Որպէս
ի
վերդ
ահա
ի
թղթոջ
Մուրտիկեանցն
ասացաք,
պատասխանիք
թղթոցն
մեծին
Պօլսոյ
և
այլ
տեղեացն
որք
մնացին,
և
ո՛չ
յղեցան
յայնժամ
յամսոյս
ԻԱ,
այժմ
լրացեալք
յղեցան:
Որք
են
այսք:
Թուղթ
առ
մեծին
Պօլսոյ
Պատրիարք
Զաքարիա
վարդապետն ,
ծանուցանելով
յառաջագոյն
զմահ
թարջիման
Ստեփանին,
որ
սակս
հիւանդութեան
ընդ
թղթաշէն
ֆռանկացն
ո՛չ
կարացեալ
գնալ՝
մնաց
աստ.
որպէս
ասացաւ
ի
յունվարի
ԻԹ.
և
կացեալ
ի
նոյն
հիւանդութեան,
և
ուռուց
ևս
բերեալ՝
յապրիլի
ԺԸ
մեռաւ:
Եւ
թէ
յորքան
ժամանակս
եկաց
ի
հիւանդութեանն,
որ
շաբաթ
ո՛չ
անցանէր՝
որ
նա
ազատ
լիցի
ի
հիւանդութենէ:
Եւ
ի
գնալ
փոքր
ֆռանկին,
մեծն
ըստ
մեծի
մասին
վասն
այն
ո՛չ
գնաց,
թէ
ես
առանց
թարջիմանի
գնալ
ոչ
կարեմ ,
իսկ
իբրև
ետես
թէ՝
նա
ո՛չ
յառնէ
ի
հիւանդութենէն,
եթող
և
գնաց
նա
ևս:
Եւ
նա
աստ
մնացեալ՝
մեռաւ
վերջապէս:
Զորոյ
որպիսութիւնն
երկարապէս
գրեցին
վարդապետքն
մեր՝
այսինքն՝
գլխաւոր
եպիսկոպոսունքն,
առ
եղբայրն
նորին
Պետրոսն.
և
ինքն
սրբազան
վեհն
ևս
զթուղթ
գրեաց
առ
նոյն
թարջիմանի
եղբայր
Պետրոսն,
ծանուցանելով
ի
կարճոյ
զորպիսութիւն
և
զմահ
եղբօրն
և
մխիթարելով:
Մի՛
կարծիղես
ասէ
թէ՝
յանտիրութենէ
և
յանպահպանութենէ
եղև
այնպէս,
զի
միշտ
ի
ներքոյ
ակնարկութեան
մերոյ
էր:
Այլ
զկատարեալ
որպիսութիւնն
նորին,
և
ի
կողմանէ
վարձուն,
և
որպիսաբար
կեալն
նորին,
և
ո՞րքան
հիւանդանալն,
ահա
գլխաւոր
միաբանքն
սրբոյ
Աթոռոյս
գոլով
տեղեակք
և
ականատեսք,
քեզ
գրեցին,
ուստի
մեք
այլ
ո՛չ
երկարեցաք,
անտի
իմա :
Եւ
ի
կողմանէ
իւր
տարեկան
վարձուն,
ԱՃՀԴ
ղռուշ
և
ԺԲ
փարայ
էր
մնացեալ,
զոր
ահա
գրեցաք
պատրիարքին
տալ
քեզ:
Իսկ
զառեալն
ի
վարձուն
թէ
ո՞րպէս
փչացոյց,
ի
վարդապետաց
գրոյն
իմա՛:
իսկ
հանդերձք
նորին
և
այլ
քանի
մի
ինչք
զորս
ունէր,
ահա
բօղչայով
գոն
աստ
ի
պահեստի.
(որոց
զդաւթարն
յղեաց
առ
պատրիարքն
աի
և
սա
տեսցէ
),
զոր
ինչ
կամիս
ասէ
առնել՝
դու
գիտես:
Զայս
Բ
թուղթս
յղեաց
առ
պատրիարքն
տալ
նմա:
Եւ
զկատարեալ
որպէսն
նորին,
ինքն
սրբազան
վեհն
ևս
գրեաց
սմա
այսպէս:
Զի
առաջին
տարւոյ
վարձն
անդ
առեալ
էր
յինքենէ,
(որ
էր
ԵՃ
ղռուշ
):
Իսկ
երկրորդ
տարւոյն,
այսինքն՝
ՌՄԻԵ
թուականին,
աստ
կամեցաւ
առնուլ,
զի
յայլոց
պարտս
առնէր
աստ,
և
չունէր
որ
տայր.
զվարձն
ա՛ստ
առնուլ
կամեցաւ,
զի
զպարտսն
տացէ:
Ուստի՝
զպայմանագրեանսն
զորս
ի
Պօլիս
ընդ
պատրիարքին
տուեալ
և
առեալ
էին
միմեանց,
բերել
ետ
անտի,
զի
աստ
առնուցու
զվարձն,
որ
և
ի
նոյն
առաջին
ամին
իւրում,
այսինքն՝
ի
ՌՄԻԴ
թուոջն
և
ի
նոյեմբերի
ամսեանն,
սկսաւ
առնուլ
զվարձն
առաջիկայ
ՌՄԻԵ
թուականին,
և
ղապզ
տալ
Մկրտիչ
վարդապետին:
Եւ
մինչև
ցնոյն
ՌՄԻԵ
թուոյ
հոկտեմբերի
վերջն՝
որ
է՛
տարի
մի,
էառ
ի
Մկրտիչ
վարդապետէն
ԲՃԿԵ
ղռուշ,
ընդ
մօհրով:
Որ
էր
երկար
թուղթ
մի,
զոր
յղեաց
այժմ
առ
սա,
տեսանել՝
և
նորին
եղբօրն
ևս
ցոյց
տալ:
Եւ
բաց
յայսմանէ,
Ի
ղռուշ
ևս
էառ
զի
քիւրք
շինել
տացէ
վասն
իւր,
և
այլ
չշինեալ՝
ետ
մեծ
ֆրանկին,
զի
պա՛րտ
էր
նմա:
Որ
ընդ
վերնոյն
եղև
ԲՃՁԵ
ղռուշ:
Իսկ
թէ
ի
ժամ
շինման
քեարխանային,
և
թէ
ի
հիւանդութեանն,
թէ
պաչգև՝
թէ
ողորմութիւն
էհաս
նմա
ՂԷ
ղռուշ:
Եւ
ի
նոր
գալն
աստ,
ասաց
թէ
աւելի
խարջ
եմ
արարեալ
ի
ճանապարհին,
և
էառ
ի
մէնջ՝
ԱՃԾԲ
ղռուշ:
Որ
եղև
բովանդակ
նմա
հասեալ
դրամն՝
հինգ
հարիւր
երեսուն
և
չորս
ղռուշ:
Զոր
ընդ
վայր
փչացոյց
ասէ
այնպէս,
զի
յորժամ
մեռաւ,
պարտք
մնաց,
զոր
երկարօրէն
գրեցին
վարդապետքն
եղբօրն,
գլխաւորապէս
Ծ
ղռուշ
մեծ
ֆռանկին
էր
տալոյ
ասէ,
և
Խ
ղռուշ
փոքր
ֆրանկին,
որք
ի
գնալն
առին,
իսկ
մնացեալն
փչացուցեալ
էր,
այնպէս,
որ
ի
մեռանելն
փարայ
մի
չերևեցաւ,
և
ԻԵ
ղռուշ
ԻԸ
փարայ
պարտս
ունէր
ասէ՝
զոր
մեք
ետուք
յետ
մեռանելոյն:
Պահողացն
ևս
ետուք
ասէ
ԺԵ
ղռուշ,
զի
որքան
եկեալ
էր՝
զի
որքան
եկեալ
էր,
տան
միում
ծանօթացեալ
էր
ի
գեղջն,
որք
միշտ
ծառայեալ
էին
նմա,
մանաւանդ
ի
ժամ
հիւանդութեան:
Իսկ
ինքն
բան
ինչ
ո՛չ
էր
տուեալ
նոցա,
վասն
այն
մեք
ետուք:
Եւ
թողեալ
ասէ
զայնս,
որք
ի
մէնջ
իբրու
պարգև
և
ողորմութիւն
են
հասեալ
նմա,
և
զճանապարհի
ծախսն,
ի
կողմանէ
վարձուն
որ
ընդ
մոհրով
ԲՃԿԵ
ղռուշ
է
առեալ,
ր
Ի
ղռուշ
ևս
որիշ,
ԻԵ
ղռուշ
և
ԻԸ
փարայ
պարտքն
մնացեալ
զոր
ետուք,
և
պահողաց
ԺԵ
ղռուշ
վարձն
լինին
ի
միասին
ասէ՝
երեք
հարիւր՝
ԻԵ
ղռուշ
և
ԻԸ
փարայ,
որ
ի
կողմանէ
իւր
տարեկան
վարձուն
է
հասեալ
ասէ
առ
ինքն,
զոր
աստ
տուեալ
եմք,
և
մնացեալ
է
ի
նորին
վարձուն՝
ԱՃՀԴ
ղռուշ
և
ԺԲ
փարայ,
զոր
տացես
ասէ
եղբօրն,
և
ղապզ
առեալ
յղեսցե՛ս
առ
մեզ:
(Որպէս
եղբօրն
ևս
գրեցաւ
):
Եւ
ֆրանկացն
և
սմա՝
որիշ
աշխանայ՝
և
աշչի,
և
շաբաթոց
թային
ունէին
կապած
դաւթարով,
զորոյ
զդաւթարն
ևս
յղեաց
տեսանել՝
և
նորին
եղբօրն
ևս
ցուցանել,
զի
գիտասցէ
թէ՝
ի
կողմանէ
կերլեաց՝
և
նմանապէս
հանդերձից՝
չունէր
ինչ
պակասութիւն,
այլ
ընդ
վայր
և
ի
զուր
զայնքան
դրամն
փչացոյց:
Զի
մեք
զամենայն
ինչ
տուեալ
եմք
ըստ
բաւականին:
Իսկ
կտակ
ոչ
ունէր
ասէ
զի
գրէաք,
զի
ի
մեռանիլն
ո՛չ
կտակ
արար,
և
ո՛չ
բերանով
բան
ինչ
աստ,
ո՛չ
խոստովանեցաւ
գոնեայ՝
և
ո՛չ
սրբութիւն
էառ:
Թէ
և
ի
մերայնոյն
յորդորօղք
շատ
եղեն,
այլ
չլուաւ:
Զսոցին
ամենեցուն
երկարապէսն
վարդապետքն
գրեցին
եղբօրն,
և
աստ
կարճ
գրեցաւ:
Իսկ
և՝
թուղթն
որ
այժմ
եկեալ
էր
ի
սմանէ,
գրեցեալ
էր
ի
մարտի
ԻԶ:
Որ
գրէր
զհասանիլ
անդ
մեծ
թղթաշէն
Մուսի
Բէյսօն
Յովսէփին:
Որ
անդ
ևս
որպէս
աստ՝
յոյժ
լրբութիւն
և
զջինկեանայութիւնս
էր
արարեալ
և
Զ
տարւոյ
վարձ
խնդրեալ:
Ուստի՝
գրեաց
սրբազան
վեհն
թէ՝
կշռեցէք
այդու,
թէ
մեք
ի
դմանէ
զի՞նչ
եմք
կրեալ
յայնքան
ժամանակին,
որ
աստ
էր:
Եւ
յետ
յոյժ
անհամութեանն,
իւրեանց
էլչուն
ևս
գանգատեալ
էր,
և
նոքա
իւրեանց
դատաստանաւն
չէին
հասուցեալ
նմա
ինչ
յայն
դաւոյն:
Ապա
անդ
նստեալ
էր,
և
գրեալ
ի
Փարէզ:
Իսկ
պատրիարքն
և
Նազարէթն
պատասխանեալ
էին
թէ
մեր
մեծաւորն
զոր
ինչ
մեզ
գրեալ
է
զայն
կուտամք,
և
աւելի
ինչ
ոչ
տամք
քեզ,
և
որքան
աստ
նստիս
քեզ
վեց
աւուր
խարջ
միայն
կուտամք
և
ոչ
աւելի,
դու
որքան
աւելի
նստիս
ի
քոյդ
քէսայէն
կուտես:
Եւ
առ
այս
սրբազան
վեհն
գրեաց
թէ
զի՞նչ
օգուտ,
որ
թարջիմանն
մեռաւ,
կենդանի
մնայր
և
գայր
յայդր,
զամենայն
անհամութիւնս
և
զլրբութիւնս
դոցա
պատմէր,
իմանայիք
թէ
մեք
զի՞նչ
կրեալ
ի
դոցանէ,
որք
վիրաւորեցին
զմեզ
ի
սիրտ
և
յոգի,
և
ինքն
ևս
ի
նոցանէ
վիրաւորիւր
և
ամաչէր
ևս
ի
մէնջ
սակս
դոցին
անհամութեանցն
և
խաբեբայութեանցն:
Որք
Բ
տարի
և
կէս
աստ
մնացեալք,
զկեանս
մեր
կեղեքեցին,
և
ամենայն
բանից
և
գործոց
մերոց
զխափանումն
տուեալ
ինքեամբք
զբաղեցուցին,
զայնքան
դրամն
մեր
ի
զուր
վատնեցին,
և
վերջապէս
զոչինչ
շահս
ցուցին
մեզ:
Ապա
փոքր
թղթաշէնն
զիւր
Գ
տարւոյ
վարձն
առեալ
ի
մէնջ՝
հանդերձ
ծախիւք
գալոյն
և
դառնալոյն,
շնորհակալութեամբ
դարձաւ
անդ:
(Որպէս
ասացաւ
այս
ի
հոկտեմբերի
ԻԸ
):
Իսկ
այդ
մեծ
ջինկեանայդ
որ
զթարջիմանի
տկարութիւնն
և
զայլ
ինչ
պատճառելով
աստ
մնաց
քանի
մի
ամիս
ևս՝
իբրու
թէ
զաւելի
իմն
ոսկր
ի
ձեռն
արկցէ,
որպէս
թէ
պարզերես
իցէ
առ
մեզ,
և
լաւ
արհեստ
իցէ
ծաղկեցուցեալ
աստ,
սկսաւ
վեց
ամաց
վարձ
պահանջել
ի
մէնջ,
հանեալ
զխաբէական
գիր
իմն,
թէ
այս
իմ
պայմանագիրս
է,
որ
այսպէս
է
գրեցեալ:
Այլ
մեք
զոր
ինչ
պատասխանեցաք
նմա
յայնժամ,
գրեալ
եմք
քեզ
ասէ
յառաջ.
(որպէս
ասացաւ
ի
յունվարի
ԻԹ,
և
յետոյ
ևս
սակաւուք
ի
ԻԹ
մարտի ,,
և
այլ
յառաջ
)
որ
թէ
տակաւին
յայդր
իցէ
ասէ,
ըստ
այնմ
գրեցելոյ
պատասխանի
տուեալ,
ի
բա՛ց
արասցես
ի
քէն,
նաև
զոր
այժմս,
գրեմ,
պատասխանեսցե՛ս:
Նախ՝
զի
յամենայն
ազգս
ո՛չ
երբէք
գոյ
այսպիսի
դատաստան,
թէ
Գ
տարի
ծառայեսցէ
ոք
և
Զ
ամաց
վարձ
առնուցու:
Երկրորդ
և
զայն
Գ
ամաց
վարձն
ևս
յայնժամ
կարէ
իրաւամբ
խնդրել
և
առնուլ,
մինչ
զգործ
իմն
յառաջացուսցէ:
Ապա
թէ
ո՛չ,
զոր
ինչ
և
տայցէ
նմա
տէր
գործոյն,
ոչ
եթէ
վարձ
համարի
նմա,
այլ
իբր
ողորմութիւն:
Ա՛րդ՝
դա
եկն
աստ
թուղթ
հանելոյ
և
աշակերտ
ուսուցանելոյ,
ոչ
ըստ
կարգին
զլաւ
թուղթ
կարաց
հանել.
և
ոչ
զաշակերտս
ուսոյց:
Մեք
ևս
եթէ
վարձ
չտայաք
դմա,
իրաւունս
ունէաք,
այլ
զմեր
պատիւն
պահելով
ետուք,
թէպէտ
դոքա
անամօթք
էին,
Գ
տարի
թէպէտ
չէր
լրացեալ,
այլ
լրապէս
ետուք,
(որպէս
և
ի
յունվարի
ԻԹ
և
ի
հոկտեմբերի
ԻԸ
ևս
ասացաւ
):
Երրորդ՝
թէ
յիրաւի
էր
այդ
ասէ,
ընդէ՞ր
ընկերդ
ևս
ո՛չ
ասաց
աստ
դմա,
այլ
միայն
զԳ
տարւոյ
վարձն
առեալ
գնաց:
Ո՛չ
ապաքէն
նա
ևս
քո
ընկեր
էր,
և
երկուցդ
ուղարկօղն
ևս
նոյն
մարդն
է:
Կամ
թէ
որ
այդպէս
պայման
գոյր,
ընդէ՞ր
ի
սկիզբն
ոչ
ասացեր
մեզ:
զի
մեք
հարցաք
իւրեանց
թէ՝
ձեր
վարձն
ինչ
է,
ասացին
թէ՝
միոյս
վարձն
ԹՃ
ղռուշ
է,
և
միոյս
ԶՃ,
զգիր
իմն
ֆռանկերէն
կարդային
և
այսպէս
ասէին,
այլ
Զ
տարուոյ
անուն
չկայր:
Մանաւանդ՝
Գրիգոր
Աղայն
որ
դոցա
ուղարկել
տուօղն
է,
մեզ
գրէ
թէ՝
ընդ
Մուսի
Ալէքսանդր
Աղային
խօսեցաք,
որ
Գ
տարի
մնան
յայդր,
և
զիւրեանց
Գ
տարւոյ
վարձուց
կէսն
յայդր
առնուն
ի
քէն,
և
յորժամ
զարհեստն
յառաջացուցեալ՝
զաշակերտս
ուսուցանեն,
և
ի
քէն
զշնորհակալութեան
թուղթ
ունելով
դարձցին
յերկիր
իւրեանց,
յայնժամ
և
զկէս
վարձուն
անդ
առնուցուն:
Արդ՝
Գրիգորն
որ
ուղարկօղն
է
ա՛յսպէս
գրէ,
մեք
այդ
լրբիդ
որպէս
հաւատամք:
Չորրորդ՝
մեզ
գրէ
Գրիգորն
թէ՝
Բ
վարպռտաց
վարձն
ի
տարին
Ըճ
ռուփի:
Իսկ
ռուփին
իւր
գնովն՝
որ
զմինն
Լ
փարայ
եթէ
հաշուեմք ,
լինի
ԱՌ
ԲՃ
ղռուշ,
իսկ
թէ
աւելորդով
հաշուեմք,
որ
ի
Բասրայու
կողմունսն
մինն
ԶՂ
փարայ
տան,
լինի
ԱՌԴՃԽ
ղռուշ:
Իսկ
դոցա
յորժամ
հարցաք
ասացին,
թէ՝
միոյս
վարձն
ԹՃ
ղռուշ
է,
և
միոյս
ԶՃ
ղռուշ
որ
լինի
ԱՌԵՃ
ղռուշ:
Քան
զԳրիգոր
Աղայի
գրեալն
աւելի:
Այլ
մեք
զԳրիգոր
Աղայի
գրեալն
թողեալ,
զիւրեանց
ասացեալն
ետուք,
զի
մի
լիցին
կիսասիրտ:
Մանաւանդ՝
երբ
ասացաք
թէ՝
վարձուց
կէսն
աստ
պարտիք
առնուլ,
և
զկէսն
ի
ձեր
երկրոջն,
աղաչեցին
զմեզ
թէ՝
յայս
երկրէս
պիտի
իրս
առնումք՝
որ
տանիմք
անդ
ծախեմք,
խնդրեմք
աստ
տալ:
Գիտէին
ի
հարկէ,
որ
ի
վերջն
սևերես
դառնան,
և
անդ
առնուլ
ոչ
կարեն,
վասն
այն
աստ
առին ,
մեք
ևս
լսելով՝
աստ
ետուք:
Մեք
այսպէս
յամենայն
կողմանէ
զդոսա
շահել
ջանացաք,
դոցա
յամենայնի
զտմարդութիւնս
ցուցին,
մանաւանդ
այդ
ջինկեանայդ:
այժմ
ինչ
իրաւունս
ունի,
որ
Զ
ամաց
վարձ
պահանջէ:
Կամէի
ասէ
առ
դոցա
էլչին
ևս
գրել
զդոցին
լրբութիւնն,
այլ
յանուն
մեր
խնայելով
չգրեցի:
Այլ
դուք
որպէս
և
պատասխանեալ
էք,
այլ
այնպէս
բարւոքապէս
պատասխանեալ
կորուսջիք
ի
բաց:
Եւ
զայս
ևս
ասասջի՛ք
թէ
ձեր
ուղարկօղն
Գրիգորն
է,
Դ
տարւոյ
վարձ
է
գրեալ,
դուք
երթայք՝
ո՛վ
ոք
որ
զայդ
պայմանեալ
է
ձեզ՝
ընսդ
նմա
խօսեցարուք,
մեք
ձեզ
աւելի
փարայ
մի
չենք
տալ:
Մանաւանդ՝
որպէս
յառաջ
գրեալ
եմ
ասէ
և
դուք
ևս
ասացեալ
էք,
որքան
աւելի
նստի
յայդր՝
յիւր
քէսայէն
է:
Դուք
փարայ
րտայք.
այլ
միայն
զնաւլուն,
և
մինչև
ցիւր
երկիրն
զծախսն
ճանապարհի:
Թող
յիւրեանց
երկիրն
երթան
անդ
խօսօղն
կու
խօսի,
զի
գրեալ
յառաջ
Դեւօյին
և
Մարգարին
և
Գրիգորին
զանցս
զայս,
(որպէս
ասացաւ
ի
յունվարի
ԻԹ
):
Դուք
յայդր
չխաբուիք:
դուք
իրաւունս
ունիք
զայս
ևս
ասելոյթէ՝
մեք
ոչ
զդա
բերօղն
եմք,
և
ոչ
վարձուց
պայման
զնօղն,
ո՞վ
ոք
որ
զդա
յղեալ
է,
թող
երթայ
ընդ
նմա
խօսի:
Եթէ
հարկաւորիցի ,
զայս
թուղթս
թարգմանել
տուր,
և
էլչուն,
զի
յորժամ
շատ
ստիպէաք
թէ՝
զլաւ
թուղթ
ընդ
է՞ր
ո՛չ
հանէք,
ասէին,
ի
մեր
թագաւորէն
ծածուկ
եմք
եկեալ,
եթէ
իմանայր,
սպանանել
կուտայր
զմեզ:
Ուստի
ո՛չ
կարեմք
լաւ
թուղթ
հանել.
զի
երկնչիմք
թէ
հռչակիցի,
և
չկարիցեմք
գնալ
յայն
երկիրն:
Արդ՝
թող
իմանայ
էլչին
և
իրաւունս
առնէ,
եթէ
թագաւորն
զայս
չգիտէ՝
և
ընդդիմութիւն
է
նմա,
ո՞ւր
եկին
աստ:
Ահա
իւրեանց
թագաւորին
նենգեցին
որ
եկին
ընդ
դէմ
նորա
հրամանին,
մեզ
ևս
նենգեցին,
զի
զայսքան
դրամս
մեր
փչացուցին
մինչ
է
բազումս,
և
օգուտ
մէկ
փարայի
չափ
ո՛չ
ցուցին:
Թող
լսօղքն
զիրաւունս
առնեն,
զի
մեք
զդոսա
բռնութեաբ
և
խաբէութեամբ
չբերաք
այլ
ինքեանք
եկին
վասն
իւրեանց
օգտին:
Մեք
յամենայնի
զդոսա
շահեցաք,
և
դոքա
զմեզ
զրկեցին,
դեռ
ևս
իւրեանք
առնեն
զլրբութիւնս:
Եւ
բազում
առ
այսոսիկ
բանք
և
պատւէրք:
Օրինակ
սորին
և
բոլորագրահամար
տետրոջն
է,
յերեսն՝
ՉԺԲ ,
ՉԺԳ,
ՉԺԴ,
ՉԺԵ,
ՉԺԶ,
ՉԺԷ:
Թուղթ
ևս
գրեաց
դարձեալ
առ
պատրիարք
Զաքարիա
վարդապետն,
որ
տրտնջէր
թէ՝
գրեցելոցս
պատասխանի
ոչ
գրես:
Առ
որ
ւ
սրբազան
վեհն
գրեաց
թէ՝
զհարկաւորաց
պատասխանիսն
գրեմք,
իսկ
զանհարկաւորօքն
եթէ
զանց
առնիցեմք,
զի՞նչ
մեղանչեմք:
Ապա
դու
որ
զհարկաւոր
գրեցելովքն
մեր
առ
քեզ
քանիցս
կրկնմամբ՝
զանց
առնես
և
զնշան
մի
չերևեցուցանես,
մեք
զի՞նչ
արասցուք:
Եբեր
օրինակ
զայն՝
որ
ի
մարտի
ԻԲ
և
ի
յունվարի
ԻԹ
գրեաց
վասն
Բասրայու
անդ
յղեալ
դրամոյն.
և
Բաղդատու
զի
աստ
հասուսցէ
զայնս,
և
վասն
Թօխաթու
վախճանեալ
տէր
Մատթէոս
քահանայի
բանին՝
որոց
չգիտէր
զպատասխանիս
ինչ:
Սոքա
են
մեծ
և
հարկաւորք
ասէ,
եթէ
քոյդ
գրեալք:
Եւ
հարկեաց
գրել
զորպէսն
այն
դրամոցն,
թէ
հասեա՞լ
են
առ
ինքն,
թէ
ոչ:
Նաև
զբանից
տէր
Մատթէոսին,
որում
և
հետևիլ.
զի
սակաւ
դրամ
չէ
ասէ,
մեղք
է
Աթոռոյս:
Ծանոյց
աստ
զնուազիլն
մտից
սրբոյ
Աթոռոյս,
և
զելից
առաւելուլն,
և
ի
վերայ
այսր
զխախտին
սեան
սրբայ
տաճարին,
և
այնր
աղագաւ
զվարպետս
բերելն
ի
Վանայ
առ
ի
շինել,
որ
փոքր
իրօք
ո՛չ
գայ
ասէ
ի
գլուխ:
Մահտեսի
Գասպար
Ամիրային
ես
ո՛չ
գրեմ
ասէ
զայսպիսի
բան,
դու
ծանո՝
նմա,
զի
թերևս
ջանացեալ
ի
ձեռն
բերիցէ
զայդ
երիցուդ
դրամն
ի
յօգնութիւն
տաճարի
սեանն,
և
ի
վարձ
ինքեան:
եւ
վասն
Յակոբ
վարդապետին
որ
գրէր
թէ՝
զգործն
աւարտեալ
է,
և
յետ
հոգէգալստեանն
յղելոց
եմ,
գրեաց
թէ՝
ահա
ընս
քոյդ
գրեցելոյ
աւարտեալ
է
զգործն,
ապա
ընդէ՞ր
ոչ
յղես:
Եւ
յայսմիկ
ի
կերպ
մեղադրախառն
աղաչանաց
գրեաց
թէ՝
ի
փառս
Աստուծոյ
և
ի
սէր
սրբոյ
իջման
տեղւոյս,
զայսպիսի
հարկաւոր
բանիւք
մի
զանց
առներ,
որ
Աթոռոյս
է
վնաս,
և
մեզ
վիրաւորութիւն:
Գրեսցես
հարկիւ
զայսոսիկ,
և
Յակոբ
վարդապետն
օր
մի
յառաջ
յղեցես
եթէ
յղելոց
ես:
Եւ
զՓիլիպպոս
վարդապետի
որպէսն
երկար
գրեաց,
թէ
որպէս
դատարկ
եկն
աստ,
զի
Բասրայ
է
ձգեալ
զարդիւնսն
սովորութեան,
և
նոքա
ընդ
իւրեանց
ունելոյն
տուեալ
են
պարսից
զնոյն
սև
զերծեալ,
և
աղաչանօք
գրեալ
Փիլիպպոս
վարդապետին,
թէ
մեր
պարտքն
է.
յետոյ
յապահովանալս
տալոց
եմք:
Իսկ
նա
զչոր
թուղթսն
առեալ
եկն :
Եւ
այսպէս
ի
հինգ
ամս
սպասեալ
մեր՝
թէ
նուիրակն
գայ
յօգնութիւն
հասանի
մեզ,
ահա
եկն
դատարկ:
Զոր
վասն
այն
գրեմ
քեզ
ասէ,
զի
գիտացեալ
զցաւս
մեր՝
ցաւակից
լիցիս:
Եւ
այսպիսիքս
մեզ
չէին
բաւական
ասէ,
անօրինակ
ցաւ
մի
ևս
յաւելաւ
մեզ,
որ
յոյժ
մաշէ
զմեզ
քան
զամենայն
ցաւս:
Որ
էր
քորն,
զոր
տարի
մի
աւելի
էր
որ
կրէր:
Գրեցի
ասէ
Նազարէթին,
զի
թէրևս
զդեղ
մի
հարցեալ
մեզ
գրեսցէ,
դու
ևս
իմացեալ՝
հետեւեա՛
թերևս
մի
վասն
մեր
հնարեալ
գրիցէթ
մեզ:
Այլ
և՝
(որպէս
յամսոյս
ԻԱ
ի
թղթոջ
Մուրտիկեանցն
ասացաւ
),
մահտեսի
Գասպար
Մաիրայն.
զհոգեբաժին
էր
յղեալ
վասն
եղբօրն
ձեռամբ
Մուրտիկեանց:
Վասն
որոյ
զթուղթ
գրեաց
առ
մահտեսի
Գասպար
Ամիրայն,
ի
պատասխանի
թղթոյն,
շնորհակալութիւն
և
օրհնութիւն
վասն
յղեցելոյն,
և
մխիթարութիւն
վասն
մահուան
եղբօրն,
և
շատ
բանք
սիրոյ:
Մխիթարեցայ
թէպէտ
ասէ
յընդունիլս
զգիրդ
սիրանիշ՝
զոր
չէի
ընկալեալ
ի
վաղուց,
բայց
տրտմեցայ
վասն
մահուան
լուսահոգւոյն:
Եւ
յօր
Համբարձման
տեառն
զպաշտամանց
ետ
բաժանել
յեկեղեցւոջն
հանգուցեալ
եղբօր
նորին
Բաղդասար
Ամիրային,
և
ի
պատարագին
յիշել
զանունն,
և
ի
սեզանն
հացկերոյթ
առնել:
Զորս
և
ծանոյց
սմա:
Եւ
զի
այն
էր
իղձ
նորին,
որ
այն
դրամովն
ապա
և
կտաւ
առնուցուն
ի
Կարին,
և
աղքատ
միաբանիցն
հանդերձ
լիցի:
Ուստի
գրեաց
սրբազան
վեհն
թէ՝
թէպէտ
դեռ
չէր
հասեալ
աստ
դրամն,
բայց
մեք
յունեցելոցն
մերոց
կարեցուցաք
զշոր
աղքատ
միաբանիցն
սրբոյ
Աթոռոյս՝
յապայէ
և
ի
կտաւէ ,
ի
գալն
առ
մեզ
թղթոց
քո
և
պատրիարքին:
Այլև՝
գրեաց
զշնորհակալութիւն
և
օրհնութիւն
նորածին
որդւոյն,
զորմէ
ասացաւ
բան
ի
մարտի
ԻԹ,
ի
փուսուլայոջ
պատրիարքին:
Եւ
թէ՝
զոմանս
հարկաւոր
բանս
գրեցաք
Զաքարիա
վարդապետին,
խնդրեմ
զի
առնել
տացես
և
հոգասցես,
ի
սէր
մեր
և
սրբոյ
Աթոռոյս:
Եւ
այլ
բանք
առ
այսոսիկ
և
օրհնութիւն:
Թուղթ
ևս
առ
որդիս
եղբօր
սորին
հանգուցելոյ
Պաղտասար
Ամիրային
գրեաց,
այսինքն՝
առ
Յակոբ՝
Ասլան
և
Ռափայէլ
Աղայսն,
և
դեռաբողբոջ
Յարութիւն
Աղազատային:
Նոյնպէս
մխիթարութիւն
վասն
մահուան
հօրն,
և
օրհնութիւն
և
շնորհակալութիւն
վասն
յղեալ
հոգեբաժնին:
Զայսոսիկ
յղեաց
առ
պատրիարքն,
տանիլ
տալ
նոցա,
և
ասել
զհոգւոց
ի
դիմաց
իւրոց:
Եւ
ծանոյց
սմա
ևս
զպաշտամանց
բաժանել
տալն,
և
զհացկերոյթ
առնելն,
և
միաբանիցն
շոր
կարելն,
(որպէս
և
մահտեսի
Գասպար
Ամիրային
գրեցաւ
):
Նաև
զգրելն
ի
Կարին,
որ
զայն
դրամն
աստ
յղեսցեն:
(Որպէս
ասացաւ
ի
յամսոյս
ԻԱ,
ի
թղթոց
Մուրտիկեանցն
):
Զոր
Ամիրային
ևս
ասասցես
ասէ:
Փուսուլայ
ևս
գրեաց
առ
պատրիարքն
իւրով
ձեռամբ,
թէ
ի
Հալապու
կողմանցն
գրեալ
էին
մեզ
թէ՝
կամիմք
Էջմիածնի
թեմ
լինիլ,
և
ի
Պօլիս
գրեալ
եմք
պատրիարքին
և
իշխանացն:
Ես
չգիտեմ
թէ
զինչ
են
գրեալ
ձեզ .
և
դուք
զի՞նչ
էք
պատասխանեալ
նոցա,
և
զինչ
միտս
ունին
իշխանքն:
Գրեսցես
մեզ
զմտաց
ձերոց:
Ես
ոչ
գրեցի
իշխանացն,
զի
մի
հռչակեսցի:
Թէպէտ
ի
նոցունց
օգուտ
չունիմք,
բայց
բարձրութիւն
է
անուան
Աթոռոյս
և
ձեզ
ևս
պարծանք՝
որ
ի
ձեր
ժամանակս
լինի
և
ի
ձեռս
ձեր:
Եւ
լսէաք
թէ՝
զՄատթէոս
երիցու
ինչքն
առեալ
են,
և
կամին
այնու
տուն
առնուլ
վասն
նուիրակաց
մերոց:
Գրեաց
թէ՝
մեր
նուիրակն
Բ
և
Գ
ամիս
նստի ,
տունն
ի՞նչ
պիտոյ
է,
ոչ
միշտ
նստի
ի
քաղաքդ
որպէս
Երուսաղեմայ
վէքիլ:
Մանաւանդ
քաղցելոյն
հաց
է
պիտոյ
ասէ
և
հիւանդին,
այդ
տունդ
ապահով
ժամանակի
բան
է,
սուրբ
Աթոռս
զհարկաւոր
ծախս
ունի
ի
վերայ
շինուածոց,
ևս
առաւել
ի
վերայ
սեան
եկեղեցւոյ,
զինչ
վայել
է
զեկեղեցին
թողուլ
և
տուն
առնուլ:
Եթէ
կամիք
Աթոռոյս
տալ
զայդ
դրամդ,
այսպէս
տուք:
Եւ
հարկ
յոյժ,
առ
ի
խափանել
զայն,
ի
զդրամն
Աթոռոյս
տալ
տացես :
Թէ
կամիս.
իշխանացն
ևս
ցոյց
տուր
զայս
գիր,
և
զմէնջ
ողջո՛յն
տուր
ամենիցն:
Տե՛ս
զայսմանէ
և
ի
ներքոյ
ի
փուսուլայոջ
Նազարէթին:
Թուղթ
ևս
առ
Մուրտիկեանց
Խոջայ
Նազարէթն
և
պարոն
Թադէոսն
գրեաց,
ի
պատասխանի
յապրիլի
Ա
և
մայիսի
Ա
գրեալ
գրեանցն:
Շնորհակալութիւն,
որ
զգրեանսն
սրբազան
վեհին
որք
գնալոց
էին
ի
Մարչիլեա
աե
Շահրիմանեանց
Մարգարն,
յղեալ
էին,
(Որք
յիշեցան
ի
յունվարի
ԻԹ
):
Եւ
հարկ
զի
ի
գալն
պատասխանեաց
նոցին,
շուտով
յղեսցեն
աստ:
Եւ
վասն
լիրբ
թղթաշինին
զոր
ինչ
առ
պատրիարքն՝
սոցա
ևս
ի
կարճոյ
գրեաց.
և
ասաց
զլիապէսն
ի
պատրիարքի
թղթոյն
իմանալ,
և
այնպէս
խօսիլ՝
և
փարայ
չտալ
նմա:
Եւ
զի
ի
յունվարի
ԻԹ
գրեաց
զչարատպիչ
Պօղոսի
գրերն
յետս
տալոյ
Գէորգին
յորմէ
առեալ
էին,
նոքա
այժմ
գրէին
թէ
այսպէս
եմք
առնելոց.
ծասնորոյ՝
գրեաց
թէ՝
այդպէս
արարէք,
մեզ
չեն
պիտոյ:
Եւ
վասն
վերոյյիշեալ
մահտեսի
Գասպար
Ամիրայի
յղեալ
դրամոցն
զոր
ինչ
գրեաց
առ
նա՝
սոցա
ծանոյց
ի
կարճոյ.
զոր
ինչ
կամեցեալ
է
այնպէս
արարաք:
Գրեսջի՛ք
Առաքելին,
զի
մեզ
հասուսցէ
զայն
դրամն:
Եւ
վասն
Եսայի
վարդապետի
փօլիցային
զոր
յղեալ
էր
ի
Թօխաթ
առ
մահտեսի
Աղամջանն,
զոր
ինչ
Առաքելին
և
Սիմէօնօն
գրեաց
յամսոյս
ԻԱ,
զնոյնս
և
սոցա՛
գրեաց:
Եւ
պատուիրեաց
զի
զղապղն
յղեսցեն
ի
Զմիւռին
աե
Եսայի
վարդապետն,
և
զդրամն
մի՛
խնդրեսցեն
ի
նմանէ.
զի
ոչ՛
կարէ
տալ
ասէ,
և
նեղութիւն
կու
կրէ:
Այլ
ևս
ահա
գրեցի
մահտեսի
Աղամջանին,
զի
ի
Կարին
առ
Խոջայ
Առաքելն
յղեսցէ:
(Որպէս
ի
թղթոջ
նորին
ևս
ասացաւ
յամսոյս
ԻԱ
):
ԻՍկ
զաւելորդ
յղեցելոյ
ղապզն
գրեալ
առ
նա
յղեցի
ասէ:
Եւ
զթուղթն
Եսայի
վարդապետին
յղեցի
առ
մահտեսի
Աղամջանն
հասուցանել
առ
նա,
որովհետև
զնորին
թուղթն
նա
էր
յղեալ
առ
մեզ:
Գրեաց
և
զմահն
թարջիման
Ստեփանին,
և
նորին
որպիսութեանց՝
ասաց
ի
թղթոյ
պատրիարքին
իմանալ,
և
թէ
զինչ
հասեալ
նմա
ի
կողմանէ
վարձուն,
և
զի՞նչ
մնացեալ,
զոր
գրեցի
ասէ
պատրիարքին
տալ
եղբօրն:
Որպէս
ասացաւ
ի
թղթոջ
նորին:
Փուսուլայ
ևս
գրեաց
առ
սոսա,
վասն
քորին,
զոր
տարի
մի
աւելի
էր՝
զի
ունէր:
Որոյ
զորպէսն
գրեաց,
և
պատուիրեաց
հարցանել
անդ՝
թերևս
զդեղ
մի
գտեալ
գրիցեն,
(որպէս
ի
թղթոջ
պատրիարքին
ևս
ասացաւ
):
Եւ
յոյժ
հարկ
առ
այս,
այսպէս
առնել
շուտով:
Փուսուլայ
ևս
գրեաց
առ
սոսա
յոյժ
առանձին,
նոր
նշանագծօք,
մեր
Ղունկիանոս
վարդապետին:
(Քանզի
նոքա
յառաջ
զայն
խնդրեցին,
առ
ի
գրել
այնու
զծածուկ
որպիսութիւնս
մեզապատշաճս.
զորս
և
մեք
յղեցաք,
որով
այժմ
գրեալ
էին
զնոր
ի
նորոյ
գրգռումն
Օսմանցւոց
և
Ռուսաց
ընդ
միմեանս
ի
պատերազմ,
ի
զԼամսայի
ելն
ևս
):
Զի
Յակոբ
վարդապետն
զգործն
զերծեալ
էր
և
ո՛չ
յղէր,
խնդրեաց
իմանալ
զպատճառն
և
գրել՝
թէ
է՞ր
ոչ
յղէ:
(Զորոյ
զործմանէն
ասացաւ
ևս
ի
թղթոջ
պատրիարքին
):
Եւ
յարքունուստ
զֆարման
հանեալ՝
զինչս
հանգուցեալ
տէր
Մատթէոսին
(որ
օ
վերն
յիշեցաւ
ի
թղթոջ
պատրիարքին
)
հանեալ
էին,
և
կամէին
ի
մէջ
իւրեանց
ծածկել:
Գրեաց
գրել՝
թէ
զի՞նչ
կամին
առնել:
Եւ
Հալապու
ժողովուրդքն
զկաթողիկոսն
իւրեանց
հանեալ
անտի
անարգանօք,
կամէին
լինել
թէմ
սրբոյ
Աթոռոյս.
որ
և
երիցս
մահսար
էին
գրեալ
ի
մեծն
Պօլիս
առ
նոսա,
թէ
այս
է
կամք
մեր.
իսկ
նոքա
չառնէին
ինչ
փոյթ,
գրեաց
իմանալ
և
գրել՝
թէ
ընդէ՞ր
ոչ
կամին:
Առ
սա
յղեաց
զպահարանն
պատրիարքին,
տալ
նմա:
Գրեաց
ևս
սրբազան
վեհն
զթուղթ
ևս
առ
Զմիւռնիոյ
առաջնորդ
և
Նուիրակ
Եսայի
վարդապետն
ի
պատասխանի
ի
մարտի
ԻԹ
գրեալ
թղթոյն:
Շանուցանելով
նախ՝
թէ
առաջին
յղեալ
փօլիցայիդ
ղապզն
յառաջ
ի
նոյեմբերի
Թ
ընդ
Մասեհեան
Եսայուն
յղեցի
առ
մահտեսի
Աղամջանն
ի
Թօխաթ՝
առ
քեզ
հասուցանել.
(որպէս
ի
մարտի
ԻԹ
ևս
գրեաց
զայս
).
իսկ
Եսային
ի
հարկէ
չէ
հասուցեալ
Աղամջանին,
վասն
այն
առ
քեզ
ո՛չ
հասանի.
այլ
դու
լեր
միամիտ,
զի
այն
դրամն
առ
քեզ
է
հասեալ
և
Եսային
թէ
ո՞ւր
է,
իմա,
և
ի
նմանէ
խնդրեա՛
զայն :
Այլ
և
Տօնացոյցքն
հասեալ
էին
առ
սա,
(որք
ի
մարտի
ԻԹ
և
այլ
յառաջ
յիշեցան
):
Բայց
մեք
գրեալ
էաք
մահտեսի
Աղամջանին
Լ
հատ
յղել.
խա
գրէր
թէ՝
Ի
հատ
է
հասեալ:
Ուստի՝
գրեաց
գրել
զորպէսն:
Եւ
զտօնացոյցն
առ
ինքն
պահել՝
և
խնդրողացն
տալ
գ
ղռուշով:
Այլ
և՝
դրա,
ն
որ
և
թղթոջ
Նազարէթին
յիշեցաւ,
ի
ձեռն
դ
արանց
թօխաթցւոց
յղեալ
էր
ի
Թօխաթ
առ
մահտեսի
Աղամջանն:
Ընդ
որ
գրեաց
զշնորհակալութիւն:
եւ
զի
գրեաց
Աղամջանին
յղել
զայն
ի
Կարին
առ
Մուրտիկեանց
Առաքելն,
ծանոյց
սմա:
Բայց
որ
յառաջ
զղապզ
յղեաց
առ
Նազարէթն
յղել
առ
սա,
և
այժմ
գրեաց
նմա
յղել
և
դրամն
չխնդրել,
(որպէս
ի
նորին
թղթոջն
ասացաւ
),
զայն
ևս
ծանոյց
սմա:
Բայց
դու
թէ
ասէ
կարիցես
զայն
ևս
տալ,
շատ
լաւ
լինի:
Իսկ
որ
ընդ
սմին
աւելի
ևս
էր
յղեալ,
ղապզ
այնր
աղագաւ
յատուկ
գրեաց
առ
սա
յիշեցուցանելով
այսպէս
թէ՝
այնքան
դրամ
որ
հասուցեալ
էիր
ի
Թօխաթ
առ
մահտեսի
Աղամջանն՝
իմացաք.
այլ
Ա
ղապզ
յառաջ
յղեալ
եմք
ի
Պօլիս
առ
Նազարէթն՝
քեզ
հասուցանել.
մնացելոյն
աղագաւ
ևս
այս
թուղթս
լիցի
քեզ
ղապզ:
Զայս
բաց
առ
մահտեսի
Աղամջանն
յղեաց
հասուցանել
առ
սա:
Եւ
բաց
այսց
դրամոյս,
ի
ձեռն
թօխաթցի
Ամլիկին
ևս
հասեալ
էր
ի
Կարին
դրամ
առ
մեր
վէքիլ
Հայրապետն
զոր
ծանոյց
սմա:
Որոյ
աղագաւ
և
գրեաց
զթուղթ
առ
նոյն
թոխաթցի
Ամլիկն,
թէ
դու
որ
ի
կողմանէ
մեր
Եսայի
վարդապետին
այսքան
դրամ
էիր
հասուցեալ
ի
Կարին
առ
մեր
վէքիլն,
ահա
և
մեք
զայս
օրհնութեան
թուղթս
իբր
զղապզ
գրեալ
առ
քեզ
յղեցաք,
զի
դու
միամտեալ
յղեսցես
ի
Զմիւռին
առ
մեր
Եսայի
վարդապետն,
զի
նա
ևս
միամտիցի:
Զայս
առ
մեր
վէքիլ
Հայրապետն
յղեցաք
յղեցաք
տալ
նմա.
(որպէս
յետոյ
ի
թղթոջ
նոին
ևս
եմ
ասելոց
)
և
այժմ
զայս
ևս
ծանոյց
Եսայի
վարդապետին,
և
գրեաց
թէ՝
զյաս
դրամս
ևս
ընդ
վերոյիշեալ
դրամոյն
ի
միասին
մեզ
հասեալ
իմասցիս.
և
միամիտ
լիցիս,
և
ի
կողմանէ
ամենիցն,
զայս
թուղթս
ևս
իբր
ղապզ
առ
քեզ
պահեսցես,
զի
յաւուր
հաշուատրութեանդ
քեզ
պիտոյասցի:
Եւ
սա
զխնդիր
իմն
էր
գրեալ
Ղուկաս
վարդապետին
ասել
սրբազան
վեհին:
Առ
որ
գրեաց
թէ՝
այժմ
ձեռնհաս
չեղաք,
յետոյ
գրելոց
եմք.
անհոգ
լեր:
Ծանոյց
և
զայս,
թէ՝
ի
Կարին
ղափանցի
Յարութիւնի
որդի
Հայրապետ
կայ՝
զոր
մեզ
վէքիլ
եմք
արարեալ,
եթէ
բան
ինչ
պատահիցի
նմա
պատշաճ,
գրեա՛
նմա:
Փոքր
ինչ
ևս
զբարւոք
որպիսութեանցն
սրբոյ
Աթոռոյս
գրեաց.
նաև
խախտիլ
սեան
եկեղեցւոյն
և
զնորոգել
տալն.
յոր
ասէ
յոյժ
ծախք
լինին:
Ողջոյն
ևս
գրեաց
Ապրօզատէիցն,
այսինքն
Աստուածատուր
Գալուստ
և
Առաքել
Աղայիցն,
և
տէր
Ստեփանին
յատուկ,
և
այլ
ամենայն
քահանայից
և
իշխանաց
տեղւոյն:
Թուղթ
ևս
ի
Թօխաթ
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
վէքիլ
մահտեսի
Աղամջանն
գրեաց
ի
պատասխանի
ի
մարտի
Իթ
գրեալ
թղթոյն:
Վասն
Եսայի
վարդապետի
առաջին
փօլիցային
դարձեալ
ղապզ
խնդրէր:
Ուստի՝
որպէս
Եսայի
վարդապետին,
նոյնպէս
և
սմա
գրեաց
զյղելն
յառաջագոյն
զայն
ղապզն
ընդ
Մասեհեան
Եսայուն
ի
նոյեմբերի
Թ:
Զայս
դրամոյ
և
մահտեսի
Աղամջանի
ընդ
նմին
այլ
ևս
դրամ
յղելոյն
ասացեալ
է
ի
մարտի
ԻԹ,
ի
թղթոջ
Մսրլեան
մահտեսի
Գրիգորին:
Չիմացաք
ասէ
թէ
Եսային
ո՞ւր
մնաց,
որ
զայն
թուղթսն
քեզ
ո՛չ
հասոյց:
Այլ
մեք
գրեցաք
ասէ
Եսայի
վարդապետին
զհասանիլն
առ
մեզ
այն
դրամոյն,
աի
միամտիցի:
Եւ
քոյդ
յղեցելոյ
կողմանէն
ևս
դու
միամիտ
լեր.
զի
մեզ
է
հասեալ
ընդ
այն
դրամոյն
քոյ
յղեալն
ևս:
Այլ
և՝
Գաղատիոյ
նուիրակ
Աստւածատուր
վարդապետն՝
(որ
իմարտի
ԻԹ
յիշեցաւ
ի
թղթոջ
Մեսրօպ
վարդապետին
).
դրամ
էր
յղեալ
առ
սա,
զոր
և
սա
յղեալ
էր
ի
Կարին
առ
Մսրլեան
մահտեսի
Գրիգոր
գանձապետն
մեր ,
և
առ
Ղուկաս
Աղայն՝
հասուցանել
մեզ:
Ուստի՝
գրեաց
զշնորհակալութիւն:
Եւ
վասն
դրամոյն
գրեաց
զղապզ
առ
Գաղատիոյ
նուիրակ
Ասատուածատուր
վարդապետն,
միամտութիւն
վասն
հասանելոյն
առ
մեզ:
Եւ
յանդիմանութիւն
վասն
գիր
չգրելոյն
աստ:
Եւ
հարկ՝
զգիրն
պակաս
չառնել
և
զգործն
շուտ
աւարտել
և
գալ:
Զայս
յղեցաք
առ
մահտեսի
Աղամջանն՝
զի
ինքն
միամտեալ
յղեսցէ
առ
նա
ի
միամտութիւն
նմին:
Այլև՝
Բ
օրհնութեան
թուղթ
օրհնութեան
թուղթ
էր
խնդրեալ
վասն
արդիւնս
թուղթ
էր
խնդրեալ
վասն
արդիւնս
ինչ
տուողաց ,
որոց
զմինն
բացարձակ
չէր
գրեալ
չէր
թէ՝
առ
ո՞վ
գրեսցուք
զթուղթն,
ուստի
գրեաց
նոր
գրել՝
զի
գրեսցէ:
Եւ
զմիւսն՝
որ
էր
վասն
կտակի
միոյ՝
զոր
Մկրտիչ
ոմն
ի
վախճանելն
կտակեալ
էր
վասն
նորին
զօրհնութեան
թուղթ
գրեաց
առ
մահտեսի
Գալուստ
ոմն,
որ
զայն
կտակն
տուեալ
էր
մահտեսի
Աղամջանին:
Զայս
ևս
յիշեցաք
առ
մահտեսի
Աղամջանն
տալ
նմա:
Եւ
վասն
վիճոյ
Կեսարացւոցն
էր
գրեալ՝
զոր
արարեալ
էին
ընդ
մեր
նուիրակ
Սահակ
վարդապետին:
Թուղթսն
ևս
սա՛
էր
յղեալ
աստ
յայնժամ:
Գրեաց
թէ՝
ահա
հաշտեալ
են
ընդ
միմեանս,
և
գրեալ
էին
մեզ.
մեք
ևս
գրեսցաք
նուիրակին
խաղաղութեամբ
վարիլ
ընդ
նոսա,
և
վասն
առ
ինքն
եղեալ
տօնացուցիցն
գրէր
թէ՝
Դ
հատ
ծախեալ
եմ,
և
այլ
ոչ
ծախի:
Գրեաց
թէ՝
զի՞նչ
շուտափոյթ
լինիս,
թող
մնասցեն
առ
քեզ,
և
երբ
ծախիցի,
յայնժամ
ծախեա
Գ
ղռուշով՝
և
ոչ
պակաս:
Այլ
և՝
զայն
դրամն
զոր
Եսայի
վարդապետն
գրէր
թէ
յղեցի
ի
Թօխաթ՝
դեռ
չէր
հասեալ
առ
սա՝
զոր
գրէր:
Ուստի
գրեաց
թէ՝
Դ
մարդոյ
ձեռօք
է
յղեալ
այսինքն՝
ի
ձեռն
Իփակօղլի
Աղայեկի
որդի
Աւետիքին,
ի
ձեռն
Խօջայ
Փիլիպպոսին,
և
ի
ձեռն
Փամբուղչի
օղլի
Պետրոսին,
և
ի
ձեռն
Իւսիւֆ
օղլի
Չրաղ
Մարտիրոսին,
զորս
ի
հասանելն
առ
քեզ՝
բոլորապէս
առնուցուս
ասէ,
և
յղեսցես
իԿարին
առ
Մուրտիկեանց
Առաքելն,
որպէս
և
նոքա
քեզ
գրելոց
են:
Եւ
որպէս
Եսայի
վարդապետին՝
նոյնպէս
և
սմա՛
գրեաց
թէ՝
ի
Կարին
Ղափանցի
Յարութիւնի
որդի
Հայրապետ
կայ,
մեզ
վէքիլ
եմք
արարեալ՝
եթէ
գիր
կամ
այլ
ինչ
ուղարկելոյ
լինիս,
նմա՛
յղեա՛:
Եւ
վասն
սրբոյ
մեռոնին
աղաչէր
թէ՝
զօրհնութեան
ժամանակն
ազդեա՛,
զի
եկից:
գրեաց
թէ
ես
յանցեալ
ամին
մինչ
որդիքդ
եկին,
(որպէս
ասացաւ
ի
յունիսի
Ը .
)
ընդ
նոսա
գրեցի,
և
բերանով
ևս
ասացի,
թէ
յեկօղ
ամին
ի
հոգեգալստեանն
օրհնելոց
եմք:
Այժմ
որովհետև
այսքան
խառնակութիւնք
գոն
ի
միջի
չկամեցաք,
զի
մի՛
խառնիճաղանճ
լիցի
յայս
ահաբեկութիւնս:
Բայց
յայն
ապաստանէաք,
թէ
դուք
գիտքէք,
վասն
այն
և
ձեզ
չգրեցաք:
Մանաւանդ
զի
այնպէս
գիտէի
թէ՝
և
դուք
կուլսէք,
զի
յաղուհացին
ի
Կարին
գրեալ
էի:
Այժմ
բանն
այսպէս
եղև,
թողութիւն
առնես.
դեռ
մինչև
ցարդ
վասն
այս
վատ
համբաւոցս
դեռ
ուխտաւոր
գալոյ
ձայն
չկայ:
Տեսցուք
Աստւած
զի՞նչ
տնօրինէ:
Եւ
ծանոյց
զյղելն
յառաջ
զղապզ
առ
Նազարէթն,
զի
յղեսցէ
առ
Եսայի
վարդապետն,
(որպէս
ասացաւ
ի
թուղթս
նոցին
):
Եւ
զպատճառն
ևս
ծանոյց,
որ
ասացեալ
է
ի
թուղթս
նոցին
և
ի
վերոյսն,
զի
գրեցաք
ասէ
Նազարէթին
տալ:
Այժմ
որովհետև
առ
քեզ
է
յղեալ,
գրեցի
ահա
Նազարէթին,
որ
զայն
ղապզն
առ
Եսայի
վարդապետն
յղէ,
և
դրամն
չառնու:
ահա
նա
զայն
ղապզն
կու
յղէ
առ
նա.
մնացելոյ
զապզն
ևս
առ
քեզ
յղեցի,
զի
յղեսցես
առ
նա.
(որպէս
Եսայի
վարդապետի
թղթոջն
ևս
ասացի
):
Որ
ահա
իւրեան
բոլոր
նոր
յղեալ
դրամոյ,
ղապզերն
իւրեան
հասանեն,
դու
ևս
ասէ
ծանո՛
նմա:
Զթուղթ
Եսայի
վարդապետին
ևս
առ
սա
յղեաց
յղել
առ
նա:
Թուղթս
ևս
ի
Կարին՝
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
վէքիլ
Հայրապետն
ի
պատասխանի
թղթոյն,
որ
գրեցեալ
էր
յապրիլի
ԺԸ:
Առ
որ
հասեալ
էր
թուղթ
սրբազան
վեհին,
զոր
ի
մարտի
ԻԹ
գրեաց
առ
նա:
Եւ
նա
այժմ
գրեալ
էր
հարազատութեամբ
ծառայել
սրբոյ
Աթոռոյս:
Որոյ
աղագաւ,
և
սրբազան
վեհն
գրեաց
առ
նա
օրհնութիւն
և
շնորհակալութիւն,
և
զկոնդակ
ևս
վասն
վէքիլութեան
գրեաց
առ
Կարնոյ
ժողովուրդսն ,
և
վէքիլ
կարգեաց
զնա
սրբոյ
Աթոռոյս:
Եւ
պատուիրեաց
ամենեցուն,
զի
ամենեքեանքն
օժանդակ
լիցին
նմա,
մի
ոք
խոչ
և
հակառակ
լիցի
գործոյն:
Եւ
ունի
դա
ասէ
ի
մէնջ
զհրաման
զի
ի
չլինելն
յայդր
մեր
նուիրակին,
կտակաց՝
հոգեբաժնից,
խոստմանց՝
և
այլոց
այսպիսեաց
մուղայէթ
լեալ՝
առնուցու
և
մեզ
հասուսցէ,
և
գրեսցէ,
զի
առ
տուօղսն
զթուղթս
օրհնութեան
գրեսցուք:
Զայս
առ
սա
յղեաց,
և
պատւիրեաց
տալ
Մեսրօպ
վարդապետին,
զի
ծանուցմամբ
կարդալ
տայցէ,
և
ապա
ի
նմանէ
առնուցու,
և
գործոյն
միամտութեամբ
մուղայէթ
լիցի:
Այլև՝
վասն
Գաղատիոյ
նւիրակ
Աստուածատուր
վարդապետի
դրամոյն՝
զոր
մահտեսի
Աղամջանն
յղեալ
էր
այն
ի
Կարին,
(որպէս
ի
թղթոջ
նորին
ասացաւ
)
էր
ի
վերայ
Թօխաթցի
Ամլիկին,
և
Թօխաթցի
Եսայուն.
գրեաց
առնուլ
զայնս
ի
նոցունց
ձեռամբ
հարազատ
գանձապետին
մերոյ
Մսրլեան
մահըեսի
Գրիգորին,
և
ընդ
միս
դրամոյն
զոր
զԱմլիկէն
առեալ
էր,
պահել
առ
ինքն,
և
չըխառնել,
և
յղել
ի
Բայազիտ
առ
տէր
Վահանն,
կամ
ի
Կարսառ
Գէորգն,
զի
նոքա
մեզ
հասուսցեն,
կամ
թէ
աստ
որիշ
հաւատարիմ
եկօղ
լիցի,
աստ
յղել
նորին
ձեռամբն:
Եւ
վասն
յԱմլիկէն
առեալ
դրամոյն
ղապզն,
որ
գրեցեալ
էր՝
(որ
յիշեցաւ
ի
թղթոջ
Եսայի
վարդապետին
)
յղեաց
առ
սա
տալ
նմա:
Զթուղթ
մահտեսի
Աղամջանին
ևս
յղեաց
առ
սա,
առ
նա
հասուցանել:
Յիշելով
թէ՝
նորա
յղեալ
դրամոց
յայդր
թղթոջդ
շուտով
յղեա՝:
Եւ
ի
մարտի
ԻԹ
որ
ըստ
գրեցելոյ
մեր
նուիրակ
Մեսրօպ
վարդապետին
թուղթ
գրեցաւ
առ
տէր
Յակոբի
կին
Խանումն,
նուիրակն
և
սա
տուեալ
էին
նմա,
և
բաց
ի
հայերէն
գրոյն
զոր
առեալ
էին,
յանձն
էին
առնուլ
տուեալ՝
զի
տաճկերէն
ևս
տացէ
գիր:
Եւ
առ
ի
հաստատութիւն
վախուպ
լինելոյ
տանն,
յօժարեցուցեալ
էին
զպառաւն,
որ
ի
տարւոջն
Բ
ղռուշ
քերայ
տացէ
սրբոյ
Աթոռոյս.
զայս
այսպէս
սահմանեալ
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին:
Ընդ
որ
հաճեցաւ,
և
գրեաց
այնպէս
առնել:
Եւ
զի
յառաջ
մեր
Մկրտիչ
վարդապետն
Ա
դաւթար
էր
յղեալ
առ
մեր
նուիրակ
Մեսրօպ
վարդապետն
վասն
իրաց
ոմանց
հարկաւորաց՝
առնուլ
և
յղել.
և
նա
տուեալ
էր
սմա՝
զի
հոգասցէ,
զոր
և
սա
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին:
Ո՛ւստի՝
գրեաց
առնուլ
զայն
ամենայն
և
յղել
աստ,
և
զգինն
ի
Մեսրօպ
վարդապետէն
առնուլ:
Եւ
Մեսրօպ
վարդապետն
այժմ
վէքիլ
վէքիլ
կարգեաց
ի
Կարին
ի
տեղի
առաջնորդի
(որպէս
ասելոց
եմ
յետոյ
).
զոր
ծանոյց
սմա:
եւ
վասն
բանից
Արապկերցի
Մարտիրոսին,
(որ
ի
վերն
յամսոյս
ԻԱ
ի
թղթոջ
Մուրտիկեանցն
ասացաւ
).
գրեաց
սմա
թէ՝
մեզ
դրամ
է
տալոյ.
Խոջայ
Առաքելին
գրեմք
որ
առնու,
մեզ
գրեալ
էր
թէ՝
յայս
տարի
կառնում,
դու
ևս
մուղայէթ
լեր,
տե՛ս
տալոյ
նշան
գո՞յ
թէ
ոչ՛,
և
մեզ
գրեա՛:
Եւ
որ
յապրիլի
ԻԲ
գրեաց
Մսրլեան
մահտեսի
Գրիգորին,
ի
յոյն
Խօջայ
Եակուբ
օղլուցն
դրամ
առնուլ՝
զի
փօլիցայ
արասցէ
ի
վերայ
Թօխաթու
նուիրակ
Սահակ
վարդապետին:
Էհարց
այժմ
սմա,
թէ
այն
ո՞րպէս
եղև,
մեզ
գրեա՛:
Գանձապետին
ևս
ողջոյն
գրեաց:
Եւ
այլ
բանք
առ
այսոսիկ:
Իսկ
ի
դեկտեմբերի
ԺԳ
առ
ժողովուրդն
Կարնոյ,
և
ի
մարտի
ԻԹ
առ
մեր
նուիրակ
Մեսրօպ
վարդապետն
գրեաց
և
խոստացաւ
սրբազան
վեհն
առաջնորդ
յղել:
Այլ
զի
վասն
խառնակ
լինելոյ
տեզւոյն,
և
վասն
իւր
մտացն
զբաղմանց
ի
պէսպէս
ցաւոց,
չկարաց
մինչև
ցարդ
զառաջնորդ
յղել
անդ,
և
այժմ
ևս
չլինէր
ձեռնտու
յղել.
վասնորոյ
զկոնդակ
գրեաց
առ
ժողովուրդսն
Կարնոյ՝
և
զնուիրակ
Մեսրօպ
վարդապետն
վէքիլ
արար,
զի
ժամանակ
ինչ
ընդ
նուիրակութեան
և
զառաջնորդութեան
գործն
հոդասցէ,
մինչև
յետոյ
ժամանակ
գտեալ,
զոմն
պատշաճաւոր
առաջնորդ
անդ
յղեսցէ:
Անդ
ծանոյց
ժողովրդեանն
զայն
յաջողութիւն
առաջադրութեանն
իւրոյ.
զի
մեք
ասէ
զքազաքդ
ֆարմանով
ի
մեր
կողմն
արկաք,
զի
մեր
մարդն
լիցի,
և
յայդր
պատահեալ
բանիցն
մերոց
ևս
հոգ
տարցէ:
Եւ
թէպէտ
այսպէս
կամեցաք
ասէ
և
արարաք,
բայց
մինչ
Աստուծոյ
կամքն
ո՛չ
հաճեսցի,
մեր
կամեցեալն
ո՛չ
ինչ
է:
Զի
յայսքան
ժամանակ
զմիջոց
մի
ոչ
գտաք,
զի
ապահով
մնասցուք
ի
ցաւոց,
և
զայսպիսի
օգտաւոր
բանս
հոգասցուք:
Զի
յօրն
մէկ
կերպ
այլայլութիւն
և
վրդովումն
ի
մէջ
անկանի,
և
խափան
ածէ
մերոց
դիտմանց:
Վասնորոյ՝
ժամանակ
ինչ
վէքիլ
կարգեցաք
զՄեսրօպ
վարդապետդ,
որովհետև
ի
քաղաքդ
է,
և
ոչ
երթայ
յայլուր,
զի
ընդ
նուիրակութեանն
և
զառաջնորդութիւն
արասցէ
ժամանակ
ինչ,
մինչև
անցցէ
այս
մրրիկս,
և
մեք
և
դուք
միամտիցուք,
և
ապա
զռաջնորդ
յղեսցուք
յայրդ:
Եւ
պատուէր
սիրով
հնազանդել
նմա,
և
չլինել
ումէք
նմա
ներհակ,
և
որպէս
կարգն
է.
ունի
ասէ
իշխանութիւն
գործելոյ
զամենայն
գործս
առաջնորդական,
և
գիտութեամբ՛
իշխանաց
և
եկեղեցպանացն,
վանից
արդեանցն
ևս
վերահասու
լինիլ՝
զի
մի՛
ինչ
կորիցէ
և
վատնեսցի
ի
զուր:
Եւ
առանց
հրամանի
դորա
մի՛
ոք
ի
գործս
օրինաց
եկեղեցւոյ
ձեռնամխեսցի:
Եւ
առ
այսոսիկ
բազում
պատուէրք:
Օրինակք
այս
թղթոյս՝
և
Հայրապետի
վէքիլութեան
թղթոյն,
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն
են,
յերեսն՝
ՉԺԷ,
ՉԺԸ:
Զայս
յղեաց
առ
Մեսրօպ
վարդապետն,
և
զթուղթ
ևս
գրեաց
առ
նա,
և
պատուիրեաց
հնազանդիլ
հրամանաց
օրեանց,
և
որպէս
ի
կոնդակոջ
գրեալ
է՝
այնպէս
առնել:
Զի
որովհետև
ասէ
ժամանակս
այսպէս
վրդովեցեալ
է,
և
դու
ո՛չ
կարես
ելանել
ի
վիճակսն,
և
յայդր
երկարապէս
նստիս,
և
այդ
քաղաքդ
ևս
առանց
հովուի
կայ.
և
մեք
ամձեռնհաս
լինիմք
ըստ
պատշաճի
և
ըստ
յարմարութեան
զառաջնորդ
յղել
յայդր
ի
ներկայումս:
Վասնորոյ
այսպէս
տեսաք
պատշաճ,
զոր
և
դու
առնել
պարտիս,
և
ընդ
դմին
զքո
նուիրակութեան
գործն
ևս
յառաջացուցանել.
և
զհարկաւոր
որպիսութիւնս
մեզ
գրել՝
մանաւանդ
վասն
պատերազմացն
զփայակն
վասն
այս
իսկ
առաքեցաք
ի
մայիս
ամսոյս
ԻԱ:
Պատուիրեաց
ևս
զվէքիլ
Հայրապետի
կոնդակն
ծանուցմամբ
ընթեռնուլ
տալ
յեկեղեցւոջն,
և
զնա
վէքիլ
հաստատել:
(Որպէս
ի
նորին
թղթոջն
ևս
ասացաւ
):
Էհարց
և
վասն
Մուրտիկեանց
Առաքելին,
թէ
գալո՞յ
էր
աստ,
որպէս
եղև:
Եւ
այլ
որիշ
եկօղք
զո՞ն
թէ
ոչ:
(Որպէս
ասացաւ
ի
մայիս
ամսոյս
ԻԱ
):
Էհարց
և
զորպիսութեանց
Իբրահիմ
Աֆանդուն
որ
անդ
էր
դեռ:
Նաև
պապտիլ
սեան
սուրբ
եկեղեցւոյն,
և
իւր
բերել
տալն
զճարտարապետս
ի
շինեցուցանել,
սմա
ևս
ծանոյց.
ըրպէս
պատրիարքին՝
և
այլոցն
որք
ի
վերոյ:
Թուղթ
ևս
առ
Յամթայ
առաջնոդ
Պետրոս
վարդապետն
գրեաց
ի
պատասխանի
թղթոյն,
ի
յունվարի
ելն
գրեցեալ:
Որ
զՅամթեցւոցն
գանգատելով,
գրէր
թէ՝
բ
և
Գ
վատ
անձինքն
ինձ
զինչ
առնեն:
Գրեաց
թէ՝
այդ
վատ
անձինքդ
ո՞վ
են.
յանուանէ
ընդէ՞ր
ոչ
գրես.
ոչ
ապաքէն
ամենեքեանք
քեզ
սիրելիք
էին,
և
զքեզ
ի
մէնջ
խնդրէին,
այժմ
ընդէ՞ր
վատացան
և
քեզ
խո՛չ
եղեն:
Եւ
վասն
տալեացն
գրէր
թէ՝
յետ
սրբոյ
Զատկին
տալոց
եմ,
(որպէս
և
յամսոյս
ԻԱ
ի
Մուրտիկեանց
թղթոջն
ասացաւ
)
գրեաց
յոյժ
հարկ՝
շուտով
տալ:
Մուրտիկեանքն
մեզ
գրեն
ասէ
թէ՝
մեզ
ևս
է
տալոյ.
և
յորժամ
վասն
քեզ
տալեացն
գրեմք,
յօրէ
յօր
ձգէ
և
ո՛չ
տայ:
Տուր
ասէ՝
և
որքան
շուտով
տայցես,
օգուտքո
է:
Եւ
ի
գալ
գրոյդ
ասէ,
Ղօշավանից
առաջնորդ
Կարապետ
վարդապետն
աստ
էր,
որ
ահա
Բ
գիր
գրեաց
առ
քեզ
և
առ
ոմանս
իշխանս
վասն
իւր
քսրին,
տեսջիք
ասէ,
և
որպէս
գրեալ
է՝
այնպէս
արասջիք:
Եւ
ի
վերայ
Մերտինու
զօրհնութեան
կոնդակ
խնդրէր:
մեք
լսեմք
ասէ
յեկօղ
նուիրակաց,
զի
անդ
ուղղադաւան
ո՛չ
գոյ,
այլ
ամենեքեան
ֆռանկացեալ
են,
և
ի
մէնջ
ապստամբ:
Վասն
այն
չգրեցաք,
զի
անընդունակ
մի՛
լիցի
ի
նոցունց
թուղթն
մեր:
այլ
դու
դեռ
րես
գնացեալ
անդ,
ե՛րթ,
և
ահա
զարքունական
ֆարմանն
ունիս
ի
ձեռինդ.
տե՛ս,
թէ
ընդունին
զքեզ
և
հնազանդին,
մեզ
ծանո՛,
և
մեք
որպէս
պատշաճն
իցէ
այնպէս
արասցուք,
և
կատարեսցուք
զխնդիր
քո:
Եւ
զնուիրակ
Ղազար
վարդապետէն
փոքր
ինչ
գանգատ
գրէր ,
գրեաց
թէ՝
մեք
նմա
գրեալ
եմք
զպատուէր
միամիտ
լեր:
Եւ
զՀալապցւոց
բանն՝
(որ
ի
վերն
ի
փուսուլայս
պատրիարքին
և
Նազարէթին
գրեցաւ
)
սա
ևս
գրէր,
առ
որ
գրեաց
թէ՝
զայդ
ի
Պօլիս
ևս
գրեալ
են
բազմակնիք
թղթով՝
թէ
մեք
Էջմիածնի
թեմ
կլինիմք:
Սակայն՝
նոքա
զանց
առնեն,
և
մեք
բնաւ
ոչ
յիշեմք,
նկատելով՝
ի
վերջն:
Բայց
դու
նոցա
ասա՛
թէ՝
եթէ
հաւաստեաւ
այդպէս
կամիք,
անգամ
մի
ի
սուրբ
Էջմիածին
ընդէ՞ր
ոչ
գրէք
զմիտս
ձեր.
զի
և
կաթուղիկոսն
գիտասցէ:
Այսպէս
գրեա՛
ասէ,
և
ականադէ՛տ
լեր,
և
զինչ
լինիլն
մեզ
գրեա՛:
Զայս
առ
Մուրտիկեանսն
յղեաց,
և
զթուղթ
ևս
առ
Մուրտիկեանց
Խօջայ
Առաքելն
և
տիրացու
Սիմէօնն
գրեաց
ի
Կարին:
Եւ
յիշեցոյց
զայն
թուղթն,
զոր
յամսոյս
ԻԱ
ընդ
փայեկի
միոյ
յղեցաք:
Եւ
որպէս
յայնժամ
խոստացաւ
զմնացեալ
թուղթսն
յետոյ
յղել.
այժմ
զՊօլսոյ
պահարանն
յղեաց
առ
սոսա,
շուտով
յղել
աե
Նազարէթն:
Եւ
զՅամթայ
առաջնորդի
թուղթն,
և
զՄեսրօպ
վարդապետինն,
և
զվէքիլ
Հայրապետինն
ևս
պատուիրեաց
հասուցանել
առ
իւրաքանչիւրսն:
Նաև՝
Ա
պահարանաև
թուղթ
ևս
առ
սոսա
յղեաց՝
յղել
շուտով
ի
Բաղդատ:
Որք
էին
գրեանք
ի
Հնդիկս
գնալոյ
և
շատ
հարկին
պատուէր
վասն
այսր,
զի
ժամ
մի
յառաջ
յղեալ
ծանուսցեն
ինքեանք:
Եւ
Առաքելին
յատուկ
պատուէր՝
զի
ի
գալն
աստ
(որպէս
ասացաւ
յամսոյս
ԻԱ
)
բերցէ
ընդ
իւր
զԱնկիւրիոյ
նուիրակի
դրամն,
որ
էր
անդ
առ
Մսրլեան
մահտեսի
Գրիգորն,
որպէս
ասացաւ
ի
թղթոջ
վէքիլ
Հայրապետին:
Ի
գալդ
դու
ևս
դրամ
բեր
ասէ,
ի
լցուցումն
բազմադիմի
պակասութեանց
մերոց:
Եւ
տիրացու
Սիմէօնին
ևս
յատուկ
պատուէր,
զի
թէ
Առաքելն
յայսկոյս
իցէ
եկեալ,
ինքն
ընթերցցի
զայս
գիրս,
և
զայս
գրեալքս
կատարեսցէ
և
զպահարանսն
յիւրաքանչիւր
տեղսն
հասուսցէ:
Իսկ
գրեանքն
Հնդկաց՝
էին
վասն
մահուան
լուսահոգի
Գրիգոր
Աղային,
քանզի՝
յանցեալ
ամին
և
ի
մայիսի
ԻԱ
փոխեցեալ
էր
առ
տէր:
Զորոյ
զվախճանիլն
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին
Շամիր
Աղայն.
առ
որ
գրեցաւ
թուղթ
ի
դեկտեմբերի
Զ:
Որ
հասեալ
էր
ի
մեծն
Պօլիս
առ
պատրիարքն,
և
նա
յղեալ
էր
աստ:
Նաև՝
ի
Բաղդատու
Խալդարենց
Մարգար
Աղայն
ևս
էր
գրեալ
առ
սրբազան
վեհն,
և
գրէր
թէ
ի
Մատրասու
գրեալ
էին
առ
իս
ազդել
հրամանացդ:
Եւ
իւրաքանչիւրոց
գրեցելոց
դիտումն
այս
էր.
զի
սրբազան
վեհն
գրեսցէ
անդ
զամենայն
հոգևոր
յիշատակաց
առաջադրութիւնս
լուսահոգւոյն,
զորս
առաջադրեալ
էր
սրբազան
վեհին
ի
շինել
աստ,
և
զամենայն
խոստմունսն
նորին՝
զորս
այնց
աղագաւ
արարեալ
էր,
զի
անդ
դատաստանաւ
և
օրինօք
նախ
խոստմունսն
լուսահոգւոյն
որ
առ
սուրբ
Աթոռս՝
որոշեալ
հանցեն
ի
միջոյ:
Քանզի
որովհետև
յիշատակ
չունէր
լուսահոգին,
մանաւանդ
թէ՝
յանկարծ
և
թարց
կտակի
էր
վախճանեալ,
վասնորոյ՝
ֆռանկքն
որք
իշխօղք
տեղւոյն
էին,
տիրապետել
կամէին :
Մանաւանդ
թէ՝
կին
ունէր
լուսահոգին
ազգաւ
լատին,
որ
յետոյ
ելեալ
էր
ի
կնութենէն,
նա
այժմ
մարբն
իւրով
եկեալ
անդ
ի
Փունթշէրու,
ջանայր
ստանալ
զժառանգութիւնս
լուսահոգւոյն.
նստիլ
ի
տան
նորա,
և
տիրել
կայիցն:
Այլ
իշխանք
տեղւոյն,
մանաւանդ
թէ
Շամիր
Աղայն՝
անկեալ
ի
դատաստանատունսն,
հանեալ
էին
ի
նոցանէ
զգիր
տեղակալութեան
մերձակայ
ազգականաց
լուսահոգւոյն,
այսինքն
պարոն
Սահրատին
Խօջամալեան.
և
պարոն
Սէթին
և
Թօրոսին
Տէր
Աւէտեան:
Որպէս
զի
ի
տան
լուսահոգւոյն
նստեալք՝
վերահասու
լիցին
կայից
և
ամենայն
առևտրոց
նոցին,
և
տիրեսցեն,
զի
մի՛
կորիցէ
ինչ:
Նաև՝
էր
լուսահոգւոյն
քոյր
մի
Զիպիտայ
անուամբ,
որ
էր
ի
Սուրաթ,
անայր՝
անժառանգ
և
անցեալ
զաւուրբք:
Զնա
հաւանեցուցեալ
էր
Շամիր
Աղայն
ի
ձեռն
բարեկամաց,
որ
յօժարութեամբ
յանձն
էր
առեալ՝
և
ի
կենդանութեան
իւրում
հաստատեալ
կտակաւ,
որպէս
զի
ամենայն
ինչոն
իւր
հայրենուստ
և
ի
մայրենուստ
մնացեալ,
և
թէ
յեղբօրէն
մնացեալն,
բոլորապէս
ի
Ժ
բաժինս
բաժանեսցին,
որոց
զերկուսն
ինքն
զոր
ինչ
առնել
կամիցի՝
արասցէ,
և
զմնացեալ
ութն
բաժինն
բոլորապէս
սրբոյ
Աթոռոյս
հասուսցեն,
զի
յիշատակաց
լուսահոգի
եղբօրն
իւրոյ
օգնութիւն
լիցի,
և
շինեսցին,
և
մնասցեն
ի
կայի:
Եւ
վասն
այսր
հոգևորի
առաջադրութեան,
գրով
և
կտակաւ
վէքիլ
և
փոխանորդ
էր
արարեալ
ինքեանց
զՄարութեան
Յովսէփ
Աղայն
որ
ի
Մատրաս.
զի
կտակին
իւրոյ
կատարօղ
լեալ՝
զութն
բաժին
ինչսն
հասուսցէ
սրբոյ
Աթոռոյս՝
ի
յօգնութիւն
յիշատակաց
եղբօր
իւրոյ:
Վասնորոյ
և
Շամիր
Աղայն
զայս
ամենայն
ծանուցեալ
էր
սրբազան
վեհին,
և
գրէր,
զի
զշնորհակալութեան,
օրհնութեան
և
մխիթարութեան
թուղթ
գրեսցէ
առ
նոյն
Զիպիտա
քոյրն
Գրիգոր
Աղային:
Նաև
առ
ազգականսն
նորին
Խօջամալեան
Սարհատն՝
և
Տէր
Աւէտեան
Սէթն
և
Թօրոսն
ևս
խնդրէր
գրել
զգրեանս
մխիթարութեան
և
օրհնութեան,
նաև
յորդորանաց,
զի
ջատագովութիւնս
արասցեն
հասանիլ
աստ
խոստմանց
լուսահոգւոյն:
Վասնորոյ
սրբազան
վեհն
զթուղթ
գրեաց
առ
հասարակ
ժողովուրդսն
Մատրասու
քաղաքին.
և
ծանոյց
նոցա
զլսելն
իւր
զմահ
լուսահոգւոյն,
և
կսկծիլն
յոյժ.
մանաւանդ
ընդ
այն՝
որ
թարց
կտակի
է
վախճանեալ:
Որ
չունելով
ասէ
զժառանգութիւն
մարմնաւոր
ի
վերայ
երկրի,
ջանայր
ի
սուրբ
Աթոռոջս
ստանալ
զմեծամեծ
յիշատակս
հոգևոր:
Որոց
ամենիցն
կատարման
համբաւն
դեռ
չհասեալ
առ
ինքն,
կարօտութեամբ
վախճանեցաւ,
այս
է
ասէ
մեզ
մեծ
կսկիծ:
Մանաւանդ՝
զի
մեք
յայս
ցաւաշատ
և
յանտիրացեալ
երկրոջս,
նորին
յորդորմամբն
և
յուսադրութեամբն
եղաք
ձեռնամուխ
այսց
յիշատակացս:
Որոց
զյոլովսն
ի
գլուխ
բերաք,
և
զմնացեալսն
ևս
ջանայաք
շինել
ըստ
բարեիղձ
ջանից
լուսահոգւոյն:
Այժմ
մինչ
այդպէս
եղև,
զերկուս
կսկիծս
ստանայ.
մի՛
զի
յայնպիսւոյ
ազնիւ
սիրելւոյ
զրկեցայ.
և
երկրորդ՝
զի
անօգնական
մնացի
ես
առ
ի
յառաջացուցումն
այս
հոգեւոր
յիշատակացս
նորին:
Այլ
զի
ասէ
սէրն
նորին
որ
առ
սուրբ
Աթոռս՝
որ
էր
հարևանցի,
այլ
յատուկ
իմն .
վասնորոյ՝
և
մեք
յատկական
սիրով
պա՛րտիմք
շահել
զհոգի
նորին:
Նախ՝
յիշել
ի
միշտ
ի
սուրբ
պատարագոյն
զանուն
նորին,
(զոր
և
առնեմք
իսկ
ասէ՝
թէ
աստ՝
և
թէ
ի
շրջակայ
վանորայսն.
ղսը
իւր
կենդանութեան
արարեալ
խնդրոյն
).
և
երկրորդ՝
զի
զհոգևոր
առաջադրութիւնս
նորին
մեզ
բոլորապէս
շինեցուցեալ
յաւարտ
հասուսցուք
և
ի
կայի
պահեսցուք.
զի
անջինջ
մնասցէ
ի
սուրբ
Աթոռոջս
անուն
և
յիշատակ
նորին:
Այլ
զոր
ինչ
շինեալ
եմք
ասէ.
գիտէք՝
զի
ձեռնտուութեամբ
լուսահոգւոյն
եմք
շինեալ,
իսկ
զորս
նոր
եմք
շինելոց՝
ի
հարկէ
առանց
այսպիսւսյ
ձեռնտուութեան
ոչ
կարեմք
ի
գլուխ
տանիլ:
Այլ
ինքն
լուսահոգին
բացի
յատուկ
խոստմանց
իւրոց
այսց
աղագաւ
խոստանայր,
գրէր
ևս
մեզ
թէ՝
որքան
և
խարջեսցես
դու
ի
վերայ
այդ
շինութեանցդ,
զբոլորն
ես
եմ
տալոց.
զի
ամենայն
գոյքս
սրբոյ
Աթոռոյդ
են,
թէ
ի
կենդանութեանս,
և
թէ
զկնի
մահուանս:
Միայն
թէ՝
դու
զիմ
առաջադրութիւնսդ
շինեալ
տուր,
զի
ինձ
հոգևոր
յիշատակ
լիցին
ի
սուրբ
Աթոռոջդ:
Արդ՝
յայտնի
է
ձեզ
ասէ,
որ
լուսահոգին
որովհետև
ոչ
ունէր
զմարմնաւոր
ժառանգ,
ցանկայր
զհոգևոր
յիշատակս
ստանալ
ինքեան,
և
այնր
աղագաւ
զայսպիսի
մեծամեծ
խոստմունս
գրէր
մեզ:
Գոն
ասէ
յայդր
ահա
նորին
առ
մեզ
գրեալ
թղթոց
օրինակքն.
տեսէ՛ք
և
լաւ
վերահասու
լերուք:
Եւ
որովհետև
այս
էր
ասէ
իղձ
և
բաղձանք
լուսահոգւոյն,
ուրեմն՝
նորին
ժառանգութիւնն
և
յիշատակն
սուրբ
Աթոռս
է
և
ո՛չ
այլ
ոք,
վասնորոյ՝
և
ամենայն
գոյք
և
ինչք
նորին
սրբոյ
Աթոռոյս
և
մեզ
պարտին
հասանիլ :
Գրեաց
և
զհաւանութիւնս
վասն
կարգելոյն
զտեղակալս
ի
վերայ
տան
և
ընչից
և
առևտրոց
լուսահոգւոյն:
Եւ
զոր
ինչ
քոյր
լուսահոգւոյն
Զիպիտայն
զՄարութեան
Յովսէփն
էր
արարեալ
ինքեալ
վէքիլ՝
զի
կատարեսցէ
զկտակսն
իւր.
վասնորոյ՝
մեք
ևս
զնա
արարաք
մեզ
վէքիլ
և
փոխանորդ.
զի
ամենայն
կայից
լուսահոգւոյն
վերահասու
լեալ՝
ի
սուրբ
Աթոռս
հասուսցէ:
Եւ
զոր
ինչ
առաջադրեալ
էր
լուսահոգին
առ
ի
շինեցուցանել,
և
զոր
ինչ
վասն
նոցին
խոստացեալ
էր,
գրեաց
սրբազան
վեհն
ի
թղթի.
և
հանդէպ
նոցին
գրեաց
զշինեալսն
իւր
զամենայն
ի
նոցունց
և
զծախսն՝
զորս
նոցին
աղագաւ
արարեալ
էր.
և
զայնս
ևս՝
զորս
նո՛ր
էր
շինելոց:
Զոր
և
յղեաց
ի
ձեռն
յիշեալ
Մարութեան
Յովսէփին,
և
յայս
հասարակ
թղթոջս
գրեաց,
զի
զայն
տեսցեն
և
խոհեմութեամբ
ենթադրեալ
իմասցին
զծախս
նոր
շինելեացն
ևս՝
թէ
որքան
լինին:
Ապա
պատուէր
և
յորդորումն
յոյժ
շատ,
զի
ամենեքեան
կամիցին
զայս
և
ջանասցեն
աստ
հասանիլ
այն
ընչիցն,
և
ո՛չ
ի
յօտարս
վատնիլ:
Եւ
զՓիլիպպոս
վարդապետի
երկար
միջոցաւ
ի
Բանդարբուշեռ
արգելանիլն,
և
զդրամն
ի
Բասրա
թողուլն,
և
դատարկ
աստ
գալն՝
ծանոյց
սոցա
(որպէս
և
ի
մարտի
ԻԹ
Պօլսոյ
պատրիարքին
գրեաց
)
զոր
ոչ
եթէ
զնուիրակէն
գանգատելով՝
կամ
զԲասրայու
ժողովրդոցն
տրտունջ
առնելով
գրեմ,
(զի
չեն
մեղադրելիք
ասէ,
այսպէս
եբեր
ժամանակն
),
այլ
զժամանակիս
դառնութիւնն,
և
զմեր
յամենայն
կողմանէ
պակասութիւնսն
գրէմ
զի
իմասջիք,
և
ցաւակից
լինիցիք,
զի
այդ
ինչքդ
ի
սուրբ
Աթոռս
հասցին,
և
ձեզ
ևս
վարձք
լիցի.
:
