Երիս
իրս
տեսանելի
է
աստ.
նախ
զինչ
են
կէտք,
երկրորդ,
թէ
վասն
է՞ր
Դ.
(4)
թուով
սահմանեցան,
երրորդ`
թէ
որքանաբար
ունին
հաղորդութիւն
ըստ
եղանակաց
տարւոյն:
Վասն
առաջնոյն
ասելի
է
թէ
կէտք
են
չափ
եւ
սահման
ժամանակաց,
զի
սոքօք
չափաբերեալ
եզերին,
որպէս
եւ
տարին
չորիւք
եղանակօք
չափի:
Վասն
երկրորդին
ճառելի
է,
թէ
վասն
այն
Դ.
(4)
թուով
սահմանեցան,
զի
մեծարգի
երեւեցաւ
թիւս
այս
ի
սկզբանէ
հետէ.
նախ
ի
հանգիստքն
արքայական
եւ
անեղին
անսահման,
երկրորդ`
ի
յորդաբուխ
վտակն
եդեմական
ըստ
նախամարգարէին
վիպաբանութեան,
երրորդ`
ի
կենսաբուխ
աւետարան,
չորրորդ`
ի
յաւետարանիչսն,
հինգերորդ`
ի
վակասն
Ահարոնի,
վեցերորդ`
ի
շարայարութիւն
չքնաղագոյն
ականցն,
եօթներորդ`
ի
կառքն
Եզէկիէլի,
ութերորդ`
ի
տարրն
համաշխարհական,
իններորդ`
ի
թիւս
բաղկացական,
տասներորդ`
ի
եղանակս
տարւոյն
բերման:
Եւ
վասն
զի
Դ.
(4)
թիւս
այս
յառաջմէ
հետէ
ի
բազումս
մեծարգի
երեւեցաւ
եւ
վասն
հասարակ
մեծարգի
թուով
սահմանեաց
Աստուած
զկէտք
ժամանակին,
զի
մի'
նուազ
երեւեսցի
ժամանակն
քան
զեղեալսն
ի
ժամանակի,
զի
թէ
պատշաճ
էր
ի
ժամանակի
եղելոցն
մեծարգի
թուով
սահմանիլ,
եւս
առաւել
ժամանակին,
որ
պարունակող
է
նոցա:
Վասն
երրորդին
գիտելի
է,
զի
բազում
իրօք
հաղորդին
կէտք
ժամանակաց
եւ
հաւասարին
եղանակաց
տարւոյն.
առաջին
հասարակութիւն,
զի
անուամբ
հաղորդին,
զի
կէտ
երկնամիջակ,
առաջին
եղանակի
տարւոյն
անուանն
հաղորդի,
ըստ
որում
ասի
«կէտ
երկնամիջակ
գարնանայինե
եւ
այլն
ըստ
կարգի:
Երկրորդ`
ըստ
քանիօնութեան,
զի
եղանակն
ունի
ՂԱ.
(91)
օր
եւ
Գ.
(3)
ժամ,
եւ
կէտն
ՂԱ.
(91)
ամ
եւ
Գ.
(3)
ամիս:
Երրորդ`
ըստ
տարւոյն
որչափութեան,
զի
Դ.
(4)
եղանակքն
ունին
ի
տարին
ՅԿԵ.
(365)
օր
եւ
կէտքն
ի
ժամանակն
ՅԿԵ.
(365)
ամ:
Չորրորդ`
ըստ
կարգի,
զի
յեղանակս
առաջին
է
գարունն
եւ
ի
կէտքն`
երկնամիջակն,
որ
է
գարնանային:
Հինգերորդ`
ըստ
ներգործութեան,
զի
առաջին
եղանակ
տարւոյն
միջակ
է
եւ
բարեխառն,
նոյնպէս
եւ
առաջին
կէտ
ժամանակին
միջակ
է
եւ
բարեխառն:
Վեցերորդ`
ըստ
վախճանի,
զի
Դ.
(4)
եղանակն
եզերէ
զտարին,
եւ
Դ.
(4)
կէտքն`
զժամանակն:
Եօթներորդ`
ըստ
պարունակութեան,
զի
տարին
պարունակէ
զԴ.
(4)
եղանակն,
եւ
ժամանակն
զԴ.
(4)
կէտքն:
Ութերորդ`
ըստ
քանակութեան
ինքեանց,
զի
Դ.
(4)
եղանակք
են
տարւոյն,
եւ
Դ.
(4)
կէտք
են
ժամանակին:
Իսկ
զանազանին
նախ
զի
որք
ըստ
տարւոյն
սահմանեցան,
եղանակք
ասին
եւ
որք
ըստ
ժամանակին`
կէտք,
երկրորդ`
զի
եղանակքն
վասն
տարւոյն
սահմանեցան,
եւ
կէտքն`
վասն
ժամանակին,
երրորդ`
զի
եղանակքն
զորքանութիւն
ըստ
աւուրց
ունին
եւ
կէտքն`
ըստ
տարեաց,
չորրորդ`
զի
եղանակքն
զաւուրքն
տարի
առնեն
եւ
սոքա`
զտարիքն
ժամանակ,
է
եւ
այլ
եւս
եթէ
կամեսցի
ոք:
Հարցումն.
-
Վասն
է՞ր
ասի
կէտն
երկնամիջակ
եւ
այլն
ըստ
կարգի:
Պատասխանի.
-
Նշանակն
անուամբ
զորպիսութիւն
բերման
ժամանակին
երկնային
ընթացիւք
եւ
դրութեամբ
տարերց
յիւրաքանչիւր
կէտսն
կամի
ցուցանել
զժամանակն,
զի
Արեգակն
ի
միջին
կամարին
գոլով
առնէ
զեղանակ
գարնանն,
նոյնպէս
եւ
«կէտ
երկնամիջակե
ասելով
զգարնանային
ժամանակն
յայտնէ:
Իսկ
«ժամադիտակե,
զի
Արեգակն
ի
գարնանային
եղանակէն
յորժամ
ամբառնայ
յամառնայինն,
այնուհետեւ
դիտէ
յառաւելութիւն
ժամուցն
երկար
ընթացիւքն,
եւ
այս
անուամբս
զամառնայինն
յայտնէ
զժամանակն,
որով
առաւելու
սաստիկ
ջերմութիւն:
Իսկ
«եթերականե`
ըստ
կարգի
դրութեան
տարերցս,
զխոնարհիլն
սաստիկ
ջերմութեան
ի
բարեխառնութիւն
աշնանային
ժամանակին
ցուցանէ
խոնարհութեամբ
եթերիս
առ
Արեգականն
բարձրութեան:
Իսկ
«սուզականե`
որ
եւս
խոնարհ
է
քան
զեթերն
զեւս
խոնարհիլն
ի
բարեխառնութենէ
օդոյն
ի
սաստկութենէ
ձմեռնային
ցրտոյն
յայտնէ
զժամանակն:
Հարցումն.
-
Զի՞նչ
է
ասելն,
թէ
ի
սկզբան
ստեղծման
Արեգակն
հասեալ
ի
կիսագնդին
կամարին`
հարաւային
մասինն
հասարակակէտ:
Պատասխանի.
-
Հասարակական
անուամբ
կամի
տարորոշումն
առնել
իմաստասէրս,
ըստ
երրորդ
անկիւնական
կամարացդ
երկնից
եւ
ցուցանէ
եզական
թուով
միայն
լինել
հասարակական
կէտ
եւ
այս
ի
հարաւային
մասինն,
զի
մի
գուցէ
յորժամ
լսիցես
կիսագնդին
կամարին
զչորրորդ
կամարն,
իմանայցես,
որ
ունի
զմէջն
երկնից
ըստ
քանակութեան
էութեան
ձեւոյն
անկիւնաւոր
ի
քառանկիւնոջ
կողման
գոլով:
Վասն
այն
ասէ
հարաւային
մասինն,
այսինքն
ի
հարաւակոյս
կողմանէ,
որ
զչորրորդ
եւ
զերկրորդ
կամարիդ
զմիջին
կամարն
ունի`
զայն
ասէ
«հասարակական
կէտե,
ուր
Խոյն
է
տանուտէր:
Բայց
զքառանկիւնին
կրկին
կերպիւ
իմա`
առաջին,
ըստ
կամարացդ
եւ
երկրորդ,
ըստ
վերին
եւ
ներքին
կիսագնդին:
Հարցումն.
-
Ընդ
է՞ր
հասարակ
կէտ
Արեգականն
ոչ
եդ
ի
չորրորդ
կամարն,
որ
ունէր
զմէջ
երկնից,
քան
թէ
յերրորդ
կամարն
ընդ
հարաւային
մասինն:
Պատասխանի.
-
Զի
ի
կենդանակերպքս,
որ
զաստիճանս
ունին
Արեգականն
ընթացից
ի
հարաւային
յերկրորդ
կամարէն
մինչեւ
ի
չորրորդ
կամարս
երկնից,
եւ
յայն
կոյս
հիւսիսային
կողմանցն
ոչ
է
կենդանակերպ,
վասն
որոյ
ոչ
ընթանայ
Արեգակն:
Դարձեալ`
վասն
հարկի
եղանակացդ,
զի
թէ
եդեալ
էր
զհասարակ
կէտն
ի
մէջ
երկնիցդ,
ոչ
էր
հնար
լինել
երկուց
եղանակաց
տարւոյն,
այսինքն
ամարան
եւ
աշնան,
եւ
այնուհետեւ
ոչ
բոյս
լինէր
յերկիր
եւ
ոչ
պտուղք
ծառոց
եւ
կենդանիք
յոչ
գտանել
զհարկաւոր
պէտս,
ոչ
կարէին
կեալ,
եւ
մնայր
աշխարհս
անապատ:
Հարցումն.
-
Զիա՞րդ
խափանումն
լինէր
եղանակացն:
Պատասխանի.
-
Զի
Արեգակն
յերրորդ
կամարն
ունելով
զհասարակ
կէտն
գարնան
ի
սկիզբն
զառ
ի
վեր
ունի
զընթացսն
եւ
բարձրանալովն
հասուցանէ
զեղանակն
գարնան
յեղանակս
ամարան
եւ
խոնարհվելով
յաշունն
եւ
կրկին
խոնարհվելովն
ի
ձմեռն
եւ
բարձրանալովն
ի
գարունն
եւ
կրկին
բարձրանալովն
յամառն:
Իսկ
յորժամ
ի
չորրորդ
կամարն,
որ
է
մէջ
երկնիցն,
ունենայր
զհասարակ
կէտն
յոր
կոյս
եւ
է
սկիզբն
խոնարհութեան,
ընթացս
ունի
Արեգակն
եւ
իջանելովն
զգարնան
յեղանակն
ի
ձմեռն
հասուցանէր
եւ
ելանելովն
ի
գարուն,
եւ
զի
ոչ
ունի
կրկին
ելումն,
ոչ
կարէ
հասուցանել
յամարան:
Իսկ
զիջուցանելովն
դարձեալ
հասուցանէ
ի
ձմեռն
եւ
ոչ
է
հնար
լինել
ամարան
եւ
աշնան,
զի
կրկին
ելանելն
է
պատճառ
գարնան
եւ
ամարան,
կրկին
իջանելն`
աշնան
եւ
ձմերան,
եւ
վասն
այսմ
հարկի
ոչ
եդ
զհասարակ
կէտն
ի
չորրորդ
կամարին,
այլ
ի
երրորդն:
Ըստ
եղանակաց
կամարացդ
ութն
են
կամարք
երկնից,
եւ
ըստ
կենդանակերպիցդ
ԻԴ.
(24),
իսկ
ըստ
աստիճանացդ`
ՉԻ.
(720)
եւ
այլ
ոչ
է
հնար
աւելի
գոլ
քան
զայս
եւ
կամ
պակաս:
Ի
ծայրէ
ի
ծայր
ըստ
ուղիղ
գծի
ելիցն
Արեգական`
է
լայնութիւն
երկնից
ըստ
ութերորդ
կամարիս
ՃԽԴՌ.
(144000)
աստիճան
ըստ
փոքր
աստիճանացն,
որ
մնայ
Արեգակն
Ա.
(1)
աստիճանն
ընդ
թաւալմանն:
Եւ
գիտեա,
զի
զայս
ոչ
ասեմ
իբր
թէ
Արեգակն
ընդ
ութերորդ
կամարդ
ճանապարհորդէ,
զի
նա
ի
Ը.
(8)
կամարացդ
միայն
Զ.
(6)երորդ
կամարս
ընթանայ
առ
հարաւային
կողմ,
այլ
ծայրէ
ի
ծայր
զլայնութիւն
երկնիցդ
ուսուցանեմ
քեզ
ըստ
խոնարհելոյ
եւ
բարձրանալոյ
Արեգականն
աստիճանաց:
Իսկ
ըստ
լայնութեան
ճակատու
Արեգականն
առնէ
ծայրէ
ի
ծայր
ՍՃԿ.
(2160),
իսկ
ըստ
գնդին
բոլորութեան`
ՉԻ.
(720)
որ
ի
գլուխ
բոլորիդ
է
գրեալ,
որ
ասէ
աստիճանք
ըստ
թաւալման
Արեգականն:
Այլեւ
իմա,
թէ
Արեգակս
ի
հիւսիսային
կողմանն
կոյս
ի
քանիերորդ
կամարս
երկնից,
նոյնպէս
եւ
հարաւային
իմա
ըստ
խոնարհելոյն
եւ
բարձրանալոյն,
այսպէս
եւ
զաստիճանսն
իմա
ըստ
զանազան
դրոշմելոյդ:
Հարցումն.
-
Արդ
եթէ
ի
մի
կողմանէ
առցէ
զկրկին
իջումն
եւ
զելումն
ի
չորրորդ
կամարէն,
հնա՞ր
է
լինել
չորից
եղանակացն:
Պատասխանի.
-
Եւս
առաւել
անհնար
է
լինել
ամարան
եւ
աշնան,
եւ
այս
է
պատճառն`
զի
յորժամ
Արեգակն
զհասարակ
կէտն,
այսինքն
զգարնան
եղանակն
ի
չորրորդ
կամարն
ունենայ
զսկիզբն
ընթացիցն,
ի
խոնարհ
ունի
ընթանալ:
Զի
թէպէտ
ի
մի
կողմանէ
ունիցի
զկրկին
խոնարհիլն
եւ
զելումն,
այսինքն
կամ
ի
հիւսիսային
կողմանէն
եւ
կամ
ի
հարաւայինս
որպէս
եւ
այժմ
է
յառաջին
խոնարհիլն
զգարունն
ձմեռն
առնէ
եւ
ի
կրկին
խոնարհիլն
կրկին
ձմեռն,
այսինքն
ձմռան`
ձմեռն,
իսկ
ամառն
ի
գարնան
կէտն,
նախ
զբարձրանալն
խնդրէ
եւ
ապա
կարէ
լինել
ամառն
եւ
բերիլ
աշնանն
ըստ
նմա:
Ապա
եւ
վաշ
արարչական
իմաստութեան,
զի
եդ
զհասարակ
կէտն
յերրորդ
կամարին
ի
հարաւային
մասինն,
զի
վասն
առաւել
հեռաւորութեան
ի
հիւսիսոյ
կալցի
զնա
սաստիկ
ցրտութիւն
եւ
ի
հարաւ
մերձ
լինելոյն
կալցի
զնա
սաստիկ
ջերմութիւն
ի
պատճառս
տանջանաց
մեղաւորաց,
որք
իբրեւ
զիս
զայրացուցանեն
զԱստուած
եւ
վասն
ունելոյ
զսկիզբն
զառ
ի
վեր
ընթացիցն
գեղեցկաբար
յօրինեսցին
չորեքեան
եղանակքն:
Հարցումն.
-
Զի՞նչ
է,
որ
ասէ
«կալ
յԱդամայ
մինչեւ
ի
ծնունդն
Քրիստոսի
մարդ
միե:
Պատասխանի.
-
Անուամբ
մարդոյն
յայտնէ
զթիւ
ամացն
յելանելոյն
Ադամայ
մինչեւ
ի
ծնունդն
Քրիստոսի,
քանզի
ասելն
«մարդ
միե
Զ.
(6)
գիր
է.
Րէն`
ԵՌ.
(5000)
եւ
երկու
Մենն`
ԴՃ.
(400)
եւ
Ինին
եւ
Դայն
եւ
Այբն`
ԻԵ.
(25),
որ
առնէ
ընդ
ամենայն
ՐՆԻԵ.
(5425):
Հարցումն.
-
Վասն
է՞ր
ասէ
«երթ
զթուականն
ՅԿԵ.
(365)
եւ
որ
ի
խոնարհ
մնայ
ՂԱ.
(91),
ՂԱ.
(91)
ի
կէտսն
տուրե
եւ
այս
առնէ
ՅԿԴ.
(364),
որ
է
ամ
մի
պակաս,
զի
գնալն
ՅԿԵ.
(365)
է
եւ
գալն
ՅԿԴ.
(364):
Պատասխանի.
-
Մի
գիտել,
թէ
ամս
այս
կորնչի
եւ
կամ
թէ
չէ
ի
միջի,
զի
որպէս
ի
գարնան
եղանակն
ՂԱ.
(91)
օր
տաս
եւ
Գ.
(3)
ժամ,
նոյնպէս
եւ
աստ
տայ
ծածկաբար
ՂԱ.
(91)
ամ
եւ
Գ.
(3)
ամիս,
զի
թէպէտ
ի
տալն
ոչ
երեւի,
զի
Ղա.
(91)
տայ,
բայց
ի
գնալն
ՅԿԵ.
(365)`
զԳ.
(3),
Գ.
(3)
ամիսքն
ի
հէտ
իւր
տանի:
Հարցումն.
-
Ուստի՞
գոյանան
Գ.
(3),
Գ.
(3)
ամիսքն
ի
կէտքս
յայս,
որ
զՅԿԴ.
(364)ն
ՅԿԵ.
(365)
գնամք:
Պատասխանի.
-
Ի
Գ.
(3),
Գ.
(3)
ժամու
յեղանակացն:
Եւ
աստ
տես,
զի
Յ.
(300)
ամն
ՌՄ.
(1200)
եղանակ
առնէ
եւ
ԿԵ.
(65)ն`
ՄԿ.
(260),
միանգամայն
առնէ
ՌՆԿ.
(1460):
ՅԿԵ.
(365)
ամն
հաշուէ
ամեն
եղանակի
Գ.
(3)
ժամ,
Ռ.
(1000)
եղանակն`
ԳՌ.
(3000)
ժամ,
Ն.
(400)
եղանակն`
ՌՄ.
(1200)
ժամ,
որ
լինի
ՏՄ.
(4200)
եւ
Կ.
(60)
եղանակն`
ՃՁ.
(180)
ժամ,
որ
ընդ
ամենայնի
լինի
ՏՅՁ.
(4380)
ժամ:
Արդ,
արա
զԺԲ.
(12)
ժամն
օր
մի,
ՎՈ.
(3600)ն
առնէ
Յ.
(300)
օր
եւ
ՉՁ.
(780)ն`
ԿԵ.
(65)
օր,
որ
է
տարի
մի,
եւ
վասն
այսմ
տամք
ի
Դ.
(4)
կէտքն
ՅԿԵ.
(365)
ամ:
Այսքան
վասն
կէտացն
շատ
լիցի:
