Գիրք պատմութեանց

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱՔԻՆԱԳՈՐԾ ԱՐԱՆՑ ՍԱՐԳԻՍ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻՆ ԵՒ ՏԷՐ ԿԻՐԱԿՈՍԻՆ, ՈՐՔ ԵՂԵՆ ՍԿԻԶԲՆ ՇԻՆԵԼՈՅ ԵՒ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՅ ԱՆԱՊԱՏԱՑ։ ՈՐՈՎՔ ԵՒ ՊԱՏՃԱՌՔ ԱՄԵՆԱՅՆ ԲԱՐԵԿԱՐԳՈՒԹԵԱՆ ՎԱՆՕՐԷԻՑ ԵՒ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑ ԵՒ ՆՈՑԻՆ ԲՆԱԿՈՂԱՑ

Այս Սարգիս եպիսկոպոսս էր յաշխարհէն Արարատեան, ի գաւառէն Ամբերդոյ, որ է Արագածոտն, ի գեղջէն, որ ասի Յարենի, որ է մերձ ի գիւղն Կարփի, եւ այժմ է աւերակ եւ անմարդաբնակ. բայց ի ժամանակս հարց մերոց էր շէն գիւղս յայս Յարենի, ուստի էր այս Սարգիս եպիսկոպոսս։ Որոյ եկեալ բնակեցաւ ի մեծափառ ուխտն Սաղմոսավանից, լեալ սպասաւոր բազմահաւաք սրբութեանցն՝ որք կան անդր, որ եւ զկնի ամաց ինչ եղեւ առաջնորդ նոյն վանացն։

Բայց գոյր մերձ այս վանիցս գիւղ մի փոքրիկ, ուստի այր ոմն քրիստոնեայ՝ որսորդ գոլով շրջէր աւուրց յաւուրս ի լերինս որսալ երէ վայրիս։ Եւ եղեւ յաւուր միում գնալ առնս այսմիկ ի մեծ լեառն Արագած վասն որսոյ, եւ ի շրջելն իւրում ի գլուխս լերինն, պատահեցաւ, առն ումեմն ճգնաւորի, որ ի խոռոջս վիմացն նստեալ կայր գճկեալ, ունելով ի գլուխն վեղար եւ զիւրեւ՝ փիլոն. եւ մօտ եկեալ առ ի ստուգիւ գիտել թէ զինչ իցէ այն, ետես զի մարդ էր հաւաստեաւ, եւ մեռեալ էր, եւ այնպիսի նստեալ կայր, եւ մարմինն անապական։ Եւ ի տեսլենէս յայսմիկ անկաւ երկիւղ եւ սոսկումն ի վերայ առնս այս որսորդի, եւ ոչ եւս կարաց ժուժել ի տեղին յայն, այլ դարձ արարեալ անտի եկն ի տուն իւր։ Եւ եկեալ ի Սաղմոսավանք պատմեաց ամենեցուն զննջումն ճգնաւորին, որ պատահեցաւ նմա ի գլուխ լերինն։ Իբրեւ լուաւ զայս Սարգիս եպիսկոպոսն եւ ստուգեալ, վերահասու եղեւ, թէ յորում տեղւոջ իցէ։

Եւ յաւուր միում յանձնեալ զանձն իւր Աստուծոյ Սարգիս եպիսկոպոսն՝ յուսացեալ յառաջնորդութիւնն Աստուծոյ, ելեալ գնաց ի լեառն Արագած, եւ շրջեալ այսր եւ անդր յաւուրս երիս, եգիտ զվախճանեալ ճգնաւորն, եւ բազում փափագանօք եւ ջերմեռանդն սիրով համբուրէր զձեռս եւ զոտս նորա, եւ յետ հեղման բազում արտասուաց՝ ամփոփեալ թաղեաց զնա նորին զգեստիւն. դարձաւ եւ եկն ի վանքն։

Եւ եղեւ այս պատճառ զղջման Սարգիս եպիսկոպոսին եւ հրաժարելոյ յաշխարհէս, քանզի տաղտկալի թուեցաւ յախորժակս սրտի նորա պատիր եւ ընդունայն, խէնէշ եւ խաբուսիկ վայելչութիւն աշխարհիս այսորիկ։ Եւ յայնմ օրէ եւ առ յապա խնդրէր Սարգիս եպիսկոպոս հեռանալ յաշխարհէ, եւ հետեւել լուսաշաւիղ երկնաչու ճանապարհին առաքինական վարուց։ Բայց ոչ գոյր ի ժամանակին յայնմիկ անապատ եւ կամ գիտող կարգաց կրօնաւորական վարուց, վասն բազում հինից թշնամեաց եկելոց ի վերայ եւ վրդովմանց՝ եւ աւերանաց աշխարհիս Հայոց, ամենեւին բնաջինջ եղեալ էր եւ բարձեալ նշոյլ եւ նշմարանք առաքինի գործոց՝ եւ բարի կարգաց յաշխարհէն Հայոց։ Եւ մինչ կայր ի մէջ այսմ վարանմանս Սարգիս եպիսկոպոսն, եդ ի մտի իւրում գնալ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ յերկրպագութիւն տնօրինականաց Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. եւ ելեալ գնաց յԵրուսաղէմ։

Դարձեալ ի սոյն ժամանակի գտեալ եղեւ միւս եւս այլ ոմն այր, որում անունն էր տէր Կիրակոս, որ կամօք եւ յօժարութեամբ նման գոյր կամաց եւ յօժարութեան Սարգիս եպիսկոպոսին։ Եւ էր տէր Կիրակոս այս ի քաղաքէն Տրապիզոնայ, մտեալ ի կարգ աշխարհի, բայց ոչ վայելեալ, քանզի զկնի սակաւ աւուրց վախճանեալ ամուսնոյ նորա, եւ ինքն մենացեալ իբրեւ զտատրակ ողջախոհ, եւ հանապազօր խոկայր ի պատուիրանս Աստուծոյ, եւ անձանձիր ընթեռնոյր զգիրս աստուածայինս եւ ի միտ առնոյր զպատգամս նոցա, եւ ջանիւք եւ երկօք կրթէր զանձն ըստ հրամանի գրոցն կենցաղավարիլ։

Ի սոյն ժամանակի յայսպիսում խորհրդեան գոլով տէր Կիրակոսիս՝ լուաւ յոմանց վասն Սարգիս եպիսկոպոսի, թէ՝ եւ նա զղջացեալ է յաշխարհէ, եւ կամի հրաժարել՝ եւ հետեւել առաքինի վարուց, վասն որոյ տէր Կիրակոսն ելեալ ի Տրապիզոնայ եւ եկն յերկիրն Արարատու ի Սաղմոսավանք՝ առ ի միաբանիլ ընդ Սարգիս եպիսկոպոսին. եւ ոչ կարաց տեսանել զնա, զի գնացեալ էր յԵրուսաղէմ։ Վասն որոյ եւ սա եդ ի մտի իւրում գնալ յԵրուսաղէմ, եւ դարձեալ ի Սաղմոսավանից եկն ի Տրապիզոն, վաճառեաց զամենայն ինչս իւր. զմասն ինչ ետ աղքատաց. եւ զտունն եւ զանդաստանն իւր աւանդեաց եկեղեցւոյն Տրապիզոնայ, եւ զմասն ինչ էառ ընդ իւր թոշակ ճանապարհին, եւ ելեալ գնաց յԵրուսաղէմ. եւ պատահեցան սոքա երկոքեանս միմեանց, Սարգիս եպիսկոպոս եւ տէր Կիրակոս, եւ յետ աւուրց ինչ առ միմեանս կելոյ, գտին զիրեարս միով դիտաւորութեամբ՝ եւ միով յօժարութեամբ եւ կրիւք ախտացեալս. եւ միակամ եւ միաբան եւ միախորհուրդ եղեալ յայնմ օրէ եւ առ յապա կենցաղավարիլ ի միասին։

Բայց խնդրէին տեղի անքոյթ եւ պատշաճաւոր անապատի, եւ հեռի ի շփոթմանց աշխարհի, եւ լուեալ յոմանց գիտողաց թէ այդպիսի տեղիք բազումք գոն յարեւելեայ մասն աշխարհին Հայոց, եւ մանաւանդ յերկրին Սիւնեաց՝ որ եւ ի հին ժամանակաց անապատ եղեալ է յաշխարհին յայնմիկ, որոց տեղիքն արդէն եւս երեւին։ Եւ իբրեւ ստուգեցին զբանն, ելեալք յԵրուսաղեմէ յօժարութեամբ դիմեցին եւ եկին յաշխարհս արեւելեան՝ յերկիրն Սիւնեաց, եւ հասին ի մեծափառ ուխտն Ստաթէ առաքելոյն՝ որ այժմ ասի Տաթեւու վանք։ Եւ սուղ ժամանակս կացեալ անդ, գնացին ի տեղին, որ անուանի Ձորոյ վանս, որ ասի Ցրուանց. եւ զկնի սուղ ժամանակաց գնացին անտի ի տեղին, որ անուանի Թանահատի վանք. եւ անտի եւս ելեալ որոնէին առաւել եւս անքոյթ եւ անշփոթ եւ յապահով տեղի, մինչեւ գտին զտեղին, յորում այժմ շինեալ կայ Մեծ անապատն։ Եւ անդ շինեցին եկեղեցի եւ զխուցս ըստ պատշաճի անապատի, եւ միայնակեցի, որպէս ցուցանէ գիրք Հարանց վարուց եւ այլ ճգնաւորաց, նսեմ եւ մթին եւ փոքրագոյն. եւ սկսան անդ զետեղիլ։

Իսկ Տէրն տէրանց՝ եւ Աստուածն աստուծոց՝ որ միշտ զբարին կամի եւ յառաջացուցանէ, յաջողէր եւ ուղղէր զգործս նոցա՝ եւ ինքն ձեռնտու եւ օգնական լինէր. վասն զի ի վերայ բարի համբաւոյ նոցա եկին բազումք եւ յարեցան ի նոսա եւ եղեն նոցա միաբանք եւ բնակիչք տեղւոյն. ոչ միայն աշխարհականք եւ աննշանք, այլ եւ եկեղեցականք եւ անուանի արք՝ վարդապետք, եպիսկոպոսք եւ քահանայք։ Որ էր Պօղոս վարդապետն Մոկացին, եւ Մովսէս վարդապետն Սիւնեցին, որ զկնի եղեւ կաթուղիկոս, որ եւ զերկուցս պատմութիւնսն եւ զարդիւնսն յայլում ճառի երկար պատմելոց եմք։ Եւ Ներսէս վարդապետն Մոկացին, որ զկնի գնաց ի կղզին Լմայ եւ անդ շինեաց անապատ։ Եւ Թումայ եպիսկոպոսն Տաթեւու, որ զկնի եղեւ վարդապետ, եւ գնաց յերկիրն Շամախու հովուել եւ առաջնորդել ժողովրդեան աշխարհին։ Եւ Կարապետ եպիսկոպոսն Էջմիածնեցի, որ զկնի գնաց ի Սեւան կղզին, եւ զայն տեղին շինեաց անապատ՝ եւ կայ հաստատ մինչեւ ցայսօր։ Եւ Շամբեցի Արիստակէս վարդապետն, որ զկնի եղեւ առաջնորդ նոյն Մեծ անապատին, եւ անդ եկաց մինչեւ ցվախճան կենաց իւրոց եւ անդէն թաղեցաւ։ Եւ միւս տէր Արիստակէսն, որ էր ի գաւառէն Բարկաշատայ, որ զկնի գնաց ի տեղին զոր անուանեն Տանձափարախ, եւ շինեաց անապատ՝ եւ անդ եկաց մինչ ցվախճան կենաց իւրոց՝ եւ անդէն թաղեցաւ եւ տեղին անապատ կայ հաստատուն մինչեւ ցայսօր։ Եւ Դաւիթ եպիսկոպոսն՝ որ էր ի Շամքոռու ձորէն՝ եւ ի ցեղէ իշխանաց, զոր Ղարամանենց կոչեն, սա եւս եկեալ եկաց ի Մեծ անապատս, եւ ապա ելեալ գնաց ի ձորն Շամքօռու՝ եւ անդ շինեաց անապատ, զոր կոչեն Չարեքագետի անապատ, որ է բազմաժողով եղբարց բնակութիւն, եւ յոյժ հաստատուն ամենայն կարգօք եւ սահմանօք անապատի մինչեւ ցայսօր. եւ ինքն Դաւիթ եպիսկոպոսն անդէն վախճանեցաւ, եւ անդէն թաղեցաւ։ Եւ այլք բազումք եւ յոլովք՝ որք անդէն կացին՝ եւ առ տէր փոխեցան, եւ որք յայլ ուրեք գնացեալ շինեցին անապատս եւ վանօրայս,

Քանզի իբրեւ զմայրն Սիօն՝ զորմէ ասէ մարգարէն Եսայի, թէ ի Սիօնէ ելցեն օրէնք եւ բան Տեառն՝ յԵրուսաղեմէ [Ես. Բ 3]. սոքա երկոքին արքս եղեն սկիզբն անապատիս, եւ անապատս եղեւ մայր եւ ծնող ամենայն անապատաց, եւ առիթ լուսաւորութեան ազգիս Հայոց։

Վասն զի, որպէս ասացի, աստ վարժեալ ուսաւ Մոկացի Ներսէս վարդապետն զվարս կրօնաւորական, եւ ելեալ գնաց ի գաւառն Վասպուրականի, եւ եմուտ ի կղզին Լմայ ի մէջ ծովուն, եւ անդ ժողովեցան առ նա բազմութիւնք եղբարց, եւ եղեւ անապատ հաստատուն ամենայն կարգօք եւ կրօնիւք միակեցութեան վարուց. եւ ինքն Ներսէս վարդապետն անդէն կացել կրօնաւորական ժուժկալութեամբ՝ կատարեաց զընթացս իւր առաքինի վարուք, անդէն վախճանեցաւ եւ անդէն թաղեցաւ, եւ վախճանն նորա եղեւ ի թուին մերում ՌՀԶ. ամի։

Եւ զկնի նորին յաջորդեաց զառաջնորդութիւն տեղւոյն ընկեր նորին Ստեփաննոս վարդապետն։ Եւ յայսմ ժամանակիս եւ եւս աճեցին միաբանք Լմայ անապատիս, վասն որոյ ոմանք ելեալ ի Լմայ՝ գնացին ի տեղին՝ որ անուանի Կտուց՝ որ եւ սա կղզի է ի մէջ նոյն ծովուն, եւ անդ եւս շինեցին անապատ եւ եղբայրանոց եւ է այժմ հաստատ ամենայն կրօնաւորական կարգօք։

Են եւ այլ եւս մանունք անապատք շինեալք այսր եւ անդր, բայց մեք զնշանաւորսն յիշեցաք, որ յայս Մեծ անապատէս ուսեալ եւ վարժեալ գնացին յայլ տեղիս՝ եւ հաստատեցին. որոց ամենեցուն եղեն սկիզբն եւ պատճառ վերոյասացեալ երկոքին արքն. Սարգիս եպիսկոպոսն եւ տէր Կիրակոսն։ Քանզի միանգամայն յամենայն սրտէ լքին ի բաց զաշխարհ, եւ բարեաւ մնալ ասացին ամենայն կենցաղական հոգոց սորա, եւ արարին զինքեանս խաչեալ աշխարհի, եւ զաշխարհ ինքեանց, ըստ խրատու առաքելոյն. որով ինձ աշխարհ ի խաչ ելեալ է, եւ ես աշխարհի [Գաղ. Զ 14]։ Վասն զի զցայգ եւ զցերեկ յինքեանս կրեալ ունէին զՔրիստոս յընդունարանս սենեկի հոգւոց իւրեանց, որ ոչ միայն ի ժամ աղօթից եւ յեկեղեցւոջ, այլ եւ ի խցի ժուժկալեալ արգելուին զինքեանս, պարապելով յաղօթս եւ ի խօսակցութիւնս Աստուծոյ [Ա Կոր. Բ 10], եւ յընթերցումն Սուրբ գրոց, զաղօթս արարեալ կերակուր, եւ զարտասո՛ւս ըմպելի։

Եւ Հոգին Սուրբ՝ որ քննիչ է խորոցն Աստուծոյ՝ եւ վերակացու տեսութեան իմաստից գրոց, բանայր առաջի մաքուր մտաց նոցա զդրունս գիտութեան, եւ խելամուտ առնէր զնոսա շաւղաց գրոց, որովք լուսաւորեցան ինքեանք, եւ լուսաւորեցին զմերձակայս եւ նոքօք՝ զազգս Հայոց։ Քանզի մինչեւ ցայս վայր տգիտութեամբ խոպանացեալ եւ կորդացեալ էր ազգս Հայոց, եւ ոչ միայն ոչ ընթեռնուին, այլ եւ ոչ զգիրս գիտէին, եւ ոչ զզօրութիւնս գրոց. վասն զի անպիտանացեալ էր գիրքն յաչս մարդկան, եւ իբրեւ զկոճեղս փայտից անկեալ յանկեան ուրեք՝ լցեալ հողով եւ մոխրով։ Եւ իբրեւ սոքա մտին ընդ լծով ծառայութեան առաքինի գործոց, յօժարութեամբ ընթեռնուին զգիրս եւ կամակար մտօք կրթէին զինքեանս, գործովք կատարել զընթերցեալն բանիւ. վասն զի աներկբայ մտօք հաւատային գրոց բանիցն՝ թէ Աստուծոյ պատգամք են։ Եւ սոքա երկոքին արքս վերոյասացեալ արամբքն, զորոց անուանս յիշեցաք, վարդապետաց եւ եպիսկոպոսաց, սկսան յընթերցմանէ եւ յուսուցանելոյ գրոց վերստին նորոգել եւ յարդարել զամենայն կարգս բարիս, անապատաց՝ եւ վանօրէից, եւ ժամատեղաց՝ օգնութեամբ եւ օժանդակութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ, որ վերակացու է խորոց իմաստից գրոց, բանայր, եւ յայտնէր, եւ ծանուցանէր առաջի տեսութեան մտաց նոցա զիմաստութիւն, եւ զուղիղ կարգս, որում ի խնդիր էին։

Որով սահմանեցին՝ թէ պարտ է անապատաւորաց միայն կալ՝ եւ ժուժել ի խցի. եւ պահել զմիտս եւ զխորհուրդս սուրբս ամենայն անմաքուր մտածութեանց հոգեկանաց եւ մարմնականաց. եւ թողուլ զկամս իւր եւ լինել հնազանդ եւ կատարօղ կամաց առաջնորդին, եւ ոչ լինել ումեք ստացուած առանձին, այլ ամենայն ինչ հասարակաց լինել. եւ առաջնորդն հոգասցէ զամենայն եղբարց պէտսն, եւ բաշխեսցէ ում եւ պիտոյասցի. եւ ինչ ոչ ունել ի խցի՝ եւ կամ ուտել. եւ հանապազօր ի տարին պահօք անցուցանել, բաց ի շաբաթէ եւ ի կիրակէէ եւ ի տէրունական տօնից։ Իսպառ հրաժարեալք ի գինւոյ եւ ի մսոյ. եւ յամենայն աւուր յայգն եւ յերեկոյն խոստովանիլ անխափան զանցուածս եւ զմտածութիւնս աւուրն. եւ յամենայն շաբաթ օր եւ ի կիրակի օր, եւ ի տէրունական աւուրսն զգիշերն պաշտմամբ անցուցանել մինչեւ ցառաւօտն, եւ ի սոյն աւուրս անխափան մատուցանել պատարագ. եւ հասարակ ամենեքեան մեծք եւ փոքերք, ի միասին գալ ի մարմնաւորաց գործոց կոչնակն, եւ ի սեղանն մարմնաւոր, եւ ի տեղի աղօթից, եւ իւրաքանչիւրոց առանձին դնել զմարմնաւոր կերակուրն, եւ ի մեծէ մինչեւ զփոքունս միաչափ սոյնպէս եւ զբաժանելն մրգաց՝ միաչափ։

Այլ եւ զորպիսութիւն եւ զձեւ զգեստուցն գտին ի գրոց, զքուսիթայն, որ է գլխոյ թօփին, եւ զքառակուսին, եւ զսքեմն, եւ զցպսիսն, որ է մազեղէնն, ի ներքոյ զգեստուցն ի վերայ մերկ մարմնոյն, եւ հասարակ ամենեցուն զգեստն բովանդակ ասուեղէն լիցի՝ եւ ոչ բամբկեղէն. եւ զասուեղէն շապիկն երկայն պճղնաւոր առնել մինչ ի յոտն. եւ գօտի մաշկեղէն։ Եւ սահմանեցին ամենեցուն թէ իւրաքանչիւր ոք իւրովք զգեստուքն շրջեսցի, եթէ միայնակեաց իցէ՝ քուսիթայիւն եւ քառակուսովն. եթէ երէց իցէ՝ փիլոնաւն, եթէ աբեղայ իցէ՝ փիլոնաւն եւ վեղարաւն։ Այս կրօնաւորական զգեստ ամենեւին անհետ լեալ էր, եւ այժմ սոքա գտին, իսկ վեղար եւ փիլոն թէպէտ գոյր, այլ միայն ի ժամ աղօթիցն զգենուին, եւ զկնի արձակման ժամուն ի բաց եդեալ յինքեանց, եւ իբրեւ զաշխարհականս շրջէին։

Այլեւ զկարգ ժամատեղացն սահմանեցին, զառաջին ժամ գիշերոյն պաշտամամբք կատարել ի տէրունի աւուրսն, եղանակաւ «Յիշեսցուքե այլովքն. եւ երկու կանոն սաղմոս եւ ի վերջն Կանոնագլուխ ձայնիւ. եւ հանգստեան շարական եւ Աւետարան, պաշտօն վասն ննջեցելոց. եւ օրհնութիւն ըստ խորհրդոյ աւուրն, եւ ի վերայ՝ քաղուածք շարականաց. եւ «Թագաւորքե եւ «Ալէլուքե ձայնիւ. նոցին զկնի ընթեռնուլ զյայսմաւուրք, եւ ի վերայ նորա շարական ըստ պատշաճի ճառին, որ ընթերցաւ. եւ զկնի երկու կանոն եւս սաղմոս. զհետ նորին «Հարցնե իւրովք սարօքն. եւ զԱրեւելից ժամն իւրով կանոնաւ սաղմոսովն. եւ զկնի առաւօտու ժամուն, եւ երեկոյի ժամուն, յետ արձակելոյն՝ գիրս խրատականս ընթեռնուլ յամենայն աւուր։ Եւ զերրորդ ժամ ցերեկին, եւ զվեցերորդ ժամն, եւ զիններորդ ժամն, իւրեանց նշանակեալ սաղմոսովն, զատ եւ որիշ ի միմեանց յիւրաքանչիւր նշանակեալ ժամու ասէին. եւ զկնի զպատարագն սուրբ մատուցանէին. եւ զարարողութիւն պատարագին՝ դպրօք եւ սարկաւագօք, եւ իւրաքանչիւր ոք իւրովք նշանակեալ զգեստուքն. ամենեքեան խոստովանեալ եւ ապա զգեստաւորեալ, ահիւ եւ դողութեամբ կալ առաջի պատարագին, եւ մտաւոր եւ սրտառուչ աղօթել եւ գիտել ի սրտի՝ թէ զինչ աղօթեն. եւ իսկզբանէ պատարագին մինչեւ ի վախճան ցընթերցումն, իբրեւ ճաշեցին Աւետարանին, անդադար եւ անմիջոց հեղուին արտասուս ի մէջ եկեղեցւոյն իբրեւ զբղխումն աղբեր։ Եւ զկնի պատարագին, ոչ վաղվաղակի առնուին կերակուր, այլ յելանելն յեկեղեցւոյն լռելեայն ընթանային իւրաքանչիւր ոք ի խուղսն իւր, զի զընկալեալ շնորհսն եւ զլուսաւորութիւն մտացն՝ զոր ընկալան ի սուրբ պատարագէն, մի գուցէ փարատեսցի ի մտաց նոցա, եւ անդ եւս ի խցին ժամ մի առանձին աղօթիւք անցուցանէին մինչեւ հանդարտէր բորբոքումն սրտից նոցա. եւ յորժամ հարկանէին զկոչնակ սեղանոյն՝ ապա ամենեքեան ժողովէին ի սեղանատունն՝ եւ միահաղոյն նստէին ի սեղան՝ եւ ուտէին լռելեայն, եւ յօրն միանգամ առնուին կերակուր՝ ի բոլոր տարին. եւ յուտելն զկերակուրն սահմանեցին գիրս ընթեռնուլ, զի որպէս քիմք զհամս ճաշակեն, սոյնպէս եւ միտք զբանս Աստուծոյ քննեսցեն։

Արդ այս յայտնի կարգ եւ սահմանք նոցա, զոր վերոյասացեալ վարդապետքն սահմանեցին երկոքին արամբքս, իսկ զծածուկ առաքինութիւնս նոցա՝ զոր ունէին, նա միայն գիտէ, որ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս որդւոց մարդկան։ Քանզի ամենեքեան զարդարեալք էին զանազան առաքինութեամբք, ոմանք ոտնակացութեամբ, ոմանք պահոց պնդութեամբ, ոմանք արթնակացութեամբ, ոմանք արտասուահեղութեամբ, ոմանք լռակացութեամբ, ոմանք հիւանդաց սպասաւորութեամբ, ոմանք այլ կերպիւ, մինչ զի ամենեքեան արժանացեալք էին շնորհաց Սրբոյ Հոգւոյն, առ որ հաճոյ լինէր սրբանուէր աղօթք նոցա։ Որպէս պատմեն վասն տէր Կիրակոսի զայս ինչ։ Էր ոմն այր եկեալ յաշխարհէ եւ լեալ միայնակեաց, եւ ի սակաւ ժամանակս կացեալ յանապատին, թէպէտ եւ խոստովանեալ էր եւ զհանդերձս աշխարհականի փոխեալ. այլ ոչ էր հաղորդեալ. զի այնպէս էր կարգ անապատին, որ ի կատարել տարւոյն ապա զնորեկս հաղորդէին. եւ այս եկեալ այրս տակաւին ոչ էր լցեալ զտարին, վասն որոյ եւ ոչ էր հաղորդեալ. պատահեցաւ սմա հիւանդանալ եւ անհաղորդ մեռանիլ, եւ սորին անհաղորդ մեռանիլն՝ խղճմտանք մեծ եղեւ ի վերայ անապատաւորացն եւ ոմանք կամեցան յայնմ աւուր թաղել զնա։ Իսկ տէր Կիրակոսն պատճառէր, եւ բարուրս յօդէր. եւ ոչ թողոյր ի թաղել, եւ ասէր թէ՝ այրս այս եկն առ մեզ՝ եւ եկաց յայսքան աւուրս՝ եւ ոչինչ օգտեցաւ ի մէնջ, եւ արդ անհաղորդ եւս մեռաւ։ Եւ արդ՝ առանց պաշտաման եւ պատարագի թաղէ՞ք զսա, արդ՝ ողորմեցարուք սմա, եւ պահեցէք այսօր եւս՝ եւ ի վաղիւն զպաշտօն եւ զպատարագ արարեալ վասն հոգւոյ սորա՝ եւ այնպէս թաղեցէք զդա. եւ միաբանքն հաւանեցան առնել այնպէս, եւ ոչ գիտէին զկիրս մտաց տեառն Կիրակոսի։ Իբրեւ էանց գիշերն, եւ ի վաղիւն տեսին զմեռեալն յարուցեալ եւ նստեալ, որ խօսէր եւ շարժիւր՝ եւ յիւրովի ելեալ մահճացն՝ գնաց յեկեղեցին, եւ հաղորդեցաւ ի սրբոյ մարմնոյ եւ յարենէ Տեառն, եւ գնաց ի տեղի հանգստեան իւրոյ, եւ ի գալ միւսում գիշերին դարձեալ վախճանեցաւ, զոր տարեալ թաղեցին ի դիրս եղբարցն. զայս պատմէին զտեառնէ Կիրակոսէն։ Եւ այլ բազում պատմութիւնս՝ արժանի լսելոյ, պատմեն ի միակեցաց անապատին. վասն զի Հոգին Աստուած վերակացու էր նոցա։

Եւ էր հոգաբարձու ի մարմնաւոր կողմանէ անապատիս Սարգիս եպիսկոպոսն, եւ գրոց ուսուցիչ տէր Կիրակոսն, եւ Պօղոս վարդապետն, եւ Մովսէս վարդապետն, եւ Ներսէս վարդապետն, եւ Թումայ եպիսկոպոսն, որք բազում ժամանակս կացին ի միասին սոքա ամենեքեան. եւ ապա տէր Կիրակոսն եւ Թումայ եպիսկոպոսն գնացին յերկիրն Քշտաղս մերձ ի գիւղն Հօչանց, շինեցին անապատ՝ եւ անդ բնակեցան։ Իսկ Սարգիս եպիսկոպոսն եկաց մնաց ի նոյն Մեծ անապատին, եւ համբերութեամբ տանէր ամենայն նեղութեանց եկելոց ի վերայ, մինչեւ եհաս ի խորին ծերութիւն առաքինական վարուք, զընթացսն կատարեալ՝ եւ զհաւատսն պահեալ փոխեցաւ աստի յերկիրն կենդանեաց ի նոյն Մեծ անապատին, որ եւ անդէն կայ թաղեալ պատուական նշխարք մարմնոյ նորա. որում վախճանն եղեւ ի թուականութեան մերում ՌԿԹ։ Իսկ տէր Կիրակոսն, որ գնաց ի Հօչանց՝ կացեալ անդ կրօնաւորական ժուժկալութեամբ, ի նմին տեղւոջ մերձ ի գիւղն Հօչանց՝ յիւրում անապատին եղեւ վախճան սորա ի թուականութեան մերում ՌՀ. եւ գնաց առ սիրեցեալն իւր Քրիստոս, որում փափագեալ հանապազ կրէր ի հոգին իւր. եւ ի նմին տեղւոջ կայ թաղեալ պատուական նշխարք մարմնոյ նորա, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյն օրհնելոյն յաւիտեանս ամէն։