Դաւթար (1778-1800)

Դեկտեմբերի 1էն գրեալ ախորժիկ թուղթ ձեր, ամսոյս 3ին բազում յարգանօք ընկալայ, գիտացի զամենայն գրեցեալսդ եւ փառս նուիրեցի ապենիազին Աստուծոյ, որ ի վերջին ուսահատ ժամու, ըսքանչելիս իւր առ մեզ տրտմեալս ներգործեաց, փառք եւ հազարիցս փառք, անհուն ողորմութեան նորա: Այժմ Լազրեանքն եւ Եփրեմեանքն նորանոր չարեաց զհետ լինին, եւ ի դիմաց ազգին գիր մի յօրինեալ գոլեկն մատուցին, որ իբր խնդրէ ազգն միահամուռ, զԵփրեմն երկրիս առաջնորդ թողուլ անկախ ի կաթուղիկոսէ, եւ կամ հանել երկիրս ի յիշխանութենէ Էջմիածնի, եւ տալ ենթ հրամանի Գանձասարու, եւ կամ Ախթամարայ, որովհետեւ Դանիէլն ախթամարցոցէ օծեցաւ, ի շնորհս այնմ կամին ենթ նորին հուանեաւ լինիլ: Բայց` ես սպասեմ ազգին ընդդէմ սմին, առ կայսր բողոք, մանաւանդ ի Նախիջեւանցոց, զի թէ յամեսցի ազգայինն, ո՞վ գիտէ որպիսի շփոթ ծագի մէջ ազգի եւ տէրութեան, գլխովին ի կորուստ Եփրեմի, եւ տանն Եղիազարու, որ վստահին ի բերանոյ ազգին, ստութիւնս յորինել եւ տալ ի դիւան Կայսեր:

Բայց ես տակաւին ի վերայ առաջին գրեցելոյս կամ, եւ սպասեմ կայսերական շնորհեցեալ դրամոյն ընկալման, զի ուքազի կոպիայն, այսինքն սուրաթն ետուն, իսկ տակաւին կատարումն ոչ տան, այլ` յետ լսելոյ զփոփոխութիւնն կաթուղիկոսաց օրէ օր ձգեն, եւ ես լռեմ սպասելով կատարածին, դիան մի չունիմ, որ այսր եւ անդր` ի գործ դնեմ, դատարկ խոստմամբ սակաւք ունկն մատուցանեն, իմ բանն մնացեալ է Աստուծոյ, զի առ ի մարդկանէ հատեալ է, սրբազան Կարապետ արհին ի Թիլֆիզ նստեալ մի գրով ո'չ սփոփէ զմեզ. թող թէ այլ կերպիւ օգնական գտանիլ: Իսկ ես զոր ինչ միանգամ ունէի մսխեցի, այժմ կամ մերկ` իբր զսանդի տօռ, երբ սրբազան կաթուղիկոսի հաստատութիւնն հետեւիցէր ի կայսերէ, յուսամ ի շնորհս տեառն որ իմն եւս առ բարին ընթանայր զգործ սակայն` դրան գազանքն տակաւին արգելեն ի յայտնելոյ կայսեր, սպասեն ըստ հաւատարմացուցանելոյ Եփրեմի, թէ Դանիէլն ի ձեռաց տանողաց զերծեալ, անկցի ի Թիլֆիզ, բայց` Աստուած ո'չ տայ. այն ի աւերութիւն ս. տաՃարին այնմիկ, այժմ թարգմանեցին բոլոր այդի եկեալ թուղթքն, պատուիրեալ էին թարգմանին յամր թարգմանել, սակայն` նա սակաւ մի` ի խաթէր մեր, եւ սակաւ կաշառաց յարկեալ, փութացոյց եւ ակն ունիմ ողորմութեան տեառն, կայ(ս)րն քաղցրութեամբ ընկալեալ հաստատեսցէ զարարս թագաւորին Օսմանցւոց, եւ զհաՃոյս ժողովրդեան հայոց, բայց վասն իմ տեւելոց է սակաւ մի երկար, յաղագս այնմ որ գոլէկն ընդիս չունի զսէր, այլ եւ առաւել թշնամութիւն, մանաւանդ Սերկէ Լազարիչն սակայն` որպէս եւ իցէ Ճշմարտութիւնն ո'չ կարեն գաղել, զի այնպիսի անձինք գոն իմ հաւատարիմ, որ ամենայն զօրութենէ ջանալոց են առ ի ո'չ թողուլ զբանն ծածկեալ, եւ ես տակաւին չեմ խնդիր իմոյս, այլ` զկաթուղիկոսինն խնդրեմ, երբ այն լինի, ամենայն ուստեքէ օգնութիւն ժամանելոց է ինձ, յուսամ եւ կաթուղիկոսն չուրասցի. առաւել այժմ ջանամ զԿարապետ վարդապետն ընկալնուլ այսր:

Մանիէլ աբեղայն եկեալ է, եւ գիր մի յօրինեալ անուն Դանիէլի մատուցին գոլէկն որպէս թէ Դանիէլն մի' օր մնացեալ ս. Էջմիածնի գրեալ է առ կայսրն եւ խնդրէ, ո'չ այնքան զիւրն օգնել որքան Եփրեմն պաշտպանել, իսկ վասն բարերար դեսպան Թամարոյիդ լցուցեալ է զանբաստանութիւնս, երեք հարիւր քիսայ կաշառս առեալ, եւ այլ բազում ինչ, ընդ նմին վասն իմ, վասն քանի մի ամիրայից, եւ Գեւորք Աղաեկովին եւ ձեր վասն, եւ լի զանազան աղջատանօք, մատուցին ծաղր թարգմանութեամբ Վոռոնցովին, առ ի մատուցանել Կայսեր: Յուսամ իւրովի խայտառակիլ, - զարմանամ որ նախկին երկու փոստի ուրախարար թուղթք ձեր ո'չ ժամանեցին առիս, զի իմ է մեղն, ըստորում գրեալ էի ի Տուպասար բէինին, իմ թուղթքն ի Եկատարինէսլաւ` առաքել, վասնորոյ առաքելն այսքան երկար յամեցաւ: Թէպէտ գրեցի առիս ուղեւորել սակայն` տակաւին ոչ ժամանեցան:

Նախիջեւան դեփութաթքն ամենայն բաւականութեամբ ելին աստի, մերս ձեռնտւութեամբ, յուսամ ի հասանել իւրեանց առ եղբարս, գրեսցեն բողոք առ կայսր, հասարակութեամբ, եւ խնդրեսցեն վասն մեր եւ այլն: Զի նոքա տեսին զարարս Լազրեանց եւ Եփրեմի, թէ որքան լի է անաստուածութեամբ: Այժմ ամենայն ժողովուրդն համարեա' թէ յիմարեալ, կան ի տարակուսի, չունին զմի բարի առաջնորդ որ ցուցցէ նոցա, զարդարութեան բողոտայ. զտէր Մինասն Հաշտարխանու զոր ունէին, աստ առաքեցին աստի խելայեալ քարոզել Հաշտարխանցոց, առ ի դառնալ ի ս. Էջմիածնէ, տէր ցրեսցէ զխորհուրդս դոցա:

Տակաւին Եփրեմն այդր գրովք լնու, կարծեմ առ տէր Մեսրոպն լիցի, տեղեկասջիք, թէ առ թափէ զթիւնս, ասացեալ է ի հրապարակի թէ, ուրացայց, զհաւատս, այլ ո'չ մտից ընդ հարկաւ Դաւթի եւ այլն:

Յոյժ երկնչի որ մի գուցէ կայսրն, տացէ զինքն ի ձեռս Դաւթի, վասնորոյ ջանայ զզանազան հակառակութիւնս սերմանել ի ժողովրդեան որ ինքն մնասցէ հաստատուն: Աբեղայն այն որ եկեալ է, օտար անուամբ գիժ եւ կռվարար ոմն է ասեն խռովասէր եւ այլն, Աստուած ուրեմն բաւականին պատիժ տուեալ է յինքեան, իւրովի դատեսցէ:

Յատկեղ բարերարին իմոյ Գեւորք Աղաեկօվին խոնարհ զողջոյնս ձոնեմ, տէր Յիսուս օրհնեսցէ զինքն եւ պահեսցէ ամենայն վտանգէ:

Սրբազան Յովհաննէս պատրիարգն եթէ այդր ժամանեալ իցէ խորին խոնարհութեամբ աջոյն համբոյրս նուիրեմ, Աստուած ապաշխարանս համարեսցէ կրեալ նեղութիւնքս թէպէտ իմս չէր աքսոր, սակայն` չէին իւիք պակաս, աքսորոյ, ո'չ պատմեմ այլ մնասցէ, Աստուած որ ետեսն ամենայն, ինքն արասցէ զդատաստան իմ:

Ստեփան արհոյն ողջոյնս նուիրեմ: Գալուստ սրբազան նուիրակին, յայտնել ժտեմ զիմ ողջոյն: Եթէ առ դեսպանն անկլիացոց բան ինչ իցէ հարկաւոր, ես աստ յոյժ բարեկամութիւն ունի(մ) ընդ նոցին դեսպանի այդր գրել, տաց զհարկաւորն:

Մահտեսի Միեսերին սիրով բազմաւ զողջոյնս նուիրեմ, տակաւին առ դեսպանն ո'չ գրեցի զգիր, զի աստ կայսերական դրանէ տակաւին ոչինչ գիտեմ, երբ աստուծով ուրախարար ինչ լուիցեմ յայնժամ գրեցից, զյատուկ շնորհակալութիւնս. պրն. Քուչուպէյն, ի վերայ այս բանիս, մեծ թշնամի է ընդիս, բայց դեսպանիդ բարեկամ, տեսցուք Եփրեմի գանկատանքն զինչ պտուղ ընկալնու:

Քոյդ յատուկ բարերարաց, եւ կամ յատկացեալ բարեկամաց բազում ողջոյնս աստուածային առատագեղ օրհնութեամբն նուիրեմ, եւ ասեմ տէր օրհնեսցէ զպատւական եւ զպիտանի կեանս դոցա, այժմ ծանեա' որ դոքա հայք են եւ իշխանք հայոց, եւ գիտեն պահել զհայրենի սուրբ տունս հոգւոյ իւրեանց, այնց սրբութեանց աղօթքն հասցէ դոցա, եւ պահեսցէ ամենից չարեաց:

Զանազան խիլայս պատրաստեմ ձեզ աստի առաքելոյ, անւամբ քանի անձանց, բայց տակաւին չեմ հանեալ ի մտաց, եւ շատն շուշեղէն է, յուսամ յոյժ յարգիցի այդր երբ պատրաստեսցի յայնժամ անուանքն գրեցից:

Ձերայինքն ըստ գրելոյ պրն. Խաթիսովի, ողջ եւ առողջ են, եւ ցանկան զձերդ առողջութիւն, եւ ես մնամ վասն ձերոյ խոհականութեան եւ ծերունի հայրութեան պատրաստական ծառայ եւ որդի, Գրիգոր արքեպիսկոպոս հայոց, եւ սրբոյ Էջմիածնի:

Նոր տօնացոյց արդեօք եղեւ տպեցեալ անւամբ Դաւթի ի Վենետիկ, առ այդ հոգս տանելի էր, որ այն չքոյ անւամբ չհանցեն, եւ ատենին զորս անւամբ լուսահոգի Յովսէփայ տպեցեալ էր, որ զեղծեալ էին չարասէրքն, ջանալ նորոգել, -առ այս խնդրել զսրբազան պատրիարգին. որ սոյնս արասցէ առաջին ընծայ, լուսահոգւոյն:

Քնեազ Բարսեղն ի Գրիգորիպօլ դիմեաց, քնեազ Դաւիթն զձեզ սիրով ողջունէ: