հիւսիսափայլ օ

րկայ իմ առաւել հարկաւորութեան եւ օգտին, ի յիշեալ {կտակացն} իմ յայտնեալ երից տանց մինն, այսինքն է մեր եկեղեց

ետագայս: Նախ՝ թէ Սարգիս Ծատուր Աղաւելեան, {կտակաւ} իւրով արարելով յամի 1808, թողեալ է յօգուտ դպրոցի

. այրն մեծանուն եւ հռչակաւոր ազգասէր, յամի 1808 {կտակաւ} իւրով թողու յօգուտ Նախիջեւանայ եւ Գրիգորիուպօլսի

ու պարծանք, իսկ բարեգործ, ազգասէր, հանգուցեալ {կտակաւանդներին} անմահ յիշատակի արձան: Մէք մեր կողմից կատարե

եւ գործադրութիւն կտակին: Ըստ այսմ եւ ի մասին {կտակաւանդութեան} հանգուցեալ Սարգսի Աղաւելեան՝ քաղեմք զհետագայս:

լ ՚ի Մադրաս կամ այսր ՚ի Կալկաթա: Երկրորդ՝ թէ {կտակաւն} այնուիկ, ՚ի թիւս այլոց անձանց եւ տեղեաց, թողու

գրաւել եւ առանց գին դնել մնասցէ. քանզի ամրափակեմ {կտակաւս} իմով եւ բառնամ զկարողութիւն ներքոյ յիշեալ սամատեա

երկնաւոր կեանքը, քանի՛ բարեկամք սուգ եւ արտասուք {կտակել} են մեզ: Քանի քանի՛ անգամ ցաւելու համար պատահել է

կորչիմ... Աւա՜ղ, որպէս թէ եգիպտական առեղծուածք {կտակել} էր մեզ Նա, որ, հերքելով ամենայն փարիսականութիւն

լինի այդ դատաստանը. աշխատեցէ՛ք պայծառ յիշատակներ {կտակել} ձեր ժառանգներին: Կանխակալ կարծիքները, որպէ

ձնել նոցա որպէս մի սրբազան եւ անկողոպտելի աւանդ՝ {կտակելով}, որ տասնապատիկ շահեցուցած յետ տան այդ նուիրական

քո նախահարքից, սրբութեամբ սահմանելու եւ ճոխացրած {կտակելու} քո ապագայ սերունդին: Ահա՛, իմ ազնուամիտ ա

այդ հերոստրատեան պարծանքը ուխտադրուժների մեք պիտի {կտակենք} մեր զաւակներին: Պ. Խուդաբաշեանի գրուածի հոգ

տանն, զոր մեքս պահանջեմք: Յայտ իսկ է ձեզ ՚ի {կտակէ} հանգուցեալ Մասեհի Բաբաջանեան եւ ի գրութենէ իմմէ,

ո՛ւր բնակի, ՚ի Բատավիա՞, եթէ՞ զի Հնդիկս, իսկ ի {կտակէն} երեւի, թէ զամենայն զստացուածս իւր առնու ընդ իւր

հակին հանձնել եմ, առաջին եկողի հետ կուղարկե: {Կտակը} յուր հառաջաբանով եւ վերջաբանով վաղուց ուղարկված է

եզուն... Դուստրը, կամենալով կատարել իւր մօր {կտակը}, գնում է մի օր կոմսի տուն եւ գողանամ է օրօրոցից

անս, ի՛նչ կարիք ունիմ ընդունելու ձեր կրօնը, որի {կտակը} գրուած է մեր չիք նզովեալ Սարգիս Բուխարացու ձեռքով

որ ասաց, թէ իւր անունով մահ չկայ: Ես ունէի նորա {կտակը} եւ, ամեն օր եւ ամեն ժամ կարդալով նորան, ասես թէ

մօտակայ ուռիների անտառը), խլեցին իմ ձեռքից այդ {կտակը}... Այստեղ հեկեկանքը եւ արտասուքը թոյլ չտուեց

ացին այդ խլողքը, թէ մահաբեր կը լինի իմ համար այդ {կտակը}, ինձ ասացին, թէ ես չեմ կարող հասկանալ նորան ինք

. նորա գրողը իմ արտասուքից շատ արիւն էր թափել այդ {կտակը} վաւերացնելու համար: - Ի՞նչ կայ այդ կապոցի մ

ն, ուրեմն եւ նուիրական կամքին, որով աւանդում էր {կտակը} համօրէն ազգի օգտի համար: Ինձ պատահեցաւ խօսք բանա

: Երանի՜ էր, թէ գիտնայինք նորա վերջին {կտակը}: Ա՜խ, թէ մինը ասէր մեզի նորա սրտի սուրբ կ

տակ թողեց, կնքեց նորան իւր մահով, Յանձնեց {կտակը} իւր ժառանգին իւր աթոռով ու սրով: Ասաց նորա

այսինքն՝ կոյր հնազանդութիւն։ Այս էր հիմնարկողի {կտակը}, այսպէս էր եւ ինքեան հասարակութեան վերջին կամքը

ռելի բան չէ, այլ միայն նորա եկամուտը պիտի ստացվի {կտակի} զորությամբ: Մեզ մինչեւ այժմ ոչինչ բան հայտնի չէ

կատարքը այն գումարներով եւս անշարժ կայքեր են գնած {կտակի} զորությամբ, գուցե թե քաղաքը առ ժամս բան չստանա ն

անորոգության մասին, ըստ որում շատ տարիք են անցած {կտակի} օրից: Տեսանում եք ահա՛, որ մոտից քննելով, խ

ցի եւ որբանոցի զհրիտակս ողորմութեանց: Պատճէն {կտակի} առաջնոյն, այն է հանգուցեալ Եղիայի Յակոբեան, որո

ուցեալ Բաբաջանեանի, որք, ըստ զօրութեան երկրորդ {կտակի} նորին, ստորագրելոյ յամի 1795, ՚ի 1 Ապրիլի, սեպ

եւ ի կրպակացս, հանգուցեալ բարերարն Նախիջեւանայ ի {կտակի} իւրում, արարելոյ յ30-երորդ աւուր ամսեանն Մայիսի

ններով կցկցած պառաւական ձեռագործը տուեցին ինձ այն {կտակի} փոխանակ, որի գրողը եւ հեղինակը էր եւ այդ պառաւնե

արւում էապէս. սորա պատճառը դրած էր նորա նոյն իսկ {կտակի} մէջ, որով նա լինելոց դպրոցի կառավարութիւնը յանձն

եան Բոբումեանց, Յովհանջան Պետրոսեան: Վերն {կտակի} չորք օրինակից մինն Սուպրիմ Կոռտումն Բէնկալու դատա

մնացին կայք եւ գոյք նորա, որպէս եւ գործադրութիւն {կտակին}: Ըստ այսմ եւ ի մասին կտակաւանդութեան հանգուցե

նութիւնն զոյգ ընդ բնագրի երեսփոխանական թղթոյն եւ {կտակին}, որ գտանիւր առ նա ինքն, ի նոյն իսկ օր յղեաց առ

ն երկար եւ ձիգ վիճաբանութեանց. զի ըստ զօրութեան {կտակին} ինքն օգտի յարդեանցն, առ հարիւրն հինգ: Մանաւանդ

ցեալ զութն՝ այլոց, ի Կալկաթա, որպէս տեսջիք ՚ի {կտակին}: Օրէնսգէտ պ. Բայլն, ի թղթի իւրում առ Ադմինի

կամ աւելի ատուրց ճանապարհաւ, ընդ Ովկիան: Ի {կտակին} յայնմիկ, թողու հանգուցեալն տպարանին Նախիջեւանայ

աթա: Առ ՚ի գտանել զհետս արանցս այսոցիկ, կամ {կտակին} ու կամ հրիտակին, ամենայն խուզարկութիւնք իմ անցին

եաց կէսն, որ առնէ 125, 000 ռուփի, ըստ զօրութեան {կտակին} անկանի յօգուտ Նախիջեւանայ, որոյ կամս երեսփոխան ե

0: Վաճառս այս է հակառակ օրինաց, քանզի հակառակ է {կտակին}: Այլ որպէս զայսմանէ, նոյնպէս եւ զվատնեալ գու

նէր, եթէ բողոք իմ պարտի յառաջանալ ըստ զօրութեան {կտակին}, որով բովանդակ կայք շարժականք եւ անշարժք բաժանին

ալ, դիմեցաք ի Սուպրիմ Կօրտն առ ի տեսանել զբնագիր {կտակին} եւ երկրորդ թղթոյն, այլ եւ յայնմ գտաք զերկուս վկա

ասխանի ետ, եթէ պատրաստ է զթուղթ ՚ի վերայ առաջնոյ {կտակին}, քանզի երկրորդն չէ վաւերական: Առ այս ասեմ ց

իմով, պահանջեցի յառաջ վարել զդատն ըստ զօրութեան {կտակին} եւ պարգեւագրոյն, այն է պահանջել զկէս յարդեանց եր

այոց ազգը յայտնէ իւր իրաւունքը՝ մասնակից լինելու {կտակին}, օրէնքը պիտի ստորասաբար պատասխանէ Հայերի օգտի հա

, անմասն առնելով այսմ տանս զմիւս սամատեարսն որ ի {կտակին} կան: Եւ զփոխարէն տանս այս ստացայ եւ հաստատեցի ին

ւ ստատն ըստ ցուցմանն եւ ըստ բաժանմանն, որ ի նոյն {կտակին} տեսանի: Յետ այսորիկ եւ վասն մեծի կասկածանաց

դ մեր ի սեղան խաչին, արեամբ իւրով սրբէ ալ զուխտն {կտակին} ։ Պապական եկեղեցին, որոյ խորհուրդ բազում ուրեք ք

տարաց զգործսն առ իմ ստատն քննեսցեն եւ զամենայն իմ {կտակիս} ներհակ եւ իմ ստատիս վնաս գործ ինչ յորժամ տեսանիցե

րը, ասես թէ մի զովացուցիչ բալասան թափւում էր այդ {կտակից} իմ թարախոտ եւ փտած վէրքերի վերայ: Բայց նախանձոտ

Ո՜հ, թէեւ շատ արտասուք թափեցի՝ բաժանուելով այն {կտակից}, բայց այնուամենայնիւ փոքր էր. նորա գրողը իմ արտ

նը շատ արժանաւորութեամբ. բայց որովհետեւ Քրիստոսի {կտակից} նա լաւ իմանում էր, մինչեւ չկապուի հզօրը, չէ՛ կա

ր ամենայն սահմանօքն, հանեցի իմ ստատիցն եւ ի նոյն {կտակիցն} եւ ամենայն յօժարութեամբ իմով կատարելապէս վաղֆ արա

ատեանն ՚ի լուր եւ ի վճռադատութիւն դատաւորաց: {Կտակն} հանգուցեալ Մասեհ Բաբաջանեանի գտանիւր ՚ի ձեռս հայա

ան գումարի, գնեցաւ այսքանոյ եւ այլն: Երրորդ {կտակն} է Յակոբու Եղիայեան, ստորագրեալ 19-երորդէ ամսեանն

ւն գործոյն եւ զբողոք իմ, պատճառելով, եթէ առաջին {կտակն} հանգուցեալ Բաբաջանեանին իցէ օրինաոր, ըստ որում ի

աց (այժմ հերիք են ստորագրութիւնք երկուց վկայից) {կտակն} ոչ կարէ վաւերանալ առանց երից վկայից: Զայս եդե

այն առ օրէնսգէտն իմ, գործն այն բովանդակ, այն է {կտակն} եւ պարգեւաթուղթն, թուղթն երեսփոխանութեան եւ բողո

ն կամ հասարակ կոչմամբ Մասէհ Մարտիրոսն, թէ այս իմ {կտակն} է, իմ յետին կամքն է եւ իւր խնդրանօքն մեր անունը

ուն, Արդ եւ զայս յայտնեմ, զի այսու զյիշեալ {կտակն} իմ ոչ իսպառ լուծանեմ, այլ միայն զայս յիշեալ տուն

շեալ միւս երկու սամատեարցն, զայլ մնացեալ ստատն, {կտակն} եւ կտակակատարքն եւ սամատեարքն, այսինքն ի նմա յիշ

ոնէութեան հեղինակը, Յիսուս Քրիստոս։ Նորա վերջին {կտակն} էր սէր, ընկերսիրութիւն, որ, նորա բերանից ընկնե

եանց հոգու լեզուով, ահա այսպիսի խօսքեր խօսելով, {կտակներ} աւանդում էին Նախիջեւանի լինելոց դպրոցի, եկեղեցին

օրինակքը ` համար 1, 2, 3, 4 եւ 5 Ահա՛ այն {կտակները}, որ կարդալով եւ տեսանելով, թէ բարեպաշտ կտակակատ

ո՞ւր եւ ի՞նչ են արել տարեկան եկամուտքը կամ մյուս {կտակների} զորությամբ ավանդված կայքերը: ։ Եթե այս բաներ

վատաբախտութիւն, այս աշխատութիւնը յանձն առանց այդ {կտակների} հաւատարիմ օրինակները հրատարակել Հիւսիսափայլ օրագր

տենական զրկանք լինէր անմխիթար Նախիջեւանին: {Կտակների} օրինակքը ` համար 1, 2, 3, 4 եւ 5 Ահա՛ այն

եցինք մեր պարտականութիւնը վերստին կեանք տալով այդ {կտակներին}. այժմ մնում է Նախիջեւանի հասարակութեանը խորհուրդ

-ին փոշտ կընկնի. ապրիլի 15-ին կստանաք չորրորդը՝ {կտակներով} հանդերձ: Գայանե Նիկոլաեւնային սիրով ողջույն,

ն ստանալիքը պիտի լինի տարեկան եկամուտքը կամ մյուս {կտակներով} թողվածքը. իսկ եթե կտակակատարքը այն գումարներով ե

էթ յայտնելոյ նմա ինչ եւ կատարելապէս հակառակ կամաց {կտակողացն}, այո՛, զարմանալի է, բայց անդր քան զայս արժանի

նիք 'ի կատարել զցանկութիւն ազգի մերոյ եւ բարեպաշտ {կտակողացն}, որ ցայսօր մնայ անկատար 'ի վաթսուն եւ 'ի հինգ ամ

ւմ են միմիայն հռովմէական Հայերի որդիքը՝ չնայելով {կտակողի} վերջին, ուրեմն եւ նուիրական կամքին, որով աւանդո

կոբեան, որոյ բնագիրն վաւերացեալ է ստորագրութեամբ {կտակողին} եւ այլոց յազգէն մերմէ, յամի 1799 յ9 Մայիսի, ի Բ

, բ) զի թէ պարգեւագիր էր, ուրեմն զկնի մահու {կտակողին} պարտ էր տանն այնմիկ պատկանել Նախիջեւանայ եւ ոչ ի

է անդ մինչեւ ի տասն եւ հինգ ամ ժամանակաւ, սկսեալ {կտակոյս} թարիղիցն եւ ի լրման ժամանակին վաշխով յանձնվի նորա

նոցա ի հանդերձելումն: Ի յաւարտմանէ գրեցեալ {կտակոյս} պատուէրն իմ այս լինիցի, զի մի՛ ոք ունենայցէ իշխա

մ հասարակ կոչմամբ Աբդալմասէհ Մարտիրոսը, որ երկու {կտակով} (մինը 1794 մայիսի 30-ից, իսկ միւսը 1795 ապրիլի

նտեան անուանւում էր այն պատճառով, որ դորա գումարը {կտակով} թողել էր Յիսուսեաններին, նոցա կողմնակից Հիյլեօմ Դ

սատանայի մօտ, մեռանելու ժամանակին իւրեանց անունը {կտակում} են աստղերին. զո՜ւր աշխատանք: Միւս տեղ խելակորոյ

այրուելու ժամանակ՝ մահուան դռնում, կանչում է եւ {կտակում} է Ազուչենային վրէժխնդիր լինել իւր մօր մահի համար

ր Գէորգն, եւ կամ քոյր Մարիամն: Եօթներորդ, {կտակումն} եղեալ ասացեալ դաֆտերիս փակածի յատկութիւնն ցոյց կտ

ալ դեֆտերիս փակածի յատկութիւնն ձեռնադրեալ եդի ներ {կտակումս} նովաւ ամենայն պարզապէս յայտնի կը լինի։ Երրո

ու բաժինն ըստ իւրաքանչիւր տիրէ։ Ութերորդ, {կտակումս} յիշեցեալ ստացուածքէս դուրս ունիմ հինգ ծառայ որոց

ենայնիւ զգաստ միտս եւ զգայարանս ունելով հաստատեցի {կտակս} այս իմով ստոարագրութեամբ, յորում նախ յայտնեմ զամ

զգայարանօք առողջ նաեւ միտքս բոլորովին կատարեալ, {կտակս} այս գրեցի առաջի Աստուծոյ եւ մարդկան, որ յետ մահո

լինիցի ի զօրութենէ իւրեանց. փոխանակ նոցին այժմս {կտակս} այս ձեռամբ իմով գրեցի եւ կարգելով ինձ կտակակատար

ւիրէ Թադթէոս եպիսկոպոսն), գրել, " թէ զաւանդեալ {կտակօք} զհրիտակս ՚ի Հնդկաստան, զամենայնն լիով ստացաք, զ

Յակոբեան, Կատարինէ Խոջամալ եւ Սարգիս Ծատուրեան, {կտակօք} իւրովք արարելովք ընդ ժամանակս ժամանակս աւանդեալ ե

սանեն նոքա խայտառակության հանդեսը, ես նոցա ցույց {կտամ} յուրյանց հոր հարսանիքը. հանգիստ կացի՛ր, եղբայր

ընթացիկ մայիսի 30-ին հրատարակված ծրագրից եւ թույլ {կտամ} ինձ մտածել, որ այնտեղ արծարծված գաղափարները իրավ

մն եղեալ ասացեալ դաֆտերիս փակածի յատկութիւնն ցոյց {կտայ} թալապի չորրորդ հատորում միոյ քաթի բալանս տաջիկս տ

ք դնելով նախ եւ յառաջ այդպիսի յիշատակաց արձանները {կտայ} կուլ տալու։ Բացի սորանից, յոյս ունինք, որ ազգը

տեղ մնար, բայց ոչի՛նչ, ես այդ էգոիզմն ինձ թույլ {կտայի}, եթե միայն նրա պայմանները ներեին. եւ թույլ կտայ

տայի, եթե միայն նրա պայմանները ներեին. եւ թույլ {կտայի} ՝ լիովին հավատացած, որ նա իմ այդ քմահաճույքը չի

րույկները... Ես նրան (Անանիային) խորհուրդ {կտայի} զբաղվել այս գիտությամբ. նա հեշտ կգտնի ղեկավար:

ւ պատրաստակամությունը, եթե բարեխղճորեն մեզ ցույց {կտան} այդ սխալները: Բայց չնայած այդ բոլորին, ոչ ոք չէ

ւ եթե համաձայնվես վերադառնալ տուն, ապա հենց ինքդ {կտանես} այդ սերմերը եւ կկատարես մնացյալը: Ե՞րբ կտեսնվ

ն կան հոս եւ շատ աղեկն կառնում ես ու հոսեն կհանիմ {կտանիմ} Քիշնեւ, հոնեն փոշտով կխրկիմ, զերե հոս չյունքի բ

կեցի, միամիտ եղիր: Ես հոսեն շատ լավն կառնում եւ {կտանիմ} Քիշնեւ, հոնեն կխրկիմ: Դուն խնդրեմ, գիրդ մի՛ պա

չենք կատարում մենք, կանարգենք մեր անձը եւ պատճառ {կտանք} ուրիշներուն եւս անարգել մեզ: Եղբայր սիրելի,

կարող են միայն ազգը դաստիարակել, բայց մենք ցույց {կտանք} եւ կապացուցանենք, թե որքան սխալ կարծիք է այդ եւ

անված կայքի եւ գույքի մասին լիակատար ծանոթություն {կտանք} քաղաքին, Լոնդոնի միջնորդությամբ, էլեկտրական հեռ

ում եմ, տալ մի օրինակ երկաթի ճանապարհը, կարելով {կտավի} մեջ եւ վերան զրելով անունս, իսկ այն թուղթը, որ

ես 438). " Մերկանան զհանդերձս իւրեանց եւ սպիտակ {կտաւ} արկեալ զանձամբ կանգնին յեզր միոյ վտակի, այնուհետ

իշխանք Մութ ստորերկրեայ օթեւանում Ունին {կտաւ} լոկ պատանք։ Երանի՜ թէ նոցա համար

աղկում է քաղցր ժպիտ: Երգ երգելով, նա {կտաւ} է լուանում, Նորա ձայնը կախարդում է թովչի պէ

պի մէջ, ոմանք պարտէզումը նստում են իւրեանց շինած {կտաւեղէն} տաղաւարների տակ: Վանքը, ինչպէս ասացինք, գտանւո

մինչեւ տասն հազար ընտանիք։ Բացի ոսկու, արծաթի, {կտաւեղինների} անհամար գործարաններից, Պարագուայի մէջ ունէին ձու

ղա՛ աղբիւր ", նա երգում է, " խայտալով, Իմ {կտաւը} ճերմակցրո՛ւ քո ջրերով"։ - Ո՛վ իմ չքն

մինչ ես երկու միլիոն կանգուն տասներկու կոպեկանոց {կտաւը}, որ գնել էի իմ ձեռքով, տուեցի պաշար ընդունող աս

տանում է գտանել այս բանի ճարը, եւ, փաթաթելով մի {կտաւի} մէջ մեռած մանուկը, դէպուղիղ գնում է մի աղքատ Թու

մ են նորան թանկագին դիպակից վերմակներ, հոլանդեան {կտաւից} սփռոցնէր եւ այլն, եւ այլն: Դայեկը իսկոյն ճանաչո

շողը հանդիպել քո դիակին, Երբ պատանած սուրբ {կտաւօք} քեզ թաղել կը պատրաստին: Այո՛, թաղել:

կգրեք տետրակի մեջ, որի աջակողմյան բաժինը կտրելով {կտաք} ստորագրել պարոններին, որպես անդորրագիր, իսկ ձախ

պիսի դիպվածում, մի միայն մի նամակով տեղեկություն {կտաք} ինձ, մինչեւ այն թվականը հավաքված ստորագրության մ

կատարած ճանապարհի որպիսության վերա, այն ժամանակ {կտեսանել} ամենայն բան եւ կարող կլինի գիտակցաբար հասկանալ թե

համար հինգերորդ դարը, բայց այդ պարոնները փորձով {կտեսանեն}. եւ աստուծով առաջին անգամ մեր օրագրի վերա, թե ժ

եզ կատարյալ առողջություն պարգեւե, ամառն աստուծով {կտեսանենք} եւ այս բաները կմոռնանք։ Քո եղբայր Միքայել

րայինք թարգմանել են 5 տարում: Ինչեւիցե, դուք {կտեսանեք} այս բաների ապացույցքը եւ նկատողությունքը յուր ժամ

ր ինքյանք կարդան եւ ձեզ եւս ցույց տան: Այնտեղ {կտեսանեք}, որ ես հաստատ եմ իմ խոստմունքիս մեջ. բայց թե ցա

ն գեշ ասեք, ինչքան կամենաք, վերը աստված կա, նա {կտեսնե} ծուռն ալ, շիտակն ալ, ես ձեզի խոսք հասկացնելու չ

երեք, որ ես ժամանակ չունիմ, եթե այստեղ լինեիք, {կտեսնեիք}, թե ես ինչքան գործ ունիմ, եւ այն ժամանակ ինձի չ

: Ներքին զգացմունքս ասում է, որ ես նրանց կենդանի {կտեսնեմ}: Բոլոր հարազատներիս, ազգականներիս եւ ծանոթներիս

նում եմ եւ օրերն եմ հաշվում, թե երբ կենդանի մարդ {կտեսնեմ} եւ գոնե մի վայրկյան կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի

իս եւ բարեկամներիս. Հուսով եմ, մյուս երկուշաբթի {կտեսնեմ} նորին գերազանցություն Ս. Գ. Սուլթան-Շահին, որն

վուրդը փոքր ի շատե ճանաչել է ժամանակի իրավունքը, {կտեսնեն}, թե Հայը եթե մի գիր չի առնում ձեռը, բոլոր պատճա

էն գիրը մնում ա. արա՛ ինչ կ՚ուզես, լա՛ւ, յետոյ {կտեսնենք} " (եր. 25): Յետոյ- "... Համա, դարդակ ամբա

ս վրա։ Իհարկե գրածիս օրինակը քեզ կուտան, եւ դու {կտեսնես}, որ բնավ կողմնապահություն չկա, այլ ուզածս կատար

յիր դու կազմութեան Հողագնդի շրջանին, {Կտեսնես} այնտեղ անտարակոյս Եւ քո պատկերն առանձին։

տիճանի մաքրության հասցուցինք, այդ իհարկե տեսաք, {կտեսնեք} միշտ օրագրի հետեւյալ համարների եւ նորատիպ մատյանն

սին գրածս. նոյեմբ. տետրակի մեջ կկարդաք վերջը եւ {կտեսնեք} բանի զորությունը: Թող եւ ուրիշները կարդան եւ հավ

որ հասանի Ձեզ եւ " Հյուսիսափայլի " 11 №. այնտեղ {կտեսնեք} իմ մին նամակը առ հրատարակողը, որ ճշմարտությունից

րդացել եմ. պետք է, ուրեմն, սպասել մինչեւ լույս {կտեսնի} հետեւյալ մասը, է՛հ, այդ էլ ոչինչ, մի կերպ կկառ

առավարվենք: Ի դեպ, մոտ օրերս հավանորեն լույս {կտեսնի} Իլենկովի տեխնիկական քիմիայի երկրորդ հատորը, որի

անոց գրքույկ, թեեւ առաջին հրատարակությունը լույս {կտեսնի} միանգամից, այսինքն վերլուծական մասը, ներածությո

մներիս ու ծանոթներիս: Ե՞րբ, վերջապես, լույս {կտեսնի} Ռ. Պատկանյանին վաղուց խոստացած լրագիրը, որի մաս

ագավառի յուրաքանչյուր գործի: Ամսագիրը լույս {կտեսնի} ամեն ամիս, առանձին գրքերով, 8-10 ութածալ տպագրա

կտանես այդ սերմերը եւ կկատարես մնացյալը: Ե՞րբ {կտեսնվենք}, վերջապես: Ե՞րբ կլինին թղթերը: Աստված վկա, ոչ

ապրել: Սիրելի եղբայր, ե՞րբ, արդյոք, մենք {կտեսնվենք}, որպեսզի ներկայի մասին խոսենք, որովհետեւ անցյալ

ել տալ Հնդկաստանից՝ Չինաստանի վրայով, բայց տարի {կտեւի} մինչեւ ստացվելը, մինչդեռ առաջնակարգ նշանակությու

չպէս մի անգամ ասացինք, աջողի մեզ գլուխ բերել այդ {կտիտ} գործը։ Այս բոլոր խօսքի զօրութիւնը այս է, ա)

ում խնդրել) ուղարկես պ. Նազարյանցի անունով, նա {կտնօրինե} ըստ պատկանելումն. էգուց փոշտան մին ստրախավոյ գիր

ինոդոսը նկատել եւ գրել մեզ, մեք նորայն կլսենք եւ {կտնօրինենք}, ինչպես նորա կամքն է, բայց (գրեցինք), Այվազո

ուշտ մի գործ կգտնենք, քանի ընկեր [ենք] միասին մի {կտոր} հաց խաղաղությամբ վայելելու համար: Ամենեւին ձեռնհ

եւ Սաշային: Հավետ քո Միշել Հավելում. Մի {կտոր} թուղթ եւս գտնելով, գրում եմ այն բաների մասին, ի

ւ շարունակ դաշնակցութիւն պահպանել Հայաստանի հետ: {Կտոր} փշուր եղած դէպքերը եւս ապացուցել են արդէն վաղուց

նապէս: Որեւիցէ աղքատ համարուած ազգ, եթէ ունի մի {կտոր} հող, ապահովել է իւր կեանքը, մինչդեռ անգլիական գ

արիզը եւ գնում է Ափրիկէի դժոխային գօտիների տակ մի {կտոր} հող ճանկելու եւ նորա մշակութեամբ իւր ապագան ապահո

միայն մարդ ու հաց կայ աշխարհի երեսին, եթէ մեք մի {կտոր} հողի վերայ քարոզում ենք հաւասար իրաւունք, ուրեմն

- Ցնծա՛, ազգ: Բերանդ հովին բացած՝ նայի՛ր այն {կտոր} լաթին, որ կախուած է ձողի վերայ: - Բայց նա

որպէս իրաւունք, որպէս բողոք երկրագունդի վերայ մի {կտոր} հող ձեռք բերելու համար, որպէսզի այդ ազգութեան ան

ութեան դրօշը եւ այդ բոլորը քեզ իրաւունք կը տան մի {կտոր} հող ձեռք բերելու, որով կ՚ազատուիս ստրկութենից եւ

աց տալուց կամ չտալուց, բայց ես զոհում եմ քեզ այս {կտոր} հացը, քո կեանքը յարատեւել տալու համար: Դորա փոխ

ամար: Սատանան հանեց դագաղից մի մեծ, ահագին շիպի {կտոր}, պատճառ, նա չէ գործածում ճակնդեղի կամ եղէգնաբոյ

ոցա միտքը խոստմունքով եւ փառքով, ինչպէս շունը մի {կտոր} կաշիով, թելադրում են նոցա հակառակուիլ ամենայն բա

ապարտուած են ոտաբոբիկ այս ու այն կողմ վազվազել մի {կտոր} հաց ճարելու, մի բնակութիւն գտնելու կամ մերկութիւ

յնիւ հարկաւոր համարեց հանել շապիկի տակից մի փայտի {կտոր}, որ արծաթեայ շղթայով կախած էր կուրծքի վերայ, հա

Վերջին փորձն էր մնացել, - ասաց Մանթուխեանցը, մի {կտոր} հաց բերանը դնելով, - եւ ճշմարիտը պիտոյ է ասել,

եւ հնոտի սերտուկի ծոցից մի սեւագոյն դեղին մետալի {կտոր} եւ դրեց սեղանի վերայ: Բայց նորա սիրտը եւ հոգին ա

արի, վիզը դնում էր ամենայն հնարաւոր լուծի տակ մի {կտոր} հացի համար, մինչ Հայոց ազգի աբեղայքը, փակուած ի

իշխում էր բոլոր Մօրէայի վերայ, պարգեւ ստացաւ մի {կտոր} հող՝ նորա վերայ վանք ու եկեղեցի շինելու համար։

երտի եւ Ալբերտի Աստուածաբանութիւնքը, այլեւ հատ ու {կտոր} տեղեկութիւններ քաղելով եկեղեցական սուրբ հարց մասի

նոտ դանակը ձեռքին, յարձակուեցան Կլեմանի վերայ եւ {կտոր} կտոր արեցին նորան նոյն րոպէին։ Յակոբ-Կլեմանը ժամ

անակը ձեռքին, յարձակուեցան Կլեմանի վերայ եւ կտոր {կտոր} արեցին նորան նոյն րոպէին։ Յակոբ-Կլեմանը ժամանակ

լպինդը անշուշտ հայի բառ է, բայց թէ ճլ-ը ինչ բառի {կտոր} է, որ կպել է պինդ բառին, չգիտենք։ Շուշտակ բառը

ն, բայց այդ ութ երես յառաջաբանի մէջ կայ մի առողջ {կտոր}, եւ այս է նորա միտքը, թէ ցանկալի է, որ ամէն գր

լ է լինում, մանաւանդ երբ ամբողջ բանի ընթացքից մի {կտոր} է դուրս բերւում: Գոնէ՛ մենք աւելի աջողականութիւն

լ այն կերակուրքը, իրաւո՞ւնք է, որ նետենք մեր մի {կտոր} չոր հացը, որին սովորել է մեր ստամոքսը եւ որ հազա

ապառաժի չկարողացածը կարողանում է մի չնչին երկաթի {կտոր} ։ Յայտնի է, թէ, Մասիսը դէմ դնելով կայծակին, մի

ների մեջ, որ թողնում էին կա՛մ յուրյանց մարմնի մի {կտորը} բաժանելով, կա՛մ բովանդակի պատկերը մի կաթիլ հեղու

հարստութիւնը, համարձակւում ես կուլ տալ այն հացի {կտորը}, որ գնուած էր ուրիշների աշխատանքի գնով... -

ծ այս անկարգութեան ընդդէմ: Մեր հոգը չէ, եթէ այդ {կտորը} սխալմամբ անցած եւս է Սահմանադրութեան մէջ. դորա

ւնը, սատանան հետաքրքրութեամբ հանեց բերանից խածած {կտորը}, որի վերայ դեռ երեւում էին գրի անունի հետեւեալ տ

քները: Բացի դորանից, ես միշտ իմ վերայ պահում եմ {կտորը} այն ծառի, որին կապել էին Քրիստոսին Գէթսեմանի պար

այեացքով, ասես թէ, հեռուից լափում էր այդ մետալի {կտորը}: Շաքարեանցը, սեղանաւորի աչքով քննելով մետալ

այն վերջին, ամենափոքրիկ հացի փշրանքին, որի տասը {կտորը} միասին կարող էր տանել մի մրջիւն դէպի իւր բոյնը:

յն ջերմնախտ ունեցող մարդ եւ, իւրեանց հանդերձների {կտորից} մի բան կապելով մօտակայ ծառերի ճիւղերին, հաւատում

տասխանի. " Պատկառանօք եւ խոնարհութեամբ հասկցուած {կտորներէն} խրատ՝ առնելու, չհասկցուածին հաւատալու, եւ յամե

Թառամեցաւ նա, որպէս դու, Թէ ցրիւ ընկան {կտորները} Դեղնած տերեւների վերայ: Իմացի՛ր

րութեան սխալանք են, գրաշարը շարադրել է այն բոլոր {կտորները} ։ - Ոչ, պարոն, հեղինակի ձեռագիրը, որ կայ տ

եանքում պարզ եւ շօշափելի կերպով: Երեսունից աւելի {կտորներից} բաղկացած նեղսիրտ եւ միմիայն ֆրանսիական մեծ յեղափո

կապում են հիւանդի հին կամ նոր հանդերի եօթն տեսակ {կտորներից} մանր-մանր դրօշակներ, եւ այս բոլոր բաները կարգով

բայց որ հայոց անկախութեան շինուածքը կործանուել ու {կտորներն} էլ Նեվայից բռնած մինչեւ Եաւա հասել, եթէ ազգը հազ

Ութ հարիւր ռուպլի Լիմու։ Ութ հարիւր հուդլի {Կտուց}: Ութ հարիւր ռուպլի Նոր Ջուղայու կուսանաց:

(վայելի) գլխի թագը: Կաքաւը կաննել ա քարին, - {կտուցը} լիքը արին, Մի աղլուխ վարդ եմ քաղել, - ղրկել իմ ա

անգատելու քթի փոքրութեան վերայ), որի ծայրը բուի {կտուցի} նման կեռացած դէպի վերին շրթունքը, համարեա թէ ծած

մի սիրամարգ ու արագիլ, թէեւ սա թաքցնէ իւր կարմիր {կտուցն} ու ոտքերը, այնուամենայնիւ այն բնագէտը իսկոյն կը

ետ, երեւել են զարմացած եւ ապշած ամբոխին լուսեղէն {կտուցով}: Նոյն այս բնական երեւոյթը նկատուած է շատ անգամ ե

անապարհ կընկնի դեպի Ձեզ այս շաբաթ, եւ ապրիլի մեջ {կտպենք} մարտը եւ ապրիլը, այնպես որ մայիսին կհավասարվինք

Նազարյանցի հանդեսի Բ հատորը ավարտված է, շուտով {կտպվի} " Պավլոս եւ Վիրգինիան ", իմ " Թափառական Հրեան "

ւց ուղարկված է ցենզորին, այժմ իհարկե ստացավ, եւ {կտպվի} փառավոր: 2 № " Հիշատակարանն " իհարկե կարդացիր

րողանում: Նախավերջին ֆունտը, չնայած շատ մանր էր {կտրած}, բայց ավելի լավն էր, քան սա, ուստի, եթե դեկտե

զգեստներից աղբիւրի նման։ Նա հանեց բոլորովին ջուր {կտրած} գլխարկը եւ ամենայն քաղաքավարութեամբ սկսեց թօթափել

Ես ոսկորներս եմ քարշ տալիս ուժատ, Իմ կապանքները {կտրած} հազիւհազ ` Հանգստացնելու մերայնոց աղքատ Հիւրընկ

մ է, Մտաւ յանկարծ նա ովկիան ` կեանքիդ թելը {կտրած} է. Թէ վախճան ես դու որոնում, ինչպէս շատերը

խօսենք, երբ Լուսաւորչի Բնիկ ժառանգի թեւերը {կտրած}, Անարգ Պարսիկը՝ այս ու այն թեմի՝ Կար

Այդ Վիեննացու քարոզած մատենագրութիւնը դանակով {կտրած} բաժանած է ժողովրդից. դա ազգի հոգու բղխուածքը չէ

ի՞նչ յանցանք է ասել, թէ մատենագրութիւնը դանակով {կտրած} բաժանած է ժողովրդի կեանքից։ Ուրեմն ի՞նչ յանցանք

ո՛չ խարուկ, ո՛չ պտուկ եւ ո՛չ կատու: Անձրեւը {կտրած} էր բոլորովին, խաղաղ քամին, որ հազիւ թէ շարժեցնո

էջ բերելով, հրաժարուեցաւ նպաստ լինել նորան։ {Կտրած} էր այնուհետեւ Մխիթարի յոյսը մարդերից։ Աստուծոյ ա

գ, եւ այն չքաւոր, խեղճ, ողորմելի վիճակում, եւ {կտրած} բաժանած իւր ազգից, ոչինչ քաղաքական հանդէս չէր կա

ցած պակասութիւնքը, որովհետեւ նա միայն ուղղակի եւ {կտրական} կերպով կարո՛ղ է խօսել իւր պակասութենների վերայ,

- Ես ասացի, որ առանց քո հետ խօսելու չեմ կարող {կտրական} բան ասել: - Շատ լաւ ես ասել. եթէ միւս անգամ

իկ շատ հաւատացած լինելով, որ չէ վերջանում չարը՝ {կտրատելով} միայն նորա ճիւղերը, աշխատում ենք արմատը կտրել այ

զեցին իմ ունեցած չունեցածի վրայ եւ առանց խնայելու {կտրատեցին}, երբ տեսան, թէ քո աչքից ընկայ։ Եւ այժմ, իմ ու

Կտրի՛ր, կտրի՛ր, սրաբերան իմ տապար, Փայտ {կտրատիր}, տախտակ տաշիր իմ համար"։ - Իմ նազել

ւմ էր մեր հանգուցեալը։ Այս անմեղ մանուկների սիրտ {կտրատող} հարցմունքի պատասխանը լինում է Աբովեանի դէմքի տխու

Եկաւ մօտեցաւ նաւը մեր նաւին. Ի՛նչ սիրտ {կտրատող} մի պատկեր էր այն, Թշուառ յուսահատ իբր անխել

ւում է այգիների մօտ եւ անդադար տեսանում է ճիւղերի {կտրատուիլը}: Բայց մի խորհուրդ ասեմ Պ. Իսահակեանցին. ես եւ

ւն. ի՛նչ օգուտ կայ մի այնպիսի ճշմարտութենից, որ {կտրատում} էր ազգի սիրտը: - Պարո՛ն, քո խելքի բան չէ՝

ի: Այնպէս է, մեր քարոզած ճշմարտութիւնը գուցէ թէ {կտրատում} է ազգի սիրտը, բայց այդ սուրը միակ հնար է՝ փտած

ո՛վ ես եւ կամ ուստի՛ ես եկած, Է՞ր տախտակներ {կտրատում} ես երգելով: Իմ հարցմունքին այսպէս տու

խառնափնդորեցի մտքերը, որ նոքա քանի ամիս շարունակ {կտրատում} էին միմեանց. կորան, չքացան, եւ մինչեւ այժմ դեռ

ոք վազում էր դէպի այրը, ուր բնակւում էր Պարին, {կտրատում} էին մեռածի շորերը եւ իբրեւ մի սուրբ նշխար պահում

Ազատութիւն իտալեան: Ո՛հ, իմ սիրտը {կտրատւում} է Տեսանելով այսպէս սէր, Դէպի թշուառ

մ, բայց նարա ասելովը բան չի ըլլալ, թե որ օրենքը {կտրե}: Ղորդ է, պատկանած ժամանակն ալ մեկ մեծ բան մը չէ

եր, - ասում է ողորմելին, - քեզ արքայութիւն ըլնի, {կտրե՞ս} ոչ. ինչ ունինք չունինք չորացել ա"։ Բայց չնայել

քր ինչ ուշ եմ կատարում, հավատա աստված, որ մոխիր {կտրել} եմ, դուռեն դուրս գնալու ժամանակ չունիմ. համալսա

թյան գինը կանխիկ չստացած, իրավունք չունիք տոմսակ {կտրել} եւ տալ ում եւ իցե: Վերստին աղաչելով Ձեր ժիր հ

յարմար չէ՞, կամ օրինաւոր չէ՞։ Ասես, թէ դանակով {կտրել}, ձգել է տնաքանդը: Իմ՝ Պ. Իսահակեանցի սիրելու

տրատելով միայն նորա ճիւղերը, աշխատում ենք արմատը {կտրել} այդ չարին, որ իսպառ չորանայ: Բայց որովհետեւ Պ.

ելով, ազգի մեծի եւ փոքու սիրտը առհասարակ իրենցից {կտրել}, որ ապագայի մէջը կը նշմարուի: Վասն զի հիմա մեր

որմելի վիճակի: Ի՛նչ ասել է կենտրոնանալ իւր մէջ: {Կտրել} ամենայն հաղորդակցութիւն այն առարկաների հետ, որ շ

հետ, որ շրջապատում էին մի արարած: Ինչո՛ւ համար {կտրել}: Եթէ չկտրուի այդ յարակցութիւնը, այնուհետեւ այդ

եռին Աշխատում է անհանգիս Իմ քընարի թելը {կտրել}. Ես փախչում եմ նոցանից։ Արարատը

ից այդ հարուածը, այն պատճառով Աղուանեանցը շտապեց {կտրել} քրոջ խօսքը, եւ որքան կարելի է հանդարտեցնել նորա

մահու դատակնիք։ Պապական կրակն ու սուրը այրել ու {կտրել} են այն լեզուքը եւ այն գլուխները, որոնց անմիջական

, պատերազմելով բազմադիմի նեղութենների հետ, քունը {կտրել} է Հայոց հին լեզուն մշակելու եւ ծաղկեցնելու համար

գայթակղեցնում էր մեզ, նա դրականապէս պատուիրում է " {կտրել} եւ դուրս ձգել այդպիսի գայթակղեցուցիչ անդամը"։ Վաս

քաջութեան պակասութենից, վախենում են միանգամ այն {կտրել} բաժանել իւրեանց անձը տխուր անցածից եւ ոտք կոխել վ

արութիւնը, երբ չենք կարողանում մեր խօսքի ընթացքը {կտրել}, երբ բանը գալիս է լեզուի մշակութեան։ Հին լեզ

կայն է, քան թէ նորա մեռած մօր քիթը, մտածող լինի {կտրել} դանակով աւելորդ երկայնութիւնը, կամ եւ թէ կարճ է

ա վերջացուց երեսը ածիլելը, նոյնպէս մազ եւ եղունգ {կտրելը}, հագաւ երկաթի շղթաներ, հաց չէր ուտում այլ կերպ

ությամբ կգրեք տետրակի մեջ, որի աջակողմյան բաժինը {կտրելով} կտաք ստորագրել պարոններին, որպես անդորրագիր, իս

րը ներկեց մի՞ ծերունու արիւնով... Արամազդը, {կտրելով} ճակատագրի յայտարարութիւնը, գովեց Աթենասի գործողո

րգելառիթների վերայ։ Այսուհետեւ եւս նայողը չենք՝ {կտրելով} մեր ճանապարհը հայկական քարերի եւ փուշերի մէջ:

իւն չունենայ նորա հոգեւոր իշխանութենից, իսկ այժմ {կտրելով} իւր հաղորդութիւնը Յոյներից եւ բոլոր Արեւմտեան եկե

ապա ինքն եւս խոստովանելու էր բոլորը․ այս դիտմամբ {կտրելով} պ. Մարկոսի խօսքը, ասաց. - Եղբա՛յր, ինչե՛ր

գոնէ ինձանից առաւել համբերող գտանուիր, եթէ ես, {կտրելով} խօսակցութեան թելը, կարճ ծանօթութիւն տամ քեզ Թիւթ

րցած ծառի ճիւղը որ կտրես եւ բերես, ապրող ծառն էլ {կտրելով} նորա տեղը պատուաստես, կամ ապրող ծառը կտրես ու տա

գզադէի սովորութիւնը, որ ծառայողի 100 մանէթ վարձը {կտրելու} եւ իւր անխիղճ կամքը յառաջ տանելու համար պատրաստ է

չունի բարկանալու, եթէ մի մահառիթ խոց կամ ուռոյց {կտրելու} ժամանակ արիւն ու թարախ էր զարկում այնտեղից նորա ե

Այս այլանդակը շտապեց Կեանքիս թելը {կտրելու}. Աւա՜ղ, էլ չեմ տեսնելու Ես իմ որդու

իտալացիք պատրաստել էին Ֆրանսիայի թագաւորի կեանքը {կտրելու} համար: Այս դիպուածով ահա Աստարօտ զրկուեցաւ իւր պ

իս նուիրակ, Եւ ես, յանգէտս ի մթան, {Կտրեմ} զուղին խոտորնակ... "Par ici, monsieur,

լն: Նախ, ո՛վ է տեսել այդ հոգին, մարդու վիզը որ {կտրես}, ո՞չ ապաքէն այնպէս մեռանում է, ինչպէս այն սեւ հ

, ես տամ քեզ ի՞նչ բան կամիս եւ դու չքացուր, եթէ {կտրես}: - Ապա մի փայտ տո՛ւր ինձ, ես կ՚այրեմ եւ կը չ

ապրող ծառի վրայ պատուաստել, չորցած ծառի ճիւղը որ {կտրես} եւ բերես, ապրող ծառն էլ կտրելով նորա տեղը պատուա

էլ կտրելով նորա տեղը պատուաստես, կամ ապրող ծառը {կտրես} ու տանես չորցած ծառի արմատի վրայ պատուաստես, երկ

նիրաւութենների վրէժը: - Ես քրիստոնեայ եմ, - {կտրեց} խօսքս իմ անծանօթ սիրելին. - ես չէ պիտոյ մտածեմ վ

արեգակը կեանք է, կեանքը ` արեգակ, Մին էլ {կտրեց} ճառագայթը, մտաւ յանկարծ ամպի տակ: Խո

րութեան մէջ: Այս խօսքերից յետոյ նա յանկարծ մէջից {կտրեց} բանի թելը եւ բացականչելով, բերանից հանեց այս խօս

պտուկի մէջ... - Միթէ դու մի բան տեսա՞ր, - {կտրեց} խօսքը պ. Շաքարեանցը: - Եղբայր, ես կոյր չեմ

րդ, դստերս հիւանդութիւնը... - Առաջինը, - {կտրեց} խօսքը տիկին Յովնաթանեանցը շտապ խօսելով, - ընտանե

իւնճի-օղլուն մի կերպ հանգստութեամբ: - Բայց, - {կտրեց} նորա խօսքը Շահումեանցը, - մի այնպիսի բան է, որ կ

րան. բայց փայտը կորուսանում է իւր փայտութիւնը, - {կտրեց} խօսքը Թիւթիւնճի-օղլուն, - մոխիրը այլ է, փայտը այ

, որ կանգնի ու չգնայ, իսկ ինքը վազեց խոհարանը, {կտրեց} մի պատառ հաց եւ բերեց, բայց անձրեւից գիճացած եւ

: - Շատ ուրախ եմ: - Այդ դատարկ բաներ են, - {կտրեց} խօսքը Թիւթիւնճի-օղլուն, - թող նոքա իւրեանը թէյովը

ճի-օղլուն, - այսինքն... - Ամենայն կողմից, - {կտրեց} խօսքը Շահումեանցը, տեսանելով, որ կակազում է Թիւ

ր գլուխ ցաւեցուցի... - Ի՞նչ էք հրամայում, - {կտրեց} խօսքը Թիւթիւնճի-օղլուն, - ես շատ ուրախ եմ, եւ ցա

ւն, իսկոյն մօրուքը ածիլեց, մազերը եւ եղունգները {կտրեց}, հանդերձը փոքր ինչ կարգի բերեց եւ սկսեց փողոցներ

՛ր մինին ասես... մինը չի, տասը չի... չարեն {կտրեց} խեղճ երիցի, քո՛ռ փոշիման եկաւ տեղը կաննեց, ու թ

անակամիջոցում, Եգիպտոսի ազդեցութիւնը նորա վրայից {կտրեց} եւ դորա հակառակ Եհովայի ազդեցութեան տակ մնալով՝

ց ձանձրութեան կը լսէք: Այստեղ ես նորա խօսքը {կտրեցի} ասելով. առ ժամանակ թո՛ղ այդ բաները, նախ եւ յառա

ա կեանքը կարճեցնել: Այստեղ չկարողացայ համբերել, {կտրեցի} նորա խօսքեր, ասելով. բարեկա՛մ, ժողովուրդը որ տ

տի տանէ՞ք... - Դէպուղիղ Շամիլի մօտ, - խօսքս {կտրեցին} Լեզգիները: Երկու օր երկու գիշեր ճանապարհ կատ

արապած լինելով իւրեանց սեպհական խռովութեններովը, {կտրեցին} իւրեանց յարձակմունքը եւ ասպատակութիւնը Չինաստանից

վրայ պատուաստես, երկու դիպուածումն էլ զուր տեղը {կտրեցիր} քո ապրող ծառը, որովհետեւ ոչ չոր ծառի ճիւղը պիտի

, եւ այդ բանը ինձ բաւական արծաթ է նստել, որ տանս {կտրի} կղմինդրները անձրեւից քայքայուելով բոլորովին ոչնչա

ւի փոփոխութիւնը համարւում է չքութիւն, միթէ՞ տանդ {կտրի} կղմինդրները, որ ժամանակից եւ անձրեւից քայքայուել

, մի՞թէ դուք նզովում էք ճշմարտու... - Ձայնդ {կտրի՛ր}, - ասելով՝ դուրս է գնում աբեղան եւ պաշտօնական թ

Նորա երգը սիրտ կախարդող է դարձեալ. " {Կտրի՛ր}, կտրի՛ր, սրաբերան իմ տապար, Փայտ կտրատիր

րա երգը սիրտ կախարդող է դարձեալ. " Կտրի՛ր, {կտրի՛ր}, սրաբերան իմ տապար, Փայտ կտրատիր, տախտակ

գարէին լեզու գրչի արագագիր դպրի... - Ձայնդ {կտրի՛ր}, լի՜րբ, անզգամ. դու այժմ կամիս նոյն բանը ինձ ա

գաւազան էլ այստեղ նորա գլխին հասցնելու՝ " ձայնդ {կտրի՛ր}, տաճիկ տրամաբանութեամբ ես խօսում, թէ խօսում ես

բան է երեւում 3000 մանեթը Նախիջեւանի մեջ, եւ որ {կտրիճ} տղամարդը որ հանձն կառնու ընկերով հանդերձ, այդքան

, ճշմարտութեան դրօշակի տակ նահատակուիլ յանձնառու {կտրիճ} զինուորքը, որոնց թիւը աճում է ու զօրանում է օրէ

իմ նման մարդիկ շատ, թող ասել եւ " Հիւսիսափայլ " {կտրիճ} եւ անխարդախ օրագիրը, առանց կարօտելու վերացական ա

ութենից նշանակուած ռոճիկը ամբողջ հասուցին իւրեանց {կտրիճ} տղամարդերին: Փոշոտուեցան եւ ծխոտուեցան սենեակներ

իւր վայրիվերոյ խօսակցութեան պատուհասը ընդունեց մի {կտրիճ} բանասէրից մի բազմութեան մէջ, մինչեւ որ անուանուա

ելի Բրամինը, որին սիրում էր եւ հաւատում էր, այն {կտրիճ} որդին դժոխքի, վերջապէս մահադեղ տուեց իւր բարերար

քեզ ուրիշ աղջիկ կը գտտնեմ, Նախիջեւանը մեծ, դո՛ւ {կտրիճ} տղայ, ի՞նչ կայ. մի՞թէ այժմեան ժամանակումը պիտի

եան ժամանակումը պիտի կտրիճը խնդրէ աղջիկ, աղջի՛կը {կտրիճ} պիտի խնդրէ, մէք կամեցանք բաղդաւոր առնել Թիւթիւնճ

տութեամբ եւ ամենայն հարկատուութենից ազատութեամբ։ {Կտրիճ} Ծերակոյտը այս իւր ընթացքով բորբոքել էր Հռովմի որո

էր այս վճռին եւ առաջնորդ դառնալով մի քանի հարիւր {կտրիճ} զինուորների՝ վերջին յուսահատութեան մէջ պաշտպանու

տղայ, ի՞նչ կայ. մի՞թէ այժմեան ժամանակումը պիտի {կտրիճը} խնդրէ աղջիկ, աղջի՛կը կտրիճ պիտի խնդրէ, մէք կամե

մարդը, որ, արհամարհելով ամենայն ունայնութիւն, {կտրիճի} պէս կ'անցանէ այն նեղ եւ փշոտ ճանապարհից՝ դիմելու

յառաջ տարաւ խօսքը, - պիտի իրաւունք տալ մեզ, որ {կտրիճի} պէս գործ կատարեցինք եւ մեր դարաւոր ցանկութեան, վ

ւթիւնս է... Խօսքը բերանը մնաց: Այն կողմից {կտրիճի} մինը, երկաթի տրամաբանութեամբ, հարուածը իջեցուց

րած ուրիշներից եւ ո՛չ առաջին, Թուրը ձեռիս, {կտրիճի} պէս հասայ շուտով, Փառք ու պարծանք պարգեւեց

ոյժ է, որ ոչ եթէ շիլ աչքը կարող է ուղղել, այլեւ {կտրիճի} աչքը անգամ շլացուցանել, որ չկարողանայ տեսանել կն

անպատճառ կամենում էք, ի՞նչ պիտոյ է առնել, խօսքը {կտրիճինն} է... Պարոն Մկրտիչը չթողեց, որ աւարտէր Թիւթ

օրերում այլ ի՛նչ սեւ քնար, Սուր է հարկաւոր {կտրճի} ձեռքին. Արի՛ւն ու կրա՛կ թշնամու վերայ,

ն հոգաբարձություն առնես: Սրբազանի գործերը մի {կտրողական} ընթացք չունեցան մինչեւ այժմ, օրըստօրե սպասում են

ն, աղաղակ, խռովութիւն, էշաֆոտ, դահիճ եւ երկու {կտրուած} ու արիւնով շաղախուած գունաթափ գլուխներ: Ես ճանաչ

ոս Տասնեւվեցերորդը եւ Մարիա Անտուանետտան... Նոցա {կտրուած} գլուխների յար եւ նման մոմեղէնքը տեսած էի Լոնդոնու

քը, վնաս տուեցին մարդկութեան: Այդ կացութիւնքը, {կտրուած} բաժանուած հասարակաց մարմնից, ոգեւորուած դժոխային

գիրը։ Հայկազ. բառարանն էլ, "հնոց" բառի տակը, ճարը {կտրուած}, յիշում է "ըստ այլոց պոռնկանոց"։ Ցանկալի էր իմանա

ցը այնտեղ կը պատահէր, եթէ հօր բարեկամութիւնը եւս {կտրուած} չլինէր պարոն Շահումեանցի հետ: Բացի սորանից, ի՞ն

ղմից։ Այստեղ քաջ յայտնի երեւեցաւ, որ Մխիթարեանք {կտրուած} բաժանուած են ազգից եւ աշխատում են Հայոց համար, ո

ացել եւ թէ ամենայն հաղորդակցութիւն այս քաղաքի հետ {կտրուած} է, յետ դարձաւ վերստին Մանրէզ։ Նա վերջացուց երես

էս Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի Եպիսկոպոսները, ճարերը {կտրուած}, առաջարկեցին ժողովքի դատողութեանը, Հռովմէական Ա

մ է, վաղը ի՛նչ կամի թող լինի, ովի՛ բան ու գործը {կտրուել} է, որ վաղուայ համար մտածէ: Մեք կարծում ենք, թէ

թողնելով մի քանի դրամների վերայ, որ այն ժամանակ {կտրուել} էին նորա պատկերով։ Ֆրանսիայն շփոթութեան մէջ

մէջ արդէն սկսած լինելով խմել թէյը, խօսակցութիւնը {կտրուելուց} յետոյ, մի երկու վայրկենում աւարտեցին: Մանուշ

ջանում էր այդ կասկածամտութիւնը: Մտածութիւնքս {կտրուեցան} թղթաբերի ներս մտանելով, եւ ահա ստացած նամակիս բա

շփում էին իւրեանց սպիտակ մօրուքը: Խօսակցութիւնքը {կտրուեցան}, եւ ես կանգնած սպասում էի լսել իմ դատակնիքը: Մտ

բրիէլ եւ Ամբրոսիոս վարդապետների ձեռքով, երբ սոքա {կտրուեցան} պապականութեան հետ հաղորդակցութենից։ Դպրոցի ծանրո

ցնելու աղագաւ, եւ որի յիշատակի համար մեդալիոններ {կտրուեցան} ու գոհաբանական աղօթքներ կատարուեցան առ Աստուած։

տալիս արիւն թողնելու համար օրի լաւութիւնը: Ճարս {կտրուեցաւ}, վեր կացայ եւ, չնայելով եղանակի այսպիսի անյարմա

ն մէջ: Կէսգիշերն անցել էր: Մինչ ամենայն ոտք {կտրուեցաւ}, մինչ ամենեքին ցերեկի ջերմութենից թուլացած անկող

ամաձայնելով պարոն Շահումեանցին, անպատճառ պիտոյ է {կտրուէր} նոցայ բարեկամութիւնը եւ եթէ սա ուխտաւոր Մկրտչին գ

անձրեւից, կենդանի կենդանի թաղել են մի հորթ, որ {կտրուի} անձրեւը, որպէսզի հնար ստանան իւրեանց կղմինտրները

ողջ ողջ թաղուի գետնի մէջ, այնուհետեւ անձրեւը կը {կտրուի} քառասուն օր"։ Ինչպէս եւ էր այդ բանը, ստոյգը այ

առաջացած ամբոխմունքի եւ անկարգութեան ամենասաստիկ {կտրուկ} գծերով նկարագրութիւնը, նա մինչեւ անգամ խօսակցութ

բովանդակութեան մէջ, բայց դոքա թոյլ են այս տեսակ {կտրուկ} եւ որոշ հետեւանքներ ունենալու համար. կամ պատճառք

ոտը կը պաչէի, իմ տանս վեր կը բերէի, խօսքս կշտին {կտրուկ} կ՚ըլներ, ո՛ւմ տունն ուզէի կը քանդէի, ումն ուզէի

ւոր տարերք են, որ մտանելով դաստիարակութեան մէջ, {կտրում} են նորա ընթացքը, եւ մի մարդ, ձեր կերպով դաստիար

ս սրտերիս վերայ դրած վկայել, թէ ինչ որ մեր խելքը {կտրում} էր, թէ բարի է, կատարել ենք՝ ինչքան մեր կարողու

ր ահա Բորէասը իւր մահաշունչ բեւեռային սառնութեամբ {կտրում} է այդ ողորմելի բուսականի կեանքը: Այդ ի՛նչ ող

նտարակո՛յս: - Արժանաւոր հատուցումն: Մեք {կտրում} ենք այս մասնաւոր խօսակցութեան թելը, որ մի տան ան

պով Խիստ սուր կ՚անցնեն, ինչպէս արծիւն օդն է {կտրում} իւր թեւով: Այս կոշտ հողը շատ է եղել

արւում է իւր դարաւոր արմատից: Օրիորդը {կտրում} է ու երգում է, Նորա երգը սիրտ կախարդող է դ

պեցան եւ զարկուեցան անանցանելի պատին, որ խաչաձեւ {կտրում} էր նոցայ ճանապարհը, կանգ առին եւ սկսան մտածել:

յստակ եւ հարթ մակերեւոյթի վերայ, անզգալի կերպով {կտրում} էր ճանապարհի երկարութիւնը: Զայրանում էր ծովը մեր

ւելացրեց շուտով Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ գալիս է եւ {կտրում} է կեանքը, մարդը, որ ենթարկւում է մահի ներգործու

- Ուրեմն քո կարծիքով մահը մի էակ է, որ գալիս է, {կտրում} է, ներգործում է. պատճառ, այդ գործողութիւնքը կա

ած սանրով, սանրում են հիւանդի գլուխը եւ մկրատովը {կտրում} են մազերից, որ ձգում են մաղի մէջ: Սորանից յետոյ

երբ ազգը, խոստովանելով այդպիսու անարժանութիւնը, {կտրում} է, բաժանում է նորան իւր հետ հաղորդութենից, երբ

մ (այն քարէ ձուն էլ չլինի կը նստի) խելքդ ի՛նչ է {կտրում}, այն քարից ձագ դուրս կը գա՞յ: Չէ՞ որ զուր տեղը

ը նորից քանդում է ջրի ճանապարհը եւ հարեւանի ջուրը {կտրում}: Պէ՛տք էր որ Հեթումի պէս մարդիկը խրատ առնուին այ

ւմ են իրանց տանը վեր բերում, իրանց երեխի բերնինը {կտրում}, նրանց ուտացնում. հալբաթ որ մի շահմունք չունենա

Մենք, հերիք համարելով առայժմս այսքան խօսքը, {կտրում} ենք մեր ճառի ընթացքը, ձեռք զարկած լինելով մի տես

, ո՛րքան շնորհք, ինչ ճարտարութիւն, խելքդ ինչ է {կտրում} ։ Կը գտնե՞ս մի հատ Իտալացի, որ թողնի իր հարսնացո

սոս որ նա այնքան զբաղված է, որ չի կարող մի ժամով {կտրվել} գործերից՝ ինձ հետ տեսակցելու համար. ասենք, գոր

ան պատմության մասին, կենսագրական տեղեկություններ {կտրվեն} պատմական նշանավոր անձնավորությունների, հիմնականո

մասնորեն ու հանրամատչելի. հետագայում այս բաժնում {կտրվեն} կյանքի համար անհրաժեշտ գյուտերի, ինչպես նաեւ արվ

մինչեւ տասն եւ հինգ աստիճան: Ահա այս կետից, որ {կտրվում} է երկայնության 40 աստիճան եւ հյուսիսային լայնությ

կատարեա՞լ կը լինի նոր կարգը: Ֆրանսիան, որի հողը {կտրտուած} է մինչեւ մանրացուցական բաժիններ, ուրիշ կերպով նո

ով կարելի է գիրքը ետ դարձնել, եթե թերթերը դեռեւս {կտրտված} չեն լինի: Բացի այդ, Հերոդոտի եւ հունական ուրիշ

ր Պատառւում են անկարկատ ` Նաեւ թել-թել, աննկատ ` {Կտրտւում} են արնատար Անօթները մազանման ` Արդեօք հեղուած առա

ամար, որ եթէ զրկուած էր մարդս ընկերութենից, եթէ {կտրւում} է այն շղթայակապը, որ Նախախնամութիւնը կազմել էր մ

ր գերդաստանների ծանրութեան: Եւ մինչ, բնականաբար {կտրւում} են, եւ ահա ողբ, աղաղակ, տառապանք, սով եւ մահ

ածում չէ իրագործւում միջին մոմենտը, այդ շղթան չէ {կտրւում}, որովհետեւ մի անգամ հասել է այն մոմենտը առարկայա

տակած ծունկերը նորան չեն հնազանդում եւ նորա ձայնը {կտրւում} է, եւ նա իզուր է աշխատում ազատուել նեղից. ահա ա

նակութիւնք բնական դէպքերի: Ասես թէ հեղինակի ուժը {կտրւում} է եւ գործ է դնում այդ հնարը մնացած պարապութիւնը լ

Սուր է հարկաւոր կտրճի ձեռքին. Արի՛ւն ու {կրա՛կ} թշնամու վերայ, Այս պիտի լինի խորհուրդ մեր

րա ապականող եւ աւերող ուժերից փրկուել։ Բնութիւնը {կրա՛կ} է, կ՚ա՛յրէ, կը մաշէ, եթէ անմիջապէս եւ կոպտութե

րեւիցէ անցքի միայն մի մոմենտը նկարէր. բայց, դու {կրա՛կը} տես, որ պատկերների բովանդակութիւնը այնպիսի բազմա

ցին, որ ես նորա բուն հայագէտ ասած մարդերից չեմ՝ {կրած} ո՛չ իրաւացի եւ ո՛չ անիրաւ նախատինք։ Գուցէ այդ եւ

ոնեան խառնակութիւն: Եթէ Փիւնիկեցիք իւրեանց վերայ {կրած} չլինէին Փիւնիկեցի յատուկ անունը, եթէ նոքա ապրած

հետ եւս պէտք է թաղվիմ միեւնոյն գերեզմանի մէջ: Իմ {կրած} նեղութիւնները տարապայման են: Մարդկութեան թէատրոն

կան հաւատի ճշմարտութիւնքը, թագուցանում էին Փրկչի {կրած} չարչարանքները եւ նորա աշխարհի երեսին ունեցած աղքա

զուվին ծխվում են. Արարատի հին վուլկանի մեջ մի՞թե {կրակ} կմնա իսպառ... մահաբեր մտածություն: Մնաս բ

աններ մատուցանելով, այո՛, եւ բարոյական երկաթ ու {կրակ} գործ դնելով, այլ այն սուտ ազգասէրքը, որ խեղճ ող

մարդ կատաղում է։ Ակամայ կը կատաղիս, եթէ այդպիսի {կրակ} ունենաս փորիդ մէջ: - Ես չեմ հասկանում քեզ,

ում էր նա իմ հետ, որպէս թէ ես էի այն մարդու փորը {կրակ} ձգողը: - Լսի՛ր, - աղաղակեց Պ. Բէգզադէն՝ ա

ր, բորբոքեցիր իմ մէջ մի ազգասիրութեան անշիջանելի {կրակ}, ինչո՞ւ այդպէս անգթաբար պատժեցիր ինձ ` բորբոքելո

աններ մատուցանելով, այո՛, եւ բարոյական երկաթ ու {կրակ} գործ դնելով, այլ այն սուտ ազգասէրքը, որ խեղճ ող

աններ մատուցանելով, այո՛, եւ բարոյական երկաթ ու {կրակ} գործ դնելով, բայց Պ. Իսահակեանցին թուել է, որ

կազմուածքի մէջ, ամենայն կայծ կարող է բորբոքել մի {կրակ}, եթէ ձեռնտու լինին հանգամանքների յարմարութիւնքը

լ է խելապատակը այդպիսի գաղափարներով։ Կրակի վերայ {կրակ} յաւելացնելը մօտենում է Հօմէօպատների խելագար առածի

սաւորչի ձեռքով դատապարտուեցան դէպի կորուստ, դէպի {կրակ} ՝ առանց ամենեւին խնայելու, կորան, կործանուեցան

Մարին գալիս, գգւում է տաք, Իմ մէջ վառում սէր ու {կրակ}: " Ձուերըս բոլոր գողացան ինձնից, Էլ ո՞վ ինձ կ

մ է սերովբէն Եւ վերցընում ունելով Կայծը կիզիչ բոց- {կրակ} Այն ծխացող սեղանից, Եւ դէպ երկիրը ` արագ Ճանապար

կարող է լինել եւ հեշտ ազատուիլ չար աղեղնաւորների {կրակ} թափող նետերից. Սուրբ Աթանաս Աղեքսանդրացու եւ երկ

երով մօտենալով Բրուսսելին, յանկարծ 200 թնդանօթից {կրակ} բացեցին քաղաքի վերայ: - Ասած ճախնային ժողո

աղեր, պաղլեղ, արջասպ, ապակի, բուռա, քացախ եւ {կրակ}: Ջեբերի ժամանակից սկսած մինչեւ երկու հարիւր

իս վերայ աչք դարձուցանէք, եկեղեցու մի կոպեկը եւս {կրակ} լինի իմ համար, եթէ խառնել եմ իմ գոյքի մէջ"։ -

Այդ մի երազ էր․․․ կամ գէթ առաչօք, Որ {կրակ} ձգեց սրտիս մէջ անմար․ Թշնամի վհուկ, երեւի,

քը չէր հեռացնում նոյնպէս պտուկից, որ համարեայ թէ {կրակ} էր դարձած, եւ որի միջի հեղանիւթի եռալու ժամանակ

լինի փակել Պրօտեստանտութեան առաջը, որ ինչպէս մի {կրակ} չոր նիւթերի մէջ, այնպէս առաջ էր վազում դէպի ամեն

մներին, որոնց մի կէսը դատապարտում էր Ժիրարը դէպի {կրակ}, իսկ միւս կէսը՝ դէպի հասարակ մահ։ Պարլամենտը մ

արերը, կործանում, գերութիւն, կոտորած, արիւն, {կրակ}, սով, խաւար եւ մահ: Սոքա են մեզ համար միջին դա

րում է կատարւում: Հայոց ազգը, Արագածի վրայ {կրակ} կամ լոյս եթէ չտեսնէր, անհնար է, թէ նա չեղած տեղ

անաբար խնդիր է առաջ գալիս, թէ ի՞նչ լոյս կամ ի՞նչ {կրակ} եղած պիտի լինի: Հարկ չկայ ասել, որ բնական երեւո

, միմիայն մերժելու եւ չէ ասելու համար: Օրինակ, {կրակ} է եւ լոյս ունի Դրումոնդի ասած կրակը (ջրածինը վառ

չան, հոգիները դուրս գայ. քա՛, խիզա՛ն, էս ի՛նչ {կրակ} ա, ամօթ չունի՞ն ըստօնք. ինչ բերաններից դուրս ա

տպաններից, որ միմիայն կարող էին պաշտպանել նորանց {կրակապաշտ} պարսկի նեղութեններից " (տե՛ս երես 110): Պ

նել կամելով Հայաստանում մոգական կրօնի, այսինքն՝ {կրակապաշտութեան} թագաւորեալ կրօն լինելը, իբրեւ վկայութիւն մէջ է բ

րի անունը յիշելով եւ նորանց ապացոյց բերելով Հայոց {կրակապաշտութեան}, ապացուցանում է լուսաւորեալ աշխարհի առաջեւ, որ

րական երգեր, որովհետեւ դիցապաշտք, արեւապաշտք եւ {կրակապաշտք} էին, իսկ ինքն ըստ ինքյան դիցաբանությունը բանաստե

գայթքը, անցնելով մի ոսպնաձեւ ապակուց, որ իսկոյն {կրակեն} այդ կատաստրօֆը, եթէ համեմատում ենք գործի ընդհանո

ռագայթքը անցնելով մի ոսպնաձեւ ապակուց, որ իսկոյն {կրակեն}, - այդ կատաստրոֆը, եթէ համեմատում ենք գործի ընդհ

ին կամ տրամաբանութեան։ Եթէ ցերեկը ամպը եւ գիշերը {կրակէ} սիւնը, եթէ Եհովայի որոտները Սինայի գլխից եւ Մովս

ողուլ ապագա սերունդի համար եւ վառել ազգասիրության {կրակը} սառած սրտերի մեջ: Ձեզ հայտնի կլինի, թե ինչ անձն

ո՞ւ այդպէս անգթաբար պատժեցիր ինձ ` բորբոքելով այդ {կրակը}, մինչ նա, փոխանակ ջերմացնելու իմ սիրելի ազգակից

թէ վառուի ազգի առաջեւ Պրոմէթէոսեան լուսաւորութեան {կրակը}, այն ժամանակ, անտարակոյս, տեսանելու է ազգը, թ

ին խօսքերը լինում են վրէժ, վրէժ. ուտող եւ մաշող {կրակը} կապում է նորա լեզուն... Դուստրը, կամենալով

մէջ ազգութեան սերմը, վառել նոցա սրտում Հայութեան {կրակը}, մի խօսքով՝ կատարել այն ընտանեկան պարտականութիւ

է ուղղակի շոգենաւին ձեռք զարկել: Մարդը, որ առաջ {կրակը} տեսաւ մի կայծակից զարկուած ծառի արմատում, ետքը ե

ակի ժառանգութիւն լինել այն վայրենուն, որ տակաւին {կրակը} ստանում է երկու փայտ իրար հետ քսելով: Առաջին

կանչում, լեզուն սիրում, զարմանալի չի՞"։ Բայց դու {կրակը} տես, որ թուրքը իսկի գինի էլ չի խմում ընդհանրապէս,

նջում են մի ամենազուտ մաքրողութիւն, այդ պատճառով {կրակը} է մի մեծ ներգործող, որի կարողութիւնը անսահման է

ովը: Բայց Աստուած ողորմեցաւ երեսիս ջրին: Վառեցի {կրակը}, շարեցի քուրայի մէջ զանազան մետալներով լցրած հող

ամանները եւ սկսեցի փուքսի գործադրութեամբ զօրացնել {կրակը}, որով եւ բարձրացնել ջերմութեան աստիճանը, որ անպ

յառաջուց պատել էի բարակ մաղած մոխրով: Հեռացուցի {կրակը}: Հալած մետալները, որ խառնուելով միմեանց հետ կազ

այս հրաւէրը, բայց մի փոքր մեղմացել էր արդէն սրտի {կրակը}, բացի սորանից յիշեց նա իւր սովորական կանոնը, թէ

շխարհների մէջ, միւս կողմից՝ իսկոյն նոցա քամակից {կրակը} եւ երկաթը բարձրացնում էին պապականութեան դրօշակը՝

էեւ Պապական կառավարութիւնը ամենայն ջանք գործ դրեց {կրակը} մարելու համար, բայց զուր եղան բոլոր աշխատութիւնք

եւ որպէս օգնական առել է Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու {կրակը}, ցանկալի էր, որ կատաստրօֆը ունենար աւելի բնական

որ Վարդիթերը ութը լման իննի մէջ զգացել է սիրելու {կրակը}: Վարդիթերին վերագրուած բոլոր ներգործութիւնքը, հ

որպէս օգնական, առել է Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու {կրակը}, ցանկալի էր մեզ, որ աւելի բնական շրջանակի մէջ տ

ւղարկէր այնտեղ Նարեկ քաղելու: Մենք այդ լոյսը կամ {կրակը} Արագածի վրայ ընդունում ենք որպէս իրողութիւն: Բայ

Բայց սակայն, դժար է այժմ դատել թէ այդ լոյսը կամ {կրակը} Լուսաւորչից առա՞ջ էր տեսել ազգը, թէ՞ յետոյ: Լու

պնդել, թէ ստուգապէս չորրորդ դարումն է երեւել այդ {կրակը}: Այո՛, կարող էր եւ այն ժամանակ երեւիլ. մեր խօս

Ժամանակի, աւանդութեանց մէջ: Այդ լոյսը կամ {կրակը} ընդունելով որպէս իրողութիւն, բնականաբար խնդիր է

բանալ բնութեան գիրքը: Ուզելով հասկանալ այն {կրակը}, կամ լոյսը, որ երբեմն երեւել է Արագածի վրայ եւ

մար: Օրինակ, կրակ է եւ լոյս ունի Դրումոնդի ասած {կրակը} (ջրածինը վառուած թթուածնի ներկայութեամբ), բայց

ր, որպէս ճախնային գազը կամ գերեզմանական շրջմոլիկ {կրակը}, գնդաձեւ կամ կծկաձեւ կայծակը, վուլկանական կրակ

րակը, գնդաձեւ կամ կծկաձեւ կայծակը, վուլկանական {կրակը} եւ այլն, եւ այլն իրենց գաղափարներով հակասութիւն

նչելի կանթեղը ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ սուրբ Հելմոսի {կրակը}, որ մի դիպուածում էլ անուանում է Կաստոր եւ Պոլլո

թէ սուրբի միջնորդութեամբ դարձեալ պիտի մեկնուի այդ {կրակը}, էլ ո՞ւր Լուսաւորիչը թողած գնանք մի սուրբ Հելմոս

մ են Հելենէի աւերանքից է առաջացել, որովհետեւ այդ {կրակը} քրիստոնէութիւնից առաջ էլ նշմարած են, եւ ինչպէս ա

ռաջ, այնպէս եւ քրիստոնէութեան ժամանակ, նոյն այդ {կրակը}, ինչպէս ասացինք, անուանւում է մի դիպուածում Կաս

ի մասին կ՚ասենք մի երկու խօսք: Իսկ թէ ի՛նչ է այդ {կրակը}, ահա մեր ծանօթաբանութեան բուն խորհուրդը:

ի սուր ծայրին, միշտ կարող է տեսնել սուրբ Հելմոսի {կրակը}: Նոյնպէս եւ բարձր սարերի վրայ կարող է երեւել այս

: Նոյնպէս եւ բարձր սարերի վրայ կարող է երեւել այս {կրակը}, որպէս շատ ճառագայթների խուրձ, երբեմն բոլորշի ե

ոլոր նոցայ հալաւները (շորերը) կրակուած են: Այդ {կրակը} անցնելու (մարելու, յանգեցնելու) համար զուր տեղ

ւնքը չէր կարող ունենալ, որ ցօղը նորան չթրջէր կամ {կրակը} չէրէր։ Դեռ մեծ տղամարդութիւն է Հայոց ազգի կողմից

սատակած։ Այդ ի՞նչ դեղ է, մի՞թէ կարելի է այդպէս {կրակի} նման սաստիկ դեղ տալ. եթէ արծաթը չէ դիմանում, սե

ը ունենում է մի դուստր՝ Ազուչենա անունով: Մայրը {կրակի} մէջ այրուելու ժամանակ՝ մահուան դռնում, կանչում

ենում խարուկին։ Կամենում է ահա ձգել կոմսի զաւակը {կրակի} մէջ, բայց, նայելով անմեղ երեխայի վերայ, խղճահա

ւմ է նորա աչքի առաջեւ նորա մայրը, որ խորովուելով {կրակի} վերայ, բոցերով ամենեւին շրջապատուած մեռանում է ա

ճ Ազուչենան համարեա թէ խելակորոյս շտապում է այրել {կրակի} մէջ կոմսի որդին... Մանուկը մի րոպէում չքանում է

: Կոմսը վճռում է որդին գլխատել, իսկ մայրը այրել {կրակի} մէջ: Լէոնորան, իմանալով այս մօտակայ մահու վ

փակել խօսողի բերանը, ուր խօսք ասացեալը համազօր է {կրակի} եւ սուրի: Այո՛, ձեր անունը այդ աշխարհի մէջ կը դ

դէն իսկ լցրել է խելապատակը այդպիսի գաղափարներով։ {Կրակի} վերայ կրակ յաւելացնելը մօտենում է Հօմէօպատների խե

Շատ մեքենայք, որ Եւրոպայի մէջ ներգործում են {կրակի} եւ շոգու զօրութեամբ, Ասիոյ պարզութեան մէջ կարո՛ղ

ն ի վեր ծուխն ու բոց: Շուրջ ` կենդանիքն այն ամեն {Կրակի} տեսքից խրտնելով, Մասն են առնում - ասում են - Սիր

Հետքերը անհետ առնէ գիշերի, Եւ մի հոյակապ {կրակի} նման Այս դաշտի վրայ վառ լուսով փայլի։

ն իրենց հայրենիքի ստրկութեան հետ, յղացան այն մեծ {կրակի} կայծը, որի բոցը պիտի այրէր եւ լափէր ինչ բանի որ

է, այս երկուքը՝ Սէր եւ Նախանձ, նորա կայծերը, {կրակի} բոցի կայծեր են, որոնցից ամեն մէկը դէպի բարին գոր

յոց սպարապետ հոյակապ Սմբատ ասպետը բռնեց նորան եւ, {կրակի} նման տաքացրած կարմիր շամփուրը պսակ շինելով եւ ուր

նց նորան. իսկ նորանով ամենայն բան կարելի է: {Կրակի} օգնութեամբ, հանքերը հողային վիճակից հեշտութեամբ

իսկ կերպարանափոխութիւնը, որ գործւում է նոցա մէջ {կրակի} ազդեցութենից, է մի ապացոյց, թէ այդ մետալները կա

եւս կատարելագործուիլ: Ալքիմիկոսք կարծում են, թէ {կրակի} միջնորդութեամբ, ամենախոշոր մետալները կարելի է յե

մի մարդ: Նորա հին սերտուկը շատ տեղ ծակոտուած էր {կրակի} կայծերից, ձեռները, գործ ունենալով միշտ ջերմ մետ

իքը, թէ պիտոյ է, որ այդ մարդը շատ կանգնած լինէր {կրակի} առաջեւ, որովհետեւ այդպիսիների երեսը մեծ մասնով յ

էր, որ եռ գային․ այս պատճառով թողեցի այդ սաստիկ {կրակի} մէջ իմ պատրաստութիւնքը, դուրս գնացի արուեստանոցի

ռնելով քուրան, հասկացայ, որ հալած էին մետալները {կրակի} տակ քուրայի մէջ, որ նախատեսութեամբ յառաջուց պատե

խոհարան, եւ ձգելով իւր կասկարայի մէջ հալեցնում է {կրակի} վերայ: Բայց որպէսզի շուտով հալուի արճիճը, ճրագո

էին մի պտուկի վերայ, որ հեղանիւթով լիք դրուած էր {կրակի} մէջ: Պառաւները մինը միւսից այլանդակ: Գլխի

ի քսան չորս Աստուածաբանական գրուածքը դահճի ձեռքով {կրակի} դատապարտուեցան, իսկ ինքեանք Յիսուսեանք զրկուեցան

ծ կամ վերջապէս մի մարդու ձեռքով վառուած սովորական {կրակի} գաղափարքը նոյնպէս համաձայն չէին կանթեղի աւանդութե

ծում էլ անուանում է Կաստոր եւ Պոլլուկս: Այդ {կրակի} վրայ էլ սուրբի անունը, որ կպել է մանաւանդ ստիպու

ն, մենք տեսնում ենք այն լոյսը, որ սուրբ Հելմոսի {կրակի} անունով յայտնի է գիտութեան մէջ: Յուլիոս Կես

ուեց քո ձեռքը։ Մի երկաթէ ձող է, բայց բորբոքուած {կրակի} վրայ ջուր ածելու պէս, նստեցնում է օդի ելեքտրական

Քրիստոսի ահագին եւ անաչառ օրը չի լռիլ, այլ անշէջ {կրակին} կը մատնէ։ Եւ ինձ բարեկամ էին անուանում քո եղբարք

ին գլխիս վերայ: Թշերս այրւում էին ամօթից, որպէս {կրակից}: - Ես ուխտաւոր եմ թողուլ բոլորի մեղքը, եւ ա

ում էր այդ վանքը։ Եկեղեցու փայտեղէն շինուածքի {կրակից} վնասուելու պատճառով շատ նեղութիւն քաշեց Ղազարը չն

ի մէջ յիշուած եկեղեցու փայտակերտը, որ վնասուել էր {կրակից}, մենք հասկանում ենք Ս. Էջմիածնի գմբէթը, որ ինչպէս

ւմ, եւ ջերմութեան միջնորդութենով, որ ստանում էր {կրակից}, շոգի դարձած ցրւում է օդի մէջ. ածխածինը միանալո

տակ մնալով չթրջուէր, թէ՞ մովսիսեան մորենին, որ {կրակից} չէրուէր, յայտնի է, թէ այս սքանչելի յատկութիւնքը

թեան քարոզութիւնը եղած է մահու դատակնիք։ Պապական {կրակն} ու սուրը այրել ու կտրել են այն լեզուքը եւ այն գլո

ը էլ ո՛չ ամպ էր տեսնում, ո՛չ սիւնը, ո՛չ Եհովայի {կրակն} ու բոցը, ո՛չ Մովսէս կար եւ ո՛չ Եղիա։ Ի՛նչ է պատ

ն գործն ու բան. Վառեց շատ սրտում Անշէջ {կրակներ}, Դարբնեց հրացայտ Երկաթի շանթեր.

րած է հաստ թղթից, որի վերայ նկարագրած են բոցավառ {կրակներ}. այս վերարկուն Թովմաս Տորգուեմատայն ընծայ էր ուղ

րեթէ մեր օրերի գիւտ է եւ այլ այսպիսիք: Շատ ուրիշ {կրակներ} եւ լուսեր, որպէս ճախնային գազը կամ գերեզմանական

եւս կը հալեցնէ, որի ընդդէմ սուրերը բթանում են, {կրակները} շիջանում: Իւրաքանչիւր մարդ, եթէ նա կամենում էր

թեան մէջ (բացի երկնքի լուսաւորներից) եղած բոլոր {կրակները} կամ լոյսերը, քննէինք նորանց, համեմատէինք կանթեղ

ափ միայն յիշեցինք, որ տեսնեն եւ հաւատան, թէ այդ {կրակները} եւ լուսերը ոչ բարձր են ամպերից եւ ոչ առանց երկրի

ւում է ճախնային կամ գերեզմանական ասուած մոլորական {կրակների} լուսին։ Ասածներիս ապացոյցը երեւում է նոցա մի քան

ցով էին փայլում: Կայծակի զարկելն ու այդ սքանչելի {կրակների} անյայտանալը մի ակնթարթում կատարուեցաւ"։ Որ

իր մեր միւս կարող եղբայրակիցներին, ջերմացո՛ւր քո {կրակով} եւ նոցա սիրտը մեր անտէր ազգի վերայ եւ հաւատա՛, ո

ային ` անունները մտածում էին յանձնել աստղերին: [ {Կրակով} սղոցեցին նորա այրական համբերութիւնքը]: Եւ ահա յ

սից թագաւորը զայրացած իւր անյաջող արշաւանքի վերայ {կրակով} դատեց հարիւրադուռն Թեբասը: Ականատես էի, երբ պար

սում, հիացնում են մեզ։ Եւրոպան, իբրեւ արծաթ {կրակով} է փորձում այսօր գիտութիւնը եւ ինչ որ չէ դիմանում

Նոքա մինչեւ այն աստիճան սառն են, որ դժոխքի բոլոր {կրակով} չէ կարելի ջերմացնել նորանց, թո՛ղ թէ խորովել..

ծուեցան Կլեմենտ ութերորդ պապի ներկայութեամբ։ {Կրակով} ու սրով կապեցին պապերը մարդկութեան բերանը, նորա

ն Մաւրիտանացիք, այո մի մասնով եւ Հրէայք՝ կէս մի {կրակով} չքացնելով, կէս մի ողորմելի դրութեան մէջ հալածակա

յստեղ Կրիմինալը եւ ինքը գնաց Եափոնիայ։ Կրիմինալը {կրակով} ու սրով ջնջում էր Աւետարան չընդունողները։ Բնակիչ

ող չընդունել այն տիպը կնիքը, որ այնքան դարերով, {կրակով} եւ բարձրաստիճան ճնշողութեամբ դրոշմում էին նորա փա

որյալ լեհական լեգեոն եւ պատրաստ եւ կազմ սպասել մի {կրակոտ} նշանի... Ահա այսքան լուր միայն Իտալիո մասի

է ասել, գոչեց նա, մի քանի խօսք այն եռանդուն եւ {կրակոտ} երիտասարդի վերայ, որին բնութիւնը առատ ձեռով բաշխ

թենից, այնպէս գրաւել էր իւր դաստիարակի աշխոյժ եւ {կրակոտ} ազգասէր սիրտը, որ Աբովեանը աշխատում էր նորա վերա

երկու թեւերի տակ, բերում էին ծայրագոյն Բրամինը, {կրակուած} ծծմբալճի վերայով. դեռեւս այնքան մօտ չէր, որ կար

նոքա տեսան, որ բոլոր նոցայ հալաւները (շորերը) {կրակուած} են: Այդ կրակը անցնելու (մարելու, յանգեցնելու)

եւ գողանամ է օրօրոցից նորա որդին, որ տանի, այրէ {կրակում} եւ դորանով հանէ մօր վրէժը: Բայց այդ միջոցին Ազու

, ինչի՞ էք ունայն տեղը աշխատում, ո՞ւր էք այդ շոգ {կրակում} կենում եւ յիմարաբար անձնամահ լինում. Մամիկոնեանց

ած են. շատ անգամ մարդիկ կարծել են, թէ էրւում են {կրակում}, եւ սարսափել են իրենք իրենց տեսնելով " ի հանդերձ

ւթեան տեղ վարվել, մանաւանդ որ պատուածը պատել բայի {կրաւոր} անցեալի ընդունելութեան տեղ կարող է հասկացվել, թէե

յն առթել զհրճուանս, զի զգայութիւն մեր ոչ ենթարկի {կրաւորաբար} նորին, ներգործութեան, եւ երրորդ՝ զի հնար էր հե

իւն տալով նոցայ, յաջորդ երեւոյթքը ընդունել որպէս {կրաւորական} արդիւնք - շատ մօտ է ըստ սեռին Հեգելի այս դրութեան

կարճ։ Եթէ բայը դիմաւոր է, ներգործականից {կրաւորական} դառնալու համար (յայտնի է, թէ նոր լեզուում) միայն

րում եմ-գրվում եմ, գրել-գրվիլ։ Պ. Պռօշեանցը որպէս {կրաւորական} աներեւոյթ եղանակ գործ է ածել մի տեղ կատարելագործո

որութիւնից։ Եթէ այսպէս է (որպէս եւ է), ապա ուրեմն {կրաւորական} ընդունելութեան ված վերջաւորութեան տեղ ուած կամ ու

ւ այլն, վերացական նշանակութիւն չունին եւ կարող են {կրաւորական} անցեալ ընդունելութեան տեղ վարվել, մանաւանդ որ պատ

, փոխեց իւր խօսակցութեան ոճը Շաքարեանցի հետ, եւ {կրաւորական} բնաւորութիւնը դէպի ներգործական: Ճշմարիտը պիտոյ է

ածութեան ժամանակ սոքա միայն ունէին ներգործական եւ {կրաւորական} ձայն։ Սոցանից ընտրւում էին Կարգի Գեներալը եւ այլ

մք ունի եւ քննում է կամ քրքրում է մի բան, իսկ մի {կրաւորական} -անշունչ իր, որ ոչինչ կերպով չէ կարող ցոյց տալ իւ

Ռուսացը՝ երկուսը եւս, այսինքն՝ ներգործական եւ {կրաւորական}, ըստ որում " любопытный " ասւում է եւ՛ մարդը, ո

մասին այսքանը առ այժմ հերիք է։ Նոր լեզուի մէջ {կրաւորական} բայը վ տառը պիտի ունենայ խոնարհվող վերջաւորութեան

ել, դատվել եւ այլն է։ Հին լեզվում ներգործականից {կրաւորական} է դառնում բայը միայն ներգործականի եչը ինի փոխվելո

ապագայ մարդը ենթարկուելով իր ժամանակի ազդեցութեան {կրաւորականապէս} պիտի ներգործէ ժամանակի ոգուն համեմատ, այստեղ անց

գլ. ԺԱ., համ. 31)։ (Դատապարտէաք խօսքը պիտի {կրաւորականապէս} հասկանալ, յունական բնագրին համաձայն)։ § 69

եան տեղ կարող է հասկացվել, թէեւ պատած կարելի է եւ {կրաւորականապէս} գործ դնել, ինչպէս հալածը, որի մասին խօսեցանք։

նա հերիք է համարում, ներգործականի եչը ինի անելով {կրաւորականացնել}, ինչպէս ամրապնդիլը, իսկ այս օրինակում կրաւորականա

որականացնել, ինչպէս ամրապնդիլը, իսկ այս օրինակում {կրաւորականացուցել} է միայն ու (վեվի տեղ իհարկէ) աւելացնելով ներգործա

, նոր լեզվում դարձուցել է ներգործական, որովհետեւ {կրաւորականը} ծնանվել, դատվել եւ այլն է։ Հին լեզվում ներգործա

լացնել՝ գործել-գործվիլ, որովհետեւ շատ անգամ հին {կրաւորականը} կամ, ինչպէս ասացինք, հասարակ բայը դարձել է ներգ

կորցնել. յայտնի է, թէ ներգործական է, բայց դորա {կրաւորականը} լինում է շատ անգամ կորչել։ Ասացինք շատ անգամ, ո

շատ անգամ կորչել։ Ասացինք շատ անգամ, որովհետեւ {կրաւորականը} գործ են դնում որպէս կորցվիլ. մէկ խօսքով, կրաւոր

րականը գործ են դնում որպէս կորցվիլ. մէկ խօսքով, {կրաւորականը} վեվով գործ դնելը համօրէն ազգի հանրական կանոն է եւ

Ո՛չ առաջինը եւ ո՛չ երկրորդը տալիս են նոր լեզուում {կրաւորականի} գաղափար։ Շատ մարդիկ, որ ամեն բան չափում

ան սիրահարուած են վեվի տեղ ու գործածելու վրայ, որ {կրաւորականի} անցեալ ընդունելութիւնն էլ շատ անգամ գրում են ու մ

ւրս անցեալ ընդունելութիւն չկայ։ Մնաց որ շատ անգամ {կրաւորականի} տեղ էլ ներգործականն է բանում. չենք ասում հալված ե

ում հալված եղ, այլ՝ հալած եղ. յայտնի է, թէ հալածը {կրաւորականի} զօրութիւնով է գործ դրվում այստեղ։ Պիտի իմանալ նոյ

թիւն ունի ուածը կամ ուածքը եւ թէ որքան հեռու է նա {կրաւորականի} անցեալ ընդունելութեան ված վերջաւորութիւնից։ Եթէ ա

նք, հասարակ բայը դարձել է ներգործական, ուստի եւ {կրաւորականի} բուն կազմութիւնը հենվում է վեվի վրայ)։ Կան բայ

լ։ Ներգործականի անցեալ ընդունելութիւն է գրած, իսկ {կրաւորականինը} ՝ գրված. էլ սոցանից դուրս անցեալ ընդունելութիւն չկ

Նախապատիւ քան զամենեսին օրագիր Զմիւռնիոյ իրաւամբ {կրեալ} զանունդ " Ազգասէր " թէ հարթութեամբ ոճոյ նոր հայախ

ին: Շատ եւ շատ անցքերից եւ նեղութենից յետոյ, որ {կրել} էր հեղինակը, զարթնում է քնից իւր մօր ձեռքով, ըս

կայծերը նրա բարկ, Կարո՞ղ էիր դու միթէ Ցոլքն այն {կրել} կրծքիդ տակ. Եւ ո՞վ պէտք է քեզ հոգար, Ո՞ւր էակն

ուած պատիւը եւ աշխատեցան դժպհի պատուանշանների տեղ {կրել} իւրեանց ազգութեան անունը, այլեւ վէրքերի սպիք, ո

հեղինակը պախարակելի էր, ըստ որում յառաջ փակեղ է {կրել}, իսկ այժմ՝ բոլորշի գլխարկ, կամ երբեմն լայն վար

ում. երբեմն հոգատարր կամ մնում էր հիմնադրի անուն {կրել}, երբեմն պաշտօնատարը- վերակացուի կշիռ ունենալ, շ

ը հարկաւ պարտ են մոռանալ իւրեանցը: Ազգասէր անուն {կրել} կամեցողը, պարտ է իւր խորհրդին համեմատ գործեր ուն

ես չունիմ այնպիսի գործեր, որ կարողանային երկիւղ {կրել} կոմսի յարձակմունքից. բայց ընտանի՛քս ինչ առնեմ.

նպատճառ կատու կը լինէր, որ քեզանից իսկ երկիւղ էր {կրել} եւ փախչում էր, թէեւ նոյն ինքը թուել էր քեզ ահարկ

երից մինը դատապարտուած էր մինչեւ իւր կեանքի վերջը {կրել} իւր պարանոցին, մի պատիժ է, որ գերեզմանը միայն կ

որ ստացած էր կովի թրիքից, աղջիկներին ներում էին {կրել} ողջախոհութեան նշանը, ազնուականների եւ ռամիկների

պանները երկար ժամանակ վիճելուց յետոյ համաձայնեցան {կրել} այս հոգեւոր պատիժը, բայց այն պայմանով, որ այդ կ

։ Բայը մէկ մասն բանի է, որ ցոյց է տալիս անել կամ {կրել} դէմքով, ժամանակով եւ այլն։ Գործ բայ չէ, այլ՝

րանափոխութեամբ կազմեցան ի հնոց՝ նոր լեզուք առանց {կրելոյ} զխժական տիտղոսը։ Ժամ է արդեն զաչս դարձուցանել յա

մէջ, - այսօր քնած էի ճաշից յետոյ, բայց, երկիւղ {կրելով}, որ մի՛գուցէ անձրեւային եղանակի խոնաւութենից ոսկ

ւ անգամ իւրեանց մարմնաւոր պիտոյքի մասին նեղութիւն {կրելով}, նեղութիւն եւ ցաւ հալածանքից, աքսորից, սովից,

այդտեղ, եւ միթէ՞ ճշմարիտ է այդ, միթէ՞ ես երկիւղ {կրելով} այդ յիմար պատկերից, անկատար թողեցի իմ արարողութի

ւ էր, որ լսելով պարտիզի դուռի բացուելը եւ երկիւղ {կրելով} թշնամուց, թողել էր իւր դարանը եւ լաւ էր համարել

տանում։ Ամենայն մարդ փախչում էր նորանից՝ երկիւղ {կրելով} իբրեւ ախտացած մարդուց, որպէս զի ինքը եւս չ'վարակ

ն այնտեղ հասարակութեան գործերը։ Իգնատիոսը երկիւղ {կրելով}, թէ մի՞ գուցէ այս երիտասարդ մարդիկը, երթալով իւ

արկաւոր լինէր, աշխարհական իշխանաւորները, երկիւղ {կրելով}, որ չ'արտաքսէին իւրեանց եկեղեցուց, հարկադրւում

եանների կարողութեան օր ըստ օրէ մեծանալը եւ երկիւղ {կրելով}, որ մի՛ գուցէ նոքա, ժողովուրդը Քրիստոնէացնելով

, թէ ինքը կատարեց այս գործը ո՛չ եթէ Պապից երկիւղ {կրելով} ։ " Paris vaut bien une messe! ", - ասաց նա եւ փա

ել այս Կարգը Ֆրանսիայի միջից։ Շուազեօլը, երկիւղ {կրելով} Յիսուսեաններից, որոնք վերագրում էին նորան ամենայ

տին՝ երեք օր ժամանակ տալով։ Յիսուսեանք, երկիւղ {կրելով}, թէ մի գուցէ այս կանոնների վերատեսութիւնը մի վատ

գերդաստանին այդ ուսումնարանը, որ միշտ եւ հանապազ {կրելու} էր քո անունը, եւ ապագայումը շատ մայրեր աղօթք կ'ա

րը արժանի չեն եւ ուսումնարան անունը իւրեանց վերայ {կրելու}: Օբսկուրանտների (խաւարապաշտների) կարծիքով արդէ

եւ իրաւունքով արժանի լինի դպրոց անունը իւր վերայ {կրելու}: Այժմեան ժամանակումս, թո՛ղ նորա ուրիշ բազմամասն

աղախնու, Ում սիրտ տուիր սիրով լի Եւ սուրբ խաչը {կրելու} - Նշան ` որդուդ սիրելի: Դ. ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ ՏԵՂԻ Է Տ

է՞ այդ յանցանքները գործող եկեղեցականը նոյն պատիժը {կրելու} չէ, ինչ որ պիտի կրէր մի աշխարհական: Այդպիսի դիպ

ժմ ես քո մօտումն եմ. ուրեմն պատճառ չունիս երկիւղ {կրելու}: Ճշմարիտ է, ես մի քանի րոպէ ուշացայ, բայց ես չ

ր գործը: Մեր ազգութիւնը, մեր կրօնը, ոչ թէ վնաս {կրելու} չէ միջնադարեան ուղղութիւնքը, մերժելուց, այլ դոր

ր ասելիք մը ունի, տեսչին հասկցնէ"։ - Պատիժը {կրելուց} յետոյ արդարանալու օգուտը ի՞նչ է: - Այդ կանոնը

րասցէ, զի ես զչարչարանս Քրիստոսի 'ի մարմնի իմում {կրեմ} " (Թ. Պաւղ. առ Գաղատ., գլ. Զ., համ. 17)

ք առանց ինձ համար կաշառք բերելու, առանց սիգարի: {Կրեյցբերգը} գազաններին ձրի ցույց չի տալիս. ի՞նչ է, ես մի գա

վարձս ընկալցին եւ յաւելորդ նեղութիւն իւրեանց զոր {կրեն} ի վերայ բանին իմոյ, տէր հատուցանէ նոցա ի հանդերձ

լցնելու"։ Մոռանում է, դարձեալ, որ գաւառները {Կրեսոսի} առասպելեալ գանձարանքը չեն: Զուր տեղը որոնում է ն

մը, կառավարութիւնը ընկաւ պարտքի մէջ, ժողովուրդը {կրեց} անտանելի ծանրութիւն եւ, ի վերայ այսր ամենայնի,

դի գլխից. Շատ նեղութիւն, չարչարանք, {Կրեց} նա այս աշխարհից. Այլ իւր հոգին որպէս թէ

քանքարաւոր ուսանող էր։ Իգնատիոսը շատ աշխատութիւն {կրեց} մինչեւ կարողացաւ համոզել այս ուսանողին դէպի թափառ

դարձաւ Իգնատիոսին։ Սորանից պակաս դժուարութիւն չ' {կրեց} Իգնատիոսը իւր երկրորդ ընկերը ճարելու համար։ Շատ

ոս. զպակասութիւն չարչարանաց Տեառն 'ի մարմնի քում {կրեցեր} " (Շարական)։ § 51. Բնագրում ասած է. " Քան

ածութիւնք. Կոմսը ո՛վ է, որ Յովնաթանեանցը երկիւղ {կրէ} նորանից. ի՛նչ պիտոյ է առնէ, որի՞ն է վախեցնում:

ւծանել զգժտութիւնն՝ որ իմ է: Յունաց եւ Պարսից, {կրէ} նեղութիւն ոչ սակաւ, ի չունելոյ զոք գրիչ ճարտար,

նիւ էր քան զհասարակայն բարբառ. առ մեզ հինն լեզու {կրէ} յինքեան զայս արժանաւորութիւն. զի ազնուագոյն է քա

ր տների հետ գործ ունենալու ժամանակ պիտի նեղութիւն {կրէին} լեզուի կողմից: Այդպիսի վաճառականքը Պ. Թիւսի

եալը, պարապելով անդադար եւ ել ու մուտ անելով Պ. {Կրէյզերի} հիւանդանոցի մէջ, ուր, ինչպէս ասացինք, միայն սա

րդկութեան բարեկամ ընկերութեանը, եւ առաջարկեց Պ. {Կրէյզէր} բժշկին ընդունել նորան իւր հիւանդանոցի մէջ, ուր բ

ейцер Էմսում 2 талер ծառային եւ թրեւելս 40 {կրէյց} --------------- 40 մինչեւ Քեօլն 36 грош վագ[ա

Суконный ряд, № 16. Ֆրանկ[ֆուրտից] Կաստ[էլ] 10 {կրէյցեր} 6 էմսից Լայմշտեյն 10 1. 16 15 1. 31 2. 1

այ Որի գալը մեզ զուր չէր. Կիթերայից եւ {Կրէտէից} Նա երկու... բերել էր։ Ո՞վ կարող է սա

ղբ ընկլուզայ անմռունչ Նախամարդոյն մինչ գլուխ {կրէր} պսակ ոսկեփունջ։ Ես անդ մինչ նա յանցանաց յինքն ձգ

ղ եկեղեցականը նոյն պատիժը կրելու չէ, ինչ որ պիտի {կրէր} մի աշխարհական: Այդպիսի դիպուածում, եկեղեցականու

արտաւորեսցի 'ի բաց կալ 'ի փօլիթիքայէն, զոր յինքն {կրէր} իւրովքն հանդերձ, որպէս եւ մինչ ցյետին ժամանակս ն

եթ [լինէր իրաւացի]: Եթէ հնախօս լեզուն հայոց գէթ {կրէր} յինքեան զուuանելիս եւ զկենդանի գաղափարս՝ որովք ծ

ցու նախատինքի համար, գուցէ թէ, դեռ եւս իւր վերա {կրէր} հայկական աբեղայի անունը, եթէ հին խելքերի դրութիւ

` հրեշտակին, Որ խրատուած խստապէս ` Դառնում է իր {կրընկին}. Արտասուելով վշտագին Թռչում իսկոյն, հեռանում,

ուսումնարան, որի խորհուրդը եղած լինէր պատրաստել {կրթեալ} եւ խելացի քաղաքացիք, գիտուն եւ լուսաւոր վաճառակա

եսցին որչափ եւ որքան հնար գոյր առձեռն, եւ այսպէս {կրթեալ} աղջկունքդ այդոքիկ մայր եղեալ երբեմն զաւակաց կարէի

րթէին զմանկունս իւրեանց նովին տոգորմամբ, որով եւ {կրթեալքն} 'ի նոցանէ զնոյն շաւիղ կալան եւ նովին մտօք զուսում

՞թէ կարող է արտաքին հոգաբարձութիւնը լուսաւորել եւ {կրթել} մի ահագին բազմութիւն, եթէ այդ բազմութիւնը ինքը չ

ր։ Աբովեանը չէր դադարում ամենայն խնամատարութեամբ {կրթել} եւ վարժել իւր աշակերտքը գերմանական լեզուի մէջ՝ ք

հոյակապ դպրոց բանալ եւ այդ գումարի տարեկան շահովը {կրթել} ազգի խեղճ ողորմելի զաւակները, որոնց մասին այսքան

ն, եւ չլինէին պատճառ չարեաց, եւ ոչ եւս պարտ էին {կրթել} այնուհետեւ զմանկունս 'ի դեռափթիթ հասակէ անտի լցու

մեր ի գրելն զայսպիսիս ունին [իւրեանց կէտ| նպատակի {կրթել} զուխտ եկեղեցւոյն, որոց [շատ թէ սակաւք հասկանալի

ստացեալ զաշակերտս իբր վաթսնից՝ փոյթ ի մէջ առնու {կրթել} զնոսա յուսումն " եւ ի գիտութիւն Հելլէն դպրութեան

նչ եւ իցէ, գոնէ բնական ազդեցութեամբ համարեն զայն {կրթել} զորդիս, տուեալ զնա առ եկեղեցական ոք՝ սերտել անգ

ն չէր խնայում։ Անդադար ապաշխարութիւնը, երեխաներ {կրթելը}, ընտանեկան գործերում միջնորդ լինելը բղխում էր առ

մեզ թէ շատ եւ եթ փոքր այսու ամենայնիւ զհետ լինիլ {կրթելոյ} զորդիս միայն, թէ եւ միանգամայն թիւրաթեք ուղղութե

րների անտէր եւ անտիրական զաւակները սնուցանելու եւ {կրթելու}, եթէ նա աշխատի նուիրաբեր լինել մարդկութիւնը լուս

շ անգամ գուցէ լաւ լինի, եւ պարոն ուսանողքը աւելի {կրթեն} եւ վարժեն իւրեանց անձը այդ հանդիսի մէջ: Եւ ա

արուեստների մասին: Նոքա ինչո՛վ մեղաւոր են, ո՛վ {կրթեց} ու դաստիարակեց նորանց, եւ նոքա իւրեանց անընդունա

ուածադիր դաստիարակութիւնը այն է, որ ամենայն ծնող {կրթէ} իւր որդին ազգային սեպհական դպրոցի մէջ. ամենայն բ

ւսուցչապետ Պարոն Ֆէօդօր Իվանովիչ Ինոզեմցովին, որ {կրթէ} նորան հանքային ջրերով բժշկուելու մէջ, որովհետեւ

զար 'ի տան Բդեշխին Վրաց Աշուշայի, յորոյ 'ի դորան {կրթէին} յուսումն դպրութեան"։ Մեզ թւում է, թէ այս վկ

էին առ 'ի ճարել զարդարացումն Հայոց, եւ իբր թէ ոչ {կրթէին} զմանկունս իւրեանց նովին տոգորմամբ, որով եւ կրթեա

ըստ օրէ սնանին եւ ուռճանան հոգւով, եւ թէ զի՞արդ {կրթին} ի նորն բարբառ մշակեալ, յոր թէեւ գտանին ինչ ինչ ա

բաց, ուր թող ուսանին աղջիկ զաւակները մեր ազգի՝ {կրթուած} եւ դաստիարակուած մայր դառնալու համար ապագայումը.

, մնալու էին կոպիտ հասկացողութեան մէջ, մի՞թէ այդ {կրթուած} եւ դաստիարակուած օրիորդքը հայհոյելու էին քո անուն

րում իմ հետ պատերազմել: Իմ որդին, Պետերբուրգում {կրթուած} լինելով, ունի շատ մեծատուն բարեկամք, ինձ արժէ մ

ի մէջ... Ամեն մի զուարճալի տեսարան, ամեն մի {կրթուած} ու բարեկարգ ազգ պատճառում էր իմ մէջ մի տրտում մտա

ի, Ֆրանսիայից բերել տուեց մի քաջահմուտ մարդ, որ {կրթուած} էր Եւրոպիոյ հռչակաւոր գործարաններումը, եւ նորան

ու հետ միասին։ Այդ երեքն էլ հոգեպէս եւ մարմնապէս {կրթուած} եւ դաստիարակուած մարդիկ են, եւ ուղղափառ հաւատի ո

ետը յայտնուեցաւ: Սա չէ նմանում ուրիշ դեւերի. սա {կրթուած} եւ ուսումնական դեւ է. հասակի բարձրութիւնը հինգ ո

ում է, թէ այդ իմաստունքը ոչ այլ ինչ էին, եթէ ոչ {կրթուած} մարդիկ, իւրեանց հայեացքով աւելի վերհամբարձ քան թ

պետական ժամանակների երջանիկ օրերը։ Ֆիլիպպ IIIը, {կրթուած} լինելով Մարիաննա) հռչակաւոր Յիսուսեանի դաստիարա

արուած բարոյականութեամբ ատմոսֆէրայի մէջ աճելով եւ {կրթուելով}, դեռեւս երեխայութենից սկսեցին մարդու երջանկութիւ

տօնի օր ուսանողները բանում էին լեզուի մէջ առաւել {կրթուելու} համար։ Զուր տեղը պատիժներ էին սպառնում նորանց,

շակերտ մինչեւ այժմ Մուրադեան վարժարանի մէջ ստացած {կրթութեամբ} չէ կարողացել մտանել որեւիցէ ֆրանսիական բարձրագոյն

որդիքը, իւրեանց կամ ուսումնական եւ կամ փորձական {կրթութեամբ}, այլ յարաբերութեան մէջ լինելով դէպի ազգը, քան թ

նական անձն՝ Եւրոպական բազմակողմանի եւ տիեզերական {կրթութեամբ}. դոցա գիտութիւնքը այս եւ այն ուսման ճիւղին մէջ ե

բանականութիւնն, ճախարակեալ եւրոպէական բազմաճիւղ {կրթութեամբք}, կատարեալ է գործ մեծ եւ արժանի անկապուտ փառաց,

դիմութեան վերայ, հոգ տարած լինէին ազգի զաւակների {կրթութեան} եւ լուսաւորութեան վերայ։ Եւ ինչպէս է, որ, այս

որ է մեծ ուշադրութիւն դարձուցանել աղջիկ զաւակների {կրթութեան} եւ դաստիարակութեան վերայ՝ բանագէտ եւ առաքինի մայ

աքինութեան շարժարանը գտանւում է դաստիրակութեան եւ {կրթութեան} մէջ: Մարդը պարտական է դաստիարակուիլ, կրթուիլ,

յդ հնարը կամ, անհոգ լինելով իւր զաւակի բարոյական {կրթութեան} մասին, իւր արծաթը վատնում էր աշխարհային ունայն ե

է եւ զարգանում է առանց ամենայն դաստիարակութեան եւ {կրթութեան}, աշխարհի լուսաւորութենից միանգամայն օտար: Մի այ

ԿԱՅՍՐՆԵՐԻ շնորհքը, չէ պիտոյ յօժարի իւր զաւակների {կրթութեան} եւ ապագայ բարօրութեան համար տարեկան մի բան վճարե՛

նալով, պիտոյ էր անպատճառ սէրը կորուսանել։ Մի՞թէ {կրթութեան} հետեւանքը անսիրելութիւն է. ամենայն մարդ կարող է

ով մի ժառանգութիւն ընդհանուր Հայոց ազգի զաւակների {կրթութեան} եւ դաստիարակութեան համար, ինչու միայն որպէս մի մ

խաշինս"։ Ռեֆօրմ պահանջում ենք եկեղեցականների {կրթութեան} եւ դաստիարակութեան մէջ: Քահանայ ունինք, որ կարդ

ն մէջ Հայոց ազգը կարո՛ղ է հասանել բարձր կամ վերին {կրթութեան} մասնաւոր առարկայն մէջ միայն այն ժամանակ, եթէ այդ

րդ՝ հեղինակութիւնը պիտոյ է վերաբերուէր ընդհանուր {կրթութեան}, եւ այնպէս, որ, առանց նախընթաց կարօտութեան օրի

ւ հնար է տալիս նորան դպրոց կազմելու, պատկանում է {կրթութեան} արդէն անցած ձեւին. ինչ բան որ ուզում էր կեանքը շ

լու, ըստ որում հոգաբարձու չէր եղած իւր զաւակների {կրթութեան} մասին: Պարոնը ապրում էր բաւական լաւ, եւ նորա մօ

ղիք չտալու համար, որպէս թէ զանցառու էր զաւակների {կրթութեան} մասին: Ինքը պարոնը, ինչպէս սովորաբար լինում

թիւն եւ այս այնու օրինակաւ, որ ընդդէմ ելանէ միշտ {կրթութեան} եւ դիտաւորութեան Հռովմէական սուրբ ժողովոյն տարածմ

նձն իմ յայս ամենայն սկզբանց եւ ներքոյ արկանեմ զիս {կրթութեան} եւ վարդապետութեան սրբոյ Հռովմէական եկեղեցւոյ եւ ս

տի առնունք որպէս ճար ու դեղ, է՛լ ո՞ւր ենք խօսում {կրթութեան} եւ լուսաւորութեան վրայ, ու՛ր ենք առաջադիմութիւն

րանայ յայնմանէ, զի ժողովուրդն մեր անմասն գտանի ի {կրթութեանց}, զի պատուելի հեղինակք մեր խօսին վասն նոցա Սինէակ

տահական բան է եւ կախուած նորա դաստիարակութենից եւ {կրթութենից}, նորա ընկերութենից եւ շրջապատից, այլապէս, արդա

վ այդ բոլորը, զուրկ էր ստոյգ դաստիարակութենից եւ {կրթութենից} ։ Ծնողի գլխաւոր ջանքը եւ փոյթը պիտոյ է լինի յառաջ

առից, պ. Յովնաթանեանցը, ամենեւին զուրկ լինելով {կրթութենից} եւ դաստիարակութենից, շատ վարժ եւ յաջող կերպով սկ

եկան. ուրախ բնաւորութեամբ, բայց զրկուած ամենայն {կրթութենից}, եւ ինչքան խելք ու բանականութիւն որ նա ցոյց տուե

եան հասարակութեան մէջ։ Կարծիք չ'կայ, որ այսպիսի {կրթութենով} մանուկ տղայի անձնագիտութիւնը, կամքը եւ ճանաչողու

ակուեն նոցա վերայ։ Ո՛վ Պարոններ, ազգը այս տեսակ {կրթութիւն} չի ստանալ, ազգը վայ ու վագլխով իրա կորուստը չի գ

ւ, եթէ մի բարեկարգ դպրոցում ստանայիք մի հիմնաւոր {կրթութիւն}, որովհետեւ Ներսիսեան դպրոցի շնորհքով շատ հեռի չէ

վ ասպարէզ է մտանում, թէեւ Հայաստանը չէ տուել ինձ {կրթութիւն} եւ դաստիարակութիւն, բայց իրաւունք ունի մեր կողմի

մ բաղդը յաջողէր այդ համալսարաններումը մի հիմնաւոր {կրթութիւն} առնելու ", համաձայնում է իմ իստակ սրտից տուած խո

որհրդին՝ մի բարեկարգ դպրոցում ստանալ մի հիմնաւոր {կրթութիւն} ։ Բայց, երանի տալուց յետոյ իսկոյն աշխատելով ծածկ

աստուածաբանութեան վերայ: Ո՛վ է ասել նորան, որ, {կրթութիւն} ստանալով, պիտոյ էր անպատճառ սէրը կորուսանել։ Մի

ատրաստել այնպիսի դպրոցք, որ կարող էին տիեզերական {կրթութիւն} տալ ազգի զաւակներին. սոքա հարկ եւ հարկ պիտի դիմե

ւը, թո՛ղ հարիւրաւոր լինի եւրոպական դպրոցների մէջ {կրթութիւն} ստացողների թիւը։ Ի վերայ այսր ամենայնի ազգի ընդհ

որա այժմեան վիճակին, պիտոյ է ընդհանուր եւ հասարկ {կրթութիւն}, որպէս պատրաստողական հնար դէպի առաւել բարձր եւ հ

պատրաստողական հնար դէպի առաւել բարձր եւ հիմնաւոր {կրթութիւն}, եւ ո՛չ բարձր եւ վերին կրթութիւն մի, որպիսի եւ

րձր եւ հիմնաւոր կրթութիւն, եւ ո՛չ բարձր եւ վերին {կրթութիւն} մի, որպիսի եւ իցէ մասնաւոր առարկայի կամ, լաւ աս

աստատեց որոնել իւր համար վերին դպրոցի բազմահայեաց {կրթութիւն} ։ Այս խորհրդով ուղարկուեցաւ նա վերոյիշեալ Թամամշե

կեանքի ասիական բնաւորութեանը: Այնտեղ, ուր չկայ {կրթութիւն} եւ դաստիարակութիւն, չէ կարող լինել ընկերական կեա

ութենից բռնած, ստացած լինելով մի առողջ եւ բնական {կրթութիւն} եւ վերջումը աւարտած լինելով իւր ուսումը, որպէս բ

էին. " Մխիթարեա՞նք չունին բազմահայեաց եւրոպական {կրթութիւն} "։ Այո՛, պատասխանում ենք, որովհետեւ Մխիթարեանց

եւրոպացի մարդիկ, այլեւ մեր եւրոպական դպրոցներում {կրթութիւն} ստացած ուսումնական հայրենակիցքը Ռուսսիայում, Տաճ

մ է աղբերանայ չունել եւ զուսումնարանս սեպՀականս ի {կրթութիւն} կարգեալ հայկական մանկտւոյն: Թող զայս զի բոլոր ան

նգիր զսաղմոս եւ զշարական եւ զայլ նմանապիսիս, իսկ {կրթութիւն} վասն դստերաց անտեսանելի է միանգամայն, երբ եւ կար

եամբ: Իսկ հոգատարութիւն վասն առհասարակ դպրոցաց ի {կրթութիւն} եւ արական սեռի, որ չիք այժմ առ մեզ, հարկաւոր է

ղակի պատճառով, նա չ'կարողացաւ ստանալ մի հիմնաւոր {կրթութիւն}. հազիւ թէ կարողացաւ գրել եւ ընթեռնուլ ուսանել,

կան եւ աշխարհական։ Առաջիններից պահանջւում էր լաւ {կրթութիւն}. պատճառ, նոքա քահանայք էին եւ դպրոցների մէջ ուս

ներով, դորանից յետոյ դպրոցական եւ համալսարանական {կրթութիւնը} կարո՛ղ է յառաջացնել մի այդպիսի տղայի մէջ ցանկալի

որ ժամանակով, դորանով ապահովում էր նա իւր զաւակի {կրթութիւնը} եւ լուսաւորութիւնը, ապա ուրեմն՝ եւ նորա երջանկո

պանել իւր մէջ այդ աստուածային մասնը, եթէ ունէր։ {Կրթութիւնը} եւ լուսաւորութիւնը առաւել աճեցնում են եւ կերպարան

ան մէջ, ծնած է 1831 թուականին։ Իւր սկզբնական {կրթութիւնը} ստացաւ նա Երեւան քաղաքում, երեւելի Հայկազն Խաչատ

ափար եւս չունէր ազգութեան մասին, իւր փոքր ի շատէ {կրթութիւնը} ստացած լինելով մի օտար ազգի դպրոցում: - Բացի

, ինչպէս Շահումեանցը էր, թողումք նորա ուսումը եւ {կրթութիւնը}, ոչ թէ այսպիսի քաղաքավարի նամակ գրէ եւ հրաւիրէ,

յելչութեամբ երեւում է սոփեստական եւ սխօլաստիկական {կրթութիւնը} եւ որի իւրաքանչիւր թերթերից կաթում է Պապականութեա

երպարանքի տակ, ինչ կերպարանքով ծնել է իր մօրից, {կրթութիւնը} եւ դաստիարակութիւնը պիտի օգնեն նորան, որ նա դառն

գասիրական ջերմեռանդությունը չխնայե նորա զավակների {կրթության} եւ դաստիարակության համար: Մինչեւ այս րոպես դեռ Մ

եւ կենցաղի ամենայն բարելավման: Թեեւ այդ ժողովրդի {կրթության} ընդհանուր մակարդակը, որքան ես առիթ եմ ունեցել տե

իմնավորվածությամբ ապացուցել էր հայերին՝ ներկայիս {կրթության} համար հարկավոր կենդանի, համընդհանուր լեզվի գրակա

ու ազգը ժողովուրդն է, որչափ եւս նվազ լիներ դորա {կրթության} եւ հասկացողության չափը: Ուրեմն, մեր տպելի օրագի

նական կառուցվածքի բնութագրությունը եւ ժողովրդական {կրթության} համար այդտեղից բխող հետեւանքները: Տեղեկություննե

յունների խորհուրդը, բարոյական լուսավորություն եւ {կրթություն}, եւ որովհետեւ այդ բանի գլխավոր նյութը առած է նախ

մի ազգի: Զաւակ ասացեալը՝ իւր մօր ձեռքով պիտոյ է {կրթուի} եւ դաստիարակուի Աստուծոյ երկիւղի մէջ. մայրը կաթի

կրթութեան մէջ: Մարդը պարտական է դաստիարակուիլ, {կրթուիլ}, յետոյ, սոցա ազդեցութեամբ առաքինանալով, Աստուծ

գիւղում: Անապատականը ընդունում է սորան իւր մօտ, {կրթում} է, եւ իւր մահից յետոյ իւր տեղ վանահայր է կարգում

. իսկ բնութիւնը ընդհակառակն լուսաւորում է մարդը, {կրթում} է եւ դաստիարակում է նորան. այս երկուքը հակառակ ե

ատ անչափելի մեծ է. համարեա՛ թէ ամբողջ ազգի հոգին {կրթւում} է եւ դաստիարակւում է նորա կրօնի ուսման առաջնորդու

ոչ մի կոնստիտուցիայի չեն խանգարում, որ նա իր վրա {կրի} տեղական ավանդությունների, բարքերի եւ նույնիսկ կլ

րմինը Անուշահոտ ջրերով Լուանում էր, մազը սանրում {Կրիայի} սանըրով. Նա հագնում էր բեհեզ, կերպաս, Դիպակ,

նպէս եւ այլ Յիսուսեանք, որոնց մէջ երեւելի դարձաւ {Կրիմինալը} ։ Կսաւիէ սոցա մի մասնը թողեց Մալակկայում, իսկ ին

ն իւրեանց կռապաշտութեան մէջ։ Կսաւիէ թողեց այստեղ {Կրիմինալը} եւ ինքը գնաց Եափոնիայ։ Կրիմինալը կրակով ու սրով

իէ թողեց այստեղ Կրիմինալը եւ ինքը գնաց Եափոնիայ։ {Կրիմինալը} կրակով ու սրով ջնջում էր Աւետարան չընդունողները։

երութիւնը, ապստամբեցան Պօրտուգալացոց ընդդէմ, եւ {Կրիմինալը}, Յիսուսեաններին առաջնորդելով, որ միացած էին այն

{ԿՐԻՏԻԿԱ} ՀԱՆԴԷՍ ՆՈՐ ՀԱՅԱԽՕՍՈՒԹԵԱՆ, ԳՈՐԾ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ

համարում փոքր ինչ խօսել մեր ազգի հետ, թէ ի՞նչ է {Կրիտիկա} ասած բանը ընդհանրապէս, եւ թէ ի՞նչ ծանր պարտականո

լ էր իւր մոսկուացի համախոհ սխօլաստիկին), որպէս {կրիտիկա} մի թիֆլիզաբնակ գաղթական... պարոնի գործի վերայ,

ւ թշնամու արժանաւորութիւնը։ Ի՞նչ հարկաւոր է {կրիտիկա}. ամենայն մարդ, կարդալով մի շարադրութիւն, արդէն

չար, սեւահոգի մարդու գործ եւ անարժան էր ասուելու {կրիտիկա}, որ մի սուրբ եւ զգուշալի պաշտօնակատարութիւն է՝

լուսաւորութեան աստիճանը։ Ուրեմն իւրաքանչիւր ազգի {կրիտիկա} յայտնում է մեզ նոյն ազգի տեսութեան եւ հայեացքի պա

անել եւ գնահատել նորանց։ Այն ազգը, որ չունի {կրիտիկա}, չունի եւ մատենագրութիւն. պատճառ, մատենագրութի

{ԿՐԻՏԻԿԱ} Ժողովրդական լեզուով թարգմանուած եւ տպուած Ռօբինզօ

 {ԿՐԻՏԻԿԱ} ՍՕՍ ԵՒ ՎԱՐԴԻԹԵՐ Ազգային վիպասանութիւն, պ. Պերճ

յաւէտ քան զայլ առարկայս տեսանին, արդարանալ առաջի {կրիտիկական} սուրբ դատաստանի, բնական հատուած ծրագրիդ կերակրի

նչպէս ինքը՝ " Մեղուի " հրատարակողը եւս, պարսաւը {կրիտիկայի} տեղ են գործ ածում, արագիլը սիրամարգի տեղ, ինչպէ

չէինք յարգել մի մարդ, որ պարսաւ էր գրում փոխանակ {կրիտիկայի} եւ մի գործ քննելու տեղ, անդուռն բերանով հայհոյու

օրիֆէյ ճանաչուած սխօլաստիկների շնորհքով մեղաւոր է {Կրիտիկայի} առաջեւ, որովհետեւ սխալ կարծիք ունի նորա վերայ,

ւշադրութեան տակ։ Այսպիսի դիպուածներում է ահա {կրիտիկայի} հանդէսը, այստեղ երեւում է նա իւր մեծ վայելչութեա

մէջ յառաջ տանելու համար։ Խօսելով ընդհանրապէս {կրիտիկայի} վերայ, այս եւս պիտի ասել, թէ նա մի չափ է, մի ն

ել։ Եւ արդեօք այդպիսի իրողութիւնների հանդէս գալը {կրիտիկայի} ձեռքով ազդեցութիւն ունէ՞ր, կամ թէ ո՞րքան ազդեցու

ին, նորա հայեացքը, նորա ընկերական կեանքը։ Բայց {կրիտիկայի} մէջ երեւում է այս բոլորի չափը եւ աստիճանը, սորա

մատենագրութիւն. պատճառ, մատենագրութիւն՝ առանց {կրիտիկայի}, միեւնոյն է, ինչպէս մարմին՝ առանց հոգու։ Իսկ

ր, զանազան հատուածներ դուրս գրել դորանից եւ դնել {կրիտիկայի} մէջ։ Բայց մեք հերիքանում ենք՝ ասելով, թող բանի

ակ ձգել նորա թերթերը, որովհետեւ նա ցած է ամենայն {կրիտիկայից}, բայց Պ. Իսահակեանցին առաջին անգամից շատ սիրեցի

ուածը։ Մեր ազգի մէջ մի սխալ է տարածուած, թէ {կրիտիկայն} վատ բան է, թէ նա մարդ է խայտառակում, թէ նա, հե

եր պատուելի սխօլաստիկները հասկացրել են նորան, թէ {կրիտիկայն} բամբասանք է կամ նախատինք (пасквиль), գրել են մ

իսի յիմար բան եւ ասել են ժողովրդին, թէ ահա այս է {կրիտիկայն} ։ Մի՞թէ կարելի է դատապարտել մի մարդ, եթէ սորան,

նորա վերայ, թէպէտ նա մի սուրբ բան է։ Այո՛, {կրիտիկայն} մի սուրբ եւ անկողմնապահ դատաստան է, մի այնպիսի դ

բազմակողմանի վերահասութիւն առնելուց յետոյ տալիս է {կրիտիկայն} իւր արդարացի հարկը մի այդպիսի աշխատութեան՝ միտ դ

, արդէն կը հասկանայ բանի զօրութիւնը, մանաւանդ որ {կրիտիկայն}, չտարածելով մի ընդհանուր տպաւորութիւն բոլոր ընթե

Եւ այժմեան լուսաւորեալ ազգերի մէջ այնքան ծաղկած է {կրիտիկայն}, որ համարձակ կարելի է ասել, թէ այդ բանը դարձած

ւղ։ Քանի՜ քանի ճշմարտութիւնք հանդէս է բերում {կրիտիկայն}, ո՜րքան անտես արած իրողութիւնք, որ մի հեղինակ խ

ոփայական համակարգութեանց ժամանակները անցան, այժմ {կրիտիկի} ժամանակ է. համակարգութեանց կործանումը արդէն մի մ

եշտ կարող էր հալած իւղի տեղ ընդունուիլ, բարեխիղճ {կրիտիկոսը} քննելով բացայայտ է կացուցանում եւ ցոյց է տալիս այ

ստոյգ թերութիւնքը: Առանց պայմանի պիտի համաձայնել {կրիտիկոսի} (Հեգելի) հետ ամէն բանի մասին, ինչ որ նա ասում

, առանց մէջ բերելու քաղաքական պատճառները, առանց {կրիտիկոսի} աչքով գնահատելու որեւիցէ իրողութիւն ազգային կեանք

Մեղայ, մեղայ. նա ինքը իւր անձը ձգել է այժմ {կրիտիկոսների} կարգը՝ քննելով Գամառ-Քաթիպայի Եզովպոսի առակները

ք մեծ տարակուսի մէջ, եւ անտարակոյս մի օր ազգային {կրիտիկոսքը} կը դատեն այդ բաները՝ աւելի զտելով եւ մաքրելով,

ն նախերգանքը եւ վերջաբանը։ Գիտենք, Եւրոպայի {կրիտիկոսքը} սովորութիւն ունին մի գործի արժանաւորութիւն ապացոյ

հաւաքած իմաստակները հեռի յարգից " Հիւսիսափայլը " {կրիտիքելուկ} )՝ քննադատելու էին դուրս գալիս եւ աջ ու ձախ բրդո

Բնաւ մարդոյս բնութիւն: Ո՛չ վայրաքարշ ինչ {կրից} Զսիրտ եդից ի թիրախ, Իսկ ընդե՞ր բնաւ

, եւ կամ առ անհնարին հնասիրութեանցն յաղթահարեալ ի {կրից} ՝ հնչեցուցանեն, թէ լուսաւորութիւն ազգի կախի զհին

գլուխ աւերակօք կարկառեսցին յաւիտեան, Եւ քո {կրիւք} մտաց վարկօք զգածեալ որդիքդ եւ թոռունք Զքարի

յին... Այն ինչ նաւակ մի փոքրիկ, Որ ի {կրծիս} մակուկէ, Առ չունելոյ զանոյշ սիւք Առագ

ստ նռանց Ստեանց, ի փայլ ի գոյն ձեան, {Կրծովք} իւրով լուսազգեաց: Եւ բաբէ՜ երանութեանն,

ակ: Համբոյրք խաղան... Եւ ի վանդակս {կրծոց} Սիրտք թրթռան - Բի՜ւր երանի արդարոց.

տկունք, Յայն հոտոտի մեր քերուբ. Ի շաղ {կրծոց} նորա պասուք՝ Ո՜հ, բժշկի ի մի ումպ: Ա

ր ընդ հարուածովք բաղդին զվերջին հեկեկանս արտաքս ի {կրծոց} արձակէ: Օտար լինելով ամենայն մարդկային ուսմանց ե

բր քակող եւ լուծողական միջոց: Բժիշկներից ոմանք, {կրծքի} տառապանքների դեպքում, չեն տալիս այդ դեղը որոշ հի

ս տաք սրտին են պատահում: Ապա ձեռքըս վեր տանելով {կրծքի} մօտ ` Բաց եմ անում պինդ կոճակը նախանձոտ. Եւ ար

քներից, Հոտոտո՜ւմ է քերովբէն մեր. Ծարաւըն իսկ {կրծքի} շաղի Մէկ ումպովը յագենում է: Սափորները կոկ ու

հոգեկան կերտվածքի աճման համար գիտության մայրական {կրծքի} աղբյուրներից քաղել բոլոր կենսական հյութերը:

երը նրա բարկ, Կարո՞ղ էիր դու միթէ Ցոլքն այն կրել {կրծքիդ} տակ. Եւ ո՞վ պէտք է քեզ հոգար, Ո՞ւր էակն այն ընդ

Նստում ձախ կողմը նրա Եւ կիզիչ կայծը ջերմին Դնում {կրծքին}... Եւ ահա՛, Ծխում մորթը իսկոյն Եւ այրըւում սիր

նց ընդմիջման չեմ կարողանում գրել. անդրադառնում է {կրծքիս} եւ մեջքիս վրա, դրա համար յուրաքանչյուր նամակս գր

ութիւնք երկնային... Այնինչ փոքրիկ մի մակոյկ, Որ {կրծքիս} տակ նաւում է, Չունենալով անուշ սիւգ ` Առագաստել

ռչո՜ւմ էին հեշտանքի Հառաչանքները... ինչպէս գետ ` {Կրծքից} քրտինքն էր հոսում... " Ադամն էլ չէր մնում ետ, Մ

կը սանձով, Եւ կամ նրա զօրութեան Դէմ դնել իր թոյլ {կրծքով}. Բնութիւնն ինչո՞վ է շարժւում, Ո՞վ է նրա հեղինակ

շուրթերին, Յուզմունքից շունչն սպառւում, Եւ մերթ {կրծքով} իր ուժգին Ճմլում փափուկ, ձիւնափայլ Նռների պէս կա

դեհէս. Ես փութացայց հեռաւոր վայրաց զննին ՚ի {կրկէս} ։ 1851, Յունուար * * * Մի՛ այլ

ր այնպիսի սովորութիւն, ինչպէս տեսնում ենք Հռովմի {կրկէսում} - գլադիատորներին (ըմբիշ), որ առաջ միայն ստրուկ

, որ այս հեռաւոր Հիւսիսում այսքանն էլ գտնւում է։ {Կրկի՜ն} շնորհակալութիւն մեր բարեկամներին. § 2. Այս

ալպանտեանն էր թէ Ուստայեանն, բայց այնուամենայնիւ {կրկին} պարտաւորի նա քահանայն Պոպովեանց քանզի եթէ ինքն գտ

իամիտ անել, որ սրբազան Հայրն ձեր գիրն ստանալով, {կրկին} գրեց աղայենց եւ անդառնալի միջնորդեց, որ անպատճառ

նգամ հրաման ստացան Ռուսաստանի մեջ օրագիր տպելու, {կրկին} անգամ զորացավ մեր սրտի ցանկությունը, եւ սկսեցինք

րիմ Կորտն"։ " Քանզի ", յաւել Տիկինն, " չկարեմ {կրկին} վճարել զմի եւ զնոյն գումար եւ ձեզ, եւ Այվազովսքւ

ր գործի հանգամանքներին է վերաբերվում, որպես նաեւ {կրկին} նպատակին, այդ մասին տեղեկություն կտա Ձեզ հայտարա

բեւէ նրա մասին ձեզ հետ մանրամասն կխոսեմ: Այժմ {կրկին} վերադառնում եմ ներկա վիճակիս: Այսօր հրաշալի եղան

հույս կա, որ առանց որեւէ դեղորայքի կանցկացնեմ. {կրկին} շնորհակալություն եմ հայտնում Անանիային իր խորհուր

ր, պարոններ, մանկլավիկներ, հյուրեր " եւ այլն: {Կրկին} շնորհակալություն նորին գերազանցություն Ս. Գ. Սո

ում է, թե դա մի փոքր չափազանցրած է: Եվ այսպես, {կրկին} ցտեսություն: Այդ Պենելոպեի ձեւն է, երբ նա Ոդիսե

թյան հարցի ընթացքն ինձ հույս ներշնչեց, որ շուտով {կրկին} կգրկեմ ձեզ եւ կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի ձայնը

ափվեցի եւ բոլոր վտանգներից հեռու եմ, այդ զրկանքը {կրկին} զգալի դարձավ: Մոտալուտ տեսակցության ձեր հույս

նեմ, դու բոլորը կստանաս հենց վաղը երեկոյան: {Կրկին} ձեզ բոլորիդ " քրիստոս հարյավ"։ Հավետ քո Միշե

հերթին, ոչ մի րոպե չի մոռացել նրան, չի կորցնում {կրկին} տեսնվելու հույսը ու, մոռանալով անցյալի դառնությո

կուլ տված լինեի: Այսօր միայն չորրորդ օրն է, ինչ {կրկին} սկսեցի պարապել, բայց մի՛ վախենա, ոչ թե ուժերս լ

ությունը: Դե՛հ, բավական է այս մասին: Հավանորեն {կրկին} կերթաս Մակարիա եւ սեպտեմբերից առաջ Պիտեր չես ընկն

պատճառով դորա անմիջական վաճառատունը չէ շահուելու {կրկին} անգամ աւելի: Երկրագործութիւն ասացեալը, ամեն

ումարը վատնուած չէ, պարտքի հանդէպ, եւ շատ տեղ, {կրկին} անգամ աւելի արժողութեամբ, կայ գործ. եւ պարտքը ա

ութիւն առնել ապրանք գնել Եւրոպայից, մինչ ինքեանք {կրկին} անգամ աւելի պիտի կարողանային վաճառել նորան, դրամ

ճարում իւրեանց պարտքը, առեւտուրը ընկած է, ոսկին {կրկին} արժէքի բարձրացած, եւ ահա երկրորդ, երրորդ եւ միւ

մի՛ վաճառեսցեն, այլ զամենայն հարկաւոր գրեանքն իմ {կրկին} ի նոյն սանդղօջն փակեալ պահեսցեն վասն ապահովութեան

Քերի հրեշտակին փաղղոս...: Կալեալ զառու {կրկին} աղբեր՝ Ռահ ցօղահար, տայ մղօ՛ն, Եւ ս

եամբ, սուրբ առնել զմիաշաբաթն ի շաբաթուն, եւ այս {կրկին} խորհրդով. մի՝ զի տօնն քրիստոնէից որոշեսցի ի Հրէ

Քո գալն իմացաւ Մասիսի վուլկան, {Կրկին} սկսաւ Իւր հին գործն ու բան. Վառեց շատ

անաչեց հայկազեանց սերունդ, Իւր սուրբ բերանը {կրկին} բաց արաւ. " Անունս է Ոգի հայասէր մարդ

ց, Ազգի վէրքերի թարախը սրբելու Փոխանակ {կրկին} վէրքերը բացեց։ Բայց եւ արժանի այսօր ա

կամիմ թողուլ խորհուրդս անկատար, Ելիր ու գնա {կրկին} քո տեղին, Ուստի քո տիրոջ հրամանովն եկար։

ն հին լեզուի բաղդասութեան տակ։ Ահա այն միակ եւ, {կրկին} ասում ենք, միակ սխալը " Հիւսիսափայլի " լեզուախօս

լանում են: Մի փոքր ժամանակ անցանելուց յետոյ, սա {կրկին} շարունակեց իւր գիտեցածը, մինչեւ բարեմիտ մարդիկ ի

ծանօթութեամբ, այլ իր յառաջաբանի մէջ (եր. 21) {կրկին} անգամ ծանօթաբանում է այս մասին. " Զանուն յետնոյս

սէփը՝ տեղապահ կաթողիկոսը, բայց նա նոյն Փարպեցու {կրկին} եւ կրկին ասելով լոկ քահանայ էր), թէեւ կարգուած

ղապահ կաթողիկոսը, բայց նա նոյն Փարպեցու կրկին եւ {կրկին} ասելով լոկ քահանայ էր), թէեւ կարգուած " գլուխ

բառի վրայ, որ տեսուչ է նշանակում, մենք, Փարպեցու {կրկին} եւ բացատրութիւնը ընդունում ենք որպէս անհերքելի վկ

գործերից։ Աբովեանը, քաջալերութիւն ստանալով այն {կրկին} անգամ խոստմունքից, եւս առաւել լարում է իւր աշակե

աչքը բարձրացնելով չորս կողմը նայեցաւ, ետ դարձաւ {կրկին} իւր գնացած ճանապարհից ու կամաց-կամաց մտաւ Թիւթիւն

ւմ են, թէ փոյթ չէ նորան եւ թէ նա ստանալու էր իւր {կրկին} վարձը: Վերջապէս հասանում են քաղաքից դուրս, մ

ունենալով այս հանգամանքները՝ մեք հարկադրւում ենք {կրկին} շնորհակալութիւն մատուցանել Մխիթարեան միաբանութեան

), ահ կալաւ զիս, զիա՛րդ ազգ յայսպիսեաց կորիցէ. {կրկին} հայեցայ եւ տեսի զազգն իբրեւ զոսկի, բայց գտի զնոս

Դարձեալ առաքեցին եւ զայլ գիր դէպուղիղ 'ի Հռովմ եւ {կրկին} եւս առաքեցին եւ ունին առաքել։ Այս ամենայն եղեւ ե

ք Եւրոպիոյ՝ Հռովմէականս անուանեալք. ո՛չինչ, եւ {կրկին} անգամ ասացից՝ ո՛չինչ. մեռեալն լատինաբանութիւն ո

կան ինչ մի խօսուն եւ ձայնաւոր ի շրթունս ազգի)], {կրկին} մեռուցանել անհնարին է, բայց գոնեայ պահպանել զայն

էին օգնել նմա, իսկ յանհասկանալեացն զի՞նչ օգուտ: {Կրկին} ասեմք՝ զի՞նչ օգուտ. խօսողին պիտի լսող եւ հասկաց

ղովուրդն առ հասարակ զի՞նչ օգտի ի սմանէ՝ ոչինչ եւ {կրկին} անգամ ասացից ոչինչ։ Հին այդ լեզու զրկեալ է յիրաւ

յին տուր եւ առութեան ժամանակիդ պիտանի լինի քեզ: - {Կրկին} աջահամ... Անէ՜. որ մարդ դարձար եւ խալֆայ եղար

նորա սեփական գործը, այս իր տեսակի " ճառագայթների {կրկին} բեկբեկումն " է: Յոյս ունինք, որ մեր ապակու երես

լ եւ մօտենար եւ միաւորուէր իր եղբօր հետ։ Արդարեւ {կրկին} շարժողութիւնքը ե՛ւ ի՛ր առանցքի վրայ, ե՛ւ դէպի մի

արկում կարօտակէզ... Փրփրածինի պերճ պալատում, {Կրկնալուսնի} խոր ակօսով Յաւերժահարսի շեմքն է քերում Մեր հրեշ

ան Աստուծոյ յանդարձ ուխտի նշանակ։ Ես անդ մինչդեռ {կրկնածին} Երկնից Արքայն զօդ շնշեաց, Զիս ընդ նմա չքոտի

քեան եւ զարիւն, որով եւ ունայնացուցանէ զխորհուրդ {կրկնակի} նուիրանաց նիւթոց, այն է հացին եւ գինւոյն: Մարմի

, " Հյուսիսափայլի " խմբագիրը իր համար նախանշել է {կրկնակի} աշխատանք: Տարածել ժողովրդի մեջ հանրամատչելի տեղե

սի շեմքն է քերում Մեր հրեշտակն իր ֆալլոսով... {Կրկնաղբիւրի} առուն բռնած Մղում ճամբով ցօղապատ եւ Սողոսկելով

սիրտն ի թինդ... Ի սարաւոյթ փրփրածնին {Կրկնամահկին} ընդ ակօս, Զդրանդեօք յաւէրժհարսին Քերի

համարեա՛ ի քառասուն ամաց հետէ. մինչ ամենայն ինչ {կրկնապատիկ} արժէ այժմ, քան զոր արժէր ոչ զամս քառասուն, այլ

, եթէ նա տեսնէ իւր մշակութեան պտուղը, ո՞չ ապաքէն {կրկնապատիկ} կը սկսի ցանել, կրկնապատիկ հնձել: Ո՞չ ապաքէն դաշ

ան պտուղը, ո՞չ ապաքէն կրկնապատիկ կը սկսի ցանել, {կրկնապատիկ} հնձել: Ո՞չ ապաքէն դաշտերը կը մշակուին եւ ժողովու

, կրոկոդիլոսը, Բրամինների ձորը, անապատ կղզին, {կրկնապատիկ} երդումը իւր անձը ուղղելու մասին, թշուառական մարդ

" Տէր կեցո "ն, բայց դուք դադարեցաք իսկոյն: Այժմ {կրկնապատիկ} եղաւ իմ ցաւը, նախ, որ ես չեմ լսում, երկրորդ,

երայ ուրախացողքը եւ նորա մեծութեան պատուասիրողքը։ {Կրկնապատիկ} եղաւ ճակատագրի խորհուրդը, որ է տալ Գաղղիացոց, ինչ

ացեալը հաւատալու բան չէ։ Դու, ինչպէս ասում ես, {կրկնապատկել} ես արաղով շինած դէքոքտի չափը, արիւնը թանձրացել է

ձակը եւս նոյն երգն է երգում, մինչեւ անգամ ջրկիրը {կրկնապատկել} է դոյլ ջրի գինը: - Ճշմարիտ է այդ բոլորը, բ

բայց ի՞նչ է պատճառը, որ բոլորը եւս միացել են եւ {կրկնապատկել} են իւրեանց ապրանքի գինը: - Ների՛ր, պարո՛ն

անուններով։ Նա, օգուտ քաղելով այս հանգամանքից, {կրկնապատկեց} ջանքը, որ իւր կողմը շրջէ որպէս Պապը, նոյնպէս եւ

րեւային եղանակի խոնաւութենից ոսկրացաւս նորոգուի, {կրկնապատկեցի} արաղով շինած դէքոքտիս չափը յառաջ, քան թէ քնել էի

ւել շատ մարդ ձգեցի կորստական ճանապարհի վերայ, ես {կրկնապատկեցի} առհասարակ մեղքի չափը. մարդիկ մեղանչում էին յառաջ

, անխորհուրդ, յիմարական նախանձ սոցա առ միմեանս, {կրկնապատկէ} զցաւ եւ զվիշտ Հայաստանի, այն որ երբեմն յաւուրս Ա

Մանուշակը: II Եօթը շաբաթը սկսուել էր: Ցեխը {կրկնապատկուած} էր անձրեւի շարունակ գալուց, այդ փողոցի փայտաշեն

էյլ քաղաքի մէջ, այն ժամանակ նոցա շահաստացութիւնը {կրկնապատկուելու} էր, անշուշտ: Եւ միմիայն հացը չէր, որ գնում էր

հնարների ուղղակի հետեւանքը: Այն, որ պարտքը պիտի {կրկնապատկուի}, այն, որ գաւառները եւս պիտի հասանեն Պօլսի օրը,

ետին ի Յակոբու Ջրհորոյդ դու տաս ըմպել, {Կրկնավտակ} աղբերակիդ Յանոյշ վիճակս հրճուեսցիս Եւ

վեցերորդ, - պատասխանեց Շահումեանցը, նայելով իւր {կրկնափակ} ոսկեայ ժամացոյցին: Ես շատ զարմացած լինելով այ

էր կատարվում մեր տանը. եթե չեմ ուզում այստեղ այդ {կրկնել}, դա այն պատճառով, որ չեմ ցանկանում, որպեսզի մե

նք ուրիշ գրքերից ենք առած։ Չկամենալով ամեն անգամ {կրկնել}, թէ մեր գործ դրած այս կամ այն գիրքը տպուած է այս

դացած լինելով Վարդան վարդապետի գիրքը, չէ կամեցել {կրկնել} նորա ասածները։ Սոքան են այս րոպէիս մեր ձեռքու

Մինչեւ Փարպեցու թղթի յայտնուիլը ներելի էր տակաւին {կրկնել} թէեւ անհիմն, բայց հնացած կարծիքը. իսկ Փարպեցու

հետեւ ոչ միայն արժէք չունին, այլ բնա՛ւ ներելի չէ {կրկնել} ։ Բայց սակայն պ. Էմինը, իր յառաջաբանի մէջ այ

ւմ, այն ժամանակ ստիպւում ենք շատ տեղ բուն անունը {կրկնել}, որպէսզի գաղափարքը չշփոթուին։ Արարատեան բարբ

խիթարը, տեսանելով մի անպատեհ բան, սովոր էր ստէպ {կրկնել} ՝ լաւ չէ, լաւ չէ։ Մխիթարի գեղեցիկ յատկութեն

րանալ նորա իրաւասութիւնը։ Աւելորդ է վերստին {կրկնել} այստեղ Մխիթարի բուն խորհուրդը՝ միաբանութիւն կազմ

ոց տուեալ զպատասխանիսն ո՛չ անարժան համարեմք զնոյն {կրկնել} աստանօր, մի՝ զի ժողովուրդն մեր չհասկանալով զհին

ներէն " եւ այլ այսպիսիք, որ աւելորդ ենք համարում {կրկնել}. պատճառ, ուշադրութեամբ կարդացողը իսկոյն կը հասկ

եզ զամենայն, որ ինչ յայնժամ գիտէի, այժմիկ առանց {կրկնելոյ} զոմանս ՚ի տեղեկութեանց բովանդակելոց ՚ի վեր ասաց գ

ենք մեր կռիվը ազգի եւ ճշմարտության անունով, միշտ {կրկնելով} " Ցորչափ շնչեմք զօդս " եւ այլն: Եթե մեր թշնամիքը

րչի ատեանը տանելու համար: Այստեղ, շատ անգամ {կրկնելով} " ազգային ուսումնարան " խօսքը, թէեւ իսկոյն վերաբ

գլխի տակ, սկսեց մրմնջել մի աղօթք, եւ երեք անգամ {կրկնելով} հալին մեղք, հալածին դեւք խօսքերը, այլեւ մի փոքր

ն առողջութիւն: Խմեցին եւ միւս բոլոր օրիորդները, {կրկնելով} այս խօսքերը: Սորանից յետոյ սկսեցին նոքա բոլոր

նը կ՚իմանայ: Մեր շրթունքը այրւում են այս խօսքերը {կրկնելու} ժամանակ, եւ զայրացած ամօթապարտւում ենք մեր խղճմտ

ցոյց տալ այդ համալսարանը, իմացած եղէք, որ պիտի {կրկնեմ} Պ. Իսահակեանցի պատասխանը, թէ այստեղ այդ բանի վե

դարութեամբ կը պահանջէ։ Ուրիշ տեղ ասածս այստեղ էլ {կրկնեմ}, որտե՛ղ մեր ազգի մէջ Մեսրովբ մի դուրս եկաւ, որ

խաղան, Մինչեւ անարգ մահու սիւն Պիտի գոռամ, պիտ՚ {կրկնեմ} Անդադար. ազատութի՜ւն: Կոմս Էմմանուէլ:

աղան, Մինչեւ անարգ մահու սիւն, Պիտի գոռամ, պիտ {կրկնեմ} Անդադար. ազատութի՜ւն: <ԱՐԱՄ ՆԱՀԱՊԵՏԻ ՅԻՇԱ

խաղան, մինչ անարգ մահու սիւն, Պիտի գոռամ, պի՛տ {կրկնեմ}, անդադար, ազատութի՛ւն: Կոմս ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ

րապէս, պիտի եռ գան դարձեալ ախտերը, պիտի դարձեալ {կրկնեն} նոյն բանը, ինչ որ վաղուց արդէն լսում ենք զանազան

րդն մեր, պահանջէր զգումարն, որ եւ գուցէ վերստին {կրկնեսցէ} զպահանջողութիւն իւր ընդ ձեռն դատաստանի"։ Առ

թռաւ Իմ մանկական բերանից: - Ազատութի՞ւն, - ինձ {կրկնեց} Ճակատագիրը վերեւից. - Ազատութեա՞ն դու զինուոր

ցինք: - Աւելի ի՛նչ կամիս, - եւ տհաճութեամբ {կրկնեց} այն ճակատագրական երեք խօսքերը: - Այդչա՞փ մի

թռաւ Իմ մանկական բերանից: " Ազատութի՞ւն ", ինձ {կրկնեց} Ճակատագիրը վերեւից. " Ազատութեա՞ն դու զինուոր Կա

ւոր կերպով մտածել դոցայ վերայ: Մնացածները, {կրկնեց} նա, որոնք կարողացան ` փախան, եւ որոնք չկարողացա

ենի հնոցները նորոգելու համար...: Անիծեալը {կրկնեց} իւր երկրպագութիւնը ու ժպիտը: - Ցանկալի էր ի

արական միայն: - Պարզ եւ կենդանի բարբառով, - {կրկնեց} ինքը ինքեան գրականութեան դեւը, միանգամայն քարացա

եան դեւի կողմից: - Ին՞չ ես շինում այդտեղ, - {կրկնեց} խաւարի սարսափելի թագաւորը այնպիսի ահագին ձայնով,

թէ չէ: - Գրել առողջ, պարզ, խելացի... - {կրկնեց} քթի տակին գրականութեան դեւը. - մռայլութիւն Ձեր հ

Ճշմարիտը պիտոյ է ասել, այսօր շատ վաստակած եմ, - {կրկնեց} պ. Մանթուխեանցը, - մի բաժակ արաղ արժէ՛ որ խմեմ.

յս գործողութենից: - Հը՛մ, բաւական օգուտ, - {կրկնեց} քթի տակից պարոնը, - բայց ի՛նչ արժէ ինձ այդ օգուտ

քը, բուսականը եւ կենդանին: - Ընդունում եմ, - {կրկնեց} Թիւթիւնճի-օղլուն: - Եթէ այդ ընդունում ես, մե

ւրս գալ սովորական տարազից: - Ոչինչ, ոչինչ, - {կրկնեց} այցելուն, - դուք ներեցէ՛ք ինձ, որ ես այսպէս անհա

- Ողորմութի՛ւն արա, զաւա՛կս, ողորմութի՛ւն, - {կրկնեց} պառաւը, - Աստուած բարի դուռ բանայ քեզ: Մանու

եւ միւս նոցա ընկերքը, որոնց անունները քանի անգամ {կրկնեցի}, լաւ գիտեն, որ ազգը աւելի շուտով կը ստանայ մի գ

ն նամակ գրեցի եղբօրս. պատասխան չստանալով, 17-ին {կրկնեցի}: 21-ին վերստին կրկնեցի: Այսօր ինձ յայտնեցին,

տասխան չստանալով, 17-ին կրկնեցի: 21-ին վերստին {կրկնեցի}: Այսօր ինձ յայտնեցին, թէ տեսութիւնը դարձեալ դադ

ինալին, ակամայ կամքով լռում էին: Բարեկամ, {կրկնեցի} ես, դոքա շատ հետաքրքրելի բաներ են, խնդրեմ ինձ պ

նկնելու ժամանակ: - Բերում են, բերում են, - {կրկնեցին} շատ դեւեր միաձայն: Բէհեղզեբուղը պատրաստուեցաւ յա

, ինչպէ՜ս է նորա անունը... - Ո՜ր մարդը, - {կրկնեցին} բարեկամքը միաբերան: - Սատանայական մոռացել եմ

արէի՞ն, թէ աղաղակին, ուսին մենք աղաղակը վերստին {կրկնեցինք} ։ Բո՛ւն հին լեզուի մէջ էլ սովորական չէ այն ձեւ

ութիւնս, Տէր Յովհաննին հրամայեցիր, որ միւսանգամ {կրկնէ} այն մարդոց ուղարկած խօսքը. որի ընդդէմ դու, Տէր

" Փարգա՜ստ, տէ՛ր իմ, քա՛ւ, Ադամ ", {Կրկնէր} անդրէն սերովբէն. " Մի՛ լիցի քեզ յաւիտեան

ատասխանեց օրիորդը: - Չէ՞ կարելի, որ վերստին {կրկնէք}. աւելի լաւ է. Repetitio est mater studiorum,

մի՛ տացէ. " Ընդէ՞ր բնաւ ինձ պատուէր {Կրկնի}, ասէ նախահայր, Չէ՞ իմ ուխտեալ միշտ ի սէր

սատանան դառնալով դէպի չար ոգի օրագրապետը, - բայց {կրկնի՛ր} եւ այն, ինչ որ այժմ կարդացիր. քո ոճը շատ հաւանե

անէ նորանց հայելու մէջ: Իսկ թէ չգան, միւս անգամ {կրկնիր} ընթերցմունքը. եւ եթէ այս անգամ եւս չգան, ապա ու

այն, ինչ որ բերանացի արդէն ասել էինք, գուցէ այս {կրկնութեամբ} բժշկուի նոցա միտքը: Եթէ այն պատճառով պիտի մ

արող տեղ գտանել Հիւսիսափայլի մէջ, թէեւ մեծ մասով {կրկնութիւն} էր մի քանի բաների, որ մինչեւ այժմ ասած էինք, այ

մտածել, թէ Սեւկոյ ի նախդիրը լինէր արանցի նախդրի {կրկնութիւնը}, եւ միթէ ընդդէ՞մ է քերականական ուղիղ կանոններին

այսօրը երեկվա կրկնությունն է, իսկ վաղը՝ այսօրվա {կրկնությունը} կլինի: Ես այնպիսի կյանք եմ վարում, որը ոչ ոքի օ

ձեզ հաղորղակից դարձնեմ. ինձ համար այսօրը երեկվա {կրկնությունն} է, իսկ վաղը՝ այսօրվա կրկնությունը կլինի: Ես այ

գործողութիւնը, ինչ որ անցաւ առաջին անգամ, պիտի {կրկնուի}, անշուշտ, որովհետեւ նոյն հանգամանքների ազդեցութ

դ բաները ամենայն տասներկու տարու մէջ միանգամ պիտի {կրկնուին}, այնպէս չէ՞: - Ինչպէ՞ս: - Ինչ որ 1858-

ւն խափանելով: Այո՛, վերաբերություն չունին, {կրկնում} եմ ես, ինչու որ դուք արժանի չեք վերաբերություն ո

այց ես, ինչպես բազմիցս ասել եմ քեզ, մի անգամ էլ {կրկնում} եմ - ինձ ոչինչ հարկավոր չէ, մի՛ ուղարկիր: Խնդրո

րկե նախադասում եմ առաջինը: Այսպես ուրեմն, նորից {կրկնում} եմ՝ գրքեր, գրքեր եւ գրքեր: Եզյանից խնդրիր Շլոս

այդ ժամանակը, որովհետեւ Դոն-Չեզար դե Բազանի հետ {կրկնում} եմ՝ " Աշխարհում ամեն ինչ չափ ունի, ամեն ինչ վախ

ալանքի տակ: Շատ հավանական է, որ նա այժմ հաճախ է {կրկնում} Ռեպետիլովի խոսքերը. " բոլորը բաժանվեցին, մեկը կ

ւրքերեն: Բացի այդ, ժամանակ առ ժամանակ Դռանը {կրկնում} էին, որ հայերը, որոնք դավանում են իրենց հին կրո

ուս կառավարության հետ: Բայց այդ բոլորը, դարձյալ {կրկնում} եմ, կարող են հետաքրքիր լինել միայն գիտության համ

արելի կլիներ տարածել եւ ուրիշ տեղեր: Մի անգամ էլ {կրկնում} եմ՝ կենդանիների եւ բույսերի օդընտելացումը մարդկա

ժողովին եւ բացակայել C. ժողովից, դրա փոխարեն, {կրկնում} եմ, D անձը, որը բացակա էր B ժողովից, ներկա է գ

փրկութեան հորիզոնի վերայ: Բայց ներկայումս, {կրկնում} ենք, մինչդեռ չկայ դեռեւս մէջտեղում ընտանեկան կամ

գնելու: - Աշխատելու եւ ընտանեաց օգնելու, - {կրկնում} է խօսակիցը անհնարին տխրութեամբ: Անցնում է ս

ւմ: " Ex nihilo, nihil fit! ", - վերջին մանուկը {կրկնում} է այսօր մեր հետ: " Ոգի, մարմին եւ ոսկերք ո

: Տնտեսական խնդիրը մահու եւ կեանքի խնդիր է, {կրկնում} ենք դարձեալ: Եւ անկարելի է Հայոց ազգի հիմքը նորո

րանքը կամ գումարը: Զօրութիւնը եւ ոյժը այնտեղ է, {կրկնում} ենք, ուր որ դրամագլուխը կամ ապրանքը կայ: Առնողը

իւնը: - Ինձ ի՛նչ փոյթ, դու կենդանի չես, - {կրկնում} է նա ամենայն սառնութեամբ: Եւ ոչ միայն այսչա

ելուց յետոյ՝ յարատեւել իբրեւ բռնակալութիւն ", - {կրկնում} ենք, մեր դարու երեւելի մտածողներից մինի հետ:

ղը կը ցնդի, քանզի լոկ տեսաբանական խաբէութիւն է, {կրկնում} ենք վերստին: Մեր մինչեւ այստեղ խօսածից երեւ

անում ես խարդախ"։ " Քաւ լիցի, տէ՛ր իմ Ադամ ", {Կրկնում} էր հեզ սերովբէն. " Թող չըշնչե՜ս յաւիտեան Դու այն

Այս խօսքերն, որ մեր հոգին Միօրինակ {կրկնում} է, Նորան սուրբ գիրք ու հաւատ Յոյս մեծ

չ որ մեր ամբաստանուած նամակի մէջ ասել ենք, նոյնը {կրկնում} ենք այսօր եւ վճռաբար յայտնում ենք, որ մի քայլափո

տուցումի մէջ, որովհետեւ այս հատուցումը, վերստին {կրկնում} ենք, մի լոկ վրէժխնդրութիւն չէ, այլ հասարակաց իր

լինելու համար: Այս դրութիւնը մերժելով վերստին {կրկնում} ենք, թէ եկեղեցին ազգն է, իսկ հոգեւորականութիւնը

ան սեփական համարում է հոգեւորների դատաստանը, մէք {կրկնում} ենք, թէ հոգեւոր անձինք, որպէս մարդ եւ որպէս անդ

ւթենից եւ Հիւսիսափայլ խնդրած ռեֆօրմը հետ չառնելով {կրկնում} ենք այսօր նոյն պահանջողութիւնքը: Այո՛, ռեֆօր

գիտութիւնների աշտանակին։ Անցան այն ժամանակները, {կրկնում} եմ, երբ չափով ու կշռով տալիս էին ազգին իմաստութե

էպի բանդ, դէպի հուր, դէպի սուր, նոյն մարդիկը, {կրկնում} եմ, մի անփախչելի մտաւորական ինկուիզիցիօ են կարգե

րակական ստախօսքը... Այո՛, կան եւ շատ կան այժմ, {կրկնում} եմ, եւ սրտիս երախտագիտութենից դէպի Աստուած, ստի

ն մատենագրութեան վերայ։ Այս խնդիրը վճռելու համար {կրկնում} ենք սորանից յառաջ ասածներս, թէ մատենագրութիւնը բ

րծիքների մասին նմանեցուցինք Բոռքին: Բայց վերստին {կրկնում} ենք, Բոռքը հիւանդ եւ սասանեալ ուղեղով, եւ մինչդ

ի է, ամեն հեղինակ, իր նախորդներից փոխ առնելով, {կրկնում} է։ Կիրակոս Գանձակեցին, խօսելով Մեծ թարգմանչա

ղանի մասին մի քանի տեղեկութիւնք աւելի տալով մեզ, {կրկնում} է այս բանը դրականապէս։ Ուստի, եթէ հիմնուինք քեռ

ը իւր կարգով սպասում է իւր սիրականին եւ եկածի պէս {կրկնում} է միեւնոյն խօսքերը: Իմ գլուխը պտոյտ է գալիս գործ

ւ բանականութենովը, ո՛չ երբէք։ Կարգը համարեա՛ թէ {կրկնում} է իւր պատմութեան մէջ հիմնարկողի կեանքը։ Սկզբումը

քարոզում է խարտաւիլակը երեք անգամ, եւ ժողովուրդը {կրկնում} է երեք անգամ " արժանի է"։ Հերիք չէր այս, ինքը

այս, ինքը եպիսկոպոսը ձեռք դնելուց յառաջ վերստին {կրկնում} է " Աստուածային եւ երկնաւոր շնորհը ", եւ վկայ բռ

բնաւ չի պատուաստվի էլ ազգի լեզուի վրայ։ Վերստին {կրկնում} ենք, մինչեւ բոլոր գաւառական բարբառներից ճանփաներ

ւթիւնից, բայց մենք մի փոքր առաջ ասածներս վերստին {կրկնում} ենք, թէ դպրութեան եւ լուսաւորութեան խորհուրդը այ

մեր շորերը չեն կարւում կամ լուացւում։ Կարող ես, {կրկնում} ենք, գտնել գո՛նէ մէկ մարդ, որ լսէ քեզ եւ, վերա

, ունա՜յն երազ է հասարակաց ազգի առաջ գնալը։ Բայց {կրկնում} ենք, այս շատ զգուշալի եւ նազիկ խնդիր է, որովհետ

ապստամբության ժամանակակից անցքերը, թեթեւ կերպով {կրկնվել} են դարձյալ Նեապոլի մեջ. Ֆրանսիսկոս Երկրորդի անվա

նչափողի եւ նրա աջ ճյուղի անհաճելի խտտոցով, քիչ է {կրկնվում}, իսկ խորխելիս շնչառության օրգանի ցնցումների ջղաձ

Կեանքի այս երջանկութեան, Երբ ամեն օր {կրկնվում} է Իմ տանը այս տեսարան։ Ահա այսպէ

պատակը, մի խօսքով մարդը ամենայն կողմից, դարձեալ {կրկնւմ} եմ ` ոչ ֆիզիկական կողմից, այլ բարոյապէս եւ հոգեբ

յ, չէ պիտոյ ամենեւին զարմանալ, որ միեւնոյն բանը {կրկնւում} է եւ այսօր, բայց այն մարդը, որ անուանում էր իւր

ութեան մէջ չկայ ոչինչ նորութիւն. միեւնոյն բաները {կրկնւում} են ամենայն օր, չեմ ասում օրացոյցների համար, որ

եւ ոճոյ, այն ինչ մեծի եւ զգուշաւոր քննութեան եւ {կրկտանաց} պէտս ունին բանք զկրօնէ եւ զնորին ստորոգելեացէ, զ

կեանի հետ է կռվում. " կը քննեն, կը քաշքշեն, կը {կրկտեն} ըստ զանազան խելաց եւ իդէայից ")։ Միշտ ներելի է

գին: Ռուսերեն թարգմանությամբ ես ձեզ կհաղորդեմ մի {կրճատ} քաղվածք խմբագրի՝ ընթացիկ մայիսի 30-ին հրատարակվա

ասին եւ չենք կարողանում ասել, թէ ինքը Փարպեցին է {կրճատել}. եւ սոքա են մեր պատճառները։ Նախ՝ Ղազար Փարպ

, թէ Փարպեցին չէր կարող իր բարեկամի անունը այնպէս {կրճատել} եւ մի այնպիսի անուն շինել, որ բնա՛ւ չէր եղած Հայ

մէջ։ Բայց պ. Էմինը պնդում է, որ Փարպեցին է {կրճատել} այդ անունը, որովհետեւ չէ հերիքացել այս ծանօթութե

ալիս մեզ հաստատողապէս ասել, թէ ինքը՝ Փարպեցին է {կրճատել} ։ Մեզ թւում է, թէ այս տեսակ եզրակացութիւնքն են մ

նը ծանօթաբանում է. " Հրահատ կամ Հրատ, որպէս գրէ {կրճատելով} Ղազար " (եր. 40)։ Ինչպէս երեւում է, պ. Է

այս մասին. " Զանուն յետնոյս Ղազար 'ի Թղթի իւրում {կրճատելով} ՝ Հրատ կոչէ"։ Թող ներէ մեզ պ. Էմինը ասել,

ազգականի եւ իր բարեկամի եւ երեւելի մարդու անունը {կրճատէր} ։ Այդ բանը իսպառ ընդդէմ է Փարպեցու բնաւորութեան,

դատէաք " (եր. 50)։ Մեզ թւում է, թէ ձեռագիրը {կրճատուած} է այստեղ. պատճառ, Պաւղոսը այսպէս է ասում. " Զի

ռոշեանցի կարծելը (եր. 7) թէ գուցէ անպարան բառի {կրճատուածը} լինի, կապելով նորան այն սքանչելի կանթեղի հետ, մ

բարբառ աշխարհի կամ յաշխարհիկ բարբառ, որ միանալով ( {կրճատուել} է բարբառ խօսքը եւ մնացել է միայն բառը, որով եւ դա

վերաբերւում, մենք այս վերջին կարծիքն ունինք այդ {կրճատութեան} մասին եւ չենք կարողանում ասել, թէ ինքը Փարպեցին

իբրեւ իրողութիւն ուզում է մեզ հաւատացնել, թէ այդ {կրճատութիւնը} եղած է բո՛ւն Ղազար Փարպեցու ձեռքով։ Մեզ թւում է

ետի Բեկնազարեանց... գործակցութեամբ պ. Յակոբայ {Կրճիկեանց} հոգեկից բարեկամին Այվազովսքւոյ, որ յայնմ ժամանակ

ես 52, Հարց. - " Մասնաւոր եկեղեցին ուղղափառաց ալ {կրնա՞ն} ըսուիլ կաթողիկէ եկեղեցի"։ Զայս հարցումն առաջարկ

լի բողոքնուս ընդդիմութիւն ընող Մխիթարեան համախոհը {կրնայի՞նք} կատակէն զատ ուրիշ բանով մը պատուել: Թո՛ղ ընթ

ենք։ Այսպիսի գրքի մը կատակէն ուրիշ ի՞նչ պատասխան {կրնայինք} տալ: Դուք, որ այդ գիրքը կարդացիք եւ հեղինակին ը

աք ու դատեցիք, մենք ատոնց վրայ ծաղրէն ուրիշ ի՞նչ {կրնայինք} աւելցնել: Գիրք մը, որ Հայ, Յոյն, Հրէայ ազգ չթ

ր ըսածները չլսելու զարնող համախոհին ընծան ինչպէ՞ս {կրնայինք} ընդունել, եթէ ոչ կատակաւ: Գիտենք, որ յանու

եր, զորօրինակ բնութեան խրատը, սերմի հատիկները, {կրոկոդիլոսը}, Բրամինների ձորը, անապատ կղզին, կրկնապատիկ երդ

ն է, նորա ճանապարհը նեղ է եւ փշոտ, նորա դրօշակը {կրողի} վերայ արձակում են մանաւանդ ստութեան խաւարատեսիլ զ

նգ՝ հանձին Կարլոս I-ի: Այդ ասելով, ես հեռու եմ {Կրոմվելին} արդարացնելու մտքից. ամեն մի բռնի միջոց հակառակ է

, այլ կաթոլիկության եւ եթե հնարավոր է՝ որեւէ այլ {կրոն} խրախուսելու մեջ է՝ հայ մասսան իրար ատող դավանաբա

ժմ հայերի համար գրվել են միմիայն մի սխոլաստիկական {կրոնական} չնչին վեճերու վրա, որոնք ժողովրդի համար եղած թե

եր պարապած են յուրյանց թշվառ աբեղաների գործերով, {կրոնական} վեճերով եւ միություն խափանելով: Այո՛, վերաբ

ւն կրոնի, իսկ Դուռն իրավունք չունի քրիստոնյաների {կրոնական} գործերին միջամտելու: Այդ պատճառով նա համբերում է

տներում: Նոցա եկեղեցին խլված է եւ գտանվում է այլ {կրոնավորների} ձեռքում: Նեապոլսի ծովածոցում կանգնած են նույ

ում էին, որ հայերը, որոնք դավանում են իրենց հին {կրոնը}, Դռան համար վտանգավոր են, որովհետեւ նրանց եկեղե

րությունքը իսկույն կերպարանափոխ եղան քրիստոնեական {կրոնի} ազդեցութենից՝ դորա հակառակ, Հռովմը ստրկությամբ

եսակետից քաղաքակրթության զարգացման հիմնական խթանը {կրոնի} մեջ չէ, այլ ավելի շուտ, կրոնների վերածնունդը եւ

նաեւ, որ այդ ամբողջ պրոպագանդը մղվում էր հանուն {կրոնի}, իսկ Դուռն իրավունք չունի քրիստոնյաների կրոնական

ում են այդ կրոնները դավանողները: Կասկած չկա, որ {կրոնն} իր հերթին ուժեղ ազդեցություն ունի մասսայի վրա՝ ն

ավորության ցածր աստիճանի, որի վրա գտնվում են այդ {կրոնները} դավանողները: Կասկած չկա, որ կրոնն իր հերթին ուժ

ան հիմնական խթանը կրոնի մեջ չէ, այլ ավելի շուտ, {կրոնների} վերածնունդը եւ կերպարանափոխությունը քաղաքակրթությ

պարանքը Sարտարոսի կողմից ճանապարհ բանալու համար, {կրով} ծեփել առաստաղի ճեղքուած ծակը. այդ ժամանակ ահա,

մը եւ ո՛վ էր թշնամին: Մեսսինայի դղյակը դեռեւս {կրում} է յուր պարսպի վերա նեապոլիտանյան խայտառակ դրոշակը

ին, այդ ցուրտ աշխարհի պայմանների տակ գոյանալով, {կրում} են իւրեանց ճակատի վերայ աշխարհի որպիսութեան կնիքը

տիպը եւ բնական որակութիւնքը, այնպէս եւ աշակերտը {կրում} է իւր վերայ դպրոցի դրոշմը: Կառավարիչքը կամ դաստի

լու կամ առաւել փառաւորելու համար"։ Եւ խեղճ ազգը {կրում} է ծանր հարկեր, զոհում է իւր առոյգ զաւակները թշնա

կ վայելում ես հայրենիքի բարին, իսկ ես քո հաւասար {կրում} եմ միայն ծանրութիւնը: Բաժի՛ն տուր ինձ քո հողից,

հարկաւոր է ապրուստ, նոյնպէս եւ ինձ, ինչպէս դու {կրում} ես հայրենիքի բեռը, նոյնպէս կրում եմ ես: Բաժի՛ն

նձ, ինչպէս դու կրում ես հայրենիքի բեռը, նոյնպէս {կրում} եմ ես: Բաժի՛ն տուր ինձ քո հողից, այն ժամանակ ես

ն ժամանակ մնալ ազգութեան դրօշի տակ, որքան ուրիշը {կրում} է իւր սեպհական ազգութեան դրօշը: Բայց, այս ասելո

ցանից մի մասը փրկուեցաւ եւ այսօր հայութեան անունը {կրում} է իւր ճակատի վերայ, շնորհակալութիւն Ղրիմի թաթարն

ը, որ Պարոն Փափազեանի նման մարդիկ աշխատութիւն են {կրում} մեր համար եկեղեցական պատմութիւն գրելու։ Հայոց ազ

գործածական զգեստները եւ հագուստները այժմ ոչ ոք չէ {կրում}, ըստ որում հնացած ու անպատշաճ էր երեւում։ Ի՞նչ

րաստել տալ մեր համար այնպիսի զգեստ, որ առհասարակ {կրում} էին մեր ժամանակակիցքը։ Եթէ նիւթական զգեստը այսպէ

ւնը հաստատուած, արդեօք անմեղն էլ մահու պատիժ չէ՞ {կրում}, եւ այս հաւասարութեան ոգուց բխած ըստ երեւոյթին ա

րի մնացո՛րդը իր նեղութեամբ լցուած մարմնի վրա՛յ էր {կրում} ։ Ինչ որ սա՛, իր բոլոր թղթերում, պոռնիկների ար

ուշէ եպիսկոպոսը միայն եղած չէ, որ Մուշէ անուն էր {կրում}. նորանից առաջ էլ, յետոյ էլ եղած են Մուշէներ։ Պ

ոգին ներգործում էր մի նիւթական շրջապատի մէջ, երբ {կրում} էր իւր վերայ այն կաւեղէն զգեստը, որ, այս րոպէիս

նից: Մոռացայ ձեզ ասել, որ սատանան ամենայն օր չէ {կրում} այս վերարկուն, այլ այն օրերը միայն, երբ հարկաւո

արարտ, իսկ հագուստը վերջին - ամենանոր ձեւով, որ {կրում} էին Փարիզում: Պ. Շաքարեանցը կարծում էր նոյնպէս

ցանէ ձեռքից: Ամենայն անգամ ես գիտեմ, թէ ի՛նչ եմ {կրում}. Դեպարտամենտի դուռերը մաշուեցան: - Է՛հ, ձե

այժմ, պատճառ, աղմկուած է քո սիրտը եւ երկիւղ եմ {կրում}, թէ միգուցէ այդ խօսքերը առաւել եւս վրդովէին քո հ

վերայ Մանուշակը դարձեալ շփոթուեցաւ. նա երկիւղ էր {կրում}, թէ լսելու էր Շահումեանցից մի քաղաքավարի բացասու

ով ջերմութիւն, որով նորա տկարութիւնը համարեա՛ թէ {կրում} էր իւր ճակատին ջերմախտի կնիք: թիւթիւնճի֊օղլուն,

ի է, ամենեւին միմեանցից անզանազան, որոնցից մինը {կրում} էր իւր վերայ դատապարտութիւն, անէծք եւ նորանց պտո

բոլորովին նման էին միմեանց, ո՞րն էր արդեօք, որ {կրում} էր իւր վերայ այդ սարսափելի դատապարտութեանը: Ա

շխանութեանը պաշտպան դառնալու համար, որ երկիւղ էր {կրում} եւ ալեկոծութեան մէջ էր Լուտերի Վերանորոգութենից։

էր իւր մօտակայ կործանումը։ Ամենայն Պապ երկիւղ էր {կրում} վերջացնել այն գործը, որ սկսած էր ընդդէմ եկեղեցակ

ել Աուգսբուրգի եպիսկոպոսական աթոռը։ Նա երկիւղ էր {կրում}, թէ մի գուցէ Կարգի քանքարաւոր եւ օգտակար անդամքը

նցքերը, նորա անդադար հոգսը եւ աշխատութիւնքը, որ {կրում} էր Կարգը ընդարձակելու եւ տարածելու համար, հետեւե

մէջ, միայն այն մասին էր, որ չ'ասեն թէ երկիւղ էր {կրում} Հենրիկոսը Յիսուսեաններից)։ Յիսուսեան Կոլլե

ասաց թագաւորին. " Ձեր Մեծութիւնը աւելի երկար էք {կրում} ձեր յղացածը, քան թէ կանայք. նոքա ինն ամսից արդէ

լինէին լա՛ւ էր), որովհետեւ բանի ընթացքը վնաս չէ {կրում}: Գեղամ է եղել Սօսի եղբայրը թէ Արշամ, երեք եղբայ

ել է եւ ամէն տեղ էլ այդ տարբեր ազդեցութեանց կնիքը {կրում} է իր վրայ. բացի սորանից, այդ հազար տարիների միջ

գապատիկ հաւաքում ա ու բերում. ո՞վ գիտի թէ ընչանք {կրում} ա, որ մովրովը գնալուց յետոյ տասն օր ուտում են չի

Եւ յայս անհամբոյր պատգամ Դառնայ սերովբէն ընդ {կրունկն}, Արտօսր արկեալ եւ անդէն Թռչի ի բաց հե

անել ինքեան զմանրամասն հաշիւ ելից եւ մտից տան եւ {կրպակաց} պ. Բաբաջանեանի, սկսեալ յօրէ, յորմէ հետէ անցեալ

աշիւսն առ օրէնսգէտն: Եկամուտն, ի տանէն եւ ի {կրպակաց}, ըստ ասելոյ ազգայնոց, յամիսն հասանէ մինչ ցերկո

ի Մոսկվայէ զպատկեր սրբոյ աստուածածնի յաղագս բոլոր {կրպակաց} մերոց կարգի, որպիսիք գտանին ի զանազան կարգս կրպա

ակաց մերոց կարգի, որպիսիք գտանին ի զանազան կարգս {կրպակաց}, այլ որովհետեւ չպատահեցաւ բարձր սրբազնութիւն Ձեր

շեղջցէ ակունս յաւէժաբար հաստատուն։ Քո {կրպակաց} պատուարք, որմունք եւ խստապինդ մեծ գրունք Ի

յնժամ դպրոցքդ: Այլ բաց ի տանէս յայսմանէ եւ ի {կրպակացս}, հանգուցեալ բարերարն Նախիջեւանայ ի կտակի իւրում

ս ամենայն տեղեկութիւնք վերաբերին առ մի տուն եւ առ {կրպակս} հանգուցեալ Բաբաջանեանի, որք, ըստ զօրութեան երկ

ի մասին հնդկական հրիտակացն, ծանոյց թէ տունն եւ {կրպակք} հանգուցեալ Մասեհի Բաբաջանեան, հանդերձ արդեամբքն

ւն հասարակութեանս մերոյ: Տունն այն, որպէս եւ {կրպակք}, գտանին մերձ յեկեղեցին հայոց ի " Չինի-բազար " ա

ականութիւն կար մի մարդու վերայ, որ կամէր կատարել {Կրտիկոսի} (ուսումնական դատաւորի) պարտականութիւն՝ ամենեւի

ՊԱՐՈՆ ՌԵԿՏՈՐԻՆ ` Լազարյան Ճեմարանի հայոց լեզվի {կրտսեր} ուսուցչի պաշտոնակատար Միքայել Նալբանդյանից

ճեմարանից ինձ տրված փաստաթուղթը: Հայոց լեզվի {կրտսեր} ուսուցչի պաշտոնակատար Միքայել Նալբանդյան 18

պատասխանեց հեգնելով. " Նա երէցն է, իսկ ես {կրտսեր} հարազատ... " - Բայց ո՞վ էք դուք, - ես հարց

ղբօր երանելի Հմայեկի որդին է, իսկ Մեծ Վարդանը իր {կրտսեր} դուստրը, որի անունը Վարդ-Անոյշ էր, ամուսնացուցա

լ զշարականս, թողու զաթոռ Հայրապետութեան յաջորդել {կրտսեր} եղբօր իւրոյ Ներսիսի Շնորհալւոյ, որ վասն ի Հռոմկլ

հանգիստ եմ, - այլ որովհետեւ նրանց սրտում եռացող {կրքերը} տակավին չեն հանգստացել եւ ստիպում են նրանց ծիծաղի

կայն պարտապանի կողմնակիցները եւ իրենց դատապարտելի {կրքերը} հասարակական շահով հագեցնողները, այսինքն նրանք,

մեր անբաղդացած ազգի վիճակին, տեղիք չտալ անձնական {կրքերի} եւ ախտերի, երբ որ պիտոյ էր կատարել իւր պաշտօնը:

ն է միակ հնարը միմեանցից բաժանուած եւ շատ անգամ, {կրքերի} եւ ախտերի խաղալիկ դառնալով, իրեար հետ թշնամացած

ս թէ կը գայթի Վէ՞ս բնութիւնը մարդու. Երբե՛ք ստոր {կրքերի} Համար սիրտը չէ՛ թիրախ. Իսկ դու ինչո՞ւ ես ժպտում

Ա՜խ, փոքրոգի մարդ հողածին, ա՜խ, խաղալիք {կրքերի}, Ինչպէս տերեւ ծառի վերան, ենթակայ ես հողմ

թէ երկիւղը բաւակա՞ն է, կարո՞ղ է սանձ գնել մարդու {կրքերին}, մեղմել նորա եսականութիւնը: Մարդը յղացել է յանց

բողջ ուշ ու միտքը չարութիւնովը լի է։ Թշուառ {կրքերից} մինը, որ մեր խեղճ կեանքն է պատել, Այն է որ

ղովը լոկ սպառնալիք չհամարէ կամ րոպէական վաղանցուկ {կրքի} ծնունդ, ո՛չ, ո՛չ: Այժմ եւ մինչեւ մեր գերեզմանի

օրութիւն ունենար մարդկային բնաւորութիւնը, որ իւր {կրքի} սանձը միշտ ամուր պահէր ձեռքում եւ ամենայն բանի վե

այն մասին, թէ նրան Սիրէ Ադամն պիտ մաքուր Եւ մեղկ {կրքին} ` սիրտը նա Չդարձնէ կերակուր. " Ինչո՞ւ տալիս էր պ

. Չեմ կարող այժմ խաղաղ նայել մեր թշուառ {կրքին}, Որին շատ անգամ պաշտեցինք, իբր ստրուկ նորա

յերին առ ի սրտէ բարի կամեցող"։ Բայց այնպիսի {կրքով} եւ սաստկութեամբ փաթաթուեցայ նորա վզին եւ այնպէս ա

մ են - Սիրոյ հրից հոգեթով. Եւ ամոլները զոյգ-զոյգ {Կրքով} վառուած, խայտ ի խայտ Փախչում վայրեր դէպ ծածուկ,

Բայց մեռած է սրտերը, Մի պատանի աշխոյժ {կրքով} Տեսնում է այս աստղը: Նորան տուեց

ք սահմանադրական պետություններ, որոնք միմյանց հետ {կրքոտ} մրցակցության մեջ էին եւ յուրաքանչյուրը զինված էր

մեզ՝ անհատներիս, հասարակաց ազգութեան անունով։ {Կրօ՞ն}, քանիսը հաշւում եմ, լուսաւորչական, հռովմէական

արացու ձեռքով: Ես ունիմ եւ պաշտում եմ մի այնպիսի {կրօն}, որ լոյս է եւ լոյս է տալիս իւրեան պաշտողներին,

այն ժամանակ, թէ դորանից ճշմարիտ, դորանից ուղիղ {կրօն} չկայ աշխարհի երեսին: Ո՛րքան վէճ ունեցել եմ կրօնի

յնպիսի բազմակողմանի մարդ եմ, որ կարող եմ ամենայն {կրօն} բովանդակել իմ մէջ: - Ափսո՛ս, որ կէս դար յառ

ական կրօնի, այսինքն՝ կրակապաշտութեան թագաւորեալ {կրօն} լինելը, իբրեւ վկայութիւն մէջ է բերում Խորենացու

յլ ապահովութեան: Նոքա լաւ էին հասկանում, որ {կրօն} ասացեալը, դաւանութիւն ասացեալը, խղճմտանքի բան լ

երեք թուին ի փիլիսոփայութեան՝ քաղաքականութիւն, {կրօն} եւ լեզու: Ազգ, որոյ խորտակեալ են անօթք, կորնչի

յորս բազում ուրեք զանց արարեալ ի մէջ բերել ըզբանս {կրօն} ուսոյց վարդապետին, շատացաք զթուանշանս երեսացն դր

ԵՐԿՈՒ ՏՈՂ Ճշմարտութիւնը {կրօն} է, նորան միայն խնդրեցէք, իսկ նորանից ոչինչ: Ro

անութիւն, աշխարհագրութիւն, ազգային պատմութիւն, {կրօն}, տնարարութիւն եւ կաքաւ: Բայց մինչ չիք այս ամենա

մինչեւ Եափոնիայ։ Յիսուսեանք տեսան այստեղ մի նոր {կրօն} ՝ " Բուդդականութիւն ", զինուորուած սրբազան գրքեր

, մեք տեսանում ենք, որ մի անպիտան եւ խաւար ազգի {կրօն} լցուած է լինում աղօտ եւ խաւարային խորհուրդներով ե

կենց Արշակի մեռնիլը: Պարզ է, թեւ արգոյ հեղինակը {կրօնաբար} ուզում է ազդել այդպիսիների քարացած խղճմտանքի վրայ

ական գիտութիւնս դպրոցական ոճոյ ի հանդէս գայ իւրով {կրօնագիտութեամբ} եւ ճարտասանութեամբ, զորս տպագրեաց մինչդեռ զուսու

ութիւն, գիւղական տնտեսութիւն, մեքենականութիւն, {կրօնագիտութիւն}, վայելչագրութիւն եւ նկարչութիւն: Ահա՛ այն ուսու

արքի եւ վարքի սրբութիւն եւ ուսուցանել մանուկներին {կրօնագիտութիւն}. նա մանաւանդ հոգս էր առնում բարքերի մաքրութեան մ

ոյց տուեց Կարգին, եւ շարադրեց երեխաների համար մի {կրօնագիտութիւն} ՝ խիստ յարգուած Պապականներից եւ մինչեւ այժմ։

նդէս հանել հայոց մանուկների առաջեւ Յունաստանի հին {կրօնագիտութիւնը}. նրանով կարող էին նոքա ճանաչել ամբողջ յունաց ազգ

ատինահայոց՝ այսմ անկաշառ վկայք են գրուածք նորա, {Կրօնագիտութիւնն} եւ այլ կրօնական յօդուած ինչ ի գիրն կոչեցեա " Մուզ

վերայ յարձակուիլ, քան թէ դատապարտել նորան որպէս {կրօնադրուժ}: Եւ ո՛վ է այս դատապարտողը, որ արդէն երկու ան

ասին, արդէն որպէս յայտնի պապական, որպէս վկայեալ {կրօնադրուժ}, մատնուէր բուն Հայոց հոգեւորականութեան ձեռքը Կոս

ւնքը հետեւանք է քաղաքական գաղափարների եւ ո՛չ բուն {կրօնական} խորհրդով: Ովի՞ն է խաբում սա: - Ուրեմն, - պ

րէին, որ բուն Հայոց կողմից գտանուի վարժարանի մէջ {կրօնական} դաստիարակ: Նոքա չեն արել այս եւ չեն առնելու. ապ

ւթիւնը արգոյ ծերունու գրչի տակից երբեմն երեւում է {կրօնական} մտքով, որ Հայերը ընդունեն Պապականութիւն, իսկ եր

ենք: Սորանից քանի տարիներով յառաջ բարձրացած {կրօնական} -սխօլաստիկեան վէճերի պատճառով Մխիթարեան միաբանութի

յիշիր, որ Հայերը ունին եւ պահպանում են դեռեւս մի {կրօնական} միութիւն, յիշիր, որ ամենայն տեղ կան քահանայք եւ

է ազգերը, կը վայելէ՞ մեզ նոր ի նորոյ քրքրել հին {կրօնական} վէճերի քուրան, որին այնքան զոհ տուեց Հայաստանը մ

իլը, այդ բաները լինում են մեր քթի տակ, բայց մեք {կրօնական} վէճերը քրքրելուց աւելի բան չունինք: Այդ քուրայի

տահում են ամենայն օր մեր կողմերում, յատկապէս այս {կրօնական} վէճերի պատճառով, շատ մեծ շարժառիթք են, որ նստիս

անկիւններում աստուածաբան դառնալով, մէջ է մտանում {կրօնական} խնդիրների եւ ծիծաղելի է կացուցանում որպէս Հայոց ա

որդին գրած ՚ի վեց դարուն մարմին մեղաց"։ Ուսումն {կրօնական} պարտի զհետ գնալ վկայութեանց յայտնեալ աստուածագիտո

ւն թուոցն, Գիրքս այս ընծայի յուսումն մանկտւոյն ի {կրօնական} մասին, եւ ահա պատգամքն ահաւոր աղճատեալ են ՚ի նմա

ութիւնը յայտնելուց, այլեւ եթէ նորանից հրաւիրուած {Կրօնական} ժողովը դիմէ դէպի նզովքը, այդ խաւար դարերի խաւար

անականութիւնը) բամբասուիլ եւ հայհոյուիլ, քան թէ {Կրօնական} ժողովի օրհնութիւնը վայելել Պ. Չամուռճեանի շնորհա

Չամուռճեա՞նը, իւր փտած ու վաճառուած գրիչով, թէ՞ {Կրօնական} ժողովը իւր մտացածին իրաւասութեամբ: Ի՞նչ ունի

մտացածին իրաւասութեամբ: Ի՞նչ ունի մեզ ասելու {Կրօնական} ժողովը, եթէ ասենք նորան, թէ Կրօնական ժողովի գոր

մեզ ասելու Կրօնական ժողովը, եթէ ասենք նորան, թէ {Կրօնական} ժողովի գործը եւ պաշտօնը է քննել եւ դատել հոգեւորն

, քաղաքական կամ քրէական յանցանքների համար դատուի {կրօնական} ատենի առաջեւ: Մէք բողոքում ենք, մինչեւ այժմ

եան ասուած է, թէ եկեղեցականների դատը պատկանում է {Կրօնական} ժողովի տեսչութեան: Եկեղեցականը, քաղաքական եւ քր

ուի քաղաքական եւ քրէական ատեանների առաջեւ, միայն {Կրօնական} ժողովի կողմից մի պատգամաւորի ներկայութեամբ, որ հ

առակութեան եւ սպանութեան համար պիտի յանդիման լինի {կրօնական} ատենի առաջեւ, միթէ՞ այդ կրօնական ատեանը գողութիւ

ի յանդիման լինի կրօնական ատենի առաջեւ, միթէ՞ այդ {կրօնական} ատեանը գողութիւնը, անառակութիւնը եւ սպանութիւնը

ւթիւնը, անառակութիւնը եւ սպանութիւնը պիտի համարէ {կրօնական} խնդիրներ, ուրեմն եւ Կրօնական ժողովի դատաստանին ե

ութիւնը պիտի համարէ կրօնական խնդիրներ, ուրեմն եւ {Կրօնական} ժողովի դատաստանին ենթակայ, միթէ՞ այդ յանցանքները

լի մարդերի վերայ. մեր փոյթը չէ, եթէ միւս կողմից {Կրօնական} ժողովը իւր տեսչութեան սեփական համարում է հոգեւորն

Սուրբ գրքի խօսքերը քաշքաշելու: Միւս կողմից, {Կրօնական} ժողովը, եթէ ստուգիւ, եւ ոչ որպէս խրտուիլակ կամ

մար: Ազգը չէ հոգեւորների համար, ուրեմն եւ ոչ {Կրօնական} Ժողովի համար, այդ գաղափարը թող հանեն միանգամ իւր

թող հանեն միանգամ իւրեանց մտքից, այլ հոգեւորը եւ {Կրօնական} ժողովը եղած են եւ կան ազգի համար, եւ նոցայ յարու

քականութիւն է խնդրում, գոչելով: Հիւսիսափայլը {կրօնական} օրագիր չէ եւ դաւանաբանութեան հետ բնաւ վերաբերութի

եռի մնալով պապական եւ բողոքական եկեղեցիներից: {Կրօնական} հաւատալիքը, վերացական բաներ լինելով, այլեւ խղճմ

ուածաբանութեամբ եկեղեցականների գործերը պահւում են {Կրօնական} ժողովին, այսինքն, նոյնիսկ եկեղեցականներին, եւ

տմութիւններից յետոյ, մեր դէմքը դարձնում ենք դէպի {Կրօնական} ժողովը եւ իբրեւ անդամ ազգի եւ եկեղեցու առաջարկում

Այս առաջարկութիւնը առնելուց յետոյ, կը սպասենք {Կրօնական} ժողովի շրջաբերական հրամանին, յատկապէս այս բովանդ

հետեւանքը, յանցանքը եւ մեղքը, այս օրից, դնելով {Կրօնական} ժողովի զանցառութեան վերայ: Այս խօսքերը ասում

երը ասում ենք ամենայն լրջութեամբ եւ ծանրութեամբ: {Կրօնական} ժողովը լոկ սպառնալիք չհամարէ կամ րոպէական վաղանցո

անելու եւ այս խորհրդով ամենայն բանի ընդունակ: {Կրօնական} ժողովը կը կարդայ մեր շրջաբերականը, եթէ զանցառութ

որ տպաւորում են իրենց հպատակների վրայ, որոնց թող {կրօնական}, այլեւ ընկերական կեանքի թշնամութիւնքը, մանր եւ

ւոր իշխանութեան գործը է հոգաբարձու լինել եկեղեցու {կրօնական} մասին եւ ոչ եկեղեցու տնտեսութեանը, որ հասարակաց

կրորդ ձայնը: - Միթէ՞ հայերը չունէին յառաջուց {կրօնական} երգեցողութիւնք: - Տարակոյս չկայ, որ մի բան

թանոսութեան ժամանակ: Ձեզ յայտնի է, որ Հայաստանի {կրօնական} լուսաւորութիւնը, չորրորդ դարում կատարուած սուրբ

ել այսպիսի դիպուածների մէջ, քան թէ քաղաքական կամ {կրօնական} խորհրդով։ Այս եւս հաւաստի է, որ հասարակապետութի

անտարակոյս մտածել, որ այդ իրողութիւնը պատահել է {կրօնական} մտքով, ապա ուրեմն Մխիթարը եւ նորա դեռահաս միաբան

գին ստրուկներ, իւրեանց ազգի մատնիչք եւ պարսաւիչք {կրօնական} կողմից Իտալական պարսաւագրքերով։ Բայց, միտ դնելո

իւնը, յայտնուելով Հրէաստանի մէջ, ) պատերազմեց {կրօնական} բռնակալ հոգու հետ՝ մերժելով անխորհուրդ եւ պառաւա

, թէ Աստուծոյ բանը, շնորհը, ներողութիւնը եւ այլ {կրօնական} պիտոյքը, պիտոյ է ձրիաբար բաժանուին։ Նա խլեց դպի

յութեան տակ ընկնելու։ Մեք խօսում ենք այսպէս ճիշտ {կրօնական} մտքով. ընդհանրապէս չէ կարելի ասել, որովհետեւ աշ

բ։ Մեք ամենայն հոգով ցանկանում էինք մեր ազգի {կրօնական} միութեանը, ուստի եւ գրկաբաց ողջունելու ենք մի մա

աչք ունէր տեսանելու։ Մխիթարեանց բարոյականութեան {կրօնական} աղբիւրը պապականութիւն էր։ Աւելորդ է երկարաբանել

ային ազգը, քարոզում էին ազգերին, թէ (առ ժամս) {կրօնական} մտքով պիտոյ է հարկաւորաբար լսել այս հովուի ձայնին

անակի ազգերի լուսաւորութեան աստիճանին՝ այս մի մեծ {կրօնական} վերանորոգութիւն էր (Ռեֆօռմացիա), թէեւ ինքն ըստ ին

Վերջին ժամանակներումը, Հրէաների այն քաղաքական եւ {կրօնական} ընդհանուր աւերութեան միջոցին, քահանայապետութեան ի

հասարակութեան Ազգին. չի՛ք տեղի երկբայութեան, թէ {կրօնական} ուսումն հայկազանց հիմնեալ հաստատիւր յայնժամ ո՛չ ի

առ վկայք են գրուածք նորա, Կրօնագիտութիւնն եւ այլ {կրօնական} յօդուած ինչ ի գիրն կոչեցեա " Մուզայք Արարատեան "

անապարհի վերայ պատահեց նորան մի Մաւր, որի հետ սա {կրօնական} վէճ բաց արեց։ Մաւրը, չ'ընդունելով Իգնատիոսի ասա

իժը։ Նա խոստացաւ ջերմեռանդութենով լսել դասերը եւ {կրօնական} վիճաբանութիւնքը. եւ արդարեւ 1532 թուականին ստացա

կարողութիւն եւս չունէր նորան հասանելու։ Միմիայն {կրօնական} մոլութիւն էր նորա խորհուրդը եւ նպատակը, որին հաս

տարի ձեռքը, առանց Կարգի օգտին, III) եթէ ընկնէր {կրօնական} մոլորութեան մէջ. այս յանցանքով դատապարտուեցաւ Գե

սոփա կամ անհաւատ։ Յիսուսեանք, օգուտ քաղելով այս {կրօնական} թոյլտւութենից սկսեցին Աւետարանի քարոզութիւնը՝ կէ

Կօնֆուցիուն Աստուծոյ պատիւ տալը քաղաքակա՞ն, թէ՞ {կրօնական} գործողութիւն է, երկու կողմից եւս շարունակւում էր

հնազանդութիւն ունենալ դէպի այս դաբիրաները առաջին {կրօնական} պահանջողութիւնն էր։ Այս կերպով Յիսուսեաններին դժ

հրովարտակը Unigenitus կոնդակը Ֆրանսիայի մէջ իբրեւ {Կրօնական} հաւատալիք ընդունելու մասին, նախարարի հրամանովը մ

մենտի անդամքը ընդունեցին Unigenitus կոնդակը իբրեւ {կրօնական} հաւատալիք, վասն որոյ վերադարձան աքսորանքից։ Դիւ

ան, բայց չէին ընդունում Unigenitus կոնդակը իբրեւ {կրօնական} հաւատալիք։ Յանսէնեանք համարւում էին մարտիրոսք,

եան ժամանակ չէր ընդունել Unigenitus կոնդակը իբրեւ {կրօնական} հաւատալիք։ Ժողովրդի վրդովումը սաստկանում էր. ապ

կը Ֆրանսիայի թագաւորած Հռովմէական դաւանութեան մէջ {կրօնական} հաւատալիք չէ, սակայն, պիտոյ է նորան հնազանդուիլ

րկելը, որ Unigenitus կոնդակը չէին ընդունած իբրեւ {կրօնական} հաւատալիք ", գ. " Մինչեւ այժմ այս կոնդակի մասին

ունով դաշնակցութիւնը, որի արտաքին ձեւը էր միմիայն {կրօնական}, այս է հաստատ պահել Պապականութիւնը Փարիզի մէջ, իս

ր կերպով քահանայութիւնը լռեցնելու, ինչպէս արել է {Կրօնական} ժողովը, ոչ միայն քահանայութենից իսպառ զրկելու,

թիւնը պահանջելը: Թո՛ղ այս խնդիրը գէթ լուծանէ մեր {Կրօնական} ժողովը, եթէ չէ լուծանում Պօղոսի քահանայութիւնը:

րագրութենի՞ց, թէ վեղարից, դոքա արտաքինք են, եւ {Կրօնական} ժողովը, ոչ երբեք համարձակութիւն ունի բռնաբարել կ

նա չկամելով լսել չքացաւ Կոստանդնուպոլսից. եւ թէ {Կրօնական} ժողովը այսուհետեւ պիտի ճանաչէ նորան քահանայ, ապա

ան հասան: Սրա գլխաւոր սկզբնապատճառը եղան ազգային- {կրօնական} վարչութեան մի քանի անձինք, որոնք անուն են հանել

այերը յոյս ունէին վերջ դնելու մէկ ընդմիշտ ազգային- {կրօնական} վարչութեան մէջ տեղի ունեցող ամէն տեսակի չարաչար գ

պատրիարքի նախագահութեամբ պարտաւորուած էր վարելու {կրօնական} գործերը: Այս ժողովները պատասխանատու էին ազգի առա

անի որ այն վերաբերում էր միայն հայ ազգի ներքին ու {կրօնական} գործերին: Ուստի եւ Դուռն հնարաւորութիւն չունէր ձ

ախուտ լինելու հանգամանքը, երկու արքեպիսկոպոսի ու {կրօնական} ժողովի հետ միասին սեփական ստորագրութեամբ ազդարարե

աշտւում է այդ անտիկեան աւանդութիւնը, թէեւ այդ էլ {կրօնական} գոյն է ստացել դարձեալ, որովհետեւ աւագ ուրբաթ գիշ

այն նոր կերպ ստացաւ, ինչ ժամանակ յոյները փոխառին {կրօնական} գիտութիւններ Եգիպտոսից եւ Փիւնիկեայից։ Մինչեւ Տր

առիս, ունի տպագրեալ քանի մի գրեանս վերաբերեալս ի {կրօնականն} հանդէս, որոյ գիտութիւն Հայ լեզուի գուցէ մեծ եւ ա

տաքս քան զկրօնականն - զի այսպիսիք չունին զտեղի ՚ի {կրօնականսն}: Եւ զո՞ր գաղափար կարէ ընդունել յինքն հայ մանկտին

ու բարքը։ Մխիթարեան գերապատիւ Հարք, ինքեանք եւս {կրօնակից} եւ ջատագով լինելով Յիսուսեաններին, ) հաւանական

րդ Ստեփանոս աբբա Գիւվեր Ագոնց եւ եպիսկոպոս առ իւր {կրօնակիցս}, թէ բարւոք է արարք ձեր. բայց յանցանք ձեր է սակա

ար Գերապայծառ Հասունին խրատ կը տանք (ան ալ իրեն {կրօնակցաց} օգտին համար), թէ կա՛մ իւր իրաւասութեան տակը գտն

առնել, եթ է միայն անբիծ իցեն սիրտք մեր յամենայն {կրօնամոլական} ախտից եւ աչք մեր՝ ազատ ի մեկուսի հայեցուածոց: Թ

մաստ փիլիսոփաներ, աստուածաբաններ, իմաստուններ, {կրօնամոլներ}, որոնց եւ ոչ ոք իմ դեւերից չէր կարող հրապուրել.

այն զդաւանաբանական գիտելիս, բազում այն է անդուլ {կրօնամոլութեամբ}, եւ ջատագով գիտակցութեանցդ հանդիսացեալ արհամարհէ

մդ ապիրատ զաւակաց, որոց բանդագուշեալ ի զառանցանս {կրօնամոլութեան} եւ ուսեալ յումեմնէ Խաչատուրոյ ժպրհեցին՝ քեզ համա

նեալ եւ զֆ (f) ի փիւր, ահա վաստակ նոցա, իսկ ի {կրօնամոլութեան} մասին եւ ազգատեցութեան վատթար քան զՎենետկեցիս, ո

իոսի վերայ եւ ոչինչ զուարճութիւն չէր գտանում նորա {կրօնամոլութեան} մէջ. պատճառ, ինքը շատ հաստատ չէր հաւատի վերայ։

, Ագապին, զոհ է գնում գիշերադէ՜մ մարդոց դժոխային {կրօնամոլութեան} եւ դաւաճանութեան, որին կարող էր նախանձել եւ ինքը

ական մարդկութեան համար։ Նա ներգործում է կրօնի եւ {կրօնապաշտութեան} դիմակի տակ, բայց դոքա երկրորդական բան են համեմատ

որ օրէնքներին։ Բօնզերը գլխաւորքն էին այս զանազան {կրօնապաշտութենների}, որ ըստ մեծի մասին աղճատեալ Բուդդականութիւն էր։

որի վրայ ազգը մեծ համարում ունի քաղաքականապէս կամ {կրօնապէս}, նայելով անցքի բնաւորութեան: Աւանդութիւնքը, զր

ո՛"։ Մեզ շատ շարժէլ է Աշտարակի կանանց ջերմ {կրօնասիրութիւնը}, ուր տեսնում ենք մանկական պարզամտութիւն, ներողա

ն մասին դատաստանից խիթալով վեղարը գետնին զարկող, {կրօնավարական} կարգը ուրացող եւ մինչեւ իւր անասնական կեանքի վերջ

ւոր բարեպաշտ եւ սուրբ Ներսէս կաթուղիկոսի մասին եւ {կրօնաւոր}, առաքինի եւ Հայոց մեծ լուսաւորիչ տէր Սահակի եւ ո

առաջին դաստիարակութիւնը ստացաւ նա երկու բարեպաշտ {կրօնաւոր} կանանցից, որ միշտ սովո՛ր էր նա սիրով յիշել իւր ծ

լեգիումի մէջ, եւ կարո՛ղ էր պատահել, որ մի ծանօթ {կրօնաւոր} պատահաբար մօտենար նորան։ Բայց բանը այս էր, որ Դ

, որ Մեղուն հրատարակեց, որ վերագրւում են երբեմն {կրօնաւոր} Պօղոսին, եւ որ մի սարսափելի գգուանք պատճառեց մեզ

ութենից զրկուած. իսկ ես ասում եմ, որ երբեմնական {կրօնաւոր}, իսկ այժմ սոսկական Պօղոսը մինչեւ ապաշխարութեամբ

րձեալ 'ի Յունաց աշխարհէն եկն երկիրս Հայոց, նովին {կրօնաւորական} խստամբերութեամբ եւ հրեշտակակրօն առաքինութեամբ կեց

ւմ, Սուրէնայ անապատ է կոչւում ս. Կաթողիկէի մօտի {կրօնաւորաց} բնակարանը։ Բայց մեր այս անգիտութիւնը անվնաս է,

ի վերայ Եւրոպեան ազգաց եւ գահին Հռովմայ եւ կարգաց {կրօնաւորաց} 'ի միտս եկն ընդ հովանաւորութեան Եւրոպեան Տէրութեա

ղեցին որ 'ի Հայս վերստին մեծապէս նորոգեաց, զդասս {կրօնաւորացն} բազմացուցանել, որ Սուրենայ անապատն ասի, վերակաց

ին մեծապէս նորոգելը պատմելով, յարում է. " զդասս {կրօնաւորացն} բազմացուցանելով, որ Սուրէնայ անապատն ասի"։ Յայ

Սեբաստացի, սնեալ 'ի մէջ նոյն իսկ ազգին Հայոց եւ {կրօնաւորեալ} ըստ Հայոց 'ի վանս Սուրբ Նշան կոչեցեալ, յորում բն

Եպիսկոպոս նշանակեց Լուտովիկոս Սօտելօ-Ֆրանսիսկեան {կրօնաւորը}, որ իւր բարեպաշտութենով եւ ճիշտ բարոյականութենով

ցէ, եղիցի քեզ իբրեւ զհեթանոս"։ Երբեմնական {կրօնաւորը} լսե՞ց եկեղեցուն. ատեանը կազմուեցաւ, բայց նա չկա

ել էին Սալամանկայում այն ժամանակ, երբ Դոմինիկեան {կրօնաւորները} բանդ էին դրել Իգնատիոսը իբրեւ ժողովրդի մոլորեցուց

տով ահա սկսեցին հալածել Դօմինիկեան եւ Ֆրանսիսկեան {կրօնաւորները}, որ գալիս էին այնտեղ առաքելութեամբ։ Մօրալէս անո

երը իւր պաշտպանութեան տակ եւ դատապարտեց Յիսուսեան {կրօնաւորները} ։ Բայց Յիսուսեանք շուտով Հռովմ ուղարկեցին մի Պալա

դունարանը եւ կառավարչի եւ վերակացու կամ դաստիարակ {կրօնաւորների} բնակարանքը: Գլխաւոր շինութեան աջ ու ձախ կողմից շ

ցը, աշխարհական լուսաւորութիւնը չշփոթել կրօնի կամ {կրօնաւորների} հետ. ե) Դպրոցի կառավարութիւնը յանձնել ուսումնակ

թակայ խնդիր չէ։ Մեծ Վահանի օրով, Ղազար Փարպեցու {կրօնաւորների} վրայ տեսուչ կարգուիլը այդ Թղթի հրատարակուելուց առ

յժմեան հասկացողութեամբ վանք կամ վանքի եկեղեցի կամ {կրօնաւորների} բնակարան, այլ որպէս մայր եկեղեցի թագաւորանիստ Վա

յսպիսի բաները, բնաւ չէ խօսում Ս. Կաթուղիկէի մօտ {կրօնաւորների} բնակարան լինելու մասին։ Մեզ թւում է, թէ Փարպեցո

Կաթուղիկէ եկեղեցուն ո՛չ, այլ վանքին, այսինքն՝ {կրօնաւորների} բնակարաններին, որ Ակիթն էլ Գարդմանի վանքից գալիս

ւած բաներն էլ չենք իմանում եկեղեցական անօթք, այլ {կրօնաւորների} բնակութեան սարք ու կարգը։ Ասողիկը օգնութիւն է գա

անապատն ասի"։ Յայտնի է, թէ, երբ բազմացնում էր {կրօնաւորների} թիւը, պիտի այդ բազմութեան չափով տեղ էլ պատրաստէր

բնակարանը։ Բայց մեր այս անգիտութիւնը անվնաս է, {կրօնաւորների} բնակարանը կարո՛ղ էր նաեւ հինգերորդ դարում Սուրէնա

է Շուաբիում, 1205 թուականին: Նա մտաւ Դոմինիկեան {կրօնաւորների} կարգը Քեօլն քաղաքում եւ վերջապէս դարձաւ Րեգենսբու

թ, եր. 65)։ Մենք այսքանը գիտենք, որ Աղանը {կրօնաւորուելուց} եւ Գողթն գաւառում Ս. Մեսրոպի կացած վանքում մնալո

մի քարանձաւում, գաւառի բոլոր բնակիչներից, բոլոր {կրօնաւորութեան} մէջ հռչակուած մի մարդու մօտ, որի անունը Մովսէ՛ս

եզ այսպէս ասել ճշմարտութիւնը, նման է Ճիզուիթների {կրօնաւորութեանը}... Այդպիսի մատենագրութիւնը այնքան դաստիարակիչ կը

ի դպրոցի մէջ, որի աշակերտքը պատրաստւում էին դէպի {կրօնաւորութիւն}, լարում էին իւրեանց ոյժը լեզուներ ուսանելու համա

ռ առն միում հռչակելոյ 'ի բնակչաց գաւառին յամենայն {կրօնաւորութիւնս}, որում անուն էր Մովսէս, եւ տեղին՝ Անձուկ, եւ

նը: - Ես արդէն ասացի ձեզ, որ ախորժակ չունեմ {կրօնափոխ} լինելու: - Կրօնափոխութիւնը մի պարարտ խորոված

նիմ գիտակցութիւն եւ ճանաչում եմ սեւը եւ սպիտակը: {Կրօնափոխութիւնը} իմ ախորժակի յարմար բան չէ, եւ, մանաւանդ, ներեց

ձեզ, որ ախորժակ չունեմ կրօնափոխ լինելու: - {Կրօնափոխութիւնը} մի պարարտ խորոված չէ, որ կուշտ փորով դժուար լինէ

խանեցի ես Շամիլին, - եթէ ձեր համար այդպէս հեշտ է {կրօնափոխութիւնը}, էգուց կարող էիք ընդունել եւ Բուդդականութիւն. ի

երբեմն մեծ մարգարէի հաւատարիմքը: Այս պատուելիու {կրօնափոխութիւնքը} հետեւանք է քաղաքական գաղափարների եւ ո՛չ բուն կրօն

յ, եթէ ես չկամեցայ կեղծաւորուիլ ձեր առաջեւ, մեր {կրօնը} սաստիկ արգելում է այդ մեղքը: Ես միշտ վատաբաղդութ

լխիս վերայ: - Հը՛մ... - արեց Շամիլը, - ձեր {կրօնը}, կորստական լինելով, պիտոյ է, անտարակոյս, եւ թ

րձակախօսութեանս, ի՛նչ կարիք ունիմ ընդունելու ձեր {կրօնը}, որի կտակը գրուած է մեր չիք նզովեալ Սարգիս Բուխա

սանում ես որպէս հայելու մէջ, իսկ թէ ընդունիս մեր {կրօնը}, այն ժամանակ, դէմ յանդիման տեսանելով ամենայն բա

էն առ նմին հասկացայ, որ սխալուած էի՝ Շիյեաթների {կրօնը} պաշտպանելով: Այս միջոցին նայիբներից առաւել ծ

անաչեց նորա մոլորականութիւնը, այլ, պաշտելով այդ {կրօնը}, երբէք կարողանալու չէր տիրապետել այդ գահին, որի

վերայ, կէս մի իմ ատելութիւնը դէպի նորա ստրկական {կրօնը}, դէպի նորա անձը, որպէս դէպի մի բռնակալ եւ թշնամ

մբ, եթէ Հայ չլինի, գոնէ մարդ կը լինի, եթէ Հայի {կրօնը} չիմանայ, գոնէ ուրիշինը կ՚իմանայ: Մեր շրթունքը ա

րդ՝ անձնազոհ սէր դէպի ազգութիւնը, դէպի մեր ազատ {կրօնը}: Աշխարհը յառաջ է գնում, վերստին ծաղկում են

այրեր պատրաստել նոցանից եւ ազգութիւնը, լեզուն եւ {կրօնը} յանձնել նոցա որպէս մի սրբազան եւ անկողոպտելի աւան

էր մտածել, թէ կենդրոնացած էին մեր դպրութիւնը եւ {կրօնը}, կամիմ ասել՝ այն մեհեանները, որ գտանւում էին Ա

Խորենացու հոգաբարձութեամբ մեզ հասած ազգային երգի {կրօնը} ՝ Վահագնի մասին, եւ Հայոց լեզուի մէջ զենդական խօ

տեղում չէ կարող ցոյց տալ մեզ, որ Հայերը իւրեանց {կրօնը} կամ դաւանութիւնը զոհ բերած լինէին իւրեանց քաղաքակ

րացի ազգերի: Հայերը խիստ լաւ գիտէին, որ իւրեանց {կրօնը} կամ դաւանութիւնը վնասակար չէր նոցա, որ կամ դրացի

վ եւ ի վերայ այնր ամենայնի անխախտ պահելով իւրեանց {կրօնը} եւ դաւանութիւնը, չեն կարող ընդունել կայսրի առաջա

դրօշը յայտնի է արդէն... Եթէ հայոց ազգը իւր {կրօնը} պահելով մնաց աշխարհի երեսին, այդ մասին շնորհակալ

ն մահմեդականութեան. սա բացասաբար պահպանեց հայերի {կրօնը}: Ազգը որչափ եւս թաղուած լինէր խաւար տգիտութեան մ

ութեամբ հեռի մնալով մահմեդականութենից, պահեց իւր {կրօնը}, հետեւաբար եւ ազգութիւնը: Թո՛ղ հայոց ազգը,

յս դատապարտողը, որ արդէն երկու անգամ փոխել է իւր {կրօնը}, որ տպագրութեամբ հրատարակել է. " Կաթոլիկ ծնած ե

ի թաթը դէպի անհաւասարութիւն, ուրեմն քրիստոնէական {կրօնը} թշնամի է հաւասարութեան: Բոլոր այն " ուրեմն "-ներ

III-ի եւ Վիլհելմ III Օրանժեանի ժամանակ, փոխում է {կրօնը}, ի վերջոյ ինքը պառլամենտը եւ " իշխող եւ իշխեցեալ

ց, (մատաղ գնամ նորա զօրութեանը), ստացել է իւր {կրօնը}, ինչպէս պաշտում է Լուսաւորչի լոյս հաւատը, պէտք

երայ աւազակների մէջ: Նորա քարոզութիւնը, աւանդած {կրօնը} հիմնուած է սիրու վերայ: Բայց սիրել միայն իւր մեր

տուածեալ միաբանութիւն, որ պատրաստ էր նուիրել իւր {կրօնը}, կեանքը, գոյքը եւ զօրութիւնը պապական ծառայութեա

ի եւ հալածանքի, չխնայեց մինչեւ անգամ իւր հայրենի {կրօնը}, որի մէջ ծնել ու մեծացել էր։ Այս բոլոր զոհաբերո

իտոյ է յառաջուց վճռել այս խնդիրը, թէ ի՞նչ ասել է {կրօնը} եւ թէ ինչ է պապականութիւնը. պատճառ, մի մարդու կ

կերութեան սկզբունքի մայրը ճանաչւում է գլխաւորապէս {կրօնը} եւ երկրորդաբար քաղաքականութիւնը։ Այն պատճառով եր

աւորապէս աճում է կրօնի հիմքերի վերայ։ Ի՛նչ է {կրօնը} եւ ի՛նչ յարաբերութիւն ունի դէպի մի մարդ, դէպի մի

զգ, դէպի մի ընկերութիւն, որ խոստովանում էին այդ {կրօնը} ։ Թէ ո՛րքան մեծախորհուրդ բան է կրօնը ընդհանրա

էին այդ կրօնը։ Թէ ո՛րքան մեծախորհուրդ բան է {կրօնը} ընդհանրապէս, եւ առանց մանրմասն քննութեան, երեւո

րդը կայ աշխարհի վերայ, նոյնքան ժամանակ է, որ եւ {կրօնը} կայ։ Այստեղ մեր խօսքը միայն լինելութեան վերայ է

կերպով Աստուծոյ մասին հասկացողութիւնը, ուրեմն եւ {կրօնը}, ժամանակ առ ժամանակ կերպարանափոխ է լինում, թէ ի

օսելով, կամէինք ցոյց տալ, թէ ո՛րքան անհրաժեշտ է {կրօնը} մարդու համար։ Այո՛, նոյնքան եւս բացայայտ է, որ

ւր գործողութիւնքը կատարելու ժամանակ դիմում է դէպի {կրօնը} եւ հարցանում է նորանից խորհուրդ՝ արդեօք այս կամ

քո բանականութիւնը։ Փիլիսոփայաբար նայելով՝ {կրօնը} աշխարհի երեսին բաժանւում է երկու մեծ ճիւղ՝ ստրկա

ս անբնական եւ բարբարոս սկզբունքով չորացնում է այդ {կրօնը} ամենայն բանականութեան ծիլ, որ դրել էր Աստուած մա

արների հետեւելով, կարելի՞ է համաձայնիլ, թէ նորա {կրօնը} եւ Քրիստոնէութեան պաշտպան ձեւանալը չէր մի դիմակ՝

նութիւն երկու աղբիւր ունի. առաջինը եւ գլխաւորը՝ {կրօնը}, երկրորդը՝ լուսաւորութիւնը։ Թէեւ կարելի էր երր

րոնելու համար դարձեալ պիտոյ է մեզ դիմել դէպի նոցա {կրօնը}, որ է պապականութիւն։ Թէ ի՛նչ է պապականութիւնը,

աւորութեան համար, զոհեց մինչեւ անգամ իւր ազգային {կրօնը}, բայց դիտաւորութեամբ ենթարկուեցաւ նա պապական լու

իաբանութիւնը։ Կէսը չկամի շահել իւր բուն հայկական {կրօնը}, ազգի սովորութիւնքը եւ աւանդութիւնքը, միւս կէսը

ւ բնակիչքը եւ հարկադրել նորանց թողուլ իւրեանց հին {կրօնը}, որի վերայով անցել գնացել էին շատ դարեր։ Սոքա խ

քաջ գիտենալով իւր սուրբ պարտականութիւնը դէպի իւր {կրօնը} եւ դէպի իւր ընկերը, հաւասարապէս լցուցել է մինչեւ

այ բեռի տակ ճնշուած է այսօր հայ մարդը: Թափել այդ {կրօնը} մեր վրայից, - ահա՛ մեր գործը: Մեր ազգութիւնը, մ

ր վրայից, - ահա՛ մեր գործը: Մեր ազգութիւնը, մեր {կրօնը}, ոչ թէ վնաս կրելու չէ միջնադարեան ուղղութիւնքը,

ում է նորան աշխարհի երեսին մահ լինիլը: Ո՛հ, եթէ {կրօնը} ազդէր բարոյականութեան վրայ, երկիրը դրախտ եղած կը

ամանակ, եւ այդ շատ ուղիղ մի բան էր. պատճառ, որ {կրօնը} մի այնպիսի պատկերացոյց էր այն ազգին, որին եւ պատ

որքան լուսաւոր էր ազգը, այնքան մաքուր էր եւ նորա {կրօնը}, այնքան ճշդած էին չափով եւ քանօնով կրօնի վերաբեր

որ նա ինչ ժամանակ իւր ազգային աւանդութենով ստացած {կրօնը} ունէր, շատ անծուծ եւ տգեղ բաներ էին. այս տգեղու

0 տարի նորանից յետոյ՝ մինչեւ Հոմերոսի ժամանակը, {կրօնը} բաւական միջակ ճանապարհով յառաջ էր խաղում, իսկ եր

րդապետութիւնից, եւ աւելի եւս, քան թէ Մովսիսական {կրօնը} ։ Եթէ դարաւոր սովորութեան, բնութեան եւ պատմական

նայ Կուրանը։ Ինչո՞ւ համար. նորա համար, որ նոցա {կրօնի} աղբիւրքը գտանւում են այդ գրքերի մէջ, իսկ մեր Պ.

կուր Հայոց երեխաների համար: 2) Վարդապետարան {կրօնի}: 3) Հանդէս նոր հայախօսութեան, երկու մեծ հա

եթէ ո՛րեւիցէ գնով խլուած էր իմ ազատութիւնը: Մեր {կրօնի} արդիւնքը ազատութիւնն է, եւ մեք, պարծանքով նայել

ան մէջ, որքան ժամանակ հաստատ էիր քո քրիստոնէական {կրօնի} վերայ, իսկ եթէ կամենաս ընդունել, մեծ մարգարէի ձ

տասխանեցի ես, - եթէ կարելի է, խնդրում եմ չխօսել {կրօնի} վերայ. պատճառ, այդ բանը, շատ մօտ լինելով ամէն

այ, որ ոռոգուած է Յիսուսի Քրիստոսի արիւնով: Ձեր {կրօնի} վարդապետութիւնը ազատութեան մասին, որ այժմ յայտնե

կրօն չկայ աշխարհի երեսին: Ո՛րքան վէճ ունեցել եմ {կրօնի} մասին, ո՛րքան բան գրել եմ այդ առարկայի վերայ, բ

երի, դա հրէի տղայ է եւ բաղդի բերելով ընկել է մեր {կրօնի} մէջ: Շիյեաթների դաւանութիւնը ուրացաւ ոչ այն պատճ

իստ վարուեցայ՝ յանդիմանելով նորա անհաստատութիւնը {կրօնի} կամ սրտի վկայութեան մէջ: Ինձ՝ որպէս քրիստոնէի,

ը: Կէս մի Շամիլի անարգ կարծիքը ազատութեան եւ մեր {կրօնի} վերայ, կէս մի իմ ատելութիւնը դէպի նորա ստրկական

նձ. - Սուտ չէ՛ քո կարծիքը իմ հայեացքի մասին {կրօնի} վերայ, ես այնքան լայն հոգի եւ լայն սիրտ ունիմ եւ

գային դպրոցը, աշխարհական լուսաւորութիւնը չշփոթել {կրօնի} կամ կրօնաւորների հետ. ե) Դպրոցի կառավարութիւնը

պարոնը, ապացուցանել կամելով Հայաստանում մոգական {կրօնի}, այսինքն՝ կրակապաշտութեան թագաւորեալ կրօն լինել

ազգի հոգին եւ հասկացողութիւնը քաղաքականութեան կամ {կրօնի} մասին երբէք նիւթ չէ եղել նորա մտածութեան: Բոլոր

էջ այն իրողութիւնը, որ Հայերը սուր են ցոյց տալիս {կրօնի} կամ դաւանութեան դաշինքներին փոփոխութիւն առաջարկող

: Հոգեւորք, որոց պաշտօն է պաշտպան եւ պահապան կալ {կրօնի} իւրեանց, դանդաչեն յօտար ուսմունս, մեծապէս վնասա

ան ուղղեցեալ յօգուտ եւ յանձնապահութիւն պաշտօնէիցն {կրօնի} ընդհանրապես, իսկ յապահովութիւն գլխաւորացն քահանա

րուեալ օրինակս Վարդապետարանին եւ արգելոյ զուսանել {կրօնի} հայ մանկտւոյն այնու գրով, յարակցելով, թե ո՛ր եւ

աւանդել աշակերտաց որպէս զմատեան ինչ առաջնորդող ՚ի {կրօնի}, պարտին քննիլ յատեն ի Սիւնհոդոսին Սրբոյ Էջմիածնի

երոյ, կախի զանթերի եւ զինքնուրոյն պահպանութիւն է {կրօնի} եւ խոստովանութիւն նորա. ձեռն մխել յայն ո՛ր եւ է

ուք անկան ՚ի պատերազմունս առ պահպանութիւն ազգի եւ {կրօնի} մերոյ: Սերունդ եմք քաջաց, որոց ո՛չ ձանձրանան պա

կենդանի"։ Ժողովրդոց բազմութիւնը ըստ {կրօնի} կրօնի Վազեց երդուել եկեղեցին սուրբ սեղանոյն

նի"։ Ժողովրդոց բազմութիւնը ըստ կրօնի {կրօնի} Վազեց երդուել եկեղեցին սուրբ սեղանոյն առաջի

մ պէտք չէ, Ո՛ր սուրբերը ուսեալ էին. {Կրօնի} ծէսերը պահելով, Անշուշտ կ՚երթամ արքայութիւն

Հրաւիրում ենք, որ ասպարէզ իջանէ, բայց եթէ բանը {կրօնի} եւ սրտի վկայութեան վերայ անհաստատութեան գայ, կար

րակուրը Հայոց երեխաների համար ", " Վարդապետարանը {Կրօնի} " եւ այժմեան Նոր Հայախօսութեան հանդէսը։ Այո՛, ց

քը, որ օգնում են Հեգելին ներս մտնել քրիստոնէական {կրօնի} եւ նորա արարողութեանը խորունկ խորհրդի մէջ: Հրէակ

մասին: Բոլորովին ուրիշ բան է, երբ սէրը կը լինի {կրօնի} կենտրոնը, բարոյականութեան գլխաւոր նշանաբանը: Մի

: Նոքա պէտք է լաւ մտածէին, որ նոցայ ազգութեան եւ {կրօնի} պահպանութիւնը նորա արդիւնքիցն էր կախ: Այսպիսի գո

արանում, իւր ճշմարտասիրութեան եւ հաստատ նախնական {կրօնի} համար: Բայց երբեմն Ֆրանսիայումը շատ մեծ յարգ եւ

ւն մատուցանենք պ. Չամուռճեանին, որ քրիստոնէական {կրօնի} հանգանակները, տասն եւ հինգ դար գրուելուց եւ խոստ

եկեղեցու տնտեսութեանը, որ հասարակաց ոչինչ չունի {կրօնի} հետ: Եկեղեցին շինողը եւ պահողը է ժողովուրդը, սո

ով իւր մայրական եկեղեցուց, միացել է օտար ազգի ու {կրօնի} հետ եւ այդպէս եղել է իւր ազգին ոչ թէ արդիւնաբեր,

, ընկալաւ 'ի նմանէ բերանացի հաստատութիւն իւրումն {կրօնի}, անուն տուեալ նմա Անտօնի աբբայն ընդ կանոնօք սրբո

ցոց զոր նոքա տօնէին, եւ ասել զժամ յեկեղեցւոջ ըստ {կրօնի} եւ ըստ ծեսի նոցա եւ 'ի գործ ածել զժամագիրս նոցա թ

իւն նոցա զազգէն Հայոց եղեւ քար գայթակղութեան նոյն {կրօնի} ։ Եւ հոգի Վենետիկեան վանաց երեւի յայտ յանդիման 'ի

ակշիռ բան է, բայց եւ նա ինքը գլխաւորապէս աճում է {կրօնի} հիմքերի վերայ։ Ի՛նչ է կրօնը եւ ի՛նչ յարաբերո

ից, որ մարդը չէ կարող ապրել աշխարհի երեսին առանց {կրօնի} ։ Որքան ժամանակ մարդը կայ աշխարհի վերայ, նոյնքան

պէս լինելութեան վերայ։ Եւ ինչպէս կարելի էր առանց {կրօնի} ապրել. առաջին մարդիկը, որ գուցէ եւ չգիտէին իւրե

ս բացայայտ է, որ ոչինչ մարդ չէ կարող ապրել առանց {կրօնի}, թող լինի նա անաստուած, ամենաստուածեան, նիւթապ

դ ազատութիւնը եւ փակում են նիւթական կապանքի տակ։ {Կրօնի} անհրաժեշտ լինելը հերիք ապացոյց է, որ նա մեծ ազդե

բոլոր ունակութիւնքը։ Մարդը, ենթարկելով իւր անձը {կրօնի} ազդեցութեանը, ընդունում է նորա կանոնքը եւ պայման

վատաբաղդ չէր գտանուած, որ շիջանէր նորա սրտի մէջ {կրօնի} ճրագը, իւր գործողութիւնքը կատարելու ժամանակ դիմո

կամ այն, որ իւր սիրտը յղացել էր, թո՞յլ է տալիս {կրօնի} պատուէրը իրագործել, թէեւ ինքը այդ մարդը ստորասաբ

էր արդէն։ Այսպէս անքակտելի կապած է մարդը իւր {կրօնի} հետ. մարդու հոգեկան ոյժը եւ զօրութիւնը իսկոյն հա

եւ զօրութիւնը իսկոյն հասկացւում է՝ նայելով նորա {կրօնի} որպիսութեանը։ Ասա ինձ՝ ո՞ր կրօնի խոստովանող ես

՝ նայելով նորա կրօնի որպիսութեանը։ Ասա ինձ՝ ո՞ր {կրօնի} խոստովանող ես դու, ես կ'ասեմ քեզ, թէ ո՛ր աստիճա

ց, այդ ազգերը, ասում ենք, գտանւում են ստրկական {կրօնի} ազդեցութեան տակ։ Դարձուր, սիրելի՛ ընթերցող, քո

էջ Աւետարանի բանքը, դաստիարակուելով այդ ազատական {կրօնի} առաջնորդութեամբ։ Մեր խօսքը այստեղ ընդհանուրի վեր

հոգեկան չքաւորութիւն՝ յառաջացած իւրեանց ստրկական {կրօնի} ազդելուց։ Արդեօք թափելու չէի՞ր արտասուքի հեղեղնե

այս։ Սորան պատասխանելու համար պիտոյ է քննել այդ {կրօնի} բուն սկզբունքը եւ ուղղութիւնը։ Ստրկական կրօնի մէ

յդ կրօնի բուն սկզբունքը եւ ուղղութիւնը։ Ստրկական {կրօնի} մէջ բռնակալական հոգի երեւում է իւր ահարկու մեծվայ

ենից, նիւթապաշտութիւնը երկրորդական տեղ չունի այդ {կրօնի} մէջ. կրօնի զօրութիւնը եւ ոյժը կենտրոնանում է նոր

պաշտութիւնը երկրորդական տեղ չունի այդ կրօնի մէջ. {կրօնի} զօրութիւնը եւ ոյժը կենտրոնանում է նորա պաշտօնեանե

րհուրդ արարողութեամբք։ Այսպէս է ահա ստրկական {կրօնի} ուղղութիւնը եւ այս է այն մարդերի դրութիւնը, որ բ

անպտուղ ծիսակատարութիւնների, զոհերի, որ Հրէական {կրօնի} գլխաւոր հաստարանքն էին։ Նա տարածեց մարդկային ազգ

ողովրդի ստրկութիւնը, այլեւ նորա կոյր հաւատը դէպի {կրօնի} պաշտօնեայքը, որոնց ձեռքով միայն կարելի էր մօտենա

ն պարզահոգութիւն։ Մի մարդ, սնանելով այսպիսի {կրօնի} մէջ, նստած լինելով այսպիսի կենդանարար աղբիւրի մօ

ինի միւս ազգերից, որոնք, մնալով դեռեւս ստրկական {կրօնի} խաւարի մէջ, պիտոյ է խարխափելով քայլէին եւ այն՝

այդ բոլորը, ասում ենք, շատ բնական կերպով, նոցա {կրօնի} հետեւանքն է։ Կրօնի մէջ կերպարանագործւում է մարդո

նք, շատ բնական կերպով, նոցա կրօնի հետեւանքն է։ {Կրօնի} մէջ կերպարանագործւում է մարդու հոգին եւ բանականու

գործունէութեան աղբիւրը եւ շարժառիթը։ Այսչափ {կրօնի} վերայ։ Մեր խորհուրդն էր ցոյց տալ միայն կրօնի ինչ

չափ կրօնի վերայ։ Մեր խորհուրդն էր ցոյց տալ միայն {կրօնի} ինչութիւնը եւ խորհուրդը)։ Բեր այժմ խօսենք իւր

որի թիկունքը տեսանելու չէին թշնամիք։ Խօսելով {կրօնի} վերայ՝ մեք ցոյց տուեցինք ստրկական եւ ազատական կր

նի վերայ՝ մեք ցոյց տուեցինք ստրկական եւ ազատական {կրօնի} բնաւորութիւնքը եւ յարաբերութիւնքը, տեսանք, թէ ի

է ինչ գին է արժել մարդկութեան ազատութիւն ստրկական {կրօնի} երկաթի լծի տակից, սարսափելի գին՝ Քրիստոսի արիւն

ստ էր ամենայն զոհաբերութիւն յանձն առնուլ ազատական {կրօնի} անունով, մինչդեռ միւս կողմից զանազան աշխարհներու

ւթեան բանալին նորա ձեռքումն էր։ Այնտեղ, ուր {կրօնի} բոլոր ազատութիւնը՝ Յիսուսի Քրիստոսի արիւնով մարդ

ռնալիքից, որ տալիս է պապականութիւնը, այդպիսի մի {կրօնի} ի՞նչ անուն ունէիր տալու, սիրելի՛ ընթերցող, եթէ

եւ կորստական մարդկութեան համար։ Նա ներգործում է {կրօնի} եւ կրօնապաշտութեան դիմակի տակ, բայց դոքա երկրորդ

քաղաքականութեան ուղղութիւնը անմիջական հետեւանք է {կրօնի} եւ լուսաւորութեան։ Եթէ ճիշդ լօգիկաբար քննենք, ե

լօգիկաբար քննենք, եւ լուսաւորութիւնը հետեւանք է {կրօնի}, ինչպէս նախընթաց գլխումը ասել ենք։ Ուրեմն Մխիթա

շդ լօգիկաբար քննելով, լուսաւորութիւնը հետեւանք է {կրօնի} ։ Ասացինք այս ճառի առաջին գլխումը, թէ " ասա՛ ինձ

ացինք այս ճառի առաջին գլխումը, թէ " ասա՛ ինձ ո՛ր {կրօնի} խոստովանող ես դու, ես կ'ասեմ քեզ, թէ ո՛ր աստիճա

ինքն ըստ ինքեան եւ մանաւանդ՝ համեմատելով ազատական {կրօնի} հետ, շատ նեղսիրտ։ Բայց եւ դա ունէր իւր մեծ խորհու

ւթիւնը։ Քրիստոսի ժամանակներում Հրէական {կրօնի} պաշտօնեայքը համը տարել էին իւրեանց լրբութեամբ. ամ

միտք չունինք, վասնորոյ թող հերիք լինի մեր խօսածը {կրօնի} վերայ, մանաւանդ, երկարաբանելով այդ մասին, կը հեռա

ոս վարդապետի Նազարեանց, մակագրեալ " Վարդապետարան {կրօնի} " ի լոյս ընծայեալ ի Մոսկվա, յամի 1853: Ուստի եւ

նոյն հայ ասասցէ [ընթերցասիրելով] " զՎարդապետարանն {կրօնի} " [մինչ] ամենայն դարձուածք բանից [ըմբռնելի էին առ

ցայսօր իսկ՝ պաշտելի է աւանդութիւնդ զվերաբերելիս {կրօնի} եւ աստուածապաշտութեան ունել խորհրդաբար, եւ ո՛չ հ

հեղինակ զարդիս ի մէնջ ջատագովեալ " Վարդապետարանի {կրօնի} ", զսոյն զայս լուսափայլ ճշմարտութիւն վաղ ուրեմն

աստանեայց եկեղեցւոյ ընծայէ ազգին " զՎարդապետարանն {կրօնի} " իմաստուն յառաջաբանիւն: [Թողցի] մեզ աստանօր

կուր հայազգի երեխաների համար " եւ " զՎարդապետարան {կրօնի} ", եւ զայլ ինչ նոր տպելի նոր հայախօսութեամբ: Քա

ը, որի բնակիչքը, շատ մոլեալ լինելով իւրեանց հին {կրօնի} վերայ, չ'նայելով Կսաւիէի ջերմեռանդ քարոզութեանը

Եափոնիայն կը հետեւի Չինաստանին, ըստ որում՝ նորա {կրօնի} կենդրոնը այնտեղ էր։ Կսաւիէ չ'ընդունեց այն գումար

ւնքը, համարեա՛ թէ թողնում էին նորանց իւրեանց հին {կրօնի} մէջ՝ քարոզելով այնպիսի Աւետարան, որ շինած էր Չի

հնարաւորութիւնից, հետեւաբար եւ կանգ կ՚առնի նրանց {կրօնի} եւ ազդեցութեան պրոպագանդը: Ինչ վերաբերում է

նաւորք եւ այլ այսպիսիք, որ վերաբերութիւն չունէին {կրօնի} հետ, պիտի կորչէին: Թէեւ խեղճ բաներ, բայց եւ այ

, որ իրենք չեն կարող հերքել: Նոքա պաշտպանւում են {կրօնի} կեղծաւոր նախանձաւորութեամբ, բայց նուաստացնում են

եւ նորա կրօնը, այնքան ճշդած էին չափով եւ քանօնով {կրօնի} վերաբերեալները։ Ընդհակառակն, մեք տեսանում ենք,

ւրդներով եւս եւ խռկուած աւելորդապաշտութիւններով։ {Կրօնի} ներգործութիւնը ազգի վերայ շատ անչափելի մեծ է. հա

բողջ ազգի հոգին կրթւում է եւ դաստիարակւում է նորա {կրօնի} ուսման առաջնորդութեամբը։ Բայց կրօնի վարդապետութի

կւում է նորա կրօնի ուսման առաջնորդութեամբը։ Բայց {կրօնի} վարդապետութիւնը տարածելու մասին ժողովրդին մէջ անպ

ին քարը, որ կարող էր տնկել իւրաքանչիւր մարդի մէջ {կրօնի} արժանաւորութիւնը եւ յատկութիւնը։ Մեք տեսնում ենք

եւ յատկութիւնը։ Մեք տեսնում ենք գոնէ Յունաստանի {կրօնի} մէջ, որ նա ինչ ժամանակ իւր ազգային աւանդութենով

ն. ահա թէ մատենագրութիւնը ինչ ներգործութիւն ունի {կրօնի} վերայ։ Ուրեմն կրօնի ուսումը պիտոյ էր սերմանել ազ

թիւնը ինչ ներգործութիւն ունի կրօնի վերայ։ Ուրեմն {կրօնի} ուսումը պիտոյ էր սերմանել ազգի մէջ մատենագրութեան

բան էր, սա այն մատենագրութիւն չէ, որ թեւակից էր {կրօնի} եւ այլ լուսաւորութեանց ազգի մէջ տարածուելուն։ Սա

չկամեցաւ լսել, այլ Մովսէսի քարոզած պարզ Եհովայի {կրօնի} վրայ պատուաստեց նաեւ մարտադիր եւ ժողովական կանոնն

իտէին, որ այդ օտար պետութիւնքը, ձեռք տալով նորա {կրօնին} կամ դաւանութեանը, կամենում էին վեր առնուլ այն որ

ւմ բնակէին վանականք Հայոց։ Յորում ժամանակի վիճակ {կրօնին} Հայոց յերիս բաժանէր, որպէս եւ յայսմ ժամանակի, ա

ն հետ, որ երջանիկ էր՝ մասնակից լինելով ազատական {կրօնին} ։ Արդեօք հանդիպո՞ւմ է նոցա մէջ այն բարոյական մեծո

ինում այն մարդը կամ այն ազգը, որ մասնակից էր այդ {կրօնին} ։ Չնչին եւ նիւթական բաները, որ վերաբերութեամբ դէ

ութիւնը, բաժանորդ լինելով այս ողորմելի եւ թշուառ {կրօնին}, դառնում է մի մեքենայ, մի աւտօմատ, որ առանց ամ

այս է այն մարդերի դրութիւնը, որ բաժանորդ էին այդ {կրօնին} ։ Այս ողորմելի եւ թշուառ դրութեան մէջ էր բոլոր մա

արոզելով այնպիսի Աւետարան, որ շինած էր Չինաստանի {կրօնին} եւ սովորութեանը յարմար։ Շուտով Յիսուսեանների գոր

սպանէ Հենրիկոս IV-ը, մեծ պաշտօն կը լինի կատարած {կրօնին} եւ Ֆրանսիային եւ սուրբ կը լինի, եթէ ինքը կորչի ա

, այլեւ պարտակա՞ն մնամ, այս ո՛ր աշխարհի կամ ինչ {կրօնից} թոյլ տրուած գործ է, - հարցանում է երիտասարդը:

ընկերական կեանքի բարւոքումը, մինչդեռ մովսիսական {կրօնից} եսական ոգին բխում է ամէն մի քայլափոխում: Ուր

Ի՛նչ է այս քննութեանց արդիւնքը: Մովսիսի {կրօնից} աղբերանում է մահ, իսկ քրիստոնէութիւնից կեանք:

ւ, անգէտ, ակամայ հարկադրուելով իւրեանց ստրկական {կրօնից}, հաւասարուել էին անբան անասունների՝ շատանալով մ

, փոխանցական վիճակ էր մարդկութեան համար, ստրկական {կրօնից} դէպի ազատականը։ Եւ որովհետեւ չկան բնութեան մէջ ոս

րիստոնէին չճանաչելոյ զաղբիւրս իւրոցն քրիստոնէական {կրօնից}, եւ ինքնին ուսանելոյ անտի, զոր ինչ պարտ էր առնե

ոլոր արժանաւորութեան հանդէսը կարելի էր քննել նորա {կրօնից}. պատճառ, որ որքան լուսաւոր էր ազգը, այնքան մաք

լ են պաշտօնք ի պահպանութիւն ազգիանօթ քդ այդոքիկ - {կրօնն} եւ լեզու: Ազգն մեր ի ժամուս՝ թուի ի շարս

։ Քանզի, ցորչափ կացցէ լեզու հայոց, ցորչափ կացցէ {կրօնն} մեր ազատ յամենայն յեկամուտ տարերց, ազգն մեր չուն

ը, եթէ ոչ մի գաղափարական եւ աննիւթ աշխարհի մէջ։ {Կրօնն} էր այդ գաղափարական եւ աննիւթ աշխարհը՝ այնքան անհ

ործւում է մարդու հոգին եւ բանականութիւնը, եւ այս {կրօնն} է նորա հոգեկան եւ բանական գործունէութեան աղբիւրը

ս, եթէ զկենդանութիւն ազգին պահեն թագաւորութիւն, {կրօնն} եւ լեզուն. առ մեզ կորուսեալ է առաջինն եւ չիք յայ

առաջինն եւ չիք յայժմուս. մնայ ուրեմն ապաստանիլ ի {կրօնն} եւ ի լեզուն, այլ եթէ պատուելի Մխիթարեանք, ընկալ

ն եւ անասնադարմանութեան հետ։ Պարագուայի մէջ {Կրօնն} էր Յիսուսեանների Քաղաքական եւ հոգեկան օրէնսդրութե

մար մեր առաջեւ դրած խնդրի մէջ. դոքա աւանդւում են {կրօնների} պատմութեան մէջ, որ այս րոպէիս ժամանակ չունինք հա

ն։ Այս տեսակ բաժանման հիմքը ամփոփւում է դոյն իսկ {կրօնների} բնաւորութենների մէջ։ Բեր քննենք այստեղ համառօտաբ

նաւանդ, որ տեսել էիր այստեղ ստրկական եւ ազատական {կրօնների} բնաւորութիւնքը։ Ի՞նչ է պապականութեան խորհուր

դարձուցանելով այն ազգերի վերայ, որ կցորդ էին այդ {կրօններին} ։ Հեթանոսք, Հրէայք, Մօհամմեդականք, որոնց ա

ում: Ով որ միայն ազգ ազգից բաժանում է անունով եւ {կրօնով}, այնպիսին չէ կարող պատասխանել կամ մեկնել, թէ ի՛

երցանելի բանս առ ի] հեղինակէն: Որպէս մեզ թուի՝ [ {կրօնուսոյց]} մատենագիրք մեր ի գրելն զայսպիսիս ունին [իւրեանց

Երկրորդի Պարսից արքայի, որ զՀայաստան հրապուրէր ի {կրօնս} մոգութեան: Ոգի հեղինակիս զուարթ, պայծառ եւ հեզ

ինչեւ ձեր կեանքի վերջը փորձել աշխարհի երեսի բոլոր {կրօնքը} եւ դաւանութիւնքը: Ասել է մի խօսքով, թէ ոչինչ սո

հագրական դրութեամբ, իւր բնական սահմաններով, իւր {կրօնքով}, սովորութեամբ եւ աւանդութեամբ բոլորովին հեռի է Ա

մի ատամ չկար: Երկայն եւ չոր քթերը, համարեայ թէ {կցած} էր կզակներին, ականջների վերայ երեւում էին օղեր,

նի առողջ, ուրախ եւ երջանիկ: Ահա այն ամենը, ինչ {կցանկանայի} հաղորդել նրան, եւ ավելի... առայժմ ոչինչ: Հու

նցյալի դառնությունները՝ հիշել հին օրերը: Ես շատ {կցանկանայի} իմանալ նրա արդի վիճակը, այժմ նա միանգամայն մենակ

վ, իր ուզածն է անում եւ ապրում է այնպես, ինչպես {կցանկանար} ապրել: Սիրելի եղբայր, ե՞րբ, արդյոք, մենք

է. միմիայն ուռած է, նարա այս ուռուցքեն եւ կոճն {կցավի}: Ատոնց համար է, ես գիտեմ, որ ան նարա համար բան

մեծ կատարել եւ այդպէս իւրեանց իսկ ձեռօք փակեն եւ {կցեն} զամենայն դրունս լուսաւորութեան: Բայց ըստ դոցա լե

ստ որում այդ բնագիրը 72 թարգմանչաց գործը չէ, այլ {կցկտուր} հավաքածո ասորական կամ այլ հունական թարգմանություն

առ իս համարաւ [բաց], յորում երեւի գայթ ի գայթ եւ {կցկտուր} իմն վճռադատութիւն ոչ բնաւ արժանաւոր սինոդական իրա

առանց ծիծաղելու կարդալ, մինչ յարգի հեղինակը իւր {կցկտուր} Յիշատակարանքը, որ բոլորովին խորհուրդ չունին պատմ

եւս մեծ բան է: 3. Հաւաքել եւ տպել այն բոլոր {կցկտուր} յիշատակարանքը, որ աբեղայք կամ այլ մարդիկ սովոր է

գեղեցիկ մտքեր բացատրուին խաժամուժ ամբոխի անկապ ու {կցկտուր} լեզուի ձեւերովը։ Ամենայն որեւիցէ լուսաւորեալ

ց ուսերի վրայ, գովելու համար ձեռները շարժելով եւ {կցկտուր} ձայներ հանելով, թռչկոտում են։ Բայց դոքա՛, գլու

ւում է... ո′հ... ո′հ, - եւ մի քանի այսպիսի {կցկտուր} խօսքեր դեռեւս արտաբերելով, ընկաւ աթոռի վերայ ամե

չէ եղած պատմաբանական, կապակից եւ լոգիկական, այլ {կցկտուր} ․ եւ այդ կեանքի շարունակութիւնը եւ ապահովութիւնը բ

ւրեանց արմատական կամ բնական բնաւորութիւնը: Հայոց {կցկտուր} քաղաքական կեանքը վարելով իւր քաղաքականութիւնը լոկ

խօսքին ստանում էր մի պատասխան, եւ այն անիմաստ, {կցկտուր} եւ, որքան կարելի է, կարճ, ամենայն կերպ փախչելո

ի գուցէ մեծ եւ անփանաքելի, բայց միշտ հատակտոր եւ {կցկտուր} ի նեղ եւ ի փոքրիկ հրապարակս երեւեալ, հանգոյն փոք

Խօսել հազար ու մին մուրացած խառնուրդներով, խօսել {կցկտուր}, ճնճղուկի նման զոյգ ոտքով այստեղից այնտեղ ոստելո

ետ խօսողը թոյլ ձայնով, - այդ հազար կարկատաններով {կցկցած} պառաւական ձեռագործը տուեցին ինձ այն կտակի փոխանակ

ֆրանսիարեն կուսանիմ որպես ֆրանսիացի, այն ժամանակ {կցնծացնում} ամեն բան։ Ահա եղբայր, իմ միակ խնդիրս եւ ցանկ

ադրել։ Մեք եւս, ինչպէս դուք, ազգի որդիք ենք եւ {կցորդ} դորա փառքին եւ անարգանքին, դորա հարստութեանը եւ

ինին պատճառը, ոչ միայն որոց գործեալն էին, այլեւ {կցորդ} զառաջնորդս մեղանացն կացուցանեն: Եւ առաջնորդ, որ

ջ քաղաքացի են եւ ապա հոգեւորական, ուրեմն, որպէս {կցորդ} քաղաքական իրաւունքների, պատասխանատու հասարակաց օ

մ մարդկային հաւասարութիւնը, ուր իւրաքանչիւր մարդ {կցորդ} չէ ազատութեան հաւասարապէս, այնտեղ թագաւորում է մ

ղահուէտուն, եւ ոչ նորա համար, որպէս թէ դուք եւս {կցորդ} էիք այդ դատարկաբանելու խելագարութեանը, որ մի տես

ուշադրութիւն դարձուցանելով այն ազգերի վերայ, որ {կցորդ} էին այդ կրօններին։ Հեթանոսք, Հրէայք, Մօհամ

Վեհափառ Տէրս, յանձն արարից նոյնպէս պատմութեան, {կցորդեալ} յիւրում ժամանակի եւ զհետեւանսն, քաջայոյս եմք, ե

րս իւր, զոր արար ի խնդրոյ Սահակայ Բագրատունւոյ, {կցորդեալ} յայն եւ զԱշխարհագրութիւն՝ ըստ ժամանակին շնորհելո

անքը բռնի խլել են Խորենացու բերանից նորա ողբը ", {կցորդել} էի, թէ ամենայն արդարութեամբ արժա՛ն էր, որ Խորեն

: - Իմ յայտարարութիւնը գրած է թղթի վերայ, - {կցորդեց} չար-ոգի ծրագրապետը: - Ինչպէ՞ս կը բարեհաճի Ձեր մռ

իական ճին եւ երկու շիշ Սարեպտի բալասան, - իսկոյն {կցորդեց} պ. Մարկոսը: Սարգիսը գլուխ տուեց եւ դուրս գն

ն է գալիս, սորա կամ նորա վերայ թափելու համար, - {կցորդեց} շուտով Մանթուխեանցը: - Ինչպէս հաճոյ է ձեզ,

ատապարտում են այդ յանցանքի գործողը, գործողութեան {կցորդը} կամ սորանց արդարադատութեան աչքից վարագուրողը, բա

ռոճիկը հերիք չէ այդ պակասը լցուցանելու համար, - {կցորդում} է երիտասարդը հեգնութեամբ: - Մնացածի համար մո

անաստեղծ-թագաւորը։ " Իսկ մարդը յաւիտեան կայ ", - {կցորդում} ենք մեք: Չքացած ազգը ապրում է իւր ժառանգներ

պատուելի եւ յառաջադէմ անդամք ազգի մերոյ, որք եւ {կցորդք} վերաuաց ընտրութեան, ետուն արգոյ երեսփոխանաց պ.

կլինեի այն ժամանակ կազմել ռեալ համեմատություն եւ {կցուցադրեի} Նախիջեւանի առեւտրական գործունեության շատ հետաքրքի

ւս բամբասում եք, մեղքը ձեր վիզը, ես անպարտ եմ, {կփաթթեմ}, կղրկեմ։ Մինչեւ այս հասակը այդտեղ էլ դորան պիտ

ւնը. դուք չէք կարող ծամել եւ կուլ տալ նորան, նա {կփշրէ} ձեր ժանգոտ ատամները: Կարծեմ, որ այս յառաջաբ

Bronchitis siոplex-ը copibalis-ի կամ pneumonia-ի {կփոխակերպվի}, որովհետեւ կարգին տենդում էի, եւ, կարող եմ ասե

որոնք աղավաղում են զուտ հայկական լեզուն, նրա մոտ {կփոխարինվեն} հին հայկական գանձարանի ազգային բառերով: Հաս

ի մեջ, այլ ոչ թե պահել բացօթյա: Հակառակ դեպքում {կփչանան}: Քանի որ մենք հող չունենք, թող նա ուղարկի Կ

այդպես չի մնա, ամպերը կանցնեն, գարնանային հովը {կփչի} եւ արեւը կծագի՝ լուսավորելու եւ ջերմացնելու մռայ

)։ § 11. " Զի այնպիսիքն սո՛ւտ առաքեալք, մշա՛ {կք} նենգաւորք կերպարանին 'ի կերպարանս առաքելոց Քրիստո

ղբայր, ով որ քեզի ասիլ է, թե Ներսեսն վերարկուով {կքալեր}, Մուխալն սերդուկով, գլուխը քարը տվել է շուն շան

կ իմ ցեղը միշտ զուրկ է մնացել նորանից: Այսօր դու {կքանդուիս}, բայց վաղը մեր երկուքի սերունդը կը հաւասարուին.

այն նյութերի միաբանությունը քակտվի, աշխարհս եւս {կքանդվի}. այս բաները լավ հարկավոր է իմանալ եւ իմացածը գոր

վրոպական հաշվատան ձեռքով Լոնդոնի վերա փոխանակագիր {կքաշե} քաղաքը մեր նշանակած դատաստանական ծախքի համար, եւ

այիսին կհավասարվինք եւ այս անտեղի ուշանալու մեղքը {կքավենք}, թեեւ դա մեր մեղքը չէ, բայց այժմ այնտեղն է հասա

верная пчела "-ի պ. թղթակիցը։ Գուցե Անանիան ինձ {կօգնի} այդ գործում: Նախիջեւանի ցորենի, առհասարակ ար

ս՝ ուրախութեամբ անցընենք. Մեր գիտցածը մեզի {կօգտէ}, թէ հաւատքի զօրութիւնը, Եկեղեցի, աւետարան

հոյանքը մի կողմ թողնելով եւ նրանց չպատասխանելով, {կօգտվեմ} տրված դասերից: Ի՞նչ խոսք որ, ավելի հաճելի կլինե

աշակերտներ ճարեցին՝ Կլօդ լէ Ժէ (Le Jay), Ժան {Կօդիւր}, Պասկիէ Բրուէտ եւ այլ մի քանի խելացի եւ քանքարաւ

եղեցու ճակատումն է գրուած։ Այսօր էլ Կիլիկիոյ մէջ {Կօզանօղլուն}, ազգի եւ կաթողիկոսի կամքին ընդդէմ, առաջնորդներ

արտում էին Յիսուսեանները, թէ նոքա, ուսուցանելով {Կօիմբրեան} Կօլլեգիումի մէջ, սերմանում են աշակերտների սրտում

ընծայեց Կարգին Լիսաբօնի Սուրբ Անտօնի եկեղեցին եւ {Կօիմբրի} դպրոցը։ Ինքը՝ Պապը, Սալմերոն եւ Բրուէ Յիսուսեա

րակութենից դուրս։ 1710 թուականին Կարգը ունէր 612 {Կօլլեգիա}, 340 ապարանք, 59 նորընծայական տուն, 200 առաքել

չէին կարող ոչինչ բանի տիրել։ Բայց ապարանքները, {Կօլլեգիաները} եւ նորընծայական տները առաջինների նման գլխաւոր պաշ

Կառավարիչք եւ ուխտապահերի իշխանքը կառավարում էին {Կօլլեգիաները}, ուխտապահական եւ նորընծայական տները, այլեւ՝ առ

) եթէ նա մեղանչէր ողջախոհութեան ընդդէմ, II) եթէ {Կօլլեգիաների} եւ նորընծայական տների կայքը անցուցանէր օտարի ձեռք

էր հետեւեալ հասարակութեններից (corporatio)՝ I {Կօլլեգիաներից}, Նորընծայական տներից եւ երեւելի մարդերի բնակարան

ատրւում էր միմիայն Փարիզ քաղաքի մէջ շինել Տուն եւ {Կօլլեգիում} երեխաների դաստիարակութեան համար։ Պարլամենտը, դե

ր դարձաւ յետոյ Յիսուսեան ամենահարուստ եւ ամենամեծ {Կօլլեգիում} ։ Կսաւիէ ուղեւորեցաւ շուտով դէպի մարգարտաբեր ծովե

բոլոր պայմանները եւ բացին Փարիզի մէջ Կլերմոնդեան {Կօլլեգիումը} (որ այժմ Collége Louis le Grand)), բայց Համա

ձեալ Փարիզի մէջ ուխտապահական տունը եւ Կլերմոնտեան {Կօլլեգիումը}, այն պայմանով, որ դասախօսութիւն չ'առնեն այնտեղ

մեծ հանդիսով այրուեցաւ Փարիզի մէջ։ Այս {Կօլլեգիումը} Կլերմոնտեան անուանւում էր այն պատճառով, որ դորա գ

ժամանակ փիլիսոփայութեան դաս էր կարդում Վօվէսկեան {Կօլլեգիումի} մէջ։ Սա ծիծաղում էր Իգնատիոսի վերայ եւ ոչինչ զու

աբերին եւ Կսաւիէին շնորհեց della Sapienza անունով {Կօլլեգիումի} մէջ Աստուածաբանութեան ամբիոններ, այլ եւ թոյլ տու

Յիսուսեանները, թէ նոքա, ուսուցանելով Կօիմբրեան {Կօլլեգիումի} մէջ, սերմանում են աշակերտների սրտումը այնպիսի գի

եւ թոյլ տուեց Յիսուսեաններին ուսուցանել նոր բացած {Կօլլեգիումի} մէջ։ Երիտասարդ փաստաբանի (Պասկիէի) փառաւոր

ս օրը խոստովանեցրել է նորան եւ հաղորդել Յիսուսեան {Կօլլեգիումի} մէջ։ Բարրիերը պատժուեցաւ (սպանուեցաւ), իսկ Հա

Պարլամենտին հրաման ստացան ուսուցանել Կլերմոնդեան {Կօլլեգիումի} մէջ, ոչ թէ միայն Աստուածաբանութիւն, այլ եւ բոլո

ցոյց չէր. պատճառ, Դամիէնը ծառայում էր Յիսուսեան {Կօլլեգիումի} մէջ, եւ կարո՛ղ էր պատահել, որ մի ծանօթ կրօնաւոր

նշանակւում խոստովանահարք։ Աշխարհական ժողովողները {Կօլլեգիումների} եւ Ուխտապահերի տներում կատարում էին ամենացած պաշտ

Յայտնի էր միայն, որ Գեներալը, Գաւառականները եւ {Կօլլեգիումների} Կառավարիչքը լինում էին միշտ Չորս ուխտի Յիսուսեանն

քուեցան։ Նոյն երեկոյին Հունգարացոց եւ Գերմանացոց {Կօլլեգիումների} մէջ երեւեցաւ հրկիզութիւն։ Թէեւ Պապական կառավարու

քեանք պիտոյ է ապրէին մուրալով։ Բայց թէ գտանուէին {Կօլլեգիումներում} եւ նորընծայական տներում, այն ժամանակ ստանում էին

էին Կարգին, այսինքն՝ Յիսուսեան եկեղեցիներուն եւ {Կօլլեգիումներուն}, իսկ ինքեանք պիտոյ է ապրէին մուրալով։ Բայց թէ գ

պրոցում մի տարի մնալուց յետոյ մտաւ Սուրբ Վառվառէի {Կօլլէգիումը}, ուր լսում էր փիլիսոփայական դասեր։ Բայց եւ այստ

իրակէ եւ տօնի օրերը պահք էին պահում եւ չէին գնում {Կօլլէգիումը} եկեղեցական վէճերը լսելու, որ ամենայն տօնի օր ուս

ոբեր-Ֆրանսիսկոս Դամիէն, որ ծառայում էր Յիսուսեան {Կօլլէգիումի} մէջ իբրեւ աշխարհական ժողովող։ Սա մի շատ անկիրթ մ

ց մէջ պօլ բառը բացայայտված է կոտ, կամ կօպի, կամ {կօլոտ} ։ Խոստովանում ենք, որ այս բացայայտիչներն նոյնպէս

գրիլ է, թող պատկերն իրեն տեղն դնին. մենք վերջն {կօծինք} տեյին, զերե եթե նրա ոտքը առողջանա, մենք անպատճա

մի յատուկ այս գործի համար շինած կօճակով. այսպէս {կօճակած} էր եւ Թիւթիւնճի-օղլուի կինը, որի կօճակի վերայ մէ

այսպէս կօճակած էր եւ Թիւթիւնճի-օղլուի կինը, որի {կօճակի} վերայ մէջտեղումը երեւում էր մի մաշուած զմրուխտ չո

ումը կօճակւում էր մի յատուկ այս գործի համար շինած {կօճակով}. այսպէս կօճակած էր եւ Թիւթիւնճի-օղլուի կինը, որ

գունով թաշկինակը, որ իսկ եւ իսկ կոկորդի տակումը {կօճակւում} էր մի յատուկ այս գործի համար շինած կօճակով. այսպ

է. շուտ շուտ չէ երեւում։ Ապա եթէ սխալուել եմ եւ {կօմետը} ընդունել եմ մոլորակի տեղ, որ եթէ այս անգամ ցած գ

նորան դառնալ Մոսկուա եւ այնտեղ ուսանել Կովկասեան {Կօմիտետի} ծախքով։ Այսպիսի հանգամանքներով, 1851 թուական

ականի մէջ։ Աւարտած լինելով իւր ուսումը Կովկասեան {Կօմիտետի} ծախքով՝ արդէն արքունական կանոնադրութեամբ ենթարկւ

րդէն արքունական կանոնադրութեամբ ենթարկւում էր այս {Կօմիտետի} իշխանութեանը։ Կօմիտետի գլխաւոր գործակատար, պետա

ութեամբ ենթարկւում էր այս Կօմիտետի իշխանութեանը։ {Կօմիտետի} գլխաւոր գործակատար, պետական Քարտուղար քաջափայլ Պ

սիրութիւնն էր, թէեւ, որպէս բուն Լոյոլայի գործ, {Կօնդարինի} Կարդինալի ձեռքով առաջարկուեցաւ Պաւլոս երրորդ պապի

, Եարոսլաւի, Բելոզերսկի, Ուդօրսկի, Օբդօրսկի, {Կօնդիսկի} եւ բոլոր Հիւսիսային աշխարհի Հրամայող եւ Թագուհի Ի

, Եարոսլաւի, Բելօզերսկի, Ուդօրսկի, Օբդօրսկի, {Կօնդիսկի}, Վիտեպսկի, Մստիսլաւու եւ բոլոր Հիւսիսային աշխար

նի նման կը լինի: Բայց ինչո՛ւ Ռօմ մոռացել է... {Կօնեակ} եւս չկայ, անգլիական ճին չկայ, մի վեդրօ իստակ ար

, նախ, Ռօմ, երկրորդ, անգլիական ճին, երրորդ, {Կօնեակ}, չորրորդ, Սարեպտի բալասան, միւս ինչ որ հոգացել

զ: - Երկու շիշ Եամայկայի լաւ Ռօմ, երկու շիշ {Կօնեակ}, երկու շիշ անգլիական ճին եւ երկու շիշ Սարեպտի բա

եւ Բենջեմն թառներին եւ ի ձեռն միսդր Բարօս եւ Շայ {կօնսլերացն} յառաջացուսցեն: Նույնպէս եւ իմ հաւատարիմ հեթանոս

ւմը զօրեղ մարդիկ էին։ Նոցա մէջ էին նաեւ Կարդինալ {Կօնտարինի} եւ Օրտիցը։ Այս վերջինս հեռացաւ Կասսանօ սարը եւ ա

ան " (societas Jesu)։ Վերջապէս Լօյոլա Կարդինալ {Կօնտարինու} ձեռքով առաջարկեց Պապին իւր կարգի պայմանքը։ Այդ պ

աօ քաղաքի բանդը։ Պատերազմը այս խնդիրի վերայ, թէ {Կօնֆուցիուն} Աստուծոյ պատիւ տալը քաղաքակա՞ն, թէ՞ կրօնական գոր

տանի էր այդ գործը ապսպարողին: Նորանից խնդրում են {կօշիկ}, նա կարում է. մանաւանդ եթէ ապսպարողը եւս իւր կո

ո՞ր բանը այսպէս չէ: Այսքան տարի ապրել եմ եւ միշտ {կօշիկ} եմ հագել, եւ միշտ մի զոյգ կօշիկի համար վճարել եմ

եր: Եւ այսպէս, ինձ յանձնած է երկու հարիւր հազար {կօշիկ} պատրաստել, իւրաքանչիւր կօշկի համար ես պիտի ստանա

ն մէջ ի՛նչ կ'օգնէ ճանապարհի լայնութիւնը, քանի որ {կօշիկը} նեղ է: Այո՛, Եւրոպան կանգնած է այսօր մի դժուար

պիտի ստանամ, դնենք թէ մի եւ կէս մանէթ: Բայց այն {կօշիկը}, որ ցոյց էին տուել ինձ որպէս գաղափար, որի նմանը

ապրել եմ եւ միշտ կօշիկ եմ հագել, եւ միշտ մի զոյգ {կօշիկի} համար վճարել եմ կէս ոսկի։ Այժմ, այն նզովից արմա

արել: Խօսելիք ունի՞ս։ Եթէ չվճարես ոսկին, առանց {կօշիկի} կը մնաս: Կարո՞ղ ես բռնի կարել տալ: Ո՞ր մինը ասե

էր մի մանէթ եւ մի քառորդ, եւ այս կերպով ամէն մի {կօշիկից} իմ ստանալին էր մի քառորդ, այսինքն է քսան եւ հինգ

Տէրութեան զօրքի համար պատրաստել մի բան, ասենք թէ {կօշիկներ}: Եւ այսպէս, ինձ յանձնած է երկու հարիւր հազար կօ

ազգասիրութեան դիմակ ծածկելով երեսի վերայ, երկաթի {կօշիկները} հագած, մաշել են Հայաստանի քաղաքների եւ գիւղերի շ

թէ աւելի ստոր արժանաւորութեան նիւթերից չպատրաստեմ {կօշիկները} այնպէս, որ իւրաքանչիւրը ինձ մի մանէթ նստելով, կ

իսի մարդիկ մեր երանելի Հայրապետներից, որոց եւ ոչ {կօշիկների} խրացը արժանի էր լուծանել: Այդպիսի աշխատութեան հա

լ բովանդակ թատրոնի վերայ, նախատել մարդիկ, որոնց {կօշիկների} խրացը արժանի չէր լուծանել, հայհոյել նաեւ հանդիսա

, մեռուցանում է խղճմտանքը եւ համարձակւում է ցեխոտ {կօշիկներով} ոտք կոխել բժշկականութեան սրբազան սահմանի վերայ։

ամար վճարել եմ կէս ոսկի։ Այժմ, այն նզովից արմատ {կօշկակարը} ասում է, թէ չէ կարող մի ոսկուց պակաս կարել: Խօս

ռը, որ կարծում ես, թէ յառաջանում է տանը տիրոջ, {կօշկակարի}, դերձակի եւ ջրկիրի կամքից կամ դաւադրութենից, բո

սրտիս նեղութենից գրեցի ուսումնական դատողութիւններ {կօշկակարների}, մշակների, սայլապանների, գրաշարների, աղքատներ

երկու հարիւր հազար կօշիկ պատրաստել, իւրաքանչիւր {կօշկի} համար ես պիտի ստանամ, դնենք թէ մի եւ կէս մանէթ:

իւր նեղութիւնը ճանապարհից չէ այնքան, որքան ոտքի {կօշկից}, որ սեղմում է եւ չէ թողնում ման գալ: Այսպիսի դժ

Ծանօթութեանց մէջ պօլ բառը բացայայտված է կոտ, կամ {կօպի}, կամ կօլոտ։ Խոստովանում ենք, որ այս բացայայտիչ

տ մուտք ունենալով՝ կարո՛ղ էր տեսանել նորան։ {Կօտօնը}, որ դրած էր նորա մօտ, նորան մեռանելու պատրաստել

կենդանիների ամենակատարեալը. եթէ օրանգութանգի կամ {կօրիլլի} համար կայ բարոյական խնդիր, ապա ուրեմն կայ եւ մու

եւ այն արագիլ։ Այսպէս ահա մեր ժողովուրդը իւր {Կօրիֆէյ} ճանաչուած սխօլաստիկների շնորհքով մեղաւոր է Կրիտիկ

ծացնէք, պայծառ եւ փառաւոր զգեստներով զարդարէք եւ {կօրսետի} եւ քրինօլինի հարուստ պաշարներով օր յառաջ ամուսնաց

հարկ տալ նորան՝ որպէս տէրութեան իսկական տիրոջ։ {Կօրսիկա} դեսպան ուղարկուեցաւ պապական սեպհականութիւնքը կառա

թենից յետոյ բոլոր Յիսուսեանների տները շրջապատեցին {կօրսիկացի} զինուորները։ Պապական աստիճանաւորքը, զրահաւորուա

անց վեց մասն թողում եմ մնալ վասն Կալկաթայ քաղաքիս {Կօրտ} Աֆռէկուիշտի բանտարկելոցն, այսինքն փոքր Ջըլի բանտ

իպական բիռուզիգար մարդկանց, իսկ մնացեալ վեց սամն {Կօրտ} աֆռէկուշտի բանտումն եղեալ քրիստոնեայ բանտարկելոցն

չ կամեցեալ սովին եւս հերիքնալ, դիմեցաք ի Սուպրիմ {Կօրտն} առ ի տեսանել զբնագիր կտակին եւ երկրորդ թղթոյն, ա