Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վասն պահոց նախ գիտելի է՝ զի մարդն հոգի է եւ մարմին եւ որպէս ուտիքն մարմնոյ է. նոյնպէս եւ պահքն հոգւոյն է հեշտալի. վասն այն առաքեալքն եւ հարքն սուրբք՝ ո՛րչափ ուտիք, նոյնչափ պահք կարգեցին ի բոլոր տարին։ Զի հարիւր ութսուն օր պահք է. եւ նոյնչափ ուտիք։ Զի վաթսուն ուրբաթ եւ չորեք շաբթ է. եւ երեք քառասունք ի բոլոր տարին։ Մին քառասունք ծննդեանն Քրիստոսի. եւ մին յարութեանն. եւ մին վարդավառին այլակերպութեան։ Այս առաքելադիր կանոն է վասն պահոց քրիստոնէից։ Իսկ հայրապետքն վասն չձանձրանալոյ ժողովրդեանն՝ բաժանեցին զերկու քառասունսն ի շաբաթապահսն։ Եւ է՛ այժմ ԺԷ շաբաթապահք։ Եւ թիւ վաթսունիցն՝ ինն շաբաթ. որ լինի ԻԶ շաբաթ պահք ի բոլոր տարին. եւ նոյնքան ուտք սակաւ ինչ աւելի կամ նուազ։ Դարձեալ շաբաթապահքն այն է՝ որ մեծն Ներսէս թոռն լուսաւորչին կանոնեաց յամենայն ամսամուտս պահել շաբաթ մի. զոր այժմ պահեմք տասն շաբաթ տասն ամսեանն. եւ երեք ամիս աղուացքն եւ յինունքն։ Այլեւ շաբաթապահքս՝ բազում նշանակութիւն ունի սրբութեան։ Նախ եւ առաջին արարչութեանն շաբաթ՝ էր սրբութեան եւ պահք. մինչեւ յետ վեց աւուր որ ստեղծաւ Ադամ. եւ ապա լուծաւ պահքն։ Զի յառաջ քան զԱդամ, թէպէտ ստեղծան կենդանիք գազանք եւ անասունք եւ լօղակք եւ թռչունք՝ ոչ ունէին հրաման ինչ ուտելոյ. ապա հրամայեաց Աստուած Ադամայ, «թէ ամենայն պտուղք եւ սերմանիք՝ ձեզ լիցին ի կերակուր. եւ ամենայն գազանաց եւ ամենայն սողնոց երկրի»։ Երկրորդ՝ հինգ զգայութեամբ մեղաւ Ադամ. որ աչօք ետես եւ ցանկացաւ պտղոյն. եւ ականջովն լուաւ եւ հեշտացաւ ի ձայն խաբողին. եւ ոտիւքն ընթացաւ ի ծառն. եւ ձեռօքն եհատ զպտուղն. եւ բերանովն ճաշակեաց։ Նոյնպէս եւ այժմ մեք հինգ զգայարանօք գործեմք զամենայն մեղս. վասն այն հինգ օրեայ պահօք՝ սրբեմք զհինգ զգայութիւնս մեր։ Երրորդ՝ զի յորժամ ել Ադամ ի դրախտէն, Ե. օր սուգ պահեաց անսվաղ մահու մնալով. մինչ յետոյ գթացաւ Տէրն եւ հրամայեաց հրեշտակի միոյ մխիթարել զնա. եւ խոստացաւ զառաքումն միածնին ի փրկութիւն նորա. եւ հրամայեաց ուտել ի պտղոյ վայրեացն։ Զայս խոստումնս յիշեցուցանէ Դաւիթ։ «Յիշեա զբան ծառայ քոյ. յոր եւ յուսացուցեր զիս»։ Յայս խորհուրդս հինգ օր պահեմք ի շաբաթն։ Չորրորդ պատճառ՝ հինգ օր ժողովեցան կենդանինքն առ դուրս տապանին անսվաղ, մինչեւ տեղեաց անձրեւն. եւ ապա. Է. Է. սուրբ կենդանիքն մտին ի տապանն եւ ապրեցան. ցուցանէ զսրբութիւն պահոցն հինգ աւուր շաբաթուս. որով մտանեմք յեկեղեցի եւ ապրիմք ի մեղաց ջրհեղեղէ։ Հինգերորդ՝ եօթն օր հրամայեաց Աստուած բաղարջ ուտել ի յելսն Եգիպտոսի։ Նշանակէ զպահս շաբաթուս. որով յամենայն խմորոյ մեղաց պահեմք զհոգի եւ զմարմին մեր. եւ ելանեմք յեգիպտական ծառայութենէ մեղաց։ Վեցերորդ՝ եօթն օր էր սրբութիւն բորոտացն, եւ կալն արտաքոյ բանակին. որ ի պիղծս էր մերձեցեալ։ Նոյնպէս եւ մեղօք բորոտի հոգիս մեր եւ պղծի. վասն որոյ. Է. աւուրբ պահոցս՝ արտաքոյ լինիմք եկեղեցւոյ եւ սրբիմք ի մեղաց։ Եօթներորդ՝ շաբաթուց շաբաթ հրամայեաց Աստուած պահել ժողովրդեանն. նշանակէ զշաբաթապահսն մեր։ Նաեւ Է Է ածել զգառինս պատարագին ի տօնսն. նշանակէ որ հինգ զգայարանքս մեր սրբին պահօք. եւ հոգի եւ մարմին մեր նուիրին Աստուծոյ եւ պատարագին։ Ութներորդ՝ հինգ օր քաւութեան տօն. այլեւ եօթն օր տաղաւարահարաց. նշանակէ զսրբութիւն պահող շաբաթուս. որ լինիմք տաղաւար եւ բնակարան Աստուծոյ։ Իններորդ՝ Զ Զ դնէին զհացն առաջաւորութեան շաբաթուց. ցուցանէ զպահս շաբաթուս. որ վեց շարժմամբ մարմնոյս հաճոյանամք Աստուծոյ։ Տասներորդ՝ վեց քաղաք հրամայեաց Մովսէս զի շինեսցեն առանձին ապաստանի. զի ակամայ սպանօղքն՝ անկցին ի նա եւ զերծցին։ Նշանակէ զպահս Զ աւուր շաբաթուս. զի սա լինի մեզ ապաստանի քաղաք. յորում ակամայ մեղանչեմք. եւ մտանեմք ի սա եւ արդարանամք։ Այսպէս ունի խորհուրդ եօթն օր շաբաթապահոցս որ ի բոլոր տարին պահեմք հանապազ։ Այլ վասն առաջաւոր պահոցս երեք ինչ հարցանելի է։ Նախ թէ վասն է՞ր հինգ օր պահեմք անսվաղ։ Երկրորդ՝ վասն է՞ր առանց ընթերցուածոց։ Երրորդ՝ վասն է՞ր կոչի առաջաւոր։ Առաջին թէ վասն է՞ր հինգ օր պահեմք անսվաղ. բազում են այսմ խորհուրդք։ Նախզի՝ հինգ օր է յառաջ քան զլինելութիւն մարդոյն. եւ այն առանց կերակրոց։ Եւ յորժամ ել Ադամ ի դրախտէն, հինգ օր անսվաղ եկաց որպէս ասացաւ ի վերոյ։
       Դարձեալ ի նմանէ ուսեալ եւ որդիւք նորա, պահէին։ Պահէր զայս պահս Աբել. եւ ապա մատուցանէր պատարագ։ Պահեաց եւ Սէթ աւուրս հինգ, յորժամ մեռաւ Ադամ։ Պահէր եւ Ենովք ի մուտս ամսոյն աւուրս հինգ։ Պահեաց Նոյ նախքան զմտանելն ի տապանն, եւ յետ ելանելոյն։ Պահեաց եւ Աբրահամ, յորժամ ապրեցաւ Իսահակ ի զենմանէն։ Պահէին եւ ամենայն անդրանիկք Ե օր, յորժամ մեռանէին հարքն. հայր որդւոյ աւանդելով. որպէս սուրբն Բարսեղ։ Դարձեալ Մովսէս կարգեաց քառասուն օր պահք վասն քառասնօրեայ առեալ տախտակին. եւ Ե օր պահեալ՝ տրտնջեաց ժողովուրդն. եւ ապա բարեկենդանացոյց նոցա։ Եւ զհինգ օրն հրամայեաց ամի պահել վասն քաւութեան որթոյն յանցանաց։ Եւ ոմանք յիշեն այլ պահք՝ յաճախ քան զայս որ ասացաւ. եթէ Աբրահամ պահեաց հինգ օր յետ հրկիզութեանն Սոդոմայ։ Այլեւ Յակօբ պահեաց հինգ օր, յորժամ ետես զսանդուխն. եւ հինգ օր, յոր ժամ լուաւ զԲօթն Յովսէփու։ Եւ Յովսէփ յորժամ եմուտ ի բանդն, պահեաց զաւուրս հինգ։ Դարձեալ եւ այլ իմն է պատճառ պահոցս այս։ Նինուէացիքն քարոզութեամբն Յօնանու յանդունդս հրաւիրեցան. որպէս ասէր. «ահա երեք աւուրք՝ եւ այլ ոչ եւս իցէ նինուէ»։ Եւ Նոքա պահեցին երեք օր զմարդ եւ զանասուն եւ զմանկունս ի կերակրոյ եւ յըմպելեաց . եւ քրձազգեաց ապաշխարեցին եւ ապրեցան ի մահուանէ երեք օրեայ պահելովն։ Նոյնպէս հաւատացեալք՝ որք վասն մեղաց ակնունին դժոխոց, պահեն զայս պահս եւ ապրին հոգւով. որպէս Նոքա մարմնով. երեք օրն ի նոցանէ՝ եւ չորեք շաբաթն եւ ուրբաթն բնական պահք։ Զոր բովանդակ տարւոյն զյանցանսն զորս հինգ զգայարանօք մեղանչեմք, հինգ օրեայ պահօքս ջնջեմք ողորմութեամբն Աստուծոյ. վկայեն եւ հարաւակողմանք ազգքն հապաշիկք եւ խպտիք. զի առաւել պահեն նոքա քան զմեզ. եւ զանասունս եւս ծումացուցանեն որպէս նինուէացիքն, վասն ի գութ ածելոյ զմարդասէրն Աստուած։ Այսպէս բազում պատճառ է առաջաւորացս՝ զոր ոմանք պահեն անսվաղ։ Իսկ երկրորդ հարցումն թէ վասն է՞ր պահքս այս առանց ընթերցուածոց գրոց՝ եւ առանց պատարագի։ Այս է պատճառն։
       Զի պահքս այս՝ եդաւ ի նահապետացն որք յառաջ քան զգիր, եւ յառաջ քան զօրէնս, եւ նախ քան զաւետարանս էին. եւ այսպէս պահեցին եւ արդարացան։ Վասն որոյ զյիշխանութիւն նախահարցն պահելով մեր, առանց ընթերցուածոց եւ առանց պատարագի պահեմք։
       Իսկ զայլ ամենայն պահքս՝ որպէս քառասնորդաց. եւ զայլ շաբաթապահս՝ եւ զուրբաթն եւ զչորեք շաբաթն պահեմք հին եւ նոր ընթերցուածովք. զի ի ժամանակս օրինաց՝ եւ մարգարէից եւ առաքելոց եդան. որ օրէնք եւ բանք մարգարէից, կամ առաքելոցն։ Այսպէս է շաբաթս այս։ Իսկ երրորդ հարցումն թէ վասն է՞ր առաջաւոր կոչի պահքս այս։
       Այսմ ասեն վարդապետք բազում պատճառս։ Նախ որպէս ասացաւ աւուրքս այս յառաջ էին քան զլինելութիւն մարդոյն. եւ յառաջին նախահարցն պահեցաւ. եւ յառաջ քան զգիրս եւ զօրէնս աւանդեցաւ պահքս այս. վասն այն առաջաւոր կոչի։ Երկրորդ պատճառ՝ յորժամ սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչն ել ի վիրապէն, վաթսուն օր վարդապետեաց ժողովրդեանն, եւ թագաւորին. հինգ օր հրամայեաց պահել ի սրբութիւն հինգ զգայարանցն. եւ էր ժամանակն ամարնային։ Եւ սուրբն Սեղբեստրոս՝ որ զԿոստանդիանոս մըկրտեաց՝ հինգ օր պահք եդ նմա եւ ժողովրդեանն. եւ վասն առ իրեարս միաբանութեան եւ սիրոյ՝ աստ եդին զերկոսեանն։ Այլ նոքա զիւրեանցն կորուսին. եւ մեք հաստատուն պահեցաք զմերս շնորհիւն Աստուծոյ եւ նոցա մնաց անիծից պանրուտէքն հինգ՝ փոխանակ առաջաւոր պահոցս սրբածոմութեան. եւ վասն այսորիկ առաջաւոր կոչի, առաջին պահք՝ ի լուսաւորչացն մերոց կարգած։
       Երրորդ պարճառ՝ կոչի առաջաւոր. զի սա է առաջին շաբաթ մեծի պահոց աղուհացիցն. վասն զի ասեն, թէ առաքեալքն կամեցան եօթանասուն օր դնել զմեծ պահսն ըստ թուոյ նախահարցն, որպէս պատմէ Ղուկաս։ Այլ յորժամ տրտնջացին նոր եկեալքն ի հաւատս վասն բազում պահոցն, առաքեալքն զերկու շաբաթն բարեկենդանացուցին ի միջին. եւ զայս յամենայն ամի պահել հրամայեցին առաջաւոր անուանելով։ Եւ այլք ասեն թէ՝ յիսուն օր կարգեցին առաքեալքն զպահս. երբ զմին շաբաթ պահեցին՝ տեսին որ երկու վնաս կայր ի նմա մին՝ որ լրումն զատկին հետ հրէից լրմանն չմիաբանի. եւ մին՝ որ ի ներքոյ գարնանամտին եւ հասարակածին գայր չարչարանքն Տեառն եւ զատիկն. ապա վասն այն երկու շաբաթն բարեկենդանացուցին ի միջի . եւ զայս շաբաթս առաջաւոր անուանեցին։ Նոյնպէս եւ սուրբն Կիւրեղ՝ այն որ զկոչման գիրսն արար. առ որով սուրբ խաչն լուսոյ երեւեցաւ. նա զեկեալսն ի մկրտութիւն առ ինքն, ընդ որս էր եւ ակակ պարսիկն յոյժ երեւելի եւ փառաւոր այր. հինգ օրեայ պահօք փորձեաց. եւ զերկու շաբաթսն ուտել հրամայեաց։ Եւ կարգեաց զութն եւ տասն ընթերցուածն երախայիցն ի յուսումն նոցա. մինչ ի մեծի հինգ շաբաթի օրն. եւ ապա մկրտէր զնոսա։ Այս էր պատճառ առաջաւոր պահոցս։ Իսկ յետ բազում ժամանակաց՝ սուրբն Սարգիս ի գլուխ առաջաւոր պահոցն ի յունվարի ԼԱ նահատակի ի Շապհոյ արքայէն պարսից Մարտիրոս անուն որդւովն։ Զի նա՝ որպէս պատմութիւն վկայէ փախստական եղեալ ի Յուլիանոսէ վասն հաւատոց, գայ առ Տիրան արքայ հայոց. եւ անտի գնացեալ առ Շապուհ կատարի ի փառս Քրիստոսի։ Եւ մեք զպահս ոչ նմա անուանեմք, այլ առաջաւոր կոչեմք վասն ասացեալ խորհրդոյդ։ Զոր ոմանք հերձուածօղք եւ տգէտք բազում ինչ արժանի ինքեանց չարախօսեն զմէնջ. եթէ մարդոյ պահս կենան. եւ զմարդ պաշտեն , եւ այլ բազումս։ Այլ մեք զպահս Աստուծոյ կենամք. զի ամենայն պահքն Աստուծոյ է եւ ոչ մարդոյ. այլ զպահսն այնպիսի անուամբ ճանաչեմք. որպէս աղուհացից զառաջին շաբաթն Թէոդորոսի կոչեմք եւ նմա տօնեմք. եւ զմիւսն Ղազարու, կամ այլ ինչ։ Նոյնպէս եւ զամենայն շաբաթապահսն՝ ասեմք սուրբ Գրիգորի պահք. սուրբ Յակօբի պահք. սուրբ Սարգսի պահք. որոց անւամբ ճանաչեմք, թէ այսօր պահք է։ Վասն զի յաւարտումն պահոցն նոցա տօնեմք. պահքն ի նոցա անուանէն կոչի։ Եւ դարձեալ յորժամ պահեցաք զպահս՝ ի շաբաթին աւարտումն զնոսա միջնորդ աղաչեմք լինիլ. զի նոցա բարեխօսութեամբ ընկալցի զպահսն մեր եւ զաղօթս որպէս զզինուոր թագաւորի. եւ Տէր տօնիցս նոքա են եւ վերակացու աւուրցս ի բարեխօսութիւն պահողացս, եւ յուսով տօնողացս. եւ ի վրէժխնդրութիւն եւ ի պատուհաս ոչ պահողացն։ Եւ այսպէս վասն երեք պատճառի սրբոցն պահք կոչեմք. մին՝ զի նոցա նահատակութիւն աստ է հանդիպեալ՝ մեծարեմք զմեծամեծ տօնս, եւ ի շաբաթի աւուր տօնեմք ըստ նիկիական ժողովոյն. որք հրամայեցին զմեծ տօնս ի շաբաթի տօնել եւ պատարագ մատուցանել. եւ երկրորդ՝ որ նոցա անուամբ զպահսն ճանաչեմք. եւ երրորդ զնոսա բարեխօս դնեմք առ Աստուած. զի զպահս մեր ընդունիցի Զոր ինքն ամենողորմ եւ ամենագութն եւ մարդասէրն Աստուած՝ նայեսցի ի նահատակութիւնս նոցա . այսինքն սրբոց եւ սիրողաց իւրոց. եւ բարեխօսութեամբ սրբոցն որոց այսօր է յիշատակ՝ ընկալցի զաղաչանս մեր. եւ կատարեսցէ զխնդրուածս մեր. թողութիւն շնորհելով ամենայն մեղաց եւ յանցանաց մերոց. եւ սրբոց. իւրոց մասնակից արասցէ
       եւ տօնակից զամենայն հաւատացեալս եւ զջերմեռանդ տօնասէրս, հաւատով եւ սիրով եւ յուսով ի սէրն Քրիստոսի։ Եւ նմա փառք եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։