Գիրք պատմութեանց

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՆԱՀԱՏԱԿՈՒԹԵԱՆ ՍԻՐՈՒՆ ԱՆՈՒԱՄԲ ՔՐԻՍՏՈՆԷԻՆ

Այր ոմն՝ որում անունն էր Սիրուն, եւ էր սա յաշխարհէն Վասպուրականի ի գաւառէն Գնունեաց՝ որ այժմ ասի Ամուկ, ի գեղջէն՝ որ կոչի Ալիւր. եւ էր ինքն ազգաւ Հայ եւ հաւատով քրիստոնեայ. եւ քրիստոնէից զաւակ, ունէր մայր եւ եղբայր, որք մուծին զնա ի կարգ աշխարհի, եւ ածին նմա կին. եւ վասն մարմնաւոր կարեաց իւրոց այրս այս Սիրուն յարեցաւ առ այլազգի մահմետական ոմն, առնոյր ի նմանէ վարձս, եւ ծառայէր նմա պաշտականութեամբ վասն վարձուն։ Եւ եղեւ յաւուրս գարնայնոյ, զի տէրն Սիրունին առաքեաց զնա ի քաղաքն Խլաթ, զի բերցէ միրգ վասն ընտանեաց իւրոց առ ի ուտել. եւ նա գնացեալ էառ կեռաս եբարձ ձիոյն, եւ եբեր ի Վան քաղաք, եւ մինչդեռ ի մէջ քաղաքին Վանայ քարշէր զձին բեռամբն ի մէջ պողոտային, եկին ժողովեցան ի վերայ նորա մանկունք մահմետականաց, եւ իւրաքանչիւր ոք ընթացեալ յափշտակէր կեռաս ի բեռանէ անտի, իսկ Սիրուն ոչ թողոյր յափշտակեալ, այլ հալածէր զմանկունսն. եւ ոմն ի մահմետականաց մանկանցն առեալ բռնաքար եւ եհար զՍիրուն քարիւն. իսկ Սիրուն առեալ զքարն ձգեաց առ ձգողն, եւ դիպեցաւ քարն ի գլուխ աղային եւ վիրաւորեաց, եւ այնու պատճառաւ անկաւ մանուկն ի մահիճս եւ հիւանդացաւ յամիսս երկու, եւ յետոյ սատակեցաւ տղայն ի պատճառէ վիրացն։ Իսկ տէրն Սիրունին փախոյց զՍիրունն, զի թերեւս փրկեսցի ի ձեռաց մահմետականաց, իսկ Սիրունն գնաց ի գիւղն իւր յԱլիւր ի տուն իւր։

Իսկ Ալիւր գեղջ շահնէքն՝ որք էին մահմետականք, ըմբռնեցին զՍիրուն եւ արարին ի կալանս. իսկ քրիստոնեայք գեղջն յոլով կաշառս ետուն շահնոցն, զի թողցեն զՍիրուն, եւ նոքա ոչ թողին, այլ զգացուցին ընտանեաց սատակեալ մանկանն, եւ նոքա լեալ վրէժխնդիր արեան մեռելոյն՝ գնացին առ փաշայն, առին զօրականս եւ առաքեցին զկնի Սիրունին, որոց գնացեալ ածին զՍիրունն ի քաղաքն Վան առ փաշայն։ Իսկ փաշայն առաքեաց առ դատաւորն եւ առ մուֆթին, եւ եհարց թէ զի՞նչ հրամայեն օրէնքն Մահմետի վասն առնս այսորիկ, մահապա՞րտ գոլ եւ մեռանիլ, թէ անպարտ գոլ եւ ազատիլ. եւ նոքա ոչ համարեցան զՍիրունն մահապարտ, այլ անպարտ եւ ազատ, վասն որոյ եւ փաշայն ոչ սպան զՍիրունն։

Բայց սուխտէք քաղաքին, որք ծարաւիք են արեան քրիստոնէից, ոչ անսացին փաշային եւ ղադուն եւ մուֆթոյն, այլ գումարեալք ի միասին երկու եւ երեք հարիւր սուխտայք եւ գրոհ տուեալ ժողովեցան ի վերայ անպարտ երիտասարդ Սիրունին, ամենեքեան մերկացուցեալ զսուրս իւրեանց ի վերայ Սիրունին թուր եւ խանջալ, մեծաբան խրոխտանօք ահացուցանէին զնա թէ դարձիր ի հաւատս Մահմետի եւ տաճկացիր, ապա թէ ոչ սրախողխող եւ քարկոծ լեալ մեռանիս ի ձեռաց մերոց։ Այլ եւ բերին բարակ պարան, եւ նովաւ ամրագոյն պատեցին զերկոսին բազուկսն ուսոցն մինչեւ ցթաթք ձեռացն սաստիկ պնդութեամբ, եւ ի սաստիկ պնդութենէն պայթեալ հերձան բերան եղնգացն, յորոց հոսեալ արիւնն հեղանէր ի ձեռացն. այլ եւ զբազմագոյն տեսակս տանջանաց ածին ի վերայ նորա, հարկանել եւ կառափնատել եւ ընդ քարշս տանել եւ անսուաղ պահել ի կալանս, եւ ամենեքեան իբր զկատաղի գազան զատամունս ի վերայ կրճտել, եւ իւրաքանչիւր ոք զսուր իւր ի վերայ նոցա շողացուցանել, եւ ասել թէ տաճկացիր, ոչ միայն փրկիս ի մահուանէ, այլ եւ բազում արդիւնս եւ բարութիւնս հատուցանեմք քեզ։ Իսկ Սիրունն ոչ հաւանէր ասելով. «Զլոյս հաւատս իմ ոչ թողում, եւ խաւար օրինաց ձերոց ոչ հաւանիմե։ Այլ եւ մայրն եւ եղբայրն եւ այլք բարեկամք նորա հանապազ ասէին նմա լալով, թէ այժմ վասն փրկելոյ զանձն քո առ երեսս դաւանեա զնոցա դաւանութիւնն, եւ յետոյ գնասցես յայլ յաշխարհս եւ յիշխանութիւնս քրիստոնէից, եւ անդ պաշտեսցես համարձակ զքրիստոնէական հաւատն քո։ Եւ թէպէտ բազում աղաչեցին, սակայն նա ոչ էառ յանձն ասելով, թէ առօրեայ մահս՝ որ արդ հասեալ ի վերայ իմ, նաեւ անդէն ուր եւ լինիմ պատահելոց է ինձ, եւ վասն սուղ ինչ ամաց կենացս զիա՞րդ կորուսից զհաւատս իմ, եւ եղէց դատապարտեալ յԱստուծոյ։ Եւ ինքն Սիրուն ուրախ էր եւ բերկրեալ սրտիւ վասն իւրոյ խոստովանութեանն եւ նահատակութեան, եւ վկայ էր գոյն երեսացն, որ օր յաւուր առաւել պայծառանայր տեսիլ երեսացն եւ դիմացն։

Իսկ մարդադէմ գազանք սուխտայքն յաւուրս քսան կապեալ զձեռս ի յետս գլուխ ի բաց շրջեցուցանէին ի մէջ քաղաքին Վանայ, զի փաշայն եւ ղադին եւ մուֆթին ոչ տային հրաման սպանանելոյ. եւ վասն քինու նոցին միակամ եղեալ սուխտայիցն ամենեցուն՝ յաւուրս երիս արգելեալ խափանեցին զկանչելն, զոր ի գլխոյ մինարային կանչեն ի ժամ աղօթիցն իւրեանց, ասելով թէ, խանգարեալ խափանեցաւ, եւ յերկիր սուզաւ հաւատս մահմետական, զի անհաւատ Հայ զմուսուրման սպանեալ է։ Եւ ըստ հանապազորդ սովորութեան, զոր կապեալ շրջեցուցանէին զՍիրուն, բերեալ հասուցին ի նալբանդնոցի շուկայն, եւ անդէն ի սուխտայիցն ոմն չարագոյն, որ ի ձեռին իւրում ունէր մերկ զխանջալն, ուժգին բախմամբ եհար ի թուլակուշտն Սիրունին, եւ նա անկաւ ի վերայ երեսացն. եւ այլ ոմն սուխտայ առեալ ծանր վէմ մի եզարկ ի վերայ գլխոյ Սիրունին եւ ջարդեաց զգլուխն, եւ ի բաց ցնդեցաւ ուղեղ գլխոյն, եւ այնու էառ Սիրուն զվախճան կենաց, եւ մեռաւ։ Ապա եդին պարան յոտսն, եւ քարշեցին տարան արտաքոյ քաղաքին ի տեղին ուր զմահապարտսն սպանանեն, եւ անդէն զմեռեալ մարմինն քարկոծեցին, այնքան՝ մինչ որ ծածկեցաւ ի քարանցն, եւ ապա թողեալ ի բաց գնացին արեանարբու գազան սուխտէքն։

Եւ ի նմին գիշերի Տէրն Քրիստոս փառաւորեաց զնա լուսովն երկնային, որ էջ ի վերայ նորա, զոր ոչ միայն քրիստոնեայք, այլ եւ յոլով մահմետականք տեսին՝ եւ առ ամենեսին պատմէին. մինչեւ եհաս համբաւն առ նորին սպանող սուխտայսն, յորոց ոմանք եկեալ հաւաստեաւ տեսին՝ եւ գնացեալ պատմեցին այլոցն. եւ նոքա առաքեցին ի սպասաւորաց իւրեանց արս, որոց եկեալ գտին զմարմինն շանց մեռելոց, եւ բերեալ արկին ի վերայ սրբոյ մարմնոյ Սիրունին, զի թերեւս ամփոփեսցի լոյսն, այլ լոյսն ոչ ամփոփեցաւ մինչեւ ցլուսանալ տունջեան՝ շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Իսկ ի վաղուեան աւուրն մատուցեալ քրիստոնէիցն առ փաշայն եւ առ ղադին խնդրեցին հրաման թաղելոյ, որոց հրամանաւ եկին քրիստոնեայքն եւ բարձեալ տարան ի դիրս հասարակաց քրիստոնէից, եւ անդ թաղեցին զՍիրուն անուն խոստովանողն հաւատոյս քրիստոնէութեան։ Եւ եղեւ նահատակութիւն Սիրունիս ի ՌՃԴ. թուականիս մերոյ, յամսեանն օգոստոսի, որ օր հինգն էր ամսոյն, ի կաթուղիկոսութեան տեառն Յակոբայ, որ ի գերագահ աթոռն ի սուրբ Էջմիածին, եւ ի թագաւորութեան Օսմանցւոց սուլթան Մահմատին, որ նստէր ի Կոստանդնուպօլիս մեծ քաղաքին։ Իսկ վէմն այն՝ որով ջարդեցին զգլուխ սրբոյ Սիրունին, այժմ լուանան եւ ի վերայ հիւանդաց հեղուն զջուրն, եւ հիւանդն առողջանայ շնորհօքն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէն։