«Ստեփաննոս
Ստեփանեան»
Կամէնցացի`
մեր
ազգային
մատենագրութեան
մէջ
աւելի
ծանօթ
է
Ստեփանոս
Ռոշքայ
անուամբ
(1690-1739):
Առ
Մխիթար
Աբբայ
կը
հաղորդէ
շատ
կարեւոր
ու
մանրամասն
տեղեկութիւններ`
նոյն
ատենի
ազգին
անցուդարձի
եւ
ծէսի
շուրջ:
Այն
կէտը`
զոր
հոս
նամակին
մէջն
ալ
կը
շօշափէ`
թէ
կազմած
ու
սահմանած
է
ի
Կեռլայ
«Եղբայրութիւնս
ոման
Աշխարհականաց..
ամենեցուն
հաւանութեամբ
թէ
կղերց
եւ
թէ
ժողովրդականաց»`
կը
հայի
իր
հաստատած
երեք
եղբայրութիւններուն,
որ
են.
ԵՂԲԱՅՐՈՒԹԻՒՆ
ՍՐԲՈՅ
ՅՈՎԱԿԻՄԱՅ
ԵՒ
ԱՆՆԱՅԻ.
ԵՂԲԱՅՐՈՒԹԻՒՆ
Ս.
ԳՐԻԳՈՐԻ
ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԻՆ
ԵՒ
ԵՂԲԱՅՐՈՒԹԻՒՆ
ԱՄԵՆԱՍՈՒՐԲ
ԵՐՐՈՐԴՈՒԹԵԱՆ.
զամէնքն
ալ
հաստատած
է
1729
թուականին`
միշտ
հետեւեալ
սկզբնաւորութեամբ.
«Ստեփաննոս
Ռոշդայ
Սրբազանի
Աստուածաբանութեան
Վարդապետ,
Վիգարիոս
եւ
Բրեբոզիտոս
Ստանիսլաւօվու,
աստանօր
այցարար
Եկեղեցեացս
Հայոց
Դրանզիլվանիոյ:
Իր
«այցարարութիւն»
նօտարն
է
Տէր
Յովհաննէս
Մխիթար
Յօհանեան,
զոր
մեր
հրատարակած
թուղթին
սկիզբը
իրեն
աշակերտ
կ՚անուանէ:
Դրանսիլուանիա
գալուն
պատճառը
կ՚ըսէ
վեջապէս`
«ի
տես
բարեկամացս
եւ
յայդ
առնել
եկեղեցեացս
Հայոց»:
Միեւնոյն
ակնարկութեան
կը
հանդիպինք
արդէն
վերոյիշեալ
երեք
եղբայրութեանց
մասին
տուած
կոնդակներուն
սկիզբները`
ուր
կ՚ըսէ,
«գալով
մեր
այսր
ի
տես
սիրելի
ազգականաց
եւ
բարեկամաց
մերոց»
(ԳՈՎՐԻԿԵԱՆ
«Դրանսիլուանիոյ
Հայոց
մետրապոլիտը
կամ
Նկարագիր
Կերլա
Հայաքաղաքի».
Վիեննա
1896.
էջ
50-91):
Ամենապատիւ
Հայր
ի
Քրիստոս,
եւ
ՏԷր
Վարդապետ
Գալով
իմ
այսր
ի
Դրանզիլվանիայ
ի
տես
բարեկամացս,
եւ
յայց
առնել
Եկեղեցեացս
Հայոց,
գտի
զաշակերտն
իմ
զՏէր
Յօհանէսն
դարձեալ
ի
Հռօմոայ`
բերելով
զյոգնափափագելի
պատասխանիդ
իմոյս
Տրակի:
Որով
անասաելաբար
զուարճացայ,
եւ
եւս
առաւել
ի
ջերմեռանդութիւն
եւ
ի
պատուելութիւն
Վեհանձնութեանդ
բորբոքեցայ:
Եւ
աղաչեմ
զի
եւ
առ
ապա
շարունակել
զՀայրախնամ
իղձդ
առ
իս
մի
'
ծանրասցիս:
Շնորհակալ
գոլով
յաղագս
ամենայնի
շնորհիւ,
զոր
Գերարգելի
Հայրութիւնդ
ցուցանես
ի
վերայ
իմ:
Ահա
ես
շնորհիւ
Տեառն
աւարտեցի
զԱյցարարութիւն
իմ
աստ
ի
Հայրաքաղաքն
Կեռլայ,
եւ
զկնի
սակաւ
աւուրց
չուելոց
եմ
յԻպիշվալօվն,
եւ
անտի
նախ
ձմեռն
սաստկանալ
սկսցի,
յերկիրն
իմ
դարձեալ:
Սահմանելով
իմ
զԵղբայրութիւնս
ոմանս
Աշխարհականաց,
եւ
տրամադրելով
զեկեղեցական
իրս,
ամենեցուն
հաւանութեամբն
ի
յերկիրս`
թէ
Կղերց
եւ
թէ
ժողովականաց`
հաստատեցաւ
Նոր
Տօմարն
Հռոմէական,
որպէս
զի
ոչ
միայն
Զատիկն,
եւ
այլ
եւ
այլք
հանդիսաւորագոյն
տօնքն,
եւս
առաւել
Սրբոց
Առաքելոցն
միշտ
ըստ
Հռօմէականին
շրջեսցին,
զոր
ինքնին
շարագրեցի
(թէպէտ
[յ]առաջագոյն
ունիէ
զբազում
ինչ
ի
պատրաստի
)
զխրատս,
այսինքն
Ռուպրիգաս,
զաղիւսակս
եւ
զտօնացոյցն
ինքն,
բայց
անխախտ
պահելով
զԾէսն
մեր:
Զի
անհնարին
է
ազգիս
մերոյս,
այլ`
աստանօր
այլապէս
պահել,
մանաւանդ
զի
եւ
բոլոր
Ազգն
Մաճառաց
թէ
ի
հոգեւոր
եւ
թէ
յաշխարհական
կարգէն
զայս
Տօմարս
ամենեւին
կամին:
Եւ
ի
սոցանէ,
նաեւ
յԻմբէրատօրէն
Ինստանցեալէս
առ
Սուրբ
Առաքելական
Աթոռն
մերայինքս,
եւ
սոքա
եւս
ընդունելոց
են,
վասն
որոյ
յուսամք
գերերջանիկ
ելս
նորին:
Հոգացայց,
զի
այդանօր
ի
Վէնէտիկ
ծախիւք
ժողովրդեանս
այսորիկ
տպեսցի,
միայն
թէ
Սուրբ
Աթոռն
ակն
արկցէ:
Զորմէ
ես
յետոյ
ոչ
հեղգացայց
Գերանձնութեանդ
զեկուցանել
յերկրէ
իմմէ,
քանզի
եւ
մեք
Լեհացիքս
ոգւով
չափ
բաղձամք
տեսանել
զայսպիսի
տօմարն:
Փօստայիւ
յղեալ
ոչ
էհաս
առ
իս,
թերեւս
ի
դառնալն
իմում
ի
տեղի
իմ,
գտից:
Ամենապատիւ
Տեառն
խաչատուր
Վարդապետին
զհպատակութիւն
իմ
բացատրեմ:
Աղաչեմ
զվերոյ
գրեալսն
յայտնել
նմա,
թէ
հնար
իցէ
զՏօմարն
իմ
զայն,
զոր
Սուրբ
Ժողովն
յեղալ
է
նման
ի
տեսանել
եւ
ի
քննել,
տարաձկել
ջանասցի,
զի
մի
պատճառավ
ինչ
խափանեսցի
այս
նոր
տօմարս,
զոր
առաքելոց
եմք:
Հասկ
յետոյ
խնդրեմք
անմեդադիր
լիցի
ինքն
եւԳերարգելութիւնդ,
զի
ոչ
յատուկ
ձեռամբ
իմով
կարացի
գրել,
վասն
զի
սակավ
ինչ
զախտ
ջերման
կրելով
մատունք
իմ
դողդոջան:
Արդէն
զիս
սրբափայլ
Աղօթիցդ
յանձնելով
զԱջդ
խոնարհաբար
համբուրեմ .
մնալով
Գերապատիւ
Վեհանձնութեանդ
Ամենախոնարհ
ծառայ
Ստեփաննոս
Ստեփանեան
Վարդապետ
եւ
Օֆիցեալ
Ստանիսլաւօվա
ի
Հայաքաղաքն
1729
Սեպտ.
28
