Յովսէփ
եպս.
Ստեփանեանի
երկասիրութիւնը`
ինչպէս
յայտնի
է
վաւերաթղթէս`
վկայաբանական
գրուածք
մէ:
Ան
կը
խօսի
գլխաւորապէս
Ս.
Սահակ
Պարթեւ
Հայրապետի
ժամանակակից
Ս.
Մարութա
եպս.
ի
վրայ,
որուն
մեծագործութիւններէն
մին
եղան
է
շրջիլ
զանազան
երկիրներ`
մարտիրոսաց
նշխարներ
հաւաքելու
ու
բերելու
իր
աթոռանիստ
երկիրը`
Ծոփաց
քաղաքը,
զոր
ինքը
շինել
տալով
կոչեր
էր
մարտիրոսաց
քաղաք,
կամ
որ
նոյն
է`
Նփրկերտ
կամ
Նեփերկերտ,
ռամկօրէն
Մուրֆարղին,
Մուրֆարդին,
Մուփարկին,
ասորերէն`
մայփարգին
կամ
մայֆէրգաղ:
Սոյն
նշխարները
Ս.
Մարութա
հաւաքած
է
ի
Պարսկաստան
եւ
արեւելեան
եւ
արեւմտեան
քաղաքները
եւ
ճգնաւորաց
վանքերու
մէջ:
Իր
հաւաքած
վկայից
նշխարներուն
թիւն
է
280.
000:
Գերյարգելի
Աբբայ
հայր
Ստեփաննոմ
Վարդապետի
յոյժ
բազում
ողջոյն
եւ
սէր
Ընկալայ
զգիր
գերապատիւ
հայրութեան
քո,
գրեալ
սեպտեմբերի
9,
զոր
ընթերցեալ
իմացայ
զամենայն
եւ
իսկոյն
գնացեալ
6
սփութով
գնեցի
եւ
թէլով
կապեցի
եւ
ի
վերայ
նորա
որպէս
առաջին
կերպն
գրեցի
եւ
նոյն
գրքածախին
յանձնեցի:
Եւ
փափագիմ
զի
նախ
քան
զմահն
իմ
տեսանել
զնոյն
երկու
հատորսն
հայերէն
տպագրեալք
եւ
ի
յամենայն
յարեւելս
տարածեալք
առ
ի
մխիթարութիւն
եւ
սբօփումն
տառապեալ
ազգի
մերում
որ
ոչ
ունին
ի
ձեռն
պատրաստ
այսպիսի
քաղաքական
յարացոյց
սրբոց
մարտիրոսաց
որով
ընթերցմամբ
արիանալ
մարթասցին.
քանզի
միայն
ի
տօնացուցի
ի
մէջ
ապայից
տօնեն
Մուլութայի
եպիսկոպոսին
որ
զՄարտիրոսաց
քաղաքն
շինեաց
եւ
ժողովեաց
բազում
նշխարս
հազարաց
մարտիրոսաց,
եւ
եդ
Մուրֆարղին,
եւ
անուանեաց
զանուն
նորա
Նփրկետ.
եւ
այլ
մնացեալ
պատմութիւն
ոչ
գիտեն,
թէ
նոյն
սուրբ
եպիսկոպոսն
որում
տեղոջէ
հաւաքեաց
զայնչափ
սուրբ
նշխարսն
եւ
զինչ
իցեն
անուանք
նոյն
սրբոց
մարտիրոսաց.
գոնեայ
անուանի
գլխաւոր
եղելոցն
եւս
ոչ
ճանաչեն,
որ
եթէ
ըստ
պատշաճի
իմանային
զհամայնից
վասն
մեծ
պատուով
տօնէին
նոցա
եւ
սերտ
ի
բերան
առնէին
զանուանս
նոցա,
եւ
ամենայն
դիպուածոջ
եւ
նեղութեան
օգնութիւն
հայցէին
ի
նոցանէ,
որովհետեւ
գաւառական
եւ
քաղաքական
սուրբք
են:
Բայց
ես
անբասիր
առնեմ
զազգն
իմ
վասն
չունելոյ
նոցա
հանգստութիւն
ի
յարեւելս
որ
այսպիսի
իրաց
պարապիցին
որոնել.
եւ
զթագուցեալ
զանձն
վարուց
սրբոց
նոցին
բովանդակն
յայտ
անդիման
ամենայն
ընթերցողաց
առնել.
այլ
ընդ
սակաւիկ
պատմութեանց
ոմանցն
որք
ի
մէջ
այսմաւուրացն
գտանի,
շատացեալք
զայլն
ոչ
որոնեն
եւ
ոչ
ինչ
զանազանել
գիտեն
ի
մէջ
ուղիղ
եւ
սղալ
պատմութեանց:
Արդ`
ծանիցէ
հայրութիւնն
ձեր
համառօտ
բանիւ .
առաջին
հատորի
ասորւոյ
լեզուի
հեղինակն
Յօվսէփիոս
Կեսարացին
Պաղէստինեան
հռչակաւոր
պատմիչն
եկեղեցական
թուականութեան
եւ
ժամանակական
պատմութեանց.
եւ
հին
հեղինակն
վարուց
սրբոյն
Սիմէօնի
սիւնակեցւոյ
է
Կողմայ
քահանայն,
զոր
զկնի
հնգետասն
ամի
վախճանմանցն
սրբոյն
երկարապատում
գրեաց
զվարս
նորա.
որ
եւ
լատինացիք
ի
հնումն
ոչ
ունէին
զամենայն
յիշեցեալսն
համանման
ըստ
ամենայնի.
այլ
անուն
նոյն
գրեանցն
ուէին
եւ
զգրեանս
ոչ,
մինչեւ
Աստուած
այց
ի
ժամանակի
վերջին
դարի
այսմիկ
ի
լոյս
ածիլ
տպագրութեան
երկու
լեզուէ:
Երկրորդ
պատշաճ
վարկայ
զեկուցանել
ձեզ
զիր
իմն,
զոր
լատիէվար
եղեալ
է
մօնսինեօռ
օվէտիօն
վասն
ոմանց
սրբոց,
թէ
սոքա
միայն
ոչ
է
տեսեալ
զանուանս
առ
լատինացիս
կամ
աշ
յոյնս.
սակայն
զկնի
տպագրութեանն
ետես
ի
հին
այսմաւուրս
լատինաց
կամ
ունաց
զայլս,
եւ
մնացին
սոքա
միայն
զոր
դեռ
եւս
ոչ
է
տեսեալ,
այսինք
թէօտօթայ
պոռնկի
մակեդոնեայ
փիլիպպի
քաղաքէ:
Եւ
ստրատօնիկայ
կուսին
եւ
սելեկոսի
փեսայի
նորա
չիսցիկո
քաղաքէ
ի
սփօնթէ
գաւառի
որ
է
ի
յԱսիոյ:
Եւ
կարելի
էր
որ
Պօլլանտի
գրեանց
շինողքն
որ
յիշեցեալ
գրեանքս
առ
նոսա
հասեալ
կայ
եւ
ըստ
աւուրց
ամսոց
կարգաւորին
զվարս
սրբոց
մարտիրոսաց
եւ
խոստովանողաց,
գտանել
կարիցեն
զանուանս
համայնից
ի
բազմաթիւ
այսմաւուրս,
որս
առ
նոսա
գտանին
զանազան
հեղինակաց
եւ
լեզուաց.
եւ
կամ
թէ
առ
ձեզ
գուցէ
եւս
գտանիցի
ի
հնագոյն
ձեռագիր
գրեանս
զսոցին
վարս
եւ
զայլոցն:
…
Նուաստ
ծառայ
Յօվսէփ
եպսկ.
[Ստեփանեան]
1758
սեպ.
16
[Հռովմ]
