Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Դաւիթ վարդապետն որպէս ասացաւ ՚ի Փետրվարի ԺԶ. այնր աղագաւ առաքեցաւ ՚ի Թիֆլիզ գլխաւորապէ'ս զի Շնորհաւորեսցէ զպսակ եւ զհարսանիս որդւոյ Աստուածազօր Արքային, եւ այլ եւս մանունց ինչ իրակութեանց աղագաւ: Իսկ նա գնացեալ անդ` յամեցաւ մինչեւ ցայժմ, եւ զիւր հոգալիսն թողեալ, սկսեալ էր բանալ զդուռն վիճոյ իրիք ընդ Առաջնորդ Զաքարիայ վարդապետին. եւ այնպիսւոյ վիճոյ, որ թէ երկարէր, ծնանելոց էին ոչ սակաւ շփոթք եւ ընդունայն վէճք: Որոյ աղագաւ գրեալ էր եւս զթուղթ առ սրբազան Վեհըն, եւ ՚ի ձեռն ուրումն փայեկի յղեալ աստ: Եւ սրբազան Վեհին ծանուցեալ բարկացաւ առ այն, եւ զթուղթ գրեաց առ նա փոքր ինչ սաստիւ, թէ մեք զքեզ այս ինչ բանից աղագաւ առաքեցաք յայդր, իսկ դու ընդէ՞ր զայնոսիկ թողեալ հետեւիս վիճոյ: Որեւ հարկ նմին թէ` փութով զհոգալիսդ հոգա' եւ ե'լ ՚ի Քաղաքէ այդի եւ եկ, զի չունիս այլեւս հրաման այդրէն նստելոյ: Թուղթ եւս այսր աղագաւ առ Զաքարիայ վարդապետն գրեցաւ, թէ մեք զԴաւիթ վարդապետն վասն այս ինչ եւ այն ինչ բանից յայդր առաքեցաք, եւ ո'չ վասն վիճոյ եւ խռովութեան: Եթէ զհոգալիսն հոգացեալ է, բարւոքէ, եւ թէ ո'չ, դո'ւ իսկ ծանո' Արքային զկամս մեր, եւ զպատասխանիս բանիցն մերոց առեալ ՚ի նմանէ, վասն Դաւիթ վարդապետին եւս զմուրախաս35) խնդրեա', եւ փութով յայսկոյս ճանապարհորդեա': Զորս առեալ գրաբեր փայեկին ել ՚ի Մայիսի Դ.

Սորին օրինակն ՚ի բոլորագրահամար տետրոջնէ ՚ի թղթահամարն ՃԼԲ:

Ժամանեցին դարձեալ առ սրբազան Վեհըս մեր թուղթք ՚ի ձեռն Խլօ փայեկին ՚ի Մայիսի ամսոյ Գ.: Որքէին ՚ի Կարնոյ ՚ի Պարոն Մելքոնէն, ՚ի Տէր Պետրոսէն, եւ ՚ի նուիրակ Պետրոս վարդապետէն: Այլեւ ՚ի Յամթայ նուիրակ Պետրոս վարդապետէն, որ զբալու զերծեալ էր եւ գնացեալ էր ՚ի Խարբերդ: Իսկ ՚ի Պօլսոյ էին թուղթք ՚ի Տիրացու Խաչատուրէն, եւ ՚ի Մահտեսի Յօնանէն, որոց այժմ ո'չ գրեցան պատասխանիք, զի ՚ի Պօլիս այլ թուղթ ոչ գրիւր, իսկ Մահտեսի Յօնանն ելեալ ՚ի Պօլսոյ, եկեալ հասեալ էր մէնզիլով ՚ի Թօխաթ, եւ անդ վասն երկիւղի ճանապարհացն զտեղի առեալ էր, եւ զայս թուղթս անտի գրեալ, եւ ինքն զկնի գալոց էր: Այլ Կարնոյ թղթոցն մի' էին միտք, որք գրէին վասն դրամոց ինչ, զորս Պարոն Մելքոնն եւ Մուրտիկեանքն կամէին անդէն մեզ տալ զի ՚ի Պօլիս առցեն: Որք եւ յղեալ էին զգաղափար փոքրիկ կնքոյ սրբազան Վեհին, զի թէ հաւանեսցի, այնու ձեւով փորագրեսցեն: Եւ այլ եւս ըստ սոցին զմանր իրակութիւնս գրեալ էին: Որոց եւ սրբազան Վեհըն գրեաց զպատասխանիս: Որք են այսոքիկ:

Թուղթ առ սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ Տէր Պետրոսն գրեցաւ. հաճութիւն վասն ձեւոյ կնքոյն, եւ պատուէր` զի եւ զայլսն շինեցուցեալ փութով, զՏէր Մեսրոպն յետս դարձուսցեն (որոց աղագաւ իսկ էր առաքեցեալ ՚ի յԱպրիլի ամսոյ Է, իսկ վասն փօլիցայիցն թէ` որովհետեւ տեարք դրամոցն տաճիկքն են, եւ ՚ի Պօլիս Տաճիկքն առնուլ պարտին, չէ պիտոյ: Գուցէ նուիրակն անդ ոչ գտանիցի կամ թէ ՚ի պատրաստի զդրամս ոչ ունիցի, եւ Տաճիկքն զշփոթ ինչ հանցեն: Այլ թէ իւրեանց անձին դրամ գուցէ, գրեսցեն մեզ` զի առցուք եւ փօլիս արասցուք: Եւ թէ կամիմ զի մահտեսի Յօնանն եկեսցէ, եւ ՚ի նմանէ զորպիսութիւնս նուիրակացն գիտացից, եւ ապա զփօլիս արարից: Եւ զի կամ էր Կարնեցւոցն գալ յ՚օրհնութիւն սրբալոյս մեռոնին, գրեցաւ սմա, զի ընդ ուխտաւորացն եկեսցեն, եւ մի յառաջ կամ յետոյ: Առ որ եւ յղեցաւ թուղթ Յամթայ նուիրակին, զի յղեսցէ առ նա, եւ ինքն եւս գրեսցէ նմա զգրեալն փութով հոգալ, որ ՚ի թղթոջ նորին ՚ի ներքոյ տեսցի:

Թուղթ եւս առ Պարոն Մելքոնն գրեցաւ, վասն վերոյասացելոց բանիցն, եւ այլոց եւս մանունց իրակութեանց:

Թուղթ եւս առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեցաւ, դարձեալ յաղագս վերոասացելոցն, եւ վասն գործոյն:

Թուղթ եւս առ Յամթայ նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեցաւ, նախապէս հա'րկ զի զգիրն մի պակասեցուսցէ: Եւ զի գրէր թէ` ուր ժողովեցի զարդիւնս, անդէն ՚ի նոյն տեղւոջն թողի յ՚աւանդ, գրեաց սրբազան Վեհըն, զի ծանուսցէ թէ առ յորս թողու, թերեւս ինքն զփօլիցայ արասցէ: Կամ թէ` յղեսցէ հաւատարմօք կամ փօլիցայիւ առ մտերիմս ոմանս ՚ի Կարին, եւ գրեալ ծանուսցէ ինքեան: Եւ հարկ` զի առցէ փութով յՈւրհայու Առաջնորդ Յօնան վարդապետէն զդրամն մեզ տալոց. զորմէ ասացեալ է ՚ի Յունուարի ԻԱ, եւ յայլում տեղւոջ: Եւ այլ եւս մանր իրակութիւնք գրեցան, որ յղեցաւ առ Տէր Պետրոսն, զի յղեսցէ առ նա, որպէս եւ ՚ի վերն ասացաւ: Օրինակ Տէր Պետրոսի թղթոյ տեսցի ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն ՚ի թղթահամարն ՃԼԲ: Զորս առեալ Խլօ փայեկին ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Մայիսի Ե:

Թուղթ եւս առ Տէր Վահանն գրեցաւ ՚ի Բայազիտ ՚ի ձեռն սոյն փայեկիս, վասն չարահաստատ մաքսառու հայոցն անդէն ՚ի Բայազիտ եղելոց. որք առնուին զմաքս ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ուխտաւորացն, ո'չ ունելով նոցա զբեռն ինչ կամ զվաճառելի իրս, այլ հեծեալք ՚ի մի եւ եթ ձիս, եւ ՚ի սուրբ Աթոռս միայն ուխտի աղագաւ դիմեալք. յ՚որոց ոչ էր մինչեւ ցայժմ առեալ ոք զպաճ ինչ անդ ՚ի Բայազիտ, զի չէր կանոն: Իսկ նոքա հաստատեալք ՚ի նորոյ, առեալ էին յոմանց զմիմի ոսկիս: Ուստի` գրեաց սրբազան Վեհըն զպատուէր` զի կոչեալ զնոսա խրատեսցէ եւ յորդորեսցէ խափանել զչար կանոնն: Եթէ լուիցեն եւ խափանեսցեն, գրեսցէ զանուանս նոցա, զի գրեսցէ առ նոսա զթուղթ օրհնութեան: Իսկ եթէ ո'չ, ծանուսցէ, զի յայնժամ տացէ նոցա զվարձս ըստ արժանեաց, ըստ որում հաստատեն զյիշատակ չար:

Իսկ եւ զիւղի եւ զպանրի ժողովարարս առաքեաց սրբազան Վեհըն ըստ սովորութեան, զՍանահնեցի Գրիգոր վարդապետն ՚ի Բայազիտ (որ յիշեցեալ եւս է ՚ի յԱպրիլի Է) զԶաքարիա վարդապետն ՚ի յԱլաշկերտ, եւ զմիւս Գրիգոր վարդապետն ՚ի Վան: Եւ զի` սրբոյ Աթոռոյս Պարիսպն շինիւր յաջողմամբն Աստուծոյ, եւ լծակիր անասունքն ըստ մեծութեան գործոյն սակաւք էին, վասն որոյ ՚ի յոմանս թուղթս սոցին գրեաց սրբազան Վեհըն այնր աղագաւ, զի թերեւս յ՚օգնութիւն հասցի Պարսպաշինութեանն, յորդորելով զնոսա ՚ի տալ: Եւ պատուիրեաց երէցունցն եւս նուիրակաց, զի առաւել այնմ ունիցին զհոգ, եւ փութով զլծկանս հասուսցեն: Իսկ ընդ երից սոցին ուղարկեալ թուղթք, տեսցին ՚ի ներքոյ ըստ իւրաքանչիւր կարգի:

Կոնդակ ՚ի Բայազիտ, վասն իւղին եւ պանրին. յորդորելով եւս զնոսա, զի առատութեամբ տայցեն յայսմ ամի զիւղն եւ զպանիրն, որպէս թէ յատկապէս զիմտատիայս վասն Պարսպաշինութեան: Նա եւ Շնորհակալութիւն վասն ցորենոյն, զոր յանցելումն ամի ետուն ողորմութիւն սրբոյ Աթոռոյս, որպէս ասացեալ է ՚ի Փետրվարի ԻԶ:

Թուղթ եւս առ Մարգարէ Աղայն, վասն ժողովարարին եւ վասն գեօմիիւկճոցն, զորոց ՚ի վերոյ ՚ի Մայիսի ասացաւ ՚ի թղթոջ Տէր Վահանին. եւ նոյն, զոր ինչ առ նա գրեցաւ:

Թուղթ եւս առ Ջիւջանցի Պարոն Աբրահամն յանձնարարութիւն վասն ժողովարարին, եւ յորդորումն:

Թուղթ եւս առ Իւչքիլիսայի Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն, վասն ժողովարարացն յանձնարարութիւն: Եւ զի յորդորեսցէ զժողովուրդսն ՚ի տալ զլծկան տաւարս, յօգնութիւն Պարսպաշինութեան. եւ հրաւիրումն յօրհնութիւն սրբալոյս Մեռոնին իշխանօք:

Յանձնարարութիւնք եւս առանց անուան տուան Գրիգոր վարդապետին:

Կոնդակ եւս ՚ի Թօփրախ Ղալայ, ՚ի յԱլաշկերտ, ՚ի Խամուր, ՚ի Բատնոց, եւ ՚ի Նահիայ, ըստ վերնոյ կոնդակին:

Յանձնարարութիւնք եւս ՚ի Թօփրախղալայ, առ Ալօ Աղայն, Պարոն Մարութայն, եւ Ուստայ Սահակն:

Յանձնարարութիւնք եւս առանց անուան տուան Զաքարիա վարդապետին:

Կոնդակ եւս ՚ի Վան` ՚ի Մահմուտան` ՚ի Բերկրի` ՚ի Կարճկան` եւ ՚ի Հախբակ, ըստ որոց ՚ի վերոյ:

Թուղթ եւս առ Վանայ Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն (որ յիշեցաւ ՚ի յԱպրիլի ԺԹ): Վասն ժողովարարին յանձնարարութիւն: Եւ զի զժողովուրդսն յորդորեսցէ ՚ի տալ զառատ տուրս եւ զլծկան անասունս` յ՚օգնութիւն Պարսպաշինութեանն եւ հրաւիրումն հանդերձ իշխանօք յօրհնութիւն Սրբալոյս Մեռոնին, ողջոյն իշխանացն: Որոց վասն ա'յն ո'չ գրեցան թուղթք, զի ընդ Գրիգոր վարդապետին գրեցան:

Թուղթ եւս առ Հախբակու Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն, ըստ նմին բաց ՚ի հրաւիրմանէն: Նա եւ վասն փութով երախտամոռացութեան նորին, եւ վնասակամութեան, եւ նուիրակին ո'չ ձեռնտուութեան` յանդիմանութիւն նմին եւ սաստ, եւ խրատ առ ՚ի զգաստութիւն յիշեցուցանելով նմա զյառաջ անցեալսն, նա եւ վասն տալոց պարտուցն ո'չ տալոյն մինչեւ ցայժմ ՚ի նուիրակ Խաչատուր վարդապետն (զորմէ ասացեալ է եւս յանցելումն ամի ՚ի Նոյեմբերի ԺԳ): Որպէս գրէր նա. եւ հա'րկ` զի տացէ անյապաղ:

Յանձնարարութիւնք եւս ՚ի Մահմուտան, առ Ռէս Զաքարիայ` Ռէս Սարգիսն` Ռէս Խաչօն եւ Ռէս Պարոնվարդն:

Յանձնարարութիւնք եւս առանց անուան տուան միւս Գրիգոր վարդապետին:

Զորս առեալ երից ժողովարարացն ՚ի միասին, ելին ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Մայիսի Ժ.

Սրբոյ Աթոռոյս ուղտապան Ալի Տաճիկն երթայր ՚ի Կարին բերել աստ զտուն իւր, որովհետեւ ինքն աստ էր, եւ վաստակ իւր աստ յաջողէր: Վասնորոյ` գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ ընդ սմա առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Պետրոս վարդապետն, առ Պարոն Մելքոնն եւ առ Տէր Պետրոսն, հարկաւորաբար վասն ուղտուց (որոց աղագաւ գրեցաւ բազմիցս առ սոսա յ՚անցելումն ամի զի առցեն բայց ո'չ եղեւ): Զի զԵ հատս գնեալ ՚ի սուրբ Աթոռս յղեսցեն, զի յոյժ հարկաւոր է: Եւ թէ լօք ոչ գտանիցի, ՚ի միւսոյն առցեն: Յորոց զբազումս լուաք թէ` տաճիկ ոմն անդ ՚ի Կարին ծախէ, որ յանցելումն ամի աստ եբեր եւ ծախեաց, բայց մեք ո'չ առաք: Եւ զգինն գրեցաւ զի նուիրակն տացէ, եւ թէ ըստ բաւականին չունիցի զդրամ, զմնացեալն Պարոն Մելքոնն տացէ, եւ յետոյ հաշուեսցի: Գրեցաւ եւ առ Տէր Պետրոսն, զի զԺԵ ղռուշ տացէ ուղտապանին, ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի ԺԲ Մայիսի: