Նախ
խնդրելի
է,
թէ
ամիսքս
ուստի
գոյացան,
երկրորդ,
թէ
անուանք
ամսոցս
յումմէ
եդան:
Վասն
առաջնոյն
ասելի
է,
զի
ամիսք
յընթացից
երկուց
լուսաւորացդ
գոյանան:
Նախ`
յԱրեգակնէն,
զի
զտարեն
ճանապարհն
Արեգականն
յերկինս
Արարիչն
յերկոտասան
կենդանակերպս
բովանդակեալ
չափաբերեաց
ի
վեր
կոյս`
ի
հիւսիս
գալովն
եւ
ի
խոնարհ
կոյս`
ի
հարաւ
գնալովն:
Եւ
իւրաքանչիւր
կենդանակերպ
Արեգակն
զարշաւանս
ընթացից
իւրոց
յԼ.
(30)
օրն
ածէ
ի
վախճան
եւ
այնպէս
զԺԲ.
(12)
ամիսն
ի
երկրի
ներգործէ:
Երկրորդ`
պատճառին
ամիսք
ի
Լուսնէն.
նախ
ի
ներգործութենէ
ընթացիցն,
զի
զԺԲ.
(12)
կենդանակերպն
ի
Լ.
(30)
օրն
վճարէ
եւ
առնէ
ամիս
մի:
Երրորդ`
ի
ներգործութենէ
աճման
Լուսնոյն,
որ
շրջապատեալ
զարտաքին
երեսօք
անօթոյն
եւ
լրացեալ,
բոլորէ
զնա
յաւուրս
ԺԵ.
(15):
Եւ
դարձեալ
կրելով
ի
ծոց
պատենին,
առ
սակաւ-սակաւ
նուազեցուցանէ
զլոյսն
յարտաքին
դիմացն
եւ
ի
ծոց
իւր
ժողովեալ
կնքէ
եւ
ծրարէ
յաւուրս
Լ.
(30):
Տեսանելով
իմաստասիրացն
զայսպիսի
կիրս
եւ
զներգործութիւն
Լուսնին,
փոխանակեցին
զայբ
ընդ
ինու
եւ
զինի
ընդ
եչի,
որ
ասէր
«ամիսե,
սոքա
ասացին
«իս
եսե,
այսինքն
օրինակ:
Եւ
վարդապետ`
«զի
եւ
ես
նման
քեզ
առնում
զաճումն
ի
ծննդենէն
եւ
բոլորեալ
կատարիմ
ի
հասակս
երիտասարդական
եւ
ի
կատարելութենէ
սկսում
նուազիլ
եւ
ծրարեալ
ամփոփիմ
ի
ծոց
գերեզմանին
յաւիտեան:
Դարձեալ`
որպէս
ի
ծնանիլ
լուսոյդ
քո
ամիսն
սկսանի
եւ
ի
պակասիլ
լուսոյդ
ամիսն
վճարի
եւ
անյայտի,
այսպէս
եւ
կեանք
մեր
ի
ծնանիլն
երեւի
եւ
ի
վճար
մահուան
անյայտի
եւ
ծածկի,
զի
ոչ
է
եւ
ոչ
երեւի
տեղի
նորաե:
Զի
Աստուծոյ
նախախնամութիւն
ծանեաւ,
զի
ամենայն
ուրեք
վարդապետ
եւ
խրատիչ
ոչ
գտանի
զնա,
ետ
վարդապետ
բոլոր
աշխարհի
ի
երեսս
երկրից,
որ
յամենեցունց
տեսանի:
Զի
տեսանելով
զյեղյեղուկ
եւ
զփոփոխելի
բնութիւնս
նորա,
իմասցին
զինքեանս,
որ
զնորին
ունին
բնութիւն,
եւ
մի
ամենեւին
տացեն
զինքեանս
ի
չարիս
եւ
ի
սէր
աշխարհիս:
Դարձեալ,
զի
անգիտ
արանց
տումար
ետ
զԼուսինն
աշխարհիս,
զի
զմուտ
եւ
զել
ամսոցն
նովաւ
գիտասցեն
եւ
զառ
եւ
զտուր
աշխարհիս
նովաւ
վարեսցեն:
Երկրորդ`
վասն
անուան
ամսոցդ
գիտելի
է,
զի
ի
սկզբանն`
յԱդամայ
հետէ
մինչեւ
ի
Մովսէս
անուանք
ամսոց
ոչ
գոյր,
այլ
ամենայն
ազգ
զգարնանային
Լուսին
տարւոյն
առաջին
Լուսին
անուանէին
եւ
զայլն
ըստ
կարգի`
երկրորդ
եւ
երրորդ,
մինչեւ
ի
վախճան
տարւոյն
եւ
այսպէս
վճարէին
զտարիս
իւրեանց:
Իսկ
անուանք
եբրայեցւոց
ամսոցդ
ի
Մովսիսէ
օրինադրեցաւ,
որ
եւ
կարգեաց
զլրմունս
Զատկաց
նոցա,
որ
էր
օր
ելից
նոցա
յԵգիպտոսէ:
Նոյնպէս
եւ
զամենայն
տօնսն
նոցա
կարգեաց:
Իսկ
այլ
ազգացդ
եւ
սոքա
յայտնի
ոչ
երեւին,
այլ
էր,
որ
ի
նախնեաց
իւրեանց
անուանիք
որ
ծնանէին,
յիւրեանց
անունն
անուանէին
զամիսն:
Որպէս
թագաւորք
հոռոմոց,
զի
Յուլիոս`
վասն
ծննդեանն
իւրոյ,
ի
տիլոս
ամիս
ի
թագաւորելն
իւրում
կոչեաց
անունն
Յուլիոս,
որ
է
յուլիսս:
Այսպէս
եւ
Օգոստոս
կայսրն
զհեկիտոս
ամիս
վասն
ծննդեանն
իւրոյ
ի
թագաւորելն
իւրում
կոչեաց
յիւր
անունն
օգոստոս:
Եւ
է,
որ
յիմաստասիրաց
եդան:
Եւ
է,
որ
ըստ
մրգաբեր
ժամանակին
ընկալան
զանունս
իւրեանց:
Իսկ
մերս`
յանուն
որդւոց
եւ
դստերացն
Հայկայ
եդան,
զի
որպէս
յանուն
Հայկայ
ազգս
«հայքե
անուանեցաւ,
այսպէս
եւ
ամիսքս
ի
զաւակաց
անուանց
նոցա
զանուն
ընկալան:
Եւ
են
այսոքիկ`
Նաւասարդի,
Հոռի,
Սահմի,
Մեհեկի,
Արեգի
եւ
Հրոտից`
սոքա
որդիք
էին:
Եւ
Արաց
եւ
Մարերի,
Տրէ
եւ
Քաղոց`
սոքա
դստերք
էին:
Իսկ
մարգաց
եւ
հարուանց,
որ
է
ահկի`
զայս
ի
գործոց
առին
զանուանս,
զի
ըստ
այն
ժամանակն
ամառնայինք
էին
այսոքիկ:
Բայց
գիտելի
է,
զի
կրկնակի
ընկալան
ամիսք
զանունս
իւրեանց`
հասարակ
եւ
յատուկ:
Հասարակ
է
ամիս
ասելն,
զի
ամենեքեան
ամիսք
անուանին,
իսկ
յատուկ
է
նաւասարդի,
հոռի
եւ
այլն:
Բայց
հասարակն
յիմաստասիրացն
եդաւ,
զի
տեսանելով
զԼուսինն
ասացին
«իմ
եսե,
իսկ
յատուկն`
ի
նախնեացն,
որպէս
ասացաւ:
Կրկնակ
այսպէս
արա:
Նախ
խնդրելի
է,
թէ
զինչ
է
կրկնակն,
երկրորդ,
թէ
որքան
կերպիւ
իմանի,
երրորդ,
թէ
վասն
էր
կրկնեմք,
չորրորդ,
թէ
վասն
էր
զանունն
կրկնակ
ընկալաւ:
Վասն
առաջնոյն
գիտելի
է,
զի
կրկնակքս
յաւելուածք
շաբաթուց
աւուրցն
է,
որպէս
եօթներեակն
եւ
վերադիրն
տարւոյն
աւուրց
եւ
մասանց
յաւելուածքն
է`
այսպէս
եւ
կրկնակն
շաբաթուցն
զյատուկ
եւ
զառանձնակի
ամիսն
ասէ:
Երկրորդ`
զի
կրկնակն
կրկին
կերպիւ
իմանի.
նախ`
կրկնակ
ամսոյ
եւ
երկրորդ`
կրկնակ
ամսոց:
Առաջինն`
կրկնակ
ամսոյ,
զիւրաքանչիւր
զյատուկ
եւ
զառանձնակի
ամիսն
ասէ-զնաւասարդոյ,
կամ
զհոռոյ
եւ
զայլն:
Երկրորդ`
կրկնակ
ամսոց
զբազում
օրինակին
ցուցանէ,
եւ
այս
կրկին
կերպիւ:
Նախ
զիւրաքանչիւր
ազգաց,
զի
ամենեցունց
կրկնակիւ
է,
եւ
նոյնպէս
արասցես
զմերս,
երկրորդ`
զմիոյ
ազգի,
զի
բազումք
են,
քանզի
ԺԲ.
(12)
ամիսք
են
եւ
որպէս
զմինն
առնես,
նոյնպէս
եւ
զբազումսն,
վասն
այն
ամսոց
ասէ:
Երրորդ,
թէ
վասն
էր
կրկնեմք:
Վասն
այն,
զի
ամիսն
Լ.
(30)
օր
է,
եւ
շաբաթն
եօթն,
եւ
կրկնելով
զշաբաթսն,
զամիսն
ի
գլուխ
հանեմք:
Այսպէս
եւ
զկրկնակն
վասն
այն
կրկնեմք,
զի
շաբաթն
եօթն
օր
է,
եւ
յաւելուած
շաբաթուցն
երկու
կրկնելով
եւ
զսոսա
շաբաթացուցանեմք:
Չորրորդ`
եւ
զանուն
վասն
այն
կրկնակ
ընկալաւ,
զի
ամենայն
անուն
յերից
բաղկանայ,
այսինքն`
յիրէն,
յարուեստէն
եւ
ի
ձայնէն:
Եւ
յիրէն,
որպէս
ասեմք
սապատ,
զի
պատեալ
ունի
զհացն
կամ
այլ
ինչ,
սափոր,
զի
փորօք
ունի
զծոցն,
փակեղ,
զի
փակեալ
ունի
զգլուխն,
կարաս`
կայ
աստ
ջուր,
կամ
գինի:
Ի
ձայնէն`
վասն
ճվճվալոյն
թռչնոյն
ասեմք
ճնճղուկ
եւ
վասն
կռկռալոյն
ագռավ
եւ
վասն
կչկչալոյն`
կեչեղակ
եւ
վասն
խոսելոյն`
խօսող:
Յարուեստէն,
որպէս
ի
հիւսնութենէն`
հիւսն,
որպէս
սարդին
վասն
ոստայն
հինելոյն`
սարդոստէն
եւ
վասն
մեղեր
գործելոյն`
մեղու
եւ
վասն
բոյն
շինելոյն
զդուրպայ`
ասեմք
գուրպարար:
Նոյնպէս
եւ
կրկնակս
յարուեստէն
ընկալաւ
զանունն,
զի
կրկնելով
արուեստաւորեցաւ
գիւտ
կրկնակացս: