Թղթեր

Զսրբազանից եւ զ՚ի մարմնի անմարմնոցն եւ աննմանիցն հանդիսակցելոցն միեղինաբար կցորդութեամբ եւ յարատեւական արտահանութեամբ մշտաշարժ ի գերակատարսն խաչակցութեամբ վկայից եւ զմայրաքաղաքական բարեկարգութեամբ ի միասին բնակելոց իմաստնոց բոլոր արհեստից եւ մակացութեանց պարառելոց եւ յաստուածպետական բանն միացելոց անընդմիջաբար եւ անխեղկեալ եւ անգօսացեալ անդամոց եւ առ նոյն ինքն Յիսուս գլուխն շարամանելոց եւ յարամանութեամբ յօդելոց, եւ եթէ պարտ է ասել, հարց մերոց եւ եղբարց, քանզի ի միոջէ յորովայնէ աստուածայնոյ գիտէ զմեզ բանս վերստին ծնեալ, ընկալայ զգիր:

Եւ իբրու պարտ էր արտալածելոյ եւ տարագիր եղելոյ եղբօր տեսանել զգիր կամ զոմանս ի նոցանէ, այսպէս ի վերայ իմոյ եդեալ զսա հայարանի, արտաւսր եւ կականումն ոչ սակաւ հոսեցուցանէի, արտասորեալ իբրու ի վտակաց աղբից ի ստորակայեալ երախանաց. որ եւ յերկիր ծովացեալ ծորմանն ծաւալէր շիթս, յիշելով զհայրական ծերոցդ ծայրագունից խնամս առ մեզ եւ խրատ եւ ողորմութեամբ բարեկարգութիւնս, եւ զերիտասարդացն, որք ի վարժարանսն, հռետորական եւ երաժշտական զնոցայն զմտաւ ածեալ հանդէս եւ զմրցումն եւ զգեղեցիկ մոլութիւնս եւ զմանկանցն սաղմոսերգութիւնս քաղցրաձայնութեամբ վերառեցեալ, որ գրէթէ պետութեանցն եւ բոլորն երկնային դասու եւ զօրութեանց գերակատար գտեալք եւ ոմանց զանազան եւ պէսպէս առաքինութեամբ եւ ճգնութեամբ սքանչելի եւ զարմանալի երեւեալ, որ եւ ոչ ի Սկիւթ կամ ի Թեբայիդ այսպիսի երբեմն երեւեալ:

Քանզի ոմանք ի ձէնջ ի մորթոց փայտից զգեստաւորեալ, ի կերակուրս մարդկայինս ոչ հպեցելոց, այլ խոտովք վայրենի շատացեալք. եւ ոմանց մաշկեօք միայն եւ առանց պարեգօտի եւ զգեստու զտապ ամարայնոյ եւ զսառնամանեացն օդոյ դժնդակութիւն ձմերայնոյ ի հիւսիսային յինքն կրեալ, եւ գետնախշտի տարտամեալ, եւ սովու եւ ծարաւու համբերեալ. եւ ոմանք ծածկաբար ի ներքոյ պատառատուն պարեգօտին առասանս ի խստագոյն ձարաձեւ այծից կշկըռոտունս կարկատեալս ի ներքուստ ստորակայեալ, եւ նոյնօրէն յառասանիցն պարպատեալ զմէջս եւ զկողս եւ ի պարանոցն հարստեալ կաշկանդեալ անշորթելի մանուածով, բազմաժամանակեայ չարչարանաց այսպիսի եւ վտանգի համբերելով եւ անսուաղութեան եւ ծարաւու, եւ զայն զուարթագին եւ աչալուրջ լրջմտութեամբ. եւ նոցա ոչ այլ ինչ եթէ ոչ երգել մշտայար զԴաւթեանն նուագ եւ պատարագել զանարիւն զենումն եւ առ Աստուած միացելոյ եւ յամենայն կենցաղականացս արտաքոյ եղելոյ եւ այսպիսի վախճանի հանդիպելոյ. որ յառասանիցն պարառելոց իւրաքանչիւր ոք խզտեալ զօրէն սղոցի, մինչեւ հեղուլ արտաքս փորոտեացն եւ գեղեցիկ պարանոցին, որ զաստուածայինն էր ընկալեալ մանեակ, ստորաքարշեալ հատանէր զմարմինն. այսպիսի քաղցր լծոյ հաւանեալ, զի մտանել կարասցէ ընդ նեղ դուռն. եւ զայսոքիկ ոչ ոք յառաջ ծանուցեալ մինչեւ ի վախճանին երեւեալ: Իսկ ոմն անտանելի կիրս յանձին կալեալ եւ հրաշից եւ զարմանալոյ եւ մատենագրութեան արժանաւոր. քանզի ուսեալ ի մերոյն Պարթեւէ սրբոյն Սահակայ, եթէ ստացեւալ էր նորա աշակերտս երկաթապատս եւ բոկանիս, եւ խարազնազգեստ, պարտ վարկանէր լինել այսպիսի, զանտանելի կիրս կրօնից յանձին կալեալ իբրու զառասանս կամ զպարանս ստուարս քաջոլորտս ի ձարից ձիոց եւ յարջառոց, եւ որ այլք այսպիսի, քուրձ կազմեալ. զոր դժուարին է տեսողացն զնա կամ դատողացն տեսանել, որ եթէ պատժապարտի ումեմն միոյ աւուր հրամայէր զգենուլ, թուի թէ լաւագոյն իմն զմահն համարէր. եւ ի վերայ այսր ամենայնի ոտնակապանս երկաթիս եւ շղթայս եւ ձեռնակապանս եւ կանդրիւս ի միջոց ունելով եւ մանեակս ի պարանոցի, եւ այլ կազմեալ աղիւսանման ի ձեւ խաչին: Եւ զի՞նչ առ այսոքիկ ինձ երկարագոյնս գրել, զոր յայտնի ամենեցուն եւ այժմու տեսողացս ճշգրտապատում մատենագրութիւնս երեւեսցի: Քանզի ծանրութիւն երկաթոյն եւ թոռոպին էր լտերս ճ. եւ խ. զոր այժմ եթէ ի մատեանս առաջնոցն ընթերցեալ էր մեր, կարծեմ եթէ ամենեցուն էր անհաւատալի: Եւ ոմանց ի տերեւոց ցաքւոյ եւ ի կորզոց հիւնից աղացեալ թրէին, յարեգակնային տապոյն արարեալ բլիթս, եւ այն իսկ էր նոցա կերակուր, եւ ոչ հաց, այլ ամենեւին ջուր, բայց միայն եթէ թթուիկ յեւթերորդում աւուրն. եւ մերկք եւ բոկանիք, եւ ամենագիշեր սաղմոսերգութեամբ, հեզք եւ հանդարտք, եւ լռեալք. սոցա ոչ այլ ինչ, եթէ ոչ գիշերի ձեռնատարած եւ յոտանաւոր սաղմոսերգութիւնս եւ ի տուընջեան: Այսպէս ծաւալէր առ սոսա Հոգին Սուրբ, ի թիկունս հասեալ, վասն որոյ անտանելի եւ կամաւոր տանջանացն տարեալ տոկային:

Իսկ զի՞նչ արուեստ եւ կարգաւորութիւն մայրաքաղաքիդ. ուղղափառ վարդապետութիւն ի գիշերի եւ ի տուընջեան եւ այն ոչ սուտ կամ սնոտիպատիր եւ ատտիկեցի առասպելօք, այլ աստուածեղէն արդեամբք եւ զօրութեամբ եւ քաղցրաձայնութեամբ երաժշտականաց եւ նուագումն սաղմոսելոյ եւ ընթերցումն հարցն վարուց եւ հակառակել զգեղեցիկ հակառակութիւնս եւ զմիմեամբք ելանել եւ միոյ ճրագի եւ կայծական սպասեալք, յամենայնի նեղեալք եւ կարօտեալք, եւ յերեկորեայ եւ յառաւօտէ առ հովիւն եւ առաջնորդ իւրեանց ընթացեալք ճշմարիտ դաւանութեամբ, Երրորդութեանն խոստովանութեամբ: Եւ եթէ այլ ինչ շնչական մտածութիւնս ի նոսա կրեալ, առաջի արկանել ոչ դանդաղին, վասն որոյ զօրութեամբն Աստուծոյ ոչ հիւանդացեալք, այլ քաջողջութեամբ իբրոյ զակն ի մարմնի բոլոր Արամեանս գտեալք հանդերձ աստուածպետականիդ նմանեալք ծայրացելոյ առաջնորդի ձերոյ:

Արդ յայսոսիկ նայելով օրէնս եւ դրութիւնս եւ կրօնս եւ փոխելոցն առ Աստուած նշխարս ի սուրբ շիրիմս, յորոց լոյս յերկնուստ փայլատակեալ եւ շող եւ սիւն արփւոյ յայտնէ, ո՞ ոք ոչ յուսասցի եւ ըղձասցի փափաքեալ եւ տենչացեալ միայն տեսութեան արժանանալ: Իսկ ինձ, իբրու ի գեղեցիկ մարց քեցումն ի ստեանց պատանեացն եւ ի տարերցն արտաքս անկումն, պատահեաց վիճակ կամ եթէ Յովսէփայ վաճառումն եւ տարագրութիւն, ի հարցն շիրմաց արտակացեալ եւ ի դաստակերտաց եւ ի բազում աշխատութեանց ունայնացեալ եւ յոքունց խոցոտեալ եւ զանազան վիրօք վհատեալ անողորմաբար խաբէութեամբ եւ դաւաճանօք վարատեալ յայսպիսի ուղէգնացութիւնս, որ գրէ եթէ ըստ Դաւթայ Փոխանակ սիրոյ իմոյ մատնէին զիս, եւ որք միանգամ հետեւին այսմ, թուի ինձ, եթէ զմտաւ ոք ածցէ, ոչ անտեղի գտանէ զկեղերջականսն, որք ի նմանէ ասացեալք յաղագս հալածչաց իւրոց:

Բայց ի զորս առեալ եւ արեամբ եւ ընչիւք, որպէս տեղեակ էք, կացուցի առաջին, ոչինչ նուազ քան զՍամուէլին յիս ընկալայ պատառումն եւ զբոլոր քարանցն արկուածս. եւ ինքն ի վոհուկս եւ ի դիւթարանս փոխանակ ինձ ընթացեալ զարիւն իմ, զյօջումն անդամոց եւ զկուրացուցանել եւ զբուն սեփականին եւ զտեղի շիրմացն, յոր յուսալի ծածկիլ, նմա խոստացեալ հաստատէր ձեռագրով եւ երդմամբ. եւ իբրու յայսցանէ հլու եւ հպատակ գտանէր զմեզ եւ այլ ուրեք խնդրեալ օթեւան, զի զդուզնաքեայ կենցաղոյս հատուսցէ մեզ. զհարկաւորն միայն կերակուր առաքէր, եւ զկնի այնր մահ եւ կապանս հնարէր գաղտնի, զի ի կենացս լուծցէ. եւ ամենեցուն պատուիրէր թշնամեաց իւրոց եւ իմոց, որք յաղագս նորա մաքառէին ընդ իս. մրցել եւ վատնել զիս աղերսանօք հայցէր: Եւ իբրու ոչ յայսցանէ խտըղտկեալ կամ տարաբերեալ յածէի ուրեք, այլ զօգուտ կենաց իւրոյ խնդրէի առնել, ապա զբոլորն Արամեան արտալածեալ, ի Յոյնս չոքաւ ինքն, եւ զկնի սպառնալիք մահուն եւ արհաւիրք ահից խոստանայր ինձ եւ բազմաց: Զգուշացուցանէր, զի արշաւանօք եւ ասպատակօք եւ հրասուզմամբ եւ մրցանակօք ճակատեսցին ինձ. եւ այս առ Հագարացիս եւ Վերիացիսն եւ առ մերոյին համազգիս, որպէս գիտէքդ. ապա զոր գրով եւ դաւանութեամբ եւ անիծիւք հօրեղբօր իւր տուեալ էր ի Յոյնս, ոչ այլ ուրեք գտեալ իմ հնար կամ ապաստան, զկնի ամենեցուն ընթացայ. եւ որպէս արարին, գիտէք բոլորդ հրեշտակական եւ մաքրափայլ դաս: Եւ այսոքիկ բաւական է: Քանզի այլ է, որ քննէ զմիտս եւ զերիկամունս այն, որ բնակեալ է ի բարձունս եւ սարաւանդեալ յիւրում առանձին բարձրութեան: Մեք ոչ կամէաք յայսմանէ յիշատակել ինչ, քանզի դուք առաւել տեղեակ էք ձերով աստուածեղէն եւ մաքուր տեսութեամբ, սակայն եբեր բան սակս իմոյ ի ձէնջ տարագրութեան եւ փափաքանաց:

Այլ զի գրեալ էր ձեր, եթէ յորժամ կամեցար ի կենցաղոյս հրաժարել, ի բոլոր Թորգոմեանս վիճակի զմեզ գտեալ քո հանգիստ եւ ապահով. այս արդար եւ յիրաւի եւ ոչ ախմար կամ անգիտաբար: Այլ եթէ աւագ աչօք ոք պարառաբար շուրջ հայեսցի, թուի ինձ, եթէ ոչ այլ ոք գտցէ, սակայն վաղ ուրեմն փախեաւ յինէն, եթէ ի մէնջ եւ եթէ այլ ուրուք աղագաւ ի դառն եւ յանկենցաղ կենցաղս մատնեալ իբրու յոլորտս հեղեղաց եւ յորձանս արծանագանուտս այսր անդր տարաբերեալ տատանիմք յաստուածային գաւթէդ եւ ի սրովբէական սրբասնեալդ բանակէ զրկեալ:

Այլ գրեալ էր ձեր յաստուածեղէն տառիս, զի մի' մոռացայց զձեզ. բաւական է առ այս այնոքիկ, որք վարեալք էին ի Բաբելովնէ, ուխտելն առ Երուսաղէմ. եւ եթէ մոռացայց զձեզ, այնմ հանդիպեցից մոռացման աջոյ. քանզի ըստ օրէն նոցա ի լերինս հայելով, յայսցանէ խնդրեմք զօգնութիւն յորդւոցդ վերին Սիօնի. եւ զիա՞րդ մոռասցի ըստ Եսայեայ կոյս եւ հարսն զզարդ առաջին իւր:

Այլ յաղագս կատարման ծնօղին իմոյ եւ հարազատին իւր, զոր գրեալ էիք բան մխիթարական. եթէ ոչ ի ձէնջ մխիթարեցայց, սակայն յաղագս ծայրագոյն ծերունւոյն եւ աստուածային եւ ամենայն բոլոր բարեաց պարառեալ օթեվանին կամ եթէ աննման իսկ մարդկային այժմու սերի զանազան եւ աստուածապարգեւ շնորհօք սրբութեամբ եւ մաքրութեամբ, արիութեամբ եւ հասակաւ գեղայարմար եւ չքնաղ տեսլեամբ, հեզութեամբ եւ հանդարտութեամբ, առատութեամբ եւ լրջմտութեամբ, խոնարհութեամբ եւ քաղցրութեամբ, արդարադատութեամբ եւ իրաւամբք, կրօնաւորասիրութեամբ եւ աստուածասիրութեամբ, ողջախոհութեամբ եւ արդարութեամբ, աղքատասիրութեամբ եւ առատաձիր բաշխմամբ: Եւ զի՞նչ ոք զնորայն կարասցէ պատմել բանիւ կամ գրով զօտարասիրութեանն, զհիւրընկալութեանն, զերկրագործութեանն, զմարտիցն յաղթութեանն, զպատուասիրիլն ի բազմաց, զաղօթիցն զգաստութիւնն, զտօնախմբութեանն զհանդէս, զեկեղեցեաց զյարդարումն եւ զկերտութիւն, եւ զդղեկաց սքանչելի եւ ամրապատ պարսպօք եւ աշտարակօք յարամանեալ, որ եւ ի մահարձանաց ոք այժմ եթէ հայեսցի ոչ ի բնաւ բնակութեան Արամեան գտցէ ոք այսպիսի, եւ զբազմութիւն անապատականաց եւ մայրաքաղաքաց յօրինեալ, եւ եթէ այլ ուրեք ոչ առանց ընծայաբերութեան եւ պատարագաց ի նմանէ մնացեալ այսպիսի աստուածայնոյ եւ ողջախոհի առն, յիրաւի այնպիսի հանդիպեալ բախտի, որ եւ զկնի ութսուն ամաց մարտիրոսականն հանդիպեալ եւ արժանացեալ պսակի, որ եւ ի վերայ շիրմի իւրոյ լոյս յայտնապէս ամենեցուն երեւեալ, եւ այն պտուղ աղօթից ձեր եւ որ նախ քան զձեզն աստուածազգեստիցն ծերոց եւ յայնոսիկ զնա խրատելոց: Քանզի պարտ է ամենայն բարութեան պատճառ զձեզ նախադասել. որպէս եւ էքդ իսկ կենդանեաց եւ մեռելոց յոյս վստահութեան եւ ճանապարհ առ Աստուած: Եւ այս այսքան բաւականասցի:

Այլ որ եղեն պատճառ խաղաղութեան եւ հաստատութեանս մեր եւ միաբանութեան, եղիցի նա որդի լուսոյ եւ որդի տուընջեան. քանզի եւ Աստուծոյ իսկ է որդի խաղաղարարն. եւ որ ոչն կամի զսէրն կատարեալ եւ խաղաղանալն եւ զ՚ի մէնջ առ ձեզ միաւորութիւն իբրու ի ձէնջ իսկ եղբայր, այն եղիցի յաստուածուստ որոշեալ եւ ի ձէնջ արտաքոյ գտեալ եւ ի սուրբ գաւթէդ օցտեալ:

Այլ կամէի եւ կամիմ ձիր եւ ընծայ ինչ սուրբ ուխտիդ առաքել, որպէս պարտ է ճշմարիտ հարազատի ձեր եւ եղբօր. եւ զայն կամիմ, զի մշտնջենաւոր եւ օրըստօրէ եւ ոչ երբէք պակասել ի կեանս իմ, այլ առժամանակս զպատճառն ի սուրբ եւ յաստուածային եղբարցդ լսէք. յաղագս շփոթի խուժադուժ ազգացդ, որք արշաւանօք շրջին. զի մի' ի փորձութիւնս անկցին, ի մէնջ ելեալ եւ ձեզ ոչ օգտեալ. եթէ ճշմարիտ սէր եւ կատարեալ առ ձեզ ունիք, Սրբոյ Խաչին ի մեզ մարդ եկեսցէ եւ մեք զկնի նորա մինչեւ ի Մարմաշէն առաքեմք:

Այլ ի սուրբ եւ խորհրդական աղօթս ձեր մի' մոռանայք վասն սիրոյն Քրիստոսի, եւ դուք եղիջի'ք ողջ ի Քրիստոս Յիսուս Աստուածն մեր: