Գիրք պատմութեանց

ՅԱՂԱԳՍ ՍՔԱՆՉԵԼԵԱՑՆ ԱՍՏՈՒԾՈՅ, ՈՐ ԵՂԵՒ Ի ՎԵՐԱՅ ԱՌՆ ՈՒՄԵՄՆ, ՈՐ Ի ԺԱՄ ՄԱՀՈՒԱՆ ԻՒՐՈՅ ՈՒՐԱՑԱՒ

Ի ժամանակս յետինս՝ յամս թագաւորութեան Պարսից արքային մեծ եւ առաջին Շահաբասին, ի Նախչուան քաղաքի, որում քաղաքի իշխան էր Մախսուտ սուլթանն. եղեւ սքանչելիքն Աստուծոյ ի վերայ առն ումեմն քրիստոնէի, որոյ զանունն ասէին Ղարաչօրակ։ Եւ էր այրս այս հաւատովն քրիստոնեայ, եւ քրիստոնեայ ծնողաց զաւակ, բայց էր ինքն ծոյլ եւ պղերգ յօրինացն Աստուծոյ, եւ հեռացեալ յամենայն կարգաց եւ կրօնից քրիստոնէութեան, ոչ երթայր ի ժամատեղ եւ յաղօթս, ոչ խոստովանէր՝ եւ ոչ հաղորդէր, ոչ խոկայր թէ մահկանացու է եւ մեռանելոց, ոչ յիշէր զհատուցումն ըստ գործոց, որպէս եւ պատմեն աստուածային գիրք. այլ էր հեռացեալ յամենայն պատուիրանացն Աստուծոյ, եւ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց շրջէր ի կրպակս եւ ի շուկայս, ի փողոցս, եւ ի հրապարակս, ի դրունս այլազգեաց եւ իշխանաց վաճառել ինչս. քանզի արուեստ իւր ստացեալ էր դալալութիւն, որ այլոց ինչս առեալ վաճառէ այլոց, եւ այսպէս մնաց նա զամենայն ժամանակս կենաց իւրոց. քանզի ասեն պատմողքն՝ որք ականատեսք են գործոյս թէ, մինչ ի վաթսուն ամն եհաս նա, աւելի եւ կամ պակաս։

Եւ եղեւ զի հիւանդացաւ այրս այս Ղարաչօրակ զհիւանդութիւն մահու, եւ կոչեցին առ նա քահանայ՝ որ խոստովանեցոյց զնա, բայց վասն զի գիտէր քահանայն զանուղղայ վարս նորա եւ զմոլար կենցաղավարութիւն նորա. եւ յաղագս փրկութեան հոգւոյ նորա ասէ ցնա քահանայն. «Եղբայր, դու ինքնին գիտես զկեանս քո՝ զի ծոյլ եւ պղերգ անցուցեր, եւ ոչ երբէք յիշեցեր զօրս զայս, թէ մահ կամ դատաստան կայ քո առաջի. արդ՝ եկեալ այսօր եհաս քեզ, խնդրեմ ի քէն լուիցես ինձ, եւ սակաւ ինչ ապաշխարանք յանձն առցես, որպէս պահս եւ աղօթս, եւ եթէ մեռցիս այսու հիւանդութեամբս, Աստուած ինքն թողութիւն շնորհելոց է քեզ, զի խոնարհեցար կամօք քովք, եւ զապաշխարութիւն յանձն առեր, նաեւ վարձս բարեաց ընդունիս դու յԱստուծոյ, ապա եթէ ողջասցիս, եւ ելցես ի հիւանդութենէ անտի, յայնժամ կատարեսցես զուխտեալ ապաշխարանս քո, եւ ես հաւատամ յԱստուած, որ վասն այս սակաւ ապաշխարանացս՝ զոր յանձն առնուս, տացէ քեզ Աստուած առողջութիւն կատարեալ, զի ելցես ի հիւանդութենէդե։ Զայս ամենայն խօսեցաւ ընդ նմա քահանայն զի թերեւս զղջասցի։

Իսկ նա ոչ միայն ոչ զղջացաւ, այլ եւ մեծագոյն մեղս եւ չարիս գործեաց, քանզի դժուարեալ եւ խոժոռեալ ընդ բանս քահանային. վաղվաղակի կոչեաց առ ինքն զոմանս ի մահմետականաց, եւ ասաց նոցա բերել առ ինքն մօլլայ եւ մուղրի. եւ իբրեւ բերին, յայնժամ ձեռամբ նոցա ուրացաւ զՔրիստոս եւ զհաւատս նորա, եւ եղեւ մահմետական հաւատով եւ դաւանութեամբ, եւ իբրեւ զայս գործեաց ողորմելի եւ թշուառական այրն այն Ղարաչօրակ, ամենեքեան քրիստոնեայք՝ որք էին ի քաղաքին, սուգ անմխիթար զգեցան, ոչ միայն վասն կորստեան նորա, այլ եւ վասն քրիստոսական հաւատոցս, զոր ծաղր եւ այպն արարեալ քամահանօք հայհոյէին մահմետականքն. այլ եւ մահմետականքն ուրախացեալք ի ձայն ցնծութեան հրճուէին, եւ խայտային վասն ուրանալոյ առնն այնմիկ, վասն զի երեւելի ոք էր ուրացողն։ Եւ յետ ուրանալոյ նորա անցին ի վերայ աւուրք չորք՝ մեռաւ ուրացող հիւանդն, եւ ժողովեալ ամենայն բազմութիւն մահմետականաց քաղաքին, ոչ միայն կարդացողք եւ հասարակ մարդիկք, այլ եւ երեւելի եւ անուանի արք եւ իշխանք, եւ զարդարեցին զինքեանս ի զէնս եւ ի զարդս երեւելիս եւ պայծառ հանդերձից, եւ զդագաղ նորա առաւել պճնազարդեալ պաճուճեցին, եւ ի պատիւ նորա արտաքս բերին ալամ եւ բարձրացուցին թուղ աւելի քան զքսան, եւ բազմաշուք եւ երեւելի փառօք տարան ի դիրս մեռելոց իւրեանց, թաղեցին զնա եւ դարձան ի տունս իւրեանց։

Իսկ արդարադատն Աստուած՝ ոչ իսպառ անտես արար զժողովուրդս իւր, եւ զհաւատս քրիստոնէութեան, այլ իսկոյն շարժեալ ի նախանձ արար դատաստան եւ վրէժխնդրութիւն, զի որպէս յետ չորից աւուրց ուրանալոյ իւրոյ. ապա սատակեցաւ Ղարաչօրակ, սոյնպէս եւ յետ չորից աւուրց թաղման իւրոյ, յաւուր միում ընդ մերձենալ երեկոյին տեսին զՂարաչօրակ ուրացողն, զոր թաղեցին մահմետականքն, զի ելեալ էր ի վհէն՝ յորում թաղեալն էր, մերկ եւ խայտառակ, եւ գարշադէմ, եւ այլագունակ, իբրեւ զշուն կատաղի, եւ զպատանն իւր արկեալ ի վերայ ուսոց իւրոց եւ գայր ընդ մէջ քաղաքին, ի շուկայն եւ ի կրպակն շրջէր, եւ որք տեսանէին զահի հարեալ ահաբեկ լինէին, քանզի ամենեքեան ճանաչէին զնա, եւ ի զարհուրելի տեսլենէ նորա ամենայն ոք թողեալ զգործս եւ զխանութս իւրեանց հապճեպ տագնապաւ հազիւ ճողոպրեալք փախչէին ի տեղւոջէն անդառնալի գնացիւք։

Եւ ոմանք յայլազգեացն բանս ինչ արկին ի մէջ հրապարակին, թէ ոչ է սա Ղարաչօրակն, այլ այլ իմն նոր երեւեալ ինչ. յայսմ պատճառէ եւ վասն ստուգելոյ զիրն, միաբանեցան արք տասն եւս աւելի, եւ դիտեալ նկատեցին զժամն՝ յորում Ղարաչօրակն եկն ի շուկայն, յայնժամ միաբանեալ արքն գնացին ի վիհն՝ յորում եդեալ էր Ղարաչօրակն, տեսին զի ոչ էր անդ, եւ այսպէս արարին ոչ միանգամայն, այլ չորս անգամ, որով առաւել ստուգեցաւ թէ, նա է։ Եւ յամենայն աւուր ելանէր ընդ մերձենալ երեկոյին, նոյնպէս զպատանն ի յուսն արկեալ եւ զայր ի շուկայն, եւ մինչ ի լուսանալ առաւօտին շրջէր եւ ընդ լուսանալ առաւօտին դարձեալ գնայր ի դիրն իւր մտանէր. եւ յաւուրս եօթն այսպէս առնէր, յորոյ զարհուրելի տեսլենէն սարսեալ սասանեցաւ քաղաքն ամենայն, եւ ընդ մերձենալ յերեկոյին յորում պահու ժամանէր ժամ գալստեան նորա, թողին ամենեքեան զխանութս եւ զգործս իւրեանց, եւ փախչէին ի տունս իւրեանց. այլ եւ դասք գիշերապահ զինուորացն, որոց հասաս ասեն, նոքա եւս լռեցին ի գիշերի շրջելոյ, քանզի երկնչէին։

Իսկ մահմետականացն զամօթի հարեալք շառագունեալ, կորագլխեալք, կարկեալք, ապշեալք, յերկիր նայէին. ապա խորհրդականքն ի նոցանէ զկնի եօթն աւուրց եկեալք ի միասին խորհուրդ արարին. քանզի ընտրեցին արս արիասիրտս, եւ քաջազօրս, եւ կորովիս աւելի քան զերեսուն եւ վառեցին զնոսա զրահիւք եւ պատերազմական զինուք նետիւք, եւ աշթէիւք, սուսերօք եւ այլ զինուք, եւ պատուիրեցին նոցա սպանանել զՂարաչօրակն եւ կորուսանել եւ պատրաստեալ արքն դէտ ակնկալեալք կային զգուշութեամբ եւ երկիւղիւ տագնապեալք սպասէին գալստեան ուրացող մեռելոյն։ Եւ յերեկոյեան պահուն ի մերձենալ հանապազորդեան ժամուն տեսին զի գայր, եւ պատրաստեալ արքն ընթացան առաջի նորա զի սպանցեն, իսկ նորա ընդ կրունկն դարձեալ, փախուստ առեալ եւ գնացեալ եմուտ ի յորջն, յորմէ ելեալն էր, յորում թաղեցին զնա։ Իսկ զինակիր արանցն հասեալ ի տեղին անդէն խողխողեցին զնա սրով, եւ կտրեցին զգլուխն, տարան յայլ հեռաւոր տեղի եւ կորուսին. եւ այսպիսի օրինակաւ բարձաւ չարն ի միջոյ, եւ ամենայն այլազգիքն սկսան հայհոյել զուրացողն Ղարաչօրակ, եւ վկայէին վասն հաւատոյս քրիստոնէութեան ճշմարիտ գոլոյն։ Եւ զայս ամենայն գործեաց սատանայ, զի խախտեսցէ զհաւատս քրիստոնէութեան. բայց սովաւ առաւել յաստատեցաւ ճշմարիտ հաւատս քրիստոնէութեան, եւ բարձրացաւ անուն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ ամենայն քրիստոնեայք առաւել հաստատեցան ի վերայ հաւատոյս Քրիստոսի, եւ մեծաւ գոհութեամբ փառաւորէին զԱստուած վասն յայտնելոյն զճշմարիտն, որով փառաւորի Աստուած յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։