Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Ըստ սրբազան Վեհին պայմանելոյ վանայ նուիրակ Պաղտասար վարդապետին, զոր վերստին առաքեաց ՚ի Վան ՚ի վիճակն իւր, երթալ աւարտել զմնացեալ գործն իւր, եւ ապա ՚ի գարնանն վերադառնալ եւ գալ ՚ի սուրբ Աթոռս, եւ յայնժամ արժանանալ շնորհի, որպէս ասացաւ ՚ի Դեկտեմբերի Ի: Արդ ՚ի յութն աւուր Ապրիլ ամսոյն եկն Պաղտասար վարդապետն ՚ի Վանայ աւարտեալ զգործն: Սակայն ոչ եղեւ ձեռնտու այժմ սրբազան Վեհին տալ նմա զկարգ, թողլով գալստեանն ուխտաւորաց: Վասնզի Ե աւուրբք յառաջ քան զգալն նորին ՚ի մեծի կիւրակէի սրբոյ Պասեքին, ձեռնադրեալ էր զԿարնոյ եւ զՀասանղալայու Առաջնորդսն (որպէս ասացաւ ՚ի յԱպրիլի Է): Այլ ընդ Պաղտասար վարդապետիս եկին ՚ի սուրբ Աթոռս յուխտ, երկուք ոմանք բաղիշեցիք: Որոց միոյն անունն էր, մահտեսի Սիմէօն: Զկնի որոց եկն եւ Քահանայ մի փայակ ՚ի նոյն Քաղաքէ, որ ունէր զթուղթ ՚ի յիշխանաց եւ ՚ի ժողովրդոցն Բաղիշու, որք գրէին զաղերս սրբազան Վեհին, վասն բաղիշեցի դրմբ կոչեցեալ Յօհաննէս վարդապետին դրամոյ (որ ՚ի Բաղդատ վախճանեալ` թողեալ էր անդ զԵՃԻԸ ղռուշ դրամ), զի շնորհեսցէ զայն Աւեղու սուրբ Աստուածածնի վանիցն իւրեանց: Զի Յօհաննէս վարդապետն անդ ժամանակ ինչ եկաց Առաջնորդ, եւ վանիցն աղագաւ արարեալ էր զպարտս: Եւ սրբազան Վեհին յաղաչանս նոցին խոնարհեալ, շնորհեաց զայն վանիցն: Բայց զի զԺ. թուման թամասուկ էր պարտ նա աստ ՚ի սուրբ Աթոռոջս Յօհանավանից հին առաջնորդ Անդրէաս վարդապետին, վասնորոյ` զայնքանն հանեալ ՚ի միջոյն զմնացեալն շնորհեաց վանիցն:

Վասնորոյ գրեաց սրբազան Վեհըն այսր աղագաւ ՚ի Բաղդատ զթուղթ առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ Մահտեսի Ալէքսանն, զի վերոյասացեալ դրամին զտասն թումանն հանցէ եւ ՚ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ, իսկ զմնացեալն տացէ ՚ի բաղիշեցիսն, որք գնացեալ անդ առ նա խնդրէին եւ նա ոչ տայր ըստ սրբազան Վեհին պատուիրի, որպէս գրեաց առ նա յանցելումն ամի ՚ի յԱպրիլի Ե, մի ումեք տալ: Եւ զի` որպէս յանցելումն ամի դարձեալ, եւ ՚ի նոյն աւուրն, գրեալ էր առ նա սրբազան Վեհն վասն միրզային մերոյ զի շահեսցէ, եւ նա տուեալ էր նմա զդրամ ինչ, եւ զթամասուկ առեալ ՚ի նմանէ յղեալ էր աստ մեզ: Վասնորոյ` գրեաց նմա սրբազան Վեհըն այնր աղագաւ զմիամտութիւն: Եւ զի գրեալ էր սա զնուիրակէն Հնդստանու զՅօհաննէս վարդապետէն, թէ ելեալ է յայսկոյս, վասնորոյ գրեաց սմա սրբազան Վեհըն, զի զթուղթն զոր գրեաց առ եւ ետ ՚ի պահարանն իւր յղեսցէ առ նա ՚ի Բասրայ (զոր այժմ ասելոց եմ) եւ ողջոյն Քահանայիցն եւ ժողովրդոցն Բաղդատու:

Թուղթ եւս առ Հնդստանու նուիրակ Յօհաննէս վարդապետն, եւ առ Մուշաղբիւրցի Տէր Յովհաննէսն գրեաց, զի որն ՚ի նոցանէ պատրաստք գտանիցին ՚ի Բասրայ ընկալնուցուն զթուղթն: Առ նուիրակն վասն նախանցեալ փօլիցայիցն կրկին եւս միամտութիւն, եւ վասն թղթոցն իւր եւ նորին առ միմեանս գրելոց, եւ գալստեանն եւ այլոց իրակութեանց: Իսկ առ Տէր Յօհաննէսն նոյնքն դարձեալ, եւ վասն որդւոյն որ էր ՚ի Վան, միամտութիւն:

Թուղթ եւս առ Բաղիշեցիսն, պատասխանի թղթոյ նոցին վասն վերոյասացեալ դրամին միամտութիւն, թէ գրեցի ահա Մահտեսի Ալէքսանին, զի զտասն թումանն հանեալ ՚ի միջոյն, զմնացեալն տացէ ձեզ: Եւ զի` ՚ի պատասխանի սրբազան Վեհին այնմ թղթոյ, զոր գրեաց առ նոսա ՚ի Նոյեմբերի Ե, վասն Դ Առաջնորդաց նոցին, թէ զի՞նչէ գժտութիւնդ եւ ներհակ հրամանի միմեանց գործդ որ ՚ի դոսա, եւ զի՞նչէ օրինազանցութիւնդ որ ՚ի ձեզ, եւ զի՞նչ պատճառ Դ գոլոյ դոցին ՚ի միում եւ եթ Քաղաքոջ եւ յումմէ՞ կացուցեալք են, ՚ի նորո՞յ են եթէ ՚ի վաղուց են: Յղեցէք զդոսա ՚ի սուրբ Աթոռս առ մեզ, զի իմացայց զպատճառս Դ գոլոյ դոցին եւ ուղղեցից զթիւրութիւնսն` որք ՚ի դոսա եւ կանոնաւորեալ ՚ի ձեզ դարձուցից. գրեալ էին նոքա թէ` օրինաւորք են Առաջնորդքն մեր, եւ ՚ի վաղուց կան հաստատեալք, եւ ՚ի մեզ օրինազանցութիւն ինչ ո'չ է: Եւ թէ` չեղեւ այժմ ձեռնտու զի զԱռաջնորդսն յղէաք, ՚ի վարդավառին ոմանք գլխաւոր իշխանք ընդ մեզ առեալ գալոց եմք, վասնորոյ` գրեաց առ նոսա սրբազան Վեհըն զհաճութիւն վասն գալոյն եւ զեկոյց եւս զօրհնութիւն սրբալոյս Մեռոնին ՚ի գալստեան ուխտաւորացն, յորդորելով` զի յայնժամ գայցէն: Եւ վասն Առաջնորդացն թէ` մեք ըստ ՚ի ձերումդ Քաղաքէ թելադրութեան այնպէս վարկեալ զայն գրեցաք, այլ որովհետեւ ոչ է այնպէս, ուրեմն կազջիք խաղաղութեամբ, եւ բարեաւ ցմիմեանս վայելեսջիք: Եւ վասն կոնդակին զոր խնդրեալ էին վասն Աւեղու վանիցն թէ` խնդրողին պարտէ յոտն տուողին գալ ըստ օրինի եւ մի ներհակն:

Զորս ՚ի ձեռն նոյն գրաբեր Քահանային եւ Մահտեսի Սիմէօնին յղեաց, պատուիրանաւ, զի զթուղթ Յօհաննէս վարդապետին փութով յղեսցեն:

Իսկ Վանայ առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն, որպէս գրեցաւ ՚ի Փետրվարի Գ եւ ՚ի Յունվարի տասն եւ ՚ի բազում տեղիս, եկն ՚ի սուրբ Աթոռս իշխանազնէիւք ոմամբք ՚ի յԱպրիլի ամսոյ ԺԵ, բերեալ ընդ իւր ՚ի ժողովրդոց եւ յիշխանաց անտի զթուղթս, որք գրէին սրբազան Վեհին զաղերս վասն ինքեան, զի ՚ի խնամս կալցի: Եւ սրբազան Վեհըն շահեալ զնա` եւ զորս ընդ նմա ըստ արժանեացն, եւ խիլայեաց եւս զնա:

Եւ գրեաց առ ժողովուրդսն Վանայ Քաղաքին զօրհնութեան թուղթ, վասն Առաջնորդին իսկէր նմին: Եւ վասն զի` անվայել այնմ Քաղաքի եւ իւրեանց պիսւոյ ժողովրդեան, ո'չ ունէին յինքեանս հաստատեալ զգանձանակ յանուն սրբոյ Աթոռոյս, վասն որոյ գրեաց առ նոսա սրբազան Վեհըն, եւ հարկադրեաց, զի հաստատեսցեն յեօթանեսին եկեղեցիսն իւրեանց յանուն սրբոյ Աթոռոյս զգանձանակ, որպէս վասն սրբոյ Երուսաղէմայ եւ սրբոյ Կարապետին ունին հաստատուն: Եւ զի ՚ի յԱխթամարեանցն, անկարգ սեւագլուխք ոմանք կամէին գալ ՚ի վանորայսն վանայ երկրին եւ կաշառատուութեամբ այլազգեաց տիրել նոցին, յաղագս որոյ` գրեաց առ նոսա սրբազան Վեհըն մի' ընդունել զայնպիսիսն, եւ մի տալ նոցին զտեղի: Եւ այլեւս բանք: Այլ եւ գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ առ Պարիկ Աղայն: Յորդորելով ՚ի հաստատումն գանձանակացն սրբոյ Աթոռոյս, եւ կարգելով զնա գանձապետ ՚ի սուրբ Յակոբ եւ ՚ի սուրբ Պօղոս եկեղեցիսն: Որ ՚ի ձեռն Ալամ ղուլուն եւ Յարութիւն Չէլէպուն յղեցաւ առ նա:

Թուղթ եւս ըստ այսմ առ Մահտեսի Թօմասն, կարգելով գանձապետ ՚ի սուրբ Վարդան եկեղեցին, ՚ի ձեռն եղբօր նորին Աբրահամին:

Թուղթ եւս այսց աղագաւ առ Մահտեսի Յօհաննէսն, որ ՚ի ձեռն Ղուլիջան, որդւոյն իւրոյ յղեցաւ առ նա:

Թուղթ եւս առ Յակոբ Աղայն, Շնորհակալութիւն վասն յղեալ Աջահամբուրին ՚ի ձեռն որդւոյն իւրոյ Պետրոսին:

Որովք հանդերձ ել Վանայ Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի յԱպրիլի ամսոյ ԺԹ ումն:

Ի քսան Ապրիլ ամսոյ.

Թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Հիւսէին Սուլթանն Բայատաց, որք առընթեր սրբոյ վանիցն Խորվիրապայ բնակէին (առ որ գրեցեալ է եւս թուղթ) վասն մեծի եկեղեցւոյն սրբոյ վանիցն Խորվիրապայ, զոր արարեալ էր իւրեան համբարանոց, զի ՚ի բաց հանցէ ՚ի նմանէ զհատեղէնսն եւ յ՚Առաջնորդն յանձնեսցէ. եւ զսուրբ վանքն ՚ի խնամս ունիցի: Որ յղեցաւ ՚ի ձեռն Առաջնորդ Աւետիք վարդապետին: