Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Նախ գիտելի է՝ զի Պենտակոստն ի յասորաց լեզուն՝ հինգերորդ թարգմանի որ նշանակէ զհինգ տօնն ազգին ի Իսրայէլի։ Առաջին տօն նոցա բաղարջակերն էր։ Որ յիշատակէր զելս նոցա յԵգիպտոսէ։ Երկրորդ՝ տարեմուտն. որք ժողովէին եւ տօնէին խոստովանելով զԱստուած, թէ նա է տուիչ կենաց եւ ամաց մարդկան։ Երրորդ տօն՝ տուչութեան օրինակն Աստուծոյ յետ յիսուն աւուր յանապատին ի Սինայ լերինն։ Չորրորդ տօն՝ քաւութեանն։ Հինգերորդ տօն՝ տաղաւարահարացն։ Եւ սոքա երկոքեանս՝ ի թշրին ամսոյ կատարեին զհետ միմեանց. առ ի յիշատակ քաւութեանն ի յորթագործութենէ յանապատին , եւ քառասուն ամ խորանօք բնակելոյն յանապատին Սինայ. զի մի մոռասցին զաւակք նոցա զերախտիսն Աստուծոյ։ Եւ ոմանք զայս ասեն թէ, պենան՝ հինգ լսի. եւ կոստն գլուխ. իբր թէ հինգ գլխաւոր տօն էր նոցա զբոլոր ամն։ Այսպէս եւ մեզ հինգ էր գլխաւոր տօն։ Որ է Յայտնութիւնն. Տէառն ընդ առաջն. Զատիկն. եւ Համբարձումն. եւ Հոգւոյ գալուստն։
       Եւ կէսք զայս ասեն հինգ տօն զքրիստոնէից։ Այսինքն, Ճրագայուցն. Զատիկն. Նոր կիրակէն. Համբարձումն. եւ Հոգւոյ գալուստն։ Այլ որ ստուգիւ թարգմանեն ի հոռոմ լեզուն, պետայն, յիսուն լսի. եւ կոստն յիսներեակ. այսինքն, եւ ի կատարիլ աւուրցն յիսներեկին ի յարութենէն Քրիստոսի մինչ ի հոգւոյ գալուստն յիսուն օր է։ Եւ յիսունն՝ հինգ տասն է եւ ազատարար թիւ։ Զայն նշանակէ, թէ Հոգին Սուրբ է ազատարար. եւ թողութիւն շնորհէ զոր ինչ հինգ զգայարանօք մարմնոյս ի Ժ բանեան օրէնսն մեղանչեմք, Հոգին Սուրբ ազատէ զմեզ եւ քաւէ։ Այս վասն Պենտակոստէն։ *Այլ այժմ պարտ է գիտել՝ թէ վասն է՞ր Հոգին Սուրբ ոչ տուաւ յառաջ քան զհամբարձումն, եւ նախքան զյարութիւնն Քրիստոսի։ Ասեմք թէ՝ վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ չարչարանքն Քրիստոսի՝ պատճառ եղեւ պարգեւաց Սուրբ Հոգւոյն. պարտ էր նախկին գոլ. որպէս ամենայն պատճառ՝ նախ է քան զպատճառելին։ Երկրորդ՝ զի թէ Քրիստոս այնպէս փառաւորեալ էր յառաջն, որպէս յետ խաչին, արգել եւ խափան լինէր ամենայն չարչարանաց նորին, եւ փրկութեան աշխարհի եւ մարդկան։ Երրորդ՝ զի պարտ էր Քրիստոսի հովուել զպարզամիտ աշակերտսն. որպէս հաւ զճագս. եւ մայր զմանկունս. եւ թէ ի սկզբանէ զՀոգին ընկալեալ էին, ոչ էր պիտոյ հովւել զնոսա։ Չորրորդ՝ զի աշակերտքն զտկարութիւնս իւրեանց փորձիւ ճանաչեսցեն եւ գիտասեն, թէ ոչ վասն իւրեանց արժանաւորութեանն ինչ ընտրեցան, այլ զի ուսցին բառնալ զտկարութիւնս այլոց. որպէս Քրիստոս զնոցայն եբարձ։ Իսկ թէ նախ զհոգին առեալ էին, ոչ կարէին բառնալ զայլոց տկարութիւն։ Հինգերորդ՝ զի գիտասցեն թէ Քրիստոսիւ պարգեւեցաւ. թէ յառաջագոյն էին ընկալեալք, յԱստուծոյ հօրէ կարծէին զտուչուն հոգւոյն, եւ ոչ ի Քրիստոսէ։ Վեցերորդ որպէս սերմանելնն նախ է քան զպտուղն եւ զհունձն, նոյնպէս պարտ է զսերմանս հաւատոյ ընդ ունիլ նոցա Քրիստոսիւ. եւ ապա փոքր փոքր աճմամբ հասանել պարգեւաց հոգւոյն եւ պտղաբերել զայլսն։ Եօթներորդ՝ պարտ էր մեծութիւն այսմ պարգեւի յայտնի լինիլ երեք կերպիւ։ Մին ի կողմանէ պարգեւողին. զի յորժամ Քրիստոս նստեալ լինէր ըստ մարմնոյ ընդ աջմէ հօր իբր զթագաւոր փառաց յաթոռ թագաւորութեան իւրոյ, յայնժամ մեծագոյն լինէր պարգեւ հոգւոյն տուեալ ի փառաւոր Քրիստոսէ։ Երկրորդ ի կողմանէ ընդունողացն առաքելոց պատշաճաւորացն Հոգւոյն Սրբոյ. զի փորձիւ գիտէին զվարդապետութիւնն Քրիստոսի. զմահն, եւ զյարութիւնն, եւ զայլսն։ Երրորդ՝ ի կողմանէ հոգւոյն սրբոյ. զի առաւել հռչակելի եւ փառաւորելի եղեւ այսպէս. զի ընկալեալք զհոգին, վաղվաղակի սքանչելիս առնէին վկայելով Քրիստոսի. նա զառաքեալսն առատապէս լցուցանելով. եւ նոքա զայլսն։ Դարձեալ՝ կարէ ասիլ ութներորդ պատճառ առ ի ցուցանել թէ, հոգին ոչ ումեք առատապէս պարգեւի, եթէ ոչ Յիսուս ի սիրտս նոցա յատկապէս փառաւորեսցի. զի ոչ միայն համարի մեծ եւ փառաւոր զԱստուածութիւն նորա, այլեւ զաղքատութիւնն եւ զանարգանս եւ զմահն. եւ յայնժամ արժանասցի առատապէս ընդունիլ զՀոգին Սուրբ։ Իններորդ՝ որպէս թագաւորք նախ հաշտին ընդ մահապարտս՝ եւ ապա պարգեւաց արժանի առնեն։ Այսպէս նախ եկն Քրստոսի եւ խաչեցաւ եւ մահուամբ հաշտեցոյց զհայր Աստուած . եւ ապա հայր Աստուած առաքեաց զՀոգին Սուրբ պարգեւ մարդկան։ Եւ զի պարգեւ խաչին է Հոգին Սուրբ. նմին իրի ի յիշատակեալն զՀոգին Սուրբ, Խաչին դրոշմեմք զդէմս մեր։ Տասներորդ՝ թէպէտ եւ հասարակ է ամենայն ինչ երրորդութեանն՝ տէրութիւն իշխանութիւն Աստուածութիւն եւ այլն, սակայն վարդեպետք եկեղեցւոյ՝ պատշաճեն զստեղծանելն Հօր. իսկ զտրոհելն Որդւոյ. եւ զզարդարել Հոգւոյն Սրբոյ։ Այսպէս պարտ էր յառաջագոյն Հօր յայտնի լինիլ. եւ ապա Որդւոյ. եւ ապա Հոգւոյն Սրբոյ. որպէս ի ստեղծումն ասացաւ։ Եկեսցուք այժմ ի բանս որ ասէ։ «Եղեւ յանկարծակի հնչիւն յերկնից. եւ երեւեցան նոցա բաժանեալ լելուք իբրեւ ի հրոյ. եւ նստաւ իւրաքանչիւր ի վերայ նոցա»։ Եւ գիտելի է՝ զի չորս բան առաջի դնէ սուրբ առաքեալն։ Նախ՝ ասէ թէ, հնչմամբ եւ ծայնիւ էջ Հոգին Սուրբ։ Երկրորդ՝ թէ ի հրոյ կերպարանս երեւցաւ։ Երրորդ թէ, որպէս զլեզու բաժանեալ էր։ Չորրորդ՝ նսաւ ասէ ի վերայ նոցա։ Զայս չորս բանս՝ այսպէս քննեն վարդապետք։ Արդ՝ առաջինն որ ասէ թէ սաստիկ ձայն արձակեաց՝ վեց իրս նշանակէ։ Նախ զայն ցուցանէ թէ, Հոգին Սուրբ լսելի առնէ զձայն առաքելոցն ընդ ամենայն աշխարհ ի ձեռն քարոզութեան նոցա. որպէս ասէ Դաւիթ. «ընդ ամենայնի երկիր ել բարբառ նոցա. եւ մինչեւ ի ծագս աշխարհի են խօսք նոցա»։ Երկրորդ՝ ցուցանէ թէ, Հոգին Սուրբ Աստուած էր եւ թագաւոր ամենայն տիեզերաց. որ ոչ գաղտ եւ ոչ ծածուկ էջ. այլ ահագին ձայնիւ եւ որոտմամբ. որպէս թագաւորք. ի քաղաքս մտանեն։ Երրորդ՝ զի ձայնն է յայտնիչ բանի. վասն այն Հոգին Սուրբ ձայիւ էջ. զի յայտնելոց էր զԲանին Աստուծոյ զՅիսուս Քրիստոս ճշմարիտ Աստուածութիւն ամենայն աշխարհի։ Չորրորդ՝ զի այս է ձայնին բնութիւնն՝ որ ընդ բանին մտանէ յամենայն լսելիս. եւ ինքն ձայնն ի յինքենէ ոչ բաժանի, եւ ոչ ի բանէն։ Այսպէս Հոգին Սուրբ ձայնիւ էջ՝ որ յամենայն ուրեք է ընդ բանին անբաժանելի Աստուածութեամբն իւրով. բայց առանձնութեամբն ինքն յինքենէ ոչ բաժանի։ Հինգերորդ՝ զի զքուն եւ զթմրեալ մարդն ձայնիւ զարթուցանեն. նոյնպէս Հոգին Սուրբ ձայնիւ էջ. զի զարթուսցէ զառաքեալսն ի թմրութենէ ի քարոզութիւն աշհարհի։ Վեցերորդ՝ զի վարդապետն որ կամի ուսուցանել զաշակերտսն՝ ձայնիւ ասէ դաս. եւ ուսանին։ Նոյնպէս հոգին վարդապետեաց եւ ուսոյց զաշակետրտսն. որպէս խոստացաւ Քրիստոս. «Հոգին Սուրբ ուսուցէ ձեզ զամենայն եւ յիշեցուսցէ ձեզ զամենայն զոր ինչ պատուիրեցի ձեզ»։ Վասն այն ձայնիւ էջ Հոգին Սուրբ. եւ ուսոյց զաստուածային վարդապետութիւնն քարոզողացն աշխարհի։ Այս առաջին բանն։ Երկրորդ հարցոմն է թէ՝ վասն է՞ր ի կերպ հրոյ երեւեցաւ։ Եւ այս վասն վեց պատճառի որպէս ասեն վարդապետք։ Առաջին՝ զի հուրն այնպէս բնութիւն ունի՝ որ զկարծր իրսն հալէ. եւ զթոյլն պնդէ. որպէս զերկաթ զպղինձ եւ զայլ այսպիսիս հալէ, եւ զկաւեայ անօթն թրծէ եւ պնդէ։ Այսպէս հոգւոյն զօրութիւնն՝ զկարծր սիրտ անհաւատիցն հալեաց. որ ի միում աւուր հինգ հազար հոգի հաւատացին ի Քրիստոս։ Այլ զզօրութիւն սատանայի այնպէս հալեաց, որ իբրեւ զջուր հեղաւ եւ տկարացաւ։ Իսկ զառաքեալսն թրծեաց եւ կարծրացոյց այնպէս, որք հաստատեցան ընդդէմ ամենայն տանջանացն որք գալոց էին յանհաւատիցն։ Երկրորդ՝ զի հուրն զբազում իրսն հայէ. կամ այրէ, եւ մի առնէ։ Նոյնպէս եւ հոգին զբանեալ ազգս եւ զլեզուս միաւորեաց «ի մի հաւատ եւ ի մի յոյս կոչմանն ի Քրիստոս»։ Վասն որոյ ամենայն հաւատացեալք՝ ընդ որորտս տիեզերաց մի կաթուղիկէ եկեղեցի անուանին։ Երրորդ՝ մի վառած մոմն՝ զբազումս վառէ եւ ոչ պակասի. եւ մին խոտոշն՝ զմին այն վառէ, եւ ընդ աշխարհ տարածի։ Այսպէս եւ Հոգին Սուրբ՝ վառեցաւ յառաքեալսն. եւ ի նոցանէ անհատանելի յիւրեանց աշակերտսն. եւ նոքա մի ի միւսոյն վառեալ, տարածեցաւ ընդ ամեանայն աշխարհի . եւ զամենեսեան յիւր բնութիւնն դարձոյց։ Չորրորդ՝ զի հուրն թեթեւ եւ վերամբարձ բնութիւն է. եւ զամենայն գէջ իրաց զգիջութիւնն հանէ, եւ ի ծուխ դարձուցանէ եւ թեթեւացուցանէ։ Այսպէս եւ հոգին զծանրացեալ եւ զգիջացեալ բնութիւնս արար. վառեաց ի սէրն իւր. եւ զգիջութիւն մեղաց՝ ի զղջումն տրտմութեան եւ արտասւաց՝ արար որպէս զխաւար ծխոյ. եւ զհոգի եւ զմիտս մարդկան ըստ ինքեան ի յերկինս բարձրացոյց։ Հինգերորդ՝ ուր հուրն է՝ անդ խաւար ոչ է. զի լուսովն իւրով զամենայն խաւար հալածէ։ Նոյնպէս եւ ուր Հոգին Սուրբ է՝ անդ անգիտութեան խաւար ոչ է. զի զամենայն խաւար մեղաց եւ անգիտութեան եւ անհաւատութեան՝ հալածէ ի հոգւոյ մարդոյ։ Վեցերորդ՝ որպէս հուրն ի վերայ զանազան նիւթոց է զանազան. բայց երբ ի մի վայր ժողովես , մի է բնութեամբ։ Զայն ցուցանէ, թէ հաւատս քրիստոնէից ի լեզուն եւ յազգն է զանազան. այլ հաւատն եւ դաւանութիւնն՝ մի է յամենայն ազգս տարածեալ։ Այս առ երկրորդ հարցումն թէ, վասն է՞ր հրով երեւեցաւ։ Իսկ երրորդ բանն է՝ թէ վասն է՞ր ի ձեւ լեզուի երեւեցաւ։ Եւ այս վասն վեց պատճառի։ Նախ՝ ցուցանէ թէ, նոյն հոգին է որ զեօթանասուն եւ երկու լեզուն բաժանեաց յաշտարակին. եւ այժմ նոյն հոգին է որ զեօթանասուն եւ երկու լեզուաց գիտութիւնն ետ առաքելոցն։ Երկրորդ՝ զի յորժամ ուսանէին զամենայն ազգ լեզուս, այլ չկարէին պատճառել զչգընալն յազգսն. եւ այնու կարէին դարձուցանեալ զամենայն ազգս ի քրիստոնէութիւն։ Երրորդ՝ զի լեզուն սպասաւոր եւ գրիչ է բանին. որպէս ասէ Դաւիթ. «լեզու որպէս գրիչ արագագիր դպիր»։ Այսպէս առաքեալքն՝ ծառայ եւ գրիչ եղեն Բանին Աստուծոյ. եւ զամենայն բան գրեցին ի սիրտս լսողացն։ Չորրորդ՝ որպէս ձեւ լեզւին սուր է. նոյնպէս Հոգին Սուրբ եմուտ ի սիրտ առաքելոցն. եւ սրեաց զմիտս նոցա ամենայն խորս գիտութեանն Աստուծոյ. որպէս ասէ առաքեալն. «մեզ ուսոյց Հոգւովն Սրբով. զի հոգին զամենայն քննէ եւ զխորս Աստուծոյ»։ Հինգերորդ՝ լեզուաւն ընդունիմք զճաշակ եւ զհամ ամենայն իրաց. այսպէս Հոգին Սուրբ երեւեցաւ հրեղէն լեզուաւ. եւ ետ առաքելոցն զճաշակ եւ զհամ ամենայն հոգեւոր գիտութեանց. որպէս ասէ Դաւիթ. «ճաշակեցէք եւ տեսէք զի քաղցր է Տէր»։ Վեցերորդ՝ որպէս բանս զգալի ի սրտէն բղխի. այլ բերանովն եւ լեզուաւն գայ ի լսելիս մեր. այսպէս Հոգին Սուրբ միայն ի Հօրէ բղխի. այլ միջնորդութեամբ Որդւոյն որ է բերան եւ լեզու Հօր՝ իջանէ առ մեզ եւ ուսուցանէ զմեզ։ Զի Հոգին Սուրբ բղխի ի Հօրէ որպէս ասաց Քրիստոս. «Հոգին Սուրբ որ ի Հօրէ ելանէ. եւ առնու յՈրդւոյ. եւ զնոյն ասաց Տէրն. «յիմմէ անտի առնուցու եւ պատմեսցէ ձեզ»։ Եւ ի վերայ բերէ. «զամենայն զոր ունի հայր՝ իմ է». այսինքն, զօրութիւն, իմաստութիւն, գիտութիւն, եւ այլն։ «Եւ Քրիստոս է Աստուած զօրութիւն եւ իմաստութիւն որպէս ասէ առաքեալն»։ Վասն այն Հօգին ի Հօրէ բղխի անձամբ. եւ առնու յՈրդւոյ էութեամբ. եւ բաշխէ ամենայն արարածոց։ Այս երրորդ Բանն թէ, վասն է՞ր ի ձեւ լեզուի երեւեցաւ Հոգին Սուրբ։ Իսկ չորրորդ բանն որ ասէ. «նստաւ ի վերայ նոցա»։ Եւ նստիլն՝ ցուցանէ Դ ինչ։ Նախ զայն յայտնէ՝ թէ որպէս սիրելի մարդոյն, կամ կալած ոք՝ որչափ յոտն է, կարծիս գայ գնալոյ, կամ փախչելոյ. իսկ յորժամ նստի, այս կարծիս բառնի։ Այսպէս Հոգին Սուրբ առանց թողլոյ նստաւ ի վերայ առաքելոցն . որպէս ասէր Քրիստոս. «Հոգին Սուրբ ընդ ձեզ բնակեսցի եւ ընդ ձեզ եղիցի յաւիտեան»։ Երկրորդ նստիլն՝ զհանգիստն ցուցանէ. զի ամենայն ոք ի հանգիստ եւ յանդորր տեղի նստի. եւ ի դժւար կամ ի քարուտ տեղի ոչ նստի։ Որ ցուցանէ թէ՝ առաքեալքն յամենայն ազգէ մեղաց թափուր էին. եւ պատրաստեալ էին զինքեանս տեղի եւ հանգիստ Աստուծոյ։ Վասն այն նստաւ ի վերայ նոցա Հոգին Սուրբ. եւ հանգեաւ ի նոսա։ Այսպէս եւ այժմ հանգչի Հոգին Սուրբ՝ որ սրբութեամբ պատրաստեալ են զինքեանս Հոգւոյն Սրբոյ։ Եւ որք ոչ են պատրաստեալ սրբութեամբ, փախչի ի նոցանէ. որպէս ասէ իմաստունն։ «Սուրբ Հոգին իմաստութեան՝ փախչի ի նենգութենէ. եւ յանձնէ վարեցելոյ մեղօք»։ Նենգաւորքն թերահաւատքն են. եւ վարեցեալքն մեղօք՝ հեշտասէրքն. յորս ոչ բնակի Հոգին սրբութեան. այլ բնակի ի նոսա Հոգին պղծութեան։ Երրորդ՝ նստիլն ցուցանէ զթագաւորն ի վերայ աթոռոյն նստեաալ։ Զայն ցուցանէ թէ՝ Հոգին Սուրբ Աստուած է եւ թագաւոր. եւ առաքեալքն աթոռք եւ կառք նորա։ Որպէս ետես Եզեկիլ զկենդանիսն աթոռ եւ կառք Աստուծոյ։ Եւ զՀոգին Սուրբ նստեալ ի վերայ նոցա. ցուցանէ թէ, նա յանշունչ եւ յանզգայ աթոռ ոչ նստի որպէս ամենայն թագաւորք. այլ նա Աստուած է եւ թագաւոր. վասն այն ի վերայ կենդանի եւ բանաւոր աթոռոյ. նստի որք են առաքեալքն։ Դարձեալ՝ կենդանիքն այն՝ չորս կերպ ունէին։ Մարդոյ. Առիւծոյ. Եզին. եւ Արծուոյ։ Եւ սոքա ամենեքեան թագաւորք են. մարդն թագաւոր է ամենայն աշխարհի. եւ առիւծն թագաւոր է ամենայն գազանաց. եւ եզն թագաւոր է ամենայն անասնոց. եւ արծուին թագաւոր է ամենայն թռչնոց։ Զայն նշանակէ թէ՝ Հոգին Սուրբ թագաւոր թագաւորաց է. որ նստէր եւ հանգչէր ի նոսա։ Եւ զի առաքեալքն թագաւորք են ի վերայ ամենայն երկրի. որպէս ասէ մարգարէն. «ի գումարել երկնաւորին զթագաւորս ի վերայ նորա, ձիւնասցի սաղիմ»։ Եւ թէ՝ «կացուսցես զնոսա իշխանս ընդ ամենայն երկրի»։ Եւ դարձեալ՝ չորս կենդանիքն՝ նշանակեն զչորս աւետարանիչսն։ Մարդն զՄատթէոս. զի զմարդկային ծնունդն Քրիստոսի սկսաւ եւ պատմեաց։ Առիւծն զՄարկոս. որ արիաբար եւ համառօտ ընթացիւք գրեաց զաւետարանն։ Եզն զՂուկաս. որ ընդ երկար աշխարտութեամբ գրեաց զաւետարանն։ Իսկ արծւին զՅօհաննէս. որ թեւօք Հոգւոյն Սրբոյ՝ սլացաւ իմացմամբն ի վեր քան զամենայն երկնային զօրութիւնս. եւ անտի պատմեաց զանմարմին ծնունդ Բանին Աստուծոյ նախ քան զյաւիտեանս, եւ յառաջ քան զժամանակս։ Վասն որոյ Հոգին Սուրբ էջ այսօր յերկնից եւ նստաւ ի վերայ նոցա. եւ զօրացոյց զառաքեալսն ի քարոզութիւն, եւ զաւետարանիչսն յիւրաաքանչիւր պատմութիւն աւետարնին։ Այլ աստ է հարցումն նախ թէ՝ ո՞րքան պարգեւս ընկալան առաքեալքն յիջումն Հոգւոյն Սրբոյ։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ վեց ազգ գլխաւոր պարգեւաց արժանաւորեցան նոքա։ Նախ՝ մաքրութիւն ի մահու չափ մեղացն. զի այլ ոչ եւս տիրեցին նոցա յետ հոգւոյն ի ջման։ Երկրորդ՝ սքանչելեաց կարողութիւն։ Երրորդ՝ համարձակութիւն քարոզութեան առանց երկիւղի խօսիլ զԲանն առաջի ազգաց, ազանց, եւ թագաւորաց։ Որպէս Պետրոս ի նմին ժամու զերեք հազարսն հաւատացոյց։ Չորրորդ՝ զկատարեալ իմաստութիւն գիտութեան ամենայն մարգարէից կտրակարանացն. ըստ այնմ, «այլ մեզ Հոգին Սուրբ յայնեաց. զի Հոգին քննէ զամենայն եւ զխորս Աստուծոյ»։ Հինգերորդ՝ անբաժանելի միացումն ի սէրն Քրիստոսի. զոր ի խաչին թողին եւ փախեան՝ յետ իջման հոգւոյն՝ ամենեքեան վասն անուան նորա չարչարեցան եւ մեռան. ըստ այնմ, «ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սրիրոյն Քրիստոսի. նեղութիւ՞ն, չարչարա՞նք, եւ այլն»։ Վեցերորդ՝ զլեզուաց գիտութիւն ամենայն ազգաց. ըստ այնմ, «խօսէին յայլ եւ յայլ լեզուս՝ որպէս եւ հոգին տայր բարբառիլ նոցա»։ Երկրորդ հարցումն թէ՝ որպէս խօսէին յայլ եւ յայլ լեզուս։ Ասեմք թէ՝ այնց է իմանալ, ուր ժողովեալն էին. մին լեզուաւ խօսէր առաքեալ ոք՝ եւ ամենայն ոք լսէր իւր ձայնիւն. այսպէս ասէ նիւսացին։ Իսկ աստուածաբանն ասէ. ուր պիտոյ էր յամենայն լեզուս խօսիլ՝ կարէին. զի լիցի շնորհն խօսողացն, եւ ոչ թէ լսողացն։ Երրորդ հարցումն թէ՝ Հօր Աստուծոյ վասն է՞ր ոչ տօնեմք . որպէս Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Ասեմք նախ թէ՝ համաբուն եւ համապատիւն է Սուրբ Երրորդութիւնն. զի միոյն փառքն՝ երիցն է. եւ երիցն միոյն։ Դարձեալ՝ զի հայր մարմնով ոչ երեւեցաւ որպէս Բանն մարմնացեալ. կամ որպէս Հոգին Սուրբ աղաւնակերպ եւ հրաձեւ։ Չորրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր ութն օր տօնեմք հոգւոյն։ Ասեմք թէ՝ յաղագս երեք պատճառաց։ Նախզի՝ ութն էին նուէրք պատարագաց. եօթն գառն. եւ մի խոյ։ Երկրորդ՝ եօթն էին աւուրք բաղարջակերաց. եւ եօթնից եօթն տօնեմք յարութեան. նոյնպէս եւ մի օր օրինացն տուչութեան՝ տօնեմք ութն օր հոգւոյն գալստեան։ Երրորդ՝ զի հաւասարք են Գ տօնքս. որպէս ծննդեան եւ յարութեան՝ նոյնպէս եւ Հոգւոյն գալստեանն Ը օր տօնեմք։ Հինգերորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր ծննդեանն եւ յարութեանն Քրիստոսի ութն օրէք առնեմք. եւ զտօն հոգւոյնն Սրբոյ պահօք տօնեմք։ Ասեմք նախ թէ՝ ծնունդն եւ յարութիւնն՝ մարմնաւոր էր. վասն որոյ մարմնաւորապէս տօնեմք. եւ գալստեան հոգւոյն՝ հոգեպէս պահօք եւ հոգեւոր երգովք տօնեմք։ Երկրորդ՝ զի ասէ աստուածաբանն. «յորժամ առնուս զհոգին, պահեա»։ Երրորդ՝ զի ամետարանիչքն յայտնապէս ասեն. «ընդ մկրտիլ Տեառն, նոյն ժամայն հոգին հանէ զնա յանապատ. եւ պահեաց զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր»։ Նոյնպէս եւ մեք ի յառնուլ զհոգին, պահօք տօնեմք։ Չորրորդ՝ զի եօթն են զօրութիւնք հոգւոյն . եւ իւրաքանչիւրքն հաւասար են բոլորին, եւ ոչ նուազ. վասն այն որպէս հոգւոյն տօնեցաք զկիրակէն. զեօթն օրն վասն եօթն զօրութեան հոգւոյն տօնեսցուք։ Իսկ որք ոչ տօնեն՝ նուազ ասեն զզօրութիւնս հոգւոյն. եւ մանաւանդ զհոգին եւս. եւ են հաւասար Մակեդոնի եւ այլ հոգէմարտիցն. զի սրբոյն Ներսէս համաձայնեալ աստուածաբանին, ընդ օրեայ տօն կարգեաց։ Հինգերորդ եւ դարձեալ՝ իջմամբ հոգւոյն՝ եօթն պարգեւաց հոգւոյն ընդունակ եղաք. պահօք պահեսցուք առ մեզ եւ տօնախմբութեամբ պատուեսցուք։ Վեցերորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր ի մկրտութիւնն Քրիստոսի Հոգին Սուրբ աղաւնակերպ երեւեացաւ. եւ ի վերայ առաքելոցն հրակերպ։ Պատասխանեմք նախ եթէ ի մկրտութիւն Քրիստոսի դեռ խռովութիւն էր Աստուծոյ ընդ մարդոյ, աղաւնակերպ էջ Հոգին Սրբոյ՝ որ զհաշտութիւնն եւ զքաղցրութիւնն Աստուծոյ նշանակէր։ Զի աղաւնին՝ դառնութեան լեղի ամենեւին ոչ ունի։ Այսպէս Քրիստոս մկրտութեամբն՝ հայր Աստոուած քաղցրացաւ եւ հաշտեցաւ ընդ մարդկային բնութեանս. եւ զանասուն եւ զընտանի աղաւնին առաքեաց, որ զվայրենացեալ բնութիւնս մեր՝ տանի ընդ իւր ի տունն մեր հայրենի. ուստի էջ Հոգին Սուրբ Աստուած յերկնից։ Իսկ ի վերայ առաքեալոցն՝ հրակերպ երեւեցաւ. որպէս ասացաք ի վերոյ զպատճառն։ Դարձեալ՝ աղաւնին աւետաբեր է շնորհաց. որպէս ի տապանն Նոյի եբեր զշիղ ձիթենւոյն. ցուցանէ զզանազան շնորհս մկրտելոցն. «զի ումեմն ի հոգւոյն տուեալ է բան իմաստութեան եւ գիտութեան. եւ այլն»։ Իսկ հուրն կրկին յատկութիւն ունի. որ է լուսաւորելն եւ այրելն։ Նշանակէ զՀոգին Սուրբ՝ որ է լոյս եւ սրբութիւն հաւատացելոց Հոգւոց։ Իսկ անհաւատիցն՝ պատժօղ եւ դատապարտօղ. որպէս զԱնանիա եւ զՍափիրա դատապարտեաց։ Վասն որոյ՝ մաղթեսցուք եւ պաղատիցուք ի հեծութիւնս անմռունչս առ Հոգին Սուրբ Աստուած ի բաշխօղն շնորհաց՝ զի ազատեսցէ զմեզ ի պատժոց դատապարտութենէ յանցանաց. եւ լուսաւորութեան շնորհաց եւ սրբութեան պարգեւաց առաքելոցն սրբոց՝ մասնաւոերսցէ զմեզ եւ զամենայն երկրպագուս իւր։ Որեւ Հօր Աստուծոյ առաքչի նորա, եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, եւ էակից եւ փառակից հոգւոյն սրբոյ, երից անձնաւորութեանց եւ միաբուն տէրութեան եւ Աստուածութեան, փառք պատիւ եւ երկրպագութիւն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։