Զի՞նչ
է
իմաստութիւն։
Պատասխան։
Իմաստ
ութիւնն
հոմանուն
է
եւ
ի
բազում
տեսակս
որոշի.
եւ
բնաւքն
ամենայն՝
մտացն
են
ներգործութիւն.
վասն
այն
կոչի
իմաստութիւն
որ
է
իմացութիւն։
Ե
նախ
ասի
իմաստութիւն
նոցա,
որ
զբնութիւն
էիցս
քննեցին.
եւ
զշարժումն
լուսաւորացն.
որպէս
իմաստունքն
յունաց։
Եւ
է
գործի
իմացմա
ն
նոցա՝
յիշումն.
եւ
ենթակայ՝
երկնային
մարմինք՝
եւ
էութիւնք
եղելոց։
Երկրորդ՝
իմաստութիւն
ասի
զանազան
արուեստից
գիւտք.
ըստ
այնմ.
«Ո՞
ետ
կանանց
իմաստութիւն
նկարակերտութեան»։
Եւ
է
գորրծի
իմացման
նոցա՝
ձեռք
եւ
մատունք.
եւ
ենթակայ՝
նիւթք
երկրաւոր։
Երրորդ՝
իմաս
տութիւն
ասի
եւ
բանական
քննութիւն.
որք
բանիցն
տեղեկացեալ
ընտրեն
զստոյգն
ի
ստոյն։
Եւ
է
գործի
նոցա՝
տրամախոհութիւնն.
եւ
ենթակայ՝
բանից
զազազանութիւնք։
Չորրորդ՝
եւ
կատարեալ
իմաստութիւն
է՝
իմացմանն
հպիլ
յԱստուած
եւ
յԱստուածայինս
ի
հւգեւոր
եւ
յիմանալի
կեանս։
Ի
նոյն
խոկալով
սրել
զնա
եւ
ատել
զհեշտութիւն
զգայութեանցս։
Եւ
է
գործի
իմացմանս
այս՝
լոյս
հաւատոյն.
եւ
առաջադրեալ՝
Աստուածայինքն
եւ
իմացականքն։
Եւ
զայս
իմաստութիւնս
Տէրն
հաւատ
կոչէ.
եւ
Յօհաննէս
լոյս .
եւ
Սողոմոն
իմաստութիւն։
Եւ
այս
է
պատճառն.
զի
լոյս
հաւատոյն
հեղումն
է
յԱստուծոյ
առ
իմացումն
մարդոյ։
Եւ
ըստ
որում
իմացումն
է
մեր՝
իմաստութիւն
կոչի։
Եւ
ըստ
որում
լոյս
շնորհաց՝
հաւատ
եւ
լոյս
անուանի։
Եւ
իմաստութիւնս
այս
երիւք
տարորոշի
յայլ
երիցն։
Նախ՝
ըստ
առաջ
եդելոյն.
զի
առաջ
եդեալք
սորա
են
Աստուածայինքն
եւ
իմանալ
իք.
իսկ
նոցայն՝
մարմնականք
եւ
զգալիք։
Երկրորդ՝
ըստ
պատուոյն.
զի
այս
երկնային
եւ
վերուստ
իջեալ.
իսկ
այսոքիկ
երկրաւոր
եւ
շնչաւոր
որպէս
ասէ
առաքեալն։
Երրորդ՝
ըստ
կատարման.
զի
այս
յետ
փոխման
զյոյսն
ունի
լծակցեալ
անմահութեան
եւ
խնդութեան.
իսկ
այնոքիկ
կորստակա
ն
եւ
անցաւոր։
Հարցումն։
Զի՞նչ
է
Իմաստասիրութեան
անուն,
եւ
զինչ
Իմաստակն,
եւ
զի՞նչ
Իմաստունն,
եւ
զի՞նչ
Իմաստութիւն։
Պատասխան։
Իմաստասէր
իմանամք
զայն՝
որք
ըստ
արտաքին
փիլիսոփայիցն
կրթուծեան
են
վարժեալք.
որպէս
Պղատոն
Արիստոտէլ,
եւ
այլքն։
Եւ
իմաստակ
կոչին՝
որք
միոյ
արհեստի
են
գլուխ՝
որպէս
քերականութեան.
ճարտասանութեան.
աստղաբաշխութեան.
եւ
այլք.
որպէս
պիհռոնացիք
ակադիմեանքն.
որք
հակառակ
կոչին։
Իսկ
իմաստունն
ըստ
երկուց
եղանակաց
իմանալի
է։
Առաջինն
խոհեմք
եւ
իմաստունք
բնականապէս.
որպէս
նահապետքն
առաջինք.
աբրահ
ամ.
Իսահակ.
Յակոբ.
Յոբ.
Կուռնէլիոս.
եւ
այլքն։
Երկրորդ՝
շնորհիւ
ընկալեալք
որպէս
Բեսէլիէլի.
Եղիաբ
ուրիեանց .
եւ
սողոմոն։
Վասն
զի
յԱստուծոյ.
առին
եւ
կոչեցան
իմաստունք։
Իսկ
իմաստութիւն
միայն
Քրիստոս
ասի
ըստ
Պօղոսի.
«Քրիստոս՝
Աստուծոյ
զօրութիւն
եւ
Աստուծոյ
իմասիութիւն».
Վասն
հանճարոյ
Հարցումն։
Զի՞նչ
է
հանճար։
Պատասխան։
ար՝
զկատարումն
ասէ.
եւ
ստուգաբանի՝
անճար
եւ
անխափան
լինի
կատարումն
նորին։
Դարձեալ
հանճար
ասի,
զի
առ
յապայն
ունի
զկատարումն։
Իսկ
սահմանօրէն,
հանճարն
կարծիք
է
կապեալ
ընդ
ուղիղ
խորհրդոյ։
Նախ՝
զի
իմաստնոց
ուղիղ
է,
եւ
անմտաց
կարծիք։
Երկրորդ՝
կարծիք
է
զգայութեանց,
եւ
ուղիղ
իմացմամբ։
Երրորդ՝
կարծիք
է,
զի
ի
ներկայս
ո՛չ
է։
Եւ
ուղիղ
խորհուրդ,
զի
յապագայն
լինելոց
է։
Այսպէս
սուրբն
Ներսէս։
Դարձեալ
վասն
Հանճարոյն
եւ
Իմաստութեան
եւ
Գիտութեան
Հարց։
Զի՞նչ
է
Հանճարն՝
իմաստութիւն՝
եւ
գիտութիւն։
Պատասխան։
Նախ՝
հանճարն
է
բնական
իմաստութիւնն
շնորհական։
Իսկ
գիտութիւն
է
ըստացականն։
Դարձեալ՝
հանճարն
է
ի
բնականականն.
գիտութիւնն
յուսումնականն.
եւ
իմաստութիւնն
յԱստուածաբանականն։
Դարձեալ՝
հանճարն
է
յարհեստ
ն.
իմաստութիւնն
ի
բանն.
եւ
գիտութիւնն
առ
երկոքինն.
այսինքն
ի
յարհեստն
եւ
ի
բանն։
Դարձեալ՝
հանճարն
է
հանդերձելոյն.
իմաստն
ներկային.
գիտութիւնն
անցեալ
ժամանակին։
Դարձեալ՝
հանճարն
է
տրամախոհութեանն.
զի
կարծիք
է
կապեալ
ընդ
ուղիղ
խորհրդոյ.
իմաստութիւնն
իմացմա
նն.
գիտութիւնն
յիշողութեանն։
Դարձեալ՝
հանճարն
է
ի
գիրս
արտաքին.
իմաստութիւնն
ի
սուրբ
գիրս.
գիտութիւնն
ի
մեկնութիւն
նոցին։
Դարձեալ՝
հանճարն
է
ի
սկիզբն.
իմաստութիւնն
ի
մէջն.
գիտութիւնն
ի
կատարումն։
Դարձեալ՝
իմաստութիւնն
է
բանին.
զի
նորա՛
է
իմանալն.
գիտութ
իւնն
ցասմանն.
զի
նորա
է
ընտրելն.
եւ
հանճարն
ցանկութեանն.
զի
նորա
է
յանճարն
տռփիլ։
Այլ
ոմանք
ասեն
թէ՝
հանճարն
ցասմանն
է
արիութիւն.
եւ
գիտելն
ցանկութեանն.
ըստ
որում.
«Ո՛չ
գիտաց
զկին
իւր»։
Դարձեալ՝
ըստ
այսմ
կարգի
իմաստութիւն
է
հաւատն.
գիտութիւն
յոյսն.
հանճար
ն
սէրն։
Դարձեալ՝
իմաստութիւնն
պատշաճի
հօր
ըստ
կարողութեան.
եւ
գիտութիւնն
որդոյ
իբր
բան.
եւ
հանճարն
հոգւոյն
բղխման։
Որպէս
ասէ
իմաստունն.
«Աստուած
իմաստութեամբ
հիմունս
էարկ
երկրի.
խորհրդով
եւ
հանճարով
իւրով
զանդունդս
պատառեաց»։
Է
եւ
այլք
ուրեք
զանազանութիւ
ն
հանճարոյ
եւ
իմաստից
ի
յայլ
վարդապետաց
ասացեալ։
Սակայն
այլ
եղանակաւ
է
քան
զասացեալս
բնականաբար
ի
մէնջ։
Այսպէս
ասեն
եթէ՝
իմաստութիւն
եւ
հանճարն
զանազանին։
Զի
իմաստութիւնն
է
ճանաչումն
Աստուծոյ
բացարձակապէս.
իսկ
հանճարն
է
ճանաչումն
համեմատաբար.
այսինքն
համ
եմատելով
զստեղծուածս
առ
ստեղծօղն։
Դարձեալ՝
զանազանութիւն,
զի
հանճարովն
ճանաչի
Աստուած
լուսաւորութեամբ
լսելոցն
ի
գիրս
սուրբս.
իսկ
իմաստութեամբ
ճանայի
Աստուած
ըստ
ինքեան։
Դարձեալ՝
հանճարովն
ճանաչեմք
զԱստուած.
այլ
իմաստութեամբն
ճանայեմք
զքաղցրութիւն
նորա։
Դարձեալ՝
ասեն
թէ՝
հանճարովն
եմք
նախատեսք.
այլ
իմաստութեամբն
հասունք։
Այսքան
առ
այս։
