Տոմարագիտական աշխատութիւններ

Նախ խնդրելի է, թէ զինչ է նահանջն, երկրորդ` թէ ուստի գոյանայ օրն նահանջի, երրորդ` թէ ի քանիս բաժանի նահանջն, չորրորդ` թէ զինչ առնէ նահանջն:

Վասն առաջնոյն գիտելի է. նախ զի զնահանջն ստուգաբանօրէն յաւելուած մասանց ասի, որ ի չորս ամն յաւելու օր մի եւ զտարին առնէ ՅԿԶ. (366) օր: Երկրորդ` որոշումն ասի, զի ժամանակն յերկուս տարանջատի` ի նահանջ եւ յամսանահանջ: Իսկ եկեալ նահանջին, որոշէ զժամանակն եւ ցուցանէ, թէ այս ի նահանջի երից ամացն չէ, որ զտարին ՅԿԵ. (365) օր կատարէ, այլ նահանջն է, որ զտարին ՅԿԶ. (366) օր շարաշինէ:

Երկրորդ` ասելի է, թէ յորոց մասանց գոյանայ նահանջն: Ասեմք ըստ փիլիսոփայիցն ձայնի տումարական հանճարասիրացն, նախ ըստ ԻԴ. (24) ժամու աւուրն չափու, զոր կատարէ Արեգակն ՅԿ. (360) մասանցն ըստ Լ. (30) հոլովման ընթացիցն յաւելու այլեւս Ժ. (10) մասն եւ կէս: Իսկ օրս նահանջի յայն կէս մասանցն գոյաւորի, զի յաւելու յօրն կէս մասն եւ յԲ. (2) օրն Ա. (1) մասն եւ յԼ. (30) օրն, որ է ամիս մի` ԺԵ. (15) մասն, որ է կէս ժամ եւ յԲ. (2) ամիսն Ա. (1) ժամ եւ ի տարին, որէ ԺԲ. (12) ամիս, Զ. (6) ժամ եւ ի Դ. (4) տարին ԻԴ. (24) ժամ, որ է օր մի, ուստի բաղկացաւ ի մասանցս յայս եւ օրս այս է նահանջ: Երկրորդ` ըստ ԺԲ. (12) ժամու աւուրցն այսպէս է, զի Արեգակն ընթանայ զԺԲ. (12) ժամ աւուրն եւ յաւելու այլեւս Ե. (5) մասն եւ չորեակ մասին միոյ, որ ի չորից բաժանէ մասինն, մինն է: Զի որպէս մի դրամն ի Դ. (4) ըռուպ բաժանի, նոյնպէս եւ մի մասն ի Դ. (4) մասնիկս բաժանի: Եւ այս ժողովի ի Դ. (4) օրն մի մասն եւ յամիսն Է. (7) մասն եւ կէս եւ ի Դ. (4) ամիսն Լ. (30) մասն, որ է ժամ մի եւ ի տարին Գ. (3) ժամ եւ ի Դ. (4) տարին ԺԲ. (12) ժամ, որ է օր մի, եւ այս է նահանջն:

Երրորդ` գիտելի է, զի նահանջն ի Դ. (4) բաժանի` ի նահանջ, յամսանահանջ, ի նահանջից նահանջ, ի գերադրական նահանջ: Առաջին նահանջ այս է, որ զորոշումն ժամանակաց առնէ, որպէս ասացաք: Երկրորդ նահանջ` ամսանահանջն է, որ զուգաւորութիւն ամսոց ազգաց առնէ, որպէս է հոռոմոց եւ հայոց: Երրորդ նահանջ` նահանջից նահանջն է, որ է Արեգականն եւ Լուսնին որ զԼուսինն յիւր շրջանն ձգէ եւ զԱրեգակն յիւրն: Չորրորդ` գերադրական նահանջն այն է, որ զՇ. (500)եակ աւագ շրջանն կատարէ, եւ զԱրեգակն եւ զԼուսինն ի միասին ի ստեղծման շաւիղն ձգէ: Իսկ գերադրական նահանջն պարունակէ զնահանջից նահանջսն, եւ նահանջից նահանջն` զնահանջսն եւ նահանջքն` զամսանահանջսն: Որպէս պարունակէ մարմինն զմակերեւոյթն, եւ մակերեւոյթն` զգիծն, եւ գիծն` զանյայտ նիշն: Դարձեալ` չորրորդն պարունակէ զերրեակն, եւ երրորդն` զերկեակն, եւ երկեակն զմիակն, այսպէս մարմինն եւ մակերեւույթն: Դարձեալ` երկրորդն բաղկանայ յառաջնոյն, երրեակն յերկակէն, եւ քառեակն` յեռակէն, այսպէս գիծ եւ մակերեւույթ: Դարձեալ` երկեակն շարաբառնայ զերրեակն, եւ երրեակն զքառեակն, այսպէս եւ գիծն` զմակերեւույթն, եւ նա զմարմինն:

Չորրորդ` ասելի է, թէ զինչ առնէ նահանջն: Ներգործութիւն նահանջի այս է. նախ, զի տարորոշէ զժամանակն, երկրորդ` զի շաբաթացուցանէ զԷ. (7) օր նահանջիցն եւ առնէ զնահանջից նահանջն, նոյնպէս եւ զԺԱ. (11) օր Լուսնին բոլորէ յաւուրս Լ. (30) եւ առնէ զնահանջից նահանջն Լուսնին: Երրորդ` զի թիւ մի ի վերադրացն հայոց պակասեցուցանէ: Չորրորդ` զի Արեգակն թիւ մի յեօթներեակս այլ ազգացն յաւելի եւ առնէ զմէկն երկու եւ զայլն ըստ կարգի: Հինգերորդ` զի յաւելու ի չորս տարին օր մի: