Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Նախ պարտ է գիտել՝ զի բազում իրօք զանազանի մեծութիւն մարդոյ։
       Նախզի՝ մարդոյս մեծութիւն տալով է ստացեալ։ իսկ Աստուծոյ մեծութիւն բնութեամբ եւ ոչ յայլմէ։ Երկրորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւն ծայրագոյն է եւ կատարեալ. իսկ մարդոյս մեծութիւն՝ մասնաւոր եւ անկատար։ Երրորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւն անսկիզբն է եւ անվախճան. իսկ մարդոյս՝ սկսեալ եւ վախճանաւոր. զի էր երբեմն՝ որ ոչ ունէր. եւ եղիցի երբեմն զի ոչ լիցի։ Չորրորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւն անանց եւ անփոփոխ է. իսկ մարդոյս՝ անցաւոր եւ փոփոխական։ Հինգերորդ մեծութիւն Աստուծոյ աններհակ է. իսկ մարդոյս՝ ներհակ գոյ աղքատութիւն։ Վեցերորդ՝ Աստուծոյն զուտ բարի է. իսկ մարդոյս՝ խառնեալ ի բարւոյ եւ ի չարէ. եւ այս կրկին։ Զի հոգեւոր մեծութիւն որ առ մեզ է՝ բարի է. իսկ մարմնաւորն չար։ Եւ դարձեալ զսոսա թէ ի հոգեւորն գործ ածեմք՝ բարի է. իսկ թէ ի մարմնաւորն՝ չար։ Եօթներորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւն մի՛շտ երանութիւն է. իսկ մարդոյս՝ երբեմն թշուառութիւն։ Ութներորդ՝ Աստուծոյն հոգեւոր՝ եւ մերս մարմնաւոր։
       Իններորդ՝ մերս ցաւօք եւ տրտմութեամբ. եւ Աստուծոյն առանց ցաւոց եւ հեշտութեամբ։ Տասներորդ՝ մեք կարօտ Աստուծոյ մեծութեան. եւ նա ոչ է կարօտ մերոյս մեծութեան. ըստ այնմ, «բարիք իմ քեզ չեն ինչ պիտոյ»։ Արդ այս մեծատունս՝ ստացաւ արարչութեամբ զրեկիր ամենայն իբրեւ զյատակ. եւ զերկին ի վերայ ձգեալ իբրեւ զձեղուն. եւ հաստատեաց զամենայն իբրեւ զմի տուն ամենառատ գանձիւք եւ բարութեամբ լցեալ։ Վասն որոյ ասէ. «Այր մի էր մեծատուն որոյ էր տնտես. եւ եղեւ ամբաստանութիւն եւ այլն»։ Արդ՝ վասն առակի տընտեսին՝ չորս ինգ գիտելի է։ Նախ թէ ո՞րքանաբար ասին տունք՝ եւ տնտեսք ի նմա։ Երկրորդ՝ թէ ո՞րպէս ամբաստանի եւ կոչի։ Երրորդ՝ թէ զի՞նչ է ձէթն եւ ցորեանն։ Չորրորդ՝ վասն է՞ր գովի տնտեսն անիրաւութեան։
       Տեսցուք զառաջին գլուխն, թէ քանի՞ են տունք, եւ տնտեսք ի նոսա։ Ասեմք թէ՝ Զ եղանակաւ ասին տունք Աստուծոյ։ Առաջին տուն՝ իմանի երկինքն, եւ ի մտնալեացն աշխարհ. ըստ այնմ, «իմաստութիւն շինեաց իւր տուն». իսկ տնտեսք ի նմա ամենայն դասք հրեշտակացն. «զի պաշտօնեայք են, եւ արարօղք կամաց նորա որպէս ասէ մարգարէն»։ Երկրորդ՝ տուն կոչի դրախտն եդեմական. ըստ որում, «Տէր սիրեցի զվայելչութիւն տան քոյ». իսկ տնտես ի նմա եդ զմարդն առաջին՝ գործել եւ պահել ասէ գիրն։ Երրորդ՝ տուն կոչի աշխարհս զգալի. ըստ որում, «լուցանէ զճրագ մարմնոյն՝ եւ ածէ աւել ի տան աշխարհի». իսկ տնտեսն ի սմա մարդկայինս բնութիւն զոր իշխան եւ Տէր կացոյց ամենայնի. «եւ զամենայն ինչ հնազանդ արար ի ներքոյ ոտից նորա. զխաշն եւ զարջառն եւ զայլն»։ Չորրորդ՝ տուն կոչի հինն Սիօն եւ տաճարն Սողոմօնի. ըստ որում, «տուն իմ տուն աղօթից կոչեսցի. եւ դուք արարիք զդա այրս աւազակաց». եւ տնտեսք հին օրինաց առաջնորդք եւ քահանայապետք ի նմա։ Հինգերորդ՝ տուն կոչի եւ նորս Սիօն եկեղեցի սուրբ. ըստ որում, «տան քում վայելէ սրբութիւն»։ Իսկ տնտեսք ի սմա՝ են առաքեալք. մարգարէք. վարդապետք. եւ հայրապետք. ըստ որում ասէ առաքեալն. «զորս եդ Աստուած յեկեղեցւով՝ ա՛յս են. նախ զառաքեալս, եւ այլն»։ Վեցերորդ՝ տուն կոչի եւ իւրաքանչիւր մարդ. ըստ այնմ, «դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք եւ այլն». իսկ տնտես ի սմա միտքն. որպէս ասէ աստ. «որոյ է տնտես՝ եւ զնմանէ ամբաստանութիւն եղեւ»։ Արդ՝ ասացեալ բան տնտեսիս՝ վասն հրեշտակացն ոչ պատշաճի. զի նոքա ոչ են անիրաւ. այլ անմեղք են եւ արդարք. եւ դժուարաշարժք ի մեղս, կամ ամենեւին անշարժք։ Նոյնպէս եւ ոչ Ադամայ. զի մեղանչեալ էր եւ անցեալ։ Այսպէս եւ բոլոր բթութեանս ոչ յարմարի. զի բնութիւն առհասարակ ոչ կարէ մեղանչել. այլ առանձին մի մի մարդ։ Նոյնպէս եւ հին տաճարին ոչ հետեւի. զի նոքա յետոյ ոչ զղջացան։ Այլ պատշաճի բանս եւ սկսաւ ինչ ի վերայ նորս եկեղեցւոյ. այնու՝ զի տնտեսք սորա մարդիկ են։ Եւ այնու ոչ պատշաճի՝ զի թէ ոք տընտես կարգեցաւ յեկեղեցի, ոչ եւս կարէ ելանել ի նմանէ. ուրեմն յայտ է՝ զի իւրաքանչիւր մարդոյ յարմարի առակս տնտեսի։ Զի չորս է յատկութիւն տընտեսի. եւ յամենայն ունի մարդս։
       Նախզի՝ տընտեսն չունի զիւր ինչ . այլ ի տէրունեաց հաւատացաւ նմա. այսպէս եւ մարդս բնութեամբ ոչ ինչ ունի. այլ յԱստուծոյ տուեալ է նմա ամենայն, զոր տեսանես ի վերայ երկրի։ Եթէ շնորհ, եթէ արուեստ, իշխանութիւն, վարդապետութիւն, եւ այլն. ըստ այնմ որ ասէ Պօղոս. «զի՞նչ է զոր ոչ առեր. եւ եթէ առեր՝ եւ զիա՞րդ պարծիս առեալդ իբրեւ զչառեալ»։ Երկրորդ՝ յատկութիւն է տնտեսին ըստ կամաց Տեառն պատրաստել զամենայն ինչ. այսպէս եւ մեզ պարտ է զամենայն ինչ ըստ կամաց Տեառն մերոյ գործել. այսինքն է, զամենայն ինչ զոր գործեմք՝ ի փառս Տեառն առնեմք. եւ ոչ ի փառս մեր։ Երրորդ՝ յատկութիւն է տնտեսին ժիր լինիլ ի գործն, եւ ոչ երբէք ծուլանալ. նոյնպէս եւ մեզ պա՛րտ է արիութեաեմբ եւ ժրութեամբ կազ ի գործս մեր. ըստ այնմ, «եղիցին գօտիք ձեր պընդեալք ի մէջս՝ եւ ճրագունք լուցեալք»։ Չորրորդ՝ զի պատրաստեսցէ ըզկերակուրն ի ժամու. եւ տացէ յամենայն ժամ ծառայակցացն. նոյնպէս եւ մեզ պա՛րտ է ի ժամու զկերակուրս հոգւոյ պատրաստել. եւ յամենայն ժամու կերակրել զընկերս մեր եւ ըզհոգիս։ Եւ թէ մարմնաւոր տնտեսն չորիցս այս ոչ գուշանայ, Տէրն հանէ զնա. նոյնպէս եւ զմեզ. յորժամ ոչզգուշանամք ի գործս մեր, հանէ զմեզ Տէրն ի տնտեսութենէս մերմէ . որպէս ասէ. «ոչ եւս կարես լինիլ տնտես»։ Այս առաջին գլուխն։
       Երկրորդն թէ՝ ո՞րքան են որք ամբաստանեն. եւ ո՞րպէս կոչէ։ Ասէ աւետարանն։ Եղեւ ամբաստանութիւն զնմանէ՝ թէ վատնէ զինչս նորա»։ Արդ՝ թէպէտ Աստուած ծածկագետ է եւ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս, եւ զանգործսն մեր տեսանէ, այլ ներէ եւ երկայնամիտ լինի վասն մեղաւորաց՝ զի դարձցին ի մեղաց իւրեանց։ Վասն այն չորս ամբաստանօղք աղաղակեն առ Աստուած։ Առաջին՝ մեր պահապան հրեշտակն. յորժամ անզեղջ մնամք ի չարիս, ամբաստանեն զմէնջ առաջի Աստուծոյ. զի մի ինքեանք վասն մեր ամօթ կրեսցեն. ըստ այնմ, «հրեշտակք նոցա հա՛նապազ տեսանեն զերեսս հօր իմոյ որ յերկինս է»։ Եւ երկրորդ՝ աղքատք եւ զրկեալք ի մէնջ՝ համբառնան զձեռս եւ աղաղակեն առ Աստուած. ըստ այնմ, «զրկեալն ի ձէնջ աղաղակէ. եւ բողոք հնձողացն եհաս յականջս Տեառն զօրութեանց»։ Երրորդ՝ ամբաստանօղք են տիւ եւ գիշեր։ Չորրորդ՝ երկինք եւ երկիր, եւ ամենայն տարերք. որք հա՛նապազ վկայեն եւ յայտնեն զգործս մեր։ Եթէ ի ցերեկի, եւ եթէ ի գիշերի՝ լուսաւորքն չարախօսեն. եւ թէ ի դուրս եւ թէ ի տունս՝ երկինք եւ երկիր բամբասեն զմեզ առաջի Աստուծոյ. եւ ոչ թաքչին մեղքն մեր առաջի Աստուծոյ։ Արդ՝ գիտացէք եղբարք՝ զի ի բազում ժամանակս երկայնամիտ լինի մեզ Տէր, զի դարձցուք ի մեղաց. եւ յորժամ մեք ի ներելն Աստուծոյ առաւել անզեղջ մնամք ի չարիս, յայնժամ շարժեմք զԱստուած ի բարկութիւն մեզ. թէպէտ ի բարկութիւն ոչ բնութեամբ, այլ բռնութեամբ շարժի. եւ ոչ կամաւ, այլ ակամայ . աեյլ յորժամ բազում անգամ չարախօսքն ամբաստան լինին, յա՛յնժամ շարժեն զԱստուած ի վրէժխնդրութիւն։ Վասն այն կոչեաց զնա եւ ասէ. «զի՞նչ է որ լսեմ զքէն. տո՛ւր ինձ զհաշիւ տնտեսութեանդ. զի ոչ կարես լինիլ տնտես»։ Մարդկաբար խօսի՝ իբր թէ ոչ գիտէ. եւ դեռեւս յերկբայս է։ Եւ զայս վասն այն արար՝ զի զմեզ ուսուսցէ, թէ մի առանց քննութեան զոք դատել։ Զի թէ նա որ ամենեցուն գիտօղն է՝ առանց քննութեան ոչ դատէ. եւ մեք անզգամեալ՝ միայն սուտ համբաւով զեղբարն մեր տանջեմք։
       «Կոչեաց զնա եւ ասէ»։
       Գիտելի է՝ զի երեք խնդրակք որք կոչեն զմեզ ի մահն։ Առաջին՝ ծերութիւն. զի յորժամ սպիտակութիւն գայ, գիտեմք թէ խնդրակէ մահուն. որպէս արտօրեայք որք սպիտակին՝ մերձենան ի հունձն. եւ տերեւ ծառոց որք դեղնին եւ անկանին, եւ ձիւն ի գլուխս լերանց, զձմեռն ցուցանէ։ Երկրորդ խնդրակ՝ պակասութիւն է մեր. յորժամ աչք ի լուսոյ պակասի, եւ ականջ ի լսելոյ, ոտք ի գնալոյ, եւ մէջք ի յուժոյ , եւ ձեռն ի գործոյ, եւ լեզուն ի խօսելոյ եւ այլն, նշանակք ենսոքա՝ որ հոգին ի մարմնոյն պակասի մահուամբ։ Երրորդ՝ խնդրակն՝ է հիւանդութիւն. զի ի մէջ մահու եւ կենաց՝ որ կոչէ զմեզ ի մահն. զի հիւանդութիւն դուռն է մահու. եւ սուաւ կոչէ զմարդն։ Իսկ ասեն «ոչ եւս կարես լինիլ տնտես». յիրաւի՝ զի ամենայն որ չարանայ՝ ընդ բարի գործն ոչ միաբանի. «զի ոչ միաբանութիւն լուսոյ ընդ խաւարի»։ Եւ զի՝ իմաստուն արար Աստուած զմարդն. վասն այն խորհի ի միտս իւր եւ ասէ. զի «իմաստութիւն յելս ճանապարհաց գովի». նախ խորհեցաւ եւ ասէ։ «Զի՞նչ արարից. զի Տէր իմ հանէ զտնտեսութիւնս». այսինքն, հանէ ի կենաց աստի։ «Գործել ոչ կարեմ». զի չկայ ժամանակ ապաշխարութեան. եւ ոչ զբարիս գործելոյ։ «Մուրանալ ամաչեմ». զի այն չէ տեղի մուրանալոյ. եւ այն ամօթն՝ զի յորժամ խնդրեմք, ոչ ոք տայ. որպէս յիմար կուսանքն խնդրեցին, եւ ոչ ետուն իմաստունքն։ Եւ ասէ՝ «գիտեմ զինչ արարից. կոչեաց զպարտականսն». այսինքն միտքն կոչէ զհոգին եւ զմարմինն. եւ զղջանայ ի մեղացն եւ ասէ ցհոգին։ «Դու քանի՞ ինչ պարտիս Տեառն իմոյ. եւ նա ասէ՝ հարիւր մար ձիթոյ. եւ ասէ գրեա՛ յիսուն». զհոգւոյ մեղաց կէսն եթող։ Եւ մարմինն ասէ. «պարտիմ հարիւր քոռ ցորենոյ. եւ ասէ գրեա՛ ութսուն»։ Եւ այս յիրաւի՝ զի յորժամ զղջանամք ի մեղաց. զհոգւոյ կէս մեղացն թողու. զի դիւրաւ մեղանչէ հոգին. եւ փոքր հեշտանայ ի մեղսն։ Իսկ զմարմնոյն ի հնգէն զմին թողու. զի նա ունէր կարողութիւն ոչ առնել զմեղս եւ արար. զի կարէ մարմինն ոչ շնալ՝ եւ ոչ արբենալ, եւ ոչ այլն. եւ առաւել հեշտացաւ ի մեղսն։ Եւ կամաւորութեամբն գործեաց՝ յիրաւի զմեղս մարմնոյն ի հնգէն զմինն թողու ի զղջումն. եւ զայլ չորս մասն խոստովանութեամբ եւ ապաշխարութեամբ՝ պահօք ե աղօթիւք։ Եւ որպէս ասէր Զաքէոս. «զկէս ընչից իմոց տաց աղքատաց». այսինքն, աղքատ հոգւոյն։ «Եւ թէ զոք զրկեցի, հատուցից չորեքկին». վասն մարմնաւոր մեղացն ասէ. եւ աստ մեղք զպատիժ մեղացն իմացիր։ Դարձեալ ձէթ է շնորհ աւազանին. եւ ցորեան մարմինն Քրիստոսի։ Արդ եթէ յետ աւազանին շնորհաց մեղանչեմք, ըզկէսն թողու. իսկ թէ լրբութեամբ ի մրմին եւ յարիւնն Տեառն անարժանութեամբ հպիմք, դժուարին է. ի հնգէն զմինն թողու . ըստ այնմ, «որ ուտէ անարժանութեամբ՝ դատաստան անձին ուտէ. զի ոչ խտրեաց ըզմարմինն Տեառն»։ Եւ թէ ի յետին շունչն լինի եւ զղջանայ, եւ հաւատայ յուսով, այսչափ ներումն գտանէ. որպէս առակ այրւոյն յայս առնէ՝ որ խնդրեաց ի բարեկամէն երիս նկանակս. այսինքն, զդաւաճանութիւն սուրբ երրորդութեան. եւ նա թէպէտ վասն բարեկամութեան ոչ ետ, սակայն վասն ժտելոյն ետ։ Նոյնպէս եւ աւազակն որ յելս շնչոյն խնդրեաց զարքայութիւն, եւ Տէրն շնորհեաց նմա։ Իսկ որ հարիւր ասաց զձէթ եւ զցորեանն՝ կատարեալ մեղսն ցուցանէ. զի հարիւրն կատարեալ թիւ է. որպէս զառաքինութիւն ի հրիւրաւորն եցոյց. նոյնպէս եւ ըզմեղսն։ Այսքան առ երկրորդ գլուխն։ Իսկ երրորդ հարցումն սա թէ, վասն է՞ր զմեղս հոգւոյն ի ձէթ առակէ. եւ զմեղս մարմնոյն ի ցորեան։ Ասեն վարդապետք, թէ մեղք հոգւոյն՝ նմա՛ն է ձիթոյ վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ ձէթն լուսոյ նիւթ է. այսպէս բամբասանք եւ սուտն որ հոգւոյ մեղքն են՝ լոյս թուին մարդոյ։ Երկրորդ՝ զի անօսր իր է ձէթն . այսպէս եւ մեղք հոգւոյն ոչ է նիւթաւոր որպէս մարմնոյն։ Երրորդ՝ որպէս դիւրաւ տարածի ձէթն ի վերայ հանդերղձին. այսպէս եւ մեղք հոգւոյն փութով տարածի ի մարմինն։ Չորրորդ՝ ի յատակս ջրոյ ոչ իջանէ ձէթն. այլ յերեսն ելանէ. այսպէս նախանձն եւ ամբարտաւանութիւն՝ ոչ մտանէ ի մարմինն. այլ ի հոգին։ Հինգերորդ՝ դժուարաւ ելանէ ձէթն ի նիւթոյ. այսպէս եւ հոգին դժուարաւ զերծանի ի մեղաց։ Վեցերորդ՝ ձէթն զկրկին հակառակն ընդունի՝ զջերմ եւ զցուրտ. այսպէս եւ հոգին միշտ զղջանայ եւ մի՛շտ մեղանչէ։ Եօթներորդ՝ ի թափիլն ոչ ածէ ձայն. եւ մեղքն ի հոգին ոչ երեւի մարդկան։ Ութներորդ՝ թափանց զօրութիւն ունի. եւ մեղքն ի հոգւոյն ի մարմիննթափանցի եւ յայտնի։ Իններորդ՝ զի ըստ ինքեան ոչ լինի ձէթն, այլ ի նիւթոյ իմեքէ. այսպէս եւ հոգին ո՛չ ունի բնութեամբ մեղք. այլ ի պատճառէ իմեքէ լինի. որպէս հպարտութիւն նախանձ բարկութիւն. եւ այլն։ Տասներորդ՝ հնարին մարդիկ հանել զձէթն ի հանդերձէն. այսպէս եւ գոյ հնար զհոգին սրբել՝ ի մեղաց, յորժամ զղջանայ եւ ապաշաւէ ի միտս որպէս ասէ Տէրն։ «Կա՛լ զգիր քո եւ նիստ գրեա՛ յիսուն»։ Իսկ մարմնոյն մեղքն՝ ի ցորեան առակէ։ Եւ այս վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ ցորեանն ոչ է մի թուով. այլ բազում եւ անթիւ. այսպէս եւ մեղք մարմնոյն եւ զգայութեանցն՝ ոչ են մի, այլ բազում եւ անթիւ։ Երկրորդ՝ զի ծանր է ցորեանն. եւ մեղք մարմնոյն ծա՛նր են քան զհոգւոյն. որպէս ասէ Դաւիթ. «քան զբեռն ծանր ծանրացան ի վերայ իմ»։ Երրորդ՝ ոմանք վաստակին ցորեան, եւ ոմանք ոչ. այսպէս եւ ոմանք գործեն զմեղս մարմնով. եւ ո՛չ ամենեքեան։ Չորրորդ՝ առանց ծասկելոյ ոչ առնուն զհամ ցորենոյն. նոյնպէս առանց մերձաւորութեան զմեղս մարմնոյ՝ ոչ ոք գիտէ զնա։ Հինգերորդ՝ մին հատ ցորենոյն բազում ճուղս բերէ. այսպէս եւ մի մեղք մարմնոյն սովորեալ՝ ըզբազումս տայ գործել։ Վեցերորդ՝ դժուարին է ի կերակրոյ կտրիլ եւ ոչ ուտել. այսպէս թէ ոք սովորեցաւ ի շնութիւն՝ ոչ կարէ զերծանիլ ի նըմանէ. թէ ոչ՝ օգնականութեամբն Աստուծոյ։ Եօթներորդ՝ քաղցրութիւնտայ սակաւ մի, եւ կորնչի յետոյ յորկորն եւ դառնանայ։ Եւ մեղք մարմնոյն՝ սակաւ մի հեշտացուցանէ. եւ յետոյ դառնանայ ի հոգին։
       Ութներորդ՝ հաստատէ զսիրտ մարդոյն. եւ մեղք մարմնոյն՝ կապէ զմարդն եւ հասատատէ ի մեղս. եւ չտայ թոյլ զղջալ կամ ապաշխարել։ Իններորդ՝ որպէս առատ է ցորեանն՝ եւ ամենայն մարդ գտանէ. այսպէս եւ մեղք մարմնոյն՝ առ ձեռն պատրաստէ ամենեցուն որք գործեն զնա։ Տասներորդ՝ թէ ցորեանն ի ջուր անկցի, փտի եւ կորչի. այսպէս եւ մեղք մարմնոյն ջրով արտասուաց՝ դիւրաւ կորուսանի։ Վասն այն ասէ. «կա՛լ զգիր քո. եւ նիստ գրեա՛ ութսուն». այսպէս ի զղջումն եկեալ ի վերջին շունչն, ներեալ թողութիւն գտանէ մեղաց իւրոց։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի յերեք տեղւով է զղջումն։ Նախ՝ յորժամ ապաշխարէ ոք զմեղս ի կեանս յայս. ըստ այնմ որ ասէ Տէր. «Լե՛ր իրաւախոհ ընդ ոսոխի քում վաղագոյն ի ճանապարհի կենցաղոյս»։ Երկրորդ՝ զղջանայ յորժամ մերձի վախճան. որպէս առակն է անիրաւ տնտեսին զոր ասացաք։
       Երրորդ՝ յետ վախճանի՝ ի զղջումն մեղաց եկեսցեն որպէս ասէ Սողոմօն։
       Արդ՝ առաջին զղջումն՝ կամաւ է եւ կատարեալ. որ յառողջութեան եւ ի կեանս զըղջանայ եւ խոստովանի եւ ապաշխարէ։ Իսկ վերջինն՝ անկատար եւ ակամայ. վասն այն մեռեալք թէպէտ եւ ապաշաւեն՝ ներումն ոչ գտանեն։ Իսկ միջինն որ մերձ է ի մահն՝ է՛ որ կամաւ է. եւ է՛ որ ակամայ. կամաւ է, զի դեռեւս կենդանի է. եւ ակամայ է, զի վասն տանջանաց մահուն է. ըստ որում կամաւ է, ներելի է . եւ ակամայն ոչ։ Վասն զկէս հոգեկան մեղացն թողու՝ եւ զմարմնոյն ի հնգէն զմի մասն։
       Այս երրորդ գլուխն է։
       Իսկ չորրորդն որ գովեաց Տէր զտնտեսն անիրաւութեան. զի իմաստութեամբ արար։ Զնոյն եւ Սողոմօն ասէ. «իմաստութիւն յելս ճանապարհաց գովի»։ Եւ մարգարէիւն ասէ. Աստուած. «յո՛րս գտայց՝ ի նմին դատեցայց»։ Եւ աստ ասէ. «իմաստնագոյնք են որդիք մարդկան, քան զորդիս լուսոյ». այսինքն քան ըզհրեշտակս։ Ասեն վարդապետք թէ, տասն եղանակաւ է իմաստւոթիւն մարդոյս առաւել քան զհրեշտակաց։ Նախզի՝ մարդկան ազգ դարձ ունի ի մեղաց. եւ հրեշտակաց՝ ոչ. որպէս դեւք։ Երկրորդ՝ մարդիկ կարեն ապաշխարութեամբ ապրիլ. իսկ հրեշտակաց ոչ գոյ հնար ապաշխարութեան։ Երրորդ՝ զի մարդն առնու զթողութիւն մեղաց. իսկ հրեշտակք յետ մեղանչելոյն՝ ոչ գտանեն թողութիւն։ Չորրորդ՝ մարդիկ կարեն աճիլ եւ փոփոխիլ. եւ նոքա բնականաբար վարին եւ ոչ փոփոխին։ Հինգերորդ՝ զի մարդն ի մեղս ինչ անկեալ, յետ մեղացն ողբայ զանցեալն. իսկ նոքա ի չար անկեալ, ամրանան ի չարն. որպէս սատանայ եւ իւրքն։ Վեցերորդ՝ զի մեք առաւելումք զառաքինութիւն. եւ նոքա ոչ կարեն. զի ոչ ունին մարմնական գործիք։ Եօթներորդ՝ մեք կարեմք գնել մեր արեամբս զարքայութիւն. իսկ նոքա ոչ կարեն հեղուլ զարիւն եւ գնել. քանզի ոչ ունին մահ եւ ոչ արիւն։ Ութներորդ՝ զի մեզ կարողութիւն գոյ հրեշտակաց մերձաւորիլ. եւ ես գրիվերոյ. իսկ հրեշտակք՝ միոյ ճգնաւորի պսակի ոչ կարեն հասանիլ։ Իններորդ՝ զի մեք ձեռօք ստեղծաք յԱստուծոյ պատկեր. իսկ հրեշտակք բանիւ միայն. որպէս եւ ամենայն արարածք։ Տասներորդ՝ Աստուած ի մեր բնաութենէս էառ մարմին, եւ ոչ ի հրեշտակաց. եւ ազգի մարդկան փրկութիւն եղեւ, եւ ոչ հրեշտակաց. վասն այն ասէ. «իմաստնագոյնք են մարդիկք քան զորդիս լուսոյ։ Իսկ ըզհրեշտակս որդիս լուսոյ կոչէ վասն պատճառի։ Նախզի՝ ի լուսոյ արարան հրեշտակք . վասն որոյ որդիք նմին կոչին. ըստ այնմ, «ասաց Աստուած եւ եղեւ». եւ Դաւիթ ասէ. «ո՛ արար զհրեշտակս իւր յոգիսս, եւ զպաշտօնեայս իւր ի բոց հրոյ»։ Երկրորդ՝ զի պարզ է լուսոյ բնութիւն. այսպէս եւ հրեշտակաց։ Երրորդ՝ անաղտ է լոյսն. այսպէս եւ հրեշտակք որք մնացին յերկինս՝ ոչ կարեն մեղանչել։ Չորրորդ՝ անորակ եւ անձրեւ է լոյսն. այպէս եւ հրեշտակք։ Հինգերորդ՝ լոյսն ոչ է մարմին. այսպս եւ հրեշտակք։ Վեցերորդ՝ թափանցի լոյսն որպէս ջուր եւ ընդ ապակի. այսպէս եւ հրեշտակք ոչ ունին ինչ արգելք։ Եօթներորդ՝ բարձր է տեղեաւ լոյսն. եւ հրեշտակաց կայանքն է յերկինս։ Ութներորդ՝ զի ունի լոյսն շարժումն. այսպէս եւ հրեշտակք «հոգիք հարկաւորք են՝ եւ առաքին ի սպասաւորութիւն»։ Իններորդ՝ լոյսն ոչ փոփոխի ի բնվութենէն իւրմէ. եւ այսպէս եւ հրեշտակք ոչ ապականին։ Տասներորդ՝ լոյս յումեքէ ոչ ըմբռնի. բայց ինքն զայլս ջերմեցուցանէ եւ լուսաւորէ. եւ զհրեշտակս ոչ ոք կարէ ըմբռնել. բայց նոքա ոմանց բարի առնեն, եւ զոմանս տանջեն։ Այսպէս պարզ եւ յայտնի արար Տէր զբանս օրինակաւ տնտեսին. եւ գովեաց իմաստութեամբ քան զհրեշտակս. զի մեք ի մեղս անկեալ միյուսահատիցուք. այլ թէ մինչեւ յելս շնչոյ լինիմք եւ զղջանամք, թողութիւն գտանեմք յԱստուծոյ։ Արդ աղաչեմ ըզձեզ եղբարք՝ մի անզեղջ լիցուք ի մեղս որպէս դեւք. այլ ի բոլոր սրտէ զղջանալ պա՛րտ է եւ դառնալ ի մեղաց. թէ մինչեւ յելս շընչոյն իցեմք հասեալ, եւ կարի խիստ ծա՛նր է մեր բեռն մեղաց բարձրացեալ քան զգլուխ մեր, մղութեանց պարեւօղ ինքն է։ Եւ թէ զըղջանամք եւ խոստովանիմք, արդարանամք ի մեղաց. զի ասէա «ասա՛ զմեղս քո, եւ արդրասցիս». որպէս աւազակին ասաց. «այսօր ընդիս իցես եւ դրախտին»։ Նոյնպէս եւ ամենայն մեղաւորաց եւ զղջացելոց հասանի ողորմութիւն Աստուծոյ։ Ապա թէ անզեղջ մնամք ի մեղաս, եւ անզերծանելի մնամք ի տանջանս հրոյն։ Այն որ ասէ. «կապեցէք զդորա զոտս եւ զձեռս։ եւ հանէ՛ք ի խաւարն արտաքին։ Այն որ կտրել հրամայէ ընդ մէջ, եւ ընդ անհաւատսն դասել. «ուր լալ աչացն է, եւ կրճտել ատամանցն եւ այլն»։ Յայնմ ասենայնէ՝ զերծուցանէ աստ բոլոր սրտիւ զղջուն եւ հաւատով խոստովանիլն զմեղս։ Որ եւ արժանիս արասցէ զմեզ եւ զամենայն հաւատացեալս ա՛ստ զղջանալ զմեղս եւ խոստովանիլ. եւ անդ ողորմութեան Քրիստոսի Աստուծոյ արժանաւորիլ. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։