Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Զփրկական տնօրէնութիւնս մարդացելոյ Բանին Աստուծոյ ի ձեռն առակաւոր բանից յառաջագոյն մարգարէքն մեզ պատմեցին. որպէս ասէ Դաւիթ. «բացից առակաւ զբերան իմ. խօսեցայց զառակս ի սկզբանէ աշխարհի»։ Ի բազում ուրեք եւ Տէր մեր յաւիտարանին առակաւ եւ օրինակաւ քարոզէր. ըստ այնմ, «որպէս էր Յովնան ի փոր կիտին զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս. նոյնպէս եւ որդի մարդոյ եղիցի ի սիրտ երկրի»։ Եւ թէ՝ «այր մի գնացեալ ի տար աշխարհի առնուլ իւր թագաւորութիւն». եւ այլ եւս բազումս որպէս ասէ աւետարանն. «զամենայն ինչ առակօք խօսէր ընդ նոսա»։ Եւ այս վասն վեց պատճառի։ Նախզի՝ մարգարէքն առակաւ եւ օրինակաւ տեսանէին զԱստուած, եւ լսէին զբանն. որպէս ասէ՝ «ես Տէր տեսլեամբ եւ երազօք խօսեցայ ընդ նոսա. վասն զի ոչ ոք կարէ դէմ յանդիման տեսանել զերեսս իմ եւ ապրիլ»։ Արդ՝ որպէս նոքա օրինակաւ տեսանէին եւ լսէին. նոյնպէս օրինակաւ խօսէին եւ ուսուցանէին մեզ։ Երկրորդ՝ մարդս զի հոգի է եւ մարմին. ոչ կարէ առանց միջնորդի յանմարմինսն հասանիլ։ Այլ նիւթեղէն միտք մարդոյս՝ միջնորդութեամբ նիւթոյ զաննիւթն ըմբռնէ. որպէս տեսեալ զգիրն՝ իմանամք զբանն ինմա. եւ տեսեալ զարարածս՝ իմանամք զարարիչն սոցա. վասն այն առակաւոր բանն իբր սանդուխտ լինի. եւ զմիտս մարդոյն յիմացումն հանէ։ Երրորդ՝ առակաւոր բանն՝ իմաստնոց է գիտելի. վասն այն առակաւ խօսէին. զի արժանաւորքն միայն լսիցեն եւ իմասցին. իսկ յանարժանիցն՝ մտօք եւ գործօք ծածուկ եւ անգիտելի մնասցէ. ըստ այնմ, մի տեսցեն աչօք՝ եւ մի իմասցին սրտիւք եւ այլն»։ Նախզի՝ մի գիտասցեն։ Երկրորդ՝ զի մի արհամարհիցեն . որպէս ասէր Տէրն. «մի տայք զսրբութիւն շանց եւ այլն։ Չորրորդ՝ զի զծածուկ խորհուրդն մեզ յարտնեսցէ. որպէս ասէր. «ձեզ տուեալ է գիտել զխորհուրդս արքայութեանն Աստուծոյ»։ Եւ խորհուրդ իմ ինձ եւ իմոց մարգարէիւն խօսեցաւ»։ Հինգերորդ՝ զորօրինակ՝ արեգակն որ պայծառ է՝ տկար աչօք ոչ կարեմք հայիլ ի բոլորակութիւն նորա։ Այլեւ միջնորդութեամբ անօսր օդոյս կարէ երեւիլ. վասն այն օրինակաւ ցուցանէին զպայծառ լոյս արեգականն արդարութեան Քրիստոսի։ Վեցերորդ՝ զի առակաւոր բանն՝ առաւել հաստատի ի սիրտ մարդոյն առանց մոռանալոյ. վասն որոյ մարգարէքն բանիւ եւ առակաւ խօսէին. որպէս այսօր իմաստնացեալն յԱստուծոյ Սողոմօն ի դէմս եկեղեցւոյ խօսի առ փեսայի իւր Քրիստոսի ասելով։ «Որ նստիսդ ի պարտէզս»։ Նախ զայն նշանակէ բանս՝ որ Քրիստոս ի վերայ խաչին կանգուն էր բեւեռեալ. եկն Յովսէփ եւ Նիկոդիմոս. եւ ի ջուցեալ ի խաչէն եդին ի գերեզմանի։ Եւ աստ գիտելի է երկու հարցումն։ Նախ թէ՝ վասն է՞ր Տէրն մեր Քրիստոս ի վերայ խաչին կանգուն բեւեռեցաւ։ Ասեմք թէ վասն տասն պատճառի։ Նախ զայն նշանակէ բանս՝ զի Ադամ որ գլուխ էր, խոնարահեցաւ ոտիցն եւ անկաւ յերկիր. իսկ Տէրն մեր բարձրացեալ գլխով ել յերկինս։ Երկրորդ՝ զի ի ներքոյ ոտից իւրոց կոխեսցէ զթշնամին սատանայ եւ զմեղս։ Երրորդ՝ խաչն սանդուխն էր զոր ետես Յակօբ. պարտ էր ոտիւքն ելանել ի վեր. եւ զմեզ ընդ ինքեան հանել ի վեր։ Չորրորդ կանգնեցաւ, զի երկրպագելի էր մեզ. եւ ոչ երկրպագօղ։ Հինգերորդ կանգնեցաւ ի վերայ խաչին՝ զի յայտնի տեսցէ զերկրպագուս խաչին իւրոյ։ Վեցերորդ՝ կանգնեցաւ ի խաչին, իբր միջնորդ հաշտութեան եւ բարեխօս մարդկան առ Աստուած հայր։ Եօթներորդ՝ կանգնեցաւ ի վերայ խաչին՝ եւ հզօրապէս մարտեաւ ընդդէմ թշնաւոյն։ Ութներորդ՝ զի գլխովն բացցէ զդուռն երկնից. եւ ոտիւքն աւերեսցէ զդժոխս։ Իններորդ՝ ի գլուխն մերհայեսցի հայր Աստուած. եւ նովաւ անդամոցս ողորմեսցի։ Տասներորդ՝ կանգնեցաւ ի վերայ խաչին բարձր գլխով. զի զկորացեալ գլուխ մեր ամօթով եւ յերկիր կացեալ, յերկինս բարձրացուսցէ բաց երեսօք. վասն այն ի ջուրն կանգուն մկրտեցաւ. եւ ի խաչն կանգուն բարձրացաւ։ Երկրորդ հարցումն թէ, զի՞նչ նշանակէ ի պարտի զի լինիլն գերեզմանին Քրիստոսի։ Ասեմք թէ վասն վեց նշանակութեան առեալ լինի պարտէզն։ Նախ՝ պարտէզ էր դրախտն Ադամայ. յորում զուարճանայր անմահական պտղովն. եւ ոչ պահեալ զպատուիրանն՝ կերեալ ի ծառոյն գիտութեան, արտաքսեցաւ ի նման. եւ զփուշ անիծից եւ զերկիր քրտամբք ժառանգեաց. վճիռ հատեալ յԱստուծոյ եթէ, «անիծեալ լիցի երկիր ի գործս քո. փուշ եւ տատասկ բուսցի քեզ. եւ քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհացն, մինչեւ դարձցիս ի հող ուստի առար»։ Եւ այսպէս ազգ մարդկան ի վճիռ անիծիցն դատապարտեցաւ, եւ ոչ կարէր ազատիլ։ Մինչ նոյն ինքն Տէրն մեր Քրիստոս վասն մարդասիրութեան իւրոյ՝ գթացեալ յաստուածաստեղծ պատկերն իւր, մարդ եղեւ վասն փրկութեան մարդկան. եւ չարչարանօքն իւրովք ազատեաց զԱդամ ամենայն ծննդօքն իւրովք։ Փոխանակ ծառոյն՝ զխաչն կանգնեաց Քրիստոս . եւ փոխանակ ոտիցն Ադամայ՝ գնաց կամաւ ի խաչն. եւ փոխանակ ձեռացն՝ տարածեաց Քրիստոս զբազուկս՝ եւ բեւեռեաց զձեռս եւ զոտս ի վերայ խաչին. փոխանակ պտղոյն՝ զլեղի դառնութեան ճաշակեաց. եւ զանիծիցն՝ փուշ պսակ ի գլուխն ընկալաւ. քրիտն վասն քրտանցն Ադամայ։ Եւ ի հող էջ ի հող դառնալոյ եւ դատապարտութեան նորա։ Եւ որպէս զայս ամենայն կատարեաց. այսպէս եմուտ ի պարտէզ ընդ պարտիզի. զի մուծցէ զԱդամ վեստին ի դրախտն Ադենի. որպէս եւ ի տիպ նորին՝ ասաց աւազակին. «այսօր ընդիս իցես ի դրախտին». վասն այն ասէ։ «Որ նստիսդ ի պարտէզս՝ այլք անսան քեզ». Երկրորդ՝ նշանակէ պարտէզն զմարդկայինս բնութիւն. որ իւր ձեռամբն էր ստեղծեալ եւ բուսուցեալ. էջ ի յերկնից ի պարտէզ մարդկային. տեսանալ զպտուղ բարեգործութեանց. եւ զուարճանալ. որպէս ասէ յերգսն. «իջի ի պարտէզ իմ տեսանել թէ, ծաղկեա՞լ իցէ որթն. ծաղկեա՞լ իցեն նռնենիք». այսինքն, ծաղիկն աւետաբեր պղոյն հաւատն է ի մեզ. որ է սկիզբն բարեաց գործոց։ Այլեւ յոյսն է անուշահոտ զոր ունիմք առ Աստուած. եւ զմայլիմք անմահական կենօքն։ Երրորդ՝ պարտէզն նշանակէ զսրբուհի կոյսն Մարիամ՝ Աստուածածինն. ըստ որում ասէ նոյն Սողոմօն. «պարտէզ փակեալ քոյր իմ հարսն. պարտէզ փակեալ եւ աղբիւր կնքեալ»։ Վասն զի նա էր կուսութեամբ փակեալ եւ կնքեալ. եւ ի նմա էջ Բանն Աստուծոյ. եւ էառ մարմին անապական ի սուրբ եւ յանապական կուսէն. անսերմ յղացումն. եւ անապական ծնունդ. որպէս ի կոյս գերեզմանէ վիմով կնքելով յարեաւ. եւ ի կոյս մօրէ կնքեալ կուսութեամբ ծնաւ։ Չորրորդ՝ նշանակէ պարտէզն զմարմինն բանին առեալ ի հովիտ եւ ի խոնարհ երկրէն Մարիամայ. որպէս ասէ մարգարէն. «ճշմարիտութիւն յերկրէ բուսաւ. արդարութիւն յերկնից երեւեցաւ»։ Եւ կոչի պարտէզ։ Նախզի՝ ըստ մեզ նմանեցաւ մարմովն։ Երկրորդ՝ զի ի հոգւոյն սրբոյ ոռոգեցաւ։ Երրորդ՝ զի յարմատոյն յԵսսեայ երեւեցաւ։ Չորրորդ՝ զի աստուածութեամբ ծաղկեցաւ։ Հինգերորդ՝ զի առաքինութեամբն անուշահոտեցաւ։ Վեցերորդ՝ զի կերակուր եղեւ մեզ. վասն այն ասէ. «որ նստիսդ ի պարտէզս»։ Հինգերորդ՝ կոչին պարտէզ եւ այգի հաւատացեալք ի Քրիստոս։ Եւ պարտիզպան հայրն երկնաւոր. որպէս ասէր. «ես եմ որթ եւ դուք ուռ եւ բարունակ ողկուզաբեր»։ Արդ հինն Իսրաէլ կոչեցաւ այգի Աստուծոյ. ըստ այնմ, «այգի տնկեցի. եւե ձողաբարձ զարդարեցի. եւ մնացի զի բերեցէ ինձ խաղող եւ եբեր փուշ». վասն այնորիկ «եւ բարձցի արքայութիւնն Աստուծոյ ի ձէնջ. եւ տացի ազգի որ տայցէ զպտուղ նորա». այս զեկեղեցիս քրիստոնէից նշանակելով։ Արդ՝ առաջին հին այգին յանձն իշխան կամս իւր թողեալ հեռացաւ ի նմանէ. քակտեցաւ ցանկ նորա. «եւ կթեն զնա անցաւորք ճանապարհի»։ Իսկ նոր այգիս ի գլուխն Քրիստոս է հաստատեալ. ոչ կարէ բաժանիլ ի նմանէ։ Նախ զի՝ զբնութիւնս մեր ունի. եւ սիրով միացեալ է ընդ մեզ։ Իսկ մեք հաւատով եւ յուսով ի նա եմք պատուաստեալ եւ ամրացեալ . «եւ հայրն մշակէ». այսինքն, զմեղս սրբէ ի մէնջ՝ եւ զարդարութիւնս պտղաբերէ։ Եւ դարձեալ զմեղօք չորացեալս հատանէ ի կենաց. եւ այրէ ի հուրն. եւ զպտղաբերսն գործով՝ ժողովէ ի կեանս։ Վեցերորդ՝ պարտէզ կոչին խոնարհ եւ հեղ հոգիք մարդկան . որպէս ասէր. «ես յո՞ հանգեայց, եթէ ոչ ի հողս եւ ի խոնարհս. եւ որք դողան ի բանից իմոց». ի նոսա Քրիստոս եւ հանգչի. որպէս ասէ իմաստունն։ «Որ նստիսդ ի պարտէզ՝ այլք անսան քեզ»։ Այսքան ըստ տեսութեան մտաց։ Իսկ մարմնապէս պարտէզ է գերեզման նոր. ուր «Յովսէփ եւ Նիկոդիմոս բերին զմուռս խառն ընդ հալուէս. պատեցին զՏէրն եւ եդին ի գերեզմանին»։ Իսկ զմուռն է որ անապական պահէ զմարմինն. զանապական եւ զաստուածացեալ մարմինն՝ անապական նիւթով զմռեցին։ Իսկ հալուէն դառն է եւ խունկ՝ որ պահէ ի ճճեաց։ Հալուէն նշանակէ զաստուածութիւնն. վասն զի անուշահոտ է. եւ զմուռն զանապական մարմինն։ Եւ խառնիլն՝ զի միացեալ էր ասուտուծութեամբն մարդկութիւնն։ Եւ լտերս հարիւր՝ իբր թէ յերից մին մասն լտերն. եւ կամ հարիւր կշիռ՝ զոր այժմ մթղալ կոչեմք։ Եւ այնպէս ազնուական խնկօք պատեցին՝ որ առ մեծատունս գտանի։ Իսկ ասելն որ նստիսդ ի պարտէզ։ Նստիլն յամենայն ուրեք զհանգչիլն նշանակէ։ Եւ հանգիստ եղեւ գերեզմանն Յիսուսի։ Նախզի՝ յետ չարչարանաց խաչին, որ ճշմարտապէս չարչարեցաւ եւ ոչ կարծօք. վասն այն ի գերեզմանի հանգեաւ ի չարչարանացն. որպէս ասէ Յոբ. «մահ մարդոյ հանգիստ է»։ Դարձեալ՝ այն է որ եդաւ Տէրն ի գերեզման եւ հանգիստ եղեւ մարդկայինս ազգի. որք մտանեմք ի հող գերեզմանի . վասն այն ասէր. «եկայք առիս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք. եւ ես հանգուցից զձեզ»։ Զի որպէս ի ջանելով ի ջուրն սրբեաց զտարր ջրոյն. այսպէս ի ջանելով ի գերեզման՝ օրհնեաց զտարր հողոյն եւ ազատեաց յառաջին անիծիցն Ադամայ. վասն այն եդաւ ի գերեզմանի։ Այս է ասելն։ «Որ նստիսդ ի պարտեզ»։ Իսկ որ ասէ. «այլք անսան քեզ. լսեցո ինձ զձայն քո»։

       Անսալն ըստ վեց իմն եղանակի առեալ լինի։ Նախ այն է անսալն՝ որ յարութիւնն Քրիստոսի պատճառ եղեւ յարութեանն մարդկայինս ազգի. զի նա եղեւ «պտուղ ննջեցելոց եւ անդրանիկ մեռեալոց»։ Զի որպէս գնաց հոգին Աբէլի ի դժոխս՝ զի ի պատճառս նորա խնդրեսցին ամենայն մարդկան հոգիք. այսպէս մարմինն Քրիստոսի եդաւ ի գերեզմանի. զի յարութիւն Քրիստոսի՝ պարգեւեսցէ յարութիւն մարդկայինս ազգի։ Եւ որպէս հատն ցորենոյ բնական ունի զկենդանական զօրութիւնն. եւ յորժամ անկանի ի հող եւ մեռանի, նոյն կենդանութեամբն իւրով յառնէ եւ բուսանի։ Այսպէս եւ մարմինն Քրիստոսի եդեալ ի գերեզմանի՝ թէպէտ մեռեալ էր ճշմարտապէս ըստ հոգւոյն բաժանմանն , այլ կենդանի էր ճշմարտապէս աստուածութեամբն միացելով. որով յարեաւ ինքն աստուածային կարողութեամբն իւրով։ Եւ որպէս հատն ցորենոյ միայն անկեալ ի հող՝ բազում տոհմականօք յառնէ. այսպէս եւ Տէրն մեր միայն էջ ի գերեզման եւ ի դժոխս՝ եւ բազմօք յարեաւ. այսինքն , զի հոգւովն աւերեաց՝ զդժոխս. եւ զամենայն հոգիսն ազատեաց անտի եւ եհան։ Եւ մարմնով յարեաւ՝ «եւ բազում մարմինք սրբոց յարեան եւ մտին՝ ի քաղաքն սուրբ»։ Եւ տարակոյս է յարուցելոցն թէ դարձեալ մեռա՞ն. եւ թէ զվերջին յարութիւնն ստացա՞ն։ Զի ասեն ոմանք թէ՝ յարեան նոքա՝ եւ վկայեցին զյարութիւնն Քրիստոսի. եւ դարձեալ մեռան։ Եւ ոմանք թէ՝ ընդ Քրիստոսի յարեան, եւ ընդ Քրիստոս մտին ի դրախտն Ադամայ. կացին զքառասուն օրն. եւ ընդ Քրիստոսի համբարձան յերկինս. եւ ընկալան զփառսն յարութեան։ Այս է որ ասէ։ «Այլք անսան քեզ». այսինքն, մարմինք մարդկան որք եդեալ են ի գերեզմանի՝ անսան եւ ակնունին յարութեանն Քրիտոսի. որպէս ասէ առաքեալն. «փրկիչն ակնումիմք՝ զի նորոգեսցէ զմարմին խոնարհութեան մերոյ ըստ նմանութեան մարմնոյ փառաց իւրոց»։ Իսկ ասեն՝ «լսեցո զձայն Քո»։ Այն է՝ որ հրամայէ Տէրն. «գայ ժամանակ՝ զի ամենեքեան որք ի գերազմանս կայցեն, լուիցեն ձայնի որդւոյն Աստուծոյ. եւ եկեսցեն արտաքս»։ Եւ վկայ հաստատութեան բանիցս՝ կոչեաց զՂազար ի գերեզմանէն եւ ել արտաքս։ Եւ թէպէտ յարութիւնն հասարակ է ամենայն մարդկան արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց, արդարոց եւ մեղաւորաց, այլ մեղաւորքն յառնեն ի դատաստան եւ ի տանջանս. եւ արդարքն ի կեանս եւ ի փառս։ Այժմ հարսնացեալ եկեղեցի սուրբ՝ յարութեան կենացն ցանկայ. եւ զայն խնդրէ ի փրկիչէն իւրմէ Քրիստոսէ ասելով։ «Լսելի արա ինձ զձայն բարբառոյ քաղցրութեան քոյ»։ Երկրորդ՝ «այլք անսան քեզ». հրէայք եւ հեթանոսք. որք կնքեցին մտանեաւ զգերզման փրկչին. եւ անսային նմա, թերեւս ի գերեզմանն մնալոյ։ Եւ այս է պատճառն՝ զի ասէր փրկիչն. «ես եմ կեանք. որ հաւատայ յիս՝ մեռցի»։ Եւ դարձեալ՝ «յետ երից աւուրց յառնեն ի գերեզմանէ»։ Արդ՝ յորժամ տեսին զնա ի վերայ խաչին մեռեալ՝ գայթակղեցան. որպէս ասէ. «ճառ խաչին Քրիստոսի գայթակղութիւն է հրէից. եւ հեթանոսաց յիմարութիւն». զի յիմարեցան մտօք՝ եւ ոչ տեսին եւ ոչ ծանեան զխորհուրդն Աստուծոյ։ Այլ ասեն՝ որպէս ասէր զինքն կեանք եւ մեռաւ. նոյնպէս ասէր թէ յառնեմ ի գերեզմանէ. վասն այն կնքէին մատանեաւ քահանային. եւ մնային պատրաստ պահելով զգերեզմանն. «զի մի աշակերհքն գողասցեն զմարմինն. եւ ասասցեն թէ յարեաւ ի մեռելոց. եւ լիցի յետին մոլորութիւնն չար քան զառաջինն»։ Եւ այս խորհուրդ էր։ Նախ զի՝ զվէմն վիմով փակեցին. եւ որ կնիք եւ պահապան էր ամենայն աշխարհի՝ մատանեաւ կնքեցին։ Դարձեալ՝ որ պարտէզ փակեալ էր եւ աղբիւր կնքեալ՝ եւ ծածկեալ խորհուրդ ի յաւիտեանց եւ յազգաց՝ ի պարտէզ գերեզմանի փակեցին. եւ մատանեաւ կնքեացին։ Եւ դարձեալ որ պարտէզ փակեալ էր եւ աղբիւր կնքեալ՝ էակից բանն էր Հօր փակեալ ի գերեզմանի. վասն այն անփակ գրով էական կրնքեցին զնա. առ ի ցուցանել, զի էից էակ է ամենայն գոյից։ Եւ այլ խորհուրդ. զի նա որ ի կնքեալ եւ ի կուսական արգանդէ ծնաւ Անդրանկածին՝ մարմնով ծածուկ եւ անյայտ էր ամենեցուն. նոյն ի կոյս եւ ի կնքեալ գերեզմանէ յարիցէ անապական մարմնով. յայտնի ի տես եւ ի լուր ամենեցուն եւ հեթանոսաց. որք պահէին զգերեզմանն. եւ երթեալ պատմեցին ի քաղաքն, եթէ յարեաւ ի գերեզմանէն։ Այս է ասէ։ «Այլք անսան քեզ»։ Եւ կնքեցին մատանեաւ զգերեզմանն յարուցելոյն։ Երրորդ՝ դարձեալ՝ հոգիքն որք յԱդամայ ի բանդ դժոխոց էին արգելեալք՝ այլք էին։ Նախզի՝ ծառայք էին եւ տկարք եւ եղականք եւ մեղուցեալք. եւ ոչ էին իբրեւ զնա անեղ եւ անմեղ։ Զի ամենայն որ եղական է՝ մեղանչական է. իսկ անեղն՝ է անմեղ։ Այլ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ է անեղ Բանն Հօր Աստուծոյ ծնեալ. եւ առեալ մարմին ի սուրբ կուսէն եւ միաւորեալ ընդ անեղ բնութեան աստուածութեան իւրոյ. եւ անմեղ մնացեալ մարմնով եւ հոգւով եւ մտօք։ «Զի երեւեցաւ մարմնով՝ արդարացաւ հոգւով. եւ ոչ արար մեղս. եւ ոչ գտաւ նենգութիւն ի բերան նորա»։ Այսպէս անեղ եւ անմեղ եւ Տէր հզօր զօրութեամբ իւրով. վասն այն անսային եւ ակն ունէին նմա հոգիքն ի դժոխս իբր Աստուծոյ եւ ամենողորմ արարչի։ Եւ անսային նախ լսելով մարգարէիցն. որպէս ասէ Դաւիթ. «ոչ ի սպառ բարկանայ մեզ Տէր. եւ ոչ յաւիտեան պահէ ոխս եւ այլն ըստ կարգի»։ Եւ Մովսէս ասէ. «Զի հուր բորբոքեցաւ ի բարկութենէ իմմէ. այրեսցէ եւ իջցէ մինչ ի դժոխս ներքինս»։ Եւ յայսմ բանէ՝ ուժ առեալ եւ յոյս՝ եդին ի մտի իւրեանց եւ ասէին։ Ո՛ գիտէ եթէ «ճանաչիցին ի խաւարի սքանչելիք նորա. կամ արդարութիւն նորա յերկիր մոռացեալ»։ Երկիր մոռացեալն եւ հեռացեալն ի գթութեանցն Աստուծոյ եւ ի մտացն՝ է երկիր դժոխոցն։ Այլ առաջին գալստեամբն որպէս այց արար մարդկան ազգի կենդանեաց ի յերկրի ողորմութեամբն իւրով. նոյնպէս այց արար եւ հոգւոցն ի դժոխս արդարութեամբն իւրով։ Եւ յայլ ուր ասէ. «փշրեաց զդրունս պղնձիս՝ եւ զնիգս երկաթիս խորտակեաց»։ Դուռն մահն է ընդ որ ամենայն որք մտանէ. եւ նիգք յետոյ տանջանք դժոխոցն. զորս փակէ եւ պնդէ սատանայ. եւ ոչ տայ արձակիլ. եւ զերկոսինն խափանեաց Տէր մեր։ Դարձեալ հակառակմարտ զօրութիւնն սատանայի դրունք պղնձիք. եւ իշխաաանութիւն նորա նիգք։
       Եւ զսոսա դատապարտեաց Քրիստոս ասելով. «իշխան աշխարհիս այսորիկ՝ դատապարտեալ է»։ Դարձեալ ասեն ոմանք եթէ՝ կախարդանօք արկեալ էին դրունք դժոխոց եւ նիգք զգալիք. եւ ինքն սատանայ իմանալի հոգւոցն արգելք եւ փակք էր անկեալ. եւ Տէրն մեր կապեաց զսատանայ. եւ փշրեաց զդրունս նորա. եւ ազատեաց զհոգիսն։ Եւ դարձեալ ասէ. «ոյք նստէին ի խաւարի եւ ի ստուերս մահու՝ կապեալ էին յաղքատութեան որպէս յերկաթս». զդժոխային հոգիսն ասէ։ «Աղաղակեցին առ Տէր ի նեղութեան իւրեանց. ի վշտանց նոցա եհան զնոսա։ Եւ փրկեաց զնոսա ի խաւարէ՝ եւ խզեաց զկապանս նոցա»։ Եւ զայս որո՞յ պատճառաւ, եւ վասն է՞ր ի վերայ բերէ։ «Զի խոստովան լիցին Տեառն ողորմութեանց նորա, եւ սքանչելեաց նորա որդիք մարդկան». այսինք, զի ոչ վասն արժանաւորութեան նոցա ազատեաց զնոսա. այլ վասն ողորմութեան եւ սքանչելեաց իւրոց։ Զառաջին յոյս՝ այսպէս ի բանս մարգարէիցն դնէին ի միտս իւրեանց հոգիքն ի դժոխս. եւ անսային գալստեանն Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի կարապետն մկրտիչ էջ ի դժոխս եւ աւետիս ետ հոգւոցն վասն գալստեան Միածնին. զի որպէս կարապետ եւ նախընթաց յերկրի. այսպէս եւ ի դժոխս ընթացաւ աւետաւոր եւ կարապետ Քրիստոսի. յորոյ ի բանիցն զուարճացեալ հոգիքն, անսային գալստեանն նորա։ Նմանապէս եւ ծերն Սիմէօն որ արձակեցաւ ի կապից մարմնոյն՝ երթեալ ի դժոխս եւ աւետիս մատուցանէր, եթէ ի գիրկս իմ բարձր զարձակիչն կապելոց։ Եւ որպէս զիս արձակեաց ի մարմնոյ կապից. եւ զձեզ արձակեսցէ ի դժոխոց կապից։ Այսպէս եւ Մովսէս ետես ի թափօր. եւ խնդրէր զելանեալն ի խաչ. եւ ազատել զհոգիսն ի դժոխոց տանջանաց։ Եւ սոքա ամենեքեան աւետաւորք եղեն փրկութեան հոգւոցն. եւ նոքա անսային նմա։ Երրորդ՝ անսային այլեւ մօտաւոր՝ յորժամ ի խաչին երկիր շարժեցաւ. վէմք պատառեցան. եւ գերեզմանք բացան. յորոց զարհուրեալ սատանայ, փախստայ լինէր. մտեալ ի յորջս դժոխոցն, ամրանայր ի նմա. յայսմանէ իմացեալ հոգիքն զտկարութիւն սատանայի, անսային հզօր զօրութեանն Քրիստոսի գալ եւ ազատել զնոսա ի կապանաց. որպէս ասէ մարգարէ իւրն։ «Համբարձէք իշխանք զդրունս ձեր ի վեր. եւ մտցէ թագաւոր փառաց։ Եւ ասէին՝ «ո՞վ է սա թագաւոր փառաց. Տէր հզօր զօրութեամբ իւրով. Տէր հզօր ի պատերազմի»։ Որպէս ինքն ասաց. «կապեսցէ զհզօրն. եւ զտուն նորա աւար հարկանիցէ»։ Եւ Պետրոս ասէ. «երթեալ քարոզեաց երբեմն ապստամբելոցն»։ Եւ զի՞նչ քարոզէր. այն է որ ասէ. «որք ի կապանսդ էք՝ ելէք. եւ որք ի խաւարիդ՝ յայտնեցարուք»։ Այս է ձայնն Քրիստոսի. որ լսեցին հոգիքն ի դժոխս. որպէս ասէ։ «Լսեցո՛ ինձ զձայն քո. այլք անսան քեզ»։ Չորրորդ՝ ակնարկէ բանս առ իւղաբեր կանայսն. որք իւղօք եւ խնկօք նստէին հանդէպ գերեզմանին. եւ չիշխէին յերկիւղէ պահպանացն մերձեալ։ Եւ յորժամ շարժումն եղեւ՝ եւ լոյս ճառագայթեալ ի վերայ գերեզմանին , եւ հրեշտակն լուսակերպ ի բաց թաւալեցոյց զվէմն ի գերեզմանէն, «յահէ նորա զարհուրեցան պահապանքն եւ եղեն իբրեւ զմեռեալ. եւ փախեան ի քաղաքն. եւ պատմեցին զյարութիւն փրկչին»։ Ապա իշխեցին մերձ գալ կանայքն ի գերեզմանն. եւ այլ տեսիլ տեսին. վասն զի չորս անգամ եկին. ոմանք յարուցեալ տեսին. եւ ոմանք առաջի թաւալեալ զվէմն. ոմանք մին հրեշտակս ի կերպս երիտասարդի. եւ ոմանք «երկու հրեշտակս մի ի սնարից եւ մի յանոտից նստեալ»։ Ոմանք ի մէջ գիշերին . եւ ոմանք եւս անագան. եւ ոմանք ընդ առաւօտս. եւ ոմանք ընդ արշալոյսն։ Եւ ամենեքեան լսեցին զձայն յարութեանն. որք աւետիս ետուն կանանց թէ, «զի՞ խնդրէք զկենդանին ընդ մեռեալս՝ չէ աստ այլ յարեաւ. երթայք ի Գալիլիայ ի լեառն, եւ անդ տեսջիք զնա»։ Եւ յորժամ գնացին կանայքն, երեւեցաւ նոցա Յիսուս ի ճանապարհին. եւ ետ ողջոյն նոցա. «եւ նոքա կալան զոտս նորա եւ երկիրպագին նմա»։ Եւ թէ վասն է՞ր զառաջին կանանց երեւեցաւ Քրիստոս յարուցեալ ի մեռելոց։ Ասեն վարդապետք Դ պատճառ։ Նախ՝ վասն զի գուժ մահաբեր ի կանանց, այսինքն յԵւայէ եմուտ ի բնութիւնս. պարտ էր եւ կանանցն՝ լինիլ աւետաբեր կենաց։ Երկրորդ՝ զի զկանանց ասեն առաւել համբաւօղ լինիլ. վասն երեւեցաւ նոցա՝ զի մի ծածկեսցի փրկութիւն մարդկան. այլ յամենայն լսելիս յայտնեսցի կենսաբեր յարութիւնն Քրիստոսի։ Երրորդ՝ ի յօրինակ ընդհանուր յարութեանն. որք իմաստուն կուսանքն վառեալ լապտերօք ելանեն ընդ առաջ երկնաւոր փեսային Քրիստոսի. եւ մտանեն ի յառագաստ նորա. վասն որոյ այսօր իւղաբեր եւ իմաստուն կանանցն երեւեցաւ յարուցեալ ի գերեզմանէն։ Չորրորդ՝ ի խորհուրդ զգուշութեան մեր. որպէս որ նոքա՝ պատրաստ եւ արթուն կացին իւղօք եւ խնկօք եւ արտասուօք, եւ արժանի եղեն տեսանել զՔրիստոս եւ լսել զկեանսաբեր ողջոյն նորա եւ սրբութեան համբուրին։ Այսպէս որք յայսմ գիշերի կենցաղոյս՝ եւս առաւել յարութեան աւուրս կիրակէի, պատրաստեալք զգաստ եւ արթուն լիցին մարմնով եւ հոգւով, եւ փոխանակ իւղոյն եւ խնկոյն՝ զանբիծ հաւատս եւ զանուշահոտ աղօթս եւ զարտասուս մատուսցեն, նոքա լինին արժանաւոր յարութեանն Քրիստոսի, եւ տեսութեան եւ սուրբ համբուրին. այժմ հոգւով. եւ ի յարութեանն հոգւով եւ մարմնով։ Այսպէս եւ առաքեալքն ի վերնատունն ակնունելով անսային յարութեանն Քրիստոսի։ Եւ յորժամ լուան յիւղաբերիցն զաւետիս յարութեանն, Պետրոս ընթացաւ յառաջագոյն եւ ետես յարուցեալ զՔրիստոս. եւ այլ առաքեալքն ի վերնատանն ակն ունէին. եւ դրօքն փակելովք եմուտ առ նոսա. եւ ողջոյն տուեալ նոցա. եւ փչեաց ի նոսա զՀոգին Սուրբ. եւ մխիթարեցան ի տրտմութենէն։ Այսպէս եւ երեւեցաւ Աստուածածին Սուրբ Կուսին Մարիամու. թէպէտ ոչ ընդ առաքեալսն ի վերնատանն. եւ ոչ ընդ իւղաբեր կանայսն. զի էր տրտմեալ եւ թախծեալ սրտիւ. եւ միջաբեկեալ ի տան իւրում։ Որում երեւեցաւ փրկիչն. եւ մխիթարեաց զնա սքանչելի երեւմամբ. որոյ ի դէմս ասէ մարգարէն. «լսելի արա ինձ Տէր զձայն ցնծութեան եւ զուրախութեան. եւ ցնծասցեն ոսկերք իմ տառապեալք»։ Եւ աստ ասէ իմաստունն Սողոմօն։ «Լսելի արա ինձ զձայն բարբառոյ քոյ. եւ այլք անսան քեզ»։ Հինգերորդ՝ նշանակէ բանս ի դէմս հեթանոսաց. որք այլք էին ազգաւ եւ հաւատով . եւ անսային փրկութեան Քրիստոսի. որպէս ասէ մարգարէիւն։ «Ինձ ակնունին հեթանոսք՝ եւ կղզիք սպասեն. կղզիք կոչ է զհեթանոսս՝ որք ի մէջ ծովու աշխարհի եւ խռովութեան ալեաց կռապաշտութեան էին բնակեալ. եւ ակնունէին հաւատոցն Քրիստոսի։ Եւ զի Քրիստոս նախ հրէից քարոզեաց զփրկութիւն. ըստ այնմ, «ոչ ուրեք առաքեցայ, եթէ ոչ առ ոչխարս կորուսեալս տանն Իսրայէլի»։ Եւ յորժամ խցին զականջս իւրեանց, եւ ոչ ընկալավ զնա, վասն այն յետ յարութեանն՝ ասէ աշակերտսն. «գնացէք այսուհետեւ քարոզեցէք ի հեթանոսս. մկրտեցէք զնոսա յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ. ուսուցէք նոցա պահել զամենայն զոր ինչ պատուիրեցի ձեզ»։ Եւ առաքեալքն ասէին առ անհաւատ հրէայսն. «ձեզ նախ պարտ է քարոզել զբանն կենաց. բայց զի դուք զանձինս ձեր անարժանս համարեցայք. ահաւագիկ դառնամք ի հեթանոսս»։ Եւ ի դէմս Քրիստոսի մարգարէն ասէր վասն հակառակ հրէիցն։ «Փրկեսցէ զիս հայր իմ ի հակառակութենէ հրէիցն ժողովրդոց. եւ կացուսցէ զիս ի գլուխ հեթանոսաց։ Զի ժողովուրդ զոր ոչ գիտէի՝ ծառայեաց ինձ. եւ ի լուր ականջաց լուաւ ինձ։ Զի որդիք օտարաց ստեցին ինձ. որդիք օտարաց մաշեցան եւ կաղացան ի շաւղաց իւրեանց»։ Եւ այսպէս յայտնի է անպարշտութիւն եւ ապերախտութիւն հրէիցն. զի որդիք են Աբրահամու. եւ խօսեցաւ Աստուած ի զաւակն նորա ծնանիլ Քրիստոսի։ Եւ երկու հազար ամաւ յառաջ օրէնքն տուան նոցա. եւ մարգարէքն գուշակեցին. սքանչելիք նոցա եղեւ. եւ զաստուածապաշտութիւնն ընկալան։ Այլեւ թագաւորք եւ քահանայք եւ արդարք ամենեքեան ցանկացան փրկութեանն Քրիստոսի. եւ այս ամենայն յազգս նոցա եղեւ։ Ի գալստեանն Քրիստոսի՝ ոչ կարացին հաւատալ ի նա. այլ անարգանօք խաչեցին զնա. եւ տիրասպան եւ աստուածասպան եղեն. վասն որոյ «յԱստուծոյ աչացն ելին. եւ ամենայն մարդկան ատելիք եղեն»։ Իսկ հեթանոսք ոչ ունէին օրէնս. եւ ոչ մարգարէս. եւ ոչ սքանչելիս. եւ ոչ խոստմունս յառաջագոյն. այլ ի լուր ականջաց որ բանիւ միով քարոզեցին առաքեալքն, ամենեքեան հաւատացին. եւ արժանի եղեն փրկութեանն Քրիստոսի. որպէս ասէր յաւետաանին ընդ հրէիցն. «բարձցի ի ձէնջ արքայութիւնն Աստուծոյ. եւ տացի ազգի որ առնիցէ զկամս նորա»։ Եւ զի՞նչ էր կամքն Քրիստոսի։ Այն է որ ասէ առաքեալն. «մերձ է բանն ի բերան Քրիստոս. եւ ի սրտի քում. սրտիւ հաւատալ յարդարութիւն. եւ բերանով խոստովնիլ զփրկութիւն»։ Եւ յայլ ուր ասէր. «որ ոք խոստովանեսցի զիս առաջի մարդկան՝ խոստովանեցայց եւ ես զնա առաջի Հօր իմոյ որ յերկինս է. եւ որ ուրասցի զիս, ուրացոյց եւ ես զնա առաջի Հօր իմոյ եւ հրեշտակաց Աստուծոյ, » որք էին հրէայք անհաւատք եւ ուրացօղք։ Իսկ մեք խոստովանիմք զՔրիստոս Աստուած ճշմարիտ եւ Որդի Աստուծոյ. խաչեալ եւ թաղեալ վասն մերոյ փրկութեան. եւ յարուցեալ վասն մերոյ փրկութեան այսօր ի մեռելոց. եւ յարութեամբն իւրով՝ զյարութիւն պարգեւեաց հաւատացելոց իւրոց։ Զի այժմ յարեաք ընդ Քրիստոսի հաւատով եւ յուսով։ Եւ յետ մահու յառնեմք հոգւով։ Եւ յարութեամբն յառնեմք հոգւով եւ մարմնով ի կեանս յաւիտենից։ Այս է որ ասէ. «լսելի արա ինձ զձայն քո. եւ այլք անսան քեզ»։ Իսկ վեցերորդ որ ասէ։ «Որ նստիսդ ի պարտէզ». պարտէզ կոչէ զբնութիւնս մեր՝ զհոգի զմարմին եւ զմիտս. զոր էառ Բանն Աստուծոյ ի կուսական արգանդէն Մարիամու յԱստուածածին Կուսէն. զորմէ ասէր մարգարէն։ «Ճշմարտութիւն յերկրէ բուսաւ. արդարութիւն յերկնից երեւեցաւ»։ Եւ նովաւ պարտէզ մարմնովն երեւեցաւ մեզ Բանն Աստուած. եւ ծաղկեցաւ՝ եւ զհոտ անուշութեան բուրեաց. եւ կերակուր եղեւ մեզ որպէս ասացաւ ի վերոյ. եւ նովին մարմնովն վերացաւ յերկինս. եւ միշտ ի նմանէ անբաժանելի է, նստուցանելով ընդաջմէ Հօր. որպէս ասէ աւետարանն. «ել ի յերկինս եւ նստաւ ընդ աջմէ Հօր»։ Եւ նստիլն ընդաջմէ Հօր՝ նախ նշանակէ ի փառս աստուածութեանն հաւասար Հօր։ Երկրորդ՝ ի բարութիւն եւ ի հանգիստ ելեալ յետ ձախողակի աշխարհիս։ Երրորդ՝ զի աթոռակից եւ փառակից է Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն. զայն ցուցանէ ընդ աջմէն. որպէս եւ ասէր Հայր Աստուած. «Նիստ ընդաջմէ իմմէ. մինչեւ եդից զթշնամիս քո պատուանդան ոտից քոց»։ Թշնամին Քրիստոսի՝ սատանայ էր եւ մեղքն եւ մահն եւ դժոխքն։ Արդ՝ առաջին գալստեամբն կոխեաց զնոսա մարմնով իւրով։ Զսատանայ կործանեաց. եւ եբարձ զիշխանութիւն նորա . որպէս ասէր՝ «այսուհետեւ իշխանութիւն աշխարհիս այսորիկ ընկեսցի արտաքս»։ Եւ դատապարտեաց զմեղս ի մարմնի իւրում. եւ մահուամբ զմահ եբարձ. եւ զդժոխս աւերեաց ասելով. «ո՞ւր է մահ յաղթութիւն քո. ո՞ւր է դժոխք խայթոց քո»։ Իսկ ի յերկրորդ գալստեանն՝ ի բոլոր անդամոցս իւրոց ի մարդկան ազգէ բառնայ զիշխանութիւնս եւ զպետութիւնս սատանայի եւ զմեղս. «զի մեղաւորք մի եւս գտցին ի նմա»։ Եւ զմահ բառնայ առ հասարակ յարութեամբն. եւ զդժոխս բառնայ, զանմահ կեանս զարքայութիւնն երկնից տալով ի ժառանգութիւն սրբոց իւրոց։ Առ որ անսան հաւատացեալք. եւ ակնունին խոստման բանի այնմ որ ասաց փրկիչն. «երթամ եւ պատրաստեմ ձեզ տեղի. դարձեալ գամ եւ առնում զձեզ առիս. զի ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի»։ Եւ յայլ ուր ասէր. «դարձեալ տեսից զձեզ եւ ուրախ արարից. եւ զուրախութիւն ձեր ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ»։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ զի՞նչ է ուրախութիւն այն եւ խոստումն բարեաց։ Ասեն վարդապետք. ուրախութիւն անտի կենացն եւ փառացն՝ ոչ ունիմք օրինակ յաստի կեանս. եւ ոչ կարեմք զմտաւ ածել. եւ ոչ մարմնական լեզուաւ խօսիլ. որպէս ասէ առաքեալն։ «Յափշտակեցայ մինչեւ յերրորդ երկինս. եւ լուայ զբանս անճառս՝ զոր ոչ է պարտ է մարդոյ խօսիլ։ Զոր ակն ոչ ետես. եւ ունկն ոչ լուաւ. եւ ի սիրտ մարդոյ ոչ անկաւ՝ զայն պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց»։ Ոչ է պարտ ասել զայն՝ իբրթէ ոչ կարէ մարդ խօսիլ. եւ վասն այն յափշտակեցաւ ի մարմնոյն եւ ել յերկինս. եւ ապա լուաւ զբանն անճառ։ Զի որքան ի մարմնի եմք եւ յերկրի աստ՝ ոչ կարեմք իմանալ մտօք կամ խօսիլ լեզուաւ զայնր կենաց ուրախութիւնն եւ զփառս։ Այլ զամենամն ինչ հայելեաւ եւ օրինակաւ տեսանեմք. վասն Տեառն օրինակեաց յարեգակն ասելով. «փայլեսցին արդարքն որպէս զարեգակն». զի արեգակն յերեւելիս քան զամենայն ինչ պայծառ եւ փառաւոր է։ Այլ փառք յարուցելոցն այնպէս լինի՝ զոր Տեառն երեւեցոյց ի թափօր լերինն. որոյ պայծառ տեսութիւնն ծածկեաց զլոյս արեգականն. այնպէս փառաւոր լինելուց են մարմինք սուրբց յարուցեալ ի մեռելոց։ Զի այժմ չորս պակասութիւն է մարմնոյ մարդոյ. այսինքն, զի թանձր է եւ ծանր. եւ տգեղ եւ չարչարելի։ Յայնժամ բարձուի եւ լինի պարզ եւ թեթեւ. եւ գեղեցիկ եւ անմահ եւ անապական մարմին։ Զի թանձրութիւն մարմնոյն փոխի եւ լինի պարզ որպէս զապակի կամ պլւօր. որեւ թափանց անցանէ ընդ թանձրութիւն երկրի, եւ ընդ ամենայն բազմութեան երկնից։ Իսկ ծանրութիւնն փոխի եւ լինի թեթեւ եւ երագընթաց. մինչ զի՝ ուր միտքն կամեսցի՝ մարմնովն անդ լիցի իսկոյն ի նոյն ժամն։ Իսկ տգեղ գարշութիւնն բարձցի եւ լինիցի պայծառ եւ լուսաւոր որպէս զարեգակն. եւ եօթնապատիկ առաւել քան զարեգակն ըստ չափու մաքրութեան գործոց։ Իսկ ապականութիւնն բարձցի եւ լինիցի մարմին անչարչարելի եւ անմահ եւ անապական։ Եւ զայսոսիկ չորս յատուկ որակութիւնս՝ երեւեցոյց Քրիստոսի ի մարմին իւրում անապական յառաջ քան զխաչն եւ զյարութիւնն։ Զպարզ թափանցութիւնն երեւեցոյց ի կուսական արգանդէ ծնեալ. եւ կուսութիւնն անխախտ մնացեալ։ Եւ զթեթեւութինն եցոյց գնալով ի վերայ ծովուն. իսկ զգեղեցկութիւնն եցոյց ի լեառն թափօր։ Եւ զանապականութիւնն եցոյց ի վերնատանն յորժամ զանապական մարմինն եւ արիւնն փրկական ետ առաքելոցն։ Եւ զի ոչ ապականեցաւ մարմինն եւ արիւնն սուրբ. զի ապականացուն՝ կեանս անապականս ոչ կարէ պարգեւել։ Այլ սա զկեանս եւ զանմահութիւն պարգեւ է. որպէս ասաց ինքն. «մարմին իմ ճշմարիտ կերակուր է. եւ արիւն իմ ճշմարիտ ըմպելի. զի որ ուտէ եւ ըմպէ՝ զմահ մի ճաշակեսցէ յաւիտեանն»։ Ապա ուրեմն ի չորիցս յայսցանէ երեւի՝ որ մարմին փրկչին անապական էր նախ քան զչարչարանսն եւ զյարութիւնն. զոր մեզ պարգեւելոց է ի յարութեանն։ Եւ զոր Ադամ յառաջ քան զմեղանչելն ունէր մարմին լուսաւոր, եւ թեթեւ՝ եւ անօսր եւ անապական, եւ թէ պահեալ էր զպատուիրանս՝ այնպէս փոխելոց էր ի կատարեալ անմահութիւն արքայութեանն երկնից։ Զայն եցոյց Տէր մեր նախքան զյարութիւնն. զի զկերպարանն ունէր Ադամայ. որ նախ քան զյարութիւնն՝ եւ յետ յարութեանն երեւեցոյց զկերպարնն որ լինելոց էր յարքայութեանն երկնից անմահ կենօք. վասն այն ասէ առաքեալն. «միանգամ մեռաւ Քրիստոս. այսուհետեւ ոչ մեռանի. եւ մահ նմա ոչ եւս տիրէ»։ Այլ գալոց է միւսանգամ հայրական փառօք ի նորոգել զտիեզերս, եւ պսակել զսուրբս իւր։ Իսկ թէ ո՞ր է օր գալստեանն Քրիստոսի։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ ի կիրակէ Պենտէկոստէին յաւուր գալստեան Հոգւոյն Սրբոյ։ Եւ այսմ դնեն չորս պատճառ։ Նախզի՝ ի կիրակէի էր գալուստ Հոգւոյն Սրբոյ ի դասս առաքելոցն. եւ յայնմ աւուր ի կիրակէի լինելոց է գալուստն Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի ի յարութենէ՝ ութն կիրակէ է ըստ թուոյ. որ նշանակէ զութն դար կենցաղոյս. այսինքն ի ստեղծմանէ աշխարհիս, մինչեւ ի կատարած աշխարհի. որ է օր աներեկ. եւ սկիզբն յաւիտենական կենացն։ Երրորդ՝ զի յայնմ աւուր ահեղակերպ երեւեցաւ Տեառն ի Սինայ լերինն՝ փողօք եւ անպօք եւ հրով. ի տիպ վերջին գալստեանն Քրիստոսի։ Զի առաջին գալուստն ծածուկ էր առանց ոտնաձայնութեան, եւ խոնարհութեամբ. «որպէս զանձրեւ ի վերայ գեղման». իսկ վերջինն՝ հայրական փառօք եւ լուսեղէն ամպօք եւ հրեղէն կառօք եւ չորեք կերպեան աթոռոփվ. «հուր առաջի նորա բորբոքեսցի. եւ շուրջ զնովաւ մրրիկ յոյժ». որոտումն եւ բարբառ երկնաւոր զօրացն։ Հոգիք կատարելոցն՝ նախընթաց լինին սլացեալ իբր զարծւի, եւ հասեալ ի մարմինս իւրեանց վերաթռիչ լինին ամպօք դէմ ընդ առաջ Քրիստոսի։ Չորրորդ պատճառաւ՝ զարդարեցան առաքեալքն ի Հոգւոյնտ Սրբոյ նորոգ եւ զանազան պարգեւօք. եւ կատարեալ իմաստութեամբ եւ լեզուագիտութեամբ եւ այլն։ Որ նշանակէր զգալուստն Քրիստոսի ի նոյն Հոգւոյն Սրբոյ՝ ի զարդարիլ ամենայն ընտրելոց սրբոց. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Առաքես զհոգի քո՝ եւ ստանաս զնոսա. եւ նորոգես զերեսս երկրի»։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ յորժամ Քրիստոս յարուցանէ զմեռեալս՝ վասն է՞ր Հոգւովն Սրբով ստեղծանէ։ Ասեն վարդապետք չորս պատճառաւ աստուածեղէն հոգւովն ստեղծանէ յարութեամբն։ Նախզի՝ ասաց «հանես զհոգի քո ի նոցանէ՝ պակասին ի կենաց եւ ի հող դառնան»։ Յիրաւի ապա հոգւովն ստեղծանէ զնոսա յարութեամբ կենաց։ Երկրոր՝ զի երեք են ստեղծումն մարդոյս։ Առաջին՝ ստեղծ հայր ի պատկեր իւր։ Երկրորդ՝ ստեղծ որդի մարդեղութեամբն իւրով։ Երրորդ՝ է ստեղծանելոց հոգին նորոգմամբն իւրով։ Երրորդ՝ զի գործ ստեղծմանն՝ վերաբերի ի հայր որ է առաջին յանգոյից. իսկ գործ բաժանմանն՝ յորդի. որ բաժանեաց ի մեղաց. եւ գործ զարդարմանն՝ ի Հոգին Սուրբ. որ առնէ վերստին յարութեամբն։ Չորրորդ՝ զի ցուցցէ զՀոգին Սուրբ գործակից Հօր եւ Որդւոյ։ Զի առաջին ստեղծումն եղեւ Հոգւովն Սրբով. «ըստ որում փչեաց յերեսս նոցա շունչ կենդանի»։ Եւ զերկրորդն նոյնպէս հոգւովն նորոգեաց աւազանաւն. այսպէս եւ Հոգւովն Սրբով ստանայ յարութեամբն։ Արդ՝ զայսպիսի յարութիւնս եւ զնորոգումն կենաց ակնունելով եկեղեցի սուրբ՝ հարսնացեալ հոգիւ հաւատացելոց, խնդրէ ի գլխոյն իւրմէ ի փեսայէն Քրիստոսի։ «Լսելի արա ինձ զձայն քո ի կատարածի»։ Զո՞ր ձայն. զան որ ասէ մարգարէն։ «Լսելի արա ինձ յառաւօտու զողորմութիւնս Քո»։ Զո՞ր ողորմութիւն. զայն որ ասէ։ «Եկայք օրհնեալք Հօր իմոյ՝ ժառանգեցէք զկեանս արքայութեան. զպատրաստեալն ձեզ ի սկզբանէ աշխարհի»։ Որոց լիցի մեզ արժանաւորիլ ամենեցուն երանաւէտ լրոյ ձայնին օրհնութեան. շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի յարուցելոցն ի մեռելոց։ Որով եւ ընդ որում Հօրն գթածի եւ Հոգւոյն բարերարի՝ վայելէ փառք եւ պատիւ եւ երկրպագութիւն. գոհութիւն եւ բարերբանութիւն այժմ եւ յանզրաւ յաիւտենից։