Պատմագրութիւն

Զկնի Զալ խանին առաքեաց թագաւորն Պարսից Շահ-Հիւսէին յԵրեւան զայր ոմն Մուրթուզայ-ղուլի-խան անուն` նստիլ Տեղապահ. որ էր ինքն որդի Մահմատ-աղայ-խանին Նախչուանու: Սա եկեալ նստաւ յԵրեւան` մեծաւ յուսով ակնունելով մնալ աստէն` եւ լինել աւագ իշխան. եւ առնէր դիւրութիւն երկրին. թեթեւացոյց եւ հարկն: Եւ միշտ առաքէր աղերս թագաւորին` եւ զկաշառս մեծամեծացն արքունի` թերեւս կամեսցեն զԵրեւան տալ նմա: Եւ ո'չ եղեւ` զոր ինչ կամէրն. վասնորոյ կամեցաւ հնարիւք իմն կողոպտել զերկիրն. եւ պատճառ իմն եգիտ, թէ հրաման է թագաւորին` զի գինի ոչ երեւեսցի յաշխարհին Երեւանայ. եւ առաքեաց զարս յամենայն գաւառսն` կնքել զամենայն կարասս եւ գուբս գինւոյ: Եւ ելեալ շրջեցան եւ կնքեցին զամենայն կարասս եւ զգուբս: Այլեւ գնացին ՚ի լեռնային գաւառսն, ուր բնաւ ոչ գտանի գինի, եւ կնքեցին զպուտկունս մածնի եւ թանի: Եւ այսպէս տառապեցոյց զերկիրն, մինչեւ ժողովեցան գաւառապետք եւ տանուտեարք, եւ գրեցին մուրհակս բազում դրամոց, եւ ետուն նմա, եւ առին հրաման վասն գինւոյն: Եւ գաւառապետքն գրեցին գեղորէիցն. եւ ժողովեցին զդրամն` եւ ետուն նմա: Եւ ապա եկին կնքօղք պուտկացն եւ կարասուցն, եւ առին եւ նոքա կաշառս, եւ ապա քակեցին զկնիքն. եւ կացեալ Բ տարի եւ կէս, եւ ապա առաքեաց թագաւորն զմի ՚ի ծառայից թագաւորական` Մահմատ-ղուլի անուն. որ եկեալ նստաւ իշխան ՚ի քաղաքն Երեւան: Սա առաջ ոստիկան էր յԵրեւան ՚ի վերայ արքունական հարկայն, զոր ինքեանք Շահ-մալի ասեն. եւ գիտէր ամենայն նեղութիւնք եւ տառապանք աշխարհին, եւ ճշտիւ կողոպտումն եւ բազմութիւն հարկացն: Իսկ բարութիւն ցուցեալ ամենայնի` եւ արար ուղղութիւն եւ սէր առ ռամիկ հարկատուքն. եւ ՚ի բազում տեղիս թեթեւացոյց զհարկն եւ զձեռամաքս ՚ի ճանապարհաց. եբարձ եւ զամենայն գողս եւ աւազակս: Եւ հրաման արար եւ շինութեան եկեղեցեացն. եւ ՚ի դատաստանի ճշմարտասէր եւ առանց կաշառաց: Եւ ոչ առաքէր հարկահանս յերկիրն, զի մի' նեղեսցեն զռամիկսն, այլ ինքեանք ժողովեալ առ սակաւ սակաւ հատուսցեն: Եւ այսպէս կայր նա լաւութեամբ մինչ էր նա յԵրեւան: Եւ ապա եկն հրաման արքունուստ գնալ ՚ի պատերազմ ՚ի վերայ Գօրկի խանին Վրաց. եւ յամեցաւ անդ տարի մի. եւ դարձաւ յԵրեւան, եւ կայր նոյն լաւութեամբն: Եւ ապա առաքեաց թագաւորն հրաւիրակ, եւ տարեալ կացոյց զնա գլուխ զօրաց, զոր ինքեանք Թուանքչի-բաշի ասեն. որ եկաց ամս Գ եւ կէս: Աւա~ղ վասն նորա, որ ոչ մնաց այնպիսի բարի այր: Զկնի նորա առաքեցաւ ՚ի թագաւորէն իշխան Երեւանայ Ֆարզալի ոմն, որ էր ՚ի թոռանց Ամիրգունայ-խանին, այր ագահ եւ ռիշտ, կողոպտող եւ գերփող, եւ կաշառօղ, անիրաւ ՚ի դատաստանի, եւ կաշառօք թիւրէր զդատաստանն. յորժամ ոք գանգատէր յումեքէ, առանց քննութեան առնոյր տուգանս. որք մի փողոյ տեղիք էին, նա Ի փող առնոյր. այսպէս իմա' զամենայն: Բազմացան եւ գողք ՚ի շէնս եւ աւազակք ՚ի ճանապարհս եւ յանդաստանս: Քանզի աւազակք համարձակ մտանէին ՚ի փարախս խաշանց, եւ քշեալ տանէին. եւ գողք մտանէին ՚ի գոմս, եւ զանասունս հանեալ տանէին աներկիւղ: Եւ թէ ըմբռնէին զգողսն` եւ տանէին առ իշխանն, եւ նա առնոյր տուգանս, եւ արձակէր առանց պատժոց. եւ նոքա գնային, եւ դարձեալ առնէին գողութիւն: Եւ էր տագնապ մեծ յաշխարհին Արարատեան: Եւ ՚ի թուին ՌՃԽԸ այսպէս է` զոր գրեցաք, եւ ապագայն Աստուած գիտէ: