Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վարդապետք ասեն եթէ ի մեջ բարւոյն եւ չարին՝ կրկին զանազանութիւն է։ Նախզի՝ բարին ինքն ըստ ինքեան կարէ լինիլ առանց չարի. որպէս Աստուած բարի է զուտ, եւ առանց չարի. բայց չարն անկար է. ոչ կարէ առանց բարւոյ լինիլ. զի բարին ենթակայ է չարին։ Եւ թէ սատանաեյ ինքն ըստ ինքեան էր չար, ոչ կարէր լինիլ. այլ ինքն զինքն ապականէր. այլ էութիւն բարի է. եւ կամքն չրա է սատանայի։ Երկրորդ զանազանութիւն՝ զի չարն ինքն ըստ ինքեան ոչ ումեք է ցանկալի. վասն զի ոչ ոք ցանկայ ի չարն ըստ այնմ որ չար է. այլ ամենայն իրօք փախչի ի չարէն։ Եւ սուրբն Դիոնէսիոս ասէ, թէ ո՛չ ոք գործէ զչար այնպիսի կամօք թէ չար է. բայց բարին տիքան ըստ ինքեան ցանկալի է. եւ ըստ ինքեան սիրեցեալ լինի. վասն աեյն սահմանէ Արիստոտէլ թէ բարի է, որու ամենայնքն ցանկան։ Արդ եթէ բարին ըստ ինքեան ցանկալի է ամենեցուն, յորժամ առաւել լինի բարին՝ առաւել լինի ցանկալի. զի ասէ իմաստունն. ո՛ր քան բարին հասարակ է՝ բարեգոյն է. որպէս մին տան բարին առաւել բարի է քան մին մարդոյն. եւ մին քաղաքին, քան մին տան. եւ մին թագաւորութեան բարին՝ մե՛ծ է քան մին քաղաքին։ Ա՛յսպէս եկեղեցւոյ աստիճանքս։ Նախ հասարակաց ժողովրդեան է. եւ այս մասնաւոր ունի զբարին. վասն այն փոքր բարի են. զի գործ նոցա մասնաւոր է։ Եւ կրօնաւորքն՝ ա՛յլ մեծ ունին զբարին քան զաշխարհականս։ Եւ վերինքն՝ հասարակագոյն ունին քան զներքինսն, եւ ի վեր քան զամենայնսն։ Նոյնպէս է ի խորհուրդ եկեղեցւոյ. որ մին քան զմին առաւել են ի բարիս։ Եւ գլուխ ամենայնի՝ է աստիճան եպիսկոպոսութեան. վասն այն՝ քան զամենայնսն բարեգոյն է եւ պատուական։ Զի եւ ըստ մեծութեան անուանն՝ ծանիցի եւ գործ նորա. զի եպիսկոպոսն տեսուչ թարգմանի. որ է բարձրագոյն. եւ ամենայն գործք նորա առ ներքինսն է. մաքրել, լուսաւորել, եւ կատարելագործել։ Ապա ուրեմն յայտնի է՝ որ գործ եպիսկոպոսութեան բարձրագոյն է եւ հարկաւոր։ Վասն այն ասէ Պօղոս թէ, «որ եպիսկոպոսութեան ցանկայ՝ բարի գործոց ցանկայ»։
       Ի բնաբանս այս՝ Գ իրս տեսանեմք։ Նախ՝ եպիսկոպոսութիւն. ըստ այնմ որ ասէ, «թէ ոք եպիսկոպոսութեան ցանկայ»։ Երկրորդ՝ գործ եպիսկոպոսին. զի ասէ, «բարի գործոց ցանկայ։Գ» Երրորդ՝ կանոն եպիսկոպոսին. զի ասէ, «թէ պարտ է եպիսկոպոսին անարատ լինիլ»։ Արդ հարցումն է վասն առաջնոյն, թէ առանց մեղաց կարէ՞ ոք ցանկալ եպիսկոպոսութեան։ Ընդդէմ այսմ՝ պատասխանեն նոքա որք ցանկան պատուոյ, եթէ կարէ՛ լինիլ ցանկութիւն եպիսկոպոսութեան առանց մեղաց. եւ վկայութիւն առնուն զբանն առաքելոյն. «թէ ոք եպիսկոպոսութեան ցանկայ՝ բարի գործոց ցանկայ»։
       Բայց սուտ է պատասխանի նոցա. եւ Պօղոսի վկայութիւն նոցա ոչ ինչ օգուտ է։ Եւ այս յայտ է չորս կերպիւ։ Նախզի՝ Պօղոս ո՛չ ասէ թէ ցանկութիւն եպիսկոպոսին բարի է. այլ թէ գործ եպիսկոպոսութեան բարի է. եւ այսպէս կարէ՛ ոք մեղօք առնել. թէպէտ ցանկայ այն իրացն որ բարի է։ Որպսէ Սադայէլ որ ցանկացաւ ըստ իշխանութեան աստուածանալ, եւ իշխան լինիլ ամենեցուն. ոչ թէ վատ իրաց ցանկացաւ, այլ բարի. քանզի ի՞նչ բարեգոյն, քան Աստուծոյ նմանիլ. ապա ուրեմն ցանկութիւն չար էր. զի անկարգ ցանկացաւ։ Դարձեալ Ադամ ցանկացաւ նմանիլ Աստուծոյ ըստ գիտութեան. եւբարի իրաց ցանկացաւ. բայց ցանկութիւն չար էր։ Նոյնպէս որդիքն զԵբեթեայ ցանկացան մեծ լինիլ. եւ նստիլ մի ընդաջմէ եւ եւ մի ընդ ահեկէ. թէպէտ բարի իրաց ցանկացան. բայց ցանկութիւն նոցա ոչ էր առանց մեղաց. վասն աայ յանդիմանեաց Քրիստոս. «ոչ գիտէք զի՛նչ խնդրէք»։ Այսպէս որ եպիսկոպոսութեան ցանկայ՝ բարի գործոց ցանկայ. բայց ցանկութիւն նորա ոչ է առանց մեղաց։ Երկրորդ՝ զի ասէ Գրիգոր պատրիարգն՝ թէ Պօղոս յայնժամ վասն այն գովէր եւ յորդորէր եպիսկոպոս լինիլ, զի որ եպիսկոպոս լինէր՝ նախ քան զժողովուրդն մարտիրոսանայր. վասն զի եկեղեցի ի հալածանս էր յայնժամ. բայց այժմ էանց ժամանակն այն. եւ եպիսկոպոսն ոչ մարտիրոսանայ. այլ հարուստ եւ փարթամ ապրի։ Երրորդ՝ զի սուրբն Գրիգոր ասէ, թէ Պօղոս սահմանէ զեպիսկոպոսութիւն՝ թէ բարի գործ է եպիսկոպոսին գործն. ապա որ ոք զեպիսկոպոսին բարի գործն ոչ խնդրէ, այլ զփարթամութիւն եւ զփառս եւ զհանգիստ, ինքն ինքեան վկայէ թէ ոչ վասն բարի գործոց ցանկացաւ. այլ վասն փառաց եւ փարթամութան։ Չորրորդ՝ որպէս վաճառական՝ որր կամի կտաւ գնել պարտ տէ որ զերկու ծայրսն տեսանէ զկտաւին. վասն զի ծախօղն զլաւ ծայրսն ցուցանէ. եւ դու թէ զերկու ծայրսն ցուցանէ. եւ դու թէ զերկու ծայրսն չտեսնուս, խաբիս։ Նոյնպէս եւ դու թէ ի նկարագիր բանիցն Պօղոսի հայիս, որ զգլուխ բանին տեսանես որ ասէ, «թէ ոք եպիսկոպոսութեան ցանկայ՝ բարի գործոց ցանկայ, » հայեաց ի կատարումն որ ասէ. «պարտ է եպիսկոպոսին անարատ լինիլ եւ այլն». որ չխաբիս։ Եւ ոմանք որք կամին եպիսկոպոս լինիլ. եւ արմատ խորհրդոյն որ ի սիրտն է՝ ցանկութիւն պատուոյ է. բայց վերերեւոյթն երեւի խնդել, թէ շատ բարիս առնեմ. այս է, միշտ իրաւունս քարոզել. մըխիթարել զաղքատս. եւ զայլ բազումս։ Եւ յորժամ յաթոռն նստի, զայն վերին ծայրն մոռանայ որ բարի էր եւ ի միւս այլ արմատն հաստատի, որ ի սիրտն էր. եւ զանձն տայ ի հեշտութիւն եւ ի փարթամութիւն։ Ասա յայտնի է՝ որ պատասխանի սնափառացն սուտ էր. եւ ոչ հասկացան զբանն Պօօղոսի։ Վասն այն վարդապետք այլ ազգ պատասխանի տան, թէ չկարէ ոք առանց մեղաց ցանկայ եպիսկոպոսութեան. զի այս հպարտութիւն մեծ է. այս է պատճառն՝ որ աստիճանն կատարեալ է. զի պարտ է եպիսկոպոսին՝ ոչ միայն կատարեալ լինիլ, այլեւ զայլս կատարելագործել . զի ասէ Արիստոտէլ՝ յա՛յն ժամ է իրն կատարեալ՝ յորժամ կարէ զնմանն ծնանիլ, եւ որպէս զինքն կատարելագործել. եւ այս մե՛ծ հպարտութիւն է։ Զի ասէ ժողովօղն. քանզի զսէր եւ զատելութիւն ոչ գիտէ մարդն. թէ արժանի՞ է, եւ կարէ՞ ոք առանց մեղաց ցանկալ կրօնաւորութեան. վասն զի ճանապարհ է որ ի կատարելութիւն հանէ. եւ աստիճան եպիսկոպոսութան՝ է օթեւան կատարեալ եւ ոչ ճանապարհ։ Դարձեալ յաստիճան եպիսկոպոսութեան՝ փառք եւ կարողութիւն եւ փարթամութիւն խառնեալ կայ. եւ յոյժ ի կարծիս է, թէ ցանկութիւն եպիսկոպոսին աղքատութի՞ւն էր եւ հոգ ժողովրդեա՞նն, թէ փառացն եւ փարթամութեան։ Զոր օրինակ՝ թէ ոք ունի զքաղերթ ոչխարի, եւ սեաւ ագռաւն զհետ նորա երթայ, ի կարծիս է թէ ի հետ մարդո՞յն երթայ, թէ ի հետ թափանին. եւ այս յայնժամ ճանաչի, յորժամ զթափանն ի բաց թողու եւ երթայ. երեւի թէ ագռաւն յետ մարդո՛յն էր, թէ յետ թափանին։ Այսպէս թէ պատիւ եւ հեշտութիւն եպիսկոպոսին բաժանեալ լինէր որպէս միակեցին, եւ աշխատանք եւ աղքատութիւն միա՛յն մնայր եպիսկոպոսին, թուի թէ սակաւք յօժարէին եպիսկոպոսութեան. բայց յորժամ փառք եւ պատիւն յաստիճան եպիսկոպոսուեն կապեալ կայ, մարդ ցանկայ եպիսկոպոս լինիլ, յա՛յտ է թէ զինքն եպիսկոպոսութեան արժանի համարի։ Եւ այս հպարտութիւն է. որպէս ասէր Քրիստոս. «լայնեն զգրապանակս իւրեանց. եւ երկայնեն զքղանցս հանդերձիցն. սիրեն զառաջագահս յընթրիս. եւ զնախաթոռս ի ժողովուրդս. եւ զողջոյն ի հրապարակս. եւ կոչիլ ի մարդկանէ ռաբբի»։ Վասն այն Գրիգոր որ եպիսկոպոս էր անարատ, այսպէս ասէ վասն իւր, թէ ոչ վասն աեյլ ինչ իրաց երկիւղ կրեմ, քան թէ միայն վասն այսր որ արժանի ոչ էի ի նաւն ի տեղի սպասաւորացն լինիլ, եւ զիս եդին նաւապետ։
       Եւ դարձեալ ասէ թէ, բազումք ի յանդորր տեղիս երկնչին կանգնիլ՝ գուցէ անկանիցին։ Զի՞նչ կրեն նոքա որպէս որք ի բարձրագոյն աշտարակ ելեալ են. ուր բազում հողմք հնչեն. ո՞չ ապաքէն անկումն նոցա մեծ կորուստ է։ Ապա ուրեմն ոչ է պարտ մարդոյ համարձակիլ. եւ զինքն եպիսկոպոսութեան արժանի համարիլ եւ առնուլ. որպէս ասէ Պօղոս յեբրայեցւոցն։ «Եւ ոչ թէ անձամբ ոք առնու պատիւ, այել կոչեցեալն յԱստուծոյ որպէս Ահարօն։ Նոյնպէս Քրիստոս ոչ թէ անձին ինչ շուք եեդ լինիլ քահանայապետ. այլ որ խօսեցաւն առ նա թէ , դու ես քահանայ յաւիտեան ըստ կարգին Մելիքսեեդեկի»։ Առ մեծ քահանայպետն հեղի գրեալ է. «եղիցի ամենայն որ մնասցէ ի տան քում, եկեսցէ երկիրպագանել նմա»։ այս տէ, թէ ոչ համբերէ՝ որ կոչեն եւ խնդիր առնեն որպէս Ահարօնի։ Ոսկէբերանն ասէ. Առաջնորդն ցանկայ այնմ, որ փախչի ի նմանէ։ Եւ այլք ասեն. պա՛րտ է որ պատիւն զքեզ խնդրէ. եւ ոչ դու զպատիւն. վասն այն ասէ. «եկեսցէ երկիրպագանել»։ Այս է՝ աղաչօղ եւ միջնորդ կացուցանել կաշառօք. եւ բերէ ասէ «դանգ միոյ արծաթոյ. եւ նկանակ միոյ հացի»։ այս է՝ կաշառ տայ եպիսկոպոսին եւ ասէ. ընկեա՛ զիս ի տեղի մի քահանայութեան քոյ՝ զի կերայց հաց։ Բայց քահանայութիւն՝ կրկին մասն ունի. մէկ հոգեւոր. եւ մէկ մարմնաւոր. զայն որ հոգեւոր է՝ հոգ ոչ տանի. եւ զայն որ մարմնաւոր է՝ խնդրէ. վասն այի ասէ «կերայց հաց»։ Ապա ուրեմն ոչ են որպէս զԱհարօն որ կոչեցեալ եղեւ. եւ ոչ որպէս զՔրիստոս. զի Քրիստոս ծնաւ ի հոգւոյն սրբոյ առանց սերման առն. անապական կուսութեամբ առանց ցաւոց մօրն։ Այլ նոքա ծնանի՝ ոչ ի հոգւոյն սրբոյ, այլ ի մարմնաուր սերմանէ. այսինքն է, մարմնաւոր ազգակցութեամբ. որպէս ասէ Ամբակում։ «Վա՛յ որ շինէ զքաղաք իւր արեամբ». այս է՝ զի վասն արեան եւ ազգի լինի եպիսկոպոս, զի զնոսա փարթամացուսցէ. քաղաք՝ զեկեղեցին կոչէ։ Այլեւ ծնանի ապականութեամբ. որ է կաշառօք. զի կաշառքն՝ զկուսութիւն եկեղեցւոյ ապականէ. եւ ծնանի ցաւօք մարմնոյ մօրն. այսինքն, աղաչանօք իշխանաց երկեցուցանէ զեկեղեցի. եւ ցաւ ածէ բռնութեամբ լինիլ եպիսկոպոս։ Եւ ոչ որպէս Մովսէս որ յԱստուծոյ կոչեցեալ եղեւ յառաջնորդութիւն ժողովրդեանն. եւ նա հրաժարէր եւ ասէր. «աղաչեմ զքեզ Տէր՝ ա՛ռ քեզ զայլ ոք զօրաւոր զոր առաքեսցես»։ Եւ թէ ոք ասէ, թէ ահա Եսայի որ զանձն եցոյց ասելով։ «Ահաւասաիկ ես առաքեա զիս»։ Պատասխանեմ, թէ Եսայի նախ ասաց։ «Վա՛յ ինձ՝ ես այր տառապեալ եմ. մարդ եմ եւ պիղծ շրթունս ունիմ. եւ առաքեաց սերովբէ մի որ ունեէր կայծակն . եւ մերձեցոյց ի շրթունս նորա եւ ասէ. ահա մերձեցաւ այդ ի շրթունս քո. եւ սրբեսցէ զանօրէնութիւնս քո»։ Յորժամ ետես մարգարէն որ սրբեաց զնա Աստուած, ոչ տայր արգել զանձն իւր ի ծառայութիւն Աստուծոյ։
       Եւ թէ ոք ընդդէմ բերէ ասելով. անցաւ այն ժամանակն յոր Աստուած ընտրէր. եւ այժմ ո՞վ լինի Աստուծով. եւ զո՞վ ընտրեաց Աստուած ի ժամանակս մեր։
       Ասեմք թէ Աստուած այժմ ոչ ընտրէ. պարտ է սահմանաւ եւ ընտրութեամբ կոչել զայն՝ որ յերկեղեցւոյ ծնեալ է. եւ սրբութեամբ սնեալ. եւ իմաստութեամբ աճեալ։
       Այլ այժմ որ վատն է՝ նախ ծնանի եւ յառաջ գայ քան զլաւն. որպէս ասէ ի ծննդոց։ «Եւ եղեւ իբրեւ ծնանէր Թամար, եւ էին երկու որդիք յորովայնի նորա. եւ մինն յառաջագոյն եհան զձեռն՝ եւ էառ ծնուցիչն. եւ կապեաց կարմիր ի ձեռն նորա. եւ նորա ամփոփեալ զձեռն, ել վաղվաղակի միւսն. եւ կոչեցին զանուն նորա փարէս որ է խարմատութիւն»։ Եւ արա՝ նշանակէր զարժանաւորսն եւ զլուսաւորեալսն հոգւով եւ մարմնով՝ բանիւ եւ գործով. որ թագմանի երեւելք, կամ՝ պայծառութիւն. եւ կարմիր ի ձեռն՝ նշա՛ն է սիրոյն Քրիստոսի։ Նաեւ այժմ փարէս յետս նահանջէ, եւ ինքն յառաջագոյն գայ. որ է խրամատութիւն. որ խրամատէտտ զեկեղեցին Աստուծոյ. եւ աղմուկ եւ խռովութիւն ձգէ։ Բայց ի ժամանակս Քրիստոսի՝ ոչ էր այսպէս կարգն. այլ ճշմարիտ կարգաւ Քրիստոս եդ զառաջին եպիսկոպոսն։ Զի ի մէջ առաքելոցն՝ Քրիստոս գիտէր որ Պետրոս սիրէր զնա. ասէ երեք անգամ «Սիոօն Յովնանու սիրե՞ս զիս». եւ զնա առաջին եպիսկոպոս կացոյց։ Այժմ որ ոք զՔրիստոս սիրէ, ի ծոց եկեղեցւոյ մնայ որպէս զարա։ Եւ որ ոք խրամատիչ է եկեղեցւոյ՝ փութով վաղվաղակի ծնանի որպէս զփարէս։ Եւ գիտելի է զի Պետրոս որ առաջին եպիսկոպոս էր յաստիճան եպիսկոպոսութեան, վեց աստիճանաւ բարձրացաւ եւ ել որպէս Սողոմօն։ Առաջին աստիճան էր արդարութիւն. վասն զի բազում աշխատութեամբ եւ ձկնորսութեամբ ել. ըստ այնմ, «արարից զձեզ որսորդս մարդկան»։ Երկրորդ՝ հոգեւոր աղքատութեամբ. որպէս ասէր. «զամենայն թողաք եւ եկաք զհետ քոյ»։ Երրորդ՝ ճշմարիտ հաւատն. որ դաւանեաց. «դու ես Քրիստոս որդի Աստուծոյ կենդանւոյ»։ Չորրորդ՝ կատարեալ հնազանդութիւն. զի Քրիստոս միանգամ կոչեաց զնա. եւ նա եթող զամենայն եւ գնաց։ Հինգերորդ դառն զղջումն. «զի յորժամ հայեցաւ ի նա Յիսուս, ել արտաքս եւ ելաց դառնապէս»։ Վեցերորդ՝ ջերմ սէրն որ ասաց. «Տէ՛ր զամենայն եւ եթէ սիրեմ զքեզ»։ Ապա պարտ է որ ամենայն եպիսկոպոս այս վեց աստիճանաւ ելանէ. եւ ապա նստի յաթոռ Սողոմօնի փղոսկրեայ։ Բայց բազումք նստին եւ վեց աստիճանաւ ելանեն . մէկ՝ աստիճան ունին զազգն. երկու՝ աղաչանք սիրելեացն. որք նստուցանեն յաթոռն. երեք՝ կաշառն. չորս՝ ծառայութիւն՝ մարմնական այնմ, որ զինքն յառաջ ձգէ. հինգ՝ չար սիրելիքն. որպէս հերձուածօղն. կամ ուղղափառն. որպէս յիւրեանց կոկղմանէն կամին որ եպիսկոպոսն զիւրեանց կամսն քարոզէ. վեց՝ երկիւղ թագաւորի եւ պարոնաց. որք պատկառին եւ ձեռնադրեն։ Ահա յայտ է, թէ ո՛րպիսի իրօք պիտի ցանկալ եպիսկոպոսութեան. ո՛րպէս բարի եւ ո՛րպէս չար։ Այս առաջին գլուխն։ Երկրորդն ասելի է վասն գործոյ եպիսկոպոսին որ ասէ. «բարի գործոց ցանկայ»։ Գիտելի է՝ զի Քրիստոս գլուխ է եկեղեցւոյ եւ եպիսկոպոսաց. որպէս ասէ Պետրոս ի մէկ կաթուղիկէն։ «Դարձարուք առ հովիւն եւ տեսուչ ոգւոց ձերոց». եւ նա ուսուցանէ զեպիսկոպոսունս թէ ո՛րպէս պարտ է լինլ , եւ զի՛նչ գործել նոցա։ Զի Քրիստոս տասն գործ արար եպիսկոպոսութեան։ Առաջին գործ է եպիսկոպոսին՝ աղօթել վասն ժողովրդեանն. եւ զայս Քրիստոս արար. որպէս ասէ յեբրայեցւոց. «որ յաւուրս մարմնոյ իւրոյ աղօթս եւ պաղատանս մատուցանէր. եւ լսելի լինէր առ լաւութեան»։ Եւ աւետարանն ասէ. «աղօթէր վասն չարչարողացն. Տէր մի համարիր սոցա զայս մեղս»։ Երկրորդ՝ գործ է եպիսկոպոսին պատարագ մատուցանել վասն ժողովրդեան. որպէս ասէ յեբրայեցւոց. «ամենայն քահանայպետ վասն մատուցանելոյ զզոհս եւ զպատարագս կայ։ Եւ ի նոյն գլուխն ասէ ի ձեռն հոգւոյն յաւիտենականի մատոյց զանձն պատարագ Աստուծոյ»։ Երրորդ գործ է՝ զժողովուրդն ուսուցանել. եւ զայս Քրիստոս արար. ի Մատթէոսն ասէ. «եւ շրջէր Քրիստոս ընդ ամենայն կողմանս գալիլեացւոց, ուսուցանէր զժողվուրդս նոցա. եւ քարոզէր զաւետարանն արքայութեան»։ Չորրորդ գործ է՝ քահանայ ձեռնադրել. եւ զայս արար Քրիստոս որպէս ասէ ի տեսիլն Յօհաննէս. «եւ արար զմեզ արժանիս արքայութան իւրոյ. եւ քահանայս Աստուծոյ Հօր իւրոյ»։ Հինգերորդ գործ է եպիսկոպոսին՝ եկեղեցի օրհնել. եւ զայս արար. որպէս ասէ Պօղոս ի կորնթացւոցն. «զի տաճար Աստուծոյ սուրբ է որք էք դուք»։ Վեցերորդ գործ է՝ մեռոն բաշխել եւ օծանել. եւ զայս Քրիստոս արար որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. «եւ դուք օծութիւն ունիք առ ի սրբոյն»։ Եօթներորդ գործ է՝ արձակել զմեղաւորն ի մեղաց. եւ զայս արար Քրիստոս ասէ Մատթէոսն։ «Եւ տեսեալ Յիսուսի զհաւատս անդամալուծին, ասէ ցնա. թողեալ լիցին քեզ մեղք քո»։ Ութներորդ գործ է՝ բանադրել զանհաւատս եւ զայս առնելոց է Քրիստոս ի հանդերձեալն, որ ասէ «երթայք յինէն ա՛նիծեալք»։ Իններորդ գործ է՝ օրհնել եւ արձակել զհնազանդեալսն. եւ զայս արար Քրիստոս. որպէս ասէ յեփեսացւոց. «օրհնեալ է Աստուած եւ հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. որ օրհնեաց զմեզ ամենայն հոգեւոր օրհնութեամբ յերկնաւորս ի Քրիստոս»։ Եւ ի վերջին օրն՝ հասարակապէս օրհնէ ասելով. «եկա՛յք օ՛րհնեալք հօր իմոյ»։ Տասներորդ գործ է եպիսկոպոսին՝ կանոն կարգել. այս է, ժողովրդեանն քահանայս կացուցանել. եւ պետս սահմանել նոցա. սոյնպէս եւ Քրիսոտոս առնէր մեծարելով զսուրբս յարքայութիւն որպէս ասէ աւետարանն. «իշխանութիւն ունիլ ի վերայ տասն քաղաքաց. եւ ի սեղան հօր իմոյ բազմեցուցից եւ անցեալ պաշտեցից»։ Ապա ուրեմն պարտ է ամենայն եպիսկոպոսի զայս տսն բանս կատարել, որպէս Քրիստոս. այս այն է՝ զոր Քրիստոս արար. եւ մեզ պարտ է առնել։ Այժմ ասեմք զոր Քրիստոս ոչ արար. եւ չէ պարտ մեզ առնել։ Առաջին՝ զի Քրիստոս զպսակն ոչ բաժանեաց. այլ հրամայեաց թէ, «զոր Աստուած զուգեաց՝ մարդ մի մեկնեսցէ»։ Երկրորդ՝ զի Քրիստոս ոչ հրամայեաց մի մարդոյ երկու կին առնուլ. եւ այժմ երիսկոպոսք զհակառակն առնեն. զի մինն կենդանի ի տունն հրաման տան մի այլ առնուլ։ Երրորդ՝ Քրիստոս ոչ հրամայեաց զխորհուրդ եկեղեցւոյ դրամով վաճառել. այլ ասաց «ձրի առպիք, եւ ձրի տուք»։ Այժմ դրամով առնուն, եւ դրամով տան անարժանից։ Չորրորդ՝ Քրիստոս ո՛չ հրամայեաց յիրաւունսն ակն առնուլ. եւ կաշառօք թիւրել. եւ այժմ առնեն։ Հինգերորդ՝ Քրիստոս ոչ ասաց ի տեղի իւր զազգականն դնել եպիսկոպոս. զի Յակոբոս Յօհաննէս թէպէտ աղաչեցին՝ ոչ ետ. այլ ետ Պետրոսի՝ որ ոչ էր ազգակից մարմնոյ. եւ այժմ զհակառակն առնեն։ Զի Աստուած յորժամ հրամայեաց Սամուէլի զՍաւուղ թագաւոր ընտրել ի վերայ ժողովրդեանն Իսրայէլի, ասաց ցժողովուրդն. «տեսէ՛ք զթագաւորդ զոր ընտրեաց Տէր». զի երկայն էր թիկամբվ չափ քան զամենայն մարդ։ Նոյնպէս եւ այժմ պարտ է առնել՝ որ գլուխն բարձր լինի առաջնորդին քան զամենայն հասարակաց մարդկան. ի գլուխն է ամենայն զգայութիւն. բարձր վասն վարուցն. եւ զգայութիւն վասն իմաստիցն եւ խելացն։ Վեցերորդ՝ Քրիստոս ոչ հրամայեաց զմասան աղքատաց յափշտակել եւ ազգականացն տալ. զի ինքն հոգայր զպէտս աղքատաց, եւ վասն աշակերտացն պիտոյից. բայց այժմ անտես առնեն զսպասաւորս եկեղեցւոյ եւ զաղքատս եւ զիւրեանց ազգականսն փարթամացուցանեն։ Արդ թէ ոք կոչեցեալ եւ ընտրեալ իցէ յեպիսկոպոսութիւն, եւ զոր Քրիստոս արար՝ զնոյն եւ ինքն արասցէ։
       Եւ յորմէ հրաժարեցոյց, ի բաց կացցէ. յայնժամ նման լինի Քրիստոսի, եւ առաջնորդական պատուոյն. Այս երկրորդ գլուխն, թէ զի՛նչ է եպիսկոպոսին գործ։ Իսկ երրորդ գլուխն որ ասէ. «Պարտ է լինիլ անարատ եպիսկոպոսին»։ Եւ այսու անարատութեամբս պարտ է նմանիլ Քրիստոսի. որպէս Յօհաննէս ի տեսիլն։ «Տեսի ի մէջ եօթն ճրագարանացն նմանութիւն որդւոյ մարդոյ»։ Եւ գիտելի է՝ զի աստ տասն եւ երկու զօրութիւն եւ նշանս ցուցանէ. զոր պարտ է ունիլ եպիսկոպոսին։ Առաջին՝ զի ասէ թէ «ի մէջ եօթն ճրագարանացն կայի»։ Ասեն իմաստունքն, թէ ի մէջն է զօրութիւն եւ արդարութիւն. եւ մեղքն առաւել եւ պակասն է. վասն այն պարտ է եպիսկոպոսին ի մէջն լինիլ, որ է արդարութիւն եւզօրութիւն որպէս քրիստոս։ Երկրորդ՝ շրջիլ ի մէջ ճրագարանացն եւ լուսաւորիլ. եօթն ընդհանուր թուոյ է նշանակ. որ ցուցանէ եօթն ճրագարանաւն՝ զամենայն եկեղեցիս որ ընդ իշխանութեամբ իւրով. որ պարտ է ի մէջ նոցա հա՛նապազ շրջիլ եւ լուսաւորել բաինւ եւ գործով . որպէս արեգակն ի մէջ մոլորականացն։ Զի յորժամ Մովսէս եթող զժողովուրդն եւել ի լեառն, թէպէտ ի տեղի իւր բարի առաջնորդ կացոյց զԱհարօն քահանայապետ, բայց բազում վնաս եղեւ նովաւ ի ժողովրդեանն. զի բազումք կոտորեցան առաւել քան ըզքսան եւ չորս հազար մարդ։ Վասն այի պարտ է եպիսկոպոսին ի մէջ ժողովրդեանն հանապազ շրջիլ եւ ուսուցանել. որպէս գրէ առաքեալն աշակերտին։ «Զի դիտասցես, թէ որպէս պարտ է քեզ շրջիլ ի տան Աստուծոյ»։ Երրորդ՝ եւ որպէս որդին Աստուծոյ խոնարհեցաւ ի նմանութիւն որդւոյ մարդոյ. նոյնպէս առաջնորդին պարտ է խոնարհ լինիլ եւ համարել զինքն մասն ժողովրդեանն. որպէս ասէ առաքեալն. «Աստուած զորդին իւր առաքեաց ի նմանութիւն մարմնոյ մեղաց եւ դատապարտեաց զմեղս ի մարմնի»։ Այսպէս արար եւ Եղիսէ մարգարէն. յորժամ գնաց յարուցանել զորդի այրւոյն, մինչ ոչ խոնարհեցաւ ի վերայ մանկանն, եւ կծկեցաւ ի չափ մանկանն, ոչ յարեաւ։ Այսպէս պարտ է եպիսկոպոսին խոնարհիլ առ մեղօք մեռալն, ո՛րչափ մեծապատիւ է եւ ահարկու. եւ ընդ նոսա ուտէ եւխրատէ, մինչեւ կենդանացուցանէ։ Չորրորդ՝ պատմուճանն է պճղնաւոր». որ նշանակէ զառաքինութիւնսն. եւ զի պճղնաւոր է։ այսինքն մինչ իսպառ որ է կատարաց կենաց՝ զգեցեալ լինի զամենայն առաքինութիւնսն։ Հինգերորդ՝ որ «գօտեւորեալ էր առ սետեամբն գօտեաւ ոսկեղինաւ». թէպէտ զգեցեալ լինի առաջնորդն զամենայն առաքինութիւնս՝ ոչ է բաւական. այլ առաւել պարտ է գօտեւորիլ. զպարկեշտութիւն կուսութեան պնդել. ոչ միայն ըզմիջով ուր եւ գործն է ցանկականին. այլ զստեամն՝ որ զմտածութիւն խորհրդոյն է պնդէ։ Եւ զայն ոսկեղէն ասէ. այս է, թէ ոչ առնէ վասն փառաց մարդկան. այլ վասն սիրոյն Աստուծոյ նահանջէ զախտն։ Վեցերորդ՝ «Զի գլուխ նորա էր որպսէ զասր սուրբ»։ Ցուցանէ, թէ ոչ է պարտ ի մանկական տիոյ ընտրել, որ արհամարհութիւն բարէ ամենեցուն. այլ ալեւորեալ իմաստութեամբ եւ հասակաւ. որպէս ասէ յառակն. «պսակ պարծանաց ծերութիւն. եւ ճանապարհս արդարութեան գտանի նա»։ Եօթներորդ՝ «եւ աչք նորա իբրեւ զբոց հրոյ»։ Ցուցանէ այսու՝ թէ պարտ է եպիսկոպոսին ըզհոգեւոր տեսութիւն լուսաւոր եւ ջերմ ունել. լուսաւոր՝ որ քննէ եւ ճանաչէ զգործ ժողովրդեան . եւ ջերմն՝ որ նախանձաւոր լինի օրինացն Աստուծոյ. եւ վշտակից եկեղեցւոյ. որպէս ասէ. «նախանձ տան քո կերիցէ զիս»։ Ութներորդ՝ «ոտն նորա նմանել պղնձոյ լիբանանու ի մէջ հնոցի հրաշեկ»։ ոտն՝ նաշնակէ զժողովուրդն. որ համեմատի հրաշեկ պղնձոյ. այս է, եթէ պարտ է համբերօղ լինիլ եւ ժուժկալ յամենայ փորձութիւնս. որ ոչ այրեալ ապականի փորձութեամբ հրոյն, ոյլ պայծառանայ։ Զի թէ իսկիզբն եկեղեցւոյ՝ բազում հալածանք եւ փորձութիւնք կային ի վերայ քրիստոնէից. բայց առաւել ի ժամանակս նեռինն լինելոց է. որ ոտն կոչի։
       Դարձեալ առաջին հարք սուրբք՝ որպէս զոսկի փայլեին զանազան ըսքանչելեօք. թէպէտ հալածումն էր. բայց ի վերջին աւուրս՝ ոչ լինին սքանչելիք միայն. որպէս պղինձ հրագոյն բարի գործովքն փայլին։ Իններորդ՝ «է՛ր ձայն նորա իբրեւ զձայն ջուրց բազմաց»։ Ձայն քարոզութեան եպիսկոպոսին՝ պարտ է սրբօղ լինիլ որպէս ահարկու եւ երկեցուցիչ. որպէս ջուր բազում, որ ձայն տայ։
       Տասներորդ՝ «եւ յաջոյ ձեռին նորա աստեղս եօթն»։ այս է, զհոգեւոր կարողութիւն կատարելապէս ունել. զի կարօղ իցէ զեօթն շնորհս հոգւոյն յինքեան ունել, եւ ի ձեռս իւր. որպէս զի կարիցէ այլոց շնորհել բայց որ ասէ, թէ «յաջոյ ձեռին». զի Աստուած զմարմնաւոր կարողութիւնս՝ թագաւորաց է տուեալ որք ձախ կոչին. իսկ զհոգեւորն՝ եկեղեցւոյ առաջնորդաց որք աջ կոչին։
       Մետասաներորդ՝ «եւ ի բերանոյ նորա ելանէր սուր երկբերանեան». որ ճշմարիտ դատաստանն. որ յերկու կողմանց հատուցանէ. անիրաւացն պատիժս, եւ արդարոցն վարձս. որպէս Քրիստոս ի հանդերձեալն, «եկա՛յք օրհնեալք. եւ երթա՛յք ա՛նիծեալք»։ Երկոտասաներորդ՝ «եւ երեսք նորա իբրեւ զարեգակն ճառագայթեալ». երեսք՝ զարտաքին վարս կոչէ. որ լուսաւոր գործօք օրինակ բարեաց լինի ամենեցուն։ Այնպէս՝ զի յորժամ ոք հայի ի վարս նորա եւ յերրեսս, պատկառեալ խորշի եւ երկիւղ կրէ. եւ ոչ կարէ հանդէպ երեսացն նորա կալ։ Վասն զի ասէ սուրբն Գրիգոր, թէ զոր ինչ զանազանութիւն կայ ի մէջ մարմնաւոր հօտին եւ հովւին. նոյնպէս է եւ հոգեւոր հովուին լինիլ եւ հօտց ժողովրդեանն. բայց այժմ չե՛ն առաջնորդք այնպէս. այլ որպէս արտի խրտուիլակ կամ չորթանի. որ յառաջն երկնչին, եւյետոյ ծրտեն ի գլուխն։
       Ահա յայտ է՝ թէ որպէ՛ս պարտ է լինիլ եպիսկոպոսին. եւ որպէս բարի է գործ նորա։ Եւ թէ որպէ՛ս պարտ է անարատ լինիլ ի փառս եւ ի գովութիւնս հովւապետին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ . որ է օրհնեալ յաւիտեան։