Նախ
խնդրելի
է,
թէ
վասն
էր
մի
անգամ
շրջաբերի
եւ
շրջագայի
երկինքն
յաւուրն,
երկրորդ`
ընդ
է՞ր
Լ.
(30)
աստիճան
եդ
կենդանակերպ
մի,
երրորդ`
ընդ
է՞ր
Լ.
(30)
մասն
մի
ժամ
է,
չորրորդ`
ընդ
է՞ր
ԻԴ.
(24)
ժամն
մի
օր
է,
հինգերորդ`
ընդ
է՞ր
շաբաթն
Է.
(7)
օր
է,
վեցերորդ`
ընդ
է՞ր
ամիսն
Լ.
(30)
օր
է,
եօթներորդ`
ընդ
է՞ր
տարին
ԺԲ.
(12)
ամիս
է,
ութերորդ`
ընդ
է՞ր
տարին
ՅԿ.
(360)
օր
է,
իններորդ`
ընդ
է՞ր
տարին
Դ.
(4)
եղանակ
է,
տասներորդ`
ընդ
է՞ր
ամն
տարի
անուանեցաւ,
մետասաներորդ`
վասն
յատուկ
շրջանաց
Արեգական
եւ
Լուսնի,
երկուտասաներորդ`
վասն
հասարակ
շրջանաց
նոցա:
1.
Վասն
առաջնոյն
գիտելի
է,
թէ
երկինքն
նախ
մի
անգամ
հոլովի
յաւուրն,
վասն
զի
յառաջնում
աւուր
ստեղծաւ,
եւ
առաջին
օրն
մի
էր
ի
թիւս
աւուրց,
զի
առաջին
էր:
Վասն
որոյ
եւ
երկինքն
մի
անգամ
շարժի
յաւուրն,
զի
առաջին
շարժումն
է,
որպէս
միակն,
որ
սկիզբն
է
թուոց:
Եւ
ինքն
մի
է
եւ
առաջին,
եւ
միշտ
զմիակ
շարժումն
նա
ունի
ի
թիւսն,
եւ
որք
զկնի
նորա`
բազմաւորակին,
որպէս
Բ.
(2),
Գ.
(3),
Դ.
(4)
եւ
այլն:
Նոյնպէս
եւ
երկինքն
յամենայն
շարժմանս
սկիզբն
է
եւ
առաջին
եւ
միշտ
նա
ունի
զմիակ
շարժումն:
Երկրորդ`
զի
երկինքն
չափ
է
աւուրն,
զի
ի
կիտէ
ի
նոյն
կէտ
ընթանալով
բովանդակէ
զօրն,
եւ
օրն
մի
է:
Վասն
որոյ
եւ
մի
ունի
զշարժումն
ի
միում
աւուր,
որպէս
Արեգակն
եւ
Լուսին,
որ
արարիչք
են
աւուրցն,
նաեւ
այլք
ի
մոլորակացն
զմիակի
ունին
շարժումն:
Երրորդ`
զի
միակն
պարզ
է
ի
թիւն,
վասն
որոյ
զմիակն
շարժումն
ունի
միշտ,
որ
պարզ
է
ի
շարժմունս,
այսպէս
եւ
երկինքն
պարզ
է
ի
ձեւս,
զի
բոլորակ
է,
վասն
որոյ
զպարզ
շարժումն
ընկալաւ
թուով
եզակի:
Չորրորդ`
զի
ամենայն
ինչ
չափով
եւ
կշռով
արար
Աստուած,
որպէս
զի
հանդարտութեամբ
մնայցեն
ի
կայի
իւրեանց:
Եւ
օրինակ
կենդանացս
բնութիւն,
որ
յառաւելութենէ
տարերաց
լինի
ապականութիւն,
նոյնպէս
եւ
բնութիւն
արարածոցս
յառաւելութենէ
սոցա
վնասի:
Այսպէս
եւ
երկինքն,
եթէ
յաւուրն
Բ.
(2)
կամ
Գ.
(3)
անգամ
շուրջ
առնոյր,
զօրանայր
սաստկապէս
հողմն
վասն
ահագին
սրընթացութեան,
եւ
ցրուէր
զծովս
եւ
հոսէր
զերկիր:
Վասն
որոյ
կշռաբար
ետ
նմա
Աստուած
զմիակի
շարժումն,
զի
եթէ
փոքր
եւ
չնչին
գունդ
Արեգական
վասն
արագ
սլացութեան
այնքան
ահագին
ճայթմունք
արձակէ,
մինչ
զի
մերձակայ
աշխարհն
այն
պղինձս
հարկանեն,
վասն
ոչ
կարելոյ
տանել
լսելեացն
զահագին
ճայթմունս,
ապա
զի՞նչ
համարիս
զանչափելի
մեծութեան
երկնից,
եթէ
երկիցս
եւ
կամ
երիցս
անգամ
առնոյր
շուրջ,
զիա՞րդ
տեւէր
արարածքս
զօրութեան
հողմոյն,
որ
պատճառէր
ի
նմանէ:
Հինգերորդ`
զի
թէ
պակաս
գնալովն
քան
զմի
անգամ
շարժումն,
զոր
կշռեաց
Աստուած,
որպէս
թէ
յԲ.
(2)
կամ
յԳ.
(3)
օրն
մի
անգամ
հոլովէր,
ահագին
ծանրութիւն
երկրի
եւ
ծովուց
ոչ
կարէր
զկայ
առնուլ
զմիջոցիս,
այլ
խոնարհեալ
ի
ներքին
կիսագունդն,
քակեալ
ապականէր,
որպէս
ի
պակասութենէ
տարերաց`
բնութիւն
կենդանեաց
եւ
տարրական
արարածոցս:
Վեցերորդ`
զի
յարագ
շարժութենէ
նորա
եւ
ի
շփմանէ
ծնանի
ջերմութիւն
եւ
բարեխառն
պահէ
զաշխարհս
ի
հիւսիսային
խստաշունչ
ցրտութենէն.
արդ`
եթէ
այլեւս
սրընթացութեամբ
ընթանայր,
քան
զոր
այժմս
ընթանայ,
կիզէր
եւ
չորացուցանէր
զաշխարհս,
եւ
ոչ
կարէին
զդէմ
ունել
զջերմութեան
այնր,
վասն
այն
մի
անգամ
շարժի:
Եօթներորդ`
զի
թէ
Բ.
(2)
անգամ
յաւուրն
շուրջ
գայր
երկինքն,
կարի
փոքրացուցանէր
զտիւն
եւ
զգիշերն,
եւ
անհանգիստ
լինէր
աշխարհս:
Զի
ոչ
ի
տիւն
ի
գործս
իւրեանց
հանգչիլ
կարէին
վասն
փոքրութեան
օրն,
զի
անկատար
մնայր
ամենայն
գործ,
եւ
ոչ
գիշերն`
ի
քունն
վասն
տքնութեան:
Որպէս
յամառն
տքնութեամբ
չարչարիմք
եւ
ի
ձմեռն
վասն
ոչ
գլուխ
առնելոյ
գործոյն,
նեղիմք:
Իսկ
մի
անգամ
շուրջ
գալովն
երկար
բերէ
զտիւն
եւ
զգիշերն,
եւ
ամենայն
գործ
մեր
հանգիստ,
բարէպէս
վճարի:
Եւ
թէ
տարակուսեսցի
ոք,
եթէ
երկինքն
թող
շարժէր
Բ.
(2)
անգամ,
տիւն
եւ
գիշերն
ընդ
է՞ր
փոքրանայր,
ասելի
է`
վասն
զի
լուսաւորքն
ունին
հասարակ
եւ
յատուկ
շարժումն.
յատուկ
շարժումն
յարեւմտից
յարեւելս,
եւ
այս
յայտ
է
ի
Լուսնէն,
իսկ
հասարակ
շարժումն`
յարեւելից
յարեւմուտս:
Եւ
յատուկ
շարժումն
յինքեանց
է,
եւ
հասարակն`
ի
բնութենէ
երկնիցն,
զի
երկինքն
յարեւելից
յարեւմուտս
ձգի
եւ
զնոսա
բռնութեամբ
ըստ
ինքեան
ձգէ:
Եւ
օրինակ
քեզ
մրջիւնն,
որ
ի
վերայ
երկանաքարի
ուղիղ
դէպ
յառաջ
գնայ,
եւ
քարն
բռնութեամբ
ըստ
ինքեան
յետ
կոյս
շարժէ:
Այսպէս
եւ
երկինքն.
զյատուկ
շարժումն
նոցա
բռնութեամբ
շարժեալ
ձգէ
ըստ
ինքեան
ի
հասարակ
շարժումն`
հասարակել
նմա,
վասն
որոյ
արագ
ընթանալովն
եւ
զնոսա
արագապէս
ձգէր
ըստ
ինքեան
եւ
փոքրացուցանէր
զտիւ
եւ
զգիշեր
եւ
անհանգստութիւն
գործէր
աշխարհի:
Վասն
որոյ
վաշ
արարչական
բնութեան,
որ
ի
վերայ
ԻԴ.
(24)
ժամու
կշռեաց
զմի
անգամ
շարժումն
երկնից
առ
օրն,
զի
մի
կրկին
գալովն
կարի
փոքրացուսցէ,
եւ
այնպէս
նեղիցին,
եւ
մի
ըստ
Բ.
(2)
աւուր
չափ
գալովն
ի
երկարութենէն
ձանձրացուսցէ:
Այլ
մի
անգամ
շուրջ
գալովն
զԻԴ.
(24)
ժամ
աւուրն
չափեսցէ
եւ
այնպէս
զմիջինն
գնալով
ճանապարհ
զաշխարհս
ի
հանդարտութեան
պահեսցէ,
եւ
դիւրութեամբ
վարեսցէ
ըստ
կարողութեան
մերոյ:
2.
Երկրորդ`
ասելի
է,
թէ
ընդ
է՞ր
Լ.
(30)
աստիճան
արար
զմի
կենդանակերպն.
նախ
արար
զայս
ըստ
քանակութեան
Արեգականն,
զի
ըստ
Լ.
(30)
թաւալմանն
կշիռ
գտցի
աստիճանքն,
զի
ի
կատարել
զաւուրս
ամսոյն
ի
գլուխ
ելանիցէ
զկենդանակերպն:
Երկրորդ`
զի
Լ.
(30)ն
երեք
տասն
է,
երեքն
զեռանձնեան
տէրութեան
զթիւն
բերէ
եւ
տասն`
զկատարելութեան:
Եւ
զի
Արեգակն
օրինակ
է
երրորդութեան,
կամեցաւ
Աստուած,
զի
կատարեալ
աստիճանօք
արշավեսցէ
զճանապարհս
իւր
յիւրաքանչիւր
կենդանակերպ:
Երրորդ`
ըստ
մոլորակացն,
զի
Գ.
(3),
Գ.
(3)
մոլորակք,
եւ
նոքա
ըստ
թուոյ
երից
անձնաւորութեանցն
կատարեալ
տասնեկի
թուովն
ընթանայցեն
զկենդանակերպսն,
վասն
որոյ
եւ
ըստ
երից
անձնաւորութեանցն
երիւք
մտօք
բացայայտեցաւ
խորհուրդ
Լ.
(30)
աստիճանացս:
3.
Երրորդ`
խնդրելի
է,
թէ
վասն
է՞ր
Լ.
(30)
մասն
մի
ժամ
է:
Զի
Լ.
(30)
աստիճան
է
մի
կենդանակերպն,
եւ
Արեգակն
Լ.
(30)
թաւալմամբն
բովանդակէ
զմի
կենդանակերպն,
այսպէս
եւ
Լ.
(30)
մասն
կատարէ
զմի
ժամն:
Դարձեալ`
զի
երեք
անձնաւորութիւնք
կատարէ
զմի
աստուածութիւն,
զի
կատարեալ
թիւ
է
եւ
ունի
սկիզբն,
մէջ
եւ
կատարած,
այսպէս
եւ
մասունք
երից
տասանցս
կատարէ
զմի
ժամ:
Դարձեալ,
զի
երից
տասանց
աւուրց
գոյանայ
մի
ամիս,
այսպէս
եւ
յերից
տասանց
մասանց
գոյանայ
մի
ժամ:
Դարձեալ`
զի
յերից
տասանց
թուոց
կոչի
մի
Լ.
(30),
այսպէս
եւ
յերից
տասանց
մասանց`
մի
ժամ:
4.
Չորրորդ`
տեսանելի
է,
թէ
վասն
է՞ր
ԻԴ.
(24)
ժամ
է
աւուրն:
Ըստ
եկեղեցւոյ
վարդապետաց`
նախ
ԻԴ.
(24)
մարգարէք
տուան
մարդկային
բնութեանս,
որ
աւետեցին
մեզ
զգալուստ
իմանալի
Արեգական
յաշխարհս,
այսպէս
եւ
ԻԴ.
(24)
ժամք
տուան
մեզ
առ
օրն,
որ
ի
կատարման
աւուրն
լրման
անդադար
աւետեն
մեզ
զգալուստ
զգալի
Արեգականս
ի
աշխարհս:
Երկրորդ`
զի
օրն
տիւ
է
եւ
գիշեր,
եւ
տիւն
լուսատու
ունի
ինքեան
զԱրեգակն,
եւ
գիշերն`
զԼուսինն:
Արդ`
ԺԲ.
(12)
մարգարէքն
ի
Լուսինն`
հին
օրինացն,
որպէս
ի
գիշեր
ընդ
աղօտ
տեսութեամբ
տեսանէին
զխորհուրդ
տնօրինութեան
Քրիստոսի,
իսկ
առաքեալքն
ի
տիւ`
նոր
օրինացս,
ակներեւ
տեսութեամբ
ականատեսք
եղեն
մարդեղութեան
Քրիստոսի,
որպէս
ասէ
Յոհանէս,
որ
«էրն
ի
սկզբանէե,
զորմէ
լուաք,
որում
ականատեսք
իսկ
եղաք:
Եւ
ըստ
թուոյ
սոցա
կարգեցաւ
ժամ
աւուրն
առ
ի
վայելումն
եւ
ի
տեսութիւն
զգալի
աւուրս
Արեւու:
Երրորդ`
ըստ
տեսլեանն
ԻԴ.
(24)
էին
երիցունքն
ի
պարս
սրբոցն,
որում
տուաւ
սպիտակ
արկանելիս,
զծաղկեալ
առաքինութեանց
նոցա
զպայծառութիւն,
այսպէս
եւ
ըստ
ԻԴ.
(24)
ժամու
տուընջեանն
եւ
գիշերոյ,
տուաւ
նոցա
սպիտակ
արկանելիս
տուընջեանն
ժամուց`
զԱրեգակն
եւ
գիշերին`
զԼուսինն:
Իսկ
ըստ
իմաստասիրաց,
զի
իմաստասիրութիւն
ի
ԻԴ.
(24)
մասանց
կատարի,
այսպէս
եւ
օրն
ի
ԻԴ.
(24)
ժամուց:
Եւ
նախ`
ըստ
քերթողին,
զի
Զ.
(6)
են
մասունք
քերականութեան.
նախ`
վերծանութիւն
ներկուռ
ըստ
առոգանութեանցն,
երկրորդ`
զրուցատրութիւն
ըստ
ներգոյս
քերթողական
յեղանակս,
երրորդ`
լեզուաց
եւ
հնագէտ
պատմութեանց
առ
ձեռն
բացատրութիւն,
չորրորդ`
ստուգաբանութեան
գիւտ,
հինգերորդ`
համեմատութեան
տեղեկութիւն,
վեցերորդ`
դատումն
քերթածաց:
Եւ
Ժ.
(10)
առոգանութիւնքն`
շեշտ,
բութ,
պարոյկ,
երկար,
սուղ,
թաւ,
սոսկ,
ապաթարց,
ենթամնայ,
ստորատ:
Եւ
Ը.
(8)
մասունք
բանի,
որ
են
անուն,
բայ,
ընդունելութիւն,
յօդ,
դերանուն,
նախադրութիւն,
մակբայ,
շաղկապ,
որ
լինին
ԻԴ.
(24):
Երկրորդ`
Ե.
(5)
ձայնք
են
Պորփիւրի.
սեռ,
տեսակ,
տարբերութիւն,
յատուկ,
պատահումն,
եւ
Ե.
(5)
են
եղանակ
ստորոգութեանցն,
որ
յետ
այսորիկ
բերին.
եթէ
է՞,
զինչ
է՞,
որպիսի
ինչ
է՞,
վասն
էր
է՞
եւ
առ
որպիսի
ինչ
ունի
սեռ
եւ
տեսակ,
եւ
ԺԴ.
(14)
քաղաքական
կացուցմունք
ճարտասանիցն,
որ
լինին
ԻԴ.
(24):
Երրորդ`
իմաստասիրութիւն
բաժանի
ի
տեսականն
եւ
ի
գործնականն
եւ
Զ.
(6)
սահմանք
իմաստասիրութեան.
առաջինն,
որ
ասէ
թէ
իմաստասիրութիւն
է
գիտութիւն
գոյիցն,
ըստ
որում
գոյքն
են,
երկրորդ`
գիտութիւն
աստուածայնոց
եւ
մարդկայնոց
իրողութեանց,
երրորդ`
որ
ասէ`
իմաստասիրութիւն
է
խոկումն
մահու,
չորրորդ`
իմաստասիրութիւն
է
նմանութիւն
Աստուծոյ
ըստ
կարողութեան
մարդկան,
հինգերորդ`
իմաստասիրութիւն
է
արհեստ
արհեստից
եւ
մակացութիւն
մակացութեանց,
վեցերորդ`
իմաստասիրութիւն
է
սիրելութիւն
իմաստութեան,
որ
լինի
Ը.
(8):
Եւ
Ժ.
(10)
ստորոգութիւնքն
Արիստոտելի,
որ
է
գոյացութիւն,
որակ,
քանակ,
առ
ինչ,
ուր,
երբ,
կալ,
ունել,
առնել,
կրել,
եւ
այս
լինի
ԺԸ.
(18):
Եւ
Ե.
(5)
հակադրութիւնքն,
որ
է`
հակասականն,
ներհականն,
ենթաներհականն,
անորիշն
եւ
իւրաքանչիւրն,
որ
լինի
ԻԳ.
(23),
եւ
բացերեւական
բանն
առնէ
ԻԴ.
(24),
որ
ամենայն
իմաստասիրութիւնք
սոքօք
բացակատարին
ըստ
ԻԴ.
(24)
ժամու
աւուրցն
որ
ըստ
թուոյ
սոցա
ներկայացաւ
ի
բովանդակութիւն
միոյ
աւուր:
Իսկ
երկրորդաբար`
ըստ
տումարական
արհեստիս.
նախ
ըստ
թուոյ
լուսաւորացն,
զի
ԺԲ.
(12)
կենդանակերպ
է
եւ
Է.
(7)
մոլորակ
եւ
Ե.
(5)
աստեղք
աւել
աւուրցն,
որ
Լուծ,
Եղջերու,
Ծկրաւորի,
Փառագնոտի,
Արտախոյր:
Ըստ
ԻԴ.
(24)
նշանաւոր
լուսաւորացս
ԻԴ.
(24)
արարաւ
եւ
ժամ
աւուրն:
Երկրորդ`
ըստ
թուական
արհեստին,
զի
թիւ
անուն
իւր
մասանցն
շարադրութեամբ
ի
ներքոյ
տասնեկին,
բաղադրեալ
ծնանի
զթիւս
ԻԴ.
(24):
Զի
ասա
մէկ
եւ
բեր
Բ.
(2)
ի
վերայ,
լինի
Գ.
(3)
եւ
բեր
Գ.
(3)
ի
վերայ,
լինի
Զ.
(6),
եւ
Զ.
(6)ն
եւ
Գ.
(3)ն
առնէ
ինն,
եւ
բեր
Դ.
(4)
ի
վերայ,
առնէ
ԺԳ.
(13)
եւ
ԺԳ.
(13)
եւ
Զ.
(6)
առնէ
ԺԹ.
(19),
եւ
միակն
եւ
երկեակն
եւ
երրեակն
եւ
քառեակն,
որ
ծնանի
զսոսա,
առնէ
ԻԳ.
(23),
եւ
թիւ
անունս`
ԻԴ.
(24):
Եւ
ըստ
սմա
բաղադրական
թուոցս
բաղադրեցաւ
եւ
թիւ
ժամուցն
ԻԴ.
(24):
Երրորդ`
զի
աշխարհ
որ
յերկնքէն
է
եւ
յերկրէ,
ԻԴ.
(24)
թուով
զետեղեցաւ`
երկինքն
ԺԲ.
(12)
կենդանակերպով,
երկիրս
ԺԲ.
(12)
մասամբ,
այսպէս
եւ
օր
աշխարհիս
ԻԴ.
(24)
ժամաւ
ժողովեցաւ:
Արդ`
որովհետեւ
ասացաք
վասն
աւուրց
ժամու,
ասելի
է
եւ
վասն
թուոց
եւ
որպիսութեան
եւ
յատկութեան
աւուրց:
4ա
Յաղագս
աւուրց.
Նախ
խնդրելի
է
վասն
վեցերորդ
աւուրն,
թէ
վասն
է՞ր
զերկնայինսն
կատարեալ
է
եստեղծ
եւ
զերկրաւորս`
ըստ
կարգի
յաւուրս
Զ.
(6):
Նախ,
զի
իմանալիքն
մշտնջենաւորք
են,
ի
սակաւ
վայրկենի
կատարեցան,
իսկ
երկրաւորքս`
ժամանակեայ:
Եւ
ժամանակն
կարգ
ունի.
առաջին,
միջին
եւ
վերջին:
Երկրորդ`
ասեն
թէ
ի
սկիզբն
աշխարհիս
արար
զբնութիւն
յանկարծակի
այլ
բնութիւն
յամելով,
եւ
ըստ
կարգի
յանկատարութենէ
ի
կատարելութիւն
ելանէ:
Երրորդ`
զի
երկիրս
այս
տեղի
է
ուսման
մեր,
ըստ
կարգի
կատարեցան,
զի
եւ
մեք
զամենայն
ինչ
ըստ
կարգի
ուսուցուք
եւ
մի
անկարգ
եւ
շփոթեալ
եղիցուք:
Չորրորդ`
զի
մարդն
տէր
եւ
իշխան
է
երկրաւոր
գոյից,
գիտասցէ
զիշխանութիւն
իւր
ուղղել
ըստ
կարգի
եւ
մի
անկարգ
եւ
անիրաւութեամբ
առնել:
Հինգերորդ`
նշանակէ
վեց
թիւն,
որ
է
կատարեալ,
թէ
բոլոր
կատարելութիւն
աշխարհիս
յամենակատարէն
Աստուծոյ
ստեղծեալ
կատարեցան`
երկինք
եւ
երկիր
եւ
ամենայն
ինչ:
4բ
Երկրորդ`
վասն
է՞ր
ասէ
գիրն
«եղեւ
օր
միե
եւ
ոչ
թէ
առաջին
եւ
այլն
ըստ
կարգի:
Ասելի
է`
նախ
զորքանութիւն
ժամուցն
ցուցանէ,
թէ
տիւ
եւ
գիշերն
ԻԴ.
(24)
ժամ
լինի
օր
մի
բնական:
Երկրորդ`
զի
մի
եւ
նոյն
օրն
կատարի
դարձմամբ
Արեգական
ի
կիտէ
ի
նոյն
կէտ
արեւելից:
Երրորդ`
զի
յորժամ
կատարին
Է.
(7)
աւուրքն,
դառնամք
յառաջին
օրն,
որ
է
միեւնոյն:
Չորրորդ`
նշանակէ
զփութանցութիւն
աւուրցս
մեր,
զի
ամենայն
ժամանակք
մեր
անցանեն
իբրեւ
զմի
օր
անզգայաբար:
Ըստ
այնմ`
«հազար
ամ
յաչս
Տեառն
իբրեւ
զօր
երեկի,
զի
անց
որպէս
պահ
մի
գիշերոյե:
Հինգերորդ`
այս
մին
օր
է,
որ
կրկնուելով
կատարէ
զշաբաթ
եւ
զամիս
եւ
զտարի
եւ
զդար
կենցաղոյս
եւ
հասանէ
ի
վերջին
օրն,
որ
է
մի
օր
աներեկ
եւ
անփոխանորդ:
4գ
Երրորդ`
տեսանելի
է,
թէ
զի՞նչ
է
յատկութիւն
միաշաբաթ
աւուրն,
որ
է
կիրակին:
Այս
է`
նախ
զի
սկիզբն
է
եւ
առաջին
ամենայն
աւուրց,
զի
նա
կրկնուելով
առնէ
զայլ
աւուրս,
որպէս
ասացաւ:
Երկրորդ`
զի
ի
նմա
եղեն
երկինք
եւ
երկիր,
հրեշտակք
եւ
լոյսն
եւ
այլ
տարերք,
որ
են
Է.
(7)
գործք
արարչութեան:
Երրորդ`
բազում
աստուածախոսութիւնք
ի
նմա
եղեն`
յելանելն
Նոյի
ի
տապանէն,
եւ
առ
Աբրահամ,
եւ
առ
Մովսէս
ի
Սինեայ
լեառն,
եւ
տւչութիւն
օրինացն
ի
կիրակի
եղեւ:
Չորրորդ`
պատուեցաւ
յարութեամբն
Քրիստոսի
եւ
իջմամբ
Հոգւոյն
Սրբոյ
ի
դասս
առաքելոցն:
Հինգերորդ`
օր
է
հասարակ
ամենայն
մարդկան
եւ
գալստեանն
Քրիստոսի
եւ
հատուցման
ըստ
իւրաքանչիւր
գործոց:
4դ
Չորրորդ`
խնդրելի
է
եւ
վասն
վերջին
աւուրն,
թէ
զի՞նչ
է
յատկութիւն
աւուրն
վերջին:
Նախ
զի
վախճան
է
եւ
սկիզբն.
վախճան
է
ժամանակի
եւ
սկիզբն
յաւիտենի
եւ
մշտնջենաւոր
կենացն,
երկրորդ`
զի
աներեկ
է,
երրորդ`
զի
անփոխանորդ
է
գիշերոյ,
չորրորդ`
զի
օր
զնա
ոչ
երկրորդէ,
հինգերորդ`
զի
անշարժ
եւ
անփոփոխ
է
ժամուց,
մասանց
եւ
րոպէից:
Դարձեալ
այսպէս
զանազանին
սոքա
երեքեան
աւուրք,
այսինքն
առաջին
օր
ստեղծման
եւ
միջին
օր
փոփոխման`
մինչ
ի
կատարած
եւ
վերջին
օր
յարութեան:
Դարձեալ`
զի
առաջին
օրն
եղեւ
անառաւօտ
եւ
վերջինն
է
աներեկոյ
եւ
միջինն`
ամենայն
աւուրք
ունին
առաւօտ
եւ
երեկոյ:
4ե
Հինգերորդ`
խնդրելի
է,
թէ
ո՞րն
է
սկիզբն
աւուրն:
Նախ
գիտելի
է,
զի
կրկին
է
օր`
այսինքն
բնական
եւ
արուեստական:
Արուեստական
է
ծագումն
լուսոյ
մինչեւ
յերեկոյ
առ
հասարակ
յազգս,
իսկ
օր
բնական,
որ
է
կիտէ
ի
կէտ
ԻԴ.
(24):
Եւ
է
զանազանութիւն
սոցա
կրկին,
նախ
զի
բնական
օրն
է
տիւ
եւ
գիշեր,
իսկ
արուեստական
օրն`
միայն
տիւ:
Երկրորդ`
բնական
օրն
հաւասարաչափ
է,
զի
ոչ
առաւելու
եւ
ոչ
նուազի,
իսկ
արուեստական
օրն
առաւելու
եւ
նուազի:
Եւ
բնական
օրն
զանազանապէս
առեալ
է
ի
զանազան
ազգս.
զի
հրէայքն
եւ
ասորիք
զերեկոյն
դնեն
սկիզբն
բնական
աւուրն`
ասելով
«եղեւ
երեկոյ,
եղեւ
վաղորդեան
օր
միե,
իսկ
աստեղագէտք
զհասարակ
օրն,
յորում
Արեգակն
ի
բարձունս
իւր
հասանէ:
Իսկ
այժմ
քրիստոնէիցս
կրկին
է
սկիզբն
աւուրն,
այսինքն
մէջ
գիշերն
եւ
առաւօտն:
Զի
ի
մէջ
գիշերի
ծնաւ
Քրիստոս
եւ
ի
մէջ
գիշերի
յարեաւ
ի
գերեզմանէն,
վասն
որոյ
տօն
առաջի
աւուրն
ի
մէջ
գիշերի
սկսանի,
եւ
մեծամեծ
տօնք`
յերեկոյ,
որպես
ասեմք
Զ.
(6)-շաբթի
երեկոյն
կիրակամուտ:
Իսկ
միւսն
է
ըստ
ծագումն,
յորում
զպահք
եւ
զուտիք
բաժանեն,
այսինքն
լոյսն
եւ
գիշերն:
4զ
Վեցերորդ`
խնդրելի
է
եւ
վասն
յատկութեանց,
որ
աւուր
հետեւին:
Նախ
վասն
յատկութեան
առաւօտու.
առաջին`
զի
սկիզբն
է
տուընջեան
եւ
վախճան
գիշերոյ,
երկրորդ`
խառն
է
ի
լուսոյ
եւ
ի
խաւարէ,
երրորդ`
մերժէ
զխաւար,
չորրորդ`
մերժին
գողք
եւ
գազանք,
հինգերորդ`
ցնծութիւն
է
աչաց
եւ
սրտից,
վեցերորդ`
որքան
յամէ,
լոյսն
պայծառանայ,
եւ
խաւարն
նուազի,
եօթներորդ`
հասուցանէ
առ
Արեգակն,
ութերորդ`
զնոյն
բնութիւն
լուսոյ
ունի,
իններորդ`
է
առաջին
լոյս,
տասներորդ`
նուազին
գիշերային
լոյսք:
Իսկ
յատկութիւն
հասարակ
աւուր,
որ
է
կէսօր
տուընջեան.
նախ
զի
պայծառ
է
լոյսն
եւ
զի
ջերմ
է
եւ
զի
չոր
է
եւ
զի
Արեգակն
ի
բարձրութիւն
իւր
է,
եւ
զի
անստուեր
է,
եւ
զի
հաւասար
եւ
մէջ
է
տուընջեան,
եւ
զի
Զ.
(6)
ժամ
է,
որ
է
կատարեալ
թիւ,
եւ
զի
ժամ
է
կերակրոյ,
եւ
զի
կարօտին
հովանոյ,
եւ
զի
ժամ
է
նշանաւոր:
Իսկ
յատկութիւնք
երեկոյի.
նախ
զի
վախճան
է
տուընջեան
եւ
սկիզբն
գիշերոյ,
եւ
զի
մերժի
լոյսն
եւ
տարածի
խաւարն,
եւ
զի
դադարին
ի
գործոյ,
եւ
զի
առնուն
մշակք
զվարձս,
եւ
զի
դառնան
ամենեքեան
ի
բնակութիւնս
իւրեանց,
եւ
զի
ննջելոյ
է
ժամ,
եւ
զի
փակին
դրունք
տանց,
եւ
զի
զգայութիւնք
մարմնոյ
զինքեանս
խնուն,
եւ
զի
պահապանք
առ
պարիսպս
կացուցանեն,
եւ
զի
հօտք
հովուաց`
առ
փարախս
եւ
առ
գոմս
ածին:
Իսկ
յատկութիւն
գիշերոյ.
նախ
զի
ի
նմա
շրջին
գազանք
եւ
կերակրին,
եւ
զի
հանգչին
աշխատեալքն,
եւ
զի
ուժ
առնուն
դարձեալ
գործելոյ,
եւ
զի
ստուեր
երկրի
է,
որ
ընդ
մեզ
եւ
Արեգական
դնի,
եւ
զի
նուազ
լոյսք
երեւին,
եւ
զի
վնասակար
է
աչաց,
եւ
զի
ծածկութիւն
է
զանազան
գունոց,
եւ
զի
ժամանակ
է
երկիւղի
եւ
երազից
եւ
ցնորից
ածող,
եւ
չարագործացն
ապաւեն,
եւ
ամօթոյ
բարձող:
Եւ
գիշեր`
զի
գարշանայ
երր,
որ
է
օդ:
5.
Հինգերորդ`
ասելի
է,
թէ
ընդ
է՞ր
շաբաթն
Է.
(7)
օր
է:
Ասելի
է
թէ
վասն
բազում
պատճառաց.
նախ`
արար
ըստ
թուոյ
առաջին
աւուր
արարչութեան,
որ
գոյացոյց
զհրեշտակքն,
զհրեղէն
երկինքն
եւ
զլոյսն
առաջին,
նաեւ
զԴ.
(4)
տարերքդ,
որ
է
Է.
(7),
այսպէս
եւ
յԷ.
(7)
օր
գլխաւորեաց
զշաբաթն:
Երկրորդ`
ըստ
թուոյ
արարչութեան
աւուրցն,
զի
ի
Զ.
(6)
օր
արարչագործեաց
եւ
յԷ.
(7)
երորդին
հանգեաւ:
Երրորդ`
ըստ
կարգադրութեան
Զ.
(6)
երորդ
աւուրն,
զի
զԱդամ
եւ
զԵւայ,
զԱրեգակն
եւ
զԼուսինն,
զԽոյ
եւ
զնիսան
եւ
զարարչութեան
Զատիկն
ի
միում
աւուր
կարգադրեաց`
սկիզբն
լինել
եւ
գլուխ
ամենայն
Զատկաց
եւ
տօնից
ժամանակաւոր
յաւիտենիս,
որ
Է.
(7)
օրիւ
կատարի:
Չորրորդ`
զի
Է.
(7)
են
դիրք
ամենայն
արարածոց
ըստ
չորից
տարերց
եւ
երից
երկնից,
այսպէս
եւ
Է.
(7)
եղեն
դիրք
ամենայն
աւուրց:
Հինգերորդ`
ըստ
Է.
(7)
մոլորակացն,
զի
իւրաքանչիւր
մոլորակ
մի
աւուր
իշխան
լիցի:
Վեցերորդ`
ըստ
Է.
(7)
դարուցդ,
զի
Է.
(7)
են
դարքդ
եւ
Է.
(7)-ամբ
աւուրբքս
չափեսցին
եւ
կատարեսցին:
Եօթներորդ`
զի
Է.
(7)
են
շնորհք
Հոգւոյն
Սրբոյ,
կամեցաւ
Աստուած
զԷ.
(7)
օր
շաբաթուն
զեօթնեկի
շնորհօքն
զարդարեսցի,
եւ
մի
անզարդ
եւ
անփառ
երեւեսցի:
6.
Վեցերորդ`
տեսանելի
է,
թէ
ընդ
է՞ր
ամիսն
Լ.
(30)
օր
է:
Նախ`
ըստ
Արեգականն,
զի
Արեգակն
զմի
ժամն
Լ.
(30)
մասամբ
չափէ,
այսպէս
եւ
զմի
ամիսն
Լ.
(30)
աւուրբք:
Երկրորդ`
զի
զմի
կենդանակերպն
յԼ.
(30)
աստիճան
ընթանայ,
եւ
սոքօք
զմի
ամիսն
Լ.
(30)
օր
առնէ,
իսկ
Լուսնին`
զի
Լուսինն
զԺԲ.
(12)
կենդանակերպն
յԼ.
(30)
օրն
պատէ
եւ
զամիսն
Լ.
(30)
օրն
վճարէ:
Երկրորդ`
զի
Լ.
(30)
ժամ
առնէ
ի
մի
կենդանակերպն
եւ
Լ.
(30)
օր
զմի
ամիսն
առնէ:
Երրորդ`
զի
Լուսինն
մարդոյն
օրինակ
է,
զի
ծնանելով
աճէ
եւ
լրանալով
մաշի,
եւ
մարդն
Լ.
(30)-ամեայ
ստեղծաւ
եւ
Լ.
(30)-ամեայ
յառնելոց
է,
այսպէս
եւ
Լուսինն
զամիսն
Լ.
(30)
աւուրբք
ի
վճար
ելանէ:
7.
Եօթներորդ`
խնդրելի
է,
թէ
ընդ
է՞ր
տարին
ԺԲ.
(12)
ամիս
է:
Նախ
զի
ԺԲ.
(12)
կենդանակերպք
են
յերկինս
եւ
ԺԲ.
(12)
ամիսք
են
յերկրի:
Երկրորդ`
զի
ԺԲ.
(12)
մասունք
են
աշխարհի,
յորս
տիրեն
կենդանակերպք,
նոյնպէս
եւ
ԺԲ.
(12)
ամիսք
են
յաշխարհի,
յորս
չափին
ի
կենդանակերպքն:
Երրորդ`
զի
եւ
մարդս
փոքր
աշխարհ
է
եւ
ԺԲ.
(12)
անդամօք
է
բաղկացեալ,
նոյնպէս
եւ
տարի
մեծ
աշխարհիս
ԺԲ.
(12)
ամսօք
է
բոլորեալ:
Չորրորդ`
զի
օրն
ԺԲ.
(12)
ժամով
է
չափեալ,
եւ
տարին
ԺԲ.
(12)
ամսօք:
Հինգերորդ`
զի
զգալի
Արեգակն
զօրինակ
իմանալի
Արեգականն
յինքն
բերէ,
զի
որպէս
իմանալի
Արեգակն`
Քրիստոս
ԺԲ.
(12)
առաքեալս
ժողովեաց,
նոյնպէս
եւ
զգալի
Արեգակս
զԺԲ.
(12)
ամիսս
յինքն
հաւաքեաց:
Վեցերորդ`
բերէ
զօրինակ
ներքինս
երկին
զվերինն
երկնի,
զի
որպէս
նա
ունի
զինն
դասս
հրեշտակաց
հանդերձ
եռանձնեայ
տէրութեամբն
ի
թիւս
ԺԲ.
(12),
նոյնպէս
եւ
ստորինս
երկին
ունի
զամիսս
տարւոյ
ի
համարս
ԺԲ.
(12):
8.
Ութերորդ`
ասելի
է
թէ
ընդ
է՞ր
տարին
ՅԿ.
(360)
օր
է:
Նախ
զի
օրն
տարւոյն
պատկեր
է
եւ
որպէս
օրն
ՅԿ.
(360)
մասն
է,
այսպէս
եւ
տարին
ՅԿ.
(360)
օր
է:
Երկրորդ`
զի
եւ
ամիսն
ՅԿ.
(360)
ժամ
է,
նոյնպէս
եւ
տարին
ՅԿ.
(360)
օր
է:
Երրորդ`
զի
Ռ.
(1000)
տարին
ՅՌ.
(300000)
եւ
ԿՌ.
(60000)
օր
է,
նոյնպէս
եւ
տարին
ՅԿ.
(360)
օր
է:
Չորրորդ`
զի
մարդս,
որ
բանաւոր
աշխարհ
է,
ՅԿ.
(360)
յոդիւք
եւ
Ե.
(5)
զգայութեամբ
է
բաղկացեալ,
նոյնպէս
եւ
տարի
աշխարհիս
ՅԿԵ.
(365)
աւուրբք
է
գոյացեալ:
9.
Իններորդ`
տեսանելի
է
եթէ
ընդ
է՞ր
տարին
Դ.
(4)
եղանակ
է:
Նախ
զի
կէտք
Արեգական
Դ.
(4)
է
ի
գունդն
երկնից.
կէտ
արեւելեան
եւ
կէտ
հասարակօրեան
եւ
կէտ
արեւմտեան
եւ
կէտ
հասարակ
գիշերականն,
նոյնպէս
եւ
Դ.
(4)
են
եղանակք
տարւոյն:
Երկրորդ`
ըստ
կենդանակերպիցս,
զի
ԺԲ.
(12)
են
եւ
Դ.
(4)
իրիք
բաժանեալք
են
եւ
առնեն
Դ.
(4)
եղանակք
ի
տարին:
Երրորդ`
զի
Դ.
(4)
կողմ
են
աշխարհի
եւ
Դ.
(4)
եղանակք`
ի
տարին:
Չորրորդ`
զի
Դ.
(4)
թիւք
շարադրեալ
ծնանին
զԺ.
(10):
Եւ
Դ.
(4)
տարերք
են
շարախառնեալ,
որ
ծնանին
զգոյքս:
Հինգերորդ`
զի
բոյսք
եւ
տունկք
եւ
կենդանիք
չորիւք
առնուն
զկատարումն,
որ
է
դադարումն,
ծնելութիւն,
աճելութիւն
եւ
կատարելութիւն:
Դադարումն
ձմերանն
է,
որ
զյղութիւն
առաւելեն
եւ
դադարեն,
ծնունդն
գարունն
է,
որ
բոյսք
եւ
տունկք
եւ
կենդանիք
ծնանին,
աճումն
ամարանն
է,
եւ
կատարումն`
աշնանն,
որ
ամենեքեան
ժողովեալ
շտեմարանին:
Խնդրելի
է
եւ
վասն
չորից
որպիսութեան
եւ
յատկութեան
եղանակացդ:
9ա
Յաղագս
գարնանային
յեղանակի
գիտելի
է,
զի
ի
չորեսին
եղանակս
տարւոյն
գարունն
այսու
ճոխանայ:
Նախ
զի
արարածոցս
սկզբնաւորութիւն
ի
նմա
եղեւ,
երկրորդ`
զի
ջրհեղեղն
համաշխարհական
անդ
սկսաւ
եւ
դարձեալ
դադարեաց,
երրորդ`
ելք
ժողովրդեանն
Իսրայէլի
յԵգիպտոսէ,
չորրորդ`
ժառանգելն
զերկիրն
քանանացւոց,
հինգերորդ`
հասարակութիւն
տուընջեան
եւ
գիշերոյ,
վեցերորդ`
մուտ
նիսան
ամսոյ,
որ
է
սկիզբն
տարւոյն
եբրայեցւոցն,
եւ
կազմութիւն
մարդոյն`
ի
սկզբանէ,
եօթներորդ`
բուսոց
եւ
տնկոց
եւ
ամենայն
կենդանեաց
աճման
ժամանակ,
ութերորդ`
Փրկչին
մերոյ
եւ
Աստուծոյ
Աւետեաց,
որ
ծնաւ
մարմնով
վասն
մեր,
իններորդ`
կենսատու
չարչարանաց,
ժամանակ
թաղման
եւ
Յարութեան,
նաեւ
Համբարձմանն,
տասներորդ`
այլեւ
օրինակ
եւ
յարացոյց
նմանատիպ
հասարակաց
յարութեան
եւ
նորոգման
տիեզերաց
եւ
մարդկային
բնութեանս,
որ
յապագայն:
Դարձեալ`
յատկութիւն
գարնան.
նախ
զի
սկիզբն
է
տարւոյ,
յորժամ
Արեգակն
ի
Խոյն
մտանէ,
եւ
զի
ջերմ
է
եւ
գէջ
ժամանակաւ,
եւ
զի
հաւասարի
տիւ
եւ
գիշեր,
եւ
զի
ծառք
չորացեալք
դալարին
եւ
կանաչին,
եւ
զի
արտաքս
գան
ծաղիկք
եւ
պտուղք
եւ
տերեւք,
եւ
զի
արիւնն
առաւելու
ի
մեզ,
եւ
զի
նորոգին
երեսք
երկրի,
եւ
զի
բուսանին
եւ
աճեն
ամենայն
սերմանիք,
եւ
զի
ցօղեն
ամպք
անձրեւ,
եւ
զի
շարժին
կենդանիք
ի
ծնունդս,
այլեւ
հնչեն
հաւք
զանազան
ձայնս,
եւ
գարուն`
որ
գայ
ի
յարումն:
9բ
Յատկութիւնք
ամարան
նոյնքան
թուով.
նախ
զի
Արեգակն
առ
մեզ
մերձի,
եւ
զի
Արեւն
է
ի
բարձրութիւն
իւր,
եւ
զի
ջերմութեամբ
եւ
չորութեամբ
ցամաքի
երկիր,
եւ
զի
յերկարին
աւուրք,
եւ
զի
նուազին
ստուերք,
եւ
զի
անօսրանան
ամպք,
եւ
զի
ցօղ
իջանէ
ի
գիշերի,
եւ
զի
հասանին
պտուղք,
եւ
զի
խարտեաշ
մաղձքն
առաւելուն
ի
մեզ,
եւ
զի
հաւք
առաւելուն
յերգս,
եւ
ամառն`
որ
յանօթ
առնուն:
9գ
Յատկութիւն
աշնան
նոյն
թուով.
նախ
զի
կշիռ
եւ
հաւասար
են
տիւ
եւ
գիշեր,
եւ
զի
ջերմն
եւ
ցուրտն
բարեխառնին,
եւ
զի
արմտիք
ժողովեալ
շտեմարանին,
եւ
զի
երկիր
եւ
ծառք
ի
պտղոց
կողոպտին,
եւ
զի
ցրտութեամբ
եւ
չորութեամբ
տերեւք
դեղնին
եւ
թափին,
եւ
զի
ամլութիւն
աճէ
յերկիր,
եւ
զի
փոփոխին
ժամանակաւ
դիւրաւ,
եւ
զի
տենտ
եւ
ջերմ
յաւելուն,
եւ
զի
շարժին
կենդանիք
ի
յղացումն,
որ
եւ
սեւ
մաղձք
յաւելուն
ի
մեզ,
կոչի
աշուն,
զի
անշնչին:
9դ
Յատկութիւն
ձմերան.
նախ
զի
Արեգակն
հեռանայ
ի
մենջ,
եւ
զի
ի
սուղ
ծիրս
ընթանայ,
եւ
զի
գիշերն
մեծանայ,
եւ
զի
ցրտութիւն
եւ
գիջութիւն
առաւելուն,
եւ
զի
երկիր
եւ
ծառք
մեռանին,
եւ
զի
սառն
եւ
ձիւնն
տարածի,
եւ
զի
ամպք
եւ
մէգ
եւ
մութն
պատէ,
եւ
զի
կաւ
եւ
տիղմն
եւ
գարշութիւնք
բազմանան,
եւ
զի
պլղամ
եւ
սպիտակ
հիւթք
տիրեն,
եւ
զի
անգործութիւն
է
մարդկան
եւ
ամենայն
կենդանեաց
սղութիւն
եւ
տխրութիւն,
եւ
«ձմեռնե`
զի
ձիւնամեռ
լինին:
Խնդրելի
է
եւ
այս,
թէ
վասն
է՞ր
յամառն
եւ
ի
ձմեռն
ոչ
բուսանին
սերմանիք:
Նախ
զի
ամառն
կարի
ջերմ
է
եւ
չոր,
չորացուցանէ:
Եւ
ձմեռն
խիստ
ցուրտ`
սառուցանէ
զսերմն:
Իսկ
գարունն
եւ
աշունն
է
միջակ
եւ
ջերմ
եւ
գէջ,
բուսուցանէ,
զի
չորութիւն
եւ
ցրտութիւն
հակառակ
է
ծննդեան,
եւ
ջերմն
եւ
գէջն
օգնական:
Դարձեալ
յամառն
եւ
ի
ձմեռն
զրկումն
տուընջեան
եւ
գիշերոյ,
զի
ամառն
զրկէ
զգիշերն
եւ
ձմեռն`
զտիւն:
Իսկ
գարունն
եւ
աշունն
հաւասարադրութիւն
է
տուընջեան
եւ
գիշերոյ,
վասն
որոյ
բուսանին
սերմանիք:
Դարձեալ`
գարնան
եղանակն
սկիզբն
է
ստեղծման
աշխարհի
եւ
բուսոց
եւ
ամենայն
ծննդոց,
վասն
որոյ
ի
սոյն
ժամանակս
առաւել
բուսանին
եւ
նորոգին
ամենեքեան,
իսկ
աշունն
զնմանութիւն
գարնան
ունի,
վասն
այն
եւ
նա
բուսուցանէ,
իսկ
ձմեռն`
է
կատարած
եւ
վերջք
կենցաղոյս,
վասն
այն
բոյսք
եւ
ծնունդք
դադարին
եւ
չորանան:
Իսկ
ամառն
նորին
նման,
զի
հունձք
է
եւ
կատարած
գործոց
բարեաց
եւ
ոչ
ժամանակ
սերմանելոյ
եւ
բուսանելոյ:
Եւ
դարձեալ`
ի
գարունն
սերմանին
բոյսք
եւ
յամառն
կատարին
եւ
յաշունն
ժողովին
եւ
ի
ձմեռն
վայելեն:
Եւ
իւրաքանչիւր
ժամանակս
իւր
գործն
առաւելու:
Եւ
սոքա
յերեք
յեղանակս
օրինակ
են
այսմ
կենցաղոյս,
եւ
ձմեռն`
հանդերձելոյն,
որպէս
ասացաւ:
10.
Տասներորդ`
տեսանելի
է,
թէ
վասն
է՞ր
ամն
տարի
անուանեցաւ:
Նախ
տանի
զմասունս
ժամուց
եւ
զժամս
աւուրց,
երկրորդ`
տանի
զաւուրքս
շաբաթուց
եւ
զշաբաթս
ամսուց,
երրորդ`
զեղանակս
կենդանակերպից,
եւ
զկենդանակերպքս`
լուսաւորացն
ընթացից,
չորրորդ`
տանի
զշրջանս
Արեգական
եւ
Լուսնի
եւ
զկէտից
եւ
զերկնից,
հինգերորդ`
տանի
զպահք
եւ
զուտիք,
նաեւ
զտօնք
եւ
զաւետիք,
վեցերորդ`
զժամանակս
եւ
զդարքս
եւ
զժամանակաւոր
կեանքս
տանի
եւ
հասանի
առ
հանդերձեալն
յաւիտենի:
11.
Մետասաներորդ`
վասն
յատուկ
շրջանաց
Արեգական
եւ
Լուսնի:
Յատուկ
շրջան
Արեգականն
ԻԸ.
(28)
ամ
է
եւ
Լուսնին`
ԺԹ.
(19),
զի
յարարչութեան
երկոքին
որ
ի
ստեղծման
շաւիղն
ընթացան,
սկիզբն
շրջանաց
նոցա
ստեղծման
շաւիղն
է:
Եւ
Լուսինն
զշրջանն
ի
ԺԹ.
(19)
ամն
վճարէ,
եւ
ի
Ի.
(20)
երորդ
ամին
դարձեալ
նոր
շրջանին
սկիզբն
առնէ
ի
ստեղծման
շաւիղն,
որ
յարարչութեան
զկնի
Արեգականն
ընթացաւ
ի
հետ
Արեգականն
եւ
փութանակի
հասեալ
ի
շաւիղն
յայն,
քան
զԱրեգակն
Թ.
(9)
ամաւ
յառաջ:
-
Եւ
զի՞նչ
է,
որ
ձգէ
զԼուսինն
ի
շաւիղն
յայն:
-
Եօթն
ամիսն
նահանջեալ
հանէ
զնա
ի
գլուխ
շրջանին
եւ
իջուցանէ
դարձեալ
ի
սկիզբն
շրջանին`
ի
ստեղծման
շաւիղն:
Զի
Լուսինն
յամենայն
ամի
ԺԱ.
(11)
օր
պակաս
ընթանայ,
քան
զԱրեգակն:
Եւ
այս
ի
ԺԹ.
(19)
ամին
առնէ
ԲՃԹ.
(209)
օր,
որ
է
մին
օր
պակաս,
քան
զԷ.
(7)
ամիսն:
Իսկ
ԺԹ.
(19)
մասն,
որ
ի
ստեղծմանն
ի
տիւն
ընդ
Արեգականն
գնաց,
նա
զայն
ի
գիշերն
ի
իւր
իշխանութիւն
պակաս
գնաց:
Զի
յայնմ
առաջին
գիշերին
ԺԱ.
(11)
ժամ
եւ
ԺԱ.
(11)
մասն
գնաց
եւ
ԺԹ.
(19)
մասն
պակաս
մնաց:
Եւ
զայն
ԺԹ.
(19)
մասն
յամենայն
ամի
պակաս
ընթանայ,
եւ
լինի
ի
ԺԹ.
(19)
ամին
ՅԿԱ.
(361)
մասն
պակաս:
Եւ
առնէ
ՅԿ.
(360)
մասն
մէկ
օր`
ԺԹ.
(19)
երեկի
ամին,
որ
ԺԲ.
(12)
բերեմք
ի
վերայ
վերադրին:
Եւ
մէկ
օրս
այս
լմնեաց
զԷ.
(7)-երորդ
ամիսն,
զի
զԲՃ.
(200)
եւ
Թ.
(9)
օրն
արար
ԲՃԺ.
(210),
որ
է
ի
լման
Է.
(7)
ամիս:
Եւ
օրս
այս
եղեւ
Լուսնին
նահանջից
նահանջ
եւ
ձգեաց
զԼուսինն
ի
սկիզբն
շրջանին,
որպէս
անիւ,
զի
հոլովի:
Եւ
մասնիկն
այն,
ուստի
զսկիզբն
հոլովմանն
էառ,
դարձեալ
վերստին
ի
նոյն
տեղին
հասանէ
եւ
ի
նոյն
հոլովման
սկիզբն
լինի:
Իսկ
Ա.
(1)
մասն,
որ
ի
ՅԿ.
(360)
մասնէն
մնաց,
այն
առնէ
զ«կատարեալ
Լուսիննե
եւ
ցուցանէ
զվախճան
ժամանակաց
այսմ
յաւիտենիս:
Իսկ
Արեգակն`
ի
ԻԸ.
(28)
ամին,
ապա
հասանէ
ի
ստեղծման
շաւիղն
Թ.
(9)
ամաւ
զկնի
Լուսնին:
-
Եւ
զի՞նչ
է,
որ
ձգէ
զԱրեգակն
ի
սկիզբն
շրջանին:
-
Եօթն
աւուրք
շարաթուն
նահանջեալ,
հանէ
զնա
ի
գլուխ
շրջանին
եւ
անտի
դարձեալ
իջուցանէ
զնա
ի
սկիզբն
շրջանին`
ի
ստեղծման
շաւիղն:
Զի
ի
կէս
մասանցն,
ուստի
նահանջն
բաղկանայ
եւ
յաւելու
ի
Դ.
(4)
տարին
օր
մի,
եւ
նահանջի
աւուրքս
յորժամ
ի
ԻԸ.
(28)
ամին
շաբաթանան
եւ
լինին
Է.
(7)
օր,
օրն
այն
նահանջից
նահանջ
լինի
Արեգականն
եւ
ձգէ
զնա
ի
սկիզբն
շրջանին:
12.
Երկոտասաներորդ`
տեսանելի
է
եւ
վասն
հասարակ
շրջանաց
սոցա:
Գիտելի
է,
զի
յատուկ
շրջանաւն
իւրեանց
տարորոշին
ի
միմեանց
եւ
բացատրոհին
գոլովն
ի
միում
տեղւոջ
եւ
ի
միում
շաւղի:
Եւ
ընթանալովն
իւրաքանչիւր
ի
յատուկ
շրջանս
իւրեանց
տարանջատեալ
տրոհեցան
ի
միմեանց
զամս
բազումս
մինչեւ
հասեալ
ի
գլուխ
հասարակ
շրջանին
պատահեցան
միմեանց
եւ
գտին
խնդութեամբ
զմիմեանս
յամս
ՇԼԲ.
(532):
Զի
ԻԸ.
(28)
անգամ
ԺԹ.
(19)
տարի
կատարելով
Լուսնին
եւ
ԺԹ.
(19)
անգամ
ԻԸ.
(28)
տարի
կատարելով
Արեգականն
եկին
ի
յատուկ
շրջանս
իւրեանց,
Արեգակն
ԺԹ.
(19)
անգամ
եւ
Լուսինն
ԻԸ.
(28)
անգամ:
Եւ
ապա
եզերեցաւ
հասարակ
շրջանն,
եւ
ելեալ
ի
գլուխ
շրջանին,
գտին
զիրար:
Եւ
ուրախութեամբ
ի
միասին
վերստին
դարձան
ի
սկիզբն
հասարակ
շրջանին,
որ
էր
ստեղծման
շաւիղն,
որ
յարարչութեան
ի
միասին
ի
շաւիղն
յայն
արշաւեցին:
Ահա
աստ
յայտնի
եղեւ,
եթէ
յատուկ
եւ
փոքր
շրջան
Արեգականն
ԻԸ.
(28)
ամ
է
եւ
Լուսնին`
ԺԹ.
(19),
իսկ
հասարակն
եւ
մեծն
երկոցունցն`
ՇԼԲ.
(532):
Արդ`
Արեգակն
եւ
Լուսին
ժամանելով
ի
գլուխ
հասարակ
շրջանին,
գոհութեամբ
փառաւորեն
զԱստուած
ի
բնութիւնս
իւրեանց,
որ
այնքան
յերկար
ամօք
տարանջատեալք
էին
ի
միմեանց,
իւրաքանչիւր`
ի
յատուկ
շրջանս
իւրեանց
ընթանալով,
այժմ
գտեալ
զմիմեանս
ի
գլուխ
հասարակ
շրջանին,
ուրախութիւն
մեծ
եղեւ
ի
նոսա:
Որպէս
եղբայր
ումեք
երկար
ժամանակաւ
տարաշխարհիկ
լեալ
եւ
դարձեալ
վերստին
ի
տեսանելն
զմիմեանս`
յառաւել
խնդութենէն
եւ
ի
կարօտոյն
ծնանի
սուգ
խանդաղատական,
որ
պատճառէ
զանտրտում
ուրախութիւն,
որպէս
եղեւ
Յակոբայ
եւ
Եսաւայ,
Յովսեփու
եւ
Բենիամենի,
Յակոբայ
եւ
Յովսեփու:
Եւ
ապա
մեծաւ
ուրախութեամբ
առնեն
Զատիկ
խնդութեան
վասն
նորոգ
սկիզբն
առնելոյ
հասարակաբար
շրջանին,
զի
Արեգակն
բերէ
յինքեան
զկայսերական
ճոխութիւն,
եւ
Լուսինն`
զթագաւորականն,
իսկ
մոլորակքն`
զսինկղիտականն,
որք
քան
զթագաւորն
միայն
են
ի
ներքոյ,
եւ
կենդանակերպքն`
զեպարքոսականն,
որ
քաղաքի
են
իշխանք
եւ
նոքա`
մասանց
աշխարհի,
իսկ
այլ
պայծառագոյն
աստեղքն`
զօրավորաց,
իսկ
հասարակ
աստեղք`
զարքունի
զօրաց:
Եւ
ամենքն
զարմանալի,
հիանալի
եւ
անմոլար
շաւղօքն
իւրեանց
եւ
շրջանօքն
տան
փառաւորել
բանական
բնութեանցս
զարարիչն
Աստուած.
ըստ
այնմ`
«երկինք
պատմեն
զփառս
Աստուծոյե:
Զի
անմոլար
ընթացիւք
զայնքան
նուրբ
շաւիղս
շրջեցան
ի
յատուկ
շրջանս
իւրեանց
եւ
հասարակաբար
հասին
ի
գլուխ
հասարակ
շրջանին
եւ
ուրախութեամբ
Զատկի
սկիզբն
արարին
նորոգ
շրջանին:
Արդ`
այսպէս
ճոխացուցանէ
Աստուած
զթագաւորութիւն
երկնային
լուսաւորացն
ի
ձեռն
սպասաւորութեան
միմեանց,
զի
մասունքն
սպասաւոր
են
ժամուցն`
որպէս
երկրագործ
մշակք,
եւ
ժամքն
կատարեն
զաւուրքն,
որպէս
հրամանատար
ձեռնաւորք,
եւ
աւուրքն
կատարեն
զշաբաթսն,
որպէս
զարքունի
վերակացուք,
եւ
շաբաթքն
կատարեն
զամիսքն,
որպէս
դիւանադպիրքն
զամենայն
արքունական
հրամանս:
Եւ
լինին
շաբաթքս
այս
տասնապետք`
ժողովելով
զաւուրք
շաբաթուն,
եւ
ամիսք`
որպէս
յիսնապետք,
հավաքելով
զշաբաթսն,
եւ
տարին`
հարիւրապետք,
զետեղելով
առ
ինքն
զամիսքն,
եւ
նահանջքն`
որպէս
զհազարապետք,
պարունակելով
առ
ինքեան
զամքն
նահանջի,
եւ
շրջանքն`
որպէս
զբիւրապետք,
որ
է
թուման
աւագունին,
ի
ներքոյ
ինքեանց`
զնահանջքն,
զի
նոքա
նահանջից
նահանջք
են,
եւ
յատուկ
շրջանքս
ժողովեալ
բացակատարեն
զաւագ
եւ
զմեծ
շրջանն:
Եւ
այսպիսի
սպասաւորութեամբս
հանեն
զԱրեգակն
եւ
զԼուսինն
ի
գլուխ
աւագ
շրջանին,
եւ
մուծանեն
անտի
ի
սկիզբն
նոր
շրջանին
եւ
առնեն
տօն
ուրախութեան
Զատկի:
Զի
ըստ
աստուածադիր
սահմանին
անմոլար
եւ
անսխալ
ընթացիւք
ի
այնքան
յերկար
ամս`
ՇԼԲ.
(532),
գտին
զստեղծման
Զատիկն
եւ
զինքեանս
ի
միասին`
Արեգակն
եւ
Լուսինն,
եւ
զամենայն
լուսաւորքս
իւրեանց
հրաւիրեցին
ուրախութեամբ
Զատկին
իւրեանց`
ի
փառաւորութիւն
Արարչին:
Ընդ
որս
եւ
մեք
փառաւորեսցուք
զհրաշագործն
Աստուած,
որ
անշունչ
եւ
անկենդան
լուսաւորացն
այսքան
անմոլար
շաւղօք
տայ
գտանել
զմիմեանս
յամս
ՇԼԲ.
(532)
առանց
մոլորելոյ,
զի
ոչ
եթէ
տարով
ոչ
մոլորին
զմիմեանս,
այլ
եւ
ոչ
ամսով
մի
կամ
շաբաթով,
կամ
օրով,
կամ
ժամով,
կամ
մասամբ,
այլ
եւ
ոչ
րոպէիւ
մի,
ոչ
անագանեն
զմիմեանս
գտանելոյ
յայսքան
ամս:
