Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Յաւուրս վեց արար Աստուած զամենայն եղեալսս ասէ գիրն աստուածային. զի թէպէտ զբոլորն համանգամայն վաղվաղակի իբր յական քթթել ստեղծ՝ այլ զմասնաւորս արարածոց որոշեաց յաւուրս Զ։ Այսինքն, յերիս աւուրս զտարերս կազմեաց. եւ յերիս աւուրս զայնոսիկ՝ որք ի ներքոյ տարերաց գոյացութիւնք երեւեցան ըստ այսմ օրինակ։ Զի յառաջնումն աւուր՝ արարաւ լոյսն մշտնջենաւոր. եւ յերկրորդն՝ զհոգեւոր ստեղծուածս որոշեաց ի մարմնաւորէն. եւ յերրորդ աւուր զծով եւ զերկիր որոշեաց։ Նոյնպէս եւ յայլ երիս աւուրս։ Յառաջնում աւուր արար զլոյսն ժամանակեայ. այսինքն, զարեգակն եւ զլուսին եւ զաստեղս ի վերնագոյն տարերէ հրոյն։ Եւ յերկրորդ օրն՝ ի միջին տարերէ ջրոյ զձկունս եւ զթռչունս արար. զձկունս ի թանձրագոյն մասն եթող որ է ջուրն. եւ զթռչունս յանօսրագոյն մասնն վերացոյց որ է օդդ։ Իսկ յերրորդ օրն՝ զգազանս եւ զանասունս եւ զմարդն ի վերջին տարերէ՝ այսինքն ի հողոյ կազմեաց։ Եւ գլխաւոր արարածք բովանդակեալ ԻԴ թուով. ըստ ԻԴ ժամու աւուրն։ Զի առաջին օրն՝ Է եղեն արարածք. այսինքն, հրեղէն երկինքն. եւ չորս տարերք. որ է հուրն՝ եւ օդն՝ եւ ջուրն՝ եւ երկիր. եւ լոյսն. եւ հրեշտակք ընդ լուսոյն արարեալք որ լինի եօթն։ Յերկրորդ օրն՝ չորս եղեն արարածք. այսինքն, հաստատութիւնն՝ ջրեղէն կամարն՝ ծովն՝ եւ ցամաք երկիր. որ լինի ԺԱ։ Յերրորդ օրն՝ երեք եղեն արարածք. այսինքն, բոյսք եւ տունկք եւ դրախտն. որ լինի չորեքտասան։ Ի Չորրորդ օրն՝ երեք ստեղծուածք. այսինքն, արեգակն եւ լուսին եւ աստեղք. որք լինին Է եւ Ժ։ Ի հինգերորդ օրն՝ լօղակք՝ եւ թռչունք. որք լինին. Թ եւ Ժ. Ի վեցերորդ օրն յուրբաթի՝ եղեն ցամաքային կենդանիք ամենայն. եւ Ադամ եւ Եւա. որք լինին ԻԲ ըստ ԻԲ նշանագրացն եբրայեցւոց։ Իսկ յեօթներորդ օրն՝ զհանգիստն արդարոց ասեն կազմեալ. այլեւ տիւ եւ գիշեր. որ ընդ լուսոյն եղեն։ որով լինի քսան եւ չորս։ Եւ սոքա են գլխաւորագոյնքն։ Իսկ ամպք եւ հողմք՝ յօդոյ են. որպէս քարինք եւ երկաթ յերկրէ. եւ աղբերք եւ գետք ի ծովէ։ Եւ այսպէս կատարեաց Աստուած զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն զարդ նոցա յաւուրս վեց ասէ գիրն աստուածային։ Եւ որպէս զերկինս զարդարեաց աստեղօք՝ եւ զօդս թռչնօք՝ եւ զծովս լօղակօք. այսպէս եւ զերկիրս զարդարեաց զանազան զարդուք։ Զի երկրիս չորս ազգ զարդ եւ գեղեցկութիւն ետ Աստուած։ Նախ՝ զոսկի եւ զարծաթ. եւ զպատուական քարինս ականց եդ ի սիրտ երկրի, եւ զարդարեաց զսա։ Երկրորդ՝ զբոյսս եւ զտունկս եւ զանազան ծաղիկս եւ զպտուղս նոցա բղխեցոյց, եւ զարդարեաց զերեսս երկրի։ Երկրի։ Երրորդ՝ զզանազան կենդանիս զգազանս եւ զանասունս կազմեաց յերկրէ եւ զարդարեաց զնա։ Զորմէ ասեն իմաստուրնքն եթէ՝ հազար կենդանեաց տեսակս ստեղծեաց. Ո ի ցամաքի են. եւ Ն ի ծովս. եւ ոմանք ասեն Ո ի ծովու են. եւ Ն ի ցամաքի։ Եւ այս է պատճառ հակառակութեան նոցա. զի թէ օդեղէն թռչունք ընդ ցամաքայինս համարին, զի աստ նստին եւ կերակրին, Ո ի ցամաքի լինի։ Եւ թէ ընդ լօղակացն համարին՝ զի ի ջրոյ եղեն, Ո ի ջուրս լինի. եւ Ն ցամաքի։ Եւ սոքա են Գ զարդք երկրի։ Իսկ չորրորդն զարդ եւ գեղեցկութիւն՝ մարդն է ի վերայ երկրի. «զի մարդ չէր որ գործէր զերկիր ասէ մեծն ի մարգարէս Մովսէս»։ Իսկ յորժամ արարաւ մարդն ի հողոյ՝ յայնժամ շինելով տնկելով գործելով զարդարեաց զերկիր։ Երւ նովին մարգարէական հոգւոյն Աստուծոյ տեսեալ սքանչելի նահատակն Յոբ զզարդ վայելչութեան երկրիս, ասէ։ «Երկիր՝ եւ ի նմանէ ելցէ հաց. եւ ի ներքոյ նորա հուր շրջեցաւ»։ Զոր մեք յաղագս երից իրաց խօսիմք աստ։ Առաջին՝ վասն զարդուց երկնի եւ երկրի։ Երկրորդ՝ վասն նշանակութեան երկրի եւ կոչման սորա։ Երրորդ՝ վասն առաջի եդեալ բանիս որ ասէ Յոբ։ «Երկիր՝ եւ ի նմանէ ելցէ հաց. եւ հուր ի ներքոյ նորաշրջեցաւ»։ Եւ արդ տեսցուք զառաջին գլուխն՝ որ է զարդարումն երկնի եւ երկրի։ Նախ հարցանեմք թէ, վասն է՞ր զերկինս այսպէս լուսաւորօք զարդարեաց։ Ասեմք այսմ կրկին պատճառ։ Նախ բնական, եւ ապա բարոյական։ Եւ բնական պատճառն այս է. զի յուսաւորքն ի հրոյ են գոյացեալք. եւ տեղի հրոյն բարձրագոյն է։ Որպէս հրոյ տարրն բարձրագոյն է քան զաեայն տարերս. նոյնպէս եւ լուսաւորքն ի նմանէ եղեալ՝ զբարձրագոյն տեղիս են ստացեալ։ Եւ դարձեալ որպէս աչք մերոր է լոյս՝ ի վերին մասն գլխոյս է՝ զի տեսցէ զամենայն. այսպէս եւ լուսաւորքն ի վեր ի յերկինս են. զի լոյս ծագեսցեն ամենայն երկրի։ Այս բնական պատճառն։ Երկրորդն բարոյական. զի ասէ Դաւիթ. «երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ»։ Եւ առաքեալն ասէ. «երեւելի արարածովքս՝ աներեւոյթն Աստուծոյ իմացեալ տեսանի». այսինքն, զի յորժամ տեսանեմք աչօք թէ արտաքին սրահն երկնից այսպէս զարդարուն է , ի միտ առցուք յայնմանէ՝ թէ քանի՞ առաւել զարդարուն է ներքին կողմն սրբութեան իմանալեացն դասուց, եւ լուսոյ փառացն Աստուծոյ. որ զնոսա զարդարէ լուսաւորէ։ Եւ դարձեալ՝ ի միտ ածցուք զառաջին փառսն մեր եւ ցանկասցուք նմա. եւ մի որպէս զանասուն յերկրի կորասցուք. որպէս ասէ առաքեալն։ «Զվերինն խորհեցարուք՝ ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ. եւ մի զերկրաւորս զայս»։ Յաղագս այսորիկ զերկինս լուսաւորօք զարդարեաց։ Իսկ զօդդ զարդարեաց զանազան թռչնօք. բնական պատճառն այս է. որպէս իմաստունն Պղատոն թէ՝ Գ են սեռք մահկանացուք. որոց ոչ եղելոց՝ երկին անկատար։ Զի թռչունք օդոյդ են կատարումն եւ զարդ. եւ զօղակք ջրոց. եւ ցամաքային կենդանինքն երկրիս. որպէս ասացաք՝ առ հասարակ զտարերս զարդարեն։ Իսկ թռչունք որ ի ջրոյ գոյացան, եւ յօդս թռչին։ Նախ զայս նշանակեն՝ որ մարդս ի հողոյ է ստեղծեալ, այլ մտօքն յերկինս եւ յամենայն կողմ աշխարհի կտրէ թռչիլ. եւ երկու թեւք՝ իմացումն եւ կամքն. որք են զօրութիւնք մտացն. եւ օդն բանականութիւնն. եւ կամ շարժումն հոգւոյն Սրբոյ որպէս ընտրելոցն։ Երկրորդ՝ նշանակք են յարութեան կենացն. զի որպէս նոքա ի յօդդ թռչին խաչաձեւ ըստ կարողութեան իւրեանց, ոմանք ի բարձր եւ այլք ի խոնարհ, նոյնպէս խաչին խորհրդով՝ յառնեն ամենայն մարդկայինս բնութիւնք. եւ վերանան ընդ առաջ Քրիստոսի յօդս։ Եւ կրկին թեւքն՝ հաւատք եւ գործք մարդոյս. եւ թէպէտ հասարակ է յարութիւնն, այլ ըստ զանազան գործոցն։ Ոմանք բարձրացեալ յերկինս ելանեն։ Ոմանք բարձրացեալ յերկինս ելանեն. եւ այլք ի դժոխս ի ջանեն։ Իսկ օդն զօրաւոր՝ հրամանն Քրիստոսի, որ յարուցանէ եւ հանէ յերկինս։ Այսպէս թռչունք օրինակք են մարդկայինս ազգի՝ աստի կենացս, եւ հանդերձելոյն։ Իսկ ձկունք որ ի ծովս լօղան՝ նախ նշանակեն զմարդիկ որ ի ծով կենցաղոյս հեշտացեալ են մեղօք. եւ ոչ լսեն զձայն քարոզի. եւ ոչ արտաքս ելանեն ի մեղաց. որպէս ասէ աւետարանն. «փողս հարաք եւ ոչ խաղացիք. ողբացաք եւ ոչ կոծեցիք»։ Եւ յորժամ կարթիւ հանեն ի ցամաք՝ անօգուտ է խաղալն նոցա. զի պակասին ի կենաց. այսպէս յորժամ կարթ մահուն ըմբռնէ զմարդն, եւ հանէ ի կենաց, անօգուտ է զղջումն եւ փոշիմանիլն յետ մահու. զի ոչ կարէ ապաշխարել զմեղս իւր։ Եւ երկրորդ՝ ձկունք որ ի ջուրս լօղան՝ օրինակք են մաղաւորացն՝ որ ի լիճն հրեղէն ժողովին եւ տանջին յաւիտենական։ Զի արդարքն յարքայութիւնն երկնից ժողովեալ՝ տեսանեն զնոսա եւ ուրախանան. զի զարծան յայնպիսի տանջանաց. եւ ոչ ողորմին նոցա. որպէս այժմ մեք տեսանեմք զձկունս որ ի մէջ ջրոյն. որպէս ասէ աւետարանն. «ուռկան դատաստանին զբարիսն ժողովէ յարքայութիւնն. եւ զխոտանս ի բաց ընկենու ի տանջանս դժոխոցն»։ Այս վասն զարդուց երկնի եւ օդոյ եւ ծովու։ Իսկ որ ասացաք վասն երկրի չորս ունիլ զարդարանս. այսինքն, զպատուական նիւթս. եւ զբոյսս. եւ զկենդանիս. եւ զմարդն։ Առաջին զարդարանք են երկրի պատուական նիւթք. որպէս արծաթ, եւ ոսկի, եւ այլքն։ Նախ նշանակեն զպատուական իմաստութիւնս՝ որ ծածկեալ է ի Սուրբ Գիրս. եւ որպէս խորէջք իջանեն ի սիրտ երկրի եւ ծովու՝ եւ հանեն զպատուական ակունս եւ զմարգարիտս եւ զարծաթ. եւ բազում աշխատութեամբ սրբեն։ Այսպէս եւ իմաստունք՝ մտօք իջանեն ի խորս գրոց՝ եւ բազում աշխատութեամբ ի լոյս զբանս աստուածայինս մաքրեալով որպէս զարծաթ «եօթնպատիկ ի հողոյ։ Որր պատուական է եւ ցանկալի քան զամենայն ոսկի եւ արծաթ եւ ակունս պատուականս որպէս ասէ Դաւիթ»։ Երկրորդ՝ նշանակք են սուրբ եւ ընտիր արանց. որպէս նոքա ի հողոյ ի բազում քուրայս մտեալ սրբին. եւ ապա լինին արծաթ եւ ոսկի եւ այլն։ Նոյնպէս եւ սուրբք ի մարդկանէ ի բազում քուրայս փորձանաց համբերեն. եւ ապա լինին պատուականք Աստուծոյ. որպէս Յոբ. Աբրահամ. մարգարէքն. առաքեալքն. մարտիրոսքն. կուսանքն. եւ այլ ամենայն սրբոքն. որք բազում տանջանաց համբերեցին. եւ ապա մտին ի հանգիստն. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Անցախ մեք ընդ հուր եւ ընդ ջուր՝ եւ հանեն զմեզ ի հանգիստ»։ Իսկ երկրորդ զարդք են երկրի որպէս բոյսք՝ որք զարդարեն զերեսս երկրի։ Նախ նշանակեն զմարդիկ՝ որք զարդարին եւ գեղեցկանան մանկութեամբ՝ ընչիւք՝ իշխանութեամբ՝ փառօք՝ եւ զանազան արուստիւք եւ այլն։ Եւ յանկարծակի շնչէ հողմ մահուն՝ չորանան եւ պակասին որպէս բոյսք եւ ծաղիկք. ըստ այնմ որ ասէ Դաւիթ։ «Մարդոյ որպէս խոտոյ են աւուրք իւր. եւ որպէս ծաղիկ վայրի այնպէս ծաղիկ. շնչէ ի նա հողմ՝ ոչ է, եւ ոչ եւս երեւի տեղի նորա»։ Երկրորդ՝ նշանակք են սոքա յարութեան մարդկան. որպէս բոյսք եւ տունկք ի ձմեռանն չորանան եւ ապականին. եւ ի գարունն վերստին կենդանանան ամենեքեան ի տեսակս իւրեանց։ Այսպէս եւ մարմինք մարդկան մեռեալք եւ ապականելք ի հող ի գարնանաշարժ յարութեանն՝ կենդանացեալք յառնեն առ հասարակ ամենայն մարդիկ արդարք եւ մեղաւորք. այր եւ կին. ծեր եւ տղայ. որպէս ասէ Յոբ. «գոյ յոյս ծառոյ. թէպէտ կտրեսցի՝ միւս անգամ ծաղկեսցի»։ Իսկ երրորդ զարդարանք են երկրի գազանք եւ անասունք եւ զանազան կենդանիք. որք հրամանաւն Աստուծոյ բղխեցան յերկրէ։ Նախ նշանակեն զզանզան բարս մարդկան. որպէս ուղտն խոհեմութեան է նշանակ։ Եւ առիւծն արիութեան. նոյնպէս որ խորամանկ է գայլ է. յափշտակօղն գազան է. շողոքորթն շուն է. խաբուսիկն աղուես է. գողն մուկն է, եւ այլն նոյնպէս։ Զի թէպէտ մարդիկ են, այլ անասնոց գործով հաւասար են նոց. որպէս ասէ Դաւիթ. «մարդ ի պատուի էր եւ ոչ իմացաւ. հաւասարեացաւ անասնոց»։ Երկրորդ՝ որպէս կենդանիք ի մի երկրէ են, եւ ի մի տեղի սնալք. ոմանք սրբոք են եւ ոմանք անսուրբք։ Այսպէս եւ մարդիկ ի միոյն Ադամայ, եւ ի մի երկիր բնակեալ. ոմանք սրբոք են, եւ ոմանք անսուրբք։ Եւ յայտնապէս կենդանիք որք զիմս ուտեն, պիղծ են. եւ որք խոտ ուտեն՝ սուրբք։ Եւ դարձեալ՝ որոճօղքն եւ կճղակաւորքն սրբոքն են. եւ այլքն անսուրբք։ Այսպէս եւ մարդիկ որք ուտեն եւ արբեանան՝ պիղծք են. եւ որք շնան եւ սպանանեն՝ անսուրբք են եւ յայտնի չարք։ Եւ որք պարկեշտք են վարուք ուտելով եւ ըմպելով՝ սուրբք անուանին։ Եւ դարձեալ՝ որոճօղքն եւ կճղակաւորքն՝ նշանակք են հաւատացեալոց. եւ այլքն անհաւատից։ Իսկ չորրորդ զարդարանք են երկրի մարդիկ։ Նախ զարդարեն զերկիր շինելով տնկելով եւ գործելով . որպէս ասէ գիրն. «մարդ չէր որ գործէր զերկիր»։ Երկրորդ՝ զարդարանք են աշխարհի՝ զի իշխան եւ թագաւոր ստեղծաւ մարդն ամենայն երեւելեաց. ըստ այնմ, «արտասցուք մարդ ըստ պատկերի մերում եւ իշխեսցէ ձկանց ծովու. եւ թռչնոց եւ անասնոց երկրի»։ Այս առաջին գլուխն զոր ասացաք վասն զարդուց երկնի եւ երկրի։ Իսկ երկրորդ հարցումն է, թէ զի՞նչ նշանակէ երկիրն։ Գիտելի է՝ զի վեց են նշանակութիւնք երկրի ըստ իրին։ Առաջին երկիր է, նիւթականս այս՝ որ ոտիւք կոխի. զորմէ ասէ սաղմոսն. «Տեառն է երկիր լրիւ իւրով»։ Երկրորդ երկիր է՝ մարմինս մահկանացու. այս հոգւով կառավարի. զորմէ գիրն ասէ. «փուշ եւ տատասկ բուսուսցէ քեզ երկիր»։ Եւ սաղմոսն ասէ. «ճշմարտութիւն յերկրէ բուսաւ»։ Երրորդ երկիր է՝ բանական հոգիս մեր. որ ժամանակաւ այժմ ստացեալ եմք. զորմէ ասէ աւետարանն. «սերմն որ անկաւ յերկիր բարի, արար պտուղ»։ Չորրորդ երկիր է՝ որ յաւիտեան ստացեալ լինի. այսինքն, գաւառն երկնաւոր. զորմէ ասէ աւետարանն. «երանի հեղոց՝ զի նոքա ժառանգեսցեն զերկիր». որ է արքայութիւնն երկնից։ Հինգերորդ երկիր է՝ որ փոխիլ հրամայէ. այսինքն է յանցանքն դատապարտելի. զորմէ ասէ գիրն. «հող կերիցես զամենայն աւուրս կենաց քոց»։ Վեցերորդ երկիր է՝ տանջանք դժոխոց. զորմէ ասէ Յօբ. «թոյլ տուր ինձ՝ զի լացից սակաւ մի, մինչեւ երթեալ իցեմ ուստի ոչ եւս դառնայցեմ, յերկիր խաւարին եւ մթին»։ Այսոքիկ վեցք՝ են նշանակութիւնք երկրի որպէս ասացաք։ Առաջին երկիրն է՝ տեղի աշխարտորւթեանց եւ դատապարտութեանց եւ արտասւաց։ Երկրորդ երկիրն է՝ ծանրաբեռնութեան նեղութեան եւ անձկութեան։ Երրորդ երկիրն է՝ պտղաբերութեան արդարութեան եւ ընտրութեան։ Չորրորդ երկիրն է՝ փառաց եւ մեծութեան։ Հինգերորդ երկիրն է՝ դատապարտութեան կարօտութեան եւ տրտմութեան։ Վեցերորդ եկիրն է՝ խաւար մթութեան եւ ամօթոյ եւ թշուառութեան տեղի։ որ բանդն է դժոխոց եւ տանջանաց յաւիտենից։ Դարձեալ՝ չորս են նշանակութիւնք երկրի ըստ կոչման։ Նախ կոչի երկիր՝ իբր թէ երկու իր. այսինքն հող եւ ջուր. որ ընտանի է նմա. եւ մարդն է երկու իր. այսիքն հոգի եւ մարմիին միաւորեալ եւ գոյացեալ մի մարդ։ Երկրորդ կոչի երկիր՝ զի երկիցս երկու ծայր ունի. այսինքն երկայն եւ լայն. որ է յարեւելից յարեւմուտս. եւ ի հիւսիսոյ ի հարաւ։ Նոյնպէս եւ մարդս՝ երկու ունի ծայր երկայնութեան. առաջին ծայրն տղայութիւնն է եւ ծնունդն ի մօրէ. վերջին ծայրն ծերութիւնն է եւ մահն. վասն այն կոչի մարդն ծեր՝ ի ծայր կենացն հասեալ։ Այլեւ ունիմք լայնութիւն՝ զսէր աշխարհիս եւ զհանդերձելոյն. այսինքն է, արդարութիւն եւ մեղք. որ սոքօք ժառանգեմք՝ կամ զարդարութիւն երկնից, կամ զտանջանսն դժոխոց։ Երրորդ կոչի երկիր՝ զի կրէ զջուր ի մէջ իւր, եւ յեզերս, եւ ի վերայ երեսաց իւրոց։ եւ մարդս որւնի զջուր գիտութեան ի հոգի եւ ի մարմին իւր. այլեւ ի մէջ է փորձանաց աշխարհիս եւ գիջութեան մեղաց պարունակեալ ներքոյ եւ արտաքոյ։ Չորրորդ կոչի երկիր՝ զի երկիրս յերերման եւ ի տատանման է. եւ հանապազ փոփոխի եւ այլայլի։ Նոյպէս եւ մարդն՝ ի փոխոխման է միշտ հոգւով եւ մարմնով. ի տղայութիւն եւ ի ծերութիւն. յառողջութիւն եւ ի տակարութիւն. յարդարութիւն եւ ի մեղս. վասն այն ասէ առաքեալն. «երկիր դու հանապազ՝ եւ կաց ի կասկածանս. զի թէ բարի ես՝ երկիր. զի երկիւղ կայ անկանիլ ի բարւոյն. եւ թէ անկեալ ես՝ երկիր ի պատժոցն»։
       Նոյնպէս կոչի եւ աշխարհ. այսինքն է՝ աշխար. որ է սուգ եւ տրտմութիւն. եւ միշտ եւ հանապազ պարտէ աշխարել զմեզ՝ եւ ի սուգ եւ ի տրտմութեան կալ ի վերայ երկրի. զի զտեղիս զայս՝ հովիտ տրտմութեան անուանէ մարգարէն Դաւիթ. ըստ այնմ, «ելս եդ ի մտի իւրում ի հովիտս տրտմութեան. ի տեղւոջն յորում ուխտեաց»։ Վասն այն պարտ է ամենայն մարդոյ՝ որքան է ի տեղիս տրտմութեան՝ հանապազ ի սուգ եւ ի տրտմութեան կալ։ Նախ վասն դրախտին՝ յորմէ զրկեցաք։ Երկրորդ՝ մեր մեղացն զոր գործեցաք։ Երրորդ՝ վասն աշխարհս եւ մարդկան մեղաւորաց ի մէջ չարացն. որպէս ասէ Դաւիթ. «տրտմութիւն կալաւ զիս ի մեղաւոաց»։ Չորրորդ՝ վասն սիրոյն Աստուծոյ եւ ուրախութեանն երկնից՝ պարտ է սգալ եւ տրտմիլ. ըստ այնմ , «երանի սգաւորաց՝ զի նոքա մխիթարեսցին»։ Այսոքիկ են նշանակութիւնք երկրի վասն վեց նշանակութեանց ըստ իրին. եւ վասն Դ նշանակութեանց ըստ կոչմանն որպէս ասացաք։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդ գլուխն է վասն առաջի եդեալ բանիս որ ասէ Յօբ։ «Երկիր՝ եւ ի նմանէ ելցէ հաց. եւ ի ներքոյ նորա շրջեցաւ»։ Գիտելի է՝ զի զանազան միտք է բանիս։ Նախ զգալապէս. զի յերկրէ բուսանին բոյսք եւ տունկք. եւ զարդարեն զսա. եւ կերակուր լինին ամենայն կենդանեաց։ Իսկ զհաց միայն յիշէ, որ մարդոյս է կերակուր. զի ամենայն բոյս երեք բաժին ունի. որ է արմատն եւ խոտն եւ պտուղն ի ծայրն։ Արդ՝ պտուղն որ ի գլուխն է՝ մարդոյս է կերակուր. որ գլուխ է եւ թագաւոր ամենայն կենդանեաց. եւ խոտն անասնոցն է. եւ արմատն սողնոց է կերակուր, որ ի սիրտս երկրի կան. վասն այն զհացն միայն յիշէ՝ որ կերակուր է բանականաց։ Իսկ «ի ներքոյ նորահուր շրջեցաւ». զգարնանային ջերմութիւն ասէ. որ անկանի յերկիր, եւ ապա բուսանին դալարիք։ Զի որպէս բնական ջերմութիւնն ընդ շնչոյ խառնեալ՝ կենդանութիւն է զգայականին. նոյնպէս ջերմութիւն ընդ գիջոյ խառնեալ՝ կենդանութիւն է տնկականին։ Դարձեալ ըստ մտաց. երկիր է արգանդ սուրբ եւ գերամաքուր Աստուածածին կուսին Մարիամու. եւ հաց մարմինն Տէրունական։ Եւ ի ներքոյ նորա հուր Բանն Աստուած. զի Բանն Աստուած է հիմն եւ ի ներքոյ եդեալ հոգւոյ եւ մարմնոյ նորին։Որպէս գոյացութիւն ի ներքոյ եդեալ է քանակին եւ որակին՝ եւ նովաւ գոյանայ մարմինն. նոյնպէս եւ հոգին եւ մարմինն միաւորեալ եւ էացեալ ի Բանն Աստուած. «զի Բանն մարմին եղեւ». եւ որոշեալ ի բանէն, ոչ կարէ մնալ հոգին, եւ ոչ մարմին. վասն որոյ ասէ. «իբր ի ներքոյ նորա հուր շրջեցաւ»։ Որ հինմ եւ ենթակայ է Բանն Աստուած միաւորեալ հոգւոյ եւ մարմնոյ իւրոյ։ Դարձեալ երկիր է եկեղեցի սուրբ. եւ հացն փրկական մարմինն Քրիստոսի. որպէս ասէ Տէրն։ «Այս է հացն ի յերկնից իջեալ»։ Եւ մարգարէն Դաւիթ ասէ. «հաց հաստատէ զսիրտ մարդոյ». այսինքն զհոգիս. «եւ ի ներքոյ նորա հուր շրջեցաւ». այսինքն, հուր ջերմութեան սիրոյն զոր է արկ Տէր յերկիր. զի ջերմն սիրովն Քրիստոսի կարէ մարդ ընդունիլ զխորհուրդ մարմնոյ եւ արեան կենարարին։ Դարձեալ երկիր՝ նշանակէ զսիրտ առաքելոցն յորում թաղեցաւ խորհրդաբար յորժամ ճաշակեցին զմարմինն Քրիստոսի։ Այլեւ գերեզմանն Սուրբ՝ յորում եդաւ կենդանարար մարմինն սուրբ՝ յորում եդաւ կենդանարար մարմինն. իսկ հուր՝ զԱստուածութիւնն ասէ անբաժանելի ի մարմնոյն եդեալ ի գերեզմանիի. եւ անբաժանելի ի հոգւոյն իջեալ ի դժոխս. եւ ապա յարուցեալ ի ի գերեզմանէն եւ կեանս բաշխեալ մարդկայինս ազգի եւ ամենայն հաւատացելոց։ Դարձեալ երկիր՝ նշանակէ զբանական հոգիս մեր որպէս ցուցաւ ի վերոյ. եւ հաց՝ գործ բարի եւ առաքինութիւն որ ելանէ ի հոգւոյս, եւ լինի կերկուր Աստուծոյ եւ հրեշտակաց եւ սրբոց. զի բարի գործով ի կատարելն զկամս Աստուծոյ՝ կերակրի Աստուած. որպէս ասէ Տէրն։ «իմ կերակուրն այն է՝ զի արարից զկամս առաքչին իմոյ»։ Եւ հուր՝ զջերմութիւն սիրոյն ասէ զոր ունիմք առ Աստուած. զի ամենայն առաքինութիւն սիրովն Աստուծոյ կատարի։ զի սէրն սկիզբն բարեաց որպէս արմատ եւ հիմն. եւ դարձեալ սէրն է կատարումն եւ աւարտ ամենայն բարեաց՝ որպէս պտուղն եւ արդիւնքն. եւ սիրովն աճիմք եւ զարգանամք ի Հոգին Սուրբ. եւ սիրովն յօդիմք եւ միաւորիմք անբաժանապէս ի գլուխն Քրիստոս. Որում փառք եւ պատիւ եւ զօրութիւն ընդ Հօր Իւրում եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։