Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Պատրիարքն մեծի Պօլսոյ եւ իշխանքն` գրեալ էին առ սրբազան Վեհըն զթուղթս վասն ոմանց խնդրոց եւ յղեալ էին ՚ի ձեռն սարկաւագի ումեմն Սարգիս անուամբ, որ էր սպասաւոր Պատրիարքին, հանճարեղ եւ անուանի եւ նախածանօթ եւ հարազատ սրբազան Վեհիս մերոյ (որ ՚ի վերդ եւս յԱպրիլի ԻԷ յիշեցաւ): Եւ պատճառն յղելոյն զնա էր այս, զի զխնդիրսն զորս գրեալ էին առ սրբազան Վեհըն, սա բերանով եւս ծանուսցէ հանդերձ պատճառօք նոցին: Նաեւ` որովհետեւ առ Բ կողմն, այսինքն` առ սրբազան Վեհըն եւ առ Պատրիարքն էր նա հարազատ, վասնորոյ` յղեալ էր զնա պատրիարքն, զի զոմանց խօսից եւ զրուցաց` որք ՚ի մէջ սրբազան Վեհին եւ Պատրիարքին անցանէին, ծանուսցէ զպատճառսն եւ մանաւանդ` զսիրտ եւ զկամս Պատրիարքին, զի այնուհետեւ զպատճառսն տարաբարձեալք, հաստատեսցեն զսէր ՚ի միջի: Իսկ գլխաւորն եւ հարկաւորն խնդրոց իշխանացն եւ մանաւանդ Պատրիարքին էր այս, զի հրամայեսցէ սրբազան Վեհն Պատրիարքին անդէն ՚ի Պօլիս յեպիսկոպոսաց ձեռնադրիլ եպիսկոպոս: Քանզի անկարելի ցուցանէին զգալն նորին ՚ի սուրբ Աթոռս (որպէս եւ ՚ի Մարտի ԻԸ յանցելումն ամի ասացաւ): Եւ բազմօք բանիւք վճռեալ էր, որպէս թէ` յիւրոյ կողմանէ իցէ խնդիրս այս օրինաւոր եւ անարգել խնդիր եւ ՚ի կողմանէ սրբազան Վեհին, կարելի եւ յօժարելի տուրք: Իսկ ընդդէմ սորին զերկուս միայն առաջարկութիւնս թերեւսապէս առ բերեալ էր եւ զնոսա եւս եղծեալ: Ըստ այսմ թէ` եթէ ասիցեն ոմանք եթէ իշխանութեան Հայրապետութեանդ եւ պատւոյ Աթոռոյդ ցածութիւն է, ասացի նոցա թէ սմա միայնոյ է այս եւ ո'չ այլում: Երկրորդ թէ` եթէ ընդդիմասցին ոմանք եթէ չէ եղեալ երբէք այդպիսի գործ, այնպիսեացն զՆիկիական կանոնն առաջադրել, քանզի հրամայէ կանոնն Նիկիական, յերից եպիսկոպոսաց եպիսկոպոս ձեռնադրիլ: Եւ սրբազան Վեհըն կարի յոյժ ցասուցեալ ընդ այս ապօրինաւոր խնդիր, գրեաց բացասաբար զթուղթ ՚ի պատասխանի այսր խնդրոյ առ Պատրիարքն միայն` այսպէս թէ` Առ Բ ընդդիմական առարկութիւն խնդրոյդ քոյ եւ առ լուծմունս դոցին լո'ւր եղբայր: Եթէ օրինաւոր` եւ լինելի է խնդիրդ այդ, վասն է՞ր բազմաւ առարկութեամբ եւ աղերսանօք խնդրես եւ կամ այլոց զի՞նչ փոյթ եւ որպէ՞ս իշխեն ընդդիմանալ մեզ ՚ի տալն մեր զայդ հրաման: Իսկ եթէ ապօրինաւոր է, նախապէս մեք ասէ բացասեմք եւ ո'չ անկանիմք ՚ի բերան այլոց: Եւ առ այն բանն թէ` կարես ասել թէ` սմա միայն է այս, զայս թէ` որպէս դու այժմ, նոյնպէս եւ զկնի քոյ յաջորդօղն եւս կարէ զինքն յատկացուցանել ըստ քեզ, կարեն եւ այլք ՚ի Սաղիմ եւ յԱսպահան եւ յայլս տեղիս յատկացուցանել զի եւ առ նոսա գտանին այդպիսիք պատճառք. եւ զի՞նչ հարկ է քեզ, թէ դու լիցիս նախաշաւիղ եւ նոր իմն ճանապարհացոյց այդպիսւոյ վտանկաւորի եւ յաւիտենականապէս անիծաբերի եւ չարալւոյ իրակութեան: Զի զոր դու այժմ աշխատելով եւ մեօք կամիս ստանալ, զնոյնդ յետոյ այլք առանց աշխատանաց որպէս զբնիկ եւ զսեպուհս առնեն ինքեանց: Եւ առ այն բանն թէ` ՚ի Նիկիական կանոնն այսպէս վճռի, զայս գրեաց թէ` յիրաւի այդ ո'չ միայն ՚ի Նիկիական կանոնն գրի, այլ եւ յայլս տեղիս գրի յառաջնոց սրբազան Հայրապետացն: Բայց երանելիքն այն էին ՚ի յոսկեայ ժամանակի, յորում փայլիւր իշխանութիւն Քրիստոնեայ թագաւորաց եւ եկեղեցիք Քրիստոսի էին միադաւանք` եւ համակրօնք: Վասնորոյ` եւ զոր ինչ կանոնաւ վճռէին` օժանդակութեամբ բարեպաշտ թագաւորացն հաստատիւր եւ ՚ի հեստիլն ումեք, առ ընդունէր ընդ հոգեւորին եւ զմարմնաւորն պատիժ: Իսկ յորժամ լրումն եղեւ այն երջանիկ ժամանակին եւ վախճան բարեպաշտ թագաւորացն եւ բաժանումն ազգաց քրիստոնէից յիրերաց, ՚ի պատճառէ Քաղկեդոնեան ժողովոյն, ապա եղեն իւրաքանչիւրքն ազգ առանձին եւ կրօնք նոցա առանձին: Զի զդաւանութիւնս ամենասուրբ երրորդութեան եւ մարդեղութեանն Քրիստոսի (այս եւս լայնապէս առմամբ) միայն ընկալեալք յայնց երանելեացն պահեցին, իսկ զայլ պարագայսն հաւատալեաց, զկրօնս եւ զաւանդութիւնս ուրոյնացուցին յիրերաց եւ յիւրաքանչիւր եկեղեցիս, առանձին ժողովով հաստատեցին զիւրաքանչիւր արարողութիւնս, որովք ո'չ նմանիմք իրերաց: Յորոց մի է' ասէ եւ ազգս Հայոց, որոյ հաւատոյ կրօնից եւ ամենայն արարողութեանց հեղինակն եւ կարգաւորօղն է' սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն մեր եւ նորին շառաւիղքն եւ փոխանորդքն: Որք ՚ի յաւանդելն մեզ ուղիղ վարդապետութեամբ զդաւանութիւնս ամենասուրբ Երրորդութեան եւ մարդեղութեանն Քրիստոսի, համաձայն երից սուրբ ժողովոցն, այլ եւ կանոնեցին յիւրաքանչիւր ժամանակս զգեղեցիկ եւ զԱստուածահաճոյ աւանդութիւնս եւ զարարողութիւնս եկեղեցւոյս Հայաստանեայց, զորս անպակաս ունիմք եւ գոն ՚ի կանոնագրեանս մեր: Արդ` ասէ հնգետասան կանոնք գոն ՚ի յատուկ լուսաւորչացն մերոց, ընթերցի'ր զայնս եւ նկատեա'. զննեա' եւ զայլ գրեանս մեր եւ հարց ցհնագոյնս, տե'ս, եթէ ՚ի Լուսաւորչէն մերմէ մինչեւ ցառ մեզ լեա՞լ է երբէք յազգի մերում զոր խնդրեսդ եւ ես արարից: Իսկ եթէ ո'չ, ես ո՞րպէս կարեմ ցանկաքակ լինիլ առաջնոց կանոնացն եւ չար օրինակ ապագայից: Յետ այսոցիկ գրեաց եւս թէ` հաւատաս եւ ընդունիս դու, զի ՚ի Լուսաւորչէ անտի սուրբ Աթոռս է' մայր եւ գլուխ ամենայն եկեղեցեաց հայազնէից եւ հայրապետն սորին եկեղեցեաց եւ եկեղեցականաց գլուխ եւ հրամանատու յամենայնի: Իսկ այժմ որովհետեւ ցրուեցեալք են ազգ մեր ընդ Դ ծագս աշխարհի յայլ եւ յայլ իշխանութիւնս, վասնորոյ` որպէս թէ ըստ մեծի մասին ընկճեցեալ է իշխանութիւն եւ հրաման սորին եւ մնացեալ է ՚ի սա միայն այդ կարգ, որոյ աղագաւ` որպէս թէ ճարակտուր եւ բռնադատեցեալ յօգտից իւրեանց թեքեն սմա զպարանոցս: Արդ` եթէ այդ եւս տացի այլում, այնուհետեւ զի՞նչ ունիցի եւ ո՞վ զսա Աթոռ եւ զի սմա նստօղն կաթուղիկոս հաշուէ եւ յայնժամ մի՞թէ եւ քոյ խղճմտանք զքեզ ո'չ տանջեսցեն. գրես ասէ թէ միայն ինձ, զկապն եթէ միանգամ լուծցուք, այլ կարե՞մք կապել, զի սպասեն ամենեքեան այսպիսւոյ լուծման: Եւ զի գրեալ էր նա թէ, եթէ զհարկաւոր գործ ինչ հրամայել կամիցիս, նախապէս ՚ի մեզ յանձնեսջի'ր, զի նկատեսցուք զապագայն: Արդ ասէ ՚ի քեզ յանձնեմ եւ զքոյդ խնդիր, մտածեա' զապագայն: Ուրեմն ասէ մի վասն առ ժամանակեայ կենաց մերոց լիցուք չար օրինակ այլոց մշտատեւ. բերելով եւ զասացեալն Եղիազարու Մակաբացեցւոյն օրինաց, ասէ եւ ես որո՞ւմ ասացից թէ սմա միայն է, զի ամենայն ոք կարէ ասել թէ` եթէ չէր կարելի, բնաւ ո'չ լինէր եւ եթէ անգամ մի' եղեւ, ապա եւս լինի կարելի: Ուրեմն ասէ ամենեւին անհնարին է եւ ո'չ լինի, ո'չ եպիսկոպոսօք եւ ո'չ յայլմէ կաթուղիկոսէ. զի այսպէս չեւ եւս լեալ, զոտս լրբիցն այնոցիկ ո'չ կարեմք հանել ՚ի վիճակէս մերմէ. արդ եթէ զՊօլսոյդ Պատրիարգն ձեռնադրեն, որքա՞ն համարձակին: Վասնայսորիկ ասէ` թէեւ մեռանիլ եւս հասանիցի ինձ այսր աղագաւ, ո'չ թողից եւ ո'չ բնաւ կամեցայց: Եւ` դու եւս ՚ի բաց կացցես ասէ յայդ դիտմանէ, խնայելով ՚ի հոգիդ եւ ՚ի պատիւ Աթոռոյս: Արդ` մնայ քեզ ասէ խորհրդակցութեամբ օրհնեալ իշխանացն եւ հնարիւ ինչ` ֆերմանաւ զոմն վէքիլ կարգել ՚ի տեղիդ քոյ, եւ քեզ պատճառաւ ինչ հրաման խնդրել եւ ձգել ՚ի Կարին կամ ՚ի Բայազիտ, թէեւ յայսկոյս չկարիցես անցանել, հոգ չէ: Եւ ըստ այսմ ո'չ ոք կարէ նենգել քեզ եւ գործոյդ: Եւ թէ այս եւս ո'չ լինի, թո'ղ յԱստուած, որ կարօղ է զանհնարինսն հնարաւորս առնել եւ մի' ինչ տրտմիր, այլ ՚ի պատահիլ ձեռնադրութեան, ունիս ընդ թեւօքդ զեպիսկոպոսունս, նոցա տո'ւր առնել որպէս եւ Յակոբ Պատրիարգն առնէր: Իսկ եթէ ասէ ունիս յայլոց զկասկածանս եւ իցէ քեզ նենգօղ, եթէ դուք չկարիցէք սանձել, մեզ ծանուսջիք եւ մեք վրէժխնդիր լիցուք: Զի թշնամիք եւ բարեկամք քոյ ինձ են համարեցեալք: Ուրեմն ասէ լրջմտութեամբ վարեա' զիշխանութիւնդ եւ ուրախ, զի բաց ՚ի մարմնաւոր հրամանէն, տուեալ է քեզ եւ ՚ի մէնջ հոգեւոր հրաման եւ իշխանութիւն, զի յամենայնի բացարձակ վարեսցես զիշխանութիւնդ եւ զգործդ, թէ առ կարգաւորս (թէեւ եպիսկոպոսք իցեն) եւ թէ առ աշխարհականս: Եւ զխնդիրդ քոյ թողցուք յԱստուած, թերեւս ինքն զդուռն մի բացցէ: Եւ այլ առ ասացեալքս երկարութիւն, որոյ բուն օրինակն տեսցի ՚ի բոլորագրահամար տետրն յերեսն ՄՁԹ. ՄՂ. ՄՂԱ: Եւ հարկեաց ընթեռնուլ զայս գիրս ՚ի ներկայութեան իշխանացն, զի եւ նոքա գիտասցեն: Եւ զերկարապէսն ասէ ՚ի գրոց տիրացու Սարգսին իմասցիս, զի յամենայնի ականջալուր լեալ գրեաց քեզ: Եւ այս խնդրոյս աղագաւ գրեցաւ միայն թուղթս այս, իսկ զայլ խնդիրսն քոյ ասէ զոմանս ՚ի գրոց տիրացու Սարգսին գիտասցես եւ զոմանս մեք յետոյ գրեսցուք: Քանզի եւ Սարգիսն մնաց աստ, զի զպատասխանիս այս թղթոցս ընկալցի ՚ի Պատրիարգէն եւ ապա երթիցէ:

Առ մհ. Սիմէօն Աղայն ՚ի պատասխանի թղթոյն, շնորհակալութիւն վասն ջատագովութեանցն, զորս արարեալ էր վասն հոգալեացն սրբոյ Աթոռոյս որք անդ: Ծանոյց եւս անորոշապէս` զոր ինչ գրեաց առ Պատրիարգն եւ զհարկն, զոր գրեաց նմա առ իշխանսն զթուղթն ընթեռնուլ, զի եւ սա գիտասցէ, զի մի' ծածկեսցէ նա: Եւ` զի տուեալ էր զգին միոյ բրքոյ` ծանոյց զշինիլն բրքոյն եւ շնորհակալ եղեւ վասն տուելոցն: Թուղթ մի եւ Ա փուսուլայ առ մհ. Մովսէսն գրեաց ՚ի պատասխանի թղթոյն. վասն Բուրսայու գանձանակին միամտութիւն, զի բարկացեալ գոլ կարծէին զսրբազան Վեհն վասն իրիք անցից եւ գրեալ էր սա զաղաչանս ներել: Եւ զի զժամացոյցսն յղեսցեն յետս (որպէս եւ յԱպրիլի ԺԱ գրեցաւ):

Առ սրբոյ Երուսաղէմայ վէքիլ Յովակիմ վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն, շնորհակալութիւն վասն ընծայիցն` զորս ընդ տիրացու Սարգսին յղեալ էր վասն սրբազան Վեհին եւ առ սուրբ Աթոռս հարազատութեանցն:

Առ սուրբ Երուսաղէմայ պատրիարգ Կարապետ վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն. վասն քրքոյն` զոր խնդրեալ էր շինել յանուն յիւր, միամտութիւն, թէ շինեցաք: Եւ վասն Ջուղայեցի Մկրտիչ վարդապետին եւս միամտութիւն, զորս ըստ սորին ձեռնադրեաց եպիսկոպոս (որպէս ասացաւ ՚ի Մարտի Ը): Եւ` առ այսու բազում պատուէրս վասն անարժանից, զի մի' փոյթ ընդ յղեսցէ յեպիսկոպոսանալ (որպէս եւ ՚ի Նոյեմ. Ե գրեցաւ եւ յայլ բազում տեղիս) ծանուցանելով նմա մեղադրութեամբ եւ զարարմունս Բարսեղ պետին (որք ասացան ՚ի Մարտի ԻԵ եւ ԻԷ եւ յայլ տեղիս): Եւ զի զբալասանի իւղ էր յղեալ, գրեաց զշնորհակալութիւն եւ զմիամտութիւն վասն հասանելոյն եւ այլ սիրոյ բանք, զոր առ Յովակիմ վարդապետն յղեաց:

Առ տիրացու Խաչատուրն գրեաց, առ որ եւ զվերոյգրեալ թուղթսն յղեաց ՚ի տեարսն հասուցանել եւ զպատասխանիսն առնուլ եւ յղել: Եւ զի զգրեալն առ ինքն ՚ի Մարտի ԺԱ թէեւ յայլ տեղիս, փութով հոգացեալ գրեսցէ զպատասխանիսն:

Առ Եւդոկիոյ նուիրակ Եսայի վարդապետն գրեաց, ՚ի պատասխանի թղթոյ նորին, որ գրեալ էր վասն Հէրաքու Ղասապային, թէ գանձանակ մի գոյ անդ յանուն..., զորոյ արդիւնսն, որ ՚ի զՃԾ ղուռուշ, առեալ լօթրան վէքիլն Եւդոկիոյ Առաջնորդին (որ յիշեցաւ յԱպրիլի ԺԱ) զմասն ինչ ինքն է առեալ եւ զմնացեալն այլոց վանօրէից բաժանեալ: Վասնորոյ գրեաց սրբազանն զթուղթ առ Հէրաքցիսն այսր աղագաւ, զի մի ումեք տացեն յայն դրամոյն: Եւ Եսայի վարդապետին եւս գրեաց զի ինքն առցէ եւ զթուղթն Հէրաքցոց առ նա յղեաց, զի տացէ նոցա եւ զպատասխանին առեալ յղեսցէ: Ծանոյց եւս` զոր ինչ պատուիրեաց զրպարտողին իւրոյ մանուկին եւ թէ որպէս խցեաց զբերան նորա (որպէս ասացաւ յԱպրիլի ԻԲ):

Առ Մելքոն Աղայն գրեաց ՚ի Կարին, ՚ի պատասխանի Բց թղթոց նորին. որք յԱպրիլի Դ եւ ՚ի ԺԷ էին գրեցեալք, որք էին վասն հնդկաց նուիրակի փօլիցայիցն, որոց աղագաւ գրեցան թուղթք յԱպրիլի ԺԱ ուստի ծանոյց զայս: Եւ` զվերոյիշեալ թուղթսն յղեաց առ սա, յղել ՚ի Պօլիս առ Խաչատուրն եւ զԵսայի վարդապետինն առ ինքն հասուցանել:

Առ Կարմիր վանիցն Առաջնորդ Յակոբ վարդապետն, ՚ի պատասխանի թղթոյն, հրաման տալով գնալ յԱխլցխայ, զի կասկածէր զսրբազանէն, վասն անցիցն, որ ասացաւ ՚ի պատմութեան ՌՄԺԳ ամին, ՚ի Սեպտ. Ժ, եւ ՚ի Հոկտ. ԻԸ: Որք ՚ի ձեռն Խլօ փայեկին յղեցան ՚ի Կարին ՚ի Մայիսի Բ:

Յորժամ Պաղտասար վարդապետն հանաւ ՚ի նուիրակութենէն Վանայ (որպէս ասացաւ ՚ի պատմութեան ՌՄԺԴ թուին եւ յՕգոստ. ԻԳ) եւ սուրբ Կարապետի Առաջնորդ Յօնան վարդապետն արձակեալ ՚ի բանադրանացն կարգեցաւ նուիրակ Վանայ (որպէս ասացաւ ՚ի նոյն ամի ՚ի Սեպտ. Ը) յայնմհետէ մինչեւ ցայժմ այլ ո'չ գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթս ՚ի Վան. որպէս ընդ ակամբ հայելով ՚ի նոսա վասն անցիցն, զորս անցուցին ընդ Պաղտասար վարդապետն: Այլ Յօնան վարդապետն գնացեալ աստի ՚ի սուրբ Կարապետ, ո'չ ինքն ել ՚ի վիճակսն ՚ի նուիրակել, ըստ որում պայմանեաց սրբազան Վեհին, այլ զԴանի'էլ վարդապետ ոմն Բալուեցի կարգեալ փոխանակ իւր, տուեալ էր զկոնդակն եւ զսրբալոյս Մեռոնն ՚ի ձեռս նորա եւ յղեալ ՚ի վիճակսն ՚ի նուիրակել եւ նա զյոլով տեղիս նուիրակեաց: Իսկ յորժամ` փախստական եղեւ Յօնան վարդապետն ՚ի սուրբ Կարապետէն վասն խառնակմանցն (որպէս ասացաւ ՚ի Սեպտ. Ը եւ ՚ի ԺԶ, ՚ի Յունվ. Ը, եւ յԱպրիլի ԻԷ) ապա եւ նորին ձեռք կարճեցան ՚ի մնացեալ վիճակացն, մանաւանդ` գնացեալ ՚ի Վան, ո'չ էին տուեալ զնուիրակութիւն: Իսկ յետ այնորիկ, գրեալ էին վանեցիքն զաղերսանաց թուղթ առ սրբազան Վեհն զի զԲաղտասար վարդապետն յղեսցէ վերստին ՚ի նուիրակութիւն երկրին իւրեանց, զսոյն եւ Իսաղ եւ Օմար Աղայքն եւս գրեալ էին, զի յղեսցէ յանձն առնելով յամենայնի ՚ի սէր ունիլ եւ օժանդակել: Եւ սրբազան Վեհն գրեաց ՚ի պատասխանի թղթոց նոցին զթուղթ առ Վանեցիսն: Եւ զի` նոքա զինքեանս ամենեւին արդար եւ անպարտ կացուցանէին եւ աղերսանօք զԲաղդասար վարդապետն խնդրէին: Վասնորոյ` գրեաց նոցա թէ` մեք սովորաբար առ ամենայն ազգս Հայոց զնուիրակունս առաքեմք եւ ոչ ուստեքէ երբէք գրեն մեզ զիրիջայս` թէ մեզ նուիրակ յղեա' եւ կամ զայս ինչ վարդապետ յղեա': Իսկ դուք այդպէս առնելով` ձեզէն ահա յայտնի առնէք թէ` ունիք առ մեզ զյանցանս եւ գիտէք, զի մեք այնր աղագաւ բարկացեալ ՚ի վերայ ձեր ոչ եմք յղելոց յայդր զնուիրակ, վասնորոյ` գրէք զայդ իրիճայդ կարկատելով զյանցանս ձեր: Այլ եւ ասէ` այս Բաղդասար վարդապետս այն է, զոր յառաջ ձեզ նուիրակ կարգեցաք: Իսկ դուք թէ զինչ արարիք նմա, ահա գիտէք: Որ եթէ լաւ էր, վասն է՞ր այնպէս արարիք եւ թէ վատ էր, վասն է՞ր այժմ աղերսանօք խնդրէք այնքան, մինչեւ տաճկաց եւս զդոյն խնդրագիր գրել տայք: Ահա յայտնի է ասէ, զի յամենայնի պարտաւոր էք, զի ո'չ երբէք լեալ էր յազգի մերում, զոր դուք արարիք: Եւ մեք ցայժմ թուլատրէաք սպասելով վախճանին: Եւ ապա խոնարհեալ յաղաչանս նոցա, յանձն էառ բերել զնա ՚ի Կարսայ եւ յղել: Բայց ասէ այսու պայմանաւ, զի ըստ սովորութեան օրհնեալ ազգիս հայոց, որք յերեք տարին միանգամ տան յատուկ յատուկ եւ գլուխ գլուխ զնուիրակութիւնս, դուք եւս տայցէք, արք եւ կանայք, ծերք եւս տղայք, հարուստ եւ աղքատք եւ ըստ այսմ հաշուի` զանցեալ ամաց նուիրակութիւնսն եւս տայցէք (այսր աղագաւ ՚ի պատմութեան ՌՄԺԴ ամին եւ ՚ի Յուլիսի Դ եւս գրեցաւ): Իսկ եթէ ո'չ, ապա ասէ այլ մի' նստիցի ՚ի Քաղաքիդ ձերում, եւ կամ զարդիւնս ինչ ՚ի ձէնջ առցէ, այլ յարտաքին վիճակսն ելեալ զնոսա նուիրակեսցէ (որպէս ասէ յետոյ ՚ի գալն նուիրակին եւս եմ գրելոց), զի ՚ի մէջ ամենայն ազգիս հայոց ասէ դուք միայն էք որք զայդ առնէք, գոլով առ այլս առատ եւ յօժար եւ առ սուրբ Աթոռս ճիշտ եւ ժլատ, որպէս զտուգանս համարելով եւ սրբոյ Աթոռոյս եւս ո'չ է պիտոյ ասէ այնպիսի տուրքն: Օրինակն ի բոլորագրահամար տետրոջն յերեսն ՄԿԷ:

Թուղթ եւս առ Իսաղ եւ Օմար Աղայսն գրեաց ՚ի պատասխանի թղթոյ նոցին, ամենեւին ըստ մտաց հասարակ թղթոյն, բաց ՚ի բանէն որ յաղագս գլուխ գլուխ տալոյ զնուիրակութիւն: Եւ յանձնարարութիւն նուիրակին: Եւ էր Օմարս այս Աղայ վանից Պաղտասար վարդապետին, վասնայսորիկ առ առաւել վասն նորա գնալ անդ:

Առ Մուշաղբիւրցի Տէր Յովհաննէսն գրեաց ՚ի պատասխանի թղթոյն իւրոյ, որ գրեալ էր վասն առնելեացն իւրոց (որ յիշեցաւ ՚ի Մարտի Ի)` թէ ինձ էհաս եւ սրբազանն առ այս միամտեցաւ: Եւ վասն Ջուղայեցի Մկրտիչ վարդապետի մեզ տալեացն էր գրեալ (որ յիշեցաւ ՚ի Մարտի Ը եւ ՚ի Ի), գրեաց թէ ինձ էհաս: Ծանոյց եւ զյօժարիլն յղել անդ զԲաղտասար վարդապետն, զոր եւ սա էր խնդրեալ: Եւ վասն Առաջնորդին զաղաչանս էր գրեալ ներել, գրեաց զմիամտութիւն, խոստանալով յետոյ զթուղթ գրել: Եւ քանքանչիք պարտ էին գալ անդուստ, գրեաց հարկել զԱռաջնորդն զի յղեսցէ: Այս ուրոյն յղեցաւ, իսկ տաճկացն ՚ի հասարակ թղթոջն եդան:

Առ Իւչքիլիսայի Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն վերստին (որպէս եւ ՚ի Մարտի ԻԷ) հարկ գրել բացապէս զորպիսութիւն ինչ զապստամբ Պետրոսէն (որ յիշեցաւ եւս յԱպրիլի ԻԶ): Ծանոյց եւ զվերոասացեալ առաջադրեալն Պաղտասար վարդապետին եւ որոյ աղագաւ, զՄարկոս վարդապետն (որ յիշեցաւ ՚ի Նոյեմ. ԻԸ) խնդրեաց յղել աստ զի յղեսցէ ՚ի տեղի նորին ՚ի Ղօշավանք: Եւ թէ չիցէ յղելոց, շուտով ծանուսցէ:

Առ Տէր Վահանն եւս ՚ի Բայազիտ, առ որ այս թուղթս յղեցաւ, յղել առ Զաքարիա պետն եւ ՚ի գալ պատասխանւոյն` շուտով յղել. եւ յանձնարարութիւն վասն վերոյիշեալ Տէր Յովհաննէսի որդի Ստեփանին: Որովք ել գրաբեր վանցի Տէր Հայրապետն. Մայիս Ը:

Թուղթ եւս առ Բաղտասար վարդապետն գրեաց վասն վերոգրելոյս, ծանուցանելով զգրեալն վանեցոց եւ թէ ինքն առ նոսա զինչ գրեաց: Եւ պատուէր` ՚ի ծածուկ պահել զայս խորհուրդ եւ զբանսն հոգալ. մինչեւ ինքն գրեալ խնդրեսցէ եւ ապա եկեսցէ: Եւ զամենայն հոգալիսն զորս ՚ի բերան եւ գրով եւ ընդ մհ. Յօնանին պատուիրեալ էր (որպէս ասացաւ յԱպրիլի ԻԶ եւ յայլս տեղիս)` կատարել լրապէս եւ մնալ ՚ի պատրաստի: Եւ` զՊետրոս պետն որ ՚ի վերդ յիշեցաւ, ածել ՚ի վանսն եւ յուսադրելով բերել աստ, թերեւս զԱռաջնորդութիւն վանիցն նմա տացէ: Ի ձեռն իւր Մուրատ տղային, որ եւս ընդ Տէր Հայրապետին ՚ի Վանայ եկն. Մայիսի Թ: