Այս
կարճ
վաւերաթուղթը
մեր
ազգին
եկեղեցական
պատմութեան
մէկ
շատ
կարեւոր
հարցը
կը
շօշափէ,
եւ
որ
անշուշտ
կարեւորագոյն
եւ
աւելի
յարգի
կը
դառնայ`
որքան
երբ
նկատուի
հեղինակին
միջազգային
արժէքն
ու
համբաւը:
Ասսեմանիի
կարծիքն
է
մեր
Ս.
Գր.
Լուսաւորչայ
Հռովմ
ուղեւորութեան
մասին.
խնդիր
մը
որ
շատ
թերուդէմ
տեսութեանց
առիթ
եղած
է
մեր
մատենագրութեան
մէջ
ժամանակի
ընթացքին:
Երեւելի
հեղինակիս
յայտնած
կարծիքը
կու
գայ
աւելի
զօրացնել
Հ.
Յ.
Աւգերի
(այժմ
մեր
Գերյ.
Աբբահայր)
փաստերը
(տե'ս
Բազմավէպ,
1914
էջ
274-286):
Գերապատիւ
եւ
ամենապայծառ
տեառն
Ստեփաննոսի
եւն.
…
յաղագս
դաշանց
գրքի
բանին,
զոր
գրեցիք
տեղեկանալ…
ունիմ
զայն
ի
մտի,
բայց
միջոցքն
պակասին,
զի
պարտ
է
տեղեկանալ
զայն
ի
ձեռն
Ասսեմանիին,
որ…
եւ
ոչ
կամի
զպայծառութիւն
այլոց
արեւելեան
ազգաց,
բայց
եթէ
զիւրոյ
ազգին…:
…
Թէպէտեւ
հարցանելն
նմա
ցնա
վասն
այնր
գրոյ
դաշանց`
է
ընդունայն.
զի
ոչ
գոյ
այնպէս
գիր
եւ
ոչ
իսկ
այն
պատմութիւն
գալստեան
Լուսաւորչին
ի
Հռօմ
համարի
առ
սոսա
ստոյգ .
յառաջին
տարւոջ,
յորժամ
գնացաք
առ
Ասսեմանին,
բան
եղեւ
վասն
այսր
խնդրոյս,
եւ
նա
ասաց.
ամենեւին
ոչինչ
յիշատակ
գոյ
առ
լատինացիս
վասն
այնր
գալստեան.
եւ
թէ
կարէ
լինիլ
թէ
Լուսաւորիչն
ընդ
Տրդատայ
գնացեալ
է
ի
Ստամպօլ,
որ
կոչեցաւ
Նոր
Հռօմ,
ուրեմն
լսելով
յետագայից,
թէ
գնացին
նոքա
ի
Հռօմ,
կարծեցին
թէ
այն
իցէ
հին
Հռօմ,
եւն.
զայս
յայնժամ
ասաց
ցմեզ
Ասսեմանին:
…
Նուաստ
ծառայ
Հայր
Մկրտիչ
Անանեանց
ի
Հռօմ
1765
փետր.
28
