Գիրք պատմութեանց

ՅԱՂԱԳՍ ԳԱԼՍՏԵԱՆ ՇԱՀԱԲԱՍԱՅ ԹԱԳԱՒՈՐԻՆ ՊԱՐՍԻՑ ՅԱՇԽԱՐՀՍ ՀԱՅՈՑ ԵՒ ՈՒՆԵԼՈՅ ԶԱՄԵՆԱՅՆ, ԵՒ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻՆ ՍՐԱՊԻՈՆԻ ԴԱՌՆԱԼՈՅ ԱՆԴՐԷՆ Ի ՏԵՂԻ ԻՒՐ

Իսկ Կաթուղիկոսքն երկոքին՝ Դաւիթ եւ Մելքիսէթ, եւ արքն, որք ընդ նոսա, իբրեւ տեսին, թէ ոչ եղեւ միաբանութիւն ի մէջ ինքեանց եւ Սրապիոն վարդապետին, եւ մանաւանդ թէ փոխանակ միաբանութեանն խռովութիւն եւս անկաւ, ելեալք ի Ջուղայոյ գնացին ի վանքն Տաթեւու, եւ անդէն զտեղի առեալ աւուրս տասն, խորհէին՝ խոկային, երկնէին, զի գոնեայ հնար իմն գտանիցի, զի մի՛ ի կաթուղիկոսութենէն զրկիցին, այլ մնասցէ կաթուղիկոսութիւնն ի ձեռս իւրեանց, եւ այլ իմն կերպիւ զերծցին ի ձեռաց պարտատուաց։ Խորհեցան խորհուրդ՝ եւ ոչ տերամբ ըստ գրեցելումն [Ես. Լ 1], ի կորուստ անձանց իւրեանց, ի կործանումն եւ ի տապալումն աշխարհին, եւ ի ջնջումն ազգին իւրեանց, քանզի սահմանեցին հաստատութեամբ ի միջի իւրեանց զի գնասցեն ի Սպահան առ թագաւորն Պարսից՝ որում անունն էր Շահաբաս։

Եւ պատճառ գնալոյ սոցա առ շահն այս էր, զի հաւաստեաւ եւ ստոյգ գիտէին, թէ շահն պատրաստեալ է գալ ի յաշխարհս Հայոց, քանզի յառաջ քան զսոսա բազումք ոմանք յաշխարհէս Ատրպատականի՝ իշխանք եւ կողմնակալք մահմետականք եւ քրիստոնեայք, գնացեալ էին առ թագաւորն Պարսից, վասն զի յոյժ չարաչար նեղութեամբ նեղէին զնոսա ազգն Օսմանցւոց ծանր հարկապահանջութեամբ, եւ կեղեքմամբ զրկէին եւ կողոպտէին, եւ հաւատոց կուռէճութիւն առնէին, եւ այլ բազում տառապանօք չարչարէին, ոչ միայն զազգս Հայոց, այլեւ զազգն Վրաց եւ զՄահմետականաց, եւ վասն այնր նեղութեան գնացին առ թագաւորն Պարսից, զի թերեւս նովաւ դիւրութիւն գտցեն զերծեալք ի ծառայութենէն Օսմանցւոց։

Ղազի խան անուն ոմն յազգէն քրդաց՝ որ էր մեծ իշխան եւ կողմնակալ աշխարհին Մարաց, նեղեալ յազգէն Օսմանցւոց, զի կամէին սպանանել զնա Օսմանցիքն, եւ յինքեանս գրաւել զիշխանութիւն նորա, վասն որոյ եւ նա առաքեաց զհաւատարիմն իւր՝ որ Խան–Աւդալ ասէին, առ շահն, զի եկեալ փրկեսցէ զինքն, եւ ինքն լինիցի ի կողմն շահին։

Սոյնպէս եւ միւս իշխան յազգէն Մարաց՝ որում ասեն Ուլամայ օղլի Հայբաթբէկ, սա ոչ թէ զայլս առաքեաց, այլ ինքն գնաց առ շահն։ Նաեւ թագաւորքն Վրաց ունէին կամք, զի Պարսիկք ունիցին զաշխարհս. քանզի ոգւով չափ վշտացեալք էին յՕսմանցւոց՝ ոչ միայն վասն նեղութեանց Օսմանցւոց, այլ մանաւանդ վասն ըմբռնմանն մեծ Սիմօն խանին, թագաւորին իւրեանց՝ զոր ըմբռնեալ Օսմանցիքն տարան ի Ստամբօլ եւ անդ սպանին։ Այլեւ զթոռն սորա եւս խաբով տարան ի Ստամբօլ, եւ զնա եւս սպանին։ Այլեւ այս թագաւորացս Վրաց յոլով պատանդք կային առ թագաւորսն Պարսից, որ էր դուստր եւ որդին վերոյ ասացեալ Սիմօն խանին Թիֆլիզու, նաեւ որդին Աղէքսանդր թագաւորին Կախեթու, որում անունն էր Կոստանդին։ Նաեւ եղբայր Աթաբէկ իշխանին Սոմխէթու՝ որում անունն էր Թահմազղուլի։ Եւ այլք յոլովք կային յազգէն Վրաց առ թագաւորսն Պարսից։

Իսկ յաշխարհէն Աղուանից՝ եւ յազգէն Հայոց գնացին Սարուխան բէկն եւ իւր եղբայր Նազարն ի յՈսկանապատ գեղջէ. Օղլան քէշիշն եւ իւր եղբայր Ղալաբէկին ի Հաթերք գեղջէ։ Ջալալ բէկն իւր եղբօր որդւովքն ի Խաչենոյ։ Մէլիք Սուջումն ի Դիզակայ. Մելիք Փաշիկն ի Քօչիզ գեղջէ. Մելիք Բաբէն ի Բրետիս գեղջէ. Մելքիսէթ եպիսկոպոսն ի վերին Զակամայ ի Մելիքզատայ գեղջէ. Մելիք Հայկազն ի Քշտաղս երկրէն՝ ի Խանածախ գեղջէ։ Այլեւ չորս գեղ ի Դիզակայ երկրէն միահաղոյն չուեցին եւ գնացին յերկիրն Պարսից, եւ շահն բնակեցոյց զնոսա ի քաղաքն Սպահան։ Այլեւ երեք մասն ի ժողովրդոց՝ Դաշտ կոչեցեալ տեղին՝ որ է ի գաւառի Գողթան՝ մերձ յԱգուլիս՝ գնացին յերկիրն Պարսից, եւ շահն զնոսա եւս բնակեցոյց ի քաղաքն Սպահան։ Եւ է պատճառ Դիզակեցւոց եւ Դաշտեցւոց գնալոյն՝ ծանր հարկապահանջութիւնն, կեղեքելն եւ կողոպտելն եւ կուռէճութիւն առնելն, եւ անխնայ սպանանելն զքրիստոնեայսն։

Եւ եղեալ են ամենեքեան յոյժ չքաւորք, եւ պարտատէրք, եւ մնացեալ են անճար։ Վասն որոյ փախուցեալ գնացին յերկիրն Պարսից։ Զանուանս արանցս՝ զորս յիշեցաք, ամենեքեան էին արք նշանաւորք։ Սոքա եւ առաւել քան զսոսա յոլովք գնացեալ էին առ շահն, զորս գիտէին կաթուղիկոսքն, այլեւ տեղեկացեալք էին թէ շահն հաւաստեաւ գալոյ է յաշխարհն Հայոց, վասն որոյ եւ նոքա եւս կամեցան գնալ, զի մտերիմք երեւեսցին առաջի շահին. գուցէ թերեւս դիւրութիւն եւ օգտութիւն ինչ գտանիցեն ի նմանէ՝ նեղութեանց եւ պարտուց իւրեանց։

Յայնմ ժամանակի ի զրաւ ամենայն խորհրդոց Դաւիթ Կաթուղիկոսն եւ Խորվիրապայ Մանուէլ եպիսկոպոսն մնացին յաշխարհս Հայոց։ Իսկ Մելքիսէթ Կաթուղիկոսն եւ Հաւուց թառայ Մանուէլ եպիսկոպոսն եւ Գեղարդայ Աստուածատուր եպիսկոպոսն, ելեալք ի Տաթեւու, պատճառանօք իմն գնացին յաշխարհն Պարսից։ Եւ եղեւ իբրեւ նոքա ճողոպրեցան ի մասն բաժնի երկրին Պարսից եւ անյապաղ փութացան ի գնալ՝ մինչեւ հասին ի քաղաքն Սպահան եւ երեւեցան Շահաբաս թագաւորին եւ զեկուցին նմա զխորհուրդս իւրեանց։ Իբրեւ զայն լուաւ շահն եւ ծանեաւ, ցնծացաւ ի յոգի, բերկրեցաւ ի միտս, զուարթացաւ ի մարմին, զի մեծ եղեւ նմա ուրախութիւն յաւուր յայնմիկ, քան զամենայն աւուրս կենաց իւրոց, եւ ըստ խորամանկ բարուց իւրոց Շահաբաս սկսաւ մեծարել եւ պատուել զնոսա տրօք եւ պարգեւօք երեւելօք, եւ օր ըստ օրէ կոչեալ զնոսա առ ինքն՝ խօսէր ընդ նոսա ըստ մտաց նոցա, եւ զսիրտս նոցա յինքն յանկուցանէր եւ զինքն նոցին հաւատարիմ եւ բարեկամ ձեւացուցանէր, եւ խոստանայր մեծաց բարեաց հասուցանել զնոսա, եւ այնքան սնոտի եւ պատիր խաբէութեամբ կեղծաւորեալ զինքն նոցին մտերիմ ցուցանէր, մինչ զամենայն խորհուրդս սրտից նոցա յինքն գողացաւ. եւ զամենայն որպիսութիւն աշխարհաց նոցա զել եւ զմուտ եւ զաշխարհակալ արանց իմացաւ։ Եւ իբրեւ գիտաց, թէ ճշմարտիւ եւ սիրտք նոցա այնպէս է, որպէս եւ բերանով խօսին, ապա հրաման ետ զօրավարաց իւրոց պատրաստել զզօրսն առ ի գնալ. եւ իսկոյն վաղվաղակի կատարեցաւ հրաման։ Խաղայ այնուհետեւ ամենայն զօրքն գալ ի Թարվէզ ի վերայ զօրացն Օսմանցւոց, որք անդէն բնակեալ էին եւ ունէին զԹարվէզ եւ զգաւառս նորա։

Եւ յորժամ շահն ել ի Սպահանայ գալ ի Թարվէզ՝ զ՚ ի վերոյ յանուանէ յիշեցեալ զարսն զամենեսեան ընդ իւր էառ, եւ փութագնաց եւ օդապարիկ երիվարօք ելեալ ի Սպահանայ վաղվաղակի ի սակաւ աւուրս հասանէ ի Թարվէզ։ Բնաւ ոչ գիտացեալ զօրացն Օսմնացւոց զգալն Պարսից, քանզի ոչ թէ ի բազում, այլ ի սակաւ աւուրս եհաս ի Թարվէզ։ Իսկ ի հասանել Շահաբասին ի Թարվէզ, աջողակ գտաւ գործն առաջի նորա, վասն զի տէրն Թարվիզու, որում անունն էր Ալի փաշայ, որ իշխան էր ամենայն զօրացն Օսմանցւոց, որք պահապան էին աշխարհին, փաշայն եւ զօրքն ամենայն ԻՌ ժողովեցան եւ ի միասին գնացին ի գաւառն Սալմաստայ ի վերայ նախկի յիշեցեալ քուրդ պարոնին՝ Ղազի խանին, վասն զի յայտնի եղեալ էր Օսմանցւոցն՝ որ Ղազի խանն բաժանեալ է ի միաբանութենէ Օսմանցւոց, եւ միաբանեալ է ընդ Պարսից, եւ զհաւատարիմն իւր զԽան-Աւդալն առաքեալ է առ շահն. վասն այսորիկ ժողովեցան զօրքն Օսմանցւոց եւ գնացին ի Սալմաստ ի վերայ Ղազի խանին։ Իսկ Ղազի խանն նախ քան զհասանելն զօրացն Օսմանցւոց, ել ի Սալմաստայ եւ գնաց յՈրմի գաւառ եւ եմուտ ի յանառիկ բերդն՝ որ ասի Գօգարչին ղալասի, որ է ի մէջ ծովակին Որմւոյ, եւ անդ ամրացաւ։ Իսկ Ալի փաշէն եւ զօրքն Օսմանցւոց եկեալ ի Սալմաստ տեսին զի Ղազի խանն գնացեալ էր յՈրմի, եւ նոքա ոչ գնացին յՈրմի, զի կամեցան նախ զայն երկիրն Սալմաստու եւ զբերդն ընդ իւրեանց իշխանութեամբ գրաւել եւ ապա գնալ յՈրմի ի վերայ Ղազի խանին, եւ քանզի էր ամուր բերդ մի յերկրին Սալմաստու, որում ասեն Ղառնիեարուխ, եւ շուրջ զնովաւ յարդարեցին պատերազմ, եւ մինչեւ ցերիս ամիսս կացին անդէն զօրքն Օսմանցւոց եւ պատերազմէին ընդ բերդին եւ ոչ կարացին առնուլ։

Յաւուրս յայսոսիկ՝ յորում Օսմանցիք ի վերայ Ղառնիեարուխ բերդին պատերազմէին, եկն շահն եւ եհաս ի Թարվէզ, եթող զքաղաքն եւ անցեալ եկն ընդդէմ զօրացն Օսմանցւոց։ Իսկ Օսմանցիք իբրեւ զգացին զգալն Պարսից եւ իմացան ստուգիւ թէ շահն ինքն է, – քանզի յառաջ համարեցան թէ զօրապետ ոմն իցէ, – եւ իսկոյն թողեալ զպատերազմն բերդին, դարձան եւ եկին մերձ ի գիւղն Սօֆիան եւ անդէն ի դաշտին Սօֆիանու խմբեցան ի պատերազմ յանդուգն բախմամբ։ Եւ ի նմին պատերազմի երեւելի քաջութիւնս գործեաց Ուլամայ օղլի Հայբաթ բէկն, զի քսան գլուխ եբեր առաջի շահին յայնմ պատերազմի, եւ իբրեւ զգիշախանձ եւ անյագուրդ գազան՝ յաւել եւս եւ եմուտ ի պատերազմն։ Եւ վասն առաւել արշաւանացն եւ աշխատանացն խոնջեալ էր երիվար նորա. եւ զօրացն Օսմանցւոց պատեալ շուրջ զնովաւ ըռըմբափակ արարին զնա ի մէջ իւրեանց՝ եւ անդէն հարեալ սպանին զՀայբաթ բէկն, եւ զայն տեսեալ զօրացն Պարսից երկիւղակիր լեալ զանգիտէին, որով սուղ ինչ պարտեալ երեւիւր կողմն Պարսից։ Եւ իսկոյն կոչեալ շահն առաջի իւր զմեծ խանն Զըլֆիղար՝ եւ քաջալերեալ արիացոյց զնա՝ եւ հրաւիրեաց ի պատերազմն. իսկ նա ի քաջալերանաց շահին զօրացեալ զօրութեամբ եմուտ ի հանդէսն ի մէջ պատերազմին եւ հարեալ խորտակեաց զօրեղ զօրութեամբ զզօրսն Օսմանցւոց։ Եւ զայն տեսեալ զօրացն Պարսից առհասարակ յամենայն կողմանց դիմեալ ի վերայ՝ հարեալ ի սուր սուսերի ջնջեալ առհասարակ զամենեսեան տապաստ դաշտացն արկանէին, եւ մնացեալքն փախստեամբ կորնչէին։

Իսկ Ալի փաշէն իբրեւ ետես զպարտութիւն իւրոյ կողմանն, եւ զայն եւս թէ ստուգիւ շահն ինքն է, էառ ընդ իւր զորդին իւր՝ եւ եկեալ անկաւ յոտսն շահին, եւ աղաչէր վասն ազատութեան։ Իսկ շահն սիրով եւ գթով ընկալաւ զնա՝ եւ մեծաւ պատուով պահէր առ ինքն, եւ ընդ իւր տարաւ ի Սպահան։

Եւ յետ վանելոյ պատերազմին եկն շահն՝ եւ եմուտ ի Թարվէզ. եւ կալեալ տիրեաց քաղաքին եւ ամենայն գաւառացն։ Եւ զբերդն որ էր ի մէջ քաղաքն քարայատակ արարեալ քակեաց ի հիմանց զբովանդակն. կացեալ անդէն աւուրս ինչ մինչեւ զամենայն երկիրն նուաճեաց ընդ ձեռամբ, կարգեաց իշխանս եւ գործակալս յամենայն սահմանս նորա։

Իսկ մնացեալ զօրքն Օսմանցւոց, որք ի քաղաքէն Թարվիզու փախեան եւ որք ի պատերազմէն զերծան, գնացեալ ժողովեցան ի քաղաքն Նախչուան։ Եւ ընդ զօրացն Նախչուանու խորհեցան խորհուրդ, թէ թագաւորն Պարսից վասն այսմ աշխարհիս եկեալ է, եւ զիարդ եւ իցէ վերջն այն է, որ նա առնլոց է զաշխարհս զայս ի ձեռաց մերոց։ Արդ՝ նախ քան զգալն նորա մեք կողոպտեալ եւ աւարեալ յափշտակեսցուք ի գեղօրէից գաւառիս որքան կարեմք եւ առեալ գնասցուք։ Եւ այս խորհուրդ յայտնեցաւ գեղականաց գաւառացն, եւ մանաւանդ Ջուղայու. զոր յաւէտ վասն Ջուղայու էր խորհուրդն այն, վասն որոյ ամենեքեան ելեալք ի բնակութեանց եւ ի շինամիջէ փախեան, եւ ելին ի լերինս՝ յայրս եւ յամուր վայրս տեսանել զվերջն թէ որպէս լինելոց է։

Եւ լուրս այս հասեալ եղեւ առ շահն ի Թարվէզ, յաղագս որոյ կարգեաց զօրավար զՉրաղ Սուլթանն եւ բազում զօրօք առաքեաց ի պահպանութիւն գաւառականացն Նախչուանու։ Եւ նա եկեալ եհաս ի Ջուղայ։ Իբրեւ զայն տեսին Օսմանցիք խափանեցան ի խորհրդոց իւրեանց։ Բայց թէպէտ ոչ առաւել՝ այլ զոր ինչ եւ կարացին Օսմանցիքն կողոպտել ի մերձակայ գեղօրէիցն, կողոպտեալ աւարեցին՝ եւ ժողովեցան ի Նախչուան։

Իսկ բնակիչքն Նախչուանայ եթէ սպայազօրք, եւ թէ ռամիկք՝ իբրեւ լուան զառումն Թարվիզու՝ եւ զվանումն որ անդէն զօրացն, եւ զայն եւս՝ որ հանդերձեալ են Պարսիկք գալ ի վերայ իւրեանց, իբրեւ զջուր լեալ յերկիր հեղան, լքան ի սիրտս, եւ լուծան ի ձեռս։ Իսկ այն զօրքն Օսմանցւոց, որք փախեան ի Թարվիզու եւ եկին ի Նախչուան, ոչ կարացին մնալ անդէն՝ եւ կալ ընդդէմ, այլ երկիւղիւ մեծաւ ըմբռնեալ ի սիրտ եւ յոգի, հապճեպ տագնապաւ ելին ի Նախչուանայ՝ եւ ժամանեալ անկանէին ի քաղաքն Երեւան։ Եւ ի հարաւային կողմն բերդին Երեւանայ կից ընդ նմա պատեցին պարիսպ եւ շինեցին միւս եւս բերդ, եւ մտին ինքեանք ի ներս պատերազմական զինուք։

Եւ ի տագնապելի յաւուրս յայսոսիկ, ազգն Օսմանցւոց՝ որք պարտք էին տուեալ Դաւիթ կաթուղիկոսին եւ Մելքիսէթ կաթուղիկոսին, կալան զՍրապիոն կաթուղիկոսն եւ ի նմանէ պահանջէին զինչս իւրեանց՝ ասելով. «Պարտք մեր ի վերայ Աթոռոյն է՝ որոյ դու այժմ յաջորդ ես եւ կաթուղիկոս, եւ քեզ հարկ է զի դու վճարեսցես մեզե։ Եւ նա թէպէտ բազում բանս արդար իրաւամբք տայր պատասխանի նոցա, սակայն նոցա ո՛չ լինէր լսելի։ Նաեւ կամէին զնա եւս առնուլ ընդ ինքեանս ի բերդն, բայց ողորմութիւնն Աստուծոյ օգնեաց. զի ոմանց յոլով եւ ոմանց սակաւ ետ ինչս՝ եւ զերծաւ ի ձեռաց նոցա, որ ոչ առին ի բերդն, եւ մնաց ի գաւառին մինչեւ եկն շահն յԵրեւան։

Եւ անտի ի Թարվիզու Շահաբասն նախ քան զինքն առաքեաց զԶըլֆիղար խանն ի Նախչուան կալ անդէն, եւ տիրել քաղաքին մինչ ինքն գայցէ, որ եւ գնացեալ Զըլֆիղար խանն՝ արար այնպէս։ Եւ եկեալ մերձ բերդին Նախչուանու բանակ եդեալ նստաւ, այնքան մերձ, որ թէ թֆանք ձգէին հասանէր։ Յաղագս որոյ ասացին բարեկամքն Զըլֆիղար խանին ցնա, թէ զգուշութեամբ պահեա զքեզ՝ զի մի Օսմանցիքն թֆանքով հարցեն զքեզ։ Որոց արարեալ պատասխանի ժպտելով եւ զՕսմանցեօքն եպերանս առնելով, թէ «թֆանք նոցա յաչս իմ պատահեսցիե։ Ապա յաւուրն երկրորդի առաքեաց պատգամս առ իշխանս քաղաքին Նախչուանու, թէ մի ձգէք թֆանք կամ նետ, զի ես սակաւ արամբք գամ առ ձեզ խօսել ընդ ձեզ բանս ինչ իրաւամբ եւ դատաստանաւ։ Եւ առեալ ընդ իւր արս քսան՝ ելեալ ի բանակէն հետիոտս գնաց ի քաղաքն, եւ հասեալ ի դուռն քաղաքին նստաւ անդէն. իբրեւ ժողովեցան առ նա ամենայն իշխանք քաղաքին, յայնժամ Զըլֆիղար խանն սկսաւ ասել իշխանացն Օսմանցւոց. «Արդ որո՞յ յուսոյ եւ կամ որո՞ւմ աւուր սպաս կալեալ մնայք, զի ո՛չ թէ ես եմ եկեալ պատերազմիլ ընդ ձեզ, եւ կամ թէ նման ինձ խան մի, այլ ինքնակալ թագաւոր բազում զօրօք եկեալ զհայրենի աշխարհն իւր խնդրէ։ Եւ դուք որո՞վ զօրութեամբ կարէք ընդդիմակայիլ եւ պատերազմել ընդ նմա։ Արդ՝ բանս բարեկամի ասեմ ձեզ, զի ինձ այսպէսն գոլ բարի թուի, եւ թէ ձեզ եւս բարի թուի՝ արդէն իսկ ելէք դուք ամենեքեան ձերովք ընտանեօք եւ ընչիւք եւ խաղաղութեամբ գնացէք, եւ մի յամառեալ դիմադարձիք եւ պատերազմիք, զի մի գուցէ յաղթեալ պարտիցիք՝ եւ մատնիցիք դուք ի սպանումն, եւ ընտանիք ձեր ի գերութիւն, եւ ինչք ձեր յաւարե։

Յայնժամ հաւանեալ բանից նորա իշխանքն եւ ազգն Օսմանցւոց, խնդրեցին ի նմանէ աւուրք ժամադրեալ՝ յորս ելանիցեն ի քաղաքէն, եւ խանն արար այնպէս։ Այնուհետեւ սկսան ամենայն ազգն Օսմանցւոց ելանել ի քաղաքէն Նախչուանայ՝ եւ բանակ եդին ի կողմն ինչ քաղաքին՝ մինչ որ ամենեքեան ժողովեցան անդ։ Եւ մինչ ելանէին Օսմանցիքն ի քաղաքէն, յայնժամ եկին զօրականք ի զօրացն Ղզըլպաշին՝ եւ կացին ի դրան քաղաքին, միայն զթֆանք եղեալ զէնն առնուին յՕսմանցւոց՝ եւ ոչ այլ ինչ, եւ բաց ի նմանէ զամենայն ինչս եւ զզէնս իւրեանց առեալ Օսմանցւոցն գնային։ Եկին բազում արք ի զօրականաց քաղաքին առ խանն Զըլֆիղար եւ ասացին «Սոքա, որք ելանեն ի գնալ, ո՛չ են բնիկ բնական ի քաղաքէ աստի, վասն որոյ եւ գնան, իսկ որ մեքս եմք բնական ի քաղաքէս եմք, եւ ո՛չ կամիմք գնալ աստի. մինչեւ ցարդ տէրութիւն եւ իշխանութիւն խոնդքարին էր, նմա ծառայէաք, արդ՝ որովհետեւ եղեւ տէրութիւն եւ իշխանութիւն Շահաբասին՝ կամիմք աստէն կալ եւ մնալ եւ նմա ծառայելե։ Եւ առ այս բան յոյժ հաւանեցաւ խանն, սիրով եւ գթով ընկալաւ զնոսա՛ եւ հրամայեաց այնպէս լինել, որ եւ եկեալ զինուորացն վաղվաղակի հանին զՕսմանցւոց ձեւն յինքեանց, եւ հարթեցին զերկայն մօրուսն իւրեանց եւ զգեցան զկերպս Ղըզլպաշի, եւ եղեն որպէս զբազմաժամանակեայ Ղըզլպաշք։ Այլեւ հրամայեաց խանն ելանել մունետիկ եւ բարձրաձայն քարոզել ի մէջ քաղաքին, թէ այսուհետեւ եղեւ տէրութիւն եւ իշխանութիւն եւ աշխարհակալութիւն շահին. ով ոք սիրէ զշահն՝ կացցէ աստ անհոգութեամբ, եւ ով ոք կամի գնալ՝ գնասցէ խաղաղութեամբ զճանապարհս իւր։ Եւ կացին այսու աւանդութեամբ մնացեալ արք քաղաքին, մինչ որ եկն շահն ինքն ի Նախչուան։

Եւ ինքն շահն մինչ էր ի Թարվէզ՝ յոյժ շուտափոյթ ճեպով յարդարեաց զամենայն որպիսութիւն կողմանցն այնոցիկ։ Եւ իսկոյն հրամայեաց սպայապետաց իւրոց, զի չու արարեալ գնասցեն դէպ ուղիղ ի քաղաքն Նախչուան։

Եւ ի գալն, յորժամ հասին ի գիւղաքաղաքն Ջուղայ, ամենայն բնակիչքն Ջուղայու, բազում եւ զանազան, եւ պէսպէս յօրինուածովք պատրաստութիւնս հոգացեալ ելին ընդ առաջ շահին, որպէս վայել է թագաւորի։ Իշխանք եւ ծերք եւ երիտասարդք, ի զարդ եւ ի զէնս ոսկէհուռն սխրատեսիլ հանդերձից պճնազարդեալք, ընդառաջ ընթանային։ Եւ նորաբողբոջ դեռահաս մանկունք ոսկի բաժակաւ զանուշահամ եւ զազնիւ գինի մատուցանէին։ Լուցեալ մոմեղինօք եւ խնկօք եւ կնդրկօք քահանայք եւ մարմնաւոր երգեցիկք առաջի ընթանալով յարմարական ձայնիւ նուագէին։ Եւ զճանապարհս անցից արքայի զարդարեցին. եւ յեզէրէ գետոյն մինչեւ ցապարանս խօջայ Խաչիկին արկին փայանդազ առաթուր թագաւորին, պատուական եւ վայելուչ կումաշս, որոց վերայ էանց թագաւորն՝ եւ գնաց ի տուն խօջայ Խաչիկին։ Եւ ի տան անդր, խոջայ Խաչիկն զոսկի սկուտեղ լցեալ ոսկւով եդեալ ի ձեռն որդւոյ իւրոյ մատոյց առաջի թագաւորին, նոյնպէս եւ ամենայն մեծամեծքն Ջուղայու մատուցին ընծայ, որպէս վայել է թագաւորի։ Եւ զաւուրս երեք եկաց անդ շահն, եւ Ջուղայեցիք պատուեցին զնա համադամ կերակրօք եւ ծաղկեհամ գինեաւ։

Իսկ վիշապն անդընդային Շահաբաս՝ որ ի սկզբանէ զբարս օձի ունէր բնաւորեալ յինքեան ընդդէմ քրիստոնէից, իբրեւ տեսանէր զայնքան հարստութիւն՝ եւ զբարեվայելչութիւն քրիստոնէից՝ մախայր. եւ զգայռէր ի սրտի՝ թէ զիարդ պատճառ եւ ժամ գտցէ նենգել զնոսա։ Բայց առ ժամն ծածկեալ զթոյնսն առ երեսս սրտահաճուկ լինէր։

Եւ յետ երից աւուրց ելեալ ի Ջուղայոյ գնաց ի Նախչուան եւ մտեալ ի քաղաքն տիրէ նմա առանց պատերազմի եւ բնաւին իսկ թարց աշխատանաց, եւ կացեալ անդէն աւուրս սակաւս, եւ կարգեաց իշխանս եւ գործակալս յամենայն սահմանս նորա։

Եւ ինքն շահն յառաջ ելեալ ամենայն բանակաւն իւրով զեռալ՝ խաղալ՝ գնալ ի վերայ քաղաքին Երեւանու. եւ իբրեւ եհաս յԵրեւան, պատեալ պաշարեաց զբերդն շուրջանակի. եւ ամենեւին առանց իմիք վտանգի եւ աշխատանաց նստեալ կայր ի վերայ նորա, քանզի զշրջակայ երկիրն ընդ իւրով իսկ հրամանաւն ունէր գրաւեալ՝ որ էր շէն եւ լի ամենայն բարեօք՝ ուստի լցեալ լինէր ամենայն պիտոյք բանակին Պարսից, մարդկան եւ անասնոց. եւ այսպիսի հանդարտութեամբ զտեղի առեալ կայր։ Էր զի երբեմն խստագոյնս պատերազմէր, եւ էր զի թուլագոյնս. եւ էր երբեմն զի բանս խաղաղութեան դաշանց եւ ուխտի՝ սուտ երդմամբ եւ պատիր բանիւք ի ներքս ի բերդն առաքէր, զի զբերդն միայն նմա տայցեն եւ ինքեանք առեալ զստացուածս իւրեանց խաղաղութեամբ գնայցեն յաշխարհն իւրեանց։ Բայց զօրքն Օսմանցւոց ոչ առնուին յունկն զբանս շահին, այլ տակաւին տեւէին յուսով՝ զի գուցէ յուստեքէ ժամանիցէ փրկութիւն նոցա։

Եւ յաւուրս յայսոսիկ հրամայեաց շահն զօրացն Պարսից գնալ յերկիրն Այրարատու՝ եւ յամենայն շրջակայ գաւառս նորա, հանել յամենայն տեղեաց արս՝ որ ասի ըռադաթ, եթէ ի քրիստոնէից իցէ, եւ եթէ ի մահմետականաց, որոյ եւ իցէ ազգաց, ժողովել եւ բերել ի բանակն Պարսից, զի ընդ զօրացն Պարսից մարտակից լիցին, զսիբայն քշել եւ այլ գործակցութեամբ օգնական լինել զօրացն Պարսից։ Եւ ի ժամ պատերազմին յորժամ երիշ առնէին եւ կամ զսիբայն ի վեր քշէին, զքրիստոնեայսն յառաջ խաղացուցեալ ընդդէմ հրոյ եւ սրոյ մատուցանէին, որովք կոտորեալք լինէին ազգն Հայոց յերկուց կողմանց՝ յառաջուստ յՕսմանցւոց՝ եւ յետուստ ի Պարսից։

Եւ յորժամ էառ շահն զԹարվէզ՝ եւ մինչ ինքն եւս անդ էր, անտի առաքեաց զԱմիրգունայ խանն ի Գանջայ՝ զի կացեալ անդ զդէմ ունիցի Օսմանցի զօրացն, զի մի յանկարծակի եկեալ վտանգ ինչ հասուցանիցեն բանակին Պարսից։ Եւ նա գնացեալ ի Գանջայ եկաց ամիսս երկուս, եւ իբրեւ գիտաց թէ տկար են Օսմանցիքն՝ եւ ո՛չ կարեն զայն առնել, յայնժամ զերկիրն Գանձակայ՝ ուր եւ կարաց հասանել, հրոյ ճարակ տուեալ եւ սրով մաշեալ, զորս կոտորեաց եւ զորս աւարեալ գերեաց աղխիւք եւ ընտանեօք եւ բերեալ էած յԵրեւան ի լիութիւն եւ ի յղփութիւն բանակին Պարսից։

Այլեւ մինչ նստեալ էր շահն ի վերայ Երեւանայ բերդին եւ պատերազմէր, յայնժամ ետ զԵրեւանայ երկիրն Ամիրգունայ խանին՝ եւ զնա կարգեաց խան երկրին այնմիկ։

Եւ յորժամ եկն շահն յԵրեւան՝ ամենայն բնակիչք երկրին եկին յերկրպագութիւն եւ յողջոյն թագաւորին, եւ ընծայաբերք լինէին ըստ կարի իւրեանց։ Որեւ կաթուղիկոսն Սրապիոն եկեալ ընծայիւք երեւեցաւ առաջի թագաւորին, եւ ի հարցանելն շահին թէ ո՞վ ոք է, եւ ուստի՞ է, պատասխանեալ եղեւ թէ կաթուղիկոսն է Հայոց՝ եւ է յերկրէն յԱմթայ։ Իսկ շահն անտես արար զնա՝ եւ ոչ խօսեցաւ ընդ նմա. վասն զի ո՛չ ընկալաւ զնա, զի կամէր զՄելքիսէթն կարգել կաթուղիկոս, որ ընդ իւր ունէր եւ շահիսէվան էր ձեւացեալ։ Իսկ Սրապիոն իբրեւ ետես թէ ո՛չ ընկալաւ զինքն շահն, ելեալ յԵրեւանայ գնաց ի Ջուղայ՝ զի անտի գնասցէ ի տեղի իւր։

Եւ յաւուրսն յայնոսիկ հանճարեղն ի խորհուրդս չարեաց Շահաբասն կոչեաց զԴաւիթ կաթուղիկոսն եւ զՄելքիսէթ կաթուղիկոսն առաջի իւր՝ եւ ասաց. «Սովորութիւն է թագաւորաց եւ կարգ, նաեւ յայտնի է ձեզ թէ որպէս երկիրս յառաջն Օսմանցւոց էր, եւ այժմ մեր եղեւ, սոյնպէս եւ ամենայն ինչք եւ ստացուածք նոցա՝ որ անտէր մնացեալ են, պարտի լինել արքունական, այսինքն միրիմալի։ Արդ առ ձեզ գոն բազումք գանձք Օսմանցւոց՝ զոր դուք պարտք առեալ էք ի նոցունց, եւ պարտիք վճարել առանց իմիք պատճառի, քանզի պարտք են, եւ վճար գանձուցդ ի գանձարանս արքունի պարտի լինել, քանզի ստացուածք Օսմանցւոց է. որպէս զերկիր նոցա կալաք, սոյնպէս եւ ամենայն ինչք նոցա միրիմալի պարտի լինել։ Եւ յորժամ դուք վճարէք ի գանձարանս արքունի, ես տաց ձեզ զթուղթ ազատութեան դիւանաւ եւ դատաստանաւ՝ թէ ես առի զամենայն գանձսն՝ զոր պարտ էին դոքա, եւ մի՛ ոք լիցի պահանջող ի սոցունց զի ինձ վճարեցինե։

Այս կաթուղիկոսք վասն պարտուցն փախեան եւ ապաւինեցան ի շահն, զի թերեւս շահն զնոսա ազատեսցէ ի պարտատեարցն. արդ այժմ շահն ինքն յառաջ ածեալ պահանջէ ի նոցունց զպարտսն, արդ ա՞յս է օգնութիւն շահին յոր ապաւինեցան նոքա։ Եւ կաթուղիկոսքն գիտացին զի ո՛չ զերծանին ի ձեռաց նորա. քանզի ծանեան զագահութիւն նորա, թէ կամայ եւ թէ ոչ, վճարեցին զամենայն պարտսն Շահաբասին ում ումեք եւ պարտ էին։ Եւ ի պատճառս այս յիշեալ եղեւ եւ Սրապիոն կաթուղիկոսն, վասն որոյ ասաց շահն ընդ կաթուղիկոսացն. «Ահա ես զոմն ի ծառայից իմոց այս անուն առաքեմ զկնի այնմ կաթուղիկոսին, եւ դուք եւս պատրաստեցէք զոմն այր ի ձեր կողմանէ, զի ընդ իմում առաքեալ առնս երթիցեն՝ եւ հասցեն նմա. եւ որքան անկ է նմա առեալ բերցեն։ Եւ ի պատճառս այս կաթուղիկոսքն զոմն ի պաշտօնէից իւրեանց ուղեւորեցին ընդ թագաւորական ծառային զկնի Սրապիոն կաթուղիկոսին։ Եւ նոքա գնացեալ ի Ջուղայ գտին զՍրապիոն կաթուղիկոսն, ըմբռնեցին զնա, եւ արարին ի կալանս եւ պահանջէին ի նմանէ գանձս յոլովս։ Եւ նա թէպէտ ըստ կարին տայր, նոքա այնու ոչ շատանային. այլ բարս տմարդիս եւ անագորոյնս յինքեանս բերեալ, ածեալ զՍրապիոն արկին ի վտանգս չարչարանաց հարուածոց եւ գանից։ Եւ զպատուելին զայն այր՝ արարեալ յոյժ անպատիւ, մինչեւ՝ ի գռեհի ի հրապարակի կախեալ յոտից բրածեծ առնէին զնա ուժգին՝ աւուրս յոլովս։ Իբրեւ ետես Սրապիոն թէ յոչ ուստեքէ գոյ ակնկալութիւն փրկութեան, բազում գանձս առեալ փոխ եւ ետ նոցա, մինչեւ լցան աչք նոցա գանձիւք եւ կաշառօք ըստ նմանութեան Յուդայի՝ եւ ապա թողին զնա։ Եւ նա զերծեալ ի նոցունց իբրեւ զգառն ի բերանոյ գայլոց, հազիւ ուրեմն ճողոպրեալ ի ձեռաց նոցա, ելեալ ի Ջուղայոյ գնաց ի Վան քաղաք, թախծեալ ոգւով եւ տրտմեալ սրտիւ, անմխիթար սգով եւ դառն հեծեծանօք. եւ անտի ի քաղաքն Ամիթ։ Եւ եկեաց տարի մի, եւ յերկրորդումն տարւոջ՝ վախճանի աստի մահուամբ՝ եւ յաւելու ի Տէր հանգստեամբ։ Եւ եղեւ վախճան սորա ի մերում թուականիս ՌԾԵ. ամի յապրիլի ամսոյ ԻԳ. եւ հանգուցին զնա ի տապանի անդէն յԱմիթ քաղաքի։ Որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի՝ եւ աղօթիւք նորա Տէր մեզ ողորմեսցի, ամէն։

Իսկ շահն մինչ նստեալ ի վերայ բերդին Երեւանու պատերազմէր, ոչ դադարէր յաւերելոյ զաշխարհս եւ գերելոյ զազգս Հայոց. քանզի առաքեաց զօրագլուխս բազում զօրօք ի կողմն Արզրումայ, որք գնացեալ աւերեցին զերկիրն Բասենու եւ զԽնուսայ եւ զաշտն Արզրումայ եւ զայլս ուր եւ կարացին հասանել, քանդեալ, աւերեալ, այրեալ եւ ապականեալ զերկիրն եւ զշէնսն, եւ զինչս եւ զստացուածս կողոպտեալ, եւ զարս սպանեալ, եւ զկանայս եւ զմանկունս գերեցուցեալ, բերին յԵրեւան ի բանակն իւրեանց։

Սոյնպէս եւ յերկիրն Արճիշու առաքեաց զօրս, որք գնացեալ արարին ըստ վերոյասացելումդ աւար եւ գերութիւն եւ ապականութիւն ազգին Հայոց ի ժամանակս ձմերայնոյ։

Այլեւ ի սոյն ժամանակի, մինչ նստեալ շահն ի վերայ բերդին եւ պատերազմէր, եկն Ալահվէրտի խանն ի Շիրազայ յԵրեւան առ շահն, յորոյ գալստենէ բազում օգտութիւն եղեւ ազգին Պարսից։ Եւ շահն առաքեաց զԱլահվէրտի խանն ի վերայ քաղաքին Արծկէոյ. եւ պատճառ առաքելոյ զսա յԱրծկէ այս է։

Յորժամ էր թուականն Հայոց ՌԽԹ, մեծ Սիմօն խանն, թագաւորն Վրաց, ապստամբեցաւ յՕսմանցւոց տէրութենէն եւ կոտորեաց զբերդապան Օսմանցիսն, որք կային յերկիրն Վրաց։ Վասն որոյ հրաման եղեւ ի Սուլթան Մահմատ խոնդքարէն ի վերայ Ջաֆար փաշային, որ իշխան էր Թարվիզու, ժողովել զօրս բազումս եւ գնալ ի վերայ Սիմօն խանին։ Եւ ըստ հրամանաց թագաւորին գնաց Ջաֆար փաշայն բազում զօրօք ի վերայ Սիմօն խանին։ Եւ եղեւ զի ըմբռնեալ եղեւ Սիմօն խանն ի ձեռս Օսմանցւոց, եւ Ջաֆար փաշայն ետ զՍիմօն խանն փաշայի միոյ, որում անունն էր Մահմատ փաշայ, տանել ի Կոստանդնուպօլիս առ խոնդքարն. եւ իբրեւ հասոյց այն Մահմատ փաշայն զՍիմօն խանն առ խոնդքարն, եւ խոնդքարն պարգեւեաց նմա խիլայ զփաշայութիւնն Արզրումայ եւ զՎանայ փաշայութիւնն եւս նմա արփալըղ։ Եւ ըստ հրամանաց թագաւորին եկեալ Մահմատ փաշայն յԱրզրում վարէր զփաշայութիւնն։ Իսկ քաղաքն Վան եւ այլ շրջակայ ղասաբէքն, ոչ հաճեցան յայս գործ, քանզի ծանր թուեցաւ նոցա թէ Վան քաղաք իւրովք բերդորէիւք այնքան նուաստացաւ՝ որ լիցի Արզրումայ արփալըղ վասն որոյ եւ ո՛չ կամէին հնազանդիլ Մահմատ փաշային։ Իսկ Մահմատ փաշայն ելեալ յԱրզրումայ եկն ի Վան քաղաքն, եւ հաւանեցուցեալ զնոսա ի կամս իւր հնազանդեցոյց։ Եւ ելեալ անտի զի եւ զշրջակայ ղասաբէքն եւս հաւանեցուսցէ, եւ շրջելով կարգաւ մինչ եւ եհաս յԱրծկէ։ Իսկ իշխանն Արծկէոյ որում անունն այլուի Մահմատ փաշայ էր, ո՛չ կամեցաւ հնազանդիլ. այլ յորժամ լուաւ զգալ նորա ժողովեալ զօրս բազումս եւ կերակուրս յոլովս եւ մտեալ ի բերդն ամրացաւ, եւ ո՛չ հնազանդեցաւ՝ զի բերդն ամուր էր։ Իսկ եկող Մահմատ փաշայն պաշարեաց զբերդն եւ մարտ եդեալ ընդ նմա հզօրեղապէս մարտնչէր։ Եւ միւս Մահմատ փաշայն, որ էր ի մէջ բերդին, յաղագս զպատերազմն ի բաց մերժելոյ յինքենէ, խորհուրդ արարեալ ընդ համախոհս իւր, եւ առաքեաց զարս ոմանս յիւրոց հաւատարմաց՝ որ գաղտագողի գնացիւք հասանին առ շահն, որ յայն աւուրսն շուրջ զբերդիւն Երեւանայ նստեալ պատերազմէր։ Առ որ հասեալ արքն ասեն ցնա. «Թագաւոր, յաւիտեան կեա՛ց, Մահմատ փաշայն՝ որ կայ ի բերդին Արծկէոյ, կամ շահիսէվան լինիլ եւ տալ զբերդն շահին. իսկ Վանայ փաշայն ո՛չ կամի զայս, այլ եկեալ պատեալ է զբերդն, եւ կամի յինքն գրաւել։ Վասն որոյ առաքեաց զմեզ Մահմատ փաշայն առ տէրութիւն քո եւ խնդրէ ի քէն, զի զօրս առաքեսցես յօգնութիւն ինքեան զի փրկի ինքն, եւ զերկիրն եւ զբերդն տացէ զօրավարին քումե։

Իսկ հանճարեղն ի խորհուրդս չարեաց Շահաբաս հրամայեաց Ալահվէրտի խանին առնուլ զօրս բազումս եւ գնալ յայն գործ։ Եւ պատուիրեաց նմա. «Թէ տացեն զբերդն եւ զերկիրն քեզ, բարւոք է, տիրեսցես երկրին եւ նստցիս ի բերդին. ապա թէ խաբէութիւն ինչ առնիցեն ընդ քեզ, եւ դու զոր ինչ վնաս կարիցես առնել նոցա, արասցես. եւ յետոյ զերկիրն գերեցուցեալ դարձցիս այսրէնե։ Իսկ Ալահվէրտի խանն ելեալ յԵրեւանայ գնաց յԱրծկէ։ Եւ Մահմատ փաշայն, որ զբերդն պատեալ էր, իբրեւ լուաւ զգալ խանին, չուեալ անտի եւ գնաց յերկիրն Մշու։ Եւ խանն եկեալ յԱրծկէ սպասէր թէ բերդի միջի եղեալ Մահմատ փաշայն եկեալ առ ինքն զխոստմունսն կատարեսցէ։ Իսկ նա ո՛չ եկն առ խանն եւ ո՛չ ետ զբերդն. այլեւ պատրաստեցաւ ընդ խանին ի պատերազմ։ Եւ խանն երիշ արար ի վերայ բերդին եւ փաշայն զօրօք ելեալ ի բերդէն փախստական արարին զզօրս խանին՝ յառաջնում նուագին։ Եւ յերկրորդում նուագին, որ կամէին երիշ առնել եւ վերայ բերդին, կացոյց խանն դարանակալս, պատուիրեաց դարանակալացն, թէ. «Դուք ղօղեալ կացջիք ի դարանի այդր, եւ մեք գնացեալ կռուիմք ընդ բերդին՝ եւ յելանել բերդականացն մեք փախստական լինելով առաջի նոցա հեռացուցանեմք ի բերդէն։ Յայնժամ դուք յարուցեալ յետուստ կողմանէ եւ մեք յառաջուստ ի մէջ առեալ կոտորեսցուք զնոսաե։ Իբրեւ այսպէս արարին, ի մէջ առեալ կոտորեցին զելեալ զօրսն ի բերդէն. եւ մնացեալ զօրքն, որք ի մէջ բերդին էին, փակեցին զբերդն եւ ո՛չ ետուն խանին։

Իբրեւ ետես խանն զամուր միտս բերդականացն, թէ ո՛չ տան զբերդն, դարձաւ ի բերդէն՝ եւ յարձակեցաւ ի վերայ գաւառաց աշխարհին, եւ զամենայն երկիրն Արծկէոյ հաւասար աւերեաց եւ հրդէհ արկեալ այրեաց. եւ զամենայն արու արս կոտորեաց՝ եւ զինչս, եւ զստացուածս՝ զուստերս եւ զդստերս եւ զկանայս յաւար եւ ի գերութիւն առեալ։ Եւ ելեալ անտի եկն յԱրճէշ՝ եւ ի Բերկրի, եւ ի Վան եւ յամենայն գաւառս նոցա արար այնպէս։ Եւ որպէս տէր եւ իշխան գաւառին՝ որ առանց ահի եւ կասկածանաց շրջեսցի ի գաւառի իւրում, սոյնպէս եւ սա շրջէր, եւ քանդէր, եւ աւերէր զաշխարհսն, յորս եւ հասանէր։ Եւ բազում աւուրս կացեալ ի տեղիսն, վասն զի ոչ ոք էր, որ կարէր ի դիմի հարկանել նմա։ Եւ զոր ինչ կամեցաւ՝ եւ կարաց առնել՝ արար։ Եւ ժողովեալ զամենայն գերեալսն, եւ հօրանս անդէոց, եւ ջոկս ոչխարաց, եւ երամակս ձիոց, իբրեւ մեծ եւ յորդեալ հեղեղ զամենեսեան վարեալ ածեալ բերեալ հասուցին յԵրեւան ի լիութիւն բանակին Պարսից։ Արդ՝ յայսպիսէ պատճառէ գնաց Ալահվէրտի խանն յԱրծկէ. որով գերեցան այսքան անձինք քրիստոնէից. զորոց թիւն ԻԳՌ. ասեն գոլ՝ թող զսպանեալսն։

Բայց զօրքն Օսմանցւոց որք էին ի մէջ բերդին Երեւանու, որոց գլուխ էր Սայիտ փաշայն, եւ Սուլէյման փաշայն որդի Խտըր փաշային, քաջութեամբ զդէմ կալեալ արքային եւ զօրացն Պարսից, պատերազմէին. եւ դիմակաց եղեն յամիսս Ը. եւ յիններորդում ամսեանն՝ անճար մնացեալ ետուն զբերդն։ Քանզի մտախոհ եղեալ Օսմանցւոցն տեսանէին զի ոչ ուստեքէ գոյ նոցա ակնկալութիւն օգնութեան. ո՛չ ի քաղաքացն, որք շուրջ զիւրեամբք են՝ եւ ո՛չ ի Դրանէ թագաւորին իւրեանց, քանզի Դուռն թագաւորին խառնակ էր։ Զի Սուլթան Մահմատ խոնդքարն մեռաւ ի նոյն ամի. եւ սորին որդին Սուլթան Ահմատն՝ զոր թագաւոր կարգեցին՝ էր տղայ հասակաւ երկոտասան ամաց, թագաւորն էր նոր, եւ այն եւս տղայ։ Այլեւ իշխանքն՝ ո՛չ ունէին ընդ միմեանս սէր եւ միաբանութիւն, եւ ընդ տան թագաւորին մտերմութիւն։ Այլեւ ապստամբ Ջալալիք բազումք եւ յոլովք էին յարուցեալ ի մէջ աշխարհին՝ որք աւերէին զքաղաքս եւ զերկիրս թագաւորին. եւ նոքա այնու էին պատաղեալք՝ եւ ո՛չ կարէին օգնել զօրացն՝ որք յԵրեւան։ Զայս Ջալալոց անուանքն յիշեալք եմք յառաջիկայդ ի մէջ ճառին, որ վասն սովին գրեալ եմք. եւ զորպիսութիւն Ջալալոցս գիտասցես զայն ճառն ընթեռնըլով։ Եւ հանդերձ վերոյասացելովք պատճառովքդ եւ այլ եւս յոլովից նեղութեանց վասն, զոր կրեցին զօրքն Օսմանցւոց՝ որք պաշարեալք կային ի մէջ բերդին Երեւանու, նեղեալ եւ անյոյս լեալք յօգնողաց եւ ի փրկողաց՝ վասն որոյ ետուն զբերդն զօրացն Պարսից։

Եւ յորժամ էառ շահն զբերդն, հրաման ետ մունետկաց քարոզել եւ հրատարակել ի մէջ բանակին Պարսից եւ Օսմանցւոց. «Հրաման է ի մեծ արքայէն Շահաբասայ, որ ոք սիրէ զայս աշխարհս եւ զշահն, եւ կամիցի կալ ի հայրենիս իւր՝ սիրով կացցէ, եւ ի շահէն պատիւս եւ ընդունելութիւն գտցէ ըստ արժանւոյն. եւ որ ոք գնալ կամիցի յազգ եւ ի ժողովուրդ իւր, խաղաղութեամբ երթիցէ իւրովք ընչիւք եւ ստացուածովքե։ Եւ Սայիտ փաշայն եղեւ շահիսէվան եւ խնդրեաց ի շահէն զիշխանութիւն եւ զվերակացութիւնն Իմամուռուզին. եւ ընկալաւ ի նմանէ զխնդրելին իւր. եւ գնաց ի Խորասան ի սպասաւորութիւն Իմամուռուզին։ Եւ Սուլէյման փաշայն խնդրեաց ի շահէն գնալ յազգ իւր. որեւ հրամայեաց շահն գնալ նմա։ Եւ նա ել ի գնալ՝ եւ ընդ նմա հինգ հազար հեծեալ՝ եւ բազում եւս ժողովուրդ։ Իսկ դիւանման զօրքն Պարսից գունդս գունդս ընթացեալք զհետ նոցա, գաղտագողի գնացիւք ժամանեալք բախէին ի վերայ նոցա. զորս հարեալ սպանանէին եւ զորս փախուցեալք ցրուէին եւ զինչս նոցա կողոպտեալ՝ դառնային ի բանակն իւրեանց։

Արդ այս ամենայն, որ գործեցաւ ի թագաւորէն Պարսից, եւ լուեալ ազգին Օսմանցւոց եւ թագաւորի նոցա, որ ի Կոստանդնուպօլիս, միաբանեցան եւ նոքա՝ եւ շարժեցան ի գործ արութեան ելանել եւ զթշնամեաց ի դիմի հարկանել։ Որեւ կարգեցին զոմն գլուխ եւ սարդար, որում անուն էր Սինան փաշայ, զոր մականուամբ Ջղալօղլի կոչէին, որ գումարեաց զօրս բազումս՝ որովք ելեալ ի Կոստանդնուպօլսէ դիմեալ գայր յաշխարհս արեւելեան։

Այլեւ յետ առման բերդին, հրամայեաց շահն, թէ որքան ժողովուրդք, որք ղարիպականքն են եւ պանդուխտք, եւ այնք եւս որք ի գերութենէ ազատեալք են, – եթէ քրիստոնեայք իցեն, եթէ մահմետականք, եթէ եբրայեցի, –զոր բերին խաներն, որք գնացին յասպատակութիւն եւ յաւարառութիւն յիւրաքանչիւր գնացեալ տեղիսն. եթէ Ամիրգունա խանն որ եբեր ի Գանջայու երկրէն, եթէ Ալահվէրտի խանն, որ եբեր յԱրծկէոյ եւ յԱրճիշոյ եւ ի Բերկրու եւ ի Վանայ, եւ թէ միւս խաներն, որք միւսանգամ բերին յԱրճիշոյ, ի Մանազկերտու, յԱլաշկերտու, եւ ի Մակուայ, եթէ միւս խաներն որք բերին ի Կարսայ, ի Կաղզվանայ, ի Բասենու, յԱրզրումայ, ի Խնուսայ. եւ զայլս զամենեսեան, որք յայլ ուստեքէ լեալ էին, զսոսա զամենեսեան հրամայեաց զի խոյզ արարեալ գտցեն յերկրին Երեւանու։ Զամենեսեան վարեսցեն յաշխարհն Պարսից։ Որ եւ փութով կատարեցաւ հրամանս այս. զի որքան կային այնպիսի ժողովուրդք, զամենեսեան վարեալ քշեցին յաշխարհն Պարսից։

Այլեւ յորժամ շահն էառ զԹարվէզ՝ եւ մինչ անդ ի Թարվէզ էր, հրաման արար զանդ եղեալ ղարիպականսն քշել յաշխարհն Պարսից. եւ արարին այնպէս։

Եւ յորժամ ելեալ ի Թարվիզու եկեալ էանց ընդ Նախչուան եւ եկն յԵրեւան. լուան ղարիպականքն Նախչուանու թէ շահն զղարիպականսն Թարվիզու քշեց տարաւ ի Պարսից աշխարհն։ Լաւ իմն գործ զայն ինքեանց համարեցան. ոմանք ի նոցանէ եկին յԵրեւան եւ ծանուցին շահին թէ մեք եւս շահիսէվան եմք՝ եւ կամիմք գնալ յաշխարհն Պարսից։ Եւ շահն վասն հաճելոյ զմիտս նոցա՝ եւ զնոցին նման անմտացն պատրելոյ, հրամայեաց խլղաթ տալ նոցա եւ ետուն հինգ խլղաթ. եւ կարգեաց ի վերայ նոցա վարիչս՝ որք տարան զնոսա եւս յաշխարհն Պարսից։

Եւ այս ամենայն եղեալ է ի մէջ երկուց ամաց. վասն զի գալն Սրապիոն կաթուղիկոսին յԷջմիածին եւ լինելոյ կաթուղիկոս. եւ ի նոյն ամի գալն շահին եւ ունելոյ զԹարվէզ՝ եւ զՆախչուան՝ եւ զԵրեւան, եւ դառնալոյ Սրապիոնին ի տեղի իւր, եւ այլ բանք՝ զոր յայսմ ճառի պատմեցաք, ի մէջ երկուց ամաց եղեալ է, որ էր թուականն մեր ՌԾԲ եւ ՌԾԳ։