Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Այլեւ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Հաշտարխանու նուիրակ Յովհաննէս վարդապետն զթուղթ, որ ո'չ էր պատասխանի ՚ի նմանէ ընկալեալ թղթոյ ինչ, այլ դարձեալ վասն իրակութեանց թղթոցն` որոց գրեցաւ պատասխանի ՚ի Դեկտեմբերի Լ. կրկին եւս պատուէր` զի ընդ ամենեսեանսն սիրով եւ խաղաղութեամբ վարեսցի եւ հաշտութեամբ կառավարեսցի. եւ մի' զամենայն քսուական զրոյցս եւ զընդվայր ստախառն լուրս գրեսցէ, եւ տացէ ինքեան զպատճառ բարկութեան. այլ թէ զգլխաւոր եւ զհաւաստի ընդդիմութիւն ինչ տեսցէ, յայնժամ գրեալ ծանուսցէ ինքեան: Եւ զի ՚ի գործն փութով ձեռնամխեսցի եւ զորպիսութենէն միշտ գրեսցէ: Եւ այլք պատուէրք:

Թուղթ եւս առ իշխանսն եւ ժողովուրդսն Ղզլարու Քաղաքին (ուր էր տակաւին Յովհաննէս վարդապետն, չեւ եւս մտեալ ՚ի Հաշտարխան, եւ ո'չ ՚ի գործն ձեռնամխեալ)` մեղադրութիւն վասն զնուիրակունսն մեր անդէն արգելելոյն երկար միջոցաւ, եւ գործոյն զմեծ վնաս հասուցանելոյն: Պարզելով նոցա զպատճառն, թէ վասն անկարգ ժողովարարացն Գանձասարու գիտեմ զայդ առնէք: Ոյր աղագաւ եւ յանդիմանութիւն նոցին: Եւ ապա պատուէր` զի նախ զսուրբ Աթոռս ճանաչիցեն, եւ սմա մտերմաբար ծառայեսցեն ըստ օրինի, զի սա է` մայր եւ ծնօղ ամենեցուն: Եւ ապա եւ զայլ ժողովարարս ընդունիցին եւ պատուեսցեն ըստ արժանեացն: Զի կամաւոր ողորմութեանն ո'չ է արգելումն, բայց վրէժ խնդրի իրաւամբ` յ՚որոց աւելի քան զչափն եռայցեն:

Թուղթ եւս ըստ սոցին ՚ի Հաշտարխան առ Շամախեցի Սարգիս Աղայն, այլեւ օրհնութիւն եւ Շնորհակալութիւն յոյժ վասն հարազատութեանցն, որ առ սուրբ Աթոռս, որոյ եւ յանձնարարութիւն վասն նուիրակին, եւ գործոյ նորին: Եւ զի` զթուղթս սիրոյ միշտ գրեսցէ: Եւ այլ բանք:

Թուղթ եւս առ Հաշտարխանու Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն, ըստ սոցին եւ վասն սոյն իրակութեանց: Այլեւ վասն Ջուղայեցի հանգուցեալ Տէր Փիլիպպոսի ընչիցն, որ էր առ նմա (որպէս ասացաւ ՚ի վերդ, ՚ի Փետրվարի Գ. եղեւ ասացեալ ՚ի թղթոջ տիրացու Ստեփաննոսին), եւ զթուղթն որ առ նա ՚ի տիրացու Ստեփաննոսէն, եւ զմահսարն վասն իւր յիշատակ գոլոյն վկայութեան, զորս յղեալ էր աստ, յղեաց սրբազան Վեհըն ՚ի Հաշտարխանու առ Ստեփաննոս վարդապետն: Առ որ եւ ինքն գրեաց զվկայութիւն վասն տիրացու Ստեփաննոսի գոլոյն յիշատակ Տէր Փիլիպպոսին: Եւ զի գրեսցէ փութով զպատասխանիս թղթոց նոցին եւ զորպիսութենէ ընչիցն: Զի տիրացու Ստեփանն, եւ կամ զ՚ո եւ յղիցէ, երթեալ առցեն անդ ՚ի նմանէ:

Եւ այլ բազումք մանր բանք:

Օրինակք ոմանց վերոգրեցելոց թղթոցս տեսցին ՚ի մեծ տետրոջն ՚ի թղթահամարն ԺԷ Խ եւ ՚ի վերջն, եւ ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն ՚ի թղթահամարն ՃԻԶ:

Զորս առեալ միանգամայն Դաւիթ վարդապետին ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Փետրվարի ամսոյ ԺԶ ումն:

Եւ մինչ էր Դաւիթ վարդապետն յ՚Երեւան, աղերսանօք Քեալարայեցի Եղիազարին գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ առ նա: Քա'նզի` ՚ի ժամանակին` յորում Քրիստոսազօր Արքայն Հերակլ եկեալ յերկիրս մեր, էհար եւ կոտորեաց զԱզատ խանն, յ՚ազգէ վերոասացեալ Եղիազարիս զաղջիկ մի առեալ ումեմն կնոջ նորին ազգականի, վասն վրդովմանց եւ սղութեանց երկրիս տուեալ էր Թիֆլիզեցի Հայոյ ումեմն Չարքեազ Մելքոն կոչեցելոյ: Եւ նա տարեալ պահեալ էր ՚ի տան իւրում մինչեւ ցայժմ, եւ աղջիկն հասեալ էր ՚ի չափ: Այլ զի` ըստ սովորութեան Թիֆլիզ քաղաքին` որովհետեւ խղճալին այն մի անգամ քօծ կոչեցեալ էր, թէ սպիտակէր եւս վարսն, ոչ ոք տանէր զնա: Վասնորոյ` գրեալ անտի որպէս թէ թողաք առ ընտանիսն իւր, հանել զինքն անտի, եւ բերել աստ առ ինքեանս: Եւ նոցա անկարօղ գոլով զայն առնել, անկան յոտս սրբազան Վեհին, եւ օգնել նմա մաղթէին: Ուստի` գրեաց սրբազան Վեհըն առ Դաւիթ վարդապետն զայս թուղթ, եւ պատուիրեաց` զի վերահասու լեալ հանցէ զնա անտի, եւ ընդ կարաւանի յղեսցէ աստ ընտանիսն իւր:

Առ Եաղուբ Աղայն տէրն Մազբերդու յարեալ խաւարեալն հոգւոյ աչօք Աբրահամն չիք, իբրեւ ետես թէ` անհնարին է զարձակումն անդէն ընդունիլ մինչ ՚ի սուրբ Աթոռս ո'չ գայցէ, ըստ բացասելոյ սրբազան Վեհին զխնդիրս Իբրահիմ էֆէնտուն եւ Քեահիային (որպէս ասացաւ ՚ի Յունվարի ԻԵ). աղաչեալ էր զնա բազմիցս զի գրեսցէ առ սրբազան Վեհըն զաղերս` եւ խնդրեսցէ վասն իւր զարձակումն: Եւ նա գրեալ ըստ խնդրոյն, զթուղթ մի եւս առ Ղազիբէկն էր գրեալ, խնդրելով զի զթուղթ սրբազան Վեհին մատուսցէ, եւ միջնորդեալ առցէ զարձակումն չարագլխին, եւ առ ինքն յղեսցէ: Եւ նա եկեալ ըստ նորին գրելոյ, իբրեւ բազմիցս աղերսեաց, եւ սրբազան Վեհըն ոչ լուաւ անպատեհ խնդրոյն, նա ինքնին իսկ եցոյց սրբազան Վեհին ըստ կամացն զճանապարհ, թէ գրեա' դու զպատասխանի թղթոյ Եաղուբ աղային, թէ ըստ օրինաց մերոց անհնարին է թէ արձակիցեմ զդա յայդր, մինչ ոչ գայցէ աստ առ մեզ, բայց վասն խաթեր քոյ զվնասն ամենայն շնորհեմ դմա, զոր անչափապէս հատուցեալ է մեզ եւ ո'չ զմին ՚ի յանցանացն բերից յերեսն: Այլ թէ` ո'չ գայցէ աստ, ոչ արձակեմ զնա յ՚անլուծ կապոյն: Դու ասէ ըստ այսմ օրինակի գրեա' առ նա զպատասխանի թղթոյ, եւ ինձ տուր, եւ ես եւս գրեալ զթուղթ ՚ի ձեռն իմոց մարդկանց յղեցից առ նա, զշարաբաշն մինչեւ ցերիս եւ ՚ի չորս աւուրս բերել տաց առ քեզ. յինէն խնդրեա' ասէ զնա յետ երից աւուրց: Եւ սրբազան Վեհին այսմ հաւանեալ, գրեաց զթուղթ ըստ վերոյասացելոցն բանից եւ ետ ցՂազիբէկն, զի ըստ պայմանադրութեանն յղեսցէ: ՚Ի Փետրվարի ԺԸ:

Եկն դարձեալ ՚ի սուրբ Աթոռս առ սրբազան Վեհըն, հիահրաշ սրբոյ ուխտին Խորվիրապայ նորոգ վերատեսուչ Աւետիք վարդապետն ընդ դարբին Բէկնազարին (որ էր ՚ի թեմէ նոյնոյ սրբոյ վանիցն, եւ ջատագովէր նորին շինութեան), առնուլ ըստ սրբազան Վեհին խոստման զկոնդակ ժողովարարութեան աղագաւ (որպէս ՚ի Դեկտեմբերի Դ ասացաւ): Այլ եւ զօժանդակութիւն ինչ, որով թերեւս կարիցէ վանիցն աղագաւ արկանել զսերմն յերկիր եւ զապրուստ հոգալ: Եւ սրբազան Վեհին յ՚ողորմութիւն շարժեալ, ետ նմա զլուծն մի եզն, եւ զԺ. սոմար ցորեան վասն սերման:

Գրեաց եւ զթուղթ առ ժողովուրդս թեմի նորին ՚ի Վէդեցիսն եւ յԱրկուռեցիսն յորդորելով զնոսա ՚ի նոյն, զի օգնեսցեն նմա արօրիւք եւ սերմանեօք, պղնձեղինօք, երկաթեղինօք, հանդերձեղինօք եւ ամենայն պիտոյիւք ըստ իւրեանց պայմանադրութեան: Ետ եւս ՚ի միաբանութիւն եւ ՚ի ձեռնտուութիւն նմին զՍարգիս վարդապետ ոմն, որ միաբան էր սրբոյ վանիցն Գայիանեայ: Այլեւ զժողովարարական թուղթ մի եւս ՚ի վերայ Երեւանու երկրիս, յորդորելով ՚ի նոյն ողորմութիւն եւ յ՚օգնութիւն: Իսկ ՚ի հեռաւոր երկիրս յետոյ խոստացաւ գրել եւ ինքն յղել. Փետրվարի ԻԴ.

Գեանճեցի Խօջայ Յօհաննէսն` որ գնացեալ զետեղեցաւ ՚ի Թիֆլիզ, առ որ գրեցաւ թուղթ ՚ի Հոկտեմբերի ամսոյ ԺԷ. եկն յամսեանս Փետրվարի ՚ի սուրբ Աթոռս: Յորոյ խնդրոյ` գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ ՚ի Թիֆլիզ առ Սահակաշէն եկեղեցւոյ աւագ էրէց Տէր Խաչատուրն, թէ որովհետեւ եկամուտ է Խօջայ Յօհաննէսն ՚ի Քաղաքիդ ձերում, է՚ մեզ տէրունի ծուխ, վասնորոյ` մի ոք Քահանայ իշխեսցէ իւրացուցանել զնա, այլ դու հովուեսցես զնա ըստ օրինի Տէրունի ծխոցն մերոց որք յայդր: Օրինակն տեսցի ՚ի մեծ տետրոջն ՚ի թղթահամարն ԺԷ: Փետրվարի ԻԵ:

Յաղագս ցորենոյն եւ գարւոյն` որք վասն սրբոյ Աթոռոյս ժողովեցեալք պատրաստի կային ՚ի յԻւչքիլիսայն (զորոց ասացաւ ՚ի Դեկտեմբերի Թ. եւ յայլ ուրեք) առաքեցան դարձեալ բեռնակիրք ՚ի սրբոյ Աթոռոյս, զի բերցեն յայնցանէ, սակաւ առ սակաւ: Ուստի` եւ սրբազան Վեհըն գրեաց զթուղթ առ Զաքարիայ վարդապետն այսց աղագաւ զի մուղայէթ լիցի: Եւ վասն սուրբ Կարապետի Առաջնորդ Յօնան վարդապետին (զորմէ ՚ի Նոյեմբերի Բ. եւ ՚ի Դեկտեմբերի Թ). զի թէ նա բնաւ զկամս ոչ ունիցի ՚ի սուրբ Աթոռս գալոյ, եւ ինքն մի եւս հարկեսցէ զնա յաճախագրութեամբ եւ յորդորմամբ, այլ ՚ի կամս իւր թողցէ. ՚ի Փետրվարի ԻԶ:

Իսկ ՚ի վաղիւն աւուր` եկն ՚ի Բայազտոյ փաշայէն ՚ի տեսութիւն սրբազան Վեհին գրագիր նորին որ Մուսա անուանիւր. ընծայիւ ՚ի նմանէ պատուական երիվարաւ միով, եւ սիրոյ թղթով որ էր պատասխանի այնմ թղթոյ սրբազան Վեհին, եւ փոխարէն ընծայի, զորս առաքեաց նմա ՚ի Դեկտեմբերի Թ: Այլ եւ եզդի Ալի Աղայն գրեալ էր առ սրբազան Վեհըն զթուղթ, որ էր Շնորհակալութիւն վասն բրնձոյն, զոր յառաջ քան զայս խնդրեալ էր նա ՚ի գործակալաց սրբոյ Աթոռոյս, եւ յղեցաւ: Որ եւ զքացախ խնդրեալ էր, բայց ո'չ յղեցաւ:

Ուստի` զՏաճկերէն թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Բայազտոյ փաշայն, ընդ սիրոյն սէր շատ, եւ ընդ ընծային ընծայ եւս յղեաց մեծ Շնորհակալութեամբ:

Թուղթ եւս առ Ալի Աղայն, պատասխանի թղթոյ նորին, յորդորելով զնա ՚ի սէր եւ ՚ի բարեկամութիւն ընդ սրբոյ Աթոռոյս, որպէս եւ յառաջ քան զայս:

Թուղթ եւս առ խորհրդականն մահմուտ փաշային Եունուզ բէկն: Զոր եւս յորդորելով ՚ի սէր եւ ՚ի բարեկամութիւն ընդ սրբոյ Աթոռոյս, եւ ՚ի սիրահաստատուն թղթագրութիւն: Որ ընդ թղթաբեր քեաթիբ մուսայիս, զթօհմաթական զրոյցս յղեալ էր սրբազան Վեհին, թէ ընդ մեզ զբարեկամութիւն ո'չ առնէ, եւ զթուղթ ո'չ գրէ: Յերկուց սոցա խնդրեցաւ եւ թողութիւն վասն թղթոցն դատարկութեան: Որոց եւ խոստումն` զի յետոյ յղեսցի ընծայ:

Զորս առեալ գրաբեր մօլլայ մուսային, ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Փետրվարի ելն, ԻԸ:

Ընդ մտանիլն յամիսս Մարտի, ՚ի սկզբանն աւուր, եկն ՚ի Կարնոյ Արեւշատ փայակն թղթովք ՚ի սուրբ Աթոռս: Որք էին ՚ի Պարոն Մելքոնէն, ՚ի Տէր Պետրոսէն: Եւ ՚ի նուիրակ Պետրոս վարդապետէն: Եւ յայլոց ոմանց յառաջ քան զայս ժամանեցին թուղթք: Ընդ որս էին յայնժամ եւ թուղթք յԵւդոկիոյ նուիրակէն, եւ ՚ի Զմիւռնոյ դիտէն: Որոց պատասխանիք յետոյ թողան զի գրիցին (որպէս ՚ի Յունվարի ԻԱ ասացաւ): Վասնորոյ այժմ ՚ի գալ փայեկիս գրեցան, զորս ՚ի ներքոյ ցուցանելոց եմք: Իսկ այժմոյս էին նա եւ թուղթք ՚ի Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետէն, որոյ ո'չ գրեցաւ այժմ պատասխանի: Այլեւ ՚ի Գաղատիոյ նուիրակ Մատթէոս վարդապետէն հազիւ թէ յորմէհետէ չոքաւ յայն գործ, եւ այն եւս ցաւալի եւ վատահամբաւ: Որ բնաւ ո'չ էր դիպեալ ուրուք նուիրակի, եւ ո'չ ոք զայն արարեալ էր կամ լուեալ: Քանզի այսպէս գրեալ էր թէ` իբրեւ ժամանեաց առիս թուղթ մեծի Վեհիդ զոր ՚ի Սեպտեմբերի Ժ. գրեալ էին նախատինս ինձ, վասն ոչ գրելոյն իմոյ առ Տէրդ իմ զթուղթ, եւ զորպիսութիւնս իմ ծանուցանելոյ եւ ես յաղագս զի` էի սեւերես առաջի սրբազան Վեհիդ, վասն զի` էի դատարկացեալ յամենայն նուիրակական արդեանցս, զի ծախեցի ՚ի բժիշկս, եւ ՚ի դարմանս ինձ վասն հանապազորդական տենտոյս, եւ յայլս հարկաւոր ծախս եւ ՚ի խարճս, ՚ի մաքս եւ ՚ի ճանապարհս, եւ եղէ յամենայնէ թափուր, վասնորոյ երկեայ յոյժ ՚ի Տէրութենէդ, եւ փախուցեալ գնացի ՚ի Պօլիս, տանելով ընդ իս զսակաւ ինչ մնացեալ նուիրակական արդիւնսն: Եւ զայնս եւս` զի էին ինձ անդէն ՚ի վաղուց հետէ բազում պարտատեարք, խլեցին ՚ի ձեռացս իսպառ, եւ մնացի ես աստ թշուառութեամբ: Արդ այժմ` եմ ես աստ կապեցեալ առանց կապանաց, եւ կամ ՚ի մեծի թշուառութեան, ՚ի նախատինս եւ յամօթս, եւ յերկիւղի մեծի Տէրութեանդ եւ ՚ի մեծ յուսահատութեան. եւ ո'չ ունիմ զերես եթէ յայդր դիմիցեմ: Վասնորոյ խնդրեմ ՚ի գթաշատ Տեառնէդ, զի խնայիցես անառակ որդւոյս քոյ, եւ ներիցես յանցանաց իմոց, եւ գրիցես առիս զմխիթարական եւ յուսադրական թուղթ, զի մի իսպառ յուսահատեալ կորեայց: Իսկ միւսոց թղթոցն վերոյիշելոց որպիսութիւնք թէ զի՞նչ, յիւրաքանչիւր պատասխանւոջ ՚ի ներքոյ տեսցին. զոր սրբազան Վեհըն հոգացեալ յղեաց: Որք են այսոքիկ:

Թուղթ առ Մատթէոս վարդապետն, բացասելով իսպառ զընդ վայր խնդիր նորին, յանդիմանելով զնա, որ եցոյց յայտնապէս ըզ առ սուրբ Աթոռս խորթութիւնն, զոր մինչեւ ցայժմ ընդ կեղծաւորութեամբ ծածկեալ ունէր: Եւ գրեաց նմա հարկիւ, զի ուր եւ իցէ, եւ զի՞նչ որպիսութեամբ եւ իցէ, անպատճառ ելեալ ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ: Որոյ եւ սպառնալիք, մինչեւ ոչ գայցէ:

Թուղթ եւս ՚ի Պօլիս առ մահտեսի Յօնանն, հարազատն սրբոյ Աթոռոյս, զոր ՚ի Հոկտեմբերի ԻԸ յղեաց անդ սրբազան Վեհըն, վասն իրակութեանց ինչ:

Թուղթ եւս առ Ուռումէլու նուիրակ Գէորգ վարդապետն. յանդիմանութիւն վասն զթուղթս ո'չ գրելոյն, եւ պատուէր` զի մի եւս այնպէս առնիցէ, այլ գրեսցէ զորպիսութենէն, թէ ո՞ւր իցէ եւ զինչ առնէ եւ գործն որպէս յաջողի: Եւ վասն անցելոյ ամի գրեալ թղթոց սրբազան Վեհին, ընդ ուխտաւորացն եւ ընդ Թաթար դեսպանին վասն դիպուածոց նորին առ Թաթարաց խանն եւ առ ՚ի դրան նորին եղեալ հայ իշխանսն, ՚ի Յուլիսի ԺԲ. եւ յՕգոստոսի ԻԶ. զի գրեսցէ` թէ հասի՞ն արդեօք, եւ զինչ եղեն, եւ զինչ շահ եղեւ անտի ինքեան: Եւ այլ ըստ սոցին բանք:

Թուղթ եւս առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Ղուկաս վարդապետն. պատասխանի թղթոյ նորին. սիրով մեղադրութիւն վասն ոչ գրելոյն փոյթ ընդ փոյթ զթուղթս. ըստ յատուկ պատուիրի իւրոյ: Եւ վասն դրամոյ, զի ջանասցէ փութով փօլիս առնել յայսկոյս վասն սրբոյ Աթոռոյս պակասութեանց: Եւ վասն Մարգար եւ Սաղաթիէլ անիրաւ դաւողացն ընդ սրբոյ Աթոռոյս (որոց աղագաւ գրեալ էր թէ` հաչեն ՚ի վերայ իմ). (զորոց գրեցաւ ՚ի Յունիսի Ա. եւ յայլուր) պատուէր` զի մի տայցէ տեղի դաւոյ նոցին, այլ հրաժարելով իսպառ` ասասցէ թէ` ես այդմ ո'չ եմ տեղեակ, եւ ոչ կարեմ խառնիլ, այլ իշխանքն Պօլսոյ եւ Պատրիարգն գիտեն զայդ, եւ առ նոսա երթարուք եթէ միւսանգամ զդաւ առնել կամիք: Այլ եւ գրեցաւ առ սա յատուկ պատուէր մի եւս տպագրական գրոյ իրիք ազնւոյ, որ էր ՚ի յԱմստէրդամ, յօրինեցեալ ՚ի յԱռաքելէ ումեմնէ, որ թէպէտ յօրինեալ էր, այլ զտպագրատուն հաստատել ո'չ կարէր վասն գործաւորաց պակասութեան: Ուստի` գրեաց սմա սրբազան Վեհըն զի գրեսցէ առ Առաքելն այն ՚ի յԱմստէրդամ, եւ խնդրեսցէ զայն ՚ի նմանէ գնով եւ առեալ յղեսցէ աստ ՚ի սուրբ Աթոռս: Իսկ եթէ նա զտպագրատունն հաստատեալ իցէ, գրեալ աստ ծանուսցէ: Եւ այլ եւս մանր բանք. եւ պատուէրք:

Թուղթ եւս առ Եւդոկիոյ նուիրակ Եսայի վարդապետն, պատասխանի թղթոյ նորին: Որոյ յղեաց սրբազան Վեհըն զԻ յանձնարարութիւնս առանց անուան ըստ խնդրոյն: Որոց ԺԸ ըն Աշխարհականաց էին տալիք, եւ երկուքն Առաջնորդաց: Եւ վասն Խօջայ Յօհանի ումեմն, որ ՚ի նուիրակութեան Գէորգ վարդապետին տուեալ էր սրբոյ Աթոռոյս զողորմութիւնս, եւ նա ՚ի գալն աստ, ո'չ էր յղեալ նմա զթուղթ օրհնութեան, եւ նա մինչեւ ցայժմ մնացեալ էր ՚ի տարակոյսս:

Վասնորոյ զօրհնութեան եւ Շնորհակալութեան թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ նա ըստ Եսայի վարդապետիս խնդրոյ եւ ՚ի ձեռն սորին յղեաց, զի տայցէ նմա: Եւ զի խնդրեալ էր զսրբալոյս Մեռոն, եւ ՚ի Թօխաթ էր Բ ամանով ՚ի պահեստի, որք լինէին ըստ չափու Ե հօխայի. զոր Գէորգ վարդապետն յետ աւարտելոյն զգործն նուիրակական, եդեալ անդ ՚ի սուրբ Սարգիս եկեղեցւոջն առ նորին վէքիլ եւ Մոմջի Մահտեսի Ստեփաննոս ոմն յ՚աւանդ, եւ ՚ի նմանէ զղավզ առեալ բերեալ էր ընդ իւր ՚ի սուրբ Աթոռս, որ մինչեւ ց՚այժմ գոյր աստէն, վասնորոյ յղեաց առ նա սրբազան Վեհըն զղապզս զայս վերոասացեալ, զի ՚ի գնալն ՚ի Թօխաթ տայցէ ՚ի տուօղն, եւ զսրբալոյս Մեռոնն առցէ: Այլ եւ վասն գանձանակադրամից ոմանց, որոց գանձապետքն ո'չ տալով պատճառեալ էին թէ` նախանցեալ նուիրակ Զաքարիայ վարդապետն առեալ է: Սրբազան Վեհըն կոչեալ զԶաքարիայ վարդապետն էհարց, նա ասաց թէ` ես զերեք ամաւ յառաջ ժողովեալ գանձանակադրամսն առեալ եմ, իսկ Գ ամինն գոն յամենայն գանձանակսն ամբողջապէս: Ուստի` գրեաց նմա, զի զերեք ամի գանձանակադրամսն լրիւ առցէ: Եւ վասն յիշատակատուաց ոմանց, որք տուեալ էին սրբոյ Աթոռոյս ՚ի ձեռն Զաքարիայ վարդապետին, որք էին միայն ՚ի Թօխաթ, խոստումն` թէ յետոյ յղելոց եմ վասն նոցա զթուղթս օրհնութեան ՚ի Թօխաթ, զորս դու յերթալդ անդ գտանելոց ես: Զի էր նա տակաւին ՚ի վիճակսն: Եւ այլ եւս ըստ սոցին մանր բանք, եւ պատուէրք:

Իսկ ՚ի Կարին

Թուղթ առ Պարոն Մելքոն Աղայն գրեաց սրբազան Վեհըն, պատասխանի թղթոյ նորին: Որ էր վասն Հասան Ղալայու Աւետիք վարդապետին (զորոյ մահսարօք ՚ի սուրբ Աթոռս գալոյն, ասացաւ ՚ի Յունվարի ԻԹ): Որ գրեալ էր զնմանէ ինքն միայն զվկայութիւն անարժանութեան իրիք: Այլ սրբազան Վեհըն զբազմացն վկայութիւն զնմանէ արժանաւորութեան խոտել ոչ կարաց, եւ զօրինաւոր խնդիրս նոցին բացասել եւ միոյն միայն անհաւաստի վկայութեան հետեւել եւ ըստ այնմ առնել, որպէս եւ է' իսկ օրէն: Վասնորոյ խոտեաց զսորին վկայութիւն եւ բացասեաց զխնդիրն: Եւ վասն հոմանւոյն դիւաց չքոյն Աբրահամու, որոյ տուն ապաստանի եղեալ Իբրահիմ էֆէնտւոյն (որպէս ՚ի Յունվարի ԻԵ ասացաւ) եւ նորա յայն յեցեալ ՚ի սուրբ Աթոռս ո'չ գայր յ՚արձակիլ, եւ օրստօրէ գրգռէր զչարիս, գրեաց սրբազան Վեհըն, զի թէ կարելի լիցի գրեցուսցէ փաշայի տեղւոյն զթուղթ առ Իբրահիմ էֆէնտին կամ զչարն զայն ՚ի սուրբ Աթոռս յղել ըստ մերս օրինաց, եւ կամ ինքն զձեռն յետս քարշել եւ մի տալ նմա զթեւ: Եւ առ այսոսիկ բազում բանք. եւ այլ եւս մանր իրակութիւնք:

Թուղթ եւս առ Տէր Պետրոսն, ըստ որում ՚ի Յունվարի ԻԱ գրեցաւ: Զի զխարճս մասնաւոր հոգալեացն եւ առնլեացն զոր գրէ աստէն հոգալ` ՚ի նուիրակէն առցէ եւ նմա զղապզ տացէ: Եւ պատուէր` զի զոր ինչ գրեսցէ Տեղապահ Մկրտիչ վարդապետն վասն հարկաւոր առնելեաց ինչ սրբոյ Աթոռոյս, իւրով հրամանաւ գիտացեալ անյապաղ հոգասցէ եւ այլ պատուէրք:

Թուղթ եւս առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Պետրոս վարդապետն, զի զխարճս Տէր Պետրոսին տայցէ եւ ՚ի նմանէ զղապզ առցէ: Եւ վասն գործոյն իւրոյ եւ այլեւս իրակութեանց:

Թուղթ եւս առ… ոմն առ որ հասեալ էր ՚ի Թօխաթու սկիհ Խօշխապարի փեսայ տիրացու Ստեփաննոսին (զորմէ ՚ի Նոյեմբերի ԺԷ. եւ յայլս տեղիս եղեւ ասացեալ) եւ նա յանձնեալ էր Սողօմօն վարդապետին սպասաւորի Աբրահամի վարդապետին ՚ի գալն նորին ՚ի Պօլսոյ ՚ի սուրբ Աթոռս յետ վարդապետին իւրոյ գալստեան, եւ նա ամբողջ ՚ի սուրբ Աթոռս բերեալ հասոյց: Վասն որոյ գրեաց նմա սրբազան Վեհըն այսր աղագաւ օրհնութիւն եւ միամտութիւն: Այս ՚ի ձեռն Տէր Պետրոսին, զի նմա տայցէ:

Օրինակք ոմանց վերոգրեցելոցս թղթոց, տեսցին ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն եւ ՚ի թղթահամարն ԿԲ. ՃԻԷ եւ ՃՁԵ:

Իմտատիայի կոնդակ եւս ՚ի Կարին ըստ նուիրակին խնդրոյ, վասն սրբոյ Աթոռոյս Պարսպաշինութեան, գրեցաւ:

Զորս առեալ գրաբեր Արեւշատ փայեկին ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Մարտի ամսոյ չորսումն:

Թուղթ ետ սրբազան Վեհըն եղեգաձորեցի Աբրահամ վարդապետին, որ էր միաբան սրբոյ Աթոռոյս, եւ երթայր ուխտիւ ՚ի սուրբ Երուսաղէմ, իբրու վկայութիւն նմին վասն գալոյն սրբոյ Աթոռոյս միաբան: Եւ յորդորումն` զի ուր եւ դիպեսցի, շահեսցեն եւ մխիթարեսցեն, եւ ճանապարհական պիտոյիւք օգնեսցեն ՚ի փառս Աստուծոյ: Այս ՚ի Մարտի Զ:

Զթուղթսն զորս գրեաց սրբազան Վեհըն ՚ի պատասխանի թղթոյ Ախթամարու կաթուղիկոսին, առ ինքն եւ առ Կորխասարաս հակառակսն նորին (զորոց ասացաւ ՚ի Յունվարի Ժ). տակաւին ոչ գոլով առ նա հասեալ, գրեալ էր միւս անգամ եւս առ սրբազան Վեհըն զթուղթ ՚ի ձեռն այլոյ ումեմն ծեր փայեկի, եւ զառաջին խնդիրն հակառակացն աղագաւ վերակրկնեալ: Զի առաջին փայակն որ ՚ի Դեկտեմբերի մուտն եկն, պատասխանւոյ թղթոյն ո'չ մնալով, դարձաւ յետս ունայն: Զի յայնժամ սրբազան Վեհըն գալստեան վանայ նուիրակ Պաղտասար վարդապետին մնալով ոչ գրեաց զպատասխանի. զի ՚ի նմանէ լաւապէս հասու եղեալ իրակութեանս որպիսութեան գրեսցէ ապա առ նա զպատասխանի: Որ եւ արար ըստ այսմ եւ գրեաց նմա զպատասխանի ՚ի Յունվարի Ժ: Այլ ունայն փայեկին նախ քան զթուղթսն առ նա ժամանեալ, վասնորոյ գրեալ էր նա այժմ եւս այսր աղագաւ զթուղթ: Եւ զի զթուղթսն զայնոսիկ Իւչքիլիսայու Առաջնորդ Զաքարիայ վարդապետն էր տարեալ, զի յղեսցէ ՚ի ձեռն վանայ Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետին, զի եւ նա յիւրաքանչիւր տեղիս հասուսցէ, վասնորոյ գրեաց այժմ սրբազան Վեհըն այնց թղթոց աղագաւ առ Զաքարիայ վարդապետն:

Զթուղթ` զի ում ձեռօք եւ յղեալ իցէ զայնս առ Առաջնորդն Վանայ, գրեսցէ առ նա, նաեւ առ Թօմաս կաթողիկոսն ՚ի ձեռն նորին փայեկի եւ ծանուսցէ զտանօղ թղթոցն, զի նոքա անդ գտցեն:

Թուղթ եւս առ վանայ Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն, զի գտեալ զթուղթսն, թէ տակաւին չիցեն առ ինքն հասեալ, եւ հասուսցէ ՚ի ձեռս Թօմաս կաթուղիկոսին եւ Պաղտասար վարդապետին:

Թուղթ եւս առ Պաղտասար վարդապետն, զի ՚ի հասանիլն առ ինքն թղթոց նանրախոկացն եւ հագարու բէկին, փութով ՚ի նոսա հասուսցէ, եւ ինքն եւս հարկեսցէ գրով զԱբրահամն ՚ի գալ:

Թուղթ եւս առ Թօմաս կաթողիկոսն, պատասխանի թղթոյ նորին վասն բանիցս վերոյասացելոց, թէ զթուղթդ ՚ի Գրիգոր վարդապետէն պահանջե'ա: Որոյ եւ ծանուցաւ միտք առաջին գրեցելոցն, թէ որպէս ըստ կամաց նորին էին: Եւ այլ եւս բանք:

Զորս առեալ նոյն գրաբեր ծեր փայեկին, ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Մարտի ամսոյ ԺԴ: