Նախ
խնդրելի
է,
թե
զինչ
է
տասնիններեակ,
երկրորդ`
թէ
ուստի
պատճառի
պակասումն
աւուրց,
երրորդ`
թէ
զինչ
առնէ
տասնիններեակն:
1.
Նախ
գիտել
պարտ
է,
զի
ի
չորրորդ
աւուր
ընդ
արշալույսն
ստեղծագործեցաւ
Արեգակն
եւ
եդաւ
յառաջին
շաւիղն
ստեղծման`
ի
նոյն
կէտն
եւ
ի
նոյն
րոպէն,
որ
մինչեւ
ցայսօր
ծագէ
ըստ
սահմանադրութեան
արարչին:
Իսկ
յերեկոյին
արար
զԼուսինն
եւ
զնա
եդ
ի
նոյն
շաւիղ
ստեղծմանն,
յորում
ընթացաւ
Արեգակն,
զի
զհետ
հետոց
Արեգականն
ընթացաւ
եւ
սա:
Արդ`
զի
նախկին
է
ստեղծումն,
քան
զընթացումն,
վասն
այն
նախկին
ասելի
է
վասն
ստեղծմանն,
քան
վասն
ընթացմանն:
Եւ
նախ
խնդրելի
է,
թէ
որպէս
գոյացան
լուսաւորք,
երկրորդ`
վասն
լուսոյն,
երրորդ`
վասն
բարութեան
լուսոյն,
չորրորդ`
վասն
յատկութեան
նոցա,
հինգերորդ`
վասն
նշանակութեան
նոցա,
վեցերորդ`
թէ
վասն
է՞ր
յերկինս
եդ:
1ա
Վասն
առաջնոյն
գիտելի
է,
զի
ոմանք
ասեն,
թէ
հինգերորդ
էութիւն
է
արտաքոյ
չորից
տարերց
ըստ
Արիստոտելի:
Այլ
վարդապետք
եկեղեցւոյ
ասեն
ըստ
Պղատոնի,
եթէ
լոյսն
խզումն
է
ի
տարրական
հրոյ,
որ
յառաջին
օրն
գոյացաւ:
Եւ
լուսաւոր
անօթքն
ի
չորրորդումն
աւուրն
կազմեցան
յօգոյ,
եւ
խզեալ
յառաջին
լուսոյն
զպարզն
եւ
զվճիտն
եւ
զջերմինն
եւ
եդեալ
յանօթ
Արեգականն,
եւ
զայլ
նուազն
եւ
զգիջայինն
եդեալ
յանօթ
Լուսնին:
Եւ
ըստ
այսմ
կերպիւ
զպայծառ
եւ
զնուազ
աստեղս
իմա:
Եւ
այս
հաւանելի
երեւի
վասն
կրկին
պատճառի.
նախ
զի
յոմանս
առաւելէ
լոյսն,
որպէս
յԱրեգակն
եւ
յոմանս
նուազ,
որպէս
ի
Լուսինն
եւ
յայլ
աստեղս:
Այլ
հինգերորդ
էութիւն
է
պարզ
եւ
հաւասար`
զառաւելն
եւ
զնուազն
ոչ
ընդունի:
Եւ
թէ
ասեն
յանօթոյն
է,
որ
մինն
առաւել
լոյս
տայ
եւ
մինն
նուազ
եւ
ոչ
ի
լուսոյն,
որպէս
յստակ
ապակի,
որ
առաւել
լուսաւորէ,
ասեմք`
ապա
յայտ
է,
որ
անօթք
լուսաւորացն
տարրական
է,
թէ
ոմն
պարզ
է
եւ
ոմն
թանձր:
Երկրորդ,
զի
ունին
ջերմութիւն
եւ
ցրտութիւն,
չորութիւն
եւ
գիջութիւն,
որ
յատկապէս
տարրական
է
որակութիւն:
1բ
Գիտելի
է
վասն
լուսոյն,
զի
հոմանուն
է
լոյս
եւ
բաժանի
յանեղ
եւ
եղական
լոյս:
Եւ
է
անեղական
լոյս
եւ
երրորդութիւն
սուրբ
լոյս
անմատույց,
ըստ
այնմ`
«լուսով
երեսաց
քոց
տեսանեմք
զլոյսե:
Իսկ
եղականն
լոյս
դարձեալ
բաժանի
յիմանելին
եւ
ի
զգալին:
Եւ
է
իմանալի
լոյսն
որպէս
հրեշտակք
եւ
հոգի
մարդոյ
եւ
պատուիրանն
Աստուծոյ,
զի
«պատուիրանք
Տեառն
լոյս
ենե,
-
ասէ
մարգարեն:
Իսկ
զգալի
լոյսն
դարձեալ
բաժանի
յերկնայինս
եւ
յերկրայինս:
Եւ
է
երկնային
լոյս`
որպէս
Արեգակն
եւ
Լուսինն
եւ
աստեղք,
իսկ
երկրային
լոյս
է
ճրագն
եւ
պայծառ
օդն
եւ
լոյս
աչաց:
1գ
Երրորդ`
ասելի
է
վասն
բարութեան
լուսոյն,
որ
ասէ`
«ետես
Աստուած
զլոյսն
զի
բարի
էե
եւ
բազում
ինչ
բարութիւն
եւ
յատկութիւն
է
լուսոյն.
նախ
զի
հալածէ
զխաւար,
երկրորդ`
փարատէ
զտրտմութիւն
եւ
ուրախ
առնէ,
երրորդ`
զգազանս
եւ
զգողս
փախուցանէ,
չորրորդ`
զճանապարհորդս
եւ
զարուեստաւորս
եւ
զայլս
ի
գործս
յորդորէ,
հինգերորդ`
զընտիրս
եւ
զխոտանս
որոշէ,
վեցերորդ`
զբարեկամս
եւ
զթշնամիս
ցուցանէ,
եօթներորդ`
միջնորդով
զայլս
լուսաւորէ,
որպէս
ընդ
օդ
եւ
ընդ
ապակի,
ութերորդ`
ի
թանձր
եւ
ի
կարծր
նիւթ
անգործ
մնայ,
որպէս
ի
քար
եւ
ի
հող,
իններորդ`
զփորուածս
երկնից
բովանդակ
լնու,
տասներորդ`
ըստ
չափու
տարողութեան
զաչս
լուսաւորէ:
Նմանապէս
եւ
իմանալի
լոյսն
ներգործէ
զայս.
նախ
զխաւար
անգիտութեան
հալածէ,
երկրորդ`
զտրտմութիւն
մեղաց
փարատէ,
երրորդ`
զթշնամին,
սատանայ
եւ
զչարն
փախուցանէ,
չորրորդ`
զիմաստունս
եւ
զառաքինիս
ի
գործս
յորդորէ,
հինգերորդ`
զբարիս
եւ
զչարս
որոշէ,
վեցերորդ`
զբարեկամս
հրեշտակս
եւ
զթշնամիս
սատանայ
ցուցանէ,
եօթներորդ`
միջնորդով
զայլս
լուսաւորէ:
Որպէս
Տէրն
մեր`
«ես
լոյս
յաշխարհ
եկիե
եւ
«ես
եմ
լոյս
աշխարհիե
եւ
առաքելոցն
ասէր`
«դուք
եք
լոյս
աշխարհիե,
եւ
նոքօք
լուսաւորեաց
զհաւատացեալս:
Ութերորդ`
որք
խստացեալ
են
անհաւատութեամբ
եւ
թանձրացեալ
մեղօք,
անգործ
մնայ,
իններորդ`
զերկնայինս
եւ
զերկրային
միտս
մարդկան
առ
հասարակ
լուսաւորէ,
տասներորդ`
ըստ
չափու
եւ
կարողութեան
բաշխէ,
որպէս
ի
կեանս
յայսմիկ,
եւ
ի
հանդերձեալն
առաւել,
զի
կարիցեմք
տանել:
1դ
Չորրորդ`
գիտելի
է
եւ
վասն
յատկութեան
սոցա:
Նախ
յատկութիւն
է
Արեգական.
զի
միատեսակ
է
եւ
մի,
երկրորդ`
զտեսակն
անիրաց
դնելի
ունի,
երրորդ`
զտեսակն
յառաջ
է,
քան
զնիւթն,
չորրորդ`
երեք
յատկութեամբ
եւ
մի
բնութեամբ,
հինգերորդ`
պատկեր
եւ
օրինակ
է
Քրիստոսի
Արեգականն
արդարութեան,
վեցերորդ`
մեծ
է,
քան
զաշխարհս,
եօթներորդ`
ջերմ
է
զօրութեամբ,
ութերորդ`
զի
լուսաւոր
է,
իններորդ`
հաւասար
ունի
զջերմութիւն
եւ
զլոյս,
տասներորդ`
արարիչ
է
եղանակաց,
մետասաներորդ`
զտիւ
եւ
զգիշեր
կատարէ,
երկտասաներորդ`
պատճառ
է
ծննդոց,
երեքտասաներորդ`
խոնարհի
եւ
բարձրանայ,
չորեքտասաներորդ`
մերձենալով
նորոգէ
եւ
հեռանալով
ապականէ,
հնգետասաներորդ`
անդադար
է
ի
ներգործութիւն,
յորս
կարգեցաւ,
վեշտասաներորդ`
զի
ամենայն
լուսաւորք
ի
նմանէ
առնուն
զլոյսն,
տասնեւեօթներորդ`
զի
չափ
է
ժամանակաց,
տասնեւութերորդ`
լուսով
եւ
ջերմութեամբ
մերձեալ
է
յամենեսեան
եւ
բոլորակութեամբ
հեռի,
տասնեւիններորդ`
զոմանս
խաւարէ
եւ
զայլս
լուսաւորէ,
քսաներորդ`
է
«ի
նշանս
եւ
ի
ժամանակս
եւ
յաւուրս
եւ
ի
տարիսե,
-
որպէս
ասէ
Գիրն:
Իսկ
վասն
յատկութեան
Լուսնի
գիտելի
է.
նախ
զի
միջակ
է
Արեգական
եւ
աստեղաց,
խոնարհ
է,
սրընթաց
է,
փոքր
է
գօտին,
զամիսն
առնէ,
զգիշերս
լուսաւորէ,
խաւարի,
ընդ
դէմ
երկնիցն
շարժի,
հասարակ
եւ
յատուկ
շարժութիւն
ունի,
գէջ
է
եւ
հով,
ունի
բնական
լոյս
եւ
յԱրեգակնէ
փոխառնու
լոյս,
մերձեալ`
յԱրեգակէ
լուսաւորի,
այլեւ
եղջերաւորի
եւ
հեռացեալ
նուազի
լոյսն,
զԱրեգակն
խաւարէ,
ի
լոյս
նորա
ծածկի,
իշխէ
տարրական
մարմնոց,
ի
ծնունդս
ազդէ,
տնկոց
սնունդ
է,
ոմանց
որակ
գունոց
տայ`
որպէս
խնձորոյ
եւ
զոմանց
բառնայ`
որպէս
զմարդոյ,
հայելի
է
աշխարհի,
ըստ
որում
աղտն
յերեսն
երեւի:
Զամենայն
մոլորակաց
զօրութիւն
ունի.
եւ
այս
վասն
երկու
պատճառի,
նախ
զի
ներքոյ
է
ամենեցուն
եւ
ամենայնին
զօրութիւն
առ
նա
ժողովի,
եւ
դարձեալ`
Արեգակն
միջակ
գոլով
հաղորդի
ամենայն
մոլորակաց
եւ
զայն
անցուցանէ
ի
Լուսին`
լուսով
հանդերձ:
Վասն
այն
ի
նորանալն
առաւել
զօրաւոր
եւ
ազդու
է
սերմանելոյ
եւ
այլոց,
որ
եւ
զծովս
եւ
զաղբիւրս
եւ
զհերս
եւ
զըղեղս
առաւելու
ընդ
իւր
եւ
նուազէ:
Բայց
խնդրելի
է
եւ
զայս,
թէ
զլոյսն
որպէ՞ս
ունի:
Վարդապետք
ասեն
որպէս
սուրբն
Բարսեղ,
թէ
որպէս
երկբերանի
քսակ
է
Լուսին,
ընդ
մինն
ելանէ
եւ
ի
վերինն
թիկունքն
ժողովի,
եւ
պակասի
ի
մենջ
լոյսն
եւ
ի
միւս
ներքս
մտանէ
եւ
լուսաւորէ
զմեզ:
Եւ
այլք
ասեն,
թէ
յԱրեգակէն
առնու
զլոյսն:
Այսպէս,
զի
մերձ
եկեալ
ի
նոյն
կենդանակերպն,
սակս
լոյս
առնելոյ
ի
նմանէ
յարեւելիցն
կողմանէ,
թէպէտ
մեզ
ի
մտիցն
երեւէ,
այլ
նմա
արեւելից
մասն
է,
որ
զլոյսն
առնու:
Եւ
որքան
հեռանայ
ի
Արեգականն
առաւելու
լոյսն,
եւ
յորժամ
ի
միւս
կիսագունդն
հասանէ
ընդ
վեց
կենդանակերպս
հետեւեալ`
բոլորի
լոյսն
ի
նմա,
զի
ուղղապէս
զլոյսն
ընդունի
եւ
այնուհետեւ
նուազի
լոյսն
որքան
յառաջէ
քան
զԱրեգակն
եւ
թեքի
ի
նմանէ:
Եւ
այլք
ասացին,
թէ
ունի
բնական
լոյս
եւ
առնու
զլոյս
յԱրեւէ
եւ
այնպէս
խառնի
երկու
լոյսն
ի
նմա
եւ
սնուցանէ`
զորս
յերկրի:
Եւ
գիտելի
է,
զի
ընդ
ամենեւին
հեռանալն`
Լուսինն
խաւարի:
Եւ
ամենեւին
մերձ
եկեալ
ի
նոյն
կենդանակերպն
եւ
ուղղապէս
ընդդէմ
անցեալ
Արեգականն,
խաւարէ
զնա,
զի
ընդդիմատիպ
է
անօթ
Լուսնին:
Նմանապէս
եւ
զայլ
մոլորակսն
ծածկէ,
յորժամ
ուղղապէս
ընդդէմ
անկանի:
Եւ
զի
ոչ
հանապազ
խաւարին,
զի
ոչ
միշտ
ընդ
նոյն
շաւիղս
ընթանան,
թէպէտ
հանդիպին
ի
մին
կենդանակերպ:
Խնդրելի
է
եւ
զայս,
թէ
աղտն
զի՞նչ
է
յերեսն
Լուսնին:
Ոմանք
ասացին`
ի
խաւարմանէ
Խաչելութեան
է
մնացեալ
նշան:
Եւ
ոմանք`
զստուեր
երկրի
ասեն:
Եւ
այլք
ասեն,
թէ
կերպարանք
է
ցամաք
երկրիս,
որպէս
հայելին
զմարդոյ
կերպարան
յինքն
երեւեցուցանէ:
Նոյնպէս
եւ
Լուսինն,
զի
այն,
որ
պայծառն
է`
լուսափայլութիւն
ծովուցն
է,
եւ
աղտն
երկրի:
Նաեւ
զայս
պարտ
է
գիտել,
թէ
զինչ
է,
որ
ի
նորիլն
եղջերուակերպ
երեւի:
Ստուեր
երկրի
ընդ
մէջ
անցեալ
Արեգական,
խաւարէ
զԼուսինն
եւ
յորժամ
առնու
զլոյսն
յԱրեւուն
յեզրն,
երկրիս
ձեւն
բոլորակ
է,
խաւար
մնայ
մէջն,
նոյնպէս
յորժամ
հնանայ,
եւ
պակասի
լոյսն:
Այլ
վասն
զի
նոյնասեռք
են
եւ
սոցա
աստեղք,
ասելի
է
եւ
զյատկութիւն
սոցա.
նախ
զի
մի
բնութիւն
է
աստեղաց,
երկրորդ`
զի
լուսաւոր
է,
երրորդ`
զի
անապական
է,
չորրորդ`
զի
մշտաշարժ
է,
հինգերորդ`
զի
դիրքն
իւր
մեծ
է,
թէպէտ
եւ
առ
մեզ
փոքր,
վեցերորդ`
զի
հաստատ
է
ի
դիրքս
իւր,
եօթներորդ`
զի
զարդ
երկնից
է,
ութերորդ`
զի
նշան
ժամանակաց
է,
իններորդ`
զի
յօրինակ
մերոց
փառաց
է,
տասներորդ`
զի
բոլոր
է:
1ե
Հինգերորդ`
ասելի
է
վասն
նշանակութեան
նոցա:
Նախ
լոյս
Արեգականն
նշանակէ
զլոյս
աստուածութեան
եւ
բոլորակութիւն`
զանթերի
եւ
զկատարեալ
աստուածութիւն:
Երկրորդ`
Արեգակն
զՀայր
Աստուած
նշանակէ,
եւ
դեղին
լոյսն`
զՈրդին
միածին,
եւ
սպիտակ
լոյսն`
զՀոգին
Սուրբ:
Երրորդ`
զի
Արեգակ
երեք
է
յատկութեամբ,
եւ
մի
է
բնութեամբ,
այսպէս
աստուածութիւն
երեք
է
անձնաւորութեամբ
եւ
մի
է
բնութեամբ:
Չորրորդ`
զի
Արեգակն
ունի
լոյս
եւ
ջերմութիւն,
նոյնպէս
Հայր
ունի
լոյս`
զՈրդին
միածին
եւ
ջերմութիւն`
զՀոգին
Սուրբ:
Հինգերորդ`
ելանելն
Արեգական
յարեւելից`
զելանելն
Որդւոյ
ի
Հօրէ
նշանակէ,
ըստ
այնմ
«ելի
ի
Հօրէ
եւ
եկի
յաշխարհե:
Եւ
խոնարհիլն
ի
մուտն
Արեւու
զխոնարհիլն
առ
կոյսն,
ըստ
այնմ`
«զօրութիւն
Բարձրելոյն
հովանի
լիցի
ի
վերայ
քոե:
Եւ
ծածկիլն
ի
ներքին
կիսագունդն`
զպարուրիլն
ի
որովայն
Կուսին,
ըստ
այնմ`
«ահա
յղասջիրե:
Եւ
վերստին
ծագիլն`
զծնանիլն
ի
Կուսէն,
ըստ
այնմ`
«եւ
ծնցիս
որդիե:
Վեցերորդ`
բարձրանալն
Արեգականն
յերկրէ`
զբարձրանալն
ի
խաչին
նշանակէ,
ըստ
այնմ`
«յորժամ
բարձրացայց,
զամենեսեան,
ձգեցից
առ
իսե:
Եւ
խոնարհիլն`
զիջումն
ի
խաչէն,
որպէս
խոնարհեցաւ
ի
վերայ
բազկացն
Յովսեփայ:
Եւ
ծածկիլն
ի
ներքին
կիսագունդն`
զծածկիլն
հողով
ի
գերեզմանի,
ըստ
այնմ`
«զի
որպէս
Յովնան
եղեւ
ի
փոր
կիտին
զերիս
տիւս,
նոյնպէս
եւ
որդի
մարդոյ
ի
սիրտ
երկրիե:
Եւ
վերստին
ծագիլն`
զփառաւոր
յարութիւն
աստուածային
ի
գերեզմանէ`
ըստ
այնմ`
«եւ
յերիր
աւուր
յառնեմե:
Եօթներորդ`
համբառնալն
Արեգականն
ի
երկրէ,
զհամբառնալն
առ
Հայր
նշանակէ,
ըստ
այնմ`
«ելանեմ
ես
առ
Հայր
իմե:
Եւ
խոնարհիլն
զմիւս
անգամ`
գալուստն,
ըստ
այնմ`
«դարձեալ
գամ,
առնում
զձեզե:
Եւ
ծածկիլն
զկորուստ
մեղաց
եւ
մեղաւորացն
ի
դժոխս,
ըստ
այնմ`
«երթայք
յինէն
անիծեալքե:
Եւ
վերստին
ծագիլն`
զվերանալն
արդարոցն
յերկին,
ըստ
այնմ`
առաքելոյ
«արդարքն
լուսեղէն
ամպօք
վերանան
ընդ
առաջ
Տեառն
յօդսե:
Ութերորդ`
ծագիլն`
զաստուածային
վարդապետութեան
լուսաւորելն
նշանակէ,
ըստ
այնմ`
«ես
լոյս
աշխարհ
եկիե:
Եւ
խոնարհիլն`
զաստուածահրաշ
սքանչելիքն,
որպէս
ասէր`
«ես
եկի,
զի
զկեանս
ունիցինե:
Եւ
ծածկիլն`
զթաքնութիւն
աստուածային
զօրութեան
յանհաւատիցն,
ըստ
այնմ`
«վասն
անհաւատութեան
նոցա
ոչ
արար
զօրութիւնսե:
Եւ
վերստին
ծագիլն`
զլուսաւորելն
զաչս
ըստ
հաւատոցն,
որպէս
ասաց
Բարտիմէի`
«երթ,
հաւատք
քո
կեցուցին
զքեզե:
Իններորդ`
զաստուածային
հրաշագործութիւնս
յորժամ
ներգործէր,
բարձրանայր
իբրեւ
զԱրեգակն,
որպէս
վասն
յարութեան
Ղազարու
ի
մտանելն
յաւանակաւ
յԵրուսաղէմ
դղրդեցաւ
քաղաքն
ամենայն,
եւ
Ովսաննայ
երգով
փառաւորէին
զնա:
Եւ
խոնարհէր
իբրեւ
զԱրեգակն,
յորժամ
զմարդկայինս
նկատէր
զքաղց,
զծարաւ
եւ
զայլսն:
Եւ
ծածկէր,
որպէս
զԱրեգակն,
այսինքն
ի
սատանայէ,
որ
մինչ
ի
խաչն
ոչ
կարաց
վերահասու
լինել
ճշմարտութեան
առանց
տարակուսանաց:
Թէպէտ
եւ
աղաղակէին
դեւք
«գիտեմք
զքեզ,
ով
ես
սուրբդ
Աստուծոյ
եւ
ի
հրէիցնե,
որպէս
ասէ
առաքեալն`
«եթէ
էին
ծանուցեալ,
ոչ
արդեօք
զՏէրն
փառաց
ի
խաչ
հանէինե:
Տասներորդ`
ծագեցաւ
ի
տուն
Սիմոնի
իբրեւ
զԱրեգակն
եւ
խոնարհեցաւ,
յորժամ
սեղանակից
եղեւ
նմա,
ծածկեցաւ
ի
Սիմոնէ,
յորժամ
ասէր,
թէ
մարգարէ
ոմն
էր
սա,
գիտէր
եւ
ծագեցաւ
ի
սիրտ
պոռնկին,
որ
հաւատեաց
զնա
Աստուած
եւ
թողօղ
մեղաց
եւ
օծ
զՏեառն
յօծումն
պատանեաց:
Մետասաներորդ`
ծագեցաւ
հեթանոսաց
իբրեւ
զԱրեգակն
եւ
ըստ
այնմ`
«լոյս
յայտնեցար
հեթանոսացե
եւ
խոնարհեցաւ
ի
տունս
մաքսաւորաց
եւ
մեղաւորաց,
որպէս
Զաքէին,
եւ
ծածկեցաւ
կղէոպեանցն
ի
ճանապարհին
եւ
վերստին
ծագեցաւ
ի
վերնատունն,
որպէս
Թովմայի:
Երկուտասաներորդ`
ծագէ
որպէս
զԱրեգակն
յոգիս
արժանաւորաց
եւ
փառաւորեալ
բարձրանայ
բարեգործութեամբ
նոցին:
Եւ
ծածկի
յանզեղջ
մեղաւորաց
եւ
վերստին
ծագէ
ապաշխարողաց,
այսպէս
եւ
լոյս
Լուսնին
նշանակ
է
գոյացութեան
մերոյ,
ծնանելովն,
բոլորելովն
եւ
մաշելովն,
զի
եւ
մեք
ծնանիմք
եւ
բոլորեալ
կատարիմք
եւ
նուազելով
մաշիմք,
երկրորդ`
նշանակ
է
մահու
եւ
յարութեան
մերոյ,
երրորդ`
մեղաց
եւ
ապաշխարութեան,
չորրորդ`
հին
օրինացն,
հինգերորդ`
նշանակէ
եւ
զփոփոխական
եւ
զյեղյեղուկ
բնութիւնս
մեր:
Իսկ
նշանակութիւն
աստեղացն.
որպէս
նշանակ
եղեն
Ծննդեանն
Քրիստոսի
եւ
այժմ
աստղ
գիսաւոր
նշանակ
է
աշխարհի
խռովութեան
եւ
սասանման,
նաեւ
ըստ
փոփոխութեան
որակաց
լուսոյն,
զանազան
նշանակութիւնս
շնորհեն
աշխարհի:
1զ
Վեցերորդ`
ասելի
է,
թէ
վասն
է՞ր
յերկինս
եդ:
Նախ
զի
երկինքն
բարձր
է,
եւ
յայնմանէ
առաւել
զլոյսն
ծագէին
յերկիր:
Երկրորդ`
լուսաւորքն
ի
հրոյ
են,
եւ
տեղիք
հրոյն
է
բարձրագոյն,
որպէս
տարր
հրոյն:
Երրորդ`
աչք
մեր,
որ
է
լոյս,
ի
վերին
մասն
գլխոյս
է,
նոյնպէս
եւ
լուսաւորքն
յերկինս,
զի
մերձաւոր`
նմանն
զնմանն
տեսցէ:
Չորրորդ`
զի
ի
վեր
տեսցուք
աչօք
եւ
մտօք
զվերինն
խորհիմք,
ուր
Քրիստոս
նստի
ընդ
աջմէ
Աստուծոյ:
Հինգերորդ`
զի
տեսցուք
եւ
իմասցուք,
թէ
արտաքին
սրահն
երկնից
այսպէս
է
զարդարուն,
քան
ի
առաւել
ներքին
կողմն
սրբութեան
իմանալեացն
դասուց:
Վեցերորդ`
զի
ի
միտ
ածցուք
զառաջին
փառսն
մեր
եւ
ցանկասցուք
եւ
մի
որպէս
զանասուն
յերկիր
կորասցուք,
յիշեա,
եղբայր:
Արդ,
այժմ
ասասցուք,
թէ
զինչ
է
տասնիններեակն:
Տասնիններեակ
է
շրջանն
Լուսնին,
որ
յամս
ԺԹ.
(19)
Լուսինն
կատարէ
զընթացս
իւր`
սկսեալ
ի
ստեղծման
շաւղէն
եւ
հասեալ
ի
գլուխ
շրջանին`
պատառնու:
Եւ
դարձեալ
դառնայ
եւ
մտանէ
ի
սկիզբն
շրջանին
ի
մտանել
քսաներորդ
ամին:
2.
Երկրորդ`
խնդրելի
է,
թէ
ուստի
պատճառի
պակասումն
աւուրն
տասնիններեակիս:
Գիտելի
է,
զի
ի
չորեքշաբթոջ
աւուր
ի
վաղորդեանն
պահու,
յորում
ստեղծաւ
Արեգակն
եւ
եդաւ
ի
ստեղծման
շաւիղն
ի
հասարակաւորութեան
էր,
զի
երկոտասան
ժամ
զտիւն
չափէր
եւ
զերկոտասան`
զգիշերն:
Եւ
ընթացաւ
Արեգակն
զտիւ
աւուրն
այն
ԺԱ.
(11)
ժամ
եւ
ԺԱ.
(11)
մասն
եւ
մնաց
յերկոտասան
ժամէ
աւուրն
ԺԹ.
(19)
մասն
այլ
վճարէր
զերկոտասան
ժամն
եւ
մտանէր
ի
ներքին
կիսագունդն:
Եւ
մերձ
երեկոյին
եստեղծ
Աստուած
զԼուսինն
եւ
եդ
ի
նոյն
շաւիղ
ստեղծման
Արեգականն
եւ
ընթացաւ
զհետ
հետոց
նորա
ԺԱ.
(11)
ժամ
եւ
ԺԱ.
(11)
մասն:
Եւ
Արեգակն
զԺԲ.
(12)
ժամն
բոլոր
իշխեաց
տուընջեանն,
բայց
Լուսինն
զԺԲ.
(12)
ժամն
ոչ
կարաց
իշխել
գիշերոյն,
զի
զԺԹ.
(19)
մասն
ի
տիւն
ընդ
Արեգականն
գնաց:
Եւ
մնաց
ԺԱ.
(11)
ժամ
եւ
ԺԱ.
(11)
մասն
գիշերոյն
յիւր
իշխանութիւն,
զի
զայն
միայն
լուսաւորեաց
ի
վերին
կիսագունդն:
Եւ
զԺԹ.
(19)
մասն,
որ
ի
ԺԲ.
(12)
ժամէն
պակաս
լուսաւորեաց,
զայն
ի
ներքին
կիսագունդն
ընթացաւ:
Եւ
զայն
ԺԹ.
(19)
մասն
յամենայն
ամի
պակաս
ընթանայ
Լուսինն
ըստ
ստեղծման
աւուրն,
որ
ոչ
կարաց
լուսաւորելով
իշխել
գիշերոյն
զԺԲ.
(12)
ժամն
եւ
զԺԱ.
(11)
մասն:
Եւ
ԺԹ.
(19)
մասունքս
ժողովեալ
ի
ԺԹ.
(19)
ամն,
պակասեցուցանեն
օր
մի
եւ
մասն
մի
յաւելեալ
ՅԿ.
(360)
մասանցն
եւ
առնէ
«զկատարեալ
Լուսիննե:
-
Բայց
աստ
տարակոյս
է.
զի
ասէ
մեկնիչն,
թէ
այս
է
տասնիններեակ,
որ
ԺԹ.
(19)
մասն
ամի
ամի
յաւելու
ի
Լուսնէն
եւ
ի
ԺԹ.
(19)
տարին
լինի
օր
մի,
որ
յաւելու
ի
վերադիրս
ազգաց:
-
Մի'
այսպէս
իմանալ,
թէ
Լուսինն
այսպիսի
ընթացիւքս,
որ
ամի
ամի
ԺԹ.
(19)
մասն
յաւելու
ի
Լուսնէն,
թէ
օր
յաւելեալ
բացակատարէ
եւ
այնպես
յաւելու
զվերադիրս
ազգաց:
Ո'չ
այսպէս,
այլ
պակաս
ընթանալովն
ամի
ամի
ԺԹ.
(19)
մասն
օր
մի
այլ
պակաս
ընթանայ,
քան
զԱրեգակն
ի
տասնիններեկի
ամին:
Զի
զԺԸ.
(18)
ամն
Լուսինն
զիւր
տարին
ՅԾԴ.
(354)
օրն
վճարէր
եւ
ի
տասնիններեկի
ամին
ՅԾԳ.
(353)
օրն
վճարէ,
որ
է
օր
մի
այլ
պակաս,
քան
զՅԾԴ.
(354)
օրն,
զոր
իւր
սահման
էր,
որ
հանապազ
ընթանայր:
Վասն
որոյ
ի
տասնիններեկի
ամին
ԺԲ.
(12)
բերեմք
ի
վերայ
վերադրին,
որ
ՅԾԳ.
(353)
օր
տարւոյ
Լուսնին
դարձեալ
ՅԿԵ.
(365)
լինի
եւ
հաւասարի
տարւոյ
Արեգականն:
Եւ
ի
նահանջի
ամին,
որ
օր
մի
յաւելու
Արեգկան
ի
տարին,
նա
Ժ.
(10)
թիւ
ածեմք
ի
վերայ
վերադրին
հայոց,
որ
է
թիւ
մի
պակաս,
զի
դարձեալ
լիցի
ՅԿԶ.
(366)
օրն`
ՅԿԵ.
(365):
Եւ
յորժամ
տասնիններեկի
ամ
ոչ
լինի,
որ
Լուսինն
պակասեցնէ
օր
մի
եւ
կամ
նահանջի,
որ
Արեգակն
յաւելու
օր
մի,
նա
ԺԱ.
(11)
բերեմք
ի
վերայ,
որ
դարձեալ
ՅԿԵ.
(365)
լինի
օր
տարւոյն
Լուսնին
եւ
հաւասար
գտանիցի
Արեգականն:
Եւ
յորժամ
նահանջն
եւ
տասնիններեակն
ի
մի
ամ
հանդիպին,
դարձեալ
ԺԱ.
(11)
ածեմք
ի
վերայ,
զի
թէ
Լուսինն
պակասեցոյց
օր
մի,
նա
Արեգակն
յաւել
օր
մի,
վասն
այն
ԺԱ.
(11)
ածեմք
ի
վերայ:
3.
Երրորդ`
ասելի
է,
թէ
զինչ
առնէ
տասնիններեակս:
Առաջինն`
զայս
առնէ,
զի
զԼուսինն
ի
ստեղծման
շաւիղն
ձգէ,
երկրորդ`
զի
յաւելու
ի
վերադիրս
ամենայն
ազգաց,
երրորդ`
զի
թիւ
մի
պակասեցուցանէ
ի
վերադրէն
Հայոց
Մեծաց:
