Գիրք պատմութեանց

Թուականաւ նշանակեալ համառօտ բանիցս՝ թէպէտ օրինակն յառաջնոյ ժամանակաց գոյր, այլ ոչ էր կարգաւ ըստ կարգի թուականին, եւ մեք կարգաւորեցաք։ Երկրորդ՝ ոչ էր ժողով ի մի վայր՝ այլ մասն ինչ աստ եւ մասն ինչ անդ, եւ այնպէս ցիր եւ ցան. իսկ մեք ժողովեցաք ի մի վայր զորս եւ գտաք։ Երրորդ՝ եւ զոր ինչ ի մեր ժամանակս գործեցաւ նշանաւոր բանք զայնս եւս ընդ սոցին դասաւորեալ. գրեցաք զիւրաքանչիւրսն յիւրում տեղւոջ եւ հոգալով զայս տքնութիւնս յոլովս կրեցաք եւ յայն սակս ի գիրս մեր դասակարգեալ գրեցաք, եւ զպատճառս զայս գիտելով ոք անմեղադիր լիցիս մեզ, եւ մանաւանդ յիշեսցես ի մասն բարի առ Տէրն ամենի՛ ո՛ղջ լեր ի Տէր։

ԳԼՈՒԽ ԾԶ

Ի Հայոց Թուականին Ժ։ կարգեցաւ հինգ հարիւրակն՝ որով ուղղեցաւ զատիկն։

Թուին ԾԲ. Քաղրդայ շրթունքն էր գլուխ Իսմայելացւոց։

Թուին Կ, երեւեցաւ Մահմետ։

Թուին ԿԲ. բաժանեցան Վիրք ի միաբանութենէ Հայոց։

Թուին ՀԲ. զԱրճէշ էառ թուրքն։

Թուին ՀԶ. Տէր Կոմիտաս շինեաց զՀռիփսիմէի վանք՝ եւ ասաց զԱնձինքն։

Թուին Ձ, տիրեցին Ապուպաքրն, Օմարն, Օսմանն, ամս ԼԸ։

Թուին ՁԸ. ելն տաճկաց ի Հայս։

Թուին ՃԲ. Տեր Ներսէս հայրապետն զսուրբն Սարգիս շինեաց ի Դուին, եւ զՎիրապն սուրբ։

Թուին ՃԺԳ. երեւեցաւ սուրբ խաչն Վարագայ։

Թուին ՃՀԱ. Յօհան Օձնեցին պայծառացաւ ի Հայս։

Թուին ՄԻԳ. շրջի Տէր Եսայի Մուրացիկին։

Թուին ՄԼԵ. Տէր Սողոմոն շինէ զՄաքենիս։

Թուին ՄԽԷ. Սահակ եւ Յովսէփ կատարեցան ի Կարնոյ Քաղաքն՝ որ է յԱրզրում։

Թուին ՅԽԱ. Տէր Մաշտոցն տաս ճգնաւորաւ պայծառանայր։

Թուին ՅՂԹ. Սմբատ Տիեզերակալն հիմնարկեաց զկաթուղիկեն ի յԱնի։

Թուին ՆԺԴ. շինեցաւ Հախպատ եւ Սանահին։

Թուին ՆԻԸ. թագաւորն Սմբատ պարսպէ զԱնի։

Թուին ՆԽԲ. կատարեաց Կատարամիտէ զկաթուղիկէն յԱնւոյ։

Թուին ՆԿԵ. զարթեաւ Աստուածասաստ բարկութիւնն՝ եւ ելին ազգն Թուրքաց ի վերայ քրիստոնէից՝ եւ կոտորեցին անխնայ եւ Վասպուրական յաւուրս Սենեքերիմայ, եւ Սենեքերիմ նեղեալ յայլազգեաց ետ զաշխարհն իւր ի Վասիլ թագաւորն Յունաց, եւ ինքն եկեալ ի Սեբաստիայ հինգ որդւովքն, որք են Դաւիթ, Ատոմ, Կոստանդին, Վեստ, Ապուսահլ։

Թուին ՆՀ. ի սոյն Ժամանակս վախճանի Տէր Սարգիս կաթուղիկոսն՝ եւ գերեզման նորա կայ ի Հոռոմոսի վանքն՝ որ եկաց հայրապետ Լ. ամ, բայց ի կենդանութեան իւրում ձեռնադրեաց զՊետրոս հայրապետն, զԳետադարձն՝ որ եկաց ամս ԼԶ. եւ ինքն Սարգիս զկնի երկու ամի վախճանի։ Սա այս Սարգիս խնդրեաց ի Ստեփաննոսէ Տարօնեցւոյ զբանս բազմավէպ պատմութեան, որ եւ արար. սկսեալ ի նախահայրն Ադամայ, յորժամ ել նա արտաքս ի վայրէն վայելչութեան, երեք հատոր. եւ հասոյց մինչ ի ՆԾԲ. ամ, թուականիս՝ յորում ամի վախճանեցաւ Գրիգոր Նարեկացի այրն սքանչելի։ Եւ զկնի նորա սկսանի Արիստակէս Լաստիվարդեցի, եւ պատմէ լալագին դառն ողբովք զամենայն աղետս անցիցն՝ որք անցին ընդ հայս ի շրջակայ ազգացն՝ եւ զաղանդն Թոնդրկացւոցն. եւ հասուցանէ մինչ ի ՇԼ. թուականն աւելի կամ պակաս։

Թուին ՆՀԸ. արձակումն սատանայի, Ռ. ամն լցեալ եղեն՝ եւ ահաւոր նշանք եղեալ բազում, զի երկինք հերձաւ յարեւելից յարեւմուտս՝ եւ լոյսն ի վայր հոսեցաւ, եւ եղեւ խակար, եւ երեւեցան աստեղք եւ ձայնք ահաւորք։

Թուին ՆՁԹ. Սմբատ Մագիստրոսն զԲղնայր Դըւնայ շինեաց։

Թուին ՆՂԴ. շարժ եղեւ յԵզնկան, եւ փոխեցաւ գոյն լուսաւորաց ի կարմրութիւն, եւ մառախուղն պատեալ էր զերեսս երկրի. եւ ի շարժիլն եկեղեցիք եւ մեծեմեծ շինուածք խախտեցան եւ քաղաքն առ հասարակ փլաւ՝ եւ պատառեցաւ գետինն եւ եկուլ բազում արս եւ կանայս, եւ շատ օր գայր ձայն յանդնդոց։

Թուին ՇԱ. տէր Պետրոս կաթուղիկոսն երեր զկենաց փայտն ի Պոնտոս, որ է Տրապիզօն, ի ժամանակս Վասիլ թագաւորին արար զջրօրհնէք՝ եւ գետն արգելաւ ի յետս ժամ մի. եւ անտի գնաց տէր Պետրոս ի Կոստանդնուպօլիս եւ կացեալ անդ ամս չորս՝ եւ անտի եկեալ ի Սեբաստիայ առ որդիսն Սենեքերիմայ, եւ ի Սեբաստիայ վախճանի։

Թուին ՇԶ. նստաւ տէր Խաչիկն, որ է քեռորդի տէր Պետրոս կաթուղիկոսին։ Մինչեւ ի յայս տէր Պետրոս ԾԵ. կաթուղիկոսք անցեալ են, այս՝ ԾԶ. զսա աքսորեցին ի տարապարտ, եւ կացուցին զայրն Աստուծոյ զԴիոսկորոս զհայրն հռչակաւոր վանիցն Սանահնայ, եւ ապա դարձեալ կաթուղիկոսն Աղուանից ընկէց զտէր Դիոսկորոսն յաթոռոյն։ Յաւուր մկրտութեանն Քրիստոսի պատառեցին զքօղն Հայրապետական, եւ դարձուցին զտէր Պետրոսն ի տեղի իւր։ Ի սորա աւուրսն առին զԱնի ի թուրքեն, կոտորեցաւ …Թագաւորն Ստամբօլայ Տուկիծ անուն, տարեալ ի մօտն զտէր Խաչիկն էարկ ի բանտ երեք ամ, եւ պահանջէր ի նմանէ զգանձն տէր Պետրոսի կաթուղիկոսին։

Թուին ՇԺԳ. բարձան թագաւորք յԱնւոյ, որ էր վերջին թագաւորն Յովհաննէս։

Թուին ՇԽԵ. Ֆռանկն էառ զԵրուսաղէմ։

Թուին ՇԽԹ. Յոյնքն ծռազատիկ են արարեալ։

Թուին ՇԾ. ոչ վառեցաւ լոյսն յԵրուսաղէմ յաւուր շաբաթու՝ այլ ի կիրակէ, յինն ժամ կիրակէին։

Թուին ՇԾԱ ի տօնի ծառզարդարին ծռազատիկ արարին՝ Ժ. ազգք, Հայք եւ Ասորիք ուղիղ կացին։

Թուին ՇՀԱ թագաւորն Դաւիթ էառ զՏփխիս։

Թուին ՇՀԳ. թագաւորն Դաւիթ էառ զԱնի ի տաճկէն՝ եւ մեռաւ. եւ թագաւորեաց որդի նորա Դէմետրէ։

Թուին ՈԷ փոխեցաւ առ Քրիստոս թագաւորն Դէմետրէ, եւ նստաւ որդի նորա Դաւիթ։

Թուին ՈԺ. թագաւորեաց մեծն Գօրգի, եւ եհար զՇահի– Արմէնն սաստիկ պատերազմաւ։

Թուին ՈԺԲ ել [Ելդ] գուզ Աթաբակն ի յԱնի, մեծն Գօրգի էառ զնա։

Թուին ՈԺԵ. շարժ եղեւ յԵզնկան։

Թուին ՈԺԷ. ահագին շարժ եղեւ յԵզնկան. ԺՌԲ մարդիկ մեռան։

Թուին ՈՒԵ թագաւորն Երուսաղէմի եհար զՍալահադին սութանն ի դուռն Երուկսաղէմի, որ եկեալ էր ՃԽՌ հոգւով առնուլ զԵրուսաղէմ։

Թուին ՈԼԶ թարգմանեաց Մխիթար պատուեալ քահանայ կաթուղիկեցի զպատճառս խաւարման արեգական եւ լուսնի, ի պարսկէ միոջէ Ոճնքէ անունն, զոր ասէր թարգմանեալ ի Յունաց ի Պարսս։ Դարձեալ ի սոյն թուին խաւարեցաւ արեգակն։ Դարձեալ ի սոյն թուին Մսրա սուլթան Սալահադինն էառ զԵրուսաղէմ ի Ֆռանկեն։

Թուին ՈԽԵ. թագաւորեաց Հայոց Լեւոն։ Դարձեալ ի սոյն թուին Յոյնք ծռազատիկ են արարեալ։

Թուին ՈԽԹ. խանգարումն զատկին սուտ գտան Վիրք եւ Յոյնք, բացի Հայոց։

Թուին ՈԾԲ. Ֆռանկն էառ զթագաւորութիւնն Հոռոմին։

Թուին ՈԾԲ. զԻւանէ Աթաբակն կալան ի Խլաթ։

Թուին ՈԿԲ. վախճանեցաւ Մխիթար վարդապետն, որոյ մականունն Գօշ կոչեցաւ։

Թուին ՈՀԱ. մեռաւ թագաւորն Լեւոն։

Թուին ՈՀԷ. Խորազմն ել ի հայս, որ հայրն Յովհաննու հաւատաց ի Քրիստոս։

Թուին ՈՁ թաթարն զԽորազմն կոտորեաց եւ էառ զԳանձակ։

Թուին ՈՁԵ թաթարն էառ զԱնի եւ զամենայն տիեզերս։ Դարձեալ ի սոյն թուին շարժ եղեւ յՅզընկան, եկեղեցի մի փլաւ։

Թուին ՈՁԷ. էառ թաթարն զԼօռի եւ զԱնի։

Թուին ՈՁԸ. խաւարեցաւ արեգակն։ Դարձեալ ի սոյն թուին մեռաւ Աւագն։

Թուին ՈՂԱ. Պաչօն էառ զԿարնոյ քաղաքն, հոռոմք՝ զԵզընկան։

Թուին Չ. Վանական վարդապետն վախճանեցաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Մանղու խանն թագաւորեաց։

Թուին ՉԳ. շարժ եղեւ յԵզնկան։ Դարձեալ ի սոյն ամի Արղուն խանն նստաւ. սա համարեաց զաշխարհ, եւ եդ հարկ ի վերայ ամենայն գլխոց։

Թուին ՉԷ. Հուլաւու խանն նստաւ։

Թուին ՉԸ. Դաւիթ թագաւորն Վրաց յԱփխազն եմուտ։

Թուին ՉԹ. սուլթան Մսրայ կոտորեաց զզօրս թաթարին, որ էր գլխաւորն (Ք) իթբուղայն։ Դարձեալ ի սոյն թուին, Հուլաւու խանն էառ զՀալապ։

Թուին ՉԺ. սպանաւ Զաքարիա։ Դարձեալ ի սոյն թուին Բաղդատ աւերեաց։

Թուին ՉԺԱ. Հուլաւու խանն նստաւ։

Թուին ՉԺԳ. Շահպանտինն տարաւ զվարդապետնն Վարդան ի մօտ Հուլաւու խանին. բազում բանս իմաստութեան հարցումն արար. եւ մեծաւ պատուով պատուեաց զվարապետն։

Թուին ՉԺԴ. Աբա(ղա)յ խանն նստաւ։

Թուին ՉԺԵ. Կոստանդին կաթուղիկոսն բերաւ ի ֆռանկաց զհիւանդ օծանելոյ կարգի օրինակն, ձէթ օրհնելոյն եւ հիւանդ օծանելոյն։

Թուին ՉԺԶ. Արղուն խանն նստաւ։

Թուին ՉԺԷ. շարժ եղեւ յԵզնկան յաւուր կիրակէի ԺԵ. Ռ. մարդիկ մեռան։ Դարձեալ ի սոյն թուին մոլորեցան Ժ. ազգ քրիստոնեայք. Հայք եւ Ասորիք ուղիղ կացին։ Դարձեալ ի սոյն թուին Մսրցին էառ զԱնտիոք։

Թուին ՉԻ. Լեւոն թագաւոր նստաւ։

Թուին ՉԼ. շարժ եղեւ յԵզնկան, աստուած պահեաց, որ ոչ փլաւ։

Թուին ՉԼԶ. Մայիս ամսոյն ահագին շարժ եղեւ յԵզնկան, բազում մարդիկք մեռան, որ զթիւն միայն Աստուած գիտէ։

Թուին ՉԼԸ. մեռաւ Լեւոն եւ աքսորեցաւ Կոստանդին կաթուղիկոսն՝ եւ մեռաւ Յովհաննէս կաթուղիկոսն, եւ նստաւ տէր Ստեփաննոս կաթուղիկոսն, եւ զՏրապօլիս էառ թուրքն։

Թուին ՉԼԹ. սաստիկ շարժ եղեւ յԵզնկան, Աստուած պահեաց որ ոչ փլաւ։

Թուին ՉԽ. մոլորեցան Յոյնք եւ արարին ծռազատիկ, եւ ի յայնմ ժամանակին ի Կիլիկիոյ երկիրն թագաւորք Հայոց են լեալ. մեր Հայոց ազգս երկու են բաժանուեր. կէսքն ընդ Յունաց են կացեալք եւ կէսքն ուղիղ են կացեր։

Թուին ՉԽԱ. զՀռոմկլայն առին Մսրցիք , եւ զտէր Ստեփաննոսն գերի տարան, ի նոյնս էր ծռազատիկն։

Թուին ՉԽԳ. նստաւ տէր Գրիգոր Անաւարզացին. գնաց Հեթում ի Ղանղազան, ել հրաման ի խանէն (չ) աւերել զեկեղեցիս, մեռաւ Հեթում ՉԿ. թուին։

Թուին ՉԾԵ. ի գաւառիս Տարօնոյ ի հրեշտակացոյց ուխտիս եւ ի սրբոյ մենաստանիս Ղազարու վանք կոչեցեալ. ընդ հովանեաւ սրբոց առաքելոցն՝ ի հայրապետութեան Տեառն Գրիգորի, եւ ի թագաւորութեան Կիլիկեցւոց նահանգին Լեւոնի որդւոյ Թորոսի, եւ յեպիսկոպոսութեան սրբոյ ուխտիս Ղազարու վանիցն Տէր Աբրահամու եւ ի կայսերական բռնակալութեան ազգին նետողաց Ղարբանտայ խանին. որ էր այր չար, եւ ատեցող քրիստոնէից, եւ պատրեալ ի դիւթական եւ յաղանդաւորաց շեխերուն. եւ խորհուրդ չար եւ ի մէջ բերելով գործակցաւն իւրեանց սատանայիւ, սկսան մարտնչիլ ընդ անյաղթելի վիմին Քրիստոսի՝ եւ հանել զհրովարտակ ընդ ամենայն տիեզերս, որ ընդ իւրով իշխանութեամբ էին՝ ի վերայ քրիստոնէից, այնու կամ դառնալ ի մոլար դաւանութիւն Մահմետի, եւ կամ տալ խարաճ ամէն մարդ իւր գլխոյն՝ զութն դահեկան, եւ թուք եւ ապտակ ի յերեսն՝ եւ զմուրուսն ճողել, եւ սեւ կարկտան մի ի վերայ աջոյ ուսին կարել, նախատինք վասն Քրիստոսի, եւ չար դեսպանքն իբրեւ զարիւնարբու գազան արձակեցան ի վերայ ամենայն քրիստոնէից՝ ընդ ամենայն քաղաքս եւ ի գաւառս, ի վանօրայս՝ եւ յամենայն տեղիս. քննայոյզ լինէին ահացուցանելով զամենեսեան. քանզի այսպէս գրեալ էր ի մաահաբեր հրովարտակին. ոչ ժամ օրհնել, եւ ոչ յեկեղեցի մտանել՝ եւ ոչ մանկունս մկրտել. կամելով միահաղոյն բառնալ զամենայն կրօնս քրիստոնէից։ Իսկ բանաւոր հօտքն Քրիստոսի անխախտելի մնացին ի հաւատս քրիստոնէութեան, քաջալերելով Տէրունական հրամանաւն, որ ասէ. «Երանի է ձեզ՝ յորժամ նախատիցեն զձեզ՝ եւ որոշեսցենե [Մատթ. Ե 11, հմմտ. Ղուկ. Զ 22]. ետուն զամենայն հարկսն՝ զորս խնդրէին. եւ յանձն առին յօժարութեամբ զնախատինս եւ զտանջանս վասն երկնաւոր յուսոյն՝ եւ զթեթեւ լուծն Քրիստոսի ի վերայ աջոյ ուսոյն։ Իսկ տնօրէն եւ ամբարիշտ Ղարբանտայ խանն իբրեւ ետես թէ այնու ոչ կարաց յաղթել բանաւոր հօտին Քրիստոսի, յաւել այլ եւս հարուածս ի վերայ Քրիստոնէից, կամ զամենեսեան ներքինիս առնել կամ զմի ակն հանեեել, կամ դառնալ ի պիղծ դաւանութիւնն Մահմետի։ Լսեմք թէ բազումք մեռան յայսմանէ հարուածոյ, վասն անուանն Քրիստոսի, այլ առ մեզ դեռ եւս ոչ է հասեալ մահաբեր հրաման պիղծ Ղարբանտայ խանին, եւ զառաջիկայն Աստուած գիտէ։ Արդ՝ եթէ այց արասցէ ողորմածն Աստուած՝ եւ անցուսցէ զամպրոպ խռովութեան ի քրիստոնէից, եւ լիցի համարձակութեամբ զքրիստոսական պաշտօնս կատարել առաջի Քրիստոսի, զսա ազատամայր որդիք լուսոյ աւազանին մաքրագործի դասք սրբազգեստից, եւ ընդ երջանիկ արժանախումբ ձեր սուրբ հանդէսդ։

Թուին ՊԵ. շարժ եղեւ յԵզնկան՝ ի յօրն է. եւ Թ. հեղ երերայր. Աստուած պահեաց որ ոչ փլաւ։

Թուին ՊԶ. զԱշրաֆն էսպան Ջանիբէկն. եւ Ախին նստաւ։

Թուին ՊԻԳ. դեկտեմբերի Ը. օրն ուրբաթ շարժ եղեւ յԵզնկան. ժամ մի եկաց, կարծեցին թէ այլ ոչ շարժի. կրկին շարժեցաւ՝ պարիսպն փլաւ։

Թուին ՊԼ. Թուղթամիշ խան Ղրիմին առաքեաց զզօրս ի Դաւրէժ եւ զքսան բիւր գերի տարաւ։

Թուին ՊԼԳ. Քեղայոյ խանն նստաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին, Բուրհան ղադին սպան զտէրն Սեբաստիոյ, եւ զՍտեփաննոս եպիսկոպոսն Սեբաստիոյ նահատակեաց, եւ զսուրբ քառասնից վանքն քակեաց։

Թուին ՊԼԳ. թուրքն էառ զՈրոտն, եւ Կախիկ վարդապետն եւ Երեմիայ վարդապետն մեռան։

Թուին ՊԼԵ. Թամրազ խանն գնաց մինչ ի Դիմիշխ, եւ եկն ի Հայս, եկաց ամս ԺԷ. գնաց ի Սմրղանդ մեռաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Լակթամուրն եկն ի Դաւրէժ, եւ ի Նախչուան, եւ զՎան կոտորեաց աւելի քան զԳՌ. մարդ։

Թուին ՊԼԶ. ելաւ Լանկթամուրն ի Սմրղանդայ բազում զօրօք եւ եկեալ աւերեաց զՍեբաստիայ, եւ գնաց ի յԱնկիւրիայ, զխոնդքարին եղբայրն զԻլդրում Պայազիթն եդ ի ղաֆասն։

Թուին ՊԽԱ. դարձեալ եկն ի Բաղդատ, եւ արար բազում աւերս ի Միջագետս, եւ դարձաւ յաշխարհն իւր. եւ էր սուլթան Ահմատի որդին սուլթան Տահիրն ի յԱլնջոյ բերդ, եւ Վրաց Թագաւորն եկն ի վերայ բերդին եւ էառ զսուլթան Տահիրն տարաւ ի Տփխիս, եւ Թամուրն իբրեւ լուաւ զայս. ՊԽԹ. թուին դարձեալ եկն ի վերայ Վրաց եւ էառ շատ գերի, եւ գնաց յաշխարհն իւր, եւ սատակեցաւ ՊԾԳ. թուին։

Թուին ՊԽԲ. զտէր Թորոսն եւ զտէր Զաքարիայն սպանին։

Թուին ՊԾԵ. Ղարայ Իւսուֆն՝ որ ի Թամուրէն փախեաւ եւ էջ ի Շամ, եւ կապանօք տարան ի Մըսր, եւ անտի եկն ի Կարփոյ երկիրն եւ գնաց ի Դաւրէժ՝ եւ էառ մինչ ի Սուլթանիայ։

Թուին ՊԾԷ. դարձաւ ի յԱրճէշ եւ ի Արծկէ եւ Շմեզդին ընկերեալ նմա արարաին զշատ աւեր Վանայ եւ Ոստանայ, եւ միւս տարին Շմեզդնի հեծեալքն եկին եւ այրեցին զՇատուան, եւ բարկացեալ Ամիրեզդին գնաց եւ այրեաց զԿ. գիւղ ի Բաղիշոյ։ Առաջին գալն Շահռուխին ՊՀ. թուին, եւ Խոյն տանուտէր՝ յաղթեաց թուրքմանին եւ գնաց։ Երկրորդ գալն՝ ՊՀԸ. թուին. եւ Աղեղնաւորն տանուտէր. կոտորեաց զԹուրքն ի Սալամաստ. եւ զԲուսայիտն Ղան եդ եւ գնաց յաշխարհն իւր։ Երրորդ գալն ՊՁԵ. թուին՝ եւ Խեցգետինն տանուտէր։

Թուին ՊՀ. Ջաղաթէն եկն յաշխարհն Հայոց։

Թուին ՊՀԱ. Շահրուխն եկն ի Ղարաբաղն։

Թուին ՊՀԲ. Ալէքսանդրն եկն։

Թուին ՊՀԸ. Ջահանշէն զՇամշուլտոյ բերդն էառ։

Թուին ՊՀԹ. դարձեալ եկն Շահրուխն. Դեմետրէն դէմ գնաց ի Ղարաբաղն։ Դարձեալ ի սոյն թուին մահ տարածեցաւ։

Թուին ՊՁԷ. Ղուլն եկն ի յԵզնկան եւ սպանաւ Սքանդարն յորդւոյն, եւ նստաւ Ջհանշահն։

Թուին ՊՁԹ Շամշուլտէ առաւ, եւ ԳՌ այր կոտորեցաւ, եւ ԹՌ գերեցաւ։

Թուին ՊՂ զԼուսաւորչի Աջն ի Սսայ գողացան եւ բերին յԷջմիածին, եւ զԽոր-Վիրապայ հայր տէր Կիրակոսն կաթուղիկոս օրհնեցին եւ եդին յԷջմիածին՝ եւ անդ հաստատեցին զկաթուղիկոսութիւնն։

Թուին ՊՂԲ զտէր Կիրակոս կաթուղիկոսն փոխեցին վասն նախանձու, եւ Մակուեցի Գրիգոր եպիսկոպոսն նստաւ կաթուղիկոս ղաբալով եւ թուրքով, եւ զիս եւ զՍարգիս վարդապետն տուգանել ետուն, եւ ինչ վատութիւն, որ արարին Կիրակոս կաթուղիկոսին եւ Սարգիս վարդապետին եւ ինձ, Աստուած թողու զմեղս նոցա իւրեանց։

Թուին ՊՂԳ. Ջահնշէն զԱխլցխայ գերեցոյց։

Թուին ՊՂԵ Ջաղաթէն գնաց ի վերայ… Շահրուխն իւր մահուամբն մեռաւ։

Թուին ՋԱ. եկն Ջհանշահն էառ զԵզնկան։

Թուին ՋԲ. Սուլթան Մահմատն էառ զՍտամբօլ ի ձեռաց թագաւորին Յունաց Մանուէլի։

Թուին ՋԷ. շարժ եղեւ յԵզնկան ԼԲՌ. մարդիկք մեռան։

Թուին ՋԺ. Չիթախն էառ զՏրապիզօն։

Թուին ՋԺԶ. Հասանբէկն գնաց ի Վրացտուն եւ գերեցոյց։ Դարձեալ ի սոյն թուին զՊարոն Լոյսն նահատակեցին ի Կաֆայ։

Թուին ՋԺԸ. մահ անկաւ ամենայն աշխարհ. Նաղաշ վարդապետն զողբն ասաց։

Թուին ՋԻԳ. զտէր Գրիգոր քահանայի որդին զԴաւիթ նահատակեցին ի Խարբերդ։

Թուին ՋԼԱ. մեռաւ սուլթան Մահմատն՝ եւ նստաւ որդի նորա սուլթան Պայազիթն։ Դարձեալ ի սոյն թուին շարժ եղեւ յԵզնկան ԼՌ. հոգիք ներքեւ հողին մնացին։

Թուին ՋԼԲ. Աղուբ բէկն շըխ Հայտաղն առաւ։

Թուին ՋԼԳ. Եաղուբ բէկն Շեխ-Հայդարն էառ։

Թուին ՋԼԹ. Եաղուբ բէկն մեռաւ, Սունխուրն կանգնեցաւ։

Թուին ՋԽԸ. Ըռստամն կանգնեցաւ, եւ յետ նորա Ալվանտն։

Թուին ՋԾ. կարմիրգլուխ Շահիսմայիլն պատերազմեցաւ ընդ Ալվանտին եւ փախոյց զնա. ինքն էառ զթախտն եւ նստաւ։

Թուին ՋԿԲ. սուլթան Սէլիմն սպան զհայրն իւր զՊայազիթն եւ ինքն նստաւ։

Թուին ՋԿԳ. Սալիշմէն շահի հեծելն կոտորեաց. այլ եւ թագաւորեաց Շահն։

Թուին ՋԿԴ. սուլթան Սէլիմն գնաց ի Չալտրան, կռուեցաւ ընդ շահին, եւ կոտորեաց զՇահն։

Թուին ՋԿԶ. սութան Սէլիմն գնաց էառ զՇամ եւ զՄըսր։ Դարձեալ ի նոյն թուին սուլթան Սէլիմն արար զմանչ ժողովելն։

Թուին ՋԿԸ. սուլթան Սէլիմն չարացաւ՝ տղայ ժողովեաց ի քրիստոնէից։

Թուին ՋՀ. մեռաւ Սէլիմն եւ նստաւ սուլթան Սուլէյմանն։ Դարձեալ ի սոյն թուին ի Սեբաստիայ բաղանիս շինեցին։

Թուին ՋՀԱ. այրեցին զՊեխին որդին Սաֆարն։

Թուին ՋՀԵ. Սուլթան Սուլէյմանն գնաց էառ զթախտն Ընկռուզաց, որ է Բուտում։ Դարձեալ ի սոյն թուին Աթմաջայ խալիֆայն ելաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին մեռաւ Շահիսմայիլն ի թագաւորեաց որդին իւր Շահ-Թահմազն։

Թուին ՋՀԶ. Տօռիլոյ հոռոմքն գլուխ քաշեցին, եւ Հուսէյն փաշայն ի վերայ գնաց զհոռոմքն ջարդեաց եւ գերեաց։

Թուին ՋՁԲ. զՏեւու վանաց Հայրապետ աբեղայն այրեցին։

Թուին ՋՁԴ. ի Շնքուռկու գիւղէն էրէց մի այրեցին։

Թուին ՋՁԵ. զխօջայ Կոգջայն նահատակեցին ի Սեբաստիայ։

Թուին ՋՁԸ. Յոյնք ծաղկազարդին զատիկ են արարեալ։

Թուին ՋՂ. Շահ-Թահմազն գնաց ի Վրացտուն եւ աւերեաց զՏփխիս եւ զերկիրն ամենայն, զբազում գերիս արար անթիւ եւ անհամար։ Դարձեալ ի սոյն թուին Հումայ փաթշահն եկն յոտն Շահ-Թահմազին եւ գնաց։

Թուին ՋՂԵ. Ալխասն եկն եւ հանեալ տարաւ զխոնդքարն ի Թաւրէզ իւր եղբօրն վերայ, որ աւերեաց զԹաւրէզ։ Իսկ տէրն Թաւրիզու Շահ-Թահմազն եկեալ աւերեաց զԽնուս՝ զԲասեն՝ զԱրզրում՝ զԴերջան՝ զԿեղի՝ զԲաբերդ՝ զԵզնկան՝ զԸսպէր։

Թուին ՋՂԸ. մահ եկն։

Թուին ՋՂԹ. յԱրզրում քաղաքի զազատորդիսն եօթանասուն հոգիս ջարդեցին ի մէկ գիշերի' եւ մեծ աղէտ եղեւ։

Թուին ՌԳ. խոնդքարն եկն ի վերայ Շահ-Թամազին, նստաւ ի նախչուան զՍահաթն աւերեաց, եւ զբազում գերիս արար։

Թուին ՌԶ. Կեղեցի Ղուկաս վարդապետն զՀռօմայեցւոց տօմարն ի յոտք հանեաց։

Թուին ՌԸ. որդիք Խոնդքարին կռուեցան ի Ղօնիայ. Սէլիմն զՊայազիթն փախոյց մինչեւ յԱրզրում, եւ նա գնաց ի Շահն երեք որդւովքն՝ եւ անդ սպանին զնոսա։

Թուին ՌԹ. սուլթան Պայազիթն չորս որդւովքն՝ երեսուն հազար մարդով եկն Շահ-Թամազի յոտն։

Թուին ՌԺԲ. մահ տարածեցաւ։

Թուին ՌԺԵ Սուլթան Սուլէյմանն գնաց ի վերայ Փէջայ եւ անդ մեռաւ։

Թուին ՌԺԶ. նստաւ Սուլէյմանի որդին Սէլիմն։

Թուին ՌԺԷ Սիմօն եկն Շահ-Թահմազի յոտն։

Թուին ՌԺԹ. աղջկան բոզն եղեր յԵզնկան։

Թուին ՌԻ առին զԿիպրոս կղզին։

Թուին ՌԻԲ. Շահ-Թահմազն մեռաւ։

Թուին ՌԻԳ Շահիսմայիլն թախտ նստաւ երկու տարի։

Թուին ՌԻԴ մեռաւ Սէլիմն եւ նստաւ Սուլթան Մուրատն։

Թուին ՌԻԵ. ագեւոր աստղն ելաւ եւ երեւեցաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին շարժ եղեւ յԵզնկան յոյժ ահագին ի Նոյեմբերի հնգին ի մէջ գիշերի. մարդ ի շէն չկարաց պառկիլ չորս ամիս՝ եւ ապա դադարեցաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Շահիսմայիլն մեռաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին՝ զՇահ-Թահմազն համամումն խեղդեցին մեռաւ։ Յետ նորա զսուլթան Հայդարն սպանին, զպզտիկ Շահիսմայիլն ի բերդէն դուրս բերին ի թախտ ելաւ, յետ նոցա Ամիրհամզայ Միրզէն։

Թուին ՌԻԷ Խուդաբանդայն եկեալ թախտն նստաւ։

Թուին ՌԻԸ զԵրեւան առին։

Թուին ՌԻԹ. Լալայ փաշայն եկն զԵրեւան գերեցոյց։ Դարձեալ ի սոյն թուին մեծ եւ առաջին Շահաբասն ի Մաշատումն ի թախտ նստաւ։

Թուին ՌԼ. նեղացաւ սուլթան Մուրատ Թագաւորն ի հրէից համարձակութենէն. եւ վերացոյց զփակեղն ի գլխոց հրէից եւ քրիստոնէից ամենայն, եւ սահմանեաց զգդակ դնել։

Թուին ՌԼԲ. յԵրեւան բերդ շինեցաւ։

Թուին ՌԼԳ. շարժ եղեւ յԵզնկան՝ յունիսի ԺԷ սուրբ Լուսաւորչի երկուշաբաթի երեք ժամն, յանկարծ դողումն եղեւ, քաղաքն առհասարակ փլաւ, ԺԵՌ այր եւ կին մեռան. ԵՌ. մարդ այլ ի ներքեւ հողոյն մնաց, զորս կիսամահ հանեցին, որն ապրեցաւ՝ որն մեռաւ, եւ որն սախատ մնաց։

Թուին ՌԼԴ. Օսման փաշայն գնաց առաւ զՇրվան եւ զԹաւրէզ։

Թուին ՌԼԷ. Ֆահրատ փաշայն զԳանջայ էառ։

Թուին ՌԼԹ. Քուրդն գլուխ քաշեաց եկեալ յԵզնկան։

Թուին ՌԽ. Գզիրօղլին ելաւ ջալալի քուրդ ազգաւ։

Թուին ՌԽԱ. Սեւստու տաճիկն չարացաւ՝ եւ էառ սրբոյ Լուսաւորչի եկեղեցին։ Դարձեալ ի սոյն թուին Իբրահիմ փաշայն աւերեաց զԱմիթ հարկապահանջութեամբ։

Թուին ՌԽԳ. մեռաւ սուլթան Մուրատն՝ եւ նստաւ սուլթան Մահմատն թագաւոր։

Թուին ՌԽԶ. Ղարայեազիչին ելաւ ջալաի։

Թուին ՌԽԷ ապստամբեցաւ Ղարայեազիչին։ Դարձեալ ի սոյն թուին ներքինի Ջաֆար փաշայն ելաւ ջալալի նստաւ ի Թաւրէզ։ Դարձեալ ի սոյն թուին ի Մայիսի ամսոյ խաւարեցաւ արեգակն։ Դարձեալ ի սոյն թուին ահագին շարժ եղեւ յԱմասիայ, եւ ի Չօռում եւ շատ շինուածոց տապալումն եղեւ մինչ ի Դ. ամիսն՝ եւ ապա դադարեցաւ երերումն։ Դարձեալ ի սոյն թուին մահ անասնոց եղեւ սաստիկ։

Թուին ՌԽԸ. Մարտի ամսոյ ԺԷ. այնպէս դառնաշունչ ձմեռն եղեւ, որ զսրբոց քառասնից բազմահանդէս ուխտն խափանեաց, որ չկարացաք զսովորական տօնախմբութիւնն առնել։ Դարձեալ ի սոյն թուին զօրացաւ Ղարայեազիչին, եւ էառ զՈՒրհայու բերդն Հոկտեմբերի Թ. յաւուր յերեքշաբթի, որ եւ յառաջագոյն ի քաղաքն էր. այս Եազիչիս աշխարհաւ էր Կապադովկիոյ, սուխթայ գոլով՝ եւ ժամանակս ինչ եկաց եւ յՈՒրհայ առ մօլլայ մի ուսման աղագաւ եւ յետոյ եղեւ թֆանքչի՛ եւ եկաց զինուորութեամբ եւ սպասաւորութիւն այլոց իշխանաց, յաղթող ի պատերազմունս, եւ յետոյ ինքնագլուխ եղեալ ժողովեաց զընկերս՝ ապստամբեալ ի թագաւորէն, բազմացոյց զզօրս իւր, մինչ զի ասէին թէ, զերեսուն եւ զվեց հազարապետս ունէր, որ բօլուկբաշի կոչէին. եւ ասէին թէ յամենայն աւուր զայս չափ ծախս ունէր, այս է ի մի օրն զերեսուն մոթ գարի տայր երիվարացն, եւ այս միջագիտաց մոթն է, որ ամէն մոթ՝ երկու հարիւր քսան եւ չորս լիտրն գայ հոռոմանաց լտրովն, եւ չորս հարիւր լիտր հաց, հարիւր եւ տասն ոչխար, ԼԵ. լիտր բրինձ. տասն լիտր իւղ, եւ Շ. ղուռուշ ռոճիկ. զի յօրն Ռ. ղուռուշ ծախք ունի ասէին։ Դարձեալ ի սոյն թուին Հուսէյն փաշայն ապստամբեցաւ ի թագաւորէն եւ կողոպտեաց զբազում տեղիս՝ եւ եկեալ պաշարեաց զԿեսարիայ. եւ ի նոյն ամին գնացեալ յՈՒրհայ միաբանեցաւ ընդ Եազիչուն։ Եւ եօթն մարդ ի գլխաւորաց քաղաքին սպան Եազիչին. զոմանս կախելով՝ զոմանս խեղդելով. զի որն պարոն էր, եւ որն չաւուշ. եւ ինքն տիրեաց քաղաքին. եւ յիւրմէ փախուցեալ էր փոխանորդն փաշային։ Դարձեալ ի սոյն թուին, Հոկտեմբերի ԺԵ. ին, յաւուր երկուշաբաթի Փիալայ փաշայն եւ Մախսուտ բէկն եկին ի վերայ Եազիչուն յՈՒրհա, եւ սաստիկ պատերազմ արարին ի դիմաց սուրբ դաստառակին՝ եւ ոչ կարացին առնուլ զնա։ Դարձեալ ի սոյն թուին Հոկտեմբերի տասն եւ ութին, եկն վէզիրն, որ փոխանորդ է թագաւորին, Մահմետ փաշայ կոչեցեալ՝ սա եկն ի վերայ Եազիչուն յՈՒրհայ եւ խսարեցաւ քաղաքն, եօթանասուն եւ երեք օր։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ղարայեազիչին եկն ի Չօռում եւ նստեալ անդ աւերեաց զշրջակայ երկիրն հարկապահանջութեամբ։ Դարձեալ ի սոյն թուին ապստամբեցաւ Քօսայ Սաֆարն։

Թուին ՌԽԹ Հուսէյն փաշայն ապստամբեալ էր ի թագաւորէն եւ աւերեալ բազում երկիր եւ միաբանեալ ընդ Եազիչուն. Եազիչին ըմբռնեալ սզա ըստ խնդրոյ վէզիրին ետ ի ձեռս նորա, եւ այս պատճառաւս հաշտութիւն արարին ընդ միմեանս, մանաւանդ ի ծածուկ կաշառօք կուրացոյց զաչս վեզիրին՝ եւ դարձաւ ի նմանէ չուեաց յՈՒրհայոյ, ի Դեկտեմբերի քսան եւ չորս յաւուր շաբաթի եւ գնաց յԱմիթ կուրացեալն կաշառօք։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ղարայեազիչին չարչարեաց զՈՒրհայ սաստիկ հարկապահանջութեամբ. եւ գլխատեաց քահանայ մի Աբրահամ անուն, եւ զայր մի տանուտէր Սքանդար անուն, Յունվարի քսան եւ երկու, յաւուր երեքշաբթի։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ղարայեազիչին տիրեաց Թօխաթոյ՝ եւ Ամասիոյ՝ եւ Մարզուանու՝ Չօռումու՝ եւ եղեւ սով, որ մէկ լիտր ալիւրն երեսով ֆլօրի մի եղեւ, եւ մէկ քիլայ գարին՝ մէկ ղուռուշ։ Դարձեալ ի սոյն թուին ապստամբեցաւ Ղարաղաշն։

Թուին ՌԾ. աւերեաց Ղարայեազիչին զՍեբաստիայ կողոպտելով եւ այրելով. եւ զբազումս կոտորելով, եւ եղեւ սով մեծ։Դարձեալ ի սոյն թուին Ղարայեազիչին յաղթեաց Իբրահիմ փաշային ի Կեսարիայ։ Դարձեալ ի սոյն թուին թալնեաց եւ կողոպտեաց Լաւանդն՝ որ Սաթրչի կոչիւր, զՍիս քաղաք Կիլիկեցւոց։ Դարձեալ ի սոյն թուին ապստամբեցաւ Ահմատ փաշայն։ Դարձեալ ի սոյն թուին Հասան փաշայն եկն ի յԱմիթ։

Թուին ՌԾԱ. Հասան փաշայն խսարեցաւ ի Թօխաթ։ Դարձեալ ի սոյն թուին սատակեցաւ Ղարայեազիչին։ Դարհանջութեամբ։

Թուին ՌԾԲ. ապստամբեցաւ Թաւուլն։ Դարձեալ ի սոյն թուին ներքինի Խոսրով փաշայն նեղացոյց զԱմիթ հարկապահանջութեամբ։

Թուին ՌԾԲ. ապստամբեցաւ Թաւուլն։ Դարձեալ ի սոյն թուին առաջին Շահաբասն եկն ի Թաւրէզ պատերազմեցաւ ընդ Օսմանցւոյն եւ էառ ի նոցունց զ Թաւրէզ եւ զՆախչուան։

Թուին ՌԾԳ. նոյն այս Շահաբաս էառ զԵրեւան քաղաք պատերազմեցաւ ի Օսմանցւոց։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ջղալօղլի Սարդարն եկն՝ զինչ որ Ջալալի կայր զամէնն ժողովեաց եւ զՂարաղաշն այլ եբեր ի հետն, տարաւ ի Շահին վերայ։ Դարձեալ ի սոյն թուին մեռաւ Սուլթան Մահմատ խոնդքարն եւ նստաւ Սուլթան Ահմատն թագաւոր։ Դարձեալ ի սոյն թուին ապստամբեցաւ Ինջաղան։

Թուին ՌԾԴ. ապստամբեցաւ Յուլարղստին։ Դարձեալ ի սոյն թուին ապստամբեցաւ Ջանփօլատցի Ալի փաշայն, որ էր ամիրայ Քիլիսու, եւ զօրացեալ սա էառ զՀալապ քաղաքն, եւ տիրեաց նմա ամս երկու եւ կէս, ապստամբեալ ի թագաւորէն։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ջղալօղլի սարդարն բազմօք զօրօք եկն յԵրեւան, այս գալս սորա առաջին գալն է, որ եկն ի վերայ շահին. եւ յայսմանէ պատճառ է նոյն առաջին Շահաբասն զԱտրպատական աշխարհի բնակիչսն զհայ, զտաճիկ, զջհուտ ի միասին քշեց տարաւ ի Սպահան, այս է մեծ սուրգունն։ Դարձեալ ի սոյն թուին մինչդեռ Ջղալօղլին ամրացեալ էր ի բերդն Վանայ, պաշարեցին զնա զօրքն պարսից, նա ի գաղտ դրանէն ելեալ եմուտ ի նաւ եւ փախուցեալ գնաց յԱրծկէ եւ անտի անկաւ ի բերդն Խնուսայ. եւ ապա գնացեալ յԱրզրում ժողովեաց առ ինքն զզօրս իւր. եւ զօրքն Պարսից ժողովեալ զերկիրն Ռշտունեաց գնացին յաշխարհն իւրեանց։

Թուին ՌԾԵ. Ջղալօղլի սարդարն երկրորդ անգամ եկն ի վերայ Շահին ի Թաւրէզ պատերազմեցան եւ կախվեցաւ Ջղալօղլին եւ փախեաւ, եւ Ղզլբաշն զնոցա խազնէն էառ, տասն եւ երկու փաշայ իւրով հեծելովն ջարդեաց. այս պատերազմս Հոկտեմբերի քսան եւ հինգին եղեւ, եւ ինքն Ջղալօղլին գնաց ի յԱմիթ եւ անդ մեռաւ ի փետրվարի վեցն, եւ խիստ սով եղեւ ի Վան եւ յԱրզրում, հայր զորդին եկեր եւ որդին՝ զհայր, ոչ շուն մնաց՝ ոչ կատու, որք կերին զամէնն, այնչափ մարդ ջարդեցաւ ի սովուն, որ գլուխ չելանք թաղելով, խոր փորեցին եւ ներս լցին։ Դարձեալ ի սոյն թուին նոյն առաջին Շահաբասն գնաց ի վերայ Գանջայու եւ էառ զնա յՕսմանցւոյ։ Դարձեալ ի սոյն թուին սաստիկ սով եղեւ ի Ստամբօլէ մինչեւ ի Թաւրէզ՝ եւ ի Բաղդատայ մինչեւ ի Դամուր-ղափուն, զշուն՝ եւ զկատու՝ զմեռեալ մարդ եւ զկենդանի մարդ կերին ի սաստիկ սովէն։ Դարձեալ ի սոյն թուին յայս սովուս պատճառէն գայլքն զօրացան ի վերայ մարդկան եւ զկենդանի մարդիկ պատառեալ ուտէին, վասն որոյ մարդագայլ անուանեցին զայն գայլսն։

Թուին ՌԾԶ. առաջին Շահաբասն գնաց ի Շամախի եւ պատերազմաւ էառ զնա յՕսմանցւոց։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ջալալին եկն յԱրզրում. Մայիսի տասն եւ եօթն. օրն կիրակի. Յուլիսի հինգ. օրն կիրակի ել՝ շատ անողորմ բան արար։

Թուին ՌԾԷ. առաքեաց սուլթան Ահմատն զ Մուրատ փաշայն ի վերայ Ջանփոլատցի Ալի փաշային ի Հալապ, եւ եկեալ կոտորեաց զզօրս նորա ի դաշտին, որ կոչի Գոգարչինլուկ. եւ զինքն փախստական արար։ Դարձեալ ի սոյն թուին աւերեաց Թաւուլ անուն ջալալին զԽարբեարդու գաւառն եւ զԲալուայ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Սօֆին եկն յԱրզրում Յուլիսի երեսուն, օրն շաբաթ՝ երկիրս ամէն թէ գիւղ է թէ քաղաք վաստակն խիստ այրեաց, Օգոստոսի մէկն՝ գնաց օրն երեքշաբաթի։

Թուին ՌԾԸ. Մուրատ փաշայն սուրգուն արար։

Թուին ՌԾԹ. ել Մուրատ փաշայն ի Ստամբօլու բազում զօրօք եւ գնաց ի Թաւրէզ. եւ խիստ ձիւն եկն ասկարին վերայ, խիստ զապուն ձգեաց, Զիլ փաշայն եւ Ֆռանկին ընկան, յետեւ դարձաւ եկն ի յԱմիթ, ձմերեաց ի յԱմիթ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Յուլիսի երեսուն եւ մէկն, օրն երկուշաբթի, Սօֆին եկն յԱրզրում խիստ կռիւ արար հետ Թուրքչաբիլմազին՝ հետ թաթարին. ել Օգոստոսի երեքն՝ գնաց օրն ուրբաթ, տեղւոյս տէրն Հասան փաշայն էր։

Թուին ՌԿԱ. Մուրատ փաշայն մեռաւ ի յԱմիթ, եւ էառ զվէզիրութիւն Նասֆ փաշայն։ Դարձեալ ի սոյն թուին Նասֆ փաշայն ել ի յԱմիթայ եւ զելիչին ի հետն տարաւ ի Ստամբօլ՝ եւ արար զբարիշութիւն հետ Ղզլբաշին եւ ելչին յետ դարձոյց հետ Հասան փաշային՝ եւ Ղարսեցիքն, որ կոտորեցին։

Թուին ՌԿԲ. առաջին Շահաբասն գնաց զՎրաց տունն գերեցոյց։

Թուին ՌԿԳ. առաջին Շահաբասն զսուրբ Էջմիածնի քարերն, եւ զսրբոյն Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչի աջն հանեալ յԷջմիածնէ, բարձեալ տարաւ յԱսպահան։ Դարձեալ ի սոյն թուին ի գիւղաքաղաքն ի յՈՒլաշ զսուրբ Փրկիչ եկեղեցին շինեցաք։

Թուին ՌԿԵ. Օքսուզ-Ահմատ փաշայն եկն ի վերայ Երեւանայ, երկու ամիս եւ կէս նստաւ չկարաց առնուլ, ջարդեցաւ եւ յետս դարձաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին ՈՒռուսն կոխեաց զՏրապիզօն։

Թուին ՌԿԶ. սուլթան Մուստաֆայն նստաւ թագաւոր երկու ամիս՝ այլ եւ ի նոյն ամին փոխեցին զնա՝ եւ նստուցին զսուլթան Օսմանն թագաւոր։ Դարձեալ ի նոյն թուին եւ ի Տրէ ամսոյ տասն եւ ի Նոյեմբերի ամսոյ տասն եւ ութն, առաջին Շահաբասն ի գիւղն Ագուլիս զտէր Անդրէաս քահանայն նահատակեաց, վասն Քրիստոսական հաւատոյս՝ եւ անդ յԱգուլիս ի Խցաձորի եկեղեցին թաղեցին զտէր Անդրէաս։

Թուին ՌԿԷ. Խալիլ փաշայն եկն ի Թաւրէզ, ջարդեցաւ՝ եւ յետ դարձաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին մահ անկաւ, հարիւր եւ քառասուն տղայ մեռաւ ի Գումիշխանէն ի մէկ օրն։ Դարձեալ ի սոյն թուին մեռաւ սուլթան Ահմատն, նստաւ եղբայրն սուլթան Մուստաֆայն յաթոռ թագաւորութեան հարիւր օր։

Թուին ՌԿԷ. եւ կէս. մազուլ արարին զսուլթան Մուստաֆայն, եւ եդին թագաւոր զսուլթան Ահմատի որդին զսուլթան Օսմանն։

Թուին ՌԿԸ. ի Նաւասարդի ամսին՝ շող թրաձեւ երեւեցաւ յարեւելից դէմ յարեւմուտս. եւ զկնի շողոյն յարեւելից աստղ մի երեւեցաւ միշտ ընթանայր ի հիւսիս։

Թուին ՌԿԹ. սուլթան Օսմանն գնաց ի պատերազմ ի վերայ Լեհին եւ ոչ կարաց առնուլ։ Դարձեալ ի սոյն թուին թագաւորն Օսման ի վերայ Լեհին էր, ի կողմն հիւսիսոյ երկինքն վառեցաւ կէս գիշերին, որպէս թէ արեգակն ի յամպն վազէ, ի ծագել ժամուն այրի, նոյնպէս եղեւ։ Եւ յորժամ թագաւորն դարձաւ ի պատերազմէն եւ գնաց ի Ստամբօլ՝ իւր ղուլն չարացաւ թէ, մեզ այսպէս թագաւոր ոչ է պիտոյ. զարկին սպանին զթագաւորն։

Թուին ՌՀ. ծովն Ստամբօլայ պաղեցաւ Յունվար ամսոյ տասն եւ չորս՝ որ մարդ շրջէր ի վերայ։

Թուին ՌՀԱ. նոյն սուլթան Մուստաֆայն կրկնակի նստաւ թագաւոր, եւ կալաւ զաթոռ թագաւորութեան հարիւր եւ յիսուն օր. եւ կրկնակի մազուլ արարին զնա՝ զի խելացն պակաս էր։ Դարձեալ ի սոյն թուին առաջին Շահաբասն գնաց զՂանդահար քաղաքն էառ պատերազմաւ։ Դարձեալ ի նոյն թուին Իմամղուլի խանն գնաց՝ զՀուրմուզ քաղաքն էառ պատերազմաւ։

Թուին ՌՀԲ. նստաւ Սուլթան Մուրատն թագաւոր ի Սեպտեմբերի ամսոյն։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ապազայ փաշայն, որ նստէր յԱրզրում քաղաքի, ելեալ յԱրզրումայ եւ գնաց մինչեւ յԱնկիւրիայ, եւ շատ ենկիչարի ջարդեաց զանազան եւ չար տանջանօք, վրէժխնդիր լինելով արեան Սուլթան Օսման թագաւորին. եւ դարձեալ եկին յԱրզրում։ Դարձեալ ի սոյն թուին մանչ ժողովողն ել։

Թուին ՌՀԳ. Բաղդատայ նստող Բաքիր փաշան մարդ ուղարկեց առաջին Շահաբասին. թէ ե՛կ, որ զԲաղդատ քեզ տամ, Շահաբասն գնաց. իսկ փաշայն ստեաց, եւ ոչ ետ, իսկ Շահն իւր թրովն էառ զԲաղդատ։

Թուին ՌՀԴ. յՕգոստոսի ամսոյն՝ ի յԱմթայ գիւղն, որ կոչի Քապիկ, եղեւ նշան մեծ. որ ծնաւ կին մի մեռած զաւակ՝ երկու գլհէն. մէկ գլուխն մարդոյ եւ մէկ գլուխն հորթու, եւ մարմինն անարատ հորթու՝ ոտքն, կճղակն, ագին՝ ամէնն հորթու նման, բայց մին գլուխն մարդոյ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Ուռուսն եկն յՏրապիզօնայ զներքին բերդն էառ, Ապրիլի քսան եւ երեքն, օրն կիրակի, եկաց չորս օր՝ եւ ապա գնաց. երկու հարիւր եւ քառասուն ղայեխ էր. հազար եւ հինգ հարիւր Ուռուս ջարդեցաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին՝ վրացի մովրովն պատերազմեցաւ ընդ Ղզլպաշին. եւ ի նոցանէ կոտորեաց զբազում հեծեալս. եւ զՂարչղայ խանն. զԻւսուֆ խանն. զՂազախ խանն սպան։ Դարձեալ Ղզլպաշքն յետ երկուց ամսոց միւս անգամ զօրաժողով եղեն ի վերայ վրացւոց, եւ գլուխ Վրաց էր նոյն մովրովն. որ եւ յայսմ պատերազմի եւս կոտորեաց մովրովն զզօրս Ղզլպաշին. եւ զԱմիրգունայ խանն, զՇահբանտայ խանն, զՍէլիմ սուլթանն սպան։ Դարձեալ ի սոյն թուին յԱրզրում նստող Ապազա փաշայն զկարաւանսն, որ յարեւելից եւ յարեւմտից գային յԱրզրում եւ գնային, հնարիւք եւ խաբէութեամբ արգել զամենեսեան, եւ մինչ որ բազում կարաւանք ժողովեցան, եւ ապա յաւուր միում ամենեցուն զինչսն եւ զստացուածսն յափշտակեաց, եթէ նաղտ եւ թէ վէճ, եւ յետոյ ապստամբեցաւ ի թագաւորէն եւ եղեւ ջալալի. այլ եւ կամեցաւ միաբանել ընդ Պարսից, զի զքուերորդին իւր բազում զօրօք առաքեաց առ Շահաբաս թագաւորն Պարսից։

Թուին ՌՀԵ. Հաֆիս-Ահմատ փաշայն ՅՌ. մարդով եկն ի վերայ Բաղդատայ, ոչ կարաց առնուլ. հեծելն ջարդեցաւ եւ յետս դարձաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Օսմանացիք Գ. ոսկի խարաջ առին ի Հայոց։

Թուին ՌՀԶ. Խալիլ փաշայն վէզիր եղեւ, եկն յԱրզրում ի վերայ Ապազին, իսկ Ապազէն գլուխ քաշեաց այլւի զենկիչերիսն ջարդեաց, Զ. փաշայ ըմբռնեաց՝ զերկուսն ի դուրս սպանեաց. եւ զԴ. փաշայն ի բերդն տարաւ, եւ բերդի դուռն փակեց. եւ Խալիլ փաշայն նստաւ ի վերայ բերդին՝ Բ. ամիս եւ կէս. Է. նաղում բանալ ետ, յետքն չկարաց առնուլ, ել եւ գնաց, եւ ի կէս ճանապարհին զթօփերն ի վայր ձգեց, եւ Ապազայն յետեւն վազեց, Ձ. ղաթար ուղտ. եւ Կ. ղաթար ջորի, ամէնն բեռնով, շատ մարդ ըմբռնեաց, եւ շատ այլ ջարդեաց. վազիրն գնաց ի Թոխաթ։ Դարձեալ ի սոյն թուին, յառաջին Շահաբասէն Մովսէս վարդապետն էառ զհրաման լուսարարութեան սրբոյ Էջմիածնի, որ եւ եկեալ յԷջմիածին զսկիզբն արար նորոգութեան սրբոյ Աթոռոյն, եկեղեցւոյն եւ պարսպին եւ այլ շինուածոցն ամենայնի։

Թուին ՌՀԷ. Խոսրով փաշայն վէզիր եղեւ, եւ եկն յԱրզրում ի վերայ Ապազային, վրացի մովրովն ի հետն էր. ԺԵ. օրն, ՌՇԳ. թօփ կպոյց, երեք դիհաց փլոյց զբերդի պարիսպն, բռնեց զԱպազայն եւ տարաւ ի Ստամբօլ։

Թուին ՌՀԸ. առաջին Շահաբասն մեռաւ ի Ֆահրապատ ի յԱրշաւ քաղաքի, եւ փոխանակ նորա, նորին թոռն Շահսէֆին ի Սպահան թախտ նստաւ թագաւոր։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ Յունվարի ամսոյս ԺԳ. յաւուր տնօրինութեան Տեառն զՄովսէս վարդապետն օրհնեցին կաթուղիկոս սրբոյ Էջմիածնի։ Դարձեալ ի սոյն թուին այս Մովսէս կաթուղիկոս գնաց ի Սպահան առ թագաւորն Շահսէֆի. բազում գանձս ծախեաց ի դուռն թագաւորին եւ բազում աշխատութիւնս կրեաց, եւ հազիւ եբարձ զՃ. թուման մուղադէն. որ եդեալ էր ի վերայ սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի, յայնմ հետէ եղեւ սուրբ Աթոռն ազատ։

Թուին ՌՀԹ. ի Հայոց ազգէն քրիստոնեայք՝ որք էին յԻլով քաղաքին, ոչ ընկալան զեպիսկոպոսն իւրեանց, որոյ անունն էր Նիկօլայոս. հակառակեցան եւ ոչ հնազանդեցան նմա. իսկ եպիսկոպոսն յարեցաւ յաբեղայսն Ֆռանկաց, որք էին յեզվայիտայ կարգէն եւ ետ զձեռագիր նոցա, եմուտ ի հնազանդութիւն եւ ի դաւանութիւն փափի. եւ եղեւ ինքն ֆռանկ. եւ նոցին օգնականութեամբն յափշտակեաց զեկեղեցիսն Հայոց, յոյժ բազմաւ անօթիւ եւ վախմերով. եւ զամենայն անօթս եկեղեցեացն եւ զվախմերն վատնեալ կորոյս եւ ոչ ինչ մնաց՝ միայն դատարկ եկեղեցին, եւ այնպէս մնաց մինչ ի ՌՃԱ. թիւն մեր։ Դարձեալ ի սոյն թուին Խոսրով փաշայ վէզիրն առաքեցաւ ի սուլթան Մուրատ թագաւորէն գնալ ի վերայ Բաղդատայ. եւ նա գնաց դէպ ի Համադան. եհաս մինչ ի Դարգազին. եւ անտի դարձաւ եւ եկն ի Թոխաթ ձմերեաց. իսկ սուլթան Մուրատ թագաւորն առաքեաց զՄուրթուզայ փաշայն ի Թոխաթ, որ զԽոսրով փաշայի գլուխն կտրեաց։

Թուին ՌՁԱ. մոխիր տեղաց ի վերայ Սէլէնիկու Գ. յր, Գ. գիշեր։ Դարձեալ ի սոյն թուին Լէհաց երկիրն մէկ մարդոյ խաշանց մէջ մահ անկեր է. նա Աստուծոյ քուֆր է արեր թէ երբ կու սպանես նա ե՛կ եւ կե՛ր, Աստուած նմա պատուհաս կուտայ՝ որ ինքն շուն կու լինի եւ զսատակած խաշինսն կուտէ։ Դարձեալ ի սոյն թուին վախճանեցաւ մեծահաւատ սուրբ հայրապետն Մովսէս կաթուղիկոսն յԵրեւան քաղաքի, ի Մայիսի ամսոյ ԺԴ. եւ Թաղեցին զնա ի Կոզեռ կոչեցեալ բլրին հուպ գերեզմանի Կոզեռ վարդապետին։

Թուին ՌՁԲ. ի Բէլրղատ քաղաքի տաճիկ մի խոզ է եղեր։ Դարձեալ ի սոյն թուին՝ եւ Յունվարի ԺԳ. յաւուր տնօրէնութեան Տեառն Մովսէս կաթուղիկոսի աշակերտ զՓիլիպպոս վարդապետն օրհնեցին կաթուղիկոս սուրբ Էջմիածնի։ Դարձեալ ի սոյն

Թուին. եւ Օգոստոսի ամսոյն Սուլթան Մուրատ թագաւորն կարի սաստիկ եասախ արար պիղծ թութունին. եւ իւր տէրութեան աշխարհն զամենայն ղահֆախանայսն փախանեաց։

Թուին ՌՁԳ. մոլորեցան Յոյնք եւ արարին զծռազատիկ. իսկ Հայոց ազգքն, Հապաշն, Ասորին, եւ Ղփտին ուղիղ կացին եւ ճշմարիտ։ Դարձեալ ի սոյն թուին սուլթան Մուրատն գնաց ի Լէհայ վերայ ի պետերազմ, եւ հնազանդեալ դարձուցին։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ յՕգոստոսի ամսոյ զվերոյ ասացեալ զԱպազա փաշայն սպան թագաւորն սուլթան Մուրատ։

Թուին ՌՁԴ. սուլթան Մուրատ թագաւորն ՉՌ. մարդով եկն ի վերայ Երեւանայ բերդին նըստաւ. թօփով ծեծեաց զբերդն մեծաւ զօրութեամբ՝ եւ յինն օրն էառ զբերդն. եւ զիշխան բերդին զԹահմազղուլի խանն իւրով պարոններովն ղրկեց ի Ստամբօլ, ԺԲՌ. մարդ քաջ պատերազմօղ եդ մէջ բերդին, եւ ինքն էանց գնաց ի Թաւրէզ եւ անտի դարձաւ ի վերայ Վանայ եւ գնաց ի Ստամբօլ։ Դարձեալ ի սոյն թուին զՄանօղլին բերեալ ի Ստամբօլ սպան զնա թագաւորն։ Այլեւ Զէլէզ փաշայն սպան ի նոյն ամն։ Դարձեալ ի սոյն թուին զՀուսէյն աֆանդին մուֆտին սպան թագաւորն։ Դարձեալ ի սոյն թուին ի Մայիսի ԺԴ. օրն չորեքշաբաթ, սուրգուն արար թագաւորն՝ Հայոց, Հոռոմոց, եւ Տաճկաց։ Դարձեալ ի սոյն թուին՝ յՕսմանցւոց յաշխարհն մէկ լիտր յեղակն ութսուն եւ եօթն ռիալ եղեւ։

Թուին ՌՁԵ. թագաւորն Պարսից Շահսէֆի ՃՌ. մարդով եկն ի վերայ Երեւանայ՝ նստաւ Գ. ամիս բազում աշխատութեամբ եւ պատերազմաւ զբերդն էառ յՕսմանցւոց. եւ զիշխան բերդին զՄուրթուզայ փաշայն եւ այլ բազում զօրս ի նոցանէ սպան, եւ զՇխիջան փաշայն եւ զԻբրահիմ փաշայն՝ եւ զՄումին փաշայն ըմբռնեաց՝ տարաւ յաշխարհն Պարսից. եւ յԵրեւան կարգեաց իշխան զՔալպիալի խանն։ Դարձեալ ի սոյն թուին, Սօխորդ գիւղն վերուստ ի վայր իջաւ. եւ վանիցս փագախն անդ շինեցաւ։

Թուին ՌՁՁ. Սօխորդու աղբիւրն վերակացութեամբ Բաղիշեցի մահտեսի Սիմէօնին ի գիւղն իջաւ։

Թուին ՌՁԷ. Ապրիլի ԻԸ. օրն շաբաթ սուլթան Մուրատն գնաց ի վերայ Բաղդատայ ի պատերազմ, եւ ի նոյեմբերի վեցն եհաս ի Բաղդատ. ծեծեաց զբերդն ԼԸ. օր մեծաւ զօրութեամբ. եւ ի Դեկտեմբերի ԺԴ. օրն ուրբաթ էառ զԲաղդատ քաղաք. եւ դարձեալ եկն յԱմիթ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Փիլիպպոս կաթուղիկոսն զԼուսաւորչի աջն խնդրեալ ի Շահսէֆի թագաւորէն, եւ հանեալ յԱւպահանայ եւ եբեր ի սուրբ Էջմիածին։

Թուին ՌՁԸ. Յունիսի Բ. Հոգւոյ գալստեան կիրակին դարձաւ սուլթան Մուրատն եւ եմուտ ի Ստամբօլ մեծաւ փառօք։

Թուին ՌՁԹ. սուրբ Սարգսի շաբաթու հինգշաբաթ օրն՝ մեռաւ սուլթան Մուրատն, եւ նստալ ի տեղի նորա թագաւոր՝ նորին եղբայրն սուլթան Իբրահիմն։

Թուին ՌՂ. Փետրվար ամսոյ Ե. յաւուր ուրբաթու սաստիկ եւ ահագին շարժ եղեւ ի Թաւրէզ, եւ ի շրջակայ գաւառսն իւր, բազում տունք եւ շինուածք կործանեցան, եւ բազում մարդիկք ներքոյ հողոյ մնացին, եւ Շամղազան ամարաթն. եւ Ուստաշագրտ ամարաթն փլան. եւ ի մէկ օրն՝ Ե. եւ Զ. անգամ շարժ կու լինէր մինչեւ Բ. ամիսն։ Յետ նորա ԺԵ. օրն, եւ ի Ի. օրն, եւ Լ. օրն մի անգամ շարժ կու լինէր. այսպէս եկաց մինչեւ ի Ե. ամիսն. ապա դադարեցաւ ողորմութեամբն Աստուծոյ։ Դարձեալ ի սոյն թուին, Ուռուսն եկաւ զԱզախու բերդն էառ եւ շատ մարդ ջարդեց յՕսմանլուէն։

Թուին ՌՂԱ. Մայիս ամսոյ Գ. մեռաւ թագաւորն Պարսից Շահ-Սէֆի։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ ի Մայիսի Զ. փոխանակ Շահ-Սէֆուն եդին թագաւոր ի տեղի նորա զնորին որդին զերկրորդ Շահաբասն։

Թուին ՌՂԲ. դարձեալ Օսմանցին յետ էառ պատերազմաւ զքաղաքն Ազախ ի Ռուսէն։

Թուին ՌՂԵ. ի թագաւորութեան սուլթան Իբրահիմին Օսմանցիք սաֆար արին ծովով եւ համբաւեցին թէ գնամք ի վերայ Մալթայ կղզւոյն եւ խաբ տուեալ գնացին ի վերայ Կրիտէ կղզւոյն, որ էր ի ձեռն Վենետիկցւոց, եւ դիւրաւ առին զնա՝ զի բնակիչք կղզւոյն յօժար էին յառնուլն յՕսմանցւոց։

Թուին ՌՂԷ. յԱպրիլ ամսոյ Բ. յաւագ ուրբաթու գիշերն ի լոյս աւագ շաբաթ աւուրն. սաստիկ եւ ահագին շարժ եղեւ ի Վանայ քաղաքն եւ յիւր երկիրն, եւ փլաւ կէսն պարսպի քաղաքին, եւ յոլով եկեղեցիք եւ մաչիթներ եւ բազում շինուածք կործանեցան եւ բազում մարդիկ առին ի ներքեւ, եւ եկեղեցիքն Վարագայ վանիցն աւերեցան, եւ այլ եւս վանորայք որք ի գաւառին էին. աւերեցան, եւ յաւուրս Ը. ի շարժման եկաց երկիրն, որպէս զնաւ ի վերայ երեսաց ջրոյ՝ եւ ապա հանդարտեցաւ, որ ի Դ. օրն՝ եւ ի Ե. օրն՝ եւ ի Ժ. օրն մի անգամ շարժէղ, եւ այնպէս մնաց մինչ որ Յունիս ամիսն կատարեցաւ. եւ ապա զհաստատութիւն էառ երկիր ողորմութեամբն Աստուծոյ։ Դարձեալ ի սոյն թուին ազգն Օսմանցւոց մազուլ արարին զսուլթան Իբրահիմն ի թագաւորութենէ՝ եւ յետոյ սպանին, եւ եդին ի տեղի նորա թագաւոր զնորին որդին զսուլթան Մահմատ Յուլիս ամսոյ ԻԷ։ Դարձեալ ի սոյն թուին՝ երկրորդ Շահաբասն գնաց ի վերայ Ղանդահար քաղաքին եւ էառ զնա. եւ զՂալաբիստն ղաթլամ արար։ Դարձեալ ի սոյն թուին զօրքն Պարսից, որք էին ի Թիֆլիս քաղաքին. զօրաժողով եղեալ գնացին ի վերայ Կախեթու տիրոջն Թամրազ թագաւորին Վրաց, եւ ի մէջ պատերազմին սպանաւ որդին Թամրազին, որոյ անունն էր Դաւիթ՝ որ էր ժառանգ թագաւորութեանն. իսկ Պարսիկք առին զգլուխն Դաւթին, ընդ նմին եւ զնորին բայդաղն՝ որ էր խաչալամ. եւ զԴաւթի գլուխն ի ձող ցցեցին, եւ զխաչն գլխիվայր ի բայդաղէն կախեցին, եւ այնպէս ի Թիֆլիս քաղաքէն մինչ ի Սպահան տարան առաջի թագաւորին իւրեանց երկրորդ Շահաբասին, եւ յամենայն քաղաքս Պարսից մեծաւ ցնծութեամբ խրախութիւն առնէին, եւ քրիստոնէիցն էր մեծ սուգ եւ տրտմութիւն՝ քի քրիստոնէից թագաւորութիւնն անկաւ։

Թուին ՌՃ. Փիլիպպոս կաթուղիկոսն սուրբ Էջմիածնէ գնաց յԵրուսաղէմ. բայց ամ մի բոլոր ի քաղաքսն Հոռոմաստանայ շրջեցաւ, եւ ի մտանել ՌՃԱ. թիւն՝ եմուտ յԵրուսաղէմ. զսուրբ Յակոբայ մէջն գոյնզգոյն քարերով եւ մուտախիլներով սալեաց, եւ զաւագ բեմն բարձրացոյց. քանզի կարի ցած էր։

Թուին ՌՃԱ. Փիլիպպոս կաթուղիկոսն ելաւ յԵրուսաղէմայ եւ գնաց ի Ստամբօլ՝ անդ եկաց մէկ տարի, զքաղաքի եկեղեցեաց պարտքն վճարեաց. որ էր ԼՌ. ղուռուշ. եւ այլ բազում կարգս ուղղութեան հաստատեաց անդ։ Դարձեալ ի սոյն թուին Իլովայ քաղաքի Նիկօլ եպիսկոպոսն եկն ի Սպամբօլ առ Փիլիպպոս կաթուղիկոսն, մեղայ ասաց արձակեալ ի կապանաց բանադրանաց, եւ զեպիսկոպոսական իշխանութիւն ընկալեալ ի նմանէ գնաց յԻլով քաղաք, ի տեղի իւր։ Դարձեալ ի սոյն թուին Հնդստանայ թագաւորն Շահիջան Է. լաք մարդ ուղարկեց Ղանդահարայ վերայ, Օվրզանկէլ փաչահզատէն, Սայդուլէ խանն սարդար կարգեց, որք գնացին Բ. ամիս եւ կէս նստան ԻՌ. սպահիք վայր անկան, թող զբաջիփաթիարի օրդուբազարի հալալ խօրն։

Թուին ՌՃԲ. Փիլիպպոս կաթուղիկոսն ելաւ ի Ստամբօլայ եւ մեծաւ փառօք եկեալ եհաս յԷջոիածին յաթոռն իւր։ Դարձեալ ի սոյն թուին Դարիշուքուրն Է. լաք մարդով եկաւՂանդահարայ վերայ, Գ. ամիս նստաւ երիշ արար, ԼՌ. մարդ վայր անկաւ՝ ոչ կարաց առնուլ, յետ դարձաւ։

Թուին ՌՃԳ. զԷջմիածնայ զանգակատան հիմն արկին եւ սկսան ի շինել։ Դարձեալ ի սոյն թուին՝ յՕգոստոսի ամսոյ Բ. յաւուր չորեքշաբաթի. աւուրք լուսնին Լ. եւ արեգակն յԱռիւծ կենդանակերպն էր. կէս աւուրն անցեր էր. Գ. մասն արեգական խաւարեցաւ եւ աստեղք երկնից երեւեցան՝ որպէս ի գիշերի։

Թուին ՌՃԴ. ի մարտի ամսոյ ԻԵ. յԱղուհացից հինգերորդ կիրակէին վախճանեցաւ տէր Փիլիպպոս կաթուղիկոսն ի սուրբ Էջմիածինն եւ տարեալ թաղեցին ի սուրբ Հռիփսիմէ եկեղեցւոյ մէջն։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ յԱպրիլի ամսոյ Ը. ի տօնի Ծաղկազարդին զՋուղայեցի Յակոբ վարդապետն օրհնեցին կաթուղիկոս՝ սուրբ Էջմիածնի։ Դարձեալ ի սոյն թուին Բաղիշու տէր Աւդալ խանն չարացաւ եւ ջալալի կամէր լինիլ. վասն որոյ Մալաք Մահմահ փաշայն Վանայ բազում զօրօք եկն ի Բաղէշ քաղաք զԱւդալ խանն փախուցին՝ եւ ի տեղի նորա եդին խան զնորին որդին՝ որում անունն էր Դիադին։ Եւ յետ միոյ ամի եկն Աւդալ խանն եւ խորամանկութեամբ սպան զորդին իւր Դիադինն, եւ դարձեալ ինքն նստաւ խան։ Դարձեալ ի սոյն թուին զԴաշտեցի հայերն ի Սպահան քաղաքի միջէն հանին եւ յեզր քաղաքի բնակեցուցին հրամանաւ երկրորդ Շահաբասին։

Թուին ՌՃԵ. զԵրեւանցի եւ զայլ եւս հայերն հանին ի Սպահանայ քաղաքի միջէն, եւ յեզր քաղաքին բնակեցուցին հրամանաւ երկրորդ Շահաբասին։ Դարձեալ ի սոյն թուին ազգն քրդաց նահատակեցին զայր ոմն քրիստոնեայ Աւետիս անուն՝ հայ ազգաւ՝ յաշխարհին Մարաց՝ ի բերդն որ կոչի Փիզան, եւ տէրն Քրիստոս փառաւորեաց զնա երկնային լուսով, որ էջ ի վերայ նորա։

Թուին ՌՃԶ. զՋհուտ ազգն՝ որ ի մէջ Սպահան քաղաքին բնակեալ էին, բռնութեամբ եւ չարչարանօք տաճկացուցին զնոսա ազգն Պարսից. ընդ սոցին եւ զայլ եւս ջհտներն, որ յայլ քաղաքս Պարսից բնակեալ են, բռնութեամբ տաճկացուցին։ Դարձեալ ի սոյն թուին Դադիանայ թագաւորն մեռաւ եւ թագաւորութիւնն խանգարեցաւ՝ զի ոչ գոյր նմա որդի ժառանգորդ թագաւորութեան նորա։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ ի Փետրվարի ամսոյ ԻԷ. վախճանեցաւ Ջուղայեցի Սիմօն վարդապետն ի Թոխաթ քաղաքի՝ եւ անդէն թաղեցաւ. սա կարի վարժ էր քերականութեան արուեստին. եւ հանճարոյ արտաքին գրոց՝ եւ քաջաբան հակաճառող ընդդէմ ամենայն ազգաց։

Թուին ՌՃԷ. Ղարաղալխանի տէր մեծ երիսթաւն, որոյ անունն էր Զալ, գնաց յԱսպահան ի դուռն շահին եւ ձեռնտուութեամբ շահի էհտիմալ դօլվաթին ոչ սպանաւ, այլ կենդանի դարձաւ յաշխարհն իւր։

Թուին ՌՃԹ. Մարտի ամսոյ Ա Պաշիաչուխի թագաւոր Աղէքսանդրն մեռաւ՝ եւ իւր փոխանակ որդին թագաւորեաց, անուն Բագրատ։ Դարձեալ ի սոյն թուին այս Բագրատս՝ որ փոխանակ իւր հօր Աղէքսանդրին թագաւոր նստաւ, իւր խորդ մայրն զսորին զերկոսին զաչսն խաւարեցոյց զի ներհակութիւն անկաւ ի մէջ նոցա. այլ եւ իշխանքն իրերաց անմիաբանք եղեն, երկիրն աւերեցաւ, եւ թագաւորութիւնն խափանեցաւ։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ յԱպրիլի ամսոյ Ա. աղուհացից հինգերորդ կիրակէին գործեցաւ այս, քանզի կարի ցրտային ծանր ձմեռն եղեւ՝ եւ պաղեցաւ ծովն Գեղամայ եւ Սեւան կղզին, որ է ի մէջ ծովուն, սորին բնակիչքն՝ որքան ամուր էր պաղն՝ զերեսօք պաղին երթային եւ գային, եւ յորժամ թուլացաւ պաղն՝ որ ոչ բառնայր մարդ, յայնժամ կամեցան ջարդիլ զսառն, զի ճանապարհ արարեալ արտաքս գայցեն ի ծովէն, վասն որոյ առաջնորդ վանից կղզւոյն Բարսեղ անուամբ վարդապետ, էառ ընդ իւր մէկ աբեղայ, եւ մէկ սարկաւագ, եւ երեք աշխարհական, մտին ի տուփ եւ սկսան կոտորել զպաղն, եւ կոտորելով հասին եւ կէս ծովուն, յայնմհետէ սկսաւ շնչել հողմն ուժգին, եւ կամեցաւ յետս դառնալ ի կղզին՝ ոչ եթող հողմն, որ ալեօք ջուրցն զկոտորեալ սառսն բերեալ բառնայր ի վերայ տփոցն, որով ծանրացեալ տուփքն ի ներքոյ սառին, եւ սուզան ի ծովն, վարդապետն եւ աբեղայն եւ երկու աշխարհականք, իսկ սարկաւագն եւ մէկ աշխարհական փրկեցան ի հեղձմանէ, որորմութեամբն Աստուծոյ։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ յԱպրիլ ամսոյ ԼԱ. յերկուշաբաթ աւուր, կայծակն եհար մէկ ձի սպան, զոր մերով աչօք տեսաք։ Դարձեալ ի սոյն թուին եւ Յուլիս ամսոյ ԻԱ. յաւուր շաբաթու կրակ անկաւ ի մեծ քաղաքն Ստամբօլ մինչ ի վաթսուն եւ վեց ժամս այրեցաւ յոյժ բազում տեղի։ Դարձեալ ի սոյն թուին հրաման արար թագաւորն Պարսից երկրորդ Շահաբասն, որ յազգէն մահմետականաց, ՌՇ. տուն թուրք տարան ի Կախէթ լցին՝ որ անդ բնակին։

Թուին ՌՃԺ. Կովկաս լեռան բնակեալ Վրացիք՝ ազգն, որ ասի Թուշ եւ Փշաւ եկին ի գիշերի, եւ զայս ՌՇ. տուն թուրքս ի սուր քաշեցին ի ծերոց մինչեւ ցստընդեայն։ Դարձեալ ի սոյն թուին շահն զէհտիմալ դօլվաթն ընկեց յիշխանութենէ վասն արձակման երիսթաւին, քանզի ասացաւ առաջի խաներուն նաեւ առաջի շահին, թէ թելադրութեամբ երիսթաւին կոտորեցին Վրացիքն ՌՇ. տուն թուրքսն։ Դարձեալ ի սոյն թուին նոյն երիսթաւի եղբօր որդիքն զիւր գլուխն կտրեցին եւ տարան առ ոտն շահին. այս գործեցաւ թելադրութեամբ Շահնաւազ խանին Թիֆլիզու, որ եւ ինքն եւս յազգէն Վրաց էր, որպէս զի ինքն հաւատարիմ երեւեսցի առաջի շահին։ Դերձեալ ի սոյն թուին Թամրազ թագաւորն, որ էր տէր Կախէթու, ելեալ ի Վրաստանայ՝ գնաց ի Սպահան առ երկրորդ Շահաբասն հնազանդ նմա, եւ որպէս սովորութիւն է նենգաւոր ազգին Պարսից, զառաջինն սիրով եւ մեծարանօք ընկալան զնա, բայց յետոյ վասն Քրիստոսական հաւատոյն եւ օրինացն՝ բանիւ իշխանացն նենգեաց զնա շահն եւ ձգեաց յերեսաց, եւ առաքեաց յաքսորս յաշխարհն Ֆահրապատու, ի քաղաքն Աստարապատ, եւ անդ մեռաւ, եւ բազումք ասէին, թէ կամօք շահին դեղեալ մեռուցին զնա։
Ի թուին ՌՃԺ. գնաց Թամրազն ի Սպահան, եւ ի ՌՃԺԲ. մեռուցին զնա, այլեւ յարանցն, որք ընդ Թամրազիս էին, զընտիրսն սպանին, բայց զմարմին Թամրազին հրամանաւ շահին տարան յերկիրն իւր ի Կախէթ առ թոռն նմին Թամրազի։

Թուին ՌՃԺԴ. յամսեան Դեկտեմբերի, յետ անցանելոյ մէջ գիշերին, ի խոր առաւօտուն, երեւեցաւ վարսաւոր աստղ մի յերկինս ի մէջ յարեւելից եւ հարաւոյ, եւ զվարսն իւր դէպ յարեւմուտս ունէր ձգեալ՝ եւ յելանելն իւրում, օր աւուր՝ շուտ ելանէր, եւ այնպէս շուտ ելանելով գնաց մինչ ի յերեկոյն, եւ յորժամ էանց զմէջ գիշերոյն դարձոյց զվարսն իւր եւ ձգեաց դէպ յարեւելս, եւ այնպէս գնալով եհաս մինչ ի յերեկոյեան լոյսն եւ ապա անյայտ եղեւ։ Այլ եւ ի սոյն թուին, եւ յամսեանն Ապրիլի, դարձեալ երեւեցաւ աստղ մի գիսաւոր ընդ արեւելս ի կողմն հիւսիսոյ՝ յառաւօտու պահուն, եւ զվարսն իւր ունէր ձգեալ ի կողմն արեւմտեան, եւ յելանելն իւրում օր աւուր յուշ ելանէր, եւ այնպէս գնալով եհաս մինչեւ ի լոյս առաւօտուն, եւ անյայտ եղեւ։

Թուին ՌՃԺԵ. ի Սեպտեմբերի ամսոյ Ժ. վախճանեցաւ Պարսից թագաւորն երկրորդ Շահաբասն, սա յոյժ բարեբախտ էր, որ իւր շրջակայ թշնամիքն ինքեանց կամօք գային ի սէր եւ ի հնազանդութիւն սմա այլ եւ ունէր խնամս բարեգութ ի վերայ ազգիս Հայոց։ Եւ յետ սորա թագաւորեաց որդին սորա, զորոյ զանունն կոչեցին Շահսէֆի, ըստ անուան պապոյն իւրոյ, վասն որոյ զսա անուանեմք երկրորդ Շահսէֆի։ Եւ յետ նստելոյ Շահսէֆոյս թագաւոր՝ ի շրջակայ ազգաց թշնամիք յարեան եւ ասպատակեցին զերկիր սորա, այլ եւ ինքն հանապազ հիւանդ եւ ցաւագար մարմնով կայր, վասն որոյ ըռամ ձքողք եւ այլ հմայողք հմայելով ասացել են, Շահսէֆի անունն, որ ի վերայ դորա՝ ոչ է բախտաւոր. այլ եւ օրն եւ ժամն, յորում եդեալ են յաթոռ թագաւորութեան, ոչ է լեալ բախտաւոր. վասն որոյ փոխեցին զանունն եւ անուանեցին Շահ-Սուլէյման, եւ հմայելով ընտրեցին բախտաւոր օր. եւ վերստին եդին յաթոռ թագաւորութեան, եւ այժմ առողջ կայ եւ բարւոք, եւ զանունն Շահ-Սուլէյման ասեն եւ գրեն յամենայն տեղիս։