Գիրք պատմութեանց

ՅԱՂԱԳՍ ՏԱՌԱՊԱՆԱՑ՝ ԶՈՐ ՈՒՆԷԻՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍՔՆ Ի ՀԱՐԿԱՊԱՀԱՆՋՈՒԹԵՆԷ ԲՌՆԱՒՈՐԱՑ

Արդ ի ժամանակս յետինս յորում նուազեցան ազգքն, որք էին քրիստոնէական հաւատոյս պաշտօնեայք, եւ զօրացան ազգքն, որք էին մահմետական կրօնիւք։ Ի կողմս արեւելեան՝ Պարսիկք եւ ի կողմն արեւմտեան՝ Օսմանցիք, որք առին զհռչակաւոր քաղաքն զԿոստանդնուպօլիս յազգէն Հոռոմոց ՋԲ. թուին Հայոց։

Եւ յետ առնլոյ Օսմանցոցն զԿոստանդնուպօլիս՝ եւ եւս մեծացան եւ զօրացան, եւ ձգեցաւ իշխանութիւն նոցա յարեւելից կողմանէ, եւ եհաս մինչ ի Թարվէզ. քանզի Օսմանցւոց փաշայք նստէին ի Թարվէզ եւ յԵրեւան եւ ի Գանջայ, եւ ի Շամախի եւ ի Դամուրղափուն։ Եւ մինչեւ ի Խուդաֆրին ունէին ընդ իշխանութեամբն իւրեանց։ Նաեւ զՎրաստուն աշխարհն ընդ ձեռամբ եւ հարկատու էին արարեալ։

Եւ ի ժամանակս յայս՝ էր կաթուղիկոս սրբոյ աթոռոյն Էջմիածնի Տէր Առաքեալ ի նոյն գեղջէն Էջմիածնի. այր բարեսէր եւ պահացող եւ պարկեշտ եւ բարեձեւ յամենայն իրս՝ ի գործս եւ ի բանս եւ ի հանդերձս, որոյ վարեալ զկաթուղիկոսութիւնն ի կեանս իւր յաւելաւ առ Տէր։

Յետ սորա եկաց կաթուղիկոս սուրբ Էջմիածնի տէր Դաւիթ, եւ սա եւս ի նոյն գեղջէն Էջմիածնի, իբրեւ էա՛ռ սա զկաթուղիկոսութիւնն, վարէր ըստ բերման ժամանակին եւ ըստ իւրում կարի, որ եւ յամս ինչ վարեաց, բայց մինչդեռ էր կենդանի եւ իշխանութեան կաթուղիկոսութեան, ձեռնադրեաց եւ հակառակ նմա, որպէս եւ զկնի պատմութիւնքն ցուցանեն։ Եւ Դաւիթ կաթուղիկոսն, որ զՄելքիսէթն օրհնեաց կաթուղիկոս, սմա ասեն երկուս պատճառս։ Ոմանք ասեն յաղագս օգնելոյ եւ ընկերելոյ ինքեան օրհնեաց, քանզի հարկապահանջութիւն այլազգեաց ծանրացեալ էր ի վերայ քրիստոնէից՝ որք կեղեքէին զկեանս նոցա, որ եւ ի կաթուղիկոսէն եւս պահանջէին ինչս յոլովս. եւ նա զորս կարէր՝ տայր, եւ զորս ոչ կարէր՝ հալածական լինէր եւ թաքչէր ի պահանջողացն։ Եւ այսպէս հալածական եւ գաղտագողի կենօք կացեալ ի ժամանակս ինչ, որոյ ձանձրացեալ ի տառապելի կենաց՝ որ հանապազ փախչէր եւ թաքչէր՝ մտախոհ եղեւ ի սրտի իւրում առնել զոմն ընկեր ինքեան, զի լիցին միմեանց օգնական եւ վշտակից, զի թերեւս կարիցեն երկոքեանն՝ ոմն յայս կողմն եւ ոմն յայն կողմն շրջագայիլ եւ պատրաստել ինչս առ ի բաւական լինելոյ կարեաց եւ պակասութեան կաթուղիկոսարանին։ Ոմանք ասեն այսու պատճառաւ օրհնեաց Դաւիթն զՄելքիսէթն կաթուղիկոս, զի լիցի օգնական ինքեան։

Իսկ այլք ոմանք ասեն թէ Մելքիսէթ կաթուղիկոսն էր այր փառամոլ եւ հետեւող նախագահ իշխանութեան, յորոյ պատճառէ բաշխէր առատութեամբ ինչս ամենեցուն, եւ զամենեցուն զսիրտսն հանգուցանէր առ ինքն, եւ զամենեսեան առնէր ինքեան բարեկամ ըստ նմանութեան Աբիսողոմայ [Բ Թագ. ԺԵ 5-6]. որպէս զի օգնեսցեն ինքեան եւ կամակից լիցին լինել նմա ի կաթուղիկոս, որ եւ ետ ինչս բազումս իշխանի տեղւոյն առ ի լինել կաթուղիկոս։ Իսկ իշխանն յետ առնլոյ ընչիցն, բռնադատեաց զԴաւիթ կաթուղիկոսն հարկիւ, զի օրհնեսցէ զՄելքիսէթն։ Իսկ Դաւիթն անճար եղեալ թէ կամայ՝ եւ թէ յոչ կամայ օրհնեաց զՄելքիսէթն կաթուղիկոս։ Ոմանք այսպէս ասեն։ Արդ թէ այսպէս եւ թէ այնպէս՝ եղեն երկու կաթուղիկոսք միոյ աթոռի ի միում ժամանակի։