Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Որպէսզի մեծ են գործք Քո, Տէ՛ր, եւ յոյժ խո՛ր են խորհուրդք Քո Տէր. եւ յոյժ խոր են խորհուրդք քո ասէ աստուածայինն Դաւիթ»։ Եւ առաքեալն հիանալով ասէ։ «Ո՛ խորք մեծութեան եւ իմաստութեանն Աստուծոյ զի անհետազօտե ի են ճանապարհք նորա. եւ առանց քննելոյ դատաստանք նորա»։ Զի ո՞ր միտք իմանալ կարէ, կամ լեզու ճառել թէ վասն է՞ր ի մէջ ամենայն արարածոց միայն զմարդն պատուեաց եւ արար ի պատկեր իւր անմահ հոգւով. անձնիշխան կամօք. բանական մտօք. իշխան եւ տէր կացոյց ի վերայ ամենայն երեւելի գոյից։ Նաեւ յանցանելն զպատուիրանաւն եւ յերկիր պանդխտութեան ի վտարիլն, մարգարէիւք խնամարկեաց. օրինօք դաստիարակեաց. հրեշտակօք պահապանեաց։ Եւ ի կատարումն ամենայնի՝ նոյն ինքն արարիչն Աստուած մարդացաւ ի վերայ երկրի. եւ երեւեցաւ մարմնով. եւ խաչիւ եւ մահուամի փրեաց զմարդիկ. եւ յառաջին փառսն անմահութեան բարձրացոյց որպէս ասէր։ «Ես յորժամ բարձրացայց յերկրէ՝ զամենեսեան ձգեցից առիս»։ Արդ՝ սոքա ամենեքեան խոր են խորհուրդք եւ անիմանալիք. թէ վասն է՞ր ամենակարօղն Աստուած՝ որ բանիւ միայն արար զամենայն, զի «ասաց եւ եղեն՝ հրամայեաց եւ հաստատեցան»։ Իսկ ի փրկութիւն մարդկան, մարդ լինելովն փրկեաց։ Եւ այն խաչիւ եւ չարչարանօք. վասն մեր մեռեալ եւ թաղեալ. եւ ապա յարուցեալ եւ մեզ կենդանութիւն պարգեւեալ։
       Այլ զի ամենեւին տգիտութիւնն անհաւատութիւն է. եւ ոչ խնդրելն՝ յուսահատութեան ցոյնց. վասն որոյ վարդապետք եկեղեցւոյ առանորդեալք ի հոգւոյն սրբոյ, «որ քննէ զամենայն եւ զխորս Աստուծոյ, » ուսուցին մեզ ըստ մերում կարողութեան զպատճառ մարդեղութեանն Քրիստոսի։ Նախ՝ «մարդ ի պատուի էր եւ ոչ իմացաւ. հաւասարեցաւ անասնոց անբանից ասէ մարգարէն»։ Անասուն կոչի՝ որ զիմացական ներգործութիւնն ոչ ունի. թէպէտ եւ մարդ է. այլ նա է ճշմարիտ մարդ՝ որ իմացմամբ զշունչ եւ զմարմին դաստիարակէ։ Արդ՝ կամեցաւ Աստուած զի մարդիկ իմացմամբ զիմանալի փառսն իւր պաշտեսցեն. այլ նոքա ոչ կարացին, զի անասնապէս ընդ հողս սահեցան։ Վասն որոյ Բանն Աստուած զիմանալի աստուածութիւնն իւր խառնեաց եւ միացոյց ընդ զգալի մարմինս. եւ անասնեղէն աչացս ծանոյց զինքն զգայապէս. եւ ընդ զգալոյն գիտութեան՝ վերացոյց յիմաստս իմանալի փառաց իւրոց. եւ այսպէս անասնոց քարոզեալ ասի։
       Երկրորդ՝ անմտացան մարդիկ ի գիտութեանց. եւ ոչ գիտէին այլ կեանս, կամ այլ Աստուած ի վեր քան զերկիրս. այլ զարծաթ եւ զոսկի պաշտէին. վասն որոյ յաւիտենից կեանքն՝ երեւեցաւ մարմնով եւ ծանոյց զկեանս հոգեւոր, եւ զԱստուածն արարիչ ամենայն. եւ անդ յուսադրեաց տանիլ եւ ժառանգել զնոսա։ Երրորդ՝ վայրենացան մարդիկ. եւ զհամատիպ մարդկան զուրուական պատկերս պաշտէին. եւ Բանն մարմնով երեւեալ՝ մարդապաշտիցն զինքն մարդ ետ Աստուած. եւ պատկերասիրացն զիւր պատկերն շնորհեաց. եւ այսպէս զգօնացոյց զնոսա ի ձեռս առաքելոցն։ Զի յորժամ ասէին հեթանոսացն, թէ Աստուած անտես է՝ անհաս է՝ աննիւթ է, ոչ հաւանէին։ Եւ յորժամ ասէին թէ մարդ է, զմեզ սիրեաց եւ ընդ մեզ շիջեցաւ, եւ վասն մեր խաչեցաւ, եւ յերկինս համբարձաւ վասն մեր առաջի աչաց մերոց, հաւատային եւ յաստուածապաշտութիւն գային։ Չորրորդ՝ սովեալ եւ ծարաւեալ էր մարդն աստուածապաշտութեան. եւ մարդ կային իմաստութեամբ՝ ոչ կարէին հասանիլ անհասին. որպէս յայտ է յառակս անառակին որ ասէր ի միտս. «յարուցեալ գնացից առ հայր իմ». այս է գնալն. զի Աստուծոյ փափագէին հեթանոսք. եւ իգնալն՝ մինչ ի յօդդ կարացին ժամանել. եւ զլուսաւորսն պաշտէին։ Զոր ի հեռուստտեսեալ հայրն յայն փափագումն, գթացաւ եւ եկն ընդառաջ նորա. այսինքն, զի Միածինն եկն եւ մարմնացաւ. եւ անկեալ զպարանոցաւ բնութեանս մերոյ, համբուրեաց եւ հաւասարեացաւ մեզ. եւ ապա ինքն ի դիմաց մեր հաշտեցոյց զհայրն ուժգին արտասուօքն եւ աղօթիւքն. եւ զենաւ եզն պարարակ ի կերակուր եւ յըմպելի մեզ։ Եւ այսպէս ինքեամբ զծարաւ աստուածապաշտութեանն զովացոյց. եւ զսովն ելից։ Զի միշտ ճաշակեմք մտօք եւ իմաստութեամբ զԲանն Աստուած մարդացեալ, եւ զմեզ սրբեալ եւ փրկեալ։ Հինգերորդ՝ մեռեալ էր մարդն ի հաւատոյ եւ ընկղմեալ ի մեղս. վասն այն եկն Քրիստոս՝ եւ զերկոսինն փոխեաց. զի հաւատովն կենդանացոյց՝ եւ ի ծովու մեղաց վերածեաց. եւ օրէնս եդ՝ ոչ միայն բանիւ, այլեւ գործով։ Եւ սիրեցի՝ եւ դուք սիրեցէք. ես խոնարհեցայ՝ եւ դուք խոնարհեցէք. ես մարմնովս զաշխարհս թողի. զայս եւ դուք արարէք։ «Զի որ կորուսցէ զանձն իւր որպէս զիս, գտցէ որպէս զիս». եւ այսպէս ներգործական օրինօք որ է բանիւ եւ գործով դարձոյց զմեզ ի մեղաց եւ յանպարշտութեանց. ըստ Պօղոսի. «երեւեցաւ շնորհքն Աստուծոյ փրկիչ ամենայն մարդկան. զի ուրասցուք զանպարշտութիւն եւ զաշխարհական ցանկութիւնս։ Վեցերորրդ՝ օրինօքն Մովսէսի ոչ ոք կարէր արդարանալ. զի հատուցումն մարմնաւոր էր. այգիս, եւ ձիթենիս, եւ կեանս փափուկս խոստանայ։ Իսկ Տէրն մեր եկեալ յայնպիսի խոստմանց եհան զմարդիկ. եւ զուրացութիւն մարմնոյ եւ զընչից քարոզեաց. զի կամաւ ատելովն զանցաւորս, մշտնջենաւորն գտանի։ Եւ դարձեալ՝ չարչարանք մարմնոյս՝ յոյս ունի զանմահութիւնն. եւ փափկութեանն առ ընթեր՝ մահն է վախճան։ Եւ այսպէս եցոյց մեզ զպատճառն անմահից կենաց։
       Եօթներորդ՝ օրէնքն Մովսէսի մարմնաւոր էր անկատարիցն, որպէս տղայոց կաթն ջամբելով. իսկ յորժամ հաստատեցաւ բնութիւնս՝ եկն Քրիստոս եւ կատարելոցս զօրէնբ եդ զկատարեալս. զի ոչ գործոց արտաքին, այլեւ ներքին մտաց եւ խորհրդոց եդ սահման եւ օրէնս յասելն. «Մովսէս ասաց մի շնար. այլ ես ասեմ, թէ մի ցանկանար». զի յորժամ միտքն սրբի ի չար խորհրդոց, յայնժամ շունչն եւ մարմինն նմա հետեւի։ Եւ սատանայ այսպէս պղծէր զմարդն՝ զչար խորհուրդն ի միտս ձգելով, եւ զհեշտութիւն մարմնոյն շարժելով։ Իսկ Քրիստոս խորհրդոց ուսոյց պատերազմ եւ գիտութեան ասպարէզ. որով դիւրաւ յաղթեմք սատանայի, զարմատ մեղացն արտաքս կորզելով. եւ զգլուխ օձին ջախջախելով. եւ այսպէս մարդն բոլորովին երկայնոցն համեմատի. եւ նոցա դասակից եւ մասնակից հանդիպի։ Ութներորդ՝ թշնամին սատանայ պատրէր զմարդիկ. ոչ գիտէին յայտնապէս թէ սատանայ քարշէ ի մեղս. այլ բնութեանս տային. վասն որոյ երեւեցաւ Քրիստոս՝ եւ եցոյց զսատանայ թշնամի մեզ. զի ինքն անմեղ կրիւքն վարեցաւ. եցոյց թէ մեղանչելն մարդկան՝ ոչ է ի բնութենէ կամ յանձն իշխան կամաց. այլ ի թշնամւոյն. որ խառնէ զթոյնս իւր չարութեան ի ներս։ Արդ՝ թէ ոք զգուշանայ եւ ընտրէ զբնական կիրս եւ զարկածն սատանայի, ուտէ որպէս ես կերի եւ ոչ մեղանչէ. ննջէ՝ աշխատի՝ եւ ոչ մեղանչէ. իսկ թէ ո՞րն է թշնամւոյն, եւ ո՞րն է մեր, յայտնի է։ Ամենայն որ բնական կիր է եւ կարեւոր՝ մերն է. եւ աւելորդն եւ անչափն՝ սատանայի։ Դարձեալ ամենայն որ առանց ըստ գտանաց է՝ մեր է. եւ ըստգտանօքն սատանայի։ Այսպէս ծանեան մարդիկ զկիրս մեր եւ զարկածս թշնամւոյն. եւ յաղթեցին նմա։ Իններորդ՝ հերքեալ էր սատանայ զազգս մարդկան յաստուածային գիտութենէն, եւ յանմահութեանց յուսոյն. եւ զհեշտութիւն աշխարհի քաղցրացուցեալ էր նոցա. սակայն մարդիկ ունէին զմահուն երկիւղ՝ եւ զբնական առաքինութիւն. ըստ Պօղոսի՝ «հեթանոսք որք զօրէնս ոչ գիտէին՝ բնութեամբ զօրինացն գործէին»։ Զոր տեսալ Քրիտսոս եթէ մարդիկ բնական յօժարութեամբ ի ծառայութենէ սատանայի ապստամբին, եւ կամացն Աստուծոյ հետեւին, երեւեցաւ մարմնով. եւ ծանոյց զճշմարտութեան օրէնս. եւ փրկեաց զնոսա ի բռնութենէն սատանայի։ Տասներորդ՝ հակառակէր սատանայ ի դարձն մեր առ Աստուած. եւ ազգի ազգի հնարիւք լարս ձգեր որոգայթ մարդկան առ Աստուած գնալոյն. որպէս ասէ Դաւիթ. «լարս ձգեցին որոգայթ ոտից իմոց»։ Իսկ Բանն Աստուած մարդ եղեւ . եւ անմեղ կրիւքն յաղթեաց սատանայի. այլեւ մահուամբն իւրով «բեւեռեաց զնա ընդ խաչափայտին. որ կայր մեզ հակառակ՝ եբարձ զայն ի միջոյ»։ Այլեւ սփռեաց զՀոգին Սուրբ ընդ տիեզերս. եւ զամենեսեան առ ինքն ժողովեաց այսպիսի եղանակաւ։ Զի յորժամ անմեղն մեղք անուանեցաւ, եւ վասն մեղաց մերոց մեռաւ, մեք շնորհօքն նորա արդարացաք։ Եւ յորժամ արդարացաք՝ զՀոգին Սուրբ ընկալաք. եւ Հոգւովն Սրբով զերծաք ի պատրանացն սատանայի. եւ առ նա դիմեցաք. եւ զհայրենիսն մեր ժառանգեցաք. որպէս ասաց Տէրն մեր։
       «Ես յորժամ բարձրացայց յերկրէ՝ զամենեսեան ձգեցից առիս»։ Եւ չոսր իրօք մարդ զայլ ոք առ ինքն ձգէ։ Նախ՝ իմաստութեամբ. որպէս Սողոմօն որք ամենեքեան առ նա գային. որպէս դշխոյն հարաւոյ։ Եւ նախ յայտնեցաւ իմաստութիւնն՝ որ արար դատաստան երկոցունց կանան. որ փոխեաց զմեռեալ որդին ընդ կենդանւոյն։ Այն կինն որ կամէր հատանել զմանուկն՝ նշանակէ զժողովուրդն հրէից. որք բաժանեցին յերկուս զՈրդին Աստուծոյ. այսինքն ի սերմանէ Յովսէփու եւ Մարիամու ասէին։ Բայց ճշմարիտ մայրն որք են հաւատացեալք՝ ոչ բաժանեն. այլ միայն յաստուածածնէն ծնեալ առանց սերման խոստովանին։ Դարձեալ հերձուածօղքն եւ քաղկեդոնիք՝ յերկուս բնութիւնս բաժանեն զՔրիստոս. եւ յերկուս որդիս. եւ ուղղափառք միդէմ՝ եւ որդի՝ եւ մի բնութիւն միաւորեալ խոստովանին զՔրիստոս։ Նոյնպէս Քրիստոս որ էր Աստուծոյ իմաստութիւն՝ զամենեսեան ճգեաց առ ինքն։ Երկրորդ՝ որ առատն է ի տուրս որպէս զԱղէքսանդր. բայց նա բաժանեաց զթագաւորութիւն իւր դայեակ որդւոցն մասն մասն մի. բայց Քրիստոս իւրաքանչիւր ումեք առանձնակի տայ զարքայութիւնն. ըստ այնմ, «երանի աղքատաց հոգւով՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից»։ Եւ այնպէս առատ էր, զի գանձատանն իւրոյ եբաց բազում դրունս. այս է՝ զերկուս ձեռս. եւ զերկու զոտս. եւ զկողս. եւ վասն այն զամենեսան ձգէ առ ինքն։ Երրորդ՝ վասն ուժեղութեան. որպէս Դաւիթ զԳողիաթ. եւ զինուքն Սաւուղայ ոչ կարաց. այլ ցպովն եւ պարսաքարիւն։ Գողիաթ նշանակէ զսատանայ. եւ Դաւիթ մանուկ էր զՔրիստոս Որդին Դաւթի. եւ զէնքն Սաւուղայ էր հին օրէնքն զոր զգեցուցին Քրիստոսի. այսինքն, զթլփատութիւնն եւ զայլն։ Զոր եբարձ զօրինաց ծանրութիւնն . եւ այնու ոչ ազատեաց. այլ շնորհօք։ Ցուպն էր խաչն. եւ պարս էր Աստուածածինն. կամ հոգին մարմինն. եւ քար աստուածութիւնն. որով եհար եւ սատակեաց զնա։ Չորրորդ՝ վասն իրաւարար դատաստանին առնելոյ. եւ Քրիստոս երեք կերպիւ դատաստան արար վասն մեր ընդ սատանայի։ Նախզի՝ ասէր սատանայ ընդ Աստուած թէ՝ քո ձեռագրովդ իմ են ազգ մարդկան. զի դու ասացեր. «յորում աւուր ուտիցէք՝ մահու մեռանիցիք». իսկ Ադամ յանցեաւ՝ վասն պարտական է մահու։ Պատասխանեաց Քրիստոս թէ՝ դու խաբեցեր . եւ ոչ նոքա իւրեանց կամաւ յանցեան։ Երկրորդ՝ ասաց սատանայ թէ՝ զանդաստանս ինչ յորժամ ի բազում ամս կալնու ոք՝ հայրենիք լինին նմա. եւ այս Զ հազար տարի է որ իմ են մարդիկ։ Պատասխանեաց Քրիստոս. դաւթին ոչ հնանայ. եւ նախ իմ էին որդիք մարդկան. եւ ես ստեղծի զնոսա. բայց դու գողացար զնոսա։ Երրորդ՝ ասաց սատանայ. կշռով գիտասցուք թէ մեղաւո՞րք են շատ թէ արդարքն. Պատասխանեաց Քրիստոս. յաւագ ուրբաթի օրն տաց պատասխանի։ Որ արար կշիռ զխաչն. ի մին կողմն եդ զչարչարանս իւր. եւ ի մին կողմն զհոգիսն որք ի դժոխսն էին. եւ ծանրացեալք եղեն չարչարանք իւր. վասն զի Աստուծոյ էր չարչարանքն եւ մահն եւ խաչն. վերածեաց զամենեսան յերկինս, եւ ազատեաց ի դժոխոցն. վասն այն ասէ։ «Ես յորժամ բարձրացայց յերկրէ՝ զամենեսեան ձգեցից առիս»։
       Իսկ թէ վասն է՞ր ի խաչն բարձրացաւ Քրիստոս փրկիչն մեր. եւ ոչ այլով օրինակաւ մեռաւ։ Այսմ դնեն վարդապետք բազում պատճառս. եւ ասեմք հնգէտասան գլխով։ Նախ՝ բարձրացաւ ի խաչին որպէս թագաւոր ի կառս ելանէ եւ ի բարձրագահոյս բազմի։ Եւ խաչն էր թագաւորութիւն եւ պսակ Քրիստոսի. վասն այն ուրախութեամբ եկն ի խաչն բաժանկ կոչելով եւ փառք. «հայր՝ փառաւորեա զիս. եւ եհաս ժամ, զի փառաւորեսցի որդի մարդոյ»։ Զի որպէս բաժակն ուրախարար է եւ սիրոյ պատճառ. այսպէս ուրախացաւ Քրիստոս յորժամ խաչիւն փրկեաց զմեզ. եւ սիրով մարդկան արբեցաւ ի վերայ խաչին. եւ պսակեաց զեկեղեցի. վասն այն ի խաչն բարձրացաւ. որպէս ասէ յերգսն. «տեսէք յարքայն Սողոմօն զոր պսակեաց զնա մայր իւր յաւուր ուրախութեան սրտի իւրոյ»։ Սողոմօն խաղաղութիւն թարգմանի. եւ Քրիստոս եղեւ ճշմարիտ խաղաղութիւն երկնաւորաց եւ երկրաւորաց. եւ նա է թագաւոր անվախճան. որ թագաւորեաց ի վերայ խաչին եւ փեսայացաւ։ Երկրորդ՝ մահ խաչին առաւել պատասխանի տայ մեղացն Ադամայ, քան զայլ մահս։ Զի որպէս Ադամ գնաց ոտիւքն եւ ձգեաց զճեռն ի ծառն՝ եւ եկեր զպտուղն. եւ կորոյս զմարդկային ազգս ամենայն. այսպէս գնաց Քրիստոս ոտիւքն ի խաչն. եւ տարածեաց զձեռն իւր ի վերայ խաչափայտին. եւ զլեղի դառնութեան ճաշակեաց. եւ այնպէս եգիտ զկորուսեալ ազգս մարդկան. վասն այն խաչիւ մեռաւ։ Երրորդ՝ զի քան զամենայն մահ՝ անարգ է մահ խաչին. որպէս ասէր օրէնքն. «անիծեալ ամենայն , որ կախեալ կայցէ զփայտէ». վասն այն Քրիստոս կախեցաւ զփայտէն եւ եբարձ զանէծսն. եւ պատուական արար զմահ խաչին։ Եւ կրկին էր անէծքն. մինն Ադամայ յորում ասացաւ. «անիծեալ լիցի երկիր ի գործս քո. եւ փուխ եւ տատասկ բուսցի քեզ». եւ եբարձ զայն յորժամ զփուշ պսակն ի գլուխն ընկալաւ. եւ ի հող գերեզմանի եմուտ»։ Եւ երկրորդ անէծք էր օրինացն՝ որ կախիւր զփայտ է. եբարձ զայն եւ օրհնեաց զմեզ. զի որ ոք զխաչէն կախիցի՝ խաչակից Քրիստոսի լիցի։ Չորրորդ՝ բարձրացաւր ի խաչին. զի ի հեռաստանէ տեսցեն աչօք եւ հաւատովք՝ եւ փրկեսցին. «որպէս Մովսէս բարձրացոյց զօձն յանապատին». զի որք հաւատովք տեսանէին զօձն պղնձի, խածանօղ օձն սատակիւր, եւ մարդն ապրէր. վասն այն ի խաչ բարձրացաւ՝ զի հաւատով տեսողացն՝ կեանս շնորհեսցէ. եւ զիմանալի օձն սատակեսցէ. որպէս ասէ յաւետարանին. «բարձրանալ պարտ է որդւոյ մարդոյ. զի ամենայն որ հաւատայ ի նա, մի կորիցէ. այլ ընկալիցի զկեանս յաւիտենականս»։ Հինգերորդ՝ իսրայէլցիքն բազում եւ զանազան պատարագ մատուցանէին ի վերայ սեղանոյն. եւ ոչ կարէին զփրկութիւն գտանել. զի օրինակ էր եւ տկար. վան այն Քրիստոս զինքն մատոյց պատարագ ի վերայ սեղանոյ խաչին. զի կատարեալ փրկեսցէ զմեզ որ ճշմարտութիւնն էր պատարգացն. եւ վերջ արասցէ հին սեղանոյն եւ պատարագաց։ Զի որպէս թլփատեցաւ Քրիստոս՝ զի բարձցէ զթլփատութիւն հրէիցն. եւ ետ ճշմարիտ թլփատութիւն սրտի. նոյնպէս պատարագեցաւ՝ զի բարձցէ զհին պատարագս հրէիցն։ Վեցերորդ՝ խոյն Իսահակայ կախեցաւ զծառոյն Սաբեկայ՝ որ էր երկճղի. որ օրինակ էր ճշմարիտ խաչին Քրիսոսի երեք կերպիւ։ Նախ որպէս հայրն Աբրահամ ոչ խնայեաց ի միամօր որդին. այլ վասն սիրոյն Աստուծոյ ետ ի մահ։ Նոյնպէս եւ հայրն երկնաւոր զՄիածին Որդին վասն մարդկան սիրոյ ետ ի մահ խաչին։ Երկրորդ՝ որպէս զենաւ խոյն՝ եւ արձակեցաւ Իսահակ։ Եւ Քրիստոս գառն անմեղ մեռաւ զենմամբ խաչին վասն մեր. եւ արձակեցաւ մարդկայինս բնութիւն ի կապանաց մեղաց եւ դժոխոց։ Երրորդ՝ որպէս օրհնեաց Աստուած յայն ժամ զԱբրահամ, եւ խոստացաւ զերկիրն ի ժառանգութիւն նմա։ Եւ խաչիւն Քրիստոսի՝ «օրհնեցաք մեք ամենայն հոգեւոր օրհնութեամբ ի Քրիստոս». եւ ժառանգորդ եղաք արաքայութեանն երկնից. վասն այն ի խաչն բարձրացաւ Քրիստոս։ Եօթներորդ՝ ասէ Ոսկէբերանն թէ՝ Քրիստոս վասն այն ոչ մեռաւ ի ծածուկ եւ ի տան։ այլ ի դրաց, եւ ի վեայ փայտի խաչին. զի արիւն նորա սրբեսցէ զօդդ. եւ հեղցի յերկիր. եւ սրբեսցէ զերկիրս ի մեղաց։ Ութներորդ՝ ասաց նոյն Ոսկէբերանն թէ՝ Քրիսոս վասն այն ի խաչ բարձրացաւ՝ զի ցուցցէ թէ մահ նորա ճանապարհ է երկնից արքայութեանն. որպէս ասէր . «ես յորժամ բարձրացայց յերկրէ՝ զամենեսեան ձգեցից առիս»։ Որպէս ետես Յակօբ զսանդուխն որոյ գլուխն հասանէր յերկինս. եւ Տէր հաստատեալ ի նմա. եւ հրեշտակք ի ջանէին. եւ մարդիկ ելանէին ի վեր։ Սանդուխն զխաչն նշանակէր. եւ Քրիստոս ի նմա բեւեռեալ. եւ խաչիւն հրեշտակք ի ջին յերկիր. եւ մարդիկ յերկինս ելին ընդ Քրիստոսի։ Իններորդ՝ ասէ նիւսացին թէ, վասն այն բեւեռեացաւ ի խաչին՝ զի ցուցցէ թէ՝ Տէրն եւ Աստուած է ամենայն աշխարհի. եւ տարածեացաւ ի վերայ չորեքկուսի խաչին. զի ցուցցէ զինքն փրկիչ չորից կողմանց աշխարհի. եւ զերկուս ձեռս տարածեաց, կոչելով առ ինքն զհրէայս եւ զհեթանոսս։ Տասներորդ՝ բարձրացաւ Քրիստոս ի խաչին. զի օդդ է ի մէջ երկնի եւ երկրի. զայն ցուցանէ՝ որ միջնորդ հաշտութեան եղեւ Աստուծոյ առ մարդիկ։ Մետասաներորդ՝ ասեն վարդապետք թէ՝ վասն զի որպէս հայր ոք հարկանէ զորդիս իւր՝ իսկ մայրն զի գթած է իբրեւ զասպար պարիսպ անկանի ի վերայ Որդւոյն, եւ յինքն ընդունի զծեծս Հօր։ Այսպէս Հայր Աստուած՝ կամէ հարկանել զմարդիկ վասն մեղաց. եւ Քրիստոս գթած էր իբրեւ զմայր. վասն այն տարածեցաւ ի վերայ մեր ի խաչին իբրեւ զասպար. եւ զմեր մահն յոր մեք պարտէաք մեռանիլ՝ յինքն կրեաց. եւ փոխանակ մեր մեռաւ. ըստ այնմ , «Տէր հատուսցէ ընդ իմ»։ Երկոտասաներորդ՝ զի բնակութիւն դիւաց յօդդ է մինչեւ ի յօրն կատարածի. եւ փորձեն զմարդիկ եւ պատերազմին. վասն այն ի խաչին բարձրացաւ յօդս. զայն ցուցանէ թէ՝ իմ կռիւս ոչ է ընդդէմ մարդկան ի յերկիր , այլ ընդդէմ դիւաց որ ի յօդդ է։ Երեքտասաներորդ՝ մարդիկ տապացեալ էին ի փորձութեանց սատանայի. վասն այն կանգնեաց զնշան խաչին. զի ընդ հովանեաւ նորա զովասցին. որպէս Եղիա նսատւկ ընդ բեւեկնի ծառովն եւ հանգեաւ եւ կերակրեցաւ ի հրեշտակէն եւ զօրացաւ. մինչեւ գնաց քառասնօրեայ ճանապարհ ի լեառն Քորեբ։ Այսպէս հոգիք հաւատացելոց՝ հանգչին ընդհովանեաւ Սրբոյ խաչին Քրիստոսի. եւ ուտեն զհացն կենաց որ է մարմինն Քրիստոսի. եւ ըմպեն զարիւնն կենդանարար. եւ այնու հասանին յարքայութիւնն երկրնից. զի ասաց. «որ ուտէ զմարմինն իմ եւ ըմպէ զարիւնն իմ, կեցցէ յաւիտեան»։
       Չորեքտասաներորդ՝ խաչն Քրիստոսի համեմատի հին օրինացն, եւ պատասխանի տայ առաւել քան զայլ մահս. որպէս Մովսէս խաչանիշ գաւազանաւն պատառեաց զծովն. այսպէս եւ Քրիստոս խաչիւն պատառեաց զծով մեղաց աշխարհի. եւ հեղձոյց զիմանալի փարաւօնն զսատանայ. եւ զողովուրդ իւր եհան յանապատն երկնից։ Այլեւ յորժամ ծարաւեցան յանապատին եւ եկին ի մեռայ, եւ փայտիւն զոր հրամայեաց Մովսէսի Աստուած՝ քաղցրացաւ ջուրն։ Նոյնպէս եւ կեանք մարդկան որ դառն էր եւ դժուար՝ քաղցրացոյց Քրիստոս խաչիւն իւրով. այսպէս եւ Մովսէս խաչանիշ տարածեաց զձեռն ընդդէմ Ամաղէկայ, եւ պարտեաց զնա. նոյնպէս եւ Քրիստոս տարածեաց զձեռն ընդդէմ սատանայի, եւ յաղթեաց նմա։ Եւ այլ բազուս օրինակ գոյր խաչին առ հնովն. վան այն ճշմարտութիւնն ի խաչ բարձրացաւ։ Եւ որպէս ասէ Ոսկեբերանն թէ չէր պատշաճ որ Քրիտոս մեռանէր իբրեւ զՈվհաննէս գլխատեալ. կամ որպէս զԵսայի սղացեալ. կամ որպէս Երեմիա քարկոծեալ։ Այլ պարտ էր նմա այնպէս մեռանիլ՝ զի մի բեկցի ոսկր նորա . եւ մի բաժանեսցին անդամք նորա։ Ոսկրն նշանակէր զանմահ բնութիւնին աստուածային որ ոչ մեռաւ. այլեւ ոչ բաժանեացան անդամք նորա. զայն ցուցանէ թէ՝ ոչ է պարտ քրիստոնէից բաժանիլ եւ ցրուիլ ի միմեանց. այլ միանալ սիրով. եւ միութեամբ յօդիլ ի գլուխն Քրիստոս։ Հնգետասաներորդ՝ խաչն չորեք կուսի՝ նշանակէ զդատողական աթոռն Քրիստոսի. յորժամ գայ յերկնից հայրական փառօք. եւ բազմի յաթոռ դատաստանի, յայնժամ խաւարի արգեակն եւ լուսին. եւ թօթափին աստեղք որպէս առ խաչելութեամբն Քրիստոսի. շարժին երկինք եւ երկիր. եւ վէմք պատառին. եւ հալին յերեսաց ահեղ բարբառոյն Քրիստոսի. յայն ժամ բանին կնքեալ գերեզմանք. եւ յառնեն մեռեալք. եւ յայնժամ կոծեսցին ամենայն ագք երկրի որպէս առ խաչելութեամբն Քրիստոսի. եւ յայնժամ պատառի վարագոյր հաստատութեանդ երկնից. եւ լոյսն վերին՝ երեւելի լինի. յայնժամ խաչն փրկչական ընդ երկնիւք ծագեսցի. եւ կանգնեալ հաստատեսցի ի վերայ Գողգոթային յորում խաչեցաւ։ Յայնժամ երեւեսցին ամենայն գործիք չարչարանացն Քրիստոսի. բեւեռքն. գեղարդն. եղէգն. փշեղէն պսակն. քացախն եւ լեղին. արիւնն. թուքն վան մեր. ապտակն. կապանքն. բացումն կողին. եւ տեղիք բեւեռացն. զի ասէ մարգարէն. «հայեսցին ի նա յար խոցեցինն»։ Մին՝ զի ցուցէ զազգն խաչողաց տիրասպան գոլ. եւ միւս՝ զի ցուցցէ զերախտիսն իւր առ ամենայն ազգս։ Եւ յայնմ աւուր ամաչեսցեն ազգ մարդկան՝ որք անարգեցին զնշան խաչին։ Եւ յայնմ աւուր՝ բերկրեսցին ամենայն ամենայն հաւատացեալք եւ երկրպագուք խաչին Քրիստոսի։ Այլեւ յայնժամ «կացուսցէ զոմանս ընդ աջմէ իւրմէ. եւ զոմանս ի ձախմէ». որպէս զաւազակսն որ ընդ նմա ի խաչին։ Եւ որպէս անարգանօք կորեաւ ձախակողման աւազակն վասն անհաւատութեան իւրոյ. նոյնպէս կորնչին մեղաւորքն եւ անհաւատքն. եւ երթիցեն ի հուրն յաւիտենից։ Եւ որպէս զաջակողմեան աւազակն եմոյծ ի դրախտն. վասն զի հաւատաց եւ աղաչեաց զՔրիստոս. «յիշեա զիս Տէր յարքայութեան քում»։ Այսպէս եւ աջակոմեան հաւատացեալոց իւրոց ասասցէ. «եկայք օրհնեալք հօր իմոյ. ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն»։ Որում եւ զմեզ արժանի արասցէ զամենայն հաւատացեալս անուան Իւրոյ եւ զերկրպագուս սրբոյ նշանին, աջակողմեան դասուն եւ ժառանգութեան դրախտին Քրիստոս Յիսուս Փրկիչն մեր. որ է օրհնեալ ընդ Հօր Իւրում եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս ամէն։