Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ի մէջ ամենայն կենդանեաց մարդս միայն է բանաւոր եւ անձն իշխան ըստեղծեալ։ Զի բանական մտօքն իմանայ զարարիչն Աստուած. եւ զինքն արարած նորա. եւ անձնիշխան կամօքն սիրէ զԱստուած եւ առնէ զկամս եւ զհաճոյս նորա. եւ զայս ցուցանէ շինուած մարդոյն՝ որ ուղիղ է եւ գլուխ ի վեր. եւ այլ ամենայն կենդանիք գլխակոր։ Նախ զայն տայ իմանալ՝ թէ մարդս տէր է եւ թագաւոր ի վերայ արարածոցս որք երեւին. վասն որոյ գլուխ ի վեր է եւ ազատ ձեւով. իսկ այլ կենդանիքն զծառայութիւն նշանակեն գլխիկոր եւ հնազանդ։ Որպէս ասէ գիրն. «զամենայն ինչ հնազանդ արարեր ի ներքոյ ոտիցն Ադամայ. զխաշն եւ զարջառ եւ զերէվարիս. զթռչունս երկնից. զձկունս ծովու. եւ զայլն ամենայն։ Երկրորդ՝ զայն նշանակէ. թէ մարդոյն միտքն եւ խոկումն՝ հանապազ պարտ է լինիլ առ Աստուած ի վրե յերկինս. եւ զերկնայինն խորհիլ եւ քննել. որպէս ասէ առաքեալն. «զվերինն խորհեցարուք՝ ուր Քրիստոս նստի». եւ մի անասնապէս զերկրաւորս սիրել. զի ցանկութիւն նոցա՝ միայն առ երկիրս է. ուտելն եւ ըմպելն. եւ հեշտանալն. վասն որոյ գլխակոր շրջին ընդ երկիր։ Երրորդ՝ վասն այն է ձեւ մարդոյս ուղիղ գլուխ ի վեր, զի թէ միտքն երբեմն թիւրի եւ մոլորի առերկրաւորս՝ աչօքն հանապազ ի վեր հայի յերկինս, եւ տեսանէ զգեղեցկութիւն լուսաւորացն. ըզգիրս աստեղացն. զհանապազ շարժումն նոցա. ոք նորա հրամանաւն՝ անդադա շարժին եւ ոչ հանգչին։
       Այլեւ ի միտ ածէ զայնր կենաց վայելչութիւն. զի թէ որ արտաքին սրահն է եւ վարագոյրն երկնից՝ այսօր մեզ երեւի այնքան պայծառ եւ գեղեցիկ տեսլեամբ, քանի առաւել ներքին կողմն վարագուրին՝ ուր աթոռ աստուածութեան է, եւ հրեշտակացն դասակարգութիւն, եւ արքայութիւն երկնից, լիցի զարմանալի զարդուք շքեղացեալ։ Եւ թէ զայն եւս մոռանայ, եւ ոչ ի ձեւոյս մեր զմտաւ ածէ, եւ ոչ աչօքն առ ի վեր հայի, վասն այնր ունկամբն լսիցէ ըզխրատ իմաստնոյն Սողոմօնի որ ասէ։ «Յիշեա՛ զարարիչն քո յաւուր մանկութեան քոյ»։ Եւ գիտելի է՝ զի յիշելն զԱստուած՝ կրկին կերպիւ լինի. մին լեզուաւն . եւ միւսն սրտիւն։ Այն որ լեզուաւն միայն յիշէ ի լսելիս՝ ոչ է այնպէս կատարեալ յիշումն. զի դադարումն ունի. եւ մոռանայ զյիշատակելն։ Այլ կատարելապէս յիշումն՝ սրտին է. որ ի միտսն եւ ի յիշողութիւն պահէ հանապազ. եւ յիշելովն սիրէ զԱստուածեւ զկամս նորա կատարէ. որպէս խրատ տայ առակախօսն թէ. «յիշեա զարարիչն քո»։ Եւ բազում շահ եւ օգուտ է ի յիշելոյն զԱստուած։ Նախ եւ առաջին՝ յորժամ յիշեմք զԱստուած, մըտօք մեր եւ սիրով՝ ի նա կապիմք. եւ նա ի մեզ. որպէս ասէ Քրիստոս. «կացէ՛ք ի յիս, եւ ես ի ձեզ». որպէս ոք որ ի միտն իւր պահէ զսիրելին՝ կապի ցանկութեամբ եւ սիրով ընդ նմա. եթէ ի կերակուր, եւ եթէ յըմպելի, կամ յայլ ինչ սէր աշխարհիս. ըստ այսմ օրինակի ըզհոգեւորն իմասցիս. ո՛րքան ի միտս յիշեմք յԱստուած՝ այնքան սէր մեր առաւելու ի նա. եւ նա ի մեզ բնակի ջերմեռանդ սիրով։ Երկրորդ՝ զի Աստուած լոյս է ասէ առաքեալն. եւ խաւարի նմա չիք. արդ՝ յորժամ զլոյսն իմանալի ի միտս մեր պահեմք, կորնչի խաւարն աղջամղջին. եւ լուսաւորէ ճառագայթն Աստուծոյ զմեզ. այսինքն զմիտս. զայսմանէ ասէ Դաւիթ. «դու լուսաւոր առնես զճրագ իմ Տէր Աստուած իմ. լո՛յս տուր ինձ ի խաւարի»։
       Երրորդ՝ զի յիշելովն զԱստուած, զահ եւ զերկիւղ նորա ի մտի պահեմք. եւ յորժամ երկնչիմք յԱստուծոյ՝ զամենայն հրամանս նորա կատարեմք. ըստ այնմ, «երանեալ է այր՝ որ երկնչի ի Տեառնէ. զպատուիրանս նորա նա՛ կամի յոյժ»։ Եւ զի երկիւղն Աստուծոյ պահէ զմեզ յամենայն չարէ. վասն այն ինքն աղաչէր զԱստուած. «բեւեռեա՛ ընդ երկիւղ քո զմարմին իմ. զի ի դատաստանաց քոց երկեայց յոյժ»։ Չորրորդ՝ յիշելովն զԱստուած՝ երկնաւոր կեանսն ի միտ ածեմք. զսէր արքայութեան, եւ զտանջանս դժոխոցն։ Եւ յորժամ յերկրաւորէս թիկունս դարձուցանեմք, ի նա՛ կապեմք զխոկումն մտաց մերոց. որպէս ասէ առաքեալն. «զվերինն խորհեցարուք ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ»։ Զի այժմ մտօք եւ խորհրդով վերանամք յերկինս. եւ յետ մահու՝ հոգւով. եւ յետ յարութեան հոգւով եւ մարմնով արժանաւորիմք երկնաւոր կենացն։ Հինգերորդ շահ՝ զի սատանայ մեզ թշնամի է. եւ հանապազ կամի որոգայթել զմեզ եւ ի փորձանս ձգել. իսկ յիշումն Աստուծոյ՝ զէն եւ ամուր պարիսպ լինի մեզ. զի յորժամ յիշեմք զԱստուած՝ անդէն փախչին եւ կորնչին դեւքն. եւ մեք զերծանիմք ի փորձութեանց նոցա։ Վեցերորդ՝ զի յորժամ յիշեմք զԱստուած՝ ամենայն գործ եւ վաստակ մեր յաջողմամբ կատարի. առանց վնասու եւ առանց պակասութեան. թէ հոգեւոր գործ, թէ մարմնաւոր։ Վասն այն հրամայեաց Աստուած ի օրէնսն. «եղիցի անուն իմ ի բերան քո. ի նստիլ ի տան, ի գնալ ի ճանապարհ, ի ննջել, եւ յառնել»։ Եօթներորդ՝ զի ամենայն տրտմութիւն մեր՝ յուրախութիւն փոխի. թէ հոգեւոր վասն մեղաց, եւ թէ մարմնաւոր տրտմութիւն աշխարհի. որպէս ասէ մարգարէն. «ոչ կարէր մըխիթարիլ անձն իմ. յիշեցի զԱստուած եւ ուրախ եղէ»։ Զի յիշումն Աստուծոյ՝ զհոգիս մեր զուարճացունանէ. եւ զամենայն տրտմութիւնս փարատէ. որպէս հնչումն հողմոց զմէգ . կամ որպէս լոյս խաւար հղածէ. կամ հուր զցտութիւն սառին հալէ։ Ութներորդ՝ զի ու եւ յիշեմք զԱստուած՝ Աստուած անդ երեւի. եթէ ի միտս, եթէ ի լեզուս, եւ եթէ ի գործս։ Արդ՝ յորժամ յիշեմք զԱստուած ի միտս , ի մեզ մերձ տեսանեմք զԱստուած. եւ հեռու կենամք ի չարէ։ Զի յորժամ զերկինս պատրուակ չհամարիմք ընդ մեզ եւ ընդ Աստուած, այլ հաւատամք թէ հայի յերկնից ի սրբութենէն, եւ տեսանէ զմեզ հանապազ, մեք տեսանեմք զնա առաջի աչաց մերոց. ըստ այնմ, «տեսանէի զՏէր առաջի իմ յամենայն ժամ»։ Այսպիսի յիշելս՝ ի բաց դարձուցանէ զամենայն չարս. եւ փոխէ ի բարին զմեզ. որպէս ասէ աւետարանիչն. «ամենայն որ ի նա է հաստատեալ ոչ մեղանչէ»։
       Իններորդ՝ զի յորժամ յիշեմք զԱստուած, իսկոյն հասանէ մեզ յօգնութիւն. որպէս ասէ Աստուած։ «Ես մերձաւոր եմ եւ ոչ հեռաւոր. այլ մեղք ձեր որոշեն ի մէջ իմ, եւ ի մէջ ձեր»։ Արդ՝ յորժամ զմիջնորմն մեղաց քակեմք, եւ յիշեմք զնա աղօթիւքեւ սուրբ մտօք, նոյնժամ այն լսէ մեզ. որպէս ասէ մարգարէիւն։ «Յորժամ յոգւոց հանիցես եւ հեծեծես, ասիցեմ թէ՝ ահաւասիկ եմ ես»։ Զի որպէս արեգակն մերձ ի յաչս մեր՝ եւ յորժամ բանամք լուսաւորիմք. նոյնպէս եւ Աստուած մերձ է մեզ. եւ յորժամ լսեմք, լսէ մեզ։ Եւ զօդս համատարած՝ յորժամ բանամք զբերան մեր, առնումք ի պատճառ կենաց մեր։ Նոյնպէս եւ յիշումն Աստուծոյ՝ կենդանութիւն է հոգւոյս մեր. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Բացի զբերան մտացս. եւ առ ի զհոգի շնորհաց»։ Տասներորդ՝ յիշատակելն զԱստուած թէ ի միտս եւ թէ ի լեզուս՝ խոստովանութիւն է եւ դաւանութիւն. վասն այն գրեր առաքեալն աշակերտին իւրոյ. «յիշեա զՅիսուս Քրիստոս զյարուցեալն ի մեռելոց»։ Եւ առ հռօմայեցիս ասէ. «մերձ է բան փրկութեան ի սրտի քում եւ լեզուի. սրտիւ հաւատալն արդարութիւն է. եւ բերանով խոստովանիլն փրկութիւն»։
       Խոստովանութիւն նախ այն է՝ զոր հրամայէ Քրիստոս. «թէ որ խոստովանի զիս առաջի մարդկան, խոստովանիմ եւ ես զնա առաջի Հօր իմոյ. եւ որ ուրանայ զիս առաջի մարդկան, ուրացայց եւ ես զնա առաջի հօր իմոյ»։ Երկրորդ այն՝ որ զմարտիրոսսն խոստովանօղ կոչեմք. որք բանիւ եւ գործով խոստովանեցան զՔրիստոս. եւ հեղին զարիւնս իւրեանց վասն անուան նորա. որպէս սուրբն Վարդան. եւ ընկերք նորա։ Նոյնպէս յորժամ յիշեմք զՔրիստոս եւ խոստովանիմք ի միտս եւ իլեզուս, մարտիրոսացն լինիմք պսակակիցք։
       Այս ամենայն եւ առաւել քան զայս՝ է շահ եւ օգտութիւն յիշատակութեանցն Աստուծոյ. վասն այն խրատէ իմաստունն զմեզ, թէ ո՛վ մանուկ դու։ «Յիշեա՛ զարարիչն քո յաւուր մանկութեան քոյ»։ Յիշելով զԱստուած՝ մանկութեան եռացումն քո որ ի չարն, ի բարին փոխի. եւ միտքդ քո լուսաւորի. եւ ի փորձանաց սատանայի զերծանիս. եւ ամենայն եւ գործ քո՝ յաջողմամբ կատարի որպէս սացաւ ի վերոյ. վասն ան ասէ. «յիշեա՛ զարարիչն»։ Այլեւ գիտելի է՝ զի ոչ ասաց զԱստուածն քո, կամ զտէրն յիշեա, այլ զարարիչն քո. այսինքն, զբազում երախտիսն Աստուծոյ յիշեա եւ ի միտս պահեա՛։ Նախ զայնոր յանգոյութենէ ի գոյութիւն էած. եւ ստեղծեաց զքեզ գեղեցիկ մարդ ի հողոյ եւ ի ջրոյ։ Երկրորդ՝ այլեւ յիւր պատկերն, եւ ի նմանութիւն արար զքեզ, առաւել քան զամենայն արարածս. զի հոգի անմահ ետ. եւ անձնիշխան կամս։ Երրորդ՝ այլեւ բանիւ եւ իմաստութեամբ պատուեաց զքեզ . որով ճանաչես զարարիչն քո. եւ երկիրպագանես նմա. եւ բարին եւ զչարն, զսուտն եւ ճշմարիտն, ընտրես եւ որոշես իմաստոււթեամբ քո։ Չորրորդ՝ այլեւ ի վերայ մարմնական արարածոցս՝ Տէր եւ իշխան արար զքեզ եւ զամենայն կենդանիս. ի հնազանդութիւն քեզ ետ։ Հինգերորդ՝ զի եւ երկնաւորաց եւ երկրաւորաց՝ այսինքն իմանալի եւ զգալի արարածոցս՝ կապ եւ միջնորդ արար. զի զամենայն աշխարհի զնմանութիւնս ի յինքն բերէ մարդն. հոգւովն հաւասար է հրեշտակաց. զգայութեամբն անասնոց. եւ աճելութեամբն տնկոց. եւ բոլոր մարմնովն տարերաց է նման։ Դարձեալ ի վերայ այսր ամենայնի՝ յետոյ գթացաւ օրէնս եւ մարգարէս ետ քե ի յօգնութիւն. զի օրէնքն՝ օգնական է բնութեանս մերում. որպէս լոյսն արտաքին աչաց՝ նոյնպէս օրէնքն լոյս է մտացն։ Եւ որպէս ճրագն զխաւարն փարատէ. նոյնպէս եւ օրէնքն հալածէ զխաւար մտաց եւ զգիտութեան։ Դարձեալ այլ երախտիք՝ եւ առաւել քան զամենայն. զի յորժամ տկարացաւ օրէնքն ըզմեզ արդարացուցանել՝ յայն ժամ գթացաւ իւր ողորմութեամբն ի յիւր ստեղծեալ պատկերն. եւ առաքեաց զմիածին բանն իւր ի փրկութիւն մեզ. ըստ մերում նմանուես որ մարդ եղեւ յԱստուածածին եւ ի սուրբ կուսէն Մարիամայ. զպատկերս ըստ նախատպին միաւորեաց։ Այլեւ խաչեցաւ եւ մեռաւ մարմնով. եւ յարեաւ ի գերեզմանէն. եւ զմեզ նորոգեաց անմահ կենօք. եւ ինքեան հաղորդս արար։ Որպէս ասէ առաքեալն. «նման նմա լինլոց եմք»։ Զայս ամենայն երախտիսս արարչին՝ պարտ է յիշել եւ ի միտ պահել. եւ գոհանալ եւ երկիրպագանել նմա. եւ մի՛ ապերախտ եւ ապաշնորհք մնալ։ Զի թէ յիշեալ էր Ադամ ի դրախտին զարարիչն , ոչ էր անկեալ ի փառացն եւ դատապարտեալ։
       Նոյնպէս թէ յիշեալ էր Կայէն զարարիչն, եւ ուղիղ էր պատարագեալ, նաեւ ո՛չ է սպանեալ զեղբայրն, ոչ էր այնպէս անիծեալ եւ պարտաւորեալ։ Նոյնպէս ժողովուրդն թէ յիշեալ էին զարարիչն, եւ ոչ էին ի կուռսն գնացեալ, ո՛չ էին մահուամբ սատակեալ. եւ ոչ ի գերութիւն գնացեալ. վասն նոցա ասէր Մովսէս. «յիշեա՝ մի մոռանար զամենայն երախտիսն Աստուծոյ»։ Նոյնպէս յետոյ թէ չէին մոռացեաել զբարերարութիւն Քրիստոսի՝ որ ի նոցա ազգէն ծնաւ , եւ ի մէջ նոցա եկաց զամենայն ժամանակս, եւ նոցա քարոզէր հանապազ եւ ի նոսա զսքանչելիս կատարէր, ըզկաղս գնացուցանէր, զկոյրս զուսաւորէր, զդեւս հալածէր, զմեռեալս յարուցանէր, եւ զմեղս նոցա թողոյր, որքան զամենայն մեծ է , թէ զայս ամենայն երախտիսս յիշեալ էին, ոչ էին խաչեալ զնա։ Այլ որ մոռացան զնա, չար ընդ բարիս նորա փոխանակեցին, եւ զերախտագործն խաչեցին, տիրանենգ եւ աստուածասպանք եղեն. վասն որոյ «յԱստուծոյ աչացն ելին. եւ ամենայն մարդկան ատելիք եղեն»։ կորեանեւ ցրուեցան յերեսս աշխարհի՞՞։ Վասն այորիկ խրատէ զմեզ իմաստունն, թէ «յիշեա՛ զարարիչն քո»։
       Դարձեալ ասէ. յիշեա՛ զարարիչն՝ մինչդեռ մանուկ ես եւ տղայ։ Վասն զի մանուկն՝ չորս յատկութիւն ունի։ Նախ որ մարմինն առոյգ է եւ ուժով . կարօղ է զամենայն բարիս գործել. պահել աղօթել եւ զայլն։ Երկրորդ՝ որ հոգի մանկանն՝ զուարթ եւ արթուն. եւ ոչ ննջեալ ի մեղս եւ հեշտացեալ։ Երրորդ՝ որ միտքն պայծառ է եւ տեսօղ. եւ չունի բազում հոգ եւ զբաղումն աշխարհի. եւ դեռ չէ խաւարեալ մտօք եւ մեղօք։ Չորրորդ՝ որ զբոլոր հասակն գործասէր է եւ եռացկոտ եւ ի յաճումն։ Ի յայս ժամանակս ասէ յիշեա զարարիչն քո. եւ զբարիս գործեա՛. որ բարի գործովն աճիցի հասակդ. եւ սովորիս ի նոյնն, եւ ո՛չ հեռանայ ի քէն։ «Մինչդեռ հասեալ իցեն աւուրք չարութեան. աւուրք չարութեան՝ յորս ասես, ոչ են կամք իմ ի դոսա»։ Եւ աւուրք կոչէ չարութեան զծերութիւն եւ զհիւանդութիւն. յորս մարդոյն կամքն չէ որ ծերանայ կամ հիւանդանայ. զի առանց մեր կամաց հանդիպին սոքա։ Զի յորժամ տեսանեմք զսպիտակութիւն հերացն, դառնանամք եւ տրտիմք. եւ բազումք կան՝ որք քարշեն զսպիտակն եւ ներկեն հնարիւք։ Եւ թէպէտ ոչ կամիմք, բնութիւն մեր ածէ ի նոյն ծերութիւն. եւ յայնժամ վասն չորս պատճառի՝ ո՛չ կարէ զբարիս գործել։ Նախ՝ որ ծերին միտքն թուքացեալ է, եւ պակասեալ ի տեսութենէ, եւ մոռացկոտ. զբարին շուտով մոռանայ ի մտաց թուլութենէն։ Երկրորդ՝ որ հոգք մարմնականք բազում են ի միտսն. տանց՝ զաւակաց՝ եւ ապրանաց. եւ այնու զբաղեալ է, եւ ոչ գործէ զբարիս։ Երրորդ՝ հասակն ոչ է գործասէր. այլ հանապա՛զ զհեշտութիւն սիրէ. եւ զաշխատիլն ատէ։ Չորրորդ՝ որ զօրութիւնպակասեալ է. եւ տկարութիւն յաւելեալ. զի պակասեալ է աչքն ի լուսոյ. ականջն ի լսելոյ. ձեռն դողդողայ. ոտքն ոչ կարեն գընալ. եւ բոլոր մարմինն տկարացեալ է եւ ծանրացեալ. վասն որոյ ծեր կոչի եւ ծանր եւ ծորեալ ամենայն զօրութեամբն. ի յայս ժամանակս ոչ կարրէ բարիս գործել։ Վասն այն աղաչէր մարգարէն։ «Մի՛ ընկենուր զիս Տէր ի ժամանակս ծերութեան. ի պակասիլ զօրութեան իմոյ մի թողուր զիս»։ Նոյնպէս եւ հիւանդութիւն առաւել չար է. զի հիւանդութիւն ի մէջ մահու է եւ կենաց. զի կենաց եզրէ. եւ մահու դուռն։ Այլ ոչ թողու մահն որ զբարիս գործէ. որպէս ասէ Սիրաքն։
       «Ո՛րդեակ՝ մի կալ ի ժամ մահու արդարանալ. զի ոչ կարես յայնժամ»։ Նախզի վախճանն մերձէ. եւ ոչ գոն երկար աւուրք՝ յոր զբարիս գործէ։ Երկրորդ՝ որ չկայ ուժ եւ կարողութիւն. զի անկեալ է ի մահիճս։ Երրորդ՝ որ միտքն պակասեալ է. եւ թափեալ ի խելաց. եւ ոչ իմանայ զբարիս։ Չորրորդ՝ զի բազմութիւն մեղացն՝ որպէս ալիք ծովու ծփեն զնա. եւ յայնմանէ տրտմի եւ յուսահատի. եւ ոչ կարէ զբարիս գործել. վասն այն ասէ իմաստունն։ «Յիշեա՛ զարարիչն քո»։ Եւ յիշելովդ՝ զբարիս գործեա՛ մինչդեռ տղայ ես եւ առողջ. եւ չես ծերացեալ եւ տկարացեալ։ Եւ զի ունի մանուկն չորս պակասութիւն։ Նախզի՝ մանուկն անմիտ է եւ պակաս խելօք. զի բազում ժամանակաց է բազում իմաստութիւն. եւ նա սակաւ ունի։ Երկրորդ՝ զի միտքն փոփոխական է եւ չէ հաստատ. ոչ կարէ ընտրել զճշմարիտ բարին եւ հաստատիլ. այլ որպէս զալիս ծովու միշտ ի խռովութեան կայ եւ տատանի եւ տարուբերի։ Երրորդ՝ զի զօր մահուն ի հեռուստ տեսանէ. դեռ բազում՝ ժամանակս ունիմ ասէ. յետոյ զբարիս գործեմ. եւ չածէ ի միտ, թէ մահն ամենայն մարդոյ զհետ իւրն է. եւ յանկարծակի գոյ եւ հասանի. թէ տղայ է թէ ծեր։ Չորրորդ՝ զի զգայարանքն ի հեշտութեան աշխարհիս ժրացեալ են. եւ սուր աչօքն՝ սո՛ւր տեսանէ եւ ցանկայ. եւ ականջօքնլսէ եւ ցանկայ. եւ եռացումն ցանկութեան բորբոքի ի սիրտ նորա։ Այս չորս պակասութիւնս՝ գոյ ի մանուկն. վասն այն ասէ թէ. «մանկութիւն անմտութեամբ՝ ընդունայնութիւն է». այսինքն, թէ մանուկն անմիտ եւ անխրատ կենայ. եւ անզգամութեամբ՝ ընդունայն է եւ նանիր եւ սուտ։ Զամենայն ինչ գործէ՝ թէպէտ իւրն բարի թուի՝ ուտելն, ըմպելն, եւ զրկելն շնալն, եւ հեշտանալն, եւ այլն ամենայն։ Զի՛նչ եւ գործէ, սուտ է եւ ընդունայն. զի անմտութեամբ բերի։ Այն է՝զի ոչ ունի յինքն զմիտսն դաստիարակ եւ դատօղ որ առաջնորդէ նմա. եւ ոչ ասէ արտաքոյ բարի խրատօղաց։ Նա այնպիսն մանուկն անմիտ է. զի հեշտութեան զգայարանացն հետեւի, եւ ոչ մտացն, որ իշխան է աւ առաջնորդ. եւ լսէ բարի խրատողաց եւ առաջնորդի։ Այլ չարացն ունկնդրէ եւ գործէ զչար. որպէս մանուկն րոբովամ որդին Սողոմօնի. որ անարգեաց զծերոց խրատն . եւ հետեւեցաւ խրատու անմիտ մանկանց։ Վասն որոյ թագաւորութիւն հարցն՝յերկուս բաժանեցաւ. եւ տասն ցեղքն ի սամարիայ նըստուցին իւրեանց թագաւորս։ Այսպէս ամենայն մանուկ որ ո՛չ լսէ ծերոց՝ անմիտ է եւ ընդունայն ամենայն գործք նորա. զի աստ ոչ ինչ շահի . եւ անմիտ գործովն ի հանդերձեալն դատապարտի։ Եւ զի ոչ հասակ մանկանցն է անարգելի՝ եւ ծերոցն գովելի. այլ գործ անմտութեան է՝ որ անարգէ զմանուկն։ Ապա թէ մանուկն իմաստուն լինի եւ լսօղ խրատու իմաստնոց, բարի է մանկութիւն քան զծերութիւն։ Եւ տե՛ս զԴանիէլ մանուկն իմաստուն, եւ զչար ծերսն շուշանայ տգէտ. որ ի բերանոյ իւրեանց դատապարտեաց զնոսա ի չարունս իւրեանց։ Տե՛ս զերեք մանկունսն սուրբս որք ոչ ճաշակեցին ի կերակրոյ չար թագաւորին. եւ աստուածազարդ ցուցան եւ ի հրոյն ոչ այրեցան։ Տե՛ս զմանկունս մակաբայեցիս զեօթն եղբարսն. որք զհրաման թագաւորին եւ զսաստն ոչ ինչ համարեցան. եւ պահէցին զԱստուծոյ օրէնսն հարցն։ Եւ յայսմանէ իմացիր՝ զի ոչ հասակնէ անարգելի. այլ անմտութեամբ կեալն է ընդունայն, եւ ոչ ինչ համարելի։ Տե՛ս եւ զսուրբն Վարդան եւ զընկերս նորա. թէպէտ մանուկ էին հասակաւ՝ այլ ծեր իմաստութեամբ. որ զմահ ի յանձն առին. եւ անանց պսակացն արժանաւորեցան։ Տես զՍողոմօն, թէ որպէս էր մանուկ եւ իմաստուն. որպէս ասէ. «մանուկ մտավարժ էի, եւ հոգւոյ բարւոյ դիպեցայ». այսինքն զմանկութիւն իմ ոչ ընդունայնութեամբ ծախեցի. որպէս անմիտ մանկունք զհետ խաղոյ եւ ընդունայնութեան։ Այլ վարժեցի զմիտս իմ ի գիրս սուրբս եւ յիմաստութիւնս. եւ խրատու ծնողաց իմոց ունկն եդի եւ լսեցի. եւ կատարեցի զհրամանս նոցա. վասն այն բարութեան հոգւոյն դիպեցայ. որ իմաստնացոյց զիս առաւել քան զամենայն մարդ։ Զի եհաս ի թագաւորութիւն, եւ ուղղեաց զկեանս իւր իմաստութեամբ։ Այսպէս ամենայն մանուկ որ իմաստուն է, եւ ունկնդիր խրատողաց, աստ բարութեամբ մարմնոյ եւ խաղաղութեամբ կեայ՝ եւ անուանի եւ յայտնի լինի. եւ անդ հասանի հոգեւոր բարեացն երկնից, նոր եւ նորոգ մանկութեանն եւ յարութեանն կենաց, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից . ամէն։