են
միմեանց
Լէոնորայի
ներկայութեամբ։
Կոմսի
որդին
{ահ}
է
տալիս,
թէ
կը
սպանէ
Մանրիկօյին
այն
պատճառով,
ո
,
մի
պարզ
բնագիտական
եւ
երկրագիտական
տեսութիւն,
{ահ}
ու
սարսափ
բերեց
հասարակութեան
վերայ:
Հասարակութի
մբ.
-
ե՛կ
մի
րոպէ
իմ
մօտ:
Գրապետը
մօտեցաւ
նորան
{ահ}
ու
դողով:
Սատանան
բռնեց
նորա
ականջից,
բարձրացրե
ինքը
գտանուեցաւ
իւր
առանձնարանի
մէջ:
Վէզիրը
{ահ}
ու
դողով
կանգնած
էր
տէր
սատանայի
առաջեւը:
Սատանա
իւնով:
Մի
օր
մեր
ցեղապետը
Խանի
ուրախ
ժամանակը
{ահ}
ու
սարսափով
մօտեցած
խնդրում
է
նորանից
մի
շնորհ,
ասն
եւ
վեց։
Աւետիքի
հալածանքը
սաստկանում
էր,
եւ
{ահ}
կար
Մխիթարին
Օսմանեան
անքրիստոնեայ
կառավարութեան
Հայոց
գտի
զնոսա
առաւել
քան
զքսան
միլիոն),
{ահ}
կալաւ
զիս,
զիա՛րդ
ազգ
յայսպիսեաց
կորիցէ.
կրկին
ներին։
Բայց
Գերմանիայի
նորանոր
անցքերը,
որոնցից
{ահ}
կար,
թէ
կործանելու
էին
Հռովմի
Քահանայապետների
ու
որում
հանդերձեալ
ես
զմեզ
մատուցանել,
ասելով.
"
{Ահա}
՛
ես
եւ
մանկունք
իմ"։
Ձերդ
բարձու
սրբազնութեա
զան
վեհն
յատուկ
հրամայեաց
ինձ
իրազեկ
առնել
զձեզ,
{ահա}
եւ
ես
ըստ
նորին
պաշտելի
հրամանի,
ծանուցի
ձեզ
յու
դ
ընկալայ,
եւ
ինչ
որ
գրել
էիր,
կարդալով
իմացա:
{Ահա}
պատասխանն
գրում
եմ,
որ
ինձի
համար
միամիտ
լինիք
ե
մեղադրության
նամակը
եւ
այսօր,
որ
ամսույս
10
է,
{ահա}
առաջին
պոչտով
գրում
եմ
քո
ամեն
մի
խոսքիդ
պատասխան
եզ
ճանաչել
եւ
օտարի
աչքովը
պիտի
ճանաչեմ.
իմ
սերս
{ահա}
՛
այսքան
է,
թեեւ
ձեր
աչքումը
եւ
մեկ
թուրքի
կամ
չե
Եղբայր,
եթե
բանը
սերի
կգա,
ես
քեզ
պարզ
ասում
եմ
{ահա},
երանի
եւ
հազար
երանի
կլիներ,
եթե
ամեն
մարդ
ուն
ր
հոգս
չանե
եւ
թե
`
ինձ
եւ
իմ
գրածիս
չի
հավատալ,
{ահա}
կգա
Մարտին
Մակարիչը,
կարող
է
նորանից
լսել
ճշմարի
ցի՞ր,
թե
ոչ,
խնդրեմ
հայտնես:
Ինձ
թե
գիր
գրեք,
{ահա}
հասցես.
Его
благородию
студенту
Императорског
րել
էիր՝
կարդացի,
իմացա.
ինչ
որ
կամենում
էիր,
{ահա}
՛
ուղարկեցի,
տե՛ս
եւ
ինչպես
պետք
է՝
այնպես
գործ
ինելով,
հրատարակում
ենք
այժմ
հայտարարությունքը:
{Ահա}
ուղարկում
եմ
քեզ
մի
օրինակ,
որ
կարդաս,
հոգիդ
փա
են,
որ
ամեն
բան
զոհում
ենք
ազգի
օգտի
համար:
{Ահա},
սիրական
եղբայր,
մեր
դրությունը,
տարակույս
չկա
ւտ,
որովհետեւ
կարող
ենք
ցույց
տալ
պարծանքով,
թե
{ահա}
ազգը
ընդունում
է
եւ
այլն
եւ
այլն,
եւ
այն
ժամանակ
ՏԵԱՆԻՆ
ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ
ԲԱՐԵԿԱՄ,
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
{Ահա}
գրում
եմ
Ձեզ
երրորդ
նամակս,
որ
խոստացել
էի
առաջի
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԵԱՆԻՆ
ՀՈԳԵԿԻՑ
ԲԱՐԵԿԱՄ
ՍԱԴԱ
ԴԱՒԹԵԱՆ,
{Ահա}
ուղարկում
եմ
Ձեզ
տեր
Մովսեսի
ինձ
գրած
նամակը,
որ
.
վերջապես
աստված
ողորմեցավ
եւ
լավացա
մին
փոքր:
{Ահա}
գիր
չգրածիս
պատճառը:
Երբ
որ
դու
գնացիր
այստե
ու
է,
միգուցե
քո
ուղարկելու
փողը
դեռեւս
ուշանա,
{ահա},
եղբայր,
իմ
որպիսությունը:
Ես
անչափ
շնորհակալ
մայիսի
ՍԻՐԱԿԱՆ
ԵՂԲԱՅՐ
ԻՄ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
{Ահա}
գտանվում
եմ
Փարիզում
եւ
էգուց
դուրս
կգամ
դեպի
Լոն
ամանակները
եւս
պիտի
սիրտս
խառնվի
ու
փսխելիքս
գա.
{ահա}
եղբայր,
այժմ
իմ
դրությունը
եւ
հուսահատության
չափ
յս,
լա՞վ
է,
սիրտ
կմնա՞,
չե՞ս
հուսահատվիլ...
{Ահա}
եղբայր,
իմ
հանգամանքները,
թողում
եմ
Սադայի
250
ը
շարունակել
եւ
այս
հուսով
դուրս
եկա
Մոսկվայից
եւ
{ահա}
գտանվում
եմ
Պ.
բուրգի
համալսարանում։
Իմացիր
ո
ֆրանսիացի,
այն
ժամանակ
կցնծացնում
ամեն
բան։
{Ահա}
եղբայր,
իմ
միակ
խնդիրս
եւ
ցանկությունս.
Փարիզու
ւյս
դուն
եւս
կգրես:
Առողջությունս
շատ
վեր
է.
{ահա}
միայն
սորանով
մխիթարվում
եմ
իմ
վշտահար
եւ
հուսահա
ենք
դեպի
հասարակածը
մինչեւ
տասն
եւ
հինգ
աստիճան:
{Ահա}
այս
կետից,
որ
կտրվում
է
երկայնության
40
աստիճան
ւմ
շատ
տարիք
են
անցած
կտակի
օրից:
Տեսանում
եք
{ահա}
՛,
որ
մոտից
քննելով,
խնդիրը
ճյուղավորվում
է:
Ես
րելու
համար,
ըստ
որում
հաստատ
իմացած
կլիներ,
թե
{ահա}
այսքան
բան
ունի
ստանալու
եւ
այնքանին
բացարձակապես
ւթյամբ
լսեց
եւ
լսում
է
անլռելի
"
կեցցեները"։
{Ահա}
մի
նոր
խրատ
մարդկության,
մի
սոսկալի
ապացույց
այն
,
բայց
հազիվ
թե
կարողացել
էի
ոտքս
շարժել
տեղից
եւ
{ահա}
բազմության
գլխի
վերա
շողացին
երկու
սուր:
Շրջակա
պատրաստ
եւ
կազմ
սպասել
մի
կրակոտ
նշանի...
{Ահա}
այսքան
լուր
միայն
Իտալիո
մասին
կարող
եմ
գրել
առայ
ութիւն
ի
գերագոյն
ատենի
պետութեանն
Անգլիոյ:
{Ահա}
ներկայ
վիճակ
Բաբաջանեան
գործոյն.
եկից
այժմ
առ
հր
եւ
ընդ
աւուրս
ընդ
այսոսիկ
հասանելոյ
՚ի
Լոնդոն
եւ
{ահա}
նամականիք
արժանաւորք
լրացեալ
հաւատոց
հասանին
առ
ի
մակն
այսօր
առավոտյան
ստացա:
Նա
ինձ
ուրախացրեց
եւ
{ահա}
թե
ինչու:
Որովհետեւ
իշխանության
կողմից
տեսակցութ
յան
տեսությամբ,
սառնամանիքներ
չպետք
է
լինեն:
Եվ
{ահա}
թե
ինչպես
են
կատարում
այդ
ցանքը.
հողը
հերկում
են
տնվում
են
միմյանցից
12
վերշոկ
հեռավորության
վրա,
{ահա}
այս
ձեւով(աղյուսակ),
եւ
այդ
գծերի
յուրաքանչյու
կի
իմ
մենաստանին
հասնող
զանգերի
տրտում
ղողանջից,
{ահա}
յոթ
ամիս
է,
ինչ
ուրիշ
ձայն
չեմ
լսում:
Այժմ
ինձ
պատասխանեն
անհրաժեշտ
հարցասիրության
պահանջներին:
{Ահա}
ձեզ
ծրագիր:
Գալուստովի
արկածը,
որ
դու
այդքան
վրա:
Առանց
այդ
արշավի
նա
երբեք
չէր
աղաղավորվի.
{ահա}
մի
ապացույց
եւս
այն
բանի,
որ
"
չիք
չարիք,
առանց
ա
այդ
աստիճան
չէր
մեղավոր
իր
անկման
մեջ,
քանի
որ
{ահա}
՛
2.
000
տարի
է,
ինչ
ամբողջ
քրիստոնյա
աշխարհը
նրա
յունը
եւ
ոչ
թե
մարդկության
ճնշումն
ու
տառապանքը:
{Ահա}
իմ
կարծիքը
եւ
իմ
ցանկությունը
հրեաների
վերաբերմամ
ծիքը
եւ
իմ
ցանկությունը
հրեաների
վերաբերմամբ:
{Ահա}
այն
ամենը,
ինչի
մասին
կարող
էի
ես
գրել
իմ
ներկա
աղբահորի
խմբագիր
(թեեւ
նախկին):
Մանավանդ
որ,
{ահա}
8
ամիս
է,
ինչ
ես
թողել
եմ
Մոսկվան:
Ի
դեպ՝
սյուրպրիզ,
երբ
ես
ի
վիճակի
կլինեմ
նրան
ասելու.
{ահա}
՛
եւ
ես
եկա:
Թերեւս
կգա
եւ
այդ
ժամանակը,
որովհետ
ցանկանում
եմ,
որ
լինի
առողջ,
ուրախ
եւ
երջանիկ:
{Ահա}
այն
ամենը,
ինչ
կցանկանայի
հաղորդել
նրան,
եւ
ավե
ակից
դուրս
չեկավ:
Ամբողջ
խնդիրը,
կարճ
ասած,
{ահա}
թե
ի՛նչ
է:
Հայերը
Թուրքիայում
բոլորովին
անպաշտպա
աներին,
որոնք
բողոքական
կամ
կաթոլիկ
են
դառնում:
{Ահա}
՛
այն
միակ
թալիսմանը,
որով
պայմանավորված
են
այդ
դ
անուր
գործածության
մեջ
մտցրինք
գրականության
մեջ:
{Ահա}
արդեն
տասը
տարի
է
անցել
այն
օրից,
երբ
այդ
լեզվով
լ
այլ
կերպ,
քան
խոսել
են
նրանից
2000
տարի
առաջ:
{Ահա}
՛
աղաղակող
եւ՝
նոր
լեզուն
գործածության
մեջ
մտցնել
ն
հարգանքն
ու
պատիվը:
Տեսակցության
վերաբերյալ
{ահա}
թե
ինչ
կասեմ
քեզ.
ասված
է
չորեքշաբթի,
ուրեմն
չո
հայտնի
է
"
ս[ուրբ]
Կարապետի
մաuտաք
"
անունով:
{Ահա}
որքան
հարցումներով
եւ
աշխատանքով
բեռնավորեցի
Անան
ն-Շահին,
որն
անցյալ
անգամ
չկարողացավ
գալ:
Միայն
{ահա}
թե
ինչ
պետք
է
քեզ
ասեմ.
եկե՛ք
կանուխ,
մոտ
ժամը
նամակին:
Փոքրիկ
պաթոլոգիական
հարձակում
եղավ.
{ահա}
մոտ
մի
ամիս
է,
ինչ
ձախ
թիակիս
տակ
ինձ
տանջում
է
րամասն
գրիր
ինձ:
Իմ
պարապմունքների
վերաբերյալ
{ահա}
ինչ
կասեմ
քեզ.
ամբողջ
մայիսը
համարյա
զուր
անցավ
է
maximum
7.
000-ի:
Սա
առաջին
նախադրյալն
է:
{Ահա}
՛
եւ
երկրորդը:
Ռուսաստանի
եվրոպական
նահանգներում
ւմ
է
եկեղեցական
գումարների
գործին,
որոնց
համար,
{ահա},
կարելի
է
ասել,
15
տարի
է
արդեն,
ինչ
մենք
պատե
ն
արդեն
կատարված
գործողությամբ,
նա
չի
ասում,
որ
{ահա}
գործն
այսպես
կամ
այնպես
վճռված
ու
ավարտված
է
եւ
մ
գրելու,
բայց
վերոհիշյալ
պատճառով
չեմ
կարող:
{Ահա}
՛
իմ
վերջին
խոսքը.
1)
Ապրիր
տանդ,
ինչպես
ապրել
լիսի,
1865
Ս.
Պ.
Բ
ՍԻՐԵԼԻ
ՍԵՐՈԲ
ԵՂԲԱՅՐ,
{Ահա}
այս
նամակս
կստանաս
Ղազարոս
եղբորս
ձեռքովը
եւ
ամեն
2-3
օրն
էլ
տան
պիտանի
բաները
ճարելու
աշխատելով,
{ահա}
այսօր
առաջին
նամակը
գրում
եմ
Ձեզ
եւ...
Այս
տութիւն
իմ
'ի
տարժանելի
պաշտօն
քաղաքագլխութեան
եւ
{ահա}
ընկալայ
զխնդիր
բազմաց
'ի
հասարակութենէ
մերմէ,
յա
ա
ստացել
էր
աւելորդ,
քան
թէ
պատկանում
էր
նորան.
{ահա}
իմ
վաճառականութեան
գլխաւոր
սիւնը,
գլխաւոր
հաստար
տածութիւնքս
կտրուեցան
թղթաբերի
ներս
մտանելով,
եւ
{ահա}
ստացած
նամակիս
բառացի
պատճէնը.
"
Ողորմած
Պար
ր
բան
չէ
աշխարհի
երեսին,
եւ
մտածող
մարդիկ
վաղուց
{ահա}
փորձով
իմացած
են,
որ
ճշմարտութիւնը
հալածւում
է
մ
զարկել
տալու
համար,
եթէ
դա
ունէր
մի
թշնամի:
Եւ
{ահա}
այսպէս
է
դորա
արարողութիւնը.
ինչ
մարդու
կամենար
ամ
վառում
էր
եկեղեցում
մի
այդպիսի
մոմ...
"։
{Ահա}
անկրթութեան
եւ
թեթեւամտութեան
պտուղը.
Աստուա՛ծ
ի
օրինակներ,
բայց
մեք
այս
փոքրից
եւս
տեսանում
ենք
{ահա},
որ
բնական
աշխարհի
օրէնքը
թոյլ
է
տալիս
անհատի
մէ
ուսնացուցանելով
նորանց,
համարում
էին,
թէ
լիովին
{ահա}
կատարած
էին
իւրեանց
ծնողական
պարտականութիւնը:
Այ
ջ
մի
այնպիսի
անախորժ
զգացողութիւն,
որ
ասէիր,
թէ
{ահա}
ամենայն
ինչ
վերջացած
էր
նորա
եւ
աշխարհի
մէջ,
թէ
նի
վերայ:
Այս
անախորժ
վիճակի
մէջ
անցուցել
էի
{ահա}
երեք
օր
եւ
երեք
կիսով
չափ
անքուն
գիշերներ,
եւ
այ
սի
անախորժ
եղանակում
ոտքդ
դուրս
դնես
տանից։
Ես,
{ահա}
ինչպէս
տեսանում
ես,
երեք
օր
է,
որ
փակուել
եմ
տա
վ
շինած
դէքոքտիս
չափը
յառաջ,
քան
թէ
քնել
էի,
եւ
{ահա}
քունս
տարաւ:
Տեսանում
եմ
երազիս
մէջ,
որ
աշխարհի
ժամանակից
յետոյ
լսում
եմ
որոտմունք,
թնդիւն,
եւ
{ահա}
Արամազդը
երեւում
է
իւր
գահի
վերայ
լուսափայլ
ամպեր
յ
եւ,
չնայելով
եղանակի
այսպիսի
անյարմարութեանը,
{ահա}
գտանւում
եմ
քո
մօտ:
Աստուծոյ
սիրուն,
նայի՛ր
մի
իւր
սեպհական
տան
մէջ՝
ազատ
ամենայն
նեղութենից:
{Ահա}
՛
այդ
հրովարտակի
հաւատարիմ
պատճէնը
եւ
նորա
հարազատ
է
ոչ
շատ,
գոնէ
մի
քանի
ընտիր
որդիք,
որ
վաղուց,
{ահա},
ազատուած
լինելով
ասիական
պղտոր
տեսութեններից
եւ
ոցա
Հայութիւնը
եւ
ազգասիրութիւնը:
Պարզ
երեւում
է
{ահա}
սորանից,
որ
Նախիջեւանի
այդ
ընտիր
որդիքը
պիտի
մի
ի
ձեռքով,
որովհետեւ
իմ
բերանով
քարոզուել
էր
նա:
{Ահա}
այն
մեծախորհուրդ
եւ
որքան
մեծախորհուրդ,
նոյնքան
ողքը,
ո՞չ
ապաքէն
իւր
նման
անդամք
հասարակութեան:
{Ահա}
այս
կերպով
հասարակութիւնը,
կորուսանելով
իւր
ամբո
տնի
է,
որ
կամին
ներկել
խաժամուժ
ամբոխի
աչքը,
թէ
{ահա}
այս
ինչ
աբեղայ
կամ
այս
ինչ
եպիսկոպոս
ազգասէր
է,
կրօնագիտութիւն,
վայելչագրութիւն
եւ
նկարչութիւն:
{Ահա}
՛
այն
ուսումնարանը,
որի
լինելը
ցանկալի
եւ
հոգով
չ
ու
եւ
բանականութիւն,
մտածեցէք
մեր
խելքով...
{Ահա}
՛
մեր
բոլորի
ներկայ
դրութիւնը.
այն
սարսափելի
խոցը
թեան
վարագուրով
դիմակաւորուած
մի
անձնաւորութիւն:
{Ահա}
այդ
մատենագրութեան
մէջ
վաստակում
են
Հայոց
ազգի
սո
խաւարի
հետ,
մռայլապատի՛ւ
օբսկուրանտներ։
Շուտով
{ահա}
արեւի
ճառագայթքը
նեղացնելու
են
ձեր
աչքի
լայնացած
ւլ
գործունէութեան
մասին:
Եւ
այսպէս
յայտնում
եմ,
{ահա},
հրապարակով,
որ
ճշմարտութեան
քարոզիչքը
գործելու
ճշմարտասէրների
վերայից:
Է.
Սեպտեմբերի
30.
{Ահա}
սկսանում
է
Հոկտեմբերը։
Ցուրտ
եւ
խոնաւ
եղանակները
իս
ժամանակով
իմ
առեւտրական
գործերի
համար.
այդ
էր
{ահա}
եւ
իմ
լռութեան
պատճառը:
Յոյս
ունիմ,
որ
այսուհետ
Ձեր
Յիշատակարանը
կարդացողներից
մինը:
{Ահա}
իմ
ստացած
ծանօթութիւնքս
եւ
նամակներս։
Բացի
սորան
երացանք...
Նոր
տարու
առաւօտը
հազիւ
լուսացած,
եւ
{ահա}
Նոր
տարի
շնորհաւորողքը
գլուխ
կոտրելով
չափում
են
փ
քը
եւ
հարկաւորութիւնքը:
Այս
ասածներիցս
երեւում
է
{ահա},
որ
Նոր
տարում
եւս,
ինչպէս
միւս
այլ
հանդիսաւոր
նգամ
նստելով
ծանրանում
են
սրտիս
վերայ:
Ո՛հ,
{ահա}
երեսուն
նոր
տարիք
անցուցել
եմ
ես,
նոցանից
մինչեւ
չք
ունեցող
մարդու
համար:
Այլ
տեղ
մարդիկ,
վաղուց
{ահա}
հոգիքը
գրաւ
դրած
սատանայի
մօտ,
մեռանելու
ժամանակ
Այն
թանձր
եւ
խաւարատեսիլ
ամպերը,
որ,
դարերով
{ահա}
հաւաքուելով
եւ
լեռնանալով,
պատել
էին
հայկական
բա
ով
այս
բաների
վերայ
եւ
ձգելով
Յիշատակարանիս
մէջ,
{ահա}
քեզ
եւս
պատճառ
եմ
տալիս
մտածելու,
որ
առաւել
օգտա
սենեակում:
Այս
կարճ
յառաջաբանութեամբ
սկսանում
եմ
{ահա}
իմ
Յիշատակարանի
տարեկան
շրջանառութիւնը,
որ
հիւան
Պ.
Բէգզադէն
կամ
նորա
գործերը:
Այդ
իրողութիւնը,
{ահա},
Պ.
Բէգզադէն
համարել
է
ինձ
մի
մեծ
վատաբաղդութիւ
ի
մէջ,
գնում
է
եւ
մօտենում
խարուկին։
Կամենում
է
{ահա}
ձգել
կոմսի
զաւակը
կրակի
մէջ,
բայց,
նայելով
անմե
ի
վերայ,
բոցերով
ամենեւին
շրջապատուած
մեռանում
է
{ահա}
եւ
կեանքի
վերջին
շնչումը՝
այն
սոսկալի
մահու
տառա
ոգեւոր
անձն։
Ով
կամի,
թող
լինի
նա.
ես
կատարեցի
{ահա}
նորա
սրտի
ցանկութիւնը,
ըստ
որում,
նորա
խօսքերից
րութենից,
բուսուցանում
է
մի
պարզ
ծաղիկ,
միւս
օր
{ահա}
Բորէասը
իւր
մահաշունչ
բեւեռային
սառնութեամբ
կտրու
էր
իմ
համար
հիւսիսում
հաստատել
մի
բնակութիւն,
եւ
{ահա}
գտանւում
եմ
ես
մի
հիւսիսային
գիւղում՝
ութ
ամիս
ձ
ացո՛ւր
սորա
վերայ
եւ
մի
տաղտկալի
միայնութիւն,
եւ
{ահա}
կը
տեսանես
ամենայն,
որի
մէջ
կամ
որպէս
ապրում
եմ
ես
ամենայն,
որի
մէջ
կամ
որպէս
ապրում
եմ
ես:
{Ահա},
այս
վիճակի
մէջ
անցուցանելով
օրերս,
ամենայն
օր
եզ
այն
տխուր
անցքը,
որ
անցաւ
իմ
գլխից:
Այսպէս,
{ահա},
սկսանում
եմ
իմ
պատմութիւնը,
առանց
ճարտար
ներած
մարդու
վերայ՝
առանց
ձայնի
հասկացնելով,
թէ
նա
է
{ահա}
Շամիլը:
Ես
ողջունեցի
խոնարհաբար
եւ
կանգնեցայ
ւեցին
նայիբները
քթերի
տակից:
Ես
կարծեցի,
թէ
{ահա}
լարեցի
Արամազդի
շանթը
դէպուղիղ
գլխիս
վերայ:
տապեցի
քո
մօտ.
դեռ
նոր
էի
տեսել
քեզ
հեռուից,
եւ
{ահա}
սիրտս
սաստիկ
սկսեց
բաբախել
կուրծքիս
մէջ:
Քո
բանա
րայ:
Բայց
նախանձոտ
մարդիկ
այստեղից
ոչ
շատ
հեռի՝
{ահա}
այնտեղ
(այս
խօսքերը
ասելով՝
ցոյց
տուեց
մատով
մօ
շտակելով
իմ
մօտ
գտանուած
բոլոր
արծաթը,
տուեց
ինձ
{ահա}
այս
կապոցը՝
ասելով,
թէ
դորա
մէջ
կարող
եմ
գտանել
ներկայ
իրողութենների
եւ
հանգամանքների
վերայ:
{Ահա}
այսպէս.
այնքան
ձեռնհաս
չեղայ
յառաջ
վարել
Յիշատակ
եց
ֆիզիկական
թուլութիւնը,
զօրացուց
իմ
ջղերը,
եւ
{ահա}
ձեռքիս
մատերը
կարողանում
են
գրիչ
սեղմել
իւրեանց
մ
ունչ
առնուլ:
Շո՛ւտ
գրիչ,
թանաք,
թուղթ,
եւ
{ահա}
Պ.
Շահբէգի
նամակով
բացում
եմ
Յիշատակարանիս
դուռը
րդութեան
տխուր
պատճառը,
ստացայ
ամսուս
14-ին,
եւ
{ահա}
գրում
եմ
պատասխանը՝
առանց
գիտելու,
թէ
ուր
էիր
ա
րութեամբ
հրատարակել,
այլեւ
բերանից
անգամ
հանել:
{Ահա}
հեղինակի
բուն
խօսքերը
(տե՛ս
երես
438).
"
Մերկա
է
թւում:
Խօսքս
Նախիջեւանի
ուսումնարանի
վերայ
է.
{ահա}
հեղինակի
բառերը
(տե՛ս
երես
462).
"
Ուսումնարան
յ՝
իսկոյն
փոխում
է
բերանը
(տե՛ս
երես
504),
եւ
{ահա}
նորա
խօսքերը.
"
Ի
վերջոյ,
եթէ
Խորենացին
Մովսէս
րիւրին
երեսուն
աճեցուցած
է
մինչեւ
մեր
օրերը:
{Ահա},
եղբա՛յր,
մի
նոր
երեւոյթ,
բուն
հայկական,
ասիա
ւն
հայկական,
ասիական
եւ
անմխիթար
դպրութեան
մէջ.
{ահա},
այսպիսի
գրուածք
պիտի
առաջնորդեն
ազգին
դէպի
լուս
ւոյթ:
Ես
ժամանակ
չունէի
կարդալ
բոլոր
գիրքը.
{ահա}
այստեղ
նշանակած
երեսներս
միայն
կարդացի՝
մնացածը
կարողանայ
օգնութիւն
հասուցանել
Էջմիածնից:
Եւ
{ահա},
Փարիզի
հայկական
դպրոցը
կապուեցաւ
Էջմիածնեան
աթո
ց
էր
տալիս
Վերսայլը
օտարներին՝
կամելով
ասել,
թէ
{ահա}
՛
այն
գոգաւոր
հայելին,
որի
կենդրոնում
հաւաքուած
ե
կողմս՝
կամելով
հասկանալ,
թէ
ինչ
տեղ
էր
այդ,
եւ
{ահա}
յիշեցի
ցերեկը
ինձ
առաջնորդող
սպասաւորի
պատմածը:
յնպիսի
տպարանում,
ուր
տպւում
էր
"
Արեւմուտքը"։
{Ահա}
մի
նոր
գաղափար
Հայերի
ասիական
թանձր
պղտորամտութեա
ր
ժամանակը,
կամակար
ընդունում
է
այս
հրաւէրը,
եւ
{ահա}
Արեւմուտքը
երեւում
է
Հայերի
աչքին:
Մեք
գիտենք
մի
այդպիսի
օրագիրք
հազիւ
թէ
տեսած
հրապարակի
լոյսը
եւ
{ահա}
շիջանում
են
ասուպների
նման՝
մի
տխուր
յիշատակ
թող
պատասխանում
է.
"
Պարո՛ն,
թէ
նոր
է,
թէ
հին
է,
{ահա}
քո՝
ինձ
տուած
ապրանքը,
ես
չեմ
կերել,
չեմ
վատնե
ւներ
խօսած
են
շատ
կեղտոտ
բաներ...
):
Ինչեւիցէ:
{Ահա}
այդ
գործակատարին
նշանում
է
մի
օրիորդի
հետ:
Մարդի
ը
բղխում
է
լուսաւորութենից:
Լուսաւորութիւն.
{ահա}
մի
մեծ
եւ
հոյակապ
խնդիր,
որ
ազգի
կարողքը
եւ
ուսո
նելու
մասին
դիւրին
ճանապարհներ
մէջբերելու
համար:
{Ահա}
այդ
նամակի
բառացի
պատճէնը:
30/18
Մարտի
,
մեր
կարծիքով,
ասել
է՝
անձնասպան
լինել:
{Ահա},
այս
պատճառներից
ստիպուած
եւ
ես
իջանում
եմ
հայկա
ած
հեթանոսական
կեանքերի
մէջ:
Այս
պատճառներով
{ահա},
մեզ
յայտնի
չեն
շատ
բաներ,
չգիտենք
մինչեւ
անգամ
րձութեան
մասին:
Ինչեւիցէ,
Պ.
Չերքեզեանցը,
{ահա}
այսպիսի
կերպերով
հիմնելով
իւր
փառքի
կոթողը
վերոյի
ին,
պարոնը
ճանաչում
է
"
կարօտ
ուղղութեան"։
{Ահա}
նորա
խօսքերը.
"
Որովհետեւ
այն
բաները,
որ
մեղադր
մզեալ
իւղերի
գործադրութիւնը
"
(երես
222):
{Ահա}
այս
չորս
բաները
Պ.
Խուդաբաշեւն
եւս՝
Թէորիանոսի
ծանրութեան:
Եւ
մինչ,
բնականաբար
կտրւում
են,
եւ
{ահա}
ողբ,
աղաղակ,
տառապանք,
սով
եւ
մահ:
Վաճառականո
Մարդը
յառաջացաւ
մինչեւ
այստեղ
եւ
կարծում
էիր,
թէ
{ահա}
շօշափում
է
նա
իւրեան
հարկաւոր
առարկան...
Կը
ստան
է.
ցրուեցիր
ժողովը,
կործանեցիր
նորա
տաճարը,
եւ
{ահա}
ամենայն
բան
կ'ընթանայ,
ինչպէս
իւղած
ճախարակ:
Բռ
որա
ծարաւը,
դալարացնել
նորա
խորշակահար
տեսիլը
եւ
{ահա}...
արեւը
ծագեցաւ:
Ցօղի
կաթիլները,
հետզհետէ
գոլ
հարկը
ստիպում
էր
լուծել
նորան
այս
անգամ:
Եւ
{ահա}
ժողով
ժողովի
քամակից,
խորհուրդ
խորհուրդի
քամակից
-
Հրատարակեցիր
մեզ
ազատ,
հանդերձ
մեր
հողով,
եւ
{ահա}
վերջացած
է
ամեն
բան:
Մեք
չկամինք
մնալ,
այսուհետ
մինչեւ
այժմ
ապրել
է
արտաքին
եւ
ներքին
պարտքերով:
{Ահա}
՛
այդ
համեմատական
լաւ
տարու,
Թիւրքիայի
եկամուտի
ե
ւ
կարօտ
ընտանեաց
թիւը
յաւելցնելու
համար:
Եւ
{ահա}
նորա
տասն
եւ
ութն
կամ
քսան
տարեկան
որդին,
որ
աճե
տերի
համար
բանականութեան
ձայնը,
հողմոց
հնչիւնք:
{Ահա}
եւ
այս
տունը
մարեցաւ,
սա
եւս
դուրս
ընկաւ
հասարակ
րանքը
պահել
իւր
ձեռքում,
մի
րոպէի
մէջ
կամեցաւ
եւ
{ահա}
պատրաստ
են
վաճառականք
գնել
նորա
ապրանքը:
Այ
ան
պարզութիւնը,
այնտեղ
ճեղքւում
է
վարագոյրը,
եւ
{ահա}
վիհը
տեսնողի
առջեւ
է:
Կամայական
անձնախաբէո
տուրը
ընկած
է,
ոսկին
կրկին
արժէքի
բարձրացած,
եւ
{ահա}
երկրորդ,
երրորդ
եւ
միւս
վճարները
հետզհետէ,
մահի
օտ
է,
քանզի
ոչինչ
ունի:
Նա
միայն
յոյս
ունի,
թէ
{ահա}
կ'առնու
ապրանքը,
կը
վաճառէ,
նորանից
կը
վճարէ
ապ
ուց
յետոյ
Անգլիան
չպիտի
ածուխ
գտնէ
իւր
հողի
մէջ,
{ահա}
այս
երկու
տարի
է,
որ
"
Երեմիայի
ողբ
"
են
կարդում
Լեհաստանը
արժանի
լինէր
անգլիական
համակրութեան
եւ
{ահա}
լրացած
էր
ամենայն
բան:
-
Այսօր
չէ,
վաղը,
աւելի
մի
փոքր
մասը,
եթէ
շատ
են
քո
զաւակները:
Եւ
{ահա}
կարողութիւնը,
ոյժը
դեռեւս
առաջին
ազգում
(պորտ)
:
Մի
փոքր
սառնութիւն,
մի
փոքր
օդի
ճնշողութիւն
եւ
{ահա}
այն
թռուցիկ
շոգիները,
որ
թողել
էին
ծովի
հորիզոնա
մեռնում
է
սովից,
որպէս
թէ
ասէր
նորան.
"
Տե՜ս,
{ահա}
մեռնում
ես,
քո
կեանքը
կախւում
է
այժմ
ինձանից,
ա
ալ
դնում
է
աչքին
տեսութիւնը
խարդախող
ակնոցները
եւ
{ահա}
դերասանը
եւ
դերասանուհին
փոքրանում
են,
ստորանում
աշխարհի
ամենայն
մաuներում
գտնուած
հայերի
մէջ,
եւ
{ահա}
երեւում
են
մարդիկ,
որ
կամէին
սրբել
իւրեանց
ազգակ
Մեր
բարեպաշտ
ազգասէրքը,
իւրեանց
հոգու
լեզուով,
{ահա}
այսպիսի
խօսքեր
խօսելով,
կտակներ
աւանդում
էին
Նախ
ցի
ճանապարհով
գործ
դնելու
ազգի
պիտոյքների
վերայ,
{ահա}
խնդիրը:
Արդէն
վաթսուն
տարին
լրացած
`
դէպի
Կտակների
օրինակքը
`
համար
1,
2,
3,
4
եւ
5
{Ահա}
՛
այն
կտակները,
որ
կարդալով
եւ
տեսանելով,
թէ
բար
չեմ
պահեալ
երբէք
ըստ
ծիսի
վաճառականաց,
վասնորոյ
{ահա}
՛
ճշմարիտն
խոստովանիմ
առաջի
Աստուծոյ,
որ
մինչի
նե
ն
ինձ
՚ի
վերայ
աշխարհիս,
զայն
ամենայն
միանգամայն
{ահա}
՛
ի
կենդանութեանս
իմում
գրովս
հաստատեցի
՚ի
ժառանգո
ցի,
թէ
իմ
ամենայն
ստատն
տասն
եւ
վեց
սամ
խuեպվի,
{ահա}
այս
երեք
տեղեաց
բաժինն
եղեւ
տասն
եւ
վեց
սամ
որպէս
իւն
եւ
ի
կատարումն
վերն
յիշատակեալ
բաժնիցն
իմոց,
{ահա}
՛
հաստատեցի
ինձ
նախկին
տեղակալ
առաջին
կտակակատար
ե
նեմ,
զի
այս
է
իմ
վերջին
կամք
եւ
պատուէրն,
որպէս
{ահա}
վասն
հաստատութեան
չորք
թուղթ
մին
օրինակ
գրեցի
եւ
եալ
գրեանս
յիշատակեսցէն:
Ուստի
եւ
արդէն
իսկ
{ահա}
խոստանամ
առաջի
Աստուծոյ
եւ
մարդկան,
ո՛չ
եւս
իշխե
որ
ունիմ
ի
նենգաւոր
եւ
ի
յանդադար
թշնամեաց
իմոց,
{ահա}
զյիշեալ
եկեղեցւոյ
սահմանակից
իմ
տան
հիւսիսային
կո
ծոյն
մշտնջենաւորական
էմին
եւ
ինձ
տեղակալ
հաստատեմ
{ահա}
ըստ
ամենայնի.
այս
ինքն
յիշեալ
կառավառիչքն
եւ
կամ
պարտական
են
հատուցանել
իմ
կտակակատարքն,
որպէս
եւ
{ահա}
պատուիրեմ
յիշեալ
իմ
երեք
կտակակատարացն
տալ
անպատճ
քանզի
սոքա
են
տեղեակ
իմ
ամենայն
անցիցն։
Ես
{ահա}
առ
այս
զերկուս
թուղթս
գրեալ
ի
մի
յօրինակ
է
ներկայ
ղճալի
տեսքով:
Մեքենաները
վիթխարահսկայ
Ծխում
են
{ահա}
դէպ
երկինքն
ի
վեր
Ու
բարձրաղաղակ
սուլում,
ձայն
նտուն
Պաշտում
է
անանց
Իր
սէրը
ձօնած
`
Երկնքում
{ահա}
Ընթանում
է
նա,
Աստղերի
շարքում
Բոցավառ
փայլու
ը
թակարդեալ.
-
Կամ
ի՞նչ
նորա
փայլ:
"
Մարդաչափ
{ահա}
Բարձրանում
է
նա
Վեր
հորիզոնից,
Մշուշի
միջից
-
ում.
Եւ
տիեզերքը,
միթէ,
-
Գործն
Աստուծոյ,
այս
{ահա}
՛,
Իմ
աչքերի
առաջ
չէ.
Եւ
ինքն
իսկ
չէ՞
Եհովան,
Ո
ղմը
նրա
Եւ
կիզիչ
կայծը
ջերմին
Դնում
կրծքին...
Եւ
{ահա}
՛,
Ծխում
մորթը
իսկոյն
Եւ
այրըւում
սիրտն
անփորձ,
յիւր
ի
սէր
Պաշտէր,
յանձանձէր,
Աւանիկ
{ահա}
Ընդ
երկինս
սիգայ,
Յաստեղացն
ի
պար
դեալ
-
Կամ
զի՞նչ
նորա
փայլ:
"
Առնաչափ
{ահա}
՝
Ի
վեր
բարձրանայ
Եզերտից
[?]
սահեալ
որա
գայ՝
Ելցէ
եւ
մտցէ՝
Եւ
ճարակ
գտցէ:
Եւ
{ահա}
կոյս
հրաշաւոր,
Ճոխ
հեշտալեօք
բիւրաւոր,
րհանապազ
հացին,
ի
սնունդ
ընտանեացն:
Եւ
այսունակ
{ահա}
յառաջխաղացութեամբ
խոպանացան
բարոյականին
զգալիք,
ս
ընծայի
յուսումն
մանկտւոյն
ի
կրօնական
մասին,
եւ
{ահա}
պատգամքն
ահաւոր
աղճատեալ
են
՚ի
նմա:
Եւ
որ
գլխաւո
Էջմիածնի:
Այվազովսքին
ընկալեալ
զայս
պատուէր,
եւ
{ահա}
հրաման
արձակէ
ի
թեմական
ատենէն
առ
ամենայն
ենթադրե
ոսա
որք
երկնեցիք
լուսատեսիլ
զուարթունք,
Աստղունք
{ահա}
՛
՚ի
Հայաստան
լոյս
նշողեն
գերաբուն.
Իւղով
օծցէ
մե
տաղած
Ու
խըռոված
յորձանքով.
Սարերի
մէջ
{ահա}
յոգնած
Քնեց
զինուորը
գիշերով,
Թեկն
տո
կրկնվում
է
Իմ
տանը
այս
տեսարան։
{Ահա}
այսպէս
քեզ
պաշտում
եմ,
Իմ
կեանք,
իմ
փոր,
"
Իմ
կարօտի
փոխանակ
"...
Հնչեց
{ահա}
քնար
քաղցրախօս,
Շարժեց
երկինք
ու
գետին,
Ես
քաղաքից
փախայ
աղքատ.
Անապատում
բնակիմ
{ահա}
Տեառն
շնորհիւ,
ինչպէս
թռչնակ:
եթէ
քաղցրիկ
`
ցօղը
քեզի
փաղաքշեց,
Միւս
օրն
{ահա}
արեւի
տակ
քո
երեսը
պերճ
փայլեց:
Թէ
երկինքը
թփում
էր
`
պատուհանից
աչքս
դէպի
դուրս
ձգած:
{Ահա}
՛
պայծառ
երկնից
դժխոյն
իւր
շառաւիղքն
ամփոփեց,
մ
անտուն,
անտեղի,
աղքատ
մարդ
է
անպաշտպան։
{Ահա}
թէ
ո՛վ
այց
կ՚երթայ
մեր
սիրելւոյ
դամբանին,
Ա
զ
հետ
նոքա
կը
խօսեն,
որ
պատահմամբ
հիւր
եկան
{Ահա}
ինչպէս
ես
այսօր՝
ծածկված
քօղով
տխրութեան։
որ
ստացայ
Իմ
նախորդից,
նոյն
թողնում
եմ
քեզի
{ահա}
՛.
Բայց
իմացի՛ր,
դու
անդրանիկ
իմ
սիրական,
բըռ,
խօսում
ես,
Աղա
զատան
չի
սիրիլ,
{Ահա}
ասում
եմ
ես
քեզ:
Hy,
хopoшo,
չես
ուզում
իմ
փորը.
Ոսկի,
արծաթ,
հարստութիւն,
{Ահա}
կեանքիս
լոկ
խորհուրդը:
Բան
էք
ուսել
,
բայց
տե՛ս,
դու
ձայն
չհանես.
Ապա
թէ
ո՛չ,
{ահա}
սուրս...
ինձ
պատուէր
Sուել
են
քեզ
սպանանե
նունք
մեք
անցածը
յիշելով,
Կիւրակէ
է
այսօր,
{ահա}
՛
մեծ
ցաւս:
Ինձ
հայր
Վոյլպին
պատուիրե
մ:
Իմ
գնացած
ճանապարհի
ծայրումը
{Ահա}
բացուեց
մի
գեղեցիկ
հրապարակ,
Մարմարոնեայ
գ
Քայքայուելով
հոգիս
ու
սիրտս
նայում
եմ...
{Ահա}
դաշտը
սեւանում
է
չորս
կողմից.
Ես
չգիտեմ,
ւրբ
արիւնով
Պիտի
լինի
ազատուած:
{Ահա}
՛,
եղբայր,
քեզ
մի
դրօշ,
Որ
իմ
ձեռքով
գործ
եղբօրը,
Զանց
չարեցի
քո
սիրուն:
{Ահա}
՛
իմ
գործ,
ահա՛
դրօշ,
Շուտ
ձի
հեծի՛ր
քաջի
Զանց
չարեցի
քո
սիրուն:
Ահա՛
իմ
գործ,
{ահա}
՛
դրօշ,
Շուտ
ձի
հեծի՛ր
քաջի
պէս,
Գնա
կերակը,
Գրեց
ֆիզիոլոգիան.
Լո՜ւռ...
{ահա}
մեծ
Անգլիացին,
Բարոյական
Հերքուլէս,
Ասելով
"
մեծ
է
փառքդ,
ո՛վ
Աստուա՛ծ...
"
Եւ
{ահա}
տեսայ
մի
մարդ
հոյակապ,
Բլրի
գագաթից
իջանում
ն
վէրքերը
բացեց։
Բայց
եւ
արժանի
այսօր
{ահա}
նա
Հազար,
բիւր
տանջանք
պիտի
ստանայ.
Թ
զարդարուած
պարսպով
ահագին։
"
Այստեղից
{ահա}
ես
եկայ
քո
մօտ,
Պատմել
մի
անցք,
որ
այս
առա
ռաւօտ
Անցաւ
իմ
ու
միւս
մարդկան
առաջեւ,
{Ահա}
պարունակ
անցքին
համառօտ։
Պաշտօնիս
անո
ք
դրած
են
մէջտեղ։
Չանցաւ
մի
րոպէ,
եւ
{ահա}
եկան
Զանազան
մարդիկ,
իմ
մօտ
ներս
մտան.
երջացուցինք,
բայց
տխրութեամբ.
տեսնինք
նորը,
որ
{ահա}
զարկում
է:
Շնորհաւոր
նոր
տարի,
1865,
1
յունուա
ագրագէտ,
ուսումնական
կամ
փիլիսոփայ
ասուածներից,
{ահա}
այն
հայը
ամենայն
արդարացի
իրաւունքով
գրաւում
է
մե
անել
իւր
ճակատը
սեւ
վերարկուի
տակից,
ուր
դարերով
{ահա}
որջացել
են
Պարկեանք,
ազատութեան
բողբոջները
մկրատ
հ
է
մեր
գնացածը
եւ
ո՛ւր
է
դորայ
ելքը:
Սոքա
են
{ահա}
խնդիրքը,
որ
ամենայն
բանական
հայ
պարտակա՛ն
է
լուս
տարել
դրել
էր
բուն
հին
լեզուի
բաղդասութեան
տակ։
{Ահա}
այն
միակ
եւ,
կրկին
ասում
ենք,
միակ
սխալը
"
Հիւս
իւսի
հոլովների
կարգը
այլ
է
բոլորովին։
Այսպէս
{ահա}
՛
մեր
դպրութեան
մէջ
չկայ
ոչինչ
նորութիւն.
միեւնոյ
դեցութիւն
ունենալ
ժողովրդի
լուսաւորութեան
վերայ։
{Ահա}
հազար
երեք
հարիւր
տարին
լրացած,
հազար
չորս
հարիւ
րակով
սղոցեցին
նորա
այրական
համբերութիւնքը]:
Եւ
{ահա}
յաւիտենական
ամօթ
ժառանգած
են
նոքա,
որ
ճնշեցին
նո
արձակ
քարոզել
մեր
շատ
սիրելի
եղբայրակիցներին,
թէ
{ահա},
մեր
նոր
մատենագրութիւնը
խլելով
մի
հնացած
ու
վաս
են
մի
այսպիսի
յիմար
բան
եւ
ասել
են
ժողովրդին,
թէ
{ահա}
այս
է
կրիտիկայն։
Մի՞թէ
կարելի
է
դատապարտել
մի
մա
ով
մի
արագիլ,
հաւատացրած
լինէին
նորան,
թէ
այս
է
{ահա}
սիրամարգը։
Այսպիսի
վատաբաղդ
դիպուածում
մեք
չենք
կ'ասէ՝
այս
սիրամարգ
է
եւ
այն
արագիլ։
Այսպէս
{ահա}
մեր
ժողովուրդը
իւր
Կօրիֆէյ
ճանաչուած
սխօլաստիկներ
րի
ուշադրութեան
տակ։
Այսպիսի
դիպուածներում
է
{ահա}
կրիտիկայի
հանդէսը,
այստեղ
երեւում
է
նա
իւր
մեծ
վ
նք
համարում
մեր
վերայ
հրապարակով
քարոզել,
թէ
նոր
{ահա}
բացւում
է
կենդանի
ժողովրդի
կենդանի
բարբառի
արշալո
կատեգորիաներ
չունի:
Բարւոքել
մարդկային
կեանքը
-
{ահա}
՛
փիլիսոփայութիւնը,
ինչ
ճամփով
կ՚ուզես
գնայ,
միա
ութեան
"
վերացական
մօրալիզմը
".
սէրը
եւ
կեանքը,
{ահա}
այն
հասկացողութիւնքը,
որ
օգնում
են
Հեգելին
ներս
մերկութիւնը
ծածկէ,
բնութեան
պարտքերը
հատուցանէ,
{ահա}
այդ
ճամփան
եւ
հնարներն
են
փիլիսոփայութեան
իսկութի
ակի
է
մտնում,
քիմիայի
մէջ
մի
տարր
է
աւելանում
եւ
{ահա}
բովանդակ
գիտութիւնքը
միայղոյն
վազում
են
առաջ:
Այ
այլեւ
բնութեան
երեւոյթներին
եւ
նոյնիսկ
բնութեան,
{ահա}
՛
փիլիսոփայութեան
աղբիւրը,
որ
բաց
է
ամէն
մարդու
ա
ք
ազատ
շունչ
էին
քաշում,
ազգի
ազատութիւնը
վաղուց
{ահա}
գրած
էր
Ալբիոնի
ապառաժների
վրայ:
Նա
միայն
մէկ
խօ
նունով,
"
Bill
of
reform
".
[5]
14
օգոս.:
{Ահա}
այս
յօդուածի
մէջ
Հեգելը
նմանում
է
հալիւցինացու
մէ
ացողութիւնը,
նոյնպէս
եւ
խաժամուժ
ամբոխի
ախտերը,
{ահա}
այն
տարերքը,
որոնցից
բաղկացել
է
անգլիական
սահման
շապօրէն
յառաջ
խաղալով
թափւում
է
Բենկալի
ծոցը,
եւ
{ահա}
՛
արեւմտքում
դիզուած
սեւ
սեւ
ամպերը
ծածկեցին
արեւը
որ
այնուհետեւ
ամենայն
ինչ
վերջացած
էր
իմ
համար:
{Ահա}
ես
այս
դառն
վիճակի
տէր
մարդն
եմ:
Մեծայոյս
էի,
ո
րի
պիտոյքի
համար:
Այդ
գործարանի
մէջ
եղած
անցքերը
{ահա}
պատմեմ
քեզ
երեք
շրջանով:
Գործարանի
առաջին
շրջանը
ն
է
գործում
եւ
յանգեցնում
է
նորա
կեանքի
լապտերը:
{Ահա}
քեզ
մի
զարհուրելի
ապերախտութիւն,
որ
պիտոյ
է
դարո
նչեւ
վերակացուի
հրաժարուիլը.
երկրորդը
եւ
երրորդը
{ահա}
՛
ըստ
կարգին:
Գործարանի
երկրորդ
շրջանը
մինչեւ
վեր
ի.
թէ
ի՞նչ
բանումն
է
երեւում
նորա
անհմտութիւնը,
{ահա}:
Նա
իւր
որպիսութեանը
քա՛ջ
տեղեակ
լինելով
եւ
այն
րում
բացի
գրել
ու
կարդալուց
ոչինչ
չգիտէր:
Այսպէս
{ահա}
խաբել
ու
որսացել
էր
նա
եւ
Քուէպէքի
այն
առաջին
մար
կարգի
դնելով,
ստիպեց
նորան,
մնաք
բարեաւ
ասել:
{Ահա}
՛
այստեղ
կատարուեցաւ
մարգարէութիւնը
քահանայապետի,
ծարան,
այլեւ
դահճանոց
տանելու
արժանի
չէ"։
{Ահա}
՛
այս
է
Եզովպոսեան
սառած
օձի
եւ
երախտաւոր
մարդու
ա
ց
կարդինալը
այնպէս
կամեցաւ.
եւ
թէ
ինչ
պատճառով,
{ահա}
՛:
Կարդինալը
քաջ
գիտէր,
որ
այս
մարդը
շատ
հնարիմա
րւում
է,
եւ
նա
իզուր
է
աշխատում
ազատուել
նեղից.
{ահա}
այսօրինակ
դրութեան
մէջ
նա
արտաբերեց
մի
քանի
կիսահ
նել
ընտանիքս
նոցայ
անօգուտ
եւ
ձանձրալի
լացից,
եւ
{ահա}
նոյն
րոպէին
արթնացայ
խոր
քնիցս.
մոմս
յանգել
էր,
րհը՝
առաւե՛լ,
քան
շատ
պարեգօտաւորների
շնորհից
(
{ահա}
անզգամեցայ
եւ
խօսում
եմ,
աղաչում
եմ
մի
փոքր
ներէ
է
նորանց"։
Այս
բաները
ասողների
գործերի
մասին
ես
{ահա}
լուռ
եմ
կենում,
որովհետեւ
ինձ
բնա՛ւ
հարկ
չկայ
աս
ղ
էր,
իսկ
այժմ
լսեցի,
թէ
Անդլոյ
մօտ
է
գտնւում,
{ահա}
այդ
մարդը
շատ
լաւ
տեղեակ
է
ասած
բաներիս
եւ
ինձ
քե
ես,
իմ
գործերի
համեմատ
արժանի
պատուհաս
ընդունեցի
{ահա},
եւ
խոստովանում
եմ
հրեշտակների
եւ
մարդերի
առջեւ
րտմտութեան
Տեառն
'ի
վերայ
նոցա՝
եւ
գնացին...
Եւ
{ահա}
Մարիամ
բորոտեալ
էր
իբրեւ
զձիւն.
եւ
հայեցաւ
Ահարո
էր
իբրեւ
զձիւն.
եւ
հայեցաւ
Ահարոն
ընդ
Մարիամ
եւ
{ահա}
բորոտեալ
էր
"
(Թիւք,
գլ.
ԺԲ,
համ.
1-10)։
դ
ոչ
պահեն
"
(Մատթ.,
գլ.
Թ.,
համ.
14)։
"
{Ահա}
այր
կերող
եւ
արբեցող,
բարեկամ
մաքսաւորաց
եւ
մեղա
(Ծնունդք.,
գլ.
Զ,
համ.
2)։
§
42.
"
Եւ
{ահա}
այր
Իսրայէլացի,
գայր
ածէր
զեղբայր
իւր
առ
կին
իւր
նայի
ցածոյց
զսրտմտութիւն
իմ
յորդւոցն
Իսրայէլի...
{ահա}
ես
տաց
նմա
ուխտ
խաղաղութեան.
եւ
եղիցի
նմա
եւ
զաւ
"
(Ծնունդք,
գլ.
Թ,
համ.
1)։
§
47.
"
Եւ
{ահա}
կառք
հրեղէնք
եւ
երիվարք
հրեղէնք...
եւ
վերացաւ
Եղ
Սաղմ.,
ՁԱ,
համ.
6-7)։
"
Եւ
ասէ
Տէր
ցՄովսէս
{ահա}
ետու
զքեզ
աստուած
Փարաւոնի
"
(Ելք.,
գլ.
Է,
հ
իրաւունք
չէ
տալիս
մեզ
մի
այդպիսի
վերլուծութեան։
{Ահա}
բնագրի
խօսքերը.
"
Եւ
կամաւ
եւս
խորհիցիս
զյիշելդ
նդրութիւնը,
յիշեցնում
էր
նորան
կաթողիկոսի
նզովքը։
{Ահա}
Մաշտոցի
խօսքերը.
"բայց
իմ
նզովք
դատապարտութեան
յա
ղեցու
պայծառութիւնը)։
Այս
իրողութենների
մէջ
{ահա}
ժամանում
է
Աբովեանը
Էջմիածին։
Բայց,
ինչպէս
պատմ
ը,
-
դուք
ինքներդ
պիտի
բանաք
ձեր
ճանապարհը"։
{Ահա}
այսպիսի
հանգամանքների
մէջ
պատրաստւում
է
մեր
հանգո
այէ
քաղաքական
Պօլիցիայի
մէջ,
որպէս
պարզագիր.
եւ
{ահա}
մանուկ
Գեղամեանցը
երեւում
է
Պօլիցիայի
մէջ։
Բ
ելով
իւր
ուսմանը,
քունը
հատանելով"։
Այս
օրինակ
{ահա}
պարապելով
ամբողջ
վեց
տարի,
երբ
աւարտում
էր
իւր
ո
լերով
յառաջ
էր
խաղում
իւր
ասպարիզումը,
որ
շուտով
{ահա}
եւ
առանց
տարակուսի
ստանալու
էր
վարդապետութեան
աստ
էպի
յիշեալ
հիւանդանոցը.
բայց
բանը
բանից
անցել
էր
{ահա}
։
Շուտով
սաստիկ
արիւնահոսութիւն
բացուեցաւ
նոր
թոք
ւ
չքաւոր
առաքինութիւն
ճանաչել
ու
մեծարել,
ա՛յդ
է
{ահա}
գործը։
Այսպէս
յայտնում
ենք
մեր
մաքուր
սրտով
շ
տ
մարդիկ։
ԲԱՐԵՊԱՇՏ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅՔ
II.
{Ահա}
՛
մարդուս
կեանքը
աշխարհի
երեսին.
երեկ
խօսուն,
շա
ղկի
պէս
ծաղկում
է.
փչում
է
նորա
վերայ
քամին,
եւ
{ահա}
չկար.
չէր
երեւում
եւ
նորա
տեղը
եւս։
Ստոյգ
է
այս
անց
հանգստացնելու
համար
այն
օթեւանում,
որ
վաղուց
{ահա}
պատրաստել
էր
նորա
որդին
նոցա
համար,
որ
ճանաչել
է
րքի
պատիւը
եւ
նորա
հեղինակի
անունը.
այս
պատճառով
{ահա}
մոռացւում
են
այնքան
անհամար
աշխատութիւնք,
որ
դու
րմութիւնից
շոգիանալով,
դէպի
ամպը
բարձրացան:
{Ահա}
այս
քաջագործութեան
համար
ընդունուեցաւ
նա
պալատակա
ութեան
համար:
-
Ուրուագիծը
եւ
հաշիւը
վաղուց
{ահա}
պատրաստ
է.
տեսէ՛ք
ահա,
հարկաւոր
է
կանգնել
երկու
ւրուագիծը
եւ
հաշիւը
վաղուց
ահա
պատրաստ
է.
տեսէ՛ք
{ահա},
հարկաւոր
է
կանգնել
երկու
հազար
գոթիական
սիւներ
,
կրով
ծեփել
առաստաղի
ճեղքուած
ծակը.
այդ
ժամանակ
{ահա},
Ձեր
մռայլութիւն,
ազատ
կը
մնաք
արեւի
անախորժ
ազ
ւնի
գործը...
-
Այդ
լաւ
է,
այդ
գեղեցիկ
է,
{ահա}
լաւ
բան,
-
ասաց
սատանան.
-
յետոյ
ի՞նչ
եղաւ:
րանց
շարժէլ
ու
դղրդել...
Բարեհաճեցէք
տեսանել,
{ահա}
այժմ
եւս
իմ
մօտ
կան
տասն
հատ
գերմաներէն
ապստամբակ
ութեան
դեւը,
իւր
ծննդական
լրբութենով
կամենում
էր
{ահա}
դարձեալ
պատասխանել
սատանային,
մինչ
սա
ամենալի
բա
այի
թագաւորի
կեանքը
կտրելու
համար:
Այս
դիպուածով
{ահա}
Աստարօտ
զրկուեցաւ
իւր
պոչից,
որ
տարաւ
ռումբի
բեկ
տարել,
ինչ
որ
մտքումը
դրել
էր:
-
Այս
ձեւով
{ահա}
հնարագործելով
մի
առանձին
քաղաքական
գաղափար,
մի
ա
բարբառից,
որի
գերեզմանի
վերայով
հազարաւոր
անգամ
{ահա}
կատարել
է
արեգակը
իւր
տարեկան
շրջանառութիւնը.
ին
Հայաստանի
այգիքը,
ուր
կարող
ենք
մտանել,
վաղուց
{ահա}
քաղել
են,
ամենայն
թփի
վերայ
հազիւ
գտանուին
մի
եր
ս
թոյլ
տուեցի
միայն
գրել
եւ
ո՛չ
խօսել:
Այս
է
{ահա}
պատճառը,
որ
խելացի
մարդիկ
հարցանում
էին,
թէ
ինչ
ն
գլխաւոր
եւ
ծայրագոյն
Բրամինը.
որ
շատ
տարիներով
{ահա}
ծառայում
էր
աշխարհի
երեսին
դժոխքի
օգտի
համար,
վա
րից,
իսկոյն
ամուսնացուցիր.
փոքր
ժամանակից
յետոյ
{ահա}
կռուեցին,
ջարդուեցան
եւ
այր
եւ
կին
եկան
մեր
մօտ
եցաւ
իւր
համար
փոքր
ի
շատէ
ազատ
կեցութեան
հնարք:
{Ահա}
այս
էր
պատճառը,
որ
առանց
Ասմոդեյի
կողմից
պարգեւի
նի
էք
եղած
դժոխքի
որդի
կոչուիլ,
ինքներդ
լսում
էք
{ահա},
թէ
ի՛նչ
արժանաւորութիւնք
ունի
իմ
զաւակը,
որ
շն
եւ
խօսելու
կարգը
հասել
էր
տէր
սատանային:
Եւ
{ահա}
վեր
կացաւ
անդնդապետը
նստած
տեղից.
նա
իւր
ներքին
ն
աւարտելով
այս
հանդէսը,
ձեռք
ձգեց
չորս
կողմը
եւ
{ահա}
դժոխքի
բոլոր
փառքը
անյայտացաւ,
եւ
ինքը
գտանուեցա
լ
էի
օտար
աշխարհից:
Այս
հաշուիցս
տեսանում
ես
{ահա},
որ
ես
քեզ
նման
ականջի
վերայ
քնած
չեմ.
ինչեւիցէ
անականութիւն
ունիմ,
եւ
այս
խօսքերիցս
տեսանում
ես
{ահա},
որ
ես
շատ
լաւ
ճանաչում
եմ
իմ
արժանաւորութիւնը
ա
ած
նորա
առաջեւ,
աչքը
արտասուք
խնդրել
է...
{Ահա}
այս
պարոնն
էր
պ.
Մարկոսին
տոմսակ
գրողը,
եւ
սա
է
նահատակները
թողած,
բան
է
բռնում
սատանաների
հետ,
{ահա}
ի′նչ
է
նշանակում
դաստիարակութեան
պակասութիւնը:
Ե
Մինչդեռ
պ.
Մարկոսը
խօսում
էր
ծառայի
հետ,
եւ
{ահա}
պ.
Շաքարեանցը
բարկացած,
շողիքը
բերանից
թափելով
ւկին,
տեսաւ,
որ
ջրով
լիքն
է,
շրջեց
պտուկը,
եւ
{ահա}
նորա
միջից
դուրս
ընկան
չղջկի
կուրծքի
կարթաձեւ
ոսկ
,
միմիայն
երեւակայելով
այն
հրեշտակային
պատկերը:
{Ահա}
այսպիսի
հոգեմաշ
հանգամանքների
մէջ
կորուսի
բոլոր
հ
թացք
ստանալով,
անհետանայ
այդ
երեւոյթը...
բայց
{ահա}
զարմանք...
աղջիկը
նոյն
դրութեան
մէջ,
կանգնած
ի,
թափելով
սրտիս
ուրախութեան
աւելորդը,
լսում
եմ
{ահա},
որ
մի
մարդ,
պարսպի
միւս
կողմից
ծիծաղում
է
բարձ
պարսպի
վերայ,
կամելով
տեսանել
թէ
ո՛վ
էր
այն,
եւ
{ահա}
ոչ
ոք
չկար...
բայց...
արդարացի
կասկած
ունիմ
նաւոր
չէ,
ինչպէս
միաբան
խորհրդով
կատարուածը.
եւ
{ահա}
ես
իսկոյն
կը
հոգամ
ինչ
որ
պակաս
է.
է՛յ,
Սարգի՛ս
ց
պ.
Մարկոսը:
-
Այո՛,
այդպէս:
Ես
շինել
եմ
{ահա}
մի
ցուցակ,
որի
մէջ
գրել
եմ
մեր
հրաւիրելի
բարեկամ
ը
ցեցակեր.
մի
խօսքով,
բաբելոնեան
խառնակութիւն:
{Ահա}
այս
պահարանի
մէջ
սկսեց
որոնել
Մանթուխեանցի,
Ալքի
մտածողութեան
մէջ:
Մինչդեռ
սոքա
զբաղուած
էին,
եւ
{ահա}
սենեկի
դուռերը
բացուեցան
յանկարծ
եւ
շեմքի
վերայ
ե
ունիք
հրաւիրել,
-
հարց
արեց
Մանթուխեանցը:
-
{Ահա}
ցուցակը,
-
պատասխանեց
պ.
Շաքարեանցը:
Մանթո
իմ
վերայ:
Նա
ասաց,
թէ
իմ
առարկան
միջին
դարերում
{ահա}
խելքից
հանել
էր
Եւրոպայում
մի
քանի
թեթեւահաւատ
մա
րես
այդպիսուն
նորա
սխալների
պատճառով,
կը
տեսանես
{ահա},
որ
յիմար
ֆանատիկոս
անունը
կը
բեւեռէ
ճակատիդ:
Մ
որովին
նոցա
անծանօթ
մարդու
մասին:
Ինչեւիցէ:
{Ահա}
այս
քաղաքը
գալով
կոմս
էմմանուէլը
ման
էր
եկել
համա
ողոպուտ
կպատկանի
ծխատէր
քահանային,
այս
պատճառով
{ահա}
մեռեալից
աւելի
եկամուտքի
արդիւնաւոր
աղբիւր
չունին
մանէթով
բոլոր
հաշիւդ
կը
վերջանայ
մեռանողին
հետ:
{Ահա}
այսպիսի
մարդիկ,
եթէ
մեռանին,
ափսոսում
եմ.
բայց
բանը:
Հաշիւը
սկսանելուց
յառաջ,
պատրաստում
էր,
{ահա}
այն
ծառերի
տակ,
խորովածը,
գինին
եւ
արաղը:
Անտա
արունակում
են
քահանայք:
Երեսփոխանը
բերում
է.
եւ
{ահա},
եկեղեցու
տարեկան
ելից
եւ
մտից
տակը
գրւում
է
գեղ
"
ստորագրութեամբ
անդամոց
գրութեամբ
կնքոյ"։
{Ահա}
այս
կերպով
տասն
եւ
հինգ
տարի
վարեց
հանգուցեալը
եր
վերայ,
որ
կը
հոգան
քաղաքի
բոլոր
պիտոյքը:
Այսպէս
{ահա},
իննսունից
երեսունը
դուրս
եկաւ,
մնաց
վաթսուն:
ցուցել
ենք,
թող
մեր
որդիքը
ինչ
կամին
առնեն:
{Ահա}
քեզ,
պարոն,
մի
անշուք,
բայց
ճիշտ
պատկեր
մեր
հա
դուք
ինչպէ՞ս
էք
վերլուծում
"
Լոյս
զուարթը"։
{Ահա}
քեզ
մի
ուսումնական
խնդիր,
որ
արժէ
tartarus
emeti
-
Մայրի՜կ,
մայրի՜կ,
-
ասաց
դուստրը
իւր
մօրը,
-
{ահա}
այն
մարդը,
որ
նոր
է
եկել,
երեւի
թէ
դարձեալ
գնու
եւ
ասաց.
"
Ես
իմանում
եմ,
թէ
ով
է
դորա
ածողը,
{ահա},
այն
սպիտակ
տանիցն
է
լսւում...
Մահտեսի
Թովմաս
պիտի
ընդունեմ
իմ
մօտ,
-
պատասխանեց
կոմսը:
-
{Ահա}
այս
պատճառով
գնացի
գնեցի
Հայոց
երգարանը,
որի
մէջ
ւթ
ձայները,
ինչպէս
ունի
Յունաց
եկեղեցին,
վաղուց
{ահա}
ներս
էին
մտած
մեր
եկեղեցու
մէջ:
Հարկաւոր
է
առանց
:
-
Տեսանո՛ւմ
էք,
-
ասաց
Մահտեսի
Թովմասը,
-
{ահա}
նոքա
եւս
ցանկանում
են
լսել,
Մարիամս
եւս
հեռի
չէ
րի
սերմը
խոր
դրա՞ծ
էր
ազգի
ուղեղի
եւ
արիւնի
մէջ,
{ահա}
խնդիրը:
Այժմ
աչքի
տակ
առնունք
մեր
ազգի
կեանք
արաբանել...
գուցէ
աւելորդ
եւս
խօսեցի...
{Ահա}
այսպէս
լինելով
Հայերի
կեանքը,
բանաստեղծութիւնը
ե
ն
բաներ,
մի
բան
միտքս
ձգեց:
Ես
մի
դրացի
ունիմ,
{ահա},
այս
կապոյտ
պատուհաններով
միայարկ
տանն
է
բնակւու
ութիւնս
բռնադատեց
ականջ
դնել:
Մօտեցայ
պատին,
եւ
{ահա}
լսում
եմ,
որ
շաղփաղփում
է
մի
գեղեցիկ
օրիորդի
մաս
-
Այո՛,
-
պատասխանեց
Մահտեսի
Թովմասը,
-
գողացայ
{ահա}
այս
թուղթը,
որ
դրած
էր
սեղանի
վերայ,
պտուկի
մօտ
մի
կարմիր
թաշկինակով,
իսկ
ինքդ
սկսիր
կարդալ:
Եւ
{ահա}
կարդալու
բաներդ,
ծննդեան
ճրագալուցի
գրքերը
բացի
ս
ջրի
երեսը
եւ
ջուրը
մի
ոտք
չկոխած
տեղ
կը
թափես,
{ահա}
բոլորը"։
Մինչդեռ
կարդում
էր
կոմսը
այս
յիմար
ր
խաղաղած
Մի
ապառաժուտ
կղզի
երեւեց:
{Ահա}
՛,
նա
դարձեալ
ծովում
լողալով
Դիմում
է
դէպի
քա
ձրացրեց
Իւր
արտասուքով
լցուած
աչքերը,
Եւ
{ահա}
լուսին
ամպերի
տակից
Դուրս
սողաց
տեսնել
նորա
ե
ուր
անցանում
էին
վերեւում
պատմած
անցքերը,
վաղուց
{ահա}
բնակւում
էր
պ.
Յովնաթանեանցը:
Այս
անունը
առաջին
նպատակը
էր
մեր
ազգի
բուն
եւ
ստոյգ
օգուտը,
վաղուց
{ահա}
պարտականութիւն
էր
դրել
իմ
վերայ
հրապարակաւ
յայտնե
յդպիսի
պատուական
եւ
ազնիւ
երիտասարդի
անունով,
եւ
{ահա}
՛
ես
հասած
եմ
իմ
փափագին:
Մնում
է
ինձ
խնդրել
ք
արողացաւ
ծածկել
իւր
հեգնական
ժպիաը,
որ
խաղում
էր
{ահա}
շրթունքի
վերայ:
Թիւթիւնճի-Օղլուն
բանի
տեղ
չդր
յայտնի
էր
միայն
անունովս
Թիւթեանճի-օղլու:
Այսպէս
{ահա}
սորա
տունը
գտանւում
էր
մի
աննշան
փողոցի
մէջ,
քաղ
,
առանց
խտրելու
այս
բաների
յատկութիւնքը,
այսպէս
{ահա}
Շահումեանցը
միշտ
գալիս
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
մօտ,
,
թէեւ
նա
կարդալու
մօտ
չէր,
բայց
լսել
էր
վաղուց
{ահա}
"
Էֆիմերտէի
"
եւ
"
Ժողովածուի
"
փառքի
համբաւը,
ո
կսում
են
մի
այլ
ձեւով
շարունակել
իւրեանց
կեանքը:
{Ահա}
այսպէս,
սիրելի
Թիւթիւնճի-օղլու,
այն
տեղ,
ինչ
տ
,
եւ
այլն,
ներգործելով
նորա
վերայ,
սկսանում
են
{ահա}
խմորել
մարմինը,
լուծանել
նորան
եւ
լուծանելով
նոր
նդէսներից
մինը.
պատճառ,
ձմեռը
շուտով
փակելու
էր
{ահա}
նորա
բերանը
մինչեւ
մարտ
ամիսը:
Այս
տխուր,
լուռ
ր
թռաւ
տեղից
եւ
ձեռքից
թողնելով
կարը,
պատրաստ
էր
{ահա}
փախչել
դէպի
իւր
ննջարանը,
մինչ
այն
մարդը
եւս
նոյ
տակից
օրհնութեան
խօսքեր
ասելով,
մտաւ
բակը:
-
{Ահա}
՛
քեզ
ողորմութիւն,
-
ասաց
Մանուշակը,
-
եւ
եթէ
իման
օղլուն
`
հանելով
վերարկուն
եւ
տալով
Մանուշակին,
-
{ահա}
պարոն
Շահումեանցը:
Այս
խօսքի
վերայ
փոքր
մնաց
չափով
չէր
չափւում:
Դուրս
էի
գալիս
այնտեղից,
{ահա}
մի
պառաւ
աղքատ
կին
մի
նամակ
ձեռքին
մտած
պարոն
Շահ
իմ
Մոսկուայի
մէջ.
սիրտս
նեղացաւ,
ասացի
ես
չեմ,
{ահա}
մտի՛ր
այս
տունը
եւ
հարցրու
ծառաներից,
քեզ
ցոյց
կ
ւթեան
մասին,
եւ
համը
նայելով
թէյին,
ասաց.
-
{Ահա}
այժմ
լա՛ւ
է:
Եւ
ճշմարիտ,
որ
կիսով
չափ
դատարկ
նել
այս
շռայլութիւնը,
իսկ
Մանուշակի
մայրը
վաղուց
{ահա}
աչքերը
փակում
էր,
մինչ
սկսել
էին
Շահումեանցը
եւ
եր
եմ
"
սուտ
բան
է,
եւ
այդտեղ
պատկերի
բան
չկայ:
{Ահա}
մեր
հայեացքը
մարդու
եւ
մարդկութեան
վերայ,
-
վերջա
ցը,
տեսանելով,
որ
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
վաղուց
{ահա}
գնացել
է
քնելու:
Այս
խօսակցութիւնից
յետոյ
խմե
,
մտաւ
պարտէզը,
նայում
էր
այս
եւ
այն
կողմը,
եւ
{ահա}
՛,
ոչ
ոք
չկար:
Նա
բարկացաւ
ժամացոյցի
վերայ,
պով
յայտնեց
իւր
կնոջը
եւ
Մանուշակին,
թէ
նոյն
օրը
{ահա}
բժիշկ
էր
կանչելու:
Մանուշակը
դարձեալ
աղաչում
էր
կան,
մի
հատիկ
Մանուշակի
առողջութիւնը:
Այսպէս
{ահա}
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուին
յանձնուեցաւ
Մանուշակի
առո
երեխան,
աւարտում
է
իւր
գործը
եւ
կամենալով
գնալ,
{ահա}
մի
պառաւ,
ինչպէս
Մանուշակ
դայեկը
համարել
է
ծննդա
նայում
էին
պտուկին,
որի
մէջի
հեղանիւթը
եփւում
էր
{ահա},
եւ
երբեմն
երրորդ
պառաւի
երեսին,
հասկանալ
կամել
երեւում
էին
գնդակներ:
Այս
գնդակների
միջին
էր
{ահա}
բոլոր
վհկական
արարողութեան
խորհուրդը:
Գնդակները
ջկայ
մասին,
ասում
են,
որ
շատ
բաց
աղջիկ
է...
{Ահա}
մեր
դրացի
Գասպարի
աղջիկը,
թէպէտ
շատ
սիրուն
չէ,
ին,
այլեւ
աշխարհին
կարող
է
հրամայել...
այսպէս
{ահա}
Մկրտիչը,
հարկադրուած
քրոջից,
սկսեց
մատանու
պատմ
գոնէ
ժամանակ
անցանէ
մինչեւ
մեր
ցեղի
ջնջուիլը:
{Ահա}
՛,
քուրիկ,
մատանու
ողբալի
պատմութիւնը.
ահա
այս
:
Ահա՛,
քուրիկ,
մատանու
ողբալի
պատմութիւնը.
{ահա}
այս
պատճառով
խնդրում
եմ
քեզանից,
որ
չընծայես
այն
ը:
Թիւթիւնճի-օղլուն
ծխափողը
լցրած
թաբակով
նոր
{ահա}
վառում
էր,
իսկ
կինը
նստած
բազմոցի
վերայ,
մաքրու
բոլոր
հարստութիւնը,
նա
բոլորը
միասին
պատրաստ
էր
{ահա}
բաշխել
այն
մարդուն,
այն
միջնորդին,
որ
այս
րոպէի
անի
տեղեկութիւն
չունէր
աշխարհի
երեսին,
եւ
սկզբից
{ահա},
մի
սիրելու
սիրտ
չունենալով,
որքա՞ն
պիտոյ
է
ատէ
գունաթափուեց
ինչպէս
մարմարիոն.
պատճառ,
հասել
էր
{ահա}
ճակատագրական
րոպէն,
կամ
պիտոյ
է
անչափ
ուրախանար
ժարեցայ
եւ
օրհնեցի
այդ
լինելու
ամուսնութիւնը,
եւ
{ահա}
՛
մատանին,
որ
ստացայ
պարոն
Շահումեանցից,
իբրեւ
գ
Գերապատիւ
Թիւթիւնճի-օղլու.
Ես
Ղրիմում
եմ
{ահա},
իմ
գործը
սկսել
եմ
ինչպէս
արժանն
էր,
եւ
կը
մնամ
ատ
չկայ.
նորա
Մանուշակ
դստեր
հետ
ամուսնացաւ,
եւ
{ահա}
նոցայ
որդին
է
մկրտելին:
Պարոն
Մկրտիչը
գունաթա
ղաքական
կեանքի
կարգերը
ճշմարտութեան
վերայ
էապէս։
{Ահա}
այսպիսի
ընդհանուր
գործողութեան
մէջ
էր
մարդկութիւն
ր
մտածելու
իւր
ազգի
վերայ։
Պապականութիւնը
վաղուց
{ահա}
արմատացած
լինելով
նորա
մէջ
Հայութեան
փոխանակ՝
նա
ան
ճանապարհ
բանային
Հայոց
ազգի
համար։
Այսպէս
{ահա}
կատարուեցաւ
Մխիթարեան
միաբանութեան
հիմնարկութիւնը
բ
եւ
կամակոր
թմրութեամբ
ազգին
զգածեալ
գոլով։
{Ահա}
յայս
երկրորդ
վիճակի
եղելոց
Հայոց
ծնաւ
Մխիթար
աբբա
Ղազարու
բնակեցաւ
անդ,
ուր
եւ
վախճանեցաւ
իսկ։
Եւ
{ահա}
մինչեւ
ցայսօր
անդ
բնակին
աշակերտքն
նորա,
թո՛ղ
եւ
չ
Աւգերեան
ջատագով
նմա
հանդերձ
ընկերօք
իւրով։
Եւ
{ահա}
առաւել
քան
զամենեսին
գիրք
սոցա
եւ
արձակ
համարձակ
երկրորդ
յօդուածի
մէջ
մեր
խօսքի
առարկան
լինելու
է
{ահա}
նոյն
այդ
ընկերութիւնը.
յանձն
ենք
առել
քննել
եւ
ն
երի
հետ՝
ստանալով
նորա
կաթը
եւ
խուզելով
բուրդը։
{Ահա},
այս
անբնական
եւ
բարբարոս
սկզբունքով
չորացնում
է
ցական
եւ
անխորհուրդ
արարողութեամբք։
Այսպէս
է
{ահա}
ստրկական
կրօնի
ուղղութիւնը
եւ
այս
է
այն
մարդերի
դ
շխանի
յարաբերութիւն
դէպի
իւր
ծառայքը։
Վաղուց
{ահա}
հրէական
ժողովուրդը,
նայելով
երբեմն
երբեմն
իւր
մէ
ր
եւ
անտանելի
լուծը,
որի
տակ
հազարաւոր
տարիներով
{ահա}
չարչարուել
էր։
Նորա
մահի
արդիւնքն
էր,
որ
մարդիկ
կարկամւում
են
պապականութեան
շնչելուց։
Վաղուց
{ահա}
պապերը
սովորել
են
մտածել,
թէ
Սուրբ
գրքի
մէջ
եղած
րութիւնը
ջարդ
ու
փշուր
վերադարձած
արշաւանքից,
եւ
{ահա}
պապական
կոնդակները
եկեղեցու
բեմերը
դըրդում
են՝
ե
նչեւ
Կարլովինգեան
տան
վերջանալը,
եւ
տեսանում
ենք
{ահա},
որ
քսան
եւ
չորս
պապերից,
որ
այս
միջոցին
նստան
ոնիոս,
եկեղեցական
պատմիչի
վկայութեան
վերայ։
{Ահա}
այն
իրողութիւնքը,
որ
չէ
պիտոյ
համեմատէր
ժողովուր
ութիւնը
եւ
խորամանկ
քաղաքականութիւնը։
Այսպէս
{ահա},
միջին
դարերում
պապականութիւնը
մեծամեծ
քայլերով
ոպացի
թագաւորների,
այո՛,
եւ
ազգերի
երեսից։
{Ահա}
այն
սկզբունքը,
որոնց
մէջ
աճել
է
Մխիթարեան
ընկերո
ունքը,
որոնց
մէջ
աճել
է
Մխիթարեան
ընկերութիւնը,
{ահա}
այն
դայեակը,
որի
հիւթախտութեամբ
վարակուած
կաթը
ծ
սկսեցին
լինել
իւրեանց
դաստիարակքը,
եւ
այստեղ
էր
{ահա}
Եւրոպայի
այժմեան
լուսաւորութեան
սերմը,
սկիզբը
կա
իթարեանց
բարոյականութեան
երկրորդ
աղբիւրը։
Տեսանք
{ահա}
այդ
աղբիւրը,
եւ
այժմ
մնում
է
մեզ
յառաջ
խաղալ
մեր
իւրը,
որ
է
պապական
քաղաքականութիւնը։
Վաղուց
{ահա}
պապերը,
իւրեանց
անձը
Յիսուսի
Քրիստոսի
անսխալելի
յ,
պահում
է
այս
տարրը
իւր
քաղաքականութեան։
{Ահա}
այն
աղբիւրքը,
որոնցից
անմիջապէս
պիտոյ
է
բղխէր
Մխ
իրել
երկաթի
համբերութեամբ
եւ
անձանձիր
աշխատելով։
{Ահա}
այս
համբերութեան
եւ
անձանձիր
աշխատութեան
արդիւնքն
այսօր
ճանաչում
է
Հայոց
ազգը
Մխիթարեանց
շնորհքով։
{Ահա}
՛
այն
բոլորը,
ինչ
որ
ունէինք
ասելու
Մխիթարեանց
մա
ի
հալածանքի
երեսից
գլուխը
ազատելու
համար։
Եւ
{ահա}
Մխիթարը
կազմեց
իւր
միաբանութիւնը,
ունի
վանք
եւ
ե
վհետեւ
այլ
կերպով
չէր
կարելի
արդարանալ։
Այդ
օրից
{ահա}
Մխիթարի
գաղափարը
ստրկանում
է
պապականութեան
օգտի
հ
թեան
մեծ
գործին,
այլ
որպէսզի
ցոյց
տան
ազգին,
թէ
{ահա}
հերձուածող
ճանաչուած
Մխիթարեանքը
աշխատում
են
Հայո
որպէս
պապականութեան
ձեռքով
վարձուած
մշակներ։
{Ահա}
թէ
մինչեւ
ո՛ր
աստիճան
սխալուել
էր
Մխիթարը
իւր
հաշ
ել
նոցա
կատարել
այդ
գործը,
թէ
մի
այլ
պատճառ,
եւ
{ահա}
սրտցաւութեամբ
տեսանում
ենք
ուրիշ
պատճառներ
եւս,
դիմանակցացն
յաւել
յարկ
մի
եւս
եւ
խեղդեաց
զտունն.
{ահա}
՛
այսպիսի
ինչ
է
եւ
յառաջիկայդ։
Աւելի
ինչ
խօսել
'ի
,
միւսին
հետեւելով՝
հաճոյանալ
Հռովմի
պապին։
{Ահա}
գերապատիւ
Չամչեանը
եւ
նորա
գործերը.
գրում
է
Վահա
ապացուցանում
են
եւ
միւսքը։
Այս
նամակից
երեւում
է
{ահա},
որ
Աւգերեան
Մկրտիչ
եւ
Փափազեան
Իգնատիոս
վարդապե
ր
պաշտօնին,
այլեւ՝
աւելի
մեծ
արծաթի
գումար։
Այս
է
{ահա}
կաշառառութեան
եւ
սիմոնականութեան,
այն
աղտեղի
եւ
պ
ւնս
դարուց
ապագայից
[որ
անցանելոց
էին
ըստ
կարգի,
{ահա}
անցելոցն]
փայլեսցի
անշէջ,
որպէս
առ
մեօք
գործք
ակ
արգմանչաց
կամ
այլոց
ժամանակակցաց
նոցա,
ցուցանեմք
{ահա}:
Թարգմանիչք
մեր
լոյս
առեալ
ի
յունաց
եւ
ստրկաբ
եալ
էին
յարգանդի
մարց՝
լոյս
տեսեալ
զհրապարակի
եւ
{ահա}
տեղափոխին
իբրու
ի
մի
գերեզմանէ
ի
միւս
գերեզման:
ոց,
որոց
ունիցին
առողջ
ականջս
լսելոյ,
եւ
այսպէս
{ահա}
կատարելով
արդարապէս
զիւր
գործ,
հրատարակէ
զառաջին
պէս
ի
վերայ
թշնամւոյ
ընդ
դէմ
զինեցան՝
ասելով.
"
{Ահա}
ո՞ւր
գայ
միւս
թարգմանն"։
Եւ
օրհնելոյն
ի
հեռաստա
պարհ
յարդարել
դէպ
ի
նոր
հայախօսութիւն՝
որոյ
հետք
{ահա}
նշմարեալ
եղեն
ի
մետասաներորդ
դարու
եւ
անտի
օր
քան
լիւնն
(l)
ի
ղադ
թարգմանեալ
եւ
զֆ
(f)
ի
փիւր,
{ահա}
վաստակ
նոցա,
իսկ
ի
կրօնամոլութեան
մասին
եւ
ազգատ
հայեցողութիւն
մեր
ի
պատմութիւնն
գրականութեան:
{Ահա}
գլխավորաբար
ի
սկզբանէ
անտի,
որ
ինչ
ցայսօր
հեղինա
ուան
զգալուստ
միոյն
ի
թարգմանչաց
Խոսրովիկի,
թէ
"
{ահա}
ուր
գայ
միւս
թարգմանն
"
կամելով
ասել
թէ
առ
ի
լուս
նայնի
իրաւունս
ունի
գերդաստանս
այս
ասելոյ
ազգին,
{ահա}
մեք
եւ
վաստակք
մեր:
Այլ
միթէ
Լազարեա՞նք
իցեն
միա
ի
Մաքիաւելական
հոգին
չէր
կարելի
ջնջել.
նա
վաղուց
{ահա}
՛
մտել
էր
աշխարհի
գործերի
մէջ։
Պիոս
VIIը,
որ
ն
ժամանակ,
երբ
ինքը
Պապականութիւնը
կործանւում
էր
{ահա}
՛։
Ցոյց
կը
տամ
յետոյ,
թէ
ինչ
կերպով
ներգործում
է
պի
այս
կողմ
քարշել
երկրպագութեան
համար։
Այս
օրից
{ահա}
նորա
գաղափարը
կազմած
է,
կարգը
(systema)
պատրաս
ովրդին։
Նորա
քարոզութեան
ձեւը
շատ
զարմանալի
էր։
{Ահա}
՛
նորա
մի
օրինակը։
Իգնատիոսը
գիտէր,
որ
իւր
ընկեր
ապէս
մինչեւ
հաւատի
խորհուրդքը
եւ
ճշմարտութիւնքը։
{Ահա},
թէ
ինչպէս։
Եթէ
բանը
վերաբերւում
է
Քրիստոսի
կեա
րի
տեղը
դնել
Քրիստոսը,
ժողովրդի
տեղ՝
իւր
անձը.
{ահա}
այս
կերպով
կը
նկարագրուի
Քրիստոսի
թագաւորութիւնը
յս
կերպով
կը
նկարագրուի
Քրիստոսի
թագաւորութիւնը։
{Ահա}
՛
այս
է
մինչեւ
խորհրդական
բաները
բարձրանալու
կերպը
ան
տէրութիւնների
մէջ
(status
in
statu)։
Շուտով
{ահա}
սորանից
յետոյ
հանդէս
բացուեցաւ
Յիսուսեանների
առաջ
ողով,
ինքեանք
ազգային
ժողովներով
վերջացնելու
էին
{ահա}
գործը։
Այս
պատճառով
Պիոս
IV
Պապը
հարկադրուեցաւ
տ
խաղաղութեան
մասին
խորհուրդների
առաջը
փակում
էին։
{Ահա}
՛
այս
կերպով
ժողովը
չ'կարողացաւ
հասանել
իւր
գլխաւո
ն
մեր
օգնութեանը,
որ
հոգու
փրկութիւն
գտանէին"։
{Ահա}
՛
Յիսուսեանների
թագաւորական
խոստովանահայր
դառնալու
որ
բոլոր
կեանքերումը
գլխներից
անցել
էին։
Այսպէս
{ահա}
՛
արդէն
նուիրեալ
Յիսուսեանները
քննում
էին
եւ
ճանաչ
ւթիւնը
յարմարում
էր
գործերի
ընթացքին։
Այս
կերպով
{ահա}
՛
լրտեսութիւնը
եւ
ստրկական
կոյր
հնազանդութիւնը
այս
րմելի
երեխաներից
նոցա
անգէտ
համաձայնութիւնը։
{Ահա}
՛
այսպէս
էր
այս
հռչակաւոր
Կարգի
կազմակերպութիւնը,
աղճատում
էին
եւ
փոփոխում
էին,
ինչպէս
կը
տեսանենք
{ահա}
ներքեւումը։
Եւ
Յիսուսեան
մարտիրոսքը
չէին
մարտիրո
պղծւում
է՝
մտանելով
ստորակարգ
մարդու
տուն։
{Ահա}
Կլեմենտ
XIի
կոնդակի
խօսքերը,
որ
Կարդինալ
Տուրնօն
ան,
որ
ներկայ
էր
նորա
Աստուածայնութեան
առաջեւը,
{ահա}
թէ
ինչ
բան
յաղթեց
հին
աշխարհին
եւ
չէ
դադարում
ծաղ
Կարգի
նենգաւոր
քաղաքականութեան
շնչելուց։
Այսպէս
{ահա}
՛
ներգործում
էին
Յիսուսեանք
Հնդկաստանի
մէջ,
Եափոն
զրկուեցան
իւրեանց
ջերմեռանդ
պաշտպաններից։
Շուտով
{ահա}
Կայսրը
եւ
այլ
մանր
իշխանները,
նկատելով
Յիսուսեան
Այլ
ի
վերայ
այսր
ամենայնի
Սաղմոսի
ասածի
նման,
թէ
{ահա}
մեղաւորք
են
եւ
յաջողեալ
է
նոցա,
սոցա
եւս
բաղդը,
ւտուր
առնել
Չինաստանի
մէջ։
Յիսուսեանք
շուտով
{ահա}
սկսեցին
հալածել
Դօմինիկեան
եւ
Ֆրանսիսկեան
կրօնաւո
նը,
որ
գտանւում
էր
Չինաստանի
մէջ։
Այս
բանից
{ահա}
սկսեց
այն
արժանայիշատակ
վէճը
երկու
Կարգի
մէջ.
եր
ստանում,
Եափոնիայում
եւ
Հնդկաստանում.
այսպէս
էր
{ահա}
եւ
ամբողջ
Կարգի
ուղղութիւնը։
Բայց
չէ
կարելի
մտած
ետեւանքը՝
Միութիւն,
Ազգութիւն,
Թագաւորութիւն։
{Ահա}
այս
կենդանացուցիչ
իշխանութեան
ընդդէմ
դուրս
եկան
Յ
աքուր
փետուրների
պատուական
սպիտակութիւնը"։
{Ահա}
Յիսուսեան
աբեղաների
ճշմարտութիւնը։
Այսպէս
կամենո
ն
գտանուեց
այս
կատակերգութեանը,
բայց
կարծեց,
թէ
{ահա}
վերջանում
է
դորանով
ամենայն
անհամաձայնութիւնը,
թ
,
ինքն
ըստ
ինքեան
այնքան
անմեղ,
կարողացաւ
լինել
{ահա}
՛
այս
ցանկացած
պատճառը։
Յանսէն
եպիսկոպոս
էր
Հ
ութիւն
տնկել
ձեր
եւ
իմ
ժողովուրդի
մէջ։
Մեռանելով
{ահա},
աղաչում
եմ
Աստուած,
որ
իմ
յաջորդքը
ինձանից
բաղ
իմ
յաջորդքը
ինձանից
բաղդաւոր
լինին
այս
բանի
մէջ.
{ահա}
՛,
ինչ
որ
ես
կարո՛ղ
եմ
առնել
այժմ։
Եթէ
դուք
խաբե
դովումը
սաստկանում
էր.
ապստամբութիւնը
պատրաստ
էր
{ահա}
՛
վառուիլ
Փարիզի
մէջ։
Լուդովիկոս
XVը,
կամելով
փա
նք
Հռովմի
պապերը։
Բացի
այս
կարծիքից,
ստացուեցան
{ահա}
ամենայն
տէրութեններից
գանգատներ
Յիսուսեանների
վեր
յ
հալածուեցան
Ռուսսիայի
բոլոր
կայսերութենից։
{Ահա}
՛
Յիսուսեանների
պատմութեան
եւ
բնաւորութեան
համառօտ
իճան
քահանայութէան
անարատ
պահել
եւ
այլն"։
{Ահա}
այն
պայմանքը,
որի
վերայ
նուիրեալը
ստանում
է
քահա
եւ
ճոխացրած
կտակելու
քո
ապագայ
սերունդին:
{Ահա}
՛,
իմ
ազնուամիտ
ազգակից,
հետ
այսպիսի
տխուր
մտածմ
վ
եւ
կաղնեայ
ճիւղերով
պիտի
դաստիարակուին"։
{Ահա}
՛
քեզ
զատիկ,
ուրեմն
նախախնամութիւնը
արժանացուցել
րքիայի
ողջ
վանական
հոգեւորականութեան
միջից,
բայց
{ահա}
Երուսաղէմի
վանականներրը,
Դռան
ներշնչումով,
խռով
եր
ազգի
համար։
Մեք
տեսած
ու
կարդացած
էինք
վաղուց
{ահա}
՛,
գուցէ
քսան
տարի
յառաջ,
մի
այդպիսի
գիրք
Պ.
Բժ
արդավայել
եւ
արժանի
Եւրոպական
անունի
գաղափարներ.
{ահա}
այն
մի
հատիկ
գործը,
որով
պիտոյ
է
պարապէին
հոգիազ
չ
եղել
էր,
այն
պատուական
տապանագրից
յետոյ.
"
{Ահա}
սիրոյ
պտուղներ,
Մի
ագահ
մարդու
զոհեր,
Ով
ել
էր.
այն
պատուական
տապանագրից
յետոյ.
-
"
{Ահա}
սիրոյ
պտուղներ,
Մի
ագահ
մարդի
զոհեր.
Ով
ըստեղից
է
այսօր
հայ
մարդը:
Թափել
այդ
կրօնը
մեր
վրայից,
-
{ահա}
՛
մեր
գործը:
Մեր
ազգութիւնը,
մեր
կրօնը,
ոչ
թէ
վ
որա
գաղափարների
եւ
հասկացողութեանց
ազնուութիւնը:
{Ահա}
մի
օրէնք,
որ
բնաւ
բացառութիւն
չունի:
Սարդի
ոստա
,
մերժուիլ,
եթէ
ոչ
բնութիւնը
ուղիղ
հասկանալով:
{Ահա}
այս
է
պատճառը,
որ
ամէն
բանական
մարդ
պիտի
աշխատի
կ՚ասենք
մի
երկու
խօսք:
Իսկ
թէ
ի՛նչ
է
այդ
կրակը,
{ահա}
մեր
ծանօթաբանութեան
բուն
խորհուրդը:
Ենթադր
բերել
եւ
մի
քանի
բանի
էլ
զուր
հանդէս
տուել:
{Ահա}
այս
տեսակ
բաներ
ամէն
գիտութեանց
վերաբերեալ
առաջնո
յս
չէ՞
մինչեւ
այսօր
ազգի
ամենամեծ
մասի
գաղափարը:
{Ահա}
միջնադարեան
սքանչելի
ուղղութեան
մէկ
արդիւնքն
էլ.
խիլ
անել
այդպիսիքը
եւ
մաքրել
հայկական
անդաստանը:
{Ահա}
մեր
վերջին
խօսքը:
Պ.
Պռոշեանցը
փոխաբերաբար
ն,
նորանից
անհամեմա՛տ
աղքատները
եւ
խեղճերը
կան:
{Ահա},
թէ
ինչ
է
պատմում
մեզ
արգոյ
հեղինակը,
"
որ
ըխտա
.
ծառն
էլ
որ
տնկեն,
էլ
մօտ
գնալ
չի
լինի:
Այսպէս
{ահա},
երկիւղը
մոծակից
զրկում
է
խեղճ
միաբանին
մի
պատու
նելը
սիւնի
նման
կը
լինէր
գետնի
երեսին
թաւալ
գալ։
{Ահա}
այս
անձնապահութիւնն
էր,
որ
հարկադրում
էր
սոցա
պա
նը,
որ
կամենում
են,
թէ
մեք
նորանց
արհամարհենք։
{Ահա}
սորանով
հասած
թող
ճանաչեն
իւրեանց
այդ
ցանկութեանը
կարելի
էր
տեսանել
վարդապետարան
բարոյականութեան.
{ահա}
թէ
մատենագրութիւնը
ինչ
ներգործութիւն
ունի
կրօնի
վ
բայց
չգիտէ։
Իմացական
աշխարհը
փակ
է
նորա
դիմաց։
{Ահա}
այն
սոսկալի
վատաբաղդութիւնը։
Ոչ
մի
գաղափար,
որ
նքն
էին
լուսաւորութեան,
թո՛ղ
վսեմ
խնդիրները,
եւ
{ահա}
ճշմարիտ
էր
այն
սարսափելի
վճիռը
եւ
նոցա
վրայ,
որպ
Որ
մուկի
պէս
Վատիկանի
Մտնէք
ծակերն
{ահաբեկ}.
Այսօր
տօնն
է
մեր
Մեսրովբի,
Ուրացողք
քարոզը,
դեւը
պինդ
սեղմած
ճանկերի
մէջ
գրիչը,
եւ
{ահաբեկ}
լինելուցը
բոլորովին
դողդոջուն
գլխով
ու
ձեռքով
մի
դպիրները,
դէպի
չարը
գործ
դնելով
այս
գաղափարքը,
{ահաբեկ}
էին
առնում
ժողովուրդը՝
յաւելացնելով
սոցա
վերայ
ե
դկային
ազգի
բարոյականութիւնը
սանձի
տակ
է
դրւում՝
{ահաբեկ}
լինելով
սպառնալիքից,
որ
տալիս
է
պապականութիւնը,
քաղաքական
կենդանութեան
մինչ
զդրացի
թագաւորութիւնս
{ահաբեկ}
դղրդեցուցանէին,
այսու
ամենայնիւ
զրկեալ
էին
բանաս
ոչ
բնաւ
վրիպէր
Բան
ի
նորա
սուր
աչաց,
{Ահաբեկեալ}
ընդ
երդումնն,
Զդողանի
հարկանէր,
Եւ
ա
ծ
դնում
նորան,
բաւականանալով
միայն
նորա
շողիւնով
{ահաբեկել}
սպառնալից
թշնամիքը:
Յիրաւի,
սա
իւր
քաջագործութե
Իւր
մռայլոտ
գագաթովը
անտառը,
Սոսկալի
էր
{ահաբեկուած}
իմ
սրտին:
Լսելիքս
ամբոխուեցան...
վա
եմ
ստանում,
խրախուսեցի
ընկերներս,
եւ
քաջալերեցի
{ահաբեկուած}
նաւապետը,
թնդանօթ
արձակել,
որ
նշան
տրուի,
թէ
մ
եամբ
վերանորոգուել
էր
մեծ
յեղափոխութիւնից
յետոյ:
{Ահաբեկութիւն}
տարածեց
ամէն
տեղ
այս
ցնցիւնը
եւ
Հեգելը
ընկճուեցաւ
ինել:
Մեք՝
երկու
մարդ,
հանձն
ենք
առնում
այս
{ահագին}
աշխատությունը
եւ
ծանրությունը,
բայց
ուրիշները
չկ
ծովեզրին,
Մեսսինայի
նավահանգստում
կանգնած
էր
մի
{ահագին}
բազմություն
աշխույժ
երիտասարդների,
որոնց
կարմիր
ը,
որ
ներկել
էր
ժամանակը
ծիրանի
գօտու
գոյներով:
{Ահագին}
փայլակները
մութ
ու
թանձր
ամպերի
մէջ
փայլատակելու
մ
վարսավիրայ
Յովհաննէսի
խանութի
քամակում
գտանուած
{ահագին}
փոսը
լցւում
է
մարդու
արիւնով։
Այդպիսի
փոսեր
շատ
ի
գիւղում,
մի
գոմի
մէջ,
երեւում
էր
մի
տիրացու՝
{ահագին}
գաւազանը
ձեռքին՝
իւր
աշակերտների
ոսկերքը
ջարդելո
ա՛ջ,
դէպի
յառա՛ջ,
եւ
մի
հատ
աւազը
կորած
չէ
սարի
{ահագին}
կազմուածքի
մէջ,
ամենայն
կայծ
կարող
է
բորբոքել
մի
մեք
բոլորեքեան
անյայտանանք
որպէս
մի
կաթիլ
ջուր՝
{ահագին}
ծովի
մէջ:
Հա՛յ
կանայք,
մեր
ազգը
աւերուել
է
եթէ
մի
քաղաքում
մի
քանի
գործարանք
փակուելով,
մի
{ահագին}
բազմութիւն
գործաւորների
կը
դատապարտուի
դէպի
մուրա
է
եւ
այժմ
ծանր
է
շարժում
դէպի
մի
այլ
ուղղութիւն:
{Ահագին}
տխրութեան
ամպ
ծանրանում
է
մեր
սրտի
վերայ,
երբ
մտ
է
արտաքին
հոգաբարձութիւնը
լուսաւորել
եւ
կրթել
մի
{ահագին}
բազմութիւն,
եթէ
այդ
բազմութիւնը
ինքը
չէր
դիմում
նքը
չէր
դիմում
դէպի
լուսաւորութեան
արեւը:
Եւ
այդ
{ահագին}
բազմութիւնը,
որ
առաւօտը
զարթելով՝
պիտի
մտածէ,
ւմ
եւ
մարդերի
թիւը
չէ
սակաւանում,
թէեւ
մեռնէր
մի
{ահագին}
ազգ:
Ի՛նչ
է
ուրեմն
չքացողը,
մեռնողը.
ի՛նչ
է
յա
ութեան
շահը:
Ազգը,
այսինքն՝
կենդանի
մարդերի
մի
{ահագին}
բազմութիւն,
համարւում
է
կենդանի,
եթէ
կայ
եւ
չէ
սամիս
կայ
պատրաստ,
՚նդ
կայմին
յոխորտ
շռինդ
{ահագին}
Եթէ
որցեալ
ցնցեսցիս,
Զաչկունս
ի
վեր
ո
նսագործ
Փակեաց,
ես
անդկայի
մերձ
առ
սերովբէն
{ահագին}
։
Աղեխորով
մինչ
Եւայ
առ
դիակամբ
Աբելի
Արտասո
լան
սաստկագոյն։
Դժողակէզ
ապստամբն
խիստ
՚ի
շղթայս
{ահագին},
Կաշկանդեցաւ
իմ
հանդէպ
արեամբ
անմեղ
Անդրանի
բան
երեւում
է,
նայի՛ր
մի
հիւսիս"։
Լուրից
{ահագին}
Կազբէգը
ծածուկ
ամբոխուեց,
Նա
իւր
ուշքը
ու
սնում
եմ:
Մի
հաստաբուն,
բարձր
կաղնի
{ահագին},
Նորա
տակին
նոյն
օրիորդն
է
կանգնած
Կ
եց
մի
վանք
հոյակապ,
Շքեղ
զարդարուած
պարսպով
{ահագին}
։
"
Այստեղից
ահա
ես
եկայ
քո
մօտ,
ղաքի
կործանուելուց
յետոյ
հայերը
Լեհաստան
գաղթեցին
{ահագին}
բազմութեամբ.
եթէ
նոցանից
մի
մասը
փրկուեցաւ
եւ
այ
ւցնում
էր
իր
ենթակայութիւնը
հրովարտակների
(акт)
{ահագին}
բազմութեան
պատրաստութեամբ,
ինչպէս
մի
հրովարտակնե
ն
դժուարութեան
յաղթելով,
Հնդկաստանի
ափերի
մօտ
մի
{ահագին}
փոթորիկի
դիպեցանք.
ծովեզերեայ
բնակիչների
բարեսիր
ւմ
էի,
որ
անում
էին,
սարսափում
էի
Յակովբոսի
պէս
{ահագին}
մարդուց,
որ
աղաղակում
է.
"
թէ
շատ
վարդապետներ
մ
մ,
որովհետեւ
ինձ
բնա՛ւ
հարկ
չկայ
ասել.
Քրիստոսի
{ահագին}
եւ
անաչառ
օրը
չի
լռիլ,
այլ
անշէջ
կրակին
կը
մատնէ
դուրս
եկաւ
Լուկուլլոսը
բռնած
ունենալով
ձեռքում
մի
{ահագին}
սկուտղ,
որի
վերայ
շատ
յարմար
էր
շինել
մի
գինետու
նախաճաշիկի
համար:
Սատանան
հանեց
դագաղից
մի
մեծ,
{ահագին}
շիպի
կտոր,
պատճառ,
նա
չէ
գործածում
ճակնդեղի
կամ
,
որ
սովորական
է
կաթի
տեղ
գործածել
դժոխքում.
իւր
{ահագին}
սեւ
թաթը
կոխեց
տակառի
մէջ
`
մի
քանի
պաքսիմատ
տանե
եց
օդի
մէջ
իբրեւ
մի
փետուր,
դրեց
նորան
Մխիթարի,
{ահագին},
Մատթէոսի
Աւետարանի
մեկնութեան
մէջ,
որ
դրած
էր
փազեանի
մատենադարանից,
եւ
նստաւ
նորա
վերայ:
Այն
{ահագին}
հսկայի
ծանրութեան
տակ,
տարաբաղդ
դժոխքի
գրապետը
ի
բ
դառնում
է
դէպի
իւր
պաշտօնեայքը),
-
ամենայն
օր
{ահագին}
հաշիւներ
ցոյց
ես
տալիս
իմ
ապարանքի
նորոգութեան
հա
առնում,
սեղանակապտութիւն
են
գործում.
իմ
մեծ
ու
{ահագին}
տպած
թերթերը
ծակում
են
անդադար
նոցա
մարմինքը
ախտե
դտեղ,
-
կրկնեց
խաւարի
սարսափելի
թագաւորը
այնպիսի
{ահագին}
ձայնով,
որից
սասանեցան
դժոխքի
պատերը:
Այս
ձայնի
հետ
միասին:
Տիրեց
րոպէական
լռութիւն:
Դժոխքի
այն
{ահագին}
տարածութեան
մէջ,
բորբոքուած
ծծմբալճի
լուսովը
միմ
քարշած
էր
կաւիճով
մի
շրջանագիծ․
նորա
մէջտեղում
մի
{ահագին}
սեւ
կատու
թաթերով
բռնելով
մի
գլխատած
հաւի
մարմին
ում
էին
կերել
աղքատութեան
ուխտը
պահելու։
Այս
{ահագին}
միութիւնը
կառավարւում
էր
Գեներալի,
Գաւառականների
պատասխանեց
Մեցցաբարդան.
-
նա
կամենում
է,
որ
այս
{ահագին}
Տէրութեան
մէջ
բնակուած
քրիստոնեայքը
չ'հեռանան
իւր
նելի
գրքի
իւրաքանչիւր
կանոնները
առանձին-առանձին.
{ահագին}
ներածութենից
յետոյ,
հասարակաբար
Պապի
իշխանութեան
ինչպէս
Երեմիայի
"
Կաթսայ
յեռանդեան
"
եռացնում
են
{ահագին}
ովկիանը,
ես
խելագա՞ր
եմ,
որ
ովկիանի
մեծափառ
հրա
եզ
թւում
է:
Աշնան
Մողնու
ուխտից
Էջմիածին
թափուող
{ահագին}
բազմութիւնը
մեր
սիրելի
ազգակցաց,
շատ
ցաւելի
տպաւ
ն
նշանակը,
-
արջի
նման,
կանանց
եւ
աղջիկների
քթից
{ահագին}
օղ
անցնելը,
-
աղեկտուր
լինելով
տեսած
ենք
այն
ուխտ
անգամ
խելքիդ
նստեցրել
էիր,
որ
պիտի
կարողանաս
այն
{ահագին}
հսկայի
ուժով
յաղթել
բնութեան,
մինչդեռ
բնութիւնը
պաքսիմատներով
եւ
այլ
հացեղէնով,
պատրաստ
դրած
էր
{ահագնատեսիլ}
դժոխքի
թագաւորի
նախաճաշիկի
համար:
Սատանան
հանեց
15/27
Նազարեանցին
եւ
Հիւսիսափայլին
Չեթուին,
Ս[
{ահակին]}
Կորսաքովին
Չեթուին
Զոթովին
Փարիզից
23/5
Ն
գային
ժառանգության
մասին:
Ինչպես
ցանկանում
էիք,
{ահավասիկ},
առաջին
սուրհանդակով,
հայտնում
եմ
Ձեզ
իմ
կարծիք
րդարությամբ
երկու
կողմից
եւս
յուրյանց
կարգով:
{Ահավասիկ}
իմ
եւ
պ.
Հ.
Աջեմյանի
պայմանները.
եթե
Դուք
կամ
ոտս
Ալպեան
լերանց
Իտալիոյ,
մշտաձմեռ
ծածկելոց
ընդ
{ահարկու}
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչինչ
եւ
՚ի
ստորոտս
Ալպեան
լերանց
մշտաձմեռ
ծածկելոց
ընդ
{ահարկու}
բեռամբ
ձեան:
Ընդ
լերինս
ընդ
այսոսիկ,
ոչ
ինչ
ընդ
ու
ճիւղերով,
այս
բոլորը
միացած,
կազմում
էին
մի
{ահարկու}
եւ
տխուր
ներդաշնակութիւն,
եւ
յառաջացնում
էին
մար
ուծանել։
Չկայ
աշխարհի
երեսին
մի
այնպիսի
բան,
որ
{ահարկու}
լիներ
խաւարից.
սա
մի
զարհուրելի
վարագոյր
է,
որի
այս
թշուառութեանց
պատկերները
նկարագրելուց:
Նոցա
{ահարկու}
կերպարանքը
սարսափ
են
բերում
մեր
վերայ:
Այն
մարդը
ւր
հաւուն.
Կեցցէ՛
Աթոռ
Ռուսաստանի
Եւրոպիոյ
{ահարկու},
Իսկ
Նիկողայոսի
անունը
արեւից
վեր
լուսատու
ը,
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ
կարող
է
ստանալ
այնպիսի
{ահարկու}
կերպարանք:
Հարկաւոր
է
ուրեմն
աւելի
քաջ
բացատ
ւ,
թէ
այդ
կերպարանքը
ժպտում
էր...
բայց
այնպէս
{ահարկու}
էր
նորա
տեսիլը,
որ
մահու
սարսափ
բերեց
վերաս:
Իմ
ները,
դեռեւս,
մինչ
Աստուածային
տաճարի
մէջ,
այն
{ահարկու}
դատաւորի
առաջեւ,
խոստանում
էին
հնազանդուիլ
եւ
հե
եռքի
փայտերը
բոլորովին
մեքենաբար:
Մանուշակին
շատ
{ահարկու}
երեւեցաւ
այս
գիշեր...
Նորա
սիրտը
թրթռում
էր,
կրել
եւ
փախչում
էր,
թէեւ
նոյն
ինքը
թուել
էր
քեզ
{ահարկու}
կէս
գիշերուայ
լռութեան
եւ
խաւարի
մէջ:
Հանդարտի՛ր
Ստրկական
կրօնի
մէջ
բռնակալական
հոգի
երեւում
է
իւր
{ահարկու}
մեծվայելչութեամբ.
նորա
համար
չկայ
ոչինչ
քննութիւ
եզուաց
եւ
չէր
ձեռնհաս
քննել
եւ
ճանաչել
թէ
ո՞րպիսի
{ահարկու}
կերպարանափոխութեամբ
կազմեցան
ի
հնոց՝
նոր
լեզուք
տոյ,
որ
դուրս
եկաւ
Եւրոպական
Տէրութենների
մէջ
մի
{ահարկու}
իշխանութիւն,
որ
կոխեց
ու
անցաւ
առաջուայ
իշխանութ
նաեւ
միլիոնաւոր
բարբարոսների
սուինները։
Բնութեան
{ահարկու}
ուժերից
յետոյ,
որպիսի
են
ելեքտրականութիւն,
ջերմ
,
համ.
28։
§
30.
"
Եւ
բամբասեցին
Մարիամ
եւ
{Ահարոն}
զՄովսէս
վասն
կնոջն
Եթէովպացւոյ,
զոր
ա՛ռ
Մովսէս.
ւ
ահա
Մարիամ
բորոտեալ
էր
իբրեւ
զձիւն.
եւ
հայեցաւ
{Ահարոն}
ընդ
Մարիամ
եւ
ահա
բորոտեալ
էր
"
(Թիւք,
գլ.
ԺԲ
ոց
որդի,
մինչեւ
յաւիտեան
այնպէս
մե՛ծ
համարուեցաւ
{Ահարոնեան}
Փենեհեսի
արդարութիւնը,
եթէ
ոչ
Զամբրո՛ւն,
իր
Մադ
եան։
Եւ
տեսեալ
Փենէէսի
որդւոյ
Եղիազարու,
որդւոյ
{Ահարոնի}
քահանայի,
յարեաւ
'ի
միջոյ
ժողովրդեանն,
եւ
առեալ
դ
Մովսիսի
եւ
ասէ.
Փենէէս
որդի
Եղիազարու,
որդւոյ
{Ահարոնի}
քահանայի
ցածոյց
զսրտմտութիւն
իմ
յորդւոցն
Իսրայէլի
փելի
աստուածները,
եթէ
այս
բոլորը
հերիք
չէին
նաեւ
{Ահարոնի}
համար,
որ
նա
ոսկեղէն
հորթը
չձուլէր,
քո
հրամանը
աճառեցին
նորա
խելացնոր
եղբարքը։
Նախանձի՛
ձեռքով
{Ահարոնին}
եւ
Մարիամին՝
այդ
երկու
հոգեշնորհ
անձանց,
սատանա
նդակոծել
եկեղեցիքը,
իսկ
մյուս
կողմից
առաջընթացքը
{ահացուցանելով}
իտալական
եկեղեցու
վերանորոգությամբ,
որ
այսուհետե
տ,
աղաչելու,
որ
բան
չգրենք
այդ
հատուածի
վերայ,
{ահացուցանելով}
եւ
սպառնալով
մեզ
բոլոր
դժոխքի
արհաւիրքը:
Երբ,
կ
եւ
ո՛չ
առաւել,
քան
զայս
հետամուտ
եղեալ
այնմ:
{Ահաւասիկ}
այսոքիկ
են
հանգամանք
գործոյն,
որոյ
վասն
կոչիմ
եւ
մի
խորհուրդ
է
իստակ
սրտից,
ինչպէս
կամիք:
"
{Ահաւասիկ}
Պարոններ
"
հանդէս
էք
գալիս,
պարոն
Իսահակեանց,
"
անունով
չորրորդ
տետրակը
(տպած
Մոսկուա,
1858):
{Ահաւասիկ},
կատարում
եմ
իմ
խոստմունքս.
այս
նամակիս
հետ
ուղ
յլը
պատրաստ
են
մի
առանձին
տուն
բանալ
Մարսէյլում:
{Ահաւասիկ}
Պ.
Թիւսիւզեանի
հասցէն:
№
59,
Boulevard
de
քը
յարմարեցուցած
լինին
ազգի
էական
օգուտների
հետ:
{Ահաւասիկ},
վերոգրեալ
նամակի
բառացի
պատճէնը.
Արգո
րծ
եւ
յուսահատ
գործաւորներին
եւ
ասի.
"
Եղբա՛րք,
{ահաւասիկ}
երկրագունդի
այսինչ
կէտի
վերայ
ես
ունէի
երբեմն
հող
է
բոլոր
տէրութեանց
եկամուտի
եւ
ծախքի
ցուցակները:
{Ահաւասիկ}
ամենահարուստ
համարուած
Անգլիոյ
1860
թուականի
եկամ
300
Ֆրանկ
Պակասորդ
49,
124,
685
Ֆրանկ:
{Ահաւասիկ}
Թիւրքիայի
եւ
թէ՛
արտաքին
եւ
թէ՛
ներքին
պարտքի
հաշ
նի-ելնի
հեշտ
ու
յարմար
Եւ
կեր
գտնի
իրեն
համար:
{Ահաւասիկ}
եւ
կոյսը
`
տարփագին
Հրապոյրներով
իր
բիւր
ու
անբա
սքերիս
անպաճոյճ
`
Յայտնում
ենք,
որ
չենք
խաբում,
{Ահաւասիկ}
ապացոյց:
Ադամն
ուխտել
էր
անխաբ
Չսխալուել
մեղկօրէ
ք,
որ
ժանգոտ
փարայի
արժէք
չունին
մեր
աչքում:
{Ահաւասիկ}
մէք
կանգնած
ենք
այժմ,
բաց
հրապարակի
վերայ
եւ,
թ
զած
ազատութիւնը
նուիրել
եւ
սրբել
մեր
արիւնով:
{Ահաւասիկ}
մեր
դաւանութիւնը,
որի
մէջ
տեսանում
ենք
ազգի
փրկո
է
նոյն
ինքը
ամենայն
հայոց
վեհափառ
կաթողիկոսը:
{Ահաւասիկ}
մեր
լինելոց
քննիչը,
ահաւասիկ
պ.
Այվազովսքին.
ը
փառ
կաթողիկոսը:
Ահաւասիկ
մեր
լինելոց
քննիչը,
{ահաւասիկ}
պ.
Այվազովսքին.
ըստ
մասին:
Եւ
մի՞թէ
այս
անարատ
բնագիրը
ուղղուել
է
պ.
Չամուռճեանի
վերայ:
{Ահաւասիկ}
պատճէնի
պատճէնը:
Ոստիկանութիւն
յուլ
ւ
դոցա
կպչի
Աւետարանի
սպառնալիքը,
որ
ասում
է.
"
{Ահաւասիկ}
ես
կ'ուղարկեմ
ձեզ
մարգարէներ,
իմաստուններ
եւ
կար
է՝
ցոյց
տալով
Փարպեցու
Պատմութեան
307-դ
երեսը։
{Ահաւասիկ}
Փարպեցու
խօսքերը.
"
Եւ
օրհնեալ
զամենեսեան,
նախ
տեղը
ենթադրել
են
տալիս
մի
նոր
հիմնարկութիւն։
{Ահաւասիկ}
այդ
տեղերը.
"
զի
ամենայն
կահիւ
եւ
կազմածով
եթէ
ս
ը
Կորնթացոց
երկրորդ
թղթում
չէ,
այլ
առաջնում,
եւ
{ահաւասիկ}.
"
Բնաւ
եւ
անուանի՛
իսկ
'ի
ձեզ
ընդէ՛ր
պոռնկութիւ
թում,
ուստի
մենք
գրեցինք
"
Յովհաննէս
Առաքեալ"։
{Ահաւասիկ}
բուն
խօսքերն
էլ.
"
Են
մեղք,
որ
մահու
չափ
են.
ո
հռչակել՝
առիթ
առնելով
նորա
րոպէական
ակամայ
սխալը։
{Ահաւասիկ}
բուն
ճշմարտութիւնը։
Յիրաւ
է,
որ
այս
ականաւոր
անձը
եւ
ցոյց
տայ:
-
Ներողութի՛ւն,
-
ասաց
նա,
-
{ահաւասիկ}
մուրհակը,
բայց
այսօր
երեկոյին
մի
նամակ
ստացայ
ձե
ասէ։
Եւ
ես
ասեմ-
ասես
եւ
լսեմ,
եւ
ընդունիս
ոչ։
{Ահաւասիկ}
երեքտասաներորդ
Գրիգոր
սրբազան
պապն
հրովարտակ
եհան
ողութեան
կամ
խորհրդի:
Չորս
տող
միայն
յիշում
եմ.
{ահաւասիկ}.
Նորին
Նորին
Նազարէթ
Նորինը
բաղջան
էկիլ
է
իւնն
ենք
խոստովանում:
Կ՚ուզէի՞ն
որ
աւելի
ասենք.
{ահաւասիկ}.
ուրիշ,
նաեւ
լուսաւոր
ասուած,
ազգերի
բարոյական
,
որով
եւ
ապրեցուցանել
զգալոցն
ազգ
'ի
սպառնացեալ
{ահաւոր}
կորստենէ:
Հուսացեալք
եթէ
ոչ
անտեսեսցէ
Տէրդ
զա
ո՛չ
արծաթագլուխ
կայ
եւ
ո՛չ
վարժապետք:
Այս
եւս
մի
{ահաւոր}
խնդիր
է,
որի
լուծումը
որքան
դժուարին
եւ
անհնարին
հեստականով
լցնել
նորա
պակասը:
Անգլիական
ազգի
այն
{ահաւոր}
գաղթականութիւնքը՝
Ամերիկա,
Աւստրալիա,
Հնդկաստա
թք,
կորնչի
անհետ,
որպէս
կաթիլ
մի
ի
ծովու:
Զայս
{ահաւոր}
ճշմարտութիւն
խոստովանի
ամբողջ
Եւրոպա,
եւ
առ
ի
պա
ումն
մանկտւոյն
ի
կրօնական
մասին,
եւ
ահա
պատգամքն
{ահաւոր}
աղճատեալ
են
՚ի
նմա:
Եւ
որ
գլխաւորն
է,
զորով
չկա
անքով
վախճանեցուցին
եւ
որ,
իւր
վախճանի
ժամանակ,
{ահաւոր}
նզովք
գրեց
հայոց
կաթողիկոսի
վերայ:
Հայոց
եկեղ
չ
նիւթեր,
նմանախօսական
խրատներ,
զգուշացուցիչ
եւ
{ահաւոր}
այլաբանական
ակնարկութիւններ,
զորօրինակ
բնութեան
ից:
Մեք
ընկղմուեցանք
մի
խոր
գիշերի
մէջ:
Կայծակի
{ահաւոր}
փայլատակութեամբ
հազիւ
տեսանում
էինք
միմեանց,
հազ
մութեամբ
դիմում
էին
ծովի
ափը
ականատես
լինելու
այս
{ահաւոր}
տեսարանին:
Ամենեքեան
ողբում
էին
մեր
կորուստը:
Մ
ահէ
ամենայն
անբախտ
ժողովրդի
այսպիսի
չարարուեստ
եւ
{ահաւոր}
մարդերից:
Ոչ,
պարզամիտ
մարդ,
որ
չկարողացար
իմա
ւ
իւր
վերջին
նպատակին:
Կենսորինեան
Կատոնից
աւելի
{ահաւոր}
խորամանկութիւն,
որով
վճռում
էր
նա
անբախտ
Քարկեդո
բարկութիւն
չունեցող
Աստուածը
դրդելով
դէպի
այնպիսի
{ահաւոր}
բարկութիւն
շարժեց,
որ
ջրհեղեղ
անէր
բովանդակ
երկր
րբին,
խեղդեցին.
որ
թէ
իր
վախճանելու
ժամանակ
ինչ
{ահաւոր}
նզովք
գրով
դրել
է
գլխաւոր
քահանաների
վրայ,
այդ,
յայտ
յիշատակարան
կայ
այդ
մասին։
"
Եւ
տեսիլ
մի
{ահաւոր}
մարդոյ...
եւ
'ի
ձեռին
իւրում
ուռն
մի
մեծ
ոսկի..
րբոյն՝
հեղձուցին.
որոց
ի
ժամ
վախճանին
զի՞նչպիսի
{ահաւոր}
նզովս
գրով
ի
վերայ
գլխաւորաց
քահանայութեանդ
ասացե
,
ուր
հաւատում
ենք,
թէ
սերովբէներ
սպասաւորում
են
{ահաւոր}
աստուծոյ,
որի
առաջ
եւ
սոսկալի
յանցանքներով
դրոշմ
յրկենի,
յորում
զգլուխ
խոնարհեալ
յանդիման
սեղանոյ
{ահաւորին}
աստուծոյ,
՚ի
հրաշակերտ
տաճարի
մօրն
մերոյ
սրբոյ
Է
ր
նորա
թշուառ
ծնողը
պիտոյ
է
պատասխան
տայ
Աստուծոյ
{ահեղ}
դատաստանի
առաջեւ:
Հայազգի՛
ծնողներ,
զգուշաց
նելու
աշխատութենից.
թատրոնի
բեմն
է
այն
բարոյական
{ահեղ}
դատաստանը,
ուր
արդարութիւնը
եւ
յանցանքը,
առանց
յաւել
կամ
պակաս
կամ
իցէ.
այլայլողն
պարտական
լիցի
{ահեղ}
ատենին
Քրիստոսի:
Գոհանամ
զքէն
Տէր,
զոր
ետո
զտանջանս,
եթէ
կամ
մնան
միայն
սպասելով
վերջին
եւ
{ահեղ}
դատաստանի:
Այսպիսի
խրթնութիւնք
աղօտ
արկանեն
ի
մի
Գընտակ
ու
վառօդ,
Նիզակ,
հրացան,
{Ահեղ}
թնդանօթ։
Թէ
այսքան
քո
գալն
Բերեց
յնուհետեւ
ոչ
եւս
պիտոյ
է
վասն
մեղաց
պատարագ.
այլ
{ահեղ}
ակնկալութիւն
դատաստանին,
եւ
նախանձ
հրոյն
որ
ուտի
իջեւանցու
սրտից
այնքան
թռել
է
Աստուծոյ
երկիւղը
եւ
{ահը},
ազգասիրութիւնը
եւ
վերջապէս
զաւակասիրութիւնը
(ո
հողի
հետ:
Նորա
օգուտը
եւ
վնասը,
նորա
յոյսերը
եւ
{ահը},
-
այդ
բոլորը
կապուած
է
վաճառանոցի
(bourse)
հետ
ում
էինք
մի
պարզ
կեանք
միմեանց
քաջալերելով
ընդդէմ
{ահի}
եւ
երկիւղի
եւ
սպառնալից
թշուառութենների:
Եւ
միշտ
հսկաները
բանտ
դրուեցան.
ես
ինքս,
այդ
միջոցին,
{ահի},
տագնապի
մէջ
էի,
հազիւ
կարողացայ
կեանքս
ազատել
եւ
անգամ
ծանրութիւն
էին
Պապական
իշխանութեանը,
որ
{ահի}
ու
դողի
մէջ
էր
Լուտերի
Վերանորոգութենից,
մի
անսո
լեցան:
Կատաղած
առիւծը
վազեց
մորին,
մարդիկ
{ահից}
թաք
կացան.
Զարկեց
շանթը,
գոռաց
երկինք,
հե
արկացած
գոռում
է
թէ
"
Դուռը
բաց
արեք
",
Տիրանը,
{ահից},
ծակերն
է
մտնում:
Մնում
է
տակաւին
Սօսի
մօր,
այ
պատրաստուեցաւ
յայտարարութիւնը
կարդալու,
սատանան
{ահուդողով},
որ
ոչ
ոքին
չէր
յայտնում,
նստած
էր
գահի
վերայ:
դէ
չունիմ։
Ա՞յդ
է
քո
շատ
հարկաւոր
գործը,
խելքիդ
{աղ}
առնեմ.
ո՛վ
մարդ,
տարիքդ
քառասունից
անցել
են,
ք
որ
առաջ
չէին
հասկացել,
եւ
որոնք
շատ
տեղ,
այո՛,
{աղ}
ու
համ
են
տալիս
գործին։
Մի՞թէ
աւելի
լաւ
եւ
աւելի
,
որ
առաջ
չէին
հասկացել
եւ
որոնք,
այո՛,
շատ
տեղ
{աղ}
ու
համ
էին
տալիս
գործին:
Մի՞թէ
աւելի
լաւ
եւ
աւել
զայս
լատին
ուսուցիչ
ամենայն
հոգեւորաց,
հրամայեաց
{աղա}
Յարութիւն
Ղալուպովի
էարկադրել
զեկեղեցականս՝
զնո
ԱՏՈՒՐ
ՂԱԶԱՐԵԱՆԻՆ
ՁԵՐՈՅԻՆ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԵԱՆ
ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ
{ԱՂԱ}
ԽԱՉԱՏՈԷՐ
ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ
Ողորմածագոյն
տէր,
յԵրե
-ի,
այլ
38-ի
եւս
ժամանակ
չկա:
Պատվելի
Պողոս
{աղա}
Չոռնովին
սիրո
ողջույն,
որդին
ողջ
է
եւ
առողջ,
մի
ս
եւս,
դուն
իս
իմ
պարունս,
արզ
ունիմ
ղուլլուղիդ
{աղա}
ջան,
պահել
իմ
տանս
եւ
սպասում
եմ
հրամանիդ:
տիպուած
է
ասիական
հին
սովորութեամբ
ամենայն
մարդու
{Աղա}
՛,
Աղա՛
ասելով,
գլուխները
իւղել
եւ
անձը
պահպանել
է
ասիական
հին
սովորութեամբ
ամենայն
մարդու
Աղա՛,
{Աղա}
՛
ասելով,
գլուխները
իւղել
եւ
անձը
պահպանել,
բարե
ъ
Բըռ,
բըռ,
բըռ,
բըռ,
խօսում
ես,
{Աղա}
զատան
չի
սիրիլ,
Ահա
ասում
եմ
ես
քեզ:
ок
повешу.
Hy,
տէրտէր,
как
думаете?
{Աղա}
զատան
էն
կողմից
Թոփերը
բո՜ւխ
կը
թողնէ,
ում
եմ.
եթէ
նա
Մեղաւոր
է,
յանցաւոր,
{Աղա}
զատայի
հետը
էնպէս
խօսել
չէր
կարող:
Н
դապետ
Պօղոս
պէյի
որդի
Պետրոս
պէյ
Պոլիս,
Միքայէլ
{աղա}
Արզումանեանին
`
եղբայր
տիկնոջ,
որ
է
կառավարիչ
աղ
մէկիցն
էլ
հրաժարուելով
ասում
է.
"
շնորհակալ
եմ,
{աղա}
՛...
էն
մի
ոչխարն
էլ
քեզ
բաշխեցի.
թող
ասեն
ոչ
ել
իւր
անճոռնի
լրագրի
համարները՝
արծաթ
ժողովելու
{աղագաւ}:
Այսպէս
անմխիթար
է
իմ
հայեացքը
"
Մեղուի
"
վերայ
զմատենիկն,
ո՛չ
դիպայ
ես
՚ի
Ռուսիա,
հիւանդութեան
{աղագաւ}
զամիսս
քանիս
բացակայ
լինելով
յօտար
պետութիւնս,
ե
առաքելական
եկեղեցւոյ:
Ախորժեմք
ուսանիլ,
թէ
է՞ր
{աղագաւ}
մասնաւոր
կոչի
եկեղեցի,
եթէ
միշտ
եւ
ընդ
ամենայն
տ
այն
պատճառով,
որ,
երբ
նորան
արձակում
էին,
է՛ր
{աղագաւ}
չէր
ասում,
որ
ես
իմ
վերակացուի
պատուերն
միայն
լց
ը
եւ
կեանքը,
եւ
մարդկային
ազգը
ազատ
կացուցանելու
{աղագաւ},
ինքը
մեռել
է
խաչի
վերայ
աւազակների
մէջ:
Նորա
ք
իւր
աւետարանական
հպատակներից
մի
քանիքը
չքացնելու
{աղագաւ},
եւ
որի
յիշատակի
համար
մեդալիոններ
կտրուեցան
ու
ամենեւին,
որպէս
թուի
ասիական
իմն
խորամանկութեան
{աղագաւ}.
վասն
զի
խոստովանելով
զայլոցն
արդարացի
վաստակս
ե
Իսկ
"
Եւրոպա
"
լրագիր
Վիեննայի
թուի
մեզ
զբօսանաց
{աղագաւ}
յարուցեալ
յաղագս
պատուելի
Մխիթարեան
միաբանութեան
անց
ամենեւին
գիտակցութեան,
անձնապահութեան
եւ
եթե
{աղագաւ},
զի
եթէ
ստուգապէս
դիտաւորութիւն
կամ
լաւ
եւս
ուղղ
ապացուցութիւն
մերոյս
ուղղութեան
կարծեաց,
թէ
ո՞յր
{աղագս}
ի
բառնիլ
ի
միջոյ
թարգմանչաց
եւ
նոցին
աշակերտաց
եւ
ւսանցքում
`]
Ի
մասին
կտակարարութեան
Սարգիս
Ծատուր
{Աղաելեանի}
63.
ԱՆԱՆԻԱ
ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ
Հունիսի
26/8
հուլի
եռաց
136
"
Մեղուին
"
[Նէապոլից]
30
137
Մկրտիչ
{Աղաթոնին}
138
"
Մեղուին
"
ԳՆԱՑԱԾ
ԹՂԹԵՐ
1861
Լոնդոն[ից]
ա
նական
միայնությունը.
մի
կուխարկա
(կերակուր
եփող
{աղախին}
)
ունիմ
անունով.
շչի,
կաշա
գիտե,
որ
ես
չեմ
ուտ
մբ
ապրել,
քան
թէ
ծառայել
մի
մարդու
տան
մէջ
որպէս
{աղախին},
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
Նախիջեւանի
մէջ
ամենայն
տե
ինքն
աջնասն
բոլորն
անպակաս
յանձնեսցեն
թաֆսիլով
իմ
{աղախին}
Աննային.
եւ
յիմ
մահուան
օրէն
սկսեալ
որքան
եւ
կեն
բնակեսցի
առանց
քրէհի
մինչեւ
իւր
մահն,
եւ
իմ
մօրս
{աղախին}
Սուզային
եւս
յիւր
կառավարութիւնումն
պահեսցէ
յիշեա
եւ.
"
Քա՛,
ինձ
տուր,
ես
քո
աղպոր
ղարաւաշն
եմ
(
{աղախին}
),
-
ասում
է
նա,
-
նրա
ազիզ
խաթէր
համար
թէկուզ
քա
անաւանդ
շատանում
է
եւ
զօրանում
է
գարնան
ժամանակ,
{աղախինը}
պ.
Մարկոսի
ներս
մտաւ
սորա
սենեակը:
Պ.
Մարկոսը
ս
մտանելու
պատճառը:
Այս
միջոցին
մօտեցել
էր
նորան
{աղախինը}
եւ
յառաջ
քան
թէ
պ.
Մարկոսը
աւարտել
էր
իւր
հարցմո
ական
մեծակշիռ
բան
էր,
սկսեց
հագնել
իւր
զգեստքը:
{Աղախինը}
պատրաստելով
թէյի
մեքենան
ներս
բերեց
եւ
դրեց
սեղան
լինէր,
ո՞վ
գիտէ,
կարելի
է,
որ
մայրը,
որոնելով
{աղախինը}
նորա
բացակայութեան
ժամանակ,
հարցանէր
նորանից
նոր
ժամանակ,
հարցանէր
նորանից
նորա
գալուց
յետոյ,
եւ
{աղախինը}
սխալմամբ,
կամ
իւր
անձը
արդարացնելու
համար
ասէր,
րկայի
մէջ,
որի
մասին
խօսում
էին:
Այս
միջոցին
{աղախինը}
ներս
բերեց
թէյի
մեքենան.
Մանուշակը
վեր
կացաւ
տեղ
նից
եւ
անցանելով
խոհարանից,
ուր
խոր
քնով
քնած
էր
{աղախինը},
կամաց
բացեց
դուռը
եւ
դուրս
եկաւ
բակը...
Մ
եքենաբար
եւ
առանց
գիտակցութեան:
Այս
միջոցին,
{աղախինը}
ներս
մտաւ
մի
նամակ
ձեռքին,
Թիւթիւնճի-օղլուն
շտապ
ւպլի
երծաթ
դրամ.
այլեւս
ունեցածս
Սուֆիայ
անմաւոր
{աղախինն}
քինչ
դատաստանաւ
ամենայն
տվել
եւ
թողլով
վասն
ապրել
տեսակ
ծառայութիւնք
կատարւում
են
ռուս
ծառաների
եւ
{աղախինների}
ձեռքով:
Ի՛նչպէս
կարելի
է,
որ
Հայ
կինը,
թէեւ
հա
զինուորներին:
Ինքեանք
հոգացին
իւրեանց
պիտոյքը
եւ
{աղախիններից}
չպաշտուեցան.
մարդ
չկար
նոցա
ձեռքին
ջուր
ածող
կամ
ք
էր,
բայց
մեր
ժամանակներումը
մինչեւ
անգամ
բոլոր
{աղախինքը}
գիտեն
առանց
սատանայի
գործակցութեանը.
բայց
բոլորի
էս
է,
որ
ոչ
ոք
արժանի
չէ
համարում
խօսել
իմ
հետ.
{աղախինքը}
կամ
սպասաւորքը
զզուելով
տալիս
են
ինձ
մի
բաժակ
արա
մասին
խօսում
ենք
այստեղ,
տիկին
Թիւթիւնճի-օղլուն
{աղախնի}
հետ
միասին
իջած
էր
տան
գետնատունը,
տնտեսական
գոր
ատարիմ,
որին
կարողանար
այսպիսի
գաղտնիք
հաւատալ,
{աղախնի}
հետ
չէր
կարող
ուղարկել,
որովհետեւ
մօր
հետ
պարապա
խը
փըտած։
"
Աղջի՛,
-
գոռում
է
նա
իւր
{աղախնին},
-
"
Ժամը
քանի՞սն
է,
մօ՞տ
է
կեսօրին"։
Այլ
ի
չարէն
զիս
փրկեա՛,
Զորդի
Քո
{աղախնոյ},
Ում
սիրտ
ետուր
սիրալիր
Եւ
զսուրբ
խաչ
վրայ,
Իսկ
ինձ
չարից
դու
փրկի՜ր,
Որդուն
քո
հեզ
{աղախնու},
Ում
սիրտ
տուիր
սիրով
լի
Եւ
սուրբ
խաչը
կրելու
-
ց
աչքերը
եւ
երեսը
շփելով
հարց
արեց
քնից
վեր
կացած
{աղախնու}
ներս
մտանելու
պատճառը:
Այս
միջոցին
մօտեցել
էր
նո
ուն
աւարտելով
իւր
գործը
գետնատնումը
եւ
հրամայելով
{աղախնուն}
դնել
թէյի
մեքենան,
վեր
ելաւ
սանդուղքից
լերդագոյն
ել
եւ
թողլով
վասն
ապրելեաց
մին
տուն
հանդերձ
երկու
{աղածին}
եւ
ընդ
նմին
իւր
ունեցած
բոլոր
զգեստ
զարդ
եւ
դրամն
ութեամբ
քնելով
նորա
վերայ
մահճի
մէջ:
Ողբ,
լաց,
{աղաղակ},
բայց
այդ
բոլորը
չէին
կարող
յարութիւն
տալ
մեռած
տեսանում
էի
խուռն
բազմութիւն
կատաղիների՝
ձայն,
{աղաղակ},
խռովութիւն,
էշաֆոտ,
դահիճ
եւ
երկու
կտրուած
ու
:
Եւ
մինչ,
բնականաբար
կտրւում
են,
եւ
ահա
ողբ,
{աղաղակ},
տառապանք,
սով
եւ
մահ:
Վաճառականութիւնը
եւ
արո
եր
շինեցին,
փողոցների
սալայատակները
կողոպտեցին,
{աղաղակ},
խռովութիւն:
-
Ի՛նչ
բանի
վերայ
էք:
-
ով
լիք
է,
Որոյ
մէջը
ամենայն
օր
Ձայն,
{աղաղակ}
է:
Լսարանն
է
այն
Ընտիր
տեղը,
Ո
արտիզի
մէջ.
մարդ
չկայ,
Ոչ
մի
տեղից
ձայն,
{աղաղակ}
չէ
լսւում.
Միայն
հեռուից
հասանում
է
ականջիս
եցկաշէն
աւազան,
Ուր
գործում
էր
ջուրը
այնքան
{աղաղակ}:
Երբ
մօտեցայ
աւազանին,
ի՛նչ
տեսնեմ
յի
գահի
ոտքումը:
Ոչինչ
տեղից
չէր
լսւում
ձայն
կամ
{աղաղակ},
ամենեքին
լռուել
էին
դժոխային
լռութեամբ,
որովհե
հետ
գնաց
դէպի
դուռը,
որ
անզգուշաբար
զարկելով
եւ
{աղաղակ}
հանելով,
դարձուց
պարոնի
ուշադրութիւնը
դէպի
այն
կ
,
սեղանի
պատրաստութիւն,
երաժիշտներ,
բայց
ձայն,
{աղաղակ},
ամենեւին:
Տեսանում
է
մի
գեղեցիկ
կին,
պառկա
ափւում
էր
երկնքից,
ոչինչ
տեղից
չէր
լսւում
ձայն,
{աղաղակ},
բացի
անձրեւի
պղպջակների
պատառուելու
ձայնից:
Առ
արիան
շփոթուած
այս
սպանութեան
երեսից,
կամենում
է
{աղաղակ}
բառնալ,
բայց
սրածայր
դաշնակը
կապում
է
նորա
լեզու
քրիստոնէութիւն։
Այս
միջոցին
վերկացաւ
մի
անսովոր
{աղաղակ},
Իգնատիոսի
սենեակի
պատուհանները
դուրս
ընկան,
Սա
ue
et
unum
colloquium))
երեւակայել
լաց,
սուգ
{աղաղակ},
ծուխ,
ծծումբ,
խղճի
որդունքը
եւ
այլն
եւ
այլն։
ւնը
ոտք
չէ
կոխել
ազգի
մէջ,
գոնէ
լսւում
է
մի
խուլ
{աղաղակ}
այսքան
դարերով
անգործ
եւ
կաթուածահար
թոքերի
կիսակ
թէ
ուզում
էր
իր
սիրականին
տեսնել,
հերիք
էր
որ
մի
{աղաղակ}
բարձրացնէր,
թէ
մորմը
խայթեց:
Իսկոյն,
բոլոր
բան
ամբուեցաւ
երակներիս
մէջ,
փաթաթուեցայ
նորա
վզին՝
{աղաղակելով}.
"
Եւ
ես
Հա՛յ
եմ,
եւ
ես
Հայ,
մեր
սիրական
Հայեր
խտապարտութիւն
իմ
առ
Ձերոյին
գերազանցութիւնս:
{Աղաղակեմ}
այսօր,
աղաղակեցից
եւ
յապայն,
թէ
Ձեր
գերազանցութ
ստեան
քում
բերանք
մեր
եւ
սիրտք
լցեալ
խնդութեամբ,
{աղաղակեն}.
"
Օրհնեալ
եկեալ
յանուն
Տեառն,
օրհնեալ,
որ
գաս
ս
էի
այն
մարդու
փորը
կրակ
ձգողը:
-
Լսի՛ր,
-
{աղաղակեց}
Պ.
Բէգզադէն՝
աջ
ձեռքը
դէպի
յառաջ
պարզելով
օդի
մ
քերը
բժշկելու...
-
Արձակուրդ
չկա՛յ
քեզ,
-
{աղաղակեց}
դեւերի
զարհուրելի
թագաւորը:
-
Նախ,
որ
դու
արժան
արտասուք
աչքերում
եւ
հեկեկանքից
ընդհատուած
ձայնով
{աղաղակեց}.
-
ոսկին
ծոցումս
է...
Շաքարեանցի
ականջին
վ
եւ
սաստկութեամբ
փաթաթուեցայ
նորա
վզին
եւ
այնպէս
{աղաղակեցի},
որ
իմ
նոյն
իսկ
ձայնից
զարթելով
քնից,
չէի
կարող
եծ
տարաբաղդութեան
սկիզբը:
-
Խալիլ
նայի՞բ,
-
{աղաղակեցին}
Լեզգիները
միաձայն,
-
նա,
որ
կամէր
դաւաճանել
Մեծ
.
բոլոր
ներկայ
գտանուողքը
հպատակօրէն
գլուխ
տալով
{աղաղակեցին}
միաձայն,
-
ապրի՛
տէր
սատանան.
բայց
նոցա
ձայնը
ո
..
փռնգաց
բարձր
ձայնով:
Բոլոր
դեւերը
ցած
ձայնով
{աղաղակեցին}
-
ապրի՛ք.
իսկ
Բրուսսելի
օրագիրները
միւս
օրը
հրատ
առ
Ձերոյին
գերազանցութիւնս:
Աղաղակեմ
այսօր,
{աղաղակեցից}
եւ
յապայն,
թէ
Ձեր
գերազանցութիւն
ոգեւորեալ
ազգաս
յսմհետէ,
զի
սա
է
ժողովուրդ
եւ
խաշն
արօտի
քո,
որ
{աղաղակէ}
առ
քեզ
հոգւով.
"
Ովսաննայ
բարձրելոյդ"։
Ընկալ
ի
րէր
քարոզել
Այվազովսքին,
մինչդեռ
՚ի
վերայ
տանեաց
{աղաղակէր}
՚ի
Փարիզ.
"
Մինչեւ
՚ի
մահ
կաթոլիկ
պիտի
մնամ
".
հայոց
եւ
ո՛չ
առ
երես
նետեալ
զսքեմ
աբեղայութեան՝
{աղաղակէր}
ռամկախօսութիւն
լինել
իսկ,
միւս
ոմն
փիլիսոփայ
քան
ականութեան
եւ
անխելքութեան։
"
Ձեւաւոր
ազատութեան
{աղաղակը}
եւ
փայլը,
-թոյլ
չէ
տալիս
ոչ
ստոյգ
ազատութեանը
ասո
չլսո՛ղ
լինելով՝
արհամարհում
են
Ամբակում
մարգարէի
{աղաղակը},
մանաւանդ
թէ
աղաղակով։
Եւ
յօժարութեամբ
գուց
երաբերում,
մարգարէի՞ն,
թէ
աղաղակին,
ուսին
մենք
{աղաղակը}
վերստին
կրկնեցինք։
Բո՛ւն
հին
լեզուի
մէջ
էլ
սո
բերում:
Երբ
որ
վերեւում
յիշուած,
մեզ
անլսելի,
{աղաղակը}
դադարեցաւ,
դուրս
եկաւ
Լուկուլլոսը
բռնած
ունենալո
յ
մի
բան
ընկաւ
դժոխքի
դուռից
ծծումբի
լճի
մէջ
նոյն
{աղաղակը}
գործելով,
որ
պատճառում
է
մի
գերան,
ջրի
մէջ
ընկն
ւ
աչքս
դարձնելով
դէպի
այն
կողմը,
որտեղից
լսել
էի
{աղաղակը}
կամ
շարժողութեան
ձայնը,
այն
սիրած
աղջիկս,
ուրու
Կայծակի
թունդը,
մրրկի
ձայնը.
Խուլ
{աղաղակը}
կատաղի
ծովի
Միախառնուեցան
վերջին
ձայնի
հետ,
ում
էր
պահապանի
հետ,
Հենրիկոս
III-ը,
լսելով
այս
{աղաղակը},
կանչեց
պատուհանից,
որ
բաց
էր.
"
Ներս
թողեցէ՛ք
եց
թագաւորի
կուրծքը։
Պահապանքը,
լսելով
թագաւորի
{աղաղակը},
ներս
վազեցին
եւ,
տեսանելով
թագաւորը
արեան
մէջ
,
տղոց
ճեռ
ու
ճօճանակները,
պառաւների
բարձրախօս
{աղաղակը},
երիտասարդ
տղոց
աղջիկ
տեսնելու
համար
ժամի
դռանը
աւանդ
թէ
նովաւ
"
(եր.
50)։
Մենք
այս
դերանունը
{աղաղակի}
տեղ
դրուած
հասկանալով
թարգմանեցինք.
եւ
որովհետեւ
յլութեան
մէջ,
մանաւանդ
անդադար
ամբոխմունքների
եւ
{աղաղակի}
պատճառով,
նա
չ'կարողացաւ
ստանալ
մի
հիմնաւոր
կրթո
այի
բարկութեան,
տղոց
ճեռերի
եւ
ճօճանակների
հանած
{աղաղակի}
համար,
քահանայի
բնաւորութեան
հարազատութեանը
մենք
հասկանալ,
թէ
ո՛ւմ
է
վերաբերում,
մարգարէի՞ն,
թէ
{աղաղակին},
ուսին
մենք
աղաղակը
վերստին
կրկնեցինք։
Բո՛ւն
էի
մտածութեան
մէջ,
յանկարծ
մի
շարժողութենից,
մի
{աղաղակից}
դուրս
գալով
այդ
խոր
մտածութեան
միջից
եւ
աչքս
դարձ
ւ
սուր
ձայն
ունենայ․
նա
եզրափակում
էր
այսպէս
նորա
{աղաղակից},
որ
արձակել
էր
անտառի
մէջ,
պ.
Շաքարեանցի
երեւե
կերպ,
քան
խոսել
են
նրանից
2000
տարի
առաջ:
Ահա՛
{աղաղակող}
եւ՝
նոր
լեզուն
գործածության
մեջ
մտցնելու
մեր
սկզ
ւմ
է
նա
գրկիս
միջից
փախուստ
տալ,
Եւ
բարձրացնում
{աղաղակող}
ձայնը
-
զո՜ւր,
Սեղմել
եմ
ես
նրա
մարմինը
ամուր:
ու
նրա
բովանդակությունը,
աչքաթող
անելով
մեր
դարի
{աղաղակող}
պահանջները
եւ
մտավոր
քաղցից
մեռնող
հայ
երիտասարդո
Հայերի
վրայ
վաղուց
ի
վեր
Թուրքիայում
ծանրացած
{աղաղակող}
անկարգութիւնները
Արեւելեան
պատերազմից
յետոյ
ծայրա
արհում
են
Ամբակում
մարգարէի
աղաղակը,
մանաւանդ
թէ
{աղաղակով}
։
Եւ
յօժարութեամբ
գուցէ
միտքդ
բերես,
Գիւտ
կա
ն
լինում
եւ
միաձայն
խնդրուածքներով
եւ
արտասուալից
{աղաղակով}
խնդրում
են
Փրկչից.
"
Խօ՛սք
տուր,
-
ասում
են,
-
շ
երի,
դուրս
պրծած
դժոխքի
աջ
կողմից,
խառն
ի
խուռն
{աղաղակով}
գալիս
էին
դէպի
սատանայի
գահը:
Նոցա
մէջ
երեւում
է
այտնի
յայտնի
քրթմնջում
էր
նորա
մասին
եւ
շատ
անգամ
{աղաղակով}
վիրաւորում
էր
նորան։
Չ'նայելով
իւր
փայլուն
շնորհ
:
Կեցցե՜
Իտալիա,
կեցցե՜
Գառիբայլդի,
անլուռ
{աղաղակում}
է
հասարակ
ժողովուրդը.
կեցցե՜
Իտալիա,
կեցցե՜
Վիկ
է
լինում՝
Արամազդի
երեսը
տեսանելով:
Գոռում
է,
{աղաղակում}
է
նա,
բայց,
ինչպէս
տեսանում
եմ,
կռիւը
Աթենասի
Զարթնում
է
Ազուչենան
եւ,
չտեսանելով
իւր
որդին,
{աղաղակում}
է...
Նորան
ասում
են,
թէ
տարան
Մանրիկօն
գլխատելո
,
թէ
ինձ
հարկաւոր
է
այլ
ճար...
"
Ո՜չ,
ո՜չ
",
-
{աղաղակում}
եմ
ես:
"
Դու
չգիտես,
-
պատասխանում
են
սրբապիղծք
պէս
բոլորովին
լուռ
է
մնում:
Երիտասարդը
գրում
է,
{աղաղակում}
է
տարիներով,
բայց
լսող
չկայ։
Գրում
է
նա
եւ
շատ
,
թէ
չկամէր
ունենալ
նորան
իւր
խանութի
մէջ:
Տղան
{աղաղակում}
է,
եթէ
չկամիս
իմ
ծառայութիւնը,
ուրեմն
իմ
տեղը
ո
ռ
նա
պարտական
էր
Բէգզադէին
76
մանէթ:
Գործակատարը
{աղաղակում}
է
այս
անիրաւութեան
ընդդէմ,
բայց
լսող
չկայ:
Բէգզ
,
սարսափում
էի
Յակովբոսի
պէս
ահագին
մարդուց,
որ
{աղաղակում}
է.
"
թէ
շատ
վարդապետներ
մի՛
լինիք,
ե՛ղբայրներ,
արեցէք
Քրիստոսի
օրէնքը"։
Իսկ
դա
նորա
հակառակն
է
{աղաղակում}.
"
Ո՞ւր
ես
գալիս,
չե՛մ
ուզում,
համարձակութիւն
ւթեամբ:
Մի
քանի
ուսանողներ
եւ
օրէնքի
վարդապետներ
{աղաղակում}
են,
քարոզում
են,
բայց
այդ
ոչինչ
ներգործութիւն
չ
ը,
որպէս
պոչատ
աղուէս:
Սոքա
բոլորը
գանչում
են,
{աղաղակում}
են,
կռւում
են,
սպառնում
են,
դիւահարւում
են,
կ
ազգի
խեղճ
ողորմելի
զաւակները,
որոնց
մասին
այսքան
{աղաղակում}
են
օրագիրքը
եւ
հեղինակները:
-
Ի
սէր
Աստուծոյ
,
հնազանդուիլ
եւ
հպատակուիլ
այն
ձայնին,
որ
բարձր
{աղաղակում}
է՝
"
անսխալ
եմ
",
ո՞ր
խելապատակումը
ուղեղ
ունեց
ջադիմութեան:
Քաջ
Լամբրոնացին
մի
ուրիշ
դիպուածով
{աղաղակում}
է.
"
զմանկունս
ծնեալ
մեզ
ի
քաղդէացւոց
սերմանէն
զ
ուն.
լեզուն
որ
չըլի՝
մարդ
ընչի՞
նման
կ'ըլի
",
-
{աղաղակում}
է
նահատակ
Աբովեանը։
Եւ
արդարեւ,
բանը
Աստուած
ն,
այդպիսի
գործողությունից
հետո
նրան
անհրաժեշտ
է
{աղաղային}
որեւէ
բաղադրությամբ
խառն
քլորակրի
հագեցած
լուծույ
ց
անախորժ
հոտը,
իսկ
երկրորդ՝
մեր
հարգելի
թառաֆը
{աղաղային}
կդառնա,
այն
ժամանակ
ոչ
մի
խոնավություն
չի
ազդի
ն
ն
չի
ազդի
նրա
վրա:
Առանց
այդ
արշավի
նա
երբեք
չէր
{աղաղավորվի}.
ահա
մի
ապացույց
եւս
այն
բանի,
որ
"
չիք
չարիք,
ասեալ
են
առ
Նախիջեւանայ
քաղաքական
գլուխ
ազնուական
{աղայ}
Յարութիւն
Խալիպովն
սակս
քննութեան,
որպէս
եւ
նորի
նալի
միջնորդութենէ
սրբազան
հօրն
մերոյ
առ
քաջափայլ
{աղայ}
Լազարեան
վերազինս
զարդիս
ժամ
է
ինձ
աւետարանել
ձեզ
ապետութեան
գրեալ
որպէս
թէ
ի
նորին
գերազանցութենէ
{աղայ}
Խաչատրոյ
Լազարեանց.
ի
նմին
իսկ
րոպէի
մատոյց
զայն
այնորիկ
գրութեան
ուղղակի
նորին
վեհ
գերազանցութեան
{աղայ}
Խաչատրոյ
Յովակիմեան
Լազարեանց։
Այլ
Նորին
Բարձր
Ս
մականիք
նորին
բարձր
սրբազնութեան
յանուն
վեհազնեայ
{աղայ}
Յովհաննու
եւ
Ձեր
գերազանցութեան
եւս
եւ
յանուն
նոր
ՒՐ
ԼԱԶԱՐԵԱՆՆԵՐԻՆ
ՁԵՐՈՅԻՆ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆ
ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ
{ԱՂԱՅ}
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԵՒ
ԱՂԱՅ
ԽԱՉԱՏՈՒՐ
ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆՔ
Ողորմած
ԵՐՈՅԻՆ
ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆ
ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ
ԱՂԱՅ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԵՒ
{ԱՂԱՅ}
ԽԱՉԱՏՈՒՐ
ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆՔ
Ողորմած
տեարք
եւ
անմահ
բա
ցաւ
աղիւսակերտ,
եռայարկ
եւ
բազմասենեակ,
արդեամբ
{աղայ}
Մկրտչի
`
արդէն
հանգուցելոյ,
եւ
ջանասիրութեամբ
աղ
այ
Մկրտչի
`
արդէն
հանգուցելոյ,
եւ
ջանասիրութեամբ
{աղայ}
Խաչատուրի
Ղռմաճեանց
(որ
գրել
է
Ղռմզանց),
յորու
թանք
մենք
խանութը
բարեւ
կուտանք
ամենուն
Եթէ
{աղայ}
՝
իշխան՝
անձինք՝
մեզիմէն
պատիւ
կառնուն,
Փ
տ
եղիք,
միայն
վասն
սրբազանին
միամտության
Կարապետ
{աղայեն}
մեկ
թուղթ
առեք,
որ
իրեն
կատարյալ
չարած
եդ
չի
դար
,
որ
սրբազան
Հայրն
ձեր
գիրն
ստանալով,
կրկին
գրեց
{աղայենց}
եւ
անդառնալի
միջնորդեց,
որ
անպատճառ
ընդունին,
ե
տ
Միշտ
լաւ
լինէր
ինչպէս
էր,
Ведь
միշտ
{Աղայի}
մօտը
Նրա
վէգը
ալչու
էր:
Что
тогда
мне
ն
էր,
մանաւանդ
Նախիջեւան
գալուց
յետոյ,
Խաչատուր
{աղայի}
ղահուէտնումը...
Շահումեանցը
երկարահասակ,
չ
ճշմարի՛տ,
ես
շատ
խելօք
մարդիկ
տեսել
էի
Խաչատուր
{աղայի}
ղահուէտնումը,
բայց
այդպիսի
խօսքեր
լսած
չէի:
Ասա
թէ
զանազան
պատճառներ
ուշացրել
էին
նորան
Խաչատուր
{աղայի}
ղահուէտնումը,
եւ
յետոյ
ճաշի
ժամանակը
կորուսանելո
իման
'ի
(Դեսերդացիօնէ)
գրոց
Սեղբոսեան
Յովհաննէս
{աղայի},
եւ
'ի
Վահան
հաւատոյ
գրոց
եւ
'ի
յընդարձակ
Աստուա
յր
պատասխանի
ամենայն
խնդրոց,
միաբանութեամբ
Պօղոս
{աղայի}
Սեբաստեան
գրէր
առ
Կոստանդի՛՛
(գուցէ
'ի
Կոստանդնո
,
չոքան
'ի
Ենի-խափու,
խաբեալ
'ի
բանից
Յովհաննէս
{աղայի}
Երեմեան,
թէ
Մօնսինեօր
հրաման
ետ
երթալոյ,
երբ
նա
կրորդում
նուագի
չոքան
պարտաւորեալք
'ի
բանից
Մաթոս
{աղայի}
Ալլահվերտեան,
որ
յայնմ
ժամանակի
գլխաւոր
ծանօթն
է
ութիւնը
եւ
շատ
քնքուշ
կերպով
խայտառակում
է
Բագրատ
{աղայի}
խաբեբայութիւնը
եւ
նենգութիւնը:
Նա
այն
մէկիցն
էլ
դիպչի
էլ,
գա՛յ
էլ,
ի՞նչ
վէճդ
ա"։
Բագրատ
{աղայի}
գլուխը
խնամի
Յարութիւնի
գլխիցը
շատ
պինդ
է:
Սօսի
իրելի
Գրիգոր
եղբայր,
մեք
թեպետ
անցյալներն
Մանուկ
{աղային}
գրեցինք
պատկերը
չօծվելու
համար,
մենք
գիտեինք
նոց
ն
սկիզբն,
որ
դուրս
մնացել
է,
պատճառն
է
Խաչատուր
{աղային}
Պետերբուրգ
չիգտնուիլն,
որ
գնացել
էր
զակրանից,
ե
Знать
я
его
не
хочу.
Hy,
ես
կ՚ասեմ
{Աղային},
Ինչ
ժամանակ
նա
կը
գայ,
Республика
в
իում
'ի
ժողովն
Մանուկեանց
եհարց
եղբայր
նորա
Մաթոս
{աղայն}
-
'ի
Վահանի-
ասէ-
որպէս
լսեմ,
գրեալ
է
կարգ
դարուց
այլս։
Չեւ
իմ
աւարտեալ
զխօսս,
ասէ
ցիս
Մանուկ
{աղայն},
-
վարդապետութիւն
ձեր
յօրինեաց
գիրք
ընդդէմ
Հայոց
անեն
անմահ
բարերարքն
ազգիս,
երկոքին
ամոլակիցքն,
{աղայք}
Լազարեանք
թէ
զորդին
ձեր
զՅարութիւնն
ըստ
յարգելի
մ
յութեան
աշխարհիս
եւ
ա՛զատութեան
եղեւ
մեզ
առիթ
տէր
{Աղան}
քո
տեառն
քեռի
էր
"
(եր.
41)։
Երրորդ,
որ
ա
իւնք.
այսչափ։
§
24.
Բնագրում
ասած
է.
"
Տէր
{Աղան}
քո
Տեառն
քեռի
էր
"
(եր.
41)։
Եթէ
քեռի
խօսքը
պ
ւիկը,
եւ
Աշուշայի
կինը՝
Անոյշ-Վռամը,
քոյրեր
են
{Աղան}
եւ
Մերհուժան)
Արծրունիներին.
պատճառ,
Աղանի
հա
նձել
եւ
ինքը
Լոյոլան,
ուր
ազնիւ
սիրահարը,
Յակոբ
{աղան},
նոյնպէս
զոհւում
է
մի
ջլային
տենդի,
որ
առաջացել
եղած
կը
լինէր.
բայց
ո՜ւր
է:
Նոյնպէս
Բագրատ
{աղան}
(եր.
139-140),
Սօսի
անունով
երեք
ոչխար
է
առնո
տմութեան
մէջ
ինքն
էլ
ասում
է
իր
համար,
"
աշակերտ
{Աղանայ}
Արծրունւոյ
",
բայց
եւ
այնպէս,
որպէս
թէ
աշակերտո
ա,
եւ
յետ
մահու
նոցին
աշակերտեալ
եղեւ
երանելւոյն
{Աղանայ}
"։
(Հատ.
Ա.,
եր.
540)։
Մէկը
հարցնէ,
թէ,
պէս
է
խօսում.
"
Գնացեալ
աշակերտեցաւ
Ղազար
առ
ոտս
{Աղանայ},
որ
եւ
քեռի
գոլով
Վահանայ
Մամիկոնենի
ընկալաւ
զպա
եր,
մեռանի
անդ
Վասակ
եւ
Տաճատ...
իսկ
երանելւոյն
{Աղանայ}
Արծրունւոյ
որդւոյ
Վասակայ
դարձեալ
'ի
Յունաց
աշխար
զեկեղեցին
Հայոց
եւ
նախատել,
եւ
արհամարհել
զնորին
{աղանդ}
միանգամայն
եւ
զխաբեբայութիւն
նորային
դասալիք
աբեղ
լ
ոք
ի
մերոց
հոգեւորական
եղբարց,
որ
խոտէր
զնորին
{աղանդ}
եւ
խաբեբայութիւն
ի
հրապարակի,
ո՛չ
մի
անգամ
հասոյ
այ
նոցա
մէջ,
արդա՛րեւ
արժա՛ն
էր,
որ
ա՛յդպիսի
մի
{աղանդ}
բուսանէր,
առասպելի
ասածին
համեմատ,
թէ
"
Խո՛զի
պ
,
թողութիւն
չի
ստանայ։
Դարձեալ
ասում
էին.
"
{Աղանդաւո՛ր}
է"։
Եւ
այս
բանը
աշխատում
էին
շուտ
շուտ
ամենին
յ
բ
վարդապետաց,
որք
կամ
էին
բնաջինջ
առնել
զայնպիսի
{աղանդաւոր}
ի
քաղաքաց
իւրեանց,
այլ
կուրացեալքն
նախանձու
հերք
Փաթաղիկէս
անունով
հռչակեցին,
իսկ
Ղազար
Փարպեցին
{աղանդաւոր}:
Փարպեցին,
այս
բոլորը
մանրամասն
պատմելուց
յ
ը
սո՛ւրբ
մարդոց,
որ
Սուրբ
Հոգու
զէնքով
զինուած,
{աղանդաւոր}
վարդապետութեանց
հոգեսպան
սուրերը
այդ
վարդապետութի
արդացողը
կը
հասկանայ։
Բայց
ես
թէ՛եւ
այդ
տեսակ
{աղանդաւորներից}
մի
մարդ
գիտէի,
սա՛կայն,
լոկ
համբաւի
վրայ
հիմնել
եւ
ցանկականի
համբերութեան
մէջ։
Իսկ
Հայոց
աշխարհի
{աղանդը},
որ
ասո՛ւմ
են,
մի
հիմնադրի
անուն
չունի
իր
վրայ
թեանը,
որպէս
մի
թերի
բանի
վրայ
նայել
էին
տալիս։
{Աղանդի}
անո՛ւնն
անգամ,
որով
այդ
յանդուգն
մարդիկը
բամբասո
նէր
այս
կոնդակը,
եւ
թէ
Քենելը
հետեւող
էր
Յանսէնի
{աղանդին}
։
Ֆրանսիացոց
եպիսկոպոսները
պահանջեցին,
որ
Պապը
բ
ն՝
թուղու
մեզ
զերկասիրութիւն
իւր
մակագրեալ
"
Եղծ
{աղանդոց}
"
ի
չորս
հատուածս
տրոհեալ.
առաջինն՝
ընդդէմ
հեթա
կ
ձեւի
վրայ,
որով
խօսում
է
եւ
պատմում
է
մեզ,
որ
{Աղանը},
Վահանին
քեռի
լինելով,
ընդունել
է
սիրով
նորա
խա
է
Աղանին
այս
բանից
յետոյ,
որովհետեւ
ասում
է,
թէ
{Աղանը}
ընդունեց
նորան
որպէս
իր
ազգակցի
խաղակից։
Մենք
(Թուղթ,
եր.
65)։
Մենք
այսքանը
գիտենք,
որ
{Աղանը}
կրօնաւորուելուց
եւ
Գողթն
գաւառում
Ս.
Մեսրոպի
կաց
ագաւորեց
457-ին։
Աղանի
հայրը
մեռաւ
Լեւոնի
օրով։
{Աղանը}
Հայաստան
վերադարձաւ
հօր
մահից
յետոյ,
ուրեմն՝
ան
մ
է
Փարպեցին
իր
Պատմութեան
մէջ։
Մեզ
թւում
է,
թէ
{Աղանը}
թէեւ
եղել
է
Փարպեցու
դաստիարակութեան
գլխաւոր
ուղղ
ին,
իր
Պատմութեան
մէջ
(եր.
14)
վկայում
է,
թէ
{Աղանը}
Վասակ
Արծրունու
որդի
է,
եւ
թէ
Մերհուժանը՝
Աղանի
զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սրբազան
տառից
"
{Աղանի}
մօտ։
Մենք
այսքանը
գիտենք,
որ
Փարպեցին
"
անդստին
եւ
այլն։
Լեւոն
առաջին
կայսրն
թագաւորեց
457-ին։
{Աղանի}
հայրը
մեռաւ
Լեւոնի
օրով։
Աղանը
Հայաստան
վերադարձ
են
Աղան
եւ
Մերհուժան)
Արծրունիներին.
պատճառ,
{Աղանի}
հայրը
Վասակ
Արծրունին
լինելը,
որպէս
նաեւ
Մերհուժ
Աղանը
Վասակ
Արծրունու
որդի
է,
եւ
թէ
Մերհուժանը՝
{Աղանի}
եղբայրը
(եր.
108)։
Երկրորդ՝
Արծրունեաց
տո
նին
իր
պատմութեան
75,
76,
80
եւ
91
երեսներում,
{Աղանի}
մասին
մի
քանի
տեղեկութիւնք
աւելի
տալով
մեզ,
կրկն
ի
հետ։
Այս
պատուական
Մերհուժան
Արծրունին՝
երանելի
{Աղանի}
եղբայրը,
ինչպէս
պատմում
է
Փարպեցին
(Պատմ.
եր.
108
ւական
որդու
անունը
դրել
է
Մեհրուժան։
Թող
նմանի
նա
{Աղանի}
եղբօր
Մեհրուժանին։
Մեզ
թւում
է,
թէ
պեցին
(Աշուշայի
տանից
դուրս
եկած)
աշակերտուեցաւ
{Աղանին}
եւ
"
զկնի
յերկար
մի
դեգերելոյ
յուսումն
սրբազան
տա
պ.
Էմինը
ընդունում
է,
որ
Փարպեցին
աշակերտուել
է
{Աղանին}
այս
բանից
յետոյ,
որովհետեւ
ասում
է,
թէ
Աղանը
ըն
Մենք
չգիտենք,
թէ
ո՛րքան
ժամանակ
մնաց
Փարպեցին
{Աղանին}
աշակերտ
եւ
ե՞րբ
գնաց
Յունաստան,
բայց
պ.
Էմինը
ը
եւ
Փարպեցուն
457
թուականից
յետոյ
մի
քանի
տարի
էլ
{Աղանին}
աշակերտութիւն
արած
ընդունելով,
յետոյ
Յունաստան
է
պիտի
ասենք,
որ
այդ
առաքինի
մարդը
աշակերտ
է
եղել
{Աղանին}
եւ
ոչ՝
Մեծ
Թարգմանչաց։
Փարպեցին
թէ՛
Պատմութեան
մէջ
պարզապէս
ասում
է,
թէ
ինքը
աշակերտ
է
երանելի
{Աղանին},
թէ
սա
է
եղել
Ղազարի
ազատութեան
պատճառը,
թէ
իր
Վասակ
Արծրունին
լինելը,
որպէս
նաեւ
Մերհուժանի՝
{Աղանին}
եղբայր
լինելը
տարակոյսի
ենթակայ
խնդիր
չէ։
Նախ,
իտենք,
որ
Փարպեցին
ստոյգ
եւ
սուրբ
հաւատը
ուսել
է
{Աղանից}
տղայութեան
ժամանակ.
"
սուրբ
եւ
ստոյգ
հաւատ,
զոր
արի
ազատութեան
պատճառը,
թէ
իր
տղայութեան
ժամանակ
{Աղանից}
է
ուսել
Սուրբ
հաւատը,
թէ
Աղանն
է
նորան
պարեգօտ
հ
ց
պարեգօտով
որոշող
եւ
ազատութեան
պատճառ
եղողը
Տէր
{Աղանն}
էր՝
Տիրոջդ
մօրեղբայրը։
Այդ
պատճառով,
Հայերի
մ
ին
Վարդանանց
պատերազմից
անմիջապէս
յետոյ,
գուցէ՝
{Աղանն}
էլ
նոցա
հետ)
եւ
Յունաստանից
վերադարձել
է
457-ից
այութեան
ժամանակ
Աղանից
է
ուսել
Սուրբ
հաւատը,
թէ
{Աղանն}
է
նորան
պարեգօտ
հագցրել։
Փարպեցին,
եթէ
նաեւ
մի
ուցանել
առ
իս
զոր
նա
ընկալաւ
կամակար:
Այժմիկ
{աղաչանք}
իմ
այս
կան.
յետ
տեսանելոյ
զհաշիւսն
եւ
ստանալոյ
զ
:
Այս
ողորմելի
դրութիւնը
ազգի,
նորա
արտասուքը
եւ
{աղաչանքը}
մոռացուած
չէին
նախախնամութեան
աթոռի
առաջեւ.
ազգի
գործը
աւարտել:
Բէգզադէն,
երկար
ժամանակ
այս
{աղաչանքին}
եւս
ականջ
չդնելով,
թողնում
է
երիտասարդը
վերջին
յ
արդ
մարդիկը,
երթալով
իւրեանց
հայրենիքը
եւ
ծնողաց
{աղաչանքին}
ականջ
դնելով,
կամ
գուցէ
դեռեւս
աշխարհի
ապագայ
փա
ած,
աղաչում
էին
յանձն
առնուլ,
համաձայնեցաւ
նոցա
{աղաչանքին}
եւ
յանձն
առաւ
Յիսուսեան
Կարգի
Գեներալութեան
իշխան
ննեայ
պատերազմումը
Վարոնի
ընդդէմ:
Այն
մարդը
{աղաչաւոր}
եւ
բարեխօս
դառնալով
այս
ապաշնորհին,
հաւանեցրեց
ք
ն
կտակակատարութիւնք
կամ
վիճակ
հրիտակացն,
յայնժամ
{աղաչել}
աղաչեմ,
ի
հաշիւ
իմ,
թղթակցիլ
ընդ
որոց
արժան
իցէ
rien".
Béranger
Զայս
մի
եւ
եթ
կանխեմք
{աղաչել},
զի
մի՛
ոք
համարեսցի
եթէ
եւ
մեք
առ
հայկաբանս
կամ
եւ
ընդ
ձեռն
յիշմանս
եւ
նուիրման
հացին
եւ
գինւոյն
{աղաչել}
զմարդասիրութիւն
նորա:
Գոյափոխութիւն
հացին
՚ի
ճշմ
բայց
ինձ
պէտք
էր
իսկոյն
ոտքդ
ընկնել,
արտասուքով
{աղաչել}
եւ
այդ
վանքի
հոգաբարձութիւնից
հեռու
փախչել։
Այն
ուրհանդակաւ
յանուն
արգոյ
պարոնի
Հայրապետեանց:
{Աղաչելով}
զՁեզ
աներկբայ
լինել
՚ի
մշտական
յարգութեան
իմ
առ
Ձ
ութեանդ
են,
ես
զիմ
կատարեցի
զպարտականութիւն:
{Աղաչելով}
զօրհնութիւն
վեհափառ
հայրապետիդ
ի
գլուխ
իմ,
մնամ
ունիք
տոմսակ
կտրել
եւ
տալ
ում
եւ
իցե:
Վերստին
{աղաչելով}
Ձեր
ժիր
հոգաբարձությունը
այս
գործի
մասին,
խնդրեմ
րության
մասին,
ուղարկում
եմ
Ձեզ
մի
համառոտ
բան,
{աղաչելով},
որ
մի
փոքր
տեղ
տաք
նորան
Ձեր
լրագրի
մեջ:
Հա
Պաւղոսը,
Եփեսոսի
մէջ
հաւատացեալներին
գրում
էր՝
{աղաչելով},
թէ.
"
Աղօ՛թք
արէք
եւ
իմ
համար,
որ
ինձ
խօ՛սք
տ
ոյ
տիկնոջ
Աւագի
զմիտսն
ոչ
ծանուցին
առ
ժամայն.
նա
{աղաչելով}
զերանելի
մայրն
հոգացեալ
իբրեւ
զեղբայրս
'ի
վերայ
ե
թարց
ընկալնուլ
զվարձն
աշխատանաց:
Երկրորդ,
{աղաչելովն}
Յիսուսի,
օրումս
առաջ
դրվեցայ
ելանելոյ
աստի
ծովով
չե՛նք,
բարեմտութենից
շարժուած
եկել
էր
մեզ
մօտ,
{աղաչելու},
որ
բան
չգրենք
այդ
հատուածի
վերայ,
ահացուցանելո
շնամիք:
Բարեհաճեսցի
Ձերոյին
բարձր
սրբազնութիւն,
{աղաչեմ}
միջնորդել
ուր
հարկն
է
ազատ
կացուցանել
զիս
յայսման
յլ
ազգ
լիցի
վախճան
նպատակիս:
Պատկառ
ակնածութեամբ
{աղաչեմ}
զՍինօդն,
իբրու
ողորմեալ
աղքատութեան
եւ
թշուառութ
ւ
զոտն
փոխ
մի,
ի
մեռեալ
վիճակէ՝
ի
կենդանատուն:
{Աղաչեմ}
ընդունել
զլիաբերան
իմս
գոհաբանութիւն,
նշան
երախտ
աքին
գործոց,
ի
տեղեկութիւն
Ձեր:
Ընկալարուք,
{աղաչեմ},
զանկեղծ
հաւաստիս
իմոյ
առ
Ձեզ
կատարեալ
յարգութեա
կատարութիւնք
կամ
վիճակ
հրիտակացն,
յայնժամ
աղաչել
{աղաչեմ},
ի
հաշիւ
իմ,
թղթակցիլ
ընդ
որոց
արժան
իցէ,
՚ի
Մ
ք
տալ
ինձ
զխնդրեալն
տեղեկութիւն:
Ընկալարուք,
{աղաչեմ},
զհաւաստիս
անկեղծ
յարգութեանս,
որով
ցանկամ
մնալ
տս:
Վեհափառ
տէ՛ր,
յանուն
տառապեալ
ազգի
մերոյ
{աղաչեմ}
զՁեզ
յարգեալ
զընտրութիւն
ազգի
մերոյ
եւ
հաստատել
զ
որդի
ծնանիլ
վասն
քեզ
միայնուդ
պաշտել,
այլ
այժմս
{աղաչեմ}
զքեզ
Տէր,
քաւեա
զմեղս
յանցանաց
իմոց
եւ
պատեա
հոգ
ի
ձանձրալիս
թուեսցին
Ձեզ
բանք
իմ,
զայս
մի
եւ
եթ
{աղաչեմ}
յիշել.
եթէ
քանի՞
արդեօք
ձանձրալի
է
մեզ
այսպիսեօք
ը,
եւ
թէ
ո՛վ
էիք
դուք:
Եթէ
կարելի
է,
պատմի՛ր,
{աղաչեմ},
որովհետեւ
քո
ծանր
կերպարանքից
եւ
քո
ազդու
խօսքե
անակ
թո՛ղ
այդ
բաները,
նախ
եւ
յառաջ
պատմի՛ր
ինձ,
{աղաչեմ},
թէ
ո՞վ
եւ
ինչպիսի՞
մարդ
էր
այն
կարդինալը,
որ
ա
Ձեր
առաջի
սեղանոյ
Տեառն:
ԶԱստուած
կարողութիւն
{աղաչեմք}
՝
զօրացուցանել
զՁեզ,
որպէս
երբեմն
զԶօրաբաբէլ
եւ
:
Եթէ
ապացուցութիւն
բանիս
պահանջեսցի
ի
հնասիրաց,
{աղաչեմք}
տալ
պատասխանի
հարցմանս
(որ
իբրու
վէմ
անվանելի
յա
համբակս
կոյր
զկուլայն]
զհետ
միտեն
նորին
ընթացից:
{Աղաչեմք}
զառողջամիտ
ընթերցանելիսն,
յորոց
[ի
ձեռս
անկեալ
է
լոցն:
Զի՞նչ
արդեօք
կարէ
բարբառիլ
դժբաղդ
լեզուն՝
{աղաչեմք}
ասել,
եթէ
զգայութիւն
ո՛չ
թելադրէ
նմա
անդէն
առ
նմ
րջենք
մեր
երեսը
այդպիսի
մառախլապատ
կերպարանքից
եւ
{աղաչենք}
Ամենակալ
Տէրը,
որ
մաքրէ
հայկական
մոլախոտեալ
անդա
ն
լուսի
հետ,
դէպի
որը
նայում
էինք
մեք
ամենեքին։
{Աղաչենք}
եւ
Հոգին
սուրբը,
այն
մխիթարիչը
սգաւորների,
մեղմ
արաւ
ոչխարի
առողջութեան
եւ
ապահովութեան:
"
{Աղաչեցէ՛ք}
զտէր
հնձոցդ
հանել
զմշակս
ի
հունձս
իւր"։
Ե
օք
մատուցեալ
զխնդիր
նոյն
վիճակաւոր
արքեպիսկոպոսին
{աղաչեցի}
միջնորդել
ի
Սինօդն
սրբոյ
Էջմիածնի
արձակել
զիս
ի
հ
ս
ունին
մեծամեծ
փաստից
եւ
ապացուցութեանց,
թերեւս
{աղաչէաք}
զհնասէրս
ի
հանդէս
հանել
զայնս
առ
ի
պարզել
զայս
խն
ր:
Բաբէ՛
չարաբաղդութեան
հիքացելոյս.
թերեւս
{աղաչէի}
զմեծիդ
մռայլութիւն,
ներել
յանդուգն
առաջարկութեան
ան
է,
որ
դուք
կենէ
միամիտ
չէք:
Երեկ
մեր
Խազարոս
{աղաչէն}
գիր
առի
Յակոռիցկիէն,
եթէ
գիր
գրիք
նոցա,
բարեւ
ա
Յազկերտի
արքայի
(455
թիւ),
իշխանն
Վրաց
Աշուշայ
{աղաչէր}
զաւագս
դրանն
արքունի,
բազում
եւ
անհամար
կարասի
ծ
ու
զհոգին
եւ
յայս
հային
աղօթք
ի
մկրտութեան,
որով
{աղաչի}
Հոգին
գալ
իջանել
ի
ջուրն:
Ի
մկրտութեան
Քրիստոսի
ոց,
եւ
յիրազեկ
առնել
նորա
զժողովն
բանիցն
Աբելի՝
{աղաչի}
չլինել
անփոյթ,
վասն
որոյ
հրեշտակ
վաղվաղակի
առաքէ
նով
զբաղուած
է
հոգիս:
Ցաւի՛ր
եւ
ողբա՛
այդ
ազգը,
{աղաչի՛ր}
գթած
Աստուածը
նորա
համար,
եւ
այդ
քո
բարեմտութեան
այլ
զոր
բարձէք
սիրով
յանուն
ազգի,
յազգէն
դարձեալ
{աղաչիք}
հանել
ի
նաւահանգիստ
անդորր,
ճարտարութեամբ
նաւապե
ս
մեծահոգությամբ
հայտնում
ես
քո
ազգասիրությունը:
{Աղաչում}
եմ
ինձ
ներել,
որ
մինչեւ
այժմ
չէի
կարողացել
քո
մի
ն
նույնպես:
Այսքանը
առայժմս
բավական
է,
միայն
{աղաչում}
եմ,
նամակս
ստացածովդ
փողի
մասին
հոգաբարձություն
նախախնամությանը
նվիրել
եմ
իմ
սիրեկան
Ազգին:
{Աղաչում}
եմ
եղբայր,
չմոռանալ
ինձ
այս
օտարության
մեջ,
չմո
գեւորականների
բարբարոսությունից
ազատությունը:
{Աղաչում}
եմ
աստվածը
օգնել
ձեզ,
օգնել
ինձ,
պանդխտականիս.
կանից
է
թարգմանված:
Աշխատություն
հանձն
առեք,
{աղաչում}
եմ,
տալ
մի
օրինակ
երկաթի
ճանապարհը,
կարելով
կտա
ռքերից
եկած
ծառայությունքը
գործ
դնել:
Դարձյալ
{աղաչում}
եմ
ներել
այս
աղճատ
գրությանս,
ժամանակը
շատ
կարճ
այաստանին
",
այստեղ,
երեւի,
ծանոթների
մոտ
կա.
{աղաչում}
եմ՝
խնդրեցեք
եւ
ուղարկեցեք:
Բացի
այդ,
ինձ
էլի
եւորականի
հույժ
ազնվությանը.
բայց
դրա
հետ
միասին
{աղաչում}
եմ
աստծուն,
որպեսզի
հետեւանքներն
ավելի
եւս
հաստա
անրիկօն,
նոյնպէս
եւ
նորա
մայրը:
Բայց
երբ
որ
շատ
{աղաչում}
է
Լէոնորան,
կոմսը
ասում
է,
թէ
միայն
սիրու
գնով
ել
իւր
սիրականը
երիտասարդ
կոմսի
գրկում:
Լէոնորան
{աղաչում}
է
չատել
իւրեան:
Այս
բոլորը
լսում
է
կոմսը
բանտի
մ
ւմ
է
իւր
մօտ
եւ,
յայտնելով
հասած
թշուառութիւնը,
{աղաչում}
է
նորան
մի
հնար
գտանել,
որով
կարողանայ
ազատուիլ
գիրը)
չունի
ոչինչ
մատենագրական
արժանաւորութիւն:
{Աղաչում}
ենք
մեր
եղբայրակիցքը՝
թարգմանութեան
ժամանակ
ուշ
ցորենաբոյս
չկայ,
բայց
փուշ
եւ
որոմ՝
բիւրաւոր։
{Աղաչում}
ենք
ամենակալ
Տէրը
սրտացաւ
գործաւորներ
ուղարկել,
այլեւս
բռնութեան
տանել...
-
Մի՛
բարկանար,
{աղաչում}
եմ,
մի
հարցմունք...
-
Այժմ
կեցցէից
աւելի
ո
ազգի
շատ
վնասակար
անհոգութեան
վերայ:
Ջերմ
սրտով
{աղաչում}
ենք
Ամենակալ
Տէրը,
որ
նա
խնայելով
Նախիջեւանի
հաս
ւ
բերել
է
այն
պտուղը,
որի
մասին
ինքը՝
Քրիստոս,
{աղաչում}
էր.
"
Սո՛ւրբ
արա
զնոսա
ճշմարտութեամբ
քով,
զի
քո
այապետի,
որ
այն
րոպէին,
երբ
ստիպողական
խօսքերով
{աղաչում}
էր
հեզահոգի
վերակացուն
սորան
գործարան
ընդունելու
տաւորների
շնորհից
(ահա
անզգամեցայ
եւ
խօսում
եմ,
{աղաչում}
եմ
մի
փոքր
ներէ՛
իմ
անզգամութեան),
այս
պատճառով
րհուրդների
հազարապե՛տն
էր,
աղօթքի
էր
կարօտում
եւ
{աղաչում}
էր,
ո՞րչափ
եւս
առաւել
մենք՝
շատ
տկարութիւններով
րդիք
անուանէին
"
(եր.
103)։
Աստուծու
սիրուն,
{աղաչում}
ենք,
հինգերորդ
դարում
չէի՞ն
կարող
ուրիշ
Սեւուկնե
բանը
մի
այլ
ժամանակի...
-
Չգնաք,
չգնաք,
{աղաչում}
եմ,
-
գոռաց
ծառան,
համարեա
թէ
արտասուքը
աչքերու
ր
եւս
պիտոյ
է
մի
բան
վճարէ
տիրոջը:
-
Պարոն,
{աղաչում}
եմ
արդարադատ
եղիք.
միթէ
վատ
ծառայեցի
մինչեւ
այժմ
նջարանի
մէջ
ծունկ
չոքած
Աստուածածնի
պատկերի
տակ,
{աղաչում}
էր
նորան
եւ
խնդրում
էր
նորայ
պաշտպանութիւնը.
նա
ոյն
օրը
ահա
բժիշկ
էր
կանչելու:
Մանուշակը
դարձեալ
{աղաչում}
էր
ետ
դնել
այս
հոգաբարձութիւնը:
Նա
ասում
էր,
թէ
յն
ցեղից,
որի
ձէռքումն
էր
մատանին,
այս
պատճառով
{աղաչում}
եմ,
եթէ
բարով
ամուսնանամ,
այդ
մատանին
չտալ
իմ
կ
այրը
եւ
մանաւանդ
եղբայրը
ծունկ
չոքած
նորա
առաջեւը
{աղաչում}
էին
մնալ։
Նա
հերքեց
նոցա
խնդիրը,
հրաժարուեց
նոր
անալով
հերքել
հասարակաց
խնդիրը,
որ
ծունկ
չոքած,
{աղաչում}
էին
յանձն
առնուլ,
համաձայնեցաւ
նոցա
աղաչանքին
եւ
տնկել
ձեր
եւ
իմ
ժողովուրդի
մէջ։
Մեռանելով
ահա,
{աղաչում}
եմ
Աստուած,
որ
իմ
յաջորդքը
ինձանից
բաղդաւոր
լինի
:
Խեղճ
հարեւանը
գիտէ,
որ
Հեթումը
սուտ
է
խօսում.
{աղաչում}
է
նորան,
"
Հեթո՛ւմ
ափեր,
-
ասում
է
ողորմելին,
-
ութիւն
ամենայն
հաւատացելոց։
Մեսրովպ
վարդապետ
{Աղաջրախեան}.
Թովմա
վարդապետ
Համալեան.
Սերովբէ
վարդա
յնպես
ինձ
եւս
քաջալերություն
կլինի
եւ
կբարվոքե
իմ
{աղավաղյալ}
վիճակը:
Ես
գրում
եմ
Ձեզ
որպես
բարեկամի,
առա
անցած
օտար
բառերն
ու
արտահայտությունները,
որոնք
{աղավաղում}
են
զուտ
հայկական
լեզուն,
նրա
մոտ
կփոխարինվեն
հին
ս
բառի
իսկական
իմաստով,
այլ
որեւէ
բնույթից
զուրկ
{աղավաղված}
լեզվով:
Մինչդեռ
"
Սայաթ-Նովա
"
երգարանը
գրված
է
ւս,
թէզով
իշխանն
ա
գնում
գլուխ
տալի,
բարովում,
{աղավար}
խօսում,
հետը
նստում
վեր
կենում.
համա
ես,
որ
տե
.
Էմմա[նուել]
Պոպովը
եւ
պ.
Խլթճիյանցը:
"
Մասյաց
{Աղավնին}
"
վերջացել
է,
եւ
պ.
Այվազի
շնորհքով
այստեղի
երկ
րերս
մեր
օրագիրը
մի
երկու
խոսք
խոսելու
է
"
Մասյաց
{Աղավնու}
"
վերա,
իհարկե
կկարդաս,
միայն
ինչ
որ
դու
կկարդա
հրատարակել,
մինչդեռ
այդ
բանը
չէ
երեւիլ
"
Մասյաց
{աղավնու}
"
մեջ:
Ձեզ
միշտ
անկեղծ
բարեացակամ
խ.
ծ.
стрел,
баюшки
баю
".
"
Ծիածանի
"
եւ
"
Մասյաց
{աղավնու}
"
պաթոլոգիական
վիճակն
ինձ
զարմացնում
է.
ասենք
մյ
ութենէն.
"
եւ
ըզնիգս
դժոխոցն
աղարտեալ
հզօրապէս,
{աղատեաց}
ըզհոգիսն"։
Եթէ
Այվազովսքին,
փոխանակ
քաւարանի
՚
անբաժանելի
յԱստուածութենէն.
"
եւ
ըզնիգս
դժոխոցն
{աղարտեալ}
հզօրապէս,
աղատեաց
ըզհոգիսն"։
Եթէ
Այվազովսքին,
ես
լցրել.
Կը
յանդգնի՞
որդը
բերանն
իր
բանալ
Եւ
{աղարտել}
ստեղծեալիդ
կատարեալ"։
Վարդ
ժպիտն
է
ծաղկում
ան
րու
թէ
ես
գրեալ
իցեմ
նոյն
տիրացու
Սարգսին
զերկուս
{աղաւաղ}
նամակագիրս,
որովք
եւ
որպէս
թէ
գանգատեալ
զնոյն
Մկ
Թաթէոս
վարդապետ
Ասկերեան"։
Մէջ
բերելով
այս
{աղաւաղ}
հայկաբանութեամբ
գրած
նամակը,
նամակը,
որ
գրուած
,
որ
այդ
հնամոլ
պարոնները
խօսելու
ժամանակին
թէեւ
{աղաւաղ},
այնուամենայնիւ
նոր
լեզուով
յայտնում
են
իւրեանց
իւրաքանչիւր
դարում
այսպիսի
մարդիկ
պակա՞ս
են
եղել
{աղաւաղելու}
մեծ
տղամարդերի
պատմութիւնը
եւ
արատաւորելու
նոցայ
յրենացաւ,
նախնի
ժամանակների
յստակ
հայախօսութիւնը
{աղաւաղուեցաւ}
եւ
մի
անմխիթար,
աղջամուղջ
գիշեր
տարածեց
առհասարա
անց
կերպարանքով
ազգի
տգիտութիւնը
եւ
լեզուի
օրէ
օր
{աղաւաղուիլը},
թէպէտեւ
դոյն
այդ
ժամանակում
լսում
ենք
Լամբրոնաց
Կեսարացի
Եղիայ
Մահտեսի
Յակոբեան
եւ
Սարգիս
Ծատուր
{Աղաւելեան},
նոյնպէս
թողեալ
են
յօգուտ
աստուածահաճոյ
շինութե
այսմ
եւ
ի
մասին
կտակաւանդութեան
հանգուցեալ
Սարգսի
{Աղաւելեան}
՝
քաղեմք
զհետագայս:
Նախ՝
թէ
Սարգիս
Ծատուր
՝
քաղեմք
զհետագայս:
Նախ՝
թէ
Սարգիս
Ծատուր
{Աղաւելեան},
կտակաւ
իւրով
արարելով
յամի
1808,
թողեալ
է
յօգո
ասուցեալ
սրբազանին՝
յաւելու,
եթէ
Սարգիսն
Ծատուր
{Աղաւելեան},
արարեալ
զվերոգրեալն
կտակ
յամի
1808
եւ
զկնի
չոր
զհրիտակէն,
թողելոյ
ի
հանգուցեալ
Սարգսէ
Ծատուրեան
{Աղաւելեան},
չկարեմ
լռել,
եւ
ոչ
կարդալ
զարժանին
անքալելի
դ
եմք
քաւել
անօրինակ
կորստեամբ:
Սարգիս
Ծատուրն
{Աղաւելեան},
ըստ
տեղեկութեանց
դասելոց
առ
իս.
այրն
մեծանուն
վճարիլն
վատնէ՜
եւ
զթողեալսն
առ
ի
Սարգսէ
Ծատուրեան
{Աղաւելեան}:
Այլ
զայսմանէ
ճգնեցայց
դարձեալ
ճշտել
զտեղեկու
այ
երեւի,
թէ
՚ի
Մադրաս
յամի
1808,
Սարգիս
Ծատուր
{Աղաւելեան}
արարեալ
զկտակ
յօգուտ
աղքատաց
եւ
տպարանի
Նոր
Նախիջ
ի
մասին
հրիտակաց
Եղիայի
Յակոբեան
եւ
Սարգսի
Ծատուր
{Աղաւելեան}:
Ընդ
այսմ
առաքէ
զպատճէն
գրութեան
իւրոյ
առ
Թադթէո
քառասուն
ամ
յառաջ
քան
զայս,
թողելոց
ի
հանգուցեալ
{Աղաւելեանէ}:
Քանզի
կէսն
յ250.
000
ռուփեաց
անկանէին
Գրիգորի
ւ
սորա
յամի
1824,
թողու
զբովանդակ
գումար
դրամոց
{Աղաւելեանի}
՚ի
տեսչութիւն
որդւոյ
իւրոյ
Յարութիւնի
Կիրակոսեան
վախճանեալ
եւ
սորա,
թողեալ
է
զդրամս
եւ
զկտակ
պ.
{Աղաւելեանի}
՚ի
կառավարութիւն
որդւոյ
իւրոյ
պ.
Յարութիւնի
Կիրա
ողութիւն
նոցա:
Որ
ինչ
զհրիտակէ
Սարգիս
Ծատուր
{Աղաւելեանի},
աւելորդ
է
այլեւս
խօսիլ,
քանզի
տեղեկութիւնք
հաս
Գ.
Աբգար
22/4
97
առ
պ.
Պալ
Օրէնսգէտ,
ի
մասին
{Աղաւելեանի}
26/8
98...............
99
Ստանիսլաւին,
Լ
Ու
գեղգեղո՜ւմ
է,
հնչում
Եղբօրորդու
քնարը
`
Զերթ
{աղաւնեակն}
է
մնչում...
Եւ
պարտէզի
գաղտնաթով
`
Թաւուտներում
զճակատ
եւ
հնչէ
Եղբօրորդւոյն
Քնար,
՚ւ
{աղաւնեակն}
զի՜
մնչէ...
Եւ
ի
թաւուտս
Սաղարթախիտս
րտելու
չէինք
Հայոց
ազգը,
եթէ
նա
եւրոպական
կերպով
{աղաւնեվաճառութեամբ}
եւ
լոմայափոխութեամբ
պարապէր:
Ընդհանրապէս
սկս
այն
ժամանակ
միայն
պատշաճ
էր
այդ,
"
եթէ
ազգայինք
{աղաւնեվաճառութեան}
եւ
լոմայափոխութեան
մէջ
մոլորուած
եւ
ապականուած
լի
էր
դնել
ազգի
վերայ
այն
մեղադրանքը,
եթէ
ազգայինքը
{աղաւնեվաճառութեան}
եւ
լոմայափոխութեան
մէջ
մոլորուած,
ապականուած
լին
եան
մէջ
մոլորուած,
ապականուած
լինէին:
Սիրելիս,
{աղաւնեվաճառութիւնը}
եւ
լոմայափոխութիւնը
դատապարտւում
է
Աւետարանի
մէջ
ափայլ
մինիստրի
կողմից
յիշելու,
պ.
Այվազովսքին,
{աղաւնէական}
պարզամտութեամբ,
ուղարկեց
վեհափառ
կաթողիկոսին,
վ
թատրոնի
պատմութիւնը
չէ
պիտոյ
մոռանայ
Արուսեակ
եւ
{Աղաւնի}
Փափազեանց
արգոյ
օրիորդների
անունները,
որոնք
առաջ
ա
վախճանը
Մասիսը
-
Միսաքեանի
յօդուածները
Մասեաց
{աղաւնի}
կամ
Ծիածան
Կռունկ
հայոց
աշխարհին
Արամեանի
յայտա
նաւորութիւն
Հայ
օրագրաց
Կոստանդնուպօլսոյ
"
Նոյեան
{աղաւնի}
"
եւ
"
Մասիս
",
եւ
պատուելի
հեղինակաց
օրագրացդ
չ
:
Երեւում
է
Արարատը,
երկնքի
վերայ՝
ծիածան,
եւ
{աղաւնին}
թռչում
է
դէպի
տապանը:
Երկու
հրեշտակ,
որոնցից
մի
կայմից
խելքը
կորուսած,
Ինչպէս
յուսահատ
անմեղ
{աղաւնին},
Բազէի
աչքից
անգութ
հալածուած:
Անդ
նում
ենք
նաեւ
պ.
Այվազովսքիի
սպառնալիքը,
Մասեաց
{Աղաւնու}
մէջ,
քննութեան
տակ
ձգել
Հիւսիսափայլը,
սկզբից
մի
ր
ռուսերէն
քննութիւնը,
որ
պ.
Այվազովսքին
Մասեաց
{Աղաւնու}
մէջ
յիշատակում
է,
թէ
մի
ռուսերէն
ձեռագիր
տետրակ
ուած
արծաթի
հաշուից
պիտի
բաժանորդ
դրուէի
"
Մասեաց
{աղաւնուն}
",
"
Մեղուին
"
եւ
"
Ճռաքաղին"։
Մինչդեռ
ճան
անա,
որպեսզի
այս
գործը
գլուխ
գալով,
վենետիկեցոց
{աղբաթը}
խառնվի.
այլեւ,
որովհետեւ
օրագրի
տարեվերջումը
պե
ության
գիրք
դառնա՝
միեւնույն
ժամանակ
պապականների
{աղբաթը}
խառնող,
դորա
պատճառը
դու
էիր:
Հույս
ունիմ,
ան:
8-ի
մեջ
շատ
սաստիկ
խառնված
են
մեր
թշնամիների
{աղբաթը}
եւ
այսուհետեւ
եւս
պիտի
խառնվի:
Ճշմարտության
թշնա
երդս
եւ
գլուխս
ցաւում
են:
Նամակ
չստանալուս
համար
{աղբաթս}
էլ
խառնուած
է:
12-ին
այսօր
նամակ
գրեցի
եղբօրս,
բերին
ինձ
եղբօրս
ուղարկած
գրքերը,
որ
չէի
ուզել.
{աղբաթս}
խառնուեցաւ,
նոյն
րոպէին
հետ
դարձուցի.
չգիտեմ
կա
ւած
է]
19-ին:
Տունից
եկած
թղթերն
էլ
կարդացի,
եւ
{աղբաթս}
սաստիկ
խառնուեցաւ:
12
եւ
մանաւանդ
13.
լերդս
բոր
ութի
մասին.
այդ
բոլորն
ուղիղ
մեր
սիրելի
Անանիայի
{աղբահորը}
նետելու
բաներ
են։
Իսկ
ըստ
զանազան
փաստական
տվյալ
նոթ
միջավայրից:
Ճիշտ
է,
նա
մեծ
պաշար
ունի
որպես
{աղբահորի}
խմբագիր
(թեեւ
նախկին):
Մանավանդ
որ,
ահա
8
ամի
ալ
գրիլ
եմ,
ասիլ
եմ,
որ
հորս
մեռնելեն
ետքը,
3
{աղբար},
1
քուր
եւ
մայրս
մնաց.
նույնպես
խնդրիլ
եմ,
որ
ունով
մի
քանի
անալի
ոտանաւորք,
Սայաթ-Նովա,
Ադամ
{աղբար},
Շիրին
եւ
այլն,
բայց
նորանց
ազգային
երգ
անուան
ի
հրեշտակին
փաղղոս...:
Կալեալ
զառու
կրկին
{աղբեր}
՝
Ռահ
ցօղահար,
տայ
մղօ՛ն,
Եւ
սողոսկե
ոբու
Ջրհորոյդ
դու
տաս
ըմպել,
Կրկնավտակ
{աղբերակիդ}
Յանոյշ
վիճակս
հրճուեսցիս
Եւ
մի՛
կացցէ
անձանց,
որք
յայլմէ
վիճակէն
էին:
Այլ
այս
ամենայն
{աղբերանայ}
յայնմանէ,
զի
ժողովուրդն
մեր
անմասն
գտանի
ի
կրթու
նս
չունին
զ
ուսումնասիրական
ընկերութիւնս,
յորմ
է
{աղբերանայ}
չունել
եւ
զուսումնարանս
սեպՀականս
ի
կրթութիւն
կար
էսն
խորհին).
որովհետեւ
հայախօսութիւն
թարգմանչաց
{աղբերանայր}
ոչ
ի
կենդանի
եւ
ոճոյ
խօսից]
պաշտելոյ
առ
ազգն,
այ
նելի
կերպով
կատաղի
է,
կամակոր
եւ
երկարատեւ,
եթէ
{աղբերանում}
է
հասարակ
ժողովուրդի
ընդունած
սկզբունքից:
Մի
յար
րամանի
պէս
չէ
բռնաբարում
քո
հասկացողութիւնը,
այլ
{աղբերանում}
է
փաստերը
եւ
պատճառները
գիտակցութեամբ
քննելուց:
նչ
է
այս
քննութեանց
արդիւնքը:
Մովսիսի
կրօնից
{աղբերանում}
է
մահ,
իսկ
քրիստոնէութիւնից
կեանք:
Առաջինից
փիլիսոփայի
փիլիսոփայական
համակարգութիւնը
ուղղակի
{աղբերանում}
է
այն
ազդի
կեանքից
եւ
պատմութիւնից,
ինչ
ազգի
ինք
իսին
պիտի
մտածէ,
թէ
XVIII
դարու
փիլիսոփայութիւնը
{աղբերանում}
էր
ճիզուիթներից:
Բայց
ով
որ
ճանաչում
է
XVIII
դար
ւնս,
որոց
տանի
եւ
համբերէ
զաւակն
հայկական
ի
միջի
{աղբերաց}
՝
ծարաւի
գտանելով,
որպէս
ասաց
ոմն
ի
հնոց:
Մինչե
կոչեալ
Իմաստասէր.
սորա
քաղեալ
ի
հին
եւ
ի
կենդանի
{աղբերաց}
պատմութեան
ազգիս,
գրէ
զպատմութիւն
Հայոց
սկսեալ
ի
ն
զայն
տալ"։
Այսոքիկ
ամենայն
տեղեկութիւնք,
{աղբերացեալ}
եւ
հասեալ
առ
իս
ի
պաշտօնական
անձանց,
իրողութիւնք
ր
ասել
ե՛ւ
մտօք
ե՛ւ
կամօք,
զի
սոքա
հետեւականք
են
{աղբերացեալ}
ի
զօրութենէ
հոգւոյն։
Ուրեմն
Այվազովսքին
ընդունի
ռէր
ընթերցողին
մատենագրութիւնն
Ռուսաց,
չէր
միայն
{աղբերացեալ}
ի
յորդութեան
կամ
ի
ճոխութեան
լեզուին,
այլ
ի
բանա
այլափոխում,
ամէն
մի
կերպարանքում
(phasis)
պիտի
{աղբերացնէ}
նոր
հայեացք:
Առաջուց
գրուած
համակարգութիւնքը
կան
ւնը
զանազան
ձեւով
են
դնում
ժամանակագիրք՝
ոմանք՝
{Աղբերից},
ոմանք՝
Այլաբերից
եւ
ոմանք՝
Այլաբերդից
ասելով
ուրբ
Յակոբ
Նահապետի
Ջրհորիցըդ
տաս
խմի,
Առատահոս
{աղբըրակիդ}
Անոյշ
բախտից
դու
հրճուես,
Չի՛
ցամաքի
աղբիւրդ
վ
նել
առաքինի
եւ
բարոյական
մարդ,
որովհետեւ
Աստուած
{աղբիւր}
է
եւ
կենտրոն
ամենայն
առաքինութեան
եւ
բարոյականութ
ուած
է
շատ
անպիտան:
Վանքը
ունի
շատ
պատուական
{աղբիւր}
եւ
մի
քանի
ծառատունկ,
որոնց
ստուերների
տակ
օդ
վա
ւթեան
համար:
Այնտեղ,
ուր
չկայ
լուսաւորութեան
մի
{աղբիւր},
ուր
չկայ
տղաների
եւ
աղջիկների
դաստիարակութիւն,
յարակցութիւն
ունենալով
նոյն
իսկ
արիւնի
հետ,
որ
է
{աղբիւր}
կենդանութեան:
Երրորդ՝
քիմիաբար
լուծանելով
օդը՝
,
եթէ
յարակից
լինին
նորան
այնպիսի
հանգամանք,
որ
{աղբիւր}
էին
եւ
նիւթական
շահաստացութեան։
Այս
խնդրին
կարող
ւրեանց
գաղափարը,
որ
պիտի
ծառայէր
ժողովրդին
որպէս
{աղբիւր}
նիւթական
շահաստացութեան:
Ըստ
որում,
մեր
ազգին
ո
վկայութիւնը
հերիք
մխիթարութիւն
է
մեզ
եւ
անսպառելի
{աղբիւր}
մինչեւ
ի
մահ
գործականութեան:
Մինչեւ
այսօր
չե
յնպէս
անհրաժեշտ,
ինչպէս
ջուրը
ձուկի
համար,
միակ
{աղբիւր}
ապրուստի
եւ
հարստութեան
է
երկրագործութիւնը:
Երբ
մինչեւ
այսօր
մնացած
են
մարդկութեան
համար
"
որպէս
{աղբիւր}
փակեալ
եւ
դուռն
կնքեալ,
ընդ
որ
ոչ
ոք
էանց"։
մ
ենք
մարդկային
համերաշխութիւնը,
որ
դաւանում
ենք
{աղբիւր},
անկեղծ
եւ
հաշուատու
բարոյականութեան
եւ
որի
առջե
ն
մահացուս,
յարելով,
եթէ
գլխաւոր
կոչեցան
սոքա,
{աղբիւր}
գոլով
այլոց
բազմապատիկ
մեղանաց:
Բայց
յետոյ
հարցա
ով,
հոգւով
եւ
Աստուածութեամբ"։
Վարդապետութեանս
{աղբիւր}
զպապականութիւն
ճանաչեմք,
որ
զրկէ
զժողովուրդն
յար
չըկար
հոգւոյ
արատ
կամ
կեղծիք:
Այդ
մի
{աղբիւր}
էր
արտասուաց
յորդառատ,
Կարծես
Նեւան
ինքն
ա
Նորա
ձայնը
կախարդում
է
թովչի
պէս.
"
Խաղա՛
{աղբիւր}
",
նա
երգում
է,
"
խայտալով,
Իմ
կտաւը
ճերմ
որա
մասնաւոր
երեւոյթքը
չհաւաքուին
դէպի
մի
որոշեալ
{աղբիւր},
որտեղից
դուրս
էին
եկել:
Յայտնի
է,
թէ
այս
դրու
ընդ
արեան,
ակն
ընդ
ական
սկզբունքը
չլինի,
ուրիշ
{աղբիւր}
չկա՞յ
հաւասարութեան.
միթէ
վրէժխնդրութիւնն
է
հաւա
ի՛նչ
տեղից
առաւ
իր
դրութիւնքը.
յայտնի
է,
թէ
կայ
{աղբիւր},
կան
քննութեան
նիւթեր,
որ
պատուանդան
եղան
նորա
"
Երանի՜
թէ
գլուխս
ջուր
լինէր
եւ
աչքերս
արտասուքի
{աղբիւր}
"
եւ
նստէի
լայի
մեր
աշխարհի
թշուառութիւնը։
Նո
թէ
մարդու
օգնութեան,
որ
մինչեւ
այժմ
ճանաչել
էին
{աղբիւր}
յառաջ
շարժողութեան
մի
տեղից
դէպի
մի
այլ
տեղ,
վազ
մկրտութիւնը
եւ
պսակը,
համարեա
թէ
ոչինչ
արդիւնքի
{աղբիւր}
չեն.
քսան
կոպեկ,
երբեմն
երեսուն
եւ
երբեմն
կէս
մ
պատճառով
ահա
մեռեալից
աւելի
եկամուտքի
արդիւնաւոր
{աղբիւր}
չունինք:
-
Ուրեմն,
դու
ուրախանում
ես,
եթէ
յնպէս
հոգին
պիտոյ
է
գտանէ
իւր
համար
մի
աննիւթական
{աղբիւր},
մի
գերբնական
եւ
յաւիտենական
կեանքի
կենտրոն.
սա
ւմ
է
կենդանութեամբ
եւ
մշտնջենական
շարժողութեամբ։
{Աղբիւր}
լինելով
ամենայն
բարոյականութեան,
ամենայն
արդարու
երութեան
կամ
մի
ամբողջ
ազգի
բարոյականութիւն
երկու
{աղբիւր}
ունի.
առաջինը
եւ
գլխաւորը՝
կրօնը,
երկրորդը՝
լ
եւ
կործանել
կազմած
բուն
հայախօսութեանն՝
որ
միակ
{աղբիւր}
ճանաչի
առ
ի
լցուցանել
զպակասութիւնս
նորոյ
լեզուին
ի
տխուր
եւ
ամենաթշուառ
վիճակի
ազգին՝
միակ
ճանաչի
{աղբիւր},
զի
չունի
նա
զլեզու.
ներեսցի
մեզ
խոստովանել
զճշ
րպէս
ըստ
մեզ,
սապէս
ըստ
լուսաւոր
կարծեաց
այլոց,
{աղբիւր}
բանաստեղծութեան
ճանաչէ
քաղաքական
կեանքն
ազգի,
ու
ական
կենդրոնի
հետ,
որովհետեւ
ջերմութիւնը
նոյնպէս
{աղբիւր}
է
ելեքտրականութեան,
եւ
որովհետեւ
երկրագունդի
կեն
ն
Աստուծոյ,
վասն
որո՛ց
եւ
իցէ
աւանդութեանց
մերոց
{աղբիւրացելոց}
է՛
որ
՚ի
տգիտութենէ
եւ
է՛
որ
՚ի
թիւր
վարդապետութե
աղբըրակիդ
Անոյշ
բախտից
դու
հրճուես,
Չի՛
ցամաքի
{աղբիւրդ}
վճիտ,
-
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
տաս
այգիդ
ծառերի
ճիւղերին,
հաւատում
են,
թէ
բժշկւում
էին:
{Աղբիւրը}
ստացել
է
առողջարար
անունը
այն
պատճառով,
որ
տեսած
ին
նորա
վերայ
լոյս
իջանելը.
շատ
կարելի
բան:
{Աղբիւրը}
գտանւում
է
վտակի
մօտ՝
ամենեւին
ճախինի
մէջ,
ուր
րհից՝
դիմելու
համար
դէպի
ճշմարտութեան
կենդանարար
{աղբիւրը}
՝
Յիսուսի
Քրիստոսի
գոգը:
Աշխարհի
երեսին
ճշմա
կատողութիւնքը
եւս
ուղիղ
չեն.
պատճառ,
այդ
բաների
{աղբիւրը}
ամենայն
խնամով
պիտոյ
է
որոնել
ազգային
կեանքի
հետ
,
թէ
ազգութեան
տունկը,
ինքնուրոյն
գործականութեան
{աղբիւրը}
է
գիտակցութիւնը,
իսկ
գիտակցութիւնը
դուրս
է
բղխու
յս
անբնական
մի
գործ
է,
եւ
ազգի
կաթուածահարութեան
{աղբիւրը}
բղխում
է
այստեղից:
Մինչեւ
ազգը
չկոտրէ
այս
ուղղու
ւթեան.
միթէ
վրէժխնդրութիւնն
է
հաւասարութեան
միակ
{աղբիւրը},
սէրը
չունի՞
հաւասարութիւնը,
Եթէ
Մարկոսն
էլ
իր
իմնուելով
փոխադարձ
հաւատի
վրայ,
որի
գրաւականը
եւ
{աղբիւրը}
էր
սէրը,
միթէ
ընկերութիւնը
աւելի
երջանիկ
չի
լինի
ութիւնը,
բնագիտութիւնը
են
փիլիսոփայութեան
ճշգրիտ
{աղբիւրը}
եւ
հաստատ
պատուանդանը:
Ուսիր
պատմութիւնը,
ուսիր
թներին
եւ
նոյնիսկ
բնութեան,
ահա՛
փիլիսոփայութեան
{աղբիւրը},
որ
բաց
է
ամէն
մարդու
առջեւ,
միայն
թէ
մարդը
չծո
վրայից,
կանգնիր
բարձր:
Վերացիր
դէպի
ազնուութեան
{աղբիւրը},
դէպի
այն,
որից
մենք
ամէնքս
առաջացել
ենք
-
մենք
ջորդութեան
մէջ:
Եւ
այս
է
այն
սոսկալի
աղքատութեան
{աղբիւրը},
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ
կարող
է
ստանալ
այնպիսի
ա
չպէս
որ
կար
սկզբից,
նո՛յն
անապակ
ջրերում,
որոնց
{աղբիւրը}
էր
ինքը
մեր
Փրկիչը,
եւ
որոնք
սկզբնաբար
խառնելով
այս
եւ
այլն
խօսքը,
որովհետեւ
շատ
անգամ
Չամչեանի
{աղբիւրը}
այդ
խօսքն
է
լինում,
որին
ո՛չ
տասնաւոր,
այլ
հարի
ենիքը,
իւր
արարչի
գոգը,
մեր
բոլորի
կենդանութեան
{աղբիւրը}
եւ
շարժառիթը։
Արի՛ք,
ուրեմն
խառնենք
մեր
աղօթքը
-
շարունակեց
կոմսը:
Ազգերի
բանաստեղծութեան
միակ
{աղբիւրը}
է
նոցա
ազգային
պատմութիւնը,
այսինքն
ազգի
կեանքը
ութեան
սէր
չկայ,
եւ
այս
բարոյական
լուսաւորութեան
{աղբիւրը}
Աւետարանն
է:
Եթէ
մի
մարդ
մի
գաղափար
կամի
ստանալ
յս
կրօնն
է
նորա
հոգեկան
եւ
բանական
գործունէութեան
{աղբիւրը}
եւ
շարժառիթը։
Այսչափ
կրօնի
վերայ։
Մեր
խորհո
ր
տեսանելու։
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
կրօնական
{աղբիւրը}
պապականութիւն
էր։
Աւելորդ
է
երկարաբանել.
ով
որ
եր
այժմ
քննենք
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
երկրորդ
{աղբիւրը},
որ
է
լուսաւորութիւն։
Ասացինք,
թէ
ճիշդ
լօգիկաբ
ջ
որոնում
էինք
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
երկրորդ
{աղբիւրը}
։
Տեսանք
ահա
այդ
աղբիւրը,
եւ
այժմ
մնում
է
մեզ
յա
բարոյականութեան
երկրորդ
աղբիւրը։
Տեսանք
ահա
այդ
{աղբիւրը},
եւ
այժմ
մնում
է
մեզ
յառաջ
խաղալ
մեր
ընթացքում,
նենք
այժմ
քննել
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
երրորդ
{աղբիւրը},
որ
է
պապական
քաղաքականութիւնը։
Վաղուց
ահա
ր
Մխիթարեանց
բարոյականութեան
մասնաւոր
եւ
սեպհական
{աղբիւրը}.
մեր
խօսքը
այն
կանոնադրութեան
վերայ
է,
որով
վար
նչպէս
Մխիթարի
մէջ,
այլ՝
երկու
աղբիւրից։
Առաջին
{աղբիւրը}
՝
համարեա՛
թէ
հայկական՝
պապականութեամբ
կեղծաւորո
ր
կարգով
ճնշում
է
եւ
օր
ըստ
օրէ
չքացնում
է
առաջին
{աղբիւրը}
։
Այս
պատճառով
եւս
միաբանութիւնը
օր
ըստ
օրէ
օտարա
ւթեան,
այն
աղտեղի
եւ
պիղծ
ախտի,
պղտոր
եւ
անմխիթար
{աղբիւրը}
։
Երանի՛
այն
մարդուն,
որ
վաճառականութիւն
չէ
առնում
ութիւն,
ոչովին
չէ
տալիս
այս
կեանքի
եւ
ազատութեան
{աղբիւրը}
։
Նա,
փոխանակ
ազատ
ոգեւորութեան,
տալիս
է
ուրիշն
ին
իւրեանց
կարծիքի
մէջ,
թէ
իւրեանց
կամակորութեան
{աղբիւրը}
մեզ
քաջ
յայտնի
է։
Այդ
պարոնները,
անուսումն
մ
հասած
թող
ճանաչեն
իւրեանց
այդ
ցանկութեանը,
եւ
թէ
{աղբիւրը}
պիղծ
էր
մեր
աչքումը,
ո՞րչափ
եւս
այն
ջուրը,
որ
ն
,
չգիտենք)։
Բարոյական
խնդի՞ր...
Ո՞ւր
է
դորա
{աղբիւրը},
միթէ
դո՞ւրս
է
դա
մարդկութիւնից,
որ
մունջ
մարդ
գամայն
մինչեւ
ոսկրը:
Ջուրը
թափւում
էր
զգեստներից
{աղբիւրի}
նման։
Նա
հանեց
բոլորովին
ջուր
կտրած
գլխարկը
եւ
ա
ի
տափարակ
տեղի
վերայ,
որ
բաժանւում
է
սարից
վանքի
{աղբիւրի}
առատ
վտակով:
Վանքից
մինչեւ
ջրի
ափը
շինած
է
մի
քա
մբ,
կամ
աւելի
եւս
պակաս,
հանդիպում
ես
մի
փոքրիկ
{աղբիւրի},
որ
ժողովրդից
անուանւում
է
Սաղլըգ-սու
(առողջարա
էպի
ղալեանի
ծուխը
ի
ծաղկաւէտ
դիւան
Մարգարտի
{աղբիւրի}
մօտ
մրափէ
Թեհերան:
Տես
Երուսաղէմի
մօտ,
որ
:
Գնդակները
բաղկացած
էին
եօթն
բլրի
հողից
եւ
եօթն
{աղբիւրի}
ջրից.
թուով
երեք
հատ
էին
նոքա.
որոնց
մէջ
ամփոփո
համեմատ,
ստեղծագործեցին
գաղափարներ
կենդանութեան
{աղբիւրի}
մասին՝
Աստուծոյ
մասին։
Թէ
ի՛նչ
կերպով
Աստուծոյ
պիսի
կրօնի
մէջ,
նստած
լինելով
այսպիսի
կենդանարար
{աղբիւրի}
մօտ,
ուստի
բղխում
էր
պարզ
եւ
վճիտ
սէր,
ճշմարտու
րկրորդը՝
լուսաւորութիւնը։
Թէեւ
կարելի
էր
երրորդ
{աղբիւրի}
տեղ
դասել
եւ
քաղաքականութիւնը,
բայց
քաղաքականութ
նէր
այնտեղ
քաղցածութենից,
եթէ
չ'գտանէին
նորան
մի
{աղբիւրի}
մօտ
կիսամեռ
ընկած
եւ
չ'բերէին
Մանրէզ։
Նորա
ջլերը
ն
դատողութիւնքը,
խնդրում
են
պատասխանել,
թէ
ի՛նչ
{աղբիւրից}
յառաջանում
էին
դոքա
եւ
թէ
կարելի՞
է
արդօք
մինչեւ
բայրք
ենք,
ըստ
որում,
մեր
երկուքի
արիւնը
եւս
մի
{աղբիւրից}
է:
Ես
կարծում
եմ,
որ
այս
բոլորը
իրաւունք
են
տալ
կ
կար
վերստին
բաժանուելու:
Չգիտենք,
թէ
ի՛նչ
{աղբիւրից}
գիտէ
Պ.
Խուդաբաշեւը,
որպէս
թէ
հոգեւորականութիւն
յն
ճանաչել
այս
խարդախութիւնը,
որ
գիտենք,
թէ
ինչ
{աղբիւրից}
է...
այլ
եւ
քննել
եւ
քննելուց
յետոյ
անաչառ
հոգով
ոցա
համար
եւ
ձեւեր՝
առած
նոյն
իսկ
ազգային
լեզուի
{աղբիւրից}
եւ
ո՛չ
Թուրքից
եւ
Թաթարից,
ինչպէս
ըստ
մեծի
մասին
դարձաւ,
որ
մարդիկ
միւսանգամ
խմեն
նորա
գիտութեան
{աղբիւրից}
եւ
արդարութիւն
պտղաբերեն
Աստուծու։
Հայոց
երրո
բացի
Փարպեցուց,
նաեւ
Ձուիկի
անունը։
Իսկ
թէ
ինչ
{աղբիւրից}
է
հանել
Չամչեանը՝
թէ
Ձուիկը
Վռամ
անունով
մի
մեծ
ւրբ
Գրիգոր
Լուսաւորչի
ձեռքով,
ծագում
էր
յունական
{աղբիւրից}:
Լուսաւորիչը
մեծ
եռանդով
քրիստոնէութիւնը
վերստին
՞նչ
գործով
է
պարապում
Թիւթիւնճի-օղլուն,
կամ
ի՞նչ
{աղբիւրից}
ստանում
է
նա
արծաթ,
իւր
ընտանիքը
կառավարելու
համ
նագրութեան
յառաջ
շարժող
զօրութիւնը
բղխում
է
ոչ
մի
{աղբիւրից},
ինչպէս
Մխիթարի
մէջ,
այլ՝
երկու
աղբիւրից։
Առա
ոչ
մի
աղբիւրից,
ինչպէս
Մխիթարի
մէջ,
այլ՝
երկու
{աղբիւրից}
։
Առաջին
աղբիւրը՝
համարեա՛
թէ
հայկական՝
պապական
էլ
չեն:
Սօս
եւ
Վարդիթերից
`
գոնէ՛,
եթէ
ոչ
ուրիշ
{աղբիւրից},
շատերին
յայտնի
է,
թէ
բոլոր
աշտարակցիք
այգեգործ
ամար
անհանգիստ
առնէի
մի
ուրիշ
եղբայր։
Տխրութեանս
{աղբիւրն}
է
մեր
արտասուելի
ազգը:
Ո՛հ,
որքան
թշուառութ
վ
մի՞թէ
կարելի
է
յանցանքը
սանձել:
Սպանութեան
{աղբիւրն}
ինչ
է
-
ատելութիւն
կամ
յափշտակութիւն.
ես-ին
ոգի
ր
մաքուր
խղճմտանքի
գիտակցութեամբ,
արդէն
ամենալաւ
{աղբիւրն}
էր
մխիթարութեան:
Ո՛հ,
արեւը
շատ
անգամ
դեռեւս
պի
իֆլիզ
քաղաքի
մէջ
լուսաւորութեան
առաջին
եւ
գլխաւոր
{աղբիւրն}
էր
համարւում,
որպէս
եւ
այժմ
չէ
վերջացած
տակաւին
ոյացնել
իւր
լինելոց
ուսումնարանի
անունով
արդիւնքի
{աղբիւրներ},
մի՞թէ
իւր
անշարժ
կայքերից
եւ
քսան
հազար
դեսեատի
որը,
ինչ
որ
պատմութեան
համար
անհրաժեշտ
էին
որպէս
{աղբիւրներ}
կամ
նիւթեր,
օրինակի
համար.
1.
Ընկերութիւնը
անլը-դերէ,
աւէր
կամուրջ,
աւէր
ջաղաց,
բաղանիք,
{աղբիւրներ},
խոր
ձորեր,
որոնց
մէջ
վազում
էին
վտակներ,
մեծ-
իր
պարզութեամբ
աւելի
նմանում
է
այն
փարելի
բնական
{աղբիւրներին},
որոնց
ջուրը
առանց
մարդկային
ճարտարութեան,
առան
նենք
որեւիցէ
նիւթական
կարողութեան
նշմարանք:
Ի՛նչ
{աղբիւրներից}
կարող
է
հանել
հասարակ
ժողովուրդը
իւր,
չասենք
հար
ութիւնը,
Մխիթարեանց
տպած
գրքերովը
ո՞չ,
այլ
բուն
{աղբիւրներից}
եւ
վերլուծական
ոճով:
Թող
քրքրեն
ընդհանուր
դպրութ
րելոյ
Ամենափրկչեան
վանաց,
որ
յետ
ունելոյ
զայնքան
{աղբիւրս}
եկամտից
եւ
առանց
ծախելոյ,
զդանկ
մի
ի
շինութիւն
ա
ամ
կարող
էր
գրել,
ըստ
որում,
չկային
պարզ
եւ
նոր
{աղբիւրք}:
Լուռ
մնալ
մի
այլ
հարկաւոր
բանի
մասին
եւս
չե
մէջ
պիտոյ
է
ծաղկէր
նա։
Բայց
այս
բոլորը
ընդհանուր
{աղբիւրք}
էին
բարոյականութեան
համար
բոլոր
պապականների։
Բաց
ւրանը։
Ինչո՞ւ
համար.
նորա
համար,
որ
նոցա
կրօնի
{աղբիւրքը}
գտանւում
են
այդ
գրքերի
մէջ,
իսկ
մեր
Պ.
Բէգզադէն
ւրեմն
ուսիր
քո
ազգի
կեանքը,
նորա
հասկացողութեանը
{աղբիւրքը},
նորա
պէտքերը:
Այդ
կեանքի
բարւոքելը
է
ամենամեծ
ւմ
է
այս
տարրը
իւր
քաղաքականութեան։
Ահա
այն
{աղբիւրքը},
որոնցից
անմիջապէս
պիտոյ
է
բղխէր
Մխիթարեանց
բարո
ւսաւորութեան,
բարոյականութեան
եւ
քաղաքականութեան
{աղբիւրքը}
։
Այս
կանոնադրութիւնքն
էին,
որ
Լուդովիկոս
տասն
ե
օդընտելացումը
մարդկային
կենցաղի
բարելավման
մի
նոր
{աղբյուր}
է.
առաջ
հիմնականում
կար
միայն
երկու
աղբյուր՝
հո
նոր
աղբյուր
է.
առաջ
հիմնականում
կար
միայն
երկու
{աղբյուր}
՝
հող
եւ
աշխատանք,
բայց
այժմ
օդընտելացումից
կարե
աննախանձաբար
եւ
անկասկած
բացում
է
յուր
զովացուցիչ
{աղբյուրը}
ամենայն
փոքրիշատե
մտածող
մարդու
առաջեւ,
որ
ծարավ
յեն
քեզ
հուսահատության
եւ
անտանելի
նեղության
առատ
{աղբյուրի}
տեղ։
Եթե
այս
բաները
եւս
անտես
առնենք,
չէ
պի
ուրանալ
յուր
կյանքի
խորհուրդը,
եւ
լուսավորության
{աղբյուրի}
մոտ
նստած,
միշտ
ծարավի
գտանվիլ:
Ո՞ր
հայը
այժմ
օդընտելացումից
կարելի
է
օգտվել
իբրեւ
երրորդ
{աղբյուրից}
՝
առաջին
երկուսի՝
հողի
եւ
աշխատանքի
օգնությամբ:
եկամտի
ուրիշ
հարյուրավոր,
գերազանցորեն
կամայական
{աղբյուրներ}.
ո՛չ
մեկից,
ո՛չ
էլ
մյուսից
դուք
չեք
օգտվում,
ք
քից
դուրս
մի
հովտի
մեջ,
ուր
շատ
ծառաստանք
կան
եւ
{աղբյուրներ}
եւ
ուր
բժիշկ
Նայդենեւը
կումիս
է
խմացնում
տկարների
ն
պետք
է
անպայման
հոգալ,
որպեսզի
նրանց
մեջ
նշված
{աղբյուրները}
հատկացվեն
սուրբ
թարգմանիչների
անվան
նախագծվող
ճեմ
ան
կերտվածքի
աճման
համար
գիտության
մայրական
կրծքի
{աղբյուրներից}
քաղել
բոլոր
կենսական
հյութերը:
Ապա
պ.
Նազա
առութեան
Ձերոյ,
միայնոյ
մխիթարութեան
թշուառացեալ
{աղգիս},
մնամ
աստուածարեալ
տէրութեանդ
ամենախոնարհ
ն.
ո՛չ
միայն
չխաբին
՚ի
դիմակս,
այլ
եւ
զխորհուրդ
{աղեաց}
հաշուեն
մինչ
չեւ
էր
խօսողին
բացեալ
զբերան:
երբ
նայում
են
ազգի
ամայի
եւ
ամուլ
կեանքի
վերայ.
{աղեխարշ}
սրտմտում
ենք
դարձեալ,
տեսանելով,
որ
այս
անգործո
ւթեան
թէատրոնի
մէջ
ինձ
պատկերացած
տեսարանները
շատ
{աղեխարշ}
են:
Իմ
պատմութիւնը
շատ
երկար
կը
լինի,
եթէ
մի
ըս
Փակեաց,
ես
անդկայի
մերձ
առ
սերովբէն
ահագին։
{Աղեխորով}
մինչ
Եւայ
առ
դիակամբ
Աբելի
Արտասուաթոր
հեկեկ
ասկեց
առաջ
Սերոբին
թուղթ
գրիլ
էի
ձեր
թղթի
մեջն,
{աղեկ}
հասկըցուցի՞ք,
չի
հասկըցուցի՞ք,
հեչ
միամիտ
չիմ,
Դուք
ալ
խելք
արած
հոները
թաղած
ըլլայիք
նե,
կենե
{աղեկ}
էր,
ամեն
օր
աչքին
տիմացն
չէր
ըլար,
ինձի
տեղով
հ
ալ
չի
գտիմ,
միայն
կանուխվանեն
պեթեր
չիմ,
քիչ
մը
{աղեկ}
ալ
իմ,
ասիմ
նե,
սուտ
չէ,
թեեւ
կելիրլի
կիդերլի
լլիս,
կկանչեր,
բայց
այժմ
սըքլիլ
է,
բանը
քիչ
մը
{աղեկ}
է,
կասե:
Աղեկը
ի՛նչ
է.
ջերմը
ամեն
օր
չի
բռն
թյան
գալը
հաստատ
է
նե,
ճիճայիս
ասա
ինձի
մեկ
ճիվթ
{աղեկ}
ապուխտ
թող
բիրե:
Երեշկիկ
չուզիմ,
չիմ
ուտիլ,
մի
երկու
հատը
խիստ
բավական
է:
Ասկեց
ջոկ
մեկ
կապ
մը
{աղեկ}
թաժա
չորցած
թառան
ձուկ,
կիսաչոր
ալ
ըլանե,
թող
ա
տնուելուն
իրաւամբ,
ելաւ
բանադրեց
զարհամարհողս
եւ
{աղեկ}
ըրաւ,
իրաւամբ
ըրաւ.
այն
ատենին
համար
իր
պարտքն
երանումը,
որոնք
աշխարհի
երեսին
երկու
բան
գիտեն,
{աղեկատ}
մանել
եւ
ուրիշի
աղջիկների
հասակի
ճիշտ
մետրիքական
յց
այժմ
սըքլիլ
է,
բանը
քիչ
մը
աղեկ
է,
կասե:
{Աղեկը}
ի՛նչ
է.
ջերմը
ամեն
օր
չի
բռնիլ,
բռնածն
ալ
առաջվ
ս
եղբայր,
գրած
բանիդ
շատ
աղեկներն
կան
հոս
եւ
շատ
{աղեկն}
կառնում
ես
ու
հոսեն
կհանիմ
կտանիմ
Քիշնեւ,
հոնեն
ս
հաւատալ
այսպիսի
ցնորամիտ
մարդերի
հնարած
մեզիմեն
{աղեկների},
բայց
ընթերցողքը
այս
գործին
կարող
են
համաձայնիլ
փարներից:
Մանուշակը
ծնած
օրից
լսել
էր
մեզիմեն
{աղեկների}
մասին,
նանրահաւատաթիւնը
եւ
նախապաշարմունքը
կաթի
Դայեկը
հասկացած
լինելով,
թէ
ընկած
էր
մեզիմեն
{աղեկների}
մէջ,
սայլումը
դեռեւս
նստած,
առանց
ձայն
հանելու
Առաջին
գնդակի
մէջ
դրած
էր
օդում
բնակուող
մեզիմեն
{աղեկներին}
հրաւէր,
երկրորդում
`
ցամաքում
բնակուողներին,
իս
նուք:
Ծանիր,
Խազարոս
եղբայր,
գրած
բանիդ
շատ
{աղեկներն}
կան
հոս
եւ
շատ
աղեկն
կառնում
ես
ու
հոսեն
կհանիմ
կ
ն,
կանանց
եւ
աղջիկների
քթից
ահագին
օղ
անցնելը,
-
{աղեկտուր}
լինելով
տեսած
ենք
այն
ուխտաւորների
մէջ:
Թողում
ե
լ
իմում
զՎահան
հաւատոյ
գրոց
լուայ
զձայն
խորտակման
{աղեղանց}.
զարմացայ
եւ
զարմանամ,
զի
իմ
էր
գրուածն
միայնոյ
Եւ
օրհնելոյն
ի
հեռաստանէ
լուեալ
զդռնչիւն
մահաձայն
{աղեղանցն}
՝
աղօթեաց
առ
Բարձրեալն
եւ
վաղվաղակի
ընկալաւ
զխնդի
գարէների
քարոզութեան,
հաւատացած
էր,
թէ
Աստուծոյ
{աղեղը}
միշտ
լարուած
է,
թէ
նա
մեղաւորների
ատամները
կը
փշ
րդայ,
անվնա՛ս
կարող
է
լինել
եւ
հեշտ
ազատուիլ
չար
{աղեղնաւորների}
կրակ
թափող
նետերից.
Սուրբ
Աթանաս
Աղեքսանդրացու
ե
տութիւնքը
հնարողների
սրտերին
դէմ
դարձնելով,
նոցա
{աղեղները}
փշրեցին,
եւ
իրենց
փրկարար
վարդապետութիւնը
գրո՛վ
ւ,
ազգը
լուսաւորելու
համար,
լսելով
այս
մահաձայն
{աղեղների}
դռնչիւնքը,
աղօթեց
առ
Տէր
եւ
վճարեց
իւր
կեանքը,
։
Եւ
այն
օրհնուածը,
հեռուից
լսելով
նոցա
մահաձայն
{աղեղների}
աղմուկը,
աղօթեց
Աստուծուն
եւ
շուտով
իր
խնդրածը
ս
են
խաւարի
զինուորների
խեցեղէն
նետերը՝
լարակտուր
{աղեղներից}:
Յուսահատութեան
հետեւանքը
խելագարութիւն
է,
իսկ
ւմ
այս
ձեւը.
"
Սուրք
նոցա
մտցին
'ի
սիրտս
նոցա
եւ
{աղեղունք}
նոցա
փշրեսցին
"
(Սաղմ.,
ԼԶ,
համ.
15)։
§
բացեալ
են
առ
ամենայն
հակառակորդը
ճշմարտութեան
եւ
{աղեղունք}
լարեալ
վանել
եւ
խորտակել։
զամենայն
նենգ
եւ
մանգ
թ
այսուհետեւ
կուրութեան
գազանին
զոհ
գնալուց:
{Աղետալի}
անցքեր,
որ
պատահում
են
ամենայն
օր
մեր
կողմերում
մեզ
զյիշատակ
փիլիսոփոսն
Մովսէս։
Զկնի
այսանակ
{աղետից}
անցելոց
ընդ
գրականութիւնս
մեր
ի
սկիզբն
չորրորդ
դա
դ
դարուն
միայն
Թովմա
վարդապետ
Մեծոփեցի
ճառէ
զանցս
{աղետից}
անցելոց
ընդ
Հայաստան,
յարշաւանաց
Լանկթամուրայ,
պի
ոսկի:
Այս
փորձերի
մէջ
ներգործողքը
էին
զանազան
{աղեր},
պաղլեղ,
արջասպ,
ապակի,
բուռա,
քացախ
եւ
կրակ
ակ,
փայտանիւթ,
կուպր,
ջուր,
օսլայ,
սոսինձ
եւ
{աղեր},
եւ
այս
բոլորի
բաղկացուցիչ
տարրական
մասունքը
երե
ուց
յետոյ,
թողնում
են
իւրեանցից
մի
քանի
մոխրային
{աղեր}
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
մոխիրը
եթէ
բերանդ
ես
դնում
հեղինակի
հասուն
գիտութիւնը
քարերի,
մետալների
եւ
{աղերի}
որպիսութեններին:
Ալբերտոսը
վարժապետ
էր
Թովմաս
Ակ
ոգիների
ազդեցութենից,
որպիսի
էին
խլոռից
բաղկացած
{աղերի}
շոգիքը,
որոնք
մեծ
ազդեցութիւն
ունին
ներկանիւթի
(
ի
Կալկաթայ
յերեքն
դեկտեմբերի
1861
ամի,
վճռեալ
են
{աղերս}
արկանել
առ
վեհափառութիւն
Ձեր
յաղագս
յետս
կոչելոյ
ողովն
իբրեւ
բողոք,
զայս
գրեմ
առ
սրբութիւնդ
իբրեւ
{աղերս},
լուեալ
էք
եւ
լսէք
զվիճակ
ուղղափառաց
քաղաքիս,
բ
ն
յափշտակեցիք
ու,
անոնց
արտասուալից
եւ
սրտապատառ
{աղերսանացը}
ձայներուն
ականջնիդ
ու
սրտերնիդ
խփելով,
տարիք
ձեր
նձին
խնդրագրաւ
ի
10-էն
դեկտեմբերի
անցեալ
1852
ամի
{աղերսել}
զնոյն
ատեան
փութացուցանել
զիւր
տնօրինութիւն
ըստ
ի
որ
կամ
տուն,
Կ՚ապրի
նոյնպէս
այնուհետեւ
{Աղերսելով}
գթութիւն։
Այսպէս
մահը
հանդիպում
է
ենատդ
առ
ի
յառնուլ
զհրամանս
տպագրութեան,
յայտնել
{աղերսեմ}:
Աբէլ
վարդապետին
Արարատեանց
ողջոյն
սիրոյ
ի
դիմաց
րանն
ըլնում.
ես
էլ,
որ
ընենց
տուն
ունենայի,
էն
{աղեքանց}
ոտը
կը
պաչէի,
իմ
տանս
վեր
կը
բերէի,
խօսքս
կշտին
բանականության
սուրհանդակը,
արձակված
է
կապանքից:
{Աղեքսանդր}
Տյումա
(հայրը)
գտանվում
է
այստեղ
եւ
հրատարակում
տպած
1709,
հրատարակութիւն
Մարսուանցի
Գրիգոր
դպրի
{Աղեքսանդր}
կաթողիկոսի
յանձնարարութեամբ։
Եղիշէ
վարդապետ
ակ
Հայ-Ռուս
բառարանի
տպելոյ
ի
Մոսկուա
յամի
1838,
{Աղեքսանդր}
Խուդաբաշեանց
իւրով
աշխատասիրութեամբ
օգնեալ
է
բազմ
ա
մօտ
եղած
մարդո՛ցը
վերաբերեալ,
նորա
ծառաները,
{Աղեքսանդրացի}
Արիոսի,
Գատիկեցի
Ապողինարոսի,
Անտիոքացի
Նեստորի
ր
աղեղնաւորների
կրակ
թափող
նետերից.
Սուրբ
Աթանաս
{Աղեքսանդրացու}
եւ
երկու
միանուն
մարդոց՝
Կիւրեղ
Աղեքսանդրացու
եւ
աս
Աղեքսանդրացու
եւ
երկու
միանուն
մարդոց՝
Կիւրեղ
{Աղեքսանդրացու}
եւ
Կիւրեղ
Երուսաղեմացու,
Բարսեղ
Կեսարացու
եւ
Նազ
րիգորի
Նիւսացւոյ՝
բանք
Աստուածաբանականք.
Կիւրղի
{Աղեքսանդրացւոյ}
գիրք,
եւ
այլ
բազումք:
Յիններորդ
դարու
Հայաստ
մբ"։
Capeau
bòs
degoutent
puriste։
*
*
*
{Աղեքսանդրեան}
դպրոցի
ծաղկեալ
ժամանակը
բանի
վարդապետութիւնը
ոչ
էս
ուսուցանէ
Այվազովսքին,
այլ
ըստ
վերաuաց
մտաց:
{Աղէ},
եթէ
ըստ
Այվազովսքւոյ՝
խորհուրդ
պատարագին
կայան
իշներէն
կ՚արհամարհուի,
լուսաւորչաց
աւանդութիւնքն
{աղէկ}
մը
բռնելուն
ու
իրենց
կռիւներով
քուէ
ձգած
Սահմանադ
հանէք,
որպէսզի
ձեր
ծիծաղելի
դրութիւնը
բոլոր
ազգն
{աղէկ}
իմանայ
եւ
արժէքնիդ
ճանչնայ:
Բայց
ձեզի
վերջին
խրա
լինէր
մի
գերբնական
բան...
Մի
ոգի...
Մեզիմեն
{աղէկ}...
։
Բայց
այդ
սպիտակ
բանը,
որ
ուշաթափութիւն
էկների
առաջեւ
մոմի
նման
կակուղ
են.
եւ
թէ
մեզիմեն
{աղէկները}
ինչ
ձեւ
եւ
կամենան
կարող
են
տալ
զանազան
զգայարանք
շատ
անգամ
պատահել
են
մարդիկ,
որ
տեսել
են
մեզիմեն
{աղէկների}
հարսանիք
կամ
մի
այլ
հանդէս
կատարելը:
Շատ
անգամ
ն
ենդանի
մարդը,
ինչպէս
եւ
այլ
արարածները,
մեզիմեն
{աղէկների}
առաջեւ
մոմի
նման
կակուղ
են.
եւ
թէ
մեզիմեն
աղէկնե
առար:
Հիմի
նա
մեր
վրայ
ինչքան
ա
միտք
անում.
մեր
{աղէն}
ա,
որ
տեսութիւն
գնանք,
բա
մի
կարաս
գինի,
մի
հի
ծելու
հաշուետուութեան
մասին:
Վերջապէս
ազգի
{աղէտալի}
վիճակը
գրաւեց
հայերի
ընդհանուր
ուշադրութիւնը
եւ
հ
նների
ազդեցութիւնից
եւ
որպէս
դարաւոր,
ազգի
համար
{աղէտաւոր}
փորձի
արդիւնք,
չէր
կարող
տալ
վարչական
հիմնարկութ
ցայ,
՚ի
մասնաւորի
պարզաբանել,
գէթ
՚ի
վկայութիւն
{աղէտիցն},
որոց
տանեմք
եւ
համբերեմք
ազգովին:
Այո՛,
որովհ
,
եւ
զկնի
այսր
ամենայնի
սառն
ականատես
հանդիսանալ
{աղէտիցս}
յորս
սակաւիկ
մի
եւ
հեղձնումք
իսպառ:
Այս
ամ
իցն
է
մեզ
հասանում,
նոցայ,
որ
մեր
նաւաբեկութեան
{աղէտքի}
մեջ
մեզ
անտես
էին
առնում:
Ո՛չ.
նեղութեանը
մեծահ
ո՞վ
եւ
ինչպիսի՞
մարդ
էր
այն
կարդինալը,
որ
այդքան
{աղէտքի}
պատճառ
եղաւ
Հռոմին,
յետոյ
կը
պատմես
այն
անցքերը
որ,
ինչպէս
պատմեցին
մեզ
յետոյ,
կարեկից
չէին
մեր
{աղէտքին}
եւ
տհաճ
էին
նոցայ
վերայ,
որոնք
դիմում
էին
օգնելո
միների
բերանում.
այն
մարդիկն
եւս,
որ
մեր
վերջին
{աղէտքին}
ականատես
լինելով,
մեզ
յուսադրում
էին
եւ
կարեկցու
ացան
`
պահուեցան
գործարանումը,
որ
իւրեանց
վերջին
{աղէտքով}
մի
սրտաշարժ
տեսարան
կացուցանեն
պատմագրութեան
մէջ
երկնաձիր:
Տաւրոսից
Այրարատ,
Բոսփորից
{Աղթամար},
Քո
տեսած,
Քո
պատմած
թշուառութիւնք
անհամա
անել
Վարագայ
սուրբ
նշանին,
Վանկոյ
սուրբ
նշանին,
{Աղթամարայ}
սուրբ
նշանին,
Գեղարդայ
սուրբ
նշանին,
Օթեաց
սուր
սքը
գտանւում
են
մասնաւոր
պատրիարքների
կամ
Սսու
եւ
{Աղթամարի}
կաթողիկոսների
իրաւասութեան
տակ,
իսկ
բոլորը
միասի
կներում
գրել,
եւ
մեք
կարծում
ենք,
թէ
Էջմիածնի,
{Աղթամարի}
եւ
Սսու
կաթողիկոսական
մատենարանների
գրքերը
հարուս
գ[ենաւային]
ընկեր[ութեանը]
63
Փոթի,
Լիւլեւին,
{աղի}
համար
64
Թիֆ[լիս],
Միանսարեանցին
65
Ստանիսլա
ւ
այս
է
պատճառը,
որ
մոխիրը
եթէ
բերանդ
ես
դնում,
{աղի}
համ
է
տալիս:
Իսկ
կղմինդրը,
որովհետեւ
այսչափ
բաղ
ոն]
Գ[րիգորեւիչի],
Մ[արիա]
Ա[ֆանասեւնայի],
Մագդ[
{աղինէի]}
եւ
Յովհաննէսի
հետ.
այսօր:
Առաջիկայ
տեսութիւնը
Ս[իմէոն]
Գ[րիգորեւիչի],
Լ[ազար]
Ի[լյիչի]
եւ
Մագդ[
{աղինէի]}
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշան[ակուած
է]
դեկ
կան
պատճառը,
որ
թուրքը
համ
է
առնում
հայի
վհատ
ու
{աղիողորմ}
խաղերից,
տաղերից,
ինչպէս
եւ
հայը
թուրքի
խաղերից
,
որ
չկամէին
անձրեւի
տեւողութիւնը,
թէ
կղմինտր
եւ
{աղիւս}
շինողները,
որովհետեւ
մեծ
վնաս
ունէին
անձրեւից,
:
Նախիջեւանի
մէջ
չկայ
ոչ
մի
բանի
գործարան,
բացի
{աղիւս}
եւ
կղմինտր
շինելու
ախոռներից
եւ
փոսերից,
բացի
կի
չեմ
սիրում.
կը
հրամայեմ
շաղախել
քեզ
հողի
հետ
եւ
{աղիւս}
շինել
Գեհենի
հնոցները
նորոգելու
համար...:
,
թէ
մեր
փափուկ,
պարարտ
մարմինը
երբեմն
կարող
էր
{աղիւս}
պատրաստել
բաղանիքի
հնոց
շինելու
համար,
կամ
ճեղքո
արածուն
նաւահանգիստ:
Սոցանից
ամենափառաւորը՝
թէ՛
{աղիւսակերտ}
շտեմարաններով
եւ
թէ՛
այլ
հոյակապ
շինութեամբ,
պատ
րես
462).
"
Ուսումնարանն
Հայոց
ի
նորոյ
կառուցաւ
{աղիւսակերտ},
եռայարկ
եւ
բազմասենեակ,
արդեամբ
աղայ
Մկրտչի
`
,
օրէ
օր
այդ
բարբառքը
միմեանցից
բաժանող
պատի
այս
{աղիւսը},
այն
քարը,
միւս
սիւնը
քակելով։
Պիտի
կարողանայի
ն
քաղաքի
կենտրոնում,
համարեա՛
թէ
բոլորը
քարից
ու
{աղիւսից}
շինած:
Եկեղեցիքը,
որ
վեց
հատ
են
թուով,
հոյակապ
րեւը,
որպէսզի
հնար
ստանան
իւրեանց
կղմինտրները
եւ
{աղիւսները}
չորացնելու:
Չգիտեմ՝
կը
հասկանա՞ն
արդեօք
այն
մար
հանջ
իշխաններին,
թէ
այս
պատերի
համար
պատրաստուած
{աղիւսները},
անդադար
անձրեւի
տակ
մնալով
հալուեցան,
եւ
յետոյ
չէ
դիմանում,
սեւանում
է,
ողորմած-հոգու
փորը
եւ
{աղիքը}
ի՛նչպէս
կարող
էին
չայրուիլ"։
Չկամի
ամենեւին
մտա
մի
ամենեւին
մտածել,
որ
այդ
ողորմած
հոգու
փորը
եւ
{աղիքը}
արծաթ
չէին,
չկամի
փորձել,
որ
փայտեայ
դգալի
մէջ
մ
է
մեր
բոլորի
գաղտնիքը,
որի
աչքը
համարում
է
մեր
{աղիքի}
խորհուրդները,
գիտէ,
որ
ես
լաւութիւն
եւ
բարի՛
եմ
էի
ծախում։
Կերակուրներ
եփել
սորված
չէի,
որ
ձկան
{աղիքներով}
եւ
հաւի
փորոտիներով
այդ
ուտողների
համար
լաւ
լաւ
կ
:
Կաքաւը
կաննել
ա
քարին,
-
կտուցը
լիքը
արին,
Մի
{աղլուխ}
վարդ
եմ
քաղել,
-
ղրկել
իմ
աղպօր
եարին:
է,
որ
Սօսն
էլ
խօսքին
հաստատ
մնայ.
"
համայ,
իմ
{աղլուխը}
քու
գլուխը,
ես
տղայ
դու
աղջիկ,
թէ
որ
ինձանից
հե
է,
այնչափ
անհամ
է
նորն,
թոյլ,
տգեղ,
անհեթեթ,
{աղխազուր}...
։
Տեսանել
տեսանեմ,
զի
մռայլութիւն
ձեր
մոռա
Եւ
զմայլեալ
ի
բոյր
վարդին
Յանոյշ
ի
գիրկ
{աղխիցիս},
Հնչեսցին
քո
հէգ
պանդխտին
Մրմունջք
ի
պատուելի
հայրենակիցք
մեր
եւ
մի
յուսասցին
ի
մրրոյ
{աղխոյն},
զոր
պատրաստեն
սուտ
ազգասէրք,
քամել
գինի
անոյշ
ունքը
գործ
դնել:
Դարձյալ
աղաչում
եմ
ներել
այս
{աղճատ}
գրությանս,
ժամանակը
շատ
կարճ
էր:
Միամի՛տ
լինիք
քրուել
սխալներից:
Կամ
բնագիրը
մինչեւ
այն
աստիճան
{աղճատ}
էր,
որ
օրինաւոր
սրբագրութիւնը,
նորից
գրելու
աշխ
մեք
չկամեցանք
սրբագրել,
մինչեւ
անգամ
պահեցինք
այն
{աղճատ}
յարմարագրութիւնը։
Մեր
չկամելու
պատճառը
այն
էր,
որ
գրութիւն
սորա
[լոյս]
տեսաւ
յԵրուսաղէմ,
այլ
տպեալ
{աղճատ}
օրինակէ,
զոր
յամին
1853
նոր
ի
նորոյ
տպագրեաց
յըն
ը.
պատճառ,
ուղղել
այդ
բոլորը,
մէջ
բերելով
նորա
{աղճատաբանութիւնքը}
եւ
օրինաւոր
կարգով
հերքելով
նորա
բոլոր
սխալական
գ
ցող
հասարակութիւնը
յարգելու:
Պարոնի
վայր
ի
վերոյ
{աղճատաբանութիւնքը}
ստոր
են
ամենայն
տեսակ
քննութենից
եւ
Մեղուին
եւ
պ
գիտութեան
մէջ
անհաստատ
լինելով՝
անկարգ,
անկանոն
{աղճատաբանութիւնքը}
երբէք
չէին
կարող
հասցնել
նոր
լեզուի
մշակութիւնը
դ
ւախօսութեան
կազմեալ
յինքենէ
զբառս
եւ
կամ
հետեւեալ
{աղճատանաց}
Մխիթարեան
միաբանութեան
Վիեննայի,
որք
առանց
յաջ
ե
,
որովհետեւ
այնտեղ
կան
եւ
ուրիշ
սխալներ
եւ
ուրիշ
{աղճատանք},
որ
չէր
կարող
Փարպեցին
անել։
Եւ
եթէ
այդ
աղճատան
խօսքը
Փարպեցու
խօսքը
չէր,
այլ
օրինակող
գրիչների
{աղճատանք}.
պատճառ,
մէջ
բերուած
վկայութիւնը
Կորնթացոց
երկր
,
կատարելութիւն
խոստովանիլ
հին
լեզուն
տիրապէս
եւ
{աղճատանք}
համարել
նորը
դրականապէս:
Ի՞նչ
պիտի
պատասխանեն
մե
ղճատանք,
որ
չէր
կարող
Փարպեցին
անել։
Եւ
եթէ
այդ
{աղճատանքը}
եղել
է
կա՛մ
անհմուտ
գրիչների
եւ
կա՛մ
ժամանակի
ձեռ
Բ,
համ.
24),
ուստի
մենք
համարձակուեցանք
գրչի
{աղճատանքը}
սրբագրել։
Եւ
որպէսզի
չկարծեն
ոմանք,
թէ
հին
ժ
նում
է
կատարելութիւնը
"
տուր
ինձ
զհացէ
կամ
ու՛ր
է
{աղճատանքը}
`
եթէ
ասում
ենք
"
հաց
տուր
ինձ
"-
երթալ
ի
տուն,
-
ռեր.
այնպէս
որ,
սորանից
յիսուն
տարի
ետքը,
եթէ
այս
{աղճատանքի}
առաջը
չառնվի,
հարիւր
բառի
մէջ
քսան
հինգ
բառ
հայի
անց
մէջ,
ամէնից
աւելի
անհաստատը,
փոփոխութեան
եւ
{աղճատանքի}
ենթարկուողը
է
նոցա
ժամանակը:
Շատ
անգամ
աւանդութի
կամ
չէ
արտաբերում.
ի՞նչ
հարկաւոր
է
հետեւել
նորա
{աղճատանքին}
։
Մեք
կը
համաձայնինք
այն
ժամանակ
զոհել
բառի
բուն
նկտւոյն
ի
կրօնական
մասին,
եւ
ահա
պատգամքն
ահաւոր
{աղճատեալ}
են
՚ի
նմա:
Եւ
որ
գլխաւորն
է,
զորով
չկարեմք
բնաւ
ողական
եկեղեցին՝
արկեալ
զանձամբ
զաբեղայական
սքեմ
{աղճատեալ}
եկեղեցւոյն
Հռովմայ,
յորում
ոչ
այնքան
Աստուածայնո
ալի
է
ազգին
հինն
եւ
նուիրականն,
իսկ
նորն
առ
նոսա
{աղճատեալ}
ցայն
վայր,
զի
դժուար
էր
ականջաց
լսել
զխժալուր
բա
յս
զանազան
կրօնապաշտութենների,
որ
ըստ
մեծի
մասին
{աղճատեալ}
Բուդդականութիւն
էր։
Սոքա
մշտնջենական
թշնամի
էին
ապին
Չինաստանի
մէջ
Յիսուսեանների
ձեռքով
տարածուած
{աղճատեալ}
Քրիստոնէութեան
մասին,
եւ
թէ
նոքա,
քարոզելով
Քրի
0000
լիբրէով։
Pasquin
-
մի
հին
եւ
{աղճատեալ}
արձանի
անուն
է,
որի
վերայ
Հռովմի
մէջ
դնում
են
ամե
խումբ
դարուց,
եւ
ընդ
նմին
խուռն
ամբոխին
աղճատել
{աղճատեաց}
զլեզուն,
անհատ
ոք
անկարանայ
ուղղագործել,
առ
այս
վեշտասաներորդ
եւ
եօթեւտասաներորդ
դարս
եւ
լեզուին
{աղճատել}
ապացուցանի
եթէ
ո՛չ
ի
մէջ
բերցուք
զայլս
պատմագրութ
ւոյն
Հայոց
եւ
անկանիլ
ի
գոգ
պապին
Հռովմայ,
այլեւ
{աղճատել}
զգրածս
նախնեաց
մերոց
ի
դաւանաբանական
մասին,
թէեւ
ստակք,
եթէ
ըստ
խղճի
մտաց
վկայեսցուք,
եղեւ
միայն
{աղճատել}
եւ
թեքթեքել
զհին
լեզուն
մեր
իւրով
անդուն
եւ
կամակ
չ
ստուար
խումբ
դարուց,
եւ
ընդ
նմին
խուռն
ամբոխին
{աղճատել}
աղճատեաց
զլեզուն,
անհատ
ոք
անկարանայ
ուղղագործել
իւր
մէջ
կենդանի
լեզուն,
թէեւ
անուսումն
լինելով՝
{աղճատել}
է
եւ
խանգարել,
այսու
ամենայնիւ
շատ
հաւանական
է,
ղանչում
է
եւ
պատմութեան
ընդդէմ՝
իւր
կամեցածի
պէս
{աղճատելով}
իրողութիւնքը:
Լսենք
մի
փոքր
մեր
Յովհաննէս
պ
ունչ
մատեանն,
թէեւ
ցաւելով
պիտոյ
էր
խոստովանել՝
{աղճատելով}
զայն
ըստ
սահմանաւոր
յոյժ
տեղեկութեանց,
յոյն
եւ
լ
13)
Այվազովսքին
խօսեցեալ
զտասնաբանեայ
պատգամաց,
{աղճատէ}
ո՛չ
միայն
զհամարսն,
այլ
եւ
զանց
արարեալ
գլխովին
մօթ
մեծ
է
եւ
անլուանալի
նախատինք,
զի
Այվազովսքին
{աղճատէ}
զտասնաբանեալսն,
առ
տգիտութեա՞ն,
եթէ
արհամարհանօ
ն՝
եղեալ
իցէ
պատճառ
սպրդման
այլանդակ
գաղափարաց,
{աղճատողաց}
զխոստովանութիւն
եւ
զկանոնս
Հայաստանեայց
եկեղեցւոյ
լ
բո՛ւն
գրչագրիցը
արտագրուած,
որով
չէին
պարզւում
{աղճատուած}
կամ
մութ
տեղերը.
չէ՛ր
լցւում
նոյնպէս
թերթերի
պակ
Մի
քանիսը
այդ
գրքերից,
ինչպէս
ամենին
յայտնի
է,
{աղճատուած}
ձեռագիրներից
են
տպուած.
այս
րոպէիս
աւելի
լաւ
օրի
,
որ,
մորմոքուելով
ենք
ասում,
մի
քանի
տեղերում
{աղճատուած}
է
այսօր,
եւ,
որ
աւելի
ցաւելին
է,
երկու
թերթ
էլ
է
աշխարհի
առջեւ,
որպէս
աներկբայելի
իրողութիւն։
{Աղճատուած}
ձեռագրի
մէջ
Հրատ
տեսնելը
բնա՛ւ
իրաւունք
չէ
տալիս
ուրքի,
Թաթարի
եւ
չգիտեմ,
ինչի
իսկ
Հայի
մի
երկու
{աղճատուած}
կամ
ճղակոտոր
բան:
Երգերի
կազմակերպութիւնքը
հետեւ
ս
եւ
տգէտ
գրչի
ձեռքով
արտագրուած
լինելով,
բնագրից
{աղճատուած}
է.
բայց
մեք
չկամեցանք
սրբագրել,
մինչեւ
անգամ
պահե
Յանսէնեանների
ձեռքով,
ուրեմն
կարդալով
միանգամայն
{աղճատուած}
օրինակը,
հրամայեց
գրել
դատապարտութեան
կոնդակ,
ո
արհ
"
եւ
այլն։
Մեր
ժողովրդական
լեզուն
այնքան
{աղճատուած}
չէ,
ինչպէս
թւվում
էր
մի
մարդու
առաջին
անգամ.
այ
ւրացած
տեղեկութիւնքը
եւ
հայեացքը
հաստատելու
համար
{աղճատում}
էր
պատմական
իրողութիւնքը
եւ
զրպարտում
էր
այնպիսի
աքելութեան
պատճառով
գնում
էին
հեռաւոր
աշխարհներ,
{աղճատում}
էին
մինչեւ
անգամ
եւ
Քրիստոնէական
հաւատի
ճշմարտութ
ակից
դուրս
էին
գալիս
ընդդէմ
այս
քարոզիչներին,
որ
{աղճատում}
էին
Քրիստոնէական
հաւատի
հոգին,
բայց
ո՞վ
էր
Պապակ
,
յարմարում
էին
նորան
ժամանակի
պահանջողութեանը,
{աղճատում}
էին
եւ
փոփոխում
էին,
ինչպէս
կը
տեսանենք
ահա
ներք
,
առանց
լեզուի
ժողովրդականութիւնը
կորուսանելու,
{աղճատում}
է
լեզուի
անարատութիւնը։
Ճշմարիտ
է
եւ
այն,
որ
շա
րի,
բնության
երկրպագուների,
ինչպես
եւ
գավառական
{աղճատումների}
ամենափոքր
օգնության:
Մեզանից
ոչ
ոք
իրեն
հաշիվ
ետ
հաշտուիլ:
Երբ
վաճառականը,
մի
շփոթեալ
եւ
{աղմկեալ}
տեղում,
կեանքի
հոսանքի
մէջ
ընկած,
նայում
է,
մա
ազում
բանք
հոմաձայնք,
չասացից
թէ
եւ
Հայաձայնք
եւ
{աղմկեցուցիչք},
որ
յետս
առաքեցաւ,
նշանակեալ
եւ
զտեղիս
'ի
սրբագ
ն
ունէի
քեզ
ասելու,
որ
չեմ
կարող
այժմ,
պատճառ,
{աղմկուած}
է
քո
սիրտը
եւ
երկիւղ
եմ
կրում,
թէ
միգուցէ
այդ
խօ
վարեց
ընկերակցութեամբ
մեր
սիրական
Ասմոդեյի,
որին
{Աղմոդեւս}
էր
կոչում
ինքը՝
այդ
Բրամինը:
-
Այսուամենայ
մ
էր
ավելի
քան
թե
երկու
հարյուր
հոգի,
կար
մի
մեծ
{աղմուկ}
եւ
շփոթ:
Մտածեցի
մոտենալ
բազմության
եւ
հասկանալ
մքին
հակառակ,
կամեցաւ
կարդալ
թուղթը,
ժողովուրդը
{աղմուկ}
բարձրացրեց
եկեղեցում.
քահանային
բռնեցին,
կաթողի
իսությունը
մի
ըստ
միոջե:
Եթե
այդ
կողմերի
այդպիսի
{աղմուկը}
չլիներ,
ես,
ինչպես
ասել
էի,
անպատճառ
կգայի
եւ
օրհնուածը,
հեռուից
լսելով
նոցա
մահաձայն
աղեղների
{աղմուկը},
աղօթեց
Աստուծուն
եւ
շուտով
իր
խնդրածը
ստացաւ,
ական
կապիտալների
օրինակով:
Եթե
նրանց
հարուցած
{աղմուկն}
այդ
նպատակն
է
հետապնդում,
ապա
կարելի
է
նրանց
դրա
стоящие
друг
от
друга
вершков,
вот
в
этом
виде
(
{աղյուսակ}
)
и
на
каждой
точке,
где
линии
пересекаются,
кл
նցից
12
վերշոկ
հեռավորության
վրա,
ահա
այս
ձեւով(
{աղյուսակ}
),
եւ
այդ
գծերի
յուրաքանչյուր
հատման
կետում
ցանո
ին
հատորը:
Միայն
տես,
չմոռանաս,
որ
գրքում
եղած
{աղյուսակները}
պետք
է
առանձնացնել,
եւ
ոչ
թե
գրքի
հետ
կազմել,
ո
ի
հետ
կազմել,
որովհետեւ
ձեր
մեղքով
առաջին
հատորի
{աղյուսակները}
հատորից
դուրս
մնացին,
այդ
պատճառով,
ճարահատյալ
ացին,
այդ
պատճառով,
ճարահատյալ,
երկրորդ
հատորի
{աղյուսակներն}
էլ
պետք
է
դուրս
թողնել,
որպեսզի
դրանք
միասին
կազ
Խնդրելով
Ձեր
բարձր
սրբազնության
օրհնությունը
եւ
{աղոթքը},
մնամ
միշտ
պատրաստական
խոնարհ
ծառա
Միքայել
Նա
ախտին
երգի
վարդենւոյն՝
Սոխակին
ցանգ
մեղեդի
{աղու}
"...
Նա
դարձեալ,
թէ
-
Ո՛չ
գիտեմ
զքեզ:
ր
չգիտէր
Մանուշակը,
թէ
ի՞նչ
էր
մօր
խօսակցութիւնը
{Աղուանեանց}
Մկրտչի
հետ,
չարչարում
էր
նորան,
բայց
մի
բնական
ռաւել
զայրանում
էր
նորա
սրտի
ցաւը:
Մանուշակը
{Աղուանեանց}
Մկրտչի
երկչոտութենով
ներս
մտանելուց
հասկացել
էր,
փոքր
ինչ
ազատ
կը
մտանէր
իւր
հարսի
տուն,
մանաւանդ
{Աղուանեանց}
Մկրտչի
նման
մարդը,
որ
քիչ
շատ
վաճառական
անունը
վ
,
ոչ
ոքի
չբանալ
մատանու
գաղտնիքը,
թէեւ
չնայելով
{Աղուանեանց}
Մկրտիչի
ցած
եւ
ստորաքարշ
բնութեան
կամ
առաւել
լաւ
ոչինչ
չկար:
VIII
Քանի
օր
անցաւ
այն
օրից,
երբ
{Աղուանեանցը}
եկել
էր
Թիւթիւնճի-օղլուի
տուն
հարսանիք
խնդրելու,
մառը,
չէ
կարող
լցուցանել
Աղուանեանցի
փափագը:
{Աղուանեանցը}
կարդալով
այս
նամակը
բարկացաւ,
եւ
ճակատը
շփելով
ս
իւր
եղբօր
վերայ
իբրեւ
երէց
քոյր:
Այն
միջոցին
երբ
{Աղուանեանցը}
բարկացած
ճեմում
էր,
երբեմն-երբեմն
բացականչելով,
-
Եթէ
դու
այդպէս
մտածում
ես,
-
խօսքը
վեր
կալաւ
{Աղուանեանցը},
-
ես
բոլորովին
համաձայն
եմ
քեզ
ուրեմն
խնամախօսու
քարը
թանկագին...
-
Գիտեմ,
-
ընդհատեց
խօսքը
{Աղուանեանցը},
-
բայց
դու
չգիտես,
թէ
ինչ
ապաբախտութիւն
կապած
է
իտի
ուտէր
քրոջ
ձեռքից
այդ
հարուածը,
այն
պատճառով
{Աղուանեանցը}
շտապեց
կտրել
քրոջ
խօսքը,
եւ
որքան
կարելի
է
հանդա
,
սիրու՞մ
էիր
դու
ինձ,
թէ
չկամենալով
ամուսնանալ
{Աղուանեանցի}
հետ,
երկու
չարերի
փոքրն
էիր
ընտրում
ինձ
գալով:
ովը:
Դու,
երիտասարդ
աղջիկ,
չկամելով
ամուսնանալ
{Աղուանեանցի}
հետ,
իմանալով
իմ
հարստութիւնը,
անունը,
գուցէ
թ
քը,
-
եւ
այս
օրից,
դու
կարող
ես
ազատ
համարել
քեզ
{Աղուանեանցի}
հետ
ամուսնանալուց.
ես
շուտով
կը
խօսեմ
քո
հօր
հետ
էր,
որ
յառաջ,
քան
թէ
ամառը,
չէ
կարող
լցուցանել
{Աղուանեանցի}
փափագը:
Աղուանեանցը
կարդալով
այս
նամակը
բարկա
որի
մինը
առանձնապէս
պատկանում
էր
նորա
քրոջը:
{Աղուանեանցի}
քոյրը
շիլ
աչքերով,
թուխ
եւ
երկայն
երեսով,
արծու
դ-խաթունի
խօսքերը
մի
անորոշ
տպաւորութիւն
գործելով
{Աղուանեանցի}
վերայ,
կարծես
թէ
խելքին
նստում
էին.
պատճառ,
ին
,
ստացել
էր
խորտակուած
պառաւի
կերպար:
IX
Թէեւ
{Աղուանեանցի}
հայրը
մեռանելու
ժամանակ
նզովքով
պարտաւորել
էր
իւր
այս
միջոցին
Թիւթիւնճի-օղլուի
նամակը,
որ
տուեցին
{Աղուանեանցին},
հաստատեց
նորա
կարծիքը.
Թիւթիւնճի-օղլուն
բոլորո
յոց
Բաբգէն
առնէ
ժողով
եպիսկոպոսաց
Հայոց,
Վրաց
եւ
{Աղուանից}
'ի
Նոր
քաղաքի
'ի
Սուրբ
Կաթուղիկէի
'ի
մայրն
եկեղեց
օտ
ընդունող
տէր
Մուշէն
չէր
կաթողիկոս։
Եւ
որպէսզի
{Աղուանից}
կաթողիկոս
չհասկանան
Մուշէի
քահանայապետութիւնը,
յ
ի
ելանէ
ի
հանդէս
ի
կատարած
եօթներորդ
դարուց
իւրով
{Աղուանից}
պատմութեամբ,
զոր
ընդ
ձիգ
ժամանակս
համարէին
կորու
որդներից
վանքի
պէտքերի
համար
էր
գործ
դրւում։
Իսկ
{Աղուանստանից},
Վրաստանից,
Սիւնեաց
եւ
Արշարունեաց
երկիրներից
ի
ճառով
ունէր
շատ
վէճեր:
Թող
մեզ
խրատ
լինի
այսպիսի
{աղուէս}
մարդերի
ընթացքը,
որ
մեք
ուրիշ
անգամ
տեղիք
չտանք
ի
հետեւողքը
անշարժ
մնում
են
միջումը,
որպէս
պոչատ
{աղուէս}:
Սոքա
բոլորը
գանչում
են,
աղաղակում
են,
կռւում
ը
մինչեւ
տակը
խմեցնելու
համար,
այլ
ազգի
ապականող
{աղուէսները}
բռնելու
եւ
հոտը
գիշատող
գայլերը
ջնջելու
համար:
ծի
զառիվայրում։
Ձորը
մտնում
է,
ջրում
լողանում,
{աղուէսների}
եւ
գայլերի
հետ
կռիւ
տալիս
եւ
այն
օրերով։
Եւ
չնայ
ծի
զառիվայրում:
Ձորը
մտնում
է,
ջրում
լողանում,
{աղուէսների}
եւ
գայլերի
հետ
կռիւ
տալիս,
եւ
այս
օրերով:
Եւ
չն
միայն
կարելի
էր
իրօք
պարարել
եւ
կերակրել
հանգոյն
{աղուիսուն}
սառուցակերի,
որ
զկոկորդն
միայն
սառուցեալ
ի
սառն
չակ
մասիլը
վեր
են
ունում
իրանցն
իրանց
ա
հասնում.
{աղպե՛ր},
դուք,
քաղքցիք
էք,
որդ
առուտուրի
էք,
որդ
փէշա
իր
սիրտը
Անոյշի
առջեւ.
"
Քա՛,
ինձ
տուր,
ես
քո
{աղպոր}
ղարաւաշն
եմ
(աղախին),
-
ասում
է
նա,
-
նրա
ազիզ
ը
լիքը
արին,
Մի
աղլուխ
վարդ
եմ
քաղել,
-
ղրկել
իմ
{աղպօր}
եարին:
Շատերը
կան
նոյնպէս
ազնիւ,
նոյ
մշտնջենաւոր
կամարի
վերայ,
վերածնում
էր
գիշերային
{աղջամուղջ}
մթութենից
մի
արփիաճաճանչ
առաւօտ:
Մեր
շոգենաւը
սո
ռ
խարխաբ
զժողովուրդն
ընթացուցանելով
ի
տգիտութեանն
{աղջամուղջ}
գիշերի:
Զարդիս
խօսիմ
ես,
եւ
ժողովուրդն
յակճիռս
ստակ
հայախօսութիւնը
աղաւաղուեցաւ
եւ
մի
անմխիթար,
{աղջամուղջ}
գիշեր
տարածեց
առհասարակ
Հայաստանի
հորիզոնի
վերայ
Ջերմ-ջերմ
փորում
է
գըլուխը
փըտած։
"
{Աղջի}
՛,
-
գոռում
է
նա
իւր
աղախնին,
-
"
Ժամը
քան
՞թէ
այժմեան
ժամանակումը
պիտի
կտրիճը
խնդրէ
աղջիկ,
{աղջի՛կը}
կտրիճ
պիտի
խնդրէ,
մէք
կամեցանք
բաղդաւոր
առնել
Թի
նը,
նորա
նման
հարուստ,
ուսումնական
մարդու
համար
{աղջի՞կ}
է
պակաս
Նախիջեւանի
մէջ,
որ
խնդրում
է
Մանուշակին
իլիչին,
բոլոր
նոցա
աղջիկներուն:
Լսել
եմ,
երկու
{աղջիկ}
ունին
որպես
թե:
Շատ
բարեւ
նույնպես
Մանուկ
խնամիի
:
Ի՞նչ
տեսակ
կին
կարող
էին
դառնալ
ապագայումը
այն
{աղջիկ}
թոռները,
որ
իւրեանց
մեծ
մօրից
լսում
էին
հետեւեալ
եւ
յառաջ
հարկաւոր
է
մեծ
ուշադրութիւն
դարձուցանել
{աղջիկ}
զաւակների
կրթութեան
եւ
դաստիարակութեան
վերայ՝
բա
ամս,
մի
փոքրիկ
ուսումնարան
բաց,
ուր
թող
ուսանին
{աղջիկ}
զաւակները
մեր
ազգի՝
կրթուած
եւ
դաստիարակուած
մայ
ան
զրկւում
է
իւր
ծուխից,
եթէ
յանկարծ
մի
տղայ
կամ
{աղջիկ}
երեւէր
նորա
ժողովրդի
մէջ,
որ
գրել
կարդալ
չգիտէր
թիւն,
Մի
սրտաթափ,
մազերն
արձակ
Վազեց
{աղջիկ}
սգաւոր
Դէպի
գեղի
գերեզմանքը,
Ծունկ
չո
ւ
ականջիս.
Յետ
եմ
նայում,
տեսանում
եմ
այլ
{աղջիկ},
Նոյնպէս
չքնաղ,
նոյնպէս
մատաղ,
թափանցիկ:
նը,
քան
թէ
մի
վանցի
լլկուած
եւ
բռնաբարուած
անմեղ
{աղջիկ},
քան
թէ
մի
նահատակուած
կին,
քան
թէ
մի
զաւակ,
ո
ների:
Դոցա
կարգումն
է
եւ
այն,
որ
մի
շատ
գեղեցիկ
{աղջիկ},
որի
վերայ
սիրահարուած
է
եղած
երկար
ժամանակ,
եւ
:
-
Մի
քանի
ժամանակ
է,
որ
երազում
մի
գեղեցիկ
{աղջիկ}
տեսանելով,
սիրահարուել
էի
նորա
վերայ,
այնպէս,
րոնեցի
մեր
քաղաքի
մէջ,
թէ
կա՞ր
արդեօք
այդպիսի
մի
{աղջիկ}.
ճշմարիտն
ասեմ,
եթէ
լինէր,
այնուհետեւ
ամենայն
բաներ
դեռեւս
շատ
կան,
ջրհոր
փորել,
տանը
մնացած
{աղջիկ}
լոյս
ու
արեւ
հանել,
տօնի,
զատկի
աղքատներին
հանդ
աւորութիւն
ունի։
Մահտեսի
Թովմասի
Մարիամը
գեղեցիկ
{աղջիկ}
է
եւ
վարժուած,
ո՜վ
գիտէ...
Յանկարծ,
այս
նշանուիլ
Մահտեսի
Թովմասի
դստեր
հետ:
Մայր
ու
{աղջիկ},
որոնց
մասին
յիշեցի
վերեւումը,
պատուհանից
տեսել
հալաւ
կարել
իւր
կամ
կնոջ
համար,
թէ
"
մա՛րդ,
մէք
{աղջիկ}
ունինք
հարս
տալու,
պէտք
է
նորա
համար
պատրաստութի
ն
Մկրտիչ,
բայց
նա
միայն
ամաչել
էր,
ի՞նչ
առնես,
{աղջիկ}
տղայ
է,
նորան
այնպէս
կը
վայելէ:
-
Չէ.
ես
ձե
-
եւ
քեզ
եւս
չեմ
ճանաչում,
միայն
գիտեմ,
որ
բարի
{աղջիկ}
պիտոյ
է
լինիս.
Աստուծոյ
օրհնութիւնը
անպակաս
լինի
էր
ամուսինների
փոխադարձ
սիրովը:
Դու,
երիտասարդ
{աղջիկ},
չկամելով
ամուսնանալ
Աղուանեանցի
հետ,
իմանալով
ղ
թթու
դնէ
նորան,
մեզ
հարկաւոր
չէ.
ես
քեզ
ուրիշ
{աղջիկ}
կը
գտտնեմ,
Նախիջեւանը
մեծ,
դո՛ւ
կտրիճ
տղայ,
ի՞
կայ.
մի՞թէ
այժմեան
ժամանակումը
պիտի
կտրիճը
խնդրէ
{աղջիկ},
աղջի՛կը
կտրիճ
պիտի
խնդրէ,
մէք
կամեցանք
բաղդաւո
խօսում
այդ
աղջկայ
մասին,
ասում
են,
որ
շատ
բաց
{աղջիկ}
է...
Ահա
մեր
դրացի
Գասպարի
աղջիկը,
թէպէտ
շատ
խելօք
չեն,
եթէ
այդպէս
դատելու
լինիս,
դու
եւ
մի
{աղջիկ}
եւս
չես
գտանելու.
պատճառ,
մեր
ցեղից
խելօքը
չկայ
նական
է,
երբ
Վարդիթերը
որպէս
տասն
եւ
մէկ
տարեկան
{աղջիկ}
մի
ջլերը
սասանեցնող
տխուր
անցքից
կաթուածահար
է
լի
թէ
հերիք
չէր,
որ
այս
ծերունիքը
տասնումի
տարեկան
{աղջիկ}
ունէին,
դեռ
նորանից
յետոյ
էլ
ծնել
են
Փափակը,
որ
ատեան
աշխարհում
շատ
անգամ
պսակել
են
11-12
տարեկան
{աղջիկ},
ուստի,
որպէս
թէ
անբնական
չէ
Վարդիթերի
հասակը:
թուրը
վեր
կունիմ
ինձ
կը
սպանեմ,
կամ
թէ
չէ
Սօսին
{աղջիկ}
չեմ
տալ.
ես
պիտի
տամ
Զայրմայրի
էջմիածնեցի
քաւորի
թափում
իր
ժանգը.
"
Ա՜խ,
ծակծակոտուած,
սեւ
սրտի
{աղջիկ}.
ի՛նչ
անեմ,
խաւարէր
էն
օրը,
որ
դու
լիս
ընկար,
ակա՛ն
է,
երբ
Վարդիթերը
որպէս
տասն
եւ
մէկ
տարեկան
{աղջիկ},
մի
ջլերը
սասանեցնող
տխուր
անցքից
կաթուածահար
է
osa
-
тарантул,
мизгир)
մի
մարդ
կամ
մանաւանդ
մի
{աղջիկ}
խայթէ,
դորա
միակ
ճարը
պար
գալն
է.
եւ
պար
գալ
բա
մանալի
հարազատութեամբ
երեւում
է
Անոյշի
մէջ
մի
հայ
{աղջիկ}:
Սօսը
խնդրում
է
նորանից
ծաղկազարդ
կիրակի
օրը
իր
յ.
"
համայ,
իմ
աղլուխը
քու
գլուխը,
ես
տղայ
դու
{աղջիկ},
թէ
որ
ինձանից
հետ
կաննես
",
-
ասում
է
նա
Սօսին
ը,
պառաւների
բարձրախօս
աղաղակը,
երիտասարդ
տղոց
{աղջիկ}
տեսնելու
համար
ժամի
դռանը
հաւաքուիլը,
այս
բոլորը
ից
էլ
քեզ
ճար
չի
կայ
-
քաքուլդ
վեր
անիլ
տուր:
Ես
{աղջիկ}
եմ
ալ
կ՚ուզեմ,
-
բարակ
մէջքիս
շալ
կ՚ուզեմ,
Երբ
ե
բախա,
-
շաւաղուս
տուտը
կախ
ա,
Շէկ
տղայ,
կարմիր
{աղջիկ},
-
թո՛ղ
բռնենք
իրար
եախա:
Ամպել
ա
ձուն
չի
գալիս
ս
ելլավ:
Ինչեւիցե,
ասի,
ինչ
ալ
ըլա
նե,
գրեմ,
{աղջիկը}
աչքը
ճամփան
թող
չի
նայի
տեյի:
Քո
գրած
գիրդ
որդու
բանականութեան
վերայ,
թողունք,
որ
շատ
անգամ
ձեր
{աղջիկը}
ոչ
թէ
միայն
չէ
սիրել
իւր
փեսայացուն,
այլեւ
տեսան
պէս,
որ
աւելի
ասելու
չէինք,
եթէ
այն
բռնաբարուած
{աղջիկը}
լինէր
մեր
քոյրը,
եթէ
այն
ծեծուած
կինը
լինէր
մեր
,
այնուհետեւ
ամենայն
ջանք
պիտոյ
է
գործ
դնէի,
այդ
{աղջիկը}
ինձ
կին
խնդրելու,
որովհետեւ
ինձ
թւում
էր,
թէ
ստ
ամանակ,
յանկարծ,
ծառերի
քամակից
տեսանում
եմ
այդ
{աղջիկը},
որ
կանգնած,
կամենում
է
բռնել
մի
թիթեռնակ:
Ինձ
հետանայ
այդ
երեւոյթը...
բայց
ահա
զարմանք...
{աղջիկը}
նոյն
դրութեան
մէջ,
կանգնած
ոտքի
մատների
վերայ
եւ
նորան
վազում
եմ
դէպի
նա...
բայց,
աւա՛ղ...
{աղջիկը}
մի
զարհուրալից
երկիւղ
ցոյց
տուող
ձայն
արձակելով,
ռ
ճրագ
չէին
վառած
այնտեղ,
չկարողացաւ
նկատել,
որ
{աղջիկը}
լացել
էր,
եւ
ինքը
եւս
ամբոխուած
լինելով
այս
անակ
յելում,
Մանուշակ.
վայ
գլխիս,
ո՞վ
էր
տեսել,
որ
{աղջիկը}
մօր
հետ
իւր
հարսանիքի
վերայ
խօսի,
մեր
տեսածը,
ե
,
մեր
տեսածը,
եթէ
ծնողքը
խօսում
էին
այդ
մասին,
{աղջիկը}
լուռ
եւ
տրտում
կը
նստէր,
կամ,
եթէ
կամենար
առաւե
հարկադրող
պատճառներից,
ի՞նչ
ուխտ
է,
որ
դնում
է
{աղջիկը}
մի
մարդու
հետ
առանց
նորա
երեսը
անգամ
տեսանելու:
ասել
էր
Թիւթիւնճի-օղլուին,
նա
կատաղելու
էր,
իսկ
{աղջիկը}
ընդունելու
չէր
այս
քամահրանքը
այն
խօսակցութեան
վե
է
պարոն
Թիւթիւնճի-օղլուն
այժմ
չէ
կամենում
տալ
իւր
{աղջիկը},
թող
թթու
դնէ
նորան,
մեզ
հարկաւոր
չէ.
ես
քեզ
ո
րէ,
մէք
կամեցանք
բաղդաւոր
առնել
Թիւթիւնճի-օղլուի
{աղջիկը},
իսկ
պարոն
հայրը
նա՞զի
նստեց,
ես
մի
քանի
օր
յառ
,
որ
շատ
բաց
աղջիկ
է...
Ահա
մեր
դրացի
Գասպարի
{աղջիկը},
թէպէտ
շատ
սիրուն
չէ,
բայց
ի՞նչ
հարկաւոր
է
գեղե
Կնոջ
առաջին
արժանաւորութիւնը.
ճշմարիտ
է,
դրացու
{աղջիկը}
գրել,
կարդալ
չգիտէ,
բայց
առաւել
լաւ.
մայրս
ասո
որ
մի
հայր
այդպիսի
կամեցողութիւն
ունենայ
դէպի
իւր
{աղջիկը}...
Ասա՜,
ստիպում
եմ
քեզ,
ասա՛
մանրամասն
այդ
րդարեւ
չէր
կարող
մտքից
եւս
անցուցանել,
որովհետեւ
{աղջիկը}
խօսք
արած
էր
Մկրտչի
հետ,
ուրեմն
եւ
այդ
մտածելու
ոնը
մտածում
է
եղած,
որ
շնորհ
է
ցուցանում
մեզ
մեր
{աղջիկը}
առնելով.
նորան
նայի՛ր,
նորա
սրտին...
Այդպիսի
էի,
այժմ
երեխայս
մի
ամսական
կը
լինէր:
-
Ովի՞
{աղջիկը}
առեց,
-հարցրեց
սա:
-
Թիւթիւնճի-օղլուի:
-
մ
էին
կովի
այրած
ապականութենից։
Ինչ
ժամանակ
կոյս
{աղջիկը}
ստանում
էր
իւր
կատարեալ
հասակը,
մեծ
հանդէսով
երա
ի:
Գիտե՛նք,
որ
կան
աշխարհներ,
ուր
տասը
տարեկան
{աղջիկը}
արդէն
մայր
է,
բայց
այդ
աշխարհների
սահմանքը
փակու
աշխարհների
ազդեցութիւնը,
այնտեղ
տասնումի
տարեկան
{աղջիկը}
դեռ
տղայ
է,
ո՛ւր
մնայ
ութը
կամ
ինը
տարեկանը:
Եւ
ում
էլ
անաջող
է.
պատճառ,
եթէ
ութը,
ինը
տարեկան
{աղջիկը}
սիրահարւում
է
եւ
տասը
կամ
տասնումի
տարեկանը
պատրա
ղջն
է
գալիս,
երբ
տեսնում
է,
թէ
տասնումի
տարեկան
{աղջիկը}
ընկնելով
իր
սիրականի
գիրկը
եւ
համբուրուելով
նորան
աւոր
կին
մարդոցը
եւ
սպառնում
է,
որ
էլ
Սօսին
չտայ
{աղջիկը}:
Վարդավառին,
ինքնամատոյց
կերպով,
հրաւիրում
է
Ս
ց
էր
կացել,
աւելացնելով,
թէ,
"
Էլ
չենք
տալի
իմ
{աղջիկը}
"։
Թէեւ
այս
փոփոխամտութեանց
պատճառները
դրած
են
ա
թելադրուած
մօրը
կամ
իրեն
իսկ
խրատողին,
որպէս
թէ
{աղջիկը}
տալը
կամ
չտալը
կախւում
է
լոկ
Գարեգնի
խօսքից:
ակելու:
Երկրագործական
աշխատութեանը
ժամանակ,
երբ
{աղջիկը}
չէր
ուզում
բանիլ
կամ
թէ
ուզում
էր
իր
սիրականին
տե
ն
էլ
իրենց
ցանկութեան
հասած
էին,
մորմից
խայթուած
{աղջիկը}
առողջանում
էր.
արեւն
էլ
մտնելու
վրայ.
ուստի
ամէ
տեսնում
է,
որ
երէկ
մորմից
չարաչար
խայթուած
(?)
{աղջիկը},
միւս
օր
ողջ
առողջ
բանում
է
իր
բանը:
Հիւան
կորզաւոր
թթենուցը
հո
չի՞:
-
Չէ՛,
-
ասում
է
{աղջիկը},
-
սպիտակ
բեդանայ
թթենուցն
ա:
-
Դէ՛,
տա՛ր
լ
ունին
նորա
տան
մէջ,
եւ
այդ
օրիորդքը
թատրոնախաղ
{աղջիկներ}
են
մեծ
մասնով:
Պ.
Մարկոսը,
որ,
ինչպէս
յայ
կ,
մատաղահաս,
տասնեւուեց
կամ
տասնեւեօթն
տարեկան
{աղջիկներ},
որ
մարդու
աչքը
կուրանում
էր
նոցայ
վերայ
նայելով
.
դու
գրում
ես՝
"
քո
բարեկամները՝
ե՛ւ
կանայք
եւ
{աղջիկները}
եւ
այլն
",
կարծես
աֆիշ
լինի՝
"
տիկիններ,
պարոն
այդ
քաղաքի
մէջ
միօրինակ
է
եւ
ձանձրալի.
կանայք
եւ
{աղջիկները}
վարում
են
մի
վնասակար
եւ
նստողական
կեանք,
դոցանի
ւշայի
կնոջ
անունը
Անոյշ-Վռամ
է.
եւ
յայտնի
է,
թէ
{աղջիկները}
երբեմն
կոչւում
էին
իրենց
հօր
անունով՝
Անոյշ
բառը
յնի
եւ
խօսքերի
պատասխանում
էր
մօրը,
եթէ
առաջուայ
{աղջիկները}
ոչինչ
չէին
խօսում,
այն
էր
պատճառը,
որ
ծնողքը
կա
է
մարդկային
ազգը,
մանաւանդ
կանայք,
եւ
մանաւանդ
{աղջիկները}:
Դեռ
մէջտեղումը
ոչինչ
չկար,
բայց
Մանուշակը
արդէ
ութիւն
է
անում
կարդացողի
վրայ:
Ասես
թէ
Հայաստանի
{աղջիկները}
հին
կամ
նոր
Բաբելոնների
աղջիկներն
են,
ասես
թէ
բ
ղքատ
կամ
օրական
հացի
կարօտ
ծնողք
վաճառել
են
իրենց
{աղջիկները},
եթէ
թողունք
ոմանց
մօտ
շռայլութեան
կամ
ունայն
պճ
եց:
Իսկոյն,
բոլոր
բանուորները
թէ
պատանիքը
եւ
թէ
{աղջիկները}
թողում
էին
իրենց
աշխատութիւնը:
Հարկաւոր
էր
հոգի
ամի
բանը
պրծած
է,
այլ
թէ
ասենք,
որ
լոկ
ծերերը,
{աղջիկները}
եւ
պառաւները
պարապեն
այս
բանով,
որքա՞ն
օգուտ
կար
սել
է
թէ
առանց
կնիկ
պիտի
մնանք,
որովհետեւ
ներկայ
{աղջիկները}
դոքա
են,
որ
կան
եւ
դոցանից
ուիրշ
էլ
չկան։
Բնութ
իս,
քեզ
մի
բարի
խորհուրդ
տամ։
Մեր
գեղի
մէջ
չկայ
{աղջիկների}
ուսումնարան։
Դու
այդ
քո
աւելորդ
արծաթը
գործ
դիր
ծքի
վերայ:
Բաւական
յաճախ
երեւում
է
այդտեղ
պատանի
{աղջիկների}
եւ
կին
մարդերի
մէջ
օրիորդական
ասացեալ
տկարութիւնը
այ
լուսաւորութեան
մի
աղբիւր,
ուր
չկայ
տղաների
եւ
{աղջիկների}
դաստիարակութիւն,
ուր
նիւթականը
եւ
ժանգը
յաղթահար
իւն
տարածելու:
Հա՛յ
կանայք,
մինչեւ
այժմ
ձեր
{աղջիկների}
մասին
ձեր
հոգաբարձութիւնը
այն
է
եղել
միայն,
որ
պ
մայրեր
պատրաստէք
գալոց
սերունդի
համար,
դուք
ձեր
{աղջիկների}
մէջ
պարտական
էք
տնկել
եւ
սնուցանել
ազգութեան
տուն
ը
որոնելու
համար,
մեծ
ախորժանքով
լսեց
թատրոնական
{աղջիկների}
կոմս
էմմանուէլի
մօտ
երթեւեկութիւն
ունենալու
պատմո
ղանայ
նորա
միջնորդութեամբ
ծանօթանալ
եւ
թատրոնական
{աղջիկների}
հետ:
-
Եթէ
արժան
է,
հրաւիրենք
նորան
եւս,
-
ս
եւ
այն
բաց
պատուհաններում
երեւում
էին
կանանց
եւ
{աղջիկների}
կերպարանքներ,
որ
մի
ձանձրալի
միօրինակութեամբ
անշ
ի
երեսին
երկու
բան
գիտեն,
աղեկատ
մանել
եւ
ուրիշի
{աղջիկների}
հասակի
ճիշտ
մետրիքական
մատեան
վարել:
Ինչպէ՛ս
եւ
տշաճից
դուրս
է
համարւում
կնիկ
մարդերի
եւ
մանաւանդ
{աղջիկների}
երիտասարդ
մարդերի
հետ
խօսելը:
Ո՜հ,
ե՞րբ
պէտք
է
չ
թէ
միայն
չունի
ազգը
աշխարհական
դպրոց
տղաների
եւ
{աղջիկների}
համար,
այլեւ
ոչ
եկեղեցականների
համար,
որի
վերին
ա
ռանալ,
որ
եւրոպական
մայրաքաղաքների
մէջ
անչափահաս
{աղջիկների}
աւերանքը
բնաւ
երբեք
ցանկականի
կամ
սիրու
բնական
հ
ն
թէ
սրտնեղել
այն
դժբախտ
ծնողների
եւ
աւելի
դժբախտ
{աղջիկների}
վրայ:
Մենք
հերիք
համարում
ենք
որքան
խօսեցան
ր
իր
աղջկայ
մասին
ասելուց
յետոյ,
այնուհետեւ
ի՛նչ
{աղջիկների}
կարգ
է
դնում
նորան.
սորա
վրայ
հարկաւոր
էր
մի
փոք
անացի
ստրկութեան
նշանակը,
-
արջի
նման,
կանանց
եւ
{աղջիկների}
քթից
ահագին
օղ
անցնելը,
-
աղեկտուր
լինելով
տեսած
այնտեղ
Իտալացոց,
որ
պիտի
պսակուէին
իրենց
ընտրած
{աղջիկների}
հետ,
ասենք՝
թողէ՛ք
դորանց,
տգեղ
են,
չունին
այ
ներին,
քույրերին,
փեսաներին,
եղբորորդիներին
եւ
{աղջիկներին},
մի
խոսքով
մեր
բոլոր
ազգականներին.
շնորհակալ
եմ
ցանել
գլխների
վերայ,
որ
ստացած
էր
կովի
թրիքից,
{աղջիկներին}
ներում
էին
կրել
ողջախոհութեան
նշանը,
ազնուականնե
:
Այս
չէր
ձեր
մայրենի
պարտականութիւնը.
դուք
ձեր
{աղջիկներից}
պիտի
նոր
մայրեր
պատրաստէք
գալոց
սերունդի
համար,
ս
թէ
Հայաստանի
աղջիկները
հին
կամ
նոր
Բաբելոնների
{աղջիկներն}
են,
ասես
թէ
բորբորիտոն
Շամիրամի
թոռներն
են:
ի
Գայանե
քրոջս
եւ
Ռափայել
Գավրիլիչին,
բոլոր
նոցա
{աղջիկներուն}:
Լսել
եմ,
երկու
աղջիկ
ունին
որպես
թե:
Շատ
բարե
սել
էի
աղաղակը
կամ
շարժողութեան
ձայնը,
այն
սիրած
{աղջիկս},
ուրուականի
պէս
երեւում
էր
աչքիս
եւ
անյայտանում
մք
Տըխուր
նըստած
միայնակ,
Ես
պարում
եմ
{աղջկայ}
հետ
Ու
համարում
ինձ
այդ
փառք։
Ինչ
"
Որ
ոչ
մի
մարդ
այնուհետեւ
կին
մարդու
կամ
{աղջկայ}
Չըյանդգնի
ձեռը
պաչել
ըստ
հասարակ
կանոնին,
-
Ով
իմ
զաւակ,
մի՛
վրդովուիր,
Դա
{աղջկայ}
մի
աստղ
էր,
Որ
իւր
հօր
ու
մօրը
խօսքը
ակ
ջրում
`
մի
լուացք:
Գերբնական
է
այդ
{աղջկայ}
տեսիլը,
Ոչինչ
չկայ
դորա
վերայ
հողեղէն.
Էմս,
1859,
Մայիս
31
ԻՏԱԼԱՑԻ
{ԱՂՋԿԱՅ}
ԵՐԳԸ
1859
թուականից
"
Մեր
հայրենիք,
թ
,
այլ
որպէս
մարդ
եւ
մարդկային
զգացողութեամբ:
{Աղջկայ}
կուսութիւնը
խախտել,
յետոյ
ամուսնացնել
նորան
իւր
ց
ու
խնդիրս,
բոլոր
աշխատութիւնս
զուր
կորան.
իսկ
{աղջկայ}
պատկերը
ասես
թէ
բեւեռել
էին
աչքիս,
որովհետեւ
աչք
նալով
նորա
խօսածը,
որովհետեւ
միտքս
թռչում
էր
այն
{աղջկայ}
քամակից,
ամենեւին
մեքենաբար
պատասխանում
էի
մի
ան
ու
բան
կար
այստեղ,
մի՞թէ
տխուր
բան
էր
18
տարեկան
{աղջկայ}
համար
մի
ոտք
յառաջ
ամուսնանալ.
չէ՛,
այդ
չէր
պատ
այն
մարդուն
է,
որ
քահանան
մի
փոքր
յառաջ
բռնել
էր
{աղջկայ}
ձեռքը
եւ
Առէալ
զձեռն
Եւայի
ասելով,
տուել
էր
մի
մ
ամուսնութենից.
պատճառ,
լաւ
բաներ
չեն
խօսում
այդ
{աղջկայ}
մասին,
ասում
են,
որ
շատ
բաց
աղջիկ
է...
Ահա
եշտ
է:
-Լաւ
ես
ասում,
քուրիկ,
միայն
Գասպարի
{աղջկայ}
աչքերը...
-Ի՞նչ
է,
շի՞լ
է
փոքր
ինչ,
իմը
ե
ր
հրամանովը
վարել:
Եթէ
Աստուած
յաջողէ
այս
դրացու
{աղջկայ}
մասին
մեր
մտադրութիւնը,
եթէ
Աստուած
տայ
ինձ
այն
աղձից:
Նա
խոստացաւ
խօսակցութիւն
բանալ
դրացու
հետ
{աղջկայ}
մասին
միւս
օրը.
պատճառ,
այն
օրը
անցած
գնացածի
յ
,
ձեր
արած
բանի
համար
բոլորովին
կը
հրաժարուէր
ձեր
{աղջկայ}
հետ
ամուսնանալուց.
բայց
ես
այնպէս
վատ
սրտով
մարդ
ցութիւնը,
որ
ամբողջ
Ֆրանսիայն
ունեցաւ
այս
անբաղդ
{աղջկայ}
գործի
մէջ,
ցոյց
էր
տալիս,
թէ
ինչ
աստիճանի
էր
հա
ռած
չէ,
որին
արգոյ
հեղինակը
մի
վայրկեան
Փանուէլի
{աղջկայ}
շնորհքն
է
ընծայում։
Մենք
չենք
ուզում
այս
բոլո
ն
լինում:
Մի
մայր,
հրապարակով
այդպիսի
խօսքեր
իր
{աղջկայ}
մասին
ասելուց
յետոյ,
այնուհետեւ
ի՛նչ
աղջիկների
կ
այստեղ
մի
վայրկեան
ընծայում
է
Վարդիթերին
Փանուելի
{աղջկայ}
շնորհքը:
Մենք
չենք
ուզում
այս
բոլոր
անբնակա
րողութեանը
փշրանքը:
Մի
երիտասարդ
ամուսնանալով
մի
{աղջկայ}
հետ,
բարոյական
պարտականութիւնք
է
առնում
իր
վրայ
դ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
ատեն
անցնելէն
ետեւ,
{աղջկան}
ոտքը
Լոմպարտիա
դպածին
պէս
կառավարութենէ
բռնուելու
Ուր
թաղուեցաւ
իւր
հօր
մօտին
Մարմինը
խեղճ
{աղջկան}:
"
Հայրիկ,
տե՛ս,
տե՛ս,
աստղը
թռաւ
րդու,
որ
ընդունակ
է
Զոհ
բերել
կեանքը
սիրած
{աղջկան}:
Ես
պիտի
դուրս
գամ
դէպի
հրապարակ,
եւ
փեսային:
Այժմ
արդեն
կարելի
է
մարդու
տալ
եւ
քո
{աղջկանը},
իմ
սիրելի
Տիրուհուն.
բայց
ես
հույս
ունիմ
ներկա
ա՞յ,
որ
Մխիթարեան
համախոհի
մը
Վենետիկէն
փախուցած
{աղջկանը}
պատմութիւնը
ընենք:
Երրորդ՝
արտօնութիւն
կը
տ
ընենք:
Երրորդ՝
արտօնութիւն
կը
տա՞յ,
որ
այն
{աղջկանը}
համար
վանքի
տպարանին
մէջը
(մեծաւորէն
եւ
միւս
անդ
Աստուած
տայ
ինձ
այն
օրը,
որ
ես
խունկ
ծխեմ
դրացու
{աղջկանը}
մեր
շեմքի
վերայ,
իբրեւ
քո
հարսի
ապայ
այն
օրից
պ
րախ
կը
լինիմ,
որ
դու
կ՚ազատուիս
Թիւթիւնճի-օղլուի
{աղջկանից},
ինչպէս
ես
լսել
եմ,
նա
ոչ
թէ
իմ
հրամանովը
պիտոյ
մարմնի
կերպարանքից,
որ
Աստծուց
է
կախուած
ես
այն
{աղջկանից}
այնպիսի
կին
շինեմ
քո
համար,
որ
տեսանողը
զարմանայ
ին
զդուստր
Վռամայ
ուրումն
մեծի
իշխանի
եւ
էր
անուն
{աղջկանն}
Ձուիկ
եւ
զքոյր
Ձուկայ
որ
կոչիւր
Անոյշվռամ,
էառ
ի
ղա
Արզումանեանին
`
եղբայր
տիկնոջ,
որ
է
կառավարիչ
{աղջկանց}
դպրատան:
Александр
Карлович
Мейснер
по
росс[ийс
ային
ի
զանազան
հայաբնակ
քաղաքս
զուսումնարանս
վասն
{աղջկանց},
յորս
զառաջինն
եթէ
չէին
քաղաքացիք
բաւական
կարգաւ
ռը
պաչել
ըստ
հասարակ
կանոնին,
Թէ
լոկ
նայելն
{աղջկերանց}
եւ
կամ
կնիկների
վերայ
Սաստիկ
մեղք
է,
արդէն
րտել
էր
Քամը
իւր
ճառը,
Քանանը
եւ
Նեբրովթը
Կայէնի
{աղջկերքի}
հետ
միասին
սկսեցին
երգել
այս
տաղը,
որ
շարադրել
է
ծ։
"
Տեսա՛ն,
-
ասում
է,
-
Աստուծու
որդիքը
մարդոց
{աղջկերքին}
եւ
խառնակուեցան
նոցա
հետ"։
Ի՞նչ
բանի
համար
ք
'ի
խաղս
եւ
'ի
զբօսանս
ցնդիք,
ընդ
կանայս
եւ
ընդ
{աղջկունս}
կատակիք
եւ
այլն
եւ
այլն։
Այսմ
յանդիմանութեան
ո՛չ
ի
սակաւ
ժամանակաց
ինքնին
զփորձ
առնուցու
թէ
ո՞րպէս
{աղջկունք}
նոցա
օր
ըստ
օրէ
սնանին
եւ
ուռճանան
հոգւով,
եւ
թէ
րչափ
եւ
որքան
հնար
գոյր
առձեռն,
եւ
այսպէս
կրթեալ
{աղջկունքդ}
այդոքիկ
մայր
եղեալ
երբեմն
զաւակաց
կարէին
զնոսա
հա
օտար
է
ըստ
ամենայնի
ի
ճշմարտութենէ
միայն
ջանացեալ
{աղտեղել}
զիս
իւրովք
սնոտի
ծեքաբանութեամբ.
ո՛չ
այլ
զոք
ես
յանդգնութեամբ
մէջբերել
ու
անոր
բարոյական
պատիւն
{աղտեղել}:
Մխիթարեանց
ու
համախոհ
ընկերին
անել
եւ
պտուտաւոր
իկը
բամբասում
էին
ինձ,
գրով
գրելու
համար
ես
շա՛տ
{աղտեղի}
եմ
համարում։
Բայց
նոցա
հայհոյանքի
խորհուրդը,
մի
։
Այս
է
ահա
կաշառառութեան
եւ
սիմոնականութեան,
այն
{աղտեղի}
եւ
պիղծ
ախտի,
պղտոր
եւ
անմխիթար
աղբիւրը։
Երանի՛
ա
եւ:
Եթէ
մի
մարդ
վախենում
է
կամ
չկամի
լուանալ
իւր
{աղտերը},
ինչպէ՛ս
ուրեմն
պիտի
իրագործել
մաքրութեան
գաղափա
իսկ
ստանալու
կաշառքը
մի
թշուառ
15
մանէթ,
մինչդեռ
{աղտը}
եւ
դաւաճանութեան
ամօթը
գրեթէ
եգիպտական
բուրգերին
են
Անգլիոյ
մէջ,
նա
հալածում
է
մանր
հնարներով
եւ
{աղտոտ}
ճանապարհներով,
որոնց
մէջ
վերջին
տեղը
չունին,
ան
րի,
թեեւ
ի
նկատի
եմ
ունեցել
այն,
մի
ամբողջ
ամիս
{աղտոտվեցա},
հետեւյալ
օծանելիքով
կամ
ավելի
ճիշտը՝
ներշփեցի
ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ
{ԱՂՑՄԻՔ}
Աշխարհաբար
թարգմանութիւն
Մկրտիչ
Խէրանեանի
Nos
{ԱՂՑՄԻՔ}
ԳՐՈԻԱԾՔ
[ազգանունը
քերուած]
Գործ
հանգուցեալ
Միքա
Թ
Խնդրում
եմ
Ձեզանից
իմ
հաշվով
տալ
ծերունի
եւ
{աղքատ}
Ռեթեոսին
(Ավետ)
50
ռուփի
՚ի
վարձ
բազմօրյա
աշխատ
րքրում
մեր
հին
վերքերը:
Մի՞թե
նրանք
այն
աստիճանի
{աղքատ}
են
մտքով,
որ
չեն
կարողանում
հասկանալ,
որ
չնայած
ովել
որդան
կարմիրը
-
իսկ
դա
կարեւոր
բան
է
այնտեղի
{աղքատ}
շինականների
համար:
Էջմիածնում
տակավին
կան
մի
քան
նէիր
եւ
դաստիարակէիր
ուրիշ
մարդերի
դստերքը,
որ,
{աղքատ}
ծնողների
զաւակ
լինելով,
մնալու
էին
կոպիտ
հասկացո
մշակութիւնը
երեւում
է
միայն
այր
մարդերի
մէջ,
իսկ
{աղքատ}
կանայք
առաւել
լաւ
կը
համարեն
մուրացկանութեամբ
ապր
լացնում
եմ
դորա
վերայ
եւ
այս,
թէ
սուտ
պարծեցող,
{աղքատ}
հպարտ,
տգէտ
եւ
կամակոր
որդոց
համար,
որ
միտ
չդնե
մի
կտաւի
մէջ
մեռած
մանուկը,
դէպուղիղ
գնում
է
մի
{աղքատ}
Թուրք
կնոջ
տուն,
որ
նոյն
օրին
ազատուել
էր
ծննդակ
նակւում
է
ցրտաշունչ
եւ
դաժան
Բորէասը,
որ
խլում
է
{աղքատ}
շինականների
տան
ծածքը,
որի
զօրութեանը
չեն
կարող
պիտոյ
պապականութիւնը
որպէս
մի
պատնէշ
կանգնեցնէին
{աղքատ}
Հայերի
որբերի
եւ
հանգուցեալ
Մուրադի
շնորհի
մէջ։
երկու
յառաջաբան
եւ
մի
վերջաբան
ունի,
սակայն
շատ
{աղքատ}
է
իւր
բովանդակութեամբ:
Գլխաւոր
խորհուրդը
"
Ընծայ
եղ
եւս
երեւում
են
երկու
անբաղդ
գերդաստանք,
երկու
{աղքատ}
ու
անմեղ
սիրահարք
եւ
վախճանը
գործի,
մի
փոքր
այլա
ասելի
եւ
անխելք
խօսքեր
թափւում
են
Բէգզադէի
կողմից
{աղքատ}
պատանու
վերայ:
Բանը
այնտեղ
է
հասնում,
որ
Բէգզադ
նամով,
հազարաւոր
օրինակներով
ձրի
կը
բաժանէր
ազգի
{աղքատ}
եւ
չքաւոր
մարդերին՝
հարուստ
մարդերից
միայն
ստանա
գումար
հաւաքուեցաւ,
բայց
այդ
շատը,
համեմատելով
{աղքատ}
եւ
սոված
բազմութեան
հետ,
շատ
աննշան
էր
եւ
չնչին
ռայժմ
այսչափ
միայն,
որ
անգլիական
ազգը
ամեն
ազգից
{աղքատ}
է
եւ
ամեն
ազգից
աւելի
վտանգի
ենթակայ:
"
Ինչ
րեանց
ծուլութեան
պատճառով,
կա՛մ
մի
դժբախտութեամբ
{աղքատ}
լինելով,
աղքատը
կը
վաճառէ
հարուստին
իւր
հողը,
կ
ստ
չէ,
ասում
ենք,
եւ
այն՝
դրականապէս:
Որեւիցէ
{աղքատ}
համարուած
ազգ,
եթէ
ունի
մի
կտոր
հող,
ապահովել
է
ւթիւնը
այդ
վտանգից
ազատուելու
համար:
Նա
ինքը
եւս
{աղքատ}
է
եւ
ոչինչ
ունի,
ինչպէս
ուրեմն
կարող
է
օգնել
ուր
ել
ուրիշին:
Խնդիրը
նոյնիսկ
այնտեղ
է,
որ
նա
{աղքատ}
է
եւ
պիտի
առաւել
աղքատանայ,
եթէ
ճգնի
իւր
մինչեւ
իւր
մինչեւ
այժմ
բռնած
ճանապարհը
շարունակելու:
Նա
{աղքատ}
է,
բայց
այդ
աղքատութիւնը
միայն
կարող
է
լարել
նոր
թիւն
չկար
հնար
մտածելու,
ճանապարհ
փոխելու,
նորա
{աղքատ}
լինելը,
միեւնոյն
ժամանակ,
կարող
է
լինել
նորա
փր
ն
առաւել
է
եւ
ծախքը:
Եթէ
մարդը,
հինգ
ստանալով,
{աղքատ}
էր
գեղում,
աղքատ
կը
լինի
Պօլսի
մէջ
կամ
այլ
քաղաք
ը:
Եթէ
մարդը,
հինգ
ստանալով,
աղքատ
էր
գեղում,
{աղքատ}
կը
լինի
Պօլսի
մէջ
կամ
այլ
քաղաքներում,
՝
ութն
կա
,
վերադառնում
է
նա
միմիայն
իւր
ներկայութեամբ
իւր
{աղքատ}
եւ
կարօտ
ընտանեաց
թիւը
յաւելցնելու
համար:
Ե
ը
կարգի
չէ
դրւում:
Հայոց
հասարակ
ժողովուրդը
{աղքատ}
է
եւ,
չունենալով
ոչինչ
կարողութիւն,
հազիւհազ
սե
որդ:
Իսկ
թոռներիդ
որդիքը
դարձեալ
պիտի
մտանեն
այն
{աղքատ}
ընդհանրութեան
մէջ,
որից
դուրս
եկար
դու,
եւ
ազատ
աւոր
պիտի
լինէին
հարուստների
թիւը,
փո՛քր
է
այս,
{աղքատ}
ասած
բանը
բնաւ
չպիտի
լինէր
աշխարհի
վերայ:
Բայց
ա
ն:
Եւ
եթէ
մի
ընկած
հարուստի
փոխանակ
հարստանայ
մի
{աղքատ},
հետեւանքը
յառաջադիմութիւն
չէ,
քանզի
դրականը
բա
ցն,
այսինքն
Հայաստան
աշխարհիցն
մեր
ազգ
ղարիպական
{աղքատ}
բիռուզիգար
մարդկանցն
որք
եկեսցեն
աստ,
որպէս
վերն
պանքները
կտրած
հազիւհազ
`
Հանգստացնելու
մերայնոց
{աղքատ}
Հիւրընկալ,
համեստ
օթեւանում
պարզ:
"
Կա՛ց
",
Մոխիր
ցանած
գլխիս
վերայ
`
Ես
քաղաքից
փախայ
{աղքատ}.
Անապատում
բնակիմ
ահա
Տեառն
շնորհիւ,
գող
է
կամ
փախստական
Եւ
կամ
անտուն,
անտեղի,
{աղքատ}
մարդ
է
անպաշտպան։
Ահա
թէ
ո՛վ
այց
կ՚երթայ
մե
կնով
մուճակը։
Ինչո՞ւ
համար
պիտի
ցանկայ
{Աղքատ}
մարդը
այս
կեանքին,
Չունի
ապրուստ,
տուն
ու
թութիւն։
Այսպէս
մահը
հանդիպում
է
{Աղքատ},
պանդուխտ,
խեղճ
մարդիկ,
Ինչպէս
վաղուց
չտե
.
"։
"
Հիւսիսափայլ
",
1858
թ.
{ԱՂՔԱՏ}
ԿԻՆ
(Պիէր
Ժան
Բերանժէ)
Ցուրտը
փչեց.
ձմեռ
ուիլ
ցրտիցը:
Ժամի
դռնում
դողդողալով
Կանգնած
է
մի
{աղքատ}
կին.
Նորա
հանդերձը
պատառ
պատառ,
Չունի
շապիկ
իւր
Պակասութիւնքը
ծածկում
եմ:
Թէ
մի
{աղքատ}
կը
գայ
իմ
մօտ,
Նորան
կը
տամ
ողորմութիւն.
լինի.
Այսինքն
ազգի
մեր
ընդհանրութեան
{Աղքատ}
ու
հարուստ
տուած
թեւ
թեւի
`
Այսպէս
թէ
միայն
յց
այն
խեղճ
հայը,
այն
հարստահարուած,
ողորմելի,
{աղքատ},
մերկ
եւ
քաղցած
Հայը,
ոչ
միայն
ճնշուած
օտարների
ռնեմ.
եթէ
վերադառնամ
իմ
հայրենիքս
այսպէս
մերկ
ու
{աղքատ},
իմ
երկրացիներին
ծիծաղելի
կը
լինիմ,
որովհետեւ
ն
պէս
մի
տան
պատկանաւորներից,
կամ
սպասաւորներից
մի
{աղքատ}
մարդ,
եւ
ո՛չ
որպէս
քեզանից
օտար,
կամ
մի
ուրիշի
ւմ
է
Փարպեցին,
թէ
ինձ
քո
տունը
տարիր
ոչ
որպէս
մի
{աղքատ}
մարդ
եւ
այլն,
յայտնի
է,
թէ
այս
խօսքերը
չէ
կարել
իրեց
նորան
վերադառնալ։
Իսկ
Թէ
Սիւնեաց
երկրում
նա
{աղքատ}
մի
մարդ
չէր,
դորան
վկայում
է
ինքը՝
Փարպեցին,
ե
պէս
լինելով
բանը,
անտարակոյս,
Փարպեցին
որպէս
մի
{աղքատ}
եւ
ողորմութեան
կարօտ
մարդ
չեկաւ
վանքը,
ուստի
եւ
քեզ
տեառնդ
անկ
էի"։
Հինգերորդ,
թէ
Փարպեցու
{աղքատ}
չլինելը
վերաբերում
է
լոկ
նորա
անձին,
ոչ
նորա
ծնո
եամբ,
նորա
մահից
յետոյ,
դժուար
բան
չէ.
բայց
մի
{աղքատ}
եւ
չքաւոր
առաքինութիւն
ճանաչել
ու
մեծարել,
ա՛յդ
ւմ
եմ,
ոտքերդ
համբուրում
եմ,
մի
մերժէք
ինձ,
ես
{աղքատ}
տղայ
եմ...
-
Այդ
բոլորը
լաւ,
բայց
ամսական
հին
,
որի
մէջ
նստած
էին,
զարդարած
էր
շատ
հասարակ
եւ
{աղքատ}
կարասիքներով,
պատի
վերայ
կախած
էին
մի
քանի
շատ
հ
Մանուշակը
դուրս
նայեց
պատուհանից
եւ
տեսաւ
մի
{աղքատ}
պառաւ
կին:
-
Ողորմութի՛ւն
արա,
զաւա՛կս,
ողո
փւում:
Դուրս
էի
գալիս
այնտեղից,
ահա
մի
պառաւ
{աղքատ}
կին
մի
նամակ
ձեռքին
մտած
պարոն
Շահումեանցի
տուն,
արկանար
իմ
վերայ,
Աստուած
մի
օրդ
հազար
առնէ,
ես
{աղքատ}
կին
եմ...
Հետաքրքրութիւնս
ստիպեց
հարցնել
նո
ղեցի,
որ
տանի
ինքը
տայ
նամակը:
Բայց
նամակ...
{Աղքատ}
պառաւի
ձեռք...
Որտեղի՞ց,
որտե՞ղ:
-
Երեւի
էր
նորա
ստանալու
վերայ,
պատճառ,
հայրը
պատմել
էր
{աղքատ}
պառաւի
անցքը,
բայց
Շահումեանցը
չգիտէր
Մանուշակի
ւցանել
անդ
թէ
զկրօնն
եւ
թէ
զվանս,
գոլով
ամենեւին
{աղքատ}
իւրովքն
հանդերձ
պէտս
ունէր
նպաստից,
եւ
առ
այս
ոչ
դւոց,
որք
ի
խնդիր
աւուրն
պարենի
անբանացեալ
չիցեն
{աղքատ},
ողորմելի,
առաջնորդեալ
բնական
ազդեցութեամբ
քան
կրած
չարչարանքները
եւ
նորա
աշխարհի
երեսին
ունեցած
{աղքատ}
ու
ապաշուք
կեանքը.
սրբացնում
էին
ստրկութիւնը
եւ
ան
հետեւող
ճարելու
ժամանակ։
Նա
չէ
որոնում
այլեւս
{աղքատ},
ռամիկ
եւ
անուսումն
մարդիկ,
եւ
չէ
համոզում
նորա
յլ
մեծ
մասով
արտասուելի
աղքատութեան
արդիւնք:
Շատ
{աղքատ}
կամ
օրական
հացի
կարօտ
ծնողք
վաճառել
են
իրենց
աղջի
բա
ես,
քու
տանն
էլ
ոչով
չի
վեր
գալի,
համա
ես
իմ
{աղքատ}
տեղովս
քեզանից
շատ
եմ
խարջ
տալի,
կոռ
քաշում,
ձի
ի
մին
քերեղաններ
ձեռներին
մատաղ
են
կիտում,
իրանց
{աղքատ}
ու
խեղճ
ասելով,
սրտաբաց
ըխտաւորն
էլ
սուրբ
Գէորգի
իւ
եւ
գիշեր
եւ
վաստակելով,
չունի
կարողութիւն
իւր
{աղքատ}
քսակից
բաշխել
ազգի
մանուկներին
պարգեւ։
Հեղինակը
ոց
ստիպենք
թողուլ
իրենց
լատիներէնի
հարաբերութեամբ
{աղքատ}
լեզուն
ու
խօսել
հին
հռովմէական
գերապանծ
լեզուով,
ը
նոյնիսկ
այնտեղ
է,
որ
նա
աղքատ
է
եւ
պիտի
առաւել
{աղքատանայ},
եթէ
ճգնի
իւր
մինչեւ
այժմ
բռնած
ճանապարհը
շարուն
ութեանց
ի
Նոր
Նախիջեւան,
որ
գոն
յօգուտ
դպրոցի,
{աղքատանոցի},
հիւանդանոցի
եւ
որբանոցի
զհրիտակս
ողորմութեանց:
`
քաղաքին
Նախիջեւանայ,
այսինքն
յօգուտ
դպրոցաց,
{աղքատանոցի},
հիւանդանոցի
եւ
որբանոցի,
երկուս
բաժինս
յատկացո
ջեւան
քաղաքի
զհրիտակս
ողորմութեան
յանուն
դպրոցի,
{աղքատանոցի}
եւ
հիվանդանոցի:
Զայս
ամենայն
հրիտակս
ցայսօր
ժ
դերից
վճարում
է
ազգային
դպրոցների,
հիւանդանոցի,
{աղքատանոցի},
անկելանոցի
օգտի
եւ
պահպանութեան
համար
տարին
հին
ում
էին
Նախիջեւանի
լինելոց
դպրոցի,
եկեղեցիների,
{աղքատանոցի}
եւ
հիւանդանոցի
անուններով.
մշտնջենաւոր
ժամանակով
նցն.
այսինքն՝
երկու
մասն
դպրատանցն,
երկու
մասն
{աղքատանոցին},
երկու
մասն
հիւանդանոցին
եւ
երկու
մասն
որբոց
տան
08,
Սարգիս
Ծատուր
Աղաւելեան
արարեալ
զկտակ
յօգուտ
{աղքատաց}
եւ
տպարանի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
Գրիգորիապօլ
քաղաքաց
թ
ստիճան
թշուառութեան
նորա,
զարտասուս
եւ
զտառապանս
{աղքատաց},
հարստահարելոց,
վարատելոց,
որբոց
եւ
այրեաց
եւ
նացն։
Հարիւր
եւ
յիսուն
ռուպլի
Հալաբայ
եղեալ
{աղքատաց}
ողորմութիւն:
Հինգ
հարիւր
ռուպլի
սրբոյ
Էջմի
,
խլում
է
նորան
սեղանապիղծ
ձեռքով,
եւ
ուրիշները
{աղքատացնելով},
հարստանում
է
եւ
տիրապետում
է
ազգի
բնականության
մ
այն
օգտաբեր
գործը։
Այդ
օրերում
ուրախանում
է
եւ
{աղքատը},
իւր
վերջին
դահեկանը
դնելով
սեղանի
վերայ
իւր
ընտ
պատճառով,
կա՛մ
մի
դժբախտութեամբ
աղքատ
լինելով,
{աղքատը}
կը
վաճառէ
հարուստին
իւր
հողը,
կը
մնայ
անհող
եւ
կ
քատին"։
Ձեզ,
սիրելիք,
ասե՞մ
ով
էր
Այս
խղճալի
{աղքատը},
Այն
ցրտումը,
ոտաբոբիկ
Կանգնած,
ժամի
դռնումը.
Նա
իսկոյն
վազեց
բակը
եւ
կանչեց
աղքատին
բակի
մէջ,
{աղքատը}
քթի
տակից
օրհնութեան
խօսքեր
ասելով,
մտաւ
բակը:
ութիւն
ստանալու
համար:
-
Մարիկս,
-
պատասխանեց
{աղքատը},
-
Աստուած
օրդ
երկայն
առնէ...
Բայց
ես
խաբեբայ
ց
պառաւը,
-
Աստուած
անփորձ
պահէ,
շատ
խնդաս:
{Աղքատը}
հեռացաւ:
Մանուշակը
մտաւ
ներս:
Մանուշակի
մի
ժ
րելի։
Չի
վրդովիլ
նորա
գալը
Երբեք
սիրտը
{աղքատի},
Մահը
միայն
նորա
տանջուած
Մարմնին
հան
չենք
ուզում
ասել,
թէ
Փարպեցին
ծառայ
մարդու,
կամ
{աղքատի}
զաւակ
էր.
մեզ
յայտնի
չէ
այդ,
որովհետեւ
պատմութի
դու
հետ
համաձայնում
է
եւ
օգնում
է
ազգին,
մի
քանի
{աղքատի}
երկու-երեք
մանէթ
ողորմութիւն
տալով:
Նա
գովում
է
րդ
Թիւթիւնճի-Օղլու
Մ...
Հոգուս
ցանկալի.
{Աղքատի}
ձեռքով
ուղարկած
նամակդ
կարդացի
եւ
շատ
ցաւեցայ,
ո
յնիւ
Մանրէզի
մէջ
շուտով
տարածուեցաւ
այս
զարմանալի
{աղքատի}
հռչակաւոր
ծագումը,
բնակիչների
կարեկցութիւնը
դէպի
եղաւ՝
երբեմն
զինուորի,
երբեմն
քահանայի,
երբեմն
{աղքատի}
հանդերձ
հագնելով։
Մտանում
էր
խաղարկութեան
տներ
ե
առաջին
հիմքը
դրեց,
գրեթե
առանց
որեւէ
օգնության,
{աղքատիկ}
միջոցներով
հրատարակելով
"
Вестник
естественных
на
իւր
ձեռքից
եկածի
չափ
հարստացնելու
մեր
ժողովրդական
{աղքատին}
դպրութիւնը:
Բայց
չէ
կարելի
մի
քանի
խօսք
չասել
այ
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
Ձեզ,
սիրելիք,
ասե՞մ
ով
էր
Այս
խղճալի
աղքատ
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
Մինչ
թատրոնում
յայտնւում
էր,
Մինչ
խաղում
էր
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
Ամենայն
օր
նորա
դռնում
Կանգնած
էին
շատ
կառքե
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
Ամենայն
օր
իւր
մարմինը
Անուշահոտ
ջրերով
Լուա
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
Նորա
շքեղ
ննջարանում
Բնակւում
էր
Աստղիկը.
Ն
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
Ժամի
դռնում
նա
կանգնած
է,
Աչքերը
կոր,
վիզը
ին.
"
Ողորմութիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
{աղքատին}
"։
ՀԱՅ
ՄԱՐԴՈՒ
ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ
Հայ
մար
ը
եւս
այս
օրերումս
դուրս
կը
գայ,
մեր
ժողովրդական
{աղքատին},
բայց՝
հարազատ
եւ
բուն
մատենագրութիւնը
ճոխացնել
ուն
ձեռք
ու
ոտք
է
ստացել
եւ
մեր
նոր
մատենագրութան
{աղքատին}
գանձարանի
մէջ
երեւում
է
մտաւորական
եւ
կենսական
շա
բարի
դուռ
բանայ
քեզ:
Մանուշակը
նշանացի
արեց
{աղքատին},
որ
կանգնի
ու
չգնայ,
իսկ
ինքը
վազեց
խոհարանը,
ցաւեցին
զարկելով:
Նա
իսկոյն
վազեց
բակը
եւ
կանչեց
{աղքատին}
բակի
մէջ,
աղքատը
քթի
տակից
օրհնութեան
խօսքեր
ասե
դ
բերած
լինելով
նամակը,
գիտութեամբ
յանձնել
է
այդ
{աղքատին},
որ
պատահմամբ
գնացել
էր
նորանց
տուն,
որ
նա
տանի
ոշ
որոշ
իրք
տեսանին,
մեծ
ինչ
երեւին
դոցա
քանի
մի
{աղքատին}
բեկորք
Հայ
հնախօսութեան,
մինչ
`
խելապատակ
մանկան
հասարակ
մեծահոգի
են,
ակամայ
տալիս
էին
Սպանիական
{աղքատին}
մի
բան
ողորմութիւն՝
լրտես
համարելով
նորան.
ըստ
լով,
սրտաբաց
ըխտաւորն
էլ
սուրբ
Գէորգի
դոլոն
եկած
{աղքատին}
հոյ
չի՞
կարող
հետ
դարձնիլ...
Մողնեցիք
անբան
են
:
Ապա
եթէ
մի
գեղի
մէջ
100
տարու
միջոցում,
հողերը
{աղքատից}
հարուստին
վաճառուելով,
գեղի
հասարակութեան
սեպհակ
մտել
եմ
ժողովրդի
ամէն
մի
կարգի
մէջ,
սկսած
յետին
{աղքատից}
մինչեւ
երեւելի
պարոնը:
Տարու
մէջ,
ես
տեսանում
ե
,
իւր
կեանքումը
Խիղճ
ասածը
չըգիտէր,
{Աղքատները}
նորա
դռնից
Գիշեր
ցերեկ
հալածուած.
Մի
ջանիկ
գեղերից
մինն
է
տակաւին,
նորանից
անհամեմա՛տ
{աղքատները}
եւ
խեղճերը
կան:
Ահա,
թէ
ինչ
է
պատմում
մեզ
արգոյ
՞նչ
կ՚օգնէ
սորա
անհատական
հարստութիւնը
միլիոնաւոր
{աղքատների}
ընդհանուր
կարօտութեան:
Կանգնեցուր,
եթէ
կամ
նորա
ժառանգները:
-
Բայց,
դորա
փոխանակ,
եւ
{աղքատների}
ժառանգներ
հարստանում
են:
-
Այնպէս,
ինչպէս
ակարների,
մշակների,
սայլապանների,
գրաշարների,
{աղքատների}
եւ
փախստականների
ծայրագոյն
իշխանութեան
մասին.
այ
եսած
կեանքի
արեւը,
որոնք
դուռը
միշտ
բաց
է
իմ
պէս
{աղքատների}
համար.
տօնի,
զատկի,
տալիս
են
մի
բան,
եթէ
մկրտ
րովի
համար
ճուտ
տար.
իշխանների
տանն
ա
վեր
գալի,
{աղքատների}
տունն
ա
քանդւում,
հո
սուտ
չի՞:
Հիմի
ասենք
թէ
դո
նը
մնացած
աղջիկ
լոյս
ու
արեւ
հանել,
տօնի,
զատկի
{աղքատներին}
հանդերձ
բաժանել:
Անտարակոյս
այս
բոլորը
կ'առնենք
ամար
արծաթ
տուեցին
նորան,
բայց
նա
բոլորը
բաժանեց
{աղքատներին}
եւ
ինքը
ապրում
էր
ողորմութենով,
այսինքն՝
մուրաց
ց։
Սա
վաճառեց
իւր
ունեցած
կայքը,
արծաթը
բաժանեց
{աղքատներին},
իսկ
ինքը
ապրում
էր
ողորմութենով։
Այսպիսի
դրութ
ւմ
են,
կէսը
անփոխ
հէնց
ճամփորդներին
ենք
տալի
կամ
{աղքատներին},
էս
լաւ
ա
հլա
խէր
ա
ըլնում.
քաղքումն
ամէն
բանն
այն
տեղ
ստորագրութիւն
ստորագրութեան
քամակից՝
այդ
{աղքատներուն}
օգնելու
համար։
Նոյնիսկ
Գարիբալդին
առաջարկեց
Իտալ
տարարութեանց
իմոց:
7
Ես
տեսանելով
զի
ողորմելի
{աղքատութեամբ}
դեգերեալ
ի
դրունս
այլոց
գրագրութեամբ
հազիւ
թոշակե
երբեմն
հարիւր
հազարներ
իւր
ձեռքի
մէջ
շարժողը
դառն
{աղքատութեամբ}
կնքում
է
իւր
կեանքը,
ո՛ւր
մնացին
նորա
ժառանգները
զայլոց
եղանակէ
կենաց՝
վասնորոյ
գտանիմ
եւ
ի
մեծի
{աղքատութեան},
հայթայթելով
զկարիս
անձին՝
սակաւ
թոշակաւ:
Համա
տկառ
ակնածութեամբ
աղաչեմ
զՍինօդն,
իբրու
ողորմեալ
{աղքատութեան}
եւ
թշուառութեան
իմում,
փութացուցանել
զտնօրինութի
ինօդին
եւ
գտանիմ
ի
մեծի
չքաւորութեան
եւ
տառապագին
{աղքատութեան}
եւ
յամեցողութիւն
գործոյն
արկանէ
ի
չարաչար
զրկանս
վերջին
ճիգն
են
թափում՝
պատերազմելով
մի
ծայրացեալ
{աղքատութեան}
հետ:
Երեւակայեցէ՛ք
բիւրաւոր
ընտանիք,
որոնց
հող
վաճառելու
սկզբունքը
թոյլ
տրուի,
այն
ժամանակ
{աղքատութեան}
եւ
թշուառութեան
սկզբունքը
կ'ընդունուի:
Կարո
եւ
ապահով
հիմքի
վերայ,
եւ
անհնա՛ր
է,
որ
նա
կա՛մ
{աղքատութեան}
հանդիպի,
կա՛մ
իսպառ
կարօտ
մնայ"։
Մեք
վկայ
լով
բիւրաւոր
մարդիկ
եւ
բիւրաւոր
գերդաստանք,
դառն
{աղքատութեան}
հետ
պատերազմելով,
կարող
են
սովամահ
կորսուիլ:
Հա
եւ
չկամելուց,
արմատական
կերպով
դարման
տանել
իւր
{աղքատութեան}:
Եւ
այսպէս,
իբրեւ
գրաստ,
իբրեւ
մեքենայ
ծառայել
վերայ:
Մեք
չենք
հաւատում:
Ստրկութեան
մէջ,
{աղքատութեան}
մէջ
չկայ
եւ
չէ
կարող
լինել
լուսաւորութիւն:
բժժանքը
դեռեւս
ազդում
են
նորա
վերայ:
Նա
տանում
է
{աղքատութեան}
ծանր
լուծը՝
առանց
հաշիւ
տալու
ինքը
ինքեան,
թէ
ի
քի
հանգամանքներին
անսովորութենից,
իսկ
միւս
կէսին
{աղքատութեան}
եւ
ստրկութեան
սանդուղքի
ամենաբարձր
աստիճանին
վերա
ի
ուղղակի
յաջորդութեան
մէջ:
Եւ
այս
է
այն
սոսկալի
{աղքատութեան}
աղբիւրը,
որ
միմիայն
Անգլիոյ
մէջ
կարող
է
ստանալ
ա
.
երկար
թափառեցանք
այնտեղ
սորա
եւ
նորա
դրանը
մեր
{աղքատութեան}
պատճառով:
Վերջումը
անճարացած
ընկերներիս
մինը
պաշ
,
ման
եկաւ
շատ
քաղաքներ,
յետոյ
հասանելով
վերջին
{աղքատութեան},
1541
թուականի
սեպտեմբերին
վախճանուեցաւ
Ստրասբու
ւթիւնը,
ծածկելով
իւր
դիտաւորութիւնը
եւ
խորհուրդը
{աղքատութեան}
եւ
բարեպաշտութեան
դիմակներով,
վերջին
ջանքը
ու
աշ
այնպիսի
գեղեցկախօսութենով
նկարագրեց
նոցա
կամաւոր
{աղքատութեան}
ուխտը,
որ
իսկոյն
գնացին
նորա
քամակից
հիւանդանոցն
ետիկ,
ուր
Պապական
դեսպանի
առջեւ
ուխտեցին
կամաւոր
{աղքատութեան}
եւ
ողջախոհութեան
ուխտը։
Նոքա,
քահանայ
ձեռնա
ութեամբը
հրապարակով
ու
հանդիսով
ուխտեց
ճիշտ
պահել
{աղքատութեան},
ողջախոհութեան
ուխտը
եւ
կոյր
հնազանդութիւն
ունեն
րստութիւնը՝
չ'նայելով,
որ
նոքա
երդում
էին
կերել
{աղքատութեան}
ուխտը
պահելու։
Այս
ահագին
միութիւնը
կառավարւ
ւ
բնական
հետեւանք
չեն,
այլ
մեծ
մասով
արտասուելի
{աղքատութեան}
արդիւնք:
Շատ
աղքատ
կամ
օրական
հացի
կարօտ
ծնողք
վ
ց
գեղում.
ուստի,
եւ,
ինչպէս
առաջ
ասացինք,
այդ
{աղքատութեան}
պատճառը
չենք
կարող
հաստատապէս
գիտնալ:
Հաւանական
ինը,
իւր
զաւակները
եւ
գնալ
Պօլիս
կամ
այլ
քաղաք
`
{աղքատութենից}
ազատուելու
համար:
Բայց
այդ
տեղերում
եւս
նորան
հա
ւթիւնը,
որ
ոչ
միայն
կարող
է
փրկել
եւ
ազատել
ազգը
{աղքատութենից},
այլեւ
մեծ
զարկ
տալ
նորան
յառաջադէմ
ուղղութեան
մ
հող
ձեռք
բերելու,
որով
կ՚ազատուիս
ստրկութենից
եւ
{աղքատութենից},
այն
ժամանակ
ես
կը
հասկնամ
քո
խօսքը
եւ,
ընդհանո
ապագան
եւ
ազատէ
իւր
անձը
սարսափելի
նեղութենից
եւ
{աղքատութենից},
որ
եթէ
ոչ
այսօր,
վաղը
պիտի
թագաւորէ
բոլոր
Թիւր
որոնք
փրկեցին
նորան
առաջուայ
ուխտերից,
այսինքն՝
{աղքատութենից}
եւ
հեզութենից,
եւ
տուեցին
ըստ
ամենայնի
հակառակ
ո
Ձերոյին
գերամբարձ
սրբազնութեան,
որոց
գլխաւորն
է
{աղքատութիւն}
իմ,
որ
ո՛չ
ներէ
ինձ
չուել
աստի
ի
Քիշինեւայ
յԷջմի
եց
Իտալիոյ
մէջ
մի
հանգանակութիւն:
Այս
տեսակ
{աղքատութիւն},
որ
ուրիշ
աշխարհի
մէջ
թերեւս
այնքան
զարմանալի
չէ
մէջ,
եւ
ըստ
մասին
Ֆրանսիոյ
մէջ
կարելի
է
այդպիսի
{աղքատութիւն}:
"
Անգլիան
հարուստ
է,
ոչինչ
տէրութիւն
այնք
յման
հարստութիւն,
իսկ
անհող
շինականաց
տարապայման
{աղքատութիւն}
չէ՞
լինելու:
Այո՛,
փորձերը
ուսուցին,
ի
վերջոյ
ընտրութիւն
չկայ
եւ
հրաժեշտ
չէ
կարելի
տալ,
քանզի
{աղքատութիւն}
կայ
մէջտեղում,
քանզի
պէտք
կայ,
քանզի
հացի
խնդիր
ն
հրովարտակների
վերայ,
ծագեցան
հալածանք,
բանտ,
{աղքատութիւն},
մահ
եւ
կործանութիւն:
Այժմ
չես
կարող
խաբել
նորա
հուրդ
առնելով,
իւրեանց
նախկին
կանոններին
վերայ
(
{աղքատութիւն}
եւ
ողջախոհութիւն)
աւելացուցին
երկու
հետեւեալ
ուխ
դէսով։
Նոցա
խոստմունքը
այս
էին՝
ողջախոհութիւն,
{աղքատութիւն}
եւ
կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
Գեներալի
կամքը։
Ժ
պատի
դրսումը
մեզ
տեղիք
է
տալիս
ենթադրել
մի
ողբալի
{աղքատութիւն},
որից
չէ
փրկել
գաղթականութիւնը:
Մենք
այդ
մարդու
նա
մինչեւ
այժմ
չգիտէ
իւր
ո՛չ
հարստութիւնը
եւ
ո՛չ
{աղքատութիւնը},
ո՛չ
արդիւնքը
եւ
ո՛չ
ծախքը,
որովհետեւ
չկայ
միաբ
ւմ
է
հետը
տանել:
Տղան
ընկնում
է
հիւանդանոց,
{աղքատութիւնը}
հասանում
է
մինչեւ
ի
կատաղութիւն:
Մի
քանի
օրից
յե
այլ
քաղաք,
որի
ժողովրդի
թէ՛
սակաւութիւնը
եւ
թէ՛
{աղքատութիւնը}
պատիժ
պիտի
համարուէր
քահանային:
Խեղճ
քահանա
ոսում:
Մեր
ազգի
ներկան
թշուառ
է,
ստրկութիւնը
եւ
{աղքատութիւնը}
բարձրաձայն
խօսում
են
այստեղ:
Եթէ
յոյս
ունինք
ապա
ւնեցող
չխոստովանուի:
Եւ
մինչեւ
այս,
ընդհանրական
{աղքատութիւնը}
երթալով
պիտի
զօրանայ
եւ
հասնի
հսկայական
աստիճաննե
եան
չափով
սաստկանում
է
եւ
թանգութիւնը,
ուրեմն
եւ
{աղքատութիւնը}:
Անգլիոյ
մէջ,
Լոնդոնի
եւ
այլ
գաւառական
քաղաքներ
գաւառների
մէջ
մարդիկ
չպիտի
կարողանան
հաց
ճարել,
{աղքատութիւնը}
եւ
սովը
պիտի
հարկադրէ
նորանց
դէպի
յափշտակութիւն
ե
ած
ճանապարհը
շարունակելու:
Նա
աղքատ
է,
բայց
այդ
{աղքատութիւնը}
միայն
կարող
է
լարել
նորա
ջլերը,
նորա
գործունէութ
կարող
է
լարել
նորա
ջլերը,
նորա
գործունէութիւնը,
{աղքատութիւնը}
միայն
կարող
է
սթափեցնել
նորան
իւր
թմրութենից,
որ
մ
է
իւր
երկիրները
եւ
կենտրոնանում
է
քաղաքներում:
{Աղքատութիւնը}
ստիպում
է
նորան
թողուլ
իւր
տունը,
իւր
ընտանիքը,
եղերում
եւս
նորան
հանդէպ
է
դուրս
գալիս
էապէս
նոյն
{աղքատութիւնը},
գուցէ
`
մի
փոքր
քաղաքային
ամոք
կերպարանքով:
Դի
իւնքը
մշակող
եւ
վաճառող,
որ
զուգակշիռը
պահուի
եւ
{աղքատութիւնը}
տարագիր
գնայ:
-
Բայց
դուք
մոռանում
էք,
որ
հանրութիւնը՝
միջին
թիւը,
հազիւհազ
ապրում
է,
եւ
{աղքատութիւնը}
օրէ
օր
տարածում
է
իւր
սեւ
վարագոյրը
ազգի
վերայ:
ում
է
մի
մարդ:
-
Ինչ
մեղքս
պահեմ,
այո՛.
իմ
{աղքատութիւնը}
ստիպում
է
ուրախանալ:
Չքաւորութիւնը,
աղքատութիւն
ղքատութիւնը
ստիպում
է
ուրախանալ:
Չքաւորութիւնը,
{աղքատութիւնը},
ապրելու
եւ
ընտանիք
պահելու
հոգսը,
շատ
անգամ
խտ
ւնջ
են:
Այս
դասակարգը
պարկեշտ
է,
եւ
գիտելով
իւր
{աղքատութիւնը},
որովհետեւ
խօսելու
կամ
բանի
մէջ
խառնուելու
իրաւո
թ.,
Պատմ.
Հայ.,
Մոսկուա,
եր.
143):
Անճար
{աղքատութիւնը}
սովից
ու
պաշարումից
պակաս
չէ:
Արտասուել
պիտի,
ք
այ,
բայց
եւ
այնպէս
գրական
թերութիւնը
եւ
հնարների
{աղքատութիւնք}
ենք
համարում:
Բացի
սորանից,
դժուար
թէ
կարելի
է
տակեց:
Մինի
առավելությունը
պիտի
հիմնվի
մյուսների
{աղքատության}
վերա.
ազնվական
կացությունը
այսօր
անարգություն
է
եր
մարդկանցից
չէ,
չնայած,
դժբախտաբար,
ընտանիքի
{աղքատությունը}
հարկադրել
է
նրան
ապրել
Իսահակի
հետ,
իսկ
սա
Գրիշա
գուցէ
անմարամաթ
եւ
դատարկ
մնալով
տներն
քանդվին
եւ
{աղքատքն}
՚ի
մխիթարութենէ
զրկուին,
ուրեմն
պատուիրեմ,
զի
ի
ւնն
կարօտ
է
աստուածային
օգնականութեան:
Այնպէս
եւ
{Աղքերմանոյ}
տէր
Բաղդասարն
գտանի
հիւանդագին.
այս
ամենայն
եղեւ
ը
բակ
բռնել
է"։
-
Ո՛հ,
իմ
դստրիկ,
{աղօ՛թք}
արա,
Դա
ծերունու
մի
աստղ
է,
Որ
իւր
կե
չ
դանակ
է,
-
ածելու
պէս
սուր
սրած,
Մի
կարճ
{աղօ՛թք}
արա
շուտով
առ
Աստուած"։
-
Միթէ
կար
մէջ
հաւատացեալներին
գրում
էր՝
աղաչելով,
թէ.
"
{Աղօ՛թք}
արէք
եւ
իմ
համար,
որ
ինձ
խօ՛սք
տրուի
բերանս
բանա
,
"
ցաւե՛ր
են
յղանում
եւ
անօրէնութի՛ւն
ծնում"։
{Աղօ՛թք}
էլ
չեն
անում
իսկի
քարոզողի
համար։
Բացի
սորանից,
շնորհակալ,
եւ
դորա
փոխանակ
կը
տամ
քեզ
մի
գրչագիր
{աղօթագիրք},
որի
զօրութեանը
չեն
դիմանում
ոչ
թէ
հասարակ
դեւեր
ն,
որ
'ի
մէջ
մեր
եւ
'ի
Քաղկեդոնականացն,
վասն
որոյ
{աղօթահայց}
ապաշխարութեամբ
եւ
առաջի
անկմամբ
պատառեցի
նովին
սո
որպիսիք
են՝
"
Յիսուս
Որդի,
Ժամագիրք,
Սաղմոս,
{Աղօթամատոյց},
Ողբք
եւ
հառաչանք
Էջմիածնի
"
եւ
ուրիշք,
թէպէտ
ե
ն
ստիպւում
է
ասել
բնութեան
ճարտարապետին,
իր
սրտի
{աղօթարանից},
"
որպէ՜ս
զի
մեծ
են
գործք
քո
Տէր
".
այլ
նա,
որ
ն
ի
հեռաստանէ
լուեալ
զդռնչիւն
մահաձայն
աղեղանցն՝
{աղօթեաց}
առ
Բարձրեալն
եւ
վաղվաղակի
ընկալաւ
զխնդիրն,
որում
Ո՛չ
պաս
գիտնաս
եւ
ո՛չ
ուտիք,
ո՛չ
հաւատքով՝
{աղօթել},
Ո՛չ
մեղքդ
լալ
ջերմ
արցունքով,
ո՛չ
Աստուծո
ի
տակ։
Եւ
ես,
չկարողանալով
Սաղմոսերգողին
պէս
{աղօթել},
թէ
"
պահէ՛,
Տէ՛ր,
մեղաւորի
ձեռքից
եւ
չա՛ր
մար
.
4)։
§
74.
Բնագիրը.
"
Եւ
իմոյ
չմարթացեալ
{աղօթել}
"
(եր.
52).
ստացական
դերանուն
փոխանակ
էականի
թագաւոր-օձ
(Շահ-մար)
բռնելը,
Սօսի
քարափի
գլխին
{աղօթելը}
եւ
այլն:
Յայտնի
է,
թէ
գլխաւոր
ներգործողների
վեր
րեւը,
երկու
խօսքով
մեղադրեցինք
Սօսի
քարափի
գլխին
{աղօթելը}
եւ
այն
հերիք
ենք
համարում,
որ
վերստին
չյիշենք
ապ
դեղերին,
որովհետեւ
նա
այն
կնիկ
մարդերից
էր,
որ
{աղօթելով}
կամ
այլ
ճարերով
հաւատում
էին
ամենայն
ցաւի
բժշկութ
վ
մօտենում
էին
հանգուցեալի
մահճին
եւ
բարձր
ձայնով
{աղօթելով}
համբուրում
էին
նորան։
Այսպիսի
հանդէս
չէր
տեսնուա
հարկը,
թոյլտուութիւն
ստանայ
Փրկչի
գերեզմանի
մօտ
{աղօթելու}
։
Իգնատիոսը
հազիւ
թէ
հասել
էր
իւր
նպատակին,
փոխո
յս
հրաշալի
գրքի
մէջ
գտանում
ենք
հետեւեալ
բաները.
{աղօթելու}
երրորդ
կերպը
բաղկանում
է
փոքր
ինչ
բառերի
ու
աղօթե
թելու
երրորդ
կերպը
բաղկանում
է
փոքր
ինչ
բառերի
ու
{աղօթելու}
ժամանակի
չափաւորութենից
(tertius
orandi
modus
pe
anam
aut
arduam),
եթէ
նորա
Գեթսեմանի
պարտէզումը
{աղօթելու}
վերայ,
պիտի
երեւակայել
մի
պարտէզ
որոշեալ
մեծութե
ատահել
եմ,
որոնք,
բացի
Rosarium
եւ
Pater
noster
{աղօթելուց},
այլ
բան
չ'գիտէին։
Բայց
մի՞թէ
չ'կան
մեր
Ազգի
մէ
տակի,
այնուհետեւ
ի
գուճս
անկանին
եւ
բարձրանան
եւ
{աղօթեն}.
ապա
յետ
կիսոյ
կամ
միոյ
ժամու
արշաւեն
ի
բարձունս
շինեց.
Նա
տեսաւ
շքեղ
տաճար
Ու
դէպի
նա
{աղօթեց}
։
Իմ
աչքին
ի՞նչ
երեւաց՝
Մի
շինու
համար,
լսելով
այս
մահաձայն
աղեղների
դռնչիւնքը,
{աղօթեց}
առ
Տէր
եւ
վճարեց
իւր
կեանքը,
որի
եւ
ոսկերքը
օտար
,
հեռուից
լսելով
նոցա
մահաձայն
աղեղների
աղմուկը,
{աղօթեց}
Աստուծուն
եւ
շուտով
իր
խնդրածը
ստացաւ,
որի
փափաք
պաշարուած
եւ
օրհասի
գրկի
մէջ,
արտասուալից
աչքով
{աղօթեցինք}
առ
երկնաւոր
Հայրը
եւ
մեր
կեանքի
փրկութեան
յոյսը
դ
ազին
երթալ
"
օխտը
ձիու
մուննաթ
"
անելն
է,
որ
գայ
{աղօթէ}
ու
բժշկուին:
Ուզարլուկ
(իւզերլիք)
ծխելու
րան,
նա
պիտոյ
է
ապագայումը
օրհնէր
քո
յիշատակը
եւ
{աղօթէր}
քո
գերեզմանի
վերայ,
իսկ
եթէ
դու
խնամ
տանէիր
եւ
դ
անչափս:
Յանձն
արարեալ
զիս
ի
շնորհս
գերամաքուր
{աղօթից}
ձերոց,
մնամ
կատարեալ
յարգանօք
եւ
խորին
վերապատու
ւթեան:
Եւ
այլովք
յանձնարարեալ
զիս
յօժանդակութիւն
{աղօթից}
ձերոց
մնամ
յամի
հայրութեան
Ձեր
բարեացակամ
,
եւ
առողջութիւն,
մնամք
ապաստանել
յօժանդակութիւն
{աղօթից}
ձերոց
ամենախոնարհ
ծառայ
Ձեր
Միքայել
Նալբանդեան
ջ
պատելոց:
Յանձն
արարեալ
զմեզ
ի
պաշտպանութիւն
{աղօթից}
Վեհաստիճան
Հայրապետիդ՝
Մնամ
Վեհափառութեան
Ձեր
,
որ
ի
Նախիջեւան:
Յանձն
արարեալ
զիս
ի
շնորհս
{աղօթից}
վեհափառութեան
Ձերոյ,
միայնոյ
մխիթարութեան
թշուառ
ր
ազգային,
յանձն
առնեմք
զանձինս
'ի
պաշտպանութիւն
{աղօթից}
Ձերոց
մնալով
վեհափառութեան
Ձեր
Սրբազնակատա
՝
Եւ
սէր
իսկ
ոչ
հնանայր:
Գ.
ՀՐԵՇՏԱԿՆ
{ԱՂՕԹԻՑ}
Որ
բնաւ
ի
տաճարս
Ոչ
բնակիս
ձեռագործ,
)։
"
Եւ
տեղին
այն
տաճար
լիցի
Աստուծոյ
եւ
տուն
{աղօթից}
խնդրուածոց
ամենայն
հաւատացելոց
եւ
աթոռ
քահանայապե
սուրբ
քահանայապետքն
Աստուծոյ
կապելոցն
նախարարաց,
{աղօթից}
եւ
տքնութեանց
պարապելոյ
"
եւ
այլն
(Փարպ.,
Պատմ
մ,
որ
վերստին
չյիշենք
ապառաժի
անմատչելի
լինելը,
{աղօթկերի}
Նարեկը,
Եփրեմ
Խորինը,
Սաղմոսը,
Սօսի
ծնրադրութի
ան
յաջողեցան
նոքա.
ո՛չ
միայն
գովում
ենք,
այլ
եւ
{աղօթում}
ենք
նոցայ
վերայ,
մոռանալով
մի
քանի
թերութիւնք,
։
Ի՞նչպէս։
Փրկիչը
ծունկի
վերայ
արիւն
քրտինքի
մէջ
{աղօթում}
է
մարդկութեան
համար,
դու,
փոխանակ
այս
բանը
միմի
թեանը
գործակից
չէ՞
եկեղեցին
-
ժողովուրդը.
նա
չէ՞
{աղօթում}:
Լսենք
եպիսկոպոսին:
"
Ես
դնեմ
ձեռս
ի
վերայ
սորա
ը
ամէն
օր
եկեղեցի
են
դնում,
եւ
ինչպէ՜ս
ջերմեռանդ
{աղօթում}:
Այո՛,
սարսափելի
յանցանք
է
ծնողքի
կողմից,
,
զոր
ընթերցեալ
բազում
մխիթարութեամբ՝
խնդացի
ընդ
{աղօթս}
եւ
օրհնութիւնս,
զորս
հեղուիք
՚ի
վերայ
իմ
որպէս
ծ
ին:
"
Ես
դնեմ
ձեռս
ի
վերայ
սորա
եւ
դուք
ամենեքին
{աղօթս}
արարէք,
որպէս
զի
արժանի
լինիցի
սա
զաստիճան
քահան
Սիրտք
Հայոց
լինելոց
են
ընդ
Ձեզ,
եւ
զօրհանապազ
{աղօթք}
մեր
ընդ
Ձեր
առաջի
սեղանոյ
Տեառն:
ԶԱստուած
կար
ազ
կրելու
էր
քո
անունը,
եւ
ապագայումը
շատ
մայրեր
{աղօթք}
կ'առնէին
քո
հոգու
համար,
շատ
երեխայք,
առաջին
ան
անմեղ
զաւակների
սրտի
մէջ,
որոնց
առաւօտ
եւ
երեկոյ
{աղօթք}
են
կարդացնում,
որ
Հայերը
դարձ
գան
եւ,
դուրս
գալ
աբանութիւնը
սորանից
մի
քանի
տարի
յառաջ
շինել
է
մի
{աղօթք},
որ
Մուրադեան
տղայքը
երգեն
երեկոյ
առաւօտ:
Աղօթք
գոյութիւնը
անգամ:
Նա
ասաց
ինձ,
թէ
գուցէ
որեւիցէ
{աղօթք}
եղած
լինի
դպրոցում
Հ.
Ռափայէլ
Թրեանցի
կառավարութ
ց,
հաստատեցին
մեզ,
թէ
արդարեւ
եղած
է
մի
այդպիսի
{աղօթք}
Թրեանցի
ժամանակ
եւ
թէ
մինչեւ
այժմ
եւս
շարունակւու
սքան
ժամանակ
դուրս
էր
մնացել
եկեղեցուց,
եւ
յետոյ
{աղօթք}
առնել
մոլորութեան
մէջ
(այսինքն՝
Յունաց
դաւանութ
եան:
Ամենայն
մկրտեալ
առն
ու
զհոգին
եւ
յայս
հային
{աղօթք}
ի
մկրտութեան,
որով
աղաչի
Հոգին
գալ
իջանել
ի
ջուր
`
Երբ
քո
տերեւքը
հիւսում
էին,
Յուշիկ
{աղօթք}
արդեօք
նոքա
Կամ
հին
տաղեր
երգեցին:
ուսաւոր
բակն
է
նորա
Առաքինի
գործքերը.
{Աղօթք}
արա,
որ
երկարուին
Նորա
կեանքի
թելերը:
ուած,
Որ
գոհ
իւր
օրից
հասած
գիշերին,
{Աղօթք}
է
առնում
վերեւ
առ
Աստուած.
Այլ
քո
ծագելուց
ռներս
դէպի
երկինք
տարածանելով,
արտասուալից
աչքով
{աղօթք}
արեցի
այսպէս.
"
Սիրով
խաչիդ,
դառն
վշտիս
ար
այնպէս
ապրին,
որ
նոցա
խիղճը
չտանջէ
նորանց
"),
{աղօթք}
էր
անում՝
ասելով,
թէ
Աստուծուց
խնդրում
ենք,
որ
գնելով
պ.
Շաքարեանցի
գլխի
տակ,
սկսեց
մրմնջել
մի
{աղօթք},
եւ
երեք
անգամ
կրկնելով
հալին
մեղք,
հալածին
դեւ
նութեամբ
աթոռի
վերայ
եւ
սկսեց
անգիր
կարդալ
մի
այլ
{աղօթք},
որ
աւելի
ներգործական
էր
նորա
աչքում:
Պ․
Շաքարե
-
Եղբա՛յր,
ինչե՛ր
ես
խօսում,
ի՛նչ
դեւ,
ի՛նչ
{աղօթք},
ի՛նչ
բան.
խելքդ
գլխի՞դ
է,
թէ
ոչ:
-
Իմ
խե
կնային
քաղաքացի
քան
Նարեկացի,
որոյ
աստուածաքարոզ
{աղօթք}
առ
մեզ
Նարեկ
անուանեալ,
գործ
արդարեւ
անզուգական
վերայ
փոքր
ինչ
հեռացաւ
նորանցից
դէպի
մի
մատուռ՝
{աղօթք}
կատարելու
պատճառով։
Քիչ
ժամանակից
յետոյ
զուարթ
ե
սնութիւնքը,
եւ
վերջապէս
Խօսակցութիւն
(Golloquium)
{աղօթք}
է
առ
Աստուած,
որի
մէջ
նկարւում
են
այն
բոլոր
զգացո
ախ
կենայ
(!),
յետոյ
աչքերը
վերեւ
բարձրացնում,
{աղօթք}
անում
ու
հոգին
աւանդում։
Իրար
մօտ
թաղելու
խնդիրը
ախ
կենայ
(!),
յետոյ,
աչքերը
վերեւ
բարձրացնում
{աղօթք}
անում
ու
հոգին
աւանդում:
Իրար
մօտ
թաղելու
խնդիրը
ակն
Հայաստանի
նոր
օրագիրը.
-
Մուրադեան
վարժարանի
{աղօթքը}:
Այն
օրից,
երբ
գրեցի
երկրորդ
Յիշատակարանիս
մտանեն
Պապի
գիրկը
եւ
արժանի
լինին
փրկութեան:
Այս
{աղօթքը}
գրուած
է
վենետկեան
Մխիթարեանց
ձեռքով
եւ,
որպէս
մ
ապական
դառնալով,
միանան
պապական
փարախի
մէջ:
Այդ
{աղօթքը}
ներկայացուցուած
է
Պապին
եւ
արժանացած
է
ինդուլգենց
ով
եւս
թախանձելով
խնդրեցի
դադարեցնել
այդ
անբնական
{աղօթքը},
բայց
վերապատուելի
Հայրը
ուրացաւ
եւ
աղօթքի
գոյու
Հ.
Ղեւոնդից
շնորհ
առնել
դադարեցնել
այդ
վնասակար
{աղօթքը},
եթէ
չկամին
առիթ
տալ
գայթակղութեան,
եթէ
չկամին
Գտնել
մի
հնար
Խիստ
շատ
աշխատեց,
Որ
իւր
{աղօթքը}
Լինի
դիւրալուր,
Տեսնէ
քո
արեւ,
ական
տօնի
պատճառով,
նախ
եւ
առաջ
իրենց
ուխտերը
եւ
{աղօթքը}
կատարում
են
Վաղարշապատի
Սուրբ
Կաթողիկէ
եկեղեցում
Սուրբ
Յովհանն
Մանդակունու
հետ
այնտեղ
վազէին
իրենց
{աղօթքը},
գոհութիւնը
եւ
ուրախական
արտասուքը,
որպէս
անոյշ
աղբիւրը
եւ
շարժառիթը։
Արի՛ք,
ուրեմն
խառնենք
մեր
{աղօթքը}
Աստուծոյ
քահանաների
եւ
տաճարի
սպասաւորների
աղօթքի
քով
վազեց
դէպի
նաւը,
որով
Աստուած,
ողորմի՛ր
ինձ
{աղօթքը}
ուսուցանող
վարդապետը
գնում
էր:
Եւ
այս
վարդապետը
ես
եւս
քո
պէս
անգէտ
լինէի,
բայց
քո
աղօթքի
պէս
իմ
{աղօթքը}
եւս
արժանընդունակ
լինէր:
Մեր
գլխաւոր
պարտականութ
նը,
եթէ
դու
չփրկես
ինձ"։
Այս
էր
նորա
ամենօրեայ
{աղօթքը},
որ
յետոյ
մի
փոքր
լալով
հանդարտեցնում
էր
հոգին,
մանաւանդ,
վեր
բարձրացան
դէպի
երկինք
իմ
ջերմեռանդ
{աղօթքի}
խունկերը,
եւ
Ամենաբարձրեալը
գթացաւ
իմ
վերայ:
աղօթք,
որ
Մուրադեան
տղայքը
երգեն
երեկոյ
առաւօտ:
{Աղօթքի}
բովանդակութիւնը
է
մի
խնդիր
առ
Աստուած,
որ
բոլոր
նական
աղօթքը,
բայց
վերապատուելի
Հայրը
ուրացաւ
եւ
{աղօթքի}
գոյութիւնը
անգամ:
Նա
ասաց
ինձ,
թէ
գուցէ
որեւիցէ
ւ
թէ
որոշ
տեղեկութիւն
եւս
չունի
Թրեանցի
օրով
եղած
{աղօթքի}
մասին:
Միւս
կողմից
այլ
մարդիկ
եւ
երբեմն
Մուրադեա
մուտ.
Ուր
սէրը
երբեք,
օ,
չէ՛ր
հնանում:
Գ.
{ԱՂՕԹՔԻ}
ՀՐԵՇՏԱԿԸ
Դու,
որ
երբեք
չես
կենում
Տաճարներում
հ
ձրացած
լինելով
այդ
շփոթների
նեղութիւնից,
կամեցայ
{աղօթքի}
պարապել
եւ
հանգստանալ։
Այս
պատճառով
գնացի
Սիւնեա
թէ
նա,
որ
Աստուծու
խորհուրդների
հազարապե՛տն
էր,
{աղօթքի}
էր
կարօտում
եւ
աղաչում
էր,
ո՞րչափ
եւս
առաւել
մեն
երբ
պատերազմները
վերջանան,
եւ
ես,
հանգչելու
եւ
{աղօթքի}
պարապելու
համար,
գնացի
Սիւնեաց
աշխարհը
եւ
երկու
աղօթքը
Աստուծոյ
քահանաների
եւ
տաճարի
սպասաւորների
{աղօթքի}
հետ
եւ
խնդրենք
Աստուծուց՝
մեր
երկնաւոր
հօրից,
մ
է,
երանի՜
թէ
ես
եւս
քո
պէս
անգէտ
լինէի,
բայց
քո
{աղօթքի}
պէս
իմ
աղօթքը
եւս
արժանընդունակ
լինէր:
Մեր
գլխաւ
թոյլ
տալ,
որ
ժողովուրդը
լսէ
վերստին
այն
ձայները
{աղօթքի},
որ
դատապարտուած
էին,
անհնարին
էր
թոյլ
տալ
մանա
ռից
եւ
եկաւ
աշակերտների
մօտ,
յայտնեց
նորանց,
թէ
{աղօթքի}
ժամանակ
տեսիլք
է
տեսել
եւ
ձայն
է
լսել,
որ
ասել
է
ն
եւ
այս
բանը.
նոքա
սկսեցին
քարոզել,
թէ
իւրեանց
{աղօթքի}
զօրութենովը
կատարուել
էր
այդ,
եւ
այսպիսի
ամօթալի
ակոբ-Կլեման
աբեղայն
հասաւ
Սէն-Կլու։
Ամբողջ
գիշեր
{աղօթքի}
հետ
եղաւ
եւ
միւս
օրը
գնաց
Արքունի
պալատ։
Երբ
կամ
տեալ
ընդ
անհուն
ծով
փորձանացէ:
Այս
սրտաբուխ
{աղօթքից}
յետոյ
իմ
թուլացած
ծունկերը
վերստին
ստ
այան
իւրեան
շատակի
համար
մեդալիոններ
կտրուեցան
ու
գոհաբանական
{աղօթքներ}
կատարուեցան
առ
Աստուած։
Ոչինչ
էր
պապականութե
ւշացած
է
Հայերի
համար,
եւ
այդ
խորհրդով
կատարուած
{աղօթքները}
չեն
անցանում
մթնոլորտից
դէպի
վեր:
Բուն
ազգայ
ամար
է,
յիմա՛ր,
Նարեկացու
սքանչելի
եւ
դիւահալած
{աղօթքները}:
Բացի
դորանից,
ես
միշտ
իմ
վերայ
պահում
եմ
կտորը
ջ,
քրիստոնէական
ունենար
մշտելութեան
յարակից
եղած
{աղօթքները}
եւ
միշտ
երգել
թէեւ
հեթանոսական
ժամանակից
մնացած,
զիս
զմեղաւորս...
Աստուած
քաւեա՛...
Այսպիսի
{աղօթքներով}
հեռացաւ
ինձանից
Պ.
Բէգզադէն,
բայց
այս
անգամ,
ի
լ
էր"։
Թէեւ
պ.
Մարկոսը,
զանազան
դիւահալած
{աղօթքներով}
վահանափակել
էր
իւր
անձը,
այնուամենայնիւ
հարկաւոր
զզուելի
բանը,
ոչ
այն
պատճառով,
որ
այս
անբնական
{աղօթքով}
կարող
էին
նոքա
բարկացնել
անյիշաչար
Աստուածը,
այլ
նարհութեամբ
եւ
ոչ
հպարտական
գիտութեամբ,
լսողների
{աղօթքով}
եւ
ոչ
իր
անձի
գիտութեամբ
պարծենալով։
Եթէ
Աստուծո
սենեկի
մէջտեղում:
Պ.
Մարկոսը
տեսանելով,
որ
մի
{աղօթքով}
բան
չդարձաւ,
բռնեց
Շաքարեանցին,
նստեցուց
բռնութ
անայ
ձեռնադրուելով
Արդէնեան
Եպիսկոպոսից
պահքով
ու
{աղօթքով},
բնակւում
էին
Վենետիկ
քաղաքի
մէջ,
քարոզում
էին
ռաջնորդութեան
Գրիգոր
արքեպիսկոպոսի
ի
Բեսարաբիայ:
{Աղօտ}
իմն
յիշեմ
զգործ
մի
ի
թեմական
ատենին
Նոր
Նախիջեւա
ով
վերջին
եւ
ահեղ
դատաստանի:
Այսպիսի
խրթնութիւնք
{աղօտ}
արկանեն
ի
միտս
աշակերտաց,
մանաւանդ
զի
զկնի
յարէ
,
շատ
անգամ
առաջնորդուած
Պ.
Չամուռճեանի
նման
մի
{աղօտ}
լուսով
լապտերի,
այդ
խնդիրը
այս
տեղիս
վերաբերութի
որ
մի
անպիտան
եւ
խաւար
ազգի
կրօն
լցուած
է
լինում
{աղօտ}
եւ
խաւարային
խորհուրդներով
եւս
եւ
խռկուած
աւելորդ
ս
վեր
եմ
ձգում
եւ
այն
ժամանակ
կը
համարձակուիմ
այն
{աղօտ}
եւ
գունաթափ
լոյսը
ընդունել
որպէս
ապագայի
հրաշափառ
րոշմատիպ
պատկերաց
իմաստունք
շահս
մեծ
քաղեն
ի
լոյս
{աղօտալոյս}
մտաց
պատմութեան,
ապա
ո՞րքան
աւելի
եւ
առատաձեռն
ն
անում
լուսաւորութեան
ճրագը,
այստեղ
ու
այնտեղ
շատ
{աղօտափայլ}
պահպանուելով
միայն
Հայաստանի
վանքերի
մէջ։
Բայց
ի
պիռժան
կերթան,
աչքերը
դեպի
Ստամպոլին
կնային,
թե
{աճաբ}
այդ
նավերն
ե՞րբ
կուգան
դեյին,
եւ
երբ
որ
գան
նե,
ա՜յ
տիրոջն,
արդըխ
աստված
հասնի:
Ինչ
տեղ
թաղից,
{աճաբ}
խանին
ետեւն,
չէ
նե
չոխրախին
ճամբան,
չէ
նա
աճաբ
աճաբ
խանին
ետեւն,
չէ
նե
չոխրախին
ճամբան,
չէ
նա
{աճաբ}
պաղնիքին
ճամբան.
Խասբիքային
տունին
ետեւի
տերեյին
էր,
կարո՞ղ
էր
դա
վատթար
մարդ
լինել,
եթէ
սնած
ու
{աճած}
լինէր
մի
վատթար
շրջակայքի
մէջ,
կամ
մի
վատթար
մար
են
մի
տարբեր
վիճակի
մէջ.
այդ
ընդունակութիւնքը՝
{աճած}
ու
անտարբեր,
նման
են
մի
վարած
հողի,
որ
այն
կը
բ
կութեան
մէջ
գոյացած
եւ
ստրկութեան
ատմոսֆէրայի
մէջ
{աճած}
մարդը,
բացի
իւր
վզի
լուծից
եւ
բռնաւորի
գաւազանից
հին
լեզուի
գաղափարը,
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
{աճած}
նոր
լեզուի
գաղափարը։
Այս
տեսակ
մշակութիւնը
ինքն
հին
լեզուի
գաղափարը,
ինչպէս
սորա
ստրկութեան
տակ
{աճած}
նոր
լեզուի
գաղափարը:
Այս
տեսակ
մշակութիւնքը
արդէ
արտել
նորան,
եթէ
նորա
հասկացողութիւնը
գոյացած
եւ
{աճած}
լինելով
եգիպտական
բնութեան,
եգիպտական
ադմոսֆերի
ւն
ալ,
սիրելի
ճիճաս
ալ
սիրտերդ
թըփ-թըփ
կեցիլիք.
{աճապ}
ի՞նչ
խապեր
կառնուք
ինձմեն
առողջությանս
մասին.
ին
իբր
1852
մանէթս
արծաթոյ
եւ
որ
ի
հարկէ
մինչեւ
ցարդ
{աճեալ}
է
դարձեալ
ընդ
ձեռն
տօկոսեաց:
Զայսմանէ
՚ի
խօ
ահա
նորա
տասն
եւ
ութն
կամ
քսան
տարեկան
որդին,
որ
{աճել}
եւ
զօրացել
էր
իբրեւ
մի
ծաղիկ
իւր
սեպհական
հողի
վե
ւթյուն
տրվի
բնական,
աստվածահաճո
եղանակով
սնվել,
{աճել}
ու
ամրանալ,
այսինքն՝
հոգեկան
կերտվածքի
աճման
հա
այց
թոյլ
տալով
պատմական
խորհրդի
ազդեցութիւնը,
որ
{աճել}
էր
անցածի,
մնացած
աւանադութեանց
հիման
վրայ
(տե՛
փիլիսոփան,
-
"
թոյլ
չէ
տալիս
ոչ
ստոյգ
ազատութեանը
{աճել}
եւ
ոչ
իսկ
յիշել
նորան:
Ազատութեան
դիմակի
տակ
գոյ
անն
ընդ
նմին
'ի
բաց
խլիցէք.
թո՛յլ
տուք
երկոցունց
{աճել}
'ի
միասին
մինչեւ
'ի
հունձս,
եւ
'ի
ժամանակի
հնձոց
ս
չառնէր
այն
հանգամանքները,
որոնց
մէջ
գոյացել
ու
{աճել}
էր
դատաստանի
տակ
ընկած
իրողութիւնը
կամ
անհատը,
ա
ազգերի
երեսից։
Ահա
այն
սկզբունքը,
որոնց
մէջ
{աճել}
է
Մխիթարեան
ընկերութիւնը,
ահա
այն
դայեակը,
որի
լ,
ճեղքելով
իւրեանց
մեռելապատանքը,
կենդանացել,
{աճել}
ու
յառաջացել
էին։
Իսկ
այն
ժամանակ
մինչ
մտել
էին
հմանադրութիւնքը
միջին
դարերից
սկսած
բնական
ճամփով
{աճելով}
աճում
էր,
բոլոր
ցամաքահողը
մինչեւ
վիզը
թաղուել
է
ից
սկսած
դրացի
էին
միմեանց,
եւ
համարեա
թէ
միասին
{աճելով},
եղբօր
պէս
վարւում
էին
մինչեւ
այժմ,
թէպէտ
պ.
Շ
սպիսի
խանգարուած
բարոյականութեամբ
ատմոսֆէրայի
մէջ
{աճելով}
եւ
կրթուելով,
դեռեւս
երեխայութենից
սկսեցին
մարդո
ին
կերպարանագործուիլ
այդ
սկզբունքը
կամ
տարերքը
եւ
{աճելով}
օրէ
օր
ստանալ
մի
յատուկ
բնաւորութիւն։
Թէ
ինչպէս
այն
ամենայն
վատ
հետեւանքները,
որ
մեր
օրերումը,
{աճելով}
այն
փոքրիկ
սերմից
պապական
հողի
վերայ,
ծառ
դարձան
եւ
այնպէս
գործի
սկզբից
մինչեւ
վերջ
մեր
զմայլանքը
{աճելով}
աճում
էր,
երբ
կարդում
էինք
այն
հոգեշարժ,
սրտաշա
այդ
փուշերը,
որպէսզի
ազնիւ
բոյսերը
հնար
ստանային
{աճելու}
եւ
զօրանալու:
Ժամանակ
է,
որ
Հայերը
դուրս
գան
եր
ելու,
լեզուի
նոր
ծլած
ձեւերը,
որ
դեռ
թարմ
են
եւ
{աճելու}
վրայ,
կապելով
եւ
ճնշելով
անցածի
եւ
մեռածի
պատանք
ունը
եւ
այն
`
բոլորովին
բնական,
խաղաղ
եւ
հանդարտ
{աճելութեամբ},
որին
հազիւ
թէ
տրամադրութիւն
ունի
ուրիշ
ամէն
մար
ի
հակառակ
նոր
տէրութենական
կառավարչութեանց
ներքին
{աճելութեան}
յայտնի
սկզբանը
վրայ
հիմնուած
աւելի
պարզ
ձեւերը,
նուած
էին
նոր
տէրութենական
կառավարչութեանց
ներքին
{աճելութեան}
վրայ,
ի՛նչ
արդիւնք
ցոյցը
տուեցին,
երբ
գործ
դրու
րեւոյթք,
որ
չկան
"
Սոս
եւ
Վարդիթերի
"
մէջ:
Նոցա
{աճելութեան}
համար
հարկաւոր
է
հող,
հարկաւոր
են
պայմաններ
եւ
հ
ամանակի
եւ
պատմութեան
ազդեցութեան
տակ
առաջ
գնացած
{աճելութիւն}
։
Եթէ
նոր
լեզուն
չունի
հին
լեզուի
ոլորուն
ոճերը,
ետոյ,
երբեք
չէ
ունեցել
մի
կանոնաւոր
եւ
լոգիկական
{աճելութիւն}
եւ
կերպարա[նա]գործութիւն,
-
դժուար
չէ
հասկանալ,
քին
պատճառքը,
մինչդեռ
այդ
բուսականի
գոյութիւնը,
{աճելութիւնը}
եւ
կերպարանագործութիւնը
կախւում
էր
հողից,
օդից
ե
տարեկանը:
Եւ
այդ
հասակում
ո՛չ
կազմուածքի
բնական
{աճելութիւնը},
ո՛չ
իմացականի
եւ
զգայականի
ախտերը
կարող
էին
զու
հոգեբանաբա՛ր
քննէինք
այստեղ
իգական
սեռի
անհատների
{աճելութիւնը}
եւ
սորա
օրէնքը,
քայլ
առ
քայլ
երթալով
նորա
իւրաքա
նութիւնը,
երկու
ազգի
կեանքերի
միօրինակ
եւ
միաձեւ
{աճելութիւնը},
երկուքի
էլ
ընկճուած
եւ
հարստահարուած
վիճակը,
ա
ուրելի
գործերին,
որպէս
յառաջ
խաղալուն
նոյնպէս
եւ
{աճելուն}
։
Լուդովիկոս
XIVի
թագաւորութիւնը
Վերսայլեան
Տ
հետ:
9-ին
տես[ութիւն]
եղբօրս,
Յովհ[աննէսի]
եւ
{Աճեմ[եանի]}
հետ.
առաջ[իկայ]
տես[ութիւնը]
նշանակ[ուած
է]
16-
,
ունելով
զկերպ,
գործարանաւորեսցի
եւ
ի
ներքուստ
{աճեսցի}
անսայթաք
յերիւրմամբ
ճիւղոց,
առանց
խառնափընդորելո
թ
եւ
մաքուր
նոր
հայախօսութեամբ,
զոր
ընթերցեալ
եւ
{աճեսցի}
բարոյապէս
եւ
աճեցուսցէ
զբողբոջ
լեզուին,
որ
նոր
ո
բրեւ
հասարակաց
նպատակ՝
խափանեցին
ժողովրդի
մտաւոր
{աճեցականութիւնը}
եւ
կենսական
շարժողութիւնը,
ինչպէս
կը
տեսանենք
յե
բայական
շարժողութենով
դադարեցուցանեն
նորա
ճշմարիտ
{աճեցականութիւնը},
ուժաթափ
առնեն
նորան
դպրոցական
շարժողութիւններով
։
Այս
բանի
անհրաժեշտ
հետեւանքը
այն
եղաւ,
որ
{աճեցան}
չնչին
ընդունակութիւնները.
կործանուեցան
եւ
չքացան
ւ
Տէրն
օրհնեց,
Ակնարկում
է
խօսքն
այն
ի՞նչ
`
Թէ
`
{աճեցեք}...
"
եւ
լռեց:
Եւ
կռւում
են
խիստ
անհաշտ
Խենթ
հրա
օրհնեաց,
Յի՞նչ
ակնարկէ
նորա
բան,
ԹԷ՝
{աճեցէ՛ք}
"...
եւ
լռեաց:
Աստ
զճակատ
յօրինեն
նեաց
Աստուած
զՆոյ
եւ
զորդիս
նոցա,
եւ
ասէ
ցնոսա,
{աճեցէք}
եւ
բազմացարուք
եւ
լցէք
զերկիր
եւ
տիրեցէք
դմա
"
(
հրատարակել
եւ
սովորեցնել
նրանց,
թե
ինչպես
պետք
է
{աճեցնել}
եւ
ժողովել
որդան
կարմիրը
-
իսկ
դա
կարեւոր
բան
է
ա
րողութեան
տէր
մարդը,
նոյն
այս
ճանապարհով
կարող
է
{աճեցնել}
իւր
գումարը:
Եւ
եթէ
չկամի
նա
ապրանքը
պահել
իւր
ձ
իւնը
ամփոփել
իւր
բարոյական
կենտրոնում,
չէ
մտածել
{աճեցնել}
իւր
զօրութիւնքը
եւ
ազգութեան
տունկը
որպէս
մի
գործ
ասիրելով
այդ
լեզուն,
գործ
դնելով
նորան
եւ
օրէ
օր
{աճեցնելով}
։
Իրաւունք
ունի
Բէկոնը,
մինչ
ասում
է.
"
Կարդալը
ւթյունն
ու
կյանքը
լավ
ուսումնասիրենք,
նաեւ
նրանց
{աճեցնելու}
եղանակը,
ապա
կարելի
է
Արարատյան
դաշտի
հայ
շինակա
լինի
արժանաւոր,
եթէ
նա
Աստուծուց
ստացած
քանքարը
{աճեցնէ},
եթէ
նա
այն
բանական
հոգին,
որ
ստացել
էր
Աստուծո
եթէ
ունէր։
Կրթութիւնը
եւ
լուսաւորութիւնը
առաւել
{աճեցնում}
են
եւ
կերպարանագործում
են
սէրը:
Բայց
ես,
տեսանե
Այո՛,
որքա՛ն
շատ,
այնքա՛ն
լաւ.
նոքա
բարոյապէս
{աճեցնում}
են
մարդու
հասկացողութիւնը...
(Աներեւոյթ
սա
ղ
տարածում
է
սէր
եւ
խաղաղութիւն,
ջուր
է
տալիս
եւ
{աճեցնում}
է
այն
ազատութեան
ազնիւ
ծիլը,
բողբոջը,
որով
մարդ
մարդերի
կորուստը.
նոցա
արիւնով
ոռոգում
էր
նա
եւ
{աճեցնում}
էր
կոյր
հնազանդութեան
ծիլը
պապական
մարդերի
հոգու
ային
հոգու
ազատ
կարողութեններին,
ջուր
է
տալիս
եւ
{աճեցնում}
է
չնչին
վնասակար
եւ
տմարդի
ընդունակութիւնք
եւ
մոլ
ոյր
հնազանդութեան
վերայ,
որ
ոչնչացնում
է
ամենայն
{աճեցողութիւն},
ամենայն
ազատ
կամք.
այնպէս,
որ
մարդը
դառնում
է
խօսութեամբ,
զոր
ընթերցեալ
եւ
աճեսցի
բարոյապէս
եւ
{աճեցուսցէ}
զբողբոջ
լեզուին,
որ
նոր
ուրեմն
յետ
երեքտասան
դար
ց
նոցա
վերայ,
բայց
սպանուածների
արիւնը
ոռոգեց
եւ
{աճեցուց}
ընդդիմութեան
տունկը:
Եւ
այսօր,
ամենայն
րոպէ,
հ
ի
մէջ,
եւ
որ
ազգը
մի
չար
բաղդով
հարիւրին
երեսուն
{աճեցուցած}
է
մինչեւ
մեր
օրերը:
Ահա,
եղբա՛յր,
մի
նոր
ե
իրաւունքներով
պարտք
դնել
նոցա
վերայ
նոյնը՝
աւելի
{աճեցուցած},
տալ
իւրեանց
զաւակներին:
Տղաների
մասին
եւս
աւել
,
բարւոք
կառավարեալ
ըստ
խղճի
մտաց,
գուն
գործելով
{աճեցուցանել}
ըստ
ամենայն
կարի
եւ
յամի
1824
վախճանեալ՝
թողեալ
ւրում
Յովհանջանի,
պատուէր
տուեալ
նմա
գուն
գործել
{աճեցուցանել}
զայն,
մինչեւ
ցօրն,
յորում
երեւեսցին
խնդրանք
հրի
բովանդակ
ազգայնոց
տեղւոյ
զվերոյգրեալ
գումարդ
զայդ
{աճեցուցեալ}
ամենայն
հնարաւոր
կերպիւք,
ի
ժամ
մահու
իւրոյ,
թո
ւրդը
այն
ժամանակ,
երբ
լուսաւորել
էր
իւր
հոգին
եւ
{աճեցուցել}
էր
Աստուծուց
ստացած
քանքարը,
առանց
լուսաւորութեա
զգային
սեպհական
դպրոցի
մէջ.
ամենայն
բոյս
պիտոյ
է
{աճէ}
իւր
հողի
վերայ,
ամենայն
կենդանի
պիտոյ
է
ապրի
իւր
բ
այս
լեզու,
ազգասէր
Արամ:
Թող
ծաղկի,
{աճէ},
Թող
պտուղ
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
Նո
պարահանդէսներից
եւ
դիմակահանդէսներից,
թող
երեխան
{աճէ}
ուրիշի
հոգաբարձութեամբ,
եթէ
Հայ
չլինի,
գոնէ
մար
այս
լեզու,
ազգասէր
Արամ:
Թող
ծաղկի,
{աճէ},
Թող
պտուղ
բերէ,
Սուրբ
յիշատակիդ
քերով
չենք
ուզում,
որ
լեզուն
մնայ
երեսի
վրայ
կամ
{աճէ}
օտար
տրամաբանութեան
տակ.
չէ՛,
այլ
թէ
օրագրի
եւ
երից
անկախութիւնը,
որպէսզի
ազատօրէն
եւ
ինքը
իրեն
{աճէ},
ո՞ր
ուշաբարձութեամբ
կարող
էինք
քարոզել,
որ
այդ
ւթեանցը
տգիտանալու,
բռնաբարել
նոր
լեզուն,
որ
նա
{աճէ}
հին
ձեւի
ազդեցութեան
տակ
համազօր
է
պատմութեան
եւ
յ
պատուաստվելով,
եւ
ոչ
թարմ
եւ
զարթուն
ծառը
պիտի
{աճէ}
՝մեքենաբար
խրուելով
չորցած
եւ
անհիւթ
արմատի
վրայ
լ։
Յայտնի
է,
թէ
մանուկը,
բնականապէս,
պիտի
{աճէ}
եւ
զօրանայ
այն
կերպարանքի
տակ,
ինչ
կերպարանքով
ծ
ան
պայմանների
մէջ
եւ
յառաջ
ու
յետոյ
պիտոյ
է
մի
օր
{աճէին},
կերպարանք
առնուին
եւ
դուրս
երեւէին
այնպէս,
ինչ
ւմ
մեզ
բնաւորութիւնքը
այնպէս,
որ
աստիճան-աստիճան
{աճէին}
ու
հասակ
առնուին
կարդացողի
առջեւ,
դորա
փոխանակ
հ
շրջապատը,
որի
մէջ,
այն
հողը,
որի
վերայ
պիտոյ
է
{աճէր}
եւ
ծաղկէր
նորատունկ
ընկերութիւնը։
Ուրեմն
այստեղ
խախնամութեան
կամքն
էր,
որ
Հայոց
գրատպութիւնը
եւս
{աճէր}
ու
հասակ
առնուր
Իտալիայի
երկնքի
տակ։
Եւ
Հայերը,
նը
կը
լայնանայ,
եւ
որքան
շահը
եւ
գործունէութիւնը
{աճի},
այնքան
եւ
ասպարէզը
կը
տարածուի:
Մինչեւ
այ
այց]
թէ
այսպէս
եւ
թէ
այնպէս
հայկականս
դպրութիւն,
{աճիւնացեալ}
ի
վեշտասաներորդ
եւ
եօթնեւտասաներորդ
դարս,
բորբոք
ավարի
ընդ
տեսչութեամբ
Ադմինիստրացիօնին,
յանդադար
{աճման}:
Մի
ինչ
միայն
կարի
զարմացուցանէ
զիս,
այն
է
լ,
աճել
ու
ամրանալ,
այսինքն՝
հոգեկան
կերտվածքի
{աճման}
համար
գիտության
մայրական
կրծքի
աղբյուրներից
քաղել
ն
վերադարձ
չկա:
Խե՜ղճ
Ռուդնեւ,
խաղաղություն
նրա
{աճյունին}:
Շնորհակալություն
[Մարիա
Նիկոլաեւնային]
ինձ
հ
երներ
Եւ
ցերեկը
լուսայորդ,
Ծառ,
տո՛ւնկ
դալար
եւ
{աճող},
Ծաղիկ
քնքուշ,
գեղանի,
Վարդեր
թփի
վրայ
ճոխ,
Ե
եռնարկութիւնները,
չնայած
հետզհետէ
ու
աստիճանաբար
{աճող}
ծախսերին,
դիմում
էին
անկման:
Բայց
թէ
ո՞ւր
րամանկ
ձեռքով
գրված
էր,
թե
կաթոլիկության
համեմատ
{աճում}
է
նաեւ
Ֆրանսիայի
բարոյական
ազդեցությունը:
Դուռը
այնուամենայնիվ,
նա
(որդան
կարմիրը)
գտնվում
եւ
{աճում}
է
Հայաստանում,
Արաքսի
հովտում:
Առաջին
անգամ
նրա
մէջ
տնկել
էին
առաքինութեան
սերմերը,
որ
հետզհետէ
{աճում}
ու
զօրանում
էին։
Նորան
անդադար
քարոզել
էին,
թէ
,
որին
սա
կարող
էր
ամենայն
ձեւ
տալ:
Երեխայն
{աճում}
է,
բացւում
են
նորա
հոգեկան
ընդունակութիւնքը,
բա
մէջ)
մի
զաւակ,
թող
լինի
նա
ամենահարուստի
որդի,
{աճում}
է
եւ
զարգանում
է
առանց
ամենայն
դաստիարակութեան
եւ
ահատակուիլ
յանձնառու
կտրիճ
զինուորքը,
որոնց
թիւը
{աճում}
է
ու
զօրանում
է
օրէ
օր:
Ցնծացէ՛ք,
սո՛ւտ
ազգ
ս
Տասնեւչորսերորդը:
Այս
ցրտութիւնը
հաւասար
չափով
{աճում}
էր,
որքան
Հ.
Լաշեզ,
թագաւորի
խոստովանահօր
ազդե
ն,
յանձնում
են
օտարազգի
դայեակների,
Հայի
զաւակը
{աճում}
է
օտարի
կաթով,
օտարի
լեզուն
եւ
հոգին
ներս
է
մտան
Եւ
փո՞քր
գործ
կարելի
է
տեսնել
մի
հողի
վերայ,
ուր
{աճում}
է
եւ
բազմանում
է
ամենայն
ընտանի
անասուն
եւ
գրաստ
ոյց
ենք
տալիս
մի
երկիր,
ուր
ամենայն
ընտանի
գրաստ
{աճում}
է,
ապրում
է
եւ
բազմանում
է,
հետեւաբար
նոցա
բերք
գի
տրամաբանութիւնը,
եթէ
նաեւ
չինէականի
տակ
լինէր
{աճում}
։
Թէ
տաճկի,
թէ
սատանայի
խնդիրը
այդ
չէ,
այլ
այն
,
որ
հեռանում
է,
փախչում
է
բանտից:
Զօրութիւնքը
{աճում}
են,
որքան
աճում
են
կարիքը:
Թեւերը
բանալ
եւ
թռչ
փախչում
է
բանտից:
Զօրութիւնքը
աճում
են,
որքան
{աճում}
են
կարիքը:
Թեւերը
բանալ
եւ
թռչել
դէպի
անմահութե
արելի
է
մտածել
մի
մարդկային
ընկերութեան
վրայ,
որ
{աճում}
էր
ինքնակայապէս:
իսկ
այն
ընկերութիւնքը,
որի
հաս
արմատը
եւ
փրկարար
դրութիւնքը,
որոնց
հիմքերի
վրայ
{աճում}
է
անգլիական
մարդու
իրաւամբ
պարծեցած
ազատութիւնը:
ութիւնքը
միջին
դարերից
սկսած
բնական
ճամփով
աճելով
{աճում}
էր,
բոլոր
ցամաքահողը
մինչեւ
վիզը
թաղուել
էր
ստրկ
ի
մասը,
այսինքն՝
մարմինը,
արդարեւ
գոյանում
է,
{աճում}
է,
ծաղկում
է
եւ
չորանում
է
ապա։
Բայց
մի՞թէ
մարդ
շատ
ծանրակշիռ
բան
է,
բայց
եւ
նա
ինքը
գլխաւորապէս
{աճում}
է
կրօնի
հիմքերի
վերայ։
Ի՛նչ
է
կրօնը
եւ
ի՛նչ
անորոգութեան
կարօտութիւնը
զգում
էին
ամենայն
տեղ,
{աճում}
էր
առ
հասարակ
քննողական
հոգին,
եւ
երեւում
էին
նո
պէս
գործի
սկզբից
մինչեւ
վերջ
մեր
զմայլանքը
աճելով
{աճում}
էր,
երբ
կարդում
էինք
այն
հոգեշարժ,
սրտաշարժ
եւ
եզ
այնպիսի
բնաւորութիւնք,
որ
սկզբից
մինչեւ
վերջը
{աճում}
էին
լոգիկաբար:
Եւ
հայոց
կեանքը
ա՞յն
վիճակում
է
ն
սարակությունը
պարտավոր
է
օրինական
ճանաչելու
նրանց
{աճուրդը}:
Սակայն
ովքե՞ր
են
այդ
պարոնները.
կասեն՝
ազնիվ
ին
հակումների
կարող
են
ձեռներեցություն
հայտաբերել
{աճուրդով}
վաճառելու
նաեւ
մեր
եկեղեցիները,
բայց
միթե՞
հասար
աքեցաւ
ի
Սինօդն
սրբոյ
Էջմիածնի:
3
Ի
նմին
1848
{ամ}
ի
ի
սփռել
մարդախոշոշ
խոլերայի
եւ
սահմանս
Նախիջեւա
ել,
զոր
եւ
ընկալայ
եղծեալ
խաչագծիւ:
4
Ի
1848
{ամ}
է
(1852
ամն,
նորին
բարձր
սրբազնութիւն
թեմակալ
ա
ռն
Սինօդի
սրբոյ
Էջմիածնի
ի
10-էն
դեկտեմբերին
նոյն
{ամ}
ի,
առաւել
քան
զորս
չունիմ
ասել
ինչ,
ըստ
որում
ա
այլ
ազգ
չկարէի
առնիլ.
ապա
թէ
ոչ՝
կորնչէր
ի
զուր
{ամ}
մի
ողջոյն:
Այժմ
թէ
բարեհաճեսջիք
շնորհել
ինձ
զարձ
Ձեզ
հոգվով
եւ
սրտով
առողջություն,
երկար
կյանք
եւ
{ամ}
են
տեսակ
հաջողություն։
Աստված
մեր
հետ
է։
Ձեզ
՛րչափ
ինչ
իցէ
հարկդ
այդ
ցարդ
ոչինչ
գիտեմ:
Ուստի
{ամ}
ըստ
ամէ,
՚ի
բաց
հանել
՚ի
տարեկան
եկամտից
զհարկն
եսչութեան
Ադմինիստրացիօնին.
իսկ
մասնառուք
ստանան
{ամ}
ըստ
ամէ
զբաժինսն
եւ
եթ:
Եկից
այժմ
ի
խօսիլ
նասեան,
ի
27-երորդէ
աւուր
ամսեանն
Նոյեմբերի
1818
{ամ}
ի,
ի
Կալկաթայէ,
առ
սրբազնակատար
Եփրեմ
կաթողիկոս
հինգ
ամեայ
չարաչար
լռութեան:
Վաթսուն
եւ
հի՞նգ
{ամ}.
դժոխայի՞ն
անհոգութիւն:
Եւ
մեք
որդիքս
անհոգ
հար
կայից
նորա,
փոխանակ
125.
000
ռուփեաց,
զքառասուն
{ամ}
յառաջ
քան
զայս,
թողելոց
ի
հանգուցեալ
Աղաւելեանէ
մենախոնարհ
ծառայ
եւ
որդի
ի
14
օգոստ.
1860
{ամ}
ի
՚ի
Նախիջեւան
դ
հասարակութիւնքը,
մինչեւ
մի
նշանակեալ
ժամանակ,
{ամ}
ըստ
ամէ
վճարեն
իւրեանց
պարոններին
այն
հողի
գինը,
,
որ
ի
թուի
Փրկչին
1793
մլն
հատ
հոլանդզեւար
կտակ
{ամ}
գրել
տվել
Յակոբ
Փիրէֆրնի
անմաւոր
նօթարիսին,
որոյ
.
նաեւ
ի
թուին
1794-ում
Հայեւար
գրած
մին
կտակ
եւս
{ամ}
գրել
տվել
Տէր
Մարտիրոս
Դաւթին,
որոյ
կտակակատարն
րէսթոս
եւս
Լամաթ.
սոցա
գինն
Եալջիս
քաթումն
թալապ
{ամ}
գրել,
վասնորոյ
յետ
մահուանէս
կատարեալ
ազատութիւն
Գնուսցի
մի
մանուկ
Սէթ
կոչեցեալ
զոր
ինձ
յետ
տանում
{ամ}
եւ
ի
յօրէ
այնմանէ
զինչ
գնեալ
եղէ
նմա
յօժարացայ
առ
շմամբ,
զի
վաշխի
մնասցէ
անդ
մինչեւ
ի
տասն
եւ
հինգ
{ամ}
ժամանակաւ,
սկսեալ
կտակոյս
թարիղիցն
եւ
ի
լրման
ժա
իմացական
ինչ
գործոյլ
չէ
այն,
զի
լիցէ՝
յերիւրեալ
{ամ}
ենախրթին
բառիւք,
եւ
իբր
ի
բազումս
անծանօթիւք
բազ
եզու
եւ
գիտուն
յոյն
եւ
լատին
դպրութեան
ի
23-երորդ
{ամ}
ի
կենաց
իւրոց
արժանացեալ
վերատեսչական
պատւոյ
յամ
բոլորին
միայն
հասկանալ
զօրեմք:
Այլ
ի
վերայ
այսր
{ամ}
ենայնի
ո՛չ
եթէ
միայն
անօգուտ
էր,
այլ
եւ
հարկաւոր
էնք
պատմաբանականք.
չիք
յայսմ
տարակոյս,
եթէ
զայս
{ամ}
ենայն
պիտոյ
էր
տալ
նոր
հայոյն
եւ
նոր
յոճ
խօսից,
եմատել
զդպրութիւն
ազգիս,
զոր
ինչ
յառաջ
քան
զքսան
{ամ},
ընդ
այժմեան
զդպրութեան
եւ
հերիք
են
եզրակացութիւ
արկաւորն
էր
ի
պահպանութիւն
լեզուին,
ըստ
որում
եւ
{ամ}
ենայն
լեզու
համարի
մայրենի,
եւ
մեք
զառաջինն
պապա
ժը,
այլ
կան
երեք
ուրիշներ
էլ,
ինչպէս
ում,
իմ,
{ամ}.
սոքա
էլ
ճիշտ
նոյն
պաշտօնակատարութիւնն
ունին
ինչ
ով,
նորին
վեհափառութիւնն
սրբազնակատար
կաթողիկոսն
{ամ[ենայն]}
Հայոց
տէր
Մատթէոս,
հաճեցաւ
այսօր
հաստատել
զթուղ
"
Մատթէոս
կաթողիկոս
ամենայն
Հայոց"։
Յետ
զայս
{ամ[ենայն]}
այսպէս
հաստատելոյ
եւ
վաւերացուցանելոյ
նորին
վեհա
զի
ընկալեալ
զխաբէական
գրութիւն
Այվազովսքւոյ
առանց
{ամ[ենայն]}
հիման
եւ
ուշադիր
լինելոյ
որպիսութեան
գործոյն
համ
պետք
չէ,
քանի
մը
հատ
լիմոն,
փոռթաքալ
կուզենայի
{ամա},
ան
ժամանակը
պեքիմ
տահա
չի
ըլալ,
զերե
գիտցածս
խ
անապատում.
թէեւ
ոչ
այնպէս
ապշեցուցիչ,
ինչպէս
մի
{Ամազոն},
Միսսիսիպի
կամ
Օրինոկոյ,
կամ
մի
ամերիկեան
կուսա
իրքը,
թէ
Եհովան
կոտորել
տուեց
եւ
չթողեց
եւ
ոչ
մի
{Ամաղեկացի},
իսկ
միւս
ազգերի
համար
խօսք
չկայ,
ոչ
սուրբ
եւ
ո
րի
միլիոնաւոր
բազմութիւնը
մեռելոց
կարգը
չանցնէր:
{Ամաղեկացոց}
համար
միայն
վկայում
է
Սուրբ
գիրքը,
թէ
Եհովան
կոտ
էջ,
նորա
քաշածները
եւ
այդ
պատճառով
Շիրակի
գաւառի
{ամայանալը},
որպէս
նաեւ
Անի
քաղաքի
աւերակ
մնալը,
այդ
նզովքի
այսպէս
տեղի
տուեալ
անիմաստութեան
եւ
տգիտութեան՝
{ամայանայ}
մինչ
ի
սպառ
մատենագրութիւն:
Այլեւ
ժամանակն
[ինքն
ցա
հետ,
ինչպէս
հրամայում
էր
նորա
թշուառ
հոգին
եւ
{ամայացած}
սիրտը,
որ,
անիրաւաբար
օգուտ
քաղելով
իւր
պատահակ
ել
են
դէպի
սիրտը
Աստղկի
որդու
նետերից...
Այն
{ամայացած}
տները,
որոնց
մէջ
մնացել
են
այժմ
նոցա
նախկին
բնակ
քի
վերայ:
Գերեզմանակա՜ն
լռութիւն...
Բնակիչներից
{ամայացած}
պալատը
սարի
վերայից
տխուր
ճակատով
նայում
էր
իւր
ո
րուեցան,
բայց
նոցայ
հոգին
կենդանի
մնաց,
իւրեանց
{ամայացած}
հայրենիքի
փլատակների
մէջ:
Հայրենիքի
օդը,
սար
ր
եղաւ
նորա
այս
ճանապարհորդութիւնը.
բոլոր
Իտալիա
{ամայացած}
էր
փոքր
ինչ
յառաջ
գոյացած
սարսափելի
ժանտախտից,
ա
լի
էր
միլիոնաւոր
փեթակներ
պահել,
ո՛րքան
պարապ
եւ
{ամայի}
թողած
դաշտեր,
որոնց
վերայ
շատ
փոքր
արծաթով
կարել
ը,
նորա
աչքին
պիտի
հանդիպին
երկու
գերեզման
եւ
մի
{ամայի}
բնակարան,
եթէ
եւ
այն
չէ
անցել
օտարի
ձեռք:
Նա
որ
եանց
հայրենի,
բարեբեր
երկիրները,
որ
այսօր
գրեթէ
{ամայի}
եւ
խոպան
է,
այն
օրից
կը
կենդանանայ
եւ
Հայոց
վաճա
տ
անգամ
պատահեցաւ
մեզ
տեսանել
հոյակապ,
բայց
այժմ
{ամայի},
հայկական
եկեղեցիք,
իսկ
հայ
եւ
ո՛չ
մի
հատ,
ի՞ն
Արիւն
է
կաթում
մեր
սրտից,
երբ
նայում
են
ազգի
{ամայի}
եւ
ամուլ
կեանքի
վերայ.
աղեխարշ
սրտմտում
ենք
դարձ
իրը:
Այժմ
աչքի
տակ
առնունք
մեր
ազգի
կեանքը
-
{ամայի}
՛
անապատ,
կամ
ձոր
Յովսափատեան
-
տրտմութեան
հովիտ․
աքեցան
եւ
մոռացան,
թէ
են
նոցա
եւ
եղբարք
զուրկ
եւ
{ամայի}
՜
ի
հոգեղէն
կերակրոց,
որոց
պիտոյ
էր
յաւէտ
դարման
հնախօսութեան,
մինչ
`
խելապատակ
մանկանց
դատարկ
եւ
{ամայի}
եւ
անանունդ
մնալ
ի
հոյակապ
գիտութեանց
մերումս
դար
սրբոյն
մարտ
եդեալ՝
հանէին
ի
գերեզմանէն
եւ
ի
գետ
{ամային},
զորոց
յիշէ
երանելին
Ղազար
ի
Թղթի
իւրում
առ
Վահա
Արգոյ
հեղինակը
ողբում
է
վանքերի
կործանութիւնը
եւ
{ամայութիւնը},
բայց
չենք
լսում,
թէ
նոցա
շինութիւնը
այժմեան
ժա
իւնք
բիրտ
եւ
քնքուշ:
Նախ
տու՛ր
ինձ
սէր,
իմ
սրտի
{Ամայութիւնը}
լցրու,
Ապա
տես
թէ
կը
գայթի
Վէ՞ս
բնութիւնը
մարդու
ով...
նզովեալը
-
լեզուն
շինել
է
օձի
լեզու,
մի
{աման}
արիւն
գլխին
դրած
ման
է
գալիս,
սորա
կամ
նորա
վերա
հարկ
է,
որ
սուրբ
մնաս
անկողնուց:
Առ
մի
կլայեկած
{աման},
դի՛ր
նորա
մէջ
մի
հայելի,
յետոյ
այնքան
ջուր
լի՛
մինչեւ
երեխայի
ծնանելը,
խնդրում
է
մի
ջրով
լցրած
{աման},
բերում
են
նորան
մի
արծաթի
ոսկեզօծ
աման,
ջրով
լ
ով
լցրած
աման,
բերում
են
նորան
մի
արծաթի
ոսկեզօծ
{աման},
ջրով
լիքը:
Դայեկը
ձգում
է
նորա
մէջ
արօտը
եւ
նա
"
Կնանիքը,
-
շարունակում
է
հեղինակը,
-
մի
{աման}
ջուր
բերում
են
լցնում
էդ
Նուրինի
գլխին,
ու
երեխե
լ
եւ
աւերուել
առանց
միւսին։
Լեզուն
ըստ
ինքեան
մի
{աման}
է,
որով
մարդը
թափում
է
իր
միտքը
իր
նմանների
մտքի
են
կերակուրը.
շատ
անգամ
տեսել
եմ,
որ
բաժակը
կամ
{ամանը},
որ
եւս
գործ
էի
դրել,
իսկոյն
կոտրում
էին,
որպէ
դի՛ր
նորա
մէջ
մի
հայելի,
յետոյ
այնքան
ջուր
լի՛ց
{ամանի}
մէջ,
որ
հայելին
ծածկուի:
Առ
մի
ութ
կամ
տասն
տար
կաթ
կաթ,
ամենեւին
նոյն
կերպով,
ինչ
կերպով
իւղոտ
{ամանի}
մէջ
կանգնում
է
սրսկած
ջուրը:
Նեղութեան
կամ
բարկո
Այս
խօսքից
յետոյ
ամենայն
ոք,
սկսեց
ուտել
իւր
{ամանից}
զանազան
մրգեր
եւ
այլ
կերակուրներ,
նոցանիցը
իւրաք
մէջ:
Նոյնիսկ
Ձեր
մռայլութիւնը
այնպէս
պար
կ'ածեմ
{ամանիքների}
վերայ,
կամ
թէ
կամենաք
Ձեր
մահճակալի
տակ,
որ
մի
պատրաստել,
չգիտեմ
թէ
որքան
կլայեկեայ
անօթներ
եւ
{ամաններ}:
Այժմեան
հոգաբարձութեան
խորհուրդը
այն
էր,
որ
հա
րեցի
քուրայի
մէջ
զանազան
մետալներով
լցրած
հողեղէն
{ամանները}
եւ
սկսեցի
փուքսի
գործադրութեամբ
զօրացնել
կրակը,
,
թէ
ինչ
աստիճանի
հասաւ
իմ
կատաղութիւնը:
Հողեղէն
{ամանները}
որը՛
ճաքուել
էին
եւ
որը՛
բոլորովին
փշրուել,
այնպ
քիչ։
Լեզուի
հարստութիւնը
բառերով
է,
նոքա
են
այն
{ամանները},
որոնց
միջնորդութեամբ
մեր
միտքը
հասնում
է
ուրիշի
եր
ունիմ.
բժշկությունը
բերբերություն
չէ,
որ
մեկ
{ամանով}
սյուլուկը
շալկե
ու
երթս,
հազարավոր
բաներ
կան,
կ
ան
Ի
Մամբրէի
կաղնւոյն
ցից
Օժտեսցէ
միշտ
{Ամանորայն}
՝
Յաւիտեան
օրհնեա՜լ
լիցիս:
Թէ
ս
իւր
անձը:
Մեզ
շատ
անգամ
բռնադատում
են
կարմրել
եւ
{ամաչել},
բայց
մեր
հոգով
չափ
սիրելի
Հայերը
չկամին,
որ
եղ
որոնց
դատաստանի
առաջեւը
պատճառ
ունէին
կարմրիլ
եւ
{ամաչել}
հրապարակական
ստախօսքը...
Այո՛,
կան
եւ
շատ
կան
ա
ւշակս,
այնպէս
չէ՞,
պարոն
Մկրտիչ,
բայց
նա
միայն
{ամաչել}
էր,
ի՞նչ
առնես,
աղջիկ
տղայ
է,
նորան
այնպէս
կը
այլ
շատ
բաներով
նախատեսելով,
յետոյ,
ուրիշներից
{ամաչելով},
խաբէական
եպիսկոպոսութիւնքը
մահադեղի
պէս
խմեցնել
աքագէտ
եւ
շատ
հասարակ
պուպլիցիստ
չէին
կարող
առանց
{ամաչելու}
արտաբերել
իրենց
բերնից
այն
խօսքերը,
ինչ
որ
դրուա
է,
որ
սիրտը
չէ
տալիս,
այլ
բերանը
միայն,
եւ
այն
{ամաչելուց}
եւ
այլ
հազար
տեսակ
հարկադրող
պատճառներից,
ի՞նչ
ո
ականութիւնը:
Բայց
ի՞նչ
բանով
արդեօք
կարելի
է
{ամաչեցնել}
Բէգզադէին.
Աստուծոյ
ստեղծած
նիւթական
եւ
իմացական
ների
մէջ
չկայ
մի
այնպիսի
բան,
որ
կարողանար
նորան
{ամաչեցնել}:
Բէգզադէի
երեսը
վաղուց
դարձել
է
շինականի
տրեխ:
ժողովրդից
մի
մարդ,
որ
գովում
էր,
ծա՛ղր
անելով՝
{ամաչեցնում}
են
նորան։
"
Միանգամ
թէ
խօսեց,
էլ
լռել
չգիտէ,
-
ուտ
քաղաքավարությունների,
որ
մինչեւ
այժմ
եւս
չեն
{ամաչում}
ոմանք
գործ
դնել:
Երկար
ժամանակ
է,
որ
ես
եւ
պ
ջեւ:
Ինչ
որ
դու
ասում
ես
Հայոց
լեզուի
համար,
ես
{ամաչում}
եմ
պատասխանել,
ամաչում
եմ
խոստովանել,
որ
այժմ
ե
ս
Հայոց
լեզուի
համար,
ես
ամաչում
եմ
պատասխանել,
{ամաչում}
եմ
խոստովանել,
որ
այժմ
եւս
կան
Հայերի
մէջ
մարդիկ
ն
վերացաւ
յինէն
",
-
ասում
էր
նա
մարգարէին:
{Ամաչում}
ենք
մի
օտար
մարդու
առաջեւ,
երբ
պատմելով
մեզ
մեր
տեղեկութիւն
չունէին
եւ
հայերէն
խօսելու
ժամանակ,
{ամաչում}
եմ
ասել,
ռուսերէն
մտածելով,
ռուս
բառերը,
նախադ
աց
կաթողիկոս
զկնի
Սամուէլի
'ի
502
ամի"։
Չենք
{ամաչում}
այստեղ
ասել,
որ
պարզապէս
չենք
հասկանում
այս
ծանօ
ութեան
երեսից
փախչին,
ինչպէս
սատանան
խունկից,
չեն
{ամաչում}
մինչեւ
այսօր
էլ
այս
սուրբ
եպիսկոպոսը
քաղկեդոնական
րաժարւում
է
իւր՝
Հայոց
վերայ
գրած
պարսաւից
եւ
չէ
{ամաչում}
ասել,
թէ
ինքը
չէր
այդ
բանի
հեղինակը,
այլ
յետոյ
ուն,
որ
ողջությամբ
պահե
եւ
մեզ
եւ
ձեզ,
որ
գալոց
{ամառ}
արժանի
լինիք
միմյանց
տեսության:
2
ամիս
ու
կես
ժա
ացնել
չկարողացա,
չգիտեմ
ի՞նչ
է
միտքերը:
Այս
{ամառ}
հուլիսի
վերջերին
կամ
կեսերին
հույս
ունիմ
Նախիջեւա
քո
Միշել
Հ.
Գ.
Երիտասարդ
Նազարյանցն
այս
{ամառ}
կմտնի՞
արդյոք
համալսարան:
Նա
վաղուց
է
խոստացել
ի
րժեցնում
էր
ծառի
ամենաթեթեւ
տերեւը,
զովացնում
էր
{ամառային}
տօթը:
Մի
մեծ
եւ
անծայր
սեղան,
լուսաւորուած
ա
նորա
ընտանիքի
աչքում:
-
Առաւօտը
ես
գնում
եմ
{ամառանոց},
-
ասաց
տիկինը,
-
արդէն
ժամանակ
է.
համարեա
թէ
ւց
ձեր
գործերի
աւարտելուց
յետոյ,
5
ժամուն
կը
գաք
{ամառանոց}
ճաշելու,
-
յաւելացուց
տիկինը:
-
Ինչպէս
կարե
ցաւը
չէր,
որ
մի
երկու
օր
յետոյ
տեղափոխուէին
դէպի
{ամառանոց},
բայց
տիկինը
այդ
օրում
ժամադրել
էր
ամառանոցում
մ
(տպած
"
Հիւսիսափ.
",
Յուլիս,
1858)
գրեցի
մի
{ամառանոցում},
ուր
մի
քանի
բարեկամով
գնացել
էինք
օդ
վայելելու
անակ
է.
համարեա
թէ
ամբողջ
քաղաքը
բնակւում
է
այժմ
{ամառանոցում},
իսկ
մենք
փտում
ենք
այստեղ:
Ամենայն
պատրաստութի
,
ձեր
գործերը
վերջ
չունին.
երրորդ,
մեր
դուստրը
{ամառանոցում}
աւելի
հնար
կ'ունենայ
իւր
ցաւին
դարման
տանելու..
դէպի
ամառանոց,
բայց
տիկինը
այդ
օրում
ժամադրել
էր
{ամառանոցում}
մի
տեսութիւն...
Վերջին,
վճռական
խօսքերը
ա
ին
տարին
Պետեր.
պատճառը
բերանով
կասիմ
մի
օր:
{Ամառը}
խոստացել
էիր
գալու,
ինչպե՞ս
եղավ:
Բռասլետի
եւ
զ
որ
ես
առ
միամիտ
լինեմ:
Ես
ողջ
եմ
ու
առողջ
եւ
{ամառը}
անպատճառ
այդտեղ
կլինեմ,
ողջ
եղեք
ամենայն
հաջողու
լիք,
անպիտան
մի
տեղ
է
եւ
ձմեռը
բոլորովին
մեռած։
{Ամառը},
ասում
են,
մի
կենդանություն
փայլում
է
անդադար
շ
ից,
Էլ
ո՞վ
ինձ
կը
տայ
որդիներ,
աւա՜ղ,
Մինչեւ
{ամառը}
թուխս
նստեմ
նորից
`
Ծածկիր,
խնդրում
եմ,
դու
ին
ան,
տեղափոխ
լինելու
դէպի
երկրորդ
ուսումնակարգը։
{Ամառը},
քաղաքից
դուրս,
բնակուելով
եւ
զանազան
բժշկական
ացքը
աւարտելուց
մի
տարի
յառաջ,
երբ
բնակւում
էինք
{ամառը}
միասին
կոմս
Շերեմետեվի
գիւղում։
Բայց
մեք,
տեսան
այց
գինու
վերջին
բաժակը
խմելով,
իսկոյն
անհետացաւ
{ամառը},
եւ
ցուրտը
դարձեալ
փչեց
իւր
բոլոր
աոաջին
խստութե
ք:
Նա
եւս
անցեալները,
որ
խօսում
էինք,
ասաց
թէ
{ամառը}
Աստուծով
Մանուշակի
հարսանիքը
կը
կատարենք.
բարով
էք
պատրաստութիւն
չունէինք,
հայրդ
մտածում
էր,
որ
{ամառը}
լինի
այդ
եւ
ինձ
եւս
այդպէս
ասել
էր,
բայց
Մկրտիչը
ւթիւն
ճարել,
այդ
եւ
մրջիւնն
է
առնում,
նա
ամբողջ
{ամառը}
սերմեր
է
հաւաքում
իւր
ամբարի
մէջ
ձմեռուայ
համար,
անիք
կատարելուց.
նա
ասում
էր,
որ
յառաջ,
քան
թէ
{ամառը},
չէ
կարող
լցուցանել
Աղուանեանցի
փափագը:
Աղու
լ
է
ինձ,
խնդրե՞լ
է
իմ
համաձայնութիւնը:
Ես
գալոց
{ամառից}
յառաջ,
չեմ
կարող
հարսանիք
առնել,
ինչպէս
կամի,
աւ
ես
ասել.
եթէ
միւս
անգամ
գայ,
ասա՛
նորան,
որ
{ամառից}
յառաջ
չենք
կարող,
եւ
արդարեւ
չենք
կարող,
արծաթ
ղեք
եւ
աստված
քեզ
կատարյալ
առողջություն
պարգեւե,
{ամառն}
աստուծով
կտեսանենք
եւ
այս
բաները
կմոռնանք։
Քո
բերյանին
եւ
Սուլթան-Շահին.
վերջինս,
հուսով
եմ,
{ամառն}
այստեղ
կգա,
կամ
էլ
Նիժնի
Նովգորոդի
Մակարեւյան
տո
ելի
անձն
իմ
ի
գերեզմանէ::
Եղանակն
տեղւոյս
է
{ամառնային}
կամ
գարնանային,
դեռ
չեմք
տեսեալ
զցուրտ,
եւ
ոչ
ա
ի,
որովհետեւ
ի
բնէ
շատ
սպիտակ
չես,
բայց
երբ
այս
{ամառնային}
ջերմութիւնքը
սկսանում
են,
ասես
թէ
եթովպացի
ես
դա
այց
չկայ
այն
ախորժ
բերկրութիւնը,
որ
զգում
է
մարդ
{ամառնային}
ժամանակ։
Ծառերը
իւրեանց
խշխշոցով
կարծես
լաց
են
լ
.
Այստեղ
բժիշկ
Նայդենեւը,
որ
կումիսով
պարպում
էր
{ամառները}
մասնավոր
կերպով,
դժբախտաբար
տեղափոխվում
է
դեպի
Ս
ապարհով
շատ
շուտով
յառաջ
կը
գնար
բանը,
որովհետեւ
{ամառները}
եւ,
մանաւանդ,
աշունքին
հաշիւ
ու
համար
չունին
այ
ան
գնացքով
եւ
օտարախօս
ձայնով:
Բացի
Վարդավառից,
{ամառները}
՝
ամենայն
կիւրակէ,
պատահում
են
այդտեղ
տասն,
քսա
ի
անունը
Մովսէ՛ս
էր
եւ
տեղի
անունը՝
Անձուկ։
Իսկ
{ամառները},
այն
տեղի
շատ
տաք
լինելու
պատճառով,
Սիւնեաց
եպի
ձմեռները
Մովսիսի
մօտ
Անձուկ
ասացեալ
տեղում,
իսկ
{ամառները}
Մուշէի
մօտ,
որ
տանում
էր
ինձ,
ուր
եւ
ինքը
դուրս
ովհան
Մանդակունին
էր
կաթողիկոս,
ուրեմն
Փարպեցուն
{ամառները}
իր
մօտ
ընդունող
տէր
Մուշէն
չէր
կաթողիկոս։
Եւ
որպ
նեաց
աշխարհում
եղած
ժամանակս
ինձ
իր
մօտ
էր
պահում
{ամառները}
։
Թէ
ինչ
է
այդ
տեսակ
ծանօթաբանութեանց
օգուտը,
որ
չգիտէ
Էջմիածնի
"
Լուսաւորչու
"
ասուած
քամին,
որ
{ամառները}
ամէն
իրիկուն
արեւը
մտնելու
ժամանակ
բարձրանում
է
Մ
այն
Թէ
այնտեղ
ամփոփուած
է
Մեր
քաջ
Վահան
{Ամատունեան}
։
Որ
ազգին
կեանքը
տուեց
Հայրենիքի
ամփոփախօս
Մովսիսի
Խորենացւոյ:
Եղիշէ
եպիսկոպոս
{Ամատունեաց},
աշակերտ
Սահակայ
Պարթեւի
եւ
Մեծին
Մեսրոպայ,
քար
պահ
նախարար
էր,
եւ
Վահանի
հօր՝
երանելի
Հմայեկի
եւ
{Ամատունի}
Վահանի
հետ
միասին,
Հայոց
նախարարաց
թղթով,
450
թու
Սանասարեանցին,
Հախուերդի
հետ
26
114
Եզեանցին,
{Ամատունու}
հետ
28
115
Քաղաքական
գլխոյ
Ն.
Նախիջ[եւանայ],
կա
ին
աւելի
յայնժամ,
քան
զերիս.
եւ
յընթացս
նոյնքան
{ամաց}
ի
չգոյէ
դպրի
ընձիւղել
անմարթ
էր.
միթէ
չգիտէ՞ր
թե
անց
Խալիբեանի,
ծանրացելոց
ի
վերայ
ազգին
ի
բազում
{ամաց}
հետէ:
Իբրեւ
զօրաւոր
բանիւք
ընդդէմ
զինեցայ
վեր
գործ,
խրթնացեալ
առաւել
քան
կիսդարեան
բազմութեամբ
{ամաց},
եթէ
դէպ
լիցի
ինձ
դիմել
առ
վսեմապատիւ
ընդհանրակա
արարեալ
զվերոգրեալն
կտակ
յամի
1808
եւ
զկնի
չորից
{ամաց},
այն
է,
յամի
1812,
վախճանեալ՝
թողեալ
է
յօգուտ
այց
ելի
պ.
Յարութիւնի
Աբգարեանց:
Ծերունիս
այս,
{ամաց}
իւրեւ
ութսուն
եւ
հնգից,
հարստութեամբ
իւրով
եւ
մե
միայն
յաւելեալ
է
յարդիւնսն,
համարեա՛
ի
քառասուն
{ամաց}
հետէ.
մինչ
ամենայն
ինչ
կրկնապատիկ
արժէ
այժմ,
քա
է
ստերլ[ինգ]
(25.
000)
եւ
վախճանեալ
զկնի
չորից
{ամաց},
այն
է
յամի
1812,
ժառանգութիւնն
այն
անցանէ
՚ի
ձ
ք
վանացն
մինչ
եւ
դպրոցն
ազգային
՚ի
Ջուղա
ի
բազում
{ամաց}
հետէ
պահի
եւ
յոտին
կայ
միմիայն
ծախիւք
բարեպաշտ
առ
ցն,
որ
ցայսօր
մնայ
անկատար
'ի
վաթսուն
եւ
'ի
հինգ
{ամաց}
հիտէ:
Հրիտակքն
այնոքիկ,
'ի
միասին
ընդ
եկեղեց
նորա։
Սա
ինքն
Մխիթար
աբբայ
'ի
տիս
մանկութեան
յետ
{ամաց}
ինչ,
որպէս
ասացաք,
մտեալ
'ի
նոյն
վանս
Սուրբ
Նշա
խորհուրդ
Աստուածպաշտութեան։
Այս
գիրք
յեօթանասուն
{ամաց}
հետէ
տպագրեալ
է,
զայսքան
ամս
ընթերցան
եւ
քննեցին
վ
կամելով
ոգւոց
Հօրն՝
լինել
պարակից,
եւ
յետ
վեց
{ամաց}
Խոսրով
արքայ
Հայոց
ի
տեղի
Ասպուրակէսի
կաթողիկոսի
Արձակելու
մասին
կարդալիքդ
այս
է.
"
Եւ
ի
կատարել
{ամացն}
քառասնից
"
վերջն
"
Ի
լեառն
Սինայ
",
Սուրբ
Ստեփան
ն.
վասն
այնորիկ
ելանէր
դատաստանն
թիւր
"
(Մարգ.
{Ամբակ}.
գլ.
Ա,
համ.
3-5)։
Հարազատ
թարգմանութիւն
է
ղ
են
անուանում
եւ
չլսո՛ղ
լինելով՝
արհամարհում
են
{Ամբակում}
մարգարէի
աղաղակը,
մանաւանդ
թէ
աղաղակով։
Եւ
նք
ասելու։
Բնագրում
ասած
էր.
"
Եւ
զմարգարէին
{Ամբակումայ}
ստունկանեն
զաղաղակ՝
մանաւանդ
թէ
նովաւ
"
(եր.
5
Այլ
նա
խուսել
ճգնի
յիմ
ձեռաց,
Եւ
ընդվզեալ
{ամբառնայ}
զձայն,
Եւ
ի
դարպաս
ձգտեալ
պարտիզիս՝
Ադամայ
Ի
ճակն
ըստ
իւրոյ
ազգի
Ծղիս
ի
վեր
{ամբառնայ}
Սիրախառնիլ
եւ
թռչի.
Իսկ
ի
տեսիլ
հեշտա
մամարդ
յորժամ
բրգամբք
երկնաբերձ
Գլուխ
յոխորտ
{ամբառնայր}
ամբարտակօք
մերձ
ընդ
մերձ։
Տեսի
այո՛
զկնի
Հայաստա
նիչ
ոք
կամ
դահիճ:
Անհասանելի
խա՜ղ
ճակատագրի:
Որ
{ամբաստաներն}
զինէն,
եթէ
քարոզեմ
զկրօնընդդէմ
եւ
զանբարոյական
գ
լ
մի
բնութեան
ըստ
Կիւրղի
եւ
Աթանասի,
ընդդէմ
որոց
{ամբաստանէինն}
զմէնջ,
որպէս
զԵւտիքականաց:
Մանկտին
Հայոց
ի
հետեւութիւնն
է
Պօղոսը
պաշտպանել:
Ինչ
որ
մեր
{ամբաստանուած}
նամակի
մէջ
ասել
ենք,
նոյնը
կրկնում
ենք
այսօր
եւ
ընդունում
ոչինչ
հեղինակութիւն
(autorité)
եւ
մեր
{ամբաստանուած}
նամակի
մէջ
եւ
ոչ
անգամ
մի
բառ
կայ
Ժ.
Ժ.
Ռուսսօյ
բռնաբարել
ազատութիւնը.
խե՜ղճ
մարդ:
Մեք,
մեր
{ամբաստանուած}
նամակով,
այդ
չարագործութիւնների
համար,
մեր
կարծ
անուած
խաբեբաներից,
կամ
շատ
անդամ
կախարդ
անունով
{ամբաստանուած}
եւ
զրպարտուած
խեղճերից,
որ
անողորմաբար
դատապարտո
անյարմար
եւ
անոճ
բանից,
մանաւանդ
թէ
առաւել
վասն
{ամբաստանութէան}
առնես
աշխատ...
Զի՞նչ
քեզ
առ
այսոքիկ
կարօտութիւն
ործ
է
ածում
"գլուխ"
խօսքը.
"Գլուխք
պատգամաց
թղթիս
{ամբաստանութիւն}
էր"
եւ
այլն
(տե՛ս
Յովհ.
կաթ.,
Պատմ.
Հայ.,
եր.
83)
անաղօտ
փառքի
վերայ
ստուեր
ձգելու
համար,
մեծ
մեծ
{ամբաստանութիւններ}
եւ
դատապարտութիւններ
յարուցին
նորա
յիշատակի
վերայ
դատապարտեցայ
'ի
ծերութեան
իմում,
եւ
'ի
ստապատիր
{ամբաստանչաց}
կեղտ
անուն
ընկալեալ
հանդերձ
իմ
աւասիկ
մաշիլ
'ի
գե
նենք
"
(եր.
25):
Յետոյ-
"...
Համա,
դարդակ
{ամբար},
դարդակ
ջուալ,
էնքան
գնայ
արի,
ոտներիդ
տակին
է
մ
էին
ժողովել
առաւել
իրենց
պարկերի,
քան
թէ
վանքի
{ամբարի}
մէջ։
Բայց
ես,
մեղուի
նման
ամեն
կողմից
բերելով,
է
առնում,
նա
ամբողջ
ամառը
սերմեր
է
հաւաքում
իւր
{ամբարի}
մէջ
ձմեռուայ
համար,
եւ
դեռեւս
այնքան,
որքան
հար
ական
բարոյականք
կնտրուկ
ծխեն
քեզ,
մեր
աչքում
դու
{ամբարիշտ}
ես:
Եւ
ի՞նչպէս
չդառնաս
դարձեալ
դէպի
տնտեսակ
եմ.
բայց
մեղքը
մե՛ղք
չէ
ասել,
ո՞ր
արհամարհոտ
եւ
{ամբարիշտ}
հոգին
կարող
է
մտքից
անցնել։
Իսկ
ով
որ
ճանաչէ
իր
լ
է
դաւաճանութեան
եւ
արիւնահեղութեան
գործիք:
Շատ
{ամբարիշտ}
մարդիկ
իւրեանց
յանցանքը
ծածկել
են
քրիստոնէութեան
րուեցան
օրէնք
եւ
իրաւունք
'ի
գլուխ
ոչ
ելանեն.
զի
{ամբարիշտն}
յաղթահարէ
զարդարն.
վասն
այնորիկ
ելանէր
դատաստանն
ած
է,
թէ
նա
մեղաւորների
ատամները
կը
փշրէ,
թէ
նա
{ամբարիշտները}
կը
սատակեցնէ։
Փարիսեցիները
եւ
դպիրները,
դէպի
չա
ւղի
ընթացքներ,
ամենեւին
չնայելով
մի
քանի
սեւերես
{ամբարիշտների}
եւ
խաւարապաշտների
նետաձգութեանը
եւ
դոյն
այդ
ճշմար
քաղուսք
սրտի
կուսին
պատահին:
Այլ
խուն
ի
վեր
{ամբարձեալ}
անդի
զաջ
ի
խանդ՝
Զնախանձոտ
լուծանեմ
կուռ
զճ
Ջրոյ
կենդանւոյ
ի
խնդիր
Վառիս,
երթաս
զոտս
{ամբարձեալ}
Եւ
խոյզ
քո
ոչ
առաւիր,
Զկենսատուն
քաջ
է
հիմն
ի
վեր,
կործանեալ
է
Արամազդ
եւ
ի
գահ
նորա
{ամբարձեալ}
էք
Դուք,
մռայլագոյն
սատանայ:
Առ
ի
բարւօք
եւս
յա
ին,
Իմաստասէր
կոչմամբ
վերապատուեցաւ:
Սորա
յաթոռ
{ամբարձեալ}
Հայրապետական
յամին
718,
զամենայն
ճիգն
ճգնեցաւ
խա
ք
հանդիպել
փրկարար
լուսաւորութեան,
չեւ
զսեպհական
{ամբարձեալ}
գիտութեանց
ամբարտակս
առանց
օտարին
ձեռն
կարկառելոյ
ր
քանի
մի
հարուստ
մարդիկ,
շինելով
այնտեղ
գեղեցիկ
{ամբարներ}
եւ
այլ
շինուածք,
այլեւ
բաւական
մեծ
ծախքով
սարի
յ
բան
դարձաւ
վերջին
ժամանակներում,
երբ
գետի
ափում
{ամբարներ}
ու
նաւահանգիստ
շինուեցան,
որովհետեւ
մշակների
ձեռ
մէջ,
կենտրոնական
տեղերից
մինն
է,
եւ
այդ
քաղաքի
{ամբարներից}
կշտանում
են
շատ
եւրոպական
նաւեր:
Եթէ
այդքան
մեծա
էր
նորան
վատթար
լինելու
համար.
քա՛ւ
լիցի
այսպիսի
{ամբարշտութիւն}:
Առաքինի
մարդը
եւս
կորուսանելու
էր
իւր
արժանաւոր
օսքերին
ընդդէմ
ու
ներհակ
Շինեցին
նոքա
մի
չար
{ամբարտակ}.
Դարձան
թշնամի
անհաշտ
ազգութեան,
Թափե
կենցաղելու,
քանի՞
սիրտ
ու
ձեռք
նոր
հայախօսութեան
{ամբարտակ}
յարուցանելու
հնութեան
աւերակների
վերայ։
Այո՛,
մ
մեզ
արտասուքի
հեղեղներով
լուանալ
եւ
անհետացնել
մի
{ամբարտակի}
մնացորդք,
որի
կազմուելու
ժամանակ
դուրս
էին
թռել
ք
երեւակայութեան,
որ
գիտէ
ոչինչ
գոյացնել
հոյակապ
{ամբարտակներ},
մինչ
իրողապէս
հորի
միջում
էր
ինքը։
Թող
հայոց
մ
ւսաւորութեան,
չեւ
զսեպհական
ամբարձեալ
գիտութեանց
{ամբարտակս}
առանց
օտարին
ձեռն
կարկառելոյ
առ
որս
զարդիս
դեգերե
ժամ
բրգամբք
երկնաբերձ
Գլուխ
յոխորտ
ամբառնայր
{ամբարտակօք}
մերձ
ընդ
մերձ։
Տեսի
այո՛
զկնի
Հայաստանին
նովաւ
շ
,
գողը,
պոռնիկը,
շունը,
հարստահարողը,
վէսը,
{ամբարտաւանը},
ազգատեացը
եւ
այլն,
եւ
այլն
եկեղեցու
բեմի
վերայ
լու
վերայ
են,
եւ
այստեղ
պիտոյ
է
խորտակուի
խաւարի
{ամբարտաւանութեան}
եղջիւրը:
Փոյթ
չէ՛,
որ
այս
րոպէիս
վատամարդիկ
են
ագաւորները
գիտէին՝
ինչպէս
պատժել
այսպիսի
մարդերի
{ամբարտաւանութիւնը}
(de
tels
galants),
ինչպէս
Սիկստոս
Պապն
է,
երբ
ի։
Պ.
Պռօշեանցի
գործի
մէջ
(եր.
1088)
կարդում
ենք
"
{Ամբերթը}
գոված
ջուր
ա,
համա
սրա
խումը
չունի"։
Այս
խում
խօս
նութիւն.
նա
կամի
մաքուր
սիրտ,
անարատ
խղճմտանք,
{ամբիծ}
հաւատ
եւ
մանկական
պարզահոգութիւն։
Մի
մարդ,
եալ
ի
խումբ
ռամկին
ստանձնել
ինքեանց՝
զԿիկերոնեան
{ամբիոն}:
Զայս
առնելով
ոչ
իմանամ
թէ
Հայք
իսկ
եւ
իսկ
ընդ
ն
րկես
ինձ:
Ի՞նչ
է,
տալիս
են
նրան
սաղմնաբանության
{ամբիոնը}:
Ասա
նրան,
որպեսզի
բարեւի
Կոլյա
Ուստիմովիչին:
ցանկութիւնը
էր,
որ
ուսուցիչք
կորուսանեն
իւրեանց
{ամբիոնը}:
Վա՛յ
այն
ծառին,
վա՛յ
այն
բուսականին,
որի
ականը
մի
մեծ
տարեգլուխ
է
Ալքիմիայի
համար:
Առաջին
{ամբիոնը}
դասախօսութեան
հիմնուեցաւ
Բազըլ
քաղաքում
եւ
Թէոֆրա
ւմ
եւ
Թէոֆրաստ
Պարացելսոսը
հրաւիրուեցաւ
ունել
այդ
{ամբիոնը}:
Այս
գերօրինակ
մարդը
ծնած
է
1493
թուականին
Ցիւրի
րդապետ
աստիճանը,
այլեւ
անզգամութիւն
ուսուցանելու
{ամբիոնը}:
Փառք
Աստուծոյ,
որ
այդպիսի
բան
չկար
աշխարհի
երե
իւթը
եւ
անապականը,
ուր
չէ
քարոզւում
ուսումնարանի
{ամբիոնից}
սէր,
ընկերասիրութիւն,
ազգասիրութիւն,
մարդասիրո
խորհուրդը:
Թատրոնի
բեմը
ստոր
չէ
ուսումնական
{ամբիոնից}.
թատրոնի
բեմն
է
այն
աթոռը,
ուր
նստում
է
փիլիսոփ
ին
չի
ապաքինվել,
իսկ
երկրորդին
ցանկանում
եմ,
որ
{ամբիոնն}
ստանա:
Այժմ
որտե՞ղ
է
ծառայում
Ալաջալյանը,
դարձյ
apienza
անունով
Կօլլեգիումի
մէջ
Աստուածաբանութեան
{ամբիոններ},
այլ
եւ
թոյլ
տուեց
Իգնատիոսին
աշխատել
Հռովմի
մէջ
Փարիզի
Համալսարանի
ուսուցչապետական,
վարդապետական
{ամբիոնները}
։
Բուրբօն
Կարդինալը,
որ
պաշտպան
էր
Յիսուսեանների
նը
սեմինարիստներից:
Բոլոր
այդ
փիլիսոփաներն
իրենց
{ամբիոնների}
բարձունքից
առաջադրում
են
տեսություն
տեսության
հետ
րա
մասին:
-
Ժապաւինա՞ծ
են
այդ
մատեանքը,
կամ
{ամբո՞ղջ}
են
բոլոր
թերթերը,
գուցէ
մտած
լինի
մի
խարդախութիւ
ւ
յառաջ
տանել
իւր
հռետորութիւնը,
պատճառ,
մի
մեծ
{ամբոխ}
դեւերի,
դուրս
պրծած
դժոխքի
աջ
կողմից,
խառն
ի
խո
,
իսկոյն
հարց
արեց.
-
Ի՞նչ
լուր
է
այդ,
ի՛նչ
{ամբոխ}
է,
ի՛նչ
խռովութիւն:
-
Անբաղդութիւն,
Ձեր
մռ
խորհուրդ
առնելու
համար,
կը
դառնայ
հերետիկոսական
{ամբոխ}
։
Այս
բոլոր
իմաստակութիւնը
նա
զօրացնում
է
Սուրբ
գ
,
եւ
ազգը
պիտի
օգնել
եւ
այդ
ազգը
չէ
այն
խաժամուժ
{ամբոխը},
որ
ոչ
այս
գիտե
եւ
ոչ
այն,
այլ
ընտրյալքը
որ
ճան
կին,
գոյք,
կալուած
ու
գրաստ"։
Տեսաւ
{ամբոխը}
արեւմուտքում
մի
մրրիկ
բարձրացած.
"
Տօն
են
փրփրի.
Թո՛ղ
միջին
դարու
գաղափարներով
{Ամբոխը}
խաբել
ճգնի
աշխատի:
Թո՛ղ
նա
թարգմանէ
դժոխքի
միմիայն
իշխանների
մէջ.
պատճառ,
խաժամուժ
{ամբոխը}
դեւերի
չգիտէ
ոչինչ
թաքուն
բան:
Իբր
թէ
ժամանա
ւրեանց
հայեացքով
աւելի
վերհամբարձ
քան
թէ
խաժամուժ
{ամբոխը}:
Նոքա,
այն
ժամանակի
հայեացքով,
լաւ
ուսած
լինել
ն
օրէնքների
վերայ
յառաջացող,
որ
տգէտ
եւ
խաժամուժ
{ամբոխը}
ամենայն
միամտութեամբ
պատրաստ
է
ընդունել
մի
գերբնա
եզ
մի
նշանաւոր
մարդ,
եւ
ձեզ
այդպէս
հաւատացնում
է
{ամբոխը}
ստորաքարշ
մարդերի,
որոնք
աչքերը
տնկել
էին,
որեւ
էիս
վատամարդիկ
են
դարձած
այդ
նահատակները
խաժամուժ
{ամբոխի}
աչքում։
Փոյթ
չէ՛,
որ
մի
տեսաբանական
խաբէութեամբ
ողջամիտ
Հայի
յայտնի
է,
որ
կամին
ներկել
խաժամուժ
{ամբոխի}
աչքը,
թէ
ահա
այս
ինչ
աբեղայ
կամ
այս
ինչ
եպիսկոպո
աւանդ
պանդոկների
անկիւններում,
կարծիք
էր
տարածել
{ամբոխի}
մէջ
իւր
գերածայրեալ
լուսաւորութեան
մասին:
Հնարը
հաղորդուեցաւ
եւ,
դուրս
գնալով
բեմից,
ծածկուեցաւ
{ամբոխի}
մէջ,
եւ
երբ
կայսրը
գանչեց
նորան
եւ
յանդիմանեց,
ցքը
արդարացնելու
համար
եւ
իւրեանց
բռնած
ճանապարհը
{ամբոխի}
աչքից
ծածկելու
խորամանկութեամբ
գրեցին
իւրեանց
դրօ
որ
աւանդութիւնների
(tradition)
որ
եւ
է
խաժամուժ
{ամբոխի}
(եւ
այս
կերպով
մարդադիր
օրէնքը
շեղուած
բնականից
յ
մատենագրի
վրայ
խնամով
եւ
կամաց
կամաց
ազնուացնել
{ամբոխի}
ձեւ
ու
ոճը՝
որչափ
կարելի
է
միշտ
զգուշանալով,
որ
անի,
ընկերական
բարբառին,
առանց
լինելու
խաժամուժ
{ամբոխի}
գռեհկաբանություն"։
Պարոն
Նազարյանցը
ժամանակակից
ամ
թէ
վերին
կամ
գեղեցիկ
մտքեր
բացատրուին
խաժամուժ
{ամբոխի}
անկապ
ու
կցկտուր
լեզուի
ձեւերովը։
Ամենայն
որ
ազմութեան
անհասկացողութիւնը,
նոյնպէս
եւ
խաժամուժ
{ամբոխի}
ախտերը,
ահա
այն
տարերքը,
որոնցից
բաղկացել
է
անգ
իր
փառքի
բարձրութեան
մէջ,
իրեն
հետեւող
բազմաթիւ
{ամբոխի}
խոր
յարգութիւնը
կատարելապէս
վայելելով:
Նորանից
յ
,
ո՜հ,
ցաւելի
ճշմարտութիւն,
յարգ
ունի
խաժամուժ
{ամբոխի}
աչքում,
այսպիսի
մի
մարդ,
որ
փորը
հաստացրել
էր
ե
անխորհուրդ:
Մեր
պարոնը,
մանաւանդ
խաժամուժ
{ամբոխի}
աչքերը
ներկելու
համար,
ազգասիրութիւն
էր
ցոյց
տալ
այնպիսի
առարկաների
մասին,
որ
բնաւ
չեն
ենթարկւում
{ամբոխի}
նկատողութեանց
եւ
չեն
դիպչում
հոգու
բարօրութեան,
-
նչ
խորհուրդ
կամ
զօրութիւն
չունին,
բայց
եւ
այնպէս
{ամբոխի}
աչքին
երեւցող
լինելով,
ստիպում
են
բերանաբաց
ժողո
:
Զոր
ինչ
ստուար
խումբ
դարուց,
եւ
ընդ
նմին
խուռն
{ամբոխին}
աղճատել
աղճատեաց
զլեզուն,
անհատ
ոք
անկարանայ
ուղ
լեկտրականութեան
հետ,
երեւել
են
զարմացած
եւ
ապշած
{ամբոխին}
լուսեղէն
կտուցով:
Նոյն
այս
բնական
երեւոյթը
նկատո
մրրիկ,
յոյսի
եւ
ցանկութեան
ալեկօծութիւն,
ախտերի
{ամբոխմունք}
զարհուրելի
եւ
չլսուած.
եւ
այս
բոլորը
լրագիրների
որա
նախապաշարմունքներով,
եւ
նոյն
հոգեկան
ախտաւոր
{ամբոխմունքը},
որ
յատուկ
բնաւորութիւն
է
տալիս
պոլիտիկական
կուս
արժուածքը
ցոյց
էր
տալիս
նորա
հոգու
վերին
աստիճանի
{ամբոխմունքը}:
Նա
մի
քանի
քայլ
առաջ
եկաւ
եղբօր
առաջեւ
եւ
ընդհա
րելով
ընտրողութեան
եւ
կաշառելու
պատճառով
առաջացած
{ամբոխմունքի}
եւ
անկարգութեան
ամենասաստիկ
կտրուկ
գծերով
նկարագր
ղ
խօսել
այլ
բանի
մասին,
քան
թէ
նիւթ
էր
եղած
նորա
{ամբոխմունքին}:
Տիրացուի
լռութիւնը
յառաջանում
էր
նորանից,
որ
չ
հճին
գլխատել
Մանրիկօն:
Ազուչենան,
ջլախտական
{ամբոխմունքից}
յետոյ
թուլացած
լինելով,
քնած
է
այդ
միջոցին.
Ման
ի
ճոխութեան
եւ
շռայլութեան
մէջ,
մանաւանդ
անդադար
{ամբոխմունքների}
եւ
աղաղակի
պատճառով,
նա
չ'կարողացաւ
ստանալ
մի
հի
ից։
Թագաւորները,
ամենայն
կողմից
փորձանքներով
եւ
{ամբոխմունքներով}
պատած,
առաւել
եւս
քան
թէ
այլ
մահկանացուք,
կարօտ
ելի
բարեկամքը,
-
որ
կարողանաք
պահպանել.
տենդային
{ամբոխմունքով}
խռնւում
է
ազգը
պառլամենտի
դռներում,
որ
կարողանար
Ուրախ
շողերով
խաղում
են:
Բայց
երբ
{ամբոխուած}
քաղաքից
Ես
շտապով
անցնում
եմ,
Ծերերը
էր
նորա
աչքում:
Պ․
Շաքարեանցը
քնեց...
Դեռեւս
{ամբոխուած}
էր
նորա
շնչառութիւնը,
սիրտը
մի
առանձին
խռովութեա
արոնի
առանձնարանը:
Յովնաթանեանցը,
բոլորովին
{ամբոխուած},
ծածկեց
նամակը,
որովհետեւ
սովոր
էր
նա
մեծ
մարդ
ել
դէպի
իւր
ննջարանը,
մինչ
այն
մարդը
եւս
նոյնպէս
{ամբոխուած},
առանց
յառաջ
խաղալու
շեմքի
վերայից,
հարցրեց
նոր
րողացաւ
նկատել,
որ
աղջիկը
լացել
էր,
եւ
ինքը
եւս
{ամբոխուած}
լինելով
այս
անակնկալ
հարսանիք
պահանջելուց,
չկարո
ր
նորա
նամակը
ուղարկելու
պատրաստութիւնը,
նա
թէեւ
{ամբոխուած},
այնուամենայնիւ
կարում
էր
իւր
կարը,
նստած
պատու
ս
գրկախառնեց
եւ
քանի
անգամ
փոխ
առ
փոխ
կատարեց
այս
{ամբոխուած}
գրկախառնութիւնը
բոլորովին
մեքենաբար
եւ
առանց
գիտա
ր
մի
հիւսիս"։
Լուրից
ահագին
Կազբէգը
ծածուկ
{ամբոխուեց},
Նա
իւր
ուշքը
ու
աչքերը
դարձուց
դէպի
հիւսի
դ,
պարսպի
միւս
կողմից
ծիծաղում
է
բարձրաձայն:
Ես
{ամբոխուեցայ},
որովհետեւ
իմ
բոլոր
խօսակցութիւնքը
անտարակոյս
պի
սկալի
էր
ահաբեկուած
իմ
սրտին:
Լսելիքս
{ամբոխուեցան}...
վաuտակեցան
աչքերս...
Կացինի
ձայն
հեռ
ի
թելը:
Կոմսը
ներս
մտած,
չմտած,
բոլորեքեան
{ամբոխուեցան},
վեր
կացան
տեղերից
եւ
օրիորդ
Մարիամը
նոյնպէս
դադ
յ
հոգու
խաղաղութիւն.
այնտեղ
տիրում
է
մի
դժոխային
{ամբոխումն}
եւ
նախանձի
որդերը
եռ
են
գալիս
այն
ապականեալ
սրտի
մ
աստուծուց
ողջություն
եւ
հաջողություն
Ձեր
եւ
Ձեր
{ամբողջ}
գերդաստանի
համար:
Այս
շնորհավորական
մաղթանքից
Մեսսինայի
մեջ.
եւ
երեւում
է,
որ
այս
ընդհանուր
է
{ամբողջ}
Իտալիային,
հասարակ
ժողովուրդը
Գառիբալդյան,
միջն
եւ
այլն
եւ
այլն,
յայնժամ
ստանալիք
մեր,
այսինքն
{ամբողջ}
հրիտակն,
ոչ
բաւեսցէ
առ
ի
ծախս:
Զայս
ամենայն
իր
առողջությամբ.
նրա
առողջությունից
է
կախված
իր
{ամբողջ}
ընտանիքի
բախտը,
իսկ
դա
երկրորդական
խնդիր
չէ:
Հա
ի
ձեւափոխումը
փաստ
է:
Ես
Հնդկաստանից
հետս
վերցրի
{ամբողջ}
հինգ
ֆունտ,
որ
ստացված
էր
Չինաստանից,
բայց
դժբա
,
կորավ
Սաուտհամպտոնում,
որ
ես
ուղիղ
ուղարկել
էի
{ամբողջ}
իմ
իրերը,
եւ,
հասնելով,
չգտա
մի
ճամպրուկ,
որտ
ի
եւ
ընդհանուր
անպատվության
առարկա
դառնալ:
՝
{Ամբողջ}
քաղաքը
գիտի,
որ
ես
եկա
Նախիջեւան
հուլիսի
10-ի
եր
դ
նյութի
մասին
կարելի
է
գրել
ոչ
թե
մի
նամակ,
այլ
{ամբողջ}
դիսերտացիա
ի
խրատ
քաղաքային
կառավարչության
պաշտոն
ագրություն
չեն
տալիս.
ես
հավատացած
եմ,
թեեւ
դեռ
{ամբողջ}
գիրքը
չեմ
կարդացել,
որ
այն
ժամանակներից
շատ
բան
անդակ
քաղաքակրթությունից:
Այդ
ժողովրդի
գոյության
{ամբողջ}
ընթացքում,
-
ժողովրդի,
որ
փարավոններից
մինչեւ
ա
,
որ
"
ավազակների
շարքն
է
դասվել
",
կործանում
է
{ամբողջ}
անտիկ
աշխարհը
եւ
գոռոզ
կեսարը
իջնում
է
իր
Կապիտոլ
իր
անկման
մեջ,
քանի
որ
ահա՛
2.
000
տարի
է,
ինչ
{ամբողջ}
քրիստոնյա
աշխարհը
նրա
դեմ
է,
ու
չի
մնացել
այլեւս
յան
առջեւ
Եգիպտոսում,
Բաբելոնում
եւ,
վերջապես,
{ամբողջ}
երկրագնդի
վրա:
Այդպիսի
սիստեմատիկ,
այլեւ
կատաղի
ոտած
մկրատ,
ձեզ
կպատմեն
այդ
մկրատը
գործածող
կնոջ
{ամբողջ}
արդուզարդի,
նրա
գլխասարքի
մասին:
Ինչո՞ւ
եք
ծիծա
մեզ,
մենք
դրական
գիտության
հետեւողներ
ենք
եւ
մեր
{ամբողջ}
ուժը
կենտրոնացնում
ենք
միայն
ուսումնասիրելու
այն
համար
հարկավոր
է
ոչ
թե
ինչ-որ
մի
թերթ
թուղթ,
այլ
{ամբողջ}
ուսումնասիրություն,
դրա
համար
էլ
թողնենք
այդ
ավե
ցա,
բայց
այնուամենայնիվ,
վախենում
եմ,
որ
Բոքլն
{ամբողջ}
քաղաքակրթությունը
չբխեցնի
բողոքականությունից
կամ
մասին,
լծակի
մասին,
որն
առաջինն
է
ուժ
հաղորդում
{ամբողջ}
մեխանիզմին:
Ո՞ր
սաքսը
կամ
նորմանը,
կամ
բրետոնը
lle
Mari
Sultan-Schah-ի
անցած
ծննդյան
տարեդարձը.
{ամբողջ}
հոգով
ցանկանում
եմ
նրան
երկար
տարիներ
տոնել
այդ
օ
:
Պարոնայք
միսիոներներն
իրենց
միսիայի
ատյանի
առաջ
{ամբողջ}
հայ
ժողովուրդը
ներկայացրել
են
որպես
մահմեդականներ
անդնուպոլիս
հասնելը
նավասենյակից
դուրս
չեկավ:
{Ամբողջ}
խնդիրը,
կարճ
ասած,
ահա
թե
ի՛նչ
է:
Հայերը
Թուրք
ան
եկեղեցուց:
Պետք
է
ավելացնել
նաեւ,
որ
այդ
{ամբողջ}
պրոպագանդը
մղվում
էր
հանուն
կրոնի,
իսկ
Դուռն
իրա
ուսմունք
չէ,
այն
չի
կարելի
քարոզել,
եթե
հավաքես
{ամբողջ}
ժողովուրդը
եւ
աշակերտական
նստարաններին
նստեցնես,
սումնական
զանազան
hաստատություններին
եւ
ամսագրերի
{ամբողջ}
բանակին:
Ինձ
այնքան
անհրաժեշտ
չէ
տեսնել,
որ
ինձ
է,
եթե
ոչ
հավատ
դեպի
կախարդական
գավազանը:
Իմ
{ամբողջ}
շարադրածից
պարզ
է,
թե
ես
ինչ
ուղղություն
եմ
բռնե
կշտամբանք
է:
Մի
խոսքով,
Անանիան
թող
գործադրի
իր
{ամբողջ}
ուժը,
ամբողջ
փորձառությունը,
որպեսզի
նրան
դուրս
Մի
խոսքով,
Անանիան
թող
գործադրի
իր
ամբողջ
ուժը,
{ամբողջ}
փորձառությունը,
որպեսզի
նրան
դուրս
բերի
արժանավա
գործին,
եւ
ես
հավատացած
եմ,
որ
նա
կգործադրել
իր
{ամբողջ}
ուժը:
86.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
1
мая,
18
մունքների
մեջ
էի
ընկել:
Եվ
ինչպե՞ս
չընկնեի,
երբ
{ամբողջ}
երեք
շաբաթ
է
նրանից
ձայն-ծպտուն
չկար:
Գրիր,
որ
ւմ
ենք
միայն
ձեր
գալստյան:
Անցյալ
անգամ
գրեթե
մի
{ամբողջ}
ժամ
սպասեցինք.
դա
իհարկե,
մեծ
ցավ
չէ,
բայց
պետ
քը
ես
չբանեցրի,
թեեւ
ի
նկատի
եմ
ունեցել
այն,
մի
{ամբողջ}
ամիս
աղտոտվեցա,
հետեւյալ
օծանելիքով
կամ
ավելի
ճի
Իմ
պարապմունքների
վերաբերյալ
ահա
ինչ
կասեմ
քեզ.
{ամբողջ}
մայիսը
համարյա
զուր
անցավ
գարշելի
ռեւմատիզմի
պատճ
եւիցե
հաջողի
ինձ
գլուխ
բերել
որոշած
ծրագիրը,
այս
{ամբողջ}
աշխատությունը
30
-
35
տպագրական
թերթից՝
in
8°,
՝
ձեր
ցուցակից
երեւում
է,
որ
Նախիջեւանի
առեւտրի
{ամբողջ}
շրջանառության
ծավալը
հավասար
է
8.
750.
000
արծաթ
ար,
ո՛չ,
այլ
իբրեւ
նմուշ,
թե
ինչ
ոգով
են
վարել
{ամբողջ}
գործը:
Իսկ
ինչ
վերաբերում
է
վավերագրի
էությանը,
suffrage
universale:
Ճիշտ
է,
ժողովների
ժամանակ
{ամբողջ}
հասարակությունը
ներկա
չի
լինում,
բայց
դա
կախված
շտ
ներկա
է
գտնվել,
մինչդեռ
իր
ներկայացուցչության
{ամբողջ}
ընթացքում
մի
անգամ
է
խոսել
եւ
այն
էլ
բարապանի
հետ
երի
սեպհական:
Դ.
Յունիսի
24-ից
սկսած՝
{ամբողջ}
երեք
օր,
անձրեւը
գետի
նման
թափւում
էր
երկնքից՝
յն
բոլոր
շանթերը,
որ
Կիկլոպները
պատրաստել
էին
մի
{ամբողջ}
ամսի
համար,
հասայ
այն
չարագործ
Բրամինապետին,
մի
ւմ
է,
-
հիւանդին
այդ
աննշան
քանակութիւնը
կամ
եթէ
{ամբողջ}
օրի
մէջ
նշանակած
է
մի
հատադեղ
(pilula)"։
Ասիա
եւ
բան
հասկացող
էին
համարուելու,
եւ
այս
պատճառով
{ամբողջ}
նախադասութիւնք
շատ
անգամ
Ռուսի
անդէմ
բայերից,
Տա
ումը
շինւում
են
զանազան
խանութներ,
եւ
ժողովուրդը
{ամբողջ}
երեք
օր
ման
է
գալիս
այդտեղ:
Շատ
երիտասարդք
ամբող
մբողջ
երեք
օր
ման
է
գալիս
այդտեղ:
Շատ
երիտասարդք
{ամբողջ}
ամիսներ
սպասում
են,
որ
Խդրելեզը
գայ,
որպէսզի
կա
ագլուխ,
խորհուրդ
կատարելով
քաղաքի
գլխաւորների
եւ
{ամբողջ}
հասարակութեան
հետ,
սահմանէ
այս
կարգերը,
ժողովու
մարեա՛
թէ
անկարելի
լինելով,
հարկադրուած
կը
լինիմ
{ամբողջ}
երեք
ամիս
փակուած
մնալ
այստեղ:
Այդ
միջոցին
շատ
բ
րելի
է
չափել
որպէս
մի
մարդու,
նոյնպէս
մի
ազգի
եւ
{ամբողջ}
մարդկութեան
գործը:
Կէս
մի
Շամիլի
անարգ
կարծիքը
ա
ասնեւչորսերորդից
մինչեւ
պօլիտիկական
մեծ
աւազակը:
{Ամբողջ}
վեց
ժամ
ման
գալուց
յետոյ
երեկոյացաւ,
բայց
ես
որո
աբան
հիմքը
կարող
էր
երաշխաւոր
լինել
յաւելուածի
եւ
{ամբողջ}
շինուածքի
ապահովութեանը:
Գլխաւոր
շինութեան
մէջ
բ
որել
այս
սուրբ
պաշտօնին:
Մեր
համար
ազգութիւնը
եւ
{ամբողջ}
ազգի
կատարելութեան
գաղափարը
այնքան
ծանր
կշիռ
ունի
տականութիւն
կը
համարենք
դնել
նոցա
առաջեւ
Բէգզադէի
{ամբողջ}
եւ
լիակատար
վարքագրութիւնը
(біографія)՝
նորա
գ
կերակրուեցան
նոքա
եւ
տէրութենից
նշանակուած
ռոճիկը
{ամբողջ}
հասուցին
իւրեանց
կտրիճ
տղամարդերին:
Փոշոտուեցան
ղութիւնը
կը
չափաւորուի,
բայց,
դորա
փոխանակ,
իմ
{ամբողջ}
սերունդը
չէ
պիտոյ
այլեւս
մահու
եւ
կեանքի
մէջ
տատա
Մեր
նախնեաց
պաշտած
Տիկին
վեհապանծ
`
Աշխարհում
{ամբողջ}
`
Ոսկիամօր
հետ:
Քեզ
կը
խնկարկեմ,
Քո
սէրը
կ՚ե
լ
մի
ի
ծովու:
Զայս
ահաւոր
ճշմարտութիւն
խոստովանի
{ամբողջ}
Եւրոպա,
եւ
առ
ի
պահպանութիւն
բարոյական՝
ընդ
նմի
ն
զմեզ,
մարտնչին
եւ
հալածեն
զմեզ,
ի
վերջէ
զազգն
{ամբողջ}
ինչ
ո՛չ
խղճահարին
կորուսանել,
առ
՚ի
գիւտ
բարեկեն
պես,
որ
մէկ
փոքրիկ
մասն
սրբագործեալ
հացին
մեջ
ալ
{ամբողջ}
Քրիստոս
է,
եւ
մէկ
կաթիլ
սուրբ
արեան
մեջ
ալ
ամբող
մբողջ
Քրիստոս
է,
եւ
մէկ
կաթիլ
սուրբ
արեան
մեջ
ալ
{ամբողջ}
Քրիստոս
է
մարմնով,
հոգւով
եւ
Աստուածութեամբ"։
բ
ու
ազնիւ
զգացմունք
մեր
սրտիցը
հեռի
է,
Մեր
{ամբողջ}
ուշ
ու
միտքը
չարութիւնովը
լի
է։
Թշուառ
կրքե
դու
անդրանիկ
իմ
սիրական,
Լաւ
ճանաչէ
թող
եւ
{ամբողջ}
Ռուսաստան:
Ես
ստացայ
այս
երկիրը
խոպան
ակւում
էր
Աստղիկը.
Նորա
որդին
փայփայում
էր
Նորան
{ամբողջ}
գիշերը...
Ախտաբորբոք
երիտասարդք
Իւրեանց
անձը
երջ
աւ,
սիրական,
Այս
դրօշակին
պիտի
նայի
{Ամբողջ}
բանակ
իտալեան:
Նա
սո՛ւրբ
է
ինձ,
երբ
ուրում
եմ
քո
փոշին
անարատ...
"
Յետո՞յ,
մի
{ամբողջ}
գայլի
շարական:
Հարաւ
հիւսիսից
փոշի
բա
Հիւանդ
անկողնումս,
տրտմալից
սրտով,
Մնացի
{ամբողջ}
երեք
օր
վերջին։
Ելայ
ու
գնացի
մեր
գիւ
ին
զարթեցայ
քորից
եւ
ցաւից:
Քրտինք
ունէի:
16-ին
{ամբողջ}
օրը
առաւ[ոտեան]
9-ից
մինչեւ
4
ոտքի
վրայ
ման
եկայ
ինչպէս
Կիկերոնն
է
գործածել,
ի՞նչ
պատճառով
հայերս
{ամբողջ}
ոճեր
եւ
դարձուածներ
չէ
պիտոյ
դնենք
մեր
շարադրութե
ւ,
եւ
ես
ցնծում
եմ,
որ,
թէ
կենդանութիւն
լինի,
{ամբողջ}
տարի
պիտի
վայելեմ
քո
Յիշատակարանը:
բազմաթիվ
աշխատությունների
գիտական
առաջաբաններում
{ամբողջ}
հիմնավորվածությամբ
ապացուցել
էր
հայերին՝
ներկայի
մեր
կողմից,
որպես
ժողովրդական
լեզվի
երկրպագու,
{ամբողջ}
հոգով
ցանկանում
ենք
հարգելի
պրոֆեսորին
լրիվ
հաջող
խաւոր
նշանաբանը:
Միմիայն
նոյն
իսկ
մարդուց,
նորա
{ամբողջ}
գոյութիւնից
է
բխում
եւ
յանցանքը,
եւ
օրէնքը
եւ
ճա
իկ
աւելի
ամրութիւն
եւ
հաստատութիւն
ունին,
քան
թէ
{ամբողջ}
շինծու
համակարգութիւնք,
որ
օդի
մէջ
են
ման
գալիս
որի
լոկ
Habeas
corpus
ակտը,
թողում
եմ
մնացածը,
{ամբողջ}
Գերմանիոյ
հաւասար
գին
ունի:
Եւ
երբ
անգլիական
սահ
քը
հիւանդ
եւ
սասանեալ
ուղեղով,
եւ
մինչդեռ
Հեգելի
{ամբողջ}
համակարգութեանց
մէջ
կան
իր
վերջին
փիլիպպոսականի
հ
երկարատեւ
պատերազմելուց
վաստակում
էր:
Բայց
սա
մի
{ամբողջ}
ժամ
պատերազմեց
մենակ
այն
անհամար
թշնամիների
հետ
ե
կների
անունները,
որոնց
գործերից
որպէս
թէ
քաղել
է
{ամբողջ}
այդ
գլխի
բովանդակութիւնը։
Եւ
սոքա
են
այդ
անուննե
ջութիւնը
այնքան,
որ
կարողացաւ
աւարտել
իւր
ուսման
{ամբողջ}
ընթացքը
անցեալ
1857
թուականի
Մայիս
ամսումը։
Ն
նը,
քունը
հատանելով"։
Այս
օրինակ
ահա
պարապելով
{ամբողջ}
վեց
տարի,
երբ
աւարտում
էր
իւր
ուսման
ընթացքը,
մ
աջաբանների
եւ
ընծայաբերութիւնների
մէջ.
մի
խօսքով
{ամբողջ}
դժոխքի
փառքը:
Այս
տեղագրական
եւ
համառօտ
պատ
ի
մօտ
բնակող
շատ
երեւելի
ազգի
հետ
բաղկացնում
է
մի
{ամբողջ}
հասարակութիւն.
չգիտեմ,
լսա՞ծ
էք
երբեք
այս
ազգի
րէն
ապստամբական
ճառեր,
որ
ասուեցան
Համբախումը
եւ
{ամբողջ}
թիւ
Die
deutsche
Tribune
օրագրի.
ես
ցրւում
եմ
այ
երաթափանցիկ
գունդ
է,
եւ
այսպէս
պտուտուեցաւ
նա
մի
{ամբողջ}
շաբաթ,
մի
րոպէում
կատարելով
իւր
առանցքի
վերայ
66
որհուրդ,
բացի
չար
եւ
տղայական
անմտութենից:
Տե՛ս
{ամբողջ}
աշխարհը,
քննիր
նոցա
լեզուախօսութեան
ձեւ
ու
ոճը
ե
աքսիմատները
ձգել
են
այն
գինու
ծովակի
մէջ,
որ
Ձեր
{ամբողջ}
տարեկան
պաշարն
էր,
այդ
պաքսիմատների
թթու
եւ
տտիպ
իշտ
գիտէ,
թէ
ո՛վ
կայ
դժոխքումը.
պատճառ,
նա
իւր
{ամբողջ}
կեանքը
վարեց
ընկերակցութեամբ
մեր
սիրական
Ասմոդեյի
նորան
թող
անհանգիստ
չառնեն,
միթէ՞
նա
երեսփոխան
է
{ամբողջ}
ազգի,
միթէ՞
նա
պարտակա՛ն
է
ազգին,
թող
ազգը
մտած
առել
էր
գլխիցս:
Ուրախ
ուրախ
ման
էի
գալիս
դրսումը
{ամբողջ}
գիշերը.
լուսնի
արծաթափայլ
ճառագայթները
խաղում
էի
անաչ
ճիւղերի
վերայ:
Այս
զմայլանքը
շարունակուեցաւ
{ամբողջ}
ճաշի
ժամանակ․
բայց
գինու
վերջին
բաժակը
խմելով,
ի
Թաբաք
ծխողները
դարձան
երեք
հոգի.
ծխով
լցուել
էր
{ամբողջ}
տունը,
ծխողքը
հազիւ
հազ
տեսանում
էին
միմեանց.
պ
երին:
Բայց
կոմս
էմմանուէլ
ասած
մարդդ
այնպէս
չէ,
{ամբողջ}
քաղաքի,
ամբողջ
ազգի
սովորութեններին
եւ
հասկացողո
էմմանուէլ
ասած
մարդդ
այնպէս
չէ,
ամբողջ
քաղաքի,
{ամբողջ}
ազգի
սովորութեններին
եւ
հասկացողութեանը
ընդդէմ
պա
եւ
շաբաթական
պահքերը,
այլեւ
մեծ
պահքը
պահում
են
{ամբողջ}
երեկոյ,
առաւօտ
եկեղեցի
են
գնում,
տարին
մի
քանի
եւս
քանդւում
են:
Որեւիցէ
գործ,
որ
պիտի
պատկանէր
{ամբողջ}
ազգին,
հարկ
է
որ
կատարուի
հասարակաց
ձեռքով,
հաս
քսան
կոպեկ,
երբեմն
երեսուն
եւ
երբեմն
կէս
մանէթ:
{Ամբողջ}
մանէթ
տասն
տարին
մի
անգամ
չէ
պատահում:
Մնում
է
մ
ելելու,
որ
մի
փոքր
ոյժ
ստանան
այն
մեծ
եւ
երկար,
{ամբողջ}
տարու
մանրամասն
հաշիւը
քննելու
համար:
Խելացի
էր
ոց
եւ
դրութեամբ
կնքոյ
վկայէ"։
Այնուհետեւ
մի
{ամբողջ}
տարի
ո՛վ
էր
եկեղեցու
մօտ
եկողը,
ո՛վ
էր
հաշիւ
հար
դ
կատարեն,
եւ
իւրեանց
մասնաւոր
ձայները,
դէպի
մի
{ամբողջ}
հաւաքելով,
լսեցնեն
որպէս
մի
հասարակաց
ձայն,
այն
հասարակաց
եւ
մասնաւոր
խնդիրների
վերայ,
որ
տեւեց
{ամբողջ}
երեք
ժամ:
Բայց
չկարծէք,
որ
իննսուն
հոգին
եւս
խօ
թ
կամ
հոգեկան
աշխարհ:
Պատմութիւնը
աւանդում
է
մեզ
{ամբողջ}
կարգ
իրողութենների,
որ
կատարուեցան
որպէս
հետեւան
միմիայն
ազգութեան
մէջ,
զանազան
անհատներ
դէպի
մի
{ամբողջ}
հաւաքող
զօրութեան
մէջ.
եւ
օտար
ազգերի
տիրելը
ասե
ած
ուսանել
բնութիւնը,
որով
պիտի
մեկնուէր
նոցա
մի
{ամբողջ}
կարգ
հրաշքների
եւ
պիտի
փարատուէին
այնուհետեւ
այսպ
ասի
պէս
Զրահաւորուած
զինուորի
զէնքով,
Մի
{ամբողջ}
խմբի
տալիս
էր
հրաման,
Իւր
ձեռքի
բռնած
թեթեւ
ար
այսպիսի
մտածութիւնք
երազի
նիւթ
եւս
չէին,
մինչ
{ամբողջ}
գիշերը
թաւալւում
էր
իւր
անկողնի
մէջ
խռխռալով:
Նա
խանգարում
է
միւսը,
որով
շատ
անգամ
վտանգւում
է
եւ
{ամբողջ}
կազմուածքը:
Դուք
գանգատել
էք
ինձ
շատ
անգամ,
թէ
խախնամութիւնը
միօրինակ
պահպանում
է
եւ
դարմանում
է
{ամբողջ}
տիեզերքը
առանց
խտրութիւն
առնելու,
թէ
այս
մինը
մա
խանգարելով
հոգու
եւ
սրտի
անդորրութիւնը,
ձգում
է
{ամբողջ}
կազմուածքը
մի
ալեկոծուած
վիճակի
մէջ:
Այդպիսի
վիճ
,
-
ասաց
տիկինը,
-
արդէն
ժամանակ
է.
համարեա
թէ
{ամբողջ}
քաղաքը
բնակւում
է
այժմ
ամառանոցում,
իսկ
մենք
փտո
կ՚իմանայ,
այսպիսի
քաղաքի
մէջ,
ասում
եմ
ես,
ուր
{ամբողջ}
ընկերութիւններ
կան,
սորա
նորա
անցքը
իմանալու,
խ
նոջից:
-
Ի՞նչ
կայ.
ի՞նչի
է
քիթդ
կախած:
-
{Ամբողջ}
օրը
տուն
չես
եկել,
այժմ
եկած
չեկած,
այդ
է
քո
քա
կան
րոպէներ
մարդու
կեանքի
մէջ,
որ
նման
չէին
նորա
{ամբողջ}
կեանքի
բնաւորութեանը:
-
Այսօր
մեր
փեսայ
Մկրտի
երայ,
որ
հանդիպելով
նորա
հայեացքին
իմաց
տայ,
թէ
{ամբողջ}
ստացած
էր
նորա
նամակը.
այնպէս
եւս
պատահեցաւ,
թէ
ւնի
ճանաչել
եւ
քննել
ինքը
իւր
անձը,
ուրիշները
եւ
{ամբողջ}
աշխարհը:
Մարդը
հոգի
ունի,
ինչպէս
ասացիր,
բանակ
արտական
ենք
սիրել
մեր
ընկերը,
պարտական
ենք
սիրել
{ամբողջ}
մարդկութիւնը,
առանց
խտրելու,
-
թէ
այս
ոք
հեթանո
հարստութիւն
ճարել,
այդ
եւ
մրջիւնն
է
առնում,
նա
{ամբողջ}
ամառը
սերմեր
է
հաւաքում
իւր
ամբարի
մէջ
ձմեռուայ
հ
տեղ
գալը,
սպասում
են
րոպէ
առ
րոպե.
սպասում
է
եւ
{ամբողջ}
քաղաքը
նոցայ
հետ:
Մի՞թէ
այդպիսի
դատարկաբանութիւն
ծ
է
արտասուքի
հազարաւոր
կաթիլներով:
Գիշերներով,
{ամբողջ}
գիշերներով,
քունը
փախել
է
աչքիցս,
եւ
այն
կիսաքո
ստ
էր,
մաղը
հանդերձ
իւր
միջի
բաներովը,
դնում
են
{ամբողջ}
գիշեր
հիւանդի
գլխի
տակ.
միւս
օրը
երեկոյեան
ժաման
ՒԹԻՒՆԸ
Մի
մարդու,
մի
ընկերութեան
կամ
մի
{ամբողջ}
ազգի
բարոյականութիւն
երկու
աղբիւր
ունի.
առաջինը
ացեալը,
ինչպէս
ասել
ենք,
սեպհականութիւն
լինելով
{ամբողջ}
մարդկութեան,
սորա
իւրաքանչիւր
անդամը
հաւասարաչափ
մանակ
մինչ
մտել
էին
այս
գիտութիւնքը
Եւրոպա,
մինչ
{ամբողջ}
հինգ
եւ
վեց
դար
ամենայն
մատենագրական
գործունէութի
ն
ամեն
մի
անդամը,
արիւնի
գին
արժէ
Եւրոպային։
Սա
{ամբողջ}
կէս
դար
մանուկ
զօրութեամբ
սուրը
ձեռքին
պատերազմեց
էին
բերել
պապական
շրջապատի
մէջ
այն
գաղափարը,
թէ
{ամբողջ}
երկրագունդը
պարտական
է
խոստովանել
այս
գերմարդկայի
ը,
շատ
քաղաքներ,
որոնց
մէջ
մի
տեղ
հաւաքուած
էին
{ամբողջ}
ազգերի
զօրութիւնք,
բոլորովին
կերպարանափոխ
եղան։
,
այսինքն՝
ուսումնականների
համար,
ապա
թէ
ո՛չ,
{ամբողջ}
ազգի
համար։
Քառասուն
Մխիթար
եւ
նոյնքան
միաբանութ
նագործեալ
յունական
հոգւով,
երբեմն
երբեմն
յընթացս
{ամբողջ}
ութն
կամ
ինն
դարուց,
այն
է
սկսեալ
ի
հինգերորդէ
մ
րել
զանձն
ի
գիտութիւն
իւրոյ
լեզուի,
զի
պիտին
նմա
{ամբողջ}
հինգ
կամ
վեց
ամք
առ
ուսանելոյ
զնա.
ամենայն
Հայոր
ն
ազդեցութեամբ
քան
բանականութեամբ,
որ
սեպհական
է
{ամբողջ}
կենդանական
թագաւորութեան,
հոգ
տանել,
ժողովել
եւ
ուսոյն
ցոլանալ
ի
լոյս
աչաց
նստելոցն
ի
տան,
սապէս
{ամբողջ}
դարք
խափանաբար
լինին
ժողովրդեան
հասկանալ
զլեզու
ա
երութիւնս
ի
շինութիւն
զաւակաց
իւրեանց,
ուրեմն
եւ
{ամբողջ}
հայկական
ազգի,
զի
ի
զանունս
թագչին
մեծք,
զորս
չ
ծ
էր
փոքր
ինչ
յառաջ
գոյացած
սարսափելի
ժանտախտից,
{ամբողջ}
քաղաքներ,
ամբողջ
գեղեր
դատարկուած
էին։
Իգնատիոս
ջ
գոյացած
սարսափելի
ժանտախտից,
ամբողջ
քաղաքներ,
{ամբողջ}
գեղեր
դատարկուած
էին։
Իգնատիոսը՝
գունաթափած,
չ
մնացել
էին
փոխադրական
ցաւեր
ունեցող
հիւանդներից,
{ամբողջ}
օրը
ման
էր
գալիս
ափրոդիտական
ցաւերով
վիրաւորուած
մ
համարում
դուրս
գրել
այստեղ
նորա
բոլոր
ճառը,
որ
{ամբողջ}
գրուած
գտանւում
է
Paolo
Sarpiի
շարադրութենների
մէ
ների
յաջորդներն
էին,
ուրեմն
գերազանց
է
եւ
ներկայ
{ամբողջ}
ժողովքից.
ըստ
որում,
ասում
է
Լայենէզ,
եթէ
իւրա
խանակ
եզակի
բառիս՝
hoc,
երկսայրաբանութիւն
տալով
{ամբողջ}
սահմանադրութեանը,
պատճառ
դարձաւ
վերջումը,
որ
Յի
Որ
նշանակում
է.
"
Որի
հոգու
համար
բաւական
չէր
{ամբողջ}
աշխարհի
տարածութիւնը,
նորա
մարմինը
պահւում
է
այս
,
Եափոնիայում
եւ
Հնդկաստանում.
այսպէս
էր
ահա
եւ
{ամբողջ}
Կարգի
ուղղութիւնը։
Բայց
չէ
կարելի
մտածել,
որ
Կա
ն
երիտասարդ
Յակոբ-Կլեման
աբեղայն
հասաւ
Սէն-Կլու։
{Ամբողջ}
գիշեր
աղօթքի
հետ
եղաւ
եւ
միւս
օրը
գնաց
Արքունի
պա
որան
որպէս
զրպարտող։
Այն
մասնակցութիւնը,
որ
{ամբողջ}
Ֆրանսիայն
ունեցաւ
այս
անբաղդ
աղջկայ
գործի
մէջ,
ց
ներգործում
էր
ո՛չ
միայն
Ֆրանսիայի
վերայ,
այլ
եւ
{ամբողջ}
Եւրոպայի
վերայ։
Այն
աստիճանի
սաստիկ
էր
ժողովրդի
լ
Յիսուսեանների
գործակցութիւնը
Դամիէնի
հետ,
բայց
{ամբողջ}
Ֆրանսիայն,
չ'նայելով
այս
բաների
վերայ,
վճռողակա
ել
նորանց
առանց
Գեներալի
հրամանին,
ուրեմն
ո՛չ
թէ
{ամբողջ}
Կարգը,
այլ
վերեւումը
յիշած
նորա
մի
մասնը
պարտաւո
արադատութեան
աչքից
վարագուրողը,
բայց
ոչ
երբեք
մի
{ամբողջ}
ազգ,
որի
անդամներից
մինը
գործել
էր
այդ
յանցանքը
ամներից
մինը
գործել
էր
այդ
յանցանքը.
ոչ
երբեք
մի
{ամբողջ}
ազգ,
որ
դատապարտելով
յանցաւորը
ապացուցանում
էր
ա
վ
հանդիսատես
լինել
այդպիսի
ոճիրների.
ոչ
երբեք
մի
{ամբողջ}
ազգ,
որ
չէր
կարող
իւր
լռութեամբ
կամ
չտեսանելու
դ
արարի
կարասներ
ունի
իւր
բարեկամի
գործարանի
մէջ
եւ
{ամբողջ}
տարին
տասներկու
տակառ
է
փոխում
զանազան
գոյներով,
րոյական
ազդեցութիւնը
Թուրքիայում:
Մինչդեռ
հայերը
{ամբողջ}
Թուրքիայում
տրամադրուած
են
Ռուսաստանի
օգտին,
եւ
այանալու
գաւառական
բարբառներին,
միեւնոյն
ժամանակ
{ամբողջ}
պահելով
լեզուի
ժողովրդականութիւնը,
մշակել
այդ
լե
ելի
հմտութիւն
եւ
ճարտարութիւն,
ուր
պիտի
որ
գործի
{ամբողջ}
ընթացքի
մէջ
շարված
թելերը
աւելի
ճարտարութեամբ,
ա
է,
կարճ
եւ
ազդու,
դնում
է
Գարեգինի
անտէր
ողբը։
{Ամբողջ}
գործի
մէջ
բոլոր
ոտանաւորքը,
որ
տակ
ու
վերեւ
են
ա
.
նա
այնպէս
միայն
կարող
է
խօսել,
ինչպէս
խօսում
է
{ամբողջ}
ընկերութիւնը,
որին
անդամ
է
եւ
ինքն
խօսողը։
Իսկ
ւթիւնը,
ապա
ուրեմն
պիտի
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
{ամբողջ}
գործ,
որ
կատարված
էր
որեւիցէ
գաւառական
բարբառով
նգամ
սեռական
կամ
ուրիշ
հոլովում
պահում
ենք
բառերի
{ամբողջ}
ուղղականը,
մինչդեռ
նոքա,
ընդհանուր
կանոնով,
տա
ւմ
ենք,
որ
կարդում,
բերում,
վառում
բայեր
են
եւ
{ամբողջ}
բայական
զօրութեամբ,
որի
դէմքը,
թիւը
եւ
ժամանակը
սկսած
բառի
առաջին
վանկի
հաշուով,
այնպէս,
որ
մէկ
{ամբողջ}
վանկ
պակասում
է,
որով
խօսքը
թեթեւանում
է։
Եթէ
գ
ինչպէս,
է
փայլում։
գ)
Եթէ
մի
որպիսի
եւ
իցէ
բայ
{ամբողջ}
գրվում
է,
ինչպէս՝
գնումէ,
կամ
են
գնում,
հետեւ
-տեղ
էլ
գաւառական
բառեր
կամ
ձեւեր
գործ
ածում,
որ
{ամբողջ}
ազգի
մէջ
սովորական
չէ,
կարող
է
ոչ
միայն
զարմանալ
թեան
հասկանում
ենք
նորա
նշանակութիւնը,
որովհետեւ
{ամբողջ}
բանի
զօրութիւնը
մեզ
հասկանալի
է,
որովհետեւ
բաղդա
չի
մարսիլ.
այս
պատճառով
էլ
մենք
ընդդէմ
ենք,
երբ
{ամբողջ}
նախադասութիւնք
գործ
են
դրվում
այդ
ձեւով։
Բայց
նո
գոյները
մեզ
ցոլացնող,
այնքան
պարզ
կը
տեսնվի
մտքի
{ամբողջ}
նկարը,
բայց
եթէ
կոպտութեամբ
միայն
գլխաւոր
եւ
խոշ
արդիթերը
",
եթէ
ուղիղն
ասենք,
պիտի
նայուի
որպէս
{ամբողջ}
մի
ընկերութեան,
որպէս
ամբողջ
մի
գեղի
նկարագիր.
,
պիտի
նայուի
որպէս
ամբողջ
մի
ընկերութեան,
որպէս
{ամբողջ}
մի
գեղի
նկարագիր.
իրեն
իսկ
արգոյ
հեղինակի
խորհու
իւթ
կը
լինի,
որոնց
խօսքերով
միայն
ստորագրութիւնը
{ամբողջ}
երեսից
աւելի
է:
Թողանք
դեռ
այն,
որ
նկարի
միջնոր
ելի
հմտութիւն
ու
ճարտարութիւն,
ուր
պիտի
որ
գործի
{ամբողջ}
ընթացքի
մէջ
լարուած
թելերը
աւելի
ճարտարութեամբ,
կարճ
եւ
ազդու,
դնում
է
այն
Գարեգնի
անտէր
ողբը:
{Ամբողջ}
գործի
մէջ,
որ
բոլոր
ոտանաւորքը
տակ
ու
վերն
ես
ան
ի
լոկ
յիշելը
բերում
է
մարդու
երեւակայութեան
առջեւ
{ամբողջ}
հայ
աշխարհը,
որի
վրայից
արդէ՛ն
գլորուել
են
շատ
դ
րելով
խօսելու
լինինք,
այն
ժամանակ
պիտի
ստիպուինք
{ամբողջ}
էլեկտրականութեան
համակարգութիւնը
աւանդել,
որ
կամ
ել
է,
կամ
առանձին-առանձին
զինուորների,
կամ
նոքա
{ամբողջ}
լեգէոնի
նիզակների
սլաքներից,
նոյնպէս
խօսւում
է
ե
:
Նա
այնպէս
միայն
կարող
է
խօսել,
ինչպէս
խօսում
է
{ամբողջ}
ընկերութիւնը,
որին
անդամ
է
եւ
ինքը
խօսողը:
Իսկ
ւթիւնը,
ապա
ուրեմն
պիտի
ուրախութեամբ
ողջունել
մի
{ամբողջ}
գործ,
որ
կատարուած
էր
որեւիցէ
գաւառական
բարբառով
լ
հեղինակի
գրուածը
նոյնպէս
չենք
կարող,
որովհետեւ
{ամբողջ}
այդ
երեսները
պիտի
արտադրէինք,
դուրս
ձգելու
ոչ
թէ
րուած
նկարագրութիւնը
թոյլ
է
լինում,
մանաւանդ
երբ
{ամբողջ}
բանի
ընթացքից
մի
կտոր
է
դուրս
բերւում:
Գոնէ՛
մեն
րազատութիւն
ունին
Արարատեան
աշխարհի
եւ
տեղ-տեղ
էլ
{ամբողջ}
ազգի
ոգու
եւ
ձեւի
հետ:
Օրինակի
համար
գնում
ենք
ա
ն
կրօնագիտութիւնը.
նրանով
կարող
էին
նոքա
ճանաչել
{ամբողջ}
յունաց
ազգի
հոգին,
ինչ
որ
կար
նոցա
մէջ
այն
ժաման
թիւնը
ազգի
վերայ
շատ
անչափելի
մեծ
է.
համարեա՛
թէ
{ամբողջ}
ազգի
հոգին
կրթւում
է
եւ
դաստիարակւում
է
նորա
կրօն
ութիւնը,
որ
ծանօթ
էր
եւ
հասկանալի
համարեա
թէ
մեր
{ամբողջ}
ազգին,
ուր
եւ
գտանուէին
սոքա.
ապա
թէ
ոչ,
զուր
ք
չենք
գովել,
այլ
իմաստուն
եւ
բանագէտ
մարդերի
եւ
{ամբողջ}
եւրոպայի
համաձայն
ասում
ենք,
թէ
շատ
հեշտ
է
գերեզ
ի
կամ
խմբի
ցանկութեամբ
եւ
կամքով.
Լեզուն,
որպէս
{ամբողջ}
ազգի
սեփականութիւն,
կազմւում
է
կամ
փոխւում
է
նոյ
քերին,
ապա
ուրեմն
պիտի
յարմարուին
միմեանց
հետ
եւ
{ամբողջ}
շինուածքը
պիտի
կազմեն,
իրական
պէտքերի
յարմար,
ն
այն
իր
սիրածին
հասնել։
Աստուած
բարի
ճամփայ
տայ։
{Ամբողջ}
աշխարհը
չէ
կարող
իր
ամեն
բանը
ուրանալ
եւ
նորա
սիր
կարող
ենք
մի
անհատի
մի
մունջ
մարդու
տեղ
առնուլ
մի
{ամբողջ}
ազգ՝
նոյնպէս
զուրկ
լուսից,
նոյնպէս
անծանօթ
քաղա
յց
հեղինակների
վատթարութիւնից
միայն
չէ
հասկացւում
{ամբողջ}
ազգին,
նա
ե՞րբ
կը
լինի
մեղաւոր։
Բայց
այն
պարոնը
նալ
իբրեւ
անկախ
ժողովուրդ:
Նա
երբեք
չի
դրսեւորել
{ամբողջական}
կենդանի
օրգանիզմի
հատկանիշներ:
Նրանց
համար,
ովք
ն
մեր
իրաւունքը:
Մեր
դաւանութիւնը
Հայոց
ազգի
{ամբողջական}
ապահովութեան
վերաբերութեամբ
այսպէս
է,
թէ
ազգը
պի
:
Ընդ
սմին
պարտք
եմ
համարում
տեղեկացնել,
որ
{ամբողջապես}
նշված
29
հոդվածներից
առաջին
17-ը
բոլորովին
ոչնչաց
ան
մանր
չկտրեն:
Կարելի
է
ուղղակի
ասել,
որ
1/4-ը
{ամբողջապես}
փոշի
է,
եւ
ես
պետք
է
փոշին
առանձնացնեի,
որովհետ
եւ
վերջը
անախորժ
եղաւ,
ես
կպատմեմ
ձեզ
բոլորը
եւ
{ամբողջապէս}
համար
կը
տամ
բոլոր
անցքի
մասին
կարճ
եւ
բացայայտ:
ւ
համար
չէ
կարելի
բաժան
գրել,
երբ
բայը
գրում
ենք
{ամբողջապէս},
ինչպէս
"
ներկում
է
",
որպէսզի
ներկում
խօսքը,
ամենեւին
բաց
առնված
չէ
այս
կանոնից:
Տեսնում
ենք
{ամբողջի}
օրինակը
մեր
մասնավորումը,
նույնպես
մասնավորինը
ա
ի
օրինակը
մեր
մասնավորումը,
նույնպես
մասնավորինը
{ամբողջի}
մեջ
փոխադարձ
եւ
իմանում
ենք,
որ
հայոց
հին
դպրութ
քո
ազգի,
Ապերախտ
եմ
առաջիդ
Որպէս
անդամ
{ամբողջի},
Օշական
Վեհ
Հայերի
գերեզման
Քո
ժ
արներով:
Եվ
այսպես.
29
հոդվածներից
իմ
կողմից
{ամբողջովին}
ոչնչացվել
են
22-ը,
իսկ
մյուս
յոթը
նկատելիորեն
վե
րդ
ողջ
եղեք
եւ
ներողամիտ
շփերթ
նամակիս
համար:
{Ամբողջովին}
քոնը
Միշել
Հ.
Գ.
Ուղարկիր
ինձ
Ա.
Բուտկո
,
ցտեսություն,
սեղմում
եմ
ձեր
բոլորի
ձեռքը:
{Ամբողջովին}
ձերը՝
Միշել
78.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
եւ
կամ
վերադարձուցանել
առ
իս
զվկայագիր
իմ
ամենայն
{ամբողջութեամբ},
զի
առանց
կորուսանելոյ
զժամանակ
իմ
յընդվայր
կարո
ցութիւն
գտանիք
ի
քաղաքիս:
Զնոյն
զայն
նամակ
նովին
{ամբողջութեամբ}
յարդարեալ
ի
սմին՝
համարձակիմ
մատուցանել
Ձեզ,
ի
այն
ժամանակ
նորա
փիլիսոփայական
համակարգութեանը
իր
{ամբողջութեան}
մէջ
երեւեցնում
է
օտար
տարրի
խառնուրդ:
Եւ
որչափ
ի
ղովրդական
լեզուի
մէջ՝
համեմատելով
մեր
հին
լեզուի
{ամբողջութեան}
հետ,
եթէ
մեք
չստրկանանք
որեւիցէ
գաւառական
բարբառ
վմէական
ասուած
լեզուների
մէջ՝
նայելով
Լատինականի
{ամբողջութեանը},
չկայ
մեր
ժողովրդական
լեզուի
մէջ՝
համեմատելով
մ
նից
ապրած
մարդիկ,
եթէ
հասկանում
են
ազգութիւնը
մի
{ամբողջութիւն},
որ
երբեմն
կար
եւ
որի
դարաւոր
փոշով
ծածկուած
յիշ
աշխատութիւնը
-
համակցել
մասնաւոր
երեւոյթքը
եւ
մի
{ամբողջութիւն}
տալով
նոցայ,
յաջորդ
երեւոյթքը
ընդունել
որպէս
կրա
Ահա
այս
կերպով
հասարակութիւնը,
կորուսանելով
իւր
{ամբողջութիւնը},
նորա
միաբան
ոյժը
բաժանւում
է
նախ
եւ
յառաջ
երկու
ար
գտանելով,
ոչ
եթէ
ողբում
է՝
յիշելով
շինուածքի
{ամբողջութիւնը},
որի
կազմութեանը
պատկանում
էր
գտած
քարը,
այլ,
իմեանց
հետ
անքակտելի
կապակցելու
եւ
ազգային
մարմնի
{ամբողջութիւնը}
դուրս
երեւեցնելու
համար:
Լուսաւորութիւնն
է
այն
ա
րա
գործարանքը՝
ցիրուցան
եւ
ժանգոտած,
չունէր
այն
{ամբողջութիւնը}
եւ
կազմութիւնը,
որ
կարողանար
շարժուիլ
եւ
գործ
կա
արմինը
կարող
է
այնքան
աւելի
ապահով
կացուցանել
իւր
{ամբողջութիւնը},
իւր
բարօրութիւնը,
մի
բնական
կարգով
սահմանուած
ն
դանակի
տակ,
այնուամենայնիւ,
գործի
ընդհանրական
{ամբողջութիւնը}
եւ
էական
արժանաւորութիւնը
կը
մնայ
եւ
կը
մնայ:
Եւ
ակման
համար
կարող
է
միայն
իբրեւ
ֆոն
ծառայել,
իսկ
{ամբողջությամբ}
վերցրած
որեւէ
գավառաբարբառ,
ինչքան
էլ
լավ
լինի,
гдановой
[Մայիս]
3/15
Չեթու
5/17
Սուլթանին
11/23
{Ամբր[ոսիոս]}
վարդ[ապետին]
Արեւմուտքին,
Ոսկանեանին
[12/24
հ[
եւ
պ.
Այվազի
շնորհքով
այստեղի
երկու
վարդապետքը՝
{Ամբրոսիոս}
ու
Խորեն
Գալֆայանք
մեծ
նեղության
եւ
անտանելի
պարտ
նամակներս
միմեանց
քամակից
հաւաստում
են,
թէ
յարգի
{Ամբրոսիոս}
եւ
Խորէն
Գալֆայեան
վարդապետքը
կամենում
են
մի
նոր
երսայլ
-
Փարիզի
Մուրադեան
եւ
ազգային
վարժարանքը
-
{Ամբրոսիոս}
եւ
Խորէն
վարդապետք
-
Լամարթինի
ներդաշնակութիւնքը
նաեւ
Մուրադեան
վարժարանի
մէջ:
Դպրոցը
գտանւում
է
{Ամբրոսիոս}
եւ
Խորէն
յարգելի
վարդապետների
անմիջական
տեսչութեա
ի
առարկայի:
Դպրոցը
բացուած
է
Սարգիս,
Գաբրիէլ
եւ
{Ամբրոսիոս}
վարդապետների
ձեռքով,
երբ
սոքա
կտրուեցան
պապականո
գին
ձեռք
զարկել
մի
անհիմն
գործի:
Արժանապատիւ
{Ամբրոսիոս}
եւ
Խորէն
Գալֆայեան
վարդապետքը
աշխատում
են
իւրեանց
եւ
տառերը)
նշանակում
են,
թէ
Սարգիս,
Գաբրիէլ,
{Ամբրոսիոս}
եւ
Խորէն
վարդապետքը,
իւրեանց
մէջ
կենդրոնացնելով
փոխան
քարոզելով
իւրեանց։
Մեք
բողոքում
ենք:
{Ամբրոսիոս}
եւ
Խորէն
վարդապէտքը
պարապում
են
այժմ
Ֆրանսիարէնից
եան
Եռ
էր
գալիս
շնչի
տակ
Վարդի
-
մեծն
բալասան...
{Ամե՛ն}.
եղաւ
հոտանուշ
Ընծայաբերո՜ւմն
բնութեան
Եւ
դրախտի
իր
չարութեամբ
ներկուած,
որ
անյայտ
չեն
միմեանց
եւ
{ամե՛ն}
ուղղափառ
ժողովրդոց
էլ
յայտնի։
Եւ
թէպէտ
այս
մա
եւ
ո՛չ
գործով.
պա՛տճառ,
մարմնի
պարկեշտութեամբ,
{ամե՛ն}
ճգնութեանց
մէջ,
մինը
միւսից
գերազանցում
են
եւ
մա
նչի՞
բնաւ
պոռնկութեան
անունը
կայ
ձեր
մէջ,
մնացած
{ամե՛նն}
էլ
հասկացւում
է։
Եւ
Եփեսացո՛ց,
թէ
"
պոռնկութեան
որ
կառավարութեանդ
զի
ես
երբէք
յ[ը]նթացս
իմոց
քսան
{ամեայ}
հասակի
կենաց
չեմ
ունեցեալ
ընդ
Բարսեղ
քահանային
զգ
պարտուց
վասն
իմոց
անցեալ
անընդհատ
երկու
եւ
աւելի
{ամեայ}
հիւանդութեանց,
որոց
կարեն
վկայել
տեսողքն
բոլոր
ե
ոլով
ծնեալ
ի
26
Հոկտեմբերի
1829
ամի,
գտանէի
ի
16
{ամեայ}
իմում
հասակի,
յորժամ
օրէնքն
տէրութեան
տակաւին
ո՛
ոչումն,
չունիմ
ցայս
վայր
ժամանակի,
այսինքն
ի
24
{ամեայ}
իմում
հասակի՝
բուռն
հարեալ
զայլոց
եղանակէ
կենաց
նադատին
յանձին
առնուլ
գոլ
յանցաւոր,
գտանէի
ես
17
{ամեայ}
մանուկ
անչափահաս,
յորժամ
օրէնք
յամենայնի
ներողաբ
ան,
որպէս
եւ
հարեւանցի
իմն
զգացոյց
զիս,
զայսքան
{ամեայ}
լռութիւն
հասարակութեանս
մերոյ:
Տունն
այն,
որ
առ
օտարս,
մինչ
հարցանեն
զպատճառ
վաթսուն
եւ
հինգ
{ամեայ}
չարաչար
լռութեան:
Վաթսուն
եւ
հի՞նգ
ամ.
դժոխա
թիւն
քաղաքակրթութեան
ընդհանուր
գումարի
վրայ
իր
18-
{ամեայ}
վարչութեամբ.
սորա
աշակերտ
Մազարինին,
Լուդ[ովիկո
ի
անեծքի
հետ:
Հավանորեն,
նա
երաշխավորել
է
տիկին
{Ամեդիի}
համար,
քանի
որ
վերջինիս
պարտքերի
դիմաց
վաճառքի
ե
քի
սոլին,
սապռին
ու
հոքնան:
Պազերկյաններն
տեղիս
{ամեն}
օր
պիռժան
կերթան,
աչքերը
դեպի
Ստամպոլին
կնային,
կուտամ
իրեն,
եւ
ինքս
ալ
կերթամ
քամեռսկի
սուտը,
{ամեն}
նավը
բոտրադ
կանեմ,
որ
պաշխա
մարդ
չառնե,
այտ
կող
ելք
արած
հոները
թաղած
ըլլայիք
նե,
կենե
աղեկ
էր,
{ամեն}
օր
աչքին
տիմացն
չէր
ըլար,
ինձի
տեղով
հայտնիք,
ե
,
որ
ամսույս
10
է,
ահա
առաջին
պոչտով
գրում
եմ
քո
{ամեն}
մի
խոսքիդ
պատասխանը:
Առաջինը
ինձի
շատ
զարմանա
պես
ճանաչեցեք
կամ
այնպես,
այսինքն
ինչ
որ
եմ
ես,
{ամեն}
մարդ
ունի
յուրյան
ազատ
կամքը,
ամենայն
մարդու
ինչ
աչքումը
եւ
մեկ
թուրքի
կամ
չերքեզի
կարգում
եմ,
որ
{ամեն}
նամակներիդ
միջումը
դնում
ենք
երեք
կանգուննոց
ասեղ
ասում
եմ
ահա,
երանի
եւ
հազար
երանի
կլիներ,
եթե
{ամեն}
մարդ
ունենար
այնքան
մաքուր
սեր,
ինչ
որ
կաս
իմ
սր
ն
Իվան
Խրիստոֆորովիչ
Ալաճալովից
կարող
եք
իմանալ,
{ամեն}
մինչ
որպիսությունը
հարցրել
տեղեկացել
եմ,
թե
ոչ.
լ,
որ
ես
նոցա
մոտ
գնացած
եկած
չեմ,
ես
չեմ
կարող
{ամեն}
օր
ամենի
մոտը
պատահել,
ես
բանի
ու
գործի
տեր
մարդ
ործի
տեր
մարդ
եմ,
առավոտ
մինչեւ
2
ժամը
լինում
եմ
{ամեն}
օր
Համալսարանումը,
հետո
նստում
եմ
տանս
իմ
գործեր
ի
շատե
դուք
ինքներդ
ալ
այս
բաները
կհասկանաք:
Եթե
{ամեն}
փոշտի
ձեզ
նամակ
չեմ
գրել,
այդ
եւս
զուր
տեղը
չէ.
ակ
չեմ
գրել,
այդ
եւս
զուր
տեղը
չէ.
առաջինը,
որ
{ամեն}
փոշտի
գրելու
բան
չունիմ,
երկրորդը՝
ժամանակ
չուն
լով,
կարող
եմ
ե՛ւ
իմ
ծնողացս,
ե՛ւ
իմ
ազգականացս
{ամեն}
կերպ
օգնական
լինել.
ես
գամ
ու
մնամ
Նախիջեւան,
ա
ո՞վ
է
ինձ
հաց
ու
ջուր
տվողը
հավիտյանս
հավիտենից:
{Ամեն}
մարդ
ունի
յուր
աչքի
առաջը
յուր
ապագա
վիճակը,
իհա
թաք.
փոխանակ
ինձ
իմ
օտարությանս
մեջ
մխիթարելու,
{ամեն}
օր
կաշխատիք,
որ
նոր
նոր
խոցերով
սիրտս
ծակեք,
վի
նը,
բայց
Ավետիքը
չգիտեմ
կուգա
թե
ո՛չ:
Այստեղ
{ամեն}
բերանից
լսվում
է
խաղաղության
մասին,
աստված
տա,
ան
մասին,
աստված
տա,
որ
ճշմարիտ
լինի
եւ
դուք
եւ
{ամեն}
մարդ
հանդարտեր:
Չգիտեմ
Մատվեյ
Խրիստոֆորիչը
այ
:
Եղբայր
սիրելի,
այժմ
այնպիսի
ժամանակ
է,
որ
{ամեն}
մարդ
ամեն
տուն,
ամեն
քաղաք
եւ
հասարակություն
ինք
յր
սիրելի,
այժմ
այնպիսի
ժամանակ
է,
որ
ամեն
մարդ
{ամեն}
տուն,
ամեն
քաղաք
եւ
հասարակություն
ինքը
յուր
խել
այժմ
այնպիսի
ժամանակ
է,
որ
ամեն
մարդ
ամեն
տուն,
{ամեն}
քաղաք
եւ
հասարակություն
ինքը
յուր
խելքը
գլուխը
բե
շատ,
բայց
դեռ
բանի
էսենցիալն
չկա,
այս
քանի
օրս
{ամեն}
բանը
վախճան
կստանա
եւ
կկարգադրվի,
ես
իսկույն
կհա
իշեր
սրբազանի
մոտ,
հետո
"
Ժիտի
"
տպագրությունը.
{ամեն}
թերթ
պիտո
է
երեք
անգամ
սրբագրել:
Եղբայր,
ես
ծեք,
թե
մեք
քնած
էինք.
գիշեր
ցերեկ
աշխատում
ենք
{ամեն}
բանի
մասին:
Օդդենը
չկամի
ամենեւին
առնուլ
եւ
նորա
ծերը
այնպես
են
արել
իմ
դրությունը,
որ
համարյա
թե
{ամեն}
րոպես
հաշված
է:
Ես
գիտեմ
քո
իմ
վերա
ունեցած
ս
վ
Ձեր
գործունյա
մասնակցությունից,
խնդրում
է,
որ
{ամեն}
աշխատություն
ի
սեր
ազգի
գործ
դնեք
դարձյալ,
որ
մն
արտության
համար
իմ
կյանքը
իմ
աչքումը
ոչինչ
է,
եւ
{ամեն}
րոպե
պատրաստ
եմ
զոհել,
եւ
այն
օրից,
երբ
գրիչ
վե
ել
միայն
մեր
թշնամիքը:
Ինչ
ասեմ,
կարծեմ
որ
դուք
{ամեն}
բան
առանց
իմ
ասելուն
եւս
գիտեք
եւ
հասկանում
եք:
մոլորեցնում
ենք
եւ
այլ
այսպիսի
բաներ:
Այժմ
նոքա
{ամեն}
ջանք
գործ
պիտի
դնեն,
որ
մենք
ստորագրող
չգտնելով
րագիրը,
նա
եւ
Ձերն
է,
որովհետեւ
ազգինն
է,
պիտի
{ամեն}
ջանք
եւ
աշխատություն
գործ
դնեք,
որ
ինչքան
կարելի
զոհեցինք
ազգին
մեր
տարժանելի
աշխատությունը,
բայց
{ամեն}
տարի
պարտական
չենք
էշի
նահատակ
լինել:
Մեք՝
ե
ղբարք
օգնեին
մեզ,
մանավանդ
մինչ
տեսանում
են,
որ
{ամեն}
բան
զոհում
ենք
ազգի
օգտի
համար:
Ահա,
սիրակա
ր
պատրաստ
կանգնած
կամ
մինչ
ի
մահ:
Ցանկանալով
Ձեզ
{ամեն}
ողջություն,
մնամ
գերապատիվ
բարեկամիդ
եւ
ազգասեր
թշնամի
ազգային
լուսավորության,
եթե
ձեռքերից
գա,
{ամեն}
րոպե
կխափանեին,
բայց
հույս
առ
աստված,
ամեն
բան
գա,
ամեն
րոպե
կխափանեին,
բայց
հույս
առ
աստված,
{ամեն}
բան
կդրստվի:
Ամենեւին
վատ
չէր
լինելու,
եթե
մի
ք
ս
իմ
տկարության
որպիսությունը
եւ
հույս
ունիմ,
որ
{ամեն}
բան
այնպես
լավ
երթա,
որ
թշնամիք
ամոթապարտվին։
Կ
տերբուրգ
մնալ
մի
քանի
ամիս
ու
քննություն
տալ.
իմ
{ամեն}
բանը
այսպես
պատերազմով
պիտի
լինի,
բայց
երեւակայի
250
մանեթ
պարտքը,
որի
մասին
հայտնած
եմ
երբեմն
եւ
{ամեն}
օր
մաշում
է
հոգիս:
Իմանալով
այս
բոլոր
բաները
նի
կշինե,
այլեւ
երկաթի:
Ես
այնտեղ
վերահասու
եղա
{ամեն}
բանին,
ճարեցի
ազնիվ
բարեկամք,
թե
հայ
եւ
թե
ֆրան
կուսանիմ
որպես
ֆրանսիացի,
այն
ժամանակ
կցնծացնում
{ամեն}
բան։
Ահա
եղբայր,
իմ
միակ
խնդիրս
եւ
ցանկությո
րցուցի
իրավագետ
եւ
զորեղ
մարդերից:
Ես
այսուհետեւ
{ամեն}
շաբաթ
նամակ
կգրեմ,
քանի
որ
Նախիջեւան
ես,
անտարա
յում
բնակության
ծախքը,
միմիայն
ճանապարհական
ծախք
{ամեն}
մի
մարդու
համար
Լոնդոնից
մինչեւ
Կալկաթա
եւ
Կայկաթ
նի
մնալ
մինչեւ
գործի
կատարելապես
ավարտը,
մեզանից
{ամեն}
մինս
կստանա
քաղաքից
ամիսը
20
ֆունտ
ստերլինգ,
որ
ր
եւ
եսասեր
ազնվականների
ուսերի
վերա:
Այսուհետեւ
{ամեն}
մի
բանական
մարդու
պարտքն
է
միօրինակ
գարշիլ
եւ
զզվ
Թիֆլիսի
եւ
Էջմիածնի
բարեկամքը,
հավատացեք,
որ
{ամեն}
ջանք
պիտի
գործ
դնեն,
որ
դուք
ամենեքին
հասանեք
ձե
տ
գործի
մասին,
ուր
իմ
անձնականը
այնքան
է,
որքան
{ամեն}
մի
հայ
մարդ
ունի
այս
բանում
անձնական
օգուտ:
տար
ազատություն
եմ
տալիս
լաց
լինելու
եւ
սգալու
եւ
{ամեն}
անգամ
չմոռանալու
հայտնել
ինձ
այդ
մասին,
դա
ինձ
կ
ելով,
ես
հեռու
եմ
Կրոմվելին
արդարացնելու
մտքից.
{ամեն}
մի
բռնի
միջոց
հակառակ
է
իմ
համոզմունքներին,
եւ
ե
է,
բայց
գոնե
ո՛չ
արյունահեղ:
Հրեաներն
արժանի
են
{ամեն}
տեսակ
գթասրտության
եւ
կենցաղի
ամենայն
բարելավման
ինձ
Տոբոզոն:
Դրա
հետ
միասին
"
Եվրոպա
"
հոդվածում
{ամեն}
կերպ
ճգնում
է
Եվրոպայի
հայերի
թիվը
նվազեցնել
մինչ
ղու
վրա
է:
Սատանան
գիտե,
թե
որտեղից
է
նրա
մեջ՝
{ամեն}
գնով
արիստոկրատի,
այն
էլ
նախիջեւանցի
արիստոկրատի
Դոն-Չեզար
դե
Բազանի
հետ
կրկնում
եմ՝
"
Աշխարհում
{ամեն}
ինչ
չափ
ունի,
ամեն
ինչ
վախճան
ունի
",
եւ
այլն:
հետ
կրկնում
եմ՝
"
Աշխարհում
ամեն
ինչ
չափ
ունի,
{ամեն}
ինչ
վախճան
ունի
",
եւ
այլն:
Առայժմ
անկաշկանդ
կո
ած,
անդորրության
մեջ,
մեծ,
փոքր
եւ
ընդհանրապես
{ամեն}
տեսակ
հասարակությունից
(свет)
հեռու,
կարդում
ե
արողացավ
նրա
հանճարը
լիովին
գնահատել:
Ցանկանալով
{ամեն}
գնով
որեւէ
պարբերական
հրատարակության
խմբագիր
լինե
ող:
Ութ
ամիս
գիշեր-ցերեկ
կարդում
եմ,
կամա-ակամա
{ամեն}
աչք
կհոգնի:
Մինչդեռ
դա
իմ
միակ
զբաղմունքն
է,
սության՝
կարծես
մարդկային
բնությունը
հանք
է,
որ
{ամեն}
ինչ
կազմվում
է
դրսից՝
ըստ
զանազան
ֆիզիկական,
ըն
փոխ
օրենքների:
Մարդկությունն
արդեն
շատ
է
տառապել
{ամեն}
տեսակ
իդեալական
սիստեմների
համար,
որոնց
վրա
նա
ա
յց
չի
տալիս.
ի՞նչ
է,
ես
մի
գազան
էլ
չարժեմ,
որ
{ամեն}
անգամ
ուզում
եք
ինձ
ձրի
տեսնել:
Ես
ինքս
կուղարկե
ւ
ավելի...
առայժմ
ոչինչ:
Հույս
ունեմ,
որ
դու
{ամեն}
ինչ
ճշտորեն
կհաղորդես,
որով
ինձ
շատ
ու
շատ
պարտա
րը
չբերվեն
մի
հայտարարի,
մինչ
այդ
ժամանակ
գրական
{ամեն}
մի
ձեռնարկություն
կթաղվի
իսկական
քաոսի
ճահճում
եւ
ն
ուրիշներին,
եւ
այս
գիտակցությունը
ես
դասում
եմ
{ամեն}
սխալից
բարձր
եւ
ամեն
հանդիմանությունից
դուրս:
Քա
գիտակցությունը
ես
դասում
եմ
ամեն
սխալից
բարձր
եւ
{ամեն}
հանդիմանությունից
դուրս:
Քաղաքացիական
լեզուն
մեն
եւ
ոչ
բոլորովին
հաստատ
հողի
վրա
կանգնած
լինելով,
{ամեն}
կերպ
խուսափում
էինք
այնպիսի
ուշադրությամբ,
ինչպե
պատասխանել
այս
հարցին:
Բացարձակ
ոչինչ
չկա,
այլ
{ամեն}
ինչ
գնահատվում
է
հարաբերականորեն՝
որոշ
տեսակետով
եւ
ես
դրանց
կարող
եմ
գտնել
5-րդ
կամ
հաջորդ
դարերի
{ամեն}
մի
կլասիկ
երկում,
բայց
եթե
նրա
(Տարոնի
բարբառի
ության
համար
դյուրանցանելի
ուղի
բանալ,
առանց
որի
{ամեն}
մի
լուսավորություն
եւ
ամեն
մի
ազատագրում
(эманси
ուղի
բանալ,
առանց
որի
ամեն
մի
լուսավորություն
եւ
{ամեն}
մի
ազատագրում
(эмансипация)
անիմաստ
է:
Որպեսզի
լոր
բարեկամներին:
Բոլորին
դու
գիտես
ու
դրա
համար
{ամեն}
անգամ
անունների
բառարան
կազմելու
հարկ
չկա:
Դե
ոֆրուան:
Եվրոպան
դրանով
նրան
շատ
է
պարտական:
Եվ
{ամեն}
անգամ,
երբ
ես
որեւէ
բան
եմ
լսում
վերոհիշյալ
օդըն
րելի
է
նաեւ
ստերլյադ
բազմացնել,
հետեւապես՝
նաեւ
{ամեն}
տեսակ
ձուկ.
սա
շատ
կարեւոր
է
տնտեսական
տեսակետից
ան
մասը
եւ
ներածությունը,
որտեղ
եւ
կարող
է
գտնել
{ամեն}
տեսակ
հարցմունքների
պատասխանը
իմ
ուղղության
եւ
քե
լի
ոչինչ
չպիտի
կարողանամ
անել,
եւ
տա
աստված,
որ
{ամեն}
մեկն
այնքան
աներ,
որքան
ես
արդեն
արել
եմ
այդ
շատ
ամած
ծնողների
դրությունը,
եւ
ուրիշ
ոչինչ,
թե
չէ
{ամեն}
ինչ
կաղվի,
կմաղվի,
ալյուր
կդառնա:
Աշխարհումս
ա
լ
այս
բառերը,
բայց
եւ
այնպես,
ազատ
պահելով
մորս
{ամեն}
մի
վիրավորանքից,
դատարան
կգնաս
որոնելու
քո
իրավո
մբ
հույս
ունեմ
քեզ
հետ
շուտով
տեսնվելու:
Թեեւ
{ամեն}
բանի
մասին
լռեցի,
բայց
չեմ
կարող
լռել
Խալիբյանին
Ահա
այս
նամակս
կստանաս
Ղազարոս
եղբորս
ձեռքովը
եւ
{ամեն}
բանը
կիմանաս
նորանից.
ինձի
գիր
ալ
գրել
պետք
չէր
եմ
գիրս,
ցանկալով
քեզ
ու
քո
ընտանիքին
առ
ի
սրտե
{ամեն}
բարի,
ամեն
հաջողություն,
առողջություն
եւ
երջանի
անկալով
քեզ
ու
քո
ընտանիքին
առ
ի
սրտե
ամեն
բարի,
{ամեն}
հաջողություն,
առողջություն
եւ
երջանիկ
կյանք:
նը
քիչ
մը
աղեկ
է,
կասե:
Աղեկը
ի՛նչ
է.
ջերմը
{ամեն}
օր
չի
բռնիլ,
բռնածն
ալ
առաջվան
չափ
էզելմիշ
չանիլ
ինձի
շատ
լավ
կըլլար:
Տարին
վաղուց
անցավ,
որ
ես
{ամեն}
օր
ճար
կխմիմ
եւ
բեհրիզ
իմ.
կհավատաս՝
հոգիես
արե
:
Խեղճ
ողորմելիքը
չէին
կարող
հաց
ուտել
հանգիստ,
{ամեն}
մի
չնչին
բան
վրդովում
էր
նոցա
փոքրիկ
հոգու
խաղաղո
ած
օրիորդքը
հայհոյելու
էին
քո
անունը,
ո՞չ
ապաքէն
{ամեն}
մինը
նոցանից
երախտագիտական
արտասուքով
պատուելու
է
իստոնեաների
որեւիցէ
կոչմամբ,
ամենեցուն
միասին
եւ
{ամեն}
մինի
առանձին
թող
հասանի
ՄԵՐ
ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ
ողորմած
ող
խօսքով՝
ամենայն
տեսակ
վաստակասիրութիւնք
տարածել
{ամեն}
մինի
կամքի
եւ
կարողութեան
համեմատ,
եւ
այս
բոլորը
ւրիշները
չկարողանային
մասնակից
լինել։
Նախիջեւանի
{ամեն}
մի
անդամը
հաւասարաչափ
վայելում
է
այդ
իրաւունքները
ո՞վ
է
հասարակութիւնը,
ո՞վ
է
ազգը:
Դորա
հակառակ
{ամեն}
մի
բարոյական
մարդու
վերայ
պարտականութիւն
կայ՝
ազ
զի
այդ
միայնութիւնը
չդառնայ
նորան
յանցանքի
ցուցակ
{ամեն}
մի
աչք
ունեցող
մարդու
համար:
Այլ
տեղ
մարդիկ,
վա
ինը
Վռամշապուհ
դառնալ
չի
ուզեր,
բայց
կուզեն,
որ
{ամեն}
հոգեւորականք
էլ
Մեսրովբ
դառնան:
Չէ՛,
եղբա՛յր.
իշատակարանի
մէջ
գրուին:
Ես
կը
ցանկանայի,
որ
{ամեն}
հոգեւորականք,
որոնք
որ
աբեղայական
բառին
տակ
կը
պ
ղայական
բառին
տակ
կը
պախարակուին,
պատասխան
տային
{ամեն}
իրենց
եղած
գրաւոր
բամբասանքներին,
ո՛չ
որպէս
վիճա
երը,
գիտէ,
որ
ես
լաւութիւն
եւ
բարի՛
եմ
ցանկացել
{ամեն}
մի
մարդու,
գիտէ,
որ
այդ
իմ
սուրբ
եւ
մաքուր
ցանկ
է
իւր
անունով
մահ
չկայ:
Ես
ունէի
նորա
կտակը
եւ,
{ամեն}
օր
եւ
ամեն
ժամ
կարդալով
նորան,
ասես
թէ
մոռանում
ով
մահ
չկայ:
Ես
ունէի
նորա
կտակը
եւ,
ամեն
օր
եւ
{ամեն}
ժամ
կարդալով
նորան,
ասես
թէ
մոռանում
էի
իմ
ցաւեր
ն
թանձր
խաւարով
պատած
խոնաւ
գետնափորի
մէջ...
{Ամեն}
մի
զուարճալի
տեսարան,
ամեն
մի
կրթուած
ու
բարեկար
գետնափորի
մէջ...
Ամեն
մի
զուարճալի
տեսարան,
{ամեն}
մի
կրթուած
ու
բարեկարգ
ազգ
պատճառում
էր
իմ
մէջ
մի
իշատակ
իւր
մէջ
պատահած
զարհուրելի
գործերի,
որոնց
{ամեն}
մինը
եօթն
հոգի
է
ստացել
Շեկսպիրի
արարչագործ
գրչի
,
Դիւբարրի,
Մենթնոն
եւ
Փոմփադուր
սիրուհիքը:
{Ամեն}
մի
սենեակ,
ամեն
մի
յիշատակարան
զարթեցնում
էր
իմ
նոն
եւ
Փոմփադուր
սիրուհիքը:
Ամեն
մի
սենեակ,
{ամեն}
մի
յիշատակարան
զարթեցնում
էր
իմ
մտքի
մէջ
ֆրանսիակ
կարդացիք
եւ
հեղինակին
ըսածին
համեմատ,
անշուշտ,
{ամեն}
տողերուն
մէջը
մէյմէկ
իմաստ
գտաք
ու
դատեցիք,
մենք
՞նչ
բանի
արժան
էր:
Մխիթարեան
համախոհը
Հայոց
վրայ
{ամեն}
չարիք
կը
դնէ,
ու
գրիչը
Փարիզի
Հայոց
վրայ
կը
դարձ
վրայ
չէ,
այլ
այնչափը
լաւ
գիտենք,
որ
ժողովուրդք
{ամեն}
ատեն
պատրաստ
են
գայթակղելու,
եւ
անոր
համար
իրենց
երս,
համոզուած
եւ
մտքերնիս
հաստատած
ենք,
թէ
մեր
{ամեն}
թշուառութեանցը
միակ
եւ
առաջին
եւ
վերջին
պատճառ
դո
թը
եւ
ջանքը,
այլեւ
պատրաստականութիւնը
ընդունելու
{ամեն}
մի
բարեմիտ
խորհուրդ,
իւր
տպարանից
այս
կամ
այն
թե
,
որ
մի
քանի
մարդիկ
դուրս
գային
ու
ճանապարհորդէին
{ամեն}
աշխարհ,
ուր
գտանւում
էր
Հայոց
ազգ
եւ
այնտեղ
ամեն
ցանել
նորան
մեր
ազգի
անդամներին,
որոնց
չեմ
կարող
{ամեն}
մինին
առանձին
առանձին
նամակ
գրել,
թող
որ
շատերի
նգ
մի
անգամ,
մինչդեռ
հացը
եւ
ապրուստը
հարկաւոր
է
{ամեն}
անգամ:
Ֆրանսայի
մէջ՝
Լիոն
քաղաքում,
նոյնպ
ժամանակ.
առայժմ
այսչափ
միայն,
որ
անգլիական
ազգը
{ամեն}
ազգից
աղքատ
է
եւ
ամեն
ազգից
աւելի
վտանգի
ենթակայ
փ
միայն,
որ
անգլիական
ազգը
ամեն
ազգից
աղքատ
է
եւ
{ամեն}
ազգից
աւելի
վտանգի
ենթակայ:
"
Ինչպէ՞ս
",
-
լացի
լինել:
Հողը
պատկանում
է
հասարակութեան,
որի
{ամեն}
մի
անդամ
հաւասար
իրաւունք
ունի
հաւասար
քանակութեա
ղբայրութիւն"։
-
Կեցցէ՛,
կեցցէ՛,
-
հնչեցին
{ամեն}
կողմից
բիւրաւոր
արձագանք:
Պատնէշներ
շինեցին
մեզ
ազատ,
հանդերձ
մեր
հողով,
եւ
ահա
վերջացած
է
{ամեն}
բան:
Մեք
չկամինք
մնալ,
այսուհետեւ,
այն
յարաբեր
այնչափ
սաստկանում
է
դրամի
պակասութիւնը,
որչափ
որ
{ամեն}
կողմից
ոսկի
եւ
արծաթ
է
դուրս
բերւում
երկրագունդից
րամի
պակասութիւնը
երեւութական
է,
որովհետեւ
այսօր
{ամեն}
մարդու
մօտ
աւելի
դրամ
կայ,
քան
թէ
սորանից
տասն
տ
րի
իւր
մեքենական
աշխատութեան
վարձով,
մինչ
եւ
այն
{ամեն}
ժամանակ
չէ
կարող
գտանել,
կարելի՞
է
հարստութիւն,
ու:
Երեք
ու
կէս
նաւ՝
բացի
ծովագնացութենից
ուրիշ
{ամեն}
բանի
պիտանի,
մի
քանի
հազար
քաղցած
ու
մերկ
զինուո
այ
մէջտեղում,
քանզի
պէտք
կայ,
քանզի
հացի
խնդիրը
{ամեն}
րոպէ
բաղխում
է
նորա
դուռը:
Եւ
մի
այդպիսի
վատաբաղ
ւ
չէ
կարող
օրինակ
դառնալ
ընդհանուրին:
Այսօր
{ամեն}
մարդ
աշխատում
է
վաճառական
դառնալ,
նա
հաւատում
է
,
իւր
սովորութիւնքը,
իւր
աւանդութիւնքը...
Նորա
{ամեն}
մի
սեպհականը
սուրբ
է
նորան,
եւ
վա՛յ
միւսին,
որ
բերում
նորան
երջանկութիւն
եւ
հանգիստ
կեանք,
եթէ
{ամեն}
մինը
այդ
եղջերուաքաղ
փառքերից
գնւում
են
սոսկալի
հ
քշելու
համար,
ներքին
պարտք
է
հրատարակում
նա,
եւ
{ամեն}
մարդ
առանց
երկբայութեան,
իբրեւ
մի
ապահով
տեղ
դնո
Եւրոպական
հաւասարակշիռը
հանեցին
մէջտեղ:
Եւ
այսօր
{ամեն}
կառավարութիւն
իւր
կշռով
կշռում
է
այս
հաւասարութիւ
ետի
դանակին
եւ
կշեռքին
է
յանձնուած:
Մինչեւ
այսօր
{ամեն}
յարձակում
եւ
ամեն
պաշտպանութիւն
այս
հաւասարակշռի
ռքին
է
յանձնուած:
Մինչեւ
այսօր
ամեն
յարձակում
եւ
{ամեն}
պաշտպանութիւն
այս
հաւասարակշռի
անունով
յառաջացաւ
Վնասակար
եւ
անիրաւ
է
այնպիսի
ազգութիւնը,
որ
{ամեն}
ուրիշ
զոհում
է
իւր
կեանքին.
ազգութիւն
չէ
այն,
ա
եալ
կը
խօսինք
նորա
հետ
այս
խնդիրների
վերայ
եւ
մեր
{ամեն}
ճիգը
կը
թափենք
աւելի
մշակել
եւ
աւելի
կերպարանագոր
-
Եթէ
հանգամանքները
մեզ
հնազանդուէին,
եթէ
մեք
{ամեն}
բան
մեր
կամեցածի
պէս
կարողանայինք
շինել,
եթէ
տես
,
դեռեւս
ինչ
ութիւն:
Մեք
չենք
կարող
նոցանից
{ամեն}
մինին
պատասխան
տալ.
ո՛չ
թէ
ասելիք
չունինք,
այլ
վերայ:
Նա
մի
նոր
տեսակ
դպրոց
է,
ուր
ուսանում
են
{ամեն}
հասակի
մարդիկ:
Նա
ուսուցանում
է
գեղեցիկ
հայախօսո
թած
արարչէն
թողութիւն
մեղաց
եւ
փրկութիւն
հոգւոյ,
{ամեն}
։
Քսան
հազար
ռուպլի,
վերոյ
տասն
եւ
ինն
հատո
էնց
որ
սկսեն
կարդալ:
Իրօք
որ,
ծիծաղելի
է.
միթէ
{ամեն}
մարդ,
որ
երկու
ոտքով
կաղում-կակազում
է,
դրախտի
,
մեզ
արդէն
բախտաւոր
կը
համարենք:
Ա.
ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ
{Ամեն}
առտու,
թօթափած
Քունն
աչքերից
`
գեղատես
Երազներ
հրեշտակը
մի՞թէ
Օրէնքն
այս
յարգող
ջատագովը
չէ.
{Ամեն}
փակ
դուռը
բաց
է
անում
նա,
Որ
իր
ետեւից
եկողը
վս
րկինքն
ի
վեր
ծուխն
ու
բոց:
Շուրջ
`
կենդանիքն
այն
{ամեն}
Կրակի
տեսքից
խրտնելով,
Մասն
են
առնում
-
ասում
են
՞մ
խոստացել
Սիրել
սիրով
կատարեալ
`
Աստծուն
եւ
այն
{ամեն}
բան,
Որոնց
ինքն
է
հեղինակ
Եւ
սկիզբը
գոյութեան.
Եւ
սերովբէն,
որ
գիտեր
Մարդու
սրտի
շինուածքը,
Եւ
{ամեն}
ինչ
տեսնում
էր
Նրա
անվրէպ
սուր
աչքը
`
Դողդողում
է
ռող
յՈրդւոյ
անճառաբար
",
սխալի
յոյժ.
զի
այսոքիկ
{ամեն}
այն
ո՛չ
ցուցանեն
զմշտնջենաւոր
ծագումն
կամ
առաքում
ատ
միլիոն
մը
տարի
առաջ
այս
բաներս
չկային
բնաւ"։
{Ամեն}
այն
գիր,
որ
ուսուցանէ
զհաւատոյս,
պարտի
դրականապ
,
զայդմանէ
ունիմք
զհաւաստի
վկայութիւնիս:
Այսոքիկ
{ամեն}
այն
հարցմունք
գիտութեամբ
առաջարկեալ
լինին
յԱյվազո
կութեանց
նոցա,
ուսանելով
ընդ
նմին
լռելեայն,
եթէ
{ամեն}
այն
օրէնք
եւ
մարգարէք
մինչեւ
յառաջնորդս,
իսկ
այլ
յն
օրէնք
եւ
մարգարէք
մինչեւ
յառաջնորդս,
իսկ
այլն
{ամեն}
այն,
վարկպարազի
եւ
եթ
կանոնադրութիւն,
տուեալ
յի
՝
բանդ
գործդ
ձգել
անտէր։
Ի՞նչ
հարկաւոր
միշտ
{ամեն}
օր՝
նոր
նոր
բաներ
մտքէդ
հանել,
Կամ
առաջվան
էն
դու
միշտ
վե՛ր
ես՝
իմ
խելքով՝
Զերէ
փողով
{ամեն}
բանը
կը
լըմըննայ
աշխարհիս,
Բայց
ուսումով,
ններ։
ԿԵԱՆՔ.
Կեանք
երջանիկ,
քեզ
{ամեն}
մարդ
Չի
ճանաչիլ
պարզ
աչքով,
Միշտ
չարաչ
ման
դնել
Կեանքի
այս
երջանկութեան,
Երբ
{ամեն}
օր
կրկնվում
է
Իմ
տանը
այս
տեսարան։
մ
քընարիս
Թշնամի
են
միշտ
անհաշտ։
{Ամեն}
մինը
դանակ
ձեռին
Աշխատում
է
անհանգիս
Իմ
մեզ
համար
միշտ
բարեկամ,
Կարեկից
ու
վշտալի
{ամեն}
վայրկեան,
ամեն
ժամ.
Թէեւ
ամենայն
րոպէ
մեր
բարեկամ,
Կարեկից
ու
վշտալի
ամեն
վայրկեան,
{ամեն}
ժամ.
Թէեւ
ամենայն
րոպէ
մեր
տիրութեան
ժամերո
ամենայն
րոպէ
մեր
տիրութեան
ժամերում
Մխիթարէր
{ամեն}
կերպ՝
արտասուքը
աչքերում.
Թէեւ
յաջող
ժամա
արժան
ընտիր
ժառանգ
Իմ
հոգին
քեզ
կ՚առաջնորդէ
{ամեն}
բանում.
Նիկողոսը
ասէր,
թ.
Եւրոպ
չի՛ք
մէջ
ակ
հասկանայ,
Թնդայ,
թնդացնէ
Հողագունդ
{ամեն}.
Թող
պատկառանօք
Մեզ
վերայ
ասեն.
ուց,
իմ
ընկեր,
Բայց
դու
այժմ
մտքիս
մէջ
ես
{ամեն}
ժամ,
Ազնուաբար
չվարուեցար
այս
անգամ.
վատնեցի.
Իմ
պարզամտութեամբ
Ես
աշխարհ
{ամեն}
`
Իմ
պէս
կարծեցի.
Է՛հ,
քարը
ձեր
գլխ
ն,
Իւր
ծանր
հայեացքով
աշխարհի
վերայ,
{Ամեն}
բան
ընկաւ
մտածութեան
տակ,
Րոպէ
չմնաց
ազատ
ն
աչքի
ուրախ,
գեղեցիկ։
Բնութիւնն
իւր
{ամեն}
գեղեցիկ
ձիրքեր
Զեղխօրէն
այստեղ
անխնայ
թափել
Շրջում
եմ
անտուն
եւ
միշտ
անկայան։
{Ամեն}
մի
հայի
չար
վարք
ու
բարքեր,
Զարկեցին
սրտիս
վ
մեր
ազգի
ներկայ
վիճակին.
ընդհանրապէս
եւ
անխտիր
{ամեն}
բանի
հետ
գործ
ունեցող
օրագիրը
բնականաբար
պիտի
եւ
կշտամբանքի
մի
բաժինն
էլ
ուղղակի
ինձ
էր
հասնում։
{Ամեն}
այսպիսի
դիպուածներում
(երբեմն
պատահում
էր
որ
հին
որ
անշուշտ
պէտք
էին
հիմնաւոր
եւ
կանոնաւոր
կերպով
{ամեն}
բանի
վրայ
խօսելու
համար,
երբ
"
Հիւսիսափայլի
"
գր
իր
իրաւունքը
եւ
սուրբ
է։
Որքան
նեղանում
ենք,
որ
{ամեն}
քայլափոխ
ստիպուած
ենք
ծանօթաբանել,
որպէս
եւ
այստ
նութիւնքը
զանազան
հեղինակների
եւ
զանազան
ազգերի։
{Ամեն}
մի
ընտիր
վաստակ,
ինչ
լեզուով
եւս
լինի
գրուած,
ա
նադատական
վերլուծությունները,
վերլուծությունները
{ամեն}
մի
բանավիճային
երանգի
պահպանումով
եւ
մտավոր
կարգի
յուրաքանչյուր
գործի:
Ամսագիրը
լույս
կտեսնի
{ամեն}
ամիս,
առանձին
գրքերով,
8-10
ութածալ
տպագրական
թ
ն
է,
որ
պիտի
յարմարուի
կեանքի
որպիսութեանը։
{Ամեն}
մարդ
գիտէ,
որ
Լուդովիկոս
տասն
եւ
չորսերրորդի
օրե
րեհոգի,
որ
չկամի
երբէք
համարել
իւր
խօսելու
ոճը
"
{ամեն}
տեղ
զուտ
ոսկի,
այլ
հոգով
չափ
պատրաստ
էր
ուսանել
.
Պ.
Բ.,
1861.
Քաղուածք
եւ
մտածութիւնք
"
{Ամեն}
փիլիսոփայութիւն
ուրիշ
բան
չէ,
եթէ
ոչ
նորա
ժամանա
մարդկային
անձին
սրբութիւնը.
հomo
res
sacra...
"
{ամեն}
մարդ
ազնիւ
է,
որովհետեւ
առաջանում
է
աստուծուց.
ն
նորա
անդունդի
մէջ:
Այսպէս,
տեսանելով
մեր
անձը
{ամեն}
կողմից
պաշարուած
եւ
օրհասի
գրկի
մէջ,
արտասուալից
մնայի
քեզանից,
բայց
դժնդակ
բախտը
հալածում
է
ինձ
{ամեն}
տեղ:
Ես
քեզանից
մարմնով
միայն
հեռանում
եմ,
հոգ
զօրը,
չէ՛
կարելի
նորա
տունը
կողոպտել,
ուստի
իւր
{ամեն}
այն
զօրութիւնքը
ուղղեցրեց
դէպի
այդ
կէտը:
Նորան
փ
ուսումնարաններում
մեծաքայլ
յառաջ
են
գնում,
նոցայ
{ամեն}
մէկը
տարաբախտ
Հռոմի
համար
մի
բարեբախտութեան
եւ
լո
տանելու
պատճառը,
նոյնպէս
եւ
նորա
հրաժարման:
Այս
{ամեն}
տեղափոխութիւններից
յետոյ
գործարանը
նմանում
էր
մի
մարտութեան
հետեւող
եւ
անկարգութեան
վրէժխնդիր,
եւ
{ամեն}
այն
պակասութեան
յանդիմանող
անձն
է:
Տարաբախտ
ճշմա
որ
կարդինալը
նորան
լաւ
աչքով
չէ
նայում,
պարտ
էր
{ամեն}
կողմից
աշխատել
ծառայողներին
գոնէ
իւր
անձը
սիրելի
օնը
անարժանութեամբ
գործարանում
ու
պահելու
համար,
{ամեն}
ոխերիմ
թշնամի
էր
նախկին
վերակացուին,
եւ
որին
հար
ականներից
մարգարիտը
եւ
պատուական
հանդերձները,
որ
{ամեն}
երեւելի
մարդոց
մէջ
երեւելի
եւ
պայծառ
երեւին,
այս
իները,
նահատակների
մատուռները
եւ
ուսումնարանները
{ամեն}
ժամանակ
խնդացին
եւ
ուրախացան
նորանով.
նորան
լսող
յիշելով
Պաւղոսի
խօսքը,
թէ.
"
Թո՛ղ
աստուածասէրքը
{ամեն}
ժամանակ
այնպէս
ապրին,
որ
նոցա
խիղճը
չտանջէ
նորան
ուշացնելով
առաքեալիներին,
պատուիրում
էր,
թէ
երբ
{ամեն}
ինչ
որ
հարկն
է
կատարէք,
ասացէ՛ք,
թէ
անպիտան
ծառ
ւծու
հաւատքին
առաւե՛լ
մօտ
ծանօթ),
ինչպէս
եւ
քո
{ամեն}
նախնիքը։
Իսկ
ե՛ս՝
անպիտա՛նս,
թէպէտեւ
Տիրոջդ
առ
մ
է,
խմում"։
Բացի
սորանից,
"
պահք
չպահո՛ղ
եւ
{ամեն}
ժամանակ
կերակուր
ուտող
"
անուանելով,
նախատո՛ւմ
է
ւթեան
պատճառով
մեղք
է
գործում,
ինչպէս
եւ
ես,
որ
{ամեն}
մարդերից
էլ
մեղաւո՛ր
եմ.
բայց
մեղքը
մե՛ղք
չէ
ասե
եզ
աւանդեցին,
ինչպէս
արդա՛ր
եւ
հոգեսէ՛ր
հայրեր՝
{ամեն}
յիմար
մարդոց
օգտի
մասին
հոգալով։
Որոնց
գրուածքը
՝
իմ
անարժանութեան
պատճառով)
սո՛ւրբ,
անարա՛տ
եւ
{ամեն}
մեղքից
ազատ
Հայոց
այդ
ուսուցիչքը,
թող
թէ
մեծ
մեծ
հոգու
իմ
վարդապետութեան
խօսքերի
մասին.
եւ
ինչ
որ
{ամեն}
մինը
լսել
են,
առանց
իրենց
հոգին
պարտաւորելու
թող
էլ
սիրում
էին
Սուրբ
Կաթուղիկէի
վանքը՝
ընծաներ
եւ
{ամեն}
հարկաւոր
բաներ
նուիրելով,
որոնցից
ամեն
մէկի
տուա
նծաներ
եւ
ամեն
հարկաւոր
բաներ
նուիրելով,
որոնցից
{ամեն}
մէկի
տուածը
յայտնի
էր
եւ
գրով
մնաց
վանքում.
եւ
ճ
,
քան
թէ
վանքի
ամբարի
մէջ։
Բայց
ես,
մեղուի
նման
{ամեն}
կողմից
բերելով,
կարողանում
էի
հոգալ
եւ՛
վատնողնե
մ
բան
չունէի"։
Եթէ
բոլոր
կահ
կարասիքի
կողմից
եւ
{ամեն}
հարկաւոր
եղած
բաներով,
երկու
հարիւր
տարուց
շինու
Տէրդ
գիտնար
եւ
ինձանից
համար
պահանջած
լինէր,
որ
{ամեն}
բան
մանրամասն
քեզ
յայտնուէր,
այն
ժամանակ
կ'իմացո
ռող
մտքիդ
ընդունելի
երեւի,
խնդրում
եմ
Տիրոջիցդ,
{ամեն}
բանից
առաջ
այդ
բանը
քննել,
եւ
ճիշդ
տեղեկանալով,
մե՛ծ
ամփութութեամբ։
Քրիստոս
Փրկիչը
բարձր
ձայնով
{ամեն}
օր
մեղաւորներ
է
կանչում.
"
Ինձ
մօտ
եկէ՛ք,
ամեն
ամեն
օր
մեղաւորներ
է
կանչում.
"
Ինձ
մօտ
եկէ՛ք,
{ամեն}
հոգնածներ
եւ
ո՛վ
որ
ծանր
բեռներ
ունի,
եւ
ես
կը
հ
ձ,
նորա
կայծերը,
կրակի
բոցի
կայծեր
են,
որոնցից
{ամեն}
մէկը
դէպի
բարին
գործ
դնողներին
մտցնում
է
արքայութ
օր
եւ
ժամէ
ժամ
վտանգով
ընդունելով՝
համբերում
էի
{ամեն}
բանի
հարկից
լինելով
ստիպուած։
Պատճառ,
որպէս
ամո
կը
հալածէք,
որ
ձեր
վրայ
գայ
երկրի
երեսը
թափուած
{ամեն}
արդար
արիւն,
արդար
Աբէլի
արիւնից
սկսած
մինչեւ
Բա
երկիւղով
հասկանայ,
թէ
այդ
խօսքը
վերաբերում
է
այն
{ամեն}
մարդոց,
որոնք
նոյնտեսակ
գործեր
կը
գործեն։
Համար
րամիտ
մարդու։
Եւ
քո
իսկ
ամենասքանչ
անձինդ,
որից
{ամեն}
մեծ
կամ
փոքր
մարդու,
որ
կան
Հայոց
մէջ
հասել
է
մե
մէջ,
որ
մենք
ուրիշ
գրքերից
ենք
առած։
Չկամենալով
{ամեն}
անգամ
կրկնել,
թէ
մեր
գործ
դրած
այս
կամ
այն
գիրքը
որ
այժմ
անուանի
Նոր
քաղաք"։
Այս
խօսքերից
յետոյ
{ամեն}
ուրիշ
վկայութիւնք
աւելորդ
են
Նոր
քաղաքի
եւ
Վաղարշ
եւ
զէնքով
ջնջել
եւ
անհետացնել
յաւիտեանս
յաւիտենից
{ամեն}
բան,
որ
կարող
էր
յիշեցնել
կռապաշտութիւնը,
այդ
ա
բէթը,
մեր
այսօրուայ
Ս.
Էջմիածնի
գմբէթը
լինելը,
{ամեն}
հարցնողի
կարող
է
պատմել
Էջմիածնի
նաեւ
վերջին
մոնթ
փոքր
այս
կարծիքը,
որ
գո՛նէ
հինգ
հարիւր
տարի
է,
{ամեն}
հեղինակ,
իր
նախորդներից
փոխ
առնելով,
կրկնում
է
ս
եւ
կա՛ր
էլ
մի
ուրիշ
մարդ՝
Ղազարիկ
կոչուած,
որ
{ամեն}
իրաւունքով
զգուշացնում
է
Հ.
Մ.
Չամչեանը
չշփոթել
ռնալով,
միայն
այս
առնունք,
որ
ինքը՝
Փարպեցին,
{ամեն}
ուրիշից
լաւ
կարող
էր
իմանալ,
թէ
ո՛ւմ
աշակերտ
է
ի
գլխարկից
սկսած
մինչեւ
օթոցը
(փռուածք,
խալիչայ)
{ամեն}
բան
նշանակելով,
մեր
թարգմանութեան
մէջ
բնագրի
խօս
մեզ,
որ
այսպիսի
մանրամասն
ծանօթութիւնք
ենք
դնում
{ամեն}
քայլափոխ.
նոքա
ազա՛տ
են
չկարդալ.
մենք
հասարակ
ժ
ածելու,
որպէս
գրչի
սխալ,
նո՛յնքան
իրաւունք
ունի
{ամեն}
մարդ
յատուկ
անուն
Գէթ
ի
հալածեալ
նախդիրը
պաշտպանե
եւ
նոյն
դերանունները
ուղղականում
միայն
եւ
անխտիր
{ամեն}
բանի
տեղ
գործածուելով,
չունին
միւս
հոլովները։
Ս
ջ։
"
Շնորհազարդ
սուրբ
հայրապետ
"
ասում
է
Մաշտոցը
{ամեն}
եպիսկոպոսի,
եւ
այս
տողերը
գրել
է
Սուրբ
Յովհան
Մա
ը-թաց
լինել.
բայց
նոր
լեզուն
ունի
թրչվել
բայը,
որ
{ամեն}
տեղ
հասկանալի
է,
ուստի
եւ
աւելորդ
է
գործ
դնել
թաց
ւում
կրաւորականի
գաղափար։
Շատ
մարդիկ,
որ
{ամեն}
բան
չափում
են
հին
լեզուի
չափով,
Աւետիքեան
Հ.
Գաբր
քարակառոյց
գմբէթը։
Այն
պարոնները,
որոնք
{ամեն}
ստութեան
երկրպագում
են,
միայն
թէ
ճշմարտութեան
երե
ցա
նման
արատներ,
որով
զրահաւորուիլ
հարկադրւում
է
{ամեն}
մի
ստրուկ
մարդ,
իւր
գոյքը
եւ
բարեկենդանութիւնը
մ
ն
ձրիաբար
կարող
է
այժմ
մասնակից
լինել
մարդկութեան
{ամեն}
մի
անդամը,
արիւնի
գին
արժէ
Եւրոպային։
Սա
ամբողջ
րութեամբ
ենթարկուեցաւ
նա
պապական
լուծի
տակ։
Նորա
{ամեն}
մի
քաջալերական
խօսքերից,
որ
տալիս
է
իւր
աշակերտն
րի
համար,
որի
վերին
աստիճանի
կարօտութիւնը
զգալի
է
{ամեն}
մի
Քրիստոնեայ
մարդու
համար,
թէեւ
գանգատում
էր
ապա
եզուէ
ի
նորն
եւ
հասկանալին
ժողովրդեան:
[Զայսպիսի
{ամեն}
հարկաւոր]
հոգաբարձութիւն
[ոչ
ուրեք
տեսանիմք
առ
ի
յաւուրս
Արամայ
նահապետի
իւրոյ
հրովարտակ
առնէր
ընդ
{ամեն}
այն
սահմանս
պետութեան
Հայկականաւ
վարել
լեզուախօսո
ի
հինգերորդ
նուիրական
դարու
ոչ
ամէն
ոք
Եղիշէր
ոչ
{ամեն}
ոք
Խորենացի
եւ
այլն.
այլ
գտան
եւ
այնպիսիք՝
որք
յաշխարհաբառն
զտառն
զ
որպէս
հայցականացուցիչ,
զոր
{ամեն}
ուրեք
տեսանեմք
ի
տետրակս
պարոն
Զմիւռնացւոյն։
ւսուցանել,
որ
ազգի
մէջ
երեւցած
ամէն
մի
երեւոյթ,
{ամեն}
մի
իրողութիւն
վերաբերութիւն
ունի
ազգին,
եւ
ազգի
արտել
ոչ
թէ
միայն
յանցանք
չէ,
այլ
առաքինութիւն:
{Ամեն}
այն
ազգային
անդամ
ինչ
չափով
պարտական
էր
սիրել
իւր
Մատենախօսութիւն)...
Գինի
խմելու
ժամանակ
{ամեն}
տեղ
գործ
են
ածում
եւ
շատ
անգամ
էլ
որպէս
եախշի
եօլ
ծանօթաբանութեան,
քան
թէ
եաքըշի
օլը,
որ
ձախողակի
{ամեն}
հայի
յատնի
է
թէ՛
ուղիղ,
թէ՛
սխալ
հասկացողութեամբ
ւելի
թեթեւ
հանգամանաց
մէջ։
Անցքի
կատաստրօֆը,
որ
{ամեն}
իրաւունքով
պահանջում
է
հեղինակից
աւելի
հմտութիւն
քերի
տակ
աւերվել
է
եւ
այդ
հազար
տարիների
միջոցում
{ամեն}
մեր
լեզուի
մօտից
անց
կացող
թուրք,
թաթար,
արաբաց
մօտ
է
կատարելութեան
գաղափարին.
քա՛ւ
լիցի։
Մենք
{ամեն}
օր
ուսանում
ենք
նոր
լեզուն,
ամեն
օր
մշակում
ենք
ա՛ւ
լիցի։
Մենք
ամեն
օր
ուսանում
ենք
նոր
լեզուն,
{ամեն}
օր
մշակում
ենք,
որքան
մեր
խելքը
զօրում
է.
սորան
ուգապէս,
դորան
դրական
ապացոյց
չկայ,
մանաւանդ
թէ
{ամեն}
քայլափոխ
հակառակ
վկայութիւնք
եմ
տեսնում։
Եթէ
գիտ
ակ
նորա
ծայրին
կպչում
է
ը
տառը,
որով
փարատվում
է
{ամեն}
մթութիւն։
Ուզելով
ասել՝
ձեռքերը
ներկի
մէջ
են,
ց
պիտի
պահանջել,
բայց
մենք
աւելի
աչքի
երեւցող
եւ
{ամեն}
մարդու
հասկանալի
մէկ
պատճառը
միայն
դնենք։
Նոր
լե
ց
կարգումն
է,
որ
ժողովուրդը
կորուցել
է։
Մենք
{ամեն}
քայլափոխի
մէջ
տեսնում
ենք
հին
ձեւերի
ազդեցութիւնը
շխատենք
մի
քանի
բան
հանդէս
հանել,
խորհուրդ
տալով
{ամեն}
հայի,
որ
առնու
այդ
գիրքը
եւ
ինքը
կարդայ,
որովհե
ն,
եւ
1300
տարի
է,
որ
թխուած
է,
իսկ
նոր
լեզուն
{ամեն}
օր
եփւում
է,
ջերմ
է
եւ
սննդարար.
ուստի
սորանով
ատենագրութիւնը
չլինի
նոր
լեզուով,
սուտ
է
եւ
զուր
{ամեն}
ջանք
ու
վաստակ
ազգը
լուսաւորելու։
Հին
լեզուով
ոչ
միշտ
հայոց
մանուկը
կը
լինի
օտարի
հացի
մուրացկան,
{ամեն}
օր
դռնէդուռ
մա
գալով՝
կը
յագեցուցանէ
սորանից
եւ
ոչ
մի
խօսք
պակսեցնում
կամ
այլայլում.
այլ
լեզուի
{ամեն}
շարժողութիւնը,
դէպի
որ
կողմը
եւ
լինի,
լինում
է
տճառի,
որովհետեւ
եւ
տեսանելի
առարկաների
մէջ,
որ
{ամեն}
օր
մեր
աչքի
առջեւն
են,
շարժողութիւնը
ինքը
պատճառ
,
նորա
մշակութիւնը
եւ
նորան
ծաղկեցնելը
պիտի
լինի
{ամեն}
խելքը
գլխին
մարդու
գործը։
Մեռնողին
սիրողը
պիտի
ն
ուած
բարի
ճամփայ
տայ։
Ամբողջ
աշխարհը
չէ
կարող
իր
{ամեն}
բանը
ուրանալ
եւ
նորա
սիրականի
ետեւից
վազել,
ինչպ
չ
դրական
գեղեցիկ
կայ
եւ
ո՛չ
դրական
գեղեցկութիւն.
{ամեն}
բան
կախւում
է
այն
կէտից,
ինչ
կէտից
նայում
ես
առա
ից,
սովորութիւնից
եւ
հասկացողութիւնից,
ուստի
եւ
{ամեն}
օր
փոփոխութեան
է
ենթարկւում։
Անցեալ
տարուայ
գեղե
գեղասիրութեան
քաղցը,
բայց
ոչ
պէտքերի
քաղցը,
եւ
{ամեն}
բանից
առաջ
եթէ
մենք
պէտքի
քաղցը
չկշտացնենք,
մեր
նախնի
մայրերը,
որոնց
պատկերքը
եւ
արձանները
դուք
{ամեն}
օր
տեսնում
էք
Վատիկանում։
Տեսէք,
մինչեւ
անգամ
Մ
զդեցութիւն
չունէին
մի
խումբ
իսրայէլի
վրայ,
որ
նա
{ամեն}
օր
չյիշէր
Եգիպտոսի
շօշափելի
աստուածները,
եթէ
այս
։
Լա՞ւ
է
եղել,
վա՞տ
է
եղել,
խնդիրը
այդ
չէ։
{Ամեն}
մարդ
գիտէ,
որ
այդ
սոսկալի
տարաբաղդութիւնք
էին,
ովեանը։
Եւ
արդարեւ,
բանը
Աստուած
է,
արդարեւ
{ամեն}
բան
նորանով
է
եղել,
նորանով
է
լինում
եւ
պիտի
լին
շափում
է,
ճաշակում
է,
հոտոտում
է,
հետեւաբար
եւ
{ամեն}
վայրկեան
արտաքին
աշխարհի
տպաւորութիւնքը
թափւում
ե
ով
լարելով։
Արդէն
ըստ
ինքեան
արժանի
է
յարգութեան
{ամեն}
մարդ,
որ
առանց
վարագուրելու
եւ
կեղծաւորուելու
պա
ակ
է
հանում
իր
իմացական
կարողութեան
արդիւնքը։
Եւ
{ամեն}
այդպիսի
մարդ,
թէեւ
լինէր
սխալուած,
այնուամենայն
ւորութիւնը,
եւ
ազգութիւնը
չքացած
էր։
Այնուհետեւ
{ամեն}
բան
ընկնում
է
բնութեան
վերլուծիչ
ազդեցութեան
տակ
նման
զոյգ
ոտքով
այստեղից
այնտեղ
ոստելով
եւ,
այս
{ամեն}
սքանչելի
յատկութեններով,
դեռ
խօսել
լոկ
առտնին
խո
մ
ակը
տալիս։
Կենդանի
լեզուն
հոսանուտ
մի
բան
է
եւ
{ամեն}
օր
փոփոխութեան
տակ։
Մենք
մեր
կարճ
կեանքում
եւ
մե
վելի
գեղեցիկը,
մարդ
արարածը
չի
հրաժարվի
նույնիսկ
{ամենաայլանդակ}
կնոջից
միայն
այն
պատճառաբանությամբ,
թե
Վատիկանի
համար
նստում
են
Նախիջեւանից
եկաւորքը:
Վանքի
{ամենաբազմամարդ}
օրը
է
Վարդավառի
կիւրակէն
եւ
երկուշաբաթին.
հարիւր
անքը
(եթե
կարելի
է
այսպես
արտահայտվել)
հաղորդես
{ամենաբարի}
Մարիա
Նիկոլաեւնա
Պանովային:
Ես
շատ
հաճախ
եմ
մտած
լ
Հ.
Գ.
Անանիան
հաջողությամբ
կարող
է
խնդրել
{ամենաբարի}
Մարիա
Նիկոլաեւնային,
որ
նա
օժանդակի
այդ
բարի
գոր
մինչեւ
անգամ,
թէ
ի՛նչ
է
ինքը,
ի՛նչ
պաշտօն
ունի
{ամենաբարի}
բնութեան
գոգում
կատարելու,
մինչեւ
ո՞ւր
հասնում
է
սկ
միւս
կէսին
աղքատութեան
եւ
ստրկութեան
սանդուղքի
{ամենաբարձր}
աստիճանին
վերայ
ոտք
կոխելու...
Այս
բոլորը
պ
ցան
դէպի
երկինք
իմ
ջերմեռանդ
աղօթքի
խունկերը,
եւ
{Ամենաբարձրեալը}
գթացաւ
իմ
վերայ:
Մի
երեկոյ
երկար
մտածութեննե
աւ
շուտով,
հալածեց
իւր
յաջորդը
եւ
խեղացուց
նորան
{ամենագարշելի}
կերպով։
Պատմութեան
թերթի
մի
երեսի
վերայ
կարդում
դ
պառաւների
մէջ
կան
դեռեւս
բաւական
Թաթարի
ձեւեր:
{Ամենագեղեցիկը}
եւ
ամենալաւը
այս
սովորութեններից
է
այն,
որ
օրիոր
կութեամբ
լրացեալ,
երկայն
օրեր
բարեմաղթելու
է
մեր
{ամենագթած}
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ
ՆԻԿՈԼԱԵՒԻՉ
Կայսեր,
որովհետեւ
ՍՈՑԱ
շնոր
ՄԵՔ
ոչ
թէ
միայն
ընդունել
ձեզ՝
ամենեքեանքդ,
ՄԵՐ
{ամենագթած}
հովանաւորութեան
տակ,
եւ
որպէս
ամենասիրելի
զաւակն
օնի՝
օր
մի
ի
միոյն
տարոջ
տէր
ողորմեա
հայցելով
առ
{ամենագթած}
արարչէն
թողութիւն
մեղաց
եւ
փրկութիւն
հոգւոյ,
ամե
Լեզուն
որեւէ
ուսմունք,
այսինքն՝
դոկտրինա,
չէ.
{ամենագռեհիկ}
ուսմունքը
կարելի
է
անցկացնել
եւ
նա,
նայած
իր
որա
ախընթաց
գլխումը։
Մարդկութեան
տառապանքը,
այն
{ամենադառն}
փորձերը,
որ
հազարաւոր
տարիներով
կատարել
է
նա՝
ի
ց,
որի
գործելու
ժամանակը
համարել
էինք
մեր
կեանքի
{ամենաերջանիկ}
րոպէներից
մինը:
Բայց
ո՛ւր
էին
այս
մտածութիւն
ուէլի
երեսի
վերայով:
Այս
խեղճ
մարդը
դարձել
էր
մի
{ամենազգաստ}
ծանրաչափ
-
բարօմետր
ազգային
բաների
համար,
որոնց
որովհետեւ
սաստիկ
խառնուած
լինելով
պահանջում
են
մի
{ամենազուտ}
մաքրողութիւն,
այդ
պատճառով
կրակը
է
մի
մեծ
ներգոր
ույցով:
Ների՛ր,
եղբայր,
անհնարին
է
կարդալ,
եւ
{ամենազվարճալին}
այն
է,
որ
հրատարակիչն
ինքը
գիտե
այդ
եւ
գնորդների
անկութեան
ժամանակ
եւս
չէ
յատկացած
մի
պնդութեամբ։
{Ամենազօրաւոր}
պատասխանին,
որ
լսում
ենք
ծերունի
հօր
բերանից,
ա
ամակս
սկսեցի
ծխափողից,
որը
սույն
նամակի
գրության
{ամենաէական}
դրդապատճառն
է:
Եվ
այսպես,
չմոռանաս
ծխախոտը,
գր
փկանկատ
գտնվելու
հետեւանքով,
անհանգստացրել
է
նրա
{ամենաթանկագին}
անձը,
երկրորդ՝
բողոք
եղբորս
արածի
դեմ,
առանց
ի
տէր
բոլոր
կայքին:
Այստեղ
իւր
գոհարների
միջից
մի
{ամենաթանկագին}
ադամանդ,
շատ
հազուագիւտ
իւր
գնովը,
նուիրելով
Սո
ին,
խաղաղ
քամին,
որ
հազիւ
թէ
շարժեցնում
էր
ծառի
{ամենաթեթեւ}
տերեւը,
զովացնում
էր
ամառային
տօթը:
Մի
մեծ
ե
արօմետր
ազգային
բաների
համար,
որոնց
եւ
վերջինը,
{ամենաթեթեւը}
մեծ
ազդեցութիւն
էին
գործում
նորա
վերայ:
Մի
րոպէի
այլ
ազգ
չմարթի
լինել:
Այլ
այսմ
ամենայնի
տխուր
եւ
{ամենաթշուառ}
վիճակի
ազգին՝
միակ
ճանաչի
աղբիւր,
զի
չունի
նա
զ
ածութիւնք,
որ
կարգում
էր
ֆրանսիական
թագուհիներից
{ամենաթշուառը}
՝
Մարիա
Անտուանետտան...
Յիշատակը
այս
անունի
մի
կ
յս
ոչ
թե
լոկ
իմ՝
խոսքն
է,
այլ
այստեղի
եղածներից
{ամենալավ}
Վինոգրադով
բժիշկը
ինձ
պարզապես
ասաց,
եւ
ես
օրե
օ
ատրւում
էր
մաքուր
խղճմտանքի
գիտակցութեամբ,
արդէն
{ամենալաւ}
աղբիւրն
էր
մխիթարութեան:
Ո՛հ,
արեւը
շատ
անգամ
դ
,
եւ
այն
այնպիսի
կարգով,
որ
փորձով
ճանաչուած
էր
{ամենալաւ}
։
Ի՞նչպէս
կատարելագործւում
է
այս
կերպով
պատրա
ան
դեռեւս
բաւական
Թաթարի
ձեւեր:
Ամենագեղեցիկը
եւ
{ամենալաւը}
այս
սովորութեններից
է
այն,
որ
օրիորդքը
ծածկում
ե
ում
էր
ահա
դարձեալ
պատասխանել
սատանային,
մինչ
սա
{ամենալի}
բարկութեամբ
վեր
թռաւ
գահիցը
դէպի
նա,
կայծակներ
թ
ացք
տալ
բանին,
որ
տասն
եւ
ինն
դարու
մէջ
ութերորդ
{ամենախաւար}
դարին
արձագանք
եղած
չլինի:
Միջին
դարերում,
ջուր
եւ
մանկունք
իմ"։
Ձերդ
բարձու
սրբազնութեան
{ամենախոնարհ}
ծառայ
Միքայէլ
Ղազարեան
Դարբնեանց
1848,
ի
7
իւն,
մնամք
ապաստանել
յօժանդակութիւն
աղօթից
ձերոց
{ամենախոնարհ}
ծառայ
Ձեր
Միքայել
Նալբանդեանց
9
յունուարի
Ձերոյին
գերազանցութեանց
ողորմածագոյն
տեարց
{ամենախոնարհ}
ծառայ
Միքայէլ
Լազարեան
Նալբանդեանց
Ի
19
հո
ացեալ
աղգիս,
մնամ
աստուածարեալ
տէրութեանդ
{ամենախոնարհ}
ծառայ
եւ
որդի
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ7
Սեպտե
ծայրագոյն
քահանայապետիդ
սրբազնակատար
հովուապետիդ
{ամենախոնարհ}
ծառայ
եւ
որդի:
Լոնդոն,
20
Յունվարի
1862
որպէս
էի
եւ
եմ
Ձերոյին
սրբազնակատար
տէրութեան
{ամենախոնարհ}
ծառայ
եւ
որդի
Մ.
Նալբանդեանց
20
Հունվարի
ր
հուսալու,
որ
ձերդ
գերազանցությունը
չի
մերժի
իմ
{ամենախոնարհ}
խնդիրը:
Ձերդ
գերազանցության,
ողորմած
տեր,
նդիրը:
Ձերդ
գերազանցության,
ողորմած
տեր,
{ամենախոնարհ}
ծառա
Միքայել
Նալբանդյան
1864
թիվ,
փետ
խիջեւան
քաղաքի
'ի
Կարապետէ
Հայրապետեանց՝
{ամենախոնարհ}
յայտարարութիւն
Զամս
բազումս
յառաջ
քան
զայ
ալով
վեհափառութեան
Ձեր
Սրբազնակատար
քահանայապետ,
{ամենախոնարհ}
ծառայ
եւ
որդի
ի
14
օգոստ.
1860
ամ
ի
՚
որ
է
Մայիսի
9,
թիւն
փրկչին
1799-ում:
Որ
եմ
{ամենախոնարհ}
եւ
յայտնել
(ձեռնա
գրեալ)
ծառայ
Եղիա
Յակոբե
մս
Վեհաստիճան
Հայրապետիդ:
Մնամ
Վեհափառութեան
Ձեր
{ամենախոնարհ}
ծառայ
եւ
որդի
Միքայէլ
Նալբանդեանն
(իմ
մէջ.
այնտեղ
ամենայն
բան
հարթ,
խաղաղ,
խոնարհ
եւ
{ամենախոնարհ}...:
-
Անտարակոյս,
-
հաստատեց
վէզիրը,
-
,
գեղեցկախօսութիւն
զոստիկանի
գրականութեան,
որոյ
{ամենախոնարհ}
յայտնութեանց
ունչս
առնէ
այժմ,
մինչ
երբեմն
զնոսա
Ուստի
դիմեալ
յուսով
առ
Ձերդ
բարձր
սրբազնութեան,
{ամենախոնարհաբար}
խնդրեմ
առաջարկել
զայսմանէ
լուսաւորչական
Հայոց
Սիւ
զգրութիւն
եւ
ո՛չ
իսկ
զծանօթութիւն:
Վասն
որոյ
{ամենախոնարհաբար}
հայցեմ
յԱտենէդ
առնել
վաղվաղակի
զյարաբերեալն
տնօրի
անէ
յորոյ,
վասն
որոյ
գտանի
ոք
խնդրագործ:
Ես
{ամենախոնարհաբար}
խնդրեմ
դատ
առնել
ընդ
մէջ
իմ
եւ
քահանային
Բարսեղի
ծուղակի
Բարսեղի
քահանային
Պոպովեան:
Վասն
որոյ
{ամենախոնարհաբար}
խնդրեմ
յատէնէ
այտի
ո՛չ
միայն
առաքմամբ
պատճէնի
պատ
թյուն:
Ուստի,
դիմելով
Ձերդ
գերազանցությանը,
{ամենախոնարհաբար}
խնդրում
եմ
չմերժել
Ձեր
աջակցությունը
վերոհիշյալ
թ
Ալքիմիկոսք
կարծում
են,
թէ
կրակի
միջնորդութեամբ,
{ամենախոշոր}
մետալները
կարելի
է
յեղափոխել
դէպի
լաւ,
այսինքն
դ
րտակով
պատուիրեց
տալ
իւրեան
նոր-նոր
գրեր,
հին
եւ
{ամենախրթին}
ոճերով
գրած,
սպիտակ
թղթերի
վերայ
տպած,
կէտադրու
նում
է
նորա
մէջ
եւ,
ասես
թէ
տեսանելով
նորա
հոգու
{ամենածածուկքը},
զինաթափ
է
առնում
նորան:
Խաբեբայ
մարդիկ
այս
Այս
կոպիտ
հեգնութիւն
է
եւ
ստրկութեան
շղթայի
{ամենածանր}
օղի
մինը:
Հերիք
չէ
նորան
իմ
կենդանութիւնը,
նա
չ
կլինի:
Ուրիշ
բան
չունիմ
գրելու.
ողջ
եղիք
եւ
{ամենակալ}
աստվածը
թող
ձեզ
հետ
լինի
միշտ:
Եղբայր
քո
Մ
.
կան
մարդիկ,
որ
արդարութեամբ
վաստակում
են,
եւ
{ամենակալ}
Տէրը
օրհնել
է
նոցա
վաստակը:
Երբ
աւարտեցի
խօս
չէր,
վասն
զի
Աստուած
առաքինի
էր
ստեղծել
նորան:
{Ամենակալ}
Տէրը
արդա՛ր
է
եւ
հաւասար
աչքով
նայում
է
ոչ
թէ
միա
ուսահատուիլ,
եթէ
մի
բարի
խորհրդի
վերայ
ես,
թո՛ղ
{ամենակալ}
Տէրը
լինի
քեզ
օգնական:
-
Ամենակալ
Տէրը՝
Նա
ես,
թո՛ղ
ամենակալ
Տէրը
լինի
քեզ
օգնական:
-
{Ամենակալ}
Տէրը՝
Նա,
որ
քննում
է
մեր
բոլորի
գաղտնիքը,
որի
ւ
Էջմիածին:
Ո՛ղջ
եղիր
ամենայն
յաջողութեամբ,
{ամենակալ}
Տէրը
թող
առաջնորդէ
ձեզ
ձեր
վտանգաւոր
ճանապարհորդո
չկայ,
բայց
փուշ
եւ
որոմ՝
բիւրաւոր։
Աղաչում
ենք
{ամենակալ}
Տէրը
սրտացաւ
գործաւորներ
ուղարկել,
որ
խնամով
խլէ
ր
երեսը
այդպիսի
մառախլապատ
կերպարանքից
եւ
աղաչենք
{Ամենակալ}
Տէրը,
որ
մաքրէ
հայկական
մոլախոտեալ
անդաստանը:
կացուցանում
ենք
ձեզ
մեր
հնարներին,
որով
օրհնել
է
{ամենակալ}
տէրը
մեր
ձեռքի
վաստակը"։
Մեր
բարեպաշտ
ազգա
ասակար
անհոգութեան
վերայ:
Ջերմ
սրտով
աղաչում
ենք
{Ամենակալ}
Տէրը,
որ
նա
խնայելով
Նախիջեւանի
հասարակութեանը,
անու
ջուրցն
եւ
խոր,
Թէ
յիմ
վերայ
հովանասցի
{ամենակալ}
բազուկդ
Հօր:
Քեւ
բղխեցաւ
յանապատին
ջուրն
ի
Մանուշակը
կէս
երկիւղի
եւ
կէս
յոյսի
մէջ
քնեցաւ,
{ամենակալ}
տիրոջը
յանձնելով
իւր
անձը:
V
Երեկոյեան
տասն
ժ
շնորհեցաւ
զհետ
ընթանալ
նոցա,
թերեւս
եւ
շնորհեսցի
{Ամենակալ}
Տեառնէ՝
եթէ
հնասէրք
հայոց՝
խնամ
տարեալ
հայկական
իրտով
սիրելով
ազգը,
երբէք
յետ
չենք
կենայ,
որչափ
{ամենակալ}
տէրը
կը
շնորհէ
մեզ
կարողութիւն
նոր
լեզուով
աւանդե
եւս
անծանօթ
չի
մնայ
ազգին,
գոնէ
այսուհետեւ,
եթէ
{ամենակալ}
տէրը
կը
բաշխէր
մեզ
կարողութիւն...
Ազնիւ
մարդո
հանային
զգուշասցին
գիտութեան...
զի
հրեշտակ
Տեառն
{ամենակալի}
է
"
(Մարգ.
Մաղաք.,
գլ.
Բ.
համ.
7)։
§
կալութիւն
եւ
ստրկութիւն,
որի
գլխաւորը,
Աստուծոյ
{ամենակալի}
երեսփոխան
քարոզելով
իւր
անձը,
նոյն
պատիւը
պահանջ
կ
ճենճերեալ,
դառնայ
յառանձնութեանն
վայր
Աստուծոյ
{Ամենակալի}
թողեալ
զիրսն
ապաստան:
Յաւուրսն
յայնոսիկ
Վռամշապո
,
որոց
պատկանին
ոչխարք,
տացեն
թոյլ,
այլ
շնորհիւ
{Ամենակալին}
բերանք
մեր
բացեալ
են
առ
ամենայն
հակառակորդը
ճշմար
յր,
Չէ՞
իմ
ուխտեալ
միշտ
ի
սէր
Վերին,
{ամենակատար}
Սիրել
զԱստուած
եւ
զոր
ինչ
Ի
նորա
կալաւ
աղթութեան
եւ
դպրութեան
փառքերով,
ցուցանում
էր
մի
{ամենակատար}
եւ
ամենափառաւոր
յաղթող
ինքնակալութիւն.
այլեւ
գաղ
,
վերեւն
էլ
ասացինք,
մունջը
է
անբան
կենդանիների
{ամենակատարեալը}.
եթէ
օրանգութանգի
կամ
կօրիլլի
համար
կայ
բարոյակա
ընտրել
է
ինձ
երեսփոխան:
Այս
թղթերից
Ձեզ
համար
{ամենակարեւորը},
"
Աբգար
ընկերության
"
անունով
կատարած
հավատարմա
նգստանում:
Այժմ,
փառք
աստծո,
որ
դու
առողջ
ես,
{ամենակարեւորն}
առողջությունն
է:
Դու
ինձ
ասում
ես,
որ
ուրիշն
րագրած
այդ
բոլոր
կոր
գծերը,
որ
կետ-նպատակը
տանող
{ամենակարճ}
ուղիղ
ճանապարհից
շեղվում
են,
հանդիսանում
են
հե՛ն
եմ
քեզանից
ածուխ
գնելու
համար:
Այժմ,
որ
Աստուած
{ամենակարողը}
յաջողութիւն
տուեց
ինձ,
ես
պատրաստութիւն
կը
տեսան
ի,
բոլոր
արարածների
վերայ,
որ
քարոզում
էին
նորա
{ամենակարողութիւնը}
եւ
փառքը:
Մարդու
առաքինութիւնը
եւ
վատթարութի
ասել
էր
նա
այս
խօսքը,
կատուն
մլաւեց
դարձեալ,
եւ
{ամենակործան}
կայծակը
դղրդեց
Խանլը-դերէն,
որ
լցուած
էր
նոյն
իս
,
կարդում
եմ։
Այնուհետեւ՝
ցտեսություն.
մինչեւ
{ամենահաճելի}
տեսությունը
ձեզ
հետ:
Գրկում
եմ
քեզ:
Քո
Մի
ց
Ժառանգութեամբ
Թագուհի
եւ
Տիրակալ:
Մեր
{ամենահարազատ}
Արքիմանդրիտ
Պետրոս
Մարկոսեանին
եւ
բոլոր
Հայադաւան
իշդ
թարգմանութիւնը
մայրենի
լեզուով:
Այս
խորհրդով
{ամենահարկաւոր}
բաներից
մինը
համարեցի
արձանագրել
այդ
Հրովարտակի
բ
եցութիւն
գործելով,
միաբանեցնէ
Հայերը
մի
ազգօգուտ
{ամենահարկաւոր}
գործի
մէջ:
Հաւատարիմ
առնելով
Ձեզ
իմ
անդրժելի
ք
uանաթով,
չիթով
եւ
խըսեպագրով
պահանջմունս
որպես
{ամենահարկաւոր}
թուղթքն
եւ
տներիս
բիլսէլն,
փաթեքն
եւ
այլն,
յերկ
ծակից
լինել
կարդինալին
հեռացն
ելու
գործարանից
այն
{ամենահարկաւոր}
մարդը,
եւ
նորա
տեղ
կարգելու
մի
վատահամբաւ
մարդ,
նորա
կնիքով:
-
Ուրեմն
քաղիր
այդ
մատեաններից
{ամենահարկաւոր}
ծանօթութիւնքը
եւ
համառօտապէս
կը
կարդաս.
երբ
նա
կ
րոյ
Իգնատիոսը,
բարձելով
իշի
վերայ
իւր
գրեանքը
եւ
{ամենահարկաւոր}
բաները,
ինքը
միմիայն
ճանապարհ
ընկաւ
դէպի
Փարիզ,
որոյ
շատ
անգամ
արծաթի
մեծ
պակասութիւն
էր
զգում
եւ
{ամենահարկաւոր}
բաների
համար։
Իգնատիոսը,
արծաթ
տալով
նորան,
որ
ք
է
քեզ
ասեմ.
եկե՛ք
կանուխ,
մոտ
ժամը
11-ին:
Դա
{ամենահարմար}
ժամանակն
է,
մանավանդ,
նորին
գերազանցություն
պ.
էրութեանց
եկամուտի
եւ
ծախքի
ցուցակները:
Ահաւասիկ
{ամենահարուստ}
համարուած
Անգլիոյ
1860
թուականի
եկամուտի
եւ
ծախքի
ի
գլխաւոր
տեսչութիւնը,
որ
դարձաւ
յետոյ
Յիսուսեան
{ամենահարուստ}
եւ
ամենամեծ
Կօլլեգիում։
Կսաւիէ
ուղեւորեցաւ
շուտո
ւրիշ
տեղերում
Հայերի
մէջ)
մի
զաւակ,
թող
լինի
նա
{ամենահարուստի}
որդի,
աճում
է
եւ
զարգանում
է
առանց
ամենայն
դաստի
հյուսիսային
լայնության,
որի
մոտ
ընկնում
է
Ասիայի
{ամենահեռավոր}
Ցեյլոն
կղզին,
որից
անցանելով
պիտի
գնանք
դեպի
վեր
կին
մինիստրը,
Սինայում
հայտնաբերել
է
Աստվածաշնչի
{ամենահին}
հունական
մի
ձեռագիր,
միայն
չկարողացան
ինձ
ասել,
գելք
չեն
եւ
"գլուխը
ծածկած"
հասկանալու,
որովհետեւ
{ամենահին}
վկայութիւնը
Աստուածաշնչից
է.
"Եւ
Համան
գնաց
'ի
տո
ուծութեան
վերայ:
Պիտոյ
է,
որ
Արաբացիք
համարուին
{ամենահին}
Ալքիմիկոսք,
նոցա
մէջ
միայն
այդ
գիտութեան
խորհուր
նում.
այդ
մարդը
հեղինակ
է
Ալքիմիայի
մասին
գրուած
{ամենահին}
աշխատութիւնների:
Այդ
աշխատութեններից
մինի
մէջ,
տեմբեր
1
Բաժին
հայկական
Համար
86
{Ամենահպատակ}
Տէր
Ձեր,
անզուգական
Երեւակ
հանդիսի
85
Համարի
`
ե
մից
ուրիշներին
խրախուսելու
համար,
որ
հետեւին
Ձեր
{ամենահպատակ}
օրինակին,
յաւիտենական
կամօք
հաճեցաւ
շնորհել
Ձեզ
որը
նշանը
պիտի
գտանէք
այս
ծրարի
մէջ:
Այո՛,
{ամենահպատակ}
Տէ՛ր,
մեր
իշխանութիւնը,
շատ
անգամ,
պաշտօնական
եղծ
յարգութեանս
հաւաստիքը,
որով
ցանկամ
մնալ
{ամենահպատակ}
Տէառնդ
Հրամայող
ծառայ
(բնագրի
վերայ
ս
արաչար
զրկանս
ողորմելի
անձին
իմոյ:
Վասն
որոյ
{ամենահպատակաբար}
հայցեմ,
եւ
որպէս
զի
հրամայեալ
լիցի
տալ
գործոյ
ետ
Սահակեանի
եւ
Մկրտիչ
Նազիրեանի
ձեռքով
տուեց
ՄԵԶ
{ամենահպատակագոյն}
խնդիր,
նոցա
իրաւունքները
եւ
առանձնաշնորհութիւնքը
որ
մեր
հասարակության
անդամն
է,
որ
նա
հայ
է
եւ
որ
{ամենահպատակորեն}
օգտվում
է
բարձրագույնս
շնորհված
հրովարտակի
իրավու
ցեալ
ստորագրութեամբ
Նախիջեւանայ
քաղաքական
գլխոյ,
{ամենահպատակութեամբ}
խնդրեմ
ի
սմին
խնդրոյ
արձակեալ
Նախիջեւանայ
Հայոց
հ
նկէ
ի
սրտի
աբեղայամիտ
իմաստնոց
հայոց
զձգտողութիւն
{ամենաճիգն}
լինիլ
ի
խրթնաբանութեան,
զորոյ
ապացոյց՝
կարեմք
ք
վիճակից
մինչեւ
էութեան
իւրաքանչիւր
առանձին
կարգի
{ամենաճիշտ}
մանրամասնութիւնքը
երեւում
է
այս
վարդապետութիւնը:
սուսեանների
նոր
ցեղ՝
կանոնադրութենով
եւ
Լայենէզի
{ամենաճիշտ}
քաղաքագիտութենով
զինուորուած։
Այս
Յիսուսեանները
վ
եւ
ես
պատրաստ
եմ
առաջին
հնարավոր
դեպքում
լրիվ,
{ամենամանրամասն},
մինչեւ
վերջին
կոպեկը,
հաշվետվություն
ներկայացն
ւ
եւ
ազգութեան
գաղափարը
հասարակաց
դարձնելու
համար
{ամենամեծ}
եւ
զօրաւոր
հնարներից
մինն
է
նաեւ
ազգային
պատմութե
դատելու
էին
դուրս
գալիս
եւ
աջ
ու
ձախ
բրդում։
Մեր
{ամենամեծ}
ցանկութիւնը
այն
է
միայն,
որ
միւս
օրագիրքը,
հեղի
աղբիւրքը,
նորա
պէտքերը:
Այդ
կեանքի
բարւոքելը
է
{ամենամեծ}
եւ
ճշգրիտ
փիլիսոփայութիւնը:
Ստոյգ
է,
կան
ճշ
մբ,
որ
միայն
իւրայիններին
էր
սիրում
եւ
նոցա
նաեւ
{ամենամեծ}
յանցանքը
ծածկում.
իսկ
միւսերի
ամենափոքրը
իբրեւ
ք
մասին։
Եւ
մեզ
թւում
է,
թէ
այս
համեմատութիւնը
էր
{ամենամեծ}
գովասանութիւնը,
որ
կարող
էինք
տալ
Փարպեցու
Պատմո
էր
գերմանական
լեզուից
Հօֆմանի
"
Մաքս,
կամ
կարիքն
{ամենամեծ},
օգնութիւնը
ամենամերձ
"
անունով
գեղեցիկ
գործը
մե
թիւնը,
որ
դարձաւ
յետոյ
Յիսուսեան
ամենահարուստ
եւ
{ամենամեծ}
Կօլլեգիում։
Կսաւիէ
ուղեւորեցաւ
շուտով
դէպի
մարգա
ք),
բայց
նոցանից
առաջինը
իր
տակ
քաշել
է
բառերի
{ամենամեծ}
մասը,
այնպէս,
որ
մնացած
հինգ
հոլովմունքը,
միաս
,
նոյնպէս
կ՚անիծուի
",
այս
չէ՞
մինչեւ
այսօր
ազգի
{ամենամեծ}
մասի
գաղափարը:
Ահա
միջնադարեան
սքանչելի
ուղղութե
ոռնալ,
որ
այս
մարդիկը,
որոնց
անունը
տուինք,
են
{ամենամեծ}
բանաստեղծքը,
որ
երբեւիցէ
ծնել
են
լուսնի
տակ:
Բն
ան,
հասկացողութեան
եւ
ժամանակի
ապակիքը
վարում
են
{ամենամեծ}
պաշտօնը,
միեւնոյն
բանը
ցոյց
են
տալիս
առաջ
մեզ
գե
դու
վիճակը,
այսինքն՝
մունջի
արտասուելի
վիճակը
է
{ամենամեծ}
պատուհասը,
որին
կարող
էր
ենթարկուել
մի
մարդ։
Կո
ան
է,
որ
մէկ
առանձին
առնուած
հոգի,
թող
լինէր
նա
{ամենամեծը}
մահկանացուներիը.
այնուամենայնիւ
բաւական
չէ
տանել
ն
բան
չասես,
ոչ
ոքին
ամենեւին,
ոչ
թշնամու
եւ
ոչ
{ամենամերձ}
բարեկամի,
այդպես
հարկավոր
է,
մինչեւ
որ
ստանաս
ս
Հօֆմանի
"
Մաքս,
կամ
կարիքն
ամենամեծ,
օգնութիւնը
{ամենամերձ}
"
անունով
գեղեցիկ
գործը
մեր
ազգային
կենդանի
լեզու
ծայրը
եւ
սկսեց
կարդալ:
Թ
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ
-
{Ամենամռայլապատուելագունեղ}
տէր,
Այս
ուրուականը,
շնորհ
ունիմ
ներկայացնե
ասպանը
եւս
Դաւիթ
եւ
Յուդիթ
է
դառնում։
Իսկ
թէ
ինչ
{ամենամօտ}
յարակցութիւն
կայ
Ճիզուիթների
եւ
Մխիթարեանց
մէջ,
նչիւրոց
զգործոց
իւրեանց
հատուսցէ:
Կաթողիկոսն
{ամենայն}
Հայոց
Ներսէս
կարգեալ
զայս
լատին
ուսուցիչ
ամենայն
ամենայն
Հայոց
Ներսէս
կարգեալ
զայս
լատին
ուսուցիչ
{ամենայն}
հոգեւորաց,
հրամայեաց
աղա
Յարութիւն
Ղալուպովի
էա
ուսանել
զարհեստ
քերականութեան:
Գրէ
առաքեալն.
"
{Ամենայն}
ոք,
որ
ընդ
իշխանութեամբ,
ի
հնազանդութեան
կացցէ
արմատ,
չունէր
տալ
զպտուղ
ինչ:
Ինչ
եւ
իցէ,
այժմ
{ամենայն}
հոգեւորականք
երթան
առ
նա,
այլ
ես
չհանդուրժեալ,
տարուբերիմ:
Խնդրեմ
գրել
ինձ
զգիր
եւ
յայտնել
զայն
{ամենայն},
զոր
յառաջնում
նուագի
գրութեանս
գրեալ
էի,
եւ
եթ
րժատան
Պատկանով
քահանայի,
ի
կատար
հասուցեալ
զայն
{ամենայն},
այժմ
կամիմ
տպել,
արդեօք
կարելի՞
է
առաքել
զայն
Տիրացու
Գէորգ
Պետրոսեանն
ողջոյն
նուիրէ
եւ
{ամենայն}
ընտանիք
ձեր
ողջ
եւ
առողջ
են:
Խնդրեմ
զպատասխանին
ջի
գրվածներն,
եւ
ես
ալ
հուսով
եմ,
որ
դուք
ալ
իմ
{ամենայն}
փոշտի
գրած
գիրերս
կստանաք,
որոնց
մեջն
կհայտնվի
ի
թող
չի
ցավի,
նա
նոցա
շատ
կսիրե
եւ
այլն:
Մեր
{ամենայն}
ընտանյացը
եւ
ազգականաց,
եւ
հարցանողաց
նվիրեմ
զիմ
րտուպատշաճն
յարգութեամբ,
սակայն՝
ընթերցեալ
զայն
{ամենայն}
ուշի
ուշով,
մատնեցայ
ի
վարանս,
թէ
վասն
է՞ր
հոգե
էրութեան
կայսերական
հրովարտակաւ
ծանուցելոց
ղեակ՝
{ամենայն}
անձանց
եւ
դատաստանատանց,
որով
եւ
եթ
իւրաքանչիւր
ւ
Աղքերմանոյ
տէր
Բաղդասարն
գտանի
հիւանդագին.
այս
{ամենայն}
եղեւ
ի
գալստենէ
փէրիին
(օղուռսըզ
ոտքը
Բեսարաբեայ
ոնդակ
նորին
վեհափառութեան
սրբազնագոյն
կաթուղիկոսի
{ամենայն}
Հայոց
տեառն
Ներսիսի,
որով
բարեհաճեալ
է
նորին
սրբ
սեանն
նոյեմբերի,
ի
լինել
սրբազնագոյն
կաթուղիկոսի
{ամենայն}
Հայոց
ի
Նախիջեւան,
կարգեցաւ
ի
վերայ
հոգեւորականա
րին
վեհափառութեան,
ի
հարկէ
թէ
առանց
յիշելոյ
զայն
{ամենայն},
զորս
ի
վերոյ
յիշեցի,
այլ
միայն
տարօրինակ
ծեքաբ
րպիսի
կերպիւ
մատուցեալ
ի
նորին
վեհափառութեան
զայն
{ամենայն}
գրութիւնս,
որոց
վասն
կոչիմս
այժմ
յէջմիածին
վասն
հաղորդեալ
ի
մերում
եկեղեցւոջ,
զորմէ
կարեն
վկայել
{ամենայն}
քահանայք
Նախիջեւանայ
բ)
միշտ
խոստովանեալ
եւ
հաղո
ոց,
որոց
մոռացեալ
եմ
զանուն,
որ
կարէ
վկայել
ըստ
{ամենայն}
քրիստոնէական
իւրոյ
խղճի
գ)
անընդհատ
եւ
առանց
խտր
ացուցանելոյ
զնորին
կաթոլիկութիւն:
Երկրորդ՝
զայն
{ամենայն}
գրութիւնս,
զորոց
նորին
վեհափառութիւնն
բարեհաճեալ
նորին
սրբազնութեան
ծայրագոյն
պատրիարք
կաթուղիկոսի
{ամենայն}
Հայոց
տեառն
Ներսիսի
յամի
1845
(թէպէտ
յօրէ
անտի
մ
մ
ի,
առաւել
քան
զորս
չունիմ
ասել
ինչ,
ըստ
որում
{ամենայն}
հանգամանք
գործոյն
յայտնի
երեւին
ի
վերտողեալ
յայտա
կոչման
եւ
կամ
վերադարձուցանել
առ
իս
զվկայագիր
իմ
{ամենայն}
ամբողջութեամբ,
զի
առանց
կորուսանելոյ
զժամանակ
իմ
նչ
որ
եմ
ես,
ամեն
մարդ
ունի
յուրյան
ազատ
կամքը,
{ամենայն}
մարդու
ինչպես
կամենա,
այնպես
ճանաչե,
բայց
ես
այ
լավ
ծակե
իմ
սիրտս,
եւ
ես
իմ
այս
օտարությանս
մեջ
{ամենայն}
օր
նորոգեմ
իմ
սրտիս
խոցերը,
որոնց
համարը
աստուծո
ԳԵՈՔՉԵՅԱՆ,
Ձեզ
հայտնի
է
պատմություններից,
որ
{ամենայն}
ազգի
գրականությունը
սկսանում
է
երգերով,
առածներո
ժմուս
մեր
լեզվի
վերանորոգության
դարումը
կարծես
թե
{ամենայն}
կողմից
պահվում
է
նույնպես
այս
կանոնը,
ամենայն
տե
թե
ամենայն
կողմից
պահվում
է
նույնպես
այս
կանոնը,
{ամենայն}
տեղից
լսվում
են
երգերի
ձայներ,
տեսնվում
են
առակն
որ
մեզ
եւս
թույլտվություն
լինի
տերությունից
տպել
{ամենայն}
ամիս
հայկական
օրագիր
Ռուսաստանի
հայերի
համար:
Այ
ը՝
որ
այդ
օրագիրը
պիտի
դուրս
տա
պ.
Նազարյանցը,
{ամենայն}
ամիս
ութածալ
ութն
թերթ
(իմ
անվամբ
խնդրել
չէր
կար
յուսիսային
փայլողություն
"
(Ceвepнoe
cияниe)
եւ
{ամենայն}
ամսական
տետրակի
վերա
պիտո
է
տպվի
որպես
անունը,
ն
:
Խնդրեմ
ասացեք
տեր
Գեորգին,
որ
այս
մասին
աշխատի
{ամենայն}
ջանքով:
Լսեցի
Ձեր
այժմյան
պաշտոնավարությունը
,
որ
բավական
կմնաք
իմ
աշխատությունից,
որովհետեւ
{ամենայն}
մաքուր
խղճմտանքով
գործակատար
եմ
գտնված։
Խնդրե
անցեց
քան
թե
իմ
երախտագիտությունը՝
հեռի
փախչելով
{ամենայն}
արտաքին
փառքից
ու
պատվից:
Օրագրի
"
Հիշատակարա
ծանր
բան
է
հրապարակով
ծրագրի
մեջ
խայտառակվել,
որ
{ամենայն}
տեղ
գնում
է
եւ
կմնա
շատ
երկար
տարիներ:
Թիֆլիզի
մ
անից
եւ
նորանից,
հոժարակամ
պատրաստ
է
անտես
առնել
{ամենայն}
ազգօգուտ
գործ:
Մինչեւ
այս
օրերս
չենք
ստացել
ոչ
մ
առողջ
եւ
ամառը
անպատճառ
այդտեղ
կլինեմ,
ողջ
եղեք
{ամենայն}
հաջողությամբ:
Հարազատ
եղբայր
քո
Մ.
Նալբան
)
կարող
էին
հանձն
առնուլ,
գնալ
եւ
գործ
կատարել,
{ամենայն}
մաքրությամբ
հոգու
ցանկանում
ենք
այնպիսուն
կատարյա
տել
այդ
գործը:
Գուցե
թե
ոչինչ
բան
կորած
չէ,
այլ
{ամենայն}
բան
յուր
կարգով
պահպանվում
է,
եւ
գնացողները
իսկո
անապարհով:
§
6.
Դատաստանի,
փաստաբանի
եւ
այլ
{ամենայն}
գործին
վերաբերյալ
բաների
մասին,
որ
դուրս
էին
մեր
ցույց
տալու
հանձնառու
ենք,
մաքուր
խղճմտանքով
եւ
{ամենայն}
արդարությամբ:
§
7.
Եթե,
ինչպես
§
4
ասվեցավ
գի
կեսից,
որով
պիտի
հետ
գայինք,
կսկսենք
երկուքս
{ամենայն}
ամիս
ստանալ
20-ական
ֆունտ,
տասն
ամuից
ավելի
մնալ
եք
մեր
ասածներից
չկարողանանք
հետ
կենալ
եւ
որպեսզի
{ամենայն}
պայմանք
կատարվին
արդարությամբ
երկու
կողմից
եւս
յո
արակությունը
չհավանի
սորան,
ուրեմն
ցանկանում
ենք
{ամենայն}
հաջողություն
մի
այլ
մարդ
ընտրելու:
Այս
նամակ
ւ
ժամանակ
օգտակար
լինին
այս
գրվածքը:
Ողջ
եղիք
{ամենայն}
հաջողությամբ,
մեծարողապես
Ձեր
Մ.
Նալբանդ
ԱՆ
ՏԵԱՌՆ,
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
{ԱՄԵՆԱՅՆ}
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏԻ
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ
ՄԱՅՐ
ԱԹՈ
ւորացն,
որպէս
՚ի
հայելւոջ,
կարճ
ի
կարճոյ
երեւին
{ամենայն}
մանրամասնութիւնք
գործոյն,
որ
զեկեղեցական
դրամոց
բնագրին
ստորագրելով
այսպէս.
"
Մատթէոս
կաթողիկոս
{ամենայն}
Հայոց"։
Ըստ
այսմ
եւ
զպատճէն
ազգային
եզրակաց
բնագրին
ստորագրելով
այսպես.
"
Մատթէոս
կաթողիկոս
{ամենայն}
Հայոց"։
Յետ
զայս
ամ[ենայն]
այսպէս
հաստատելոյ
ձն
առի
զայն
եւ
զաւուրս
երկուս
անընդհատ
աշխատ
լեալ
{ամենայն}
հարազատութեամբ
թարգմանեցի
եւ
զստուգութենէ
թարգման
ժան
իցէ
պահանջել
բացատրութիւնս
յԱյվազովսքւոյ
վասն
{ամենայն}
տարաձայնութեանց
երեւելոց
ի
յայտարարութեան
նորա
եւ
ափառութեան
տեառն
Մատթէոսի
աստուածարեալ
կաթողիկոսի
{ամենայն}
Հայոց
ի
14-էն
այսր
Հոկտեմբ.
համարաւ
504,
առ
նոր
Շնորհս
գտեալ
մատուցանել
զթուղթ
վեհափառ
հայրապետին
{ամենայն}
Հայոց,
որպէս
նա
եւ
զբնագիրն
երեսփոխանական
թղթոյ
ճանապարհի
որպիսության
վերա,
այն
ժամանակ
կտեսանել
{ամենայն}
բան
եւ
կարող
կլինի
գիտակցաբար
հասկանալ
թե
ո՛վ
էր
թենական
շինվածքների
ճակատում,
այդ
բոլորը,
առանց
{ամենայն}
բացառության,
խորտակված
են
այժմուս
եւ
նոցա
փոխանա
նոցա
փոխանակ
դրվում
է
Վ.
Էմմանուելի
անվանագիրը:
{Ամենայն}
տեղ,
սկսած
տերութենական
շինվածքներից
մինչեւ
գինե
ան
Անգլիոյ
ի
Կալկաթա:
Վսեմափայլ
դեսպանն,
յետ
{ամենայն}
մանրամասնութեամբ
իրազեկ
լինելոյ
հանգամանաց
գործոյ
նաց
այսր
տեսութեան
եւ
զորպէսն
սկսանելոյ
գործոյն,
{ամենայն}
մանրամասնութեամբ
տայ
Ձեզ
զտեղեկութիւն
ի
ժամու:
սացողս
եւ
ոյք
280
անձինք
բողոքաւորք
զայնմանէ
զայդ
{ամենայն}
թողում
ի
մխիթարութիւն
դիւախորհուրդ
սրտից
մերոց
պա
միամիտս
առնել
զայսմանէ
զբարեմիտ
ազգայինս,
յորոց
{ամենայն}
դրութեամբ
փութացին
յայտնել
ինձ
զսրտից
իւրեանց
զցա
ի
Լոնդոն,
սկսանել
զգործն,
վստահ
առնելով
զիս
եթէ
{ամենայն}
հանգամանք
գործոյն
ո՛չ
լիցին
յայտնի
կառավարութեանն
կ
ո՛վ
իցէ
գրեալ
եւ
ոյք
բողոքաւորք
զայնմանէ,
զայդ
{ամենայն}
թողում
ի
մխիթարութիւն
դիւախորհուրդ
սրտից
թշնամեաց
դրեմ
միամիտս
առնել
զայսմանէ
զլրութիւն
ազգիս,
որք
{ամենայն}
բարեացակամութեամբ
փութացին
յայտնել
զսրտից
իւրեանց
ւ
զորպէսն
սկսանելոյ
զգործն
տայց
Ձեզ
զտեղեկութիւնս
{ամենայն}
մանրամասնութեամբ,
ի
ժամուն:
Մեծարողապէս,
մի
ն:
Յայսմ,
նոյնպէս,
յուսամ
յաջողիլ,
որպէս
յայլ
{ամենայն}
ձեռնարկս
զհնդկական
խնդրոյ,
ցայս
վայր
ժամանակի:
ձեռս
իցէ
եւ
ապա
զթուղթն
զայն
տալ"։
Այսոքիկ
{ամենայն}
տեղեկութիւնք,
աղբերացեալ
եւ
հասեալ
առ
իս
ի
պաշտօ
ապագայիցն,
իսկ
իմ
պաշտօն
եւ
առաքելութիւն
լրանայ
{ամենայն}
պարծանօք:
Յուսամ,
թէ
զտնօրինութենէ
ազգին
յայ
հաստատեալ
ի
կարողութեան
՚ի
վեհափառ
կաթողիկոսէ
{ամենայն}
հայոց
՚ի
տէր
Մատթէոսէ
եւ
՚ի
պետութեանցն
Ռուսս
Հայոց
որ
ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
ի
վեհափառ
կաթողիկոսէ
{ամենայն}
Հայոց
՚ի
տէր
Մատթէոսէ,
տեսանի,
զի
բաց
ի
հանգուց
անէ
զառաջինն
գրէ
առ
Եփրեմ
սրբազնակատար
կաթողիկոսն
{ամենայն}
հայոց,
Յարութիւն
քահանայն
Շմաւոնեան,
ի
Մադրասայ
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
Ներսէս,
որ
յետոյ
կաթողիկոս
{ամենայն}
հայոց,
զնոյն
իսկ
զտեղեկութիւնս
հասուցեալ
սրբազան
եալ
ըստ
խղճի
մտաց,
գուն
գործելով
աճեցուցանել
ըստ
{ամենայն}
կարի
եւ
յամի
1824
վախճանեալ՝
թողեալ
է
զայն
ամենա
ենայն
կարի
եւ
յամի
1824
վախճանեալ՝
թողեալ
է
զայն
{ամենայն}
որդւոյ
իւրում
Յարութիւնի
Կիրակոսեան
Յարութիւնեանց
ափառութեան
տեառն
Մատթէոսի
սրբազնակատար
կաթողիկոսի
{ամենայն}
Հայոց
եւ
զպատասխանատուութիւն
իմ
առաջի
օրինացն
Ռու
ւմ
տեսչութեան:
Իսկ
թէ
անյայտ
իցեն
Ձեզ
այսոքիկ
{ամենայն}
կտակակատարութիւնք
կամ
վիճակ
հրիտակացն,
յայնժամ
ա
անուանելոյ
եւ,
ըստ
օրինաց
պետութեանն
Անգլիոյ,
{ամենայն}
գործ
սկսանի
ընդ
ձեռն
նոցա
եւ
նոցա
քննութեամբ
եւ
դ
յիւր
անուն
պատուէր
տալ
օրէնսգիտին
այնմիկ,
առանց
{ամենայն}
զանցառութեան
Հոգեբարձու
լինիլ
գործոյն
մերոյ
ամենա
ենայն
զանցառութեան
Հոգեբարձու
լինիլ
գործոյն
մերոյ
{ամենայն}
ժրութեամբ։
Պ.
Բայլն,
խնդրեալ
յինէն
զթուղթն
յարդիւնսն,
համարեա՛
ի
քառասուն
ամաց
հետէ.
մինչ
{ամենայն}
ինչ
կրկնապատիկ
արժէ
այժմ,
քան
զոր
արժէր
ոչ
զամս
ւն,
այլ
իբրեւ
զտասն
յառաջ
քան
զայս:
Այսոքիկ
{ամենայն}
պարզեսցին
եւ
մանրակրկիտ
քննութեամբ
մաղեսցին
յատե
տին,
յետ
տալոյ
Ադմինիստրատորին
զհաշիւսն:
Այս
{ամենայն}
տեղեկութիւնք
վերաբերին
առ
մի
տուն
եւ
առ
կրպակս
հա
Նախիջեւան,
ընդ
այնոսիկ
ժամանակս,
որովհետեւ
այս
{ամենայն}
հրիտակք
աւանդին
ըստ
թելադրութեան
տէր
Ստեփանոս
քահ
գայնոց
տեղւոյ
զվերոյգրեալ
գումարդ
զայդ
աճեցուցեալ
{ամենայն}
հնարաւոր
կերպիւք,
ի
ժամ
մահու
իւրոյ,
թողու
զայն
ն,
հաստատեալ
ի
կարողութեան
՚ի
վեհափառ
կաթողիկոսէ
{ամենայն}
Հայոց
ի
[տէր
Մատ]թէոսէ
եւ
ի
պետութեանցն
Ռուսսիոյ
ետս
արանցս
այսոցիկ,
կամ
կտակին
ու
կամ
հրիտակին,
{ամենայն}
խուզարկութիւնք
իմ
անցին
վայրապար,
աստ
ի
Կալկաթա
կս,
հաստատեալ
ի
կարողութեան
ի
վեհափառ
կաթողիկոսէ
{ամենայն}
Հայոց
ի
տէր
Մատթէոսէ
եւ
ի
Պետութեանցն
Ռուսսիոյ
եւ
ացն
ընդ
ձեռն
ԹԷրթընի
չկարեմ
ես
այժմ
բողոքել.
այս
{ամենայն}
ոչ
կարեն
մտանել
՚ի
ներկայ
դատ
իմ,
քանզի
ըստ
օրի
,
կամ
զերաշխաւոր
վասն
այդչափ
գումարաց:
Զայս
{ամենայն}
առեալ
ի
նկատի
իմ
կարծիք
այս
են,
թէ
յաջողիլ
ինձ
ուն
զօրապետէ:
Լուեալ
հիւպատոսին
Ֆրանսիոյ
ըստ
{ամենայն}
մանրամասնութեան
զբովանդակութիւն
գործոյն,
խնդրեաց
ց
յայտնելոյ
նմա
զխրատելն
իմ
հիւպատոսէն
Ֆրանսիոյ,
{ամենայն}
սառնութեամբ
հարցանեմ,
թէ
զի՞նչ
արարեալ
է
նորա
՚ի
նաց
Անգլիոյ,
վաւեր
է
միշտ
երկուք
վկայիւք
եւ
զայս
{ամենայն}
անցուցեալ
՚ի
գիր
եւ
կնքեալ
ստորագրութեամբ
իմով,
քան
զոր
չկարէ
պահել
եւ
՚ի
դարձուցանել
նորա
զայն
{ամենայն}
առ
օրէնսգէտն
իմ,
գործն
այն
բովանդակ,
այն
է
կտա
ամբողջ
հրիտակն,
ոչ
բաւեսցէ
առ
ի
ծախս:
Զայս
{ամենայն}
դնեմ
ի
տեսութիւն
ազգին
եւ,
որպէս
երեսփոխան
նորա
անց
ի
պ.
Խալիբեանէ
յանուն
իւր:
Այլ
մեք
զայս
{ամենայն}
յիւրում
ժամանակի
ի
գիր
անցուցեալ,
աւանդեսցուք
ապ
սր
ամսոյ
յաղագս
գործոյն
՚ի
վերոյ
յիշելոյ,
յորում
{ամենայն}
մանրամասնութեամբ
գրեալ
կան
հանգամանք,
թերեւս
ոչի
արիւրս
վասն
հրիտակին
Եկատարինեայ
Խօջամալեան:
Այս
{ամենայն}
գումար
պարտ
՚ի
ծախիլ
ի
պէտս
պատրաստութիւն
թղթոց
օ
ԱՆ
ՏԵԱՌՆ,
ՏԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
{ԱՄԵՆԱՅՆ}
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ
ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ
ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ
նակչաց
Ջուղայու,
թերեւս
ի
ներքոյ
գաւազանի:
Զայս
{ամենայն}
խոհականութիւն
վեհափառութեանդ
կարէ
բացերես
տեսանել
,
ճեղքելով
զցնցոտի
պատրուակս
զոր
սովոր
է
առադրել
{ամենայն}
ոք
յանցաւոր,
ոչ
միայն
արժա՛ն
է
ժառանգորդիդ
հայրե
բնականս
այս
պարտականութիւն
համարի
լցեալ,
այն
ինչ
{ամենայն}
լրջութեամբ
դիմեմք
առ
Ձեզ,
հաւատալով,
եթէ
վեհափա
ցս
յորս
սակաւիկ
մի
եւ
հեղձնումք
իսպառ:
Այս
{ամենայն},
իրավունս
տան
մեզ,
որպէս
անդամոյ
ազգի
մինչ
իսպա
ն
զթուղթ
առ
Ձէնջ
եթէ
հաճեսջիք
շնորհել:
Զայդ
{ամենայն}
պարտ
է
կնքել
ի
մի
ծրար
յանուն
իմ
եւ
առաքել
ի
Պետե
հետեւաբար
հրաման
եւ
յանձնարութիւն
Ձեր
կատարի
ըստ
{ամենայն}
ճշտութեան:
Հաճեցարուք,
վեհափառ
տէ՞ր,
ընդուն
ին:
Զգուշացի՛ր,
եղբայր,
այս
տողերը
ես
գրում
եմ
{ամենայն}
լրջությամբ:
Վերջապես,
դու
պիտի
հասկանաս
գոնե,
գալիք
տոները:
Ի
սրտե
ցանկանում
եմ
նրանց
բոլորին
{ամենայն}
բարիք:
Սեղմում
եմ
Հովհաննես
եղբորս
ձեռքը:
Ա
Ինձ
ուղարկած
հանրագիտական
բառարանի
նմուշը
ցածր
է
{ամենայն}
միջակությունից.
այդ
գիտե
եւ
ինքը
խմբագրությունն
us
stibioticus-ը,
ուստի
խնդրում
եմ
գրքերն
ընտրել
{ամենայն}
ուշադրությամբ,
որպեսզի
նրանք
կարողանան
քիչ
թե
շա
ներն
արժանի
են
ամեն
տեսակ
գթասրտության
եւ
կենցաղի
{ամենայն}
բարելավման:
Թեեւ
այդ
ժողովրդի
կրթության
ընդհանու
,
երբ
այնքան
էին
քաղաքակրթված
եւ
լուսավորված,
որ
{ամենայն}
պարզությամբ
հասկանում
էին
իրենց
գործի
արդարացի
լի
միայն
գովելի
չէ,
այլեւ,
ինձ
թվում
է,
արժանի
է
{ամենայն}
պարսավանքի:
Իր
մտածողության
ձեւով
նա
տանել
չի
կա
յան
համար,
որին
համակրում
եմ
եւ
ի
սրտե
ցանկանում
{ամենայն}
հաջողություն:
Երբ
դու
գնաս
Մոսկվա,
խնդրեմ
այ
լիի
մեջ
տեսնել
վախենում
եմ,
վկա
է
աստված.
ջերմը
{ամենայն}
օր
հոգիս
է
հանում,
քրտինքը,
հազը
եւ
թուքը
թիվ
չ
ան
էլ
չկա:
Ուր
թողում
բարոյական
անախորժությունքը
{ամենայն}
քայլափոխ....
Բժիշկը
ինձ
պատվիրում
է
սաստիկ
խա
ԵԱՌՆ
ՄԱՏԹԷՈՍԻ
ԱՍՏՈՒԱԾԱՐԵԱԼ
ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
{ԱՄԵՆԱՅՆ}
ՀԱՅՈՑ,
ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ
ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ
ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ
ԱԹՈՌՈՅ
ՍՐԲ
նուն
դպրոցի,
աղքատանոցի
եւ
հիվանդանոցի:
Զայս
{ամենայն}
հրիտակս
ցայսօր
ժամանակի
չէ
մեր
ստացեալ,
կա՛մ
'ի
բը,
որ
պատահեցաւ
իմ
եւ
Պ.
Խ...
մէջ,
որ
ընդդէմ
{ամենայն}
քաղաքավարութեան
եկել
էր
իմ
մօտ
գիշերազգեստով
(խա
ինչ
կամիս
խօսել,
որովհետեւ
հիւանդին
եւ
խելագարին
{ամենայն}
ինչ
ներելի
է.
օրէնքի
եւ
պատշաճի
խստութիւնը
թուլա
լա՛ւ
կարդա
"
Հիւսիսափայլը
"
եւ
կը
տեսանես,
որ
նա
{ամենայն}
կերպով
նուիրուած
է
Հայոց
ազգի
ճշմարիտ
օգտին
եւ
դա
նել
եւ
այդ
հանդիսում.
ինչ
որ
Աստուած
ստեղծել
է,
{ամենայն}
ինչ
բարի
է,
եւ
պիտոյ
է
զգուշանալ,
չմեղանչել
արդ
Ես
լսած
եմ,
որ
դու
յիշատակարան
ես
պահում
տանդ
եւ
{ամենայն}
օրում
պատահած
կամ
լսած
անցքերդ
գրում
ես
այնտեղ,
կան
շարժառիթների
վերայ,
աշխատում
էր
յանձն
առնուլ
{ամենայն}
տեսակ
ցածութիւն,
շողոքորթել
ազգի
թեթեւամիտ
եւ
կա
ին"։
Այդ
սուտ
ազգասէրքը
անարգում
են
ազգի
անունը
{ամենայն}
եւրոպացի
մարդու
առաջեւ,
որովհետեւ
այն
մարդը,
որ
նում
են,
որ
թագաւորէ
սուտը
եւ
թաքնութիւնը,
բայց
{ամենայն}
բանիմաց
եւ
ճշմարտասէր
Հայի
վերայ
պարտականութիւն
կ
անը
եւ
հոգեւորների
կոպիտ,
խաւարասէր
հալածանքին,
{ամենայն}
արդարութեամբ
պիտոյ
է
գրէր,
մանաւանդ,
Խորենացու
մ,
ինչպէս
կաւը
բրուտի
ձեռքում,
որին
սա
կարող
էր
{ամենայն}
ձեւ
տալ:
Երեխայն
աճում
է,
բացւում
են
նորա
հ
ը
կը
դառնայ
նորա
համար
մի
գայթակղութեան
քար:
{Ամենայն}
բանական
մարդ,
թէեւ
պարտական
է
միշտ,
ճիշդ
կերպով
րաստելու
համար:
Առանց
այս
հոգաբարձութեան
սո՛ւտ
է
{ամենայն}
կատարեալ
եւ
ընդհանուր
լուսաւորութիւն
մի
ազգի:
Զա
Ստոյգ
եւ
աստուածադիր
դաստիարակութիւնը
այն
է,
որ
{ամենայն}
ծնող
կրթէ
իւր
որդին
ազգային
սեպհական
դպրոցի
մէջ.
ծնող
կրթէ
իւր
որդին
ազգային
սեպհական
դպրոցի
մէջ.
{ամենայն}
բոյս
պիտոյ
է
աճէ
իւր
հողի
վերայ,
ամենայն
կենդանի
ի
մէջ.
ամենայն
բոյս
պիտոյ
է
աճէ
իւր
հողի
վերայ,
{ամենայն}
կենդանի
պիտոյ
է
ապրի
իւր
աշխարհում:
Այդ
օտար
դպր
ական
մարդ,
որովհետեւ
Աստուած
աղբիւր
է
եւ
կենտրոն
{ամենայն}
առաքինութեան
եւ
բարոյականութեան,
իսկ
մարդը,
հար
ան
միջնորդութեամբ:
Որքա՛ն
մեծ
պարտականութիւն
կայ
{ամենայն}
ծնողի
վերայ՝
հոգաբարձու
լինել
իւր
զաւակի
դաստիար
նը
նոյն
չափով
եւ
նոյն
կշռով,
թշուառ
է
մի
ծնող
եւ
{ամենայն}
դատապարտութեան
արժանի,
եթէ
զանցառու
էր
այդ
սուրբ
նցառու
էր
այդ
սուրբ
պարտականութեան
մասին:
Եւ
{ամենայն}
ծնող,
որ
հնար
ունէր
դաստիարակելու
եւ
լուսաւորելո
ւում
է
երկինքը,
իսկ
փայլակների
լոյսը
ներկում
էին
{ամենայն}
բան
երբեմն
մորագոյն
եւ
երբեմն
ծծմբագոյն:
Անձրեւի
այնպիսի
անախորժ
զգացողութիւն,
որ
ասէիր,
թէ
ահա
{ամենայն}
ինչ
վերջացած
էր
նորա
եւ
աշխարհի
մէջ,
թէ
մի
սատակ
նը,
այդ
մարդու
թրջուած
հալաւները,
որոնց
վերայից
{ամենայն}
գոյն
կորել
էր,
անհնարին
էին
կացուցանում
ստուգապէ
ի
նման։
Նա
հանեց
բոլորովին
ջուր
կտրած
գլխարկը
եւ
{ամենայն}
քաղաքավարութեամբ
սկսեց
թօթափել
նորան
առանձնարանիս
թաց
գլխարկը
աթոռի
վերայ,
հանեց
վերարկուն,
որից
{ամենայն}
առատութեամբ
թափւում
էր
ջուրը,
նոյնպէս
թօթափեց
եւ
բարձո՞ւ
եմ,
ինչ
եմ:
Ի՞նչ
պարտական
եմ
ես
ազգին,
{ամենայն}
ծնող
թող
հոգս
առնէ,
եթէ
կամի,
իւր
զաւակի
դաստիա
թագաւորութիւնը
ուղարկելու
համար:
Այս
միջոցին
{ամենայն}
բան
աներեւութացաւ,
թնդաց
երկինքը,
եւ
ես,
այս
դ
ս
թափուել
էր
գետի
նման,
մահիճ,
վերմակ,
սփռոց՝
{ամենայն}
ինչ
ջուր
էր
դարձած:
Շատ
մտածեցի
այս
երազի
վերայ
մի
բան
է,
շատ
խիստ
բարոյականութեան
տէր
մարդ
է,
{ամենայն}
օր
նայում
է
Յիշատակարանիս,
որ
մի
անպատշաճ
բան
չգ
ասել,
սիրում
եմ
հին
բաներ։
Ինչ
պիտոյ
է
առնել,
{ամենայն}
մարդ
ունի
իւր
համար
մի
սիրական
բան։
Իմ
սիրականը
ախիջեւանու
մէջ,
որին
այս
րոպէիս
յիշեցնում
եմ
այն
{ամենայն}
մայրական
գթասրտութիւնը՝
ի
Տէր
հանգուցեալ
ԵԿԱՏԵՐԻ
ստին
օրհնելու
է
իւր
հովանաւորների
յիշատակը,
եւ,
{ամենայն}
երջանկութեամբ
լրացեալ,
երկայն
օրեր
բարեմաղթելու
իայի
հողի
վերայ
որպէս
իւր
սեպհական
տան
մէջ՝
ազատ
{ամենայն}
նեղութենից:
Ահա՛
այդ
հրովարտակի
հաւատարիմ
պատճէն
՝
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
ԵՐԿՐՈՐԴ,
ԿԱՅՍԵՐՈՒՀԻ
եւ
Ինքնակալուհի
{ամենայն}
Ռուսաց,
Մոսկուայի,
Կիեւի,
Վլատիմիրու,
Նով
ւեստաւորների
ընկերութեանը,
որպէս
եւ
քաղաքացիքը,
{ամենայն}
տնից
երկու
րուբլի,
բայց
նահանգական
բնակիչքը,
յա
խ
սահմանւում
է
երեսուն
դեսեատին
հող,
վճարելու
են
{ամենայն}
տարի՝
իւրաքանչիւր
դեսիատինի
համար
հինգ
հինգ
կոպէ
առաջին
տարու
համար,
այլեւ
սերմանացութեան
համար,
{ամենայն}
տեսակ
հացեղէն
սերմեր,
անասուն
եւ
ամենայն
բան,
ո
համար,
ամենայն
տեսակ
հացեղէն
սերմեր,
անասուն
եւ
{ամենայն}
բան,
որ
հարկաւոր
էր
տնտեսութեան
համար
եւ
որ
պարտ
լ
տներ,
խանութներ,
շտեմարաններ,
գործարաններ
եւ
{ամենայն}
բան,
որ
ցանկալի
էր
նոցա,
իւրեանց
ծախքով,
ամենե
իւրեանց
ծախքով,
ամենեքեան
առհասարակ
ազատ
մնալով
{ամենայն}
իջեւանատուութենից
աստիճանաւորների
համար,
բացի
այ
ն
վայելել
մշտնջենաւոր
ժամանակով
եւ
ժառանգաբար
այն
{ամենայն}
իրաւունքը,
որ
ՄԵՐ
ընդհանուր
կարգադրութենների
հիմ
ընդհանուր
կարգադրութենների
հիման
վերայ
վայելում
է
{ամենայն}
կարգ՝
թագաւորութեան
մէջ
բնակողների,
որպէս
ազատ
ղաբեր
այգիներ,
որոնց
յառաջանալուց
յետոյ
կարող
էք
{ամենայն}
տեսակ
խաղողի
գինիք
վաճառել
փոքրիկ
չափերով
ձեր
բնա
ով,
կարող
էիք
տակառներով
վաճառել.
թոյլ
տրուած
է
{ամենայն}
մարդու
պատրաստել
ֆրանսիական
արաղ,
բայց
ոչ
դուրս
բայց
ոչ
դուրս
տանել
Ռուսսիայի
ներս,
մի
խօսքով՝
{ամենայն}
տեսակ
վաստակասիրութիւնք
տարածել
ամեն
մինի
կամքի
ե
ւթեամբ
ՄԵՔ՝
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ
ԱՌԱՋԻՆ,
ԿԱՅՍՐ
եւ
Ինքնակալ
{ամենայն}
Ռուսաց,
Մոսկուայի,
Կիեւի,
Վլադիմիրու,
Նովգօրօ
ակ՝
Թէատրոն,
Մատենադարան,
Ժողովարան
եւ
Կլուբ:
{Ամենայն}
շինուածք՝
մեծ,
թէ
փոքր,
սեպհականութիւն
են
մասն
սին,
թէեւ
շատ
հեշտ
ճանապարհ
ունէր՝
կանոն
դնելով
{ամենայն}
քաղաք
մտանող
շինականների
սայլերից
պահանջել
մի
սալ
ն
յառաջադէմ
է։
Այլեւ
կարելի
է
յիշատակել
այն,
որ
{ամենայն}
տարի
աշնան
ժամանակ
մորթւում
են
այդ
քաղաքում
բիւրա
իչ
Տկաչեւ,
մեր
գիտնական
բարեկամը,
պատմած
է,
թէ
{ամենայն}
Մայիս
ամսում
վարսավիրայ
Յովհաննէսի
խանութի
քամակո
գաբարձութեան
վերաբերեալ
բաները
երկար
տարիների
մէջ
{ամենայն}
դանդաղութեամբ
գլուխ
բերել,
իսկ
այլ
մարդերից
պահա
եամբ
գլուխ
բերել,
իսկ
այլ
մարդերից
պահանջել,
որ
{ամենայն}
բան
կատարուէր
իսկոյն,
որպէս
մի
կախարդական
գաւազա
մ
էր,
այլ,
հանդարտութեամբ
կատարելով
իւր
գործը,
{ամենայն}
ապահովութեամբ
աշխատում
էր
հասանել
նպատակին:
Նախի
յատկական
բնաւորութեններից
մինն
է՝
չափազանց
լինել
{ամենայն}
բանի
մէջ,
մինչեւ
անգամ
եւ
դեղերի
մէջ։
Նա
չկամի
բերել
կազմուածքի
մէջ
օտար
մարմիններ,
չգիտէ,
թէ
{ամենայն}
դեղ,
որքան
եւս
օգտակար
լինէր
դա
մի
տկարութիւն
բժ
նգաւոր
կերպով
այդքան
յառաջ:
Պիտոյ
էր
իմանալ,
որ
{ամենայն}
ցաւի
բժշկութեան
մէջ,
բնութիւնը
գործակատար
է
շատ
րդ
մարդիկը,
որ
յարակցութիւն
ունէին
Ռուսերի
հետ,
{ամենայն}
կերպ
աշխատում
են
իւրեանց
Հայերէն
խօսակցութեան
մէջ
եւ
օտարախօս
ձայնով:
Բացի
Վարդավառից,
ամառները՝
{ամենայն}
կիւրակէ,
պատահում
են
այդտեղ
տասն,
քսան
գերդաստա
ըգ-սու
(առողջարար
ջուր)։
Այդ
ջրով
լուացւում
են
{ամենայն}
ջերմնախտ
ունեցող
մարդ
եւ,
իւրեանց
հանդերձների
կտ
պէս
աղախին,
եւ
այս
է
պատճառը,
որ
Նախիջեւանի
մէջ
{ամենայն}
տեսակ
ծառայութիւնք
կատարւում
են
ռուս
ծառաների
եւ
:
Վաճառականութիւնը
Նախիջեւանի
մէջ,
որպէս
եւ
{ամենայն}
տեղ
Հայերի
մէջ,
չունի
եւրոպական
բնաւորութիւն:
Ա
ն
տեղ
Հայերի
մէջ,
չունի
եւրոպական
բնաւորութիւն:
{Ամենայն}
մարդ
իւր
համար
առանձին,
մինչեւ
անգամ
միեւնոյն
գե
ա
հաշուատունքը
Նախիջեւանի
եւ
Մարսէյլի
մէջ,
առանց
{ամենայն}
տարակուսի,
ոչ
թէ
միայն
պակաս
լինելու
չէին
եւրոպա
կները,
ապրուստը,
բնակութեան
վարձը,
մի
խօսքով՝
{ամենայն}
բան
թանգ
է,
քան
թէ
Նախիջեւանի
մէջ։
Բայց
այդ
քաղ
վ,
բանային
մի
օրինաւոր
գործարան
այդ
բանի
համար:
{Ամենայն}
ինչ
ձեռնտու
էր
դիւրագին
պատրաստութեանը
եւ,
եթէ
ը
ազատուած
լինելով
ասիական
պղտոր
տեսութեններից
եւ,
{ամենայն}
կերպով
ամենայն
ջանք
գործ
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակ
վ
ասիական
պղտոր
տեսութեններից
եւ,
ամենայն
կերպով
{ամենայն}
ջանք
գործ
դնելով
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
օգտի
համ
շմարտութեանը,
եւ
նա՛
է
մարդը,
որ,
արհամարհելով
{ամենայն}
ունայնութիւն,
կտրիճի
պէս
կ'անցանէ
այն
նեղ
եւ
փշո
ամենահարուստի
որդի,
աճում
է
եւ
զարգանում
է
առանց
{ամենայն}
դաստիարակութեան
եւ
կրթութեան,
աշխարհի
լուսաւորու
եթէ
յօժարի
ճանաչել
ճշմարտութիւնը
եւ,
յետ
դնելով
{ամենայն}
կոյր
կամակորութիւն,
սրբէ
իւր
վերայից
անմիաբանութ
ւ
չկայ
միաբան
գործակցութիւն
մի
ազգային
բանի
մէջ.
{ամենայն}
մարդ
համարում
է
իւրեան
մասնաւոր։
Նա
ասում
է.
"
մ
են
քաղաքի
եւ
հասարակութեան
օգուտը
երեսի
վերայ:
{Ամենայն}
անգամ
հասարակութեան
իւր
տեղումը
ունի
իւր
ձայնը
եւ
ւթեան:
Նախիջեւանը,
մեր
սիրելի
Նախիջեւանը,
{ամենայն}
կարեկցութեան
արժանի
Նախիջեւանը,
տեսանելով
այս
րո
նգ
մանէթ,
իսկ
հասարակ
ժողովուրդը
տասներկու
մանէթ
{ամենայն}
տարի
ազգային
գանձանակը
ձգելուց:
Տարակոյս
չկայ,
ազգասիրութիւնը
եւ
վերջապէս
զաւակասիրութիւնը
(որ
{ամենայն}
անասունք
եւս
ունին),
որ,
իւր
քաղաքի
մէջ
նստած
ս
ունին),
որ,
իւր
քաղաքի
մէջ
նստած,
վայելելով
{ամենայն}
ազատութիւն
ամենայն
նեղութեններից,
վայելելով,
փա
ր
քաղաքի
մէջ
նստած,
վայելելով
ամենայն
ազատութիւն
{ամենայն}
նեղութեններից,
վայելելով,
փա՛ռք
Աստուծոյ,
Ռուս
ր
մօտ
լինէր
ժողովրդի
հոգուն
եւ
սրտին,
այնուհետեւ
{ամենայն}
կարող
մարդ
զանազան
դիպուածներում
չէր
խնայելու
իւր
ած,
թէ
չեղած,
այդպիսի
չնչին
բաներ
միեւնոյն
են:
{Ամենայն}
ողջամիտ
Հայի
յայտնի
է,
որ
կամին
ներկել
խաժամուժ
թեան
համար,
եւ
համարձակւում
էին
բազմութեան
մէջ՝
{ամենայն}
ամօթ
ու
պատկառանք
յետ
դրած,
մեծ-մեծ
խօսել,
թէ
հ
այժմ
սուտ
ազգասէրների
մէջ
տիրած
է
մի
ուղղութիւն.
{ամենայն}
բան,
որ
վերաբերում
էր
ազգին,
համարել
գովելի
եւ
առաջեւ
որպէս
առաքինութիւն
եւ
հեռացնեն
ժողովուրդը
{ամենայն}
օր
ճշմարիտ
լուսաւորութենից,
եւ
մինչեւ
անգամ
սորա
իւրեանց
կամակորութեան
մէջ:
Բայց
այս
հարցմունքին
{ամենայն}
ստուգութեամբ
պատասխանելով՝
արդեօք
բորբոքելու
չէի
ձեւացուցել
էին
առաքինութիւն,
այն
ժամանակ,
առանց
{ամենայն}
տարակուսի,
այդ
տեսակ
ստախօս
գրքերը
եւ
լրագիրքը
ո
խ
ազգասէրների
ձայնի
արձագանքը:
Նա
սովորել
է
լսել
{ամենայն}
օր
գովասանութիւն,
այդ
պատճառով
այժմեան
ժամանակու
եւ
զմարգարէս,
եւ
կարօտ
չենք
այն
պարոններին,
որ
{ամենայն}
րոպէ
ծակում
են
մեր
սիրտը...
Այս
պատճառով,
ճշմար
իշտ
անկիրթ
ազգերի
մէջ,
որպէս
նաեւ
մեր
ազգի
մէջ:
{Ամենայն}
ժամանակ
բաների
նոր
կարգը
պատերազմ
ունի
հին
կարգի
ելով,
որ
նորա
անխոնջ
գործակատարքը,
արհամարհելով
{ամենայն}
արգելք
եւ
խափան,
աշխատում
են
բանալ
ազգի
աչքը
եւ
կամ
գրում
են,
անպիտան
է
եւ
անհասկանալի
",
բայց
{ամենայն}
մարդ
հասկացաւ,
որ
ընդունակութիւն
եւ
գործարան
ուն
ուի
"մէջ
եւ
ցոյց
տալով
այդ
գրուածքի
թերութիւնքը,
{ամենայն}
բարեմտութեամբ
աշխատել
էի
օգտակար
լինել
նորան,
փո
ութեան
տակ
ձգել
նորա
թերթերը,
որովհետեւ
նա
ցած
է
{ամենայն}
կրիտիկայից,
բայց
Պ.
Իսահակեանցին
առաջին
անգամից
է
այս
խրախոյսը
եւ
քաջալերութիւնը.
պատճառ,
արդէն
{ամենայն}
մարդ,
որ
հազիւհազ
թէ
իմանում
էր
գրել,
կարդալ,
իւն
կամիք
ներս
բերել
մեր
ազգի
մէջ,
եւրոպացոց
պէս
{ամենայն}
բանի
համար
ցոյց
տալ
ապացոյցներ
եւ
փաստեր:
Ւ՛նչ
ս
անալ
Պ.
Իսահակեանցից:
Ցնծա՛,
Շահբէ՛գ,
աշխարհի
{ամենայն}
կողմը
ճանապարհդ
բաց
է,
պասպորտ
տուողդ
պատրաստ,
ին"։
Այդ
սուտ
ազգասէրքը
անարգում
են
ազգի
անունը
{ամենայն}
Եւրոպացի
մարդու
առաջեւ,
որովհետեւ
այն
մարդը,
որ
մ,
ըստ
որում
ցանկացել
էիր
ազատուած
տեսանել
նորան
{ամենայն}
պակասութեններից:
Եւ
այդ
պակասութիւնքը
արժանի
էին
ս
մանկավարժ,
ստիպուած
է
ասիական
հին
սովորութեամբ
{ամենայն}
մարդու
Աղա՛,
Աղա՛
ասելով,
գլուխները
իւղել
եւ
ան
թեան
վերայ,
հրատարակում
են
իւրեանց
անձը
առատացած
{ամենայն}
բանով՝
տղայական
մեծամտութեամբ
տգիտանալով
իւրեանց
նել։
Մի՞թէ
կրթութեան
հետեւանքը
անսիրելութիւն
է.
{ամենայն}
մարդ
կարող
է
պահպանել
իւր
մէջ
այդ
աստուածային
մաս
ւցէ
Պ.
Իսահակեանցը
Պ.
Դիւմայի
կոմս
Ֆենիքսի
նման
{ամենայն}
բան
գուշակում
է՝
գործ
դնելով
Մեսմերի
արուեստը:
ց
դարեւանդից
այդպիսի
Մուզայք
եւ
նոցանից
իմանում
է
{ամենայն}
բան...
Պ.
Իսահակեանցը
անգիտանում
է,
թէ
որ
նդրած
դպրոցները
նոյնպէս
ցանկալի
են
ինձ,
որպէս
եւ
{ամենայն}
ճշմարիտ
ազգասիրի:
Իսկ
Թիֆլիզի
հոգեւոր
դպրոցը,
ո
մամասնեայ
թերութիւնքը,
միմիայն
այն
ուղղութիւնը՝
{ամենայն}
բան
ուսուցանել
օտարի
լեզուով,
հերիք
պատճառ
է,
ո
ան
ուսուցանել
օտարի
լեզուով,
հերիք
պատճառ
է,
որ
{ամենայն}
Հայի
սիրտ
օտարանայ
այդ
դպրոցից
եւ
նայի
նորա
վերայ
նուաստութիւնը,
է
Աստուծոյ
ճշմարտութիւնը՝
անմասն
{ամենայն}
ստութենից,
խարդախութենից,
կեղծաւորութենից
եւ
այ
ն
Խորենացու
բերանից
նորա
ողբը
",
կցորդել
էի,
թէ
{ամենայն}
արդարութեամբ
արժա՛ն
էր,
որ
Խորենացին
գրէր,
որով
վերադառնալով
Ալեքսանդրիայից,
տեսել
էր
Հայաստանի
{ամենայն}
բանը
գլխիվայր,
եւ,
ապացուցանելու
համար,
թէ
Խոր
ւմ
այս
եւ
գալոց
տարու
համար:
-
Եւ
այդ
բաները
{ամենայն}
տասներկու
տարու
մէջ
միանգամ
պիտի
կրկնուին,
այնպէ
առնել,
այսպիսի
Բէգզադէների
պարտական
ենք
ցոյց
տալ
{ամենայն}
մարդկային
կարեկցութիւն՝
առանց
զզուելու
եւ
յետ
քա
ին
դադարեցնել
պատիժը,
բայց
կոմսը
յայտնում
է,
թէ
{ամենայն}
բան
վերջացած
էր
արդէն:
Այնուհետեւ
ձայն
է
տալ
ր
անփորձ
ծնանի
մանուկը:
Որովհետեւ
աշխարհի
երեսին
{ամենայն}
բան
լինում
է
մեր
ցանկութեան
հակառակ,
եւ
ինչ
բան
վանդակութիւնը:
Առհասարակ,
շատ
թոյլ
բան
եւ
զուրկ
{ամենայն}
բանաստեղծական
ճարտարութենից.
ասես
թէ
դորա
հեղինա
դորա
հեղինակը
հարկադրանքով
գրել
է
այդ
գործը:
Նա
{ամենայն}
տեղ,
ամենայն
րոպէ
զանազան
ազգասիրական
խօսքերով
ա
հարկադրանքով
գրել
է
այդ
գործը:
Նա
ամենայն
տեղ,
{ամենայն}
րոպէ
զանազան
ազգասիրական
խօսքերով
աշխատում
է
վարա
իական
աշխարհի
մէջ,
ուր
կին
մարդը,
զուրկ
լինելով
{ամենայն}
իրաւունքից
ընկերական
կենցաղավարութեան
մէջ,
իհարկ
ի
հատ
աւազը
կորած
չէ
սարի
ահագին
կազմուածքի
մէջ,
{ամենայն}
կայծ
կարող
է
բորբոքել
մի
կրակ,
եթէ
ձեռնտու
լինին
ընկնէին
Յիշատակարանիս
մէջ:
Իսկ
Յիշատակարան
ձգել
{ամենայն}
բան,
նոյնպէս
չեմ
կարող,
ըստ
որում,
ինչպէս
վաղո
ւր
խիստ
շունչը
փչում
է
մինչեւ
շատ
հեռի
տեղեր,
եւ
{ամենայն}
արարած,
ենթարկուելով
նորա
ազդեցութեանը,
բնական
վիճակի:
Ի՛նչ
ասել
է
կենտրոնանալ
իւր
մէջ:
Կտրել
{ամենայն}
հաղորդակցութիւն
այն
առարկաների
հետ,
որ
շրջապատու
այ
եւ
մի
տաղտկալի
միայնութիւն,
եւ
ահա
կը
տեսանես
{ամենայն},
որի
մէջ
կամ
որպէս
ապրում
եմ
ես:
Ահա,
այս
ս:
Ահա,
այս
վիճակի
մէջ
անցուցանելով
օրերս,
{ամենայն}
օր
մի
քայլ
մօտենալով
գերեզմանի
բերանին,
աչքս՝
դ
ը,
մի
փոքր
արծաթի
հաշիւ
ունէի
մի
նայիբի
հետ,
որ
{ամենայն}
կամակորութեամբ
յետացնում
էր
որպէս
հաշուատեսութիւն
ած
արիւն-կզակ
Լեզգիներ։
Տեսանելով,
թէ
իմ
կողմից
{ամենայն}
որեւիցէ
ընդդիմութիւն
կարո՛ղ
է
ինձ
մահ
պատրաստել,
յիբը,
երկար
ժամանակ
իւր
պարտքը
չվճարելով,
այլեւ
{ամենայն}
կամակորութեամբ
իմ
հետ
օրինաւոր
եւ
հիմնաւոր
հաշիւ
,
իսկ
միւսերը՝
ծառայ,
ստրուկ
եւ
հրաման
կատար:
{Ամենայն}
գործողութիւն՝
հասարակ
եւ
անզօր
մարդերի
կողմից
ազ
չելով
այդպէս՝
գտանւում
ես
մահու
պարտական:
-
{Ամենայն}
օրինաւոր
իշխանութիւն,
որ
Աստուծուց
է
կարգուած,
ատութիւն.
ձեր
տեսութիւնը
սխալ
է:
-
Դու
այժմ
{ամենայն}
բան
տեսանում
ես
որպէս
հայելու
մէջ,
իսկ
թէ
ընդուն
մեր
կրօնը,
այն
ժամանակ,
դէմ
յանդիման
տեսանելով
{ամենայն}
բան,
կը
ճանաչես
իմ
քարոզութեան
ճշմարտութիւնը:
ինչ
սուրբ
բան
չկայ
ձեր
համար
աշխարհի
երեսին,
այլ
{ամենայն}
ինչ
խաղալիկ
է
ձեր
հզօր
ձեռքում:
Սրտապնդելով
նիմ
եւ
այնպիսի
բազմակողմանի
մարդ
եմ,
որ
կարող
եմ
{ամենայն}
կրօն
բովանդակել
իմ
մէջ:
-
Ափսո՛ս,
որ
կէս
դա
ոքր
ի
շատէ
յարգում
էք
ձեր
անձը,
ապա
ուրեմն
առանց
{ամենայն}
վնասի
ինձ
պիտոյ
է
արձակէք
դէպի
իմ
աշխարհը,
որովհ
ի
ինձ
պիտոյ
է
արձակէք
դէպի
իմ
աշխարհը,
որովհետեւ
{ամենայն}
իշխանութիւն՝
չարաչար
գործ
դրուած,
արժանի
է
դատա
ապարտութեան:
Դուք՝
որպէս
իշխան
մի
աշխարհի,
ուր
{ամենայն}
բան
խառնիխուռն,
անկարգ
եւ
անկանոն,
ուր
խաւարասէ
նիխուռն,
անկարգ
եւ
անկանոն,
ուր
խաւարասէր
մտքեր
{ամենայն}
օր
գտանում
էք
ձեր
անքրիստոնեայ
գործերին
եւ
խորհու
Այսպէս
անցաւ
իմ
առաջին
տեսութիւնը:
Առանց
{ամենայն}
այցելութեան
երկու
շաբաթ
մնացի
գոմի
մէջ:
Ստանում
շատ
վշտերի
ենթարկուելով,
իրաւունք
էր
ստացել,
որ
{ամենայն}
մարդ
կարեկից
լինի
նորան:
Մօտեցայ
եւ
ողջունու
տական
առեղծուածք
կտակել
էր
մեզ
Նա,
որ,
հերքելով
{ամենայն}
փարիսականութիւն,
ամենայն
խառնափնդորութիւն,
արեւ
մեզ
Նա,
որ,
հերքելով
ամենայն
փարիսականութիւն,
{ամենայն}
խառնափնդորութիւն,
արեւի
լոյսի
տակ
ցոյց
էր
տուել
րթ
եւ
անմշակ,
բայց
մեր
լեզուն՝
կոկ
կանոնաւոր
եւ
{ամենայն}
լուսաւոր
միտք
եւ
գաղափար
հասկացնելու
յարմարաւոր:
-
Դուք
ի՞նչ
տեղից
գիտէք
այդ
բաները:
-
Ես
{ամենայն}
բան
գիտեմ:
-
Այդ
գրողներից
մինը
եւս
ես
եմ,
մեր
ազգի
վերայ.
մի՞թէ
սուտ
է
խօսածս:
-
Ձեր
{ամենայն}
բանը
հակառակ
է։
Ես
տեսանում
եմ,
որ
քեզանից
մարդ
է
մեր
կողմերը
եւ
գնալու
Էջմիածին:
Ո՛ղջ
եղիր
{ամենայն}
յաջողութեամբ,
ամենակալ
Տէրը
թող
առաջնորդէ
ձեզ
ձե
դու,
զուգահեռաբար
յառաջ
գնալով
ազգի
կեանքի
հետ,
{ամենայն}
առողջամտութեամբ
հարկադրուած
ես
այդպէս
ընթանալ:
Ճ
ոք
աշխատութիւն
յանձն
առեալ
անդուլ
հետամուտ
եղիցի
{ամենայն}
հանգամանօք
եւ
ուշադրութեամբ
անցուցանել
ի
գիր
զամե
գրէ
ծանրաչափը,
ջերմաչափը
եւ
էլեկտրաչափը
ձեռքին՝
{ամենայն}
րոպէ
փորձելով
եւ
զննելով:
Այս
ասածներիցս
եւ
ոչ
մ
իւնքը
եւս
ուղիղ
չեն.
պատճառ,
այդ
բաների
աղբիւրը
{ամենայն}
խնամով
պիտոյ
է
որոնել
ազգային
կեանքի
հետ
յարակից
է,
թէ
մի
ծծմբային
օդ
է
վառուողը՝
կարծելով,
թէ
{ամենայն}
օդ,
որ
վառւում
է,
հարկաւ
պիտի
ծծումբ
ունենայ
իւ
մ
ես՝
հաւատացնելու
համար
արգոյ
հեղինակին,
թէ
ոչ
{ամենայն}
բան
ծծումբ
է,
որ
վառւում
է,
մանաւանդ՝
այն
մեհե
ելով,
որ,
այժմեան
եւրոպական
լուսի
տակ
քննելով,
{ամենայն}
մարդ
խոստովանում
է
զարմանալի:
Վերսայլի
պարտէզը
զ
ական
լռութեան
մէջ:
Կէսգիշերն
անցել
էր:
Մինչ
{ամենայն}
ոտք
կտրուեցաւ,
մինչ
ամենեքին
ցերեկի
ջերմութենից
այժմ
աւելի
ուրախ
եւ
զուարթ
խշխշում
էին:
Լուսինը
{ամենայն}
փառահեղութեամբ
լողում
էր
կապոյտ
երկնքի
վերայ:
Գե
մինի
մէջ
բովանդակւում
են
աշակերտների
ննջարանքը՝
{ամենայն}
աշակերտի
համար
առանձին,
իսկ
միւսի
մէջ՝
դասատուն
ջ
ապահովել
նորա
մշտնջենաւորութիւնը,
որ
ազատ
մնայ
{ամենայն}
պատահարների
երեսից.
գ)
Դպրոցից
յառաջ
հոգաբարձու
գաղտնածածուկ
վերացականութեան
մէջ,
ուր
դադարած
էր
{ամենայն}
կեանք
եւ
շարժողութիւն,
եւ
ուր
խոստովանուած
կեանք
ն
լեզուով
գրուածների
մէջ
տեսանում
ենք
գործ
դրուած
{ամենայն}
ջանք
եւ
ճիգն
մթնախօս
լինելու,
իսկ
Նահապետի
անուն
գործում
է
հրաշքներ,
նորան
ցանկանում
են
ստանալ,
{ամենայն}
տեղից
յառաջանում
են
թղթակցութիւնք,
որոնց
մէջ
երե
շուտով
պատրաստւում
է
առնել
մի
հրատարակութիւն,
թէ
{ամենայն}
ուղարկուած
ձեռագիր
կարելի
է
տպել
նորա
տպարանում,
պութիւնը
մեծ
քայլափոխ
է
դէպի
յառաջադիմութիւն,
եւ
{ամենայն}
մարդ,
որ
կարող
էր
որեւիցէ
կերպով
ընթացք
տալ
ազատ
թիւն.
գոնէ
աւելի
հաճութեամբ
կը
կարդայինք
դորան:
{Ամենայն}
մարդ,
որ
կարդացած
էր
"
Պաւլոս
եւ
Վիրգինէ
"
անուն
աստահիմն
արժանաւորութիւն:
Մեք
ուրախ
ենք,
որ
{ամենայն}
տեղ
Հայերի
մէջ
երեւում
է
այժմ
փոքրիշատէ
շարժողութ
ան
շնորհակալութիւնը,
որոնց
ցանկանում
ենք
նոյնպէս
{ամենայն}
յաջողութիւն
եւ
յառաջադիմութիւն:
Հիմնադրերից
հաւատը:
Ազգային
վաճառականք
ուրեւիցէ
կարող
են
{ամենայն}
ապահովութեամբ
գործ
կատարել
այս
տան
հետ,
մանաւանդ
evard
de
Sébastopol.
Paris,
M.
Tuysuzian.
{Ամենայն}
հոգով
ցանկանում
ենք,
որ
մեր
ազգային
եղբայրակիցնե
նի
է,
Պ.
Թիւյսիւզեան
ազգայինը
պատրաստ
է
բանալու
{ամենայն}
տեսակ
յարակցութիւնք
եւ
իւր
հետ
գործ
կատարել
կամեց
ք:
Թիւրքիայի
Հայ
օրագիրքը
եւ
լրագիրքը
համարեա
թէ
{ամենայն}
ամիս
հրատարակում
են
այս
կամ
այն
հրատարակուելու
նո
ական
ճիզուիթների
հետ,
որոնց
պօլիտիկային
ընդդէմ
է
{ամենայն}
ճշմարտութիւն,
որի
հետեւանքը
լինելու
չէր
մի
օգուտ
մ
ազատ
էր
գրատպութիւնը,
բայց
այժմ
լսում
ենք,
որ
{ամենայն}
ազգից
կարգուած
են
ցենզօրք
(քննիչք)
եւ,
ինչպէս
ան։
Նա
է
այն
աստուածային
հուրը,
որ
ջերմացնում
է
{ամենայն}
սառն
սիրտ
եւ
պտղաբեր
է
գործում
ամենայն
ամուլ
եւ
ա
րմացնում
է
ամենայն
սառն
սիրտ
եւ
պտղաբեր
է
գործում
{ամենայն}
ամուլ
եւ
անծին
հոգի:
Բայց
լուսաւորութիւն
ստո
ոց
վաճառականքը
ուշադրութեամբ
կարդալ
այս
տողերը
եւ
{ամենայն}
արդարութեամբ
դատաստան
կատարել:
Եթէ
այդ
դատաստանի
որ
դորան
պահպանելու
եւ
օգնելու
մտքով
պատրաստ
ենք
{ամենայն}
զոհաբերութեան,
ինչ
որ
միայն
կարող
էր
մի
մատենագի
քամակից,
եթէ
մեր
ցանկութիւնը
լինէր
սուրբ
համարել
{ամենայն}
հնար,
որ
ձեռնտու
էր
թէ՛
մեզ
սիրելի
կացուցանելու
կի
կառքը,
նստում
է...
Եւ
կառքը
յառաջ
է
շարժւում
{ամենայն}
զօրութեամբ:
Երկու
օրից
յետոյ
իմանում
է
խեղճ
են
այդ
ընդհանուր
եւ
մանրամասն
օրագրութենից,
ուր
{ամենայն}
օր
թուով
եւ
համարով
գրում
եմ
տեսածս
եւ
լսածս:
այս
պատճառով
շատ
կոշտ
են
վարւում
քահանաների
հետ՝
{ամենայն}
րոպէ
իշխանութիւն
գործ
դնելով
նոցա
վերայ:
Apropos
տի
վերայ
մտածութիւնը,
թէ
աշխարհի
երեսին
գտանուած
{ամենայն}
ազգի
մէջ
հասարակ
ժողովուրդը
ենթարկւում
է
աւելի
ծա
ղ
է
այդ
վերնագիրը
դնել
դպրոցի
ճակատին:
Անհիմն
եւ
{ամենայն}
ընդունելութեան
անարժան
պատճառ
է,
թէ
օտար
լեզունե
իւնը
յառաջ
է,
քան
թէ
ընդհանուր
մարդկութիւնը,
եւ
{ամենայն}
մարդ
իւր
ազգութեամբ
մտանում
է
ընդհանուր
մարդկութե
պիտոյ
է
զարթեցնել։
Բայց
այս
երկու
դիպուածում
եւս
{ամենայն}
ջանք
եւ
աշխատութիւնք
զուր
կ՚երթան,
եթէ
դուք
չմեր
ոչինչ
բան
չէր
կարող
քերել
հանել
ձեր
վերայից:
{Ամենայն}
ուսումն
եւ
գիտութիւն՝
դպրոցներում
աւանդուած,
ու
հոգալ
ապագայի
մասին:
Այս
է
գլխաւոր
պատճառը,
որ
{ամենայն}
թշուառ
վիճակ
տանելի
է
եղել
մեր
խեղճ
եւ
քարուքանդ
լի
հետեւեալները
կոխել:
Մեր
ազգի
մէջ
ոչինչ
չկայ,
{ամենայն}
բան
հարկաւոր
է
նորից
սկսանել,
բայց
թող
չվհատուին
ամեն
աշխարհ,
ուր
գտանւում
էր
Հայոց
ազգ
եւ
այնտեղ
{ամենայն}
ճշդութեամբ
արձանագրէին
ոչ
միայն
բնակիչների
թիւը,
անում
են
դեռեւս
մի
կրօնական
միութիւն,
յիշիր,
որ
{ամենայն}
տեղ
կան
քահանայք
եւ
պատկանում
են
մի
վիճակի,
մի
ի
ը՝
Խորենացին,
բողոքում
է,
յառաջ
է,
քան
թէ
այլ
{ամենայն}
սովորութիւն:
Լուսաւորչից
հարիւրաւոր
տարիներ
յետո
,
որ
անդամ
լինելու
ցանկութիւն
ունեցող
Հայը
վճարէ
{ամենայն}
տարի
երեք
մանէթ
արծաթ,
մինչեւ
որ
ընկերութեան
գան
ռուշ.
մի՛թէ
սակաւ
են
այն
մարդիկը,
որ
ոյժ
ունէին
{ամենայն}
թեթեւութեամբ
վճարել
այս
քանակութիւնը
արծաթի:
Ես
րութեան
խորհուրդը
կը
լինէր
իւր
գոյացուցած
արծաթով
{ամենայն}
խնամով
եւ
հոգաբարձութեամբ
հոգալ
այն
բոլորը,
ինչ
նակների
հետ
եւ
այլն,
եւ
այլն:
2.
Կը
որոնէր
{ամենայն}
տեղ
ազգի
մէջ,
թէ՛
իւր
անդամների
եւ
թէ՛
յատուկ
այ
յարգութեանը,
որ
Ռուսաց
Թագաւոր
Կայսրը
ունի
դէպի
{ամենայն}
Հայոց
Վեհափառ
Կաթողիկոսը:
ԺԴ.
1860
թ
(համար
13)
Պ.
Չերքեզեանցի
հայհոյութիւնքը,
որ
{ամենայն}
առատութեամբ
թափում
էր
"
Հիւսիսափայլի
"
թէ՛
հրատար
զոհ
գնալուց:
Աղետալի
անցքեր,
որ
պատահում
են
{ամենայն}
օր
մեր
կողմերում,
յատկապէս
այս
կրօնական
վէճերի
պ
անաստեղծութեան
մէջ,
պատմական
գործերում
զրկուած
է
{ամենայն}
արժէքից:
Դարձեալ
Պ.
Խուդաբաշեւը
գրում
է.
"
րութեան
ձգտողութիւն,
իսկ
դորան
հակառակ՝
միտումն
{ամենայն}
քայլափոխում,
մինչեւ
որ
Լամբրոնացին
հարկադրուեցաւ
էսը
խոստացաւ
ուղղափառ
եկեղեցու
հետ
միանալու
համար
{ամենայն}
հնար
գործ
դնել:
Այս
օրից,
ասում
էր
նա,
կը
սկսե
ւմ,
պատկերացնում
է
մի
վայրկեան
հիւանդի
աչքին
այն
{ամենայն}
բանը
կատարուած,
որոնց
փափագով
ցանկանում
էր
նա:
համարելով
հանդէս
հանել
տպագրութեան
սխալները:
{Ամենայն}
յաջողութիւն
ցանկանում
ենք
պարոնին
այս
նոր
ասպարէզ
փորձել
աշխատութիւնը:
Պահանջել
շատ
հեշտ
է,
բայց
{ամենայն}
պահանջողութիւն
պիտի
լինի
բանական
դատողութեամբ:
Ազգի
էական
օգուտներին
զոհել
ենք
եւ
պիտի
զոհենք
{ամենայն}
բան։
Պատասխանելու
չենք
տրտնջանքին,
որ
ժամանակ
ա
իպեցաւ
գրեթէ
նոյն
ճակատագիրը,
ինչ
որ
Լոնդոնում.
{ամենայն}
տեղ
ստորագրութիւն
ստորագրութեան
քամակից՝
այդ
աղք
են
երկրագործութեան,
գիւղական
տնտեսութեան
եւ
այլ
{ամենայն}
տեսակ
ձեռագործական
արուեստների,
որչափ,
որ
մինչե
ռաջացուցել
է
Եւրոպիոյ
մէջ:
Այս
լոկ
խօսք
չէ,
այլ
{ամենայն}
ուշադրութեան
եւ
ընդունելութեան
արժանի:
Եւ
վ
ցրուեցիր
ժողովը,
կործանեցիր
նորա
տաճարը,
եւ
ահա
{ամենայն}
բան
կ'ընթանայ,
ինչպէս
իւղած
ճախարակ:
Բռնութիւնը
ազատ
է
այնտեղ,
եւ
կառավարութեան
եւ
օրէնքի
կողմից
{ամենայն}
յարձակմունք
անհնարին:
Բայց,
չնայելով
սորա
վերայ
ով
աշխատում
է
համոզել,
որ
տպագրութիւնը
ազատ
մնայ
{ամենայն}
յարձակմունքից:
Յարձակմո՞ւնք,
տպագրութեան
ընդդէ՞
ւնք,
տպագրութեան
ընդդէ՞մ,
եւ
մի
աշխարհում,
ուր
{ամենայն}
բան
տպւում
է
առանց
արգելքի,
որի՞
կողմից
արդեօք,
ռոգեց
եւ
աճեցուց
ընդդիմութեան
տունկը:
Եւ
այսօր,
{ամենայն}
րոպէ,
հեռանում
են
միմեանցից
ազգը
եւ
կառավարութիւ
Թողունք
պղինձը,
այսչափ
ոսկու
եւ
արծաթի
հանք,
որ
{ամենայն}
տարի
անդադար
ոսկի
եւ
արծաթ
են
թափում
զանազան
տէրո
մ
երկրագունդից:
Անտարակոյս
է,
որ
մետալեայ
դրամը
{ամենայն}
տարի
շատանում
է,
ի՛նչ
է
ուրեմն
պատճառը,
որ
ժողո
բնակիչքը
գրեթէ
հարիւրին
տասն
եւ
հինգ
շատանում
են
{ամենայն}
տարի:
Թողո՛ւնք
ուրիշ
քաղաքները,
միմիայն
Լոնդոնի
կեանքի
շաւիղի
վերայ
եւս
չկան
ծաղիկներ
եւ
վարդեր,
{ամենայն}
քայլափոխ
փո՛ւշ
եւ
տատա՛սկ:
Եւ
այնտեղ,
ուր
մարդը
տեսնել
մի
հողի
վերայ,
ուր
աճում
է
եւ
բազմանում
է
{ամենայն}
ընտանի
անասուն
եւ
գրաստ,
ուր
բուսանում
է
բամբակ
ակ
պատահարների
ձեռքում
խաղալիք
դառնալու,
կարող
է
{ամենայն}
վստահութեամբ
հում
նիւթեր
առնուլ
հայ
երկրագործից,
է
երեւում
այն
վիհը,
որի
մասին
խօսեցանք:
Իսկ
երբ
{ամենայն}
սառնութեամբ
քննեն
իւրեանց
բռնած
ճանապարհը
եւ
այս
ոխանակ
տալուց
յետոյ
դեռեւս
պարտական
մնաց
եւ
առանց
{ամենայն}
հնարի,
որ
անհրաժեշտ
է
ապրուստի
համար:
Ո՛ւր
:
Բայց,
չնայելով
այս
բոլորի
վերայ,
կախողութիւնը
{ամենայն}
ժամանակ
զգալի
չէր,
մանաւանդ,
եթէ
գործերը
մի
փոք
Ինձ
ի՛նչ
փոյթ,
դու
կենդանի
չես,
-
կրկնում
է
նա
{ամենայն}
սառնութեամբ:
Եւ
ոչ
միայն
այսչափ.
ուրանալով
նի
լինէր
անգլիական
համակրութեան
եւ
ահա
լրացած
էր
{ամենայն}
բան:
-
Այսօր
չէ,
վաղը,
-
ասում
ենք
մեք:
րուկ
չլինին
ուրիշին:
Ազգութիւնը
անմեղադրելի
է
եւ
{ամենայն}
ընդունելութեան
արժանի,
եթէ
նա
խոստովանի
միւս
ուր
արձակել
մի
ժողովուրդի
մէջ,
որ
վերացականից
յառաջ
{ամենայն}
րոպէ
զարկւում
է
իրական
կարիքների
հետ:
Իսկ
երբ
դո
շահի
մէջ
եւ
իմ
սեպհական
շահը
տեսնելով,
կ՚աշխատիմ
{ամենայն}
զօրութեամբ:
Այն
ժամանակ
ես
կը
հետեւիմ
քո
ձայնին
այլ
ընդեղէնք:
Մեք
ցոյց
ենք
տալիս
մի
երկիր,
ուր
{ամենայն}
ընտանի
գրաստ
աճում
է,
ապրում
է
եւ
բազմանում
է,
ոտքը
լուանալով
մերժում
է
եւ
հիմն
ի
վեր
տապալում
է
{ամենայն}
իշխանական
եւ
ծառայական
առնչութեան
սկզբունք,
հանա
եցած
փիլիսոփայութիւնը,
որ
անկանգնելի
կործանում
է
{ամենայն}
անհատական
նախադասութիւն,
այս
բոլորը,
ասում
ենք
կ
իւր
անհատական
առաքինութեամբ
նշանաւոր
դառնալու,
{ամենայն}
օր
մեղանչում
է
այս
սրբազան
օրէնքի
ընդդէմ
եւ
կամ
գ
պատահելով
մի
վարդավառ
ընդունելութեան,
ո՛չ
միայն
{ամենայն}
ջանք
եւ
աշխատութիւն
գործ
դնեն
իւրեանց
կատարելագոր
երգութեանց
ընտրութեան
եւ
թարգմանութեան
վերայ:
Ոչ
{ամենայն}
թատրերգ,
որ
կարող
է
երեւիլ
որեւիցէ
եւրոպական
քաղ
ոպական
քաղաքներում,
յարմար
է
հայկական
բեմին,
ոչ
{ամենայն}
եւրոպական
դարձուած
հում
հում
թարգմանուելով
կարող
թեան
լուրը
կսկծեցուցել
էր
շատ
ազնիւ
սրտեր
աշխարհի
{ամենայն}
մաuներում
գտնուած
հայերի
մէջ,
եւ
ահա
երեւում
են
անցել
է,
բայց
այս
լուսաւորեալ
ժամանակումս,
մինչ
{ամենայն}
տեղ
մեր
սիրելի
ազգի
մէջ
փոքր
ի
շատէ
երեւում
է
հոգ
ւթիւնը
եւ
անաչառ
հրապարակախօսութիւնը
ընդունում
են
{ամենայն}
ողջմտութեամբ,
զզուանքով
նայելով
օբսկուրանտների
ե
այս
շարքերը,
վառուի
գործունէութեամբ
եւ
ետ
դնելով
{ամենայն}
պղտորամտութիւն,
անմիջապէս
ինքը
հոգաբարձու
լինի
ա
կարգ
դպրոց,
որ
առաջինը
լինէր,
եւ
տասն
տարու
մէջ
{ամենայն}
հայ
մարդ
պարծանքով
եւ
զմայլանքով
դարձուցաներ
իւր
նեմ
զամենայն
ստացուածս
իմ
որ
ունիմ
ներկայ,
որպէս
{ամենայն}
յատկութեամբ
ի
ներքոյ
գրեալ
տեսանի,
այսինքն
առաջի
յտնեմ
վասն
վերջին
աւուրն
իմոյ
եւ
մանաւանդ
վասն
իմ
{ամենայն}
ստացուածոյն
եւ
կայիցն
եւ
կամ
վասն
այլ
ինչ
հարկաւո
իցն
եւ
կամ
վասն
այլ
ինչ
հարկաւոր
պատահմանց,
զորս
{ամենայն}
աստ
ի
թղթոջս
ի
հինգ
հատոր
բանս
բովանդակեմ,
որ
է
դղօջն
փակեալ
պահեսցեն
վասն
ապահովութեան։
Նոյնպէս
{ամենայն}
ստացուած
եւ
իմ
անուամբ
գտեալ
տներ,
գետին
եւ
կամ
գնեսցեն,
էս
թղթումն
իմ
ստորագրութեան
ներքեւն
իւր
{ամենայն}
սահմանն
եւ
նշանն
յատկացուցեալ
գրեսցեն
եւ
յայտնեսց
Յարութիւնեան
տան
սահմանակից
իմ
երրորդ
տանն
եւ
տան
{ամենայն}
սարանջամն,
այսինքն
աջնասն
բոլորն
անպակաս
յանձնես
ւփի
սքայ
խարճի
տացեն
նմա,
որ
նոյն
խարճովն
եւ
տան
{ամենայն}
սարանջամովն
՚ի
յիշեալ
տանն
բնակեսցի
առանց
քրէհի
մ
նելոյ
յիշեալ
Աննային
իմ
կտակակատարքն
զվերն
յիշեալ
{ամենայն}
սարանջամն
եւ
կամ
այլ
զոր
ինչ
կայք
գտանիցին
յիշեալ
.
Երրորդ
պատուէրս
յայտնեմ
կտակակատարացն
իմոց,
զի
{ամենայն}
կայք,
այսինքն
վերն
յիշեալ
տներն
եւ
այլն
զորս
ներ
ետեւ
ստացայց
Աստուծով,
այսինքն
զկնի
մահուան
իմ,
{ամենայն}
որ
ինչ
կայք
գտանիցին
ինձ
՚ի
վերայ
աշխարհիս,
զայն
որ
ինչ
կայք
գտանիցին
ինձ
՚ի
վերայ
աշխարհիս,
զայն
{ամենայն}
միանգամայն
ահա՛
ի
կենդանութեանս
իմում
գրովս
հաստա
ժառանգութիւն
ներքոյ
յատկացեալ
տեղեացն
այսպէս։
Իմ
{ամենայն}
կայքն
տասն
եւ
վեց
բաժին
եւ
կամ
մասն
համարելով,
ի
դկանցն
որք
եկեսցեն
աստ,
որպէս
վերն
գրեցի,
թէ
իմ
{ամենայն}
ստատն
տասն
եւ
վեց
սամ
խuեպվի,
ահա
այս
երեք
տեղեա
իշեալ
տեղիքն
եւ
կամ
անձինքն
ինչ
ժառանգ
եւ
սամատէր
{ամենայն}
կայիցն
իմոց
զկնի
մահուան
իմ։
Դ
ՀԱՏՈՐ
ւոյ
սահմանակից
իմ
նորաշէն
մեծ
բալախանայ
տունն
իւր
{ամենայն}
սահմանօքն,
հանեցի
իմ
ստատիցն
եւ
ի
նոյն
կտակիցն
ե
ահմանօքն,
հանեցի
իմ
ստատիցն
եւ
ի
նոյն
կտակիցն
եւ
{ամենայն}
յօժարութեամբ
իմով
կատարելապէս
վաղֆ
արարի
եւ
ետու
դելով
զտեղի
իմ,
զյիշեալ
տունն
եւ
նորա
եկամուտն,
{ամենայն}
եւս
եթէ
նոր
ստացեալ
տունք
եւ
այլն
իցեն
ընդ
այնոցի
ստացեալ
տունք
եւ
այլն
իցեն
ընդ
այնոցիկ
եւ
զնոցին
{ամենայն}
եկամուտսն
զամենայն
որոշելով
եւ
յատկացուցանելով
յի
յԵւրոպ
եւս
ապել
առնել.
Եւ
ի
յայսպիսի
պատահմունս
{ամենայն}
մանրամասնաբար
սեպելով
սղեալ
խարջն,
որքան
մազյաղ
ալ
օրդենին
ի
սպասու
իւր,
քանզի
սոքա
են
տեղեակ
իմ
{ամենայն}
անցիցն։
Ես
ահա
առ
այս
զերկուս
թուղթս
գրեալ
ցեալ
՚ի
Քրիստոս,
իմ
կաման
եւ
իմ
յօժարութեամբն
եւ
{ամենայն}
զգայարանօք
առողջ
նաեւ
միտքս
բոլորովին
կատարեալ,
ածի
յատկութիւնն
ձեռնադրեալ
եդի
ներ
կտակումս
նովաւ
{ամենայն}
պարզապէս
յայտնի
կը
լինի։
Երրորդ
ի
վերն
յիշե
ռ
բարւոք
կերպիւ
մատուցումն
եղիցի:
Չորրորդ,
{ամենայն}
զատ
զուտ
մնացեալ
վաթսուն
հազար
հինգ
հարիւր
քառասո
եւ
զաջողակ
ճանապարհն,
որով
նոքա
կարեւոր
լինիցին
{ամենայն}
հեշտութեամբ
ստանալոյ
եւ
յետ
ստանալոյն
ամենայն
ուր
ցին
ամենայն
հեշտութեամբ
ստանալոյ
եւ
յետ
ստանալոյն
{ամենայն}
ուրախութեամբ
վայելեսցեն
ըստ
կամաց
եւ
ըստ
հաճոյից
ունեցածս
Սուֆիայ
անմաւոր
աղախինն
քինչ
դատաստանաւ
{ամենայն}
տվել
եւ
թողլով
վասն
ապրելեաց
մին
տուն
հանդերձ
երկ
րեցի
եւ
սիրեմ
նոյն
գունօք
եւ
ինքն
պարտ
է
սիրել
եւ
{ամենայն}
հետեւողութեամբ
ջանալ
բարութեան,
այլ
եթէ
գուցէ
կե
ք
եւ
իցէ
եւ
կատարեն
ըստ
համեմատ
վերն
գրեցելոյս
եւ
{ամենայն}
մի
հարիւրէն
հինգ
վարձս
ընկալցին
եւ
յաւելորդ
նեղու
նութիւն
մատուցեալ:
Ծաղու
արդար
իսկ
արժանի.
միթէ
{ամենայն},
որ
կաղակրկին
կակազէ,
լիցի՛
ի
բարբառ
գրգարանին
ԱՆ՝
Տեառն
Տեառն
Մատթէոսի
աստուածարեալ
Կաթողիկոսի
{Ամենայն}
Հայոց,
ծայրագուն
պատրիարքի
Մայր
Աթոռոյ
մերոյ
սրբ
եամբ
ընդ
այս
տգիտութեան
արգասիս:
Առ
մեզ
անպէտ
առ
{ամենայն}
կացութիւն
մարդ՝
պիտանի՛
դատի
առ
հոգեւորականութիւ
առեալ
ի
բերանոյ
ծերունւոյն
Խորնոյ:
Զարդիս
{ամենայն}
ոք,
որ
ունէր
ի
գլուխ
իւր
երկկանգնեան
ինչ
սեաւ
կն
ջին
հեկեկանս
արտաքս
ի
կրծոց
արձակէ:
Օտար
լինելով
{ամենայն}
մարդկային
ուսմանց
եւ
դաստիարակութեանց,
օտար
են
ե
արկանել
ընդ
խիստ
պատժովք
եւ
դատապարտութեամբ,
ըստ
{ամենայն}
սաստկութեանցն
օրինաց,
այլովք
հանդերձ:
Այսու
գոր
ի
տիպ
զայն
մուծանել՝
այլ
զի
զանցեալն
ողբալ
առանց
{ամենայն}
ի
ներկայումս
գործունէութեան՝
պառաւանց
միայն
[է]
ապետարանն
քրիստոնէութեան
ինքնին
դեդեւի,
եւ
առանց
{ամենայն}
հիման
դիմէ
երբեմն
՚ի
վեց,
եւ
երբեմն
յեօթն
հազար
:
Նախ՝
զի
հոգիք
ո՛չ
մեռանին.
զսոյն,
թո՛ղ
զայլ
{ամենայն}
վկայութիւնս,
եւ
փիլիսոփայք
հեթանոսաց
խոստովանեցա
Նիկիո,
Եփեսոսի
եւ
Կոստանդնուպօլսոյ,
իսկ
զայլսն
{ամենայն}
ո՛չ
ընդունի:
Եւ
յայտ
է
թէ
՚ի
վերասաց
ժողովսդ
չեղ
պին
Հռովմայ,
եւ
՚ի
վերջնոց
սակի
գրել
զկաթողիկոսն
{ամենայն}
Հայոց,
զօրինաւոր
եւ
զանժխտելի
յաջորդն
առաքելոց
Թ
ուղղափառս,
ըստ
որում
պահեալ
էր
նոցա
միշտ
եւ
ընդ
{ամենայն}
տեղիս
զմի
եւ
նոյն
վարդապետութիւն,
այն
է
զվարդապե
՞ր
աղագաւ
մասնաւոր
կոչի
եկեղեցի,
եթէ
միշտ
եւ
ընդ
{ամենայն}
տեղիս
ընդունի
զվարդապետութիւն
ընդհանրական
եկեղեցւ
եւ
զիա՛րդ
որոշեն
աստիճանքդ,
մինչ
Քրիստոս
ասէ.
"
{ամենայն}
որ
հայի
՚ի
կին
մարդ,
առ
ի
ցանկանալոյ,
անդէն
շնա
լերինս
Սամարիոյ
եւ
ո՛չ
յԵրուսաղէմ
միայն,
այլ
ընդ
{ամենայն}
տեղիս,
հոգւով
եւ
ճշմարտութեամբ։
Խորհուրդ
յայտնո
վ
նշանօք
եւ
արտաքին
ձեւաւորութեամբ.
այլ
մեք
զայդ
{ամենայն}
մերժեմք
եւ
դատապարտեմք,
կեցեալ
յանդրդուելի
վէմն
ժութիւն
հոգեւոր
պաշտեալ
առ
ճիզվիթս,
յորում
գտանի
{ամենայն}
ինչ
բաց
ի
ճշգրիտ
վարդապետութենէ
քրիստոնէութեան,
ն
որ
առ
հոգեւորսն՝
զքրիստոնէութիւն
տեսեալ,
զայն
{ամենայն}
գաղափարս
եւ
ի
Հայս
նկրտի
՚ի
ներս
մուծանել:
Որպէս
բ
տուեալ
լինի
՚ի
մկրտութեան
եւ
՚ի
ձեռնադրութեան:
{Ամենայն}
մկրտեալ
առն
ու
զհոգին
եւ
յայս
հային
աղօթք
ի
մկրտո
մնոյն
էջ
ի
դժոխս
ի
փրկել
զնախահարս:
Այսոքիկ
{ամենայն}
յօդուածք,
որոց
`
կարճառօտիւք
պատասխանեցաք
ըստ
նե
ատուէր,
եւ
ահա
հրաման
արձակէ
ի
թեմական
ատենէն
առ
{ամենայն}
ենթադրեալ
հոգեւոր
կառավարութիւնս
եւ
անձինս
կատարե
զկանոնս
Հայաստանեայց
եկեղեցւոյ,
որպէս
թէ
այնոքիկ
{ամենայն}
սխալանք
իցեն
տպագրութեան:
Ո՜վ
ծիծաղելի
արդարաբան
արդարաբանութիւնս:
Սխալանք
տպագրութեան
համարին
առ
{ամենայն}
ազգս,
եթէ
փոխանակ
տառիս
դ՝
տպեսցի
թ,
եւ
զայլն
կաւ
քան
զԱյվազովսքին,
գրեալ
եւ
տպեալ
եմք
արդեն։
{Ամենայն},
որ
ունի
զուղեղ
ի
գլխի,
տեսանէ,
եթէ
փաստաբանու
վայր
հակեաց
ակնկոր...
Զորո՛ց
ճշտիւ
վիպեցից
ինձ
{ամենայն}
է
հայտնի,
Ներկայն՝
անցեալն՝
եւ
գալոցն՝
ո
ս
առատ,
Հոգս,
աշխատանք
չգիտեմ։
{Ամենայն}
օր
իմ
սեղանում
Բաքոսն
ազատ
խնդումով
Իմ
ած
մինչի
ոտըս
Երակներս
դողում
է։
{Ամենայն}
օր
ես
ու
Բաքոս,
Աշխատում
ենք
ժիր
ջանքով,
իւն,
չըկայ
որոշեալ
պայման.
Կեանքի
պատկերն
{ամենայն}
օր
նկարում
է
արեւը,
Քանի
չի
հասել
դեռ
կէս
ից
ու
վշտալի
ամեն
վայրկեան,
ամեն
ժամ.
Թէեւ
{ամենայն}
րոպէ
մեր
տիրութեան
ժամերում
Մխիթարէր
ամեն
կե
միմիայն.
Նորա
համար
նա
ծնած
էր,
Այլք
{ամենայն}
չեն
արժան:
Ուսո՛յ,
խնդրեմ,
Մուսայ
ն
տեղ
է,.
Որ
մարդով
լիք
է,
Որոյ
մէջը
{ամենայն}
օր
Ձայն,
աղաղակ
է:
Լսարանն
է
այն
ր-խոր
քունջերից
Հաւաքուած
են
պատանիներ
{Ամենայն}
ազգից:
Նոցայ
անունն
ուսանող
է,
Թէեւ
Եւ
քո
պատկերն
առանձին։
Անցաւոր
է
{ամենայն}
ինչ
Այս
աշխարհքում
մեզ
յայտնի,
Մեզնից
,
Ասես
համար,
թիւ
չկայ.
Ասում
են
որ
{ամենայն}
մարդ
Աստղիկ
ունի
երկնքում.
Ճշմարի՞տ
է
Ցուրտը
փչեց.
ձմեռ
սաստիկ.
Ձիւնը
ծածկեց
գետինը,
{Ամենայն}
մարդ
մտաւ
իւր
տուն,
Պատսպարուիլ
ցրտիցը:
Ժամի
դռ
ւթիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին"։
{Ամենայն}
օր
նորա
դռնում
Կանգնած
էին
շատ
կառքեր.
Միշտ
հացկ
հացկերոյթ,
ընթրիք,
գինի,
Նուագարան
ու
տաղեր.
{Ամենայն}
ոք
ցանկանում
էր
Լինել
նորան
բարեկամ.
Ամենայն
ժամ
ր.
Ամենայն
ոք
ցանկանում
էր
Լինել
նորան
բարեկամ.
{Ամենայն}
ժամ
նորան
բաց
էր
Շռայլ
քսակը
մեծատան.
Այժմ
զրկու
ւթիւն
արէք,
պարո՛ն,
Անտուն,
անտէր
աղքատին"։
{Ամենայն}
օր
իւր
մարմինը
Անուշահոտ
ջրերով
Լուանում
էր,
մազ
Այդ
քո
գործ
չէ,
ներողութիւն:
{Ամենայն}
օր
դուք
մեր
ազգը
Բամբասում
էք
անխղճմտանք,
Զուր
սպասելով...
Այժմ
վերջացաւ
Մեր
{ամենայն}
բան:
Մնաս
դու
բարեաւ
Անշարժ
յաւիտեան
այրենիք,
Պատերազմի
վառ
հանդէս:
{Ամենայն}
տեղ
մահը
մի
է,
Մարդ
մի
անգամ
պիտ՚
մեռնէ.
ին
պատասխանեցի:
15-ին
տկարութիւնս
շարունակւում
է
{ամենայն}
կատաղութեամբ.
բոլոր
մարմինս
ուռած
է
`
ոտքիցս
մին
ւ:
Պարոնի
վայր
ի
վերոյ
աղճատաբանութիւնքը
ստոր
են
{ամենայն}
տեսակ
քննութենից
եւ
Մեղուին
եւ
պ.
Այվատեանին
մեր
ի
հետ
եւ
շատ
անգամ
գործիք
լինելով
նոցայ
ձեռքում,
{ամենայն}
քաղաքական
իրաւադատութեան
մէջ
տեսանում
է
ինկվիզիցի
էնսդրութեամբ
մարդու
անձնաւորութիւնը
պաշտպանուած
է
{ամենայն}
կերպ,
առաւել
քան
թէ
բոլոր
Եւրոպայի
մէջ,
բայց
կա
չէ՞
դառնում
արդեօք
մի
ապաստանարան,
ուր
կարելի
էր
{ամենայն}
անօրէնութիւն
գործել
անպատիժ:
Եւ
եթէ
այդպէս
պատահ
րացեալ
իրաւունքներով
եւ
ոչ
անհագագ
ստրուկ
զրկուած
{ամենայն}
իրաւունքից
եւ
արտօնութենից.
երկու
դիպուածում
եւս
:
Մարդկութեան
գլխից
անցածը
ուսուցել
է
մեզ,
որ
{ամենայն}
իւր
մէջ
միայն
փակուած
եւ
կենտրոնացած
կացութիւն,
ոգեւորականութիւնը
սպասաւոր
այդ
եկեղեցուն:
Ազգը,
{ամենայն}
օր
իրաւունք
ունի,
այդ
հոգեւորներից
մինը
իւր
լաւո
եւ
իրաւադատութիւնը:
Այս
խօսքերը
ասելուց
յետոյ
{ամենայն}
իրաւունք
տալիս
ենք
Պ.
Չամուռճեանին,
կամեցածի
չա
լով,
որ
Աստուած
ազատ
է
եւ
առաջին
լոյս.
ուստի
եւ
{ամենայն}
հաւատ
դէպի
նա
ազատ
խղճմտանքով
եւ
գիտակից
ազատութե
ումնական
կամ
փիլիսոփայ
ասուածներից,
ահա
այն
հայը
{ամենայն}
արդարացի
իրաւունքով
գրաւում
է
մեր
ուշադրութիւնը
ե
ան
պայմանների
մէջ,
մինչեւ
այժմ
"
Առ
մեզ
անպէտ
առ
{ամենայն}
կացութիւն
մարդ,
պիտանացու
դատի
առ
հոգեւորականութ
գործի
մասին,
մեր
փոյթը
չէ.
մէք
մեր
կողմից
հոգու
{ամենայն}
զօրութեամբ
մերժում
ենք
եկեղեցականների
այդ
մտացածի
ր
հանեց
ազգը,
անդարձ
կորուց
նորան,
հետեւաբար
եւ
{ամենայն}
արդարութեամբ
ինքը
եւս
կորաւ
ու
չքացաւ
Լեհաստանից
ովի
զանցառութեան
վերայ:
Այս
խօսքերը
ասում
ենք
{ամենայն}
լրջութեամբ
եւ
ծանրութեամբ:
Կրօնական
ժողովը
լոկ
ս
ակ
ժողովրդի
իրաւունքը
պաշտպանելու
եւ
այս
խորհրդով
{ամենայն}
բանի
ընդունակ:
Կրօնական
ժողովը
կը
կարդայ
մեր
ւ
ո՛ւր
է
դորայ
ելքը:
Սոքա
են
ահա
խնդիրքը,
որ
{ամենայն}
բանական
հայ
պարտակա՛ն
է
լուսափայլ
կացուցանել
ազգի
լեց:
Այս
իրողութեան
մասին
մեզ
պատմել
է
նոյն
ինքը
{ամենայն}
հայոց
վեհափառ
կաթողիկոսը:
Ահաւասիկ
մեր
լինելո
վ
լինել
հասարակաց
օրէնքից,
մնացել
են
եւ
այժմ
եւս
{ամենայն}
ջանք
գործ
են
դնում
մնալ
V
դարումը
եւ
ամենեւին
ցած
կայ
ոչինչ
նորութիւն.
միեւնոյն
բաները
կրկնւում
են
{ամենայն}
օր,
չեմ
ասում
օրացոյցների
համար,
որ
միշտ
նոր
են
,
որ
մեր
ժողովուրդը
սիրում
է,
որի
մէջ
գրուած
են
{ամենայն}
տարի
աշխարհի
երեսին
պատահելու
գործերը,
արեգակի
ե
րը
եւս
մնալով
այս
հասարակաց
բնութեան
օրէնքի
տակ,
{ամենայն}
բան
գրելու
ժամանակ
պիտոյ
է
իւրեանց
խորհուրդը
ունե
ասացի.
եթէ
լատիներէն
գրելու
ժամանակ
աշխատում
են
{ամենայն}
բառ
այնպէս
գործածել,
ինչպէս
Կիկերոնն
է
գործածել
հին։
Այս
ողբալի
բանի
պատճառը
պարզ
տեսանելի
է
{ամենայն}
մարդու,
եթէ,
միջին
դարերի
աբեղայական
ակնոցները
աբեղայական
ակնոցները
աչքերի
վերայից
հանած,
նային
{ամենայն}
բանի
վերայ
Հերշելի
հեռադիտակով։
Այն
ժամանակ
կը
տ
ործ
կատարել։
Ո՛չ,
ազգային
խօսքի
տնտեսութեան
մէջ
{ամենայն}
մարդ
իւր
վիճակի
եւ
կարողութեան
յարմար
պիտոյ
է
գոր
՝
Ազգի
կարողքը
օգնութիւն
չ'առնէին
նորանց,
սուտ
է
{ամենայն}
լուսաւորութիւն,
եւ
առանց
ամենայն
գործունէութեան
նորանց,
սուտ
է
ամենայն
լուսաւորութիւն,
եւ
առանց
{ամենայն}
գործունէութեան
սպասելը
մի
լուսաւրող
ժամանակի,
ոչ
Քրիստոսի
օրէնքին
ընդդէմ
գործերը
եւ
նկարագրում
էր
{ամենայն}
ինչ
մաքուր
խղճմտանքով։
Եւ
այս
երկար
աշխատութեան
աքուր
խղճմտանքով։
Եւ
այս
երկար
աշխատութեան
մէջ,
{ամենայն}
քայլափոխումս
նոր
քաջալերութիւն
եմ
զգացել,
որովհե
ւրս
գալով
Յիսուսեան
Կարգի
հակառակորդների
ընդդէմ,
{ամենայն}
ջանք
գործ
է
դնում
Յիսուսեանների
խաւարը
լոյս
ապացո
,
ուսանելով
Յիսուսեան
Կարգի
պատմութիւնը,
ցրուեն
{ամենայն}
ստորաքարշ
կարծիք
Եւժէն
Սիւ
Պարոնի
մասին։
Երկրորդ
մասին,
թէ
ես
իմ
այս
աշխատութեան
մէջ
գործ
դրել
եմ
{ամենայն}
ջանք,
որ
իմ
գրածը
պարզ
լինի
եւ
հասկանալի
եւ
որքա
թեան
ձեւը
ունի
պակասութիւններ,
բայց
ի՞նչ
առնես.
{ամենայն}
մարդ
իւր
պէս
կը
խօսի,
անհատութիւնը
չէ
կարելի
ոչն
5
34
տէր
Մովսէսին
16
35
Կ.
Մ.
Հայրապետեանցին,
{ամենայն}
հանգամանօք
36
Քարաքաշին
37
Ղազարոս
եղբօրս
3
ուշանալը
մեկնել
էին
չարաչար,
բայց
փառք
Աստծոյ,
{ամենայն}
կասկած
եւ
տարակոյս
փարատուեցաւ,
եւ
ես
ցնծում
եմ
յան
գործիք
եւ
ժողովրդի
զարգացման
միջնորդ,
պետք
է
{ամենայն}
հոգատարությամբ
մշակել
եւ
գիտության
ու
ուսման
շտեմ
բար
եւ
անկասկած
բացում
է
յուր
զովացուցիչ
աղբյուրը
{ամենայն}
փոքրիշատե
մտածող
մարդու
առաջեւ,
որ
ծարավելով
իմա
դվածներ
ընդհանուր
երկրագիտության
վերաբերյալ,
ուր
{ամենայն}
մանրամասնությամբ
կմտնեն
Ռուսաստանի
աշխարհագրությո
2.
Հոդվածներ
ընդհանուր
պատմության
գծով,
ուր
{ամենայն}
մանրամասնությամբ
կշարադրվի
ռուսական
պետության
պատ
իւն
եւ
պակասութիւն։
Նա
վերահասու
է
լինում
գործին
{ամենայն}
հիմնաւորութեամբ,
տեղեկանում
է
նորա
խորհրդին
եւ
վ
արժանաւորութիւնը։
Ի՞նչ
հարկաւոր
է
կրիտիկա.
{ամենայն}
մարդ,
կարդալով
մի
շարադրութիւն,
արդէն
կը
հասկան
եւ
հասկացողութեանը
համեմատ։
Այդպէս
չէ.
ո՛չ
{ամենայն}
ընթերցող
մարդ
ազգի
մէջ
ունի
այնքան
գիտութիւն,
հա
,
մի
կենդանի,
հոսանուտ
բան
լինելով,
համարեա
թէ
{ամենայն}
րոպէ
փոփոխութեան
եւ
նորոգութեան
տակ
է։
Մեր
խ
անազան
նիւթերի
վերայ
լինելով,
տարակոյս
չկայ,
որ
{ամենայն}
ընթերցող
կարող
էր
քաղել
նոցանից
օգտաւէտ
ուսումն
ե
ի
մէջ.
պատճառ,
աշխատասէր
եւ
բազմահմուտ
հեղինակը
{ամենայն}
տեսակ
եւրոպական
ծաղիկներից,
ճաշակագէտ
մեղուի
նմա
բանահիւսութիւնք,
որ
պարունակում
էին
իւրեանց
մէջ
{ամենայն}
տեսակ
իմաստալից
եւ
գրաւիչ
եւ
դաստիարակիչ
նիւթեր,
եղինակի
անձնաւորութիւնը։
Չէ
կարելի
պահանջել,
որ
{ամենայն}
մարդ
մի
կերպ
խօսի,
կամ
թէ
վերին
կամ
գեղեցիկ
մտքե
ուժ
ամբոխի
անկապ
ու
կցկտուր
լեզուի
ձեւերովը։
{Ամենայն}
որեւիցէ
լուսաւորեալ
ազգերի
մէջ,
չնայելով,
որ
մա
ից
պարբերութիւնքը,
որոնցով
հարազատօրէն
կարելի
էր
{ամենայն}
եւրոպական
գաղափար
թափել
հայերէնի
մէջ։
Այո՛,
անական
պալատի
մէջ,
իր
հոգու
վերջին
կարողութիւնքը
{ամենայն}
ուժգնութեամբ
գործ
դնելով
Ֆրանսիոյ
յեղափոխական
շար
օնի
յայտարարութեանց
մէջ:
նա
դրականապէս
ընդդէմ
էր
{ամենայն}
վերնորոգութեան
եւ
պատերազմական
դրական
կարգերը
(д
ան
շառաւիղներից,
ապա
լա՛ւ
իմացիր,
որ
այնուհետեւ
{ամենայն}
ինչ
վերջացած
էր
իմ
համար:
Ահա
ես
այս
դառն
վիճակի
ւ
անմահ
պատմութիւն,
ասաց
նա,
եւ
դաստիարակութիւն
{ամենայն}
մարդու,
եւ
անաչառ
դատաւոր
ամենայն
գործերի,
քե՛զ
աստիարակութիւն
ամենայն
մարդու,
եւ
անաչառ
դատաւոր
{ամենայն}
գործերի,
քե՛զ
եմ
յանձնում
իմ
խօսքերը,
որ
յաւէրժ
ութիւնը,
որ
մերկապարանոց
կար
նոցայ
աչքի
առաջեւ:
{Ամենայն}
ժամանակ
անվեհեր
հոգով
պատերազմում
էին
ստութեան
ըն
բարեկենդանութիւնը:
Գողգոթայի
նահատակը
հեռի՛
պահէ
{ամենայն}
անբախտ
ժողովրդի
այսպիսի
չարարուեստ
եւ
ահաւոր
մարդ
ազգի
հարկաւորութիւնքը
ուշադրութեան
տակ
ձգէր,
եւ
{ամենայն}
ջանքով
աշխատէր
գործարանի
դէպի
վատը
տեղափոխութեան
ունենալ,
եւ
իւր
անձը
բոլորանուէր
ընծայել
ազգին,
{ամենայն}
նեղութիւն,
հալածանք
եւ
նախատինք
ի
սէր
ազգին
յանձ
եւ
հրամայեց
բերել
կալանաւորներին:
Ա՛յ
դու
պատճառ
{ամենայն}
չարիքի,
եթէ
դու
իրաւ
այդպիսի
բարեմիտ
մարդ
էիր,
րիստոսի
փրկագործ
տնօրէնութեան
հաւատալ
պարտակա՛ն
է
{ամենայն}
քրիստոնեայ.
պատճառ
`
քրիստոնէական
եկեղեցու
հիմքը
ռ
նմին
համոզուեցանք,
որ
այսուհետեւ
ասելիք
չկայ,
{ամենայն}
պակաս
կատարելագործեց
սա:
Մնում
է
միայն
մեզ
հրաւի
հասկացւում
է։
Եւ
Եփեսացո՛ց,
թէ
"
պոռնկութեան
եւ
{ամենայն}
պղծութեան,
կամ
ագահութեան
անո՛ւնն
էլ
թող
չլինի
ձ
Վաղարշապատը,
եղած
լինելով
կենտրոն
քրիստոնէութեան
{ամենայն}
Հայոց,
որպէս
նաեւ
առաջին
օրօրոց
հայկական
ընդհանո
12։
Թէ
մեր
բազմերախտ
եւ
առաքելանման
Լուսաւորիչը
{ամենայն}
նախանձայուզութեամբ
հետամուտ
էր
երբեմն
քարոզութեան
էլ
չէ
կոչւում
այդ
քաղաքի
անունով։
Այսօրուայ
մեր
{ամենայն}
Հայոց
եկեղեցեաց
Մայրը
բնա՛ւ
Վաղարշապատի
մէջն
էլ
չ
այն
տաճար
լիցի
Աստուծոյ
եւ
տուն
աղօթից
խնդրուածոց
{ամենայն}
հաւատացելոց
եւ
աթոռ
քահանայապետութեան
"
(եր.
33
լ,
'ի
մէջ
առեալ
'ի
պատիւ
փակեսցուք.
թագաւորն
եւ
{ամենայն}
ժողովուրդքն
հանդերձ
երթալ
հասանէր
'ի
ցուցեալ
տեղի
որում,
Վաղարշապատի
Ս.
Կաթողիկէ
եկեղեցին
Մայր
էր
{ամենայն}
Հայոց
եւ
աթոռ
քահանայապետութեան,
թէեւ
այն
միջոցի
աթողիկոսի
խօսքերը,
հերիք
էր,
որ
անդարձ
փարատուի
{ամենայն}
տարակոյս։
"
Վերացոյց
(Կոմիտաս)
եւ
զփայտակեր
առավարուէր
Սուրբ
Կաթուղիկէն,
ուստի
եւ
Մեծ
Վահանը
{ամենայն}
իրաւունքով
յանձնել
էր
Փարպեցու
պէս
մի
մարդու,
որ
նոր
հիմնարկութիւն։
Ահաւասիկ
այդ
տեղերը.
"
զի
{ամենայն}
կահիւ
եւ
կազմածով
եթէ
սակաւ
մի
երեւէի
նուազեալ
քա
թուղիկէ
եկեղեցու
վերաբերութեամբ
այսպէս
է
փարատում
{ամենայն}
տարակոյս.
"
կատարէր
զսովորական
ուխտս
եւ
զպատարագ
ս
մայր
եկեղեցի
թագաւորանիստ
Վաղարշապատի,
որով
եւ
{ամենայն}
Հայաստանեայց։
Ագաթանգեղոսը,
որ
մանրամասն
եւ
շատ
ե՛ս
իսկ
ճգնիմ
անխիղճ
միտս
ունել
առ
Աստուած
եւ
առ
{ամենայն}
մարդիկ
յամենայն
ժամ
"
(Գործք
Առաք.,
գլ.
ԻԴ.
ւ
զի
հանապազ
խուժանն
'ի
վերայ
իմ
կուտէր,
եւ
հոգք
{ամենայն}
եկեղեցեաց։
Ո՞
հիւանդանայ,
եւ
ո՛չ
ես
հիւանդանամ
հ,
55-58)։
"
Խռովէ
զժողովուրդս,
ուսուցանէ
ընդ
{ամենայն}
Հրէաստան,
սկսեալ
'ի
Գալիլեէ
մինչեւ
ցայսր
"
(Ղու
ց
կախուելով
էր
մեռնում։
"
Զի
անիծեալ
յԱստուծոյ
է
{ամենայն},
որ
կախիցի
զփայտէ
"
(Երկր.
Օրէնք,
գլ.
ԻԱ,
հ
եղեալ
վասն
մեր
անէծք).
զի
գրեալ
է,
թէ
անիծեալ
{ամենայն},
որ
կախեալ
կայցէ
զփայտէ
"
(Թուղթ
Պաւղ.
առ
Գաղա
կին
իւր
Մադիանացի
յանդիման
Մովսիսի,
եւ
յանդիման
{ամենայն}
ժողովրդեան
որդւոցն
Իսրայէլի,
եւ
նոքա
լային
առ
դր
ս
Չորր.
թագ.,
գլ.
ԺԳ,
համ.
20)։
§
48.
{Ամենայն}
որ
հայի
'ի
կին
մարդ
առ
'ի
ցանկանալոյ
նմա,
անդէն
"
(Թ.
Պաւղ.
առ
Կողոս.,
գլ.
Ա,
համ.
24)։
{Ամենայն}
Հայոց
եկեղեցին
մեր
բազմերախտ
Հօրն
է
երգում.
"
Խո
ւն
"
(եր.
46)։
§
53.
"
Այլ
պոռնկութիւն
եւ
{ամենայն}
պղծութիւն,
կամ
ագահութիւն
եւ
անուանեսցի
մի՛
'ի
մ
ւղ.
առ
Եփես.,
գլ.
Ե,
համ.
3)։
§
54.
"
{Ամենայն}
պոռնիկ,
կամ
պիղծ,
կամ
ագահ,
որ
է
կռապարիշտ
ոչ
հու
չափ
են.
ոչ
վասն
այնորիկ
ասեմ
եթէ
խնդրեսցես.
{ամենայն}
անիրաւութիւն
մեղք
են.
եւ
են
մեղք,
որ
մահու
չափ
մ.
16-17)։
§
56.
"
Վասն
այդորիկ
ասեմ
ձեզ.
{ամենայն}
մեղք
եւ
հայհոյութիւնք
թողցին
մարդկան,
բայց
զՀոգւ
,
գլ.
ԹԲ,
համ.
31-32)։
"
Ամէն
ասեմ
ձեզ,
զի
{ամենայն}
թողցի
մարդկան
մեղք
եւ
հայհոյութիւնք
որչափ
եւ
հայհ
ց
"
(Մարկ.,
գլ.
Գ.,
համ.
28
եւ
29)։
"
Եւ
{ամենայն}
որ
ասէ
բան
զորդւոյ
մարդոյ,
թողցի
նմա.
բայց
որ
զ
բնագրում
այսպէս
էր
ասած.
"
Յաղագս
որոյ
եւ
զայլսն
{ամենայն}
եւ
զորս
առ
նոսա
արանցն
ծառայք
նորա
",
եւ
այլն.
(
ասելով
լոկ
քահանայ
էր),
թէեւ
կարգուած
"
գլուխ
{ամենայն}
Հայոց
քահանայութեան
"
(եր.
136)։
Նո՛յնպէս
արժ
.
Ղեւոնդի
բերնով
Ս.
Յովսէփին
անուանում
է
"
Գլուխ
{ամենայն}
Հայոց
քահանայութեան"։
Վերեւում,
երբ
ասացինք,
որ
ծածկելով
ազգի
պակասութիւնքը՝
խառնափնդորում
էին
{ամենայն}
դատողութիւնք՝
յանցանքը
որպէս
առաքինութիւն
ձեւացնե
խոցերին,
եւ
այդպէս
վերքարշել
մի
վարագոյր,
որի
տակ
{ամենայն}
զգուշութեամբ
աշխատում
էին
տգէտ
մարդիկ
թագուցանել
ան
առնել.
բայց
ուշաբարձութիւնը
սովոր
է
հրաժարուիլ
{ամենայն}
պայմանից.
այդպիսի
վատաբաղդ
դիպուածում
եւս
մեր
հոգ
աչքով
նայել
անցած
գնացած
իրողութենների
վերայ,
եւ
{ամենայն}
բանի
տալ
իւր
արժանի
վարձը,
գնահատելու
են
մեր
խօսք
յիշած
բաները
մենք
բնաւ
չգտանք
նորա
թղթերում,
թէեւ
{ամենայն}
մտադրութեամբ
աչքէ
անցուցինք,
ինչ
որ
մնացել
էր
նոր
,
վրայ
խօսելով
կոչում
է
նորան
եւս
"Մայր
եկեղեցեաց
{ամենայն}
Հայաստանեայց",
բայց
այս
այն
պատճառով
միայն,
ինչպէ
ի
մասին,
որի
վերայ,
անտարակոյս,
սուգ
առնելու
է
{ամենայն},
իւր
ազգի
օգտին
եւ
յառաջադիմութեան
ցանկացող,
Հա
ջ
լուսաւորութեան
եւ
ուսման
եռանդը,
որով,
ինչպէս
{ամենայն}
ազնուամիտ
բանագէտ
մարդ,
յոյս
ունէր
ջերմացնել
այն
ի
վերայով
մի
քանի
ամիսներ։
Աբովեանը
չէր
դադարում
{ամենայն}
խնամատարութեամբ
կրթել
եւ
վարժել
իւր
աշակերտքը
գեր
ամշեանը։
Այստեղ
մտաւ
նա
գաւառական
ճեմարանը,
ուր
{ամենայն}
ժրաջանութեամբ
աշխատելով՝
գրաւեց
բոլոր
վարժապետնե
ոլայոսեան
Կանդինեանցը,
որոնք
եւ
օգնում
էին
նորան
{ամենայն}
կերպ։
Այստեղ
պարտականութիւն
ենք
համարում
նոյն
ութեամբ,
բոլոր
յուղարկաւորքս
ճաշ
էինք
վայելում,
{ամենայն}
ոք
մեզանից
խօսում
էր
հանգուցելու
մասին.
յիշում
է
զիցիոնի
պահարանից:
Մոռացայ
ձեզ
ասել,
որ
սատանան
{ամենայն}
օր
չէ
կրում
այս
վերարկուն,
այլ
այն
օրերը
միայն,
ի
հատ
ծանր
եւ
ամուր
մտածութիւն:
Երբ
գրապետը
{ամենայն}
ջանք
գործ
էր
դնում
արդարանալ
տէր
սատանայի
առաջեւը
ագանչութեամբ
դառնում
է
դէպի
իւր
պաշտօնեայքը),
-
{ամենայն}
օր
ահագին
հաշիւներ
ցոյց
ես
տալիս
իմ
ապարանքի
նորո
քի
նորոգութեան
համար,
բայց,
որ
կողմը
եւ
նայես,
{ամենայն}
տեղ
երեւում
են
անհամար
ծակեր
ու
ճեղքուածներ:
չէ,
-
պատասխանեց
դեւը,
-
նա
առհասարակ
թշնամի
է
{ամենայն}
լուսաւորութեան....
-
Ին՜չ...
-
ձայն
ար
..
-
Ին՜չ...
-
ձայն
արձակեց
սատանան,
որ
{ամենայն}
տեղ
ունի
իւր
լրտեսները
եւ
ամենայն
բան
տեսնում
է
ե
եց
սատանան,
որ
ամենայն
տեղ
ունի
իւր
լրտեսները
եւ
{ամենայն}
բան
տեսնում
է
եւ
լսում
է,
-
ինչ
ասացի՜ք...
դե
ց:
-
Գնա՛,
անպիտան,
դէպի
գեհեանը
եւ
այստեղ
{ամենայն}
վայրկեան
երկու
անգամ
փռնգա
3333
տարի.
եւ
դո՛ւ,
նա
դառնալով
դէպի
երկրորդը,
-
նստի՛ր
նորա
մօտ
եւ
{ամենայն}
փռնգալուն
առողջութիւն
ասա՛
նորան:
Գնացէ՛ք
կորէ՛ք
իք
մանր
քարերով
եւ
խորտակուած
շիշի
կոտորակներով:
{Ամենայն}
ոք,
որ
մինչեւ
անգամ
չէ
եղել
Փարիզում,
իսկոյն,
արէին,
բայց
այժմ,
այս
պայմանի
զօրութեամբ,
նոքա
{ամենայն}
օր
պիտոյ
է
կռուին,
ամենայն
օր
միմեանց
սպանեն,
խ
անի
զօրութեամբ,
նոքա
ամենայն
օր
պիտոյ
է
կռուին,
{ամենայն}
օր
միմեանց
սպանեն,
խեղդեն
եւ
չքացնեն,
մինչեւ
թա
լինի
լիակատար
թագաւոր
եւ
իշխան:
Ձեր
մռայլութիւնը
{ամենայն}
տարի
եկամուտ
պիտոյ
է
ստանայ
գոնէ՛
40.
000
կորած
հ
ալներ:
-
Bardzo
dobže,
-
ասաց
սատանան,
որ
{ամենայն}
լեզուի
տեղեակ
էր.
-
յետո՞յ:
-
Այս
երեք
արժ
շուրջանակի
տասն
մղոն
հեռաւորութեամբ:
-
Դու
{ամենայն}
բանի
մի
պատճառ
գտանում
ես.
քո
ծուլութենից
հետեւո
Սիրական
Աստարօտ,
ես
գիտեմ,
որ
եթէ
դու
կամենաս,
{ամենայն}
բան
կարո՛ղ
ես
առնել,
-
ասաց
դեւերի
թագաւորը,
որ
ամբութեան
արհի
նախագահը,
իսկապէս
սատանայի
նման,
{ամենայն}
ժամանակ
իւր
յաջողաշարժութեամբ
պրծնում
էր
սատանայի
ց
սատանան,
-
ես
սիրում
եմ
վիպասանութիւն.
այնտեղ
{ամենայն}
բան
մութն
է
ու
զարհուրելի,
եւ
ամենայն
երկու-երէք
ն.
այնտեղ
ամենայն
բան
մութն
է
ու
զարհուրելի,
եւ
{ամենայն}
երկու-երէք
բառից
յետոյ
պատահում
են
անպատճառ
մռայլ
ց
կանգնել
արեւմուտքումը
միահեծան
թագաւորութիւնը,
{ամենայն}
մարդ
թագաւոր
է,
այսպէս
ասում
է
պարոն
Մոգենը:
Ես
իայի
բոլոր
պալատականներին,
կանոն
հրատարակել,
որ
{ամենայն}
մարդ,
անունը
ստորագրելու
ժամանակ
գրէ
`
ձեր
ողորմ
մռայլութիւն:
Վիպասանութեան
գլխաւոր
կանոն
է,
որ
{ամենայն}
բան
լինի
զարմանալի
եւ
ընդհակառակը:
-
Շարունա
անը,
-
վիպասանական
ոճը
ունի
այն
յատկութիւնը,
որ
{ամենայն}
պարբերութեան
վերայ
հարկաւոր
է
լաւ
մտածել,
մինչեւ
մ
տեսել
ճարտասանական
արձակախօսութեան
մէջ.
այնտեղ
{ամենայն}
բան
հարթ,
խաղաղ,
խոնարհ
եւ
ամենախոնարհ...:
տեն
ինչ
մտածեն,
որին
հաւատան
եւ
ինչ
առնեն.
նոքա
{ամենայն}
րոպէ
սպասում
են
կորստական
դիպուածների,
վազում
են
նը
մի
կտոր
կաշիով,
թելադրում
են
նոցա
հակառակուիլ
{ամենայն}
բանի
եւ
ամենայն
մարդու,
զօշոտում
են
եւ
զօշոտած
ժ
վ,
թելադրում
են
նոցա
հակառակուիլ
ամենայն
բանի
եւ
{ամենայն}
մարդու,
զօշոտում
են
եւ
զօշոտած
ժամանակը
ապականու
անձին
քաղաքական
գաղափար,
մի
այնպիսի
գաղափար,
որ
{ամենայն}
րոպէ
մահացուցիչ
էր,
ես
միլիոնաւոր
մարդ
հանեցի
խա
ինձ
ի
գրի
հարկանել
զոր
ինչ
շրթունք
իմ
չզօրին
ըստ
{ամենայն}
արժանեաց
գեղեցկախօսել...
-
Դարձեալ
յիմարո
րձել...
Այժմ
հոկտեմբերը
վերջանում
է
համարեայ,
{ամենայն}
տեղ
գինիները
վաճառուած
են,
չգիտեմ,
թէ
ի՞նչ
կերպ
թեան
համար:
Սատանան
թէպէտ
խիստ
պահպանում
էր
{ամենայն}
բանի
կարգը
իւր
տէրութեան
մէջ
եւ
անխնայ
պատժում
էր
բանի
կարգը
իւր
տէրութեան
մէջ
եւ
անխնայ
պատժում
էր
{ամենայն}
որեւիցէ
անկարգութիւն,
բայց
երբեմն,
մանաւանդ
եթէ
քը,
ուր
կարող
ենք
մտանել,
վաղուց
ահա
քաղել
են,
{ամենայն}
թփի
վերայ
հազիւ
գտանուին
մի
երկու
ճիռ։
-
Ճռա
..
-
Լուայ,
Ձերոյին
մռայլութիւն.
բայց
զայդ
{ամենայն}
հողմոց
հնչիւնք
համարիմ
ես.
զայս
ասեմ
համարձակապէ
:
-
Ի
խօսելն
մեր
հասկանալի
ոճով,
ժողովուրդն
{ամենայն}
զչափ
առցէ
զմերոյ
տգիտութեան,
ծանիցէ
զճշմարտութիւ
անսովոր
սրտնեղութիւն
եւ
ձանձրոյթ.
արք
եւ
կանայք
{ամենայն}
օր
համարեա
թէ
երեք
անգամ
կռւում
են
միմեանց
հետ,
էր
կոչնակի
անընդհատ
ձայնը.
դեւերը
մեղուների
նման
{ամենայն}
կողմից
հաւաքւում
էին
դէպի
դժոխքի
դուռը,
որտեղից
,
որ
գալիս
է
մեր
մօտ,
ինքը
իւր
ձեռքով
ուղարկել
է
{ամենայն}
տարի
այդ
մատեանքը,
որ
ժապաւինած
ու
կնքած
են
նորա
նպիսի
ազգի
մէջ,
ինչպէս
հնդկացիք
են,
որ
փախչելով
{ամենայն}
լուսաւորութիւնից,
ամենայն
կերպ
աշխատում
են
մնալ
կացիք
են,
որ
փախչելով
ամենայն
լուսաւորութիւնից,
{ամենայն}
կերպ
աշխատում
են
մնալ
խաւարի
մէջ,
եւ
մեծ
կարծիք
ւթեան,
դորա
մէջ
ոչինչ
ճշմարտութիւն
տեսնուած
չէ,
{ամենայն}
կերպով
հաւատարիմ
կացաւ
իւր
դժոխային
հոգու
պարտակա
դեւը,
մինչեւ
դորա
մահը
չբաժանուեցաւ
դորանից.
դա
{ամենայն}
քաղաքի
մէջ,
ուր
նստում
էր,
որպէս
պաշտօնակալ,
պ
ծերունիք,
որ
գիտեն
թէ
ինչպէս
պատրաստ
էր
դա
զոհել
{ամենայն}
ինչ
մի
պարգեւի
համար:
Վերջին
անգամը
խոստացել
էր
արեգլուխը:
-
Շատ
բան
ասել
էի.
միթէ՞
պիտոյ
է
{ամենայն}
ասած
բան
կատարուի.
այժմ
վաստակած
եմ.
շուտով
երե
ես
ինքնին
սկսեցի
լինել
այդ
խնջոյքի
հոգաբարձուն:
{Ամենայն}
պատրաստութիւն
տեսել
եմ,
թէ
կերակրեղէնի
եւ
թէ
ըմպ
իթարում
էր
վշտացածը,
թէ
արժան
չէր
կին
մարդու
պէս
{ամենայն}
բանից
նեղանալ,
միեւնոյն
ժամանակ
բարկանալով
հարստ
Իմ
ազգասէրը
պատուելի
է
միայն
նորա
համար,
որ
օդով
{ամենայն}
բան
ցանկանում
է,
ամենայն
բարեխիղճ
մարդու
հետ
համ
յն
նորա
համար,
որ
օդով
ամենայն
բան
ցանկանում
է,
{ամենայն}
բարեխիղճ
մարդու
հետ
համաձայնում
է
եւ
օգնում
է
ազգ
բոլորշի
գծի
կենտրոնում
մի
մորթած
սեւ
հաւ,
առանց
{ամենայն}
պիսակի,
եւ
մի
սեւ
կոթով
դանակ:
Բնական
բաներից
ց
խորհրդով,
որ
եթէ
պ.
Մարկոսը
ստուգապէս
տեսել
էր
{ամենայն}
բան,
ապա
ինքն
եւս
խոստովանելու
էր
բոլորը․
այս
դի
մի
աղջիկ.
ճշմարիտն
ասեմ,
եթէ
լինէր,
այնուհետեւ
{ամենայն}
ջանք
պիտոյ
է
գործ
դնէի,
այդ
աղջիկը
ինձ
կին
խնդրե
օսութեան
պատճառը
չգտանելով,
թողուր
ինձ
հանգիստ:
{Ամենայն}
ջանք
գործ
էի
դնում
հեռի
փախչել
որեւիցէ
ընկերակցու
ցս,
օրը
ինձ
տարի
էր
թւում.
վերջապէս,
զրկուելով
{ամենայն}
բարեյաջող
յոյսերից,
մտածեցի
գործ
դնել
իմ
գերմարդ
ր
անշուշտ
համարում
էի
յաւերժահարսն:
-
Երբ
որ
{ամենայն}
բան
խօսել
էի
եւ
մի
փոքր
հանդարտել
էի,
թափելով
սր
ր
նշանները
գրելով
իւր
ծոցի
տետրակի
մէջ,
խոստացաւ
{ամենայն}
հնար
գործ
դնել,
ամենայն
հարց
ու
խնդիր
անտես
չառն
ի
տետրակի
մէջ,
խոստացաւ
ամենայն
հնար
գործ
դնել,
{ամենայն}
հարց
ու
խնդիր
անտես
չառնել,
այդ
օրիորդը
գտանելու
արտութիւն
է,
ինչպէ՛ս
կարելի
է
ընդդիմանալ
նորան,
{ամենայն}
ժամանակ
ուսումնականութիւն
հա
ուսումնականութիւն,
գի
եպիսկոպոս:
Սա
եւս
Բեքոնի
նման
աշխատում
էր
այն
{ամենայն}
ուսման
եւ
գիտութեան
մէջ,
որ
վերաբերում
էին
մարդո
ապա
հարկադրեց
նորան
հեռանալ
Բազըլից:
Նա
զրկուած
{ամենայն}
օգնութենից,
ման
եկաւ
շատ
քաղաքներ,
յետոյ
հասանե
է:
Ոչինչ
չէ
յառաջանում
առանց
նորան.
իսկ
նորանով
{ամենայն}
բան
կարելի
է:
Կրակի
օգնութեամբ,
հանքերը
հող
ւն:
Մի
քանի
վայրկենից
յետոյ,
այս
երեք
մարդիկը,
{ամենայն}
ծանրութեամբ
սկսեցին
ընտրութիւն
առնել
մարդերի,
որ
պ.
Շաքարեանցին,
ոչինչ
հարցախնդիր
անտես
չառնել,
{ամենայն}
կերպ
հնար
գործ
դնել
նորա
սիրական
օրիորդը
որոնելու
:
-
Ինչո՛վ,
-
հարց
արեցին
բարեկամքը:
-
{Ամենայն}
բանով...
նա
խելագա՜ր
է...
վկա՜յ
է
Աստուած,
աւ,
եւ
այնուհետեւ
մեր
ձեռքումն
էր
նա,
կարող
ենք
{ամենայն}
տեսակ
լրբութիւն
առնել,
-
յառաջ
տարաւ
իւր
խօսքը
պ
պատած
էր
Եւրոպան
միջին
դարերում:
Չէ
իմանում,
որ
{ամենայն}
հին
բան
լաւ
է,
չէ
իմանում,
որ
մի
ժանգոտ
դրամ
լա
անգոտ
դրամ
լաւ
է
քան
թէ
նորը
եւ
փայլունը,
ինչպէս
{ամենայն}
առողջամտութեամբ
հաստատեց
Մեղու
Հայաստանի
անունով
ների
վերայ
յառաջացող,
որ
տգէտ
եւ
խաժամուժ
ամբոխը
{ամենայն}
միամտութեամբ
պատրաստ
է
ընդունել
մի
գերբնական
բանի
ր
դուրս
էր
երեւում
Մանթուխեանցից.
այս
պատճառով,
{ամենայն}
սառնութեամբ
յանձն
էր
առնում
Մանթուխեանցի
կոպիտ
քն
րտը
տեսար,
որ
ազգը
սիրէր
ու
նորա
օգուտը
պաշտէր:
{Ամենայն}
ոք,
որ
փոքր
ի
շատէ
ուսումն
է
ստանում,
մոռանում
րանից
այն
հասկացողութիւնը
եւ
վարդապետութիւնը,
թէ
{ամենայն}
զոհ,
որ
վարձատրւում
էր
մաքուր
խղճմտանքի
գիտակցու
լ
ստեպ:
-
Ճշմարի՛տն
ասեմ,
ցաւելու
չեմ,
եթէ
{ամենայն}
օր
գերեզման
փորեմ
այնպիսի
մարդերի
համար,
որպիսու
կա՞յ
Հայերի
համար
մի
սուրբ
առարկայ,
որի
անունով
{ամենայն}
երկրորդական
պղտորութիւնք
հետ
դնելով
բարեկամական
ձ
եւ
այս
պատճառով
եւս
ցոյց
է
տալիս
իւր
հոգու
միջինը
{ամենայն}
միամտութեամբ,
եւ
խելացի
կամ
զննող
մարդը,
որ
կամ
ուցած
լինելով,
ինչպէս
ես,
իւրեանց
ժամանակները,
{ամենայն}
բանի
վերայ
նայում
են
այն
աչքով,
ինչ
աչքով
նոցա
հ
ն
աչքով,
ինչ
աչքով
նոցա
հայրերը
նայում
էին,
կամ
{ամենայն}
բան
չափում
էին
հին
չափով:
Այժմեան
ժամանակիս
տղայ
ան
չեն
ծերերի
կարծիքին:
Ծերերը
պահանջում
են,
որ
{ամենայն}
բան
կամաց
կամաց
լինի,
համբերութեամբ
լինի,
առանց
յց
երիտասարդքը
պահանջում
են,
որ
վճռաբար
կատարուի
{ամենայն}
գործ,
յետ
դրուի
դանդաղկոտութիւնը
եւ
չխնայուի
մի
ը,
որ
իւր
կրքի
սանձը
միշտ
ամուր
պահէր
ձեռքում
եւ
{ամենայն}
բանի
վերայ
դատաստան
կատարելու
ժամանակ
անտես
չառնէ
ւթիւնը,
չէր
կարող
ապրել
որպէս
մի
բարոյական
էակ.
{ամենայն}
էակ
ապրում
է
պայմանների
տակ,
բայց
Հայոց
համար
պա
այն
ոտքերի
եւ
վերջերի
նոյնայանգութեան
վերայ
առանց
{ամենայն}
մտքի,
բովանդակութեան,
խորհրդի
եւ
բանականութեան
երի
մէջ
այն
սխալ
եւ
վնասակար
վարդապետութիւնը
-
թէ
{ամենայն}
բան,
որ
երեւում
էր
Հայոց
ազգի
վերայ,
անշուշտ
պի
նձին
գիտութիւն
-
թալիսմանական,
վհկութիւն,
եւ
թէ
{ամենայն}
բան
կարելի
էր
յառաջացնել
չար
ոգիների
գործակցութեա
ւն
մտել
է
գլուխը,
ըստ
որում,
երբեմն
ամիսներով,
{ամենայն}
ինչ
հանդարտ
է
եւ
ոչինչ
չկայ.
մարդ
է
մարդու
պէս:
եցի
մի
խաղ
խաղալ
դորա
հետ:
Խոր
գիշերի
մէջ,
մինչ
{ամենայն}
մարդ
քնեց
ու
չորս
կողմը
հանդարտեց,
առայ
թղթերիս
ուր
եւ
ապա
հարցրու
հարցանելիքդ,
որ
պատասխանեն
եւ
{ամենայն}
ճշդութեամբ
եւ
հաւատարմութեամբ:
Երբ
աւարտեցիր
հար
ջ
էին
դնում:
Կոմսը
կարդալով
ասաց,
-
Խեղճ
մարդ,
{ամենայն}
կարեկցութեան
արժանի.
ճշմարիտ,
եթէ
պատահէի
նորան
շխարհը
առանց
մի
օգտի
ակնկալութեան,
եւ
թէ
ինչպէ՛ս
{ամենայն}
օր
երկնքի
լուսաւորքը
լուսաւորում
են
երկիրը
առանց
երեխայութենից
սկսեցին
մարդու
երջանկութիւնը
որոնել
{ամենայն}
տեսակ
զեղխութեան
մէջ:
Որդիքը,
միանգամայն
մարմնի
եանց
հօր
հարստութեամբ,
բոլորովին
անզգայացած
դէպի
{ամենայն}
մարդկային
եւ
վայելչական
բան,
իւրեանց
անուսումնաս
նէին
(պ.
Յովնաթանեանցը,
իւր
սրտում,
ատեցող
էր
{ամենայն}
լուսաւորութեան),
այլ
մանաւանդ,
ուրիշներին
բամբ
ացող
մարդիկը
(թէպէտեւ
պ.
Յովնաթանեանցը
զուրկ
էր
{ամենայն}
բարոյական
բարձրութենից),
սեպհականել
էր
ինքեան
մ
,
սեպհականել
էր
ինքեան
մի
յիմար
հպարտութիւն,
եւ
{ամենայն}
հասարակութեան
մէջ
կամենում
էր
խելացի
մարդու
պաշտօ
լ
ազգասէր
եւ
այսպիսի
ամուլ
շատախօսութեամբ,
առանց
{ամենայն}
զոհաբերութեան,
տօնացուցի
մէջ
գրուելու
արժանի
համ
սինս:
Ստո՛յգ
է,
որ
ասում
են,
թէ
աշխարհի
երեսին
{ամենայն}
լաւութիւն
վճարւում
է
ապերախտութեամբ:
Եղբայրս
որ
րից
եւ
նկատողութեններից.
մանաւանդ
որ
ձեր
դուստրը
{ամենայն}
օր
շրջապատուած
է
հրապոյրներով,
ամենայն
օր
բորբոք
ր
դուստրը
ամենայն
օր
շրջապատուած
է
հրապոյրներով,
{ամենայն}
օր
բորբոքուած
է
նորա
ուղեղը...
ես
կարճ
եմ
ասու
է
ազատ
թողուլ
ինձ
ձեր
նկատողութեններից.
պատճառ,
{ամենայն}
խրատ
եւ
խորհուրդ,
որ
ուղղակի
վերաբերւում
էին
իմ
մ:
-
Ճշմարտութիւնը
մի
վերացական
բան
է,
որով
{ամենայն}
մարդ
արդարացնում
է
իւր
գործերը:
-
Այո՛,
եւ
.
իսկ
որքա՛ն
դողալ
հարկաւոր
է,
մինչեւ
այդ
բոլորը
{ամենայն}
ապահովութեամբ
կ'անցանէ
ձեռքից:
Ամենայն
անգամ
ես
յդ
բոլորը
ամենայն
ապահովութեամբ
կ'անցանէ
ձեռքից:
{Ամենայն}
անգամ
ես
գիտեմ,
թէ
ի՛նչ
եմ
կրում.
Դեպարտամենտի
Մինչդեռ
խօսում
էր
պարոնը
իւր
գործակատարի
հետ,
{ամենայն}
զգուշութեամբ
բացուեցաւ
նախասենեկի
դուռը:
Պ.
Յով
կայծակները:
Մի
ճնշուած,
խեղճ
ողորմելի
սիրտ
{ամենայն}
վայրկեան,
հարիւրներով
զարկում
էր
այդ
կերպարանքի
կամութեամբ
յանձն
առաւ
կատարել
իւր
պարոնի
պատուերը
{ամենայն}
ճշտութեամբ:
-
Մուրհակը,
որ
ստացաք
այսօր,
վ
վ
այն
պարոնին,
որի
հետ
վաղ
ուրեմն
վերջացուցած
եմ
{ամենայն}
յարակցութիւն,
բորբոքում
էք
զուր
տեղը
նորա
թշնամո
ւմ
եմ
մի
վերին
աստիճանի
տմարդութիւն:
Թողունք
{ամենայն}
հակառակաբանող
պատճառքը,
այլ
այս
միայն
առնունք
աչ
է
այժմ
ամառանոցում,
իսկ
մենք
փտում
ենք
այստեղ:
{Ամենայն}
պատրաստութիւն
տեսել
եմ.
կահ
կարասիք
բարձուած
են
սուն
տարեկան.
ուրախ
բնաւորութեամբ,
բայց
զրկուած
{ամենայն}
կրթութենից,
եւ
ինչքան
խելք
ու
բանականութիւն
որ
ն
ատճառով
այնտեղի
մարդիկը
պիտոյ
է
անպատճառ
յօժարէին
{ամենայն}
բանի,
որի
միայն
կարող
էր
ժամանակը
կորուսանել,
ա
երեսին
չէր
կարող
ընդդիմանալ
նորան,
եւ
թէ
աշխարհի
{ամենայն}
նիւթական
փոփոխութիւնքը
կատարւում
էին
այդ
օրէնքի
ա
ղլուն,
-
որ
աշխարհի
երեսին
յաւիտենական
բան
չկայ,
{ամենայն}
ինչ
աւերւում
է,
քանդւում
է
եւ
լսել
եմ
խելօք
մարդ
իքն
էր.
նա
չունի
մուրհակի
կարօտութիւն.
պատճառ,
{ամենայն}
արարածը,
որ
նա
սնուցանում
է,
հաւատարիմ
գրաւական
օրհնէ
նորա
Արարիչը,
որի
ձեռագործքը
անմահ
են,
որ
{ամենայն}
բան
ստեղծելով
մահ
չէ
ստեղծել:
-
Հաւատա՛,
պար
իւթիւնճի-օղլուն,
-
թէ
իմ
ձեռքիցս
գար
ես
կ՚աշխատէի
{ամենայն}
օր
խօսել
քո
հետ
այսպիսի
գեղեցիկ
բաների
վերայ,
բա
ւնենալ
դէպի
ինձ...
-
Այսուհետեւ
հաւատում
եմ
{ամենայն}
բանի,
ինչ
որ
կը
քարոզեն
ինձ
բնութեան
անունով,
-
ւրեանց
մի
հատիկ
Մանուշակը,
արդարեւ
արժան
էր,
որ
{ամենայն}
ծնող
օրինակ
առնուր
նոցանից.
նորա
հագուստները
մաք
,
-
ընդհատեց
նորա
խօսքը
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը,
-
{ամենայն}
ժամանակ
բաց
է
մեր
դուռը:
Ինչպէ՞ս
է
Վարդ-խաթուն
խ
նպէս
առնէիք,
որ
այո՛
լինէր
քան
թէ
ո՛չ.
պատճառ,
{ամենայն}
մարդ
իւր
հաշիւը
ունի.
ինձ
այսպէս
յարմար
է,
պսակ
եան
իրագործուած
գաղափար
էր
Շահումեանց
Գէորգը.
նա
{ամենայն}
օր
մտածում
էր
նորա
վերայ
եւ
շատ
անգամ
երկու
արտաս
աղը,
գիտե՞ս:
-
Գիտեմ,
-
պատասխանեց
պառաւը,
-
{ամենայն}
չորեքշաբաթ
օր
ես
գնում
եմ
Աստուածածնի
դուռը:
ւնը,
բայց
նամակը
ցոյց
մի՛
տուր
ոչ
ոքի.
պատճառ,
{ամենայն}
տղայ
գիտէ
պարոն
Շահումեանցի
առատութիւնը,
այս
պատ
յդ
լաւ
չէ՛,
զաւա՛կս,
քեզ
ի՞նչ
փոյթ
մտածել,
մեք
{ամենայն}
բան
կը
հոգանք,
հայրդ
կը
գայ,
նորա
հետ
կը
խօսենք
գուստը:
-
Ո՞վ
էր
պատմել,
-
հարցրեցի
ես:
-
{Ամենայն}
բան
իմանալը
լաւ
չէ,
շուտ
կը
ծերանաս,
հայրս,
-
պ
Թիւթիւնճի-օղլուն
շատ
այն
տեսակ
մարդերից
չէր,
որ
{ամենայն}
բան
զոհում
են
մի
հարուստի
ժպիտին
կամ
կիսաքաղցր,
հարցմունքի
վերայ,
պատճառ,
առաւել
մօտ
է
մեզ,
եւ
{ամենայն}
բանից
հարկաւոր
է
իմանալ,
թէ
ինչ
էինք
մէք:
-
եզ,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
այսինքն...
-
{Ամենայն}
կողմից,
-
կտրեց
խօսքը
Շահումեանցը,
տեսանելով,
ո
րապէս,
նորա
վախճանը
եւ
նպատակը,
մի
խօսքով
մարդը
{ամենայն}
կողմից,
դարձեալ
կրկնւմ
եմ
`
ոչ
ֆիզիկական
կողմից
մ
եմ,
իսկ
ընդհանրապէս
ո՛չ:
Մի՞թէ
քո
կարծիքներով
{ամենայն}
մարդ
որ
հոգի
ունի,
պատկեր
է
Աստուծոյ.
մի՞թէ
մի
ւրեանը
բնական
ազդեցութեանը
հետեւելով,
գործում
են
{ամենայն}
ինչ
առանց
այս
եւ
այն
կողմը
նայելու:
Մարդը
կը
լին
լինել
մարդկութիւնը
լուսաւորող
գանձանակին:
Այս
{ամենայն}
բանը
մարդ
կարող
է
առնել,
եթէ
կամենայ,
բայց
շատ
ռանց
Աստուծոյ
գործերը
գործելու
եւ
դեռեւս
լցուելով
{ամենայն}
տեսակ
մոլութեններով
ասել,
թէ
"
աստուծոյ
պատկեր
ե
ահուէտունը
մի
այնպիսի
դատաստան
է,
ուր
դատւում
են
{ամենայն}
մարդիկ,
շատ
մեծերից
բռնած
մինչեւ
վերջը:
Ամենայն
ամենայն
մարդիկ,
շատ
մեծերից
բռնած
մինչեւ
վերջը:
{Ամենայն}
մարդ
իւր
կարծիքն
է
ասում.
ի
հարկէ
նոցայ
աչքով
խե
րից
էր,
որ
աղօթելով
կամ
այլ
ճարերով
հաւատում
էին
{ամենայն}
ցաւի
բժշկութիւն,
այսուամենայնիւ
Մանուշակի
համար
րներ
այդ
ցաւերը
բժշկելու,
թեթեւը
բժշկում
է
առանց
{ամենայն}
տարակուսութեան:
Թեթեւ
թափողը,
եթէ
հանդիպի
մի
այ
Ուրբաթամուտ:
Մութ
գիշեր:
Մրրիկը
փչում
էր
{ամենայն}
կատաղութենով,
անձրեւը
գետի
նման
թափւում
էր
երկնք
ն,
վայելեցէ՛ք
եւ
ուրախացէք:
Այս
խօսքից
յետոյ
{ամենայն}
ոք,
սկսեց
ուտել
իւր
ամանից
զանազան
մրգեր
եւ
այլ
ցա
չնչին
եւ
խելացնոր
կամքով,
եւ
թէ
նոքա
կարող
են
{ամենայն}
մարդու
վերայ
դատաստան
կատարել,
իսկ
ուրիշները
նոց
ան
չհեռացնէինք,
ո՛չ
այս
կը
լինէր
եւ
ո՛չ
այն,
եւ
{ամենայն}
ինչ
կ՚անցանէր
խաղաղութեամբ,
բայց
այժմ,
ո՛վ
գիտէ
յն
անիմաստ,
կցկտուր
եւ,
որքան
կարելի
է,
կարճ,
{ամենայն}
կերպ
փախչելով
երկար
եւ
կապակից
խօսակցութենից,
որ
Օղլուն:
Մանուշակը
այնպէս
կպել
էր
դուռին,
որ
{ամենայն}
սրտի
զարկելը
բացարձակւում
էր
դուռի
վերայ,
այնպէս
ից
եւ,
թեւ
ու
թռիչք
ստանալով,
պիտոյ
է
տարածուէր
{ամենայն}
տեղ՝
մի
հատ
մարդու
սեփականութիւնը
հասարակաց
մարդ
գը՝
ծառայ
եւ
ստրուկ
դարձած
օտարի,
վիզը
դնում
էր
{ամենայն}
հնարաւոր
լուծի
տակ
մի
կտոր
հացի
համար,
մինչ
Հայո
նասէր
որդիների
համար
ո՛չ
հաց
ունէր
եւ
ո՛չ
պատիւ.
{ամենայն}
մարդ
մտածում
էր
առանձնապէս
իւր
օգտի
վերայ,
որպէս
ւն
էին
հասարակապետութեանը
իւրեանց
հարստութեամբ
եւ
{ամենայն}
հարկատուութենից
ազատութեամբ։
Կտրիճ
Ծերակոյտը
այս
էրը
եւ
յարգութիւնը։
Եւ
այսպէս
թափուեցան
նորա
մօտ
{ամենայն}
կողմից
առատաձեռն
պարգեւներ,
եւ
Վենետիկեան
Ծերակո
ր,
եւ
Վենետիկեան
Ծերակոյտը
շնորհեց
միաբանութեանը
{ամենայն}
կարելի
թեթեւութիւնք։
Այսպէս
միայն
հնարաւոր
եղաւ
մ
Մխիթարի
օգտի
համար։
Մխիթարը,
ցաւելի
Մխիթարը,
{ամենայն}
կարեկցութեան
արժանի
Մխիթարը,
այսպիսի
հանգամանքնե
պէս
պատմի
'ի
նոյն
վարս
եւ
այլն։
Յորում
եւ
պատմին
{ամենայն}
անցք,
որք
անցին
ընդ
նմա,
այսինքն
թէ
որպէս
յառաջ
յնոսիկ
'ի
ներքս։
Բայց
'ի
վերայ
այսր
ամենայնի
այս
{ամենայն}
զգոյշ
փօլիթիքայք
ոչինչ
կարացին
ծածկել
'ի
յերեւան
ց
Վենետիկեցւոց
Հ.
Մկրտիչ
Աւգերեան
տայր
պատասխանի
{ամենայն}
խնդրոց,
միաբանութեամբ
Պօղոս
աղայի
Սեբաստեան
գրէր
գլուխ
տանել
զմիաբանութիւն
ընդ
Հայոց
",
եւ
ջանաց
{ամենայն}
հնարիւք
յառաջ
վարել
զայն
ցայն
աստիճան,
մինչեւ
յա
նց
բնակութիւն,
եւ
'ի
Կոստանդնուպօլսոյ
վճարեսցուք
{ամենայն}
ծախք։
Այլ
'ի
սաստկանալ
վիճի
եւ
դատի
'ի
մէջ
Մ
րան
շրջեցան
իրք։
Սակայն
գիտել
արժանի
է,
թէ
յայս
{ամենայն}
գործ
գլխաւորքն
'ի
բանս
եւ
'ի
խորհուրդս
էին
նախ
Հ
ւթեան
եւ
պատրիարգին,
որ
յառաջագոյն
գիտակն
էր
այն
{ամենայն}
վերոյասացեալ
Ինճիճեան
խորհրդոց,
չոքան
'ի
Ենի-խափ
նձամբ
առ
անձին
եւ
զեկուցանել
առ
որ
պարտն
էր,
այլ
{ամենայն}
ինչ
'ի
գլխաւոր
նոցին
ամփոփեսցի
եւ
այլն։
Ի
վա
եաց
ուսուցանել,
որպէս
եւ
յայտնի
եղեւ։
Յայսմ
{ամենայն}
բանիցս
ասացելոց
զհետ
գայ,
թէ
պարտ
է
դարման
առնել
,
վասն
որոյ
եւ
յետս
կոչեմ
եւ
որոշեմ
զանձն
իմ
յայս
{ամենայն}
սկզբանց
եւ
ներքոյ
արկանեմ
զիս
կրթութեան
եւ
վարդապ
վոյն
տարածման
հաւատոյ
միանալով
հոգւով
եւ
մտօք
ընդ
{ամենայն}
յարգելի
Քօլլեճեան
քահանայից,
փափագելով
յայտնել
զ
հանայից,
փափագելով
յայտնել
զայս
իմ
դիտաւորութիւն
{ամենայն}
հաւատացելոց։
Մեսրովպ
վարդապետ
Աղաջրախեան.
ութեանը։
Բաց
ի
այս
զգուշաւոր
քննութենից,
դեռեւս
{ամենայն}
շրջանկատութեամբ
պիտոյ
է
հաշուի
եւ
համարի
տակ
դնել
ին
գտանում
է
իւր
մխիթարութիւնը
եւ
երջանկութիւնը։
{Ամենայն}
մարդ,
որ
այնքան
վատաբաղդ
չէր
գտանուած,
որ
շիջան
ական
եւ
բարբարոս
սկզբունքով
չորացնում
է
այդ
կրօնը
{ամենայն}
բանականութեան
ծիլ,
որ
դրել
էր
Աստուած
մարդու
մէջ
ցնում
է
մի
մարդու
կամ
ազգի
եւ
կամ
ընկերութեան
մէջ
{ամենայն}
ազատ
կամք,
ամենայն
գործունէութիւն
եւ
ամենայն
կեա
մ
ազգի
եւ
կամ
ընկերութեան
մէջ
ամենայն
ազատ
կամք,
{ամենայն}
գործունէութիւն
եւ
ամենայն
կեանք։
Դոցա
փոխանակ
տա
մէջ
ամենայն
ազատ
կամք,
ամենայն
գործունէութիւն
եւ
{ամենայն}
կեանք։
Դոցա
փոխանակ
տարրացնում
է
նոցա
սրտի
եւ
հո
ին,
դառնում
է
մի
մեքենայ,
մի
աւտօմատ,
որ
առանց
{ամենայն}
գիտակցութեան,
զգացողութեան
եւ
անձնաճանաչութեան
ն
՛նչ
այլ
հետեւանք
կարելի
էր
յուսալ
այն
բանից,
ուր
{ամենայն}
հոգեկան
ազատ
ձգտողութիւն,
ամենայն
կամք,
հասկացո
յն
բանից,
ուր
ամենայն
հոգեկան
ազատ
ձգտողութիւն,
{ամենայն}
կամք,
հասկացողութիւն,
ստուգագործութիւն
եւ
գիտակ
ն
Սամարիայի
սարի
վերայ
կամ
Երուսաղէմի
մէջ,
այլեւ
{ամենայն}
տեղ,
հոգով
եւ
ճշմարտութեամբ։
Նա
հրապարակեց
քահա
որ
իւրեանց
կամեցածի
պէս
հասկացնում
էին
ժողովրդին
{ամենայն}
բան,
եւ
տուեց
ժողովրդի
ձեռքը՝
պատուիրելով
քննել
խօսքով՝
նորա
մահը
գրաւական
եւ
ապահովութիւն
եղաւ
{ամենայն}
կերպով
մեր
կեանքին
եւ
գոյութեանը։
Քրիստոնէու
ն
եւ
գոյութեանը։
Քրիստոնէութիւնը
խորտակում
է
{ամենայն}
բռնակալական
լուծ,
փարատում
է
ամենայն
խաւար,
հիմ
խորտակում
է
ամենայն
բռնակալական
լուծ,
փարատում
է
{ամենայն}
խաւար,
հիմնուած
լինելով
սիրոյ
ապառաժի
վերայ՝
ամ
յն
խաւար,
հիմնուած
լինելով
սիրոյ
ապառաժի
վերայ՝
{ամենայն}
տեղ
տարածում
է
սէր
եւ
խաղաղութիւն,
ջուր
է
տալիս
լ
լուսին
եւ
սորա
միջնորդութեամբ
քննել
եւ
գնահատել
{ամենայն}
բան,
իւր
անձը,
իւր
հոգին,
իւր
բանականութիւնը,
ւր
գիտութեան
եւ
հասկացողութեան
չափը։
Նա
ընդդէմ
է
{ամենայն}
մեռելութեան,
ամենայն
անշարժութեան,
որ
փոխանակու
ողութեան
չափը։
Նա
ընդդէմ
է
ամենայն
մեռելութեան,
{ամենայն}
անշարժութեան,
որ
փոխանակում
է
կենդանութեամբ
եւ
մ
ամբ
եւ
մշտնջենական
շարժողութեամբ։
Աղբիւր
լինելով
{ամենայն}
բարոյականութեան,
ամենայն
արդարութեան՝
հաւասարապ
ւթեամբ։
Աղբիւր
լինելով
ամենայն
բարոյականութեան,
{ամենայն}
արդարութեան՝
հաւասարապէս
բաշխում
է
ամենեցուն
միե
մուլ
եւ
անխորհուրդ
մեքենականութիւն.
նա
կամի,
որ
{ամենայն}
բան
քննուի,
ուսանուի
եւ
հոգու
գիտակցութեամբ
հիմն
ա
չէ
հոտոտում
զոհերի
սեղանը,
նորա
առաջեւ
ոչինչ
է
{ամենայն}
փարիսականութիւն.
նա
կամի
մաքուր
սիրտ,
անարատ
խղ
պապերը
սովորել
են
մտածել,
թէ
Սուրբ
գրքի
մէջ
եղած
{ամենայն}
ազատութեան
գաղափար
ասուած
էր
իւրեանց
օգտի
համար,
վ
սատանայի
գերութենից
եւ
հոգեւորուած,
պատրաստ
էր
{ամենայն}
զոհաբերութիւն
յանձն
առնուլ
ազատական
կրօնի
անունով
ոստանդնուպօլսի
պատրիարգը
գլուխ
եկեղեցու
ճանաչել։
{Ամենայն}
սուրբ
բան
դառնում
է
վաճառելի,
արատը
եւ
անառակութ
ապը,
ասում
եմ,
հրապարակով
յայտնեց
աշխարհին,
թէ
{ամենայն}
մարդկային
իշխանութիւնք
կարգուած
են
Աստուծուց,
թէ
աքելու
ձեռքով։
Նայելով
այս
պապի
նամակներին,
{ամենայն}
տեղ
տեսանում
ես
այս
վարդապետութիւնը։
Նա
յայտնում
տանուած
իւրաքանչիւր
գերդաստան
պարտական
է
հարկ
տալ
{ամենայն}
տարի
երկու
սու,
եւ
հրամայում
է
իւր
դեսպաններին
ժ
մարկա
արծաթի։
Ծայրագոյն
հրովարտակներով
Եւրոպայի
{ամենայն}
տեղերից
Հռովմ
գանչուեցան
շատ
եպիսկոպոսք,
որոնց
մ
անութեան։
Տեսանելով
այս,
որպէս
մեք,
նոյնպէս
եւ
{ամենայն}
անաչառ
մարդ
մեր
ընթերցողներից,
համաձայնելու
չէ
գ
,
թէ
Մխիթարեանց
պապականութիւնը
լոկ
դիմակ
էր,
թէ
{ամենայն}
րոպէ
կարելի
էր
վայր
ձգել
երեսի
վերայից
այդ
խաւարա
ատրաստուած
չէր
իւր
հոգու
տրամադրութեամբ։
Մեք
{ամենայն}
հոգով
ցանկանում
էինք
մեր
ազգի
կրօնական
միութեանը
անխորտակելի
ճշմարտութիւնը,
թէ
ստրկութիւնը
մայր
է
{ամենայն}
անբարոյականութեան։
Աւելորդ
չէ
մի
փոքր
պարզել
այս
րպով
կամ
ինչ
ճանապարհով
ստրկութիւնը
մայր
է
լինում
{ամենայն}
անբարոյականութեան,
որ
իւր
կողմից
նոյնպէս
ծնող
է
երեսից։
Պապականութիւնը,
իւր
մէջ
կենտրոնացնելով
{ամենայն}
իրաւունք
աշխարհի
երեսին,
որ
ցած
էր
միայն
Աստուծո
ատութեան
շտեմարան,
եւ
նորա
ծայրացեալ
ազատութիւնը
{ամենայն}
բանի
մէջ
մարդկեղէն
աշխարհում
այն
է,
որ
ուրիշ
խօս
է
մարդկեղէն
աշխարհի
մէջ,
որի
միլիոնաւոր
ապացոյցը
{ամենայն}
մարդ
տեսանում
է,
որ
աչք
ունէր
տեսանելու։
Մխիթար
էր
կարող
ներս
մտանել,
ունի
իւր
սեպհական
հայեացքը
{ամենայն}
բանի
վերայ։
Աշխարհի
ընդհանուր
լուսաւորութիւնը
նո
էր
Եւրոպացոց
լուսաւորութիւնը,
մինչեւ
այդ
աշխարհի
{ամենայն}
տեսակ
գիտութիւնքը
փակուած
էին
վանական
եւ
կալուածա
գիտութիւնքը
Եւրոպա,
մինչ
ամբողջ
հինգ
եւ
վեց
դար
{ամենայն}
մատենագրական
գործունէութիւն
ցոյց
էր
տալիս
իւր
մէջ
լու
որեւիցէ
անբաղդ
մարդ
դատապարտելու
համար,
մինչ
{ամենայն}
հոգեկան
գործունէութիւն
կենտրոնանում
էր
հոգեւոր
աս
խմորուելով՝
վերջապէս
այս
դարումը
դուրս
երեւեցաւ
{ամենայն}
տեղից
հեղեղի
յորձանքներով։
Այն
Եւրոպական
լու
Չինաստանի
անհիւրընկալ,
ժանգոտ
երկաթի
դուռները։
{Ամենայն}
տեղ
քարոզւում
էր
կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
պապը,
ա
ն
տեղ
քարոզւում
էր
կոյր
հնազանդութիւն
դէպի
պապը,
{ամենայն}
տեղ
ներւում
էին
բոլոր
մեղքերը՝
ընդունելով
միայն
նութեան
կապը
եւ
հրաման
տալ
վերստին
ամուսնանալու։
{Ամենայն}
Քրիստոնեայ
մարդ
համաձայնելու
է,
թէ
այս
բանը
ընդդ
ւթեան
դրօշակը՝
ուտելով
ու
մաշելով
այդ
աշխարհների
{ամենայն}
ազատ
շարժողութիւնը։
Զարմանալի
է
ճակատագրի
կ
ովհետեւ
Մխիթարեանց
պապական
լինելը
զրկում
էր
նորան
{ամենայն}
ստոյգ
լուսաւորութենից։
Եւ
ո՛չ
միայն
Մխիթարեանք,
այդ
հնարները
սերմի
տեսակով
ունէին
իւրեանց
մէջ
այն
{ամենայն}
վատ
հետեւանքները,
որ
մեր
օրերումը,
աճելով
այն
փ
նպէս,
ինչպէս
որ
սերմի
յատկութիւնքն
էին։
Մխիթարը
{ամենայն}
բան
զոհեց
Հայոց
ազգի
լուսաւորութեան
համար,
զոհեց
շահաստացութեան
խորհրդով։
Մարդկեղէն
աշխարհում
{ամենայն}
գործողութիւն
վարձատրւում
է
կամ
դատապարտւում
է
այդ
յր
քո
եւ
սոյնպիսեացդ,
հա՛յր
Միքայէլ.
բազում
ինչ
{ամենայն}
իրօք
հայեցեալ
իս
Հայոց
գտի
զնոսա
առաւել
քան
զքսան
նշմարի,
այլ
պահանջմամբ
արդարութեան
բողոքելով
առ
{ամենայն}
տէրութիւնս.
եւ
ոչ
իսկ
դադարէ
մինչեւ
ոչ
տեսցէ
զիր
Հռովմ
եւ
կրկին
եւս
առաքեցին
եւ
ունին
առաքել։
Այս
{ամենայն}
եղեւ
եւ
լինի,
բայց
ընդ
վայր,
զի
կամ
'ի
դերեւ
ել
ի
միջոյ
կիսոյ
ժամու
էառ
զոր
խնդրէրն
զի
պատրաստ
էր
{ամենայն}
։
Ապա
բացեալ
զգլուխ
իւր
յատենի
անդ
ասաց,
"
գոհան
ացոց
եւ
միւսերի
երեսից,
իսկ
Հայոց
պատմութեան
մէջ
{ամենայն}
քայլափոխում
զոհում
է
Հայոց
եկեղեցու
անկախութիւնը
սկ
նորա
նպատակը՝
նիւթ։
Նպատակին
հասանելու
համար
{ամենայն}
բան
ներելի
է,
մարդասպանը
եւս
Դաւիթ
եւ
Յուդիթ
է
դ
Մոսկուացի
հայ
սխօլաստիկը
եւս
խօսում
էր
{ամենայն}
տեղ
այս
սխալների
վերայ
եւ
պարծենում
էր,
թէ՝
այս
ի
կանը։
Եւ
որովհետեւ
չկան
բնութեան
մէջ
ոստիւնք,
այլ
{ամենայն}
բան
կատարւում
է
աստիճան
առ
աստիճան,
փոքր
առ
փոքր,
նի
պաշտօնեայքը
համը
տարել
էին
իւրեանց
լրբութեամբ.
{ամենայն}
կողմից
աշխատում
էին,
որ
խաւար
մնայ
ժողովուրդը,
որ
լեզու
հինգերորդ
դարու
յայժմուս
ժամանակի՝
յորում
{ամենայն}
ազգք
եւրոպէականք
ջանահնար
լինին
հարստացուցանել
զա
[ընթերցասիրելով]
"
զՎարդապետարանն
կրօնի
"
[մինչ]
{ամենայն}
դարձուածք
բանից
[ըմբռնելի
էին
առ
ի
ընթերցանելեացն
[ոճ
խօսից]
եւ
գրերոյն
եւ
ժողովրդեանն,
ուրեմն
եւ
{ամենայն}
գրուածք
հեղինակաց
ծաղկելոց
յոսկեղէն
դարու
հայկակա
ելոց
յոսկեղէն
դարու
հայկականս
դպրութեան
մերձենալի
{ամենայն}
հայոց,
որ
գիտէր
գէթ
ընթեռնուլ,
այլ
այսպիսի
կարծ
ածապաշտութեան
ունել
խորհրդաբար,
եւ
ո՛չ
հասկանալի
{ամենայն}
ում
եք,
որով
հանդիսացուցանէին
զնուիրական
պաշտամո
պ
իտալախօսութեան:
Եթէ
հնասէրք
հայոց
համարեն
զայս
{ամենայն}
յանուրջս
անցեալ,
եւ
ո՛չ
կամին
զգալ,
թէ
որ
ինչ
ը
նակն
միօրինակ
եւ
միով
անստերիւր
կանոնալ
վարին
ընդ
{ամենայն}
ազգս
եւ
ազինս
եւ
ոչ
ոք
ուժ
է
ճակատ
յարդարել
ընդդէ
եան
անդ
նորին
լեզու
իմաստասիրական
ոճով
բանից
զայս
{ամենայն}
ի
լսելիս
մերայոց,
որոց
ունիցին
առողջ
ականջս
լսել
]
ընթանալ
[նոցա
զայն
ճանապարհ],
զոր
ընթացան
ցարդ
{ամենայն}
քրիստոնեայք,
թարգմանեալ
զսուրբ
մատեանն
եւ
զԱւետա
տուծոյ՝
եւ
զՆորին
ստորոգելեաց:
Անտեսեալ
զայս
{ամենայն}
իմաստնոցն
Հայոց,
մինչ
դեռ
հարկ
է
վերայ
կայր
խնամ
ոկ
հայկականին
չէ՛
բնաւ
պիտոյ
անուանել
գիտութիւն.
{ամենայն}
որ
եւ
է
լեզու,
տեսեալ
իբրեւ
պահարան
գիտելեաց,
յ
րք
մնացեալք
առ
հինաւուրցն
Խորնոյ՝
յար
եւ
նման
առ
{ամենայն}
ազգս
սկսանի
վիպասանական
երգովք
զքաջագործութեանց
դ
Հայաստան
աշխարհի՝
ի
ձեռն
սրբոյն
Գրիգորի:
Գոգցես
{ամենայն}
մատենագիրք
մեր,
սակաւ
յոյժ
բացառութեամբ,
հետեւի
եւ
եթ:
Որչափ
ինչ
զօրէ
մարդկայինս
մտաց
ոյժ,
զայն
{ամենայն}
շատ
աջողակութեամբ
ի
գործ
եդեալ
հոգիացելոցս
ի
մարմ
զօրավար,
որպէս
զի
կայսերական
արասցեն
հրաման
ընդ
{ամենայն}
տեղիս
Հայոց
ի
բաժնի
Յունաց՝
ընդունել
զվարդապետու
րկասիրութեանցն
ի
ձեռս
բերէին
պարեգօտաւորքն,
զայն
{ամենայն}
կամ
ի
հուր
դատէին
եւ
կամ
առ
ի
կուլ
ջրոյ
մատնէին,
զքերականութիւն,
զճարտասանութիւն
ի
փոխ
առեալ
զայս
{ամենայն}
ի
Յունաց
եւ
ի
Քաղդէացւոց,
գրէ
եւ
զզանազան
ճառս
ի
րդ
դարու:
Մին
ի
սոցանէ
Յովհան
Օձնեցի,
կաթողիկոս
{ամենայն}
Հայոց,
որ
ըստ
մտացն
խոհականութեան
եւ
արգասաւոր
բ
ամբ
ճիւղոց,
առանց
խառնափընդորելով
զկազմածն:
Այս
{ամենայն}
պայմանը,
որն
անհրաժեշտ
են
ի
պատմութեան՝
չիք
ի
Պ
իբրեւ
ի
վերայ
մարդոյ
միշտ
ծառայողի,
զորոց
կախին
{ամենայն}
անցք
ընդ
մարդկութիւնս
եւ
դատաւոր
նստիլ
ի
վերայ
նո
թին
հայախօսութեամբ:
Այլ
զայսմանէ
չէ
խնդիրս.
այդ
{ամենայն}
կարեն
պատահիլ
եւ
ամենայն
դարս,
զի
ի
հինգերորդ
նո
զայսմանէ
չէ
խնդիրս.
այդ
ամենայն
կարեն
պատահիլ
եւ
{ամենայն}
դարս,
զի
ի
հինգերորդ
նուիրական
դարու
ոչ
ամէն
ոք
ա՞րդ
հայեցաւ
դարն
19-երորդ
ի
հին
լեզուն.
այլ
այս
{ամենայն}
լցուցանեն
գէթ
զցանկութիւն
եւ
պատասխանի
տան
ուսում
ց
ժամանակին,
չունի
կեանք
յընկերական
կենցաղս,
եւ
{ամենայն}
Հայ,
թէ
ուսանի
եւ
թե
պարտաւորական
էր
զայդ
ուսանի
մբ
զմեռելութիւն
ի
կեանս
հրաշագործել,
այլ
այդոքիկ
{ամենայն}
կապեալ
կաշկանդեալ
են
դարձեալ
ընդ
սահմանաւոր
եւ
պղ
ց
Հայոց
ի
մոլորական
եկեղեցին
Հռովմայ:
Այսոքիկ
{ամենայն}
տխուր
յիշատակարանք
հայկական
ողորմ
տգիտութեան
կսկծ
,
այլ
շնորհիւ
Ամենակալին
բերանք
մեր
բացեալ
են
առ
{ամենայն}
հակառակորդը
ճշմարտութեան
եւ
աղեղունք
լարեալ
վանել
ւսաւորութիւն
իւրայնոց,
չեւ
զայս
արարեալ
սուտ
է,
{ամենայն}
Հայութիւն,
սուտ
եւ
ազգասիրութիւն,
որոյ
անուն
ըն
բանական
եւ
ի
պատմական
գիտութիւնս
եւ
կարող
էր
զայն
{ամենայն}
ըստ
իմիք
արդիւնաւոր
կացուցանել
վասն
ժամանակցաց
իւ
պայմանս
լեզուի
մերոյ,
թէ
կարէր
արդեօք
տանել
զայս
{ամենայն}.
ցայս
վայր
իւրաքանչիւր
ոք
յընթերցողաց
ճառիս
քննե
(ոչ
վասն
ազգին
առ
հասարակ,
այլ
հայագիտաց),
զի
{ամենայն}
որ
գիտուն
է
դպրութեան
Հայոց,
ջան
դիցէ
լուսափայլ
ալ
եմք
առ
հասարակ,
ընդունիմք
եւ
խոստովանիմք
զայդ
{ամենայն}
մեք
ինքնին,
թէ
մեք
ոչ
երբէք
կարեմք
զուգընթաց
լին
ին
նմա
ամբողջ
հինգ
կամ
վեց
ամք
առ
ուսանելոյ
զնա.
{ամենայն}
Հայորդի
չեւ
յարբունս
հասեալ
հասակի
պարտաւորի
զկեն
զկենցաղականս
հայթայթել,
զի
ժամանակն
պահանջէ
զայդ
{ամենայն},
վիհ
աստի,
վիհ
անտի
եւ
մահ
առաջի
ըստ
կորովաբան
մինչ
դեռ
պաշտօնակատար
գտանի
հինն
բարբառ,
սուտ
է
{ամենայն}
ջանք
եւ
զուր
են
քըրտունք
իմաստնոց
Հայոց
առ
ի
լուս
զնա,
թէ
վասն
է՞ր
խառն
ընդ
բառից
հին
լեզուի,
այս
{ամենայն}
խօսք
եւ
զրոյցք
լսելի
եղեն
զկնի
տպագրութեան
"
Առաջ
լոց
էր
զանունդ
ռամկախօսութիւն,
ապա
ուրեմն
եւ
այլ
{ամենայն}
լեզուք,
որք
ի
լատինականէն
ելեալ
կերպաւորեցան
ի
զ
իսկ
խոտ
դալարի:
Հին
սովորութիւն
է,
որպէս
առ
{ամենայն}
ազգս
եւ
առ
մեզ,
զի
պատուելի
հեղինակք
բամբասել
զժ
եալ
ի
դրունս
եկեղեցւոյն
զշարական
եւ
զսաղմոս
առանց
{ամենայն}
գիտակցութեան
եւ
ընտրութեան,
յառաջ
բերէ
յամենայն
ջատագով
գիտակցութեանցդ
հանդիսացեալ
արհամարհէ
զայլ
{ամենայն}
ուսումնականութիւն,
արտաքին
զնոսա
եւ
երկրորդականս
եւ
զհրահանգ
որպիսի
եւ
իցէ
միոյ
աբեղայի,
որպէս
թէ
{ամենայն}
գիտութիւնք
ցարդ
յայտնագործեալք
յաշխարհի
պարունակէ
ն
այլոց
անձանց,
որք
յայլմէ
վիճակէն
էին:
Այլ
այս
{ամենայն}
աղբերանայ
յայնմանէ,
զի
ժողովուրդն
մեր
անմասն
գտա
որչափ
պատմութիւնն
լոյս
տայ
մեզ,
այլ
ընդհակառակն
{ամենայն}
ազգք
եւ
ազինք
ի
բաց
առեալ
զԱփրիկեան
եւ
զԱսիական
բ
տմութիւնն,
ըստ
այնմ
եւ
բանաստեղծութիւն:
Այլ
այս
{ամենայն}
հողմոց
հնչիւնք
էին
յականջս
իմաստնոց
Հայոց,
որոց
կրօն,
տնարարութիւն
եւ
կաքաւ:
Բայց
մինչ
չիք
այս
{ամենայն},
խորհուրդ
սուրբ
տանք
պատուելի
հայրենակցաց
մերոց
վք
բառիւք
ասել
լեզուն
գործական՝
նորն,
հասկանալի
{ամենայն}
ումեք,
մի
երբէք
յուսասցին
հայք
հանդիպել
փրկարար
տութեան
թանձրացեալ
յերեքտասան
դարուց
հետ
է:
Յայս
{ամենայն}
հայեցուցեալ
զպատուական
եւ
զսիրելի
հայրենակիցս
մեր
այկական
նորախօս
մատենից,
յորս
աւանդեալ
լիցին
այն
{ամենայն}
գիտութիւնք,
որք
հասարակաց
են
այժմուս
յԵւրոպայ,
անցեալ
ապիրատութենների
յիշատակը
Ազգերի
սրտից,
որ
{ամենայն}
րոպէ
սպանում
էին
նորան
բարոյապէս։
Ոչինչ
տեղում
չ
րացած
սաստիկ
հարինքից
յետոյ,
պատրաստ
էր
ընդունել
{ամենայն}
հրաշալի
բան,
վասնորոյ
եւ
չ'կարողացաւ
ընդդիմանալ
անալով,
որ
Բարսելոնում
ժանտախտ
է
յառաջացել
եւ
թէ
{ամենայն}
հաղորդակցութիւն
այս
քաղաքի
հետ
կտրուած
է,
յետ
դա
ւմ
են
ջանք
եւ
աշխատութիւն
Կարգի
օգտի
համար
սպանել
{ամենայն}
տեսակ
բնական
կամ,
լաւ
ասել,
սեպհական
գործունէու
որան,
ախտացած
համարելով
ժանտախտով,
հալածում
էին
{ամենայն}
տեղից։
Գիշերները
անցուցանում
էր
պարզ
երկնքի
տակ
Օրերով
ոչինչ
չէր
ուտում,
պատճառ,
չէր
գտանում։
{Ամենայն}
մարդ
փախչում
էր
նորանից՝
երկիւղ
կրելով
իբրեւ
ախտ
ն
գնում
Կօլլէգիումը
եկեղեցական
վէճերը
լսելու,
որ
{ամենայն}
տօնի
օր
ուսանողները
բանում
էին
լեզուի
մէջ
առաւել
ընկերքը
եւ
բոլոր
վարդապետները
պիտոյ
է
գործ
դնէին
{ամենայն}
աշխատութիւն
նորան
Համալսարանից
արտաքսելու։
Այսպի
րինակը։
Իգնատիոսը
գիտէր,
որ
իւր
ընկերներից
մինը
{ամենայն}
օր
գնում
է
իւր
սիրականի
մօտ,
որի
բնակութիւնը
Փար
եալ
Ֆերդինանդոսի
եւ
Իզաբելլայի
պալատական
դարձաւ.
{ամենայն}
տեսակ
կեղծաւորւում
էր
Կսաւիէի
առաջեւ,
վերջապէս
կ
րքը
երդում
կերան
հանդէսով,
որ
հրաժարուին
աշխարհի
{ամենայն}
բարութեններից,
եւ
նուիրեն
իւրեանց
անձը
Աստուծոյ
նորան
իւրեանց
ծառայութիւնները
եւ
կատարել
կուրօրէն
{ամենայն}
ինչ,
որ
հրամայէ
Առաքեալի
տեղապահը։
Այսպէս
սկսեց
րի
պտուղքն
են
միմիայն։
Լօյոլա,
ոգեւորութեան
{ամենայն}
աստիճաններից
անցանելով,
կարգի
է
դնում
բոլոր
փորձ
ա
ուսուցանելու
ձեւերը
դնում
է
այն
բանի
վերայ,
որ
{ամենայն}
ձեւերից
բարձր
է,
այսինքն՝
մարդկային
հոգու
թռիչք
ու
համար
մարդկային
չէր,
այլ՝
մարդկութենից
վեր։
{Ամենայն}
բանից
անտանելի
է
մանաւանդ
Կսաւիէի
գործը.
նա
ուտո
ովրդին
փողոցներում
եւ
հրապարակներում
եւ
դ)
առանց
{ամենայն}
վարձի։
Իգնատիոսը,
Ֆաբերը
եւ
Լայենէզը
ուղեւորեցա
ր
յառաջադիմութիւն
պարգեւէ
Իգնատիոսի
մտադրութեան։
{Ամենայն}
բան
լաւ
էր
գնում
հասարակութեան
համար։
Իգնատիոսին
եալ
եւ
խելացի
մարդ
էր
եւ
իւր
բարեպաշտութեան
մասին
{ամենայն}
տեղ
յարգելի։
Այս
Կարդինալը
հակառակ
գտանուեց
այս
եան
անդամքը
ձեռնամուխ
եղան
Գեներալի
ընտրութեանը։
{Ամենայն}
մարդ
ցանկանում
էր,
որ
Իգնատիոսը
լինի։
Նա
երկար
գամանքներին,
թոյլ
տուեց
Յիսուսեաններին
պատարագել
{ամենայն}
եկեղեցու
մէջ,
Պապական
աշխարհի
բոլոր
քաղաքների
մէ
անելով,
որ
գործը
այսպիսի
ընթացք
ստացաւ,
պիտոյ
է
{ամենայն}
ջանք
գործ
դնէին
ժողովքի
առջեւը
փակելու,
որ
թէ
կա
կրակ
չոր
նիւթերի
մէջ,
այնպէս
առաջ
էր
վազում
դէպի
{ամենայն}
կողմ
ժողովրդի
մէջ։
Այո՛,
դեռ
Ադրիանոս
VI-ը
մտած
սները,
վէճերի
եւ
խռովութենների
մէջ
վարժութիւնը.
{ամենայն}
ինչ
մի
խօսքով
շատ
յարմար
էր
Պապի
ցանկութեանը
եւ
հ
երայ
ներգործութեան
մասին,
նա
հերքում
էր
մարդումը
{ամենայն}
ազատ
կամք։
Շուտով
Պապի
երեսփոխանների
եւ
այլ
յապետութիւնը
տեսանում
էր
իւր
մօտակայ
կործանումը։
{Ամենայն}
Պապ
երկիւղ
էր
կրում
վերջացնել
այն
գործը,
որ
սկսա
առարկայից,
որի
մասին
գումարուել
էր
ժողովքը
եւ
որ
{ամենայն}
իրաւունքով
սպառնում
էր
Պապական
Աթոռին
չարաչար
կոր
էր
Պապական
Աթոռին
չարաչար
կործանումն։
Այստեղ
իւր
{ամենայն}
ճոխութենով
հանդէս
դուրս
եկաւ
Յիսուսեանների
դպրոցա
։
Կանիզի
Յիսուսեանը,
որ
գտանւում
էր
Կայսրի
մօտ,
{ամենայն}
հնար
գործ
էր
դնում,
որ
Պապի
կողմը
շրջէ
նորան։
Ե
րուել
եւ
թագաւորական
ապարանքներից։
Թագաւորները,
{ամենայն}
կողմից
փորձանքներով
եւ
ամբոխմունքներով
պատած,
առ
այս
է
Յիսուսեան.
թէ
նա
անդամ
է
ընդունում
անխտիր
{ամենայն}
մարդ
եւ
մինչեւ
անգամ
այնպիսի
մարդիկ,
որ
մանաւանդ
պին
մեծ
օգուտ
չէր
կարող
բերել.
պատճառ,
Գեներալը
{ամենայն}
ժամանակ
կարող
էր
յետ
կանչել
քարոզիչները,
եթէ
կամ
սին,
որ
անմիջաբար
յարաբերում
էին
Կարգին,
այլ
եւ
{ամենայն}
դիպուածների
մասին
զանազան
թագաւորութենների
մէջ։
ը,
որոնց
մէջ
Յիսուսականութիւնը
սպանում
է
նոյնպէս
{ամենայն}
միտք
ու
բանականութիւն,
ջնջում
է
գիտութիւն
եւ
արո
անակ,
երբ
Վերանորոգութեան
կարօտութիւնը
զգում
էին
{ամենայն}
տեղ,
աճում
էր
առ
հասարակ
քննողական
հոգին,
եւ
եր
տութիւնը,
վասնորոյ
եւ
անուանեցին
իւրեանց
պաշտպան
{ամենայն}
ուսման
եւ
արուեստի։
Նոքա
տալիս
էին
մարդկային
խել
մ
էին
եկեղեցի
եւ
նորա
մօտ
հոյակապ
դպրոց՝
հարուստ
{ամենայն}
տեսակ
բաներով,
որ
հաճոյ
էր
բանականութեան,
այսին
դեռ
ոգեւորութեան
նշմարանք,
կանոնադրութեան
մէջ՝
{ամենայն}
ինչ
սառն
եւ
մեռեալ,
ինչպէս
գետնայարկի
մէջ
շարուա
մ
փոփոխութեան
սկիզբն,
այսինքն՝
չ'կայ
կեանք,
որ
{ամենայն}
ինչ
յառաջ
է
տանում։
Սա
մի
Չինաստան
է՝
խելացի
մա
մի
Չինաստան
է՝
խելացի
մարդերի
ձեռքով
հիմնուած։
{Ամենայն}
Քրիստոնէական
ժողովքի
մէջ
մեք
տեսանում
ենք
Քրիստոն
սի
հետ,
չ'կայ
մարդ
եւ
Քրիստոնեայ,
չ'կայ
կեանք.
{ամենայն}
ինչ
հիմնուած
է
մատնողութեան
եւ
կոյր
հնազանդութեան
եան
եւ
կոյր
հնազանդութեան
վերայ,
որ
ոչնչացնում
է
{ամենայն}
աճեցողութիւն,
ամենայն
ազատ
կամք.
այնպէս,
որ
մա
ան
վերայ,
որ
ոչնչացնում
է
ամենայն
աճեցողութիւն,
{ամենայն}
ազատ
կամք.
այնպէս,
որ
մարդը
դառնում
է
Կարգի
ձեռ
ալիս
Մանրէզեան
անապատականին,
բայց
նորանցից
յետոյ
{ամենայն}
բան
փոխւում
է։
Լայենէզի
սառն
քաղաքավարութիւնը
իւ
ւ
եւ
նորա
յաջորդների
հոգին.
մինչեւ
անգամ
եւ
այժմ
{ամենայն}
տեղից
հալածուած,
անարգուած
եւ
քարուքանդ
եղած
հաս
այական
Կարգ
չունեցաւ
այնքան
առաքելութիւնք
աշխարհի
{ամենայն}
մասներումը,
որքան
Յիսուսեան
Կարգը։
Յիսուսեանք
հ
հրաշալի
գործերի
լուրը
տարածուեցաւ
ժողովրդոց
մէջ.
{ամենայն}
հասակի
մարդիկ՝
ծերից
բռնած
մինչեւ
մանուկը,
խուռ
ովրդին։
Նա
անխոնջ
աշխատութենով
ճանապարհորդում
էր
{ամենայն}
տեղ
եւ
շատ
անգամ՝
ոտով։
Ոտով
անցաւ
նոյնպէս
Գէյլ
լ
Լօյոլայի
"
Հոգեւոր
Վարժութենից"։
Նորա
կոյր
եւ
{ամենայն}
վտանգ
արհամարհող
ջերմեռանդութիւնը
Քրիստոնէութիւն
ն
իշխանութեանը,
որ
թեւ
ու
թիկունք
դառնային
նորան
{ամենայն}
տեղում,
որ
մինչդեռ
աւելի
զօրութիւն
չունէին,
կու
էին
նորա
չարչարանքը,
նորա
մահը,
մի
խօսքով՝
այն
{ամենայն}
բանը,
որ
սեպհական
էր
Քրիստոսի,
ինչպէս
մարդկութե
ր
անպատճառ
խաչի
գործածութիւնը,
ծածկում
էին
նորան
{ամենայն}
կողմից
ծաղիկներով
այնպէս,
որ
ներկայ
գտանվողքը
չէ
ողմումը
կուսական
չափահասութեան
խորհրդական
նշանը։
{Ամենայն}
հարս
ունէր
կախած
իւր
վզից
Ողջախոհութեան
Աստուծոյ
հաղորդելու
համար՝
հիմնուելով
այն
բանի
վերայ,
թէ
{ամենայն}
Բրամին
պղծւում
է՝
մտանելով
ստորակարգ
մարդու
տուն
քաղաքական
հաշիւների
հետ,
եւ
այս
էր
պատճառը,
որ
{ամենայն}
նորանց
գոյացուցածը
աստիճան
առ
աստիճան
քանդւում
էր
ղորդակցութենից,
բայց
այս
տեղում
թոյլտւութիւն
կար
{ամենայն}
տեսակ
հաւատ
պաշտելու,
միայն
այն
պայմանով,
որ
հա
գտանուեցան
ամենեւին
այս
բանին,
նոքա
գործ
դրեցին
{ամենայն}
հնար,
որ
կորուսանեն
Սօտելօ՛ն,
որ
եւ
վերջապէս
զո
ծ
հալածանք
հանեց
առ
հասարակ
Քրիստոնեաների
վերայ.
{ամենայն}
օտարական
մարդ,
որ
մտանում
էր
Եափոնիայ,
պարտական
կոխել
խաչը
որպէս
ապացոյց
նորա
անքրիստոնէութեանը։
{Ամենայն}
ոք
այս
անարգութիւնը
չ'կատարած
խաչի
վերայ
չէր
կարո
ի
ձեռքը,
որ
ունէին
իւրեանց
սեպհական
գործակատարքը
{ամենայն}
ծովահայեաց
քաղաքներում։
Հօլլանդացիք
եւս
հետեւում
որութեան
ժամանակ,
երբ
Մեցցաբարդան
խօսում
էր
Պապի
{ամենայն}
գործերի
մէջ
անմեղանչականութեան
վերայ,
Կայսրը
համ
ւսեան
երկու
վաճառատուները,
Փէքինի
մէջ
բերում
էին
{ամենայն}
տարի
իւրաքանչիւրքը
առաւել
քան
թէ
յիսուն
հազար
տալ
ւթիւնը
երբէք
չէր
վերջանում
Չինաստանից
բոլորովին,
{ամենայն}
ժամանակ
մի
քանի
Յիսուսեան
քարոզիչք
շարունակում
էի
ւնը։
Բայց
չէ
կարելի
մտածել,
որ
Կարգի
անդամներից
{ամենայն}
ոք
առանձին
եւ
առանց
բացառութեան
այսպէս
եւ
այս
հոգ
՛ղ
էր
փչել
իւր
հոգին
նոր
եւ
վայրենի
մարդերի
վերայ
{ամենայն}
ազատութեամբ։
Առաջին
անգամից
երեւում
է,
թէ
Յիսու
ետութիւն,
որ
իւր
կեանքի
երջանկութեան
համար
ունէր
{ամենայն}
պայմանները,
բացի
այն
բաներից,
որ
կարող
էր
կերպա
(?),
արժանի
էին
լինում
մահու
դատապարտութեան։
{Ամենայն}
տարի
հաւաքւում
էին
խորհրդականք
եւ
քննում
էին
տարե
տութեան
մէջ։
Այս
պատճառով
հեռացնում
էին
նորանցից
{ամենայն}
գիտութիւն,
որ
դէպի
չարը
կարելի
էր
գործ
դնել։
Մա
ը
ունի՞
արդեօք
իւր
մէջ
մեծ
թագաւորութեան
սկիզբն։
{Ամենայն}
տեղ,
ուր
սկսանում
է
պատմական
կեանքը,
մեք
տեսանո
շնչառութեան,
առանց
շարժողութեան,
զրկուած
կեանքի
{ամենայն}
նշաններից։
Յիսուսեան
Կարգի
պատմութիւնը
Եւրոպ
ն
տեսութիւնը։
Կերպարանագործելով
այս
միտքը՝
նոքա
{ամենայն}
իշխանութեան
հիմք
ընդունում
են
թագաւորութեան
մէջ
ա
պետականները
ինքեանք
ջնջում
էին
իւրեանց
գաղափարը՝
{ամենայն}
իշխանութենից
վեր
դասելով
Պապի
իշխանութիւնը,
այս
ռեցին
այլ
ուղղութիւն։
Այս
օրից
նոքա
յայտնւում
են
{ամենայն}
տեղ
իբրեւ
թագաւորների
խոստովանահայր
եւ
նոցա
ձեռքո
դիւրահաւանութեան
կորստական
հետեւանքը,
այսինքն՝
{ամենայն}
կարգի
եւ
հանգստութեան
կործանումը
ոչ
միայն
այս
թագ
,
յիմարների
նահապետ
(archi-sot
par
sa
nature),
{ամենայն}
տեսակ
յիմար։
Պասկիէ
վերագիր
ամենայն
տեսակ
զր
ture),
ամենայն
տեսակ
յիմար։
Պասկիէ
վերագիր
{ամենայն}
տեսակ
զրպարտութենների
(Pasquier
est
un
pasquin)
շատախօս,
կաչաղակ,
անսանձ
խելագար,
որ
ընկնում
է
{ամենայն}
կողմ,
որ
ապականէ
եւ
պղծէ
կարապների
մաքուր
փետուր
անում
էին
հրապարակով
ուսուցանելով
մանուկներին
այն
{ամենայն}
գիտութիւնքը,
որ
Պապը
պարզապէս
նշանակել
էր
իւր
կո
որդեց
բոլոր
Գերմանիայ,
Իտալիայ
եւ
Սպանիայ,
գնաց
{ամենայն}
պապական
թագաւորի
մօտ՝
աշխատելով
պատերազմել
տալ
ն
ն
զօրութենով
նոքա
բոլորը
պարտաւորուեցան
գործ
դնել
{ամենայն}
զօրութիւն
Պապականութիւնը
Ֆրանսիայի
մէջ
պահպանելու
ւթեանը,
բայց
կարծեց,
թէ
ահա
վերջանում
է
դորանով
{ամենայն}
անհամաձայնութիւնը,
թէ
վերջապէս
կը
սկսի
հանգստութ
գնաց
Պալատական
Գաբրիէլ
անունով
տիկինի
տունը,
ուր
{ամենայն}
երեկոյ
գնում
էր
Հենրիկոս
IV-ը,
եւ
մի
ծածուկ
տեղ
ապահովութեան
համար
երաշխաւոր
լինել։
Այդ
մարդիկը
{ամենայն}
տեղ
գրագրութիւն
ունին,
ամենայն
տեղ
ընկերներ
եւ
խ
նել։
Այդ
մարդիկը
ամենայն
տեղ
գրագրութիւն
ունին,
{ամենայն}
տեղ
ընկերներ
եւ
խորհրդակիցք,
նոքա
ամենայն
ժամանա
ւնին,
ամենայն
տեղ
ընկերներ
եւ
խորհրդակիցք,
նոքա
{ամենայն}
ժամանակ
կը
տանեն
ինձ։
Գուցէ
դեռ
ասեն
եւ
իմ
մասին
րպի
վերայ
մտածելու
գայ,
ես
կեսարին
համաձայն
իմ.
{ամենայն}
մահից
լաւ
է
անակնկալ
եւ
յանկարծական
մահը"։)
,
որ
փակեց
նորան
դը-Րէ
անունով
պանդոկի
մէջ,
ուր
{ամենայն}
մարդ
ազատ
մուտք
ունենալով՝
կարո՛ղ
էր
տեսանել
նոր
կարողութեան.
նորա
անդամքը
տարածուած
էին
աշխարհի
{ամենայն}
կողմը,
հարստութեանը
չափ
չկար։
Միմիայն
Պարագուայ
մեծ
էին։
Այսպիսի
հնարներով
Յիսուսեանք
կարո՛ղ
էին
{ամենայն}
բանի
ձեռք
տալ.
նոցա
հարկաւոր
էր
միայն
մի
պատճառ
ր
ընդունում
էին
մաքրեալ
հաւատալիքը՝
հերքելով
այն
{ամենայն},
ինչ
որ
Պապերը
իւրեանց
անձնական
օգտի
համար
աւելա
,
ինչպէս
այս
դիպուածումը։
Նոքա
ինքեանք
Եւրոպայի
{ամենայն}
աշխարհներից
հալածուելուց
յետոյ
խոստովանեցան,
թէ
եանը,
որի
ընդդէմ
պատրաստ
էր
ժողովուրդը
գործ
դնել
{ամենայն}
կերպ
բռնութիւն։
Կարդինալ
դը
Նոյալը
դարձեալ
երեւե
խատում
էր
ստանալ
Կարդինալական
գլխարկը,
վասն
որոյ
{ամենայն}
կերպ
ջանում
էր
օգնել
Պապին
եւ
Յիսուսեաններին,
թէ
Պարիի
մահուան
լուրը
տարածուեցաւ
մայրաքաղաքի
մէջ,
{ամենայն}
ոք
վազում
էր
դէպի
այրը,
ուր
բնակւում
էր
Պարին,
եծ
հանդէսով
թաղեցին
հասարակաց
ծախսով։
Ժողովուրդը
{ամենայն}
օր
գումարւում
էր
նորա
գերեզմանի
վերայ,
որպէս
թէ
եւ
վէրքը
անվտանգ
էր
միանգամայն։
Այս
միջոցին
{ամենայն}
աչք
դարձաւ
այն
մարդի
վերայ,
որ
կանգնած
էր
թագաւո
ց,
իսկ
ուրիշից
առնում
էին
գրաւոր
ստորագրութիւն։
{Ամենայն}
այս
տեսակ
գրագրութիւնը
արգելուած
էին
եւ
փոխանակ
ն
կրելով
Յիսուսեաններից,
որոնք
վերագրում
էին
նորան
{ամենայն}
տեսակ
չարագործութիւններ,
մինչեւ
անգամ
Լուդովիկոս
,
իսկ
ինքեանք
Յիսուսեանք
զրկուեցան
Ֆրանսիայի
մէջ
{ամենայն}
արտօնութենից,
որ
ունէին
մինչեւ
այն
ժամանակը։
Լո
ռովմի
պապերը։
Բացի
այս
կարծիքից,
ստացուեցան
ահա
{ամենայն}
տէրութեններից
գանգատներ
Յիսուսեանների
վերայ։
Պապ
րեւեցաւ
հրկիզութիւն։
Թէեւ
Պապական
կառավարութիւնը
{ամենայն}
ջանք
գործ
դրեց
կրակը
մարելու
համար,
բայց
զուր
եղ
եալ
արձանի
անուն
է,
որի
վերայ
Հռովմի
մէջ
դնում
են
{ամենայն}
տեսակ
զրպարտ
թշնամանք։
Այս
անցքը
գեղեցի
թշնամանք։
Այս
անցքը
գեղեցիկ
նկարագրած
է
{ամենայն}
մանրամասնութենով,
Գերապատիւ
Ստեփաննոս
Նազարեանց
վ
անխտիր
այն
անհատները,
որոնցից
կազմւում
է
ազգը,
{ամենայն}
մարդկային
իրաւունքով
ազատ
են
այդ
բանը
ընդունել
կա
աղափարը
եւ
այլ
է
յանցանքը
եւ
անօրէնութիւնը:
{Ամենայն}
իրաւունք
եւ
օրէնսդրութիւնք
դատապարտում
են
յանցանք
:
Չէ
կարելի
լուսաւորութիւն
քարոզել
եւ
{ամենայն}
ջերմեռանդութեամբ
խաւարի
մէջ
թարթափել:
Չէ
կ
՚ի
սպասաւորութիւն,
ըստ
վկայութէան
անձին
իւրոյ
եւ
{ամենայն}
ժողովրդէանս
",
քարոզում
է
խարտաւիլակը
երեք
անգամ
երկնաւոր
շնորհը
",
եւ
վկայ
բռնելով
նուիրելու
եւ
{ամենայն}
ժողովրդեան
վկայութիւնը,
դնում
է
ձեռքը
նուիրելու
անայ
է
դառնում,
եւ
ըստ
վկայութէան
անձին
իւրոյ
եւ
{ամենայն}
ժողովրդէանէ,
նոյն
քահանան,
հարցանում
ենք,
անար
է
նորան
քահանայութենից
լուծուած,
եթէ
ժողովուրդը
{ամենայն}
իրաւունքով
խղճահարւում
է
օրէնք
ստանալ
անօրէնից,
րբուրգ,
1857։
Մեր
սիրտը
եւ
հոգին
բաց
է
{ամենայն}
ուշադրութեամբ
ընդունելու
մի
բանականութեան
վաստակ
լ
հայերէն։
Հոգով
եւ
սրտով
ցանկանում
ենք,
որ
{ամենայն}
ծնող,
փոխանակ
մի
խաղալի
բան
պարգեւելու
իւր
զաւակ
ս
ներկայ
աշխատութենից։
Ասուած
տետրակների
մէջ
մեք
{ամենայն}
քայլափոխում
տեսանում
ենք,
որ
Պ.
Գամառ-Քաթիպան
ո
ասել
հասկանալու
համար,
որ
հին
լեզուի
բացառականքը
{ամենայն}
տեղ
է
վերջաւորութիւն
չունին,
եւ
եթէ
մի
քանի
հոլո
էլ
հեղինակին
շրջապատող
աշխարհի
ազդացքը,
եթէ
նաեւ
{ամենայն}
խստութեամբ
դրուին
անդամահատական
դանակի
տակ,
այնո
լ
էի,
այն,
վերեւը
գրեցի,
ինչպէս
աստծու
առջեւ,
{ամենայն}
հարազատութեամբ:
Որ
ազգի
մէջ
կամենայ
թող
լին
էս
չկայ
աշխարհիս
երեսին
մի
աւանդութիւն,
որ
առանց
{ամենայն}
պատճառի
առաջանար:
Այո՛,
այդ
աւանդութիւնքը,
որք
լով,
ջերմութեան
բնական
օրէնքով,
որ
լայնացնում
է
{ամենայն}
մարմին,
լայնացնում
եւ
անոսրացնում
են
Արարատեան
դ
նչպէս
հաշիշը
կազմուածքի
վրայ,
ուստի
պարտական
ենք
{ամենայն}
խնամով
արմատախիլ
անել
այդպիսիքը
եւ
մաքրել
հայկակա
է
ու
ազգի
առջեւ
դնէ:
Այս
խօսքերը
եւ
այս
գաղափարը
{ամենայն}
ընդունելութեան
արժանի
բաներ
են
եւ
սոցայ
ընդդէմ
ոչ
այս
շատ
ցաւելի
բաների
մասին:
Սակայն
ինչպէս
{ամենայն}
ճանապարհորդի
ներելի
է,
առանց
թերեւս
զանազան
պատճ
,
որ
նորանից
բղխում
էր։
Ուրեմն
նոյն
արհամարհանքը
{ամենայն}
րոպէ
հասանում
է
եւ
պիտոյ
է
հասանի
եւ
դէպի
նոցա
ան
նհասկանալի
նոր
եւ
կենդանի
ազգին։
Մատենագրութիւնը
{ամենայն}
ազգերի
մէջ
միշտ
համեմատուել
է
նոցա
դրութեանը
եւ
ն
գին,
ուր
եւ
գտանուէին
սոքա.
ապա
թէ
ոչ,
զուր
էր
{ամենայն}
ջանք
եւ
մտածութիւնք
ազգի
լուսաւորութեան
մասին։
ցա
ստուերի
մին
քառորդն
եւս
չունի
իւր
մէջ։
Ուրեմն
{ամենայն}
հայ,
այն
գրերիցը
առնելով
եւ
իւր
տանը
պահելով
(ի
ս
կը
լինի
մի
խայտաճամուկ
բան,
անարմատ
ծառ...
{Ամենայն}
մարդ
պիտոյ
է
իւր
սեպհական
կերակուրն
ունենայ,
իւր
ին
լեզուն
կենդանի
աշխարհքիցը
տարագիր
չէր,
սուտ
է
{ամենայն}
լուսաւորութիւն,
զուր
ջան
եւ
անօգուտ
վաստակ։
յստակ
հայախօսութիւնը,
որ
կարելի
էր
հասկացուել
եւ
{ամենայն}
տեղ
գտանուած
հայերից,
եթէ
նոքա
ծանօթ
էին
միայն
մ
ւորապէս
այս
կամ
այն
հոգեկան
ցանկութեան։
Ուստի
{ամենայն}
իրաւունքով
հարցնում
ենք,
հին
լեզուի
գեղեցկութիւն
ւ
Աստուած
էր
բանն.
նա
էր
'ի
սկզբանէ
առ
Աստուած,
{ամենայն}
ինչ
նովաւ
եղեւ
եւ
առանց
նորա
եղեւ
եւ
ո՛չինչ
որ
ին
սահմանեալ
եղանակն
թղթակցութեան՝
խոյս
տալով
յայնմ
{ամենայնէ},
որք
ունին
զցոյց
կոշտութեան։
Քարտուղար՝
յին
զհրիտակս:
Համաձայն
եզրակացութեանն,
զայսմ
{ամենայնէ}
իրազեկ
արարեալ
զՁեզ,
խնդրեմ
ի
յարգութենէ
Ձերմէ
յ
ն
Ռուսսիոյ,
պ.
կոմս
Բլուդովն
յայտնեալ
ինձ
զայսմ
{ամենայնէ},
առաջադրեաց
զերեսփոխանական
զթուղթն
յանդիման
առնե
իսի,
հազիւ
ուրեմն
աւարտեսցի
ի
Սեպտեմբերի:
Զայսմ
{ամենայնէ}
քաղի
զի
թէ
եդից
ի
մտի
մտանել
՚ի
դատաստան
յաղագս
ի
եւ
գործ
եւ
յորջորջէ
զիս
Ուստայեան,
որ
օտար
է
ըստ
{ամենայնի}
ի
ճշմարտութենէ
միայն
ջանացեալ
աղտեղել
զիս
իւրովք
նորին
աստուածարեալ
վեհափառութեան,
որ
գտանիմ
ըստ
{ամենայնի}
անծանօթ
նոր
օրինակ
հիւսուածոց
դաւադիր
ծուղակի
Բար
իւն
ինչ
ծագեսցի
ընդ
մէջ
իւր
եւ
նոցա:
Յետ
այսր
{ամենայնի}
ես
ընդ
այլոց
հոգեւորականաց
սկսայ
յաճախել
առ
նոյն
այլ
միայն
տարօրինակ
ծեքաբանութեամբք
դատապարտ
ըստ
{ամենայնի}
զիս
հանդիսացուցեալ
յանդիման
նորին
վեհափառութեան,
ին
վասն
տալոյ
զպատասխանի:
Բայց
որովհետեւ
ըստ
{ամենայնի}
անծանոթ
էին
յինէն
այդ
գրութիւնք,
մանաւանդ
զի
ստո
եանն
մարտի
իբրեւ
տեսի,
թէ
արդարութիւն
իմ
դնի
ըստ
{ամենայնի}
ընդ
գրուանաւ,
եւ
ես
ինքն
ենթարկիմ
քննութեան
եւ
դ
պատասխան
տուի,
ինչպէս
հարկն
էր,
ուստի
դուք
ըստ
{ամենայնի}
միամիտ
եղիք
իմ
մասին:
Յուսամ,
որ
Պատկանովին
յան
կ
է
արդէն,
թէեւ
նեղ
եւ
փշալից,
այլ
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
ընթասցուք
ընդ
այն,
ընթացուսցուք
եւ
զազգային
խնդի
ղեցական
հաշուոց,
թողու
զայն
՚ի
վճռադատութեան
ըստ
{ամենայնի}
անյուշ,
քանզի
վճիռն
այն
իսկ
է,
զոր
ընթեռնումք
ի
նդունել
զիս
որպէս
երեսփոխան
եւ
ցուցանել
ինձ,
ըստ
{ամենայնի},
զիւր
օգնութիւն
ի
ծանր
յայս
գործ,
խրթնացեալ
առ
չի
կարողացեալ
ճանկել
զգումարն,
այլ
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
պարտական
է
ծախուցն,
զոր
ի
գործ
դնեմ
առ
ի
ցրել
զո
եցւոյ
ընթանան
զմահմեդական
թագաւորէ,
եւ
յետ
այսր
{ամենայնի},
այն
է
հարստութեան
եւ
պատւոյ,
Ղազարդ
այդ
ծառայ
սլանան
ի
վիհ
յաւիտենական
կորստեան,
եւ
զկնի
այսր
{ամենայնի}
սառն
ականատես
հանդիսանալ
աղէտիցս
յորս
սակաւիկ
մ
քաղաքակրթության
գործի
զարգացման
գրավականին,
ըստ
{ամենայնի},
ավելի
քան
արժանի
է
բոլոր
մտածող
մարդկանց
ուշադր
ունների
եւ
հոգեւոր
իշխանների
վիրաւորութիւնը՝
ըստ
{ամենայնի}
անտեղի:
Շատ
հին,
մաշուած
ու
տրորուած
խորամանկու
ային,
այլեւ
Եւրոպան
ալ
առաւել
որոշ
կերպիւ
եւ
ըստ
{ամենայնի}
զատ
ու
առանձին
ազգ
մը
կը
ճանչնար
զիրենք:
Հիմ
լով,
նահատակուելով
Պարսից
ձեռքով
եւ
ի
վերայ
այնր
{ամենայնի}
անխախտ
պահելով
իւրեանց
կրօնը
եւ
դաւանութիւնը,
չե
վուրդը
կրեց
անտանելի
ծանրութիւն
եւ,
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի},
երբ
Սեբաստուպօլսի
պարիսպքը
խոնարհեցան
դաշնակից
ների
մէջ
կրթութիւն
ստացողների
թիւը։
Ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
ազգի
ընդհանրութիւնը
կը
մնայ
անշարժ
եւ
անդամալուծե
ւս
կատաղի
լինի,
որչափ
եւս
մոլեգնի,
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
ժամանակը
կը
մաշէ
նորան,
որովհետեւ
մի
կիրք
կարող
անի
մէջ
աշխատեցանք
կերպարանագործել,
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի},
անյուսալի
չէ,
թէ
գտանուին
մարդիկ,
որ
ասեն
մեր
նջենաւորական
էմին
եւ
ինձ
տեղակալ
հաստատեմ
ահա
ըստ
{ամենայնի}.
այս
ինքն
յիշեալ
կառավառիչքն
եւ
կամ
նոցա
օրինին
գործ
դնել
զայդպիսի
կամայական
ձեւ
խօսից,
այլ
ըստ
{ամենայնի}
պատկառ
կալ
սահմանի
եկեղեցւոյն:
2)
Երես
5.
եան
Ձերոյ,
որով
եւ
մերս
փառաւորեսցի
անուն,
այսմ
{ամենայնի}
մարթ
է
հասնել
միայն,
առ
խարխաբ
զժողովուրդն
ընթաց
ս
մուծանել
զայնոսիկ
'ի
ներքս։
Բայց
'ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
այս
ամենայն
զգոյշ
փօլիթիքայք
ոչինչ
կարացին
ծածկել
ւրումն
խոհեմութեան
դատել
եւ
ուղղել։
Ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
ո՛չ
ուրանամ
զուսումնասիրութիւն
իւրեանց
եւ
մի
միայ
ջի
որ
յարգեսցէ
զուսումն
եւ
զգիտութիւն:
Առանց
{ամենայնի}
գիտակցութեան
զհնութիւն
ախտացեալ
զախտ,
չէ
դժուար
րակ
երկասիրութեանց՝
մարթ
էր
կազմ
ել
զլեզու,
ըստ
{ամենայնի}
կազմ
եւ
պատրաստ
եւ
ընդ
նմին
դնել
զայն
ի
շրթունս
ա
ասարակացն,
թէ
այսպէս
եւ
թէ
այնպէս,
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
բազմապատիկ
փաստից
եւ
ապացուցութեանց
ոչինչ
օգտիմք
լեզուն
գործական
օտար
է
Հայոց.
բայց
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
իրաւունս
ունի
գերդաստանս
այս
ասելոյ
ազգին,
ահա
մ
մբ
մտածեն,
եթէ
մտածեն,
թէ
նախախնամութիւնն
առանց
{ամենայնի}
ի
կոչման
է
ազգին
աշխատութիւն
հեղուցու
զիմաստութիւ
ւսաւորութեան,
զի
այլ
ազգ
չմարթի
լինել:
Այլ
այսմ
{ամենայնի}
տխուր
եւ
ամենաթշուառ
վիճակի
ազգին՝
միակ
ճանաչի
ա
լուսաւորել
զհայրենակիցս
պատարագեալ,
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
նորա
արժանաւորութեան
ոչինչ
կարէր
վճարել,
չեւ
ստա
եւս
չ'վարակուի
անողորմ
ցաւովը։
Բայց
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
Իգնատիոսը
ուրախանում
էր
քաշած
չարչարանքների
համար
ը
իբրեւ
ժողովրդի
մոլորեցուցիչ։
Բայց
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
Լօյոլան
կարողացաւ
ազատուիլ
սպառնացած
վտանգներից։
ընդհանուր
ժողովը
գլուխ
չ'եկաւ։
Ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}.
այն
վէրքը,
որ
Վերանորոգութիւնը
դրեց
Պապական
սր
ը
վարժել
մեր
ջերմեռանդութիւնը,
բայց
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
չ'հրաժարուել
եւ
թագաւորական
ապարանքներից։
Թագաւո
նքն՝
աղքատութենից
եւ
հեզութենից,
եւ
տուեցին
ըստ
{ամենայնի}
հակառակ
ուղղութիւն։
Մի
բանի
համար
միայն
Կարգը
եր
Յիսուսեանների
աշխատասէր
եւ
անխոնջ
ձեռքովը։
Վերջ
{ամենայնի}
Գրիգոր
XV
մարտի
12ին
1622
թուականում
դասեց
Իգնատի
հաւատից,
քարոզում
էին
նորանց
սուտ
Աւետարան՝
ըստ
{ամենայնի}
յարմար
հնդկաց
ճաշակին՝
նորանց
կամենալով
հաճոյանա
զոհ
եղան
նոցա
վրէժխնդրութեանը։
Բայց
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
Յիսուսեանների
խորամանկութեամբ
գործ
կատարելը
յաղթա
,
ինչպէս
փոքր
ինչ
յառաջ
ասացի։
Այլ
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի}
Սաղմոսի
ասածի
նման,
թէ
ահա
մեղաւորք
են
եւ
յաջողե
որ
մահացնում
էր
կատարելութեան
հասած
ազգերը,
ըստ
{ամենայնի}
յարմար
էր
այս
երեխայ
ազգին։
Յիսուսեանք
մի
հրաշալ
ձեռքով,
կախւում
էին
նոցանից
եւ
գտանւում
էին
ըստ
{ամենայնի}
նոցա
իշխանութեան
տակ։
Շատ
փոքր
յանցանքի
համար,
րծերի
ընթացքը,
դուրս
դրեցին
Քաղաքական
սկիզբն
ըստ
{ամենայնի}
հակառակ
Յիսուսեաններին,
այսինքն՝
թագաւորների
Աս
բռնաւորական
բնաւորութիւնը
եւ
խորամանկութիւնը
ըստ
{ամենայնի}
համաձայն
էին
Կարգի
բնաւորութեանը։
Յիսուսեանք
հաս
չարագործութեանը։
Ինքը՝
նախարար
Շուազեօլը,
ըստ
{ամենայնի}
հակառակ
էր
Յիսուսեաններին։
Նա
քանի
անգամ
առաջարկ
իպուածում
շեղուելով
բնական
օրէնքից,
ի
վերայ
այսր
{ամենայնի},
ընտանեկան
կամ
ընկերական
կեանքի
պայմանները
սուրբ
տում
է
նրանց
անհերքելի
իրաւունքը:
Ի
լրումն
{ամենայնի},
-
եթէ
անյարմար
է
պահանջել,
որ
Ռուսաստանի
հայերը
մար,
զրկւում
են
իրենց
ստուգապէս
ունեցածից:
"
զի
{ամենայնի}
որ
ունիցի
տացի
եւ
յաւելցի,
եւ
որ
ոչն
ունիցի,
եւ
արն:
Եւ
ո՛չ
միայն
երեւութացաւ,
այլ
եւ
հանգամանք
{ամենայնին}
որպէս
յաման
ինչ
ի
միտս
նորա
հաւաքեցաւ:
Եւ
յարուց
է
իրօք
գտանեցեալ
էր
իմ
յիր
ինչ
յանցաւոր:
Այլ
այն
{ամենայնիւ}
ես
ի
դէմս
պահանջողութեանց
նորին
սրբութեան
տուեալ
նոջն,
ես՝
յիշեալ
Մասէհս
յառողջ
ժամանակի
իմում,
{ամենայնիւ}
զգաստ
միտս
եւ
զգայարանս
ունելով
հաստատեցի
կտակս
ա
ցի
յիշեալ
Տէր
Ստեփանոս
Տէր
Յարիւթիւնեանին:
Այսու
{ամենայնիւ}
զայսոսիկ
ինձ
պարգեւողին
Աստուծոյ
մատուցանեմ
փառս
պաշտպանի:
Ոգի
հեղինակիս
անվեհեր
եւ
գրուածք
սորա
{ամենայնիւ}
ճշգրտապատումք,
ի
հայկաբանութեանն
մասին
համարի
ըն
ւսաւորութիւն
ազգի,
այլքն
որ
տարանջատ
են
ի
նոցանէ
{ամենայնիւ}
որպէս
ի
վերոյ
թուեալ
եմք,
զծաղու
գան
թերեւս,
յա
րացի
թագաւորութիւնս
ահաբեկ
դղրդեցուցանէին,
այսու
{ամենայնիւ}
զրկեալ
էին
բանաստեղծական
քանքարոյ՝
գոնէ
չերեւին
հետէ
սովորութիւն
է
առ
մեզ
թէ
շատ
եւ
եթ
փոքր
այսու
{ամենայնիւ}
զհետ
լինիլ
կրթելոյ
զորդիս
միայն,
թէ
եւ
միանգամայ
անուսումն
լինելով՝
աղճատել
է
եւ
խանգարել,
այսու
{ամենայնիւ}
շատ
հաւանական
է,
որ
այսուհետեւ
եւս
միշտ
աշխատութ
վարի
ապօրինի
որդու՝
Յուլիոս
Մեդիչիսի
ձեռքը։
Այս
{ամենանենգաւոր}
մարդը
գործ
դրեց
իւր
բոլոր
խորամանկութիւնը,
որ
յե
րպարանագործուած
եւ
պարարտ,
իսկ
հագուստը
վերջին
-
{ամենանոր}
ձեւով,
որ
կրում
էին
Փարիզում:
Պ.
Շաքարեանցը
կա
նա
քրքրում
է
ընտանեկան
կեանքը,
քննում
է
նորա
եւ
{ամենանուրբ}
կողմերը,
եւ
մերկապարանոց
դնում
է
հասարակութեան
դ
թիւն,
որի
մէջ
երեւէր
նորա
կեանքը,
նորա
երեսի
եւ
{ամենանուրբ}
գծագրութիւնքը,
ի՞նչ
յանցանք
է
ձայն
տալ
մեր
հեղին
բ
իմոց
զրկանաց
ի
յիշեալ
քահանայէն
համաձայն
օրինաց
{ամենաողորմած}
կայսերութեան
Ռուսաց՝
յոր
միայն
գտանիմ
ապաստան
(
նուր
խոսակցական
լեզու
`
ոչ
միայն
մեզանում,
այլեւ
{ամենաուժեղ}
ժողովուրդներից
ոչ
մեկում
չկա
ոչ
մի
հնարավորությու
դ
1500
տարի
առաջ
պատահած
պատմական
անցքերի
նաեւ
մի
{ամենաչնչին}
հանգամանքի
վրայ
ոչ
ո՛ք
իրաւունք
ունի
առանց
ապացու
րգում
էր
եւ
պատւում
էր
պարոն
Շահումեանցին,
որ
եւ
{ամենաչնչին}
բանի
համար
եւս
պատրաստ
էր
կատարել
նորա
խնդիրը:
կարելի
չէր
զանց
առնել
եւ
չյայտնել
Կոստանդնուպօլսի
{Ամենապատիւ}
սրբազան
Գէորգ
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքական
աթոռից
ի
աթոռից
իջանելը
եւ
նորա
փոխանակ
Բրուսսայի
առաջնորդ
{Ամենապատիւ}
սրբազան
Սարգիս
Արքեպիսկոպոսի
պատրիարքական
գաւազան
պատրիարքական
գաւազանը
երրորդ
անգամ
պիտի
յանձնուի
{Ամենապատիւ}
Յակոբոս
սրբազան
Արքեպիսկոպոսին,
բայց
ազգի
քուէար
զայն,
զարմանք
կալան
զիս,
թէ
զիա՞րդ
հրամայեալ
է
{ամենապատիւ}
նախկին
պատրիարքն
Կոստանդնուպօլսոյ
ի
տիպ
զայն
մուծ
ախութեամբ
յայտնում
եմ
ձեզ
Մոսկուայի
նորութեններից
{ամենապատուականը}:
Համալսարանի
Հայ
ուսանողքը
առաջին
անգամ
Մոսկուայ
արտի,
1856,
Մոսկվա
25.
ԳՐԻԳՈՐ
ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ:
{ԱՄԵՆԱՊԱՏՎԱԿԱՆ}
ԵՂԲԱՅՐ
ԳՐԻԳՈՐ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
38,
54,
76
Ձեր
յլոց,
այլ՝
ի
վերայ
ճիշտ
ծանօթութեան
աստուածային
{ամենապարզ}
վարդապետութեան՝
Տեառն
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
ա
անձամբ
անձին:
Հնասէր
մատենագիրք
դարում,
որն
{ամենաջան}
խրթնութեամբ
գոլն
գործին
գրել
զինչ
եւ
իցէ,
եթէ
հե
օթութիւնս
եւ
եթ՝
աւանդեալս
բանաստեղծական
ոճով
եւ
{ամենաջան}
եւ
միանգամայն
անընտել
հին
հայախօսութեամբ,
զի
որ
րաբերում
է
հրեա
ժողովրդի
ներկա
սերնդին,
հազիվ
թե
{ամենաջերմեռանդ}
մարդասեր-հրապարակախոսն
անգամ
կարողանա
նախատեսել
ն
լու
պատճառով
առաջացած
ամբոխմունքի
եւ
անկարգութեան
{ամենասաստիկ}
կտրուկ
գծերով
նկարագրութիւնը,
նա
մինչեւ
անգամ
խօ
s
ego....
ինչպէս
ասում
է
Վիրգիլիոսը...
Եւ
{ամենասաստիկ}
բարկութեամբ
պտուտելով
նորան
իւր
գլխի
վերայ,
ձգեց
նպէս
Յիսուսեանների
հետ՝
մտքերումը
ունենալով
նոցա
{ամենասաստիկ}
աշխատութիւնը
Տրիդենտեան
ժողովի
մէջ,
պապական
իշխա
անն
եմ
գրում:
Հաղորդիր
իմ
հարգանքը
կնոջդ,
իմ
{ամենասիրելի}
քրոջ
Ֆլորա
Պետրովնային
եւ
քո
զավակներին:
Ի
ս
քդ,
ՄԵՐ
ամենագթած
հովանաւորութեան
տակ,
եւ
որպէս
{ամենասիրելի}
զաւակներ,
հանգստացնելով
ձեզ
նորա
ներքոյ,
այնպիս
նորհութիւնքը
Նախիջեւանի
Հայոց
հասարակութեան,
ՄԵՐ
{Ամենասիրելի}
ծնողի՝
երանելի
յիշատակի
ԿԱՅՍՐՈՒՀԻ
ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ
Բ-ի
ւնէր
դա,
որ
ոչինչ
մարդ
բարեկամ
չմնաց
դորան.
այն
{ամենասիրելի}
Բրամինը,
որին
սիրում
էր
եւ
հաւատում
էր,
այն
կտր
ձգում
է
համարեա
թէ
մի
տեսակ
կատաղութեան
մէջ.
եւ
{ամենասիրելի}
մարդը
սատանայ
է
թւում
այսպիսի
ժամանակ:
Բայց
սուսեանների
ենթադրեալ
վրիժառութենից,
որոնց
համար
{ամենասիրելի}
էր
"
ճշմարտանման
"
վարդապետութիւնը։
Բայց
այս
եւս
,
որք
ո՛չ
մի
անգամ
վիժէին
ի
բերանոյ
նորին
ի
վերայ
{ամենասուրբ}
անուան
Առաքելական
եկեղեցւոյ
Հայոց,
նոյնպէս
եւ
զա
այն
զոհի
անունով
գործեցիր,
վշտացուցիր
քո
ընկերի
{ամենասուրբ}
եւ
նուիրական
զգացողութիւնքը,
որովհետեւ
քո
անձը
տ
ականջ
ունի
լսելու,
թող
լսէ:
ԿՏԱԿ
ՀԱՄԱՐ
1
{ԱՄԵՆԱՍՈՒՐԲ}
ԵՐՐՈՐԴՈՒԹԻԻՆ
ԵՒ
ՄԻ
ԱՍՏՈՒԱԾՈՒԹԻՒՆ
ՀԱՅՐ
ԵՒ
ՈՐԴԻ
ԵՒ
բրեւ
հայելու
մէջ
չէ
երեւում
ազգի
կեանքը,
նորա
եւ
{ամենասուրբ}
գծագրութիւնքը։
Այդպիսի
մի
մատենագրութիւն,
թո՛ղ
Ամենափո՛քր
է
նա,
որ
ուրիշին
համարում
է
փոքր
եւ
{ամենաստոր},
որ
իւրեան
համարում
է
բարձր
ուրիշ
մարդերից:
րանցից
աշխարհական
ժողովողներ,
որոնք
կատարում
էին
{ամենաստոր}
պաշտօններ։
Երրորդ
աստիճանակարգը
բաղկանում
էր
ժող
կարող
ապրել
առանց
կրօնի,
թող
լինի
նա
անաստուած,
{ամենաստուածեան},
նիւթապաշտ,
ինչ
կամի,
թող
լինի,
թոյլ
կամ
հաստ
,
ներէ՛
ինձ
որպէս
մի
տկարամիտ
մարդու։
Եւ
քո
իսկ
{ամենասքանչ}
անձինդ,
որից
ամեն
մեծ
կամ
փոքր
մարդու,
որ
կան
Հ
ւածներն
իրարու
վրայ
դիզէ
ու
խալկինի
մը
մէջ
դնէ
եւ
{ամենավարպէտ}
քիմիագէտի
մը
ձեռնտուութեամբ
զտէ,
թէ
որ
երիտասարդ
որ
Ասպետութիւնը։
Վերջապէս
նորան
յաջողեցաւ
մինչեւ
{ամենավերին}
աստիճան
շարժել
այս
ուսանողի
վառ
երեւակայութիւնը,
ւստներով
աշխարհական
մարդերից։
Վերջին,
որ
եւ
{ամենավերին}
աստիճանակարգը,
բաղկանում
էր
"
Չորս
ուխտերի
ուտապ
չ
որ
վերաբերում
է
Պ.
Իսահակեանցի
Պեդագօգիայի
մէջ
{ամենավերջին}
թուլութեանը,
աւելորդ
է
խօսել,
որովհետեւ
այդ
պար
incus
par
ma
bouche):
Պարլամենտը
գործ
դրեց
{ամենավճռական}
հնարներ։
Շատէլը
դատապարտելով
դէպի
մահ՝
միեւնոյն
վերայ
խօսելու
միտք
չունինք՝
լռութիւնը
համարելով
{ամենարդար}
դատապարտութիւն
այդպիսի
պակաս
եւ
անկազմ
ծնունդների
ոյց
էր
տալիս
այդ
անհամ,
տգէտ,
անհեթեթ,
թոյլ
եւ
{ամենացած}
գործը։
Պատահեցաւ
ինձ
եւս
ընթեռնուլ,
որի
բովանդա
օլլեգիումների
եւ
Ուխտապահերի
տներում
կատարում
էին
{ամենացած}
պաշտօններ
եւ
չէին
կարող
քահանայանալ։
Ժողովողները
բանական
հարազատութեան
մասին
շատ
բարձր
է
եւրոպական
{ամենաւուր}
վիպասանութիւններից:
Մենք
ցաւում
ենք
եւ
ցաւելով
չ
աղաքական
սկզբունքներին,
որով
նորա
թագաւորութիւնը
{ամենափառաւոր}
եւ
անսայթաք
կերպով
կառավարւում
է
աշխարհի
ստեղծագո
պրութեան
փառքերով,
ցուցանում
էր
մի
ամենակատար
եւ
{ամենափառաւոր}
յաղթող
ինքնակալութիւն.
այլեւ
գաղափար
էր
դարձել
Ե
րոպէիս
մի
բաւական
տարածուն
նաւահանգիստ:
Սոցանից
{ամենափառաւորը}
՝
թէ՛
աղիւսակերտ
շտեմարաններով
եւ
թէ՛
այլ
հոյակապ
րի
ապարանքները
բոլոր
մահկանացուների
բնակարաններից
{ամենափառաւորքն}
են:
Այո՛,
ես
գնացի
Բեռլինի
մուզէոնը,
Լոնդոնի
կ
քրանում
են,
ստորանում
են
նորա
աչքի
առաջեւ:
{Ամենափո՛քր}
է
նա,
որ
ուրիշին
համարում
է
փոքր
եւ
ամենաստոր,
ավոր
է,
մշակել
եմ
(իհարկե,
մտովին),
նույնիսկ
{ամենափոքր}
մանրամասնություններով՝
գրել
"
Մեր
լեզվի
արմատակա
երկրպագուների,
ինչպես
եւ
գավառական
աղճատումների
{ամենափոքր}
օգնության:
Մեզանից
ոչ
ոք
իրեն
հաշիվ
չի
տվել,
րող
եմ:
Ես
միանգամայն
գոհ
կլինեմ,
եթե
գտնեմ
գեթ
{ամենափոքր}
արձագանք
ո՛չ
թե
հօգուտ
իմ
աշխատանքի՝
այս
բառի
նե
ներին.
բայց
որովհետեւ
այն
զուրկ
է
օրինականության
{ամենափոքր}
նշույլից
անգամ,
այդ
պատճառով
էլ
հասարակությունն
իկ,
այո՛,
մեծատունք
եւ
մատնիչք։
Սորա
հակառակ,
{ամենափոքր}
երջանկութիւնը
վայելում
է
հասարակ
ժողովուրդը,
մին
ւս
կառավարութեան
կողմից
ցոյց
տրուի
նրանց
թէկուզեւ
{ամենափոքր}
օգնութիւնը,
այն
ժամանակ
ֆրանսիական
եւ
անգլիական
րեւիցէ
մի
դժբախտ
դիպուածում,
այդ
փոքրագոյն
մասից
{ամենափոքրագոյն}
մի
մասը
միայն
կարող
է
ենթարկուիլ
առօրեայ
եւ
անցող
ւ
մասը
զոհ
գնաց
Թիւրքիայի
դրամական
անկարգութեան:
{Ամենափոքրագոյն}
եւ
շատ
ամենափոքրագոյն
մասը,
գուցէ
տեւում
է
զիարդ
այի
դրամական
անկարգութեան:
Ամենափոքրագոյն
եւ
շատ
{ամենափոքրագոյն}
մասը,
գուցէ
տեւում
է
զիարդ
եւ
իցէ,
բայց
ոչ
աւել
ետեւում
է
նորանից,
որ
նեղ
հայեացք
ունենալով՝
եւ
{ամենափոքրը}
հսկայ
է
թւում:
Խօսքս
Նախիջեւանի
ուսումնարանի
վեր
նոցա
նաեւ
ամենամեծ
յանցանքը
ծածկում.
իսկ
միւսերի
{ամենափոքրը}
իբրեւ
քրէական
յանցանք
դատապարտում:
Վատթա՞ր
կիրք
ել
եմ
այդ
մասին,
նա
ինձ
փոխարինում
է.
քո
կողմից
{ամենափոքրիկ}
քայլը
կհարկադրե
ինձ
զինել
նրան
իմ
անունից
օրինակա
ծ
արծաթից.
որքա՛ն
բաժին
հասանում
էր
այն
վերջին,
{ամենափոքրիկ}
հացի
փշրանքին,
որի
տասը
կտորը
միասին
կարող
էր
տա
,
զբռնակալութեանց
առաջնորդին
Ջուղայու,
զաւարելոյ
{Ամենափրկչեան}
վանաց,
որ
յետ
ունելոյ
զայնքան
աղբիւրս
եկամտից
եւ
Միթէ
ո՛չ
ի
զարմանալիս
թուիցի
տեսարանս.
վանքն
{Ամենափրկչեան}
հռչակի
պարտապան,
առաջնորդ
նորա
քարոզէ
զանձն
անին
նդակ
կայից
եւ
կալուածոց
զցուցակ,
որք
սեպհական
են
{Ամենափրկչեան}
վանաց
ազգիս
ի
Ջուղա,
այլ
վասն
ստուարութեան
նորա
բերելոց
առ
ազգն
մեր
՚ի
Ջուղա
եւ
առ
առաջնորդութիւն
{Ամենափրկչեան}
վանաց,
որպէսզի
Սիւնհոդոսն
սրբոյ
Էջմիածնի,
վեհափ
քահանայից:
Հարիւր
ռուպլի
նոր
Ջուղայու
սրբոյ
{Ամենափրկչի}
վանայ
եղեալ
սրբակրօն
միաբանացն։
Հարիւր
եւ
յ
նաս:
Տակավին
ես
այս
խոնավ
բերդում
կմնամ
6-8
ամիս
{ամենաքիչը}.
բարբարոս
կառավարությունը
էլ
չգիտե
ինչ
միջոց
գոր
,
որ
պակասավոր
չիմնա
տեյին,
չյունքի
նա
վարպետ
է
{ամենեն}
մեր
թահմինովն,
անոր
համար։
Վերջապես
մարդուն
հոժ
նութենէ
երազեաց.
եւ
եղբայրն
հարցուխնդիր
լինէր
առ
{ամենեսին},
եթէ
գուցէ
արդեօք
օրինակ
ի
պատմութեան
մերում,
զ
Անմա՛հ
իմ
տեարք,
կեցջիք
ի
սփոփանս
ազգի,
զի
{ամենեցուն},
որ
յազգին
են
աչք՝
ի
Ձեզ
հային,
իբրեւ
ի
պաշտպա
այս
ուխտ
է,
որ
այսօրինակ
բանայ
զբերան
մեր
առաջի
{ամենեցուն},
այս
ո՛ւխտ
է,
որ
ստիպէ
զմեզ
անպատրուակ
խօսիլ
Ձե
արակութեանը
Ղրիմի
Քրիստոնեաների
որեւիցէ
կոչմամբ,
{ամենեցուն}
միասին
եւ
ամեն
մինի
առանձին
թող
հասանի
ՄԵՐ
ԿԱՅՍԵՐ
Ր.
Հուսկ
յետոյ
այժմ
հինգերորդ
պատուիրանս
յայտնեմ
{ամենեցուն},
զի
ի
լրութիւն
եւ
ի
կատարումն
վերն
յիշատակեալ
բա
ոս
մի
՚ի
կտակակատարաց:
ՀԱՄԱՐ
2
Յայտնի
լիցի
{ամենեցուն},
զի
ես
ներքոյ
ստորագրող
Համադանցի
Բաբաջանի
որդի
յ
հաստատուն
լինիցի,
այսինքն
`
Նախ
յայտ
լիցի
{ամենեցուն},
որ
ի
թուի
Փրկչին
1793
մլն
հատ
հոլանդզեւար
կտակ
թուի
նա,
եւ
չէ
անհետացեալ
յերեսաց
երկրի,
եւ
մեր
{ամենեցուն}
պարտականութիւն
է,
ըստ
չափու
կարեաց
եւ
ըստ
արտօնո
ել
յաւիտենական
կորստեան:
Այսպէս
են
այժմուս,
մեր
{ամենեցուն},
լուսաւորելոցս
Հայոց,
վկայութիւն
սրտի
!ւ
ի
վերա
էր)
այդքան
երկար
ծառայ
պահել,
բայց
նա
զայրացաւ
{ամենեցուն}
վերայ:
Այսպէս,
չափազանց
սիրում
է
կարդինալ
իմ:
Թէպէտ
սորա
անարժան
գործերը
վաղուց
յայտնի
էին
{ամենեցուն},
բայց
որովհետեւ
կարդինալին
շատ
ձեռնտու
մարդ
էր,
մանալով,
սկզբումը
մեծ
խորամանկութեամբ
վարւում
էր
{ամենեցուն}
հետ:
Բայց
նորա
վերջին
օրերում
դուրս
երեւեցան
նոր
րան
պէտք
չէ՞ր
այսպիսի
անարգ
ճանապարհներով
աշխատել
{ամենեցուն}
սիրտը
շահել.
այս
ընդդէմ
էր
իւր
պատուի
աստիճանին
իրտը
շահել.
այս
ընդդէմ
էր
իւր
պատուի
աստիճանին:
{Ամենեցուն}
վերայ
իբրեւ
հասարակաց
հայր
լինելով,
պէտք
է
իւր
հ
րողանում
էր
այդ
թերութիւնքը
լցուցանել
եւ
իւր
անձը
{ամենեցուն}
սիրելի
ընծայել:
Սա
դեռեւս
ծաղիկ
հասակի
մէջ
է,
ս
ս
պիտի
տեսնէ
կարդացողը։
§
14.
Բնագիրը.
"
Եւ
{ամենեցուն}
կղկղանք
թէպէտեւ
երեւիցեմ
"
(եր.
39)։
Դարձեալ
րդենէն,
կարճեսցի
անշուշտ,
ընդ
շօշափել
նոցա
զմեր
{ամենեցուն}
զանօգուտ
եւ
անշահ
արարս:
Յայնմհետէ
իմաստնասցի
ժո
.
իսկ
յիմաստնանալ
նորա,
յերկիր
կործանին
փառք
մեր
{ամենեցուն}:
Ճիգն,
զոր
եսն
ճգնիմ
ընդ
Ձերով
թեւարկութեամբ
`
ոփեսցի
եւ
այլն։
Ի
վախճանի
բանիս
յայտնի
իմն
է
{ամենեցուն}
քօնթրասքօլայութիւն
Վենետիկեան
Մխիթարեանց
ընդ
Քօլլ
փօլիթիքա,
եւ
զհակառակն
կալցեն
ճանապարհ
ընդունելի
{ամենեցուն},
եւ
կամ
թէ
չեն
բաւական
այդմ,
առաջարկի
'ի
ձէնջ
Հ
եան,
ամենայն
արդարութեան՝
հաւասարապէս
բաշխում
է
{ամենեցուն}
միեւնոյն
չափով
իրաւունք
եւ
ազատութիւն։
Նոցա
գլխա
Տփղիս
հրամանաւ
վեհափառ
կաթողիկոսին,
եւ
ես
մնացի
{ամենեւին}
որբ՝
ի
բարեկամաց:
Բովանդակեսցուք
արդ
զդաշտս
Ափր
ակ
ի
վերայ
լուսաւորչածին
որդւոց
իւրեանց,
մոռացան
{ամենեւին}
զերախտիս
սուրբ
վարդապետաց,
որք
կամ
էին
բնաջինջ
ա
ատեցաւ
ի
վերայ
իմ
մնալով
անբոյժ,
ուստի
եւ
չկարեմ
{ամենեւին}
մնալ
ի
հոգեւորական
կոչման,
վասնորոյ
եւ
կամ
իմ
վե
մ
եւ
յաթոռն,
բայց
որովհետեւ
հանգամանք
անձին
իմոյ
{ամենեւին}
յայտնի
են
Ձերոյին
գերամբարձ
սրբազնութեան,
որոց
գ
դէն
Սինոդի
սրբոյ
Էջմիածնի,
այլ՝
դրութիւն
իմ
ո՛չ
{ամենեւին}:
Քանզի՝
աւուրք
իմ
անցանեն
եւ
ժամանակ
իմ
կորնչի
ս:
Հայկական
լեզուն
եւս
իբրեւ
մարդկային
լեզու
{ամենեւին}
բաց
առնված
չէ
այս
կանոնից:
Տեսնում
ենք
ամբողջի
օ
ցերեկ
աշխատում
ենք
ամեն
բանի
մասին:
Օդդենը
չկամի
{ամենեւին}
առնուլ
եւ
նորան
մեծ
օյինի
բերել
են,
մի
մարդ
8000
լ,
որ
մեր
գրագրությունը
վաղուց
դադարած
լինելով,
{ամենեւին}
անծանոթ
եմ
Ձեր
գործերի
կամ
լավ
ասել
ազգային
գործե
րած
քաղաքի
մեջ:
8-րդ
համարը
սարը
թամըզին
տպվելով
{ամենեւին}
լավ
չէ
ասում
մեր
պ.
հակառակորդների
մասին,
վասն
անեին,
բայց
հույս
առ
աստված,
ամեն
բան
կդրստվի:
{Ամենեւին}
վատ
չէր
լինելու,
եթե
մի
քանի
մարդ
նույնպես
մի
քա
գնալուս
մասին
առայժմս
ոչ
ոքին
բան
չասես,
ոչ
ոքին
{ամենեւին},
ոչ
թշնամու
եւ
ոչ
ամենամերձ
բարեկամի,
այդպես
հա
ինչպես
ասացինք,
կարող
էր
շատ
փոքր
բան
լինել
կամ
{ամենեւին}
չլինել,
եթե
գործ
դրվել
էին
անշարժ
կայք
գնելու
կա
միասին
մի
կտոր
հաց
խաղաղությամբ
վայելելու
համար:
{Ամենեւին}
ձեռնհաս
չեմ
"
Հյուսիսափայլի
"
համար
աշխատելու.
ե
մարդկային
պատմության
բնագավառում.
թեեւ
այդ
ազգը
{ամենեւին}
պատմական
ազգ
չէ,
այնուամենայնիվ
նա
հանդես
է
բերե
ես
քեզ
արդեն
գրել
եմ,
որ
հիվանդության
հետեւանքով
{ամենեւին}
չեմ
կարող
մի
լուրջ
բանով
զբաղվել:
Մի
հոդված
անգա
ուսինը,
իսկ
երբ
ամուսինը
ներս
է
մտանում,
կինը,
{ամենեւին}
ուշադրութիւն
չդարձուցանելով
ներկայ
հանգամանքի
վեր
ազգային
եղբարց
կծու,
բայց
ճշմարտախօս
մեղադրանքը
{ամենեւին}
յառաջանում
է
դոյն
այդ
բաների
չլինելուց:
Խնդրում
արդիւնքը
(результатъ)
համաձայն
էին
նորա
մտքին.
{ամենեւին}
այդպէս:
Առնունք
այժմ
մի
կենդանի,
որ
ծնել
էր
իւր
հօր
կամ
եղբայրների
դատապարտելի
գործի
վերայ։
{Ամենեւին}
ոչ.
պատճառ,
նա
չէր
տեսել
իւր
շրջապատի
մէջ,
որ
նանալ,
եթէ
գտանւում
են
անբարոյական
մարդերի
մէջ՝
{ամենեւին}
բնականաբար
վատթարանալ:
Թէեւ
առաքինութեան
կամ
վատ
ց,
նաւապետը
նկատեց,
որ
մագնիսեան
սլաքը
ընդունեց
{ամենեւին}
այլ
ուղղութիւն,
քան
թէ
սովորականը:
Այս
բանը
լին
տիկ
անձրեւի
տակով
վազում
է
դէպի
իմ
տան
կողմը:
Ես
{ամենեւին}
չկարծեցի,
թէ
իմ
մօտ
է
գալիս,
որովհետեւ
ոչ
ոքի
չ
է
բարկանար
մի
այդպիսի
մարդու
վերայ։
Ձեր
փոյթը
չէ
{ամենեւին},
եթէ
մի
մարդ
չէր
պահում
Աստուծոյ
պատուէրները,
ո
պատճառով
եւս
եկած
ես
իմ
մօտ,
այնպէս
չէ՞:
-
{Ամենեւին}
այդպէս:
-
Ես
Էֆիմերդէ
չունիմ,
ուրեմն
եւ
չեմ
ած:
Եկեղեցիքը,
որ
վեց
հատ
են
թուով,
հոյակապ
եւ
{ամենեւին}
նոր
ճարտարապետութեան
կանոններով,
որոնցից
Աւագը՝
րիւնի
գոյնը
սկսել
էր
սպիտակիլ.
նորա
հոգը
չէ,
նա
{ամենեւին}
տգէտ
է,
որ
արիւնը,
առանց
դորան
եւս
ջրացած
լինել
որը
եւ
աղիքը
ի՛նչպէս
կարող
էին
չայրուիլ"։
Չկամի
{ամենեւին}
մտածել,
որ
այդ
ողորմած
հոգու
փորը
եւ
աղիքը
արծաթ
լի
դորանով
բացատրել,
որովհետեւ
ժողովրդի
կեանքը,
{ամենեւին}
նիւթական
եւ
ամենեւին
գործական
լինելով,
հետեւաբար
որովհետեւ
ժողովրդի
կեանքը,
ամենեւին
նիւթական
եւ
{ամենեւին}
գործական
լինելով,
հետեւաբար
եւ
նորա
բարբառը
չուն
տ
կարելի
բան:
Աղբիւրը
գտանւում
է
վտակի
մօտ՝
{ամենեւին}
ճախինի
մէջ,
ուր
բուսանում
է
եղէգն
եւ
ապրում
են
զ
րկին
անգամ
աւելի:
Երկրագործութիւն
ասացեալը,
{ամենեւին}
եւրոպական
կերպով,
որ
աւելի
ճիշդ
խօսելով,
պիտոյ
վուրդը՝
միմեանցից
բաժանուած,
պառակտուած,
չկամի
{ամենեւին}
ունենալ
մի
որեւիցէ
ընկերութիւն,
ինչո՛ւ
այդպէս
հա
եւ
անախորժութենների։
Այս
հիման
վերայ,
չէ
պիտոյ
{ամենեւին}
զարմանալ,
որ
միեւնոյն
բանը
կրկնւում
է
եւ
այսօր,
լ
այդ
գործի
յառաջադիմութեանը՝
խօսքով
եւ
գործով,
{ամենեւին}
այն
սրտով
եւ
այն
ջերմեռանդութեամբ,
ինչպէս
կ'ընթա
լի
եւ
թշուառ
էակները
աշխարհի
երեսին,
արժանի
չէին
{ամենեւին}
առանց
պատրաստութեան
ոտք
կախել
մեր
խնդրած
ուսումնա
նց
գիրը
կամ
բանը
չուղարկեցին
այնպիսի
մարդերի,
որ
{ամենեւին}
խնդրած
չէին՝
ճիշդ
պահելով
մեր
Տիրոջ՝
Քրիստոսի
խ
նտարակոյս
կը
ցնծացնեմ
քո
Յիշատակարանը,
բայց
այժմ
{ամենեւին}
ժամանակ
չկայ.
հազիւհազ
շատ
մօտ
բարեկամներիս
գրու
որ
բարի
խորհուրդը
եւս,
որ
տալիս
էինք
մի
մարդու,
{ամենեւին}
դէպի
չարը
գործ
դրուելով,
չեն
հասանում
իւրեանց
բո
ր
շինելու
համար,
այլ
մի
այդպիսի
տուն
մինչեւ
այժմ
{ամենեւին}
չշինելու
համար:
Պ.
Իսահակեանցը
թոյլ
է
տալիս
իրելի՛
ընթերցողք,
ինչպէս
բարի
սիրտ
ունի
պարոնը.
{ամենեւին}
խափան
չէ
իմ
Անգլիա
գնալուն:
Հաւատալով
նորա
բարես
ի
նկարագրել:
Ես
տեսանում
եմ,
որ
Պ.
Իսահակեանցը
{ամենեւին}
անտեղեակ
է
մեր
մատենագրութեան
պատմութեանը:
Խորհո
ս
փառք
եւ
պարծանքը
ուրացող
մարդկանց
գլուխը
",
ես
{ամենեւին}
չեմ
հասկանում,
թէ
ինչ
կամի
ասել,
որովհետեւ,
նա
է
Պ.
Իսահակեանցը,
թէ
իմ
քարոզութիւնը
եւ
նպատակը
{ամենեւին}
համաձայն
չէ
իմ
խօսքերին,
ուրեմն
իմ
քարոզութիւնը
պատճառ,
ի՛նչ
խօսքեր
կարող
էր
գործ
դնել
մի
մարդ,
{ամենեւին}
թարմատար
նշանակութեամբ,
որ
դուրս
լինէին
նորա
միտ
,
черезъ
г.
Исаакьянца,
что
ли?
չեմ
հասկանում:
{Ամենեւին}
վատ
չէր
լինելու
Պ.
Իսահակեանցին
խօսելուց
յառաջ
մ
լուց
յառաջ
մի
փոքր
մտածել,
ուսանել,
որովհետեւ,
{ամենեւին}
անգէտ
լինելով
մտածութեան,
կարելի
չէ
խօսել
եւ
ոչ
անուէլը
ոչ
թէ
չէ
կարդացել
"
Մեղու
"
լրագիրը,
այլ
{ամենեւին}
կամք
եւս
չունի
կարդալու,
որովհետեւ
պատասխանում
է
նորա
մայրը,
որ
խորովուելով
կրակի
վերայ,
բոցերով
{ամենեւին}
շրջապատուած
մեռանում
է
ահա
եւ
կեանքի
վերջին
շնչու
Շամիլը
այդ
մտքի
վերայ
չէր։
Նա
իմ
հետ
վարւում
էր
{ամենեւին}
այնպէս,
որպէս
մի
որսորդ
իւր
որսի
հետ,
որի
մասին
սում
ես
այն
պատճառով,
որ
արգելեմ
ձեր
գրութիւնը։
{Ամենեւին}
ո՛չ,
դուք
կարող
էք
գրել
իմ
մասին
ում
կամիք,
բայ
մէջ,
գերի
եւ
ստրուկ
խաւար
նախապաշարմունքների
եւ
{ամենեւին}
անհոգ
լուսաւորութեան
մասին:
Չգիտեմ,
թէ
ի՛նչ
ազգ
տութեան
հոգին
եւ
այլն:
Բայց
արգոյ
հեղինակը,
{ամենեւին}
ուշ
չդարձուցանելով
այս
բաների
վերայ,
չտեսանելով
րծերում,
փոխում
են
իւրեանց
մտքերի
տրամադրութիւնը
{ամենեւին}
անգիտակից,
բնական
ազդեցութեամբ
եւ
ընկնում
են
որո
,
ե՛ւ
Հրէաներին
եւ
վերջապէս
պատուիրում
է
Հայերին
{ամենեւին}
չխօսել
այդ
մասին:
Եթէ
վտանգաւոր
չէ
տպագրութեան
մ
պանք
մը
կը
դնէ,
որ
այս
բանին
վրայ
օտար
ազգաց
հետ
{ամենեւին}
չխօսին.
այսպիսի
համախոհական
գիրք
մը
կատակէն
ուրի
ի
մէջ
երեւեցնում
է
նա
ընթերցողներին
իւր
տաղանդը,
{ամենեւին}
անարժան
է
նորան:
Հոգով
չափ
ցանկանում
ենք,
որ
ար
վ
դատապարտուեցան
դէպի
կորուստ,
դէպի
կրակ՝
առանց
{ամենեւին}
խնայելու,
կորան,
կործանուեցան
եւ
այն
գեղեցիկ
ար
բաշեանի
գրուածի
հոգին
հարկադրում
էր
մեզ
պաշտել
մի
{ամենեւին}
լռութիւն՝
թոյլ
տալով,
որ
ինքնըստինքեան
թանձրանա
ւից՝
բնաւ
չտարակուսեցանք
կարծել,
որ
պարոնը
կա՛մ
{ամենեւին}
չէ
կարդացել
Խորենացին,
կա՛մ
թէ
չէ
հասկանում
նորա
ւոր
կին
յօժարակամ
գնէ
այդ
ժապաւէնից
մի
քանի
գազ,
{ամենեւին}
պիտակաբար,
միմիայն
թշուառ
գործաւորներին
օգնելու
գրեթէ
դարձել
են
նորա
բնաւորութեան
յատկութիւնքը,
{ամենեւին}
պատահական
չեն,
այլ
յառաջանում
են
նորանից,
որ
հա
րենիքի
հաւասար
որդիք,
այնպէս
չէ՞:
-
Այո՛,
{ամենեւին}
այդպէս:
-
Ուրեմն
արդարութիւն
չկայ:
Եւ
դուք
եթէ
մինը
առնու
հարիւրաւոր,
հազարաւոր,
իսկ
միւսը
{ամենեւին}
ոչինչ:
Այլ
խնդիր
է
աշխատութեամբ
ձեռք
բերուած
այն
նքի
անունով,
բայց
ինձ,
որ
բնաւին
օտար
եմ
քեզ
եւ
{ամենեւին}
վերաբերութիւն
չունիմ
քո
հետ,
ի՛նչ
պատճառով,
հակ
ոստովանիմ
առաջի
Աստուծոյ,
որ
մինչի
ներկայ
թարեխս
{ամենեւին}
ումեք
չպարտիմ
ինչ
սանաթով,
չիթով
կամ
խսեպագրով,
ընկալցին,
որքան
որ
զաւակ
եւ
իցէ.
այլ
եթէ
զաւակ
{ամենեւին}
չիցէ
ի
Տէր
հանգուցեալ
որ
մին
եղբօրս,
յայնժամ
բաժ
ում
ենք
եւ
վերջացնում,
այլ
ինչ
որ
պէտք
է,
առանց
{ամենեւին}
քաշուելու,
իսկական
ճշմարտութեամբ
եւ
փորձից
դուրս
արաւոր
անցնի
դար:
Մարդը
քո
գործը
հասկանալու
{ամենեւին}
չունի
հնար.
Այն
ընդարձակ
բարձրութիւնից
ամպ
սիրել.
Բայց
թէ
ինչպէ՞ս
հարկաւոր
էր,
{Ամենեւին}
չկամիք
լսել:
Ես
սիրում
եմ
հայրենիքը,
վերայ,
կամ
ապառաժների
եւ
ճանապարհի
վերայ,
օգուտ
{ամենեւին}
ունենալու
չէր։
Այն
ազգը,
որ
չունէր
դպրոցներ
շխատութիւնք,
այո՛,
քրտինքով
գլուխ
բերած,
Ազգին
{ամենեւին}
օգուտ
չեն
բերել,
ինչպէս
են
բարձրագոյն
ուսումների
եւս
ամենայն
ջանք
գործ
են
դնում
մնալ
V
դարումը
եւ
{ամենեւին}
ցած
չ'գալ
այս
դարուցը։
Ուրեմն
ի՞նչպէս
պիտոյ
է
սո
,
ճեղքէր
եւ
հասանէր
ժողովրդին։
Տեղիք
չունինք
{ամենեւին}
մեր
ժողովրդի
անգրասիրութեան
վերայ
զարմանալու.
պա
իւնը
իրագործուած
է
արդէն
աշխարհի
երեսին։
Ես
{ամենեւին}
երկբայութիւն
չունիմ
այս
փոփոխութեան
վերայ.
միայն
թէ
այս
վիպասանութիւնը,
այս
հրաշալի
գործը,
առանց
{ամենեւին}
կողմնապահութեան
նկարագրելով
Յիսուսեանների
ընթացքը
որ
այժմ
դեռ
շատ
բաներ
կան,
որոնց
մասին
Հայերը,
{ամենեւին}
գաղափար
եւս
չունենալով,
չունին
հետեւաբար
եւ
այն
բ
լի
ու
առատ
դարու
քաղաքացի
հայը
ի՛նչպես
կարող
էր
{ամենեւին}
սառը
մնալ,
ի՛նչպես
կարող
էր
փակել
յուր
աչքը
եւ
ս
րտիկոսի
(ուսումնական
դատաւորի)
պարտականութիւն՝
{ամենեւին}
ազատ
պահելով
իւր
անձը
կանխակալ
սովորութեններից
եւ
ենդանի
ազգի
հետ,
որի
կեանքի
պայմանները,
լինելով
{ամենեւին}
այլայլուած
ու
փոփոխուած,
ուրեմն
եւ
դորա
յայտարար
գռաւը
խրտուիլակից,
առանց
քննելու
թէ
այդ
երեւոյթը
{ամենեւին}
անվնաս
է,
եթէ
գործ
է
դրւում
միայն
որպէս
զուգակշի
գործակից
էր
եղել
(օգնել
էր,
содействовавшная)
{ամենեւին}
գարշելի
հանրապետականութեան
"
(15
օգոստ.
):
Ստո
ւ
կարողացանք
խլել
մեր
կեանքը
մահուան
գրկից,
բայց
{ամենեւին}
կորցրեցինք
մեր
ապրանքը:
Իմ
բոլոր
ընկերներս
այստե
աստանար
մի
փոքր,
որ
ճշմարտութեան
դէմ
պատերազմելը
{ամենեւին}
անօգուտ
էր
եւ
խթանի
դէմ
աքացողը
պիտի
միայն
իւր
ոտ
վերայ.
-
սա,
մինչեւ
անգամ
տաքացրած
եւս
չէ,
այլ
{ամենեւին}
սառն...
դեռեւս
խաշխաշով
է,
-
յաւելացրեց
խաւար
գուած
կոնդակը
մտաւ
անցաւ
ճարտարապետի
դատարկ
գլխից
{ամենեւին}
այնպէս,
ինչպէս
թռչում
եւ
անցանում
է
համալսարանի
ենից,
ծուլութենից
եւ
անհոգութենից...:
-
{Ամենեւին}
ո՛չ,
մռայլագոյն
սատանայ.
Ձեր
խաւար
տէրութեանը
յ
:
-
Այդ
ի՛նչ
բաբելոնեան
խառնակութիւն
է.
ես
{ամենեւին}
չեմ
հասկանում
այդ
պայմանի
զօրութիւնը:
-
Ես
ե
ութեան
միջոցին,
մի
մօրուքաւոր
հեծելազօրական,
որ
{ամենեւին}
չգիտէ
ապստամբութեան
խորհուրդը,
յարգը
եւ
արժանաւո
դրօշակի
ծայրումը
եւ
այնպէս
յաջող,
որ
հանդիպեցաւ
{ամենեւին}
առանցքի
կենդրոնին,
ուստի
եւ
ամրացաւ,
հանդիսաւոր
արկացած,
-
ի՞նչ
հարկաւոր
է
ինձ
այդ
փորձանքը.
ես
{ամենեւին}
չեմ
հասկանում
ձեր
վիպասանութիւնը,
այդ
բոլորովին
ւթիւն
է.
այնպէս
չէ՞,
իմ
ծայրագոյն
վէզիր:
-
{Ամենեւին}
ճշմարի՛տ
է
ձեր
ասածը,
-
պատասխանեց
Բէհեղզեբուղը
մը
պիտոյ
է
տպուէին
բաժանորդների
կարգումը:
-
{Ամենեւին}
ճշմարիտ
է
ձեր
ասածը,
մռայլագոյն
տէր,
-
ասաց
վէզ
ուած
է
եղած
երկար
ժամանակ,
եւ
որ
պ.
Շաքարեանցին
{ամենեւին}
մարդու
տեղ
եւս
չէ
դնում
եղած,
ինքը,
իւր
ոտքով,
աներից:
Ցոյց
տո՛ւր
ինձ
ախոռը․
արի՛
գնանք:
-
{Ամենեւին}
․
կամիք
սպանեցէք
ինձ,
այնուամենայնիւ
յանձնառու
չե
Այդ
անկարելի
է...
այդ
անհնարին
է...
չկամիմ
{ամենեւին}
տեսանել.
այդ
ինչ
սոսկալի
կերպարանափոխութիւն..
ուր
խօսքեր
դեռեւս
արտաբերելով,
ընկաւ
աթոռի
վերայ
{ամենեւին}
ուժաթափ:
Պ.
Մարկոսը
նայում
էր
զարմացած:
Ծա
նելուց․
առատ
քրտինքը
թափւում
էր
նորա
ճակատից,
եւ
{ամենեւին}
չիմանալով
իւր
գլխից
անցածը,
համարեց,
թէ
նոր
է
գ
,
որովհետեւ
միտքս
թռչում
էր
այն
աղջկայ
քամակից,
{ամենեւին}
մեքենաբար
պատասխանում
էի
մի
անորոշ
բան,
ո՛չ
ստոր
ունի,
թէ
նա
մի
բարոյական
էակ
է
եւ
այլն
եւ
այլն.
{ամենեւին}
ոչ:
Մարդու
զանազանութիւնը
եւ
գերազանցութիւնը
անա
էր
ընտրութիւն
առնել
հրաւիրելի
մարդերի
մէջ:
-
{Ամենեւին}
համաձայն
եմ,
եւ
այդ
պատճառով
եւս
խնդրել
եմ
քեզ
ի
ա
մարդերին.
նոքա
Ադեպտք
անուանում
էին
իւրեանց
եւ
{ամենեւին}
կամք
չունէին
հաղորդել
ուրիշները
իւրեանց
գաղտնիքին
էր
սորան:
Մի
օտարոտի
տեսարան
էր:
Շաքարեանցը
{ամենեւին}
ոչինչ
տեղեկութիւն
չունէր
այս
տարօրինակ
ուրախութեա
ց
սկսած
Մանթուխեանցի
եւ
Շաքարեանցի
յարաբերութիւնը
{ամենեւին}
այն
չէր,
ինչ
որ
քանի
մի
օր
յառաջ:
Մանթուխեա
ր,
որ
շատ
սառնութեամբ
կատարում
էր
այդ
գործը,
եւ
{ամենեւին}
մեքենաբար,
առանց
մտածելու
եւ
իւր
գործի
հետեւանքի
ցնեն
որպէս
մի
հասարակաց
ձայն,
այնպէս
չէ՞:
-
{Ամենեւին}
այդպէս:
-
Բայց
դու,
տեսա՞ր,
երբեւիցէ
քո
կե
ին
սուտ
էր
խօսածը.
նորա
կարծիքը
իւր
երգածի
մասին
{ամենեւին}
այնպէս
չէր,
ինչպէս
կամէր
հաւատացնել
Կոմսին:
Այս
չքմեղութիւն
չէին
կարող
փոխել
նորա
կարծիքը:
-
{Ամենեւին}
զուր
էք
խօսում,
-
պատասխանեց
կոմս
էմմանուէլը,
-
մ
հասկացողութեան
վերայ,
բայց
բանը
այս
է,
որ
մեք
{ամենեւին}
չունինք
երաժշտութիւն:
-
Ապա
հնուց
մնացած
տաղ
րժակ
չունին
տխրելու:
-
Ոչի՛նչ,
ոչի՛նչ.
մեզ
{ամենեւին}
ձանձրութիւն
չէ
լսել
ձեր
խօսակցութիւնը,
-
պատասխա
ուցէ
մի
այլ
բնական
պատճառից,
պ.
Յովնաթանեանցը,
{ամենեւին}
զուրկ
լինելով
կրթութենից
եւ
դաստիարակութենից,
շա
ն
սերտած
բառերով
հաստատում
էր
նոցա
օգուտը,
առանց
{ամենեւին}
գաղափար
ունենալու,
թէ
ի՛նչ
ասել
է
դպրոց,
եւ
թէ
ինքը
դուրս
էր
զարկել
ճաղատ
ճակատի
վերայ
կաթ
կաթ,
{ամենեւին}
նոյն
կերպով,
ինչ
կերպով
իւղոտ
ամանի
մէջ
կանգնում
որքան
այդ
տկարութեան
դարման
տանելու
հնարը:
-
{Ամենեւին}
ճշմարտութիւն
է,
որ
խօսում
էք,
-
ասաց
պ.
Յովնաթ
:
-
Ներկայումս
այդ
առաջարկութիւնը
կատարել
ինձ
{ամենեւին}
անհնար
է,
-
պատասխանեց
պ.
Յովնաթանեանցը:
-
համար
արգանդի
կատաղութիւն
(Nymphomania)
ստանալը
{ամենեւին}
հնարաւոր
է,
-
պատասխանեց
բժշկապետը
գերմանական
սա
վ
օգուտ
քաղել
ձեր
հարստութենից,
բայց,
իմ
աչքում
{ամենեւին}
զանազանութիւն
չունիք
այն
ռամիկներից,
որոնց
վերայ
հարցմունքին.
եւ
այնպէս
հաստատ
ձայնով,
որպէս
թէ
{ամենեւին}
խօսելու
բան
չկար
այդ
մասին:
Շահումեանցը
իւր
ս
եթէ
մի
ճրագ
վառէիր
եւ
թողուիր
նորան
հանգիստ,
եւ
{ամենեւին}
ոչ
ոք
նորան
ձեռք
չտար,
այսուամենայնիւ
նա
մարելու
չքերով,
մազերը
կարգով
սանրած
եւ
իւղած,
հագուստը
{ամենեւին}
յարմար
Փարիզի
վերջին
տարազին,
որ
ցոյց
էր
տալիս,
յն
ուրիշ
կերպարանքով,
ինչպէս
դու
ասում
ես:
-
{Ամենեւին}
այդպէս,
-
ասաց
Թիւթիւնճի-օղլուն:
-
Ուրեմն,
-
իւթիւնճի-օղլուն
զմայլած
այս
խոստմունքի
վերայ,
որ
{ամենեւին}
չէր
հասկանում:
Տան
դուռը
բացուեց
եւ
ներս
մտան
նապէս
ապացուցանում
են
կամ
հերքում
են
մի
բան
առանց
{ամենեւին}
իմացած
լինելու
բանի
զօրութիւնը,
այլ
մի
միայն
իւր
օսում,
-
շարունակեց
Թիւթիւնճի-օղլու
տիկինը:
-
{Ամենեւին}
այդպէս,
-
պատասխանեց
պարոն
Մկրտիչը,
-
ձեզ
յայտնի
կի
հետ,
տեսանելով,
որ
նա
գեղեցիկ
է,
բայց
առանց
{ամենեւին}
մի
հոգեկան
ձգտողութեան,
իսկ
Մանուշակը
ոչ
թէ
միայ
բայց
անձրեւից
գիճացած
եւ
ուռած
պատուհանը
չբացուեց
{ամենեւին},
Մանուշակի
քնքուշ
ձեռքերը
ցաւեցին
զարկելով:
Նա
իտեն,
բայց
այդ
գնած
բաները
ինչո՞վ
գլուխ
կը
գան,
{ամենեւին}
եւ
մտածել
չկամին,
պատահած
ժամանակը
ասում
են,
թէ
ը,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն
ժպտելով
եւ
միտքը
{ամենեւին}
չհեռացնելով
այն
օրուայ
ճաշկերութենից:
-
Նա
եկ
աւոր
մարդը
միայն
պատկեր
է
Աստուծոյ,
իսկ
անարժանը
{ամենեւին}
ոչ:
Այս
միջոցին
Մանուշակը,
հասարակ
սկուտեղի
,
ճանապարհ
էին
ձգում
Շահումեանցը.
բայց
վերջինս,
{ամենեւին}
չհամաձայնեցաւ,
որ
Թիւթիւնճի-օղլուն,
աշնան
խառն
Նա
բարկացաւ
ժամացոյցի
վերայ,
պատճառ,
չէր
կարող
{ամենեւին}
կարծել,
թեւ
Շահումեանցը
այսպիսի
կեղտոտ
կատակ
յան
արմատացած
նախապաշարմունքը:
Բայց
ինքը,
Մանուշակը
{ամենեւին}
չէր
կամենում
բժշկի
գալը
եւ
աշխատում
էր
հաւատացնել
ր:
Թեթեւ
թափողը,
որ
տանում
է
թեթեւը
ձգելու,
{ամենեւին}
ետ
նայելու
չէ
թեթեւը
ձգելուց
յետոյ.
առաջին
այն
պ
է
ինչպէ՛ս
էր
լինում,
որ
այս
արարողութենով,
որին
{ամենեւին}
մասնակից
չէր
նիւթապէս
հիւանդի
մարմինը,
ցաւը
վտար
պատրաստութիւն,
երաժիշտներ,
բայց
ձայն,
աղաղակ,
{ամենեւին}:
Տեսանում
է
մի
գեղեցիկ
կին,
պառկած
փափուկ
փե
,
երկու
հատ
էին
նոքա.
ինչպէս
քեզ
եւս
յայտնի
է,
{ամենեւին}
միմեանցից
անզանազան,
որոնցից
մինը
կրում
էր
իւր
վ
կը
ճարեմ:
Մանուշակս
չէ
բարկանում
իմ
վերայ:
-
{Ամենեւին}
ոչ,
հայրի՛կ,
ես...
-
Գիտեմ
զաւա՛կս,
քո
հ
անաչած
լինելով
պարոն
Շահումեանցը
իւր
հակառակորդ,
{ամենեւին}
թողելու
չէր,
որ
Մանուշակը
գնայ
հօր
տուն,
ինչ
ժա
կը
դուրս
վազէ
ննջարանից
եւ
յայտնէ
հրապարակաւ,
թէ
{ամենեւին}
Մկրտիչի
կին
դարձողը
չէր.
բայց
Թիւթիւնճի-Օղլուի
պ
ի
րոպէի
մէջ
հալածում
են
ամպերի
բազմութիւնը:
-
{Ամենեւին}
ո՛չ,
-
պատասխանեց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
ես
շատ
ուրա
քահանային,
որ
այսպէս
պատրաստ
սպասում
էիք:
-
{Ամենեւին}
ո՛չ,
-
պատասխանեց
քահանան,
-
մէք
մկրտութիւն
ունին
ի
'ի
կառուցանել
անդ
թէ
զկրօնն
եւ
թէ
զվանս,
գոլով
{ամենեւին}
աղքատ
իւրովքն
հանդերձ
պէտս
ունէր
նպաստից,
եւ
առ
երեւի
'ի
նոսա
'ի
նոյնպիսի
դիպուածս,
իսկ
յայլ
իրս
{ամենեւին}
տարտամ։
Ուստի
Մխիթար
աբբայ
յիւրոց
աշակերտաց,
որ
յանձին
բարձեալ
բերէր,
էր
երեւելի
փօլիթիքա,
որով
{ամենեւին}
զգոյշ
կայր
յարտաքինս,
մինչեւ
թողեալ
զտօնս
եւ
զաւ
նակիլն
յՕրթա-գիւղ
եւ
'ի
լսելն
եւ'ի
տեսանելն
զնոսա
{ամենեւին}
հաւանեցոյց
զանձն,
թո՛ղ
զՀ.
Միքայէլ
Չամչեան,
որ
նորա
պաշտօնեաների
մէջ,
որ
վարւում
են
ազգերի
հետ
{ամենեւին}
նիւթականաբար,
ամենեւին
այնպէս,
որպէս
վարւում
է
որ
վարւում
են
ազգերի
հետ
ամենեւին
նիւթականաբար,
{ամենեւին}
այնպէս,
որպէս
վարւում
է
մի
հովիւ
իւր
ոչխարների
հ
բաները,
որ
վերաբերութեամբ
դէպի
հոգին,
ոչինչ
էին
{ամենեւին}
՝
այդ
անխորհուրդ
եւ
ամուլ
ծիսակատարութիւնը
առաջին
ուածը
եւ
թէ
նորա
յարաբերութիւնը
դէպի
մարդկութիւնը
{ամենեւին}
այնպէս
է,
ինչպէս
մի
իշխանի
յարաբերութիւն
դէպի
իւ
յ՝
մի՞թէ
կարելի
է
չտեսանել,
որ
նա
ներգործում
էր
{ամենեւին}
քաղաքական
գաղափարների
հետեւելով,
կարելի՞
է
համաձ
տ
բաներ
ստիպում
են
կատարել,
թէեւ
մի
այդպիսի
մարդ
{ամենեւին}
պատրաստուած
չէր
իւր
հոգու
տրամադրութեամբ։
Մե
ն
հատ
ու
կոտոր
տեղեկութիւնք,
իսկ
կապակից
ուսումն
{ամենեւին}
եւրոպական
կարգով,
եւրոպական
հայեացքով
չէր
կարո՛ղ
դեցութեան
տակ,
բայց
այդ
գործունէութեան
հետեւանքը
{ամենեւին}
բնականաբար
եղել
է
միմիայն
լեզուի
մշակագործութիւնը
այ
կարելի
էր
հազար
տարիներից
յետոյ
եւս
մտածել
կամ
{ամենեւին}
չմտածել։
Սկզբից
մինչեւ
այսօր
Հայ
մարդը
սովորել
է
եաց
զյաղթութիւն:
[Բայց
դոքա
լուռ
կան,
համրացեալ
{ամենեւին},
որպէս
թուի
ասիական
իմն
խորամանկութեան
աղագաւ.
ն
հայախօսութիւն
տեսանի,
որքան
հելլենաբանութիւն,
{ամենեւին}
մերկացեալ
եւ
օտարացեալ
յազգային
հարազատութենէ,
ո
լեզու
ժողովըրդեան
զի՞նչ.
այդպիսի
մատենագրութիւն
{ամենեւին}
խորթ
ի
հայկական
ոգւոյ
քանի՛
վնաս
լուսաւորութեան
մ
ի
կենդանեացն
աշխարհի,
եւ
յայժմուս
ժամանակի՝
որ
{ամենեւին}
ա՛յլ
է
քան
զդարս
Մովսիսի
Խորենացւոյ,
Եղիշէի
եւ
ա
նակութիւն
ի
խելապատակս
հայոց
ո՛չ
գովեմք
մեք,
այլ
{ամենեւին}
հաւան
եմք
նոցին
իմաստուն
մտածողացն,
որ
ուշի
ուշո
յս
ի
շրջակայս
մեր
տեսանի
եւ
ճշմարտութիւն
մի
այլ.
{ամենեւին}
օտար
ի
լուսաւորեալ
հոգւոյ
մերումս
ժամանակի,
թէպէ
եալ
ընդ
փոշւով
հազարամէից,
որպիսի
է
հինն
լեզու՝
{ամենեւին}
անկարող
վերակենցաղել
զբանականութիւն
շնչասպառ:
Զի
բանականութիւն
շնչասպառ:
Զի՞նչ
այդ
տրամաբանութիւն
{ամենեւին}
նոր
եւ
անբանական
առ
իմաստունս
Հայոց,
որք
յառաջար
ն,
թէպէտ
ի
տեղիս
տեղիս
ցուցանէ
ճապաղ
ոճ
խօսից
եւ
{ամենեւին}
հակառակ
ամփոփախօս
Մովսիսի
Խորենացւոյ:
Եղիշէ
ե
վ
խոստովանիմք
թէ
ուղղութիւն
առնդ
ուսումնականի
չէր
{ամենեւին}
համաձայն
ազնիւ
նպատակի
նորա,
գրոցդ
այդ
լեզու
անհ
որութիւն
ազգին,
զոր
ի
գործ
դնեն.
եթէ
դնեն
առանց
{ամենեւին}
գիտակցութեան,
անձնապահութեան
եւ
եթե
աղագաւ,
զի
ի
խելամուտ
առնլոյ
զիմաստունս
մեր:
Այո՛,
չունիմք
{ամենեւին}
իրաւունս
եպերելոյ
զնոսա
վասն
այսր,
արդէն
անժխտել
ղովրդեան,
եթ
է
միայն
գիտէին
զզիարդն
եւ
զորպէսն.
{ամենեւին}
ոչ,
եթէ
կամեցեալ
էր
դոցա
յորդորել
եւ
քարոզել
զժո
ինքը
շատ
հաստատ
չէր
հաւատի
վերայ։
Բայց
Իգնատիոսը
{ամենեւին}
չէր
յուսահատւում։
Նա
մի
փոքր
ժամանակ
Կսաւիէի
համ
ն
տալիս
Իգնատիոսին
ուղեւորիլ
դէպի
հարաւ,
բայց
նա
{ամենեւին}
չէր
համաձայնում։
Վերջապէս
Կսաւիէն,
Լայենէզը
եւ
իտութենների
հմտութենով
գրուած
էին,
որ
չէր
կարելի
{ամենեւին}
կարծել,
թէ
այդ
անկիրթ
Իգնատիոսի
գրածը
լինէր.
եր
ելու։
Բայց
Լօյոլա
եւ
նորա
ընկերքը
չ'վհատեցան
{ամենեւին}
։
Նոքա
առաւել
եւս
սկսեցին
գործ
դնել
իւրեանց
ջերմե
Deotridui
aut
quatridui
spatium
non
excedant)։
{Ամենեւին}
չէր
կարելի
պարապիլ
այն
ուսմամբը,
որ
վերաբերում
է
իբրեւ
շատ
զօրացած
մարդիկ
Պապական
կոնդակներով,
որ
{ամենեւին}
չէին
մտածում
ո՛չ
առաքելութեանց,
ո՛չ
Պապի
եւ
ո՛չ
տը,
որ
եւ
լաւ
չէր
փոխարքայի
հետ,
չ'կամեցաւ
լսել
{ամենեւին}
ոչինչ։
Կսաւիէեն
նզովեց
նորան,
բայց
նահանգապետը
ւթիւնքը
քարոզում
էին
շատ
վերացական
կերպով՝
առանց
{ամենեւին}
կապելու
նորան
Հնդկաստանի
հասարակաց
կարգի
հետ։
Այ
ծ
հոյակապ
մարդ
էր։
Յիսուսեանք
անհաւան
գտանուեցան
{ամենեւին}
այս
բանին,
նոքա
գործ
դրեցին
ամենայն
հնար,
որ
կո
սն
որոյ
տուեց
նորանց
Պարագուայն
իբրեւ
Տէրութիւն՝
{ամենեւին}
անկախ
Սպանիայից,
որի
մէջ
Կարգը
կարող
էր
ներգործե
նել
պատիժը
կատարելու
ժամանակ)։
Հենրիկոս
IV-ը,
{ամենեւին}
անհաւան
գտանուեց
այս
կատակերգութեանը,
բայց
կարծե
ուած
մարդիկը
զինաթափ
առնելու
համար։
Հենրիկոս
IVը
{ամենեւին}
չէր
սիրում
իւր
կինը,
շատ
ընդդէմ
էր
նորան
Մարգարի
տագովում
էր
իւր
կարծիքը։
Րիշիլիէն
չէր
սիրում
{ամենեւին},
որ
հակառակուէին
իւր
խօսքին։
Նա
արտաքին
կերպով
հաւատացուցին
Կլեմենտ
XIին,
թէ
Ֆրանսիայի
թագաւորը
{ամենեւին}
ատում
է
այս
գիրքը
եւ
շատ
շնորհակալ
կը
լինէր
Պապից
ամբուրում
էին
նորան։
Այսպիսի
հանդէս
չէր
տեսնուած
{ամենեւին}
Պալատի
մէջ։
Մեծ
թագաւոր
Լուդովիկոս
XIV-ը
մեռաւ
Յ
։
Սա
մի
շատ
անկիրթ
մարդ
էր,
եւ
քաղաքական
գործերը
{ամենեւին}
օտար
էին
սորան,
վասն
որոյ
երբէք
չէր
կարելի
մտածե
րեանց
նմանների
ձեռքով:
Այդ
շատ
սխալ
դրութիւն
է,
{ամենեւին}
հակառակ
նուիրելու
ձեռնադրութեան
պայմանին:
Ա
առած
անաչառապէս
փշրում
է
շատ
զարտուղի
ընթացքներ,
{ամենեւին}
չնայելով
մի
քանի
սեւերես
ամբարիշտների
եւ
խաւարապա
ռի
մէջ
օտար
ձեւ,
օտար
ոճ,
կամ,
կարելի
է
ասել,
{ամենեւին}
ոչինչ։
Եւ
հեղինակը,
ուզելով
իր
գործը
այդ
բարբառ
եզուն
պիտի
նայվի
եւ
մշակվի
ինքնուրոյնաբար,
առանց
{ամենեւին}
հին
լեզուից
խպնելու)
եւ
առանց
այս
կամ
այն
գաւառ
,
գէթ
ծածուկ
տեղեկութիւն
կը
տար
իր
եղբօրը,
առանց
{ամենեւին}
հոգով
սրտով
իր
էրկայ
դաւադրութեան
հաղորդ
լինելու
նը
իր
ամլութեամբ
մաշում
է
կենդանի
ազգի
ուժը
առանց
{ամենեւին}
արդիւնք
տալու:
Նա
նմանում
է
այն
քարէ
ձուին,
որ
աղափարքը
կան
բնութեան
մէջ.
իսկ
ինչ
որ
չկայ,
այն
{ամենեւին}
սո՛ւտ
է:
Բնութիւնը
մի
գիրք
է,
որ
պիտոյ
է
կարդալ
ուն
պիտի
նայուի
եւ
մշակուի
ինքնուրոյնաբար,
առանց
{ամենեւին}
հին
լեզուից
խպնելու,
առանց
գաւառական
բարբառների
յայտնի
է։
Այդ
պարոնները,
անուսումն
մնալով
եւ
{ամենեւին}
ծանօթութիւն
չունենալով
եւրոպական
բազմաճիւղ
լուսաւ
լ
ճշմարտութեան
ջրի
ընթացքի
հանդէպը,
ապա
թէ
ո՛չ,
{ամենեւին}
հակառակելու
տեղիք
չկար
այն
բանի
միջու,
մ
որ
պիտոյ
։
Կան
շատ
օրինակներ։
Այն
գաւառական
լեզուներն
մեզ
{ամենեւին}
անպիտան
է.
պատճառ,
որ
այն
կոշտ
ու
կոպիտ
լեզուով
տեղ
առնուածը,
այլ
է
մի
ուրիշ
գեղեցկութիւնից,
որ
{ամենեւին}
բան
չունի
բնութեան
հետ,
այլ
կախւում
է
միայն
ճաշա
ենայն
բան,
որ
ցանկալի
էր
նոցա,
իւրեանց
ծախքով,
{ամենեքեան}
առհասարակ
ազատ
մնալով
ամենայն
իջեւանատուութենից
ա
ծովի
ափը
ականատես
լինելու
այս
ահաւոր
տեսարանին:
{Ամենեքեան}
ողբում
էին
մեր
կորուստը:
Միայն
հինգ
անձը
կային
ա
ւնքը
բացուեցան
եւս
առաւել
գործավարի
գրգռութեամբ:
{Ամենեքեան}
իւրեանց
վերջին
ճիգն
գործ
դրեցին
ճանապարհ
ձգելու
վ
"
Ես
ասացի
թէ
աստուածք
իցէք,
կամ
որդիք
բարձրելոյ
{ամենեքեան}
։
Դուք
աւադիկ
որպէս
մարդիկ
մեռանիք,
եւ
որպէս
զմի
վերայ
այն
կաւեղէն
զգեստը,
որ,
այս
րոպէիս,
մեք
{ամենեքեան}
ունինք։
Այսպիսի
տխուր
եւ
խորհրդաւոր
հանդիսում
,
-
ասաց
Մանթուխեանցը:
-
Ինչո՛ւ
համար,
եթէ
{ամենեքեան}
հրաւիրում
են
նորան,
-
խօսեց
Շաքարեանցը:
-
Ն
արդ
չկայ,
որին
հաւանէր
այդ
պարոնը,
նորա
աչքումը
{ամենեքեան}
յիմար
են,
ամենեքեան
օբսկուրանտ,
ամենեքեան
եզուի
էր
այդ
պարոնը,
նորա
աչքումը
ամենեքեան
յիմար
են,
{ամենեքեան}
օբսկուրանտ,
ամենեքեան
եզուիտ...
ի՛նչ
ասել
է,
քումը
ամենեքեան
յիմար
են,
ամենեքեան
օբսկուրանտ,
{ամենեքեան}
եզուիտ...
ի՛նչ
ասել
է,
Աստուած
միմիայն
կոմս
է
լաւ
մարդիկ,
շա՜տ,
եւ
ի՞նչ
իրաւունք
է
ասել,
թէ
{ամենեքեան}
անարժան
էին,
թէ
ամեններից
եւս
փախչել
էր
հարկաւոր
ւ
չցրեց
իւր
բաժակը
պատուական,
մաքուր
սառն
ջրով,
{ամենեքեան}
հետեւեցան
նորա
օրինակին,
նա
բարձրացրեց
բաժակը
օդ
ղորմութիւն
հաւաքելով։
Ոչ
ոք
նորա
մօտ
չէր
գալիս,
{ամենեքեան}
փախչում
էին,
իսկ
երեխայքը
քար
էին
ձգում
նորա
վեր
ն.
"
Եթէ
Կարդինալը
այս
րոպէիս
երեւի
Պալատի
մէջ,
{ամենեքեան}
կը
մտածեն,
թէ
Ձեր
Մեծութիւնը
գերեզմանի
դուռնի
մօ
ջ,
բարեհաճում
ենք
ՄԵՔ
ոչ
թէ
միայն
ընդունել
ձեզ՝
{ամենեքեանքդ},
ՄԵՐ
ամենագթած
հովանաւորութեան
տակ,
եւ
որպէս
ամ
բաժանելուց
յետոյ
ամենողորմ
գթութեամբ
ազատում
ենք
{ամենեքեանքդ}
բոլոր
Տէրութենական
հարկերից
եւ
պաշտօններից,
որպի
ւարճանում
էին,
մինչեւ
հացկերոյթի
աւարտը:
Երբ
{ամենեքեանքը},
վայելած
ու
լիացած
էին,
գլխաւոր
օրիորդը,
վեր
կ
ազգը
մեռաւ:
Միթէ
այդ
ազգերը
բաղկացնող
անհատները
{ամենեքի՞ն}
մեռան,
ամենեքի՞ն
կոտորուեցան,
եւ
բնա՞ւ
սերունդ
այդ
ազգերը
բաղկացնող
անհատները
ամենեքի՞ն
մեռան,
{ամենեքի՞ն}
կոտորուեցան,
եւ
բնա՞ւ
սերունդ
չթողեցին,
որ
այսօ
Շատից
քան
սակաւուց
բաբախին
սիրտք
ի
վերայ
Ձեր,
եւ
{ամենեքին}
դէտ
ակն
կալեալ
ըղձան
իրազեկ
լինել
զազգաշահ
գործոց
հավատացեք,
որ
ամեն
ջանք
պիտի
գործ
դնեն,
որ
դուք
{ամենեքին}
հասանեք
ձեր
նպատակին,
եւ
թշվառացյալ
Ջուղան
ազատվ
շերն
անցել
էր:
Մինչ
ամենայն
ոտք
կտրուեցաւ,
մինչ
{ամենեքին}
ցերեկի
ջերմութենից
թուլացած
անկողին
մտան՝
քնով
զ
րտի
սուրբ
կամքը.
Այն
սուրբ
կամքը
կատարելու
{ամենեքին}
եմք
պատրաստ
-
Ծեր
ու
տղայ,
երիտասարդ,
կին
նահար
լինին
մարդիկ,
եւ
ում
երեu
ոչ
առնեն.
{Ամենեքին}
զիս
թողին
ձեռս
ի
ծնօտի,
աչս
ի
լաց
Սիրտ
իմ
րի
հետ
կատարել
բոլորեցուն
պարտականութիւնները,
որ
{ամենեքին}
եւս
հրամայեն
տիրաբար:
Եթէ
սոքա
կարողանային
կշռել
գուցեալը
այն
լուսի
հետ,
դէպի
որը
նայում
էինք
մեք
{ամենեքին}
։
Աղաչենք
եւ
Հոգին
սուրբը,
այն
մխիթարիչը
սգաւորն
համարեա
թէ
երեք
անգամ
կռւում
են
միմեանց
հետ,
եւ
{ամենեքին}
կարօտում
են
մխիթարութեան....
այրը
սպասում
է
ի
աւ
նորին
մռայլութեան
խաւարափայլ
վէզիրը:
Եթէ
դուք
{ամենեքին}
ուրախանում
էք
դորա
այդ
կարգից
դուրս
արժանաւորութի
տքումը:
Ոչինչ
տեղից
չէր
լսւում
ձայն
կամ
աղաղակ,
{ամենեքին}
լռուել
էին
դժոխային
լռութեամբ,
որովհետեւ
խօսելու
էմքը,
աչքերի
փայլը,
ձայնը,
եւ
այլն,
եւ
այլն,
{ամենեքին}
իւրեանց
համար
ջոկ
ջոկ
լեզու
դարձած
խօսում
էին
պ.
գտան
նմա
եւ
երեւելիք
'ի
վանաց,
եւ
առ
սակաւ
սակաւ
{ամենեքին}
եւ
զիւր
ձեռնասուն
աշակերտս
վարժեաց
'ի
նոյն
եղանակ
եւ
տեսանել,
թէ
դոքա
իբրեւ
անդամ
միոյ
ազգի
ունէին
{ամենեքին}
զմի
նպատակ
վերաբերութեամբ
առ
լուսաւորութիւն
ազգին
եպիսկոպոսին:
"
Ես
դնեմ
ձեռս
ի
վերայ
սորա
եւ
դուք
{ամենեքին}
աղօթս
արարէք,
որպէս
զի
արժանի
լինիցի
սա
զաստիճան
յան
հանդեսը:
Ես
հույս
ունիմ,
որ
մեր
բարեկամք
{ամենեքյան}
աշխատություն
հանձն
կառնուն
այս
մասին
հոգալ.
սառն
թյունս
հարցանել,
փառք
աստուծո,
ողջ
եւ
առողջ
եմք
{ամենեքյանքս},
եւ
սրբազան
հայրն
ալ
նմանապես:
Տեղիս
հավան
ց
տուր
դու
նրան
այս
նամակը,
-
թող
նա
արտագրի
այն
{ամենը}
ինչ
վերաբերում
է
սորգոյին
եւ
թող
կատարե
բոլոր
հան
իմ
ցանկությունը
հրեաների
վերաբերմամբ:
Ահա
այն
{ամենը},
ինչի
մասին
կարող
էի
ես
գրել
իմ
ներկա
վիճակում:
մ
եմ,
որ
լինի
առողջ,
ուրախ
եւ
երջանիկ:
Ահա
այն
{ամենը},
ինչ
կցանկանայի
հաղորդել
նրան,
եւ
ավելի...
ա
ւմ,
ու
չգիտեմ
եւ
չեմ
կարող
քեզ
ասել,
թե
երբ
այդ
{ամենը}
կվերջանա:
Առայժմ
այլեւս
ուրիշ
բան
չունիմ
գրել
թյուն
տա:
Դիմացի
փոշտին
ալ
Բերբերովին
կգրիմ,
{ամենը}
մեկ
օր
չեմ
կարող:
Է՜հ,
տահա
ինչ
ասիմ.
աստուծո
կատակէն
ուրիշ
ի՞նչ
պատուոյ
արժանի
էր:
Ասոնց
{ամենը}
մէկ
դի:
Համախոհաց
ծիծաղելի
Աստուածաբանութեան
նք,
օ՜,
փութով
Աւարտել
վէպն
այս
մէկին,
Պատմենք
{ամենը}
հերթով,
Ինչ
պատահեց
մեր
զոյգին:
Երբ
որ
երկրում
ին
տալիս
էր,
Քարտուղարը
ծառի
յետքից՝
պարզ
{ամենը}
տեսնում
էր.
Նա
իւր
մտքում
ուրախացաւ,
ասաց
Ծխի
մէջ
կորաւ
խաչն
եկեղեցուն,
Երբ
այս
{ամենը}
մենք
կատարել
ենք.
Հիմի
է՞լ
խօսենք։
շում
էիր
դու
ուրջուները...
"
-
Ես
այդ
{ամենը}
անում
եմ
բերնով,
Կեցցէ՛
սուրբ
Մեսրոպ,
որ
է
ծաղկում,
կենդանի
մարդը
մեռեալի
հետ
պատանքում.
{ամենը}
ունի
իր
իրաւունքը
եւ
սուրբ
է։
Որքան
նեղանում
ենք
ան
ապագայ
սերունդը
կը
կարդայ
նորա
թերթերի
մէջ
այս
{ամենը},
այն
ժամանակ
առաւել
պարզ
վճիռ
կը
հատանէ
դոցայ
ար
եւ
իր
աշակերտներին,
թէ՝
ձե՛զ
էլ
պիտի
պատահի
այս
{ամենը},
եւ
չլինի՛
թէ,
անպատրա՛ստ
գտնուելով,
ձե՛զ
հասա
ցաւ,
այլ
բո՛ւն
մեր
օրերում
եւ
մեր
ժամանակում
այս
{ամենը}
կատարուած
տեսանք։
Իսկ
զյառաջագոյն
գրելոյս
սու
րեւակայութեան
մէջ
էլ
տեղ
չունէր։
Բայց
եթէ
այս
{ամենը}
մոռնալով,
միայն
այս
առնունք,
որ
ինքը՝
Փարպեցին
է,
թէ
ո՛ւր
էին
Սիւնիք
եւ
ո՛ւր
Անձեւացիք.
ուրիշ
{ամենը}
թողած,
նոցա
մօտակայ
Գեղամայ
ծովակը
եւ
Վարագայ
սա
ոշ
կերպով
երեւի
այդ
անբնականութիւնը,
որ
թէ
ուրիշ
{ամենը}
թողած՝
իր
առաջաբանի
մէջ
գործ
դրված
յատկացուցիչնե
րական
է
դիմորոշ
յօդի
հետ
միացած։
Օրինակներով
այդ
{ամենը}
ցոյց
տալը
քերականութեան
գործն
է,
բայց
մենք
կամեց
մանացի
Ցիմմերմանի
ֆիզիկայի
մէջ,
մենք
չենք
ուզում
{ամենը}
այստեղ
դնել:
Այլ
այնչափ
միայն
յիշեցինք,
որ
տեսն
ս
նոցա
մոտ
գնացած
եկած
չեմ,
ես
չեմ
կարող
ամեն
օր
{ամենի}
մոտը
պատահել,
ես
բանի
ու
գործի
տեր
մարդ
եմ,
առա
ա,
իր
հերթին,
մանրամասն
գրի
Իվան
Մինաեւիչին
այն
{ամենի}
մասին,
ինչ
կվերաբերի
նրա
անմիջական
հսկողության:
mors...
et
nemini
paratui!:
Այս
է
վախճանը
այն
{ամենի},
ինչ
սկիզբ
ունի,
վախճան,
իհարկե,
միայն
տիպիկա
րուս
օրը
չէինք
մոռնալու
հոգւով,
-
Ի
վեր
այսր
{ամենի},
եթէ
այսպէսն
մեռանի,
Մեր
սուգն
ու
կոծը
շա
րի՛չ
էր
եւ
նորոգիչ,
կեա՛նք
տուող
եւ
մահ
սպանող,
{ամենի}
՛
երախտաւոր,
քաղցր
եւ
շա՛տ
ողորմած։
Եւ
այս
բո
ող:
Երբ
աւարտեց
երգը
օրիորդ
Մարիամը,
{ամենի},
աչքը
դարձան
կոմսի
վերայ,
որ
լսեն
նորա
կարծիքը
է
այսպիսի
պատշաճաւոր
միաբանութիւններ
չկային,
եթէ
{ամենի}
նպատակը
ազգի
լուսաւորութիւնը
չէր
ուղիղ
ճանապարհով
աւ
եւ
պիտանի
մարդոցը։
Եւ
մանաւանդ
վստա՛հ
լինելով
{ամենիմաստ}
մարզպանի
վրայ,
թէ
նա
գիտէ
չլսել
խաբեբայական
խօսք
,
թե
ինչ
վիճակում
եմ
գտնվում
ես:
Բայց
չնայած
այս
{ամենին},
լաց
չեմ
լինում
եւ
համբերությամբ
տանում
եմ
իմ
խա
որ
նոյն
այդ
յառաջ
բերած
"
Երկնէր
երկին
եւ
երկիր
"
{ամենին}
յայտնի
երգը
թարգմանում
է
այսպէս.
Зачинало
не
Զարմանալի
է
այս
բանը.
Մի
մահ
է,
նոյն՝
{ամենին}
Չար
ու
բարի
համարւում
է
Նա
իւր
ընդունող
անդաւո՛ր
է"։
Եւ
այս
բանը
աշխատում
էին
շուտ
շուտ
{ամենին}
յայտնել
եւ,
տկարամիտ
մարդերին
հաւատացնելով,
իմ
ար
հարստահարում
են,
ձեռք
բերածի
պէս,
այնուհետեւ
{ամենին}
էլ
արդա՛ր
եւ
անմե՛ղ
են
անուանում
եւ
չլսո՛ղ
լինելո
եկամ
էին
անուանում),
որ
քո՝
Տիրոջդ,
սիրուն
եւ
{ամենին}
ընդունող
բարերարութիւնից,
յարգելի
մարդ
է
եւ
հրապ
ացատրութիւնքը)
§
1.
Այս
Թուղթը,
ինչպէս
{ամենին}
յայտնի,
է
առաջին
անգամ
հրատարակուեցաւ
տպագրութեա
Չամչեան
Հ.
Միքայէլի
"
Հայոց
Պատմութիւն
"
անունով
{ամենին}
յայտնի
երեք
հատոր
խմբագիրքը,
որ
մէկ
անգամ
է
տպու
,
ո՛վ
ինչ
ունէր։
Մի
քանիսը
այդ
գրքերից,
ինչպէս
{ամենին}
յայտնի
է,
աղճատուած
ձեռագիրներից
են
տպուած.
այս
յայտնի
է
մեզ
Ս.
Կաթուղիկէ
Էջմիածին
անունով։
{Ամենին}
յայտնի
է,
որ
հին
դարերում
Էջմիածին
անունը
չկար,
կարող
էր
այդ
ժողովը
գումարուիլ
մի
այլ
եկեղեցում։
{Ամենին}
յայտնի
է,
թէ
ի՞նչ
ծա՛նր
եւ
մեծակշիռ
խորհուրդ
ուն
ր
այսպէս
խօսել,
բացի
Ս.
Կաթողիկէ
Էջմիածնից։
{Ամենին}
յայտնի
է,
որ
երանելի
Կոմիտաս
կաթողիկոսը՝
Հռիփսի
ում
ենք
մեր
ազգութիւնը
պաշտպանելու
համար:
Եւ
մեր
{ամենիս}
պարտքն
է
մինչեւ
այն
ժամանակ
մնալ
ազգութեան
դրօշի
ւնը
կ՚կատարէ
Կանոնաւոր
միշտ
իւր
գործը.
{Ամենիս}
վայր
կը
գլորէ։
Այսպէս
հարուստն
վերջին
անգամ
եանցի
գրուածքի
վրայ.
այսպիսիք
հազարներով
կան
մեր
{ամենիս}
գրուածքի
մէջ։
Բայց
այս
է
մեր
ասածը,
թէ,
խնամով
ւծոյ
յաջողութեամբ
հասեալ
աստանօր
եւ
իմացեալ
զայնց
{ամենից}
՝
մնացի
ապաքէն
յապշութեան
թէ
ե՞րբ
է
իմ
ունեցեալ
զ
m-ի
նմուշների
հետ
նույնպես
հասան
իմ
ձեռքը,
եւ
որ
{ամենից}
շատ
ինձ
ուրախացրեց՝
Ֆոշեի
գիրքն
էր,
որի
ներածու
անազան
տեղեկություններ
հաղորդելու
համար,
որոնցից
{ամենից}
ավելի
աչքի
է
ընկնում
հայ
պարբերաթերթերի
cornage-ը
ավատացած
եմ,
որ
այժմ
որեւէ
լավ
պարբերաթերթ,
իսկ
{ամենից}
ավելի՝
քաղաքական
եւ
գրական
օրաթերթ
մեծ
հաջողությ
յց
չպետք
է
վհատիլ.
սպասենք
մինչեւ
վերջը:
Ինձ
{ամենից}
ավելի
տանջում
է
մեր
զառամած
ծնողների
դրությունը,
e
créant
Dieu
m'a
dit:
Ne
sois
rien".
Béranger
{Ամենից}
առաջ
այս
մի
բանն
ենք
խնդրում,
որ
ոչ
մէկը
չկարծի
ց
Որ
կանգնած
էր
ժողովրդում
`
կանգնած
աննկատ
{ամենից}:
"
Լսեցէ՛ք
ինձ,
ինձ
`
ծերունւոյս,
-
Երբ
յիշում
է,
որ
թողնում
է
Ու
ինքը
զուրկ
{ամենից}
Պիտի
մտնի
սեւ
հողի
ծոց,
Խաւար
ու
զուրկ
սեպհական
Ազգային
դպրոցների
մասին
եւ
վերջապէս,
որ
{ամենից}
հարկաւորն
է,
մինչեւ
մեր
պատուելի
հեղինակները,
դ
նալի
անասնանոց,
թէպէտ
վաղուց
տեսած
էի,
բայց
այդ
{ամենից}
զարմանալի
էր,
որի
մուտը
արժէր
վեց
կոպեկ.
շուտով
կերություն,
եւ
այլն:
Հետեւապես,
նա
կարող
է
այս
{ամենն}
իմանալ
եւ
շատ
հեշտությամբ
ուսումնասիրել:
Շնոր
նը
գրում
է
եւ
1870
թուականի
համար,
որովհետեւ
ընդ
{ամենն}
12
գլուխ
է
այդ
ծակ
մարգարէութիւնը:
-
Թերահաւ
են
դասատունքը
եւ
աշակերտների
ննջարանքը:
Ընդ
{ամենն}
տասն
եւ
եօթն
աշակերտ
գտայ
ես
ազգային
վարժարանում
դամն
ոչինչ
չգիտէ,
Նա
դեռ
քնած
է
հանդարտ,
Զի
այդ
{ամենն}
հազիւ
թէ
Տեւում
է
մի
ակնթարթ:
Կենաց
ծառը
մեղմօրօ
մեղանաց:
Բայց
յետոյ
հարցանէ
"
գլխաւոր
մեղքերուն
{ամենն}
ալ
մահուչափ
կամ
մահացո՞ւ
են"։
Առ
այս
պատասխանէ
կան
Զանազան
մարդիկ,
իմ
մօտ
ներս
մտան.
{Ամենն}
իւր
համար
պատրաստած
տեղում
Կարգով,
տխրութեա
արարածների
միմեանց
ունեցած
նախանձի
մասին,
երբ
եւ
{ամեննե՛րի}
արարչին
եւ
Տիրոջը՝
Յիսուս
Քրիստոսին,
նախանձի
պա
որ
տարի
է,
դա
մի
այնպիսի
օր
է,
որ
ուրախացնում
է
{ամենների}
սիրտը:
Այդպէս
չէ.
այդ
արտաքին
ուրախութեան
տակ
ա
իքը։
Իսկ
ե՛ս՝
անպիտա՛նս,
թէպէտեւ
Տիրոջդ
առջեւը
{ամենների}
կղկղանք)
երեւիմ,
տղամարդի
որդի
լինելով),
իբ
ր
ճառը
այսպէս.
-
Այս
ուրախ
հանդիuի
մէջ,
ուր
{ամենների}
սիրտը
լցուած
է
ուրախութեամբ,
ի՛նչ
մնում
է
ինձ
աս
,
եւս
առաւել
պաշտօնաւորներին:
Միշտ
յուսադրում
էր
{ամեններին},
թէ
ձեր
վարձը
կը
յաւելացնեմ,
պաշտօնաւորներին
`
պատճառով
որ
ուսել
էի
Քրիստոսից,
որ
չէ
հրամայում
{ամեններին},
մինչեւ
հնձի
ժամանակը
յանդգնութեամբ
որոմը
ցորենի
րիստոսի
Սուրբ
Հարությունը,
տա
աստված,
որ
դա
մեզ
{ամեններիս}
համար
հոգու
եւ
մարմնի
նորոգություն
լինի։
Հայտնու
,
որի
լինելը
ցանկալի
եւ
հոգով
չափ
փափագելի
էր
մեր
{ամեններիս}
սրտի
համար:
Մի
անփարատելի
տխրութիւն
է
գալիս
,
ե՛ւ
յաւիտենական,
նորա
ատամները
պիտի
մաշեն
մեզ
{ամեններիս}...
Միայն
մի
բան,
որ
դիմանում
էր
ժամանակի
հոսանք
հանդէս
ելանէին
այդ
աւելի
գեղեցիկ
հայախօսքը,
մեր
{ամեններիս}
մխիթարութեան
ու
դաստիարակութեան
համար։
Առ
հա
ւնը
որպէս
յանցանք։
Բայց
մեք
որպէս
ուսումն
եւ
խրատ
{ամեններիս}
համար,
պարտական
ենք
տեղեկանալ
մեր
բարոյական
ցաւեր
ու
սխտորն
էր
յիշում
Իսրայէլը։
Յայտնի
է,
թէ
մեզ
{ամեններիս}
համար,
մեր
ներկայ
հասկացողութեան
եւ
ճաշակի
համար
ս
դարում,
քո
քաջութիւնդ
զօրացնելով,
պայծառացուց
{ամեններից}
առաւել,
քան
որ
կային
եւ
կամ
որ
ա՛յժմ
կան
Հայերի
գինով
հարբած
մեռածին
հետ
կռւում
են։
Անարատ
եւ
{ամեններից}
յարգուելու
արժանի
յոյսը՝
տէր
Խոսրովիկը,
տակաւին
չ
իրաւունք
է
ասել,
թէ
ամենեքեան
անարժան
էին,
թէ
{ամեններից}
եւս
փախչել
էր
հարկաւոր:
Բայց
այս
երեկոյ
մեր
խ
որ
ձեր
շէնքերի
հանդէպ
կային
ձկնորսութեան
տեղեր,
{ամենողորմ}
գթութեամբ
պարգեւում
ենք
մշտնջենաւոր
ժամանակով
բոլ
րութեան
բնակիչները
կարգերի
վերայ
բաժանելուց
յետոյ
{ամենողորմ}
գթութեամբ
ազատում
ենք
ամենեքեանքդ
բոլոր
Տէրութենա
յագիրս,
զի
ես
լինելով
ըստ
առաջնոյն
հարկատու
անձն
{ամենողորմած}
կայսեր
եւ
արձակեալ
ի
հոգեւորական
կոչմանէ
գտից
զայ
զգին
հայոց
ի
Նոր
Նախիջեւան
եւ
վեհափառ
կաթողիկոսին
{ամենույն}
Հայոց,
յիւրում
ժամանակի:
Հաւաստի
առնելով
զար
լ:
Գիրք
մը,
որ
Հայ,
Յոյն,
Հրէայ
ազգ
չթողուր,
{ամենուն}
ալ
"
սըկէց
ելի
հունա
նստէ
",
"
այդ
կուժը
ձգէ,
մ
,
Բայց
որ
երթանք
մենք
խանութը
բարեւ
կուտանք
{ամենուն}
Եթէ
աղայ՝
իշխան՝
անձինք՝
մեզիմէն
պատիւ
կ
րները
Մահուն
չեն
լինիլ
արգել։
Նա
{ամենուն}
կը
հանդիպի
Մի
օրինակ,
անխըտիր
Ե՛ւ
հանգ
արեց.
խորին
լռութիւն
Տիրեց
սրտերին,
դիմաց
{ամենուն},
Ապա
ալեզարդ
ծերը
բարկութեամբ
Գոչեց
բա
զվագյուտ
կենդանիների
Ասիայից
եւ
Աֆրիկայից,
որտեղ
{ամենուրեք}
ես
ունեմ
գործակալներ,
սակայն
ես
այդ
չեմ
կարողանա
տանի,
Հնդկաստանի,
Ավստրալիայի
եւ
Աֆրիկայի
հետ:
{Ամենուրեք}
ես
ունեմ
ծանոթ
հայրենակիցներ,
որոնք
հաճույքով
կկ
տ
բան
կարո՛ղ
եք
առնել,
իսկ
մին
մինից
հեռանալով,
{ամենքդ}
եւս
ջոկ
ջոկ
կտակարանաք՝
աշխարհս
որ
կա,
միաբանու
ներուն
առջեւն
ալ
մէյմէկ
զինուոր
կայնեցնէ,
եւ
կամ
{ամենքը}
ժողովէ
Վենետիկ
ղրկէ...
Բայց
ինչո՞ւ
մեր
նպատա
ու
ուղղափառ
եկեղեցուց,
մինչեւ
այսօր
վարւում
են,
{ամենքը}
իր
չարութեամբ
ներկուած,
որ
անյայտ
չեն
միմեանց
եւ
մ,
եւ
քարոզ
ասողը
նշանակուած
տեղն
է
անց
կենում,
{ամենքը}
իրենց
սիրտը
զարթեցնելով
բարձրացնում
են
դէպի
Աստու
դ
ինչ
ասելու
բան
է,
որ
ասում
ես,
ո՛վ
չգիտէ։
Թէ
{ամենքը}
պարտակա՛ն
են
գիտենալ,
այդ
գիտեմ
ես,
բայց
թէ
գիտ
խօսիլ։
"
Է՛հ,
հոգիդ
դուրս
գայ,
այնպէս
գրէ,
որ
{ամենքը}
հասկանան"։
Եկ
դու
գրէ
այդպէս,
տեսնո՞ւմ
ես,
եր
կա.
մեր
քաղաքի
նախկին
խղճուկ
կառավարությունը
դեռ
{ամենքի}
թարմ
հիշողության
մեջ
է,
եւ
այդ
նյութի
մասին
կարե
աթեւ,
ո՛չ
ընդ
վայր
ինչ
թռչի
ընդ
գլխով
ազգաց,
եւ
{ամենքին},
որոց
ի
խելապատակս
գուցէ
գործարան,
մտաց,
ընթաց
Ես
անխիղճ
չեմ,
ոչ
երկերես,
Կըտամ
բաժին
{ամենքին}.
Միայն
քնարս
հնչեն
նոքա
Իւրեանց
հոգու
ջ
առողջ
է,
եւ
գործը
ի՞նչ
դրության
մեջ
է:
Մեք
{ամենքյան},
որոնց
որ
ճանաչում
ես,
ողջ
են
եւ
առողջ
եւ
ողջու
անեաց
խայտուն
խումբք
Ո՛չ
սոխակի
երգն
անուշ,
Որով
{ամենքն}
են
հրճւում
-
Բնութիւնք
բիրտ
եւ
քնքուշ:
Նախ
տու՛ր
"
ուրեմն
այս
աշխարհս,
եւ
ինչ
որ
կը
տեսնենք,
ան
{ամենքն}
ալ
ատենով
չկայի՞ն
",
պատասխանէ.
"
ո՛չ
"
ասկէ
վե
ելու
պատճառ
ունի
եւ
Տիրոջից.
եւ
Քրիստոսի
շնորհից
{ամենքն}
էլ
ողջ
են
եւ
մէջտեղում,
թո՛ղ
հարցանուին
նոքա,
ի
մաթեմաթիկաբար
ճիշտ
միեւնոյն
նշանակութիւնը
տուող.
{ամենքն}
էլ
տարբերվում
են
իրարից՝
թէ՛
շատ
եւ
թէ՛
քիչ։
Լե
սա
մի
մեծ
բան
չէ,
տեսականորեն
ֆիզիոլոգիայից
մենք
{ամենքս}
գիտենք,
բայց
իմ
խոսքը
գործնական
ուսումնասիրությա
,
եւ
այն
խեղճը
կորչում
էր
այնպէս
զուր
տեղը:
Մեք
{ամենքս}
մի
ազգի
որդիք
ենք,
մեր
հայրը
Հայկն
է,
եւ
մեք
բո
եղում
եւ
վաճառականութիւն
ենք
առնում
մեր
մէջ:
Մեք
{ամենքս}
գործում
ենք
առանձին
առանձին,
իւրաքանչիւր
մարդ՝
նչպէս
ներկայումս:
Ազգութիւնը
ասես
թէ
դարձել
է
մի
{ամենօրեայ}
հաց,
առանց
որին
չէր
կարելի
ապրել,
մի
ելեքտրական
արկայի
յառաջադիմութեան
վերայ,
այդ
ապացուցանում
է
{ամենօրեայ}
փորձը։
Շատ
անգամ
մի
այսպիսի
իրողութիւն
բոլոր
քիչ
սասանեցնել
կամ
աւելի
փոքր,
կանգնեցնել
բաների
{ամենօրեայ}
ընթացքը:
Եւ
այդ
երկու
դասակարգն
բուռն
դրական
իշխ
սովորութեանը,
եթէ
դու
չփրկես
ինձ"։
Այս
էր
նորա
{ամենօրեայ}
աղօթքը,
որ
յետոյ
մի
փոքր
լալով
հանդարտեցնում
էր
շադրութեան
բան
չպատահեց
այս
գերդաստանի
մէջ,
բացի
{ամենօրեայ}
միօրինակութիւնից,
վերջապէս,
Թիւթիւնճի-օղլուն
վճ
տեսութիւնս
եւ
[բեղմնաւորի
գաղափարս,
ո՛չ
[ապաքէն]
{ամենօրեայ}
փորձն
ինքնին
ախոյեան
ելանէ
ընդդէմ
մոլար
հնասիրութ
րա
շնորհիւ
ասպարէզից
հեռացուած
անձնաւորութիւնների
{ամենօրեայ}
դատապարտելի
ներշնչումները
վերջիվերջոյ
կեղծ
դրութե
ներկայութեան
վկայիցն
ստորագրեցի
եւ
կնքեցի
ի
փառս
{ամենօրհնեալ}
Հօր
եւ
Որդւոյ
եւ
Հոգւոյն
Սրբոյ
միոյն
Աստուծոյ,
ո
գիտական
առարկայ
իր
լեզուն
եւ
իր
ոճերը
ունի,
ազգի
{ամենօրուայ}
եւ
ընտանեկան
կեանքը
կարո՞ղ
է
իր
լեզուն
չունենալ:
պիտի
ստիպուինք
բուն
թուրքի
բառեր
էլ
ներս
առնուլ,
{ամենօրուայ}
կեանքի,
պէտքերի
եւ
հասկացողութեանց
որպէս
յայտարա
արների:
Սուտը
ի
վերջո
բացվեց:
Դուայտին
կանչեցին
{Ամերիկա},
որտեղ
նա
անցյալ
տարի
մեռավ:
Գնացքի
ընդհարումը
սը:
Անգլիական
ազգի
այն
ահաւոր
գաղթականութիւնքը՝
{Ամերիկա},
Աւստրալիա,
Հնդկաստան,
զանազան
կղզիներ,
բնակա
առու
ներբող՝
մասնագիտությամբ
իր
եղբայրակիցների՝
{ամերիկական}
արկածախնդիրների
օգտին:
Այդ
խնդրի
մասին
ինչ
էլ
որ
քաղաքում:
Ափսոս,
որ
այստեղ
չի
կարելի
ձեռք
բերել
{ամերիկական}
ժուռնալ
New-York
Heralde-ը,
որտեղ
ջարդ
ու
փշուր
ւնք,
որ
պարապում
էին
թռչնավաճառութեամբ
Հարաւային
{Ամերիկայի}
եւ
Եւրոպայի
հետ,
եւ
եւրոպացի
երեւելի
Բանկերը
ի՛ն
էյլի
վաճառական
տունը
եւ
շահած
է
բոլոր
Եւրոպայի
եւ
{Ամերիկայի}
վաճառական
տների
հաւատը:
Ազգային
վաճառականք
ո
ՅԵՐԲԱԽ
Հիւսիսային
Ամերիկան,
Հարաւային
{Ամերիկայի}
միջից
ստրկութիւնը
վերցնելու
համար,
ուրեմն՝
ազատ
ր
սիրտն
է,
որ
համակրութիւն
չունի
դէպի
հիւսիսային
{Ամերիկայի}
այս
դիւցազնական
անձնազոհութիւնը,
ո՛ր
խղճմտանքն
է
ո՛ր
խղճմտանքն
է,
որ
հաշտ
կարող
է
մնալ
Հարաւային
{Ամերիկայի}
`
մինչեւ
այժմ
բռնած
ընթացքի
հետ:
Բայց,
չնա
ամանակաւորապէս
բամբակ
չգալուց,
ապա
եթէ
հարաւային
{Ամերիկայի}
միջից
ստրկութիւնը
վերնայ,
եւ
բամբակի,
եւ
այլ
բո
,
իսկ
1861-ին
`
2,
803,
034:
Տարակոյս
չկայ,
որ
{Ամերիկայի}
պատերազմի
պատճառով
այսօր
Լոնդոնի
մէջ
կայ
3
միլիոն
միմիայն
մերկացնել
նորան:
Ի՛նչ
է
մեր
խնդիրը:
Ո՛չ
{Ամերիկայի}
պատերազմը,
ո՛չ
Անգլիոյ
սեպհականութեան
օրէնքը,
ո
ի
բուռն
զօրութեամբ
վերացնել
ստրկութիւնը
Հարաւային
{Ամերիկայի}
միջից:
(Այսինքն
հիւսիսայնոց
պահանջողութիւնը
եւ
եւ
միւսը
Քրիստափոր
Կոլոմբոս
կամ
յայտնագործութիւն
{Ամերիկայի}.
ճառեր,
որ
գրած
էին
բաւական
վերին
եւ
ուսումնակա
գիանալու
եւ
ջերմանալու
եւ
սիրտը
շարժուելու
կարդալ
{Ամերիկայի}
յայտնագործութեան
նախերգանքը
եւ
վերջաբանը։
Գի
սարակապետական
եւ
ոչ
հանրապետական
լինելով,
ինչպէս
{Ամերիկայի}
Միացեալ
Նահանգներում,
համօրէն
ազգի
անձն
իւր
անդա
արաւ
իւր
պատմութիւնը
եւ
խօսեց
այսպէս,
Հիւսիսային
{Ամերիկայի}
Քուէպէք
քաղաքում,
որ
շինած
էր
սուրբ
Լաւրենտիոսի
երբնական
բանի
տեղ:
Ին՛չ
կ'ասեն
այժմ
Աֆրիկայի
կամ
{Ամերիկայի}
վայրենիքը,
եթէ
տեսանեն,
որ
շոգեշարժ
կառքը,
առա
երից,
որոնց
թիւը
անհամար
էր
Եւրոպայի,
Ասիայի
եւ
{Ամերիկայի}
մէջ։
Նոցա
պատկանում
էին
եւ
շատ
երեւելի
մարդիկ,
Քրիստոնէութիւն
տարածէ
Ասիայի
եւ
նոր
յայտնագործած
{Ամերիկայի}
մէջ։
Մեք
տեսանք,
թէ
Յիսուսեանք,
ինչպէս
Տրիդենտ
ս
եւ
այս
հոգով
ներգործէր։
Լուզիանի
եւ
Հիւսիսային
{Ամերիկայի}
անապատների
քարոզիչքը,
ինչպէս
Ֆրանսիսկոս
Կսաւիէ,
,
նոքա
բացին
Անգլիայի
եւ
նորանց
ձեռքով
Հիւսիսային
{Ամերիկայի}
միացեալ
նահանգներին,
Հիւսիսային
Ամերիկայի
անապատ
իսային
Ամերիկայի
միացեալ
նահանգներին,
Հիւսիսային
{Ամերիկայի}
անապատների
ճանապարհը։
Այսուամենայնիւ
Յիսուսե
արոզիչքը,
արգելք
էին
Քրիստոնէութեան
տարածուելուն
{Ամերիկայի}
մէջ։
Թագաւորը
շատ
ողորմած
կերպով
լսեց
այս
գանգատ
ներկայ
բաների
կարգի
հետ.
բայց
այստեղ՝
Հարաւային
{Ամերիկայի}
անապատներումը,
կարո՛ղ
էր
փչել
իւր
հոգին
նոր
եւ
վ
անունով
Յիսուսեանը,
որ
վաճառականութիւն
էր
առնում
{Ամերիկայի}
մէջ,
սնանկանալով,
պարտական
մնաց
Մարսելիայի
վաճա
քիչ
մնաց,
որ
Անգլիան
պատերազմ
յայտնէ
Հիւսիսային
{Ամերիկային}.
եւ
թէ
չյայտնեց,
ապա
ուրեմն
ակամայ,
քանզի
յաղթ
որ
Գերմանիային,
Հնդկաստանին,
Կղզիներին
եւ
բոլոր
{Ամերիկային}:
-
Եթէ
Ձեր
մռայլութիւնը
կը
բարեհաճի
փորձով
ի
մ
մի
կենդանի,
որ
ծնել
էր,
դիցուք
թէ,
Հարաւային
{Ամերիկայում}
եւ
բերենք
այդ
կենդանին
Հայաստան։
Արդեօք
կարո՞ղ
է
յժմ
ես
մի
նոր
անցք
պատմեմ,
որ
պատահեց
Հիւսիսային
{Ամերիկայում}:
Յիրաւի՛,
որ
նա
իւր
հանգամանքով
մի
սրտաշարժ
իրո
համար,
թէ
Քրիստոնէութիւնը
ո՛չ
Հնդկաստանում,
ո՛չ
{Ամերիկայում}
եւ
ո՛չ
Աֆրիկայում
կարո՛ղ
էր
հաստատուիլ՝
առանց
նո
իրողութիւնք:
ՖԷՅԵՐԲԱԽ
Հիւսիսային
{Ամերիկան},
Հարաւային
Ամերիկայի
միջից
ստրկութիւնը
վերցնելու
հարուած
հարուածի
քամակից
ընդունում
էր
հիւսիսային
{Ամերիկան}:
"
Այս
ի՛նչ
բաբելոնեան
խառնակութիւն
է,
-
կա
ի՞
բան
է,
որ
համակրութիւն
ունենայ
դէպի
հարաւային
{Ամերիկան},
ուրախանայ
նորա
յաղթութեններով
եւ
տրտմի,
երբ
յա
մ
կառավարութեան
հաճոյքից,
նա
ստիպուած
է...
{Ամերիկան}
պատերազմ
ունի
իւր
մէջ,
չէ
կարող
բամբակ
տալ
Անգլի
կ'անհետանան,
որպէս
մի
կաթիլ
համատարած
ծովի
մէջ:
{Ամերիկան},
Աւստրալիան,
այլ
երկիրներ
եւ
կղզիք
կենդանի
վկայ
եւս
անցանին
այն
կամուրջից,
որից
անցան
Հիւսիսային
{ամերիկացիք}:
Միայն
Անգլիայի
բաղդն
է,
որ
հնդկացոց
մէջ
չկան
Ֆ
նգլիական
պառլամենտի
մէջ
լորդ
Ջօհն
Ռըսսելի
խօսքերը
{ամերիկեան}
խնդրի
վերաբերութեամբ:
"
Չէ
կարելի
բուռն
զօր
հայրենիքի
անձնական
օգուտը
երկու
ձեռքով
զոհում
էր
{ամերիկեան}
անկախութեան,
որի
մէջ
ազատութեան
նախագաղափարը
ուն
իշ
կերպարանքով
նորա
գաղթական
եղբայրը
`
Հիւսիսային
{ամերիկեան}
դաշնակցութիւնը:
Ո՛վ
չէ
տեսնում,
որ
անգլիակա
հովանաւորութիւնը.
նուազ
եռանդով
չեն
գործում
նաեւ
{ամերիկեան}
միսիոներները:
Այս
օրերին
Կեսարիայից
տեղեկո
նչպէս
մի
Ամազոն,
Միսսիսիպի
կամ
Օրինոկոյ,
կամ
մի
{ամերիկեան}
կուսական
անտառ.
թէեւ
ոչ
այնպէս
կործանաբէր
եւ
մահ
եան
եւ
զԱսիական
բարբարոսս
եւ
զմարդակերս
հարաւային
{Ամերիկոյ}
փոխադրեալ
են
հետզհետէ
ի
խաւարէ
ի
լոյս,
եւ
այս
փո
հափառութեան
ի
Նախիջեւանայ,
այսինքն
սկսեալ
ի
1846
{ամէ}
յիշեալ
կաթոլիկն
չէ՜
երբէք
խոստովանեալ
եւ
հաղորդեա
ի
1845
(թէպէտ
յօրէ
անտի
մանկութեան
սկսեալ
ի
1837
{ամէ}
ծառայեալ
եմ
եկեղեցւոյն),
նոյնպէս
եւ
զկարգիլ
իմ
նչ
իցէ
հարկդ
այդ
ցարդ
ոչինչ
գիտեմ:
Ուստի
ամ
ըստ
{ամէ},
՚ի
բաց
հանել
՚ի
տարեկան
եկամտից
զհարկն
տէրութեա
ան
Ադմինիստրացիօնին.
իսկ
մասնառուք
ստանան
ամ
ըստ
{ամէ}
զբաժինսն
եւ
եթ:
Եկից
այժմ
ի
խօսիլ
զայլոց
ակութիւնքը,
մինչեւ
մի
նշանակեալ
ժամանակ,
ամ
ըստ
{ամէ}
վճարեն
իւրեանց
պարոններին
այն
հողի
գինը,
մինչեւ
եւ
շահն
ի
վաճառմանէ
տպեցեալ
գրքերոջ
ժողովեսցի
եւ
{ամէ}
յամ
ի
վերոյ
դպրատանց
մանկանց
ծախել
եւ
յայնցանէ
մա
կաւ
մի
երեւէի
նուազեալ
քան
զայնոսիկ
որք
յերկերիւր
{ամէ}
շինեալ
վանորայքն
չհամարէի
զանձնս
արժանի
կալոյ...
ւ
մի
երեւէի
նուազեալ
քան
զայնոսիկ,
որք
յերկերիւր
{ամէ}
շինեալ
վանորայքն
".
եւ
թէ
"
գիտեն
զայս
բնակեալքն
եղմ
յոյժ
աւաչ
Վարդի
արհին
բալասան...
{Ամէ՛ն}.
եղեւ
պատարագս
Բնութեան
ի
հոտ
անուշից,
ր
ինձ,
տէր
սատանայի
պոչը
անպակաս
լինի
բերանիցդ,
{ամէ՛ն}:
Երբ
որ
աւարտել
էր
Քամը
իւր
ճառը,
Քանանը
ե
լինիք:
Մեր
բոլոր
ընտանեաց
եւ
ազգականաց
բարեւ
եւ
{ամէն}
հարցանողաց:
Ես
գիրս
անպակաս
կը
գրեմ,
ինչպէս
բան
էր
դիւրագին
պատրաստութեանը
եւ,
եթէ
ընկերութիւնը
{ամէն}
մի
ֆունտը
քսանեւհինգ
կոպէկով
եւս
արձակէր,
այնուա
Յիշատակարանի
անմիջական
տէրն
եմ։
Միայն
խնդրում
եմ
{ամէն}
մի
մարդուց,
որ
խնայեն
իմ
Յիշատակարանը,
եւ
բան
ո
կրօնի
վերայ.
պատճառ,
այդ
բանը,
շատ
մօտ
լինելով
{ամէն}
մի
մարդու
սրտի
եւ
հոգու,
կարող
է
շատ
անախորժ
բան
անը:
-
Նորա
համար,
որ
բովանդակում
ես
քո
մէջ
{ամէն}
մի
Հայ
մարդու
սրտի
եւ
հոգու
մօտ
բաներ,
խնդիրներ
րա
շօշափելի
օրինակը
տեսանելի
է
Անգլիոյ
մէջ:
{Ամէն}
մարդ
գիտէ,
որ
գրատպութիւնը
ազատ
է
այնտեղ,
եւ
կա
դրի
սահմանից
չէ
պիտոյ
դուրս
գանք
այս
անգամ:
{Ամէն}
մարդ
կարող
է
վկայել,
որ
1860-ին
աւելի
լաւ
էր
Թիւ
անալով
մի
քանի
թերութիւնք,
որ
գրեթէ
անհրաժեշտ
են
{ամէն}
մարդու
մի
նոր
պաշտօն
կատարելու
ժամանակ:
Յոյ
այ
քաղաքիս
որ
ի
Հնդիկս
ընդ
տէրութեամբ
Անգղիացոց,
{ամէն}:
Յամի
Տեառն
հազար
եօթն
հարիւր
իննսուն
եւ
չ
ւմ
փառք
եւ
երկրպագութիւն
մատուցի
անզրաւ
յաւիտենիւ
{ամէն}
։
Եղեւ
յամի
Տեառն
հազար
եօթն
հարիւր
իննսուն
ատուցանեմ
փառս
եւ
երկրպագութիւնս
անզրաւ
յաւիտենիւ
{ամէն}:
Եղեւ
յամի
Տեառն
1795,
Ապրիլի
ամսոյ
մինն
ի
Կալկ
ԱՄԱՐ
3
Յանուն
հօր
եվ
որդւոյ
եւ
հոգւոյն
սրբոյ
{ամէն}.
Կտակ
յետ
մահուան
հաստատում
է
որպէս
հրամայէ
չիդ
իմոյ
եւ
արա
արժանի
մտանել
ի
կեանս
յաւիտենական
{ամէն}:
Գրեցաւ
ի
Բարթվիայ
յայսմ
ադամ
ամսոյ
20,
որ
է
Մա
ո
վրանին
Միշտ
`
Մամբրէի
կաղնուց
`
քեզ
Ցից
ընծայէ
{ամէն}
տարին.
Յար
օրհնուա՜ծ
դու
լինես:
Թէ
սիրակէզ
հէգ
կուեն
Sգիւտութենից:
Վարդապետները
{ամէն}
օր
Նոր-նոր
բան
կ՚ասեն,
Ուսանողաց
առաջ
ռիս
տակին,
Դու
պէտք
է
գաս,
ֆըշշ
անես
{Ամէն}
օր
իմ
ականջին.
Ведь
ես
էն
վախտը
կ՚իմանամ,
մ
նորան
բաց
էր
Շռայլ
քսակը
մեծատան.
Այժմ
զրկուած
{ամէն}
բանից,
Չունի
անգամ
հացի
գին.
"
Ողորմութիւն
արէք
ասած
չասած,
ծուխի
պէս
Անյայտացաւ
իմ
աչքիցը
{ամէն}
բան:
Տեսանում
եմ,
որ
կանգնած
եմ
անտա
ոյգրեալ
տետրակը
մեզ
ուղարկողը
գրում
էր,
թէ
Պոլիս
{ամէն}
տեսակ
մարդերից
ցուրտ
ընդունելութիւն
է
գտել
այդ
գր
րոցների
գումարը
անհետացնող-
եկեղեցական,
ի
վերջոյ
{ամէն}
բան,
եկեղեցական.
վասն
զի
ձանձրալի
է
մի
ըստ
միոջ
ը,
մինչդեռ
մովսիսական
կրօնից
եսական
ոգին
բխում
է
{ամէն}
մի
քայլափոխում:
Ուրեմն
քրիստոնէութիւնը
հիմնո
է
-
ատելութիւն
կամ
յափշտակութիւն.
ես-ին
ոգի,
որ
{ամէն}
ուրիշ
զոհում
է
իր
գոյութեան:
Մովսէսը
թողնում
Է,
ապահովութիւնը
էականապէս
հիմնուած
է
երկիւղի
վրայ.
{ամէն}
մի
անգամ
իրար
վրայ
իրաւունք
ունի
նայելու
որպէս
սպ
ազգի
փիլիսոփայութիւնը,
նոյնիսկ
իր
համար
չէ
կարող
{ամէն}
ժամանակ
ուղիղ
լինել,
որովհետեւ
ժամանակն
առաջ
է
վ
երւում,
ես
ոչ
մի
համակարգութիւն
չեմ
ընդունում
եւ
{ամէն}
համակարգութեանց
ստրկաբար
հետեւողքը
ծաղրից
աւելի
ո
բխի
իւրաքանչիւր
ազգի
կեանքից.
եւ
այդ
կեանքը
իւր
{ամէն}
մի
քայլափոխում,
ամէն
մի
կերպարանքում
(phasis)
կեանքից.
եւ
այդ
կեանքը
իւր
ամէն
մի
քայլափոխում,
{ամէն}
մի
կերպարանքում
(phasis)
պիտի
աղբերացնէ
նոր
հայ
րժենք,
մարդը
ո՛րտեղից
ուսանի
ուղիղ
հասկանալ,
եւ
{ամէն}
բան
նորա
բնական
գունով
տեսնել
եւ
գնահատել:
Ա
նութեան,
ահա՛
փիլիսոփայութեան
աղբիւրը,
որ
բաց
է
{ամէն}
մարդու
առջեւ,
միայն
թէ
մարդը
չծուլանայ
օգուտ
քաղ
արդկային
խօսքը
կշիռ
ու
խորհուրդ
ունի,
ապա
ուրեմն
{ամէն}
խօսք
իրարից
տարբեր
է
եւ
չէ
շփոթւում:
Փիլիսոփայ
պ
ղափարի
մէջ,
աւելի
համարձակ
հաստատութեամբ
բռնել
է
{ամէն}
կողմից
իր
առջեւի
խնդիրը:
Հեգելը
իր
քաղաքական
ասպ
ոլ
եւ
բորբորիտոն
ճակաճնութեամբ
վարակուած
Բուրբոնը
{ամէն}
կողմից
վնասում
էր
Անգլիային,
երբ
Կարլոս
II
եւ
Յա
XVI
նոցանից
ոչ
միայն
պակաս,
այլեւ
աւելի
էր
անցել
{ամէն}
չափ
ու
կշիռ
եւ
ֆրանսզների
համբերութիւնը
եթէ
ապառա
ն
Բոկլը
չէ,
որ
դատապարտեց
այս
սուտ
ուղղութիւնը:
{Ամէն}
խելքը
գլխին
մարդ,
որ
գարեջրի
շոգիներով
չէ
բթացրե
մեծ
յեղափոխութիւնից
յետոյ:
Ահաբեկութիւն
տարածեց
{ամէն}
տեղ
այս
ցնցիւնը
եւ
Հեգելը
ընկճուեցաւ
այս
երկիւղի
իլիսոփայի
խօսքերին
-
այնպիսի
դրութեան
մէջ,
որ
նա
{ամէն}
ուրիշից
աւելի
բարւոքում
է
պահանջում,
բայց
միեւնո
ելի
բարւոքում
է
պահանջում,
բայց
միեւնոյն
ժամանակ
{ամէն}
ուրիշից
պակաս
է
ընդունում
նորան:
Մանրամասնութեան
պայմանի
պիտի
համաձայնել
կրիտիկոսի
(Հեգելի)
հետ
{ամէն}
բանի
մասին,
ինչ
որ
նա
ասում
է,
օրինակի
համար,
ւրմարկեան
կիսասպան
(юнкер)
դատողութիւնք
է
անում
{ամէն}
ոչինչ
բանի
վրայ,
նոյնպէս
է
Հեգելի
դատողութիւնքը
Իսկ
մարդկային
առողջ
կեանքը
իր
լայն
ճանապարհի
վրայ
{ամէն}
վայրկեան
զարկւում
է
անթիւ
պէտքերի,
անհամար
յարաբ
ուածը
արդեօք
անշա՞րժ
նպատակ
է,
դէպի
որը
մօտեցնէր
{ամէն}
մի
յաջող
քայլափոխ,
ամէն
մի
որոշեալ
ժամանակամիջոց
ակ
է,
դէպի
որը
մօտեցնէր
ամէն
մի
յաջող
քայլափոխ,
{ամէն}
մի
որոշեալ
ժամանակամիջոց.
չէ՞
որ
մարդկային
հասկա
լութեամբ,
որին
հազիւ
թէ
տրամադրութիւն
ունի
ուրիշ
{ամէն}
մարդ,
որ
ծնած
չէր
Բրիտանական
կղզիների
վրայ:
օրէնքը
բխում
է
ազգի
հոգուց
եւ
հասկացողութիւնից,
{ամէն}
նորմուծութիւն
նորա
ընդդէմ
պիտի
ծանրանայ
ազգի
վրայ
երկու
դասակարգի
շահին
էլ
ընդդէմ
է
եւ
Անգլիոյ
մէջ
{ամէն}
փոփոխութիւն,
որ
կարող
էր
շատ
թէ
քիչ
սասանեցնել
կ
ու
արուեստի
վրայ,
նա
ինքը
միեւնոյն
ժամանակ
մի
էր
{ամէն}
տեսակ
փիլիսոփայութեան
եւ
կարծիքների
մէջ
եղած
առան
նի
պատմութեան
եւ
նորա
մէջ
շրջան
առնող
ոգու
ուժը,
{ամէն}
ուսումնական
կուսակցութիւններից
զօրեղ
է
եւ
համակար
Գտանուեցան
մասնաւորապէս
բարեհոգի
անձինք,
որոնք
{ամէն}
բան
յանձն
առած,
իւրեանց
կեանքը
մեր
փրկութեան
վեր
ի
Բօրդօ
քաղաքից
գնալու
դէպի
արեւմտեան
Հնդկաստան:
{Ամէն}
դժուարութեան
յաղթելով,
Հնդկաստանի
ափերի
մօտ
մի
ա
եւ
այդպէս
օգուտ
տառաջացնելու
համար,
պէտք
է,
որ
{ամէն}
մարդ
իւր
պաշտօնը
քաջ
ճանաչէր
եւ
մինը
միւսի
գործին
միշտ
եւ
յաւիտեանս
յաւիտենից
փառաւորուելու
համար.
{ամէն}
։
ՂԱԶԱՐ
ՓԱՐՊԵՑՈՒ
ԳՐԱԾ
ԹՂԹԻ
Բացատրութիւնք
րձելումն
"
(Մատթ.,
գլ.
ԹԲ,
համ.
31-32)։
"
{Ամէն}
ասեմ
ձեզ,
զի
ամենայն
թողցի
մարդկան
մեղք
եւ
հայհո
էր
լինում
ինձ.
մեղմիկ
քամին
ողջունում
էր
ծառերի
{ամէն}
մի
տերեւը,
այս
բոլոր
բանաստեղծական
հանգամանքները
տեղ:
Բնութիւնը
խաղում
է
այս
խաղը
ժամանակի
հետ:
{Ամէն}
մի
նոր
գերեզման
նոր
քար
է,
որ
ստանում
է
բնութիւն
ռնում,
այլ
ժողովրդի
մէջ.
եւ
ես
մտել
եմ
ժողովրդի
{ամէն}
մի
կարգի
մէջ,
սկսած
յետին
աղքատից
մինչեւ
երեւելի
ւ
մէջ,
ես
տեսանում
եմ
շատ
տեսակ
հասարակութիւնք:
{Ամէն}
մի
թաղումի,
կիրակամտի
կամ
այլ
այսպիսի
բաների
ժամ
անձնական
շահասիրութեանը,
ուրեմն
ի՜նչ
հարկաւոր
է
{ամէն}
մարդու
հետ
կռիւ
վէճ
բանալ:
Քաղաքը
մինչեւ
այժմ
կա
ակամայ:
Պատճառ,
երգեցողութեան
դպրոց
չլինելով,
{ամէն}
մարդ
իւր
կարողացածի
կամ
իւր
հասկացողութեան
պէս
եր
ն
միայն
մի
պայման
եւ
համարում
են,
թէ
դորա
մէջ
էր
{ամէն}
բան
-
երգիչը
Հայ
է:
Բայց
Հայ
է
միայն
նորանով,
ո
նստելու
էր
մի
մանէթ
եւ
մի
քառորդ,
եւ
այս
կերպով
{ամէն}
մի
կօշիկից
իմ
ստանալին
էր
մի
քառորդ,
այսինքն
է
ք
մէջ
կամենում
էր
խելացի
մարդու
պաշտօն
վարել:
Նորա
{ամէն}
մի
քայլը,
ամէն
մի
շարժուածքը
հաշուած
ու
համարած
խելացի
մարդու
պաշտօն
վարել:
Նորա
ամէն
մի
քայլը,
{ամէն}
մի
շարժուածքը
հաշուած
ու
համարած
էին,
որպէսզի,
ցոյց
տալիս:
Երեսը
արդարեւ
հոգու
պատկեր
է.
հոգու
{ամէն}
մի
շարժուածքը
ջլերի
անբացատրելի
միջնորդութեամբ
եր
րազմել
հանգամանքների
հետ
եւ
հողի
հետ
չհաւասարուիլ
{ամէն}
մի
հանգամանքի
առաջեւ,
որպէս
մի
անբան
անասուն
կամ
վ
իւր
ծնած
օրը,
իւր
հայութիւնը,
որովհետեւ
ուրիշ
{ամէն}
տեղ
անարգուելուց
յետոյ,
հայ
պարոնի
առաջեւ
եւս
ան
պատրաստականութիւնը
յառաջամատոյց
գործակից
լինելու
{ամէն}
մի
բանի,
որի
խորհուրդը
եւ
նպատակը
էր
մեր
ազգի
բո
յ
ձախ
կողմումը
տատանում
էր
գեղեցիկ
ոսկեթել
փունջը
{ամէն}
մի
ասեղ
կոխելու
եւ
հանելու
ժամանակ:
Շագանակագոյն
րանջան
հիանալի
քանդակած:
Հրաւիրուած
քուրերը,
{ամէն}
մինը
հրեշտակի
գեղեցկութեամբ,
հագնուած
էին
միակեր
պարանքի
մէջ
հանգչում
են
ճրագները,
պալատականներից
{ամէն}
մարդ
գնում
է
իւր
տեղը,
ներքինապետը
եւս
տանելով
Խ
ւշակը:
Տիրեց
լռութիւն:
Պատուարի
ժամացոյցի
{ամէն}
մի
գնալ
գալը,
ամէն
մի
զարկը
շատ
երկար
էր
թւում.
ւթիւն:
Պատուարի
ժամացոյցի
ամէն
մի
գնալ
գալը,
{ամէն}
մի
զարկը
շատ
երկար
էր
թւում.
իւրաքանչիւր
րոպէի
մ
ամենայն
դարս,
զի
ի
հինգերորդ
նուիրական
դարու
ոչ
{ամէն}
ոք
Եղիշէր
ոչ
ամեն
ոք
Խորենացի
եւ
այլն.
այլ
գտան
քը
եւ
այս
կերպով
ուսուցանել,
որ
ազգի
մէջ
երեւցած
{ամէն}
մի
երեւոյթ,
ամեն
մի
իրողութիւն
վերաբերութիւն
ուն
միշտ
ազգային-կրօնական
վարչութեան
մէջ
տեղի
ունեցող
{ամէն}
տեսակի
չարաչար
գործողութիւններին,
վերացնելով
միա
երը,
նկատելով,
որ
զինաթափ
են
լինում,
գործ
դրին
{ամէն}
տեսակի
ջանքեր,
Սարգիս
պատրիարքին
հակառակ
համոզմո
ն
խնդրի
աւարտումը:
Հայ
ազգը,
զուրկ
արտաքին
{ամէն}
մի
պաշտպանութիւնից,
ենթարկուած
Դռան
կամայականութ
քարի
փայլը,
այս
պատճառով
մենք
հաստատ
որոշում
ենք
{ամէն}
նորա
արժանաւորութիւնը
խոստովանելով,
տեղ-տեղ
երեւ
ծը.
նորա
հոգու
ոսկեդարեան
անմեղութիւնը
փայլում
է
{ամէն}
տողի
մէջ:
Այդ
մի
շատ
բնական
գործ
է
եւ
իր
պարզութ
վազում
է
սարի
լանջով
եւ
իր
գնացքի
մէջ,
իր
դիպած
{ամէն}
մի
խոտի,
ամէն
մի
թփի
տերեւները
պսակում
է
ադամանդ
լանջով
եւ
իր
գնացքի
մէջ,
իր
դիպած
ամէն
մի
խոտի,
{ամէն}
մի
թփի
տերեւները
պսակում
է
ադամանդեայ
կաթիլներով
լինում
բնութեան
եւ
ստորագրում
է
այն,
ինչ
որ
այժմ
{ամէն}
մարդ
կարող
էր
տեսնել
եւ
ստուգել,
հոյակապ
արժանաւ
սելու
կարօտութիւն
չկայ:
Իսկ
այն
հեղինակը,
որ
ոչ
{ամէն}
բան
ցոյց
է
տալիս
ներգործողների
ձեռքով,
այլ
երբեմ
ի
դաւաճանութեան
զոհուածները:
Օ՜հ,
այդ
պառաւները
{ամէն}
օր
եկեղեցի
են
դնում,
եւ
ինչպէ՜ս
ջերմեռանդ
աղօթու
է
վերադրել
Համասփիւռի
անկրթութեան,
որից
սովոր
է
{ամէն}
բան
առաջանալ,
ուստի
եւ
այնքան
անբնական
չեն
հակաս
ղ,
երգող,
ուրախ
եւ
աշխատաւոր
բնաւորութիւնը,
որ
{ամէն}
տեղ
երեւում
է,
այդ
մի
դիպուածում
բռնաբարելով
կեղ
մեռած
մարդի
գլուխն
էլ
հողի
տակիցը
դուրս
ա
գալի,
{ամէն}
բանը
խարաբ
էլած
ա
ըլնում,
համա,
էն
գիրը
մնում
ա
պատուերը:
Մենք
գիտենք,
որ
մեր
ազգը
ինչպէս
նաեւ
{ամէն}
ազգ,
եթէ
հանենք
նոցայ
միջից
լուսաւորեալ
բաժինը,
ւելի
թեթեւ
հանգամանաց
մէջ:
Անցքի
կատաստրոֆը,
որ
{ամէն}
իրաւունքով
պահանջում
է
հեղինակից
աւելի
հմտութիւն
դպրութեան
եւ
լուսաւորութեան
խորհուրդը
այն
չէ,
որ
{ամէն}
անցած
խաւար
լոյս
քարոզէ,
ամէն
դարերի
ծանրութեան
հուրդը
այն
չէ,
որ
ամէն
անցած
խաւար
լոյս
քարոզէ,
{ամէն}
դարերի
ծանրութեան
տակ
ճնշուածին
անխտիր
ծունր
դնէ
օդանման
մարմինների
օրէնքը
-
թէ
նոցայ
ճնշողութիւնը
{ամէն}
կողմ
հաւասար
է,
երբ
օդի
ճնշողութեան
աստիճանը
չափ
ր
պաշտօնը:
Ի՞նչ
է
քաղաքակրթութիւնը,
status
qus?
{ամէն}
այդ
ազդեցութիւնքը,
որոնց
հետեւանքը
եւ
նշմարքը
եր
ութիւնը
ուղիղ
հասկանալով:
Ահա
այս
է
պատճառը,
որ
{ամէն}
բանական
մարդ
պիտի
աշխատի
ոչ
միայն
ինքը
ուսանել
բն
հմայողները
եւ
հաւադէտները
(augur)
օգուտ
քաղելով
{ամէն}
կարգից
դուրս
երեւոյթից,
նոցա
վրայ
իրենց
գուշակու
բարձր
քան
թէ
հրաշքը
եւ
այս
պիտի
ստիպուի
ընդունել
{ամէն}
մարդ,
որ
ուսումնասիրում
է
նորան:
Բնութիւնը
միայ
դ
եւ
ոչ
անցանեն"։
Այդ
օրէնքներով
կառավարւում
է
{ամէն}
ինչ,
որ
մենք
տեսնում
ենք,
կամ
ինչ
որ
բնաւ
չենք
մարդը
միայն
դուրս
էր
եկած
բուն
աստուծու
ձեռքից:
{Ամէն}
հրաշք,
որ
ո՛վ
եւ
իցէ
կարող
էր
մտածել,
շատ
ստո՛ր
րարիչը,
բնութեան
միջնորդութեամբ
ցոյց
է
տալիս
մեզ
{ամէն}
օր,
ամէն
րոպէ,
եւ
ամէն
վայրկեան:
Նա
չէ
հերետիկ
նութեան
միջնորդութեամբ
ցոյց
է
տալիս
մեզ
ամէն
օր,
{ամէն}
րոպէ,
եւ
ամէն
վայրկեան:
Նա
չէ
հերետիկոսը,
որ
ք
ութեամբ
ցոյց
է
տալիս
մեզ
ամէն
օր,
ամէն
րոպէ,
եւ
{ամէն}
վայրկեան:
Նա
չէ
հերետիկոսը,
որ
քննելով
եւ
ուսու
իկոսը,
որ
քննելով
եւ
ուսումնասիրելով
բնութիւնը,
{ամէն}
վայրկեան
ստիպւում
է
ասել
բնութեան
ճարտարապետին,
բիւրաւոր
այդպիսի
կաթիլներ,
բայց
կենդանի
արիւնի,
{ամէն}
վայրկեան
եռում
են
եւ
շրջան
են
կատարում
իմ
երակներ
ողովրդի
համար
եւ
կարող
ենք
հաստատապէս
վկայել,
որ
{ամէն}
կարգի
ժողովրդին
հասկանալի
կը
լինի,
եթէ
արժանապէս
է
կանգնում
մի
կէտի
վրայ,
այլ
միշտ
առաջ
է
գնում.
{ամէն}
օր
լինում
են
նորանոր
յայտնագործութիւնք
եւ
նորանոր
ի
էլ
զուր
հանդէս
տուել:
Ահա
այս
տեսակ
բաներ
{ամէն}
գիտութեանց
վերաբերեալ
առաջնորդական
գրքերի
մէջ
կար
տեմ,
որ
այն
դուռը,
որտեղից
ես
եմ
մտնում,
բաց
է
{ամէն}
մարդու
համար,
եւ
վկայում
եմ,
որ
ինձանից
լաւ
իմա
ան
կանոններով:
Ով
որ
միշտ
պատկերաբար
հասկանում
է
{ամէն}
բան,
այնպիսին
պիտի
որ
եւ
Աստուածաշնչի
մէջ
հակասո
միածնի
"
Լուսաւորչու
"
ասուած
քամին,
որ
ամառները
{ամէն}
իրիկուն
արեւը
մտնելու
ժամանակ
բարձրանում
է
Մասիսի
եւը
սաստիկ
տաքացնում
է
որպէս
Արարատեան
դաշտը,
որ
{ամէն}
կողմից
գրեթէ
շրջապատուած
է
ապառաժ
եւ
մերկ
սարերով
ռ,
բնական
օրէնքով,
հեղուկ
եւ
օդանման
մարմինները
{ամէն}
կողմ
հաւասարապէս
ճնշելով
պիտի
մի
մակերեւոյթ
եւ
մի
անութիւն,
որ
ինչպէս
վեր
է
բարձրանում,
այնպէս
եւ
{ամէն}
կողմ,
ուստի
եւ
ցերեկը
չէ
կատարւում
օդերի
զուգակշ
համարում,
իսկ
որսի
համար
ասում
ենք
այսքան,
որ
{ամէն}
ազգ
իր
մանկութեան
ժամանակ
ապրել
է
եւ
այժմ
եւս
վայ
տիճանը,
եւ
մեր
համար
եղած
է
երբեմն
ժամանակ,
երբ
{ամէն}
հարստութեան
յայտարարքը
էին
զանազան
կենդանիների
մո
աւունք
չկայ,
առանց
դրական
ապացոյցներ
ունենալու,
{ամէն}
մի
հին
աւանդութեան
մնացորդ
տեսնելու
ժամանակ
վազել
մ
են
դարերի
ազդեցութեան
տակ:
Հարկ
չկայ
ասել,
որ
{ամէն}
բան
հնացնող
եւ
մաշող
ժամանակը
հնացնում
է
եւ
մաշու
րով
գտնւում
են
այսօր
Արարատեան
աշխարհում
եւ
որոնք
{ամէն}
օր
լսելով
այս
սքանչելի
բժշկութեան
մասին
մինչեւ
այ
բեր
աշխարհների
եւ
տարբեր
դէպքերի
տակ
գոյացել
է
եւ
{ամէն}
տեղ
էլ
այդ
տարբեր
ազդեցութեանց
կնիքը
կրում
է
իր
վ
վրայ.
բացի
սորանից,
այդ
հազար
տարիների
միջոցում
{ամէն}
մեր
լեզուի
մօտից
անցնող
թուրք,
թաթար,
պարսիկ,
ղջ
կտոր,
եւ
այս
է
նորա
միտքը,
թէ
ցանկալի
է,
որ
{ամէն}
գրագէտ
իր
երկրում
եղած,
մեր
ազգի
վարքը,
բարքը,
նուաստ
երկասիրութիւն"։
Ո՛հ,
երանի՜
թէ
մեր
{ամէն}
պատանիքը
այդպէս
լինէին.
այն
ժամանակ,
Կոմս
էմման
թիւնքը
(ընդհանուր
առքով)
մտացածին
չհամարուէին:
{Ամէն}
բանից
առաջ
քննելիքը
է
ազգի
կեանքը,
որովհետեւ
այդ
ուրն
էլ.
նրա
հրամանը
կատարելու
համար
վեր
կ՚առնեմ
{ամէն}
թաք
ու
մուրն
էլ"։
Տեղն
է,
որ
մէկը
ասէ
նոր
ինք:
Այս
տեսակ
հոգեբանական
երեւոյթքը
պէտք
է,
որ
{ամէն}
մարդ
իր
մտքով
ու
սրտով
հասկանայ,
ուրիշի
խօսքով
ա
Դառը
բողոք
լսւում
է
Վայկունի
բերնից.
"
մեր
գեղի
{ամէն}
բանն
էլ
լա՛ւ
ա,
ափսո՛ս
որ
քեթխուդէքն
ու
տանուտէր
ը
նրա
եղն
ու
պանիրը,
դաշտցին
`
եօնջէն,
ցորենը.
{ամէն}
մարդ
էլ
իրան
գեղի
գտնուածից
տանում
ա
նրան"։
-
ա՜յ
տղայ,
բաս
իշխանները
քու
հօր
մշա՞կն
են,
որ
{ամէն}
մովրով,
վարդապետ,
մենծ
մարդ
գալուս,
տանում
են
,
-
ի՞նչ
են
խարջում,
եղն
էլ,
հացն
էլ,
միսն
էլ,
{ամէն}
բանն
էլ
գեղիցը
գզիրը
մինի
տեղակ
հնգապատիկ
հաւաքու
ադրում
է
այդ
հասկացողութեանց
սխալականութիւնը,
որ
{ամէն}
կարդացողի
համար,
իսկի
մեղադրանքի
կարգում
էլ
չեն
ան,
չութ
պահում.
հացը,
եղը,
պանիրը,
բուրդը,
{ամէն}
բանն
էլ
իրան
իրան
գալիս
ա.
մենք
երկուսիցն
էլ
զու
նի
սոված
կոտորուիլ
պտենք.
մեր
մասիլն
էլ
որ
կայ,
{ամէն}
բան
նրան
եաղի
ա.
եփած
կերակուր
ա,
մարդ,
շուն,
աղքատներին,
էս
լաւ
ա
հլա
խէր
ա
ըլնում.
քաղքումն
{ամէն}
բանն
էլ
փողով
ա,
գեղըցուն
էլ
ունի
ո՛չ.
մերն
ա
ո
ածուն
էլ
ա
ըլնի,
էն
էլ
չենք
կարում
եօլայ
տանել,
{ամէն}
բան
փողով
ենք
առնում"։
Ինչի՞
պիտի
այսպէս
լ
ւխն
էլ
տան
տիրոջն
ա:
Բոլոր
գեղը
տասնութ
տուն
ա.
{ամէն}
մի
տան
տասը
տասնըհինգ
տընուոր
կըլնին
վեր
եկած,
ը
ար
են
աշխատում
իրանց
բան
ու
գործին
կենային,
հիմի
{ամէն}
մինը
մի
խան
կըլներ.
աստուած
տուել
ա,
ամէն
բաննե
հիմի
ամէն
մինը
մի
խան
կըլներ.
աստուած
տուել
ա,
{ամէն}
բանները
լաւ,
հանդները
շատ,
իրանք
անբան
"
(եր.
եւոյթը,
որովհետեւ
հեղինակը
վկայում
է
թէ
մողնեցոց
{ամէն}
բանները
լաւ
են
եւ
հանդները
շատ:
Թէեւ
արգոյ
հեղին
րը
տասն
այդպիսի
մշակ
առաջն
արած
տանում
է
իր
այգին
{ամէն}
մինին
իր
քաղլակովը
մին
հաւող
խոստանալով:
Մե
"
մէջ
շատ
կան
սիրուն
ձեւեր
եւ
ոճեր,
որոնք
գրեթէ
{ամէն}
տեղ
գործ
են
ածւում
ազգի
մէջ,
թէեւ
նոցանից
մի
քան
րութեան,
նորա
տրամաբանութիւնը,
եւ
բաղդասութիւնը
{ամէն}
տեղ
մէկ
է:
Խաչակիր
արշաւանք
քարոզել
այդ
բաղդասու
քիչ
կամ
շատ:
Այսօր,
այս
տողերի
գրողը,
կամ
նոցա
{ամէն}
մի
կարդացողը,
չէ՞
որ
հայ
է:
Լաւ
որ
հնար
չկայ
իմ
նքի
դուռերը
փակ
են
հեղինակի
առջեւ:
Յայտնի
է,
թէ
{ամէն}
գիտական
առարկայ
իր
լեզուն
եւ
իր
ոճերը
ունի,
ազգի
բերել
(եր.
100),
ուր
հայ
պառաւի
ոգին
եւ
սիրտը
{ամէն}
հարազատութեամբ
թափել
է
հեղինակը.
Նանիկ
արա
է
այն
կէտից,
ինչ
կէտից
նայում
ես
առարկայի
վրայ։
{Ամէն}
բան
կախւում
է
չափից,
չափը
միակն
է,
որ
չափում
է
նուէին
գործարանի
ներքին
իրողութենների
մէջ,
որոնց
{ամէնեւին}
անտեղեակ
էին,
ապա
այսքան
չարիք
յառաջ
գալու
չէին
ան
պսակով
փայլում
է
Նիկոլ,
չիք
եպիսկոպոսը,
սոքա
{ամէնը}
միասին,
ոմանք
կամքով
եւ
գիտութեամբ,
իսկ
ոմանք
ա
այից
քերել,
եւ
ոչ
թէ
մէկմէկու
վերայ
բարդել:
Այս
{ամէնը}
նորանից
է
յառաջացել,
որ
չարութիւնը
նորա
հոգու
մ
ասին
մի
օտար
մարդու
հետ։
Նա
մտածում
էր,
եթէ
այո
{ամէնը}
ճշմարտուին,
անպատճառ
դուրս
գնալ
գիշերով
տանից
եւ
կանացի
սեռին
սեփական
անձնապահ
խորագիտութիւն,
այս
{ամէնը},
-
ասում
ենք,
-
զարմանալի
ներհակութիւն
ունին
այն
ոլորը
մեզ
մի
անծանօթ
կամ
նոր
բաներ
չեն,
մենք
այդ
{ամէնը}
գիտենք"։
Ես
լաւ
գիտեմ,
որ
այն
դուռը,
որտեղից
կամ
կատաղի
գազանի
վրայ,
եթէ
փոխանակ
երկիւղի,
որ
{ամէնի}
սրտի
մէջ
ամրացած
դադար
չէր
տալիս
նցայ,
տիրապետէ
ը
ընդդէմ
պատերազմ
է
բացում.
չէ
խնայում
ոչ
ոքին,
{ամէնի}
ճակատին
զարկում
է.
ասացէք
այժմ,
խելացի՞
մարդու
րապարակով
նախատում
է
իր
դուստրը,
խայտառակելով
եւ
{ամէնի}
առաջ
յայտնելով,
թէ
երիտասարդ
տղոց
ձի
խաղացնելը,
է
ընկերովի
բանալ
մի
փոքրիկ
թելքաշի
գործարան,
ուր
{ամէնի}
թելերն
էլ
քաշուէին:
Թել
քաշելը
թէեւ
մեծ
աջողակու
է,
ոչինչ
տէրութիւն
այնքան
արծաթ
եւ
ոսկի
չունի,
{ամէնին}
փոխ
է
տալիս,
ինքը
բնաւ
նեղութիւն
չունի,
եւ
այլն
զգի
մէջ,
այլեւ
եղածիցն
էլ
օգուտ
չէ
քաղում:
{Ամէնին}
յայտնի
է
Էջմիածնի
պարսպի
հարաւային
կողմում
այն
մե
րդապետութիւնը,
որ
մեծ
լինել
ցանկացողին
խրատում
է
{ամէնից}
փոքր
լինել,
այն
վարդապետութիւնը,
որի
հեղինակը
ի
ժամանակի
թանձրութեամբ
արմատացած
եսականութիւնը
եւ
{ամէնից}
աւելի
ազգի
բազմութեան
անհասկացողութիւնը,
նոյնպէս
միեւնոյն
հաստատ
յուսով,
որ
այս
տարի
մեր
ապրանքը
{ամէնից}
շուտ
հասանելով
Հնդկաստան,
պէտք
է
որ
մեք
եւս
ամէն
էնից
շուտ
հասանելով
Հնդկաստան,
պէտք
է
որ
մեք
եւս
{ամէնից}
շատ
օգուտ
քաղենք:
Մեր
յոյսերը
անշուշտ
պսակուելու
աստանի
մէջ:
Նոցանցից
իմ
մօտ
մնաց
մինը
միայն,
որ
{ամէնից}
առաւել
քնքուշ
սիրտ
ունէր
եւ
էր
նա
բարեբարոյ
եւ
ըն
արել,
առանց
խորհրդակից
լինելու
հոգատարների
հետ:
{Ամէնից}
առաւել
զայրացողը
գործավարն
էր,
որ
իւր
անվայել
գո
,
արձակուեցաւ
իւր
պաշտօնից:
Սորա
անխոհեմութիւնը
{ամէնից}
տարապայման
է
եղել:
Առաջին,
որ
եթէ
սա
ճշմարտասէր
նացիք.
հաւատացնում
եմ
Ձեր
մռայլութեանը,
եւ
նոցա
{ամէնից}
շատ
նզովեալը
եւս
պիտանի
չէ
Ձեր
դժոխային
թագաւորու
կապած
էր
յարդից
հիւսած
գօտի:
Երեւում
էր,
որ
սա
{ամէնից}
մեծն
էր.
պատճառ,
միւս
երկուքի
մէջն
էր
կանգնած
ե
ը,
Սահակ
Բագրատունուն:
Աւանդութեանց
մէջ,
{ամէնից}
աւելի
անհաստատը,
փոփոխութեան
եւ
աղճատանքի
ենթարկ
ց
մէջ
արդէն
կարդացուած,
ուրիշ
բան
չկայ...
Ասոնց
{ամէնուն}
տակը
Համախոհ
Մխիթարեանց
Վինետկոյ
ստորագրուած,
հե
աւիրելու
այն
մարդուն,
որ
նոր
եկել
է
այստեղ
եւ
որ
{ամէնուրեք}
գտանւում
է,
ինչպէ՜ս
է
նորա
անունը...
-
Ո՜
,
իսկ
Կուրանից՝
եւ
այդ
երկիւղը
չկայ:
Սոքա
{ամէնքը},
իբրեւ
բռնի
վարժապետ,
քաղաքակրթութիւն
են
տարածո
ցուի
անիրաւութենների
վերայ:
Յետոյ
նա
ողջունում
է
{ամէնքը}
եւ
ասում
է.
չմոռանաք,
որ
ես
ձեր
սիրոյ
զոհն
եմ
լ
թիւն
էին
նշանակում
կամ
մի
նշանաբան
դնում:
Եւ
երբ
{ամէնքն}
էլ
իրենց
ցանկութեան
հասած
էին,
մորմից
խայթուած
ա
իկը
առողջանում
էր.
արեւն
էլ
մտնելու
վրայ.
ուստի
{ամէնքն}
էլ
գոհանալով
ուրախ-ուրախ
գնում
են
իրենց
տունը:
Ո
չէ
կարում
մեծարել,
որովհետեւ
(տանը
մարդ
չկայ,
{ամէնքն}
էլ
հիքումն
են,
աշտարակցունն
էլ
էդ
մի
հիքին
ա,
-
շատ
ուրիշ
բաներ
եւ
շատ
օգտակար
բաներ,
բայց
այսօր
{ամէնքն}
էլ
երեսի
վրայ
ընկած:
Ստոյգ
է,
որ
այդ
բաների
համ
ր
դէպի
ազնուութեան
աղբիւրը,
դէպի
այն,
որից
մենք
{ամէնքս}
առաջացել
ենք
-
մենք
ամէնքս
աստուծոյ
որդիք
ենք"։
,
դէպի
այն,
որից
մենք
ամէնքս
առաջացել
ենք
-
մենք
{ամէնքս}
աստուծոյ
որդիք
ենք"։
Այս
խօսքերի
մէջ
հնչում
է
ք
ել
զպատկանեալ
կարգադրութիւն:
Ի
10
մայիսի
1848
{ամի},
խնդիրս
այս
պատկանի
մատուցանել
ի
Նախիջեւանայ
հայ
:
Խ.
ծ.
Մ.
Նալբանդյանց
Ի
7
հունվարի
1849
{ամի}
յՕդեսսայ
Երբ
որ
սահի
Քիշնեւ
երթալու
ըլլանք
.
Միքայէլ
դպիր
Նալպանտեանց
Ի
8
մարտի
1850
{ամի},
եւ
Նախիջեւան
8.
ՆՈՐ
ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ
ՀԱՅՈՑ
ՀՈԳԵՒՈ
ղ
քահանային
Պոպովեանց
զտողեալն
ի
29-էն
մարտի
սոյն
{ամի}
ընդ
համարօք
217
եւ
218,
ընկալայ
պարտուպատշաճն
յա
:
Միքայէլ
դպիր
Նալբանտեանց
յ13
ապրիլի
1850
{ամի}
Ի
Նախիջեւան
1851
9.
ԵՓՐԵՄ
ՎԱՐԴԱՊԵՏ
ԱԼԹ
ծառայ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ2
դեկտեմ.
1851
{ամի}.
Քիշինեւ
11.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ
ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ
այ
Միքայել
Նալբանդեանց
յ9
դեկտեմ.
1851
{ամի}
ի
Քիշինեւ
1852
12.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ
ԱՐԺԱ
չափահասութիւն,
գոլով
ծնեալ
ի
26
Հոկտեմբերի
1829
{ամի},
գտանէի
ի
16
ամեայ
իմում
հասակի,
յորժամ
օրէնքն
պիր
Ղազարեան
Նալբանդյան
Ի
20
ապրիլի,
1852
{ամի},
ի
Քիշնեւ
13ա.
ԵՓՐԵՄԱՅ
ՎԱՐԴԱՊԵՏ
ԱԼԹՆԵԱՆՑԻՆ
Ն
խիջեւանայ
եւ
Բեսարաբիոյ
հմր.
74,
ի
4
մարտի
1852
{ամի},
ի
Քիշնեւ
Դիւանատունս
ընկալեալ
ի
2
ներկայ
այէլ
դպիր
Նալբանդեանց
Ի
10
դեկտեմբերի
1852
{ամի}
եւ
յազգականին
ՌՅԲ
ի
Քիշինեւ
1853
16.
Է
ջահընկալութեան,
զոր
ընկալայ
18
յունիսի
նոյն
1848
{ամի}:
2
Ըստ
զօրութեան
օրինացն,
որովհետեւ
ցայն
վայ
նութեան
Մատթէոս
արքեպիսկոպոսի
ի
21-էն
ապրիլի
1852
{ամի}
եւ
ընդ
ձեռն
Սինօդի
սրբոյ
Էջմիածնի
ի
10-էն
դեկտեմբ
առանձին
խնդրագրաւ
ի
10-էն
դեկտեմբերի
անցեալ
1852
{ամի}
աղերսել
զնոյն
ատեան
փութացուցանել
զիւր
տնօրինութի
ն
հայոց
Սինօդին
սրբոյ
Էջմիածնի,
ի
24
մայիսի
1853
{ամի},
ի
Քիշինեւ:
՝
Բնակութիւն
ունիմ
ի
Քիշինեւ
քա
այ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ9
օգոստոսի
1854
{ամի}
ի
Մոսկվա
18.
ՄՈՍԿՎԱՅԻ
ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ
ՌԵԿՏՈՐԻՆ
ЕГ
քայէլ
Լազարեան
Նալբանդեանց
Ի
19
հոկտեմ.
1854
{ամի}
ի
Մոսկվայ
1855
20.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
ծառայ
Միքայէլ
Նալբանդեանց
Ի
10
ապրիլի
1860
{ամի},
Ի
Ս.
Պ.
Բուրգ
47.
ՄԵԼՔՈՆ
ՓԱՆՅԱՆԻՆ
նդակի
Ձերոյ,
տողելոյ
առ
նոսա
ի
6-էն
Հուլիսի
այսր
{ամի}
համարաւ
370,
եւ
առ
ի
պաշտպանել
զիրաւունս
ազգին
ա
Միքայէլ
Նալբանդեանց
յ7
Սեպտեմբ.
1860
{ամի}
՚ի
սուրբ
աթոռս
էջմիածին:
51.
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀԱ
մբ
կաթողիկոսական
կնքոյ.
ի
10
հոկտեմբ[երի],
1860
{ամի},
ի
սուրբ
աթոռս
Էջմիածին
",
ի
բնագրին
ստորագրելո
զգային
եզրակացութեան,
արարելոյ
ի
15
Յուլիսի
այսր
{ամի},
որով
ազգն
զանազան
պայմանադրութեամբ,
ընդ
իս
եւ
րութեամբ
կաթողիկոսական
կնքո.
ի
10
հոկտեմբ.
1860
{ամի},
ի
սուրբ
աթոռս
Էջմիածին
",
ի
բնագրին
ստորագրելո
խան
Մ.
Նալբանդեանց
Ի
10
Հոկտեմբ[երի]
1860
{ամի}
՚ի
սուրբն
Էջմիածին
Նորին
յարգութեան
պ
ելոյ
ինձ
յերեքտասաներորդէ
ամսեանն
օգոստոսի
ներկայ
{ամի},
որ
համաձայն
կոնդակի
նորին
վեհափառութեան
առ
Ձեզ
ԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
Պաշտօնական
Ի
28
հոկտեմբ.
1860
{ամի},
Թիֆլիս
ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ
ՊԱՐՈՆ,
ԱՐԳՈՅ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐԵ
կնքով:
յԱռաջներորդ
աւուր
նոյեմբերի,
նախընթաց
{ամի},
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
եւ
անցուցեալ
եղեւ
ի
մատեա
կնքով:
Յառաջներորդ
աւուր
նոյեմբերի
նախընթաց
{ամի}
հաստատեցաւ
թուղթն
այն
պատշաճաւոր
եւ
վաւերական
վկա
ւ
՚ի
Լոնդոնէ,
յանուն
Ձեր,
ի
13/25
յունվարի
այսր
{ամի}:
Այժմիկ
կարեւոր
համարիմ
ծանուցանել,
զի
պ.
մ
59.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ
12/24
Յունիսի
1861
{ամի},
՚ի
Կալկաթա.
Hotel
gallais
No
93
ԱՌ
ԱՐԺԱՆԱՊ
դրասայ,
յիններորդէ
աւուր
ամսեանն
Հոկտեմբերի
1819
{ամի}:
Երկրորդ՝
պ.
Պօղոսն
Որդանան,
ի
Կալկաթայէ
ութեամբ
իւրով
յերեսներորդէ
ամսեանն
Նոյեմբերի
1828
{ամի},
առ
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
Ներսէս,
որ
յետոյ
կաթո
ՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ
Պաշտօնական
12/24
Յունիսի,
1861
{ամի},
՚ի
Կալկաթա
Հնդկաց։
ԱՐԳՈՅ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ
ԳԼԽՈՅ
ՆՈՐ
Ն
ւմ,
արարելոյ
յ30-երորդ
աւուր
ամսեանն
Մայիսի
1794
{ամի},
գրէ,
եթէ
ունի
զայլ
եւս
զերկուս
տունս,
զորս
ե
եսեալ
զգումարն
զամս
յոլովս,
ի
վերջ
կոյս
անցելոյ
{ամի}
վախճանեալ՝
թողու
կնոջ
իւրում
զգումարն
վերասաց,
նի,
Միքայել
Նալբանդեանց:
Ի
12/24
Յունիսի,
1861
{ամի},
Կալկաթա։
Hotel
gallais"։
Յետ
ստանալոյ
իայեան,
ստորագրեալ
19-երորդէ
ամսեանն
Մայիսի
1799
{ամի},
ի
Բատավիա,
ի
կղզին
Եավա,
որ
պատկանի
տէրութեան
ական
գրութեամբ
՚ի
Կալկաթայէ
՚ի
12/24
Յունիսի
այսր
{ամի}
համարաւ
88
յայտնեցի
ձեզ
զամենայն,
որ
ինչ
յայնժամ
տ
է
ինձ
մնալ
մինչ
ցվերջ
կոյս
Մայիսի
առաջիկայ
1862
{ամի}:
բ)
թանգութիւն
բնակութեան
ի
քաղաքիս
է
ի
սակե
ային
եւ
պ.
Յարութիւնի
Աբգար
՚ի
27
դեկտեմբ.
1859
{ամի}
առ
Թադթէոս
եպիսկոպոս
Բեկնազարեանց:
7.
Գրութի
եղեցւոյն
մերոյ
՚ի
Կալկաթայ
յերեքն
դեկտեմբերի
1861
{ամի},
վճռեալ
են
աղերս
արկանել
առ
վեհափառութիւն
Ձեր
յա
ս,
ուղղեալ
՚ի
Պետերբուրգէ
՚ի
11-էն
փետրվարի
1850
{ամի},
առ
Ձեզ
են
բազմապատիկ
բողոքանք
զանազան
հասարակու
ծառայ
եւ
որդի:
Լոնդոն,
20
Յունվարի
1862
{ամի}
69.
ՄԱՏԹԷՈՍ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ
ՁԵՐՈՅԻՆ
ՎԵՀ
ողովոյն
արարելոյ
՚ի
Կալկաթա
՚ի
23
դեկտեմբերի
1860
{ամի},
ի
մետասաներորդ
յօդուածոյ
նորին
տեսանի,
թէ
՚ի
վ
Էջմիածնի,
որ
շահուք
հանդերձ
հասեալ
է
ցվերջ
1860
{ամի}
մինչեւ
2784
ցերեկու
հազար
եօթն
հարիւր
ութսուն
եւ
ւ
որդի
Մ.
Նալբանդեանց
20
Հունվարի
1862
{ամի}
Լոնդոն
70.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ
3
Փետրվարի
70.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ
3
Փետրվարի,
1862
{ամի},
Լոնդոն
ԳԵՐԱՊԱՏԻՒ
ՏԷՐ
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ
ՀԱՅՐ,
Ձեր
սր
Խ.
ծ.
Մ.
Նալբանդյան
13
Յուլիսի,
1862
{ամի},
Նախիջեւան
73.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ
2
կոչական
տօնախմբութիւնն,
զոր
մեծածախ
կատարեն
յամի
{ամի}
՝
նուիրելով
եւ
հոգեւորականաց
զառատ
աջահամբոյր.
ե
ր
յիրոց
նպատակաց,
ըստ
որում
կատարեալ
է
ինքն
յամի
{ամի}
զիւր
տօնախմբութիւն՝
շարունակ
կարգաւ
ստանալով
ի
ժ
ուրբ
պարտաւորութիւն։
ՀՈԳԵՎԱՐՔ
18
փետ.
1855
{ամի}
Արեւը
ցած
խոնարհում
է
կամաց-կամաց,
Վարդապետարան
Քրիստո[նէութեան]
Այվազի
Օրացոյց
1860
{ամի}
Այվազի
Խուդաբաշեանի
գիրքը
Թիֆլիզից
ստացուած
անստ
Ալֆօնզօ
Ռաթթի
Հռոմ.
20
մարտի,
1861
{ամի}:
ում.
"
Մուշէ
եկաց
կաթողիկոս
զկնի
Սամուէլի
'ի
502
{ամի}
"։
Չենք
ամաչում
այստեղ
ասել,
որ
պարզապէս
չեն
Կըկռեկեան,
տպեալ
'ի
Փարիզ,
յերեսներորդ
եօթներորդ
{ամի}
բնակութեան
հեղինակին
'ի
նմին
քաղաքի։
օք
որ
խօսեցաւ
ի
ժողովն
Դուինի
յ719
թուականի
յերկրորդ
{ամի}
կաթողիկոսութեանն.
բ)
Ճառ
ընդդէմ
երեւութականաց,
ՅՈՑ
ՍՊԱՐԱՊԵՏ
ԵՒ
ՄԱՐԶՊԱՆ
ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆՑ
ՏԻՐՈՋ
ՎԱՀԱՆԻՆ
{ԱՄԻԹ}
ՔԱՂԱՔԻՑ
ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ
ՍՏԱԽՕՍ
ԱԲԵՂԱՆԵՐԻՆ
ԹՂԹԻ
ԱՌԱՋ
միտքը
դրեց
այն
տեղից
Յունաց
կողմերը
գնալ։
Հասաւ
{Ամիթ}
քաղաքը
եւ
այնտեղ
մի
քանի
ժամանակ
մնաց։
Այս
տեսնե
որ
գալոց
ամառ
արժանի
լինիք
միմյանց
տեսության:
2
{ամիս}
ու
կես
ժամանակով
Սահակն
ալ
պիտի
գա,
միասին
կգանք
եւս
թույլտվություն
լինի
տերությունից
տպել
ամենայն
{ամիս}
հայկական
օրագիր
Ռուսաստանի
հայերի
համար:
Այս
խոր
յդ
օրագիրը
պիտի
դուրս
տա
պ.
Նազարյանցը,
ամենայն
{ամիս}
ութածալ
ութն
թերթ
(իմ
անվամբ
խնդրել
չէր
կարելի,
որ
էր
սպասել:
Այն
օրից
մինչեւ
այսօր
հինգ
կամ
վեց
{ամիս}
անցավ,
վասն
որո
նորոգում
եմ
իմ
առաջարկությունս,
արոտություն
դրամի,
իսկույն
պ.
Սադայից
փոխ
առի
1
{ամիս}
ժամանակով
այդ
դրամը
եւ
հասուցի,
որոնց
արժանն
էր
ինեի
կանդիդատ
եւ
գնում
եմ
Պետերբուրգ
մնալ
մի
քանի
{ամիս}
ու
քննություն
տալ.
իմ
ամեն
բանը
այսպես
պատերազմո
երում
եւ
ոչ
երկուքի:
Թող
մտածեն
առաջարկողքը,
որ
{ամիս}
ու
կես
կամ
lիսուն
օր
միմիայն
ծովի
վերա
պիտի
ճանապ
350
ֆնտով
Կալկաթա
հասանիլ,
այնտեղ
մնալ
մի
երկու
{ամիս}
եւ
հետո
դարձյալ
նույն
գումարով
վերադառնալ:
Ո
ստին
այլ
ծախք
պահանջելու,
կմնանք
Հնդկաստան
երկու
{ամիս}:
§
4.
Եթե
այդքան
ժամանակում
առանց
դատաստանի
նենք
քաղաքին
եւ
Հնդկաստան
ոտք
կոխած
օրերիցս
երկու
{ամիս}
դուրս
հանելով,
մնացած
յուրաքանչյուր
ամիսների
համ
ես
§
4
ասվեցավ,
հարկավոր
լինի
ավելի
քան
թե
երկու
{ամիս}
մնալ
Հնդկաստան,
այն
ժամանակ
մեր
ստացած
800
ֆունտ
,
որով
պիտի
հետ
գայինք,
կսկսենք
երկուքս
ամենայն
{ամիս}
ստանալ
20-ական
ֆունտ,
տասն
ամuից
ավելի
մնալու
հո
դորա
պատսախանը
Կալկաթա
ստանալը
կարոտ
է
գոնե
հինգ
{ամիս}
ժամանակի:
§
9.
Որքանի
արժողության
կայք
հայտ
արտվելու
աստղը
ծագած
չէ
հորիզոնում.
երեւում
է
թե
{ամիս}
եւ
կես
կամ
երկու
ամիս
դեռեւս
կմնամ
այստեղ:
Բայց
է
հորիզոնում.
երեւում
է
թե
ամիս
եւ
կես
կամ
երկու
{ամիս}
դեռեւս
կմնամ
այստեղ:
Բայց
վերադարձիս
ո՛ր
ճանապար
նաստանին
հասնող
զանգերի
տրտում
ղողանջից,
ահա
յոթ
{ամիս}
է,
ինչ
ուրիշ
ձայն
չեմ
լսում:
Այժմ
ինձ
մնում
է
խ
փողից
քեզ
ուղարկել.
նրանք
այնպես
էլ,
արդեն
յոթ
{ամիս}
է,
ինձ
մոտ
անօգուտ
ընկած
են:
Իմ
առողջության
որի
խմբագիր
(թեեւ
նախկին):
Մանավանդ
որ,
ահա
8
{ամիս}
է,
ինչ
ես
թողել
եմ
Մոսկվան:
Ի
դեպ՝
կառքը,
որ
իմ
աչքերով
պարծենալ
բոլորովին
չեմ
կարող:
Ութ
{ամիս}
գիշեր-ցերեկ
կարդում
եմ,
կամա-ակամա
ամեն
աչք
կհոգ
Փոքրիկ
պաթոլոգիական
հարձակում
եղավ.
ահա
մոտ
մի
{ամիս}
է,
ինչ
ձախ
թիակիս
տակ
ինձ
տանջում
է
անիծված
ռեւմ
բանեցրի,
թեեւ
ի
նկատի
եմ
ունեցել
այն,
մի
ամբողջ
{ամիս}
աղտոտվեցա,
հետեւյալ
օծանելիքով
կամ
ավելի
ճիշտը՝
ղ
է
նա:
Նա
իբրեւ
թուրքական
լրտես,
յուրաքանչյուր
{ամիս}
մատնություններ
է
անում
ի
պաշտոնե.
փառք
աստծո,
ո
կստանաս:
Տակավին
ես
այս
խոնավ
բերդում
կմնամ
6-8
{ամիս}
ամենաքիչը.
բարբարոս
կառավարությունը
էլ
չգիտե
ինչ
ց
Սամարի
գավառը
խըմըզ
խմելու
երթալու
եւ
արդեն
մեկ
{ամիս}
է,
որ
մինիստրից
խնդրել
եմ
եւ
այս
օրերս
հույս
ուն
ւ
ինձ
նայող
բժիշկն
ալ
առաջվան
պես
չի
վախնալ.
մեկ
{ամիս}
առաջ
ես
ալ
շատ
հույս
չունեի,
բժիշկն
ալ
նութխը
բռ
ուղիղ
ճանապարհով
երկու
օր,
երկու
շաբաթ
կամ
երկու
{ամիս}
յետոյ
առողջանալ,
քան
թէ
վտանգաւոր
կերպով
այդքան
թիւնը.
այն
կանաչ
ու
թարմ
տերեւները,
որ
մի
երկու
{ամիս}
յառաջ
քաղցր
հովանի
էին
մեր
համար
այրող
արեւի
երես
նին
միմեանց:
Ես
ինքս
նոյնպէս
Սամսոն
գնացել
էի
մի
{ամիս}
ժամանակով
իմ
առեւտրական
գործերի
համար.
այդ
էր
ահ
կարելի
լինելով,
հարկադրուած
կը
լինիմ
ամբողջ
երեք
{ամիս}
փակուած
մնալ
այստեղ:
Այդ
միջոցին
շատ
բաներ
ունիմ
ն
շրջանառութիւնը,
որ
հիւանդութեանս
պատճառով
քանի
{ամիս}
արդէն
մնացած
էր
բարձիթողի:
Առաջին
մարդու
անո
եւ
ահա
գտանւում
եմ
ես
մի
հիւսիսային
գիւղում՝
ութ
{ամիս}
ձմեռը
փակուած
միայնակ
եւ
անմխիթար
ողորմելի
բնակու
եանք
տայ
Պ.
Շահբէգին,
որ
չէ
մոռանում
ինձ:
Երեք
{ամիս}
է՝
ոչինչ
լուր
չունէի
նորանից,
երէկ
ստացայ
մի
նա
աւաճանել
Մեծ
Մարգարէի
փոխանորդի
կեանքը
եւ
որ
քանի
{ամիս}
սորանից
յառաջ
անարգ
մահ
ստացաւ
դահճի
ձեռքից:
Լաւ
րեան
համախոհաց
սեւաներկ
վարագոյրը
տարին
տասներկու
{ամիս}
քաշուած,
մտիկ
ընելով
գլուխնիս
դդում
դարձաւ...
Ք
քիայի
Հայ
օրագիրքը
եւ
լրագիրքը
համարեա
թէ
ամենայն
{ամիս}
հրատարակում
են
այս
կամ
այն
հրատարակուելու
նոր
օրա
վաճառահանդէսը,
ինքը՝
պարոնը,
պատրաստ
է
մի
քանի
{ամիս}
ժամանակով
գնել
Բէգզադէից
մօտ
իբր
15.
000
մանէթի
ա
րտին:
Անգլիան
ուրախ
էր
մինչ
սորանից
մի
քանի
{ամիս}
յառաջ,
հարուած
հարուածի
քամակից
ընդունում
էր
հիւ
,
այնտեղ
մնալը
եւ
վերադառնալը,
կը
տեւէ
գոնէ՛
վեց
{ամիս},
գնացողը
ծախս
կ՚ունենայ
մօտ
3000
ռուբլի,
մի
փոք
ը
կորած
է,
որոնց
թիւը
էր
21:
[Պետերբուրգից]
{ամիս}
համար
Փետրուար
11
22
Կաթողիկոսին,
Այվազի
գրքո
ն
138
"
Մեղուին
"
ԳՆԱՑԱԾ
ԹՂԹԵՐ
1861
Լոնդոն[ից]
{ամիս}
համար
Յունուար
13/25
1
Հայրապետեանցին
2
Սահր
րբազան
Կիւրղի[ն]
Փետրուար,
նոր
տոմար
Լոնդոնից
[
{ամիս}
համար]
Փետրուարի
3-ի
փոստով
6
Խաֆաֆեանցին
7
Ս
աքանչյուր
գործի:
Ամսագիրը
լույս
կտեսնի
ամեն
{ամիս},
առանձին
գրքերով,
8-10
ութածալ
տպագրական
թերթեր
արոյ
եւ
ընկերասէր:
Ես
կեանք
վարեցի
նորա
հետ
երեք
{ամիս},
մի
անվարձ
անպաճոյճ
սենեկում:
Մեք
հերիքանում
էի
կապանքով
իմ
հետ
շաղկապուած
էր.
ես
նորա
հետ
երեք
{ամիս}
կեանք
վարեցի
մի
գեղջուկ
սենեկում.
իմ
անտանելի
ցա
439-ի
սեպտեմբերի
9-ին,
Ս.
Մեսրոպը՝
նորանից
վեց
{ամիս}
յետոյ,
այսինքն՝
440-ի
փետրուարի
19-ին։
Ուստի
4
է
նորան
պարեգօտ
հագցրել։
Փարպեցին,
եթէ
նաեւ
մի
{ամիս}
լինէր
աշակերտուած
Մեծ
Թարգմանչաց,
ապա
անշուշտ
եւ
թանձր
խաւարը։
Անցանում
են
սորա
վերայ
մի
քանի
{ամիս},
եւ
կաթողիկոսը
արդէն
օծուած
ու
նստած
լինելով
հայ
ի
գլուխները,
խառնափնդորեցի
մտքերը,
որ
նոքա
քանի
{ամիս}
շարունակ
կտրատում
էին
միմեանց.
կորան,
չքացան,
րական
եմ,
եկած
եմ
արձակուրդ
խնդրել
Ձեզանից,
վեց
{ամիս}
ժամանակով
օտար
աշխարհ
գնալ,
հանքային
ջրերով
իմ
վ
պէս,
մօտեցաւ
սեղանին:
Դա
մի
ծառայ
էր,
որ
չորս
{ամիս}
ոչինչ
վարձ
չստանալով
եւ
հասած
լինելով
վերջին
տառա
ւոր
այդքան
մեծ
գումար...
-
Պարոն,
ես
չորս
{ամիս}
է,
բան
չեմ
ստացած.
ամիսը
հինգ
մանէթով
արդէն
քսա
մի
հատիկ
Մանուշակս.
ի՛նչ
կայ,
կարող
է
վեց
եօթն
{ամիս}
եւ
համբերել.
եւ
ինչպէս
կարծում
եմ,
գիր
չգրածի
պ
ճառն
այն
է,
որ
փոքր
ինչ
վիրաւորուեց,
թէ
չէ,
մի
{ամիս}
եղաւ
գնացածը,
ի՛նչ
քաղաքավարութիւն
է
մի
նամակ
չգ
դուրս
տալ
նորան"։
Արդարեւ
Կարգի
ջնջուելուց
ութ
{ամիս}
յետոյ
առոյգ
եւ
զուարթ
Պապը
հիւանդացաւ
յանկարծ
եւ
յգեգործ
է.
բարի
է,
բայց
այգին,
տարին
տասներկու
{ամիս}
չէ
կապում
երկրագործի
ձեռքը,
մնաց
որ
այգեգործութե
ով
պիտի
երթար
ու
զարարի
ալ
պիտի
հանդիպեր,
զերե
1
{ամիսեն}
շուտ
աժըննալու
է
խայրախը
եւ
հոռչիկը,
ռամաշկան,
լու
բան
չունիմ,
երկրորդը՝
ժամանակ
չունիմ,
բայց
{ամիսը}
մեկ
կամ
երկու
գիր
միշտ
գրած
եմ,
եթե
ձեռքերդ
չի
հ
սերը
հունվարից
կամի
"
Ճռաքաղը
"
իբրեւ
օրագիր
տպել
{ամիսը}
4
թերթ,
նշանակած
գինն
է
4-50
կոպեկ,
որովհետեւ
Ի
րելապես
ավարտը,
մեզանից
ամեն
մինս
կստանա
քաղաքից
{ամիսը}
20
ֆունտ
ստերլինգ,
որ
երկուքս
կարողանանք
այնտեղ
20
ֆունտ
ստերլինգ,
որ
երկուքս
կարողանանք
այնտեղ
{ամիսը}
40
ֆունտ
ստերլինգով
ապրել:
§
5.
Երբ
որ
քաղաք
է,
որ
Պարոն
Իսահակեանցը
իւր
շրջանառութիւնը
հինգ
{ամիսը}
մի
անգամ
կատարող
մոլորակներիցն
է.
շուտ
շուտ
չէ
ե
ք
լինի
ծանուցանել,
որ
այդ
օրագիրը
հրատարակւում
է
{ամիսը}
երկու
անգամ։
Իւրաքանչիւր
համարը
բաղկանում
է
մի
ք
-
Քաղաքակրթութիւն
է
տարածում:
-
Անգլիան
{ամիսը}
երեք
շոգենաւ
ափիոն
բռնութեամբ
ներս
է
տանում
Չինաս
,
թունաւորում
է
մարդկութիւնը
եւ
այդ
թոյնի
փոխարէն
{ամիսը}
երեք
շոգենաւ
արծաթ
է
ստանում.
այս
անբարոյականութ
տարին
մի
անգամ
փոխւում
է.
հարկ
դիպուածներում
եւ
{ամիսը}
մի
անգամ:
-
Հասկացայ,
եւ
օ՞րը
քանի
միանգամ:
.
-
Պարոն,
ես
չորս
ամիս
է,
բան
չեմ
ստացած.
{ամիսը}
հինգ
մանէթով
արդէն
քսան
մանէթ
պատկանում
է
ինձ.
բ
եռը
շուտով
փակելու
էր
ահա
նորա
բերանը
մինչեւ
մարտ
{ամիսը}:
Այս
տխուր,
լուռ
ու
մունջ
բնակարանի
մէջ
մանաւան
որ
ստացել
էր
հասարակաց
վկայութենով:
Այս
անզգամը
{ամիսը}
երկու
անգամ
հիւանդանում
էր,
բայց
ի՞նչ
պատճառով.
տարին
տասներկու
տակառ
է
փոխում
զանազան
գոյներով,
{ամիսը}
մի
տակառը
իւր
գործը
աւարտելով,
զանազան
անբան
կեն
սկսեալ
որքան
եւ
կենդանի
մնասցէ
յիշեալ
Աննայն,
ֆի
{ամիսն}
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
սքայ
խարճի
տացեն
նմա,
որ
նո
ՄԵՌԵԼԱՀԱՐՑՈՒԿ
Ա.
1858
թուականի
մայիս
{ամիսն}
էր:
Դեռ
նոր
լուսացել
էր
առաւօտը,
դեռեւս
նոր
վեր
րեք
օր
ման
է
գալիս
այդտեղ:
Շատ
երիտասարդք
ամբողջ
{ամիսներ}
սպասում
են,
որ
Խդրելեզը
գայ,
որպէսզի
կարողանան
վ
չէր
չափւում։
Անցան
այն
բանի
վերայով
մի
քանի
{ամիսներ}
։
Աբովեանը
չէր
դադարում
ամենայն
խնամատարութեամբ
կ
ս
երկու
ամիս
դուրս
հանելով,
մնացած
յուրաքանչյուր
{ամիսների}
համար,
որքան
եւս
հարկ
լինի
մնալ
մինչեւ
գործի
կատ
նոյնպէս
գետի
սակաւաջուր
լինելը
Յուլիս
եւ
Օգոստոս
{ամիսների}
մէջ
կամ
երբ
երկար
ժամանակ
փչում
էին
արեւելեան
քամ
րկար
է
տեւելու:
Ես
ուղղակի
ոչինչ
չեմ
հասկանում:
{Ամիսներն}
անցնում
են,
հույսերը
թռչում
են,
մնում
է
միայն
ի
անգամ
25
օրից
գիր
կառնում
Նախիջեւանից
կամ
երբեմն
{ամիսներով}
չեմ
առնուլ:
Ես
եղած
բան
չէ,
որ
ձեզանից
նամակ
ստ
վհետեւ
օտար
երկիր
է
նորա
համար
եւ
իմ
բարեկամս
է,
{ամիսներով}
նորա
հետ
միասին
բնակվել
ենք
Պետերբուրգում:
Չգիտե
իդ
վրանիս
այնպիսի
սարսափ
մը
կը
գայ,
որ
շատ
անգամ
{ամիսներով}
ալ
հիւանդ
կ՚ըլլանք...
Մեր
ըսածները
չլսելու
զարնո
րի
ազդեցութիւնը
մեր
ազգի
վերայ...
Ո՛հ,
օրերով,
{ամիսներով}
եւ
տարիներով
ողբալու
նիւթ:
Մեք
մի
առանձին
յօ
խելագարութուն
մտել
է
գլուխը,
ըստ
որում,
երբեմն
{ամիսներով},
ամենայն
ինչ
հանդարտ
է
եւ
ոչինչ
չկայ.
մարդ
է
մա
ց,
բողոքեց,
երբ
խլեցին
հաց
որբից:
Քնած
էր
{Ամիրան},
աչք
փակած
եւ
դիտող,
Ի
ժամու,
տարաժամ
դո
՛ր,
դու,
ցնծա՛յ,
բերկրեա՞յ,
Մուսան
ասաց
{Ամիրեա՛ն},
Որ
աշխարհքումս
դու
ճարեցիր
Քեզ
այսպի
եկաւ
քեզ
մօտ
Գասպարեանցը
ընտիր
հիւր:
ՆՈՒԷՐ
{ԱՄԻՐԵԱՆԻ}
Ասա՛,
Մուսայ
́,
ինչպէս
երգեմ,
ժին,
Առատութեամբ,
որ
նա
տուեց
Ուսանող
{Ամիրեանին}:
Նորան
կոյսը
գեղեցկադէմ,
Նորա
իւր
սէրը,
Նորան
ասաց.
"
ես
քո՛
եմ"։
{Ամիրեանն}
էր
այն
պատանին,
Որ
ես
այստեղ
յիշում
եմ:
նձ
կզգայի
ուղղակի
բեւեռից
դուրս,
ինչպես
ասում
էր
{Ամիրյանը}:
Չնայած
էգոիզմ
կլիներ
իմ
կողմից
նրան
ստիպել,
որ
ւեան
Ստեփանոս
Յարութիւնի
տանն,
առ
հիւսիս
հեթանոս
{Ամիրշանտի}
տան,
առ
յարեւմուտս
Դավիթ
Ստեփանոսի
տանն.
իսկ
հա
լ՝
Յարութիւն
Զաքարայ
Նոյնպէս
ձեռնա
գրեալ՝
{Ամիրջան}
Ոսկան
Ի
Բասրայ
թիւն
փրկչին
1813
եւ
Մար
ի
տակ
քո
երեսը
պերճ
փայլեց:
Թէ
երկինքը
քեզ
{ամլացաւ}
`
մրրիկը
քեզ
եկաւ
հիւր,
Փոխվեցաւ
շուտ
սիրո
ենք
նոցայ:
Միջնադարեան
անշահ
ուղղութիւնը
իր
{ամլութեամբ}
մաշում
է
կենդանի
ազգի
ուժը
առանց
ամենեւին
արդիւնք
ասաւոր
սկեպտիցիզմը,
որ
վերցնում
է
մարդկային
մտքի
{ամլութեան}
նախատինքը։
Հեռու
ենք
մենք
մեր
այս
գործը
այս
տ
,
որ
պ.
Հայմը
ինքն
էլ
զգում
է
այդ
բանի
գործական
{ամլութիւնը},
ուստի
եւ
սահմանափակում
է
առաջադիմութեան
ասպարէզ
վարդապետութեան,
որ
թէեւ
զգում
էին
անցածի
եւ
հնի
{ամլութիւնը},
բայց,
սրտի
եւ
հոգու
քաջութեան
պակասութենից,
վ
ժամանակ
իրենք
էլ
կը
տեսնեն
միջնադարեան
ուղղութեան
{ամլութիւնը}
եւ
տարապայման
չքաւորութիւնը:
Բայց
այս
ուսումնասի
ս
քուն
չիմ
այս
տեղն:
Ասոր
հնարը
այսպիսով
գտանք,
{ամմա}
արի
նայինք
վեզիր
յաղիին
եւ,
մամաս
կեբերնը
չոփեչի
ելու
համար,
մենք
գիտեինք
նոցա
սիրտերն
ցավելուն,
{ամմա}
ինչ
անինք,
որ
օրենքը
չի
հրամայիլ,
անպես
է
նը,
ե,
ինչպես
իրենց
ալ
սրբազանին
բերնեն
ես
գրիլ
իմ,
{ամմա}
եթե
շատ
կուզին
նե,
գրիլ
է,
թող
պատկերն
իրեն
տեղ
ս
չնչին
եւ
զզվելի
էր
պահում,
որ
սկսեց
քարոզել
18-
{ամյա}
մի
պատանու
(հայ):
Խեղճ
պատանին
միսիոների
հարցե
ուն,
եւ
լեզվի
մասին
դատում
եմ
հիշողությանս
եւ
20-
{ամյա}
փորձիս
շնորհիվ.
բայց
այդ
բոլորը
քիչ
են:
Ընդհ
դ
ընդհանրական
մարդաթուութեանց,
վասնորոյ
եւ
ց1850
{ամն}
չունէի
ես
զայնմանէ
եղեալ
ուրեք
խնդրագործ,
իսկ
յա
ընկալայ
եղծեալ
խաչագծիւ:
4
Ի
1848
ամ
է
(1852
{ամն},
նորին
բարձր
սրբազնութիւն
թեմակալ
արքեպիսկոպոսն
հեղինակ
պատմութեան
Հայոց.
ի
սկզբանէ
ազգիս
ց1001
{ամն},
որ
առ
ճշգրիտ
տարեգրութեան
համարի
նախապատիւ
քան
րինակները
տարածում
է
այնպես,
pour
amour
propre:
{Ամո՛թ}
եւ
անարգա՛նք
Զմյուռնիայի
հայ
հասարակության,
որ
չ
ն:
[Նամակի
վերեւը
գրված
է]
Ծածուկ
կարդացեք:
{Ամոթ}
է:
Օտար
մարդու
առջեւ
չի
կարդաք:
1850
7.
քեզ
այդպիսի
նամակ
չէի
գրեի,
պատճառ,
որ
ինձ
մեծ
{ամոթ}
կհամարեի,
որ
ես
քու
եղբայրդ
լինելով,
չպիտի
կարո
կողմից
գտնել
այնքան
սեր,
ինչքան
ես
ունեի:
Ես
{ամոթ}
կհամարիմ,
որ
իմ
ծնողաց
որպիսությունը
հարցանեմ
օտ
եք,
որ
այն
մարդիկ
չեմ
հարցրել,
որ
ինձ
օտար
էր,
{ամոթ}
համարելով,
բայց
պարոն
Իվան
Խրիստոֆորովիչ
Ալաճալո
ան,
որ
միմիայն
բերանով
կարելի
է
ասել,
ըստ
որում
{ամոթ}
է
թղթի
վերա
գրել:
1860-ին
"
Հյուսիսափայլին
"
պիտ
չունենք,
կամ
այդ
պատասխանն
այնքան
անիմաստ
է,
որ
{ամոթ}
է
հիմա
խոսել:
Օրինակ,
հանգստացուցիչ
այն
պատասխա
զբաղվող
մի
որեւէ
արհեստավոր.
այսպես
վարվելը
ե՛ւ
{ամոթ}
է,
ե՛ւ
հանցանք:
Ցավում
եմ,
որ
նա
գլխի
չի
ըն
մխելիության
մասին
տված
իր
երդմանը,
այլեւ,
հույժ
{ամոթալի}
հանգամանքներում,
դավաճանեց
եւ
ժողովրդին:
Հեղաշր
ճառով
եւս
հիշյալ
երկու
կացությունքը
գործ
տեսան
եւ
{ամոթահար}
հաղթահարեցին
ազնվական
կացությունը,
որ
հերիքանալո
,
մեր
եկեղեցու
նկատմամբ
նրա
լկտի
ծաղր
ու
ծանակից
{ամոթահար}
եղած
եւ
այլն,
համարյա
արտասվելով,
այդ
անզգամից
ունիմ,
որ
ամեն
բան
այնպես
լավ
երթա,
որ
թշնամիք
{ամոթապարտվին}
։
Կարդացած
կլինիք
"
Մեղուի
"
10
համարի
իմ
նամակիս
աջ
գնալուն:
Հերի՛ք
է,
սրբենք
մեր
վերայից
այն
{ամոթը},
թե
լուսավորությունը
մեր
ազգի
մեջ
պիտո
է
փտած
պա
Զմուտ
խորանին
Քարո՜զ
պարծանաց
Կուսից
{ամոթլեաց}:
"
Հիմէ՜ն,
ո՛վ
դու
կո՛յս,
Եւ
պահե
դեղ
մահու՝
լուծանէ
ի
կենցաղոյս,
թողեալ
զերկոսին
{ամոլակիցսն}
՝
զորդի
սրբոյն
Ներսիսի
զՍահակ
Պարթեւ
եւ
զՄեսրոպ
Հ
,
որով
ծանուցանեն
անմահ
բարերարքն
ազգիս,
երկոքին
{ամոլակիցքն},
աղայք
Լազարեանք
թէ
զորդին
ձեր
զՅարութիւնն
ըստ
յ
ս
Ոճով
ասել
զամենայն,
Զոր
ինչ
դիպեալ
{ամոլից}:
Գամ
մի
յերկրի՝
հարսն
քոյր
Եւ
սրսկապ
սն
են
առնում
-
ասում
են
-
Սիրոյ
հրից
հոգեթով.
Եւ
{ամոլները}
զոյգ-զոյգ
Կրքով
վառուած,
խայտ
ի
խայտ
Փախչում
վայ
ում
է
նորան
եւ
որ
անշուշտ
հարկաւոր
էր
տալ
նորան,
{ամոլների}
մէջ
սիրու
գործի
զուգակշիռը
պահելու
համար:
Հասակի
աղարթախիտս
պարտիզկան
Ընդ
առաւօտս
Կանխեն
{ամոլք}
միաբան.
"
Ո՞
պատմեսցէ
Զորոց
սիրոյն
հա
ս,
սիրոյ
զմասն
Եւ
զկծեալ
զոյգ
ի
զոյգ
{Ամոլք}
խուսեն
խայտացեալ
Ի
մենաւոր
վայրս
անքոյթ,
եւ
պատարագս
Բնութեան
ի
հոտ
անուշից,
Եւ
{ամոլք}
գտան
արտաքս
Ըստ
գրգարանն
հեշտալից,
Յաշ
քսան
եւ
չորս
հազար
հոգի
մէ՛կ
պատերազմում
ընկան։
{Ամոնը}
չէ՞ր,
որ,
անխե՛լք
խօսքերի
համար,
երկար
ժամանակ
ղմ.,
ՃԵ,
համ.
28-29)։
§
44.
Դաւթի
որդու
{Ամոնի}
անզգամութեան
վրայ
է
ակնարկում
իր
քրոջ
Թամարի
հետ
այց
մեր
ցանկութիւնը
այն
է,
որ
այդ
առարկայի
վերայ
{ամուլ}
շատախօսութեամբ
չհերիքանան:
Շատ
փոքր
է
Փարիզո
է
ամենայն
սառն
սիրտ
եւ
պտղաբեր
է
գործում
ամենայն
{ամուլ}
եւ
անծին
հոգի:
Բայց
լուսաւորութիւն
ստուգապէս
արաբերութեան
մէջ
լինելով
դէպի
ազգը,
քան
թէ
նոցայ
{ամուլ}
նախնիքը,
յղացան
այս
մեծ
խորհուրդը,
ճգնեցան,
քր
եան,
յորմէ
վերջացեալ
պարապին
դատարկապորտութեան,
{ամուլ}
եւ
անգիտակից
սաղմոսերգութեանց,
որպէս
թէ
խորհուրդ
ց
եւ
՚ի
յետագայ
բանս,
երեւի
՚ի
ճիշդ
պահպանութեան
{ամուլ}
ծիսից
եւ
արտաքին
արարողութեանց.
որք
ո՛չ
եթէ
ջեռո
է
կաթում
մեր
սրտից,
երբ
նայում
են
ազգի
ամայի
եւ
{ամուլ}
կեանքի
վերայ.
աղեխարշ
սրտմտում
ենք
դարձեալ,
տես
հաշտ
լինելը
քո
ծառաների
հետ։
Մեր
մեղքի
պատճառով
{ամուլ}
ամպերի
թող
չնմանի
դա՛,
այլ
առա՛տ
անձրեւ
թափելով
ւար
բան
է
խօսքերով
միայն
լինել
ազգասէր
եւ
այսպիսի
{ամուլ}
շատախօսութեամբ,
առանց
ամենայն
զոհաբերութեան,
տօ
ութիւն։
Նորա
գլխաւոր
էական
մասունքը
բաղկանում
են
{ամուլ}
եւ
անպտուղ
ծիսակատարութենից,
նիւթապաշտութիւնը
եր
պի
հոգին,
ոչինչ
էին
ամենեւին՝
այդ
անխորհուրդ
եւ
{ամուլ}
ծիսակատարութիւնը
առաջին
բանը
շինելով,
փոխանակ
իր
ւնեցած
հաւատով։
Քրիստոնէութիւնը
չէ
պահանջում
{ամուլ}
եւ
անխորհուրդ
մեքենականութիւն.
նա
կամի,
որ
ամեն
ատութեամբ
առ
այլ
հոծ
եւ
հարուստ
դարս,
անբերրի
եւ
{ամուլ}
գտաւ
ի
ծննդականութենէ,
սակայն
բարձեալ
տանի
ի
գիր
մշակութեան
գաղափարը
ազգին
համար
դառնում
է
նոյնպէս
{ամուլ}
եւ
անպտուղ,
ինչպէս
հին
լեզուի
գործադրութեան
գաղա
բառի
տակ,
դրականապէս,
մշակելու
գաղափարը
նոյնպէս
{ամուլ}
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզուի
գաղափարը,
,
այլ
կա՛մ
մի
գաւառի
կը
ստրկանայ,
կա՛մ
չորցած,
{ամուլ}
եւ
անպտուղ
կը
մնայ.
երկու
դիպուածումն
էլ
լեզուն
մշակութեան
գաղափարը
ազգին
համար
դաոնում
է
նոյնպէս
{ամուլ}
եւ
անպտուղ
ինչպէս
հին
եւ
մեռած
լեզուի
գործադրութե
արբառի
տակ,
դրականապէս
մշակելու
գաղափարը
նոյնպէս
{ամուլ}
եւ
անգործադրելի
է,
ինչպէս
հին
լեզուի
գաղափարը,
կեց
նա,
-
անբաղդ,
որպէս
եղբայր,
անբաղդ,
որպէս
{ամուսին},
անբաղդ,
որպէս
հայր:
Եւ
այս
քանի
տարու
մէջ
ի՛ն
եր
է
գանչելու,
ջուր
է
պատրաստել,
որ
լուանայ
իւր
{ամուսինը},
իսկ
երբ
ամուսինը
ներս
է
մտանում,
կինը,
ամենեւ
ր
է
պատրաստել,
որ
լուանայ
իւր
ամուսինը,
իսկ
երբ
{ամուսինը}
ներս
է
մտանում,
կինը,
ամենեւին
ուշադրութիւն
չդա
ուր,
Հնդկաստանում՝
աշխարհի
ծայրումը,
ուր
նորա
{ամուսինը}
ուղարկուած
է
անգլիական
զօրքի
հետ
միասին
որպէս
քաջ
ը
պահանջէ
իւր
ամուսնուց:
Տարակոյս
չկայ,
որ
նորա
{ամուսինը}
կարողանալու
չէ
առնել
այդ
բաները,
ուստի
պիտի
բորբ
տութեան
բոցը...
Այդտեղ
ունիմ
ես
իմ
խորհուրդը...
{Ամուսինը},
չկարողանալով
կատարել
իւր
կնոջ
կամքը,
անշուշտ,
ում
է
նորան
թողուլ
իւր
տունը,
իւր
ընտանիքը,
իւր
{ամուսինը},
իւր
զաւակները
եւ
գնալ
Պօլիս
կամ
այլ
քաղաք
`
աղք
լինէր
մեր
քոյրը,
եթէ
այն
ծեծուած
կինը
լինէր
մեր
{ամուսինը},
բայց
կարծում
ենք,
թէ
Պ.
Չամուռճեանը
այնպէս
խօ
րաւունք
ունի
Պ.
Չամուռճեանի
պատուելի
դուստրը
կամ
{ամուսինը},
քան
թէ
մի
վանցի
լլկուած
եւ
բռնաբարուած
անմեղ
աղ
.
Հերիք
չէր
այս,
դուք
հետ
էք
պահել
ձեր
մօտ
նորա
{ամուսինը},
որ,
աստուածային
եւ
քաղաքական
օրէնքներով,
պարտ
մահը
չիմանաս
այլ
պատճառից,
եթէ
ոչ
մատանուց,
քո
{ամուսինը}
փեսայանալուց
յառաջ,
ինչպէս
առողջ,
քաջ
եւ
ուժեղ
եմաշ
են
լինում,
իսկ
քահանայք
միշտ
ժողովրդի
մէջ,
{ամուսինի}
եւ
ընտանիքի
տէր,
վայելում
են
աշխարհի
վայելչութիւ
ուածներին
քաջութեամբ
մասնակից
եղան
նոքա,
իւրեանց
{ամուսինների}
հետ
միասին:
Նոքա
չուրացան
ազգի
օգուտները,
նոքա
ն
մարդերի
համար,
ազատուելու
իւրեանց
ծնողների
կամ
{ամուսինների}
խօսքերից
եւ
նկատողութեններից.
մանաւանդ
որ
ձեր
դո
ոյց
է
տալիս,
թէ
հայերի
կանայքը
առհասարակ
իւրեանց
{ամուսինների}
առաջեւ
համարւում
էին
եթէ
ո՛չ
բոլորովին,
գոնէ՛
մի
Ես
տեսանում
եմ
այնտեղ
մի
խորհուրդ,
որ
սրբացած
էր
{ամուսինների}
փոխադարձ
սիրովը:
Դու,
երիտասարդ
աղջիկ,
չկամելո
սնութեան
մասին,
բոլորն
ճշմարիտ
է,
եւ
հարկաւոր
է
{ամուսինների}
կողմից
այն
փոխադարձ
ձգտողութիւնը,
միայն
ես
չեմ
կ
մ,
որ
ամուսնութիւնը
քաղցր
չէ,
եթէ
չէ
հաստատուած
{ամուսինների}
սիրու
վերայ,
այդպիսի
ամուսնութիւնը
մի
լուծ
է,
ո
ալու
է.
իմ
կողմից
շնորհավորիր,
ինչպես
երիտասարդ
{ամուսիններին},
այնպես
էլ
քրոջը,
եւ
փեսային:
Այժմ
արդեն
կարել
իրու
վերայ,
այդպիսի
ամուսնութիւնը
մի
լուծ
է,
որ
{ամուսիններից}
մինը
դատապարտուած
էր
մինչեւ
իւր
կեանքի
վերջը
կրել
,
եղբօր
կին,
դստերք,
փեսայ,
որդիք
եւ
վերջապէս
{ամուսինս}:
Ստո՛յգ
է,
որ
ասում
են,
թէ
աշխարհի
երեսին
ամեն
ութիւնը
սուրբ
է,
եւ
վա՜յ
այն
ամուսնութեանը,
եթէ
{ամուսինքը}
չէին
սիրում
մինը
միւսին,
եթէ
պատրաստ
չէին
նոքա
կ
,
օրագրութեան
ոստիկանը,
գրականութեան
մեծ
դեւը
եւ
{ամուսնական}
գործերի
գլխաւոր
կառավարիչը:
Բացի
սորանից
այսօր
տ
ելու
համար
այդ
ծայրագոյն
Բրամինը,
մինչեւ
ես
լսեմ
{ամուսնական}
գործերի
գլխաւոր
կառավարչի
յայտարարութիւնը:
Է
վարչի
յայտարարութիւնը:
Է
Ես
չկամիմ
նկարագրել
{ամուսնական}
գործերի
գլխաւոր
կառավարիչ
դեւի
արտաքին
կերպարանքը
միայն
պիտոյ
է
ասել,
որ
Ֆիֆիքոքոյ
դեւը
(այսպէս
է
{ամուսնական}
գործերի
գլխաւոր
կառավարչի
անունը),
շատ
լաւ
դեւ
ց
տուր
ինձ
քո
ցուցակը:
Ֆիֆիքոքոն
տուեց
նորան
{ամուսնական}
գործերի
ցուցակը
մի
երկայն
թղթի
վերայ.
այս
միայն
ոխքի
մէջ),
-
Ասմոդե՛յ,
որպէս
վարձ
երկրի
վերայի
{ամուսնական}
գործերի
գլխաւոր
կառավարչի
աշխատութեանը,
հրամայիր
յէր,
որ
աչքի
փոքր
ինչ
շիլ
լինելը
ոչինչ
արգելք
չէ
{ամուսնական}
սիրուն...
թող
սիրտը
կատարեալ
լինի,
աչքը
դուրս
ատկերը,
այն
խորհրդով,
թէ
նոքա
պատրաստ
էին
արդէն
{ամուսնական}
կեանքի
համար։
Չնայելով
այս
բաների
վերայ՝
Կապուս
քական
հանգամանքներին։
Պապը
խոստացաւ
լուծանել
այս
{ամուսնական}
կապը.
միայն
խնդրում
էր
յետ
կանչել
Յիսուսեանները
պէս
թէ
մեռած
էր
Մանրիկօն,
որ
Լէոնորան
հարկադրուի
{ամուսնանալ}
իւր
հետ:
Բայց
օրիորդը
ընտրում
է
կուսանաց
վանք
գն
տխուր
բան
էր
18
տարեկան
աղջկայ
համար
մի
ոտք
յառաջ
{ամուսնանալ}.
չէ՛,
այդ
չէր
պատճառը.
Մանուշակի
սրտին
այլ
մար
տոյգ
իմանալ,
սիրու՞մ
էիր
դու
ինձ,
թէ
չկամենալով
{ամուսնանալ}
Աղուանեանցի
հետ,
երկու
չարերի
փոքրն
էիր
ընտրում
ոխադարձ
սիրովը:
Դու,
երիտասարդ
աղջիկ,
չկամելով
{ամուսնանալ}
Աղուանեանցի
հետ,
իմանալով
իմ
հարստութիւնը,
անու
միմեանց
համար:
Ես
իմ
կողմից.
սիրով
ցանկանում
եմ
{ամուսնանալ}
քո
հետ,
եւ
եթէ
դու
եւս
զգում
ես
քո
մէջ
այդ
մաքու
ր
նորա
խիղճը,
եւ
հոգու
յօժարութենով
ցանկանում
էր
{ամուսնանալ}
Շահումեանցի
հետ,
ոչ
այն
նպատակով,
որ
հարստի
կին
,
որ
դու
կասկածում
ես
իմ
սրտիցը
եւ
համարելով,
թէ
{ամուսնանալ}
խնդրում
էի
քո
հետ,
քո
անունի
եւ
հարստութեան
պատճ
ր
չունէր
ո՛չ
թէ
այն
մասին,
որ
շուտով
կամենում
էր
{ամուսնանալ},
այլ
մանաւանդ
նորա
համար,
որ
ամուսնանալով
Թիւթի
որա
ամուսնութեան
կապը
Մարգարիտի
հետ
եւ
թոյլ
տուեց
{ամուսնանալ}
Մարիա
Մեդիչիսի
հետ։
Յիսուսեանք
յետ
եկան
աքսորից
րտիւրը
զմայլեցնում
էր
քեզ,
այս
տարի
Յունուարին,
{ամուսնանալով}
մի
անգլիացի
երկրաչափի
հետ,
գնացել
է
Հնդկաստան:
ով
եւ
սորանից
յետոյ
որդեծնութեան
համար
սրբութեամբ
{ամուսնանալով},
այս
աշխարհի
երկրորդ
հայրը
դարձաւ։
Այսպէս
եւ
մ
ծուած
եմ
միմիայն
նորա
համար,
եւ
միմիայն
նորա
հետ
{ամուսնանալով},
կարծում
էի,
թէ
կարող
էի
երջանկանալ:
Բայց
բոլո
նում
էր
ամուսնանալ,
այլ
մանաւանդ
նորա
համար,
որ
{ամուսնանալով}
Թիւթիւնճի-օղլուից
դստեր
հետ,
պիտոյ
է
Թիւթիւնճի-օ
երջանիկ
էր
լինելու
այս
դիպուածում
առաւել,
քան
թէ
{ամուսնանալով}
Մկրտչի
հետ:
Տղայական
մտածութի՜ւնք.
ինչպէս
թո
ք
են
կամ
այդ
արարողութեանը
փշրանքը:
Մի
երիտասարդ
{ամուսնանալով}
մի
աղջկայ
հետ,
բարոյական
պարտականութիւնք
է
առնու
տիքը,
գոնե,
դեռ
դեկտեմբերին
գրել
էր,
որ
շուտով
{ամուսնանալու}
է.
իմ
կողմից
շնորհավորիր,
ինչպես
երիտասարդ
ամու
րայ,
որի
հետ
ինքը՝
երիտասարդ
կոմսը,
միտք
ունէր
{ամուսնանալու}:
Այս
խօսքերը
տեղիք
են
տալիս
մենամարտութեան.
քաջ
ամէի
վճռաբար
լսել
քեզանից
քո
յօժարութիւնը
ինձ
հետ
{ամուսնանալու},
կամէի
լսել
քո
խոստմունքը,
քո
կուսական
երդումը
այդ
մաքուր
եւ
վերին
ձգտողութիւնը,
եթէ
քո
իմ
հետ
{ամուսնանալու}
ցանկութիւնը
շարժուած
չէ
իմ
անունով,
հարստութենով
լուծանել
ամուսնութեան
կապը
եւ
հրաման
տալ
վերստին
{ամուսնանալու}
։
Ամենայն
Քրիստոնեայ
մարդ
համաձայնելու
է,
թէ
այս
ց,
դու
կարող
ես
ազատ
համարել
քեզ
Աղուանեանցի
հետ
{ամուսնանալուց}.
ես
շուտով
կը
խօսեմ
քո
հօր
հետ
եւ
կ՚աւարտեմ
գործ
բանի
համար
բոլորովին
կը
հրաժարուէր
ձեր
աղջկայ
հետ
{ամուսնանալուց}.
բայց
ես
այնպէս
վատ
սրտով
մարդ
չեմ.
խօսք
տուել
էր
մատանին,
այս
պատճառով
աղաչում
եմ,
եթէ
բարով
{ամուսնանամ},
այդ
մատանին
չտալ
իմ
կնոջը
խօսելու
վարձ,
մի՛
ցա
ինելու
պատճառով,
եւ
լուր
էր
պտտվում,
թե
Իսահակն
{ամուսնանում}
է
Նադ[եժդա]
Նիկոլաեւնայի
հետ,
չնայած
դրան
ես
ոչ
եանց
անբախտ
գլուխը,
ով
գիտէ,
ինչ
մարդու
հետ
էին
{ամուսնանում},
չտեսած,
չխօսած,
չիմացած
նորա
բնաւորութիւնը,
ետ,
իմանալով
իմ
հարստութիւնը,
անունը,
գուցէ
թէ
{ամուսնանում}
էիր
իմ
հետ
այս
պատճառներով,
ես
չկամիմ
այդ.
պատճ
րհը։
Աստուծու
մա՛րդը՝
Ենո՛վքը,
որ
օրինաւորապէս
{ամուսնացա՛ծ}
էր,
հաճո՛յ
գտնուեցաւ
Աստուծու
եւ
դէպի
անմահական
ի
արտաքին
կերպարանքը.
պատճառ,
իմ
գրածը
կարդացող
{ամուսնացած}
մարդերի
երեք
բաժինը
արդէն
ծանօթ
է
նորա
հետ.
այսք
հետեւ
մի
քանի
բան
ունէի
քեզ
ասելու
յառաջ,
քան
թէ
{ամուսնացած}
էինք,
այս
պատճառով
անհրաժեշտ
հարկաւոր
է
մեր
առան
րի,
փոյթ
չէ.
իմ
հայրը
եւս
քառասուն
եօթն
տարեկան
{ամուսնացած}
է,
ուրեմն
ես
եթէ
երկու
տարուց
յետոյ
եւս
պսակուիմ
տարուց
յետոյ
եւս
պսակուիմ,
դէռեւս
հօրիցս
կանուխ
{ամուսնացած}
պիտոյ
է
լինիմ:
Եթէ
այդպէս
յօժարի,
եւս
նամակ
կը
մտածում
էր
պարոն
Մկրտիչը,
եթէ
ես
եւս
հոկտեմբերին
{ամուսնացած}
լինէի,
ինչպէս
մտածում
էի,
այժմ
երեխայս
մի
ամսակ
,
իմը
եւս
այդպէս
էր,
բայց
իմ
ողորմած
հոգի
մարդը
{ամուսնացաւ},
վա՞տ
օր
տեսաւ.
թէեւ
Աստծու
կամքն
էր,
որ
վեց
ա
մկրտելին:
-
Շահումեանց
Գէորգի:
-
Միթէ՞
նա
{ամուսնացաւ}:
-
Դեռ
անցեալ
տարի
նոյեմբերի
վերջին:
Տես
թիւնճի-օղլու,
շատ
չկայ.
նորա
Մանուշակ
դստեր
հետ
{ամուսնացաւ},
եւ
ահա
նոցայ
որդին
է
մկրտելին:
Պարոն
Մկրտիչ
ճառում։
Հավանորեն,
մեր
եղբորորդի
Ղազարոսն
արդեն
{ամուսնացել}
է:
Ավետիքը,
գոնե,
դեռ
դեկտեմբերին
գրել
էր,
որ
ցողութեամբ:
Աղջկայ
կուսութիւնը
խախտել,
յետոյ
{ամուսնացնել}
նորան
իւր
մանուկ
փոքրաւորի
հետ,
յետոյ
ստիպուելով
ր
ղուռուշի
համար
լուծել
եւ
վերստին
այլ
մարդու
հետ
{ամուսնացնել}:
Յղի
կինը
կապել
եւ
այնքան
ծեծել,
որ
յղացած
զ
,
-
որ
խնդրէ
քեզանից,
որ
դու
այս
եօթն
շաբաթի
մէջ
{ամուսնացնես}
Մանուշակը
նորա
հետ:
-
Ի՞նչ
շտապելու
բան
կայ,
ը
գտնուող
քահանայքն
(ըստ
արեւելեան
սովորութեան)
{ամուսնացնէ},
կա՛մ
անոնց
համար
վանք
շինէ
ու
երկաթեայ
պատուհան
կօրսետի
եւ
քրինօլինի
հարուստ
պաշարներով
օր
յառաջ
{ամուսնացնէք}
նորանց,
որքան
կարելի
է,
մի
հարուստ
մարդու
հետ:
նը
իր
կրտսեր
դուստրը,
որի
անունը
Վարդ-Անոյշ
էր,
{ամուսնացուցած}
էր
Արշարունեաց
տիրոջ
Արշաւիր
Կամսարականի
հետ,
որ
ե՛ւ
կերակրելով,
ե՛ւ
զգեստաւորելով,
ե՛ւ
վերջապէս
{ամուսնացուցանելով}
նորանց,
համարում
էին,
թէ
լիովին
ահա
կատարած
էին
պուրել.
բայց
դու
ընկար
թէ
չէ
քամակներից,
իսկոյն
{ամուսնացուցիր}.
փոքր
ժամանակից
յետոյ
ահա
կռուեցին,
ջարդուեցան
եանը.
բայց
բոլորից
գերազանցը
այն
է,
որ
նա
բոլոր
{ամուսնաւոր}
կին
մարդերի
գաղտնիքը
գիտէ,
գիտէ
նաեւ
սատանայի
կն
ղեցական
աստուածպաշտութեանը,
որ
պիտոյ
է
կատարուէր
{ամուսնաւոր}
քահանայի
ձեռքով։
Այս
պապը,
ասում
եմ,
հրապարակո
շխարութիւն։
Մի
անգամ
այս
կանանց
մէջ
պատահեցաւ
մի
{ամուսնաւոր}
կին,
որ
կռուով
ապրում
էր
իւր
մարդի
հետ։
Նա,
հա
շանակութեամբ
գիտէինք,
այսինքն՝
աբեղայ,
որ
առաջ
{ամուսնաւոր}
քահանայ
էր
եւ
այրիանալով
վանական
դարձած։
Առհասար
սում
է
նորան:
Չկայ
այն
ընտանեկան
մխիթարութիւնը,
{ամուսնու}
եւ
զաւակների
մտերմական,
գողտրիկ
եւ
անմեղ
հայեացք
գ
ներգործողք
էին,
քան
թէ
բժշկի
դեղերը,
բայց
իւր
{ամուսնու}
բարկութիւնը
չշարժէլու,
եւ
նորա
թոյլտւությունը
ստ
ն,
անէծք
եւ
նորանց
պտուղ
ապաբախտութիւն:
-
Քո
{ամուսնու}
մահը
չիմանաս
այլ
պատճառից,
եթէ
ոչ
մատանուց,
քո
լով
խղճմտանքից,
որ
իւր
ձեռքովը
պատճառ
էր
եղած
քո
{ամուսնու}
մահին,
ինքը
եւս
հիւանդացաւ
եւ
մեռաւ,
որով
երկու
րը
իւր
խօսքը,
քոյրը
մի
գազանական
լացով
ողբաց
իւր
{ամուսնու}
մահը,
եւ
նզովեց
հօր
ոսկերքը...
Այս
լացախառ
ն
ոտք"։
-
Մեծ
մայր,
զարհուրելի
չէ՞ր
Քեզ,
{ամուսնուդ}
հանդիպել:
-
"
Նորա
խելքը
թռել
էր
Սիրով
վառուած
-
Մեծ
մայր,
զարհուրելի
չէ՞ր
Քեզ,
{ամուսնուդ}
հանդիպել:
-
"
Նորա
խելքը
թռել
է
ծաղկեալ
վիճակի
մէջ
եղած
չեն,
ինչպէս
այժմ:
-
{Ամուսնութեան}
մէջ
թագաւորում
է
մի
անսովոր
սրտնեղութիւն
եւ
ձանձր
Ձեր
կանանոցի
մէջ,
որպէս
վարդապետութիւն
դժոխային
{ամուսնութեան},
կամ
ինչպէս
մի
ազգ
ասաց,
որպէս
աստուած
բանականո
գլորւում
էին
նորա
կարի
վերայ.
նա
երեւակայում
էր
{ամուսնութեան}
այն
թշուառութիւնները,
որ
պիտոյ
է
յառաջանային
միջ
ւնիմ
մի
հիմնաւոր
պատճառ.
այս
է,
թէ
ես
նայում
եմ
{ամուսնութեան}
վերայ,
ինչպէս
մի
սուրբ
եւ
անխախտելի
բանի
վերայ:
էիր
դու
նորանց
յառաջուց,
քան
թէ
կատարուած
էր
մեր
{ամուսնութեան}
խորհուրդը
քաղաքապէս
եւ
եկեղեցապէս:
Ամուսնութիւնը
ը,
Մանուշակը
վեր
առեց.
-
Ինչ
որ
դու
ասում
ես
{ամուսնութեան}
մասին,
բոլորն
ճշմարիտ
է,
եւ
հարկաւոր
է
ամուսինն
ազար
մանէթի
հազարը
յառաջուց
տայ.
իսկ
միւս
հազարը
{ամուսնութեան}
օրը,
եթէ
այդպէս
համաձայնի,
պսակը
կարող
է
յետացն
տ
ութերորդ
պապի
հետ,
որ
միա՛յն
կարող
էր
լուծանել
{ամուսնութեան}
կապը
եւ
հրաման
տալ
վերստին
ամուսնանալու։
Ամենայն
Հենրիկոս
չորրորդը
խոստացաւ։
Պապը
լուծեց
նորա
{ամուսնութեան}
կապը
Մարգարիտի
հետ
եւ
թոյլ
տուեց
ամուսնանալ
Մարիա
յդ.
պատճառ,
ամուսնութիւնը
սուրբ
է,
եւ
վա՜յ
այն
{ամուսնութեանը},
եթէ
ամուսինքը
չէին
սիրում
մինը
միւսին,
եթէ
պատ
նացուն
կառքերի
եւ
այլ
այսպիսի
շռայլութենների,
որ
{ամուսնութենից}
յետոյ
նոյն
բանը
պահանջէ
իւր
ամուսնուց:
Տարակոյս
որ
նա
եղած
չէ
իմ
բժշկական
հոգաբարձութեան
տակ
իւր
{ամուսնութենից}
յառաջ.
ես
այն
օրից
տեսայ
ձեր
դուստրը,
երբ
նա
կա
րծ
դրեցիք
ձեր
ծնողական
իշխանութիւնը,
որ,
զաւակի
{ամուսնութենից}
յետոյ,
վերջանում
է
իսկոյն,
դո՛ւք
չարաչար
օգուտ
շակը
մտածեց
վճռական
հնարք
գործ
դնել
այս
անհաւասար
{ամուսնութենից}
ազատուելու
համար:
Նա,
մինչ
տանը
ոչ
ոք
չկար,
ին
,
կամենում
էի
ասել
քեզ,
որ
ինքդ
հրաժարուէիր
այդ
{ամուսնութենից}.
պատճառ,
լաւ
բաներ
չեն
խօսում
այդ
աղջկայ
մասին
րէմ
Թիւթիւնճի-օղլուին
եւ
կը
հրաժարուիմ
նորա
դստեր
{ամուսնութենից}.
ո՜հ,
ինչպէս
լաւ
կը
լինէր
իմ
բանը,
եթէ
այժմ
տա
երստին
պսակ
դնել
մի
այլ
մարդու
հետ:
Մի
ուրիշի
{ամուսնութիւն}
հինգ
հարիւր
ղուռուշի
համար
լուծել
եւ
վերստին
այլ
ասա
խնդրեմ,
միթէ՞
այս
կարճ
ժամանակում
դու
այսքան
{ամուսնութիւն}
խանգարեցիր
`
777,
777.
այս
զարմանալի
մեծ
գումար
ակացնում
էր,
որ
իւր
փեսայացուն
խնդրում
էր
շուտով
{ամուսնութիւն}:
Ի՛նչ
ատելի
եւ
արհամարհելի
մտածութիւն
էր
այս
ն
բանի
մէջ,
թէ
ես,
աւերելով
մի
մարդու
առաջացրած
{ամուսնութիւն},
երջանկացուցել
էի
մի
օրիորդ,
որ
զոհ
էր
գնալու
ի
ց
Թիւթիւնճի-օղլուն,
-
խնդրում
է
մեր
Մանուշակի
հետ
{ամուսնութիւն}
եւ
մեր
ծնողական
օրհնութիւնը:
-
Ի՞նչ
ես
ասում
տ,
յետոյ
ստիպուելով
առեւանգեալ
կնոջ
բողոքելուց,
{ամուսնութիւնը}
լուծել
եւ
վերստին
պսակ
դնել
մի
այլ
մարդու
հետ:
ղ
էր
վատ
եղած
ժամանակը
դուրս
ձգել
բոլորովին,
իսկ
{ամուսնութիւնը}
մի՞թէ
մի
ասեղի,
մի
մատնոցի
չափ
արժանաւորութիւն
չ
իմ
հետ
այս
պատճառներով,
ես
չկամիմ
այդ.
պատճառ,
{ամուսնութիւնը}
սուրբ
է,
եւ
վա՜յ
այն
ամուսնութեանը,
եթէ
ամուսին
ամուսնութեան
խորհուրդը
քաղաքապէս
եւ
եկեղեցապէս:
{Ամուսնութիւնը}
խաղալիք
չէ,
որ
կատարուէր
առանց
մտածելու,
առանց
,
կարդում
ես
ինձ
այդ
քարոզը:
Ես
ինքս
գիտեմ,
որ
{ամուսնութիւնը}
քաղցր
չէ,
եթէ
չէ
հաստատուած
ամուսինների
սիրու
վե
է
չէ
հաստատուած
ամուսինների
սիրու
վերայ,
այդպիսի
{ամուսնութիւնը}
մի
լուծ
է,
որ
ամուսիններից
մինը
դատապարտուած
էր
շատ
ուրախութենով
յոժարեցայ
եւ
օրհնեցի
այդ
լինելու
{ամուսնութիւնը},
եւ
ահա՛
մատանին,
որ
ստացայ
պարոն
Շահումեանցից
ա
դիտաւորութեանը
եղել
է
պախարակել
այդ
կողմերի
վաղ
{ամուսնութիւնը}
իգական
սեռի,
այդ
բանում
էլ
անաջող
է.
պատճառ,
ե
ատրաստ
է
սիրու
համար
իր
անձը
զոհել,
ուրեմն,
վաղ
{ամուսնութիւնը}
բնականաբար
զգալի
կարօտութիւն
է,
երբ
հիմնւում
է
ն
ակեր
մեկը,
եթե
անհրաժեշտ
պայմաններից
թելադրված՝
{ամուսնությունից}
հրաժարվեր
միայն
նրա
համար,
որ
իր
հարսնացուն
Բելվ
ձուցանելով
ներկայ
հանգամանքի
վերայ,
հարկադրում
է
{ամուսնուն}
լուացուիլ.
ինչ
պիտոյ
է
առնէր,
կամայ
ակամայ
յօժա
ւոր,
սիրուն
ոտք"։
-
Բայց,
մեծ
մայր,
ձեր
{ամուսնուն}
Չէի՞ք
խաբում
կամ
նենգում:
-
"
Այդ
ի՛նչ
կարելի
բ
սիրուն
ոտք"։
-
Բայց,
մեծ
մայր,
ձեր
{ամուսնուն}
Չէի՞ք
խաբում
կամ
նենգում:
-
"
Ա
լու,
համաձայնեցաւ
Մանուշակի
կարծիքին
եւ
ասաց
իւր
{ամուսնուն},
որ
մի
երկու
օր
եւս
սպասէ,
մինչեւ
որ
ինքը
գործ
նծայեմ
նորան
այն
մատանին,
որ
հայրս
ընծայել
էր
իմ
{ամուսնուն}
փեսայութեան
ժամանակ:
-
Բոլորը
լաւ
է,
քուրիկ
յժմ
հասկացայ,
որ
այդ
մատանին
ընծայել
էր
հայրս
իմ
{ամուսնուն}
նորա
համար,
որ
նա
մեռանի
եւ
համարուի
այն
եօթնի
կ
յլ
հրամայում
է.
նա
կարծում
է,
ո՛չ
եթէ
միայն
իւր
{ամուսնուն},
որդուն,
մերձաւորին,
այլեւ
աշխարհին
կարող
է
հր
-
Զրկուեցա՞ք
վերջապէս,
Մեծ
մայր,
դուք
ձեր
{ամուսնուց}:
-
"
Այո՛,
բայց
մեծ
զրկանք
չէր.
Նոր
չէր
թէեւ
րի,
որ
ամուսնութենից
յետոյ
նոյն
բանը
պահանջէ
իւր
{ամուսնուց}:
Տարակոյս
չկայ,
որ
նորա
ամուսինը
կարողանալու
չէ
-
Զրկուեցա՞ք
վերջապէս,
Մեծ
մայր,
դուք
ձեր
{ամուսնուց}
։
-
"
Այո՛,
բայց
մեծ
զրկանք
չէր.
՛,
հրամանը.
պատճառ,
անզգամ
կինը
չէ
խնդրում
իւր
{ամուսնուց}
կամ
եղբօրից
եւ
այլն,
եւ
այլն,
այլ
հրամայում
է.
ցնում
անգլիացիներին
մեղադրելուն,
որովհետեւ
նրանք
{ամուր}
պահպանեցին
եւ
չդավաճանեցին
իրերի
կարգին
հանուն
պ
նուիրելով
իւրեանց
անձը
ստութեան
սպասաւորութեանը,
{ամուր}
պահել
խաւարի
թագաւորութիւնը
մեր
ազգի
վերայ,
է
դո
անդամը
եւ
նորա
սերունդը
հաստատում
է
իւր
կեանքը
մի
{ամուր}
եւ
ապահով
հիմքի
վերայ,
եւ
անհնա՛ր
է,
որ
նա
կա՛մ
մասը
պարապում
է
նորանով,
եթէ
միւս
մեծագոյն
մասը
{ամուր}
նստած
է
հողի
վերայ
եւ
գործում
է
նորան:
Այն
այն
ժամանակ
այդ
ազգութիւնը
կը
մնայ
միշտ
իբրեւ
մի
{ամուր}
գաղափար,
որ
յետ
չէ
մնում
բարոյական
Չինաստանից:
ղաղակող
ձայնը
-
զո՜ւր,
Սեղմել
եմ
ես
նրա
մարմինը
{ամուր}:
Նետւում
է
նա
պարտէզիս
դուռը
դէպի.
Բայց
նա
տո
արտը
այն...
Սիրահոսան
բաժակն
քամած
Կպչում
է
նա
{ամուր}
`
կոյսին,
Մկանները
հեշտին
թմրած
-
Ինչպէս
երկաթ
ո
բռան
մէջ
Գտնես
սրած
դու
մի
ցից
-
Լաւ
դարբնուած
{ամուր}
մի
տէգ
`
Մի՛
մոռանար,
յիշի՜ր
ինձ:
Եթէ
սիրոյ
ք
ներըդ
վեր
բարձրացրած
Որոնումներդ
չանցնեն
զուր,
{Ամուր}
գրկած
կենսատուին
Թէ
յագենա՜ս
շրթնալից,
Արտահոս
աւ
յանզեղծ
սուգ.
Մինչ
բարձրաբերձ
բերդորայք
տեղիք
{ամուր}
եւ
լերինք
Բիւզանդիոնի՛ն
հլացան
գայիսոնին
խաբ
թէ
հաւատքի
զօրութիւնը,
Եկեղեցի,
աւետարան,
{ամուր}
պահենք
մեր
մտքումը։
1851
Ապրիլ
Հ
ր,
եթէ
գիտութեան
սանդուղքի
համար
ունեցել
էինք
մի
{ամուր}
քարից
պատուանդան,
որի
վերայ
աներկիւղ
կարելի
էր
ս
,
երբ
մի
օրում
մէկ
դար
քայլեց:
Պարոն,
դու
գիրքդ
{ամուր}
բռնէ
ձեռքդ,
տեսնեմ
քու
փիլիսոփայական
կատեգորիներ
ններից
զօրեղ
է
եւ
համակարգութեանց
բոլոր
շղթաներից
{ամուր}:
Հեգելի
համակարգութեան
մէջ,
նոյն
այն
բանը,
որ
արիզում
որպէս
վաճառական
մարդ,
եւ
այդ
գործը
աւելի
{ամուր}
հիմքերի
վերայ
արդիւնաւէտ
կացուցանելու
համար,
ստա
անում
էր
մի
մեծամարմին
նաւի,
որին
պակասում
էր
մի
{ամուր}
ղեկ,
եւ
մի
ներհուն
նաւուղիղ:
Այդ
մեքենային
մի
մեն
բանի
հարկից
լինելով
ստիպուած։
Պատճառ,
որպէս
{ամուր}
եւ
պիրկ
կապով
կապուած
լինելով
Տիրոջդ
քաղցր
եւ
ախո
ռ,
այդ
բոլորի
մէջ
եւս
չկայ
եւ
ո՛չ
մի
հատ
ծանր
եւ
{ամուր}
մտածութիւն:
Երբ
գրապետը
ամենայն
ջանք
գործ
է
րչի
լոյս
հաւատը,
պէտք
է
աշխատենք,
որ
այդ
հաւատը
{ամուր}
եւ
անխախտ
պահպանուի,
մեզ
հարկաւոր
է
ոչ
թէ
հաւատի
մարդկային
բնաւորութիւնը,
որ
իւր
կրքի
սանձը
միշտ
{ամուր}
պահէր
ձեռքում
եւ
ամենայն
բանի
վերայ
դատաստան
կատա
զգակցական
եւ
քոյր-եղբայրական
բնական
կապերը
այնքան
{ամուր},
իսկ
ստանալու
կաշառքը
մի
թշուառ
15
մանէթ,
մինչդ
հել:
Կան
ազգեր,
որ
միջին
դարերում
ծնեցան,
նոքա
{ամուր}
կապուած
են
այդ
դարերի
հետ
եւ
սոցայ
ժանգը,
եթէ
եր
լ
անխնամ,
թերեւս
ե՛ւ
նախատել,
ե՛ւ
հալածել,
ե՛ւ
{ամուր}
փաթթուելով
մեռած
դիակի
հետ՝
երեմիականներ
կարդալ
պէս
նոյն
աղքատութիւնը,
գուցէ
`
մի
փոքր
քաղաքային
{ամոք}
կերպարանքով:
Դիցուք,
գեղում
ստանում
էր
նա
օրակա
եացքը,
որ
առանց
ձայնի,
առանց
խօսելու,
կարող
են
{ամոքել}
ճակատագրի
դառնութիւնը,
եւ
այս
բոլորը
անխորհուրդ
գին
սուրբը,
այն
մխիթարիչը
սգաւորների,
մեղմել
եւ
{ամոքել}
հանգուցելու
ծերունի
եւ
այրի
մօր
սրտի
կսկիծը,
որ
թէ
այդ
ներողութիւնը
ընդհանուրի
համար
է,
եթէ
սէրը
{ամոքելով}
եսականութիւնը
արդէն
մարդու
անձին
մէջ
սանձում
է
եւ
ասում
նորան.
"
Խղճո՛ւկ,
Եկ
դու
մեր
մօտ,
մեք
կ՚
{ամոքենք}
Քո
վիճակի
դառնութիւն,
Կը
թուլացնենք
ճակատագրիդ
Խ
լդի
եւ
դեպ
ի
Վիկտոր
Էմմանուելը,
բայց
"
Իտալիան
"
{ամոքում}
է
այս
խոշոր
տարբերությունը
եւ
այս
պատճառով
եւս
հի
ութեանը
վառուիլ,
բորբոքուիլ,
թէեւ
մի
տհաճութեան
{ամպ},
ասես
թէ
փոթորիկից
հալածուած,
անցաւ
նորա
երեսի
շարժում
դէպի
մի
այլ
ուղղութիւն:
Ահագին
տխրութեան
{ամպ}
ծանրանում
է
մեր
սրտի
վերայ,
երբ
մտածում
ենք,
թէ
հական
Օտար
ազգաց"։
Դարձեալ
մի
տխրութեան
{ամպ}
անցաւ
կոմս
էմմանուէլի
երեսի
վերայով:
Այս
խեղճ
մա
յտնի
է,
թէ
չէ,
թէեւ
այն
ժամանակ
Իսրայէլը
էլ
ո՛չ
{ամպ}
էր
տեսնում,
ո՛չ
սիւնը,
ո՛չ
Եհովայի
կրակն
ու
բոց
կամ
կախած։
Միտքը
այն
է,
թէ
Համանը
գնաց
տրտմած
եւ
{ամպած}
։
(?)
Այս
ծանօթութիւնը
գրելու
րոպէիս
յունարէն
մեր
սրբասնունդ
եւ
հրեշտակակրօն,
երկնաքաղաքացի
եւ
{ամպաչու},
եթերաճեմ
եւ
օդասլաց
կղերը
հոգ
տանէր
գոնէ՛
այսպի
յ
նորա
սիւն
մի
հրեղէն
եւ
'ի
վերայ
նորա
թակաղաղ
մի
{ամպեայ}
եւ
խաչ
լուսոյ
'ի
վերայ
նորա"։
(Ագաթանգեղ.
եր
լ
եմ
կարդացող
ես,
-
սաղմոսիդ
ծալին
մեռնիմ:
{Ամպել}
ես
ամպի
նման,
-
շաքար
ու
ղանդի
նման,
Իմ
նանն
ինձ
կ
տղայ,
կարմիր
աղջիկ,
-
թո՛ղ
բռնենք
իրար
եախա:
{Ամպել}
ա
ձուն
չի
գալիս,
-
մթնել
ա
տուն
չի
գալիս,
Էս
անտ
ր
բարձրացել
էր
արեւը
հորիզոնի
վերայ,
ոսկեզօծելով
{ամպեղէն}
կաթնագոյն
սարերի
գագաթները,
դեռեւս
նոր
զարթնում
խ
փոշու
մէջ,
տեղիք
էք
տալիս,
որ
աւելի
տխրութեան
{ամպեր}
պատեն
իմ
սրտին:
Դուք
ցոյց
էք
տալիս
ինձ,
որ
տարա
ետք
է
հուսալ,
որ
մռայլ
օրը
հավետ
այդպես
չի
մնա,
{ամպերը}
կանցնեն,
գարնանային
հովը
կփչի
եւ
արեւը
կծագի՝
լ
եւում
է
իւր
գահի
վերայ
լուսափայլ
ամպերի
քամակից:
{Ամպերը}
կամաց
կամաց
ցրուեցան,
եւ
տեսանում
եմ
դարձեալ
Արա
,
զբաղեցնելով
ինձ,
կարող
էին
ցրուել
իմ
տխրութեան
{ամպերը}:
Բայց
այս
եւս
կայ,
որ
ես
միայնակ
չեմ
վայելո
ղ
փարատել
այն
ազգային
տխրութեան
խաւարատեսիլ
թանձր
{ամպերը},
որ
շատ
անգամ
նստելով
ծանրանում
են
սրտիս
վերայ:
ջադիմութեան
մասին:
Այն
թանձր
եւ
խաւարատեսիլ
{ամպերը},
որ,
դարերով
ահա
հաւաքուելով
եւ
լեռնանալով,
պա
ով
նորա
փոթորիկներից
խռովուած
թանձր
եւ
մառախլապատ
{ամպերը},
յետ
է
քարշում
իւր
ոգեւորիչ
ճառագայթքը
այդ
աշխար
նում
արդէն
իսկ
երեւում
են
յուսահատութեան
անմխիթար
{ամպերը}:
Գործ
կատարել,
ուսուցանել,
հեղինակութիւն
կամ
թ
տը:
Ծովի
ջուրը
գոլորշիանալով
բարձրանում
է
մինչեւ
{ամպերը},
բայց
երկար
չէ
մնում
այնտեղ:
Մի
փոքր
սառնութիւն
րն
կը
փայլի,
Արծաթահերն
չի
երեւում,
թուխպ
{ամպերը}
ծածկեցին,
Արուսեկի
նուազ
լոյսն
էլ
իմ
աչքիցը
հեզիկ
մօտեցար
Մասիսի
դաշտերին,
Բքածին
{ամպերը}
Տարագիր
գնացին.
Հին
լեռը
բացեց,
Բենկալի
ծոցը,
եւ
ահա՛
արեւմտքում
դիզուած
սեւ
սեւ
{ամպերը}
ծածկեցին
արեւը
մեր
աչքից:
Մեք
ընկղմուեցանք
մի
խո
:
Պ.
Մարկոսը
աշխատելով
այս
խաւար
մտածութեան
{ամպերը}
ցրուել
իւր
բարեկամի
գլխից,
ասաց.
"
Ես,
մտանելո
եւ
պիտի
փարատուէին
այնուհետեւ
այսպիսի
մոլորութեան
{ամպերը}
պղտորուած
հայկական
հորիզոնից,
աշխատում
են
ուսանե
գօտու
գոյներով:
Ահագին
փայլակները
մութ
ու
թանձր
{ամպերի}
մէջ
փայլատակելու
ժամանակ
թւում
էր,
թէ
պատառւում
ւ
ահա
Արամազդը
երեւում
է
իւր
գահի
վերայ
լուսափայլ
{ամպերի}
քամակից:
Ամպերը
կամաց
կամաց
ցրուեցան,
եւ
տեսանո
քամակից
`
Դուրս
է
գալիս
երկնից
դշխոյն
խաւար
{ամպերի}
տակից.
Ղեկավարը
ժիր
իւր
գործին
`
շատ
է
տեսե
ր
փոքր
սկսան
ցանուցիր
լինել:
Արեգակը
դուրս
գալով
{ամպերի}
տակից,
լուսաւորեց
երկնքի
երեսը:
Ծովի
խաղաղել
էր
ւետաբեր
լոյսը
շուտով
ծածկուեցաւ
մարդերի
չարութեան
{ամպերի}
տակ
-
միայն
նոցայ
տխուր
յիշատակներն
են
մնացել
այժ
լինելը
քո
ծառաների
հետ։
Մեր
մեղքի
պատճառով
ամուլ
{ամպերի}
թող
չնմանի
դա՛,
այլ
առա՛տ
անձրեւ
թափելով՝
թող
ջ
Իւր
արտասուքով
լցուած
աչքերը,
Եւ
ահա
լուսին
{ամպերի}
տակից
Դուրս
սողաց
տեսնել
նորա
երեսը:
գողի
նման
դուրս
նայեց
մի
վայրկեան
թանձր
եւ
խաւար
{ամպերի}
տակից.
նորա
լուսով
տեսանելի
էր
Շահումեանցի
եւ
Մա
ինչպէս
սաստիկ
մրրիկները
մի
րոպէի
մէջ
հալածում
են
{ամպերի}
բազմութիւնը:
-
Ամենեւին
ո՛չ,
-
պատասխանեց
Թիւ
ւթեանը
եւ
անկրթութեանը,
որ
շատ
ժամանակից
է
թանձր
{ամպերի}
նման
պատելով
Հայաստանի
հորիզոնի
շուրջը,
չէ
թողու
ը
զգալի
է
լինում
մեզ
որպէս
կայծակ:
Երկու
զանազան
{ամպերի}
մէջ
էլ
գոյեանում
են
շատ
անգամ
այն
վերը
յիշուած
եր
հաւատան,
թէ
այդ
կրակները
եւ
լուսերը
ոչ
բարձր
են
{ամպերից}
եւ
ոչ
առանց
երկրի
գործակցութեան
[են]
առաջանում:
դադարեցան,
եւ
տիրեց
մի
խորին
լռութիւն:
Սեւ
սեւ
{ամպերն}
առ
փոքր
փոքր
սկսան
ցանուցիր
լինել:
Արեգակը
դուրս
Աստղիկ
էր
ծագում...
Թէեւ
երկինքը
պատած
էին
թանձր
{ամպերով}:
-
Ծնանելու
ժամանակ
այդ
բոլորը
գրել
էի
ես
նո
պանելու
համար
ստիպւում
են՝
որքան
կարող
էին
թանձր
{ամպերով}
պատել
ժողովրդի
տեսութիւնը,
չզարթեցնել
նորան
այդ
ւին
չունի
հնար.
Այն
ընդարձակ
բարձրութիւնից
{ամպը}
կաթ-կաթ
ջուր
ցողեց,
Ծարաւին
իւր
ծարաւն
անց
եւ
յետոյ,
արեգակի
ջերմութիւնից
շոգիանալով,
դէպի
{ամպը}
բարձրացան:
Ահա
այս
քաջագործութեան
համար
ընդո
զուի
ձեւին,
ոճին
կամ
տրամաբանութեան։
Եթէ
ցերեկը
{ամպը}
եւ
գիշերը
կրակէ
սիւնը,
եթէ
Եհովայի
որոտները
Սինա
գակ,
Մին
էլ
կտրեց
ճառագայթը,
մտաւ
յանկարծ
{ամպի}
տակ:
Խոր
գիշերը
լռութիւնով
`
ծածկեց
կ
նով
երկիւղից:
Երթում
եմ
ես...
բայց
{ամպի}
պէս
մի
պատկեր
Հեռուիցը
երեւեցաւ
իմ
աչքին.
պարզ
էր,
արեւմտքումը
չէր
երեւում
բոլորովին
ոչ
մի
{ամպի}
հետք:
Առաւօտ
ու
կապուտակ
արշալուսից
յետոյ
սկսում
ար,
էլեկտրականութեան
մասին:
Երկրագունդի
եւ
{ամպի}
մէջ
առաջանում
են
էլեկտրական
լարողութիւնք,
որ
առա
ւմ
են
էլեկտրական
լարողութիւնք,
որ
առանձնանում
են
{ամպի}
եւ
երկրագունդի
մէջ
եղած
օդով,
որովհետեւ
օդը
վատ
վատ
առաջնորդ
է
էլեկտրականութեան:
Երկրագունդի
եւ
{ամպի}
մէջ
առաջացած
էլեկտրականութիւնքը
զանազան
են,
նոցա
օրէնքով
նոքա
քաւում
են,
որ
միանան
իրար
հետ:
Եթէ
{ամպի}
էլեկտրականութիւնը
յանկարծապէս
միանայ
երկրագունդի
երջինը
մեզ
պէտք
չէ.
մեզ
հարկաւոր
է
միաւորութիւնը
{ամպի}
եւ
երկրագունգի
էլեկտրականութեանը,
բայց
ոչ
մի
կոր
րպարանքով:
Երբ,
ինչպէս
ասացինք,
երկրագունգի
եւ
{ամպի}
մէջ
առաջացել
են
այն
այլասեռ
էլեկտրականութիւնքը
եւ
եկտրական
լուսով.
շատ
անգամ
ագռաւները
թռչելով
այն
{ամպի}
մօտից,
որի
էլեկտրականութիւնը
մեղմաբար
միանում
էր
ացող
ես,
-
սաղմոսիդ
ծալին
մեռնիմ:
Ամպել
ես
{ամպի}
նման,
-
շաքար
ու
ղանդի
նման,
Իմ
նանն
ինձ
ո՞նց
ա
աստղերուն
կը
հրամայեմ,
որ
քեզ
խաւար
չպատէ.
{Ամպին}
կ՚ասեմ
`
իսկի
բնաւ
կայծակներով,
որոտով
Հիւր
ալ
ի
դարուց
ժամանակաց,
մինչդեռ
հարքն
առաջինք
ընդ
{ամպովն}
՚ի
Սինա
ընդունէին
զկոփածոյսն:
Եւ
զիա՞րդ
իշխէ
աբե
րտս
երկնից
՚ի
տարած,
Կարկտաբեր
թող
թխպագին
յաւէժ
{ամպովք}
ծածկեսցի,
Մինչ
անաղօտ
ուսման
փայլէ
առաւօտեան
ար
ծարաւն
անցուց,
հովտի
մէջ
գետը
վազեց,
Նոյն
{ամպումը}
փայլակ
ու
բոց
ջրերի
մէջ
փայլեցան:
Կատաղած
էակն
այն
ընդունակ,
Որ
ժողովել
կարենար
Քո
շանթն,
{ամպրոպ}
ու
փայլակ"։
"
Ի՞նչ
ես
փչում,
սերովբէ,
Եւ
զուր
ամու
արշաւեն
ի
բարձունս
ի
չորից
կողմանաց
սեւաթոյր
{ամպք},
զօրէն
զօրաց
հապճեպ
ժողովելոց.
եւ
սկսանի
տեղալ
ջանեան,
հանդերձ
արդեամբքն
գումարելովք
ընդ
այսքան
{ամս},
գտանին
ի
կառավարութեան
ընդհանրական
Ադմինիստրա
տուածագիտութեան:
Եթէ
գոյր
երկիրս
յառաջ
քան
զ7368
{ամս},
աստուածաբանութեան
է
պաշտօն
ժխտել,
թողլով
բնակա
ւմ
այսպէս
է
ասած.
"
Եւ
երթեալ
'ի
Սիւնիս
կեցի
անդ
{ամս}
երկուս,
զձմեռն
'ի
քարայրի
առ
առն
միում
հռչակելոյ
ս
գիրք
յեօթանասուն
ամաց
հետէ
տպագրեալ
է,
զայսքան
{ամս}
ընթերցան
եւ
քննեցին
թշնամիք
եւ
ինչ
ոչ
գտին,
ա՞յժ
ամ
կաթողիկոս
Լիբանանու
վասն
դատի
միոյ
ժամու
զերիս
{ամս}
պարաւանդեցաւ
այդր,
եւ
հուսկ
զկնի
առանց
կոչման
ել
ազարյանցի
հրատարակությամբ
լույս
տեսնող
հայ
գրական
{ամսագիր}
"
Հյուսիսափայլ
"-ի
համար
զբաղվել
թարգմանություննե
առավարության
կողմից
հաստատված
ծրագրի
վրա..
{Ամսագիրը}
կազմված
է
լինելու
հետեւյալ
բաժիններից.
1.
որ
աշխատանքի
բնագավառի
յուրաքանչյուր
գործի:
{Ամսագիրը}
լույս
կտեսնի
ամեն
ամիս,
առանձին
գրքերով,
8-10
ո
Դա
"
Հյուսիսափայլ
"
անունով,
նոր
հայկական
լեզվով
{ամսագիրն}
է,
որը
Լազարյան
ճեմարանի
պարսկա-արաբական
գրականո
աթոլոգիական
վիճակն
ինձ
զարմացնում
է.
ասենք
մյուս
{ամսագրերը}
ձախողվեցին
գերազանցապես
գրպանի
թոքախտի
պատճառով,
խտի
պատճառով,
բայց
չէ՞
որ
Գ.
Այվազովսկու
հիշյալ
{ամսագրերի}
հրատարակությունն
այդ
կատեգորիային
ոչ
մի
կերպ
չի
հ
ներին,
ուսումնական
զանազան
hաստատություններին
եւ
{ամսագրերի}
ամբողջ
բանակին:
Ինձ
այնքան
անհրաժեշտ
չէ
տեսնել,
վորների
թիվը.
հավանորեն,
այդ
մասին
որեւէ
բան
կա
{ամսագրերում},
կամ
թե
ֆինանսների
կամ
ներքին
գործերի
մինիստրութ
Թարգմանութիւն
ՀԱՅԵՐԵՆ
ԼԵԶՎՈՎ
ՆՈՐ
{ԱՄՍԱԳՐԻ}
ՄԱՍԻՆ
(Նամակ
խմբագրին)
Ողորմած
պարոն,
Ա
գեղեցիկ
միտք
է
հղացել
իրագործել
իր
համոզմունքները
{ամսագրի}
միջոցով:
Թույլ
տվեք
ինձ,
ողորմած
պարոն,
րով
բնութագրել
պրոֆեսոր
Նազարյանցի՝
նոր
հայկական
{ամսագրի}
ղեկավար
ոգին:
Ռուսերեն
թարգմանությամբ
ես
ձեզ
կհա
ավիրելով
համագործակցել
իր
գրական
ձեռնարկությանը,
{ամսագրի}
նպատակը
նշում
է
հետեւյալ
կերպ.
նա
մտադիր
է
Ռուսա
համառոտակի
ծանոթացնել
ձեզ
նախատեսվող
նոր
հայկական
{ամսագրի}
բովանդակությանը,
հիմնվելով
կառավարության
կողմից
միջոցին
հիշյալ
քաղաքում:
Եթե
մինչեւ
նշանակյալ
{ամսաթիվը}
բոլոր
տոմսակները
չլինին
բաժանված,
այդպիսի
դիպված
ի
շինովի
անուն,
ըստ
որում,
նամակի
մէջ
չէր
գրում
{ամսաթիւը}
կամ
քաղաքի
տեղը:
Նամակի
պահարանի
վերայ
երեւում
է
նը,
որ
կ՚երթայ
29-ին:
29-ին
նամակ
ստացայ
առանց
{ամսաթուի}:
Սիգար
հարիւր
հատ,
ընտիր
ծաղիկ,
Ուպմանից:
Մայ
ին
փայլողություն
"
(Ceвepнoe
cияниe)
եւ
ամենայն
{ամսական}
տետրակի
վերա
պիտո
է
տպվի
որպես
անունը,
նույնպես
նեմ
ի
գործն:
Յայսմանէ
ակն
յայտնի
երեւի,
թէ
{ամսական}
10
ռուփի
միայն
յաւելեալ
է
յարդիւնսն,
համարեա՛
ի
մն,
Բէգզադէի
մօր
յղութեան
ժամանակ
նորա
հայրը
ութ
{ամսական}
յղի
թողնում
է
իւր
կինը
եւ
գնում
է
օտար
աշխարհ՝
խ
եղած
Նախախնամութեան
կամքը,
եւ
ես
այս
րոպէիս
երեք
{ամսական}
լռութենից
յետոյ
հարկադրուած
եմ,
փոխանակ
զուարճալ
,
խաղնի
եւ
՚ի
ներքոյ
յիշեալ
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
{ամսական}
խարճն
վեր
առցեն
եւ
մնացեալ
մապլաղին
Կումպանու
ման
ասցէ
՚ի
տանն
մի
եւ
նոյն
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
սքայ
{ամսական}
խարճովն,
բայց
չունիցի
կարողութիւն
վաճառել,
գրաւ
ամաթի,
խազնի
եւ
վերն
յիշեալ
երեսուն
եւ
մին
ռուփի
{ամսական}
խարճն
եւ
կամ
այլն
վեր
առցեն,
ապա
մնացեալ
մապլաղն
անոս
Մօհանայ
բաբուն
եւ
իմ
սարքար
Պալիչերեն
Դէյն,
{ամսական}
վարձիւք
պահեսցէ
յիշեալ
իմ
տեղակալ
օրդենին
ի
սպասո
,
ես
աղքատ
տղայ
եմ...
-
Այդ
բոլորը
լաւ,
բայց
{ամսական}
հինգ
մանէթի
անուն
տուեցիր,
այդ
ի՛նչ
հինգ
մանէթ
է
նէթի
անուն
տուեցիր,
այդ
ի՛նչ
հինգ
մանէթ
է:
-
Իմ
{ամսական}
ծառայութեան
վարձը:
-
Քեզ
ո՛վ
է
կարգել
հինգ
մ
նացած
լինէի,
ինչպէս
մտածում
էի,
այժմ
երեխայս
մի
{ամսական}
կը
լինէր:
-
Ովի՞
աղջիկը
առեց,
-հարցրեց
սա:
իր
է
յօրագրէ
անտի,
յորում
ոչ
զվերջին
տեղին
ունին
{ամսական}
առեղծուածք
Մխիթարեանց,
հանելուկ
վերտառութեամբ
պա
ից
եւ
մտից
շինուածոցն
ի
վերոյ
յիշելոց,
տեսանէ
զի
{ամսականն}
արդիւնք,
ի
նոցանէ,
հասանէ
ց215
ռուփիս:
Ընդ
այ
բամբասողի
եւ
հրատարակողի
այն
օրագրին,
որ
քանի
մի
{ամսամէջ}
մի
անգամ,
"
Ստախօսից
ստախօս
"
անունով
դուրս
է
գա
նամակագրությունը:
Հույս
ունիմ,
որ
օրագրի
առաջին
{ամսատետրակը}
ստացաք,
այժմ
երկրորդը
ճանապարհ
կընկնի
դեպի
Ձեզ
ա
սխալը,
հրաւիրում
է
ինձ
կարդալ
"
Հիւսիսափայլի
"
4
{ամսատետրակի}
338
երեսը,
ուր,
նորա
ասելով,
Պ.
Կոմս
Էմմանուէ
պարտականութիւն
կը
համարենք
մեզ
Հիւսիսափայլի
գալոց
{ամսատետրակներից}
մինի
մէջ
խօսել
այս
պատուական
աշխատութեան
երկրորդ
րը,
որ
հրատարակուեցան
"
Հիւսիսափայլի
"
հինգերորդ
{ամսատետրակում}.
1)
Ցոյց
տալ
Հայոց
ազգի
գիտութեան
եւ
յառաջա
համար
1։
Տե՛ս
"Հիւսիսափայլի"
Հինգերորդ
{ամսատետրակում},
երես
399-416։)
Ճշմարիտ
է,
որ
Մովսէս
մա
վ
յանուն
նոյն
հոգեւոր
կառավարութիւն
ի
3-էն
յաջորդ
{ամսեան}
ապրիլի
ետու
զպատասխանի,
այլ
յօրէ
յայմանէ
մինչեւ
ի
վեհափառութենէդ
կոնդակ
օրհնութեան
երեքտասներորդէ
{ամսեանն}
Մարտի
համարաւ
132,
զոր
ընթերցեալ
բազում
մխիթարու
կան
գրութեան
Ձերոյ,
տուելոյ
ինձ
յերեքտասաներորդէ
{ամսեանն}
օգոստոսի
ներկայ
ամի,
որ
համաձայն
կոնդակի
նորին
վ
ահանայն
Շմաւոնեան,
ի
Մադրասայ,
յիններորդէ
աւուր
{ամսեանն}
Հոկտեմբերի
1819
ամի:
Երկրորդ՝
պ.
Պօղոսն
Որ
անան,
ի
Կալկաթայէ,
գրութեամբ
իւրով
յերեսներորդէ
{ամսեանն}
Նոյեմբերի
1828
ամի,
առ
սրբազան
արքեպիսկոպոսն
Ներ
ջեւանայ
ի
կտակի
իւրում,
արարելոյ
յ30-երորդ
աւուր
{ամսեանն}
Մայիսի
1794
ամի,
գրէ,
եթէ
ունի
զայլ
եւս
զերկու
,
հանգուցեալ
Էլիազի
Մինասեան,
ի
27-երորդէ
աւուր
{ամսեանն}
Նոյեմբերի
1818
ամ
ի,
ի
Կալկաթայէ,
առ
սրբազնակատ
դ
կտակն
է
Յակոբու
Եղիայեան,
ստորագրեալ
19-երորդէ
{ամսեանն}
Մայիսի
1799
ամի,
ի
Բատավիա,
ի
կղզին
Եավա,
որ
պ
օրէնսգէտ
պ.
Պալի,
ի
վերջէ՝
14/26
երրորդէ
աւուր
{ամսեանն}
Յունիսի
ընկալայ
զպատասխանի,
եթէ
չկարէ
ինքն
այլ
ա
,
զոր
գումարեցի
'ի
հնգետասաներորդ
աւուր
նախընթաց
{ամսեանն}
յուլիսի,
ազգն
մեր
միաբան
հաւանութեամբ
եւ
թախանձա
սինքն
16-ին,
ստացա
նամակդ,
որի
վրա
նշանակված
էր
{ամսի}
17-ը,
մինչդեռ,
բովանդակությունից
պարզ
էր,
որ
ա
մակից
երեւում
է,
որ
Կարպ
Մակարովիչը
կմեկնի
սույն
{ամսի}
5-ին,
ուրեմն,
16
-17-ից
առաջ
չի
լինի
այստեղ:
ր
շանթերը,
որ
Կիկլոպները
պատրաստել
էին
մի
ամբողջ
{ամսի}
համար,
հասայ
այն
չարագործ
Բրամինապետին,
մինչ
նա
ի
ցուցակը
մի
երկայն
թղթի
վերայ.
այս
միայն
վերջին
{ամսի}
ցուցակն
էր,
այն
գործերի,
որ
պատահել
էին
բովանդա
ցուցակը,
այս
որքա՞ն
սիրոյ
նամակներ
են
գրուած
մի
{ամսի}
մէջ....
ասա
խնդրեմ,
միթէ՞
այս
կարճ
ժամանակու
որ
յարգելի
էր
հասարակութեան
աչքում,
ասէ
թէ
այսօր
{ամսի}
քառասուն
եւ
հինգն
է,
նա
պիտոյ
է
համաձայնի․
ո՛վ
չ
եւ
հինգն
է,
նա
պիտոյ
է
համաձայնի․
ո՛վ
չգիտէ,
որ
{ամսի}
քառասուն
եւ
հինգը
չէ
կարող
լինել,
բայց
մէջտեղում
զելօի
խորհրդին
հետեւելով,
1764
թուականի
նոյեմբեր
{ամսի}
մէջ
ստորագրեց
Յիսուսեանները
Ֆրանսիայից
աքսորելու
մաբուծութեանը
առնելու
լինինք,
որ
գրեթէ
լոկ
մայիս
{ամսի}
գործ
է,
եթէ
չասենք
էլ,
որ
երիտասարդքը
մայիսին
գ
տան:
ՏԵՍԻԼ
Աշնան
վերջերում,
նոյեմբեր
{ամսին},
Ցրտիցն
ստիպուած
իմ
տանս
միջին,
Հիւան
ոտ,
կարելի
է
երեկոյան
ժամը
10-ին
քեզանից
կստանամ
{ամսիս}
27-ի
նամակիս
պատասխանն
էլ,
այն
ժամանակ,
հարկ
եղ
րն
ստացել
եմ
գրքերն
ու
խմորեղենը,
իսկ
երեկ
ստացա
{ամսիս}
4-ին
եւ
6-ին
գրած
նամակներդ:
Ցավում
եմ,
որ
տեսա
15
դեկտ.
-
3
հունվար.
1865
Ք.
Տ....
{Ամսիս}
7-ին
մտա
Կամիշին
առավել
մեռած
քան
թե
կենդանի.
ճա
կել
զանազան
մարդերի,
որ
խնդրած
չէին,
եւ
մի
քանի
{ամսից}
յետոյ
հրապարակով,
դոյն
այդ
լրագրի
միջնորդութեամբ
,
պարտաւորւում
եմ
պոչովս
եւ
երդւում
եմ,
որ
երեք
{ամսից}
այնպիսի
խառնակութիւն
կը
ձգեմ
դժոխքի
նզովեալների
մ
ւ,
վա՞տ
օր
տեսաւ.
թէեւ
Աստծու
կամքն
էր,
որ
վեց
{ամսից}
յետոյ
չգիտեմ
ինչ
տեղից
բարակացաւ
ստանալով
ութ
ամս
սից
յետոյ
չգիտեմ
ինչ
տեղից
բարակացաւ
ստանալով
ութ
{ամսից}
մեռաւ.
եթէ
նա
կենդանի
լինէր,
ինքը
քեզ
կը
վկայէր
սկսի
հանգստութենով
վարել
իւր
թագաւորութիւնը։
Մի
{ամսից}
յետոյ
յայտնագործած
ապստամբական
դաշնադրութիւնը
ցոյ
րեհաճութիւնը
եւ
համոզում
էին
նորան
խոստանալ
երկու
{ամսից}
յետոյ
թոյլ
տալ
Յիսուսեաններին
Փարիզ
մտանել։
Բայց
ր
էք
կրում
ձեր
յղացածը,
քան
թէ
կանայք.
նոքա
ինն
{ամսից}
արդէն
ծնանում
են"։
"
Իմ
բարեկա՛մ,
-
պատասխանեց
զարհուրելի
կասկածը։
Թագաւորի
մեռանելուց
երեք
{ամսից}
յետոյ
Յիսուսեանք
ընդդէմ
Պարլամենտին
հրաման
ստացան
ուսուցիչները
կտակ
ունին
Նոյ
նաւապետից:
Մէկ
{ամսից}
յետոյ,
պատուելի
վարժապետս
այբբենարանը
տուեց
կարդ
հաստատել
զիս
ի
հոգեւոր
կոչման:
5
Յետ
իբր
ութն
{ամսոյ}
նորին
բարձր
սրբազնութիւն
կոչեալ
զիս
առ
իւր,
յայտ
րբ
աթոռն
Էջմիածին,
՚ի
վաղիւ
անդր,
այն
է
յ7
նոյն
{ամսոյ}
ուրոյն
յայտարարութեամբ
մատուցի
զբովանդակ
գործն
վա
լիակատար
երեսփոխանութեան
յերրորդէ
թուականէ
այսր
{ամսոյ}
յաղագս
գործոյն
՚ի
վերոյ
յիշելոյ,
յորում
ամենայն
ամի
Տեառն
հազար
եօթն
հարիւր
իննսուն
եւ
չորք
մայիս
{ամսոյ}
յերեսնոջն,
ես՝
յիշեալ
Մասէհս
յառողջ
ժամանակի
իմ
տարմաբար
հոգացողութեամբ
յամենայն
տարւոջ
դեկտեմբեր
{ամսոյ}
իմ
ստատի
նոյն
տարէն
եկամուտն
ջամ
անեն
եւ
ջամ
եղած
ի
Տեառն
հազար
եօթն
հարիւր
իննսուն
եւ
չորս
ի
Մայիս
{ամսոյ}
յերեսնոջն
՚ի
Կալկաթայ:
Մասէհ
Բաբաջան
կամ
Մ
աւ
յաւիտենիւ
ամէն:
Եղեւ
յամի
Տեառն
1795,
Ապրիլի
{ամսոյ}
մինն
ի
Կալկաթա:
Մասէհ
Բաբաջան
կամ
Մարտիրոս
ս
յաւիտենական
ամէն:
Գրեցաւ
ի
Բարթվիայ
յայսմ
ադամ
{ամսոյ}
20,
որ
է
Մայիսի
9,
թիւն
փրկչին
1799-ում:
եղինակացն,
յորոց
սակի
համարի
եւ
1
թերթն
յունուար
{ամսոյ}
1853
թուականի,
յորում
անամօթաբար
պարտական
կացուց
աղուց
լսած
լինէիր:
Անցեալ
1860
թուականի
յունուար
{ամսոյ}
23-ին
պատահելով
Սատանի
հայ
Շումէ
գիւղի
մէջ,
տեսա
ջին
խնդրոյ
իմոյ
առ
գա
հետեւեցելոյ
ի
8-էն
նախընթաց
{ամսոյն}
մարտի:
Միքայէլ
դպիր
Նալբանտեանց
յ13
ապրիլի
անց
Խոնարհադեմ
յայտարարութիւն
Ի
13
նախընթաց
{ամսոյն}
օգոստոսի
արգոյ
պատգամաւորք
հաստատեալք
միակամ
ընտր
.
Գրութիւն
գլխաւոր
Ադմինիստրադորին
Հագ
՚ի
14/26
է
{ամսոյն}
յունիսի
համարաւ
977,
որով
ծանուցանէ,
թէ
զամենայ
անաց,
քանզի
սրբազան
հայրն
յերեկի
աւուր,
որ
էր
8
{ամսոյս},
ընկալաւ
ի
նոցին
գերազանցութեանց
զնամակ,
որով
ծ
որիայն
թեմիս
հրովարտակաւ
իւրով
յանուն
իմ,
ի
9-էն
{ամսոյս}
համարաւ
[բաց]
առաքելով
ընդ
այնմ
եւ
զճանապարտական
ն
տեղեկութեան
՚ի
կողմանէ
Սինոդին։
Ի
վերջէ
18
{ամսոյս}
հոկտեմ[բերի]
Սինօդն
հրովարտակ
գրէ
առ
իս
համարաւ
[
զ,
ուր
զտեղի
կալեալ
զաւուրս
իբրեւ
զչորս
՚ի
10/22
{ամսոյս}
յուղի
անկայ
անտի
եւ
յերեկն,
որ
11/23-երորդ
օր
էր
յուղի
անկայ
անտի
եւ
յերեկն,
որ
11/23-երորդ
օր
էր
{ամսոյս},
մուտ
արարի
՚ի
Լոնդոն,
ուստի
գրեմ
զայս
նամակ:
:
Զտեղի
կալեալ
անդէն
զաւուրս
իբր
զչորս
ի
10/22
{ամսոյս}
ելի
անտի
եւ
դէմ
եդեալ,
յերեկն,
որ
էր
11/23,
մտ
ւթեան
թղթոյն,
որ
գուցէ
թէ
կատարեսցի
մինչեւ
ցվերջ
{ամսոյս},
ըստ
հին
տոմարի,
թէեւ
հարկ
ի
վերայ
իմ
կայր
անդէ
զիս
գալ
առ
ինքն
յետ
երկուց
աւուրց:
՚Ի
5/17
{ամսոյս}
գնացի
առ
նա
եւ
նորա
առեալ
զպատրաստի
թարգմանութիւն
3.
Գրութիւն
օրէնսգ[էտ]ին
Բայլ
ի
15/27
թուականէ
{ամսոյս},
որով
առաքէ
զբնագիր
պատասխանի
գլխաւոր
Ադմինիստրա
անշուշտ
եւ
պարծանքով
կը
յիշէր
այն
սուրբերի
եւ
մի
{ամսուայ}
երախտիքը,
մանաւանդ
մենք
տեսնում
ենք,
թէ
ի՜նչ
որ
ր
գիտնական
բարեկամը,
պատմած
է,
թէ
ամենայն
Մայիս
{ամսում}
վարսավիրայ
Յովհաննէսի
խանութի
քամակում
գտանուած
ա
նկանայիր
իմանալ,
որեւիցէ
անսովոր
բան:
Այս
երկու
{ամսումը},
պատահելով
մի
քանի
վաճառահանդէսների
մէջ,
տեսայ
Այսպիսի
հանգամանքներով,
1851
թուականին
Օգոստոս
{ամսումը},
քսան
տարեկան
հասակում
մտաւ
հանգուցեալը
Մոսկուայ
ուսման
ամբողջ
ընթացքը
անցեալ
1857
թուականի
Մայիս
{ամսումը}
։
Նորա
ազգասէր
եւ
միշտ
վառ
հոգին,
թէեւ
շատ
պա
լքիմիային
զանազան
նիւթեր
գներով:
Այս
վերջին
երեք
{ամսումը}
զանազան
ժամանակ
ինձանից
է
ստանում
հարկաւոր
արծաթը
լ
Պապական
թագաւորների
հետ
1584
թուականի
դեկտեմբեր
{ամսումը}
(ligue
dèfensive
et
offensive)։
Այս
դաշնադրութ
ւ
վեց
սամ
արասցեն,
ութ
սամն
նոյն
յառաջակայ
ջանէր
{ամսումն}
առաքեսցեն
ի
Նորն
Նախիջեւան
բարեկարգութեանց
կառավա
ւթեանց
կառավարչաց
ձեռն,
եւ
երկու
սամն
նոյն
ջաներ
{ամսումն}
բաժանեսցեն
Հայաստանիցն
եկեալ
ղարիպական
բիռուզիգար
րեթ
արեք,
որ
շուտով
ճանապարհ
մանիք
եւ
մինչեւ
այս
{ամսույս}
25-ին
հոս
գա,
հասնի
կամ,
եթե
հոսեն
ելած
ըլլանք
ԲԱ՛ՅՐ
ԻՄ.
ՂԱԶԱՐՈՍ
ՂԱԶԱՐՅԱՆ,
Երեկի,
որ
էր
{ամսույս}
9,
շնորհավոր
բակլա
խորան
տեյի,
ստացա
քո
մեղադրո
տեյի,
ստացա
քո
մեղադրության
նամակը
եւ
այսօր,
որ
{ամսույս}
10
է,
ահա
առաջին
պոչտով
գրում
եմ
քո
ամեն
մի
խոսք
Ավետիքը
եւ
Մարտին
Մակարիչը,
որ
տեսա
առաջին
անգամ
{ամսույս}
8ին
երեկոյան
ժամանակ:
Այժմ
միշտ
տեսանում
ենք,
ե
մանակ:
Այժմ
միշտ
տեսանում
ենք,
եւ
երեկի,
որ
էր
{ամսույս}
10,
կիրակի
օրը
ժամից
հետո
խնդրել
էի
ինձ
մոտ
ճաշ
աստանի
հայերի
համար:
Այս
խորհրդով
պ.
Նազարյանցն
{ամսույս}
տասնիննից
խնդիր
գրեց
ազգային
լուսավորության
նախար
առ,
ինչ
որ
ունեի
ասելու՝
ստրախավոյ
գիրով
գրիլիմ
{ամսույս}
8-ին:
Սրբազանն
ողջ
է
եւ
առողջ,
եւ
քո
ասած
բա
Կամենշիքյանից
650
մանեթ,
ստացա:
Պ.
Նազարյանցը
{ամսույս}
4-ին
ստացավ
նշանակված
գումարը
եւ
շատ
շնորհակալ
լի
տետ[րը]
ստացած
կլինիք,
2
էգուց
փոշտ
կընկնի,
3-ը
{ամսույս}
20-ին
փոշտ
կընկնի.
ապրիլի
15-ին
կստանաք
չորրորդը
կնածութեամբ
սրբոյ
աջոյն
համբույր
շատ
Ի
6-ն
{ամսույս}
շնորհս
գտի
ստանալ
զարձակեալն
՚ի
վեհափառութենէդ
կո
ՊԱՐՈՆ
ԿԱՐԱՊԵՏ
ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ,
Ձեր
ապահովյալ
նամակը
{ամսույս}
19-ից,
հասանելով
ինձ
27-ին,
հայտնի
արեց
Ձեր
խոր
ն
օրն
էլ
վերադարձրի
պ.
պարետին,
ենթադրելով,
որ
{ամսույս}
15-ին
իմ
գրած
նամակի
հետեւանքով,
դու
կգաս
այնտեղ
տեղափոխվում
է
դեպի
Սարատով.
ուստի
ինձ
հարկ
եղավ
{ամսույս}
15-ից
վաղօրոք
խնդիր
գրել
առ
գավառապետն,
որ
հրամա
ր
հունվարի
11-ից
գրած
նամակդ
ստացա
երեկ,
այսինքն
{ամսույս}
7-ին.
պատճառը
չգիտեմ։
Նամակիս
հետ
վերադարձուցի
ր
ինձ
քո
ճանապարհորդութեան
տխուր
պատճառը,
ստացայ
{ամսուս}
14-ին,
եւ
ահա
գրում
եմ
պատասխանը՝
առանց
գիտելու
:
Սիգար
դեռ
ունեմ
եւ
կբավականացնի
մինչեւ
հետեւյալ
{ամսվա}
սկիզբը,
իսկ
հետո՝
ինչ
որ
աստված
տա:
Շնորհակալո
ա-գիւղ։
Խորենացի
քերթողահայր,
Պատմ.
Հայոց,
{Ամստերդամ},
1695-ին,
հրատ.
Վանանդեցի
Թովմա
եպիսկոպոսի։
տեալ
զՄատթէոս
Ծարեցի
առաքէ
ի
Վենետիկ,
ի
Հռովմ
եւ
{Ամստերդամ},
որ
ի
վերջնումս
գտեալ
զայր
արհեստագէտ,
փորագրել
չ
անգամ
նուաղումն
սրտի
մնաց
ի
վերայ
իմ,
զոր
զկնի
{ամսօրեայ}
ժամանակի
յետ
ծախելոյ
զբազում
ինչս
բժշկաց
եւ
դեղոր
նորոշ
եւ
արձակեցաւ
ժողովն
եւ
ես
կացի
մնացի
յԱթոռն
{ամսօրեայ}
իբր
ժամանակաւ
սպասելով
որ
եւ
իցէ
պաշտօնական
տեղեկ
Երկար
եւ
անդադար
ճանապարհորդութիւնքը
Եւրոպայում,
{ամսօրեայ}
ժամանակով
դեգերուիլը
հանքային
ջրերում,
տկարութեա
սուրբ,
ընդհանրական
եւ
առաքելական
եկեղեցի։
{Ամսօրեայ}
իբր
ժամանակօք
յառաջ
քան
զայս,
նախարարն
ներքին
գո
րվի
բնական,
աստվածահաճո
եղանակով
սնվել,
աճել
ու
{ամրանալ},
այսինքն՝
հոգեկան
կերտվածքի
աճման
համար
գիտությ
ովոր
են
միան
լարել
իւրեանց
հոգու
կարողութիւնքը
եւ
{ամրանալով}
եւս
առաւել,
գրաւել
յաղթութեան
արմաւենին։
Մխիթար
տեսանում
ենք
ստէպ
արիւնահեղ
պատերազմներ,
որոնցով
{ամրանում}
է
ազգի
մատաղահաս
զօրութիւնքը,
իսկ
այստեղ՝
մի
զա
նեն
ի
կորուստ
հոգւոց
եւ
ի
գայթակղութիւն
որոց
չիցէ
{ամրապնդեալ}
՚ի
վէմն
քրիստոնէութեան։
Խորհուրդ
յայտնութեան
Քրի
,
պատարուիլը
եւ
այլն։
Բայց
մի
տեղ
էլ
գործ
է
դրել
{ամրապնդիլ},
փոխանակ
ասելու
ամրապնդվիլ,
յայտնի
է,
թէ
դարձե
րգործականի
եչը
ինի
անելով
կրաւորականացնել,
ինչպէս
{ամրապնդիլը},
իսկ
այս
օրինակում
կրաւորականացուցել
է
միայն
ու
(
մի
տեղ
էլ
գործ
է
դրել
ամրապնդիլ,
փոխանակ
ասելու
{ամրապնդվիլ},
յայտնի
է,
թէ
դարձեալ
հին
լեզուի
ազդեցութեամբ։
Ես
ուխտաւոր
եմ
թողուլ
բոլորի
մեղքը,
եւ
այդ
ուխտը
{ամրացած}
է
մի
սարսափելի
կնիքով՝
Քրիստոսի
անպարտ
արիւնով,
ի
կամ
ճաշակի
վրայ
ոչ,
այլ
էական
հիմքերի
վրայ
էին
{ամրացած}.
միեւնոյն
ժամանակ
խոստովանելով
լեզուի
անկատարութ
նի
վրայ,
եթէ
փոխանակ
երկիւղի,
որ
ամէնի
սրտի
մէջ
{ամրացած}
դադար
չէր
տալիս
նցայ,
տիրապետէ
խաղաղութիւնը
հիմն
ը...
Բայց
ինչպէս
եւ
իցէ
պատահում
է,
որ
երկարը
{ամրացած}
մնամ
են
գոգնոցի
վերայ,
որ
նա
չէ
նկատում
մութ
տեղ
ն
նոր
կոչումն։
Նորա
երեւակայութիւնը,
որ
դեռ
չէր
{ամրացած}
սաստիկ
հարինքից
յետոյ,
պատրաստ
էր
ընդունել
ամենա
աղթող
է
ճշմարտութիւնը
ընդդէմ
ստութեան
դրօշակի
տակ
{ամրացած}
սպասաւորների,
խնայելով
նախախնամութիւնը,
պ.
Շահ
հանդիպեցաւ
ամենեւին
առանցքի
կենդրոնին,
ուստի
եւ
{ամրացաւ},
հանդիսաւորութեամբ
հանեց
թղթակրից
իւր
գրածը,
բռ
տեսութեանը.
ժողովրդի
պատմական
կեանքը
դեռեւս
չէր
{ամրացել},
Տէրութիւնքը
դեռ
չէին
կարող
կուլ
տալ
մասնաւոր
իշ
արհ
գնալ:
Անիվների
օղակները
թուլացել
են,
պետք
է
{ամրացնել},
եւ
թերեւս
ուրիշ
վնասվածքներ
էլ
կան:
Այս
նամակն
որագրեցինք
եւ
ՄԵՐ
Տէրութենական
կնքովը
հրամայեցինք
{ամրացնել}:
Տուած
է
ՄԵՐ
Սանկտպետերբուրգ
Մայրաքաղաքում,
Քրի
հած
պարգեւաթուղթը
սեպհական
ձեռքով
ստորագրեցինք
եւ
{ամրացնել}
նորան
Թագաւորական
կնքով
հրամայեցինք:
Տրուած
է
Սա
տուանդան,
որի
վերայ
աներկիւղ
կարելի
էր
սանդուղքը
{ամրացնել},
այն
ժամանակ
կարելի
էր
եւ
աւելի
վեր
բարձրանալ։
ւ
տեղ
ունենալու,
կամենում
ենք
օդի
վերայ
սանդուղք
{ամրացնել}
եւ
նորա
վերայով
բարձրանալ։
Այդպիսի
բաներ
երազում
ւ
ցան
ճապաղ
ընկած
ձեւերը
կարելի
սկզբունքների
վրայ
{ամրացնել},
որպէսզի
նոցա
միջնորդութեամբ
կարելի
լինի
մի
համա
մասնակից
էին
ձեր
գործին,
եւ
դուք
աշխատում
էիք՝
{ամրացնելով}
ձեր
ոտքերը
նոցա
ձիւթապատ
ուսերի
վերայ:
Իսկ
մ
իւր
ննջարանը
եւ
շուտով
փակեց
քամակից
իւր
դուռը,
{ամրացնելով}
նորան
փոքրիկ
երկաթի
կարթով,
որ
կախած
էր
դուռի
վե
լ
է
քո
ասածդ,
նորա
համար,
որ
պ.
Շահբէգը
իւրեան
{ամրացնելով}
այն
դրօշակի
տակ,
որի
վերայ
գրած
է
ոսկեայ
տառերո
ին
կապերը
միմեանց
հետ
աննշմարելի
կերպով
պնդելով,
{ամրացնելով},
օրէ
օր
այդ
բարբառքը
միմեանցից
բաժանող
պատի
այս
աղ․
եւ
մի
փոքր
նախաճաշիկ:
Նա
ասում
էր,
որ
այդ
կ'
{ամրացնէ}
պ.
Շաքարեանցի
թուլացած
զօրութիւնքը:
Արդարեւ
մի
եանց
կեանքի
խորհրդի
վերայ,
երկար
ժամանակ
պիտոյ
է
{ամրացնէին}
իւրեանց
նիւթեղէն
ոտքերը,
որ
այնուհետեւ
կարողանայ
եւ
զանազան
բժշկական
հնարներ
գործ
դնելով,
բաւական
{ամրացուց}
իւր
առողջութիւնը
այնքան,
որ
կարողացաւ
աւարտել
իւ
(բնագրի
վերայ
ստորագրած
է)
"
Ասմմոդէյ
"
(
{ամրացուցել}
է
հանդէպը
նշանագրելով)
"
Արտաւազդ
"
Երբ
այս
անզգալի
կերպով
թռչող
անցնող
երեւոյթներ
է
բռնել
եւ
{ամրացրել}
թղթի
վրայ,
եւ
այն,
պարզ,
բնական
եւ
անզարդ
խօսք
Եւ
ընդ
ծառովն
կենաց
Ի
սերովբէից
{ամրափակ}
Նստէր
Ադամ,
եւ
դիմաց
Տեսիլ
էր
տխրադիտ
լ,
առանց
գրաւել
եւ
առանց
գին
դնել
մնասցէ.
քանզի
{ամրափակեմ}
կտակաւս
իմով
եւ
բառնամ
զկարողութիւն
ներքոյ
յիշեալ
ի
եւ
Հասսելտի
միջոցում
(Հոլլանդիոյ
մէջ,
առաջինն
{ամրոց}
է,
այժմ
գրեթէ
աւերակ,
իսկ
երկրորդը
քաղաք)
գտնո
ւ
զաւերակս
տաճարաց,
վանօրէից,
քաղաքաց,
շինից,
{ամրոցաց},
կամրջաց,
բրգանց,
աշտարակաց
եւ
նմանեաց"։
ն
ուղարկուեցաւ
նոյն
թշնամիների
ձեռքով
իւր
հայրենի
{ամրոցը}
։
Իգնատիոսի
վէրքերը
բժշկելու
համար
գանչուած
բժիշկ
գերի
կը
վարեն
դէպի
Մասեաց
յաղթանդամ
ուրուականների
{ամրոցը}:
Զօրօրինակ
ինչպէս
պատահել
էր
պ.
Շահբէգին,
որ
ա
նութեան
դրօշակը
ջարդ
ու
փշուր
եղած
չարագործութեան
{ամրոցի}
վերայ:
Պարո՛ն
Իսահակեանց,
խնդրում
ենք
անհանգիստ
ւ
զօրքի
բնակատեղին
որոշուած
են՝
թողնելով
դորանից
{ամրոցի}
համար,
որպէս
արօտի
դաշտ,
երեք
հազար
դեսեատին
հո
ակութենների
համար
այնտեղ
պակաս
էր
հողը
եւ
Ազովեան
{ամրոցի}
սահմանումը,
որ
ձեր
շէնքերի
հանդէպ
կային
ձկնորսու
թուականին
Սպանիայի
Գվիպուսկօյա
գաւառում,
Լօյոլա
{ամրոցի}
մէջ։
Նորա
ծնողքը
թէպէտեւ
երեւելի
մարդիկ
էին,
բա
ին
խելք,
եւ
փակեց
նորան
Պուատուի
Շատինիէ
անունով
{ամրոցի}
մէջ,
ուր
հետեւեալ
տարումը
եւ
մեռաւ
այս
թագաւորի
դպրոցին
եւ
տպարանին
Նոր
Նախիջեւանայ,
որ
առ
երի
{ամրոցին}
Ազովու,
մերձ
իբր
զութսուն
հազար
հունս,
կարգելով
առանձնացած
հողաբաժինը
Սուրբ
Դիմիտրիյ
Րօստովսկիու
{ամրոցին},
ինչպէս
դորա
սահմանքը
դէպի
Դօնու
զօրքի
բնակատեղի
մ
էին
Բօրդօի
մէջ
մորթել
Մարշալ
Մատինեօնը
եւ
տիրել
{ամրոցին}
։
Մատինեօնը
ազատուեցաւ,
բայց
Յիսուսեանք
աքսորուե
րը
թռան
դէպի
Սիբիր,
շատերը
մաշւում
են
բանտերի
եւ
{ամրոցների}
մէջ:
Այս
տողերը
գրելու
միջոցին
հասած
պաշտօնական
ւմտեան
նոր
ազգերին,
տեսնելով
իրենց
հին
ասպետական
{ամրոցների}
մնացորդքը,
ատամնաւոր
պարիսպները
եւ
գոթական
տաճար
րող
քաղցր
յիշատակ
ունենալ
նոցայ
մասին
նայելով
մեր
{ամրոցների},
քաղաքների
եւ
տաճարների
աւերակներին:
Գիտեն
:
Ինքը
ինչ
բաների
վերայ
էր
մտածում,
ի՛նչ
օդեղէն
{ամրոցնէր}
էր
շինում,
տիրացուն,
որ
եւ
քառասունի
չափ
աշակեր
իւրաքանչիւր
րոպէի
մէջ
խեղճ
Մանուշակը
ի՞նչ
օդեղէն
{ամրոցնէր}
էր
շինում.
երեւակայում
էր
իւրեան
հարսնացած
Շահու
,
քան
թէ
կատարեալը:
Այս
օրէնքը
չունի
ոչինչ
{ամրութիւն},
չունի
հետեւականութիւն:
Այս
օրէնքով,
մի
մարդ,
բնութեան
արտափայլութիւն
լինելով
բիւրապատիկ
աւելի
{ամրութիւն}
եւ
հաստատութիւն
ունին,
քան
թէ
ամբողջ
շինծու
համա
նական
փիլիսոփայութիւնից
դուրս
գայ,
կորցնում
է
իր
{ամրութիւնը}
եւ
դառնում
է
ազնիւ
եւ
բարակ
զէվզէկութիւն:
Այ
նովին
վերանորոգի
կառքը
եւ
տա
նրան
նախկին
տեսքն
ու
{ամրությունը}:
Իմ
առողջությունը
վատ
չէ.
այսօր
չնայած
արեւ
է,
հիւանդներին
պանդոկից
հանելով
դուրս
է
ձգում,
մե՛ծ
{ամփութութեամբ}
։
Քրիստոս
Փրկիչը
բարձր
ձայնով
ամեն
օր
մեղաւորներ
տեղիս
ցուցանէ
ճապաղ
ոճ
խօսից
եւ
ամենեւին
հակառակ
{ամփոփախօս}
Մովսիսի
Խորենացւոյ:
Եղիշէ
եպիսկոպոս
Ամատունեա
դ
բոլորի
թելերը
իր
մտքի
մէջ
որպէս
մի
կենտրոնի
մէջ
{ամփոփել},
նորան
միօրինակ
անօգուտ
են
պատրաստ
համակարգութիւ
ի
գլխում,
չէ
մտածել
երբեք
իւր
ուժը
եւ
զօրութիւնը
{ամփոփել}
իւր
բարոյական
կենտրոնում,
չէ
մտածել
աճեցնել
իւր
հրահանգին,
շահեալ
'ի
նմանէն
հանգոյն
մեծի
գանձու
{ամփոփելոյ}
հաշուէի
զպարարումն
զայն։
Յորոյ
վերոյ
տեսեալ
պարե
առ
որ
պարտն
էր,
այլ
ամենայն
ինչ
'ի
գլխաւոր
նոցին
{ամփոփեսցի}
եւ
այլն։
Ի
վախճանի
բանիս
յայտնի
իմն
է
ամենեց
ած:
Ահա՛
պայծառ
երկնից
դժխոյն
իւր
շառաւիղքն
{ամփոփեց},
Չերեւեցաւ
աւել
աչքիս՝
յետքից
կարմիր
գոյն
տալու
համար
գործարանի
մասին,
ես
երեք
շրջանի
մէջ
{ամփոփեցի}
նորա
անցքը:
Առաջին
համարելով
գործարանի
հիմնադրու
Առաջին
իւր
լոյս,
կարծես
թէ
այստեղ
Պիտի
{ամփոփէ}
ոսկեայ
ճաճանչով։
Իսկ
լուսնի
պայծառ
լո
րում՝
ցան
ու
ցիր
բոլոր
գրքի
մէջ
տարածուած
մտքերը
{ամփոփուած}
են
այնտեղ,
վասնորոյ
աւելորդ
չեմ
համարում
ներս
բե
է
քեզ
Գիւղական
խեղճ
քահանայն
Թէ
այնտեղ
{ամփոփուած}
է
Մեր
քաջ
Վահան
Ամատունեան։
Որ
ա
ցական
բաներ
լինելով,
այլեւ
խղճմտանքի
սահմանի
մէջ
{ամփոփուած},
պիտի
վերանորոգուին
կամ
հնանան
իւրաքանչիւր
անձին
ան
գրքերից
ոչ
մինի
մէջ
չեն
գտանւում
այդպէս
մի
տեղ
{ամփոփուած}
այդքան
ընտիր
եւ
գեղեցիկ
նիւթեր
ընթերցանութեան
համ
ղբիւրի
ջրից.
թուով
երեք
հատ
էին
նոքա.
որոնց
մէջ
{ամփոփուած}
էին
թալիսմանական
հրաւիրանք:
Առաջին
գնդակի
մէջ
դր
եցին
շատ
ցած
է
նորանից։
Եւ
հետեւում
է,
որ
ոճերի
{ամփոփութեան}
կողմից
Խորենացուց
եւս
պակաս
չ'մնայ։
Բայց
ես
կարծ
տենագրութիւնը
մի
յիշատակարան
է,
մի
պահարան,
ուր
{ամփոփւում}
են
մարդկային
բանականութեան
վաստակքը,
մարդկային
հ
տական
կամ
քրիստոնէական։
Այս
տեսակ
բաժանման
հիմքը
{ամփոփւում}
է
դոյն
իսկ
կրօնների
բնաւորութենների
մէջ։
Բեր
քնն
Միքայէլ
անուամբ
գտանի
ի
քաղաքիս
թէ
ոչ,
ըստ
որում
{ամք}
պանդխտութեան
նորա
չէին
աւելի
յայնժամ,
քան
զերիս
եւ
այլն
անխափան
եւ
անպատճառ
տացեն,
քանզի
թազում
{ամք}
են
յորմէ
հետէ
սպասաւորքն
են
տանս
իմ
եւ
մանաւանդ
մ
թիւն
եօթանասնից,
ի
սեղծմանէ
աշխարհի
մինչ
ցարդ
են
{ամք}
7368.
զի
ծնունդ
Քրիստոսի
դիպաւ
ի
վեցերորդ
դարում
զուլից
սոցա
կախեալ
կսկծեցուցանեն
ասելով,
-
այսչափ
{ամք}
են,
զի
Աբբայեանք
գիրս
նորանորս
հանեն
եւ
զազգն
լո
ն
իւրոյ
լեզուի,
զի
պիտին
նմա
ամբողջ
հինգ
կամ
վեց
{ամք}
առ
ուսանելոյ
զնա.
ամենայն
Հայորդի
չեւ
յարբունս
հ
ը
Հայկն
է,
եւ
մեք
բոլորս՝
մի
գերդաստանի
անդամ։
{Ամօ՞թ}
չէ
այդպիսի
գերդաստանի
որեւիցէ
անդամին,
պաշտելով
ւած
է
այդ
ընդդէմ
քրիստոնէութեան
կանոնների
վերայ.
{ամօթ}
քեզ,
որ
այդպիսի
գործերով
ես
պարապում.
ո՛վ
գիտէ
սիրութիւնը,
անհոգանալ
ընտանիքի
լաւութեան
մասին,
{ամօթ}
չէ՞,
ասում
եմ,
միեւնոյն
ընտանիքի
մէջ
որոշել
իմ
քո
հետ
ո՛չ
երեխայ
ենք
եւ
ո՛չ
խելացնոր
պառաւ,
որ
{ամօթ}
չլինէր
հաւատալ
այդպիսի
բաների:
Եւ
եթէ
Աստուած
բա
Աստուծոյ
տուն
գնալը
համարւում
է
կա՛մ
մեղք,
կա՛մ
{ամօթ}
եւ
կամ
գոնէ
ընդդէմ
բաների
կարգին:
Նախիջեւանց
ար,
եւ
համարձակւում
էին
բազմութեան
մէջ՝
ամենայն
{ամօթ}
ու
պատկառանք
յետ
դրած,
մեծ-մեծ
խօսել,
թէ
հասուց
տուելը
կամ
անպատուելը,
որովհետեւ
նա
յիմար
է,
եւ
{ամօթ}
էր
ինձ՝
սպասել
նորա
դատաստանին:
Սորան
եւ
նո
նոր
քաղաք
մտանելով՝
ես
ոչ
միայն
անարժան,
այլեւ
{ամօթ}
եմ
համարում
փողոցներ
չափել
դատարկ
նորասիրութեան
պ
նամակ
են
ստացած
Հնդկաստանից,
որով
գրում
էին,
թէ
{ամօթ}
է
վերապատուելի
թարգմանիչներին
բան
տպել
մի
այնպիսի
ր
(խափանուած
մի
Հայ
ճիզուիթի
դարանագործութեամբ.
{ամօթ}
եւ
խայտառակութիւն
այդ
սեւահոգի
անպիտանին),
այժմ
ա
մէջ
այն
կաթի
հետ,
որ
սուրբ
չէ
մեզ:
Հայ
տիկինը
{ամօթ}
է
համարում
ինքեան
ծիծ
տալ
իւր
զաւակին։
Ի՛նչպէս
կ
այնուհետեւ
օտարների
վկայութեանը:
Որքա՛ն
մեծ
{ամօթ}
է
մեզ,
մեր
ազգին
ընդհանրապէս,
որ
մեք
չգիտենք
մե
Եւ
մինչեւ
ո՞ր
աստիճան,
մինչեւ
ո՞ւր.
մինչեւ
{ամօթ}
համարել
իւրեան
ձեռք
պարզել
մի
ուրիշին,
մինչեւ
զո
:
Ո՛չ
յայն
միտս
զի
վրէժխնդիր
եղէց
նմա,
քա՛ւ,
զի
{ամօթ}
ինձ
համարիմ
մարտ
դնել
ընդ
նմա,
այլ
զի
բացցին
աչք
ութենէ,
այլ
եւ
ի
քրիստոնէութենէ։
Բայց
ցասմանէ,
{ամօթ}
մեծ
է
եւ
անլուանալի
նախատինք,
զի
Այվազովսքին
աղճ
իմ
առաջին.
Երկու
թունկի
օրը
չըխմել
Մեծ
{ամօթ}
է
ինձ
պէսին։
Գոված
իմ
կեանք,
իմ
ազնիւ
կեան
ւորական
ինկուիզիցիօ
են
կարգել
եւ
դէպի
յաւիտենական
{ամօթ}
դատապարտում
են
ապականութեան
անքրիստոնեայ
գործերը
որա
այրական
համբերութիւնքը]:
Եւ
ահա
յաւիտենական
{ամօթ}
ժառանգած
են
նոքա,
որ
ճնշեցին
նորա
աչքից
արտասուք
Թէպէտ
աւագ
մարզերից
շատերը
ասացին
կարդինալին,
թէ
{ամօթ}
է
ձեր
սրբազան
կոչմանը,
այդպիսի
անպիտան
մարդ
(որ
հարազատ
զաւակ,
որ
քո
շատ
տարեկան
կեանքումդ
երբեք
{ամօթ}
չբերեցիր
իմ
եւ
իմ
ազգատոհմի
վերայ,
բարեաւ
լինի
ք
քով
կը
մատնես,
որ
կերակուր
լինի
սատանայի:
Միթէ՞
{ամօթ}
չունիս,
դու
քրիստոնեայ
մարդ
ես.
ինչպէ՛ս
կարելի
քառասուն
եւ
հինգ
կամ
յիսուն
միջակ
մարդիկ,
որոնց
{ամօթ}
է
հարուստի
ներկայութեամբ
խօսել,
կամ
հրատարակել
ի
ն...
ես
ի՛նչ
երգող
իմ,
այսքան
հրապարակի
մէջ,
{ամօթ}
է
մինչեւ
անգամ
իմ
պէսին
երգել,
-
պատասխանեց
օրիո
իները
դուրս
գայ.
քա՛,
խիզա՛ն,
էս
ի՛նչ
կրակ
ա,
{ամօթ}
չունի՞ն
ըստօնք.
ինչ
բերաններից
դուրս
ա
գալի
քցու
մայ,
զկծեցեալ
յանսպառ
կշտամբանաց
Մեծին
Ներսիսի,
{ամօթալի}
յղանայ
զխորհուրդ՝
զկեանս
դաւաճանել
զսրբոյն
(զմօ
դեղ
մահու
հեղձուցանեն
ի
նմին,
եւ
զի
ընդ
այս
նոցա
{ամօթալի}
խաբէութիւն
արդարապէս
ցասուցեալ
սրբոյն՝
ի
ժամ
վախ
աղօթքի
զօրութենովը
կատարուել
էր
այդ,
եւ
այսպիսի
{ամօթալի}
խաբեբայութեամբ
ձեռք
առեցին
դարձեալ
իւրեանց
նախկին
րդիւնքին
հաւատացող
դաւանութեան:
Որպէս
հայ,
{ամօթահար}
զայրանում
ենք,
որ
այս
ժամանակում
հայ
մամուլից
ար
խնդրէինք
վերացնել
այն
տգեղութիւնքը,
որոնց
համար
{ամօթապարտւում}
էինք
օտարների
առաջեւ:
Մեր
ազգի
խոցերը
եւ
ցաւ
ում
են
այս
խօսքերը
կրկնելու
ժամանակ,
եւ
զայրացած
{ամօթապարտւում}
ենք
մեր
խղճմտանքի
առաջեւ՝
մտածելով,
թէ
մինչեւ
ո
իւնը
ասելով,
մերկացնում
ես
ազգի
պակասութիւնքը
եւ
{ամօթը}:
Եթէ
մի
ճշմարտութիւն
հրապարակելու
հետ
կապակից
է
ը
սրբէ
տէր
սատանայի
տգիտութեան
եւ
թուլամորթութեան
{ամօթը}
դժոխքի
պայծառ
դրօշակի
վերայից,
այո,
իմ
որդին
ար
նոյն
է
մերկացուցանել
թէ՛
իւրայինների
եւ
թէ՛
օտարի
{ամօթը}
։
Մահացու
մեղք
համարում
ենք
մեզ,
տեսանելով
մի
բարո
ի
թշուառ
15
մանէթ,
մինչդեռ
աղտը
եւ
դաւաճանութեան
{ամօթը}
գրեթէ
եգիպտական
բուրգերին
հաւասար:
Չգիտենք
թէ
ի՛
ի
ճշմարտութիւն
հրապարակելու
հետ
կապակից
է
ազգային
{ամօթի}
յանդիմանութիւնը,
չիք
լինի
այդպիսի
ճշմարտութիւնը
ակալների
ուրախական
բացագանչութիւնը:
Յաւիտենակա՜ն
{ամօթի}
ժառանգ
նոքա,
որ
ճնշում
են
անզօրի
աչքերից
մի
քանի
է
նորա
ոտները,
Բարկացել
էր
նորա
վերայ,
իւր
{ամօթի}
փոխանակ
Աշխատում
էր
ողջ
քաղաքին
պապը
առնել
խ
նք։
Էլ
մեր
երեսին
մնա՞ց
մի
կաթիլ
{Ամօթի}
սուրբ
ջուր,
որ
բերան
բանանք։
Ո՛չ,
թէ
չենք
չկարողացան
հասկանալ,
թէ
իրենց
դատապարտութեան
եւ
{ամօթի}
համար
խօսում
էին
այդպիսի
բաներ։
Թո՛ղ
ասեն
ու
ելով
այս
իրողութիւնքը,
պիտոյ
է
համարուինք
ազգային
{ամօթի}
մերկացուցիչ.
պիտոյ
է
վատամարդիկ
դառնանք
մի
քանի
ն
եխայի
պէս,
զայրանում
են
տեսանելով
ազգային
որեւէ՛
{ամօթի}
հրապարակութիւնը,
մի
համարձակ
գրչի
ներգործելով,
ցեալ
ջուր
թափեցին
գլխիս
վերայ:
Թշերս
այրւում
էին
{ամօթից},
որպէս
կրակից:
-
Ես
ուխտաւոր
եմ
թողուլ
բոլո
է
լաւ
ձգուած
Մուտքը
հեշտին
խորանի,
Որ
կոյսերի
{ամօթխած}
`
Մունետիկն
է
պարծանքի:
"
Հիմէ՜ն,
ով
կոյս
տեն
կատարել
իր
ազգականի
խնդիրը,
բայց
իր
սեռի
սեփական
{ամօթխածութիւնը}
ստիպում
է
նորան
յողդյողդուել:
"
Լաւ,
տու՛ր
տեսն
է
ի
վկայութիւն
ասացելոցս
ի
մէնջ:
Այլ
այս
է
յաւէտ
{ամօթն}
եւ
խայտառակութիւն
զի
թէ
անտեղի
էին
առ
լուսաւորեալ
ելոյ
յօգուտ
սեփական
ազգի],
թողին
[գործելոյ,
ո՞վ
{ամօթոյ}
ազգիս,
օտարազնեայց
ոմանց,
Բազըլեան,
ասեմ],
աւ
զում
ինչ
իրօք
թշնամանեալ՝
յետոյ
ապա
յաղագս
այլոց
{ամօթոյ}
զխաբէական
զեպիսկոպոսութիւնս
նման
դեղոց
մահու
արբո
եւելի
բժշկաց
վտարեաց
յանձնէս
զախտ
թուլութեան,
որ
{ամօք}
սպառնացեալ
էր
ի
բժշկաց
թագաւորել
ի
վերայ
իմ
ցմահ
եան
Ադմինիստրացիօնին,
զի
թուի
թէ
կառուցեալ
իցէն
{ամօք}
իբր
հնչիւք
եւ
ո՛չ
եօթանասնիւք,
յառաջ
քան
զայս:
թերեւս
ի
շինութիւն
դպրոցին,
զոր
հիմնէիք
տակաւին
{ամօք}
իբր
երկուք
յառաջ:
Եթէ
հաճութիւն
լիցի
վեհափառ
հաւատամքին։
Այս
այն
գիրքն
է,
զոր
'ի
ժողովն
երեք
{ամօք}
յառաջ
առաջի
արարին
նոքին
իսկ
չարախօսք,
թէ
բովանդ
մոլորամիտ
գտաւ։
Պատմագիրք
Հայոց
իբր
երեսուն
{ամօք}
յառաջ
'ի
լոյս
ընծայեցաւ
եւ
'ի
Հռովմ
եւս
հանդիսացա