Հարցումն.
-
Վասն
է՞ր
ասի
Առաջաւոր:
Պատասխանի.
-
Վարդապետք
եկեղեցւոյ
ըստ
բազում
յեղանակի
մեկնեն
զԱռաջաւորն,
բայց
մեզ
ոչ
է
փոյթ
ի
տեղիս
յայս
ըստ
վարդապետական
մեկնութեան
առնել
զխնդիրն
Առաջաւորիս,
այլ
ըստ
տումարական
արուեստիս
յայսմ
տեղւոջ
խնդրել
արժան
է:
Եւ
զայս
ըստ
կրկին
յեղանակի.
նախ
ասի
Առաջաւոր
ըստ
իրին
դրութեան,
զի
սա
նախադաս
է
եւ
առաջին`
սկիզբն
գոլով
պահոց
եւ
Զատկի,
այլեւ
տէրունական
տօնից:
Արդ,
որովհետեւ
զսկիզբն
յիշեցաք,
պարտ
է
տեսանել
եւ
վասն
սկզբանց:
Գիտելի
է,
զի
բազում
են
սկզբունք,
որ
պիտոյանան
ի
մեկնութիւնս
բանից
սրբոց
վարդապետաց,
որպէս
ասի
«սկիզբն
սեռիցն
եւ
տեսակացն
եւ
կենդանոյն
եւ
նօին
եւ
այլնե:
Բայց
մեզ
ոչ
է
փոյթ
ըստ
այժմոյս
յաղագս
վարդապետութեանց,
այլ
այսպիսի
սկզբանց
է
քննութիւնս
մեր,
որ
ըստ
տումարական
արհեստիս
է
պիտանացու:
Եւ
հարկ
է
գիտել
տումարագիտին,
զի
ըստ
Պղատոնի
մի
է
սկիզբն
գեղեցկաբար
խորհելոյ
եւ
գիտելոյ,
թէ
յաղագս
ո՞յր
է
մտածութիւն,
եւ
թէ
ոչ
հարկ
է
յամենայնէն
վրիպել:
Արդ,
նախ
առաջին
սկիզբն
ասի
նա,
որ
ամենայն
սկզբանց
է
սկիզբն,
եւ
այլք
ամենեքեան
ի
նմանէ
ունին
զսկիզբն
լինելն
պատճառելեացն
ինքեանց:
Եւ
առաջին
սկիզբն
ամենայն
սկզբանց
է
Աստուած,
ըստ
այնմ`
«ես
եմ
ալֆա
եւ
wե:
Երկրորդ
սկիզբն`
շարժութեան
դադարումն,
զի
ամենայն
ինչ,
որ
շարժի,
ի
դադարմանէ
շարժի:
Երրորդ
սկիզբն`
ժամանակին
շարժութիւն,
զի
ժամանակն
չափաբերի
ի
շարժմանէ
երկնից:
Չորրորդ
սկիզբն`
շրջանաց
մեծի
եւ
փոքու
Արեգական
եւ
Լուսնի,
զի
յընթացից
նոցա
բացակատարի:
Հինգերորդ`
սկիզբն
մասանց
եւ
ժամուց
թաւալումն
Արեգականն,
զի
շրջան
մի
առեալ
գունդն
եւ
ձգեալ
զոլորն
ի
կէտն
առաջին
շարժմանն
գոյացոյց
մասն
մի
եւ
նոքօք
զժամն,
ուստի
օրն
էառ
զչափաբերութեամբ
բերիլն
ի
ստեղծման
լուսաւորացն:
Վեցերորդ`
ասի
սկիզբն
աւուրց
յաւուրս
շաբաթուն
միաշաբաթն,
զի
ի
նմա
եղեւ
սկիզբն
եղանակացս
լինելութեան:
Եօթներորդ
սկիզբն`
տարւոյն
յամիս
նիսան,
ըստ
այնմ,
թէ
«ամիսս
այս
եղիցի
ձեզ
սկիզբն
ամսոց,
առաջին
եղիցի
ձեզ
յամիսս
տարւոյե:
Ութերորդ`
սկիզբն
թուոյ
ի
համարս`
միակն,
քանզի
միակն
ոչ
ասի
թիւ,
այլ
սկիզբն
թուոց,
եւ
թիւ`
երկեակն
եւ
երրեակն
այլօքն
հանդերձ:
Իններորդ`
սկիզբն
տումարական
մակացութեանս
գործառնութեան`
թուական,
զի
առանց
սորա
ամենայն
մասունք
տումարիս
շարժութեան
անգործ
մնան
յարհեստ,
յորս
իմաստասիրեցան:
Տասներորդ`
սկիզբն
թուականութեանս
ներգործութեան`
նահանջն,
զի
նահանջն
«մայր
թուականութեանե
անուանեցին
հոյլք
ամենայն
իմաստասիրաց:
Մետասաներորդ`
սկիզբն
ամենայն
լրմանց
ասի
լրումն,
որ
յապրիլի
Դ.
(4)ն,
վասն
որոյ
եդաւ
յԷասանցն
գլուխ
շրջանի
եւ
կոչեցաւ
«Աւագ
լրումնե:
Երկոտասաներորդ`
է
սկիզբն
պահոց
եւ
Զատկի
եւ
ամենայն
տօնից
Առաջաւորս,
վասն
առաջի
գոլոյ
սորա
ի
կարգս
դրութեան
տարւոյն,
եւ
վասն
այսմ
ասի
«Առաջաւորե:
Երկրորդ
եղանակն
է
այս,
զի
վասն
միշտ
յառաջ
խաղալոյն
ասի
Առաջաւոր:
Արդ,
ամենայն
տօնք
եւ
Զատիկք
եւ
ամենայն
պահք
պարունակին
ի
ներքոյ
ԺԳ.
(13)
թուոյ.
առաջին`
Առաջաւորն,
երկրորդ`
Բուն
Բարեկենդանն,
երրորդ`
Զատիկն,
չորրորդ`
Համբարձումն,
հինգերորդ`
Հոգւոյ
գալուստն,
վեցերորդ`
Սուրբ
Գրիգորն,
եօթներորդ`
Վարդավառն,
ութերորդ`
Աստուածածինն,
իններորդ`
Սուրբ
խաչն,
տասներորդ`
Սուրբ
Գէորգն,
մետասաներորդ`
Յիսնակամուտն,
երկոտասաներորդ`
Սուրբ
Յակոբն,
երեքտասաներորդ`
Ութօրեքն:
Գիտելի
է,
զի
ամենայն
տօնք
եւ
ամենայն
պահք,
այլեւ
Զատիկ,
զոր
ասացաքն,
յերկուս
բաժանին,
զի
ոմանք
օրագիւտիւ
լինին
եւ
ոմանք`
առանց
օրագիւտի:
Եւ
դարձեալ`
սոքա,
որ
օրագիւտիւ
լինին
եւ
առանց
օրագիւտի,
յերկուս
տարորոշին,
զի
ոմանք
շարժին
եւ
ոմանք
ոչ
շարժին:
Եւ
դարձեալ`
այսոքիկ,
որ
շարժին,
յերկուս
տրամատին`
ոմանք
յետ
եւ
յառաջ
շարժին
եւ
ոմանք
յառաջ
միայն:
Եւ
դարձեալ`
սոքա,
որ
յետ
եւ
յառաջ
շարժին,
յերկուս
տարանջատին,
զի
ոմանց
պատկեր
օրն
զտօնն
թէ
յառաջ
տանի
եւ
թէ
յետ
բերէ,
պահքն
պահեալ
է,
եւ
ոմանց
զԲարէկենդանն
խաղացուցեալ`
պահքն
պահելու
է:
Եւ
թէ
որպէս`
ասասցուք`
արդ,
ի
սոցանէ
Է.
(7)
առանց
օրագիւտի
լինին.
առաջին`
Բուն
Բարէկենդանն,
երկրորդ`
Համբարձումն,
երրորդ`
Հոգւոյն
գալուստն,
չորրորդ`
Սուրբ
Գրիգորն,
հինգերորդ`
Վարդավառն,
վեցերորդ`
Սուրբ
Գէորգն,
եօթներորդ`
Ութօրեքն:
Իսկ
Զ.
(6)ն
օրագիւտիւ
լինին.
առաջին`
Առաջաւորն,
երկրորդ`
Աւագ
լրումն,
երրորդ`
Աստուածածինն,
չորրորդ`
Սուրբ
խաչն,
հինգերորդ`
Յիսնակամուտն,
վեցերորդ`
Սուրբ
Յակոբն:
Եւ
որք
առանց
օրագիւտի
լինին,
սոքա
թէ
ի
լուր
օր
եւ
թէ
ի
կիրակի
պատահին,
ոչ
շարժին
յառաջ
եւ
կամ
յետ,
այլ
ի
տեղն
լինին,
ուր
պատահին:
Իսկ
որք
օրագիւտիւ
լինին,
Դ.
(4)
ի
սոցանէ
յետ
եւ
յառաջ
շարժին`
Աստուածածինն,
Սուրբ
խաչն,
Յիսնակամուտն
եւ
Սուրբ
Յակոբն:
Եւ
երկուցն
օրագիւտն
յետ
եւ
յառաջ
շարժմամբ
զտօնն
տայ
առնել
եւ
պահքն
պահեալ
է,
այսինքն
Աստուածածնին
եւ
Սուրբ
խաչինն:
Եւ
յերկուց
օրագիւտն
յետ
եւ
յառաջ
շարժմամբ
Բարէկենդանն
լինի
եւ
պահքն
պահելու
է,
այսինքն
Յիսնակամտին
եւ
Սուրբ
Յակոբին:
Իսկ
որ
միշտ
յառաջ
շարժին,
է
Առաջաւորն
եւ
Աւագ
լրումն,
եւ
վասն
միշտ
յառաջ
խաղալոյս
ասացաւ
Առաջաւոր:
Հարցումն.
-
Եւ
զինչ
է
պատճառն
յաւէտ
յառաջ
շարժութեան
Առաջաւորիս:
Պատասխանի.
-
Զայս
վասն
հարկի
Աւագ
լրմանն
արարին,
զի
յառաջ
խաղացուցեալ`
զնա
արտաքս
հանցէ
քան
զհասարակածն,
զի
մի
գուցէ
անկանիցի
Աւագ
լրումն
ի
ներքոյ
հասարակածին
եւ
առնիցէ
զմին
տարին
երկու
տարի,
որպէս
ուսանելոց
ես
յԱւագ
լրմանն,
որ
առաջի
կայ:
Այսքան
առ
այս: