Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ասէ ուրեմն Աստուած մարգարէիւն «ըստ բազմութիւն իւրեանց՝ նոյնպէս եւ մեղան ինձ»։ Զի որպէս ծառ բազմանայ ի ստեղունս. նոյնպէս եւ նոքա բազմաբեղուն եղեն ի չարիս։ Իսկ Աստուած՝ ատէ զչարն եւ կորուսանէ. եւ կամի զի մարդիկ զչարն ի յինքեանց ի բաց ընկեսցեն եւ ապրեսցին։ Այլ յորժամ պահեն առ ինքեանս զչարն, նա չարաւն հանդերձ մարդիկն կորնչին. եւ յայնժամ զոր ինչ բարի է ի յԱստուծոյ ի մարդն՝ հանէ ի նմանէ. եւ զչարն չարաւ կորուսանէ. որպէս ասէ. «մի մնասցէ հոգի մի ի դոսա վասն լինելոյ դոցա մարմինն»։ Զի այն որո զհոգեւորն գործէ՝ բոլոր մարմնովն հոգի կոչի նոյնպէս եւ որ զմարմնաւորն գործէ բոլոր հոգւովն ի տիղմն մարմոյն, մարմին կոչի. թէպէտ ոչ է առանց բանական մասին։ Այլ խոհեմութիւնն խափանեալ է յիւր գործոյն. եւ ի տիղմ մարմնոյն հեշտացեալ է ի մեղս։ Որպէս յայնմ ժամանակին էին մարդիկն զորոց ասէ։ «Ամենայն ոք խորհէր զչարիս խնամով ի սրտի իւրում հանապազ»։ Զի ոչ մի ոք էր որ գործ էր զչարիս, այլ ամենայն ոք. եւ ոչ միայն գործէր, այլեւ խորհէր. եւ զայն խնամով եւս, եւ ոչ հարեւանցի. եւ յարաժամ, եւ ոչ ակամայ միայն ի սրտի։ Զայս ցուցանէ, թէ կամաւ եւ կարողութեամբ՝ եւ գիտութեամբ գործէին զչարիս . որ անթողլի է. որ ոչ է ակամայ եւ տգիտութեամբ։ Եւ մտախորհ լինի Աստուած եւ տեսանէ՝ զի ոչ զղջանան, ինքն զղջանայ եւ ասէ։ «Ստրջացայ զի արարի զմարդն». այսինքն տրտմեցայ եւ փոշիմանեցայ. եւ երկոքին սոքա հեռի են յԱստուծոյ . զի ախք են եւ յետինք։ Այլ զի մեք ուսցուք եւ տրտմեսցուք եւ զղջասցուք ի մեղաց. եւ յորժամ ան զեղջ կացին՝ ասէ։ «Ջնջեցից զամենայն հասակ յերկրէ՝ զմարդ եւ զանասուն եւ զայլն»։ Որպէս դպիր ոք որ զսխալ գիրն ջնջէ եւ լուանայ ի տախտակէ եւ նորոգէ՝ նոյնպէս եւ Աստուած առնէ։ Եւ թէ մարդիկ էին մեղուցեալ՝ զայլ կենդանիս վասն է՞ր պատժէ։ Այս է՝ զի մարդն գլուխ եւ թագաւոր է անասնոց. ընդ նմա եւ զհնազանդ ծառայսն պատուհասէ։ Եւ դարձեալ՝ զի եւ նոքա մարդոյն գործակից եղեն. վասն այն պատժոյն կցորդ եղեն։ Իսկ այլք ասեն թէ՝ մարդիկ քան զգազան եւ զանասուն առաւել եղեն չարք ցանկութեամբ՝ ագահութեամբ եւ սպանութեամբ։ Եւ գազանք ի հսկայիցն ուսան զմսակերութիւն. վասն այն ի միասին պատժին։ Այս վասն մեղուցելոցն։ Բայց մարդասէրն եւ բարեսէրն Աստուած՝ ետես զարրդարութիւն Նոյի. եւ պահեաց զնա սերմն աշխարհի. որով յայտնի լիցի, թէ կեցուցիչ է արդարութիւնն. եւ մահաբեր անիրաւութիւնն. վասն որոյ ասէ։ «Նոյ եգիտ շնորհս առաջի Աստուծոյ». ըստ որում զբնական եւ զբանական առաքինութիւնն պահեաց կրկին շնորհաց ընդունակ եղեւ։ Այս է զի ապրեցաւ ինքն եւ այլոց փրկութեան պատճառ եղեւ. եւ դարձեալ զի առաջնոցն կատարումն, եւ վերջնոցս սկիզբն եղեւ որպէս ասէ։ «Այս են ծնունդք Նոյի»։ Զազգաբանութիւն նորա՝ ոչ ի նախկին ծնողացն պատմէ. որք գիշերով եւ հեշտութեամբ շնորհեցին նմա. այլ ի յառաքինութենէ իւրմէ. իբր թէ ինքն՝ երկամբք եւ առաքինութեամբ իբր թէ ինքն՝ երկամբք եւ առաքինութեամբ ծնաւ զինքն։ Զի մեծ պատիւ է մարդոյ՝ ազգի սկիզբն, քան թէ անուամբ նախնեացն երեւիլ. վասն այն ասէ։ «Այս են ծնունդք Նոյի. Նոյ այր էր ասէ»։ Նախ՝ յստակ եւ զուտ պատկեր Աստուծոյ. եւ դարձեալ զի տիրեաց բանական մասամբ ցասման եւ ցանկութեան։ Արդար՝ այսինքն հաւասարաբաշխ զի հաւասար բաշխեաց զբաժինն Աստուծոյ եւ երկրիս . զհոգւոյ եւ զմարմնոյ. զիւրն եւ զօտարացն. զներքին եւ զվերիսն. որպէս խրատէ առաքեալն. «բաշխեցէք իւրաքանչիւր ումեք. որում զհարկ. որում զմաքս. զպատիւս. եւ զերկիւղ. եւ մի ումեք պարտական գտանիցք»։ Իսկ կատարեալն ասել՝ զողորմածութիւն նշանակէ. ըստ այնմ, «եղերուք գթածք եւ կատարեալք. որպէս եւ հայրն ձեր. զի ծագէ զարեգակն ի վերայ չարաց եւ բարկաց. եւ ածէ անձրեւ ի վերայ արադարոց եւ մեղաւորաց»։ Զայս ցուցանէ թէ՝ Աստուած զլոյս շնորհաց եւ զսէրն՝ ծագէ մեղաւորին, այլ ինքն է անընդունակ. որպէս լոյս արեւուն ծագեալ է. այլ որ զաչսն խաւար ունի՝ ոչ տեսանէ։ Նոյնպէս եւ զանձրեւ կտրօտելոցն տայ առատ. այլ քարացեալքն ոչ ընչունին եւ ոչ օգտին։ «Յազգի անդ իւրում»։ Նախզի՝ ոչ նայեցաւ յիւր ազգն ոոր չարք էին. այլ ի վեր ի յԱստուած նայեցաւ եւ ի հրեշտակս. եւ Յենովս եւ Յենովք. եւ ի նոցանէ ուսաւ զարդարութիւն։ Եւ դարձեալ՝ զի յառաջ քան զնա կացին արդարք. որպէս Աբել. Ենովք։ Եւ յետոյ լինելոց էին որպէս Աբրահամ. Իսահակ. եւ Յակօբ, եւ այլքն. այլ նա յազգի անդ էր։ «Եւ ծնաւ Նոյ երիս որդիս. Զսեմ. Զքամ. եւ զՅաբեթ»։ ՀԻնգ հարիւր ամ կուսութեամբ եկաց. եւ հաճոյացաւ Աստուծոյ. եւ յետ հինգ հարիւր ամին՝ հրամանաւն Աստուծոյ էառ կին. եւ այնքան պարկեշտ էր ամուսնութեամբ մինչեւ զի ի հարիւր ամն ծնաւ ինքն առաքինութեամբ։ Վասն այն կոչի սեմ՝ որ է կատարեալ. եւ քամ՝ որ է իշխան. եւ Յաբեթ՝ որր է գեղեցկութիւն։ Եւ թէ վասն է՞ր երեք։ Ասեմք թէ վասն հինգ պատճառի։ Նախզի՝ երեք արք ընտիրք եղեն եւ մնացին յայնկոյս ջրոյն. Աբել. Ենովս. Ենովք. տայ Աստուած նմա երեք որդի յայսկոյս ջրոյս. զի ուսցին զառաքինութիւն հօրն. եւ մեզ բարի օրինակ լիցին։ Երկորդ՝ զի յերկուց եւ յերից հաստատեսցի ամենայն բան։ Երրորդ՝ զի երեք անձնեայ աստուածութիւնն էր տիեզերաց։ Չորրորդ՝ ի խորհուրդ հոգւոյ եւ մարմնոյ եւ մտաց։ Հինգերորդ՝ ի զգուշութիւն երեք ժամանակաց. որ է անցեալն. ներկայն. եւ ապագայն։ «Եւ ետես Աստուած զի ապականեցաւ երկիրս»։ Նախ բանական երկիրս. «զի եբեր զփուշ մեղաց. եւ ոչ խաղող արդարութեան»։ Եւ դարձեալ անզգայ երկիրս շաղախեցաւ պղծութեամբ գործոց նոցա. զի ընդ անմեղ արիւնն Աբելի՝ խառնեցին բազում արիւն մեղաւոր. եւ ընդ օրինաւոր ամուսնութիւնն՝ բազում գարշելի պիղծ գործս։ «Եւ ապա կանեաց ամենայն մարմին զճանապարհս իւր»։ Նախ այսպէս, եթէ զանազան ամենայն մարդոյ՝ զանազան ճանապարհ է առ Աստուած ընթանալոյ. եւ ամենայն ոք յիւր ճանապարհէն թիւրեցաւ։ Եւ դարձեալ՝ զի մարդն տաճար եւ քաղաք է Աստուծոյ. ըստ այնմ, «դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք. որպէս եւ ասաց Աստուած թէ բնակեցայց ի նոսա. եւ գնացից ի նոսա»։ Իսկ Աստուած քաղաքապետ եւ քաղաքավար՝ ունի հանապազ զգալուստ իւր մարդն։ Եւ զի՞նչ է ճանապարհն Աստուծոյ. այսինքն, ուղիղ գործ. եւ սրբութիւն ի մեղաց։ Զի յատուկ է ճանապարհին ուղիղ լինիլ եւ սուրբ. եւ նոքա զայն ճանապարհն ապա կանեցին այնու՝ զի հոգին եւ մարմինն միաբանեցան ի չարն։ Եւ արդ՝ «արա դու քեզ տապան չորեքկուսի ի յանփուտ փայտից»։ Ամենեքեան մեռեալ էին մեղօք. վասն այն գերեզմանի կարօտացան. ոչ յերկրի, այլ ի ծովու հեղեղի։ Այլ դու քեզ զտապանն կազմեա. զի դու միայն փրկիս տամբ քո. ոչ յեզր ծովու՝ զի մի կարծիցեն թէ նաւ է. եւ մի ոտնաւոր՝ զի մի թուեսցի թէ շտեմարն է. եւ ոչ ի քարանց եւ յայլ նիւէից՝ զի մի գիտասցեն թէ ամրոց է։ Այլ ի նիւթոյ փայտ. որ վերաբերի ջրոց . զի թերեւս տեսցեն աչօք՝ եւ լուիցեն ականջօք՝ եւ դարձցին ի մեղաց իւրեանց. վասն այն ի հարիւր հրամայէ կազմել զտապնն։ «Իսկ յանփուտ փայտից»։ Զի անբան էր բարկութիւն. յորում երկինք եւ երկիր ձայն տուեալ միմեանց կարիցեն տեւել։ «Իսկ չորեք կուսի». զի մի շրջեսցի. եւ ներքին եւ վերին կողմամբն՝ լինի վեց կողմ։ Առաջին վեցօրեայ ստեղծմանն է նշանակ. զի եւ այս երկրորդ արարչութիւն է։ «խորշխորշ գործեսցես». այսինքն, յօդեալ է կցկցեալ ի միմեանս. եւ նաւթն կուպրն է։ «Ներքոյ եւ արատաքոյ ծեփեսցես». զի մի վնասեսցի։ «Զերկայնութիւն՝ Յ կանգուն. եւ զլայնութիւն՝ Ծ. եւ զբարձրութիւնն Լ»։ Զի զամենայն կենդանեաց սրերմն կրելոց էր, պիտոյ է մեծ տուն։ Քաղելով գործելն այն է՝ որ ԺԵ կանգուն հաւասարր բարձրացոյց. զի մեծահասակ կենդանիքն հանգչիցին. եւ ԺԵ նրբացոյց ի մի կանգուն. զի ջուրն վիժիցի նման կոթողի, եւ կամ սաքաշէն եկեղեցւոյ։ Եւ դուռն ի կողմանէ յետուստ»։ Զի դիւրաւ մտցեն կենդանիքն. ի ներքնատունն չորքոտանիք. եւ ի միջինն մարդն. եւ ի վերինն թռչունք։ Իսկ ոմանք ի վերայ մարդոյ մեկնեն զտապանն. եւ յիրաւի. զի տապանն ունէր զբոլոր աշխարհս. եւ մարդն նման է աշխարհի՝ պարտ է զի մասն նմանեսցի բալորին։ Նախ այն՝ որ անփուտ էր փայտն. եւ մարրմինն մարդոյս անփուտ է եւ անապական. եւ յայտ է ի յարութիւնն անմահ։ Իսկ կցկցեալ՝ զի յօդեալ եւ կցկցեալ են ոսկերք մարդոյն առ իրեարս. եւ ի ներքոյ միս՝ եւ արտաքոյ մորթն է պատեալ։ Իսկ չորեխկուսին՝ զի խաչաձեւ է մարդն եւ վեցակողմն. զի մարմինն եռակի տարորոշ է. ունի վեր եւ վայր. յետ եւ յառաջ. աջ եւ ահեակ։ Եւ Յ կանգուն երկայնն՝ զի ի կրնկէն ի գագաթն լարչափեալ՝ երեք պատ առնուն զգլուխն։ Եւ Ծ կանգունն՝ զի մանուկն յարգանդին քառասնօրեայ հոգեւորի. եւ Ծ օրեայ շարժի։ Երեսուն կանգուն բարձր՝ եւ պապ լինի յերեսն ամենեւին։ Իսկ քաղելով գործել՝ զի սկսեալ բնութիւնս մեր ի գլխոյն՝ լայնանայ ի թիկունսն. եւ նրբի ի կրունկն. եւ բոլորեալ դարձեալ ի գլուխն կատարի։ Ներքնատունն՝ թափանն. եւ միջնատունն՝ քաղերթն. եւ վերնատունն՝ ստամոքսն. եւ դուռն ի կողմանէ՝ աղբոցն աւելորդաց։ Կամ դարձեալ՝ լեարդն ի ներքոյ. սիրտն ի մէջն. եւ թոքն թեթեւ ի վերոյ։ Դարձեալ՝ ցանկականն՝ ի ներքոյ. ցասմնականն ի մէջն. եւ բանն թռչուն ի վերոյ։ Այլեւ եկեղեցի սուրբ շինեալ ի Քրիստոսէ հոգեւորապէս տապան մեզ ի մէջ ծովու աշխարհի. որ զհոգիս մեր փրկէ ի ջուրց մեղացն։ Սա ունի զձեւ նմանութեան տապանին վեցակողմն. եւ կաթուղիկէ. եւ դուռն ի կողմանէ։ Ներքնատուն՝ ժողովուրդեան տեղիք. եւ միջինն՝ սարկաւագաց եւ դպրաց. եւ վերինն՝ քահանայից. բեմն՝ տեղիք պատարագաց։ Իսկ կերակուրն մի ամենեցուն առ հասարակ մարմին եւ արիւնն սուրբ. ի սմա ժողովեալ գազանաբարոյ եւ հանդարտ մարդիկ ոչ մեղանչելով միմեանց. ըստ այնմ, «եզն եւ առիւծ ի միասին ճարակեսցին եւ այլն»։ Դարձեալ՝ տապանն չորեքկուսի՝ սուրբ խաչն է քառակուսի. որ ժողովէ յերկրպագութիւն իւր յամենայն ազգաց եւ զեզուաց. եւ փոխանակ Յ կանգնոյն՝ Յ ամենեքեան ի Քրիստոսէ մինչեւ ի մեծն Կոստանդիանոս։ Եւ Ծ կանգուն լայնութիւնն Ծ ամն որ առ որդւով նորա Կոստանդեաւ. ուր յայտնեցաւ խաչն փրկչական յերկնից լուսափայլեալ ի լեռնէն ձիթենեաց. մինչեւ ի սուրբն գողգոթայ։ Իսկ Լ բարձրութիւնն՝ մինչ ի մեծն Թէոդոս, որ եբարձ զամենայն մեհենս կռոցն. եւ բարձրացաւ սուրբ խաչն ի գմբեթազարդ եկեղեցեաց։ Իսկ որ ասէ «ի սրբոցն Է Է՝ եւ յան սրբոցն ԲԲ մուծցես»։ Եւ թէ ո՞ր սուրբն եւ անսուրբն։ Գիտելի է՝ զի արարածք Աստուծոյ ամենայն Սուրբ են ըստ էութեանն. ըստ այնմ, «ետես Աստուած եւ ահա բարի են յոյժ»։ Այլ զանազանին սուրբք եւ անսուրբք ըստ որակութեան իրին, եւ ըստ զգայութեանցս մեր։ Զի է որ վասն տեսութեան է սուրբ՝ այլ շօշափելեաց եւ ճաշակելեաց անսուրբ է։ Եւ ըստ բնական իրին ընտրութեան՝ չորիւք որոշին սուրբք եւ անսուրբք։ Նախ՝ կերակրովն. զի ընտակերն սուրբ էր, եւ շաղղակերն անսուրբ։ Երկրորդ՝ զազրութեամբ տեսոյն. զի սուրբն գեղեցիկ էր. եւ անսուրբն գարշ։ Երրորդ՝ վնասակարութեամբ. զի սուրբն շահաւէտ էր՝ եւ անսուրբն զէն։ Չորրորդ՝ քանակաւ. զի սուրբն չափաւորո էր. եւ առաւել մեծ եւ կարի փոքրն՝ անսուրբ։ Իսկ ի սրբոցն է ասէ, զի զեօներորդն յետոյ պատարագ մատուցանէր. եւ վեցն մնայր արու եւ էգ։ Զի զմին բաժինն մարդ կերակրէր. եւ զմինն այր գազանք. եւ միովն աճէր տեսակն։ Իսկ անսուրբն երկու երկու. միայն զմինն արու, եւ զմիւսն էգ. զի միաւորեալ բազմասցին եւ մի վնասեսցեն մարդկան եւ անասնոց։ Իսկ ի տապան մարմնոյն մերոյ՝ եօթն են առաքինութիւնքն. որք բարի են եւ հաճելի Աստուծոյ. որ է խոհեմութիւն. արիութիւն. ողջախոհութիւն. եւ արդարութիւն։ Հաւատք. յոյս. եւ սէր։ Իսկ երկու են գործք չարք. այսինքն, թողուլ զբարին, եւ առնեալ զչարն։ Կամ զհրաժարականն առնել՝ եւ զյանձն առականն մերժել. կամ փոխել զյաւիտենական բարին ընդ անցաւորիս։ Զայս՝օրէնքն ոչ հրամայէ այսպէս. այլ մեք անձնիշխան կամօք ի ներքս մուծանեմք զչարն։ Եւ են սոքա զազիրք տեսութեան մտաց. եւ վնասակարք ոգւոց. եւ արտաքոյ չափոյ. որով յատուկ որոշին՝ զի պիղծք են եւ անսուրբք։ Իսկ ի տապան եկեղեցւոյ՝ Է են դասք սրբոց. այսինքն ի ներքուստ ի վեր որ է հասարակ ժողովուրդն. եւ կրօնաւորքն. եւ պաշտօնեայքն. եւ սարկաւագունքն. եւ քահանայքն. եպիսկոպոսք. եւ կաթուղիկոս։ Եւ երկու անսուրբ՝ որ է երեխայն որ ոչ է մկրտեալ ի ներքս. եւ թերացեալքն ի հաւատս եւ ի գործս. որք ելեալք են յեկեղեցւոյն. զորս պարտ է ժողովել ի ներքս։ Այլեւ սոքօք որոշին սրբոքն եւ անսուրբքն. կերակրովք եւ չափաւորութեամբ. ի զազիր տեսս, եւ ի վնասակար գործս։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած յամենայն զազրալի մեղաց ամէն։ «Եւ ի Զ հարիւր ամ կենաց Նոյի»։ Յայնպէս ցուցանէ զմիջոց ներելոյն հարիւր ամ գոլ. զոր յառաջն հարիւր քսան ամ ասաց՝ զի ապաշխարեսցեն. եւ յորժամ ոչ ապաշխարեցին՝ կարձեաց զքսան ամն մարդասիրութեամբ. զի կարճեսցին զարիքն։ Եւ է հարիւր ամն՝ ի հնգից բաղկացեալ. զի է մին հարիւր. եւ Բ յիսուն. եւ չորս ԻԵ. եւ հինգ քսան. եւ Ժ տասն։ Նոյնպէս եւ հարիւր քսան՝ ի վեցից է բաղկացեալ. զի է մին հարիւր քսան. եւ Բ վաթսուն. եւ չորս երեսուն. եւ վեց քսան. եւ ԺԲ տասն։ Եւ ԻԴ հինգ։ Եւ այսպէս վեց եւ հինգ՝ ցուցանեն զներումն վեցից շարժմանց, եւ հնգից զգայութեանց։ Եւ թէ վասն է՞ր ի հարիւր ամն շինեաց զտապանն։ Նախզի՝ մեծ էր տունն։ Երկրորդ՝ զի յայնքան ժամանակս տեսցեն եւ լուիցեն եւ ապաշխարեսցեն. զի ձայն ուրագին եւ այլ գործեացն՝ աղաղակէր թէ գայ ջրհեղեղն. եւ ունէին տրտմութիւն եւ արհաւիրք. հարցումն եւ պատասխանիք։ Նաեւ զօրութիւն խնամոցն Աստուծոյ՝ հարկանէր զսիրտս նոցա. այսինքն խիղճ մտացն՝ որ ցաւեցուցանէր եւ կսկծէր զնոսա։ Եւ այս լինի վասն երեք պատճառ։ Նախզի՝ դարձուսցէ զնոսա ի մեղաց ցաւելովն։ Երկրորդ՝ զի ապաշխարանք է վասն հեշտութեան։ Երրորդ՝ զի առ հաւատչեայ է տանջանացն. զի աստտանջի մեղաւորն եւ անդ։ Այլ խստութիւն նոցա եւ սովորութիւն եւ հեշտութիւն՝ ծածկէր զխիղճ մտաց նոցա. ծաղր առնէին. եւ երթային ի հարսանիս. ըստ այնմ, «ուտէին եւ ըմպէին զմիս եւ զգինի առանց հրամանի. կանայս առնէին եւ արանց լինէին. եւ ոչ գիտացին զօրն յորում եմուտ Նոյ ի տապանն». զի արբեալք էին ի մեղաց եւ յիմարեալք։ Այլ տեսէք եղբարք զպատճառ կորստեան նոցա. այս է՝ գինին եւ կինն եւ գուսանն։ Զի յաճախ ուտէին եւ ըմպէին. եւ ի տեսս պակշոտէին. եւ երգովք փափկանային. զի գեղեցկութիւնն զաչսն գերէր. եւ ձայնն զականջսն։ Եւ կրկին է գեղն. բնական եւ արուեստաւոր զարդարածն. զոր անիծեալ դստերքն Կայենի Ադդա եւ Սելլա գտին զսնգոյն զծարոյր եւ զայլն։ Նաեւ երկու է տեսութիւնն. բնական, եւ ցանկութեամբն. եւ ամենայն մեղք՝ այսպէս ունի կրկին գոյն. զմինն բնական. եւ զմիւսն ցուցման. որ սատանայ հաճոյ ցուցանէ. որպէս ծառն որ գեղեցիկ էր ի տեսանել՝ զբնական գոյնն ասէ. եւ հաճոյ աչաց՝ զստացականն ասէ։ Եւ խառնին սոքա երկու գոյնքս ընդ կրկին տեսութիւնս մեր. ի բնականն եւ ի ցանկութեանն. եւ այսպէս կորուսանեն զմեզ։ Եւ կրկին են սոցա հնարք զերծանելոյ. այսինքն, ի բնական տեսոյն, զի փախչիմք ի տեղեացն. եւ ի ստացականէն, զի զերկիւղն Աստուծոյ ի մեզ ստանամք. եւ այնպէս զերծանիմք ի կրկին տեսութեանց։ «Եւ այլ եւս եօթն օր, եւ ածից ջրհեղեղ»։ Տես զնարողութիւնն Աստուծոյ . զայն քան ամաց բազմութեան մեղացն՝ աւետիս տայ եթէ զեօթն օր միայն ապաշխարեն՝ ներեցից նոցա. վասն այն դնէ զբարի սպառնալիսն յետ եօթն աւուրցն։ Եւ յորժամ մտին ի տապանն՝ եւ փակեցաւ դուռն յետ եօթն աւուր, ապա եկն անձրեւ ջրհեղեղին։ Եւ այս եւս զանչափ մարդասիրութիւնն Աստուծոյ ցուցանէ. զի թէ յայնքան աւուրս յետ մտանելոյն ի տապանն ապաշխարեալ էին, ներէր նոցա։ Իսկ ի տապան մարմնոյ մերոյ՝ հարիւրր ամն նշանակէ զկատարումն կենաց մերոց. եւ եօթն ի մտանելն՝ զհիւանդութիւնն մեր որ է մուտ մահուն։ Եւ միւս եօթն յետ փակելոյ դրանն՝ յետ մահուն փակելոյ զգայութեացս։ Զայս յայտնէ թէ՝ յառողջութեանն կարեմք գտանել զներում. եւ յորժամ խոնարհիւմք ի մահ՝ յայնժամ եւս. որպէս յայտ է յառակ տնտեսին. որ է միտքն. եւ եթող պարտապանաց հոգւոյն եւ մարմնոյն. իսկ յետ մահու՝ վաղվաղակի ոչ տայ Աստուած զպատիժն. այլ ներէ մինչ ի վախճանն եօթն դարու կենցաղոյս. եւ ապա տանջէ, թէ պատարագօք եւ աղօթիւք եւ տրօք եւ ողորմութեամբ ոչ քաւեն զյանցանս. յայս խորհուրդս ննջեցելոյն եօթնօրէք եւ եօթն յիսնօրէք առնեմք. եւ ամսագլուխ եւ տարեբոլոր։ Իսկ ի տան եղեղեցւոյս՝ հարիւր ամն է բոլոր տարին. եւ եօթն՝ յիսնօրէքն եւ ամենայն կիրակէքն որ յեկեղեցին մտեալ ապաշխարեմք. եւ յետին է՝ աղուհացն որ փակեալ դրամբք արտաքոյ ելեալ ապաշխարեմք։ Եւ դարձեալ՝ հարիւր ամն՝ բոլոր օրն. եւ եօթն՝ ժամն յոր յեկեղեցին ի պատարագն մտանեմք. զի երեք աղօթիցն ի գիշերն կատարի. եւ երեք ողորմայն. եւ եօթներորդ պատարագն։ Եւ միւս եօթն՝ որ ի ժամ պատարագին անարժանքն առ դուրս ելանեն եւ ապաշխարեն զմեղս։ «Եւ սահանք երկնից բացան զքառասուրն տիւ եւ զքառասուն գիշեր»։ Որպէս որ զվերին եւ զներքին ջուրն բաժանեաց. եւ սահման եդ՝ որ ոչ անցանեն։ Նոյն դարձեալ զսահմանն բառնայ զայնքան աւուրց. եւ զաղբերս անդնդոց պատառեաց. եւ հաստատութիւն օդոյդ՝ այլ ոչ պահեաց զջուրն ի մէջ ամպոյն։ Եւ քառասուն թիւն՝ գոյացութիւն է արուի. եւ քառասուն գիշերն ի վերայ՝ լինի ութսուն. որ շնչաբերութիւն է իգի. զկենաց թիւն ի մահ փոխարկէ. եւ զգոյացութիւն ի կորուստ եւ յապականութիւն։ Զի մարդիկ փոխանակեցին զսահմանս արարչին. վասն այն եւ տարերք փոխեն զկարգ իւրեեանց։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր զՆոյ ոչ պահեաց յանկեան ուրեք կենդանի որպէս զենովք, քան թէ ի տապանն եդ։ Ասեն վարդապետք . թէ այսպէս էր եղեալ՝ նուազութիւն կարծէին ամենազօրին Աստուծոյ։ Այլ որ ի մէջ ջրոյն պահեաց կենդանի ցուցանէ զամենազօր կարողութիւնն Աստուծոյ. որպէս զերեք մանկունքն պահեաց ի մէջ հրոյն։ Դարձեալ՝ հաւաստի առնէ թէ՝ որպէս չնչին փայտիւ տապանաւն վերացոյց զբոլոր աշխարհս ի վերայ ջուրց. նոոյնպէս ի վերայ ոչնչի հաստատեալ է «եւ պահէ զամենայն բանիւ զօրութեան իւրոյ»։ Եւ դարձեալ հաստատէ զյարութեանն բան, թէ յորժամ հոգիանան մարմինք, այսպէս ճեպեալ բարձրանան յերկինս։ Եւ թէ ո՞րպէս հոգիանան մարմինք ոչ թէ ի բնութենէ իւրանց քակտին. այլ ծանրն եւ տգեղն եւ ապականութիւնն բառնի, եւ լինի թեթեւ մարմին. պայծառ եւ անչարչար. եւ անընդդիմահար։ Զոր օրինակ՝ օդն առնու զջուր ծովուն դառն եւ աղի. եւ անձրեւէ առ մեզ քաղցր եւ անուշ. ոչ թէ զբնութիւն փոխէ, այլ զդառն որակն. նոյնպէս եւ յայնժամ Հոգին Սուրբ ստանայ ի յարութեանն. եւ ըստ իւրում անապականութեան՝ անապականս գործէ եւ վերացուցանէ. ըստ այնմ, «առաքես զոգի քո եւ ստանաս զնոսա՝ եւ նորոգես զերեսս երկրի»։ Իսկ հնգետասան կանգուն բարձրանալ ջրոյն քան զամենայն լերինս ասէ. յամօթ այնոցիկ՝ որք ասեն մասնաւոր գալ ջրհեղեղին. այլ բոլոր զամենայն ծածկեաց։ Եւ դարձեալ՝ ընդ դէմ նոցա որք ասեն, թէ լերինք ոչ էին ի սկզբանէ. զի ասէ թէ, քան զամենայն լերինս բարձրացաւ ջուրն։ Այլ ի դրախտն ոչ եհաս. վասն զի ապականեալ եւ մեղաւոր ոչ էր ի դրախտն։ Այլեւ ամպք ոչ հեղուն զանձրեւ անդ. զի ի ներքոյ եւ խոնարհ են քան զդրախտն։ Երւ դարձեալ՝ ցուցանի թէ՝ որովհետեւ ջուրն հեղեղ ծածկեաց եւ սրբեաց զնոսա. եւ հուրն յերկրորդումն սրբեսցէ. ապա ուրեմն զի ջուր հեղեղին ի դրախտն ոչ եմուտ. եւ ոչ հուրն այեսցէ զնա։ Իսկ հնգետասան կանգունն՝ ցուցանէ թէ, ամենայն կենդանիք քան զհնգետասան կանգունն այլ ոչ բարձրանալ կարեն։ Իսկ ի մեզ զհինգ զգայութիւնս է իմանալ. որ իւրաքանչիւր ի նոցանէ՝ երեքկին է։ Այսպէս՝ տեսանելիք, տեսումն, տեսանել, ճաշակումն, ճաշակել։ Ճաշակելիքն գործիքն է. որ է զգայարանք. ե ճաշակելն գործն է որ առնէ . եւ ճաշակումն կիրքն է որ կրէ եւ ընդունի. նոյնպէս եւ այլքն. եւ ամենայն լինի ԺԵ. զի բոլոր ամենայն զգայարանօք երեքկին ի մէջ ծովու մեղաց ընկղմիք։ «Եւ յետ հարիւր յիսուն աւուր՝ յիշեաց Աստուած զՆոյ՝ եւ զգազանս»։ Յիսունն՝ ազատարար թիւ է. եւ երեք յիսունն՝ ի խորհուրդ երրորդութեանն. յիշելն Աստուծոյ՝ ոչ է իբրեւ զմերս զի յետ մոռանալոյն հետեւի. զի ոչ ուսանի Աստուած. եւ ոչ երբէք մոռանայ. եւ ոչ յետոյ յիշէ։ Եւ այս է պատճառն՝ զի միտքս մեր ունի սկիզբն եւ վախճան. վասն այն կարօտ է ուսման. եւ մոռանայ. զուսեալն. իսկ Աստուծոյն անսկիզբն է միտքն եւ անվախճան. յաղագս որոյ ոչ ուսանի եւ ոչ մոռանայ։ Այլ Աստուծոյ յիշելն՝ է միշտ անմոռաց պահել ի մտի։ Նոյնպէս եւ ողորմութիւնն Աստուծոյ՝ է միշտ, որ ոչ երբեք հեռանայ. որպէս լոյսն յարեւէ միշտ ծագի. այլ մեք բանամք զաչս եւ տեսանեմք. կամ խփեմք եւ խաւարիմք. նոյնպէս առ Աստուած՝ մեք մերձաւորիմք կամ հեռանամք։ «Եւ յետ հարիւր յիսուն աւուր՝ նուաղեցաւ ջուրն, եւ նստաւ տապանն ի լերինն այրարատու»։ Հարիւր եւ յիսուն օր բարձրացաւ ջուրն. եւ յետ հարիւր յիսուն աւուր՝ ցածացաւ. որ լինի տասն ամիս։ Եւ յետ քառասուն աւուր արձակեաց զագռաւն. երեք եօթն՝ որ արձակեաց զաղաւնին. որ լինի ԻԱ. եւ հինգ օր աւերեացն՝ որ լինի տարի մի։ Եւ երկրորդ ամիս՝ ասէ զեբրայեցւոցն որ է իար։ Եւ եօթներորդ՝ ասէ զթիւ ամսոյն Նոյի. որ է թշրին. եւ ի միւս տարին ի նոյն քանիս ամսոյն որ մտին՝ ելին ի տապանէն։ Եւ թէ յո՞ր աշխարհ է տապանն։ Ասեմք թէ գոն այլ հոմանուն մասիս եւ այրարատ. որպէս Կորդուաց լեառն. եւ ի Պաղեստին, եւ ի Գամիրս։ Այլ ճշմարտութիւնն յայտնապէս ի մերս Մասիս ցուցանէ վասն Դ պատճառի։ Նախզի՝ սա Այրարատ լսի։ Երկրորդ՝ զի ոչ ոք կարէ ելանել եւ տեսանել։ Երրորդ՝ նշան սրբոյն Յակօբայ Մծբնայ հայրապետին. եւ գեղն որ արկուռի. եւ անկեաց այգի եւ քաղաքն նախ իջաւան. ուր ինքն հանգուցեալ է ի տապանի։ Չորրորդ՝ յայտ է զի աշխարհս հայոց՝ երկու գետովն եւ տապանաւն առաւելու քան զբազումս։ Նախզի՝ իմաստութեան են պատճառք. զի տեսանելովն՝ զարարչութիւնն Աստուծոյ ի միտ ածեմք։ Եւ երկրորդ՝ զի երեք բարեխօս ունիմք առ Երրորդութիւնն Սուրբ։ Մին՝ զի որպէս տապանաւն պահեաց հայր Աստուած զՆոյ ի տունն՝ պահեսցէ եւ զմեզ։ Եւ երկու գետն՝ ի Բանն եւ Հոգին Սուրբ. որ բղխեն ի հօրէ. զի հրաւիրակք են մեզ յակն տանելով ուստի բղխեն սոքա։ Եւ թէ զի՞նչ տայր նոցա լոյս։ Ոմանք ձեղուն ասեն յապակէ շինեալ, եւ այլք ակն կայծ. կամ բիւրեղ. եւ այլք զնչխարս նախահօրն Ադամայ. զի յԱստուծոյ ձեռացն էր յօրինեալ՝ լոյս տայր նոցա։ Եւ թէ չունիս հաւատ՝ զփտեալ փայտն տես ի գիշերի։ Իսկ ի մերս տապանի ակն է լուսատու միտքն։ «Եւ արձակեաց զագռաւն սեւ». զի պատգամաբեր եւ ազդօղ է ագռաւն. որ ելեալ ի տապանէն խեղդեցաւ ի ջուրն. կաեմ ի գէշ մարմնոյ կենդանւոյ ինչ. կամ որպէս ասեն՝ Ներսէս անուն արուեստաւոր տապանին շինեաց իւր տուն ի վերոյ կողմանէ տապանին. եւ զի ոչ էր հրամանաւն Աստուծոյ՝ սատակեցաւ նա. եւ զնորա գէշն ուտէր ագռաւն։ Եւ ի տապան եկեղեցւոյ՝ ագռաւն նշանակէ զհերձուածօղսն եւ զմեղօք սեւացեալսն. զորս ի ժամ պատարագին արտաքս հանեն։ Եւ որպէս սեւութեամբ զմեղաւորս նշանակէ. նոյնպէս խառնակեր որպէս զհերձուածօղն՝ որ առ ամենայն ոք կերպափոխէ զինքն ընդ նոսա։ Եւ որպէս նա ընդ բերանն յղանայ եւ ժայթքէ. հերձուածօղքն ի բերանոյ չար վարդապետաց կրեն զսերմն ի միտսն. եւ բերանովն ժայթքեն զչար ծնունդն։ Իսկ ի տապան մերս մարմնոյ՝ ագռաւն է չար խորհուրդն եւ մեղքն. զոր ի մաստուն միտք հանեն արտաքս։ Այլեւ է անէծք ելեալ ի սրբոցն. եւ հանգչի յանձինս մեղուցելոց եւ պղծոց. որք ի մեղացն ջրոյ հեղեղեցան։ Իսկ աղաւնին երեք անգամ արձակեալ . ի մինն չգտաւ հանգիստ ոտիցն, դարձաւ ի տապանն. եւ ի միւսն եբեր ձիթենւոյ շիւղ ի բերանն. եւ յերրորդումն այլ ոչ դարձաւ։ Առաջինն նշանակէ զբան խրատու եւ զօրհնութիւնն արձակեալ յեկեղեցւոյ եւ ի մէնջ. որ յանխրատ եւ յանարժան անձն ոչ հանգչի. այլ դառնայ յիմաստուն հոգին, ուստի ելին ուսմունք եւ օրհնութիւնն։ Եւ նա ձեռօք ըմբռնէ. այսինքն գործով եւ աշխատութեամբ։ Իսկ վերջին աղաւնին այլ ոչ դարձաւ. զի խրատ իմաստնոցն եւ օրհնութիւնն եկեղեցւոյ՝ հանգչի յարժանաւոր հոգիս եւ բնակի ի նոսա, որ ցամաքեալ են ի շաղախմանէ մեղաց։ Իսկ միջին աղաւնին՝ որ դարձաւ ընդ երեկս, եւ ունէր տերեւ ձիթենւոյ, նշանակ է ապաշխարողացն. որք առնուն զշնորհս թողութեան ի ձեռս քահանայ ին։ Զի երեկոյն խառն է ի լուսոյ եւ ի խաւարէ. իսկ մեղաւոր անձն՝ ունի զլոյս հաւատոյ եւ յուսոյ ընդ խաւար մեղացն խառնեալ։ Իսկ աղաւնին միամիտ՝ քահանայն է. որ զթողութիւն բերանովն տայ. զի տերեւ է եւ ձիթենի. եւ շիւղմ արմատ է տերեւոյն . որ է իշխանութիւն քահանային. որ առեալ է ի Քրիստոս որ է ծառ կենաց։ Եւ ունի քահանայն զսկիզբն առ ինքն. եւ զծայր կատարման իշխանութեան առ խոստոովանօղն։ Իսկ ձիթենին որ է նիւթ լուսոյ եւ կանաչ է շնորհ թողութեանն. որ լուսաւորէ զմիտս եւ միշտ խնդութեամբ լնու։ Եւ տերեւն նախ է քան զպտուղն. զի քահանայն միայն զթողութիւն մեղացն շնորհէ. իսկ զարդիւնս գործոց բարեաց՝ յետոյ խոստովանօղն պտղաբերէ։ Իսկ ընդ երեկս՝ զի թէ յերեկոյ կենացն լինի հասեալ մեղաւորն եւ ապաշխարէ , զթողութիւն գտանէ։ Դարձեալ՝ երեք էր արձակումն աղաւնւոոյն։ Առաջինն՝ է խրատ առհասարակ մարդկան։ Միջինն՝ յորժամ գան ի հաւատս, ընդունին զշնորհս մկրտութեան։ Երրորդն՝ խրատ է յետ մկրտութեանն միշտ պահել զդաւանութիւնն հաւատոյն։ Դարձեալ՝ երեք անգամ խրատեմ զմեղաւորս։ Նախ քան զմեղս. եւ ի մեղս. եւ զկնի մեղացն։ Նախ խրատեմք՝ զի մի մեղիցեն. եւ ի մեղսն խրատեմք, զի դարձցին եւ ապաշխարեսցեն. եւ զկնի մեղացն՝ զի զգուշասցին յանձինս. եւ մի դարձեալ սխալեսցին ըստ առաքելոյն։ «Յորժամ կանգուն ի ցես՝ երկիր, զի մի գուցէ գլորիցիս»։ Յորոց փրկեսցէ մարդասէրն փրկիչ. եւ պահեսցէ անբասիր կենօք առ հասարակ զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ ի ջրհեղեղե մեղաց սուզմանէ. եւ յանկարծահաս բարկութենէ եւ ի պատուհասէ հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ առաջնորդեալ ի ծովածուփ կենցաղոյս հողմով իւրոյ, հասուսցէ ի նաւահանգիստն խաղաղութեան ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որով եւ ընդ որում Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ վայել է փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։