Տ. ՏՐԴԱՏ Բ. ԴԱՍՆԱՒՈՐԵՑԻ

602. ՊԱՇՏՕՆՆ ՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԸ

Տրդատի յաջորդեց ուրիշ Տրդատ մը, ծննդեամբ Տուրուբերան նահանգի Դասնաւորք գաւառէն,  (ՅՈՎ. 134), որ կը պատասխանէ այժմեան Թէքման ու Շուշար լեռնային գաւառներուն: Տեղ մը Դասնաւան կոչուած է Տրդատի ծննդավայրը  (ԱՍՈ. 107), որ կրնայ բացատրուիլ իբր Դասնաւորք գաւառի գլխաւոր աւանը, եւ ի դէպ է նոյնացնել զայն ուրիշ պատմիչէ Բուոյնք կոչուած աւանին հետ, իբր Տրդատի հայրենիք  (ԿԻՐ. 39): Ոչ նախընթաց կեանքին եւ ոչ հայրապետական գործունէութեան վրայ պատմուած յիշատակ չունինք, եւ պատճառն ալ անշուշտ իր նախորդին համար ըսածնիս է  (Գլ. 601), թէ աղետալի եւ տագնապալի օրերու մէջ` գործերու վրայ մտածելու պատեհն ալ կը պակսէր այդ վշտակիր կաթողիկոսներուն: Միւս կողմէն այս երկրորդ Տրդատը շատ համառօտ ալ պաշտօնավարութիւն ունեցաւ, 3 տարի միայն, ինչպէս միաձայնութեամբ յառաջ կը բերեն բոլոր ցուցակներ, մէկ երկուքէն զատ, որոնք կարեւորութիւն չեն կրնար ունենալ միւսներուն համաձայնութեան հանդէպ: Դասնաւորեցիին 3 տարիները կը զետեղուին ընդհանրապէս 764-է 767 միջոցին, եւ մենք ալ պատճառ չունինք այլեւս հաշուելու:

603. ՍԱՍՏԻԿ ՆԵՂՈՒԹԻՒՆՔ

Հայրապետական գործերու պակասը կը լրացնեն Հասան ոստիկանի ձեռքով կատարուած անգթութիւնները, որոնց կցկտուր յիշատակներն իսկ կարդացողը կը քստմնեցնեն: Հասանի հետ եկած էր  գունդ բազում ի տոհմէ Խորասան աշխարհին,  որ իր կատաղի խուժդուժութիւններով նշանաւոր է նոյնիսկ արաբական պատմութեան մէջ, եւ այս գունդին ազատութիւն կը տրուէր ըստ հաճոյս գործել: Հետեւաբար անխնայ  գործէին զզազրագործութիւնս, եւ բազմացուցանէին զաղետս եւ զհեծութիւնս:  Սովորական գործեր դարձած էին արհամարհութիւնք հայրապետաց, այպանութիւնք եպիսկոպոսաց, գան եւ խոշտանգանք քահանայից, իշխանաց քարշանք, նախարարաց քայքայութիւնք:  Բռնութեամբ դրամ հաւաքելու եւ կողոպտելու համար, մեծերն ալ պզտիկներն ալ անխտիր  խոշտանգէին ազգի ազգի չարեօք, փոկահարութեամբ լլկէին, գելարանօք եւ կախաղանօք տանջէին,  եւ կամ  մերկացեալ ի զգեստուցն արկանէին ի մէջ լծից յաւուրս դառնաշունչ ձմերայնոյ:  Պատմիչն ալ կը խոստովանի թէ  պատմել ոչ կարեմք զաղետիցն պատմութիւն,  եւ կը վկայէ թէ  ոչ կարացեալ հանդուրժել զօրագլուխք աշխարհիս, հեծէին, եւ հառաչէին յանհանդուրժելի տագնապէն:  Եւ որովհետեւ հեծեծանք ու հառաչանք ալ չափ ու սահման մը ունին,  եդին զոգի ի ձեռին իւրեանց, եւ լաւ համարեալ զմահ քաջութեամբ, ձեռնամուխ եղեն յիրս ապստամբութեան,  թէպէտեւ յայտնի էր թէ կը ձեռնարկէին գործի մը,  զոր ոչ կարէին վճարել, վասն զի նուազունք էին  (ՂՆԴ. 168): Սակայն խլրտումներուն սկզբնաւորութիւնը յապաղեցաւ քանի մը տարի, Հասանի ետ կանչուելովը: Այս էր երկրին աղետալի եւ վտանգալից կացութիւնը, երբ Տրդատ Դասնաւորեցին տարաժամ կը վախճանէր, սաստիկ ցաւերու մէջ, այդ անտանելի վիշտերու, տոկալ չկարենալու չափ: