Աստուածիմաստութիւն

Սարգիս Քէհեաեան
Sarkis Kehyayan

 

 

Ա ստուածիմաստութիւն

- փիլիսոփայական ակնարկ -

 

 

 

 

 

Առաջին Տպագրութիւն (2024)

Գրքի առաջին հրատարակութիւնը՝ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Անթիլիասի տպարանէն։

Գիրքը նախատեսուած է, որպէս ուսումնաօժանդակ ձեռնարկ, կրթական ու հոգեւոր բարձրագոյն ուսումնարաններուն ու համալսարաններուն համար եւ Աստուածիմաստութեան նիւթով հետաքրքրուող բանիմաց ընթերցողներուն համար։  

 

 

 

Sarkis Kehyayan

THEOSOPHIA – philosophical approach –

Printing House of the Armenian Catholicosate of Cilicia

© 2024 All Rights Reserved

Armenian Catholicosate of Cilicia, Antelias - Lebanon

ISBN  978-9953-0-6252-5

 

 

Մեկենասութեամբ՝

Գալուստ Կիւլպէնկեան Հիմնարկութեան

Հայկական Բաժանմունքին

 

 

 

 

 

Արարիչը եւ արարուածը (որմնանկար, 1511 թ. )

Միքէլանջելօ ( Michelangelo, 1475 – 1564 թ. )

 

 

Dedication to my father             Archpriest Atom to my brother             Archpriest Artak

Ձօն հօրս՝ Ատոմ աւագ քահանային եղբօրս՝ Արտակ աւագ քահանային

 

 

 

 

Ս ահմանում – Definition   

Աստուածիմաստութիւն ը  (յունարէն theosophía)

հաւաքական անուանումն է

աստուածաբանական ու փիլիսոփայական մտածողութեան,

ուր խորհրդապաշտութեան ( Mysticism ),

ներհայեցողութեա ն ( Intuition ) եւ

հայեցողութեա ն (Contemplation) միջոցներով,

զԱստուած ճանչնալու կամ աստուածայինը իմանալու

անմիջական ձգտում մը կայ։  

 

Theosophia

Is the collective nomination

of theological and philosophical thinking

where by means of Mysticism, Intuition and Contemplation

there is an immediate aspiration

to know God and to comprehend the divine.

 

 

 

 

 

 

 

 

Ա ստուածիմաստութիւն

- փիլիսոփայական ակնարկ -

 

THEOSOPHIA - philosophical approach -

 

 

Բովանդակութիւն

Contents

 

 

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ   5

 

ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ   10

PROLOGUE

 

Մաս – 1  

ՆԵՐԱԾՈՒԹԻՒՆ    1 2

INTRODUCTION

 

Մաս – 2

ԱՍՏՈՒԱԾԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՀԻՆ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԻՆ   2 7

THEOSOPHIA IN THE ANTIQUITY     

Ա. Գլուխ – Ալեքսանդրիա եւ իր նշանաւոր դպրոցը    40

Բ. Գլուխ – Փիլոն Ալեքսանդրացի  50

Գ. Գլուխ – Պլոտինոս    66

Դ. Գլուխ – Նոր-Պլատոնականութիւն    82

 

Մաս – 3 

ԱՍՏՈՒԱԾԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՄԻՋՆԱԴԱՐՈՒՆ 94

THEOSOPHIA IN THE MIDDLE AGES  

Ա. Գլուխ – Հայրաբանական Շրջան     97

Բ. Գլուխ – Դպրական Շրջան    102

Գ. Գլուխ – Քրիստոնէական Խորհրդապաշտութիւն    118

Դ. Գլուխ – Աստուածիմաստութիւնը Հայ Միջնադարուն 131

 

Մաս – 4 

ԱՍՏՈՒԱԾԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ԱՆՑՄԱՆ ՇՐՋԱՆԻՆ    162

THEOSOPHIA IN THE RENAISSANCE

Մարդկայնութիւն    162

Humanism

Բարեկարգութիւն   164

Reformation

Բողոքականեան Աստուածիմաստութիւն   165

Protestantic Theosophia

 

Մաս – 5 

ԱՍՏՈՒԱԾԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՆՈՐ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԻՆ   167

THEOSOPHIA IN THE NEW AGE

Ա. Գլուխ – Բողոքականեան Աստուածիմաստութիւն    175

Protestantic Theosophia

Յակոբ Բէօմը ( Jakob Böhme, 1575 – 1624)

Ջոն Պորդէճ (John Pordage, 1607 – 1681)

Ե. Գ. Գիշտէլ ( Johan Georg Gichtel, 1638 – 1710 )

Է. Սվեդենբորգ ( Emanuel Swedenborg, 1688 – 1772 )

Ֆ. Ք. Էօտինգէր ( Friedrich Christoph Oetinger, 1702 – 1782 )

Լ. Կ. դը Սեն-Մարտ ի ն ( Louis Claude de Saint-Martin, 1743 – 1803 )

Ուիլ ի ամ Բլ է յք ( William Blake, 1757 – 1827 )

Բ. Գլուխ – Կրօնի փիլիսոփայութիւն     1 9 2

P hilosophy of Religion

Կրօնի փիլիսոփայութիւնը ընդհանուր առմամբ   193

P hilosophy of Religion in general

Սպինոզայի Կրօնի փիլիսոփայութիւնը   2 1 4

P hilosophy of Religion by Spinoza (1632 – 1677)

Լայբնիցի Կրօնի փիլիսոփայութիւնը     219

P hilosophy of Religion by Leibniz (1646 – 1716)

Կանտի Կրօնի փիլիսոփայութիւնը 223

P hilosophy of Religion by Kant (1724 – 1804)

Հեգէլի Կրօնի փիլիսոփայութիւնը   238

P hilosophy of Religion by Hegel (1770 – 1831)

Նիցշէի Կրօնի փիլիսոփայութիւնը 245

P hilosophy of Religion by Nietzsche (1844 – 1900)

 

Մաս – 6

ԱՍՏՈՒԱԾԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՇՐՋԱՆԻՆ   2 53

THEOSOPHIA IN CONTEMPORARY ERA

Ա. Գլուխ –     Կաբալա - Աստուածիմաստութիւն 255

Kabbalah - Theosophia

Բ. Գլուխ –     Աստուածիմաստութեան Ընկերակցութիւն    265

Theosophical Society

Գ. Գլուխ –     Մ ա րդիմաստութեան Ընկերակցութիւն   2 81

Anthroposophical Society

 

Մաս – 7

ԱՍՏՈՒԱԾԻՄԱՍՏՈՒԹԻՒՆԸ

ԱՐԵՒԵԼԵԱՆ ԿՐՕՆԱՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ    2 93

THEOSOPHIA IN THE EASTERN RELIGIOUS PHILOSOPHY      

Ա. Գլուխ –     Հնդկաստան  296

Հինդուականութիւն  ( Hinduism)    298

Ջաինականութիւն  (Jainism) 304

Բուդդայականութիւն  (Buddhism)  307

Սիկհականութիւն  (Sikhism) 3 18

Բ. Գլուխ –     Չինաստան   322

Դաոյականութիւն  (Daoism) 325

Կոնֆուցիականութիւն  (Confucianism)    329

Գ. Գլուխ –     Ճապոնիա   336

Շինտոյականութիւն (Shintoism)    339

Դ. Գլուխ –     Իրան/Պարսկաստան  346

Զրադաշտականութիւն  (Zoroastrianism)   3 50

 

Մաս – 8

Ծանօթագրութիւններ   358

annotations

ծ-01    Ազատութիւն – Որոշականութիւն   361

           ( Freedom – Determinism)

ծ- 0 2    Անհեթեթապաշտութիւն ( Absurdism) 372

ծ- 0 3    Անձ ( Pers on) 376

ծ- 0 4    Անճ անաչականութիւն (Agnosticism) 379

ծ- 0 5    Առարկայապաշտութիւն – Ենթակայապաշտութիւն  381

           (Objectivism – Subjectivism)

ծ- 0 6    Առաքինութիւն (Virtue )     387

ծ- 0 7    Աստուած (God )    398

ծ-08    Աստուածային Արդարութիւն (Divine Just ice) 419

ծ- 0 9    Աստուածարդարացում (Theodicy)   432

ծ-10    Արեւելեան Կրօնափիլիսոփայութիւն    445

            (Eastern Religious Philosophy)

ծ-11    Բանականութիւն (Rationality)      457

ծ-12    Բարեպաշտութիւն (Piety)    460

ծ-13    Բարին (The Good)   464 ծ-14      Գերման գաղափարապաշտութիւն (German Idealism) 474

ծ-15    Դրապաշտութիւն (Positivism) 475

ծ-16    Եսասիրութիւն – Այլասիրութիւն  477

            (Egoism - Altruism)

ծ-17    Եսը, ուրիշը եւ անոնց հանդիպումը 485

            (The Ego, The Other and their meeting )

ծ-18    Երջանկութիւն (Happiness)  498

ծ-19    Զգացում եւ Յոյզ (Feeling & Emotion)     505

ծ-20    Էպիկուրականութիւն (Epicureanism) 508

ծ-21    Ժխտական աստուածաբանութիւն (Negative Theology) 510

ծ-2 2    Լաւատեսութիւն – Յոռետեսութիւն 525

           (Optimism – Pessimism)

ծ-23    Լուսաւորութիւն (Enlightenment)   528

ծ-24    Խիղճ (Conscience)   529

ծ-25     Խորհրդապաշտութիւն (Mysticism)  532

ծ- 2 6    Կամք (Will)   540

ծ- 2 7     Կասկածապաշտութիւն (Scepticism) կամ    548

            Պիռհոնականութիւն (Pyrrhonism)

ծ-28    Կ րօնական Միաբանութիւն ( Religious Order ) 549

ծ-29    Հ այեցողութիւն (Contemplation)   559

ծ-30    Հեթանոսութիւն (Paganism) եւ     561

         Հայ Հեթանոսութիւն (Armenian Paganism) 571

ծ-31     Հերմէս (Hermes) եւ 584

         Հերմէսականութիւն (Hermetism)   585

ծ-32     Հոգեզմայլանք (Ecstasy)    586

ծ-33    Ճանաչականութիւն (Gnosticism)   588

ծ-34    Ճշմարտութիւն (Truth)    590

ծ-35    Մանիքէութիւն (Manichaeism)     598

ծ-36    Մեկնագիտութիւն (Hermeneutics)   600

ծ-37    Մ իւռոն (Chrism)    602

ծ-38    Յարաբերապաշտութիւն (Relativism)  611

ծ-39    Նեռ կամ Հակա-Քրիստոս (Anti-Christ) 613

ծ-40    Ներհայեցողութիւն (Intuition)    621

ծ-41     Նոր-Պլատոնականութիւն (Neo-Platonism)  624

ծ-42    Նպատակաբանութիւն (Teleology)    625

ծ-43    Ոչնչապաշտութիւն (Nihilism) 628

ծ-44    Պարտաւորութիւն (Duty)    631

ծ-45    Պ իւթագորականութիւն (Pythagoreanism) եւ 636

            Նոր-Պ իւթագորականութիւն (Neo-Pythagoreanism)

ծ-46    Սկզբնական Մեղքը ( The Original Sin) 638

ծ-47    Սուտ (Lie)   644

ծ-48    Ստոյիկութիւն (Stoicism)   649

ծ-49    Քննախօսութիւն (Discourse) 651

ծ-50    Օրինականութիւն (Legalism) 653

 

Մաս – 9

ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ   657

APPENDIX

Կրճատումներու ցանկ    658

            List of Abbreviations

Մատենագիտական ցանկ 660

            Bibliography

Անուանացանկ     670

            List of Names

Բառացանկ 737

                        List of Words

 

ՎԵՐՋԱԲԱՆ    786

EPILOGUE

 

ՀԵՂԻՆԱԿԸ    788

THE AUTHOR