Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Յաղագս ոմանց հարկաւոր եւ համակից իրակութեանց, այսինքն (Ա) Վասն Հաշտարխանու յղելոյն Շահվէրտի խանին զթուղթ առ խանն մեր, բանիւ Իսրայէլ ապօրինաւոր Կաթուղիկոսին: (Բ) Գալստեան Յօնանու բանադրեցելոյն (Գ) Կոչումն խանին զսրբազան Վեհըն ՚ի խրախութիւն: (Դ) Գալստեան ոմանց ուխտաւորաց, (Ե) Կենդանութեան Յամթայ նուիրակ Պետրոս վարդապետին: (Զ) Աղերս խանին ըստ խնդրոյ Շահվէրտի խանին, տալ Իսրայէլին զհրաման Կաթուղիկոսութեան: (Է) Արձակմանն Յօնանու եւ կարգիլոյն նուիրակ երկրի Վանայ: (Ը) Խնդրելն սրբազան Վեհին զնուիրակն Կարնոյ: (Թ) Եւ առաքելն ՚ի Խնուս զնուիրակ: (Ժ) Վասն փօլիցայից ինչ: (ԺԱ) Գրիլոյն պատասխանեաց թղթոց տաճկացն Վանայ: (ԺԲ) Եւ խնդրելոյն սրբազան Վեհին զԲաղտասար վարդապետն նուիրակն Վանայ:

Մինչ տակաւին էաք մեք անդէն ՚ի յԱրկուռի գրեաց խանն առ սրբազան Վեհըս մեր զթուղթ, ըստ խնդրոյ Շահվէրտի խանին Գեանճայու (ընդ որում կամէր խնամանալ, զորմէ յետոյ ասելոց եմք) եւ զնորին թուղթն եւս զոր առ ինքն էր գրեալ, յղեալ էր ընդ թղթոյն իւրոյ` բանիւ աղերսական, զի կատարեսցէ զխնդիրս Շահվէրտի խանին, որ գրեալ էր առ ինքն վասն Իսրայէլ ապօրինաւոր Կաթուղիկոսին (որ չեւ եւս ընկալեալ էր ՚ի սրբազան Վեհէս մերմէ զհրաման Կաթուղիկոսութեան, որպէս ցուցեալ է ՚ի Մայիսի ԻԷ, եւ ՚ի բազում տեղիս) զի աղերսեսցէ զսրբազան Վեհըս մեր, տալ նմա զՀաշտարխան, զի նա առաքեսցէ անդ զնուիրակ: Եւ ո'չ եթէ ըստ այսմ կերպի, թէ քոյէ, նմա տո'ւր, այլ թէ նորին է` եւ գրեալ է դա առ ժողովուրդս տեղւոյն ո'չ տալ սմա զնուիրակութիւն: Տեսանելի է աստանօր զապօրինաւորին լրբութիւն. զի զՀաշտարխան իւրն դնէր, եւ զժողովարարն իւր նուիրակ անուանէր, որ երթեալ անդ զբազում լրբութիւնս առնէր եւ հակառակէր նուիրակին մերոյ: Ուստի գրեաց սրբազան Վեհըս մեր յառաջ քան զայս առ իշխանսն Հաշտարխանու եւ Ղզլարու, զի ըմբերանեսցեն զնոցին լրբութիւնսն եւ մի' զտեղի տայցեն: Եւ թէ որպէս զժողովարարս (որպէս ասացեալ է ՚ի Փետրվարի ԺԶ, եւ յանցեալն ՚ի յԱպրիլի ԺԳ), ձեւանայցեն որպէս եւ է իսկ նոցին կանոն, յայնժամ զկամաւոր ողորմութիւնս շնորհեսցեն նոցա: Ըստ այսմ մտաց եւ այժմ առ խանն գրեալ զպատասխանի թղթոյն միամտեցոյց: Թէ որպէս եւ է' մեզ սովորութիւն յամենայն տեղիս առաքել զնուիրակն մեր Մեռոնաւ, առաքեցաք եւ ՚ի Հաշտարխան զնուիրակ եւ պատուիրեցաք նմա զամենայն ինքնագլուխ ժողովարարս սանձել, եւ ո'չ տալ թոյլ առնել զլրբութիւն, զի այս օրէնէ մեզ պատուիրեալ նուիրակացն մերոց: Եւ այս մանաւանդ վասն գեանճեցոցն պատուիրեցաք, զի թէ եւ ՚ի նոցունց ժողովարար եկեսցէ, մի թողուցուս, որովհետեւ` նոքա յերկուս փեռեկտեալ են, եւ ապօրինաւորք են: Բայց արդ վասն խաթեր քոյ եւ Շահվէրտի խանին, գրեցի ահա առ նուիրակն մեր, զի թուլատրեսցէ ժողովրդեանն տալ նմա` որք կամիցինն զկամաւոր ողորմութիւնս: Զայս բարւոքագոյն հնարս եգիտ սրբազան Վեհըն, որպէս յայտէ ՚ի վերոյ, եւ զթուղթն զոր խոստացաւ տակաւին ոչ գրեաց. եւ ըստ այսմ պատասխանեաց անպատեհ խնդրոյն, առ որ կարի յոյժ տարակուսեցաւ. զի թէ բացապէս տայր բանիս պատասխանի, դիւրաւ ո'չ զերծուցանէր զգլուխն ՚ի ցաւոյ:

Իսկ Առաջնորդ սրբոյ Կարապետին Յօվնան վարդապետն, որ բանադրեցաւն ՚ի Յունիսի ամսոյ Լ., որպէս ասացաւ անդ: Իբրեւ իշխանք Քաղաքին Կարնոյ գրեալ էին փութով ելանել եւ ՚ի սուրբ Աթոռս գալ (որպէս անդ ՚ի յՕգոստոսի ԻԳ եղեւ ասացեալ): Վաղվաղակի ուրեմն ելեալ ՚ի վանից անտի եկեալ էր ՚ի Կարին Քաղաքն վարդապետօք եւ իշխանօք: Եւ անդուստ եւս եդեալ ընդ նմա իշխանացն Կարնոյ զերկու ոմանս նշանաւորս արս, զՊ. Քրիստոսատուրն եւ զԱրապկերցի Մհ. Սահակն, եւ ինքեանք եւս գրեալ վասն նորա զաղերսական մահսարս, եւ յղեալ յայսկոյս: Որ եկն եւ հանդիպեցաւ սրբազան Վեհին անդէն ՚ի յԱրկուռի: Իսկ ծառայն այլահաճոյ Մհ. Յօնանն, ՚ի զուր` եւ ընդ վայր եւ առանց եւ ո'չ միոյ բռնագունի ինչ հարկի, դարձեալ ՚ի Կարնոյ ընդ Յօնան վարդապետին եկն առ սրբազան Վեհըն, անփոյթ արարեալ զամենիւք թղթովքն, եւ զհոգալի բանիւքն` որոց աղագաւ երթայրն ՚ի Պօլիս եւ մեծամեծս պարծիլով եկեալ էր ընդ բանադրելոյն, որպէս թէ ինքն իցէ մուծանօղ եւ հրամանատար դրան Հայրապետին. եւ մտադրելով դառնալ ընդ նմա միւսանգամ եւ ՚ի Պօլիս գնալ: Բերեալ ընդ իւր զամենայն թուղթսն զորս տարեալ էր, բաց յայնցանէ, որք ՚ի Կարին պարտ էին հասանիլ եւ որք ՚ի Թօխաթ ՚ի ձեռն նուիրակ Եսայի վարդապետին պարտ էին ժամանել, զորս ՚ի գալն ՚ի Կարնոյ` ՚ի ճանապարհէ անտի ՚ի ձեռն փայեկին Եւդոկիոյ որ յիշեցաւ ՚ի յՕգոստոսի ԻԳ, յղեալ էր: Առ որ յոյժ սրտմտեալ բարկութեամբ սրբազան Վեհին, մտադրեաց այլ ոչ եւս միւսանգամ դարձուցանել ՚ի յայն գործ: Այլ եւ եկեալ էր ընդ սոցին սրբոյ Երուսաղէմի միաբան Գաբրիէլ վարդապետն, զոր Պատրիարգն տեղւոյն Կարապետ վարդապետն արարեալ նուիրակ վիճակին Տիգրանակերտու յղեալ էր վկայական թղթով առ սրբազան Վեհըն ՚ի ձեռնադրել Եպիսկոպոս: Իսկ Յօնան վարդապետին մեծաւ զղջմամբ եւ կատարեալ մեղայիւ եւ յորդահեղ արտասուօք` դիմեալ յոտն սրբազան Վեհին ըստ անառակին որդւոյ` գոչեաց զմեղայ, եւ խնդրեաց մեծապաղատ ողբով զթողութիւն յանցանաց իւրոց: Որոյ քաղցրացեալ սրբազան Վեհին Հայրականաւն իւրով գորովագութ սիրով` ողջամբ ընկալաւ` եւ մարդասիրեաց զնա, եւ ներելով ներեաց ամենից նորին յանցանաց: Բայց ո'չ ելոյծ զնա ՚ի կապից, զի եկեալ ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի ներկայութեան մեծի հանդիսի եւ առաջի Քրիստոսակիր սրբոյ տեղւոյս տացէ նմա զարձակումն:

Եւ մինչ ՚ի սոյն հանդիսացեալք առարկէին, ՚ի նոյնում իսկ ներկայութեան ժամանեաց շեշտիւ առ սրբազան Վեհըն հրաւիրակ ՚ի խանէն, երթալ ՚ի խրախութիւն նշանադրութեան դստեր եղբօրն իւրոյ, որ խօսեցեալ էր որդւոյ Շահվերդի խանին իշխողին Գեանճայու (որպէս ասացաւ ՚ի վերոյ յառաջներորդում բանին): Յոյժ հարկիւ եւ կարի ստիպով, զի խնդիրն ո'չ միայն էր այնր աղագաւ (որպէս ՚ի ներքոյ ցուցանելոց եմք) ՚ի յայս հարկաւորեալ սրբազան Վեհին, ՚ի վաղիւն որ էր Չորեքշաբաթ, եւ ելն ամսոյն Օգոստոսի, ելեալ ՚ի յԱրկուռւոյ եկեալ իջեւանեցաւ ՚ի գետն Գառնւոյ: Եւ ՚ի վաղիւն որ էր Հինգշաբաթ, եւ մուտն Սեպտեմբեր ամսոյ, եմուտ յԵրեւան. եւ չեւ եւս իջեալ գոլով յերիվարէն, կոչեաց փութանակի խանն առ ինքն ՚ի խրախութիւն. եւ գնացեալ առ նա մեծարեցաւ եւ պատուեցաւ ըստ արժանոյն. եւ դարձեալ անտի եկն ՚ի տեղի իւր:

Ապա եկեալ հանդիպեցան սրբազան Վեհին ուխտաւորք ոմանք, որք յառաջագոյն եկեալ ՚ի սուրբ Աթոռս կատարէին զուխտս իւրեանց եւ անդուստ ապա եկեալ առ սրբազան Վեհըն: Որք էին ՚ի Թամզարայու: Որոց մի ոմն` որոյ անունն էր մահտեսի Սիմէօն, բերեալ էր յոմանց զԱջահամբոյրս. վասնորոյ թուղթք գրեցան առ կրկին Եղիսաբեթ կանայսն: Թուղթ մի եւս օրհնութեան առ Ղարաղաշ Պարոն Պետրոսն ՚ի ձեռն նոյն մահտեսի Սիմէօն, որոյ դարձեալ ընդ այլ ընկերաց իւրոց ՚ի վաղիւն որ էր Ուրբաթ ՚ի Սեպտեմբերի Բ:

Յայսմ իսկ աւուր, լուր իմն աւետեաց եւ համբաւ բարի յ՚ունկն սրբազան Վեհիս մերոյ ժամանէր: Զի զնուիրակէն Յամթայ զՊետրոս վարդապետէն` որ ասացաւ ՚ի Յուլիսի ԺԲ թէ վախճանեալ է, ՚ի նմանէ այժմ փայակ ոմն ժամանեաց թղթով առ սրբազան Վեհըն, որ կենդանի էր եւ չէր վախճանեալ: Նա եւ ՚ի Ռէթէոս վարդապետէն եբեր փայակս այս զթուղթ, որ յայնժամ առաքեցաւ փոխանակ նորա, զի նուիրակեսցէ զայն վիճակ, որ գնացեալ անդ իբրեւ զՊետրոս վարդապետն գտեալ էր կենդանի, մնացեալ էր անդ շիւար, եւ ո'չ էր դարձեալ: Վասնորոյ գրեալ էր առ սրբազան Վեհըն, զի թէ կամիցի, արասցէ զինքն անդուստ իսկ նուիրակ Գաղատիոյ երկրին: Իսկ Պետրոս վարդապետն գրեալ էր եւս վասն փոլիցայ առնելոյ, թէ դրամ գոյ առիս ՚ի պատրաստի: Այլ սրբազան Վեհին յաղագս նորին կենդանութեան անբաւ եղեալ ցնծութիւն (զի յիրաւի յատուկ իմն էր նա յեղբարս իւր ՚ի կաթնասուն որդիս Աստուածաէջ սրբոյ Աթոռոյս): Գրեաց ապա բերկրալիր զուարճութեամբ զպատասխանի նորին թղթոյ, եւ պատուիրեաց վասն դրամոյն` կամ ՚ի Կարին փօլիս առնել, եւ կամ ընդ Ռէթէոս վարդապետին յղել: Գրեաց եւ առ Ռէթէոս վարդապետն այսր աղագաւ եւ ՚ի պատասխանի իւրոյ թղթոյն հարկելով` զի փութով գայցէ: Որոյ եւ սիրով մեղադրութիւն վասն անպատեհ խնդրոյն, որ ասացաւ: Որովք ել գրաբեր փայակն ՚ի Բ. Սեպտեմբեր:

Բայց հարկաւորապէս խնդրելն խանին զսրբազան Վեհըն ՚ի յԱրկուռւոյ անտի (որպէս ասացաւ ՚ի վերոյ յերրորդում բանին) էր այն աղագաւ, զի Շահվէրտի խանն որ կամէր զդուստր եղբօր սորին ածել որդւոյ իւրում (որպէս ասացաւ) եւ առաքեալ էր զարս ՚ի նշանադրել, գրեալ էր ընդ նոցին եւ վասն ապօրինաւորին Իսրայէլի առ խանն զխնդիր, զի թէ հարկիւ իցէ, եւ թէ աղերսանօք, առցէ ՚ի սրբազան Վեհէս մերմէ վասն նորա զհրաման Կաթուղիկոսութեան: Ուստի` բազմիցս թախանձէր խանն զսրբազան Վեհըն, գրել վասն նորա զհրաման, եւ կատարել զխնդիրս Շահվէրտի խանին: Եւ սրբազան Վեհըն իբրեւ զանկարելութիւն այսորիկ խնդրոյ ցուցանէր խանին. եւ բացասէ'ր, խանն զմիջնորդսն բազմացուցանէր, եւ մեծաղերս բանիւք կարի իմն հարկէր առնել զայն, եթէ սիրես ասէ զիս, եւ կամիս զօգուտն մեր. զի ընդ առն ընդ այնմիկ` մեք ասէ զբարեկամութիւնս կամիմք առնել. եւ մի' լիցի այս միայն ՚ի մէջ մեր պատճառ պաղութեան: Իբրեւ այսմ անհաւան եղեալ սրբազան Վեհին զընդդէմն պատասխանեաց ասելով թէ` մինչեւ ո'չ ունիցի նա ըստ օրինաց մերոց զթուղթ համահաճական ՚ի բնաւից ժողովրդոց այնմ վիճակի, եւ ո'չ գայցէ խոնարհութեամբ ՚ի սուրբ Աթոռն մեր եւ առ ոտս մեր, չէ հնար` թէ արասցուք մեք զայդ, նոքա առ այս պատասխանեցին թէ` ուրեմն խոստացի'ր մեզ առնել զայդ` հաւաստի բանիւ, մինչ նա ՚ի յոտս քոյ եկեսցէ հանդերձ ասացելովդ համահաճականաւ թղթով, յայնժամ եւ մեք գրեսցուք առ Շահվէրտի խանն յղել զնա ՚ի յոտս քոյ այնու մահսարական թղթով: Իբրեւ եւ այսորիկ զանկարելին եցոյց նոցա սրբազան Վեհըն, թէ ես ո'չ միայն յայնց ասեմ բերել զմահսար որք զինքն կամին, այլ ՚ի բնաւից ժողովրդոց այնմ վիճակի, նոքա եւ զայս յանձն առին բերել նմա, այլ որք ընդունին ասեն զՅոհաննէսն` որք են միայն ընդ իշխանութեամբ երկուց մէլիքաց, յայնց նա ո'չ կարէ առնուլ զմահսար, այլ ՚ի Շամախու, ՚ի Շրուանու, ՚ի Դարբանտու եւ յայլ կողմանցն այնոցիկ, բերէ նա զհաւանութիւն վասն իւր: Իսկ իբրեւ խանն ըստ այսմ գրեաց առ Շահվէրտի խանն, եւ սրբազան Վեհըն ակամայ կամօք յանձն էառ զայս պայման, ապա ասեն, ուրեմն եւ դու գրեա' առ Իսրայէլն զթուղթ, ըստ այսմ պայմանի: Իսկ սրբազան Վեհըն ո'չ էառ յանձն գրել առ նա զթուղթ, այլ առ Շահվէրտի խանն գրեաց զթուղթ, թէ զխնդիրն զոր գրեալ էիր առ խանն մեր վասն Իսրայէլ վարդապետին, ո'չ էր հնար ըստ օրինաց մերոց, թէ առնէաք զայն, այլ թէ յղեսցես զնա առ մեզ հանդերձ համահաճական թղթով բնաւից ժողովրդոց այդմ վիճակի, յայնժամ եւ մեք վասն խաթեր քոյ եւ խանին մերոյ տացուք դմա զհրաման Խալիֆայութեան: Զայս այսպէս գրեալ ետ խանին զի յղեսցէ ՚ի ձեռն եկեալ արանցն առ նա. Սեպտեմբերի Դ:

Չուեալ ապա մեր ՚ի յԵրեւանու ՚ի սոյն աւուրս շաբաթու ընդ երեկս, եկաք սուրբ Աթոռս: Եւ մտեալ սրբազան Վեհին յեկեղեցին, ետ կատարել զկարգ երեկոյեան ժամուն, եւ յաւարտմանն նստաւ Աթոռով առաջի միածնաէջ սրբոյ տեղւոյն: Եւ Յովնան վարդապետն (որ յԱրկուռւոյ անտի ՚ի սուրբ Աթոռս էր յղեալ յառաջագոյն) եկեալ արտասուօք եւ արդիւնաւոր զղջմամբ առ ոտսն` գոչեաց զմեղայ: Եւ սրբազան Վեհըն շնորհեաց նմա զթողութիւն եւ արձակեաց ՚ի կապանաց: Բայց զբանադրանսն ընդ իւր ոչ էր բերեալ, որ չէր բարւոք իմն գործ. սակայն ընդ կատարեալ մեղային ընկալաւ զթողութիւն եւ զյարձակումն: Ապա խնդրեաց նա ՚ի սրբազան Վեհէն շնորհել ինքեան զվկայական նամակ մի վասն արձակմանն իւրոյ: Եւ սրբազան Վեհըն շնորհեաց ըստ խնդրոյն, որոյ օրինակն տեսցի ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն յերեսն ՃԴԶ:

Գրեաց եւ ՚ի պատասխանի Կարնեցոց թղթոցն այսր աղագաւ զթուղթ, թէ ահա արձակեցաք, զորոց եւ լինելով շնորհակալ, զի եղեն պատճառ խաղաղութեան եւ այլ եւս բանք: Թուղթ եւս գրեցաւ առ Մախսուտ բէկն Մշու վասն այսր, թէ ահա արձակեալ զնա յղեցաք վասն խաթեր Իսաղ Աղային եւ Օճաղլուացն, թէպէտ դու ո'չ էիր գրեալ զգիր: Եւ վասն ՚ի Պաղտասար վարդապետէն առեալ դրամոյն սակաւ ինչ մեղադրութիւն, բայց արդարացուցանելով զինքն, թէ ընդէ՞ր դու չարախօսաց լինելով ունկնդիր առնես զայդպիսի անպատեհ բանս որ ո'չ վայել է անուան քում: Որոյ աղագաւ նուիրակունքն մեր ո'չ գան յերկիրդ քոյ եւ մեք այնր աղագաւ մանաւանդ զՅօհան վարդապետն բանադրեցաք: Եւ այլ եւս առ այսոսիկ բանք, եւ յորդորումն ՚ի սէր եւ ՚ի բարեկամութիւն ընդ սրբոյ Աթոռոյս:

Բայց եւ կարգեաց զնա սրբազան Վեհըն նուիրակ բոլոր երկրին եւ վիճակին Վանայ, զոր ինքն իսկ յանձն էառ իւրով կամաւ, առնել զյատուկ իմն ծառայութիւն սրբոյ Աթոռոյս, եւ զի Պաղտասար վարդապետն հանաւ ՚ի նուիրակութենէն (որպէս ասացաւ յՕգոստոսի ԻԳ), վասնորոյ կոնդակ եւս ետ նմա սրբազան Վեհըն նուիրակական, զի երթեալ նուիրակեսցէ նովաւ զայն վիճակ ըստ իւրոյ խոստմանն: Թուղթ եւս ըստ նորին խնդրոյ գրեաց յերկիրն Մշու առ յերկուս եղբարս ոմանս, որք խոստացեալ էին զխոստումն ինչ սրբոյ Աթոռոյս եւ ո'չ էին տուեալ, վասնորոյ բանադրեալ էր զնոսա Բաղդասար վարդապետն: Արձակելով զնոսա եւ յորդորելով` զի զխոստմունսն տացեն:

Եւ զի Կարնոյ նուիրակ Պետրոս վարդապետն աւարտեալ զնուիրակութիւն Քաղաքին, նստէր ՚ի Քաղաքն պարապ եւ անգործ, եւ ընդ վայր առնէր զծախս, իսկ զԱբեղայն իւր արկեալ ՚ի թեմսն ՚ի ձեռն նորին ջանայր ժողովել զնուիրակութիւնն. որ ոչ այնչափ ինչ կարէր առնուլ ՚ի ժողովրդենէն զտուրս, վասն զի հրապարակախօսին եւ դէմք, եւ հասակ վայելուչ գործոյն հարկաւորի, որք առաւել զպատկառանս առբերեն հայողացն ՚ի նա: Ուստի` լինէր վնաս արդեանց սրբոյ Աթոռոյս, եւ տակաւին էր վիճակ որ չէր նուիրակեցեալ: Վասնորոյ` գրեաց առ նա սրբազան Վեհըն սիրով զթուղթ, զի փութով առանց իրիք յամեցման եկեսցէ, եւ մի' վասն մնացելոց վիճակացն յամեսցի, զի վասն այնց յատկապէս զնուիրակ առաքեցաք (զորմէ յետոյ ասելոց եմ): Գրեցաւ եւ վասն արձակման Յօնան վարդապետին, եւ այլ բանք:

Իսկ մնացեալ վիճակն զոր ասացաք, էր երկիրն Խնուսու: Վասնորոյ` առաքեաց անդ սրբազան Վեհըն ՚ի նուիրակել` զՊօլսեցի Գրիգոր վարդապետն. զոր եւ յանձնարար Յովնան վարդապետին: Վասնորոյ` ետ նմա զփոքր ինչ սրբալոյս Մեռոն, եւ զփոքրիկ իմն նուիրակական կոնդակ: Յորում եւ գրեցաւ յորդորումն վասն տալոյ զուտելի եւ զլծելի անասունս յաղագս Պարսպաշինութեան սրբոյ Աթոռոյս: Եւ այլ ըստ սմին յորդորմունք: Որոյ օրինակն է ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՃԽԷ:

Եւ վասն զի Եւդոկիոյ նուիրակ Եսայի վարդապետն եդեալ էր ՚ի նուիրակական արդեանց իւրոց զդրամ ինչ ՚ի Թօխաթ առ Շօռօթեցի Մկրտիչ Աղայն (որոյ պատուէր իսկ գրեցաւ առնել այնպէս ՚ի Յուլիսի Ի) եւ գրեալ էր առ սրբազան Վեհըն փօլիս առնել եւ ՚ի սուրբ Աթոռս բերել: Այլեւ ՚ի Բասրայ եւս գոյր դրամ յարդեանց Հնդստանու նուիրակ Յօհաննէս վարդապետին (զորմէ յետոյ եւս եմ ասելոց), ուստի` (վասն արձակման Յօնան վարդապետին եւ) յաղագս այսց` զթուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն ՚ի Կարին առ նսնուսեցի Մհ. Յօհաննէսն, եւ յեղբայրն իւր Մհ. Սարգիսն, զի անդ տացեն մեզ զնոյնչափ դրամս եւ ինքեանք փօլիսայագրով իւրով ՚ի Թօխաթ եւ ՚ի Բասրայ առցեն:

Թուղթ եւս առ Տէր Մեսրոպն գրեցաւ այսր աղագաւ, զի իմասցի զկամս նոցա, իսկ եթէ ո'չ, թէ զինչ պատասխանեսցեն գրեսցէ: Իսկ եւ զԹօխաթու փօլիսն առցէ եւ ինքն զղապզ տացէ, մինչեւ ինքն սրբազան Վեհըն յղեսցէ առ նոսա զղապզ: Գրեցաւ եւ վասն նուիրակին, զի հարկեսցէ փութով ՚ի գալ եւ կամ ընդ իւր բերցէ եւ այլեւս բանք առ այս: Բ թուղթք եւս առ Եփրիկեան Մահտեսի Գրիգորն եւ առ Պարոն Մելքոն Աղայն վասն Յօնան վարդապետին արձակմանն եւ վասն նուիրակին, թէ գրեալ եմք զի գայցէ: Զչորեսին թուղթքս հանդերձ թղթով նուիրակին Կարնոյ, սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ Տէր Պետրոսն տարաւ, որ եւս էր ընդ Յովնան վարդապետին ՚ի Կարնոյ եկեալ ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի յուխտ եւ զի ՚ի ձեռն իշխանացն, որ եկեալ էին ընդ Յովնան վարդապետին, յղեալ էին ոմանք զԱջահամբոյր սրբ. Վեհին վասնորոյ` օրհնութեան թուղթք գրեցան ՚ի Խնուս առ Խանբէկ կինն ՚ի ձեռն առն նորին Պարոն Եղիազարին, եւ առ Բարաղամն ՚ի ձեռն տիրացու Մհ. Սահակին:

Իսկ Անդրէաս վարդապետն եւ Պարոն Աղալօն եւ հաճի դարկեահն, որք թղթովք սրբազան Վեհին եւ խանին ՚ի Յուլիսի ԻԶ յաղագս Սուլէյման քրտոյն գնացին յաղերս առ Աստուածազօր Արքայն Հերակլ, զի կատարելապէս հաշտեցուսցէ ընդ նմա զսիրտ իւր եւ գրեսցէ առ նա զթուղթ, դառնալ անհոգութեամբ եւ բնակիլ յերկրոջս այսմիկ, դարձեալ նոցա այժմ ՚ի սկզբան ամսեանս Սեպտեմբերի եկին յԵրեւան: Ընդ որոց գրեալ էր Արքայն ըստ աղերսանացն զթուղթս առ սրբազան Վեհըն եւ առ խանն եւ առ Սուլէյման Աղայն եւ խնդրեալ էր տալ ըստ պայմանելոյն զԳՃԿ թումանն եւ գալ բնակիլ անհոգութեամբ յերկրոջս մերում: Առ այս մեծապէս ցնծացեալ խանին, յղեաց վաղվաղակի զկնի քրտոյն դառնալ եւ գալ փութ: Այսմ երազեկ լեալ թշնամւոյ նորին Բայազտոյ փաշային (որ զպատրաստութիւնս տեսանէր զօրաց գնալ եւ աւարել զնա ՚ի յօտարութեան)` վիրաւորեալ էր ՚ի սրբազան Վեհէն, թէ ընդէ՞ր բարեկամ գոլով մեզ զայս արար, որ չէ մեզ բարի. որ եւ գրեալ էր այսր աղագաւ առ սրբազան Վեհըն զմեղադրութիւն: Եւ սրբազան Վեհըն ծանոյց զայս խանին եւ խանն գրեաց զխնդիր, զի եւ առ նա գրեսցէ զթուղթ աղերսանաց վասն քրտոյն եւ միջնորդեսցէ հաշտիլ ընդ նմա: Վասնորոյ զթուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Բայազտոյ փաշայն, եւ ծանոյց նմա զպատճառ գրելոյն իւրոյ առ Հերակլ Արքայն զաղերս, զո'չ կարելն իւր բացասել զխնդիրս եւ զկամս խանին, որ չէ ինչ արժանի բացասելոյ: Այլ եւ զաղերս, զի եւ ինքն հաշտեսցի ընդ քրտոյն եւ այլ առ այս խնդիրք: Խանն եւս կամէր յետ աւուրց ինչ յղել առ նա զմիջնորդս վասն այսր: Թուղթ եւս առ Մարգար Աղայն գրեաց այսր աղագաւ: Որք ՚ի ձեռն Իւչքիլիսայի Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետին յղեցան, որ եւս էր ընդ Յօնան վարդապետին եկեալ. որ եւ ելին ՚ի սրբոյ Աթոռոյս Յովնան վարդապետն եւ որք ընդ նմա թղթովքն, որք ՚ի վերոյ բացայայտեցան: Ետ եւս սրբազան Վեհըն Յովնան վարդապետին եւ միաբանից նորին զփիլոնս խիլայ ՚ի նշան սիրոյ եւ զայլ ընծայս: Սեպտ. Է:

Յետ գնալոյ փայեկին Վանայ զոր յղեալ էր յԻսաղ Աղայն վասն Պաղտասար վարդապետին (զորմէ ասացաւ ՚ի յՕգոստոսի ԻԳ) ՚ի նոյն իսկ աւուրն, եւ անդէն ՚ի յԱրկուռի, ժամանեաց փայակ մի եւս ՚ի Պաղտասար վարդապետէն, որ ունէր ՚ի նմանէ զթուղթ, յորում գրեալ էր նա միւսանգամ ստուգութեամբ զիւրեւ անցից, եւ արկեալ ՚ի կամս սրբազան Վեհին, թէ որպէս կամիցի այնպէս առնիցէ: Բայց ծանուցեալ էր եւ զօգտաւորն, թէ որպէս պարտ իցէ առնել: Իսկ եւ ունէր փայակս այս զթուղթս ՚ի Հնդստանու նուիրակ Յովհաննէս վարդապետէն, եւ յ՚սպասաւորէ նորին Յովսէփ վարդապետէն (որ անցեալ էր յայսկոյս ՚ի Բասրայ, եւ վարդապետին իւրոյ սպասեալ մնայր) եւ այլոց ոմանց, զորս սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ Մուշաղբիւրցի Տէր Յովհաննէսն եկեալ ՚ի Բասրայու ՚ի Վան, բերեալ էր ընդ իւր եւ ինքն եւս գրեալ զթուղթ, ընդ վերոասացելոց թղթոցն յղեալ էր առ սրբազան Վեհըն ՚ի ձեռն այսմ փայեկիս. որ եւ գրեալ էր վասն դրամոյ ինչ, որ յարդեանց Յօհաննէս վարդապետին էր անդէն ՚ի Բասրա, զի հոգասցէ բերել փօլիցայիւ ՚ի սուրբ Աթոռս: Եւ զայլ եւս բազում բանս զնոցին եւ զիւրոյ որպիսութեանց: Իսկ սրբազան Վեհըն յայնժամ ո'չ գրեաց զպատասխանի այսց թղթոցս, պատճառաւ` զի ո'չ էր գրեալ զպատասխանիս թղթոց տաճկացն Վանայ (որպէս ասացեալ է անդ): Վասնորոյ այժմ` իբրեւ որպէս թէ յԱստուա'ծուստ յաջողմամբ ուղղեցաւ բանն ըստ այնմ, զի Յովնան վարդապետն իւրովի եկեալ արձակեցաւ (որպէս ՚ի վերդ ահա ՚ի Սեպտեմբերի Է. եւ յԷ բանին ասացաւ) (որոյ աղագաւ իսկ էր տարակուսեալ սրբազան Վեհըն, թէ զինչ պատասխանի գրեսցէ թղթոց տաճկացն Վանայ, որք գրեալ էին արձակել զնա ՚ի բացուստ, որ չէր հնար) եւ փոխանակ Պաղտասար վարդապետին Յովնան վարդապետն կարգեցաւ նուիրակ այնմ երկրի:

Ուստի գրեաց սրբազան Վեհըն զպատասխանիս թղթոց նոցին, զերկուս թուղթս, մինն առ Իսաղ Աղայն եւ միւսն առ Օճաղլուսն, թէ ահա ըստ խնդրոյ եւ կամաց ձերոց արձակեցաք զՅովնան վարդապետն, եւ հանեալ զՊաղտասար վարդապետն ՚ի նուիրակութենէ զնուիրակութիւն երկրիդ եւս տուաք նմա: Այլեւ յորդորումն ՚ի սէր եւ ՚ի բարեկամութիւն ընդ սրբոյ Աթոռոյս, եւ դարձեալ խնդիր վասն Պաղտասար վարդապետին` զի ՚ի խնամս կալցեն: Գրեաց եւ զպատասխանի թղթոյ Պաղտասար վարդապետին, եւ ծանոյց նմա զոր ինչ եղեւն, եւ ուր եզերեաց իրակութիւնն: Այլեւ պատուէր զի ՚ի գնալն անդ Յօնան վարդապետին, տացէ նմա զսրբալոյս Մեռոնն: Եւ զի` եթէ կամիցի, ելեալ ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ: Գրեաց նաեւ զպատասխանի թղթոյ Տէր Յօհաննիսին (զորմէ ՚ի վերնումդ բանում ասացաւ) վասն Յովհաննէս վարդապետին` զի գրեսցէ եթէ զհամբաւ ինչ նորոգոյն լուիցէ, եւ յղեսցէ եթէ թուղթ ինչ եկեսցէ: Եւ վասն դրամոյն, թէ հոգամք զի բերցուք: Եւ այլ եւս բանք ըստ նորին գրելեաց: Զորս առեալ գրաբեր փայեկին ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս: Ի Սեպտ. Ը:

Ծանուցեալ Իսաղ Աղային Վանայ (յետ գրելոյն իւրոյ ընդ օճախլուացն առ սրբազան Վեհըն զաղերս արձակել զՅօնան վարդապետն ՚ի բանադրանացն)` թէ Յօնան վարդապետն ելեալ գնաց յԷջմիածին ՚ի յարձակիլ, ՚ի նորոյ դարձեալ գրեալ էր առ սրբազան Վեհըն զաղերսական թուղթ, եւ խնդրեալ էր ներել յանցանաց նորին եւ արձակել. եւ փոխանակ Պաղտասար վարդապետին զայլ ոք նուիրակ առաքել ՚ի յայն վիճակ, երաշխաւոր լինելով, թէ յինէն գիտեա' եթէ չար ինչ հանդիպեսցի նմա: Եւ ՚ի ձեռն ուրումն թաթարի յղեալ էր ՚ի Մուշ առ Մախսուտ բէկն, յորդի Ալատին բէկին, զի եւ նա ըստ այնմ օրինակի գրեալ զթուղթ տացէ նոյնոյ թաթարին: Որովք եկեալ թաթարն ժամանեաց առ սրբազան Վեհըն ՚ի Սեպտեմբերի Թ: Եւ սրբազան Վեհըն` զի գրեալ էր զպատասխանիս թղթոց Իսաղ Աղային եւ օճախլուացն յառաջագոյն, եւ զի արձակեալ էր զՅօնանն ՚ի կապանաց (որպէս ասացեալ է ՚ի վերդ): Յաղագս որոյ գրեաց այժմ ՚ի կարճոյ միայն առ նոսա զպատասխանիս թղթոց իւրեաց, որպէս արարեալն էր յառաջ, եւ գրեալ առ նոսա: Եւ զթաթարն խիլայեալ, այսու թղթովքս յղեաց ՚ի Սեպտ. Ժ:

Փօլիցայն Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետին, որ ՚ի Կարին ՚ի ձեռն Մուրտիկեանցն արարաւ, զոր Տէր Մեսրոպն անդ առնուլ պարտ էր (որպէս ասացեալ է ՚ի Յուլիսի Ի եւ յայլ տեղիս). զայն Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսն փօլիցայ էր արարեալ ՚ի Բայազիտ ՚ի վերայ Մարգար Աղային, զի Տէր Մեսրոպն եկեալ անդ ՚ի նմանէ առնուցու: Եւ Մարգար Աղայն ՚ի ձեռն ումեմն փայեկի գրեալ էր այժմ առ սրբազան Վեհըն զխնդիր, թէ գրեա' առ Տէր Մեսրոպն, զի այսքան ինչ ՚ի փօլիցայէն մնասցէ առիս ժամանակ ինչ եւ ես յետոյ հատուցից, եւ այսքան ինչ ՚ի գալն աստ առցէ յինէն եւ ՚ի սուրբ Աթոռդ բերցէ: Այսմ նորին խնդրոյ լուեալ սրբազան Վեհին, գրեաց առ նա եւ առ Տէր Մեսրոպն զԲ թուղթս առնել այնպէս: Որք ՚ի ձեռն նոյնոյ գրաբեր փայեկի յղեցան առ Մարգար Աղայն ՚ի Սեպտեմբերի ԺԹ:

Տիգրանակերտու Քաղաքի բնաւից Լուսաւորչակրօն ժողովրդոցն արարեալ զմահսար համահաճական վասն Առաջնորդին իւրեանց Կարապետ վարդապետին առաքեալ էին զնա առ սրբազան Վեհըն ՚ի ձեռնադրել եպիսկոպոս, որ եմուտ ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի Սեպտեմբերի Զ: Զոր ընկալաւ սրբազան Վեհըն, եւ յանձն էառ ձեռնադրել ըստ միաբան խնդրոյն: Եւ զի երկուք եւս ոմանք այսմ գերագունի շնորհաց սպասեալք մնային, այսինքն, Արապկերու Առաջնորդ Պետրոս վարդապետն, զորոյ զհակառակեացն զընդդէմ եւ զզրաբան վկայութիւնսն խոտեալ սրբազան Վեհին, խոստացեալ էր ձեռնադրել (որպէս ասացաւ ՚ի յՕգոստոսի ԻԳ) եւ սրբոյ Երուսաղէմայ Միաբան Գաբրիէլ վարդապետն (զորմէ ասացաւ ՚ի Սեպտեմբերի Բ յերկրորդում բանին): Յաղագս որոյ` մտադրեաց զերեսեանն ՚ի միասին ձեռնադրել. բայց եւ ընկերացոյց սոցա զմիաբանսն սրբոյ Աթոռոյս, զԿոստանդնուպօլսեցի Պօղօս վարդապետն, եւ զԿարնեցի Սարգիս վարդապետն (որք յիշեցեալք գոն յանցելումն ամի ՚ի Հոկտեմբերի ԻԷ եւ ՚ի ԺԷ, եւ յայլս տեղիս), նաեւ զԳաղատացի Գրիգոր վարդապետն (զորմէ ասացեալ է Յուլիսի Ի, ՚ի թղթոջ Գաղատիոյ Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետին): Զորս եւ ձեռնադրեաց ՚ի Սեպտեմբերի ԺԸ, ՚ի յերկրորդում կիւրակէին, որ զկնի սրբոյ Խաչին: Եւ էառ յիւրաքանչիւրոց նոցին զկանոնեալ Ձեռագիրն: Յաղագս որոյ ետ եւ նոցա զթուղթս, որք հարկաւորքն իսկ էին նոցին. որք են`

Առաջնորդական կոնդակ Յերապօլսոյ Առաջնորդ Պետրոս վարդապետին, որեւ վկայական նորին Եպիսկոպոսութեան, յորում եւ ծանուցումն վասն որպիսութեան ձեռագրին զոր ետ աստ, եւ կանոն, զի ըստ այնմ առնիցեն:

Առաջնորդական կոնդակ եւս ըստ սմին Յամթայ Առաջնորդ Կարապետ վարդապետին, յորում եւ յորդորումն, զի ամբողջ եւ հաստատուն մնասցեն ՚ի յուղիղ հաւատս Հայաստանեայց սրբոյ եկեղեցւոյ. վասնզի` օրստօրէ յաղթարմայութեան աղանդն խոտորէին բազումք:

Թուղթ եւս առ ժողովուրդսն Արապկերու, սաստ եւ յանդիմանութիւն հակառակաց Պետրոս վարդապետին, զի յայսմհետէ հնազանդեսցին նմա, եւ ՚ի բաց բարձցեն զչար նախանձն զոր ունէին առ նա, որոց եւ սպառնալիք մինչ ըստ այնմ ոչ առնիցեն:

Վկայական եւս վասն եպիսկոպոսութեան սրբոյ Երուսաղէմայ նուիրակ Գաբրիէլ վարդապետին, զոր թէպէտ` սրբազան Վեհըն յայսմ նուագի ձեռնադրել ոչ կամէր, այլ Յօնան վարդապետն մեծաւ աղերսանօք աղաչեալ եւ երաշխաւոր նմա եղեալ, հաւանեցոյց` զի ձեռնադրեսցէ:

Օրհնութեան թուղթ եւս ՚ի ձեռն Գաբրիէլ վարդապետին առ Շարբաթ անուն կոյս ոմն ՚ի սուրբ Երուսաղէմ, որ զԱջահամբոյր էր յղեալ:

Եւ որպէս ՚ի Սեպտեմբերի Բ յերկրորդում բանին ասացաւ թէ` մահտեսի Յօնանն դարձեալ ՚ի Կարնոյ ընդ Յօնան վարդապետին եկն, եւ սրբազան Վեհըն ո'չ եւս կամեցաւ յղել զնա միւսանգամ յետս ՚ի Պօլիս, յաղագս որոյ` զթուղթսն զորս դարձոյց նա, սրբազան Վեհըն կամեցաւ յղել ընդ Արաբկերու Առաջնորդ Պետրոս վարդապետին ՚ի Կարին առ Պարոն Մելքոնն, զի նախ ՚ի ձեռն մէնզիլի ՚ի Պօլիս յղեսցէ: Բայց որովհետեւ Յօնան վարդապետն եկեալ արձակեցաւ, եւ ՚ի թուղթսն այնոսիկ ՚ի բազումս գոյին գրեցեալք անցքն այնք եւ մահտեսի Յօնանն կարգեցաւ յայնժամ գործակալ ընդ Բարսեղ վարդապետին եւ այժմ արգելաւ, վասնորոյ ոմանց թղթոց հարկ եղեւ զի փոխիցին: Եւ են այսոքիկ: Թուղթն իշխանաց` (որ անդ ՚ի Յուլիսի Ի բացայայտ գոյ), յորմէ իսպառ բարձաւ բանն որ յաղագս Յօնան վարդապետին, եւ միայն այսչափ գրեցաւ թէ` բանադրեալ էաք զնա վասն ոմանց ինչ յանցանաց, եկն առ մեզ եւ արձակեցաւ: Եւ ՚ի վերայ խնդրոյն` որ յաղագս Կարսայ Առաջնորդին յաւելաւ այս թէ` գրեցի Պատրիարգ վարդապետին զի զԿարսայ Առաջնորդական ֆերմանի անուան տեղն բաց թողեալ ՚ի ձեռս մեր առաքեսցէ. զի մեք առաքեսցուք անդ Առաջնորդ: Քանզի հոգալիք եւ գործք սրբոյ Աթոռոյս ո'չ պակասին անտի. եւ զխարճ ֆերմանին մեք հոգամք: Բարձան նաեւ խնդիրքն, որք յաղագս թագ դնելոյն սեւագլխաց ոմանց` որք չեն եպիսկոպոսք. եւ որ վասն անարգ սովորութեան մասնաւոր վիճակի Առաջնորդաց ոմանց, որք գրէին ընդհանրական թուղթս առ ամենայն ազգս հայոց ըստ Կաթուղիկոսի: Իսկ եւ գրեցաւ վասն Բարսեղ վարդապետին թէ` եթէ ո'չ հաւանիցիք լինել նմա մութավալի ՚ի յայս կարճ միջոցումս, այսինքն` մինչեւ յաւարտել նուիրակին զՔաղաքդ, յետ որոյ զնոր նուիրակ առաքելոց եմք յատուկ Քաղաքիդ, թող լռեալ նստցի ՚ի տեղւոջ իւրում, որպէս եւ առ ինքն եւս գրեցաք: Գրեցաւ եւ վասն ո'չ յղելոյն զմահտեսի Յօնանն եւ զպատճառն: Իսկ այլ ամենայն խնդիրքն` որք ՚ի վերոյ ասացեալ բարձելոցս յայնժամ գրեցան, նոյնքն եւ արդ թողան, որք անդէն տեսցին: Ըստ այսմ փոփոխման եւ ըստ սոյն յեղաշրջեալ մտաց եւ այսոցիկ թուղթք, այսինքն, 2. Պատրիարգինն, 3. նուիրակ Յարութիւն վարդապետին, 4. Գասպար Աղային, 5. Բարսեղ վարդապետին, 6. Մելքոնենց տիրացու Խաչատուրին, 7. Պրուսայու Առաջնորդ Սամուէլ վարդապետին եւ յերկուց հասարակ կոնդակացն հանաւ անուն մահտեսի Յօնանին եւ որք վասն նորա բանք: Գրեաց սրբազան Վեհըն նաեւ ՚ի սուրբ Երուսաղէմ զթուղթ առ Պատրիարգ Կարապետ վարդապետն, վասն դիւրահաւան եւ վաղվաղակամ լինելոյն ՚ի տալ վասն եպիսկոպոսութեան զվկայական թուղթս անփորձ եւ անհարազատ սեւագլխաց, զի մի եւս առնիցէ այնպէս, մինչեւ ոչ առաքեսցէ զիւրաքանչիւրն ՚ի նոցանէ յերիս եւ ՚ի չորիս նուիրակութիւնս, եւ փորձեսցէ զհաւատս` զվարս եւ զհարազատութիւնս նոցա: Քանզի բազումք մինչեւ ցայժմ իբրեւ ո'չ ունիլ կարէին զպատճառ ինչ` որով ձեռնադրիցին եպիսկոպոս, յարէին միջնորդօք ՚ի գործս նուիրակութեան սրբոյ Երուսաղէմի, եւ փութով առեալ ՚ի պատրիարգէն զվկայական, դիմէին ՚ի սուրբ Աթոռս եւ առնուին զկարգ եպիսկոպոսութեան, եւ դարձեալք աստի փչացուցանէին զարդիւնսն սրբոյ Երուսաղէմի, եւ այլ ո'չ եւս վերադառնային անդ: Որպէս նարդեանս նուիրակն Կարնոյ Մօվսէս վարդապետն (որ ՚ի սրբազան Վեհէս մերմէ ձեռնադրեցաւ Եպիսկոպոս, որ եւ յիշեցեալ է ՚ի Յուլիսի Ի, եւ ՚ի բազում տեղիս): Եւ եդաւ թուղթս այս ՚ի թղթոջ Մահտեսի Մովսէսին, զի նա յղեսցէ առ նա: Զորս եւ ՚ի բերան պատուիրեաց Գաբրիէլ վարդապետին ծանուցանել նմա եւ գրեաց եւս թէ` ահա ՚ի սէր քո զԳաբրիէլ վարդապետն եւս ձեռնադրեցի այժմ, բայց յայսմհետէ մի եւս յղիցես զանփորձս, զի ո'չ եմ ձեռնադրելոց. զորս ունիս բաւականք են քեզ առժամանակ մի: Եւ իբրեւ միւսանգամ ամրացուցեալ զպահարան թղթոցն Պօլսոյ կամէր յղել, ժամանեաց փայեակ մի եւս ՚ի Կարնոյ Մելքոն անուամբ, ունելով զթուղթ ՚ի Մուրտիկեանց Մահտեսի Փիլիպպոսէն, որ յղեալ էր ընդ թղթոյն իւրոյ զպահարան մի, եկեալ ՚ի Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետէն: Յորում էր թուղթ մի ՚ի նմանէ, եւ թուղթ մի եւս ՚ի Գաղատիոյ նուիրակ Մատթէոս անուամբ վարդապետէն, խորթ, անհարազատ եւ անառակասարաս որդւոյն սրբոյ Աթոռոյս (զորմէ ասացեալ է եւս ՚ի Յուլիսի Ի): Եւ գրեալ էր Յարութիւն վարդապետն թէ` առաք զսորին հաշիւն ընդ Պատրիարգ վարդապետին եւ իշխանացն, յղեա' վասն սորա զղապզ. եւ ինքն Մատթէոս վարդապետն եւս էր գրեալ զսոյն եւ զորքանս առիցն եւ ծախիցն եւ մնացելոյն, յղեալ էր եւ զդաւթար: Իսկ ո'չ Պատրիարգն եւ ո'չ յիշխանացն ոք գրեալ էին այսր աղագաւ զթուղթ ինչ:

Յաղագս որոյ` գրեաց սրբազան Վեհըն առ Պատրիարգ Գրիգոր վարդապետն եւ առ Մարտիրոս` Մահտեսի Սիմէօն եւ Գասպար Աղայսն զթուղթ մեղադիր լինելով նոցա թէ` եթէ դուք զհաշիւն առիք, ընդէ՞ր ո'չ գրեցիք եւ ծանուցիք մեզ զորպէսն, իսկ եթէ ո'չ, առանց ձերոյ գիտութեան եւ վերահասութեան որպէս ուղիղ հաշուատրութիւն է այս. եւ առ այս բազում մեղադրութիւն նոցա: Եւ թէ՚ ահա զղապզն գրեալ ՚ի ձեռս ձեր առաքեցի զի տաջի'ք ինքեան, եւ ՚ի խղճմտանս ձերէ, որպէս բարւոք տեսանէք այնպէս արարէք: Ծանուցանելով նոցա վշտացելով սրտիւ զհետագայ վնասն, թէ որպէս օրինակ չար եղեւ այս եւ այլոց նուիրակաց. եւ թէ զիա՞րդ զայս լսօղ ժողովուրդքն միւսանգամ զտուրս տան: Եւ այլ եւս առ այս բանք: Զորս եդ դարձեալ ՚ի պահարան վերոյիշեալ թղթոցն Պօլսոյ, եւ գրեաց զերեսն ՚ի ձեռն Մելքոնենց տիրացու Խաչատուրին, զի նա անդ տացէ յիւրաքանչիւր տեարսն:

Վասնորոյ` գրեաց եւ ՚ի Կարին զթուղթ առ Պարոն Մելքոն Աղայն, եւ զպահարանն ՚ի ձեռն Արապկերու Առաջնորդ Պետրոս վարդապետին յղեաց առ նա, զի ՚ի ձեռն փութագնաց մէնզիլի հասուսցէ փութով ՚ի Պօլիս ՚ի ձեռն տիրացու Խաչատուրին իւրեանց, առ որ եւ յղեցաւ թուղթ Գաղատիոյ Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետին (որ եւս էր ՚ի Յուլիսի Ի. գրեցեալ ընդ Մահտեսի Յօնանին) զի յղեսցէ առ նա:

Թուղթ եւս առ Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետն գրեաց, թէ ահա զղապզն գրեալ ՚ի ձեռն իշխանացն եւ Պատրիարգին առաքեցաք, զի տացեն Մատթէոս վարդապետին եւ այլ առ այս բանք: Գրեաց եւ առ Մահտեսի Փիլիպպոսն զթուղթ ՚ի պատասխանի թղթոյ նորին, թէ ահա գրեցաք զպատասխանի թղթոյ Յարութիւն վարդապետին, եւ ՚ի թղթոջդ եդեալ առ քեզ յղեցաք, յղեսցես փութով առ նա: Որ եւ միամտութիւն վասն փօլիցային զոր արարեալ էր ՚ի վերայ Մարգար Աղային ՚ի Բայազիտ զի անդ տացէ Տէր Մեսրոպին (զորմէ ՚ի Սեպտեմբերի ԺԹ ասացաւ): Եւ զի յարդեանց Մատթէոս վարդապետին սուղ ինչ դրամ էր առ Պատրիարգն Պօլսոյ, վասն որոյ` գրեաց սմա, զի անդ տուեալ մեզ ՚ի Պօլիս զայն առցէ: Եւ այս ՚ի ձեռն Մելքոն նորեկ փայեկին յղեցաւ առ նա:

Գրեցաւ նաեւ` դարձեալ ՚ի ձեռն Պետրոս վարդապետին, թուղթ եւս առ Տէր Մեսրոպն, դարձեալ վասն փօլիցային որ ՚ի Բայազիտ: Եւ վասն դրամոց ինչ, զորս Յամթայ Առաջնորդ Կարապետ եւ սրբոյ Երուսաղէմայ նուիրակ Գաբրիէլ վարդապետքն (որք ՚ի վերոյ յիշեցան) աստ տալ կամեցան, եւ ո'չ գոյր, եւ ունէին ՚ի սուրբ Կարապետ զդրամ: Վասնորոյ` Յօնան վարդապետն յանձն էառ աստ, ՚ի Բայազիտ հատուցանել մեզ, եւ անդ իբրեւ ո'չ էր կարացեալ հատուցանել, տուեալ էր երաշխաւոր զՄարգար Աղայն, զի ՚ի Կարին հատուսցէ: Ուստի գրեցաւ սմա, զի թէ անդ դիպեսցի, առցէ եւ զայնս իսկ եթէ անդուստ ելեալ իցէ, ՚ի Բայազիտ ՚ի Մարգար Աղայէն առեալ եկեսցէ, եւ Մարգար Աղայն ՚ի Կարնոյ առցէ: Եւ այլ եւս առ այսոսիկ պատուէրք:

Որովք ելին ՚ի սրբոյ Աթոռոյս Պետրոս վարդապետն եւ ընկերք նորին, եւ վերոյիշեալ Մելքոն փայակն ՚ի Սեպտեմբերի ԻԲ: Օրինակք ոմանց այսոցիկ թղթոց տեսցին ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն, ՃԽԷ, ՄԴ, ՄԵ:

Ղազախեցի ժողովուրդքն գոլով երեք եւ չորս տամբք յիւրաքանչիւր գիւղորայս տաճկաց առանց Քահանայի եւ օրինաց եւ ուսեալք զբարս եւ զգործս նոցա, մինչեւ բազումք ՚ի նոցին մանկանց ո'չ կարէին խօսիլ զհայրենի լեզուն, գրեալ էին մեծաւ աղերսանօք զթուղթ առ սրբազան Վեհըն, եւ խնդրեալ էին գրել վասն իւրեանց զխնդիր առ Հերակլ Արքայն, հանել զինքեանս ՚ի միջոյ Տաճկացն, եւ ՚ի մի վայր ժողովել, եւ յանձնել Իսկեանդար բէկին, որ մեծն էր Ղազախու: Եւ սրբազան Վեհըն այժմ ո'չ առնելով զայս զթուղթ գրեաց առ նոսա ՚ի պատասխանի, թէ յետ աւուրց ինչ Պարոն Աղալօն երթալոցէ առ Արքայն, եւ ընդ նմա գրելոց եմ վասն ձեր առ Արքայն զթուղթ, եւ կատարելոց եմ զխնդիրս ձեր: Որ ՚ի ձեռն գրաբեր երկուց տղայոցն յղեցան առ նոսա ՚ի Սեպտ. ԻԲ:

Վասն փայտիցն զորս Մարգար Աղայն շնորհեալ էր սրբոյ Աթոռոյս ձիթահանից աղագաւ (զորոց ասացեալ է ՚ի Յուլիսի Ի, ՚ի թղթոջ նորին) գրեաց սրբազան Վեհըն առ ժողովրդականսն Կարմիրկոնտ եւ Արծափ գիւղօրէիցն զերկու օրհնութեան թուղթս, զի անասնովքն իւրեանց բերցեն զայնս ՚ի սուրբ Աթոռս եւ թէ ո'չ աստ, գոնե'ա ՚ի յԱրհաճ գիւղն, զի եւ մեք անտի ի սուրբ Աթոռս բերցուք: Գրեաց եւ այսր աղագաւ զթուղթ եւս առ Մարգար Աղայն, որոյ եւ մխիթարութիւն վասն կողակցին հանգուցելոյ: Որք ՚ի ձեռն Դաւիթ վարդապետին յղեցան ՚ի բերել զայնս. Սեպտ. ԻԷ: