Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Արարչագործն Աստուած ըստ բարերարն կամաց յառաջ շարժեալ ի ստեղծումն էից. եւ նախախնամութեանց երկնի եւ երկրի, իմանալեաց եւ զգալեաց, որ եւ պատկեր եւ նման իւր արար զմարդն հոգի եւ մարմին. եւ զարդարեաց զնա տեսական եւ գործնական իմաստութեամբ յաղագս զանազան պատճառաց։ Նախզի՝ տեսակաւն զարդարեսցէ հոգին զմասունս իւր, բան ցասումն եւ ցանկութիւն գոլով. եւ գործնականաւն ուղղեսցէ զզգայարանս մարմնոյն. զի ներքոյ եւ արտաքոյ ուղղեալ լիցի եւ կարգաւորեալ։
       Երկրորդ՝ որպէս Աստուած ունի կրկին գործելոյ զօրութիւն. զգործ ստեղծման , եւ զգործ նախախնամութեան եղելոց յինքենէ. որ է արարչական եւ արքունական զօրութիւն։ Նոյնպէս եւ մարդս ըստ պատկերի նորին նմանեալ, ունի զտեսականն՝ որով ստեղծանէ. եւ զգործնականն՝ որով կառավարէ զնախատեսեալսն յինքենէ. եւ այս են կրկին զօրութիւնք մարդոյս։ Երրորդ՝ որպէս Հայր Աստուած ունի զորդի ծնունդ, եւ զհոգի բղխումն. երեք անձինք ի միում բնութեան եւ էութեան. եւ ըստ այսմ նման է մարդս Աստուծոյ. ի միում էութենէ մտաց ծնանի իմացումն, եւ բղխի կամքն. եւ ի սոցանէ յառաջ գայ տեսական իմաստութիւն, եւ գործնական առաքինութիւն։
       Չորրորդ՝ նոյն ինքն միտք մարդոյս՝ ունի կրկին զօրութիւն. որպէս արտաքին ձեռքս կրկին. եւ տեսութիւն երկոքին. սոյնպէս եւ ներքին զօրութիւն է կրկին. բան իմացման, եւ ախորժակ կամաց։ Ուստի յառաջեն կրկին զօրութիւնք ներգործութեանց. այսինքն իմաստութիւն ի բանէն, եւ գործն ի կամաց. եւ յայսմանէ հաստատին ի մեզ տեսական եւ գործնական առաքինութիւնք կատարեալք։ Հինգերորդ՝ կրկին է ճանաչումն հոգւոյս էակացեալ. այսինքն, ճշմարիտն եւ բարին. եւ իմաստութեամբն քըննէ զբանն եւ աւարտէ առ ճշմարիտն. եւ գործով զառաքինութիւն, եւ կատարէ առ բարին. եւ այսպէս սկիզբն է բանին իմացումն, եւ կատարումն ճշմարիտն. եւ սկիզբն է գործոյն կամքն, եւ կատարումն բարին։ Վեցերորդ՝ ամենայն գործ բարի՝ արդարութիւն եւ ողորմութիւն է. Եւ արդարութիւն որ է ճշմարիտ՝ ի տեսականէն սկսանի. եւ ողորմութիւն ի գործնականէն. եւ վասն զի սկիզբն առաքինութեան տեսականն է, եւ գործնականն։ Յաղագս այսր «բաժանի իմաստասիրութիւն ի տեսականն եւ ի գործնականն, որպէս ասէ փիլիսոփայն»։ Իսկ թէ ո՞ ի սոցանէ առաջին է եւ նախապատիւ։ Ասեմք եթէ՝ ըստ կարգի գործոյ համահաւասարք են, եւ զուգակշիռք յարդարութիւն. որպէս եկոքին աչք զուգապէս լուսաւորեն. եւ որպէս երկոքին ոտք յընթացս՝ կարօտին միմեանց։ Այսպէս տեսականն եւ գործնականն ի գործառնոււթիւն միմեանց. զի այսպէս տեսականն եւ գործնականն են ճշմարիտն եւ բարին կարգաւորեն զմարդն։ Ասպընջական տեսականին՝ է գործնականն. եւ նովաւ զօրանայ. եւ գործնականն տեսականաւն առաջնորդի եւ զգուշանայ։ Եւ դարձեալ՝ մինն զխաւար մտացն փարատէ. եւ միւսն զաղտեղութիւն մեղացն սրբէ. վասն միոյն ասէ իմաստասիրութիւն է սիրելութիւն իմաստութեան. եւ վասն միւսոյն ասի իմաստասիրոււթիւն է խոկումն մահու. այսինքն, մեղաց մահու։ Եւ դարձեալ՝ տեսականն արբուցանէ՝ զի նովաւ զմայլի հոգին. եւ գործնականն կերակրէ եւ հաստատէ զհոգին . ըստ որում, «լաւ է շնորհօք հաստատել զսիրտս եւ ոչ կերակրօք»։ Եւ սոյնպէս հաւասարք եւ զոյգք են ի կշիռս արդարութեան ուղղութեան։ Իսկ ըստ կարգի նախապատւութեան՝ իրօք ինչ հարստահարէ գործնականն, եւ իրօք ինչ տեսականն։ Եւ զերկոսինս զայս ցուցանէ յառակս իմաստունն Սողոմօն ասելով։ «Լա՛ւ է տգէտ որ գնայ միամտութեամբ, քան զանզգամն շաղաւաշուրթն». այսինքն տգէտ է իմաստութեան տեսականին, եւ միամիտ եւ երկիւղած է գործով յօրէնս Աստուծոյ, լաւ է քան զնա՝ որ ստացեալ է զիմաստութիւն առանց երկիւղի եւ բարի գործոյ։ Եւ այս վասն Գ պատճառի. Նախ որ տգէտ է իմաստութեան եւ գործէ զբարիս՝ հաճոյ է մարդկան եւ Աստուծոյ առանց ճարտարութեան բանից. իսկ որ զիմաստութիւն տեսական ունի առանց բարոյական գործոց՝ ծիծաղելի է ամենայն մարդոյ, եւ անհաճոյ Աստուծոյ . զի զոր այլոց ուսուցանէ գործել զբարիս՝ մատեամբ ո՛չ հպի։ Եւ ինքն ինքեան ներհակ երեւի բանից իւրոց եւ գործոց. զի զոր բանիւ ասէ՝ գործով ոչ կատարէ. եւ զոր ոչ առնէ՝ այլոց քարոզէ, սա կամ ոչ է պարտ ուսուցանել, կամ ի պտղոյ իւրմէ ճաշակել պարտ է։ Այսպէս բարի է գործնականն ըստ ինքեան, քան զտեսականն միայն։
       Երկրորդ՝ յորժամ ունի միայն զտեսականն առանց բնական խելաց, թեթեւամիտ եւ ցոփախօս շաղաւաշուրթն գոլով, անպատշաճաբար յամենայն ուրեք ցոփաբան է անհանճար , «զմարգարիտն արկանէ խողից եւ զսրբութիւն շանց». յորմէ երգեծուցանի յանգիտաց. Զի ոչ գիտէ զդէմն եւ զտեղին եւ զժամանակն ընտրել։ Իսկ որ հանճարեղ իմաստունն է՝ գիտէ «տղայոց կաթն ջամբել, եւ կատարելոցն հաստատուն կերակուր». այլապէս խօսիլ մարմնաւորացն, եւ այլապէս հոգեւորացն. իշխանացն, եւ ռամկաց, եւ այլոցն ամենայնի. իսկ անհանճարն՝ զայս ոչ գիտէ. վասն որոյ արհամարհի։
       Երրորդ՝ տեսականն որ զերկիւղն Աստուծոյ ոչ ունի, վնասէ զնոյն կրթական իմաստութիւն նորա. զի նովաւ դատարկաբանէ եւ պարտաւորի . եւ նովաւ հպարտանայ. «զի գիտութիւն հպարտացուցանէ ասէ»։ Եւ նովաւ անխտիր ընթանայ ի մեղս. զի ոչ ունի երեսանակ եւ սանձահարօղ զերկիւղն Աստուծոյ եւ որպէս ձի խստերախտ եւ անսանձ՝ գահավէժ լինի եւ կորուսանէ զվերելեակն։ Նոյնպէս եւ իմաստութիւն եւ գիտութիւն ստացեալ եւ հպարտացեալ՝ ի կորուստ վարէ զունօղն իւր։ Այսպիսի տեսականս՝ որ թերակատարէ իմաստութիւն առանց երկիւղի, եւ առանց խելաց, եւ առանց բարի գործոց, ընդունայն տեսութիւն է. եւ յաղթահարեալ ի գործնականէն որպէս ցուցաւ երեք եղանակաւ։ Զի ասէ իմաստունն . իմաստասէր կոչեմ՝ ոչ զյոգնագետս, եւ ոչ որք բազում ինչ ի բերան ունին, այլ որ ուղիղ վարս ստացեալ է յանձին»։ Դարձեալ նոյն ինքն իմաստունն Սողոմօն՝ բաղդատէ զտեսականն եւ զգործնականն ասելով։ Սակայն տգիտութիւն՝ անձին իւրոյ չէ բարւոք». Եւ զոր լաւ ասաց զտգէտ գործնականն՝ այժմ վասն է՞ր ասէ ոչ է բարւոք. զի տգէտ գործնականն՝ անձին իւրում ոչ է բարի վասն հինգ պատճառի։ Նախզի՝ ոչ ունի զմխիթարութիւն գիտութեան որպէս գիտնականն. զի գիտութեամբն իւրով՝ մըխիթարի ինքն յինքեան։ Երկրորդ՝ գործնականն ոչ ունի զմտաց պայծառութիւն որով լուսաւորի եւ գեղեցկանայ. որպէս տեսականն իմաստութեան լուսովն։ Այլ նա գործովն բարի է եւ գեղեցիկ. այլ մտօքն խաւար է եւ տգեղ։ Երրորդ՝ զի ոչ ունի զխնդութիւն մտացն անզղջանալի. որպէս տեսական յերկիւղն է ընկղմեալ եւ ոչ խնդութիւն վերածեալ։ Եւ ոչ գործնական ո՛չ ասեմ զգիտնականն եւ զարդիւնականն որպէս մեծն Անտօն՝ Պօղոս՝ Պօղ՝ եւ Մակար, եւ այլքն. որք աստուածուսոյցք էին ի բանս եւ ի գործս կատարեալ։
       Այլ որ հասարակաց ունին զգործնականս, առանց տեսական իմաստութեանց։ Չորրորդ՝ զի ասէ «ըստիպելն ոտիւք՝ դիւրաւ գայթակղի». այսինքն յորժամ ոտք խորհրդոյն խռովի ի պատերազմէ՝ դիւրաւ գթի եւ անկանի. զի ոչ ունի իմաստութիւն որ կանգնէ եւ առաջնորդէ։ Իսկ իմաստունն թէ գթի յընթացից մարմնով, դիւրաւ յառնէ եւ կանգնի իմաստութեան լուսովն։
       Հինգերորդ՝ նա երկիւղիւն է կապեալ ի բարի գործս. եւ երկիւղիւն խորշի ի չարէ. վասն գթելով գթի։ Իսկ իմաստունն սիրով է կապեալ յԱստուած. վասն այն եթէ ննջէ ի մեղս մարմնոյ, դիւրաւ զարթչի. եւ եթէ արթուն է արդարութեամբ՝ ոչ գայթակղի. զի շաղկապ սիրոյն հաստատէ զնա առ Աստուած։
       Այսպէս Սողոմօն։
       Իսկ այլ իմաստունք ասեն, եթէ անձն իշխան միտք մարդոյ՝ կրկին ունի գործ. այսինքն նախ ընտրէ զբարի եւ զչար. եւ ապա խոտէ զչարն եւ առնէ զբարին։ Այսպէս իմացումն նախ ընտրէ՝ եւ ապա կամօքն գործէ։ Երկրորդ՝ ասեն, թէ տեսականին գործն ճշմարիտն է եւ գործնականին բարին. եւ յառաջանայ տեսականն եւ հասանի ի ճշմարիտն. եւ ապա շարժէ զյօժարականն առնել զբարին։
       Երրորդ՝ իմաստութիւն է իմացական գործն, որ է երկնաւոր է եւ նախապատիւ. եւ գործնականն մարդոյս՝ մարմնոյն է եւ հողեղէն։ Չորրորդ՝ տեսականաւն տեսանի էութիւն Աստուծոյ. եւ գործովն բարութիւն նորին։ Հինգերորդ՝ նախ հայելն է յԱստուած տեսականաւն. եւ ապա զհաճոյս նորա առնել գործնականաւն։ Վեցերորդ՝ տեսականաւն խնդրեմք. եւ գործնականաւն առնումք զպարգեւս. որպէս ասէ Տէրն. «խնդրեցէք եւ առնուցուք եւ այլն»։ Եօթներորդ՝ յետ մահու տեսանեմք զԱստուած. եւ յետ յարութեան առնուն արժանաւորքն ըստ գործոց արդարութեան։ Ութներորդ՝ նոյնպէս ի դատաստանին նախ տեսանէ զգործս իւրաքանչիւրոցն. եւ ապա հատուցումն ըստ գործոց։ Իններորդ՝ որպէս ասացաւ տեսականն է եւ յորդիական սէրն. եւ գործնականն ի վարձականն։ Տասներորդ՝ տեսականն իմաստութիւն՝ է հաւատոյն իմացումն. եւ գործնականն՝ գործով կատարումն. ապա ուրեմն որպէս նախ է հաւատն քան զգործն. նոյնպէս տեսականն քան զգործնականն։ Եւ ոչ զայս ասեմ տեսական՝ որ անհանճար անարգեալ երեւեցաւ. այլ որ կատարեալն է տեսութիւն. որ իմացմամբն հպեալ է յԱստուած «զվերինն խորհելով միշտ, ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ»։ Եւ զմարմինն ի գործ առաքինութեան նուաճելով։ Այսոքիկ են տեսական եւ գործնական առաքինութիւնք, որպէս ասէ փիլիսոփայն. «իմաստութիւն բաժանի յերկու. ի տեսականն եւ ի գործնականն»։ Իսկ տեսական իմաստութիւն բաժանի յերկու։ Նախ ի բնական հանճարս. եւ երկրորդ ի շնորհական իմացումն։ Այն որ բնական հանճարն է եւ գիտութիւն՝ բազում բարութիւնս ունի։ Նախզի լոյս է ընթացիցն. զի առանց հանճարոյ՝ խաւար է միտք մարդոյ. եւ ի խաւարն գայթակղին. «զի ոչ գիտեն յո երթան». նոյնպէս անհանճարն։ Երկրորդ՝ զի ճանապարհ է խելքն. որ ոք ունի զնա՝ ընդ ճանապարհն ի տեղիս ժամանէ. եւ որ ոչ ունի ճանապարհ՝ մոլորի եւ կորնչի։ Երրորդ՝ իմաստութիւն գաւազան է. որք յենուն ի նա՝ հասատատին. եւ որ ոչ ունի գաւազան իմաստութեան՝ շուտով գթի եւ գլորի։ Չորրորդ՝ գիտութիւն խրատօղ եւ վարդապետ է. եւ որ ոչ ունի զխրատօղն՝ անուսումն եւ անխրատ է։ Հինգերորդ՝ հանճարն սիւն հաստատութեան է մտացն. եւ որ ոչ ունի զսիւնն՝ ոչ հաստատի. այլ հանապազ ալէկոծի եւ խռովի։ Վեցերորդ՝ իմաստութիւն գլուխ է. եւ որ չունի զգլուխն՝ անձն անկենդան է. նոյնպէս եւ որ չունի զիմաստութիւն գործն անկատար է։ Եօթներորդ՝ իմաստութիւն հիմն է հաստատուն. եւ գործքն շինուածք. եւ որ չունի զհիմն՝ աւազաշէն է տունն, կործանի։ Ութներորդ՝ իմաստութիւն գանձ է անկողոպտելի. որ ոչ նաւիւ ընկղմի, եւ ոչ աւազակ յափշտակէ. եւ որ ոչ ունի զնա՝ աղքատ եւ տառապեալ է մտօք։ Իններորդ՝ իմաստութիւն ուրախութիւն է մարդոյն. որ միշտ ի ներքոյ ցնծութեան պահէ. եւ որ ոչ ունի զնա՝ ոչ ունի զուրախութեան պատճառն ի ներքուստ. այլ հանապազ ի տրտմութեան զգածի։
       Տասներորդ՝ իմաստութիւն կարգաւորիչ է մարդոյն ի մարմնաւոր կեանս եւ ի հոգեւորն. զհոգի եւ զմարմին կարգաւորէ. առ ընկերս խաղաղութեամբ բնակի. եւ Աստուծոյ պարզ երես լինի. վասն այն յայս կեանս անխռով կենայ յերկիւղէ առաջնորդաց. եւ առ Աստուած ուրախութեամբ ընթանայ յերկնային կեանս ուրախարար յաւիտենից։ Այսպէս եւ առաւել քան զայս՝ գովելի է իմաստութիւն մարդկան. վասն այն երանէ առակն զունօղս նորա։ «Երանեալ է այր՝ որ եգիտ զիմաստութիւն եւ մահկանացու՝ որ ետես զհանճար»։ Այս կրթական եւ բնական իմաստութիւն է։ Իսկ շնորհական իմաստութիւն՝ է լոյս հաւատոյն. պայծառացեալ ի լոյս բնական իմացականիս մերոյ։ Զոր օրինակ՝ լոյսն արեգական խառնի ընդ բնական լուսոյ աչաց զգալոյ. նոյնպէս իմանալի լոյս շնորհացն՝ ծագէ ի միտս մարդկան. եւ խառնի ընդ բնական լոյս իմացութեանս մերոյ. եւ նովաւ տեսանէ միտս մեր զհանդերձեալ կեանսն. զխոստմունս ընտրելոց. եւ զտանջանս մեղաւորաց եւ զայլսն. որ այժմ ո՛չ է, եւ աստ տեսանեմք զհեռաւորն եւ զհանդերձեալն։ Ե՛ւ գիտելի է՝ զի բնական քննութիւն եւ հաւատոյս տեսութիւն՝ հաւասարին այսու, զի երկոքինն առ ճշմարիտն ունին զգիտումն. այլ իրօք զանազանին։ Նախզի՝ բնականն առ երկրաւորս՝ եւ առ բազում ճշմարտութիւնս կատարի. իսկ հաւատն՝ առ մինն եւ յաստուածային ճշմարտութիւն։ Երկրորդ՝ զի բնականն մոլորի ի ճշմարտութենէն եւ տարակուսի. եւ հաւատն անմոլար եւ անտարակոյս է ի ճշմարտութիւն։ ՌՌ Երրորդ՝ բնական քննութեան հետեւի հերձուած. իսկ հաւատոյն՝ ուղղափառութիւն։ Չորրորդ՝ բնական քննութիւն զճշմարիտն ընդ մտացն քարշէ. իսկ հաւատոյն՝ միտքն ընդ հաւատոյն քարշի եւ հետեւի։ Հինգերորդ՝ բնական տեսութիւն՝ անվարձատրելի է. իսկ հաւատոյն՝ վարձս ընդունի եւ փառս։ Վասն ասորիկ ի բնական քննութիւն իմաստից խառնեալ լոյս շնորհաց իմաստութեան հաւատոյն, առաւել կարողանայ եւ հասանի առ ճշմարտութիւն։ Այլեւ գիտելի է զի զանազանի ճշմարտութիւն եւ ճշմարիտն։
       Նախ՝ մասամբ եւ բոլորիւ. որպէս մարդ եւ մարդկութիւն. նոյնպէս ասեմք ճշմարիտ եւ ճշմարտութիւն։ Երկրորդ՝ ճշմարտութիւն է պարզաբան, որ ոչ ունի ինչ ստութիւն եւ հակառակ իւր. որպէս զխաւարն լոյս. իսկ ճշմարիտն՝ ունի զսուտն հակառակ իւր, որպէս լոյս զխաւարն։ Երրորդ՝ ճշմարիտ է մարդոյս բանն. եւ ճշմարտութիւն է աստուածային բանն. պարզ եւ առանց ներհակի. Չորրորդ՝ ճշմարիտն փոխի երբեմն ի սուտն, որպէս իմաստսիրաց բանքն. իսկ ճշմարտութիւն ոչ փոխի, որպէս լոյս հաւատոյն. զի յայսմ ճշմարտութենէ լոյս հաւատոյն ծագեալ է ի միտս հաւատացելոց. եւ անփոփոխ սերտութեամբ հաստատէ զհաւատացեալս ի ճշմարտութիւն. եւ զճշմարտութիւն, ի նոսա, որպէս գիտութիւն միաւորէ զգիտացօղն եւ զգիտելին։ Նոյնպէս եւ հաւատն միաւորէ զճշմարտութիւն ընդ հաւատացօղն։ Իսկ թէ իմացական միտքս մեր՝ ո՞րպէս վերանայ առ ճշմարտութիւն եւ միաւորի։ Այսմ դնեն վարդապետք չորս պատճառ։ Նախ՝ մաքրութիւն ի մեղաց։ Երկրորդ՝ հեռացումն ի զգայութեանց։ Երրորդ՝ նրբութիւն իմացմանն։ Չորրորդ՝ պայծառութիւն հաւատո։ Եւ որքան առաւելուն սոլա՝ առաւել ձկտի ներգործութիւն իմացականին առ ճշմարտութիւն վերին։ Եւ այս է բացադարձութիւն, որ ի բազում տեղիս ասեն վարդապետք։ Դարձեալ գիտելի է՝ որ տեսականն ըստ ինքեան որպէս ուսումն իմաստութեան հոգեւոր՝ հաւասարի վկայիցն նահատակութեան։ Նախզի՝ վկայքն որք կոչին մարտիրոսք, հանդիսացան վասն ճշմարտութեան հաւատոյն։ Նոյնպէս եւ տեսականն դեգերի եւ նահատակի վասն ճշմարտութեան հասանելոյ. եւ ապա հասեալ ըմբռնէ զճշմարիտն, զի մի՛ մեկնեսցի ի նմանէ, ըստ որում, «ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի նեղութի՞ւն թէ անձկութիւն եւ այլն. ասէ առաքեալն»։ Այլեւ հաւասարէ ճգնաւորաց եւ կուսանաց։ Նախ՝ որպէս ճգնաւորքն ի կրօնս արտաքուստ չարչարին . նոյնպէս եւ տեսականն ի կիրս ներքին խոկմամբ վաստակի եւ աշխատի. եւ ապա զցանկականն եւ զցասմնականն եւ զայլ ախտս շիջուցանէ. որպէս ասէ առակն։ «Առն հոգածի՝ ցամաքի երեսն»։ զի խոկումն իմացման՝ զներքին ախտն նուաղէ եւ զարտաքին գործս հանդարտէ. զոր տեսեալ Փիլոնի ասէ։ «Այս ցամաք երկիր՝ իմաստասէր է»։ Այլեւ հաւասարի առաքելոցն ըստ ինքեան։ Նախ՝ որպէս առաքեալքն ճշմարտութիւն ուսան եւ ապա ուսուցին. զի նոքա ինքնատեսք եւ ըսպասաւորք եղեն բանին մարմնացելոյ. այսպէս եւ սա բանին սպասաւոր, եւ գրոց աշակերտ կոչի։ Այլեւ հաւասարի մարգարէիցն։ Նախ՝ որպէս մարգարէն զանցեալն եւ զներկայն եւ զհանդերձեալն տեսանէ եւ պատմէ. նոյնպէս եւ տեսականն՝ զանցեալն խոկայ. եւ զներկայն եւ զհանդերձեալն իմանայ եւ կանխաճառէ, եւ ապա տեսանօղ կոչի. եւ սա տեսական ըստ մարգարէին համակոչութեան։ Եւ այսպէս է տեսականն ըստ բաժանման. որպէս ասէ. «իմաստութիւն բաժանման. որպէս ասէ. «իմասատութիւն բաժանի ի տեսականն եւ ի գործնականն»։ Իսկ ըստ միաւորութեան տեսականին եւ գործնականին՝ որ է իմաստուն մարդն եւ սուրբն՝ նման է հաստատ երկրի. որ բոլորն վերնական գնդին հեռաւոր պարագայիւք շրջի. եւ է ինքն անշարժ կացեալ ի միջին։ Նմանապէս եւ նորա անսասան հասատատութեամբ կացեալ ներքոյ եւ արտաքոյ, ոչ ի շնչել հողմոց փորձանաց շարժմանց, եւ ոչ յիջանել անձրեւաց դիւաց, եւ ոչ յառնել հեղեղաց բռնութեան կործանի տուն իմաստութեան հիմնացեալ։ Դարձեալ իմաստունն եւ սուրբն ծառէ կենաց մշտասաղարդ. իմաստութեամբ գեղեցկացեալ, եւ հաւատով ծաղկեալ, եւ պտղօք բարեաց առաւելացեալ. որ զմերձեցեալսն ի հովանիս իւր հանգուցանէ. լնու անուշահոտ վարուք եւ քաղցր կերակրօք հագեւորօք։ Դարձեալ իմաստուն մարդն եւ սուրբ՝ ա՛մպէ լցեալ քաղցր ցօղով. որ պահէ զմերձեցեալսն ի տապոյ փորձանաց սատանայի. եւ քաղցր անձրեւով շարժէ զերկիր մարդկային մտաց ի բոյս հոգեւոր, զանազան որակութեամբ ծաղկեալ եւ պտղաւէտեալ։
       Դարձեալ՝ իմաստուն մարդն եւ սուրբ՝ նման է վըճիտ եւ յըստակ օդոյ. որ պայծառացեալ ինքն, լուսաւորէ զաչս մեր, ուղղապէս ընթանալ զճանապարհ կենցաղոյս։ Դարձեալ՝ նման է պայծառ լուսնի. որ ընկալեալ յարեւու զլոյս, առաւել ազդողութիւն հեղու ի ստորինս։ Նմանապէս եւ նա առեալ զիմաստութիւն ի վերնագունէն իւրմէ, իբր զերկատեսակ հայելի թափանցէի ստորինս եւ լուսաւորէ զնոսա. եւ շարժէ յաճումն եւ ի ծնունդ բարեգործութեան տեսակի։
       Դարձեալ իմաստուն մարդն եւ սուրբ՝ նման է պայծառ աստեղաց. որ մեծագոյն քանակաւ փոքր երեւի տեսողաց . բարձրացեալ եւ գերամբարձեալ մտօք ի յերկինս, անմոլար ըստ ինքեան, եւ այլոց մոլար թուացեալ. այսինքն տգիտաց. եւ որք ոչ ունին զնոյն տեսակ սրբութեան։ Զի որ իմաստունն է մտօք՝ յիմար կարծի արտաքոյ օտարաց։ «Այլ տկարն Աստուծոյ զօրագոյն է. եւ յիմարն Աստուծոյ՝ իմաստուն քան զբնաւս աշխարհի ասէ առաքեալն»։ Դարձեալ իմաստուն մարդն եւ սուրբ՝ արագամիտ է. եւ ակն սեռն լուսոյ. որ զաման իւր պայծառացուցեալ, պատճառէ ամենայն զգալեացս զջերմ որակ լուսաւորութեան։ Նոյնպէս եւ իմաստունն սրբութեամբ է պայծառացեալ. եւ բանիւ եւ գործով լուսաւորեալ, փարատէ զխաւար տգիտութեան. եւ ջերմ սիրով բորբոքէ ի սէրն աստուածային եւ ի սէր ընկերին։ Դարձեալ իմաստունն սուրբ՝ նման է յարաձգական եւ բոլոր շրջագայութեան կամարին երկնից. որ զամենայն զգալիսս ի ծոց իւր պարունակէ. ինքն յինքեան շրջագայեալ. եւ ի բանս հաստողին ըմբռնեալ եւ ամրափակեալ։ Նմանապէս եւ նա զբոլորիցս գիտութիւն յինքեան պարունակեալ հաւաքէ. եւ ի խնամս զօրութեան ամենիմաստ բանին Աստուծոյ հաստատեալ եւ մշտակայեալ. որպէս ուռ յորթն ճշմարիտ պատուաստեալ. եւ ի նմանէ ի խորս իմաստիցն եւ ի բարձունս գերամբարձեալ։ Դարձեալ իմաստունն եւ սուրբն՝ նման է հրեշտակաց դասուցն. որք երկատեսակ ունելով զդէմս, նախ յառաջինսն գիտեն ուստի ուսանին. եւ ապա յերկրորդն անցուցանեն եւ ուսուցանեն։ Նոյնպէս եւ նա ուսանի յիմաստնոցն, եւ ուսուցանէ զտգէտս։ Եւ որպէս նոքա զերկրորդսն յառաջինս վերածեն. նոյնպէս եւ իմաստունն «զվերինն խորհելով ուր Քրիստոս նստի ընդ աջմէ Աստուծոյ». եւ զայլսն ի նոյն յորդորեն։ Դարձեալ իմաստասէրն՝ նման է Աստուծոյ ըստ փիլիսոփային. գիտելովն՝ եւ կամելովն՝ եւ կրելովն։ Զի որպէս Աստուած զամենայն գիտէ. նմանապէս եւ իմաստասէրն զամենայն ինչ խոստանայ գիտել որքան կարէ գիտել. եւ որպէս Աստուած «զամենեցուն կամի զկեալն, եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան գալն». նոյնպէս եւ իմաստասէրն՝ կամի զամենեցուն ի գիտութիւն ճշմարտութեան գալն։ Եւ որպէս Աստուած զամենայն զոր ինչ կամի կարէ. եւ զոր կարէ՝ կամի. նոյնպէս եւ իմասատասէրն զոր ինչ կարէ կամի. թէ եւ ոչ անդրադարձեալ. զի կամքն եւ կարն համազոյգ են առ Աստուած. իսկ առ մարդս՝ կամքն առաւե՛լ է քան զկարն. յաղագս որոյ՝ իմաստունն զոր եւ կարէ՝ կամի. զգիտութիւն, զիմաստութիւն, զարդարութիւն, եւ զայլն։ Եւ այսու համաձեւանայ ըստ կարողութեան Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. «որ առնէր եւ ուսուցանէր»։ Եւ յետ աստեացս՝ վերանալ ի խումբս երանելեաց եւ իմանալեացն դասուց. լիալրանալ իմաստութեամբն վերին։ «Ոչ փոքր ի շատէ եւ օրինակաւ. այլ դէմ յանդիման եւ ճշմարտութեամբ տեսանելով զաստուածութիւն որպէս եւ էն» անհաս եւ անճառ։
       Եւ նովին երանութեամբ եւ խնդութեամբ՝ հասանիլ վիճակի մասին յարազուարճ բերկրանօք եւ մշտաւէտ ուրախութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։