Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Գրեալ էին ՚ի Պօլսոյ Պատրիարգ Գրիգոր վարդապետն եւ բազումք եւս առ սրբազան Վեհըն զթուղթս վասն շարժին անդ եղելոյ (զորմէ ասացաւ ՚ի վերոյ ՚ի Յուլիսի Գ) ոչ լիապէս` այլ ըստ մասին գրելով զդիպելոցն վնասուց, զորս եւ յառաջ քան զայս ծանուցեալ էաք: Իսկ եւ յետ այսորիկ եկին ուխտաւորք սրբոյ Աթոռոյս ՚ի յՕսմանցոց երկրէն, բերեալք ընդ իւրեանս որք ՚ի Պօլսոյ էին թէ եւ յայլոց տեղեաց առ սրբազան Վեհըն զթուղթս ոմանս: Այլեւ զԱջահամբոյրս եւս բերեալ էին յոմանց բարեիղձ անձանց, առ որս եւ գրեցան օրհնութեան թուղթք, որք են այսոքիկ:

Առ մհ. Անտօնն, ձեռ. տիրացու Թօրօսին:

Բ. Եւս առ Տօնիկն եւ առ Թագուհի կինն ձեռ. նոյն:

Բ. Առ հէքիմ Գրիգորն եւ առ հացագործ Կոմիտասն:

Բ. Առ Ունճի Գրիգորն եւ առ Պ. Մխիթարն:

Դ. Առ Հռիփսիմէ, Գիւլար, Իսմին եւ Եղիսաբէթ կանայսն:

Բ. Առ Ղույումճի Ստեփանն եւ Ղույումճի Յակոբն:

Առ քիւրքճի Յովհաննէսն. ամենեքեանքն սոքա ձեռ. տիրացու Պաղտասարին:

Գ. Առ Մարիամ, Ուստիանէ եւ Հռիփսիմէ կանայսն ձեռ. մհ. Ստեփանին:

Առ Պ. Ստեփանն եւ Յօհաննէս, Սարգիս եւ Զաքարիա յորդիսն:

Բ. Առ Անթառամն եւ Անտօնն եւ առ Ջանանն: Եւ թուղթ առ Գրիգորն ձեռ. Բուրսացի Տիրացու Սիմէօնին:

Բ. Առ մհ. Սուքիասն եւ առ Պ. Ստեփանն ձեռ. տիրացու Զաքարիային:

Բ. Առ Երանուհի կինն ձեռ. Տիրացու Յօհանին:

Առ Տիր. Յօհաննէսն ձեռ. Տիրացու Սուքիասին:

Առ Յարութիւնն ձեռ. Սարգսին:

Առ մհ. Յօհաննէսն ձեռ. Գրիգորին:

Առ Պետրոսն ձեռ. մհ. Յակոբին:

Առ Միքայէլն ձեռ. Տիրացու Վարդանին:

Առ Թօխաթցի Կարապետն ձեռ. մահտ. Պետրոսին:

Առ Թաքիրտաղցի Յակոբն, ձեռ. Իսահակին:

Առ. Բիչաղչի Յարութիւնն ձեռ. Տօնիկին:

Առ Կարապետն, ձեռ. մհ. Յարութիւնին:

Առ Մարտիրոսն ձեռ. Նազարին:

Առ Աբրահամն ձեռ. Յարութիւնին:

Եւ ՚ի Պօլիս առ իփակճոց էսնէֆն ՚ի ձեռն տիրացու Բաղտասարին: Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն նոցին, որք հաստատեալ էին յինքեանս զգանձանակ մի, այնու դիտմամբ, զի բաժանեսցեն աղքատաց եւ կարօտելոց եւ զերկու ֆնտուխ ոսկի եւս խոստացեալ էին տալ ամ յամէ սրբոյ Աթոռոյս: Որեւ յղեալ էին յայսմ ամի զԲ ոսկին, ՚ի ձեռն Տիրացու Պաղտասարին: Իսկ եւ գրեցան պատասխանիք վերոասացեալ թղթոցն, որք ընդ ուխտաւորացն եւ յառաջ քան զգալն նոցին ժամանեցին: Որք են:

Առ Պատրիարգ Գրիգոր վարդապետն ՚ի պատասխանի գուժաբեր թղթոյն, որեւ մխիթարութիւն վասն շարժին: Եւ զի գրեալ էր նա զաղերս վասն Կարսայ Աբրահամ պետին ունիլ ՚ի սէր, խոստացաւ առնել ըստ հայցուածոյն (որպէս եւ ՚ի Մարտի ԻԸ):

Առ Մութավէլի Բարսեղ վարդապետն, խոստանալով յետոյ գրել զպատասխանի թղթոյն, ծանուցանելով եւ զգրելն առ ժողովուրդսն մխիթարական թղթոյն վասն շարժին (որ յիշեցաւ ՚ի Յուլիսի Գ): Եւ հարկելով գրել զլիով որպիսութիւն շարժին:

Առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ մհ. Սահակն, մհ. Գրիգորն, մհ. Ֆահրատն, մհ. Թոմասն եւ մհ. Յովհաննէսն մխիթարութիւն վասն շարժին եւ շնորհակալութիւն վասն հասուցելոց գանձանակական արդեանցն ՚ի նուիրակ Յարութիւն վարդապետն եւ պատուիրելով` զի մի եւս այսուհետեւ տացեն, այլ գրեսցեն առ ինքն եւ զորինչ գրեսցէ այնպէս արասցեն:

Առ գանձապետ մհ. Մկրտիչ Աղայն, մխիթարութիւն վասն շարժին: Եւ վասն գանձանակական արդեանցն ՚ի նուիրակն տալոյ եւ ոչ տալոյ զնոյն պատուէր:

Առ Մարտիրոս եւ Ուստայ Յարութիւն, Անդրէաս եւ Յարութիւն, Անտօն եւ Յօհաննէս գանձապետսն ըստ նոյն մտաց:

Առ Սամաթիոյ Մութավէլի մհ. Յարութիւնն եւ առ Խօջայ Սարգիսն, որք գրեալ էին վասն Մարտիրոս տղայի ումեմն` որ էր որդի Սարգսին, զյանձնարարութիւն, զի ՚ի սուրբ Աթոռոջս էր: Գրեաց առ նոսա զմիամտութիւն:

Ի յԱտրանայ առ մհ. Զաքարիայն եւ յիւրայինսն ամենայն ՚ի ձեռն իւրեանց փեսայ Տիրացու Սուքիասին եւ Աշակերտ տիրացու Զաքարիային: Որք որպէս եւ յանցելումն ամի ՚ի Յունիսի ԻԷ ասացաւ, խոստացեալ էին տալ յայսմամի եւս զյատուկ ողորմութիւնս յանուն սրբոյ Աթոռոյս Պարսպաշինութեան եւ զիւրեանց սովորականն, զոր յիւրաքանչիւր ամս տային, խնդրելով զբուրք մի եւս շինեցուցանել յանուն իւրեանց: Որպէս եւ յանցելումն ամի զմին եւս խնդրեալ էին եւ սրբազան Վեհըն շինեցոյց յանկեանն հարաւոյ եւ արեւելից եւ գրեցուցեալ զյիշատակ նոցին յարձանի եդ ՚ի նմա, զոր եկօղքն աչօք տեսին: Ուստի գրեաց սրբազան Վեհն վասն այսր շինեցելոյ զմիամտութիւն եւ վասն նոր խնդրեցելոյն զխոստումն ՚ի շինել: Եւ եկօղքն աստ առին թամասուկով ՚ի սրբազան Վեհէն զդրամս եւ արարին ընդունելութիւնս միաբանիցն: Եւ սրբազան Վեհըն զայն մուրհակն եդեալ ՚ի թղթոջս յղեաց առ նա, զի անդ հատուսցէ զամենայն խոստացեալ դրամսն եւ զաստ փոխառեալն մհ. Մօվսէսին որ ՚ի Պօլիս: Վասնորոյ ՚ի Պօլիս առ մհ. Մօվսէսն գրեաց, ՚ի պատասխանի թղթոյն իւրոյ, վասն Սարխօշին որ ՚ի Կարին, որպէս եւ ՚ի Յուլիսի Գ ասացաւ, գրելով թէ` նա մեզ զդրամ ոչ տայ եւ հարկելով վասն ՚ի ձեռն այլոյ փօլիցայ առնելոյ: Եւ գրեալ զղապզ, ընդ այս թղթոյս յղեաց առ նա, զի առցէ ՚ի վերոյիշեալ մհ. Զաքարիայէն զխոստացեալ դրամն նորին: Վերոյգրեալ թուղթքս Պօլսոյ ընդ Տիրացու Պաղտասարի ումեմն Պօլսեցւոյ, յղեցան ՚ի Պօլիս առ Բարսեղ վարդապետն:

Առ Պրուսայու առաջնորդ Սամուէլ վարդապետն ՚ի պատասխանի սիրական թղթոյն ընդ գրաբեր Առաքել Քահանային:

Առ Ատաբազարցի մհ. Մարտիրոսն, օրհնութիւն վասն յղելոյն:

Ի Քեաֆայ առ սուրբ Հրեշտակապետ եկեղեցւոյ գանձապետ Տիրացու Խաչերեսն եւ յորդին իւր Տիրացու Լուսեղէնն ՚ի պատասխանի թղթոյն: Զոր եւ նոյնոյ եկեղեցւոյն արարեալ էր վէքիլ ՚ի կողմանէ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Գէորգ վարդապետն: Օրհնութիւն նմին եւ պատուէր վասն հարազատութեան: Եւ յատուկ պատուէր Քահանայից նոյնոյ եկեղեցւոյն, վասն հոգեբաժնից եւ կտակաց որք յանուն սրբոյ Աթոռոյս, զի ցուցցեն վէքիլին զտուօղսն եւ նա առցէ եւ այլ պատուէրք:

Ի Թօխաթ առ Շօռօթեցի Մկրտիչ Աղայն եւ յեղբայրն իւր մհ. Զաքարիայն: Որ տուեալ էին զփօլիցայսն, որք արարան ՚ի վերայ նորա ՚ի Փետր. Ե եւ ՚ի Ժ: Եւ գրեալ էր նոր եւս առնել զփօլիցայ: Եւ զի ոչ գոյր փօլիցայատու գրեաց սրբազան Վեհըն, զի թէ կարելի լիցի, անդուստ կամ փօլիցայիւ եւ կամ ամանաթ ՚ի Կարին հասուսցեն եւ անտի ՚ի սուրբ Աթոռս հասցի:

Առ նուիրակ Եսայի վարդապետն, ՚ի պատասխանի թղթոյն ՚ի Մայիսի ելն գրեցելոյ (առ որ հասեալ էին փօլիցայագիրքն, որք ցայժմ գրեցեալք են առ նա): Վասն փօլիցային, զոր տուեալ էր Թիֆլիսեցի Պարոն Մկրտումին, զի ՚ի Կարին նսնուսեցի մհ. Յօհաննէսն առեալ ՚ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ. միամտութիւն` թէ ՚ի հասանիլն գրելոց եմք քեզ զղապզ: Եւ վասն ՚ի սուրբ Աթոռս դրամ հասուցանելոյ` նոյն պատուէր որ եւ առ Մկրտիչ Աղայն: Եւ զի զթուղթս էր խնդրեալ, խոստացաւ յետոյ յղել: Եւ վասն անկարգ սեւագլխի ումեմն զի զարարմունսն գրեսցէ: Եւ վասն Մարսուանցի տալտապան օղլի Յօհաննիսի փօլիցային զոր աստ տուեալ էր եւ ինքն գնացեալ անդ սպաննեցեալ էր, պատուէր` զի ՚ի խնդրելն ազգականաց նորին տացէ: Եւ հրաման վասն սպասաւորին իւրոյ Տէր Պօղոսին, զի տացէ զգաւազան վարդապետութեան, զի ընկերք նորին աստ առեալ էին: Եւ սոքա եւս յղեցան ձեռամբ ուխտաւորաց եւ ելին ուխտաւորքն ՚ի սրբոյ Աթոռոյս, ՚ի Յուլիսի ԺԹ:

Որդի Բայազտոյ փաշային Աւդուլլա բէկ կոչեցեալն պատճառաւ իւիք գնացեալ նստեալ էր յոլով մարդկամբք ՚ի վանսն Իւչքիլիսայի եւ ՚ի բազում աւուրս մնայր անդ եւ ոչ ելանէր եւ վանիցն զբազում վտանկս հասուցանէր: Իսկ Առաջնորդ նոյնոյ վանիցն Զաքարիա վարդապետն էր աստ (որպէս ասացեալ է ՚ի Մարտի ԺԸ եւ յայլ տեղիս), որ յայսպիսեաց անիրաւութեանց իսկ զզուեցեալ եւ ՚ի փաշայէն որպէս թէ խռովեալ եկեալ էր աստ: Եւ այժմ ՚ի լսելն զայս իսպառ լինէր սրտահատ: Եւ սրբազան Վեհին եւս այս լինէր տրտմութիւն: Վասնորոյ գրեաց այսր աղագաւ սրբազան Վեհըն զթուղթ ՚ի Բայազիտ առ Մարգար Աղայն, հարկելով` զի ծանուսցէ փաշային կերպիւ իւիք զվտանգ վանիցն եւ զվիրաւորիլն իւր եւ Զաքարիա վարդապետին: Եւ թէ` եթէ գիտիցեմ թէ` զխնամս ոչ ունիս դու ՚ի վերայ վանիցն եւ ամենայն ոք զձեռն ձգէ ՚ի նա, ապա եւ ես իսպառ զձեռս իմ յետս քարշեցից ՚ի նմանէ եւ զԶաքարիա վարդապետն մի եւս անդ յղեցից: Թուղթ եւս առ փաշայն գրեաց, զսոսա ո'չ գրելով, այլ զսէր եւ զայս թէ, Մարգարէ ծառայն քո ՚ի բերանոյ մերմէ զ՚արզ ինչ ունի առնել քեզ. յղեցաւ ՚ի Յուլիսի Ի:

Եկին եւ ՚ի Կաֆայու ՚ի սուրբ Աթոռս ուխտաւորք, բերեալ յոմանց ընդ իւրեանս եւ զԱջահամբոյրս: Վասնորոյ` թուղթք գրեցան, առ մհ. Մելքիսէթն ՚ի ձեռն Տիրացու Խաչերեսին: Առ քիւրքչի Մկրտիչն, ձեռ. Պարոն Սարգսին: Եւ առ Պ. Սարգիսն եւ Տիրացու Խաչատուրն, ձեռ. Սիմէօն վարդապետի Կաֆայեցւոյ, որ եկն եւ մնաց աստ եւ զթուղթն ընդ ուխտաւորացն յղեաց: Իսկ եւ գնաց ընդ այս ուխտաւորաց Պօլիացի Տիրացու Յօհաննէսն (որ յիշեցեալ է ՚ի Յունվարի ԺԶ): Ընդ որում գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ առ ժողովուրդսն Պօլիայու, օրհնութիւն եւ պատուէր վասն գանձանակին: Թուղթ մի եւս առ Բարսեղ վարդապետն գրեաց ՚ի Պօլիս ընդ սմա վասն նուիրակին տեղւոյն եւ վնասուցն, որք ՚ի նորին հեղգութենէ եւ օգտին աղագաւ հարցումն գիտել զմիտս տեղականացն: Ելին ՚ի Յուլիսի ԻԸ: